MONDROS MTAREKESNN MZALANMASI

TRKLERN YOK EDLMESNN KABUL DEMEKT.

TRKLERN LM FERMANI, PAYTAHTI
KURTARMAK N EKNLMEDEN MZLANDI
STANBUL HKMETNDEN MDN KESEN MUSTAFA
KEMAL, 5 KASIM'DA, ADANA'DA AL FUAT (CEBESOY)
PAA LE YAPTII GRMEDE "
ARTIK MLLETN BUNDAN SONRA KEND HAKLARINI
KENDSNN ARAMASI VE MDAFAA ETMES, BZLERN
DE MMKN OLDUU KADAR BU YOLU GSTERMEMZ
VE BTN ORDU LE BERABER YARDIM ETMEMZ
LAZIMDIR." DYORDU. ( AGE,S.3.)

MONDROS ATEKES'NDEN SONRA MUSTAFA

KEMAL'N ALDII LK TAVIR BU BMDE FADESN
BULMUTU. BU SZLER MLL KURTULU
HAREKETNN BALANGI BLDRS SAYILABLR.

ATATRKN SAMSUNA IKII

BLM - 3
"MLLETN KEND HAKLARINI KENDSNN
ARAMASI"
Atekes Antlamas, Mustafa Kemal'i Suriye Cephesi'nde
buldu. Mustafa Kemal, 7. ordu komutanyd. ncelikle
Ordu'daki Alman subaylar tasfiye edildiinden Yldrm
ordular Grup Komutan Alman Liman Von Sanders'e daha
Anlamann imzaland gn stanbul'a dnmesi bildirilmitir.
Sanders, ald emir zerine, ertesi gn Adana'dan
birliklerine yaynlad emirde komutay Mustafa Kemal'e
devrettiini bildirmi, ayn gn Adana'ya gelen Mustafa
Kemal, komutay devr almtr. ( HTVD, say 27, ves. 690, s.
696, 697)
Yldrm ordular Grubu Komutan Mustafa Kemal Paa
Adana'dan Sadrazam Ahmet zzet Paa'ya bir telgraf ekerek
Mondros Atekesi'nin baz hkmlerinin aklanmasn
istemi ve ne gibi nlemler alnmas gerektiini sorar.
Ahmet zzet Paa Mustafa Kemal'e " Toros tnellerinin
tilaf Devletlerince igali yalnz bir muhafaza mahiyetini
haizdir Kuvvei igaliyenin nereden gelecei ve miktar
ngiliz Kumandanl tarafndan bildirilir" cevabn verir
( Seha L. Meray - Osman Olcay, Osmanl mparatorluu'nun
k Belgeleri, ASB Yaynlar No: 409, Anara, 1977,s.2.)
Bu cevap zerine stanbul hkmetinden midini kesen
Mustafa Kemal, 5 Kasm'da, Adana'da Ali Fuat (Cebesoy)
Paa ile yapt grmede "

ARTIK MLLETN BUNDAN SONRA KEND

HAKLARINI KENDSNN ARAMASI VE MDAFAA
ETMES, BZLERN DE MMKN OLDUU KADAR BU
YOLU GSTERMEMZ VE BTN ORDU LE BERABER
YARDIM ETMEMZ LAZIMDIR." Diyordu. ( Age,s.3.)
Mondros Atekesi'nden sonra Mustafa Kemal'in ald ilk
tavr bu biimde ifadesini bulmutu. Bu szler Milli kurtulu
hareketinin balang bildirisi saylabilir. Nitekim Mustafa
Kemal, Adana'da bulunduu srada,
Adana'nn ileri gelenlerinin ve genlerinin dman igaline
kar direni gstermelerini ve aralarnda bir rgt kurarak
hazrlanmalarn salamaya almtr.(Damar Arkolu,
Hatralarm, stanbul, 1961, s. 71'den aktaran Hazma Erolu,
Trk devrim Tarihi, 2. Bask, Anara, 1970,s.54)
Mustafa Kemal, Trk milletini kurtarmak yolundaki
kararn Mondros Atekesi'nin imzalanmasndan sonra
Adana'da Yldrm ordular Grubu Komutan iken verdiini,
15.3.1923'te Adana Trk ocandaki konumasnda yle
anlatmtr:
"Bende bu vakayiin ilk teebbs hissi bu memlekette, bu
gzel Adana'da vcud bulmutur O zaman memleket ve
milletin nasl bir tiye srklenmekte olduunu grmtm ve
buna mmanaat iin derhal teebbsatta bulunmutum. Fakat
o zaman iin bu teebbsm msmir klmak mmkn
olamad." ( Atatrk'n Sylev ve Demeleri II, Derleyen nimet
Unan, Trk nklp tarihi Enstits Yaynlar: 1, 2. bask,
Ankara, 1959, s. 113)
Mondros Atekesi'nden sonra Savunma Bakanl (Harbiye
Nezareti), 18661896 doumlu askerlerin Sal verileceini
bildiren buyruu yaynlamt. Bunun zerine Mustafa Kemal,

