Türk Yunan İlişkileri

TC
ATILIM NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
ULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI
YKSEK LSANS TEZ

TRK-YUNAN LKLERNDE TEMEL
SORUNLAR VE 1999 SONRASI YUMUAMA
DNEM

BORA NAY

Ankara, 2007

TC
ATILIM NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
ULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI
YKSEK LSANS TEZ

TRK - YUNAN LKLERNDE TEMEL SORUNLAR
VE 1999 SONRASI YUMUAMA DNEM

BORA NAY

TEZ DANIMANI
DO.DR. DRS BAL

Ankara, 2007
(Fotokopi le oaltlabilir)

ii
ZET
Ege Denizinin karlkl kylarn paylaan Trkiye ile Yunanistan arasnda
pek ok sorundan bahsetmek mmkndr. ki lke arasndaki balca gerginlik
noktalar; Kbrs, Ege Denizi kaynakl meseleler ve karlkl Aznlklara ynelik
uygulamalardr. te yandan Yunanistann, Trkiye aleyhine faaliyet gsteren terr
rgtlerine verdii destek, etkin gce sahip lobilerinin Trkiye aleyhtar giriimleri,
Trkiyeye ynelik kurmaya alt ittifaklar ve ikili meseleleri Avrupa Birlii
platformuna tama amac, her ne kadar Atina tarafndan kabul edilmese de Trkiye
asndan, iki lke mnasebetlerindeki dier sorunlar oluturmaktadr.
Trkiye ile Yunanistan arasnda mevcut ortak tarih, bu sorunlarn zmn
sadece gletirmekle kalmamakta, bal bana bir mesele olarak iki lke
ilikilerinde yerini bulmaktadr.

Ancak, tm bu sorunlara ramen, iki lke arasnda 1930lu yllar ve
1950lerin ilk yarsnda olduu gibi zaman zaman yumuama dnemleri de
yaanmtr. 1999 ylnn ikinci yarsnda, iki lke Dileri Bakanlar smail Cem ve
Georgios Papandreounun balatt ve depremlerin ivme kazandrd yumuama
dnemi, lke yetkililerinin sklkla bir araya geldii, krizler temelinde sylemlerin
dk tonlarda cereyan ettii bir sre olmu, iki halk birbirine yaklatrarak, lkeler
arasndaki ekonomik ve ticari ibirliini arttrmtr. Bu dnemde, iki lke asndan
ikinci derecede neme sahip konularda yaplan anlamalar, yksek politika nitelikli,
gvenlik ve ulusal kar konularn kapsayan Kbrs ve Ege gibi temel meselelere
yansmam, bu erevede yumuama yaknlamaya dnmemitir.

1999 ylnn ikinci yarsnda balayan Trk-Yunan yumuamasnn henz bir
sonuca varmadn sylemek mmkndr. Kukusuz, ilikilerin devamn ve
derinliini, bundan sonra taraflarn izleyecei politikalar belirleyecektir. Ancak
Ankarann Avrupa Birlii adayl ve bunun gereklilikleri karsndaki son gnlerde
dile getirilen Yunan sylemleri, ilikilerin yakn gelecekte tekrar gerginlik ortamna
dnebileceinin ilk sinyalleridir.

iii
ABSTRACT
There are numerous problems amid Turkey and Greece that are sharing the
two coasts of the Aegean Sea. The main points that lead to tension between two sides
simply are; the Cyprus issue, Aegean related conflicts, and the treatment of the
respective minorities. Also, even it is not considered as a bilateral problem by Athens,
the support given to terrorist organizations practising against Turkey, the active
endeavours of the Greek lobies, the efforts to form alliances opposed to Turkey, and
the intention to convey the bilateral problems to the European Union platform, are
perceived as the other parts of the dispute by Turkey.

The common historical background, not only complicates the solution of these
issues, but also stands as a matter of conflict between the two neighbours.

However, despite the aforomentioned problems, Turkey and Greece enjoyed
periods of rapproachment in 1930s and in the first half of 1950s.The detente period
that commenced by the efforts of the Ministers of Foreign Affairs, smail Cem and
Georgios Papandreou, in the second half of the 1999, and was hastened with
earthquakes, increased the dialogue of the states officials, eased the level of
provocative announcements, draw two nations closer, and developed the economic
and commercial cooperation. In this period, the treaties signed in the area of low level
politics, does not revealed itself in the side of high politics which contains security
dilemmas and national interests such as Cyprus and Aegean. Therefore, it can be
observed that the detente period hasnt been transformed to a rapproachment yet.

Within this context, it will be accurate to state that, the detente period of 1999
has not reached an outcome yet. Undoubtedly, the continuance and the extent of
bilateral relations under the period of detente, will be determined by the ensuing
policies of the two parts. But, the stance displayed nowadays by Greece, on the
membership of Turkey to the European Union, can be considered as signals of return
to conflicting days.

iv
NSZ

Sz konusu tezin yazmna 2005 yl Ekim aynda balanm ve 2006 Kasm
aynda tamamlanmtr. Trk-Yunan ilikileri zerine alma hazrlanmas fikrinin
daha eski tarihlere dayanmas temelinde, literatr taramas, ariv tetkiki ve saha/alan
aratrmasnn bir blm uzunca bir dnemin rndr.

ki lke arasndaki sorunlarn okluu, meselelerin ilikileri etkileme boyutu
ve yaanan hzl gelimeler, konunun detaylaryla ele alnmasn gerektirmitir. Trk-
Yunan siyasi yetkililerinin hemen hemen her gn birbirleri hakknda verdikleri
demeler ise, meseleyi daha da iinden klmaz bir hale sokmaktadr. Bu erevede,
gncel basn ve haber ajanslarnn takip edilmesine ayr bir nem verilmitir. Bu
hususlar dorultusunda, belirli unsurlar irdelenmeden, 1999 ylnn ikinci yarsnda
balayan yumuamann tam anlamyla akla kavuturulamayaca dncesinden
hareket edilerek, tarihsel boyutun da etkisiyle, konularn etraflca aratrlmas
gndeme gelmi ve bu konuda eitli almalar yapm uzmanlarn grlerine
bavurularak tecrbelerinden yararlanlmas yoluna gidilmitir.

Bu meyanda, almann hazrlanmas srasnda, tarafma yol gstererek,
konuya eitli alardan yaklamam salayan danmanm Do.Dr. dris Bala, bilgi
birikimi ve tecrbelerinden yararlandm Do.Dr.Hasan nala, Yunanca kaynaklar
temin eden babam smail nay ve Ramadan Dubana, bunlar tarafma ulatran
Orhan ardaka, Bat Trakya Trk Aznl konusunda deerli fikirlerini benimle
paylaan Gndem gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Hlya Emin ve Aznlk siyasi
hayatnda etkin roller stlenmi Dr.bram Onsunoluna, almam okuyarak yapc
eletirilerini eksik etmeyen Ferhan Utku ve Bahadr zbayraka, iinden klmaz bir
hale geldii noktada her konuda yardmlarn esirgemeyen eim Simferay naya,
ayrca zg zturan, lhan ener ve Halit nkazana, bilgisayar ortamndaki
yardmlar dolaysyla zberk Alpaya teekkr bir bor bilirim.

v
NDEKLER

Tablolar xi
Ksaltmalar xii
Giri 1

BLM I : TRK-YUNAN SORUNUNDA TARHSEL SRE

1. Giri 9
2. ada Yunan Ulusunun simlendirilmesi ve
Yunanllarn Tarihsel Kkeni 11
2.1. Yunan Ulusunun simlendirilmesi 11
2.2. Yunanllarn Tarihsel Kkeni 13
3. Trklerin Anadoluya Yerlemesi ve Osmanl
mparatorluunun Douu 19
4. Osmanl Ynetimi Altnda Rumlar 24
5. Yunan Ulusal Bilincini Destekleyen Faktrler ve Yunan Bamszl 30
5.1. Faktrler 30
5.2. D Faktrler 34
5.3.Yunan Bamszl 36
5.4. Bamszlk Sonras Yunanistann Genilemesi ve
Megali dea 46
6. Osmanl mparatorluu ve Dou Sorunu 49
7. Lozan Bar Antlamas ve Karlkl Oluturulan Denge 51
7.1. Milli Mcadele ve Lozan Bar Antlamas 51
7.2. Atatrk-Venizelos Dostluk Dnemi (1928-1939) 63
7.3. 1939-1955 Arasndaki Dnem 68
8. Sonu 71

vi
BLM - II : K LKE ARASINDAK MEVCUT SORUNLAR

1. Giri 73
2. Kbrs Sorunu 73
2.1. Adann Konumu, Stratejik nemi ve Tarihsel Sre 74
2.1.1. Kbrs Adasnn Konumu 74
2.1.2. Kbrs Adasnn Stratejik nemi 75
2.1.3. Kbrs Adasnn Tarihi 76
2.2. Sorunun Ortaya k-1960 Kbrs Cumhuriyeti ve 1974
Bar Harekatn Gerekli Klan Nedenler 81
2.2.1. Sorunun Ortaya k ve 1960 Kbrs Cumhuriyeti 81
2.2.2. 1974 Bar Harekatn Gerekli Klan Nedenler 87
2.3. 1974 Bar Harekat ve Sonras 95
2.3.1. 1974 Bar Harekat 95
2.3.2. 1980-1990 Arasndaki Gelimeler 99
2.3.3. 1990-1999 Arasndaki Gelimeler 104
2.3.4. 1999-ki lke likilerindeki Yumuama Dnemi
ve Sonrasndaki Gelimeler 114
3. Ege Denizi Sorunu 124
3.1. Adalarn Stats ve Yunanistan Tarafndan
Gayri-Meru Olarak Silahlandrlmas 128
3.2. Kta Sahanl 135
3.3. Kara Sular 147
3.4. Hava Sahasna likin Sorunlar 157
3.4.1. Yunan Hava Sahas 157
3.4.2. FIR Hatt 160
3.4.3. teki Sorunlar 164
3.5. Gri Blgeler (Kardak-Gavdos) 167
4. Aznlklar Sorunu 180
4.1. Genel Karlatrma 181
4.2. Bat Trakya Trk Aznlnn Haklarn Muhafaza

vii
Eden Antlamalar ve Uluslararas Metinler 186
4.2.1. Yunanistann Taraf Olduu Antlamalar 186
4.2.1.1. 03 ubat 1830 Londra Protokol 186
4.2.1.2. 24 Mays 1881 stanbul Szlemesi 187
4.2.1.3. 14 Kasm 1913 Atina Antlamas 187
4.2.1.4. 10 Austos 1920 Yunan Sevri 189
4.2.1.5. Lozan Bar Antlamas 192
4.2.1.6. 01 Aralk 1923 Atina tilafnamesi 193
4.2.1.7. 10 Haziran 1930 Ankara Szlemesi 193
4.2.1.8. 09 Aralk 1933 Ankara Szlemesi 194
4.2.1.9. 20 Aralk 1968 Kltr Protokol 194
4.2.2. Uluslararas Metinler 195
4.2.2.1. Avrupa nsan Haklar Szlemesi 196
4.2.2.2. Ulusal Aznlklarn Korunmas ereve Szlemesi 196
4.2.2.3. AGK 1975 Helsinki Nihai Senedi 197
4.2.2.4. AGK 1989 Viyana zleme Toplants Kapan Belgesi 197
4.2.2.5. AGK 1991 Cenevre Milli Aznlklar
Uzmanlar Toplants Raporu 198
4.3. Bat Trakya Blgesinin Konumu ve Nfus Yaps 199
4.4. Blgenin ve Aznln Tarihsel Gemii 202
4.5. Aznla Ynelik Yunan Politikalar 215
4.5.1. Siyasi Alan 215
4.5.1.1.Yurttalktan karma 215
4.5.1.2. Pasaport Sorunu 219
4.5.1.3. Yasak Blge 220
4.5.1.4. Kimliin Tannmamas 221
4.5.1.5. Onur Krc Muamele 224
4.5.1.6. fade ve Haber Alma zgrl 225
4.5.1.7. Din zgrl 228
4.5.1.8. Seim Sorunu 234
4.5.2. Eitim Alan 237

viii
4.5.2.1. Okullar ve Okul Kitaplar 237
4.5.2.2. retmeler Sorunu 240
4.5.2.3. DKATSA Sorunu 241
4.5.3. Ekonomik Alan 242
4.5.3.1. Toprak Sorunu, kametgah Onarm ve naat zni 242
4.5.3.2. Kamulatrma ve Toprak Birletirmesi (Anadazmos) 244
4.5.3.3. Sahas ve Kamu Alan 246
4.5.3.4. Ehliyet Sorunu 247
4.5.3.5. Krediler 248
4.6. 1999 Yumuama Dnemi Sonras Bat Trakya Trk Aznl 248
5. Dier Sorunlar 256
5.1. Yunanistann Trkiye Aleyhine Faaliyet Gsteren
Terr rgtlerine Verdii Destek 256
5.2. Yunanistann likileri Avrupa Birlii Platformuna Tamas 262
5.3. Etkin Yunan Lobisi ve Trkiye Aleyhtar Faaliyetleri 265
5.4. Yunanistann Trkiyeye Ynelik Kurmaya alt ttifaklar 269
6. Sonu 276

BLM - III : TRK-YUNAN LKLERNDE ALGILAMA, MEVCUT G
VE TEHDT UNSURU

1. Giri 280
2. Karlkl Tehdit Alglamalar 281
2.1. Yunanistan Asndan 281
2.2. Trkiye Asndan 289
3. ki lkenin Gcn Maddi Unsurlar Arasnda Yer Alan
zelliklerine Gre Analizi 294
4. Yunanistann Gc Dengeleme abalar 304
5. Sonu 311

ix
BLM - IV : 1999 LKLERDEK YUMUAMA DNEM

1. Giri 312
2. Yunanistann Souk Sava Dnemi Sonrasn Karlay 313
3. Souk Sava Sonras Balkanlarda Trk-Yunan Rekabeti 324
4. Yumuamaya Ynelik Atlan Admlar ve Yaanan Gelimeler 336
4.1. Ege Bar Sreci 336
4.2. Akil Adamlar Komisyonu 337
4.3. Madrid Zirvesi 338
4.4. 1997 Eyll New York Birlemi Milletler Toplants
Pangalos & Cem Grmesi ve 1997 Kasm Gneydou
Avrupa birlii Sreci Toplants Ylmaz & Simitis Grmesi 340
4.5. Trkiyenin, Ege Sorunlar Hakknda st Dzey Temaslara Balanmas
Ynndeki 12 ubat 1998 Tarihli Teklifi 341
4.6. Terrist Abdullah calann Yakalanmas 344
4.7. smail Cemin 24 Mays 1999 Tarihli Mektubu ve Yunanl Meslekta
Georgios Papandreounun 25 Haziran 1999 Tarihindeki Cevab 347
4.8. Austos ve Eyll Depremleri Sismik Diplomasi 349
5. Yumuamaya Yol Aan Faktrler ve Analizleri 352
5.1. Siyasi Faktrler 352
5.1.1. Uluslararas Sistem Etkeni ve Blgesel Konjonktr 352
5.1.2. ABD ve Avrupa Birliinin Etkisi 359
5.1.3. Siyasi Kiiliklerin Etkileri 365
5.1.4. Yerel Ynetimlerin Etkisi 370
5.1.5. Dier Unsurlar 374
5.2. Ekonomik Faktrler 377
5.3. Toplumsal Gelimeler 383
6. Yumuama Dnemi, Nitelii ve Gelinen Nokta 390
6.1. Yumuama Dnemi 391
6.1.1. Doruk Noktas Anlamalar Dnemi (1999 2002) 391
6.1.2. htiyatl Devam Eden Yumuama (2003 2005) 411

x
6.2. Yumuama Dneminin Nitelii 417
6.3. Gelinen Nokta ki lkenin Yaklamlar 420
7. Sonu 424
Sonu 426
Ekler 436
Kaynaka 454

xi
TABLOLAR

Tablo 1 : Yunanistana ABden Salanan Gelirler 301

Tablo 2 : Yunanistann 1995-2005 Yllar Arasndaki
Ekonomik Profili 302

Tablo 3 : Trkiyenin 1995-2005 Yllar Arasndaki
Ekonomik Profili 303

Tablo 4 : Trkiye-Yunanistan D Ticaret Deerleri 378

xii
KISALTMALAR

AB : Avrupa Birlii
ABD : Amerika Birleik Devletleri
AGK : Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans
AGT : Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat
AGSP : Avrupa Gvenlik Savunma Politikas
AHEPA : American Hellenic Educational Progressive Association
AHI : American Hellenic Institute
AKP : Adalet ve Kalknma Partisi
AT : Avrupa Topluluu
BO : Bar in Ortaklk
BM : Birlemi Milletler
BMDHS : Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi
BOTA : Boru Hatlar ile Petrol Tama A..
DEK : D Ekonomik likiler Konseyi
DEPA : Greek Public Gas Company
EIP : Yunanistan Milli stihbarat Tekilat
ELIAMEP : Hellenic Foundation for European and Foreign Policy
EMU : European Monetary Union (Avrupa Para Birlii)
EOKA : Etniki Organosi Kiprion Agoniston (Kbrs Mcadelesi in Milli
rgt)
FIR : Flight Information Regions (Uu Bildirim Blgeleri)
GA : Gven Arttrc nlemler
GKRY : Gney Kbrs Rum Ynetimi
GSMH : Gayri Safi Milli Hasla
GSYH : Gayri Safi Yurtii Hasla
HH : Hak ve zgrlkler Hareketi
ICAO : Uluslararas Sivil Havaclk rgt
GEME : hracat Gelitirme Ett Merkezi
K : slam Konferans rgt

xiii
KE : Karadeniz Ekonomik birlii rgt
KKTC : Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti
KTFD : Kbrs Trk Federe Devleti
MC : Milletler Cemiyeti
NATO : North Atlantic Treaty Organization (Kuzey Atlantik Antlamas
rgt)
NOTAM : Notice to Airman (Havaclara lan)
PASOK : Pan Hellenik Sosyalist Parti
SAT : Sualt Taaruz Timi
SPA : Selanik zel Pedagoji Akademisi
SSCB : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii
STK : Sivil Toplum Kuruluu
UAD : Uluslararas Adalet Divan
1
1
GR

Trkiye ile Yunanistan ilikileri, iki komu devletin irtibat kurarak temaslarn
gelitirebilecekleri hemen hemen her noktann nasl bir atma alanna
dntrlebileceine en gzel rnektir. Bununla birlikte, bu iki devlet NATO
yesidir. Yani, NATO gvenlik emsiyesi altnda birbirlerine saldrmamay taahht
etmilerdir. Bu noktada, iki komu devletin ilikileri tarihsel sre ierisinde ele
alndnda ve 1950li yllardan sonra konuya NATO taahhd de dahil edilerek
deerlendirildiinde, sorunlarn temelinde, corafi konum gerei blgedeki ekonomik
pay savalarnn yatt grlmektedir.
1

Trkiye ile Yunanistan arasnda, balca ana sorundan bahsetmek
mmkndr. Bunlar; Kbrs, Ege Denizi ve Aznlklar konulardr. Ancak, ilikilerin
boyutu, tarihsel olgulara dayanarak, sre iinde art gstermi ve karlkl
oluturulabilecek hemen hemen her temas noktasnn problem olarak alglanmasn
salamtr. Mesela, Atinaya gnderilen bir mektupta alc adrese Yunanistan
yazlmas durumunda posta muhatabna ulamamaktadr. Dier taraftan, stanbul
yerine Konstantinopolis yazl bir zarf da ayn muameleye maruz kalmaktadr.
2

Grlmektedir ki, iki lke arasnda, bahsedilen temel sorunlarn yannda, isim veya
isimlendirme meselesine kadar giden problemler de mevcuttur. nk Yunanllar,
kendilerini Hellen(Ellines) veya Batdaki tabiriyle Greeks olarak tanmlamakta,
ancak Trkiye Yunan demektedir. te yandan, 1453 ylndaki fetih ile
Konstantinopolis tarih olmu ve yerini stanbul almtr.

Tarihsel birliktelik, bir dier problemin nedenini oluturmaktadr. Osmanl
mparatorluu egemenliinde yaayan iki toplum, bir tarafa gre, bar iinde bir
arada yaarken, dier tarafa gre bu beraberlik tarihteki karanlk dnemi tekil

1
M.Fatih Tayfur, Akdenizde Bir Adann Kaln Ulu Bir Kalemle Yazlm Hikayesi: Kbrs, (Der.)
Oktar Trel, Akdenizde Bir Ada, KKTCnin Varolu Hikayesi, Ankara, mge Kitabevi, I.Bask,
ubat, 2002, ss.26-27.
2
Herkl Millas, Daha yi Trk-Yunan likileri in Yap-Yapma Klavuzu, stanbul, Trkiye
Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf Yaynlar, I.Bask, Haziran, 2002, ss.3-12.
2
2
etmektedir. Yunanistan asndan Osmanl mparatorluu, hem kkenlerinin selefi
olarak grd Bizans mparatorluunun sonunu getirmi, hem de Yunan halknn
500 ksur yl boyunduruk altnda yaamasna neden olmutur. Bu itibarla, Yunanistan
tarafndan, bir daha yaanmas arzulanmayan bir dnem olarak nitelendirilmektedir.

te yandan, Yunanistann bamszln, bugnk ada Trkiyenin
kkeni olarak grd Osmanl mparatorluuna kar verdii savala kazanmas ve
Trkiye Cumhuriyetinin de, temelde ngilterenin desteiyle Anadoluyu igal etmi
Yunan ordularn yenerek kurulmas, iki komu lkenin birbirlerine kar mevcut
bak alarn olumsuz ynde etkilemekte ve sre ierisinde bir mesele olarak
karlarna karmaktadr.

Trkiye ve Yunanistan, ulus devlet sahnesinde yerlerini almalar sonrasnda,
Lozan Bar Antlamasndan kalan sorunlarn zmyle birlikte, ilk defa 1950li
yllarn ortalarnda, Kbrs sorunu ile kar karya gelmiler ve 1960l yllarda Ege
Denizi kaynakl meselelerle uramaya balamlardr. Bununla birlikte, Kbrs
meselesi ve Ege Denizi, Lozan Antlamasnn iki lkeye emanet ettii Aznlklara
ynelik muamele eklinin belirlenmesinde etkin bir rol oynam ve Aznlklar
konusunun sorun olarak gndeme gelmesine neden olmutur. Bu itibarla, Kbrs ve
Egede tansiyonun ykselmesi Aznlklara, artan baskc politikalar eklinde
yansmtr.

Trkiye ile Yunanistan arasnda, 1980lerden sonra baka sorunlardan da
bahsetmek mmkndr. Bunlarn; Yunanistann, Trkiye aleyhine faaliyet gsteren
terr rgtlerine verdii destek, Atinann ikili sorunlar Avrupa Birlii platformuna
tamas, Yunan lobilerinin Trkiye aleyhtar faaliyetleri ve Yunanistann,
Trkiyeye ynelik kurmaya alt ittifaklar olduunu sylemek mmkndr. Bu
mevzular, Yunanistan asnda ikili sorun olarak nitelendirilmese de, Trkiye iin
zm bulunmas gereken nemli meselelerdir. nk, bazlar Trkiyenin
kalknmasn engellerken, bazlar uluslararas arenada g durumda kalmasna neden
olmaktadr.
3
3
Mevcut sorunlarn okluunun ve hergeen gn daha da artma potansiyeline
sahip oluunun, iki lke yetkililerini adeta bkknlk noktasna getirdiini sylemek
mmkndr. Dnemin Dileri Bakan Georgios Papandreounun, 18 Eyll 2002
tarihinde, Trkiye zerinden Yunanistana yasad gei yapan gmenler hakknda;
Kaak Sorunu, Trk-Yunan Sorunu Deildir aklamas bunun bir gstergesidir.
3

Georgios Papandreounun aklamasndan, iki lke arasnda mevcut sorunlara, yeni
bir problemin ilave edilmemesinin arzuland anlalmaktadr.

Trkiye ile Yunanistan arasndaki tm bu sorunlar gelge ve bir gnde
olumu sorunlar deildir. Tarihsel sre gz nne alndnda, tm bu problemlerin
karlkl gvensizlikten ve diyalog ortamnn olmayndan kaynakland
grlmektedir.

Ancak tm bu sorunlara ramen, kstl da olsa iki lkenin diyalog kurma ve
hatta ibirliine ynelme giriimleri sergiledii dnemler de olmutur. 1930lardaki
Atatrk-Venizelos ve 1950lerin ilk yarsndaki yaknlama ve ibirlii dnemi hari
(Bu dnemde Kbrs ve Ege Denizi kaynakl sorunlar henz iki lke arasnda mevcut
deildir) 1988 Davos sreci bunun en gzel rneidir. Fakat Davos ruhu, sorunlarn
zne ilikin yaklam sergilenmemesi nedeniyle, anlamazlklarn zmnde
herhangi bir ilerleme salamamtr.

1999 yllnn ikinci yarsnda, ilk olarak Trk Dileri Bakan smail Cemin
kaleme ald ve muadili Georgios Papandreounun yaklak bir ay sonra cevaplad,
karlkl mektup teatisi sonrasnda, iki lke mnasebetlerinde bir yumuama
balam ve iki tarafta da meydana gelen depremler bu sreci hzlandrmtr. 1999
ylnn sonlarnda yaanan bu gelimenin, aslnda 1990l yllarn ortasnda iktidara
gelen Kostas Simitisin siyasi anlay erevesinde Trkiyeye bak asndan
kaynaklandn sylemek mmkndr.

3
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreou: Kaak Sorunu, Trk-Yunan Sorunu Deildir
Dedeaa, 18 Eyll 2002, Saat:00.38, Say:AA0007.
4
4
Kostas Simitis, selefi Andreas Papandreounun milliyeti syleminin
Yunanistana, uluslararas camiada ve 1981 ylndan beri yesi olduu Avrupa Birlii
nezdinde zarar verdiini grm, ekonomik kalknmay salayarak, Birlik ierisinde
daha etkin bir konuma gelebilmek amacyla bu anlaytan vazgeilmesi gerektiini
idrak etmitir.

Kostas Simitis, bu amalar dorultusunda ve bunlarn yannda, yllardr
savunulan tehdidin Doudan geldii syleminin gerektirdii savunma
harcamalarn Yunanistan ekonomisine kanalize edebilmek amacyla Trkiyeye
ynelik lml bir yaklam balatmtr. Fakat, bu anlaynn pratie geirilmesi,
kemiklemi parti ii muhalefeti nedeniyle hemen mmkn olmamtr. Kostas
Simitis bunu ancak, Yunanistan himayesindeki terrist Abdullah calann
yakalanyla, lkenin uluslararas arenada dt durum sonrasnda, Dileri
Bakanl grevine sertlik yanls Theodoros Pangalosun yerine Ankaraya lml
yaklaan Georgios Papandreounun getirilmesiyle birlikte, 1999 ylnn ikinci
yarsnda baarabilmitir.

Yunanistan asndan Kostas Simitisin altyapsn hazrlad ve Trkiye
tarafndan da, Atinaya ynelik mevcut politikas temelinde, olumlu admlarla cevap
verilen, diyalog ortamn iki lkenin yaknlamasndan ziyade, sadece politikalarnn
yumuamas olarak nitelendirmek daha doru olacaktr. nk, diyalogun
balamasyla, mevcut temel sorunlarn yerine, iki lke asndan dk profile sahip
konular ele alnm ve Kbrs, Ege Denizi ile Aznlklar dururken, ekonomi, turizm ve
evre alanlarnda eitli anlamalar imzalanmtr.

Bu sebeple, 1999 ylnda balayan ve ihtiyatl da olsa gnmze dek devam
eden sreci, iki lke ilikilerinde yaknlama dnemi yerine yumuama dnemi
olarak deerlendirmek daha yerindedir.
4

4
Aleksis Heraklides, Yunan-Trk Yumuamas (1999-): Bir lk nceleme, (Der.) Birgl Demirta
Cokun, Trkiye-Yunanistan Eski Sorunlar, Yeni Araylar, Ankara, Avrasya Stratejik
Aratrmalar Merkezi Yaymlar, Balkan Aratrmalar Dizisi No:7, 2002, s.31.
5
5
te yandan, yumuama dneminin, ilk mektupla neriyi getiren tarafn
Trkiye olmasna ramen, byk oranda Yunanistann politika deiikliinden
kaynaklandn sylemek olasdr. nk, anlay deiiklii Yunanistan tarafndan
balatlm, Ankara da buna karlk vermitir. phesiz, iki lke ilikilerinin olumlu
seyretmesi, Avrupa Birlii adayl srecindeki Trkiyenin de karnadr. Ancak
Trkiye, iki lkenin iyi ilikiler kurmas taraftar olduunu, 1980lerin sonunda tek
tarafl vizeyi kaldrarak ve 1990l yllarn ortalarnda balatt Ege Bar Giriimi ve
Akil Adamlar nerisi gibi insiyatiflerle ok nceden gstermitir.

Souk Sava sonras dneminin dinamikleri, NATOnun eski kanat lkeleri
Trkiye ve Yunanistann stratejik konumlarn glendirmi ve iki lke ilikilerinin
uluslararas gndemde daha st sralara kmasn salamtr. Ayrca, 1999 ylnn
ikinci yarsnda balayan yumuama dnemi de bu ilikiler ann nemini bir kat
daha arttrmtr.

Yunanistan asndan, Trkiye ile ilikiler, her zaman ayr bir hassasiyete
sahip olmutur. Bunu yan sra, Kostas Simitis dneminde balatlan anlay ve bu
anlayn getirdii amalara ulamak asndan, Trkiyenin nemi Yunanistan
nezdinde daha da artmtr. te yandan, iki lke ilikilerinin seyri, tarihsel srete gz
nne alndnda, Avrupa Birlii yeliine ynelmi, blgesel g olma yolunda bir
Trkiye iin Yunanistann konumu daha iyi anlalmaktadr. Trkiye, gerek Avrupa
Birlii, gerekse ABD ile ilikilerinde, bunun yan sra Balkanlara ynelik
politikasnda, Yunanistann yaklamlarn daha yakndan izlemek etmek zorundadr.

Sz konusu hususlarla birlikte, Trk-Yunan ilikileri, Uluslararas likiler
Disiplini erevesinde, iki komu devletin mnasebetlerinin analizi asndan da ayr
bir neme sahiptir. niversitelerin, Uluslararas likiler ve ilgili blmlerinde, Trk-
Yunan mnasebetlerinin ders veya konu olarak okutulmas bunun gzel bir rneidir.

Bu alma, iki lke ilikilerinin, belirtilen nemi temelinde hazrlanm ve
tarihsel sre iinde Trk-Yunan sorunlarn ele alarak, 1999 ylnn ikinci yarsnda
6
6
balayan yumuama dnemine k tutmay hedeflemektedir. Bununla birlikte, iki
lke arasnda bunca soruna ramen yaanan yumuamann yaknlamaya dnp
dnemeyeceini irdelemeye almakta ve yumuamann, Yunanistan tarafndaki
alt yapsnn 1990larn ortalarnda Atinann ilikileri Avrupa Birlii platformuna
tamas amacyla, Trkiyeye ynelik bak as deiiklii erevesinde
hazrlandn gndeme getirmektedir.

Tarihsel perspektif ve meseleler yumuama dneminin ve bu noktaya gelinen
sreteki olgularn/faktrlerin daha iyi anlalmas amacyla detayl olarak analiz
edilmitir. Bu balamda, mevcut problemlerin douu, mahiyeti ve ilikileri etkileme
boyutu da meselelerin tek tek ele alnmas ihtiyacn dourmutur.

alma, literatr taramas, ariv tetkiki ve saha/alan aratrmas yaplarak
hazrlanmtr. Sreli yaynlar, gncel basn ve haber ajanslarnn takip edilmesine
nem verilmi, ayrca iki tarafn grleri ve politikalarnn iyi anlalabilmesi
temelinde, imkanlar nispetinde, karlkl ve nc taraf kaynaklarndan da istifade
edilmesine zen gsterilmitir.

zellikle Bat Trakya Trk Aznl konusu ele alnrken, literatr taramas ve
belgelere bavurulmasnn yannda, uzun yllar blgede bulunulmasnn avantaj da
kullanlarak alan almas yaplm, bu dorultuda Aznln siyasi hayatnda etkin
rol alan ahslarn bilgi ve tecrbelerinden yararlanlmtr.

Trk-Yunan ilikilerini takip etmek ve meseleleri ayr ayr ele almak olduka
zordur. nk, sorunlar i ie gemitir. Ege Denizi kaynakl problemlerin
douunda Kbrs krizinin etkisi byktr veya Yunanistan tarafndan terr rgt
PKKya verilen destek, Yunanistann Trk dmanln gsterirken, ayn zamanda
Atinann, Trkiyenin gcn dengeleme abas olarak da karmza kmaktadr.
Sz konusu hususlar, alma hazrlanrken karlalan zorluklar arasndadr. te
yandan almada, ilk olarak Bat Trakya Trk Aznlnn yannda stanbul Rum
Aznlnn da ele alnmas planlanm, ancak konunun dalmas endiesiyle hareket
7
7
edilerek, stanbul Rum Aznlna, Bat Trakya Trk Aznl Blmnde ksaca
deinilmitir. Bu husus da almann snrlln oluturmaktadr.

Sz konusu alma, drt blmden olumaktadr. lk blmde, tarihsel sre
ele alnrken, ada Yunan Ulusunun kkenleri incelenmi, isimlendirme sorununa
deinilmi ve Osmanl mparatorluu egemenliindeki dnem irdelenerek, Yunan
bamszl analiz edilmitir. Ayrca, Lozan Bar Antlamas ile kurulan denge ve
sonrasndaki yaknlama dnemleri aktarlmtr.

kinci blm, Trk-Yunan likilerindeki mevcut sorunlarn irdelendii
alandr. Bu balamda, ilikilerin gidiatnda etkin bir yere sahip olan Kbrs meselesi
etrafl ekilde incelenmitir. Ege Deniz Kaynakl sorunlar, iki lke grleriyle
birlikte aktarlm ve Bat Trakya sorunu; Aznla tannan haklar garanti altna alan
ikili ve ok tarafl anlamalarn yan sra, blgenin konumu ve tarihesiyle birlikte,
Yunanistann politikalar erevesinde; siyasi alan, eitim alan ve ekonomik alan
olmak zere boyutta ele alnmtr. Son olarak da, 1999 Yumuama Dnemi
sonrasnda Aznln durumuna deinilmitir.

Ayrca ikinci blmde, Trkiye tarafndan, iki lke ilikilerinde sorun olarak
nitelendirilen, Yunanistann, Trkiye aleyhine faaliyet gsteren terr rgtlerine
verdii destek, likilerin Avrupa Birlii platformuna tanmas, Etkin Yunan
Lobisi ve Trkiye aleyhtar faaliyetleri ve Trkiyeye ynelik kurmaya alt
ittifaklar konular ayr ayr balklar altnda irdelenmitir.

nc blm; Trk-Yunan ilikilerinde alglama, mevcut g ve tehdit
unsurunu iermektedir. Bu blmde, ilk olarak halklarn karlkl yaklamlar ele
alnarak, iki lke arasnda gcn maddi unsurlar asndan analizi yaplm ve
Yunanistann gc dengeleme abalarna deinilmitir.

Drdnc blmde ise, 1999 ylnn ikinci yarsnda balayan ve almann
dier konusunu oluturan Yumuama Dnemi irdelenmitir. lk olarak,
8
8
Yunanistann Souk Sava Dnemi sonrasndaki d politikas incelenerek, bu
dnemde Balkanlardaki Trk-Yunan rekabetine deinilmitir. Akabinde,
yumuamaya yol aan admlar ve 1990larn ortasndan balamak zere yaanan
gelimeler ayr ayr balklar altnda ele alnm, yumuamaya yol aan faktrlerin
analizleri, Siyasi Alan, Ekonomik Faktrler ve Toplumsal Gelimeler alt
balklarnda yaplmtr. Ayrca drdnc blmde, yumuama dnemi, zaman
srecinde aktarlrken, nitelii ve gelinen noktayla iki lkenin dneme ilikin
yaklamlarna aklk getirilmeye allmtr.

Tezin sonu blmnde de, konunun zetiyle birlikte, iki lke arasndaki
yumuamann yaknlamaya dnp dnemeyecei tartlm ve bunun iin
gerekli olan faktrlerin tetkiki yaplmtr.

almann sonunda, konunun grsel adan daha netlemesi amacyla ekler
blm ilave edilmi ve burada, sorunlarn haritalar ve belgelerle yanstlmas
amalanmtr.
9
9
BLM-I : TRK-YUNAN SORUNUNDA TARHSEL SRE

1. Giri

Trkiye, Bat komusunu Yunanistan, bu topraklar zerinde yaayan
toplumu da Yunan, Yunanl
1
veya Yunanistanl olarak isimlendirmektedir. te
yandan, Anadolu topraklarnda belirli bir dnem yaam ve bugn stanbulda hala
mevcut Ermeni ve Musevi cemaati dndaki, Yunanistan vatanda olmayan Gayri
Mslim topluluk, Trkiye iin Rumdur. Ayrca gnmzde, Rum tabiri, Kbrsta
veya bugnk Yunanistan snrlar dnda yaayan, Yunan uyruu bulunmayan,
ancak kendilerini Yunan hisseden topluluklar
2
da simgelemektedir.

Oysa, Trkiye iin Yunan ve Rum olan bu millet, Bat lkeleri nezdinde
Greeks ve mevcut snrlar ile evrili lke ise Greecetir. Sz konusu iki tabirin
yan sra karmza kan bir dier nc niteleme ise Ellines ve Ellada
kelimeleridir. Yunanistan topraklar zerinde yaayan bugnk Yunan vatanda halk,
kendisini Ellines (Hellen) ve yurdunu da Ellada-Ellas
3
(Hellada-Hellas) olarak
isimlendirmektedir.

Yunanllar tarihsel kkenlerini, Kadim Yunana, Byk skenderin Asya
seferleriyle balayan Hellenistik dneme ve Bizans mparatorluuna
dayandrmaktadr. Oysa, dier taraftan, ada Yunan ulusunun 15.yzylda Slav

1
Bkz. Hakan Cem Iklar, Egede Casus Belli, Ankara, mit Yaynclk, Mays 2005, s.25.
H.C.Iklar, Trkeye yerlemi Yunanl tabirinin yanl olduunu, Trke Trkl, Almana
Almanl veya ngilize ngilizli denmedii gibi Yunanl iin de Yunan veya Yunanistanl
tabirlerinin kullanlmas gerektiini vurgulamaktadr. te yandan, Milli Eitim Bakanl tarafndan
2000 ylnda yaymlanan Trke szlkte Yunan kelimesinin anlam Yunanl kelimesi ile ayndr.
Szlk iki kelimeyi de Yunanistan halkndan olan kimse eklinde tanmlamaktadr. Bkz. Milli
Eitim Bakanl, rnekleriyle Trke Szlk, stanbul, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Bilim ve
Kltr Eserleri Dizisi No:929, Szlk Dizisi No:5, 4.Cilt (S-Z), 2000, s.3259. Bu erevede,
almada, komu lke insan isimlendirilirken; Yunanl, Yunan ve Yunanistanl tabirleri eanlaml
olarak kullanlmtr.
2
rnein Avusturya ve Amerika Rumlar gibi.
3
Ellas tabiri, gnmzde de zaman zaman kullanlmakla birlikte, Kathareousann (yaln, sade dil)
1970li yllarn ortasnda resmi dil olmaktan kalkmas sonucu yerini Ellada kelimesine brakmtr.
Yunan devletinin resmi yazmalarnda lke, Ellada olarak isimlendirilmektedir.
10
10
rkyla kart ve hatta bu kkenden geldii ynnde eitli iddialar da mevcuttur.
Trklerle, Yunanllarn tarihsel sreteki ilk yzlemelerini Malazgirt Muharebesi
ncesine gtrmek mmkndr. Ancak, 1071 ylnda Anadoluya yaanan youn
Trk g, iki halkn karlamalarn en st seviyeye karmtr. Osmanl
mparatorluu, Bizansn sonunu getirmi ve bu nokta, Yunanllarn tarihlerinde kara
dnem olarak nitelendirecekleri 500 ksr yllk bir dnemi balatmtr.

Yunanistan 19.yzylda, dnemin byk glerinin desteiyle Osmanl
mparatorluuna kar ayaklanarak bamszln kazanm ve iki lke arasndaki
mcadele, 1923 Lozan Bar Antlamasyla bir dengeye oturmutur. Lozan dengesi
sonrasnda, Mustafa Kemal Atatrk ve Eleftherios Venizelos gibi liderlerin etkisiyle,
Antlamadan kalan sorunlarn zm salanm, ekonomik gelime ve kalknma
ihtiyalarnn yannda nc lkeden algladklar tehdit erevesinde iki lke
arasnda bir yaknlama dnemi balamtr. Sz konusu yaknlama, farkl
dinamikler temelinde
4
II.Dnya sava sonrasnda da 1950li yllarn ortalarna kadar
devam etmitir.

almann birinci blmnde, TrkYunan ilikilerindeki tarihsel sre ele
alnacaktr. Bu balamda, gnmz Yunanistan ve halknn isimlendirilmesi
maksadyla kullanlan ifadelerin anlamlar zerinde durulacak, tarihsel kkenleri
incelenerek, ada Yunan halknn gemii, mevcudiyetinin temellerini dayandrd
noktalar aklanacaktr. Buradaki ama, Yunanistanda dahi mevcut,
5
ada
Yunanllarn, Kadim Yunan (Ancient Greece), Hellenistik Dnem ve Bizans
mparatorluunu oluturan topluluun devam olup olmad tartmalarna k
tutmaktr.

4
Melek Frat, 1945-1960 Yunanistanla likiler, (Ed.) Baskn Oran, Trk D Politikas Kurtulu
Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt-I, stanbul, letiim Yaynlar, I.Bask, 2001,
s.576.
5
Herkl Millas, Gemiten Bugne Yunanllar, Dil, Din ve Kimlikleri, stanbul, letiim Yaynlar,
I.Bask, 2003, ss.17-20.
11
11
Bunun yan sra, Osmanl mparatorluunun kuruluu ile balayan srete,
Osmanl ynetimi altndaki Yunanllarn konumu analiz edilecek ve Yunan
bamszl anlatlarak, Lozan Bar Antlamas sonrasndaki yumua dnemleri
nitelikleriyle birlikte irdelenecektir.

2. ada Yunan Ulusunun simlendirilmesi ve Yunanllarn
Tarihsel Kkeni
2.1. Yunan Ulusunun simlendirilmesi

Arif Mfid Mansel, Yunanistan ve Ege Denizi havzasnn tarihinin,
sanldnn aksine Yunanllarla balamayp beinci ve drdnc bin yla kadar
karak, ok daha eski alara uzandn, Yunanllarn ise, bu uygarln sadece
mirass olduklarn, Pelasg, Leleg veya Kar olarak adlandrlan bu kavimlerin,
Yunanistann Yunanllardan nceki halk olarak kabul edildiini ifade etmektedir.
6

Akhalar, bugnk Yunanistan topraklarna, Egeliler ya da Yunan ncesi
topluluklar olarak isimlendirilen
7
kavimler (Pelasg, Leleg ve Kar) sonrasnda gelen
ilk topluluktur.

kinci bin ylda, lliryallarn kuzeyden gelerek Balkan Yarmadasnn
gneybat blgesine girmesiyle, Trak kabilelerinden bazlar Anadoluya g etmi ve
burada bulunan Hitit Krallna son vermilerdir.

M..1200 yllarna doru Dorlarn Yunanistan istilas, Hitit Krallnn
yklmasnn da yaratt etkiyle Akhalarn Anadolu topraklarna mevcut gn
hzlandrmtr. Sz konusu gler sonrasnda Bat Anadolu Blgesinde, Ege Denizi
kylarnda Eolya ve Eski Yunanda kullanlan ehir Devlet(City State)

6
Arif Mfid Mansel, Ege ve Yunan Tarihi, Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, VI.Bask, 1995,
ss.7-20.
7
Herkl Millas, Yunan Ulusunun Douu, stanbul, letiim Yaynlar, I.Bask, Ekim, 1994, s.30.
12
12
nitelendirmesinin doduu yer olan, Pers belgelerinde Yauna olarak geen onya
blgesi kurulmutur.
8

Bugn Trkede kullanlan Yunan kelimesinin kkeni onya(on) ismine
dayanmaktadr. onya, Dor istilas karsnda Anadoluya g eden halk
simgelemektedir.
9
Yunan kelimesi, Perslerin, daha sonra Araplarn ve genel
anlamda slam Dnyasnn antik ve ada Yunana verdikleri isimdir.

Oysa Yunanlar, yonya szcnden tretilmi olan bu terimi, tarihin hibir
kesitinde kullanmamlar ve kendilerini Ellines (Hellen) olarak tabir etmilerdir.
10

Hellen, Yunan mitolojisinde, Yunanllarn kendi atas sayd Pirra ve Defkalionun
oludur.
11
Sz konusu kavram, denizciliin gelimesiyle ortaya kan koloniler
devrinde domutur. Koloniler, zelliklerini korumak iin ortak dmana kar
birlemek gibi bir dizi nlemler almlardr. Bu birlemede, farkl lehelere ramen
ortak Yunan dili ve birtakm ortak gelenek ile treler etkin olmutur. Perslere kar
Sparta ve Atinann kurduu Hellen Birlii buna rnek tekil etmektedir. Dier
taraftan, kendilerinden olmayan, farkl bir dil konuan kavimleri de Barbar olarak
isimlendirerek yabanclarla aralarna snr ekmeyi ihmal etmemilerdir.
12

Douda Yunan olarak nitelendirilen bu toplulua, Latin Dnyasnda Grek
denmitir.
13
Grek kelimesi, Gra kavimin adnn talyada bir nebze deiiklie
urayarak Graecus eklinde ifade edilmesinden tremi ve Yunan topluluunu

8
Mansel, Ege ve Yunan, ss.58-91.
9
Murat zcan, Tarihin Inda Yunan Mezalimi, stanbul, IQ Kltr Sanat Yaynclk, I.Bask,
Nisan, 2003, ss.46-47.
10
Millas, Gemiten Bugne Yunanllar..., ss.160-161.
11
M.Tahsin Kozanolu, Yunan Mitolojisi, (Basm Yeri Verilmemitir), Dnen Adam Yaynlar,
II.Bask, Ocak, 1994, ss.195-196.
12
13
Trk-Yunan likileri Sayfas, Grek Adnn Kayna, (Baklan Tarih: 31 Ekim 2005)
http://www.turk-yunan.gen.tr/turkce/iliskiler/grek_adinin_kaynagi.html
13
13
simgeleyen bir kelime olarak kullanlmtr.
14
Gnmz Yunanllar, Grek
kelimesini hrsz ve hilekar anlam nedeniyle kendilerine layk grmemektedirler.
15

Sz konusu anlamlarn yan sra, zdemir Kalpakolu Grek kelimesinin
ecnebi anlamna geldiini, Yunanistandan talya yarmadasna giderek yerleen
Yunanllarn yerli halk tarafndan yabanc olarak tanmlanarak Grek dendiini
belirtmektedir.
16

Rum kavram ise; Roma szcnden tretilmi ve Romal anlamnda
kullanlan Romeos veya Romios kelimelerinden gelmektedir.
17
Bizans
mparatorluunun, Hristiyanl kabul etmesi ve Bizansn kendisini Bat Roma
mparatorluunun devam olarak grmesi sonucunda, putperest ve kafirlikle
edeerde tutulan Hellen isminden vazgeilerek Romeos kavram tercih edilmitir.
18

Yunanistana ilikin farkl bir isimlendirme de Grc dilinde karmza
kmaktadr. Yunanllar, Grccedeki akl-us kelimesi olan Brdzeni den
tretilen Berdzeni olarak nitelendirilmekte, lkeye ise Saberdznet denmektedir.
19

2.2. Yunanllarn Tarihsel Kkeni

Gnmz Yunan milletinin kkeninin analiz edilebilmesi, Ege Havzasnn ve
Yunanistan yarmadasnn corafi yaps gerei olduka zordur. Ayrca, blgeye
deiik dnemlerde yaanan gler, yerli halkn g eden kavimlerle kaynaarak yeni
kltrler ve uygarlklarn domas, konuyu daha da iinden klmaz bir hale

14
Mansel, Ege ve Yunan, s.163.
15
Ali Gler, Sorun Olan Yunanllar ve Rumlar, Ankara, Berikan Yaynlar, 2005, s.316., Iklar,
Egede Casus, s.29. ve zcan, Tarihin Inda Yunan, s.47.
16
zdemir Kalpakolu, Yunandan Dost Olmaz, stanbul, Form Matbaaclk Limited irketi, 1994,
s.63.
17
Millas, Gemiten Bugne Yunanllar, s.162.
18
M.Murat Hatipolu, Yunanistanda Etnik Gruplar ve Aznlklar, Yunanistan ve Yunanllar, Ankara,
1999, Stratejik Aratrma ve Etdler Milli Komitesi, (Baklan Tarih: 30 Ekim 2005)
http://www.saemk.org/yazdir.asp?id=3&dba=009
19
Wikipedia, Free Encyclopedia, Greece, A Wikimedia Project, (Baklan tarih: 02 Kasm 2005)
http://en.wikipedia.org/wiki/Greece#History
14
14
sokmaktadr. te yandan, Yunan halknn, Antik Yunann ve Bizansn devam olup
olmadna ilikin grler ise hala tartmal geerliliklerini srdrmektedir.
Yunanllarn tarihsel kkeni analiz edilmeye allrken, konu; Ege Havzas ve
Yunanistan yarmadas topluluklar, Antik Yunan, Byk skender Hellenistik
Dnem, Hristiyanlk ve Bizans mparatorluu erevesinde ele alnacaktr.

Ege Havzasnn ilk uygarl, M.. 2000 dolaylarnda Giritlilerin kurduu ve
krallarnn isminin verildii Minos Uygarldr. M.. nc bin yl balarnda,
Bat Anadoludan, Girit, Ege Adalar, Orta ve Gney Yunanistana gler yaanm
20

ve bunun sonucunda yerleik halk ile g eden kavimlerin retim ilikisi yeniden
belirlenerek, Yunanistan yarmadas ve Egede karlaacamz gler konusunda
nemli bir yere sahip olacak deniz kltr domutur.

Kvan Ertop ve etin Yetkin, sz konusu glerle Girit Adasna madencilii
de getiren bu Anadolu kavimlerinin Karlar, Lelegler ve Likyallar olduunu ifade
etmektedir.
21

M.. 1800l yllarda yaanan Akha gleri sonrasnda, M..1600 balarnda
Akha kavminin gelenek ve greneklerinin, Girit kltr ile birlemesiyle Mikenei
uygarl domutur. Akhalarn menei ile ilgili iki ayr gr mevcuttur. Hint-
Avrupa kkenli olan bu halkn, Yunanistan yarmadasna Kuzeyden geldii ve
Yunanca konuan ilk halk olduklarn savunan birinci grn aksine, ikinci gr;
Anadolu ve Avrupa halklarnn karmndan ortaya kan Akhalarn Yunanistana
Gneyden girdiklerini ileri srmektedir. Ayrca, Mikenei kltrnn, kendilerine
Hellen diyen halkla ilikisini kukulu bulan grler de mevcuttur.
22

20
Gordon Childe, Tarihte Neler Oldu, (ev.) Mete Tunay-Alaeddin enel, stanbul, Alan
Yaynlar, II.Bask, 1983, ss.169-189.
21
Kvan Ertop, etin Yektin, Sosyo Ekonomik Temelleriyle Siyasal Dnceler Tarihi, stanbul,
Say Yaynlar, I.Bask, Aralk, 1985, s.85.
22
Akhalarn menei konusunda bkz., Mansel, Ege ve Yunan, ss.59-60 ve Ertop ve Yektin, Sosyo
Ekonomik Temelleriyle, s.86.
15
15
Mikenei uygarl dneminde, denizcilik ve deniz ticareti gelimi, bu sayede
Akhalar ilk defa Bat Anadolu kylar ile tanmlardr. M..1200 yllarna doru
yaanan Dor istilas, Mikenei uygarlna son vermenin yan sra, gelimi deniz
ticaretini de ortadan kaldrm ve Akhalarn, Bat Anadoluya gn hzlandrarak
23

Eolya ve yonya blgelerinin kurulmasn salamtr.

stila akabinde Peloponnesos civarna yerleen Dorlar, bir sre sonra Girit,
Rodos ve stanky(Kos) Adalarn ele geirerek yonyann gneyindeki blgeye
yerlemilerdir. Dor istilasndan kaan kabilelerin, Bat Anadolu corafyasnn yaps
gerei d saldrlara ak ekilde yerlemeleri ve Dor istilas ile deniz ticaretinin sona
ermesi neticesinde sadece kendi kendine yeten (otarik), kapal bir ekonomiye sahip
toplumlarn ortaya kmas Polis ad verilen site devletlerinin kurulmasna vesile
olmutur.
24

Herkl Millas, Antik Yunann, yon, Dor ve Akhalar olmak zere ayr
kkenden geldiini belirtmektedir.
25
Ancak, Akhalarn sz konusu iki farkl gr
erevesinde Gneyden (Anadoludan) veya Kuzeyden Yunanistan Yarmadasna
gelmeleri sonrasnda Girit uygarl ile kaynamalar, Dorlarn Kuzeyden gleri
srasnda karlatklar Traklar ve lliryallar gibi dier toplumlarla kanlmaz olarak
ilikiye girmeleri ve Akhalarn Bat Anadoluya gleri sonrasnda buradaki
toplumlarla entegrasyonu, sz konusu kavimlerin yaplarnn homojen
kalamayacann en byk gstergesidir.

Blgenin corafi yaps gerei, ilk etapta birbirleriyle kstl irtibat kurma
yeteneine sahip olan bu site devletleri, denizciliin de etkisiyle eitli ilikiler
ierisine girerek, lehe farkna ramen konutuklar ortak dil erevesinde kendilerini
Hellenler olarak adlandrmlardr.

23
Metin i, Siyasi Dnceler Tarihi, stanbul, Der Yaynlar, 2004, ss.35-37.
24
Alaeddin enel, Siyasal Dnceler Tarihi Tarih ncesinde, lkada, Ortaada ve
Yeniada Toplum ve Siyasal Dn, Ankara, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ksaltlm 5.Basm,
1996, s.113.
25
16
16
Ancak Hellenizm szc, ilk kez, Byk skenderin Asya seferleriyle tarihe
mal edilmi ve Yunan gelenek ve greneklerinin site devletlerinin dna karak
Akdeniz ile Asya kltrlerinin kaynamas neticesinde oluan bir medeniyet eklinde
tanmlanmtr.
26
Byk skenderin fetihleri sonunda Yunan kltr, Akdeniz
Blgesinden Hindistann ilerine kadar yaylm,
27
Atina site devletinin gl
olduu dnemde saygnlk kazanan Attik lehesi de Ortadounun en ok konuulan
dili halinde gelmitir. Kimi dilbilimcilere gre ada Yunancann temeli
Hellenistik ortak dildir.
28

Byk skenderin kkeninin Yunanl olup olmad bugn hala mevcut,
tartmal bir konudur. Belirli tarihiler kendisini Yunanl olarak nitelendirirken,
bazlar Yunanllam bir barbar eklinde ifade etmektedirler. Ancak, Makedonya
Kral I.skenderin Olimpiyatlara dahil olma teklifi ilk etapta, Makedonyallarn baka
bir rktan olduu gerekesiyle Yunanllar tarafndan reddedilmitir.
29
Byk
skenderin kimlii konusunda kesin bir kanaat oluturmak zordur, ancak kkeninden
ziyade, Aristotalesin rencisi
30
olmas sebebiyle, etkilendii Yunan kltrn
Asyaya tadn sylemek daha doru olacaktr.

Hellen kltrnn Asyaya yaylmasyla iki kltr kaynap karma srecine
girmi ve Roma mparatorluu dneminde devam ederek, Hristiyanlkta son eklini
almtr.
31
Hristiyanln domas ile Antik Yunana kar tepkiler balam ve
Hellenizm, putperestlik ile edeer grlmtr. Dnem ierisinde, Yunan dili, rk
veya soyu belirleyen bir faktr olma zelliini yitirmitir.
32

26
27
A.B. Bosworth, Byk skenderin Yaam ve Fetihleri, Fetih ve mparatorluk, (ev.) Hamit
alkan, (Yay. Haz.) Suat Kemal Ang, Ankara, Dost Kitabevi Yaynlar, I.Bask, Kasm, 2005,
ss.150-163.
28
Millas, Gemiten Bugne Yunanllar, s.29 ve s.161.
29
Mansel, Ege ve Yunan, s.395 ve s.433.
30
Mete Tunay (Der.), Batda Siyasal Dnceler Tarihi, Seilmi Yazlar, Eski ve Orta alar,
stanbul, Bilgi niversitesi Yaynlar, I.Bask, Mart, 2006, s.144.
31
Mehmet Ali Aaoullar, Kent Devletinden mparatorlua, Ankara, mge Kitabevi, I.Bask, Ekim,
1994, s.359.
32
17
17
Bugn Yunan kltrnde geni bir etki ve siyasetinde de ciddi bir konuma
sahip olan Ortodoksluk; Hellenizm, Dou Kltr ve Hristiyanlkn birlemesinden
doan Bizans mparatorluunun eseridir.
33
1562 ylnda ilk defa telaffuz edilen
Bizans ismi, Megara kentinden gelip bugnk stanbul yresine yerleen topluluun
komutan Byzasdan tremitir. Bu isim, imparatorluk dneminde hi
kullanlmam, halka Romal ve lkeye ise Yeni Roma denmitir.
34

Bizans devleti her evresinde Romann mirasln stlenmi, bu sebeple
kendisini Rum olarak nitelendirmitir.
35
Soy ve kltrel miras asndan ise;
Hristiyanlkla doan olumsuz anlam temelinde Hellen kelimesinin yerine Greek
(Graecus) ismi tercih edilmitir.

Bizansn tarih sahnesinden silinmesiyle, Osmanl mparatorluu
egemenliinde kalan Rum tebaa kendisini cemaat ve soy anlamna gelen ethnos ve
genos
36
kelimeleri ile nitelendirmitir. Bizans ve Osmanl egemenlii altnda dile
getirilmeyen Antik Yunan, 1829 ylndaki ayaklanma ve ihtilalle, uluslama sreci
erevesinde tekrar odak noktas halini almtr.
37

ada Yunan Kltr bugn, varlnn temellerini Kadim Yunann yan
sra, Hellene kar km olan Hristiyanlk ve Bizansa dayandrmaktadr. Patrik
Genadios Skolariosun Ben Yunan deil, Hristiyanm demesi ve gnmz

33
Vamk D.Volkan, Norman Itzkowitz, Trkler ve Yunanllar - atan Komular, (ev.) Banu
Bykkal, stanbul, Balam Yaynclk, I.Bask, Mart, 2002, s.37.
34
Millas, Gemiten Bugne Yunanllar, ss.130-131
35
enel, Siyasal Dnceler, s.265.
36
stanbul Rum Ortodoks Aznlk Ortaokulu tabeles, 1970li yllarn bana kadar Megali Tou
Genos Sholi (Byk Cemaat/Soyun-genos- Okulu) eklindedir. Bkz.Vemund Aarbakke, The Muslim
Minority Of Greek Thrace, Norway, University of Bergen, 2000, Thesis Submitted for the Degree of
Doctor Philosophiae, Yaynlanmam Doktora Tezi, s.180. Aarbakke, buradaki genos kelimesinin
cemaat veya soy anlamndan ziyade, Osmanl mparatorluundaki tabiriyle millet anlamna
geldiini belirtmektedir.
37
Millas, Yunan Ulusunun, s.51.
18
18
Yunanistan Anayasasnn, Kutsal, Ayn zden ve Blnmez Teslis adna diye
balamas bunun temel gstergeleridir.
38

Yunanistann temellerini dayandrd noktalarn esasln, dorudan ve
birebir kabul etmek olduka gtr. phesiz, toplumlarda ok eskilerden beri devam
eden belirli zelliklerin gzlemlenmesi muhtemeldir, fakat tarihsel sre ierisinde,
bu toplumlarn, siyasal veya kltrel anlamda d glerden etkilenmemi olmalar ve
yabanclarn zelliklerini benimsememeleri imkanszdr.

Ayrca, Yunanistan yarmadasnn, corafi yapsnn yerleik halk zerinde
oluturduu kstlamalar ile M.. drdnc bin yldan bu yana yaanan gler,
gnmz Yunan halknn kan bandan ziyade kltrel bir birliktelik ile lehe farkna
ramen dil yaknlndan
39
mteekkil olduunu gstermektedir.

Avusturyal tarihi Jakop Philipp Fallmerayerin, Yunan rknn kkeninin
Eski Yunan ile herhangi bir ilikisinin olmad, gnmz Yunanllarn kkenlerinin
Orta ada lkeyi istila eden Arnavut ve Slavlara dayand
40
ve Antik Yunan ile
ada Yunan arasnda organik devamllk ve devlet sreklilii bulunmad
41

gr, bu balamda hakl gzkmekle birlikte, Yunanllar arasnda ciddi bir
rahatszla ve ahsa ynelik tenkitlere neden olmaktadr.

38
Millas, Gemiten Bugne Yunanllar, ss.108-134. ve The Constitution of Greece, The Fifth
Revisionary Parliament of the Hellenes Resolves, Athens, Hellenic Resouces Network, 1995-2006,
Constitutions of Greece and Neighboring Countries. (Baklan Tarih: 10 Temmuz 2006)
http://www.hri.org/MFA/syntagma/artcl25.htm#A14.
39
Michael Llewellyn Smith, Yunan D, (ev.) Halim nal, Ankara, Ayra Yaynevi, I.Bask, 2002,
s.40.
40
Charles Kyriacou, Classical Greece and the Study of Modern Greek Folk Dance, Paper Published in
Dance and Ancient Greece, Proceedings of the 5th International Organization of Folk Arts Conference,
04-08 September 1991, USA, Volume 1. (Baklan Tarih: 05 Kasm 2005)
http://www.filetron.com/grkmanual/iofa91.html ve Volkan ve Itzkowitz, Trkler ve Yunanllar,
s.38. Volkan ve Itzkowitz; 565 ylnda Justinianusun lm sonrasnda haleflerinin, dini, askeri ve
iktisadi sorunlar karsnda baarl olamadklarn, Avar idaresindeki Slav saldrlarnn eski Yunann
sonunu getirdiini ifade etmektedir.
41
Millas, Gemiten Bugne Yunanllar, ss.166-167.
19
19
Ancak, gnmz Yunanistan topraklar ierisinde yaayan, Yunan nfus
czdan hamili olan ve kendisini Yunan hisseden bireyler, gemilerini Antik Yunan,
ve Bizans mparatorluu ile ilikilendirmekte ve Hellenistik Dneme de sahip
kmaktadrlar. Bu sylem gerei yanstsn veya yanstmasn, belirtilen zellikleri
tayan lke insan, bu balantnn varlna inanmakta, davranlarn ve hayat tarzn
bu alglamaya gre biimlendirmektedir.

Bununla birlikte, ada Yunan devletinin temel ideolojisi, ulusunun ve onu
oluturan temel elerinin ok eskilere dayanan binlerce yllk bir gemiten
kaynakland grnden hareket etmektedir.

3. Trklerin Anadoluya Yerlemesi ve Osmanl mparatorluunun
Douu

Seluklu mparatorluu Hakanlarndan Alp Arslann, Malazgirt Muharebesi
ncesinde, sava hazrlklarn tamamlamasn mteakip, atnn zerinden askerlerine
ynelik son hitabnda dile getirdii Zaferi kazanrsak nmzde ok hayrl
gnler olacaktr.
42
ifadesi, Bizans mparatoru Romanos Diogenes kuvvetlerine kar
verilecek savan kazanlmas ile ortaya kacak durumun ve devamllk arz edecek
neticelerinin nemini gstermektedir.

1071 ylndaki bu zafer, Trk Boylarnn Anadoluya yerleerek topraklara
hakim olma srecinin dnm noktasn oluturmaktadr.
43
Aslnda, Malazgirt
Muharebesinden nce Anadolunun eitli yrelerinde bulunan yerleik Trk
kavimlerinden ve bunlarn zaman zaman Bizans ile yzlemesinden bahsetmek

42
Osman Turan, Seluklular Tarihi ve Trk slam Medeniyeti, Ankara, Trk Kltrn Aratrma
Enstits Yaynlar, Yayn No:7, Seri-III, Say: A 1, 1965, ss.129-132.
43
Ertan Kse, Yunanistan ve Bitmeyen Kin, stanbul, IQ Kltr-Sanat Yaynclk, I.Bask, Ekim,
2005, ss.25-26.
20
20
mmkndr. Fakat, Anadolunun tam anlamyla Trkleme sreci, Malazgirt Sava
sonrasndaki, blgeye ynelik Trk gleri ile balamtr.
44

Bununla birlikte, 1071 yl, Trklerin blgede mukim kavimlerle iliki ve
atmalarnn da fiili balangcn tekil etmektedir. Sz konusu kavimlerle balayan
ilikiler, Osmanl Devletinin kuruluu ile daha da artmtr.
45

Malazgirt Zaferinden 10 yl sonra kurulan ve snrlar Ege kylar ile
Marmara Denizine ulaan Anadolu Seluklu mparatorluu, 227 yllk yaam sreci
(1081-1308) ierisinde, Batda Bizans ve Douda ise Mool mparatorluu ile
srekli mcadele etmek durumunda kalmtr.
46

Mool mparatorluunun, 13.yzyln sonlarna doru dzenledii aknlar,
Anadoluda Trkmen ylmasna neden olmu ve aknlarn sonucu olarak cereyan
eden bu birikme, blgedeki siyasal btnl paralayarak dzenin dalmasna
olanak vermitir. Gelimeler karsnda devamlln salayamayan Anadolu
Seluklu ynetimi km ve Orta Anadolunun i blgelerinde eitli beylikler
kurulmutur.

Sz konusu beyliklerden bir tanesi olan Osmanl Devleti, Anadolunun
Kuzey-Batsnda, Eskiehirin Kuzeyinde St adl kk bir kasaba ve civarnda
kurulmu, kurucusu Erturul Gazinin 1281 ylnda lm ile beylik ynetimi olu
Osman Gazinin eline gemitir. Osman Gazi ynetimindeki bu topluluk, 1299
ylnda Seluklu Devletine kar bamszln ilan etmi ve 1300 senesinde, dousu

44
Ali Gler, Sorun Olan Yunanllar, s.2. Gler, Anadolunun Trkleme srecinin drt dnemde
yaandn, blgede M..VII.Yzylda Kimerlerle balayan ve skitlerle devam eden bir Trk
varlnn sz konusu olduunu, Malazgirt Zaferi sonrasnda XI.Yzylda Seluklu Devletinin bilinli
iskan politikalar ile belirli bir Trk nfusun blgeye g ettiini, XIV.Yzylda Trkmen beylikleri
dneminde Anadolunun yeni bir ehre kazandn ve bu srecin Osmanl mparatorluu dnemi ile
tamamlandn ifade etmektedir.
45
Kse, Yunanistan ve Bitmeyen, s.26.
46
Emre Kongar, 21.Yzylda Trkiye 2000li Yllarda Trkiyenin Toplumsal Yaps, stanbul,
Remzi Kitabevi, I.Bask, 1998, s.49.
21
21
ve gneyinde dier Trk beylikleri, kuzeyi ve batsnda ise Bizans snrlar bulunan,
belli bir toprak parasna hakim bir u beylii haline dnmtr.

Bizans mparatorluu, 11.yzyln sonundan beri, Doudan ynelen Seluklu
aknlar ve Batdan gelen Hal Seferlerine maruz kalarak eski kudretini kaybetmi
ve gittike gszlemitir.
47
mparatorluk toprak yitirmesinin yan sra, 12.yzylda
Ege ve Akdenizdeki stnln de Latin dnyasna brakmak zorunda kalmtr.
48

Emre Kongar, Osmanl mparatorluunun siyasal olarak ortaya k
nedenlerini, dnem ierisinde gszleen iki komu arasnda yer almasna, Bizans
mparatorluunun gerileme devrini yaarken, Seluklu mparatorluunun k
evresinde olmasna, blgenin siyasi gszl ile kamu dzeni ihtiyacna ve sz
konusu faktrlerin ekonomik gelimeleri karlamamas sonucu blgenin tek bir
siyasal g altnda birlemesi gerekliliine balamaktadr.
49

Orhan Bey, babas Osman Beyin salnda, askeri idareyi ele alm ve
Bizans topraklarna ynelik olarak, 1321 ylnda Mudanyay, 06 Nisan 1326
tarihinde Bursay, Pelekanon zaferinden sonra zniki, 1334 ylnda Gemliki ve
1337 ylnda da zmiti ele geirerek
50
stanbula komu olmutur.

14.yzyl balarnda Bizansa komu olan Osmanl Devleti, Bizans ile her
bakmdan etkileim iinde bulunmu ve Bizans mparatorluunun jeopolitik izleyeni
olmutur.
51

47
Metin Kunt, Siyasal Tarih (1300-1600), (Yayn Ynetmeni) Sina Akin, Trkiye Tarihi II,
Osmanl Devleti 1300-1600, stanbul, Cem Yaynevi, IV.Basm, Ekim, 1995, ss.23-31.
48
kr Sina Grel, Tarihsel Boyut inde Trk-Yunan likileri (1821 1993), Ankara, mit
Yaynclk, Eyll, 1993, s.20.
49
Kongar, 21.Yzylda Trkiye, s.16.
50
smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, I.Cilt, Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 6.Bask,
1994, ss.117-123.
51
Haluk Alkan, Avrupa Birliine Entegrasyon Srecinde Yunanistan: Gerilimli Bir Dnm
Hikayesi, Birgl Demirta Cokun (Der.), Trkiye-Yunanistan Eski Sorunlar, Yeni Araylar,
Ankara, Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaymlar, Balkan Aratrmalar Dizisi No:7, 2002,
s.57.
22
22
Ancak Bernard Lewis, Osmanldaki Bizans etkisinin genellikle mbalaal
olarak ifade edildiini, Bizans ile uzun sre yan yana yaam olmann verdii etkiyle
iki toplumun karlkl bir iletiim iine girmelerinin doal olduunu, fakat Osmanl
devlet ve toplumundaki hemen hemen her eyin Bizanstan geldii ynndeki
sylemin abartl alglandn ve gerei yanstmadn vurgulamaktadr.
52

Osmanl ykselii, 14.yzyl boyunca Batya doru devam etmi ve 1354
ylnda Gelibolu fethedilmitir.
53
I.Murat, babas Orhan Beyin Batya ynelik
yaylma politikasn izlemi, Trakyay ele geirerek, 1362 ylnda Edirneyi alm ve
1365 ylnda bakent yapmtr. Osmanl tarihinde, Srplarn bozgunu olarak
nitelendirilen ve Balkanlarn fethinde nemli bir adm olan 1364 ylndaki
Srpsnd Sava
54
sonrasnda, Gmlcine, Serez, Drama ve Kavala kentleri alnm,
1373 ylnda Srbistan ve Bulgaristan gibi Bizans da vergiye balayan bir devlet
haline gelinmitir.
55
Teselya, Larissa, Vardar, Selanik ve Halkidiki Yarmadas
Yldrm Beyazt dneminde fethedilmitir. 1397 ylnda Epir ve Mora
Yarmadasnn bir blm Osmanl topraklarna katlmtr.
56

Osmanl Devleti, Balkanlarda fethedilen yerlere Anadoludaki Trk halkn
yerletirerek blgenin Trklemesini salamay ihmal etmemitir.
57
Osmanlnn
geliimi ve faaliyetleri karsnda aresiz kalan Bizans mparatorluu, umudunu
Osmanllara Doudan ynelen Timur tehdidine balam, ancak Trkletirme

52
Bernard Lewis, Modern Trkiyenin Douu, (ev.) Metin Kratl, Ankara, Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, 6.Bask, 1996, s.5.
53
Grel, Tarihsel Boyut inde, s.21.
54
Georges Castellan, Balkanlarn Tarihi, (ev.) Ayegl Yaraman Babuu, stanbul, Milliyet
Yaynlar, I.Bask, Mays, 1993, ss.62-63.
55
Dimitri Kantemir, Osmanl mparatorluunun Ykseli ve k Tarihi, (ev.) zdemir
obanolu, stanbul, Cumhuriyet Kitaplar, I.Cilt, Haziran, 1998, s.101. Kantemir, Bizans mparatoru
Paleologosun, tacn koruyabilmek ve bakentini kurtarmak amacyla Osmanl mparatorluu ile on
senelik bir atekes anlamas imzalamaya raz olduunu, Osmanllara vergi vermeyi kabul ederek,
stanbulda bir cami ile mahkeme yaplarak Mslmanlarn Hristiyanlarla olabilecek davalarna
bakacak bir kadnn atanmasn kabul ettiini ifade etmektedir.
56
Alkan, Avrupa Birliine Entegrasyon, s.57.
57
Castellan, Balkanlarn, s.62.
23
23
politikasnn da etkisiyle Balkan topraklarnda tutunmay baaran Osmanl, 1413
ylndan balayarak yeniden blgedeki stnln salamtr.
58

Fatih Sultan Mehmet dneminde, stanbul dahil tm Yunanistan anakaras
Osmanl egemenlii altna girmitir.
59

Osmanl Devletinin dini olan slamiyet, mparatorluun kuruluundan sonra
salt bir din kayna olmaktan km
60
devletin cihad ile temellendirilmi
genilemesinin de ana unsuru haline gelmitir. mparatorluk, dar el-Harb, dar el-
slama dntrme siyasas izlemesi sonrasnda doal olarak yaylmac bir kimlik
kazanmtr.
61
Osmanl Devletinin amac, tm Dnyay slam birlii altnda
toplamak olmu ve stratejik neme haiz stanbul ve fethedilen Balkan Yarmadas
topraklar, bu politikann gerei olarak ele geirilmitir.

Fatih, 29 Mays 1453 tarihinde stanbulu fethederek Bizans
mparatorluunun sonunu getirmekle kalmam, ayn zamanda doudaki Hristiyan
mparator dnemini de bitirmitir. Fetih, hemen hemen her yerde duyulurken,
Hristiyan dnyasnda byk bir kayg yaratmtr.
62
stanbulun, bir Sal gn
Trklerin eline gemesi, Yunanistanda Sal gnlerinin uursuz olduu syleminin
domasna neden olmutur.
63

Trabzonun 1461 ylndaki fethi ve ayn zamana tekabl eden Mora
Yarmadasnn tamamnn ele geirilmesi sonucunda, Osmanl mparatorluu, Ege

58
59
Alkan, Avrupa Birliine Entegrasyon,.
60
Niyazi Berkes, Trkiyede adalama, (Yayna Hazrlayan) Ahmet Kuya, stanbul, Yap Kredi
Yaynlar, 6.Bask, Mart, 2004, s.35.
61
Salahi R. Sonyel, Minorities and the Destruction of the Ottoman Empire, Ankara, Turkish
Historical Society Printing House, 1993, s.3.
62
Alan Palmer, Osmanl mparatorluu, Son Yz Yl Bir kn Yeni Tarihi, (ev.) Belks
orak Dibudak, stanbul, Sabah Kitaplar, Genlik Yaynlar, Drdnc Bask, Ekim, 1994, ss.1-2.
63
Richard Clogg, Modern Yunanistan Tarihi, (ev.) Dilek endil, stanbul, letiim Yaynlar,
I.Bask, 1997, s.19.
24
24
Denizinin iki yakasn egemenlii altna alm, bundan sonra Ege ve Akdenizdeki
Latin egemenlii altndaki adalarn fethine ynelmitir.
64

4. Osmanl Ynetimi Altnda Rumlar

Osmanl mparatorluu, Katolik-Ortodoks ekimesi erevesinde, Bizans ve
Latin dnyas ilikilerini kendi lehine kullanarak, Ortodoks Hristiyanlarn
koruyuculuuna soyunmu,
65
bu da Bizans halknn kendisine kar olumlu
yaklamn salamtr.

Bu balamda, Bizans Donanmasnn bandaki Byk Dk Lukas Notarasn,
1439 ylnda, iki kilise arasndaki ilikinin yumuad bir dnemde Latinlerin
etkisinde kalma olaslna karlk dile getirdii Kentin ortasnda Latinlerin
baln grmektense, Trk Sultanlarnn sarn grmek daha iyidir ifadesi,
Romaya duyulan fkenin yan sra, bir nebze de olsa, Bizans halknn Osmanlya
bak asn yanstmaktadr.
66

Bizansllar, 1204 ylndaki Drdnc Hal Seferinin stanbula ynelerek
ehirde yaratt hezimeti abuk unutmamlar ve Latin dnyasnn egemenlii altna
girmektense, Osmanl Devleti ynetiminde dini vecibelerini zgrce yerine
getirebileceklerine inanmlardr. Ayrca, Osmanl egemenliini Tanrnn,
gnahlarna karlk bir cezas olarak alglamlardr.
67

Osmanllarn, ele geirdikleri topraklardaki baskn ounluu oluturan
Ortodoks tebaann
68
gnll sadakatini salamaya almalar, devletin kanunlarnn
kazanlan topraklar zerinde rahatlkla kabullenilmesine olanak vermi ve Osmanl
yaylmasndaki baary perinletirmitir.

64
65
Alkan, Avrupa Birliine Entegrasyon, s.57.
66
67
Volkan, Itzkowitz, Trkler ve Yunanllar, ss.54-55.
68
Clogg, Modern Yunanistan, ss.19-23.
25
25
Osmanl mparatorluunun, Bizansn Ortodoks Hristiyanln
desteklemesi, sadece Bizans halknn kendisine kar mevcut bak asndan
kaynaklanmamaktadr. Ayn zamanda bu yaklamla, doabilecek bir Katolik-
Ortodoks yaknlamasna da engel olunmas amalanmtr.

Osmanl, ulus kavramnn henz domam olmas nedeniyle, tebaasn 1839
Tanzimat Fermanna kadar din temeline gre snflandrmtr.
69
Osmanl Millet
Sistemi olarak isimlendirilen bu sistemde etnik kkene baklmakszn tm Ortodoks
Hristiyanlar Ortodoks Milleti mensubu saylmlardr. Bu erevede, tebaann
Yunanl, Srp ya da Bulgar oluu hibir nem arz etmemitir.

Gayri-Mslim tebaa, sistem erevesinde, devletin temel paras olarak
grlm, cemaatin banda bulunan din adamlarna, din ilerini yrtmenin yan sra,
lmleri, doumlar, evlenmeleri ve miras davalarn izleyerek, gereken kaytlar
tutma, aralarnda doacak anlamazlklar kurulan mahkemelerde zme kavuturma
ile devlete teslim edilmek zere cemaat yelerinden vergi toplama hakk tannmtr.
Osmanl Devleti, hkmranlkla edeer tutulan bu ilemleri, Batnn aksine kendisi
yrtmemi, bilerek ve isteyerek cemaat liderine vermitir.
70

Yunan Ortodoks Hristiyanlar, Millet-i Rum olarak isimlendirilmilerdir.
71

Yunan cemaati, Ekmenik Patrikhane, Kutsal Sinod ve Ortodoks Kilise hiyerarisi
zerindeki etkinliine ramen, millet sistemi temelinde kontrol altnda tutulmu,
ancak toplumunun fiziksel varlnn korunmas, dilinin kullanlmas, tarih bilinci,
kltrel gelenekleri ve dini vecibelerinin yerine getirilmesine nem verilerek, pek ok
lkeden daha esnek davranlmtr.
72

69
Gler, Sorun Olan Yunanllar, s.3.
70
Arnold Toynbee, Trkiye, Bir Devletin Yeniden Douu, (ev.) Kasm Yargc, stanbul, Milliyet
Yaynlar, I.Bask, Austos, 1971, s.45.
71
Clogg, Modern Yunanistan, s.23.
72
Sonyel, Minorities and the Destruction, ss.24-72.
26
26
Bu temelde, Yunanl tarihi Dimitris Kitsikis, Millet Sisteminin rk ayrmna
dayanmayan, deiik kltrler ve kiiliklere sayg gsteren bir sistem olduunu ifade
etmekte ve Trk egemenliinin Yunanllar iin 400 yllk bir klelik olmadn,
aksine Yunan kltrnn bamsz geliiminin Trk otoritesince mmkn klndn
dile getirmektedir.
73

Rumlar, Osmanl mparatorluu snrlar ierisinde, dier pek ok Gayri
Mslim tebaann aksine belirli bir yerde toplanmayarak eitli blgelere dalmlar,
ancak younluk olarak Mora, Teselya ve Ege Adalarnda yaamlardr.
mparatorluun belirli blgelerinde kendi kendilerini ynetmiler, vergiler dnda
stanbulun hibir etkisini hissetmemilerdir. Hatta, Ayvalk, Sakz Adas ve Mora
Yarmadas gibi blgelerde belirli vergilerden de muaf tutulmulardr.
74

Fatih Sultan Mehmet, stanbulun alnmas sonrasnda, Rum nfusunun
saysnn azalmas temelinde
75
ve Rum Milletinin gnln kazanmak amacyla, fetih
srasnda talyaya kam olan Patrik Gregory Mammasn yerine, Bizans
mparatorluundaki usuller erevesinde yeni bir patrik atanmasn uygun grm ve
stanbul-Roma birlemesine muhalif George Scholariosun yeni Patrik olarak
seilmesini destekleyerek onaylamtr.
76
George Scholarios, Patrik olmasn
mteakip, Katolik Papalar rneindeki gibi Gennadios ismini almtr.
77

Sultan Mehmet, Gennadiosa, vergi muafiyeti, seyahat zgrl ve kiisel
dokunulmazlk haklarn salayan ve bu haklarn haleflerine gemesini garanti eden
bir ferman vermi, bunun yannda Kiliselerin Camiye dntrlmeyeceine dair
ikinci bir buyruk daha yaynlamtr.
78
Ancak, Sultan Mehmet sonrasnda saltanat

73
Dimitiris Kitsikis, Trk-Yunan mparatorluu, stanbul, letiim Yaynlar, 1996, ss.7-186.
74
Richard Clogg, Aspects of the Movement for Greek Independence, (Ed.) Richard Clogg, The
Struggle For Greek Independence, London, The Macmillan Pres Ltd., 1973, s.2.
75
smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, II.Cilt, Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 7.Bask,
1995, s.157.
76
77
Uzunarl, Osmanl Tarihi, Cilt-II, ss.158-159.
78
Sonyel, Minorities and the Destruction, s.27.
27
27
devralan baz padiahlar, bu ikinci ferman tanmamlar ve Patrikhanede meydana
gelen yangn sebebiyle de bu buyruun ispat kinci Beyazd dneminde
Yenierinin ahitliine kalmtr.
79

Patrik, Bizans mparatorunun emri altndaki basit bir memur konumundan
ayrlm, btn Ortodoks aleminin tek dini lideri olmasnn yan sra, Osmanl
brokrasisinde etkin bir statye sahip, tulu Osmanl Paas unvan
80
ile cemaati
zerinde tm yarg yetkisini elinde bulunduran, Rum Milletinin ba yani Etnark
konumuna gelmitir.
81

Patrikhane, sahip olduu mlkn Mslman vakflarnn statsne
ykseltilmesi ve vergi toplama yetkisi sonucunda kayda deer ekonomik bir g
olmutur. Dnem ierisinde, Patrik ve Kutsal Sinodun onay alnmadan kiliselere
papaz atamas dahi yaplmamtr. 16.yzylda skenderiye ve Kds Patrikliinin
stanbula balanmasnn yannda, Balkanlarda da ayn ama gdlm ve Gayri
Mslim tebaann tek bir elden, yani stanbuldan ynetimi hedeflenmitir.

Yine 16.yzylda, Rum cemaati zenginleerek Patrikhane zerinde etkin bir
konuma sahip olmutur. Bu erevede Cantacuzeni ailesi, Dounun en zenginleri
arasna girmitir.
82
te yandan Osmanllarca, devlet hizmetinde almak isteyen pek
ok Yunanlnn kiisel ilerlemesi, baars ve devlete nemli hizmetlerde
bulunabilmesi iin geni olanaklar salanmtr.

18.yzylda, Ortodoks Milletinde byk bir eitim yaygnlamas balamtr.
mparatorluun eitli blgelerinde pek ok Yunan okulu alm, olduka yksek

79
80
81
Alexis Alexandris, The Greek Minority of stanbul and Greek-Turkish Relations 1918-1974,
Atina, Center for Asia Minor Studies, 1983, ss.22-23.
82
28
28
sayda Rum renci, Avrupa niversitelerine, zellikle Padua niversitesine eitim
almaya gitmitir.
83

phesiz, Rum Milletinin kltr seviyesinin yksek olmasnda, 03 Kasm
1839 tarihinde ilan edilen Tanzimat Fermannn etkisi byktr. Millet Sisteminin
temellerini sarsan Glhane Hatt- Hmayunu, kozmopolit bir mparatorluk dourmu,
Mslmanlar ile Gayri Mslimlere eitlik getirmitir. Ancak bu eitliin yannda,
Gayri Mslimlere tannan askerlik muafiyeti, cemaatin eitime ve ticarete
ynelmesine sebep olmutur.
84

Rumlarn Avrupada aldklar eitim, kltrel geliimin tesinde, Avrupal
tacirlerle tanmalarn salam bu irtibat sonucunda yaplan alveri de gelimi bir
Rum ticaret snfn dourmutur.

Ticaretten olduka kar elde eden ve bunun sonucunda zenginleerek sayca
arttan Rumlar, limanlar ve Osmanl dominyonlarndaki ticaret merkezleri vastasyla
yaylmlar, Rusya, Avusturya, Hollanda, talya, Fransa, ngiltere ve hatta
Hindistanda ticaret kolonileri kurmulardr. Bu erevede, 1779 ylnda Rus bayra
kullanma ayrcaln ve Rus konsoloslarnn korumasn elde etmilerdir.
85

Rum Milletinin zenginlemesiyle birlikte Fenerli kavram ortaya kmtr.
Fener semtinde, Patrikhane civarnda mukim bu kesim, Osmanl brokrasisi iinde
aktif olarak yer alm
86
ve otorite Patrikliin elinde olduundan, Patrikhanenin
kontrol de onlarn egemenliine gemitir. Kendilerini Yunan Milletinin
archontesi (lideri/bakan) olarak isimlendiren bu kesim 17.yzyln sonunda,
Osmanl hizmetinde karl kariyerler oluturmaya balamlardr.
87

83
Clogg, Modern Yunanistan, s.29. ve Sonyel, Minorities and the Destruction, s.75.
84
Sina Akin, Siyasal Tarih (1789-1908), (Yayn Ynetmeni) Sina Akin, Trkiye Tarihi III,
Osmanl Devleti 1600-1908, stanbul, Cem Yaynevi, IV.Basm, Ekim, 1995, s.124., Gler, Sorun
Olan Yunanllar, s.8. ve Alexandris, The Greek Minority, s.25.
85
86
87
Sonyel, Minorities and the Destruction, s.77.
29
29
Fenerliler, yabanc dil bilmeleri sebebiyle Osmanl d ilikilerinde yksek
mevkiiler edinmiler, Dileri Bakanlnn tarihini oluturan Reis-l Kttaplkda
eitli grevler almlar ve cemaatleri ierisinden pek ok dragoman, ef-tercman,
diplomat ve hatta 1836 ylnda Osmanl Hariciye Nezareti kurulduktan sonra Hariciye
Nazr karmlardr.
88

Bu yap ierisinde Rum kyls de din ve dil zgrlne sahip olmu,
kendisine toprak zerinde mlkiyet hakk tannarak zenginlemesine olanak verilmi
ve dnemin Bat Avrupa kyls ile ayn imkan ve standartlarda nitelendirilmitir.
89

Rum milleti, Osmanl mparatorluu ierisinde, yukarda aklk getirilmeye
allan erevede ayrcalkl konumunu daima muhafaza etmeyi baarmtr.
Yunanl tarihi Alexis Alexandris, Osmanl toplumunda baskn unsur olan Trklerden
sonra, Rumlarn ikinci en nemli etnik grup olduunu ve bu birlikteliin toplumlarn
kendi dnyalarnda yaamalarna karn, bir nebze de olsa birbirleriyle etkileim
ierisinde 500 yldan fazla srdn belirtmektedir.
90

Sz konusu ifadeleri destekleyen tarihi Arnold Toynbee de Osmanl
Devletindeki Rumlarn statsn, mparatorluun bir eit ortaymasna iyi
olduunu yazmaktadr.
91

Malcolm E.Yapp ise, Balkan milliyetiliinin ve ayaklanmalarn ardndaki
faktrlerden bir tanesinin, Balkan uluslarnn, dierlerinin ayrcalkl durumuna
gcenmelerinden kaynaklandn, Rum Kilisesinin, Yunan kltrnn ve Osmanl

88
Kemal Girgin, Osmanl ve Cumhuriyet Dnemleri Hariciye Tarihimiz (Tekilat ve Protokol),
Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, VII.Dizi-Sa.136, 1994, ss.19-45. ve Sinan Kuneralp,
stanbulinli Rumlar: Rum Asll Osmanl Diplomatlar, (Derleyen) Semih Vaner, Trk-Yunan
Uyumazl, stanbul, Metis Yaynlar, I.Basm, Ocak, 1990, ss.43-48.
89
Douglas Dakin, The Formation of the Greek State 1821-1833, (Ed.) Richard Clogg, The Struggle
For Greek Independence, London, The Macmillan Pres Ltd., 1973, s.157. ve Enver Ziya Karal,
Osmanl Tarihi, Nizam- Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), V.Cilt, Ankara, Trk Tarih
Kurumu Yaynlar, 7.Bask, 1995, s.107.
90
Alexandris, The Greek Minority, s.51.
91
Toynbee, Trkiye, Bir Devletin, s.46.
30
30
hizmetindeki baz yksek sfatl ailelerin statsnn, Balkan milliyetiliinin,
Osmanl egemenliinden ok, bahsedilen Yunan unsurlarna bir reaksiyon olduunu
vurgulamaktadr.
92

Sonu olarak Rumlarn, Osmanl mparatorluu ierisinde imtiyazl bir tebaa
olduunu ve ayrca Balkan isyanlarnn tamamen Osmanlya ynelik deil de bir
nebze de olsa, bu ayrcalkl kesime kar yaandn sylemek yanl olmasa
gerektir. Srp, Bulgar ve Romen tarihiler, Rum Ortodoksluunun, Osmanl
mparatorluu iindeki etkinliini, kendilerine ynelik bir Osmanl-Rum
boyunduruu eklinde nitelendirmilerdir.
93
Bulgar Ekserhanesinin 1870 ylnda
kurulmas bunun en gzel rneidir.
94

5. Yunan Ulusal Bilincini Destekleyen Faktrler ve Yunan Bamszl
5.1. Faktrler

Yunan ulusal bilincinin domasnda, 18.yzylda balayan eitim
yaygnlamas, Fener aristokrasisi ve gelien ticaret snfnn etkileri olduka
byktr.

Eitim yaygnlamas, Rumlarn Avrupa ile iletiimini salamann yan sra
tebaann aydnlanmasn, d dnyadaki yeniliklere ve bilimsel gelimelere ak
olmasn desteklemitir. Fenerlilerin, Osmanl Devleti iindeki konumlar, devlet
yneticilii vasf kazanmalarna neden olmu ve ticaret snf ise tebann
zenginlemesine olanak vermitir.

92
Malcolm E.Yapp, The Making of Modern Near East, 1792-1923, New York, Longman, 1987,
s.60.
93
Peter F.Sugar, Southeastern Europe Under Ottoman Rule 1354-1804, USA, University of
Washington Press, Second Printing, 1993, ss.252-253.
94
Douglas Dakin, The Greek Struggle in Macedonia 1897-1913, Thessaloniki, Institute for the
Balkan Studies, 1993, s.13.
31
31
Sz konusu bu unsurlar, 1820lerin ikinci yarsnda yaanan isyana ksa
dnemli etki yapmaktan ziyade, ok nce balayan faaliyetleriyle, uzun dnemde
Osmanllktan ayr bir Yunan ulusal bilincinin domasn salamlardr.

Fenerli aristokratlar, temelde yabanc dillere vakf olmalarndan kaynaklanan
zel konumlar dolaysyla, Osmanl Devletinin en nemli grevlerini uzun bir
dnem ellerinde tutmular, Reis-l Kttaplkda aldklar eitli grevlerin tesinde,
1709 ylnda Bodan ve 1715 ylnda Eflak Voyvodal grevlerine getirilmilerdir.
Bu grevlerin, Fenerli sekinlere verilmesiyle, Rum Ortodoks cemaati iin devlet
tecrbesi kazanmann yollar alm, adeta bir okul oluturulmutur.
95

Rum zengin snf, ticaret ve sanayinin gl olduu merkezlerde, ilk etapta
kendilerinin, daha sonra cemaatlerin finanse ettii okullar yaptrmtr. Cemaatlerin
byk yatrmlara karlk kurduu okullara; Ayvalk, Sakz Adas, Bkre, Ya ve
Yanyadakiler rnek olarak gsterilebilmektedir. Yunan ayaklanmasnda ektin bir
ekilde rol alan ahslar, genellikle bu okullarda retmenlik yapm kiiler olarak
tarihe gemilerdir.
96

Michael Llewellyn Smith, sz konusu okullarda, ada, yzyln konularyla
ilgili, Yunanllarda milliyetilik duygusunu pekitirmeyi ve ana dilleriyle vnmeyi
retmeye ynelik bir eitim verildiini vurgulamaktadr.
97

Dnem ierisinde kitap basm artm, ktphaneler kurulmu ve yetimi
insanlara gereksinim duyulmas nedeniyle burslar verilmitir. Bu faaliyetler, Rum
genlerin laik bir eitim olanana kavumasn salam, ayrca Avrupada filizlenen
yeni dncelerin Osmanl Devleti iinde okumu Rum kitleye ulamasn
kolaylatrmtr.
98

95
Grel, Tarihsel Boyut inde, ss.23-24.
96
97
Smith, Yunan, s.44.
98
Millas, Yunan Ulusunun, ss.44-45 ve Grel, Tarihsel Boyut inde, ss.23-24.
32
32
19.yzylda, Yunanca baslan eviri ve eser saysndaki artn
99
en nemli
sonularndan bir tanesi, Rum Ortodoks dnyasnn kkenlerini, yeniden Antik
Yunana dayandrmaya balamas olmutur. Kltrel snrlar, Ortodoks Kilisesinin
dncesi dna kmayan Rumlar, sz konusu gelimelerle birlikte atalarn Bizans
ve Romadan gerilere, Kadim Yunana uzatm ve bu da ayr bir kendine gven
duygusu kazandrmtr.
100

18.yzyln sonu ve 19.yzyln banda Yunan sermayesi genel olarak
gemicilie yatrlm ve ngiltere ile Fransa arasndaki ekime buna olanak
salamtr.
101
Rum gemiciler, zamanla nemini yitirmi olan Venedikin,
Akdenizdeki ticaret stnln ellerine almlardr. Yaklak 600 Rum ticaret
gemisi, Kuzey Afrika korsanlarndan korunmak zere silahlandrlm bir ekilde
Akdenizde seyr sefer yapmtr.
102

Osmanl Devleti, Orta Avrupada gerileyip toprak yitirdike, Rum tccarlarn
eski Osmanl topraklarndaki ticaret etkinlikleri de ykseli gstermitir.

te yandan, 19.yzylda Osmanl mparatorluunun durumu, meydana gelen
eitli i huzursuzluklar ve bunlar sonucunda alnan kararlara istinaden uygulanan
yeniliklerin, Yunanllarn ulusal bilinlerinin ortaya knda, en az yukarda
aklanmaya allan unsurlar kadar etkin olduunu sylemek mmkndr.

Anlan yzylda, Osmanl mparatorluu; ordusunda bozukluklar ba gsteren,
eitli eyaletlerinde ayaklanmalar yaanan, eitim sistemi dnya yeniliklerine ayak
uyduramayan, endstri ve ekonomi alannda geri kalm, diplomasi usullerinin

99
100
Grel, Tarihsel Boyut inde, s.26. ve Clogg, Modern Yunanistan, s.41.Clogg; Bu dneme
kadar Trk egemenlii altndaki Yunanllarn, Antik Yunana atfta bulunmadklarn, ancak yeni
yetien aydn kesimin Bat kltrnn de etkisiyle, sz konusu dnemde atalara duyulan ar ballk
(progonopleksi) drtsyle hareket etmeye baladklarn ve eski Yunan terimlerinin kullanlmasnn
sapknlk derecesine vardn ifade etmektedir.
101
Grel, Tarihsel Boyut inde, s.25. ve Millas, Yunan Ulusunun, ss.81-85.
102
Karal, Osmanl Tarihi, ss.107-108.
33
33
yetersizlii nedeniyle devletleraras mnasebetlerde yalnzlk politikas izleyen bir
devlet profili sergilemitir.

Tmar dzeninin kntye uramasyla, 19.yzyln banda denetimi
zayflayan devletin merkeziletirilmesi maksadyla 1808 ylnda Sened-i ttifak
imzalanmtr. Tanzimat Ferman gibi Gayri Mslim tebaa zerinde dorudan etkisi
olmamakla birlikte, Osmanl mparatorluunun sonuna doru gidilen yolda
Padiahn otoritesinin bir nebze olsun krlmas ve slahat hareketlerinin tarihsel
sreklilik ierisinde alglanmas asndan, Batllama yolunda gerekletirilen bir
slahat almas olma zellii tamaktadr.
103

1839 ylnda yaynlanan Glhane Hatt Hmayunu, Osmanl Brokrasisinin
kaymandan faydalanan Rum aristokrat snf tarafndan kaybedecei ayrcalklar
nedeniyle byk bir honutsuzlukla karlamsa
104
da, Hristiyanlar ile Mslmanlar
yasa nnde eit klm, Gayri Mslimlerin haklarnn Padiah tarafndan gvence
altna alnmasn salamtr. Fermanla, Gayri Mslimlerin askere alnmas
amalanm, ancak sre iinde bu gereklememi ve Mslman olmayan Osmanl
tebaann ticaret ve eitim alanna kaymasna neden olmutur.

Herkl Millas, bu dnem zarfnda Bizansn dlanarak, Patrikhane ve kilise
yneticilerinin tutuculukla sulandn, toplum iinde olumsuz grlen her konunun
Bizanstan kaynakland fikrinin ilendiini belirtmektedir.
105

Ancak, te yandan, Yunan ulusal bilincinin domasnda, ilk etapta her ne
kadar dlanm olsa da, toplumlarn dinsel ihtiyalar erevesinde bireylerin

103
lber Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, stanbul, letiim Yaynlar, V.Bask, 2000, s.36.,
Akin, Siyasal Tarih, ss.94-96 ve Kongar, 21.Yzylda Trkiye, s.65. Sened-i ttifak ile
Osmanl mparatorluunun, Ortaa Avrupasndaki feodal yapya benzer bir grnt kazand
ynnde tartmalar mevcut olmakla birlikte, bu tezin konusu kapsamnda olmadndan ele
alnmayacaktr.
104
Fahir Armaolu, 19.Yzyl Siyasi Tarihi (1789-1914), Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar,
VII.Dizi, 1997, ss.220-226 ve Kongar, 21.Yzylda Trkiye, s.66.
105
34
34
irtibatlarn hi kesmedikleri Ortodoks Patrikhanenin etkisinin olduu aktr. Yunan
ayaklanmas srasnda Patriin idam bunun bir gstergesidir.
106

5.2. D Faktrler

Yunan ulusal bilincinin gelierek, bamszlk dncesinin filizlenmesine yol
aan d etkenleri, 19.yzyl Osmanl mparatorluunun uluslararas alandaki
konumu, Rusya bata olmak zere teki Avrupal devletlerle mevcut ilikileri,
Fransz htilalinin sonular ve 15.yzyldaki Rnesans ile Antik Yunana duyulan
hayranln canlanmas ile nitelendirmek mmkndr.

1699 ylnda imzalanan Karlofa Antlamas, Osmanl mparatorluu iin bir
devri bitirmi, yeni bir dnemi balatmtr. Antlama, Osmanl Devletinin gemite
uygulad diplomatik alkanlklarn brakarak, Avrupa diplomasi sistemine entegre
olmasnn ilk noktasn tekil etmektedir. Ayrca ilk defa, topraklarn dmana
brakld bir savata Osmanlnn aka yenilerek imzalad bir antlama zelliini
tamaktadr.

mparatorluk 18.yzylda, Avrupa devletleriyle mevcut ilikilerinde sava
yerine diplomatik temaslar kurarak, karlar dorultusunda mttefikler edinme
politikas gtmek durumunda kalmtr.

Ancak sz konusu siyasa, Avrupa devletlerinin Osmanl iilerine
mdahalesine zemin hazrlam ve mparatorluun sonuna doru gidilen yolda belki
de en nemli temel talarndan bir tanesini tekil etmitir.

17.yzyl, Osmanl mparatorluunun karsna, srekli genileyen gl bir
Rusya karmtr. Corafi konumlar, nemli ulam yollar zerinde bulunmalar ve

106
Karal, Osmanl Tarihi, ss.109-110.
35
35
Karadeniz blgesindeki ticari karlar, iki devleti, 200 yllk (1678-1878) sre
ierisinde 10 defa kar karya getirmitir.

Dier taraftan, din esi erevesinde Rusya, Mslman Osmanl Devleti
egemenliinde yaayan Ortodoks Hristiyan tebaann srekli bask altnda yaadn
dnm ve bu cemaatlerin zgrlklerinin salanmasn kendisine bir grev telakki
etmitir.

1774 senesinde imzalanan Kk Kaynarca Antlamas ile, ticari imtiyazlar
ve ngiltere ile Fransann sahip olduu ayrcalklar elde etmenin yan sra, Osmanl
topraklarndaki Ortodoks cemaatin hamiliini stlenmi ve temsilcilik aarak
mparatorluun i ilerine karma yetkisini kazanmtr.
107

Ayrca Rus ariesi Katerinann, Slavlar ve Rumlarn, Osmanl
ynetiminden kurtarlarak, Bizansn diriltilmesine ilikin Grek Projesi Rusyann
konuya yaklamnn ideolojik boyutunu gstermektedir.
108

Fransz htilalinin rn olan ulusuluk fikri, talya ve Almanyann
birliklerini salarken, Habsburg ve Osmanl Devletlerinin sonunu getirmitir. Bab-
Ali ilk olarak, devrimin Osmanl mparatorluunu etkilemeyeceini dnerek,
Avrupal Hristiyanlarn bir i meselesi olarak alglamtr.

Ancak, Fransann devrim savalar srasnda Adriyatikteki yedi aday igal
ederek Osmanl ile komu olmas Bab- Alinin bu lkeye olan dostane bak asn
deitirmitir. Fransa, Rum Ortodoks dnyasna zgrlk ve ulusal dncelerin
girdii bir kap amtr. Rusya ve ngiltere de bu gei yolunu kullanarak Rum
Ortodoks tebaaya rahatlkla ulamlardr.

107
Oral Sander, Ankann Ykselii ve D, Osmanl Diplomasi Tarihi zerine Bir nceleme,
Ankara, mge Kitabevi, Nisan, 1993, ss.121-150.
108
Grel, Tarihsel Boyut inde, s.27. ve Armaolu, 19.Yzyl Siyasi, ss.17-18.
36
36
Napolyon, devrimin Fransa dnda, Gneydou Avrupa lkeleri nezdinde
kabul grmesi erevesinde Rumlar, zgrlklerini elde etme ynnde merkezi
otoriteye kar kkrtm ve Yunan ayaklanmasnn ilk tohumlarn serpitirmitir.

Napolyon ve Osmanl-Rus Sava ile yon Adalar, 1800-1807 yllar arasnda
Rusyann gvencesi altna alnarak bamsz bir devlet stats kazanmtr. Ortodoks
dnyann nderliini arzulayan Rusya bu kazanmla ciddi bir avantaj elde etmitir.
109

ngiltere, 1814 ylnda anlan adalar Napolyondan tekrar kurtarm ve adalar
zerindeki himayesini 1864 ylnda bamsz Yunanistana brakncaya kadar
srdrmtr.
110

15.yzylda Avrupada yaanan Rnesans ile Avrupal aydnlar, hmanizm
akm erevesinde, Antik Yunan kltrne ilgi duymaya balamlardr.
111
Bu
temasn neticesinde, dnce alannda bir Yunan dostluu ba gstermi ve Osmanl
mparatorluu aleyhine Yunan savunuculuunun stlenildii pek ok eser
yaymlanmtr. Bunun yan sra, Yunan dostluu ve sevgisine ilikin pek ok dernek
ve cemiyet kurulmu, Avrupal aydnlar bu dernekler ve yaynlanan eserlerin etkisiyle
Rumlarn geleceine ilgi duymaya balamlardr.
112

5.3. Yunan Bamszl

Yunan ayaklanmas, 1804 ylndaki Srp isyannn aksine, Avrupa glerinin
ilgi oda olmu ve 1820-1830larn balca sorunu haline gelmitir. Bunun temel
nedenleri, Yunanistann stratejik corafi konumu sebebiyle Byk Glerin blgeye
duyduu ilgi ve Yunan isyannn kendi ierisinde, temelde kyl ayaklanmasndan
ibaret olan Srp bakaldrsndan farkl unsurlar iermesidir. syan, Mora

109
Sander, Ankann Ykselii, ss.153-170.
110
111
Kemali Saybal, Political Theory-Historical Foundations, Volume I, stanbul, Marmara
niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Yaynlar, Yayn No:385, 1989, s.131
112
Karal, Osmanl Tarihi, s.108.
37
37
Yarmadasnda balam, ancak blgenin dnda yaayan Yunanllardan byk ilgi
ve destek grmtr.
113

Bu erevede, Filiki Eterya liderlerinin ve ilk yelerinin Mora ile
balantlarnn bulunmamas, bir ounun Fenerli aristokrat snfndan gelmesi,
Yunan ulusal bilincinin, daha nce ele alnan i ve d etkenler kapsamnda oluarak
gelitiinin bir gstergesidir.
114

19.yzylda, Filologiki Eteriya (1810) ve Eteriya ton Filomuson (1812) gibi
Yunan ulusuluuna ilikin pek ok cemiyetten bahsetmek mmkndr.
115
Ancak,
Yunan bamszlk hareketinin en nemli nitelendirilebilecek rgt Philiki Hetairia
(Filiki Eterya Dostlar Dernei)
116
1814 ylnda Odesada, Yunan asll Nikolas
Skouphas, Emmauel Ksanthos ve Bulgar kkenli Anastosyan akalof tarafndan
kurulmutur.
117

1818 ylnda merkezini Odesadan stanbula tayan dernek, ilk olarak,
Rusyann desteinde, Osmanl mparatorluuna kar, halklar arasnda birlik
yaratarak Balkan ayaklanmasn amalam, ancak bu hedefine ulaamamtr.
118

Cemiyet ksa zamanda, eitli snf ve blgelerden Yunanllar bnyesi altnda
toplamay baarmtr. Bu baarda kuruluun, isyan ve bamszlktan sonra nasl bir
toplumsal dzen oluturulacana ilikin bir ideolojisinin olmamasnn etkisi

113
Charles and Barbara Jelavich, The Establishment of the Balkan National States, 1804-1920,
Seattle USA, University of Washington Press, Second Edition, 1993, s.38.
114
Dakin, The Formation, s.161.
115
M.Murat Hatipolu, Yunanistandaki Gelimelerin Inda Trk-Yunan likilerinin 101.Yl,
1821-1922, Ankara, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, No:85, 1985, ss.6-7.
116
Ortayl, mparatorluun En, s.81. Ortayl; Filiki Eteryann isminin literatrmze Etniki
Eterya olarak yanl girdiini, Etniki Eteryann 1894 ylnda subaylar, aydnlar ve tccarlar tarafndan
kurulduunu ve cemiyetin asl amacnn Osmanl egemenliindeki btn Yunanllar kurtarmaktan
ziyade Makedonya sorununa el atarak Bulgar komiteleriyle mcadele etmek olduunu ifade
etmektedir.
117
Eric Hobsbawm, Devrim a 1789-1848, (ev.) Bahadr Sina ener, Ankara, Dost Kitabevi
Yaynlar, III.Bask, Haziran, 2003, s.157.
118
Jelavich, The Establishment, s.40.
38
38
byktr.
119
Ancak Yunanl tarihiler, genellikle bu faktr gz ard etmekte ve
Yunanistann kurulmas amacyla bu tr snf ve blgesel ayrmlarn
nemsenmediini vurgulamaktadrlar.
120

rgtn merkezinin stanbula tanmas sonrasnda zmir, Sakz Adas,
Misolongi, Bkre, Ya, Yanya ve Trieste gibi ehirlerde brolar kurulmu ve yeler
edinilmitir.
121
Ancak rgt, Yunanllarn yaad Londra, Paris, Marsilya ve
Amsterdam gibi byk Avrupa ehirlerinden, sadece bir yeli Viyana dnda taraftar
bulamamtr.
122

Filiki Eterya, Osmanl mparatorluuna kar kendisini, Hristiyan tebaann
eitim ve retimini gelitirmek amacn gden bir dernek olarak lanse etmi, ancak
Rum Patriin idaresinde, stanbul merkez olmak zere Bizans mparatorluunu
yeniden canlandrma lks gtmtr. Bu erevede, Patrik gibi birok Ortodoks
din adam da sz konusu dernein yesi olmutur.

Yunan ayaklanmas ilk olarak 06 Mart 1821 tarihinde Eflak ve Bodan
Beyliklerinde ba gstermitir. Dernek lideri Fenerli Rum Aleksander psilanti,
Rusyann desteini alarak blge halkn tm Balkanlar kapsayacak ekilde Osmanl
Devletine kar kkrtmay amalam, bir miktar asker ile Prut nehrini geerek
Bkree girmitir.

Ancak Romenler, Fenerli Rum Voyvodalarn basks, Yunanllarla ayn
kkenden gelmemeleri, grece zerk ynetimleri ve liderleri Theodor
Vladimirescunun ldrlmesi sebebiyle psilantiye destek vermemilerdir. te

119
120
George D.Frangos, The Philiki Etairia: A Premature National Coalition, (Ed.) Richard Clogg,
The Struggle For Greek Independence, London, The Macmillan Pres Ltd., 1973, ss.87-89.
121
Rifat Uarol, Siyasi Tarih (1789-1999), stanbul, Filiz Kitabevi, V.Bask, 2000, ss.138-139.
122
Frangos, The Philiki Etairia, s.94.
39
39
yandan, Srplar ve Bulgarlar da, Yunanllarn liderliinde bir harekete katlmaktan
imtina etmilerdir.
123

Dier taraftan, Yunan ayaklanmasnn haberleri, Metternich Sisteminin
salanmas ve glendirilmesi amacyla dzenlenen Laibach Kongresine ulam ve
Avusturya mparatoru Metternich, isyana scak bakan Aleksanderi, Yunan asll
danman Capo dIstriann
124
etkisinden kurtararak, kongrenin amacna ters dt
ynnde uyarmtr.
125

Uluslararas alanda yaanan bu gelime karsnda Alkesander I, Yunan
isyann desteklemediini duyurmu ve hatta stanbuldaki temsilcisi vastasyla
Osmanl mparatorluuna, ayaklanmay bastrmak zere yardmda bulunabilecei
haberini iletmitir.
126
Bu durum karsnda Aleksander psilanti, zerine gnderilen
Osmanl glerine yenilmi ve Viyanaya kamak durumunda kalmtr.

Eflak-Bodan ayaklanmas ve yaanan olaylar akabinde, Patras Piskoposu Pol
Germanosun ve Kalamata/Mani blgesinin lideri Petros(Petrobey) Mavromihalisin
kkrtmalar ile 06 Nisan 1821 tarihinde Morada bir ayaklanma balamtr. syan
ksa srede dier papazlarn katlmyla dinsel bir boyut kazanm ve Yunanllarn
deniz ticaretindeki konumlar dolaysyla da Ege Adalarna sramtr.
127

Bab- Aliden uzak, belirli ayrcalklara sahip otonom ynetimi, nfusun
ounluunun Yunanllardan olumas, gelimi denizciliin Yunanllarn elinde
bulunmas sebebiyle Osmanl glerinin blgeye deniz yoluyla ulamasndaki

123
Uarol, Siyasi Tarih, ss.139-140.
124
Viyana Kongresinde arn danmanln yrten Capo dIstriann, Filiki Eterya ile ilikisi
hakknda bkz. C.M.Woodhouse, Kapodistrias and the Philiki Etairia, 1814-21, (Ed.) Richard Clogg,
The Struggle For Greek Independence, London, The Macmillan Pres Ltd., 1973, ss.104-134.
125
Vladimir Potyemkin ve dierleri, Uluslararas likiler Tarihi-Balangtan Bugne Diplomasi
Tarihi, (ev.) Atilla Tokatl, stanbul, May Yaynlar, I.Cilt, I.Basm, Eyll, 1977, s.485.
126
Armaolu, 19.Yzyl Siyasi, s.170.
127
Uarol, Siyasi Tarih, s.141.
40
40
zorluklar ve Tepedelenli Ali Paann, II.Mahmudun danman Halet Efendi ile
mevcut itilaf, Mora Yarmadasn isyan iin elverili klan sebepler arasndadr.
128

syann balamasyla, Aleksander psilantinin kardei Dimitri psilanti ilk
olarak Hydraya giderek adann kaynaklarn ayaklanma ynnde kanalize etmeye
alm ve merkezi otoritenin kurulmas iin Moraya gemitir. Yunan ayaklanmas,
Yunanllarn Osmanlya kar mcadelelerinin yan sra kendi ilerindeki otorite
ekimelerine ve blgeler arasndaki atmalara da sahne olmutur. lk olarak, Mora,
Bat Yunanistan, Dou Yunanistan ve Ege Adalarnda yaayan halk, mevcut
anlamazlk temelinde merkezilemeye destek vermemitir. Bu erevede isyan, uzun
sre, bir birliktelik ierisinde yrtlmekten uzak kalm ve balamasndan birka ay
sonra tara hkmeti kurulmutur.

Petros Mavromihalis, ayaklanmann hemen ardndan, Yunan ulusu adna
Avrupa glerinden yardm ve tannma talep etmitir.
129
Ancak, Avrupa devletleri ilk
etapta resmi olarak, Metternich Sisteminin gerektirdii ekilde isyan karsnda
tarafsz bir siyasa gtmlerdir.
130

syann balamasyla birlikte, blgede yaayan Trkler ciddi saldrlara
uram ve krk bin Trk ldrlmtr.
131
Ayaklanmay bastracak gten yoksun
olan Osmanl mparatorluu, Trklerin ldrlmesine daha fazla sessiz kalmam ve
Yunanllar cezalandrmak amacyla, Filiki Eterya yesi olduu anlalan Patrik
Gregoriosu 10 Nisan 1821 tarihinde, cemaatine sahip kamad gerekesiyle
Patrikhanenin kapsnda idam etmitir. Baz Fenerli Rumlar ile belirli metropolitler
de lm cezasna arptrlmlardr.
132
te yandan, Patrikhanenin Yunan
ayaklanmasn desteklemedii ve Rum halk tarafndan tutucu ve geri kalm olarak

128
M.S.Anderson, The Eastern Question 1774-1923, A Study in International Relations, London,
Macmillan Pres Ltd., 1968, ss.53-54.
129
Dakin, The Formation, ss.161-165.
130
131
Castellan, Balkanlarn, s.272.
132
41
41
nitelendirildii, isyann, Fransz Devrimi sonucu btn Avrupay kasp kavuran
fikirlerin rn olduu ynnde grler de mevcuttur.
133

Ancak Enver Ziya Karal, Filiki Eterya yesi Patriin, isyann Rusya
tarafndan el altndan desteklendiini grnce korktuunu ve aforozname
dzenleyerek Cemiyet yelerinin yapm olduklar yeminleri batl kldn, ayrca
yelikten ekilmeyerek devlete kar isyana devam edeceklerin lanet altnda
kalacan ilan ettiini belirtmektedir.
134

Osmanlnn bu yndeki sert tepkisi ve Avrupa kamuoyunun gelimelere
yakndan ilgi duymas, Avrupa devletlerinin ve zellikle Rusyann isyana mdahale
etmesine sebep olmutur.

Rusya, Patriin idamn bahane ederek, asl amac olan kendi himayesinde bir
Yunanistann kurulmas iin harekete gemi ve 28 Haziran 1821 tarihinde Osmanl
mparatorluuna bir ultimatom vererek, Hristiyan tebaaya zulmetmemesi ynnde
gvence istemitir. Bunun yan sra, dier Avrupa Glerine ise, Metternich Sistemi
ve Drtl ttifaka sadk kalacan duyurmutur.

Osmanl mparatorluunun, sz konusu ultimatomu reddetmesinin yan sra
Rusya, dier Avrupa devletlerinden de destek bulamam, Avusturya ve ngiltere,
Rusyann nerisi olan Osmanl mparatorluunun yklmas fikrine
135
iddetle kar
kmlardr. Ayrca, bu srada Morada yaanan gelimeler de Rusyay Osmanl
Devleti ile anlamann yollarn aramaya itmitir.
136

01 Ocak 1822 tarihinde, Epidor yaknnda bir meclis toplanm ve Yunanllar
bamszlklarn ilan etmilerdir. syann siyasi rgtlenme ynn tamamlayacak

133
Philip Sherrard, Church, State and the Greek War of Independence, (Ed.) Richard Clogg, The
Struggle For Greek Independence, London, The Macmillan Pres Ltd., 1973, ss.182-183., Frangos,
The Philiki Etairia, s.90. ve Millas, Yunan Ulusunun, ss. 154-155.
134
Karal, Osmanl Tarihi, s.113.
135
136
Toktam Ate, Siyasal Tarih, stanbul, Der Yaynlar, III.Bask, 1994, ss.293-294.
42
42
olan, be yeden oluan bir hkmet kurulmu ve Mavrokordatos bu hkmetin
bana geirilmitir. Bamszlk ilan Avrupa halklarnda sevinle karlanm ve
Yunanllara yardm her boyutuyla artmtr.

te yandan, Osmanl Devletinin isyan bastrmas maksadyla gnderdii
Hurit Paa komutasndaki kuvvetler etkisiz kalmtr. Belirli baarlar gsterilmekle
birlikte zellikle deniz atmalarnda herhangi bir kazanm elde edilememitir.
137

Ayrca, isyann bastrlmasnda Yenieri Ocann gsterdii beceriksizlik ve
danklk,
138
1826 ylnda bu tekilatn lavedilerek yerine Asakir-i Mansure-i
Muhammediye isimli yeni bir ordunun kurulmasn salamtr.
139

Osmanl mparatorluunun bu baarszl karsnda ngiltere, Yunanllarn
bamszln kazanacana inanmaya balam ve Rusyaya bal kurulacak bir
Yunanistann, bu lkeyi Akdenize tayacandan bahisle tarafszlk politikasn
deitirerek, 1823 ylnda Yunanllar sava olarak nitelendirmi ve Osmanl
dnda ayr bir varlk olarak tannmalarnn ilk iaretlerini vermitir.
140

Osmanl Devletinin tek destekisi kalan Metternich, kurduu ve emsalsiz
savunucusu olduu Avrupa Sisteminin Osmanl mparatorluunun gszl ile
dalacan ve Balkanlarn Rusyann egemenlii altna gireceini anlayarak,
Osmanlya Msr Valisi Mehmet Ali Paadan yardm talep etmesini tavsiye
etmitir.
141

Mehmet Ali Paa, Girit Valiliinin kendisine, Mora Valiliinin de oluna
verilmesine karlk isyan bastrmak zere harekete gemi ve olu brahim Paa
komutasnda 60 gemi ve 16.000 askerden oluan bir kuvveti Moraya gndermitir.

137
138
Ortayl, mparatorluun En, s.37.
139
140
141
Armaolu, 19.Yzyl Siyasi, ss.173-174. ve M.S.Anderson, The Eastern, s.55.
43
43
brahim Paa, 26 ubat 1825te Mora Yarmadasna km ve glerini
Osmanl kuvvetleri ile birletirerek Yunanllar zerinde ciddi bir etki yaratmtr. 23
Nisan 1826da Mesolongi ve 05 Haziran 1826da da Atina alnarak isyan
bastrlmtr.
142

Ancak bu noktada, Yunan sorunu Avrupa byk devletlerinin mdahalesine
sahne olmutur. Rusya, I.Nikolann ar olmasyla, Mehmet Alinin Dou
Akdenizdeki egemenliini karlarna aykr bulmu ve 1812 Bkre Antlamasnn
baz noktalarnn deitirilmesini talep ederek diplomatik yollardan Osmanl
mparatorluuna hcum etmitir. Bab- Ali, henz yatan Yunan isyannn
Rusyann etkileriyle tekrar alevlenmemesi iin bu lkenin grme nerilerini kabul
etmi ve 07 Ekim 1826da Akkerman Szlemesi imzalanmtr. Sz konusu
szlemede, Yunan halkn ilgilendiren herhangi bir husus bulunmamakla birlikte,
Rusya, ticaret gemilerinin Osmanl karasularnda serbeste dolamas gibi ciddi
kazanmlar elde etmitir.
143

Yunan halknn, 1822 ylnda Epidorda bamszln ilan etmesi, Rusyay
endielendirmitir. Rusya, hibir zaman bamsz bir Yunanistan taraftar olmam ve
daima kendisine bal bir devlet olarak hayal etmitir. Bu erevede ngilterenin,
Yunanistan hakkndaki gr talebine, Blgeyi paraya blerek, Osmanl
Devletine bal, zerk yaplar eklinde dnd cevabn vermitir.
144

Rusya ile ngiltere arasnda bu ekime devam ederken, 1825 Eyll aynda
Yunan isyanclar, ngilterenin himayesi altna girmek istemi, ancak ngiltere dier
devletlerin tepkisini ekmemek iin bu teklife sessiz kalmtr. Ayrca, yine Yunan
isyanclar tarafndan 19 Nisan 1826da ngiltereye arabuluculuk teklif edilmitir.
145

142
Hakk Akaln, Edede Bahar, Gl M Dikeni Mi !!!, Ankara, mit Yaynclk, I.Bask, Ocak,
2000, s.58. ve Jelavich, The Establishment, s.46.
143
Uarol, Siyasi Tarih, ss.143-144.
144
Armaolu, 19.Yzyl Siyasi, ss.174-175.
145
Stanley Lane Poole, Lord Stratford Canningin Trkiye Anlar, Tanzimatn 150.Yl, (ev.)
Can Ycel, Ankara, Yurt yaynlar No:17, Trkiye Aratrmalar No:16, II.Basm, Mart, 1988, s.53.
44
44
Rusya ve ngiltere, 04 Nisan 1826 tarihinde Petersburg Protokoln
imzalayarak zerk bir Yunanistan yaratlmas konusunda anlamaya varmlardr. Bu
protokole daha sonra Fransa da dahil olmutur. Petersburg Protokol, 1827 yl Nisan
aynda Osmanl Devletine resmen tebli edilmi, ancak Bab- Ali bunu reddetmitir.
Sz konusu devlet, 06 Temmuz 1827 tarihli Londra Protokol ile Osmanl
Devletinin isyanclarla bir brakma imzalayarak, i ilerinde tamamen zerk bir
Yunanistann kurulmas iin almalara balanmas ve stanbulun bunu kabul
etmemesi halinde ise Yunanllara yardm ederek Bab- Aliye bask yapma karar
almlardr.
146

Osmanl Devletinin bu koullar reddetmesi sonrasnda, ngiliz, Rus ve
Fransz donanmalar Mora Yarmadasn evreleyerek stanbul ile balanty
kesmeyi amalamlardr. lk olarak brahim Paaya anlama nermiler, kabul
grmeyince, Osmanl asker ve donanmasnn Yunanistandan ayrlmasn talep
etmilerdir. Mttefiklerin ikinci istekleri de kabul edilmeyince, 20 Ekim 1827
tarihinde Navarinde demirlemi olan Osmanl-Msr birleik donanmasn yok
etmilerdir.
147

Avrupa ve Yunanistanda sevin yaratan Navarin Sava, bastrlmak zere
olan isyannn, Yunanistan lehine geliecek ikinci dnemine girmesine ve Mora
Yarmadasna bamszlk yolunun almasna vesile olmutur.

ngiltere, Osmanl Donanmasnn yok edilmesiyle Rusyann Dou
Akdenizde kontrol edilemeyeceini dnerek, ilk etapta olay knam ve sorumlu
olarak tespit ettii ngiliz Amirali Codringtonu grevinden uzaklatrmtr. Navarin
sonras Fransa, Mora Yarmadasna 30.000 asker sevk etmitir.
148

146
Grel, Tarihsel Boyut inde, ss.28-29 ve Armaolu, 19.Yzyl Siyasi, ss.179-180.
147
Ylmaz ztuna, Byk Osmanl Tarihi, Cilt-I, stanbul, tken Yaynlar No:287, Kltr Serisi
No:88, 1994, s.130. ve Uarol, Siyasi Tarih, s.146.
148
45
45
Navarinin ardnda, Bab- Ali cephesinde yegane sulu Rusya grlm ve
Yunan ayaklanmasnn bu lke tarafndan Mslman-Hristiyan davasna
dntrld ilan edilerek, II.Mahmut tarafndan, Rusya ile savalmas
kararlatrlmtr.
149

Bu sava kararnda, Yunan bamszlna hibir tepki verilmeyerek, dier
Gayri Mslim tebaann da ayaklanmas iin rnek tekil edecei fikrinin etkin
olduunu sylemek mmkndr.
150
Rusya, Osmanl padiahnn tutum ve ifadelerini
bahane ederek, 26 Nisan 1828 tarihinde Bab- Aliye sava amtr. Rus kuvvetleri
Tuna ve Kafkas olmak zere iki cepheden saldrmlar, 08 Mays 1828de Prut
Nehrini geerek Osmanl topraklarna girmilerdir. 1829 ylnda sava tmyle
Osmanl aleyhine dnm ve Tuna cephesinden Edirne, Kafkas cephesinden de Kars
ve Erzurum igal edilmitir. Osmanl Devleti, ar bir yenilgiye uraynca Akkerman
Szlemesinin hkmlerine uyacan ve Londra Protokollerini kabul edeceini
aklam, sonunda iki devlet arasnda 14 Eyll 1829 tarihinde Edirne Antlamas
imzalanmtr.

Bu antlamaya gre, Rusya igal ettii yerlerin byk bir ksmn Osmanl
Devletine geri vermi, ancak Osmanl Devleti de, 06 Temmuz 1827 tarihli Londra
Protokolnn yan sra byk devlet tarafndan yine Londrada imzalanan 22
Mart 1829 tarihli anlamay onaylayarak, bamll kendisine ylda verecei 1.5
Milyon kurutan ibaret olan, bamsz bir Yunanistann kurulmasn kabul etmek
durumunda kalmtr. Be ay sonra, 03 ubat 1830 tarihinde ngiltere, Fransa ve
Rusya arasnda imzalanan yeni bir Londra Protokol ile Osmanlya verecei
mebladan da vazgeilen, tamamen bamsz bir Yunanistann kurulduu ilan
edilmitir.
151

149
M.S.Anderson, The Eastern, s.68.
150
Ate, Siyasal, ss.296-297.
151
Uarol, Siyasi Tarih, s.152., Grel, Tarihsel Boyut inde, s.29 ve Armaolu, 19.Yzyl
Siyasi, ss.184-185.
46
46
ngiltere, Fransa ve Rusya, zellikle Navarin Sava sonrasnda Koruyucu
Gler olarak konuya mdahale etmi ve bamsz bir Yunanistann kurulmasn
salamlardr. Osmanl mparatorluu, 24 Nisan 1830 tarihinde Yunanistann
bamszln onaylamtr.
152

5.4. Bamszlk Sonras Yunanistann Genilemesi ve Megali dea

Yunanistann bamszlk savanda, d glerin etkisini gz ard etmek
mmkn deildir. Hatta, bamszlk yolunda ilerleyen srete, Avrupann Byk
Gleri tarafndan Yunanistan lehine verilen pek ok kararda, Yunanistann fikrine
dahi bavurulmadn sylemek yanl olmasa gerektir. Bu temelde bamszln
kazanan yeni Yunanistan, uzun bir dnem, byk glerin etkisi altnda kukla devlet
olmaktan teye gidememitir.

Richard Clogg, ngiltere, Rusya ve Fransann, 13 ubat 1932 tarihinde,
Londrada imzaladklar ve Yunanistan Krallnn bana Bavyera Kral I.Louisnin
olu Prens Ottonun getirilmesinin kararlatrld anlamada, Yunanistann taraf
edilmediini vurgulamaktadr.
153

Prens Otto, 1833 yl ubat aynda, Yunanistann dnem ierisindeki bakenti
Naupliona gelmi ve Yunanca olmas nedeniyle Othon ismini almtr.
154
1834
ylnda bir kararname ile bakenti Atinaya tam ve ekonomik ve siyasi sorunlar
ierisinde bulunan lkenin gelimesi, birliinin salanmas amacyla zorunlu askerlik
yasasn kartarak nizami bir ordu kurmutur.
155

152
153
154
155
Akaln, Edede Bahar, s.63.
47
47
Osmanl Devleti, ngiltere, Rusya ve Fransa arasnda, 21 Temmuz 1832
tarihinde stanbulda imzalanan konvansiyon ile Yunanistann Kuzey snrlar
Douda Volos ile Batda Arta olarak belirlenmitir.
156

Ancak, bu snrlar iindeki Yunanistann nfusu yaklak 750.000 iken, iki
buuk milyon Yunanl Osmanl mparatorluu egemenlii altnda kalmtr. Osmanl
egemenlii altnda yaayan Yunanllarn saysnn, bamsz Yunanistanda yaayan
Yunallardan hemen hemen kat fazla olmas, bamszln kabul edilmesinden 90
yl sonra Megali dea konsepti ile gndeme gelmitir.
157

Yunanistan, Kral Othonun ynetiminde, Avrupal Byk Glerin daima
etkisi altnda kalmtr. lke ierisinde siyasi oluumlar, ngiltere, Rusya ve
Fransann partileri olarak nitelendirilmilerdir. 1844 ylnda Anayasal Monariye
geilerek ilk kez seimler yaplmtr. Anayasacl savunan Fransa partisi seimleri
kazanm ve oannis Kolletis Babakan olmutur.
158

Othonun ynetimi devralmasyla, Yunanistan Bavyerallardan oluan
kiilik bir kurulca ynetilmitir. Sava vererek bamszln kazanan Yunan halk
idareye dahil edilmemi, mevcut hukukun yerine Roma medeni ve ceza hukuku
uygulanm ve 1850 ylna kadar Patrikhane ile ilikiler dondurulmutur.

1862 ylnda bir darbe ile Othon devrilmi ve Garantr Gler bir kez daha
Yunanistana Kral semek zorunda kalmlardr. 1864 ylnda, Danimarkal Prens,
I.George ismiyle Yunanllarn ikinci kral olmutur.
159

Yunanistan, 1864 ylnda ngiltereden, Adriyatik Denizinde bulunan Yedi
Aday almtr. 93 Harbi sonrasnda, Berlin Kongresi ile Kbrsn ynetimi
ngiltereye verilmi ve Byk Devletlerce, Yunanistann, Osmanl Devleti ile

156
Armaolu, 19.Yzyl Siyasi, s.186. ve Smith, Yunan, s.15.
157
Clogg, Modern Yunanistan, s.66. ve Uarol, Siyasi Tarih, s.153.
158
159
48
48
mevcut snrlarnn gzden geirilmesi kararlatrlmtr. 1881 ylnda stanbul
Antlamas ile Larissa ehri dahil olmak zere Teselyann byk bir blm ve
Epirin kk bir parasn alarak topraklarn Bab- Ali aleyhine geniletmitir.

Yunanistan ve Osmanl Devleti, 1821 ylnda balayan isyan sonrasnda, ilk
defa 1897 ylndaki savala kar karya gelmiler, Yunanistan ciddi anlamda
hezimete urayarak, kk toprak kaybna uram ve tazminat demeye mahkum
edilmitir. Ancak Girit, Byk Devletlerin korumas altnda otonomi kazanmtr.
160

Bu zafer, 93 Harbi malubiyetinin verdii knty bir nebze olsun krm ve
Osmanl Devletinin moralini ykseltmitir.
161

Yunanistan, Balkan Savalar sonrasnda imzalanan 30 Mays 1913 Londra,
10 Austos 1913 Bkre ve 14 Kasm 1913 Atina antlamalaryla, Girit Adasn,
Gney Epir Blgesini, Selaniki, Makedonyann byk bir blmn ve Ege
Adalarnn bir ksmn ele geirerek, lkesinin yz lmn %70 orannda
bytm ve nfusunu iki katna kartmtr.
162

Bat Trakya, 1920 ylnda Yunanistann egemenliine gemitir.
163
10 ubat
1947 tarihinde imzalanan Paris Bar Antlamas ile de Yunanistan, 12 Adaya sahip
olmutur.
164
(Yunanistann genilemesi hakknda Bkz Ek-I)

Megali dea; Antik Yunan ve Bizans Hellenizmine ait tm topraklarn
yeniden doan bir ulus iin tekrar sahiplenilmesini amalayan bir dncedir. Bu

160
Niyazi Ahmet Banolu, Tarihte Girit ve Osmanllar Dnemi, stanbul, Kasta Yaynlar, Tarihsel
Aratrmalar Dizisi, I.Bask, Temmuz, 1991, s.98. ve Akaln, Edede Bahar, ss.66-69.
161
Bayram Kodaman (Yayna Hazrlayan), 1897 Trk-Yunan Sava (Tesalya Tarihi), Ankara, Trk
Tarih Kurumu Yaynlar, XIV. Dizi, Say 15, 1993, s.v.
162
Clogg, Modern Yunanistan, s.107., Akaln, Edede Bahar, s.73. ve Hatipolu,
Yunanistandaki Gelimelerin, s.59.
163
Tevfik Byklolu, Trakyada Milli Mcadele, Cilt-I, Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar,
VII.Dizi, Say 25, II.Bask, 1987, ss.314-319.
164
Iklar, Egede Casus, s.123.
49
49
fikir, stanbul bakent olmak zere btn Yunanllar tek bir devlet ierisinde
toplamay amalamaktadr.
165

Megali dea, Yunanistann, Anayasal Monariye gemesiyle, seimleri
kazanarak Babakan olan oannis Kolletis tarafndan, lkenin d politikasnn
belirlenmesi erevesinde 1844 Ocak aynda Ulusal Mecliste yapt konumada dile
getirilmitir.
166

Sz konusu lknn temellerinin, stanbulun Trklerin eline geerek Bizans
mparatorluunun yklmasna dayandn sylemek mmkndr. Bu fikir
erevesinde, Yunanistann bamszlnn elde edilmesi, Ege Denizine sahip
olunmas, Kbrs ve Girit Adalarnn alnmas, Bat Anadolu, Karadeniz, Epir,
Makedonya, Dou ve Bat Trakya blgelerinin Yunanistana dahil edilerek
stanbulun ilk, Atinann ise ikinci bakent olmas hedeflenmektedir.
167

Megali deann, bugnk Yunanistanda belirli kitleler tarafndan hala
inanlarak savunulduunu sylemek yanl olmasa gerektir.

6. Osmanl mparatorluu ve Dou Sorunu

Douda gl bir Osmanl mparatorluu yerine zayf, paralara blnm
bir devleti tercih eden ngiltere, Fransa ve Rusya gibi zamann byk gleri,
Yunanistann bamszlk mcadelesine ses karmamlar ve hatta bu sava
desteklemilerdir.

Bamsz Yunan Devletinin kurulmasna verilen bu destek, kukusuz, sz
konusu lkelerin kar gerei olmutur. 1815 ylnda kurulan ve Avusturya
Macaristan Babakannn adn tayan Metternich Avrupas artk sona ermi;

165
Volkan ve Itzkowitz, Trkler ve Yunanllar, s.56.
166
Smith, Yunan, s.17.
167
zcan, Tarihin Inda Yunan, s.58.
50
50
lkeler ilikilerini ve birbirlerine kar olan tutumlarn gzden geirmeye
balamlardr. Metternich dzeni, Fransz Devrimi ve Avrupaya yaylan etkisine
kar, eski status-quoyu korumay amalamaktadr.
168
Ksaca, Yunan ayaklanmas ve
buna kar Avrupa glerinin Osmanlnn yannda mcadeleye katlmamas, Avrupa
dzeninin sonunu getiren noktay koymutur.
169

ngiltere ve Rusyaya nazaran Fransa, kendi i sorunlarndan dolay Yunan
ayaklanmasna daha sessiz kalm; bunun yannda ngiltere, Osmanl
mparatorluunun kaybedeceini grm, Rusyaya etki alan brakmamak ve Yunan
desteini alabilmek arzusuyla bu bamszlk mcadelesini sonuna dek desteklemitir.
Rusya, Ortodoks etmenini ve Balkanlardaki etki alann gz nnde bulundurarak,
konunun byk bir hassasiyetle stnde durmutur.

Avrupa ve Osmanl diplomasi tarihinde sklkla karmza kan ve bir o kadar
bulank olan Dou Sorunu terimi, ite bu olaylar zincirinden sonra tarih sayfasnda
yerini bulmaktadr. Dou Sorunu, terim olarak Avrupa devletlerine aittir ve
kastedilmek istenen blge Osmanl mparatorluu topraklardr.

