Bu niteyi altktan sonra,

mmnoloji = Baklk biliminin tanmn ve tarihsel gelimesini,

Antijenin ne olduunu, bir maddenin antijenik zellik gsterebilmesi iin ne gibi zel-
liklere sahip olmas gerektiini,
Antijenik bir maddenin yapsal zelliklerini, ve baz antijen rneklerini renmi ola-
caksnz.
Giri
mmnolojinin Tanm ve Tarihesi
Antijenin Tanm
Hangi Maddeler Antijen zellii Gsterir?
Antijenlerin Yaps
Antijen eitleri ve Hapten
Adjuvan Maddeler
eitli Antijen rnekleri
zet
Deerlendirme Sorular
Yararlanlan Kaynaklar
Lise yllarnda okumu olduunuz derslerde vcudumuzun bakl ile ilgili konular
gzden geiriniz.
Antijenler canllarn yapsn oluturan kimyasal molekller olduuna gre, biyokimya
dersinizde anlatlan bata proteinler olmak zere karbonhidrat, lipid, nkleik asit yap-
larn hatrlamanz konuyu daha iyi anlamanz salayacaktr.
Amalar
indekiler
neriler
NTE 9
mmnolojiye Giri ve
Antijen
1. GR
mmnoloji tp biliminin gen bir daldr. mmnolojideki birok nemli keif, iinde bulun-
duumuz yzyl iinde yaplmtr.
1.1. mmnolojinin tanm
Immnoloji genel anlamda kendi kaltsal yapsna yabanclk zellii tayan zel maddele-
ri (=antijenleri) ayrt edebilme yeteneindeki canllarn, bu zel maddelere kar gsterdii
reaksiyonlarn tmn inceleyen bir bilim daldr. mmnoloji Trke'ye "Baklk Bilimi"
olarak evrilebilir.
mmne terimi eski Yunanca'da askerlik
ve vergi gibi baz halk grevlerinden muaf
tutulan (balanan) kiiler iin kullanlan
mmnitas szcnden gelmektedir.
1.2. mmnolojinin tarihsel geliimi
mmnoloji ile ilgili ilk bilgilerimiz ok eskilere dayanmaktadr. Eski alardan beri kiilerin
farkl dirente olduklar, salgnlarda baz kiilerin lmesine karn, bazlarnn hi hastalan-
mad veya hastal ok hafif geirdii, kzamk, iek gibi hastalklarn ikinci kez geiril-
medii (mr boyu korunma) bu konudaki ilk gzlemler olmutur.
mmnoloji tarihi ile ilgili olaylarn banda Trk'lerin de yer aldn gryoruz. 1721 ylnda
stanbul'da ngiliz Bykelisi'nin ei Leydi Montagu, ngiltere'ye yazd mektuplarda,
Trkiye'de hafif iekli insandan salkl insana aktarlarak uygulanan iek asndan sz
etmitir. Ayrca stanbul'da alan talyan hekim E.Timoni de 1713'te bir toplantda Trki-
ye'de 40 yldan beri bu ann uygulandn belirtmitir.
Bundan sonraki olay yine iek as ile ilgilidir. nek saan kadnlarn ellerinde kan inek i-
ei yaralar sayesinde asl iek hastalndan korunduklarn farkeden ngiliz hekim Ed-
ward Jenner, 1798'de bu olaydan yararlanarak iek as uygulamasn balatmtr. lk
kez Vaccination = alama terimini kullanmtr. Daha sonra yzyllk bir sessiz dnem
gemi ve 1880'li yllarda Fransz hekim Louis Pasteur hayvanlar iin arbon ve kolera, in-
san ve hayvanlar iin ise kuduz asn gelitirerek bu konuda nemli hizmetler vermitir.
Bunu izleyen yllarda da pekok infeksiyon hastal iin baarl a almalar yaplmtr.
- 132 -
Canllarn kendi kaltsal yapsna yabanc
olan maddelere (= antijenlere) kar gster-
dii reaksiyonlara bak yant = immn
cevap ad verilir.