Sadrazam zzet Paa'ya 5 Kasm'da bir telgraf ekerek gerekli

nlemler alnmadan ordular Salverilir ve ngilizlerin her
dediine boyun eilecek olursa isteklerinin nne
geilemeyeceini bildirdi.
Ayn gn Mustafa Kemal, komutas altndaki kuvvetlere,
skenderun'a asker karlmas durumunda gerekirse silah
kullanarak bu duruma engel olunmas buyruunu verdi.
6 Kasm 1918'de Mustafa Kemal Sadrazam Ahmet zzet
Paa'ya bir telgraf ekerek skenderun'a kacak ngilizlere
kar ate buyruu verdiini bildirmiti. 7 Kasm'da Padiah
buyruuyla Yldrm Ordular Grubu ve 7. Ordu Karargh
kaldrld. Mustafa Kemal Savunma Bakanlna bal olarak
almak zere stanbul'a arld.
Sadrazam Ahmet zzet Paa, 8 Kasm'da, skenderun'u tehdit
eden ngiliz igali nedeniyle Mustafa Kemal'e gnderdii
telgrafta:
" Mracaat vukuunda ehrin tahliye ve teslim olunmas
zmnnda icabedenlere tebligat seriya ifas lazmdr
geveklik gstermemek artyla bu aczmzn dikkat nazarnda
bulundurulmas ve sz ve hareketlerimizin buna uydurulmas
memleket selameti iin elzemdir." Diyerek davran biimini
belirlemi, buna karlk Mustafa Kemal an gn gnderdii
telgrafta:
" acz ve zaafmz derecesini pek l bilirim, bununla
beraber, devletin yapmaya mecbur olduu fedakrln
derecesini de tayin ve tahdit etmek lazm gelecei kanaatn
muhafaza ederim" demitir. (Dr. Utkan Kocatrk, age,s.5.
Ord. Prof. Yusuf Hikmet BAYUR, Trkiye Devletinin D
Siyasas, Trk Tarih Kurumu, 1995, s. 29 -35)
Nihayet zzet Paa 10 Kasm da Mustafa Kemal'i makine
bana ararak stanbul'da bulunmasnn uygun olacan