Bu tarihten sonra ve ilerleyen sre ierisinde Avrupa, douda bir sorun
olduunun farkna varm ve Osmanl Devleti de Avrupa tarihi iinde daha ok rol
oynamaya balamtr. Avrupada deien g dengesiyle, aktrler; etki alan
paylamna balamlar ve I.Dnya Sava ile noktalanan bir kamplamaya
ynelmilerdir.

Yaanan bu srete Osmanl mparatorluu, bu glerden birinin destei
olmadan artk tek bana varln koruyamayacan anlam ve Byk Gler de
karlar dorultusunda Osmanlnn taleplerine cevap vermeye almlardr. 1856
Londra Protokol ile Osmanl toprak btnlnn korunmasn kabul eden ve

168
Oral Sander, Siyasi Tarih, lkalardan-1918e, Ankara, mge Kitabevi, I.Bask, Ekim, 1989,
ss.117-123.
169
Hner Tuncer, Metternichin Osmanl Politikas (1815-1848), Ankara, mit Yaynclk, I.Bask,
Ocak, 1996, ss.74-76.
51
51
destekleyen ngiltere, bu tavrna 1878 Berlin Anlamas ile son vermi ve Osmanl
Devletini paralayp yerine kendine bal kk, zayf devletikler kurmay
yelemitir.

Bu erevede, Osmanl mparatorluu Avrupa glerine cevaben Tanzimat ve
Islahat Fermanlarn uygulamaya koymutur.
170

Sonu olarak, Osmanl Devleti iinde birok ayrcala sahip olan Rumlar,
Osmanllara kar Srplardan sonra ikinci ayaklanmay gerekletirmiler ve Osmanl
toprak btnln paralayan unsur olmann yan sra, Avrupa Uyumunun
temellerinin sarslmasna da yol amlardr.

7. Lozan Bar Antlamas ve Karlkl Oluturulan Denge
7.1. Milli Mcadele ve Lozan Bar Antlamas

Yunanistan, tilaf Devletlerinin yannda 1915 ylnda, I.Dnya Savana
katlmtr. Yunanistan bu ynde karar almaya iten en nemli etken, kukusuz
ngilterenin Bat Anadolu (Kk Asya)da bu devlete vaat ettii topraklardr.

ttifak Devletlerinin savata yenilmesi sonrasnda Osmanl
mparatorluunun toprak btnln koruyamayaca ynnde duyumlar alan
Babakan Eleftherios Venizelos, temelleri stanbulun Trklerin eline getii tarihe
dayanan Megali deay hayata geirme vaktinin geldiine inanm ve 1915 yl Ocak
aynda ngiltere Dileri Bakan Sir Edward Greyin Bat Anadolu kysnda nemli
toprak tavizleri teklif ettii mektubunu almas sonrasnda, muhalifliine ramen Kral
Konstantinosa bir yaz gndererek, Hellen medeniyetinin beii olan blgede
oluturulacak byk Yunanistan iin, zc olmasna karn Kavala ehrinden bile
vazgeebileceini belirtmitir.
171

170
Sander, Ankann Ykselii, ss.226-243.
171
Alexander Anastasius Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras (1915-1922), (ev.) Orhan
Azizolu, stanbul, Yap Kredi Yaynlar, I.Bask, Mart, 1995, ss.24-30.
52
52
Venizelos, 1919 ylnda Paris Bar Konferansnda Yunanistan bu
dnceler ierisinde temsil etmitir. Babakann sahip olduu fikirler, dnem
ierisinde Yunan kamuoyundan da ciddi bir destek bulmutur.

Yunanistan, Konferansa katlan devletlerin delegelerine, 30 Aralk 1918
tarihinde bir nota gndererek Kuzey Epir, Dou ve Bat Trakya, Trabzon ve blgesi
(Pontus), Bat Anadolu, Gkeada, Bozcaada ve Oniki Adalar ile sessiz bir ekilde
Kbrsn, Wilson lkeleri Self Determinasyon (Kendi Kaderini Tayin Etme Hakk)
prensibi erevesinde, blge halknn Rum nfus orannn Trklerden fazla olduu
gerekesiyle kendilerine verilmesini talep etmitir.
172

ngiltere ve Fransa, Yunanistann toprak taleplerini fazla bulmakla beraber
Bat Anadoluda bir blgeye sahip olmasn kabul etmilerdir. te yandan talya,
Saint Jean de Maurienne gizli szlemesi gereince bu topraklarn kendisine
verildiini belirterek, sz konusu Yunan talebini onaylamamtr. ABD ise,
Yunanistann sunduu nfus oranlarna gvenmeyerek ve zmirin ticari konumu
nedeniyle konuya scak yaklamamtr.

Paris Bar Konferansnda, Yunanistann toprak talepleriyle ilgilenmek zere
05 ubat 1919da kurulan komisyon Mart ay sonunda almalarn tamamlam ve
belirli deiiklerle Yunan isteklerini kabul etmitir. Ancak bu istekler, ABD ve talya
tarafndan kabul edilmemitir.
173

talyann grmelerden ekilmesi sonrasnda, bu lkenin hareket tarzndaki
belirsizlik ve bir oldu bittiye (fait accompli) bavurma ihtimali ngilterenin
endielerine sebep olmutur. te yandan talyann, Konferanstan ayrlmasn frsat
bilerek bu imkan iyi deerlendiren Venizelos, ngiltere, Fransa ve ABDye bask

172
Melek Frat, 1919-1923 Yunanistanla likiler, (Ed.) Baskn Oran, Trk D Politikas
Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt-I, stanbul, letiim Yaynlar,
I.Bask, 2001, ss.179-181.
173
Salahi R.Sonyel, Trk Kurtulu Sava ve D Politika, Cilt-I, Ankara, Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, XVI.Dizi, III.Bask, 1995, ss.51.52.
53
53
yaparak, Yunan askerlerinin zmire k onayn almay baarmtr. talya, 12
Mays 1919 gn Konferansa tekrar katlm, ancak kendisine, Yunan askerinin,
zmirde olas bir Trk mezalimine kar Rumlar korumak zere kaca, kentin
geleceine ilikin kararn daha sonra verilecei belirtilerek, bu hareket tarznn bir
igal veya paylam olmad vurgulanmtr. Yunan askerleri, 15 Mays 1919da
byk glere ait sava gemilerinin korumas altnda zmire kmtr.
174

zmir ve blgesinde yaayan Rumlar, ehrin istilasn, taknlklara varan
sevin gsterileriyle kutlamlar ve blgede iki halk arasnda uzun yllar mevcut,
skunetin bozulmasna nayak olmulardr.

Yunan igali srasndaki ilk atmay kimin balatt ynndeki sorular hala
kesin olarak cevaplandrlamamtr. 38.Efsun Alay, emirlerdeki karklk yznden,
Kordonun ortasna km ve Rumlarn hararetli destei altndaki yry esnasnda
kargaalar yaanmtr. Konak meydannda bulunan dier Yunan birliinin de
kargaalar srasndaki yaylm atee destek vermesiyle pek ok Trk ldrlm ve
esir alnmtr. Bu srada, zmir Rum halk da Yunan ordularnn Trklere ynelik bu
davranndan geri kalmamtr.
175

Yunan kuvvetleri, zmirin igali srasnda ehrin Metropoliti Hrisostomostan
ciddi destek grmlerdir. Ayrca, Yunan askerlerine yardmc olunmas amacyla
Rumlar tarafndan blgede gizli bir rgt kurulmutur.
176

lk Yunan birliinin zmire varmasndan drt gn sonra, 19 Mays 1919
tarihinde Mustafa Kemal Atatrk Samsuna km, Trk milletini igale tepki

174
Frat, 1919-1923 Yunanistanla, s.181. ve smail Soysal, Trk D Politikas ncelemeleri
iin Klavuz (1919-1993), stanbul, Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf (OBV) Yaynlar, Eren
Yaynclk, 1993, s.41.
175
Smith, Yunan, ss.133-134.
176
Bilge Umar, zmirde Yunanllarn Son Gnleri, Ankara, Bilgi Yaynevi, 1982, ss.48-50.
Yunanistann Anadolu topraklarnda kurduu iddete dayal rgtler konusunda etrafl bilgi iin bkz.
Gler, Sorun Olan Yunanllar, ss.15-26.
54
54
gstermeye ararak, Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasyla sonulanacak Milli
Mcadeleyi balatmtr.
177

18-22 Haziran 1919 tarihinde Amasya Bildirisi yaynlanm, 23 Temmuz - 07
Austos 1919da Erzurum, 04-11 Eyll 1919da da Sivas Kongresi kararlar
alnmtr. Anadoluda hergeen gn byyen bu hareket, Mttefikleri
endielendirerek bar antlamasnn bir an nce imzalanmas ynnde harekete
geirmitir.

Ayrca talya, Yunan glerinin igal blgelerini geniletmeye balamas ve
Paris Konferansnda etkili olamamas sebebiyle, Trklerle iyi ilikiler kurma yolunu
tercih ederek, politikasnda deiiklie gitmitir. talyann yan sra Fransa da, igal
blgelerinde karlat etkin mukavemet ve Trkiyenin, Rusya Sosyalist Federe
Sovyet Cumhuriyeti ile irtibat kurmas nedeniyle tutumunu gzden geirmek zorunda
kalmtr.

Ancak ngiltere, Trkiyeye kar sertlik yanls tutumunu deitirmemi ve
Yunanistana toprak verilmesi karlnda Anadolu hareketini bastrmas ynnde
desteklemitir. Bunu frsat bilen Venizelos, Yunan ordusunu Anadolu ilerine doru
harekete geirmek zere ngiltereye bask yapmaya balamtr.
178

1919 ylnda yaplan seimler sonrasnda kurulan ve ilk toplantsn 12 Ocak
1920 tarihinde yapan Meclis-i Mebusan, 28 Ocak 1920de, Erzurum Kongresinde
kabul edilen ve Sivas Kongresinde geniletilerek teyit edilen ilkeleri kapsayan
Misak- Milliyi
179
kabul etmitir. Mttefikler, Milli Antn kabul edilmesinden
hemen sonra, Anadoluda balayan hareketi bastrmak ve tasarlanan bar artlarn

177
Turgut zakman, u lgn Trkler, Ankara, Bilgi Yaynevi, 55.Basm, Eyll, 2005, ss.19-20.
178
Frat, 1919-1923 Yunanistanla, ss.183-184.
179
Misak- Milli metni iin bkz. Mediha Akarslan, Milli Mcadele Dnemi Trk D Politikas ve
Atatrk, stanbul, Arion Yaynevi, Tarih Dizisi No:01, Geniletilmi II.Basm, Temmuz, 1995, ss.53-
56.
55
55
kolaylatrmak gayesiyle donanmalarn sevk ederek, 16 Mart 1920de stanbulu
igal etmiler ve Meclis-i Mebusann almalarn durdurmulardr.
180

Yaanan gelimeler karsnda Mustafa Kemal Atatrk, 23 Nisan 1920
tarihinde Ankarada Byk Millet Meclisini amtr. Venizelosun ngiltereye
basklar, Byk Millet Meclisinin almas ile Sevrin Ankara tarafndan kabul
edilmeyeceinin anlalmas, Fransann TBMM Hkmeti ile silah brakmas
grmeleri ve Trk milliyetilerinin zmit dolaylarnda ngiliz askerlerine saldrmas
ynndeki gelimeler, Mttefiklerce asker yardmnda bulunulmadan sadece silah ve
mhimmat salanarak, 20 Haziran 1920de, Yunanistann Anadoluda ilerlemesine
scak baklmasna sebep olmutur. Yunan gleri, 08 Temmuzda Bursay, 20
Temmuzda Tekirda, 25 Temmuzda Edirneyi ve 29 Austosta Uak igal
etmilerdir. Gelimeler karsnda ve Mttefiklerin basksyla stanbul Hkmeti, 10
Austos 1920 tarihinde Sevri imzalamtr.
181

14 Kasm 1920 tarihinde Yunanistanda seimler yaplm ve Venizelos
iktidar kaybetmitir. Kazanan Rallis, hkmeti kurarak, Kral Konstantinosun lkeye
dnmesini salam ve Yunanistanda krallk dnemi tekrar balamtr. Sz konusu
seimler, Cumhuriyeti, Liberal Venizelosular ile Kralclar arasnda ekimeye
sahne olmu ve Venizelos, Anadoludaki baarlarna ramen yar kaybetmitir.
Bunda hi phesiz, Yunan halkndaki sava yorgunluu, ngiltere ve Fransa gibi
glerin Yunanistann i meselelerine karmalarnn dourduu tepki ve
Venizelosun iktidar srasnda bana buyruk tutumlarna duyulan fkenin etkisi
olmutur.

ngiltere, 14 Kasm seimleri sonrasnda Yunanistana ynelik politikasn
deitirmi ve bu deiiklikte, Kraln Atinaya dnmesini bahane etmitir.
182

ngilterenin politika deiikliindeki bu bahane yeterli grlse bile, esas nedenlerin

180
Mehmet Gnlbol ve Cem Sar, Atatrk ve Trkiyenin D Politikas (1919-1938), Ankara,
Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, 1997, ss.7-10.
181
Frat, 1919-1923 Yunanistanla, s.185.
182
56
56
Ankarann glenerek Moskova ile ilikisini gelitirmesi, Fransann gneydeki
direni karsnda etkisiz kalmas ve Ankaraya ynelik scak yaklamlar, ngiltere
ve Fransa kamuoylarndaki sava bkknl olduunu belirtmek daha doru olacaktr.
ngiltere, Ankarann Moskova ile ilikilerini ilerleterek maddi imkan salama
konumuna getirmesinden rahatszlk duymu, ancak Yunanistana olan
sorumluluunu da gz ard edememitir.

14 Kasmdaki hkmet deiiklii ve Kraln Yunanistana dnmesi,
ngilterenin Anadoluda sava halinde olan Yunanistana maddi desteini kesmesine
zemin hazrlamtr. ngiltere, Sevrde deiiklik yaplmas konusunda Fransa ile ayn
tutumu sergilemi, ancak Fransann aksine Yunan askerlerinin Anadoludan
ekilmesine kar kmtr.

Rallis, iktidar devralmas sonrasnda Anadoluda Venizelostan farkl bir
politika izlememitir. ngilterenin maddi desteini kaybetmi Yunan ordusu, 06
Ocakta Bursadan Eskiehir ve Uaktan Afyon istikametine hareket emri alm,
ancak 09-11 Ocak 1921 tarihinde smet nn komutalndaki Trk kuvvetlerine
yenilerek eski mevziilerine dnmek zorunda kalmtr.

ki ordunun ilk kez karlat Birinci nn Muharebesi, Ankarann
moralini ykselterek, Mttefiklerin Londrada konferans hazrlna balamalarna
sebep olmutur. Ayrca, Trkiye zerindeki, Mttefikler ile Moskova arasndaki
rekabeti de arttrmtr.
183

Londra Konferans, 21 ubat 1921 tarihinde balam ve Ankara Hkmeti,
srar sonucu, stanbuldan ayr davetiye alarak Dileri Bakan Bekir Sami Bey
tarafndan temsil edilmitir. Rallis, Konferansa katlma ynndeki uzlamac
tutumundan dolay istifa etmek durumunda kalmtr. Londra Konferansnda
Yunanistan, lkenin tezlerine gnlsz olarak katlan yeni Babakan

183
zakman, u lgn, s.25. ve Frat, 1919-1923 Yunanistanla, ss.186-187.
57
57
Kalogeropoulos savunmutur. Ancak ngiltere, Kralc Kalogeropoulosun yan sra,
Venizelosun da grlerine bavurarak, arka planda daima var olmasn arzu
etmitir.
184

Londra Konferansnda, Sevrde yaplabilecek deiiklikler taraflara
sunulmutur. stanbul, Boazlar, ordu ve mali konularda yaplan deiiklikler
Ankarann beklentilerinden uzak olmakla birlikte, Konferansta, zmirin Trk
egemenliine verilmesi, ancak ehirde bir Yunan kuvvetinin bulundurulmas,
ynetimin banda Milletler Cemiyeti (MC) tarafndan grevlendirilecek Hristiyan
bir Valinin olmas, iki tarafn da talebiyle bu statnn be yl sonra tekrar gzden
geirilebilecei, ayrca Trk-Yunan nfusunun belirlenmesi iin bir saym yaplmas
kararlar alnmtr.

Trk heyetinin, kararlarn grlmesi iin sre isteyerek Londradan
ayrlmas srasnda, 23 Mart sabah saat 07.00da, Yunan ordusu Eskiehirden
Afyona iki koldan yeniden saldrya gemi ve stanbulda bulunan Yunan
donanmas da Karadenize almtr.
185

Yunan kuvvetleri, 27 Martta Afyonu alm, ancak Kuzeyde, yine smet
nn komutanlndaki glere yenilerek geri ekilmitir. kinci nn Zaferi ile
talya Anadoludan ekilmeye balam, Fransa ise bar grmeleri iin zemin
yoklama giriimlerini arttrm ve Zonguldak boaltmtr.

Yunanistan, malubiyet sonrasnda, Anadoluda kalabilmek iin Trk
kuvvetlerini yenmesi gerektiini idrak ederek takviye g salamak zere almalara
hz vermitir. 10 Temmuzda balayan nc saldr ile 17 Temmuzda Ktahyay
ele geirmi, 19 Temmuzda Eskiehire girmi ve 24 Austosta Trk gleriyle
karlamtr. hafta sren arpmalar sonrasnda Trk kuvvetleri Yunan
ilerlemesini durdurmular ve 08-10 Eyllde kar saldrya geerek Yunan askerini

184
Salahi R.Sonyel, Trk Kurtulu Sava ve D Politika, Cilt II, Ankara, Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, II.Bask, 1991, ss.117-132.
185
zakman, u lgn, s.28. ve Frat, 1919-1923 Yunanistanla, s.188.
58
58
Sakaryadan pskrtmlerdir. Yunan kuvvetleri 20.000den fazla kayp vermi ve
Eskiehire ekilirken, kyleri yakm, Trklerin kullanmn engellemek maksadyla
demiryollarna zarar vermitir.
186

Yunanistan, Sakarya Muharebesi ile Ankaray silah gcne dayal politikayla
yenemeyeceini ve Servesi imzalatamayacan anlamtr. Bu yenilgi sonrasnda
Yunanistanda ciddi i ekimeler yaanm ve tekrar Venizelos etkinlik kazanmaya
balayarak, Anadoluda yaanan sava politikasndaki ulusal birlik bozulmutur.
187

Sakarya Zaferi, Ankarann uluslararas kamuoyunda prestijini ykseltmi ve 13
Ekim 1921 tarihinde Grcistan, Ermenistan ve Azerbaycan ile Kars Antlamas, 20
Ekim 1921de Fransa ile n bar antlamasnn imzalanmasna destek olmutur.
188

Sz konusu antlamalardan sonra Ankara, ilgi odan Anadolu ilerinde
bulunan Yunan kuvvetlerine evirmitir. Ancak, bu arada anlama zemini yaratlmas
maksadyla 1922 yl balarnda Pariste toplanan Mttefiklerin aldklar kararlar da
yakndan takip edilmitir. Yunanistan konumu gerei, Pariste alnan silah
brakmas kararlarn hemen kabul etmitir.

te yandan, Ankara 22 Nisan 1922de, silah brakmas ile e zamanl olarak
Anadolunun tahliyesini istemitir. Mttefiklerin, Milli Hkmetin bu talebinin,
bar koullarnn tamamnn kabul edilmesi halinde onay greceini belirtmesi
zerine Ankara, son derece zayf durumda bulunan Yunan ordusuna ynelik son
darbe iin Byk Taarruzu balatmtr.
189
26 Austos 1922 tarihinde, Trk
kuvvetleri saldrlara balam ve yorgun Yunan cephesi ksa srede yarlmtr. 30
Austos gn Yunan kuvvetleri tamamen yenilerek geri ekilmeye balamlardr.
Trk ordusu, 09 Eyll 1922de zmire, 10 Eyll 1922de Bursaya, 17 Eyll 1922de
Bandrma ve Mudanyaya girmitir. 1922 Ekim aynda Trk-Yunan Sava sona

186
Yunanllarn geri ekilmeleri esnasnda Orta Anadolu blgesinde yaptklar mezalim hakknda bkz.
zcan, Tarihin Inda Yunan, ss.132-138.
187
Frat, 1919-1923 Yunanistanla s.189. ve Smith, Yunan, ss.328-330.
188
Soysal, Trk D Politikas ncelemeleri, s.42.
189
Aptlahat Akin, Atatrkn D Politika lkeleri ve Diplomasisi, Ankara, Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, XVI.Dizi, Say 56, 1991, ss.99-103.
59
59
ermitir.
190
Yunanllar, Kk Asya Felaketi(Mikrasiatiki Katastrofi) olarak
nitelendirdikleri bu hezimeti hibir zaman unutmamlardr. Bu malubiyet,
Trkiyeye ynelik mevcut dmanlk politikalarnda her zaman yerini korumaktadr.

te yandan Fatih Tayfur, Kk Asya Felaketinin, Yunanistan iin askeri bir
hezimetten ok, blgede bat ynelimli, kendisine her zaman rakip olmaya potansiyel
bir ulus devlet domasndan kaynakland grn ifade etmektedir.
191
Trk-Yunan
ilikilerinin tarihsel perspektifi, M.Fatih Tayfurun bu grndeki haklln gzler
nne aka sermektedir.

Trk kuvvetlerinin, Yunan ordusunu topraklarndan uzaklatrmas sonrasnda
anakkale istikametine yrmesi ve ngiliz askerleri ile kar karya gelmesi
neticesinde, 11 Ekim 1922 tarihinde Trkiye ile Mttefikler arasnda Mudanya
Mtarekesi imzalanm ve Trakya Meri Nehrine kadar herhangi bir atma
olmadan Trk kuvvetlerine braklmtr.
192

Mudanya Mtarekesinden bir hafta sonra, Mttefik gler giriimde
bulunarak Ankaray Lozanda grmelere davet etmilerdir.

24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Bar Antlamas ile sonulanacak
grmeler, 21 Kasm 1922 gn balam ve zellikle kapitlasyonlar yznde kan
sorun nedeniyle iki buuk aylk bir kesintiye uramtr. 23 Nisan 1923te ikinci
dnemi balayan grmeler toplam sekiz ayda sona ermitir.
193

190
Frat, 1919-1923 Yunanistanla ss.192-193.
191
Tayfur, Akdenizde Bir Adann, s.26.

192
Yusuf Hikmet Bayur, Trkiye Devletinin D Siyasas, Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar,
XVI.Dizi, II.Bask, 1995, s.118.
193
Baskn Oran, 1919-1923 Lausanne Bar Antlamas, (Ed.) Baskn Oran, Trk D Politikas
Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt-I, stanbul, letiim Yaynlar,
I.Bask, 2001, ss.215-219.
60
60
Konferansta ele alnan konular, Bar Antlamas, Bar Antlamasn
tamamlayan szlemeler, bildiriler ve protokoller gibi ek belgelerden oluan
batlarla sonulandrlmtr.
194

Yunanistan, Kk Asya Felaketi sonrasnda ciddi bir siyasi kriz ierisine
girmi ve bu krizi Yunan askerinin yan sra Anadoluda mukim pek ok Rumun da
g etmesiyle balayan ekonomik sorunlar takip etmitir.

Venizelos, Lozan Konferansna, Atinaya sormadan tm anlama ve belgeleri
imzalama yetkisine sahip tek lider olarak katlmtr. Konferansta, iki lke arasnda
grlen meseleleri; snr sorunlar, insani sorunlar ve mali konular balklar altnda
ele almak mmkndr.
195

Bar Antlamasnn ikinci maddesi; Trakya snrn, Meri Nehrinin akm
yolu olarak belirlemitir. Yine snr sorunlar erevesinde, Gkeada ve
Bozcaadann Trkiyeye verilmesi ve Yunanistana braklan Anadolu kysna yakn
adalarn askersizletirilmesi ngrlmtr.
196

Trk heyeti Lozana, ulus devletin oluturulmas erevesinde homojen
yapnn salanmas
197
maksadyla, Trkiye snrlar ierisinde yaayan Rumlarn
mmkn olduunca fazla sayda Yunanistana g etmesi fikri ile katlmtr. Ancak,
nfus deiimi konusu Trk heyetinin hi beklemedii bir anda Mttefikler
tarafndan dile getirilmitir.

194
Oran, 1919-1923 Lausanne Bar, s.220., Lozan Bar Antlamas ve tamamlayc belgelerin
tam metinleri iin bkz. smail Soysal, Tariheleri ve Aklamalar ile Birlikte Trkiyenin Siyasal
Andlamalar, I.Cilt (1920-1945), Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, II.Bask, 1989, ss.67-242.
195
Sz konusu sorunlarn balk altnda toplanmas M.Frattan alnmtr. Melek Frat, 1923-1939
Yunanistanla likiler, (Ed.) Baskn Oran, Trk D Politikas Kurtulu Savandan Bugne
Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt-I, stanbul, letiim Yaynlar, I.Bask, 2001, s.326.
196
Mehmet Gnlbol ve Cem Sar, 1919-1938 Yllar Arasnda Trk D Politikas, Mehmet
Gnlbol ve dierleri, Olaylarla Trk D Politikas, Ankara, Siyasal Kitabevi, 8.Bask, 1993, s.51.
197
Nfus Mbadelesine, iki lkedeki toplumlarn homojenletirilmesi asndan bir yaklam iin bkz.
Ayhan Aktar, Toplumsal Dokunun Dnm: Trkiye ve Yunanistanda Etnik ve Dini Homojenlik
Araylar, (Der.) Renee Hirschon, Egeyi Geerken, 1923 Trk-Yunan Zorunlu Nfus
Mbadelesi, (ev.) Mfide Pekin, Ertu Altnay, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar,
No:95, I.Bask, Mart, 2005, ss.116-119.
61
61

MCnin gmen sorunlarn incelemekle grevli yetkilisi Norveli Dr.Fridtjof
Nansen, iki lkede gerekletirdii grmelerde taraflarn ahali deiimine scak
yaklatklarn dile getirmi ve Yunanistandaki Mslmanlarla, Anadoludaki
Ortodokslarn istee bal olarak deitirilebileceini, stanbuldaki Rumlarn
deiim d tutulabileceini nermitir. Nansenin bu konuda hazrlad rapor, 01
Aralk 1922 tarihinde Konferansta okunmutur.

Yunanistan ve Trkiye konuya farkl alardan yaklamlardr. Yunanistan,
Kk Asya Felaketi sonrasnda ordular ile birlikte Anadoludan kaan Rumlara
yerleim imkan salanmas maksadyla kstl sayda yaplacak bir mbadeleye
olumlu bakarken, Trkiye bu saynn mmkn olduka yksek tutulmasn ve Bat
Trakya Mslman Trklerinin blgede ounluu oluturmalar nedeniyle mbadele
d braklmalarn amalamtr.
198

Nfusu Mbadelesinin, gnll olup olmayaca konusu, Mttefiklerin
arlklarn koymalar neticesinde zorunluluk ilkesi erevesinde sonulanmtr.
Ancak, deiimin kimleri kapsayaca ve stanbulun snrlar konusunda eitli
problemler yaanmtr. Yunanistan, ald glerin yaratt ekonomik skntlar
nedeniyle stanbul Rumlarnn mbadelesine kar kmtr. Yunanistann bu
gr, stanbul Rumlar ile ticari balantlar nedeniyle Mttefiklerden de destek
bulmutur. Grmeler sonucunda Trkiye, stanbul Rumlarnn mbadele dnda
kalmasn kabul etmitir.

stanbulun snrlar konusunda ise, Yunanistan zmite dayandrma
arzusundayken, Trkiye Erenky ile snrlandrlmasn savunmutur. Bu konuda,
1912 Belediye Kanununda izilen snr, kabul edilerek sorun zlmtr.
199
1912
kanunu ile snrlandrld ekilde, stanbul Belediyesi snrlar iinde 30 Ekim 1918

198
Kemal Ar, Byk Mbadele, Trkiyeye Zorunlu G (1923-1925), stanbul, Trkiye
Aratrmalar, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, Eyll, 1995, ss.16-17.
199
62
62
gnnden nce yerlemi bulunan tm Rumlar, stanbulda mukim, 1913 Bkre
Antlamasnn saptam olduu snr izgisinin dousundaki blgeye yerlemi tm
Mslmanlar Bat Trakyada mukim olarak nitelendirilmiler ve gayri mbadil
(etabli) olarak muamele grmlerdir.

Bu gelimeler erevesinde, Trk topraklarnda yerleik Rum Ortodoks
dininden Trk uyruklular ile Yunanistan topraklarnda mevcut Mslman dininden
Yunan uyruklularn, 01 Mays 1923 tarihinde balamak zere zorunlu mbadeleye
tabii tutulacaklar, stanbul Rumlar ile Bat Trakya Mslmanlarnn kapsam d
braklacann belirtildii nfus mbadelesini ieren szleme ve ek protokol 30
Ocak 1923 tarihinde imzalanmtr.
200

Trkiyeden 1.200.000 Ortodoksun Yunanistana ve 450-500.000
Mslmann da Trkiyeye g ettirildii
201
Nfus Mbadelesine ilikin protokoln
imzalanmas sonrasnda, mbadelenin uygulannn getirdii zorluklar, iki lke
asndan deiik sorunlar dourmu
202
ve meselenin zm ancak 1930da
imzalanan anlamayla mmkn olmutur.

Lozanda Patrikhanenin, sadece dini ilerle mkellef bir kurum olarak
stanbulda kalmas kararlatrlmtr. Lozan grmeleri esnasnda Trkiye,
Mttefiklerin Gayri-Mslimlerin askerlik muafiyeti kouluna karlk, Patrikhaneyi
bir koz olarak kullanm ve bunda baarl olmutur. Patrikhane meselesi Lozan Bar
Antlamas temel metni ve ek protokollerde yer almayarak, belirtilen statde Trk i
hukukuna braklmtr.
203

200
Ar, Byk Mbadele, s.18.
201
Kemal Ar, Bir Tarih Aratrma Konusu Olarak Mbadele, (Der.) Mfide Pekin, Yeniden
Kurulan Yaamlar, 1923 Trk-Yunan Zorunlu Nfusu Mbadelesi, stanbul, stanbul Bilgi
niversitesi Yaynlar, No:112, I.Bask, Ekim, 2005, s.388.
202
Uygulamann getirdii zorluklar ve Yunanistandan gelen mbadillerin Trk toplumsal yapsna
etkileri hakknda etrafl bilgi iin bkz. Mehmet Ali Gkat, Nfus Mbadelesi, Kayp Bir Kuan
Hikayesi, stanbul, letiim Yaynlar, III.Bask, 2004, ss.295-302.
203
Frat, 1923-1939 Yunanistanla, ss.334-335. ve Alexandris, The Greek Minority, ss.87-95.
63
63
Konferansn ikinci dneminde ele alnan tazminat konusu, grmelerin zorlu
ve skntl gemesine neden olmutur. Trkiye, sava srasnda Yunanistana
herhangi bir maddi hasar vermediini, ancak Yunanistann kendi lkesinde maddi
zarara yol atn, bu erevede, mebla konusunda uzlama olmamas halinde bir
hakem tarafndan belirlenecek miktarn kendisine tazminat olarak verilmesi
gerektiini ifade etmitir. Yunanistan yaad ekonomik skntlar nedeniyle tazminat
verebilecek konumda olmadndan, Venizelos, Trkiye ile uzlamann yollarn
aram ve maddi tazminat karlnda Karaaa blgesinin Trkiyeye teklif
edilmesini tasarlamtr.

Venizelos, 14 Maysta smet nn ile gerekletirdii zel grmede,
Yunanistann sz konusu tazminat deyemeyeceini, ancak Trkiyeyi manevi
bakmdan tatmin etmeye alacan ifade etmitir.

Bunun zerine smet nn, Yunanistann Trkiyeye sava tazminatn
kabullenmesi ve Karaaa brakmas durumunda nakdi para olarak denmesinden
vazgetiini, Yunan tarafna bildirmi ve bu neri Yunan tarafnca kabul
grmtr.
204

Lozan Antlamas sonrasndaki be yllk dnem, 1928 ylna kadar, iki
lkenin sz konusu antlamadan kalan sorunlarla uramalar erevesinde srekli
kar karya geldikleri bir zaman dilimi olmutur. Nfus Mbadelesinin
uygulanndan kaynaklanan sorunlar ve Patrikhane meselesi, Trkiye ile
Yunanistann iyi ilikiler ierisine girmelerini engellemitir. 1925 ylnda balayan
karlkl grmeler, mevcut sorunlarn zm iin atlan ilk nemli admlar tekil
etmitir.
205

7.2. Atatrk-Venizelos Dostluk Dnemi (1928-1939)

204
Sonyel, Trk Kurtulu Sava, Cilt II, ss.343-346.
205
64
64
Trkiye ile Yunanistan arasnda, 1928 ylnda Atatrk ve Venizelos tarafndan
balatlan ve iki lke arasnda ilk olarak nitelendirilebilecek yumuama ve
yaknlama dneminin, 1950li yllarn ortasna dek devam ettiini sylemek
mmkndr. Sz konusu yaknlama, 1930lu yllarda imzalanan eitli anlamalarla
doruk noktasna ulam
206
ve Mustafa Kemal Atatrk, 1934 senesinde Eleftherios
Venizelos tarafndan Nobel Bar dlne aday gsterilmitir.
207

1923-1928 yllar arasnda Yunanistan, askeri darbeler ve siyasi krizlerle
alkalanm, gmenlerin getirdii sosyal ve ekonomik sorunlarla uramak zorunda
kalmtr. 1922 ylnda Kral Konstantin taht oluna brakm, Kk Asya
Felaketinin sorumlusu olarak grlen sekiz politikac ve asker 1922 yl Kasm
aynda, infaz edilen kii saysnn ismini alacak Altllar davasnda yarglanarak
lm cezasna arptrlmlardr. 1923 ylnda yaplan seimler ile anayasay
oluturacak bir kurul belirlenmesi amalanm ve monari taraftarlarnn seimleri
boykot etmesi neticesinde Venizelos yanllar ounluu salamada baarl
olmulardr. Yine ayn yl ierisinde Kral II.George, Yunanistan terk etmek zorunda
kalmtr. 1924 ylndaki halk oylamas, cumhuriyetin yeniden kurularak monarinin
kaldrlmas ile sonulanmtr. Ancak, seimlerin yaplmas ve monarinin
kaldrlmas, 1927 ylna kadar anayasal cumhuriyetin kurumsallamasn
salayamamtr.
208

1920 yl Kasm ay seimlerini Kralclarn kazanmas sonrasnda
Yunanistandan ayrlarak Paris ve Londrada yaayan Venizelos, lkenin yaad
sknty zmesi amacyla dier siyasi parti liderleri tarafndan Yunanistana davet
edilerek, 1928 seimlerine katlmas ynnde ikna edilmi ve sz konusu seimlerini
kazanarak Babakan olmutur.
209

206
Fahir Armaolu, 20.Yzyl Siyasi Tarihi 1914-1980, Cilt-I, Ankara, Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar, Yayn No:252, 9.Bask, 1993, ss.325-327.
207
208
209
Murat Hatipolu, Yakn Tarihte Trkiye ve Yunanistan 1923-1954, Ankara, Siyasal Kitabevi,
Haziran, 1997, s.81.
65
65
Venizelos, 1927 ylna kadar Avrupada yaamasna ramen, dnem ierisinde
uzaktan da olsa Yunanistan siyasetinde etkisini daima gstermitir. Babakan
olmasnn akabinde, belirli i dzenlemelere yneliinin yan sra, d ilikilere de
nem vererek, komu devletlerle dostane mnasebetler kurmay amalamtr.
210

te yandan, savatan yeni km olmann getirdii ar ekonomik sorunlar
ierisinde bulunan Trkiye Cumhuriyeti de, kurucusu Mustafa Kemal Atatrkn
nderliinde, modern bir yapya kavumak maksadyla bir dizi siyasi, kltrel ve
sosyal deiimler yaayarak, ulusal birliin salanmas iin eitli inklaplar
yapmtr. Lozan Antlamasndan kalan, Mttefiklerle ilgili sorunlar
neticelendirmesini mteakip blgede, zellikle Balkanlarda bar ve huzuru
salayacak statkocu bir siyasa gtmtr.
211

ki devletin, yaknlamasna vesile olan en nemli d etken, talya ve
Bulgaristann revizyonist politikalar olmutur.
212
talya, I.Dnya Savann yaratt
ekonomik buhran ve dier siyasi partilerin etkisizlii neticesinde, savatan ksa bir
sre sonra faist bir ynetim altna girmi ve Paris Bar Konferansnda isteklerinin
gz ard edildiini yineleyerek revizyonist taleplerini dile getirmeye balamtr.
Benito Mussolini, Babakanlk grevini stlenmesi sonrasnda, hzla silahlanma ve
smrge yerleri arama politikas izleyerek, eski Roma mparatorluunu yeniden
canlandrmak ve lkesini Avrupann baat gc haline getirmeyi amalamtr.
213

talyann bu politikas, hedef d olsa da, tehdit nedeniyle silahlanma ve
zellikle deniz silahlanmasna ayr bir nem veren Trkiye ile Yunanistann
yaknlamasn salamtr. Mussolini, Fransa ve Yugoslavyaya kar, Balkanlarda
etki alann geniletmek amacyla, 30 Mays 1928de Trkiye ile iki ayr anlama

210
Barbara Jelavich, History of the Balkans-Twentieth Century, Volume-II, New York USA,
Cambridge University Pres, 1983, s.175. ve Clogg, Modern Yunanistan, s.135.
211
Hatipolu, Yakn Tarihte Trkiye, s.79. ve Frat, 1923-1939 Yunanistanla, s.344.
212
Birgl Demirta Cokun, Deien Dnya Dengelerinde Trk-Yunan likileri, (Der.) dris Bal,
21.Yzylda Trk D Politikas, Ankara, Nobel Yaynlar, II.Bask, Ocak, 2004, s.246.
213
Oral Sander, Siyasi Tarih 1918-1990, Ankara, mge Kitabevi, Geniletilmi III.Bask, Ekim, 1993,
ss.27-29.
66
66
imzalamtr. Sz konusu anlamalarla harekete geen Atina, Roma ile 23 Eyll 1928
tarihinde, Trkiye ile talya arasndaki anlamalarn hkmlerini ieren Tarafszlk,
Uzlatrma ve Yargsal zm Antlamas yapmtr.
214

Dier taraftan, Neuilly Antlamasyla; Gney Dobrucay, Gmlcineyi,
Dedeaa, Tsaribrod ve Sturmitsay brakmak zorunda kalan Bulgaristanda, toprak
kayplar nedeniyle blgede revizyonist emeller gden bir devlet haline gelmitir.
215

Belirtilen bu koullar altnda, 30 Austos 1928 tarihinde Venizelos, smet
nnye Trkiyenin Yunanistandan herhangi bir toprak talebi olmadna
inandn ve Yunanistann da Trk topraklarnda gz bulunmadn ieren bir
mektup gndererek, iki devletin iyi ilikiler gtmesini arzuladn ifade etmitir. Sz
konusu mektup Trkiyede olumlu karlanm ve smet nn tarafndan ayn
niyetlerle cevaplandrlmtr.
216

ki lke arasnda, 1930larda imzalanan anlamalardan nce, 1925 Ankara ve
1926 Atina Anlamalarna deinmek gerekmektedir. 1925 Ankara ve 1926 Atina
Antlamalarnn, iki lke arasnda Venizelos iktidar ile balayan iyi ilikilerdeki
nemi olduka belirgindir. Bir defa, mbadeleden kaynaklanan mali ve hukuksal
sorunlar zmeyi amalayan Ankara Antlamas, Yunanistann i siyasi alkantlar
nedeniyle herhangi bir sonuca ulamasa da Lozan Antlamas sonrasnda iki lke
yetkililerinin ilk defa Avrupal devletlerin herhangi bir mdahalesi olmadan kar
karya gelmelerine olanak vermitir. Ayrca, iki lke tarafndan birbirleri nezdine
eli atamalarna vesile olmutur. Mali sorunlarn konu edildii Atina Antlamas ise,
01 Aralk 1926da imzalanm, ancak uygulannda teknik sorunlarla karlalmtr.
Atina Antlamas, iki lke yetkililerinin ikinci defa bir araya gelerek sorunlar birebir
grmelerini salamtr.
217

214
215
Armaolu, 20.Yzyl Siyasi, s.148. ve Hatipolu, Yakn Tarihte Trkiye, ss.84-87.
216
Gnlbol ve Sar, Atatrk ve Trkiyenin, ss.61-63.
217
67
67
10 Haziran 1930 tarihli Ankara Szlemesi ile Nfusu Mbadelesinden kalan
sorunlar zme kavuturulmutur. Szlemede, Bat Trakya Mslmanlar ve
stanbul Rumlar, doum yeri ve yerletikleri tarihe baklmakszn yerleik (etabli)
kabul edilmilerdir.
218
Ayrca, mbadillerin geride brakt mallar konusu da
sonulandrlmtr.

Ankara Szlemesi sonrasnda, Venizelos 27 Ekim 1930 01 Kasm 1930
tarihleri arasnda Trkiyeyi ziyaret etmi ve 30 Ekim 1930da Dostluk, Tarafszlk,
Uzlama ve Hakemlik Antlamas, Deniz Kuvvetlerinin Snrlandrlmasna likin
Protokol ve kamet, Ticaret, ve Seyrisefain Antlamalar imzalanmtr. Belirtilen
antlamalarla, Trk-Yunan ilikileri, en azndan bugne kadar, tarihinde hi
yaanmam bir dostluk havasna girmitir.
219

Dnemin ilikilerini ve zellikle Seyrisefain Antlamasn, Hlya Demir ve
Rdvan Akar, Atatrk ve Venizelosun Egede kurmak istedikleri minik bir Ege
Topluluu projesiydi.
220
ifadeleri ile yorumlamaktadr.

Venizelosun Ankara temaslar ve imzalanan antlamalar sonrasnda, smet
nn Atinay ziyaret etmitir. ki lke arasnda devam eden iyi ilikiler
Venizelosun iktidar kaybettii yl olan 1932den sonra da etkisini gstermi ve
revizyonist Bulgaristandan gelebilecek saldrya kar, iki lke arasnda 1933
Samimi Anlama Belgesi imzalanmtr. Ayrca ekonomik ibirlii konusunda da
Takas Anlamas yaplmtr.
221
1938 ylnda, Avrupadaki siyasi durumun tehdit ve
saldrlara ak hale gelmesi nedeniyle, iki lke arasnda imzalanan antlamalarn
(1930 ve 1933) srelerinin uzatlmas ve etkilerinin glendirilmesi maksadyla,
Trkiye ile Yunanistan Arasndaki 1930 Dostluk, Tarafszlk, Uzlatrma ve

218
219
Frat, 1923-1939 Yunanistanla, ss..346-349.
220
Hlya Demir ve Rdvan Akar, stanbulun Son Srgnleri, 1964te Rumlarn Snrd
Edilmesi, stanbul, letiim Yaynlar, III.Bask, Ekim, 1994, ss.42-43.
221
Frat, 1923-1939 Yunanistanla, ss..349-350.
68
68
Hakemlik Antlamas ve 1933 tenlikle Anlama Paktna Ek Antlama bal
altnda, 27 Nisan 1938 tarihinde bir bat imzalanmtr.
222

Birinci Dnya Sava sonrasndaki dzenlemelerle tatmin olmam lkelerin,
zellikle Balkanlara ynelmeleri, Trkiye ile Yunanistan arasndaki dostluu
pekitirerek blgesel rgtlenme abalarna sebep olmutur. Blgesel ibirliini
gelitirmek ve revizyonist lkelerin mevcut dengeyi bozmalarna mani olmak
gayesiyle Trkiye, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya arasnda, 1934 ylnda
Balkan Antant kurulmutur. Sz konusu antant ile imzac devletler, snrlarn
karlkl olarak gvence altna almlardr. Ancak antantn, ekonomik ve ticari
ibirlii dnda sadece gvenlik gereksinimlerini karlamas, Balkan lkeleri olan
Bulgaristan ile Arnavutluu iine alacak fikirler zerinde fazla aba harcamadan
kurulmas, gvenlik alanndaki bu ibirliinin uzun mrl olmasn engellemitir.
223

Kukusuz, Trkiye ve Yunanistan arasndaki bu dostluk dneminin
oluturulmasnda, d dinamiklerin yan sra, iki lkede mevcut liderlerin geni bir
vizyona sahip olmalarnn da etkisi mevcuttur. Dnem ierisinde Yunan basnnda,
Trkiye ile Yunanistann federatif bir yap altnda birlemesi ynnde yazlar
yaynlanm, hatta Yunanl General Plastirasn bile, merkezi stanbul olacak, bu fikri
desteklediini dile getirdii sylenmitir.
224

7.3. 1939-1955 Arasndaki Dnem

Ankara-Atina arasndaki yaknlk, kinci Dnya Sava srasnda bir nebze
soumakla birlikte, 1950lerin ilk yarsna kadar devam etmitir. kinci Dnya
Savann balamas sonrasnda Yunanistann, talya, Almanya ve Bulgaristan
tarafndan igali ve Trkiyenin sava d konumu, iyi ilikileri duraanlatrm ve
imzalanan antlamalardan doan hkmlerin uygulanmasn olanaksz klmtr.

222
Soysal, Tariheleri ve Aklamalar ile, I.Cilt, ss.588-590.
223
Sander, Siyasi Tarih 1918, ss.93-95.
224
Demirta Cokun, Deien Dnya, s.246.
69
69
Sava srasnda, devlet tarafndan igal edilen Yunanistan, 1930larda
yaplan anlamalar uygulamamakla Trkiyeyi eletirmi, Ankara ise, mevcut
konumunu gndeme getirerek sadece Yunanistan szl olarak desteklemekle
yetinmitir. Ancak Trkiye, Yunanistann talyan igali srasnda Bulgaristann da
saldrmas halinde savaa gireceini ifade ederek, bat komusunun iki cephede
atmasn dolayl olarak engellemitir. Bunun yan sra, igal altnda bulunan
Yunanistana gda yardm yaplm ve talyanlar ile mcadele etmek iin
Yunanistana gitmek isteyen Trk vatanda Rumlara ses kartlmamtr.
225

Yunanistan, 1944 ylnda, solcu ELAS ve sac EDES arasnda kanl
atmalara sahne olacak, iki aamada deerlendirilebilecek bir i savaa
srklenmitir. Sz konusu i sava 1950 ylnda, Yugoslavyann Kominformdan
atlmasyla Kuzey Yunanistandaki etecilere verdii destei kesmesi ve Truman
Doktrininin etkisiyle sonulanmtr.
226

ift kutuplu dnyann kurulmas aamasnda, Yunanistan ve Trkiye, Bat
Bloku ierisinde yerlerini almlardr. 1948 ylnda imzalanan Ticaret Antlamas,
Trkiye ve Yunanistann ekonomik alandaki ibirliini bir nebze olsun canlandrm
ve iki lkenin 1952 ylnda, birlikte NATOya katlmas yeniden oluacak siyasi
yaknlamann temellerini atmtr. Ayn yl ierisinde, Yunanistan Babakan
Sofokles Venizelos, Trkiyeyi ziyaret etmi ve iki lke arasnda ticari yaknlamay
salayacak anlamalar imzalanmtr. Yunanistann bu atlmn, Babakan Adnan
Menderes ile birlikte Dileri Bakan ve Genelkurmay Bakannn, 26 Nisan 1952
tarihindeki, Atina ziyareti takip etmitir. Yunan Kral ve Kraliesinin ziyareti ile ayn
yl ierisinde yer alan Cumhurbakan Celal Bayarn ziyaretleri, iki lke arasndaki
ilikilerin yeniden doruk noktasna ulamasn salamtr.
227

225
226
Sander, Siyasi Tarih 1918, ss.224-227.
227
70
70
Babakan Menderesin, Sofokles Venizelosun Ankara ziyareti srasnda,
yakn bir gelecekte alevleneceini hissettiren Kbrs meselesi hakkndaki Kbrsn,
Trk-Yunan dostluu erevesinde zlecek bir konu olduuna inand ifadeleri,
iki lke arasndaki ilikilerin vard noktay gstermektedir.
228

Atatrk-Venizelos Dostluk Dnemi gelimelerine benzer bir ekilde,
Dnyann iki kutba blnerek Souk Savan balamas akabinde, iki lke birbirine
yaknlam ve bu sefer farkl olan d dinamiklerin etkisiyle yeniden blgesel
rgtlenmeye gidilmitir. Bu temelde, ortak sorunlarn karlkl danlaca ve
gvenlik sorunlarnn birlikte analiz edilecei Balkan Pakt, 1953 ylnda Trkiye,
Yunanistan ve Yugoslavya arasnda imzalanmtr. Sz konusu Pakt, 1954 yl
Austos aynda Bled Antlamas ile ortaklk ittifakna dntrlmtr. Ancak bu
atmosfer, Kbrs sorununun 1950li yllarn ortasnda iki lke ilikilerinde gndemin
ilk maddesini oluturmas nedeniyle bozulmutur.
229

Souk Sava sonrasnda, iki lkenin ayn blokta yer almas ve ABDnin de
etkisiyle balayan Trk-Yunan yaknlamasn kinci Dostluk Dnemi olarak
nitelendirmek mmkndr.
230
Birinci Dostluk Dnemine benzer ekilde, bu dnem
ierisinde de, Yunan basnnda iki lkenin birlemesini konu eden pek ok yaz
yaynlanmtr.
231

ki lkenin birlemesi konusu, yakn dnem ierisinde de Dimitris Kitsikis
rneinde olduu zere, belirli Yunanl Tarihiler tarafndan gndeme getirilmi,
ancak almann II.Blmnde ele alnacak mevcut sorunlar nedeniyle, gnmzde
geerliliini yitirmi bir kavram olarak gzkmektedir.
232

228
229
Demirta Cokun, Deien Dnya, ss.246-247.
230
231
232
Millas, Gemiten Bugne Yunanllar, ss.190-193.
71
71
8. Sonu

Yunanistan bugn, Trkiyenin ifade ettii ekilde, halknn Yunan ve
lkesinin de Yunanistan olarak adlandrmasn kabul etmemekte ve bu
isimlendirmeyi dmanlk gstergesi olarak nitelendirmektedir. Yunanistann bu kat
tavrna en byk sebep phesiz, Atinann bunu ulus devlete, milletinin blnmez
btnlne ynelik bir tehdit olarak alglaydr.

te yandan Trkiyede, Egenin kar kysnn Ellada yerine, Yunanistan
olarak isimlendirilmesi ise, lkenin adnn Trk diline Yunanistan olarak yerlemi
olmasndan kaynaklanmaktadr. Trk d politikasnda, kar ky isimlendirilirken
Yunanistan denmesinde, Atinann iddia ettii gibi kast aramak en azndan
hakszlktr.

Yunanistan bugn, kkenlerinin Eski Yunana, Hellenistik dneme ve Bizans
mparatorluuna dayand savn ileri srmektedir. Ayrca, demokrasinin beii
olarak nitelendirilen Eski Yunann selefi olduu iddias da dier ve zellikle Bat
lkeleri nezdinde itibar grmesini salamaktadr. Ancak blgenin corafi yaps,
mevcut gler gz nne alndnda, ada Yunan ulusunun kan bandan te
kltrel bir birliktelikten mteekkil olduunu aka gstermektedir.

te yandan, Osmanl mparatorluunun yaps ve ileyii gerei, Rum Gayri
Mslim tebaa millet sistemi ierisinde yer alm ve belirli ayrcalklara sahip
olmutur. Ancak, sz konusu ayrcalklar bugn, Yunanllar tarafndan menfi ynde
alglansa da, bamszlna gidilen yolda Yunan ulusal bilincinin olumasna ve
gelimesine imkanlar hazrlamtr. Bu erevede, Yunanl tarihilerden bir ksmnn
da ifade ettii ekliyle, Yunanllar; Osmanl ynetimi altnda ezilen, cefake halktan
ziyade mparatorluun orta gibi yaamlardr.

Yunanistan Batl glerin de desteiyle bamszln kazanmas sonrasnda,
Osmanl mparatorluu aleyhine drt defa topraklarn geniletmi, ancak kuvvet
72
72
yoluyla son genileme teebbs olan Anadolunun igalinde baarl olamamtr.
Lozan Bar Antlamas, iki lke arasnda bir denge kurmakla birlikte, Yunanistann
karsna, blgenin kaynaklarnn paylam temelinde bundan byle rakip olacak
Trkiye Cumhuriyetini karmtr.

ki lke, dnemin liderlerinin vizyonu, i gelimelerde amalanan hedefler ve
dardan alglanan tehdit erevesinde, Lozan Antlamasnn brakt sorunlarn
zm akabinde bir yaknlama srecine girerek, eitli anlamalarla bunu
pekitirmilerdir. Sz konusu yaknlama, II.Dnya Sava ve Yunan Sava
sonrasnda da farkl dinamikler erevesinde devam etmi, 1950li yllarn ortasna
kadar srmtr.

Ancak, 1950li yllarn ortasnda balayan ve temelde Yunanistann Adaya
ynelik ihtiraslar nedeniyle doan Kbrs meselesi ve buradan kaynaklanan
sorunlarn Egeye sirayet etmesi, bu yaknlama dnemlerini ok abuk
unutturmutur.

Tarihsel sre, ortak gemie ramen, iki lkenin farkl yaklamlar
nedeniyle, birbirlerine kar bak asn belirleyen ve sonunda bal bana soruna
dntren bir faktrdr. Bu erevede, iki toplum iin de kar taraf teki
konumundadr.

Fakat tarihsel boyut iindeki yaknlama dnemleri de iki lkenin, gnmzde
mevcut sorunlar gibi problemlerle yzlemedikleri takdirde, tm gemiin farkl
yorumlanna ramen, iyi ilikiler kurabileceinin de temel gstergesidir.
73
73
BLM II: K LKE ARASINDAK MEVCUT SORUNLAR

1. Giri

Trkiye ile Yunanistan arasndaki sorunlar; Kbrs, Ege ve Aznlklar
meselesiyle bitmemektedir. ki lke arasnda bu sorunlara ilave edilebilecek ve zaman
zaman kriz yaratan baka problemler de mevcuttur. Yunanistan, Trkiyenin aleyhine
faaliyet yrten terr rgtlerine uzun bir dnem destek vermi, diasporadaki
soydalarnn kurduu lobiler vastasyla Trkiyenin uluslararas arenada keye
sktrlmasn hedeflemi, evreleme politikalar kapsamnda dmanmn dman
benim dostumdur prensibini benimsemi ve sorunlar Avrupa Birlii platformuna
tayarak sonularn lehine evirmeye gayret etmitir.

almann ikinci blmnde, TrkYunan sorunlar ele alnacaktr. lk
olarak, iki lke asndan da byk neme haiz Kbrs meselesi, tarihsel boyut iinde
irdelenecek ve akabinde Ege kaynakl sorunlarn mahiyeti, iki tarafn bak asyla
birlikte analiz edilecektir. Bat Trakya Trk Aznlnn douu, muadili stanbul
Rum aznl ile sosyal alandaki karlatrlmas yaplarak, Yunanistann aznla
ynelik politikalar ve 1999 ylnn ikinci yarsnda balayan yumuamann bu
politikalara etkisi aktarlacaktr. Bu blmn son ksmnda ise, Yunanistann sorun
olarak nitelendirmedii, ancak Trkiye asndan bariz birer sorunu tekil eden ve
yukarda bahsedilen dier problemler aklanacaktr.

2. Kbrs Sorunu

Kbrs Meselesi, Trkiye ve Yunanistan arasnda, iki taraf asndan da en
temel sorundur. zellikle Yunanistan, her ne kadar Kbrsa uzakl, Trkiyeye
nazaran daha fazla olsa da, Adann olas bir Trk egemenliine girmesini hibir
zaman kabullenemeyecek grnts sergilemektedir. te yandan Trkiye de,
Kbrsn muhtemel bir Yunan hakimiyetiyle kendisini evrelenmi hissetmekte ve
Akdenize alan kapsnn kapand duygusuna kaplmaktadr. Adann blgedeki
74
74
stratejik nemi, 1950li yllarn ortalarndan beri verilen mcadelenin en gzel
kantdr.

2.1. Adann Konumu, Stratejik nemi ve Tarihsel Sre
2.1.1. Kbrs Adasnn Konumu

Kbrs Adas, Sicilya ve Sardunyadan sonra Akdenizdeki nc byk
adadr. Toplam yzlm 9251 kilometrekaredir (3572 milkare). Boyutlar,
kuzeyden gneye 100 km (62 mil), doudan batya ise 240 km(149 mil) dir.
1
(Bkz
Ek-II)

33-35 dou boylamlaryla, 34-36 kuzey enlemleri arasndaki Ada, Trkiyenin
42 mil gneyinde, Suriyenin 77 mil batsnda, Msr Arap Cumhuriyetinin 300 mil
kuzeyinde ve Yunanistan anakarasnn yaklak olarak 650 mil gney dousunda
bulunmaktadr.
2

Kbrs Adasnn, isminin kkeni hakknda eitli rivayetler mevcuttur.
Bunlara gre; Adann ismini, Kna iei denilen bir iekten ald veya Kinirosun
kznn isminden tredii, yahut ak ilahesi Kipristen geldii sylenmektedir. Tarihte
Kbrs, mehur ehirlerinin adlarna gre Amatusya, Pafya ve Salaminya nam ile de
anlmtr. Hititler zamannda Alaya ve Asi ile Finikeliler devrinde ise Kittim(Hetim)
olarak adlandrlmtr. Ayrca, Avrupa dillerindeki bakrn isminin, Kbrsn
isminden tredii de ifade edilmektedir.
3

1
Kbrs Cumhuriyeti (GKRY), About Cyprus, Land, Resmi nternet Sitesi,10 Austos 2001, GKRY,
(Baklan Tarih: 17 Aralk 2005)
http://www.cyprus.gov.cy/cyphome/govhome.nsf/Main?OpenFrameset&Frame=Top&src=/cyphome/g
ovhome.nsf/TurkishLookup?ReadForm&languageNo=1
2
Zaim M.Necatigil, The Cyprus Question and the Turkish Position in International Law, New
York USA, Oxford University Press, Revised Second Edition, 1996, s.1.
3
Fikret Halil Alasya, Kbrs Tarihi ve Kbrsta Trk Eserleri, Ankara, Trk Kltrn Aratrma
Enstits Yaynlar, Seri-III, Say:I-B, 1964, s.13.
75
75
Meserya Ovas Adann tahl ambar olarak nitelendirilmektedir. Sz konusu
ovann snrlar, Kuzeydeki Beparmak Dalarndan balayarak gneydeki Trodos
sra dalarna ve Gzelyurt (Omorfo) Koyundan, Gazimagosaya kadar
uzanmaktadr.
4

Trodos Sra Dalarnn en yksek noktas 1953 metre olan Olimpus
Tepesidir. Adann kuzeyinde, denize paralel uzanan Beparmak Dalarnn en
yksek noktas ise, 1024 metre olan Selvitepedir.
5

Ada nfusunun, %24.6sn Kbrs Trkleri, %74.7sini Kbrsl Rumlar
oluturmaktadr. Maronitler, Latin kkenliler, Ermeniler ve ngiliz vatandalar kk
gruplar halinde adadaki mevcudiyetlerini korumaktadrlar. Kbrstaki Trkler slam
dinine mensuptur, Rumlar ise, Hristiyan olup Yunan Ortodoks Kilisesine
baldrlar.
6

2.1.2. Kbrs Adasnn Stratejik nemi

Ahmet Davutolu, Kbrs Adasn Trkiyenin Stratejik Krdm olarak
nitelendirmektedir.
7
Gnmze kadar devam eden Kbrs meselesi, genellikle siyasi
boyutu ile uluslararas arenada yerini alm, ilgili olduu Trkiye, Yunanistan,
ngiltere ve hatta ABD ile Avrupa Birliini genel olarak siyasi ynleriyle
etkilemitir.

Oysa, Kbrs Adas stratejik boyutu erevesinde Avrupa, Asya ve Afrikaya
eit uzaklktadr. Bu sebeple merkezi bir konuma sahiptir. Bunu yan sra Girit Adas

4
Rauf Denkta, The Cyprus Triangle, New York USA, The Office of the Turkish Republic of
Northern Cyprus, 1988, s.17.
5
Kbrstaki yerleim birimleri ve corafi oluumlarn, Trke alfabetik dizine gre, Yunanca ve
ngilizce isimlendirilmesi ve konumlar hakknda bkz. Ata Atun, Kbrsn 2500 Yllk Gemiinde
Tarihin Derinliklerinde Kaybolmu Yer simleri, KKTC, SAMTAY Vakf Yaynlar, No:11,
I.Basm, Ekim, 2004, ss.55-77.
6
Denkta, The Cyprus, s.17.
7
Ahmet Davutolu, Stratejik Derinlik, Trkiyenin Uluslararas Konumu, stanbul, Kre
Yaynlar, 14. Bask, Kasm, 2003, s.175.
76
76
ile birlikte su gei yollarnn kesitii bir hat zerindedir. ki ktay ayran anakkale
ve stanbul Boaz ile Asya ve Afrikay blen Suvey Kanal arasnda yer almas
sebebiyle blgede adeta sabit bir s durumundadr.
8

Ayrca, amzda lkelerin temel ihtiyac konumunda bulunan petroln,
hareket gzergah erevesinde, zellikle Hazar petrolnn Bak-Tiflis-Ceyhan Boru
Hatt ile Akdenize ald Ceyhan kapsnn ilk korunma noktasdr. Bu balamda,
Avrupann enerji gvenliinde kilit bir mevkie sahiptir.
9

Bu sebepledir ki ngiltere, mevcut sleriyle Adadaki varln hala
srdrmektedir. Londrann, Adadan ekilme niyetinin henz olmamas Kbrsn
stratejik neminin en gzel kantdr.
10

2.1.3. Kbrs Adasnn Tarihi

Kbrs, yukarda deinilen jeostratejik konumu erevesinde ve medeniyet
blgelerinin arasnda yer al nedeniyle tarihin en eski devirlerinden beri gerek
Anadoluya, gerekse Suriyeye egemen olan devletlerin kendi topraklarna katma
arzular gtt bir ada olmutur.

Ancak, jeostratejik ve jeopolitik nemine karn, tarihi boyunca yazgs
dardan belirlenmi, bu balamda halkna danlmadan alnp satlan, egemenlii
devredilen bir lke olarak deerlendirilmitir.
11

8
Davutolu, Stratejik Derinlik, ss.175-176.
9
Nejat Eslen, Kbrsn Kresel, Blgesel ve Trkiyenin Gvenlii Asndan Jeostratejik nemi,
(Ed.) rfan Kalayc, Kbrs ve Gelecei, Ekonomi-Politik Bir Tartma, Ankara, Nobel Yaynlar,
I.Bask, Aralk, 2004, ss.91-96.
10
Haldun anc, Kbrsta Son Perde - ABD, AB ve AKP geninde Kreselleen Kbrs, stanbul,
Otopsi Yaynlar, I.Basm, Nisan, 2004, s.21.
11
Erol Mtercimler, Bilinmeyen Ynleriyle Kbrs Bar Harekat, stanbul, Arba Yaynlar, kinci
Bask, Temmuz, 1998, s.33.
77
77
Arkeolojik aratrmalardan, jeolojik devrin ikinci ve nc zamannda
yaanan bir knt sonucunda Hatay Blgesinden koparak bir ada biimine geldii
ve ilk yerleimcilerinin Anadolu kkenli olduu anlalmaktadr. Ada, M..
15.yzylda Hitit egemenlii altna girmitir. Msr Hkmdarlarndan III.Tutmez
M..1450 ylnda Aday igal etmitir. Kbrs, M..1320de tekrar Hititler
tarafndan alnm ve ksa bir mddet sonra ikinci defa Msrllarn kontrolne
gemitir. Yunanllar, M..1200 ylndan itibaren Adada eitli kent krallklar
kurmulardr. Yunanllardan sonra Kbrs; Fenikeliler, daha sonra Asuriler,
Msrllar (nc defa), Persler, Makedonlar, Ptolemy Slalesi, Romallar,
Bizansllar, ngilizler ve Cenevizliler ile 1571 ylna kadar Venedikliler
ynetmilerdir.
12

Zaim M.Necatigil, Yunanllarn Kbrsta ehir krallklar kurmalarna ramen
tarihin hibir kesitinde Adann tamamna egemen olmadklarn, Rumlarn Ege
Kolonilerinin varisleri olduu iddialarnn arkeologlar tarafndan tartldn ifade
etmektedir.
13

Ada, 1489 ylnda Venediklilerin eline gemi ve bu dnemde Kbrsta, terr
ve korsan ynetimi hkm srmtr. Halk, Venediklilerin zulm ve basks altnda
adeta ezilmitir.

Adann stratejik neminin yan sra, Venediklilerden duyulan tehdit ve Dou
Akdenizin gvenliini tehlikeye sokan korsanlk, Osmanl Devletinin, btnl ve
geleceinin bekas iin Kbrs topraklarna katmasn bir zorunluluk durumuna
getirmitir. Bu erevede Osmanl mparatorluu, 1878e dek Kbrs Adasndaki
egemenliini korumutur.
14

12
Hner Tuncer, Kbrs Sarmal-Nasl Bir zm?, Ankara, mit Yaynclk, I.Bask, ubat, 2005,
ss.45-49. ve Mtercimler, Bilinmeyen Ynleriyle Kbrs..., ss.33-34.
13
Necatigil, The Cyprus Question, s.1.
14
Mtercimler, Bilinmeyen Ynleriyle Kbrs, s.35.
78
78
Trklerin, Kbrs fethetmelerinde bir baka e ise, buradaki Rumlarn
Adann bir nceki sahibi Venediklilerin basklarndan ok ekmeleri ve buradaki
Ortodoks Kilisesinin biraz olsun Venedik hakimiyetinden kurtulmas iin Osmanl
mparatorluuna yaptklar arlardr.
15

1571den bu yana, Adann nfusunun ounluunu Ortodoks Rumlar ve
Mslman Trkler oluturmaktadr. Adadaki Mslman Trkler, Osmanl
mparatorluunun fethi sonrasnda Anadoludan Kbrsa yollanm ve
Venediklilerden boalan topraklara yerletirilmitir.
16
Osmanl dneminde, Ortodoks
Rumlara mali yardmlarda bulunulmu ve Katoliklere kar Ortodokslarn eski
ayrcalklar canlandrlmtr. Osmanllar Aday fethettikleri tarihten, kaybettikleri
tarih olan 1878 ylna kadar, Trklerle Rumlar bir arada bar iinde yaamay
baarmlardr.

Osmanl mparatorluu Kbrs, millet sistemi ile ynetmitir. Sz konusu
ynetim erevesinde Rumlar, Ortodoks Kilisesinin himayesinde, eitim, sosyal ve
din ilerini yrterek yar otonom bir idare altnda yaamlardr.
17

Osmanl mparatorluu, 93 Harbinde, ngilterenin Rusyaya kar diplomatik
destei temelinde, 1878 ylnda Adann ynetimini bu lkeye kiralamtr. 04
Haziran 1878 tarihinde Osmanl Devleti bakentinde imzalanan anlama ile ngiltere,
Kars, Ardahan ve Batuma giren Rus ordularnn geri ekilmesi karlnda Kbrsn
kullanm ve ynetim hakkn elde etmitir.
18

01 Temmuz 1878 gn, 04 Haziran 1878 tarihinde imzalanan sz konusu
Savunma ttifak Konvansiyonuna yaplan ve konvansiyonun ekinde yer alan bir
madde erevesinde, Rusyann son sava esnasnda ele geirdii yerler ve

15
Necati Mnir Ertekn, The Cyprus Dispute and the Birth of the Turkish Republic of Northern
Cyprus, Great Britain, K.Rstem and Brother, Oxford University Press, Second Edition, 1984, s.1.
16
17
18
Sibel Glcan, Kbrs: Dou Akdenizde Egemenlik Mcadelesi, Kemal nat ve dierleri, Dnya
atma Blgeleri, Ankara, Nobel Yaynlar, I.Bask, Nisan, 2004, s.140.
79
79
Osmanlya ait olan Karstan ekilmesi halinde Kbrs Adasnn ngiltere tarafndan
boaltlmas ve anlamann fesh edilmesi ngrlmtr.
19
Fakat ngiltere, Kbrsta
bir koloni ynetimi kurarak 1960 ylna kadar Adadan ayrlmay kabul etmemitir.

Adadaki ounluu oluturan Rumlarn, Trkleri gz ard ederek, ngilizlere
kar verdikleri tek yanl mcadelede, bamszlktan ziyade, Yunanistana
balanmay (enosis) tercih etmeleri, iki toplum arasndaki mesafeyi derinletirmi ve
ortak hareket kabiliyetlerini yok etmitir. Ayrca, ynetim gerei Rumlarn Ortodoks
Kilisesine bal olmas ve kilise evresinde yar otonom bir idare ile ynetilmesi de
bu farkl olma durumunu desteklemitir.
20
Bu erevede, Adadaki Trkler ve
Rumlarn, yaadklar blgeyi bir ortaklk ve ibirlii ierisinde savunduklarn
sylemek zordur.

I.Dnya Savann balamas ve Osmanl mparatorluunun Almanyann
yannda yer almasyla ngiltere, 05 Kasm 1914 tarihinde Krallk Konseyi karar ile
Kbrs ilhak etmitir. Trkiye bu ilhak kararn, 1923 Lozan Bar Antlamas ile
onaylamtr.
21
Lozan grmeleri srasnda kapitlasyonlarn fesh edilmesi
konusunda ngilizleri daha da uzlamaz bir tavr iine itebilir endiesiyle, Kbrs
meselesinin gndeme getirilmesinden zenle imtina edilmitir.
22
Ayrca, yeni kurulan
Trkiye Cumhuriyetinin, d mnasebetlerde sorunlar giderme ve ieride
reformlarla urama politikasnn da, Kbrsn ngilizlere braklmasnda etkin
olduunu sylemek yanl olmasa gerektir.
23

19
04 Haziran 1878 tarihinde ngiltere ve Osmanl mparatorluu arasnda imzalanan Savunma ttifak
Konvansiyonu ile sz konusu anlamaya 01 Temmuz 1878de yaplan ekin metinleri hakknda bkz.
Kemal Rstem (Chief Editor), North Cyprus Almanack, London, Published by K.Rustem & Brother,
Printed by Context Typesetting Systems Ltd. Marlow-Bucks, 1987, ss.231-233.
20
21
Glcan, Kbrs: Dou Akdenizde, ss.140-141.
22
William Hale, Trk D Politikas 1774-2000, (ev.) Petek Demir, stanbul, Mozaik Yaynevi,
2000, s.131.
23
Nasuh Uslu, Kbrs Sorunu, (Ed.) dris Bal, 21.Yzylda Trk D Politikas, Ankara, Nobel
Yaynlar, II.Bask, Ocak, 2004, s.301.
80
80
ngiltere, Lozan Antlamas sonrasnda, 1925 ylndan balamak zere Aday
Kraliyet Kolonisi olarak, ngiliz Vali denetiminde ve 1931 ylnda Rumlarn enosis
iin ayaklanmas sonucunda fesh edilecek Yasama Meclisi eliinde ynetmitir.
24

1920li yllarn ilk yarsndan 1950lerin ilk yarsna kadar olan zaman
dilimini, Kbrsl Rumlarn ngiltereye kar enosisi srekli gndeme getirerek
Yunanistana balanmalar iin zemin oluturma ve ekonomik olarak Trklere
nazaran glenme dnemi olarak nitelendirmek mmkndr.

Yunanistan, Kbrs resmi olarak talep ettiini, ilk defa 30 Aralk 1918
tarihinde dile getirmi ve 10 yl sonra ngiltere, Rusya ve Fransaya nota vererek
enosis fikrini aklamtr. Bu fikir temelinde, 1931 ylnda ngiliz ynetimine kar,
Lefkoadaki Vali Konann yaklmasna varacak isyanlar ba gstermitir.
25

1940l yllardan balamak kouluyla, Rumlarn tm ulusal ve dini trenleri
Yunanistan ile birleme iin gsteri yapma arac olmutur.

1940larn ikinci yarsnda, Rum sac ve komnist partilerinin temsilcileri
Londraya giderek Kbrsn Yunanistan ile birlemesi iin eitli giriimlerde
bulunarak destek talep etmilerdir. Bu giriimler ve basklar neticesinde, 1948 ylnda
ngiltere Kbrsa kendi ynetim hakkn vermi, fakat Rumlar tarafndan enosisi
engelleyen bir hareket olaca dncesiyle kabul edilmemitir. 15 Ocak 1950
tarihinde Kbrs Ortodoks Kilisesi Yunanistan ile birlemek iin gayri resmi bir
plebisit dzenlemitir. ngilterenin tanmad oylamaya 224.700 Rum katlm ve
Yunanistana katlma ynnde 215.000 oy kmtr.
26
Rumlarn enosis talebinin,
1950li yllarn banda, Yunanistan tarafndan sessiz bir ekilde destek grdn
sylemek mmkndr.
27

24
Rstem (Chief Editor), North Cyprus, s.12.
25
Ahmet Aydodu, Kbrs Sorunu-zm Araylar Annan Plan ve Referandum Sreci,
Ankara, Asil Yayn Datm Ltd.ti., I.Bask, 2005, ss.10-14.
26
Denkta, The Cyprus, s.21. ve Mtercimler, Bilinmeyen Ynleriyle Kbrs, s.51.
27
Tuncer, Kbrs Sarmal, ss.73-75.
81
81
Kbrs konusu, 1950li yllarda Yunanistan tarafndan uluslararas arenaya
tanmtr. te yandan, Trkiye 1950lere kadar ve 50li yllarn ilk yarsnda Kbrs
konusu ile siyasi adan pek ilgili grnmemekle birlikte, Adadaki Trklerin
konumunu daima gz nnde bulundurmutur.
28

2.2. Sorunun Ortaya k - 1960 Kbrs Cumhuriyeti ve 1974 Bar Harekatn
Gerekli Klan Nedenler
2.2.1. Sorunun Ortaya k ve 1960 Kbrs Cumhuriyeti

Kbrs Sorunu, 1950li yllarn ortalarnda, Trk d politikasnn ana
konularndan biri haline gelmitir. Yunanistann 1954 ylnda, ngilterenin Ada
zerindeki ynetiminden ikayeti olarak Kbrs meselesini milletleraras bir
uyumazlk temelinde ve Ada halkna self determinasyon (kaderini tayin etme hakk)
prensibinin uygulanmas erevesinde Birlemi Milletler (BM) Genel Kuruluna
tamas, Trkiyeyi de soruna dorudan taraf etmitir. Kbrs konusu BM nezdinde,
14 Aralk 1954 tarihinde siyasal komitede gndeme gelmi, ancak ilgili taraflarn
karlar asndan Adann Yunanistana braklmas uygun grlmemitir.
29

Yunanistann, Kbrs meselesini BMye tayarak uluslararas bir hale
getirmesindeki amacnn, II.Dnya Sava sonrasnda belirginleen smrgeci
aleyhtarl akmndan yararlanmak olduunu sylemek yanl olmasa gerektir.
30

Ancak, Yunanl Akademisyen Theodoros A.Kouloumbis, Yunanistann
Kbrs meselesini BM Genel Kuruluna tamasnn, sz konusu dnem ierisinde

28
Hale, Trk D Politikas, ss.131-132.
29
Hasan Hseyin Doan, Kbrsn Kiraya Verilmesi: Tarihsel Sreci ve Trk D Politikas
Gndemine Yeniden Tanmas, (Ed.) rfan Kalayc, Kbrs ve Gelecei, Ekonomi-Politik Bir
Tartma, Ankara, Nobel Yaynlar, I.Bask, Aralk, 2004, s.368.
30
Suat Bilge, Kbrs Uyumazl ve Trkiye-Sovyetler Birlii Mnasebetleri, Mehmet Gnlbol ve
dierleri, Olaylarla Trk D Politikas (1919-1990), Ankara, Siyasal Kitabevi, 8.Bask, 1993,
ss.337-338.
82
82
Yunanistan destekleyecek lkelerin bulunmamas nedeniyle, anlan lkenin Kbrs
politikasnda yapt ilk hata olduunu ifade etmektedir.
31

Yunanistan, 1950li yllarn banda, bir yandan Bat ttifak ve Trkiye ile
mevcut iyi ilikiler, te yandan i kamuoyundan hissettii enosis basklar karsnda
bir ikilem yaamtr. Ancak, i kamuoyunun talepleri ar bam ve 1951 ylnda
enosis resmen dile getirilmitir.
32

BMnin, 17 Aralk 1954 ylnda, konunun grlmesinin ertelenmesi
ynndeki resmi karar, Yunanistann EOKAnn
33
faaliyetlerine scak bakmasn
salamtr. EOKA, 01 Nisan 1955 tarihinde, Adadaki ngiliz unsurlara kar silahl
mcadeleye balamtr.
34

ngiltere, EOKAnn faaliyetleri sebebiyle 1955 ylnda, Trk ve Yunan
Hkmet temsilcilerini Londrada yaplacak bir konferansa davet etmitir. Bu
konferansta, ngiliz hakimiyeti altnda Trk ve Rum taraflarnn kendi kendilerini
ynetmeleri konusu zerinde durulmu, ancak sonu alnamamtr. Trk Dileri
Bakan, Londra Konferansnda Adadaki ngiliz hakimiyetinin sona ermesi halinde
tm Adann Trkiyeye iade edilmesi gerektiini savunmutur.
35

Kbrs meselesinde Yunanistan, taleplerini dillendirmeye cesaretlendiren
temel unsurlarn banda, Trkiyenin 1950li yllarn ilk yarsnda gtt d
politika gelmektedir.
36
Trkiye, II.Dnya Sava sonras ve Souk Savan balad
ilk yllarda Sovyetler Birliinden ald tehditlerle ciddi bir gvenlik bunalmna

31
Theodoros A.Kouloumbis, Kipriako, Lathi, Didagmata kai Prooptikes, Atina, ELAMEP
I.Sideris Yaynlar, 1996, s.80. (Kitabn ad :Kbrs Sorunu, Yanllar, Dersler ve Umutlar - almada
yaplan tm tercmeler sahibine aittir)
32
Tuncer, Kbrs Sarmal, ss.73-74. ve Aydodu, Kbrs Sorunu, s.18.
33
EOKA (Etniki Organosi Kiprion Agoniston)nn almnn Trkesi Kbrs Mcadelesi in Milli
rgttr.
34
Faruk Snmezolu, Trkiye-Yunanistan likileri & BykGler, Kbrs, Ege ve Dier
Sorunlar, stanbul, Der Yaynlar, No:269, 2000, s.9.
35
Hale, Trk D Politikas, s.132.
36
83
83
girmitir. Ankarann Bat Bloku ierisinde yer alma abalar, Yunanistan ile mevcut
Kbrs sorunuyla ilgilenmesini engellemitir.

Ancak bunun, Trkiyenin Ada ile hi ilgilenmedii anlamna geldiini
sylemek yanl veya en azndan eksiktir. 1940l yllarn sonunda, Trk basnnda,
Kbrs hakknda yazlar yaymlanm, niversite genlii tarafndan eitli mitingler
dzenlenmi ve 1953 ylnda Trkiye Milli Talebe Federasyonu tarafndan Kbrsn
ulusal dava olduu beyan edilmitir.
37

Trklere uygulanan terr ve Yunanistann enosis temelinde uluslararas
camiadaki giriimleri, Trkiyeyi Lozan Antlamas ile kurulan mevcut dengenin
deitii endielerine yneltmitir.
38
Ancak, NATO yesi, gvenlik sorunlarn am
Trkiye, 1956 ylnda Kbrs siyasasn deitirerek Rumlarn enosis fikrine karlk
taksim tezini savunmaya balamtr.
39

1955-1959 yllar arasnda, Kbrsn ynetim ekli konusunda, ngiltere
tarafndan ilgili lkelerin de dahil olduu karlkl toplumlara, I.Mac Millan Plan, I.
ve II.Harding Planlar, Radcliffe Anayasa Tasars, Hugh Foot Muhtariyet Anayasa
Tasars, II.Macmillan Plan ve Spaak Plan gibi pek ok tasar sunulmu, ancak
enosis talebini karlamamas sebebiyle Rumlar tarafndan kabul edilmemitir. te
yandan, sz konusu planlar Kbrsn bamszl dncesinin domasna vesile
olmulardr.
40

1958 ylnda, Adadaki ekimeler Yunanllar ile ngilizler arasndaki
mcadeleden ok, bir Trk-Rum atmas halini almaya balamtr.
41
1959 ylnda
ngilizlerin Dou Akdenizde stratejik askeri s bulundurmak iin tm Kbrsta

37
Aydodu, Kbrs Sorunu, s.19. ve Doan, Kbrsn Kiraya Verilmesi, ss.368-369.
38
Glcan, Kbrs: Dou Akdenizde, s.141.
39
Hale, Trk D Politikas, s.132. ve Tuncer, Kbrs Sarmal, ss.78-79.
40
Aydodu, Kbrs Sorunu, ss.24-32.
41
Denkta, The Cyprus, s.23
84
84
hakimiyet salamaya gerek olmadn fark etmeleri sonrasnda bir dnm noktasna
gelinmitir.
42

Bu kapsamda, grmeler ilk olarak, BMnin tavsiyeleri dorultusunda
Dileri Bakanlar dzeyinde 18 Aralk 1958 tarihinde Pariste balam ve ubat
1959 aynda Zrihte Babakanlar seviyesinde devam etmitir.
43

Dier taraftan, 1950li yllarn sonunda, mevcut uluslararas konjonktr ve
konumu gerei Amerika Birleik Devletleri (ABD) uzaktan da olsa konuya taraf
olmutur. Ancak, anlan lke tarafndan, Kbrsn kimin elinde olacandan ok,
kendisine bal ve stratejik karlarna uygun bir konumda bulunmasna nem
verilmitir.
44

ABD, Kbrs sorununa, Rusyann da dahil olmasn engelleyebilmek
amacyla, grmelerin BMye tanmadan ngiltere, Yunanistan ve Trkiye
tarafndan ele alnmasn arzu etmitir.

ngilterenin yan sra, ABDnin de tevikiyle Trkiye Babakan ile
Yunanistan Babakan, 05-10 ubat 1959 tarihleri arasnda Zrihte bir araya gelerek
1960da kurulacak Kbrs Cumhuriyetine giden ilk adm atmlardr. 06 ubat 1959
tarihinde Zrihte imzalanan anlamaya Kbrstaki iki halkn temsilcileri de
paraflarn koymulardr.
45

Zrih grmelerinde Trkiye, Adadan s verilmesini talep etmi, ancak
Yunanistan, Trkiyeyi mesele erevesinde ngiltere ile ayn konumda

42
Hale, Trk D Politikas, s.133.
43
Veysi Akn, Kbrs Sorununun Ortaya k ve Gelimeler, (Der.) enol Kantarc, Kbrs
Laboratuar, stanbul, Aktel Yaynlar, I.Bask, Nisan, 2005, s.39.
44
lhan Uzgel, 1980-1990 ABD ve NATOyla likiler, (Ed.) Baskn Oran, Trk D Politikas
Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt-II, stanbul, letiim Yaynlar,
II.Bask, 2002, ss.60-61.
45
Nasuh Uslu, Trk Amerikan likilerinde Kbrs, Ankara, 21.Yzyl Yaynlar, No:12, I.Bask,
Mays, 2000, ss.32-35.
85
85
deerlendirmedii iin bu talebe scak bakmamtr. ngiltere, Yunanistan iin Adada
kalc olmayan bir lke olarak dnlmtr. Trkiyeye s verilmesi, Trkiyenin
Adada srekli olarak kalacann gstergesi olarak nitelendirilmitir. Bu dnce
erevesinde Trkiyenin, s ile elde etmek istedii haklar Zrihte imzalanan
anlamalarn ierisine datlmtr.
46

Taraflar, Zrihte ngilterenin yer almamas sebebiyle, anlan lkenin de dahil
olmas maksadyla, 19 ubat 1959da Londrada toplanmlar ve Zrihte imzalanan
anlamalara eklenen memorandumu onaylamlardr.
47

Ek belgelerin dnda, Londrada imzalanan anlama; Kbrs
Cumhuriyetinin kuruluuna ilikin Kurucu Anlama, Kbrs Cumhuriyeti, Trkiye,
Yunanistan ve ngiltere arasndaki Garanti Anlamas ve Kbrs Cumhuriyeti,
Trkiye ve Yunanistan arasndaki ttifak Anlamasdr.
48
Anlamalar, Trkiye,
Yunanistan ve ngiltere arasnda imzalanm, Kbrs adna ise, iki toplumun
temsilcileri tarafndan ayr ayr imza koyulmutur. Zrih ve Londra Anlamalar ile
Kbrs Cumhuriyetinin kurulu almalarna balanmtr. Bu erevede, 14 Aralk
1959da Makariosun Cumhurbakan ve Dr.Fazl Kkn de Cumhurbakanl
Yardmclna seildii duyurulmutur.
49

Kurucu Anlama ile, Kbrs Cumhuriyetinin, ngiliz sleri darda kalmak
suretiyle, eski koloni topra zerinde egemen olmas ngrlmtr. Garanti
Anlamas erevesinde, ngiltere, Yunanistan ve Trkiye, birlikte ve ayr ayr Kbrs
Cumhuriyetinin bamszln, toprak btnln, gvenliini ve anayasal
dzenini garantileri altna almlardr. ttifak Anlamas ile de Trkiye, Yunanistan ve
Kbrs Cumhuriyetinin, ortak savunmalar iin birbirleriyle ibirlii yapmalar

46
Suat Bilge, Kbrs Sorunu, (Ed.) Turhan Frat, D Politikamzn Perde Arkas, 23 Bykelinin
Olaylara Bak, Ankara, mit Yaynclk, I.Bask, Kasm, 2005, s.18.
47
Nazm Gven, Kbrs Sorunu, Yunanistan ve Trkiye, stanbul, ada Politika Yaynlar,
I.Bask, ubat, 1984, s.125.
48
Sz konusu anlama metinleri iin bkz. Ertekn, The Cyprus Dispute, ss.145-160.
49
86
86
ngrlm ve Kbrsta 950 Yunan, 650 Trk askerinin bulunaca ortak bir
karargah kurulmas tasarlanmtr.
50

Kbrs Anayasas, yukarda anlan antlama ile ayn gn, 06 Nisan 1960
tarihinde yrrle girmitir. Sz konusu antlama, anayasann iinde de yer
almtr.

Anayasann 181.maddesi, Garanti ve ttifak Anlamalarnn Anayasa
hkmnde olacana deinmekte, 182.maddesi, Zrih Anlamasdaki Temel
Hkmlerin hibir biimde deitirilemeyeceine atfta bulunmakta ve
185.maddesinde ise, Kbrsn hibir ekilde baka bir devlet veya yap ile
btnleemeyecei ya da ayrlk bamszln ilan edemeyecei vurgulanmaktr.
51

ki toplumun eitliini ve egemenliini salayan bu Anayasann, 36-
60.maddeleri, Cumhurbakannn Rum, Yardmcsnn ise Trk olmasn ve ikisinin
de kendi toplumlar tarafndan seilerek veto yetkisi kullanmasn ngrmektedir.
46-62 ve 63.maddeler, Bakanlar Kurulu ve Temsilciler Meclisinde iki toplum
arasnda kararlatrlan nfus orann belirlemektedir. 133-164.maddeleri, yarg
organlarn dzenlemekte ve 123.madde ise, Kamu Hizmetlerini %70 Kbrsl Rum,
%30 Kbrsl Trk orannda sonuca balamaktadr. Ayrca, 86-111.maddeleri
toplumlarn Cemaat Meclislerine deinmekte ve 173-177.maddeleri de yerel
ynetimleri ele almaktadr.
52

Anayasa maddeleri erevesinde, Kbrstaki dzenin, iki topluma federal
dzeyde birbirlerini denetleme imkan sunduunu, byk lde kendini ynetme
haklar tandn, din, eitim ve kltrel konularda blgesel zerklie dikkat
edildiini, bu erevede nfus oran gerei iki toplumun da eit kategoride
deerlendirildiini sylemek mmkndr.

50
Tuncer, Kbrs Sarmal, s.88.
51
52
87
87
Bugn yaanan gelimeler balamnda, Kbrsta mevcut iki toplumun eit
statye haiz olmas Trkiye ve Kbrs Trk Toplumu asndan ciddi anlamda nem
arz etmektedir. Zira, Yunanistan ve Rum Toplumu, 1960 dengesini ilerleyen yllarda
ykmann da tesinde, gnmzde dahi Kbrsl Trkleri, Kbrsn btnn
kapsayacak ekilde telaffuz ettikleri kendi devletleri ierisinde bir aznlk konumuna
sokmay amalamaktadrlar.

2.2.2. 1974 Bar Harekatn Gerekli Klan Nedenler

Kbrs Rum toplumu ve Yunanistan, 1960ta oluturulan bu dengeyi dnem
ierisinde hazmedememitir. Cumhurbakan Makarios, 1959 ylnda Londra
dnnde, yaplan anlamalardan duyduu rahatszl dile getirmi ve Zrih-Londra
dengesini deitirmek iin harekete geeceini ifade etmitir.

Makarios, 30 Kasm 1963 tarihinde ngiltere, Trkiye ve Yunanistandan,
Anayasann 13 temel maddesinin deitirilmesini talep etmitir.
53
Trkiye ve Kbrs
Trk Toplumu, Makariosun bu isteklerini kabul etmemi, bunun zerine Adada,
Trklere kar terr faaliyetleri yeniden balam ve Trk toplumunun byk bir
blm Lefkoann Trk kesimine snmak zorunda kalmtr.
54

Esasen Makariosus, Anayasada deiiklik taleplerinden nce, vergilerin
toplanmas, silahl kuvvetlerin dzenlenmesi, kamu hizmetlerine katlmn salanmas
ve iki toplumun ayr belediyelerinin snrlarnn belirlenmesi konularnda ilk
anlamazlklar ba gstermitir.
55

53
Trk toplumu tarafndan seilen Cumhurbakan Yardmcsnn veto hakknn iptali, ayr
belediyelerin kaldrlmas, idari ve ordu iindeki grevlerin nfus oranna gre yeniden dzenlenmesini
de ieren sz konusu deiiklik talepler iin bkz. Sabahattin Egeli, How the 1960 Republic of Cyprus
was Destroyed, stanbul, Kasta Yaynlar, First English Edition, June, 1991, s.31.
54
55
88
88
21 Aralk 1963 akam Lefkoada yaanan olaylar
56
kurulan denge ile
dondurulan atmalar tekrar balatmtr. Trkler, 1963 yl sonlarnda Rumlar
tarafndan devletten dlanmlar gettolarda yaamak zorunda braklmlardr.
Sosyo-ekonomik ynden tkenme noktasna getirilmeleri zerine kendi ynetimlerini
oluturma cihetine gitmiler ve 1960 anlamalar ile kurulan devletin organlarndan
ayrlmak durumunda kalmlardr.
57

Rum toplumu, Yunanistann desteiyle, enosis iin Trklerin yok edilmesini
amalayan Akritas Plan erevesinde kanl eylemlerine devam etmi ve 24-25 Aralk
1963 tarihlerinde savunmasz Trkleri ldrerek, Denya, Ayvasl ve illura kylerini
almtr. Literatrde Kanl Noel olarak da yer alan bu olaylar karsnda Trkiye,
Yunanistan ve ngiltereye danarak, Garanti Anlamasnn drdnc maddesi
gereince mdahale karar alm, fakat ngiltere ve Yunanistan bu karara olumlu yant
vermekten kanmtr. Bunun zerine Trk jetleri ilk olarak Lefkoa zerinde uyar
uuunda bulunmu ve ttifak Anlamas gereince Adada bulunan Trk Kuvvetleri
de ihtiyaten Lefkoa-Girne yolunu denetim altna almtr. ABDnin tavr ise, bar
zm temelinde garantr lkenin her hareketini destekleyecei ynnde
olmutur.
58

27 Aralk 1963 tarihinde, ngiliz generalin komutas altnda garantr lkelerin
askerlerinden oluan bir kuvvet Bar Koruma Gc ismi altnda Adada greve
balam ve Yeil Hat izgisi izilmitir.
59

56
Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt-I, stanbul, letiim Yaynlar, I.Bask, 2001,
s. 722. Olaylar, Lefkoann bir Trk mahallesinde devriye gezen Kbrsl Rum polisin, Kbrsl
Trklerin bulunduu bir arabay durdurarak arama yapmak istemesi ve arabada bulunanlarn buna kar
kmas zerine, olay yerine gelen Kbrsl Trklerin polisle atmaya girmeleri ve bir Trk bayann
lmesi sonucunda balamtr.
57
.Reat zkan, D Politika, D Kapnn D Mandal, stanbul, nar Yaynlar, I.Bask,Ekim,
1996, s.138. ve Grel, Tarihsel Boyut inde, s.57.
58
59
89
89
Makariosun, 1964 yl Ocak aynda ttifak ve Garanti Anlamalarn fesh
ettiini aklamas zerine, Trkiye ve ngiltere tek tarafl feshin geerli olmadn
beyan etmilerdir.
60

Toplumlararas atmalarn tm iddetiyle devam etmesi ve Kbrsa zm
bulunamayacann anlalmas zerine ngiltere, 15 ubat 1964 ylnda BM
Gvenlik Konseyine bavurmutur. 04 Mart 1964te kabul edilen BM Gvenlik
Konseyinin 186 sayl karar ile Adaya BM Bar Gcnn yerletirilmesine karar
verilmitir.

Ancak, yukarda deinilen Yeil Hatn izilmesi ve Bar Gcnn gelmesi
atmalara engel olmamtr. Trkiye, bu gelimeler karsnda 1964 Haziran aynda
Kbrsa mdahale karar alm, ancak ABD Dileri Bakan tarafndan,
yardmclarnn bilgisi dahilinde kaleme alnan, Trk siyasi hayatnda Johnson
Mektubu olarak yer edinecek mektupla bu karardan vazgemitir.
61

Rumlarn, Grivasn da Adaya dnmesiyle, Trklere ynelik uyguladklar
terr ve iddet faaliyetleri, 1964 Austos aynda meydana gelen Erenky olaylar ile
doruk noktasna kmtr.
62
Garanti Anlamas uyarnca, NATO ve BMye bavuru
sonrasnda Trk uaklar Kbrs zerinde, 07 Austos 1964te ihtar uuu yapm, 08-
09 Austos 1964 gn de Rum mevkilerini bombalamtr.
63
Bu olayn, Trkiyenin
Adaya ilk fiili mdahalesini tekil ettiini sylemek yanl olmayacaktr.

1964 ylnda, Yunanistan siyasi hayatnda deiiklik yaanm ve 1955ten
beri Yunanistan yneten Karamanlis iktidardan ayrlarak yerine Georgios
Papandreou
64
gelmitir. Papandreounn iktidar olmasyla, Kbrs konusu yeniden

60
Snmezolu, Trkiye-Yunanistan likileri, s.81.
61
Glcan, Kbrs: Dou Akdenizde, s.143. ve Aydodu, Kbrs Sorunu, ss.65-66.
62
Sabahattin smail, 20 July Peace Operation Reasons-Development and Consequences, stanbul,
Kasta Yaynlar, First English Edition, 1989, s.110.
63
Melek M. Frat, 1960-71 Aras Trk D Politikas ve Kbrs Sorunu, Ankara, Siyasal Kitabevi,
I.Bask, ubat, 1997, ss.125-139.
64
PASOK Partisi Genel Bakan Georgios Papandreounun dedesi.
90
90
alevlenmitir.
65
Trk Dileri Bakanl kaynaklar, bu dnemde Yunanistan
tarafndan Adaya gizlice 20.000 kadar asker kartldn vurgulamaktadr.
66
Daha
sonra iki lke arasnda 1967 ylnda yaplacak mutabakatla sz konusu askerlerin
Adadan ayrlmalarnn talep edilii, Trk Dileri Bakanlnn vurgusunu
dorulamakta ve hakl klmaktadr.

Kbrsta sorunun devam etmesi nedeniyle NATO Gney Kanadnda
zayflamay gze alamayan ABD, 1964 yl Temmuz ayndaki Cenevre grmeleri
sonucunda Acheson plann taraflara sunmutur. Bu plan dorultusunda, Adann
Kuzey Dousundaki Karpaz Burnunda Trkiyeye bir s verilmesi, yerel zerklie
sahip bir iki Trk Kantonunun oluturulmas ve Yunanistann, Trkiyeye
Akdenizden gelebilecek bir saldr karsnda gvenliini salamas maksadyla Meis
Adasn brakmas ngrlmtr. Trkiye, Acheson Plann grmeye deer
bulmutur.
67
Yunanistan ilk etapta plana olumlu bakm, ancak Makariosun,
Acheson Plann, Adann taksimi olarak nitelendirip reddetmesi temelinde,
Papandreouda ayn gr izlemitir. Dier bir deyile, Yunan-Rum taraf Kbrsda
s karlnda enosis demek olan Acheson Plann reddetmitir.
68

BM Genel Sekreteri, 16 Eyll 1964 tarihinde, Galo Plaza Lassoyu arabulucu
olarak grevlendirmitir. Anlan, bu erevede, Ekim ve Kasm aylar ierisinde
Trkiye, Kbrs, Yunanistan, ngiltere ve ABDde bir dizi istiarelerde bulunmu ve
26 Mart 1965 tarihinde grlerini ieren raporunu taraflara sunmutur. Trkiye sz
konusu raporu, Kbrsl Trklere aznlk haklar sunmas erevesinde kabul
etmemitir.
69

65
66
Trk Dileri Bakanl, Kbrs Sorunu,Ankara, 1998, ss.2-3. (Resmi nternet Sitesi - Baklan Tarih:
20 Nisan 2005) http://www.mfa.gov.tr
67
H.Fahir Alaam, Kbrs Sorunu, Acheson Plan ve smet nn, (Ed.) Turhan Frat, D
Politikamzn Perde Arkas, 23 Bykelinin Olaylara Bak, Ankara, mit Yaynclk, I.Bask,
Kasm, 2005, ss.23-26.
68
Frat, 1960-71 Aras Trk, ss.135-138. ve Grel, Tarihsel Boyut inde, s.61.
69
91
91
15 Temmuz 1965 tarihinde Georgios Papandreou, Kral II.Konstantin ile
Savunma Bakan ve Genelkurmay Bakannn deitirilmesi konusunda
anlamazla dm ve bu anlamazlk lkeyi uzun sre aznlk hkmetlerinin
ynetmesine ve ardndan askeri darbenin gelmesine salk vermitir.
70
21 Nisan
1967de bir grup albay darbe ile ynetime el koymutur.

Babakan Demirel, Albaylar Cuntasnn grme nerisini kabul etmi ve
Demirel ile Babakan Kollias, 09-10 Eyll 1967de Kean ve Aleksandroupolis
(Dedeaa)te bir araya gelmilerdir. Grmelerde Yunan taraf; Kbrsn
Yunanistan ile birletirilmesine karlk Trklere aznlk haklar tannmas ve Trk-
Yunan snrnda baz deiiklikler yaplmasn teklif etmi, ancak Trk taraf bu
nerileri kabul etmeyerek, 1959 dzenlemesine geri dnlmesi veya ifte enosise
gidilmesini dile getirmitir. Taraflarn tutumlar nedeniyle grmelerden herhangi
bir sonu kmamtr.
71

Albaylar Cuntas, Kean-Dedeaa grmelerinden sonu alamaynca
Kbrs meselesine, Kbrsn Yunanistanla birlemesinden baka zm bulunamaz
siyasasn gderek,
72
Rum toplumunun silahlandrlmasn arttrm ve kanl
eylemlere yeniden balamtr.

15 Kasm 1967 tarihinde, Grivas ynetimindeki Rum Milli Muhafz Ordusu,
Geitkale ve Boazii kylerine, basit bir sebeple saldrm ve 28 Kbrsl Trk
ldrm,
73
iki Trk de yaralanmtr. Bu gelimeler sonrasnda, Trkiyenin Kbrsa
mdahale edeceini sezinleyen ABD, Amerikan Bakannn zel olarak
grevlendirdii Cyrus Vancen katklaryla bir uzlama salanmas iin aba

70
Andreas G.Papandreou, Namlunun Ucundaki Demokrasi, Ankara, Bilgi Yaynevi, I.Basm, 1977,
ss.250-259.
71
Uslu, Trk Amerikan, ss.201-205.
72
Cemalettin Takran, Kbrs Meselesinde Son Durum ve Muhtemel Gelimeler, (Der.) enol
Kantarc, Kbrs Laboratuar, stanbul, Aktel Yaynlar, I.Bask, Nisan, 2005, s.97.
73
Sz konusu olay, Rumlarn stratejik neme haiz Boazii-Geitkale yolunu kontrol altna alma
arzularndan kaynaklanmtr. Bkz. Candemir nhon, Kbrsta Boazii ve Geitkale Kylerine Rum
Saldrs (15 Kasm 1967), (Ed.) Turhan Frat, D Politikamzn Perde Arkas, 23 Bykelinin
Olaylara Bak, Ankara, mit Yaynclk, I.Bask, Kasm, 2005, ss.27-37.
92
92
gstermeye balamtr. C.Vance arabuluculuunda, 30 Kasm 1967de Trkiye ile
Yunanistan arasnda Kbrstaki bunalmn almas iin bir mutabakata eriilmi,
Trkiyenin mdahale hazrlklarn durdurmas karlnda, Yunanistan 1964 ylnda
Adaya soktuu askerlerini ve General Grivas geri ekmeyi kabul etmitir.

Makarios, Albaylar Cuntas ile mevcut olumsuz ilikileri erevesinde, Yunan
askerlerinin ekilmesine ses karmamtr. Ancak, uzlama gerei Geitkale ve
Boazii kylerinde ldrlen Trklerin ailelerine denmesi gereken tazminat
verilmemi ve Rum Milli Muhafz Ordusu datlmamtr.
74

Yunanistan, 1964-1967 yllar arasnda enosisi, Trkiyeye ramen ve
Trkiyenin askeri alandaki zayfl erevesinde, ciddi anlamda olas grmtr.
Dnem ierisinde Adaya gnderilen Yunan tmeninden medet umulmu, hatta
Yunan toplumunun baz kesimleri, Trkiyenin enosisin eninde sonunda
gerekleecei fikrini kabul ettiine inanmlardr.
75

Ancak gelinen noktada, Kbrs Trkleri, 28 Aralk 1967de Geici Kbrs Trk
Ynetimini kurmulardr. Ynetimin bakanlna Dr. Fazl Kk getirilirken, Rauf
Denkta bakan yardmcs olmutur.
76

03 Haziran 1968 tarihinde Denkta ile Rum temsilci Glafkos Klerides
arasnda, Kbrs sorununa bar bir zm bulunmas amacyla, BM Genel
Sekreterinin giriimleri sonucunda ve Genel Sekreter Kbrs zel Temsilcisi
B.F.Osorio-Tafalln da katld toplumlararas grmeler balam, ancak 20 Eyll
1971 tarihinde tkankla uramtr. Bu tarihin, 1967de Adadan ayrlmak zorunda
kalan Grivasn gizli olarak tekrar geli ylna tekabl etmesi olduka dikkat ekicidir.

74
Aydodu, Kbrs Sorunu, ss.91-95. ve Grel, Tarihsel Boyut inde, s.62.
75
Emilis Ikionomou, Kipros, Dinami Kai Adinamia Tis Elladas, H Pos Borei Na Lithi To Kipriako
Provlima, Simerini, Lefkoa, 17 Austos 1998, s.3. (Makale balnn tercmesi: Kbrs,
Yunanistann Gc ve Zafiyeti veya Kbrs Sorunu Nasl zmlenebilir) Sz konusu gazete EOKA-
B izgisinde olup, DISI Partisi eilimlidir. Gnlk tiraj yaklak 10 bin civarndadr. Anlan yayn ve
DISI Partisi hakknda bkz. Iklar, Egede Casus, s.36 ve s.43.
76
93
93
Toplumlararas istiareler, 08 Haziran 1972den itibaren BM Genel
Sekreterinin abalar dorultusunda geniletilmi grmeler olarak yeniden
balam ve 1974 Temmuz aynda Makarios ile Grivas taraftarlar arasndaki
ekimeler nedeniyle son bulmutur.
77

Kbrsl Rumlarn gznde son derece karizmatik bir lider konumunda
bulunan Makarios, Yunanistann etkisinde kalmayarak, zellikle 1967 yl
sonrasnda izledii, kendine zg politika sebebiyle Cuntann ar ularnn hedefi
haline gelmitir. Cunta tarafndan kendisinin ynelik Ermis ve Apollon suikast
planlar hazrlanm ancak baarya ulalamamtr.
78

Papadopoulos ynetimi, 1973 Kasmnda, 1963-1964 yllarnda Kbrsta
Milli Muhafz Ordusunda grevli bulunduu srada Makriosa Kbrsl Trklere
kar Adann her yerinde aniden saldrya geerek, Trkleri yok etmeyi neren
oannides nderliindeki bir baka subaylar grubu tarafndan devrilmitir. 15
Temmuz gn, Kbrsta EOKA-B tarafndan bir darbe dzenlenmi, Makarios
kaarak ngiliz slerine snm, Malta zerinden ngiltereye gemi ve Cuntann
setii Nikos Sampson Kbrs Elen Cumhuriyetini ilan ederek Cumhurbakan
olmutur.
79

Trkiye bu gelimeyi, hukuk d bir askeri ynetimin kurulmas olarak
deerlendirmi ve Adada bozulan dzenin yeniden salanmas maksadyla garantr
devlet hakkn kullanarak mdahale kararn almtr.
80

Babakan Blent Ecevit, Sampson darbesini rendikten sonra seyahatini
yarda keserek Ankaraya dnm, parti nderleriyle grm, Milli Gvenlik
Kurulu ve Bakanlar Kurulu toplanm, hkmet Garanti Anlamasnn iletilmesine

77
Aydodu, Kbrs Sorunu, ss.120-121. ve Ertekn, The Cyprus Dispute, ss.25-26.
78
Kouloumbis, Kipriako, Lathi, ss.29-31.
79
80
94
94
karar vermitir.
81
Adaya karma harekat karar, 15 Temmuz 1974 gecesi alnmtr.
te yanda Makarios, BMye bavuruda bulunarak darbenin arkasnda Atinann
olduunu ileri srm ve Yunanistan ikayet etmitir.
82

Trkiye, karma harekat balamadan nce dier garantr devletlerden biri
olan ngiltere ile diplomatik aba ve ortak mdahale iin grme talebinde bulunmu
ve Babakan Ecevit, 17 Temmuz 1974 tarihinde ngiltereye gitmitir. ngiltere
ziyaretinden sonu alnamamas nedeniyle Trkiye, mdahale kararn kesin olarak
aklam ve darbenin arkasnda Yunanistann bulunmas temelinde bu lkenin
grne bavurulmamtr.

Ancak bugn, ngiltere Dileri Bakanlnn, sz konusu dneme ilikin
ariv belgelerinin aklanmasyla, Babakan Ecevitin ngiltereden sonra Atinaya da
bavuruda bulunarak Kbrstaki darbeye birlikte mdahale teklif ettii ve bu teklifin
Atina tarafndan reddedildii ynndeki bilgiler tartmalarn yeniden alevlenmesine
neden olmutur.
83

Yunanistan, yaanan bu gelimeleri, karlar dorultusunda Kbrsn iileri
olarak deerlendirmi ve sessiz kalmay yelemitir.
84

Trkiyenin kesin tavr karsnda ABD devreye girerek, Dileri Bakan
Yardmcs Joseph Siscoyu Ankara ve Atinaya gndermitir. Joseph Sisco,
Trkiyenin taleplerini oannidese aktarm, ancak soruna herhangi bir zm
getirilememitir.
85

81
Ercment Yavuzalp, Liderlerimiz ve D Politika, Ankara, Bilgi Yaynevi, I.Basm, Eyll, 1996,
ss.158-160.
82
Denkta, The Cyprus, ss.180-188.
83
Yorgo Krbaki, Ecevit, Atinaya Kbrsa Birlikte Mdahale nermi, Hrriyet, 30 Aralk 2005,
s.20.
84
Kouloumbis, Kipriako, Lathi, s.51.
85
Grel, Tarihsel Boyut inde, s.64. ve Mtercimler, Bilinmeyen Ynleriyle Kbrs, ss.147-
152.
95
95
2.3. 1974 Bar Harekat ve Sonras
2.3.1. 1974 Bar Harekat

Trk Silahl Kuvvetleri, 20 Temmuz 1974 gn sabah saatlerinde Bar
Harekatn balatmtr. Girnenin batsna karlan Trk birlikleri, Lefkoann
kuzeyine indirilen birliklerle temas kurmu
86
ve Trkiye, 20-22 Temmuz tarihleri
arasnda gerekletirdii harekat sonrasnda elde ettii blge ile Trklerin gvenlik
kayglarnn giderilmesini siyasal ve diplomatik yollarla salayabileceini dnerek,
23 Temmuz 1974te BMnin atekes arsna uymutur. lk harekat ile Sampson
ynetimi km
87
ve Kbrs Rum Temsilciler Meclisi Bakan Glafkos Klerides
Rum toplumunun nderliine getirilmitir.

lk Bar Harekat sonrasnda ABD tarafndan atmalarn yeniden
balamasn nlemek maksadyla balatlan diplomatik giriimler ve BM Gvenlik
Konseyinin 353 sayl, Kbrsta anayasal dzenin yeniden kurulmas iin Trkiye,
ngiltere ve Yunanistann grmelere balamasn ieren karar gerei, 25 Temmuz
1974te Cenevrede ABD, SSCB ve BMnin gzlemci olarak katld grmeler
balamtr. 25 Temmuzda yaplan ilk konferansta taraflar ok az konuda gr
birliine varmlar, atekes koullarna uyulaca teminatn vermiler ve Yunan
kuvvetlerinin Trk blgelerinden ekilmesine karar almlardr.
88

08-13 Austos tarihlerinde yaplan Cenevre Konferansnn ikinci ayanda,
Kbrs Trklerini temsil eden Rauf Denkta, federal yap ierisinde iki kesimli
otonom blgelerin oluturulaca yeni bir anayasa talep etmi, Trk Dileri Bakan
Turan Gne ise, kendi ismiyle anlacak, alt blgede Trk Kantonlarnn
oluturulmasn nermitir.
89
Adann %30unun Trklere braklmasn ngren sz
konusu iki teklif de, Kbrsl Rum temsilci Glafkos Klerides tarafndan reddedilmitir.

86
87
Glcan, Kbrs: Dou Akdenizde, s.144. ve Tuncer, Kbrs Sarmal, s.110.
88
Cenevre Deklarasyonu iin bkz. Aydodu, Kbrs Sorunu, ss.136-137. ve Ertekn, The Cyprus
Dispute, ss.248-249.
89
Kouloumbis, Kipriako, Lathi, ss.62.
96
96
13 Austosda grmelerdeki tansiyon ykselmi ve 14 Austosda herhangi bir
neticeye varlamadan sona ermitir.

Rum tarafnn Cenevrede yaynlanacak ortak deklarasyona, Trklere
uluslararas camia tarafndan yaplacak basklar dnerek, zaman kazanma amacyla
imza atmay geciktirmesi, ilk konferans sonrasnda varlan uzlama erevesinde
Yunanistan desteindeki Milli Muhafz Ordusu Kuvvetlerinin Trk blgelerinden
ekilmemesi, bu sre zarfnda silahlanmaya devam ederek mayn deme faaliyetleri
ve ilk harekat sonrasndaki Kbrsl Trklerin rahatlkla vurulabilir konumu, 14
Austos 1974 gn balayan ikinci harekatn temel nedenleri olmutur.
90

kinci harekat ile, bugnk Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin topraklarn
oluturan blge denetim altna alnm, 16 Austos 1974te atekes ilan edilmi ve
taraflar buna uymulardr.
91
Trkiye tarafndan gerekletirilen ilk mdahale
uluslararas kamuoyu nezdinde hakl bulunarak sessiz kalnrken, ikinci mdahale
tm dnya devletleri ve uluslararas rgtler tarafndan knanmtr.
92

Ancak ABD, harekat karsnda, Trkiyeye ynelik silah ambargosu
uygulamakla beraber, olumsuz ynde resmi bir politika gtmeyerek, Bar Harekat
ile Kbrsn bamszl ve toprak btnlnn ihlal edildiine ynelik herhangi
bir aklamada bulunmamtr.
93

Yunanistan ve Kbrsl Rumlar ABDnin bu tavrn, Trkiye yanls olarak
deerlendirmiler ve Kbrsta, ABDye kar yaplan gsterilerde Lefkoa
Bykelisi Roger Daviesi ldrmlerdir.
94

90
Necatigil, The Cyprus Question, ss.96.101.
91
Aydodu, Kbrs Sorunu, s.143.
92
93
Uslu, Trk Amerikan, s.301.
94
Kouloumbis, Kipriako, Lathi, ss.64 -67.
97
97
kinci harekat sonrasnda, BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim, 25-26 Austos
1974 tarihlerinde Kbrsa giderek iki tarafla grmelerde bulunmu ve bu
grmeler erevesinde zemini hazrlanan BM Kbrs zel temsilcisi nezdinde
Denkta-Klerides toplantlar yaplmtr. nsani konular ieren sz konusu
toplantlar neticesinde karlkl sava esirlerinin serbest braklmas konusunda
uzlamaya varlmtr.
95

Kbrs Bar Harekat, Yunanistanda Cuntann iktidar kaybetmesine ve
demokrasinin yeniden domasna sebep olmutur. Fransada srgnde bulunan
Konstantin Karamanlis harekat sonrasnda Yunanistana dnerek demokratik
hkmeti kurmutur.
96
Yunanistan, Trkiyenin Kbrsa mdahalesi sonrasnda
Trakya snrna asker ymasna ramen, Trkiye ile sava gze alamam ve Bar
Harekatn, NATOnun askeri kanadndan ekilerek protesto etmekle yetinmitir.
97

Oluturulan yeni dzen erevesinde Trkiye, bundan byle Adadaki mevcut
durumun iki toplumlu ve iki blgeli corafi federasyona dayal olarak
deerlendirilmesi savn benimseyerek, 1960 anlamalar erevesinden ziyade
1974ten sonra ortaya kan fiili durum temelinde zm arayna ynelmitir.
98

Kbrs Trk toplumu, Bar Harekat sonrasnda kendisini, Otonom Kbrs
Trk Ynetimi ismi altndaki idari yapyla ynetmitir. Ancak bu yapnn Kbrsl
Trklerin ihtiyalarn gidermemesi neticesinde, 13 ubat 1975 tarihinde Kbrs Trk
Federe Devleti (KTFD) ilan edilmitir. KTFDnin kurulmasyla, Kbrsl Rumlar ve
uluslararas kurumlarla grmelere daima ak olunduu deklare edilmi, devletin
nihai kurulu amacnn Kbrs Rum Toplumu ile iki blgeli bir federasyon
erevesinde birlemek olduu vurgulanmtr. Ancak bu aklamalar ve gdlen
temel hedefe ramen, KTFDnin ilan 12 Mart 1975 tarihinde, BM Gvenlik Konseyi

95
Denkta, The Cyprus, s.75. ve Aydodu, Kbrs Sorunu, ss.144 -145.
96
Sleyman Ko, Dnden Bugne Kbrs Sorunu ve Stratejik Yaklamlar, stanbul, IQ Kltr
Sanat Yaynclk, nceleme Aratrma Dizisi No:93, I.Bask, Mays, 2005, s.236.
97
Grel, Tarihsel Boyut inde, s.65. ve Aydodu, Kbrs Sorunu, s.143.
98
Glcan, Kbrs: Dou Akdenizde, ss.144 -145.
98
98
karar ile knanm ve iki toplumun eitlik temeli zerinde mzakerelere devam
ngrlmtr.
99

BM Genel Sekreterinin, 28 Nisan 1975 tarihinde, iyi niyet giriimi
erevesinde hayata geirdii grmelerin ilk etab, 03 Maysta balam, 05
Haziranda ikinci tur olarak devam etmitir. 31 Temmuz 02 Austos tarihleri
arasnda yaplan nc tur grmelerin sonunda Nfus Mbadelesi Anlamasna
varlmtr. Bu anlama erevesinde, yaklak 65.000 Trk, Gneyden Kuzeye
gemitir. Sz konusu grmeler ve varlan mbadele anlamas, Bar Harekat
sonrasnda tekrar Kbrsa dnen Makariosu kendi halknn hedefi konumuna
getirmitir. Grmelerin drdnc etab New Yorkta 08-10 Eyll 1975 tarihlerinde
gerekletirilmi, ancak Glafkos Kleridesin, Trk tarafnn toprak konusunda yapc
nerileri olmamasn bahane etmesi neticesinde durdurulmutur. Trk ve Yunan
Dileri Bakanlarnn, 12 Aralk 1975 tarihinde Brkselde vardklar uzlama
erevesinde, grmelerin beinci etab, be ay gecikmeli olarak 17 ubat 1976
tarihinde dzenlenmi, fakat herhangi bir sonu alnamamtr. Be etapta
gerekletirilen Viyana grmeleri iki kesimli federal yapnn temellerini atm, bu
erevede Kbrsl Rumlar tarafndan eitli eletirilere mahkum edilmitir.
100

Denktan, 09 Ocak 1977 tarihinde, Makariosa gnderdii mektup
sonrasnda balayan grmeler, 12 ubat 1977 gn BM Genel Sekreterinin
gzlemcilii altnda imzalanan drt maddelik doruk anlamasyla
101
sonulanmtr.
Makarios, sz konusu anlamay imzalam olmas nedeniyle, halefi Spiros Kipriyanu
tarafndan ciddi anlamda eletirilmitir.
102

31 Mart 07 Nisan 1977 tarihleri arasnda, Viyanada, Denkta ile Makarios
yeniden bir araya gelmiler, ancak doruk anlamasnda yer alan iki blgelilik

99
Aydodu, Kbrs Sorunu, ss.151-153. ve Glcan, Kbrs: Dou Akdenizde, s.145.
100
Denkta, The Cyprus, ss.80-82. ve Aydodu, Kbrs Sorunu, ss.153-156.
101
Doruk Anlamasnn maddeleri iin bkz. Anl een, Kbrs kmaz, stanbul, Toplumsal
Dnm Yaynlar No:312, Aratrma ve nceleme No:119, I.Bask, Eyll, 2005, s.268.
102
Rauf R.Denkta, Kbrs Girit Olmasn, stanbul, Remzi Kitabevi, I.Basm, Kasm, 2004, ss.48-50.
99
99
konusundaki farkl gr ve yorumlar sebebiyle uzlamaya varamamlardr.
Makariosun, 1977 yl Austos ay bandaki vefat sonrasnda Gney Kbrs Rum
Ynetimi (GKRY) liderliini Kipriyanu stlenmitir. BM Genel Sekreterinin
gzlemcilii altnda, 19 Mays 1979da, Denkta ile Kipriyanu bir araya gelerek 10
Nokta Anlamasn imzalamlardr.
103

Rum tarafnn, 15 Haziran 1979 tarihinde, yaplan toplumlararas
grmelerde Trk tarafna ynelik ambargoyu kaldrmayarak, 10 Nokta
Anlamasnn altnc maddesini ihlal etmesi ve iki blgelilie ilikin prensibi kabul
etmemesi temelinde sonuca ulamak mmkn olmamtr.
104

2.3.2. 1980-1990 Arasndaki Gelimeler

Rum Kesimi, 1980 sonrasnda sorunu uluslararas platforma ekme abalarna
hz vermitir.
105
09 Austos 1980 tarihindeki toplumlararas grmelerde, Trk taraf
halklar aras eitlik ve iki kesimlilik ilkelerinin dile getirilmesi erevesinde, BM
Genel Sekreteri Kurt Waldheimin nerilerini hemen kabul etmi, ancak Rum taraf
iki toplumluluu benimsemesine ramen iki kesimlilii reddetmitir.
106
Sz konusu
grmeler, 1983 yl Nisan ayna kadar devam etmi ve Rumlarn, Trkleri
kendilerine eit bir toplum olarak grmeyi kabul etmemeleri erevesinde netice
alnamayarak son bulmutur.

Belirtilen sre zarfndaki grmelerde, Trk taraf iyi niyet gstergesi olarak
topraklarnn %30lara kadar indirilmesini de ieren eitli tekliflerde bulunmu,
ancak Rumlar, Trk tarafnn, sunulan nerileri eninde sonunda kabul etmeyecei
dncesi ierisinde hareket ederek zaman kazanma politikas gtmlerdir.
107

103
Tuncer, Kbrs Sarmal, ss.115-116. ve 10 Nokta Anlamasnn maddeleri iin bkz. een,
Kbrs kmaz, s.269.
104
105
106
107
100
100
GKRY, 1983 ylnda, tek yanl olarak sorunu BM Genel Kuruluna
gtrmtr. Genel Kurul tarafndan, 13 Mays 1983te, alnan 253 sayl karar ile
Adadaki igalci glerin ekilmesi, mltecilerin eski yerlerine dnmeleri ve
meselenin zm iin uluslararas konferansn toplanmas talep edilmitir.
Yunanistann grlerini destekler nitelikteki bu karar sonrasnda, Trk taraf
grmelere katlmay reddetmitir.
108

Sz konusu kararn, byk oranda, BM Gvenlik Konseyinin, srail ve
Msrn saldrgan tavrlar karsnda, 22 Kasm 1967 tarihinde kabul ettii 242 sayl
Sava yoluyla toprak alnmas kabul edilemez ilkesi erevesinde verildiini
sylemek mmkndr. Ancak, Kbrs meselesindeki gelimelerin, bu ilkeyi oluturan
gereklerden tamamen farkl olduunun gz ard edilmesi ve Trkiyenin bu yndeki
giriimlerinin kale alnmamas, Kbrsl Trklerin, hakl olarak, bundan byle
grmelere katlmama politikas benimsemelerine sebep olmutur. Ayrca, sz
konusu kararla, 1977-1979 anlamalarnn uygulanmas ihtimalinin baltalandn
sylemek yanl olmasa gerektir.

te yandan Trk toplumu aleyhine alnan bu karar sonrasnda, Rum Kesimi
ve Yunanistan, Trk toplumunun uzlamaz olduu sylemi ile uluslararas arenada
destek bularak siyasi adan glenmitir.
109

Kbrs Rum toplumunun, tm dnyann tand bir devlet olmann verdii
hareket serbestisi iinde, uzlamaz taraf konumunu devam ettirmesi nedeniyle, Kbrs
Trk toplumu, kendi kaderini tayin etme hakkn kullanarak, KTFD Meclisinin oy
birlii neticesinde, 15 Kasm 1983 tarihinde, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti
(KKTC) ilan edilmitir. Bamszlk bildirisinde yine iyi niyet gstergesi olarak iki
kesimli federal bir zme taraftar olunduu aklanmtr.
110

108
109
110
Denkta, Kbrs Girit, ss.63-71.
101
101
Ayrca, BM ilkelerine bal kalnaca, hibir blokta yer alnmayarak
bamsz bir d politika izlenecei, ittifak anlamalarn geerliliini koruduuna
inanld, kurulan devletin iki eit halkn ortak bir federasyon ats altnda
birlemesine engel olmad deklare edilmitir.
111

KKTCnin ilan edilmesiyle konu, iki toplum arasndaki bir mesele olmaktan
km ve her ne kadar KKTC, Trkiye dnda, baka hibir lke tarafndan
tannmasa da, iki devlet arasndaki bir sorun halini almtr. KKTC kurulduu gnden
bugne dein, uzlama ynnde iyi niyet gsteren etkin taraf olmutur.

Kurulmas sonrasnda, KKTCnin temel politikasnn, Trkiyenin etkili
gvencesinin devam, iki blgeli iki toplumlu bamsz, merkezi hkmetin yetkileri
snrl, federal yapya sahip, ortak bir devletin kurulmas olduunu sylemek
mmkndr. KKTCnin sz konusu politikas, almann ileriki blmlerinde ele
alnacak kk deiiklikler dnda bugn de aynln korumaktadr.

BM Gvenlik Konseyi, KKTCnin ilan zerine, 18 Kasm 1983 tarihli 541
sayl kararyla, bu lkenin varlnn yasal olmadn ilan etmi,
112
bu erevede
KKTCyi Trkiye dnda tanyan olmamtr. Yunanistan, KKTCnin kurulmasna
tepki gstererek konuyu eitli uluslararas kurululara tamtr.
113

KKTCnin kurulmasyla kesilen grmeler, 02 Ocak 1984te Denktan BM
Genel Sekreteri Perez de Cuellara sunduu iyi niyet nerileri ile yeniden balamtr.
Sz konusu iyi niyet nerileri erevesinde Denkta; Mara konusunda atlabilecek
admlar, Lefkoa uluslararas havalimannn almas, kayp ahslar komitesinin
almaya balamas ve iki toplum arasnda ibirlii yaplabilecek konulara deinmi,

111
Melek Frat, 1980-1990 Yunanistanla likiler, (Ed.) Baskn Oran, Trk D Politikas
II.Bask, 2002, ss.107-108.
112
Hseyin Iksal, Kbrs Sorunu ve Annan Plan Ekseninde zm nerileri, (Ed.) rfan Kalayc,
Kbrs ve Gelecei, Ekonomi-Politik Bir Tartma, Ankara, Nobel Yaynlar, I.Bask, Aralk, 2004,
s.63.
113
102
102
ancak Rum taraf, sadece Denktan bu nerilerini reddetmekle kalmam, ayn
zamanda Genel Sekreterin gndeme getirdii Mara konusuna da olumlu
yaklamamtr. Rum tarafnn grmeler devam ederken sergiledii isteksiz tavrlar,
Trkiye ile KKTC arasndaki ilikilerin Bykelilik seviyesine ykseltilmesine
neden olmutur.
114

Trkiye ile KKTC arasnda diplomatik iliki kurulmas, BM Gvenlik
Konseyinin 550 sayl karar ile geersiz saylmtr. Rum lider Kipriyanunun,
KKTCnin bamszlk ilan nedeniyle, karlkl grmeler masasna oturmama
karar zerine, 1984 yl Austos aynda BM Genel Sekreteri nezdinde adet dolayl
grme yaplm ve iki lider arasnda yeni bir zirve tertiplenmesi kararlatrlmtr.
New Yorkta, 10 Eyll 1984 tarihinde, balayan dolayl grmelerin ikinci turunda,
bir sonraki mzakerelerin 15-26 Ekim 1984te dorudan grmeler eklinde
dzenlenmesine karar verilmitir. Sz konusu grmelerin son turu ise, 26 Kasm
1984te gerekletirilmitir. Grmeler sonunda BM Genel Sekreteri, taraflara bir
metin sunmu ve 17 Ocak 1985 tarihinde New Yorkta bir araya gelmelerini
salamtr.

Rauf Denkta, sz konusu metni imzalamak zere New Yorkta bulunduunu
aklam, ancak dolayl grmeler sonrasnda Yunanistana giden Kipriyanu,
dnemin Babakan Andreas Papandreounun talimatyla tasla imzalamak yerine
kesinletirmek ve belirli maddeleri tekrar grmek zere ABDye geldiini beyan
etmitir.
115

Genel Sekreterin hazrlad taslak dorultusunda, ABDnin basklar,
Trkiyenin uluslararas arenadaki konumu ve zm iin dnemin Babakan Turgut
zaln srarl davranlar erevesinde Denkta, toprak konusunda %30un altna
inmi, rotasyonlu cumhurbakanl uygulamasndan vazgemi ve Trkiyenin
gvencesi yerine uluslararas garantiyi kabul etmitir. Ancak, Kipriyanunun

114
115
103
103
taleplerinde direterek konuyu kastl olarak uzlamazla srklemesi temelinde New
York grmelerinde herhangi bir anlamaya varlamamtr.
116

BM Genel Sekreteri Perez de Cuellar taraflara, 29 Mart 1986da Kbrs
zerine Anlama Tasla
117
ad altnda yine federal zm n gren yeni bir belge
sunmu, sz konusu tasar KKTC tarafndan tmyle kabul edilirken, Rum taraf
Trk askerinin Kbrstan ekilmesi, Bar Harekatndan sonra Kbrsa yerleenlerin
Trkiyeye dnmesi, hareket zgrlnn salanmas gibi taleplerde bulunarak, 10
Haziran 1986 tarihinde tasla reddettiini aklamtr. Ancak sz konusu cevap ile
Rum taraf BM Genel Sekreterince uzlamaz taraf olarak nitelendirilmitir.
118

Avrupa Topluluu ve GKRY, 22 Mays 1987 tarihinde Gmrk Birliini
balatmlar ve protokol, 01 Ocak 1988de tm Aday kapsayacak ekilde yrrle
girmitir. 21 ubat 1988 tarihinde Rum kesiminde yaplan seimlerde Yorgo Vasiliou
rakiplerini geride brakarak yeni bakan olmutur.
119

Vasiliou, i adam kimlii temelinde, tm mitlere ramen Kbrs konusunda
Kipriyanudan farkl bir yaklam sergilememitir. Kbrsl Trkleri aznlk olarak
grm ve ilk etapta Denkta muhatap olarak kabul etmemitir.
120
BM Genel
Sekreterinin arabuluculuu erevesinde, 1988 yl Eyll ve Kasm aylarnda ilki
Cenevre ve ikincisi New Yorkta yaplan doruk toplantlarnda, Trk tarafnn svire
sistemine yakn bir yap nermesine karlk, Rum tarafnn Kbrsn askerden
arndrlmas ve Gvenlik Konseyinin gvencesi altna alnmas talebi, taraflarn
ortak noktada uzlamalarna engel olmutur.
121

116
117
een, Kbrs kmaz, s.17.
118
Tuncer, Kbrs Sarmal, ss.128-129. ve Aydodu, Kbrs Sorunu, s.197.
119
een, Kbrs kmaz, s.17.
120
Uslu, Trk Amerikan..., s.380.
121
104
104
25 Temmuz 1989da taraflara BM Genel Sekreteri Perez de Cuellar tarafndan
Cuellar Plan adn alacak yeni bir tasar sunulmu, ancak Trk tarafnn grnn
alnmamas sebebiyle Denkta tarafndan kabul edilmemitir.

Denkta, 11 Ekim 1989da, Genel Sekretere sunduu bir belgede, yaplacak
grmelere mesnet tekil etmesi maksadyla Kbrstaki iki halkn kaderini tayin
etme hakkna sahip olduunu vurgulam, ancak Vasiliounun, Trk toplumunun self
determinasyon hakk olduunu kabul etmemesi zerine grmeler kesilmitir.
122

2.3.3. 1990-1999 Arasndaki Gelimeler

1990 ylnda Kbrs Rum Ynetiminin, Avrupa Topluluuna yelik
mracaatnda bulunmasyla sorun yepyeni bir boyut kazanmtr.
123
BM Genel
Sekreteri gzetiminde yaplacak grmelere katlmak zere, 26 ubat 1990da New
Yorka giden Denkta, Kbrsta Kapsaml Anlamann Ana Hatlarna likin Proje
bal altnda Trk tarafnn nerilerini gtrm, ancak Trk halknn eitliini, self
determinasyon hakkn ve egemenliini kabul etmeyen Vasiliou tarafndan
reddedilmitir. Denkta ile Vasiliou arasnda, 26 ubat - 02 Martta gerekletirilen
grmelerde Denktan egemenlik konusundaki srar zerine, BM Genel Sekreteri
grmeleri kmaza srkleyen tarafn Trk kesimi olduunu belirtmitir.
124

BM Gvenlik Konseyi, 12 Mart 1990da ald 649 sayl kararla, meseleye
zm bulma hususunda, Kbrs Trk halknn siyasi eitliine deinerek, her iki
tarafn liderini ayn statde BM Genel Sekreteri ile ibirliine davet etmi, sorunun
1977 ve 1979 Doruk Anlamalar erevesinde iki toplumlu ve iki blgeli bir
federasyon oluturulmas sonucunda zme kavuturulmasn ngrmtr. Ayrca

122
123
124
105
105
Cuellar, 1991 yl Aralk aynda sunduu raporunda, Adada siyasal adan eit, iki
toplumun bulunduunu kabul etmitir.
125

Rum Ynetimi, 03 Temmuz 1990 tarihinde Kbrs Cumhuriyeti olarak,
Adann btnn temsil edermiesine, ATye tam yelik bavurusunda
bulunmutur. Bu bavuru karsnda KKTC, AT Bakanlar Konseyine itiraz etmi,
AT yeliine kar olunmadn, ancak Rum Ynetiminin Adann tmn temsil
etmediini, adayln sadece sorunun kalc bir zme kavuturulmasyla birlikte
gndeme gelebileceini duyurmutur.

Ayrca, sz konusu bavurunun 1960 anlamalarnn ihlali anlamna geldii
beyan edilmitir. te yandan AT, bavurunun, sorunun zmne ivme kazandraca
gibi yanl bir dnce ierisinde, 17 Eyll 1990 gn Rum Ynetiminin yelik
bavurusunun normal sre ierisinde deerlendirilecei ynnde bir karar
vermitir.
126

Trkiye, ATnin bu kararna karlk, uluslararas alanda etkin bir giriim
sergileyememekle birlikte, KKTC ile ekonomik ve sosyal ilikilerin derinletirilmesi
ynnde mutabakat metni imzalayarak, KKTC ile ekonomik bir birlie gidebilecei
ynnde bir tavr sergilemitir.
127

Cumhurbakan zal, 29 Mays 1991 tarihinde Adadaki iki toplum ve
Trkiye ile Yunanistann dahil olaca drtl grmelerin yaplmasn nermi,
ancak Rum taraf bu neriye karlk BM Gvenlik Konseyinin be yesinin de hazr
bulunaca dokuzlu ok tarafl bir konferans teklif etmitir. ABD ise Trkiyenin

125
126
127
Trkiyenin uluslararas camiada etkin olamamasnn nedenleri hakknda etrafl bilgi iin bkz.
Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt-II, stanbul, letiim Yaynlar, II.Bask,
2002, ss.452-454.
106
106
nerisine Kbrs Cumhuriyetinin ilave edildii beli konferans nermitir.
128
Sz
konusu teklif, Rumlarn idaresindeki yapnn Kbrs Cumhuriyeti olarak tannmas
anlamna geldii iin Trkiye tarafndan kabul edilmemitir.

Babakan Mesut Ylmaz ile Yunanistan Babakan Konstantinos Mitsotakis,
Kbrs konusunda, 11 Eyll 1991de, Pariste bir araya gelmiler, ancak herhangi bir
zme ulaamamlardr. Ayn tarihte BM Gvenlik Konseyinin ald 716 sayl
kararn, mzakereler erevesinde yeni kavramlarn masaya getirilmesinden imtina
edilmesi ynndeki maddesinin, egemenlik meselesini kast etmesi ve egemenliin
blnmezliine dem vurmas nedeniyle KKTC ve Trkiyenin tepkilerine sebep
olmutur.
129

1992 ylnda BM Genel Sekreterlii grevine gelen Butros Butros Gali, 03
Nisan 1992 tarihinde, Gali Fikirler Dizisi ismini alacak yeni bir tasary taraflara
sunmutur. Sz konusu tasaryla, egemenliin ak bir dille iki toplumdan
kaynakland ifade edilmi, ATye yelik konusunun ise, grmelerde tartlaca
ve iki toplum arasnda uzlama salanmas akabinde, sonucun iki toplumda yaplacak
referandumla belirlenecei hususlarna atfta bulunulmutur.

Fikirler Dizisinin temel alnd grmeler, 18 Haziran 11 Kasm 1992
tarihleri arasnda gerekletirilmitir.
130
Grmelerde; toprak, gmenler ve anayasa
olmak zere temel konu ele alnm ve Gali tarafndan tasarlanan bir de harita
sunulmutur.

Toprak meselesi ve sunulan harita, Adann kullanlabilir su kaynaklar
konusunda stratejik neme haiz Gzelyurtun Rumlara braklmas nedeniyle Denkta

128
Faruk Snmezolu, Souk Sava Sonras Dnemde Kbrs, (Der.) Faruk Snmezolu, Trk D
Politikasnn Analizi, stanbul, Der Yaynlar, Yayn No:137, Gzden Geirilmi laveli III.Basm,
2004, s.573.
129
130
107
107
tarafndan reddedilmitir. Gmenler ve anayasa konularnda da uzlama
salanamamas zerine, 12 Austos 1992de grmelere ara verilmitir.

Gvelik Konseyi, Genel Sekreterin sunduu rapora istinaden, 26 Austos
1992 tarihinde ald 774 sayl kararla, sz konusu haritay Fikirler Dizisinin bir
paras olarak kabul etmi
131
ve bylelikle belgeye, tartma zemini asndan
resmiyet kazandrmtr.

