MUSTAFA KEMAL DAHA 25 YAINDAYKEN 'DAVA

YIKILMAK ZERE BULUNAN BIR IMPARATORLUKTAN,

NCE BIR TRK DEVLETI IKARMAKTIR" DEMITI.

ATATRKN SAMSUNA IKII LE LGL BTN

GEREKLER AIKLIYORUZ
BLM -5
Ali Fuat Cebesoy, Snf Arkadam Atatrk isimli kitabnda
Mustafa Kemal'in zerlerinde yapt etkiyi baknz nasl dile
getiriyor : "Mustafa Kemal, topu stajn yapmak zere am'a
gitmeden nce, Beyrut'ta arkada evresi iinde yapt
toplantlarda 'Dava yklmak zere bulunan bir
imparatorluktan, nce bir Trk Devleti karmaktr" demiti.
Bu szlerin tad anlam Selanik'e gelince daha iyi anladm.
Bu davann yreklilikle ortaya atlmas kansna vardm.Ancak
bu tezi savunacak kimseyi bulamadm." ( Ali Fuat Cebesoy Snf
Arkadam Atatrk Inklap Aka yay. S.129)

II. Merutiyet ncesi yaplan toplantlarda arenin Merutiyet

olmadn acilen bir takm dzenlemelere gidilerek imdiki ile
kyaslanamayacak kadar geni bir Misak milli projesinin
hayata geirilmesinin gerekliliinden sz eder. ( Ali Fuat
Cebesoy Snf Arkadam Atatrk Inklap Aka yay. S.135-139)
Yine ayn gnlerde Yonyo gazinosunun stndeki kk
salonda Ali Fethi, Ali Fuat ve Mustafa Kemal birlikte
konuurlarken Mustafa Kemal "Bir Trk devrimin
gerekliliinden ve nderinin de kendisi olduundan" sz eder.(
Ali Fuat Cebesoy Snf
Arkadam Atatrk Inklap Aka yay. S.142-144) Hatta btn
gece bu konuyu konuurlar. Mustafa Kemal'in yaants
incelendiinde etrafnn sayg duyduu, zm iin danlan
ve etkisinde kalnan dahi bir komutan ve fikir adam ile kar
karya olduunuzu grrsnz. Onun bu meziyet ve
yaratlndaki stn kudretini gren arkadalar onu
dinlemiler, ona sayg duymular, her zaman onun etrafnda
birlemilerdir. O bakalarnn gremediklerini gren en ufak
bir hadisede bile ileriye ynelik dahiyane fikirler ortaya
koyabilen bir nderdir.
ATATRKTE STKLAL SAVAI FIKRI NE ZAMAN
BALADI?
Her hareket, bilhassa ihtilal, nceden yalnz bir fikir
hazrlyla deil, ancak bir fikir savann sonucu olarak
yaplabilir. Bunun iin Milli mcadelemizde, Mustafa
Kemal'in uzun yllardan beri urunda savat bir fikrin, bir
idealin etkisi ok byktr.
Mcadelemizde "Fikri dnenle uygulayann ayn byk
adamda birlemi" olduunu grmekteyiz. O, genliinden
beri, "Vatanna byk faydalar dokunacak" byk bir fikir
tayordu. Onun iin, Mustafa Kemal Paann birinci dnya
harbi sonunda, Trk stiklal ini ve Trk milletini kurtarmak
iin mcadeleye atlmasn, yalnz mtarekeden sonra
uradmz hakszlklarn bir sonucu olarak kabul etmek pek

sathi bir grtr.