bildirmi, Mustafa Kemalde elinde kalan 2. Ordu'yu Nihat

Paa'ya devrederek ayn gn stanbul'a hareket etmitir.
( HTVD, say 29, ves, 760-761; TH, c.1,s.63; TH, c.IV,s.5.)
Mustafa Kemal hatratnda bu olayn neticesini "Ben bu
imadan stanbul'da buhranl vaziyetler geirildiini anlayarak
zaten kumanda ettiim gurup lavedilmi olduundan
stanbul'a hareket ettim." (Bk. Ulu demir, Atatrk'n
yaam, Ankara 1988,s.148) eklinde aklyor.
MUSTAFA KEMAL IKI YOLLARI ARIYOR
13 Kasm 1918'de, Itilaf devletleri, sava gemilerinden kurulan
byk bir filo anakkale Boaz'n geerek stanbul'a
girmitir. Amiral Caltrope buraya kacak Itilaf Devletleri
Askeri Kuvvetlerinin Rusya'ya gnderileceini bildirmi ise
de, stanbul resmen olmasa da fiilen igal edilmi
bulunuyordu. Osmanl Hkmeti'ne ait bir ok resmi ve zel
binalara el konulmutu.
Mustafa Kemal'in Anadolu'ya gemeden nce stanbul'da
kald alt aylk sre, Milli Mcadele Hareketi'nin
balangcn oluturan hazrlk dnemidir. Bu dnem yakn
tarihimizde, yeni Trk devletinin yaplanmasnda siyasi ve
fikri temellerin olutuu fevkalade nemi haiz tarihi hadiseler
silsilesi ile doludur.( Prof. Dr. E. Semih Yaln Do.Dr.
Mustafa Turan, Yrd. Do.Dr. Mustafa Ekincikli arika
Gedikli; Mili Mcadele'nin Lideri : Mustafa Kemal Paa,
Trk Inklap Tarihi ve Atatrk ilkeleri, Siyasal Kitabevi,
Ankara 2003 , s. 156.) Mustafa Keml, 13 Kasm gn
Adana treninden inip Haydar Paa rhtmna ayak basnca, 62
dman gemisinin zafer bayraklarn aarak stanbul
limanna girdiini grr. Mustafa Keml byk bir znt
ierisinde gemileri ve zafer lklarn izler.. Sonra kalar
atlr... Yznde gergin ve kararl bir ifade belirir.
Arkadalarna dnerek "Geldikleri gibi giderler" der.
Yorgun ve zgn bir halde sanki, Bizans' yeniden
fethediyormuasna lgnlk yapan Rumlarn ve

Levantenlerin arasndan geerek Beyolunaki Perapalas'a

gelir.
Itilaf donanmasnn stanbul'a geldii gn bakente ulaan
Mustafa Kemal, iki gn nce Tevfik Paa'nn hkmet
kurduunu renmi, fakat yeni bir hkmet kurulmas ve
kendisinin de burada yer almas yolunda mcadele etmeye
balamtr. Ilk grmeyi 15 Kasm'da Padiah'la yapm,
Tevfik Paa hkmeti konusunda onu uyarm. Padiah da
ordunun kendisine kar tutumu konusunda Mustafa
Kemal'in azn yoklamtr. (Ati, 16 Kasm 1918; Akin
,age,s.87.)
Mustafa Kemal'in stanbul'da bulunduu sre ierisinde
dncesi, henz Mebuslar Meclisi'nde gven oyu almam
bulunan Tevfik Paa kabinesine, mecliste gven oyu
verilmesini nleyerek, i bana milli lkye bal, azim ve
kuvvet sahibi bir kabinenin gemesini salamakt. Bu fikrini
tand ve gvendii arkadalarna, bir ksm milletvekillerine
de kabul ettirmitir. Bunu yeterli grmeyerek, mecliste
toplanan milletvekillerine de dncelerini ak olarak
anlatm ve o gn iin alnacak tek tedbirin kabineye gven
oyu vermemek olduunu izah etmitir .Uzun tartmalardan
sonra bu hususi toplantda bulunan milletvekilleri kabineyi
drmeye karar vermelerine ramen
Sadrazam Tevfik Paa, istedii gvenoyunu mecliste, tartma
bile olmadan almtr.
Dinleyici localarndan birinde meclisin almalarn takip
etmi olan ve o gnk neticeden hi memnun kalmayan
Mustafa Kemal bu durumu yle anlatr. "Ne yalan
syleyeyim, atm. Benim teklifimi kabul ettiklerini syleyen
mebus says kmsenecek gibi deildi. Hem bunlar arasnda
szlerinin ve mevkilerinin ok nafiz olduu sansn verenler
vardr.
Fakat ne var ki Meclis duygularnn bir an nce bin renk
alabileceinden habersiz ve uzak kalan benim gibi bir askerin
o andaki aknlna da taacb edilmez. Bu acayip fikirler ve
duygular toplamndan kmak iin ok beklemedim, Osmanl

Mebusan Saray'n derhal terk ettim."