Denkta, bu oldu-bittiler karsnda, 26 Ekim 1992de New Yorkta balayan
grmelerin nc turuna olumsuz bir yaklamla katlmakla birlikte, 100
paragraftan oluan Fikirler Dizisinin 91 paragrafn kabul etmi dokuz paragrafn da
grlebilir olduunu vurgulamtr.
132

te yandan Vasiliu, Rum tarafndaki seimler ve muhalefetin srarlar
erevesinde hibir paragraf dorudan onaylamam ve hemen hemen hepsine
karlk belirli ekincelerini dile getirmitir. Rum Ynetiminde, 1993 yl ubat
aynda yaplan seimleri, Fikirler Dizisine kar olan Glafkos Kleridesin kazanmas,
Rum toplumunun bu mzakerelere bak asn yanstmaktadr. Ancak Denkta,
grmeler erevesinde, Genel Sekreter tarafndan uzlamaz taraf olarak
nitelendirilmitir.
133

Her iki toplumun grlerine olduka yakn bulunan Fikirler Dizisi, taraflarn
birbirlerine kar duyduklar gvensizliin en gzel gstergesidir.
134
Mevcut
gvensizlik erevesinde, BM Genel Sekreteri, 19 Kasm 1992de Gvenlik
Konseyine bir rapor sunmu ve Denkta uzlamaz olarak tanmlamann yan sra,
Fikirler Dizisinin uygulanabilmesi maksadyla taraflarca gven arttrc nlemlerin
kabul edilmesinin gerekliliini vurgulamtr.

131
Snmezolu, Souk Sava Sonras, s.574.
132
133
Denkta, Kbrs Girit, s.110.
134
108
108
Bunun zerine Gvenlik Konseyi, 25 Kasm 1992 tarihinde ald 789 sayl
karar ile Trk tarafn Fikirler Dizisine uygun hareket etmeye davet etmi ve
mzakerelerde Gali haritasnn temel alnmasn istemitir. Ancak, sz konusu
kararda, Kbrs hakknda alnm dier kararlara atfta bulunulurken, iki toplumun
siyasal eitliini ngren 649 sayl karardan bahsedilmemesi Trkiye ve KKTCnin
tepkisine neden olmutur.
135

Denkta, 1993 yl ubat aynda Kleridese grme teklifinde bulunmu,
ancak bu neri Rum muadili tarafndan kabul edilmemitir. Mzakerelerin sonusuz
kalmas zerine BM Genel Sekreteri, karlkl gven arttracak tedbirler ieren bir
paket hazrlam
136
ve taraflar 30-31 Mart 1993te New Yorkta bir araya gelerek, 24
Mays 1993te grmelerin balamas ynnde karara varmlardr.

24 Mays 1993te balayan mzakerelerde, Trk kesiminin bilgisi ve haberi
olmadan, grmelerin usullnde deiiklik yaplm ve Gvenlik Konseyinin be
yesinin temsilcilerinin toplantnn ilk blmne itirak etmeleri salanmtr. Haber
verilmeden, karlalan bu uygulama Trk tarafnn itirazna neden olmutur.

BM Genel Sekreteri, sunduu Gven Arttrc nlemler Paketinin, taraflarca
evet ya da hayr eklinde kabul veya reddedilmesini talep etmitir. Kbrs Rum
taraf, sz konusu paketi onaylamann Trk tarafnn tannaca anlamn tad
sebebiyle kabul etmediini aklamtr.
137

Avrupa Komisyonunun, 30 Haziran 1993te ald, Kbrs Rum Ynetiminin
yelik bavurusunun uygun grldn ieren karar sonrasnda, Rum ynetimi,
politikasn deitirmi ve Klerides, AT yeliinin Trk tarafnca kabul edilmemesi

135
136
137
Aydodu, Kbrs Sorunu, ss.237-239. ve Frat, 1990-2001 Yunanistanla, ss.457-458.
109
109
halinde mzakere edecek herhangi bir konunun olmadn vurgulayarak, konuyu AT
izgisine ekmeyi amalamtr.
138

1994 yl balarnda toplumlararas grmeler yeniden balam ve Denkta
kk deiikliklerin yapld Gven Arttrc nlemler Paketini kabul etmitir.
Ancak Klerides, AT izgisinde deien politikas erevesinde, bu paketi
onaylamayarak mzakerelerin sonusuz kalmasna neden olmutur. Bu gelimeler
nda, Haziran 1994 ay itibariyle iki toplum arasndaki grmeler yeniden
kesintiye uramtr.
139

1993 yl Ekim aynda Andreas Papandreounun Babakan olmas sonrasnda
Yunanistann, Kbrs ve Trkiye politikasnda yeniden bir sertlik ba gstermitir.
Bu erevede, Kasm aynda Yunanistan ile GKRY arasnda Ortak Savunma
Doktrini imzalanm ve Atina, Kbrs savunma alanna dahil ederek, Trkiyeden
gelecek bir saldrnn kendisine ynelik kabul edileceini aklamtr.
140
Sz konusu
ortak doktrine, Trkiye dnda ngiltere veya baka herhangi bir lkeden tepki
gelmemitir.
141

AT, 24 Haziran 1994 tarihinde Korfu Zirvesinde, Yunanistann Dnem
Bakanl abalar sonucunda
142
GKRYnin tam yelik bavurusunu kabul ettiini ve
GKRYnin, Avrupa Genileme Programna dahil edildiini duyurmutur.
143

Sz konusu karar zerine, KKTC Meclisi, Trkiye ile KKTC arasnda
imzalanmas gndeme gelen zerklik Anlamasnn hayata geirilmesi iin alt yap
almalarna balam ve federasyonu tek zm ekli olmaktan karan karar
almtr.

138
139
140
141
142
Demirta Cokun, Deien Dnya, ss.255-256.
143
110
110
Yunanistan, Trkiye ile 06 Mart 1995te imzalanan Gmrk Birlii
erevesinde, Kbrsn Avrupa Birlii (AB) yelii konusunda gvence alm ve ayn
tarihte AB tarafndan, Kbrs Rum Hkmetinin btn aday temsil ettii gr
benimsenerek, tam yelik bavurusuna ilikin mzakerelerin tarihe balanmasna
karar verilmitir.
144
Trkiye, 28 Aralk 1995 tarihinde, Cumhurbakanlar Demirel-
Denkta Deklarasyonunun imzalanmas ile bu karara tepki gstermitir.
145

Yunanistann, Ortak Savunma Doktrini erevesinde, 1995 yaznda Bafa
hava ss aacan belirtmesi, gerilimin yeniden trmanmasna sebep olmutur. Sz
konusu gerilim, Rum kesimi tarafndan Yeil Hatt delme giriimleri ile devam etmi
ve iki toplum arasndaki tansiyonun ykselmesine ve gven bunalmnn
derinlemesine neden olmutur. Ayrca GKRYnin, 05 Ocak 1997da Rus yapm S-
300 karadan havaya menzilli fzeleri yerletirme karar, toplumlararas gerilimin yan
sra konunun askeri boyutunu n plana karmtr.
146

Aslnda GKRY ve Yunanistan, S-300 fzelerinin Adaya
konulandrlmasyla, blgede srekli bir sava tehdidinin varln ve blgenin
gvenli olmadn vurgulamay amalamlardr. Bu politika ile, dnem ierisinde
Hazar ve Orta Asya enerji kaynaklarnn dnya pazarna Trkiyenin gneyinden
girecek olmas temelinde, Ankarann kazanaca nem ve prestijin nlenmesi
amalanmtr. Ayrca bir dier amacn ise; her zaman olduu gibi, Trkiyeyi Kbrs
konusunda dier lkelerle (bu faktrde Rusya Federasyonu) kar karya getirmek
147

Bu politika dorultusunda, Yunanistan tarafndan, Trkiyenin Kbrsa
ynelik bir tehdit oluturduu ve Adaya askeri mdahaleye Yunanistann sessiz

144
145
146
147
Tayfur, Akdenizde Bir Adann, ss.41 ve 47. Tayfur, Yeil Hatt delme giriiminin de, yapay
sorunlar yaratarak bu amala dzenlenmi bir politika olduunu vurgulamaktadr.
111
111
kalmayaca ynnde, Yunanistan Hkmeti tarafndan demeler verilerek konunun
srekli olarak scak kalmas salanmtr.
148

Bunlarn yannda, Yunanistann, Trkiye ile mcadelesi erevesinde,
GKRYnin Rus fzeleri konusunda 1997 ylndaki bu teebbs bir ilk deildir. Rum
kesimi, 1964 yl ikinci yarsnda da Rusya ile fze alm anlamas imzalam ve 1965
ylnda fzelerin Msr zerinden Adaya gelmesi planlanmtr. Ancak, ABDnin
yapt bask ve giriimler sonucunda fzeler Adaya konulandrlmayarak Msrda
kalmtr.
149

Rum taraf ve Yunanistan, sz konusu fzeleri, siyasi mzakerelerde kozlarn
kuvvetlendirmek amacyla da kullanm ve fzelerin konulandrlmasnn iptali
karlnda Trk askerinin Adadan ekilmesi ve Kbrs sorununun zm n
artlarn komutur.
150

Bu sre ierisinde, Trkiye ile KKTC arasnda her konuda varolan ibirliini
gelitirmek ve derinletirmek zere iki lke Cumhurbakanlar tarafndan, 20 Ocak
1997 tarihinde ortak bir deklarasyon yaynlanm ve ekonomik, mali, gvenlik
savunma ve d politika konularnn yan sra GKRY ve AB arasnda ibirlii
ynnde atlacak admlarn aynsnn uygulanaca belirtilmitir. Trkiye ile
KKTCnin entegrasyonunu ieren deklarasyon, ABnin GKRY yelii karsnda
tavrn yumuatmasna sebep olmutur.
151

148
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Dileri Bakan Yardmcs oannis Kraniditiotis:
Trkiyenin Kbrsa Askeri bir Mdahalesine Yunanistan Cevap Verecektir, Atina, 31 Austos 1998.
Saat: 17.47. Say: AA1105.
149
Gavriil Mina, Politiki getes Kai Didagmata Tis storias, Simerini, Lefkoa, 13 Aralk 1998, s.4.
(Makale balnn tercmesi: Siyasi Liderlerimiz ve Tarihin rettikleri) Sz konusu gazete hakknda
bkz. Iklar, Egede Casus, ss.33-36.
150
Stavros Ligeros, porgos Ethnikis Aminas Tzohatzopoulos, Dilose Oti; Mono merologio Gia Tin
Lisi Tou Kipriakou Tha Borei Na Embodizei Tin Proselevsi Ton Piravlon S-300 Sto Nisi
Kathimerini, Atina, 02 Austos 1998, ss.9-10.(Savunma Bakan Akis Tsohatzopoulosun, Stavros
Ligeros ile rportaj Balk Tercmesi: Savunma Bakan Tzohatzopoulos, Sadece Kbrs Sorununun
zm Konusundaki bir Takvimin S-300 Fzelerinin Adaya Gelmesini Engelleyebileceini Belirtti)
ve Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan S-300lerle Koruma Salayacak, Atina, 30 Austos
1998 Saat:14.22. Say: AA0403.
151
112
112
ABD, 1990l yllarn ikinci yarsnda, uluslararas alandaki konumu gerei
Kbrsn zme kavumas iin giriimlerini arttrmtr. Clinton ynetimi, 1997
yln Kbrsn zm senesi olarak ilan etmi ve Richard Holbrookeu Kbrs zel
Temsilcisi olarak atamtr. Ayrca, Kbrsn tek tarafl AB yeliine sorunun
zmn zorlatraca gerekesiyle kar dahi kmtr.
152

Holbrookeun zel temsilci olarak atanmas, Bosna konusundakine benzer bir
mekik diplomasisi uygulayabilecei
153
temelinde, Trkiyeyi endieye sevk etmekle
birlikte rahatsz etmemitir. Trkiyenin zerinde durduu temel nokta, ABnin tek
tarafl olarak GKRYyi, Kbrsn meru hkmeti saymas sonucu verdii haksz
kararlar olmutur.
154

Ayrca Trkiye, 1997 ylnda Kbrsn, lkesinin gvenlii ve Dou
Akdenizdeki karlar asndan nemini ve vazgeilmezliini gndeme getirmeye
balamtr. Kbrsn, Trkiye iin nemi hibir zaman gz ard edilmemitir. Ancak
1997 ylna kadar, devletin resmi aklamalar Adada yaayan Trklerin haklar ile
ilgili olmutur. Fakat, 1997 yl ile birlikte Kbrsn, Trkiye asndan stratejik
nemi n plana kmaya balamtr.
155

Denkta ve Klerides, Holbrookeun etkisiyle yaplan, BM Genel Sekreteri
Kofi Annann davetine olumsuz cevap vermemiler ve 09 Temmuz 1997 tarihinde
156

New York Troutbeckte bir araya gelmilerdir. Sz konusu grmede, BM Genel
Sekreteri tarafndan bir plan sunulmu ve taraflarn 11 Austos 1997te svire
Glionda bir araya gelmeleri kararlatrlmtr. Glionda, 11-15 Austos 1997

152
lhan Uzgel, 1990-2001 ABD ve NATOyla likiler, (Ed.) Baskn Oran, Trk D Politikas
II.Bask, 2002, ss.293-294.
153
154
Uslu, Kbrs Sorunu, s.318.
155
Melek Frat, AB-Kbrs likileri ve Trkiyenin Politikalar, (Der.) Gencer zcan-ule Kut, En
Uzun On Yl, Trkiyenin Ulusal Gvenlik ve D Politika Gndeminde Doksanl Yllar, stanbul,
Boyut Kitaplar, Siyaset Yazlar Dizisi No:11, I.Basm, Kasm, 1998, ss.274-275.
156
Anadolu Ajans Basn Blteni, 1997de Trk D Politikas (1), Kbrs Konusunda Hareketli Yl
Ankara, 26 Aralk 1997, Saat: 11.56, Say: AA9246.
113
113
tarihlerinde yaplan grmelerde, ABnin yelik konusunda, Trkiye ve GKRYye
ynelik tezat politikalar erevesinde herhangi bir sonuca ulalamamtr.

AB Komisyonu, 15 Temmuz 1997de yaymlad Gndem 2000 (Agenda
2000) ile Trkiyeyi listesine almazken, GKRYden aday olarak bahsetmitir.
Trkiye buna karlk KKTC ile btnleme srecini balatm ve Denkta, New
York ve svirede yaplan mzakerelerde federasyon yerine gevek bir
konfederasyon tezini st kapal olarak gndeme getirmitir. Bu erevede, ilk etapta
federasyon tezine kar olan GKRY, Trk tarafnn dile getirdii konfederasyon
gr sonucunda, federasyon ilkesini benimseme ve sahiplenme arayna
ynelmitir.

Trkiye, ABnin GKRYye lehine verdii kararlar karsnda, iki ynl bir
politika izlemitir. Bir yandan ortak zm nerileri desteklerinken, te yandan
zme ulalamamas halinde KKTCnin bamszln koruyabilmesi iin gereken
koullarn salanmas ilkesini gtmtr. KKTC ile yaplan grmeler sonrasnda,
06 Austos 1997 tarihinde Ortaklk Konseyi kurulmutur.
157

AB, 12 Aralk 1997 tarihindeki Lksemburg Zirvesinde GKRYnin yeliini
kabul etmi ve 31 Mart 1998 tarihinde tam yelik mzakerelerine balayacan
aklamtr.
158

Bu aklama zerine, 13 Aralk 1997 tarihinde, Cumhurbakan Rauf Denkta
Bakanlnda, KKTC Bakanlar Kurulu toplanm ve alnan karar ile ABnin,
Adadaki tm yasal, siyasal ve fiili gerekleri gz ard ederek vard sonu
knanmtr. Bakanlar Kurulu kararnda ayrca, ABnin BM mzakere srecine ykc

157
smail Cem, Trkiye Avrupa Avrasya, Strateji Yunanistan Kbrs, Birinci Cilt, stanbul,
stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar No: 68, I.Bask, Haziran, 2004, ss.186-194. ve Frat, 1990-2001
Yunanistanla, s.475.
158
114
114
bir darbe indirdii vurgulanarak, bundan sonraki temaslarn sadece iki devlet arasnda
yaplabilecei ifade edilmitir.
159

Lksemburg Zirvesi kararlar sonrasnda Trkiye, KKTC ile Ortaklk Konseyi
toplantlarna balam ve bundan byle Adada iki devletin varl kabul edilmedike
zmn mmkn grlmedii politikasna geilmitir.
160

Yaanan gelimeler erevesinde, ABnin 31 Mart 1998de GKRY ile yelik
mzakerelerine balamas sonrasnda, 31 Austos 1998 tarihinde KKTC
Cumhurbakan Denkta, zm iin konfederasyon teklifini aklamtr.
161

2.3.4. 1999 - ki lke likilerindeki Yumuama Dnemi ve Sonrasndaki
Gelimeler

1999 ylnn ikinci yarsnda balayan, iki lke arasndaki yumuama
ierisinde, Kbrs; Trk-Yunan sorunsalnda yer almam ve grmelerde resmi
gndemde bulunmayarak, souk tutulmaya zen gsterilen bir mesele haline
gelmitir.
162
Bunda, Yunanistan asndan GKRYnin AB yelii gibi nedenler
olmakla birlikte, temel noktann, meselenin iki lke arasnda mevcut sorunlar
ierisinde en derin temelleri olan ve insani boyut iermesi nedeniyle zm zor bir
problem oluundan kaynaklandn sylemek mmkndr.

Cumhurbakan Denkta, 1999 yl Eyll aynda, BM Genel Sekreteri ile
grmelerde bulunarak, bundan byle mzakerelerde toplum kelimesinin tarafnca
kabul edilmeyeceini vurgulam ve gerek bir zmn amalanmas halinde,
Gvenlik Konseyinin, 04 Mart 1964 tarih ve 186 sayl, Rumlarn Kbrsn yasal

159
Anadolu Ajans Basn Blteni, AB Zirvesinin Ardndan, KKTC Bakanlar Kurulu Karar,
Lefkoa, 14 Aralk 1997, Saat: 13.25, Say: AA0093.
160
161
162
Cem, Trkiye Avrupa Avrasya, ss.139-140.
115
115
hkmeti olduunu tanyan karar ile 01 Kasm 1974 tarih ve 3212 sayl, taraflar
toplum olarak nitelendiren kararnn fesh edilmesi gerektiini ifade etmitir.
163

Genel Sekreter Kofi Annann giriimleri sonucunda iki lider, hibir n koul
olmakszn ve eit statde, 03-14 Aralk 1999 tarihlerinde New Yorkta dolayl
grmelere balamtr. Sz konusu mzakerelerde, 01 Kasm 1999 tarihinde Genel
Sekreterin Kbrs zel Temsilcisi olarak atanan Alvaro de Sotoda hazr
bulunmutur. Mzakerelerde, ABDnin de etkisi ve Trkiye ile Yunanistan arasndaki
yumuama erevesinde, genel kan Kbrs konusunda diyalogun artt ynnde
olmutur.
164

Trk taraf, konfederasyon tezini yinelemi ve KKTCnin egemenlik
haklarnn tannmasn ileri srmtr. te yandan Rum Ynetimi, konfederasyon
nerisini kabul etmediini aklam ve toprak konusunun ele alnmasn talep
etmitir. Taraflarn grlerindeki bu uyumazlk erevesinde herhangi bir sonuca
ulamak mmkn olmamtr. Dolayl grmelerin ikinci turu, 31 Ocak 10 ubat
2000 tarihleri arasnda Cenevrede yaplmtr. New Yorkta dile getirilen hususlarn
yinelenmesi sonucunda netice alnmas mmkn olmamtr.

05-12 Temmuz 2000de balayan ve 24 Temmuz 04 Austos 2000 tarihleri
arasnda devam eden nc tur grmelerde de herhangi bir neticeye
varlamamtr. Drdnc tur grmeler, 09-26 Eyll 2000de New Yorkta
gerekletirilmitir.
165

Cenevrede, 01-08 Kasm 2000 tarihleri arasnda yaplan beinci turda, AB
tarafndan zl grmelere geilmesi iin somut admlarn atlmas ynnde bir
aklama yaplmtr. Genel Sekreterin, beinci tur grmelerine ilikin verdii

163
164
Uslu, Kbrs Sorunu, s.312.
165
Snmezolu, Souk Sava Sonras, s.578.
116
116
beyanatta tek egemenlie ve tek uluslararas kimlie sahip ortak bir devletten
bahsetmesi niter devlet anlamna geldii dncesiyle Trk tarafnca reddedilmitir.

Bu koullar altnda Denkta, dolayl grmeler srecinden olumlu sonu
alnamayaca dncesiyle mzakerelere itirak etmeme kararna varm ve
Babakan Blent Ecevit, Avrupa Parlamentosunun, 15 Kasm 2000de Adadaki
Trk Kuvvetlerinin geri ekilmesi ynndeki beyan dorultusunda, Denktan bu
kararn desteklediini aklamtr.
166

Denkta, Kbrs konusundaki gelimeler karsnda, 08 Kasm 2001 tarihinde
GKRY Bakan Kleridese mektup gndererek yz yze grme talebinde bulunmu
ve neri Klerides tarafndan kabul edilmitir. Alvaro de Soto, sz konusu grmelere
sadece not tutarak itirak etmitir. Klerides, 05 Aralk 2001de, KKTCye geerek
Denktan davetine icabet etmi ve 29 Aralk 2001 gn de Denkta GKRYye
giderek iadeyi ziyarette bulunmutur. Taraflar bu grmeler sonrasnda 11 Ocak
2002de yz yze grme konusunda uzlamlardr.
167

Denktan KKTCnin tannmasndan nce mzakerelere balamama
ilkesinden dn vermesi ve konfederasyon yerine ortaklk devleti almn
yapmasna ramen, gerekletirilen yz yze grmelerden herhangi bir sonu
alnmas mmkn olmamtr.

Taraflarn uzlamaya varamamas sonucunda, BM Genel Sekreteri Kofi
Annan, 11 Kasm 2002 tarihinde kendi ismiyle anlacak Annan Plann
sunmutur.
168

166
167
168
Aydodu, Kbrs Sorunu, ss.297-298. Sz konusu plann BM nclnde hazrland halde,
ngiliz Dileri Bakanl brokrasisinin etkin olduu ynndeki iddialar hakknda etrafl bilgi iin
bkz. Mehmet Hasgler, Annan Plan ncesi ve Sonras Kbrs, (Ed.) rfan Kalayc, Kbrs ve
Gelecei, Ekonomi-Politik Bir Tartma, Ankara, Nobel Yaynlar, I.Bask, Aralk, 2004, ss.39-53.
117
117
Sz konusu plan, be defa deiiklie uram olmas nedeniyle ilk sunulan
tasar, I.Annan Plan olarak isimlendirilmitir. Ortak devlet ve bu devletin tek
egemenlii,
169
her iki toplumun para devletleri ve bunlarn eitlii ile sosyal adalet
ve gvenlik konularna atfta bulunan plan,
170
Kurucu Anlama ile birlikte balayc
olan be adet ekten ve bu eklere bal ok sayda alt blmlerden ibarettir.
171

Genel Sekreter, taraflarn plan hakkndaki grlerini iletmelerini talep etmi,
Rum taraf ilk etapta kabul ettiini belirtirken, daha sonra deiiklik olmamas
halinde onaylamayacan vurgulamtr. KKTC ise, mzakere edilebilir bir hale
sokmak iin grmelere hazr olduunu aklamtr.

Taraflarn grleri dorultusunda sz konusu plan, 10 Aralk 2002 tarihinde
revize edilmitir.
172
Ancak deitirilmi plann, iki blgelilii gz ard etmesi, yeni
kurulacak devletin Kbrs Cumhuriyetinin devam niteliinde olup olmayacana
aklk getirmeyerek, st kapal bir ekilde mevcut cumhuriyetin devamn n
grmesi, Adadaki Trk varln tehlikeye sokaca dncesiyle KKTC tarafndan
kabul edilmemitir.
173
Sz konusu plann gzden geirilmi hali Rum tarafnca da
eletirilmi ve onaylanmamtr.

12-13 Aralk 2002 tarihli Kopenhag Zirvesinde, Kbrsn, AB tam yeliine
kabul edildii aklanm ve sorunun zm iin taraflarn giriimlerini
srdrmelerinin memnuniyetle karland ifade edilmitir. Bu karar ile, sorunun 28
ubat 2003
174
veya 16 Nisan 2003 tarihine kadar zlememesi durumunda,
GKRYnin Kbrs Cumhuriyeti ismi altnda tam ye yaplaca vurgulanmtr.

169
170
Aydodu, Kbrs Sorunu, ss.298.
171
Trk Dileri Bakanl, Annan Plan, Basis for Agreement on a Comprehensive Settlement of the
Cyprus Problem, Ankara, 2002. (Baklan Tarih: 17 Kasm 2002) http://www.mfa.gov.tr
172
173
174
Iksal, Kbrs Sorunu ve s.67.
118
118
KKTC ve Trkiye, Annan Plan ve revize edilmi hallerinde, ileriye dnk
olarak toprak, mal-mlk, gmenler ile gvenlik konularnda doabilecek sorunlar ve
zellikle ekonomik konularn yer almamas nedeniyle
175
ekimser davranarak ihtiyatl
bir politika gtme ihtiyac hissetmitir. te yandan Rumlar ise, AB yelii
erevesinde, elde edilen avantajn yan sra, Annan Plannda, Trkiyenin garantr
stats ve askeri varlnn devam etmesi, gmenler ve toprak konusundaki
taleplerini de karlamad gerekesiyle tasarya olumlu bakmamtr.
176

15 Ocak 2003 tarihinde taraflar aras yz yze grmeler tekrar balam,
ancak Denktan sunduu tm neriler Rum tarafnca reddedilerek sonu
alnamamtr.

GKRYde, 16 ubat 2003 tarihinde yaplan Bakanlk seimlerini Tasos
Papadopoulos kazanmtr. Kofi Annan, 26 ubat 2003 tarihinde, plann revize
edilmi nc halini sunmu ve plann 30 Mart 2003te referanduma sunulmasn
talep ederek, taraflarn 10 gn ierisinde cevaplarn bildirmelerini istemitir.

Denkta ile Papadopoulos, 28 ubat 2003te bir araya gelerek Annann
Laheyde grme talebini kabul ettiklerini aklamlardr. 10-11 Mart 2003
tarihlerinde Laheyde yaplan grmelerde, herhangi bir deiiklik yaplmadan kabul
edilmesi nerisine, taraflarn kar kmas nedeniyle herhangi bir sonuca
varlamamtr.
177
Ancak Laheydeki baarszlktan Trk taraf sorumlu tutulmutur.

03 Kasm 2002 genel seimleri ile Trkiyede iktidara gelen AK Parti
Hkmeti, lkenin AB adayl dorultusunda Kbrs meselesinin zmn gerekli
grerek, bu ynde bir izgi izlemi ve bu erevede Trkiyenin 32 yllk Kbrs

175
Serap Durusoy, Kbrs Sorununu zme(me)ye Ynelik Annan Plannn Ekonomik Yansmalar,
(Ed.) rfan Kalayc, Kbrs ve Gelecei, Ekonomi-Politik Bir Tartma, Ankara, Nobel Yaynlar,
I.Bask, Aralk, 2004, ss.84-87.
176
Hasgler, Annan Plan ncesi, s.50.
177
119
119
politikasnda Hkmet kanadnda bir deiim gzlemlenmitir.
178
KKTC
Cumhurbakan Denktan, 14 Nisan 2003 tarihinde Trkiye Babakanna
gnderdii mektup ile KKTC ve Trkiye Hkmeti arasndaki bu gr ayrl doruk
noktasna kmtr.
179

Denkta, 02 Nisan 2003 tarihinde, GKRY lideri Papadopoulosa gven
arttrc neriler kapsamnda bir tasar sunmu ve grme ars yapmtr. Ancak,
grmelerin sadece BM erevesinde yaplabileceini ve gven arttrc nerilerin
bir paket halinde kabul edilemeyeceini belirten Papadopoulos bu teklifi
reddetmitir.

AB, 16 Nisan 2003 tarihli Atina Zirvesinde GKRYyi Kbrs Cumhuriyeti ad
altnda birlie kabul etmitir. KKTC Bakanlar Kurulu, ayn gn ald kararla,
Gneyden Kuzeye geecek belirli mallar zerindeki kstlamalar kaldrm ve 21
Nisan 2003te de Rum taraf ile aradaki geileri belirli artlar erevesinde serbest
braktn duyurmutur. Sz konusu karar, GKRY tarafndan tannmam ve
geilerin youn olmas nedeniyle engelleme giriimlerinde bulunulmutur.

Papadopoulos, 06 Mays 2003 tarihinde BM Genel Sekreterine gnderdii
mektupta Annan Plan temelinde mzakerelere hazr olduunu bildirmitir.
180

Trkiye, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararnca, 02 Aralk 2003
tarihinde, Kbrsl Rum Titiana Loizidouya, dier bavurulara emsal yaratmamas
kouluyla, bir milyon ikiyz bin dolar tutarndaki mebla demitir. Kbrsl Rum
Titiana Loizidou, 19 Mart 1989 tarihinde, Bar Harekatn ve KKTCnin varln
protesto etmek zere katld Kadnlar Evlerine Yryor adl yryte yeil hat
izgisini geerek KKTC snrlar ierisine yasal olmayan yollardan girmi,
tutuklanmas sonrasnda Bar Gcne teslim edilmitir. Akabinde bireysel bavuru

178
Takran, Kbrs Meselesinde Son, s.93.
179
180
120
120
hakkn kullanarak, Girnede bulunan mallarndan yararlanmasnn engellendii
gerekesi ile Trkiye aleyhine dava am ve Kbrs meselesinde tamamen haksz
olmasna ramen adeta simgeletirilmitir.
181

Genel Sekreter Kofi Annan, 05 ubat 2004 tarihinde Denkta ve
Papadopoulosa birer mektup gndererek, anlama metninin tamamlanarak 24 Nisan
2004te referanduma sunulacak ekilde hazrlanmas maksadyla, taraflar 10 ubat
2004te New Yorka davet ettiini bildirmitir.

10 ubat gn balayan mzakerelerde, Genel Sekreter ilk olarak taraflarla
ayr ayr grm ve ardndan l grmelere geilmitir. Mzakerelerin ikinci
gnnde Trk taraf, aamal grme plan sunarak, taraflarn anlaamamas
halinde Trkiye ve Yunanistann da dahil olmasn, fikir ayrlnn devam etmesi
durumunda ise Genel Sekreterin hakemliinin taraflarca kabul edilmesini
belirtmitir.

Sz konusu neri karsnda Rum taraf ise, ABnin mzakerelere taraf
olmasn talep etmitir. Ancak bu talep AB tarafndan onaylanmamtr. New York
grmelerinde, 19 ubat 2004te Adada mzakerelere balanmas karar alnmtr.

kili mzakereler, Annan Plan temelinde, Genel Sekreter Kbrs zel
Temsilcisi Alvaro de Soto gzetiminde, 19 ubat 2004te Lefkoa ara blgede
balam ve 22 Mart 2004 tarihine kadar srmtr. Grmelerde, devletin milli
mar ve bayra gibi teknik konularda uzlamaya varlmsa da, temel konulardaki
gr ayrl nedeniyle ciddi bir sonuca ulalamamtr.
182

Trkiye ve Yunanistann da katlmyla taraflar, 24 Mart 2004 tarihinde
svire Lzern ehri Brgenstock kasabasnda bir araya gelmilerdir. 29 Mart 2004

181
Titiana Loizidou davas ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin usul hukukuna aykr bir ekilde
Trkiyeyi kendi lkesi dndaki bir olay nedeniyle sulu duruma drmesi hakknda etrafl bilgi iin
bkz. een, Kbrs kmaz, ss.145-160.
182
121
121
tarihinde Trkiye ve Yunanistann Babakanlar da mzakerelere itirak etmi ve
Genel Sekreter, Annan Plannn revize edilmi drdnc halini taraflara sunmutur.

Drdnc Annan Plannda, genel olarak, Kurulu Anlamasnn onaylanmas
eklinde deiiklie gidilmi ve anlamaya ek Kbrstaki Yeni Dzenlemelere
likin Anlamann Trkiye, Yunanistan ve ngiltere tarafndan imzalanmas
sonrasnda yrrle girecei belirtilmitir. Ayrca, Federal Parlamentoya bal
Senato ve Temsilciler Meclisindeki oranlar, GKRYye verilecek topraklarn
devredilme sreleri, mal-mlk konusundaki dzenlemelerde deiiklikler yaplarak,
Adadaki halk arasndaki ilikinin siyasal eitlik erevesinde uygulanaca
vurgulanmtr.
183

Genel Sekreter Kofi Annan, drdnc planda taraflarn deiiklik nerilerini
kale alm, 31 Mart 2004te plann revize edilmi beinci ve son halini taraflara
sunarak, Kbrsla ilgili mzakere srecinin sona erdiini belirtmi, 24 Nisan 2004
tarihinde her iki kesimde ayr ayr referandumun ngrldn ifade etmitir.

Trkiye sorumluluklarn yerine getirmek zere hazr olduunu ve gerekli
deerlendirmelerin Trkiye Byk Millet Meclisine sunulacan belirtirken,
Yunanistan Babakan Kostas Karamanlis, plann son eklinin GKRYnin
beklentilerinden uzak olduunu, ancak nihai kararn GKRY halk tarafndan
verileceini dile getirmitir.
184

24 Nisan 2004 tarihinde KKTC ve GKRYde yaplan referandum sonucunda,
Trk kesimi %64.96 orannda Annan Planna evet demitir. Ancak, Rum kesiminde
%75.83 oranyla hayr kmas soncunda, sz konusu plan yasal adan geersiz
saylm ve uygulamaya konulmamtr.
185

183
184
185
Tuncer, Kbrs Sarmal, ss.192.
122
122
Sonular, GKRYnin; AB yeliinin salad avantajlar ve mevcut ekonomik
durumu kapsamnda, Trk kesimiyle bir arada yaamay dnmediinin en gzel
gstergesidir. Ayrca, hemen hemen tm mzakerelerde sulanan Trk tarafnn
zmszl arzu eden taraf olmadn ispatlamtr.

Annan Plan, kat ortamnda Trk kesiminin taleplerine pek ok adan cevap
verir gzkse de, ileriye dnk uygulamalarda Trk kesimini bir aznlk durumuna
getirme tehlikesini iermektedir. lk olarak, egemenlii tek tarafl Birleik Kbrs
Devletine vermekle, Rumlarla eit statde deerlendirse dahi Trk halknn, kaderini
tayin etme hakkn elinden almaktadr.

Ayrca, daha evvel belirtildii zere, ekonomik unsurlara deinilmemesi,
anlamann en byk dezavantajlarndan bir tanesini oluturmaktadr. nk,
ekonomik adan olduka ileri bir seviyede bulunan GKRYnin, plann uygulanmas
sonrasnda Trk kesimini tamamen yutmasna engel koymamaktadr.

Bunlarn yannda, derin bir gvensizlik bulunan iki toplum arasnda hemen
kaynamann ne ekilde olaca phe uyandrmaktadr. te yandan, Trk askerinin
zaman ierisinde Adadan ekilmesi talep edilirken, ngiliz slerine deinilmemesi
plana kukuyla yaklalmasna neden olmaktadr.
186

Referandum sonrasnda, BM, AB gibi uluslararas rgtler ve ABD, Trk
kesimini destekleyen ve Rum tarafn sulayan aklamalarda bulunmulardr. BM
Genel Sekreteri, Kbrs Trklerinin durumunun uluslararas camia tarafndan tekrar
deerlendirilmesi gereine iaret etmi ve Trk kesiminin dnyadan tecrit edilmesine
gereke kalmadn vurgulamtr. Ancak gnmze dein Trk tarafnn tannmas
bir yana, mevcut ambargolarn kaldrlmas ynnde atlm herhangi ciddi bir adm
dahi bulunmamaktadr.

186
een, Kbrs kmaz, ss.167-169.
123
123
KKTC sadece, slam Konferans rgt ve Ekonomik birlii Tekilatnda,
Annan Belgesinde ifade edildii ekliyle Kbrs Trk Devleti olarak
isimlendirilmesi hakkn elde etmitir.
187

17 Aralk 2004 tarihinde, Brkselde dzenlenen Avrupa Birlii Liderler
Zirvesinde Trkiye, mzakerelere balama tarihi almtr. Dier taraftan Atina, sz
konusu zirveyi, Yunanistann tm taleplerini karlamamakla birlikte diplomatik bir
baar olarak deerlendirmitir. Trk glerinin Adada bulunmas ve GKRYnin
Trkiye tarafndan tannmamasn, zirveden elde edemedikleri hususlar eklinde
yorumlam ve Trkiyenin ABye tam adaylnn GKRYnin tannmasndan
getiine inanmtr.
188

Bugn, AB ile yelik mzakerelerine balayan Trkiyenin karsna, Ankara
Anlamasnn uyarlanmas gerei sk sk GKRYnin tannmas ve Gmrk Birlii
erevesinde de, limanlar ile havaalanlarnn almas gibi belirli imkanlarndan
yararlandrlmas konusu getirilmektedir.
189

te yandan, GKRYnin son derece haksz AB yelii, Yunanistann eline,
hem birlik ierisinde, hem de Trkiyeye kar kullanlmak zere nemli bir siyasi
koz vermektedir. GKRY, AB yelii srecinde, her ne kadar veto yetkisini
Trkiyeye kar kullanmayacan taahht etmi ise de, zaman zaman bunu gndeme
getirmekten ekinmemektedir.
190

Ayrca, bu yelik, bundan byle AByi de dorudan soruna taraf etmektedir.
Bu kapsamda, ABye henz ye olmam bir Trkiye ile Kbrs sorununun zm en
azndan yakn bir gelecekte olas gzkmemektedir. Dier taraftan, KKTC zerindeki

187
188
Theodoros A. Kouloumbis, Kipriko: Mia Akomi Efkeria, Kathimerini, Atina, 01 Ocak 2005. s.9.
(Makale balnn tercmesi: Kbrs Sorunu: Bir ans Daha) Ortalama gnlk tiraj 80 bin olan
Kathimerini gazetesi bamsz sol ittifak koalisyonu tandansldr. Bkz. Iklar, Egede Casus, s.34.
189
Takran, Kbrs Meselesinde Son, ss.87-89.
190
Esat Arslan, 17 Aralk Sonras Kbrs Gzden karld M?, (Der.) enol Kantarc, Kbrs
Laboratuar, stanbul, Aktel Yaynlar, I.Bask, Nisan, 2005, s.146.
124
124
mevcut ambargolarn, GKRY ve Yunanistann AB ierisinde veto kartn kullanma
tehdidiyle yapacaklar basklarla, yakn gelecekte de devam edecei mtalaa
edilmektedir.
191

Bunlarn yannda, mevcut durum erevesinde, birlik ierisindeki sz sahibi
lkeler, Trkiyenin yeliine kar GKRYnin vetosuna snma cihetine
gidebileceklerdir. Trk-Yunan ilikilerinin yumuamaya balad 1999 ylna kadar
yaanan srete bu tr siyasalara pek ok defa ahit olunmutur.

1999 ylnda balayan, iki lke arasndaki ilikilerin yumuamas, grld
zere, olduka derin tarihsel kkenleri bulunan Kbrs meselesine pek yansmamtr.
Annan Plan erevesindeki referandumda Trk tarafnn yaklamn bir nebze olsun
yumuatmsa da, Rum tarafna etkisinden bahsetmek zordur. Kbrs sorunu hala iki
lke ilikileri arasnda zm bekleyen temel konulardan biri olarak politik sahnedeki
yerini muhafaza etmektedir.

Trk-Yunan ilikilerinin yumuamasnda, en nemli rollerden birini stlenen
dnemin Dileri Bakan smail Cem, bu dnemi Kbrs meselesi erevesinde
deerlendirirken, Yunanl meslekta Georgios Papandreoudan sadece bir defa,
Denktan tekliflerini reddeden Klerides zerindeki etkisini kullanarak, nerilerin
kabuln salamasn rica ettiini belirtmektedir.
192

3. Ege Denizi Sorunu

Ege Denizi, Dou Akdenizin Kuzeyinde, Anadolu Yarmadasnn Bat
sahili ile Balkan Yarmadasnn Dou sahili arasnda, Kuzey-Gney istikametinde
bulunan yar kapal bir denizdir.(Bkz. Ek-III) uha (Kitira), Sikliye (Anthikitira),
Girit, oban (Kasos), Kerpe (Karpatos) ve Rodos Adas zinciri ile Akdenizden
ayrlmaktadr. 35-41 Kuzey enlemleri ve 23-28 Dou boylamlar arasnda yer alan

191
192
Cem, Trkiye Avrupa Avrasya, s.140.
125
125
Ege Denizinin ortalama derinlii yaklak 350 metredir. Egriboz, Andre (Andros),
stendin (Tinos), Mokene (Mikonos), Ahikerya (karia) ve Sisam adalar izgisi
Gney Egeyi, Kuzey Egeden ayrmaktadr. Kuzey Ege Denizinin en derin yeri
yaklak 1367metredir. Gney Egenin ise 2658 metreye kadar varmaktadr.
193
Ege
Denizine kys bulunan iki lke mevcuttur. Bular; Trkiye ve Yunanistandr.

Ege Denizi, hemen hemen her ynyle, Trk-Yunan ilikilerindeki balca
sorunlardan birini tekil etmektedir. Taraflarn, Egedeki ikili sorunlarn neler olduu
ynndeki farkl grleri ile bunlarn zm yntemindeki anlamazlklar ise, Ege
kaynakl meselelerin listesini oaltarak derinletirmektedir.
194

Aslnda, Ege Denizi kaynakl sorunlarn temel mevcudiyeti, iki lkenin de
konuya farkl yaklamndan ve bak alarnn deiik oluundan
kaynaklanmaktadr. Bugn Yunanistan, Egeyi kendi denizi olarak grmekte ve bu
denizin kaynaklarnn kullanmn kimseyle paylamay kabul etmemektedir. te
yandan, Trkiyenin konuya ilikin tek amac, Ege Denizi kaynaklarnn iki lke
arasnda haka paylamnn salanmasdr.

Trkiyeye gre; Ege kaynakl sorunlarn banda, baz adalarn hukuki
stats ile Dou Ege Adalarnn Yunanistan tarafndan gayri meru olarak
silahlandrlmas, Kta Sahanl, Karasular, Hava Sahas ve bu konuya ilikin FIR
Hatt ile Komuta Kontrol Sahalar ve aidiyeti anlamalarla belirlenmemi corafi
formasyonlar, yani Kardak ve Gavdos gibi Gri Blgeler gelmektedir.

Dier taraftan Yunanistan ise, Trkiye ile arasnda, Egede mevcut tek bir
meru ikili sorun bulunduunu ve bunun da Kta Sahanlnn snrlandrlmas
meselesi olduunu kabul etmektedir.

193
Ali Kurumahmut, Egede Egemenlii Tartmal Adalar Sorununun Ortaya k, (Yayna
Hazrlayan) Ali Kurumahmut, Egede Temel Sorun, Egemenlii Tartmal Adalar, Ankara, Trk
Tarih Kurumu Yaynlar, VII.Dizi-Say:182, 1998, s.2.
194
ule Kut, Trk D Politikasnda Ege Sorunu, (Der.) Faruk Snmezolu, Trk D Politikasnn
Analizi, stanbul, Der Yaynlar, Gzden Geirilmi laveli nc Basm, Yayn No:137, 2004,
s.507.
126
126
Kta Sahanlnn snrlandrlmas dnda hibir Ege sorunu, Yunanistana
gre meru birer devletleraras uyumazlk deildir. nk, bunlar sorun
olmayacak denli Yunanistann egemenlik konularn ilgilendirmektedir. Dier bir
deyile, Egede Yunanistan ile Trkiye arasnda, grerek veya anlaarak zlmesi
gereken trden mesele yoktur, konular; Trkiyenin, Yunanistann Ege zerindeki
meru haklarna ve egemenlie ynelik tehditleri yaratmaktadr.
195

Yunanistan, egemenliinin sorgulanabilirliinin kabul anlamna geldii iin,
sorunlar; Trkiye ile hibir zeminde grmeye yanamamaktadr. Ege Denizi Kta
Sahanlnn snrlandrlmas konusu dndaki tm problemler, Yunanistan iin
gvenliini tehdit eden, Trkiyenin yaylmc politikasnn yaratt yapay ve siyasal
konulardr.
196

Bu erevede Yunanistan, her frsatta, Egede tamamen Uluslararas Hukuka
uygun davrandn, te yandan Trkiyenin ise, her konuda Uluslararas Hukuka
aykr iddialaryla olay yaratarak sorun kardn, meru ve yasal egemenliini
tehdit ettiini dile getirmektedir.

te yandan Trkiye, Ege sorunlarnn bir btn halinde ve ilk olarak
mzakereler yoluyla, zlmemesi neticesinde de Uyumazlklarn Barl Yollarla
zm ilkesi erevesinde, nc tarafl zm ihtimalini dlamadan, hukuki
zemine dayal bir neticeye kavuturulmas taraftardr.
197
Yunanistan ise, Kta
Sahanlnn snrlandrlmas, 1996 ylndan bu yana Kardak Kayalklar krizi ile
gndeme gelen Gri Blgeler konusu ve 1998 ylnda dnemin Yunanistan Dileri

195
Nikos Marakis, H Angira Epimeni Stis Apetisis Tou, To Vima, Atina, 14 Haziran 1998, s.10.
(Makale Bal: Ankara Taleplerinde Israr Ediyor) konomikos Tahidromos gazetesinin haftalk eki
olarak yaynlanan gazete PASOK yanls olup, tiraj yaklak olarak 200 bin civarndadr.Bkz. Iklar,
Egede Casus, s.35.
196
197
Kut, Trk D Politikasnda ss.515-516.
127
127
Bakan Theodoros Pangalosun yapt aklama dorultusunda Hava Sahasnn
Lahey Uluslararas Adalet Divanna gtrlmesini istemektedir.
198

Belirtilen erevede, taraflarn; uyumazlklarn zm yntemleri zerinde
anlaamamalar konusu, Ege Denizi kaynakl Trk-Yunan sorunsaln daha bir
etrefilli hale getirmektedir.

Burada deinilmesi gereken en nemli husus, iki lke arasndaki Ege kaynakl
sorunlarn (Yunanistan iin Kta Sahanl, Gri Blgeler ve imdi Hava Sahas)
teknik meseleler olduudur. Yani Ege sorunsal, iki lke arasnda mevcut Kbrs
veya Aznlklar gibi dorudan bir insani boyut iermemekte ve bu yne dolayl
olarak etki etmektedir.

ki tarafn, sorunlarn ele alnmasndaki farkl yaklam temelinde,
Yunanistann, Trkiyenin Uluslararas Adalet Divanndan kat ve gcne
dayanarak hukuk d bir zm dayatmaya alt ynndeki iddias, en basit
tabiriyle amal ve mesnetsizdir. nk Trkiye, 1996 ylnda gerekletirdii Ege
Bar Sreci giriimi balamnda, nc tarafn zm ihtimalinin dlanmadan
masaya oturulmas seeneini kabul etmitir.
199

Ayrca, Trkiyenin mzakerede srarl olmas, hukuk d olarak
nitelendirilemez. Mzakere yntemi de en az Uluslararas Adalet Divan ya da
arabuluculuk kadar Uluslararas Hukuka uygun bir zm yoludur.

Bunun tesinde, Yunanistann 1976 ylnda Kta Sahanl konusunu tek
tarafl olarak Uluslararas Adalet Divanna gtrmesi sonrasnda, Divann yarg
yetkisinin olmad sonucuna varmasyla, New Yorkta balayan ikili grmeler

198
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk Dileri Bakanlndan, Pangalosun Lahey nerisine
Yant, Ankara, 27 Ocak 1998. Saat:11.40. Say: AA1341.
199
Kut, Trk D Politikasnda, ss.515-516.
128
128
rneinde olduu gibi, Trkiyenin Ege kaynakl sorunlar zincirinde Uluslararas
Hukuktan katn sylemek en azndan yanltr.
200

Ege Denizinde, 1923 Lozan Antlamas ile kurulan denge, 1930lu yllarn
banda, Yunanistann tek tarafl uygulamalar ile deimeye balam, fakat akas
iki lke ilikilerinin mevcut durumu ve zellikle II.Dnya Sava sonrasnda Kuzey
komudan hissedilen tehdit nedeniyle Trkiyeyi rahatsz etmemitir. Ancak, 1970li
yllara gelindiinde Ege ile ilgili gr ayrlklar bu denize ilikin olarak iki devlet
arasnda ciddi bir kar atmasna neden olmutur.
201

Ege Denizi kaynakl sorunlarn bu kadar ok olmas, bu denizin corafi
zelliinden ve irili ufakl bir ok adann ve kayalklarn mevcudiyetinden
kaynaklanmaktadr.
202
Bu nedenle, Ege sorunlar ele alnrken ilk nce adalarn
stats ve Yunanistann anlamalarla silahtan arndrlm adalar yeniden
silahlandrmas konusundan balanmtr.

3.1. Adalarn Stats ve Yunanistan Tarafndan Gayri Meru Olarak
Silahlandrlmas

213.016 kilometrekarelik bir alana sahip
203
Ege Denizinde bulunan adalarn
says tartma konusudur. Yunanistana gre yaklak bin civarnda ada
mevcuttur. Ancak, Trk Deniz Kuvvetleri Komutanl Seyir, Hidrografi ve
Oinografi Dairesi Bakanlnn yapt almalar, Egenin yzeyine serpilmi,
ounluu kayalk olan irili ufakl 1800 corafi oluum (Ada, Adack ve Kayalk)
bulunduunu gstermektedir. Bunlardan meskun olanlarn says yaklak 100

200
Fuat Aksu, Trk-Yunan likileri, likilerin Ynelimini Etkileyen Faktrler zerine Bir
nceleme, Ankara, Stratejik Aratrma ve Etdler Milli Komitesi(SAEMK), Aratrma Projeleri Dizisi
2/2001, Ankara niversitesi Basmevi, 2001, s.78.
201
202
Kut, Trk D Politikasnda, s.508.
203
Yksel nan, Serta H.Baeren, Ege Karasular Sorunu, D Politika, Ankara, D Politika
Enstits ile Trkiye Uluslararas likiler ve Stratejik Aratrmalar Vakf Yayn, Cilt 7, Say 3-4,
No:3-4/96, Mart, 1997, s.44.
129
129
civarndadr.
204
Bu corafi oluumlardan 24 kadarnn yzlm, 100 kilometre
karenin zerindedir. Dierleriyle birlikte, tm corafi oluumlarn toplam yzlm
ise 23.000 kilometrekare civarndadr.
205

1958 Cenevre Karasular ve Bitiik Blge Szlemesinin 10.maddesi adalar;
su ile evrilmi, sularn en ok ykseldii zaman su stnde kalan, doal olarak
olumu bir arazi sahasdr. eklinde tanmlamaktadr.
206

Ege Denizinde, genel corafi konumlar gerei ve tarihsel boyutlar itibariyle,
Boazn, Saruhan, Mentee, Kuzey Sporadlar ve Kiklatlar olmak zere toplam be
grup adadan bahsetmek olasdr.
207

Yunanistann bamszln kazanmasyla birlikte, 1829 Edirne Antlamas
ve 1830 Londra Protokol gereince, Bat Ege Adalar olarak isimlendirilen Eriboz
Adas, Kuzey Sporadlar ve Kiklad takm adalarndan oluan bir grup ada, Osmanl
mparatorluundan alnarak bu devletin egemenliine devredilmitir.
208
Dou Ege
Adalar ve Girit Osmanl Devletinin egemenlii altnda bulunmaya devam
etmitir.
209

Girit, 1897 ylnda fiilen Osmanl Devletinden ayrlm, ancak Balkan
Savana kadar resmen Osmanlnn mal olarak kalmtr.
210
Balkan Savalar
srasnda, Taoz, Midilli, Sakz, Psara, Nikarya, Semadirek, Gkeada ve teki Dou
Ege Adalar, Osmanl Devletinin zayflndan yararlanan Yunanistan tarafndan

204
205
Kurumahmut, Egede Egemenlii Tartmal s.4.
206
1958 Cenevre Karasular ve Bitiik Blge Szlemesi iin bkz. Aslan Gndz, Milletleraras
Hukuk ve Milletleraras Tekilatlar Hakknda Temel Metinler, stanbul, Beta Yaynlar, Hukuk
Dizisi No:208, Gzden Geirilmi kinci Bask, Ekim, 1994, ss.260-265.
207
Kurumahmut, Egede Egemenlii Tartmal, s.4.
208
Hseyin Pazarc, Dou Ege Adalarnn Askerden Arndrlm Stats, Ankara, Turhan
Kitabevi, II.Bask, 1992, s.1.
209
210
Banolu, Tarihte Girit, s.98.
130
130
igal edilmitir. Bu adalarn geleceinin belirlenmesi, ngiltere, Fransa, Almanya,
talya, Avusturya-Macaristan ve Rusyann kararna braklmtr.
211

Giritin kaderi ise, Balkan Devletlerinin insiyatifine verilmitir. Bab- Ali ve
Yunanistan, 14 Kasm 1913 tarihli Atina Anlamas ile 1913 Londra Anlamasn
teyit etmilerdir.
212
1914 yl ubat aynda Londrada toplanan alt Avrupal devlet,
Meis dndaki 12 Aday st kapal bir biimde talyaya, Gkeada ve Bozcaada
dndaki Dou Ege Adalarn da, askerden arndrlmas ve bundan byle asker
bulundurulmamas kouluyla Yunanistana brakmay kararlatrmlardr. Sz
konusu devletler, bu kararlarn, 13 ubat 1914 tarihinde Yunanistana ve 14 ubatta
da Osmanl Devletine tebli etmilerdir. Yunanistan da, alt devlete gnderdii, 21
ubat 1914 tarihli yazsnda bu koullar kabul ettiini bildirmitir.
213

Trk-Yunan ilikileri asndan zel neme sahip olan Lozan Bar
Antlamasnn ana metninde Egeyi ilgilendiren alt madde yer almaktadr. (Ek-IV)
Konuya ilikin olarak, 16.maddenin nem arz ettiini sylemek yanl olmasa
gerektir. nk Yunanistan bugn, bu maddeye atfta bulunarak Trkiyenin Egede
Adalar konusunda hak iddia edemeyeceini vurgulamaktadr. Fakat sz konusu
madde, ayn zamanda, Trkiyenin snr komular ile kararlatrlm ya da
kararlatrlacak olan zel hkmleri bozmayacan da karara balamaktadr. Yani,
Yunanistann iddialarnn tersine, Trkiyenin, Lozanda ismi gemeyen Ege
Adalarnn aidiyetini sorgulama hakk, bu madde erevesinde mevcuttur. Ayrca bu
madde, stats anlamalarla belirlenmi adalar dndaki corafi formasyonlar
konusunda, komusu Yunanistan ile grmeler yapmasna olanak tanmaktadr.
214

24 Temmuz 1924 tarihinde imzalanarak Lozan Bar Antlamasna ek olarak
ilave edilen Lozan Boazlar Szlemesinin drt ve altnc maddeleri, Boazn

211
212
213
214
131
131
Adalarnn (Limni, Semadirek, Gkeada, Bozcaada ve Tavan Adalar)
askersizletirilmi statsn bir kez daha belirtmektedir.
215

Trkiye, 1936 ylnda, Milletler Cemiyetine bavuruda bulunarak,
Akdenizdeki mevcut deiiklikleri gndeme getirmi ve gnn koullarna uymad
gerekesiyle Boazlar askersizletiren ve geii MC denetimine brakan Lozan
Boazlar Szlemesinin deitirilmesini talep etmitir.
216
Montreuxda toplanan
konferansta, 20 Temmuz 1936 tarihinde, Boazlar Ankarann denetimine brakan ve
yeniden silahlandrlmasna olanak veren Montreux Boazlar Szlemesi
imzalanmtr.
217
Sz konusu szleme, Boazn Adalar konusunda Yunanistann
egemenlii altnda bulunan Limni ve Semadireke yer vermemitir.

talyann II.Dnya Sava sonunda yenik dmesi neticesinde, 10 ubat
1947de imzalanan Paris Bar Antlamas ile talyann egemenlii altndaki 12 Ada
(Mentee Adalar)
218
Yunanistana braklmtr.
219
Ancak Paris Bar Antlamas,
14.maddesiyle adalar devrederken askerden arndrlm statsnn devam edeceini
de vurgulamaktadr.
220
Yunanistan, Trkiye bu antlamaya taraf olmad
gerekesiyle, kendisinin bu adalar silahlandrmasna itiraz edemeyeceini ne
srmektedir.
221

talya tarafndan, 1912 ylnda igal edilen Mentee Adalar blgesindeki baz
adalarn Ui Anlamas ile tahliyesi ngrlnce, Yunanistan buralar kendi
topraklarna dahil etmek zere harekete gemi, ancak baarl olamamtr. Sz
konusu adalar, Mondros Mtarekesi, l domu Servesin 122.maddesi ve Lozan

215
Soysal, Tariheleri ve Aklamalar ile, Cilt-I, ss.146-148.
216
Aksu, Trk-Yunan likileri, s.86.
217
Pazarc, Dou Ege Adalarnn, s.82.
218
Sz konusu adalara 12 Adalar veya Dodecanessos ismi Yunanllar tarafndan Balkan Sava
ncesinde verilmitir. Ancak, blgedeki ada says 12den bir hayli fazladr. Bkz. Kurumahmut,
Egede Egemenlii Tartmal, s.5.
219
220
Paris Bar Antlamasnn 14.maddesi iin bkz. Kurumahmut Egede Temel Sorun, Ek-17,
(Sayfa numaras belirtilmemitir)
221
132
132
Bar Antlamasnn 15.maddesiyle talyaya braklmtr. Yunanistann, eitli
haritalar sunarak, bu adalar topraklarna katma abalarna Paris Bar Anlamas
srasnda da rastlanlmaktadr.
222

Yunanistan, Dou Ege Adalarn 1960larn bandan itibaren yukarda
belirtilen uluslararas batlara aykr olarak yeniden silahlandrmtr. Trkiye, bu
durumu ilk olarak 1964te Yunanistann dikkatine sunmu ve 29 Haziran 1964
tarihinde bir nota vererek Rodos ve stankyde yapld saptanan tahkimata,
antlamalara uyularak son verilmesi istenmitir. Yunanistan ise, 01 Temmuz 1964
tarihindeki cevabi notasnda anlamalara uyduunu ve sz konusu adalarda tahkimat
yaptn kabul etmemitir.
223

Trkiyenin 1969 yl Nisan aynda Limnideki silahlanma faaliyetleriyle ilgili
olarak verdii notaya, Yunanistan ilk kez, Montreux Boazlar Szlemesinin
kendisine silahlandrma hakk tandn ne srmtr.

Montreux Boazlar Szlemesinin imzalanmasyla Lozan Boazlar
Szlemesinin geerliliini yitirdiini, Montreux Boazlar Szlemesinde de
adalarn askerden arndrlmasyla ilgili herhangi bir hkmn bulunmadn ve
Trkiyenin bu szlemeye dayanarak Boazlar ve Boazn Adalarn
silahlandrdn, bu balamda kendisine ait Limni ve Semadirek Adalarn da
silahlandrabileceini vurgulamtr.
224

Ancak Montreux Boazlar Szlemesinin, Lozan Boazlar Szlemesinin
Yunanistan ilgilendiren hkmlerini ortadan kaldrmamas nedeniyle Atinaya bu
ynde bir hak vermedii aktr. Kaldi ki, Montreux, Lozan Antlamasnn ana
metnini geersiz klmamaktadr ve ana metnin 12.maddesinde bu adalarn
silahszlandrlmas hkm mevcuttur.

222
Kurumahmut, Egede Egemenlii Tartmal, ss.6-8.
223
224
133
133
Ayrca, Montreux Boazlar Szlemesinde kaleme alnan, yeniden
silahlandrma, tm Dou Ege Adalarn veya tm Boazn Adalarn deil, aka
yalnzca Trk egemenliindeki Boazlar blgesini kapsamaktadr. Montreux
Boazlar Szlemesinde, Yunanistann egemenliindeki Dou Ege Adalarnn
yeniden silahlandrlmas ynnde hibir hkm aka ya da st kapal olarak yer
almamaktadr.
225

Yunanistann, sz konusu Dou Ege Adalarnn silahlandrlmas maksadyla
ileri srd ikinci husus, Trk Dileri Bakan Tevfik Rt Arasn, 31 Temmuz
1936 tarihinde TBMMde Montreux Boazlar Szlemesinin onayland oturumda
yapt konumadr.

Bakan Rt Aras, konumasnda;
Lozan Mukavelesi ile gayr askeri hale ifra edilmi olan
komumuz ve dostumuz Yunanistana ait Limni ve Samotra adalarna
dair olan hkm de Montreux mukavelesi ile kalkm oluyor demektir
ki bundan da ayrca memnunuz
226

demitir. Trkiye Dileri Bakannn, bu konumasn, dnem ierisinde olumlu
seyreden Trk-Yunan ilikilerinin etkisinde yapm olabileceini sylemek
mmkndr. Ancak bu konumay, Yunanistana bu hakk verdii ynnde
yorumlamak yanl olacaktr. Bu iyi niyet aklamasnn hkm ifade etmesi iin
szlemeye taraf dier devletlerin de bu yoruma katlmalar gerekmektedir.
227
Ayrca,
yukarda deinildii zere, Montreux Boazlar Szlemesi, Lozan Bar
Antlamasnn ana metninin 12.maddesini hkmsz saymamaktadr.

Dolaysyla, Yunanistann zellikle Limniyi silahlandrma gerekesi olarak
Montreux Boazlar Szlemesine atfta bulunmasnn hibir hukuki dayana yoktur.
Trkiyenin egemenliinde olan adalarn Montreux ile yeniden silahlandrlmas,
Yunanistana bu hakk kendiliinden vermemektedir.

225
226
227
134
134
Yunanistan, 1974 ylndan sonra adalar yeniden silahlandrma faaliyetlerine
gereke olarak ileri srd tezlerine, Egedeki Trk tehdidini de eklemi ve meru
savunma hakkn dile getirmitir. Bunu da, Birlemi Milletler Anayasasnn
saldrya urayan ya da saldr tehdidine maruz kalan devletlere meru mdafaa
hakk tanyan 51.maddesine dayandrmtr.
228

Ayrca, 1974 ylndan sonra, silahlandrma faaliyetlerini inkar etme yoluna
gitmemitir. Bu noktada, Trkiyenin Ege Ordusunu (4.Ordu) ki bu ordu NATO
kuvvetlerine bal deildir- adalar silahlandrma gerekesi olarak gstermektedir.
Fakat gzden karlmamas gereken husus, Ege Ordusunun, silahlandrma
faaliyetlerinin balamasndan sonra kurulmu olduudur.

Aslnda Yunanistann bu konudaki temel tezi, NATO ve Varova Paktnn
olumasyla, Souk Sava dnemi faktrleri erevesinde koullarn deitii
(rebus sic stantibus) eklindedir. Ancak, bu kuraln uygulanmas iin gerekli, iki lke
ilikilerinde kkl bir deiikliin yaandn sylemek zordur. te yandan, iki
lkenin de NATOya katlmas, dostane ilikiler kurmalarn ve rgtn birbirlerine
ynelik hkmlerini kabul etmelerini gerektirmektedir. Bu gelimeler kapsamnda,
makul olan Yunanistann adalar silahlandrmas deil, tam aksine bir harekettir.
229

PASOKun 1981 ylnda iktidar olmasyla birlikte Yunanistan, Dou Ege
Adalarnn silahlandrlmasna ayr bir nem vermitir. Bu erevede, Limni
Adasnn, NATO savunma hatt projesine dahil edilmesi kavram gibi mulak
taktiklere bavurarak, Adann silahl halinin NATOya tescil ettirilmesini
amalam
230
ve bu maksatla, defalarca Limnideki askeri tesisleri ve kuvvetlerini
NATOnun hizmetine tahsis ettiini aklamtr. Limninin, Egede yaplacak NATO

228
229
Hseyin Pazarc, Ege Denizindeki Trk-Yunan Sorunlarnn Hukuki Yn, (Der.) Semih Vaner,
Trk-Yunan Uyumazl, stanbul, Metis Yaynlar, I.Basm, Ocak, 1990, ss.120-121.
230
135
135
tatbikatlarna dahil edilmemesi halinde de tatbikatlara katlmayacan
duyurmutur.
231

3.2. Kta Sahanl

Kta Sahanl kavram, Uluslararas Hukuk alannda olduka yaygn ilgi
duyulan ve hakknda pek ok eser yazlm bir konudur. Corafi bir terim olan Kta
Sahanl konsepti, 19.yzyln sonunda, 20.yzyln banda karmza
kmaktadr.
232
Kta sahanl terimi, ilk defa 1945 ylnda, dnemin ABD Bakan
Harry Trumann kendi adn tayan bildirisi ile Uluslararas Hukuka dahil
edilmitir.
233

Truman Bildirisinde, Kta Sahanl kavramnn ortaya karlmasna drt
neden gsterilmitir:
i. devletin deniz yata ve altnda doal kaynaklar iletebilmesi iin o
denizin sahillerini de kontrol edebilmesi gerekir;
ii. dier yandan devletin kendi kendisini korumas fikri sahildar devletin
sahilinin andaki alan kontrol etmesini gerektirir;
iii. kta sahanl olarak tarif edilen alandaki madenler ounlukla sahildeki
madenlerin bir uzants niteliindedir;
iv. kta sahanl sahildar devletin kara lkesinin bir uzantsdr ve bu nedenle
doal olarak ona aittir.
234

231
Kut, Trk D Politikasnda, s.513. ve Grel, Tarihsel Boyut inde, s.71.
232
Aslan Gndz, The Concept of the Continental Shelf in its Historical Evolution (With Special
Emphasis on Entitlement), stanbul, Marmara niversitesi (Yayn No490), Avrupa Topluluu
Enstits Yayn, Yayn No:1, 1990, s.16.
233
ule Kut, The Aegean Continental Shelf Dispute Between Turkey and Greece, Balkan Forum,
skp/Makedonya, Published by NIP Nova Makedonija, Vol.3, No:1(10), March, 1995, s.180.
234
Serta H.Baeren, Kta Sahanl Doal Uzant ve Mesafe lkesi likileri, D Politika, Ankara,
D Politika Enstits ile Trkiye Uluslararas likiler ve Stratejik Aratrmalar Vakf Yayn, Cilt 6,
Say 1, Nisan, 1995, s.52.
136
136
Bugn Uluslararas Hukuk erevesinde, Kta Sahanl kavramnn, 1958
Cenevre Kta Sahanl Szlemesi ve 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku
Szlemesinde (BMDHS-UNCLOS) olmak zere iki tanm yaplmtr.

1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesinin birinci maddesi;
kyya bitiik fakat Kara Sular sahasnn dnda 200 metre derinlie
kadar olan sualt alanlarnn deniz yatan ve toprak altn veya, o derinliin
tesinde steki sularn derinliinin zikredilen alanlarn doal kaynaklarn iletmeye
imkan tand yere kadar uzanan yerleri ve adalarn kylarna bitiik benzeri su alt
alanlarnn deniz yata ve toprak altn ifade etmek zere kullanlmtr.
235

eklindedir ve 1982 BMDHSnin 76.maddesi de;
Bir ky devletinin Kta Sahanl, kara lkesinin doal uzants boyunca
Kara Sularnn tesinde kta kenarnn d snrna kadar uzanan veya kta kenarnn
d snrnn (200 mile kadar uzanmad) yerlerde, Kara Sularnn llmeye
baland esas hatlardan itibaren 200 mile kadar uzanan su alt alanlarnn deniz
yata ve toprak altn kapsamaktadr.
236

eklindedir. Belirtilen iki tanmda grld zere, 1958 Cenevre Kta
Sahanl Szlemesi, derinlik ve iletilebilirlik esasnda bir tanm yaparken,
237

BMDHSnin 76.maddesi, iletilebilirlik konusuna deinmeden ve Kta Sahanlnn
gerek fiziksel yapsn nemsemeden, devletlerin karasularnn lld esas
hatlardan itibaren 200 deniz mili mesafeye kadar, Kta Sahanlnn 200 deniz mili
mesafesini amas halinde de, ky devleti doal uzants gerei bu sahanln sona
erdii yere kadar, Kta Sahanlna sahip olduklarn belirtmektedir.
238

235
Gndz, Milletleraras Hukuk ve, s.268.
236
237
Baeren, Kta Sahanl Doal, s.52.
238
BMDHS, Kta Sahanlnn hibir zaman 350 mili veya 2500 metre derinlikten itibaren 100 mili
amamas gerektiini vurgulamaktadr. bkz. Frat, 1960-1980 Yunanistanla, s.754.(sz konusu
sayfada bulunan; Funda Keskin tarafndan kaleme alnan Kta Sahanl Kutusu)
137
137
Sz konusu szlemelere Yunanistan imzac taraf, Trkiye ise deildir.
239
Ege
kaynakl tm sorunlarda grld zere, Kta Sahanl meselesinde de Trkiye ile
Yunanistan arasnda iki ynl anlamazlk bulunmaktadr. Ancak bu sefer, ilk yn
farkldr. Gr ayrl, konunun niteliine, yani Kta Sahanlnn tanmna ilikin
deil, snrlandrmann hangi ilkelere gre yaplaca ynndedir. kinci husus ise,
tm Ege sorunlarnda mevcut, izlenecek zmn yntemine ilikin anlamazlktr.
240

Ege Denizi Kta Sahanlnn snrlandrlmasna ilikin uyumazlkta, dm
noktasn adalar oluturmaktadr. Sorun erevesinde Yunanistan, adalarn ktalarla
eit haklara sahip olmas gerektiini vurgularken Trkiye, Ege Denizinin zel ve
kendine has zellikleri nedeniyle, zerinde bulunan adalarn byle bir eitlikten
yararlanmamas gerektiini savunmaktadr.

Konuyla ilgili Yunanistann savlar;
1. 1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesi ve 1982 BMDHS uyarnca adalarn
kendi Kta Sahanlklarna sahip olma hakk vardr.
2. Yunanistann anakaras ve adalar, siyasal ve lkesel bir btn
oluturmaktadr. Uluslararas Hukukta kabul edilen devletin lkesel
btnl ve blnmezlii ilkesince Yunanistann kta lkesi ve adalardan
oluan siyasal ve lkesel btnlnn arasna yabanc bir deniz alannn
girmemesi gerekir.
3. Trkiye ile Yunanistan arasnda Kta Sahanlnn snrlandrlmasnn, eit
uzaklk ilkesi temelinde, Trkiye kylaryla Yunanistann Ege Denizinde en
douda yer alan adalarnn u noktalar arasnda yaplmas gerekmektedir.
4. Kta Sahanl snrlandrlmas hukuksal bir konudur ve 1958 Cenevre Kta
Sahanl Szlemesi ile 1982 BMDHS esas alnarak uluslararas yarg
yoluyla yaplmaldr.

239
Kut, The Aegean Continental, s.180.
240
138
138
eklindedir.
241
Bu erevede Yunanistann, adalarn Kta Sahanlklarna sahip olma
hakkyla ilgili ilk gr, 1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesinin 1(b)
maddesine ve BMDHSnin 121.maddesinin ikinci paragrafna dayanmaktadr.
242
Bu
hkmler, Yunanistan tarafndan, adalarn zellikleri hibir nem arz etmeden, bir
anakarann Kta Sahanlna sahip olmas gibi, adalarn da sahip olmas gerektii
eklinde yorumlanmaktadr.

Ancak, Yunanistann bu grnde hakl olduunu sylemek pek doru
deildir. nk, Cenevre Szlemesinde yer alan bu husus, adalarn zellikleri ne
olursa olsun, Kta Sahanlna sahip olaca anlamna gelmemektedir.

Uluslararas Adalet Divan, Kuzey Denizi Kta Sahanl davasnda,
243
Kta
Sahanlna sahip olma hakknn, Kta Sahanlnn snrlandrlmas zerinde etkisi
olamayacan kabul etmitir. Bu erevede, Kta Sahanlnn snrlandrlmas
hususunda, belirli adalarn ya hi etkisinin bulunmad ya da baz koullarda limitli
etkisi olduu tereddtsz kabul grmektedir.
244

te yandan, BMDHSnin adalar rejimini ieren 121.maddesinin nc
fkras, adalarn Kta Sahanlna sahip olabilmesini, insan barnmas veya kendine
ait ekonomik hayat olmas gibi unsurlar ile kstlandrmaktadr.
245

Yunanistan, ikinci gr ile kendisini takm ada devleti olarak kabul
ettirmeyi amalamaktadr. Buradaki temel hedefinin, en dtaki adalar birletirecek

241
Pazarc, Ege Denizindeki Trk-Yunan, s.108. ve Frat, 1960-1980 Yunanistanla, s.758.
(Bkz. sz konusu sayfada yer alan, Kta Sahanl konusunda Yunan ve Trk Tezleri kutusu)
242
Sz konusu maddeler iin bkz. Gndz, Milletleraras Hukuk ve, s.269 ve s.329.
243
Dava taraflar, Federal Almanya, Hollanda ve Danimarkadr. Bkz. A.Suat Bilge, Byk D,
Trk Yunan Siyasi likileri, Ankara, 21.Yzyl Yaynlar, Bilim Aratrma Serisi No:2, I.Bask,
Ekim, 2000, s.240.
244
Pazarc, Ege Denizindeki Trk-Yunan, s.108.
245
139
139
izginin iinde kalacak denizi i sular
246
olarak gstermek olduunu sylemek
mmkndr.
247

Bu kapsamda, 03 Aralk 1973 tarihinde New Yorkda balayan
248
nc
Deniz Hukuku Konferansnn banda Yunanistan, takmada devletlerine tannan,
takm ada oluturan adalar esas hatlardan geen bir izgiyle birletirilmeli ve bir
btn olarak deerlendirilmelidir grn savunmutur.
249

Devletin lkesel btnl ve blnmezlii ilkesi erevesinde ise,
Yunanistana gre, Deniz Hukuku bir devletin lke btnlnn blnmezliini
teyit etmeli ve o devletin lkesini anakarasyla adalar arasnda hibir ayrm
yapmadan ele almaldr. Yani, bir devletin lkesinin eitli blmleri arasnda, teki
devletlere ait deniz blgelerinin olmamas gerekmektedir.

Ancak Yunanistan bugn, imzacs olduu 1982 BMDHSnin 46.maddesinin
(a) bendine gre takmada devleti statsnden yararlanamamaktadr. nk sz
konusu maddenin (a) bendi, bir devletin takmada devleti statsnden
yararlanabilmesi iin hibir kara lkesine sahip olmamas gerektii artn
koymaktadr.
250

te yandan, lke btnl ilkesi, devleti siyasal adan blmeye ynelik her
trl eylemi engellemeyi amalarken, corafi verilerin dzenleni ekline atfta
bulunmaktadr. Yani corafi oluumlar, farkl bir dzenleni tarzna sahipse, bu
prensip lke btnlnn salanmas hususunu gerekletirmemektedir. Bugn Ege

246
sular konusunun kapsam ve hukuksal rejimi hakknda bkz. Hseyin Pazarc, Uluslararas
Hukuk, Ankara, Turhan Kitabevi, Gzden Geirilmi II.Bask, Haziran, 2004, ss.255-258.
247
Frat, 1960-1980 Yunanistanla, s.758. (bkz. sz konusu sayfada yer alan, Kta Sahanl
konusunda Yunan ve Trk Tezleri kutusu)
248
Pazarc, Uluslararas, s.252.
249
250
Pazarc, Uluslararas, s.254. ve Bahse konu madde iin bkz. Gndz, Milletleraras Hukuk
ve, s.304.
140
140
Denizinde, baka bir devlete ait olan deniz blgeleri, bu ilke erevesinde,
Yunanistann paras olarak saylamaz.
251

nc Yunan gr, 1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesinin altnc
maddesine dayandrlmaktadr.
252
Bu maddeye gre, Kta Sahanl snrlandrlmas
eit uzaklk ilkesinin uygulanmasyla gerekletirilir. Ancak madde, zel artlar
baka bir snr hattn hakl klmyorsa ibaresini ngrmektedir.

Yunanistan, maddenin zel artn kale almadan, Trkiye ile arasndaki Kta
Sahanl snrlandrlmasnda eit uzaklk-ortay hat ilkesinin geerli olmasn talep
etmektedir. Yani, Egenin dousunda kendine ait adalarn en u noktasndan
balamak zere, Anadolu kys ile arasnda kalan Kta Sahanlnn iki tarafa eit
uzaklk ilkesi erevesinde snrlandrlmasn arzulamaktadr.
253

Ancak, Fransa ile ngiltere arasndaki Kta Sahanl davasna bakan hakemlik
mahkemesi, 1958 szlemesinin altnc maddesine gre eit uzakln ilke, zel
koularn istisna olduu fikrini reddederek, Yunanistann bu grn
dorulamamaktadr.
254

Yunanistan, meselenin zm yntemine ilikin, 1958 Cenevre Kta Sahanl
Szlemesi ile 1982 BMDHS esas alnarak uluslararas yarg yoluna gidilmesi tezinde
tamamen hakl deildir.

nk, 1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesinin altnc maddesinde, ayn
Kta Sahanlnn, kylar kar karya olan iki veya daha fazla devletin lkesine
bitiik olduu durumlarda snrlandrlmann anlama yoluyla tespit edilmesi
ngrlmektedir. BMDHSnin 83.maddesinin birinci fkras da, haka zm bulmak

251
252
253
254
141
141
zere Uluslararas Hukuk erevesinde anlama yoluyla zlmesini uygun
bulmaktadr.
255

Sz konusu anlamalar erevesinde, baka bir zm yoluna bavurulmadan
nce, grmelerle snrlandrlmas konusunda bir ykmlln olduundan bile
bahsetmek mmkndr. Uluslararas Adalet Divan, Kuzey Deniz Kta Sahanl
davasnda, 20 ubat 1969da ald bir kararla taraflar, sorunun zm iin
grmeler yapmaya armtr.
256

Dier yandan Trkiyenin mesele karsnda savunduu balca grler ise
unlardr;
1. Kta Sahanlnn snrlandrlmasnda doal uzant ilkesi esastr.
2. Snrlandrma haka ilkelere uygun olarak yaplmaldr. Bu erevede
adalar her haluklarda zel bir durum oluturur. Anadolu doal uzants
zerinde bulunan Yunanistana ait adalarn Kta Sahanl olmamas
gerekir.
3. Ege Denizi yar kapal bir denizdir ve genel kurallarn yerine zel
kurallarn uygulanmas gerekir.
4. 1923 Lozan Bar Antlamas ile Egede oluturulan denge
bozulmamaldr. ki lke bu denizden eit koullardan yararlanmaldr.
5. Ege Kta Sahanl snrlandrlmas sadece hukuksal bir konu deildir.
Ege dengesi gz nne alndnda siyasal nitelii ar basmaktadr.
Bu erevede, anlamalarla zme gidilmesi gerekir.
257

Trkiyenin tezlerinde, Lozan dengesinin bozulmas veya meselelerin
grmeler yoluyla ele alnmas gibi, belirli uluslararas anlamalarn bire bir
maddelerine atfta bulunmamas ve haka ilkelerin uygulanmas gibi genel itihat

255
Gndz, Milletleraras Hukuk ve, s.269 ve s.319.
256
Bilge, Byk D, s.240.
257
Pazarc, Ege Denizindeki Trk-Yunan, s.110. ve Frat, 1960-1980 Yunanistanla, s.758.
(bkz. sz konusu sayfada yer alan, Kta Sahanl konusunda Yunan ve Trk Tezleri kutusu)
142
142
kurallarna referans vermesi, Yunanistan tarafndan, Uluslararas Hukuktan kat
ynndeki iddialara neden olmaktadr.
258

Yunanistann bu tr iddialarnda doruluk paynn bulunduunu sylemek
olduka zordur. nk Trkiye, meselenin doal uzant kavram erevesinde ele
alnmamas halinde, Anadolu karasnn Kta Sahanlnn yok varsaylacandan
hareketle,
259
savn Uluslararas Adalet Divannn Kuzey Denizi Kta Sahanl
davasnda verdii kararn devletlerin Kta Sahanlnn kendi anakarasnn bir
uzants olduu eklindeki 85.paragrafna dayandrmaktadr.
260

Ayrca, adalarn corafi konumlarnn, gerek uluslararas mahkeme kararlar
gerekse retide, temel elerden kabul edilerek, kta sahanl tannmadan sadece
karasular hakk verilmesi uygulamalar da mevcuttur.
261

Ege Denizi Kta Sahanl snrlandrlrken, Ege Adalarnn kendilerine zg
durumlar, yapla geli deeri 1958 Kta Sahanl Szlemesinin altnc maddesiyle
hkme balanm olan bir temelde ortaya konulmutur. Haka ilkelerin uygulanmas
ilkesi erevesinde ise, uluslararas itihatta bu kurala bavurma eiliminin giderek
glendiini sylemek mmkndr.
262

Bu esaslar erevesinde, Trkiyenin Uluslararas Hukuk zemininde bir
zm dladn sylemek en hafif deyimiyle yanltr.

Yunanistan, 1960l yllarn banda, Ege Denizinde deniz tabannn jeolojik
yapsn incelemeye ve ekonomik deerlerini aratrmaya balamtr.
263
Bu

258
Theodoros Katsoufros, Ege Deniziyle lgili Trk Yunan Uyumazlklar, (Der.) Semih Vaner,
Trk-Yunan Uyumazl, stanbul, Metis Yaynlar, I.Basm, Ocak, 1990, ss.90-94.
259
260
261
262
Pazarc, Ege Denizindeki Trk-Yunan, ss.110-111.
263
Sami Doru, Uluslararas Hukukta Kta Sahanl ve Ege Denizi Kta Sahanl Uyumazl,
Ankara, Ankara niversitesi Basmevi, 2003, s.69.
143
143
erevede, 1960-1970 yllar arasnda Egede iki lke arasnda herhangi bir kta
sahanl snrlandrlmas olmadan eitli yabanc irketlere aratrma ve inceleme
yapmak zere lisanslar vermitir. Trkiyenin Egedeki faaliyetlerine balamas ise
1968 ylna tekabl etmektedir.
264

Yunanistan ilk olarak Rodos ve Karpatos Adas yaknlarnda aratrma
yapm, bu almalarn Kuzey Egeye kaydrm ve 1973 ylnda Taoz Adas
yaknlarnda kendi karasular iinde petrol bulmutur.

ki lke arasndaki Kta Sahanl sorunu, 1973 yl Kasm aynda
Trkiyenin, Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklna (TPAO) Ege Denizinde petrol
arama ruhsat vermesi ve bu ruhsat blgelerinin, Yunanistan tarafndan verilen ruhsat
blgeleri ile akmas sonucu, Atinann bunu protesto etmesiyle balamtr.
265

Trkiyenin, 27 blge iin TPAOya salad ruhsatn, resmi gazetede
yaymlanmas sonrasnda, Yunanistan Semadirek, Limni, Midilli, Aghios, Sakz,
Psara ve Antipsara Adalarnn batsnda yer alan deniz yataklarnn kendisine ait
olduunu belirten bir nota vermitir. Trkiye, cevabi notasnda, konuya ilikin
Uluslararas Hukuk kurallarn, yasal koullarn gerekliliini, zellikle 1958 Cenevre
Kta Sahanl Szlemesini ve 1969 Kuzey Denizi Kta Sahanl davasnda
Uluslararas Adalet Divannn vermi olduu kararlar dikkatle incelediini
vurgulayarak, yukarda ele alnan grlerini savunmutur.
266

Yunanistan, Egede herhangi bir snrlandrma olmamasna ramen,
Trkiyenin Karasularna yakn blgelere kadar ruhsat vererek, tm Ege Kta
Sahanln kendi egemenlii altnda deerlendirmitir. Trkiye ise hakknn,

264
Fuat Aksu, Ege Denizi Kta Sahanl Sorunu ve Trk-Yunan likileri, stanbul, Marmara
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Siyaset ve Sosyal Bilimler Yksek Lisans Blm, 1986,
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, ss.60-61.
265
Bilge, Byk D, s.236. ve Kut, Trk D Politikasnda, s.519.
266
Aksu, Ege Denizi Kta Sahanl, ss.62-63.
144
144
Egenin ortasna tekabl edecek bir izgiye kadar olduunu dnm ve sonuta ok
farkl iki snr izgisi domutur.
267

Trkiye, 29 Mays 1974 tarihinde andarl gemisini sismik aratrma yapmak
zere sava gemileri eliinde Egeye gndermi ve Atina ile Ankara arasnda nota
teatisi yaanmtr.
268

Taraflar, 1973-74 yllarnda sorununun zm yoluna ilikin anlamaya
varamamlar ve iki lke Dileri Bakanlar, 17 Mays 1975 tarihinde Romada bir
araya gelmilerdir. Bu grmeleri, 1975 Mays ay sonunda iki lke Babakannn
Brkselde NATO Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesinde yapt grmeler
izlemitir. Grmeler sonrasnda yaynlanan ortak bildiride Yunanistan konunun
Uluslararas Adalet Divanna gtrlmesini istemi,
269
Trkiye ise, ilk nce taraflar
aras grmelerin yaplmas gerektiini vurgulamtr.
270

Roma ve Brkseldeki st dzey grmeler sonrasnda, konu ile ilgili olarak
iki lke uzmanlar komitesi mzakerelere devam etmitir. Sz konusu mzakereler,
Yunanistann konuyu Uluslararas Adalet Divanna gtrmesindeki srarl tutumu
nedeniyle 1976 yl ubat aynda kesilmitir.
271

06-08 Austos 1976 tarihlerinde, daha sonra ismi Sismik-I olarak deitirilen
Hora Trk aratrma gemisi Egeye alm, Kta Sahanlnn ihlali gerekesiyle
Yunanistan bunu, 10 Austos 1976da BM Gvenlik Konseyine ikayet etmi ve
Uluslararas Adalet Divanna tek tarafl bavuruda bulunarak, aratrmann
durdurulmas iin geici tedbirlerin alnmasn talep etmitir.

267
Bilge, Byk D, s.236 ve Kut, Trk D Politikasnda, s.519.
268
269
270
271
Suha Blkba, The Turco-Greek Dispute, Issues, Policies and Prospects, (Ed.) Clement
H.Dodd, Turkish Foreign Policy, Great Britain, SOAS Modern Turkish Studies Programme,
Occasional Papers-II, The Eothen Press, 1992, s.35.
145
145
Gvenlik Konseyi, 25 Austos 1976 tarihinde ald 395 sayl kararla,
Trkiye ile Yunanistan arasnda tercih yapmaktan kanm, taraflarn sorunu
dorudan grmeler yoluyla zmlendirmeleri tavsiyesinde bulunarak, Uluslararas
Adalet Divannn olas katklarn dikkate almaya davet etmitir.
272

Uluslararas Adalet Divan, 11 Eyll 1976 tarihinde Yunanistann geici
tedbir karar talebini reddetmitir.
273
Divan kararnda, Trkiyenin yapm olduu
sismik aratrmalarn Yunanistan Kta Sahanlnda yaplm varsaylsa bile, Kta
Sahanlna onarlmaz bir hasar vermediini ileri srmtr.
274

Divann karar sonrasnda, ABDnin de etkisiyle, iki lke Dileri Bakanlar
New Yorkta bir araya gelmi ve Kta Sahanlnn snrlandrlmas iin
grmelere balanlmasn uygun bulmulardr. Bu erevede, 02-11 Kasm 1976
tarihleri arasnda uzmanlar dzeyinde iki lke teknik heyetlerinin katld Bern
mzakereleri yaplmtr.
275

Bern toplants sonunda uyumazln zmnde izlenecek yntemle ilgili bir
tutanak yaynlanmtr. Taraflar sorunla ilgili olarak snrlandrma kurallarn
belirlemek amacyla grmelere balamay, durumu ktletirecek hareketlerden
kanmay ve mzakereleri gizlilik ierisinde yrtmeyi stlenmiler, ayrca sorunun
zmne ilikin devletlerin uygulamalar ile uluslararas kurallardan esinlenmeyi
kabullenmiledir.
276

Bern Anlamasndan sonra devam eden heyetler aras grmelerde,
Yunanistan ilk olarak Ege Kta Sahanl snrnn Anadolu Ktas nndeki Yunan
Adalar ile Anadolu arasnda izilmesini nermi, daha sonra bu fikrini deitirerek
adalarn Ege Denizine alan kylarndan balamak zere Egenin %8ini

272
273
274
Frat, 1960-1980 Yunanistanla, s.756. (bkz. sz konusu sayfada yer alan Uluslararas Adalet
Divannn Ege Kta Sahanlna likin Karar kutusu)
275
276
146
146
kapsayacak bir blge teklif etmitir. Yunanistann, kta sahanl
snrlandrlmasnda, haka blm ilkesini benimseyen ve bu erevede
snrlandrmann Egenin ortasndan balamas grn savunan Trkiyeye, kabul
edemeyecei neriler sunmas kapsamnda grmelerden bir zm elde etmek
mmkn olmamtr.
277

ki lke Babakanlar, 10-11 Mays 1978de Montreuxde bir araya gelmiler,
ancak ne sorunun z ne de izlenecek yntem konusunda uzlamaya varmlardr.
Yunanistanda PASOKun iktidar olmasyla hkmeti kuran Andreas
Papandreounun, Trkiyeye kar ynelik sert tutumu grmelerin kesilmesine
sebep olmutur.
278

te yandan, Uluslararas Adalet Divannn verdii karara gz atacak olursak;
Trkiye, Divann yetkisine itiraz etmi, Yunanistan gibi zel (ad hoc) yarg
atamam ve durumaya da katlmamtr. Sadece, 10 Ekim 1978de, Divann davaya
bakmakla yetkili olduu Yunan grn rtmek zere bir mektup sunmutur. Bu
gelimeler erevesinde, Divan; 19 Aralk 1978 tarihinde davaya bakmakla yetkili
olmadn ieren bir aklama yapmtr. Divan, sz konusu kararnda,
Yunanistann, 1928 Uluslararas Uyumazlklarn Bar zm konusundaki
Genel Senede koyduu lkesel yetki alanna giren sorunlar darda kalmak
suretiyle hakkndaki ekinceye atfta bulunmu
279
ve 31 Mays 1975 tarihinde
Brksel Zirvesi sonrasnda alnan kararlar erevesinde tek tarafl bavuru hakknn
olmadn ifade etmitir.
280

Kta Sahanl sorunu, iki lke arasnda 1987 ylnda tekrar gndeme
gelmitir. Yunanistann, Taos Adasnn 10 mil dousundaki bir blgede petrol
arama ve sondaj almalarna balayacan aklamas Trkiyenin sert tepkisine

277
278
Frat, 1960-1980 Yunanistanla, s.757. ve Kut, Trk D Politikasnda, ss.519-520.
279
280
Frat, 1960-1980 Yunanistanla, s.756. (bkz. sz konusu sayfada yer alan Uluslararas Adalet
Divannn Ege Kta Sahanlna likin Karar kutusu)
147
147
neden olmutur. Trkiye, Yunanistann Karasular dndaki bu faaliyetinin Bern
Mutabakat ile uyumadn dile getirmi ve olay engellemek iin harekete
geeceini aklamtr. Bu erevede, Piri Reis aratrma gemisi Egeye
gnderilmitir. Ayrca, 26 Mart 1987 tarihinde Egede tartmal bir blgeyi kapsayan
alan iin Trkiye tarafndan TPAOya ruhsat verilmesi gerginlii trmandrmtr.
Bunun zerine Yunanistan, tepki gstererek fiili olarak karlk vereceini aklam
ve ordusunu alarma geirmitir.

Karlkl olarak yaplan aklamalardan sonra, iki lke arasndaki diplomatik
mnasebetler hzlanm, ABD ve NATOnun giriimleriyle, Yunanistan almalar
ertelediini duyurmu ve iki lke savan eiinden dnmtr.
281
Yunanistan, krizin
balamasyla birlikte 1976 Bern Szlemesinin, sadece grmeler srecinde geerli
olduunu, grmelerin kesilmi olmas nedeniyle mrn tamamladn deklare
etmitir. Ancak krizin sonunda, Babakan Papandreou, 24 Mays 1987 tarihinde
parlamentoda yapt konumada lkesinin Bern Szlemesine bal olduunu
aklamtr.

Krizin almasyla birlikte balayan hzlandrlm diplomatik temaslar
neticesinde, iki lke Babakan 1988 Ocak aynda Davosta bir araya gelmiler, ancak
Davos Sreci, karlkl ilikilerde etkili ve uzun mrl olmamtr.
282

3.3. Karasular

Karasular, bir ky devletinin kara lkesini evreleyen ve Uluslararas
Hukuka uygun olarak aklara doru belirli bir genilie kadar uzanan ky devletine
ait deniz kuana verilen isimdir.
283

281
Aksu, Trk-Yunan likileri, ss.80-84.
282
283
148
148
ki lke arasnda mevcut, Ege Denizi kaynakl sorunlarn, en popler olan,
taraflarn uygulamalar erevesinde, kukusuz karasular meselesidir. Meselenin z,
iki lke iin alt deniz mili olan karasularnn genilii zerindeki gr ayrldr.
284

Karasular, devletlerin, topraklar gibi zerinde tam egemenlie sahip
olduklar lke paralardr.
285
Bu itibarla, karasularnn genilii ile snrlandrlmas
konusu 17.yzyldan bu yana giderek nem kazanm ve 18.yzylda genel ilke
olarak mil biiminde uygulanmtr. Ancak teknolojinin ilerlemesiyle lkelerin
karasularnn ekonomik zenginliklerinden yararlanma talepleri, devletleri yeni
genilik araylarna yneltmitir.

lkelerin konuya farkl yaklamlar erevesinde, 1958 ve 1960 Cenevre
Deniz Hukuku Konferanslarnda karasular genilii konusunda herhangi bir sonuca
ulalamamtr.
286

Bu konudaki nihai karara Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi
(BMDHS) ile varlmtr. Szlemenin nc maddesi;
Her devletin, karasularnn geniliini bu szlemeye uygun ekilde
belirlenen esas hatlardan itibaren 12 deniz milini amayan bir snra kadar tespit
etme hakk vardr.
287

eklindedir. Szleme, ky devletlerine 12 mile kadar varan bir karasuyuna sahip
olma hakkn ilke olarak tanmaktadr. Ancak ky devletine tannan bu belirleme
hakknn, corafi ve hukuksal nedenlere bal olarak bir takm kstlamalara uramas
olasl da yine bu szlemenin 15.maddesi ile ngrlmektedir.
288

284
285
286
287
288
149
149
Szlemenin 15.maddesi;
ki devletin kysnn kar karya veya yan yana olduu durumlarda, iki
devletten hibirisi, aralarnda aksini n gren bir anlama olmadka, karasularn,
her noktas iki devletten her birinin karasularnn geniliinin llmeye baland
esas hatlar zerindeki en yakn noktalara eit uzaklkta olan orta hattn tesine
geirmeye yetkili deildir. Bununla beraber, tarihi bir hak veya dier zel artlar
sebebiyle iki devletin karasularn bu hkmle badamayan bir ekilde
snrlandrmasnn gerekli olduu yerlerde, yukardaki hkm uygulanmaz.
289

demektedir. te yandan, ky devletinin karasularn 12 mile kararak, bu blgeyi ele
geirmesi sonucunda kar devlete verecei zararn giderilmesi amac yine ayn
szlemenin 16. ksmnda yer alan 300. maddesi ile ifade edilmektedir.

Szlemenin 300.maddesi;
Taraf devletler, bu szlemeye gre stlenilen ykmllkleri iyi niyetle
yerine getireceklerdir ve bu szlemede tannm olan haklar, yetkileri ve
zgrlkleri, hakkn suistimalini tekil etmeyecek bir tarzda kullanacaklardr.
290

eklindedir. Grld zere, szlemenin nc maddesi, 12 mile kadar karasuyu
geniliini ngrmekteyken, byle bir hakkn hibir kstlama olmadan mutlak
kullanmn tmyle ilgili ky devletinin egemenliine vermemektedir.
291
Yunanistan
BMDHSne imzac, Trkiye ise deildir.

Trkiye ile Yunanistan arasnda, Ege Denizinde denge oluturan Lozan Bar
Antlamas imzaland srada iki lkenin de Geleneksel Deniz Hukuku ilkeleri
erevesinde karasular mildir.
292
Lozan Bar Antlamas, karasularnn
geniliini belirleyen herhangi bir hkm iermezken, ana metnin alt ve
12.maddeleri, aksi hkm olmadka Anadolu kysna milden daha az bir

289
290
291
292
Aksu, Ege Denizi Kta Sahanl, s.17.
150
150
mesafede bulunan adalarn egemenliklerinin Trkiyeye ait olduuna
deinmektedir.
293

Bu erevede Trkiye, 1964 ylna kadar sadece Egede deil, Akdeniz ve
Kara Denizde de deniz mili snrlandrmas uygulamtr.

te yandan, 1936 ylna kadar Yunanistann da yon ve Ege Denizindeki
karasular mildir. Yunanistan, 1930 Lahey Kodifikasyon Konfernasnda, deniz
mili uygulamasn savunmu olmasna ramen, 17 Eyll 1936 tarihinde 230 sayl
yasa ile iki devlet arasndaki yaknlama dnemini de frsat bilerek, tek yanl bir
kararla karasularn alt mile uzatmtr. phesiz iki lke arasnda mevcut iyi ilikiler
erevesinde Trkiye, Yunanistann bu tek tarafl uygulamasna itiraz etmemitir.
Ayrca, 1930 ylndaki sz konusu konferansta Trkiye, alt deniz mili
snrlandrlmasna taraftar olmutur.
294
Trkiyenin, Yunanistan ile iyi ilikilerinin
yan sra, bu fikri savunmu olmas nedeniyle de, komusunun bu tek tarafl giriime
sessiz kaldn sylemek mmkndr.

Trkiye, 1964 ylnda 476 sayl yasa ile karasularn alt mile kartm ve
Egede bugnk denge ortaya kmtr. Bu durumda, Egenin %48.85ini ak deniz
alan, %43.68ini Yunan Karasular ve %7.47sini de Trk Karasular
oluturmaktadr.
295
(Bkz. Ek-V)

476 sayl Karasular Kanunu, Ege Denizinde, alt mil snrlandrmas
uygulamasnn yan sra, karlkllk esas erevesinde, daha geni karasular
uygulama hakkn ve karasularnn geniliini lmek iin normal esas hatlar ya da
Uluslararas Hukukun uygun grd yerlerde dz esas hatlar metodunu uygulama
hakkn sakl tutmutur. Bu kapsamda, karlkl sahillerin alt milden az olduu
yerlerde ise taraflar aras bir anlamann olmamas nedeniyle orta hat kural

293
294
nan, Baeren, Ege Karasular, ss.36-39.
295
151
151
kullanlmtr. Bu hat, uygulamada, Trkiye ile Yunanistan arasndaki karasular
snrn oluturmutur.

Trkiye, Deniz Hukukundaki gelimelere bal olarak ve devletlerin farkl
gr ve uygulamalar erevesinde, 20 Mays 1982 tarihinde 2674 sayl yeni yasay
kabul ederek, 476 sayl yasay yrrlkten kaldrmtr. Bu balamda, Trkiye
bugn, eski yasada olduu gibi alt mil karasularn ngren ve hakkaniyet ilkesi
erevesinde tm koularn hakl kld belirli denizlerde hkmete daha geni
snrlar ilan etme yetkisi tanyan bu kanunu uygulamaktadr.

Hkmet, 29 Mays 1982 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile Ege
dnda, Akdeniz ve Kara Denizde 12 deniz mili uygulanmas kararn almtr.
Ancak, bu karar ile hakkaniyet ilkesine ters decei iin Egenin zel deniz konumu
gz nnde bulundurulmutur.
296

Yunanistan ise, bugnk tavrna tezat oluturacak ekilde, 1936 ylndaki
kararla alt mil karasular uygulamasna ramen, 1958 Cenevre Karasular
Konferansnda deniz milini savunmu ve bunun kabul edilmesi halinde
karasularn mile ekeceini duyurmutur.
297

Karasular konusunun, iki devlet arasnda ciddi boyutlara ulaabilecek bir
sorun durumuna gelmesinin nedeni, Yunanistann Egedeki karasularn alt milin
tesine, 12 mile genileterek, neredeyse bu denizin tamamna egemen olma
arzusudur.
298

296
nan, Baeren, Ege Karasular, ss.37-38.
297
nan, Baeren, Ege Karasular, s.39.
298
152
152
Yunanistan bu talebini, imzacs olduu 1982 BMDHSye dayandrmaktadr.
10 Aralk 1982de imzalanan ve 16 Kasm 1994 tarihinde yrrle giren szleme
1995in ubat aynda Yunanistan parlamentosunda onaylanmtr.
299

Yunanistann buradaki temel amac, szlemenin sadece nc maddesine
atfta bulunarak, Egede karasularn 12 mile karmak ve dengeyi kendi lehine
evirmektir. Ancak Yunanistan, szlemenin, zellii bulunan denizlerde ibirliini
ngren 15. ve iyi niyet kapsamn ieren 300.maddelerini grmezden gelmektedir.
Aslnda Yunanistann, bu szlemenin sadece nc maddesi ile deil tm
maddeleri ile bal olduunu grmek gerekmektedir.

Yunanistann bu konuda ileri srd hukuki savlarn yle zetlemek
mmkndr:
i. Karasular geniliinin 12 mil olabilecei kural BMDHS nc
maddesi ile kabul edilmi ve yaplageli nitelii kazanmtr.
Dolaysyla bir Uluslararas Hukuk kural olmutur. Bu erevede
Yunanistan karasularn 12 mile karma hakkna sahiptir.
ii. Anakara ile adalar Yunanistann lkesel btnln oluturmaktadr.
Bu erevede ve bu ilkeye uygun olarak Ege herhangi bir kuraldlk
bulunmamaktadr. Adalarn da karasular hakk olmasna istinaden 12
mil adalara da uygulanmaldr.
iii. Karasularn saptamak ky devletinin egemenlik yetkisi
dahilindedir.
300

299
ule Gne, 12 Mil Sorunu ve Egenin Yar-Kapal Stats, D Politika, Ankara, D Politika
Enstits ile Trkiye Uluslararas likiler ve Stratejik Aratrmalar Vakf Yayn, Cilt 6, Say 1, Nisan,
1995, s.73.
300
Frat, 1960-1980 Yunanistanla, s.753. (bkz. sz konusu sayfada yer alan Karasular
Konusunda Trk ve Yunan Tezleri kutusu).
153
153
Dier taraftan Trkiyenin hukuki savlar ise ksaca yledir:
i. Karasularnn genilii konusunda genel olarak kabul edilen ve
dnyann her blgesinde uygulanacak tek dze bir kural yoktur.
BMDHSde 12 millik karasular genilii azami olarak kabul
edilmitir, her durumda otomatik olarak uygulanamaz. Ayrca, bu hak
300.madde gerei ktye kullanlamaz ve yaplageli nitelii,
III.Deniz Hukuku Konferansnda itirazlar bulunan Trkiyeye kar
kullanlamaz.
ii. Karasular genilii saptanrken corafi zellii olan denizlerin bu
durumlar gz nnde bulundurulmaldr. Ege, zellikleri olan ve genel
nitelikli kurallarn dna baz zel kuralarn uygulanmasn gerektiren
bir denizdir. Bir devletin, karasular geniliini saptarken komu bir
devletin karasularnn ak denizle balantsn engellemeyecek bir
biimde davranmas gerektii gz nne alnmaldr.
301

Ege Denizi, yar kapal bir denizdir. BMDHSnin 122. ve 123.maddeleri
kapal ve yar kapal denizlerde karasularnn belirlenmesi koullarna deinmekte ve
bu erevede devletlerin birbiriyle ibirlii yapmalarn ngrmektedir.
302

Trkiye, Ege Denizinin yar-kapal deniz olmas itibariyle zel bir durum
oluturduunu, bu nedenle de Deniz Hukuku ile ilgili genel hkmlerin bu denizin
kendine zg koullarna gre uygulanmas gerektiini mtemadiyen ileri srm, bu
erevede, Birlemi Milletler 1982 III.Deniz Hukuku Konferans srasnda kapal ve
yar-kapal denizlerle ilgili bir dzenlemeye szlemede yer verilmesi iin somut
katklarda ve ciddi nerilerde bulunmutur.
303
Szlemenin karasularnn
snrlandrlmasyla ilgili nc madde hkmne, kapal ve yar-kapal denizlerle
ilgili eitli hkmler ilave edilmesini talep etmi, ancak nerilerinin dikkate
alnmamas nedeniyle BMDHSyi imzalamamtr.

301
Grel, Tarihsel Boyut inde, s.76. ve Frat, 1960-1980 Yunanistanla, s.753.
302
303
Gne, 12 Mil Sorunu, s.73.
154
154
te yandan, 12 mil azami genilik zorunlu ya da otomatik olarak uygulanmas
gereken bir kural deildir. Bu koul ancak, szlemenin 300.maddesinde ngrlen
iyi niyet ve hakkn ktye kullanlmamas ilkelerine ters dmedii lde
uygulanabilir. Ayrca, tm devletler iin sadece 12 mil olmas da ngrlmemektedir.
Bu balamda kuraln uygulanmasnda devletler arasnda bir genellik ve yeknesaklk
bulunmamaktadr. Bu sonula, teamli bir hukuk kuraln oluturduu sylenemez.
304

Yunanistann, Egede 12 millik karasular iddias, Trkiyenin sadece ak
denize knn nndeki engel olarak bulunmamakta, deniz yata ve deniz
yatann alt dahil tm Egenin, Yunanistann eline gemesine imkan vermektedir.
Bu durum, Trk gemilerinin Egede serbeste hareket etmesini engelleyecei gibi,
snrlar henz belirlenmemi de olsa Kta Sahanl zerindeki ipso jure ve ab
initio
305
haklarnn elinden kmasna neden olmaktadr.
306

Yar-kapal bir deniz olan Egede, Yunanistann karasularn 12 mile
karmas, hakkn ktye kullanmn tekil edecei iin szlemenin 300.maddesine
aykrdr.
307

Yunanistan, szlemenin nc madde hkmnn uluslararas rf ve adet
hukukunun bir paras haline geldiini ileri srmektedir. Ancak yukarda aklanan
gerekelerle bu kuraln teaml oluturmas mmkn deildir. Ayrca, aksi
dnlmesi durumunda dahi, oluum aamasndan itibaren tutarl itirazlar
erevesinde Trkiyeye kar kullanlamayaca aikardr.

Adalar bakmndan ise, uluslararas yarg kararlar, adalarn iinde
bulunduklar koullar dikkate alarak, zaman zaman ksmi etki vermekte ve bazen de
hibir etki tanmamaktadr.
308

304
305
Sz konusu Latince terimler yasa gereince, hukuken ve balangtan, en batan
anlamndadr. Bkz. Ahmet Emin Da, Uluslararas likiler ve Diplomasi Szl, stanbul, Anka
Yaynlar No:62, I.Basm, Mays, 2004, s.261 ve s.11.
306
307
nan, Baeren, Ege Karasular, s.40.
155
155
Egenin birok yerinde Trkiye ile Yunan adalar arasnda 2-3 milden fazla bir
mesafe bulunmamaktadr. Adalarn, Anadolu ktasna yaknl erevesinde
karasularnn snr ortay hat esasna gre izilse dahi, byle bir durum uluslararas
hukukun hakkaniyet ilkesine uymayaca gibi, lkelerin de ulusal karlar gerei
kabul edemeyecei bir durumu oluturacaktr.
309

Yunanistann karasularn 12 mil olarak kabul ettirmesi durumunda, Egenin
%73nden fazlas Yunanistann karasular, %9undan az Trk karasular ve
%15ine yakn da ak deniz alan olacaktr.
310
(Bkz. Ek-VI)

Trkiye, bu durumun kabul edilemez olduunu defalarca dile getirmi ve
Yunanistann bu yndeki tek tarafl giriimini sava nedeni (casus belli) sayacan
ifade etmitir.

Sava nedeni, ilk defa, 1970li yllarn ortasnda, gerilen iki lke ilikileri
sonucunda gndeme gelmi ve dnemin Dileri Bakan hsan Sabri alayangil
tarafndan, 15 Nisan 1976 tarihinde, ABD Dileri Bakan meslekta Henry
Kissingere gnderilen mektupta yer almtr.
311

kinci olarak, 08 Haziran 1995 tarihinde, Trkiye Byk Millet Meclisinde
grubu bulunan siyasi parti mensuplarnn Meclis Bakanlna verdikleri bir nerge
ile yinelenmitir.
312

Yunanistan, zellikle 1982 yl sonrasnda, karasularn 12 mile karma
konusunu olduka fazla gndeme getirerek, Trkiyenin nabzn yoklamaya
almaktadr. Ancak Trkiyenin kararl tutumu karsnda, her defasnda bu hakkn
sakl tuttuunu yinelemektedir.

308
Gne, 12 Mil Sorunu, ss.80-81., ve Pazarc, Uluslararas, s.253.
309
Kut, Trk D Politikasnda,, s.517.
310
311
312
Iklar, Egede Casus, ss.51-52.
156
156
Kardak Kayalklar krizi sonrasnda balayan grmeleri sonulandran 1997
Madrid Mutabakatnda yer alan kar tarafn menfaatlerine zarar verici tek yanl
giriimlerde bulunulmamas hkm, Yunanistann 12 mil iddialarn engellemek
zere konulmutur.
313

te yandan, 1999 ylnda balayan iki lke ilikilerindeki yumuamann da
etkisiyle, Trk siyasetiler tarafndan casus belli kararnn kaldrlmas talepleri
gndeme gelmitir. Ancak, Dileri Bakan Abdullah Gl tarafndan, 07 Nisan 2005
tarihinde yaplan aklamada, Trkiyenin Ege Denizine ilikin siyasasnda herhangi
bir deiikliin olmad vurgulanmtr.
314

Daha nce belirtilmi olduu zere, iki lke arasnda mevcut Ege Denizi
kaynakl sorunlar genel itibariyle teknik meselelerdir. Bu erevede, iki tarafn
akademisyenleri ve nde gelen d politika uzmanlar tarafndan sorunun zm iin
deiik neriler sunulmakta ve tartlmaktadr. Bu balamda, Yunanl akademisyen
ve Yunan d politika oluturulma srecinde olduka hatr saylr etkisi olan,
Theodoros A.Kouloumbis, 1996 ylnda, Amerikan D Politikas ve Trk-Yunan
likilerinin Gelecei konulu konferansta sunmu olduu Deien Uluslararas
Sistem Baznda Trk Yunan Uzlamas Olaslklar balkl makalesinde 12 mil
sorununu gndeme getirmi, bunun Yunanistann en doal hakk olduunu
vurgulamakla birlikte, zm nerisi olarak, Yunanistan ve Trkiyenin sadece
anakaralarnda karasularn 12 mile geniletebileceini, fakat Egedeki Trk ve
Yunan adalarnn (Girit, Rodos ve Euboea adalar hari) mevcut status-quoyu devam
ettirmeleri gereklilii nerisini sunmutur.
315

313
314
315
Kouloumbis, A.Theodore and Klaveras, J.Louis, Prospects For Grek-Turkish Reconciliation in a
Changing International Setting, paper presented at the Conference on US Foreign Policy and the
Future of Grek-Turkish Relations sponsored by the US Institute of Peace, Washington DC, June 12,
1996, ss.18-19.
157
157
3.4. Hava Sahasna likin Sorunlar

Hava sahas, ulusal hava sahas ve uluslararas hava sahas olmak zere iki
paradan mteekkildir. Ulusal hava sahas, bir devletin lkesi stndeki hava
sahasn kapsamaktadr. Ulusal hava sahasnn snrlar, lkenin karasularnn bitii
yere kadar uzanmaktadr. Baka bir deyile lkelerin hava sahas, karasular snr ile
limitlidir. Devletlerin, ulusal hava sahalar dnda kalan hava sahas ise uluslararas
hava sahalarn oluturmaktadr.
316

Ege Denizi kaynakl sorunlar erevesinde, Yunanistann tek tarafl
giriimleri hava sahas meselesini de gndeme getirmektedir. Ancak, Egedeki hava
sahas sorunlar sadece Yunan Hava Sahas ve FIR Hatt meselesi ile snrl deildir.
Bu meseleler yumana, Erken hbar Hatt ve Hava Savunma Sahalar, Uluslararas
ve Mevsimlik Havayollar ve Tehlikeli Sahalarla ilgili sorunlar ve Komuta Kontrol
Alanlarn ilave etmek mmkndr.

Meselenin zne ilikin olarak, Yunan Hava Sahas iddialar ile FIR Hatt
sorunu ayr balklar altnda ele alnm, belirtilen dier konular ise teki Sorunlar
bal altnda incelenmitir.

3.4.1. Yunan Hava Sahas

Yunanistan, Egedeki alt millik karasular geniliine ramen hava sahasnn
10 mil olduunu iddia etmektedir. Yukarda deinilen, hava sahasnn Uluslararas
Hukuktaki tanm erevesinde, karasular genilii ile aynl esas temelinde
Trkiye, Yunanistann bu iddiasn tanmamaktadr. Keza, Yunanistann ne
srd 10 millik hava sahas hibir lke tarafndan da kabul grmemektedir.
317

316
317
rfan C. Acar, D Politika, Ankara, (Yayn evi belirtilmemitir.), 1993, s.23.
158
158
ikago Sivil Havaclk Szlemesinin bir ve ikinci maddelerinde bu kural
belirtilmektedir. 1944 ylnda imzalanan bu szlemenin birinci maddesi yledir:

Akit devletler, devletlerin lkeleri stndeki hava sahas zerinde tam ve
mnhasr hakimiyete sahip olduklarn kabul ederler.
318

Grld zere szleme, devletlere, hava sahas zerinde karasular gibi
tam egemenlik yetkisi vermektedir.

Sz konusu szlemesinin ikinci maddesi ise:
Bu konvansiyon anlamnda bir devletin lkesinden maksat, o devletin
hakimiyeti, hkmranl, himayesi veya mandas altnda bulunan arazi ile ona bitiik
bulunan kara sulardr.
319

eklindedir. Yunanistan, 3-13 Haziran 1931 tarihli ve 5017 sayl sivil havaclk
kanunu ile devletin lkesi zerindeki hava sahasnda tam ve mutlak egemenlik
ilkesini kabul etmitir. 6-18 Eyll 1931 tarihinde kabul ettii Cumhurbakanl
Kararnamesi ile de sivil havaclk ve hava polis sorunlarna karlk, karasularn 10
mil olarak kullanacan aklamtr.
320

Cumhurbakanl Kararnamesinde yer alan bu hkm, 13 Ekim 1919 tarihli
Paris Sivil Havaclk Szlemesine dayandrlmaktadr.
321
Ancak Paris Szlemesi,
hava sahasn, karasular zerindeki hava tabakas olarak tanmlamaktadr. Bu
dnemde, Yunanistann karasularnn mil olduu gz nne alnrsa, bu tek yanl
davrann, esasen dayandrld anlamay, ihlal ettii grlmektedir.
322

318
319
320
Katsoufros, Ege Deniziyle lgili, ss.86-87.
321
322
159
159
Aslnda Yunanistan, bu kararname ile sadece hava sahasn deil karasularnn
da 10 mil olduunu st kapal olarak duyurmutur. Fakat, 17 Eyll 1936 tarihinde
230 sayl yasa ile karasularn alt mile karmas, Yunanistann bu iki konu arasnda
elikili karar aldn gstermektedir. nk, 230 sayl yasa ile karasular alt mile
geniletilmi, ancak hava sahasnn 10 mil snrlar akta kalmtr.
323

Yunanistan hava sahas ile ilgili tezini belli bal iki gre dayandrmaktadr:
i. Bu genilikte bir hava sahas ilan Uluslararas Hukuka uygundur.
ii. 10 millik hava sahas ilanndan 1970lere kadar geen sre iinde
Trkiye hibir itirazda bulunmam ve durumun geerliliini zmni
olarak kabul etmitir.
324

Trkiye, Yunanistan tarafndan ne srlen bu grlerden ilkini, ikago Sivil
Havaclk Szlemesinin bir ve ikinci maddeleri gereince tanmamakta ve
Uluslararas Hukuka uygunluunu da kabul etmemektedir. yle ki, Yunanistann,
Hava Sahasnn 10 mil olduunu iddia etmesine karlk, NATO manevralarnda alt
mil grn esas kabul ederek uygulamas, Trkiyenin bu konudaki hakl
gerekesini gstermektedir.
325

kinci Yunan gr erevesinde ise, Yunanistan sz konusu kararnameyi
ancak 02 Haziran 1974 tarihinde Uluslararas Sivil Havaclk rgt(ICAO)ne
bildirmitir. Trkiye, Yunanistann 10 millik hava sahas iddiasn, bu ekilde
uluslararas olarak aklamas sonrasnda itiraz etmi ve 1975 yl Mays aynda
Egede dzenleyecei bir tatbikat dolaysyla, 15 Nisan 1975 tarihinde ICAOya
gnderdii teleks mesaj ile Yunan kylarndan alt deniz mili uzakla kadar olan
blgeyi tehlikeli blge ilan ettiini duyurmutur. Bu davran Trkiyenin,
Yunanistann ilan ettii 10 millik Hava Sahasn tanmadn aka
gstermektedir.

323
324
Aksu, Trk-Yunan likileri, s.94. ve Katsoufros, Ege Deniziyle lgili, s.87.
325
Snmezolu, Trkiye-Yunanistan likileri, s.333. ve Iklar, Egede Casus, ss.101-103.
160
160
Ayrca Trkiye, 05 Mays 1975 tarihinde Yunanistana gnderdii, ikinci bir
teleks mesajnda sz konusu grlerini tekrarlayarak bu lkeye yalnzca alt millik
bir hava sahas tandn ilan etmitir.
326

1970li yllarn ortalarndan bu yana Yunanistan, alt millik karasular snr ile
iddia ettii 10 millik hava sahas arasndaki blgede uu yapan Trk uaklarn
hava sahasnn ihlal edildii gerekesiyle protesto etmektedir. (Bkz. Ek-VII)

Bu protestonun yannda, Yunan sava uaklar, bu blgede uu yapan Trk
sava uaklarn, iddia edilen hava sahasnn dna kartmak zere havalanmakta ve
iki lke uaklar arasnda it dala tabir edilen tehlikeli bir sava oyunu
yaanmaktadr. Atina, 1996 ylnda, Trk sava uaklar tarafndan hava sahasnn
538 defa ihlal edildiini ve iki lke sava uaklar arasnda 456 it dala yaandn
duyurmutur.
327
Trkiye, belirtilen hakl gerekeleri dorultusunda Atinann ileri
srd bu ihlalleri tanmamaktadr.

3.4.2. FIR Hatt

II.Dnya Sava sonrasnda, havaclk alanndaki ilerlemenin paralelinde
gelien sivil havacln, bir dzen ierisinde yrtlerek uu gvenliinin
salanmas amacyla 1944 ylnda imzalanan ikago Szlemesi ile ICAO
kurulmutur.
328
Ayrca sz konusu szleme erevesinde, uluslararas hava
tamacln pratik hale getirmek zere, dnya hava sahas eitli Hava Seyir
Blgelerine ayrlm, bu blgelerin her biri de Uu Bildirim Blgeleri(Flight
Information Regions - FIR) ne blnmtr.
329

326
327
Stk Egeli, Greek Air Power, As a National Security Instrument, Ankara, Bilkent niversitesi,
Institute of Economics and Social Sciences, Department of International Relations, 1998,
Yaynlanmam Doktora Tezi, ss.78-80.
328
329
161
161
Uu Bildirim Blgesi teriminin ksaltmas olan FIR alan, snrlar ICAO
tarafndan belirlenerek onaylanan ve ierisinde uu bilgisi ve arama kurtarma ile
ikaz sistemlerinin saland bir hava sahasdr. FIR Hatt, bu sahann snrlarna
verilen isimdir.
330

Uu emniyeti asndan gerekli olan trafik durumu ve hava koullar gibi
hizmetlerin sunulduu bu blge, alan iinde sorumluluk yklenen devlete hibir
ekilde egemenlik yetkisi vermemektedir.
331

Trkiye ve Yunanistan arasndaki FIR Hatt meselesi, Yunanistann bu blge
zerinde egemenlik hakkna sahipmiesine mevcut davranlarndan ve
stanbul/Atina FIR Hattn kendi ulusal hava sahasnn snr olarak kabul ettirmek
istemesinden kaynaklanmaktadr.
332

Ege Denizi zerindeki FIR ykmll, 1950 ylnda ICAO tarafndan
stanbulda dzenlenen toplant ile belirlenmitir. 1952 ylnda Pariste yaplan
toplantda da, Ege Denizi zerinde seyir halinde olan uaklarn bilgileri Atinaya
vermeleri ve Trk karasularna girmelerini mteakip stanbula bildirmeleri
kararlatrlmtr.
333

Yani Ege Denizi, 1952 ylndan bu yana Atina FIR Hattna dahildir.
334
Buna,
Trkiyenin dnem ierisinde, konuya gerekli ilgiyi gstermemesinin sebep olduunu
sylemek mmkndr. ICAO, 1946 ylnda Yunan hava sahasn da iine alacak
Ankara merkezli bir FIR sahas nermi, ancak Trkiye maliyetli olaca
dncesiyle
335
bu teklifin zerinde yeterince durmamtr. Akabinde, Kasm 1950 ve

330
331
332
Egeli, Greek Air Power, s.78. ve Grel, Tarihsel Boyut inde, s.78.
333
334
335
162
162
Mart 1958 aylarnda yaplan ICAO toplantlarnda Trkiyenin FIR alannn
snrlarnn, kara snrlar ve kara sular snrlarndan gemesi kabul edilmitir.
336

ICAO Konseyince onaylanm FIR Hatt snr, yaklak olarak Trk-Yunan
karasular izgileri zerine tekabl etmektedir. Bu dorultuda, Trkiyeden
havalanan, Bat istikametine seyir halinde olan uaklarn durumlarn Atinaya ve
Batdan gelen uaklarn da stanbul FIR Hattna girmeleri sonrasnda Trkiyeye
bildirimde bulunmalar zorunludur.
337

Atina FIR Hattn, Trk uaklarnn Egeye kn engellemek iin kullanan
Yunanistan, Trk askeri uaklarnn da uu planlaryla ilgili bilgi vermelerini ve
kendisinin saptad dzenlemelere uymalarn istemektedir.
338

Ancak, ikago Szlemesinin nc maddesi, sz konusu szlemenin
sadece sivil uaklara uygulanabilirliini ve askeri uaklarn muaf tutulmas
gerektiini belirtmektedir.
339

Szlemenin nc maddesinin (a), (b) ve (d) bendleri;

a) Bu konvansiyon yalnz sivil hava nakil vastalarna kabili
tatbik olup Devlet hava nakil vastalarna tatbik olunmaz;
b) Askeri, Gmrk ve Zabta hizmetlerinde kullanlan hava
nakil vastalar, Devlet hava nakil vastas saylr;
d) Akit Devletler, Devlet hava nakil vastalar iin nizamlar
vazederken sivil hava nakil vastalarnn seyrseferinin
emniyetini gz nnde bulundurmay taahht ederler.
340

336
337
338
339
340
163
163
eklindedir. Belirtilen bu madde erevesinde Trkiye, Yunanistana ynelik itirazn
hakl gerekelere dayandrmaktadr.

Bunun yannda, FIR dzenlemesinin sadece sivil uaklar iin olduu gz
nne alnmas halinde dahi, Yunanistann arzu ettii uygulamann kabul edilmesi
sonucunda, Trkiyenin ak denizler zerinde eit ve serbest kullanm hakknn
kstlanaca aikardr. Yunanistann talepleri dorultusunda, bugn Ege Denizinin
sivil ve askeri hava faaliyetleri asndan yaklak %91i Yunanistann denetimine
girmi olmaktadr. Bu da Ankara asndan kabul edilemez bir durumdur.

Ayrca nc maddenin (d) bendinde belirtildii zere, Devlet uaklaryla
ilgili konularn ikili anlamalarla dzenlenmesi ifadeleri, Trkiyenin tezleri
asndan nem arz etmektedir. Trkiye, bu bende atfta bulunarak, askeri uaklarla
ilgili konularn ikili anlamalarla dzenlenmesi gerektiini vurgulamaktadr.
341

1974 yl sonrasnda iki lke arasnda yaanan gerginlik FIR Hatt sorununun
gndeme gelmesine vesile olmutur. Trkiye, Kbrs Bar Harekatnn iki lke
arasnda sava riskini gz nne getirmesi temelinde, Ege Denizi zerinden
gelebilecek bir srpriz saldry engellemek amacyla 685 sayl NOTAM ile Ege ve
Akdenizi tehlikeli blge olarak ilan etmi ve harekat sonrasnda bu NOTAM
kaldrmtr. Ancak, ilk harekat sonrasnda, 06 Austos 1974 tarihinde Ankara
tarafndan ilan edilen 714 sayl NOTAM ile FIR Hatt snr Egenin ortasna tekabl
edecek ekilde yeniden belirlenmi ve bu dzenleme ile hattn dousuna geecek
btn uaklardan stanbula bilgi verilmesi talep edilmitir.
342

Buna karlk Yunanistan, 13 Eyll 1974 tarihinde yaynlad 1157 sayl
NOTAM ile btn Ege hava sahasn tehlikeli blge ilan ederek hava trafiine
kapatmtr. Yaplan grmeler 1980 ylna kadar herhangi bir zm getirmemitir.
Trkiye 1980 yl Mart aynda, 714 sayl NOTAM ekonomik gelimeler ve byk

341
342
Aksu, Trk-Yunan likileri, s.97. ve Frat, 1960-1980 Yunanistanla, s.760.
164
164
lde ABDnin giriimleri sonucu kaldrm ve Yunanistanda NOTAMlarn geri
ektiini duyurmutur.
343

3.4.3. teki Sorunlar

teki Sorunlar bal altnda nitelendirilen meseleler, aslnda Yunanistann
belirli konularda, NATO askeri kanadndan ayrlmadan nce ittifakn kendisine
salad imkan ve avantajlar da kullanarak, Egenin uluslararas blmlerini
denetimi altna almak ve Trkiyenin bu sahalardan yararlanmasn engellemek
amacndan kaynaklanmaktadr.

Trkiye ile Yunanistan 1952 ylnda NATOya katlm ve ayn kanatta yer
almlardr. Blgenin, ittifak temelinde savunulmas amalar, askeri sorumluluklar
balamnda belirli dengelemelerin yaplmasn gerekli klm ve Egedeki hava
savunma sorumluluu Ege Denizinin ortasndan geecek ekilde iki lke arasnda
paylatrlmtr.
344
Ancak Yunanistan, 1964 yl sonrasnda Kbrsta yaanan
gelimeleri ne srerek belirli giriimlerde bulunmu ve Avrupa Mttefik
Bakomutannn, NATO Erken hbar Hattnn, stanbul/Atina FIR Hatt snrlar ile
rtt aklamasn yapmasn salamtr.
345
Yunanistan bu aklama sonucunda,
btn Ege zerindeki hava savunma sorumluluunu elde etmitir.

Atinann, 1974 Kbrs Bar Harekat sonrasnda NATOnun askeri
kanadndan ekilme karar, ittifakn gneydou kanadndaki gerekli dzenlemelerin
yeniden gzden geirilmesini gerektirmitir. Bu erevede, zmirdeki Gneydou
Avrupa Mttefik Kara Kuvvetleri Komutanl ile Altnc Mttefik Hava Kuvvetleri
Komutanl Trk subaylarn komutas altna girmi ve Trk-NATO Karargahlarna
dnmtr.
346

343
344
345
346
165
165
Yunanistann 1980 ylnda, Rogers Plan ile NATOnun askeri kanadna
dnmesiyle birlikte, Erken hbar Hatt ve Hava Savunma Sorumluluk Blgesi sorunu
yeniden gndeme gelmitir. Yunanistan, NATO askeri kanadndan ayrlmas
sonrasnda yaplan dzenlemeyi kabul etmemi ve 1974 ncesine dnlmesini
istemitir. Ancak, Atinann bu talebi, 1974 yl ncesi dzenlemenin geerliliini
yitirdii iddiasyla Ankara tarafndan reddedilmitir.

Trkiye, Egedeki uluslararas hava sahasndan douya ynelecek uulardan
en az 10 dakika ncesinden kendisine malumat verilecek bir dzenleme ve lkesinin
gvenlik gereksinimlerini gz nnde bulunduracak yeni bir yaplanma talep
etmektedir.
347

Yunanistan, sorunlara ek olarak, Ege hava sahasnda mevcut uluslararas hava
yollarna yenilerini ilave ederek, karlar dorultusunda mevsimlik havayollar
amakta ve tehlikeli sahalar ilan etmektedir. Egedeki uluslararas hava sahasnn
byk bir blmn iine alan, Sakz ve Andros Adalar arasndaki blgeye tekabl
eden LGD 68 ve Limni Adas ile Kesendire ve Kuzey Sporad Adalar blgesini
kapsayan LGD 65 kodlaryla isimlendirilen alanlar, bu uygulamaya en gzel
rneklerdir.
348
Yunanistan bu blgeleri tehlikeli alan olarak ilan etmekle Ankarann
Ege uluslararas hava sahasna kn engellemeyi amalamaktadr.
349

Bu tartmalara paralel olarak gndeme gelen dier bir husus ise, Atinann
1975 yl Haziran aynda Limni Adas evresinde oluturduu ve Limni Terminal
Sahas olarak isimlendirdii 300 mil karelik kontrol blgesidir. Bu saha ile
Yunanistan, Trkiyenin Ege uluslararas hava sahasn kullanmasn engellemeyi
hedeflemektedir. te yandan Trkiye, uaklarn nceden izin almak kouluyla
uabilecekleri bu blgenin sivil terminal kontrol talepleri iin gereinden fazla byk
olduunu ve ICAO kuralarn ihlal ettiini ileri srmektedir. Blgenin gereinden

347
348
349
166
166
fazla bykl konusu, zaman zaman Yunanistan tarafndan da kabul edilen bir
grtr.
350

Ancak Yunanistan, bu blgenin kltlebileceini kabul ederken,
Trkiyenin de Egede bu tr kstlamalarda bulunduunu ne srerek, tamamyla
kaldracan hibir zaman belirtmemektedir.

ki lke uygulamalarnn karlatrlmas durumunda, Trkiyenin Gkeada,
Bozcaada ve anakkale Boaznn bat giriini kapsayan blmde ilan ettii uua
yasak blgenin byk bir parasnn Trk hava sahas ierisinde olduu
grlmektedir.
351
Yani Yunanistann uygulamalarnn hemen hemen tamam
uluslararas hava sahasn kapsarken, Trkiyenin uygulamasnn ok byk bir
blm kendi ulusal hava sahas ierisinde cereyan etmektedir.

Komuta Kontrol Sahas, Erken hbar Hatt meselesi ile i ie gemi bir
konudur. Hava savunma sorumluluk sahasnda, komuta kontrol grevinin kime ait
olacan dzenlemektedir. NATO Askeri Komite Toplantsnda grlen, Egedeki
askeri deniz aralarnn komuta ve kontrol konusu, 17 Ocak 1957 tarihinde
Yunanistana verilmitir. Yunanistann 1974 ylnda NATOnun askeri kanadndan
ekilmesiyle birlikte Trkiye, bu dzenlemeyi kabul etmediini duyurmutur.

Yunanistan, iki lke arasndaki sorunlar ilk etapta askya alan ve daha sonra
grmelerle zmleneceini ngren 1980 Rogers Plan ile NATOnun askeri
kanadna tekrar dnmtr. Ancak, PASOK Hkmetinin 1981 ylnda iktidar
olmas ve Trkiye ile grmelere yanamamas sonucunda, Rogers Planndan yer
alan taahhtler tek tarafl olarak teker teker unutulmutur.
352

350
Aksu, Trk-Yunan likileri, s.97. ve Pazarc, Ege Denizindeki Trk-Yunan, s.119.
351
352
Frat, 1960-1980 Yunanistanla, s.763. ve Grel, Tarihsel Boyut inde, s.82.
167
167
Sorun, Yunanistann NATOnun askeri kanadna katlmas sonrasnda, 1974
ncesi uygulamaya dnme istei ve hakl olarak Trkiyenin bunu reddetmesinden
kaynaklanmaktadr.

3.5. Gri Blgeler (Kardak-Gavdos)

1996 ylnda meydana gelen Kardak Kayalklar krizi, iki lke arasnda
mevcut Ege Denizi kaynakl sorunlar erevesinde Adalar konusunun ne kadar
nemli olduunu gstermektedir. Bir an iin, Ege Denizinde hibir adann
olmadn dnecek olursak, yukarda ele alnan Kta Sahanl ve Karasular
meselesinin kendiliinde zlm olduunu grrz.

Adalar meselesi, ilk olarak, Yunanistann uluslararas antlamalara aykr bir
ekilde belirli adalar silahlandrmas sonrasnda gndeme gelmi ve 1996 ylnda,
Trk bandral kuru yk gemisinin Kardak Kayalklarnda karaya oturmasyla iki
lkeyi savan eiine getirmitir.

te yandan, yine 1996 ylnda meydana gelen ve Kardak kadar mehur
olmayan Gavdos krizi ise adalar ve statleri sorununun sadece Kardak Kayalklar ile
snrl olmayacan iaret etmektedir.

Figen Akat isimli Trk bandral kuru yk gemisi, 25-26 Aralk 1995 tarihinde
gece ge bir saatte Bodrum Gmlk koyunun aklarndaki Kardak Kayalklar
kysnda karaya oturmu
353
ve gemi personelinin sabaha kadar sren kurtarma
abalar sonu vermemitir. 26 Aralk 1995 gn, sabah saatlerinde Kelemez-
Kilimli(Kalimnos) Limanna kaytl Yunan Sahil Gvenlik ekibi Figen Akat fark
etmi ve yardm teklifinde bulunmutur. Ancak gemi kaptan, Trk Karasular iinde

353
Onur ymen, Silahsz Sava, Bir Mcadele Sanat Olarak Diplomasi, stanbul, Remzi Kitabevi,
IV.Basm, Nisan, 2003, s.474.
168
168
bulunduunu belirterek, Trk Sahil Gvenlik Komutanlndan yardm istediklerini
vurgulamtr.
354

Atina, Ankaradaki Bykeliliinin, konuyla ilgili olarak Trk Dileri
Bakanl nezdinde giriimlere balamasn ve olayn Yunanistan Karasular
ierisinde cereyan ettiini bildirmesini talep etmi, 26 Aralk 1995 tarihinde Dileri
Bakanl ile Bykelilik arasnda bir dizi nota teatisi yaplmtr.
355
Yunan
kaynaklar, Atinann, sz konusu kayalklarn Trkiyeye ait olduu iddias ile ilk
defa bu nota teatisinde karlatn belirtmektedirler.
356
Neticede Figen Akat, mr
Kurtarma irketi tarafndan,
357
Atina Pire Limanndan hareket eden ve eylem
srasnda Trk bayra eken Yunan bandral Matsas Star isimli gemi vastasyla
kurtarlarak, 27 Aralk 1995 gn, Gllk Limanna ekilmitir.
358

Ancak, geminin limana ekilmesi, kaza sonrasnda gndeme gelen Kardak
Kayalklarnn hangi lkeye ait olduu sorununu zmlememitir. Trkiye,
meseleyi diplomatik yollardan halletmeyi amalam ve karlkl grmelerle
diplomasi kurallarnn iletilmesini nermitir.
359

Trkiye sahillerine 3.8 deniz mili uzaklkta olan Kardak Kayalklar,
Bodrumun Karakaya Kyne baldr.
360
Trk denizcileri yllar boyu bu kayalklar
etrafnda avlanmlar ve balklar zgrce bu kayalklara kmlardr. Bu aktiviteler
Yunanistan tarafndan hibir zaman sorun edilmemitir.