1900'l yllardan sonra ise a almalar dnda nemli immnolojik olaylar ortaya karl-
maya balamtr. Birka rnek verecek olursak;
Pfeiffer; kompleman varln gsterdi.
Metchnikoff; fagositoz olayn inceledi.
Ricket ve Portier; allerji olayn ortaya kardlar ve immn cevabn her zaman koru-
ma salamadn, bazen canlya zarar veren allerjik reaksiyonlarn meydana gelebile-
ceini gsterdiler.
Tisellius; antikor yapsn inceledi.
1950'li yllardan sonra ise RES ortaya karld, kan gruplar, doku gruplar, imm-ni-
te bozukluklar, tmr ve transplantasyon immnolojisi, immnogenetik konu-
larnda byk admlar atld ve immnoloji biliminde ok hzl ve artc ilerlemeler kay-
dedildi.
mmnolojideki bu ilerlemeler tpta bilinmeyen pekok eyin anlalmasn salam, pek-
ok hasta iin umut verici olmutur. Tp alannda datlan dllerin ounluunu da imm-
nologlar hakl olarak kazanmlardr.
rnein, son yllarda giderek artan ve pekok hasta iin hayat kurtarc olan organ nakilleri-
nin baarl olmasnda, ayrca pekok hastala tan koymada immnolojik bulularn rol
byktr.
2. ANTJENLER
2.2. Antijenin Tanm
Organizmaya girdiinde, kendisine kar bir bak yant olumasna yol aan ve bu cevap
sonucunda oluan rn ile zgl olarak birleebilen maddelere antijen denir. Antijenler
"Ag" eklinde gsterilirler. mmnojen szc de antijen ile e anlaml olarak kullan-
lr.
2.2 . Antijen Olabilme zellikleri
Bir maddenin antijen nitelii gsterebilmesi iin baz zelliklere sahip olmas gerekir. imdi
bu zellikleri ayr ayr inceleyelim.
- 133 -
2.2.1. Yabanclk
Bir madde, girdii organizmann yapsna yabanc ise antijenik zellik gsterebilir.Kimyasal
bir bileiin yabanclndan sz edilirken, molekln boyutlu yaps kastedilmektedir.
nk her canl yaamn ve neslini srdrebilmek iin kendi vcut maddelerini sentezler
ve bu maddeler hemen her canlda protein, ya, karbonhidrat, nkleik asit dediimiz
ayn temel maddelerden olumutur. Bu temel maddelerin ince yaps ise her canlda
ayndr. rnein protein her canlda aminoasit dizilerinden oluur, lipidler ya asitleri zincir-
lerinden oluur. Ancak bu temel maddelerin boyutlu molekl yaplar canl trleri aras-
nda nemli farkllklar gsterir. Bunu bir rnekle aklayalm: Kobay ve tavanda eitli pro-
teinler sentezlenir. Her ikisi de protein olmasna ramen, kobay proteini tavan iin yabanc
bir maddedir ve tavana verilecek olursa kobay proteinine kar zgl bir bak yant mey-
dana gelir. Burada iki tre ait proteinler arasndaki fark, proteinleri oluturan amino-asitlerin
dizilileri, boyutlu olarak durular ve elektron ykleri bakmndan gsterdikleri farkl-
lktan ileri gelmektedir.
Tabiidir ki bu farkllklar canllarn ayr genetik yaplarda olmasna dayanmaktadr.
Dier bir rnek olarak hemoglobin molekln verebiliriz. Hemoglobin bir proteindir ve tm
memelilerde ilevi ayndr. Fakat aminoasit diziliindeki farkllk nedeniyle bir tre ait he-
moglobin baka bir tr canl iin yabancdr ve antijenik zellik gstermektedir.
ki canl evrimsel akrabalk ynnden birbirinden ne kadar uzaksa, yap maddeleri birbirine
o kadar yabancdr ve o kadar iyi antijen zellii gsterirler. Akrabalk ne kadar yaknsa anti-
jen zellii o kadar zayflar ve hatta kaybolabilir.