Evet! Bu ikinci bir hyl krkldr. Ancak o ylmayarak
muhakkak bir kap aralamak azmindedir. Oteline varr ve hi
tereddt etmeden telefonu kaldrr (19. Kasm 1919) Saray'
bulur, Padiah'tan kendisini kabul buyurmasn talep eder.
Hemen kabul edileceine inanr. Ortadaki durumun
vehametini ve lkenin gidiatn Padiah'la grerek onu
etkileyeceinden emindir. Biraz ge de olsa Padiah'n hafta
sonunda Cuma selmlndan sonra onu kabul edecei
bildirilir. 22 Kasm 1919 gn Padiah ve Mustafa Keml
Paa, Cuma selml sonrasnda bir saate yakn grrler.
Bu grmeden tatmin edici bir netice kmaz.
Padiah, Mustafa Kemal'in dndklerini anlatmasna
imkn brakmayarak, ordunun, komutan ve subaylarnn
Mustafa Kemal'i ok sevmelerine binaen kendisine bir fenalk
gelmemesini temin etmesini istemiti. (F.Rfk Atay, 19 Mays,
Ankara, 1944, s. 6 vd.; F. Rfk Atay, Atatrk'n Bana
Anlattklar, Istanbul, 1955, s. 91 vd.; E.Semih Yaln,
"Mtareke Dneminde Mustafa Kemal Paa'nn Istanbul'daki
faaliyetleri", Tarih Aratrmalar Dergisi, 1995, s. 28,s.185.
vd.)
Buna karlk Mustafa Kemal'in kendisi aleyhine hazrlanan
herhangi bir harekete dair bilgisinin olup olmad sorusuna,
Padiah kesin bir cevap vermemekle beraber, o gn iin
deilse bile ilerisi iin byle bir ihtimali mmkn grdn
istemeyerek ifade etmiti. (Prof. Dr. E. Semih Yaln Age s.
156157.)
Mustafa Keml, kurtulu yollarn anlatmaya almakta,
ancak Padiah srekli olmadk bahislere dalmakta ve emniyeti
iin ballk istemektedir.
Mustafa Kemal Paa'nn Anadolu'ya gemeden nce,
stanbul'daki davranlar zerine Prof. Jaeschke unlar
anlatmaktadr.
Talat Paa ekilmeden biraz evvel, daha cephede iken Mustafa

Kemal, Padiaha Ahmet Izzet Paa'y sadrazam yapmasn

tavsiye eder ve kendisinin de Harbiye Nazrlna getirilmesini
ister. Ayn maksat iin, stanbul'a geldikten sona, belki de 1919
yl ubat ay sonlarna kadar, kendi tabirince "Vatana ciddi
hizmetler"de bulunmak amacyla alr.
Padiah bu yola getirmek iin btn gayretleri boa gider.
Tersine, Vahidettin, Mustafa Kemal'i, kendisinin gtt
"anlama politikas"na ekmeye alr. Ona: "Sen akll bir
kumandansn. Tecrbesiz arkadalarnz aydnlatacanza
eminim" der. ( Tevfik Byklolu, Atatrk Anadolu'da
19191921, Kent Basmevi, Ekim 1981, s. 3334. BTTD, say 2,
s.5; Falih Rfk Atay, Atatrk'n Hatralar 19141919, Tkiye
I Bankas, Ankara, 1965,s.83.)
Mustafa Kemal'in stanbul'da geirdii dnem, bir takm
araylarla doludur. Bunun en nemli ksm herhalde Tevfik
Paa hkmetleri aleyhindeki kulis almalardr. Eski
dahiliye Nazr Fethi Bey'in kard Minber gazetesine ortak
olmutur. Bu gazete, Tevfik Paa aleyhine, siyasi tarihimizde
az rastlanabilecek iddetli bir muhalefet yrtmtr. ( Zeki
Sarhan, Kurtulu Sava'na Ikili Iktidar, Kaynak Yaynlar,
s.7778.)
Mustafa Kemal Paa, stanbul'daki faaliyetlerinde esas olarak
hkmet kurmak, olmazsa kurulacak hkmete Harbiye Nazr
olmak ya da mebus olarak meclise girmek arzusunda idi. nce
duruma tepeden mdahale edecek bir are bulmaya alyordu.
O, bu faaliyetleri srasnda ayrca Ittihat ve Terakki Cemiyeti
yetkilileri ile yaknlamay, Meclisi Mebusan Eski Reisi Ahmet
Rza Bey'le (Ahmet Rza Bey (18591930), II. Merutiyeti
hazrlayan siyasi nderlerdendir. Gazeteci ve politikac olarak
tannmtr. Jn Trklerin lideri olarak tannr.
II. Abdlhamit idaresinin takibi zerine Paris'e gitti. 1889 ylnda
Paris'de Osmanl Ittihat ve Terakki cemiyetini kurdu. Ahmet Rza
Bey, Paris'te Meveret gazetesini yaynlad. Fransz
sosyologlarndan Augusto Comte'un etkisinde kalarak Positivizmi