354
Zaharias Mihas, Dimitris Adamopoulos, mia 1996: Alithia, To merologio Tou Dramatos,
Polomikes Monografies, Atina, Ekdosis Defencenet, Yayn No:56, ubat, 2006, s.12. (Makale
Bal: Kardak 1996: Gerekler, Dramn Kronolojisi)
355
356
Mihas, Adamopoulos, mia 1996: Alithia, s.13.
357
358
Mihas, Adamopoulos, mia 1996: Alithia, s.13. Kurtarma ileminin yapld srada yaanan
gelimeler iki lkede de farkl anlatm bulmaktadr. Konu hakknda bkz. Aksu, Trk-Yunan
likileri, dipnot 154, s.97.
359
ymen, Silahsz Sava, s.474.
360
Yksel nan, H.Serta Baeren, Kardak Kayalklarnn Stats/Status of Kardak Rocks,
Ankara, Harp Akademileri Yaynlar, 1997, s.2.
169
169
Yunanistann Ankara Bykelilii, 09 Ocak 1996 tarihinde Trk Dileri
Bakanlna verdii nota ile 1932 Trkiye-talya arasnda yaplan szleme ve
Teknisyenler Zaptna atfta bulunarak, Ankarann daha nceki notasnda yer alan
hususlar reddetmi ve Kardak Kayalklarnn, 1947 Paris Bar Antlamas
erevesinde Yunanistana devredildiini ileri srmtr.
361

Yunanistan Dileri Bakanl, 16 Ocak 1996 tarihinde, Yunanistan Savunma
Bakanlna gnderdii yaz ile durumu kukuyla karladn belirterek, Kardak
Kayalklarnn diplomatik krizden askeri boyuta kayabileceini vurgulam, blgede
askeri gvenlik nlemlerinin arttrlmasnn faydal olacan mtalaa etmitir.
362

Kayalklarn aidiyet krizi, diplomatik yazmalarla devam ederken, konunun
basnda yer almas, her iki lkede de milli dava olarak benimsenmesine neden
olmutur.
363
Kriz ile ilgili nota teatileri ilk olarak Yunan televizyonlarndan,
Trkiyenin Yunanistandan resmi toprak talebi eklinde kamuoyuna
duyurulmutur.
364

Yunan basnnn tutumu ve haberin yaymlan ekli dorultusunda, 24 Ocak
1996 tarihinde Kilimli Belediye Bakan Dimitris Diakomihalis, bir din adam, bir
sivil ve Kilimli Karakol Amiri ile birlikte, Trkiye sahili tarafndaki (Dou) byk
olan kayala karak Yunan bayra dikmitir.
365

Yunanllarn bayram havas ierisindeki bu giriimleri, Trk kamuoyuna
yansm ve 27 Ocak 1996 gn Hrriyet gazetesi muhabirleri kayala giderek,
Yunan bayran indirmiler ve yerine Trk bayra dikmilerdir.
366

361
Kurumahmut, Egede Egemenlii Tartmal, dipnot 42, s.13. ve Mihas, Adamopoulos, mia
1996: Alithia, ss.13-14.
362
Kostas Simitis, Politiki Gia Mia Dimiourgiki Ellada 1996-2004, Atina, Polis Yaynlar, 8.Bask,
Kasm, 2005, 59. (Kitabn ad: Yaratc bir Yunanistan iin Politika 1996-2004)
363
364
365
Simitis, Politiki Gia Mia, s.59.
366
Nur Batur, Yrekten Glerekten Yrdm, Atinada Bir Trk, Bir Gazeteci, Bir Kadn,
stanbul, Doan Kitap, I.Bask, Ekim, 2004, ss.26-27. Nur Batur, Hrriyet gazetesi muhabirlerinin
170
170
Trk gazetecilerin bu giriimi Yunanistandaki atmosferin daha da snmasna
ve 22 Ocak 1996 tarihinde hkmeti kurarak yeni Babakan olan Kostas Simitisin
ciddi bir sorunla yzlemesine sebep olmutur.
367

Yunan Sahil Gvenlik botu Panagopoulos II P70, 28 Ocak 1996 gn,
sabah devriyesinde Trk bayran fark etmi ve konuyu stlerine bildirmitir.
Yunanistan Savunma Bakanl, Trk bayrann Yunan bayra ile deitirilmesi
talimatn vererek Panagopoulos II P70 ve Antoniou P286 gvenlik botlarnn
blgede kalmalarn istemi ve Navarino F461 frkateynini ilgili mahale
gndermitir.

Savunma Bakan Gerasimos Arsenis, Deniz Kuvvetleri Komutan ile yapt
telefon grmesinde, sualt komando birliinden oluan bir timin(takmn) kayala
kartlarak sadece Yunan bayrann Trk bayra ile deitirilmesini emretmitir.

Kuvvet Komutanlar, Genelkurmay Bakan Christos Limberis bakanlnda
toplanarak Savunma Bakannn verdii talimat deerlendirmiler, Kara Kuvvetleri
Komutan, Genelkurmay Bakan tarafndan kendisine verilen asker kartlmas
emrine karn, sorumluluun Adalar Yksek Komutanlnda olduunu ifade
etmitir.

Genelkurmay Bakan ve Kuvvet Komutanlar, gr ayrlklarna ramen
Savunma Bakan Gerasimos Arsenisin, sadece Trk bayrann Yunan bayra ile
deitirilmesi talimatnn, kayalklarn aidiyeti sorununu zmeyecei dncesinde
birlemilerdir.

Ayn gn dzenlenen Gvenlik Kurulu toplants sonrasnda, saat 14.30
sralarnda Savunma Bakan, Kuvvet Komutanlar ve Adalar Yksek Komutanl

kayala kmas konusunda, Milliyet gazetesi muhabirlerinin daha erken davrandklarn, ancak
Kardak kayalklarn bulamayarak baka bir kayala Trk bayra diktiklerini yazmaktadr.
367
171
171
Komutan Yardmcs ile grm ve Deniz Kuvvetleri Komutanl, stanky
Adasnda hazr bulundurulan sualt komandolarndan oluan bir takmn Douda
bulunan ve byk olan kayala kartlmas emrini vermitir.

14 kiiden oluan sualt komando timi Kilimliye gelmi ve Piropolitis P61
sava gemisi ile kayalklara hareket etmitir. Yunan sualt komandolar, 28 Ocak
2006 gn, havann kararmasyla birlikte kayalklar km ve Trk bayran
indirerek her iki kayala da Yunan bayra dikmilerdir. 29 Ocak 1996 gn de
sabah 05.30da, kendilerini blgeye getiren Piropolitis P61 gemisine dnmlerdir.
Ancak bu noktada, saat 10.00 sularnda Genelkurmay Bakannn emri
dorultusunda tekrar douda bulunan byk kayala ynelmilerdir.
368

Yunan sava gemilerinin blgede bulunmas ve Yunanistann diplomatik
grmeleri reddeder tavr sonucunda, Trk Deniz Kuvvetlerine bal sava gemileri
de blgeye intikal etmitir. Yunanistan Hava Kuvvetlerine bal uaklarn, blgedeki
uluslararas sularda seyir eden Trk gemilerini taciz uular, iki lke hava kuvvetleri
arasnda Kardak Kayalklar blgesinde it dalalar yaanmasna sebep olmutur.

Ayn gn Yunanistann Ankara Bykelisi Dimitrios Nezeritis, Dileri
Bakanlna arlm ve Yunanistann grmelere yaklamayan tavr knanarak
Atinann ne srd tezlerin geersizliini vurgulayan sert bir nota verilmitir.
369

Yunanistan konuyu, Trkiyenin lkesel btnl zerindeki toprak talepleri
gibi aslsz bir gerekeyle NATO, ABD, BM ve Rusya Federasyonuna duyurmu ve
destek araylarna balamtr.
370

368
Mihas, Adamopoulos, mia 1996: Alithia, ss.17-19.
369
370
Yunan Parlamentosu tarafndan, Kardak Kayalklarnn Yunanistana ait olduu ve krizin
Trkiyenin Yunanistandan toprak talebi dorultusunda ba gsterdii ynnde, propaganda amal
kataloglar hazrlanarak Avrupa Birlii lkelerine datlmtr. rnek olarak bkz. The Hellenic
Parlament, Memorandum on the Crisis of the Imia Rocky Islets and on Grek-Turkish Relations,
Atina, 1996.
172
172
te yandan Babakan Simitis, Yunan i kamuoyunu memnun etmek
istercesine, Trkiyenin diplomatik grme taleplerine karlk Yunanistann,
Trkiye ile Ege Denizinde Kta Sahanlnn belirlenmesi dnda herhangi bir
sorunu olmadn ve Ege zerindeki egemenliinden ne pahasna olursa olsun
vazgemeyecekleri ynnde sert aklamalarda bulunarak, krizi doruk noktasna
karmtr.
371
Kostas Simitisin bu yndeki beyanatna karlk, Trk tarafndan da
eitli aklamalar yaplmtr.
372

Yine ayn gn, ABD devreye girerek endielerini dile getirmi ve 30 Ocak
1996 tarihinde, ABD Bakan Bill Clinton, Trkiye Cumhurbakan Sleyman
Demirel ve Yunanistan Babakan Kostas Simitis ile grmtr.
373

ABD, iki NATO mttefikinin savaa girmesini, kendi ulusal menfaati
asndan uygun grmemi ve iki taraf da caydrabilmek iin ilk kurunu atan,
karsnda beni bulur gibi sert ifadelere bavurmutur.
374

Yunanistann mzakerelere yanamayan olumsuz tutumu ve eitli uyarlara
ramen askerlerini blgeden ekmemesi sebebiyle, 31 Ocak 2006 tarihinde sabahn
erken saatlerinde, Trk Deniz Kuvvetlerine bal SAT birlikleri Yunan askerinin
olmad Bat Kardak kayalklarna karak Yunan bayran indirmiler ve Trk
bayra dikmilerdir.
375

Yunanistan, Trk SAT komandolarnn dier kayala kt haberini, ilk
olarak Trk Dileri Bakanlnn yapt aklama sonrasnda renmi ve
Babakan Simitis, iki kayaln da Yunan kuvvetlerinin gvencesi altnda olduunu
srarla savunan Genelkurmay Bakan Limberisten bu haberin teyidini istemitir.

371
Simitis, Politiki Gia Mia, ss.60-61.
372
Batur, Yrekten Glerekten Yrdm, s.28.
373
Mihas, Adamopoulos, mia 1996: Alithia, s.22. Sleyman Demirel ve Bill Clinton telefon
grmesinin zapt iin bkz. Batur, Yrekten Glerekten Yrdm, s.30.
374
375
173
173
1996-2004 yllar arasnda PASOK Hkmetinin Babakan olan Kostas
Simitis, 2005 ylnda kaleme ald, Yaratc bir Yunanistan iin Politika balkl
kitabnda, Yunan stihbarat Tekilatnn (EP), blgede bulunan Trk sava
gemisinin dier kayaln fotoraflarn ektiini ve Trk Deniz Kuvvetlerinde bir
hareketliliin yaandn tespit ettiini, bu bilgilerin Deniz Kuvvetleri ve kendisine
ulatrldn, bunun zerine Trk askerlerinin dier kayala kabilecei
dncesiyle Genelkurmay Bakanna blgedeki gvenlik nlemlerini sorduunu,
buna karlk Christos Limberisin de tm nlemlerin alndn srarla vurgulayarak
Trk tarafnda yaanan hareketliliin sadece taktik icab olduunu, zerinde fazla
durulmamas gerektiini ifade ettiini yazmaktadr.
376

Yunanistan, ulusal imkanlaryla, Trk SAT komandolarnn dier kayala
kt haberinin teyidini almakta olduka zorlanm ve bu dorulama, kriz boyunca
Dileri Bakan Theodoros Pangalos ile srekli gren ABD Dileri Bakan
Warren Christopherin Yardmcs Richard Holbrooketan gelmitir.
377

Trk SAT komandolarnn dier kayala kmasyla kriz sahasnda iki lke
arasndaki durum eitlenmitir. Simitis, bunun zerine Savunma ve Dileri Hkmet
Konseyini toplam ve Atina tarafndan yaplabilecek giriim hakknda Genelkurmay
Bakannn grlerini sormutur. Genelkurmay Bakan Christos Limberis, ilk
olarak Trk komandolarnn bulunduu kayaln hemen bombalanmasn, ikinci
olarak gnn aarmasyla birlikte kayaln Yunan hava kuvvetleri tarafndan
vurulmasn teklif etmi, ancak bu teklifler Babakan tarafndan, iki lke arasnda
savaa neden olacak dncesiyle kabul edilmemitir. Genelkurmay Bakannn son
teklifi olan ayn kayala Yunan komandolarnn kmas konusu Simitis tarafndan
kabul grm, ancak Genelkurmay Bakannn komandolarn hazrlklar iin en az
alt saatte ihtiya olduu cevab, Atinann herhangi bir giriimde bulunmasn
olanaksz klmtr.
378

376
377
378
174
174
Yunan hkmeti bu aresizlik karsnda, ABDnin arabuluculuuna raz
olmu, kayalklardaki askerleriyle birlikte, blgedeki tm glerini geri ekerek
status-quo ante yani, olay ncesi duruma dnmeyi kabul etmitir.
379

Aslnda, status-quo ante formlnn salt ABDnin fikri olduunu sylemek
yanltr. Trkiyenin, SAT komandolarnn kayala kn duyurmak amacyla
yapt aklamada yer alan, Trk askerine saldrda bulunulmad takdirde, kar
tarafa ate almayaca ve Atinann asker ve bayran ekmesi sonucunda
Trkiyenin de ayn ynde hareket edecei ibareleri bunu aka gstermektedir.
380

Netice itibariyle, karlkl olarak askerlerin blgeden ekilmesi, olayn askeri
boyutunu sonulandrm, ancak siyasi taraftaki sylemlerin devam etmesine engel
olmamtr.

Konu, zellikle Yunanistanda i politika malzemesi haline getirilmi ve yeni
kurulan Simitis Hkmetine ynelik eletirilere zemin hazrlamtr. Genelkurmay
Bakan Christos Limberis istifa etmi, Yunanistan Silahl Kuvvetleri, baarsz
olarak nitelendirilerek Yunan kamuoyu tarafndan ciddi anlamda sulanmtr.

Yunanistan asndan bakldnda, meselenin zn tekil etmemekle birlikte,
krizin trmandrlmasnda, Babakanlk yarnda Simitisin rakibi konumunda olan
Savunma Bakan Gerasimos Arsenisin paynn byk olduunu sylemek
mmkndr.
381

Simitis, sz konusu kitabnda, krizi iki lke arasnda atmaya
dntrebilecek, Savunma Bakan Gerasimos Arsenisin kayala asker
kartlmas emrinden haberi olmadn vurgulamaktadr. Ayrca, krizin
trmandrlmasnn Yunanistan karlar asndan sakncal olduunu, meselenin

379
380
381
Batur, Yrekten Glerekten Yrdm, ss.33-38.
175
175
bytlmesi halinde Trkiyenin siyasas dorultusunda Ankara ile masaya oturmak
zorunda kalabileceklerini ngrdn ifade ederek, bu politikadan kanmaya
altn belirtmektedir.
382

Simitisin, zellikle, Savunma Bakannn verdii kayala asker
kartlmas emrinden haberi olmad ifadeleri, yeni kurulan hkmet ierisindeki
Simitis-Arsenis ekimesini dorular niteliktedir.

Konuyla ilgili, bir dier ilgin gelime ise, Avrupa Komisyonu ve Avrupa
Parlamentosunun Trkiye aleyhine aldklar kararlardr. AB Komisyonu, 15 ubat
1996 tarihinde, ald kararla Trkiyenin, Yunanistan egemenlik alanna mdahale
ettiini aklam ve Kardak Krizinin sorumlusu olarak Trkiyeyi sulamtr.
383

Kardak Krizi meselesinde Yunanistan, savn drt temel anlamaya
dayandrmaktadr;
i. 1923 Lozan Bar Antlamas
ii. 4 Ocak 1932 Trkiye-talya Belgeleri
iii. 28 Aralk 1932 Trkiye-talya Belgeleri
iv. 10 ubat 1947 Paris Bar Antlamas ile talyadan elde ettii 12
Adalara dahil etmesi.
384

Dier taraftan Trkiye, Yunanistann bu tezlerini geersiz saymaktadr.
Yunanistan, ilk olarak Lozan Bar Antlamasnn 12. maddesine
385
atfta
bulunmakta ve dnemin karasular snr itibariyle milin dnda kalan ada, adack
ve kayalklarn Trkiye egemenliinde olamayacan belirtmektedir.

Ancak bu Yunan yorumlay, sz konusu antlamann ruhuna ve yapsna
aykrdr. nk 12.maddede, milden az uzaklkta bulunan adalarn Trk

382
383
384
Kurumahmut, Egede Egemenlii Tartmal, Ek-21. (Sayfa numaras belirtilmemitir)
385
Lozan Bar Antlamasnn 12.Maddesi iin bkz. Ek-IV.
176
176
egemenliinde kalacandan bahsedilmektedir. te yandan, antlamann hibir
maddesinde, mil mesafenin tesinde bulunan ve egemenlii antlamalarla
devredilmi adalarn dnda kalan, toprak paralar zerindeki Trk egemenliinin
sona ereceine ilikin hkm yoktur. Bu madde aslnda, milin altndaki adalarn
Trkln teyit etmektedir.
386

Yunanistan ikinci olarak, iddialarnda en tutarl grd, 04 Ocak 1932 tarihli
Trkiye-talya Szlemesi ve 28 Aralk 1932 Trk-talyan Protokol(Teknisyenler
Zapt)ne bavurmaktadr.

Ancak, 04 Ocak 1932 tarihli Trkiye-talya Szlemesi, Akdenizdeki Meis
Adas ile Anadolu kylar arasndaki deniz snrn izerek, bu blgedeki ada ve
adacklarn aidiyetini belirlemektedir. Yani Kardak Kayalklarna ilikin hibir husus
bulunmamaktadr.
387

te yandan, Kardak Kayalklarna atfta bulunan 28 Aralk 1932 tarihli
Teknisyenler Zapt ise, yrrle girebilmesi iin gerekli olan hukuki sreci
tamamlamas nedeniyle geerli saylmamaktadr.
388
Sz konusu protokol Trkiye
Byk Millet Meclisinde onaylanmam ve Milletler Cemiyetine tescil
ettirilmemitir. Milletler Cemiyeti Misaknn 18.maddesine gre, kayt ettirilmeyen
anlamalar geersizdir.
389

Milletler Cemiyeti Misaknn 18.maddesi:
Cemiyet yelerinin bundan byle yapaca btn antlamalar veya
(girecei) milletler aras angajmanlar derhal sekreterlie tescil edilecektir ve

386
Serta Hami Baeren, Egede Ada Adack ve Kayalklarn Uluslararas Andlamalarla Tayin
Edilen Hukuki Stats, (Yayna Hazrlayan) Ali Kurumahmut, Egede Temel Sorun, Egemenlii
Tartmal Adalar, Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, VII.Dizi-Say:182, 1998, s.93.
387
388
389
Baeren, Egede Ada Adack ve Kayalklarn, s.114.
177
177
mmkn olan en ksa srece sekreterlike yaymlanacaktr, tescil edilinceye kadar, bu
gibi hibir antlama veya angajman balayc olmayacaktr.
390

eklindedir. Ancak Yunanistan, Trkiyenin bu grne karlk, 28 Aralk 1932
Teknisyenler Zaptnn, 04 Ocak 1932 Szlemesinin eki olduunu gndeme
getirmitir. Yunanistann bu iddias, 28 Aralk 1932 zaptnn, 04 Ocak 1932
Szlemesinin tabi tutulduu ilemlerden gememi olmas erevesinde
dayanakszdr. nk, 04 Ocak 1932 Szlemesi TBMMde onaylanmasna ramen,
28 Aralk 1932 belgeleri onaylanmamtr.
391
Yani Trkiye, 28 Aralk 1932 zaptna
bir antlama iradesi iinde yaklamamtr. Oysa Uluslararas Hukuk zemininde,
devletler, antlamayla balanma iradelerini, onay vererek ortaya koymaktadrlar.
Sonu olarak, 28 Aralk 1932 belgesinin ayr bir anlama veya 04 Ocak 1932
Szlemesinin eki olduu grn savunmak mesnetsizdir. Sz konusu zaptn
sadece, ileride yaplmas gndeme gelebilecek bir anlamann hazrlk almas
olabileceini sylemek mmkndr.
392

1947 Paris Bar Antlamasnn 14.maddesi, talyann Yunanistana brakt
12 Aday isim isim saymaktadr. Buna gre: Stampalia(stambulya), Rhodes(Rodos),
Chalki(Herke), Skarpantos(Kerpe), Casos(oban), Piscopis(lyaki), Misiros(ncirli),
Calimnos(Kilimli), Leros(leryoz), Patmos(Batnoz), Lipsos(Eekler,Lipso),
Simi(Smbeki),Kos(stanky), Castellorizo(Meis) ve bitiik adacklar
393
talya
tarafndan Yunanistana braklmtr.

Lozan Antlamasnn 15.maddesi, talyaya devredilen adalar isim isim
zikrederken, son noktasndaki adacklarla ilgili blmnde, Paris Bar
Antlamasnn aksine bitiik yerine bal terimini kullanmaktadr. Ayrca
Lozanda, Meis Adasna bal adack/adacklar talyaya verilmekten muaf

390
391
392
Baeren, Egede Ada Adack ve Kayalklarn, s.116.
393
178
178
tutulmutur. Sz konusu iki antlamadaki hususlar karlatrldnda birbirleriyle
eliir bir tablo sergilemektedirler.

te yandan, yukarda deinilen 04 Ocak 1932 tarihli Trk-talyan Szlemesi
Akdenizde Trkiye ile talya arasndaki deniz snrn izmitir. Bu hususlar
dorultusunda, Paris Bar Antlamasnn Trk-talyan Szlemesine herhangi bir
atfta bulunmadan Meise bitiik adack/adacklar dahil etmesi, sz konusu
szlemedeki taksimin kale alnmadn gstermektedir.
394

Bununla birlikte Yunanistan, Paris Bar Antlamasnda Oniki Adalarn
devredilmesi konusu tartlrken, Trk-talyan Szlemesinin kendisi asndan da
geerli olmasn nermi, fakat bu giriimleri sonusuz kalmtr.

Atina, bu teklifinin sonusuz kalmas sonrasnda 1950 ve 1953 yllarnda
Ankara ile temas kurarak, sz konusu dokmanlarn geerliliinin kabuln talep
etmi, ancak bu arzusunda baarl olamamtr.
395

Belirtilen hususlar, Yunanistann savlarn ne srerken atfta bulunduu
Trk-talyan Szlemesi ile Teknisyenler Zaptnn kuvvetli dayanaklar olmadnn
en gzel ispatdr.

Paris Bar Antlamasnda, Kardak Kayalklar ile ilgili herhangi bir hkm
bulunmamaktadr. Buradaki bitiik kavram ise son derece mulaktr. Konu, bitiik
kelimesinin, mesafe kavram baznda deerlendirildiinde, Kardak Kayalklarnn en
yakn Yunan adasna 5.5 mil olduu, buna karn Anadolu sahiline sadece 3.8 mil
uzaklkta bulunduu gerei karmza kmaktadr.
396
Bu hususlar dorultusunda,
Yunanistann mesafe temelinde bitiik ifadesine bavurusu kuvvetli bir sav
deildir.

394
Baeren, Egede Ada Adack ve Kayalklarn, ss.100-102.
395
396
179
179
Bitiik ifadesini, ekonomik ve sosyal kstaslar temelinde de ele almak
mmkndr. Ekonomik yeterlilie sahip bir adaya, ekonomik adan baml bir
corafi formasyonun (ada, adack veya kayalk) bitiik olduu sylenebilir. Ancak
burada, bitiik olarak nitelendirilen corafi formasyonda ekonomik veya toplumsal
bir aktivitenin olmas art aranmaktadr.
397
Unutulmamaldr ki, Kardak
Kayalklarnda -be keinin dnda kimse yaamamaktadr.

te bu noktada Yunanistan, bu iddiasn glendirmek ve egemenlik haklarn
hukuken tantma amacyla, zerinde hibir insann yaamad adack ve kayalklar
iskana ama politikas gtmektedir.
398

Ayrca, iskana ama politikas ile, adack ve kayalklarn Karasular, Kta
Sahanl ve Mnhasr Ekonomik Blgelerinin mevcudiyetinin tescili hedeflenerek,
Egedeki siyasi ve ekonomik egemenliinin artrlmas gayesi gdlmektedir.
399

Trkiye, Yunanistann bu konudaki tezlerini hakl gerekelerle kabul
etmemekte ve sorunun, Yunanistann adalar zerinde antlamalarla belirlenmi
egemenlik snrlarn geniletme iddiasndan kaynaklandn vurgulamaktadr.
Trkiyeye gre, Egede baz adalar, adacklar ve kayalklarn aidiyetine ilikin
yaplm herhangi bir anlama bulunmamaktadr.

Kardak Krizi Trkiye asndan olduka nemlidir. Trkiye bu vesileyle tm
Egede adasal status-quoyu, Lozandan beri ilk kez sorgulam ve Egede mlkiyeti
belli olmayan Gri Blgeler tezini gelitirmitir. Bu balamda Trkiye tarafndan
yaplan eitli almalar
400
temelinde, bugn Ege Denizinde yer alan 25 adet corafi
formasyonun aidiyeti belli deildir.
401

397
398
Savunma Dergisi, Egedeki Sakl Trk Adalar, stanbul, CNR Uluslararas Fuarclk Yaynlar,
Yl:1, Say:3 Ekim-Kasm, 1998, s.22.
399
Kurumahmut, Egede Egemenlii Tartmal, ss.10-12.
400
401
180
180
1996 Mays aynda patlak veren ve Kardak Kayalklar kadar mehur olmayan
bir dier ada krizi ise Gavdos Adasna ilikindir. Yunanistan, Gavdos Adasnn
blgede dzenlenecek NATO tatbikatna dahil edilmesini talep etmi, fakat bu
sradan teklif, tatbikatn hazrlk toplants srasnda NATOda grevli bir Trk
Subayn itiraz ile karlamtr.
402

Girit Adasnn gneyinde yer alan Gavdos, bir Dou Ege Adas deildir.
phesiz, Trkiyenin bu ada zerinde yaylmac emelleri olduunu sylemek en
azndan yanltr. Ancak mesele, Kardak Krizi sonras Ankarann Egede mlkiyeti
antlamalarla aka belli olan baz adalar dndaki tm corafi formasyonlarn
aidiyetini sorgulamaya girimi olmasdr.
403

4. Aznlklar Sorunu

Aznlklar meselesi, iki lke arasnda srekli bir anlamazlk noktas olarak
ilikileri zedelemeyi baarmtr. Bunda temel neden, iki lkenin
404
de kendinden
olmayan bu insan topluluunu, kar tarafn adam ve yedek kuvveti olarak
nitelendirerek lkesel btnlne tehdit olarak alglamasdr. Konu hemen hemen
her dnemde gndeme gelmi, Trk-Yunan ilikilerinin gidiat ile byk paralellik
arz etmi
405
ve son dnemde, iki tarafa da insan haklar sorunu olarak alglanmaya
balanmtr.
406

Aslnda bu sorun, Trk-Yunan ilikilerinde, Kbrstan sonra insan esini
ieren ikinci konudur. Yani, Egede yaplacak yeni bir dzenleme phesiz ilk etapta

402
403
404
Baskn Oran, Trk D Politikas ve Bat Trakya, (Der.) Faruk Snmezolu, Trk D
Politikasnn Analizi, stanbul, Der Yaynlar, Yayn No:137, Gzden Geirilmi laveli III.Basm,
2004, s.529. Yunanistan, Bat Trakya Trk Aznlnn corafi konumu (Trkiye snrna bitiik)
gerei Trkiyeye nazaran bu konuya daha duyarl ve hassastr.
405
Aznlklar, Trk-Yunan ilikilerinin olumlu seyrettii dnemlerde, iinde bulunduklar lke
tarafndan yapc muamele grrken, aksi durumlarda baskc politikalarla yzlemek zorunda
kalmlardr.
406
181
181
sadece balklar ve deniz atlarn ilgilendirirken, Bat Trakya ve Kbrsta yaplacak ve
buralara ynlendirilecek politikalar insani deerleri etkileyecektir. Bu adan
bakldnda, aznlklar meselesinin, iki devlet arasndaki sorunlar ierisinde hak
ettii yeri alamadn sylemek yanl olmasa gerektir.

Lozan Bar Antlamas ile karlkl olarak Trkiye ve Yunanistana emanet
edilen aznlklar iki noktadan deerlendirmek mmkndr. lk olarak aznlklar,
ilikilere olumlu ve yapc yaklalmas halinde, iki lkeyi ve toplumu birletiren
bar kprs vazifesi grebilecektir. te yandan, dier boyutta ise, konunun
patlamann eiinde bir yanarda olduu grlmektedir.

almann bu blmnde, ilk olarak Genel Karlatrma bal altnda
aznlklarn varolular ele alnacak ve Bat Trakya Trk Aznl ile stanbul Rum
Ortodoks Aznlnn toplumsal yaplar ve lke iindeki sosyal konumlar
karlatrlacaktr. Trk Aznla, Yunanistan ilgilendiren ikili ve ok tarafl
anlamalar ve uluslararas metinlerle tannan haklara deinilecek ve Bat Trakyann
konumu ile ksa tarihesi ele alnacak ve Trk Aznlna ynelik Yunanistan
politikalar, Siyasi Alan, Eitim Alan ve Ekonomik Alan alt balklarnda
irdelenecektir. Son olarak 1999 ylnda iki lke arasnda yaanan yumuamann
meseleye ne ynde ve nereye kadar etki ettii analiz edilecektir. almada, konunun
dalmas endiesiyle hareket edilerek, Bat Trakya Trk Aznlna odaklanlm ve
stanbul Rum Ortodoks Aznlna deinilmemitir.

4.1. Genel Karlatrma

Bat Trakya Trkleri ile stanbul Rumlarn gayri mbadil klan ve toplumlar
aznlk olarak yaamaya mecbur eden muahede, Lozan Bar Antlamas ile
sonulanacak grmelerin devam ettii srada, 30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan
Trk Rum Nfus Mbadelesine likin Szleme ve Protokol balkl akittir. Ancak
bu antlamayla, mbadele ve gayri mbadillere ilikin sorunlar zlmemi, hatta iki
182
182
lkeyi yeniden savan eiine getirmitir. Meselenin halli, 10 Haziran 1930 tarihli
Ankara Szlemesi ile mmkn olmutur.

Szleme gerei, yerleim tarihi ve doum yerine baklmakszn,
mbadeleden istisna tutulan stanbul Rumlar ile Bat Trakya Trkleri etabli
saylmlardr. Ayrca, yine szlemeyle, mbadil Mslmanlarn Yunanistanda
braktklar mlkler, Yunan devletine ve mbadil Rumlarn mlkleri de Trk
devletine braklarak, ahali deiimine ilikin mlkiyet sorunu da zme
kavuturulmutur.
407

stanbul Rumlarnn gayri mbadil konumu, Lozan grmeleri srasnda
gndeme gelen ve siyasi meselelerle megul olmamak kaydyla, Trk i hukukuna
bal olarak stanbulda kalmas kararlatrlan Patrikhaneye cemaat salayarak,
kurumun aktif olarak ilemesini salamtr.

Bu topluluun gayri mbadil olarak braklmasnda, bu hususun da kale
alndn sylemek yanl olmayacaktr. te bu noktada, stanbul Rumlarna karlk,
Bat Trakya Trkleri de kendi inisiyatifleri dnda Yunanistan iinde aznlk olarak
kalmlardr.

Sz konusu iki aznln da haklar, Lozan Bar Antlamasnn III.Ksmnda
Aznlklarn Korunmas bal altnda yer alan 37-45.maddeler ile garanti altna
alnmtr.
408
(Bkz. Ek-VIII)

ki aznlk, her ne kadar haklar ve sorumluluklar karsnda birbirlerine eit
olsalar da sosyal ve kltrel adan birbirlerinin zdd durumundadrlar. stanbul
Rumlarnn, gerek ikamet konumlar gerekse itigal konular itibariyle sosyal yaam
dzeyleri, Bat Trakya Trklerine nazaran bir hayli yksektir. Trkiyenin kltr
merkezi stanbul ve hatta bu merkezin de odanda saylabilecek Beyolu Semti ve

407
Gnlbol ve Sar, 1919-1938 Yllar Arasnda Trk, ss.63-69.
408
183
183
civarnda mukimdirler. Rum Aznln yksek yaam standard, ticaretle geimini
salamasndan kaynaklanmakta ve temelleri Osmanl mparatorluu dnemine kadar
gitmektedir.

Bu erevede, belirtilen hususlarn varisleri olarak stanbul Rumlarnn, Bat
Trakya Trklerine karlk, eitim seviyelerinin daha yksek olduunu sylemek
mmkndr. stanbul Rumlarnn, ekonomik refah ve yksek eitim seviyesi,
toplumdan tecrit edilmelerini nlemi ve Trklerle daha bir i ie yaamalarn
salamtr.
409

Yunanistan bugn aznlklar konusunda, Trkiyeye kar kulland kozlar
arasnda, Bat Trakya Trk Aznlnn nfusuna karlk stanbul Rum Aznlnn
saysn ileri srmektedir ve bunu Trkiyenin Rum Aznla ynelik uygulad
baskc politikalara balamaktadr.

ki lkenin de karlkl aznlklarna, olumlu ynde hak ettii deeri
vermedikleri aikardr. Ancak bugn, ya ortalamas 60n zerinde stanbul Rum
Aznlnn saysnn 3000lere dmesini,
410
Atinann iddia ettii ekilde salt
Trkiyenin aznla ynelik politikalarna balamak doru deildir.

Meslei ve sosyal konumu itibariyle Rum aznln g, Bat Trakya
Trkne nazaran her zaman daha kolay olmutur. Yaam koullarnn zorlamas
veya aznln hissettii baskc bir politika karsnda, Rum aznlk insan, sadece
tanmaz mallarn satm, ancak zanaat ve maddi birikimini yanna alarak gitmitir.
Bu erevede, zanaat ve maddi durumu, gittii yerde yeni bir hayat kurmasn daha
kolay hale getirmitir.

Trkiye 1964 ylnda, Kbrsta yaanan gelimeler temelinde, 30 Ekim 1930
tarihinde iki lke arasnda imzalanan ve Yunan vatanda Yunanl ticaret adamlarnn

409
Oran, Trk D Politikas ve, s.527.
410
184
184
Trkiyede ikamet ederek i kurmalarna olanak veren kamet Ticaret ve Seyrisefain
Anlamasn fesh etmitir.
411

Kukusuz, Trkiyenin bu adm, dorudan stanbul Rum Aznlna ynelik
bir uygulama deildir. Ancak, sz konusu karardan Rum Aznlk insan da dolayl
olarak etkilenmitir. Antlama erevesinde Trkiyeye ticari maksatla gelen Yunan
vatandalar ile evlenen veya bu kiilerin yannda alan stanbul Rumlar da,
anlamann feshi ile g etmek zorunda kalmlardr. Bu da, Rum Aznln
nfusunun azalmasna neden olmutur.
412

phesiz, yine Kbrsta yaanan gelimeler erevesinde cereyan eden 6-7
Eyll 1955 olaylar da Rum Aznln saysnn azalmasna vesile olan temel etkenler
arasndadr. Ancak sanldnn aksine, 6-7 Eyll olaylar, aznl derinden
etkilemekle birlikte, nfusunu, kamet Ticaret ve Seyrisefain Anlamasnn feshi
kadar azaltmamtr. Burada, Patrikhanenin ge kar balatt almalar,
Yunanistann g nleyici politikalar ve Trkiyenin de ge kar olan tutumunun
pay byktr.
413

te yandan, Yunanistandaki Trkler, lkenin kuzeyinde, baka bir deyi ve
anld isimle Bat Trakyada yaamaktadrlar. Bu aznlk tarm toplumudur. Yani
g etmesi ticaret toplumlarna nazaran daha zordur. Bat Trakya Trk tarlasn
satp g etse bile baka bir yere yerlemesinin, orada yaam izgisi oluturmann zor
olacan dnm ve zorlaan, zaman zaman dayanlmaz olan hayat koullarna
boyun emek zorunda kalmtr.
414

Bu nedenle, 29 Ocak 1990da yaanan 6-7 Eyll olaylarnn benzeri vakalar
sonrasnda bile, Bat Trakya Trkleri g etme dncesine kolaylkla kaplmamlar

411
Demir ve Akar, stanbulun Son Srgnleri, ss.39-62.
412
413
Dilek Gven, Cumhuriyet Dnemi Aznlk Politikalar Balamnda 6-7 Eyll Olaylar, (ev.)
Bahar ahin, stanbul, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, I.Basm, Austos, 2005, ss.143-145.
414
185
185
ve olaylar akabinde devam eden Yunanistan politikalarn gslemeye mecbur
olarak yaamlardr.

Dier bir fark ise, Bat Trakyadaki aznln Yunanistann sosyal hayatndan
tamamen tecrit edilmesidir.
415
Genellikle kylerde yaayan Trk toplumu, Yunan
siyasal ve sosyal hayatnda stanbullu Rumlar kadar aktif olamamtr.
niversitelerde retim yesi olmak bir yana, yakn tarihe kadar Yunan
niversitelerinde okuyan Bat Trakya Trk Aznlna mensup bir renci dahi
bulunmamaktadr.

Bugn Yunanistan politikasndaki blgeyi ilgilendiren deiiklikler ve bu
aznl gelitirerek Yunanllarn seviyesine getirmek iin mevcut almalar,
Atinann asimile etme veya yldrarak ge zorlama amacyla tecrit etmenin
zararlarn grm olmasndan kaynaklanmaktadr.

Ancak sz konusu gelimelerin, srf Yunanistann kendi rzasndan
kaynaklandn belirtmek yanltr. Bu deiimin, Yunanistann Avrupa Birlii
yelii, 1990l yllarda aznlk haklarnn youn bir ekilde gndeme gelmesi ve
milletleraras ilikilerde son derece aktif rol oynayan uluslararas rgtlerin
giriimleri sonucu yaandn ve bir yerde Yunanistann buna mecbur edildiini
sylemek daha doru olacaktr.
416

415
Bat Trakya siyaset hayatndan etkin roller alm Dr.bram Onsunolu ile 22 Ocak 2006 tarihinde
stanbulda yaplan mlakat. Dr.bram Onsunolu, Bat Trakya Trk Aznlnn, Atinann sistematik
politikalar ile Yunan toplumundan marjinalletirilerek getolatrldn, bu erevede iki toplum
arasnda kltrel ve ekonomik ciddi farkllklarn doduunu dile getirmitir. Ayrca .Onsunolu,
Trkiye ve Yunanistann, aznlklara ynelik ayrmc ve baskc uygulamalarnn etkilerinin, karlkl
iki aznlkta da deiik sonu bulmasn, uygulamann farkllndan ziyade aznlklarn snfsal
ayrlndan kaynaklandn belirtmitir.
416
186
186
4.2. Bat Trakya Trk Aznlnn Haklarn Muhafaza Eden Antlamalar ve
Uluslararas Metinler

Bat Trakya Trk Aznl, Yunanistan snrlar ierisinde, haklar
Yunanistann da taraf olduu eitli antlamalarla garanti altna alnm, stats
dnyaca tannan yegane aznlktr.

Sz konusu aznln haklarnn korunmasnda, Yunanistann da bizzat taraf
olduu pek ok antlama mevcuttur. Ancak, Yunanistan bugn, aznln haklarnn
garanti altna alnmasnda sadece Lozan Bar Antlamasna atfta bulunmakta ve
ne srd eitli sebeplerle, uluslararas hukuk zemininde hala geerli saylabilecek
dier batlar atl saymaktadr.
417

4.2.1. Yunanistann Taraf olduu Antlamalar
4.2.1.1. 03 ubat 1830 Londra Protokol

ngiltere, Fransa ve Rusya arasnda 03 ubat 1830 tarihinde imzalanan ve
Yunanistan bamsz bir devlet klan Londra Protokolnn beinci maddesi,
Yunanistana verilen topraklarda yaamn devam ettirmek arzusunda olan
Mslmanlarn can ve mal gvenliklerini koruma altna almaktadr.
418

Sz konusu protokolde yer alan haklar, Yunanistana bamszl ile verilen
Mora ve Atik Yarmadalar ile Eriboz Adas zerinde yaayan Mslmanlar
kapsamaktadr.
419
Bu tarihte Bat Trakyann Yunanistann elinde olmay nedeniyle
protokolde blgeye ynelik herhangi bir atf olmamas doaldr. Yunanistan bugn,
protokoln Bat Trakyay ilgilendirmemesi sebebiyle, Trk Aznln haklarnn
korunmas baznda bir metin olarak alglamamaktadr.

417
418
Sevin Toluner, Milletleraras Hukuk Asndan Trkiyenin Baz D Politika Sorunlar,
stanbul, Beta Yaynlar, Yayn No: 1054, Hukuk Dizisi: 417, I.Bask, Kasm, 2000, s.212.
419
187
187
4.2.1.2. 24 Mays 1881 stanbul Szlemesi

Osmanl mparatorluu ile Fransa, Almanya, Avusturya-Macaristan, ngiltere
talya ve Rusya arasnda imzalanan, 24 Mays 1881 tarihli stanbul Szlemesi,
Yunanistana braklan Teselya topraklarndaki Mslmanlarn haklarn gvence
altna almaktadr. Ayrca, szlemenin sekizinci maddesi, din ve ibadet zgrln
gndeme getirerek, cemaatlerin dini nderleriyle mevcut ilikilerine engel
olunmayacan vurgulamaktadr.
420

Sz konusu iki antlama da, 19.yzyl Byk Devletlerin aznlklar kolektif
korumas sisteminin birer rnekleridir.
421
Bunlar, Byk devletler arasnda imzalanan
batlar olup, Yunanistana imzalatlm belgelerdir. Ancak iki belgede de,
Yunanistana terk edilen topraklara gnderme yaplmaktadr. Yani Bat Trakya ile
ilgili hibir hkm yer almamaktadr. Burada yaayan Mslmanlar, Nfus
Mbadelesine tabi tutulduundan, bugn bu haklarn uygulanmas sz konusu
deildir.
422
Yunanistan bu noktada, stanbul Szlemesinin de Bat Trakya Trk
Aznlnn haklarnn korunmasnda dayanak olamayacan savunmaktadr.

4.2.1.3. 14 Kasm 1913 Atina Antlamas

1913 Atina Antlamasnda, 1830 ve 1881 belgelerine gnderme yaplarak,
sz konusu metinlerin geerlilii bir kez daha kabul edilmitir. 1913 Antlamas,
1830 ve 1881 belgeleriyle karlatrldnda, Mslmanlar asndan Yunanistana
daha fazla sorumluluk yklemektedir. Yunanistann, topraklar zerinde bulunan
Mslmanlara, yaam, mlkiyet ve seyahat zgrl gibi, bir lkenin tm

420
Toluner, Milletleraras Hukuk Asndan, ss.212-213.
421
19.Yzyl Sistemi ve Byk Devletlerin Kolektif Korumas Dnemi hakknda bkz. Baskn Oran,
Trk-Yunan likilerinde Bat Trakya Sorunu, Ankara, Mlkiyeliler Birlii Vakf Yaynlar, No:2,
1986, ss.30-35.
422
Oran, Trk D Politikas ve, ss.532-533.
188
188
vatandalarnn sahip olduu negatif
423
haklarn yan sra, mft seimi, vakflarn
idaresi ve cemaat ynetimlerinin zerklii gibi, farkl kltrel kimlie sahip
toplumlarn kulland pozitif haklar da tannmtr.
424

Ayrca, sz konusu antlamaya ilave numaral protokolde, hkmlerin
btn Yunanistan snrlar ierisinde geerli olaca vurgusu yaplmaktadr. Yine ayn
protokol erevesinde, ba mft ve mftlerin halk tarafndan seimi
ngrlmekte,
425
Trke eitim yapacak okullarn almas karara balanmaktadr.
426

Yunanistan, 1830 ve 1881 antlamalarnda ileri srd, dnem ierisinde
Bat Trakyann kendisine ait olmad ve Balkan Harbinde kazand, bu
topraklardaki Mslmanlarn, Nfus Mbadelesi ile blgeden gt gibi
gerekelerle, 1913 Atina Antlamasnn da bugn geersiz olduunu
vurgulamaktadr.

Ancak numaral protokol, antlamann ikinci maddesi hkmne gre;
Mslmanlarn haklar erevesinde Yunanistana braklan topraklardan deil,
Yunanistann btn topraklarndan bahsetmektedir.
427

te yandan, Devletlerin Antlamalar Konusundaki Halefiyeti hakknda 1978
Viyana Szlemesi gereince, bir devlete bal olan toprak parasnn, baka bir
devletin lkesine katlmas sonrasnda, nceki devletin yrrlkte olan
antlamalarnn balaycl kalkmakta ve ardl olma tarihinden balayarak,
antlamalarn konu ve amalarna aykr bir durumun ortaya kmamas ve

423
Aznlk gruplarna tannan negatif ve pozitif hak kavramlar hakknda detayl bilgi iin bkz.
Baskn Oran, Trkiyede Aznlklar, Kavramlar, Teori, Lozan, Mevzuat, tihat, Uygulama,
stanbul, letiim Yaynlar, Geniletilmi II.Bask, 2005, ss.32-34.
424
Oran, Trk-Yunan likilerinde, ss.36-37.
425
Toluner, Milletleraras Hukuk Asndan, s.213.
426
Sander, Siyasi Tarih, lkalardan, s.229.
427
Oran, Trk-Yunan likilerinde, s.62.
189
189
uygulanma koullarnn temelden deimemesi halinde, yeni baland devletin
antlamalar ile sorumlu olmaktadr.
428

Bu erevede, Bat Trakyann sz konusu tarihte Yunanistann elinde
olmay sav bir anlam ifade etmemektedir. Blgenin, 1920 ylnda Yunanistana
balanmas ile birlikte, Viyana Szlemesinin yukarda izah yaplan 15.maddesinin
Bat Trakyada bulunan Mslmanlar kapsad ve hatta Yunanistann 1947de elde
ettii 12 Adalar zerinde yaayan Mslmanlar da bu kategoriye ald aktr.
429

Ayrca, Lozan grmeleri srasnda, Patrikhanenin konumuna ilikin 29
Aralk 1922 tarihli yaplan oturumda, Fransz delegenin; Lozann, Yunanistan ve
Trkiyenin daha nce gerekletirdikleri antlamalardan doan ykmllklerini
deitirmeyeceini vurgulamas,
430
Yunanistann, Lozan Bar Antlamasnn, 1913
Atina Antlamasn geersiz kld ynndeki iddialarn rtmektedir.

4.2.1.4. 10 Austos 1920 Yunan Sevri

Yunanistan, ngiltere, Fransa, talya ve Japonya arasnda, 10 Austos 1920
tarihinde imzalanan Yunan Sevri, aznlk haklar ile ilgili olarak Yunanistana,
yukarda belirtilen antlamalardan daha fazla mkellefiyet getirmektedir.

lk olarak, aznlklarla ilgili hkmlerin temel yasa nitelii vurgulanmakta,
akabinde dier yurttalarla eitlii salanmakta, dil ve din gibi farkl olunan
hususlarda zelliklerini srdrebilmek amacyla pozitif haklar tannmaktadr. Ayrca
antlamada, Mslmanlara zel olarak deinilmekte ve slam rf ve adetleri

428
Hseyin Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri, III.Kitap, Ankara, Turhan Kitabevi, I.Basm,
Ocak, 1994, ss.36-37. ve
429
Oran, Trk-Yunan likilerinde, s.62. ve Toluner, Milletleraras Hukuk Asndan, ss.214-
215.
430
Oran, Trk-Yunan likilerinde, s.63. (Seha L.Meray, Lozan Bar Konferans, Takm I, Cilt
1, Kitap 2, 4 Sayl Tutanak, ss.171-172 ve 11 Sayl Tutanak, s.220.den aktarma)
190
190
temelinde yaamalar gvence altna alnarak, sosyal ve kltrel varlklarn devam
ettirebilmeleri iin ayrcalklar verilmektedir.
431

Yunan Sevri, aznlk haklar konusunda, tek tarafl ykmllk getiren ve
belirli bir blgeye ynelik olmayan bir antlamadr. Yani, Yunanistann lkesinde
bulunan, ancak baka bir lke insan ile ortak dil, din ve soya sahip bir topluma, bu
antlama gerei salanan haklara karlk, Yunanistann kar taraftan ayn davran
beklemesi mmkn deildir.

Sevr Antlamas, btn Yunanistan snrlarn kapsamakta ve hatta
Yunanistann bundan sonra alaca topraklar iin de geerli olmaktadr. Bu
erevede, 1947 Paris Bar Antlamas ile elde edilen 12 Adalar zerinde yaayan
Mslmanlarn da Sevr garantisi altnda olduunu sylemek mmkndr.

Mslmanlarn yan sra, toplumun ounluundan, dil, din, soy ve kltrel
adan farkl olan ve kendini baka hisseden gruplar iin de uygulanacak olmas
aktr.

Yunan Sevri, lkede yaayan herkese yaam hakk ve zgrlk, aznlk
gruplarna medeni ve siyasal haklardan yararlanma ve kendi dilinde eitim ile dini
vecibelerinin yerine getirilmesi gibi tip sorumluluk vermektedir.
432

te yandan Yunanistan, Sevr Antlamasyla, aznlklar hakknda sorumlu
olduu dier antlamalarn hkmlerinden kurtulmak zere, bu farkl toplumlarn
zelliklerinin korunmas mkellefiyetini Milletler Cemiyetine kar stlenmitir.
Yunanistann bu yndeki arzusunun, 1830, 1881 ve 1913 antlamalarn geersiz
klmak isteyiinden kaynakland aikardr. Ancak, Trkiyenin Sevre imzac

431
Hseyin Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri, II.Kitap, Ankara, Turhan Kitabevi, Gzden
Geirilmi II.Basm, Mart, 1990, ss.188-189.
432
191
191
olmad gz nne alndnda, Yunanistann bu hususu Trkiyeye kar ileri
srmesi mmkn gzkmemektedir.
433

Yunanistan, 29 Eyll ve 30 Ekim 1923 tarihlerinde Sevr Antlamasn tasdik
belgeleriyle onaylam olmasna ramen, aznlklar konusunda yer alan hkmlerin,
Lozan Bar Antlamasnn aznlklarn korunmasna ilikin 37-45.maddeleri ile
aynlk gsterdiini ne srerek geersiz olduunu savunmakta ve hatta Lozann
Sevrin yerini aldn vurgulamaktadr.

Yunanistann Sevri kabul etmemesinin belirli sebepleri olduu aktr. lk
olarak Sevr, Lozann aksine blgesel deil Yunanistann geneline amildir. Ayrca
belirli bir grubu deil, tm farkl unsurlar kapsamaktadr.
434

Bu hususlar dorultusunda Yunanistan, homojen ulus yapsn oluturmak
amacyla, Bat Trakya Trk Aznl dnda, topraklar zerinde baka bir ulusal
aznlk olduunu hem kabul etmemekte, hem de Sevri tanmayarak byle bir
aznln haklarn kullanmasn engellemektedir.

te yandan, Lozann Sevrin yerini aldn sylemek mmkn deildir.
nk, Lozan Bar Antlamas, karlkllk ilkesini baz almakta ve sadece Bat
Trakyaya atfta bulunmaktadr. Bu erevede, Bat Trakya Trkleri dnda
Yunanistanda yaayan aznlklarn Sevr temelinde kazanlm haklarnn koullar
deimedii halde kendiliinden ortadan kalkmas mmkn deildir.

Bununla birlikte, Yunanistann geersiz saydn belirtmesine ramen, belirli
i hukuk davalarnda bu antlamaya atfta bulunmas, lkenin bu yndeki
tutarszln gstermektedir.
435

433
Toluner, Milletleraras Hukuk Asndan, s.215.
434
Oran, Trk D Politikas ve, ss.535-540.
435
192
192
4.2.1.5. Lozan Bar Antlamas

Lozan Bar Antlamasnn Siyasal Hkmler balkl I.Blmnn
III.Kesimi aznlklarn korunmasna ilikindir.
436
(Bkz. Ek-VIII)

III.Kesimde yer alan 37-44. maddeler, Trkiyede yaayan Gayri-Mslimleri
koruma altna almaktadr.
437
Ancak, yine bu kesimde mevcut 45.madde, Trkiyenin
tanyaca bu haklarn, Yunanistan tarafndan da lkesinde yaayan Mslmanlara
verilmesi artn komaktadr.
438

Sz konusu maddeler, Yunanistann ykmllkleri erevesinde, Bat
Trakya Trk Aznlna ynelik deerlendirildiinde; Yunanistan, rk, dil ve din
ayrm yapmadan herkesin yaam ve zgrln koruma, dini vecibelerin serbeste
yaplmasn salama, dolam ve g hrriyetine riayet etme, kamu hizmetine girme
ve ykselmede adil olma ve hukuk nnde eitlik ilkesini uygulamay taahht
etmektedir.

Ayrca, yine bu maddeler temelinde, Bat Trakya Trk Aznl, giderlerini
karlamak kouluyla dini ve sosyal hayr kurumlar kurarak bunlar ynetme ve
denetleme, Trke ve Yunanca eitimin verilecei ilkokullar ama, aznln dilinde
yayn yapan gazeteler karma(basn zgrl), aznlk dilinin zel, ticari ve dini
hayatta ve hatta mahkemelerde kullanlmas haklarn elde etmektedir.
439

Bat Trakya Trk Aznlnn, Lozan Antlamas gerei elde ettii bu haklar,
bugn nereye kadar ve hangi derecede kullanabildii konusu Aznl Ynelik
Yunan Politikalar bal altnda ayrca ele alnmaktadr.

436
Soysal, Tariheleri ve Aklamalar ile, Cilt-I, s.95.
437
Pazarc, Uluslararas Hukuk, II.Kitap, ss.185-186.
438
439
Lois Whitman (Ed.), Destroying Ethnic Identity: The Turks of Greece, New York USA, A
Helsinki Watch Report, The Helsinki Watch, August, 1990, ss.5-6.
193
193
4.2.1.6. 01 Aralk 1926 Atina tilafnamesi

Yunanistan, Lozan Bar Antlamas sonrasnda, Bat Trakya Aznlnn
Trkiye snrndaki varlndan rahatsz olmu ve aznlk nfusunu sayca krabilmek
amacyla Nfus Mbadelesi kapsamnda Anadolu topraklarndan g eden Rumlar
bu blgeye iskan ettirerek, aznlk insanna ait topraklarn ve mlklerin
kullanlmasna ses karmam, hatta bunu desteklemitir.
440

Bu balamda Atina tilafnamesinin 9, 10 ve 11.maddeleri,
441
Atinann
ykmllkleri temelinde, aznln daha ok mlkiyet haklarn korumaya ve iade
edilmesini salamaya yneliktir.
442

4.2.1.7. 10 Haziran 1930 Ankara Szlemesi

Ankara Szlemesinin Altnc Faslnda yer alan 14-17.maddeler, Bat
Trakya Aznlnn konumu ve mallarnn durumunu iermektedir. Bu maddelerde
blgede bulunan btn Mslman Yunan vatandalarna doum yeri ve blgeye geli
tarihlerine baklmakszn yerleik (etabli) sfat tannm ve bu sfata haiz insanlarn
mal mlk edinme ve satma haklarn kstlayan tm engellerin kaldrlaca
belirtilmitir.
443

te yandan, blgeden pasaportsuz olarak ayrlan kiilerin mlklerinin,
tazminat karl Yunan hkmetine devredilmesi kararlatrlmtr.
444

Grld zere, Ankara Szlemesinin belirtilen maddeleri, Bat Trakya
Aznlnn mal ve mlklerinin korunmasna yneliktir.
445

440
441
Hulusi Kl, Trkiye ile Yunanistan Arasnda mzalanan kili Anlamalar, nemli Belgeler
ve Bildiriler, Ankara, Dileri Bakanl Yunanistan Dairesi Bakanl, Ekim, 1992, ss.37-38.
442
Pazarc, Uluslararas Hukuk, II.Kitap, s.189. (Resmi Gazete, 15.03.1927, Say 576dan
aktarma) ve Frat, 1923-1939 Yunanistanla, ss.343-344.
443
Kl, Trkiye ile Yunanistan Arasnda, ss.48-50.
444
194
194
4.2.1.8. 09 Aralk 1933 Ankara Szlemesi

1933 Ankara Szlemesinin ikinci maddesi Bat Trakya Aznlnn
mallarnn korunmasna ilikindir.
446

10 Haziran 1930 Ankara Szlemesinden nce Yunanistan tarafndan igal
edilmemi olan tanmazlarn, deiime giren ya da dn hakkndan yoksun olan
kiilere ait olduu belirlense dahi, bu mallara kati suretle snrlayc ilem
yaplmamasn ve bu konuda snrlayc nlem alnmamasn hkme balamaktadr.
447

4.2.1.9. 20 Aralk 1968 Kltr Protokol

ki lke arasnda, 20 Nisan 1951 tarihinde imzalanan Kltr Anlamasnn
16.maddesince
448
oluturulan karma komisyonlarn, 1968 yl Ekim ve Aralk
aylarnda Ankara ve Atina olmak zere iki bakentte buluarak, 20 Aralk 1968
tarihinde, Atinada imza altna aldklar Kltr Protokol ile Trkiye ve Yunanistan,
lke snrlar ierisinde mevcut, Trk ve Rum aznlklara daha iyi ve modern bir
eitim vermeyi taahht etmilerdir.

Bu erevede, Protokoln beinci maddesi, Din, Irk ve Millet uuruna Sayg
Gsterilmesi baln tamakta ve aznlk okullarnda, rki ve dini mensubiyet
sebebiyle kk drc imalardan kanlmas ile din deitirmeye sevk edici
davranlarda bulunulmamas hususlarn iermektedir.
449

445
Pazarc, Uluslararas Hukuk, II.Kitap, s.189.
446
Kl, Trkiye ile Yunanistan Arasnda, s.76.
447
448
449
195
195
4.2.2. Uluslararas Metinler

Yunanistann imzac olduu ve Bat Trakya Aznlnn haklarnn
korunmasn salayacak pek ok uluslararas metin bulunmaktadr. Bunlarn ksaca;

- Din ve nanca Dayal Ayrm ve Hogrszln Btn Biimlerinin
Kaldrlmasna likin Birlemi Milletler (BM)Beyannamesi,
- BM nsan Haklar Evrensel Beyannamesi,
- BM Irk Ayrmnn Tm Biimlerinin Ortadan Kaldrlmas Hakknda Uluslararas
Szleme,
- BM Ekonomik, Toplumsal ve Kltrel Haklara likin Uluslararas Szleme,
- 1950 Avrupa nsan Haklar Szlemesi,
- 1992 Blge Yada Aznlk Dilleri Avrupa Szlemesi,
- 1995 Ulusal Aznlklarn Korunmas ereve Szlemesi,
- Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans (AGK) 1975 Helsinki Nihai Senedi,
- AGK, 1980 Madrid zleme Toplants Kapan Belgesi,
- AGK, 1989 Viyana zleme Toplants Kapan Belgesi,
- AGK, Kopenhag 1990, Beeri Boyut Konferans Belgesi,
- 21 Kasm 1990 Yeni Avrupa in Paris art,
- AGK, 1991 Cenevre Milli Aznlklar Uzmanlar Toplants Raporu,

450
Konunun znden ayrlmamak amacyla,
almada, yukarda ifade edilen tm belgeler ele alnmayacaktr. Ancak, Bat Trakya
Aznlnn haklarnn uluslararas alanda korunmasna rnek tekil edecek
mahiyette olan metinler arasndan sadece ve ksaca; Avrupa nsan Haklar
Szlemesi, Ulusal Aznlklarn Korunmas ereve Szlemesi, AGK 1975
Helsinki Nihai Senedi, AGK 1989 Viyana zleme Toplants Kapan Belgesi ve
AGK 1991 Cenevre Milli Aznlklar Uzmanlar Toplants Raporuna deinilecektir.

450
Baskn Oran, Kreselleme ve Aznlklar, Ankara, maj Yaynclk, Gncelletirilmi ve
Gelitirilmi 3. Basm, Ocak, 2000, ss.112-114., Oran, Trk D Politikas ve, s.531. ve Kl,
Trkiye ile Yunanistan Arasnda, s.363.
196
196
4.2.2.1. Avrupa nsan Haklar Szlemesi

Tam adyla nsan Haklarnn ve Temel zgrlklerin Korunmasna likin
Szleme olan Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Avrupa Konseyi yesi devletlerin
Dileri Bakanlar tarafndan 04 Kasm 1950 tarihinde Romada imzalanm ve 03
Eyll 1953 gn yrrle girmitir.

Szlemede kii haklar ile siyasal haklara yer verilirken, sosyal ve ekonomik
haklara deinilmemitir.
451
Ayrca, aznlk kelimesi gemesine ramen, aznlk
haklaryla ilgili dorudan bir hkm bulunmamaktadr. Yani, bireyler baznda
ayrmcln nlenmesi ele alnrken, aznlklarn korunmasna ilikin hkm mevcut
deildir.
452

Ancak szleme, insan haklar erevesinde bireye; yaam, hrriyet ve
gvenlik, insanlk d bir muameleye maruz braklmama, bamsz ve tarafsz
mahkemelerde adil yarglanma, din zgrl, ifade ve rgtlenme serbestisi gibi
haklar tanmaktadr.
453
Szlemenin en nemli zellii, kapsad hak ve
zgrlklerin garanti altna alnmasn salamak amacyla getirdii denetim
mekanizmasdr.
454

4.2.2.2. Ulusal Aznlklarn Korunmas ereve Szlemesi

1995 ylnda imzalanan ve 01 ubat 1998 tarihinde yrrle giren szleme
ulusal aznlklara mensup bireylerin kendi dillerini renme, bu dilde bilgi alma,

451
Mnci Kapani, nsan Haklarnn Uluslararas Boyutlar, Ankara, Bilgi Yaynevi, Yenilenmi
kinci Basm, Nisan, 1991, s.44.
452
Oran, Kreselleme ve, s.112.
453
Alan Duben, Human Rights and Democratization, The Role of Local Governments and
NGOs, stanbul, Wald Academy, Human Rights Series, 1994, ss.48-54. nsan Haklarnn ve Temel
zgrlklerin Korunmasna likin Szleme ve ilave edilmi protokoller hakknda bkz. Gndz,
Milletleraras Hukuk ve, ss.213-255.
454
Kapani, nsan Haklarnn Uluslararas, s.45.
197
197
yayn yapma, okullar ama, isim ve soy isim kullanma, ihtiya durumunda aznlk
dilini yerel ve idari makamlarla irtibatta geerli klma haklar tanmaktadr.
455

4.2.2.3. AGK 1975 Helsinki Nihai Senedi

Nihai Senedin hazrlk almalar, 22 Kasm 1972 tarihinde, Arnavutluk
dnda, ABD ve Kanada dahil 35 Avrupa lkesinin bykelilerinin Helsinkide
toplanmalar ile balam ve be aamada tamamlanmtr. Uzun grmeler
sonucunda Konferans Egdm Komitesi, toplantnn son dneminin 30 Temmuz -
01 Austos 1975 tarihlerinde yaplmasn kararlatrm ve Helsinki Belgesi, ABD,
Kanada ve Arnavutluk dndaki
456
lke temsilcileri tarafndan 01 Austos 1975
tarihinde Helsinkide imzalanmtr.

Helsinki Sonu Belgesi, byk blmyle Avrupada gvenlik ve ibirliini
salayacak esaslar belirlemektedir. te yandan, insan haklaryla ilgili hkmlerde
dorudan doruya bireye tannan haklardan deil, ancak bu konuda devletlere den
devlerden bahsetmektedir.

Nihai Senedin birinci blmnde yer alan ve imzac devletlerin karlkl
ilikilerinde yol gsterecek ilkeler bildirisinin yedinci maddesinde, dnce,
vicdan, din ve inan zgrlklerine deinilerek, insan haklar ve temel zgrlklerine
sayg gsterilmesi hkm bulunmaktadr.
457

4.2.2.4. AGK 1989 Viyana zleme Toplants Kapan Belgesi

Yunanistann da imzaclar arasnda bulunduu 35 lke, Helsinki Nihai
Senedinin ilkeleri dorultusunda, Viyana zleme Konferansna 04 Kasm 1986

455
Oran, Kreselleme ve, ss.113-114.
456
Mehmet Hasgler - Mehmet B.Uluda, Devletleraras ve Hkmetler D Uluslararas
rgtler, Tarihe, Organlar Belgeler, Politikalar, Ankara, Nobel Yaynlar, I.Basm, Ekim, 2004,
s.220.
457
Kapani, nsan Haklarnn Uluslararas, s.73. ve Gndz, Milletleraras Hukuk ve, ss.551-
552
198
198
tarihinde balam ve 19 Ocak 1989 gn Viyana Kapan Belgesinin kabul
edilmesiyle sonlandrmtr.

Kapan Belgesinin, lkeler Blmnn 13.maddesinin yedinci bendi
lkelerin; Irk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi gr, milli ve toplumsal kken, mlk ve
doum ayrm yapmadan, snrlar ierisindeki vatandalarnn insan hak ve temel
zgrlklerini salamasn hkme balamaktadr.

Belgenin, 18, 19, ve 20.maddeleri imzac lkelerde mevcut milli aznlklara
ilikindir. Sz konusu maddeler, devletlerin topraklar zerindeki aznlklara mensup
ahslarn insan haklar ve temel zgrlklerinin korunmasn salamas, bu
kapsamda bal olunan antlamalara riayet edilmesi, etnik, kltrel, dil ve din
kimliklerinin gelitirilmesi iin gerekli artlarn muhafaza edilmesi ve yaratlmas,
lke iinde dolam ve oturma zgrl, lkeden ayrlma ve dnme hakk gibi
hususlar iermektedir.
458

4.2.2.5. AGK 1991 Cenevre Milli Aznlklar Uzmanlar Toplants Raporu

mzac devletler, 01-19 Temmuz 1991 tarihleri arasnda yeni bir Avrupa iin
Paris artnn ilgili hkmlerine uygun ekilde bir araya geldiklerini deklare ederek
Milli Aznlklar Uzmanlar Toplants Raporunu hazrlamlardr.
459

Katlan devletler, ulusal aznlklara mensup kiilerin lke iinde dernek, rgt
kurma, kendi eitim ve din kurumlarn oluturarak yrtme hakkn kabul etmiler,

458
Conference on Security and Co-operation in Europe, Concluding Document of the Vienna Meeting
1986 of the Representatives of the Participating States of the Conference on Security and Co-operation
in Europe, Held on the Basis of the Provisions of the Final Act relating to the Follow-Up to the
Conference, Vienna, OSCE, 1989, ss.7-9. (Resmi nternet Sitesi, Baklan Tarih: 09 Haziran 2006)
http://www.osce.org./documents/mcs/1986/11/4224_en.pdf.
459
Gndz, Milletleraras Hukuk ve, ss.589-595.
199
199
ayrca aznlk mensuplarna kamu yaamnda ve ekonomik faaliyetlerde etkin yer
alma ansna sahip olma koullarn yaratacaklar ykmlln stlenmilerdir.
460

Sz konusu rapor ile aznlk kavram uluslararas ilgi konusu haline gelerek,
lkelerin lkesel yetki altnda iileri meselesi olmaktan kmtr.
461

4.3. Bat Trakya Blgesinin Konumu ve Nfus Yaps

Trakya; Trkiye, Yunanistan ve Bulgaristann snrlar ierisinde blnm,
corafi bir blgenin ismidir. Sz konusu isim antik dnemde yaam Trak
kabilelerinden gelmektedir. Blge, Antik Yunan dnemi sonras Makedonlar
tarafndan istila edilmi, daha sonra Roma ve Bizans egemenlii altna girmitir.
Gnmzde Yunanistan snrlar ierisinde kalan blge genellikle Bat Trakya
olarak anlmaktadr.
462

Bat Trakya, Trkiye Cumhuriyeti snrlar iinde bulunan Dou Trakyann
sona erdii Meri Nehrinden balamak zere, Ege Denizi kys boyunca dar bir erit
eklinde Mesta Karasu Nehrine kadar uzanan, toplam 8578 km karelik blgenin
addr. Batsnda Ege Makedonyas, kuzeyinde Bulgaristan, dousunda Trkiye ve
gneyinde de Ege Denizi bulunmaktadr. Evros (Merkezi Dedeaa
Aleksandroupolis), Rodop (Merkezi Gmlcine Komotini), ve Ksanthi (Merkezi
skee Ksanthi) olmak zere ilden olumaktadr.
463
(Bkz. Ek-IX)

Bat Trakyann, genel toplam ve aznlk nfusu konusunda ak kaynaklara
yansm kesin veriler bulunmamaktadr. Bunun temel sebebi, iki lkenin de aznln
nfus unsurunu birbirlerine kar politik bir enstrman olarak kullanma amalardr.

460
Gken Alpkaya, AGK Srecinden AGTe nsan Haklar, stanbul, Kavram Yaynlar, No:104,
I.Basm, Mart, 1996, ss.149-153.
461
Oran, Kreselleme ve, s.117.
462
Aarbakke, The Muslim Minority, s.19.
463
Baskn Oran, Trk-Yunan likilerinde Bat Trakya Sorunu, Ankara, Bilgi Yaynevi, II.Bask,
Ekim, 1992, s.24.
200
200
Trkiye, Lozan Bar Antlamas grmelerinde Bat Trakya Trk
Aznlnn nfusunun 129.000 olarak sunulduunu, tarihsel sre ierisinde sabit
olmayan nfus art oranna ramen, ortalama art miktarnn %2.5 olarak
hesaplanmas durumunda, bugn aznlk nfusunun 500.000 olmas gerektiini, ancak
Yunanistann sistematik basklar sonucunda aznlk insannn ge zorladn,
Lozan Antlamas sonrasnda blgedeki ounluu oluturan Trk nfusun
gnmzde aznlkta kaldn vurgulamaktadr.
464

Ayrca, sz konusu dnem ierisinde, blge topraklarnn %84nn Trklere
ait olduunu
465
, gnmzde bu rakamn Yunanllar lehine bariz bir ekilde deitiini
belirtmektedir.
466

Bat Trakyada, aznlk mensuplar arasnda, genel kannn, nfusun yaklak
olarak 100.000 - 120.000 arasnda olduu ynndedir.
467
te yandan Yunanistann
da, 1918li yllarda Mttefik Devletlere verdii nfus oranlar Trkiyenin verilerini
destekler nitelikte ve Ankarann istatistiklerine olduka yakndr.
468

Yunanistan bugn, 1991 yl nfus saymna gre, blgenin toplam nfusunun
338.000 olduunu ve aznln, bu toplamn %31ini (105.000) oluturduunu ifade
etmektedir.
469

Gnmzde aznln nfusu hakknda kesin veriler bulunmamakla birlikte,
Bat Trakyann 1920 ylnda Yunanistann ynetimine gemesi sonrasnda, aznlk

464
Aarbakke, The Muslim Minority, ss.27-40.
465
Oran, Trk-Yunan likilerinde, I.Bask, s.15. (Seha L.Meray, Lozan Bar Konferans,
Tutanaklar, Belgeler, Takm I, Cilt 1, Kitap 1, Ankara, Siyasal Bilgiler Fakltesi Yayn, 1969, ss.41,
42 ve 54ten aktarma)
466
Bugnk toprak dalm oranlar hakknda bkz. Aarbakke, The Muslim Minority, ss.58-61.
467
Bat Trakyada yaymlanan Gndem gazetesi sahibi ve Genel Yayn Ynetmeni Hlya Emin ile 15
Temmuz 2006 tarihinde stanbulda yaplan mlakat.
468
Oran, Trk-Yunan likilerinde, I.Bask, s.15. (Seha L.Meray, Lozan Bar Konferans,
s.61den aktarma)
469
201
201
nfusunun art gstermediini, ancak ok ciddi oranda da azalmadn sylemek
mmkndr.

Blgedeki Yunanllara nazaran yksek doum oranna sahip aznlk
nfusunun artmamasnda, dier gelimelerin
470
yan sra, Yunanistann aznla
ynelik uygulad ve zaman zaman sert ve baskc unsurlar ieren politikalarn etkisi
phesiz byktr.

Yunanistan bugn, aznln Trkln inkar etme ve Trk nfus unsurunun
azlna vurgu yapabilmek amacyla aznln, Trkler, Pomaklar ve ingeneler
471

olmak zere toplam unsurdan olutuunu dile getirerek, yeknesakln bozmay
amalamaktadr.
472

Aslnda Trkiyenin, aznln haklarnn korunmas erevesinde, nfusunun
ne kadar olduuna atfta bulunmasnn pek bir nemi yoktur. nk Trkiye, Lozan
Bar Antlamasnn 37-45.maddeleri gerei aznln haklarnn korunmas
temelinde garantr lke statsndedir.
473

Bu erevede, Bat Trakya Aznlnn nfusunun, 120.000lerden be ila 10
kiiye dmesi durumunda dahi Trkiye, blgedeki Mslman Trklerin haklarn
korumakla mkelleftir.

470
Trkiye, 1960 ylnda blgeye ynelik gmen politikasn deitirmi ve Bat Trakyallarn,
Yunanistanda yaamas siyasasn gtmtr. Dier taraftan aznlk mensuplar arasnda ekonomik
sebeplerle yurtd ve zellikle Almanyaya ii olarak giden aileler veya ahslar da mevcuttur.
471
Efstratiou H.Zegini, Mousloumani Athingani Tis Trakis, Thessaloniki, Institute For Balkan
Studies, No:255, 1994, ss.47-48. (Kitap bal tercmesi - Trakyann Mslman ingeneleri)
472
Aarbakke, The Muslim Minority, s.34. Aznln demografik yaps hakknda etrafl veri ve
bilgi iin ayrca bkz. Oran, Trk-Yunan likilerinde, II.Bask, s.24. ve The Solidarity Association
of Western Thrace Turks, The Turks of Western Thrace in Greece, stanbul, Promat Yaynevi,
1991, s.3.
473
Bu garantrlk, her ne kadar Kbrsta mevcut ekliyle olmasa da, Trkiyenin, Bat Trakya Trk
Mslman Aznln, kendi (Trkiye) iradesiyle ve antlamalar yaparak Yunanistan snrlar
ierisinde brakmay kabul etmesinden ve Yunanistann da bu durumu onaylamasndan
kaynaklanmaktadr. Oran, Trk D Politikas ve, s.527.
202
202
4.4. Blgenin ve Aznln Tarihsel Gemii

Bat Trakyadaki Trk kimliinin varl, Hunlar, Avarlar, Peenekler ve
Kuman Trkleri ile drdnc yzyla kadar gitmektedir.
474
Osmanl mparatorluu,
Dou Trakyay 1363 ylnda, Bat Trakyay da 1364 ylnda fethetmitir. Blge
1878 ylnda, Ayastefanos Antlamas ile Selanik ve Edirne darda kalmak zere
Bulgaristana verilmitir.
475

Blgenin Bulgaristana tesliminden yaklak bir ay sonra, Trkler tarafndan
Bulgar ynetimine kar eitli ayaklanmalar ba gstermi ve 16 Mays 1878
tarihinde Muvakkat (Geici) Rodop Hkmeti kurulmutur.
476

Byk glerin, Bulgaristann Ayastefanos Antlamas ile elde ettii
kazanmlara kar olumsuz tutumlar ve Geici Rodop Hkmetinin de abalaryla
13 Temmuz 1878 tarihinde Berlin Antlamas imzalanmtr.

Berlin Kongresinin 13.maddesiyle, arki Rumeli ad altnda, stanbuldan
atanacak Hristiyan bir vali ynetiminde, fakat idare muhtariyeti artlar iinde
dorudan Osmanl Hkmetine bal bir vilayet kurulmas ngrlm
477
ve blge,
imtiyazl bir Osmanl Vilayeti haline gelmitir. Bu balamda, Berlin Kongresi ile
blgenin yeniden Osmanl egemenlii altna sokulduunu sylemek mmkndr.
arki Rumeli Vilayeti, 1885 ylnda Bulgaristan Prensliine verilmi ve Geici Rodop
Hkmeti 20 Nisan 1886da sona ermitir.

I.Balkan Harbinde en etin savalar Bulgar gleri ile Osmanl ordusu
arasnda Trakyada yaanmtr. Bulgar gleri stanbulu kuatmay amalam ve bu

474
International Affairs Agency, File on the Problems of Turkey, The Western Thrace Turks Issue
in Turkish-Greek Relations, stanbul, Promat Basm Yayn Sanayi ve Ticaret A.., Ocak, 1992,
ss.10-11.
475
Oran, Trk-Yunan likilerinde, I.Bask, ss.8-9.
476
H.Blent Demirba, Bat Trakya Sorunu, stanbul, Arba Yaynlar, I.Bask, Ocak, 1996, ss.17-19.
477
Berlin Kongresinin ilgili maddeleri (13-21) iin bkz. Byklolu, Trakyada Milli, Cilt-I, ss.36-
38.
203
203
hedef dorultusunda Srbistandan destek alarak Edirneye igal etmitir. Osmanl
mparatorluu, I.Balkan Harbinde Avrupada bulunan drt nemli ehrini(Selanik,
Yanya, koder ve Edirne) kaybetmitir.

I.Balkan Harbini sonlandran, 30 Mays 1913 tarihli Londra Antlamas ile
Osmanl mparatorluunun bat snr Midye-Enez hattna ekilmi, stanbul ve
Trakyada ok az bir toprak verilmitir.
478

II.Balkan Harbi, Bulgaristann birinci sava sonras dzenlemesine kar
tutumu ve Makedonya zerindeki ihtiraslar erevesinde, 29 Haziran 1913 tarihinde
eski ortaklarna(Yunanistan ve Srbistan) saldrs ile balamtr. Sava sonunda Bat
Trakya, Yunanistan gleri tarafndan igal edilmesine ramen, 10 Austos 1913
tarihinde imzalanan Bkre Antlamas ve Byk Glerin basklar sonucunda
Bulgaristan ynetimine braklmtr.
479

Osmanl mparatorluu, II.Balkan Harbinde, eski mttefiklerin savaa
tutumasn frsat bilerek, 23 Temmuz 1913 tarihinde Edirneyi geri alm, fakat
Batl Glere, 19 Temmuz 1913 tarihinde gnderilen nota gerei Meri Nehrinin
batsna gememitir.

Bulgarlarn, Dou Trakyay kaybetmi olmann verdii husumet ierisinde,
Bat Trakyada Trklere saldrlar sonucunda, Edirnenin alnnda ciddi baarlar
gsteren, Umum eteler Kumandan Kuuba Eref komutasndaki birlik Bat
Trakyaya sevk edilmi ve ksa zamanda stanbulun itirazlarna ramen blgeyi igal
etmitir.
480

478
Oran, Trk-Yunan likilerinde, I.Bask, s.9.
479
480
Abdrrahim Dede, Balkanlarda Trk stiklal Hareketleri, stanbul, Trk Dnyas Yaynlar,
No:2, 1978, ss.35-36. ve Oran, Trk-Yunan likilerinde, I.Bask, s.9.
204
204
Blgenin merkezi konumundaki Gmlcine ve Dimetoka
481
31 Austos 1913
tarihinde alnmtr. Kuuba Eref, bu harekat srasnda, Bkre Antlamasna
riayet edilmesini isteyen Bab- Aliyi hep karsnda bulmu ve Bab- Ali basksndan
kurtulmak maksadyla, yerel halkn da talepleri dorultusunda, Hafz Salih Efendi
bakanlnda Garbi Trakya Hkmet-i Muvakkatesi kurulmutur.

Osmanl mparatorluunun, sz konusu oluumun feshi ve blgenin
boaltlmas emirlerine, Bat Trakyann tam bamszl anlamna gelecek Garbi
Trakya Hkmet-i Mstakilesi 25 Eyll 1913 tarihinde kurularak cevap verilmitir.

Yunanistan, 02 Ekim 1913 tarihinde Dedeaa kenti ve ehrin limann, bu
yeni kurulan Cumhuriyete brakmtr. Yunanistann bu tavr Bat Trakya Trk
Cumhuriyetini tand anlamna gelebilir eklinde yorumlamalara neden
olmutur.
482

Dedeaan alnmasyla devletin siyah, beyaz ve yeil renklerinden oluan
ayyldzl bayra tm hkmet binalarna ekilmi,
483
(Bkz.Ek-X) gmr,
mahkemeleri, posta pulu ve 61 bin kiilik ordusu oluturulmutur.
484
Bat Trakya
Ajans kurulmu ve Trke ve Franszca yaynlanacak Independent adl bir gazete
karlmas almalarna balanmtr.
485

Garbi Trakya Hkmeti craiyesi Reisi ve Erkan Harbiye Umumiye Reisi
Sleyman Askeri Bey, bu tarihten itibaren Garbi Trakya Kuvay Milliye Kumandan
ile btn Bat Trakyann savunmasndan sorumlu olmu, Kuuba Eref ise,
Kuvay Milliye Mfettii unvan ile grevlendirilmitir.
486

481
smet Bozda, Osmanlnn Son Kahramanlar, Bat Trakya Trkleri ve Medine Mdafaas,
stanbul, Emre Yaynlar, Ocak, 1996, ss.39-40.
482
Demirba, Bat Trakya, s.41.
483
Bayraktaki siyah renk matemi, ayyldz Trkl, yeil slam vahdetini, beyaz ise giriilen
mcadeleden yz akyla klmasn temsil etmektedir.
484
485
Hakan Ba, Unutulan Bat Trakya Trkleri, Umay Yaynlar, I.Basm, Kasm, 2005, s.32.
486
Dede, Balkanlarda Trk stiklal, ss.47-50.
205
205
Osmanl mparatorluu-Bulgaristan grmeleri sonucunda imzalanan, 29
Eyll 1913 tarihli stanbul Anlamas, Bat Trakyann Bulgaristana braklmasn
ngrm ve Garbi Trakya Hkmet-i Mstakilesi, 25 Ekim 1913 tarihinde fesh
edilmek durumunda braklmtr. Sz konusu devletin tarih sahnesinden silinmesiyle
birlikte Bat Trakya, bir daha Trk egemenlii altna girmemitir.
487

Blgenin, 1913 Ekim ay sonunda boaltlmas sonrasnda, stanbul
Antlamas gerei Bat Trakyada, Trk yerel halkn haklarnn ihlal edilip
edilmediini gzlemlemek, ehirlerin Bulgaristana teslimi srasnda yaanabilecek
sorunlar gidermek ve en nemlisi buradaki Trkleri mobilize ederek gerekli hallerde
isyana hazrlamak zere be Trk Subay grevlendirilmitir.
488

Bat Trakya, 1913-1918 yllar arasnda Bulgar egemenliinde kalm, ancak
blgede braklan Trk subaylarn grevleri erevesinde Trk direnileri devam
etmitir. Bu balamda, 1915 yl Temmuz aynda Garb Kurtulu Komitesi
kurulmu ve 27 Eyll 1917 tarihine dek devam etmitir.
489

Bulgaristann I.Dnya Savanda yenilmesi sonrasnda, 27 Kasm 1919
tarihinde imzalanan Neuilly Antlamas erevesinde Bat Trakya, dalk kuzey ksm
hari Mttefik Kuvvetlerince igal edilmi ve 1919 yl Ekim ay ortasndan,
Yunanistana verildii tarih olan 22 Mays 1920ye kadar Fransz General Charpy
bakanlndaki Mttefikleraras Trakya Hkmeti(Thrace Interalliee) tarafndan
ynetilmitir.
490

Bat Trakya Trklerinin haklarn korumak amacyla, 10 Kasm 1918
tarihinde, stanbulda kurulan Garbi Trakya Komitesi, Mttefiklerin ynetimi ele

487
488
Metin Mart (Yayna Hazrlayan), lk Trk Komitacs Fuat Balkann Anlar, stanbul, Arma
Yaynlar, No:26, Tarih-An No:10, I.Bask, Kasm, 1998, ss.11-12.
489
490
206
206
almas sonrasnda merkezini Gmlcineye tam ve blgenin Yunanistana
verilmesine dek Mttefikleraras Trakya Hkmeti ile ibirlii yapmtr.
491

Dnem ierisinde, Bulgaristan ve Yunanistann, Bat Trakyann kontrolne
ynelik almalar aralksz devam etmi, Bulgaristan; blgenin Yunanistana
verilmesinden ziyade zerk bir ynetim altnda kalmasn savunarak burada kurulan
geici Trk ynetimlerine destek verir gzkmtr. te yandan, Batl Glerin
desteiyle 15 Mays 1919da Anadoluya kan Yunanistan ise, bu gelimeden de
cesaret alarak, henz Neuilly imzalanmadan, Paris Bar Antlamasnda
kararlatrlan Bulgaristan ile anlama yaplana kadar blgenin mttefiklerin
denetimi altnda olmas hususuna ramen
492
, 04 Ekim 1919da, skeeyi igal etmi
ve Kuruaya kadar ilerlemitir.
493

Bat Trakyann, zerk bir yap eklinde varln srdrmesini amalayan
Trkler, Mttefikleraras Trakya Hkmeti ile ibirlii ierisinde, blge
ynetimindeki mevcudiyetlerini muhafaza etmeye almlar ve Yunanistann
amalarn engelleme peinde olmulardr.

Yunanistan, 14 Mays 1920 tarihinde Gmlcineyi alm ve bu igale karlk
25 Mays 1920 tarihinde Petereli Tevfik Bey bakanlnda, blgedeki Bulgarlarn
da katlmyla, Gmlcinenin kuzeydousundaki Hemetli kynde bir hkmet
kurulmutur.
494
Baz kaynaklar, sz konusu oluumu, Bat Trakya tarihinde kurulmu
drdnc hkmet olarak isimlendirmektedir.
495

491
Byklolu, Trakyada Milli, Cilt-I, ss.190-191., Oran, Garbi Trakya Komitesinin, 1915 yl
Temmuz aynda kurulan Garb Kurtulu Komitesinin devam niteliinde olduunu ifade etmektedir.
Bkz. Oran, Trk-Yunan likilerinde, I.Bask, s.11.
492
493
Celal Perin, Nevrekoplu Celal Beyin Hatralar, Bat Tarkyann Bitmeyen ilesi, stanbul,
Arma Yaynlar, No:33, Tarih-An No:14, I.Bask, ubat, 2000, s.268.
494
Oran, Trk-Yunan likilerinde, I.Bask, ss.12-14. ve Aarbakke, The Muslim Minority,
s.24.
495
Kemal evket Batbey, Bat Trakya Trk Devleti (1919-1920), stanbul, Boazii Yaynlar
No:50, 1979, ss.129-131. Batbeye gre, blgede kurulan ilk Trk devleti, 13 Temmuz 1878 tarihli
Geici Rodop Hkmeti, ikincisi Garbi Trakya Hkmet-i Mstakilesi, ncs
Mttefikleraras Trakya Hkmeti ve sonuncusu da 25 Mays 1920 tarihli Hemetlide kurulan
207
207
Bat Trakya, 10 Austos 1920de Sevrde yaplan Trakya Antlamas ile
resmen Yunanistana braklm ve son dzenlemeler Lozan Bar Antlamasnda
yaplmtr.
496

Blgenin, daha sonra kurulan tm geici hkmetlere ramen, aslen 1913
ylnda Osmanl egemenliinden ktn sylemek mmkndr. Bu erevede, Bat
Trakya Misak- Milli snrlar dnda braklm, ancak geleceinin tayini konusunda
Lozan Bar Antlamas grmeleri srasnda Trkiye tarafndan bir halkoylamasnn
(plebisit) yaplmas talep edilmitir. Ancak bu talep mttefiklerce kabul
grmemitir.
497

Bat Trakya Trkleri, stanbul Rumlarna karlk, Nfusu Mbadelesi dnda
tutulmu ve Lozan Antlamasnca haklar gvence altna alnarak aznlk statsnde
braklmtr.

Nfusu Mbadelesi erevesinde Anadoludan g eden Rumlarn blgeye
yerletirilmesi sonucu Bat Trakya Aznlnn mal ve mlkne olan etkileri
498
ancak
1933 Ankara Szlemesi ile son bulmutur.

1930lu yllarda iki lke arasnda yaanan yaknlama dnemi, 1933 Ankara
Antlamas ile mbadele sorunlarnn zme kavumasna ramen, Bat Trakya
Aznlna olumlu ynde yansmamtr. 04 Austos 1936 ylnda Metaksas
diktatrlnn iktidara gelmesi sonrasnda, lke genelinde alnan baskc tedbirler

Hkmettir. Batbey, Mttefikleraras Trakya Hkmetini Fransz himayesinde kurulan Bat Trakya
Trk Hkmeti olarak deerlendirmektedir. Dnem ierisinde kurulan ve Devlet, Hkmet gibi
szcklerle ifade edilen oluumlar, sz konusu kelimelerin bugnk anlam ile analiz etmek bu
almann amacnn ok tesindedir. Ancak anlan terimleri, dnem ierisindeki kurulularn koullar
asndan deerlendirmenin daha uygun olaca mtalaa edilmektedir. Bkz. Oran, Trk-Yunan
likilerinde, I.Bask, s.14.
496
497
498
Sz konusu sorunlara, almann Birinci Blmnde deinildii iin bu blmde yer
verilmeyecektir. Meseleler hakknda detayl bilgi iin bkz. Aarbakke, The Muslim Minority, ss.63-
66.
208
208
Bat Trakyay da etkilemi, aznlk, Trkiye ile iyi ilikilere ramen siyaset ve eitim
alannda belirli kstlamalar ile karlamtr.

Bunlarn yan sra Metaksas, 25 Eyll 1936 ylnda, Dileri Bakanl
personelinden oluacak ve aznln ynetim ilerini stlenecek Trakyann Genel
Ynetimi iin Siyasi ler Dairesini kurdurmutur.
499
Sz konusu dairenin esas
amacnn aznla ynelik bask politikalarn dzenlemek olduunu sylemek yanl
olmasa gerektir.

Bat Trakya Trk Aznlna ynelik Yunanistan politikalarnn tarihsel
srecinde bu gibi siyasi dairelere rastlamak mmkndr. Trakya Egdm
Komitesi de ayn amala, 1959 ylnda dnemin Dileri Bakan Evangelos Averof
tarafndan gizli talimatla kurulmutur.
500

Bat Trakya, II.Dnya Savanda 1941-1944 yllar arasnda tekrar Bulgar
egemenlii altna girmi, savan sona ermesiyle de 1945 ylnda Yunanistana
gemitir.
501
Sz konusu dnem ierisinde savan getirdii ktlk nedeniyle blgeden
Trkiyeye ciddi oranda bir g dalgas yaanmtr. Yunan Sava, Bat Trakya
Trkleri zerinde derin ve ac izler brakmtr. Aznlk insan, Komnist gerillalar ile
ngiltere destekli Atina Hkmeti arasnda adeta ezilmitir. Aarbakke, bu dnemi
eytan ile derin deniz arasnda kalmak eklinde nitelendirmektedir.
502

1950li yllarn banda, Souk Savala birlikte iki lkenin de Bat Blou
iinde yerlerini almas ve bu temelde cereyan eden yaknlama, Bat Trakya Trk

499
Anlan Dairenin Yunanca ismi Yeniki Diikisi Thrakis, Tmima Politikon pothesion dur. Bkz.
500
Elin Macar, uvala Smayan Mzrak, Radikal, 11 Mart 2006, s.11.
501
Duygu Parmakszolu, The Turks of Western Thrace: an EU Minority, stanbul, Marmara
University, European Union Institute, Politics and International Relations Department, 2004,
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, s.22.
502
209
209
Aznlna olumlu ynde yansm,
503
Trkiye ve Yunanistan 1951 ylnda, karlkl
aznlklarn eitim sorunlarna deinecek bir kltr anlamas imzalamtr.
504

1952 ylnda, ilk defa Bat Trakyaya Trkiyeden kontenjan
505
retmenleri
atanm, Bat Trakyal retmenler Trkiyede eitli kurslara katlmlar ve
blgedeki okullarn tamiratna izin verilmitir. Yine ayn yl, Cumhurbakan Celal
Bayar tarafndan Gmlcinede alan ve kendi ismiyle anlacak Celal Bayar Lisesi
eitime balamtr. 1954 ylnda, aznlk okullar iin ilk kez Trk Okullar tabiri
kullanlm ve yine bu dnemde, Bat Trakyada Cemaat dare Heyetleri seimleri
yaplmtr.
506

te yandan, tm bu olumlu gelimelere karn, dnem ierisinde Bat Trakya
Trkleri, ciddi oranda Trkiyeye g etmilerdir. Bunun temel nedenleri arasnda
Trkiyenin uygulad serbest gmen politikasnn yan sra, blge Trklerinin
gelecekte ne ynde ekilleneceini bilmedikleri ve endie duyduklar Yunanistan
siyasasnn glgesinde yaamamak arzusundan kaynaklandn
507
sylemek
mmkndr.

Bu bahar dnemi, Bat Trakya Trk Aznl iin fazla uzun srmemitir. 1955
yl ve devamnda Kbrs konusunun gndeme gelmesiyle Yunanistann aznla
ynelik politikalar deimi ve baskc bir hal almtr.
508

6-7 Eyll 1955 olaylar ve 1964 ylnda Trkiyenin kamet Ticaret ve
Seyrisefain Anlamasn tek tarafl fesh etmesi Yunanistann bu yndeki tutumunu
tetiklemitir.

503
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, s.24.
504
Trkiye Cumhuriyeti ve Yunanistan Krall Arasnda Kltr Anlamas iin bkz. Kl, Trkiye ile
Yunanistan Arasnda, ss.195-199.
505
Kontenjan retmenlerine, Aznla Ynelik Yunan Politikalar bal altnda yer alan retmenler
Sorunu ksmnda deinilecektir.
506
507
508
210
210
1967 ylnda iktidar ele geiren askeri ynetim, Yunanistann, Bat Trakya
Trk Aznlna ynelik politikasn tamamyla deitirmitir. lk etapta Trkiye ile
iyi iliki kurmann yollar aranrken,
509
1972 ylnda ilkokul tabelalarndaki Trk
kelimesinin yerini Mslman tabiri alm, g ettirmek
510
amacyla sonraki
dnemde uygulanacak bask politikalarnn hukuksal zemini bu srete atlmtr.
Ayrca, tamamyla deien bu politika erevesinde, daha evvel son derece iyi
ilikilere sahip Trklerle Yunanllarn arasnn almas hedeflenmi ve Yunanllarn,
aznl dman olarak alglamas amalanmtr.
511
Yine bu zaman zarfnda,
cemaat ynetim kurulu ve okul encmen seimleri yerine atama usulne geilmi,
ehir ve kylerin Trke isimlerinin resmi olarak kullanlmas yasaklanmtr.
512

skee, Gmlcine ve Dedeaata, aznla ynelik ayrmc ve baskc
siyaseti planlayarak yrtlmesini salayacak Kltrel ler Daireleri kurulmutur.
Sz konusu daireler, Yunanistan Dileri Bakanl personeli tarafndan
ynetilmitir. Aznlk insan, hayatn idame ettirebilmesi iin sosyal alanda ihtiya
duyduu, ehliyet/ruhsat ve pasaport alma, evini tamir ettirme, i yeri ama gibi her
trl gereksinimi temelinde bu grevlilerle yzlemek zorunda kalmtr.
513

1974 ylnda Trkiyenin Kbrsa mdahalesi, Yunanistann aresizlik iinde
ve intikam duygularyla Bat Trakya Trklerine ynelmesine hz vermitir.
514
Bu
erevede aznlk, lke snrlar ierisinde, istenmeyen bir unsur olarak
dnlmtr.

509
Dnemin Babakan Demirel ile Yunanl muadili Kolliasn, 09-10 Eyll 1967 tarihlerinde Kean
ve Aleksandroupolis (Dedeaa)te bir araya gelmeleri, sonu alnamamasna ramen, bunun en gzel
rneidir.
510
Dr.bram Onsunolu, Yunanistann bask yoluyla g ettirme politikasn Byk Kovma olarak
isimlendirmektedir. .Onsunolu ile 22 Ocak 2006 tarihinde yaplan mlakat.
511
512
513
514
211
211
Yunanistan, stanbul Rumlarnn sayca azalmasn da frsat bilerek, Bat
Trakya Trk Aznln Ankaraya kar, adeta elinde bulundurduu bir koz olarak
grmeye balamtr.

Bar Harekat srasnda ve hemen sonrasnda, Trk Aznla, verilmeyen
pozitif ve negatif haklar bir tarafa, devlet destekli oluumlar tarafndan eitli
saldrlar dzenlenmi, Trklerin mal ve mlkleri tahrip edilmitir.
515

Yunanistan bu dnem ierisinde, hem Kbrsa yaplan mdahalenin
intikamn almaya alm, hem de Aznlk insann korku politikas ile yldrarak
Trkiyeye g etmeye zorlamtr.

1981 ylnda iktidara gelen PASOK hkmeti, 1980lerde aznlklar
konusunun uluslararas ilikilerin merkezine yerlemesi ve iktidara gelinen yl
Yunanistann ATye ye olmas temelinde,
516
Bat Trakya politikasn bir nebze
yumuatmasna ramen, 1967-1974 Cunta Dnemi siyasasnn temel zelliklerinden
ayrlmamtr.
517
Bu srete, blgede Trk kelimesinin kullanlmas yasaklanm,
Trklere ait topraklarnn istimlak ve vatandal kaybettirme vakalar artm, ayrca
Trklerin mal mlk satn almasnda veya Trkn, Trke mlk satnda eitli
sorunlar yaanmtr.
518

Dr.bram Onsunolu, Yunanistann AT yeliinin, Trk Aznl, Trk-
Yunan ilikileri ve misilleme mantndan kurtaraca ve Aznln, Avrupa
normlarnda deerlendirilecei umudunu dourduunu, ancak bu yeliin hemen
hemen ilk 10 yl hibir etkisinin grlmediini, hatta bu dnemde basklarn daha da
arttn ifade etmektedir.
519

515
Aarbakke, The Muslim Minority, ss.203-204. (02/01/1992 tarih ve 405 sayl Trakyann Sesi
gazetesi ile, ayn gazetenin 16/01/1992 tarih ve 407 sayl nshasndan aktarma)
516
Frat, 1980-1990 Yunanistanla s.116.
517
518
Snmezolu, Trkiye-Yunanistan likileri, ss.286-287.
519
.Onsunolu ile 22 Ocak 2006 tarihinde yaplan mlakat.
212
212
1982 ylnda yaanan lhanl Ky olaylar, haksz toprak istimlaknn en
gzel kantdr. Yunanistan, skee yaknlarnda, Trklere ait 2300 dnm
520
araziyi
istimlak etmi ve bunun zerine Trkler tarafndan skee ehir merkezinde eitli
gsteriler dzenlenmitir. Olaylarn, uluslararas kamuoyu ve zellikle Trkiyede
geni yank uyandrmas, Yunanistan bir nebze olsun geri adm atmaya yneltirken,
1983 ylnda Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin ilan, bu topraklarn aleni bir
ekilde Yunanllara verilmesini salamtr.
521

Yine Dr.bram Onsunolu, KKTCnin ilan sonrasnda, misilleme olarak
Trk kelimesi ieren derneklerin kapatlma giriimlerinin balatldn
vurgulamaktadr.
522

Sz konusu dernekleri kapatma karar, Yunan Yargtaynca 1987 yl Kasm
aynda alnmtr. Bu karar ile ayn zamanda, blgede Trk olmad da
onaylanmtr. Kararlarn sonucu, aznlk mensuplarn rahatsz etmi ve eitli
protesto eylemlerinin yaplmasna zemin hazrlarken, blgenin hareketlenmesini
salamtr.

29 Ocak 1988 tarihinde, Bat Trakya Trkleri yaptklar yryle, lhanl
olaylarndan sonra ikinci defa bir araya gelerek seslerini uluslararas arenada
duyurmay baarmlardr.
523

Aslnda, 1982 lhanl olaylarndan sonra, Trk Aznln, haklarnn
savunulmas konusunda daha bilinli ve organize olmu bir ekilde hareket ettiini
sylemek mmkndr. Almanyaya ii olarak giden Bat Trakyal Trkler, 1983

520
521
522
523
Frat, 1980-1990 Yunanistanla s.117. Frat, sz konusu protesto yrynn salt Atinaya
ynelik olmadn, aslnda Ankarann Bat Trakya Trklerine kar ilgisizliine dair bir tepki de
ierdiini vurgulamaktadr. ki lke Babakannn, 30-31 Ocak 1988 tarihinde gerekletirdikleri
Davos Zirvesinde, Bat Trakya Trklerinin tm abalarna ramen, aznln sorunlarn gndeme
getirmemeleri ve hatta Trk tarafnn, ilikileri germemek adna konudan hi bahsetmemesi, bu gr
dorular niteliktedir.
213
213
Kasm aynda Yunanistan Avrupa Konseyine ikayet etmiler, 1985 ylnda
Dsseldorfdaki Bat Trakya Trkleri Dayanma Dernei imza toplama kampanyas
balatm
524
ve bu yndeki almalar sonucu ABD parlamenterleri blgeyi ziyaret
ederek incelemelerde bulunmulardr.
525
Kukusuz bu yndeki gelimelerde, 1980li
yllarda aznlk kavramnn uluslararas ilikilerin hatr saylr mevzular arasna
girmesinin de etkisi byktr.

1990l yllarn banda Bat Trakya sorunu, Trk-Yunan ilikilerinin bir
paras olmann yan sra, ayn zamanda Avrupa meselesi haline gelmitir. Bu
erevede Yunanistan, blgeye ynelik ayrmc siyasas nedeniyle pek ok defa
eletirilmi ve knanmtr. te yandan, Sovyetler Birliinin dalmasyla balayan
Yeni Dnya Dzeni syleminin Balkanlara yansmas ve bu temelde hareketlenen
ayrmc dncelerin filizlenmesi, Atinay tedirginlie sevk ederek, Bat Trakyaya
ynelik baskc politikasn yumuatmasn engellemitir.
526

Sorunun, 1990l yllarn banda Avrupann ilgisini ekmesinin temel
nedeni, 1990 ylndaki 29 Ocak olaylardr.
527
Dr.Sadk Ahmet aleyhine alan
davalar
528
ve sz konusu yarglamalardan zellikle 25-26 Ocak 1999dakinin adil
cereyan etmemesi
529
blgedeki Trklerle Yunanllar arasndaki tansiyonu
ykseltmitir. Trk Aznlk, 29 Ocak 1990 tarihinde, 1988 yrynn ikinci yl

524
525
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, s.30. (Brkl, M., Bat Trakyann Tarihi,
05/09/2003, http://www.kalkanca.com/bat%20trakyanin%20tarihi.htm den aktarma)
526
527
528
Dr.Sadk Ahmet aleyhine ilk olarak, blgedeki Trklerin tanmaz mal satn alma hakknn
verilmemesi ve Yunanistann Trklere ynelik baskc politikalarnn uluslararas kamuoyuna
duyurulmas amacyla 1986 ylnda balatt imza kampanyas sonucu yalan haber yaymak ve
sahte evrak dzenlemek sularndan dava alm, daha sonra ise anlan, seim kampanyas srasnda
Trk szcn kullanmak suretiyle halk iddete ynelterek blmek ve bar bozmak fiillerinden
Yunan Ceza Yasasnn 192.maddesine istinaden yarglanmtr. Bkz. International Affairs Agency,
File on the Problems of Turkey, The Western Thrace Turks, s.46 ve Aarbakke, The Muslim
Minority, ss.364-369 ve ss.425-428.
529
Davann tarafsz cereyan etmemesi hakknda bkz. Whitman (ed.), Destroying Ethnic Identity,
ss.17-21. Dr.Sadk Ahmet, sz konusu davada kamu dzenini bozmak suundan 18 ay hapis ve yl
siyasal haklardan men cezasna arptrlmtr. Bkz. Frat, 1990-2001 Yunanistanla ss.446-447.
Sadk Ahmetin, dnem ierisinde yaplan genel seimlerde bamsz aday olmas gz nne
alndnda, siyasal haklardan yoksun braklma cezasnn anlam daha da bir nem kazanmaktadr.
214
214
dnm dolaysyla bir mevlit dzenleme karar alm, ancak blgedeki Trakya
Bar Taraftarlar(Thrakes rinistes) isimli sivil toplum rgt de sz konusu
etkinlii bloke etmek amacyla ayn tarih ve mekanda toplanacaklarn
duyurmutur.
530

Aznlk nde gelenleri ile Yunanl yerel yneticiler arasnda, mevlit iin izin
alma giriimleri devam ederken, Gmlcine Devlet Hastanesinde yatmakta olan
Angelos Solakidis isimli Yunanl ahsn bir Trk tarafndan ldrld haberi
blgedeki gerginlii iyice ykseltmi ve 29 Ocak gn Yunanl gruplar, Gmlcine
sokaklarnda dolaarak Trk dkkanlarn tahrip etmeye ve yamalamaya
yneltmitir.
531
Trk dkkanlarna ynelik bu saldrlarn, 6-7 Eyll 1955 olaylar ile
nitelik asndan aynlk gsterdiini sylemek yanl olmasa gerektir.
532

29 Ocak olaylar sonrasnda Gmlcine Bakonsolosu Kemal Gr, Rodop
Valisine yazd bir mektupta Bat Trakya Trkleri iin soyda kelimesini
kullanmas nedeniyle, 03 ubat 1990 tarihinde istenmeyen kii (persona non grata)
ilan edilmitir.
533

Yine olaylar sonrasnda 31 Ocak 1990 tarihinde Sinaspismos(Sol ttifak)
Partisi Lideri Maria Damanaki blgeyi ziyaret etmi ve Yunanllar tarafndan ciddi
anlamda protesto edilerek, Bat Trakyay Trkiyeye vermekle sulanmtr.
534

530
531
532
Bugn, 6-7 Eyll olaylar gncelliini hala korurken, daha yakn bir tarihte cereyan eden 29 Ocak
olaylarnn adeta unutulmu olmas dikkat ekicidir.
533
534
215
215

4.5. Aznla Ynelik Yunan Politikalar
4.5.1. Siyasi Alan
4.5.1.1. Yurttalktan karma

1955 tarihli, 3370 sayl Yunan Yurttalk Yasasnn B Blmnn Altnc
Ksmnda yer alan 19.madde yledir:

Helen olmayan etnik kkenden bir kii geri dnme niyeti olmakszn
Yunanistandan ayrlrsa, bu kiinin yurttaln yitirdiini hkmedebilir. Bu hkm,
yurtdnda domu ve oturmakta olan Helen olmayan etnik kkenli kiilere de
uygulanr. Ana babasndan ikisi birden veya hayatta olan yurttaln yitirmi olan
reit olmayan ocuklardan yurt dnda yaayanlar da yurttaln yitirmi olarak
ilan edilebilir. Yurttalk Konseyinin ayn ynde alaca karara dayanarak bu
konularda ileri Bakanl karar verir.
535

Yunan soyundan olan ve olmayan Yunan vatandalar arasnda ayrm yapan
bu maddeye istinaden yzlerce Bat Trakya Trk, Yunan vatandaln
kaybetmitir.
536

Bu madde, 1975 tarihli Yunan Anayasasnn Btn Yunan vatandalar yasa
nnde eittir diyen drdnc maddenin birinci fkrasyla badamamaktadr. Yine,
Kanunda belirtilen zelliklere sahip herkes Yunan vatanda olabilir. Yunan
vatandalndan karlma, ancak, gnll olarak baka bir lke yurttaln kabul
etme sonucunda veya ilgili kanunda detayl olarak belirtildii zere yabanc bir
lkede ulusal karlara aykr faaliyete bulunulmas durumlarnda mmkn olabilir.
hkmn getiren anayasann drdnc madde nc paragrafna da aykrdr.
537

535
Whitman (ed.), Destroying Ethnic Identity, s.11.
536
537
216
216
Uluslararas alanda ise sz konusu madde, AGK Helsinki Belgesinin, her
bireyin bir vatandala hakk olduunu ve kimsenin keyfi olarak vatandalndan
yoksun braklamayacan vurgulayan 55.paragraf ve imzac devletlerin
vatanszlarn saysn arttrmamak iin gerektiinde, anayasal dzenlerine uygun
nlemler alacaklarn bildiren 56.paragrafna aykrdr.
538

Ayrca, 1989 tarihli Viyana Kapan Belgesinin, herkesin kendi lkeleri dahil
herhangi bir lkeden ayrlma ve kendi lkelerine dnme hakkna tam olarak sayg
gstereceini belirten 20 numaral ilkesiyle de badamamaktadr. Bunlarn yan sra
konumuzu ilgilendirir boyutuyla seyahat zgrln yineleyen Kopenhag
Belgesinin, herkesin kendi lkesine dnme hakkna sayg duyulacan ifade eden
dokuzuncu paragrafn beinci bendiyle rtmemektedir.
539

Aslnda sz konusu 19.madde, Yurttalk Yasasnn yrrle girdii yl
(1955) itibariyle, Yunan Sava sonrasnda lkeyi terk etmek zorunda kalan ve
Yunan soyundan olmayan Slav kkenli(Makedon-Bulgar) solcu gerillalar
hedeflemi
540
ve ilerleyen sre ierisinde zellikle 1980lerden sonra Bat Trakya
Trklerine yneltilmitir.

19.maddeye istinaden vatandaln kaybeden Bat Trakyal Trk says
hakknda Dr.Sadk Ahmet, uluslararas rgtlere gnderdii bir mektupta, 1991 yl
ubat ay ierisinde 544 aznlk mensubu Trkn rzalar olmadan Yunan
vatandalndan karldn yazmaktadr.
541

Sz konusu maddenin uygulanmasnda, lkeden, eitim, alma ve turizm
gibi herhangi bir sebeple ayrlm olan ahslarn geriye dn niyeti olmamas

538
Alpkaya, AGK Srecinden AGTe, s.78.
539
Whitman (ed.), Destroying Ethnic Identity, s.11., Oran, Trk-Yunan likilerinde, II.Bask,
s.214. ve Alpkaya, AGK Srecinden AGTe, s.81.
540
541
217
217
hususu aranmtr. lkeye dn yaplmayaca ynndeki bu niyet ise, genel olarak
Yunan polisi tarafndan ahslarn komularna sorularak renilmitir.

Bu erevede 19.maddenin son derece keyfi uygulandn sylemek
mmkndr. Kanunda, Yurttalk Konseyinin ayn ynde alaca karara dayanarak
bu konularda ileri Bakanl karar verir demesine ramen, vatandalktan
karma ilemleri ileri Bakanlnca deil, aznla ynelik politikalar oluturan
ve yneten Dileri Bakanlnn Kavala, Gmlcine ve skeedeki brolar
tarafndan gizli ibareli yazmalarla yrtlmtr.
542

Yine 19.maddenin uygulanmasnn keyfilii hakknda bir rnek vermek
gerekirse, Semahat Halilolu Yunanistan snrlar ierisinde askerlik grevini ifa
ederken 21 Temmuz 1989 tarihinde 19.madde ile vatandalktan atlmtr.
543

Sz konusu maddeden, doal olarak en ok Almanyada ii statsnde
alan aznlk mensuplar ile Trkiyede eitimlerini srdren Bat Trakyal
renciler etkilenmitir. Bat Trakyal rencilere refakat etmek amacyla yanlarnda
bulunan ebeveynleri de phesiz bu uygulamadan nasibini alanlar arasndadr.

Pek ok Bat Trakyal Trk, vatandalktan kartldn Yunanistana girii
srasnda snr kapsnda renmi ve bazlar lkeye sokulmasna ramen Yunanistan
ierisinde vatansz olarak hayatlarn idame ettirmek zorunda kalmtr.
544

Ellerinde pasaportlar olmasna ramen, Bat Trakya Trklerinin genellikle
kulland psala Snr Kapsndan lkeye alnmayanlardan bazlar ise, uakla Atina
Hava Limanndan hibir engelle karlamadan lkeye girebilmilerdir. Bu

542
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, s.48. (Georgou Apostolidi, Greek Nationality
Law: Catch 19, Avgi Newspaper, 24/08/1995ten aktarma)
543
544
skee ahin Kynden Aye Zeybek, stanbulda bulunan akrabalarn ziyareti sonrasnda snr
kapsnda vatandaln kaybettiini renmi ve 13 yl Yunanistanda vatansz olarak yaamtr.
Bkz. Aarbakke, The Muslim Minority, s.582. ve s.590.
218
218
uygulama, sz konusu politikann aleni olarak Bat Trakya blgesinde
younlatnn gstergesidir.
545

Trk milletvekilleri, vatandalktan haksz kartlma konusunda parlamentoya
eitli soru nergeleri vermiler, ancak Yunanistan hakl gerekeler gsteremeyerek
sadece konunun adli makamlara intikal ettirilmesini tavsiye etmitir. Ancak bu kastl
neri, srecin uzunluu ve maddi olanaklar nedeniyle Bat Trakyal Trkler
tarafndan pek tercih edilen bir zm yolu olmamtr.
546

Gazeteci Salahaddin Galip dnda, vatandalktan atlmas sonucunda adli
mercilere bavurarak tekrar kazanan baka bir Bat Trakyal Trk henz yoktur.
547

Ancak Salahaddin Galip, vatandaln geri almas sonrasnda, bu sefer Yurttalk
Yasasnn 20.maddesine istinaden, lke dnda Yunanistan karlar aleyhine
muhalefet etmekten tekrar vatandaln kaybetmitir.
548

te yandan, Yunan yetkililerinin insan haklarna aykr bir biimde kendi
yurttalarn Haymatlos (vatansz) durumuna drmelerinin yan sra
Yunanistandaki basklardan bunalan aznlk mensuplarnn da kendilerini bu duruma
drerek Trk yurtta olmann yollarn aramak tek areleri olmutur.

Yunanistan bu ayrm gzeten madde yznden dier Avrupa lkeleri
tarafndan birok kez knanmtr. Nihayet sz konusu madde, 11 Haziran 1998
tarihinde Yunanistan Parlamentosu tarafndan, ancak geriye dn etkisi(retroactive)
olmamak kouluyla iptal edilmitir. Yani, daha nce vatandalktan atlan Bat
Trakyallarn tekrar alnmasn salamadan yrrlkten kaldrlmtr.

545
Oran, Trk-Yunan likilerinde, II.Bask, s.217.
546
547
Salahaddin Galip, Bat Trakyada Yazabildiklerimden, stanbul, Kasta Yaynevi, Birinci
Bask, Ekim, 1998, ss.20-23.
548
Whitman (ed.), Destroying Ethnic Identity, ss.12-13.
219
219
Aznlk avukatlarndan Adem Bekirolu, 19.maddenin kaldrlmasnn yeterli
olmadn halen, yaklak 60.000 Bat Trakyal Trkn vatansz konumunda
olduunu ifade etmektedir.
549

4.5.1.2. Pasaport Sorunu

Pasaport sorunu, 1980li yllarn ortasnda ynl olarak ortaya kmtr.
Bunlardan birincisini, dn olmayan pasaport eklinde nitelendirmek mmkndr.
zellikle okuma yazma bilmeyen Bat Trakyal Trklerin pasaportlar, btn
pasaportlarda matbu olarak bulunan dn dahil birden fazla seyahat iin geerlidir
ibaresindeki dn dahil szckleri karalanm olarak verilmitir. (Bkz. Ek-XI) Bu
durumun farknda olmadan k yapan kii Yunanistana sokulmam ve akabinde
19.madde ile vatandalktan skat edilmitir.
550

Yunan makamlarnca yaplan ikinci uygulama ise, aznlk mensuplarnn
pasaportlarna sresiz el koyma eklinde cereyan etmitir. Bat Trakyal Trkn
evine giden polis memuru pasaportu talep etmekte ve hibir gereke gstermeden el
koyma cihetine giderek bunun kendisine verilen bir emir olduunu belirtmektedir.

1980li yllarn ortasnda hemen hemen yer yl 40 veya 50 Bat Trakyal
Trkn pasaportlarna sresiz olarak el konulmutur.
551

Avukat Adem Bekirolu, 1989 ylnda bu uygulamaya maruz kalm ve
sebepsiz olarak pasaportuna ay el konulmutur. 1989 seimleri ncesinde bamsz
aday Mustafa Hafzn pasaportu 10 gnlne yetkililerce alnm ve kendisine
herhangi bir gereke sunulmamtr. Yine, Ahmet Hacosmann pasaportu 10 Ocak

549
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, ss.51-52. Adem Bekirolunun dile getirdii
say bir hayli yksek gzkmekle birlikte, daha nceden Trkiye ve Almanyaya g etmi ve halen
yaadklar lkenin vatandaln muhtemelen alm Bat Trakyal Trkleri de kapsad mtalaa
edilmektedir. te yandan .Onsunolu, resmi aklamalara istinaden bu saynn 45 bin olduunu
sylemektedir. .Onsunolu ile 22 Ocak 2006 tarihinde yaplan mlakat.
550
Oran, Trk-Yunan likilerinde, II.Bask, ss.217-218.
551
220
220
1999 tarihinde alnm ve 04 Mays 1999 gn iade edilmitir. Sz konusu
pasaportlarn iade ekli kiilerin polis karakoluna arlmas yoluyla yaplmtr.
552

nc uygulamann da, pasaport vermeme eklinde yaandn sylemek
mmkndr. Bat Trakya Trklerinin, Trkiye ile irtibatn kesme amac temelinde,
Yunan makamlar bavuruda bulunan Trklere eitli zorluklar kartarak uzun sre
pasaport vermemilerdir. Sebep gstermeksizin bgn git, yarn gel gibi
bahanelerle sreci geciktirerek aznlk insannn kendiliinden vazgemesini
salamlardr.

Yunanistanda pasaportlarn geerlilik sresi be yl olmasna ramen, Trk
Aznlk mensuplar, tek kl, tek gidi-dnl ve bir yllk pasaport verme
uygulamasna da ahit olmulardr.
553

Ancak baskc ve ayrmc politikann bu aleni uygulamas uluslararas
rgtlerden gelen tepkiler nedeniyle fazla srmemitir.

Pasaport uygulamalar, hi kimse uyruu bulunduu devletin lkesine girme
hakkndan yoksun braklamaz diyen Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 16 Eyll
1963 tarihinde Strazburgda kabul edilen drt numaral protokolnn nc
maddesinin ikinci paragrafna aykrdr.
554

4.5.1.3. Yasak Blge

Yunanistan, Aznl blme gayesi temelinde Bat Trakya Trklerini
birbirinden koparmak amacyla, 1953 ylndan 1995 ylna kadar Yasak Blge
anlay uygulamtr.
555
Bat Trakya boyunca, Bulgaristan snrna paralel yaklak
15-20 kilometre geniliindeki bu alan, 1936 ylnda yrrle giren Yasak

552
553
554
Kapani, nsan Haklarnn Uluslararas, s.177.
555
221
221
Blgeler yasasna istinaden ilan edilmitir.
556
Blgede, Evros, Rodop ve skee
vilayetleri kapsamnda, Trk Aznla mensup yaklak olarak 42.000 kii
yaamaktadr.
557

Atina, her ne kadar sz konusu blgenin amacn Souk Sava yllarnda
kuzeyden komnist szmasn nlemek eklinde aklamsa da uygulamann esas
hedefi, Balkan Blgesinde yaayan Bat Trakya Trk Aznlna mensup Pomak
kkenli Yunan yurttalarn, dier Trk kkenli Yunan vatandalarndan ayrmak
olmutur.
558

Blge okullarnda, genel olarak Yunanl retmenler ve Trkeyi iyi
bilmeyen Selanik zel Pedagoji Akademisi mezunlar ders vermi
559
, bylece
rencilerin Aznla ve kkenine yabanclamas hedeflenmitir.

Blgede yerleik olmayan ahslara giri yasa konmu veya zel izne tabii
tutulmulardr. Ayrca yabanclarn yan sra meskun Bat Trakyallarn dahi giri
k izne balanmtr.
560

Yunanistan, Avrupa Birlii yelerinin basks sonucunda, 17 Kasm 1995
tarihinde Bat Trakyadaki yasak blge uygulamasn kaldrdn aklamtr.
561

4.5.1.4. Kimliin Tannmamas

Yunanistan, Bat Trakya sorununun gndeme gelmesiyle balayan srete,
resmi olarak topraklar ierisinde bir Trk Aznlk olduunu kabul etmemektedir.
Yunanl yetkililer, Lozan Antlamasnn 45.maddesinde yer alan Mslman

556
International Affairs Agency, File on the Problems of Turkey, The Western Thrace Turks,
ss.27-28.
557
558
559
560
561
222
222
Aznlk ifadesindeki Mslman teriminden yola karak Bat Trakya Aznlnn
Trk deil Mslman olduunu iddia etmektedirler.

Bu erevede, dnemin Babakan Konstantinos Mitsotakis, 18 Haziran 1990
tarihinde Washingtonda bir gazetecinin sorusuna ynelik olarak verdii cevapta
Bat Trakyada Yunanl Trklerin bulunmadn, blgede Yunanl Mslmanlarn
olduunu sylemitir.
562

Yunanistan, Trk Aznl; Yunanl Mslmanlar, Hellen Mslmanlar
veya Mzlman Aznlk olarak isimlendirmekte ve milli olmayan, sadece dinsel
aznlk olarak kimliklendirmektedir.
563

Aslnda Lozan Antlamasnn 45.maddesinde Bat Trakya Aznlnn
Mslman olarak nitelendirilmesinin dnemin koullar gerei yanl olmadn
sylemek mmkndr. Her iki lkedeki aznlklarn, vatandalar olduklar lkenin
ounluundan ayrt edilebilmesi maksadyla din esi zorunlu olarak kullanlmtr.
Dolaysyla, Bat Trakya Aznl iin Mslman teriminin kullanlm olmas ok
doal gzkmektedir.

te yandan, Lozan Bar Antlamasnn aznlklar ilgilendirir maddelerinde
Mslman ve Rum Ortodoks terimleri kullanmasna karlk, 30 Ocak 1923
tarihinde imzalanan Nfus Mbadelesine ilikin szlemede Trk ve Rum
deyimleri yer almaktadr.
564
Ayrca, Trk-Yunan Karma Komisyonu tarafndan Bat
Trakyada aznlk yelerinin eline verilen ve onlarn gayri mbadil olduunu
kantlamaya yarayan etabli belgeleri de karlkl olarak Trk ve Rum lardan sz
etmektedir.
565

562
Whitman (ed.), Destroying Ethnic Identity, s.14.(July 1, 1990, The Turkish Timesten aktarma)
563
564
Oran, Trk-Yunan likilerinde, I.Bask, s.85. Trk ve Rum Nfus Mbadelesine likin
Szleme ve Protokol hakknda bkz. Soysal, Tariheleri ve Aklamalar ile, I.Cilt, s.177.
565
223
223
Bu erevede, Bat Trakyada, Mslmanlk ile Trkln zdelemi olmas
kanlmaz bir gerektir. Keza Yunanistan da, 1950li yllarn ortalarnda Aznlk iin
Trk kelimesini kullanm ve ilkokul tabelalarnda Trk Okullar ibaresi yer
almtr. Bunlarn yannda, Yunanllar arasnda ve resmi sylemin dnda, Aznlk
insan kastedilirken hep Trk olarak nitelendirilmi, ancak Aznlk insannn
kendisini Trk olarak kimliklendirmesine souk baklmtr.
566

Aznln Trk kkeninin inkar politikas, 1967 ylnda iktidar ele geiren
cunta ynetimi ile balam ve cunta sonras dnemde devam ederek, 1981 yl
sonrasndaki PASOK hkmetlerince de uygulanmtr.

Yunanistan Parlamento Bakan tarafndan, 10 Ekim 1985 tarihinde kaleme
alnan bir yazda Aznlk iin Yunanl Mslmanlar tabirinin kullanlmas gerektii
vurgulanmaktadr. Dr.Sadk Ahmetin, 1989 ylnda Yunanistan Cumhurbakanna
hitaben kaleme ald bir yazda, aznlktan Trk Mslman olarak bahsedilmesi
nedeniyle yaz, muhatab tarafndan kabul edilmemi ve Mslman Aznlk olarak
deitirilmesi durumunda dikkate alnaca belirtilmitir.
567

Devam eden srete, Trk kelimesinin resmi olarak kullanlmas yasaklanm,
bu kelimeyi barndran dernekler kapatlm ve kelimenin kullanlmasnn halk
iddete ynelterek blgedeki bar bozaca nedeniyle Dr.Sadk Ahmet ve brahim
erif hakknda dava almtr.

phesiz, Yunanistann bu tutumundaki amac; Aznl, Trk kimliinden
uzaklatrarak, meseleye Trkiyenin mdahil olmasn engellemektir. Ancak,
Atinann bu siyasasnda baarl olduunu sylemek ciddi anlamda zordur.

566
567
224
224
Bu erevede, Yunanistan tarafndan deiik politikalar izlenmesi yoluna
gidilerek Aznln birlii ve btnlnn tahrip edilmesi hedeflenmitir.
568

Dnemin Babakan Konstantinos Mitsotakis, 1991 ylnda blgeye dzenledii bir
gezide, Aznln farkl unsurdan mteekkil olduunu, Trk kkeninden gelen
insanlarn yan sra blgede Pomak ve ingenelerin de yaadn belirtmitir.
569

Yunanistan bugn dahi, pek ok Avrupa devletleri ile insan haklar temelli
uluslararas rgtlerden uyarlar almasna ramen, ierisinde Trk kelimesi barndran
derneklerin kurulmasna izin vermemektedir. Bu balamda, 2001 ylnda, Helsinki
Uluslararas nsan Haklar Federasyonunca eitli eletirilere maruz kalm ve
Federasyon, blgede Trk kelimesinin kullanlmasnda hala belirli zorluklarla
karlaldn vurgulamtr.
570

4.5.1.5. Onur Krc Muamele

Bat Trakya Trk Aznl son yllara kadar srekli olarak polis basks altnda
yaam ve mtemadiyen onur krc muameleye tabii tutulmutur. 1995 ylnda trafik
kazasnda vefat eden Bat Trakya Trk Aznl Lideri Dr.Sadk Ahmet evinin srekli
izlendiini emniyet birimlerine bildirmi, fakat hibir mspet gelime olmamtr.

Yunan emniyet birimleri, Bat Trakya Trk Aznl hakknda blgede
incelemelerde bulunan yabanc aratrmaclar srekli takip etmi ve konu hakknda
yabanc aratrmaclara yardm eden Bat Trakya Trk Aznl mensuplarn
emniyete ararak sorgulamtr.
571

Norveli tarihi Wemund Aarbakke, saha almalarn aktarrken, blgede
daha evvel aratrma yapm baz yabanc uzmanlarn kendisine, sivil polis tarafndan

568
569
570
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, s.62.(International Helsinki Federation For
Human Rights, Report on Greece, 2002. 15/12/2002. www.ihf-
hr.org/viewbinary/viewdocument.php?doc-id=687 den aktarma)
571
225
225
daha nce takip edildiklerini sylediklerini ve Bat Trakyada bulunduu srada ise
blgedeki Yunanllar tarafndan ajan olarak nitelendirildiini ifade etmektedir.
572

te yandan, aznlk mensuplarna ynelik, hibir gereke gsterilmeden,
kastl olarak trafik cezalar kesilmi, esnafn dkkan srekli bir ekilde maliye
denetimine tabii tutulmu, Trk-Yunan ilikilerinin bozulmasna paralel olarak kiisel
apta veya mal-mlke saldrlar dzenlenmi, aznlk insan haddini bildirmek ve
dvlmek eklinde polis tehditlerine maruz kalm, kahvelerde Trke kasetlerin
dinlenmesi yasaklanm ve KKTCnin ilan sonrasnda da camilerden hoparlrle ezan
okunmas engellenmitir.
573

1999 ylnda iki lke arasnda yaanan olumlu gelimeler ve Yunanistann
Avrupa Birliinden grd bask ile sz konusu uygulamalarn eski hararetini
yitirmi olmasna ramen, tamamen ortadan kalktn sylemek zordur.
574

4.5.1.6. fade ve Haber Alma zgrl

04 Kasm 1950de Romada imzalanan ve 03 Eyll 1953 tarihinde yrrle
giren, Yunanistann da imzac devletler arasnda yer ald, Avrupa nsan Haklar
Szlemesinin 10.maddesinin birinci fkras; Kamu otoritelerinin mdahalesi
olmakszn ve lke snrlar engel tekil etmeksizin, herkesin grlerini aklama,
haber alma ve verme ile anlatm zgrlne sahip olduunu
575
vurgulamaktadr.

te yandan Yunanistan Anayasasnn 14.maddesinin birinci paragraf da;
herkesin, devletin kanunlarna aykr olmamak kaydyla dncelerini szl ve yazl
olarak ve basn yoluyla ifade etme ve yayma hakk olduunu
576
belirtmektedir.

572
Aarbakke, The Muslim Minority, s.15. ve ss.571-572.
573
574
575
576
The Constitution of Greece, Part 2: Individual and Social Rights, Article 14: The Freedom of
Expression and of the Press, Athens, Hellenic Resouces Network, 1995-2006, Constitutions of Greece
226
226
Belirtilen tm bu uluslararas ve ulusal korumalara ramen, sre ierisinde ve
zellikle 1980li yllarda Bat Trakya Trk Aznlnn ifade zgrl sk sk
kstlanmtr.

Aznla mensup yerel gazeteciler, 1990 ylnda Helsinki Watcha, Yunan
Hkmetini ve Yunanistann blgeye ynelik politikalarn eletiren yazlar
yaymlayamadklarn, aksi halde ciddi para ve hapis cezalarna arptrldklarn ifade
etmilerdir.
577

Gmlcinede yaymlanan Gerek Gazetesi sahibi ve genel yayn ynetmeni
smail Molla (Rodoplu) hakknda, 1978 ylndan bu yana defa dava almtr. Sz
konusu dava sebepleri, anlann makalelerinde Bulgaristan snrnda yaayan
soydalarn kkeni konusunu ilemesine ve haksz toprak istimlaklarn gndeme
getirmesine dayanmaktadr. Davalar sonucunda smail Molla susuz bulunurken
Gerek Gazetesi yaklak 28.000$ para cezasna arptrlmtr.

Dr.Sadk Ahmet, 1990 ylnda kard Gven Gazetesinde, Dileri
Bakann eletirmesi ve pasaport kstlamalarndan bahsetmesi nedeniyle iki defa
hakim karsna kmak durumunda kalmtr.
578

Bat Trakya Trk Aznl, kendi dilinde gazete ve dergi yaymlama hakkn
Lozan Antlamasnn 39.maddesinin drdnc paragrafndan elde etmektedir.
579

Ancak, blgede Trke yayn iin Validen izin almak zorunludur. Bat Trakyal
Trkler, Helsinki Watcha, Valinin bu konuda eitli zorluklar kartarak onay
vermediini sylemiler ve Ahmet Faikolunun ancak skeeden Parlamentoya
seilmesi sonrasnda milletvekili kimlii ile izin alabildiini ifade etmilerdir.
580

and Neighboring Countries, (Baklan Tarih: 10 Temmuz 2006)
577
578
579
Oran, 1919-1923 Lausanne Bar s.226.
580
227
227
Gndem Gazetesi sahibi ve genel yayn ynetmeni Hlya Emin de, tm
bunlarn yannda, aznlk gazeteleri ve gazetecilerine ynelik hissedilir bir polis
basks yaandn, bunun da psikolojik olarak, yazlacak yazlarn kontroln ve
gazeteciyi sindirmeyi amaladn, bu tr uygulamalarn 1980li yllarda hararetli bir
ekilde cereyan ettiini vurgulayarak, ayrca aznlk gazetelerinin Gazeteciler
Cemiyetine kayt ettirilmediini ve devlet ihale duyurular ile valilik ilanlarnn,
basm ve yaynda gazetenin gerekli koullar yerine getirmedii gerekesiyle, aznlk
gazetelerine verilmediini dile getirmitir.
581

Konuyla ilgili dier bir kstlama ise, Yunanistann uzun bir sre, Trkiyede
yaynlanan gazete, dergi ve kitaplar blgeye sokmamasdr. Bu uygulama 1980li
yllarda ciddi anlamda kendini gstermi, karayoluyla Yunanistana giri yapan ve
yanlarnda Trkiyeden gazete gtren ahslarn, bu yaynlarna snr kapsnda el
konulmutur. Ancak 1990l yllarn ortalarndan beri bu uygulamann eski hararetini
kaybettiini sylemek mmkndr.
582

Helsinki Watchn, 1990 ylnda blgedeki aratrmalar srasnda, Yunan
kitapevlerinde pek ok yabanc kitaba rastlanlrken, skeede tetkik edilen drt
kitapevinden sadece bir tanesinde bir adet Trke kitap bulunduunu belirtmesi
583
,
Yunanistann aznla ynelik politikalar temelinde olduka dndrcdr.

te yandan, Trkiyede yaynlanan gnlk gazetelerin, bir gn gecikmeli de
olsa Atina ve Selanikte bayilerde satlmas, sz konusu uygulamann Aznln
yaad Bat Trakyaya ynelik olduunu gzler nne sermektedir.

Yunanistan, 1970 ve 1980li yllarda, Bat Trakya Trk Aznlnn, Trk
televizyonlarn seyretmesini ve Trk radyolarn dinlemesi engellemek zere eitli
giriimlerde bulunmaktan da geri durmamtr. Bu erevede, Evros Blgesine,

581
Hlya Emin ile 15 Temmuz 2006 tarihinde yaplan mlakat.
582
583
228
228
Edirne vericisi ile ayn kanal zerinden yayn yaparak Trk kanallarnn
seyredilmesini engelleyen bir Yunan vericisi yerletirilmitir.
584

Yine 1980li yllarn sonunda Gmlcine Belediyesi tarafndan yerletirilen
uydu vastasyla btn Avrupa kanallarnn seyredilmesi imkan domu, ancak bu
hizmette hibir Trk kanal yer bulmamtr.

Bu yndeki kstlamalar, Bat Trakya Trklerini, kiisel giriimleriyle soruna
zm bulmaya yneltmitir. 1990l yllarn ilk yarsnda ve zellikle Trksat-II
uydusunun devreye girmesiyle, Aznlk mensuplar ikametgahlarna uydu anteni
alarak Trk kanallarna ulamlardr.
585

1990larn ikinci yarsnda, ifade ve haber alma zgrl erevesinde,
Yunanistann kstlayc uygulamalarnn bir nebze olsun gevediini sylemek
mmkndr.

Bugn, Bat Trakyada, Trke yayn yapan radyo istasyonlar kurulmu,
Trkiyede Basn Yayn ve Gazatecilik eitimi alm genler sayesinde gazete ve
dergi says artmtr.

4.5.1.7. Din zgrl

Bat Trakya Trkleri, daha nce belirtilen uluslararas gvenceler olmasna
ramen, Yunanistann Aznla ynelik politikalar erevesinde, dini vecibelerin
yerine getirilmesinde hala belirli glklerle karlamaktadrlar. Yunanistan, uzun
yllar, eski camilerin onarlmasna veya yenilerinin ina edilmesine izin vermemitir.
Aznlk hala dini lideri olan Mftsn seememektedir. Vakf yneticilerinin
Aznln iradesince belirlenememesi sorunu devam etmektedir.

584
585
229
229
Gmlcine Yassky(asmos)deki caminin onarm izni iin 25 yl
beklenmitir. skee Zeynelli(Ziloti) Ky Camiinin geniletilmesi iin 1985 ylnda
yetkili makamlara bavuruda bulunulmu ve 1990 ylna kadar sadece tavanndaki
deliin kapatlmasna izin alnabilmitir. skee Hemetli (Diomilia) Ky Camii
onarm iin 1975 ylndan 1990 ylna kadar beklemek zorunda kalmtr.
586

Yunanl yetkililer, 1990larn ortalarna kadar sadece seim dnemlerinde oy
alma uruna belirli camilerin kk onarmlar iin izin vermilerdir.
587

Yunanistan, 1990larn ortalarndan sonra, Avrupa Birliinin basklar
sonucu, cami onarmlarna izin vermek zorunda kalm, ancak Koyunky(Kimeria)
Ky camii dnda yeni cami yaplmamtr. Sz konusu cami, 1998 ylnda
tamamlanmasna ramen, minaresi, blgedeki Hristiyanlarn hassasiyetleri
588

sebebiyle pek ok krize neden olmutur.
589
Yunanistann bu tutumu, 09-11 Aralk
1997 tarihlerinde Tahranda yaplan K Zirvesinde de knanm ve aznln din
zgrlnn kstlanmas hususunda duyulan kayg gndeme getirilmitir.
590

1913 Atina Antlamasnn 11.maddesinin drdnc paragraf;

Mftlerin her biri kendi yetki alan iindeki Mslman semenler tarafndan
seilecektir.
591

eklindedir. Ayn maddenin, bamft ile alakal beinci paragraf ise;

586
587
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, s.70. ve Whitman (ed.), Destroying Ethnic
Identity, s.27.
588
Minarenin, kilise anndan yksek olup olmamas durumu, blge Hristiyanlar iin nem arz
etmektedir.
589
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, s.71.( International Helsinki Federation For
Human Rights, Report on Greece, 2002. 15/12/2002. www.ihf-
hr.org/viewbinary/viewdocument.php?doc-id=687 den aktarma)
590
Anadolu Ajans Basn Blteni, Ankara, Bat Trakyadaki Trk Aznln Durumuyla lgili karar
Tasarsnn Kabul Edilmesinden Memnun, Ankara, 16 Aralk 1997. Saat:14.08, Say: AA1692.
591
230
230
Bamft, Yunanistandaki tm mftlerden oluan bir seim kurulu
tarafndan seilecek ve belirlenen aday arasndan Yunan Kralnca
atanacaktr.
592

demektedir. Sz konusu maddeler, 03 Temmuz 1920 tarihli 2345 sayl yasa ile i
hukuka yansmtr. Ancak bu yasaya ramen Yunanistan, 1920den bu yana
mftleri hep atamtr ve konu sorun olarak ancak 1984 ylnda, Gmlcine Mfts
Hseyin Mustafa Efendinin lmyle gndeme gelmitir. Hseyin Mustafa
Efendinin yerine ilk olarak mam Rt Ethem atanm, ancak halkn tepkisi
nedeniyle istifa etmek zorunda kalmtr. Anlann istifas sonras tm tepkilere
ramen Yunanistan, 16 Aralk 1985 tarihinde, Meo Cemaliyi vekaleten mftlk
grevine getirmitir.
593

Tm bu gelimeler yaanrken, 05 ubat 1990 tarihinde skee Mfts
Mustafa Hilmi Efendi lm ve yerine, olu Mehmet Emin Aga getirilmitir.
Yunanistan, Aznln kendisine yakn hissettii Mehmet Emin Agay mft olarak
atamasn frsat bilerek, 30 Mart 1990 tarihinde Meo Cemalinin asaleten greve
tayin edildiini duyurmutur. Atinann bu politik oyunu karsnda, Aznlk ikilemde
kalm ve 10 Mays 1990tarihinde Mehmet Emin Aga istifa etmitir.
594

Yunan Hkmeti, daha nce meclise sunduu, ancak 1989-1990 yllarnda hi
grlmeyen, mftlerin tayin usul, aranacak vasflar, hizmet durumlar ve
vekaletlerine ilikin yasa tasars temelinde, 24 Aralk 1990 tarihinde 182 sayl kanun
hkmndeki kararnameyi kartarak, 1920 tarihli 2345 sayl yasay yrrlkten
kaldrdn aklamtr. Sz konusu karar, Aznln gr alnmam olmas
nedeniyle tepkiyle karlanm ve 28 Aralk 1990 gn Gmlcinedeki camilerde
seimler yaplarak brahim erif Gmlcine Mfts seilmitir.
595

592
593
594
595
231
231
Sz konusu kararname, gerekli vasflara sahip herkesin mftlk iin
bavurabilecei, blge genel sekreterinin, Aznlk ierisinde dini nde gelen 11
kiiden oluacak ve adaylar hakknda grlerini syleyecek bir komite kuraca,
komitenin banda blge valisinin olaca, ancak buna ramen yetkililerin komitenin
gsterdii aday atayamayabilecei, son kararn ise Eitim ve Din leri Bakannda
olduu, ayrca Aznla din adam yetitirmek zere, niversitelerde slam eitimi
verecek zel bir blmn kurulaca hususlarn iermektedir.
596

22 Ocak 1991 tarihinde, Yunan Parlamentosunda onaylanan
597
182 sayl
kararname ile Atina, konuya noktay koymu ve mft atamasnda tm yetkileri ele
almtr.

