Analizës Së Praktikave Diskriminuese Në Lëmin e Punësimit

ANALIZA E PRAKTIKAVE
DISKRIMINUESE N LMIN E
PUNSIMIT DHE
MARRDHNIEVE T PUNS
SKOPJE, DHJETOR 2013
Analiza e praktkave diskriminuese n lmin e punsimit dhe marrdhnieve t puns
PRMBAJTJA
5 4
Publikimi:
Analiza e praktkave diskriminuese n lmin e punsimit
dhe marrdhnieve t puns
Redaktore: D-r Zhaneta Poposka
Autor: D-r Zhaneta Poposka, D-r Bekim Kadriu,
Lene Kocevska, Elena Kooska
Prthyer nga: Edita Jashari
Hartmi, redaktmi dhe botmi: Royal Art
Tirazhi: 1000 ekzemplar
CIP Katalogizimi n publikim
Biblioteka Nacionale dhe Universitare Sv. Kliment Ohridski, Shkup
331.5:342.72/.73(497.7)
ISBN 978-608-4608-14-1
COBISS.MK-ID 95459594
Prmbledhje .......................................................................................................................9
Hyrje ................................................................................................................................ 11
I. Lnda e analizs ..........................................................................................................12
II. Ligji mbi Mbrojtjen dhe Parandalimin e Diskriminimit ......................................16
III. Diskriminimi n lmin e punsimit dhe marrdhnieve t puns .......................20
1.. Prkatsia etnike ........................................................................................................20
1.1. Standardet ndrkombtare juridike ............................................................................20
1.1.1. Konventa pr Eliminimin e t Gjitha Formave t Diskriminimit
Racor e OKB-ve ...............................................................................................................22
1.1.2. KEDN-ja dhe Protokoli 12 i KEDN-s ..................................................................22
1.1.3. Direktiva e Kshillit 2000/43/ pr Trajtimin e Barabart
t Personave pavarsisht nga Origjina e Tyre Racore ose Etnike ...................................22
1.2. Korniza juridike nacionale ........................................................................................24
1.2.1. Dispozitat kushtetuese ...........................................................................................24
1.2.2. Ligji mbi Marrdhniet e Puns .............................................................................25
1.2.3. Ligji mbi Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi ....................................25
1.3. Politikat nacionale ......................................................................................................26
1.3.1. Strategija Nacionale pr Barazi dhe Mosdiskriminim n baz t
prkatsis etnike, moshs, aftsive t kufzuara mendore dhe trupore
dhe gjinis, pr vitet 2012-2015 .....................................................................................26
1.3.2. Strategjia Nacionale pr Prfaqsim Prkats dhe t Drejt ..................................26
1.4. Analiza e gjendjeve ....................................................................................................26
1.4.1. Perceptimi i diskriminimit etnik .............................................................................26
Analiza e praktkave diskriminuese n lmin e punsimit dhe marrdhnieve t puns Analiza e praktkave diskriminuese n lmin e punsimit dhe marrdhnieve t puns
1.4.2. Rastet e denoncuara t diskriminimit etnik .........................................................27
1.4.3. Prfaqsimi prkats dhe i drejt ........................................................................28
2.Mosha ......................................................................................................................30
2.1. Standardet ndrkombtare juridike .......................................................................30
2.1.1. Karta Ndrkombtare pr t Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore ..........30
2.1.2. Konventa e ONP-it mbi ndalimin e diskriminimit n punsim
dhe n profesione .........................................................................................................31
2.1.3. KEDN-ja, Protokoli 12 i KEDN-s dhe Karta Sociale Evropiane .....................32
2.1.4. Direktiva e Kshillit 2000/78/ pr trajtim t barabart
n punsim dhe profesione ...........................................................................................33
2.2. Korniza Nacionale Juridike ..................................................................................34
2.2.1. Dispozitat kushtetuese .......................................................................................34
2.2.2. Ligji mbi Marrdhniet e Puns .........................................................................34
2.2.3. Ligji mbi Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi ................................35
2.3. Politikat nacionale ..............................................................................................36
2.3.1. Strategjia Nacionale pr Personat e Moshuar pr vitet 2010-2020 ....................36
2.3.2. Strategjia Nacionale pr Barazin dhe Mosdiskriminimin
n Baz t Prkatsis Etnike, Moshs, Aftsive t Kufzuara
Mendore dhe Trupore dhe Gjinis pr vitet 2012-2015 ...............................................36
2.3.3. Strategjia Nacionale pr Reduktimin e Varfris dhe
Prjashtimit Social pr vitet 2010-2020 .......................................................................36
2.3.4. Strategjia Nacionale pr Punsim pr vitin 2015 ...............................................37
2.4. Analiza e gjendjeve ..............................................................................................37
2.4.1. Format e praktikave diskriminatore n baz t moshs .....................................37
2.4.2. Perceptimi i diskriminimit n baz t moshs ....................................................40
2.4.3. Rastet e denoncuara t diskriminimit n baz t moshs ....................................40
3.Gjinia .......................................................................................................................41
3.1. Standardet ndrkombtare juridike ...................................................................41
3.1.1 Konventa pr Eliminimin e t Gjitha Formave t Diskriminimit
kund Grave e OKB-ve ................................................................................................41
3.1.2 Direktiva 2006/54/EC e Parlamentit Evropian dhe Kshillit
e 5 korrikut t vitit 2006 mbi implementimin e parimit t mundsive
t barabarta dhe trajtimit t njjt t burrave dhe grave n lmin e punsimit ...........42
3.2. Korniza nacionale juridike .................................................................................43
3.2.1 Dispozitat kushtetuese ........................................................................................43
3.2.2 Ligji mbi Marrdhniet e Puns .........................................................................44
3.2.3 Ligji mbi Mundsit e Barabarta t Burrave dhe Grave ....................................45
3.2.4 Ligji mbi Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi ..................................46
3.3. Politikat nacionale ..............................................................................................46
3.3.1 Strategjia pr Barazi Gjinore pr vitet 2013-2020 ..............................................46
3.3.2 Strategjia Nacionale pr Barazi dhe Mosdiskrinimit n Baz
t Prkatsis Etnike, Moshs, Aftsive t Kufzuara Mendore dhe
Trupore dhe Gjinis, pr vitet 2012-2015 ....................................................................47
3.3.3 Strategjia Nacionale pr Reduktimin e Varfris dhe Prjashtimit
Social pr vitet 2010-2020 ...........................................................................................48
3.3.4 Strategjia Nacionale pr Punsim pr vitin 2015 ................................................49
3.4. Analiza e gjendjeve ...............................................................................................49
3.4.1. Perceptimi i diskriminimit n baz t gjinis ......................................................49
3.4.2. Rastet e denoncuara t diskriminimit n baz t gjinis .....................................50
4. Aftsia e kufzuar mendore dhe trupore ...............................................................51
4.1. Standardet ndrkombtare juridike .......................................................................51
4.1.1 Konventa mbi t Drejtat e Personave me Hendikep e OKB-s ..........................52
4.1.2 Direktiva e Kshillit 2000/78/ pr Trajtim t Barabart
n Punsim dhe Profesione ..........................................................................................53
4.2. Korniza nacionale juridike ....................................................................................54
4.2.1 Dispozitat kushtetuese ........................................................................................55
4.2.2 Ligji mbi Marrdhniet e Puns ..........................................................................55
4.2.3 Ligji mbi Punsimin e Personave me Invaliditet ................................................56
4.2.4 Ligji mbi Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi ..................................58
4.3. Politikat nacionale .................................................................................................59
4.3.1 Strategjia Nacionale pr Barazimin e t Drejtave t Personave
me Invaliditet pr vitet 2010-2018 ..............................................................................59
7 6
9
P
rpilimi i Analizs s Prakti-
kave Diskriminuese n lmin e
punsimit dhe marrdhnieve t
puns mbi prkatsin etnike,
moshn, gjinin dhe aftsit e
kufzuara mendore dhe trupore drejtprsdrejti
rrjedh nga Strategjia Nacionale mbi Barazin
dhe Mosdiskriminimin n baz t prkatsis et-
nike, moshs, aftsit e kufzuara mendore dhe
trupore dhe gjinis 2012-2015, si dhe nga Plani
Operativ pr vitin 2013 mbi implementimin e
Strategjis Nacionale mbi Barazin dhe Mos-
diskriminimin, qllimi strategjik 1 Avancimi
i kornizs juridike pr mundsit e njjta dhe
mosdiskriminimin.
Ky publikim analizon nga aspekti juridik
gjendjen e praktikave diskriminuese n lmin e
punsimit dhe marrdhnieve t puns n baz
t prkatsis etnike, moshs, gjinis dhe aft-
sive t kufzuara trupore dhe mendore. Analiza,
e zbatuar n periudhn mars-tetor t vitit 2013,
nga nj grup nga katr autorsh, D-r Zhaneta
Poposka, D-r Bekim Kadriu, Lene Kocev-
ska dhe Elena Kooska, me iniciativ t Min-
istris s Puns dhe Politiks Sociale, dhe me
mbshtetje t Misionit t OSBE-s n Shkup
dhe projektin Nga norma deri tek praktika
mbshtetur nga programi i Progresit t Unionit
Europjan.
Sfda e analizs juridike ishte vnia n hart
n nj vend t gjendjeve me praktikat diskrim-
inuese n lmin e punsimit dhe marrdhnieve
t puns mbi katr bazat e prmendura m lart,
si nga aspekti i ligjdhnies dhe politikave, ashtu
dhe nga aspekti i kornizs institucionale, e cila
i mundson ktij procesi dhe vlersimin e har-
monizimit t tyre me standardet ndrkombtare
ekzistuese. Ve ksaj, analiza e gjendjeve n
praktik vemas pr do baz diskriminuese,
paraqet pjesn m t rndsishme e analizs
e cila do t mundsoj ndryshime n legjisla-
cion dhe praktik, me qllim tejkalimi i sfdave
ekzistuese.
Arsyeshmria pr prpilimin e analizs juri-
dike sht nevoja pr prezantim t legjislacionit,
t politikave, si dhe t vet praktiks n lmin e
punsimit dhe marrdhnieve t puns n baz t
prkatsis etnike, moshs, gjinis dhe aftsive
t kufzuara mendore dhe trupore. Gjithashtu,
analizimi i pozicionimit t kornizs instituciona-
le dhe faktit se far roli luan n tr kt proces
kishte domethnie t jashtzakonshme pr ti
analizuar t gjitha, me qllim dhnia e rekoman-
dimeve pr avancimin e gjendjes konkrete.
Pr zbatimin e analizs u prdor dhe metod-
ologjia e cila prmban kombinimin e: rishqyrti-
mit t literaturs/dokumenteve, intervistave t
semi-strukturuara dhe rishikimeve t rasteve.
Zbatimin mbikqyri Ministria e Puns dhe Poli-
tiks Sociale dhe Misioni i OSBE-s n Shkup.
Nga analiza mund t ndahen konkluzionet e
prgjithshme n vijim:
1) Mbrojtja e personave n lmin e punsimit
dhe marrdhnieve t puns si dhe nga diskri-
minimi n kt lm sht relativisht e qn-
drueshme. Megjithat, legjislacioni prmban
paqndrueshmri, posarisht n pjesn e def-
nicioneve dhe prjashtimeve nga diskriminimi.
Ve ksaj, mungesa e praktiks s mjaftueshme
gjyqsore dhe kuazi-gjyqsore n sqarimin e ap-
likimit t ktyre instituteve juridike, t parapara
me legjislacion.
2) Politikat nacionale nuk sigurojn qasje
t unifkuar dhe strategjike kur bhet fjal pr
personat me aftsi t kufzuara mendore dhe tru-
pore, sidomos n pjesn e punsimit t tyre.
3) Parimi i prfaqsimit prkats dhe t dre-
jt vazhdon t zbatohet, mirpo ky prfaqsim
PRMBLEDHJA
8
4.3.2 Strategjia Nacionale pr Barazi dhe Mosdiskriminim
n Baz t Prkatsis Etnike, Moshs, Aftsive t Kufzuara
Mendore dhe Trupore dhe Gjinis pr vitet 2012-2015 ..............................................59
4.3.3 Strategjia Nacionale pr Reduktimin e Varfris dhe
Prjashtimit Social pr vitet 2010-2020 .......................................................................60
4.3.4 Strategjia Nacionale pr Punsim pr vitin 2015 ................................................60
4.4. Analiza e gjendjeve ...............................................................................................61
4.4.1. Perceptimi i diskriminimit n baz t aftsive
t kufzuara mendore dhe trupore ................................................................................61
4.4.2. Rastet e denoncuara t diskriminimit n baz t aftsive t kufzuara mendore
dhe trupore ...................................................................................................................62
IV. Korniza institucionale ..........................................................................................66
1. Komisioni pr Mbrojtje nga Diskriminimi ..............................................................66
2. Avokati i Popullit .....................................................................................................67
3. Prfaqsuesi juridik kompetent pr zbatimin e procedurave
pr prcaktim t trajtimit t pabarabart t grave dhe burrave ....................................69
4. Inspektorati Shtetror i Puns ..................................................................................70
V. Konkluzionet dhe rekomandimet .........................................................................72
SHTOJCA 1 - Metodologjia ......................................................................................74
BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................78
nuk sht n nivelin e duhur, sidomos n mar-
rdhnie me funksionet udhheqse dhe n mar-
rdhnie me bashksit m t vogla etnike.
4) Diskriminimi etnik sht diskriminimi m
shpesh i perceptuar nga qytetart. Gjithashtu,
rastet e denoncuara para mekanizmave mbrojts
kan t bjn m s shumti me diskriminimin n
kt baz, dhe m s paku n baz t moshs dhe
gjinis.
5) Nuk ekziston mbajtja e bazave t posame
t t dhnave pr diskriminimin n baz t gjinis
nga organet kompetente dhe nuk ekzistojn anal-
iza dhe hulumtime mbi pranin e diskriminimit
mbi kt baz n sektorin privat.
6) Punsimi i personave me aftsi t kufzuara
n shoqrit mbrojtse nuk duhet qen nj zg-
jidhje kalimtare pr punsimin e tyre t plot n
tregun e hapur t puns, dhe me kt nuk duhet
t derrogohet kjo e fundit, si dhe punsimi n
sektorin publik.
N pajtim me kt, autort veuan disa reko-
mandime:
1) Ekzistimi i legjislacionit n vete nuk arrin
qllimi e dshiruar barazin e mundsive dhe
barazin e vet rezultatit me personat me penge-
sa mendore dhe trupore, me prkatsin etnike,
moshn dhe gjinin. Domethn, me qllim q
ky legjislacion ta arrij efektin e dshiruar pr
kto grupe t qytetarve, ai duhet t shoqrohet
me masa tjera plotsuese, si jan, pr shembull:
ngritja e vetdijes publike, ndrtimi i kapac-
iteteve t institucioneve prgjegjse, mbajtja e
bazave t t dhnave dhe analiza e hollsishme
e legjislacionit dhe politikave, si dhe avancimi
i tij.
2) Avancimi i legjislacionit n lidhje me:
ndalimin shprehimor t shpalljeve ose deklarat-
ave diskriminuese n baz t aftsive t ku-
fzuara mendore dhe trupore, prkatsis etnike
dhe moshs; parashikimi i udhzimit pr diskri-
minim si nj form e posame diskriminuese n
Ligjin mbi Marrdhniet e Puns; precizimi i
institutit: prshtatje prkatse, si n fushn e
marrdhnieve t puns, ashtu dhe n legjisla-
cionin mbi mbrojtjen nga diskriminimi; rregul-
limi plotsues i prjashtimeve nga diskriminimi,
posarisht n baz t moshs; sjellja e dispozi-
tave pr mbrojtje t grave shtatzne q kan kri-
juar marrdhnie pune pr nj koh t caktuar;
dhe riekzaminimi i kriterit aftsia e prgjithshme
shndetsore si nj nga kushtet e punsimit, i cili
kufzon qasjen e personave me pengesa n ven-
det e tyre t puns.
3) Krijimi i mundsive pr riekzaminimin
e masave stimuluese n pajtim me nenin 4 t
Ligjit mbi Punsimin e Personave Invalid, nga
Gjykata n nj rast konkret, me qllim vlersimi
i prshtatshmris s tyre dhe ndryshimet e dis-
pozits n nenin 4-, paragrafn 5 t po t njjtit
ligj, me t cilin krkohet gjetja dhe mendimi i
Komisionit pran Ministris s Puns dhe Poli-
tiks Sociale pr aftsin e personit me aftsi t
kufzuara mendore dhe trupore, pr kryerje t
funksioneve udhheqse.
4) Vazhdimi i aplikimit t parimit t prfaq-
simit prkats dhe t drejt, me fokus t posam
n pozitat udhheqse, e sidomos n lidhje me
pjestart e bashksive m t vogla.
5) Strategjit nacionale t cilat rregullojn kt
lm duhet t zbatohen, me qllim prmirsimi i
gjendjes n lidhje me diskriminimin, e sidomos
n baz t moshs dhe aftsive t kufzuara men-
dore dhe trupore n marrdhniet e puns.
6) Ngritja e vetdijes publike tek pundhnsit
n sektorin privat mbi diskriminimin e grave
pr shkak t gjendjes s tyre martesore, statusit
familjar, moshs, si dhe gjendjes s shtatznis.
HYRJE
E
drejta e puns dhe zgjedhja e
lir e punsimit t do personi,
mbi baz t barabart me t
tjerit paraqet t drejtn baz
ekonomike t njeriut, e cila ba-
zohet mbi postulatet e produktivitetit dhe ftims-
jelljes t do qytetari, nprmjet t punsimit
lirshm t zgjedhur ose t pranuar n tregun
e hapur t puns. Kjo e drejt sht esenciale
pr realizimin e t drejtave tjera t njeriut dhe
paraqet pjes e pandashme e dinjitetit njerzor.
Pr t gjith njerzit, pavarsisht nga prkatsia
e tyre etnike, gjinia/fsi, pengesa mendore dhe
trupore ose mosha, kjo e drejt ka domethnie
ekskluzive, si pr sigurimin e ekzistencs
jetsore pr vete dhe pr familjen e vet, vetre-
spektin, vetrealizimin dhe pavarsin, ashtu
dhe pr krijimin e nj mjedisi pune i cili sht
i hapur, inkluziv dhe i arritshm pr t gjith,
mbi nj baz t barabart. Madje pr kt, kjo e
drejt sht artikuluar n instrumentet relevante
ndrkombtare mbi t drejtat e njeriut dhe sht
e drejta vendimtare ekonomike, e parapar n
sistemin nacional juridik, si dhe sht mbroj-
tur n mnyr prkatse (Poposka, viti 2013,
fq.11).
E drejta e puns paraqet nj t drejt indi-
viduale, e cila i takon do personi veanrisht,
megjithat, njkohsisht paraqet dhe nj t
drejt kolektive. N vete ngrthen t gjitha
format e puns, pavarsisht nse sht nj pun
e pavarur ose e paguar, si n sektorin publik,
ashtu dhe n at privat. Megjithat, kt t
drejt nuk duhet kuptuar si nj t drejt absolute
dhe t pakushtzuar punsimi. Gjegjsisht,
n vete prfshin do qenie njerzore inter alia
dhe personin me aftsi t kufzuara mendore
dhe trupore, me grup t ndryshm t moshs,
me prkatsi t ndryshme etnike ose me gjini
t ndryshme, q t vendos lirshm t pranoj
ose t zgjedh pun, prkatsisht, t mos jet i
detyruar pr kt. Dhe, ktu nnkuptojm nj
pun t ndershme, nj pun e cila do ti respek-
toj t drejtat e njeriut t t gjith personave,
si dhe t drejtat pr siguri n pun dhe marrje
t kompensimit prkats pr punn e kryer.
Pr ta gzuar t drejtn e puns n t gjitha
format e veta, domosdo krkohet ekzistimi i
disa elementeve, si jan: disponueshmria, qa-
sshmria, pranueshmria dhe cilsia (Komenti i
Prgjithshm nr.18 i Karts Ndrkombtare pr
t Drejta Ekonomike, Sociale dhe Kulturore,
viti 2005, fq.4-5).
Me kt, shteti ka pr obligim, njjt si pr
t drejtat tjera t njeriut, ta respektoj, mbroj
dhe garantoj kt t drejt t t gjithve mbi nj
baz t barabart. Gjegjsisht, respektimi i t
drejts s puns do t thot se shtetet duhet t
prmbahen nga ndrhyrja e drejtprdrejt apo
e trthort n gzimin e ksaj t drejte, ndrsa
obligimi pr ta mbrojtur t drejtn krkon nga
shtetet q t ndrmarrin masa, t cilat do t pa-
mundsojn personat e treta q t ndikojn mbi
gzimin e t drejts s puns. N fund, obligimi
pr t garantuar prfshin obligimin e shtetit pr
ta siguruar dhe promovuar t drejtn e puns,
nprmjet t miratimit t masave ligjdhnse,
administrative, buxhetore, gjyqsore e tjera, t
orientuara drejt realizimit t saj t plot, n nj
baz t barabart pr t gjith.
10 11
13
P
arimi i barazis sht parimi
baz i t drejtave t njeriut, i cili
mbshtetet n vlern e barabart
dhe dinjitetit t t gjith qenieve
njerzore. Ky parim sht artiku-
luar n t gjitha instrumentet ndrkombtare dhe
rajonale pr t drejtat e njeriut. Kur fasim pr
barazi, duhet br dallim midis barazis formale
dhe barazis materiale. Gjegjsisht, barazia for-
male, ose, si quhet ndryshe, barazia e siguruar
me ligj, nnkupton pranimin formal se t gjith
personat kan t drejta dhe liri t barabarta, t
garantuara me ligj, si dhe aplikim t barabart t
ligjeve nga shteti. Ky kuptim i barazis bazohet
mbi maksimn e Aristotelit se t barabartit duhet
t trajtohen barabartsisht, ndrsa t pabarabar-
tit - ndryshe (Aristotle, Ethica Nicomachea, V.3),
prkatsisht, n baz t qasjes simetrike. Ky lloj
i barazis supozon se ajo realizohet n qoft se
ekziston korniza juridike n pajtim me t ciln,
t gjith njerzit jan t barabart n kuptimin e
gzimit t t drejtave dhe lirive, duke mos vur
re n rezultatin e saj, gjegjsisht, ky lloj i baraz-
is prjashton nga kuptimi i vet diskriminimin e
trthort (indirekt).
Nga ana tjetr, barazia materiale e cila supo-
zon interpretimin m t gjer t nocionit barazi,
nnkupton zbatimin e barazis juridike n jetn e
prditshme, me t ciln, rezultatet dhe efektet q
dalin nga aplikimi i ligjeve, politikave dhe prak-
tiks nuk duhet qen diskriminuese. Posarisht
merren parasysh shumllojshmrit e grupeve t
mbrojtura t caktuara, si pr shembull, n rastet
e shtatznis (n lidhje me gjinin), ose prshtat-
jet e personave me hendikep (n lidhje me hen-
dikepin). Madje pr kt, barazia materiale sht
tregues i cili referron n paqndrueshmrit e
mundshme n lidhje me aplikimin e barazis
formale, gjegjsisht, barazis juridike. Qllimi
i ksaj shoqrie demokratike sht ta realizoj,
para s gjithash, barazin materiale (Jovanovs-
ka-Brezoska, 2011, fq.16). Ky lloj i barazis m
qart shprehet n teorin mbi barazin multidi-
mensionale, e cila pr momentin sht mjaft ak-
tuale, dhe e cila thekson ekzistimin e identiteteve
individuale multidisiplinare, t cilat rezultojn
me rritje t prekshmris s individit dhe/ose
grupeve t mbrojtura, e cila paraqitet n ndr-
varshmrin e faktorve t ndrlikuar strukturor
social (Arnardttir, 2009).
Konceptualisht, barazia dhe ndalimi i diskri-
minimit mund t perceptohen si formulimi pozi-
tiv dhe negativ i po t njjtit parim (Bayefsky,
1990, fq.1). Edhe pse instrumentet juridike for-
mulohen n mnyr e cila thekson at q sht
e ndaluar, gjegjsisht, diskriminimin, prapseprap
ky ndalim shrben pr sigurim t idealit t bara-
zis, i cili, n fakt, sht qllimi i ksaj ndalese.
Domethn, duke shikuar nga prvoja, prmes
praktiks gjyqsore t instancave gjyqsore
ndrkombtare, mund t vihet n prfundim se
parimet e barazis dhe ndalimit t diskriminim-
it nuk krkojn vetm veprim t barabart n
lidhje me situata t ngjashme, por dhe veprim
t ndryshm n lidhje me situatat e pabarabar-
ta (Gjykata Evropiane pr t Drejtat e Njeriut,
rasti Thlimmenos, 2000, paragraf 44 i aktgjy-
kimit), duke theksuar qllimin e legjislacionit
12
kundr-diskriminues, dhe kjo nuk sht vetm
barazia e mundsive, por dhe barazia e vet re-
zultatit.
N jetn bashkkohore, diskriminimi paraqet
nj koncept i cili nuk ka kufnj fks dhe t pan-
dryshueshm dhe si i till, ai duhet t analizo-
het. Defnicioni juridik i nocionit diskriminim
nnkupton veprimin e pabarabart, t bazuar
mbi tiparet ose karakteristikat e caktuara perso-
nale, gjegjsisht, bazat diskriminuese, q prf-
shin klasifkime dhe diferencime t pabazuara
n nj kontekst t caktuar juridik. N lmin e t
drejtave t njeriut, nocioni diskriminim paraqet
dallim n lidhje me gzimin e t drejtave q
bazohen mbi baza dhe parime t ndryshme lig-
jore ose joformalisht t fksuara (Frkoski, viti
2005, fq.57). Diskriminimi mund t jet i ql-
limt dhe i paqllimt, varsisht nga rasti konk-
ret. Ai mund t jet rezultat i veprimit individual
ose i ndonj politike t caktuar shtetrore, madje
mund t bhet dhe pjes e kornizs ligjdhnse.
Megjithat, fardo q t jet diskriminimi, ai
doher n vete prfshin nj trajtim t ndryshm,
ose m sakt thn, veprim m pak t favorshm
ndaj nj grupi t caktuar t personave, n kraha-
sim ndaj antarve tjer t shoqris.
Kjo del dhe nga vet domethnia etimologjike
e nocionit diskriminim, i cili ka origjinn e
vet n fjaln latine discriminare, discriminatio,
q n prkthim do t thot, brje t dallimit, dif-
erencim, klasifkim. Dhe, m s shpeshi, kto
dallime bazohen mbi stereotipeve dhe paragjy-
kimeve ekzistuese ndaj nj grupi t mbrojtur t
caktuar. Megjithat, do dallim n vete, n do
t thot diskriminim. Diskriminimi nnkupton
vetm at dallim, i cili nuk ka qllim legjitim,
ose, i cili, edhe nse ka nj qllim legjitim, dal-
limi q bhet nuk sht n proporcion me ql-
limin legjitim pr t cilin ekziston vullneti q t
arrihet (GjEDN, Case relating to certain aspects
of the laws on the use of languages in education
in Belgium, 1968, paragraf 10).
Horizonti i legjislacionit kundrdiskriminues
determinohet nga dy elemente: defnimi i bazave
diskriminuese, dhe mbrojtja e secils nga bazat
veanrisht, e cila varet nga arsyetimi dhe pr-
jashtimet q lejon legjislacioni pr seciln nga
bazat (Schiek, Waddington, Bell, 2007). Ba-
zat diskriminuese paraqesin shenja mbrojtse
me t cilat identifkohet individi/grupi. Bazat
diskriminuese m s shpeshi parashihen si nj
list e hapur t bazave, megjithat, ekzistojn
dhe dokumente me t cilat, n mnyr taksative
parashihen bazat diskriminuese n nj list t
mbyllur, si pr shembull, Direktiva e Kshillit
2000/78/, Direktiva e Kshillit 2000/43/
dhe Karta e BE-s pr t Drejtat e Njeriut. Nga
katr bazat e analizuara t diskriminimit n kt
analiz, bazat klasike t njohura n teori jan
gjinia, raca, ngjyra e lkurs dhe prkatsia etni-
ke. Mosha dhe aftsit e kufzuara mendore dhe
trupore jan dy bazat m t reja t diskriminimit,
t mbrojtura me legjislacionit ndrkombtar. Si
baza m t reja, ato nuk prmenden shprehimisht
n disa instrumente t rndsishme pr t drejtat
e njeriut n nivelin universal dhe rajonal.
Si do q t jet, praktika tregoi se, shtetet e
kan t vshtir ti defnojn bazat ose konsid-
erojn se ato jan vet-sqaruese. Madje pr kt,
domethnia e secils nga kto baza pr diskri-
minim duhet t sqarohet nga gjykatat. Gjat
defnimit, gjykatat nacionale nisen nga jurispru-
denca e instancave ndrkombtare gjyqsore.
Prandaj, Gjykata e Drejtsis e BE-s theksoi se
t gjith gjasht bazat q jan prfshir me direk-
tivat kundr-diskriminuese, duke prfshir ktu
dhe katr bazat e analizuara, duhet t konsidero-
hen si koncepte juridike t BE-s, q krkojn in-
terpretim autonom dhe t prbashkt, duke patur
parasysh kontekstin e dispozits, si dhe qllimin
t cilin ligjvnsi ka dshiruar ta arrij (GjDBE,
rasti Chacn Navas, 2006, paragraf 40).
Defnimi i bazave sht jashtzakonisht i
rndsishm, pasi lidhet me defnimin e grupit
t mbrojtur. Gjithashtu, kur fasim pr grupin
e mbrojtur, do t ishte interesant pr ta theksu-
ar se defnimi duhet t ndaloj diskriminimin
n baz t veoris s mbrojtur (n rastin ton,
prkatsia etnike, gjinia, mosha ose aftsit e
kufzuara mendore dhe trupore), e jo ti mbroj
I
LNDA E ANALIZS
vetm personat me kt veori. Kjo do t kishte
hapur hapsir pr mbrojtje dhe t personave pr
t cilt supozohet se prmbajn kt veori t
caktuar , si dhe pr personat q jan n lidhje
t ngusht me personin e caktuar me veori t
mbrojtur, dhe t cilt mund t jen t diskrim-
inuar pr kt (pr shembull: prindi i nj fmiu
me aftsi t kufzuar mendore dhe trupore, mik
i personit me nj prkatsi t caktuar etnike, e
ngjashm). Mbrojtja e personave q jan n lidh-
je t ngusht me nj person me hendikep, dhe
t cilt mund t jen t diskriminuar pr kt,
sht posarisht kompatibil me tendencn e t
drejts s BE-s, t konfrmuar me aktgjykimin
e Gjykats s Drejtsis t BE-s n rastin Cole-
man n t cilin Gjykata konsideronte se Direk-
tiva 2000/78/ ndalon diskriminimin direkt t
nns s fmiut me aftsi t kufzuar mendore
dhe trupore, n raste kur diskiminimi bazohet
mbi aftsit e kufzuara t fmiut t saj (diskri-
minimi me asocim). Diskriminimi me asocim
sht prmendur shprehimisht dhe n disa leg-
jislacione nacionale, si pr shembull n: Irland,
Suedi, Austri, Bullgari dhe Franc (Poposka, viti
2012, fq.27-28).
N fund, kur fasim pr grupet e mbrojtura,
duhet theksuar se shpesh, nj person jan prf-
shir m tepr veori t mbrojtura dhe leht
mund t supozohet se trajtimi i pabarabart mund
t paraqitet n t njjtn koh mbi m tepr baza.