Ancak baklk mekanizmas bozulursa canlda kendine kar da bak yant oluur,
ama hastalkla sonulanr (= otoimmn hastalklar).
Canllarn kendinden olan tanma ve ayrt edebilme zelliine rnek ve-
rebilir misiniz?
2.2.2. Molekl Bykl
Bir maddenin iyi bir antijen olabilmesi iin molekl arlnn byk olmas gerekir. Genel-
likle molekl arl 10.000 ve daha byk olan maddeler iyi antijendirler. En kuvvetli anti-
jenite gsteren maddeler ise, molekl arl 100.000 den fazla olan protein moleklleri-
- 134 -
?
dir. Ancak bu kurala uymayan maddeler de vardr. rnein; glukagon isimli bir kimya-
sal madde 3600 molekl arlnda olmasna ramen olduka iyi bir antijenite gsterir.
Dier taraftan molekl arl 51.000 olan dextran iyi antijen zellii gstermez.
2.2.3. Kompleks Kimyasal Yap
Bir molekl ne kadar kark yap gsterirse antijenitesi o kadar artar. rnein, tek bir eit
aminoasitten sentezlettirilen sentetik polipeptid zincirleri, molekl arlklar byk de olsa
iyi antijen deildirler. Eer iki veya eit amino asitten oluturulmusa biraz daha aktif
olabilirler. Doal protein yaps ise olduka karmaktr.
2.2.4. Molekln Yapsal Sertlii
Bir maddenin lenfositler tarafndan antijen olarak tannabilmesi iin deimez bir yap gs-
termesi gerekir. Lipid, jelatin gibi belirli bir sertlii olmayan molekller bu nedenle iyi antije-
nite gsteremezler.
2.2.5. znebilirlik ve Metabolize Edilebilme
Antijenik maddenin, girdii organizmada znebilmesi ve metabolize edilebilmesi antije-
nik gcn etkiler. rnein, keratin gibi hidrolitik enzimlere dayankl olup metabolize edi-
lemeyen, paralanamayan maddeler antijenik deildirler. Benzer ekilde naylon, teflon,
polistren, poliakrilamid gibi maddeler makromolekl olmasna karn metabolize edile-
mezler ve antijenite gstermezler. Bunlara kar bak yant olumaz. Bu nedenle doku
iine yerletirilen protezlerin ou bu maddelerden yaplmtr.
2.2.6. Emilim ve Atlm Hz
Antijenik maddenin immn sistemi uyarabilecek bir sre organizmada kalabilmesi antije-
nitesini etkiler. Genellikle yava emilen ve organizmadan yava atlan maddelerin immn
sisteml e etkileimi daha iyi olduundan antijeniteleri de daha gldr. Hzl emilip,
hzla vcuttan atlanlar iyi antijen deildir.
- 135 -
2.2.7. Elektrik Yk
yi bir antijenik madde elektrik yk tamaldr. Molekln tm yerine epitopun mikro
evresindeki elektrik yk daha nemlidir. nk elektrik ykl gruplar molekle, sulu or-
tamda eriyebilirlik kazandrarak evre ile daha iyi temas etmelerini, dolaysyla immn sis-
tem hcrelerine daha kolay girmelerini salayan hidrofilik nitelik kazandrrlar. Ancak ok
kuvvetli (+) veya (-) ykl olanlar baka bileikler tarafndan hzla tutulup rtldnden iyi
antijen deildirler.
2.2.8. Dier zellikler
Genetik yap, tr, ya, ...; antijenin verildii canlya ait olan bu zellikler maddenin antije-
nitesini etkiler. rnein, saf polisakkarit insan ve farede antijenik iken, tavan ve kobayda
antijenik deildir. Hatta ayn trn tek tek bireylerinde bile ayn antijene kar oluan ba-
k yant gc farkl olabilmektedir. Bir salgnda kiilerin hastal hafif veya ar geirme-
leri de bak yantn gc ile, bu da genetik yap, ya vb. ile yakndan ilgilidir.
