ATATRKN SAMSUNA IKII

VE
VAHDETTN
BLM-8

VERLEN TALMAT VE ALINAN YETKLER

Hazrlanan Tayin emrine gre Mustafa Kemal o sralarda

gelitirilmekte olan ordu mfettilikleri tasars uyarnca, daha
nce Yakup evki Paa'nn (Gerekte, Yakup evki Paa
mtarekeye aykr hareketlerinden dolay stanbul'da ngiliz
igal ordusu kumandan General Milne'e hesap vermek zere
stanbul'a arldn, ubat 1919 ortalarndan itibaren
biliyordu.
Gz rahatszln ileri srerek yola kmasn
geciktirebilmiti. Fakat, ngiliz karargahnn srar karsnda,
en nihayet hkmetin emrine uyarak stanbul'a gelmitir.
Yakup evki Paann stanbul'a geri arlmasnn gerek
sebebini "Mtareke sralarnda Elviyei Selasedeki Trk
ordusunun tam mevcutlu ve tehizatl olarak Erzurum

blgesine ekmeye muvaffak olas"nda aramaldr.

Bu suretle, Erzurum'da kuvvetli bir Tk Ordusu bulunduka,
buralarda bir Ermenistan kurulamayacakt.-Tevfik
Byklolu, Age s. 87.) Yakup evki alnm ancak M.
Kemal'in Erzurum'a gelerek ii eline almas ngiliz plann
bsbtn suya drmtr.) komutas altnda bulunmu olan
Dou Anadolu'daki 9. kolordu'nun mfettii oluyordu.
Harbiye Nezaretinin M. Kemal Paaya yapt 6 Mays tarihli
tebligatta aynen yle denilmektedir.
"vezaifi alileri hakknda Meclisi Vkelaca ledettezekkr
kaleme alnan bir kt'a talimatname sureti merbuttur."
Bundan anlalyor ki, 30 Nisan ile 6 Mays arasnda Meclisi
Vkela M. Kemal Paaya verilecek grev ve yetkileri
grmtr. Ayrca, Harbiye Nezaretinin 7 Mays tarihli bir
yazsna cevaben Sadaretten gelen 18 Mays tarihli yazda,
talimatnamenin Meclisi Vkelada okunduu ve
mnderecatnn muvafk grld aka ifade edilmektedir.
Bu gerekler bizi u sonulara ulatrmaktadr ( Sabahattin
Selek, Age s. 212)
1- Samsun olaylarnn tahkiki greviyle 9. Ordu Ktaat
Mfettiliine tayin edilen M. Kemal Paa, zamann
hkmetince gvenilir bir kimse olarak kabul edilmitir.
2-Bu sebeple kendisine ok geni yetkiler tanmakta bir
saknca grlmemi ve bu hususta Genel Kurmayca
hazrlanan talimat hibir gle uramadan hkmet
tarafndan aynen tasdik olunmutur.
Ankara'dan itibaren btn Orta ve Dou Anadolu'yu adeta
hkmet yetkisi ile M. Kemal Paann emir ve kumandasna
veren bu talimat, nemi sebebiyle aynen aaya alnmtr:
"Dokuzuncu ordu Ktaat Mfetilii'ne ait vezaif (Zat