N raste t ktilla, bhet fjal pr nj diskrimin-
im t shumfsht, gjegjsisht, diskriminim mbi
m tepr se nj baz, i cili nuk konsiston vetm
n prmbledhjen e dy bazave diskriminuese, por
dhe n vet rezultatin i cili sht i ndryshm pr
nga sasia, gjegjsisht, sht sinergjetik. Prandaj,
pr shkak t ksaj natyre sinergjetike t diskri-
minimit t shumfsht, sht shum e vshtir
pr kt dukuri t kristalizohen disa politika
t caktuara dhe zgjidhje ligjore. Prkatsisht,
ekzistojn dy lloje t posam t diskriminimit
t shumfsht. Lloji i par quhet diskriminim
kumuluativ ose plotsues dhe paraqitet kur bazat
diskriminuese do t prputhen mes vete (Hannett,
2003). Lloji i dyt quhet diskriminim ndr-sek-
torial dhe paraqitet ku ekziston kombinimi unik
i bazave diskriminuese, dhe ai gjendet n ud-
hkryqin midis bazave individuale t mbrojtura
me legjislacionin kundr-diskriminues (Fred-
man, 2005, fq.13-19). Edhe pse rastet e diskri-
minimit t shumfsht jan t njohura, prapse-
prap legjislacioni ekzistues kundr-diskriminues
nuk sht n gjendje ta zgjidh kt problem, pr
shkak se madje ky legjislacion sht hartuar n
mnyr q ta vshtroj problemin e diskriminim-
it si nj problem vetanak. Dhe madje ktu qn-
dron paradoksi, sa m tepr q personi dallohet
nga imazhi normal, aq m tepr do t bhet
viktim e diskriminimit t shumfsht, dhe n t
njjtn koh, ka m pak gjasa q t gzoj mbro-
jtje prkatse nga lloji i ktill i diskriminimit.
Diskriminimi ka m tepr forma paraqitse,
mirpo, m s shpeshi paraqitet si diskriminim
direkt apo indirekt, pavarsisht nse sht para-
par me vet ligjin ose me praktikn gjyqsore.
Shqetsimi dhe udhzimi pr diskriminim jan
disa nga format m t reja paraqitse t diskri-
minimit, t cilat, para s gjithash, jan prfaq-
suar n legjislacionin kundr-diskriminues t
BE-s.
N lmin e punsimit dhe marrdhnieve t
puns, i cili sht lnd e ksaj analize, mbro-
jtja nga diskriminimi sht jashtzakonisht e
rndsishme. Gjegjsisht, ajo krkon nga shteti
ta pranoj t drejtn e, inter alia, personit me af-
tsi t kufzuar mendore dhe trupore, me grup t
ndryshm t moshs, me prkatsi t ndryshme
etnike ose me gjini t ndryshme, t barabart me
t tjerit, pr tu shrbyer me mundsin pr t
ftuar pr jet prmes puns, t zgjedhur dhe t
pranuar lirshm n tregun e hapur dhe inkluziv t
puns. N listn e masave q shteti duhet ndr-
marr dhe me qllim efektuimi i ksaj t drejte,
e para sht ndalimi i diskriminimit mbi bazat,
sektoret dhe nivelet e puns, t prmendura m
lart. Gjat ksaj, standardet shnojn se diskri-
minimin duhet ndaluar n lidhje me kushtet pr
qasje n punsim, vet-punsim ose profesion
t caktuar, duke prfshir ktu dhe kriteret pr
zgjedhje t kandidatve pr punsim; avancimin
n pun; qasjen n t gjitha llojet dhe nivelet e
kshillimeve profesionale, trajnimeve, trajni-
meve t avancuara profesionale dhe trajnimeve
shtes, duke prfshir ktu dhe prvojn prak-
tike t puns; kushteve pr punsim dhe pun,
duke prfshir ktu dhe rrogn dhe kompensimet
tjera dhe pushimin nga puna; antarsimin dhe
pjesmarrjen n aktivitetet e sindikateve dhe
organizatave t pundhnsve ose organizat-
ave tjera, antart e t cilave merren me ndonj
profesion t caktuar, si dhe prshtatshmrive q
dalin nga ky antarsim. E njjta gj ka t bj
dhe me ndalimin e shqetsimit. Plotsueshm,
shtetet duhet siguruar prshtatje prkatse sido-
mos t prsonave me aftsi t kufzuara men-
dore dhe trupore n vendin e puns dhe pr kt
qllim, n legjislacionin e brendshm, shtetet
duhet t prcaktojn se cilat jan elementet e
prshtatjes, si dhe faktet mbi t cilat vlersohet
prshtatshmria/arsyeshmria e saj. Gjithashtu,
ndalimi i shpalljeve ose deklaratave diskrim-
inuese mbi baza diskriminuese, plotsisht po
prkrahet (GjDBE, rasti Firma Feryn, 2008).
Nga t gjitha q u prmenden m lart, del se
lnda e analizs sht ti prezantoj praktikat
ekzistuese diskriminatore mbi katr bazat pr
diskriminimm, q jan t prmbajtura n Ligjin
mbi Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskrimin-
imi n lmin e punsimit dhe marrdhnieve t
puns. Me kt, prcaktohet dhe fokusi kryesor
tematik i analizs.
14 15
(1) Sipas mendimeve t autorve, qllimi i legjislacionit kundr-diskriminues sht t mbrohen personat nga diskri-
minimi, dhe sht krejtsisht e parndsishme pyetja nse ky diskriminim sht bazuar mbi veorin e vrtet ose t
supozuar mbrojtse. Megjithat, Direktiva 2000/78/ nuk prmban nj mbrojtje shprehimore nga diskriminimi n
baz t veoris s supozuar, pr dallim nga interpretimi i nenit 14 t KEDN-s n rastin Timishev v. Russia. Shtetet q
lejojn mbrojtje t ktill jan: Austria, Hungaria, Irlanda, Republika e ekis, Bullgaria, Belgjika, Kroacia, Holanda
(vetm pr hendikepin), Malta (vetm pr hendikepin), Sllovakia (vetm pr hendikepin).
17 16
S
a i prket legjislacionit nacional,
n disa vitet e fundit shteti hartoi
nj korniz ligjore kundr diskri-
minimit, e cila mund t merret si
baz relativisht solide mbi t ciln
mund t krijohet praktika gjyqsore n t ardh-
men.
Kushtetuta e Republiks s Maqedonis, n
nenin e vet 9, prmban nj klauzul t prg-
jithshme pr barazin, e cila parasheh se [q]
ytetart e Republiks s Maqedonis jan t
barabart n t drejtat dhe lirit e tyre, pavar-
sisht nga gjinia, raca, ngjyra e lkurs, origjina
nacionale dhe sociale, bindja politike dhe fe-
tare, pozita pronsore dhe shoqrore. Qytetart
para Kushtetuts dhe ligjeve jan t barabart
(Kushtetuta, viti 1991, neni 9). Megjithat, kjo
dispozit sht kritikuar mjaftueshm, pasi pr-
dor fjaln qytetart me t ciln l prshtypjen
se t huajt (personat pa shtetsi dhe personat
me shtetsi t huaj) nuk jan t mbrojtur nga
diskriminimi, sipas ksaj dispozite. Gjithashtu,
n nenin 9 nuk jan prfshir disa baza diskrim-
inuese t cilat jan aktuale n ditt tona, si jan
mosha ose aftsia e kufzuar mendore dhe tru-
pore, dhe, ve ksaj, prmban dhe nj list t
mbyllur t bazave diskriminuese. Pr fund, neni
9, duke patur parasysh se ka t bj me t dre-
jtat dhe lirit e njeriut dhe qytetarit, gjegjsisht,
e personave fzik, nuk parasheh mbrojtjen nga
diskriminimi i personave juridik. Plotsueshm,
prve ktyre kritikave, vite t tra Gjykata
Kushtetuese interpreton kt klauzul n mnyr
mjaft restriktive, duke vepruar n pajtim me
nenin 110, paragrafn 3, gjegjsisht, sipas krke-
save pr mbrojtje t t drejtave dhe lirive t nje-
riut, q shfaqet qart n shpalljen si jokompetent
n pothuajse t gjitha rastet pr diskriminim e
pretenduar dhe mosvendosjen e saj meritore
(Rishqyrtimi i puns s Gjykats Kushtetuese
pr vitin 2012, fq.32-35).
Prandaj, legjislacioni nacional flloi shprehi-
misht ta ndaloj diskriminimin n prgjithsi, me
sjelljen e disa ligjeve, nga t cilt, posarisht t
rndsishm jan ata n lmin e marrdhnieve
t puns, gj kjo e cila arriti kulminacionin e vet
n vitin 2010, me sjelljen e Ligjit mbi Paran-
dalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi.
Pritet q ky ligj ti plotsoj disa zbraztira ju-
ridike q ekzistojn n sistemin ton juridik n
lmin e mosdiskriminimit, si dhe t mundsoj
mbrojtje m t leht juridike pr t gjith per-
sonat q do t ishin shpallur si viktima t pre-
tenduara t diskriminimit. Ligji, n nenin e vet
3, ve bazave t numruara diskriminuese, si
jan: gjinia, raca, ngjyra e lkurs, fsi, prkat-
sia n ndonj grup t margjinalizuar, prkatsia
etnike, gjuha, shtetsia, origjina sociale, feja ose
bindja fetare, bindja tjetr, arsimimi, prkatsia
politike, statusi personal ose shoqror, aftsia
e kufzuar mendore dhe trupore, gjendja famil-
jare ose martesore, statusi pronsor dhe gjendja
shndetsore, parasheh dhe nj list t hapur t
bazave, duke shtuar frazn ose cilado baz tjetr.
Ligji ndalon t gjitha format e diskriminimit,
prfshir ktu dhe diskriminimin direkt dhe in-
direkt (neni 6), shqetsimin (neni 7), udhzimin
mbi diskriminimin (neni 9) dhe viktimizimin
(neni 10) t kryera nga persona fzik dhe juri-
dik, si n sektorin publik, ashtu dhe n at pri-
vat, n lmin e punsimit dhe marrdhnieve
t puns, arsimin, qasjen n mallra dhe shr-
bime, banimin, shndetsin, mbrojtjen sociale,
administratn, gjyqsin, shkencn, sportin,
antarsimin dhe veprimin n organizata sind-
ikale, n partit politike dhe shoqatat qytetare
dhe nj lm tjetr, n mnyr t prshtatshme
(neni 4). Megjithat, Ligji mbi Parandalimin dhe
Mbrojtjen nga Diskriminimi nuk ndalojn shpre-
himisht shpalljet dhe deklaratat diskriminuese n
baz t moshs ose aftsis s kufzuar mendore
dhe trupore. Kjo n t ardhmen nuk duhet t
ndryshohet dhe t harmonizohet me standardet
ndrkombtare kundr diskriminimit. Plotsue-
shm, n nenin 12, Ligji parasheh si form m
t rnd t diskriminimit dhe diskriminimin e
shumfsht t kryer mbi ndonj person t caktu-
ar n t njjtn koh, n m shum baza diskrim-
inuese. sht kjo jashtzakonisht e rndsishme,
pasi n t gjith njerzit jan thurur n veorit
e ndryshme pesronale, t cilat, n t shumtn e
rasteve, mund t ojn drejt diskriminimit ku-
mulativ ose ndrsektorial. Megjithat, procesi
i sjelljes s tij ishte shum kontrovers dhe ende
sht diskutabil harmonizimi i tij i plot me leg-
jislacionin e BE-s (2011 Progress report, fq.55
dhe 63).
Diskriminimi i drejtpdrejt mbi baz diskrim-
inuese sht i ndaluar, n pajtim me nenin 6,
paragrafn 1 t Ligjit mbi Parandalimin dhe
Mbrojtjen nga Diskriminimi, dhe paraqitet kur
nj person sht trajtuar n mnyr m t pafa-
vorshme, n formn e dallimit, prjashtimit ose
kufzimit, gj kjo e cila si pasoj ka, ose mund
t ket deprivimin, keqsimin ose kufzimin e
t drejtave t njeriut, pr dallim nga nj person
tjetr, n nj situat t krahasueshme, vetm n
baz t prkatsis s tij etnike, gjinis, moshs
ose aftsis s kufzuar mendore dhe trupore.
Defnimi n plotsi nuk sht n pajtim me Di-
rektivn 2000/78/, pasi sht parapar se me
trajtimin e pafavorshm vetm ka, ose mund
t kishte patur, e jo se ka patur. Gjithashtu, n
defnicion numrohen llojet e trajtimit m pak
t favorshm, duke shtuar rrezikun nga prjash-
timi i ndonj lloji t veprimit, i cili nuk sht
numruar, nse i qasemi aplikimit t interpreti-
mit restriktiv nga gjykatat. Defnicioni duhet t
prpunohet plotsueshm, me qllim refektimi i
qart i t gjith tre elementeve t diskriminimit
direkt.
Sa i prket ekzistimit t arsyetimit t prgjith-
shm t diskriminimit direkt, duhet theksuar se
me ai nuk sht parapar me Ligjin. Nga ana
tjetr, legjislacioni kundr-diskriminues pmban
nj numr t madh t prjashtimeve, t parapara
me nenet 13-15. Pr shembull: asnj veprim nuk
do t konsiderohet si diskriminim nse paraqet
nj mas e cila sht parapar me ligj, e me
qllim nxitje t punsimit (neni 15, paragraf 1,
alinea 2); gjat parashikimit t kushtit esencial
dhe vendimtar pr punsim (neni 14, paragraf
1, alinea 2); gjat rasteve t posame t masave
afrmative (neni 13); gjat ekzistimit t trajtimit
t ndryshm t personave me aftsi t kufzuara
mendore dhe trupore, n realizimin e trajnim-
it dhe marrjen e arsimit me qllim plotsimi i
nevojave t posame arsimore dhe pr shkak t
barazimit t shanseve (neni 15, paragraf 1, alin-
ea 3); dhe gjat kryerjes s mbrojtjes s posame
t parapar me ligj (neni 15, paragraf 1, alinea
7), etj.
2
Diskriminimi indirekt n baz diskriminuese
sht i ndaluar n pajtim me nenin 6, paragrafn
2 t Ligjit, dhe paraqitet kur nj dispozit, krit-
er ose praktik, me pretendim se sht neutrale,
II
LIGJI MBI MBROJTJEN
DHE PARANDALIMIN E
DISKRIMINIMIT
(2) sht posarisht diskutabil prjashtimi i parapar n nenin 14, paragrafn 1, alinen 7 t Ligjit, e i cili ka t bj
me lirin e shprehjes, shfaqjen publike, mendimin dhe informimin publik, i cili nuk sht kushtzuar me krkesn e
domosdoshmris dhe proporcionalitetit, por sht ngritur n nivelin e prjashtimit absolut. I defnuar ksht, ky pr-
jashtim sht problematik nga pikpamja e stadardeve ndrkombtare, pasi liria e shprehjes nuk sht defnuar absolut-
isht, por mund t kufzohet. Nj nga arsyet e kufzimit sht mbrojtja e t drejtave dhe lirive t t tjerve, prfshir ktu
dhe e drejta e barazis dhe mosdiskriminimit. Liria absolutisht e defnuar e shprehjes sht n kolizion me dhnien e
mundshme t udhzimit pr diskriminim, si dhe nxitjen e diskriminimit, t cilt jan t ndaluara me Ligjin mbi Paran-
dalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi, me Kodin Penal.
19 18
v personin, inter alia, me prkatsi etnike, ose
mosh t ndryshme ose gjini t ndryshme ose
aftsi t ndryshme t kufzuar mendore dhe tru-
pore, ose grupin m t gjer t ktyre personave
n nj pozit posarisht t pafavorshme n kra-
hasim me persona tjer, prve nse dispozita,
kriteri ose praktika e till del nga nj qllim t ar-
syetuar, ndrsa veglat pr arritjen e ktij qllimi
jan t prshtatshme dhe esenciale. Defnicioni
nuk sht plotsisht n pajtim me Direktivn
2000/78/, pasi sht parapar se vetm i v
personat n pozit posarisht t pafavorshme, e
jo se i v ose mund ti vj n nj pozit posar-
isht t pafavorshme. N ligjin ekziston mundsia
pr arsyetim t prgjithshm t diskriminimit
indirekt, n pajtim me ekzistimin e qllimit t
arsyetuar dhe testit t proporcionalitetit. Ajo q
sht interesante pr ta vrejtur sht se gjykatat
duhet t luajn rolin vendimtar gjat zgjidhjes s
dilems mbi prqindjen e goditjes s antarve
t grupit n rastet e diskriminimit indirekt. Me
kt, nuk sht e ndaluar shprehimisht q t
dhnat statistikore t shfrytzohen gjat provimit
t ktyre rasteve dhe autort konsiderojn se ato
do t ishin t pranueshme si prov n procedurat
gjyqsore, nnkuptohet, sipas vlersimit t lir t
gjykats dhe nse ajo u dhuron mirbesim.
Shqetsimi mbi baz diskriminuese sht
i ndaluar n pajtim me nenin 7 t Ligjit, duke
defnuar at si form t posame paraqitse t
diskriminimit. Shqetsimi dhe veprimi posh-
trues paraqet cenim t dinjitetit t personit ose
grupit, e cila del nga baza diskriminuese dhe e
cila ka pr qllim cenimin e dinjitetit t personit
n fjal, ose krijimin e nj mjedisi, qasjeje ose
praktike t cilat jan krcnuese, armiqsore,
poshtruese ose friksuese. Shqetsimi sht
defnuar m gjersisht duke prfshir cenimin
e dinjitetit prve t individit, dhe t nj gru-
pi t personave q ndajn veorin e mbrojtur.
Megjithat, nuk prmendet se paraqet nj traj-
tim t padshiruar, gjegjsisht, nuk mund t ket
viktim t shqetsimit nse individi ka dshiru-
ar dhe lejuar sjelljen e till. Edhe pse ligji nuk
sht i qart n lidhje me shtjen se kush mund
t bj shqetsimin, nj prgjigje e pjesrishme
jepet n Ligjin mbi Marrdhniet e Puns, i cili
parasheh se kryersi i shqetsimit psikologjik
n vendin e puns (mobbing) mund t jet nj
ose m tepr persona n pozitn e pundhnsit
si person fzik, person ose punonjs (neni 9-,
paragraf 4). Pr fund, do t kisha prmendur
se, kur fasim pr shqetsimin, legjislacioni jon
nuk jep nj prgjigje t qart mbi pyetjen e prg-
jegjsis s personit prgjegjs (pundhnsi ose
dhnsi i shrbimeve) pr shqetsimin e kryer
nga persona t tret. Megjithat, konsiderohet se
prgjegjsia e pundhnsit mbi veprimin e per-
sonave t tret, prfshir ktu dhe e mbi shqet-
simin do t varet n mas t madhe nga natyra e
marrdhnies s tyre t ndrsjell, si dhe prakti-
ka e ardhshme gjyqsore n lidhje me kt sht-
je (The European Network of Legal Experts in
the Non-Discrimination Filed, 2010, fq.43).
Plotsueshm, udhzimi pr diskriminim (i
cili quhet: mbshtetje dhe nxitje t diskiminim-
it) ndalohet n pajtim me nenin 9 t Ligjit si nj
form e posame paraqitse t diskriminimit. Me
kt sht prfshir si thirrja direkte, ashtu dhe
ajo indirekte, inkurajimi, dhnia e udhzimit ose
nxitja e nj personi tjetr pr t br diskrimin-
im.
Pr personat me aftsi t kufzuar mendore
dhe trupore, posarisht sht i rndsishm
neni 5, paragraf 1, alinea 12 dhe neni 8, para-
graf 2, i cili parasheh sigurimin e prshtatjes
prkatse. Gjegjsisht, Ligji parasheh se, [p]
rshtatja e infrastukturs dhe shrbimeve pr t
ndrmarr masa t prshtatshme, t nevojitura n
nj rast t caktuar, pr ti mundsuar personit me
aftsi t kufzuar mendore dhe trupore nj qas-
je, si dhe pjesmarrje dhe avancim n procesin
e puns, prve nse kto masa nuk imponojn
ngarkesa joproporcionale pr pundhnsit.
Kritika e ksaj dispozite referohet pasi sht
kufzuese, gjegjsisht, ka t bj vetm me pr-
shtatjen e infrastrukturs dhe shrbimeve. M
tej, Ligji nuk defnon termin masa prkatse
pr personat me aftsi t kufzuar mendore dhe
trupore, prve asaj q sqaron se ato jan t
individualizuara, gjegjsisht, q nevojiten n
rastin prkats. Plotsueshm, Ligji nuk bn
dallim midis funksioneve t rndsishme dhe
elementare t vendit t puns, dhe ato funksione
margjinale dhe t parndsishme, q sht nj
munges e konsiderueshme e ksaj dispozite.
Dhe pr fund, sa i prket shtjes s ngarkess
joproporcionale, gjegjsisht, sipas Ligjit ton:
ngarkesa joproporcionale, legjislacioni nacional
nuk analizon dhe nuk kushtzon at, si n shtetet
tjera, me madhsin dhe statusin e personit juri-
dik (shtetror ose privat), shpenzimet fnanciare
dhe burimet fnanciare t pundhnsit, si dhe
mundsia pr t ftuar fnanca nga burime pub-
like, ose fardo ndihem tjetr. Gjat ndryshimit
t Ligjit, ky sqarim duhet t futet shprehimisht.
Ajo q sht progresive n nenin 8, paragrafn
2, dhe sht plotsisht n pajtim me Konventn
mbi t Drejtat e Personave me Hendikep, sht
se mungesa e paarsyetuar e prshtatjes prkatse,
konsiderohet si form e diskriminimit (Poposka,
viti 2012, fq.302-303).
Sa iu prket dispozitave procesore, kalimi
i ngarkess s provimit sht parapar shpre-
himisht n Ligjin. Plotsueshm, n nenet e
veta 16-33, Ligji parasheh themelimin e nj or-
gani pr barazi Komisionin pr Mbrojtje nga
Diskriminimi dhe rregullon procedurn para
tij. Sistemi nacional parasheh tre procedura t
cilat mund t zbatohen n raste t diskriminimit
t pretenduar, si vijon: procedura administrative
(para Komisionit pr Mbrojtje nga Diskrimin-
imi, n pajtim me nenet 25-28 t Ligjit dhe para
Avokatit t Popullit, n pajtim me nenet 13-27 t
Ligjit mbi Avokatin e Popullit), procedura gjy-
qsore (n pajtim me nenet 34-41 t Ligjit) dhe
procedura penale (n pajtim me nenin 42-45 t
Ligjit).
Do t kishim ardhur n prfundim se Ligji,
me prjashtim t disa dobsive t prmendura
m lart, paraqet nj korniz relativisht solide
pr mbrojtje nga diskriminimi, n baz t s
cils mund t krijohet praktika gjyqsore, duke
ndihmuar caktimin e kufjve t institucioneve t
reja juridike t prfshira me at.
(3) M tepr informacione mbi Komisionin jan numruar n Pjesn IV. Korniza institucionale, Kapitulli 1. Komis-
ioni pr Mbrojtje nga Diskriminimi.
21 20
III. DISKRIMINIMI N
LMIN E PUNSIMIT
DHE MARRDHNIEVE
T PUNS
Diskriminimi n baz t prkatsis etnike
paraqitet n rastet kur nj individ prjashtohet
ose kufzohet n mundsin pr t shfrytzuar
ose gzuar ndonj t drejt t caktuar vetm pr
shkak se i takon (ose nuk i takon) nj bashksie
etnike ose grupi. Nse kjo transferohet n lmin
e marrdhnieve t puns, ather kjo do t thot
se diskriminimi etnik ekziston kur nj punonjs
ose kandidat pr pun prjashtohet ose kufzohet
n shfrytzimin e t drejts pr punsim ose e t
ndonj t drejte pr marrdhnie pune, vetm pr
shkak t prkatsis s tij etnike.
Shumica e treguesve tregojn se diskriminimi
n baz t prkatsis etnike sht dukshm i
prfaqsuar n Republikn e Maqedonis. Kjo
del nga perceptimi i qytetarve (Petrovska Besh-
ka, Najevska, v. 2009, fq.13; Krzhallovski, v.
2011, fq.10), rastet e denoncuara t diskriminim-
it para KMD dhe AP (AP, Raporti Vjetor pr vitet
2009, 2010, 2011, 2012; KMD, Raporti Vjetor
pr vitet 2011 dhe 2012), si dhe nga raportet e
prgatitura nga organizata ndrkombtare me re-
nome (KE, Raporti mbi Prparimin e RM-s pr
vitin 2012, fq.18).
Pr Republikn e Maqedonis, domethnie t
posame ka dhe parimi kushtetues i prfaqsimit
prkats dhe t drejt t qytetarve q u tako-
jn t gjitha bashksive n organet e e pushtetit
shtetror, si dhe t institucioneve tjera publike
n t gjitha nivelet (Amandamenti VI i Kushte-
tuts s RM-s). Ky parim ka ndikim t drejt-
prdrejt mbi barazin dhe mosdiskriminimin e
pjestarve t bashksive jo shumic n Repub-
likn e Maqedonis, pr shkak t s cils ato jan
lnd e ktij hulumitimi.
1.1.
STANDARDET NDR-
KOMBTARE JURI-
DIKE
N zhvillimin e s drejts ndrkombtare,
Lufta e Dyt Botrore, bashksia ndrkombtare
pranoi nevojn pr miratim t nj instrumen-
ti t posam pr mbrojtje nga diskriminimi
n baz t prkatsis etnike (si pjes e defni-
cionit rac). Pr kto arsye, sht miratuar dhe
Konventa pr Eliminimin e t gjitha formave t
Diskriminimit Racor (KEDR). Konventa ka t
bj me diskriminimin n baz t racs, por n
defnimin e racs prfshihet shprehimisht dhe
origjina etnike si baz diskriminuese (KEDR,
neni 1).
1.1.1. Konventa pr Elimin-
imin e t Gjitha Formave t
Diskriminimit Racor
KEDR sht miratuar n kuadr t Kombeve t
Bashkuara n vitin 1966. Me status nga shtatori
Prkatsia etnike
1
i vitit 2013, kan ratifkuar 176 shtete, prfshir
dhe Maqedonin.
4
Ajo po aplikohet mbi t dre-
jtat ekonomike dhe sociale, si e drejta e puns,
zgjedhja e lirshme e puns, kushtet e puns,
mbrojtja nga papunsia, rroga e barabart, e dre-
jta pr themelim dhe antarsim n organizata
sindikale, e ngjashm (KEDR, neni 5..)
Gjat defnimit t diskriminimit, KEDR-ja
niset nga defnicionet e Konventave t Organiza-
ts Ndrkombtare t Puns (ONP) dhe t UNE-
SCO-s, t cilat kan t bjn me diskriminimin
n marrdhniet e puns, ose n arsim. Diskri-
minimi racor defnohet si do defnim, prjash-
tim, kufzim ose privilegjim n baz t racs,
ngjyrs, paraardhsve (origjins) ose origjins
nacionale ose etnike, i cili ka pr qllim ose pa-
soj mohimin ose rrezikimin e pranimit, gzim-
it ose realizimit t t drejtave dhe lirive baz t
njeriut, mbi nj baz t barabart (KEDR, neni
1.1.).
Sipas KEDR-s, nse nj person i takon ose
jo nj grupi t caktuar etnik, varet nga deklar-
imi personal i individit, nse nuk vrtetohet e
kundrta. Shteti nuk mund vet t vrtetoj se
cilat persona i takojn nj grupi t caktuar et-
nik (Komiteti pr Eliminimin e Diskriminimit
Racor, Komenti i Prgjithshm VIII, v. 1990).
Shteti nuk mund as t caktoj se cilat grupe jan
etnike, dhe pr kt gzojn mbrojtje sipas Kon-
vents. Kjo bhet prmes kritereve objektive,
dhe nuk varet nga vullneti dhe pranimi i shtetit.
Sipas Komitetit pr Eliminimin e Diskriminim-
it Racor, aplikimi i kritereve t ndryshme mund
t oj drejt trajtimit t ndryshm t grupeve n
kuadr t nj popullate (Komiteti pr Eliminimin
e Diskriminimit Racor, Komenti i Prgjithshm
XXIV, v. 1999, paragraf 1 dhe 2).
Nga KEDR-ja, t rndsishme jan dispozitat
nga neni 2.2. t cilat kan t bjn me aplikimin
e masave t posame; dispozitat nga neni 1.4. q
kan t bjn me veprimet afrmative; dispozi-
ta nga neni 1.1. me t ciln ndalohet dallimi
q bhet me qllim, ose ka si pasoj mohimin
e pranimit, gzimit ose realizimit t t drejtave
dhe lirive nn kushte t barabarta. Fjalia e fun-
dit de facto ngrthen n vete diskriminimin in-
direkt, i cili nuk sht parapar shprehimisht n
vet KEDR-n. Prmes dispozitave pr lejim t
masave t posame dhe veprimeve afrmative,
KEDR-ja promovon t ashtuquajturn barazi
faktike, e cila merr parasysh pozitat e ndryshme
fllestare t individve, subordinimin e mpar-
shm, i cili kishte ndikuar n diskriminimin
sistematik n shoqri, t cilat mund t vazhdo-
jn t mbijetojn dhe ta mirmbajn diskrimin-
imin nse praktikohet politika neutrale e shtetit.
Kto dispozita jan t rndsishme duke patur
parasysh ekzistimin dhe arsyetimin e masave
q ndrmerren n Republikn e Maqedonis,
me qllim prfaqsimi prkats dhe i drejt i
pjestarve t t gjith bashksive.
Megjithat, veorit elementare t masave t
posame dhe masave t veprimeve afrmative,
sipas KEDR-it sht karakteri i tyre i kufzuar.
Kto masa parashihen vetm me qllim mund-
simi i gzimit t lirive dhe t drejtave nn kushte
t barabarta; ato nuk paraqesin diskriminim,
gjegsisht, ato konsiderohen si masa t arsyetu-
ara t dallimit me qllim legjitim sipas KEDR-it;
ato jan t kufzuara, si nga aspekti i kohs, ashtu
dhe nga aspekti i lmeve t aplikimit. Ato apli-
kohen aty ku sht e nevojitur, dhe aq sa sht e
nevojitur. Ato nuk guxojn t vazhdojn s ap-
likuari pas arritjes s qllimit t tyre, pasi do t
rriten n nj privilegjim t paduhur t grupeve
etnike, n favor t t cilave kan qen t apli-
kuara. Kjo korniz juridike e KEDR-s duhet t
respektohet dhe n Republikn e Maqedonis
gjat aplikimit t parimit t prfaqsimit pr-
kats dhe t drejt.
Si u prmend, koncepti i diskriminimit i
KERD-it prfshin dhe diskriminimin indirekt.
KEDR-ja ndalon dhe diskriminimin n sektorin
privat, t br nga entitetet private n shoqri
(KEDR, neni 2.1.d). Kjo sht veanrisht e
rndsishme pr shkak t faktit se dhe n Re-
publikn e Maqedonis ndodh q shpesh her
puntort t vuajn nga diskriminimi n mar-
rdhniet e puns madje nga pundhnsit pri-
vat.
III
(4) Pr kt shihni web faqen e Kombeve t Bashkuara, lidhur me marrveshjet ndrkombtare: http://treaties.un.org/
Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-2&chapter=4&lang=en.
22
1.1.2. Konventa e ONP-s
mbi Parandalimin e Diskri-
minimit n Punsim dhe n
Profesione
Organizata Ndrkombtare e Puns (ONP)
ka miratuar nj Konvent t posame e cila ka
t bj me mbrojtjen nga diskriminimi n mar-
rdhniet e puns. Bhet fjal pr Konventn
111 e ONP-s, e cila ndalon diskriminimin n
marrdhniet e puns, q prfshin qasje n tra-
jnime dhe trajnime plotsuese pr ftimin e kual-
ifkimeve profesionale konkrete, qasjen n vende
t puns dhe profesione, si dhe t kritereve pr
punsim dhe pun, si dhe t kushteve pr pun
(Konventa 111 e ONP-s, neni 1, paragraf 3).
Edhe pse prkatsia etnike nuk numrohet
shprehimisht, konsiderojm se ajo sht prf-
shir nn bazn raca, duke patur parasysh def-
nicionin e ktij koncepti n instrumentet ndr-
kombtare pr t drejtat e njeriut.