Antijen miktar (Dozu): Antijenik maddenin miktar antijeniteyi, dolaysyla bak yan-
tn gcn etkiler. Genel olarak bak yantn gc antijenin artan dozuna paralel olarak
art gsterir. Ancak miktar ok az olursa immn sistem uyarlamaz ve bak yant olu-
maz, miktar ok fazla olursa yine immn sistem fel olur ve iyi bir bak yant oluamaz.
Antijenin organizmaya giri veya verili yolu; antijeniteyi etkiler. Parenteral (enjeksi-
yon ile) giri antijeniteyi arttrr. Fakat az yoluyla veya deri mukoza yolu ile girerek iyi anti-
jenite gsteren maddeler de vardr. Giri veya verili yolu bak yantn gcn ve eidi-
ni etkiler. yi bir bak yant almak istediimizde antijenin uygun dozda, uygun yolla ve uy-
gun zaman aralklar ile verilmesi gerekir. Bu konu, a uygulamalarnda ok nemlidir.
Adjuvan madde varl; bir molekln antijenitesini etkiler. Adjuvan maddeler, birlikte
enjekte edildii antijene kar oluan bak yant arttrrlar.
Fosfat ve alminyum hidroksit gibi mineral tuzlar, l mikobakteri ieren madensel yalar
(=Tam freund adjuvan) bu amala kullanlrlar.
Gnlk yaantnz iinde, iyi antijen zellii gsterebilecek maddelere
rnek verebilir misiniz?
- 136 -
?
3. ANTJENLERN YAPILARI
Antijeni tanmlarken, girdii organizmada bak yant oluturduunu ve bu yant sonu-
cunda oluan antikorlar ile zgl olarak (yani sadece bu antikorla) birleebildiini syle-
mitik. Antijen ile antikorun birlemesi kimyasal bir temele dayanr, ancak antijen mo-
leklnn tm bu birlemeye katlmaz. Antijen moleklnn yzeyinde, antikor sentezin-
de rol oynayan ve sentezlenen zgl antikor ile birlemeyi salayan, molekln knts
eklinde, basit kimyasal yaplar bulunur. Antijen moleklnn yzeyinde bulunan ve kendi
zgl antikorlar ile birlemeyi salayan, bylece antijenin zglln belirleyen bu kim-
yasal u yaplara belirten grup = determinant grup veya ksaca epitop ad verilir. Epitop
tm antijen moleklne oranla olduka kktr. Bir antijen moleklnde ayn veya farkl
kimyasal yapda birok epitop bulunabilir. Epitop says antijenin molekl bykl ve
komplekslii ile yakndan ilgilidir. Bylece bir antijen molekl, birden fazla sayda antijen
zgll gsterebilir ve farkl yapdaki her epitop, kendine kar oluan zgl antikorlarla
ayr ayr birleebilir. Antijenler multivalandr, yani bir antijen molekl ok sayda antikorla
birleebilir.
Antijen epitopu ile zgl antikorun antijen balama yeri arasndaki bu birleme bir anahtar-
kilit uyumuna benzetilebilir (nite: 11. Antikor yapsna baknz). Birlemenin gc uygun-
luk derecesine baldr. Uyum ne kadar fazla ise antijen-antikor birlemesi o kadar salam
olur. nk antijen-antikor birlemesi ok zgl olmasna ramen kuvvetli bir kimyasal
balanma deildir. Bu birlemede dk enerjili, zayf balar rol oynar. Ancak iki molekl
(Ag ve Ab) birbirine ne kadar yaklarsa (ki balanma yerlerinin yaps birbirine ne kadar uy-
gunsa yaknlama o kadar fazla olur) aradaki balarn gc de o lde artmaktadr ve
balanma daha salam olmaktadr.
Bir antijen moleklnn yzeyindeki belirten grup (= epitop)'un sizce
nemi nedir?