alinizin Dokuzuncu ordu ktaat Mfettiliine tayin hususuna

radei Seniyyei Cenab Padiahi erefsdur buyurulmutur.
Ancak i bu Mfettilikteki vezaifi alileri), yalnz askeri
olmayp, mfettiliin ihtiva eyledii mntka dahilinde ayn
zamanda da mlkidir.
1- bu mterek vezaif unlardr:
a) Mntkada asayii dahilinin iade ve istikrar ve bu
asayisizliin esbab hdusunun tebiti
b) Mntkada tede beride mteferrik bir halde
mevcudiyetinden bahsedilen esliha ve cephanenin bir an evvel
toplattrlarak mnasip depolara idihar ve muhafaza altna
alnmas.
c) Muhtelif mahallerde bir takm uralar mevcut olduu ve
bunlarn asker toplamakta bulunduu ve gayri resmi bir surete
ordunun bunlar himaye eyledii idia olunuyor. Byle uralar
mevcut olup da asker topluyor, silah tevzi ediyor ve ordu ile de
mnasebette bulunuyorlarsa kat'iyyen men'i ile bu kabil
uralarn lav.
2- Bunun iin:
a) ki frkal olan nc ve drt frkal olan Onbeinci
Kolordular Mfettilik erine verilmitir. bu Kolordular harekt
ve asayi hususatnda dorudan doruya Mfettilikle ve
muamelat cariye yani muamelat zatiye kuvvei umumiye ve
saire gibi hususatta kemafsabk Harbiye Nezaretiyle muhabere
edeceklerdir.
Frka veyahut Mntaka Kumandanl veya bir vazifei
hususiyeye tayin edilecek zabitann tayin veya tebdili
mfettiliin muvafakati ve talebiyle olacaktr. Maahazasair
hususata lzum ve menfaat grerek Mfettiliin verdii
talimat Kolordu Kumandanlklar aynen tatbik edeceklerdir.
Bilhassa ahvali shhyi pek mhimdir. Bu zemindeki tetkikat ve
icraatn ahaliye de temili lazmdr.

b) Mfettilik mntkas Trabzon, Erzurum, Sivas, Van

vilayetleriyle Erzincan ve Canik mstakil livalarn ihtiva
eylediinden Mfettiliin yukarda tadat edilen vezaifi tedvir
iin verecei bilcmle talimat i bu vilayetlerle mutasarrflklar
dorudan doruya ifa edeceklerdir.
3- Mfettilik hududuna mcavir vilayet ve evliyei mstakille
(Diyarbekir, Bitlis, Mamuretlaziz, Ankara, Kastamonu
vilayetleri) ile Kolordu Kumandanlklar da Mfettiliin ifay
vazife srasnda re'sen vaki olacak mracaatlarn nazar dikkate
alacaklardr.
4- Mfettiliin hususat askeriyeye ait mercii Harbiye Nezareti
olmakla beraber huusat saire iin makamat aliyei iadesiyle
muhabere edecek ve i bu muhabereden Harbiye Nezaretine de
haber verecektir." ( Harb Tarihi Vesikalar Dergisi, Say:1, Vesika:3)
Adal bir saray Osmanlcas ile kaleme alnan talimatta,
Mustafa Kemal Paa'nn grev ve yetkileri u ekilde tespit
edilmiti: Mustafa Kemal Paa Dokuzuncu Ordu
Mfettiliine atanm, nc ve Onbeinci Kolordular
emrine verilmitir. Dou Karadeniz ve Dou Anadolu
blgelerindeki btn vali, kaymakam ve memurlar verecei
emirleri dorudan doruya yerine getirecekler, orta ve
Gneydou blgelerindeki btn vali, kaymakam ve memurlar
yardmc olacaklardr.
Yukardaki talimatnameden de grlecei gibi 9. ordu
Mfettiliine tayin olunan Mustafa Kemal Paa'nn emrine,
mfettilik vazifelerini tesbit eden 6 Mays 1919 tarihli
talimata gre, XV. Ve III. Kolordular verilmilerdi.
Komu kolordular da (XIII. XII ve XX. Kolordular).
Mfettiliin mracaatlarn dikkate alacaklard. Ayn
zamanda mfettilik blgesi iindeki drt vilayetle (Erzurum,