1.1.3. KEDN-ja dhe Protoko-
li i KEDN-s dhe Karta So-
ciale Evropiane
Q t tre kto marrveshje ndrkombtare jan
miratuar n kuadr t Kshillit t Evrops, ndr-
sa Republika e Maqedonis ka ratifkuar ato. Ato
nuk kan domethnie t njjt pr diskriminimin
n baz t prkatsis etnike n marrdhniet e
puns. Domethn, Konventa Evropiane mbi t
Drejtat e Njeriut (KEDN) prmban nj klauzul
kundr-diskriminuese n nenin 14. N t, pr-
katsia etnike prsri nuk numrohet shprehi-
misht, por sht prfshir nn nocionin raca.
Klauzula kundr-diskriminuese n nenin 14
ka natyr dytsore. Gjegjsisht, kjo klauzul
mbron nga diskriminimi vetm n baz t t dre-
jtave t parapara n KEDN kur lidhet ngusht
me ato. Duke patur parasysh se KEDN-ja nuk
garanton t drejta nga marrdhnia e puns,
klauzula kundr-diskriminuese e nenit 14 nuk ka
domethnie t madhe n kt hulumtim.
Nga ana tjetr, Protokoli 12 i KEDN-s prm-
ban ndalim t prgjithshm t diskriminimit.
Lista e bazave diskriminuese sht e njjt me
at t nenit 14 t KEDN-s, dhe kshtu mund
t interpretohet se prkatsia etnike sht prf-
shir me termin raca. Ajo q sht me rndsi
pr Protokolin 12 sht se prmban ndalim t
prgjithshm t diskriminimit n t gjith lmet
e jets shoqrore. Kjo do t thot se Protokoli
12 zgjeron shtrirjen e aplikimit t nenit 14 t
KEDN-s jasht t drejtave t prcaktuara n
vet Konventn. Pr hulumtimin ton me rndsi
sht ajo se Protokoli 12 do t aplikohet dhe n t
drejtat q dalin nga marrdhnia e puns. Repub-
lika e Maqedonis ka ratifkuar Protokolin 12 t
KEDN-s. Megjithat, hyrja e paradokohshme
n fuqi e Protokolit 12 (viti 2005) si dhe numri
i ult i shteteve q kan ratifkuar at,
5
jan dy
faktor q ndikojn mbi praktikn e GjEDN-s
q ajo t jet e mangt n kt pjes. Megjithat,
kt duhet ndryshuar n t ardhmen, e sidomos
duke konsideruar shtrirjen e gjer materiale t
Protokolit 12.
Karta e Sociale Evropiane prmban nj list
t hollsishme t t drejtave ekonomike dhe
sociale, si jan e drejta e puns, e drejta pr
kushte t barabarta t puns, e drejta pr rrog t
ndershme, e drejta pr organizimin e puntorve,
e drejta pr trajnim profesional, e ngjashm. N
nenin t Pjess 5 sht prcaktuar obligimi i
shteteve pr t siguruar gzimin e t drejtave
nga Karta pa diskriminim. N t njjtn klau-
zul sht numruar raca si nj baz e posame
diskriminuese, me t ciln padyshim sht prf-
shir dhe prkatsia etnike.
Pr Republikn e Maqedonis ky instrument
sht i rndsihm pr faktin se u ratifkua nga
shteti n vitin 2012, kur dhe hyri n fuqi.
6
1.1.4. Direktiva e Kshillit
2000/43/ pr trajtim t
barabart t personave pa
dallim t origjins s tyre
racore ose etnike
Me nenin 13 t Marrveshjes s Amsterdamit,
institucionet e BE-s kan kompetenc direkte
pr t miratuar masa t mbrojtjes nga diskrimin-
imi, n lmet e parapara me t drejtn e BE-s n
baz t gjinis, origjins racore ose etnike, fes
ose bindjes, moshs, aftsis s kufzuar dhe ori-
entimit seksual. Duke patur parasysh se neni 13 i
jep liri Kshillit n zgjedhjen e masave, Kshilli
n vitin 2000 miraton Direktivn 2000/43/,
me t ciln vendoset rregullimi i drejtprdrejt
i shtjeve t ndalimit t sjelljes diskriminuese
dhe mbrojtjes nga diskriminimi.
Bazat tjera nuk jan prfshir me kt Direk-
tiv, gjegjsisht, ka t bj vetm me diskrimin-
imin n baz t origjins racore ose etnike. Pr
bazat tjera ekzistojn direktiva tjera, pr t cilat
do t bisedohet m posht n hulumtim. sht ky
njri nga instrumentet e rralla t cilat origjinn
etnike numrojn si baz t posame diskrim-
inuese.
Direktiva ndalon si diskriminimin direkt,
ashtu dhe at indirekt (neni 2.2. a dhe b). Pr t
provuar diskriminimin direkt, nevojitet gjetja e
krahasuesit, gjegjsisht, individit i cili gjendet
n situat t ngjashme, n krahasim me t cilin
aplikuesi sht trajtuar n mnyr m pak t fa-
vorshme. Diskriminimi i drejtprdrejt n baz
t racs ose origjins etnike nuk mund t arsye-
tohet n asnj baz, prve kur bhet fjal pr nj
kusht esencial dhe vendimtar pr punsim (neni
4) ose pr shkak t ndrmarrjes s masave pozi-
tive (neni 5).
Direktiva ndalon dhe diskriminimin indirekt.
Pr ta provuar at, duhet konstatuar se dispozi-
ta, kriteri ose praktika e caktuar neutrale, gjat
kmbimit prodhon efekt veanrisht t pafavor-
shm mbi pjestart e nj grupi t caktuar racor
ose etnik (n krahasim me pjestart e grupeve
tjera). Pr ekzistimin e diskriminimit indirekt,
duhet posarisht treguar se si n mnyr jop-
roporcionale jan dmtuar pjestart e grupit t
diskriminuar, prmes prdorimit t dispozitave,
kritereve ose praktikave neutrale. Diskriminimi
indirekt mund t arsyetohet, n raste kur dallimi
i till (kriteri, dispozita, praktika) kan nj ql-
lim legjitim, ndrsa masat e ndrmarra jan t
domosdoshme dhe prkatse.
Defnimi i diskriminimit direkt dhe indirekt,
shqetsimit, udhzimit pr t diskriminuar dhe
viktimizit nga Direktivat e BE-s, duke prfshir
dhe kt Direktiv, duhet qen shembull pr
defnimin e ktyre koncepteve n legjislacionin
ton. Paqndrueshmrit juridike q ekzistojn
duhet t zgjidhen me thirrje n Direktivat e BE-
s dhe defnicionet e tyre t diskriminimit. do
dilem q do t paraqitet duhet t zgjidhjet, duke
patur parasysh madje kto defnicione.
Shtrirja materiale e Direktivs sht caktuar
n nenin 3. Domethn, Direktiva aplikohet n
marrdhniet e puns, nga kushtet pr punsim,
kryerjen e profesioneve t pavarura, kriteret pr
zgjedhje, avancimin, qasjen n t gjitha nivelet
e kualifkimit, kualifkimit plotsues, trajnim-
it, prfshir ktu dhe punn praktike, pun-
simin dhe kushtet e puns, ndrprerjen e mar-
rdhnies s puns, kompensimin pr punn e
kryer, antarsin dhe aktivitetet n organizatat
e pundhnsve dhe punmarrsve. Direktiva
aplikohet dhe n t gjitha lmet jasht mar-
rdhnieve t puns (arsimi, mbrojtja sociale,
siguria sociale, mbrojtja shndetsore, qasja n
mallra dhe shrbime, banimi), me t ciln dal-
lohet nga Direktiva 2000/78/ pr trajtim t
barabart n punsim dhe profesione.
Neni 4 parasheh nj prjashtim t kufzuar t
ndalimit t diskriminimit, dhe lejohet dallimi
n trajtim n baz t origjins racore ose etnike
vetm nse kjo paraqet kusht esencial dhe ven-
dimtar pr nj vend pune t caktuar (kto do t
jen raste t jashtzakonshme, pr shembull, t
aktorve q aktrojn ndonj personazh t caktu-
ar).
23
(5) Me status nga shtatori i vitit 2013, Protokolin 12 t KEDN-s kan ratifkuar 18 shtete antare t Kshillit t
Evrops. N mesin e tyre jan: Shqipria, Andora, Maqedonia, Serbia, Mali i Zi, Kroacia, Bosnja dhe Hercegovina,
Estonia, San Marinoja, Rumunia, Ukraina, Sllovenia, Spanja, etj. Shihni: http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/
ChercheSig.asp?NT=177&CM=&DF=&CL=ENG
(6) Me status nga shtatori i vitit 2013, Kartn e reviduar Sociale Evropiane kan ratifkuar 22 shtete antare t Kshil-
lit t Evrops. Pr kt shihni n:
http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=163&CM=&DF=&CL=ENG.
N nenin 5 jan parapar masat pozitive me
t ciln faktikisht ndjeke qndrimi i pranuar n
kuadr t BE-s pr masat pozitive, n kupti-
min se shtetet antare nuk jan t obliguara, por
mund t miratojn ose t mbajn n fuqi masa
ekzistuese, me qllim parandalimi ose kompen-
simi i trajtimit t pafavorshm lidhur madje me
origjinn racore ose etnike. Masat pozitive, n
pajtim me karakterin e tyre kohor, do t zgjasin
prderisa t arrihet barazia e plot. Masat pozi-
tive t lejuara n nenin 5 t Direktivs jan t
rndsishme pr Republikn e Maqedonis, pr
t arsyetuar masat e ndrmarra me qllim zbatimi
i parimit t prfaqsimit prkats dhe t drejt.
Me Direktivn sht arapar dhe nj me-
kanizn i posam pr mbrojtje, si qllim t
cilin duhet shtetet antare ta zbatojn n siste-
met juridike vetanake. Para s gjithash, shtetet
antare duhet, personave q konsiderojn t jen
t diskriminuar, tu mundsojn qasje n proce-
durat gjyqsore dhe administrative. N rast kur
viktima e pretenduar parashtron fakte dhe me
kt e bn t besueshm ekzistimin e trajtimit
t pafavorshm, ngarkesa e vrtetimit kalon n
t pandekurin, i cili duhet t dshmoj se nuk
ekziston diskriminimi (Direktiva 2000/43/,
neni 8.1.).
Me Direktiv, shtetet obligohen t formo-
jn organe t cilat do ta kan pr obligim pro-
movimin e konceptit t barazis, pavarsisht
nga origjina e tyre racore ose etnike. Obligim
i ktyre organeve sht dhe dhnia e ndihms
viktimave t diskriminimit n procedurat gjy-
qsore, si dhe zbatimi i hulumtimeve dhe shpall-
ja e raporteve t pavarura pr aspekte q kan t
bjn me diskriminimin e parapar me Direktiv
(Direktiva 2000/43/, neni 13). Ky nen sht
plotsisht i zbatuar n Republikn e Maqedonis
me LPMD-n dhe themelimin e Komisionit pr
Mbrojtje nga Diskriminimi.
Praktika e GJBE-s sht e pasur n lidhje
me aplikimin e Direktivs n marrdhniet e
puns. Kshtu, n rastin Firma Feryn, Gjykata
gjen diskriminim direkt n rastet kur pundhn-
si publikisht deklaron se nuk do t pranoj n
pun punonjs t ndonj grupi t caktuar etnik,
pr shkak se deklaratat e tilla m s shpeshi do t
kishin zbrapsur punonjs t caktuar nga konkur-
rimi, me t ciln do t ishte penguar qasja e tyre
n tregun e puns (GjBE, Firma Feryn, paragraf
28).
1.2.
KORNIZA NACIONALE
JURIDIKE
N Republikn e Maqedonis jetojn pjestar
t m shum grupeve etnike. shtja e diskri-
minimit etnik dhe rregullimi i saj juridik nuk
sht nj gj e re dhe e panjohur tek ne. Ekzis-
tojn dispozita t fundit t cilat kan t bjn
me diskriminimin racor, prkatsisht, at etnik.
Megjithat, po miratohet nj legjislacion i tr
pr mbrojtje nga diskriminimi n baz t pr-
katsis etnike, me qllim zbatimi i Direktivave
t BE-s n kt lm. Bhet fjal pr LPMD-n
dhe dispozitat pr mbrojtje nga diskriminimi n
LMP.
1.2.1. Dispozitat
kushtetuese
Ashtu si po shqyrtohet m lart, Kushtetua e
Republiks s Maqedonis, n nenin 9 garanton
t drejtn e barazis. Kjo dispozit shrben si
baz kushtetuese pr miratimin e legjislacionit
prkats pr mbrojtje nga diskriminimi. N lidh-
je me bazat diskriminuese, neni 9 prmend racn
dhe origjinn nacionale, me t ciln konsidero-
jm se prkatsia etnike sht prfshir si baz
mbrojtse. Megjithat, jemi t mendimit se n t
ardhmen kjo klauzul kundr-diskriminuese
duhet t ndryshohet dhe t numrohet prkatsia
etnike shprehimisht si baz.
Nga Kushtetuta e Republiks s Maqedonis,
e rndsishme sht dispozita e Amandamentit
VI, i cili si vler thelbsore e rendit kushtetues,
numron parimin e prfaqsimit prkats dhe
t drejt t pjestarve t qytetarve q u tako-
jn t gjitha bashksive, n organet e pushtetit
shtetror dhe institucioneve tjera publike n t
gjitha nivelet (Amandamenti VI t Kushtetuts
s RM-s).
1.2.2. Ligji mbi Marrdhni-
et e Puns
Ligji mbi Marrdhniet e Puns sht ligji ma-
terial i cili prmban dispozita kundr-diskrim-
inuese, dhe ka t bj madje me marrdhniet e
puns. Si prmendm dhe m lart, Ligji prm-
ban defnicione t diskriminimit direkt dhe indi-
rekt (neni 7), defnicione t shqetsimit (neni 9),
prjashtime nga diskriminimi (neni 8), kalim i
ngarkess s provimit (neni 11), kompensim pr
dmin e prjetuar nga diskriminimin e vuajtur
(neni 10), si dhe mundsi pr aplikim t masave
afrmative pr mbrojtje t kategorive t posame
t punonjsve (neni 8, paragraf 2).
N ndalimin e prgjithshm t diskriminim-
it, parashihet se [p]undhnsi nuk guxon q
krkuesin e punsimit ose punonjsit, ta vj
n pozit t pabarabart pr shkak t origjins
racore ose etnike... (neni 6). N kt mnyr,
origjina etnike shprehimisht numrohet n LMP,
q sht nj ndikim direkt i Direktivs 2000/43/
pr trajtim t barabart t personave pa-
varsisht nga origjina e tyre racore ose etnike.
Nga prjashtimet, duhet prmendur se LMP-
ja parasheh vetm kushtin e domosdoshm
pr punsim (neni 8, paragraf 1). LMP-ja nuk
parasheh mundsi pr aplikim t masave pozi-
tive pr punsim t pjestarve t grupeve etni-
ke, t cilt jan n pozit m pak t favorshme n
shoqri, q sht nj munges e tij.
1.2.3. Ligji mbi Parandalim-
in dhe Mbrojtjen nga Diskri-
minimi
LPMD-ja shprehimisht numron prkatsin
etnike si nj baz t posame diskriminuese n
nenin 3. Nga ana tjetr, LPMD-ja ndalon diskri-
minimin n t gjitha lmet t cilave u referohet
Direktiva 2000/43/ pr trajtim t barabart t
personave, pavarsisht nga origjina e tyre racore
ose etnike, e sqaruar m lart.
Ajo q duhet theksuar sht se LPMD-ja
parasheh prjashtime nga diskriminimi q kan
t bjn me bazn prkatsi etnike. Duhet thek-
suar kushti esencial dhe vendimtar pr punsim
(neni 14, paragraf 1, alinea 2); masat e posame
q kan pr qllim barazimin e pozits s
njerzve nga nj grup i t caktuar etnik, t br
pr shkak t trajtimit t pafavorshm diskrim-
inues (neni 15, paragraf 1, alinea 6); dhe masat
pr mbrojtje t identiteti t pakicave etnike (neni
15, paragraf 1, alinea 8). Madje pr kto dis-
pozita, mund t arsyetohen masat e prfaqsimit
prkats dhe t drejt, t cilat po aplikohen n
Republikn e Maqedonis.
1.2.4. Legjislacioni mbi
zbatimin e parimit t pr-
faqsimit prkats dhe t
drejt
Pas miratimit t Amandamentit VI t Kushte-
tuts s Republiks s Maqedonis n vitin
2001, legjislacioni prkats miratohet dhe apli-
kohet pr t arritur prfaqsim prkats t drejt
t pjesmtarve t t gjitha bashksive etnike n
administratn publike (n kuptimin m t gjer t
fjals). Jan parapar dispozita prmes s cilave
po zbatohet parimi kushtetues i prfaqsimit pr-
kats dhe t drejt, pr shembull, n Ligjin mbi
Gjykatat (neni 43, paragraf 2), n Ligjin mbi
Npunsit Shtetror (neni 12), n Ligjin mbi
Prokurorin Publike (neni 43 paragraf 2, neni
76, paragraf 5), si dhe shum ligje tjera.
Kto masa n legjislacionin ton mund t ar-
syetohen dhe me LPMD-n, prmes dispozits
nga neni 15, paragraf 1, alinea 6. Ato kan
gjithashtu baz dhe n KEDR dhe n Direk-
tivn 2000/43/ pr trajtim t barabart t
personave, pavarsisht nga origjina e tyre racore
ose etnike. Ajo q sht delikate pr ta aplikuar
kt parim sht kombinimi i tij me kritere ob-
jektive t punsimit (arsimi, stazhi i puns, ek-
spertiza, aftsia, kompetenca, profesionaliteti),
(Strategjia pr prfaqsim prkats dhe t drejt
t pjestarve t bashksive q nuk jan shumic
n RM, viti 2007, fq.10). Nga ana tjetr, sht
delikate dhe shtja se kur ky parim do t kon-
siderohet si i zbatuar. A do t merret parasysh
numri i pjestarve t punsuar t bashksive n
nivel t tr administrats publike, ose do t kon-
sideorhet sipas lmeve, ose institucioneve. Dhe,
nse ather do t pushoj s zbatuari ky parim,
dhe me kalimin e kohs, nse prsri reduktohet
numri i pjestarve t ndonj bashksie t caktu-
24 25
ar, duhet prsri t ndrmerren masa t ktilla?
Pr kto pyetje, pr momentin nuk ka prgjigje,
por korniza teorike sht se ato lejohen prderisa
nevojiten pr qllimin pr t cilin jan parapar,
dhe nuk guxojn t kalojn n privilegjim t
panevojshm. Sido q t jet, ato mund t jen
lnd e kontrollit gjyqsor n lidhje me at nse
plotsojn kriterin e proporcionalitetit, t cilin e
krkon nenin 13, paragrafn 1 t LPMD-s.
1.3.
POLITIKAT NACIONA-
LE
Qeveria e Republiks s Maqedonis, s bash-
ku me ministrit kompetente ka miratuar strate-
gji nacionale, t cilat drejtprsdrejti ose trt-
horazi ndikojn mbi mosdiskriminimin n baz
t prkatsis etnike. Ato m t rndsishmet do
t analizohen m posht.
1.3.1. Strategjia Nacionale
pr Barazi dhe Mosdiskri-
minim n baz t prkat-
sis etnike, moshs, aft-
sis s kufzuar mendore
dhe trupore dhe gjinis pr
vitet 2012-2015
Kjo Strategji Nacionale u miratua n vitin
2012, pr periudhn e viteve 2012-2015. Ajo q
sht e rndsishme t theksohet sht se Strate-
gjia u referohet katr bazave diskriminuese,
duke prfshir ktu dhe prkatsin etnike, meg-
jithat, nuk u referohet vetm marrdhnieve t
puns, por ka nj shtrirje m t gjer materiale.
Qllimet e prgjithshme strategjike, si jan
ngritja e vetdijes pr zbulim t diskriminimit,
ose prmirsimi i kornizs juridike pr mos-
diskriminim, ndikojn dhe n pjesn q lid-
het me diskriminimin etnik n marrdhniet e
puns. Nga qllimet e posame strategjike, ato
q jan t rndsishme pr mosdiskriminimin
n baz t prkatsis etnike n marrdhniet e
puns, mund t ndahen posarisht: evidentimi
i prmirsuar n baz t prkatsis etnike n
t gjitha lmet dhe zbatimi i plot i parimit t
prfaqsimit prkats dhe t drejt t pjestarve
t t gjitha bashksive (Strategjia Nacionale pr
Barazi dhe Mosdiskriminim, fq.20-23).
pr Prfaqsim Prkats
dhe t Drejt
Strategjia pr Prfaqsim Prkats dhe t Dre-
jt u miratua nga Qeveria n vitin 2007. Me t
parashihen qllimet dhe mnyra e zbatimit t
parimit t prfaqsimit prkats dhe t drejt.
N t parashihen mnyrat e sigurimit t instru-
menteve pr nxitje t parimit t prfaqsimit
prkats dhe t drejt, sidomos n shrbimin
shtetror, n pjesn e npunsve publik dhe
ndrmarrjeve publike. Me at parashihet dhe
prpilimi i Planit Nacional t Punsimit sipas
Prfaqsimit Prkats dhe t Drejt n Sektorin
Publik.
1.4.
ANALIZA E GJEND-
JEVE
Kjo pjes e hulumtimit ka pr qllim t demon-
stroj se si sht gjendja me diskriminimin n
baz t prkatsis etnike n marrdhniet e
puns. Nse ajo ekziston, n far forma shfaqet,
a nihet nga viktimat, a ka raste t denoncuara dhe
sa sht numri i tyre n proporcion me numrin e
prgjithshm t rasteve t denoncuara t diskri-
minimit. Pr pasqyrim m t mir, kjo pjes do
t ndahet n perceptim t ekzistimit t diskri-
minimit etnik, n raste t denoncuara para ins-
tutucioneve prkatse dhe n aplikimin e parimit
t prfaqsimit prkats dhe t drejt.
1.4.1. Perceptimi i diskri-
minimit etnik
Tek qytetart ekziston perceptimi se diskri-
minimi etnik sht nj nga format m t shpesh-
ta t diskriminimit n Republikn e Maqedonis.
Kshtu, sipas hulumtimit Barometri i Mundsive
t Barabarta, diskriminimi n baz t prkatsis
etnike gjendet n vendin e dyt n lidhje me
shtjen se sa konsiderohet si e shpesht shfaqja
n Republikn e Maqedonis. Gjegjsisht, 55%
t t anketuarve tregojn pr shfaqje t shpesht
t diskriminimit n baz t prkatsis etnike
(Petrovska Beshka, Najevska, v. 2009, fq.13).
7
I njjti rezultat del dhe nga nj hulumtimi tjetr
Diskriminimi n Republikn e Maqedonis n
baz t prkatsis etnike, sipas t cilit 67.7%,
t t anketuarve konsiderojn se diskriminimi
etnik sht nj dukuri e shpesht n Republikn
e Maqedonis (Krzhallovski, v. 2011, fq.10).
8

Ia vlen t theksohet se kjo prqindje tek Shqip-
tart etnik sht m e lart. Gjegjsisht, madje
84.7% t Shqitarve konsiderojn se diskriminimi
etnik sht nj dukuri e shpesht n Maqedoni,
ndrsa tek Maqedonasit etnik, kjo prqindje
sht me e ult n krahasim me Shqiptart, por
sido q t jet, sht shumic e madhe (60.4%)
(Krzhallovski, v. 2011, fq.10).
Pr lm, sipas hulumtimit nga viti 2009, shi-
het qart se ekziston diskriminimi n marrdhni-
et e puns, sidomos gjat punsimit. Gjegjsisht,
sipas hulumtimit t Barometrit t Mundsive t
Barabarta, prkatsia etnike sht e dyta veori,
sipas rndsis (pas prkatsis partiake) e cila
ndikon n punsimin e nj individi (Petrovska
Beshka, Najevska, v. 2009, fq.37). Dhe, sip-
as hulumtimit tjetr t vitit 2011, diskriminimi
ndjehet veanrisht gjat punsimit, n sektorin
publik ose privat (Krzhalloski, v. 2011, fq.18).
Madje 79.3% t qytetarve konsiderojn se gjat
punsimit n sektorin publik ose privat ekziston
diskriminimi n baz t prkatsis etnike.
sht me rndsi t prmendet se 47.5% t
Shqiptarve t anketuar konsiderojn se pr-
katsia etnike sht baz pr diskriminim gjat
punsimit, ndrsa nga Maqedonasit etnik, 18.5%
kan t njjtin mendim (Petrovska Beshka, Na-
jevska, v. 2009, fq.37). Sipas hulumtimit tjetr
nga viti 2011, 89.3% t Shqitarve t anketuar
konsiderojn se ekziston diskriminimi etnik
gjat punsimit n sektorin shtetror, pr dallim
nga 75.5% t Maqedonasve (Krzhalloski, v.
2011, fq.18). Kjo pohon qndrimin pr percep-
tim m t madh t diskriminimit tek bashksit
etnike jo shumic n Maqedoni.
Sa iu prket prvojave personale pr diskri-
minim t vuajtur, kjo prqindje sht m e ult
sesa ndjenja pr ekzistimin e diskriminimit.
Gjegjsisht, 19,1% t qytetarve kishin qen
viktima t diskriminimit, ndrsa 23,4% kishin
qen dshmitar t diskriminimit etnik. Dhe
ktu ekziston ndarja sipas vijave etnike. Shqip-
tart etnik m shpesh (39.3%) ishin prgjigjur se
kan qen viktima t diskriminimit, n krahasim
me 9,9% t Maqedonasve etnik (Krzhalloski,
v. 2011).
1.4.2. Rastet e denoncuara
t diskriminimit etnik
Ekzistimi i diskriminimit etnik n Republikn
e Maqedonis shfaqet dhe prmes rasteve t de-
noncuara para Avokatit t Popullit dhe Komis-
ionit pr Mbrojtje nga Diskriminimi. Kshtu,
tek Avokati i Popullit, gjat katr viteve t fun-
dit jan parashtruar gjithsej 110 parashtresa pr
diskriminim t pretenduar, si vijon: 20 parash-
tresa n vitin 2009, 16 parashtresa n vitin 2010,
42 parashtresa n vitin 2011 dhe 32 parashtre-
sa n vitin 2012. Duhet t theksohet se numri i
parashtresave pr diskriminim t pretenduar, n
krahasim me numrin e prgjithshm t parash-
tresave t nnshtruara sht shum i ult, pra, pr
vitin 2009, arrin 0.55%, pr vitin 2010, 0.40%,
pr vitin 2011 arrin 0.99 %, dhe pr vitin 2012
arrin 0.74%.
Nga 20 parashtresa t nnshtruara n vitin
2009, 4 nga ato, ose 20% kan qen n baz t
prkatsis etnike, ndrsa nga 16 parashtresa n
vitin 2010, 9 ose 56,3% nga ato kan qen shpre-
himisht n baz t prkatsis etnike. N vitin
2011, nga 42 parashtresa pr diskriminim t pre-
tenduar, 15 ose 25.71% jan n baz t prkat-
sis etnike, pr vitin 2012, nga 32 parashtresa, 9
26 27
(7) N vend t perceptohet diskriminimi n baz t prkatsis politike, 78% t t anketuarve jan prgjigjur se ky
diskriminim sht dukuri e shpesht n Maqedoni.
(8) Dhe sipas ktij raporti, n vend t par, si form m e shpesht e diskriminimit konsiderohet ajo sipas pprkatsis
politike (89.9%).
ose 28.1% jan n baz t prkatsis etnike. Si
mund t shihet, shumica e qytetarve ankohen
pr diskriminim madje n baz etnike. Dhe pr
vitin 2011 dhe 2012, n raportet vjetore t AP-s,
shprehimisht pretendohet se numri m i madh i
parashtresave pr diskriminim t pretenduar n
baz t prkatsis etnike, jan nga lmi i mar-
rdhnieve t puns (AP, Raporti Vjetor pr vitin
2011, fq.35; AP, Raporti Vjetor pr vitin 2012,
fq.37-38).
Sa i prket Komisionit pr Mbrojtje nga Diskri-
minimi, gjithashtu n krye jan parashtresat pr
diskriminim t pretenduar n baz t prkatsis
etnike. N vitin e par nga puna e KMD-s, n
vitin 2011, nga gjithsej 60 parashtresa t nnsh-
truara, 13 kan t bjn me diskriminimin e pre-
tenduar n baz t prkatsis etnike, q sht n
vendin e dyt sipas prkatsis politike (me 15).
Nga kto 13 raste pr diskriminim t pretenduar
sipas prkatsis etnike, 6 ose diku nn 50% jan
n lmin e puns dhe marrdhnieve t puns
(KMD, Raporti Vjetor pr vitin 2011, fq.9). Pr
vitin 2012, numri i prgjithshm i parashtresave
sht rritur n 75, nga t cilat m s shumti, gjeg-
jsisht, 16, lidhen me diskriminimin e pretendu-
ar n baz t prkatsis etnike. Nga ato, vetm
dy kan t bjn me diskriminimin e pretenduar
etnik n marrdhniet e puns. Pr vitin 2013,
prfshir dhe muajin e gushtit, para KMD-s
jan parashtruar gjithsej 58 parashtresa, nga t
cilat m s shumti, gjegjsisht 16, kan t bjn
me diskriminimin n baz t prkatsis etnike,
nga t cilat 7 jan n lmin e puns dhe mar-
rdhnieve t puns.
Si prfundim, para KMD-s, nga numri i prg-
jithshm i parashtresave, ato pr diskriminim t
pretenduar n baz t prkatsis etnike, gjenden
para bazave tjera, ndrsa dominueshm, ato kan
t bjn me lmin e marrdhnieve t puns (pr
vitet 2012 dhe 2013, numri arrin prafrsisht
rreth 50%).
Kto numra prputhen si me perceptimin
e diskriminimit n baz etnike, ashtu dhe me
marrdhniet e puns t sqaruara m lart.
Gjegjsisht, perceptimi i qytetarve pr ekzis-
timin e diskriminimit sipas prkatsis etnike
n marrdhniet e puns, prputhet me rastet
e denoncuara para AP-s dhe KMD-s, ku n
krye jan parashtresat n baz etnike, madje n
marrdhniet e puns (KMD, Raporti Vjetor pr
vitin 2011, fq.8).
Nga ana tjetr, prsri konfrmohet perceptimi
i qytetarve se m t prekur n baz t prkat-
sis etnike jan pjestart e bashksive jo shu-
mic n Republikn e Maqedonis. Kjo shihet
nga nnshtruesit e parashtresave dhe para AP-s
dhe KMD-s. Sa pr ilustrim, pr vitin 2012,
nga 16 parashtresave t nnshtruara para KMD-
s pr diskriminim etnik, 15 jan nnshktruar
nga pjestar t bashksive jo shumic (KMD,
Raporti Vjetor pr vitin 2012, fq.17).
1.4.3. Prfaqsimi prkats
dhe i drejt
Prfaqsimi prkats dhe i drejt sht njra
nga vlerat thelbsore t rendit kushetues t Re-
publiks s Maqedonis, sht numruar shpre-
himisht n Amandamentin VI t Kushtetuts
s Republiks s Maqedonis. Duke ndjekur
gjendjen e prfaqsimit prkats dhe t drejt,
n pajtim me kompetencat ligjore vetanake,
Avokati i Popullit defnon nj prparim t caktu-
ar n pjesn e zbatimit t parimit t prfaqsim-
it prkats dhe t drejt, por prapseprap mbetet
konstatimi se shumica e institucioneve ende nuk
ka arritur nivelin e obligueshm t prfaqsimit
(AP, Raporti Vjetor pr vitin 2012, fq.44).
Sipas statistiks, n vitin 2012, vrehet rritje
e leht e numrit t prgjithshm t pjestarve
t punsuar t bashksis shqiptare (nga 17.2%
n 17.8%) dhe asaj turke (nga 1.7% n 2.0%).