Nihayet Yunan Hkmeti, 22 Austos 1991 tarihinde Mehmet Emin
inikolunu skee Mfts olarak atamtr. Bunun zerine, Trk Aznlk
tarafndan skee Mftl nnde gsteriler dzenlemi ve bu srada Yunanl
fanatik gruplarn saldrsna urayan 13 Trk yaralanmtr.
598

Aznlk tarafndan seilmi mftler brahim erif ve Mehmet Emin Aga
hakknda makam gasp suundan dava alm,
599
brahim erif alt ay, Mehmet Emin
Aga da 10 ay hapis cezasna arptrlmtr.
600
ahslarn yarglanmalar 1998 ubat
ayna kadar devam etmi ve davalar Avrupa nsan Haklar Mahkemesine tanmtr.
14 Aralk 1999 tarihinde grlen brahim erif durumasnda, Avrupa nsan Haklar
Mahkemesi, Yunanistan, din ve dnce zgrln kstlad gerekesiyle sulu
bulmu ve para cezasna arptrmtr.
601

596
597
598
599
Anadolu Ajans Basn Blteni, Atina, Seilmi Mftlerin Antlamalardan Doan Haklarna sayg
Gstermeli, Ankara, 16 Aralk 1997. Saat:13.40, Say: AA1653.
600
601
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, ss.74-76. (European Court of Human Rights,
Case of Serif vs.Greece, 14/12/1999, http://www.dheour.coe.fr Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin
resmi sitesinden aktarma)
232
232
Yine Mehmet Emin Aga davasnda da mahkeme, Avrupa nsan Haklar
Szlemesinin, dnce, din ve vicdan hrriyetini garanti altna alan dokuzuncu
maddesiyle, ifade zgrln dzenleyen 10.maddesini ihlal ettii gerekesiyle
Yunanistan sulu bularak para cezasna mahkum etmitir.
602

Bugn, Gmlcine ve skeede mftlk konusundaki ift ballk devam
etmektedir. Bat Trakya Trk Aznl, resmi ilemleri dnda, atanm mftlerle
grmekten ve irtibat kurmaktan zenle imtina etmektedir.

Aznln toplumsal ekonomik geim kayna vakflardr. Bu erevede
vakflar, aznlk iin olduka nemli bir konuma sahiptirler. Osmanl
mparatorluunun, toplumlar din temelinde snflandrmas, vakflara dini bir boyut
katmaktadr. Vakflar, Bat Trakyada ciddi oranda toprak ve mal mlk sahibidirler.
Buradan edinilen kira gelirleri ile din adamlarnn ve retmenlerin maalar
denmektedir.

1950li yllara kadar nem arz eden vakflar, mft tarafndan seilmi ve
Yunanl yetkililer tarafndan onaylanm, toplumun nde gelen din adamlarndan
oluan be kiilik bir kurul tarafndan ynetilmitir. Kylerde bulunanlar ise, meskun
kyller arasndan seilmi bir grup tarafndan idare edilmitir.

1967 ylnda, askeri ynetim, vakf yneticilerini seim yerine atamayla i
bana getirecek olan 65 sayl kanunu kartmtr. Sz konusu kanun, mftlk
konusunda olduu gibi, bu konuda da Yunanistann tam yetkiyi ele almasn
salamtr.

602
Gven zalp, Atinaya Mft Cezas, Milliyet, 14 Temmuz 2006, s.20.
233
233
1980 ylnda kartlan ve Aznln byk tepkisine sebep olan 1091 sayl
kanun ise, vakflar Trk Aznln elinden alarak hepsini resmi birer Yunan devlet
kurumu haline dntrmtr.
603

Sz konusu yasa, be kiiden oluacak vakf yneticilerinin vali tarafndan
belirlenmesi artn getirmi, siyasi sebeplerden dolay takibata uram kiilerin,
mft ve meclis yesi ahslarn ynetici kurula seilmesini yasaklam, yllk
btelerinin belirlenmesini valinin yetkisine brakm, aznlk okullarna datlan
gelirin Milli Eitim ve Din leri Bakanlna gnderilmesini mecbur klmtr.
604

Ancak bu yasa, eitli sebeplerle uygulanmamtr.
605
Konuyla ilgili olarak
belirsizlik devam ederken, 1996 ylnda, yl geerli olacak, 91 sayl
Cumhurbakanl Kararnamesi yaynlanmtr. Sz konusu Kararname, vakf
ynetim kurulu iin seimlerden bahsetmemekte ve yneticilerin, blge valisi
tarafndan seilmesini art komaktadr.
606

Trakya Dimokritos niversitesi retim yesi Dr.Georgios Mavromatis,
vakflar konusunun, Bat Trakya Aznlndan ziyade Trkiye ile Yunanistan
arasnda, karlkllk arz eden bir sorun olduunu ve ancak, stanbul Rum
Aznlnn vakflar sorununun zlmesiyle son bulacan ifade etmektedir.
607

phesiz, Dr.Mavromatisin bu konudaki grleri nemlidir. Ancak
almann konusu dnda olduu iin burada ele alnmayacaktr. zerinde durulmas
gereken nokta, Yunanistann bu yndeki politikalar ile Lozan Antlamasnn 40-
42.maddelerini ihlal ettii hususudur. Lozan Antlamas, Trkiyenin, hakl veya
haksz stanbul Rum Aznlnn vakflarna ynelik uygulamalarna,
Yunanistannda ayn ekilde Bat Trakyada karlk vermesi iin zemin

603
604
605
Yasann tam anlamyla uygulanamamas hakknda bkz. Oran, Trk-Yunan likilerinde,
I.Bask, ss.142-144.
606
607
234
234
yaratmamaktadr. Lozan Antlamas bugn hala geerlidir ve geerli olduu
mddete Yunanistan, stanbul Rum Aznln saysn ileri srerek, Bat Trakyada
da 1000-2000 kii kalsn, dierleri g etsin deme hakkna sahip deildir.

4.5.1.8. Seim Sorunu

Bat Trakya Mslman Trk Aznl, eskiden beri lkenin belli bal
partilerinden en az bir milletvekili karm, partiler de aznln oylarn alabilmek
iin Trk adaylar listelerden eksik etmemilerdir. Ancak, zellikle 1980li yllarn
ortalarnda bamsz milletvekili uygulamas gelitirilmeye balannca Trk Aznlk,
seim zamanlarnda ve uygulama aamasnda belirli kstlamalara maruz kalmtr.
608

Yunanistan, seim ncesinde, oy kullanmak iin Trkiyeden gelecek aznlk
mensuplarna ynelik olarak snr kaplarn kapatm, Bat Trakya ile Atina
arasndaki hava trafiini, grev gibi eitli bahanelerle durdurmu, blgeye otobs
seferlerini geici olarak kaldrm, Trklerin anslarn azaltmak amacyla Yunanl
askerlerin blgede oy kullanmasn salam, seim sand saylar ile oynayarak
belirli ky meskunlarnn oy kullanmak iin bir-iki saatlik yolculuk yapmalarn
hedeflemi, belirli seimlerde saat kstlamalar uygulanm, seim zamannda polis
basksn arttrm ve bamsz milletvekili olamamalar iin Dr.Sadk Ahmet ve
brahim erifin adayln seimden hemen nce, bavuruda teknik hatalar ne
srerek iptal etmitir.
609

18 Haziran 1989 seimlerinde, Gven Listesinden bamsz aday olan
Dr.Sadk Ahmetin seilememesi iin snr kaps, 15 Hazirandan itibaren grev
gerekesiyle kapatlmtr. Seim zamannda TRT-2 izlenemez duruma getirilmitir.
Aznl sindirmek iin trafik cezalar arttrlm ve Rodop Blgesine seim barajn
ykseltecek biimde askeri birlikler sevk edilmitir. Ayrca, Rodop nfusuna kaytl
olup da, il dnda grevli devlet memurlarnn oylarn Rodop Blgesinde

608
609
235
235
kullanmas salanmtr.
610
Ancak tm bu kstlamalara ramen, Dr.Sadk Ahmet
bamsz milletvekili olmay baarmtr.

18 Haziran seimlerinde hibir partinin hkmet kuramamas zerine 05
Kasm 1989da erken seimler yaplm, bu seimlerde de Trklerin bamsz
milletvekilliini engellemek amacyla gerekli nlemler arttrlarak alnmtr.
611

Seimlere hafta kala, Trkiye-Yunanistan snr kaplar yine grev gerekesiyle
kapatlmtr. Atina-Bat Trakya arasndaki uak seferleri seimlere bir hafta kala,
otobs seferleri de bir gn kala durdurulmutur. Trk blgelerindeki seim sandk
saylar azaltlarak, aznln oy vermesi zorlatrlmtr. skee ve Gmlcinedeki
44 sandn saym 05 Kasm 1989 saat 23.00 ile 06 Kasm 1989 saat 02.00 arasnda
durdurulmu, oylarn toplam says aklanmamtr.

Trklerin oy vermesi, ancak devlet memuru ve iilerin oylarn
kullanmalarndan sonra, ge vakit mmkn olmutur. Baz Trkler, sandk banda
dvlm, Trk blgelerinde yaklak 50 sandk, kuyruklarda insanlar bulunduu
halde, ilan edildii vakitten erken kapatlmtr. Bu seimdeki en arpc rnek, 23
Ekim 1989 gn, Bamsz Gven Listesi yelerinden Dr.Sadk Ahmet ve brahim
erifin adaylklarnn, aday kayt beyannamelerinde lkenin bir baka seim
blgesinden ve de herhangi bir partiden adaylk koymam olduklar hususunun
zikredilmedii gerekesiyle, eksik doldurulduu ne srlerek red edilmesi
olmutur. ki adayn st mahkemeye bavurarak itiraz etmeleri herhangi bir sonu
vermemitir.
612

Ancak, tm bu kstlamalara ramen Gven Listesi aday smail Molla
Rodoplu bamsz milletvekili seilmitir. Seimler sonras kurulan koalisyon
hkmeti, 08 Nisan 1990 tarihinde nc bir seime gidilmesi karar almtr.

610
611
612
236
236
Bat Trakya Trkleri, 08 Nisan 1990 seimlerinde, daha nceki iki seime
nazaran, uluslararas gzlemciler sayesinde daha az basklara maruz kalmlardr.
eitli lkelerden gelen tarafsz gzlemciler, Yunan makamlarn ll davranmaya
sevk etmi, Bat Trakyada olaan kabul edilen askerlere oy kullandrmak suretiyle
seim barajnn ykseltilmesi uygulamas hari, seimler normal koullar altnda
cereyan etmitir. Bunun sonucunda, Gmlcineden Dr.Sadk Ahmet, skeeden
Ahmet Faikolu bamsz milletvekili seilmilerdir. Ancak bu durum Atinay
olduka rahatsz etmi ve bir daha tekrar mmkn olmayacak ekilde nlemler
almaya yneltmitir.
613

14 Ekim 1990 tarihindeki yerel seimlerden hemen sonra, 24 Ekim 1990
tarihinde, Yeni Demokrasi Partisi, meclise yeni bir seim yasa tasars sunmutur.
1990 Kasm aynda Yeni Demokrasi partisinin 151 oyuyla yasallaan, 163 sayl yeni
seim yasas, bamsz adaylarn seilebilmek iin toplam oylarn %3n almasn
zorunlu hale getirmitir. Bu yasa, aznln, bundan byle bamsz milletvekili
karmasn sona erdirmitir. Yunanistan apnda %3 baraj, yaklak olarak 200 bin
oya tekabl etmektedir ki, aznln nfusu daha evvel belirtildii gibi bu saynn
altndadr.
614

12 Eyll 1996 tarihinde yaplan seimlerde, Bat Trakya Trk Aznln
temsilen milletvekili parlamentoya girmitir. Gmlcineden PASOK Partisinden
Galip Galip, Sol ttifak Partisinden Mustafa Mustafa ve skee Blgesinden Yeni
Demokrasi Partisi aday Dr.Birol Akifolu milletvekili seilmilerdir.

Bugn ise, Mart 2004 seimlerinde Yeni Demokrasi Partisi Gmlcine aday
lhan Ahmet, Yunan Parlamentosunda tek bana aznl temsil etmektedir.

613
614
237
237
4.5.2. Eitim Alan
4.5.2.1. Okullar ve Okul Kitaplar

Bat Trakya Trk Aznlk mensuplar Helsinki Watch Heyetine, blgede yeni
okul ina edemediklerini, onarm izni verilmediini, Trk retmen sknts
ektiklerini ve rencilerin, eski ve geerliliini yitirmi kitaplarla eitim
grdklerini sylemilerdir.
615

1913 Atina Antlamasnn numaral protokolnn 15.maddesiyle
Mslman zel okullar tannmakta, bunlarn gelir kaynaklarna sayg gsterilecei
belirtilmekte ve buralarda Yunan dil derslerinin zorunlu olmak kouluyla, eitim ve
retimin Trke yaplaca hkm getirilmektedir.
616

Lozan Antlamasnn 40 ve 41.maddelerine gre; Aznlklar, kendi dilini
serbeste kullanabilecei okullar kurmak, ynetmek ve denetlemek hakkna
sahiptirler, ayrca karlkl devletler bu konuda gerekli kolaylklar salamak ve
aznlk eitimi iin genel ve yerel btelerden bir pay ayrmakla mkelleftirler
617

Ayrca, 20 Aralk 1968 tarihinde Atinada dzenlenen Kltr Protokol ile
taraflar, aznlk eitiminin iyiletirilmesi ynnde pek ok ortak gr bildirmiler ve
aznlk dilinde okutulan derslerin bundan sonra da devam etmesi tavsiyesinde
bulunmulardr.
618

Dr.Sadk Ahmet, 1990 ylnda Helsinki Watch Heyetine, 20 yl nce ders
kitaplarnn %80inin Trke olduunu ve corafya ile tarih derslerini Trke
okuduunu, fakat devam eden srete durumun tamamyla deitiini, kitaplarn

615
616
617
Soysal, Tariheleri ve Aklamalar ile, Cilt-I, s.96.
618
238
238
sadece %20sinin Trke olduunu ve anlan derslerin de Yunanca okutulduunu
ifade etmitir.
619

Eitim alanndaki ayrmc ve baskc politikalar da, dier hususlarda olduu
gibi, kendini 1967 cunta rejimi srasnda gstermitir. Daha nce seimle greve
gelen okul encmenleri, bu dnemde atanmaya balanm ve pek ok okul, retmen
ve kitap yetersizliinden faaliyet yrtemez hale gelmitir.

1976 ylndaki Genel Eitim Reformu erevesinde, 14 Eyll 1977 tarihinde
kartlan ve aznlk okullarndaki eitimi ieren 694 sayl kanun, aznlk okullarn
tamamyla Atinann kontrol ve ynlendirmesi altna sokmutur.
620

Helsinki Watch Heyeti, 1990 ylndaki blgeyi ziyaretinde, Gmlcine, skee
ve kylerdeki ilkokullar gezmi, ciddi anlamda onarma ihtiyac olduklarn, belirli
kylerdeki okullarn kullanlamaz hali nedeniyle, derslerin caminin bir odasnda
yapldn, yine mekan yokluundan snflarn birletirildiini belirlemitir.
621

Yunanistann, aznln eitimini ele almaya ynelik dier bir politikas da
SPAnn kurulmas olmutur. SPA, 1968 ylnda, aznla retmen yetitirmek
amacyla kurulmutur. lk olarak genellikle Pomak kkenli ve medrese mezunu
aznlk genleri kabul edilmi ve burada eitim alan renciler devlet memuru olarak
aznlk okullarna atanmlardr.
622
Ancak aznlk, buradan yetien retmenlerin
Trkeyi bilmemesi nedeniyle ilkokullara atanmasna kar kmaktadr.

Yunanistann, 2001-2002 eitim yl resmi rakamlarna gre, Bat Trakyada
223 aznlk ilkokulu, Gmlcine ve skee olmak zere iki ortaokul ve iki lise

619
620
ss.80-81.
621
622
239
239
bulunmaktadr. Ayrca, Gmlcine ve skee ahin Kynde de birer adet dini
eitim veren medrese mevcuttur.
623

Bat Trakyada bugn ilk okul eitimini alan bir rencinin nnde ans
bulunmaktadr. Gmlcine ve skee Trk Aznlk Ortaokul ve Liselerine devam
etmek, Yunan Liselerine gitmek ve eitimini Trkiyede devam ettirmek.

Yaklak 10 sene ncesine kadar, Bat Trakya Aznlna mensup hibir
renci, Yunan niversitelerinde eitim almamtr. Bunun, Yunancaya tam
anlamyla hakim olamayan Bat Trakyal iin niversite snavnn zorluu gibi, eitli
nedenleri arasnda phesiz siyasi sebepler de bulunmaktadr.

Yunanistan, 1995 ylnda kard 2341 sayl kanunla, Bat Trakyal
rencilerin niversitelere snavsz kabul edilmesine ynelik binde belik bir
kontenjan tanmtr.
624
Bu erevede, aznlk mensuplarnn Yunan
niversitelerindeki says gn be gn artmaktadr.

Bat Trakya Trk Aznlk mensuplar, okullarda okutulan Trke kitaplarn
eski ve bilgi asndan yetersizliinden yaknmaktadrlar. Bat Trakyada, 1990
ylnda okutulan kitaplarda hala insanolunun bir gn aya kabileceinden
bahsedilmektedir.
625

20 Aralk 1968 tarihindeki, Kltr Protokolnn ve drdnc balklar,
okul ve ders kitaplar konusunu iermektedir. 12.madde ve paragraflar, aznlk
okullarnda kullanlmak zere, iki lkenin de hazrlayaca kitap listesini kontrol
amacyla kar tarafa vermesini ve 1969 Mays ay sonuna kadar gerekli kontrollerin

623
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, s.88. (Yunanistan Eitim ve Din leri
Bakanlndan alnan resmi saylardr)
624
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, s.90. (Dia Anagostou, Breaking the Cycle of
Nationalism: The EU, Regional Policy anf the Minority of Western Thrace, Greece South European
Society and Politics, Vol.6, No:1, Summer 2001, pp.99-124.ten aktarma)
625
240
240
yaplm olarak, 1968-1969 ders yl sonuna kadar kitaplarn nihai halini almasn
tavsiye etmektedir.
626

Trkiye, kitaplar 1978 ylnda gnderdiini, ancak Yunanistann ilk bata
kabul etmesine ramen, daha sonra Trkl alayacak hususlar ierdiini ne
srerek okullara datmadn belirtmektedir.
627

Yunanistan, 1968 Kltr Protokol hi imzalanmamasna, 1991 ylnda, tek
tarafl bir giriimle, aznlk okullar iin kitap bastrmtr. Aznlk sz konusu
kitaplarn okullara datlmasna kar km ve kitaplar toplayarak iade etme karar
almtr. Toplama giriimleri srasnda pek ok kii eitli hapis cezalarna
arptrlmtr.
628

4.5.2.2. retmeler Sorunu

Aznlk okullarnda drt kategoride retmen bulunmaktadr. Bunlar;
Trkiyedeki retmen okullarnda eitim alm Bat Trakyallar, 1951 Kltr
Antlamas ve 1968 Kltr Protokol erevesinde Trkiyeden atanan kontenjan
retmenleri, SPA mezunlar ve hibir vasf olmamasna ramen retmenlik yapan
eitimcilerdir.
629

Yunanistan, 1950li yllarn banda Trkiyede retmenlik formasyonu
alarak lkeye dnen Bat Trakyallarn atanmasnda, dnemin iki lke ilikileri
asndan glk kartmamaya zen gstermi, ancak ilerleyen srete, daha sonraki
mezunlar iin ayn siyasay gtmeyerek, eitli engellemeler balamtr.
Yunanistann, Trkiyede formasyon alan retmenlerden rahatszlk duyduu
aikardr. SPAnn kurulu amac bu temele dayanmaktadr. Atamalarn sistematik

626
627
628
Yunanistan, eitli vesilelerle 1968 Protokolnn balayc olmadn, sadece tavsiyelerde
bulunduunu ileri srmtr. Bkz. Aarbakke, The Muslim Minority, ss.540-546.
629
241
241
olarak yaplmamas, zaman ierisinde, aznlk okullarndaki Trkiye formasyonlu
retmenlerin saysn olduka drmtr. Formasyonlu retmenlerin maa
szlemeli olarak altklar okul encmenince denmektedir.

Trkiyeden atanan kontenjan retmenlerine, zellikle 1967 cunta ynetimi
sonrasnda eitli zorluklar kartlm, zaman zaman bazlar reddedilmitir.
Yunanistann kartt zorluklar nedeniyle kontenjan retmenlerinin, eitim yl
ierisinde derslere balamas, ancak okullarn yaz tatiline girmesine bir veya iki ay
varken mmkn olmutur.

Trkiye kkenli retmenlere bu tr zorluklar kartlrken, Yunan devlet
memuru statsndeki SPA retmenleri hemen hemen hibir zorlukla
karlamamlar ve adeta talep ettikleri okullarda grevlerine balamlardr. Ancak,
SPA retmenleri, Trkelerinin yetersizlii nedeniyle aznlk tarafndan tercih
edilmemekte ve Yunanistann salad ayrcalkl konumlar sebebiyle de aznlk
ierisinde pek sevilmemektedirler.

Son retmen grubu ise, genellikle medrese mezunu, ancak retmenlik
formasyonu olmayan kiilerden mteekkildir. Bu grupta yer alan eitimcilerin ya
ortalamalar bir hayli yksek ve saylar da olduka azdr.
630

4.5.2.3. DKATSA Sorunu

DKATSA(Diapanepistimiako Kendro Anagnorisis Titlon Spoudon
Allodapis)nn Trke alm niversiteler Aras Yabanc renim Diplomalarn
Tanma Merkezi dir. Yksek renimlerini Trkiyede tamamladktan sonra
almak zere Bat Trakyaya dnen genlerin diplomalarnn denkliinin
onaylanmas, Yunan makamlar tarafndan gereke gsterilmeksizin reddedilmi veya

630
242
242
geciktirilmi ya da mezunlar snavlarda baarsz klnmtr. Sorun 1980li yllarda
adeta kroniklemitir.
631

Aznlk, hkmet nezdinde her giriimde bulunduunda, Milli Eitim ve Din
leri Bakanl, talepleri Dileri Bakanlna yneltmi, Dileri Bakanl ise,
ilgi alan dnda olduunu vurgulayarak konuyu tekrar Milli Eitime havale etmitir.
Cumhurbakan ve Babakan gibi doru adrese yaplan mracaatlarda ise,
DKATSAnn bamsz bir kurum olduu cevab alnmtr.

Ancak diplomalarnn onaylanmasn bekleyen genler, Yunanistann bu
politikas karsnda rgtl ve sistematik mcadeleye balam ve bir mcadele
komitesi kurmulardr.
632
Komitenin dzenledii eylemler Yunanistanda geni
yank uyandrm ve belirli sol gruplardan da destek grmtr.
633

Sabk Milletvekili Galip Galip de, 1980lerin banda stanbul Teknik
niversitesindeki yksek eitimi sonrasnda, diplomasnn tannmas iin sekiz yl
beklemek zorunda kalmtr.
634

4.5.3. Ekonomik Alan
4.5.3.1. Toprak Sorunu, kametgah Onarm ve naat zni

Bat Trakya Trk Aznlk mensuplar, 1990 ylnda Helsinki Watch Heyetine;
toprak alp satamadklarn, evlerinin, okullarnn ve camilerinin onarm iin izin
verilmediini, ayrca maddi imkanlar olmasna ramen konut alm ve satmnda
eitli engellerle karlatklarn belirtmilerdir.
635

631
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, s.85. ve .Onsunolu ile 22 Ocak 2006 tarihinde
yaplan mlakat.
632
633
634
635
243
243
Aznlk avukatlarndan Adem Bekirolu, 1938 ylnda kan 1366 sayl
kanuna dikkat ekerek, tm Yunan yurttalarnn toprak almak ya da kiralamak iin
yetkili Yunan makamlarndan izin belgesi almak zorunda olduklarn, bu
uygulamann ilk etapta, muhtemel bir komnist szmasna kar yapldn, ancak
ilerleyen srete Bat Trakya Trk Aznlna ynlendirildiini sylemitir.
Bekirolu ayrca, Trk toplumu arasnda pek ok kiinin ev ve arazi alacak maddi
imkannn olduunu, fakat gerekli ruhsatn verilmediini, te yandan, sz konusu
izinlerin Yunanllar iin bir gnde hazrlandn, Trklerin izin taleplerine ya cevap
verilmediini ya da bir ay bekletildiini, bu sre sonunda bavurunun geersiz
sayldn, bu nedenle valilik makamndan dosya numarasnn alnamadn, dosya
numaras olmadan da adli makamlara bavuruda bulunulamadn, geriye kalan tek
yolun Atinadaki Yksek Mahkemeye gitmek olduunu, ancak bu aamadaki
ilemlerin de alnacak toprak bedelini atn ifade etmitir.
636

Bat Trakya Trk halknn topraktan geindii dnldnde, bu konunun
nemi artmaktadr. Yunanistan, blgedeki Trk iftiyi topraksz brakarak,
Trkiyeye g etmesini hedeflemektedir. Trkn Trkten veya Yunanldan toprak
alm neredeyse imkanszken, Yunanlnn Trkten alm ok daha kolay olmutur.
637

Bu konuda bankalar, Yunanllar iin faizi neredeyse yok denecek kadar az olan
krediler salamlar ve kredinin amacna uygun kullanlmadnn tespiti halinde de
mebla geri almlardr.
638

Yunanistan, ok uzun bir dnem ve zellikle 1970-1980li yllarda, Bat
Trakya Trk Aznlna, evlerini onarmalar iin izin vermemi, mahallelerin ve
kylerin yollarn yapmayarak alt yap hizmeti gtrmemitir. Aznlk, izinsiz
onarmlar sonucunda ise ciddi para cezalarna arptrlmtr.

636
637
638
s.78. ve Whitman (ed.), Destroying Ethnic Identity, s.39.
244
244
Gmlcine ve skeedeki Trk evleri, genellikle bahe ierisinde, Osmanl
mparatorluu dneminden kalma, tek katl evlerdir. Evlerin duvarlar, verilmeyen
onarm izinleri nedeniyle yklmaya yz tutmutur. Dier taraftan Yunan mahalleleri
ise, apartman ve kk villalardan olumaktadr. Kyler arasndaki fark da hemen
gze arpmaktadr. Kyn ierisine girmeden, Trklere mi yoksa Yunanllara m ait

Helsinki Watch Heyeti, 1990 ylnda, iki mahalle veya iki ky arasndaki fark
arpc(striking) olarak nitelemitir.
639
Blgedeki Yunanl yetkililer, bu fark;
Trklerin Mslman dinine mensup olularna ve dinleri gerei modernlemeyi kabul
etmemelerine balamaktadrlar. Ev ve toprak alm konusunda ise, Trklerin
yatrmlarn Trkiyeye yapmay tercih ettiklerini savunmaktadrlar.
640

Yunanistan, 1990l yllarn ortalarnda, Avrupann da basksyla Bat Trakya
politikasn deitirmek zorunda kalm ve aznla tm negatif haklar tanmtr. Bu
erevede, belirtilen tarihten sonra Trkler de Bat Trakyada yeni evler yaptrmakta
ve eski yklmaya yz tutmu evlerini onarabilmektedirler. Bu husus, Yunanl
yetkililerin, Trklerin yatrmlarn Trkiyeye yapmay tercih ettikleri savn
rtmektedir.

4.5.3.2. Kamulatrma ve Toprak Birletirmesi (Anadazmos)

Aznlk, Lozan Atnlamasnn imzaland tarih olan 1923ten beri srekli
toprak kaybetmitir. Yunanistan, bu uygulamay, kamulatrma ve toprak
birletirmesi(anadazmos) metodlar altnda yapmtr.

Toprak yitirilmesinde en byk rol phesiz kamulatrmalar oynamtr.
Kamulatrlma, ilk olarak, topraksz ifti ve havyan yetitiricinin yerletirilmesi

639
640
245
245
amacyla, 1952 ylnda karlan 2185 sayl yasaya istinaden yaplmtr.
641
Bu
yasadan en ok etkilenen, phesiz byk toprak sahibi Bat Trakyal Trkler
olmutur.

lerleyen srete ise, askeri tesis, sanayi sitesi ve okul gibi gereksinimler ileri
srlerek kamulatrma yoluna gidilmi ve bu yndeki uygulamalar, kk ve orta
mlkiyet sahibi aznl ciddi anlamda etkilemitir.

Gmlcinenin kuzeybatsnda, Trklere ait 3000-4000 dnm arazi,
niversite yapm gerekesiyle 1978 ylnda kamulatrlm, ancak 1990 ylna kadar,
kk bir blmnn zerine sadece 20 tane bina ina edilebilmitir.
642
Yine ayn yl,
Gmlcinenin Yahyabeyli (Amaranda), Vakf (Vakos), Kafkas (Triorion) ve
Ambarky (Pamforo) kyleri civarnda 4000 dnm ekim iin elverili arazi, sanayi
sitesi kurmak iin kamulatrlmtr.
643

1982 ylnda skeenin lhanl Ky yaknnda, 1300 dnm ekilen ve 1000
dnm otlak olarak kullanlan, 2300 dnm Trklere ait arazi kamulatrlmtr.
644

1984 ylnda, ak hava hapishanesi yaplaca gerekesiyle, Gmlcinenin sekiz
kilometre dousunda, genellikle Trk kylerinin bulunduu blgede 7000 dnmlk
aznla ait arazi kamulatrlmtr.
645

1990larda, Bat Trakyann Trk nfusunun krlmas amacyla, Sovyetler
Birliinin dalmas sonrasnda blgeden getirtilen
646
ve Yunan kkenli olduu iddia
edilen ahslarn iskan iin 1500 dnm Trk arazisi kamulatrlmtr.
647

641
642
643
644
645
s.77.
646
.Onsunolu, Yunanistana gelen bu ahslarn, adeta dayatmayla Bat Trakyaya yerletirildiini,
bunun mmkn olmad durumlarda da en azndan blge belediyelerine kayt ettirildiklerini, konuyla
ilgili kurumun bakanln ise bugnk GKRY Dileri Bakan akovunun yaptn ifade etmitir.
246
246
ahslara ait tarlalarn yan sra, aznla ait vakf mallar da bu
kamulatrmadan nasibini almtr.
648
Trklerden alnan bu arazilerin, ekilebilir,
birinci snf toprak niteliinde olduunu sylemeye, kukusuz gerek yoktur. Sonu
olarak unu belirtmek mmkndr. Kamulatrmalar, hibir zaman gerek amacna
uygun yaplmam; ilk hedef, topraktan geinen Trk Aznln elindeki topraklar
almak olmutur.

Aznln arazi kaybetmesinin bir dier uygulamas ise toprak
birletirmesi/btnletirmesi Anadazmostur. Uygulama, ilgili blgedeki mlk
sahiplerinin yarsndan fazlasnn dileke vermesi sonucu yaplmakta, datm
srasnda topra alnan kiiye eski toprana e deer yeni toprak verilmektedir.

Ancak, 1970 ylndan sonra Anadazmos uygulamas yeni bir biim alm, sel
gibi doal afetler karsnda valinin takdiriyle zorunlu hale gelmitir. Bat Trakya
Trk Aznl, bu konuda drt deiik ikayette bulunmaktadr. Bunlar;
a. Komisyonlarda tek bir Mslman Trkn bulunmamas,
b. Komisyonun ou zaman tebligat yapmadan gelmesi ve karar vermesi,
c. Yeniden datlan topraklarn eskisine oranla daha kt yerlerden verilmesi,
d. Eski topran snfnn kaytlara dk geilmesi nedeniyle yeni datmda
verilen topran miktarnn nemli lde daha dk olmasdr.
649

4.5.3.3. Sahas ve Kamu Alan

Bat Trakya Trk Aznl mensuplar genellikle tarmla uramaktadr.
Aznlk nfusu ile oranlandnda, ehir iinde dkkan olan esnaf says ok azdr.
Yunanistan, Trklerin dkkan amas veya iyerlerini bytmesi bir yana, mevcut
dkkan sahiplerine onarm izni dahi vermemektedir.
650

647
648
649
650
247
247
zellikle 1970-1980li yllarda, esnaf, srekli olarak maliye basks altnda ve
para cezalar ile yaamak zorunda kalmtr. Yunanistan bunu, Bat Trakyay vergi
kontrol pilot blgesi ilan etmek sretiyle gerekletirmitir.
651

Bat Trakya Trk Aznl mensuplar, 1990 ylnda Helsinki Watch
Heyetine, aznlk fertlerine kamu hizmetinde alma imkannn tannmadndan
yaknmlardr.
652

1990 ylnda Gmlcine Valiliinde grevli hibir Trk yoktur. Vali bu
konuda Trkler ounlukla tarm alanlarnda altklar iin bavurmuyorlar
demitir. Ayn tarihte skee Valiliinde 1000 kamu grevlisinin hibiri Trk
deildir. skee Valisi de, dil bilmemeleri erevesinde, bu grevlere hibir Trkn
bavurmadn belirtmitir.
653
Trkler, yerel hkmette yllarca, sokak
plnden daha yksek seviyede bir i bulamamlardr.

4.5.3.4. Ehliyet Sorunu

Araba ve traktr ehliyeti alma, Bat Trakya Trk Aznla iin, yllar boyu
sorun olmutur. Aznln byk blmnn ifti olduu dnldnde, zellikle
traktr ehliyetinin nemi daha da artmaktadr.

Yunanistan ve genel olarak yerel yneticiler, 1980li yllarda, ehliyetler
konusunu seim rveti olarak kullanmlardr. Trkler, ehliyet snavnn yazl
aamasn gemelerine karn, baar ve baarszln grecelilik arz ettii uygulama
aamasnda ehliyet almaya muvaffak olamamlardr.

Aznlk ilk olarak, uygulamann yerel yneticiler tarafndan kasten yapldn
dnm ve are olarak Yunanistann dier, blgeye uzak illerinde snava girmitir.

651
652
653
248
248
Ancak buna ramen, yine yazl snav sonras, uygulamada baarl olamamalar, bu
siyasann Atina tarafndan gdldn gstermektedir.
654

4.5.3.5. Krediler

Bat Trakya Trk Aznlk mensuplarna, Yunan vatandalarnn bankalardan
alabildikleri krediler ok uzun bir dnem verilmemitir.
655
te yandan, Ortodoks
Yunanllarn bankadan kredi ekmeleri ise, bir veya iki gn ierisinde mmkn
olmaktadr.

Bununla birlikte, 1980li yllarda, Trk Aznlk mallarnn satn alnmas iin
bankalarca Yunanllara datlan krediler adeta kitlesel bir hal almtr.
656

4.6. 1999 Yumuama Dnemi Sonras Bat Trakya Trk Aznl

Yunanistann aznla ynelik, sistematik olarak uygulad ayrmc ve
baskc politikann, bir nebze olsun yumuamas, 1990l yllarn bana tekabl
etmektedir. Bu yumuamann, blgenin 1980li yllarn sonunda hararetlenmesi
erevesinde, byk oranda Avrupa Birliinin basklarndan kaynaklandn
sylemek mmkndr.

Ayrca, deerlendirilmesi gereken kukusuz baka faktrlerde vardr. Souk
Sava sonras insan haklar kavramnn uluslararas arenada n plana kmas, Bat
Trakya sorununun Yunanistan snrlarn amas
657
ve 1990da kurulan Yeni
Demokrasi Hkmetinin Trkiye ile yaknlama araylar,
658
Yunanistan bir nebze
olsun bu uygulamalarndan frenlemitir.

654
655
656
657
658
249
249
Yunanistan, 1991 ylna kadar, ayrmc ve baskc politikalar ile blgenin
sosyo-ekonomik geri kalmln daima inkar etmitir.
659
Aslnda blgenin
gelimemiliinin tarihini Yunan Savana gtrmek mmkndr. Tabii bunun,
komnist szma bahanesinin yannda, asl amacnn, aznln bu blgede
yaamasndan kaynaklandn sylemek yanl olmayacaktr. Ayrca Yunanistan,
uzun bir dnem Bat Trakyann, Kbrs rneinde
660
olduu gibi, bir gn Trkiye
tarafndan alnacan dnmtr. Bu dnce erevesinde, belki bir gn
kaybedebilirim anlayndan hareketle blgeye yatrm yapmaktan zenle
kanmtr.

Bu fikir, Trkiyede yaayan bir Trk iin anlamsz grnse de blgede
yaayan Trk ve Yunanl iin belirli bir dneme kadar etkin olmutur. Satrlarn
yazar, Bat Trakyada bulunduu tarihlerde, eitli yallar tarafndan dile getirilen
bir gn anavatan alacak zaten, niin Yunanca reneyim ifadelerine pek ok defa
ahit olmutur.

Yunanistann, bu dnce erevesinde yrtt politikasndaki deiiklii
oluturan temel nokta, dnemin Babakan Konstantinos Mitsotakisin, 14-15 Mays
1991 tarihlerindeki blge ziyareti olmutur.
661

Mitsotakis, gemite belirli hatalarn yapldn, bundan byle blgedeki
Hristiyan ile Mslmanlarn eit muamele grmesi gerektiini belirterek, blge
sakinlerinin de devlete kar eit ykmllkleri olduunu hatrlatm
662
ve blgenin
kalkndrlmasnn art olduunu ifade etmitir.
663

659
660
Yunanistan, Kbrsn 1974 ylnda Trkiye tarafndan ilhak edildiini dnmektedir. Bugn,
Yunanistanda Kbrs konusunda baka bir anlay yaam ans bulmamaktadr. almann Kbrs
Sorunu Blmnde ele alnd zere Yunanllar, Garantrlk Anlamasn adeta imzalanmam
farz etmektedirler.
661
662
Bu hatrlatma ile, st kapal olarak, Bat Trakya Trk Aznlnn, Trkiyeden ziyade
Yunanistana sadk olmas gerektii uyarsnn yapld deerlendirilmektedir.
663
250
250
Kukusuz, Konstantinos Mitsotakisin, bu hususlar dile getirmesinde, kendi
kiisel grlerinin yan sra, blgenin kalknmasyla ilgili, Hkmet ve muhalefet
partilerince Atinada yaplan toplantlarn da etkisi mevcuttur. Yani politikadaki bu
deiim, sadece Hkmete ait olmayp, tm siyasi partileri ve ilgili devlet
kurumlarn da kapsamaktadr.
664

Bu politika deiiklii ile blge ve aznln sosyo-ekonomik geri kalml
kabul edilmi, ancak bunun Yunanistann i politika meselesi olduu ve Ankara ile
grlecek herhangi bir konunun bulunmad srarla vurgulanmtr.

Bu dnemde, Trk kkenlilerin aznln bir parasn oluturduklar dile
getirilse bile aznlk, yine dinsel unsurunu kimliklendirmenin temel esi olarak
korumutur.

Dr.bram Onsunolu, yasa nnde eitlik ve eit yurttalk olarak
isimlendirilen bu siyasetin benimsenmesiyle, Atinann daha nceki baskc ve
ayrmc politikasn kabul etmi olduunu ifade etmektedir.
665

Yasa nnde eitlik ve eit yurttalk anlay ile balayan bu srete, aznlk
mensuplarnn ehliyet almada yaadklar skntlar yava yava ortadan kalkarken,
iyeri ve ikametgah onarm izni almak daha kolay hale gelmitir.
666
Yani Yunanistan,
blgedeki Hristiyan Yunanllarn yllarca ve zgrce kulland negatif haklar
olarak nitelendirilen sosyal haklarn, en azndan bir ksmn, aznlk iin de yava
yava vermeye raz olmutur.
667

Aznlk, bu gelimeleri ihtiyatla karlam ve sosyal konumlarnda herhangi
bir gelimenin yaanmadn belirttii gibi, blgedeki kt muamelenin de devam
ettiini dile getirmitir.

664
665
666
667
251
251
Aznln bu konudaki haklln vurgulamak yanl olamayacaktr. nk,
pek ok aznlk mensubu ehliyet alm olmasna karn, 1990larn ikinci yarsna
kadar resmi devlet dairesinde alma imkan bulamamtr.

Konunun zne inmek gerekirse, bu dnemde de tm negatif haklarn
koulsuz salandn sylemek pek mmkn deildir. Bunun yannda, negatif
haklarn bir ksmnn veya tamamnn verilip verilmemesi bir yana, blgede yaayan
Yunanllarn, Trklere olan bak alarnn deitiini sylemek zordur.

Nitekim, 13 Ekim 1993 tarihinde Dedeaa Selatin Camiinde kan yangn,
Maronya Metropoliti Damaskinosun blgedeki Trklerle mcadele etmek zere
kurduu Agonas(Mcadele) isimli rgt bunun en gzel rnekleridir.
668

Ayrca, Yunan Parlamentosunda 22 Ocak 1993 tarihinde, blge hakknda
yaplan bir oturumda, PASOK Milletvekili Anastasios Peponis, Bat Trakyada
Trklerin Yunanllardan ev ve toprak satn almaya baladn, bunun blgenin
Trklerin eline gemesi demek olduunu belirtmitir.
669
Yine bu dnemde, dini
gnler ve bayramlarda, Trkiyeden gelen mftler Bat Trakyaya
sokulmamlardr.
670

Dr.bram Onsunolu, Byk Kovmann, eitliin ilan edilmesinden yedi yl
sonra ancak noktalandn vurgulamakta ve olumlu gelimelerin 1998 yl Haziran
aynda, Yunan Yurttalk Yasasnn 19.maddesinin kaldrlmasyla baladn
sylemektedir.
671

Dier taraftan bu dnemde, blgenin sosyo-ekonomik kalknmas ynnde
atlan admlara deinmemek eksiklik olacaktr. 1994 ylnda yaplan reformlarla,
yerel ynetimlerin, yetkileri ve zerklilikleri arttrlmtr. Vali ve vali

668
669
670
671
252
252
encmenlerinin seimle i bana gelmesi salanm, Belediye Meclislerinin ye
saylar oaltlmtr. Bu erevede Trkler, Belediye Meclislerinde ve Vilayet
Konseyinde grev almaya balamlar, hatta kk belediye ve nahiyelerin
ynetimini kazanmlardr.

Bu dnemde, Avrupa Birlii Blgeler Komitesinin kredileri blgeye kanalize
edilmi
672
ve birliin en geri kalm blgesi olan Bat Trakya da, yava yava
gelimeler gzlenmeye balanmtr.

Savunma Bakan Yerasimos Arsenis, 17-18 Mays 1995 tarihindeki Bat
Trakya ziyaretinde yasak blgeye has kstlamalarn kaldrlacan sylemi ve 16
Kasm 1995te skeede yasak blgenin iptal edildiini duyurmutur.
673

1996 ylnda, Kostas Simitisin babakan olmas sonrasnda aklad,
Yunanistann tam anlamyla Avrupallamas vizyonu, aznl negatif haklarn
kullanlmasnda bir nebze olsun daha zgr klmtr.
674
Bu dnemde i yeri ama
izinlerinin verildiine rastlanlmaktadr. 1997 ylnda, Mustafova(Miki) Kynden
bir Trke bakkal dkkan ama izni verilmitir.
675

Ancak bu anlay dahi, blgedeki Yunanllarn ve devlet memurlarnn,
aznla bakn deitirmeye yetmemitir. phesiz bunca yldan sonra bu deiimin
bir gecede yaanmas beklenmemelidir. Fakat, blgedeki uygulamalar ile Atinann
jargonu ve demeleri arasndaki fark da ortaya koymakta yarar vardr.

672
Parmakszolu, The Turks of Western Thrace, ss.110-112.
673
674
675
Ancak izin alma ilemleri srasnda, ehir planlama konusunda alan bir memurun rvet talep
etmesi, aksi takdirde iznin onaylanmayacan sylemesi, blgedeki Yunanllarn Trklere bak
asn gstermektedir. Aarbakke, The Muslim Minority, ss.564. Yunanl devlet memurunun, bu
yndeki davrannn, izin talep edenin Trk olmasndan ve yllarca bu gibi uygulamalara maruz
kalmasndan kaynakland deerlendirilmektedir.
253
253
Vemund Aarbakke, 1996 yl Eyll aynda, Yeni Demokrasi Partisi aday
Birol Akifolunun seim konumasn izlemek zere, daha evvel yasak blgede
bulunan ahin Kyne gitmek zere skeedeki yetkililerden izin almasna ramen,
ky giriinde yasak blge denilerek polis tarafndan sokulmadn ifade
etmektedir.
676

ki lke arasnda, 1999 ylnda yaanan yumuama, aznl, bir nebze olsun
baskc politikalardan arnm ve negatif haklar kullanabilen bir toplum olarak
karlamtr. Yumuamann, aznln kazand haklar kesinletirdii ve
salamlatrdn sylemek mmkndr.

Bunun garantisini, Georgios Papandreounun, Dileri Bakan olmas
sonrasnda insan haklar konusunun Yunanistan iin birincil ncelik tekil ettii
ifadelerinde bulmak mmkndr.
677

Bu dnem ierisinde, Trkiyeden giden heyetlerin blge ziyaretlerine izin
verilmi, Dou ve Bat Trakya yerel yneticileri arasnda karlkl ziyaretler ve i
birlii balamtr. ki lke arasndaki ticaretin artmas blgeye yansyarak Trk
mallar Bat Trakya pazarnda yer edinmitir.

Trk gazeteleri, yumuamann da etkisiyle, artk Bat Trakyada yasakl
konumda deildir. Kltrel etkinlikler anlamnda ise, Trkiyeden eitli gruplarn
konserler vermesine yetkililerce ses kartlmamtr. Ayrca, Trk ve Yunan sivil
toplum rgtlerinin ibirlii erevesinde, 2004-2005 yllarnda Gmlcinede,
karlkl aznlklarn sorunlarnn tartld bir konferans dzenlenmitir.

Dr.bram Onsunolu, yaanan bu gelimeleri aktarrken, gemi yllarda
dnlmesinin dahi ok zor olduunu ifade etmitir.
678

676
677
678
254
254
2000li yllar, Trk Aznlk mensuplarnn belediye ve valiliklerde ie
alnmasna da ahit olmutur.

Bu gelimelerle birlikte, aznln kartt gazete says artm, gazeteciler
polis basksndan rahatlam, hatta Trkiyeden giden gazetecilere ynelik sk
kontrol uygulamas hafiflemi, belirli gazetelere valilik ilanlar verilmeye
balanmtr.
679

Yunanistan, bu uygulamalar sonucunda, aznlk insannn hayatndan memnun
ve mutlu olduunu ileri srmekte ve bunu, btn dnyaya duyurmaya
almaktadr.
680

Ancak blgede, yumuamann da etkisiyle tm bu gelimeler yaanrken,
aznlk okullarnda okutulmak zere Trkiyede hazrlanan ders kitaplar 2006 ylnda
Gmlcineye gnderilerek Yunan makamlar tarafndan kontrol ve okullara
datm bekler
681
halde olsa bile, eitim sorununun zlmedii, mftlerin ve vakf
yneticilerinin hala Atina tarafndan atand, Trk kelimesi ieren derneklerin kapal
tutulduu, aznln her ne kadar Lozan Antlamasnda Mslman tabiri kullanlsa
da kendisiyle zdelemi Trk kimliinin tannmad, 19.madde madurlarnn
tekrar vatandala alnmad, bamsz milletvekili seilmesini engellemek zere
konulan %3 baraj uygulamasnn devam ettii karmzda dimdik durmaktadr.

Hlya Emin, 1999 yumuamasnn, aznlk zerinde psikolojik bir etki
yarattn, blgedeki gergin ortamn sakinletiinin hissedilir olduunu, onarm,
ehliyet ve banka kredilerinin verilmeye balandn, ancak tm bunlarn aznl
ekonomik kayglara ynelterek, kimlik sorunu, mft ve vakflar meselesi ile

679
Hlya Emin, 2004 ylnda Yeni Demokrasi Partisinin iktidar olmas sonrasnda, Trkiyeden giden
gazetecilere ynelik kontrollerin biraz daha younlatrldn, daha nceki hkmet dneminde
uygulanan uzak takipten, yakn markaj anlayna dnldn belirtmektedir. Hlya Emin ile 15
Temmuz 2006 tarihinde yaplan mlakat.
680
681
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiyeden Trk Aznlk Okullarna Gnderilen Ders Kitaplar
Bat Trakyada, Gmlcine, 26 Ocak 2006, Saat: 17.38, Say: AA0637.
255
255
eitimin eksiklii gibi konularda duyarsz hale getirdiini, yani aznl tam anlamyla
gn kurtarma hissiyatna soktuunu belirtmektedir.
682

Dr.bram Onsunolu da, 1999 yumuamasnn, Trk Aznln sorunlarnn
zmne, umulduu ekilde bir katk yapmadn ifade etmektedir.
683

Sonu olarak Yunanistan, yasa nnde eitlik ve eit yurttalk anlayyla
balatt ve 1999 sonras bir nebze olsun daha da ileri gtrd yeni siyasasnn,
blgedeki Trkler ile Yunanllar arasnda eitlii saladn dnmekte ve aznln
baka haklar da olduunu gz ard etmektedir.

Yunanistan bugn, Lozan Atlamasnn 37-45.maddelerinde yer alan ve dini
zgrlk, eitim konusu ile vakflarn statlerini ele alan, aznlklara zg pozitif
haklarn gndeme gelmesinden kanmaktadr.

1995 ylnda kartlan ve aznlk rencilerinin Yunan niversitelerine
snavsz girmesini salayan binde belik kontenjan pozitif bir hak olarak
deerlendirmek mmkndr. Ancak bu hak, daha nceki blmde ele alnan,
Yunanistan iin balayclk arz eden, ift veya ok tarafl imzalanm bir uluslararas
bat erevesinde salanmamtr. Yunanistan, srf niversitelerinde aznlk
rencisi olmamas nedeniyle ABye gstermelik olarak nitelendirilebilecek bu
yasay, 1995 ylnda kartt gibi, istedii zaman yrrlkten kaldrabilecektir.

Bat Trakya Trk Aznl, bu tr tek tarafl olarak kartlan yasalardan ok,
Yunanistann uymakla ykml olduu anlamalar gerei elde ettii haklarn
verilmesini istemektedir. Aznln, yaad tarihsel sre ierisinde, bunun dnda
Yunanistandan talep ettii baka herhangi bir husus olmamtr.

682
683
256
256
5. Dier Sorunlar

Trkiye ile Yunanistan arasnda sadece Kbrs, Ege ve Aznlklar sorunu
yoktur. Bugn Yunanistan, Trkiye ile ilikilerinde sorun olarak kabul etmese de
Trkiye asnda mesele tekil eden baka problemler de vardr. Kbrs, Ege ve
Aznlklar kadar etrefilli olmasa bile, Ankara asndan nemli ve zm bekleyen
bu meselelerin, Yunanistann, Trkiye Aleyhine Faaliyet Gsteren Terr
rgtlerine Verdii Destek, Yunanistann, likileri Avrupa Birlii Platformuna
Tamas, Etkin Yunan Lobisi ve Trkiye Aleyhtar Faaliyetleri ve Yunanistann
Trkiyeye Ynelik Kurmaya alt ttifaklar ve Gtt Hasmane Tutum

5.1. Yunanistann Trkiye Aleyhine Faaliyet Gsteren Terr rgtlerine
Verdii Destek

Yunanistan, kurulduu gnden bu yana, Trkiyeyi, toprak btnlne en
byk tehdit ve blgedeki etkinlik paylam konusunda da en byk rakip olarak
grmektedir. Tehdit olarak grmesi kapsamnda, kendinden corafi olarak byk ve
gl olan bu komusunun, Megali dea gibi tarihsel ihtiraslarnn da etkisiyle,
blnerek veya baka yollarla klmesini ve gcn yitirmesini arzulamaktadr.

Blgedeki etkinlik ve lider devlet olma yolunda ise, Trkiyenin, genellikle i
veya baka meselelerle uraarak, tm gcn ve dikkatini bu yne kaydrmasn
hedeflemektedir.

Yunanistan, bu iki husus dorultusunda, Trkiyenin aleyhine olabilecek, her
trl giriime, dorudan veya dolayl olarak ya katlm ya da destek vermitir. Bu
erevede, Yunanistann, Trkiyenin blnmesi maksadyla kurulan terr
257
257
rgtlerine verdii destek 1990larn sonu deil, Ankarann uluslararas ilikilerinde
bu sorunla yzlemeye balad, 1980li yllarn
684
bana tekabl etmektedir.

Atina, ilk olarak, 1970lerin bandan itibaren Trkiyeye kar silahl
eylemlere girien
685
Ermenistann Kurtuluu iin Ermeni Gizli Ordusu (ASALA)
terristlerine destek olmu ve Yunanistanda rahata barnmalarn salamtr.
686

1983 yl Temmuz aynda ikiye blnen rgtn Agop Agopyan Grubu,
Lbnan terk etmek zorunda kalm ve Yunanistana yerlemitir.
687
rgtn lider
kadrosunda yer alan ve en nemli isimleri arasnda gsterilen Agop Agopyann,
1986 ylnda Atinada ldrlmesi, Yunanistann rgte verdii destein en gzel
rneidir.
688

ASALAnn youn faaliyet alanlar arasnda, ABD, Kanada, Suriye ve ran
gibi lkeler olmakla birlikte Yunanistan ve GKRY de bulunmaktadr. rgt,
Yunanistandaki faaliyetleri erevesinde, 31 Temmuz 1980 tarihinde, Atina
Bykeliliinde grevli dari Atae Galip zmeni, kz Neslihan zmen ile
birlikte ldrmtr.

Ermeni terr rgtnn, Yunanistann Engina Adasnda gizli bir ssnn
olduu, ayn zamanda burada PKK terr rgt mensuplarnn, Matafias soy isimli
Yunanl subay tarafndan eitildii de mevcut iddialar arasndadr.
689
Ayrca,

684
685
ar Erhan ve mer Krkolu, 1980-1990 Orta Douyla likiler, (Ed.) Baskn Oran, Trk
D Politikas Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt-II, stanbul, letiim
Yaynlar, II.Bask, 2002, s.150.
686
687
Forsnet nternet Sitesi, Ermeni Sorunu, ddialar-Gerekler, ASALA(Ermenistann Kurtuluu iin
Ermeni Gizli Ordusu), (Yaynlanma tarihi bulunmamaktadr) (Baklan tarih: 10 Temmuz 2006)
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/asala.html
688
Tuncay zkan, Milli stihbarat Tekilat, MTin Gizli Tarihi, stanbul, Alfa Yaynlar, No:1318,
8.Bask, Kasm, 2003. s.299.
689
Forsnet nternet Sitesi, Ermeni Sorunu, ddialar-Gerekler, ehit Diplomatlar, (Yaynlanma tarihi
bulunmamaktadr) (Baklan Tarih: 10 Temmuz 2006)
258
258
Trkiyeden toprak talebinde bulunan, pek ok Ermeni dernei de Yunanistanda hala
zgrce faaliyet yrtebilmektedir.
690

Ankara asndan, Trk-Yunan ilikilerinde, terr rgtlerine salanan
kolaylklar ve sunulan imkanlar nemlidir. nk iki lkenin hem deniz, hem de kara
snr mevcuttur. Biraz daha amak gerekirse, lkeye yaplacak bir saldr sonrasnda
destek kan dier tarafa kamak rahat ve kolaydr.
691
1997 ylnda Trk istihbarat
birimleri yaptklar almalar sonucunda, blc terr rgt PKKnn
militanlarndan, Yunanistana geilerde ok daha kolay oluu nedeniyle Ege
Blgesini kullanmalarnn istediini tespit etmilerdir.
692
Bu erevede, Trkiyenin
turistik yerlerinde yaanan patlamalar ve Ege kylarnda zaman zaman meydana
gelen orman yangnlar dikkat ekicidir.

PKK terr rgt elebas Abdullah calann, Kenyadaki Yunanistan
Bykeliliinde bir mddet saklandktan sonra, 16 ubat 1999 tarihindeki
yakalan, Yunanistann PKKya verdii ak destei gzler nne sermektedir.
693

Yunanistan, ASALA rneinde olduu gibi, PKKya da 1980li yllarn
banda destek vermeye balamtr.
694
lk etapta bu iliki, sempati eklinde cereyan
etmise de ilerleyen srete bire bir temas halini almtr. Yunanistann verdii
destei, PKKnn, bir dnem ss ve okulu olarak nitelendirilen Beka Kampna,
Yunanl yetkililerin dzenledikleri ziyaretler, PKKnn siyasi faaliyetlerine
Yunanistann zemin hazrlamas ve rgte lojistik destek vermesi ile Lavrion gibi
eitli kamplarda PKKl terristlerin eitilmesi eklinde, ynl olarak incelemek
mmkndr.

690
Kse, Yunanistan ve Bitmeyen, s.402. (Ek-6)
691
692
Anadolu Ajans Basn Blteni, Blc rgt Gzergah Deitirdi, Edirne, 07 Aralk 1997, Saat:
09.42, Say: AA4480.
693
Tuncay zkan, Operasyon, stanbul, Doan Kitap, I.Bask, ubat, 2000, s.192.
694
259
259
Abdullah calan, yakalandktan sonra mraldaki ilk ifadelerinde, 1988
ylnda, Yunanl PASOK Milletvekili Kostas Badouvasn, gazetecilerden oluan bir
heyetle birlikte kendisini ziyaret ettiini ve Yunanistan ile PKK arasndaki ilikinin
bylece balam olduunu dile getirmitir.
695

PKK ile dorudan ilikinin, Andreas Papandreou Babakanlndaki PASOK
Hkmeti yllarnda balamasn, Papandreounun, Trkiyeye kar yrtt
hasmane politikaya
696
balamak mmkndr.

Ancak sz konusu iliki, 1990 ylnda kurduu ksa mrl hkmette, Trk-
Yunan ilikilerine ynelik lml tavr ile gndeme gelen, Yeni Demokrasi Partisi
Lideri Konstantinos Mitsotakis dneminde de devam etmitir. Konstantinos
Mitsotakisin iktidara gelmesiyle birlikte, Yunanistann bu yndeki politikasna son
verilecei umulmu, ancak ilerleyen srete deien herhangi bir eyin olmad
grlmtr.

1991 yl Ekim aynda, Yeni Demokrasi Partisi milletvekili Mihalis
Galenianos, Yunanl parlamenterlerden Eleftherios Verivakis, Dimitris Vounatsos,
Elizabeth Papazoi ve Yunanl gazeteciyle birlikte Beka Kampna giderek
Abdullah calan ile grmtr.

1993 yl ubat aynda, PASOK milletvekilleri ve Atina Bapiskoposu
temsilcisi, Belikada kurulan szde Srgndeki Krt Parlamentosunu ziyaret
etmilerdir. Bu ziyaret srasnda, BMye Trkiyenin Krt insan haklarn ihlal ettii
ynnde bir dileke sunmulardr.
697

Yunan Parlamentosu Birinci Bakan Yardmcs Panagiotis Sgourides
bakanlnda, milletvekilleri Hatzidimitriou, Dimitrios Vounatsos, Leonardo

695
zkan, Operasyon, s.234.
696
697
Cem Baar, The Terrorism Dossier & Greece II, Lefkoa/KKTC, International Affairs Agency,
1996, ss.35-37.
260
260
Hatziandreou, oannis Stathopoulos, Maria Mahera ve Kostas Badouvastan oluan
bir heyet, 14 Haziran 1995 tarihinde, Beka Kampna giderek Abdullah calann
misafiri olmulardr.
698
Karma Parlamento heyeti, burada yapt aklamada,
Yunanistan Meclisini temsil ettiklerini ve PKKy siyasi parti olarak tandklarn
ifade etmilerdir.
699
1997 ylnda, yine Panagiotis Sgourides bakanlnda bir baka
heyet de Abdullah calan ayn kampta ziyaret etmitir.
700
Bu sreteki Yunanl
parlamenterlerin ziyaretlerinin yan sra, Yunanl generaller de Beka Vadisine
gitmilerdir.
701

Yunanistan, terr rgtnn faaliyetleri iin Atinada zgr bir zemin
hazrlamaktan ekinmemitir. PKK, bu erevede, Krt insannn ezildii, ikence
grd yalanna sarlarak eitli yardm kampanyalar dzenlemitir. Abdullah
calan, yakalandktan sonra mralda verdii ilk ifadelerinde, Yunanistanda
bulunan PKK temsilcisi Ayfer Kayann, yardm kampanyas balattn, kilise ve
Yunan halkndan para toplandn, sz konusu paralarla, daha sonra Trk Gvenlik
Kuvvetlerine kar kullanlacak Strella Fzelerinin alndn sylemitir.
702

Yine bu srete PKKllar, Yunanistandan ak olarak maddi devlet destei
de almlardr. 1992 yl Ocak aynda, Dileri Bakan Andonis Samaras, Krt
Kltrnn Gelitirilmesine Ynelik Hkmet Program erevesinde, 33 Krt
renciye burs verileceini belirtmitir.

PKKnn siyasi kanad ERNK, 30 Mart 1992 tarihinde, Yunan siyasi parti
temsilcileri ile Atinada bir toplant yapm ve katlan parti temsilcileri Yunanistann
PKKya her trl yardm salayacan duyurmulardr.
703
ERNK, Yunanistan
snrlar ierisinde, hibir engellemeyle karlamadan zgrce faaliyetlerini

698
699
Kse, Yunanistan ve Bitmeyen, s.255. (Trk Dileri Bakanl Resmi nternet Sitesinden
aktarma)
700
701
Baar, The Terrorism Dossier, s.53.
702
703
261
261
yrtebilmitir. Trkiyenin Urumiye Bakonsolosluuna, 1997 ylnda teslim olan
PKKl eref Kl, ifadelerinde; Yunanistanda ERNK kart ile tm zorluklarn
aldn dile getirmitir.
704

Atinada, 01 Mays 1998 tarihinde, PKK brosu alm ve Yunanl
parlamenterler de bu ala katlmlardr.
705
Yine Abdullah calan, ifadelerinde,
1994 ylnda PKKnn Yunanistandaki kamplarnn aldn, Lavrion kampnda,
genlere ynelik ideolojik eitim verildiini, Dimitri Elen Kampnda ise bomba
eitimi yaptrldn belirtmektedir.
706

Trkiye, Yunanistann bu faaliyetlerini uluslararas kamuoyuna duyurmu ve
Atinay mteaddit defa protesto etmitir.
707
PKKnn uluslararas camiada taraftar
kaybetmesiyle birlikte, Yunanistan ilk olarak bu destei inkar etmi, akabinde PKK
militanlarn zgrlk savas olarak lanse etmeye almtr.
708

Yunanistan, terr konusunda ABD ve AB lkelerinin dikkatini ekmesi
sonrasnda bu faaliyetleri GKRYye kaydrmtr.
709
Abdullah calann yakalanmas
srasnda zerinde, Lazaros Mavros adna dzenlenmi GKRY pasaportu bulunmas
ansa deildir.
710

Yunanistan, ASALA ve PKKnn yan sra, Trkiyede faaliyet gsteren ar
sol terr rgtlerine de yardm ve yataklk yaparak destek olmutur.
711
Ayrca,
Yunanistanda grev yapan Trk diplomatlar da Yunanistan kaynakl terr tehdidiyle

704
Anadolu Ajans Basn Blteni, randa Teslim Olan PKKl, Ankara, 25 Aralk 1997, Saat:14.13,
Say: AA8667.
705
Aksu, Trk-Yunan likileri, ss.128-129. (01 Mays 1998 tarihli Milliyet gazetesi sayfa 17den
aktarma)
706
707
Anadolu Ajans Basn Blteni, Dileri Bakanl, Yunanistan ile Terr rgt Arasndaki likiyi
Yunanistan ve PKK Terr Kitabyla Gzler nne Serdi, Ankara, 03 Mart 1999, Saat: 13.00, Say:
AA1355.
708
Iklar, Egede Casus, ss.278-280.(03 Ekim 1997 tarihli Eleftherotipia ve Eksusia
Gazetelerinden aktarma)
709
710
zkan, Operasyon, ss.86-87.
711
Baar, The Terrorism Dossier, ss.118-119.
262
262
kar karya kalmlar ve 1991 ylnda Atina Bykelilii Basn Ataesi etin
Grg, 1994 ylnda Bykelilik Mstear Haluk Sipahiolu, 17 Kasm terr rgt
tarafndan ldrlmtr.
712

5.2. Yunanistann likileri Avrupa Birlii Platformuna Tamas

Yunanistan, ABye yelik araylar ierisinde olan Trkiyeye kar, birlik
mensubu olmann salad avantajlar kullanma dncesinden hareketle, Ankara ile
arasndaki sorunlar AB platformuna tamay amalamaktadr. Yani Atina, iki lke
arasnda mevcut sorunlar, Trkiye ile AB meselesi gibi lanse etme ve bu temelde
zm yoluna gitme peindedir. Ayrca, AB yeliini, birlie adaylk srecinde
bulunan Trkiyeye kar bir koz olarak grmekte ve bunu zaman zaman
kullanmaktan da ekinmemektedir.

Andreas Papandreou, 1981-1990 yllar arasndaki iktidarnda, PASOK
Hkmetinin d politikasn Trk Tehdidi eksenine oturtmutur.
713
Yunanistan, bu
dnem ierisinde, 1983 Limni Meselesi
714
ve 1987 ylnda yaanan Kta Sahanl
gibi, Trkiye ile mevcut krizlerle bire bir yzlemi, ancak NATO erevesinde ABD
ve ABnin varln hep arkasnda hissetmek istemitir.
715

Yeni Demokrasi Partisi, 1990-1993 yllar arasndaki ksa hkmeti
dneminde, Trkiye ile diyalog araylar ierisine girmi, ancak bu araylar, 1993
ylnda Andreas Papandreou bakanlndaki PASOKun tekrar iktidar olmasyla son
bulmutur. Andreas Papandreou, 1996 ylna kadar srecek Babakanl dneminde
de, Trk Tehdidi sylemini yeniden benimsemi ve bylelikle iki lke arasndaki
ilikileri gergin tutmutur.

712
713
Frat, 1980-1990 Yunanistanla, s.104 ve s.110.
714
Limni Adasnn, 1983 Eyll aynda yaplacak olan NATO tatbikatna dahil ettirilmek istenmesi.
Bkz. Frat, 1980-1990 Yunanistanla, s.109. ve Grel, Tarihsel Boyut inde, s.69.
715
Snmezolu, Trkiye-Yunanistan likileri, s.245. Andreas Papandreounun, 1981 ylnda
iktidara gelirken NATO ve AT gibi ittifaklara kar olduunu defalarca yinelemesine ramen,
Yunanistann 1980 ylnda NATOnun askeri kanadna dnne ses kartmamas bu sebepledir.
263
263
1996 ylnda Andreas Papandreounun lm sonrasnda Babakan olan
Kostas Simitis, selefinin Trkiyeye ynelik d politika syleminin Yunanistan AB
iinde skntya drdn ve bu temelde silahlanmaya yaplan yatrmlarn lke
ekonomisine ar darbe vurduunu grm ve bu politikay deitirme karar almtr.

Kostas Simitis bu kararla, Yunanistan AB iinde ekonomik, siyasal ve
kltrel adan gl bir konuma tamay hedeflemitir.
716
Yani, birlik ierisinde
Yunanistann daha fazla sz sahibi ve karar verici olmas amalanmtr. Bu
politikann bir gerei olarak, ilk etapta Kardak Kayalklar sorununa ramen, Trkiye
ile ilikilerde tansiyonun drlmesi n grlm ve ilerleyen srete Trk-Yunan
ilikilerinin AB platformuna tanarak, bundan byle Trkiye-AB meselesi gibi
alglanmas ve zmn de bu platformda salanmas yoluna gidilmitir.
Yunanistann, benimsedii bu politikann, Kostas Simitisin yeni yaklamyla
baladn sylemek mmkndr.

Kostas Simitis kitabnda, Babakanlkta kald sekiz yllk d politikasnn
temel ekseninin, Trk-Yunan ilikilerinin Trkiye-AB ilikileri erevesine
yerletirilmesi olduunu vurgulamakta ve hatta 2004 ylnda iktidara gelen Yeni
Demokrasi Partisini bu baary ve anlay terk etmekle eletirmektedir.
717

Bu dnce, Yunan basnnda da geni yer bulmu ve yaymlanan pek ok
makalede, Trk-Yunan sorununun Trkiye-AB meselesi olarak alglanmas gerektii
vurgulanarak, Yunanistann bu ynde diplomatik giriimlerine devam etmesi tavsiye
edilmitir.
718

Yunanistann bu anlay, ilk meyvelerini, Kardak Kayalklar krizi
sonrasnda vermitir. Mesele, iki lke arasnda cereyan etmi, ancak AB Konseyi ve
Parlamentosu Trkiyeyi bunalmdan sorumlu taraf olarak gsteren kararlar

716
717
718
Iklar, Egede Casus, ss.291-292. (25/10/2004 tarihli Apoyevmatini ve 04/11/2004 tarihli
Kathimerini gazetelerinden aktarma)
264
264
almlardr. Alnan bu kararlar, ABnin bundan byle Trk-Yunan ilikilerinde taraf
olacann da sinyallerini vermitir.
719

likiler, AB Komisyonunun, 16 Temmuz 1997 tarihinde, yelik ncesi
stratejisine temel tekil etmek zere aklad, bir grup neriden oluan Gndem
2000de (Agenda 2000) de, Trkiyenin snr sorunlarn zmesi ynnde yer
almtr.
720

1997 Aralk ay Lksemburg Zirvesinde, GKRYnin adayl ynndeki
karar, Kbrs meselesini AB zeminine oturtmutur. Dnemin Babakan Mesut
Ylmazn, zirveye ynelik eletirileri arasnda bulunan Hkmetimiz, gerek Kbrs
gerekse Yunanistanla ilikiler konusunu bundan sonra AB ile grmeyecektir
721

ifadeleri bunun en gzel gstergesidir.

Helsinki Belgesiyle de, Ege Denizi kaynakl sorunlar Trkiyenin AB sreci
ile balantlandrlmtr.
722
ABnin, Trk-Yunan uyumazlna, dorudan taraf
olmas, Yunanistann, Trkiyenin AB srecinde arln koyduunu
gstermektedir. Kostas Simitisin, yeni vizyon, erevesinde uygulamaya koyduu bu
politikann baarl olduunu sylemek mmkndr. Ancak asl nokta, Trkiyenin
hararetli bir ekilde ABye ye olma isteidir. Bir anlk, Trkiyenin AB srecinden
vazgetii dnlecek olursa, Yunanistan, bu kozu kullanmakta ciddi anlamda
zorlanaca aktr. Yani, Yunanistann bu baarsnn byk paynn, Trkiyenin
adaylk arzusundan kaynaklandn sylemek yanl deildir. Ayrca, ABnin de bu
sorunlar benimsemi tavrlar gz ard edilmemelidir.

Trkiye, genelde Yunanistan ve zelde ABnin, Atinay kucaklayarak
arkasna gizleyen bu tutumunu pek ok kez protesto etmitir. Dnemin

719
Aksu, Trk-Yunan likileri, s.122. ve s.201.
720
721
Anadolu Ajans Basn Blteni, Bakanlar Kurulunda AB Karar Deerlendirildi, Ankara, 14 Aralk
1997, Saat: 17.05, Say: AA0287.
722
265
265
Cumhurbakan Sleyman Demirel, Fransa gezisini deerlendirdii basn
aklamasnda;

Yunanistan ipoteine girmi bir Avrupa kabul edilemez, eer Avrupa
Yunanistann ipoteine girmi ise, Trkiye ile Yunanistan arasndaki
sorunlar zmek mmkn deildir. nk Yunanistan bu sorunlarn
zmne yanamyor. Avrupa Yunanistann arkasndan ekilmelidir. ayet,
Yunanistann arkasnda bu ekilde grnmeye devam ederse, bu Trkiye ile
Yunanistan arasnda herkesin ban artacak ihtilaflara varr.
723

demitir. Yunanistan, 1999 Helsinki rneinde grld zere, ksa bir sre iinde,
kendisine hem hareket serbestisi salayan, hem de Ankaray ykmllk altna
sokan
724
bu politikann haslasn alm, bunun sonucunda ise insan haklar ile aznlk
haklar gibi konularda, Trkiyenin AB kriterlerini yerine getirmesi halinde adayla
destek vereceini aklamtr. Yunanistan, bu davranyla hem Ankaray karsna
almam, hem de daha evvel arkasna gizlenen Almanya ve Fransa gibi lkelerin
siyasi oyunlarn bozmutur.
725

Yunanistan, bu anlay ncesinde, Trkiyenin AB adayln desteklemek bir
yana, Trkiyeye verilmesi gereken hemen hemen btn kredi ve mali yardmlar veto
etmitir.
726

5.3. Etkin Yunan Lobisi ve Trkiye Aleyhtar Faaliyetleri

Bugn, Yunanistan dnda, dnyann eitli lke ve ehirlerine yaylm
Yunanllarn varln, Osmanl mparatorluu dnemine kadar gtrmek
mmkndr. mparatorluk ierisinde, Rum tebann denizcilik ve ticaretle

723
Anadolu Ajans Basn Blteni, Demirel Uakta Fransa Gezisini Deerlendirdi, Ankara, 20 ubat
1998. Saat: 23.35. Say: AA7578.
724
725
726
266
266
uramas,
727
yeni yerler ve lkelerle tanmalarn salam, bu erevede pek ou
gittikleri yerlerde kalmlardr.
728

Yunanistann 1829-1830larda kurulmas sonrasnda, dnem dnem yaad
ekonomik skntlar, lkedeki g kavramn, genlerin nnde bir seenek olarak hep
canl tutmutur. 1890larda ba gsteren, hatta dnemin Babakan Trikoupise
lkenin iflasn ilan ettirmenin kysna getiren mali buhran, pek ok Yunanl gencin
ABDye gitmesine neden olmutur.

Clogg, 1890-1914 yllar arasnda yaklak 350.000 Yunanlnn g ettiini,
ounluunu erkeklerin oluturduu bu rakamn da dnemin nfusunun altda birini
tekil ettiini ifade etmektedir.
729
Amerikan g istatistikleri de, 1890-1920 yllar
arasnda 368.000 Yunanlnn ABDye yerletiini belirtmektedir.
730

Bugn, Yunan diasporasnn kalabalk nfusu ve etkin lobi faaliyetlerinin
gc ite bu temelden kaynaklanmaktadr. Yunanistan, ekonomik krizlerde
diasporann salad yardmlarn yan sra, uluslararas ilikilerinde de lobi
faaliyetlerinden yararlanmay bilmitir. zellikle, Trkiye ile mevcut meselelerinde,
propaganda almalar balamnda diasporann yrtt lobi faaliyetinden ciddi
anlamda istifade etmitir.

Bu erevede, 1983 ylnda Atinada, bugn 70 memurun grev yapt,
diasporadaki Yunanllarla ilgili bir Genel Sekreterlik oluturulmutur.
731
Ayrca, 1995
ylnda, Cumhurbakannn bir kararnamesiyle, diasporadaki Yunanllarn temsilcisi
olma iddisnda bulunan Dnya Hellenler Konseyi(Simvoulio Apodimou Ellenismou)

727
728
729
730
Faruk en, Amerikada Trkler, Yunanllar, Ermeniler, Cumhuriyet, 20 Austos 2006, s.9.
731
General Secretairat for Greeks Abroad, About the General Secretariat for Greeks Abroad, Athens,
(Site Yaynlanma Tarihi Bulunmamaktadr). (Resmi internet sitesi - Baklan Tarih: 15 Temmuz 2006)
http://www.ggae.gr/gabroad/default.en.asp
267
267
kurulmutur. Bu oluum, Yunanistan dndaki tm Yunan rgtlerini bir at altnda
toplamay amalamaktadr.
732

Yunan diasporasnn etkin olarak ABD, Avustralya ve Almanya ile ngiltere
gibi eitli Avrupa lkelerinde yaadn sylemek mmkndr. Ancak, lobi
faaliyetlerinin Avustralyada da yaplmasna ramen, Kanberann konumunun
Washington ile kyaslanamayaca temelinde, ABDdeki faaliyetlerin Yunanistan iin
daha fazla nem gsterdii bir gerektir.

ABDdeki, lobi faaliyetlerinde son derece etkin ve gl olan, ayrca Trkiye
kart giriimlerde de bulunan iki cemiyetten bahsetmek mmkndr. Bunlar,
American Hellenic Educational Progressive Association (AHEPA) ve American
Hellenic Institute (AHI)tur.
733

AHI, ABDdeki dier Yunan rgtleriyle birlikte hazrlad, 2006 Greek
American Policy Statements isimli raporunu, 24 Mays 2006 tarihinde, ABD
Bakan George W.Busha sunmutur. Sz konusu raporda zetle, Yunanistan-ABD
ilikilerinin yan sra, Kbrsn ABD iin neminden de bahsedilmekte ve Kbrs
meselesi ile Ege, Akdeniz ve Kafkaslardaki tm problemlerin Trkiyeden
kaynakland, Trkiyenin Mslman lkeler deil, hi kimseye model
oluturamayaca, ABDye Irak operasyonlar srasnda snrlarn amamas
nedeniyle gvenilmez bir ittifak olduu gibi hususlar yer almaktadr.
734

AHInin bu raporu phesiz ilk deildir. Fener Rum Ortodoks Patriinin dini
zgrlklerinin kstland ynnde ve Heybeliada Ruhban Okulunun almasna
ilikin eitli raporlar daha nce de hazrlamtr.

732
S.Glden Ayman, Neo-Realist Bir Perspektiften Souk Sava Sonras Yunan D Politikas:
G Tehdit ve ttifaklar, Ankara, Stratejik Aratrma ve Etdler Milli Komitesi(SAEMK), Aratrma
Projeleri Dizisi 7/2001, Ankara niversitesi Basmevi, 2001, s.45.
733
734
The Hellenic News of America, AHI Transmits 2006 Greek American Policy Statements to
President George W.Bush, Havertown PA, 2006. (Baklan Tarih: 15 Temmuz 2006)
http://www.hellenicvews.com/readness.html?newsid=5254&lang=US
268
268
AHI ve AHEPA gibi lobiler, ABD yneticilerinin, oy kaygs nedeniyle,
ABDnin Trk-Yunan ilikilerine bak asnda nem verdikleri kurulular
olmulardr. Hatta zellikle seim dnemlerinde bu nemleri daha da artmtr.
735

te yandan, 1988 ylndaki Demokrat Parti Bakan Aday Michael
Doukakisin Yunan kkenli olduu dnlrse, Yunanllarn ABD toplumunda
geldikleri kltr ve ekonomik seviyenin hayli yksek olduunu sylemek
mmkndr. phesiz M.Doukakis, seimleri kazanm olmas halinde ABDnin
karlarna ramen Yunanistan kollayacak deildir. Ancak bu noktada, Yunan
kkenlerinden vazgememi ve srekli canl tutmu olmas nemlidir.
736

Lobilerin yannda, ABDdeki Ortodoks Kilisesinin de nemi ve etkisi
byktr. Kilise, dernek yesi Yunanllara milliyeti duygular alamada katalizr
rol oynamaktadr.

1974 ylndaki Kbrs Bar Harekat sonras ABDnin Trkiyeye uygulad
ambargoda Yunan lobilerinin etkisini grmek mmkndr. Kuzey Amerikadaki
Yunan Ortodoks Kilisesi, Kbrs konusunda duyduu kayglar, srekli olarak lobilere
enjekte etmi ve lobiler de ABD ynetimi zerindeki basklarn arttrmlardr.
Yunan Ortodokslar Konseyi ve Kuzey ve Gney Amerika Ortodokslar Konseyinin,
Yunan derneklerinin yetkilileri ile yapt 30 Temmuz 1974 tarihli toplantda,
ABDnin Trkiyeye ekonomik yardm kesmesi ynnde faaliyet gsterecek bir
halkla ilikiler brosunun kurulmasna karar verilmitir. Ayrca, dini ayinlerde,
Trkiyeye uygulanacak ambargoya kar kan Kongre yeleri lanetlenmitir.

Dnem ierisinde, Ortodoks Kilisesinin basks o derece etkili olmutur ki,
1974 Ekim aynda, Bakan Ford ve Dileri Bakan Henry Kissinger, Bapiskopos
Iakovosu Beyaz Saraya davet etmek zorunda kalmlardr.

735
736
Akaln, Edede Bahar, ss.194-195.
269
269
Kongre, ambargoyu yumuatma karar aldnda ise, Yunan dernek
mensuplar, kongre yelerini telefonla arama kampanyas balatarak, hangi ynde oy
kullanacan henz belirlememi yeler zerinde ciddi basklar yaratmlardr.
737

ABDdeki Yunan lobileri, Trkiye kartl paydasnda, zaman zaman
Ermeni lobileri ile de ittifak kurmaktan ekinmemilerdir.

Ancak, Souk Sava sonrasnda Trkiyenin, ABD karlarnda artan nemi
ve Ankarann, Washington nezdindeki hatr saylr konumu, Yunan lobilerinin
gemiteki kadar etkin olmalarn engellemektedir. Dier taraftan ABDde yaayan
Trklerin de, lobicilik faaliyetlerini rendikleri ve etkin olarak kullanmaya
baladklar yadsnamaz bir gerektir. Son yllarda, ABDdeki Trk varl ve
etkinlii, her geen gn daha da byyerek kendini gstermektedir. Bu erevede, en
az Yunanllar kadar etkin, Musevi lobileri ile de stratejik ittifaklar
kurulabilmektedir.
738

5.4. Yunanistann Trkiyeye Ynelik Kurmaya alt ttifaklar

Souk Sava Dnemi sonrasnda, beklenilenin aksine, Trkiyenin mevcut
jeostratejik konumunun artmas,
739
Ankaray zellikle Balkanlar, Karadeniz,
Kafkasya ve Orta Douda ok ynl ve aktif bir d politika yrtmeye ve bu
erevede de yeni ibirlii araylarna yneltmitir.
740

737
Uslu, Trk Amerikan..., ss.338-343.
738
739
Gencer zcan, Doksanl Yllarda Trkiyenin Deien Gvenlik Ortam, (Der.) Gencer zcan-
ule Kut, En Uzun On Yl, Trkiyenin Ulusal Gvenlik ve D Politika Gndeminde Doksanl
Yllar, stanbul, Boyut Kitaplar, Siyaset Yazlar Dizisi No:11, I.Basm, Kasm, 1998, s.17.
740
ule Kut, Trkiyenin Souk Sava Sonras D Politikasnn Anahatlar (Der.) Gencer zcan-
ule Kut, En Uzun On Yl, Trkiyenin Ulusal Gvenlik ve D Politika Gndeminde Doksanl
Yllar, stanbul, Boyut Kitaplar, Siyaset Yazlar Dizisi No:11, I.Basm, Kasm, 1998, s.48.
270
270
Ancak Yunanistan, Ankarann Balkanlardaki bu politikasnn kendisine
ynelik bir kuatma harekat olduu duygusuna kaplarak,
741
ivedilikle bunu krmaya
ve Trkiyenin dier komularyla eitli anlamalar imzalayarak, bir yerde
Ankarann gcn frenlemeye almtr.
742

Bu balamda, Yunanistann, Dmanmn Dman Benim Dostumdur
dncesinden hareketle, ilk olarak, Trkiyenin tarihsel gemie dayan meseleleri
bulunduu komularn seerek ibirlii ve ittifak araylarna yneldiini
grmekteyiz.

Atina, ilerleyen srete, bu anlayla yetinmemi ve Trkiyenin iyi ilikilere
sahip olduu Azerbaycan ve stratejik ortaklklar bulunduu srail gibi devletlere de
eilmitir.

Yunanistann bu politikasnn, Simitis dneminde hareketlenerek ivme
kazandn sylemek mmkndr.
743
te yandan, Suriye gibi, Orta Dou lkeleriyle
ise bu yndeki ilikiyi daha gerilere, 1980li yllarn balarna tamak olasdr. ift
kutuplu dnyada Bat Bloku ierisinde yer alan Yunanistan, Kbrs ve Ege Denizi
konularnda, Trkiye karsnda karlarnn yeterince korunamad dncesine
kaplm ve bu dorultuda arkasndaki destei eitlendirerek kuvvetlendirmek
amacyla Tritokosmikos (nc dnyaclk) politikas gderek Orta Dou
lkelerine yaknlamtr.
744

Yunanistann, Suriye ile dostane ilikileri, 1981 ylnda PASOKun iktidara
gelmesiyle balamtr. Sz konusu dnemde, Ankara ile mevcut sorunlar ve PKKya

741
Thanos Ntokos, O Geostratigikos Rolos Tis Tourkias, Atina, Elliniko drima Evropaikis &
Eksoterikis Politikis (ELAMEP), Konstantinou Touriki Yaynlar, Jeostratejik almalar Dizisi,
2001, s.82. (Kitabn ad: Trkiyenin Jeostratejik Rol)
742
743
Frat, 1990-2001 Yunanistanla s.463. ve Simitis, Politiki Gia Mia, ss.158-163.
744
Elif Bayar, 1990l Yllarda Yunanistann D Politikas, Ankara, Ankara niversitesi, Sosyal
Bilimler Enstits, Uluslararas likiler Ana Bilim Dal, 2003, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi,
s.112.
271
271
verilen destek, iki bakenti de Trkiye kartl ortak paydasnda buluturarak doal
mttefik klmtr.

am ile ilikiler 1990l yllarn ortalarnda ivme kazanm ve Suriye Dileri
Bakan, 02 Kasm 1995 tarihinde Yunanistan ziyaret etmitir. Bu ziyaret srasnda
askeri meseleler hari, iki lke arasnda her trl konuyu kapsayan bir ereve
anlamasnn imzalanaca duyurulmutur.
745

Yunanistan Dileri Bakan Yardmcsnn, 19 Temmuz 1997 tarihindeki
Suriye ziyaretinde, dostluk ve ibirlii anlamalarnn imzalanmas n grlmtr.
Milli Savunma Bakan Gerasimos Arsenis, 18 Haziran 1995 tarihinde am ziyaret
etmi ve iki lke arasnda bat altna alnacak askeri anlamann ieriinin
belirlendii duyurulmutur.
746

Yunanistan, Trkiye ile srail arasnda mevcut ittifak, blgeye ynelik bir
tehdit olarak tanmlam ve Arap lkeleri nezdinde eitli giriimlerde bulunarak var
olan tepkiyi glendirmeye almtr.
747

Ancak, bu tutumuna ramen, srail ile iliki kurmaktan da geri kalmamtr.
Buna karlk srail de, Trkiye ile mevcut stratejik ortakl temelinde Atinay
karsna almak istemeyerek, Yunanistann almlarna olumlu ynde tepki
vermitir.
748
23 Mart 1998 tarihinde iki lke Dileri Bakanlklar arasnda siyasi
diyalogu arttrma grmelerinin ikincisi tamamlanm, 04 Kasm 1998 tarihinde,
1992 ylnda yaplan kltrel ibirlii anlamasnn devam niteliinde olan eitim,
kltr ve bilim protokol imzalanm ve 13 Ekim 1999 tarihinde de Savunma Bakan

745
746
Kse, Yunanistan ve Bitmeyen, ss.255-256. Ancak Kse; Yunanistan tarafndan bu anlamann
daha sonra imzalandnn kabul edilmi olmasna ramen, Savunma Bakanlnn hazrlad Beyaz
Kitap ta yer almadn ve Suriyeli yetkililerin yapt aklamalarda Yunanistann bu anlamay
imzalamadn belirttiklerini ifade etmektedir.
747
Anadolu Ajans Basn Blteni, 1998i Geride Brakrken, Atina, 24 Aralk 1998. Saat: 14.55.
Say: AA2230.
748
Bayar, 1990l Yllarda Yunanistann, s.118.
272
272
Akis Tsohatzopoulosun ziyareti srasnda, 1994 ylnda imzalanan savunma ve
ibirlii anlamasnn kapsam geniletilmitir.
749

Yunanistan, ran ile ciddi anlamda ibirlii araylar ierisindedir. Ancak
rann bugnk konumu, NATO gvenlik emsiyesi altna yer alan Atinay
frenlemektedir. Dnemin Dileri Bakan Theodoros Pangalosun, 1996 ylnda
gerekletirdii ran seyahati ile Yunanistan, ran ve Ermenistan arasndaki l
ibirliinin ilk temelleri atlm,
750
05 Aralk 1996 tarihinde, Yunanistan, ran ve
Ermenistan arasnda haberleme, turizm, sanayi, teknoloji transferi, ticaret ve enerji
konularnda komiteler kurulmas kararlatrlmtr. Dileri Bakan Theodoros
Pangalos, 21 Austos 1996 gn yapt aklamada, Yunanistan, ran ve Ermenistan
arasndaki ibirliinin arttrlmas iin gayret gsterileceini sylemitir.
751
Bu
erevede, ran Dileri Bakan Kemal Harrazi, 1997 Aralk aynda Atinay ziyaret
etmi ve ran, Yunanistan ve Ermenistan Dileri Bakanlar arasnda ekonomik, ticari
ve iletiim alanlarnda ibirliini ngren ilk l toplantya katlmtr.
752
Ayrca,
Yunanistan Kalknma Bakan Vasso Papandreou da, 1998 yl Kasm aynda Tahran
ziyaret etmi
753
ve teknoloji alannda ortaklk, bilgi alverii, eitim toplantlar ile
bilim fuarlarnn dzenlenmesi hususlarnda ibirlii muhtralar imzalanmtr.

1999 ylnda, iki lke arasnda, Cumhurbakan ve bakanlar seviyesinde eitli
ziyaretler gerekletirilmi, Yunanistan, ran ile Avrupa arasnda adeta bir kpr
vazifesi rolne soyunmutur.
754

Kafkasya, 1990larla birlikte, blgedeki petrol ve doal kaynak rezervleri
temelinde
755
g mcadelesinin merkezi haline gelmi,
756
Trkiyenin bu blgede sz
sahibi olma araylar da Yunanistan kukusuz bu alana ekmitir.

749
750
751
752
Anadolu Ajans Basn Blteni, ran Dileri Bakan Yunanistana Gitti, Tahran, 22 Aralk 1997.
Saat:10.19, Say: AA5923.
753
Ayman, Neo-Realist Bir Perspektiften Souk Sava Sonras, s.59.
754
273
273
Trkiyenin, tarihten kaynaklanan Ermeni sylemleri erevesindeki Erivan
ile ilikileri, Yunanistan, Suriye ile olduu gibi Ermenistanla da doal ittifak
konumuna sokmaktadr. Yunanistan, Ermenistann bamszln, 31 Aralk 1991
tarihinde kabul etmi ve 1993 ylnda Erivanda temsilcilik amtr.
757
ki lke
arasnda, 17 Haziran 1996 tarihinde dostluk ve ibirlii anlamas imza altna alnm
ve savunma ve ibirlii anlamas da, 18 Haziran 1996 tarihinde Atinada
imzalanmtr.
758

Yunanistan; Ermenistan ve Grcistan, Kafkasyaya alan kap olarak
nitelendirmi, Ermenistann yan sra Grcistan ile de iyi ilikiler tesis etmeyi
hedeflemitir. Bu erevede, 01 Austos 1995 tarihinde Tifliste temsilcilik am,
dnemin Cumhurbakan Edward Shervardnadzenin 1997 yl Eyll ayndaki Atina
ziyareti srasnda dostluk ve ibirlii anlamas imzalanmtr.
759

Yunanistan Savunma Bakan Akis Tsohatzopoulos, 1998 ylnda Tiflise resmi
bir ziyarette bulunmu ve yapt aklamalarda, Grcistan Silahl Kuvvetlerinin
askeri ve teknik ynden geliimi ile askeri eitim konusunda yardm edileceini,
Atinann Grcistann Avrupa Konseyine yeliini destekleyeceini, iki Ortodoks
lke arasndaki ilikilerin daha da gelitirilmesi gerektiini vurgulamtr.
760

Savunma Bakannn aklamalar erevesinde, Atinann, blgede etkin rol
alabilmesi amacyla, demokrasiye henz gemi ve ynlerini Batya evirmi bu
lkelere kar AB yelii kozunu kullanarak ibirliine heveslendirme peinde olduu
grlmektedir.

755
Necdet Pamir, Orta Asya ve Kafkasyada Gvenlik Araylar Srecinde Blgedeki Enerji
Kaynaklarnn Rol, (Ed.) dris Bal, 21.Yzylda Trk D Politikas, Ankara, Ankara Global
Aratrmalar Merkezi Yaynlar, Geniletilmi III.Bask, Nisan, 2006, ss.535-563.
756
Zbigniew Brzezinski, Byk Satran Tahtas, Amerikann Kresel stnl ve Bunun
Jeostratejik Gereklilikleri, (ev.) Yelda Tredi, stanbul, nkilap Kitabevi, 2005, ss.51-87.
757
758
759
Kse, Yunanistan ve Bitmeyen, ss.249-250.
760
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Savunma Bakan Tifliste, Tiflis, 06 Mart 1998, Saat:
16.20 Say: AA5657.
274
274
Yunanistan, Trkiyenin blgedeki etkinliini krmak amacyla, Ankarann
son derece iyi ilikiler ierisinde olduu Azerbaycanla da yaknlama ierisine
girmitir. 11 Nisan 1997 tarihinde, Dileri Bakan Theodoros Pangalosun Bak
ziyareti srasnda, konsolosluk ve kltrel ibirlii anlamas imzalanmtr.
761

Savunma Bakan Akis Tsohatzopoulosun, 1997 Temmuz aynda blge
lkelerini ziyareti srasnda Azerbaycana da uramas sonrasnda, Bak Bykelisi
Georgios Zoes, Yunanistan Savunma Bakanlnn, Azerbaycan Savunma
Bakanlna, iki lke arasnda askeri ibirliine ilikin bir anlama tasars
sunduunu, tasarnn Ermenistan ve Grcistanla imzalanan batlarla ayn nitelikte
olduunu, askeri, sanayi ve eitim kadrolarnn hazrlanmas ile NATO Bar in
Ortaklk (BO) erevesinde ortak tatbikatlar ngrdn belirterek, Ermenistan ile
yaplan anlamann Azerbaycana ynelik unsurlar iermediini vurgulamtr.
762

Yunanistan, blge lkeleriyle ilikilerini daha ileri gtrerek zbekistann da
Atina iin nem arz ettiini duyurmutur. Yunanistan Savunma Bakan Akis
Tzohatzopoulos, 1998 Kasm aynda zbekistan ziyaret etmi ve iki lke arasnda
savunma ibirlii ve subaylarn karlkl eitimlerini n gren anlama tasla
imzalanmtr. Ayrca, slam Kerimovun, 1997 ylndaki ziyaretine karlk olarak,
Yunanistan Cumhurbakannn da 1999 yl Mart aynda zbekistana gidecei
aklanmtr.
763

Atinann, Kafkasya lkeleriyle kurduu bu ilikilerde Rusya, phesiz
mihenk noktasn oluturmaktadr. nk Yunanistan, Rusyann blgede hala etkin
olduunu grmekte ve eski sper g ile irtibatn bu temele dayandrarak blgesel
karlarn Moskova ile paralel konuma getirmeye almaktadr.
764
ki lke arasnda,
1993 yl Haziran aynda Dostluk ve birlii Anlamas, 1995 yl Aralk aynda

761
762
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistann Kafkasya Politikas, Yunanistan Azerbaycana
Askeri birlii nerir, Bak, 17 Ocak 1998, Saat: 16.36 Say: AA4379.
763
Anadolu Ajans Basn Blteni, stikrarsz bir blgede bulunan zbekistan, Yunanistan iin
nemlidir. Takent, 20 Kasm 1998, Saat: 17.24 Say: AA4758.
764
275
275
Yasal ereve Protokol imzalanm, Selanik, San Petersburg ve Novorossiskte
karlkl konsolosluklar almtr.
765

Yunanistan, blgeye ynelik politikalarnda ok hassas bir tutum izlemektedir.
Blgedeki lkeleraras ilikilere zenle dikkat etmekte ve bu hususlar gzeterek rol
almaya almaktadr. Rusya ile ilikilerinde, karlarn ayn paralelde olduu
savunulmakta, Ermenistanla iyi ilikileri olmasna karn, Azerbaycan ile
temaslarnda, Erivanla mevcut irtibatnn Bakye ynelik olmad hararetle
vurgulanmaktadr.

Ayrca, belirtilen d politika ata ile Yunanistann oluturulmaya alt
ittifaklar sadece, Orta Dou ve Kafkasya ile snrl kalmamtr. Bu dnem ierisinde,
Gney Afrika, Kongo, Zimbabwe, Etiyopya, Kamerun ve Nijerya ile de ekonomi,
teknik, turizm ve tarm alanlarnda eitli anlamalar imzalanmtr.
766
Buradaki
amacn, ilk olarak dorudan Trkiyeye ynelik olduunu sylemek olduka zordur.
Ancak Atinann, ilerleyen srete, kurulan iyi ilikiler zemininde, bu lkeleri
Trkiyeye kar elinde bir koz olarak bulundurma gayesiyle davranm olabilecei
hususunu akla getirmektedir.

te yandan Trkiye, Yunanistann Simitis Hkmeti ile balayan bu yndeki
aktif d politika atan yakndan takip etmitir. Bu erevede, dnemin Anavatan
Partisi Genel Bakan Yardmcs Oktay Agah Gnerin, Theodoros Pangalosun ran
seyahatiyle ilgili olarak, Trkiyeyi paralama ve Trk milletini srtndan
hanerleme projesi eklindeki ifadeleri ansa olmasa gerektir.
767

765
(http://www.greekembassy.org/politics/relations/russia.htmlden aktarma)
766
767
Anadolu Ajans Basn Blteni, ANAP Genel Bakan Yardmcs Gner, Parti Genel Merkezinde
Basn Toplants Dzenledi Ankara, 10 Eyll 1998, Saat: 13.20 Say: AA85.19.
276
276
6. Sonu

ki lke arasnda mevcut sorunlarn, Yunanistann blgedeki nfuzunu
arttrarak, ekonomik haslay Trkiye ile haka paylamak istemediinden
kaynaklandn sylemek yanl olmayacaktr. Bu noktada Atina, Trkiyenin
gcn zayflatmak amacyla eitli giriimlere bavurmakta ve bu giriimler de iki
lke arasnda ana sorunlarn yanndaki dier meseleleri oluturmaktadr.

Kbrs, Yunanistan iin her zaman snrlar dahilinde grmeyi arzulad bir
Ada olmutur. Bu erevede, enosis giriimleri 1920li yllarn ilk yarsnda balam
ve hemen hemen her vesileyle gndeme getirilmitir. Enosise hizmet etmeyii
nedeniyle, Adadaki iki toplumun bar iinde bir arada yaamas ynnde sunulan
tm tasarlara, Atina destekli GKRY tarafndan ihtiyatl yaklalm ve 1960da
Kbrs Cumhuriyeti ile oluturulan dengeye bu nedenle olumlu baklmamtr.

Yunanistan, 1960 dengesini lehine evirebilmek amacyla, katliamlara ve
darbelere kadar varabilecek eitli giriimlerde bulunmutur. Ancak, kendisinden
gl bir Trkiye ile mcadeledeki dk baar ans, Atinay alternatif araylara
sevk etmitir. GKRYnin ABye adayl, bu arayn bir sonucudur. Ancak,
GKRYnin AB yelii perspektifi, Yunanistan, eitli atlmlarda bulunmaktan da
alkoymamtr. Snr delme giriimleri ile S-300 fzelerinin Adaya
konulandrlmas bunun birer rneidir.

Yunanistan, bugn her ne kadar sorunun zmnn BM temelinde olmas
gerektii grn dile getirse de, konunun AB platformuna tanmasn daima
arzular bir grnt sergilemektedir. te yandan, Trkiyenin AB adayl srecindeki
eitli taahhtlerine ramen, Kbrsta elde etmeyi dnd kazanmlar temelinde
veto kozunu gndeme getirmekten de geri durmamaktadr. ki lke ilikilerinde, 1999
ylnn ikinci yarsnda balayan yumuama sreci, Kbrs meselesinin zmne
dorudan bir etkide bulunmamtr. Yumuama, uluslararas kamuoyunu, Kbrs
mzakerelerinde umutlandrm, ABnin avantajlar erevesinde kurulacak bir
277
277
birliktelik iin, Kbrs Trk halknn admlar atmasna vesile olmu, ancak sorunun
halli iin yeterli olmamtr. GKRY, AB yelii sonrasnda, Trklere verilecek
aznlk stats dnda, hibir temelde Trk halk ile birlemek istemediini, Annan
Plan erevesindeki halk oylamasyla tm dnyaya gstermitir.

Ege Denizi kaynakl meselelerde, Yunanistann tezleri kendi iinde eitli
ikilemler iermektedir. Bugn Karasularnn 12 mil olduunu iddia eden Yunanistan,
1958 Cenevre Karasular Konferansnda, deniz snr alt mil olmasna ramen,
mil grn desteklemi ve gerekli durumda, alt milden mile ekeceini
belirtmitir. te yandan Atina, alt mil karasular geniliine karlk, 10 millik ulusal
hava sahas iddiasndadr. Fakat, Trkiyenin bu iddiay kabul etmeyii bir yana,
Yunanistan, bu savna uluslararas dzeyde de destek bulamamaktadr.
768

Atina, Ege Denizi temelli iddialarnda uluslararas hukuk kurallar
erevesinde hareket ettiini srekli olarak vurgularken, Trkiyenin tehditkar
tavrlarla uluslararas hukuktan katn ileri srmektedir. Fakat, alt millik
karasularna ramen, 10 millik hava sahas iddias, Yunanistan savlarnn ne lde
uluslararas hukuka dayandrldn aka gstermektedir.

Yunanistann, Ege Denizine ilikin sorunlar erevesinde, Trkiyeden
tehdit algladn savunmas, Atinann Egeyi adeta bir Yunan gl olarak
nitelendirmesinden kaynaklanmaktadr. Yunanistann bu konudaki politik
enstrman ise, tek tarafl giriimleri ve oldu bitti eklindeki faaliyetleridir. Trkiye
asndan ise, iki lke arasnda Ege Denizinde bir snr henz izilmemitir. Bu
nedenle taraflarn bir araya gelerek ilk etapta grmeler yoluyla ve tm sorunlar ele
almalar gerekmektedir. 1999 yumuamas, Kbrsta olduu gibi, Ege sorunlarnn
zm iin de yeterli olmamtr. ki lke arasnda istikafi grmeler balam,
fakat henz bir sonu elde edilememitir. Yunanistan, hala Egede tek sorunun Kta

768
M.James Wilkinson, Amerika, Trkiye ve Yunanistan Kii Kalabalktr, (Ed.) Morton
Abramowitz, Trkiyenin Dnm ve Amerikan Politikas, (ev.) Faruk akr Nasuh Uslu,
Ankara, Liberte Yaynlar, I.Basm, Ekim, 2001, s.291.
278
278
Sahanl olduunu, 12 mil karasular genilii hakkn sakl tuttuunu ve Trk sava
uaklarnn hava sahasn ihlal ettiini gndeme getirmekte ve Trkiyenin tehditkar
tavrlar sergilediini iddia etmektedir.

Atina, Bat Trakya Trk Aznln, lkesel btnlne bir tehdit olarak
alglamaktadr. Bu erevede, baskc uygulamalarla aznl ge zorlamakta ve
sindirmeyi amalamaktadr. Bunu yaparken de srekli olarak stanbul Rum
Aznlnn saysn gndeme getirmektedir. Ancak, Lozan Bar Antlamas iki lke
iin de halen geerlidir. Bu dorultuda, Yunanistann stanbul Rum Aznlnn
saysn ileri srerek, Bat Trakya Trk Aznlnn haklarn gasp etme hakk
olduunu sylemek mmkn deildir. Ayrca Trkiye, Lozan Antlamas gereince
aznlklar konusunda garantr lkedir ve bu noktada, Bat Trakya Trk Aznlnn
haklarnn savunulmasnda, aznln says Ankara asndan nem arz etmemelidir.
1999 yumuamas, Bat Trakya Trk Aznlnn negatif haklarnn elde edilmesini
pekitirmi, ancak pozitif haklarn verilmesine imkan salamamtr.

Yunanistan, dile getirilen mevcut ana sorunlarda, elini glendirerek
kazanlarn maksimize etmek amacyla, dou komusunun gcn zayflatmak zere
eitli giriimlerde bulunmutur. Bu erevede, Trkiyeye ynelik faaliyet gsteren
terr rgtlerine siyasi ve lojistik destek verilmi, rgt mensuplarnn topraklar
ierisinde barnmasna gz yumulmutur. Terrist Abdullah calann yakalanmas
srasnda Atina tarafnda verilen destek bunun bir kantdr. Bunu yan sra, Kostas
Simitis, iktidar ile birlikte, iki lke arasndaki sorunlarn AB platformuna tanmasn
hedeflemi, bu noktada Trkiyenin karsna, kendisinden ok daha gl ABnin
karlmasn amalamtr. GKRYnin ABye yelii ve 1999 Helsinki Zirvesi
Kararlar, Atinann bu yndeki baarsn gstermektedir. Trkiye aleyhine faaliyet
gsteren Yunan lobileri, Yunanistann elinde Dou komusuna kar her zaman
kullanabildii etkin bir silah olmutur. Yunanistan, uluslararas platformda lobilerinin
etkisini kullanarak dier devletlerin kendisinden yana olmasn salamaktadr.

279
279
Ayrca Atina tarafndan, Trkiyenin sorunlar bulunduu evre lkeleriyle
teden beri yaknlama amac gdlm ve bu dorultuda, Suriye, ran ve
Ermenistanla ilikiler pekitirilmitir. 1996 ylndaki Simitis iktidar, Yunanistann
bu almlarn deitirmemitir. Ancak, Trkiyenin blgedeki etkinliinin krlmas
amacyla, uluslararas ortamn da etkisiyle, bu ynelimin muhteviyat farkllatrlm
ve ilikilere kltrel, ekonomik boyut kazandrlmtr.

Bunun yan sra, bu ama dorultusunda ve belirtilen muhteviyatla, sadece
Trkiyenin dman komularyla ibirliine gidilmemi, Ankarann ekonomik
olarak evrelenmesi maksadyla, stratejik ortaklklar gtt lkeler de
deerlendirilmitir.
280
280
BLM - III : TRK-YUNAN LKLERNDE ALGILAMA, MEVCUT
G VE TEHDT UNSURU

1. Giri

Trkiye ve Yunanistann, birbirlerini alglamasnda tarihin pay olduka
nemlidir. Yunanistan bamszln, bugn Trkiyenin kkeni olarak grd,
1

Osmanl mparatorluuna kar kazanmtr. Yunanistan iin, bu bamszlk, d
glerin desteiyle de olsa, 500 ksur yllk boyunduruk altnda yaamann bir
sonucu olarak, byk efendiye kar verilmi ve fakat kazanlm bir savatr.

te yandan, Yunanllar iin bamszlk sava olarak nitelendirilen bu
hareket, Trkiye asndan, bir bakaldr, bir isyandr. Osmanl toprak btnln
blen bir giriimdir.

Bugn, iki lkenin birbirlerine kar mevcut bak as, ok byk oranda,
ite bu temelden hareket etmektedir.

Tabi bu temel noktann yannda, blgenin (Akdeniz, Ege ve Balkanlar)
kaynaklarnn kimin tarafndan etkin olarak kullanlaca, yani bir potansiyel rakip
olma durumu da sz konusudur. Bu erevede, iki lke arasndaki ilikiler, adete Sfr
Toplaml(Zero Sum game) bir oyun olarak alglanmaktadr. Yani, bir tarafn kar,
dier tarafn tam kayb anlamna gelmektedir.
2

Tarihsel unsurlar, ekonomik kayglarla birlikte, sorunlar duygusal hale
dntrmekte ve iki lke arasnda ciddi bir gvensizlie neden olmaktadr. Bu
gvensizliin birey bazndan ziyade, kolektif bir alglama olduunu sylemek

1
Yunanistanda, Osmanl mparatorluu ile Trkiye Cumhuriyeti arasnda ayrm yapmayan bir gr
hakimdir. Bkz. Herkl Millas, Trk-Yunan likilerine Bir nsz, Tencere Dibin Kara, stanbul,
Kavram Yaynlar, I.Basm, Aralk, 1995, s.20.
2
281
281
mmkndr.
3
Aksi halde, 1990l yllarn sonunda balayan yumuamay ve kamuoyu
insiyatiflerinin yaknlamasn aklamak olduka zordur.

te yandan, tam bir gven ortamnn yaratlmas, btn sorunlarn bir gnde
zlecei anlamna da gelmemektedir. Bu aamada karar vericilerin niyetleri ve
sorunlar zme arzusu karmza kmaktadr.
4
Yani gven ortamnn yannda, niyet
ve istek de nemlidir. Bu nokta ise, Trk-Yunan uyumazlnn, iki lkede de
nerelerde ve nasl kullanld dncesini uyandrmaktadr.

almann nc blmnde, tarihsel sre temel noktasndan hareketle, iki
lkenin birbirlerini hangi oranda tehdit olarak algladklarna deinilecek, bunun
kanlmaz sonucu gce verdikleri nem ele alnarak, gcn maddi unsurlarnca iki
lkenin kyaslamas yaplacak ve Yunanistann bu tehdit alglayn dengeleme
abalar incelenecektir. Ekonomik rekabet konusu da ayr bir balk olarak deil,
mevcut altbalklar ierisinde yer alacaktr.

2. Karlkl Tehdit Alglamalar
2.1. Yunanistan Asndan

Yunanistann, ulus devlet olarak kurulduu gnden bu yana, Trkiyeye
ynelik alglaynn ve bak asnn pek olumlu olduu sylenemez. Bu erevede
Trkiye, Atinann d ve gvenlik politikalarnda nemli bir yer bulmaktadr.
5

3
K.Mehmet Bykolak, Yunanistann Stratejik Analizi Souk Sava Sonras Dnemde
Yunanistann Savunma Politikalar, Gvenlik Stratejileri, Askeri Doktrini ve Silahl Kuvvetleri,
(Der.) Mustafa Trke ve lhan Uzgel, Trkiyenin Komular, Ankara, mge Kitabevi, I.Bask,
ubat, 2002, s.83. (Heinz Kramer, Turkeys Relations with Greece: Motives and Interests, (Der.)
Dimitri Constans, The Grek-Turkish Conflict in the 1990s: Domestic and External Influences,
London, MacMillan, 1991, s.59dan aktarma)
4
5
aban al-Birol Akgn, atmadan Uzlamaya: 21.Yzyla Girerken Balkanlarda Trk Yunan
Rekabeti, (Ed.) dris Bal, 21.Yzylda Trk D Politikas, Ankara, Nobel Yaynlar, II.Bask, Ocak,
2004, s.265.
282
282
Yunanistann, Trkiyeye bakn ekillendiren tarihsel birka dnm
noktasndan bahsetmek mmkndr. lk olarak, Yunan halk, ok uzun bir sre,
Bizansn sonunu getiren
6
Osmanl mparatorluu egemenlii altnda yaamtr.
Ancak, almann ilk blmnde ele alnd zere, Arnold Toynbee, Malcolm
E.Yapp ve hatta Yunanl Dimitris Kitsikis ve Alexis Alexandris gibi tarihilerin, Rum
tebaann ayrcalkl statsn ifade etmelerine ramen Yunanllar, Osmanl
egemenliini, tarihlerinde kara bir sayfa olarak alglamakta ve bar iinde birlikte
yaand dncesini asla kabul etmemektedirler.
7

kinci nokta, Yunanistann, bugne kadar Trklere kar hibir sava tek
bana kazanamam olmasdr.
8
Yunanistann bamszl ve kuruluu byk
glerin desteiyle gereklemitir. 1897 Theselya Savan kaybetmilerdir. 1922
ylnda Anadoluda yenilmilerdir.
9
Tarihten gelen, byk efendiye srekli yenilgi
psikolojisi, Yunan halknn bilin altna yerlemi ve son 20 ylda yaanan krizlerde,
talep edilen sonu elde edilemeyince, Trkiyeye kar yine yenildik, Trkler
kazand gibi sylemlerle hep kendini gstermitir. Bunu, Kardak Kayalklar
krizinde, Trk komandolarnn dier kayala kmas erevesinde, S-300lerin
Kbrs yerine Girit Adasna konulandrlmasnda ve Abdullah calann
yakalanmas olaylarnda grebiliriz.
10

nc unsur, Yunanllarn tabiriyle Kk Asya Felaketidir. Kurtulu
Savanda, Yunan ordusunun yenilmesi ve Anadoluda yaayan pek ok Rumun
Yunanistana kamak zorunda kalmas, Yunan halknda Trkler tarafndan

6
Osmanl mparatorluunun, Bizans bitirmesi bal bana negatif bir yaklam getirmektedir.
7
Burada belirtilmesi gereken nokta udur. Her toplumda farkl gr ve dnceler olabilecei gibi
muhakkak Yunan toplumunda da bu ynde dnmeyen insanlar vardr. phesiz bunlarn says deil,
var olular nemlidir. Ancak, Yunan devletinin bak asn oluturan gr, bahsedilen aznln
dncesi olmayp, ounluun savunduu izgidedir. Bugne kadar, Yunan devletinin, Osmanl
mparatorluu egemenliindeki Rumlarn mesut yaadklarna ilikin resmi bir aklamas duyulmu
deildir.
8
Thanos Veremis ve Theodoros Kouloumbis, Elliniki Eksoteriki Politiki, Dilimmata Mias Neas
Epohis, Atina, ELAMEP I.Sideris Yaynlar, II.Basm, 1997, s.44. (Kitabn ad: Yunanistann D
Politikas, Yeni Bir Dnemin Amazlar)
9
10
283
283
yurdumuzdan kovulduk syleminin yer etmesine sebep olmutur.
11
Ayrca bu
malubiyet, Yunanistan asndan, uluslararas alanda da ciddi bir prestij kayb
saylmtr.
12
Bu da, Trkiyeye kar zaten mevcut olan dmanca grleri bir kat
daha arttrmtr.

1923 ylnda imzalanan Lozan Antlamas, snrlara dair bir denge oluturmu
ve iki lke de kurulan status-quoyu kabul etmilerdir.
13
Bu denge, iki tarafn da
birbirlerinin topraklarnda gz olmad anlamn tamaktadr.
14

Drdnc noktann, 1974 Kbrs Bar Harekat olduunu sylemek
mmkndr. Yunanistan, 1974 ylnda Kbrs kaybettiini dnmektedir. nk,
Kbrs daima kendi adas olarak alglam, bu savnda Kbrsl Rumlardan da destek
bulmutur.
15
1974 yl, Kbrs temelinde, Yunanistana Trkiye karsnda bir yenilgi
daha getirmitir.

te yandan, Bar Harekat, Yunanllarda, Trkiyenin Kbrsta olduu gibi
ilerleyen dnemde baka topraklar da alabilecei dncesini uyandrmtr. Bu
erevede Atina, Ege Adalarnn silahtan arnm statsn bozmu
16
ve uluslararas

11
Millas, Trk-Yunan likilerine Bir, s.99. Yunanllarn hislerine bir rnek vermek gerekirse;
yazar Dido Sotiriou tarafndan kaleme alnan ve bu konuyu anlatan ayrca, 1982 ylnda Abdi peki
Trk-Yunan Bar dlne layk grlen Benden Selam Syle Anadoluya isimli romann Yunanca
asl ad Matomena Homata yani Kanl Topraklardr. Ancak Trkeye evrilirken, muhtemelen
tepkiyle karlanmamas iin sansre uram ve bu ekilde rahatsz edici olmayan bir balk
kullanlmtr. Bkz. Dido Sotiriou, Benden Selam Syle Anadoluya, (ev.) Atilla Tokatl, stanbul,
Can Yaynlar, IV.Bask, 2005, (Kitap Knyesi)
12
13
Gnlbol ve Sar, Atatrk ve Trkiyenin, s.63.
14
Lozan dengesinin, 1947 ylnda Oniki Adalarn talya tarafndan Yunanistana braklmas ve 1960
ylnda ngilterenin Kbrstan ekilmesiyle kurulan Kbrs Cumhuriyeti ile bozulduunu sylemek
mmkndr. Aksu, Trk-Yunan likileri, s.155.
15
En basit rneiyle, bu dnce kendisini Evrovizyon ark Yarmasnda gstermektedir. ki tarafn
da, her sene sistematik olarak birbirlerine en yksek puanlar vermeleri ansa olmasa gerektir.
16
Yunanistann Ege Adalarn silahlandrmas, 1960l yllarn bana gitmektedir. Ancak, bu
silahlandrma, yine Kbrsta yaanan gelimeler temelinde yaplmtr. almann kinci Blmnde,
ele alnd zere, Atina ilk olarak silahlandrmay inkar etmi, daha sonra bu davranna hukuksal
zemin aramann yollarn semitir.
284
284
alanda Trk tehdidi, Ankarann yaylmac emelleri ve Trkiyenin toprak talebi
olduu
17
ynndeki sylemine sarlmtr.

Alglamada, tarihin etkisine deinilirken, Yunanistan asndan, negatif
yargnn ana teorisi konumunda olan Megali deadan bahsetmemek eksiklik
olacaktr. Temelde, stanbul, Yunanistann ikinci bakentidir sylemini tayan bu
ideoloji, bugn Yunanistanda hala desteki bulmaktadr.
18

Yunanistan, Souk Savan banda, gerek Yunan Savandaki
komnistlerin etkin mcadelesi,
19
gerekse Sovyetler Birliinin Balkanlardaki
politikalar karsnda, Dou Bloku lkeleri arasna girmemek iin tehdidin
Kuzeyden geldiine inanm ve bunu NATOya ye olarak karlamaya almtr.
Ancak, 1974 ylnda, Bar Harekat ile birlikte tehdidin yn deimi ve Douya
kaymtr. Yunan askeri birlikleri her an Trkiye ile savalabilir dncesiyle bu
doktrine gre yeniden konulandrlmtr.
20

te yandan, bu iki tehdit alglay ve buna ynelik uygulamalar arasnda bir
fark olduunu sylemek mmkndr. Kuzeyden alglanan tehdit, gvenlik tehdidi
olarak nitelendirilmi ve sosyo-kltrel sylem bulmamtr. Ancak Dou tehdidi,
yine gvenlik sorununu iermekle birlikte, sosyal bir anlam kazanm veya
kazandrlm ve uygarlkla-barbarln, aydnlkla-karanln mcadelesi olarak
nitelendirilmitir.
21
Tarihin, bu dncenin yerlemesine ve destek bulmasna zemin
hazrlad aikardr.

17
Aleksis Heraklides, Yunanistan ve Doudan Gelen Tehlike Trkiye, Trk-Yunan
likilerinde kmazlar ve zm Yollar, (ev.) Mihalis Vasilyadis-Herkl Milas, stanbul,
letiim Yaynlar, II.Bask, 2003, ss.38-40.
18
phesiz, yine say deil, mevcudiyet nemlidir. Millas, Trk-Yunan likilerine Bir, ss.71-72.
19
Komnistler, 24 Aralk 1947 tarihinde, Makedonya Blgesindeki dalarda Yunan Geici
Demokratik Hkmetini dahi kurmulardr. Komnistlerin mcadelesi hakknda Bkz. Dominique
Eudes, Kapetanios, Yunan Sava, 1943-1949, (ev.)Yavuz Alogan, stanbul, Belge Yaynlar,
II.Bask, Nisan, 1995, ss.352-353.
20
21
Heraklides, Yunanistan ve Doudan Gelen Tehlike Trkiye, s.38.
285
285
Heraklides, Yunanistandaki Trk tehdidi anlayn drt blme
ayrmaktadr. lk blmde, katksz milliyetilik grnn yer aldn, bu
dncenin en geleneksel eilim olduunu, Trkiye ve Osmanl mparatorluunun
ar derecede olumsuz yanstldn ve genellikle ilk ve orta okul kitaplarndaki tarih
yazmnda ilendiini,
22
ikinci blmde, dinsel-kltrel milliyetilik anlaynn
bulunduunu, akmn 1974 ylnda cuntann yklmas sonrasnda kendini
gsterdiini, Yunan kltr ile, hem Bat hem de Trk kltr arasndaki uurumdan
bahsedildiini ve bu iki uurum erevesinde Trkiyenin Katolik ve Protestan Bat
tarafndan korunduuna inanldn, nc blmde yer alan sava jeopolitii
teorisiyle, Yunanistann her geen gn Trkiye tarafndan uydulatrldna
inanldn ve bu balamda dengesiz jeopolotie kar Trkiye ile savalmasnn
zm iin art olduunun savunulduunu, drdnc blmde ise, g strateji
grnn bulunduunu ve Trk tehdidine kar g ve aktif diplomasiden
bahsedildiini ifade etmekte ve bu drt eilimin de temelde milli karlara hizmet
anlayyla hareket ettiini belirtmektedir.
23

Ayrca Heraklides, sava jeopolitii erevesinde hareket eden Siyaset Bilimci
Panagiotis Kondilisin, yazlarnda, Trkiyedeki nfus artnn ve ekonomik
gelimelerin bu lkeyi yaylmac olmaya zorlayacandan bahsedildiini ve bu
erevede Yunanistann nlem olarak ilk vuruu yapmasnn art olduunun
vurgulandn belirtmektedir. Bunun yan sra, Atina Pantion niversitesi Siyaset
Bilimi rencilerine snavlarda, Panagiotis Kondilisin bu teorisinin artlarnn oluup
olumadnn sorulduunu ifade etmektedir.
24

22
Yunanistandaki ilk ve orta okul kitaplarnda yer alan Trk imaj hakknda Bkz. Millas, Trk-
Yunan likilerine Bir, ss.32-48. Millas, Trk imajnn, 1987 ylna nazaran, 1995 Eitim retim
dneminde okutulan kitaplarda, bir nebze de olsa, olumlu ynde dzeltildiini belirtmektedir.
23
Heraklides, Yunanistan ve Doudan Gelen Tehlike Trkiye, ss.39-40.
24
Heraklides, Yunanistan ve Doudan Gelen Tehlike Trkiye, ss.129-133. ve s.160.(Dipnot
104)
286
286
Heraklidesin ifadeleri kapsamnda, Trkiyeye ynelik ilk vuru iin artlarn
oluup olumad gibi bir sorunun rencilere yneltilmesi, Yunanistandaki tehdit
alglamasnn boyutuna gzel bir rnektir.
25

Yunanistandaki bu bak asnn, halk tarafndan m karar vericilere
dayatld, yoksa karar vericilerin mi kitleleri bu ynde dnmeye sevk ettii
hususu ise yumurta - tavuk hikayesini anmsatmaktadr. Ancak iktidar, byk
oranda halk ynlendirmekte ve hareket tarzn belirlemektedir. almann drdnc
blmnde analiz edilecei zere, 1999 ylnn ikinci yarsnda zirve noktasna kan
yumuama dneminde Atinann olumlu yaklam, Yunan halknn kar tarafa daha
fazla adm atmasna neden olmutur.

Kbrs Bar Harekat sonrasnda, iktidar ele alan Konstantin Karamanlis, i
politikada, Trk-Yunan sava olasln srekli gndemde tutarak ulusal
dayanmay kuvvetlendirmeye almtr. Bunun sonucu olarak da Trkiye, Yunan
i politikasnda daha ok telaffuz edilmeye balanmtr.

Konstantin Karamanlis, d politikada, Trkiyeye kar diplomatik bask
kullanmay amalam, ancak muhalefette olan PASOK tarafndan, bu eilimle
Trkiyeye taviz verildii ve milli karlardan sapld ynnde iddetli bir ekilde
eletirilmitir.
26

Trk-Yunan ilikileri alannda, bu grlerle seimlere hazrlanan PASOK,
1981 seimlerini kazanmtr. Tabi, PASOKun bu baarsnn srf Trkiye kartl
ile salandn sylemek mmkn deildir. Ancak, Trk-Yunan ilikilerindeki bu
tutumun partiye oy kazandrd kesindir.

25
Snavlarda sorulan bu sorunun, Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler rencilerinin, dnce
yapsn zenginletirmek ve iddialarn tutarl savunmak iin iyi bir soru olduunu sylemek elbette
mmkndr. Ancak, iki lke barna ve karlkl olumsuz alglamalarn yok edilmesine hizmet eder
bir soru olmad muhakkaktr.
26
287
287
Andreas Papandreou, iktidar ele almas sonrasnda, eski hkmete nazaran
Trk tehdidini daha ok kullanmtr. ABD bamll kart politika ile de, Trk
tehdidine kar, Yunanistann hareket serbestisini geniletmeyi amalamtr.
27
Bu
erevede, 1984
28
ve 1987 olaylarnda kamuoyunda ani dalgalanmalara neden
olabilecek bir tutum sergilemi, Trk tehdidini, syleminden hi eksik etmeyerek,
Ankara ile grlmesi gerektiini vurgulayan muhalefete kar, Trkiye dmanl
ile prim yapmaya almtr.

Andreas Papandreou, 1985 genel seimleri ncesinde de sylemini
deitirmemi ve kamuoyunda, kendisi olmadan lkenin Trkiyenin eline geecei
duygusunu uyandrmay hedeflemitir.
29

te yandan PASOK, Yeni Demokrasi Partisi tarafndan, 1988 ylndaki Davos
Zirvesinde, Trkiye ile masaya oturulmas erevesinde, Ankaraya dn vermekle
tenkit edilmitir.

1990da iktidara gelen Yeni Demokrasi Partisi, daha nce hkmeti sulad
eletirilerle, bu sefer kendisi yzlemek zorunda kalmtr. PASOK, Yeni Demokrasi
Partisinin, uluslararas arenada etkinlik kazanmak amacyla Krfez Sava srasnda,
Egedeki bir geminin blgeye gnderilmesi fikrine, dengenin Trkiye lehine
bozulaca gerekesiyle iddetle kar kmtr.
30
Andreas Papandreou, 1993 ylnda

27
Semih Vaner, Trkiye, Yunanistan ve Sper Gler: Biri Dierine, Birine mi Kar, Yoksa
Herkes Kendisi iin mi? (Derleyen) Semih Vaner, Trk-Yunan Uyumazl, stanbul, Metis
Yaynlar, I.Basm, Ocak, 1990, ss.177-181.
28
1984 yl Mart ay balarnda iki lke donanmas Ege Denizinde tatbikat yaparken, Atina,
Semadirek Adas yaknlarnda Trk tatbikatn izleyen Yunan gemisine Trk kuvvetlerince ate
aldn ileri srm ve iki lke arasnda ksa sreli bir kriz yaanmtr. Bkz. Snmezolu, Trkiye-
Yunanistan likileri, s.247. ve Yavuzalp, Liderlerimiz ve D, s.257. Ercment Yavuzalp sz
konusu olayn, havada patladktan sonra paralara ayrlan uaksavar mermisinin, tatbikat ok
yakndan izleyen Yunan gemisine dmesi ile baladn ve Atina tarafndan Yunan gemisine ate
ald ynnde yorumlanarak Ankara Bykelisini ksa bir sre iin geri ekildiini belirtmektedir.
29
30
288
288
iktidar almas sonrasnda, tehdidin doudan geldii sylemini yeniden
hararetlendirmitir.
31

1990larn ikinci yarsnda, Kostas Simitisin iktidara gelmesiyle Trk
kartl bir nebze olsun yumuamtr. Ancak Simitis de, Yunanistann tm
dikkatini Douya yneltmesinin art olduunu vurgulamaktan geri durmamtr.
32

Simitisin bu ifadesi, Trkiye faktrn, tam anlamyla i politikada kullanma
arzusundan kaynakland sylenemez. Ancak, Yunanl politikaclarn, Trkiye ile iyi
ilikiler taraftar olsalar bile, konuya bak alarn yanstmakta ve kamuoyunu bir
nebze de olsa etkileme peinde olduklarn gstermektedir.

zetle, Yunan kamuoyunun, iki lke ilikilerine gsterdii yksek duyarllk,
iktidarlar iin amalarn gerekletirmede kullandklar bir ara olmutur.
Hkmetler, iktidarn glendirilmesi ve oy potansiyelinin arttrlmas uruna, srekli
olarak Trk tehdidine kar izledikleri politikann milli karlara uygunluunu
gstermeye almlar ve dier partileri dn vermekle sulamlardr.

Yunanistan, Ege, Adriyatik, Akdeniz ve Balkanlardaki konumu asndan
nemli bir ekonomik corafyada bulunmaktadr. Bu balamda ele alndnda,
Adriyatik hari, deniz blgelerindeki en gl rakibi phesiz Trkiyedir.

Trkiyenin, bamszln ilan etmesiyle Batnn siyasi, ekonomik ve sosyal
modelini benimsemesi, Yunanistann, I.Dnya Sava sonrasnda kurulan yeni
ekonomik ve siyasi sistemde alternatifsiz olma zelliini kaybetmesini salamtr.

Bu erevede Yunanistan, kendisinden daha byk bir corafyaya ve
ekonomik potansiyele sahip Trkiyenin varlyla blgedeki kaynaklar snrsz
kullanamayacan anlam ve bunu engellemenin yollarn aramtr.

31
32
289
289
te Trk tehdidi, bu engelleme abalar temelinde kendini gstermektedir.
Blgedeki pay savalarnda aslan payn alamayarak blmek durumunda
kalnmas Atinay son derece rahatsz etmektedir. Bu erevede, Doudan gelen
tehdit sylemi, blgedeki dengelerin deimesini pek arzulamayan Bat lkelerinin,
dikkatini buraya yneltme amacndan baka bir ey deildir.
33

2.2. Trkiye Asndan

Yunanistann, Trkiyeye bak asnda ele alnd gibi, Trkiyenin de
Yunanistan, olumsuz ynde alglamasna neden olacak tarihsel birka noktadan
bahsetmek mmkndr.

lk olarak, Yunanistan, bamszln ilan etmesiyle Osmanl
mparatorluunun toprak btnln bozmu ve imparatorluun sonunu getirecek
sreci hzlandrmtr. Bu husus, Yunan halknn isyanc ve ayrlk olarak
alglanmasna sebep olmaktadr. kinci nokta, Yunanistann bamszln ilan
etmesi sonrasnda snrlarn, 1832, 1881, 1913 ve 1920 yllar olmak zere toplam
drt defa Osmanl mparatorluu aleyhine geniletmesidir.(Bkz.Ek-I) Yani
Yunanistan, kurulduu gnden beri hep Trkiyeye ynelik olarak bymtr.

nc noktann, Kurtulu Sava olduunu sylemek mmkndr. ada
Trkiye Cumhuriyetinin kuruluu, Yunanllara kar verilen savala gereklemitir.
Ancak, bu kurtulu sava, Yunanllarn Osmanl mparatorluuna kar verdikleri
bamszlk mcadelesinden olduka farkl unsurlar tamaktadr. Her eyden nce,
Trkler hibir zaman Yunanistann egemenlii altnda yaamamlar ve hibir zaman
Yunanistana baml olmamlardr. Fakat, Trkiye Cumhuriyetinin kuruluu iin
verilen bu savata, aslnda dolayl olarak ngiltere ve Fransa gibi Batl lkeler yer
alsalar da, zaferin Yunanllarn bire bir yenilmesi sonrasnda kazanlmas, Trk
gzndeki Yunan imajnn dman olarak belirmesini kuvvetlendirmektedir.

33
Tayfur, Akdenizde Bir Adann, ss.26-48.
290
290
Ayrca Yunanistann, Megali deay gerekletirme arzusu temelinde, Batl
glerin desteiyle Anadoluyu igali ve bu srada blgedeki Trklere yaplan
zulm,
34
Yunanistan ve Yunanlnn olumsuz ynde alglanmas iin dier bir
sebeptir.

te yandan, Yunanistann, Trkiyeye olan bak asndaki, tehdit
alglamaya kadar varacak olumsuz yargnn, Trkiyeden de ayn lde karlk
grdn sylemek zordur. Kukusuz, belirtilen tarihsel sebeplerle, hi yok deildir.
Fakat, bu dmanln Yunanistandaki boyutlarda olmad aktr.

lk olarak, Kurtulu Sava sonrasnda balayan, ada uygarlk seviyesine
ulalmas hedefi, ekonomik ve sosyal gelimeye ncelik verilmesini gerektirmitir.
35

Trkiye, bu amala, kaynak ve manevi gcn bu yne kanalize etmi, d politikada
da tarihe dayanan dmanlklardan ziyade, lkenin varln pekitirecek ve
ekonomik sosyal gcn arttracak ibirlii araylarna ynelmitir.
36
Mustafa Kemal
Atatrkn, Yunanistana uzatt bar eli ve gsterdii dostluk bunun en gzel
rneidir.

kincisi, Trk kamuoyunda ve devletinde, Yunanistanda olduu zere Megali
dea gibi irridentist (eski topraklarn alnmas) bir anlay yoktur. Souk Sava
sonrasnda yaanan gelimeler, Trkiyeyi blgede aktif d politika izlemeye
yneltmi ve bu eilim Adriyatikten in Seddine Trk Dnyas eklindeki

34
gal srasnda Trklere yaplan zulm hakknda Bkz. Mustafa Turan, Sleyman zbek ve Zahit
Yldrm (Yayna Hazrlayanlar), Trkiyede Yunan Fecayii, Ankara, Berikan Yaynlar, Austos,
2003, ss.III-XVII. ve Necdet Ekinci (Franszcadan eviren), Trkiyede Yunan Vaheti, ngiliz,
Fransz, talyan gal Gleri ve Kzlha Tarafndan Kurulan Soruturma Komisyonlar
ncelemelerine ve Bab- Ali Raporlarna, Resmi Belgelere Gre Yunanllarn Anadoluda
Yaptklar Soykrm, etin Yetkin (Genel Yayn Ynetmeni), Antalya, Yeniden Anadolu ve Rumeli
Mdafaa-i Hukuk Yaynlar, I.Basm, Haziran, 2006. ss.5-20.
35
Volkan ve Itzkowitz, Trkler ve Yunanllar, s.239.
36
Gnlbol ve Sar, Atatrk ve Trkiyenin, ss.141-148.
291
291
sylem ve yorumlara neden olmutur. Ancak bu ifadeyle, belirtilen blgenin
Trkiye hegemonyasna girmesinin amaland sylenemez.
37

te bu noktada Yunanistan, bu yndeki ifadeler ve sylemleri kullanarak,
Trk devlet yetkililerinin zaman zaman sarf ettikleri cmlelerin altnda baka amalar
aramakta
38
ve tehdit alglayn kar tarafn itiraf eklinde merulatrma cihetine
gitmektedir.
39

nc olarak, Trkiye, Souk Savan balamasyla birlikte ciddi bir
gvenlik bunalm yaamtr.
40
Bu bunalm, Trkiyenin ve halkn dikkatini
Yunanistandan ziyade baka yne ekmitir. Bu sebepledir ki, Yunanistan Kbrs
iin giriimlere balarken, Trkiye Kbrs diye bir sorun yoktur demitir. Ayrca,
Trkiyenin, en az Yunanistan kadar nemli, Orta Doulu komularyla da sorunlar
mevcuttur.
41

Drdnc olarak, Trkiye, corafi bykl, nfusu ve askeri gc
erevesinde Yunanistandan tedirginlik duymamakta ve enerjisini bu yne kanalize
etmemektedir.
42
Bunun yannda, lkede mevcut ve yaklak 50 yldr devam eden
ekonomik krizler ve i meseleler, halkn d politikadan ziyade gnlk geim
skntsna ynelmesini salamaktadr.
43

37
Kut, Adriyatikten in Seddine Trk Dnyas syleminin ilk defa Henry Kissinger tarafndan dile
getirildiini belirtmektedir. Bkz.Kut, Trkiyenin Souk Sava Sonras ss.55-57. ve s.63, dipnot
15.
38
39
Mesela adalara, Yunan Adas denmeyerek Ege Adas denmesi gibi. Atina, adalarn blge
ismiyle kullanlmasn, Trkiyenin yaylmac emellerine balamaktadr ki, bu doru deildir. Trkiye,
Ege Adas demekle ne uluslararas anlamalarla Yunanistana gemi adalarn egemenliini
tartmakta, ne de bu adalarda gz olduunu vurgulamaktadr. Yani anlamalarla Yunanistana
verilmi adalarn Ege Adas olarak isimlendirilmesinin, aidiyeti sorgulamak veya gz olmak
eklinde yorumlanmas son derece yanltr.
40
Mehmet Gnlbol ve Haluk lman, kinci Dnya Savandan Sonra Trk D Politikas, 1945 -
1965, Mehmet Gnlbol ve dierleri, Olaylarla Trk D Politikas, Ankara, Siyasal Kitabevi,
8.Bask, 1993, ss.191-199.
41
Trkiyenin Orta Dou komularyla meseleleri hakknda bkz. Ayegl Sever, Souk Sava
Kuatmasnda Trkiye, Bat ve Orta Dou, 1945-1958, stanbul, Boyut Kitaplar, Aratrma Dizisi
No:8, I.Bask, Ekim, 1997, ss.181-205.
42
43
292
292
Frat, 1974 Bar Harekat sonrasnda iktidara gelen Konstantinos
Karamanlisin, Ankara ile diyalog kurulmas temelinde yaknlama yollar aradn,
ancak Trkiyenin ekonomik skntlar ile i koullarnn buna olanak vermediini
belirtmektedir.
44

Belirtilen bu hususlar, Yunanistann, Trkiyede srekli konuulmasn ve
hep gndemde olmasn bir nebze de olsa frenlemektedir. Kukusuz Yunanistan, Trk
d politikas iin nemlidir, ancak odanda deildir.
45

Bununla birlikte, Yunanistann, Trkiyenin AB yelii erevesinde, vetolar
nedeniyle son 10 ylda daha ok gndeme geldii kesindir. Bu da Trk halknn AB
yeliine daha ok ekonomik refah asndan baktndan kaynaklanmaktadr.

kili ilikilerin i politika malzemesi olarak kullanlmas temelinde,
meselelerin, Yunanistan kadar olmasa da Trk siyasetinde yer bulduu
grlmektedir.

ki lke ilikileri, Atatrk - Venizelos ile balayan dostluk dnemi sonrasnda,
ilk defa 1955-1960 yllar arasnda Kbrs meselesiyle Trk i politikasna
yansmtr. Demokrat Parti, sz konusu dnemde yaanan ekonomik krizlerde,
kamuoyunun dikkatini Kbrsa ekmeyi hedeflemi ve bunda da baarl olmutur.
1960 ylnda yaanan 27 Mays ihtilali, kamuoyunun dikkatini tekrar i politikaya
ynlendirmitir.

smet nn, 1963-1964 yllarnda yaanan Kbrs gelimelerinin i politika
malzemesi haline getirilmesinden zenle kanrken, muhalefet, iktidar zayflatmak
amacyla bu kozu kullanmtr.
46

44
Melek Frat, Souk Sava Sonras Trk-Yunan likilerinde Deiim, (Der.) Mustafa Aydn -
ar Erhan, Be Deniz Havzasnda Trkiye, Ankara, Siyasal Kitabevi, Ocak, 2006, s.259.
45
Bykolak, Yunanistann Stratejik Analizi, s.82.
46
293
293
1965 ylnda Adalet Partisi Hkmeti dneminde, kamuoyunun dikkatinin
Kbrstan ziyade i politikadaki istikrarszla ynelik olduunu sylemek
mmkndr.