benimsedi.
II. Merutiyetin ilanndan sonra oluturulan Mebusan Meclisinin
bakanlna seildi. 1912 ylnda Ayan Meclisi yeliine getirildi.
Mtareke dneminde sadrazam olmak iin aba sarf etiyse de
baarl olmad. Vahidettin tarafndan Ayan meclisi bakanlna
getirildi. 1919 ylnda Paris'e yerleti.
Kurtulu Savandan sonra Trkiye'ye dnd. )temas kurmay
dnd gibi, dnemin nde gelen asker devlet adamlarndan
Ahmet Izzet Paa ile de temasa gemek niyetinde idi. (Sina Akin,
Istanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele, Istanbul 1983,s.125133. )
Ne yazk ki, Mustafa Kemal'in bu dncelerini uygulamaya
koymas mmkn olmad.
Mustafa Kemal Paa'nn stanbul'da bulunduu srada yapmay
dnd bir dier faaliyeti ise Itilaf Devletleri temsilcileri ile
grmelerde bulunarak zm yolar aramakt.
(Minber gazetesi, 1918 sonu 1919 ba 50 say olarak yaymlanan
gnlk siyasi gazetedir. Sahipliini Ali Fethi (Okyar) Bey'in,
sorumlu mdrln, dr. Rasim Ferit (Talay) Bey'in yapt
gazetenin kurulu sermayesine Mustafa Kemal Paa'nn da katks
bulunmutur.
Mtareke dneminde milliyeti, dinamik bir hkmet kurulmas,
meclisin fesh edilmemesini ve Mustafa Kemal Paann Harbiye
Nazr olmasn neren, Tevfik Paa kabinesinin drlmesini
savunan yaynlar yapt. Gazete Ittihat liderlerden Cavit Bey
tarafndan da desteklendi. Gazete ayrca Mustafa Kemal Paann
kamuoyunda tantlmasna ynelik yaynlar da yapt.)
Btn bunlar Atatrk'n bir macera adam olmadnn
stiklal sava yapmak iin harekete gemeden nce btn
yollar denemek ve ii mevcut yasalar ve grnr yollar
deneyerek halletmek arzusundan kaynaklanyordu.

Mustafa Kemal'in Minber gazetesini yaynlamas da (Dr.

Zekeriya Trkmen, 19 Mays 1919 Mustafa Kemal Paann
Samsuna k, Trkler Ansiklopedisi 15. cilt, s.905.) dahi
mtaree Dnemi stanbul'unda gerekletirmeye alt bir dizi
faaliyetler, igal glerinin bask ve tazyikleri nedeniyle istenilen
sonuca ulaamad.
Mustafa Kemal Paa, Nutuk adl eserinde asl amacn, Osmanl
Devleti'nin o srada iinde bulunduu artlar ksaca akladktan
sonra, "tek karar vard o da milli egemenlie dayal, tam bamsz
bir Trk devleti kurmakt" diye belirtir.
O, yine Nutuk'ta stanbul'dan kmadan nce dnd ve
Samsun'a ayak basar basmaz uygulamaya baladklar karar
yle aklar: "Temel ilke, Trk milletinin onurlu, saygn bir millet
olarak yaamasdr. Bu ancak tam bamsz olmakla salanabilir."
(Kemal Atatrk, Nutuk, c.I, Ankara 1987, Meb Yay., s.8)
TANER NAL