Birinci dnya harbi felaketinden sonra, bir ok liyakatli ordu
kumandanlar arasndan, Mustafa Kemal Paa'nn, 9. ordu
mfettii olarak Anadolu'ya gnderilmesinin ve kendisinin de
bu vazifeyi yklenmesinin gerek sebepleri zerinde ne kadar
durulsa yerindedir. Bunu, yukarda da iaret ettiim gibi,
genliinden beri memleket ve millete, byk hizmetlerde
bulunmak iin tad "byk fikir"de ve onun "inklap"
karakterinde aramaldr.
Mustafa Kemal'in en yakn tan snf arkada Ali Fuat
Cebesoy'dur. Atatrk'le ilgili en objektif deerlendirmeler de
Ali Fuat Cebesoy tarafndan yaplm olmakla birlikte onun
hatralarn nemli klan sade ve ak bir ekilde btn
olaylar olduu biimde aktarmasdr.
Ali Fuat Cebesoy, Snf Arkadam Atatrk isimli kitabnda
Mustafa Kemal'in zerlerinde yapt etkiyi baknz nasl dile
getiriyor : "Mustafa Kemal, topu stajn yapmak zere am'a
gitmeden nce, Beyrut'ta arkada evresi iinde yapt
toplantlarda 'Dava yklmak zere bulunan bir
imparatorluktan, nce bir Trk Devleti karmaktr" demiti.
Bu szlerin tad anlam Selanik'e gelince daha iyi anladm.
Bu davann yreklilikle ortaya atlmas kansna
vardm.Ancak bu tezi savunacak kimseyi bulamadm." ( Ali
Fuat Cebesoy Snf Arkadam Atatrk Inklap Aka yay.
S.129)
II. Merutiyet ncesi yaplan toplantlarda arenin Merutiyet
olmadn acilen bir takm dzenlemelere gidilerek imdiki ile
kyaslanamayacak kadar geni bir Misak milli projesinin
hayata geirilmesinin gerekliliinden sz eder. ( Ali Fuat
Cebesoy Snf Arkadam Atatrk Inklap Aka yay. S.135-139)
Yine ayn gnlerde Yonyo gazinosunun stndeki kk
salonda Ali Fethi, Ali Fuat ve Mustafa Kemal birlikte
konuurlarken Mustafa Kemal "Bir Trk devrimin
gerekliliinden ve nderinin de kendisi olduundan" sz eder.
(Ali Fuat Cebesoy Snf Arkadam Atatrk Inklap Aka yay.

S.142-144) Hatta btn gece bu konuyu konuurlar.

Mustafa Kemal'in yaants incelendiinde etrafnn sayg
duyduu, zm iin danlan ve etkisinde kalnan dahi bir
komutan ve fikir adam ile kar karya olduunuzu
grrsnz. Onun bu meziyet ve yaratlndaki stn
kudretini gren arkadalar onu dinlemiler, ona sayg
duymular, her zaman onun etrafnda birlemilerdir. O
bakalarnn gremediklerini gren en ufak bir hadisede bile
ileriye ynelik dahiyane fikirler ortaya koyabilen bir nderdir.
Mustafa Kemal, ikinci merutiyetle birlikte rtbe ve vazifesi
ne olursa olsun, i ayaklanmalar ve harpler gibi devletin
tmn ilgilendiren meseleler zerinde durmadan fikir
yrtyordu. Ikinci Merutiyet inklabnn (1908) daha ilk
aylarnda Gen Kurmay Mustafa Kemal, yaplan inklab
yeter grmemekte ve "inklab tamamlamak gerektii" tezini
aka savunmaktadr. (Afet inan, Gerilla hakknda iki hatra,
Belleten say 1, 1937 ve Atatrk' Anarken, inklab ikma!
Etmek lazmdr. S. 130-135.)
Daha gen subaylnda "gelecekte byk iler banda
bulunmak fikri ve istidad cemiyet iinde yaamak ve
toplayc, tesir edici" vasflarnn ortaya kmas
arkadalarnn dikkatini ekiyordu.( Ismet Inn, Istibdattan
demokrasiye Akis say 242, 21 ubat 1959) O, kk ve byk
rtbeli ordu mensuplar arasnda fikirlerin aklamaktan
ekinmezdi.
1910 ylnda, Selanik civarnda, topu 15. alay subaylarnn
yaptklar bir atl tatbikat sonunda, Makedonya'nn bir
garnizonunda, tertip edilen bir akam yemeinde konuan
kolaas Mustafa Kemal'in inklap fikirleri oradakileri ok
dndrmt. Bu toplantda, Arnavutluk ayaklanmasn
bastran Trk ordusunu tebrik eden bir Alman albayna,
Mustafa Kemal unlar sylemiti: "Trk ordusu vatan d
tecavz ve istiladan, milleti taassup ve fiil esaretinden
kurtard gn vazifesini yapm olacaktr." ( Tevfik
Byklolu, Atatrk Anadolu'da 19191921, Kent Basmevi,
Ekim 1981, s. 91-93.)