Trabzon, Sivas, Van) iki mstakil liva (Erzincan ve Canik)

dorudan doruya, be vilayetle (Diyarbakr, Bitlis,
Mamuretlaziz, Ankara, Kastamonu) iki mstakil liva da
(Mara ve Kayseri) mfettilik blgesine bitiik odlular iin
Mustafa Kemal'in verecei talimat yapacaklar veya dikkate
alacaklard. ( HTVD., say 1, vesika 3,4,5,6,7,8,12,13,14)
Mustafa Kemal Paa, bu blgelerde bulunan silah ve
cephanenin toplatlmas; eitli yerlerde ortaya karak asker
toplayan ve silahl birlikler (Kuvayi Milliye) kuran
kurulularn datlmas ile grevlendirilimektedir.( Alptekin
Mderrisolu, Kurtulu Savan Mali Kaynaklar, Maliye
Bakanl Ellinci Yl Yaynlar, 1974, s. 155.)
Bu tarihi talimatla gerekte, evvela btn Anadolu ve ksa bir
zamanda btn memleket Mustafa Kemal Paa'nn kontrol
altna giri oluyordu.
Nitekim, O, Samsun'a gelir gelmez, Mfettilik blgesiyle
komu vilayet ve kolordular da atlayarak Dou Trakya, Bat
Anadolu, stanbul ve btn memleket ileriyle yakndan
uramaya balamtr. ( K.Atatrk, n. C. I,s.19, 22, 28, 35.)
Mustafa Kemal Paa'ya bu kadar geni salahiyetler veren
tarihi talimatn, ordu ve memleket zerindeki sk igal
kontrolne ramen nasl hazrlanp kabul olunduu da
gerekten aydnlanmas gereken bir muammadr.
Bu talimattan Mustafa Kemal Paa Anadolu'ya varncaya
kadar, itilaf igal ordular kumandan General Milne'e,
harbiye nezaretindeki ngiliz irtibat subayna ve ngiliz yksek
komiserliine bilgi verildiine dair imdiye kadar bir vesikaya
rastlanmamtr. O vakit Osmanl hkmetin idare eden sivil
kiilerin, bilhassa Damat Ferit Paa'nn bu talimatn nemini
anlayacak kabiliyette olmadklar kabul olunabilir.
Mustafa Kemal Paa'nn "stanbul'dan uzaklamasn arzu

edenlerin icad ettikleri sebep, Samsun ve havalisindeki

asayisizlii mahallinde grp tedbir almak iin Samsun'a
kadar gitmesiydi ( N.,S.9) O, "Bu vazifenin ifas iin bir
makam ve selahiyet sahibi olmaya mtevakf olduunu" ileri
srm, bunda hibir beis grememitir. O tarihte, Erkan
Harbiyei Umumiyede bulunan ve "maksadn bir dereceye
kadar sezen zatlar mfetilik vazifesini bulmular.
Mfettiliin selahiyetine dair olan talimat da, bizzat
Mustafa Kemal Paa yazdrm. (N. S. 10; Atatrk'n bana
anlattklar, s. 112.) Burada, bu talimatn mana ve geniliini
anlayan Erkn Harbiyei Umumiye Reisi Cevat Paa ve kinci
Reis Kzm Paa (nan) gibi arkadalarnn onun gerek
maksatlarn "bir dereceye kadar sezmi ve bu kadarn tasvip
etmi" olmalar dorudur.
Ksaca zetlersek Mustafa Kemal'in Grevi Samsun ve
evresindeki ekyalk hareketlerini nlemek, sonra da
Anadolu'nun eitli yerlerinde beliren Kuvay Milliye veya
uralar ortadan kaldrmak, Blgede dank olarak varolan
silah ve cephanenin bir an nce toplattrlarak depolara
biriktirilmesini salamak, tilaf Devletlerinin istekleri dnda
bir harekette bulunmakla, onlarn ikayet ettikleri olaylarn
nne gemek, grev blgesinde mtareke hkmlerine ilerlik
kazandrmakt. (BOA.DUIT., nr:68/23; Nitekim
Atatrk,8.7.1932 tarihinde Enver Behnan apolyo'ya
tutturduu notlarnda da bunlar zikretmiti. Bk.apolya,
Kemal Atatrk ve Milli Mcadele Tarihi, stanbul
1958,s.299,302.) Yani verilen grev bizim bildiimiz manada
vatan kurtarmak deil, Vatan kurtarmak iin oluabilecek
faaliyetleri nleyerek ngilizlerle devam eden ilikilerin zarar
grmesini engellemekti.
nk Sarayn, askerin ve halkn kafasnda drt yl
savatmz Fransz'a, talyan'a ve ngiliz'e tepki yoktur.