Numri i pjestarve t bashksive tjera jo shu-
mic mban t njjtin nivel si n vitin 2011, ndr-
sa tek bashksia shumic vrehet nj rnie e le-
ht t numrit t prgjithshm t t punsuarve
(nga 76.3% n 75.2%) (AP, Raporti Vjetor pr
vitin 2012, fq.43).
AP gjithashtu vren se, ngjashm si dhe n vitet
tjera raportuese, parimin e prfaqsimit prkats
dhe t drejt m mir e zbatojn organet e admin-
istrats shtetrore, sesa ndrmarrjet publike (AP,
Raporti Vjetor pr vitin 2012, fq.40). AP vren
se nevojitet ndrmarrja e masave plotsuese pr
zbatim t parimit t prfaqsimit prkats dhe t
drejt t pjesmarrsve t bashksive m t vog-
la n numr (AP, Raporti Vjetor pr vitin 2012,
fq.44). Niveli i ult i prfaqsimit t bashksive
m t vogla, sidomos bashksia turke dhe rome,
vrehet dhe n Raportin e Progresit t Komis-
ionit Evropian pr Republikn e Maqedonis pr
vitin 2012 (KE, Raporti mbi Progresin e RM-s
pr vitin 2012, fq.17).
N lidhje me prfaqsimin prkats dhe t
drejt tek vendet udhheqse t puns, vrehet
reduktim i pakonsiderueshm t numrit t t
punsuarve tek pjestart e bashksis maqedo-
nase, dhe rritje e leht e t punsuarve n vende
udhheqse t puns tek bashksia shqiptare dhe
turke (AP, Raporti Vjetor pr vitin 2012, fq.43).
Megjithat, gjendja tek ndrmarrjet publike
sht posarisht e paknaqshme n lidhje me
vendet udhheqse t puns, ku vite me rradh
nuk respektohet parimi i prfaqsimit prkats
dhe t drejt. Si shembuj negativ numrohen
ndrmarrjet publike, institucionet shndetsore
publike, fondet dhe organet shtettore t pavar-
ura (AP, Raporti Vjetor pr vitin 2012, fq.40).
Sekretariati pr Implementimin e Mar-
rveshjes Korniz po ndrmerr masa dhe aktivi-
tete pr realizimin dhe ndjekjen e parimit t pr-
faqsimit prkats dhe t drejt t pjesmtarve
t bashksive. Sekretariati ka prpiluar nj Pro-
gram pr punsim t pjesmtarve t bashksive,
i cili bazohet mbi analizn e zbatuar t Sekretar-
iatit dhe informacioneve e grumbulluara nga
planet vjetore t ministrive dhe organeve tjera
t administrats shtetrore, si dhe nga t dhnat
e grumbulluara nga ndrmarrjet publike mbi pr-
faqsimin e bashksive etnike, t cilat nuk jan
shumic n Republikn e Maqedonis. Gjat
prpilimit t Programit, jan marr parasysh
dhe rekomandimet e parapara me Strategjin
pr Prfaqsim Prkats dhe t Drejt (2007),
si dhe rekomandimet nga Plani Strategjik i Sek-
retariatit, ku jan prfshir masat dhe aktivitetet
pr prmirsim t prfaqsimit prkats dhe t
drejt.
N kontekstin e prfaqsimit prkats dhe t
drejt n administratn shtetrore dhe publike,
sipas t dhnave t Sekretariatit gjat vitit 2011,
ka nxjerr shpallje pr punsimin e pjestarve
t bashksive q nuk jan shumic n shtetin
ton, me t ciln jan realizuar 543 punsime t
pjestarve t bashksive etnike jo shumic, nga
t cilat 361 me arsim t lart dhe 182 me arsim
t mesm. N rrjedh e sipr sht nisja e proce-
durs pr 140 punsime t reja t pjestarve t
bashksive etnike jo shumic, me 100 me arsim
t lart dhe 40 me arsim t mesm (AP, Raporti
Vjetor pr vitin 2011, fq.36). Qytetart e Maqe-
donis n prgjithsi prkrahin masat afrmative
pr sigurim t mundsive t barabarta pr pun-
sim t personave nga bashksit jo shumic, si
jan trajnime dhe kuota pr punsim. Prqindja e
prkrahjes n sektorin publik gjendet n 73,2%,
ndrsa n sektorin privat n 67,4%. Nuk ka dal-
lim pr kt prkrahje sipas prkatsis etnike
(Krzhallovski, viti 2011, fq.18-19). Nga ana
tjetr, sipas po t njjtit hulumtim, 66.9% nga t
anketuarit prmbajn punsimin sipas kritereve
objektive, pa marr parasysh prkatsin etnike.
Kjo prqindje sht prfaqsuar m shum tek
Maqedonasit, me 70,9%, por dhe tek shumica
Shqiptar, me 54,6%.
Nga rastet e diskriminimit n baz t
prkatsis etnike n marrdhniet e
puns, t denoncuara para KMD-s, ia
vlen t prmendet rasti i diskriminimit
gjat konkurrimit pr vend pune
n njrn nga shkollat fllore. Pas
parashtress s nnshtruar, KMD-ja
i drejtohet shkolls, merr konkursin,
kryen nj bised telefonike dhe
shqyrton prgjigjen e shkolls. Duke
shqyrtuar t gjitha faktet, KMD-ja
konstaton diskriminim n baz etnike
n zgjedhjen e kandidatit, me t ciln,
konkursi pr punsim hidhet posht,
konkursi prsritet dhe pranohet
n pun nnshtruesi i parashtress
(KMD, Raporti Vjetor pr vitin 2011,
fq.23).
28 29
Mosha
2
Diskriminimi n baz t moshs sht nj
form e re e diskriminimit, e cila po pranohet
shum ngadalshm si e till n vetdijen e njerzve.
N prgjithsi, ende nuk jan t fuqishm parag-
jykimet se mosha ndikon mbi aftsin e puns
tek individt, dhe prandaj po konsiderohet si
nj kriter i arsyeshm pr brje t dallimit n
lmin e punsimit dhe marrdhnieve t puns.
Fatkeqsisht, n t njejtn vij po lviz dhe re-
zonimi i Gjykats Kushtetuese i Republiks s
Maqedonis (Gjykata Kushtetuese e Republiks
s Maqedonis, Vendimi Rr.nr.118/2003-0-0,
16.07.2003). Pr shkak t paragjykimeve t
ktilla, diskriminimi n baz t moshs sht
prfaqsuar n format e tij m elementare, por ai
nuk njihet, dhe si rezultat, sht i pakonsiderue-
shm numri i rasteve t denoncuara t diskrimin-
imit n baz t moshs n marrdhniet e puns
(Avokati i Popullit i RM-s, Raporti Vjetor pr
vitet 2010, 2011 dhe 2012).
9

2.1.
STANDARDET NDR-
KOMBTARE JURI-
DIKE
Nga aspekti i s drejts ndrkombtare,
obligimet pr mbrojtje nga diskriminimi n
baz t moshs n marrdhniet e puns dalin
nga disa konventa. Pr Republikn e Maqedo-
nis, t rndsishme jan obligimet q dalin nga
konventat e miratuara n kuadr t Kombeve t
Bashkuara dhe Kshillit t Evrops, si dhe rreg-
ullat juridike t miratuara n kuadr t Bashkimit
Evropian. N vazhdim, do t bisedohet dhe rreth
Traktatit Ndrkombtar pr t Drejtat Ekono-
mike, Sociale dhe Kulturore (TNDESK), Kon-
vents s Organizats Ndrkombtare t Puns,
e cila ka t bj me diskriminimin n punsim
dhe profesione, (Konventa 111 e ONP-s), Kon-
vents Evropiane pr t Drejtat e Njeriut dhe
Protokoli i saj 12, si dhe Karts Sociale Evro-
piane dhe Direktivs s BE-s 2000/78/ pr
trajtim t barabart n punsim dhe profesione.
2.1.1. Traktati Ndrkom-
btar pr t Drejtat Ekono-
mike, Sociale dhe Kulturore
TNDESK-u prmban nj klauzul
kundr-diskriminuese n nenin e vet 2. Ajo ka
nj karakter dytsor dhe ka t bj me mbrojtjen
nga diskriminimi n lidhje me moshn, vetm n
lidhje me t drejtat e prcaktuara n TNDESK.
Megjithat, pr hulumtimin me rndsi sht
fakti se t drejtat nga marrdhnia e puns jan
prcaktuar me Traktatin, kshtu q klauzula
kundr-diskriminuese ka t bj me kto t drej-
ta. M konkretisht, jan parapar e drejta e puns
(neni 6), e drejta e kushteve t barabarta dhe t
drejta t puns (neni 7), e drejta e themelimit dhe
antarsimit n organizatat e punonjsve (neni
8).
Specifke pr TNDESK sht ajo se n klau-
zuln e vet kundr-diskriminuese nuk numro-
het mosha si baz diskriminuese. Megjithat,
Komiteti pr t Drejta Ekonomike, Sociale dhe
Kulturore (KDESK) interpreton klauzuln sikur
t inkuadronte moshn n kategorin status
tjetr (KDESK, Komenti i Prgjithshm 20,
paragraf 29). sht ky dhe konkluzioni i vetm
nse merret parasysh listn e hapur t bazave
diskriminuese n klauzuln diskriminuese.
Komiteti pranon se klauzula kundrdiskrim-
inuese n vete ngrthen si diskriminimin direkt,
ashtu dhe at indirekt. Ato jan defnuar ng-
jashm si n instrumentet q prmbajn defnici-
one t qarta t diskriminimit direkt dhe indirekt
(KDESK, Komenti i Prgjithshm 20, paragraf
20). Komiteti gjithashtu pranon se jo do dallim
paraqet diskriminim n baz t moshs. N kt
mnyr, Komiteti krijon testin e proporcionalite-
tit dhe krkon q t ekzistoj nj proporcion i
[q]art dhe i arsyeshm i proporcionalitetit mes
qllimit q dshirohet t arrihet dhe masave ose
lshimeve dhe efekteve t tyre (KDESK, Ko-
menti i Prgjithshm 20, paragraf 13).
Obligimi elementar i shteteve q kan rat-
ifkuar TNDESK-n n kt pjes sht q ta
parandalojn diskriminimin n baz t moshs,
n gzimin e t drejtave, duke prfshir dhe ato
nga marrdhniet e puns. Kjo del nga Komenti
i Prgjithshm 6, i cili ka t bj me personat
e moshuar mbi 60-vjear dhe t drejtat e tyre
ekonomike, sociale dhe kulturore (KDESK,
Komenti i Prgjithshm 6).
10
Domethn,
ekziston obligimi i qart, i cili sht i rrall n
t drejtn kontraktuese ndrkombtare, pr ta
parandaluar diskriminimin n baz t moshs
n lmin e marrdhnieve t puns, e sidomos
ndaj personave t moshuar. Ve obligimit pr
parandalim t diskriminimit n baz t moshs,
shtetet kan pr obligim dhe mundsimin e
kushteve t barabarta t personave t moshuar
dhe mundsive t barabarta por themelimin dhe
antarsimin n organizata punonjse (KDESK,
Komenti i Prgjithshm 6, paragrafet 23 dhe
25). Kushtet e barabarta t puns don t thon
se t gjitha t drejtat nga marrdhnia e puns
duhet patjetr t jen n dispozicion, si dhe t
gzohen barabartsisht, pavarsisht nga mosha e
punonjsit. sht ky nj obligim shum esencial,
i rndsishm pr kt hulumtim.
Komiteti merr qndrim dhe n lidhje me pen-
sionimin e obligueshm. Duke patur parasysh
se ai sht praktikuar gjersisht, qndrimi i
Komitetit i nnvizuar n Komentin e Prgjith-
shm 6 sht se mosha e parapar pr pensionim
t obligueshm, duhet t konstatohet varsisht
nga natyra e profesionit, aftsia e puns tek
personat e moshuar, si dhe faktort demografk,
ekonomik dhe social (KDESK, Komenti i Prg-
jithshm 6, paragraf 28). Domethn, patjetr
duhet marr parasysh m tepr faktor, prfshir
ktu dhe aftsin e puns s punonjsve. A con-
trario, kjo do t thot se nuk guxon, pavarsisht
nga kto rrethana, vetm t parashihet mosha pr
pensionim pa ndonj argument, pasi sht pat-
jetr q punonjsi, me vet plotsimin e viteve
t moshs t parapara, ta lshoj tregun e puns.
2.1.2. Konventa e ONP-s
pr Parandalim t Diskri-
minimit n Punsim dhe n
profesione
Organizata Ndrkombtare e Puns ka miratu-
ar nj Konvent t posame e cila ka t bj me
mbrojtjen nga diskriminimi n marrdhniet e
puns. Bhet fjal pr Konventn 111 t ONP-s
ndalon diskriminimin n marrdhniet e puns,
q prfshin qasje n trajnime dhe trajnime plot-
suese, t nevojitura pr grumbullim t kualifki-
meve profesionale konkrete, qasjen n vende t
puns dhe profesione, si dhe kriteret pr punsim
dhe pun dhe kushtet e puns (Konventa 111 e
ONP-s, neni 1, paragraf 3).
Ajo q mungon n vet Konventn, sht fak-
ti se mosha nuk sht parapar si baz e posame
diskriminuese. Gjegjsisht, n nenin 2 t Kon-
vents, ku defnohet diskriminimi, numro-
hen vetm raca, ngjyra [e lkurs], gjinia, feja,
mendimi politik, origjina nacionale dhe sociale.
Defnicioni nuk prmban as nj list t hapur t
bazave, por lista sht e mbyllur. Nga pikpamja
juridike, kjo munges e Konvents sht e mad-
he, pr shkak t faktit se ajo nuk mund t apliko-
30 31
(9) Nga raportet del se Avokati i Popullit i RM-s nuk kishte marr ndonj parashtres pr diskriminim t pretenduar
n baz t moshs.
(10) Na duhet t nnvizojm se Komiteti me kt Koment t Prgjithshm thekson se diskriminimi n baz t moshs
prek si personat e rinj, ashtu dhe t moshuarit. Dhe klauzula kundr-diskriminuese e Marrveshjes mbulon si personat
e moshuar, ashtu dhe t rinjt. Megjithat, kategoria e personave mbi 60-vjear konsiderohet si m e prekshme, dhe
prandaj sht miratuar nj Koment i Prgjithshm i posam.
het pr diskriminimin n kt baz.
Pr ta zbutur kt defekt, dhe n pamundsi
pr t miratuar nj Protokol t veant, ONP-
ja, gjat Konferencs s Prgjithshme miratoi
Rekomandim pr punonjs t moshuar, t vitit
1980. Me kt Rekomandim, ONP-ja u reko-
mandon shteteve q [t] promovojn barazi
dhe n mundsit e punonjsve, pavarsisht
nga mosha e tyre, dhe posarisht fton shtetet
ta parandalojn [d]iskriminimin n punsim
dhe profesione sipas punonjsve t moshuar
(ONP, Rekomandimi pr punonjsit e moshuar,
viti 1980, paragraf 3). Trajtim dhe mundsi t
barabarta punonjsit e moshuar duhet t gzojn
posarisht n t drejtn n qasje n trajnim pro-
fesional dhe godinat dhe institucionet q ofrojn
trajnim profesional; qasje n punsim, n baz t
aftsive t tyre personale; promovim (avancim);
rrog; masa pr sigurim social dhe prftime
sociale; qasje n banim; shrbime shndetsore
dhe sociale, sidomos kur qasja e ktill lidhet me
aktivitetin profesional ose punsimin (paragraf
10).
Me Rekomandimin krkohet q shtetet, n
bashkpunim me organizatat e punonjsve
dhe pundhnsve, t ndrmarrin masa pr tu
mundsuar punonjsve t moshuar t vazhdo-
jn me punn nn kushte t knaqshme. Ksh-
tu, insistohet pr brje t studimeve t cilat do
t kishin prcaktuar se cilat aktivitete ndikojn
mbi procesin e pleqrimit, ose pr cilat aktivi-
tete punonjsit e moshuar kan vshtirsi, me
qllim prshtatja e krkesave t puns (para-
graf 12). Gjithashtu, Rekomandimi krkon q
vendet antare t ONP-s t bjn prpjekje t
posame, q, n rast t reduktimit t forcs s
puns, ti ken parasysh rrethanat e posame
t punonjsve t moshuar dhe tu ofrojn atyre
ritrajnim ose rikualifkim, me qllim gjetja e
puns s re, ose tu japin kompensim fnanciar
n rast t papunsis (paragraf 18). N t njj-
tin drejtim, masa t posame po propozohen me
qllim punonjsit e moshuar para pensionim ti
prshtaten jets pensioniste, dhe pr vet pen-
sionimin propozohen vite feksibile n moshn
e pensionimit. N t kundrtn, legjislacionet
t cilat parashohin pushim nga marrdhnia e
puns, u rekomandohet q ti riekzaminojn ato,
n pajtim me rekomandimin e prgjithshm nga
paragraf 3, i cili ka t bj me diskriminimin n
baz t moshs (paragraf 21-22).
Ky rekomandim nuk ka karakter obligativ ndaj
shtetet. Megjithat, sht me rndsi se Konfer-
enca e Prgjithshme e ONP-s njeh domethnien
e diskriminimit n baz t moshs dhe efektet
negative t cilat ai ka mbi punonjsit e moshuar.
Prandaj, ky organ fton shtetet pr t ndrmarr
masa me karakter dhe natyr t ndryshme, pr
parandalim dhe eliminim t diskriminimit n
lmin e marrdhnieve t puns, por dhe pr
prmirsim t prgjithshm t pozits s punon-
jsve t moshuar n marrdhnien e puns dhe
mbetjen e tyre sa sht e mundur m gjat. Ky
rekomandim, megjithat, sht pjes e t dre-
jts s but ndrkombtare, e q ka t bj me
mbrojtjen nga diskriminimi n baz t moshs
n marrdhniet e puns.
2.1.3. KEDN, Protokoli 12 i
KEDN-s dhe Karta Sociale
Evropiane
T tre kto marrveshje ndrkombtare jan
miratuar n kuadr t Kshillit t Evrops, dhe
Republika e Maqedonis ka ratifkuar t gjith.
Megjithat, gjith t tre nuk kan domethnien
e njjt mbi diskriminimin n baz t moshs
n marrdhniet e puns. Konventa Evropi-
ane pr t Drejtat e Njeriut prmban klauzul
kundr-diskriminuese n nenin 14. N t, ple-
qria nuk sht numruar shprehimisht, por
duke patur parasysh listn e hapur t bazave
diskriminuese, GjEDN-ja interpreton dispozitn
sikur ta prmbante moshn si baz diskrim-
inuese (GjEDN, Stec and others v. the United
Kingdom). Megjithat, si u shpall dhe m lart,
pr shkak t karakterit dytsor t nenit 14, pr-
katsisht ai mbron vetm n raport me t dre-
jtat e prcaktuara me KEDN-n, dhe Konventa
nuk garanton t drejtn e puns, pra, ai nuk ka
domethnie t madhe pr kt hulumtim.
Protokoli 12 i KEDN-s prmban nj ndalim
t prgjithshm t diskriminimit. Mosha nuk
sht futur shprehimisht si baz diskriminuese,
por n Raportin Sqarues pretendohet se, duke
patur parasysh se lista e bazave sht e hapur,
ather mosha do t konsiderohet se sht prf-
shir n nenin 1 t Protokolit 12. Ajo q sht
e rndsishme pr Protokolin 12 sht se prm-
ban ndalim t prgjithshm t diskriminimit n
t gjitha lmet e jets shoqrore. Me fjal tjera,
Protokoli 12 shkon prtej KEDN-s. Pr hulum-
timin ton, me rndsi sht ajo qe Protokoli
12 do t aplikohet dhe n t drejtat q dalin nga
marrdhnia e puns. Republika e Maqedonis
ka ratifkuar Protokolin 12 t KEDN-s.
Karta e reviduar Sociale Evropiane prmban
t drejtat e marrdhnnies s puns, prfshir
ktu dhe nenin E t Pjess 5 ku sht parapar
obligimi i shteteve pr t siguruar gzim t t
drejtave nga Karta pa diskriminim. Edhe pse
mosha si baz e posame nuk sht shpallur
n kt klauzul kundr-diskriminuese, nuk ka
dilem se ajo sht prfshir kategorin status
tjetr. Pr Republikn e Maqedonis, ky instru-
ment sht i rndsishm pr faktin se u ratifkua
n vitin 2012, kur dhe hyri n fuqi.
2000/78/ pr trajtim t
barabart n punsim dhe
profesione
Pas Marrveshjes s Amsterdamit, prmes
nenit t saj 13, institucionet e Bashkimit Evro-
pian ftojn kompetenc pr t ndrmarr masa
pr luft kundr diskriminimit n baz t, inter
alia moshs. Pr bazat gjini dhe origjin racore
dhe etnike, jan miratuar direktiva t posame,
ndrsa pr bazat fe dhe bindje, aftsi e kufzuar,
orientim seksual dhe mosh, sht miratuar
nj instrument i vetm Direktiva e Kshillit
2000/78/ pr trajtim t barabart n punsim
dhe profesione.
Trajtimi i ndryshm i ktyre bazave nga e
drejta e BE-s shihet veanrisht n shtrirjen e
ndryshme materiale t direktivave. Prderia dy
direktivat e para, t cilat mbrojn gjinin dhe
origjinn racore apo etnike prfshijn nj shtrirje
m t gjer materiale, Direktiva e cila ka t bj
me katr bazat tjera, mbulon vetm marrdhni-
et e puns. Me fjal tjera, vetm prmes ksaj
Direktive ofrohet mbrojtja nga diskriminimi n
baz t moshs n kuadr t BE-s, dhe at n
lmin e marrdhnieve t puns. Instituconet e
BE-s nuk gjejn fuqi pr t miratuar nj Di-
rektiv e cila do t mbroj nga diskriminimi n
baz t moshs (dhe tre bazat tjera) jasht mar-
rdhnieve t puns.
11
Direktiva, si u prmend, shprehimisht shpall
moshn si baz. Nga ana tjetr, prfshirja ma-
teriale e Direktivs sht tepr e ngusht. Ajo u
referohet vetm marrdhnieve t puns, n sek-
torin publik dhe privat, ndrsa i mbulon t gjitha
aspektet, q nga asti i shpalljes s konkursit,
pastaj konkurrimin, kushtet pr konkurrim, in-
tervistat, themelimin e marrdhnies s puns,
t drejtat q dalin nga marrdhnia e puns,
pushimet, avancimin, prftimeve tjera, aftsimet
profesionale, trajnimet dhe trajnimet plotsuese,
puna praktike, antarsia n organizata t punon-
jsve, shfrytzimi i prftimeve nga antarsia
e till, e deri n ndrprerje t marrdhnies s
puns (neni 3.1.). Direktiva nuk aplikohet pr
pagime t shtetit n baz t siguris sociale ose
mbrojtjes sociale, ndrsa shtetet mund ta mos
aplikojn Direktivn n lidhje me bazat aftsi e
kufzuar dhe mosh n forcat e armatosura (nen-
et 3.3 dhe 3.4.).
Direktiva prmban defnicione t diskrimin-
imit direkt dhe indirekt (neni 2.2.), shqetsimit
(neni 2.3), udhzimit pr t diskriminuar (neni
2.4.), viktimizimit (neni 11), ndrmarrjes s ma-
save pozitive (neni 7) dhe kalimi i ngarkess s
provimit (neni 10).
Ajo q edhe m tepr ngushton shtrirjen e
aplikimit t Direktivs jan dispozitat prmes
32 33
(11) Nj iniciativ e till ekziston prmes propozim-Direktivs s BE-s pr implementim t parimit t trajtimit t
barabart midis personave, pavarsisht nga feja ose bindja, aftsia e kufzuar, mosha ose orientimi seksual, (Proposal for
a Council Directive on implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of religion or belief,
disability, age or sexual orientation, SEC(2008) 2180), 2 korrik, viti 2008. Mund t gjendet n: http://eur-lex.europa.eu/
LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52008PC0426:EN:NOT.
t cilave mundsohet mosaplikimi i vet Direk-
tivs. U prmendn dispozitat t cilat prjashto-
jn aplikimin e Direktivs n mbrojtjen sociale
dhe sigurimin social, si dhe n forcat e armatosu-
ra. Gjithashtu, sipas nenit 2.5. mundsohet ndr-
marrja e masave t cilat jan t domosdoshme
pr mbrojtje t siguris publike, mbajtje t rendit
publik, parandalim t veprave penale, mbrojtje
t shndetit t njerzve si dhe mbrojtje t t dre-
jtave dhe lirive t t tjerve. Kto masa, sikur t
kishin prmbajtur dallime t caktuara n baz t
moshs, nuk do t konsideroheshin si diskrim-
inuese, nnkuptohet, t kushtzuara me testin e
domosdoshmris dhe proporcionalitetit.
Mbi mbrojtjen nga diskriminimi n baz t
moshs prmes ksaj Direktive, ndikim posar-
isht negativ ka dispozita e nenit 6.1. e cila
parasheh mundsi t hapur pr arsyetim t dalli-
meve n baz t moshs. Ajo q sht specifke
sht se kjo dispozit aplikohet vetm n dal-
limet n baz t moshs, me t ciln mosha, si
baz diskriminuese, vihet n pozit t padrejt
me bazat tjera, t cilat rrjedhin nga neni 13 t
Marrveshjes s Amsterdamit. Megjithat, dal-
limet e ktilla n baz t moshs prapseprap
duhet ta kalojn testin e domosdoshmris dhe
proporcionalitetit (qllimi legjitim dhe domos-
doshmria dhe prkatsia).
2.2.
KORNIZA NACIONALE
JURIDIKE
Republika e Maqedonis ka korniz juridike
prkatse pr mbrojtje nga diskriminimi n baz
t moshs. Ajo posarisht kompletohet me Lig-
jin mbi Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskri-
minimi. Korniza nacionale juridike, me gjith
paqndrueshmrit dhe mosharmonizimet ter-
minologjike, prapseprap paraqet nj baz e mir
pr mbrojtje efkase nga diskriminimi n baz t
moshs n marrdhniet e puns.
2.2.1 Dispozitat
kushtetuese
N Republikn e Maqedonis, parimi i baraz-
is del nga neni 9 i Kushtetuts t RM-s. Edhe
pse n dispozitn e Kushtetuts, ku garanto-
het barazia, nuk numrohet mosha si baz e
posame diskriminatore, nuk duhet dhe nuk gux-
on t vihet n prfundim se n RM nuk ekziston
nj baz kushtetuese pr zhvillim t lrgjislacionit
pr parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi
n baz t moshs. Mosha si baz sht numru-
ar shprehimisht n LPMD (neni 3), LMP (nen-
et 6-9) dhe Ligjin mbi Vullnetarizmin (neni 9).
Gjithashtu, RM-ja sht vend antar i marrvesh-
jeve ndrkombtare t cilat ndalojn diskrimin-
imin n baz t moshs, si jan TNDESK-ja,
KEDN-ja dhe Protokoli 12 i KEDN-s. Me kt
prforcohet qndrimi se sistemi juridik i RM-s
prmban dispozita pr mbrojtje nga diskrimin-
imi n baz t moshs, por prapseprap jemi t
mendimit se dispozita e nenit 9 t Kushtetuts s
RM-s duhet t kaloj nj ndryshim, me t cilin
do t shmangen dilemat e paduhura rreth ksaj
shtjeje.
2.2.2 Ligji mbi Marrdhniet
e Puns
Ligji mbi Marrdhniet e Puns sht ligji ma-
terial i cili prmban dispozita kundr-diskrim-
inuese, dhe ka t bj madje me marrdhniet e
puns. Ligji mbi Marrdhniet e Puns n mas
t madhe zbaton Direktivn 2000/78/.
12
Nga aspekti i shtrirjes materiale t LMP-s, ai
plotsisht mbulon marrdhnien e puns, duke
prfshir dhe konkurset pr punsim, aplikimin,
t drejtat q dalin nga marrdhnia e puns, re-
vokimin e kontrats pr pun, antarsimin n
organizata t punonjsve q dalin nga antarsia
e till, t gjitha llojet dhe shkallt e aftsimit, ri-
kualifkimit dhe kualifkimit plotsues (neni 7).
Pr dallim nga Direktiva 2000/78/, LMP
nuk prmban nj dispozit t prgjithshme pr
arsyetimin e brjes s dallimeve n baz t
moshs. Kjo do t thot se n Republikn e Ma-
qedonis, brja e dallimeve n baz t moshs
nuk mund t arsyetohen me cilndo baze tjetr,
por vetm n baz t atyre q shprehimisht jan
shpallur n LMP. Dhe ato jan shum pak n
numr, gjegjsisht, kushti thelbsor dhe vendim-
tar pr punsim (neni 8, paragraf 1, alinea 1) dhe
masat q kan pr qllim mbrojtjen e posame t
punonjsve m t moshuar (neni 8, paragraf 1,
alinea 2). do brje tjetr t dallimit n baz t
moshs, n marrdhniet e puns, do t konsid-
eroheshte si diskriminatore.
LPMD-ja parashen dhe forma tjera t arsyeti-
mit t brjes s dallimeve n baz t moshs n
marrdhniet e puns. Kshtu, ve kushtit thel-
bsor pr punsim nga neni 14, paragraf 1, alin-
ea 2, ekzistojn dhe dispozita pr arsyetimin e
brjes s dallimeve n baz t moshs n rastet e:
prcaktimit t krkess pleqri minimale, prvo-
ja profesionale ose stazhi n proceset e zgjedhjes
ose dhnies s privilegjeve t caktuara lidhur me
punn, kur kjo sht arsyetuar objektivisht pr
arritje t qllimit legjitim, ndrsa prmbajtja e
ksaj brjeje t dallimit nuk tejkalon nivelin e
nevojitur pr realizim t qllimit (neni 14, para-
graf 1, alinea 8); prcaktimi i kushtit pr mosh
maksimale n procesin e punsimit, q lidhet me
nevojn pr trajnim ose pr shkak t nevojave
nga kufzime kohore racionale, lidhur me pen-
sionimin, t parapara me ligj, kur kjo nuk sht
arsyetuar objektivisht pr arritje t qllimit legji-
tim, ndrsa prmbajtja e ksaj brjeje t dallimit
nuk tejkalon nivelin e nevojitur pr realizim t
qllimit (neni 14, paragraf 1, alinea 9). Kjo, n
vete prfaqson paqndrueshmri juridike, dhe
duhet zgjidhur at.
2.2.3 Ligji mbi Parandalimin
dhe Mbrojtjen nga Diskri-
minimi
LPMD-ja numron shprehimisht moshn si
baz t posame diskriminatore, n nenin e tij
3. Prve numrimit t moshs si baz diskrim-
inatore, ajo q sht me rndsi t prmendet
pr kt ligj, dhe duke patur parasysh se LP-
MD-ja ofron mbrojtje nga diskriminimi n baz
t moshs, sht shtrirja e gjer materiale e tij
(neni 4).
Duke patur parasysh aplikimin e gjer materi-
al t LPMD-s, mund lirisht t themi se diskri-
minimi n baz t moshs sht i ndaluar n t
gjitha lmet ku madje dhe legjislacionet m t
zhvilluara ndalojn at. Dhe, m konkretisht,
jan mbuluar dhe lmet n t cilat udhzon dhe
Direktiva 2000/78/ pr trajtim t barabart n
punsim dhe profesione.
Ajo q sht problematike pr LPMD-n si
ligj i prgjithshm kundr-diskriminues sht
fakti se prjashtimet e diskriminimit nuk jan
precizuar mir. M konkretisht, duke patur para-
sysh se bhet fjal pr nj ligj t prgjithshm
(shum baza t diskriminimit dhe aplikim i gjer
material), nuk mund q t gjith prjashtimet e
mundshme nga t gjitha llojet e diskriminimit, t
numrohen shprehimisht. Ajo q rekomandohet
sht t futet mundsia e prgjithshme pr arsy-
etim t dallimeve, q bhen prmes bazave t
numruara n nenin 3, prfshir ktu dhe brjen
e dallimeve q bhen duke shfrytzuar moshn
e individit.