Dier taraftan, 1974 Bar Harekatnn, Blent Ecevite i politikada byk
saygnlk kazandrd kesindir. Blent Ecevit, bu dnceyle erken seim talep
etmi, fakat muhalefet tarafndan ayn kayglarla kabul edilmemitir.

1976 ylnda yaanan, Kta Sahanl sorunu, siyasi istikrarszlklar temelinde
i politikaya kaydrlmaya allm, ancak ekonomik skntlar nedeniyle
kamuoyunun dikkatini pek fazla ekmemitir.

1980 ylndaki 12 Eyll ihtilali, tm dikkatleri terr sorunu ve i meselelere
odaklamtr. Yunanistan ile ilikilerin gndeme gelmesi bir yana, d politika adeta
tek elden yrtlmtr.
47

PASOKun 1981 ylnda uygulamaya koyduu hasmane politika, Trkiyede,
Yunanistann gerginlii arttrmak isteyen taraf olduu kanaatini uyandrm ve
Andreas Papandreou kiisel sorumlu olarak grlmtr.

Turgut zal, Trk-Yunan ilikilerine lml yaklam, sorunlarn grmeler
yoluyla ve ekonomik giriimler erevesinde zlmesini desteklemitir. Trkiye bu
dnemde ilk adm atm ve tek tarafl olarak vize uygulamasn kaldrmtr.

Dnemin Dileri Bakanl Mstear Ercment Yavuzalp, vizenin
kaldrld konusundaki haberi, Dileri Bakanlnn dahi gazetelerden rendiini
ifade etmektedir.
48

47
48
Yavuzalp, Liderlerimiz ve D, s.264.
294
294
Konunun ilk olarak gazetelere yansmas, Turgut zaln Trk-Yunan
ilikilerini i kamuoyunda, ancak bu sefer olumlu ynde kullanma peinde olduunu
gstermektedir.

Kardak Kayalklar krizinin, politikaclarn sylemleri erevesinde i
politikaya dnk hedefler asndan kullanldn aikardr. Dnemin Babakan
Tansu illerin O bayrak inecek, o asker gidecek gibi ifadelerinin, kamuoyunun
dikkatlerini i politikadan uzaklatrma amacna ynelik olduunu belirtmek yanl
olmasa gerektir.
49

1999 ylnda iki lke ilikilerinde yaanan yumuamayla birlikte, meselelerin
i politikada, kar sylem olarak daha az kullanld grlmektedir. 09 Eyll 1999
tarihinde, zmirin dman igalinden kurtuluu kutlamalarnda Yunanistandan
komumuz ve dostumuz olarak bahsedilmesi bunun en gzel rneidir.
50

Sonu olarak Trkiyenin, Yunanistan bir tehdit olarak grmese de bir sorun
olarak alglad kesindir.
51
zellikle son dnemde, Atinann, Trkiyenin AB
yelii yolunda, Ankarann karsnda almas gereken bir engel, bir prz olarak
durduu barizdir.

3. ki lkenin Gcn Maddi Unsurlar Arasnda Yer Alan zelliklerine Gre
Analizi

G, Uluslararas likiler disiplininde olduka youn kullanlan ve geni yer
bulan bir kavramdr.
52
Bu erevede, uluslararas ilikiler teorisyenleri tarafndan pek
ok tanm yaplm
53
olmasna karn, basit bir ifadeyle gcn bir devletin kendi

49
Frat, 1990-2001 Yunanistanla ss.465.
50
51
Millas, Trk-Yunan likilerine Bir, s.60.
52
James E.Dougherty ve Robert L.Pfaltzgraft Jr., Contending Theories of International Relations,
New York, Harper & Row Publishers, 1990, ss.66-67.
53
Faruk Snmezolu, Uluslararas Politika ve D Politika Analizi, stanbul, Filiz Kitabevi, Gzden
Geirilmi ve Geniletilmi III.Bask, 2000, ss.157-159.
295
295
karlar dorultusunda, baka bir devlete, bir eyi yaptrmay ya da herhangi bir
davrantan vazgeirmeyi salayan maddi ve manevi ara
54
olduunu sylemek
mmkndr.

Bu basit tanm erevesinde gcn, llebilir(maddi) ve llemez(manevi)
unsurlar olduu grlmektedir. Bir lkenin nfusu, askeri kapasitesi, corafi konumu
ve doal kaynaklar ile ekonomisi, gcn maddi unsurlar arasnda yer alrken, gc
bu unsurlar kadar etkileyen ulusal karakter, ulusal moral, diplomasinin nitelii ve
hkmetlerin nitelii gibi hususlar da llemeyen faktrler arasnda
bulunmaktadr.
55
Bu balamda, Trkiye ile Yunanistan kyaslanrken, llebilir
olmas temelinde gcn maddi unsurlar kapsamnda, demografik ve askeri yap ile
ekonomik alan ele alnacaktr.

Yunanistann nfusuyla ilgili ciddi skntlar mevcuttur. 2005 ylnda lke
nfusunun tahmini olarak 11.244.118 olduunu gsteren veriler bulunmakla birlikte
56

Yunanistan Milli statistik Kurumu Genel Sekreterlii, 2001 ylnda yaplan genel
saym erevesinde nfusun 10.964.020 olduunu aklamtr. Yine statistik
Kurumu verilerine gre, nfusun %50.50sini kadnlar, % 49.50sini de erkekler
oluturmaktadr. 2000 ylnda yaplan saymda ise lke nfusunun 10.939.605 olduu,
bu rakamn 5.424.89unu erkeklerin ve 5.515.516sn ise kadnlarn oluturduu
belirtilmitir.
57
2001 verilerine gre genel nfus ierisinde, 0-14 ya aras ocuk
says oran %15.18, 15-64 ya aras ergin, yetikin ve orta yal oran %68.12 ve 65
ya st oran da %16.70dir.

54
Tayyar Ar, Uluslararas likiler Teorileri, atma, Hegemonya, birlii, stanbul, Alfa
Yaynlar, Gzden Geirilmi II.Bask, Kasm, 2002, s.216. ve Da, Uluslararas likiler ve, s.353.
55
Vefa Toklu, Uluslararas likiler, Ankara, maj Yaynevi, Geniletilmi II.Bask, 2004, ss.44-52.
56
Wikipedia, Free Encyclopedia, Greece, A Wikimedia Project, (Baklan Tarih: 28 Temmuz 2006)
http://en.wikipedia.org/wiki/Greece
57
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistann Nfusu Son 10 Ylda 6.7 Artt, Atina, 12 Aralk
2001, Saat:17.13, Say: AA4323.
296
296
1971 yl genel saymnda ise, Yunanistann nfusunun 8.768.372 olduu
beyan edilmitir. Bu nfus saymna gre, 0-14 ya aras oran %25.36, 15-64 ya aras
%63.72 ve 65 ya st ise %10.92 olarak aklanmtr.
58

1971 ve 2001 yllarnda yaplan saymlar ve nfusun ya oranlarn
karlatracak olursak, genel nfusun art gsterdiini, ancak 0-14 ya arasnn
%10.18 orannda azaldn ve 65 ya stnn ise %5.78 orannda arttn
grmekteyiz. 15-64 ya aras da, %4.40 orannda ykselmi, ancak 65 ya st
orann yakalayamamtr.

Bu veriler erevesinde, Yunanistann 30 yl ierisinde hzl bir ekilde
yalandn sylemek mmkndr. Azalan doum ve yaam sresinin uzamas
dikkate alndnda, 15-20 yl ierisinde Yunanistann nfusunun ounluunu
yallarn oluturaca aktr. Dnya Salk rgt, yapt tahminler dorultusunda,
2020 ylnda Yunanistann dnyann en ok yalya sahip nc lkesi olacan n
grmektedir.
59

Yunanistan Gerontoloji Kurumu da, 2002 yl Ocak aynda yapt
aklamada, aratrmalar erevesinde ortalama mr sresinin erkeklerde 76.5e,
kadnlarda ise 81 ulatn, ancak 2020 ylnda her drt Yunanldan birinin 65 yan
zerinde olacan belirtmitir.
60

Yunanistann bu konudaki temel sknts, nfusunun az oluu deildir.
nk, toprak yz lmne gre kilometre kareye den kii says 84tr. nternet
zerinden ulalabilen Wikipedia Free Encyclopediann, 2005 yl verileri temel

58
Yunanistann nfusu ile ilgili veriler iin Bkz.Ethniki Statistiki piresia Tis Ellados, Ellada me
Arithmous, Atina, 2005, s.5. (Yunanistan Milli Statistik Kurumu Resmi nternet Sayfas - Saylarla
Yunanistan - Baklan Tarih: 28 Temmuz 2006)
http://www.statistics.gr/gr_tables/hellas_in_numbers.pdf
59
Ayman, Neo-Realist Bir Perspektiften Souk Sava Sonras, s.29. (Greece to have Worlds
Third Oldest Population by 2020, mpa-digest, 09 Mart 1999, Cilt 1, Say 997den aktarma)
60
Anadolu Ajans Basn Blteni, lke Nfusu Yalanyor, Atina, 23 Ocak 2002, Saat:16.35,
Say:AA0525.
297
297
alnarak, 230 lke arasndan yapt sralamada, Yunanistan 108nci sradadr.
61
Bu
balamda Yunanistann temel sorunu doumlarn artmamas ve 60 ya st orannn
hayli yksek oluudur.

BM Nfus Blmnn(UN Population Division) 2004 yl verileriyle
yaplm aratrmalarna gre, 2005 ylnda Yunanistann 60 ya st orannn
nfusun %23n olutururken, 0-4 ya aras, nfusun sadece %4.6sn
oluturmaktadr.
62

te yandan, 2005 ylnda Trkiyenin nfusunun 73.193.000 olduuna ilikin
veriler bulunmakla birlikte,
63
2000 ylnda yaplan genel saymda nfusun 67.803.927
olduu aklanmtr. Genel toplam iersinde, 0-14 ya aras oran %46.27, 15-64 ya
aras oran %44.90 ve 65 ya st oran da %8.83tr.
64

Bu bilgiler erevesinde yaplan karlatrmada, Trkiyenin nfusunun,
Yunanistana oranla daha gen olduunu sylemek mmkndr. Trkiyenin,
Yunanistann aksine yalanmak gibi bir sorunu yoktur. Ayrca, Trkiyenin 1923
ylnda sadece 10 milyon, 1927 nfus saymna gre 13.6 milyon olduu dnlrse,
bugne gelindiinde yaklak be kat artt grlmektedir.
65
Trkiyenin nfusunun
genlii, lkeye dinamizm getirmekte ve ileriye dnk umut vadetmektedir.

61
Wikipedia, Free Encyclopedia, List of Countries by Population Density, A Wikimedia Project
(Baklan Tarih: 26 Temmuz 2006).
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_population_density#fn_Mon
62
United Nations Population Division, World Population Prospects: The 2004 Revision, Population
Database, Greece Demographic Profile, (Baklan Tarih: 28 Temmuz 2006)
http://esa.un.org/unpp/p2k0data.asp
63
Wikipedia, Free Encyclopedia, Turkey, A Wikimedia Project, (Baklan Tarih: 26 Temmuz 2006)
http://en.wikipedia.org/wiki/Turkey
64
T.C. Babakanlk Trkiye statistik Kurumu (TK), Ya Grubuna Gre Nfus ve Ya Bamllk
Oran 1935-2000, Ankara, (Baklan Tarih: 29 Temmuz 2006)
http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=196
65
Onur ymen, Trkiyenin Gc, 21.Yzylda Trkiye, Avrupa ve Dnya, stanbul, Remzi
Kitabevi, Geniletilmi ve Gncelletirilmi IV.Basm, Ekim, 2003, s.65.
298
298
te bu dinamizm ve gelecee dnk umutlar, demografik yap erevesinde
Yunanistan endieye sevk etmektedir.
66

Askeri alan incelediimizde, Souk Sava sonras dneminin ihtiyalar
erevesinde yeniden yaplandrlan Yunanistan Silahl Kuvvetlerinin, Kara, Deniz
ve Hava olmak zere toplam kuvvetten olutuunu grmekteyiz. Yunan
Ordusunda bar zamannda 165.670 kii silah altnda tutulmakta
67
ve sava
zamannda bu say 357.000e kadar kmaktadr.
68
Hava Kuvvetlerinde 23.000 ve
Deniz Kuvvetlerinde de 19.000 muvazzaf subay, astsubay, erba ve er grev
yapmaktadr.
69

116.000 kiiden oluan
70
Kara Kuvvetleri, bir ordu, drt kolordu, Adalar
Yksek Askeri Komutanl (ASDEN) ve Atina Askeri Komutanlndan(ASDS)
mteekkildir. Resmi veriler ve aklamalardan tam sayya ulalamamakla birlikte,
Kara Kuvvetleri Komutanlna bal 12 ila 14 tmen ve 17 ila 19 tugay olduu
mtalaa edilmektedir.
71

Salamis, Patra ve Soudha Krfezlerinde byk deniz ss ve Larisa,
Elefsis ve Dekeliada balca hava birlikleri konulandrlmtr.
72

Bir lkenin ordusunun says, temelde nfus ile orantl olduu gereinden
hareketle, Yunanistann asker saysn arttrmada ciddi skntlar yaad

66
67
68
Hellenic Army General Staff, Army Organization Elements, Athens, (Yunanistan Genelkurmay
Bakanl Resmi nternet Sitesi Baklan Tarih: 29 Temmuz 2006)
http://www.army.gr/n/e/index.html
69
Hellenic Nationalist Page, Hellenic Armed Forces, (Baklan Tarih: 29 Temmuz 2006)
http://www.hellas.org/military/index.htm.
70
Bykolak, Yunanistann Stratejik Analizi, ss.102-103.
71
Geniko Epiteliou Strato, Emvlimata Oplon Somaton Shimatismon, Atina, (Baklan Tarih: 29
Temmuz 2006). Tmen ve Tugaylarn saylarna ilikin mtalaa, Yunanistan Genelkurmay Bakanl
Resmi nternet Sitesinde yer alan ve tm birliklerin amblem ve flamalar ile birlik rumuzlarn ierir
listeye istinaden yaplmtr. http://www.army.gr/n/g/archives/signs/
72
299
299
grlmektedir. Sorunun zm amacyla, profesyonel askerlie gei ve vuru
kabiliyeti daha yksek modern silah alm gibi arelere bavurulmaktadr.

Simitis, Kardak Kayalklar krizinde, Yunan Ordusunun zaaflarn
grdn, bu erevede 2002 ylnda, modern silahlarla donatlm, vuru kabiliyeti
daha yksek bir dzenlemeye gidildiini, bu yaplanmayla 2005 ylnda asker
saysnn 142.000 olmasnn hedeflendiini ve ordunun her kuvvetine modern silahlar
alnarak, Trkiye ile mevcut farkn giderildiini ifade etmektedir.
73

Ancak Trk Silahl Kuvvetlerinin yaps erevesinde, sadece Kara
Kuvvetlerine bal ordu, tmen ve tugay saylar ile silah altnda tutulan asker
mevcudunu incelediimizde Simitisin pek de hakl olmadn grmekteyiz. Trk
Silahl Kuvvetleri; Kara, Deniz ve Hava olmak zere kuvvetten olumaktadr.
Bar dneminde ileri Bakanlna bal olan Jandarma Genel Komutanl ve
Sahil Gvenlik Komutanl sava dneminde Kara ve Deniz Kuvvetleri bnyelerine
katlmaktadr.
74
Genelkurmay Bakanlnn resmi veri ve aklamalarndan
ulalamamakla birlikte, Wikipedia Free Encyclopedia, 2005 Economist Intelligence
Unite referans vererek Trk Silahl Kuvvetlerinin tm personel saysnn 1.043.550
olduunu belirtmektedir.
75
ngilterede yaynlanan Independent gazetesi ise, 514.850
asker says ile Trk Silahl Kuvvetlerinin, Avrupann en byk ve Dnyann da
sekizinci byk ordusu durumunda bulunduunu aklamtr.
76
Trk Kara Kuvvetleri
Komutanlna bal, drt ordu, 10 kolordu, alt tmen(ki tmen sadece tmen
karargahlarndan ibarettir) ve 50 tugay bulunmaktadr.
77

73
74
Genelkurmay Bakanl, Genel Konular, Kuvvet Yaps, Son gncellenme tarihi 23 Eyll 2004,
Ankara, (Baklan Tarih: 29 Temmuz 2006) http://www.tsk.mil.tr/genel_konular/kuvvetyaps.htm
75
Wikipedia, Free Encyclopedia, Turkish Armed Forces, A Wikimedia Project, (Baklan Tarih: 26
Temmuz 2006 - Economist Intelligence Unit: Turkey, 2005, s.23ten aktarma)
http://en.wikipedia.org/wiki/Turkish_Armed_Forces
76
Milliyet Gazetesi, TSK, Avrupann En Byk Ordusu, Washington, 22 Aralk 2006, s.17.
77
Genelkurmay Bakanl, Genel Konular, Kuvvet Yaps, Son gncellenme tarihi 23 Eyll 2004,
Ankara, (Baklan Tarih: 29 Temmuz 2006 - Resmi nternet Sitesi)
http://www.tsk.mil.tr/genel_konular/kuvvetyaps.htm
300
300
Asker, tmen ve tugay saylar ile bunlarn kullandklar sava tehizatlar gz
nne alndnda konvansiyonel silah kuvvetleri asndan Trkiyenin Yunanistan
karsnda ak bir farkla stn olduu grlmektedir.
78
Bu stnlk de
Yunanistanda tedirginlik ve endieyle karlanan dier bir hususu oluturmaktadr.

Yunanistan, toplam milli gelirde AB lkeleri iinde Portekizden sonra en
dk gelir deerine sahip lkedir. 1970lerden beri devam eden dk seviyedeki
bymenin nedeni geni kamu sektrne balanmaktadr. Kamu sektr, 1990larn
bana kadar savunma sanayinin ve hava ile demiryollar gibi hizmetlerin yaklak
%70inde etkin rol oynamtr. Ancak, teknolojideki hzl ilerlemeler, sratle devam
eden kreselleme ve ABye verilen taahhtler erevesinde 1996 ylndan balamak
zere kamu sektr reformlar ncellikli hedef olarak belirlenmi ve 1998 ylnda
Avrupa Para Birliine (EMU) katlm erevesinde kapsaml bir zelletirme
programna balanmtr.

Yunanistann ekonomik performans, 1980li yllar boyunca, ortalama
%1.7lik yllk reel GSYH art oran gstermitir. 1990larn ilk be ylnda, 1993te
Avrupa genelinde yaanan gerileme temelinde %1.3e dm ve 1996-2000 yllar
arasnda da yllk %3.3e karak Avrupa ortalamasnn stnde bir iyileme
sergilemitir. Sz konusu artta, Yunanistann gerekletirdii ekonomik iyiletirme
programlarnn yan sra AB yatrm fonlarnn etkisi olduka byktr.
79

AB tarafndan, 1996-1999 yllar arasnda Yunanistana salanan gelirler
Tablo 1de sunulmaktadr.

78
79
Turul Somuncuolu (Yayna Hazrlayan), Balkan lkeleri Raporlar Serisi, Yunanistan, (Basm
Yeri Belirtilmemitir), hracat Gelitirme Etd Merkezi (GEME), Ekim, 2002, ss.2-5.
301
301
Tablo 1 : Yunanistana ABden Salanan Gelirler
Yllar Trilyon (Drahmi)
1996 1.41
1997 1.48
1998 1.58
1999 1.87
Kaynak: S.Glden Ayman, Neo-Realist Bir Perspektiften Souk Sava Sonras Yunan D
Politikas: G Tehdit ve ttifaklar, Ankara, Stratejik Aratrma ve Etdler Milli Komitesi(SAEMK),
Aratrma Projeleri Dizisi 7/2001, Ankara niversitesi Basmevi, 2001, s.29. (Country Profile: Greece,
The Economist Intelligence Unit, London, 1998den aktarma)

Tablo 1deki deerler erevesinde, Yunanistana belirtilen yllarda, ciddi
oranda yabanc sermayenin girdii grlmektedir. Aymann vurgulad gibi,
Yunanistann, ekonomi ve sanayilemesini kendi imkanlar ile karlamasndan
ziyade bu yndeki d sermayeye dayandrd aktr.
80
Yunanistann, 1995-2005
yllar arasndaki ekonomik verileri Tablo 2de yer almaktadr.

Yunanistan Ekonomi ve Maliye Bakanl, lke ekonomisinin 2005 ylnda
yaplan reformlardan olumlu ynde etkilendiini, 2005 ylnn ilk aynda byme
oran %3.4 iken, 2006 ylnn ilk aynda %4lk bir bymeye ahit olunduunu
belirtmektedir.
81

80
Ayman, Neo-Realist Bir Perspektiften Souk Sava Sonras, ss.28-29.
81
Ministry of Economy and Finance, Fact Sheet on the Prospects of the Grek Economy, Athens, May,
2006, s.3. (Yunanistan Ekonomi ve Maliye Bakanl Resmi nternet Sitesi) 30 Temmuz 2006.
http://www.mnec.gr/FactSheet_12May06_Eng.pdf
302
302
Tablo 2 : Yunanistann 1995-2005 Yllar Arasndaki Ekonomik Profili
YIL
GSYH
(Milyar
Dolar)
Kii Bana
Gelir (Dolar)
Byme
Oran
(%)
Enflasyon
Oran
(%)
hracat
(Milyar
Dolar)
thalat
(Milyar
Dolar)
1995 116.0 11.048 2.1 8.9 11.6 26.5
1996 123.4 11.752 2.4 8.2 12.4 27.8
1997 119.9 11.419 3.2 5.5 11.7 26.4
1998 118.5 11.571 3.4 4.8 11.7 27.0
1999 120.4 11.943 3.6 2.6 11.6 26.1
2000 112.4 10.724 4.2 3.1 10.6 26.2
2001 117.3 11.106 4.1 3.4 9.9 27.8
2002 132.8 12.528 4.0 3.6 8.3 29.5
2003 171.4 16.119 4.5 3.6 10.0 36.1
2004 205.5 18.618 4.2 2.9 15.7 47.4
2005 217.5 19.773 3.4 3.8 19.8 45.6
Kaynak: Babakanlk D Ticaret Mstearl, Anlamalar Genel Mdrl, lke Profili:
Yunanistan, Temel Ekonomik Gstergeler, Ankara, 2005, s.2.

Dier taraftan Trkiye ekonomisi kriz dnemlerinde belirli dler
yaamakla birlikte, uzun vadeli deerlendirmelere gre son yllarda hzl bir byme
gstermitir. Toplam Gayri Safi Milli Hasla (GSMH) baznda deerlendirildiinde
Avrupann ilk alt lkesi arasnda yer almaktadr.
82
Trkiyenin, 1995-2005 yllar
arasndaki ekonomik verileri Tablo 3de sunulmutur.

Tablolara bakldnda Trkiyenin fert bana den GSMHs Yunanistana
nazaran dk gzkmektedir. Ancak, yllar ierisindeki toplam GSMH,
Yunanistandan olduka yksektir. Dier taraftan, 2003 ylndan balamak zere fert
bana den GSMHda da bir art olduunu sylemek mmkndr. Yine veriler
erevesinde, Trkiyenin byme oran Yunanistandan ak bir farkla ilerdedir.

82
ymen, Trkiyenin Gc, s.158.
303
303
Tablo 3 : Trkiyenin 1995-2005 Yllar Arasndaki Ekonomik Profili
YIL
GSMH
(Milyar
Dolar)
Kii Bana
Gelir GSMH
Cari Fiyatlar
(Dolar)
Byme
Oran
(%)
Deflasyon
Oran
(%)
hracat
(Milyar
Dolar)
thalat
(Milyar
Dolar)
1995 170.1 2.759 8.1 87.2 21.6 35.7
1996 182.8 2.916 7.9 78.1 32.0 43.6
1997 192.4 3.080 8.0 81.2 32.1 48.6
1998 206.5 3.255 3.8 75.3 30.7 44.9
1999 185.2 2.879 -6.4 55.8 28.8 39.3
2000 201.4 2.965 6.1 50.9 30.7 53.1
2001 148.2 2.123 -9.4 55.3 34.4 38.5
2002 180.8 2.598 7.9 44.4 40.1 48.4
2003 239.2 3.383 5.9 22.5 47.2 69.3
2004 299.4 4.172 9.9 9.5 63.1 97.5
2005 360.8 5.008 7.6 7.7 73.1 116
Kaynak: Babakanlk D Ticaret Mstearl, Trkiyenin Ekonomik Gstergeleri, Ankara, Son
Gncelleme Tarihi: 25 Temmuz 2006. (D Ticaret Mstearl Resmi nternet Sitesi Baklan Tarih:
30 Temmuz 2006) http://www.dtm.gov.tr/ead/gosterge/ekogosterge.xls ve Maliye Bakanl,
Muhasebat Genel Mdrl, Ekonomik Gstergeler, Temel Ekonomik Byklkler (1990-2008),
Ankara, 2005. (Maliye Bakanl Resmi nternet Sitesi Baklan Tarih: 30 Temmuz 2006) Sz konusu
dnem ierisindeki veriler GSYHnn temin edilememesi nedeniyle GSMH baznda ele alnmtr.
http://www.muhasebat.gov.tr/ekogosterge/index.php

Bu balamda Trkiyenin, gen ve dinamik nfusu temelinde, doal
kaynaklarnn da etkin kullanlarak ekonomiye yanstlmasn salayacak iktisadi
reformlarla, performansn ksa bir sre ierisinde ok daha yksek seviyeye
karabilecei aktr.

Gcn maddi unsurlar asndan, belirtilen hususlar dorultusunda
Trkiyenin Yunanistana kyasla stnl grlmektedir. Yunanl akademisyen
Heraklides, g temelinde Yunanistann stnln, gcn manevi unsurlarna
dayandrmakta ve Yunanistann, demokratik istikrar, i bar ve sosyal huzur
304
304
asndan Trkiyeden ileri olduunu belirtmektedir. Trkiyenin zayflklarn ise,
snrl bir demokrasi, insan haklar ihlalleri, sosyal adaletsizlik, huzursuzluk ve i
sava olarak vurgulamaktadr.
83

Ancak Heraklidesin, savnda ileri srd noktalarn, greceli olduunu
sylemek mmkndr. nk, insan haklar ihlalleri konusunda Yunanistann
karnesi pek de parlak deildir. almann ikinci blmnde detaylaryla ele alnd
zere, Yunanistann Bat Trakya Trk Aznlna ynelik politikalar bunu ortaya
koymaktadr. Trkiyedeki demokrasinin snrl olup olmad konusu da Yunanistan
ile kyaslandnda tartmaya aktr. lkenin, milli kaynaklar ve i gcne
dayanmayarak temelde AB fonlarndan elde edilen bir ekonomik refah sonras
salanan i huzurun sresinin ne kadar uzun olabilecei dndrcdr.

4. Yunanistann Gc Dengeleme abalar

Souk Sava sonras dnemde Trkiyenin neminin ve gcnn giderek
artmas, Yunanistan engelleme yollarn aramaya tevik etmitir. Bu erevede,
gvenlik politikalarna ilikin, Atina tarafndan ite ve dta atlan her adm, dorudan
ya da dolayl olarak Trkiye ile mevcut g dengesini lehine evirme amac
tamaktadr.
84
Yunanistann bu abalarn i abalar ve d abalar olarak ikiye
ayrmak mmkndr.

abalar temelinde Yunanistan, nfusunun Trkiyeye kyasla azln
gidermeye alm ve askeri asimetriyi dengelemek amacyla silahlanma yoluna
bavurmutur.

Demografik soruna, Yunan devletinin yan sra kilisenin de nem vererek
hassasiyetle eildii, ailelere nc ocuk iin yapt maddi yardmda kendini
gstermektedir. Atina, yine bu balamda, Komnist Blokun kmesiyle pek ok

83
84
al ve Akgn, atmadan Uzlamaya, s.265.
305
305
kiiye kaplarn am ve aralarnda Yunan kkenli olduunu dile getirenlere de
vatandalk vermekten geri durmamtr.
85

Ayman, Yunanistan askeri stratejisinin savunmac yeterlilik(defensive
sufficiency) esnek mukabele (flexible response) ve Yunan-Kbrs ortak savunma
alann etkin bir ekilde kapsama kabiliyeti olarak ana unsur etrafnda
tanmlandn belirtmektedir.
86

Bu dorultuda, Yunanistann bu ana unsur etrafnda odaklanan askeri
stratejisinin ilk olarak savunmay ngrdn sylemek mmkndr. Ancak
Simitisin silah almlar konusunda verdii bilgiler, alm srasnda savunma veya
saldr konularnda herhangi bir ayrma gidilmediini gzler nne sermektedir.
Simitis, ordunun etkinlii ve vuru kabiliyetinin artrlmas maksadyla, Babakanl
dneminde, 60 adet F-16 (Block 52+ model), 15 adet Mirage 2000-5, drt adet
denizalt, ok sayda nakliye ve saldr helikopterleri, adet torpidobotun alndn
ve 1996-2003 yllar arasnda 14 adet sava gemisinin Yunan tersanelerinde
yapmnn tamamlanarak, 15 adet geminin de modernize edildiini ifade etmektedir.
87

Souk Sava dneminin sona ermesi, Yunanistann askeri harcamalarna
ayrlan pay azaltmamtr. 1996 ylnda savunma harcamalar 1.3 Trilyon Drahmi
(5.6 Milyar Dolar) iken, 1997 ylnda 1.5 Trilyon Drahmiye (5.5 Milyar Dolar), 1998
ylnda da 1.7 Trilyon Drahmiye (5.8 Milyar Dolar) ykselmitir. Sz konusu
yllarda savunma btesinin GSYH iindeki pay da artmtr.
88

Wikipedia Free Encyclopediann verilerine gre Yunanistann 2004 yl
savunma harcamas yaklak 6.12 milyar Dolardr. Bu rakam lke Gayri Safi Yurtii

85
86
87
88
Bykolak, Yunanistann Stratejik Analizi, s.108. (The Military Balance 1999-2000,
International Institute for Strategic Studies, London, Oxford University Press, 1999, s.58den aktarma)
306
306
Haslasnn(GSYH) yine yaklak %4.91ini oluturmaktadr.
89
Bykolak da,
Yunanistann son 20 yldaki savunma harcamalarnn GSYHnn %6sn
oluturduunu belirtmekte ve bu rakamn NATO lkeleri ortalamasnn zerinde
olduunu ifade etmektedir.
90

Yunanistan, 1997 ve 1998 yllarnda, ABDden 31 Milyon Dolar deerinde 30
adet taktik fze sistemi, alt adet Sikorsky, sekiz adet deniz keif ua, yine 60
Milyon Dolar deerinde taktik fze sistemi, 42 Milyon Dolar deerinde 60 adet orta
ileri menzilli havadan havaya fze, 20 adet Harpoon Fzesi, iki adet M-60A1 model
tank, iki adet gemisavar fze frlatma sistemi, Almanyadan da 270 Milyon Dolar
deerinde 39 adet F-4 sava ua siparileri vermitir. Ayn yllar arasnda, ABDden
40 adet F-16 sava ua, dokuz adet MLRS fze frlatma rampas ve yedi adet
ulatrma helikopteri satn almtr.
91

Trkiyenin gcnn dengelenmesinde, i abalar kadar d abalar da nemli
bir yer tutmaktadr. abalarda imkanlarn kstll, kaynaklarnn snrl oluu ve
mevcut askeri gc ile tek bana gvenliini salamada yetersiz kalabilecei
endieleri,
92
Atinay d abalara arlk vermeye ynlendirmitir. Yunanistan, bu
amala politikasn oluturturken, ihtiyac olduu zaman, her an devreye sokabilecek
bir diplomatik rezerv saklamay ihmal etmemitir.

Byk glerle ilikileri zerine hassasiyetle eilmi ve byk devletleri
yanna ekmek amacyla hem ABD, hem de Rusya Federasyonuna yaknlaarak
dier tarafn kendisini nemli grmesini salamaya almtr.
93

Trkiyenin gcnn dengelenmesinde ABD ile ilikilerin zel bir yeri
bulunmaktadr. 1974 Bar Harekat sonrasnda her ne kadar bu ilikiler olumsuz

89
Wikipedia, Free Encyclopedia, Military of Greece, A Wikimedia Project, (Baklan Tarih: 26
Temmuz 2006) http://en.wikipedia.org/wiki/Military_of_Greece
90
91
92
93
307
307
ynde etkilenmise de, ABD kartln kullanarak 1981 ylnda iktidara gelen
Andreas Papandreou, NATOnun askeri kanadna dnmekten geri durmamtr.
NATOnun askeri kanadna dn, Atinann, Trkiye endiesi karsnda
Washingtona verdii nemi aka gstermektedir.

te yandan, Souk Sava dneminde Trkiyenin, Rusyaya komu oluu ve
Souk Sava dnemi sonrasnda da Orta Douda ve Kafkasyada yaanan
gelimelere yakn konumu, ABD asndan Trkiyenin Yunanistana nazaran daha
nemli bir mttefik olmasn gerektirmitir. Yunanistan, bu durumun verdii
rahatszlk erevesinde ABD ile yaknlamann yollarn aramtr.

Bu erevede, Konstantinos Mitsotakis Babakanlnda 08 Temmuz 1990
tarihinde ABD ile Savunma ve birlii Anlamas imzalanarak, hem ABDye yakn
duru politikasnn deimedii gsterilmeye allm, hem de Ege Denizi zerinde
Trkiye ile gcn eitlenmesi amalamtr.
94

Souk Sava dnemi sonrasnda zellikle Balkanlarda yaanan gelimeler
Yunanistan ile ABDnin politikalarn ortak paydadan uzaklatrmtr. Ancak, 1993
ylnda Atina Ekonomi niversitesinde Uluslararas likiler dersleri veren Giannas,
Balkanlara ynelik bak asnda ortak anlaytan uzaklalmasnn iki lke
arasndaki ilikilere bariz bir ekilde yansmadn, Yunanistan Babakan
Konstantinos Mitsotakis ile ABD Bakannn, 1991-1992 yllarnda eitli vesilelerle
drt defa bir araya geldiklerini belirtmektedir.
95

Kostas Simitis dneminde ABD ile ilikiler, daha dengeli bir hal alm ve
sorunlar, ekonomik ilikilerin gelitirilmesiyle soutulmaya allmtr. 1998 yl

94
95
Prodromos M.Giannas, Ellada Kai nomenes Polities Tis Amerikis, 1991-1992, (Der.) Giannis
Valinakis ve dierleri, Epetirida93 Amintikis & Eksoterikis Politikis, H Ellada Kai O Kosmos,
Atina, Elliniko drima Evropaikis & Eksoterikis Politikis (ELAMEP) Yaynlar, 1993, s.143. (Makale
ad:Yunanistan ve Amerika Birleik Devletleri, 1991-1992, Kitap ad: Savunma ve D Politika
Yll93, Yunanistan ve Dnya)
308
308
Ocak aynda Ortak Ticari ve Ekonomik Komite kurulmu, Balkanlarda ibirlii
konularnda eitli anlamalar imzalanmtr.
96

Rusya ile Yunanistan arasndaki ilikileri, temelde Ortodoks zemine
dayanmas nedeniyle ok eski tarihlere kadar gtrmek mmkndr.
97
Yunanistan,
Kbrs Bar Harekat sonrasnda NATOnun gvenlik endielerini karlamadn
grm ve NATO ile ABD bamlln bir nebze de olsa krmak amacyla, Bat
Blokunda yer almasna ramen, Souk Sava dneminde SSCByle dengeli olarak
yakn ilikiye girmekten ekinmemitir. Frat, Yunanistann bu politikasndaki
amacnn da Trkiyeye kar ekonomik ve diplomatik gcn artrma abasnn bir
sonucu olarak deerlendirilebileceini vurgulamaktadr.
98
Souk Sava sonras
dnemde, Trkiyenin Rusya ile ilikilerinin artmas erevesinde Yunanistan,
Moskovaya hala nemli olduunu vurgulamak amacyla, yakn bir politika izleme
yolunu tercih etmitir. Bunda, Trk-Rus ilikilerinin yan sra, ABDnin Trkiyeyi
tercih etme korkusu da etkin olmutur. 1997 ylnda GKRYye konulandrlmak
zere alnmasna karar verilen S-300 fzeleri bunun en gzel rneidir. Rusya ile iyi
ilikiler kurulmasnn en nemli nedeni phesiz Yunanistann, Souk Sava dnemi
ertesinde Trkiyenin Kafkasyadaki gcn dengeleme abasdr.
99

ABDnin, 1967 ylnda iktidar ele alan askeri rejimi desteklemesi ve
Washingtonun, Yunan toplumunda mevcut, 1974 ylndaki Bar Harekatna sessiz
kald inanc, Atinay Avrupa ile ilikileri artrmaya yneltmitir.
100

Bu balamda Yunanistan, 1974 yl sonrasnda Avrupa Topluluuna yelik
srecine hz vererek, Trkiyenin gcne karlk, ABDden umduu ancak
bulamad destei siyasi anlamda ABden salamay hedeflemitir.
101

96
Bayar, 1990l Yllarda Yunanistann, ss.144-145.
97
98
Frat, Souk Sava Sonras Trk-Yunan, s.260.
99
100
101
309
309
Bu erevede, 1981 ylnda iktidara gelen Andreas Papandreou, NATO askeri
kanadna dnte olduu gibi, dnemin Avrupa Topluluu yeliine de kar km,
ancak toplulua katlmaktan yine ekinmemitir.
102
phesiz Yunanistann
yeliinde, Avrupa Topluluunun lke ekonomisine yapaca katklar ve tarm
sektrne salayaca yararlar da gz nnde bulundurulmutur. Ancak, alglanan
Trk tehdidinin bu yelie olan etkisi de yadsnamaz bir gerektir.

Yunanistan, 1990larn banda Trkiyenin kazand prestiji ve avantaj, AB
yelii ile dengeleme almalarna hz vermitir.
103
Bat Avrupa Birliine, 1991
Aralk aynda katlm ve Trkiyenin gzlemci statsnde kalmasn da tehdidi
ortadan kaldran bir zafer olarak nitelendirmitir.
104
Atinann AB yeliinin
Ankaraya ynelik amac, Birlii, Kbrs ve Ege Denizi sorunlarnda kendi lehinde
tutum sergilemeye yneltmektir.
105
Kostas Simitisin, AB yelerini rahatsz etmeden,
uzun almalar sonucu ve zellikle Trkiyenin Birlie srarla ye olma arzusu
balamnda, bu hedefinde baarl olduunu sylemek mmkndr.

Atinann, Ankaray dengeleme abalarnn bir dier boyutunu ittifaklar
stratejisi oluturmaktadr. Bu strateji 1990l yllarn ortalarndan balamak zere
benimsenen ekonomik diplomasi ile gerekletirilmitir.

Heraklides, Yunanistann Trkiyeyi tehdit olarak alglamasnda mevcut drt
eilimi aktarrken, bunlarn ortak paydasnn, silahlanmann yannda ittifaklar kurarak
g dengelemesi olduunu belirtmektedir.
106

Trkiyenin gc karsnda Yunanistan, almann kinci Blmnde
Yunanistann, Trkiyeye Ynelik Kurmaya alt ttifaklar bal altnda ele
alnd zere Souk Sava dneminden beri antantlar kurmay ihmal etmemitir. Sz

102
103
104
105
106
310
310
konusu ittifaklarn, kronolojisi ve ierii daha nce ele alnm olmas sebebiyle,
burada zerinde durulmayacak, ancak bu politika sonucunda gerekletirilen atlmn
yapsal zne deinilecektir.

Yunanistann, Souk Sava dnemi sonrasnda, Ankarann gcnn
dengelenmesi amacyla kurduu ittifaklar, geni kapsaml, ok ynl ve esnektir.
Temelde, ekonomik diplomasi kapsamnda atlm admlar olmasndan hareketle
byk lde ekonomik zemine dayanmaktadr. Souk Sava dnemi sonrasnn
uluslararas ortamnn da buna dayanak salad aikardr. Yunanistann kurduu bu
ittifaklar, Souk Sava dneminde kurulmu ittifaklardan farkl olarak, vazgeilmesi
mmkn ibirliini iermektedir. Savunma alanndan, kltrel boyuta varabilen ok
ynl giriimlerdir. Ayrca, belirli noktalarda ABD kart bir grnm sergilerken,
bazen de ABD yanls olabilen, ift boyutluluk gstermektedirler.
107
Yunanistann
kurduu ittifaklarn, Trkiyenin gcne ynelik olmasnn yan sra, bu zelliklerinin
de Atinann byk glere nemini hatrlatmak amacn gttn sylemek
mmkndr.

Atinann, Trkiyenin gcn dengeleme konusundaki nemli bir baka
giriimi de Trkiyeyi blmeye ynelik faaliyet gsteren terr rgtlerine verdii
destektir. Burada, Trkiyenin i meselelerle uraarak gcn bu yne kanalize
etmesi ve bu sre zarfnda da zaman kazanlarak, g asimetrisinin azaltlmas
hedeflenmektedir. Bu erevede, Yunanistann uzun bir dnem PKKya verdii
destek ve salad lojistik yardm, Trkiyenin gcn dengeleme abalarndan
baka birey deildir.
108

107
108
311
311
5. Sonu

ki halkn birbirine yaklam, birinci blmde ele alnan tarihsel kronoloji
ierisinde cereyan eden gelimeler nedeniyle pek olumlu deildir. Trkiye ve Trk
kavram, Yunan ulusal bilincinin olumasnda en kuvvetli teki etmenidir. Bu
etmen, Yunanl politikaclarn genelde oy kaygs sylemleriyle daha da
kuvvetlenmekte ve bir an nce yok edilmesi gereken dman seviyesine
ykseltilmektedir.

Oysa Trkiye iin durum farkldr. Trkiye, corafi bykl, gc ve
zellikle AB adayl nedeniyle Yunanistan nemli bir komusu olarak grmekte,
ancak yok edilmesi elzem bir lke olarak tanmlamamaktadr.

Gcn maddi unsurlar erevesinde, Trkiyenin Yunanistan karsndaki
stnl aktr. Yunanistann, son dnemdeki baarl ekonomik performans
temelde AB fonlarna dayanmaktadr. Bu erevede, milli kaynaklardan beslenmeyen
bir ekonominin devamll ise tartmaldr.

Yunanistan, tarihten kaynaklanan alglama ve dou komusunun bu gc
karsnda, stnl dengeleme abalarna ynelmi ve 1996 Simitis hkmetiyle
birlikte bu yndeki atlmlarna hz vermitir. giriimler temelinde silah almlar
arttrlm ve Yunan kkenli olduunu dile getirenlere, vatandalk vermeye varacak
etkin nfus politikalar gdlmtr. D giriimler balamnda ise, blge lkeleriyle
ekonomik temelli esnek antantlar kurulmu ve ABD, AB ve Rusya Federasyonu gibi
sz sahibi aktrlerle mevcut mnasebetlere ivme kazandrlmtr.
312
312
BLM - IV : 1999 LKLERDEK YUMUAMA DNEM

1. Giri

1999 ylnn ikinci yars, Trkiye ile Yunanistan arasndaki ilikilerin
yumuamasna ahit olmutur. Bu yumuamann temelde, Yunanistann Trkiyeye
ynelik politika deiikliinden kaynaklandn sylemek mmkndr. nk
Trkiye, her durumda ve pek ok vesileyle Yunanistana grme, dostluk ve ibirlii
arsn yinelerken Atina, srekli olarak bu teklifleri cevapsz brakm veya
olumsuz yant vermitir.
1

te yandan, Yunanistan politikasndaki bu deiiklii 1995-1996 yllarna
tamak da olasdr. Atina, ulusal kar analizleri ve hesaplamalar sonucunda 1995
yl sonlarndan itibaren ekonominin yan sra, i ve d politikada yeniden yaplanma
ierisine girmi ve Trkiyeye ynelik uzlamaz politikasnn kk de olsa yava
yava deimeye balad ynnde sinyaller vermitir.
2
Buna karlk Trkiye de,
Atinann gz krpmasna duyarsz kalmam ve ibirliini neren tekliflerle
Yunanistana cevap gndermitir. Ancak, iki lke ilikileri, 1999 ylna kadar inili
kl seyrini muhafaza etmitir.
3

Kostas Simitis hkmetiyle, 1995-1996 yllarnda balatlan Ankaraya
ynelik politika deiiklii, 1999 ylnn ikinci yarsnda doruk noktasna ulam ve
meyvelerini vermeye balamtr. Bu nedenle, iki lke arasndaki yumuama

1
Trk Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday, Ulusal Gn dolaysyla, 25 Mart 1997 tarihinde,
Yunanistann Ankara Bykelilii tarafndan dzenlenen resepsiyona katlm ve dostluk mesajlar
vermitir. Ancak, bu mesajlar Yunanistan tarafndan kale alnmamtr. Anadolu Ajans Basn Blteni,
1997de Trk D Politikas (4), Trkiye-Yunanistan likileri nili kl, Ankara, 26 Aralk 1997,
Saat: 11.59, Say: AA9253.
2
Erol Kuruba, Trk-Yunan likilerinde Neo Detant Dnemi ve likilerin Gelecei, (Der.) Birgl
Demirta Cokun, Trkiye-Yunanistan Eski Sorunlar, Yeni Araylar, Ankara, Avrasya Stratejik
Aratrmalar Merkezi Yaymlar, Balkan Aratrmalar Dizisi No:7, 2002, s.16.
3
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye le likilerimiz Gergin, Atina, 31 Aralk 1997, Saat: 20.29,
Say: AA2805.
313
313
konusunda mevcut genel kan, olumlu ve yapc ilikilerin 1999 yl ikinci yarsnda
balad ynndedir.

Yunanistann, Ankara politikasndaki deiikliin ve iki lke arasnda 1999
yl ikinci yarsnda cereyan eden yumuamann anlalabilmesi maksadyla,
almann drdnc blmnde ilk olarak, Yunanistann Souk Sava Dnemi
sonrasn karlay ele alnm, iki lke arasnda Balkanlarda yaanan rekabete ve
bu rekabetin yumuamaya etkisine deinilmi, yumuama dnemine ynelik atlan
admlar irdelenerek, yeni dneme yol aan faktrlerin analizleri yaplm ve dnemin
nitelii ile varlan noktaya k tutulmaya allmtr.

2. Yunanistann Souk Sava Dnemi Sonrasn Karlay

Prof. Theodoros Kouloumbis ve Prof. Thanos Veremis, 1974 ylndan, Souk
Sava dneminin sona erdii 1990 ylna kadar yaanan srete, Yunanistann
ittifaklar (NATO) harici, d politika nceliklerinin belirlenmesi konusunun
iktidarlarn elinde olduunu, bu zaman diliminde Dileri Bakanlnn
etkinliinden sz edilemeyeceini, bunun sonucunda ise d politikann, i meseleler
ve partiler aras ekimelerden byk oranda etkilendiini, tek bir d politika hedefi
gtmekten yoksun bu yapnn, lkenin Avrupa ile btnleme srecini yavalattn
ve hatta geri gtrdn belirtmektedirler.
4

Atina, Souk Sava dnemi sonrasn, Yunanl akademisyenlerin ifade ettii
bu yapyla karlam ve yaanan hzl gelimelere hazrlksz yakalanmtr.
Sovyetler Birliinin kmesiyle birlikte balayan bu sre, 1981 ylnda ABye ye
olmu, ancak ekonomik ve siyasi alardan Birlie uyum salayamam Yunanistan
iin, d ve gvenlik politikalarnda deiiklie gitme zorunluluu dourmutur.
5

4
Veremis ve Kouloumbis, Elliniki Eksoteriki Politiki, s.13.
5
314
314
te yandan, Andreas Papandreou dneminde ABden alnan kredilerin
poplist politikalar erevesinde kullanlmas nedeniyle ortaya kan ekonomik
sorunlar ve 1980lerin sonlarnda ba gsteren Koskotas Skandal gibi siyasi
yolsuzluklar, kamuoyunu yeni hkmet araylarna itmitir. Bu erevede, Avrupa
ile btnleme sylemini n plana karan ve i politikada her alanda reform vadeden
Yeni Demokrasi Partisi lideri Konstantinos Mitsotakis, 1990 Nisan ayndaki genel
seimlerde iktidara gelmitir. PASOK hkmetinden farkl bir vizyon ve jargonla
iktidara gelen Konstantinos Mitsotakis, ilk i olarak ekonomik reformlar hayata
geirmeye balam ve kemer skma politikas ile devletin ekonomi zerindeki ar
ykn hafifletmek amacyla zelletirme programn yrrle koymutur.
Konstantinos Mitsotakis, Trk tehdidi temelindeki savunma harcamalarnn lke
ekonomisi zerindeki olumsuz etkilerini grm ve bu balamda Trkiye ile
yaknlamann yollarn aramtr.
6

Souk Sava dneminin sona ermesiyle birlikte, tm dnya lkeleri gibi
Yunanistan da hareketli bir dneme girmitir. Aslnda, SSCBnin yklmasyla
birlikte, Atina iin tehdit alglama merkezi deimemi, Trk tehdidi hala etkili
geerliliini korumutur.
7
Ancak, uluslararas ortamda yaanan deiiklikler ve
Yunanistann yan bandaki Yugoslavyann dalmas, Atinann dikkatini
Doudan ziyade Kuzey komusuna yneltmesine sebep olmutur. Kuzey komunun
paralanmas, Yunanistanda, Dou tehdidinin yan sra, Kuzeyden de tehdit
gelmeye balad ynnde bir alglamaya olanak vermitir. Bu balamda,
Konstantinos Mitsotakisi, Trkiye ile diyalog arayna sevk eden ekonomik
faktrlerin yannda, Kuzeyden kendini gstermeye balayan tehdidin de etkin
olduunu sylemek yanl olmayacaktr.

Konstantinos Mitsotakis, d politikada Trkiyeye ynelik ilk adm olarak
Ankara ile grme taleplerini dile getirmi ve iki lke Babakan, 06 Temmuz 1990

6
Melek Frat, Souk Sava Sonras Yunanistan D Politikasnn Yeniden Biimleni Sreci, (Der.)
Mustafa Trke ve lhan Uzgel, Trkiyenin Komular, Ankara, mge Kitabevi, I.Bask, ubat,
2002, ss.24-25.
7
315
315
tarihindeki NATO zirvesinde bir araya gelerek, Kbrs, Ege Denizi ve Aznlklar gibi
temel meselelere deinmeden diyalogun srdrlmesi ynnde bir karar almlardr.
8

Ancak, Balkanlarda yaanan gelimeler karsnda Konstantinos Mitsotakisin
lml tutumu, Yunan milliyetilerinin ve muhalefetteki PASOKun sesini
ykseltmesine sebep olmu
9
ve yeni seilmi Babakan, dikkatini Trkiyeden,
Kuzeye kaydrmak zorunda kalmtr.

te yandan, Yunanistan-ABD arasnda imzalanan Savunma ve birlii
Antlamasnn, Yunan milliyetilerinin Trk tehdidinin engellenmesine ynelik
olduu dorultusundaki hararetli sylemleri ile 1990 yl Eyll aynda ABden
gelecek 700 Milyon Dolarlk kredinin Yunanistan tarafndan veto edilmesi,
Ankarada, Yunan Babakann diyalog arayna ramen, Atinann politikasnn
deimedii kanaatini uyandrmtr.
10

Bu gelimelere, Yunanistann Kbrsn AB yeliini gndeme getirmesi,
ABD ile yaplan anlamay dayanak gstererek karasularn 12 mile karma
giriimleri
11
ve iki lke arasnda Balkanlarda balayan rekabet
12
de eklenince,
diyalog araylar kmaza girmi ve ilikilerde tekrar souk rzgarlar dnemine
dnlmtr.

Dier taraftan, Irakn Kuveyti igali sonrasnda balayan Krfez Sava ile
Trkiyenin uluslararas arenada artan nemi ve Yunanistann bu gelimeyi
hazmedememesi, Atinay Trkiyeye ynelik daha dikkatli bir politika izlemeye
mecbur brakmtr.
13

8
9
Frat, Souk Sava Sonras Yunanistan D, s.26.
10
11
12
lhan Uzgel, Doksanlarda Trkiye in Bir birlii ve Rekabet Alan Olarak Balkanlar, (Der.)
Gencer zcan-ule Kut, En Uzun On Yl, Trkiyenin Ulusal Gvenlik ve D Politika
Gndeminde Doksanl Yllar, stanbul, Boyut Kitaplar, Siyaset Yazlar Dizisi No:11, I.Basm,
Kasm, 1998, ss.426-427.
13
316
316
Babakan Mesut Ylmaz, 1991 ylnda Yunanl meslektana bir mektup
gndererek diyalog arsnda bulunmu ve iki lke arasnda saldrmazlk
anlamasnn imzalanmas gndeme gelmitir. Trkiyenin balatt bu giriimin,
Souk Sava sonras dneminin ikinci diyalog ars olduunu sylemek
mmkndr. Ancak Trkiyenin bu ars, Atinann Trk sava uaklarnn
Yunanistan Hava Sahasn ihlal ettii gerekesiyle cevap bulmamtr.

Mesut Ylmaz ve Konstantinos Mitsotakisin, 11 Eyll 1991 tarihinde Pariste
yaptklar grme, Bat Trakyada yaanan sorunlar erevesinde netice
getirmemitir.
14

Sleyman Demirel, Yunanl meslekta ile 01 ubat 1992 tarihinde Davosta
bir araya gelmi, ancak II.Davos Zirvesi de iki lke arasndaki ilikilerin
yumuamasnda, ilk zirve gibi etkisiz kalmtr. II.Davos Zirvesinde, ortak bir bildiri
yaymlanm, Dostluk, yi Komuluk ve birlii Anlamas imzalanmas iin iki lke
Babakannn yakn bir tarihte bir araya gelmesi, Yunanistann Karadeniz
Ekonomik birlii rgtne(KE) yelii ve BM Genel Sekreterinin Kbrsa
ynelik iyi niyet abalarnn desteklenmesi zerinde durulmutur.
15
Fakat,
Yunanistann ilgisini New Yorkta devam eden toplumlararas grmelere
evirmesi, diyalogun sonunu getiren nokta olmutur. Yunanistan, II.Davos
Zirvesinden, 1992 yl Haziran aynda KEye ye olarak avantajl kmtr.

Yeni Demokrasi Hkmeti, iktidarda bulunduu 1990-1993 yllar arasnda,
zellikle Yugoslavyann dalmasyla balayan, Balkanlarda yaanan gelimelerle
ciddi anlamda yzlemek zorunda kalmtr. Arnavutluktan gelen gmenlerin
yaratt toplumsal sorunlar ve bu lkede mevcut Yunan Aznln durumu nedeniyle
Tiran ile ilikiler gerilmi ve iki lkede de milliyetilik duygularnn yaratt etkiyle

14
15
Frat, Souk Sava Sonras Yunanistan D, ss.27-28.
317
317
zaman zaman snr atmalarna kadar varmtr.
16
Makedonyann bamszln
ilan etmesine, Yunanistan tarafndan isim, anayasa ve bayrak sorunu erevesinde
tepki gsterilmitir. Yunanistan, kendi topraklar ierisinde bulunan bir blgenin de
Makedonya ismiyle anldn,
17
bu erevede bamszln ilan eden Makedonya
devletinin kendisinden toprak talebi olabileceini dile getirmitir. Aslnda burada
Yunanistann endiesi, yeni kurulmu bir devletin, 1952 ylndan beri NATO
gvenlik emsiyesi altnda bulunan Atinaya askeri bir tehdit oluu deildir. Ama,
Yunanistan snrlar ierisinde yaayan ve Atina tarafndan Makedon kkenleri kabul
edilmeyerek Slavofon Greeks eklinde isimlendirilen Makedon halkn
hareketlenmesini nlemektir.
18

Konstantinos Mitsotakis iktidarnda, Ortodoksluun ve tarihsel balarn yan
sra, Trkiyeye kar stratejik ortakln da etkisiyle Srbistanla iyi ilikiler
srdrlm, AB, AGK ve BM yaps iinde Belgradn yararna olacak her trl
giriime destek verilmitir. Bu destek, Bosnadaki tutumu erevesinde AB tarafndan
Srbistana uygulanan ambargonun, ar silahlar, gda yardm ve lojistik malzeme
teminiyle, ihlaline kadar gitmitir. Ancak Atinann bu tavr, AB ierisinde kendisini

16
Ali evket Oval, Greek Foreign Policy in the 90s, Ankara, Hacettepe University, Institute of
Social Sciences, Department of International Relations, Nisan, 2000, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, ss.24-30.
17
Atina, Makedonyann corafi blge ismi olduunu ileri srmektedir. Blge ismi olarak Makedonya,
1912-1913 Balkan Savalar sonunda imzalanan Bkre Antlamas ile Pirin, Ege ve Vardar olmak
zere e blnmtr. Selanik ve civarndaki blge Ege Makedonyas, Bulgaristann Gney-
Batsnda kalan ksm Pirin Makedonyas ve 1944 ylnda Titonun abalaryla kurulan ve 29 Kasm
1945 tarihinde Makedonya Halk Cumhuriyeti adn alan blm ise Vardar Makedonyas dr.
Yunanistan kendi snrlar ierisinde kalan blgeyi (Ege Makedonyas) 1988 ylna kadar Kuzey
Yunanistan olarak isimlendirmi ve 1988 Austos aynda yaymlanan Babakanlk kararnamesiyle
Makedonya ad kabul edilmi ve kullanlmaya balanmtr. Bkz. ule Kut, Balkanlarda Kimlik ve
Egemenlik, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, No:117, Siyaset Bilimi No:15, I.Bask,
Kasm, 2005, ss.2-18.
18
Hatipolu sz konusu halkn nfusunun 350.000 ile 400.000 olduunu, baz Makedon insan haklar
savunucularna gre ise 1.000.000a kadar vardn vurgulamaktadr. Bkz. M.Murat Hatipolu,
Yunanistann D Politikas ve Balkanlar (1990-2000), (Der.) mer E.Ltem ve Birgl Demirta
okun, Balkan Diplomasisi, Ankara, Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaynlar, Balkan
Aratrmalar Dizisi No:3, 2001, ss.38-39.
318
318
yalnzlatrm ve ye lkelerin eitli defa knamalar ile sert tavr almalarna neden
olmutur.
19

Konstantinos Mitsotakisin, Balkanlar politikas, zellikle Makedonya sorunu
karsndaki tutumu, Yunanl milliyeti evreler tarafndan etkisiz grlerek srekli
eletirilmitir. Sz konusu eletiriler ve Dileri Bakan Andonis Samarasn dahi
kendisine destek vermeyerek, adeta kar tavr almas, Babakann iktidara gelirken
dile getirdii Avrupaya dnk reformlar ile ekonomik atlmlar yapmasna olanak
vermemi ve uygulanan kemer skma politikalar da halk zerinde olumsuz etki
brakmtr.

Bu gelimeler altnda yaplan 1993 Ekim seimlerini PASOK kazanm ve
Andreas Papandreou tekrar Babakan olmutur. Andreas Papandreou, iktidara
geldikten sonra Konstantinos Mitsotakis dnemi politikalarnn Trkiyeye dnler
vererek Yunanistana prestij kaybettirdiini ileri srm ve gerek Trkiye, gerekse
Balkan politikasn sertletirmitir.
20
Souk Sava Dneminin retorii olan milli
meseleler Atinann d politikasnda yeniden n plana kmtr.
21

te yandan, 1993 ylnda Samuel P.Huntingtonun, Souk Sava Dnemi
sonrasnda Avrupadaki ideolojik ayrln yerini kltrel blnmenin ald ve
bundan sonraki atmalarn uygarlklar arasnda yaanacan ileri srd
medeniyetler atmas tezi, Yunanistan ciddi anlamda endieye sevk etmitir.
22

Huntington tezinde, Yunanistan Bat kltrnn dnda, Ortodoks kltr iinde ve
Bat medeniyetinin Dou snr konumunda deerlendirmitir.
23
Yunanistann, 1995
yl sonlarnda balayan d politika izgisindeki deiimde, bir nebze de olsa
Huntingtonun grlerinin etkisi olduu aktr.

19
Nesrin Kenar, Bir Dnemin Perde Arkas Yugoslavya, Yugoslavya Sorununun Ulusal ve
Uluslar aras Boyutu, Ankara, Palme Yaynlar, No:357, 2005, ss.466-468.
20
21
22
Veremis ve Kouloumbis, Elliniki Eksoteriki Politiki, ss.96-116.
23
Samuel P.Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, New York,
Simon&Schuster Inc., 1996, ss.157-168.
319
319
Andreas Papandreou, 1993-1995 yllar arasndaki iktidarnda, GKRYnin
Yunanistann savunma alanna dahil edilecei Ortak Savunma Doktrinini imzalam
ve GKRYnin ABye adayln garantilemek zere eitli giriimlerde bulunmutur.
Yunanistan, bu dnem ierisinde Trkiyeye kar sert sylemini deitirmemi,
ancak GKRYnin birlie adayl temelinde, AB yelerini rahatsz etmemek amacyla
Ankara ile meselelerini atma noktasna getirmekten zenle kanmtr.
24

Balkanlara ynelik politikasnda, Andreas Papandreou, Makedonya karsnda
tutumunu sertletirmi, 16 ubat 1994 tarihinde Kuzey komusuna ekonomik
ambargo uygulamaya balam ve skp iin hayati nemi bulunan Selanik limann
kapatmtr.
25
te yandan, Srbistana olan desteini artrmay da ihmal etmemitir.

Ancak Yunanistann bu tutumu, kendisini AB iinde uyumsuz lke
konumuna sokarken, AB yeliinin sorgulanmasn dahi gndeme getirmitir. te
yandan ABD de, Atinann bu tutumunu anlamsz bularak tepki gstermekten geri
durmamtr. Yunanistan, bu uygulamalar nedeniyle, birlik politikalarna muhalefetin
yaratt zarar temelinde AB Komisyonunca Avrupa Adalet Divanna dava
edilmitir.
26

Veremis ve Kouloumbis, Makedonyaya uygulanan ambargonun, Yunanistan
iin byk bir hata olduunu kabul ederek, bunun da Yunanistann dnem
ierisindeki d politikasnn tam anlamyla skpletirilmesinden kaynaklandn
vurgulamaktadrlar.
27

Yunanistan, 1993-1995 yllar arasnda Makedonya sorununda, uzlama ve
zm arayndan daima kaan taraf olmutur. Makedonya, srekli olarak snr
anlamas ve saldrmazlk pakt teklif ederken Atina, BM Genel Sekreterinin
grevlendirdii arabulucularn abalarna dahi, AB yelii ve birliin basklar

24
25
Kut, Balkanlarda Kimlik, s.123.
26
27
320
320
temelinde kerhen cevap vermek zorunda kalmtr. Ancak 1995 ylnda ABDnin de
devreye girmesiyle iki lke arasndaki ilikilerin yn deimi ve zm srecine
girmitir. Dnemin Dileri Bakan Yardmcs Richard Holbrookeun Balkanlardaki
abalar sonucunda iki lke Dileri Bakanlar, 13 Eyll 1995 tarihinde New Yorkta
Geici Uzla (Interim Accord) belgesini imzalamlardr. Bu belge, iki lke arasnda
mevcut tarihsel sorunlar zmese de ilikileri normalleme yoluna sokmutur.
28

Makedonya sorununun geici zm, Yunanl milliyeti evrelerce eletirilse
de Yunanistan, meseledeki ilk tutumunun, Makedonyann yan sra kendisine de
zarar verdiini grm ve kendi abalaryla Huntingtonun izdii izgide hareket
ettiini fark ederek, ABden uzaklatn idrak etmitir. Atina, Makedonya ile
imzalad Interim Accord sonrasnda, kendisini ABden izole eden d politika
izgisinde revizyona gitme ihtiyac duymutur.
29

Theodoros Kouloumbis ve Sotiris Dalis, Yunanistann d politika
izgisindeki bu vizyon deiimini duygusal milliyetilikten realizme gei olarak
deerlendirmektedirler.
30

Yunanistann bu politika deiikliinin 1995 yl sonlarnda cereyan etmesi,
phesiz tesadfi olmamtr. Andreas Papandreounun 1995 yl sonlarnda ciddi
anlamda rahatszlanmas ve tam anlamyla grevine devam edememesinin etkisi
byktr. Andreas Papandreounun Babakanlktan ekilmek durumunda kalmas
sonrasnda, 1989 ve 1995 yllarnda PASOK Hkmetinin Ekonomi Bakanln
stlenen, ancak selefinin Yunanistan Yunanllarndr syleminden Yunanistan
Avrupaldr dncesiyle farkllk gsteren Kostas Simitis, tm parti ii ekimelere
ve Gerasimos Arsenis, Akis Tsohatzopoulos ile Theodoros Pangalos gibi Andreas

28
Kut, Balkanlarda Kimlik, ss.124-125.
29
30
Theodoros Kouloumbis ve Sotiris Dalis, Elliniki Eksoteriki Politiki Sto Katofli Tou 21ou Aiona,
Ethnokentrismos i Eurokentrismos, Atina, Papazisi Yaynlar, 1997, ss.56-60. (Kitabn Ad:
21.Yzyl Eiinde Yunanistann D Politikas, Ulusal Merkeziyetilik veya Avrupa
Merkeziyetilii)
321
321
Papandreounun yakn arkadalarnn muhalefetine ramen, 20 Ocak 1996 tarihinde
babakan olmay baarmtr.
31

Kostas Simitis, Babakan olmas sonrasnda, i politik hedeflerini kalknma
ve adalama olarak belirlemi ve d politika konusunda da Yunanistann milli
strateji tanmn yeniden yapmas gerektiini gndeme getirmitir.

Yeni bir milli strateji tanm erevesinde Kostas Simitis, daha nceki
hkmetlerin aksine, Souk Sava Dnemi sonrasnda ekonominin d politikadaki
aktif roln ve arln grm, ABnin yeni kurulan dnyada sz sahibi, etkin bir
aktr gcne inanm ve bu erevede, Yunanistann blgede ve AB bnyesinde
aktif olabilmesi amacyla, ilk etapta Avrupa ile Para Birlii temelinde btnleme,
daha sonra da tam anlamyla siyasi ve kltrel bir entegrasyonun art olduunu
savunmutur.
32

Yunan milliyetiliinin ve yurtseverliinin, poplist sylemlerden ziyade,
daha gl bir Yunanistan demek olduu fikrini benimsemi olan ve bu dnce
yaps ierisinde hareket eden yeni Babakan,
33
silahlanmann ekonomini zerindeki
ar ykn kaldrmak amacyla komularla iktisadi temelli iyi ilikiler kurmay
hedeflemitir. Fakat Simitis, sorunlu komularla kurulacak bu iyi ilikilerin,
meselelerin ancak Yunanistann karlar dorultusunda AB bnyesine tanmasyla
mmkn olabilecei tezini de gz ard etmemitir.

Kostas Simitisin, d politikadaki deiiklii yanstacak ilk icraat, Trkiye ile
ilikilerin gelitirilmesi taraftar olan Prof.Hristos Rozakisi Dileri Bakanl
Trkiye ve Kbrs Meselelerinden Sorumlu Bakan Yardmclna atamas
olmutur.
34
Hristos Rozakis, Kostas Simitisin, 27 Haziran 1996 tarihinde PASOK
liderliine seilmesi sonrasnda, 25 Eyll 1996 tarihinde greve getirilmi ve

31
32
33
34
322
322
Trkiyeye ynelik grleri erevesinde de Yunan milliyetilerinin iddetli
eletirileri nedeniyle ancak, 03 ubat 1997 tarihine kadar grevi banda
kalabilmitir.
35

Kouloumbis ve Veremis, 1997 ylnda, Yunanistann, itfaye rgt grevini
gren, yangn olduktan sonra sadece sndrmeye alan bir Dileri Bakanlndan
ziyade, gelecee ynelik stratejik planlar yapma kabiliyetine sahip ve tutarl kararlar
alabilen bir dileri rgtne ihtiyac olduunu dile getirmektedirler.
36

Kostas Simitis, bu erevede, AB yesi olarak d siyaseti giderek artan
biimde birliinkiyle iie gemi Yunanistann gereksinimlerini karlamak ve
yetersizliklerini gidermek amacyla, 1998 ylnda Dileri Bakanlnda yeniden
yaplanmaya gitmitir. Bu revizyonla, bugne kadar dk dzeyli olarak
nitelendirilen ekonomi ve ticaretin Yunanistann d politikasnda merkezi bir
konuma tanmas, d politikann yrtlmesinde yeni ara ve tekniklerin
kullanlarak Bakanln politika reten bir merkez haline getirilmesi ve Bakanlk
yapsnn corafi ve tematik almlarda daha ilevsel klnmas ile AB yeliinin
getirdii ykmllklerle daha kolay ba edebilir bir ekle dntrlmesi
hedeflenmitir.
37

Kostas Simitis, Babakanl sresince Trkiyeye kar iki ynl bir politika
izlemitir. lk olarak, Ankara ile temasn adm adm gelitirilmesini ve bu srete
sorunlarn AB bnyesine tanmasn planlam, ikinci boyutta ise, Souk Sava
sonrasnda blgede etkin bir rol stlenen Trkiyenin, komularyla ve zellikle
Balkanlarda iyi ilikiler kurarak Yunanistann Ankara karsndaki rekabet gcn
arttrmay amalamtr.
38

35
36
37
38
323
323
Ancak Simitisin, bu hedefine ulamas kolay olmamtr. ktidara geldii
dnemde, kabine kurma almalar srasnda, iki lkeyi savan eiine getiren
Kardak Kayalklar Krizi patlam, 1996 yaz aylarnda Kbrsta yaanan snr delme
giriimleri ile 1997 Ocak aynda balayan S-300 bunalm ilikileri tekrar
alevlendirmitir.

12 Aralk 1997 tarihli Lksemburg Zirvesinde, Trkiye aleyhine alnan
kararlar, Atinada Yunanistan ve Simitisin diplomatik zaferi olarak alglanm ve
Yunanistann zirvede Trkiye aleyhine sergiledii tutum iki lke mnasebetlerini
olumsuz etkilemitir.
39

Lksemburg Zirvesinden hemen sonra iki lke ilikilerinde stenmeyen
Adam krizi ba gstermitir. Trkiye, 1997 Aralk ay sonunda Yunanistann
stanbul Bakonsolosluunda grevli bir idari ataeyi konumuyla uygun faaliyetler
iinde bulunmad gerekesiyle persona non grata ilan ederek, yedi gn ierisinde
lkeyi terk etmesini talep etmitir.
40
Ancak Yunanistann, Ankarann bu giriimine,
Trkiyenin Selanik Bakonsolosluunda alan bir idari ataeyi snr d ederek
karlk vermesi, iki lke ilikilerini daha da hararetlendirmitir.
41

Ayrca, Yunanistann Schengen Vizesi uygulamas erevesinde AB yesi
lkelerden Trkiyedeki temsilciliklerine vize bavurusunda bulunacak Trk
vatandalarn kendisine bildirmesi talebi, Trk Dileri Bakanln harekete
geirmi ve Atinann bu arzusu Ankarada gayri dostane bir tutum olarak
yorumlanmtr.
42

39
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistanda Sevin lklar, Atina, 13 Aralk 1997.
Saat:14.27, Say: AA9576.
40
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye-Yunanistan Casusluk ddialar, Dileri Bakanl:
Yunanistann stanbul Bakonsolosluundaki dari Ataeden Trkiyeyi Terk Etmesi stendi,
Ankara, 22 Aralk 1997, Saat:13.41, Say: AA6210.
41
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Bir Trk Diplomatn Snr D Ediyor, Atina, 23
Aralk 1997, Saat:16.26, Say: AA7246.
42
Anadolu Ajans Basn Blteni, Dileri Bakanl: Konuyla lgili lkelerle Grmelerimiz
Sryor, Ankara, 22 Aralk 1997, Saat:15.49, Say: AA6380.
324
324
Tm bu gelimelerin yan sra, 1997 ylnda iki lkeyi yaknlatran gelimeler
de yaanmtr. ABDnin etki ve basklaryla, iki lkeyi savan eiine getiren
Kardak misali krizlerin nlenmesi amacyla, 09 Temmuz 1997 gn NATO Madrid
Zirvesinde Madrid Mutabakat adyla anlacak deklarasyon imzalanmtr.
43

Dileri Bakan Theodoros Pangalosun Trkiye aleyhine sarf ettii szler,
44

PKKye verilen destek
45
ve Atinann Hava Sahasnn Trk uaklarnca ihlal edildii
iddialar, iki lke arasndaki tansiyonu srekli yksek tutmaya yetmitir.
46

Bu gelimeler nda, Kostas Simitis, iktidarnn ilk ylnda, ana
muhalefetin ve parti ii kartlarnn etkisiyle, Ankara ile ilikileri arzu ettii seviyeye
getirememi, bunun iin 1999 ylnn ikinci yarsn beklemek zorunda kalmtr.
Dnemin Babakan Mesut Ylmaz, Yunanl meslektayla ilgili dncelerini
aklarken Girit Zirvesi sonrasnda Simitis hakkndaki olumlu izlenimlerinin
deimediini, ancak Simitisin tek bana Yunanistan politikasn ynlendirecek gce
sahip olmadn, etrafnda Trkiyeyi hedef alan gl bir grubun varln ifade
etmitir.
47

3. Souk Sava Sonras Balkanlarda Trk-Yunan Rekabeti

1990 ylnda balayan ve Yugoslavya Bunalm olarak isimlendirilen
Balkanlardaki gelimeler, bata Bosna-Hersek sava, daha sonra Makedonyann
bamszln ilan etmesi ve Arnavutluk ile Kosovada meydana gelen olaylar olmak

43
44
Dileri Bakanl Enformasyon Dairesi, Yunanistana Yakn Tarihte Ne Olmusa, Gene Ayns
Olur, Ankara, 10 Ocak 1998.
45
Anadolu Ajans Basn Blteni, Dileri Bakanl: Yunanistan Makamlarnn, PKK Terrn
smen ve Aka Knamalar arsn Yineliyoruz, Ankara, 24 Aralk 1997, Saat:15.16, Say:
AA7987. ve Tayfur, Akdenizde Bir Adann, s.38.
46
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunan Silahl Kuvvetleri Her Olasla Kar Her Zaman Hazr,
Atina, 23 Aralk 1997, Saat:19.18, Say: AA7397.
47
Anadolu Ajans Basn Blteni, Babakan Ylmaz 32.Gnde, Ankara, 24 Aralk 1997, Saat:00.07,
Say: AA7471.
325
325
zere, Ankarann Souk Sava Dnemi sonrasnda diplomatik ilgisini
younlatrd en nemli d siyaset konularndan biri olmutur.
48

te yandan, bu blge, komu olmas temelinde, Yunanistan iin de birincil
derecede nem gstermitir.
49
Ancak Yunanistan, Trkiyenin aksine Balkanlarda
yaanan gelimeleri ve zellikle Makedonyann bamszlnn ilann, Souk Sava
Dnemi ertesinde kendisine ynelik bir tehdit olarak alglam ve siyasetini bu ynde
belirlemitir. Yunanistann blgeyi doal bir nfuz alan olarak deerlendirerek,
stratejik d politika konusunun en hayati noktas olarak tanmlamas 1995li yllarn
sonuna, Kostas Simitis ile balayan srece tekabl etmektedir.

Balkanlarda yaanan deiim ve iki lkenin de blgeye ynelik ilgisi,
Yunanistan ile Trkiye arasnda mevcut sorunlarn yannda yeni bir ekime ve
rekabet alan daha dourmutur.
50
Bu rekabetin temel amacnn, iki lkenin de
blgedeki dier lkeler karsnda daha etkin bir politika izleme arzusu ile blgesel
g olma isteinden kaynaklandn sylemek mmkndr.
51

Trkiye, 1990 ve 1991 yllarnda Yugoslavya bunalm ile balayan alkantl
gelimeleri ihtiyatla izlemi ve itidalli davranarak Yugoslavyann toprak
btnlnden yana olduunu defaetle vurgulamtr. Bu erevede Ankara,
Yugoslavyann dalmasyla ortaya kan cumhuriyetlerin hepsini, ancak Avrupa
Topluluunun 15 Ocak 1992 tarihinde Slovenya ve Hrvatistann bamszln
tandn aklamas sonrasnda kabul ettiini duyurmutur. te yandan, yeni doan
bu cumhuriyetlerle ilikilerde din ve milliyet gibi herhangi bir ayrm gzetilmemi,

48
ule Kut, Yugoslavya Bunalm ve Trkiyenin Bosna-Hersek ve Makedonya Politikas, (Der)
Faruk Snmezolu, Trk D Politikasnn Analizi, stanbul, Der Yaynlar, Gzden Geirilmi
laveli nc Basm, Yayn No:137, 2004, s.585.
49
50
Uzgel, Doksanlarda Trkiye in Bir birlii, s.427.
51
Kamil Mehmet Bykolak, Souk Sava Sonras Dnemde Trk-Yunan likilerinde Yeni Bir
Boyut: Balkanlar, (Der.) Birgl Demirta Cokun, Trkiye-Yunanistan Eski Sorunlar, Yeni
Araylar, Ankara, Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaymlar, Balkan Aratrmalar Dizisi
No:7, 2002, ss.114-120. Bykolak, sz konusu rekabetin, belirtilen sebeplerin yannda tarihten
kaynaklanan husumetin devam olduunu da vurgulamaktadr.
326
326
ancak stratejik konumlar gerei ve tarihi balar erevesinde Makedonya ve Bosna-
Hersek, Ankarann gndeminde zel bir nem arz etmitir.
52

Trkiye ilk olarak, Bosnadaki i savan ve katliamlarn durdurulmas, ayrca
Srplara kar etkin uluslararas yaptrmlarn uygulanabilmesi iin youn bir
diplomatik faaliyet ierisine girmitir.
53
Konu, AT, BM, K ve AGK nezdinde
gndeme tanm, 17 Haziran 1992 tarihinde Hkmet tarafndan yaplan
aklamayla, uluslararas toplumun askeri mdahaleye karar vermesi durumunda,
kurulacak ortak askeri gce Ankarann da katkda bulunaca deklare edilmitir.
Trkiye, Bonaklara ynelik Srp katliamlarnn durdurulmas maksadyla, salt bu
giriimlerle yetinmemi Bosna-Hersek in Eylem Plan ad altnda bir uzla metni
hazrlayarak uluslararas camiaya sunmutur. Ayrca, Bosna-Hersek konusunda dier
Balkan lkeleriyle diyalog kurmaktan da geri durmam ve 1993 ylnda, NATOnun
mdahale etmesi gerektii grn savunmutur.
54

Trkiyenin, Bosna-Herseke gsterdii ilgi ve duyarllk ile Srp
katliamlarna kar sergiledii yksek hassasiyetin, lkesinde bulunan Balkan kkenli
vatandalarnn mevcudiyetinden kaynaklandn sylemek olasdr. Ancak bu
alakay tek bana belirtilen sebebe balamak yanltr. Trkiye, Balkanlarda mevcut
bir istikrarszln er ya da ge kendisini de etkileyeceini grm, bu temelde ilk
olarak blgenin istikrara kavumasn amalamtr. Yugoslavyann dalmasyla
birlikte ortaya kan cumhuriyetlerin tannmasnda, Avrupa lkeleriyle birlikte
hareket edilmesinin
55
ve tannan lkelere eit mesafede yaklalarak, hepsi ile iyi
ilikiler kurulmas arzusunun temel nedeni bundan ibarettir.

Trkiye, Bosna-Herseke 1992-1993 yllarnda toplam 22 milyon Dolar
deerinde insani yardm gndermi
56
ve Dayton Anlamas sonrasnda iki lke

52
Kut, Yugoslavya Bunalm ve Trkiyenin Bosna-Hersek, ss.590-592.
53
Bykolak, Souk Sava Sonras Dnemde Trk-Yunan likilerinde, s.136.
54
Kut, Yugoslavya Bunalm ve Trkiyenin Bosna-Hersek, ss.593-599.
55
56
Kut, Yugoslavya Bunalm ve Trkiyenin Bosna-Hersek, s.507.
327
327
arasndaki ticari ilikiler arpc ekilde artmtr. 1994 ylnda 1.5 milyon Dolar
civarnda olan ticaret hacmi, 1995 ylnda yaklak 8 milyon Dolara, 1998 yl
sonunda ise 43.3 milyon Dolara kadar ykselmitir.
57
Bosna-Hersekin sava
sonrasnda yaplanmas amacyla, 1996 ylnda 80 milyon Dolarlk Eximbank kredisi
alm ve bunun 26 milyon Dolar hibe edilmitir.
58
ki lke arasnda, 07 Kasm 1995
tarihinde, Ticaret ve Ekonomik birlii Anlamas imzalanmtr.
59

te yandan, ekonomik ilikilerin yannda iki lke arasnda askeri ve siyasi
ibirlii de balatlmtr. Bu erevede, Bonak ve Hrvat subaylar, 20 Mays 1996
tarihi itibariyle Ankarada Trk Silahl Kuvvetleri nezdinde eitim grmeye
balamlardr.
60

Makedonyann bamszlnn, 06 ubat 1992 tarihinde, Ankara tarafndan
tannmas sonrasnda Trkiye, skpte bykelilik seviyesinde temsilcilik aan ilk
lke olmutur. Ayrca skpn konumu nedeniyle Makedonya ile iyi ilikiler
kurulmu, taraflar arasnda eitimden kltre, ekonomiden askeri ibirliine kadar
pek ok anlama imzalanmtr.
61

Babakan Sleyman Demirel, 1992 ylnda ilk yurtd gezisi olan Davosta
Makedonyal yetkililerle grm ve 18 Mays 1992 tarihinde iki lke arasnda
Gvenlik Protokol imzalanmtr.
62

Trkiye ile Makedonya arasndaki ilikiler sadece siyasi alanda kalmamtr.
17 Mart 1994 tarihinde Ticaret ve Ekonomik birlii Anlamas, 14 Temmuz 1995

57
58
59
60
61
M.Murat Hatipolu, Kuruluundan Gnmze Makedonya Cumhuriyetinin D Politikas ve
Balkan lkeleriyle likileri (1991-2000), (Der.) mer E.Ltem ve Birgl Demirta okun, Balkan
Diplomasisi, Ankara, Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaynlar, Balkan Aratrmalar Dizisi
No:3, 2001, s.179.
62
328
328
tarihinde Yatrmlarn Korunmas ve Teviki Anlamas ve 16 Haziran 1995 tarihinde
de ifte Vergilendirmenin nlenmesi Anlamas imzalanmtr.
63

Trkiye, Makedonyaya 15 bin Dolarlk ticaret kredisi am, ayrca skpn
Dnya Bankasna mevcut borlarnn denmesinde kullanlmak zere ek krediler de
salamtr. Bunlarn yannda, Trkiye, Bulgaristan, Makedonya ve Arnavutluk
arasnda bir telekomnikasyon sisteminin kurulmas ve Adriyatik ile Karadenizi
birletirecek olan Dou-Bat Otoyolu projesinin yapm tasarlanmtr.
64

Makedonya ile mevcut ticaret hacmi zaman iinde ciddi oranda art
gstermitir. 1992 ylnda 17.9 milyon Dolar olan bu rakam, 1997 ylnda 107 milyon
Dolara ulamtr.
65

phesiz, iki lke arasndaki ilikilerin olumlu balayarak bu denli
artmasnda, tarihsel gemi bir tarafa braklrsa, Ankarann paynn yan sra
skpn de etkisi mevcuttur. Makedonya, Yunanistann tavr nedeniyle Ankaraya
yaklam ve Trkiyeden destek arayarak mitlerini bu lkeye balamtr. 1995
ylnda ABDnin etkisiyle yaplan geici uzlama sonrasnda, Yunanistann skpe
ynelik deien politikas ile birlikte Ankara-skp arasndaki ilikiler duraanlk
kazanm, ancak son bulmamtr.
66

Dnemin TBMM Bakan Hikmet etinin, 1997 Aralk aynda Makedonya
Dostluk Grubu yelerini kabul ederek iki lke arasnda ekonomik ilikilerin yan sra
siyasi ilikilerin de gelitirilmesi temennilerinde bulunmas
67
ve Makedonya ktisat
Odas Bakan Duan Petrevskinin 2000 yl Ekim aynda, 2001 ylnn ikili

63
64
65
66
Hatipolu, Kuruluundan Gnmze Makedonya Cumhuriyetinin D Politikas, ss.179-180.
67
Anadolu Ajans Basn Blteni, TBMM Bakan etin, Makedonya Dostluk Grubu yelerini Kabul
Etti, Ankara, 15 Aralk 1997, Saat:17.22, Say: AA1037.
329
329
ilikilerin yeniden hareketlenecei bir dnem olmas dileini vurgulamas bunun en
belirgin rneidir.
68

Trkiye, Bosna-Hersek ve Makedonyann yan sra, Arnavutluk, Bulgaristan
ve Romanya ile de iyi ilikiler kurmutur. Arnavutluk, Souk Sava Dnemi
sonrasnda Yunanistan, Makedonya ve Yugoslavya ile Kosova kaynakl sorunlar
nedeniyle Trkiyeyi kendisine yakn grm ve siyasi ve askeri ilikilerini ilerletme
yoluna gitmitir. Tirann bu talebi, Ankaradan karlk grmekte gecikmemitir.
Dnemin Genelkurmay Bakan Doan Gre, 1991 Kasm aynda bu lkeyi ziyaret
etmi,
69
bir yl sonra 1992 Haziran aynda Babakan Sleyman Demirel Tirana
gitmitir.
70
29 Temmuz 1992 tarihinde, iki lke arasnda, Trkiyenin Arnavut
subaylar eitmesini de ieren askeri ibirlii anlamas imzalanm ve bu ibirlii
anlamas erevesinde ortak deniz tatbikatlar icra edilmitir.
71

Trkiye, askeri ibirliinin yan sra, siyasi ve ekonomik ilikilere de nem
vermi, 01 Haziran 1992 tarihinde, Yatrmlarn Korunmas ve Teviki Anlamas, 04
Nisan 1994 tarihinde de ifte Vergilendirmenin nlenmesi Anlamas
imzalanmtr.
72

Ancak, iki lke arasndaki ekonomik ilikiler, devlet desteinin yan sra,
Arnavutluun Trk giriimciler nezdinde nemli bir ekonomik pazar olarak
grlmemesi erevesinde askeri ve siyasi ilikiler dzeyine eriememitir.
73

Sali Berisha dneminde balatlan ve hzla devam eden bu olumlu gelimeler,
1997 ylnda Arnavutlukta Sosyalist Partinin iktidara gelmesiyle de kesilmemi,

68
Hatipolu, Kuruluundan Gnmze Makedonya Cumhuriyetinin D Politikas, s.180.
69
70
Birgl Demirta Cokun, Arnavutlukun D Politikas ve Balkanlarda Arnavut Sorunu, (Der)
mer E.Ltem ve Birgl Demirta okun, Balkan Diplomasisi, Ankara, Avrasya Stratejik
Aratrmalar Merkezi Yaynlar, Balkan Aratrmalar Dizisi No:3, 2001, s.87.
71
72
73
330
330
ancak durgunluk dnemine girmitir. Bunda, Sosyalist Fatos Nanonun Yunanistan
ile temasa nem vermesinin de etkisi byktr.
74

Bulgaristan, ift Kutuplu Dnya Dzeni sonrasnda, Trkiye ile ilikilerinde
kkl deiiklikler yaayan bir lke olmutur. Sofya, Souk Sava Dneminde,
gerek Varova Paktnda yer almas, gerekse Trk aznla ynelik baskc politikalar
nedeniyle, her alanda Ankarann ilgisini ve youn tepkisini ekmeyi baarmtr.

Ancak, Varova Paktnn yklmas sonrasnda Bulgaristann NATO ve AB
gibi rgtlere yelik amac dorultusunda
75
Bat dnyasna alma giriimleri iki
lkeyi ibirlii temelinde buluturmutur. 1990 ylndan sonra iki lke yetkilileri
arasnda karlkl ziyaret ve grmeler balam, 1992 Mart aynda ortak faaliyetleri
geniletmek iin bir protokol imzalanmtr. 06 Mays 1992 tarihinde de Dostluk, yi
Komuluk, birlii ve Gvenlik Anlamas imza altna alnmtr. Dnemin
Cumhurbakan Turgut zaln 1993 ubat ayndaki ziyaretini, Babakan Berovun
ayn yl Nisan ayndaki Ankara ziyareti takip etmi, iki lke ibirliini geniletmek
zere hazrlanan protokol 1994 Mays aynda onaylamlardr. Dnemin
Cumhurbakan Sleyman Demirel, 1995 Haziran aynda Sofyaya resmi ziyarette
bulunmu ve 1997 ylnda da Stoyanov ile Ivan Kostov Trkiyeye gelmilerdir. 1998
ylnda imzalanan l Antalya Protokol de ilikilere yeni ve ilerletici boyut
kazandran bir aba olmutur.

te yandan, Souk Sava dneminde iki lke ilikilerini olumsuz ynde
etkileyen Trk Aznlk, 1990 sonrasnda Ankara ve Sofyay yaknlatran adeta bir
kpr rol stlenmitir.
76

74
Demirta Cokun, Arnavutlukun D Politikas ve Balkanlarda, s.89.
75
Birgl Demirta Cokun, Souk Sava Sonras Dnemde Bulgaristann D Politikas, (Der.)
mer E.Ltem ve Birgl Demirta okun, Balkan Diplomasisi, Ankara, Avrasya Stratejik
Aratrmalar Merkezi Yaynlar, Balkan Aratrmalar Dizisi No:3, 2001, s.235.
76
Nurcan zgr, 1989 Sonras Trkiye-Bulgaristan likileri, (Der.) Faruk Snmezolu, Trk D
Politikasnn Analizi, stanbul, Der Yaynlar, Gzden Geirilmi laveli nc Basm, Yayn
No:137, 2004, ss.614-624.
331
331
Siyasi gelimelerin paralelinde iki lke arasndaki askeri ilikiler de olumlu
bir seyir izlemitir. Dnemin Genelkurmay Bakan Doan Gre, 1991 Aralk
aynda Bulgaristan ziyaret etmi ve askeri eitim konusunda ibirliini ngren
Sofya Belgesini imzalamtr. Bu ziyareti, 1992 Mart ayndaki Bulgaristan Savunma
Bakannn Ankara temaslar izlemitir.
77

1990 sonras iki lke arasndaki ekonomik gelimelerde ciddi anlamda hz
kazanmtr. 1994 yl Temmuz aynda, Ticaret ve Ekonomik birlii Anlamas,
Yatrmlarn Korunmas ve Teviki Anlamas ile ifte Vergilendirmenin nlenmesi
Anlamalar imzalanm, iki lke birbirlerine en ok gzetilen lke stats
tanmlardr.
78
Ankara ve Sofyann ekonomik ibirlii ierisinde olduu dier bir
alan ise enerji olmutur. Trk giriimciler, Bulgaristanda enerji santralleri alt yap
sektrlerinde eitli girimlerde bulunmulardr.
79

Trkiye, 2002 ylnda, Bulgaristandaki yabanc yatrmclar sralamasnda
12.srada bulunmaktadr.
80
Bu sralamann, Trkiye asndan arzu edilen seviyenin
gerisinde olmasn, Trkiye ile Bulgaristan arasndaki ilikilerin ktye gitmesinden
ziyade, Trk ekonomisinin krlgan yaps ve yaad skntlara balamak daha
doru olacaktr.

Trkiye, 1990 sonrasn NATO ve ABye ye olma hedefleriyle belirleyen
dier Balkan lkesi Romanya ile de iyi ilikiler kurmaktan geri durmamtr. ki lke
arasnda, 24 Ocak 1991 tarihinde, Yatrmlar Korunmas ve Teviki Anlamas,
81
29
Nisan 1997 tarihinde, Serbest Ticaret Alan Anlamas ve 25 Kasm 2005 tarihinde de
Bkrete Trk-Romen Karma Ekonomik Komisyonu 22.Dnem Toplants

77
78
79
Demirta Cokun, Souk Sava Sonras Dnemde Bulgaristann, s.239.
80
zgr, 1989 Sonras Trkiye-Bulgaristan, s.680.
81
332
332
Protokol imzalanmtr.
82
ki lke karlkl ilikilerin yan sra, Karadeniz
Ekonomik birlii rgt yelii erevesinde de ibirlii ierisinde olmulardr.

Trkiye, Souk Sava Dnemi sonrasnda, tm Balkan lkeleriyle olumlu ve
yapc ilikiler ierisine girmitir. Askeri ve siyasi boyutun yannda ekonomik alan da
nemle kale alnm ve hibir zaman gz ard edilmemitir. ift Kutuplu Dnyada
sosyalist ekonomiye sahip Balkan lkelerine serbest piyasa ekonomisine geite
yardmc olma gayreti ierisinde bulunan Trkiyenin, 1992-1996 yllar arasnda
yapt yardmlarn toplam 59.8 Milyon Dolardr.
83

Ankarann, 1990l yllarn sonuna kadar sregelen ihtiyatl Balkan
politikasnda, ekonomik adan kstl da olsa, siyasi ve askeri boyut itibariyle baarl
olduunu sylemek mmkndr. Trkiye, blgeye ynelik politikasn belirlerken
Balkanlarn istikrarn hibir zaman gzard etmemitir. Bunun yannda AB
lkelerinin admlarn dikkatle izlemi ve ABD ile de ayn paralelde bulunmaya zen
gstermitir.
84

Souk Savan sona ermesiyle birlikte Atina, Kuzey komusunda yaanan
gelimelere karlk, byk lde banaz milliyeti anlayn etkisiyle, blgesel
nitelikli etkin bir d politika izgisi belirleyememitir. Yunanl akademisyenler bu
durumu eletirmekte ve Souk Sava dneminden kalan d politika hedefiyle lkenin
Balkanlardaki frsatlar kullanamadn belirtmektedirler.
85

Aslnda Yunanistan, AB lkesi olmas temelinde Balkanlarda gl bir
uluslararas pozisyona sahiptir. Bu konum, 1996 yl itibariyle d politika enstrman
olarak kullanlmaya balanm ve Atinaya gz ard edilemeyecek kazanmlar
salamtr. Yunanistan, Kostas Simitis hkmetiyle birlikte Balkanlar tehdit olarak

82
Babakanlk D Ticaret Mstearl, Anlamalar Genel Mdrl, lke Profili: Romanya,
Trkiye-Romanya Ticari ve Ekonomik likileri, Ankara, 2005, s.3.
83
84
85
333
333
alglama dncesinden vazgemi ve ibirlii taraftar olduu ynnde tutum
sergilemeye balamtr.
86

Souk Sava Dneminin hemen ertesinde, din ekseni ve tarihsel dostluk
temelinde, uluslararas camia tarafndan dlanm Srbistan ile olumlu ilikilere sahip
Atina, Trkiyenin aktif politikas ve zellikle Arnavutluk, Makedonya ve
Bulgaristan ile tesis ettii ilikiler tarafndan Kuzeyden evrelendiini dnm ve
Ankarann bu hareketini kendisine ynelik Osmanlclk ve slam emberi olarak
yorumlamtr.
87

Atina, ilk etapta Arnavutlukla aznlklar, Makedonya ile isim ve tarihsel
semboller konusunda ve Ortodoks Bulgaristan ile de Sofyann Makedonyay
tanmas erevesinde ilikilerini atmac eksene tamtr. Ancak, Yunanistann
bu tavr sz konusu lkeleri Ankaraya yaklatrm ve Atinay AB iinde geimsiz
addederek yalnzlatrmtr.

Aslnda, uluslararas camia tarafndan, Bosna Savana zm yollar
aranrken Atinann Srbistan ile mevcut iyi ilikilerinden yararlanlmas cihetine
gidilmi; Yunanistan, Srplarla iletiim kurmada etkili olmasa da adeta bir kpr
vazifesi grmtr.
88
Fakat bu rol bile Yunanistan, saldrgann yannda olmas
kapsamnda AB iinde soyutlanmaktan kurtaramamtr.

Kostas Simitis, iktidara geldiinde Atinann Balkanlar politikasnn revize
edilmesi ihtiyacn grm ve blge lkeleriyle mevcut sorunlar srekli gndeme
getirmekten ziyade, ekonomik alanda ibirliinin gelitirilebilmesi maksadyla
meselelerin dondurulmas temelinde uzlamac bir tutum belirlemitir. Bu
deiiklikte, Yunanistann AB iinde yalnz kalmas kadar, Trkiyenin blgedeki
politikalar ile evrelendikleri dncesinin de etkisi byktr. Ayrca, Yunanl i

86
87
88
334
334
adamlar blgeyi ekonomik kazan iin bir frsat olarak deerlendirmiler, ancak
hkmetlerinin politikas karsnda etkisiz kalmlardr. Bu balamda, Atinann
uzlamac bir tutum belirlemesinde, Yunanl iadamlarnn iktidara ynelik eletirileri
ve basklar da etkin olmutur.
89

Yunanistan, sorunlar bulunduu Arnavutluk ve Makedonya gibi Balkan
lkeleriyle, 1996 sonrasnda ilk etapta, siyasal ibirliinin kurulmasnn yollarn
aram, Komnizm ertesinde demokratik toplum yaratmak isteyen bu lkelere kamu
ynetimi ve kamu grevlilerinin eitilmesi konularnda yardmc olmu, ekonomik
ibirliine ncelik vererek, Trkiyeye bamllklarn kesmeye almtr. Bu
anlay erevesinde, AB yeliini de etkin bir koz olarak kullanmaktan geri
durmamtr.

Ekonomik alanda ise politikasn, blgede alt yap yatrmlar oluturmak,
tevikler yaratmak, lkesinde blge insanna i imkan salayarak istikrarl bir
ekonomik evre salamak ynnde belirlemitir.
90

Cumhurbakan Konstantinos Stefanopoulosun, 1996 ylnda Arnavutluu
ziyareti sonrasnda, iki lke arasndaki aznlklar meselesi dondurulmu, ilikiler
olumlu ynde gelime gstermitir. Dostluk, birlii ve yi Komuluk Anlamas
imzalanm ve 1997 ylnda Sosyalist Partinin Arnavutlukta iktidar ele almasyla
Yunanistan Arnavutlukun en byk ikinci ticari orta haline gelmitir. Atina halen,
Tirann ekonomisinde nemli bir aktr konumda bulunmaktadr. ki lke arasndaki
askeri ve siyasi ilikiler de gelime gstermi ve Atina Arnavut subaylarn eitimini
stlenmitir.
91

Makedonya ile imzalad Geici Uzlama sonrasnda ilk etapta ekonomik
ilikilere nem vermi ve 1995 ylnda 43 milyon Dolar olan ihracatn 1999 ylnda

89
90
Bykolak, Souk Sava Sonras Dnemde Trk-Yunan likilerinde, ss.123-133.
91
Demirta Cokun, Arnavutlukun D Politikas ve Balkanlarda, ss.89-94.
335
335
yaklak 10 kat artrarak skpn en byk ikinci ticaret orta haline gelmitir.
92

2000 yl Ocak ve ubat aylarnda askeri malzeme yardmna balam ve AB ile
NATO yelii temelinde de Makedonyann ilikilere scak bakmasn salamtr.
93

Atina, Sofyann Makedonyay tanmas nedeniyle, Souk Sava Dneminde
dahi olumlu seyreden ilikilerine ksa bir mddet ara vermek zorunda kalm, ancak
1993 ylnda Bulgaristanda Berov hkmetinin kurulmasyla ibirlii tekrar
hareketlenmitir.
94
ki lkenin iyi ilikilerinde Ortodoksluun etkisi yadsnamaz bir
gerektir. Yunanistan, 2002 ylnda Bulgaristandaki yabanc yatrmclar arasnda
ikinci sray almaktadr.
95

Yunanl akademisyenler, Bulgaristann Yunanistana bu denli yaklamasnda,
lkesinde mevcut Trk aznln da etkisi olduuna inanmaktadrlar.
96
Tarihsel sre
ierisinde, pek de olumlu seyretmeyen Trk-Bulgar ilikileri gz nne alndnda
bu dncenin belirli bir noktaya kadar olaslndan bahsetmek mmkndr. Ancak,
Souk Sava Dnemi ertesinde Bulgaristandaki Trk Aznln oynad rol ve
konumu deerlendirildiinde
97
Yunanl akademisyenlerin bu dncelerinde
tamamyla hakl olmadklar grlmektedir.

Souk Sava ertesinde Balkanlarda balayan bu rekabet, 1996 ylnda
Yunanistann siyasasn rasyonelletirmesiyle farkl bir boyut kazanmtr. Ekonomik
yar ve etki alan paylam sona ermemi, ancak iki taraf da kendi lkelerinin
ekonomik gc ve gvenlikleri iin Balkanlarn istikrarnn art olduuna
inanmlardr.
98
rnein, Balkan Bar Gcnn 1998 ylnda oluturulmas
gndeme geldiinde, ilk etapta Yunanistan, Trkiyenin katlmasn istememi ve

92
93
Hatipolu, Kuruluundan Gnmze Makedonya Cumhuriyetinin D Politikas, s.176.
94
Demirta Cokun, Souk Sava Sonras Dnemde Bulgaristann, ss.240-242.
95
zgr, 1989 Sonras Trkiye-Bulgaristan, s.680.
96
97
Souk Sava Dnemi sonrasnda Bulgaristandaki Trklerin durumu ve HHn siyasi sahnede
oynad rol hakknda Bkz. zgr, 1989 Sonras Trkiye-Bulgaristan, ss.614-666.
98
Bykolak, Souk Sava Sonras Dnemde Trk-Yunan likilerinde, ss.156-158.
336
336
daha sonra kurulacak bu gcn merkezi konusunda da iki bakent arasnda sorun
yaanmtr.
99
Ancak, Kosova Krizinde de iki lke, insani yardm salanmasnda
ortak hareket etmesini bilmitir.
100

Balkanlardaki barn salanmasnda, iki bakentin de blge istikrar
temelinde hareket etmeleri, iki lke arasndaki rekabet tansiyonunu drerek
yumuamaya giden yolda nemli bir etken haline gelmitir.

4. Yumuamaya Ynelik Atlan Admlar ve Yaanan Gelimeler
4.1. Ege Bar Sreci

Ege Bar Sreci, Trkiye tarafndan balatlan bir giriimdir. Kardak
Kayalklar Krizi sonrasnda ABnin yanl tutumu ve AB Komisyonunun Yunanistan
lehine aklamalar, Trkiyeyi rahatsz etmi ve Ankara, Yunanistana kar bar
yanls olduunu gstermek amacyla, Atina karsnda yeni insiyatifler balatmtr.

Bu erevede, dnemin Babakan Mesut Ylmaz, 23 Mart 1996 tarihinde
yapt basn toplantsnda, Trkiyenin Atina ile ilikilerinde hedeflerini belirtmi ve
bu amalara ulalmas yolunda, nc tarafl zm ihtimalini dlamadan masaya
oturulabileceini vurgulamtr.
101
D politikasnda radikal bir adm saylabilir bu
grle Trkiye, Yunanistana, birlikte yrtlecek grmelerde uzlamaya
varlmas durumunda sorunun zelliklerine gre arabuluculuk, hakemlik ve
Uluslararas Adalet Divanna gidilebileceini nermitir.

99
100
Tozun Baheli, Turning a New Page in Turkeys Relations With Greece? The Challenge of
Reconciling Vital Interests, (Ed.) Mustafa Aydn Kostas Ifantis, Turkish-Greek Relations, The
Security Dilemma in the Aegean, London, Routledge Taylor&Francis Group, 2004, s.95. ve Cem,
Trkiye Avrupa Avrasya, s.137.
101
337
337
Ancak Trkiyenin bu atlm, Yunanistanda geni yank uyandrmamtr.
Atina, iyi niyet demelerinin yeterli olmadn dile getirmi ve Ankarann somut
adm atmas gerektiini belirtmitir.
102

4.2. Akil Adamlar Komisyonu

Dnemin Dileri Bakan Tansu iller, 21 ubat 1997 tarihinde, AB Dnem
Bakanl grevini yrten Hollandal meslekta Hans Van Mierloya bir mektup
gndererek, Trkiyenin iki lke arasnda mevcut Ege Denizi kaynakl sorunlarn
zm ve gven arttrc tedbirler konusunda karlkl anlamaya dayal yntemin
bulunmasn arzuladn vurgulamtr.

Trkiyenin bu giriimi, AB tarafndan benimsenmi ve 29 Nisan 1997
tarihinde Lksemburgda yaplan Trkiye-AB Ortaklk Konseyi toplantsnda
Ankara-Atina arasndaki sorunlarn zmlenmeleri maksadyla Akil Adamlar
komisyonu kurulmutur. Trkiye sz konusu komisyona Prof.Dr.Suat Bilge ve
Emekli Bykeli Dr.kr Elekda atamtr. Sz konusu komisyonun amac da,
karlkl Akil Adamlarn toplantlarda hkmetlerin gr ve nerilerini inceleyerek
balayc olmayan yntemler nermek eklinde belirlenmitir.
103

Ancak Trkiye, Akil Adamlarn dorudan ve birebir grmelerini talep
ederken, Yunanistan toplantlarn AB bnyesinde ve insiyatifinde olmasn
vurgulam ve bu gr ayrl temelinde giriim daha ilk toplantsn yapmadan sona
ermitir. Yunanistann tutumu erevesinde Ankara Atinaya, Akil Adamlarn AB
vastasyla grmelerine scak bakmadn belirten bir mektup gndermitir.
104

102
103
104
Anadolu Ajans Basn Blteni, Uzmanlar Komitesinin Trk yelerinden Atinaya Mektup, Avrupa
Birlii Araclyla Grmeyiz, Atina, 30 Aralk 1997, Saat: 15.43, Say: AA1960.
338
338
4.3. Madrid Zirvesi

Madrid Mutabakat Metni, 08-09 Temmuz 1997 tarihinde, NATO Madrid
Zirvesinde, Cumhurbakan Sleyman Demirel, Yunanistan Babakan Kostas
Simitis ve ABD Dileri Bakan Madeleine Albright tarafndan imzalanmtr.
105

ki lke arasnda, ncelikle Ege Denizi temelinde, Kardak Kayalklar Krizi
gibi, Trkiye ve Yunanistan savan eiine getiren meselelerin nlenmesini
amalayan bu giriim, ABD tarafndan balatlmtr. ABD, 1997 yl yaz aylarnda
bir neri gelitirmi ve iki bakente sunmutur. Sz konusu neri, iki lkenin Egede
atma ihtimalinin giderilmesi amacyla Trk ve Yunan taraflarnca bir metnin
oluturulmasn ve Madrid NATO Zirvesinde ABDnin de katklaryla mzakere
edilerek, mmkn olmas halinde taraflarca imzalanmasn ngrmtr.
106

neri erevesinde; Ankara ve Atinada yaplan hazrlklar, Madridte iki lke
heyetleri, Dileri Bakanlar bakanlnda youn bir mzakere sreci ile devam
etmi ve alt ortak noktada buluularak metin hazrlanmtr. Mzakere srecindeki bu
temaslar, iki lke ilikilerinin gerginlii nedeniyle ABDli diplomatlar araclyla
yaplmtr.
107

Metnin imzalanmas sonrasnda ABD Dileri Bakan Madeleine Albright
mutabakat kamuoyuna aklamtr. Alt maddeden oluan metin u hususlar
iermektedir.
a. Bar, gvenlik ve iyi komuluk ilikilerinin gelitirilmesinin devam
hususunda karlkl taahht,
b. Birbirlerinin egemenliine sayg,
c. Uluslararas Hukuk ilkelerine ve uluslararas anlamalara sayg,

105
106
107
339
339
d. Birbirlerinin gvenlikleri ve milli egemenlikleri asndan byk neme sahip
Egedeki meru, hayati karlarna ve endielerine karlkl sayg,
e. Yanl anlamalardan kaynaklanan ihtilaflardan kanlmas arzusu ve karlkl
sayg temelinde tek tarafl eylemlerden saknlmas taahhd,
f. Uyumazlklarn karlkl rzaya dayanarak ve kuvvet kullanm veya kuvvet
tehdidi olmadan bar yollar ile zmlenmesi taahhd.
108

Aslnda Madrid Mutabakat, iki lke arasndaki meselelere zm
getirmemektedir. Sadece sorunlarn halli iin gerekli gven ortamnn salanmasna
katk yapc bir metinden ibarettir.
109

Mutabakat, Trkiyede olumlu yank bulmu, zellikle tek tarafl
eylemlerden kanlmas maddesinin, son madde olan kuvvet kullanm tehdidinin
nnde olmas Dileri Bakanlnn baars olarak yorumlanmtr.
110
Trkiye,
mutabakata olumlu yaklam ve bu anlayla hareket ederek metni glendirme
teklifinde bulunmutur. Ancak bu neri, Yunanistan tarafndan kabul edilmemitir.

te yandan, Yunanistanda ise, metni imzalayan Kostas Simitis muhalefet ve
basn tarafndan, Egeyi Trkiyeye teslim etmek ve 12 mil karasular hakkndan
vazgemekle eletirilmitir. Muhalefetin youn basklar erevesinde Hkmet
Szcs oannis Kranidiotis, bu gr yaknlnn bir anlama olmadn, balayc
bir nitelii bulunmadn ve Trkiye ile diyaloga balanmadn aklamak zorunda
kalmtr.
111

Madrid Mutabakat, uzun sreden beri, iki lkenin bir metin zerinde,
ilikilerde uygulanacak ilkelere varabilmeleri temelinde nemli bir metindir. Trkiye,

108
109
Birgl Demirta Cokun, Kresellemenin kili Sorunlara Yansmas: Trk-Yunan likileri
rnei, (Der.) Birgl Demirta Cokun, Trkiye-Yunanistan Eski Sorunlar, Yeni Araylar,
Ankara, Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaymlar, Balkan Aratrmalar Dizisi No:7, 2002,
s.199.
110
Cem, Trkiye Avrupa Avrasya, s.91-92.
111
Bilge, Byk D, ss.270-271.
340
340
bu metin ile Dnya kamuoyunda, Yunanistanla ilikilerinde yapc ve bar bir
tutum taraftar olduunu ynnde olumlu bir intiba brakmtr.
112
Dileri Bakan
smail Cem, sz konusu mutabakat, Trkiyenin gvenliinin yan sra, uluslararas
imaj asndan da nemli olduunu deerlendirmektedir.
113

Madrid Mutabakat, Yunanistann bu metne bak as erevesinde etkili
olamam ve Yunan Dileri Bakan Theodoros Pangalosun Trkiye aleyhine sarf
ettii szler ile S-300 fze bunalm nedeniyle adeta yok saylmtr.
114

4.4. 1997 Eyll New York Birlemi Milletler Toplants Pangalos&Cem
Grmesi ve 1997 Kasm Gneydou Avrupa birlii Sreci Toplants
Ylmaz & Simitis Grmesi

Dnemin Dileri Bakan smail Cem, Madrid Zirvesi sonrasnda, 1997 Eyll
aynda, Yunanl meslekta Theodoros Pangalos ile Birlemi Milletler toplants
vesilesiyle New Yorkta ikili resmi bir grme yapm, ancak Yunanistann
tutumunu deitirmemesi nedeniyle herhangi bir sonuca ulamak mmkn
olmamtr.

Grmede Yunan taraf, Trkiyenin Yunanistanla arasnda egemenlik
sorunu bulunduunu ve Atinann egemenliinin tartlmaz olduu hususlarn
yinelemi ve herhangi bir uzlama salanamamtr.
115

smail Cem, ayn ziyarette ABD D leri Bakan Madeleine Albright ile de
bir araya gelmi ve ABD, Kardak Kayalklar sorununun Uluslararas Adalet

112
Frat, Souk Sava Sonras Trk-Yunan, ss.272-273.
113
114
Anadolu Ajans Basn Blteni, 1997de Trk D Politikas (4), Ankara, 26 Aralk 1997, Saat:
11.59, Say: AA9253.
115
341
341
Divanna gtrlmesini nermitir. Ancak smail Cemin, ayrm yaplmadan tm
sorunlarn Divana gtrlmesi teklifi zerine, ABD tarafsz kalmay yelemitir.
116

Babakan Mesut Ylmaz, Gneydou Avrupa birlii Sreci Toplants
erevesinde Yunanl meslekta Kostas Simitis ile 03 Kasm 1997 tarihinde Girit
Adasnda bir araya gelmitir. ki Babakan, Ege Denizi ve Kbrs konusunda yaanan
gerilimi drp diyalogun balatlmas kararna varmlar, ancak Simitis, mutabk
kalnan hususlarn ortak bir bildiri ile basna aklanmasn kabul etmemitir. Ayrca
Trkiye tarafndan sunulan, gven artrc tedbirler gibi neriler ile Babakanlarn
dorudan temasa geebilmesi maksadyla zel temsilci atanmas teklifleri, Kostas
Simitis tarafndan ilk etapta reddedilmemi, fakat cevap verilmeyerek srncemede
braklmtr.

Girit toplantsndan sonra iki lke arasndaki hava bir nebze olsun yumuam
ve iyimser aklamalar yaplmtr. Fakat Girit bulumas da, Madrid Mutabakat gibi
herhangi bir sonu vermemitir.
117

4.5. Trkiyenin, Ege Sorunlar Hakknda st Dzey Temaslara Balanmas
Ynndeki 12 ubat 1998 Tarihli Teklifi

Ankara, 1998 ylnda Yunanistan siyasetinde yeni almlar balatmtr.
Dileri Bakan smail Cem, 12 ubat 1998 tarihinde, Yunanistann Ankara
Bykelisi Dimitrios Nezeretise, bizzat resmi bir nota vererek, iki lke arasndaki
tm Ege Denizi kaynakl sorunlarn bar yntemlerle zmlenmesini, bu amala
iki Dileri Bakanl arasnda st dzeyli bir toplantnn 1998 yl Mart aynda
gerekletirilmesini teklif etmitir.
118

116
Anadolu Ajans Basn Blteni, 1997de Trk D Politikas (4), Ankara, 26 Aralk 1997, Saat:
11.59, Say: AA9253.
117
Bilge, Byk D, ss.273-274.
118
Anadolu Ajans Basn Blteni, Dileri Bakanl: Trkiye, Tm Ege Sorunlarnn Niteliklerine
Uygun ve Mtereken Kararlatrlacak Bar zm Yollar Seilmek Suretiyle Hibir Yntemin
Dlanmad Bir Yaklamla Sonulandrlmasn Arzu Etmektedir, Ankara, 13 Mart 1998, Saat:
14.50, Say: AA3730.
342
342
Sz konusu notada yer alan neriler unlardr:
a. ki lkenin, aralarndaki Ege sorunlarn birlikte tanmlamas,
b. ABD Dileri Bakan Madeleine Albrightin giriimiyle 08 Temmuz 1997de
Trkiye ve Yunanistann gerekletirdii Madrid Uzlamasnn resmi bir
anlamaya dntrlmesi,
c. NATO Genel Sekreterinin nermekte olduu Egede Gven Arttrc
nlemlerin, NATO Genel Sekreteriyle ibirlii yaplarak iki lke tarafndan
gelitirilip hayata geirilmesi,
d. ki hkmetin, aralarndaki sorunlara zm retecek olan ve her iki lkenin
belirledii temsilcilerden oluan Akil Adamlar Grubunu birlikte greve
armas,
e. Bu nerilerin tartlmas amacyla, iki Dileri Bakanl arasnda st
dzeydeki bir toplantnn, Trk Hkmetinin bu ars ve Yunan
Hkmetinin ary benimsemesiyle, Mart 1998 bitiminden nce Ankara
yahut Atinada gerekletirilmesi.
119

Trkiyenin bu giriimi uluslararas alanda geni yank bulurken,
Yunanistanda karkla neden olmutur. lk aklama, Hkmet Szcs
Reppastan gelmi ve nerilerin, zaten tartlan hususlar ierdii, nemsenmelerine
gerek duyulmad, bu erevede reddedildii vurgulanmtr.
120

Ancak Yunanistan Dileri Bakanl Bakan Yardmcs oannis Kranidiotis,
ANA Haber Ajansna yapt aklamada, Trkiyenin nerilerinin tmyle
reddedilmediini, iki lke Dileri Bakanlarnn grmesini ngren beinci
maddeye scak bakldn, Bakanlarn uluslararas kurumlar erevesinde bir araya
gelerek blgeyle ilgili konularda ibirlii yapabileceklerini ve bu yndeki temaslarn
karlkl Bykelilikler araclyla salanabileceini ifade etmitir. te yandan,

119
Dileri Bakanl Enformasyon Dairesi, Trkiyeden Yunanistana Bar ars, Ankara, 12
ubat 1998.
120
343
343
neri paketinde yeni bir husus bulunmadn da szlerine eklemekten geri
durmamtr.
121

Dileri Bakan Theodoros Pangalosun yurtdnda olmas nedeniyle,
konuyla ilgili aklama yapan Dileri Bakan Yardmcs Georgios Papandreou da
meslekta Kranidiotisin demecine benzer, yumuak tonda bir aklamada bulunmu
ve nerilerin Babakan Kostas Simitis ile Dileri Bakan Theodoros Pangalos
arasnda grleceini, akabinde cevabi bir notann yazlacan sylemitir.
122

Yunanistan, sz konusu nerilere, 24 ubat 1998 gn cevap vermitir.
Ankara Bykelisi Dimitrios Nezeretisin, smail Ceme teslim ettii Yunan
teklifleri aadaki ekilde sralanmtr.

a. Trkiye ile Yunanistan arasndaki ikili sorunlara ilikin olarak, Trkiye Lahey
Adalet Divannn zorunlu yarg yetkisini tanmaldr,
b. Yunanistan, iki lke arasndaki sorunlarn adm adm zlmesine ilikin
nerisini yinelemektedir,
c. Yunanistan, Kta Sahanl sorununun Uluslararas Adalet Divanna
gtrlmesi ve bir anlamaya dklmesine ilikin olarak Trkiye ile dorudan
grmeler yapmaya hazrdr,
d. Yunanistan, iki lke Dileri Bakanlarnn daha nceden belirlenmi bir
ereve dahilinde bir araya gelmesine hazrdr.
123

Trk Dileri Bakanl, Yunanistann cevabi notas hakknda 25 ubat 1998
tarihinde bir aklama yapm ve Yunanistann, Trkiyenin iyi niyetine ayak
uyduramadn, bu erevede uzlamazlk ve zmszlk roln tek bana

121
Anadolu Ajans Basn Blteni, Ankarann nerilerini Reddetmedik , Atina, 14 ubat 1998, Saat:
14.36, Say: AA2387.
122
123
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiyenin Bar Giriimine Yunanistandan Cevap Geldi,
Ankara, 24 ubat 1998, Saat: 15.43, Say: AA0165.
344
344
stlendiini, Egede gerilimin sreklilii ynnde tercih yaparak oluabilecek
istenmeyen bir kazann yol aabilecei sorumluluu da stlendii belirtilmitir.
124

Karlkl nota teatilerinde herhangi bir sonuca gitmek mmkn olmamtr.
Ancak Trkiye, bar giriimleri ile uluslararas arenada prim kazanrken, Yunanistan
uzlama ve bartan kaan taraf konumuna dmtr.

4.6. Terrist Abdullah calann Yakalanmas

Suriye, Trkiyenin basklar karsnda, terrist Abdullah calan lkesinde
barndramayacan anlam ve 09 Ekim 1998 tarihinde snr d etmitir. calan, ilk
olarak Atinaya gitmi, ancak kendisine burada kalamayacann sylenmesi zerine
Rusyaya gemitir.

Moskova yaknlarndaki Odintsovo kasabasnda yaklak bir ay konaklayan
calan, Rusyadan snma stats alamayp, lkeyi terk etmesi istenince Milletvekili
Montovani tarafndan talyaya davet edilmitir. calan, 12 Kasm 1998 gn sahte
pasaport kullanmak suundan Romada tutuklanmtr. Trkiyenin, talyaya ynelik
basklar etkili olmu ve Roma, calan uzun sre lkesinde tutamayacan
anlamtr.

calan, 16 Ocak 1999 tarihinde tekrar Moskovaya gitmitir. Ancak Rusya,
Ankaray karsna alamam ve calana lkeyi terk etmesi iin 10 gnlk bir sre
tanmtr. Bu erevede calan, 29 Ocak 1999 tarihinde Yunanl donanma subay
Andonis Naksakis tarafndan Yunanistana getirilmitir. Yunanl yetkililer, calana
yakn ilgi gstermekle birlikte, Ankarann basklar ve durumun hassasiyeti
nedeniyle ilk olarak calann lkelerinde olduunu kabul etmemiler, daha sonra
Yunanistandan karmak zorunda kalmlardr. Andonis Naksakis, 16 ubat 1999
gn yapt aklamada, calan Yunanistana getirdiini onaylam ve yazar Voula

124
Dileri Bakanl Enformasyon Dairesi, Dileri Bakanl Szcsnn, Yunanistann Cevabi
Notas Hakknda Yapt Aklama, Ankara, 25 ubat 1998.
345
345
Damianakounun ikametgahna gtrdn, daha sonra Dileri Bakan Theodoros
Pangalos ile snma hakk verilmesi konusunda grme ayarladn, ancak
Theodoros Pangalosun yerine grmeye Yunan Gizli Servisi Bakan Haralambos
Stavrakakisin geldiini ve kendisinin bu aamadan sonra calann izini kaybettiini
sylemitir.
125

calan, Belarusun bakenti Minsk zerinden Hollandaya gitmek amacyla
Yunanistandan ayrlm, ancak Belarusun uaa ini izni vermemesi nedeniyle
tekrar Atinaya dnm ve Korfu Adasnda misafir edilmitir. calan, Dileri
Bakan Theodoros Pangalosun, Afrika lkesine iltica talebinde bulunmas forml
erevesinde, 02 ubat 1999 tarihinde Kenyaya gnderilmi ve Yunanistan
Bykelilii konutunda saklanmtr.

calann yerinin tespit edilmesi sonrasnda, ABDnin Kenya Hkmetine
yapt basklar olumlu sonu vermi ve calan, 15 ubat 1999 tarihinde Trk
gvenlik yetkililerince dzenlenen bir operasyonla yakalanarak Trkiyeye
getirilmitir.
126

calann, Yunanistan Bykelilii konutunda konaklay ve yakalan
srasnda zerinden Kbrsl Rum bir gazeteciye ait sahte pasaportun kmas,
127

Yunanistan Trkiye karsnda ciddi anlamda zor duruma sokmutur. Yunanistan,
adeta yllardr dile getirdii terre destek vermedii sylemi karsnda sust
yakalanmtr.

Atina, calann yakalanmasyla birlikte sadece Trkiye ve uluslar aras
camia nezdinde zor durumda kalmam, Hkmet, ayn zamanda muhalefet ve
kamuoyunun da sert eletirileriyle yzlemitir. Yunan kamuoyu bu konuda ikiye
blnmtr. Bir yandan, calana sahip klmas eletirilirken, dier taraftan

125
Anadolu Ajans Basn Blteni, Terr rgt Elebann Yunanistan Balants (3), Ankara, 19
ubat 1999, Saat: 20.56, Say: AA2465.
126
zkan, Operasyon, ss.185-193.
127
Frat, Souk Sava Sonras Yunanistan D, s.64. (Dipnot 55)
346
346
calann Trkiyeye teslim edildii grleri dile getirilmi ve her iki taraf da
Kostas Simitisin istifasn istemitir. Simitis, bu eletiriler karsnda aklc bir
politika izleyerek, tm taleplere ve bu yndeki dncelere ramen istifa etmemi,
calan olayna karn tm yetkililer hakknda soruturma am, Dileri Bakan
Theodoros Pangalos, ileri Bakan Alekos Papadopoulos ve Kamu Dzeni Bakan
Filipos Petsalnikosu grevlerinden almtr. Simitis, bu davranyla uluslararas
alanda bir nebze olsun prestij kazanm,
128
ancak byk baarya, yllardr amalad
fakat muvaffak olamad parti ierisindeki Andreas Papandreou izgisini devam
ettiren muhalif isimleri tasfiye etmekle ulamtr. Bunun sonucunda Simitis iin
1996 ylndan beri alt yapsn hazrlad politikasn uygulama frsat domutur.
129

Yunanistann suunun ispatlanmasyla birlikte, iki lke ilikileri ciddi
anlamda gerilmitir. Trkiye, Yunanistann terrist lkeler listesine alnmas
ynnde diplomatik atak balatm, bu erevede, Ankaradaki tm Bykeliliklere
Atinann PKKnn faaliyetlerini desteklediini gsterir bir dosya gnderilmitir.
Dnemin Cumhurbakan Sleyman Demirel, gerekletirdii Filipinler ziyareti
srasnda Ankarann bu talebini yineleyerek Trkiyenin balatt diplomatik
giriime katkda bulunmutur.
130

Yunanistan, Trkiyenin bu abalar karsnda adeta keye skmtr.
Dnemin Yunan Cumhurbakan Kostis Stefanopoulos, 02 Mart 1999 tarihinde
Takentte dzenledii basn toplantsnda; Trkiyenin, Yunanistan terr
destekleyen lkeler listesine aldrmak istediini, ancak dnya topluluundan gereken
cevab alacan umduunu dile getirmitir.
131
Yunanistann bu yndeki clz

128
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Her Trl Terrizmi Knyor, Atina, 05 Mart 1999,
Saat: 16.10, Say: AA3445.
129
130
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye,Yunanistana Kar Taarruz Politikas zleyecek, Ankara,
23 ubat 1998, Saat: 17.15, Say: AA5256.
131
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye, Yunanistan Terr Destekleyen lkeler Listesine
Aldrmak stiyor, Ama Umarm Dnya Topluluundan Gerekli Cevab Alacaktr, Takent, 02 Mart
1999, Saat: 14.47, Say: AA0599.
347
347
savunmalar da etkisiz kalnca, Atinann, Trkiyeye ynelik politikasn
yumuatmaktan baka aresi kalmamtr.
132

Bu erevede Nur Batur, Trk-Yunan ilikilerindeki deiimin balangcn
calann yakalanna balamaktadr.
133
Bu grn byk oranda doru olduunu
sylemek mmkndr. Zira, calann yakalanmas Theodoros Pangalosun Dileri
Bakanlndan alnmasna ve yerine Ankaraya ve Trk-Yunan ilikilerine daha
lml yaklaan Georgios Papandreounun atanmasna olanak vermi, Kostas
Simitisin Trkiye politikasndaki deiimi gsteren bu atama da iki lke ilikilerinin
yumuamasn kolaylatrmtr.

4.7. smail Cemin 24 Mays 1999 Tarihli Mektubu ve Yunanl Meslekta
Georgios Papandreounun 25 Haziran 1999 Tarihindeki Cevab

Dileri Bakan Theodoros Pangalosun, terrist Abdullah calann
yakalanmas sonrasnda grevden alnarak yerine Georgios Papandreounun
getirilmesi, iki lke ilikilerinde nemli bir gelime olmutur.

Dnemin Dileri Bakan smail Cem, Yunanl meslekta ile eitli
toplantlardan bir araya geldiini, muhatabnn Trkiyeye ynelik dncelerini
bildiini ve eilimlerini de bir sre tarttktan sonra bir bar giriimi balatmaya karar
verdiini belirtmektedir.
134
Kukusuz, smail Cemin ifadeleri, Georgios
Papandrounun Dileri Bakanlna getirilmesinin iki lke ilikilerinin
yumuamasna yapt katky aklkla gstermektedir.

Trkiye, calann yakalanmas sonrasnda, aktif bir politika izleyerek,
Yunanistan terrizme verdii destek temelinde uluslararas platformda mteaddit

132
Kuruba, Trk-Yunan likilerinde Neo Detant Dnemi, s.17.
133
134
348
348
defa sulam ve bu balamda Atinay keye sktrarak terrizmle mcadele
konusunda ngrd bir anlamay imzalamaya adeta mecbur klmtr.
135

Bu erevede, Dileri Bakan smail Cem, Georgios Papandreounun
Dileri Bakanlna getirilmesini de frsat olarak nitelendirerek, 24 Mays 1999
tarihinde meslektana bir mektup gndermi
136
ve Trkiye ile Yunanistann terrle
mcadele anlamas yapmasn nermitir. Ayrca, bu ynde bir anlamann
imzalanmas ve uygulamaya girmesine kout olarak da, bir Uzlama Plan
balatlabileceini ifade etmitir.
137

Yunanistan, smail Cemin mektubuna hemen karlk verememitir. phesiz
bunda, smail Cemin teklifindeki hususlarn, Yunanistann terr alenen
destekledii anlamn tamasnn etkisi byktr. Ancak, eski Babakan
Konstantinos Mitsotakis, Georgios Papandreounun cevabi mektubundan nce,
Trkiyenin teklifi hakknda yapt yorumlarda, Yunanistann Trkiye ile terr
konusunda ibirlii yapmay reddetmesi iin hibir nedenin bulunmadn sylemi
ve Atinann bu yndeki ibirliini kabul etmemesinin Trkiyenin temelsiz inanlara
kaplmasna sebep olduunu aklamtr.
138

Georgios Papandreou, bir ay sonra, 25 Haziran 1999 tarihinde, Trk
meslektana gnderdii cevabi mektubunda, anlamay terrle mcadeleyle snrl
tutmayp, ekonomi, ticaret, evre, turizm alanlarnda ibirlii ve rgtl su,
uyuturucu kaakl ile yasa d g konusunda da birlikte mcadele nerisinde
bulunmutur.
139

135
136
137
138
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistann Eski Babakan Mitsotakis: Trkiye ile Terr
Konusunda birliini Reddetmemiz iin Hibir Neden Yok Atina, 22 Haziran 1999, Saat: 22.25,
Say: AA6258.
139
349
349
Georgios Papandreou, Trk meslektana verdii cevapta, daha geni ilikiler
kurulmasn gndeme getirmi, ancak terrizm konusunda ihtiyatl davranmaya zen
gstermitir. Gazetecilere yapt aklamada, Trkiyenin teklifine olumlu cevap
verdiini vurgulam, ancak ikili bir anlama konusunda henz erken olduunu dile
getirmekten geri durmamtr.
140
Terr konusunu dier konularla birlikte ele alarak
adeta sradanlatran bu mektubun amacnn; Atinay uluslararas arenada skntya
drmemek ve Georgios Papandreounun Ankara ile ilikileri normalletirme arzusu

Heraklides, smail Cemin teklifi karsnda, Georgios Papandreou gibi,
Trkiye ile ilikilere nem veren ve serinkanl dnebilen bir muhatabn olmamas
halinde nerinin l domu olabileceini belirtmekte ve Georgios Papandrounun
mektubunu ise ustalkla kaleme alnm ve iki lke ilikilerinin bundan sonraki
gidiatn da belirleyecek nitelikte bir metin olduunu ifade etmektedir.
141

ki lke Dileri Bakanlar, 03 Temmuz 1999 tarihinde New Yorkta bir araya
gelerek, karlkl mektuplarla filizlenen anlayn hayata geirilmesi konusunda fikir
birliine varmlardr. ki Bakan arasnda yaplan mektup teatisi, ilikilerin
yumuamasnda nemli bir adm oluturmaktadr. smail Cem bu konuda, iki lkede
yaanan depremlerin ilikilere olumlu ynde ivme kazandrdnn yadsnamaz bir
gerek olduunu, ancak mektuplarla balayan ve 03 Temmuz 1999da fikir birliine
varan grmenin yumuama dneminin temel basaman oluturduunu
belirtmektedir.
142

4.8. Austos ve Eyll Depremleri Sismik Diplomasi

Trkiyede, 17 Austos 1999 tarihinde yaanan ykc deprem felaketi,
Yunanistan zerinde hi beklenmedik bir etki yaratmtr. Atina, Trkiyenin yardm

140
Associated Press Basn Blteni, Yunanistan, Trkiye ile Terr Anlamas mzalamaya Hazr
Deil, Atina, 28 Haziran 1999, Saat: 21.50.
141
Heraklides, Yunan-Trk Yumuamas (1999-), ss.40-41.
142
350
350
arsna koan ilk devletler arasnda yer alm ve Yunan halk da bu dorultuda
hareket ederek Trkiye iin dzenlenen yardm kampanyalarna etkin katlm
gstermitir.
143

Depremin yol at yaralar, Yunan televizyonlarnda srekli olarak
yaynlanm ve basnda geni yer bulmutur. Dileri Bakan Georgios Papandreou,
muadili smail Cemi aram, Yunan hkmetinin ve halknn zntleri belirterek,
Atinann, Trkiyenin ihtiyalarn karlamaya hazr olduunu dile getirmitir.
144
Bu
erevede, Yunanistandan kurtarma ekipleri gnderilmi, lkenin eitli kentlerinde
yardm kampanyalar tertiplenerek, Yunanl sanatlarca geliri Trkiyedeki deprem
madurlarna gnderilmek zere konserler dzenlenmitir.
145
Yine bu amala
dzenlenen, Galatasaray-PAOK futbol karlamasna da yksek bilet fiyatlarna
ramen Yunan halk tarafndan ilgi byk olmutur.

Yunanistann, daha nce AB tarafndan Trkiyeye verilmesi kararlatrlan,
ancak her seferinde Atina tarafndan veto edilerek ertelenen, 150 Milyon Euro
tutarndaki mali yardmn yaplmasna yeil k yakmasnda depremin etkisi phesiz
byktr.
146
Ayrca, Dileri Bakan Georgios Papandreounun, 04-05 Eyll 1999
tarihlerinde Helsinkide dzenlenen AB Dileri Bakanlar Konseyi Toplants
ncesinde, belirli artlar dahilinde Ankarann AB adaylna itiraz olmadn dile
getirmesinde de kukusuz doal afetin pay vardr.