Akamdan ortalk aarncaya kadar sren bu karlkl

tartma, Mustafa Kemal'in fikir stnl altnda gemiti.
Oradakiler onun szlerinde, bylenmi gibiydiler. Gecenin
sona erip ortalk aardna herkes zlmt. Mustafa
Kemal neler sylememiti! Oradakilerin hepsi, merutiyeti
Abdlhamid'in kanl ellerinden kurtarmakla milletin
kurtulmu olduunu, her iin yoluna girdiini sanmt.
Daha yaplacak ok eyler olduunu ve dzeltilecek itimai
hastalklarmz onun azndan iitmekle oradakilerin gzleri
alr gibi olmutu. Mustafa Kemal, anlalyordu ki, milletin
dertlerini kendine dert edinmiti. O iini yakan memleket
dertlerinin ateiyle durman konumutu. Gen Mustafa
Kemal'in asl strab Trk milletinin Bat dnyasndan ok
geri kalm olmasndan ileri geliyordu.Ona gre, asl dava,
Trkleri muasr medeniyetin zerine karmakt.
Trk milleti dier milletlerden ilimde teknikte stn ve tam
bamsz olmalyd. Mustafa Kemal, o toplantdakilerin ne
kumandan, ne de e yals idi. Sofra sonunda, herkeste beliren
kanaat u idi: "Mustafa Kemal, millet mukadderat
hakkndaki dncelerini, etrafndakilere, zorla, rtbe ve
mevkiine dayanarak deil, fikir kuvvetiyle kabul ettirebilecek
ileriyi grebilen bir vatanseverdir."( Tevfik Byklolu,
Atatrk Anadolu'da 19191921, Kent Basmevi, Ekim 1981, s.
93)
lk zamanlarda, ou Trk idealistleri gibi, Ittihad ve Terakki
ile birlikte yryen Mustafa Kemal, biraz sonra, idaresini
beenmedii cemiyetten ayrlm, bu cemiyeti halk arasnda
itibardan dren hareketlerden uzak kalm ve bunlar ilerisi
iin bir ibret dersi olarak gz nnde tutmutur. Kendini
mesleine vermekle beraber, idare bandakilerden daha ok
vatann mukadderatyla yakndan ilgileniyordu. O, Osmanl
Imparatorluu'nu kerten i ayaklanmalar ve birbirine
eklenen Italyan (1911-1912), Balkan (1912-1913) ve birinci
dnya harbinde (1914-1918) vatana, rtbesi ve nfuz sahas
geniledike byk hizmetler yapmtr.

Enver'le Sofya Atae militeri iken balayan mcadelesi, birinci

dnya harbinin sonuna kadar gittike genileyerek devam
etmitir. Sofya Ataemiliteri Yarbay Mustafa Kemal Bey,
Alman askeri slahat heyetinin Osmanl ordusunda,
grevlendirilmesi ve Osmanl devletinin birinci dnya harbine
girmesi aleyhinde idi. (Byk Gazi'nin hatrat sahifeleri.
Millet, Milliyet gazeteleri, Mart, Nisan 1926)
Bununla beraber, Gelibolu yarm adasndaki Arburnu ve
Anafartalar muharebelerinde Albay Mustafa Kemal Bey
(Albayla, ykselii 1 Haziran 1915), Boazlar ve stanbul'u
kurtarmt. ( Belleten, Say 56, 1950. Prof. Jaschke: Byk Inklap v e diplomat
Atatrk 1956. H.Bayur, 80. Belleten s. 619632; FahlkenhainMustafa Kemal atmas, Trk
Inklab tarihi C. III, III. Ksm, s. 395416.) Biraz sonra Mustafa Kemal

Paa (Generallie ykselii 1 Nisan 1916), Hicaz seferi kuvveti,

Yldrm ordular grubu ve genel olarak Osmanl ordularnn
sevk ve idaresi ilerinden dolay Osmanl umumi karargh,
Osmanl hkmeti ve bilhassa bakumandan vekili Enver
Paa ile mcadeleye girimiti.( Byk Gazi'(nin Hatrat sahifeleri : Millet
ve Milliyet, 1926. H.H.E. Erkilet: Yldrm, 1921. F.R.Atay: Atatrk'n bana anlattklar,
Sel Yaynlar, 1956. H. Bayur: 80. Belleten S. 619632; FalkenhainMustafa Kemal atmas,
Trk Inklab tarihi C. III, III. Ksm, s. 395416.) Btn

Ittihat ve Terakki devrinde cemiyet, bilhassa Enver, Mustafa

Kemal'e daima "Muarz ve rakip" gzyle bakmtr.
Gerekte, o Ittihat ve Terakkinin anlad gibi bir komiteci ve
"gnlk politikac" olmamtr. "Suikastlar" ve "Hkmet
darbe"lerini hibir suretle ho grmemitir.( Afet Inan: Vatan ve
Hrriyet, Belleten, say 2, 1937. Mukaddes tabanca, Belleten say 34. 1937. Trablusgarp'te
hrriyete kar isyan, Belleten say 31, 1944. Atatrk'te vatan ve millet sevgisi. Dil ve Tarih
Corafya Fakltesi dergisi, VII. C. No 4. 1949.)