Gjithashtu, mbetet t jet sfd harmo-
nizimi i qasjes s LPMD-s me ligjet tjera t
posame materiale, t cilat prmbajn klauzula
kundr-diskriminuese, pasiq ekziston nj kon-
fuzion i caktuar. Konkretisht, ligjet e posame q
kan t bjn me lme t prfshira me LPMD-n,
edhe pse t miratuara m von se LPMD-ja,
nuk numrojn moshn si baz t mundshme
diskriminatore. Ligje t tilla jan, pr shembull
Ligji mbi Mbrojtjen e t Drejtave t Pacientve,
Ligji mbi Mbrojtjen Sociale dhe Ligji mbi Shn-
detsin Publike. Gjithashtu, edhe pse nuk ka t
bj drejtprsdrejti me diskriminimin n baz
t moshs, prapseprap mund t ket efekt mbi
t, nevojitet harmonizimi i defnicioneve t
diskriminimit, si dhe i prjashtimeve nga diskri-
minimi n pajtim me standardet ndrkombtare
ekzistuese.
34 35
(12) Pr kt pjes, shihni m lart komentin pr LMD-n n pjesn q ka t bj me diskriminimin n lidhje me
prkatsin etnike. I njjti koment vlen dhe pr pjesn e diskriminimit n baz t moshs.
2.3.
POLITIKAT NACIONA-
LE
N pajtim me legjislacionin pozitiv, institucio-
net kompetente kan miratuar nj numr t cak-
tuar t strategjive nacionale pr parandalim t
diskriminimit n baz t moshs n marrdhni-
et e puns, ose mbrojtje t posame t kategorive
t caktuara t personave n baz t moshs. Do
t bhet fjal pr disa nga ato, ndrsa fokusin
duhet vn n zbatimin e tyre.
2.3.1 Strategjia Nacionale
pr Personat e Moshuar pr
vitet 2010-2020
Strategjia Nacionale pr Personat e Moshuar
sht miratuar nga Qeveria e Republiks s Ma-
qedonis n vitin 2010, pr periudhn e viteve
2010-2020. Ajo q sht e rndsishme pr
hulumtimin ton, dhe sht nga aspekti i mar-
rdhnieve t puns, sht se n Strategji thekso-
het nevoja pr inkuadrim t personave t mosh-
uar n tregun e puns. Kjo vshtrohet si mas e
prmirsimit t cilsis s jetess s personave
t moshuar (Strategjia Nacionale pr Personat e
Moshuar, v. 2010, fq.25).
Pr ta arritur kt qllim, jan ndrmarr
masa, t defnuara n dokumente t ndryshme,
si pr shembull Programi i Qeveris s Repub-
liks s Maqedonis pr vitet 2008-2012, Strate-
gjia Nacionale pr Punsim pr vitin 2010, Plani
Nacional i Veprimit pr Punsim pr vitet 2009-
2010 (PNVP), Plani Operativ i Qeveris pr Pro-
grame dhe Masa Aktive pr Punsim pr vitin
2009, Strategjia pr Zhvillim Demografk t
Republiks s Maqedonis, pr vitet 2008-2015
dhe Programi shumvjear Operativ pr Zhvil-
lim t Resurseve Njerzore pr vitet 2007-2013
(Strategjia Nacionale pr Personat e Moshuar, v.
2010, fq.25). Kshtu, vetm sa pr ilustrim, n
vitin 2009, me masn Subvencionimi i Pun-
simit t Personave t Moshuar, jan prfshir
576 persona, nga 629 personave t planifkuar
(Strategjia Nacionale pr Personat e Moshuar, v.
2010, fq.26).
minim n Baz t Prkat-
sis Etnike, Moshs, Aft-
sis s Kufzuar Mendore
dhe Trupore dhe Gjinis pr
vitet 2012-2015
Pr dallim nga strategjit tjera, q lidhen me
mbrojtjen e nj grupi t posam n baz tp
moshs n marrdhniet e puns, kjo Strategji
ka t bj madje me mbrojtjen nga diskriminimi.
Strategjia sht miratuar nga Qeveria e Repub-
liks s Maqedonis, dhe mbulon periudhn e
viteve 2012-2015.
N baz t moshs, jan parapar qllime t
prgjithshme dhe t posame strategjike, nga
sigurimi i trajnimeve, prforcimi i kapacite-
tit institucional, zbatimi i hulumtimeve, e deri
n krijimin e kushteve pr punsim t t gjitha
grupeve t moshs n tregun e hapur t puns
(Strategjia Nacionale pr Barazi dhe Mosdiskri-
minim, fq.24).
pr Reduktim t Varfris
dhe Prjashtimit Social n
Republikn e Maqedonis
pr vitet 2010-2020
Kjo Strategji sht miratuar nga Qeveria
e Republiks s Maqedonis dhe Ministria e
Puns dhe Politiks Sociale, pr periudhn e
viteve 2010-2020. Nj nga qllimet elementare
t Strategjis sht dhe rritja e punsimit, si
koncept i krijimit t kushteve m t mira pr an-
gazhim efektiv dhe efkas t qytetarve (Strate-
gjia Nacionale pr Reduktim t Varfris, fq.3).
Si grup i moshs i cili sht n fokus jan
posarisht personat e rinj dhe masat pr an-
gazhimin e tyre n tregun e puns. Si masa q
propozohen pr tu ndrmarr n kt drejtim
jan nxitja e hapjes s vendeve t reja t puns;
masat q kan pr qllim grumbullimin e prvo-
js s puns, e cila i bn t rinjt m konkurrues
n tregun e puns; prshtatja e sistemit arsimor
ndaj nevojave t tregut t puns; dhnia e infor-
macioneve t nevojitura pr aftsit e krkuara,
me qllim defnimi m efkas i politikave t ar-
simimit dhe trajnimit. Nga Agjencia pr Punsim
krkohet nxitja e t papunsuarve pr t krkuar
pun, prmirsimi i evidencs s personave
t papunsuar, duke prfshir vetm ata q me
t vrtet krkojn pun, aplikimi i qasjes s
individualizuar ndaj grupeve t caktuara t t
papunsuarve dhe prmirsimi i shrbimeve
pr vet-ndihm pr ata persona q kan shanse
m t mdha q vet t gjejn pun (Strategjia
Nacionale pr Reduktim t Varfris, fq.19-20).
pr Punsim pr vitin 2015
Strategjia Nacionale pr Punsim sht mirat-
uar nga Ministria e Puns dhe Politiks Sociale
pr periudhn e viteve 2011-2015. N Strate-
gji, si kategori veanrisht e prekur nga as-
pekti i punsimit, trajtohen personat m t rinj
(Strategjia Nacionale pr Punsim e RM-s, v.
2011-2015, fq.7 dhe 22). Pr shkak t ksaj, si
qllim i posam konsiderohet miratimi i ma-
save pr prballim t papunsis s t rinjve
(Strategjia Nacionale pr Punsim e RM-s, v.
2011-2015, fq.32). Prmirsimi i gjendjes s t
rinjve n tregun e puns pritet t arrihet me ndr-
marrjen e masave t harmonizuara n mnyr
komplekse, sidomos prmes harmonizimit t
sistemit arsimor me krkesat e tregut t puns,
praktika dhe vullnetarizmi, rritja e mobilite-
tit, programet aktive pr punsim, trajnimi dhe
kshillimi pr krkim aktiv t puns, etj.
Si qllim i posam n Strategji sht vn dhe
rritja e shkalls s punsimit t personave m
t moshuar (55-64-vjear), nga 34.2% n vitin
2010, n 41% n vitin 2015 (Strategjia Nacio-
nale pr Punsim e RM-s, v. 2011-2015, fq.30).
Megjithat, Strategjia Nacionale nuk parasheh
masa pr rritje t prqindjes s punsimit tek kjo
kategori e personave. N nj dokument tjetr, n
Strategjin pr Personat e Moshuar parashihet
se me gjith format relevante, ky grup qllimor
do t jet n fokus dhe do t parashihen mjete
pr punsim t ksaj kategorie t personave t
papunsuar dhe ato do t jen nj nga prioritetet
n t gjitha dokumentet strategjike, q kan t
bjn me punsimin (Strategjia pr Personat e
Moshuar, fq.26).
2.4.
ANALIZA E GJEND-
JEVE
Kjo pjes e hulumtimit ka pr qllim t trego-
j nse n Republikn e Maqedonis paraqitet
diskriminimi n baz t moshs, n far for-
mash ajo po paraqitet dhe sa korniza ligjore dhe
strategjit nacionale t miratuara jan efkase n
mbrojtjen nga diskriminimi n baz t moshs.
2.4.1. Format e praktikave
diskriminatore n baz t
moshs
N marrdhniet e puns, mosha para s
gjithash, prdoret si kriter pr punsim. N Re-
publikn e Maqedonis, shpesh n konkurset
pr punsim parashihen vitet e moshs si kriter.
Praktikat e ktilla m s shpeshi jan diskrimi-
natore, sepse vitet e moshs mund t jen kusht
thelbsor pr punsim vetm pr nj numr t
vogl t vendeve t puns. Pr tu br nj kusht
thelbsor pr punsim, ata duhet ta plotsojn
kushtin e domosdoshmris pr vendin konkret
t puns (neni 8, paragraf 1 i LMD-s, neni 14,
paragraf 1, alinea 2 e LPMD-s. E kjo sht e
vshtir se do t jet prher e suksesshme,
sepse vitet e moshs nuk konstatojn aftsit
e nj personi t caktuar. Kshtu, pr shembull,
sht e vshtir pr ta arsyetuar se vendi i puns
shits n sallon pr pajisje t banjove, kandidati
duhet t jet n mosh deri 30-vjeare.
13
Mosha si kriter pr punsim parashihet
posarisht nga pundhnsit privat, t cilt nuk
36 37
kan senzibilitet dhe dituri pr at se nuk guxo-
jn t vjn kritere t tilla diskriminuese. Para
Avokatit t Popullit dhe Komisionit pr Mbrojtje
nga Diskriminimi, nga raportet vjetore del se nuk
jan parashtruar raste t kritereve diskriminuese
n baz t moshs n konkurset pr punsim.
N lidhje me t drejtat q dalin nga mar-
rdhnia e puns, diskriminimi n baz t moshs
mund t shfaqet n forma t ndryshme. Mund t
jet n lidhje me shfrytzimin e pushimeve, n
lidhje me avancimin, rrogn, e ngjashm. sht
me rndsi t prcaktohet se trajtimi i till i pafa-
vorshm sht rezultat i moshs s viktims s
pretenduar.
Para Komisionit pr Mbrojtje nga Diskrimin-
imi jan dy raste t diskriminimit t pretenduar
n baz t moshs, n t drejtat q dalin nga mar-
rdhnia e puns.
Mosha prdoret si kriter pr ndrprerje t mar-
rdhnies s puns. Ksisoj shembulli klasik n
Republikn e Maqedonis shfaqet me ushtart
profesionist, t cilt, sipas Ligjit pr Shrbim n
Armatn e RM-s, nuk mund t frmosin kon-
trat pune nse arrijn moshn 45-vjeare (Ligji
pr ndryshimin e Ligjit pr Shrbim n Armatn
e Republiks s Maqedonis, neni 4). Sipas dis-
pozitave t ktij Ligji, ushtart profesionist fr-
mosin kontrata pune pr nj koh t caktuar nga
3 vjet, e cila kontrat n asnj rast nuk mund t
vazhdoj pas mbushjes s moshs 45-vjeare t
ushtarit profesionist.
Jo q sht problematike n kt rast sht
supozimi i Ligjit se ushtart profesionist, me
defnicion, pas mbushjes s moshs 45-vjeare,
nuk jan m t aft pr ti kryer detyrat e puns
t cilat ua prcakton profesioni. Kjo paraqet nj
trajtim t pafavorshm n baz t moshs, q
nuk do t thot se automatikisht paraqet diskri-
minim. Kjo do t kushtzohet me parimin e do-
mosdoshmris dhe proporcionalitetit nga neni
14, paragraf 1, alinea 9 e LPMD-s. Kjo do t
thot se gjat pretendimit eventual t ekzistimit
t diskriminimit, duhet t arsyetohet ekzistimi i
nj kushti t till.
Nj dispozit e ngjashme parashihet dhe pr
pilott e avioneve, por qasja dhe zgjidhja e
pranuar jan shum m feksibile dhe shkojn
n favor t pilotve m t moshuar. Kshtu, nj
pilot q ka mbushur 60 vjet moshe, nuk guxon
t futuroj me mjet futurimi t trafkut ajror
komercial, prve nse futuron me pilot tjer
dhe n at rast, ai t jet piloti i vetm n mosh
mbi 60-vjeare. Limiti i fundit pr pilott sht
vendosur n 65 vjet moshe, pas s cils pilott
nuk guxojn t bjn futurime komerciale n
asnj rast (Rregullorja pr Aftsim Profesional,
Kontrollime, Leje dhe Autorizime t Pilotve t
Avioneve, fq.16). E njjta gj vlen dhe pr kt
rast. Limiti i moshs maksimal nuk guxon t
Q t dy rastet jan nga viti 2011, dhe kan
t bjn me dhnien e kontrats s re pr
punsim t nj punonjsi para prmbushjes
s viteve pr pension me mosh, dhe vendi
i rivendosjes gjendet n 150, gjegjsisht,
170 km largsi nga vendbanimi i pals.
N njrin rast. Komisioni pr Mbrojtje
nga Diskriminimi ndrpren procedurn e
ngritur, sepse pala parashtron pyetje dhe
fton t drejtn e pensionimit sipas moshs,
me t ciln pushojn kushtet ligjore pr
zbatim t procedurs. N rastin e dyt,
Komisioni gjen ekzistimin e shqetsimit (dhe
jo diskriminimin) pr shkak se kontrata pr
rivendosje n vend t ri t puns pr 1 vjet
dhe 7 muaj para plotsimit t kushteve pr
pension sipas moshs, dhe i distancuar n
170 km nga vendbanimi. Si rezultat i ksaj,
sht ofruar nj kontrat e re pune, me t
ciln, nnshtruesi i parashtress kthehet
n vendin paraprak t puns, n flialin e
vendbanimit (Raporti Vjetor i KMD-s pr
vitin 2011, rasti 6, fq.26 dhe rasti 11, fq.28).
pranohet si objektiv n vete, por duhet t arsye-
tohet si i domosdoshm sipas prjashtimeve nga
LPMD-ja, neni 14.
Nj rast tjetr i prdorimit ligjor t moshs
s punonjsve n marrdhniet e puns sht
ndrprerja e marrdhnies s puns pr shkak t
moshs s punonjsit. Prkatsisht, n Repub-
likn e Maqedonis ekziston mundsia q nj
punonjsit ti ndrprehet marrdhnia e puns
vetm pr shkak t faktit q ka mbushur nj
mosh t caktuar.
14
Ndrprerja e obligueshme
e marrdhnies s puns sht parapar si me
Ligjin pr Marrdhnie Pune (neni 104), ash-
tu dhe me nj sr ligjesh q kan t bjn me
sektorin publik, si Ligji mbi Gjykatat (neni 73),
Ligji mbi Prokurorin Publike (neni 66), Ligji
mbi Npunsit Shtetror (neni 108), Ligji mbi
Noterin (neni 14), Ligji mbi Arsimin e Lart
(neni 147). Me kto ligje parashihet ndrprerja e
marrdhnies s puns me vet faktin e mbushjes
s moshs s caktuar, pa e marr parasysh vullne-
tin dhe aftsin e puns s punonjsit.
Kjo form e ndrprerjes s marrdhnies s
puns me defnicion paraqet nj trajtim m pak
t favorshm n baz t moshs s punonjsit.
Punonjsit q jan prekur me kto rregulla leht
mund ta bjn t besushm ekzistimin e trajtim-
it m pak t favorshm, me t ciln ngarkesa e
provimit kalon n autoritetet shtetrore, t cilat
duhet t provojn se ndrprerja e marrdhnies
s puns pr shkak t moshs s punonjsit,
sht e arsyetuar. Gjegjsisht, duhet t vrteto-
het se ajo sht nj mas e domosdoshme pr ar-
ritjen e ndonj qllimi legjitim, si pr shembull,
qasja m e leht n vende t puns pr kuadrot
e rinj.
N kt faz t zhvillimit t konceptit t diskri-
minimit n baz t moshs, duhet t analizohet
se kush jan argumentet pr ekzistimin e ksaj
mnyre t ndrprerjes s marrdhnies s puns.
Nse ka argumente t tilla t mjaftueshme dhe
prmes hulumtimit vrtetohet se madje ndrpre-
rja e marrdhnies s puns me prmbushje t
nj moshe t caktuar ndikon n arritjen e atyre
qllimeve legjitime, ather kjo gj mund t
mbijetoj. Megjithat, duke marr parasysh pro-
cesin e pleqrimit t moshs n suazat botrore,
duhet t analizohet dhe mundsia e relaksimit t
konceptit t ndrprerjes s obligueshme t mar-
rdhnies s puns pr shkak t moshs dhe tek
ne.
N nivel t BE-s, Gjykata e s Drejts e
Bashkimit Evropian pranon se pensionimi i obli-
gueshm nuk guxon t pranohet a priori si i arsy-
etuar. Q t ekzistoj pensionimi i obligueshm,
duhet t plotsohet kushti i domosdoshmris
dhe proporcionalitetit, i parapar me nenin 6 t
Direktivs 2000/78/ (GjDBE, rasti Palacios
de la Villa v. Cortefel Servicios SA). Kjo qa-
sje mundson pensionimin e obligueshm pr
ta vn nn kontrollin gjyqsor dhe t mos prek
negativisht punonjsit me aftsi pune dhe q
dshirojn t punojn.
Fatkeqsisht, Gjykata jon Kushtetuese nuk
pranon nj qndrim t till. Gjegjsisht, n nj
rast kur Gjykata Kushtetuese kishte patur mund-
si t vendos mbi ndrprerjen e obigjueshme t
marrdhnies s puns pr shkak t moshs s
antarve t Kshillit Gjyqsor t Republiks s
Maqedonis, Gjykata Kushtetuese nuk ndrhyn
n analizn nse respektohet parimi i domos-
doshmris pr ekzistimin e rregulls s till.
Ndryshe nga kjo, Gjykata Kushtetuese konsid-
eron se mosha e individit sht kriter legjitim
pr rregullimin e aktivitetit punonjs njerzor
dhe se mosha pleqrore e njerzve sht nj
fakt i natyrshm dhe objekti, me t cilin lidhet
ndrperja e kohzgjatjes s puns (Gjykata
Kushtetuese e Republiks s Maqedonis, Ven-
dimi Rr.nr. 118/2003-0-0, 16.07.2003).
N lmin e marrdhnieve t puns, ia vlen t
prmendet trendi i zvoglimit t prqindjes s t
punsuarve n numrin e prgjithshm me rritje
t moshs, e sidomos pas moshs 55-vjeare
38 39
(13) Shihni shpalljen pr punsim n: www.vrabotuvanje.mk e 2 shtatorit t vitit 2013, e cila lexon: Firma INTER
INZHENERING pr sallonin MODA DI BANJO krkon: shits me arsim t mesm (prparsi do t ket drejtimi
teknik) me njohje t kompjutorve, leje pr vozitje, mosh deri 30-vjeare, me ose pa prvoj pune. Kandidatt e
interesuar duhet t drgojn CV n adresn: Gradski Zid, blloku 11/3 ose n faks: 02-3213-454 ose n e-mail: keti@
iriteringenering.com.mk INTER INZHENERING SHKUP.
(14) Sipas Ligjit pr ndryshim dhe plotsim t Ligjit mbi Sigurimin Pensional dhe Invalidor (Gazeta Zyrtare e RM-
s nr.24/2000), kushtet pr realizimin e pensionit sipas moshs jan 64 vite jete pr burra dhe 62 vite pr gra, si dhe s
paku 15 vite t stazhit pensional.
(Ligji mbi Statistikn i RM-s, T punsuarit
dhe rrogat neto Gjendja n tetor t viteve 2009
dhe 2010, fq.16-17). Kjo paralajmron ekzis-
timin e mundshm t diskriminimit n baz t
moshs n seleksionimin e kuadrove, por dhe
n vendimmarrjen e pundhnsve se cilin do ta
pushojn nga puna n raste t nevojs nga re-
duktimi i numrit t punonjsve. N kt pjes,
Qeveria parasheh masa pr qasje m t leht t
punonjsve me mosh mbi 55-vjeare n tregun
e puns, prmes programeve pr punsim ose
subvencionim, ose prmes trajnimit dhe trajnim-
it plotsues, q ata t jen m konkurrues n tre-
gun e puns (Strategjia Nacionale pr Personat e
Moshuar, v. 2010-2020, fq.25-26).
minimit n baz t moshs
Perceptimi i diskriminimit n baz t moshs,
n prgjithsi, gjendet n nivel t ult. Ende jan
t fuqishme stereotipet pr ndikimin e moshs
mbi aftsin e puns s individve. Kjo vrteto-
het me faktin se ende shfaqen forma elementare
t diskriminimit n baz t moshs, pr shem-
bull, n shpalljet pr punsim ose n vet legjis-
lacionin, si u sqarua m lart.
E njjta gj dshmohet dhe me numrin e ult
t rasteve t denoncuara t diskriminimit t pre-
tenduar n baz t moshs (pr kt shihni m
posht).
Sipas hulumtimit Barometri i Mundsive t
Barabarta, mosha sht perceptuar si forma e
tret me rradh e diskriminimit, pas prkatsis
politike dhe etnike. Sipas 48.5% t t anketuarve,
diskriminimi n baz t moshs sht dukuri e
shpesht n Republikn e Maqedonis, ndrsa
13% nga t anketuarve konsiderojn se ajo as q
ekziston (Barometri i Mundsive t Barabarta, v.
2009, fq.13-14). Kjo prqindje e perceptimit t
diskriminimit n baz t moshs nuk prputhet
me numrin e ult t rasteve t denoncuara para
institucioneve kompetente.
t diskriminimit n baz t
moshs
N lidhje me rastet e denoncuara t diskri-
minimit n baz t moshs s individit n mar-
rdhpniet e puns, patjetr duhet thn se num-
ri i rasteve t ktilla sht i pakonsiderueshm.
Kjo gj e bn t vshtir dhe nxjerrjen e konk-
luzioneve n kt shtje. Kjo sht fal, para s
gjithash, faktit se qytetart nuk njohin konceptin
e diskriminimit, e sidomos diskriminimit n
baz t moshs, q sht rezultat i mosekzistimit
t strategjis s mir pr promovimin e diturive
pr kt koncept (Barometri i Mundsive t
Barabarta, v. 2009, fq.65). Mosnjohja e koncep-
tit ka efekt q diskriminimi n baz t moshs t
identifkohet n shoqri. Me fjal tjera, qytetart
nuk prcaktohen pr nisje t procedurave pr
mbrojtje nga diskriminimi n baz t moshs,
pasi ato as nuk jan t vetdijshm se kan qen
t diskriminuar. Sidomos kur bhet fjal pr
klasifkimet, t cilat bhen n baz t moshs,
ather ato pranohen si normale, objektive dhe
t arsyetuara. Prandaj, qytetart nuk kan guxi-
min, por dhe as diturin q ti konsiderojn brjet
e ktilla t dallimeve si diskriminatore.
Madje pr kt arsye, n periudhn e viteve
2009-2012, para Avokatit t Popullit jan paraqi-
tur vetm 110 raste t diskriminimit t pretendu-
ar, nga t cilat, asnjri nuk ka t bj me moshn
e individit si baz diskriminuese (Raportet
Vjetore t AP-s pr vitet 2009, 2010, 2011 dhe
2012).
Fillimi i funksionimit t Komisionit pr Mbro-
jtje nga Diskriminimi pritet q t bhet nj kthes
n kt drejtim. Sido q t jet, n dy vitet e para
t funksionimit t KMD-s, numri i rasteve t
denoncuara t diskriminimit t pretenduar nuk
sht spektakular. N vitin 2011 jan denoncuar
60 raste t diskriminimit t pretenduar, nga t
cilt vetm tre n baz t moshs. N vitin 2012,
numri i rasteve t denoncuara arrin 75, nga t
3.1.
STANDARDET NDR-
KOMBTARE JURI-
DIKE
3.1.1. Konventa pr Elimin-
imin e t gjitha formave t
Diskriminimit kundr Gruas
e OKB-s
Me miratimin e Konvents pr Eliminimin e
t gjitha formave t diskriminimit t gruas, m
18 dhjetor t vitit 1979, OKB-ja bri nj hap t
madh para n drejtim t mbrojtjes dhe zhvillimit
t t drejtave t njeriut n prgjithsi. Konventa,
e cila sht rezultat i puns 30-vjeare t Komis-
ionit t KB-ve pr pozitn e gruas, e formuar n
vitin 1946, me qllim avancimi i pozits s gru-
as, vlersohet si instrumenti m i rndsishm
ndrkombtar juridik me karakter universal
n kt lm. N Konvent, e cila numron 30
antar, jan thurrur parimet dhe masat e pran-
uara botrisht pr arritjen e barazis gjinore, pr
realizimin konsistent t t drejtave t gruas dhe
pr rritje t rolit t saj n t gjitha nivelet dhe n
t gjitha pjest e bots. Prve t drejtave qytet-
are dhe politike, n t jan prfshir dhe t dre-
jtat ekonomike, sociale dhe kulturore t gruas.
Konventa sht ratifkuar n Republikn e Ma-
qedonis m 18.01.1994.
N nenet 2 dhe 3 shtetet nnshkruese obligo-
hen pr zbatuar politik pr eliminim t diskri-
minimit me masa dhe veprime prkatse, t cilat
kan t bjn, para s gjithash me: integrimin e
parimit t barazis dhe sigurimit t s drejts pr
mbrojtje gjyqsore n legjislacionet vetanake
nacionale, ndryshimin e pjess s legjislacionit
e cila ka t bj me bazn gjini, eliminimin e
do praktike dhe zakoni diskriminator, ndalimi
dhe dnimi i do diskriminimit, dhe ndrmarrja
e masave ligjore dhe masave tjera t nevojshme
n t gjitha fushat e jetess shoqrore, prfshir
ktu dhe n planin ekonomik, pr avancimin e
pozits s gruas. Domethnie t posame pr
avancimin e statusit t gruas ka nenin 4, n t
cilin theksohet se miratimi i masave t posame
kohore pr realizim t prshpejtuar t barazis de
facto midis burrave dhe grave, nuk do t konsid-
erohet si diskriminim, por ato do t revokohen
kur do t arrihen qllimet e vendosura.
Pr dallim nga dokumentet tjera ndrkom-
Gjinia
3
40 41
cilat prsri vetm tre n baz t moshs. Nga
aspekti i lmeve, n vitin 2011, nga tre rastet, dy
jan nga marrdhniet e puns (t cilat u sqaruan
m lart), ndrsa n vitin 2012, nga tre, ka vetm
nj rast t denoncuar t diskriminimit t preten-
duar n baz t moshs n marrdhniet e puns
(KMD, Raporti Vjetor pr vitet 2011 dhe 2012).
Para gjykatave t rregullta ende nuk njihet
nj rast i diskriminimit n baz t moshs n
marrdhniet e puns, ndrsa para Gjykats
Kushtetuese, nj rast i prmendur m lart, i cili
kishte t bnte me ndrprerjen e obligueshme t
marrdhnies s puns, Gjykata zgjidhi at n
mnyr joprkatse pr standardet ekzistuese
nacionale dhe ndrkombtare. T njjtn qasje
t ngrut Gjykata Kushtetuese kishte dhe n nj
rast tjetr, por jo n marrdhniet e puns, por
ai ka t bj me moshn si kriter pr marrje t
burss.
(14) Gjykata Kushtetuese e Republiks s Maqedonis, Vendimi Rr. nr. 138/2010 e 10 nntorit t vitit 2010. N kt
rast, Gjykata Kushtetuese prsri nuk ndrhyn n analizn e domosdoshmris e kriterit mosh pr marrje t burss,
por kriterin konsideron si objektiv dhe prkats, duke marr parasysh se Ministri kishte patur t drejt ligjore pr t
prcaktuar kriter pr marrje t burss pr shkollim.
btare juridike, kjo Konvent jo vetm q krijon
kushte pr ndryshim t praktiks juridike dhe
shoqrore, por ajo parasheh masa, qllimi i t
cilave sht ndryshimi i modeleve shoqrore dhe
kulturore t sjelljes s burrave dhe grave. E tr
kjo n drejtim t eliminimit t paragjykimeve dhe
zakoneve dhe t do praktike dhe sjelljeje tjetr,
t bazuara mbi iden e inferioritetit, prkatsisht,
superioritetit t gjinive, ose mbi stereotipet pr
rolin e burrave dhe grave. Posarisht sht i
rndsishm dhe neni 7, i cili parasheh masa pr
eliminimin e diskriminimit t gruas n jetn pub-
like dhe politike. Nenet 10-12 parashohin masa
pozitive pr eliminimin e diskriminimit gjinor n
lmin e arsimit, punsimit dhe sistemit t shn-
detsis publike. Plotsueshm, neni 15 thirr pr
eliminim t diskriminimit t gruas para ligjit dhe
t realizimit t aftsis s saj juridike. N nenin
16, hollsisht elaborohet barazia e burrave dhe
grave n marrdhniet martesore dhe familjare.
Protokoli fakultativ i Konvents pr Elimin-
imin e t gjitha formave t Diskriminimit t Gru-
as
Protokoli fakultativ i Konvents u miratua
m 6 tetor t vitit 1999 nga Asambleja e Prg-
jithshme e OKB-s, dhe hyri n fuqi m 22
dhjetor t vitit 2000. Republika e Maqedonis
ratifkoi Protokolin fakultativ n vitin 2003. Ai
kishte pr qllim, inter alia ta prmirsoj dhe
plotsoj sistemin e mekanizmave t mbrojtjes
juridike t t drejtave t grave n kuadr t
sistemit t KB-ve, si dhe ta stimuloj ndrmarr-
jen e masave t posame t shteteve n funksion
t lufts kundr diskriminimit gjinor. Kshtu, me
Protokolin fakultativ u fut dhe e drejta e ankess
individuale dhe procedura hetimore, si mnyra
plotsuese t ndjekjes s implementimit t Kon-
vents. Protokoli fakultativ, gjithashtu, parasheh
mundsin q Komiteti t krkoj nga nj shtet
konkret ndrmarrjen e masave konkrete, si
jan, pr shembull, ndryshimet e legjislacionit
ose aplikimin e masave pozitive pr implemen-
tim t qndrueshm t Konvents.
3.1.2. Direktiva 2006/54/EC
e Parlamentit Evropian dhe
Kshillit e 5 korrikut t vitit
2006 pr implementimin
e parimit t mundsive t
barabarta dhe trajtimin e
barabart t burrave dhe
grave n lmin e punsimit
Qllimi i ksaj Direktive sht q ta thjeshtzo-
j, modernizoj dhe avancoj legjislacionin e
Bashkimit n lmin e trajtimit t barabart t bur-
rave dhe grave n lmin e punsimit dhe puns
prmes inkorporimit n nj tekst juridik t dis-
pozitave t direktivave, relevante pr kt lm,
si dhe praktika ekzistuese gjyqsore e Gjykats
t s Drejts s BE-s. Nga praktika gjyqsore
e BE-s, me rndsi pr ta theksuar sht rasti
Bilka, n t cilin GjDBE-ja shqyrton trajtimin
e ndryshm n baz t pikpamjeve menaxheri-
ale t pundhnsit, i cili arsyeton prjashtimi e
punonjsve me orar t shkurtuar pune nga Fondi
pr Sigurim Pensional, perms referimit n faktin
se masa e till ishte ndrmarr me qllim nxitja
e puns me orar t plot pune, pr t siguruar
staf t mjaftueshm. N kt lnd, GjDBE-ja
nuk ishte deklaruar shprehimisht n lidhje me
at nse konsideron se masa sht n proporcion
me gzimin e ndryshm t t drejtave. Nga prak-
tika e GjDBE-s, mund t konstatohet se Gjyka-
ta nuk pranon arsyetim t trajtimit diskiminator
n baz t gjinis, i cili thjesht, nuk bazohet
pr mendimet fnanciare ose menaxheriale t
pundhnsve.