Dnemin Ankara Bykelisi oannis Korantis de yapt aklamada,
Trkiyede yaanan depremin, Yunanistanda meydana gelmiesine alglandn,

143
Anadolu Ajans Basn Blteni, 1999 Ylna Bak, Trk-Yunan likilerinde Gerginlik ve
Yaknlama Yl, Atina, 20 Aralk 1999, Saat: 12.15, Say: AA9017.
144
145
Anadolu Ajans Basn Blteni, Depremzedelere Yardm Konseri, Atina, 26 Eyll 2000,
Saat:16.59, Say: AA3019.
146
Amikam Nachmani, Komu Batya Ne Diyor? Trk-Yunan likileri, (Der.) Barry Rubin-Kemal
Kirii, Gnmzde Trkiyenin D Politikas, stanbul, Boazii niversitesi Yaynevi, I.Basm,
2002, s.142.
351
351
ancak iki lke halk arasnda mevcut tabular yktn, bundan sonra bar ve ibirlii
yolunun takip edileceini vurgulamtr.
147

Yunanistan Hkmeti, Trkiyede yaanan deprem sonrasnda, Georgios
Papandreounun da etkisiyle Trkiyeye ynelik politikasnda bir adm daha atarken,
eski Dileri Bakan Theodoros Pangalos yandalar ve muhalefet, Atinann
yaklamnn tavizkar olduu ynnde eletirilerde bulunmulardr. Ancak bu srada,
07 Eyll 1999 tarihinde beklenmedik bir olay yaanm ve deprem tanrs Engalados,
5.9 rihter iddetinde bir sarsntyla bu sefer kendisini Yunanistanda gstermitir.

Trkiye, Yunanistann kendisine kar gsterdii duyarlla karlksz
kalmam ve ilk yardma koan lke olmutur. Trk Arama Kurtarma Ekibi AKUT,
baarl almalar nedeniyle Yunanistanda halk ve ynetim tarafndan byk vg
alm ve Yunan Cumhurbakan Kostis Stephanopoulos tarafndan kabul edilmitir.
Trk yetkililer de eitli vesilelerle Yunanistana gemi olsun dileklerinde
bulunmular ve yardma hazr olduklarn defalarca yinelemilerdir.
148

Bu gelimeler nda, iki lkede yaanan depremin ve sonrasnda taraflarn
sergiledii dostane davranlarn, karlkl yumuamay hzlandran bir etken
149
Trkiye ve Yunanistann, depremin de etkisiyle
birbirlerine kar gsterdikleri yapc ve olumlu admlar ile oluturulan diyalog ortam
ve kurulan ilikiler, uluslararas literatre Sismik Diplomasi olarak yerlemitir.
150

147
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Bykeliliine Teekkr Ziyareti, Ankara, 07
Eyll 1999, Saat: 12.14, Say: AA8750.
148
149
150
Demirta Cokun, Kresellemenin kili Sorunlara Yansmas: Trk-Yunan, s.203.
352
352
5. Yumuamaya Yol Aan Faktrler ve Analizleri
5.1. Siyasi Faktrler

ki lke ilikilerinin yumuamasna yol aarak katkda bulunan, adeta iki
Bakenti de bu ynde karar almaya kanalize eden siyasi faktrleri; Uluslararas
Sistem Etkeni ve Blgesel Konjonktr, ABD ve Avrupa Birliinin Etkisi, Siyasi
Kiiliklerin Etkileri, Yerel Ynetimlerin Etkisi ve Dier Unsurlar olarak sralamak
mmkndr.

5.1.1. Uluslararas Sistem Etkeni ve Blgesel Konjonktr

Uluslararas sistemin yaps, Trk-Yunan ilikilerinin gidiatnn
belirlenmesinde her zaman nemli bir rol oynamtr. ki lke ift Kutuplu Dnya
sisteminde, mevcut sorunlar temelinde pek ok defa kar karya gelseler de dnemin
dinamikleri olas bir scak atmay daima engellemitir. Ancak, byle bir alt yapya
sahip Souk Sava Dnemi dahi, ayn kutup iinde yer alan Atina ve Ankara
arasndaki meselelerin zmne yardmc olamamtr.
151

Souk Sava Dnemi sonras ortaya kan ve Yeni Dnya Dzeni olarak
adlandrlan yap, ilk etapta bir belirsizlik gstermi ve Krfez Sava gibi yaanan
gelimeler akabinde de ABDyi hegemon g klmtr.
152
Ancak bunun yan sra,
Yeni Dnya Dzeni, alt sistemleri n plana kartm, blgesel glerin karakterini
canlandrm
153
ve lkelerin gemie kyasla d politikalarnda bir nebze olsun daha
bamsz hareket etmelerini salamtr.
154

151
152
Baskn Oran, 1990-2001 Kreselleme Ekseninde Trkiye, Dnemin Bilanosu, (Ed.) Baskn
Oran, Trk D Politikas Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt-II,
stanbul, letiim Yaynlar, II.Bask, 2002, ss.204-211.
153
Serkan Kekevi, Batnn k ve Trk D Politikas, stanbul, IQ Kltr Sanat Yaynclk,
nceleme-Aratrma Dizisi No:74, I.Bask, Aralk, 2004, s.163.
154
zcan, Doksanl Yllarda Trkiyenin, s.13.
353
353
Bu yeni oluum ierisinde, Trkiye ve Yunanistann, tarihsel srece dayanan
meseleleri erevesinde, daha uzlamaz ve atmac bir tutum ierisine girmesi
beklenmitir.
155
Bu dorultuda, iki lke ilikileri 1990l yllarn ortalarna kadar
herhangi bir srpriz yaratmam, adeta Souk Sava Dnemindeki ekliyle, 12 mil
meselesi ve siyasilerin hasmane sylemleri sonrasndaki atmosfer gibi zaman zaman
gerginlikler gstererek devam etmitir. Ancak, 1990l yllarn sonunda, Souk Sava
Dnemi ertesindeki dncenin aksine, Ankara-Atina arasndaki ilikiler yumuam
ve ibirlii ciddi anlamda ivme kazanmtr.

1990l yllarn sonuna tekabl eden bu gelimede; Souk Sava Dneminin
sona ermesiyle hz kazanan kreselleme
156
srecinin, dnemin temel dinamiklerinin
yava yava ekillenmesinin, bu dnemde iki lkenin de uluslararas sistem etkeni
temelinde duyduklar gvenlik bunalmnn ve hangi blgede yer alacaklar
kaygsnn
157
etkisi byktr.

Souk Savan sona ermesiyle, ivme kazanan kreselleme srecinde, birey n
plana km, mal ve hizmetlerin ak hzlanrken siyasi ve ekonomik liberalleme
tm dnyada etkisini gstermeye balamtr. nternet gibi eriim aralarnn
kullanlmasnn yaygnlamasyla birlikte de bilgi ve teknolojiye ulama imkan
artm, dnya apndaki bireylerin birbirleriyle, farkl kltr ve geleneklerle tanmas
daha kolay hale gelmitir. Demirta Cokun, gnmze dek uzanan bu kreselleme
dalgasnn bilgi a kresellemesi eklinde adlandrlabileceini belirtmektedir.
158

Ancak yaanan bu srete, daha nce devletlerin egemenlik alan kapsamnda
bulunan pek ok konu, uluslararas bir boyut ve ilgi kazanm, adeta ulus-devletin

155
156
Kreselleme hakknda etrafl bilgi iin bkz. Ramazan Gzen, Uluslararas likiler Sonras
oulculuk, Kreselleme ve 11 Eyll, stanbul, Alfa Yaynlar, Siyaset-Sosyoloji Dizisi No:65,
I.Basm, Temmuz, 2004, ss.70-115.
157
Kostas Ifantis, Yunan-Trk Yaknlamasnn Yansmalar: Yunanistann likilendirme
Stratejisinin Sistemsel Gereklilikleri, (Der.) Birgl Demirta Cokun, Trkiye-Yunanistan Eski
Sorunlar, Yeni Araylar, Ankara, Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaymlar, Balkan
Aratrmalar Dizisi No:7, 2002, s.103.
158
354
354
mevcudiyeti sorgulanr hale gelmitir.
159
te yandan, ulus tesi irketlerin kuruluu
ve aralarnda oluturduklar ticari ilikiler ile bireylerin eitli amalarla meydana
getirdii birlikler de, siyaset ve devlet adamlarnn belirli grevlerini paylar konuma
ulamlardr.
160

Bu gelimeler temelinde, 1990l yllarda balayarak gnmze dek gelinen
srete, kresellemenin etkisi yadsnamaz bir gerek olmakla birlikte, devletlerin
uluslararas ilikiler alannda hala temel aktr olarak mevcudiyetlerini muhafaza
ettiklerini sylemek mmkndr.
161

Kreselleme dalgas, belirtilen alaryla, tm devletlerde, fakat farkl
boyutlarda varln gsterdii gibi, Trkiye ve Yunanistan da etkilemitir.
Kreselleme, iletiim teknolojisiyle iki lke toplumunu tm ynleriyle birbirlerini
daha iyi anlamaya sevk ederken, i adamlarn ortak kar temelinde bir araya getirmi
ve yerel ynetimlerin iyi ilikiler kurmasna zemin hazrlamtr. Ankara ve Atina, bu
srete, dier tarafn karl kmasnn kendi kazanlarn yok edecei anlamna
gelmediini idrak etmiler ve olas bir atma maliyetlerinin bundan byle hayli
yksek olacann farkna varmlardr.

ki komu devletin egemenlik yap ve anlaylar ile bunu ifade ettikleri
sylem her ne kadar devam etse de, kreselleme sreci, dnya gelimelerine ayak
uydurabilmeleri kapsamnda, ayn blok ierisinde yer alan Trkiye ve Yunanistann
ibirliini adeta mecbur klmtr.
162

ift kutuplu dnyann sona ermesiyle birlikte, yeni sistem ilk etapta, bundan
sonraki dmann belirsizlii ve bu dmana kar nasl bir tutum izlenecei
konularnda bir belirsizlik gstermi
163
ve ok kutuplu bir dnyaya doru gidildii

159
Gzen, Uluslararas likiler Sonras oulculuk, s.113.
160
161
Snmezolu, Uluslararas Politika ve D, ss.21-31.
162
Demirta Cokun, Kresellemenin kili Sorunlara Yansmas: Trk-Yunan, ss.205-211.
163
355
355
ynnde sylemlerin domasna neden olmutur. Ancak Krfez Krizi ile birlikte
balayan dnem, ABDyi hegemon g olarak uluslararas sahneye karm ve ABD
nderliinde tek kutuplu dnyaya giriin ilk safhasn belli etmitir.
164

ABD, ilerleyen srete, hegemon g olmann gerekliliklerini yerine getirerek
yaylmac strateji izlemi, kart glerin ittifaklar kurarak bir araya gelmesini
engellemeye alm, bu dorultuda adeta Dnya jandarmas roln stlenmitir.
165

Brzezinski, ABDnin kresel hegemonyasnn rakipsiz olduunu
vurgulamaktadr.
166
Ancak, ABD bugn, byk bir arl olmakla beraber
uluslararas arenada tam anlamyla hareket serbestisine sahip deildir. Ksacas,
1990l yllarda balayarak bugne dek ekillenmeye devam eden uluslararas sistemi,
ABD nderliinde, in, Avrupa Birlii ve Rusya arasnda cereyan eden bir mcadele
olarak tanmlamak mmkndr.
167

Souk Savan sona ermesiyle oynayan talar, ilerleyen srete ekillenmeye
balam, ancak henz yerli yerine oturmamtr.
168
Trkiye ve Yunanistan, bu yap
kapsamnda kendilerini yeni bir stratejik konumda bulmular ve bunun gerektirdii
gvenlik endielerini bu koullarda deerlendirme yoluna gitmilerdir.
169

Trkiye, deien jeopolitik evresi temelinde pek ok tehditle kar karya
kalm, bunun tesinde eski stratejik nemini yitirdii eklindeki sylemlerle
muhatap olmutur. Ancak, Yeni Dnya Dzeninin gereklilikleri ve ba aktr olan
ABD asndan Trkiyenin bulunduu blgenin hayati nemi, Ankarann konumunu

164
Kekevi, Batnn k ve Trk, s.174.
165
166
Brzezinski, Byk Satran Tahtas, Amerikann Kresel, s.50.
167
Kekevi, Batnn k ve Trk, s.163.
168
169
Kostas Ifantis, Perception and Rapprochement: Debating a Greek Strategy Towards Turkey, (Ed.)
Mustafa Aydn Kostas Ifantis, Turkish-Greek Relations, The Security Dilemma in the Aegean,
London, Routledge Taylor&Francis Group, 2004, s.247.
356
356
zayflatmam bilakis glendirmitir.
170
Souk Sava Dnemininin, Gney Dou
kanat lkesi Trkiye, bundan byle Avrasya corafyasnn merkezi lkesi durumuna
gelmitir.
171
Bu koullar altnda Ankara, blgesel g olma yolunda, bar yanls, ok
ynl aktif bir d politika izlemi ve gvenlik endielerinin de stesinden gelmesi
bakmndan, komularyla ilk etapta ekonomik temelli iyi ilikiler kurma seeneini
kullanmtr. 1990l yllarn banda, yeni sistemin etkisiyle filizlenen bu politika,
blgesel g olabilmenin gerektirdii, komularla ibirlii temelinde ekillenerek
1990l yllarn ortalarnda yerli yerine oturmutur.

Dier taraftan Yunanistan da, zellikle 1995 sonrasnda izlemeye balad
ok ynl d siyasayla, mevcut yeni sistemde Trkiye ile ilikilerinin
yumuamasnn gerekliliklerini grm, Akdeniz, Karadeniz ve Orta Douda
etkinlii iin ilk etapta Ankara ile iyi komu olmas gerektii artn idrak etmitir.
172

Bu balamda, her iki lkenin, deien dnya ile birlikte jeopolitik
gereklilikleri ve gvenlik endieleri birbirlerine kar olan tutumlarnn yumuamasn
salamtr. Fakat bu noktaya ulamak, ancak uluslararas sistemin temel
dinamiklerinin ekillenmesi neticesinde, 1990l yllarn sonunda mmkn olmutur.
Buna ramen iki Bakent arasndaki ilikilerin ktlemesi potansiyeli hala mevcut
olsa da atma riskinin hayli azaldn sylemek mmkndr.

Uluslararas sistem temelinde, iki lkenin 1990l yllarn sonunda karlkl
ilikilerini yumuatmasna dier bir sebep ise taraflarn bu yeni yapda hangi blgede
yer alacaklarna ilikin dnceleridir. 1990l yllar, yeni yapyla birlikte dnyay,
zengin kuzey - fakir gney, gelimi ve gelimekte olan lkeler gibi tanmlamalarla
bir blnmeye gtrm ve Trkiye ile Yunanistan gibi eski kanat, yeni merkez
lkelerini Batl refah toplumlar ierisinde yer alma mcadelesine sevk etmitir.

170
Graham E.Fuller, Sonular: Dnyada Trkiyenin Artan Rol, (Derleyen) Ian O.Lesser - Graham
E.Fuller, Balkanlardan Bat ine, Trkiyenin Yeni Jeopolitik Konumu, (ev.) Yaar Blbl,
stanbul, Alfa Yaynlar, I.Bask, Temmuz, 2000, ss.209-216.
171
Kut, Trkiyenin Souk Sava Sonras s.51.
172
Ifantis, Yunan-Trk Yaknlamasnn Yansmalar, s.99.
357
357
Trkiye, 1990l yllarn ilk yarsnda, PKK terrne kar verdii mcadele
srasnda, insan haklar ihlalleri sulamalaryla Avrupann iddetli eletirilerine ve
basklarna maruz kalm, bu erevede adeta AB yelik srecinden dlanmtr. AB
tarafndan yaplan bu tenkitler Ankaray, ABD merkezli bir politika izlemeye sevk
etmitir. Ancak, ABDnin terr tanmlamasnda, slami terr ilk sraya yerletirmesi
ve bu kapsamda Mslman, demokratik ve laik Trkiyeyi eriat kanunlaryla
ynetilen devletlere Ilml slam modeli olarak rnek gstermesi, lkeyi
kuruluundan bu yana takip ettii Bat izgisinden koparm, adeta Orta Dou
blgesine dahil etmitir.

Bu snflandrmann, geleneksel d politika izgisine aykr olmas
kapsamnda Ankara, lkesel btnlne en nemli tehdit olarak grd PKK
terrn sonlandracak adm atm ve Suriyeye verdii ltimatomla balayan sre
terrist calann yakalanmasyla son bulmutur. PKK terrnde, gelinen bu
noktadan sonra i reformlar hayata geirilerek d politikada Avrupallama srecine
yeniden dnlmtr.
173
Bu srete, komularla sorunlarn zmne verilen nem
ise Trkiyenin, Yunanistann deien siyasasna olumlu yaklamasn salamtr.

te yandan, zellikle Yugoslavya Savanda AB politikalarna ters den
Atina, Birlikten daha fazla dlanmann siyasi maliyetini gze alamam ve Samuel
Huntingtonun, Atinann Bat medeniyetinin dnda deerlendirilmesi gerektii
gr endiesiyle, refah seviyesi yksek Bat lkeleri ierisinde yer alabilmek ve
buradaki konumunu salamlatrmak amacyla, bunun gereklilikleri dorultusunda
Trkiyeye ynelik admlarn lmllatrmtr.

Souk Savan sona ermesiyle birlikte 1990l yllarda, kresellemenin yan
sra blgeselleme eilimi de artmtr.
174
Ancak bu eilim, blgesel sorunlara

173
Frat, Souk Sava Sonras Trk-Yunan, ss.270-271.
174
358
358
dnm
175
ve Trkiye ile Yunanistann evresine atma ve savalar eklinde
yansmtr.

Yugoslavyann dalma sreciyle balayan savata Yunanistan, lkesel
btnln ve sosyal, siyasi dzenini tehdit altnda bulmu,
176
Trkiye odakl d
politikasn Kuzeye kaydrmak zorunda kalmtr. Arnavutluk ve zellikle
Makedonya ile yaanan sorunlar, Atinann Balkanlardaki rekabet temelinde
Ankaraya ynelik hasmane tutumunu devam ettirmesine imkan vermi ve herhangi
bir politika deiikliini zorunlu klmamtr. Atina, 1995 ylnda imzalanan Dayton
Anlamas ve Makedonya ile salanan geici uzlama sonrasnda Ankara ilikilerine
younlaabilmitir.

te yandan Trkiye, Varova Paktnn yklmasyla blgesinde meydana
gelen deiikliklerden en ok etkilenen lke olmutur. Komu says iki yl gibi ksa
bir srede yar yarya artm, kendini gvenlik bunalm ierisinde istikrarsz bir
evrede bulmutur. Bu koullar altnda, d politika Yunanistan ile ilikiler gibi klasik
bir anlaytan km ve blgesinde ok ynl, giriimci ve ynlendirici aktif hale
gelmitir.
177

Ancak bu ynl bir d politikann, getirilerinin yan sra, d ilikiler ve
diplomasi alannda daha fazla efor gerektirdii, pek ok noktaya kanalize edilmi
olmas temelinde lke diplomasisinin gndemini genileterek belirli bir noktaya olan
ilgi ve etkinlii azaltt, ayrca ekonomik maliyeti de arttrd aktr. Trkiye bu
kapsamda, Kafkaslar ve Orta Douda yaanan gelimelere paralel olarak Atina ile de
srtme ierisine girmenin kendisi asndan kazanl olmayacan grm, bunun
zaten sorunlu olan blgesindeki istikrarszl arttraca kanaatine vararak, 1990l
yllarn ikinci yarsnda Bat ynl d siyasasnn da etkisiyle, Yunanistann lml
admlarna cevap vermekte gecikmemitir.

175
176
Ifantis, Perception and Rapprochement, ss.248-249.
177
Kut, Trkiyenin Souk Sava Sonras ss.47-48.
359
359
5.1.2. ABD ve Avrupa Birliinin Etkisi

Trkiye ve Yunanistann, ABD ile bugne dek varan mevcut ilikilerinin
temelini Souk Sava Dneminin balarna gtrmek mmkndr. Souk Sava
Dneminde, ABDnin SSCByle yaad g mcadelesi temelinde Ankara ile
Atinann corafi konumlar, bu lkelerin Washington nezdinde nemli bir yere sahip
olmalarn salamtr. ki lkenin ABD asnda dnem ierisindeki nemi, kendini
aklkla Truman Doktrininde ortaya koymaktadr.
178
Bu erevede, iki lke de e
zamanl olarak ve byk oranda ABDnin desteiyle NATO yeliine kabul
edilmilerdir.

ABD, NATO gvenlik emsiyesi altnda bulunan ve rgtn Gney Dou
kanadn oluturan iki mttefikinin savamasn, ittifakn gcne ters etki
yapacandan ve blgede gvenlik boluu yaratarak istikrar zayflatacandan
dolay hibir zaman arzu etmemitir.

Washington kendisini ilk olarak, Kbrs meselesiyle iki lke sorunlar
ierisinde bulmutur. Meselenin, atmaya dntrlmeden zlmesi taraftar
olmu ve bu yaklamnda da Trkiye ile Yunanistan karsna almamaya zen
gstermitir.
179

ABDnin souk sava dneminde Trk-Yunan ilikilerine mevcut
yaklamnn, Kbrs meselesine olan bak asyla paralellik gsterdiini sylemek
yanl olmasa gerektir. Bu dorultuda iki lkenin atmas hibir zaman istenmemi,
ancak sorunlarn zm iin ciddi bir gayret de sarf edilmemitir. fantis, ABDnin
Souk Sava Dneminde iki lke meselelerine bakn ve zellikle Egeye
yaklamn, Ege Denizi kaynakl sorunlarn, Gney Dou kanadnn gvenliine bir

178
Hseyin Bac, Demokrat Parti Dnemi D Politkas, Ankara, mge Kitabevi, I.Bask, Kasm,
1990, ss.9-13.
179
Uslu, Trk Amerikan..., s.359.
360
360
tehdit olutursa da, acil zm gerektirmedii kanaati nedeniyle daima
Washingtonun gndeminde alt sralarda yer ald eklinde zetlemektedir.
180

te yandan Ayman ise, Trkiye ile Yunanistan arasndaki rekabetin, ABDnin
dnem ierisindeki karlar asndan son derece cazip olduunu, ancak olas bir
atmann getirecei tehlike ve risklerin de Washington tarafndan gze
alnamayacak kadar byk olduunu vurgulamaktadr.
181

ABDnin bu yaklam erevesinde, Souk Sava Dneminde iki mttefiki
arasnda bulunan sorunlarn zm mmkn olmamtr. Ancak bu anlay,
ABDnin meselelere duyarsz kald anlamna da gelmemektedir. ift Kutuplu
Dnya Dzeninde Washingtonun politikas, daha ok Trk-Yunan rekabetini
kontrol etmek ve ittifakn faaliyetini srdrebilmesi iin sorunun etkilerini ynetmek
olarak tanmlanabilmektedir.
182

Souk Savan sona ermesiyle birlikte deien sistem, Trkiye ve
Yunanistann konumunu daha da nemli klarken, ABD politikasnda iki lke
ilikilerine kar kkl bir deiiklik yaratmamtr. Fakat, bak asn bir nebze
olsun farkllatrmtr.

Souk Sava Dneminin sona ermesiyle Sper G olan ABD asndan
Trk-Yunan ilikilerindeki yumuama iki adan nem arz etmektedir. lk olarak
ABD, srtmenin devam etmesi ve iddetlenmesi halinde evreye yaylabilecei
ynnde kayg duymakta ve bu temelde iki lkeyle de sorunlar yaayarak blgeye
ulamakta sknt ekebileceini grmektedir. Bu nedenle problemleri mevcut snrlar
iinde tutmaya ve etrafa olabilecek zararlarn kontrol altna almaya zen
gstermektedir.
183

180
Ifantis, Perception and Rapprochement, s.258.
181
182
Ifantis, Yunan-Trk Yaknlamasnn Yansmalar, s.95.
183
Wilkinson, Amerika, Trkiye ve Yunanistan, s.274.
361
361
kinci husus, Souk Sava sonrasnda etkin olan esnek ilikiler zemininde
gerek Atinann, gerekse Ankarann, ABDnin stratejik karlaryla eliebilecek d
politika davranlarna girme ihtimalidir. Bu gr, ayn zamanda, ABD egemenliine
kar kan dier glerin, Trk-Yunan mcadelesini Washingtonun karlarna ters
olarak kullanma ihtimali eklinde de ifade edilebilmektedir. Bu nedenlerle ABD,
Souk Sava Dneminin aksine, 1990l yllarn ikinci yarsnda, iki lkenin arasn
dzeltmek iin belirli giriimlere bavurma ihtiyac hissetmitir.
184

ABD, Kardak Kayalklar sonrasnda, hegemonyasn kaybetmemek amacyla
iki lkeyi yan yana getirmeye alm,
185
krizin savaa dnmemesi iin ciddi bir
gayret sarf etmitir. ki lke arasnda, problem zm eksersizlerinden, ortak
tatbikatlar ve gven arttrc nlemlere kadar bir dizi insiyatif balatmtr.
186
Madrid
Mutabakat bu yndeki giriimlerin en gzel rneidir.
187

ABD, GKRY tarafndan Rusyadan alnmas planlanan S-300 fzeleri
konusunda da devreye girmi, hem GKRYyi bu alm iin, hem de Trkiyeyi, tepkisi
olan askeri mdahale tehdidinde bulunmasndan dolay knamtr.
188

1997 ylnda, BM Genel Kurul toplants srasnda, ABDli diplomatlar
tarafndan, Trkiyeye verilecek AB fonlarnn bloke edilmemesine karlk, Kardak
Kayalklar meselesinin Uluslararas Adalet Divanna gtrlmesini ngren bir
paket hazrlanm, ancak giriim baarsz olmutur.
189

ABD Bakan Bill Clintonun, 1999 yl sonbaharnda iki lkeye
gerekletirdii ziyaretler, yumuamann Washington tarafndan desteklendiinin en
gzel kantdr. Bill Clinton, Kasm ayndaki Atina ziyareti srasnda, Trkiye

184
185
186
187
Ifantis, Perception and Rapprochement, s.259.
188
189
Sz konusu giriim, ABDnin, iki lke mnasebetlerine olumlu ynde mdahalesine dier bir
rnei tekil etmektedir. Wilkinson, Amerika, Trkiye ve Yunanistan, ss.303-304.
362
362
seyahatinden bahsederek, Ankaray Yunanistan ile dostluk ve sorunlarn zm
konusunda tevik ettiini aklam, Kbrs konusunda dolayl grmelerin
balamasnn cesaretlendirici olduunu dile getirmi ve bu sorunun zm iin
kiisel aba gstereceini ifade etmitir.
190

Ancak Bill Clintonun Ege konusundaki, sorunun Uluslararas Adalet
Divanna gtrlmesi tavsiyesi, ABDnin Yunanistann tezlerine daha yakn
durduu grnts sergilemitir.
191
te yandan, tm sorunlarn karlk grlmesi
sonrasnda, zme varlamamas halinde bu yola bavurulabilecei ynndeki
Ankarann tavr, Bill Clintonun bu yaklamn geersiz klmtr.
192

Aka grlmektedir ki, ABD, Souk Sava ertesinde Ankaray blgedeki
karlar asnda kendisi iin daha kritik grmekle birlikte, Atinay gz ard
edememektedir. ABD, Trk-Yunan gerginliinde kendisini temel arabulucu olarak
nitelendirmekte ve uygulama alannda da zel temsilciler atanmas yntemini
kullanmaktadr. Kbrs meselesinin zm iin baarl diplomat Richard
Holbrookeun zel temsilci olarak atanmas bunu en gzel rneidir.

Wilkinson, iki lke ilikilerinin yumuamasnda ABnin etkisinin, ABDden
daha fazla olduunu ifade etmektedir.
193
lk olarak Yunanistan, AB yelii
erevesinde, Birliin basklarna aktr ve Trkiye ile rekabetinde ABnin desteini
kaybetmeyi gze alamamaktadr. te yandan Trkiye ise, AB yelii beklentisi
temelinde hareket etmektedir. ki lke politikasnn karlkl yumuamas, bu veriler
nda deerlendirildiinde, ABnin sz konusu dneme etkisi kendiliinden ortaya
kmaktadr.

190
Anadolu Ajans Basn Blteni, Clinton Yunanistan Cumhurbakanl Saraynda, Atina, 19
Kasm 1999, Saat: 22.51, Say: AA6159.
191
192
193
363
363
Atinann, AB faktr temelinde Trkiyeye ynelik politikasn
yumuatmasnda bir ka nedenden bahsetmek mmkndr. lk olarak, ift Kutuplu
Sistemin yklmas sonrasnda ABye ye olma gayretleri ierisinde bulunan eski
Dou Bloku lkelerinin aday konumu, AB ierisinde merkez ve evre lkeler
olmak zere ikili bir anlay yaratmtr.
194
ye olduu gnden beri evre lkesi
olarak deerlendirilen Atina, anlan dnce erevesinde, bu konumundan kurtularak
sz sahibi merkez lkeler snfnda yerini almak amacyla
195
ABnin komu lkelerle
iyi ilikiler prensibi temelinde Ankaraya ynelik siyasasnda bir deiiklik
balatmtr. Ayrca, AB ierisinde snf atlamak zere, lkesindeki insan haklarnn
iyiletirilmesi ve kt ekonomik ynetimin stesinden gelinmesi arayna
ynelmitir.
196

Yumuama insiyatifinin ikinci nedeni, Euroya dahil olma gayreti ierisinde
bulunan Atinann, AB norm ve standartlarnda, uygar bir lke grnts sergileyerek
Birlik fonlarnn kesilmesini engelleme amacdr.
197

Dier bir husus ise, Yunanistann AByi arkasna ald inancdr. AB,
Kardak Kayalklar Krizinde Yunanistan hakl bulmu ve Kbrs sorununda da
Atinann grlerine yakn olmutur. ABnin bu davranlar, Yunanistanda
Trkiyeye kar bir gven yaratm ve en nemlisi Atina, bundan byle Dou
komusu ile ilikilerini AB izgisine aktarmay baardn anlamtr.
198

Drdnc nedenin Kbrs ile ilgili olduunu sylemek mmkndr.
199
Atina,
GKRYnin AB yelii temelinde, Trkiyenin adaylna destek verdiini

194
Kuruba, Trk-Yunan likilerinde Neo Detant Dnemi, ss.18-19. ve Frat, Souk Sava
Sonras Yunanistan D, s.53.
195
196
197
198
199
364
364
aklayarak Ankarann gnln kazanm
200
ve bu dorultuda en byk amacna
ulamtr.
201

Ayrca Atina, Trkiyenin yeliini desteklediini aklayarak, Fransa ve
Almanya gibi lkelerin kendisinin arkasna saklanmalarna daha fazla izin vermemi
ve Trkiyenin bu konuda kendisine kar olan tepkisini bertaraf etmitir.
202

AB etkeni temelinde Yunanistan, Birlii arkasna almas sonrasnda ekonomik
atlmlarn gerekletirebilmek amacyla savunma harcamalarnda kstlamaya
gitmeyi hedeflemi ve bu dorultuda Ankaraya ynelik politikasn yumuatmada
herhangi bir saknca grmemitir.

te yandan Trkiyenin, AB faktr asndan, Atinann admlarna karlk
vermesi ise, Birlie olan adaylk hedefinden kaynaklanmaktadr. Ankara, 1995
ylnda Gmrk Birlii erevesinde, AB ile daha yakn ilikiler kurmay gerektirecek
farkl bir temas boyutuna girmitir. Gmrk Birlii bu balamda, ekonomik ilikileri
dzenlemenin yan sra, Ankara ile Bat ve zel olarak AB arasnda 1980li yllarda
kesilmi olan diyalogun bir devam niteliinde olarak da alglanmtr.
203
Dier
taraftan, Gmrk Birliinin Trkiyeyi, ABnin basklarna daha ak bir hale
getirdii aikardr. Ancak Ankarann Birlik nezdindeki nemini bir nebze de olsun
arttrd hususu da bir gerektir.

Kirii ve arkolu, yumuama srecinde, ABnin ABDye nazaran daha
genel nitelikli ve karmak roller stlendiini, Birlie aday lkelerden kendi

200
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye Birgn ABye Tam ye Olacak, Brksel, 09 Aralk 1997,
Saat: 12.06, Say: AA6033.
201
202
Anadolu Ajans Basn Blteni, Baz lkeler Yunanistan Trkiyeye Kar Kullanyor,
Lksemburg, 12 Aralk 1997, Saat: 21.37, Say: AA9299.
203
aban H.al, Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Kimlik Aray Politik Aktrler ve Deiim,
Ankara, Nobel Yaynlar, yayn No: 320, II.Bask, Ocak, 2004, s.280.
365
365
aralarndaki veya mevcut yelerle olan sorunlarn zlmesi artnn diyalog srecine
hizmet ederek yumuamay daha salam temellere oturtabileceini belirtmektedir.
204

Trkiye, tarihsel gemi, jeostratejik konumu ve ekonomik hacmi bakmndan,
AB asndan hibir zaman gz ard edilemeyecek bir lkedir. Souk Sava sonras
yeni ekillenen dnyada, zellikle stratejik konum faktr
205
ve Ankarann askeri
gc AB asndan byk nem tamaktadr. Bu erevede AB, Trkiyeyi tam ye
olarak bnyesine dahil etmeyeceini resmi olarak aklayamamaktadr.

likilerin tekrar donma noktasna geldii, Lksemburg Zirvesinde dahi
ABnin, Yunanistann tm engellemelerine ramen, Trkiyeyi 1998 Mart aynda
yaplacak Avrupa Konferansna davet etmesi bu sebebe dayanmaktadr.
206

5.1.3. Siyasi Kiiliklerin Etkileri

lkelerin karlkl d politikalarnn oluturulmasnda ve uygulanmasnda
bireylerin rol olduka nemlidir. Bu erevede, bata lider olmak zere, karar alma
sreci ierisinde yer alan ahslar, d politika yapmn sadece etkilemekle
kalmamakta, baz deiikliklerin yaplmasna olanak vermekte ve hatta d politikay
ynlendirebilmektedirler.
207

Bu ynlendirmelerde, liderlerin ve karar alclarn kiisel zellikleri, inanlar,
deneyimleri, rolleri, liderlik zellikleri ve siyasal kltrleri nem gstermektedir.
208

nk sz konusu hususlar, bir nevi d siyasann ynn belirlemektedir.

204
Kemal Kirii - Ali arkolu, Sivil Toplum, Kamuoyu ve D Politika: Trk-Yunan likileri,
(Derleyen) Taciser Ula Belge, Gelecein Sesi, Trk-Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul, stanbul
Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004, s.37.
205
Sami Kohen, ABde Trkiyenin nemi Tartmas, Milliyet, stanbul, 24 Ekim 2006, s.16.
206
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye Avrupa Konferansna Davet Edildi, Lksemburg, 13
Aralk 1997, Saat:14.11, Say: AA9563.
207
Snmezolu, Uluslararas Politika ve D, s.208.
208
Tayyar Ar, Uluslararas likiler ve D Politika, stanbul, Alfa Yaynlar, Yayn No:405, Dizi
No:047, III.Bask, Ekim, 1999, ss.121-127.
366
366
Ancak Snmezolu, gnmzn gelimi lkelerinde, d politikaya ilikin
kararlarn geni ve karmak brokrasilerin rgtsel snrlar ierisinde alndn, bu
balamda karar alclarn kiisel zelliklerinin srece yansmasndaki imkan ve
ihtimalin azaldn belirtmektedir.
209

Trkiye ile lml ilikilerden yana olan Kostas Simitisin, 1996 ylnda
iktidara gelmi olmasna ramen, bu yndeki dncelerini hemen hayata
geirememesi ve ilk etapta Dileri Bakanl iersinde yeniden yaplanmaya gitmesi
Snmezolunun ifadelerine gzel bir rnektir.

ki lke arasnda 1999 ylnn ikinci yarsnda balayan yumuama dnemine,
siyasi kiiliklerin mevcut katklarn, belirtilen hususlar dorultusunda incelemek,
konunun anlam asndan yerinde olacaktr.

Yumuama dnemi hakknda, Trkiye ve Yunanistann yan sra uluslararas
ortamdaki yaygn kan; yapc admlarn ABD ve ABnin etkisiyle atld
ynndedir. Bu anlayta, daha nce dile getirilen hususlar erevesinde doruluk
paynn bulunduunu sylemek mmkndr. Ancak yumuamann sebepleri arasnda,
dnemin Babakanlar ile Dileri Bakanlarnn abalarnn etkisi de yadsnamaz bir
gerektir.
210

Tarihsel gemiten kaynaklanan alglamalar ve mevcut etrefilli problemler,
Trk-Yunan sorunsaln, bireylerin tek tek zmesine imkan tanmamaktadr. Ancak,
bireylerin kararl tutumlarnn, gelimeleri hzlandrc bir etkiye sahip olduu da
aikardr.
211

1996 ylnda Babakan olan Kostas Simitis, siyasi sahnede selefi Andreas
Papandreoudan farkl bir izgi takip edince, Yunanistan ve AB allmadk bir

209
Snmezolu, Uluslararas Politika ve D, s.209.
210
211
367
367
Yunanl siyaseti profili ile tanmtr. Simitisin, yksek eitimini Almanyada
tamamlamasnn, siyasi sahnedeki disiplinine ve souk kanllna etkisi byktr.
212

Simitis, 1990l yllarn ortalarnda, Yunan toplumundaki deiim arzusunu
yakalam ve bu destei AB ile btnlemi Yunanistan sylemiyle
salamlatrmtr. Trkiyeye ynelik rasyonel bir politika gtme taraftar olmu,
kendisinden byk bir lkeyle baa kamayacan anlaynca AB desteini arkasna
almann imkanlarn aratrmtr. te yandan, Trkiyeye kar syleminde daima
ibirlii ve bar isteini dile getirmi,
213
ancak Ankarann AB adayln,
Yunanistana verilecek dnlerle ilikilendirmekten geri durmamtr.

Simitis, Yunan halknn hafzasndan Trkiye korkusunu silmeyi byk
oranda baarm, iki lke arasnda ekonomik ve ticari kprlerin kurulmasn
salayarak da sorunlarn zmne imkan verecek siyasi atmosferin temelini
atmtr.
214
Simitisin bu baars, ancak calann yakalanmasyla hkmette yapt
deiiklikler sonrasnda mmkn olmutur.

Simitis, Ankaraya lml yaklaan Georgios Papandreouyu Dileri
Bakanlna getirerek Trkiye ile ibirliini balatma arzusunu gstermitir.
Simitisin siyasi izgisine benzer zelliklere sahip Georgios Papandreou da kararl ve
serinkanl tutumu ile Yunanllara, halk ateleyici ve heyecanl sylemlerin dnda da
siyaset yaplabileceini ispat etmitir.
215

Georgios Papandreounun, Kostas Simitisin, Yunan siyaset dnyasna
getirdii farkl slubu devam ettirdiini sylemek mmkndr. Henz Dileri
Bakan Yardmcl grevini yrtt srada, smail Cemin 12 ubat 1998 tarihli
bar giriimi mektubuna, Yunanl meslektalarnn aksine, nerilerin
deerlendirilecei eklinde farkl bir cevap vererek Ankaraya bak asn bir nebze

212
213
Anadolu Ajans Basn Blteni, Babakan Kostas Simitis: Trkiye ile Bar ve birlii stiyoruz,
Gmlcine, 16 Mays 1999, Saat:10.46, Say: AA6873.
214
215
368
368
olsun belli etmi, calann Kenyadaki Yunan Bykeliliinde sakl tutulmasnn
hata olduunu kabullenmi,
216
ve calan nedeniyle ilikilerin gergin olduu srada Ta
Nea gazetesine verdii bir demete, Yunanistann Trkiye ile srekli temas halinde
olmas gerektiini, bu erevede en lgn nerilere bile ak olduunu
vurgulamtr.
217

Georgios Papandreou, 1999 Temuz aynda Bat Trakyadaki Trk varln
aklkla dile getirmekten ekinmemi,
218
Katimerini gazetesine verdii demecinde
de, Trkiye ile diyalogdan Yunanistann karl kacan belirterek, iki lke arasnda
olas bir diyalogun su gibi gsterilmekten vazgeilmesi gerektiini sylemitir.
219

Simitis ve Papandreounun, Ankaraya ynelik bu yaklam, 17 Austos
depremi sonrasnda Yunan halknn Trkiyeye yardm iin uygun bir zemin
hazrlamtr. Baka bir ifadeyle, Babakan ve Dileri Bakannn lml tutumlar,
Yunan halkn depremzedelere yardma tevik ederek halklar yaknlatrmtr.

Simitis ve Papandreounun sylemleri, zaten iyi ilikiler tesis etme amacnda
olan Ankaradan cevap bulmakta gecikmemitir. Babakan Blent Ecevit, siyasi
hayat boyunca Yunanistana kar daima iyi ilikiler gtme taraftar olmutur.
Ecevitin, Yunanistan ve halkna bak asn, rencilik yllarnda, Londra yazd
bir iirin Sla derdine dnce anlarsn Yunanlyla karde olduunu
220
eklindeki
msralarnda bulmak mmkndr.

216
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Dileri Bakan Papandreounun Der Spiegel
Dergisine Demeci, Bonn, 29 Mart 1999, Saat:16.01, Say: AA3025.
217
Irini Karanasopoulou, Prepi Na Epikinonoume Diarkis Me Tin Tourkia, Ta Nea, Atina, 08 Mart
1999, ss.10-11. (Makale Bal: Trkiye ile Srekli Temas Halinde Olmalyz - G.Papandreou ile
yaplan rportaj)
218
219
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye le Diyalogdan Yunanistan Kazanl kar, Atina, 04
Temmuz 1999, Saat:17.16, Say: AA4427.
220
Nachmani, Komu Batya Ne Diyor?..., s.119. (19 ubat 1999 tarihli Turkish Daily News
gazetesinden aktarma)
369
369
Ecevit sylemlerinde, iki halkn ortak corafya ve tarih nedeniyle adeta kader
birlii ettiini n plana kartrken, Atinaya ynelik politikasnda rasyonel
davranmay elden brakmam, d politikay duygularn ynetmesine izin
vermemitir.
221
1999 Haziran aynda, Yunan zel televizyon kanal Megaya verdii
demecinde, iki lke ilikilerinin nndeki en byk engelin Yunanistann terre
verdii destek olduunu ifade etmi ve Ege Denizi kaynakl meselelerin de Trk-
Yunan ilikilerinin temel sorununu oluturduunu dile getirmitir.
222
1999 Eyll ay
Brksel aktarmal Washington yolculuu srasnda gazetecilerin sorusuna ise, Trk-
Yunan diyalogunun umut verici olduunu, ancak iki lkenin Ege meselesini kendi
aralarnda grebilecek aamaya gelmeleri gerektiini belirtmitir.
223

likilerin yumuamasnda, dnemin Dileri Bakan smail Cemin de etkisi
byktr. smail Cem, Dileri Bakan olduu dnemde, Trk-Yunan diyalogunun
balamasna azami nem gstermitir. ki lke insannn, Egeye zg davran
biimlerine sahip olmas temelinde, zor da olsa ortak noktalarda buluabileceklerine
inanmtr. Cem, Trk-Yunan yumuamasnn balamasnda, kendisinin Yunan
halkna ilikin genel dncesinin de paynn olduunu ifade ederek, Georgios
Papandreou ile yaknlnda, benzer dnya grleri ile ortak siyaset izgisinin
etkisinin byk olduunu vurgulamaktadr.
224

ki Dileri Bakan mevcut ortak grleri temelinde, iki lke arasnda
balattklar diyalogun kalc olmas ve hatta blgeye yaylmas amacyla, Orta Dou
ziyareti, Balkanlara ynelik Komular Forumu ve Romanya ve Bulgaristann
NATO adayl iin Trkiye ile Yunanistann giriimi gibi pek ok insiyatifi

221
Yavuzalp, Liderlerimiz ve D, ss.191-195.
222
Anadolu Ajans Basn Blteni, Babakan Ecevit, Yunan Televizyonunda, Atina, 17 Haziran
1999, Saat:13.41, Say: AA1007.
223
Anadolu Ajans Basn Blteni, Babakan Ecevit Brkselde, Brksel, 26 Eyll 1999,
Saat:13.41, Say: AA1007.
224
370
370
balatmlardr.
225
Bu erevede, East-West Institute tarafndan 2000 Ylnn Devlet
Adam dllerini almaya layk grlmlerdir.
226

Siyasi kiiliklerin, yumuama dnemine katksndaki baar, i politika
kayglar ve iki taraftan da, zellikle Yunanistandan,
227
eitli muhalif grlere
ramen kararl admlar srarla atmalarnda yatmaktadr. te yandan yumuama
dnemine siyasilerin etkisini, belirtilen devlet adamlaryla kstlamak mmkn
deildir. Bu dneme, iki lkede mevcut dier siyasilerin olumlu yaklamlarnn da
gz ard edilmemesi gerektiini vurgulamak arttr. nk bu yndeki eilimler,
yumuamann kuvvetlenmesini salamakta ve geleceini glendirmektedir.
228
2002
ve 2004 yllarnda, iki lkede de hkmetlerin deimesiyle, Trk-Yunan ilikilerinin
eski gerginlik ortamna dnmemesi bunun gzel bir kantdr.

5.1.4. Yerel Ynetimlerin Etkisi

Souk Sava sonrasndaki yap, kreselleme srecinin de etkisiyle yerel
ynetimlerin, dier lkelerdeki muadilleriyle, ortak blgesel sorunlar temelinde
bulumalarna imkan vermi ve kltrel alandaki ibirliini arttrmtr. Ancak bu
ilikiler, lkelerin temel d politikalarn ynlendirici bir konumda bulunmaktan
henz ok uzaktr. Hatta tam aksini sylemek olasdr. Yani yerel ynetimler
dzeyindeki ilikinin seviyesi ve younluu, hkmetin kar tarafa bak as ve
yaklam ile doru orantldr.
229

225
226
227
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Savunma Bakan Tsohatzopoulostan Yaknlama
Ruhuna Aykr Szler, Washington, 24 Eyll 1999, Saat:10.05, Say: AA1398.
228
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Eski Babakan Mitsotakis: Yunanistan ile Trkiye
Arasnda Diyalog Tm Partiler Tarafndan Benimseniyor, Atina, 03 Ekim 1999, Saat:15.31, Say:
AA8199.
229
Fikret Toksz, Trk-Yunan Belediyeleri Aras likiler, (Derleyen) Taciser Ula Belge,
Gelecein Sesi, Trk-Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar,
Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004, s.101.
371
371
Bu erevede, Trkiye ve Yunanistandaki yerel ynetimler arasndaki
diyalog ve ibirlii, 1999 ylnda yaanan yumuama dnemiyle birlikte ciddi oranda
bir art gstermitir. Ancak, iki lke yerel ynetimleri arasndaki ilikilerin, 1999 yl
ncesine gittiini sylemek mmkndr. Yumuamadan henz bir yl nce, Rodop
Valisi Stergios Stavropoulosun daveti zerine, Trakya yresinde grevli Trk-Yunan
yerel yneticileri Gmlcinede bir araya gelmiler, dnemin Edirne Belediye
Bakan Hamdi Sedefi, sz konusu ziyaretin, 1997 ylnda Stergios Stavropoulosun
Edirneye gerekletirdii gezinin karl olduunu belirtmitir.
230

Bu ilikilerin nitelii incelendiinde ise, genelde ekonomik ilikiler, ortak
evresel sorunlar ve kltrel etkinlikler olduu grlmektedir. Ekonomik ibirlii
arlkl olarak kendini iki lke arasndaki snr blgesi yerel ynetimlerinde
gstermektedir. Ege Adalarnn Yunanistan anakarasna uzak ve Trkiyeye yakn
oluu, blge halkn kar tarafa ynlendirmektedir. Keza, Trkiyedeki fiyatlarn
oransal cazibesi de Trakya Blgesinde ayn etkiyi yaratmaktadr.

Trkiyenin, Yunanistan ile komu olduu blgelerdeki ekonomik yapy
canlandrmak zere vize uygulamasn kaldrmas,
231
Yunan vatandalarnn blgeye
rabet etmesine olanak vermi, bu da doal olarak iki lke insann birbiriyle daha
yakndan tantrmtr.

Kreselleme srecinde teknolojik gelimelerin yaratt evre kirlilii, Ege
Denizi temelinde, yerel ynetimleri evresel sorunlar karsnda ibirliine tevik
etmitir. Bu erevede, Dikili Belediye Bakan Osman zgven ile Midilli Anakent
Belediye Bakan Stratis Pallis, evre hareketinde oluturduklar giriimlerle 1989
ylnda Abdi peki Bar dlne layk grlmlerdir.
232

230
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan birlii, Edirne Belediye Bakan Sedefi: Yunanistan
Ziyaretimiz Trk Aznla Moral Takviyesi Oldu, Edirne, 04 Austos 1998, Saat:14.44, Say:
AA2712.
231
Yavuzalp, Liderlerimiz ve D, ss.263-265.
232
Akn Atauz, Yunan ve Trk evreci Hareketlerinin Beraberliklerine Dair, (Derleyen) Taciser
Ula Belge, Gelecein Sesi, Trk-Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi
Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004, s.110.
372
372
Kltrel etkinliklere ynelik ilgi ise, iki lke insannn yaad ortak tarih ve
gten kaynaklanmaktadr. Trkiye, 1980li yllarda blge turizminin canlandrlmas
amacyla Ege kys yrelerinde eitli kltrel etkinlikler dzenlemeye balam ve
festivallerin renklendirilmesi amacyla da pek ok Yunanl folklor ekipleri davet
edilmitir. Sz konusu davetler, sadece halklar yaknlatrmada etkin rol oynamakla
kalmam, yerel yneticilerin karlkl ziyaretlerini arttrmalarna da sebep olmutur.

Bu temaslar her geen gn bir art gsterirken, Yunanistan ile ilikileri daha
rgtl bir seviyeye getirmek amacyla, Trkiyenin Ege kylarndaki belediyeleri
tarafndan 1996 ylnda Ege Ky Belediyeler Birlii kurulmutur.
233
Sz konusu
Birliin kurulmasyla karlkl belediyeler arasndaki iliki kurumsal seviyeye
gelmitir.

Ayrca, Uluslararas Yerel Ynetimler Birlii ve Karadeniz Ekonomik
birlii rgt bnyesinde oluturulan, ye lkelerin yerel ynetimlerinin temasn
amalayan Karadeniz Kulb gibi rgtlerle, AB Akdeniz projeleri de iki ky
belediyelerini bir araya getiren uluslararas giriimler olmulardr.
234

1999 ylnn ikinci yarsnda karlkl hkmetlerin yaklamlaryla adeta
ivme kazanan yumuama, sadece yerel ynetimler arasndaki ilikileri arttrmakla
kalmam, Yunanistann Trkiyedeki temsilcilik yetkililerinin yerel ynetimlerle
temaslarn da sklatrmtr. Dnemin Ankara Bykelisi oannis Korantis, 1999
ylnda zmir Bykehir Belediye Bakan Ahmet Pritinay ziyaret etmi,
235
2000
yl Eyll ayndaki Trabzon seyahatinde Belediye Bakan Vekili Niyazi Srmene;
yerel ynetimleri tanmak ve haklarnda bilgi almak istediini belirterek, yerel
ynetimlerin iki lke arasnda oynayaca roln ok nemli olduunu, Trkiyedeki

233
Toksz, Trk-Yunan Belediyeleri, ss.102-103.
234
235
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunan Bykelinin Piritineyi Ziyareti, zmir, 17 Haziran
1999, Saat:12.50, Say: AA0950.
373
373
yerel ynetimlerin Yunanistandaki meslektalaryla srekli ibirlii iinde olmalarn
arzu ettiini belirtmitir.
236

Uluslararas zmir Festivalinde Yunan ulusal tiyatrosunun gsterisine
katlmak zere zmire gelen dnemin Yunanistan Dileri Bakanl Trk-Yunan
Masas Bakan Bykeli Kiriakos Rodousakis de Belediye Bakan Ahmet
Piritineyi ziyaret etmeyi ihmal etmemitir.
237

te yandan, Atina Belediye Bakan Dimitrios Avramopoulos, Ege Blgesi
Sanayi Odas heyetini kabulnde, iki lke arasnda dostluun gelitirilmesinde yerel
yneticilerin de byk katklar olacan kaydetmitir.
238

Sanat Mikis Theodorakis tarafndan, geliri Trk-Yunan depremzedelere
balanmak zere verilen ve Trkiye-Yunanistan Dostluk Kprs ismini tayan
konsere, Marmara blgesindeki yerleim merkezlerinin belediyelerinden ok sayda
temsilci davet edilmitir.
239

Edirne Valisi Fahri Ycel, Trakya niversitesi Rektr Osman ncenin yan
sra, gazeteci ve iadamlarnn yer ald 63 kiilik bir heyetle, 24 Mays 2002
tarihinde, Rodop Valisi Stergios Stavropoulosun davetlisi olarak Yunanistana gitmi
ve iki lke arasnda ekonomik, kltrel ve sportif alanlarda ibirlii ile ikili ilikileri
gelitirmek amacyla eitli toplantlara katlmtr.
240

236
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye ile Yunanistan Arasnda Hem Ticari Hem de Turizm
Alanlarnda likiler st Dzeylere kabilir, Trabzon, 13 Eyll 2000, Saat:12.01, Say: AA6244.
237
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Dileri Bakanl Trk-Yunan Masas Bakan
Bykeli Rodousakis: Yunanistan, Bandan Beri Trkiyenin ABye Aday Olmasn Destekliyor,
zmir, 04 Temmuz 2001, Saat:17.45, Say: AA1079.
238
Anadolu Ajans Basn Blteni, EBSOnun Yunanistan Gezisi, Atina, 22 Mart 2000, Saat:10.52,
Say: AA6364.
239
Anadolu Ajans Basn Blteni, Depremzedelere Yardm Konseri, Atina, 26 Eyll 2000,
Saat:16.59, Say: AA3019.
240
Anadolu Ajans Basn Blteni, Edirneden Yunanistana Heyet, Edirne, 24 Mays 2002,
Saat:12.13, Say: AA0202.
374
374
Yumuamayla birlikte, yerel ynetimler arasnda, AB fonlaryla desteklenen
karde kentler oluturulmutur. Bu erevede, Biga ile skee,
241
Kocaeli ile
Kavala,
242
Antalya ile Atina,
243
Yalova ile Gmlcine ve Dzce ile Grevena arasnda
karde kent anlamalar imzalanmtr. Ayrca belediye rgtleri arasnda da ibirlii
balatlmtr. Attika Blgesi Belediyeler Birliinden bir heyet, Marmara ve
Boazlar Belediyeler Birliinin davetlisi olarak 2000 yl Austos aynda
Trkiyeye gelerek deprem blgesini ziyaret etmitir.
244

Yerel ynetimler, Trklerle Yunanllarn, birbirlerini daha iyi tanmalarn
salarken, hafzalardaki karlkl dmanln bir nebze olsun yok edilmesinde
byk rol stlenmilerdir. Bu rol, iki lke arasndaki yumuamaya derin bir etki
brakmtr. Ayrca, aralarnda kurulan, ekonomik temelli ibirlii ise, iki lke
arasnda yaanmas muhtemel bir krizde, kk fakat etkisi her geen gn
kuvvetlenen bir engel oluturmaktadr. te yandan, iki lkedeki sivil toplum
rgtlerinin (STK) gelierek glenmesi, zellikle kltrel aktiviteler temelinde,
belediyeleri yava yava devreden karmakta ve bu konulardaki insiyatifi STKlara
brakmaktadr.
245

5.1.5 Dier Unsurlar

Trkiye ile Yunanistan 1999 ylnda diyalog srecine iten bir dier unsur da
Yeni Dnya Dzeninin beraberinde getirdii yasa d g, organize sular ve
uyuturucuyla mcadele gibi tehditler konularndaki ortak karlardr. Yunanistan,
ABnin Dou snr olmas erevesinde, lkesindeki istikrar ve gvenliin

241
Anadolu Ajans Basn Blteni, Bigann Karde ehri Yunanistann skee Belediyesi,
Depremzedeler in 2 Kamyon Gda ve Giyecek Gnderdi, Biga, 31 Austos 1999, Saat:15.04,
Say:AA4355.
242
Anadolu Ajans Basn Blteni, Kocaeli Belediye Bakan Sirmen, Kavalay Karde ehir lan
Etti, Kocaeli, 30 Austos 1999, Saat:17.55, Say:AA3867.
243
Anadolu Ajans Basn Blteni, Antalya ve Atina Karde ehir Oluyor, Antalya, 15 Eyll 1999,
Saat:16.50, Say:AA5103.
244
245
Atauz, Yunan ve Trk evreci Hareketlerinin, s.111.
375
375
Trkiyenin elinde olduunu grm ve bu konularda komusuyla anlama yoluna
gitmenin gerekliliini idrak etmitir.
246

Dnemin Ankara Bykelisi oannis Korantis, Atinann Yunanistana yasa
d yollardan insan sokulmas ticaretine kar olduunu, bu konularda baz tedbirler
aldn, Trkiye ile Yunanistan arasnda bu sorunu nlemek iin ibirliinin
gerekliliini belirtmitir.
247

oannis Korantisin ifadeleri, yasad g ve insan ticareti konusunda
Yunanistann duyduu rahatszl ve bu konuda Atinann, Trkiyeye olan
ihtiyacn aka gstermektedir.

Yunanistan, ABye yasad yollardan girme araynda olan gmenler iin
nemli bir konumdadr. Her yl binlerce gmen yasa d yollardan, Ege Denizi
zerinden ve Meri Nehri ile belirlenen kara snrndan Yunanistana kaak olarak
giri yapmaktadr. Yunanistan Hkmet Szcs Hristos Protopapas, 27 Haziran
2002 tarihindeki aklamasnda, son aylarda Meri Nehri zerinden giri yapmak
isteyen yaklak bin kaak gmenin yakalandn, Atinann kaak gmenler
konusunu AB gndemine getireceini ve mcadele iin de ekonomik destek
isteyeceini belirtmitir.
248

Yunanistan, halknn refah ve gvenliini tehdit eden bu sorunla ba
edemeyeceini anlam ve bu dorultuda karlkl Dileri Bakanlklar arasnda, 21
Ekim 2002 tarihinde yrrle giren, yasad gle ortak mcadeleyi ngren bir
anlama yaplmtr.
249

246
Kuruba, Trk-Yunan likilerinde Neo Detant Dnemi, ss.20-22.
247
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunan Bykelinin Piritineyi Ziyareti, zmir, 17 Haziran
1999, Saat:12.50, Say: AA0950.
248
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Hkmet Szcs Protopapas: Yunanistan ve Yunan
Halk Doyma Noktasna Geldi, Atina, 27 Haziran 2002, Saat:18.12, Say: AA0547.
249
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan, Kaaklar psaladan Gnderecek, Edirne, 06
Kasm 2002, Saat:13.23, Say: AA0259.
376
376
Dnemin Dileri Bakan Georgios Papandreou, kaak gmenler konusunun
Trk-Yunan sorunu olmadn belirterek, Trkiyenin de ayn meseleyle yzletiini,
konunun tm Avrupay ilgilendiren bir sorun olduunu, konu hakknda Babakan
Yardmcs ve Dileri Bakan kr Sina Grel ile New Yorkta grtn dile
getirmitir.
250

Kaak gmenlerin yan sra Yunanistan, uluslararas uyuturucu trafiinin
iledii rotann da ortasnda bulunmakta ve bu konuda da Trkiye ile ibirliine
ihtiya duymaktadr. Nitekim, iki lke polisinin 2000 ylnda yapt ortak bir
operasyonla, merkezi Atinada bulunan ve Nijeryal ahslardan oluan bir ebeke
kertilmitir.
251

Yunanistann, uyuturucu kaakl ile mcadelede Trkiyenin i birliine
olan ihtiyac aikardr. Dnemin Emniyet Genel Mdr Turan Gen, Yunanistan ile
ortaklaa yaplan son operasyonda 513 kilogram eroinin ele geirildiini, ileriki
dnemde Yunanistan ileri Bakan ile Emniyet Genel Mdrnn Trkiyeye
resmi ziyarette bulunacaklarn ifade etmi ve Yunanistan ile yaplan almalarn
artan bir ivmeyle daha etkin bir ekilde devam edeceini belirtmitir.
252

Souk Sava sonras Kuzey komularnda yaanan sava ve istikrarszlklar
nedeniyle, organize su konular da Yunanistann yumuak karnn oluturmaktadr.
Nitekim, 02 Aralk 2002 tarihinde, Bulgaristan ile mevcut Novo Selo Snr
Kapsndan Yunanistana giri yapan Bulgar plakal bir otomobilde ok sayda
otomatik tabanca, tfek ve bunlara ait mermi ile 10 adet roketatar yakalanmtr.
253

250
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreou: Kaak Sorunu Trk-Yunan Sorunu Deil, Dedeaa,
18 Eyll 2002, Saat:00.38, Say: AA0007.
251
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk ve Yunan Polisinden Ortak Operasyon, stanbul, 06 ubat
2000, Saat:16.16, Say: AA2927.
252
Anadolu Ajans Basn Blteni, Emniyet Genel Mdr Gen, Yunanistandan Dnd, stanbul,
03 ubat 2001, Saat:13.40, Say: AA9495.
253
Anadolu Ajans Basn Blteni, Bulgaristan-Yunanistan Snrnda ok Miktarda Silah ve Mermi
Ele Geirildi, Sofya, 02 Aralk 2002, Saat:16.08, Say: AA0417.
377
377
5.2. Ekonomik Faktrler

Trkiye ve Yunanistann komu olmas ve ortak bir deniz etrafndaki corafi
konumlar, iki lkeyi ticari ve ekonomik ilikiler kurarak gelitirmeye adeta
zorlamaktadr. Ancak, corafi konumun getirdii bu gereklilik, iki lke arasnda
mevcut siyasi sorunlar nedeniyle kolay kolay gereklememitir.
254
Souk Sava
dnemi dinamikleri ile birlikte, Ankara ile Atina arasnda esen souk rzgarlar,
karlkl zel sektrn aralarnda balant kurmalarn ve ibirliine gitmelerini
daima engellemitir.
255
Bu nedenle, iki lke arasndaki ekonomik ve ticari ilikiler
1990lara kadar mit edilen dzeyde olmamtr.

Souk Sava Dnemi ertesindeki yap, devletleri gvenlik nedenlerinin yan
sra, daha baskn olarak ekonomik sebeplerle gnll olarak i birlii yapmaya
zorlamaktadr.
256

Bu erevede, iki lke arasndaki ekonomik ve ticari ilikiler 1990l yllardan
sonra artmaya balam ve bu art en ok 1995 ylnda olmutur.
257
Sz konusu
artn 1995 ylna tekabl etmesini, ayn yl iktidara gelen Kostas Simitisin
ekonomik ve siyasi alandaki rasyonel politikalarna balamak mmkndr.

Simitis iktidar, Euro para birimine dahil olma hedefinin yan sra,
Yunanistann 2004 Olimpiyat Oyunlarna aday lke olduunu aklam, bu ama
dorultusunda, savunma harcamalarnda kstlamay ngren bir dizi ekonomik
istikrar programn uygulamaya sokmutur.
258
Savunma harcamalarnn
kstlanmasyla ekonomik istikrarn salanaca dnlm ve Trk tehdidinin
ortadan kaldrlmas iin ekonomik alanda da ibirliine gidilmesi n grlmtr.

254
Panagiotis Liargovas, The Economic Imperative: Prospects for Trade Integration and Business
Cooperation, (Ed.) Mustafa Aydn Kostas Ifantis, Turkish-Greek Relations, The Security
Dilemma in the Aegean, London, Routledge Taylor&Francis Group, 2004, s.145.
255
256
Kuruba, Trk-Yunan likilerinde Neo Detant Dnemi, ss.28-29.
257
Somuncuolu, Balkan lkeleri Raporlar Serisi, s.18.
258
378
378
Tablo 4 iki lkenin, 1992-2005 yllar arasndaki d ticaret deerlerini
gstermektedir. Verilerinden, Trkiye ile Yunanistan arasndaki d ticaret hacminin
1994 yl ile 1995 yl arasnda %49luk bir art gsterdii, 1995-1996 yllarnda ise
bu artn Gmrk Birliinin de etkisiyle
259
%13 orannda olduu grlmektedir.

Tablo 4 : Trkiye-Yunanistan D Ticaret Deerleri
Yllar hracat thalat Denge Hacim
1992 145.7 88.1 57.5 233.8
1993 118.2 120.5 -2.3 238.7
1994 168.7 105.1 63.6 273.8
1995 209.9 200.7 9.2 410.6
1996 236.5 285.0 -48.5 521.5
1997 298.2 430.8 -132.6 729.0
1998 370.0 319.8 50.2 689.8
1999 406.8 287.6 119.2 694.4
2000 437.7 430.8 27.4 868.5
2001 476.1 266.3 209.8 742.4
2002 590.4 312.5 277.9 902.9
2003 920.4 427.7 492.7 1.348.1
2004 1.171.2 594.3 576.8 1.765.5
2005 1.124.1 724.3 399.7 1.848.4
Kaynak: Turul Somuncuolu (Yayna Hazrlayan), Balkan lkeleri Raporlar Serisi, Yunanistan,
(Basm Yeri Belirtilmemitir), hracat Gelitirme Etd Merkezi (GEME), Ekim, 2002, s.18. ve
Babakanlk D Ticaret Mstearl, Anlamalar Genel Mdrl, lke Profili: Yunanistan,
Temel Ekonomik Gstergeler, Ankara, 2005, s.4.

1999 ylnda calann yakalanmasyla, iki lke arasndaki tansiyonun
ykselmesi sonucu, Trk halknn Yunan mallarn boykot etmesi, Yunanistann

259
379
379
Trkiyeye ynelik ihracatn drmtr.
260
2000 ylnda Trkiyenin
Yunanistandan ithalatndaki art ise, 1999 yl sonunda etkisini gsteren yumuama
dneminden kaynaklanmaktadr. Trkiyenin 2001 ylnda yaad ekonomik kriz,
Yunanistandan ithalatn drrken, yine bu lkeye olan ihracatn arttrmtr. ki
lke arasndaki, ekonomik ve ticari ilikilerin 1990l yllarn ortasndaki artnda
karlkl iadamlarnn etkisi ve pay byktr.
261

Yunanistann dalk corafi arazisi ve yarmada konumu, lke ekonomisinin,
yer alt kaynaklar, hayvanclk ve balklk sektr zerine ekillenmesine neden
olmutur. 19.yzyl sonunda balatlan pek ok sanayileme hamlesine ramen
Yunanistan, 20.yzyln sonlarna kadar tarm lkesi olmaktan kurtulamamtr. 1950
ve 1960l yllarda, ABDden gelen yardmlar ekonomik kalknma iin umut
dourmu ve yabanc giriimcilerin denizcilik, ila sanayi ve mekanik rn sektrne
yatrm yapmalarn salamtr. Belirtilen yllar arasnda Yunanistann sanayisi,
ekonominin nemli bir paras haline gelirken, GSYHs Avrupa lkeleri arasnda
kayda deer bir art sergilemitir.

Ancak bu iyimser tablo uzun sre devam etmemi ve dnyadaki ekonomik
krizle birlikte son bulmutur. 1970li yllar yksek enflasyon, ar i borlanma,
bte aklarnn yaand bir dnem olmutur. Yunanistann, 1981 ylnda dnemin
Avrupa Ekonomik Topluluuna ye oluu, ekonomik deiiminin temel tan tekil
etmektedir. Bu erevede, korumac ekonomik politikalar yumuatlm, i gc ve
sermayenin hareketlilii serbest braklmtr. Serbest para piyasas ve hizmet
sektrnn bir blmnn zelletirilmesi, rekabet ortamn yaratarak retimi
arttrmtr. Yunanistan, AB tarafndan, kii ba GSYHs, Birlik ortalamasnn
%75nin altnda bulunan lkelere verilen kinci Birlik Yapsal Yardm Program
fonlarndan yararlandrlm ve 1994-1999 yllar arasnda, alt yap yatrmlar, eitim
programlar ve tarmsal destek iin 30 milyar ABD dolar almtr. Sz konusu

260
Maria Ververidou, Trends in Greek-Turkish Relations at the Turn of the 20th Century:
Prospects for Economic Cooperation, Ankara, Bilkent University Institute Of Economics and Social
Sciences, 2000, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, s.71.
261
380
380
yardm paketiyle Yunanistanda yatrmlar artm, isizlik %10un altna ekilmi ve
belirtilen yllar arasnda yllk enflasyon oran %10un altna drlmtr.
262

ABnin Yunanistana mali destei bu kadarla snrl kalmamtr. 2001 ylnda
AB Komisyonu, istihdam ve mesleki eitime destek amacyla 1.5 milyar Euroluk
yardm onaylamtr. Ayrca, 2000-2006 yllar iin 26 milyar Euroluk yapsal
yardm karar alnm ve bir baka proje erevesinde de ayn amalarla 139 milyar
Euronun daha aktarlaca duyurulmutur.
263

ABden alnan yardmlar Yunanistann ekonomisini kalkndrm, Avrupa
Para Birliine katlma kriterlerini salamada etkin bir rol oynam ve i adamlarn
lke iinde ve dnda yatrmlar yapmaya tevik etmitir. Bu erevede, byk
potansiyele sahip ve dinamik Trkiye pazar, Yunanl iadamlar iin, mcadele
edemeyecekleri AB pazarnn yannda karlmamas gereken bir frsat haline
gelmitir.
264

1990-1995 yllar arasndaki Yunan hkmetlerinin Balkan buhranna
ynelmeleri ve 1993 Andreas Papandreou Hkmetinin Trkiyeye kar sert ve
uzlamaz yaklam, i adamlarnn bu frsattan yararlanmalarn engellemitir. Kostas
Simitisin Ankaraya ynelik politikasnn, i adamlarndan destek grmesinde, Bu
sefer frsat karmamalar gerektii dncesinin etkisi olduka byktr.

Bu erevede, 1995 yl itibariyle Yunan irketlerinin Trkiyeye
yatrmlarnda art yaanm ve 1999 ylnn ikinci yarsndaki yumuamayla birlikte
de hzn katlayarak srdrmtr. Trkiye pazarnda, dorudan yatrmlarla veya
mmessillikle faaliyet yrten Yunan irketlerinin says hakknda yeterince salkl
bilgiler elde edilememektedir. Ververidou, Trkiye Yabanc Yatrmclar Birlii
verilerine dayandrd saynn, 1999 ylnda 32 olduunu belirterek, sz konusu

262
Ververidou, Trends in Greek-Turkish Relations at the, ss.39-41.
263
Anadolu Ajans Basn Blteni, ABnin Yunanistana Yardmlar Devam Ediyor, Brksel, 15 Mart
2001, Saat:15.57, Say: AA0147.
264
Liargovas, The Economic Imperative, s.147.
381
381
irketlerin, Trkiye toplam sermayesi iindeki paynn binde 0.8i bulduunu ve bu
irketlerden 26 tanesinin hizmet alannda, alt tanesinin de tarm, madencilik ve
sanayi sektrnde faaliyet gsterdiini ifade etmektedir.
265

Liargovas, Trk-Yunan Konseyinin, 2004 ylndaki son verilerine gre 32
Yunan irketinin Trkiyede yatrmlar yaptn, alt irketin sanayi sektrnde
olduunu, dierlerinin de hizmet ve ticaret alanlarnda faaliyet gsterdiklerini
belirtmektedir.
266

Yunanistan Bykelilii Ekonomi ve Ticaret Mavirlii, bu sayy 46 olarak
aklam, Trk-Yunan birlii Konseyi Bakan Panagiotis Koutsikos ise, 05 Mart
2002 tarihinde, 60 Yunan irketinin yatrm iin ibirlii ierisinde olduunu
sylemitir.
267
Koutsikos, D Ekonomik likiler Kurulunun, Diyarbakr Ticaret ve
Sanayi Odas ibirliiyle, 2002 yl Nisan aynda dzenledii Yunanistan ile birlii
mkanlar konulu toplantda da bu saynn 50 olduunu aklamtr.
268

GEME Etd Merkezi Aratrma Dairesi Uzman Yardmcs Somuncuolu ise,
2001 yl Aralk ay itibariyle Yunan irket saysnn 58 olduunu ve lke toplam
sermaye iindeki paylarnn da binde 16y bulduunu sylemektedir. Somuncuolu
ayrca, iki lkenin birbirlerine yaptklar yatrmlara nc lkeler zerinden
gitmeleri nedeniyle bu konuda salkl sayya ulamann zor olduunu
vurgulamaktadr.
269

Yunanistan ekonomisi bugn, snrl devlet kstlamalarnn belirli sektrlerde
ve hizmetlerde hala mevcut olduu, serbest piyasa merkezli ve d ilikilerde zgr

265
Ververidou, Trends in Greek-Turkish Relations at the, s.75.
266
267
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunan-Trk birlii Konseyi Bakan Koutsikos: 60 Yunan irketi
Yatrm in birlii inde, Bu Say Hergn Artyor, zmir, 06 Mart 2002, Saat:10.49, Say:AA0126.
268
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiyedeki 5840 Yabanc irketin Sadece 50si Yunan
irketidir, Diyarbakr, 15 Nisan 2002, Saat:18.01, Say:AA0581.
269
382
382
bir yap olarak tanmlanabilmektedir.
270
Yunanistann 2005 yl itibariyle toplam d
borcu 75.2 milyar Dolardr. Yine ayn yl itibariyle isizlik oran %4.1dir.
GSYHnn sektrel dalm; %20 ticaret, %13-14 tarm ve madencilik ile %8-9
inaat eklindedir.
271
Ticaret sektr Yunanistan ekonomisinde nemli bir paya
sahiptir. Dier sektrler arasndaki istihdam oran %13 civarndadr. Dier bir nemli
sektrn de tarm olduunu sylemek mmkndr. Toplam istihdam oran ierisinde
%22lik bir paya sahiptir ve balklkla birlikte GSYHnn %11.7sine tekabl
etmektedir. zellikle adalarda balkln nemi byktr. Halkn %30 ila %40na
istihdam yaratan nadir sektrlerdendir.

te yandan imalatn ekonomi ierisindeki pay nemlidir. Sektr yaps
20den az kii altran kk lekli giriimlerden olumaktadr. Endstri
sektrnn toplam istihdamnn %58ini salamaktadr. Madencilikle birlikte
GSYHnn %18.3ne tekabl etmektedir.

Temelde turizm, denizcilik, bankaclk ve ticaretten oluan hizmet sektr
ekonominin adeta temel tadr. 1988 ylnda %56.38 olan GSYH iindeki pay,
1998de %61e kmtr.

Bunlarn yannda, Yunan ekonominin byk bir blm d ticarete
dayanmaktadr.
272
AB, Yunanistan en nemli d ticaret partnerleri arasndadr. 2005
yl itibariyle ihracatta %35lik, ithalata %36lk pay oluturmaktadr.
273

Yunanistan 1995 yl itibariyle Balkanlara ynelmi ve blgede, Makedonya,
Bulgaristan, Romanya ve Arnavutluk gibi lkelerde, d ticaret ve yatrmlar alannda
nc lke konumuna gelmitir.
274

270
271
Sz konusu veriler 2005 yln kapsamaktadr. Babakanlk D Ticaret Mstearl, Anlamalar
Genel Mdrl, lke Profili: Yunanistan, s.2.
272
273
s.3.
274
al ve Akgn, atmadan Uzlamaya, ss.279-282.
383
383
Trkiye, Balkan lkeleri arasnda Yunanistanla en fazla d ticarette sahip
olan lkedir.
275
Bu husus da, iki lkenin ekonomik ibirliini kamlayan dier bir
nemli unsurdur.

Yunanistann ihracatndaki balca madde gruplar; gda, mineral yaktlar,
kimyasallar, tekstil ve metallerdir. thalatndaki maddeleri ise; makine, ulam
aralar, kimyasallar, mineral yaktlar ve demir-elik oluturmaktadr.
276

Yunanistann Trkiyeye ynelik ihracatnda en nemli mamullerin pamuk
ve ttn olduunu sylemek mmkndr. Dier balca rnler ise, demir-elik,
deniz rnleri, ham deri ve krk, petrol ve rnleri, kimyasal rnler, ham ve yar
mamul plastikler ve kat karton rnleridir. Trkiyenin Yunanistana ihracatnda ise
balca, kimyasal maddeler, pamuk, meyve ve sebzeler, deniz rnleri, kauuk
rnleri, tekstil iplikleri, haberleme ve ses cihazlar, oto yan sanayi mamulleri, giyim
ve eya aksesuar ile ayakkab bulunmaktadr.
277

5.3. Toplumsal Gelimeler

Trkiye ile Yunanistan, 1990l yllarn ikinci yarsnda ve zellikle 1999 yl
sonunda birbirlerine kar yumuamaya iten dier bir neden ise, 1990larda deien
dnya ile birlikte iki lkede yaanan toplumsal gelimelerdir. Karlkl sivil toplum
gruplarnn bu yumuamada nemli bir rol stlendiklerini sylemek mmkndr.

Gzen, sivil toplumun; toplumsal dinamiklerin, hukukun stnl kaydyla,
devleti ynlendirebildii artlarn bulunduu ve toplumdaki eitli kar gruplarnn
rgtlenebilme zgrlnn olduu bir ortamda faaliyet gsteren bir g olarak
tanmlanabileceini belirtmektedir.
278

275
276
s.3.
277
Somuncuolu, Balkan lkeleri Raporlar Serisi, ss.19-20.
278
384
384
Souk Sava Dnemi, sivil toplumlarn, genellikle ulusal snrlar ierisinde,
ulusal hkmet veya devlete dnk etkide bulunabildikleri bir yap sergilemitir.
Ancak Souk Savan sona ermesiyle birlikte, hzlanan kresellemenin de etkisiyle
sivil toplum gruplar, ulusal snrlarn dna kmaya balam ve eitli lkelerdeki
muadilleriyle, siyasi, ekonomik, bilimsel ve evresel konularda ortak amalar
dorultusunda ibirlii ierisine girmilerdir. Bu ibirlii de, kresel sivil toplum
olgusunun domasna neden olmutur. Bu erevede, 1990l yllarda, devlet
yetkililerinin yrttkleri devletleraras ilikiler ann yannda, sivil toplum
gruplarnn kurduklar toplumlararas ilikiler a da ortaya kmtr.
279

Sivil toplum ilikilerinin artarak gelimesinin balca sebeplerinden bir tanesi,
sorunlarn etki alannn genilemesi ve okluu karsnda devletlerin bu problemleri
zmede yetersiz kalmasdr. Buna evre kirlilii, uyuturucu kullanmn
yaygnlamas ve AIDS gibi belirli hastalklarn snr tanmamas rnek olarak
gsterilebilmektedir.
280
kinci sebep ise, ekonomik gelimelerle birlikte devletlerin
belirli konularla ilgilenmekten vazgeerek, bu alanlar zel kesime brakmalardr.
nc husus da, iletiim, ulam ve basn yayn teknolojisindeki ilerlemenin
neredeyse ulusal snrlar yok olma noktasna getirmesidir.

Ekonomik refah seviyesinin ykselmesi ve siyasi zgrlklerin artmas,
toplumlar teknolojiden daha fazla yararlanmaya yneltirken, toplumlararas
ilikilerin sklamasyla sonulanmtr.

Ancak devletin, askeri ve siyasi organizasyon byklnn yan sra, kanun
koyma ve yaptrm gc temelinde, toplumlararas ilikilerin belirlenmesinde hala
etkin bir erk olduu yadsnamaz bir gerektir.
281
Bu balamda devletler, istedikleri
zaman bu ilikileri balatabilmekte, istedikleri zaman da belirli snrlayc

279
Gzen, Uluslararas likiler Sonras oulculuk, ss.59-62.
280
John T.Rourke, International Politics on the World Stage, Connecticut - USA, The
DushkinPublishing Group Inc., Third Edition, 1991, s.551.
281
385
385
uygulamalarla kstlayabilmektedir.
282
Trk-Yunan ilikileri rneinde grld
zere, 1990l yllarn ortasnda Yunan toplumunun, ekonomik ilikiler ve toplumsal
ortak amalar dorultusunda Trk toplumuyla daha fazla bir araya gelerek iliki
kurmasnda, Simitis iktidarnn Ankara yaklamnn pay byktr.

te yandan, askeri ve savunma konular dnda, zellikle ekonomik ve sosyal
alanda sivil toplum gruplarnn gcnn her geen gn artt ve giderek hkmetleri
politika yapm srecinde daha fazla etkiler hale geldii de aikardr. Bu etkilemenin,
son dnemde, zellikle d politika alannda da kendini gstermeye baladn
sylemek mmkndr.
283

Sivil toplum gruplar, kresel faaliyetlerini Hkmet D Toplum rgtleri
(Non-Governmental Organizations) ve okuluslu irketler eklinde
gerekletirmektedirler. okuluslu irketler, genellikle ekonomik alanda kar
temelinde buluurken ve zaman zaman kar maksimalizasyonu kapsamnda siyasi
alana kayabilme zellii gsterirken, Hkmet D Toplum rgtleri, siyasi,
kltrel, bilim ve evresel konularda bir araya gelmektedirler.
284

Trkiye ile Yunanistan arasndaki sivil toplum diyalogunun, tamamyla Souk
Sava Dnemi ertesinde baladn sylemek eksik olacaktr. nk, tarihsel faktr
ve siyasilerin sert yaklamna karn, iki toplumda da, kstl da olsa diyalog taraftar
kesimin varl, ikili sorunlarn balad 1950li yllarn ortalarna kadar gitmektedir.
Sanat Zlf Livaneli, Yunanistandaki baz aydn, sanat ve kltr adamlaryla,
1979 ylnda, dmanlk atmosferini yumuatmak ve iki lke arasnda bir kltr
diyalogu oluturmak amacyla bir giriim balattklarn, bu erevede Mikis
Theodorakis ve Maria Farandouri gibi sanatlarla eitli konserler dzenlediklerini,
Mikis Theodorakis, kiisel giriimleri ve Trk-Yunan aydnlarnn geni katlmyla

282
Herkl Millas, Trk-Yunan Muhabetinin Esrar, (Derleyen) Taciser Ula Belge, Gelecein Sesi,
Trk-Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask,
Nisan, 2004, s.23.
283
Kirii - arkolu, Sivil Toplum, Kamuoyu ve D Politika, s.31.
284
Gzen, Uluslararas likiler Sonras oulculuk, ss.64-69.
386
386
1986 ylnda Trkiye-Yunanistan Dostluk Derneinin kurulduunu, dernek
bnyesinden oluturulan bir heyetle Trkiye ve Yunanistan Babakanlar ile Dileri
Bakanlarn ziyaret ederek diyalogu mmkn klacak daha toleransl bir siyasi
ortamn yaratlmas ii gayret gsterdiklerini, karlkl lkelerde bulunan ve dier
tarafn kltrne ait yaptlarn korunmas ve restorasyonu iin aba sarf edildiini,
1998 ylnda, Gazeteci Kostas Gavras ile UNESCO Genel Merkezinde Trk-Yunan
Medya Konferans dzenlediklerini belirtmektedir.
285

Abdi peki Bar dl giriimi
286
ve 1990da kurulan Helsinki Yurttalar
Derneinin eitli faaliyetleri
287
de bu insiyatiflere birer rnek olarak
gsterilebilmektedir.

ki lkeden belirli bir aydn ve sanat kesimin bu yndeki giriimleri, Tr-
Yunan halkn yaknlatrmada ciddi bir rol oynamtr. Fakat bu giriimler, iki tarafta
da ounlua ulamam ve bir aznlk ierisinde kalmaktan te gidememitir. Bu
erevede de, dnemin koullarnn da gereklilii temelinde siyasilerin yaklamlarn
deitirmede etkin olamamtr.

1990l yllarn ortasnda, Yunanistann Ankaraya ynelik politikasnn
deimesiyle birlikte halklar arasndaki diyalogun artt gze arpmaktadr. Yunan
toplumundaki deiiklik, Simitis Hkmetinin politikasndan kaynaklanmaktadr ve
aydn ve i adam kesiminden ciddi anlamda destek grmtr. adamlar, temelde
Trkiye pazarn karmamay amalarken, aydn kesim Trkiye kartlnn Yunan
siyasetini yllardr bir ksr dng ierisinde tuttuunu, politikaclar iin ucuz bir k

285
Zlf Livaneli, Trk-Yunan Sivil Diyalou zerine Dnceler, (Derleyen) Taciser Ula Belge,
Gelecein Sesi, Trk-Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar,
Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004, ss.13-14.
286
Millas, Trk-Yunan Muhabetinin, s.23.
287
Murat Belge, Trk-Yunan sorunlarn ve ilikilerini ele alan ok sayda toplantya katlmasnn
Helsinki Yurttalar Derneinin kuruluundan sonra olduunu ifade etmektedir. Bkz. Murat Belge,
Sivil Toplum likileri zerine Gzlemler, (Derleyen) Taciser Ula Belge, Gelecein Sesi, Trk-
Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask,
Nisan, 2004, s.25.
387
387
yolu oluturduunu grm
288
ve bu yapnn deimesi iin Simitisin yeni anlayn
desteklemitir.

Ayrca bu noktada, iki halkn ve temelde Yunan toplumu zerindeki, kar
tarafla mcadelenin getirdii yorgunluk ve kriz bkknlndan bahsetmek
mmkndr. almann nc blmnde ele alnd zere, Yunan toplumu,
lkenin kurulduu gnden beri, ister politikaclarn etkisiyle olsun, ister tarihsel
faktrlere balansn, srekli Trkiye ve Trklerle uram ve bunu adeta kendisine
grev addetmitir. te yandan Trk halk ise, Yunanllar sorun olarak tanmlarken,
dier meselelerinin arasnda bu soruna, kar taraf kadar odaklanamamtr.

Bu anlay etrafnda filizlenen meseleler ve yaanan krizler, iki tarafn yeni
almlar yaparak ekonomik refaha ulamalarn engellemi ve tarihsel sre
ierisindeki bu didime iki tarafta da bir bkknlk yaratmtr.

Kardak Kayalklar krizi, her iki lke insanna, maceralarn ne denli tehlikeli
olduunu ve deien dnya dinamiklerinde hala birbirleriyle uramann yaratt
zaman kaybn gstermesi asndan nemlidir. Kardak Kayalklar krizi sonrasnda,
belki de bu krizi trmandrmada etkin rol oynayan gazeteciler bir ayara gelmiler ve
Ege ve Trakyada Bar iin Gazeteciler Platformu ad altnda ortak bir giriim
balatmlardr. lk toplant 1996 yl ubat aynda Sakz Adasnda dzenlenmi,
ikincisi de 06-08 ubat 1998 tarihleri arasnda zmirde yaplmtr. Sz konusu
toplantlarda iki lke sivil toplum kurulularnn birlikte almas kararlar
alnmtr.
289

288
Leyla Eme Tavanolu, Trk-Yunan Sorunlar, Akiller Tartyor, stanbul, ada Yaynlar,
ubat, 1998, ss.187-188.
289
Anadolu Ajans Basn Blteni, Medya ve Milliyetilik Konulu Toplant, zmir, 03 ubat 1998,
Saat:15.43, Say:AA5982.
388
388
Ayn yl, Atina ve Dokuz Eyll niversiteleri arasnda bilimsel ibirlii ve
renci deiim programlar balatlm ve Ege Gen adamlar Dernei, Yunanl bir
grup i adamn zmire davet etmitir.
290

Yine 1998 ylnda, iki lkeden eitli kadn kurulularnn yan sra, dier sivil
toplum rgtlerinin temsilcilerinin de giriimleriyle Trk-Yunan kadn diyalogu
erevesinde, 30 Nisan 03 Mays 1998 tarihleri arasnda stanky Adas ve
Bodrumda toplantlar yaplm, Trkiye-Yunanistan Kadn Bar Giriimi
WINPEACEin
291
kurulmas kararlatrlmtr.
292

Georgios Papandreou, henz smail Cem ile yumuama srecini balatmadan
nce Dileri Bakan Yardmcl grevi srasnda, Sol ttifak Partisinin Selanikte
dzenledii Trk-Yunan ilikileri panelinde, iki lke arasnda irtibat kanal
oluturmas kapsamnda sivil toplum kurulularnn nemine deinmitir.
293

Avrupa genlik Formu AEGEE, 1996, 1997 ve 1998 yllarnda niversite
rencileri arasnda karlkl deiim programlar balatm,
294
uluslararas renci
kuruluu AIESEC de, 1998 yl Eyll aynda zmirde Trkiye ile Yunanistan
Arasnda Kltrel Anlay konulu, iki lke halkn yaknlamas iin ortak zemini
aratran bir panel dzenlemitir.
295

290
Anadolu Ajans Basn Blteni, Egenin ki Yakasnda Bar steyenler, zmir, 15 ubat 1998,
Saat:11.44, Say:AA2810.
291
Zeynep Oral, Trkiye-Yunanistan likilerinde Kadn rgtleri ve Bir Uygulama: WINPEACE,
(Derleyen) Taciser Ula Belge, Gelecein Sesi, Trk-Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul, stanbul
Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004, ss.127-135.
292
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan Kadn Diyalogu, Bodrum, 03 Mays 1998,
Saat:17.00, Say:AA1670.
293
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreou: Trk-Yunan likilerinin Dzelmesi in Gl Bir
Siyasi rade Gerekir, Atina, 12 ubat 1998, Saat:12.29, Say:AA0674.
294
Maria Demesticha Yiit Aksakolu, Bar Platformu Olarak Genlik: Avrupa Genlik Forumu:
Trkiye-Yunanistan Deiim Program, (Derleyen) Taciser Ula Belge, Gelecein Sesi, Trk-Yunan
Yurtta Diyalogu, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004,
ss.79-88.
295
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye ile Yunanistan Arasnda Kltrel Anlay, zmir, 27 Ekim
1998, Saat:15.44, Say:AA6431.
389
389
1999 yl Austos ve Eyll aylarnda iki lkede yaanan deprem felaketi,
toplumlarn birbirlerini anlama ve ibirlii srecindeki dnm noktasn
oluturmaktadr. ki taraf da, doal afetler karsnda aresiz olduklarn grm ve
birbirlerinin yardmna koma ihtiyac hissetmilerdir. Karlkl yardmlar, mevcut
nyarglar tam olarak silmese bile, geri plana atlmasna neden olmutur.

Livaneli, 1999 yl sonrasnda sivil toplum dzeyinde gsterilen youn
abalarn, gemile kyaslanamayacak bir seviyede olduunu, bunun da karlkl
toplumlarn birbirlerini daha iyi tanmalarna olanak verdiini ifade etmektedir.
296

Ayrca toplumlarn biraraya gelmesinin bir dier sebebi ise AB etmenidir.
297

AB Komisyonu Ankara Temsilciliinin balatt Trk-Yunan Yurtta Diyalogu
Program bunun gzel bir rneini oluturmaktadr. AB, diyalogu tevik ederek
karlkl ibirliine fonlar ayrmakta, ayrca okullar aras eitli burslar ve deiim
programlar dzenlemektedir. Bu noktada, iki lke hakl da, bu olanaklar
deerlendirme amacndadr.

2003 ylnda Boazii niversitesi ve Atina niversitesi rencilerinin
birlikte almasn salayacak Yunanistan ve Trkiyede Ege nsiyatifi: Egede
Bar Aray isimli bir fulbright projesi balatlm,
298
Kings College ve Londra
niversitesine bal SOAS (School of Oriental and African Studies)da Modern
Trk-Yunan ncelemeleri Program almtr.
299

296
Livaneli, Trk-Yunan Sivil Diyalou zerine, s.15.
297
Millas, Trk-Yunan Muhabetinin, s.23. ve Kirii - arkolu, Sivil Toplum, Kamuoyu ve D
Politika, s.34.
298
Irene Banias, Bar na Etmek, (Derleyen) Taciser Ula Belge, Gelecein Sesi, Trk-Yunan
Yurtta Diyalogu, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004,
s.74.
299
Taciser Ula Belge, Giri, (Derleyen) Taciser Ula Belge, Gelecein Sesi, Trk-Yunan Yurtta
Diyalogu, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004, s.6.
390
390
Toplumsal ibirlii sadece eitim alan ve genlikle snrl kalmam, karlkl
ticaret odalar ve meslek gruplarn da temasa geirmitir.
300
Trk-Yunan Medya
Konferanslar devam etmi,
301
Trkiye tatil iin Yunan haklnn gzde lkesi haline
gelmitir.
302

Dnemin Dileri Bakan smail Cem, La Stampa gazetesinde yaynlanmak
zere kaleme ald makalesinde, iki lke halknn sadece siyasilerin nne gemekle
kalmadn, muhtemel olumsuz davranlara kar da ortak bir set oluturduunu,
halklar arasndaki yaknlamamn baz politikaclarn hala meylettii gemiin
atmac tutumlarna geri dnlmesine kar en byk garanti olduunu
belirtmektedir.
303

Ksaca, iki lkede yaanan depremin, toplumlarn diyalog ve ibirliinde
tetikleyici unsur olduu, ABnin de bu ortamda itici ve devam ettirici rol stlendii,
bu noktada toplumlarn diyalog ve ibirliinin ise Cem ile Papandreounun balatt
yumuamay glendirdiini sylemek yanl olmasa gerektir.

6. Yumuama Dnemi, Nitelii ve Gelinen Nokta

ki lke arasnda yaanan yumuama dnemi, Yunanistan asndan her ne
kadar Kostas Simitis politikalarnn temeline dayansa da, doruk noktasna Georgios
Papandreounun Dileri Bakanlna getirilmesiyle balayan srete kmtr. Bu
doruk noktasnn, smail Cemin muhatabna gnderdii mektup akabinde New
Yorkta yaplan grmeler ve aklamalar ile baladn ve eski hzn kaybetse de
yumuamann gnmzde de halen devam ettiini sylemek mmkndr.

300
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk ve Yunan Muhasebeciler Sakzda Bulutu, zmir, 06 Ekim
2001, Saat:17.13, Say:AA6081.
301
Anadolu Ajans Basn Blteni, II.Trk-Yunan medya Konferans, stanbul, 07 Ekim 2000,
Saat:15.18, Say:AA8938.
302
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Vatandalar Tatil iin Trkiyede, psala, 15 Mart
2002, Saat:18.14, Say:AA0591.
303
391
391
6.1. Yumuama Dnemi
6.1.1. Doruk Noktas Anlamalar Dnemi (1999- 2002)

New Yorkta, 1999 yl Temmuz ay banda BM Genel Sekreteri
Bakanlnda dzenlenen Kosova Dostlar toplants sonrasnda, 03 Temmuz 1999
tarihinde iki Dileri Bakan bir araya gelmi ve karlkl mektuplarla balayan
insiyatifin nasl hayata geirilebilecei konusunda grmlerdir. Grme
sonrasnda iki Bakan ayr ayr basn toplants yaparak alnan kararlar
aklamlardr.
304

Alnan kararlar, iki lke Dileri Bakannn drt noktada mutabakata
vardklarn gstermektedir. Aada yer alan, bu drt nokta;
a. Organize su, uyuturucu ticareti, yasad g ve terr, turizm, evre,
kltr ve ticaret konularnda, her biri iin ayr komiteler oluturarak, iki
Bakanlk arasnda toplantlar dzenlemek,
b. ki lke Dileri Bakanlklarnn st dzey yetkilileri bir araya gelerek,
bu konularn her birinde, ikili hatta ok tarafl anlamalarn
gerekletirilmesi imkann grmek iin ibirlii srecinin nda
almalara balamak,
c. Toplantlarn, 1999 Temmuz ay gibi, mmkn olan en yakn zamanda
balamas iin Dileri Bakanlklarna talimat verilmesi,
d. Balkanlar ve Karadenize ilikin ok tarafl konularda ibirliini gelitirme
ve Balkan stikrar Pakt erevesinde Balkanlarn yeniden
yaplandrlmasnda ibirliinin ilerletilmesi ile Trk-Yunan i evrelerinin
birlikte katk yapmalarn hedeflemek
305

304
305
392
392
eklindedir. Aklamann ardndan, varlan mutabakatta yer ald zere iki lke
Dileri Bakanlklar arasnda terr konusu dahil alt alma grubu oluturulmu ve
youn temaslar balamtr.
306

alma gruplar arasndaki ilk grme, 24-27 Temmuz 1999 tarihleri
arasnda Ankarada balam ve 29-30 Temmuz 1999 tarihlerinde Atinada devam
etmitir. Son derece lml bir havada cereyan eden grmelere, Trk tarafndan
Dileri Bakanl Mstear Yardmclar Bykeli Mithat Balkan ve Bykeli
Faruk Loolu katlrken, Yunanistan tarafndan Bakanlk Siyasi Direktr
Anastasios Skopelitis itirak etmitir. Grmeler, iki lke kamuoyu ve medyasnda
geni yank uyandrmtr. Ancak Yunanistandaki genel kan, 1999 Eyll aynda
yaplacak terrizm grmesinin, Trkiyenin talepleri dorultusunda temaslar
kmaza sokaca ynnde olmutur.
307

Austos aynda meydana gelen depremler, balayan diyalog ortamnn lml
sylemiyle halklarn birbirlerinin yardmna komasn hzlandrm ve dostane
atmosfer iinde grmelerin ikinci turunun Atina aya, 09-10 Eyll 1999
tarihlerinde, Ankara aya da 12-13 Eyll 1999 tarihlerinde yaplmtr.
308
Atinadaki
grmelerde mesafe alnd sylemleri, Yunan basnn terrizm konusunda
Trkiyenin temaslar kmaza sokaca deerlendirmesini geersiz klmtr.

likilerde yumuamann balamas tm dikkatleri, 1999 yl Aralk aynda
yaplacak Helsinki Zirvesine evirmitir. Yunanistann bu zirvede, Trkiyenin AB
adaylna kar sergileyecei tutum merak konusu olmu ve diyalogla balayan
srecin gelecei olarak alglanmtr.

306
307
Yaknlama Yl, Atina, 20 Aralk 1999, Saat: 12.15, Say:AA9017.
308
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan Diyalogu, Atina, 30 Temmuz 1999, Saat:18.45,
Say:AA4090.
393
393
Georgios Papandreou, 1999 Ekim aynda stanbulda katld Taksim
Toplantlarnda, Yunanistann, Trkiyeden diyalogun devam iin jestler
beklemesinin doru olmayacan, bu srete dostluk ruhu iinde gl bir iradeyle
hareket edilerek orta yol bulunmas amacyla herkesin aba gstermesinin art
olduunu belirtmi ve Trkiyenin ABye tam adaylnn da Yunanistan iin
gerekliliinden bahsederek, Atinann Trkiyeyi AB yolunda destekledii ynnde
yeil k yakmtr.
309

Helsinki Zirvesinde Trkiyenin adaylnn desteklenmesi politikas, Yunan
kamuoyunu ikiye blmtr. Ar milliyeti evreler, Trkiyenin desteklenmesi
halinde Yunanistann veto kartn kaybedeceini gndeme getirmi, lml taraf ise,
belirli koulara balanarak taviz elde edilmesi amacn gtmtr.

Atina niversitesinden Prof.Panos Kazakos, Kathimerini gazetesinde
yaymlanan makalesinde, Atinann ar taleplerinin Helsinkide Trkiyenin
adaylna kar veto kullanmayla sonulanabileceini, bunun Egede doabilecek
yeni gerginlikler ve Yunanistann AB iindeki itibar temelinde, telafisi zor bir hata
olduunu, bu erevede Atinann ikili ilikiler baznda ve Kbrs konusunda AB
nezdinde makul isteklerde bulunmas gerektiini, Trkiyenin yelii iin AB
adayl yol haritasn uygulamas artn ve bunun yan sra, Ankarann ikili
sorunlarn bar bir ekilde iddete bavurulmadan zmlenmesini kabul ettiini
aklayarak, Atinaya byk bir jest yapabileceini, Kbrsn (GKRY) yeliinin de
Adadaki sorundan ayr tutulmas gerektiini belirtmitir.
310

Georgios Papandreou da, Ta Nea gazetesine verdii demecinde, Helsinki
Zirvesinde belirlenecek tutum iin AB ile ciddi pazarlklarn devam ettiini,
Kbrsn AB nezdinde grlmeye balanmasnn Yunanistan asndan baar
saylabileceini, Ege pazarlklarndan olumlu sonu alnamamas halinde ise

309
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreou Taksim Toplantlarnda Konutu, stanbul, 04 Ekim
1999, Saat:00.38, Say:AA8422.
310
Panos Kazakos, Ellinika Dillimata Stis Shesis Evropaikis Enosi kai Tourkias, Kathimerini,
Atina, 25 Kasm 1999, s.8. (Makale Bal: Avrupa Birlii ve Trkiye likilerinde Yunan kilemleri)
394
394
Atinann byk admlar atmaya yanamayacan, sorunlar bundan byle AB-
Trkiye arasnda deerlendirmek gerektiini, ancak te taraftan ABye ye olmu
Trkiyenin Yunanistann karna olduunu ifade etmitir.
311

likilerin yumuamas ve Helsinki Zirvesinde Yunanistann sergileyecei
tutum Trkiyeye asndan da nem arz etmitir. Dileri Bakan smail Cem,
Boazii niversitesinde yapt konumada, Trkiye ile Yunanistan ilikilerinde
ciddi mesafe alndn ve iki lke arasndaki gerginliin ortadan kalkmaya
baladn, ancak Helsinki Zirvesinde dostlua aykr bir davran yaanmas
halinde Trkiyenin vicdannn rahat olacan vurgulam ve AB ile yaplacak ortak
almalarla blgesel konular grmek zere Georgios Papandreouyu Ankaraya
davet etmeyi dndn ifade etmitir.
312

Karlkl demelerle, 10-11 Aralk 1999 tarihli Helsinki Zirvesine gidilirken,
Trk-Yunan grmelerinin nc turu, 1999 Kasm aynda balam ve terrizm
balantl konular dahil sekiz adet anlamann taslak metinlerinin hazrland,
kurulacak alma gruplarnn teknik detaylar gzden geirmesi sonrasnda da
Dileri Bakanlarna sunulaca aklanmtr.
313

Helsinki Zirvesinde Yunanistann, Trkiyenin adaylk statsn veto
etmemesinde kukusuz ilikilerin yumuamasnn pay byktr. Ancak Georgios
Papandreounun ifade ettii, AB ile pazarlk da Atina asndan sonu vermi ve AB
Konseyi Zirve Bildirisinin drdnc ve dokuzuncu paragraflarnda iki lke
ilikilerini ilgilendiren hususlar yer almtr.

311
Notis Papadopoulos, I Tourkia Me Tis Antiparohes Ta Borei Na Epilekthi Gia Tin Lista
popsifion?, Ta Nea, Atina, 27 Eyll 1999, s.8. (Makale Bal: Trkiye, Bedelleri Karlnda
Aday lkeler Listesine Seilebilecek mi?)
312
Anadolu Ajans Basn Blteni, Dileri Bakan Cem: Eer Helsinkide Dostlua Aykr Bir
Davran Olursa, Trkiye Olarak Bizim Vicdanmz Msterihtir , stanbul, 03 Aralk 1999,
Saat:14.05, Say:AA6771.
313
395
395
Temelde btn adaylara ynelik olan drdnc paragraf, aday lkelerin snr
anlamazlklarn zmek zere her gayreti gstermeleri ve baarl olunamamas
halinde de en ge 2004 yl sonuna kadar Uluslararas Adalet Divanna gtrmeleri
konusunda Avrupa Birlii Konseyinin durumu gzden geireceini vurgulamaktadr.
Dokuzuncu madde ise GKRYnin, AB ile yelik mzakerelerine yeil k
yakmaktadr.
314

Helsinki Zirvesi Yunanistanda, diplomatik baar olarak alglanrken
Babakan Kostas Simitis, 13 Aralk 1999 tarihinde yapt basn aklamasnda, zafer
ve malubiyet gibi yaktrmalarn yerinde olmadn, ancak Trkiye ile yeni bir
dnemin baladn, bu erevede Yunan vatandalarnn kendilerini daha fazla
gven iinde hissedebileceini belirtmitir.
315

Helsinki Zirvesinde alnan karar, Trk-Yunan yumuamasn daha da
kuvvetlendirmitir. smail Cem, Trkiye ve Yunanistann bundan byle stratejik bir
fay hattnn iki yannda yer alan lkeler olmadn, bu erevede siyasi alanda
potansiyel rakip grlme dncesinin de sona erdiini, iki lkenin, her devlette
olduu gibi sadece mevcut snrlar ile ayrldn ifade etmitir.
316

Helsinki sonrasnda olumlu ilikiler devam etmi ve Georgios Papandreou, 20
Ocak 2000 tarihinde Trkiyeye resmi bir ziyaret dzenlemitir. Ziyaret srasnda,
Turizm Alannda birlii Anlamas, Yatrmlarn Karlkl Teviki ve Korunmas
Anlamas, evrenin Korunmasna likin Mutabakat Muhtras, Terrizm, rgtl
Sular, Uyuturucu Madde Kaakl ve Yasad G ile Mcadele birlii
Anlamalar imzalanmtr.
317

314
315
316
317
s.3.
396
396
Georgios Papandreounun ziyareti srasnda Trkiye, Yunan tarafna iki yeni
neri getirmitir. lk neri askeri konularda olmutur. Karlkl askeri iyi niyet
nlemlerinin Egede uygulanmas amacyla, diplomatlar ve askeri uzmanlarn yer
alaca bir alma grubu oluturulmas teklif edilmi, Papandreou da bu teklifi,
hassas alanlarda ibirlii abas olarak deerlendirerek iyi niyet gstergesi olarak
algladn ifade etmi ve konuyu Yunanistan Savunma Bakanlna gtreceini
belirtmitir. Trkiyenin ikinci nerisi diplomatik ilikiler alannda olmutur. Ankara,
karlkl yeni konsolosluklar alabilmesi maksadyla diplomatik ilikiler konusunu
ele alacak bir alma grubu oluturulmas grn sunmu ve bu neri Papandreou
tarafndan scak karlanmtr.

te yandan Yunanistan ise, spor alannda teklifte bulunmutur.
Papandreou, 2008 ylnda dzenlenecek Avrupa Futbol ampiyonasnn iki lke
tarafndan yaplmasn, Uluslararas Olimpiyat Komitesi erevesinde bar oyunlar
dzenlenmesini ve 2004 ylnda Atinada yaplacak Olimpiyatlara Trkiyenin de
tiyatro, mzik, folklor gibi kltrel etkinliklerle katlmasn nermitir.
318

smail Cem, Georgios Papandrounun 25 yldan sonra Trkiyeye resmi
ziyarette bulunan ilk Yunan Dileri Bakan olmas nedeniyle bu ziyarettin zel bir
nem tadn belirtmektedir.
319
Georgios Papandreou da, 21 Ocak 1999 gn
gazetecilerle yapt toplantda, uzun yllar sonra ilk ziyarette bulunan Yunan
Dileri Bakan olmas erevesinde, onur duyduunu ve tarihin arln
hissettiini vurgulamtr.
320

Georgios Papandrounun ziyaretinden sonra smail Cem, 03-05 ubat 2000
tarihlerinde Atinaya gitmitir. Bu ziyaret srasnda, 04 ubat 2000 tarihinde, Bilimsel
ve Teknolojik birlii Anlamas, Gmrk Sularnn Meni, Takibi ve Gmrk

318
Anadolu Ajans Basn Blteni, Cem ve Papandreounun Ortak Basn Toplants, Ankara, 20 Ocak
2000, Saat:14.16, Say: AA0504.
319
320
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreoudan Gazetecilere Kahvaltl Toplant, Ankara, 21
Ocak 2000, Saat:13.45, Say: AA1322.
397
397
Sularyla Mcadele Hakknda Karlkl dari Yardm ve birlii Anlamas,
Kltrel birlii Anlamas, Ekonomik birlii Anlamas ve Deniz Tamacl
Anlamas imzalanmtr.
321

likilerdeki yumuama 2000 ylnda da kendisini gstermitir. Ancak
ekonomik ve turizm alanlarndaki ibirlii artarak devam ederken, siyasi konularda
zaman zaman ve genellikle Ege Denizi temelli gerginlikler yaanmtr. Makedonya
ve Trakya Bakan oannis Magriotis, iki lke arasnda ekonomik sorunlarn
ibirliiyle ksa vadede, dier sorun ve ihtilaflarn ise daha uzun bir zaman diliminde
zlebileceini sylerken,
322
Savunma Bakan Yardmcs Dimitris Apostolakis,
Trkiyenin Yunanistana ynelik saldrgan politikasn deitirmesi gerektiini
savunmutur.
323

birlii temelinde, Drama Valisi Konstantinos ridis, bir heyetle birlikte
Edirne Ticaret ve Sanayi Odasn ziyaret etmi, Drama ile Edirne arasnda ticari
ibirlii yapmaya hazr olduklarn belirtmitir.
324
stanbul Belediye Bakan Ali
Mfit Grtuna ve Atina Belediye Bakan Dimitris Avramopoulos, stanbul Cemal
Reit Rey Konser Salonunda dzenledikleri ortak basn toplantsnda, iki tarafn da
ilikilerdeki yumuamadan duyduu memnuniyeti dile getirmilerdir.
325

Trk-Yunan birlii Konseyinin beinci toplants Antalyada dzenlenmi,
stanbul Ticaret Odas, Yunanistandaki Olanaklar konulu semir erevesinde

321
ss.3-4.
322
Anadolu Ajans Basn Blteni, Magriotis: ki lke Arasndaki Ekonomik Sorunlar birliiyle
Ksa Vadede, Dier Sorunlar ise Daha Uzun Vadede zlebilecektir, Selanik, 25 Mart 2000,
Saat:14.23, Say: AA9188.
323
Anadolu Ajans Basn Blteni, Apostolakis: Trkiye, Yunanistana Ynelik Saldrgan Politikasn
Deitirmelidir, Atina, 09 ubat 2000, Saat:14.53, Say:AA5151.
324
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistann Drama Valisi ridis ve Beraberindeki Bir Heyet
Edirne Ticaret ve Sanayi Odasn Ziyaret etti, Edirne, 22 Kasm 2000, Saat:15.19, Say:AA3873.
325
Anadolu Ajans Basn Blteni, Grtuna ve Avramopoulostan Ortak Basn Toplants, stanbul,
18 Kasm 2000, Saat:15.35, Say:AA1787.
398
398
iki lke i adamlarn bir at altnda toplamtr.
326
20 Nisan 2000 tarihinde Atinada
alan Trk-Yunan Dostluk ve birlii Fuar da i adamlarnn ortak giriim
araylarnn en somut admn oluturmutur.
327

Trk irketleri, 65.Selanik Fuarna, 12 yl aradan sonra tekrar katlmaya
balam ve Atina Bykelilii Ticaret Maviri Erdoan Hrba, 2000 ylnn ilk
alt aynda, iki lke arasndaki ticaret hacminin, geen yln ayn dnemine oranla
%38.9luk bir art gstererek, 491.6 milyon Dolara ulatn belirtmitir.
328

ki lke arasnda turizm ve tarm konularndaki ibirlii de artmtr.
Turizmde ibirlii seviyesini ykseltmek amacyla, Yunanistan Turist Rehberleri
Birliinden 60 kiilik bir heyet Ayvalka gelmi ve Trkiye Turizm Rehberleri
Birlii ile eitli grmelerde bulunmutur.
329

Yunanistan Tarm Bakan Georgios Anomeritis, Trk meslektann daveti
zerine, gazetecilerin de yer ald 60 kiilik bir heyetle Haziran aynda Trkiyeye
resmi bir ziyaret dzenlemi
330
ve iki lke arasnda, 22 Haziran 2000 tarihinde, tarm
alannda teknik ve bilimsel dokman teatisinin yaplmasnn da ngrld, Tarm
Alannda Teknik, Bilimsel ve Ekonomik birlii Protokol
331
imzalanmtr.

Yumuama sreci, 2000 ylnda, iki lke yetkilileri ile eitli meslek
rgtlerinin karlkl ziyaretlerinde de bir art yaratmtr. Denizcilikten Sorumlu
Devlet Bakan Ramazan Mirzaolu, Posedonia 2000 Fuarna katlmak zere, 06

326
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistandan Adamlar Geliyor, stanbul, 13 Kasm 2000,
Saat:17.02, Say:AA8872.
327
Anadolu Ajans Basn Blteni, D Ticarette Yeni Rota Yunanistan, Atina, 21 Nisan 2000,
Saat:10.13, Say:AA4643.
328
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye ile Yunanistan Arasndaki Ticaret Hacmi Artyor,
Selanik, 09 Eyll 2000, Saat:15.26, Say:AA1904.
329
Anadolu Ajans Basn Blteni, Turizmde Trk-Yunan Yaknlamas, Ayvalk, 04 Aralk 2000,
Saat:14.36, Say:AA9788.
330
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Tarm Bakan Anomeritis: Yeni Milenyumu Trkiye ve
Yunanistan yi Karlad, 24 Haziran 2000, Saat:15.52, Say:AA8899.
331
s.4.
399
399
Haziran 2000 tarihinde Atinaya gitmi ve ziyareti srasnda denizcilik alannda i
birlii arsnda bulunmutur.
332

Savunma Bakan Sabahattin akmakolu, Yunanl meslekta Akis
Tzohatzopoulosun davetlisi olarak, 02 Kasm 2000 tarihinde Yunanistan ziyaret
etmi ve Yunanl muhatabn Savunma Fuar IDEF-2001e davet edeceini
aklamtr.
333

zmir Ticaret Odas Heyeti, 21 Nisan 2000 tarihinde Yunanistan ziyaret
etmi
334
ve Selanik Ticaret ve Sanayi Odas yetkilileri de 15 Kasm 2000 tarihinde
stanbula gelmilerdir.
335

Trk-Yunan Medya Konferansnn ikincisi, Ekim aynda, stanbulda
yaplm ve yumuamann etkisiyle scak bir ortamda cereyan etmitir.
336
Karlkl
Bakanlklarca oluturulan alma gruplar erevesinde, Trk-Yunan Kltr alma
Grubu, nc toplantsn Kasm aynda Ankarada tamamlam ve iki lke arasnda
film ve mzik festivallerinin dzenlenmesinin yan sra sanat deiimi, karde okul
ve karde kent gibi projeler zerinde gr birliine varmlardr.
337

2000 yl askeri alanda ibirlii ile balarken, Destined Glory 2000 tatbikat
ilikileri bir anda germeyi baarmtr. 20 Mays 2000 tarihinde balayan Dynamic
Mix 2000 tatbikatnda, Trk askerinin Yunanistan hayali dmandan kurtarmas

332
Anadolu Ajans Basn Blteni, Devlet Bakan Mirzaolu Yunanistanda, Atina, 06 Haziran 2000,
Saat:14.15, Say:AA9249.
333
Anadolu Ajans Basn Blteni, savunma Bakan akmakolu Yunanistana Gitti, Ankara, 02
Kasm 2000, Saat:15.08, Say:AA5993.
334
Anadolu Ajans Basn Blteni, ZTO Heyeti Atinada, Atina, 21 Nisan 2000, Saat:15.10,
Say:AA4902.
335
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Heyeti TOda, stanbul, 15 Kasm 2000, Saat:16.03,
Say:AA0074.
336
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan II.Medya Konferans, stanbul, 08 Ekim 2000,
Saat:23.20, Say:AA9390.
337
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan Kltr alma Grubu yeleri Kapadokyada
Nevehir, 23 Kasm 2000, Saat:11.16, Say:AA4276.
400
400
senaryosu, scak atmosferi olumlu ynde etkilerken,
338
NATO tatbikat olan Destined
Glory 2000de Yunanistann Lozan Antlamas gereince silahszlandrlm statde
olan Limni Adas zerindeki hava koridorlarn kullanma srar, Atinann tatbikattan
ayrlmasna neden olmutur.
339

Yaanan bu gelimeyle iki lke arasndaki ilikiler beklenmedik bir anda
gerilmi ve Dileri Bakanlar Cem ile Papandreounun Marmariste yapmay
planladklar grme belirsiz bir tarihe ertelenmitir. ki Bakan, ilk olarak, NATO
toplants srasnda, 31 Ekim 2000 tarihinde Budapetede bir araya gelmiler ve daha
sonra Kasm aynda AGT Bakanlar Konseyi Toplantsnda grmlerdir. ki
toplantda da Egede Gven Artrc nlemler hakknda gr alveriinde bulunarak
ortam yumuatmaya almlardr.
340

Georgios Papandreou, Yunan Parlamentosuna yapt aklamada, Egede
Gven Arttrc nlemler konusunu, 1988 ylnda dnemin Dileri Bakanlar Mesut
Ylmaz ve Karolos Papulyas tarafndan imzalanan mutabakat temelinde ele aldn,
nlemlerin NATO erevesinde grlmesinin yeni bir konu olmadn, son
birbuuk yldr da baarl grmelerin yapldn belirtmitir.
341

Dileri Bakanl Szcs Panagiotis Beglitis de yapt aklamada, iki lke
NATO Daimi Temsilcilerinin, Genel Sekreter George Robertsonn da katlmyla
Gven Artrc nlemleri konu alan bir grme yaptklarn ve bir sonraki
toplantnn ise 14 Aralk 2000 tarihinde yaplacan ifade etmitir.
342

338
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan likilerinde 2000 yl, Atina, 20 Aralk 2000,
Saat:20.17, Say:AA8447.
339
Anadolu Ajans Basn Blteni, Dileri Bakanl: Yunanistann Tatbikattan ekilmesi Tamamen
NATO ile Yunanistan Arasndaki Anlamazln Sonucudur, Ankara, 23 Kasm 2000, Saat:19.04,
Say:AA7334.
340
Anadolu Ajans Basn Blteni, AGT Bakanlar Konseyi Toplants - Cem, Papandreou ile Biraraya
Geldi, Atina, 27 Kasm 2000, Saat:13.09, Say:AA6336.
341
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreoudan Egede Gven Arttrc nlemler Konusunda
Parlamentoya Bilgi, Atina, 08 Kasm 2000, Saat:16.55, Say:AA6394.
342
Anadolu Ajans Basn Blteni, Egede Gven Arttrc nlemler, Atina, 09 Kasm 2000,
Saat:14.16, Say:AA6771.
401
401
AB Komisyonunun 08 Kasm 2000 tarihinde aklad ve AB Konseyinin
20 Kasm ile 05 Aralk toplantlarnda onaylad, Trkiyeye ilikin Katlm
Ortakl Belgesi (KOB),
343
Trk-Yunan ilikilerine yeni bir boyut kazandrmtr.
Yunanistan, Trk-Yunan ilikileri ve Kbrs konusunun, Helsinki Zirvesi kararlar
temelinde KOBta da yer almas ynnde giriimlerde bulunmu ve Kbrsn
KOBun ksa vadeli hedefleri arasna dahil edilmesini salamtr. Bu erevede
Atina, Helsinki kararlarnn yan sra, Kbrs konusunu KOB kurallarna da
dayandrma yoluna gitmitir.
344

Diyalog sreci ile balatlan toplantlar erevesinde, Ticari ve Ekonomik
birlii alma Grubunun drdnc toplants ile Turizm Alannda birlii
alma Grubunun nc toplants 12-14 Aralk 2000 tarihlerinde Ankarada
dzenlenmi
345
ve Mstear Yardmcs Yiit Alpogan, karlkl Dileri
Bakanlklar st dzey yetkililerinin katld siyasi istiare toplantlarnn
ncsne itirak etmek zere, 20 Aralk 2000 tarihinde Atinaya gitmitir. Yaplan
aklamada, grmelerde ikili ve uluslararas konulara deinildii, Egede Gven
Artrc nlemlerin Dileri Bakanlklar siyasi direktrleri tarafndan ele alnmas
uygun grlenler zerinde alld belirtilmitir.
346

2001 yl, Trk-Yunan ilikilerinde, bir nceki yln, eitli anlamalarn
imzalanmasyla hazrlad altyapy pekitiren bir dnem olmutur. ki lke
yetkililerinin karlkl iyi niyet demeleri, ziyaretleri ve eitli vesilelerle bir araya
gelerek grmeleri devam etmi, ekonomik ve turizm konularndaki ibirlii spor
alanna da yansmtr. kili meseleler temelinde uzlama salanamazken, Hava

343
Katlm Ortakl Belgesi hakknda detayl bilgi iin bkz. smail Cem, Avrupann Birlii ve
Trkiye, stanbul, Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn No: 110, kinci Cilt, I.Bask, Eyll, 2005,
ss.265-287.
344
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreou: Tarihi Bir Gn, Tarihi Bir Karar Brksel, 04 Aralk
2000, Saat:19.56, Say:AA0010.
345
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye-Yunanistan alma Gruplarnn Toplantlar 12-14
Aralkta Ankarada Yaplacak, Ankara, 06 Aralk 2000, Saat:17.13, Say:AA1121.
346
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan Siyasi stiareleri Dileri Bakanl Mstear
Yardmcs Yiit Alpogan Atinada, Atina, 20 Aralk 2000, Saat:12.12, Say:AA8063.
402
402
Sahas ihlalleri iddias ve Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas, ilikileri yeniden
germeyi baarmtr.

Babakan Yardmcs ve Devlet Bakan Mesut Ylmaz, Ocak aynda katld
Dnya Ekonomik Forumu erevesinde Georgios Papandrou ile grm ve
Trkiyenin AB adayl konusunda, belirli beklentilerle birlikte, Yunanistann
yapc bir tutum izleyecei intiban edindiini ifade etmitir.
347

Georgios Papandreou, Trk-Yunan Belediyeler arasndaki ibirlii
protokolnn imza trenine katlmak zere, 17 Mart 2001 tarihinde Bat Trakyaya
gitmi ve iki lke arasnda, baz sorunlarn hala devam etmesine ramen,
yumuamann her iki tarafa da elle tutulur olumlu sonular getirdiini sylemitir.
348

Trk-Yunan Konseyi toplants, 2001 Nisan aynda, scak bir atmosferde
stanbulda yaplm ve konumac olarak katlan dnemin D Ticaret Mstear
Krad Tzmen, iki lke arasndaki ticaret hacminin 2000 ylnda %19 orannda
artarak 2001 ylnda bir milyar Dolara yaklatn belirtmitir.
349

Georgios Papandreou, yine Nisan aynda, Yunan ordusundaki asker saysnn
azaltlacan sylemi ve Trk-Yunan snrndaki maynlarn temizlenmesi ile silah
almnda karlkl indirime gidilmesi teklifinde bulunmutur.
350

Sz konusu teklif, Ankara tarafndan, Georgios Papandreounun olumlu ynde
yaplm aklamas olarak karlanm, ancak Trkiyenin savunma harcamalarnn

347
Anadolu Ajans Basn Blteni, Ylmaz Davostan Ayrlmadan nce Yunanistan Dileri Bakan
Georgios Papandreou ile Grt, Davos, 28 Ocak 2001, Saat:15.29, Say:AA6197.
348
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreou: Trkiye ile Yunanistan Arasndaki Yaknlama Her
ki Tarafa da Yarar Salad, skee, 17 Mart 2001, Saat:10.57, Say:AA2824.
349
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan Konseyi Toplants, stanbul, 27 Nisan 2001,
Saat:18.28, Say:AA4799.
350
403
403
temel nedeninin Yunanistan olmad, harcamalarn lkenin blgesel konumu gerei
yapld vurgulanmtr.
351

Savunma Bakan Akis Tsohatzopoulos, Yunanistann Ottawa Anlamas
erevesinde, Meri Blgesinde bulunan personel maynlarnn imha edilebileceini
dile getirmi ve mayn tarlalarnn karlkl imhasnn da iki lke arasndaki
yumuamaya katk salayacan sylemitir.
352

ki lke halklar tarafndan oluturulan eitli sivil toplum kurulular da
Trkiye ve Yunanistann savunma harcamalarnda ertelemeye gitmesini
memnuniyetle karlam ve bu indirimlerin kalc olmas ynnde eitli giriimlerde
bulunmulardr. Kadn Bar Giriimi WINPEACEin stanbulda yapt basn
aklamasnn bunun bir rneini oluturduunu sylemek mmkndr.
353

III.Trk - Yunan Turizm Formu, 18-20 Mays 2001 tarihlerinde Marmariste
dzenlenmi
354
ve Yunanistann Ankara Bykelilii, Mays aynda, Yunanistan
her alanda tantc bir gazete yaynlamaya balamtr.
355
Ayrca, Yunanistann
Ankara Bykelisi oannis Korantis, AK Parti Genel Bakan Recep Tayyip
Erdoan, 29 Eyll 2001 gn ziyaret ederek, partiyi ziyaret eden ilk diplomat olma
unvann kazanmtr.
356

351
Anadolu Ajans Basn Blteni, Dileri Bakanl Szcs Diriz: Trkiyenin Savunma
Harcamalarnn Temel Nedeni Yunanistan Deil, Blgesel Konumudur, Ankara, 04 Nisan 2001,
Saat:14.28, Say:AA1695.
352
Anadolu Ajans Basn Blteni, Savunma Bakan Tsohatzopoulos: Trkiye ile Yunanistandaki
Mayn Tarlalarnn Karlkl Olarak mha Edilmesi, ki lke Arasnda Gven nlemleri
Oluturulmasna Katk Salayacaktr, Atina, 11 Mays 2001, Saat:19.37, Say:AA2605.
353
Anadolu Ajans Basn Blteni, WINPEACEin Silahszlanma Giriimi, stanbul, 23 Nisan 2001,
Saat:14.13, Say:AA2084.
354
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan Dostluu, Ankara, 17 Mays 2001, Saat:12.04,
Say:AA5492.
355
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Gazetesi Yaynland, Ankara, 03 Mays 2001,
Saat:12.07, Say:AA7549.
356
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Bykelisinden AK Partiye Ziyaret, Ankara, 29
Eyll 2001, Saat:15.14, Say:AA6003.
404
404
Dileri Bakanlar Cem ve Papandreou, Haziran aynda, sivil toplum
kurulularnn yaptklar toplant erevesinde Kuadas ve Sisamda bulumular, iki
lke Dileri Bakanlar arasnda dorudan telefon hatt kurulmas fikrine kadar,
eitli konularda ibirlii olanaklarn ele almlardr.
357

Georgios Papandreou, 10 Ekim 2001 tarihinde stanbula gelerek Fener Rum
Ortodoks Patrii Arhondonis Bartholomeos ile terrizme kar dini liderlerin dnya
barna yapabilecei katklar grm ve terrizm konusunda Trkiye ile ibirlii
ierisinde olduklarn belirtmitir.
358

Tarm ve Kyileri Bakan Hsn Yusuf Gkalp ile eski Tarm ve daha sonra
Deniz Ticaret Bakan olan Georgios Anomeritis, Abdi peki Bar ve Dostluk
dlne layk grlmlerdir.
359

ki lke Milli Savunma Bakanlar, Aralk aynda, Gneydou Avrupa
Savunma Bakanlar Toplants erevesinde Antalyada bir araya gelmiler
360
ve iki
lke sahil Gvenlik Komutanlklar Egede kaaklarn yakalanmasnda ibirlii
yapmlardr.
361

Trkiye ile Yunanistan Halter Federasyonlar temasa gemi
362
ve eitli
toplum kurulular her vesileyle bir araya gelmilerdir.
363

357
Anadolu Ajans Basn Blteni, Cem ve Papandreou Kuadasnda, Kuadas, 24 Haziran 2006,
Saat:15.35, Say:AA5639.
358
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreounun Basn Toplants, stanbul, 10 Ekim 2001,
Saat:16.03, Say:AA8490.
359
Anadolu Ajans Basn Blteni, Tarm ve Kyileri Bakan Gkalp Yurda Dnd, stanbul, 05
Kasm 2001, Saat:17.55, Say:AA3345.
360
Anadolu Ajans Basn Blteni, Gneydou Avrupa Savunma Bakanlar Toplants, Antalya, 20
Aralk 2001, Saat:14.53, Say:AA8380.
361
Anadolu Ajans Basn Blteni, Egede Trk ve Yunan Sahil Gvenlik birlii, Atina, 15 Aralk
2001, Saat:18.35, Say:AA6087.
362
Anadolu Ajans Basn Blteni, Halterde Trk-Yunan birlii, Antalya, 09 Kasm 2001,
Saat:14.08, Say:AA5910.
363
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan Rotary Kulplerinin Dostluk Gecesi, stanbul, 24
Kasm 2001, Saat:22.49, Say:AA4251.
405
405
Ancak, mevcut bu atmosferin ilikilerin her irtibat noktasnda kendini
gsterdiini sylemek zordur. Yunanistan, 2001 yl ierisinde pek ok defa Trk
sava uaklarnn Hava Sahas ihlalinde bulunduunu iddia etmi ve bunun gerginlik
dnemine dn anlam tadn aklamtr.
364
te yandan Trk yetkililer de Ekim
aynda yaptklar aklamada, son ay ierisinde Yunan sava uaklarnn Trk
Hava Sahasn 10 kez ihlal ettiini dile getirmilerdir.
365

Ayrca, Trk Savunma Bakanlnn Nisan aynda yaynlad ve Trkiyenin
Kbrs ve Ege gibi konularda grlerinin yer ald Beyaz Kitap-2000, Yunanistan
tarafndan tepkiyle karlanm, Atina, sz konusu kitabn ilikilerin dzeldiini iddia
edenlere en gzel cevap olduu ynnde yorumda bulunmutur.
366

te yandan, Yunan basn tarafndan kamuoyuna aklanan ve Yunanistann
Ankara Bykelilii tarafndan kaleme alnd iddia edilen bir rapor, diyalog
ortamnda beklenen olumsuz etkiyi yaratmasa da, Atinann yumuamaya yaklamn
yanstmas asndan soru iaretlerine neden olmutur. Yunan basn, sz konusu
raporda, Trkiyenin Bat Trakya ve Adalarda yaayan Trkler zerinde eitli
giriimleri olduu ve Ankarann, Ege Adalarnn silahtan arndrlmasn srarla
talep ederek, ikili sorunlarn zmnde Atinann isteklerine yanamayaca
eklinde yorumlarn bulunduunu yazmtr.
367

364
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Savunma Bakan Papandoniou: hlaller, Trkiye ile
Yeniden Gerginlik Dnemine Girdiimize aret Ediyor, Atina, 24 Aralk 2001, Saat:12.49,
Say:AA0303.
365
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistann Son Ayda 10 Kez Trk Hava Sahasn hlal Ettii
Bildirildi, Ankara, 04 Ekim 2001, Saat:12.49, Say:AA4791.
366
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistanda Beyaz Kitap Tartmas, Atina, 25 Nisan 2001,
Saat:15.56, Say:AA3358.
367
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Hkmet Szcs Reppas: Aznlklarla lgili
Politikamz Lozan Anlamas erevesinde Atina, 04 Nisan 2001, Saat:14.37, Say:AA1703.
406
406
Mays aynda, Trk aratrma gemisi Piri Reisin Haziranda Egeye kp
kmayaca konusu iki lke arasnda gerginlik yaratm, ancak iki lke Dileri
Bakanlarnn giriimleri sonucu olay krize dntrlmeden atlatlmtr.
368

AGSP, 2001 ylnda, iki lke ilikilerinde gerginlii en st noktaya getiren
konu olmutur. Yunanistan, Trkiyeyi Avrupa Ordusunun kuruluu nnde tek
engel olarak tanmlarken, Ankara, AGSP erevesinde kurulacak Avrupa Acil
Mdahale Gc konusunda ABD ve ngiltere ile grm ve anlamaya varmtr.
Yunanistan sz konusu anlamann, Ege ve Kbrsn Ankarann giriimleriyle
Avrupa Acil Mdahale Gc yetki alanndan kartldn ve bunun da milli
menfaatlerini zedelediini savunarak veto kullanabilecei ynnde aklamalar
yapmtr.
369

Trk-Yunan ilikileri, 1999 ylnda balayan yumuama srecinin etkisiyle
2002 ylnda da lml ve bir o kadar da olumlu atmosferde cereyan ederken, Trkiye-
AB ilikileri ve Kbrs konusu iki lke gndeminin ilk sralarnda yer alm, Ege
nemini kaybetmemi, ancak belirli giriimlere ramen de zme kavumamtr.

Yunanistan, Kbrs konusunda, Helsinki Zirvesinde alnan karar
dorultusunda hareket ederek, sorun zme kavumasa da GKRYnin AB adayl
hususunu srekli gndemde tutmutur.
370

ki lke arasnda, Ege konusunda inceleme amal grmeler, 12 Mart 2002
tarihinde Ankarada balamtr. Grmelere, Trk tarafndan Bakanlk Mstear
Bykeli Uur Ziyal ve Bykeli Deniz Blkba katlrken, Yunan tarafn
Bakanlk Siyasi Direktr Anastasios Skopelitis ile Atina niversitesi retim yesi
Prof.Argiris Fatouros temsil etmitir.

368
Anadolu Ajans Basn Blteni, Piri Reisin Egeye Gnderilecei ddias, Atina, 30 Mays 2001,
Saat:16.02, Say:AA2488.
369
Anadolu Ajans Basn Blteni, AGSP Mzakereleri, Yunanistan Veto kartn Masaya Koydu,
Atina, 13 Aralk 2001, Saat:14.38, Say:AA4855.
370
Anadolu Ajans Basn Blteni, 2002de Trk-Yunan likileri, Atina, 27 Aralk 2002, Saat:12.13,
Say:AA0197.
407
407
Yunanistan Dileri Bakanl Szcs Panagiotis Beglitis, yapt
aklamada, Ege konulu grmelerin, smail Cem ve Georgios Papandreounun, 02
ubat 2002 tarihinde Dnya Ekonomik Forumu ve 12 ubat 2002 tarihinde
stanbulda dzenlenen K - AB Zirvesinde yaptklar toplantlar erevesinde
balandn aklamtr.
371

ki lke yetkililerinin karlkl ziyaretleri, ekonomik ibirlii ve sivil toplum
kurulularnn diyalogu, 2002 ylnda da aralksz devam etmitir. Babakan
Simitisin, 24 Ekim 2001 tarihinde yapt kabine deiikliiyle
372
Kalknma
Bakanl grevine getirilen Akis Tsohatzopoulos, Hazar ve Avrasya doalgazn
Trkiye ve Yunanistan zerinden Avrupaya nakledecek olan Ankara-Dedeaa
Doalgaz Boru Hatt Projesi kapsamnda Mart aynda Trkiyeye gelmitir.
373

Ekonomi Bakan Nikos Christodoulakis, Trkiye Sanayici ve adamlar
Dernei (TSAD) ve D Ekonomik likiler Konseyi (DEK) tarafndan, 10 Mays
2002 tarihinde, stanbulda onuruna verilen yemee katlm
374
ve Devlet Bakan
Reat Doru, Balkan lkelerini kapsayan seyahati erevesinde, 27 Temmuz 2002
tarihinde Yunanistana gitmitir.
375
Trk-Yunan Karma Ekonomik Komisyon (KEK)
I.Dnem Mutabakat Zapt Yunanistanda imzalanm,
376
Trk-Yunan Konseyi, 01-
02 Aralk 2002 tarihlerinde Atinada toplanmtr.
377
Bu vesileyle Atinada bulunan

371
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye-Yunanistan Arasnda Ege Diyalogu Balad, Ankara, 12
Mart 2002, Saat:11.29, Say:AA0139.
372
373
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Kalknma Bakan Trkiyeye Geldi, stanbul, 28 Mart
2002, Saat:11.00, Say:AA0123.
374
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Ekonomi Bakan stanbulda, stanbul, 10 Mays
2002, Saat:15.52, Say:AA0437.
375
Anadolu Ajans Basn Blteni, Devlet Bakan Doru Yunanistana Gitti, psala, 24 Temmuz
2002, Saat:15.15, Say:AA0355.
376
s.4.
377
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan Konseyi Atinada Toplanyor, stanbul, 08 Kasm
2002, Saat:14.34, Say:AA0360.
408
408
Devlet Bakan Krad Tzmen, Dileri Bakan Georgios Papandreou ve Ulatrma
Bakan Christos Verelis ile grmtr.
378

Kltr alannda Trkiye ile Yunanistan Devlet Tiyatrolar arasnda ibirlii
protokol imzalanmtr.
379
te yandan spor alannda ise, UEFA kapsamnda oynanan
Fenerbahe-Panathinaikos futbol karlamasnda yaanan olaylar tansiyonu
ykseltirken, iki lke Bisiklet Federasyonlar Trk-Yunan Sevgi ve Dostluk iin
Bar Turu toplants yapmlardr.
380

Yunanistan asndan, iki lke ilikilerinin 2002 ylndaki gidiatn etkileme
potansiyeline sahip dier bir gelime ise, Trkiyede 03 Kasm 2002 tarihinde yaplan
genel seimler olmutur. Seimleri kazanan AK Parti, Yunanistana kar izledii
politikayla 1999 ylnda oluturulan yumuama srecinin devamn arzuladn
gstermi ve Parti Genel Bakan Recep Tayyip Erdoan, 18 Kasm 2002 tarihinde
Atinay ziyaret ederek Babakan Kostas Simitis ile bir araya gelmitir.
381

Simitis yapt aklamada, iki saat sren grmenin son derece olumlu bir
atmosferde getiini, Trkiyenin yeni ynetimiyle iyi bir anlama ve ibirlii iinde
olacaklarna inandn, diyalogun blge bar iin gerekli olduunu ve barn da iki
lkenin kalknmasna hizmet edeceini vurgulamtr.
382

378
Anadolu Ajans Basn Blteni, Devlet Bakan Tzmen Atinada, Atina, 02 Aralk 2002,
Saat:18.54, Say:AA0567.
379
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye-Yunanistan Devlet Tiyatrolar Arasnda birlii, Atina,
25 Kasm 2002, Saat:14.53, Say:AA0327.
380
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan Sevgi ve Dostluk iin Bar Turu Toplants
stanbulda Yapld, Ankara, 25 Kasm 2002, Saat:14.59, Say:AA0332.
381
Anadolu Ajans Basn Blteni, AK Parti Gene Bakan Erdoan Atinaya Geldi, Atina, 18 Kasm
2002, Saat:10.07, Say:AA0065.
382
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Babakan Simitis: Sayn Erdoan ile Son Derece
Yapc bir Grme Yaptk, Atina, 18 Kasm 2002, Saat:14.08, Say:AA0304.
409
409
Grmenin ierii hakknda bilgi verilmezken, Trkiyenin AB adayl,
Kbrs, AGSP ve Kta Sahanl konusunda taraflarn karlkl olarak tezlerini dile
getirdikleri bilgileri basnda geni yer bulmutur.
383

Georgios Papandreou ise, grmeyi tarihi neme sahip olarak nitelendirirken,
yl nce glklerle balayan ibirliinin daha iyiye doru gittiini dndn
belirtmitir.
384
Recep Tayyip Erdoan da aklamasnda, AB adayl kapsamnda
Yunanistan en yakn komu ve gelecein stratejik orta olarak grdklerini ifade
etmitir.
385

AK Parti Genel Bakan Erdoan, Atina ziyareti srasnda, Yeni Demokrasi
Partisi Genel Bakan Konstantinos Karamanlis, Atina Belediye Bakan Dimitris
Avramopoulos ve sivil toplum kurulularyla da bir araya gelmitir.
386

Recep Tayyip Erdoann Atina seyahati, iki lke arasndaki yumuamann
Trkiyedeki hkmet deiikliinden etkilenmeyecei ynnde bir kanaat
uyandrrken, Dileri Bakan Georgios Papandreounun, 03 Aralk 2002 tarihindeki
Ankara ziyareti bu dnceyi adeta pekitirmitir.
387

Georgios Papandreou, Ankara ziyaretinde, AK Parti Genel Bakan Recep
Tayyip Erdoan, Babakan Abdullah Gl ve Dileri Bakan Yaar Yak ile
grm ve yapt basn toplantsnda; Yunanistann, Trkiyenin AB ilikilerini
desteklemeyi srdreceini, ziyaretinin, AK Parti Hkmeti ile ibirliinin devamnn
teyidi niteliinde olduunu, Ankaraya Kopenhag Zirvesinde tarih verilmesi iin

383
Anadolu Ajans Basn Blteni, Erdoan Simitis Grmesi, Atina, 18 Kasm 2002, Saat:21.26,
Say:AA0628.
384
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Dileri Bakan Papandreou: Simitis - Erdoan
Grmesi tarihi nemde, Atina, 18 Kasm 2002, Saat:15.21, Say:AA0386.
385
Anadolu Ajans Basn Blteni, Erdoan Simitis Ortak Basn Toplants , Atina, 18 Kasm 2002,
Saat:14.09, Say:AA0305.
386
Anadolu Ajans Basn Blteni, Erdoann Atina Temaslar, Atina, 18 Kasm 2002, Saat:14.33,
Say:AA0332.
387
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreou Ankarada, Ankara, 03 Aralk 2002, Saat:20.35,
Say:AA0584.
410
410
aba gstereceklerini ve Kbrs konusunda kaplarn kapatlmamas halinde Kopenhag
Zirvesine kadar bir sonucun kmasnn mmkn olduunu belirtmitir.
388

Georgios Papandreounun Ankara ziyareti sonrasnda, iki lke Babakan
Abdullah Gl ve Kostas Simitis, 12 Aralk 2002 tarihinde Kopenhag Zirvesi
erevesinde bir araya gelmiler ve Simitis, Trkiye-AB mzakerelerinin 2004
ylnda balayabileceini belirtmitir.
389

Yunanistan Sol ttifak Partisi Genel Bakan Nikos Konstantopoulosun, 16
Aralk 2002 tarihinde AK Parti Genel Bakan Recep Tayyip Erdoan ziyaret
etmesi, AK Partinin iktidara gelmesi sonrasnda, iki lke arasndaki ibirliinin
Yunanistandaki dier partiler tarafndan da desteklendiinin gstergesi olmutur.
390

Ege Denizinin ele alnd inceleme amal (istikafi) grmelerin sekizinci
turu, 19 Aralk 2002 tarihinde Atinada gerekletirilmi,
391
ancak grmelerin
ierii basndan gizli tutulmutur.