Umumi harpte, Osmanl devletinin mttefiki Almanya'nn,

Trkiye iinde nfuz elde etmeye almas ve bu harpten
sonras iin yerleme hazrlklar yapmas gizlenemeyecek bir
hal almt. Her cephede, silahla Itilaf tecavzlerine yurdu
koruyan Mustafa Kemal, mttefik de olsa bir yabanc devletin
memleket iinde nfuz elde etmesine seyirci kalamazd.
Umumi harp tecrbesi, Mustafa Kemal'e, her yabanc nfuz
ve kontrolne mukavemet zaruret ve imknlar vermiti.
(Roderic H. Davison "Turkish Diplomacy from Mudros to Lausanne" The Diplomats

dergisinden ayr basm, 1953,s.173)

Mondros mtarekesiyle Yldrm Ordular Grubu Kumandan (31

Ekim 1918) olarak rk ve corafya bakmndan gelecekteki
Trkiye'ye ait olmas gereken topraklarn elimizde kalmas iin
mcadele etti. Iskenderun ve Antakya dolaylarnn elimizde
kalmasna alt. O, bu faaliyetleriyle, ou subay olmak zere,
aydn Trkler arasnda o vakit iin, pek allamam olan bir Mili
uur gelitirmitir.
Henz krk yanda bile olmayan Mustafa Kemal Paa, stn bir
kumandan ve tekilat olarak temayz etmiti. Bundan baka
bozulan Osmanl devleti ile yakn ibirliinde bulunmam ve
Enver'le mcadele etmi olmasnn onu, yeni milli hareketin
bana getirmesi mukadderdi.( Ayn yaz., ayn kay., s. 173 ve F.R. Atay, Atatrk'n
bana anlattklar, s. 6468.) Arkadalar ve byk bir subay kitlesi, ona
memleketi kurtararak lider gzyle bakyorlard. ( Tevfik Byklolu,
Age s. 9496)

Trk milletini, tarih boyunca olduu gibi, bu kere de, ancak

ordu kurtaracakt. Gerekte de, eer Mustafa Kemal
olmasayd, milli mcadele hareketi olmayacak ( Atatrk'n Sylev
ve Demeleri C.I.,s.207. "Ahlfmz ve btn cihan Trk Inklabn
yapan bu gnk Trk ordusunu ve o orduyu sinesinden
karan bu gnk Trk milletini elbette tzimle yd
edecektir.") ve baaryla sonulanmayacakt. ( Prof. D. Rustow "Ordu
ve Trkiye Cumhuriyetinin Kuruluu" "Warld Politics" dergisi Temmuz 1959 ve dnya
gazetesi 29 Ocak 1959)

Birinci dnya harbi sonunda, Mustafa Kemal Paa, skun ve

huzur iinde yetimi mstesna bir "istidat ve liyakat"in
stnde, dnyay ve Osmanl imparatorluu'nu alt st eden
byk olaylar ve frtnalar iinde sertlemi ve yourulmu
kuvvetli bir "karakter" olarak da dikkati ekiyordu.( Tevfik
Byklolu, Age, s. 97)

Birinci dnya harbi iinde, Itilaf devletlerinin yalnz Osmanl

Imparatorluu'nu paralamakla yetinmeyerek bin yllk Trk

vatan Anadolu'yu da aralarnda paylatklarnn herkese ve

Trklerce renilmesi ve bunun fiili tatbikat olan Mondros
mtareke olaylar, Mustafa Kemal Paa'nn mcadeleye
atlmas iin en elverili artlar hazrlam bulunuyordu.
Trk vatannn paralanmasn nlemek iin, 1919 yl
balarnda mcadeleye giriilmedii takdirde, son frsat da
karlm olacakt.
1919 yl mays balarnda "Anadolu'da asayiin korunmasn
dzenlemek ve mtareke artlarnn uygulanmasn
salamak" iin, 9. ordu mfettii olarak grevlendiini haber
alan dostlar ve onun ihtilalci fikirlerini bilen yaknlar,
Anadolu'da hi kimsenin yapamayaca bir mcadeleye
atlacan bekliyorlard. ( Tevfik Byklolu, s. 9798.)
TANER NAL