Direktiva duhet t siguroj realizimin e parim-
it t trajtimit t barabart n lmin e puns, me t
ciln akcenti vihet mbi tre lmet e veprimit, si
vijon: qasja n punsim, duke prfshir ktu dhe
avancimin e prgjithshm dhe at profesional;
kushtet e puns, prfshir ktu dhe rrogn; dhe
sistemet profesionale t sigurimit social.
Direktiva ndalon si diskriminimin direkt, ash-
tu dhe at indirekt, shqetsimin, shqetsimin
seksual, rrogn dhe sistemin e sigurimit social t
cilin paguan pundhnsi.
Direktiva prmban dispozita q kan t bjn
me tre parimet vijuese: rroga e njjt; trajtimi i
barabart n sistemet e sigurimit social, t cil-
in paguan pundhnsi; trajtimi i barabart n
qasjen n punsim, sigurimi profesional dhe
avancimi dhe n lmin e marrdhnieve t puns.
Direktiva tregon dhe kujton dhe parimin e fu-
tur me nenin 141, paragrafn 4 t Marrveshjes
pr Themelimin e Bashksis Evropiane, me
qllim sigurimi i barazis s plot midis bur-
rave dhe grave n praktik, n jetn punonjse,
parimi i trajtimit t barabart nuk do t paraqes
penges q vendet antare t ndrmarrin masa
t diskriminimit pozitiv, gjegjsisht, masa me
t cilat gjinia m pak e prfaqsuar vihet n
pozit t privilegjuar me qllim q tu sigurohet
pjestarve t t njjts gjini, qasje m t leht n
avancimin profesional, ose me qllim kompensi-
mi pr pozitn m pak t favorshme n zhvillim-
in e karriers s tyre profesionale.
Kjo pjes, gjithashtu, pmban dispozita t Di-
rektivs 2002/73/EC pr prforcim t mbrojtjes
s nnave, etrve, si dhe t prindrve t cilt kan
birsuar fmij gjat pushimit t tyre t lindjes.
Ve ksaj, sht sqaruar dhe lidhshmria me
Direktivn 92/85/EEC (pr aplikim t masave
pr inkurajim t prmirsimeve n mbrojtjen n
pun si dhe mbrojtjen e shndetit t punonjesve
shtatzne, si dhe t nnave t reja dhe mnde-
sheve).
Me Direktivn krkohet q vendet antare t
aplikojn masa t domosdoshme pr t siguruar
zhdmtimin efkas t viktimave t diskriminim-
it n baz t gjinis, me t ciln nuk parashihet
shuma maksimale e dmshprblimit t dmit, i
cili mund t paguhet me para.
Direktiva parasheh dhe dispozita n lidhje
me: obligimin q do vend antar t prcakto-
j nj organ, t cilin n suazat e saj, do t jen
kompetente pr promovimin dhe avancimin e
trajtimit t barabart, si dhe pr prpilim t anal-
izave t nevojitura dhe pr brje t vzhgimit t
aplikimit dhe respektimin e parimit t trajtimit
t barabart, si dhe do tu ofrojn ndihm vikti-
mave t diskriminimit.
Gjithashtu, Direktiva thekson dhe nevojn pr
prforcim t rolit t partnerve social dhe t or-
ganizatave qytetare n promoviimn e parimit t
trajtimit t barabart.
Direktiva fton n revokim ose ndryshim t
pjess s legjislacionit nacional, i cili sht n
kundrshtim me parimin e rrogs s barabart si
dhe me parimin e trajtimit t barabart t burrave
dhe grave. Vendet antare, gjithashtu, jan t
obliguara t themelojn nj sistem t sanksion-
eve, i cili do t karakterizohet me dnime efek-
tive, proporcionale dhe prkatse, t menduara
pr ata q do t cnojn ndonjrn nga t drejtat
t garantuara me Direktiv. Gjithashtu, ajo fton
n mbrojtjen e punonjsve, si dhe t atyre q pr-
faqsojn interesat e tyre, nga fardo trajtimi i
pafavorshm i br nga pundhnsit, si reagim i
procedurs s inicuar gjyqsore apo tjetr, e cila
ka pr qllim sigurimin e aplikimit t qndrue-
shm t parimit t trajtimit t barabart. Direk-
tiva u rekomandon vendeve antare n pjesn e
parandalimit ti nxisin pundhnsit dhe prg-
jegjsit n lmin e arsimit profesional, q t
ndrmarrin masa pr parandalimin e diskrimin-
imit gjinor, shqetsimit dhe shqetsimit seksual.
Nga vendet antare krkohet q ta ken parasysh
prkatsin gjinore gjat hartimit t rregullativs
ligjore dhe tjetr, si dhe gjat ndrmarrjes s
aktiviteteve tjera n lmet e prfshira me Direk-
tivn, dhe t prkujdesen pr diseminimin m t
gjer t t gjitha informacioneve relevante me t
gjith palt e interesuara.

3.2.
KORNIZA JURIDIKE
NACIONALE
3.2.1. Dispozitat
kushtetuese
Kushtetuta e Republiks s Maqedonis
parasheh dhe garanton nj list t gjer t t dre-
jtave dhe lirive t njeriut, si nj nga themelet e
sistemit politik demokratik. E drejta e barazis
e garantuar me nenin 9 t Kushtetuts s Repub-
liks s Maqedonis, shprehimisht shpall gjinin
si baz diskriminatore. Nga ktu, e n pajtim me
parimin e prmendur t barazis midis gjinive,
mosdiskriminimi sht proklamuar me Kushte-
tut. Kushtetuta e Republiks e Maqedonis
42 43
prmban dhe disa dispozita me karakter t prg-
jithshm n pjesn e cila trajton t drejtat ekono-
mike, sociale dhe kulturore, e t cilat afrmojn
mbrojtjen e posame t gruas, para s gjithash,
t nns dhe puntores, dhe t cilat shrbe-
jn si baz e legjislacionit mbrojts nga lmi i
marrdhnieve familjare dhe marrdhnieve t
puns. N vazhdim, Kushtetuta parasheh se pr
secilin sht n dispozicion vendi i puns, nn
kushte t barabarta (neni 32).
et e Puns
Norma baz pr mbrojtjen e posame t
grave n marrdhniet e puns sht Ligji pr
Marrdhnie t Puns. N raport me mbrojtjen
e grave, teoria dallon dy segmente. I pari seg-
ment lidhet me mbrojtjen e kushtzuar prg-
jithsisht-t posame t grave n pun, e cila
ka t bj me mbrojtjen e t gjitha grave n
marrdhnie t puns, pavarsisht nga tiparet
e posame ose fazat t cilat po kalon. Segmen-
ti i dyt lidhet me mbrojtjen e grave n fazat
e shtatznis, lindjes dhe prindris, ose me
fjal tjera, mbrojtja e grave si nna (mbrojtja e
nnris). N raport me mbrojtjen nga diskri-
minimi, Ligji mbi Marrdhniet e Puns i kush-
ton vmendje t posame asaj, duke rregulluar
at n disa nene (nenet 6-12).
N prgjithsi, dispozitat e LMP, t cilat kan
t bjn me diskriminimin, mund ti ndajm n
dy pjes, si vijon: dispozitat q kan t bjn
me ndalimin e diskriminimit direkt dhe indi-
rekt, shqetsimin dhe shqetsimin gjinor; dhe
dispozitat q kan t bjn me prjashtimet nga
ndalimi i diskriminimit, dhe m hollsisht me
kapituj dhe dispozita t posame nga ky ligj, me
t cilin mbrohet grupi i posam i punonjsve
(t rinj, gra, persona me pengesa mendore dhe
trupore dhe persona m t moshuar). Ligji mbi
Marrdhniet e Puns prmban disa dispozita
q kan t bjn me mbrojtjen e grave, aq m
tepr, ndalimi i kryerjes s punve nntoksore
(neni 160), puna e nats pr grat n industri
(neni 131), mbrojtja e posame e grave, si jan
shtatznia, lindja dhe prindria (nenet 164-171).
Pr dallim nga e ashtuquajtura mbrojtje e
prgjithshme-e posame, e cila ka t bj me t
gjitha grat n marrdhnie pune, grat, grat
n marrdhnie pune gzojn dhe t drejta t
posame pr mbrojtje, t cilat po realizohen nga
me motive dhe arsye tjera shoqrore. Duke u ni-
sur nga tiparet e tyre t posame pr ta gjetur
veten n rol t nns, ekziston nj konsensus
universal, karakteristik pr pothuajse t gjitha
legjislacionet sociale, pr t prcaktuar dispozi-
ta t posame mbrojtse, me t cilat parashihen
masa t posame pr mbrojtje t grave n raste t
shtatznis, lindjes dhe prindris. Gjegjsisht,
n pajtim me nenin 25, paragrafn 2 t LMP-s,
pundhnsi nuk guxon t krkoj t dhna mbi
statusin familjar, apo martesor dhe mbi planif-
kimin e familjes t kandidatit. Duke parafrazuar
kt dispozit dhe plotsueshm, duke u thirrur
n dispozitn e nenit 163, paragraft 1, me t
cilin prcaktohet se pundhnsi nuk guxon
t krkoj fardo t dhnash mbi shtatznin
e puntores, pve nse ajo vet dshiron ti
parashtroj ato, pr arsye t realizimit t t
drejtave n lidhje me shtatzni, ather vijm
n prfundim se pundhnsi nuk do t gux-
oj ta refuzoj punsimin e grave pr shkak t
shtatznis s tyre, njjt si nuk do t guxoj t
krkoj t dhna mbi shtatznin n cilndo faz
tjetr t marrdhnies s puns.
Ve ksaj, Ligji mbi Marrdhniet e Puns
prcakton se pundhnsi nuk guxon ta revokoj
kontratn e puns s puntores gjat shtatznis,
lindjes, prindris dhe mungess pr arsye t
prkujdesjes dhe ruajtjes s fmijve. Kjo dis-
pozit ka t bj me ndalimin e pushimit nga
puna, me fardo arsye (arsye personale, arsye
t fajit, arsye afariste). Me qllim prmirsimi
i ksaj dispozite ligjore, nevojitet q vendimi
pr revokim t kontrats s puns t puntors
shtatzne, nse pundhnsi ka ditur pr
shtatznin e saj t konsiderohet si e pavlefshme
nse puntorja n afat plotsues (kohzgjatja e t
cilit duhet t prcaktoj ndonj dispozit plot-
suese t LMP-s) parashtroi nj raport mjeksor,
me t cilin vrtetohet shtatznia e saj.
N praktik sht shpesh e prfaqsuar dukuria
kur kontrata e puns, e frmosur pr nj koh t
caktuar, nse puntorja n at periudh mbetet
shtatzne, pundhnsi nuk ia prtrin kontratn
e puns. Me kt, puntorja shtatzne nuk mund
ti shfrytzoj t drejtat t cilat ia lejon ligji n
baz t shtatznis, prindris dhe lindjes. Lig-
jvnsi duhet t aplikoj nj dispozit me t ciln
do t mbrohet puntorja shtatzne n situata t
ktilla.
Pas prfundimit t shtatznis dhe mungess
s lindjes s puntores, duhet t kthehet n ven-
din paraprak t puns. Po parashtrohet pyetja
se ka do t ndodh nse krkesa pr nj vend
t kushtzuar dhe prkats pune, nga aspekti i
pagimit n pun, sht m e ult n raport me
punn paraprake. Shpesh n praktik parashtro-
het pyetja se ka ndodh me puntoren shtatzne,
t cils nuk mund ti ofrohet nj vend prkats
pune. Ligji jon nuk jep prgjigje n kt pyetje,
por disa legjislacione, n raste t ktilla, lejo-
jn t drejtn e mungess s paguar nga puna t
puntores shtatzne e deri n fllim t shfrytzim-
it t pushimit t lindjes. Domethn, puntorja e
cila gjat shtatznis nuk mund t vazhdoj t
punoj n vendin e puns pr t cilin ka frmo-
sur kontrat punsimi, pr shkak t rrezikut nga
dmtimi i shndetit dhe siguris s saj, e as nuk
mund t ftoj rivendosje prkatse n vend t ri
pune, do t kishte ftuar t drejtn e mungess
me kompensim t rrogs. Kjo do t mund t jet
zgjidhje e dobishme dhe pr legjislacionin ton
(Kallamatiev, Ristovski, fq.63).
Karakteristike pr LMD-n sht se ai
mundson barazi t plot gjinore, duke ln
mundsin q dhe burrat ti shfrytzojn t dre-
jtat e mbrojtjes s posame n pjesn e mungess
pr shkak t shtatznis, lindjes dhe prindris.
N lidhje me mbrojtjen e grave shtatzne,
domethnie t posame ka dhe Rregullorja pr
krkesat minimale t siguris dhe shdetit gjat
puns s puntoreve shtatzne dhe puntoreve t
cilat para do kohe kan lindur ose japin gji, i sjel-
lur n vitin 2011. N pajtim me nenin 5 t ksaj
Rregullore puntorja [sh]tatzne shfrytzon
munges t paguar pr kryerje t kontrollimeve
mjeksore para lindjes, n rast se kontrollimet e
tilla duhet t kryhen gjat orarit t puns.
3.2.3. Ligji mbi Mundsit
e Barabarta t Burrave dhe
Grave
N janar t vitit 2012, u solli nj Ligj i ri mbi
Mundsit e Barabarta t Burrave dhe Grave.
Me sjelljen e ktij ligji i rirregullua shtja e
themelimit t mundsive t barabarta dhe t
trajtimit t barabart t grave dhe burrave, u
parashikua sjellja e masave elementare dhe t
posame pr aplikim t mundsive t barabar-
ta, u prcaktuan t drejtat dhe obligimet e en-
titeteve prgjegjse pr sigurim t mundsive
t barabarta, si dhe procedura pr pcaktimin e
trajtimit t pabarabart t grave dhe burrave nga
prfaqsuesi i mundsive t barabarta t grave
dhe burrave.
Qllimi baz i Ligjit mbi Mundsit e
Barabarta t Burrave dhe Grave sht themelimi
i mundsive t barabarta t grave dhe burrave
n lmin ekonomik, social, arsimor, kulturor,
shndetsor, qytetar dhe n cilindo lm t jets
shoqrore. N Ligj jan prmbajtur defnicione
pr, inter alia diskriminimin n baz t gjinis,
diskriminimin direkt dhe indirekt n baz t
gjinis, shqetsimit dhe shqetsimit seksual n
baz t gjinis.
Edhe pse Ligji sht sjell n vitin 2012, prapse-
prap n t vrehen dhe disa lshime tek defni-
cioni pr diskriminimin direkt (neni 4, paragraf
3), ku nuk numrohen llojet e veprimit m pak t
favorshm, duke shtuar rrezikun nga prjashtimi
i ndonj lloji t veprimit, i cili nuk sht numru-
ar. At duhet zgjeruar pr ti refektuar qart el-
ementet konstitutive t diskriminimit direkt, e
sidomos ai duhet prfshir rastet e diskriminimit
gjinor. Diskriminimi indirekt vetm nj gjendje
n t cilen vihen personat nga njra gjini n
pozit posarisht m pak t favorshme (neni 4,
paragraf 5). Defnicioni nuk sht plotsisht n
pajtim me Direktivn 2000/78/, sepse sht
parapar q ai vetm ti vj personat n pozit
posarisht m pak t pafavorshme, e jo se i v
ose mund ti vj n pozit posarisht m pak
t favorshme. N Ligj ekziston mundsia pr ar-
syetim t prgjithshm t diskriminimit indirekt,
n pajtim me ekzistimin e qllimit t arsyetuar
dhe testin e proporcionalitetit.
44 45
N nenin 8, paragrafn 1 sht shnuar se nga
cilat entitete miratohen masat e posame, ndrsa
paragraf 4 ka t bj me subjektet q kan mirat-
uar masa t posame dhe ato duhet parashtruar
nj Raport Vjetor deri tek MPPS-ja m s voni
deri m 31 mars t vitit aktual, pr vitin para-
prak. Vet dispozita ka karakter deklarativ, pasi
ajo vetm shnon se entitete t caktuara juridike
duhet t miratojn masa t posame dhe nse
i miratojn ato, ather duhet t parashtrojn
Planin ose Raportin Vjetor. Nse kjo dispozit
vshtrohet n raport me nenin 39 t Ligjit, pr
t cilin sht parapar gjob pr entitetin nse
nuk ka parashtruar nj Plan ose Raport Vjetor
n Ministri, do t shihet se kjo gjob sht para-
par vetm pr ata q kan miratuar masa t
posame dhe nuk kan parashtruar nj Plan dhe
Raport Vjetor, dhe pr entitetet tjera q nuk kan
miratuar masa t posame, nuk kan parashtru-
ar nj Plan ose Raport Vjetor, nuk sht para-
par gjoba. Konsiderojm se kjo dispozit duhet
t ndryshohet n kuptimin e prfshirjes s t
gjith entiteteve, ose sepse dispozita ka karakter
deklarativ pr t mos parashikuar gjobn.
N lidhje me brjen e vzhgimit t masave
pozitive t ktij Ligji n lmet n t cilat ato jan
aplikuar (neni 12, paragraf 1, alinea 15 dhe neni
37) nuk sht defnuar n asnj dispozit se n
ciln mnyr Ministria kryen vzhgimin, nse
prmes formimit t shrbimit teknik t posam,
komisionit, ose ngjashm.
minimi
Ligji mbi Parandalimin dhe Mbrojtjen nga
Diskriminimi sht pothuajse plotsisht i har-
monizuar me Direktivn 2000/78/, e cila ka
t bj me kornizn e prgjithshme pr trajtim
t barabart n punsim dhe profesione. Pr dal-
lim nga Ligji mbi Marrdhniet e Puns, i cili
ndalon diskriminimin n lmin e marrdhnieve
t puns, Ligji mbi Parandalimin dhe Mbro-
jtjen nga Diskriminimi ndalon diskriminimin
m gjersisht. N lidhje me diskriminimin n
baz t gjinis, n nenin 3 t Ligjit, si nj nga
bazat diskriminatore sht shnuar dhe gjinia, e
gjithashtu n nenin 6 sht defnuar dhe shqet-
simi seksual si sjellje e padshiruar me karakter
gjinor. N nenin 14 dhe 15 jan rregulluar pr-
jashtimet nga diskriminimi, prfshir ktu dhe
n baz t gjinis. Prkatsisht, Ligji parasheh
tre lloje t prjashtimeve nga diskriminimi:
masat afrmative, trajtimi i pabarabart dhe me-
kanizmat mbrojtjse pr kategori t caktuara t
personave.
N nenin 14 t Ligjit, n paragrafet 3 dhe 4
sht shnuar se nuk do t konsiderohet si diskri-
minim: trajtimi i ndryshm i personave n baz
t, inter alia, gjinis n lidhje me nj profesion i
cili po zhvillohet n institucione ose organiza-
ta fetare, kur, sipas karakterit t profesionit ose
aktivitetit konkret, ose pr shkak t kushteve n
kuadr t t cilave po realizohet gjinia, paraqet
kusht esencial dhe vendimtar pr punsim; tra-
jtimi i ndryshm i personave n baz t, inter
alia, gjinis, n lidhje me arsimin dhe trajnimin
pr qllimet e profesionit n lidhje me fen
konkrete. M tej, n nenin 15, duke numruar
prjashtimet nga diskriminimi, dshirohet t ob-
jektivizohen situata t caktuara q ato t mos tra-
jtohen si diskriminuese. Pr shembull, mbrojtja e
posame e gruas shtatzne dhe nns, e parapar
me ligji, prve kur gruaja shtatzne ose nna
nuk dshiron ta prdor kt mbrojtje dhe pr kt
ka informuar pundhnsin me shkrim. E njjta
gj vlen dhe pr masat e drejtuara kah sigurimi
i balancit n pjesmarrjen e burrave dhe grave,
prderisa kto masa jan t nevojitura.
3.3.
POLITIKAT NACIONA-
LE
3.3.1. Strategjia pr Barazi
Gjinore pr vitet 2013-2020
Strategjia Nacionale pr Barazi Gjinore sht
dokument strategjik i Republiks s Maqedo-
nis, q ka pr qllim avancimin e mundsive
t barabarta t grave dhe burrave n jetesn e
prgjithshme shoqrore n Republikn e Maqe-
donis, pr vitet 2013 2020.
Strategjia paraqet plotsim t politiks s der-
itanishme nacionale, t shprehur n Planin Na-
cional t Veprimit pr Barazi Gjinore pr vitet
20072012 (n tekstin e mtejshm: PNVB-
Gj). Njkohsisht, me kt dokument ngritet
domethnia e shtjes s barazis gjinore, duke
marr parasysh se at e sjell organi m i lart
prfaqsues n shtet, gjegjsisht, Kuvendi i Re-
publiks s Maqedonis. Strategjia paraqet nj
dokument me t cilin do t sigurohet korniza
pr barazi t plot t grave dhe burrave, si pri-
oritet social dhe politik ndr-sektorial, horizon-
tal dhe universal. Gjithashtu, ky dokument do
ti vendos hapat baz dhe drejtimet specifke
pr arritje t plot t barazis gjinore n Repub-
likn e Maqedonis (Vlersimi i implementimit
t Planit Nacional pr Barazi Gjinore pr vitet
2007-2012, 2012).
Pika 2.1 e Strategjis ka t bj me t drejtat e
njeriut/mosdiskriminimin.
Avancimi i t drejtave t njeriut pr gruan dhe
i barazis gjinore sht detyr e prhershme e
t gjith vepruesve shoqror. Duke u nisur nga
dokumenti i deritanishm strategjik, PNVB-
Gj, vrehet se nj shkall e mir e realizimit t
avancimit t t drejtave t njeriut dhe t grave,
prmes ndjekjes dhe ndryshimit t legjislacionit
t brendshm me standarde ndrkombtare dhe
direktiva t BE-s, prmes diseminimit t doku-
menteve ndrkombtare mbi t drejtat e grave
dhe prmes themelimit t mekanizmit pr evi-
dentim t procedurave t diskriminimit n baz
t gjinis, si dhe prmes prpjekjeve pr pr-
forcim t kapaciteteve institucionale.
N raport me reduktimin e diskriminimit n
lidhje me gjinin gjat punsimit, Strategjia
paralajmron se prforcimi ekonomik tek grat
paraqet njrin nga faktort m t rndsishm
dhe qllimin n arritjen e barazis gjinore, e cila
n vete prfshin m shum elemente t orientu-
ara drejt: eliminimit t formave t ndryshme t
diskriminimit; promovimit t m shum vendeve
t puns pr grat, t cilat do t jen m t mira,
n kuptimin e numrit t t punsuarve dhe cil-
sis s punsimit, dhe n fund, reduktimi i femi-
nizimit t varfris.
Gjat viteve t kaluara, u b rivendosja pozi-
tive n kuptimin e aplikimit t perspektivs
gjinore n politikat dhe strategjit e tregut.
Strategjia prmban dhe Planin Nacional t Ve-
primit pr Barazi Gjinore pr nj periudh nga
katr vjet, i cili parasheh ndrmarrje t aktivi-
teteve afatshkurte dhe afatmesme, t cilat do t
realizohen nprmjet t programeve operative
vjetore.
minim n baz t Prkat-
dhe Trupore dhe Gjinis,
pr vitet 2012-2015
Qeveria e Republiks s Maqedonis n maj t
vitit 2012 solli Strategjin Nacionale pr Barazi
dhe Mosdiskriminim, qllimi i s cils baz
sht prmirsimi i statusit t kategorive m t
prekshme t qytetarve n shoqri, si dhe sig-
urimi i zhvillimit t vazhdueshm n realizimin
e barazis dhe mosdiskriminimit. Strategjia Na-
cionale fokusohet n katr bazat e diskriminim-
it, prfshir ktu dhe gjinin si baz. N baz
t Strategjis, u prpilua dhe nj Plan Veprimi,
qlimi i t cilit baz sht q t siguroj zhvillim
operativ dhe t vazhdueshm n realizimin e s
drejts s barazis dhe krijimin e mundsive t
barabarta n shtjen e diskriminimit mbi bazat
e ndryshme t defnuara me Strategji: prkat-
sia etnike, mosha, pengesa mendore dhe trupore,
dhe gjinia.
Dokumenti operacionalizon qllimet e prg-
jithshme strategjike, t defnuara me Strategjin,
si dhe qllimet e posame n lidhje me bazat e
posame.
Gjinia sht inkorporuar si shtje horizontale
n tre bazat (mosha, prkatsia etnike dhe aftsit
e kufzuara mendore dhe trupore) pr shkak t
diskriminimit t dyfsht dhe t shumfsht t
gjinis, s bashku me bazat tjera.
46 47
pr Reduktimin e Varfris
dhe Prjashtimit Social n
Republikn e Maqedonis
pr vitet 2010-2020
Strategjia Nacionale pr Reduktimin e
Varfris dhe Prjashtimit Social n Republikn
e Maqedonis u prpilua si dokument i cili re-
fekton synimin e Republiks s Maqedonis pr
barazim t nivelit t prfshirjes dhe mirqenies
npr t gjitha shtresat e shoqris. N mnyr
strukturore, Strategjia sht formuar sipas fush-
ave dhe lmeve t veuara, n t cilat konstato-
het varfria dhe prjashtimi social.
Strategjia prmban dhe nj kapitull t posam
dhe Lmi 13: Mundsit e barabarta midis bur-
rave dhe grave.
N pajtim me Planin Nacional pr Barazi
Gjinore pr vitet 20072012 dhe Ligjin pr
Mundsi t Barabarta Midis Grave dhe Bur-
rave, theksohet nevoja pr nj qasje sistemike,
prmes mekanizmave institucionale gjinore, n
bashkpunim t ngusht me sistemin joformal
t parandalimit dhe mbrojtjes (sektori joqever-
itar) n nivelin qndror dhe lokal, me qllim:
parandalimi i diskriminimit, e sidomos i dhuns
dhe prjashtimit social t popullats femrore,
e cila sht m tepr e pranishme n bashksit
rurale dhe bashksit tjera m t vogla, si dhe
n mesin e grupeve etnike, mbrojtja formale e t
drejtave t grave, prforcimi i kapaciteteve t in-
stitucioneve dhe shrbimeve, para s gjithash, n
nivelin lokal, brja e analizave dhe inspektimit t
gjendjes me prjashtimin social t grave.
Qllimi strategjik i posam ka t bj me
avancimin e pozits s gruas dhe reduktimin e
shkalls s varfris dhe rrezikut nga prjashtimi
social, i cili, para s gjithash, do t kontribuoj
pr shkalln e reduktuar t rrezikut nga prjash-
timi social i grave dhe inkuadrim m efektiv so-
cial t grupeve t prekshme dhe t prjashtuara
t grave.
Sa i prket diskriminimit t grave n pun,
kontribuon dhe fakti se grat jan m pak t
prfaqsuara n tregun e puns, pr shkak t
pjesmarrjes s tyre m t ult n popullatn
punuese aktive, e sidomos grat nga bashksit
etnike. Pjesmarrja e tyre n ekonomin gri
sht, gjithashtu, i dukshm, sidomos tek bash-
ksia etnike rome, si pr shembull ndihma n
familjet (pastrim, ruajtje t fmijve, etj.), kujdes
dhe ruajtje t fmijve dhe personave t moshuar
dhe t smur, si dhe ndihma n bujqsi dhe ar-
tizanat. Politikat aktive pr punsim prfshijn
vetm kategorin e qytetarve t regjistruar n
APRM, t cilt krkojn pun. Ekziston nevoja
pr hapje t politikave aktive pr punsim dhe
ndaj qytetarve joaktiv dhe aplikimi i aktivi-
titeve pr inkurajim dhe inkuadrim t popullats
joaktive, sidomos t grave, n tregun e puns.
N procesin e krijimit, implementimit dhe nd-
jekjes s politikave aktive t punsimit, sht
jashtzakonisht e rndsishme t kihen parasysh
diskriminimin i dyfsht dhe vshtirsit me t
cilat po prballohen grat nga mjediset rurale
dhe grat nga grupet etnike, n tregun e puns.
N t ardhmen, institucionet do t duhet t zh-
villojn metodologji t cilat do t jen n favor
t qllimeve dhe grupeve qllimore q dshiro-
jm ti realizojm, si dhe t gjenden mnyra pr
aplikim t masave provizore dhe mekanizmave
tjera, t cilat do t mundsojn qasje m t leht
pr grupet qllimore ndaj masave.
Strategjia Nacionale pr Punsim e Republiks
s Maqedonis pr vitin 2015 (SNP) paraqet nj
dokument n t cilin jan prfshir strategjit
dhe sfdat afatmesme n tregun e puns, t cilat
i referohen periudhs nga viti 2011 deri n vitin
2015. SNP-ja ofron pasqyrim t gjendjes ekono-
mike dhe gjendjes n tregun e puns n Repub-
likn e Maqedonis, identifkon sfdat vendim-
tare lidhur me tregun e puns, defnon prioritetet
strategjike dhe qllimet e pritura q duhet t arri-
hen deri n vitin 2015, dhe prcakton politikat t
cilat duhet t ojn drejt realizimit t qllimeve
t parapara.
Strategjia prmban nj pjes t posame e cila
ka t bj me prballimin e papunsis s grave,
n t ciln shnohet se, edhe pse jan vrejtur
trende pozitive n lidhje me prfaqsimin gjinor,
ende po vrehet niveli i ult i pjesarrjes s grave
n tregun e puns. Shkalla e aktivitetit n vitin
2010 arrin 50,4% dhe sht m e ult pr 27,3
p.p. n raport me burrat. Shkalla e papunsis
n t njjtn periudh sht 34%, gjegjsisht pr
18,8 p.p. me e ult n raport me burrat, ndrsa
shkalla e papunsis 32,2%, gjegjsisht pr 0,3
p.p. m e lart n raport me burrat. Gjendja e
ktill, para s gjithash, del nga roli tradicional i
grave n familje, sidomos tek bashksit etnike
dhe mjediset rurale. Pr tejkalimin e gjendjeve,
qllimi i politikave t tregut t puns sht inte-
grimi m i lart i grave prmes rritjes s aftsis
s tyre pr punsim, pr shkak t realizimit t
prqindjes s punsimit nga 42% deri n vitin
2015, prmes: rritjes s kompetencave (diturit,
aftsit dhe qasja n pun); zhvillimi dhe dhnia
e shrbimeve t punsimit dhe trajnimeve t pr-
shtatura sipas nevojave individuale dhe kushteve
t grave; dhe tejkalimi i barrierave pr integrim
n tregun e puns.
3.4.
ANALIZA E GJEND-
JEVE
minimit n baz t gjinis
Edhe pse n Republikn e Maqedonis, grat
jan formalisht t barabata me burrat, ato mbeten
t jen n pozit t nnshtruar ndaj burrave n
shumicn e fushave t jetess shoqrore. N
lidhje me diskriminimin e grave gjat punsimit
dhe gjat procesit t puns, grat m s shpeshi
ballafaqohen me m shum baza t diskrimin-
imit, si jan: gjinia/aftsia e kufzuar mendore
dhe trupore, gjinia/ngjyra e lkurs, gjinia/sta-
tusi familjar, ndrsa grat jan viktima edhe t
shqetsimit. Grat n tregun e puns gjenden n
pozit shum m pak t favorshme, mes tjerash,
edhe pr shkak t asaj q punojn e nuk kan fr-
mosur kontrata pr punsim, ose kan frmosur
kontrata pr nj koh t caktuar, punojn me orar
t shkurtuar, q n praktik paraqet nj pun m
pak t paguar.