2002 ylnda iki lke arasnda mevcut, olumlu atmosfer devam ederken, Atina
Trk sava uaklarnn Yunan Hava Sahasn mteaddit defa ihlal ettii ynndeki
iddiasndan vazgememitir.
392

388
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreou: Yunanistan, Trkiyenin AB ilikileri Desteklemeye
Devam Edecek, Ankara, 03 Aralk 2002, Saat:21.03, Say:AA0590.
389
Anadolu Ajans Basn Blteni, Gl Simitis Grmesi, Kopenhag, 12 Aralk 2002, Saat:13.55,
Say:AA0342.
390
Anadolu Ajans Basn Blteni, AK Parti Genel Bakan Erdoana Ziyaret, Ankara, 16 Aralk
2002, Saat:14.01, Say:AA0306.
391
Anadolu Ajans Basn Blteni, stikafi Grmelerin Sekizinci Turu Atinada Yaplyor, Atina,
19 Aralk 2002, Saat:17.16, Say:AA0605.
392
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistandan hlal ddias, Atina, 11 Aralk 2002, Saat:21.30,
Say:AA0650.
411
411
6.1.2. htiyatl Devam Eden Yumuama (2003 2005)

Yumuama, 2003-2005 yllar arasnda da devam etmi, ancak kantsanm
olmann da etkisiyle eski hararetini yitirmitir. Bu nedenle, bu sreci yumuamann
ihtiyatl dnemi olarak nitelendirmek mmkndr.

2003 yl, Trk-Yunan yumuama srecinde, GKRYnin AB yelii, ikili
ilikilerde grmelere devam edilerek sorunlara zm bulunmas ve ekonomik
ibirlii temellerinde ekillenmitir. Yunanistann, 01 Ocak 2003 tarihinde AB
Dnem Bakanln Danimarkadan devralmas, Atinann, Ankaraya kar elindeki
kozlar arttrd ynnde dncelere sebep olurken, 2002 yl Kopenhag Zirvesinde
10 lke arasnda yelii kesinleen GKRYnin, 16 Nisan 2003 gn Atinada
imzalanacak bir trenle birlie duhul diplomatik bir baar olarak alglanmtr.
393

Ankara ve Atina, 2003 ylnda Trkiyenin AB adayln da gz nne
alarak, sorunlar krize dntrecek bir giriimden zenle kanmlardr. Dileri
Bakan Abdullah Gln, GKRYnin ABye yeliini ngren 16-17 Nisan 2003
tarihlerindeki Atina Zirvesine imza treninden sonra da olsa katlmas bunun bir
gstergesidir.
394

Ege Denizi temelli gerekletirilen istikafi grmeler ise, zellikle 2003
ylnn ikinci yarsnda hz kazanm ve Aralk ay itibariyle 20nci tura ulamtr.
stikafi grmelerin, Helsinki Zirvesi kararlar erevesinde hzlandrldn
sylemek yanl olmasa gerektir. Ancak youn grmelere ramen, 2003 ylnda da
Ege sorunlarnda herhangi bir zme ulalamam, bunun da tesinde Atina, Hava
Sahas ihlalleri iddialarn srdrmtr. Dileri Bakan Georgios Papandreou, ihlal

393
Sami Kohen, Yunan Bakan, Milliyet, stanbul, 02 Ocak 2003, s.16.
394
Anadolu Ajans Basn Blteni, 2003 Ylnda Trk-Yunan likileri, Atina, 26 Aralk 2003,
Saat:10.33, Say:AA0092.
412
412
iddialarn AB Komisyonu gndemine tam ve adeta Trkiyeyi bu konuda ABye
ikayet etmitir.
395

Yunanistan Savunma Bakan oannis Papandoniou da, tm iyi ilikilere karn,
yapt aklamada, Trkiyeyi kastederek, Yunanistann toprak btnl tehdit
edilen tek AB lkesi olduunu belirtmitir.
396

Bu noktaya gelen siyasi ilikilere ramen, iki lke arasndaki ekonomik
diyalog olumlu ynde ilerlemeye devam etmitir. ki lke arasnda, 23 ubat 2003
tarihinde, Trkiyeden Yunanistana doalgaz nakledilmesini ngren anlama,
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Hilmi Gler ile Yunanistan Kalknma Bakan Akis
Tsohatzopoulos tarafndan imzalanm
397
ve 13 Mart 2003 tarihinde KEK II.Dnem
Mutabakat Zapt imza altna alnmtr.
398
Ayrca iki lke arasnda, 02 Aralk 2003
tarihinde Trkiye-Yunanistan ifte Vergilendirmeyi nleme Anlamas
yaplmtr.
399

Yeni Demokrasi Partisi, 2004 yl Mart ayndaki genel seimleri kazanarak
iktidara gelmitir. Babakan Konstantinos Karamanlis Trkiyeye ynelik d
politikasnda, bir nceki hkmetten farkl bir yaklam sergilememitir. Daha
ihtiyatl admlarla da olsa, 1999 ylnda balayan yumuama srecine nem vermi ve
ilikilerin devamn salayacak lml bir politika gtmtr. Karamanlis,
Yunanistann Trkiyenin AB adayln desteklendiini her vesileyle dile getirmi,
ancak bunun Helsinki Zirvesi kararlar erevesinde uluslararas hukuk ve AB

395
Gven zalp, Atina Trmandryor, Milliyet, stanbul, 12 Haziran 2006, s.15.
396
Anadolu Ajans Basn Blteni, Toprak Btnl Tehdit Edilen Tek AB lkesiyiz, Atina, 06
Haziran 2003, Saat:16.37, Say:AA0476.
397
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye ile Yunanistan Arasnda Doalgaz Hatt Anlamas
mzaland, Selanik, 23 ubat 2003, Saat:15.02, Say:AA0190.
398
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye-Yunanistan KEK Mutabakat Zapt mzaland, Ankara, 13
Mart 2004, Saat:11.27, Say:AA0157.
399
s.4.
413
413
mktesebatna sayg temelinde gerekleebileceini vurgulamaktan da geri
durmamtr.
400

Trkiye Babakan Recep Tayyip Erdoann da 15 Aralk 2004 tarihinde
Yunan Mega televizyonuna yapt aklamada, Karamanlis ile dostluunun iki
tarafn da greve gelmeden nceki dneme tekabl ettiini vurgulamas, ilikilerin
olumlu tonda devam edeceinin gstergesi olarak alglanmtr.
401

ki lke Dileri Bakanlklar arasnda oluturulan alma gruplarnn
toplantlar yl boyunca devam etmi, Siyasi Direktrler Toplants Bykeli Baki
lkin ile Bykeli lias Klis arasnda, 11 Kasm 2004 tarihinde Atinada
yaplmtr.
402

ki lke arasndaki ekonomik ve ticari ilikiler 2004 yl boyunca da olumlu
bir seyir izlemitir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Hilmi Gler, Atinada yaplan
Enerji Topluluu Bakanlar Toplantsna katlm ve Yunanistan ile Trkiyenin
youn bir enerji diplomasisi iinde olduunu syleyerek, Trk-Yunan ilikilerinin
ok iyi bir izgide devam ettiini aklamtr.
403

BOTA ve Yunan muadili DEPA tarafndan doalgaz alm satm anlamas
imzalanm ve iki lke bu ynde de ibirlii ierisine girmitir.
404

Trk-Yunan Konseyi Bakan Selim Egeli, Konseyin yllk ortak
toplantsnda, Yunanistan ile Trkiye arasndaki d ticaret hacminin 2004 ylnda iki

400
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiyenin Avrupa Perspektifini Destekliyoruz, Atina, 14 Aralk
2004, Saat:20.10, Say:AA0636.
401
Anadolu Ajans Basn Blteni, Babakan Erdoan Yunan Mega Televizyonunda, Atina, 15
402
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan Siyasi Direktrler Toplants Atinada Yapld, Atina,
11 Kasm 2004, Saat:16.38, Say:AA0580.
403
Anadolu Ajans Basn Blteni, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Gler Atinada, Atina, 13
404
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye-Yunanistan Doalgaz Boru Hatt YapmYarn hale
Edilecek, Ankara, 24 Kasm 2004, Saat:13.49, Say:AA0312.
414
414
milyar Dolara ulatn belirtmi ve Yunan-Trk Konseyi Bakan Panagiotis
Koutsikos da, iki lke arasndaki ticaret hacminin 1999-2003 yllar arasnda yedi kat
arttn, Trk-Yunan ilikilerinin gelitirilmesinde ekonominin vazgeilmez bir
unsur olduunu ifade etmitir.
405

Eski Atina Belediye Bakan, Karamanlis hkmetinde Turizm Bakan olarak
greve getirilen Dimtiris Avramopoulos, stanbul Belediye Bakan Kadir Topba
ziyaret etmi
406
ve kltr alannda, Trkiye, Yunanistan ve Bulgaristanl sanatlardan
oluan karma orkestra Bulgaristann Krcaali kentinde bir konser dzenleyerek
ilikilerin gelitirilmesine katkda bulunmutur.
407

Yunanistan ilk defa, Deniz Harp Okulu tarafndan, 22 Kasm 2004 tarihinde
dzenlenen 8.Uluslararas Denizcilik Yarmalarna katlm ve bu itirak Trkiye
tarafndan byk ilgi grrken vgyle karlanmtr.
408

Trk-Yunan ilikileri, 2004 ylnda, 17 Aralk AB Zirvesinde de gndeme
gelmitir. Karamanlis, zirve sonrasnda yapt aklamada, iki lke ilikilerinin
gelimesi srecinin bundan byle Avrupann kontrolnde olacan, Ankarann
kaydettii gelimelerin ABnin yan sra Yunanistan tarafndan da takip edileceini,
dini zgrlkler ve insan haklarna sayg erevesinde Patrikhanenin ekmeniklik
statsnn tannmas ile Heybeliada Ruhban Okulunun almas ve stanbul Rum
Aznlnn haklarnn Atina asndan nem arz ettiini ifade etmitir.
409

405
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan Konseyi Toplants, stanbul, 05 Kasm 2004,
Saat:20.17, Say:AA0566.
406
Anadolu Ajans Basn Blteni, Avramopoulostan Bakan Topbaa Ziyaret, stanbul, 01 Aralk
2004, Saat:18.32, Say:AA0623.
407
Anadolu Ajans Basn Blteni, Komu lkeden Ortak Konser, Edirne, 06 Aralk 2004,
Saat:11.28, Say:AA0125.
408
Anadolu Ajans Basn Blteni, Denizcilik Yarmalar Balad, stanbul, 22 Kasm 2004,
Saat:18.16, Say:AA0543.
409
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Babakan Karamanlis: Tm Hedeflerimize Ulatk,
Trkiye iin Yeni bir Yol Alyor, Brksel, 17 Aralk 2004, Saat:20.52, Say:AA0577.
415
415
Atina, 17 Aralk Zirvesi sonrasnda, Trk-Yunan ilikilerinde Patrikhane
meselesi ile Heybeliada Ruhban Okulunun almas konularna eilmi ve bu
gelimelerin de Trkiye tarafndan, ikili sorunlardan ziyade, AB adayl temelinde
zme kavuturulmas taleplerine ynelmitir.

Yunanistan 2004 ylnda da Hava Sahas ihlalleri politikasn deitirmemi ve
bu konuda Trkiyeye mteaddit defa nota vermitir.
410

ki lke ilikileri, 2005 ylnda da lml bir havada cereyan etmitir. Ancak
zaman zaman Kardak Kayalklar civarnda yaanan kk apl krizler, bu olumlu
havay menfi ynde etkilemise de, devlet adamlarnn giriimleriyle diyalog
ortamnn yklmas engellenmitir.

Karamanlis Hkmetinin, Trkiyenin AB adayln destekleme politikas,
yelik mzakerelerinin balamas kararnn alnmas srasnda da kendini gstermi
ve Atina baz yelerin aksine Trkiyenin tm kriterleri yerine getirmesi halinde tam
yelikten baka bir seenek olamayacan belirtmitir.
411

Trk-Yunan Gazetecileri III.Konferansnn, 07-09 Ocak 2005 tarihleri
arasnda Atinada dzenlenmesi ve bu erevede iki lke Dileri Bakanlarnn birer
konumayla konferansa katlmalar kararlatrlmtr.
412

Yunanistan Dileri Bakan Petros Molivyatisin, Nisan aynda dzenledii
Ankara ziyareti srasnda, Kardak Kayalklar evresinde, iki lke Sahil Gvenlik
Komutanlklarna ait tekneler arasnda ksa sreli bir gerginlik yaanm ve
Yunanistan basn tarafndan Molivyatisin temaslarn yarda keserek dnmesi

410
Anadolu Ajans Basn Blteni, Atinadan Yine hlal ddias, Atina, 09 Kasm 2004, Saat:00.13,
Say:AA0002.
411
Anadolu Ajans Basn Blteni, 2005 Ylnda Trkiye Yunanistan likileri, Atina, 22 Aralk
2005, Saat:11.00, Say:AA0122.
412
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trk-Yunan gazetecileri Konferans, stanbul, 07 Aralk 2004,
Saat:11.51, Say:AA0154.
416
416
arlarnn yanklanmasna neden olmutur. Ancak Molivyatis temaslarn kesmemi
ve yapt aklamada, dnmesi halinde krizin doabileceini sylemitir.
413

ki lke arasnda Ege kapsamnda balatlan istikafi grmelerin 32. turu, 30
Kasm 2005 tarihinde Atinada dzenlenmi ve grmeler sonrasnda gizlilik
prensibi temelinde kamuoyuna herhangi bir aklama yaplmamtr.
414

Babakan Karamanlisin Trkiyeye resmi ziyarette bulunacann
aklanmasna ramen, bu konuda herhangi bir gelimenin yaanmamas, ilikilerin
tekrar gerginlie dnt ynnde bir kanaat uyandrm, ancak iki lke
Babakannn doalgaz boru hatt inas temel atma treninde Trk-Yunan snrnda
bir araya gelmesi, bu yndeki dncelerin zayflamasna neden olmutur.
415

2005 yl iki lke arasndaki ekonomik ilikilerin ilerleyerek bankaclk
sektrne kayd bir dnem olmutur.
416
Trkiye Ege Sahilleri Yunanistan Ege
Adalar Kylar 6nc Ekonomik Zirvesi, 30 Haziran 01 Temmuz 2005 tarihleri
arasnda, 8nci Trk-Yunan Konseyi erevesinde Atinada toplam ve ilikilerin
gelitirilmesi ynnde kararlar alnmtr.

Yunanistan, 2005 ylnda da Hava Sahas ihlallerini gndeme getirerek,
Ankaraya ynelik bu konudaki eletirilerini canl tutmutur.
417

1990l yllarn ortalarnda temelleri atlan ve 1999 ylnda doruk noktasna
kan iki lke ilikilerindeki yumuamann, bu dnem ierisinde, basn, siyasiler ve

413
2005, Saat:11.00, Say:AA0122.
414
Anadolu Ajans Basn Blteni, stikafi Grmelerin 32.Turu Atina2da Yapld, Atina, 30 Kasm
2005, Saat:15.22, Say:AA0450.
415
2005, Saat:11.00, Say:AA0122.
416
Anadolu Ajans Basn Blteni, Trkiye-Yunanistan Bankalar Birlii Ortak Toplants, stanbul,
07 Kasm 2005, Saat:13.21, Say:AA0269.
417
Anadolu Ajans Basn Blteni, Atinadan hlal ddias, Atina, 15 Kasm 2005, Saat:22.19,
Say:AA0768.
417
417
kamuoyu tarafndan kantsand ve bu erevede, 1999-2002 dnemindeki kadar ses
getirmedii grlmektedir. ki toplumun kltr, sanat, spor ve ekonomik ilikiler ile
ticari alandaki diyalog ortam, yumuamay her yl arttrarak devam ettirmitir. Buna
karn, siyasi alanda eitli giriimlerin yaanmasna ramen, yumuama dneminde
atlan admlarn nitelii gerei ciddi anlamda bir ilerleme ve baar salanamamtr.
Bunun temel sebebi, 1999 ylndaki atlmlarn nitelii ve amacnda yatmaktadr.

6.2. Yumuama Dneminin Nitelii

Dnemin Yunanistan Dileri Bakan Georgios Papandreou, 1999 yl Kasm
aynda katld Taksim toplantlarnda, Trk-Yunan diyalog srecinde ele alnan
konular hakknda;
Kk sorunlar, ikincil konular diyoruz ama, kendimiz iin
yle parlak bir gelecek yaratabiliriz ki, o zaman u kayalk, bu
kayalk gibi eyler ok nemsiz kalr.
418

demitir. Papandreounun sarfettii ifadeler, henz yumuama dneminin banda
dile getirilmi olmasna ramen, yumuama srecini ve gnmze kadar devam eden
diyalog ortamn tanmlamas asndan nemlidir.

ki lke Dileri Bakanlar arasnda mektup teatisiyle balayan yumuama
srecinde, taraflar, Kbrs ve Ege Denizi gibi, mevcut atmosfer ierisinde zm zor
konular ilk etapta gndeme getirmenin, ilikilere olumlu bir yn kazandrmayacan
grmler ve hatta yeni filizlenmeye balayan diyalog ortamn da sonlandracan
idrak etmilerdir.

Bu anlay temelinde smail Cem ve Georgios Papandreounun, 1999 ylnn
ikinci yarsnda balattklar yumuama srecinin mantn, ilk etapta ikincil derece
neme sahip konularn ele alnarak, bu alanda ilerleme kaydedilmesi ve ekonomik,
kltrel alandaki ibirliinin teviki ile halklarn birbirlerini daha iyi tanmas

418
Anadolu Ajans Basn Blteni, Papandreou Taksim Toplantlarnda Konutu, stanbul, 04 Ekim
1999, Saat:00.38, Say:AA8422.
418
418
sonucunda uzun vadede oluacak daha olumlu bir ortamda iki lke meselelerinin
mevcut dinamiklerle (AB) ele alnmas eklinde zetlemek mmkndr.

Bu erevede, taraflarn 2000 ylnda imzaladklar anlamalara bakldnda,
nceliin siyasi konulardan ziyade, ekonomik ibirliine, turizm, kltr, sanat ve spor
alanna verildii grlmektedir. Ayrca bu batlarn yan sra, iki lke resmi
kurumlarn da yaknlatracak
419
Dileri Bakanlklar Diplomatik Akademiler Aras
birlii Mutabakat Zapt, meslek rgtlerinin temasn salayacak Bitki Koruma
Alannda ve Veterinerlik Alannda birlii Anlamalar da imzalanmtr.
420

Bu yaklam temelinde, yumuama dnemi ile birlikte iki lke arasndaki
ticari ibirlii artm, bu erevede karlkl ziyaretler sklam ve sivil toplum
kurulularnn da giriimleriyle halklarn birbirlerini daha iyi tanmalar salanmaya
allmtr.

te yandan, ihtiyatl admlarla da olsa hala devam ettii grnts sergileyen
bu diyalog ortamnda, Kbrs ve Ege gibi siyasi sorunlarda, slup bir nebze yumuasa
da, henz bir anlama salanamamtr. Taraflarn, ikincil meselelerde olumlu ve
yapc yaklamlar, birincil nitelikteki (yksek politika - high politics) konulara pek
yansmam, zaman zaman gerginlikler yaanm ve sert demeler verilmitir. Bunun
da, taraflarca amalanan uzun vadede oluacak daha olumlu bir ortamn henz
yakalanamadndan kaynaklandn sylemek yanl olmasa gerektir.

Yumuama srecinde, Kbrsn dorudan iki lke arasnda mevcut bir sorun
olmad anlay benimsenmi,
421
ancak sylemlerdeki sertlik yerini belirli
noktalarda sessiz kalmaya ve belirli noktalarda da lml demelere brakmtr. Ege
konusunda istikafi grmelerin balamas iin 2002 yl beklenmi, ancak
kamuoyundan gizli yaplan grmelerde gelinen nokta hakknda henz bilgi

419
Heraklides, Yunan-Trk Yumuamas (1999-), ss.44-49.
420
421
419
419
verilmemitir. Bu erevede, Egenin iki lke arasnda sorun olarak mevcudiyetini
koruduunu sylemek mmkndr. Grld zere yumuama, siyasi sorularn
zmne yol amam, ama kronik siyasi krizlerin ortamna son vermitir.

Dnemin Atina Bykelisi Ali Tuygan, 18 Kasm 2001 tarihinde, To Vima
gazetesine verdii demete, yumuama srecini deerlendirirken Egeye ilikin
olarak, iki lke arasnda, yumuama dnemi ile birlikte balayan srete, meydana
gelen Ege kaynakl krizlerin yapc ve retici yntemlerle ortadan kaldrlmas
yolunda eitli deneyimlerin kazanldn belirtmitir. Ayrca Tuygan, yumuama
sreci hakknda da, sorunlarn zmnn zaman alacan, iki tarafn da meselelerin
bir - iki yl iinde halline dair sz vermediklerini hatrlatarak, Trk-Yunan
ilikilerinde nceki yllara nazaran bir skunetin hakim olduunu ifade etmitir.
422

ki lke ilikilerinde yaanan yumuama dnemini, Uluslararas likiler
teorileri erevesinde deerlendirecek olursak; yumuama sonucunda artan ekonomik
ibirliinin, mevcut tm eksiklikleriyle birlikte Neofonksiyonalist
423
teoriye
uyduunu sylemek mmkndr.

Bu yaklam, AB sreci rneinde olduu gibi, karlkl ibirliinin fayda
temelinde genileyerek sektrler arasnda yaylmasnn (spill over) iki lke
ekonomisini daha baml hale getirecei ve bu bamlln da zaman ierisinde
siyasi anlay zerinde bask kurabilecek noktaya gelecei fikrini n grmektedir.
424

422
Anadolu Ajans Basn Blteni, Atina Bykelisi Tuygan: Trk-Yunan likilerinde ok Yol
Aldk, Atina, 18 Kasm 2001, Saat:15.19, Say:AA0829.
423
Neofonksiyonalizm hakknda bkz. Ar, Uluslararas likiler Teorileri, ss.461-471.
424
Emir Han Gral, Improving Turkish-Greek Relations, A Neo-Functionalist Approach, stanbul,
Marmara niversitesi, Avrupa Topluluu Enstits, Avrupa Birlii Siyaseti ve Uluslararas likiler
Anabilim Dal, 2002, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, ss.122-132.
420
420
te yandan, iki tarafn da, mevcut davranlar erevesinde, Kbrs, Ege ve
gvenlik gibi birincil derecede neme sahip yksek politika konularnda
realist(gereki)
425
bir yaklam sergiledikleri aktr.

6.3. Gelinen Nokta ki lkenin Yaklamlar

Trkiye ve Yunanistan, 1999 ylnn ikinci yarsnda balayan yumuama
srecine, konumlar gerei farkl alardan yaklamlardr. Atina, 1999 yl
sonrasnda Ankaraya ynelik politikasn Helsinki Zirvesi temeline oturtmu ve
Trkiyenin AB ynelimini de kullanarak, meseleleri Avrupa sorunu olarak
nitelendirmeye balamtr. Bu erevede zm de Avrupadaki kurumlardan
bekleme araylarna ynelmitir.
426

Kbrs konusunda, sorunun zme kavuturulmadan da olsa GKRYnin
ABye yelii Atinann ncelikli d politika amacn oluturmutur. Babakan
Simitisin, 2002 ylnda yapt aklamada, GKRYnin AB yeliinin Yunanistann
en nemli milli hedefi olduunu aklayarak bu gayeyi aleni dile getirmesi, bunun
bariz bir gstergesidir.
427

Ege Denizi temelli sorunlar erevesinde, devam eden istikafi grmelere
ramen Yunanistan, eski sylemini korumu ve Egede kendi asndan mevcut tek
meselenin Kta Sahanlnn snrlandrlmas olduunu ve bunun da Lahey Adalet
Divannda zme kavuturulmas gerektiini savunmaya devam etmitir. Hava
Sahas ihlal iddialarn srdrm ve srekli olarak Trkiyeyi sulamtr.

Helsinki Zirve bildirgesi, aday lkelerin sorunlar 2004 yl sonuna kadar
Uluslararas Adalet Divanna gtrmeleri konusunda Avrupa Birlii Konseyinin

425
Realizm, Gereki Teori hakknda bkz. Mustafa Aydn, Uluslararas likilerin Gereki Teorisi:
Kkeni, Kapsam, Kritii, Uluslararas likiler, Ankara, Stradigma Yayn, Cilt:1, Say:1, Bahar
Dnemi, 2004, ss.33-60.
426
Nachmani, Komu Batya Ne Diyor?..., s.149.
427
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Babakan Simitis: Kbrsn AB yelii En nemli
Milli Hedefimizdir , Atina, 18 Eyll 2002, Saat:17.48, Say:AA0519.
421
421
durumu gzden geireceini vurgulamasna ramen, iki lke, devam eden istikafi
grmeler nedeniyle henz bu yola bavurmama konusunda fikir birliine varmlar
ve bu anlay da AB tarafndan onay grmtr.

Yunanistan yumuama srecinde, AB nezdinde, Trkiye ile iyi ilikiler
kurmay amaladn gstererek, komularyla uyumlu ve ibirlii taraftar olan
devlet imajn glendirmeye alm, ayn zamanda Ankarann AB yelii
hedefini, Trkiye zerinde bir bask arac olarak kullanma cihetine gitmitir. Bu
dorultuda, Ankarann AB yeliinin desteklendiini srekli olarak vurgulam,
ancak bunu AB mktesebat temelinde reformlara balayarak, ikili ilikilerde taviz
koparma amacyla yapmtr. Patrikhanenin ekmeniklik iddialarnn son dnemde
gndemin ilk sralarna tanmas ve Heybeliada Ruhban Okulunun tekrar almas
gibi talepleri, bu tavizler erevesinde aklamak mmkndr.

Simitis, 2003 ylnda PASOK Yrtme Kurulu Merkez Komitesi toplantsnda
yapt konumada, Atinann yumuama dnemindeki amacn;

Trkiyenin askeri ynetimi ve Ankarann kurulu dzenindeki saldrgan
tavra kar yeni bir tavr ileri srmeyi baardk, Ankarann uluslararas
kurallar grmezden geldiini gsterdik, Trkiyeyi baka bir yola
ynlendirerek aamal olarak uyum salamas ve ibirliinde bulunmasndan
baka kar bir yol olmadn da gzler nne serdik
428

eklinde aklamaktadr. Simitisin ifadelerinden, aka grlmektedir ki,
Yunanistan yumuama dneminde, Trkiye politikasn, Ankarann AB yeliine
endekslemitir.

Ancak, 2006 ylnda Dora Bakoyianninin Dileri Bakanl grevine
getirilmesiyle, Trkiyenin Birlik yeliinden sapmas halinde nasl bir izgi takip
edilecei ynnde alternatif politika araylarnn balad da gze arpan hususlar

428
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Babakan Simitis, Atina, 27 Mays 2003, Saat:14.52,
Say:AA0349.
422
422
arasndadr. Dora Bakoyianni, 2006 Temmuz aynda yapt aklamada, Trkiyenin
AB srecinin desteklendiini, fakat bu konuda Ankaraya ak ek verilmediini
belirterek, Trkiyenin AB yelii konusunda ilerleme kaydedememesi durumunda
izlenecek alternatif tutumun gzden geirildiini ifade etmitir.
429

ki lke arasndaki diyalog sreci byk bir ihtiyatla bugn hala devam
etmekte ve olas krizlerin nlenmesi maksadyla dk profilli sylemler
kullanlmaktadr. 2006 Mays aynda Egede sismik aratrma yapacak Alman
bandral Poseidon gemisine verilen izinler konusunda yaanan gerginlik kapsamnda
taraflarn tutumu bunun gzel bir gstergesidir.
430
Ayrca, 22 Mays 2006 tarihinde,
Egede uluslararas hava sahasnda yaanan it dala sonucunda Trk uana arpan
ve Yunanl pilotun lmyle sonulanan kazada Trkiyenin tazminat talebinde
bulunmamas bu uygulamaya ikinci rnei tekil etmektedir.
431

Yumuama sreciyle balayan diyalog, Dileri Bakanlarnn ylda bir kez
gerekletirdikleri karlkl ziyaretler, Dileri Bakanlklar Mstearlar arasnda
Ege sorunlaryla ilgili olarak srdrlen istikafi temaslar, Dileri Bakanlklar
Siyasi Direktrleri arasnda dzenli ikili siyasi istiareler, Dileri Bakanlklar
Siyasi Direktrlerinin ebakanlnda toplanan Ynlendirme Komitesinin
himayesinde faaliyet yrten alma Gruplar, Dileri Bakanlklar Siyasi
Direktrleri arasnda Gven Artrc nlemler grmeleri olmak zere toplam be
koldan yrtlmektedir.
432

Dier taraftan Trkiye ile Yunanistan arasndaki ekonomik ibirlii de artarak
devam etmektedir. ki lke arasndaki ticaret hacmi, 2006 ylnn ilk sekiz ay

429
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Dileri Bakan Bakoyianni: Trkiyenin AB Srecini
Destekliyoruz, Ancak Ak ek Vermiyoruz, Atina, 31 Temmuz 2006, Saat:15.20, Say:AA0317.
430
Bahadr Selim Dilek, AKPden Egede Geri Adm, Cumhuriyet, Ankara, 12 Mays 2006, s.10.
431
Ali Gler-smail Akkaya, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Faruk Cmert: Yunan Ua
arpt, Delillerimiz Var, Milliyet, Konya, 22 Haziran 2006, s.18.
432
423
423
itibariyle 1.7 milyar Dolara ulam, Trkiyenin Yunanistana yapt ihracat %38
artla 985 milyar Dolara kmtr.
433

Ancak tm bu gelimelere ve mevcut diyalog ortamna ramen, Yunanistann
Trkiyeye ynelik hasmane politikasndan henz vazgemediini gsteren
gelimeler de mevcuttur. Selanikte 19 Mays 2006 tarihinde alan szde Pontus
Rum soykrm ant
434
ve Yunanistan Cumhurbakanlnn Anadolu Yunanllarnn
Trk devleti tarafndan soykrma uratld iddialaryla anma gn tertip etmek
zere balad faaliyetler
435
bunun birer gstergesidir.

Bunlarn yannda, Yunan basnn Trkiye aleyhtar yazlar da sreklilik arz
etmese de devam etmektedir. rnek olarak Egede sismik aratrma gemisi
Poseidonun almalar Trk basnnda geni yank bulmazken, Yunan basn konuyu
Trkiyenin tahrikleri olarak deerlendirmitir.
436

Yunanistan, Trkiye ile ibirliinden ekonomik ve siyasi olarak kazanl
kacann farkndadr.
437
Bu nedenle, zellikle siyasi alandaki diyalogu ihtiyatl
admlarla kontroll olarak ve temelde AB yeliine dayanan bir anlayla devam
ettirmeyi yeler bir tutum ierisinde gzkmektedir.

te yandan Trkiye ise, yumuama srecini AB yelii perspektifinde
deerlendirmitir. Ayrca blgesindeki problemlere ilave olarak Bat komusuyla
mevcut sorunlu ilikilerinin devamn arzulamam ve yumuama srecini frsat
bilerek meseleleri zme yolunda giriimlerde bulunmutur. Georgios

433
Necdet alkan, Egenin ki Yakas Teknolojiyle Buluacak, Cumhuriyet, Atina, 16 Ekim 2006,
s.12.
434
Yenia, Kstahlk Ant, 08 Mays 2006, s.9.
435
Anadolu Ajans Basn Blteni, Yunanistan Cumhurbakanlnn Anadolu Yunanllarnn Trk
Devleti Tarafndan Soykrma Uratld ddiasyla Anma Gn Tertip Edilmesini ngren
Kararnamenin Dantay Tarafndan Onaylanmas, Trk Tarihileri Tarafndan Tepkiyle Karland,
Antalya, 27 Eyll 1999, Saat:16.49, Say:AA2456.
436
Anggeliki Spanou, To Poseidon Efere Trikimia, Elefteros Tipos, Atina, 15 Mays 2006, s.4.
(Makale Bal: Posidon Frtna Getirdi)
437
424
424
Papandreounun, 2000 ylndaki Ankara ziyareti srasnda, spor ve kltr alanna
eilmesine karlk smail Cemin birincil konular oluturan askeri alanda ibirlii
teklifi bunun gzel bir ispatdr.

7. Sonu

1999 yumuamas, Yunanistan asndan, byk oranda, 1990l yllarn
ortasnda iktidara gelen Kostas Simitisin, belirli hedefleri dorultusunda, Trkiyeye
ynelik bak asn deitirmesinden kaynaklanmaktadr. Bu nedenle, Atina
tarafndan yumuamann ilk sinyallerinin, 1990l yllarn ortalarnda verildiini
sylemek mmkndr. te yandan Kostas Simitis, bu dncesine ramen, parti iin
muhalefet ve ahin grlerin varl erevesinde, Trkiye ile diyalogu hemen
balatmay gze alamam ve 1999 ylnn ikinci yarsn beklemek zorunda kalmtr.

Kostas Simitis, Souk Sava yllarnn bana tekabl eden ve 1974 Kbrs
Bar Harekat ile biimlenen Yunanistan d politikasndaki gelenei deitirmi,
mevcut uluslararas dinamiklerin de etkisiyle Yunanistann vizyonunu, AB ierisinde
etkin bir konum alarak, lkenin ekonomik alanda gelimesine evirmitir. Bu
dorultuda, AB yelii yolunda bir Trkiyenin Yunanistan iin tehdit alglamasn
azaltacana inanlm ve ekonomik gelimenin de ancak, bu tehdidin getirdii
harcamalarn Yunanistan ekonomisine kazandrlarak baarlabilecei ngrlmtr.

Souk Sava dnemi ertesinde Balkanlarda yaanan gelimeler iki lkenin bu
blgede rekabetini arttrm, ancak blge istikrarnn iki lke iin de art oluu
Trkiye ve Yunanistan blgede belirli konularda ortak hareket etmeye yneltmitir.

Yunanistann Simitis ile deien politikasna karlk, Trkiye bu dnemde
Bat komusuna ynelik herhangi bir siyasa deiikliine gitme ihtiyac
hissetmemitir. nk Ankarann, Yunanistana ynelik politikas uzun bir
dnemden beri hep iyi ilikiler kurulmas taraftar olarak cereyan etmitir. Yumuama
dnemi ncesinde, Trkiye tarafndan atlan admlar bunun birer gstergesidir.
425
425
Yumuama dneminde ilk olarak, iki lke arasnda temel sorunlar oluturan
meselelerden ziyade, ikincil derecede nem arz eden meselelere odaklanlm ve bu
dorultuda ticari ibirlii, turizm ve evre konularnda eitli anlamalar
imzalanmtr.

Yumuama srecinde, Yunanistann temel amac, ikili sorunlarn AB
platformuna tanmas ve Birlie aday bir Trkiyeden taviz koparma imkanlarnn
mmkn klnmasdr. Ayrca Atina, ABye ynelmi Ankarann, kendi zerindeki
tehdit orann azaltacana ve bu kapsamda d politika ile ekonomik alanda hareket
serbestisi kazanacana inanmtr.
426
426
SONU

Yunanistan, lke ismini Ellada ve halkn da Ellines olarak
isimlendirmektedir. Tarihsel kkenlerinin ise, Kadim Yunan ve Bizans
mparatorluuna kadar geri gittiini ne srmektedir. Ege havzasnn mevcut corafi
yaps ve tarihsel srete blgeye yaanan gler gz nne alndnda, Atinann bu
savnn kesinlikle doru olduunu sylemek zordur. Ancak ada Yunan devleti,
temel ideolojisi, ulusunun ve onu oluturan temel elerinin bu gemiten
kaynaklandna inanmakta ve bu dorultuda hareket etmektedir. Bu balamda,
Trkiye tarafndan komu lkenin Yunanistan olarak isimlendirilmesi ve
Yunanllarn tarihsel gemilerinin Eski Yunan ile Bizans mparatorluuna
dayandrlmasna ilikin kukulu dnceler, Atina iin, lkesinin blnmez
btnlne ve ulusunun tarihsel srecine ynelik tehditkar ve hasmane savlardan
ibarettir.

Osmanl mparatorluu egemenliinde yaanan 500 ksur yllk sre,
Yunanistann tarihindeki, bir daha yaanmas asla arzulanmayan, kara dnemi
oluturmaktadr. Osmanl mparatorluunun hogrs ve iki toplumun bar iinde
bir arada yaamas, her ne kadar baz Yunanl tarihilerce kabul edilse de, Yunanistan
tarafndan kesinlikle destek grmemektedir.

Ancak iki lke, 1923 Lozan Bar Antlamasndan kalan sorunlar
zmelerini mteakip, liderlerinin vizyonu, lkelerinin kalknma ihtiyalar ve d
tehditler erevesinde bir yaknlama dnemi ierisine girmilerdir. Sz konusu
dnem, II.Dnya Sava srasnda Yunanistann igal edilmesi temelinde kesintiye
urasa da, sava sonrasnda, bu sefer farkl d dinamiklerin etkisiyle yeniden
balayarak, 1950li yllarn ortalarna kadar devam etmitir. Burada phesiz
belirtilmesi gereken en nemli nokta, Atatrk Venizelos dneminin sorunlarn
zm akabinde gerekletii ve II.Dnya sava sonrasndaki dnemde de, iki lke
arasnda Kbrs ve Ege gibi belirgin bir sorunun olmaydr. Bu erevede, iki
yaknlama dnemi de sorunsuz ilikiler zemininde cereyan etmitir.
427
427
Tarihsel zemin, iki toplumu, birbirlerinin teki etmeni haline getirmesini
kolaylatrmaktadr. Tarihe ynelik bu iki farkl yaklam ise, Kbrsla balayan
mevcut meselelerin zmne menfi etkide bulunmaktadr.

Trkiye ve Yunanistan arasndaki temel meseleler erevesinde, Kbrs
Adasnn zel bir nem arz ettiini sylemek yanl olmayacaktr. Kbrs, corafi
konumu gerei, hakim olan devleti Akdenizde gl klmakta ve Orta Dou
zerindeki etkisini arttrmaktadr. ngilterenin Kbrs srar buna dayanmaktadr.
Yunanistan, Adaya olan uzaklna ramen, Kbrsn Trk egemenlii altna
girmesini hibir zaman hazmedemeyecek bir grnt sergilemektedir. te yandan
Adann Yunanistann eline gemesi de Trkiye asndan kabul edilemez bir
durumdur.

Atina, Ada zerinde yaayan Rumlarn sayca okluunu da kullanarak
Kbrsn Yunanistana ilhak ynnde eitli giriimlerde bulunmutur. lk olarak
hakllna meruiyet arama erevesinde sorunu uluslararaslatrm, ancak bu
giriimlerinde baarl olamamtr. Yunanistann Kbrs ihtiras, darbelere ve hatta
Adadaki Trkleri ldrerek katliamlara gtrecek bir noktadadr. 1974 Kbrs Bar
Harekatnn, Yunanistann enosis abasn engellemesi asnda byk nem arz
ettiini sylemek mmkndr. Bar Harekat ile birlikte Atina, Trkiyenin konu
zerindeki ciddiyetini anlam ve kendisinden olduka byk bu lkeyle mcadele
edemeyeceini idrak ederek, destek arama abalarna ynelmitir. GKRYnin AB
yelii bu destek araylarnn son noktasdr.

Yunanistan, garantrlk stats temelinde Trkiyenin hakl mdahalesini
kabul etmemekte ve Adann bir parasnn Trkiye tarafndan igal edildiini ileri
srerek, bu savn kabul ettirme abalar ierisindedir. Atina, GKRYnin AB adayl
sonrasnda da sorunun bundan byle Trk-Yunan meselesi olmaktan ziyade, Trk-
AB meselesi olduunu onaylatma amacndadr.

428
428
Yunanistan, Ege Denizini kendi denizi olarak nitelendirmekte ve Trkiyenin
bu deniz zerindeki tm haklarn, lkesinin toprak btnlne ynelik bir tehdit
olarak alglamaktadr. Egede, Yunanistan asndan tek sorun kta sahanlnn
snrlandrlmasdr ve bu meselenin zm yeri de Uluslararas Adalet Divandr.
Ancak, Trkiye iin sorunlar, kta sahanl ile bitmemektedir. Bunun sebebi ise,
Egede, iki lke arasnda izilmi henz bir deniz snrnn olmaydr. Bu nedenle,
Ankara asndan, karasular, hava sahas, eitli antlamalar gerei
silahszlandrlmas ngrlm adalarn Yunanistan tarafndan yeniden
silahlandrlmas ve aidiyeti belli olmayan gri blgeler Egedeki sorunlar yuman
oluturmaktadr.

Yunanistan, Egedeki tm savlarn uluslararas hukuka dayandrdn, ancak
Trkiyenin bu yntemi dlayarak, gc temelinde Atinay savala tehdit ettiini
ileri srmektedir. Yunanistann, Ege iddialarn belirli uluslararas anlamalarn bire
bir maddelerine dayandrd tezi bir yere kadar dorudur. Ancak Yunanistan,
imzacs olduu uluslararas anlamalarn, kendi lehine olan maddelerini kale
almakta, antlama ierisinde yer alan ve karlarna hizmet etmeyen maddeleri ise
adeta grmezden gelmektedir. 1982 BMDHSnin, karasular geniliini 12 mil olarak
nitelendiren nc maddesine srekli atfta bulunularak, bu uygulamann iyi niyet
erevesinde yaplmas gerektiini ieren 300.maddesinin gndeme getirilmemesi
bunun gzel bir rneidir. te yandan, Ege Denizi erevesinde, Trkiyenin
uluslararas hukuku dladn sylemek ise en azndan yanltr. nk genel itihat
kurallarna atfta bulunmak da en az antlama maddelerinin birebir ileri srlmesi
kadar uluslararas hukuk temellidir.

Bununla beraber, sorunlarn karlkl grmeler yoluyla zme gtrlmesi
de, Uluslararas Adalet Divanna gitmek kadar uluslararas hukuka uygundur. Ayrca
Trkiye, 1996 ylnda dile getirdii Ege Bar giriimiyle, grmeler sonucunda
ilerleme salanamamas halinde nc tarafl zm yollarn da dlamadn
aklayarak Yunanistann tezlerini mesnetsiz klmtr.

429
429
Yunanistan, Bat Trakya Trk Aznlnn varln lkesel btnlne bir
tehdit olarak alglamaktadr. Bu erevede, uygulad baskc politikalarla aznl
ge zorlamakta ve bunu yaparken de stanbul Rum Aznlnn saysn gndeme
getirmektedir.

Ancak, Bat Trakya Trk Aznl genel itibariyle tarm toplumudur. Ticaret
toplumunun aksine, g etme imkan daha kstldr. Bat Trakya Trk Aznl, bu
sosyal yap temelinde, stanbul Rumlarndan ayrlmaktadr. stanbul Rumlarnn
sayca azalmasnda, kukusuz birok faktrn yannda, bu hususun da etkin olduunu
vurgulamak gerekmektedir.

Bunun yan sra Trkiye, Lozan Bar Antlamas gereince Bat Trakya Trk
Aznlnn garantr lkesidir. Bu erevede, Aznln haklarnn korunmasnda
Trkiye iin saynn nemi sz konusu olmamaldr. Bat Trakyada tek Trk kalm
olsa bile, Ankara bu kiinin haklarn korumakla mkelleftir ve Yunanistann da bu
temelde, Trkiyenin iilerine kartn iddia etme hakk yoktur. nsan haklar
kavramnn, 1990l yllarn ilk yarsndan balamak zere uluslararas arenada etkin
bir konuma ykselmesi, Yunanistann Bat Trakya Trk Aznlna ynelik baskc
politikalarn bir nebze olsun frenlemi ve bu dorultuda Aznlk negatif haklarnn
kullanm zgrln gnlk hayatnda hissetmeye balamtr. Ancak pozitif
haklarn kullanlmasnda 1999 yumuamas bile etkin olamamtr. Bat Trakya Trk
Aznlnn kimlii, Yunanistan tarafndan halen daha inkar edilmekte, mft ve
vakf yneticilerinin seimi engellenmektedir. Kukusuz bu da temellerini,
demokrasinin beii saylan, Eski Yunana dayandran Atinann insan haklar ve
demokrasi anlayn gzler nne sermektedir.

Trkiye; nfus, askeri kabiliyet, ekonomi, corafi konum ve hacimsel
byklk gibi gcn maddi unsurlar erevesinde, Yunanistandan stndr. Bu
balamda Yunanistan, Trkiyeyi lkesinin btnlne ynelik bir tehdit olarak
alglamakta ve komusunun bu gcn zayflatmak iin eitli giriimlerde
bulunmaktadr. Yunanistan uzun bir dnem, Trkiyeye ynelik faaliyet yrten terr
430
430
rgtlerine destek vermi ve Ankarann bu meselelerle uraarak, gcn bu alana
sevk etmesini amalamtr. te yandan, diasporadaki Yunanllarn konumlarn
Trkiye aleyhine kullanarak, iki lke meselelerinde uluslararas camiay arkasna
almay planlamtr.

Trkiye ile birebir mcadelede etkin olamayacan idrak etmesi sonucunda
da, AB yelii temelinde, sorunlar Birlik platformuna ekerek, Trkiyenin AB ile
yzlemesini arzulamtr. Ayrca, Trkiyeye ynelik politikasnda dmanmn
dman benim dostumdur ilkesi paralelinde hareket etmi ve Ankarann sorunlar
yaad komularla stratejik ibirlii ierisine girmitir. Kostas Simitis hkmeti
sonrasnda bu anlay, daha da derinletirilmi ve Trkiyenin etkinliinin krlmas
maksadyla, tm blge devletleriyle ekonomik temelli, gevek ittifaklara
ynelinilmitir.

Belirtilen tm sorunlara ramen iki lke arasnda yumuama ve hatta
yaknlama, ibirlii dnemleri de yaanmtr. 1930, 1950li yllarn ilk dnemi ve
1990larn sonundaki ilikileri, bu periyotlara rnek olarak gstermek mmkndr.
Ancak, 1999 ylnn ikinci yarsnda balayan diyalog ortam seleflerinden farkllklar
arz etmektedir. Daha nce belirtildii zere, ilk dnemdeki yaknlama, sorunlarn
zm akabinde gereklemi, ikinci dnemde ise, iki lke arasnda Kbrs ve Ege
gibi birebir sorun bulunmad bir ortamda yaanmtr. Bu erevede, son ibirlii
dneminin, seleflerinin aksine yaknlamadan ziyade yumuama ynnde cereyan
ettiini vurgulamak olasdr.

Yunanistan, 1990l yllarn ilk yarsnda, AB iindeki uzlamaz tutumu,
Birlik fonlarna dayanan gsz ekonomik yaps, komularyla mevcut problemleri
ve Balkanlardaki saldrgan destekleyen politikalar nedeniyle eitli eletirilere
maruz kalm ve blgesinde hibir etkinlik gsterememitir. 1996 ylnn banda
Babakan olan Kostas Simitis, Yunanistan Avrupaldr syleminin gereklilikleri
dorultusunda lkenin milli kar tanmlamasn yeniden yapm ve bu ynde Trkiye
ile ilikilerin normalletirilmesini ngrmtr. Fakat, Kostas Simitisin bu amacnn
431
431
gereklemesi, mevcut eski yap ve bu yap temelindeki muhalefet nedeniyle, ancak
1999 ylnn ikinci yarsnda mmkn olmutur. Yunanistan himayesindeki terrist
Abdullah calann yakalanmas, Simitisin siyasi gr kapsamndaki
politikalarnn tam anlamyla uygulanabilmesinde bir dnm noktasn tekil
etmektedir. calann yakalanmas sonrasnda Simitis, kabine deiikliine giderek
adeta sulular cezalandrd imajn vermi ve Yunanistan aklama yoluna gitmitir.
te yandan, bu deiiklikle parti ii muhalifleri de temizleyerek grlerinin hayat
bulmasn salamtr.

Dileri Bakanl grevine Theodoros Pangalosun yerine Georgios
Papandreou getirilmi ve ilikilerde yeni dnemin balanmas amalanmtr.

te yandan Trkiye, Yunanistan ile iyi ilikiler kurulmas taraftar olduunu
ok daha nceden gndeme getirmitir. 1980li yllarn ikinci yarsnda vizenin tek
tarafl olarak kaldrlmas, 1990l yllarn banda Mesut Ylmazn arlar bunu
aka gstermektedir.

Ayrca Trkiye, PKKya verilen destek erevesinde sust yakalanmas
sonrasnda, Atinann terr destekleyen lkeler listesine alnmas ynnde her ne
kadar giriimlerde bulunsa da, bu tavrnda srarc olmam ve Georgios
Papandreounun Dileri Bakanl grevine getirilmesini, iyi ilikiler kurulabilmesi
iin bir frsat olarak grmtr.

1999 ylnn ikinci yarsnda, iki lke Dileri Bakanlarnn giriimleri
sonucunda byk bir hararetle balayan yumuama, karlkl depremlerle hz
kazanm ve ekonomik, kltrel anlamalarla pekitirilmitir. Bu dnemde iki lke
yneticilerinin ziyaretleri diyalogu arttrm ve i evreleri ile sivil toplum
kurulularnn ibirlii de iki lke halkn yaknlatrmtr. Ancak, sz konusu
dnemde Kbrs ve Ege gibi temel meselelerin zme kavuturulamamas,
yumuamann yaknlamaya dnmesini engellemitir. Bunun temel sebebinin ise,
iki tarafn da bu dneme bak asnda yattn sylemek mmkndr. Yunanistan,
432
432
yumuama srecinde, sorunlar AB platformuna yerletirerek karlar dorultusunda
zlmesini amalam, ynn AB yeliine evirmi bir Trkiyenin kendisine
hareket serbestisi salayacan dnmtr.

Trkiye ile Yunanistan arasnda, gvenlik anlay erevesinde yksek
politika olarak tanmlanan sorunlar, hala mevcut nemleriyle devam etmektedir.
1999 ylnn ikinci yarsnda balayan yumuama, iki lkenin diyalog kurmasn
salam, ancak 1930lar ve 1950li yllarn bandaki ortam yakalayamamtr.

Bu erevede, yumuamann yaknlamaya dnmesi iin, yksek politika
erevesinde tanmlanan ve iki lke asndan da birincil ncelik arz eden sorunlarn
ilk olarak zmnn gerekli olduu kanaati domaktadr. Ancak bunun iin de, ilk
etapta taraflarn meselelere olumlu yaklamalar ve dn verme ihtimali de dahil,
ortak kar temelinde doru deerlendirmeler yapmalar gerekmektedir.
1

Bu noktada, iki lkedeki siyasilerin yeterli irade gsterebilme gc nem arz
etmektedir.
2
Siyasilerin, lke ii muhalefeti bir noktaya kadar gz ard edip, sorunlar
i politika malzemesi yapmadan, doru tanmlayarak ve iki lke arasndaki ilikileri
sfr toplaml bir oyun olarak deerlendirmeden bir araya gelebilmeleri, yumuamann
yaknlamaya dnme ihtimalini arttrmaktadr.

Yumuamann, kalc yaknlamaya dnebilecek ikinci olasl,
Trkiyenin ABye tam yelii ile mmkndr. Trkiyenin, ABye tam yelii
sonrasnda iki lke sorunlar, ortak anlam dnyasnda buluabilecek ve zaman iinde
ortak kar temelinde zme kavuabilecektir. Bu noktada, Trkiyenin AB
srecinde hatr saylr yol almas durumunda dahi, Trk-Yunan sorunlarnn zme
kavumas ve yumuamann yaknlamaya dnmesi mmkn gzkmemektedir.
3

1
2
3
433
433
ABD, Trk-Yunan yumuamasn desteklemektedir. Ancak, global g
olmasna ramen, iki lke sorunlarnn zm iin gsterdii kuvvetli bir irade
henz mevcut deildir. Washington, Madrid Mutabakatnn imzalanmasnda etkin
rol oynam, ancak srecin devamn getirecek giriimlerde bulunamamtr. Bunun
temel nedeni ise; ABDnin, Kongre, Temsilciler Meclisi ve Beyaz Saray arasndaki
ilikiler gibi, i siyasi dinamikleri erevesinde, Trkiye ve Yunanistan ile mevcut
ayr ayr mnasebetleridir.
4
ABDnin, etkin bir tutumu olmakszn, mevcut bak as
ve yaklamyla, Trk-Yunan sorunlarnn zm ve yumuamann yaknlamaya
dnme ihtimali olduka zayftr. Ancak ABD, NATO erevesindeki askeri
konularda, iki lke arasndaki silahlanma rekabetinin hzn kesme yeteneine
sahiptir. Buradan hareket ederek, dier alanlarda uygulayaca etkili bir politikayla
yumuamay yaknlatrmaya dntrebilecek gl olaslklar arasndadr.

ki lke mnasebetlerinde, 1930larda yaanan ve yumuamann da ilerisinde
olan yaknlama dnemi, Mustafa Kemal Atatrk ve Eleftherios Venizelos gibi
liderlerin gl irade ve vizyonlarnn etkisiyle, ekonomik kalknma ihtiyacnn yan
sra, byk oranda d tehdide kar ortak hareket etme amacndan kaynaklanmtr.
Bu dnemde, iki lkeyi ibirliine iten temel etken, talya ve Bulgaristann yaylmac
emelleri olmutur.
5
1950lerin ilk yllarnda balayan ve 1955e kadar devam eden
yaknlama srecinde de, kinci Dnya Sava ve Souk Sava gibi d dinamiklerin
etkilerini grmek mmkndr.
6

1999 ylnn ikinci yarsndaki yumuama dnemi erevesinde, gnmzde
iki lkeyi yaknlatracak ortak bir d tehdit gereki deildir.
7
te yandan, bu amaca
hizmet edecek uluslararas bir yapdan ise henz sz etmek zordur. Ancak bahse konu
hususlar da, yumuamay yaknlatrmaya dntrebilecek etmenlerdendir.

4
5
6
7
434
434
Yaknlamann salanmas ihtimalinin bir dier unsuru ise, iki lkenin de
tarihin ipoteinden kurtulmalardr. Wilkinson, yumuamann nne kabilecek ilk
engelin, i politika kapsamnda, Yunan halknn Trkiyeye bak asndan
kaynaklanabileceini ifade etmektedir.
8
Yumuamayla beraber, zellikle
Yunanistanda olmakla birlikte, iki lkede de mevcut, birbirlerine kar ar sert
vurgular yapan zmreler tonlarn drmlerdir. Ancak, tarihten kaynaklanan ve
gemi olgulara dayanan bu yaklamn bir rpda silinmesi zordur, hatta mmkn
deildir. ki lke tarafndan da, ilk etapta ilkokul ders kitaplar olmak zere yaplacak
almalar, zaman ierisinde sonu verici giriimler olacaktr.

te yandan, yumuamann yaknlamaya dnebilmesi ihtimali, mevcut
sorunlar balamnda ele alndnda Kbrs konusunun ncelii oluturduu
grlmektedir. Trk-Yunan ilikilerinin birbiri ile balantl olduu dnlrse,
Kbrs meselesi adil, iki tarafn da karn gzeten kalc bir zme
kavuturulmadan, Ege Denizi kaynakl sorunlarn halli zordur.
9
stikafi grmelerin
drt yldr henz bir sonuca varmadan devam etmesi bunun bir gstergesidir.

Yumuama dneminin, iki lkenin birbirlerine kar sert tonlarn
drdn ve halklar arasnda belirli kesimleri yaklatrarak, ekonomik ve ticari
balar glendirdiini sylemek mmkndr. Sz konusu dnem, belki temel
sorunlar henz zememi, ancak dier sorunlar olarak nitelendirilen meselelerin
eskisi kadar gndeme gelerek gerginlik yaratmasn da engellemitir. Trk Dileri
Bakanl internet sitesinde, daha evvel yer almasna ramen, Yunanistann, Trkiye
aleyhine faaliyet gsteren terr rgtlerine verdii destek konusunun bugn
bulunmamas bunun gzel bir rneidir. 1999 ylnn ikinci yarsnda balayan Trk-
Yunan yumuamasnn henz bir sonuca varmad grlmektedir. Kukusuz,
ilikilerin devamn ve derinliini, bundan sonra izlenecek politikalar belirleyecektir.
Ancak Yunanistann, Trkiyenin AB adaylna mevcut desteinin koulsuz
olmad sylemlerinin son gnlerde dorua kmas ve bu dorultuda alternatif

8
9
435
435
politika araylar, mnasebetlerin yakn gelecekte tekrar gerginlik ortamna
dnebileceinin ilk sinyalleridir.

436
436

EKLER:

Ek-I : Tarihsel Sre erisinde Yunanistann Snrlarn
Geniletmesi
Ek-II : Kbrs Adasnn Konumu
Ek-III : Ege Denizi
Ek-IV : Lozan Bar Antlamasnda Yeralan Ege Denizine
likin Maddeler
Ek-V : Alt Millik Karasular
Ek-VI : 12 Millik Karasular Ortaya kacak Durum
Ek-VII : 10 Millik Yunan Hava Sahas ddias
Ek-VIII : Lozan Bar Antlamas Kesim III: Aznlklarn
Korunmas
Ek-IX : Bat Trakya Haritas
Ek-X : 1913 Ylnda Kurulan Bat Trakya Trk Cumhuriyeti
Bayra
Ek-XI : Dn Olmayan Pasaport

437
437
EK-I: Tarihsel Sre erisinde Yunanistann Snrlarn Geniletmesi

(Kaynak: Baskn Oran (Ed.), Trk D Politikas Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler,
Yorumlar, Cilt-I, stanbul, letiim Yaynlar, I.Bask, 2001, s.182)

438
438
EK-II: Kbrs Adasnn Konumu

(Kaynak: Sabahattin smail, 20 July Peace Operation Reasons-Development and Consequences,
stanbul, Kasta Yaynlar, First English Edition, 1989.)

439
439
EK-III: Ege Denizi

Kaynak: Trk-Yunan likileri Sayfas,
http://www.turk-yunan.gen.tr/

440
440
EK-IV: Lozan Bar Antlamasnda Yeralan Ege Denizine likin Maddeler

6.Madde Bir rmak ya da akarsuyun, kylaryla deil de, yata ile belirlenen
snrlara gelince, ibu Antlamann tanmlarda kullanlan yatak veya kanal terimleri,
bir yandan ulama uygun olmayan rmaklarda su yatann ya da balca kolunun, te
yandan gidi gelie uygun olan rmaklarda balca ulam kanalnn orta izgisi
anlamna gelir.
Bununla birlikte, yatak ya da kanaln olas deimelerinde, snr izgisinin
yukarda belirtilen biimdeki izgiyi mi izleyeceine, yoksa anlan yatak ya da
kanaln ibu Antlamann yrrle konulduu andaki durumuna gre kesinlikle mi
belirleneceine karar vermee Snr izim Komisyonu yetkili olacaktr.
bu Antlamada tersine bir hkm olmadka, deniz snrlarnn kydan
milden aa uzaklktaki ada ve adacklar kapsar.

12.Madde Gkeada ve Bozcaadalar ile Tavan Adalar dnda, Dou Akdeniz
Adalar ve zellikle Limni, Semendirek, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya, Adalar
zerinde Yunan egemenliine ilikin 17/30 Mays 1913 gnl Londra Antlamasnn
beinci ve 1/14 Kasm 1913 gnl Atina Antlamasnn on beinci maddeleri
hkmleri uyarnca 13 ubat 1914 gnl Londra Konferansnda alnp 13 ubat
1914 gn Yunan Hkmetine bildirilen karar, ibu Antlamann talyann
egemenlii altna konulan ve on beinci maddede yazl olan Adalara ilikin
hkmleri sakl kalmak koulu ile, dorulanmtr. Asya kysndan milden az
uzaklkta bulunan Adalar, ibu Antlamada tersine hkm olmadka, Trkiye
egemenlii altnda kalacaktr.

13.Madde Barn Korunmasn salamak amac ile, Yunan Hkmeti, Midilli,
Sakz, Sisam ve Nikarya Adalarnda aadaki nlemlere sayg gstermeyi
ykmlenirler:
I. Bu Adalarda hibir deniz ss ve hibir istihkam kurulmayacaktr.
II. Yunan sava uaklar ve teki hava aralarnn Anadolu kysndaki topraklar
zerinde umas yasaklanacaktr. Buna karlk, Trkiye Hkmeti de sava
441
441
uaklarnn ve teki hava aralarnn sz geen Adalar zerinde umasn
yasaklayacaktr.
III. Sz konusu Adalarda Yunan Silahl Kuvvetleri, silah altna alnp yerinde
eitilebilecek olan normal askersel birlikle ve, tm Yunanistan topraklarndaki
jandarma ve polis says ile orantl olacak, bir jandarma ve polis rgt ile snrl
kalacaktr.

14.Madde Trkiye egemenlii altnda kalan Gkeada ve Bozcaadalar, yerel
ynetim ve kii ve mallarn korunmas konusunda, yerli elemanlardan oluan ve
Mslman olmayan yerli halka her bakmdan gven verici zel bir yerel ynetimden
yararlanacaktr. Bu Adalarda gvenlik ve dzen yukarda sz geen yerel ynetim
eliyle yerli halk arasndan toplanan ve yerel ynetimin emrinde bulunan bir polis
tarafndan salanacaktr.

Rum ve Trk mbadelesine ilikin olarak Yunanistan ile Trkiye arasnda
yaplm ya da yaplacak batlar Gkeada ve Bozcaadalar halkna
uygulanmayacaktr.

15.Madde Trkiye aada saylan Adalar zerindeki tm hak ve senetlerinden
talya yararna vazgeer: Bugn talyann igali altnda bulunan Astampalya
(Astropalia), Rodos (Rhodes), Kalki (Chalki), Skarpanto, Kazos (Casso), Piskopis
(Tilos), Misiros (Misyros), Kalimnos (Kalymnos), Leros, Patmos, Lipsos (Lipso),
Sombeki (Simi) ve stanky (Kos) Adalar ile bunlara bal olan adacklar ve Meis
(Castellorizo) Adas.

16.Madde Trkiye ibu Antlamada belirlenen snrlar dndaki tm topraklar ile
bu topraklardan olup gene bu Antlama ile zerinde kendi egemenlik hakk tannm
bulunanlar dndaki Adalarda ki bu toprak ve Adalarn gelecei ilgililerce
saptanm ya da saptanacaktr- her ne nitelikte olursa olsun, sahip olduu tm hak ve
senetlerden vazgetiini aklar.

442
442
bu maddenin hkmleri komuluk nedeniyle Trkiye ile ortak snr bulunan
lkeler arasnda kararlatrlm ya da kararlatrlacak olan zel hkmleri bozmaz.

(Kaynak: smail Soysal, Tariheleri ve Aklamalar ile Birlikte Trkiyenin Siyasal
Andlamalar, I.Cilt (1920-1945), Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, II.Bask, 1989, ss.88-91)

443
443
EK-V: Alt Millik Karasular

(Kaynak: kr Sina Grel, Tarihsel Boyut inde Trk-Yunan likileri (1821 1993), Ankara,
mit Yaynclk, Eyll, 1993, s.73.)

444
444
EK-VI: 12 Millik Karasular Ortaya kacak Durum


445
445

446
446
EK-VII: 10 Millik Yunan Hava Sahas ddias


447
447
EK-VIII: Lozan Bar Antlamas Kesim III Aznlklarn Korunmas

Madde 37 - Trkiye, 38den 44e dek maddelerde belirtilen hkmlerin temel yasalar
olarak tannmasn ve hibir yasa, hibir ynetmelik ve hibir resmi ilemin bu
hkmlerle elikili ya da onlara aykr olmamasn ve hibir yasann, hibir
ynetmeliin ve hibir resmi ilemin szkonusu hkmlere stn saylmamasn
ykmlenir.

Madde 38 - Trkiye Hkmeti, doum, milliyet, dil, soy yada din ayrtetmeksizin,
Trk halknn tmnn yaam ve zgrlklerini, en geni biinde, korumay
ykmlenir.
Trkiyenin tm halk, kamu dzeni ve genel ahlak ile badamazlk
gstermeyen her din, meshep ya da inannn gerek genel, gerek zel biimde
zgrce kullanlmas hakkna sahip olacaktr. Mslman olmayan aznlklar, Trkiye
Hkmetince ulusal savunma ya da kamu dzeninin korunmas iin lkenin her
yerinde ya da bir blmnde alnan ve tm Trk yurttalarna uygulanan nlemler
sakl kalmak kouluyla, dolam ve g zgrlnden btnyle yararlanacaklardr.

Madde 39 Mslman olmayan aznlklara mensup Trk yurttalar Mslmanlara
zde medeni ve siyasal haklardan yararlanacaklardr.
Trkiyenin tm halk, din ayrt edilmeksizin, yasa nnde eit olacaktr.
Din, inan ya da meshep fark hibir Trk yurttan medeni ve siyasal
haklardan yararlanmasna ve zellikle genel hizmetlere kabulne, memurlua ve
yukar derecelere ulamasna, ya da eitli meslekleri ve sanatlar yapmasna bir engel
saylmayacaktr.
Herhangi bir Trk yurttann gerek zel ya da ticaret ilikilerinde, gerek din,
basn ya da her trl yayn konusunda ve gerek toplantlarda herhangi bir dili
serbeste kullanmasna kar hibir snr konulmayacaktr.
Resmi dilin varl kukusuz olmakla birlikte, Trkeden baka dil ile
konuan Trk yurttalarna yarglar nnde kendi dillerini szl olarak
kullanabilmeleri iin gerekli kolaylklar gsterilecektir.
448
448

Madde 40 Mslman olmayan aznlklara ilintili olan Trk yurttalar hukuk
bakmndan ve fiilen teki Trk yurttalarna uygulanan ilemlerin ve salanan
gvencelerin tpksndan yararlanacaklar ve zellikle, harcamalar kendilerince
yaplmak zere her trl yardm, eitim kurumlar kurma, ynetme ve denetleme ve
buralarda kendi dillerini zgrce kullanma ve dinsel ayinlerini serbeste yapma
bakmndan eit bir hakka sahip bulunacaklardr.

Madde 41 Genel retim konusunda Trk Hkmeti, Mslman olmayan
yurttalarn nemli bir oranda yerlemi olduklar kentler ve kasabalarda, bu Trk
yurttalarnn ocuklarnn ilkokullarda kendi dilleriyle retim grmelerini salamak
zere, gerekli kolayl gsterecektir. Bu hkm Trk Hkmetinin sz konusu
okullarda Trk dilinin retilmesini zorunlu klmasna engel olmayacaktr.
Mslman olmayan aznlklara ilintili Trk Yurttalarnn nemli oranda
bulundklar kentlerde ya da kasabalarda, bu aznlklar Devlet btesi Belediye ya da
benzeri btelerde eitim, din, ya da yardm amacyla genel gelirlerden verilecek
paralardan yararlanma ve denek ayrlmas konusunda haka bir pay alacaklardr. Sz
konusu paralar ilgili kurumlarn yetkili temsilcilerine denecektir.

Madde 42 Trkiye Hkmeti Mslman olmayan aznlklarn aile ya da kii
statleri konusunda, bu sorunlarn szgeen aznlklarn trelerine gre
zmlenmesine uygun her trl hkmleri koymay kabul eder.
bu hkmler Trkiye Hkmeti ile ilgili aznlklardan her birinin eit sayda
temsilcilerinden oluan zel Komisyonlarda dzenlenecektir. Anlamazlk olursa,
Trkiye Hkmeti ile Milletler Cemiyeti Meclisi, birlikte, Avrupal hukukular
arasndan bir st hakem atayacaktr.
Trkiye Hkmeti sz konusu aznlklarn Kiliseleri, Havralar, mezarlklar
ve teki dinsel kurumlarna her trl koruyuculuu gstermeyi ykmlenir. Bu
aznlklarn bugn Trkiyede bulunan Vakflarna ve dinsel ve yardm kurumlarna
her trl kolayl gsterecek ve izinleri verecek ve yeni dinsel ve yardm kurumlar
449
449
kurulmas iin, benzeri teki zel kurumlara salanm olan gerekli kolaylklardan
hibirini esirgemeyecektir.

Madde 43 Mslman olmayan aznlklara mensup Trk yurttalar, inanlarna
aykr ya da dinsel ayinlerini bozucu herhangi bir ilem yapmaya zorlanmayacaklar
gibi, hafta tatilleri gnnde Mahkemelerde hazr bulunmaktan ya da herhangi bir
yasal ilemin yaplmasndan kanmalar nedeniyle, onlarn hibir hakk ortadan
kalkmayacaktr.
Bununla birlikte, bu hkm sz konusu Trk yurttalarnn, kamu dzeninin
korunmas bakmndan, teki tm Trk yurttalarnn bal olduu ykmlerden
bak klmayacaktr.

Madde 44 Trkiye, ibu Kesimin yukardaki Maddelerinin Trkiyenin Mslman
olmayan aznlklarna ilikin bulunduu lde; uluslararas toplumu ilgilendirici
nitelikte ykmler getirdiini ve onlarn Milletler Cemiyetinin gvencesi altna
konulmasn kabul eder. bu hkmler Milletler Cemiyeti Meclisinde ounlukla
alnan bir karar olmakszn deitirilemeyecektir. Britanya mparatorluu, Fransa,
talya ve Japonya Milletler Cemiyeti Meclisinde ibu Maddeler konusunda,
ynetime uygun biimde, ounlukla kabul edilecek olan herhangi bir deiiklii
reddetmemeyi bu Antlama ile ykmlenirler.
Trkiye, Milletler Cemiyeti Meclisi yelerinden her birinin bu
ykmllklerden herhangi birine aykrlk olmas ya da olma tehlikesi zerine, buna
Meclisin dikkatini ekmeye yetkili olacan ve Meclisin, duruma gre, uygun ve
etkin saylacak bir davranta bulunabileceini ve ynerge verebileceini kabul eder.
Bundan baka, Trkiye, ibu Maddelere ilikin hukuksal ya da edimsel
sorunlarda, Trkiye Hkmeti ile batl teki devletlerden herhangi biri ya da
Milletler Cemiyeti Meclisi yelerinden herhangi bir devlet arasnda gr ayrl
ortaya knca bu anlamazl, Milletler Cemiyeti Antlamasnn 14.Maddesi
uyarnca, uluslararas nitelikte bir anlamazlk gibi saylmasn kabul eder.
Trkiye Hkmeti bu trden olan herhangi bir anlamazln, teki Taraf
istemde bulunursa, uluslararas Daimi Adalet Divanna gtrlmesini kabul eder.
450
450
Daimi Divan karar istinaf edilmeyip Milletler Cemiyeti Antlamasnn 13.Maddesi
uyarnca verilmi bir kararn g ve hkmnn tpksna sahip olacaktr.

Madde 45 bu Kesim hkmleriyle Trkiyenin Mslman olmayan aznlklar
iin tannan haklar, Yunanistan tarafndan da, kendi topraklarnda bulunan Mslman
aznla tannmtr.

(Kaynak: smail Soysal, Tariheleri ve Aklamalar ile Birlikte Trkiyenin Siyasal
Andlamalar, I.Cilt (1920-1945), Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, II.Bask, 1989, ss.95-98.)
451
451
EK-IX: Bat Trakya Haritas

(Kaynak: Baskn Oran, Trk-Yunan likilerinde Bat Trakya Sorunu, Ankara, Mlkiyeliler Birlii
Vakf Yaynlar, No:2, 1986.)

452
452
EK-X: 1913 Ylnda Kurulan Bat Trakya Trk Cumhuriyeti Bayra


453
453
EK-XI: Dn Olmayan Pasaport


454
454
KAYNAKA

Kitaplar:

Acar, C.rfan; D Politika, Ankara: (Yayn evi belirtilmemitir.), 1993.

Aaoullar, Mehmet Ali; Kent Devletinden mparatorlua, Ankara: mge
Kitabevi, I.Bask, Ekim, 1994.

Akaln, Hakk; Edede Bahar, Gl M Dikeni Mi !!!, Ankara: mit Yaynclk,
I.Bask, Ocak, 2000.

Akarslan, Mediha; Milli Mcadele Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk,
stanbul: Arion Yaynevi, Tarih Dizisi No:01, Geniletilmi II.Basm,
Temmuz, 1995.

Aksu, Fuat; Trk-Yunan likileri, likilerin Ynelimini Etkileyen Faktrler
zerine Bir nceleme, Ankara: Stratejik Aratrma ve Etdler Milli
Komitesi(SAEMK), Aratrma Projeleri Dizisi 2/2001, Ankara niversitesi
Basmevi, 2001.

Akin, Aptlahat; Atatrkn D Politika lkeleri ve Diplomasisi, Ankara: Trk
Tarih Kurumu Yaynlar, XVI.Dizi, Say 56, 1991.

Alaysa, Fikret Halil; Kbrs Tarihi ve Kbrsta Trk Eserleri, Ankara: Trk
Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, Seri-III, Say:I-B, 1964.

Alexandris, Alexis; The Greek Minority of stanbul and Greek-Turkish Relations
1918-1974, Atina: Center for Asia Minor Studies, 1983.

Alpkaya, Gken; AGK Srecinden AGTe nsan Haklar, stanbul: Kavram
Yaynlar, No:104, I.Basm, Mart, 1996.

Anderson, M.S.; The Eastern Question 1774-1923, A Study in International
Relations, London: Macmillan Pres Ltd., 1968.

Ar, Kemal; Byk Mbadele, Trkiyeye Zorunlu G (1923-1925), stanbul:
Trkiye Aratrmalar, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, Eyll, 1995.

Ar, Tayyar; Uluslararas likiler Teorileri, atma, Hegemonya, birlii,
stanbul: Alfa Yaynlar, Gzden Geirilmi II.Bask, Kasm, 2002.

------- ; Uluslararas likiler ve D Politika, stanbul: Alfa Yaynlar, Yayn
No:405, Dizi No:047, III.Bask, Ekim, 1999.

455
455
Armaolu, Fahir; 19.Yzyl Siyasi Tarihi (1789-1914), Ankara: Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, VII.Dizi, 1997.

-------- ; 20.Yzyl Siyasi Tarihi 1914-1980, Ankara: Trkiye Bankas
Kltr Yaynlar, Cilt-I, Yayn No:252, 9.Bask,1993.

Ate, Toktam; Siyasal Tarih, stanbul: Der Yaynlar, III.Bask, 1994.

Atun, Ata; Kbrsn 2500 Yllk Gemiinde Tarihin Derinliklerinde Kaybolmu
Yer simleri, KKTC: SAMTAY Vakf Yaynlar, No:11, I.Basm, Ekim,
2004.

Aydodu, Ahmet; Kbrs Sorunu-zm Araylar Annan Plan ve
Referandum Sreci, Ankara: Asil Yayn Datm Ltd.ti., I.Bask, 2005.

Ayman, S.Glden; Neo-Realist Bir Perspektiften Souk Sava Sonras Yunan D
Politikas: G Tehdit ve ttifaklar, Ankara: Stratejik Aratrma ve Etdler
Milli Komitesi(SAEMK), Aratrma Projeleri Dizisi 7/2001, Ankara
niversitesi Basmevi, 2001.

Bac, Hseyin; Demokrat Parti Dnemi D Politkas, Ankara: mge Kitabevi,
I.Bask, Kasm, 1990.

Banolu, Niyazi Ahmet; Tarihte Girit ve Osmanllar Dnemi, stanbul: Kasta
Yaynlar, Tarihsel Aratrmalar Dizisi, I.Bask, Temmuz, 1991.

Ba, Hakan; Unutulan Bat Trakya Trkleri, Umay Yaynlar, I.Basm, Kasm,
2005.

Baar, Cem; The Terrorism Dossier & Greece II, Lefkoa/KKTC, International
Affairs Agency, 1996.

Batbey, Kemal evket; Bat Trakya Trk Devleti (1919-1920), stanbul: Boazii
Yaynlar No:50, 1979.

Batur, Nur; Yrekten Glerekten Yrdm, Atinada Bir Trk, Bir Gazeteci,
Bir Kadn, stanbul: Doan Kitap, I.Bask, Ekim, 2004.

Bayur, Yusuf Hikmet; Trkiye Devletinin D Siyasas, Ankara: Trk Tarih
Kurumu Yaynlar, XVI.Dizi, II.Bask, 1995.

Berkes, Niyazi; Trkiyede adalama, (Yayna Hazrlayan) Ahmet Kuya,
stanbu: Yap Kredi Yaynlar, 6.Bask, Mart, 2004.

Byklolu, Tevfik; Trakyada Milli Mcadele, Ankara: Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, Cilt-I, VII.Dizi, Say 25, II.Bask, 1987.
456
456

Bilge, A.Suat; Byk D, Trk Yunan Siyasi likileri, Ankara: 21.Yzyl
Yaynlar, Bilim Aratrma Serisi No:2, I.Bask, Ekim, 2000.

Bosworth, A.B., Byk skenderin Yaam ve Fetihleri, Fetih ve mparatorluk,
(ev.)Hamit alkan, (Yay.Haz.) Suat Kemal Ang, Ankara: Dost Kitabevi
Yaynlar, I.Bask, Kasm, 2005.

Bozda, smet; Osmanlnn Son Kahramanlar, Bat Trakya Trkleri ve Medine
Mdafaas, stanbul: Emre Yaynlar, Ocak, 1996.

Blkba, Suha; The Turco-Greek Dispute, Issues, Policies and Prospects, (Ed.)
Clement H.Dodd; Turkish Foreign Policy, Great Britain: SOAS Modern
Turkish Studies Programme, Occasional Papers-II, The Eothen Press, 1992.

Brzezinski, Zbigniew; Byk Satran Tahtas, Amerikann Kresel stnl
ve Bunun Jeostratejik Gereklilikleri, (ev.) Yelda Tredi, stanbul: nkilap
Kitabevi, 2005.

Castellan, Georges; Balkanlarn Tarihi, (ev.) Ayegl Yaraman Babuu, stanbul:
Milliyet Yaynlar, I.Bask, Mays, 1993.

Cem, smail; Trkiye Avrupa Avrasya, Strateji Yunanistan Kbrs, stanbul:
stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar No: 68, Birinci Cilt, I.Bask, Haziran,
2004.

-------- ; Avrupann Birlii ve Trkiye, stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar,
Yayn No: 110, kinci Cilt, I.Bask, Eyll, 2005.

Childe, Gordon; Tarihte Neler Oldu, (ev.) Mete Tunay-Alaeddin enel, stanbul:
Alan Yaynlar, II.Bask, 1983.

Clogg, Richard; Modern Yunanistan Tarihi, (ev.) Dilek endil, stanbul: letiim
Yaynlar, I.Bask, 1997.

al, H.aban; Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Kimlik Aray Politik Aktrler
ve Deiim, Ankara: Nobel Yaynlar, yayn No: 320, II.Bask, Ocak, 2004.

anc, Haldun; Kbrsta Son Perde - ABD, AB ve AKP geninde Kreselleen
Kbrs, stanbul: Otopsi Yaynlar, I.Basm, Nisan, 2004.

een, Anl; Kbrs kmaz, stanbul: Toplumsal Dnm Yaynlar No:312,
Aratrma ve nceleme No:119, I.Bask, Eyll, 2005.

Da, Ahmet Emin; Uluslararas likiler ve Diplomasi Szl, stanbul: Anka
Yaynlar No:62, I.Basm, Mays, 2004.
457
457
Dakin, Douglas; The Greek Struggle in Macedonia 1897-1913, Thessaloniki,
Institute for the Balkan Studies, 1993.

Davutolu, Ahmet; Stratejik Derinlik, Trkiyenin Uluslararas Konumu,
stanbul: Kre Yaynlar, 14. Bask, Kasm 2003.

Dede, Abdrrahim; Balkanlarda Trk stiklal Hareketleri, stanbul: Trk Dnyas
Yaynlar, No:2, 1978.

Demir Hlya ve Akar Rdvan; stanbulun Son Srgnleri, 1964te Rumlarn
Snrd Edilmesi, stanbul: letiim Yaynlar, III.Bask, Ekim, 1994.

Demirba, H.Blent; Bat Trakya Sorunu, stanbul: Arba Yaynlar, I.Bask, Ocak,
1996.

Denkta, Rauf; The Cyprus Triangle, New York USA: The Office of the Turkish
Republic of Northern Cyprus, 1988.

------ ; Kbrs Girit Olmasn, stanbul: Remzi Kitabevi, I.Basm, Kasm 2004.

Doru, Sami; Uluslararas Hukukta Kta Sahanl ve Ege Denizi Kta Sahanl
Uyumazl, Ankara: Ankara niversitesi Basmevi, 2003.

Dougherty, E. James ve Pfaltzgraft Jr, L. Robert; Contending Theories of
International Relations, New York: Harper & Row Publishers, 1990.

Duben, Alan; Human Rights and Democratization, The Role of Local
Governments and NGOs, stanbul: Wald Academy, Human Rights Series,
1994.

Egeli, Sabahattin; How the 1960 Republic of Cyprus was Destroyed, stanbul:
Kasta Yaynlar, First English Edition, June, 1991.

Ekinci, Necdet (ev.); Trkiyede Yunan Vaheti, ngiliz, Fransz, talyan gal
Gleri ve Kzlha Tarafndan Kurulan Soruturma Komisyonlar
ncelemelerine ve Bab- Ali Raporlarna, Resmi Belgelere Gre
Yunanllarn Anadoluda Yaptklar Soykrm, (Genel Yayn Ynetmeni)
etin Yetkin, Antalya: Yeniden Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk
Yaynlar, I.Basm, Haziran, 2006.

Ertekn, Necati Mnir; The Cyprus Dispute and the Birth of the Turkish
Republic of Northern Cyprus, Great Britain: K.Rstem and Brother, Oxford
University Press, Second Edition, 1984.

Ertop Kvan, Yetkin etin; Sosyo Ekonomik Temelleriyle Siyasal Dnceler
Tarihi, stanbul: Say Yaynlar, I.Bask, Aralk, 1985.
458
458

Eudes, Dominique; Kapetanios, Yunan Sava, 1943-1949, (ev.) Yavuz Alogan,
stanbul: Belge Yaynlar, II.Bask, Nisan, 1995.

Frat, M.Melek; 1960-71 Aras Trk D Politikas ve Kbrs Sorunu, Ankara:
Siyasal Kitabevi, I.Bask, ubat, 1997.

Galip, Salahaddin; Bat Trakyada Yazabildiklerimden, stanbul; Kasta
Yaynevi, Birinci Bask, Ekim, 1998.

Girgin, Kemal; Osmanl ve Cumhuriyet Dnemleri Hariciye Tarihimiz (Tekilat
ve Protokol), Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, VII.Dizi-Sa.136, 1994.

Gkat, Mehmet Ali; Nfus Mbadelesi, Kayp Bir Kuan Hikayesi, stanbul:
letiim Yaynlar, III.Bask, 2004.

Gnlbol, Mehmet ve Sar, Cem; Atatrk ve Trkiyenin D Politikas (1919-
1938), Ankara: Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Atatrk
Aratrma Merkezi Yaynlar, 1997.

Gzen, Ramazan; Uluslararas likiler Sonras oulculuk, Kreselleme ve 11
Eyll, stanbul: Alfa Yaynlar, Siyaset-Sosyoloji Dizisi No:65, I.Basm,
Temmuz, 2004.

Gler, Ali; Sorun Olan Yunanllar ve Rumlar, Ankara: Berikan Yaynlar, 2005.

Gndz, Aslan; Milletleraras Hukuk ve Milletleraras Tekilatlar Hakknda
Temel Metinler, stanbul: Beta Yaynlar, Hukuk Dizisi No:208, Gzden
Geirilmi kinci Bask, Ekim, 1994.

-------- ; The Concept of the Continental Shelf in its Historical Evolution
(With Special Emphasis on Entitlement), stanbul: Marmara niversitesi
(Yayn No490), Avrupa Topluluu Enstits Yayn, Yayn No:1, 1990.

Grel, kr Sina; Tarihsel Boyut inde Trk-Yunan likileri (1821 1993),
Ankara: mit Yaynclk, Eyll, 1993.

Gven, Dilek; Cumhuriyet Dnemi Aznlk Politikalar Balamnda 6-7 Eyll
Olaylar, (ev.) Bahar ahin, stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar, I.Basm,
Austos, 2005.

Gven, Nazm; Kbrs Sorunu, Yunanistan ve Trkiye, stanbul: ada Politika
Yaynlar, I.Bask, ubat, 1984.

Hale, William; Trk D Politikas 1774-2000, (ev.) Petek Demir, stanbul:
Mozaik Yaynevi, 2000.
459
459

Hasgler, Mehmet Uluda, B.Mehmet; Devletleraras ve Hkmetler D
Uluslararas rgtler, Tarihe, Organlar Belgeler, Politikalar, Ankara:
Nobel Yaynlar, I.Basm, Ekim, 2004.

Hatipolu, M.Murat; Yunanistandaki Gelimelerin Inda Trk-Yunan
likilerinin 101.Yl, 1821-1922, Ankara: Trk Kltrn Aratrma
Enstits Yaynlar, No:85, 1985.

-------- ; Yakn Tarihte Trkiye ve Yunanistan 1923-1954, Ankara:
Siyasal Kitabevi, Haziran, 1997.

Heraklides, Aleksis; Yunanistan ve Doudan Gelen Tehlike Trkiye, Trk-
Yunan likilerinde kmazlar ve zm Yollar, (ev.) Mihalis
Vasilyadis-Herkl Millas, stanbul: letiim Yaynlar, II.Bask, 2003.

Hobsbawm, Eric; Devrim a 1789-1848, (ev.) Bahadr Sina ener, Ankara: Dost
Kitabevi Yaynlar, III.Bask, Haziran, 2003.

Huntington, P. Samuel; The Clash of Civilizations and the Remaking of World
Order, New York: Simon&Schuster Inc., 1996.

International Affairs Agency, File on the Problems of Turkey, The Western
Thrace Turks Issue in Turkish-Greek Relations, stanbul: Promat Basm
Yayn Sanayi ve Ticaret A.., Ocak, 1992.

Iklar, Hakan Cem; Egede Casus Belli, Ankara: mit Yaynclk, Mays, 2005.

nan, Yksel Baeren, H.Serta; Kardak Kayalklarnn Stats/Status of
Kardak Rocks, Ankara: Harp Akademileri Yaynlar, 1997.

smail, Sabahattin; 20 July Peace Operation Reasons-Development and
Consequences, stanbul: Kasta Yaynlar, First English Edition, 1989.

i Metin; Siyasi Dnceler Tarihi, stanbul: Der Yaynlar, 2004.

Jelavich, Charles and Barbara; The Establishment of the Balkan National States,
1804-1920, Seattle USA: University of Washington Press, Second Edition,
1993.

Jelavich, Barbara; History of the Balkans-Twentieth Century, New York USA:
Volume-II, Cambridge University Pres, 1983.

Kalpakolu, zdemir; Yunandan Dost Olmaz, stanbul: Form Matbaaclk
Limited irketi, 1994.

460
460
Kantemir, Dimitri; Osmanl mparatorluunun Ykseli ve k Tarihi, (ev.)
zdemir obanolu, stanbul: Cumhuriyet Kitaplar, Cilt-I, Haziran, 1998.

Kapani, Mnci; nsan Haklarnn Uluslararas Boyutlar, Ankara: Bilgi Yaynevi,
Yenilenmi kinci Basm, Nisan, 1991.

Karal, Enver Ziya; Osmanl Tarihi, Nizam- Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-
1856), Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Cilt-V, 7.Bask, Ankara, 1995.

Kekevi, Serkan; Batnn k ve Trk D Politikas, stanbul: IQ Kltr Sanat
Yaynclk, nceleme-Aratrma Dizisi No:74, I.Bask, Aralk, 2004.

Kenar, Nesrin; Bir Dnemin Perde Arkas Yugoslavya, Yugoslavya Sorununun
Ulusal ve Uluslar aras Boyutu, Ankara: Palme Yaynlar, No:357, 2005.

Kl, Hulusi; Trkiye ile Yunanistan Arasnda mzalanan kili Anlamalar,
nemli Belgeler ve Bildiriler, Ankara: Dileri Bakanl Yunanistan
Dairesi Bakanl, Ekim, 1992.

Kitsikis, Dimitiris; Trk-Yunan mparatorluu, stanbul: letiim Yaynlar, 1996.

Ko, Sleyman; Dnden Bugne Kbrs Sorunu ve Stratejik Yaklamlar,
stanbul: IQ Kltr Sanat Yaynclk, nceleme Aratrma Dizisi No:93,
I.Bask, Mays, 2005.

Kodaman, Bayram; (Yayna Hazrlayan), 1897 Trk-Yunan Sava (Tesalya
Tarihi), Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XIV. Dizi, Say 15, 1993.

Kongar, Emre; 21.Yzylda Trkiye 2000li Yllarda Trkiyenin Toplumsal
Yaps, stanbul: Remzi Kitabevi, I.Bask, 1998.

Kouloumbis, A.Theodoros; Kipriako, Lathi, Didagmata kai Prooptikes, Atina:
ELAMEP I.Sideris Yaynlar, 1996.

Kouloumbis, Theodoros ve Dalis, Sotiris; Elliniki Eksoteriki Politiki Sto Katofli
Tou 21ou Aiona, Ethnokentrismos i Eurokentrismos, Atina: Papazisi
Yaynlar, 1997.

Kozanolu, M.Tahsin; Yunan Mitolojisi, (Basm Yeri Verilmemitir), Dnen
Adam Yaynlar, II.Bask, Ocak, 1994.

Kse, Ertan; Yunanistan ve Bitmeyen Kin, stanbul: IQ Kltr-Sanat Yaynclk,
I.Bask, Ekim, 2005.

Kut, ule; Balkanlarda Kimlik ve Egemenlik, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi
Yaynlar, No:117, Siyaset Bilimi No:15, I.Bask, Kasm, 2005.
461
461

Lewis, Bernard; Modern Trkiyenin Douu, (ev.) Metin Kratl, Ankara: Trk
Tarih Kurumu Yaynlar, 6.Bask, 1996.

Mansel, Arif Mfid; Ege ve Yunan Tarihi, Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar,
VI.Bask, 1995.

Mart, Metin (Yayna Hazrlayan); lk Trk Komitacs Fuat Balkann Anlar,
stanbul: Arma Yaynlar, No:26, Tarih-An No:10, I.Bask, Kasm, 1998.

Millas, Herkl; Gemiten Bugne Yunanllar, Dil, Din ve Kimlikleri, stanbul:
letiim Yaynlar, I.Bask, 2003.

-------- ; Trk-Yunan likilerine Bir nsz, Tencere Dibin Kara, stanbul:
Kavram Yaynlar, I.Basm, Aralk, 1995.

-------- ; Yunan Ulusunun Douu, stanbul: letiim Yaynlar, I.Bask,
Ekim 1994.

------- ; Daha yi Trk-Yunan likileri in Yap-Yapma Klavuzu,
stanbul: Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf Yaynlar, I.Bask,
Haziran, 2002.

Milli Eitim Bakanl; rnekleriyle Trke Szlk, stanbul: Milli Eitim
Bakanl Yaynlar, Bilim ve Kltr Eserleri Dizisi No:929, Szlk Dizisi
No:5, Cilt-4 (S-Z), 2000.

Mtercimler, Erol; Bilinmeyen Ynleriyle Kbrs Bar Harekat, stanbul: Arba
Yaynlar, kinci Bask, Temmuz, 1998.

Necatigil, M.Zaim; The Cyprus Question and the Turkish Position in
International Law, New York USA: Oxford University Press, Revised
Second Edition, 1996.

Ntokos, Thanos; O Geostratigikos Rolos Tis Tourkias, Atina: Elliniko drima
Evropaikis & Eksoterikis Politikis (ELAMEP), Konstantinou Touriki
Yaynlar, Jeostratejik almalar Dizisi, 2001.

Oran, Baskn; Trk-Yunan likilerinde Bat Trakya Sorunu, Ankara:
Mlkiyeliler Birlii Vakf Yaynlar, No:2, 1986.

---------- ; Trk-Yunan likilerinde Bat Trakya Sorunu, Ankara: Bilgi
Yaynevi, II.Bask, Ekim, 1992.

--------- ; Trkiyede Aznlklar, Kavramlar, Teori, Lozan, Mevzuat,
tihat, Uygulama, stanbul: letiim Yaynlar, Geniletilmi II.Bask, 2005.
462
462

---------- ; Kreselleme ve Aznlklar, Ankara: maj Yaynclk,
Gncelletirilmi ve Gelitirilmi 3. Basm, Ocak, 2000.

Ortayl, lber; mparatorluun En Uzun Yzyl, stanbul: letiim Yaynlar,
V.Bask, 2000.

ymen, Onur; Silahsz Sava, Bir Mcadele Sanat Olarak Diplomasi, stanbul:
Remzi Kitabevi, IV.Basm, Nisan, 2003.

------ ; Trkiyenin Gc, 21.Yzylda Trkiye, Avrupa ve Dnya,
stanbul: Remzi Kitabevi, Geniletilmi ve Gncelletirilmi IV.Basm,
Ekim, 2003.

zakman, Turgut; u lgn Trkler, Ankara: Bilgi Yaynevi, 55.Basm, Eyll,
2005.

zcan, Murat; Tarihin Inda Yunan Mezalimi, stanbul: IQ Kltr Sanat
Yaynclk, I.Bask, Nisan, 2003.

zkan, .Reat; D Politika, D Kapnn D Mandal, stanbul: nar Yaynlar,
I.Bask,Ekim, 1996.

zkan, Tuncay; Milli stihbarat Tekilat, MTin Gizli Tarihi, stanbul: Alfa
Yaynlar, No:1318, 8.Bask, Kasm, 2003.

------- ; Operasyon, stanbul: Doan Kitap, I.Bask, ubat, 2000.

ztuna, Ylmaz; Byk Osmanl Tarihi, stanbul: tken Yaynlar, Cilt-I, No:287,
Kltr Serisi No:88, 1994.

Pallis, Alexander Anastasius; Yunanllarn Anadolu Maceras (1915-1922), (ev.)
Orhan Azizolu, stanbul: Yap Kredi Yaynlar, I.Bask, Mart, 1995.

Palmer, Alan; Osmanl mparatorluu, Son Yz Yl Bir kn Yeni Tarihi,
(ev.) Belks orak Dibudak, stanbul: Sabah Kitaplar, Genlik Yaynlar,
Drdnc Bask, Ekim 1994.

Papandreou, G.Andreas; Namlunun Ucundaki Demokrasi, Ankara: Bilgi Yaynevi,
I.Basm, 1977.

Pazarc, Hseyin; Dou Ege Adalarnn Askerden Arndrlm Stats, Ankara:
Turhan Kitabevi, II.Bask, 1992.

------- ; Uluslararas Hukuk, Ankara: Turhan Kitabevi, Gzden Geirilmi
II.Bask, Haziran, 2004.
463
463

------- ; Uluslararas Hukuk Dersleri, II.Kitap, Ankara: Turhan Kitabevi,
Gzden Geirilmi II.Basm, Mart, 1990.

------- ; Uluslararas Hukuk Dersleri, III.Kitap, Ankara: Turhan
Kitabevi, I.Basm, Ocak, 1994.

Perin, Celal; Nevrekoplu Celal Beyin Hatralar, Bat Tarkyann Bitmeyen
ilesi, stanbul: Arma Yaynlar, No:33, Tarih-An No:14, I.Bask, ubat,
2000.

Poole, Stanley Lane; Lord Stratford Canningin Trkiye Anlar, Tanzimatn
150.Yl, (ev.) Can Ycel, Ankara: Yurt yaynlar No:17, Trkiye
Aratrmalar No:16, II.Basm, Mart, 1988.

Potyemkin, Vladimir ve dierleri; Uluslararas likiler Tarihi-Balangtan
Bugne Diplomasi Tarihi, (ev.) Atilla Tokatl, stanbul: May Yaynlar,
Cilt-I, I.Basm, Eyll, 1977.

Rourke, T. John; International Politics on the World Stage, Connecticut USA:
The DushkinPublishing Group Inc., Third Edition, 1991.

Rstem, Kemal (Chief Editor); North Cyprus Almanack, London: Published by
K.Rustem & Brother, Printed by Context Typesetting Systems Ltd. Marlow-
Bucks, 1987.

Sander, Oral; Ankann Ykselii ve D, Osmanl Diplomasi Tarihi zerine
Bir nceleme, Ankara: mge Kitabevi, Nisan, 1993.

-------- ; Siyasi Tarih, lkalardan-1918e, Ankara: mge Kitabevi, I.Bask,
Ekim, 1989.

-------- ; Siyasi Tarih 1918-1990, Ankara: mge Kitabevi, Geniletilmi
III.Bask, Ekim, 1993.

Saybal, Kemali; Political Theory-Historical Foundations, Volume I, stanbul:
Marmara niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Yaynlar, Yayn
No:385, 1989.

Sever, Ayegl; Souk Sava Kuatmasnda Trkiye, Bat ve Orta Dou, 1945-
1958, stanbul: Boyut Kitaplar, Aratrma Dizisi No:8, I.Bask, Ekim, 1997.

Simitis, Kostas; Politiki Gia Mia Dimiourgiki Ellada 1996-2004, Atina: Polis
Yaynlar, 8.Bask, Kasm, 2005.

464
464
Smith, Michael Llewellyn; Yunan D, (ev.) Halim nal, Ankara: Ayra
Yaynevi, I.Bask, 2002.

Sonyel, R.Salahi; Minorities and the Destruction of the Ottoman Empire, Ankara:
Turkish Historical Society Printing House, 1993.

-------- ; Trk Kurtulu Sava ve D Politika, Ankara: Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, Cilt-I, XVI.Dizi, III.Bask, 1995.

-------- ; Trk Kurtulu Sava ve D Politika, Ankara: Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, Cilt II, kinci Bask, 1991.

Sotiriou, Dido; Benden Selam Syle Anadoluya, (ev.) Atilla Tokatl, stanbul:
Can Yaynlar, IV.Bask, 2005.

Soysal, smail; Tariheleri ve Aklamalar ile Birlikte Trkiyenin Siyasal
Andlamalar, I.Cilt (1920-1945), Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, I
I.Bask, 1989.

-------- ; Trk D Politikas ncelemeleri iin Klavuz (1919-1993), stanbul:
Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf (OBV) Yaynlar, Eren Yaynclk,
1993.

Snmezolu, Faruk; Trkiye-Yunanistan likileri & BykGler, Kbrs, Ege
ve Dier Sorunlar, stanbul: Der Yaynlar, No:269, 2000.

-------- ; Uluslararas Politika ve D Politika Analizi, stanbul: Filiz
Kitabevi, Gzden Geirilmi ve Geniletilmi III.Bask, 2000.

Sugar, F.Peter; Southeastern Europe Under Ottoman Rule 1354-1804, USA:
University of Washington Press, Second Printing, 1993.

enel Alaeddin; Siyasal Dnceler Tarihi Tarih ncesinde, lkada,
Ortaada ve Yeniada Toplum ve Siyasal Dn, Ankara: Bilim ve
Sanat Yaynlar, Ksaltlm 5.Basm, 1996.

Tavanolu, Leyla Eme; Trk-Yunan Sorunlar, Akiller Tartyor, stanbul:
ada Yaynlar, ubat, 1998.

The Hellenic Parlament; Memorandum on the Crisis of the Imia Rocky Islets and
on Greek-Turkish Relations, Atina, 1996.

The Solidarity Association of Western Thrace Turks, The Turks of Western Thrace
in Greece, stanbul: Promat Yaynevi, 1991.

465
465
Toklu, Vefa; Uluslararas likiler, Ankara: maj Yaynevi, Geniletilmi II.Bask,
2004.

Toluner, Sevin; Milletleraras Hukuk Asndan Trkiyenin Baz D Politika
Sorunlar, stanbul: Beta Yaynlar, Yayn No: 1054, Hukuk Dizisi: 417,
I.Bask, Kasm, 2000.

Toynbee, Arnold; Trkiye, Bir Devletin Yeniden Douu, (ev.) Kasm Yargc,
stanbul: Milliyet Yaynlar, I.Bask, Austos, 1971.

Tuncer, Hner; Kbrs Sarmal-Nasl Bir zm?, Ankara: mit Yaynclk,
I.Bask, ubat, 2005.

-------- ; Metternichin Osmanl Politikas (1815-1848), Ankara: mit
Yaynclk, I.Bask, Ocak, 1996.

Tunay Mete (Der.); Batda Siyasal Dnceler Tarihi, Seilmi Yazlar, Eski ve
Orta alar, stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar, I.Bask, Mart, 2006.

Turan, Mustafa ve dierleri (Yayna Hazrlayan); Trkiyede Yunan Fecayii,
Ankara: Berikan Yaynlar, Austos, 2003.

Turan, Osman; Seluklular Tarihi ve Trk slam Medeniyeti, Ankara: Trk
Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, Yayn No:7, Seri-III, Say:A1,
1965.

Uarol, Rifat; Siyasi Tarih (1789-1999), stanbul: Filiz Kitabevi, V.Bask, 2000.

Umar, Bilge; zmirde Yunanllarn Son Gnleri, Ankara: Bilgi Yaynevi, 1982.

Uslu, Nasuh; Trk Amerikan likilerinde Kbrs, Ankara: 21.Yzyl Yaynlar,
No:12, I.Bask, Mays, 2000.

Uzunarl, smail Hakk; Osmanl Tarihi, Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar,
I.Cilt, 6.Bask, 1994.

-------- ; Osmanl Tarihi, Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar,
II.Cilt, 7.Bask, 1995.

Volkan D.Vamk, Itzkowitz Norman; Trkler ve Yunanllar - atan Komular,
(ev.) Banu Bykkal, stanbul: Balam Yaynclk, I.Bask, Mart, 2002.

Veremis, Thanos Kouloumbis, Theodoros; Elliniki Eksoteriki Politiki, Dilimmata
Mias Neas Epohis, Atina: ELAMEP I.Sideris Yaynlar, II.Basm, 1997.

466
466
Whitman, Lois (Ed.); Destroying Ethnic Identity: The Turks of Greece, New York
USA, A Helsinki Watch Report, The Helsinki Watch, August, 1990.

Yapp, E.Malcolm; The Making of Modern Near East, 1792-1923, New York:
Longman, 1987.

Yavuzalp, Ercment; Liderlerimiz ve D Politika, Ankara: Bilgi Yaynevi, I.Basm,
Eyll, 1996.

Zegini, H.Efstratiou; Mousloumani Athingani Tis Trakis, Thessaloniki: Institute
For Balkan Studies, No:255, 1994.

Makaleler:

Akn, Veysi; Kbrs Sorununun Ortaya k ve Gelimeler, (Der.) enol Kantarc;
Kbrs Laboratuar, stanbul: Aktel Yaynlar, I.Bask, Nisan, 2005.

Akin, Sina; Siyasal Tarih (1789-1908), Sina Akin, (Yayn Ynetmeni) Trkiye
Tarihi III, Osmanl Devleti 1600-1908, stanbul: Cem Yaynevi, IV.Basm,
Ekim, 1995.

Aktar, Ayhan; Toplumsal Dokunun Dnm: Trkiye ve Yunanistanda Etnik ve
Dini Homojenlik Araylar, (Der.)Renee Hirschon, Egeyi Geerken, 1923
Trk-Yunan Zorunlu Nfus Mbadelesi, (ev.) Mfide Pekin - Ertu
Altnay, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, No:95, I.Bask, Mart,
2005.

Alaam, H.Fahir; Kbrs Sorunu, Acheson Plan ve smet nn, (Ed.) Turhan Frat;
D Politikamzn Perde Arkas, 23 Bykelinin Olaylara Bak, Ankara:
mit Yaynclk, I.Bask, Kasm, 2005.

Alkan, Haluk; Avrupa Birliine Entegrasyon Srecinde Yunanistan: Gerilimli Bir
Dnm Hikayesi, (Der.)Birgl Demirta Cokun, Trkiye-Yunanistan
Eski Sorunlar, Yeni Araylar, Ankara: Avrasya Stratejik Aratrmalar
Merkezi Yaymlar, Balkan Aratrmalar Dizisi No:7, 2002.

Ar, Kemal; Bir Tarih Aratrma Konusu Olarak Mbadele, (Der.) Mfide Pekin,
Yeniden Kurulan Yaamlar, 1923 Trk - Yunan Zorunlu Nfusu
Mbadelesi, stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar, No:112, I.Bask, Ekim,
2005.

Arslan, Esat; 17 Aralk Sonras Kbrs Gzden karld M?, (Der.) enol
Kantarc; Kbrs Laboratuar, stanbul: Aktel Yaynlar, I.Bask, Nisan,
2005.

467
467
Atauz, Akn; Yunan ve Trk evreci Hareketlerinin Beraberliklerine Dair, (Der.)
Taciser Ula Belge; Gelecein Sesi, Trk-Yunan Yurtta Diyalogu,
stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask, Nisan,
2004.

Baheli, Tozun; Turning a New Page in Turkeys Relations With Greece? The
Challenge of Reconciling Vital Interests, (Ed.) Mustafa Aydn Kostas
Ifantis; Turkish-Greek Relations, The Security Dilemma in the Aegean,
London: Routledge Taylor&Francis Group, 2004.

Banias, Irene; Bar na Etmek, (Der.) Taciser Ula Belge; Gelecein Sesi, Trk-
Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar,
Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004.

Baeren, H.Serta; Egede Ada Adack ve Kayalklarn Uluslararas Andlamalarla
Tayin Edilen Hukuki Stats, (Yay.Haz.) Ali Kurumahmut; Egede Temel
Sorun, Egemenlii Tartmal Adalar, Ankara: Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, VII.Dizi-Say:182, 1998.

Belge, Murat; Sivil Toplum likileri zerine Gzlemler, (Der.) Taciser Ula
Belge; Gelecein Sesi, Trk-Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul: stanbul
Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004.

Belge, Taciser Ula; Giri, (Der.) Taciser Ula Belge; Gelecein Sesi, Trk-
Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar,
Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004.

Bilge, Suat; Kbrs Uyumazl ve Trkiye-Sovyetler Birlii Mnasebetleri,
Mehmet Gnlbol ve dierleri; Olaylarla Trk D Politikas (1919-1990),
Ankara: Siyasal Kitabevi, 8.Bask, 1993.

----- ; Kbrs Sorunu, (Ed.) Turhan Frat; D Politikamzn Perde Arkas,
23 Bykelinin Olaylara Bak, Ankara: mit Yaynclk, I.Bask, Kasm,
2005.

Bykolak, K.Mehmet; Yunanistann Stratejik Analizi Souk Sava Sonras
Dnemde Yunanistann Savunma Politikalar, Gvenlik Stratejileri, Askeri
Doktrini ve Silahl Kuvvetleri, (Der.) Mustafa Trke ve lhan Uzgel;
Trkiyenin Komular, Ankara: mge Kitabevi, I.Bask, ubat, 2002.

------ ; Souk Sava Sonras Dnemde Trk-Yunan likilerinde
Yeni Bir Boyut: Balkanlar, (Der.) Birgl Demirta Cokun; Trkiye-
Yunanistan Eski Sorunlar, Yeni Araylar, Ankara: Avrasya Stratejik
Aratrmalar Merkezi Yaymlar, Balkan Aratrmalar Dizisi No:7, 2002.

468
468
al, aban Akgn, Birol; atmadan Uzlamaya: 21.Yzyla Girerken
Balkanlarda Trk Yunan Rekabeti, (Ed.) dris Bal; 21.Yzylda Trk D
Politikas, Ankara: Nobel Yaynlar, II.Bask, Ocak, 2004.

Clogg, Richard; Aspects of the Movement for Greek Independence, Richard Clogg
(Ed.), The Struggle For Greek Independence, London: The Macmillan Pres
Ltd., 1973.

Cokun, Demirta, Birgl; Deien Dnya Dengelerinde Trk-Yunan likileri,
(Der.) dris Bal, 21.Yzylda Trk D Politikas, Ankara: Nobel Yaynlar,
Ocak, 2004.

------- ; Arnavutlukun D Politikas ve Balkanlarda Arnavut
Sorunu, (Der.) mer E.Ltem ve Birgl Demirta okun; Balkan
Diplomasisi, Ankara: Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaynlar,
Balkan Aratrmalar Dizisi No:3, 2001.

------- ; Souk Sava Sonras Dnemde Bulgaristann D
Politikas, (Der.) mer E.Ltem ve Birgl Demirta okun; Balkan
Diplomasisi, Ankara: Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaynlar,

------- ;Kresellemenin kili Sorunlara Yansmas: Trk-Yunan
likileri rnei, (Der.) Birgl Demirta Cokun; Trkiye-Yunanistan Eski
Sorunlar, Yeni Araylar, Ankara: Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi
Yaymlar, Balkan Aratrmalar Dizisi No:7, 2002.

Dakin, Douglas; The Formation of the Greek State 1821-1833 (Ed.)Richard Clogg
The Struggle For Greek Independence, London: The Macmillan Pres Ltd.,
1973.

Demesticha, Maria Aksakolu, Yiit; Bar Platformu Olarak Genlik: Avrupa
Genlik Forumu: Trkiye-Yunanistan Deiim Program, (Der.) Taciser Ula

Doan, Hasan Hseyin; Kbrsn Kiraya Verilmesi: Tarihsel Sreci ve Trk D
Politikas Gndemine Yeniden Tanmas, (Ed.) rfan Kalayc; Kbrs ve
Gelecei, Ekonomi-Politik Bir Tartma, Ankara: Nobel Yaynlar, I.Bask,
Aralk, 2004.

Durusoy, Serap; Kbrs Sorununu zme(me)ye Ynelik Annan Plannn Ekonomik
Yansmalar, (Ed.) rfan Kalayc; Kbrs ve Gelecei, Ekonomi-Politik Bir
Tartma, Ankara: Nobel Yaynlar, I.Bask, Aralk, 2004.

469
469
Erhan ar ve Krkolu; 1980-1990 Orta Douyla likiler, (Ed.)Baskn Oran;
Trk D Politikas Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler,
Yorumlar, stanbul: letiim Yaynlar, Cilt-II, II.Bask, 2002.

Eslen, Nejat; Kbrsn Kresel, Blgesel ve Trkiyenin Gvenlii Asndan
Jeostratejik nemi, (Ed.) rfan Kalayc; Kbrs ve Gelecei, Ekonomi-
Politik Bir Tartma, Ankara: Nobel Yaynlar, I.Bask, Aralk, 2004.

Frat, Melek; 1919-1923 Yunanistanla likiler, (Ed.) Baskn Oran, Trk D
Politikas Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar,
stanbul: letiim Yaynlar, Cilt-I, I.Bask, 2001.

------- ; 1923-1939 Yunanistanla likiler, (Ed.) Baskn Oran, Trk D

------- ; 1945-1960 Yunanistanla likiler, (Ed.) Baskn Oran, Trk D

------- ; 1960-1980 Yunanistanla likiler, (Ed.) Baskn Oran; Trk D
stanbul: letiim Yaynlar, Cilt- I, I.Bask, 2001.

stanbul: letiim Yaynlar, Cilt-II, II.Bask, 2002.


------- ; AB-Kbrs likileri ve Trkiyenin Politikalar, (Der.) Gencer zcan-
ule Kut; En Uzun On Yl, Trkiyenin Ulusal Gvenlik ve D Politika
Gndeminde Doksanl Yllar, stanbul; Boyut Kitaplar, Siyaset Yazlar
Dizisi No:11, I.Basm, Kasm, 1998.

------- ; Souk Sava Sonras Trk-Yunan likilerinde Deiim, (Der.)
Mustafa Aydn - ar Erhan; Be Deniz Havzasnda Trkiye, Ankara:
Siyasal Kitabevi, Ocak, 2006.

------- ; Souk Sava Sonras Yunanistan D Politikasnn Yeniden Biimleni
Sreci, (Der.) Mustafa Trke ve lhan Uzgel; Trkiyenin Komular,
Ankara: mge Kitabevi, I.Bask, ubat, 2002.

470
470
Frangos, D.George; The Philiki Etairia: A Premature National Coalition, (Ed.)
Richard Clogg, The Struggle For Greek Independence, London: The
Macmillan Pres Ltd., 1973.

Fuller, E.Graham; Sonular: Dnyada Trkiyenin Artan Rol, (Der.) Ian O.Lesser
- Graham E.Fuller; Balkanlardan Bat ine, Trkiyenin Yeni Jeopolitik
Konumu, (ev.) Yaar Blbl, stanbul: Alfa Yaynlar, I.Bask, Temmuz,
2000.

Giannas, M.Prodromos; Ellada Kai nomenes Polities Tis Amerikis, 1991-1992,
(Der.) Giannis Valinakis ve dierleri; Epetirida93 Amintikis & Eksoterikis
Politikis, H Ellada Kai O Kosmos, Atina: Elliniko drima Evropaikis &
Eksoterikis Politikis (ELAMEP) Yaynlar, 1993.

Gnlbol Mehmet ve Sar Cem; 1919-1938 Yllar Arasnda Trk D Politikas,
Mehmet Gnlbol ve dierleri, Olaylarla Trk D Politikas, Ankara:
Siyasal Kitabevi, 8.Bask, 1993.

Gnlbol, Mehmet ve lman, Haluk; kinci Dnya Savandan Sonra Trk D
Politikas, 1945 -1965, Mehmet Gnlbol ve dierleri; Olaylarla Trk D
Politikas, Ankara: Siyasal Kitabevi, 8.Bask, 1993.

Glcan, Sibel; Kbrs: Dou Akdenizde Egemenlik Mcadelesi, Kemal nat ve
dierleri, Dnya atma Blgeleri, Ankara: Nobel Yaynlar, I.Bask, Nisan,
2004.

Hasgler, Mehmet; Annan Plan ncesi ve Sonras Kbrs, (Ed.) rfan Kalayc;
Kbrs ve Gelecei, Ekonomi-Politik Bir Tartma, Ankara: Nobel
Yaynlar, I.Bask, Aralk, 2004.

Hatipolu, M.Murat; Yunanistann D Politikas ve Balkanlar (1990-2000), (Der.)
mer E.Ltem ve Birgl Demirta okun ; Balkan Diplomasisi, Ankara:
Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaynlar, Balkan Aratrmalar Dizisi
No:3, 2001.

------- ; Kuruluundan Gnmze Makedonya Cumhuriyetinin D Politikas
ve Balkan lkeleriyle likileri (1991-2000), (Der.) mer E.Ltem ve Birgl
Demirta okun; Balkan Diplomasisi, Ankara: Avrasya Stratejik
Aratrmalar Merkezi Yaynlar, Balkan Aratrmalar Dizisi No:3, 2001.

Heraklides, Aleksis; Yunan-Trk Yumuamas (1999-): Bir lk nceleme, (Der.)
Birgl Demirta Cokun; Trkiye-Yunanistan Eski Sorunlar, Yeni
Araylar, Ankara: Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaymlar,

471
471
Ifantis, Kostas; Yunan-Trk Yaknlamasnn Yansmalar: Yunanistann
likilendirme Stratejisinin Sistemsel Gereklilikleri, (Der.) Birgl Demirta
Cokun; Trkiye-Yunanistan Eski Sorunlar, Yeni Araylar, Ankara:
Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaymlar, Balkan Aratrmalar
Dizisi No:7, 2002.

------- ; Perception and Rapprochement: Debating a Greek Strategy
Towards Turkey, (Ed.) Mustafa Aydn Kostas Ifantis; Turkish-
Greek Relations, The Security Dilemma in the Aegean, London: Routledge
Taylor&Francis Group, 2004.

Iksal, Hseyin; Kbrs Sorunu ve Annan Plan Ekseninde zm nerileri, (Ed.)
rfan Kalayc; Kbrs ve Gelecei, Ekonomi-Politik Bir Tartma, Ankara:
Nobel Yaynlar, I.Bask, Aralk, 2004.

Katsoufros, Theodoros; Ege Deniziyle lgili Trk Yunan Uyumazlklar, (Der.)
Semih Vaner, Trk-Yunan Uyumazl, stanbul: Metis Yaynlar, I.Basm,
Ocak, 1990.

Kirii, Kemal - arkolu, Ali; Sivil Toplum, Kamuoyu ve D Politika: Trk-
Yunan likileri, (Der.) Taciser Ula Belge; Gelecein Sesi, Trk-Yunan
Yurtta Diyalogu, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn
No:61, I.Bask, Nisan, 2004.

Kuneralp, Sinan; stanbulinli Rumlar: Rum Asll Osmanl Diplomatlar, (Der.)
Semih Vaner, Trk-Yunan Uyumazl, stanbul, Metis Yaynlar, I.Basm,
Ocak, 1990.

Kunt, Metin; Siyasal Tarih (1300-1600), Sina Akin, (Yayn Ynetmeni) Trkiye
Tarihi II, Osmanl Devleti 1300-1600, stanbul: Cem Yaynevi, IV.Basm,
Ekim, 1995.

Kuruba, Erol; Trk-Yunan likilerinde Neo Detant Dnemi ve likilerin
Gelecei, (Der.) Birgl Demirta Cokun; Trkiye-Yunanistan Eski
Sorunlar, Yeni Araylar, Ankara: Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi
Yaymlar, Balkan Aratrmalar Dizisi No:7, 2002.

Kurumahmut, Ali; Egede Egemenlii Tartmal Adalar Sorununun Ortaya k,
(Yay.Haz.) Ali Kurumahmut; Egede Temel Sorun, Egemenlii Tartmal
Adalar, Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, VII.Dizi-Say:182, 1998.

Kut, ule; Trk D Politikasnda Ege Sorunu, (Der.) Faruk Snmezolu; Trk D
Politikasnn Analizi, stanbul: Der Yaynlar, Gzden Geirilmi laveli
nc Basm, Yayn No:137, 2004.

472
472
------ ;Yugoslavya Bunalm ve Trkiyenin Bosna-Hersek ve Makedonya
Politikas, (Der.) Faruk Snmezolu; Trk D Politikasnn Analizi,
stanbul: Der Yaynlar, Gzden Geirilmi laveli nc Basm, Yayn
No:137, 2004.

------ ; Trkiyenin Souk Sava Sonras D Politikasnn Anahatlar (Der.)
Gencer zcan-ule Kut; En Uzun On Yl, Trkiyenin Ulusal Gvenlik ve
D Politika Gndeminde Doksanl Yllar, stanbul: Boyut Kitaplar, Siyaset
Yazlar Dizisi No:11, I.Basm, Kasm, 1998.

Liargovas, Panagiotis; The Economic Imperative: Prospects for Trade Integration
and Business Cooperation, (Ed.) Mustafa Aydn Kostas Ifantis; Turkish-
Greek Relations, The Security Dilemma in the Aegean, London: Routledge
Taylor&Francis Group, 2004.

Livaneli, Zlf; Trk-Yunan Sivil Diyalou zerine Dnceler, (Der.) Taciser
Ula Belge; Gelecein Sesi, Trk-Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul:
stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004.

Millas, Herkl; Trk-Yunan Muhabetinin Esrar, (Der.) Taciser Ula Belge;
Gelecein Sesi, Trk-Yunan Yurtta Diyalogu, stanbul: stanbul Bilgi
niversitesi Yaynlar, Yayn No:61, I.Bask, Nisan, 2004.

Nachmani, Amikam; Komu Batya Ne Diyor? Trk-Yunan likileri, (Der.) Barry
Rubin-Kemal Kirii; Gnmzde Trkiyenin D Politikas, stanbul:
Boazii niversitesi Yaynevi, I.Basm, 2002.

Oral, Zeynep; Trkiye-Yunanistan likilerinde Kadn rgtleri ve Bir Uygulama:
WINPEACE, (Der.) Taciser Ula Belge; Gelecein Sesi, Trk-Yunan
Yurtta Diyalogu, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, Yayn
No:61, I.Bask, Nisan, 2004.

Oran, Baskn; 1919-1923 Lausanne Bar Antlamas, (Ed.) Baskn Oran; Trk D

-------- ; 1990-2001 Kreselleme Ekseninde Trkiye, Dnemin Bilanosu, (Ed.)
Baskn Oran; Trk D Politikas Kurtulu Savandan Bugne Olgular,
Belgeler, Yorumlar, stanbul. letiim Yaynlar, Cilt-II, II.Bask, 2002.

-------- ; Trk D Politikas ve Bat Trakya, (Der.) Faruk Snmezolu; Trk
D Politikasnn Analizi, stanbul: Der Yaynlar, Yayn No:137, Gzden
Geirilmi laveli III.Basm, 2004.

473
473
nhon, Candemir; Kbrsta Boazii ve Geitkale Kylerine Rum Saldrs (15
Kasm 1967), (Ed.) Turhan Frat, D Politikamzn Perde Arkas, 23
Bykelinin Olaylara Bak, Ankara: mit Yaynclk, I.Bask, Kasm,
2005.

zcan, Gencer; Doksanl Yllarda Trkiyenin Deien Gvenlik Ortam, (Der.)
Gencer zcan-ule Kut; En Uzun On Yl, Trkiyenin Ulusal Gvenlik ve
D Politika Gndeminde Doksanl Yllar, stanbul: Boyut Kitaplar, Siyaset
Yazlar Dizisi No:11, I.Basm, Kasm, 1998.

zgr, Nurcan; 1989 Sonras Trkiye-Bulgaristan likileri, (Der.) Faruk
Snmezolu; Trk D Politikasnn Analizi, stanbul: Der Yaynlar,
Gzden Geirilmi laveli nc Basm, Yayn No:137, 2004.

Pamir, Necdet; Orta Asya ve Kafkasyada Gvenlik Araylar Srecinde Blgedeki
Enerji Kaynaklarnn Rol, (Ed.) dris Bal; 21.Yzylda Trk D Politikas,
Ankara: Ankara Global Aratrmalar Merkezi Yaynlar, Geniletilmi
III.Bask, Nisan, 2006.

Pazarc, Hseyin; Ege Denizindeki Trk-Yunan Sorunlarnn Hukuki Yn, (Der.)
Semih Vaner; Trk-Yunan Uyumazl, stanbul: Metis Yaynlar, I.Basm,
Ocak, 1990.

Sherrard, Philip; Church, State and the Greek War of Independence, (Ed.) Richard
Clogg, The Struggle For Greek Independence, London: The Macmillan
Pres Ltd., 1973.

Snmezolu, Faruk; Souk Sava Sonras Dnemde Kbrs, (Der.) Faruk
Snmezolu; Trk D Politikasnn Analizi, stanbul: Der Yaynlar, Yayn
No:137, Gzden Geirilmi laveli III.Basm, 2004.

Takran, Cemalettin; Kbrs Meselesinde Son Durum ve Muhtemel Gelimeler,
(Der.) enol Kantarc; Kbrs Laboratuar, stanbul: Aktel Yaynlar,
I.Bask, Nisan, 2005.

Tayfur, M.Fatih; Akdenizde Bir Adann Kaln Ulu Bir Kalemle Yazlm
Hikayesi: Kbrs, (Der.) Oktar Trel; Akdenizde Bir Ada, KKTCnin
Varolu Hikayesi, Ankara: mge Kitabevi, I.Bask, ubat, 2002.

Toksz, Fikret; Trk-Yunan Belediyeleri Aras likiler, (Derleyen) Taciser Ula

Uslu, Nasuh; Kbrs Sorunu, (Ed.) dris Bal; 21.Yzylda Trk D Politikas,
Ankara: Nobel Yaynlar, II.Bask, Ocak, 2004.

474
474
Uzgel, lhan; 1980-1990 ABD ve NATOyla likiler, (Ed.) Baskn Oran; Trk D

-------- ; 1990-2001 ABD ve NATOyla likiler, (Ed.) Baskn Oran, Trk D

-------- ; Doksanlarda Trkiye in Bir birlii ve Rekabet Alan Olarak
Balkanlar, (Der.) Gencer zcan-ule Kut; En Uzun On Yl, Trkiyenin
Ulusal Gvenlik ve D Politika Gndeminde Doksanl Yllar, stanbul:
Boyut Kitaplar, Siyaset Yazlar Dizisi No:11, I.Basm, Kasm, 1998.

Vaner, Semih; Trkiye, Yunanistan ve Sper Gler: Biri Dierine, Birine mi
Kar, Yoksa Herkes Kendisi iin mi? (Der.) Semih Vaner; Trk-Yunan
Uyumazl, stanbul: Metis Yaynlar, I.Basm, Ocak, 1990.

Wilkinson, M.James; Amerika, Trkiye ve Yunanistan Kii Kalabalktr, (Ed.)
Morton Abramowitz; Trkiyenin Dnm ve Amerikan Politikas,
(ev.) Faruk akr Nasuh Uslu, Ankara: Liberte Yaynlar, I.Basm, Ekim,
2001.

Woodhouse, C.M.; Kapodistrias and the Philiki Etairia, 1814-21, (Ed.) Richard
Clogg; The Struggle For Greek Independence, London: The Macmillan
Press Ltd., 1973.

Sreli Yaynlar:

Aydn, Mustafa; Uluslararas likilerin Gereki Teorisi: Kkeni, Kapsam,
Kritii, Uluslararas likiler, Ankara: Stradigma Yayn, Cilt:1, Say:1,
Bahar Dnemi, 2004.

Baeren, H.Serta; Kta Sahanl Doal Uzant ve Mesafe lkesi likileri, D
Politika, Ankara: D Politika Enstits ile Trkiye Uluslararas likiler ve
Stratejik Aratrmalar Vakf Yayn, Cilt 6, Say 1, Nisan, 1995.

Gne, ule; 12 Mil Sorunu ve Egenin Yar-Kapal Stats, D Politika, Ankara:
D Politika Enstits ile Trkiye Uluslararas likiler ve Stratejik
Aratrmalar Vakf Yayn, Cilt 6, Say 1, Nisan, 1995.

nan, Yksel Baeren, H.Serta; Ege Karasular Sorunu, D Politika, Ankara:
D Politika Enstits ile Trkiye Uluslararas likiler ve Stratejik
Aratrmalar Vakf Yayn, Cilt 7, Say 3-4, No:3-4/96, Mart, 1997.

475
475
Kut, ule; The Aegean Continental Shelf Dispute Between Turkey and Greece,
Balkan Forum, skp/Makedonya: Published by NIP Nova Makedonija,
Vol.3, No:1(10), March, 1995.

Mihas, Zaharias Adamopoulos, Dimitris; mia 1996: Alithia, To merologio Tou
Dramatos, Polomikes Monografies, Atina: Ekdosis Defencenet, Yayn
No:56, ubat, 2006.

Savunma Dergisi; Egedeki Sakl Trk Adalar, stanbul: CNR Uluslararas
Fuarclk Yaynlar, Yl:1, Say:3 Ekim-Kasm, 1998.

Yaynlanmam Tezler:

Aarbakke, Vemund; The Muslim Minority Of Greek Thrace, Yaynlanmam
Doktora Tezi, Norway; University of Bergen, 2000.

Aksu, Fuat; Ege Denizi Kta Sahanl Sorunu ve Trk-Yunan likileri,
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul: Marmara niversitesi, Sosyal
Bilimler Enstits, Siyaset ve Sosyal Bilimler Yksek Lisans Blm, 1986.

Bayar, Elif; 1990l Yllarda Yunanistann D Politikas, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Ankara: Ankara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,
Uluslararas likiler Ana Bilim Dal, 2003.

Egeli, Stk; Greek Air Power, As a National Security Instrument, Yaynlanmam
Doktora Tezi, Ankara: Bilkent niversitesi, Institute of Economics and Social
Sciences, Department of International Relations, 1998.

Gral, Emir Han; Improving Turkish-Greek Relations, A Neo-Functionalist
Approach, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul: Marmara
niversitesi, Avrupa Topluluu Enstits, Avrupa Birlii Siyaseti ve
Uluslararas likiler Anabilim Dal, 2002.

Oval, Ali evket; Greek Foreign Policy in the 90s, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Ankara: Hacettepe University, Institute of Social Sciences, Department
of International Relations, Nisan, 2000.

Parmakszolu, Duygu; The Turks of Western Thrace: an EU Minority,
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul: Marmara University, European
Union Institute, Politics and International Relations Department, 2004.

Ververidou, Maria; Trends in Greek-Turkish Relations at the Turn of the 20th
Century: Prospects for Economic Cooperation, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Ankara: Bilkent University Institute Of Economics and Social
Sciences, 2000.

476
476
Raporlar:

Babakanlk D Ticaret Mstearl, Anlamalar Genel Mdrl, lke Profili:
Romanya, Trkiye-Romanya Ticari ve Ekonomik likileri, Ankara, 2005.

Somuncuolu, Turul (Yayna Hazrlayan); Balkan lkeleri Raporlar Serisi,
Yunanistan, (Basm Yeri Belirtilmemitir), hracat Gelitirme Etd Merkezi
(GEME), Ekim, 2002.

Sunumlar / Tebliler:

Kouloumbis, A.Theodore and Klaveras, J.Louis; Prospects For Grek-Turkish
Reconciliation in a Changing International Setting, Washington DC, paper
presented at the Conference on US Foreign Policy and the Future of Grek-
Turkish Relations sponsored by the US Institute of Peace, June 12, 1996.

Gazeteler:

Cumhuriyet; 12 Mays 2006, 20 Austos 2006, 16 Ekim 2006.

Elefteros Tipos; 15 Mays 2006.

Hrriyet; 30 Aralk 2005.

Kathimerini; 02 Austos 1998, 25 Kasm 1999, 01 Ocak 2005.

Milliyet; 02 Ocak 2003, 12, Haziran 2006, 22 Haziran 2006, 14 Temmuz
2006, 24 Ekim 2006, 22 Aralk 2006.

Radikal; 11 Mart 2006.

Simerini; 17 Austos 1998, 13 Aralk 1998.

Ta Nea; 08 Mart 1999, 27 Eyll 1999.

To Vima; 14 Haziran 1998.

Yeni a; 08 Mays 2006.

477
477
Basn Ajanslar ve Basn Bltenleri:

Anadolu Ajans Basn Blteni

Associated Press Basn Blteni

Basn Aklamalar:

T.C.Dileri Bakanl Enformasyon Dairesi, Yunanistana Yakn Tarihte Ne
Olmusa, Gene Ayns Olur, Ankara, 10 Ocak 1998.

T.C.Dileri Bakanl Enformasyon Dairesi, Trkiyeden Yunanistana Bar
ars, Ankara, 12 ubat 1998.

T.C.Dileri Bakanl Enformasyon Dairesi, Dileri Bakanl Szcsnn,
Yunanistann Cevabi Notas Hakknda Yapt Aklama, Ankara, 25
ubat 1998.

Grme ve Mlakatlar:

Gndem gazetesi sahibi ve Genel Yayn Ynetmeni Hlya Emin ile 15 Temmuz 2006
tarihinde stanbulda yaplan grme.

Dr.bram Onsunolu ile 22 Ocak 2006 tarihinde stanbulda yaplan grme.

nternet:

Babakanlk D Ticaret Mstearl,
http://www.dtm.gov.tr/ead/gosterge/ekogosterge.xls

Conference on Security and Co-operation in Europe,
http://www.osce.org./documents/mcs/1986/11/4224_en.pdf.

Ethniki Statistiki piresia Tis Ellados, (Milli Statistik Kurumu)
http://www.statistics.gr/gr_tables/hellas_in_numbers.pdf

Forsnet nternet Sitesi,

General Secretairat for Greeks Abroad,
http://www.ggae.gr/gabroad/default.en.asp

Geniko Epiteliou Strato, (Genelkurmay Bakanl)
http://www.army.gr/n/g/archives/signs/
478
478

Stratejik Aratrma ve Etdler Milli Komitesi,
http://www.saemk.org/yazdir.asp?id=3&dba=009

Hellenic Army General Staff,
http://www.army.gr/n/e/index.html

Hellenic Nationalist Page,
http://www.hellas.org/military/index.htm.

Kbrs Cumhuriyeti (GKRY), (Resmi nternet Sitesi)
http://www.cyprus.gov.cy

Kyriacou Charles, Filetron,
http://www.filetron.com/grkmanual/iofa91.html.

Maliye Bakanl, (Resmi nternet Sitesi)
http://www.muhasebat.gov.tr/ekogosterge/index.php

Ministry of Economy and Finance, (Resmi nternet Sitesi)
http://www.mnec.gr/FactSheet_12May06_Eng.pdf

T.C. Babakanlk Trkiye statistik Kurumu (TK), (Resmi nternet Sitesi)
http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=196

T.C. Genelkurmay Bakanl, (Resmi nternet Sitesi)
http://www.tsk.mil.tr/genel_konular/kuvvetyaps.htm

The Constitution of Greece, Hellenic Resouces Network,

The Hellenic News of America,
http://www.hellenicvews.com/readness.html?newsid=5254&lang=US

Trk Dileri Bakanl, (Resmi nternet Sitesi)
http://www.mfa.gov.tr

Trk-Yunan likileri Sayfas,
http://www.turk-yunan.gen.tr/turkce/iliskiler/grek_adinin_kaynagi.html

United Nations Population Division,
http://esa.un.org/unpp/p2k0data.asp

Wikipedia, Free Encyclopedia,
http://en.wikipedia.org/

Türk Yunan İlişkileri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türk Yunan İlişkileri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TC

You might also like