4. ANTJEN ETLER VE HAPTEN
4.1. Kimyasal Bileiklerin Antijenik zellikleri
Prot ei nl er: En iyi antijen zellii gsteren kimyasal bileiklerdir.
- 137 -
?
Karbonhi drat l ar: Byk molekl arl olan baz karbonhidrat moleklleri (poli-
sakkaritler) antijen zelliindedir. Saf polisakkarit antijenlere kar gM snf antikorlar
sentezlenir. Mono ve disakkarit gibi kk molekller antijenik deildir, ancak hapten
zellii gsterirler.
Yal ar: Saf halde iken antijenik zellikleri yoktur. Ancak protein ve polisakkaritlerle
birletiklerinde (lipoprotein ve lipopolisakkarit halinde) antijen zellii kazanabilirler.
Nkl ei k asi t l er: Bunlar da iyi antijen zellii gstermezler. Ancak paralandk-
larnda veya proteinlerle birletiklerinde (= nkleoprotein) antijenik zellik kazanabilir-
ler.
lalar ve eitli kimyasal bileikler: Kk molekl arlkl ve basit kimyasal ya-
pda olmalarna ramen pekok ila ve kimyasal maddeye kar bak yant oluabil-
mektedir. nk bu maddeler, girdikleri canlnn proteinleri veya baz kan hcrelerinin
yzeyine yaparak antijenite kazanabilirler. lalara kar allerjik reaksiyonlarn ou
da bu mekanizmayla gelimektedir.
apraz reaksi yon: Bir antijen moleklnde ok sayda epitop bulunduunu sylemi-
tik. Bu epitoplarn bazlar baka bir antijen yzeyindeki epitoplara benzeyebilir ve bir antije-
ne kar olumu antikorlar baka antijen epitoplar ile de balanabilirler. Ancak bu balan-
ma antikorun zgl antijeni ile olan balanma kadar gl deildir. Bu birlemeye "apraz
Reaksiyon" diyoruz. Evrimsel gelime ynnden yaknlk gsteren ve akraba olan trlerin
benzer antijenleri arasnda apraz reaksiyonlar olabilir.
Kimyasal bileikler iinde neden proteinler en iyi antijenlerdir?
4.2. Canllarn Evrimsel Yaknlna Gre Antijenler
Het eroant i j en: Evrimsel gelime ynnden yaknl olmayan canllarn karlkl
antijen zellii gsteren maddeleridir. rnein mikrop antijenleri insan iin heteroanti-
jendir.
zoant i j en ( = Al l oant i j en) : Evrimsel ynden birbirine yakn, hatta ayn tre
ait canllardaki bireysel farkllk gsteren antijenlerdir. rnein insandaki kan grubu an-
tijenleri: Baz kiilerde A grubu antijenleri varken, baz kiilerde ise B grubu antijenleri
bulunur. Bu da bireysel farkllktr.
- 138 -
?
Ot oant i j en: Normalde canllar kendi antijenik yaplarna kar bak yant olutur-
mazlar. Ancak baz hastalk durumlarnda canlnn kendi antijenik yaplarnda
deimeler olabilir, bakalaabilir ve bunun sonucunda da bak yant olumasna
neden olabilirler. Bunlara otoantijen denir.
Het erof i l Ant i j en: Evrimsel yaknl ve akrabal olmayan ve birbirine hi
benzemeyen trlerde, ortak epitoplara sahip olan antijenlerdir. Ksaca farkl antijen mo-
lekllerinde tesadfen birbirine uyan, benzeyen epitoplarn bulunmasdr. rnein;
streptokok bakterisi ile memelilerin kalp dokusunda birbirine ok benzer antijenler gs-
terilmitir. Doal olarak birine kar oluan antikor benzer antijen ile de apraz reaksi-
yon verecektir.