Kahraman demi ve Tire temsilcileri bile, Yunan igalinden

kurtulmak iin talyan igalini aramlardr. Balkesir'in
birok ileri geleni, "Amerikan himayesini istemeye"
ynelmilerdir Amerikan bayraklar asmlardr.
Alaehir ileri gelenlerinden yzelli kadar Fransz himayesine
snma eilimlerini belli etmilerdir. Trkiye'yi yok etme
kararyla gelen ngilizler ise, hemen her yerde ba tac
edilmektedir. Drt yl amanszca savalan ngiliz'e kar
dve devam dnlmemektedir bile.
Gerekte ngiltere'ye kar kurtulu sava verilecek, fakat bu
"milli bir sr" gibi saklanacaktr. Atatrk, Byk Nutku'nun
daha ilk sayfalarnda, ilk blmde uzun uzun belirttiimiz bir
elikiyi anlatr. ( Doan Avcolu, Mili Kurtuluu Tarihi,
1838'den, 1995'e, Tekin yayn evi, stanbul 1986, s.908.)
KISKANILACAK BR GREV
Mustafa Kemal'in yakn arkada ve eski Bitlis Valisi Mahzar
Mfit (Kansu) bey, "Mustafa Kemal'in sadece askeri deil,
mlki yetkilerle de donatlm olarak tayin edildiini
renince, O'nu Damat Ferid'in adam sandm." Demekten
kendini alamaz. (Mahzar Mfit Kansu, Erzurum'dan
lmne Kadar Atatrk'le Beraber, c. I, Ankara 1986,s.11.)II.
Ordu veya Yldrm Ktalar Mfettii Mersinli Cemal Paa'nn
yaveri Cevat Rfat (Atilhan) Bey ise, Mustafa Kemal'e verilen
geni yetkilerin Cemal Paa'ya verilmemesinden dolay
Paa'nn bu duruma ok ierlediini ve bu yzden sadarete bir
ifre yazdn belirtir. Bu ifreye, sadaretten verilen cevapta
ise geni yetkilerin verilmesinde Mustafa Kemal'in hkmet
yeleri zerinde brakt olumlu etkinin yannda,
Genelkurmay karargahndaki arkadalaryla olan dostluk ve
samimiyetinin rol olduu ifade edilmitir. ( Cevat Rfat
Atilhan, Byk Cihat Dergisi, sy.21 3 Austos 1951.)

Kzm Karabekir Paa ise, byle yetkilerin verilmesini gayet

doal karlayarak, Genel kurmay'n ve st dzey yneticilerin
gen komutanlara olan gvenini zaman zaman yaplan
toplantlarda dile getirdiklerini belirtmektedir. (Kazm
Karabekir stanbul Harbimiz (Yay.Faruk zerengin), stanbul
1990,s.8.)
Mevcut kaynaklardan karlan sonuca gre, Mustafa Kemal
Paa'y Anadolu'ya Harbiye Nezareti, Genelkurmay
Bakanl, sadrazam ve hkmetin ilgili yeleri bilerek seip
gndermilerdi. Onlar, Mustafa Kemal'in sekin bir komutan
olduunu biliyorlar ve Anadolu'daki problemleri genel istekler
dorultusunda zebileceine inanyorlard. (.Sreyya
Aydemir, Tek Adam, c.I. (1969),s.391.) Bununla birlikte,
Mustafa Kemal Paa'nn belirttii gibi, mtarekenin ar
artlarnn hissedildii bakent stanbul'da byk bir blm
de aknlk (Kemal Atatrk, Nutuk, c. I, s. 9.) ve aymazlk
iinde idiler. (Yunus Nadi, Kurtulu Sava Anlar, stanbul
1978,s.82.)
TANER NAL