Kur bhet fjal pr diskriminimin n baz
t gjinis, m problematik sht identifkimi i
diskriminimit (si nga rrethi, ashtu dhe nga vet
viktima e diskriminimit). Problemi sht i duk-
shm kur mungesa nga jeta publike, varfria
m e madhe, analfabetizmi m i madh, braktis-
ja e shkolls, numri m i madh i martesave t
t miturve t fmijve femra, dhuna n familje,
nuk perceptohen si manifestim t diskriminimit
gjinor.
Edhe pse n shtet ekziston legjislacioni
kundr-diskriminues dhe dukurit e diskrimin-
imit sanksionohen nga ai, prapseprap n realitet
vrehen shum raste t diskriminimit n baz
t gjinis, q veanrisht vjen n shprehje n
shpalljet e puns. sht fakt se diskriminimi n
prgjithsi vshtir q eliminohet pr shkak t
parametrave t shumta dhe u shrben m tepr
pundhnsve. Nj nga arsyet e diskriminimit
t grave, sipas pundhnsve sht bindja se ato
kan vshtirsi potenciale n gjetjen e zvend-
simit gjat shtatznis, lindjes dhe rritjes s
fmijve, e sidomos kur bhet fjal pr nj grua
m t rritur ose nj grua me aftsi t kufzuara,
bindjet se grat m t moshuara dhe grat me af-
tsi t kufzuara jan m pak produktive.
Hulumtimet tregojn se diskriminimi gjinor
gjendet n mesin e formave m pak t prfaq-
suara t diskriminimit. Percepohet si m i pr-
faqsuar tek Shqiptart (dhe me siguri tek Mus-
limant), por jo dhe nga grat. Njkohsisht, bie
nn ato forma t diskriminimit t cilat jan shpe-
shtuar s paku gjat pes viteve t fundit (krye-
sisht stagnon) dhe perceptohet si shpesh i lidhur
me diskriminim me baza tjera. Rezultatet trego-
jn nj prqindje t ult t viktimave t diskri-
minimit n baz t gjinis. M tepr viktima ka
n mesin e Shqiptarve dhe Muslimanve, sesa
n mesin e Maqedonasve dhe fetarve ortodoks.
Pr viktimat e diskriminimit gjinor, probabilite-
ti sht i madh se ato do t jen viktima edhe
48 49
me baz tjetr (Petrovska Beshka, Najevska, v.
2009, fq.49).
Raste m t shpeshta t diskriminimit n baz
t gjinis jan shpalljet pr vende t puns. N
shpalljet m s shpeshi ekziston jo vetm diskri-
minimi n baz t gjinis por dhe moshs (Hu-
lumtimi i shpalljeve diskriminatore pr punsim,
v. 2013).
Sipas statusit ekonomik n vitin 2011, grat
jan t prfaqsuara n 24.8 prqind n kate-
gorin e pundhnsit nga numri i prgjithshm
i pundhnsve (prkundr burrave, q jan me
75.2 prqind), 17.9 prqind jan n kategorin
e t punsuarve n llogari vetanake nga num-
ri i prgjithshm i personave n kt kategori
(prkundr 82.1 prqind t burrave). Prkundr
ksaj, n kategorin e punonjsve t papaguar
familjar, grat jan t prfaqsuara me 61.7
prqind (Sondazhi mbi Forcn e Puns, v. 2011).
gjinis
Sipas burimeve t Komisionit pr Mbrojtje
nga Diskriminimi, numri m i madh i parash-
tresave vjen nga lmi i puns dhe marrdhnieve
t puns, q i referohet faktit se diskriminimi m
s shumti sht prfaqsuar n procesin e puns
dhe marrdhnies s puns, mirpo, n lidhje
me diskriminimin n baz t gjinis, n lmin
e punsimit situata sht ndryshe, pr shkak t
numrit t ult t parashtresave t nnshtruara
me kt baz. Gjegjsisht, n vitin 2011 nuk ka
asnj parashtres n lidhje me gjinin, n vitin
2012 jan 3 parashtresa, ndrsa n vitin 2013,
jan nnshtruar 5 parashtresa n baz t gjinis
n lmin e marrdhnieve t puns.
Ajo q sht karakteristike pr parashtresat
sht se prve gjinis, tek numri m i madh i
parashtresave, paraqitet dhe ndonj baz tjetr,
si sht mosha, gjendja shndetsore-gjendja
e shtatznis, statusi familjar, e tjera (Rapor-
ti Vjetor i KMD-s pr vitin 2012). N asnj
parashtres nga Komisioni nuk sht prcaktu-
ar diskriminimi n baz t gjinis n tre vitet e
numruara.
E ngjashme sht gjendja dhe tek prfaqsue-
si juridik. Parashtres pr diskriminim n baz
t gjinis n lmin e punsimit sht nnshtruar
vetm n vitin 2012, dhe nuk sht konstatuar
diskriminim n baz t saj (Analiza e shkalls
s implementimit t Ligjit mbi Mundsit e
Barabarta t Grave dhe Burrave, viti 2011
, fq.21).
N Raportin e Avokatit t Popullit pr vitin
2012, n lidhje me diskriminimin n baz t
gjinis, vetm sht shnuar se n drejtim t
avancimit t gjendjeve n kt plan, Avokati i
Popullit rekomandon vazhdim t prpjekjeve pr
prfaqsim t barabart gjinor. Avokati i Popullit
n raportin e vet konstatok se qytetar ende n
numr t ult denoncojn trajtim t pabarabart
diskriminim, ndrsa institucionet pamjaftue-
shm mbajn llogari pr esencn e cnimit
(Raporti Vjetor pr vitin 2012, v. 2013).
Nga praktika e Inspektoratit Shtetror pr
Pun, mund t vrehet se t shpeshta jan rastet
kur pundhnsit t cilt kan punsuar gra pr
nj koh t caktuar, dhe nse gjat puns s saj,
gruaja mbetet shtatzne, ather pundhnsi
nuk i ofron asaj kontrat t re pune, edhe kra-
has asaj se vendi i saj i puns nuk ndrprehet,
por punson nj person tjetr. N rastet e ktilla,
Inspektorati nuk mund t veproj, pasi mbrojtja
e ktill nuk sht parapar me Ligjin mbi Mar-
rdhniet e Puns, pr shkak se marrdhnia e
puns ndrpritet pr shkak t skadimit t kohs
pr t ciln ajo sht frmosur. Inspektorati i
Puns mund t veproj vetm tek kontratat
pr nj koh t pacaktuar, ku sht e dukshme
se puntorja pushohet nga puna pr shkak t
gjendjes s saj t shtatznis, dhe n at rast, ins-
pektorati kishte vepruar n disa raste, duke e urd-
hruar pundhnsin ta hedh posht vendimin
pr pushim nga puna dhe ta kthej puntoren n
pun (Raporti i Puns s Inspektoratit Shtetror
t Puns pr vitin 2011, v. 2012).
N drejtim t praktiks gjyqsore, ende nuk
sht regjistruar nj proces gjyqsor i cili lidhet
me diskriminimin n baz t gjinis gjat pun-
simit, n pajtim me Ligjin pr Parandalim dhe
Mbrojtje nga Diskriminimi. Analizat tregojn se
para Gjykats Themelore Shkup 2, n periudhn
Aftsit e kufzuara mendore
dhe trupore 4
Diskriminimi n baz t aftsive t kufzuara
mendore dhe trupore sht nj dukuri gjersisht e
prhapur n Republikn e Maqedonis. Hulum-
timet tregojn se 33,5% t popullats s rritur n
Maqedoni, konsiderojn se kan qen viktim e
diskriminimit ose shqetsimit gjat 12 muajve t
kaluar. Perceptimi pr diskriminimin n baz t
aftsis s kufzuar mendore dhe trupore sht
mjaft i lart, gjegjsisht, 45% t t anketuarve
konsiderojn se diskriminimi n baz t aftsis
s kufzuar sht nj dukuri e shpesht n sho-
qrin ton (Petrovska Beshka, Najevska, v.
2009). Kur ta shtojm ksaj dhe mendimin e m
se gjysma e qytetarve t anketuar (51%) t cilt
konsiderojn se diskriminimi n m shum baza
sht nj dukuri e shpesht, dhe gjithsej 55,6% t
t anketuarve nuk i njohin t drejtat e veta n rast
t bhen viktima t diskriminimit, ftohet pra nj
situat mjaft brengosse.
Rezultate t ngjashme kishte arritur dhe nj
hulumtim tjetr, ku perceptimi i diskriminim-
it n baz t aftsis s kufzuar mendore dhe
trupore sht mjaft i lart, gjegjsisht, 48,8%
nga t anketuarit mendojn se diskriminimi n
baz t hendikepit mendor dhe 49,5% n baz
t hendikepit fzik, sht nj dukuri e shpesht
n shoqrin ton. Brengos fakti se 23,6% nga
t anketuarit do t ishin ndjer pakndshm n
shoqri t personave me hendikep mendor, q
m s shpeshi bazohet mbi paragjykimet dhe
stereotipet pr paaftsit q ndjekin kt grup
t personave, dhe paraqet nj nxitje serioze pr
diskriminim t ardhshm ndaj tyre. Aq m tepr,
29,9% nga t anektuarit nuk do ta kishin votuar
pr deputet ose zyrtar tjetr nj person q ka hen-
dikep fzik, q edhe nj her refektoi stereotipet
e rrnjosura pr personat me aftsi t kufzuar si
individ, pr t cilt familja dhe shoqria duhet
t kujdeset, e nuk jan persona q mund t sjellin
vendime pr vetveten, e jo m pr t tjert. (Si-
moska, Gaber, Jovevska, Atanasov, Babunski,
v. 2008). Megjithat, kto hulumtime bazohen
mbi perceptimin e qytetarve dhe nuk mund t
argumentohen faktikisht. Sido q t jet, ato jan
nj tregues i rndsishm i gjendjes aktuale n t
ciln gjenden kto persona.
4.1.
STANDARDET NDR-
KOMBTARE JURI-
DIKE
Standardet ndrkombtare juridike padyshim
theksojn se e drejta pr pun t ndershme dhe
zgjedhja e lir e punsimit pr, inter alia, per-
sonat me aftsi t kufzuar mendore dhe trupore
50 51
nga 15.11.2102 deri m 15.05.2013, jan eviden-
tuar nnt procedura pr diskriminim n vendin
e puns (mobbing) dhe t gjitha procedurat jan
ngritur n pajtim me Ligjin mbi Marrdhniet
e Puns. Katr ankesa jan parashtruar nga gra
dhe kan qen lidhur me shqetsimin n vendin
e puns (Analiza e Aplikimit Praktik t Ligjit
mbi Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskrimin-
imin, v. 2013). Gjendja e ktill faktike tregon
n faktin se, edhe pse grat po ballafaqohen me
diskriminimin n vendin e puns, prapseprap ato
nuk jan t inkurajuara t ngrisin procedura gjy-
qsore, para s gjithash, pr shkak t friks se
do ta humbasin vendin e puns dhe pr faktin se
mund t viktimizohen nga pundhnsit e tyre
pr shkak t parashtrimit t ankess, ose ndr-
marrjes s aktiviteteve tjera.
sht esenciale pr ekzistencn dhe mirqenien
e tyre. Prandaj, mbrojtja e ksaj t drejte sht
rregulluar qart me Traktatin Ndrkombtar pr
t Drejta Ekonomike, Sociale dhe Kulturore. E
drejta e puns e parapar n nenet t ndrthurru-
ra mes vete 6-8, ndrsa klauzula kundr-diskrim-
inuese sht siguruar me nenin 2, paragrafn 2 t
Konvents. Posarisht interesant pr personat
me aftsi t kufzuar mendore dhe trupore sht
Komenti i Prgjithshm nr. 5 ndaj ksaj Konven-
te, i cili ka t bj me kt grup, n t cilin thek-
sohet se ... prmes lnies anash, mosinformimit,
paragjykimeve dhe supozimeve t rrejshme, si
dhe prmes prjashtimit, brjes s dallimit dhe
separimit, personat me aftsi t kufzuar shpesh
kan qen t penguar n shfrytzimin e t dre-
jtave t tyre ekonomike, sociale dhe kulturore
nn kushte t barabarta, si dhe personat pa hend-
ikep. Efektet e diskriminimit n baz t aftsis
s kufzuar jan t konsiderueshme n lmet e
arsimit, punsimit, banimit, transportit, jets kul-
turore dhe qasshmris n mallra dhe shrbime
publike (paragraf 15). Kjo mbshtetet me fak-
tin se shkalla e papunsis s ktyre personave
sht trefsh m e lart se ajo e popullats s
prgjithshme dhe se m s shpeshi kta persona
kryejn pun me pages t ult dhe shpesh jan
t segreguar nga tregu i hapur i puns. Me kt,
theksohet se e drejta e puns n fakt nuk real-
izohet kur mundsia e vetme reale pr person-
at me aftsi t kufzuar sht punsimi i tyre n
t ashtuquajturat puntori mbrojtse me kushte
substandarde (Komenti i Prgjithshm nr.5, v.
1994, paragraf 20-27, fq.5-6).
N kuadr t raportimit t rregullt sipas ksaj
Konvente, posarisht jan t rndsishme gjet-
jet prfunditare t Komitetit pr t Drejta Ekono-
mike, Sociale dhe Kulturore, t sjella me rastin
e Raportit Inicial pr Republikn e Maqedonis,
pr implementin t TNDESK-s, i vitit 2006.
Prkatsisht, Komiteti adreson kritika konstruk-
tive n lidhje me shkalln jashtzakonisht t
lart t papunsis, sidomos n lidhje me, inter
alia, personat me aftsi t kufzuar mendore dhe
trupore (paragraf 15) dhe krkon nga shteti n
raportin vijues t prfshij t dhna statistiko-
re mbi papunsin, t ndara sipas aftsis s
kufzuar (paragraf 35). Megjithat, edhe pse
TNDESK-ja si instrument universal mund t ap-
likohet edhe pr personat me aftsi t kufzuar,
praktika tregoi se kjo po ndodh rrallher. Pr
kto arsye, kjo zbraztir u plotsua me sjelljen
e Konvents pr t Drejtat e Personave me Aft-
si t Kufzuara, e sqaruar m posht. sht me
rndsi t tregohet se kto instrumente juridike
jan ratifkuar nga shteti dhe n pajtim me nenin
118 t Kushtetuts, paraqesin pjes e rendit t tij
t brendshm juridik.
4.1.1. Konventa pr t Dre-
jtat e Personave me Aftsi
t Kufzuara e OKB-s
Konventa pr t Drejtat e Personave me Aftsi
t Kufzuara (m tej n tekst: KDPAK) dhe Pro-
tokoli Fakultativ i saj, u miratuan n vitin 2006,
ndrsa hyn n fuqi m 3 maj t vitit 2008. Pr
momentin, 156 shtete kan nnshkruar KDPH-
n, ndrsa 132 kan ratifkuar, dhe 91 shtete kan
nnshkruar Protokolin Fakultativ, dhe 77 kan
ratifkuar at. Republika e Maqedonis nnsh-
kroi KDPH-n m 30 mars t vitit 2007, ndrsa
ratifkoi at m 5 dhjetor t vitit 2011. Ve ksaj,
shteti nnshkroi Protokolin Fakultativ t saj m
29 korrik t vitit 2009, ndrsa ratifkoi at m 5
dhjetor t vitit 2011.
Teksti i KDPH-s prbhet nga nj preambul
dhe tekst baz, i cili prbhet nga 50 nene dhe
nga t cilt, shumica kan form hibride, gjeg-
jsisht, ata jan t ndrvarura dhe t pandashm,
jan ndar n pes grupe, si vijon: nenet hyrse
(nenet 1-2), nenet me aplikim t prgjithshm
(nenet 3-9), dispozitat substantive (nenet 10-30),
dispozitat q rregullojn zbatimin e vzhgimit
(nenet 31-40), dhe nenet me karakter teknik, me
t cilt rregullohen shtjet e nnshkrimit, qa-
sjes, ratifkimit dhe hyrjes n fuqi (nenet 41-50).
Nj pjes e madhe e KDPH-s ka t bj me
shtjen e diskriminimit n baz t aftsis s
kufzuar mendore dhe trupore, q paraqet lnd
e interesit t ksaj analize. Ekziston dhe nj nen
i veant, neni 5, i cili sht me qllim i vendo-
sur n pjesn e par t Konvents, ku jan vn
nenet q kan aplikueshmri t prgjithshme
(horizontale), q mundson interpretimi i t
gjitha dispozitave t KDPH-s t vshtrohen
npr prizmn e mosdiskriminimit dhe barazis
s personave me aftsi t kufzuara. Retorika e
prdorur n kt nen shfaq se ndalohet diskri-
minimi n baz t aftsis s kufzuar, e jo vetm
mbrojtja e personave me aftsi t kufzuar men-
dore dhe trupore, q hap hapsirn pr mbrojtje
t personave t cilt n t ardhmen do t kishin
ftuar ndonj aftsi t kufzuar, personave pr t
cilt supozohet se kan ndonj aftsi t kufzuar,
si dhe personave q jan n lidhje t ngusht me
nj person me aftsi, e q mund t diskriminohen
pr at arsye. N pajtim me nenin 5, paragrafn
2, vendet antare obligohen t ndalojn fardo
diskriminimi n baz t aftsis s kufzuar, e cila,
n pajtim me nenin 2 nnkupton []fardo br-
je e dallimit, prjashtimit ose kufzimit n baz
t aftsis s kufzuar, e cila ka pr qllim ose
pasoj pamundsimin ose pengimin e njohjes,
gzimit ose shfrytzimit, n baz t barabart
me t tjerit, t t gjitha t drejtave t njeriut dhe
lirive baz n fushn politike, ekonomike, sho-
qrore, kulturore, qytetare ose n cilndo fush
tjetr. Prfshin t gjitha format e diskriminimit,
prfshir ktu dhe mungesn e prshtatjes pr-
katse. Nga kjo qart del se ndalimi i diskrimin-
imit n baz t aftsis s kufzuar mendore dhe
trupore fokusohet n rezultatin e veprimit, e jo
n qllimin e kryersit.
Gjithashtu, KDPH-ja bn nj hap t rnd-
sishm para jo vetm me at q prcakton se
moskryerja e paarsyetuar e prshtatjes prkatse
paraqet diskriminim, por dhe madje vshtrimi i
ktill vendos n nj nen me aplikueshmri hor-
izontale, q do t thot se kt duhet aplikuar
npr tr KDPH-n. sht kjo nj sfd seri-
oze pr t gjitha vendet, prfshir ktu dhe ato
t zhvilluarat. Dhe pr fund, neni 5, paragraf 4
parasheh ndrmarrje t masave t posame, t
domosdoshme pr prshpejtimin ose arritje e
barazis de facto t personave me aftsi t ku-
fzuar mendore dhe trupore, pr reduktimin e
prarjes midis asaj normatives dhe reales.
Kur analizohet lmi i punsimit dhe mar-
rdhniet e puns, sht e paevitueshme t
shqyrtohet dhe neni 27 i Konvents, i cili ka t
bj madje me kt lm. Gjegjsisht, ai krkon
q shtetet ta pranojn t drejtn e personave me
aftsi t kufzuar, barabartsisht me t tjerit,
t shrbehen me mundsin e ftimit pr jet
prmes puns, t zgjedhur dhe t pranuar lir-
shm n tregun e hapur dhe inkluziv t puns.
N listn e masave t cilat duhet ti ndrmarrin
shtetet, e me qllim efektuimi i ksaj t drejte,
i pari sht ndalimi i diskriminimit n baz t
aftsis s kufzuar n t gjitha format, sektoret
dhe nivelet e puns. Kjo ka t bj me ndalimin
e diskriminimit n zgjedhje, angazhim dhe pun-
sim, vazhdim t puns, avancim n karrier, si
dhe n sigurimin e kushteve t sigurta t puns
(neni 27, paragraf 1, alinea ). E njjta gj vlen
dhe pr ndalimin e shqetsimit, si dhe krijimin e
kushteve t barabarta dhe sigurimin e rrogs s
barabart pr punn e njjt (neni 27, paragraf
1, alinea b). Ve ksaj, shtetet jan t obliguara
t sigurojn prshtatje prkatse pr personat
me aftsi t kufzuar n vendin e puns (neni 27,
paragraf 1, alinea z). Pr kt qllim, n legjis-
lacionin nacional, shtetet duhet t prcaktojn se
cilat jan elementet e prshtatjes, si dhe faktet
mbi t cilat do t vlersohet prshtatshmria/ar-
syeshmria e tyre. Nj aspekt tjetr i prfshir
me kt nen sht mbrojtja e puntoreve dhe t
drejtat sindikale t personave me aftsi t ku-
fzuar n bazn e barabart me t tjerit (neni 27,
paragraf 1, alinea v), e cila krijon parakushte q
shtetet t sigurohen se sindikatt do t jen t di-
sponueshm pr personat me aftsi t kufzuara
mendore dhe trupore, dhe ti inkuadrojn ata.
2000/78/ pr Trajtim t
Barabart n Punsim dhe
Profesione
Si rezultat i ndryshimeve t aplikuara me
Marrveshjen e Amsterdamit n vitin 1997, m
saktsisht, me nenin 13 BE, Bashksia ftoi kom-
petencn q t luftoj kundr diskriminimit mbi
gjasht bazat, prfshir ktu dhe aftsin e ku-
fzuar mendore dhe trupore. N lidhje me diskri-
minimin e shumfsht n prgjithsi, e sido-
mos n lmin e punsimit dhe marrdhnieve
t puns, sht e paevitueshme t prmenden
posarisht Karta e t Drejtave Fundamentale
16

, Direktiva 2000/78/, dhe dy direktivat mbi
gjinit (2004/113/ dhe 2006/54/).
52 53
Direktiva 2000/78/ e 27 nntorit t vitit
2000, me t ciln themelohet korniza e prg-
jithshme pr trajtim t barabart n punsim
dhe profesione (n tekstin e mtejshm: Direk-
tiva 2000/78/), sht jashtzakonisht e rnd-
sishme pr ndalimin e diskriminimit n baz t
aftsis s kufzuar mendore dhe trupore n kt
lm t madh. Ratione materiae e Direktivs
2000/78/ sht ndalimi i diskriminimit n
baz t, inter alia aftsis s kufzuar n lmin
e marrdhnieve t puns. Ajo ndalon diskri-
minimin direkt dhe indirekt, shqetsimin dhe
udhzimin pr diskriminim (neni 2) si dhe vik-
timizimin (neni 11) t kryera nga persona fzik
dhe juridik, si n sektorin publik, ashtu dhe n
at privat (neni 3), ndrsa parasheh dhe mundsi
t sigurimit t prshtatjes prkatse pr personat
me aftsi t kufzuara mendore dhe trupore (neni
5), si dhe aplikimi i masave afrmative (neni 7).
Sipas nenit 3, paragraft 1, kjo ka t bj me
kushtet pr qasje n ndonj punsim t caktuar,
vet-punsim ose profesion, prfshir ktu dhe
kriteret pr zgjedhje t kandidatve pr punsim
(alinea a); qasje n t gjitha llojet dhe nivelet e
kshillimeve profesionale, trajnimeve, trajni-
meve profesionale dhe trajnimeve plotsuese t
avancuara, prfshir ktu dhe prvojn praktike
t puns (alinea b); kushtet pr punsim dhe
pun, prfshir ktu dhe rrogn dhe kompen-
simet tjera, dhe pushimi nga puna (alinea v);
antarsimi dhe pjesmarrja n aktivitetet e sin-
dikatave dhe organizatave t pundhnsve ose
t organizatave antar t t cilave merren me
ndonj profesion t caktuar, si dhe favorshmrit
q dalin nga kto organizata (alinea g). Meg-
jithat, pagesat n baz t mbrojtjes sociale nuk
jan prfshir n Direktivn 2000/78/, dhe
plotsueshm, ajo nuk aplikohet as n forcat e
armatosura.
Sa i prket ratione personae, do t kishim
thn se qllimi i Direktivs sht q t vendos
nj korniz t prgjithshme pr luft kundr
diskriminimit mbi katr bazat, prfshir ktu
dhe aftsin e kufzuar mendore dhe trupore
n lmin e punsimit, profesionit dhe trajnimit
(neni 1). Terminologjia e cila prdoret n nenin
1 t Direktivs i referohet faktit se ajo po foku-
sohet n individin m tepr se n grupin t cilit i
takon, gjegjsisht, nuk mbron grupin, por ndalon
diskriminimin n baz t, inter alia, aftsis s
kufzuar. Grupi shfaqet si i mbrojtur vetm n
lidhje me diskriminimin indirekt (neni 2, para-
graf 2, alinea b), masat afrmative (neni 7), dhe,
deri diku, prshtatjen prkatse (neni 5), gjegj-
sisht, ather kur sht me rndsi q personi i
prekur me aftsi t kufzuar, ta tregoj lidhjen me
grupin m t gjer. Ajo q sht problematike
sht se Direktiva 2000/78/ nuk defnon bazat
diskriminatore, mirpo, kjo shtje ishte lnd e
shqyrtimit t praktiks gjyqsore t Gjykats s
Drejtsis s BE-s, sidomos n rastin Chacn
Navas, rastin Coleman dhe rastin Jette Ring
(Poposka, v. 2013, fq.16-20).
Direktiva 2000/78/ ka karakter horizontal,
gjegjsisht, ajo aplikohet dhe sht obligative si
n sektorin publik, ashtu dhe n at privat. Meg-
jithat, Direktiva nuk prodhon efektin horizon-
tal direkt, gjegjsisht, personat fzik mund t
parashtrojn krkes ndaj nj personi tjetr fzik
ose juridik, vetm n baz t nj dispozite t
legjislacionit t brendshm, i cili zhvendos kt
Direktiv. Gjithashtu, ajo pranon qasjen mini-
malistike, gjegjsisht, vetm defnon qllimet
q dshiron ti arrij, dhe i obligon shtetet vetm
pr minimum obligimet, njkohsisht, duke u
dhn liri atyre q vet ta zgjedhin mnyrn se
si do ti realizojn ato prmes sistemeve t veta
nacionale, duke ua lejuar atyre mundsin pr
t miratuar dhe aplikuar dispozita q jan m t
favorshme pr, inter alia, personat me aftsi t
kufzuar (Tridimas, v. 2000, fq.69).
4.2.
KORNIZA JURIDIKE
NACIONALE
Sa i prket legjislacionit nacional, ekzistojn
m tepr norma q i prkasin drejtprsdrej-
ti ose trthorazi mbrojtjes nga diskriminimi t
personave me aftsi t kufzuar mendore dhe
trupore
17
n lmin e marrdhnieve t puns, e
cila mund t merret si baz mbi t ciln mund n
t ardhmen t krijohet praktika gjyqsore dhe t
avancohet nprmjet t ndryshimeve dhe plot-
simeve t vendimeve ekzistuese ligjore.
4.2.1. Dispozitat
kushtetuese
Kushtetuta e Republiks s Maqedonis, n
nenin e vet 32 parasheh t drejtn e puns dhe
t drejtat e saja t ngjashme. Kjo e drejt sht
me prdorim t prgjithsm dhe parasheh q
secili [prfshir ktu dhe personat me aftsi t
kufzuara mendore dhe trupore] ka t drejt pr
pun, zgjedhje t lir t punsimit, mbrojtje gjat
puns dhe sigurim material gjat kohs s pap-
unsis s prkohshme (paragraf 1). Ve ksaj,
shnohet se pr secilin, nn kushte t barabarta,
i sht vn n dispozicion secili vend i puns
(paragraf 2), dhe me kt, secili i punsuar ka
t drejt pr pag prkatse (paragraf 3), si dge
t drejt pr pushim t paguar ditor, javor dhe
vjetor dhe nga gjitha kto t drejta, t punsu-
arit nuk mund t heqin dor (paragraf 4). T
gjitha kto m tej rregullohen plotsueshm
dhe me ligj dhe kontrata kolektive (paragraf 5).
Neni 35, paragraf 3 parasheh se personave in-
valid, shteti u siguron mbrojtje t posame, si
dhe kushte pr inkuadrimin e tyre n jetn sho-
qrore. Neni 32, paragraf 2, m saktsisht, klau-
zula kundr-diskriminuese, duhet t lexohet n
pajtim me nenin 9 t Kushtetuts, e cila n vete
prmban klauzul pr barazi, t sqaruar m lart.
et e Puns
N lmin e marrdhnieve t puns t per-
sonave me aftsi t kufzuar mendore dhe tru-
pore, ligje vendimtare jan Ligji mbi Mar-
rdhniet e Puns dhe Ligji mbi Punsimin e
Personave Invalid, si lex specialis, t sqaruar
m posht. Ktu do t prqndrohemi vetm n
klauzulat kundr-diskriminuese t ktyre ligjeve.
Gjegjsisht, neni 6 i Ligjit mbi Marrdhniet e
Puns shprehimisht ndalon diskriminimin n
prgjithsi, prfshir dhe n baz t invalidite-
tit t kryer nga persona fzik dhe juridik si n
sektorin publik, ashtu dhe n at privat. Ai nd-
alon t gjitha format e diskriminimit, prfshir
dhe diskriminimin direkt (neni 7, paragraf 2),
at indirekt (neni 7, paragraf 3) dhe shqetsimin
(nenet 9 dhe 9-) t kandidatit pr punsim dhe
t puntorit. Diskriminimi ndalohet n lidh-
je me kushtet pr qasje n punsim t caktuar,
vet-punsim ose profesion, prfshir ktu dhe
kriteret pr zgjedhje t kandidatve pr punsim;
prparimin n pun; qasjen n t gjitha llojet dhe
nivelet e kshillimeve profesionale, trajnimet,
trajnimet e avancuara profesionale dhe trajnimet
plotsuese, prfshir ktu dhe prvojn praktike
t puns; kushtet pr punsim dhe pun, prf-
shir dhe rrogn dhe kompensimet tjera dhe
pushimin nga puna; antarsimin dhe pjesmarr-
jen n aktivitetet e sindikatave dhe organizatave
t pundhnsve ose organizatave tjera antart
e t cilave merren me ndonj profesion t caktu-
ar, si dhe favorshmrit q dalin nga ai antar-
sim (neni 7, paragraf 4).
sht kritik ajo q Ligji nuk parasheh ud-
hzimin pr diskriminim, e nuk ndalon shpre-
himisht as shpalljet ose deklaratat diskrimi-
natore n baz t aftsis s kufzuar mendore
dhe trupore. Gjegjsisht, Ligji n nenin e vet
24, paragrafn 1, ndalon shprehimisht shpalljet
ose deklaratat diskriminatore vetm n baz t
gjinis, duke theksuar se: [p]undhnsi nuk
guxon vendin e lir t puns ta shpall vetm pr
burra ose vetm pr gra, prve nse gjinia e pr-
caktuar sht kusht i domosdoshm pr kryerje
t puns. Kt n t ardhmen, duhet ndryshuar
dhe harmonizuar me standardet ndrkombtare
kundr-diskriminuese.
Posarisht interesante pr shqyrtim sht
dispozita e Ligjit n t ciln theksohet se [gj]
54 55
(16) Karta n nenin e vet 21 parasheh mbrojtjen nga diskriminimi, prfshir dhe at n baz t aftsis s kufzuar
mendore dhe trupore. Gjegjsisht, n nenin 21(1) thuhet: fardo diskriminimi i bazuar mbi cilndo baz, si jan ...
aftsia e kufzuar, ... do t ndalohet. Gjithashtu, ai nuk lidhet vetm me t drejtat e parapara me Kartn, por ndalohet
dhe gjat gzimit t t gjitha t drejtave.