4.3. Hapten
Dk molekl arlkl, basit kimyasal yapda baz maddeler gerekte antijen olmadklar
halde bir tayc proteine balandklar zaman antijen nitelii kazanrlar ve kendilerine
kar antikor sentezlettirirler ve bu antikorla zgl olarak birleebilirler. Byle maddelere
hapten denir. Haptenler antijen moleklndeki epitop gibi davranrlar. Burada zgl
uyaran hapten molekldr ve antikorlar, tayc proteine deil, haptene kar meydana
gelirler. Oluan zgl antikorlar, tayc molekl olmad zaman da, sadece hapten ile bir-
leebilirler.
Baz basit yapl kimyasal maddeler ve ilalar da organizmaya girdiklerinde, hapten gibi
davranarak tayc bir molekle tutunur ve antijenik uyarma neden olabilirler. Bu tip mad-
delere kar baz allerjik reaksiyonlar bu mekanizma ile meydana gelirler.
Hapten zellii gsterebilecek kimyasal maddeler biliyor musunuz?
5. ADJUVAN MADDELER
Birlikte verildii antijenlere kar bak yant glendiren ve daha uzun sreli olmasn
salayan maddelerdir. Adjuvan maddeler, alamada daha kuvvetli bak yant elde et-
- 139 -
?
Canllarn evrimsel yaknlna gre tanmladmz antijen eitlerinin, organizmada
oluturduu antikorlar da ayn isimle ifade edilirler. Srasyla syleyecek olursak hetero-
antikor, izoantikor (= alloantikor), otoantikor ve heterofil antikor gibi.
mek iin kullanlrlar. Adjuvan etki gsteren birok madde vardr. rnein; Freund adjuvan
(Lanolin + parafin + l tbc basili), madensel yalar, alminyum bileikleri, baz bakteriler
(BCG, bomaca mikrobu), baz bakteri rnleri (endotoksin, nkleik asit ykm rnleri) gi-
bi.
Adjuvan madde, antijen ile birlikte kartrlarak verilirse etkisini gsterir. nce veya sonra
verilirse bir yarar olmaz.
Alarn iine neden adjuvan maddeler konur?
6. ETL ANTJEN RNEKLER
6.1. Mikrop Antijenleri
Tm canllarda olduu gibi mikroplarda da birok antijenik yap bulunur. Mikroplar organiz-
maya girdiklerinde tm bu antijenik maddelerine kar bak yant meydana gelir. Oluan
bak yant sonucunda da organizma mikrobu etkisiz hale getirerek hastalktan korunmu
olur. Ayrca laboratuvarlarda mikroplar tanmak iin veya mikrobun yapt hastaln
tansn koymak iin mikrop antijenleri ve bunlara kar oluan zgl antikorlardan yararla-
nlr. Yine a hazrlanmas ynyle de mikrop antijenlerinin bilinmesi nemlidir. Mikrop-
larn antijenik yaplarndan bazlar unlardr:
Viruslarda, zarf ve klf antijenleri
Bakterilerde, kapsl maddesi, hcre duvar maddeleri, kirpik antijeni, salglanan enzim
ve toksinler
Mikroplarn hangi ksmlar antijenik yap gsterir?
6.2. Kan Grubu Antijenleri
nsanlarn eritrositlerinin yzeyinde bulunan antijenlerdir ve kiilere gre farkllk gsterebi-
lirler. Pratikte enok nem tayan kan grubu antijenleri ABO ve Rh sistemleridir. Daha
farkl, fakat sadece aratrmalarda kullanlan baka kan grubu antijen sistemleri de vardr.
- 140 -
?
?
ABO kan grubu sisteminde eritrosit yzeylerinde A ve B olmak zere iki tip antijen, serumda
ise bu antijenlere kar antikorlar bulunur. Bunlara da anti-A, anti-B denir.
ABO Si st emi ne gre Kan Grupl ar
Er i t r osi t yzeyi nde Ser umda bul unan
Kan Gr ubu bul unan ant i j en t i pi ant i kor t i pi
A Gr ubu A Ant i - B
B Gr ubu B Ant i - A
AB Gr ubu A, B
O Gr ubu Ant i - A, Ant i - B
ABO kan grubu antijenlerinin ve bunlarn serumdaki antikorlarnn bulunma ekillerine gre
insanda A, B, AB, O olmak zere drt kan grubu vardr.
Rh sisteminde ise eritrosit yzeyinde Rh antijeninin varl sz konusudur. Kii Rh antijeni
tayorsa Rh (+) pozitif, tamyorsa Rh(-) negatif olarak ifade edilir. Bir kiinin kan grubu
sylenirken ABO ve Rh sistemleri birlikte belirtilir.
rnein, A, Rh (-) (Okunuu: A grubu er-a negatif)
O, Rh (+) (Okunuu: O grubu er-a pozitif) gibi
Kan gruplarnn saptanmas, kan transfzyonlarnda ok nemlidir. Ayrca adli tpta, ba-
balk tayininde, doku ve organ aktarmlarnda ve birok bilimsel aratrmada kullanlmak-
tadr.
Kan grubunuza gre hangi kan grubu antijeni ve antikorunu
tamaktasnz?
6.3. Doku Uygunluk Antijenleri
Deney hayvanlarnda yaplan doku ve organ nakli aratrmalarnda, ayn trn bireyleri
arasnda dahi farkl doku antijenleri olduu gsterilmitir. Nakledilen doku ve organlarn
reddine (= atlmasna) neden olan bu antijenlere doku uygunluk veya transplantasyon (=
doku-organ nakli) antijenleri ad verilmitir. Doku antijenleri vcudun tm hcrelerinde bu-
lunur, sadece eritrosit ve ya dokusu hcrelerinde bulunmaz.
Bu antijenlerin yapm genetik kontrol altndadr. nsanda 6. kromozomda bulunan bu gen
blgesine "Byk doku uygunluk kompleksi gen blgesi = Major Histocompatibility Comp-
- 141 -
?
lex = MHC" ad verilir. Doku uygunluk antijenlerine MHC antijenleri veya ilk kez Lkositlerde
gsterildii iin "nsan Lkosit Antijenleri = Human Leucocyte Antigens = HLA" ad da veril-
mektedir.
nsanda; HLA-A, HLA-B, HLA-C, HLA-D, HLA-DR, HLA-DP, HLA-DQ olmak zere yedi
ana grup vardr. Ayrca her grupta ok sayda alt tip bulunur. Doku ve organ nakillerinde
HLA antijenlerine baklarak ayn veya birbirine benzerlik gsterenler tercih edilir. Bu anti-
jenler Mendel kurallarna gre soydan soya gei gsterirler. Akrabalk derecesi ne kadar
yaknsa HLA antijenleri de o derece birbirine benzerdir. Tek yumurta ikizlerinde HLA anti-
jenleri zdetir (tamamen ayndr).
Sizler de gnlk yaantnz iinden iyi antijen zellii gsterebilecek
maddelere rnekler araynz.
mmnoloji, baklk bilimi demektir. Canlnn kendi genetik yapsna yabanc olan mad-
deleri ayrt edebilmesi ve bu maddelerle karlat zaman meydana gelen tm olaylar
immnoloji bilimi inceler. Organizmaya girdiinde bak yant denen bir dizi reaksiyona
neden olan bu yabanc maddelere de Antijen (= Ag) diyoruz.
Maddelerin bir canlda bak yant oluturabilmesi, ksaca antijen zellii gsterebilmesi
iin u zelliklere sahip olmas gerekiyor.
Girdii organizmann genetik yapsna yabanc olmal
Molekl arl byk olmal
Kimyasal yaps kompleks (= karmak) olmal
Molekler yapsnn belirli bir sertlii olmal
Madde, vcutta dalmn kolaylatran elektrik ykl gruplar tamal
- 142 -
zet
?
Organizmaya uygun yolla girmeli
Organizmaya uygun dozda verilmeli
Organizmada znebilir ve metabolize edilebilir olmal
Organizmadaki emilme ve atlma hz yava olmal
Girdii organizmann genetik yap, tr ve ya zellikleri uygun olmal.
Antijenler byk moleklledir. Yzeylerinde Ag'e zgllk kazandran ve antikorla bir-
lemesini salayan, epitop da denen, ok sayda kk kimyasal u yaplar bulunur. Bir an-
tijen ok sayda antikorla balanabilir. Antijenlerin ou doal maddelerdir (proteinler, Kar-
bonhidratlar, yalar, nkleik asitler veya bunlarn birbirleriyle yaptklar bileikler gibi).
Canllarn yap maddeleri birbirleri iin antijen zellii tar ve canllarn evrimsel yaknlna
gre antijeniteleri (veya dier bir deyile oluturduklar bak yantn gc) deiir.
Antijenlere rnek olarak mikroplarn eitli hcre ksmlarn, kan grubu antijenlerini ve doku
uygunluk antijenlerini verebiliriz. Ancak canllarn yapsnda antijen zellii gsteren binler-
ce madde eidi vardr.
1. mmnolojinin tarihsel gelimesinde Trklerin de rol ald immnolojik olay hangi-
sidir?
A) iek hastalndan korunmak iin uygulanan alama
B) Kuduz asnn gelitirilmesi
C) Allerji olaynn ortaya karlmas
D) Hayvanlarda arbon asnn gelitirilmesi
E) Antikor yapsnn incelenmesi
- 143 -
Deerlendirme Sorular
2. Bir maddenin iyi bir antijen zelllii gsterebilmesi iin hangi zellie sahip olmas
gerekir?
A) Girdii organizmann genetik yapsna yabanc olmaldr.
B) Kimyasal yaps karmak olmaldr.
C) Molekl arl byk olmaldr.
D) Organizmada znebilir ve metabolize edilebilir olmaldr.
E) Hepsi
3. Bir antijen moleklnn yzeyinde bulunan, Ag'e zgllk salayan ve antikorla
birleen basit kimyasal u yaplara ne denir?
A) Adjuvan B) Hapten C) Epitop
D) soantijen E) Heterofil antijen
4. Evrimsel gelime ynnden yaknl olmayan canllarda ortak bulunan antijenlere
ne ad verilir?
A) Otoantijen B) Heterofil antijen C) soantijen
D) Heteroantijen E) Alloantijen
5. Canllarn yapsn oluturan aadaki kimyasal maddelerden hangisinin antijeni-
tesi kuvvetlidir?
A) Nkleik asitler B) Lipidler C) Proteinler
D) Polisakkaritler E) Hepsi
6. Birlikte verildii antijenlerin daha kuvvetli bak yant oluturmasn salayan
maddelere ne ad verilir?
A) Epitop B) Hapten C) Otoantijen
D) Adjuvan E) mmnojen
- 144 -
7. HLA nedir?
A) Mikrop antijenlerinden biridir
B) Bir kan grubu antijenidir
C) Doku uygunluk antijenleridir
D) Bir adjuvan eididir.
E) Bir a eididir.
ABBAS, A.K.; LCHTMAN, A.; POBER, J., Cellular anel Molecular Imminology. W.B.
Saunders Company 2nd Edi. Philadelphia, 1994.
AKAN, E., Genel Mikrobiyoloji ve Immunoloji. ukurova niversitesi, Tp Fakltesi Ya-
ynlar, No: 16, Adana, 1992.
BLGEHAN, H., Temel Mikrobiyoloji ve Baklk Bilimi. 6. Bask, Bar Faklteler Kita-
bevi, zmir, 1993.
GLMEZOLU, E.; ERGVEN, S., Immnoloji. Hacettepe Ta Kitaplk Ltd. ti. Ankara,
1994.
KILITURGAY, K., mmnolojiye Giri. Gne ve Nobel Tp Kitabevleri, 3. Bask, Bursa,
1994.
YEEN, O., Temel Immnoloji ve mmn Eksikli Hastalklar. Palme Tp Kitabevi, Anka-
ra, 1990.
- 145 -
Yararlanlan Kaynaklar