(17) N legjislacion ekziston nj trsi termesh q kan t bjn me kt grup t personave. Autori prcaktohet ta
prdor termin persona me aftsi t kufzuara mendore dhe trupore, term ky i cili prdoret n Strategjin Nacionale pr
Barazi dhe Mosdiskriminim, mirpo n citimin e teksteve ligjore ose politikave, prdoret termi origjinal i dokumentit
juridik i cili po shqyrtohet.
at frmosjes s kontrats pr punsim, kandida-
ti nuk sht i detyruar t parashtroj dshmi pr
aftsin shndetsore, prve nse pundhnsi,
n llogari t vet, e drgon at pr nj ekzaminim
shndetsor (neni 25, paragraf 5), i cili plotso-
het me paragrafn n vijim, i cili lexon: [t]es-
timi i dituris, prkatsisht, aftsis s kandidatit
ose konstatimi i aftsive shndetsore t kandi-
datit nuk guxon t lidhen me rrethanat t cilat
nuk jan n lidhje t drejtprdrejt me punn n
vendin e puns pr t cilin po frmoset kontrata
pr punsim (neni 25, paragraf 6). Kto dis-
pozita plotsisht prbushin standardet pr mbro-
jtje nga diskriminimi t personave me aftsi t
kufzuar mendore dhe trupore, mirpo ato do t
derrogohen nse merren parasysh dispozitat e,
pr shembull, Ligjit mbi Npunsit Shtetror
(i cili i prket punsimit n sektorin publik), ku
parashihet aftsia e prgjithshme shndetsore,
si nj nga kushtet pr punsim (neni 9, paragra-
f 6, neni 14, paragraf 2, alinea 3). Dispozita
e defnuar kshtu, edhe pse, n shikim t par
neutrale, prapseprap ka efekt negativ dispropor-
cional pr personat me aftsi t kufzuar, pr sh-
kak se i tr grupi, a priori sht i pamundsuar
n konkurrimin pr punsim. Edhe pse pr disa
grupe me aftsi t kufzuar, ky kriter do t ishte
i vlefshm, prapseprap, pr personat me aftsi t
kufzuar trupore ose sensore, t cilat kan pr-
gatitje psiko-fzike pr kryerje t detyrave esen-
ciale n vendin e puns n fjal, ky kriter sht
jorelevant, dhe si i till, krejtsisht diskriminues.
Prandaj, duhet br ndarjen e gjendjes shnde-
tsore dhe aftsin nga aftsia e puns dhe aft-
sia tek personat me aftsi t kufzuara, dhe ato
t mos barazohen (Poposka, v. 2013, fq.23-24).
Dispozita t ktilla mund t vrehen dhe n
Ligjin mbi Gjykatat (neni 45, paragraf 1, alinea
3), Ligjin mbi Avokatin (neni 12), Ligjin mbi
Policin (neni 95), Ligjin mbi Shrbimin n Ar-
mat (neni 31), Ligjin mbi Punt e Jashtme, etj.
Kriteri i ktill nuk do t thot doher se do t
jet diskriminues, mirpo ai duhet t sfdohet
dhe t vihet nn kontrollin gjyqsor. Prandaj,
autort propozojn riekzaminimin e ktij krit-
eri, i cili kufzon qasjen e personave me aftsi
t kufzuara n vendet e puns n administratn
shtetrore, gjyqsin dhe avokatin, dhe individ-
ualizimin e tij n pajtim me nenin 25 t Ligjit
mbi Marrdhniet e Puns, gjegjsisht, vnien e
ktij kushti n kontekstin e vet profesionit.
Prve dispozitave kundr-diskriminuese,
Ligji parasheh dhe mbrojtjen e posame pr,
inter alia, personat me aftsi t kufzuar men-
dore dhe trupore (nenet 122, 161-162, 164 dhe
169, 177-178). Prve mbrojtjes s posame t
punonjsve invalid, Ligji mbi Marrdhniet e
Puns ofron dhe mbrojtje t punonjsve prindr
t fmijve me aftsi t kufzuara. Pr shembull,
n pajtim me Ligjin, njri nga prindrit e fmiut
me probleme t zhvillimit dhe me nevoja t
posame arsimore, ka t drejt t punoj me orar
t prgjysmuar nga orari i plot i puns, dhe ky
orar i shkurtuar i puns do t konsiderohet si orar
i plot i puns (neni 169). Gjithashtu, n pajtim
me nenin 137, paragrafn 3 t Ligjit mbi Mar-
rdhniet e Puns, inter alia punonjsi invalid,
me s paku 60% t dmtimit trupor dhe punon-
jsi q prkujdeset pr nj fmij me munges
trupore ose shpirtrore, ka t drejt pr edhe tre
dit pune t pushimit vjetor.
4.2.3. Ligji mbi Punsimin e
Personave me Invaliditet
Kur fasim pr personat me aftsi t kufzuara
n lmin e marrdhnieve t puns, gjegjsisht,
kushtet e posame pr punsim dhe pun t ktyre
personave, sht i paevitueshm pr ta prmen-
dur Ligjin mbi Punsimit t Personave Invalid.
N neni 1 t Ligjit, shnohet se [m]e kt Ligj
rregullohen kushtet e posame pr punsim dhe
pun t personave invalid kur n mnyr t pa-
varur kryejn nj profesion ose veprimtari, tek
nj pundhns, ose kan rolin e pundhnsit,
si dhe kushtet pr themelim dhe favorshmrit
e puns s nj shoqrie tregtare pr punsim t
personave invalid. Praktika tregon se me kt
nuk jan prfshir t gjitha kategorit e per-
sonave me aftsi t kufzuar, posarisht jo ata t
cilt n mnyr t pavarur kryejn nj veprimtari
ose profesion, gjegjsisht, q merren me aktivi-
tete t lira, si pr shembull: avokat, mjek, noter
e ngjashm, t cilt jan t pamundsuar pr ti
realizuar prftimet q lejon Ligji. Nga analiza e
dispozits vihet n prfundim se vet neni sht
mjaft i paqart pr arsye se jan shnuar kategori
t personave t cilat Ligji mbi Shoqrit Tregtare
nuk i njeh, sepse tregtar individ sht nj person
fzik, i cili, n form t profesionit, kryen ndonj
veprimtari tregtare dhe nuk sht e qart se si nj
person mund t kryej nj veprimtari n mnyr
t pavarur dhe at ta kryej tek nj tregtar indiv-
id. Pr kto arsye, nevojitet interpretimi autentik
i ksaj dispozite, pr ta qartsuar at, dhe sht
i mundur dhe ndryshimi dhe harmonizimi i saj
me kategorit t cilat i njeh Ligji mbi Shoqrit
Tregtare.
sht pozitive ajo se me nenin 4 t Ligjit
parashihet nj numr i madh i masave stimu-
luese pr prmirsimin e kushteve pr punsim
t personave me aftsi t kufzuara mendore dhe
trupore, si jan: shprndarja e fnancave t pak-
thyeshme pr punsim pr nj koh t pacaktuar
t nj personi pa pun e me aftsi t kufzuara,
prshtatja e vendit t puns n t cilin do t puno-
j personi, nse ekziston nevoja pr kt, fur-
nizimi i pajisjes, lirimi nga tatimet dhe sigurimi
i mjeteve fnanciare pr kontribute, me prkrahje
fnanciare n pun. Masat stimuluese vlersohen
me numrin e rrogave mujore, t cilat, si mjete
fnanciare t pakthyeshem paguhen nga Fondi i
Posam, i formuar n pajtim me kt Ligj. Jan
kto vendime t mira pr n parim, t cilat kla-
sifkohen si masa afrmative. Megjithat, duhet
ekzistuar mundsia q ato t riekzaminohen nga
Gjykata n rastin konkret, me qllim vlersimi
i prshtatshmris s tyre, posarisht duke pa-
tur parasysh se ekziston brengisja serioze pr
keqprdorimin e mundshm nga pundhnsit,
posarisht nga shoqrit mbrojtse.
Krijimi i mundsive pr punsim t personave
me aftsi t kufzuara mendore dhe trupore pat-
jetr prfshin dhe sigurimin e prshtatjes pr-
katse pr kt grup t personave n procesin
e brjes s intervistave gjat punsimit, si dhe
n vendin e puns. Prandaj, me nenin 7, para-
grafn 2 t Ligjit parashihet prshtatja prkatse
pr personat me aftsi t kufzuar, duke thek-
suar se, [gj]at punsimit t personit invalid,
pundhnsi sht i obliguar t krijoj kushte t
prshtatshme pr punn dhe adaptimin n vendin
e puns, varsisht nga vendi i puns, lloji dhe
niveli i arsimit dhe lloji dhe niveli i invalidite-
tit t personit invalid i cili po punsohet. Lig-
jdhnsi nuk sqaron m hollsisht kt norm,
duke mos numruar se cilat jan kto kushte q
duhet ti krijoj pundhnsi. Pr shembull: nse
ato do t kishin prfshir prshtatje t procesit
t brjes si intervists gjat punsimit, prshtatje
t orarit t puns dhe praktikave t puns, e deri
tek sigurimi i trajnuesit profesional teknik. Duke
mos precizuar dispozitn, ligjdhnsi ka ln q
nprmjet t praktiks gjyqsore, t vendohen
kufjt e ktij institucioni juridik.
Ve ksaj, ligjdhnsi nuk sqaron m holl-
sisht as at se far adaptimi t vendit t puns
duhet zbatuar, mirpo kjo sht precizuar me nj
Rregullore mbi Kriteret dhe Mnyrn e Ndarjes
s Mjeteve Financiare t Pakthyeshme nga Fondi
i Posam pr prmirsimin e kushteve t pun-
simit dhe puns s personave invalid. Gjegj-
sisht, sipas nenit 7, paragraft 2 t ksaj Rreg-
ullore, shnohet se adaptimi prfshin prshtatje
si t hapsirave punuese dhe ato ndihmse, ash-
tu dhe t pajisjes, mjetet e puns, aparatet dhe
mjetet tjera teknike t puns. sht e mir ajo
q, prve obligimit pr prshtatje prkatse,
ai kishte parapar dhe mjete fnanciare, q sig-
urohen nga Fondi i Posam pr prmirsimin e
kushteve pr punsim dhe pun t personave me
aftsi t kufzuar (neni 8 dhe neni 20). Megjithat,
brengos fakti se kto mjete t cilat gjenden n
Fondin e Posam vazhdimisht po zvoglohen,
duke krijuar munges t mjeteve fnanciare pr
punsim dhe prshtatje prkatse pr personat
me aftsi t kufzuara. Gjegjsisht, n periudhn
nga viti 2000 e deri n vitin 2013, ky Ligj sht
ndryshuar 8 her, duke reduktuar mjetet fnanc-
iare n Fondin e Posam, nga 15% iniciale, n
5% nga mjetet e prgjithshme t realizuara nga
kontributi ekzistues pr punsim. Gjithashtu,
autort konsiderojn se Fondi i Posam duhet
t ndahet si nj person i posam juridik, me
qllim prforcimi i rolit dhe prgjegjsis s
tij n sistem dhe t zvoglohen mundsit pr
fardo keqprdorimi. Dhe n fund, ajo q qart
parasheh ligjdhnsi sht mundsia e kufzuar
pr prdorimin e ktij institucioni juridik, gjeg-
jsisht, kufzimi i prfshirjes personale t mbro-
jtjes. M saktsisht, pr t mund nj person t
krkoj prshtatje prkatse, ai duhet t punso-
56 57
het n sektorin privat dhe ti njihet ekzistimi i
invaliditetit, n pajtim me Ligjin (Poposka, v.
2012, fq.302-304).
Nga aspekti i kundr-diskriminimit, sht dis-
kutabile dispozita n nenin 4-, paragrafn 5. Pra,
ai parasheh se [p]ersoni invalid mund t jet
pundhns ose t kryej pun t personit prg-
jegjs tek nj pundhns, nse merr mendimin
pozitiv nga Komisioni pran Ministris s Puns
dhe Politiks Sociale .... Edhe pse autort kon-
siderojn se qllimi i ligjdhnsit nuk kishte qen
ti diskriminoj personat me aftsi t kufzuara,
por kishte vepruar n mnyr mbrojtjse ndaj
tyre (posarisht ndaj personave me aftsi t ku-
fzuar mendore) pr t cilt ka ekzistuar dshira
pr ti mbrojtur nga keqprdorimet e mundshme,
prapseprap dispozita e kompozuar kshtu, me t
ciln krkohet gjetje dhe mendim mbi aftsin e
personit me aftsi t kufzuar pr kryerje t funk-
sioneve udhheqse sht diskriminuese dhe
duhet t hidhet posht. Ajo paraqet nj shembull
shkollor t diskriminimit n form paraqitse
shqetsim, e bazuar mbi Ligjin.
Dhe n fund, sht posarisht interesante pr
ta shqyrtuar shtjen e puntorive mbrojtse. Me
Ligjin dhe dy Rregulloret t cilat dalin nga ai,
rregullohet shtja e punsimit t personave me
aftsi t kufzuara n puntorit mbrojtse. Pr-
katsisht, n nenin 9 t Ligjit defnohet shoqria
mbrojtse si [sh]oqri tregare e cila ka punsuar
s paku dhjet persona pr nj koh t pacaktuar,
nse s paku 40% jan persona invalid nga num-
ri i prgjithshm i t punsuarve, nga t cilt, s
paku gjysma jan persona me invaliditet t kon-
statuar. Shoqrit mbrojtse lirohen nga pagimi
i tatimit mbi ftimin dhe t gjitha taksat nga fti-
mi, ndrsa t punsuarit n shoqrin mbrojtse,
t cilt nuk jan persona me aftsi t kufzuar,
lirohen nga pagimi i tatimit personal t t ard-
hurave, dhe mjetet fnanciare pr kontribute pr
sigurim pensional dhe invalidor, i siguron shteti.
sht pozitive pr ta prmendur se angazhimi n
puntorit mbrojtse po konsiderohet si punsim
i rregullt, n pajtim me legjislacionin e brend-
shm. Megjithat, nuk duhet harruar se punsimi
n shoqrit mbrojtse duhet qen nj zgjidhje
tranzicionuese drejt punsimit t personave me
aftsi t kufzuar plotsisht n tregun e hapur t
puns, dhe me kt nuk duhet t derrogohet kjo e
dyta si punsim n sektorin publik.
minimi
Punsimi i personave me aftsi t kufzuar
mendore dhe trupore paevitueshm lidhet me
krijimin e mundsive t tij, duke garantuar kt
t drejt pr baz t barabart me t tjerit. Madje
pr kt, do e drejt, prfshir ktu dhe t dre-
jtn e puns, lidhet me klauzulat kundrdiskrim-
inuese dhe at duhet analizuar dhe nga ky as-
pekt. Edhe pse klauzulat kundr-diskriminuese
ekzistojn n Ligjin mbi Marrdhniet e puns,
duke analizuar m lart, prapseprap, kur fasim
pr diskriminimin n baz t aftsis s kufzuar,
jashtzakonisht i rndsishm pr ta prmendur
sht dhe Ligji mbi Parandalimin dhe Mbrojtjen
nga Diskriminimi.
Si u analizua m lart, Ligji ndalon t gjitha
format e diskriminimit t kryera nga persona
fzik dhe juridik si n sektorin publik, ashtu
dhe n at privat, mes tjerash, dhe n lmin e
punsimit dhe marrdhnieve t puns (neni 4).
Pr personat me aftsi t kufzuara veanrisht
i rndsishm sht neni 5, paragraf 1, alinea
12 dhe neni 8, paragraf 2, me t cilin parashi-
het sigurimi i prshtatjes prkatse. Gjegjsisht,
Ligji parasheh se [p]rshtatja e infrastrukturs
dhe shrbimeve sht ndrmarrja e masave pr-
katse t nevojitura n nj rast t caktuar, pr ti
mundsuar personit me aftsi t kufzuar men-
dore dhe trupore q t ket qasje, t marr pjes
dhe t prparoj n procesin e puns, prve nse
kto masa nuk imponojn ngarkesa joproporcio-
nale pr pundhnsit. Kritika e ksaj dispozite
drejton n at q sht kufzuese, gjegjsisht, ka
t bj vetm me prshtatjen e infrastrukturs
dhe shrbimeve. M tej, Ligji nuk defnon ter-
min masat prkatse pr personat me aftsi t
kufzuar, prve se sqaron se ato jan t individ-
ualizara, m saktsisht, q nevojiten n rastin
prkats. Ve ksaj, Ligji nuk bn dallim midis
pozitave t rndsishme dhe elementare n ven-
din e puns, madje dhe ato pozita margjinale dhe
t parndsishme, q sht nj munges e kon-
siderueshme e ksaj dispozite. Dhe pr fund, sa i
prket shtjes s ngarkess joproporcionale, m
saktsisht, sipas Ligjit ton: ngarkesa dispropor-
cionale, legjislacioni i brendshm nuk kushtzon
at njjt si n vendet tjera, me madhsin dhe
statusin e personit juridik (shtetror ose privat),
shpenzimet fnanciare, volumin dhe burimet f-
nanciare t pundhnsit, si dhe mundsin pr
t ftuar mjete nga burime publike, ose far-
do ndihme tjetr. Autort konsiderojn se gjat
ndryshimit t Ligjit, ky sqarim duhet shprehi-
misht t prfshihet. (Poposka, v. 2012, fq.302-
303).
N nenet 13-15 jan parapar prjashtimet
nga diskriminimi, ndrsa personave me aftsi t
kufzuara mendore dhe trupore, u takojn kto
n vijim: asnj veprim nuk do t konsiderohet
si diskriminim nse paraqet mas e cila sht
parapar me ligj, e me qllim nxitja e punsimit
(neni 15, paragraf 1, alinea 2) ; gjat prcaktim-
it t kushtit esencial dhe vendimtar pr punsim
(neni 14, paragraf 1, alinea 2); gjat rasteve t
posame t ndrmarrjes s masave afrmative
(neni 13); gjat ekzistimit t trajtimit t ndry-
shm t personave me aftsi t kufzuara n real-
izimin e trajnimit dhe marrjen e arsimit me ql-
lim plotsimi i nevojave t posame arsimore, si
dhe pr shkak t barazimit t shanseve (neni 15,
paragraf 1, alinea 3); dhe gjat kryerjes s mbro-
jtjes s posame t parapar me Ligj pr, inter
alia, personat me aftsi t kufzuara mendore dhe
trupore (neni 15, paragraf 1, alinea 7).

4.3.
POLITIKAT NACIONA-
LE
pr Barazimin e t Drejtave
t Personave me Invaliditet
pr vitet 2010-2018
N drejtim t prmirsimit t statusit t per-
sonave me aftsi t kufzuar mendore dhe tru-
pore dhe integrimi i tyre n rrjedhat shoqrore,
n vitin 2010 Qeveria miratoi Strategjin e rev-
iduar Nacionale pr Barazimin e t Drejtave t
Personave me Invaliditet pr vitet 2010-2018.
Strategjia Nacionale paraqet nj plan me akti-
vitete t numrta q dalin nga parimet e KDPP,
me qllim avancimi i pozits s personave me
invaliditet n pozit me qytetart e barabart
q gzojn t gjitha t drejtat dhe obligimet
(Strategjia Nacionale, v. 2010, fq.15).
Ajo prfshin shtatmbdhjet trsi t posame
t veprimit, n mesin e t cilave sht dhe lmi i
orientimit profesional dhe punues i punsimit t
personave me invaliditet, qllimi i t cilit sht
sigurimi i mundsive t barabarta t puns dhe
punsimi i personave me invaliditet me zhvillim
dhe aplikim t zgjidhjeve sistemike, t cilat ba-
zohen mbi nevojat dhe aftsit. Masat e parapa-
ra pr arritje t ktij qllimi jan kto n vijim:
prforcimi i kapaciteteve i t gjitha institucione-
ve t interesuara; zhvillimi i mekanizmave dhe
resurseve pr rehabilitim profesional, zhvillimi i
aftsimit teknik dhe profesional; motivimi i per-
sonave me invaliditet; zhvillimi i mekanizmave
pr vlersim t aftsis s puns t ktij grupi
t punonjsve; dhe avancimi i sistemeve t in-
formimit pr punsim (Strategjia Nacionale, v.
2010, fq.23-24).
minim n Baz t Prkat-
dhe Trupore dhe Gjinis pr
vitet 2012-2015
Strategjia Nacionale pr Barazi dhe Mos-
diskriminim pr vitet 2012-2015, s bashku me
Planin Operativ pr Mosdiskriminim n Baz t
Aftsis s Kufzuar Mendore dhe Trupore pr
vitet 2012-2013, jan dokumentet vendimtare,
t cilat po e shqyrtojn shtjen e mbrojtjes nga
diskriminimi n baz t aftsis s kufzuar men-
dore dhe trupore n lmin e, inter alia, punsimit,
nga aspekti i politikave. Strategjia Nacionale ka
pr qllim prmirsimin e statusit t kategorive
58 59
m t prekshme t qytetarve n shoqri, prf-
shir ktu dhe personat me aftsi t kufzuara,
si dhe sigurimin e zhvillimit t vazhdueshm n
realizimin e barazis dhe mosdiskriminimit.
Pra, Strategjia Nacionale dhe Plani Opera-
tiv prpunojn katr qllime t veanta strate-
gjike dhe specifke, t cilat kan t bjn me:
avancimin e mundsive pr punsim dhe pun
t personave me aftsi t kufzuara mendore dhe
trupore n nj baz t njjt me t tjert (qllimi
strategjik I); sigurimi i arsimimit pr personat me
aftsi t kufzuar mendore dhe trupore n baz t
njjt me t tjert (qllimi strategjik II); sigurimi
i qasshmris dhe arritshmris pr personat me
aftsi t kufzuara mendore dhe trupore n lmin
e transportit dhe lidhjeve (qllimi strategjik III);
dhe sigurimi i qasjes n mallra dhe shrbime pr
personat me aftsi t kufzuara mendore dhe tru-
pore n baz t njjt me t tjert (qllimi strate-
gjik IV).
Nga ajo q u prmend m lart, vrehet se ql-
limi strategjik I i prket punsimit dhe n t vi-
het akcenti posarisht n prshtatjen prkatse
n vendin e puns pr personat me aftsi t ku-
fzuara, gjegjsisht, prforcimi i kapaciteteve t
t gjith vepruesve pr zbatim t ktij institucioni
n praktik. Me kt, ndryshimet dhe plotsimet
sidomos n Ligjin pr Punsimin e Personave
Invalid, jan br prshtatje t shumnumrta
prkatse, si dhe vetdija e rritur e pundhnsve
pr kt institucion juridik jan marr si tregues,
pr ta treguar suksesshmrin e zbatimit t ktij
qllimi strategjik (Strategjia Nacionale, v. 2012,
fq.27-28).
Ky qllim strategjik m tej sht prpunuar
n Planin Operativ pr Modiskriminim n baz
t aftsis s kufzuar mendore dhe trupore pr
vitet 2012-2013, n t cilin akcenti vihet n:
avancimin e kornizs ligjore, prforcimin e
kapaciteteve t t gjitha institucioneve t intere-
suara; identifkimi i modeleve pr bashkpunim
ndr-institucional, zhvillimi i aftsimit teknik
dhe profesional, si dhe motivimi i personave me
aftsi t kufzuar mendore dhe trupore; zhvillimi
i mekanizmave pr vlersim t aftsis s puns
t ktij grupi t puntorve, avancimi i sistemeve
t informimit pr punsim; dhe aplikimi i ma-
save afrmative pr punsimin e tyre, si masa
aktive pr punsim, si jan, citojm sistemi i
karriges s zbrazt, e ngjashm (Plani Operativ,
v. 2013, fq.20-24).
pr Reduktimin e Varfris
dhe Prjashtimit Social pr
vitet 2010-2020
Strategjia Nacionale pr Reduktimin e
Varfris dhe Prjashtimit Social pr vitet
2010-2020 prpunon katr fusha prioritare, si
vijon: punsimin; ekonomin joformale dhe
prforcimin e siprmarrsis; tregun e puns;
dhe varfrin dhe padrejtsimin social. Duhet
theksuar se, edhe pse personat me aftsi t ku-
fzuar nuk jan veuar shprehimisht si nj grup
i posam qllimore, n Strategji prapseprap
n fushn 1, e cila i prket punsimit, si rezu-
ltat i posam veohet krijimi i mundsive t
barabarta gjat punsimit t personave me nev-
oja t posame (rezultati nr.4). N kuadr t
ktin rezultati prmenden dy aktivitete. I pari
sht krijimi i mundsive t barabarta pr per-
sonat me nevoja t posame, prmes prpilimit
t programeve t posame pr rehabilitim dhe
integrim, t ndjekura me prkrahje fnanciare n
nivelin shtetror dhe lokal. I dyti sht punsimi
i ktyre personave prmes brjes s prpjekjeve
dhe sigurimit t mjeteve fnanciare pr prmir-
sim t aftsive dhe dituris s ktyre personave
(Strategjia Nacionale, v. 2010, fq.35-39).
Dokumenti dhe korniza baz n t ciln jan
defnuar politikat e punsimit sht Strategjia
Nacionale pr punsim pr vitin 2015, e cila,
fatkeqsisht, tek qllimet e defnuara prioritare,
nuk sht prfshir shprehimisht rritja e shkalls
s punsimit t personave me aftsi t kufzuar.
Gjegjsisht, nse marrim marasysh se kta per-
sona si grup po karakterizohen me shkall t
lart t papunsis dhe me shkall t ult t ak-
tivitetit n tregun e puns, mosprfshirja e tyre
drejtprsdrejti n Strategji krijon hapsir pr
brengosje. Kta persona do t ishin prfshir
vetm me defnimin e gjer t nocionit grupe
tjera t prekshme, t prfshira n Drejtimin 7:
Rritja e pjesmarrjes n tregun e puns dhe re-
duktimi i papunsis strukturore, nga Strategjia.
Ve ksaj, Strategjia Nacionale pr Punsim
operacionalizohet nprmjet t Planit Nacional
t Veprimit pr Punsim pr vitet 2012-2013.
Gjat analizimit t ktij Plani t Veprimit, vre-
het se personat me aftsi t kufzuara jan pr-
mendur drejtprsdrejti vetm n Qllimin 3:
rritja e punsimit (n aktivitetin 7 - trajnime dhe
certifkime ECDL pr personat e papunsuar dhe
personat me invaliditet), dhe Qllimi 4: inkluzi-
oni social i personave invalid dhe grupeve tjera
t prekshme (n aktivitetin 1 subvencionimi i
punsimit t personave me hendikep, n pajtim
me Ligjin mbi Punsimin e Personave Invalid).
Kjo vetm q prsrit dhe nj her mungesn e
qasjes strategjike ndaj ktij grupi t personave
(Poposka, v. 2013, fq.34).
Nga ajo q u analizua m lart, mund t kon-
statohet se n munges t kritereve esenciale,
masave afrmative dhe mekanizmave tjera pr
prkrahje dhe prfshirje t personave me aftsi
t kufzuar mendore dhe trupore, politikat ak-
tive pr punsim nuk mund ti arrijn qllimet
e dshiruara t prgjithshme, t defnuara me
Strategjin Nacionale pr Punsim, duke mar-
gjinalizuar kt grup t qytetarve edhe aq m
tepr.
4.4.
ANALIZA E GJEND-
JEVE
minimit n baz t aftsis
s kufzuar mendore dhe
trupore
Numri i personave t punsuar me aftsi t
kufzuar mendore dhe trupore, n krahasim me
tr popullatn e punsuar n Republikn e Ma-
qedonis sht mjaft i ult. Prkatsisht, numri
i personave t punsuar me aftsi t kufzuara
arrin 2.394, nga t cilt 814 jan gra, ndrsa si
plotsim i ksaj, numri i personave me aftsi t
kufzuar mendore dhe trupore, t cilt jan n
rehabilitim arrin 147, nga t cilt, 42 jan gra
(Enti Shtetror pr Statistik, Numr.2.4.11.16,
v. 2011, fq.28-29). Nga t punsuarit dhe person-
at e drguar pr rehabilitim, pjesa m e madhe
jan me pengesa n zhvillim (1.081 persona),
pastaj vijojn ata me hendikep fzik (538 perso-
na), pastaj personat me dgjim t dmtuar (286
persona) dhe n fund, personat me shikim t
dmtuar (172 persona), dhe ekziston kategoria e
t tjerve (465 persona).
Pr momentin, personat e papunsuar me aft-
si t kufzuar mendore dhe trupore, jan shprn-
dar n t gjitha grupet e moshs (nga 15-vjear
deri 60-vjear e m tepr), dhe t cilt n nj
numr t madh kan kualifkim t ult, gjegj-
sisht, 1.569 persona, ndrsa me arsim t lart dhe
shkolla t larta jan vetm 35 persona (Agjencia
pr Punsim, v. 2010). Gjegjsisht, nga numri i
prgjithshm i personave t papunsuar me af-
tsi t kufzuara, 858 jan persona me aftsi t
kufzuar mendore, 448 jan persona me aftsi t
kufzuar fzike, 301 jan invalid pune, 255 jan
persona me aftsi t kombinuar t kufzuar, 134
kan pengesa n dgjim, 119 kan pengesa n
shikimin, 67 jan invalid lufte, 37 kan penge-
sa n t folur, 12 jan invalid t lufts dhe t
kohs s qet (pa luft), 72 jan persona me lloje
tjera t kategorizuara t aftsis s kufzuar dhe
23 jan persona me lloje tjera t jokategorizuara
t aftsis s kufzuar (Strategjia Nacionale pr
Barazimin e t Drejtave t Personave me Inva-
liditet pr vitet 2010-2018, fq.9).
Hulumtimet n kt lm shpallin se, per-
sonat me aftsi t kufzuar mendore, t ndjekur
nga personat me aftsi t kufzuar fzike, jan
m t diskriminuarit gjat punsimit, pr shkak
t ekzistimit t paragjykimeve t shumta ndaj
ktyre personave. Pr shembull, hulumtimet
shpalln se, krahas asaj se numri m i madh i
personave nuk ka problem t punoj n nj vend
pune t njjt me personat me aftsi t kufzuara
(72,3%), mirpo 29,8% nga t anketuarit nuk do
t kishin pranuar nj person me aftsi t kufzuar
tu bhet udhheqs n vendin e puns (Simos-
60 61
ka, Gaber, Jovevska, Atanasov, Babunski, v.
2008, fq.35 dhe fq.50-51). Kjo pohohet dhe me
hulumtime tjera q kan treguar se personat me
aftsi t kufzuar nuk jan pranuar si t punsuar
n baz t njjt me t tjert (OJQ Ergos, Shkup,
v. 2003), e cila manifestohet prmes marrjes s
rrogs m t ult pr punn e njjt, shanset m
t vogla pr avancim dhe shqetsim n vendin e
puns. Gjithsej 25.9% nga t anketuarit me aftsi
t kufzuar fzike konsiderojn se kan qen t
diskriminuar n vendin e puns, me at q kan
konsideruar se ata q m shpesh t diskriminuar
jan personat q i takojn grupit t moshs nga
35 n 49 vjet moshe. Ajo q sht interesante pr
kt hulumtim sht se ai e problematizon dhe
diskriminimin e shumfsht mbi grat me aftsi
t kufzuar fzike dhe t personave m t mosh-
uar (mbi moshn 50-vjeare) me aftsi t ku-
fzuar fzike (Jovanova, Dimitrijoska, Tomovski,
Ignjatoviq, v. 2009).
Si nga pikpamja ligjvnse, ashtu dhe nga ajo
praktike, posarisht interesante pr shqyrtim
sht shtja e puntorive mbrojtse. T dhnat
e grumbulluara nga Enti Shtetror pr Statistik,
tregojn se, prfundimisht me 31 dhjetor t vi-
tit 2010, n shtet ekzistojn 268 ndrmarrje pr
punsim t gjithsej 2.394 persona me aftsi t
kufzuar, nga t cilt, shumica jan t punsuar
nga Shkupi (416 persona), Velesi (337 persona)
dhe Manastiri (301 persona). (Enti Shtetror pr
Statistik, Numr.2.4.11.16, v. 2011, fq.43). Nga
hulumtimet e zbatuara, posarisht mbi personat
me aftsi t kufzuar fzike, sht konstatuar se
55.8% nga gjithsej t punsuarit me aftsi t ku-
fzuar fzike jan t punsuar n shoqrit mbro-
jtse, n numr m t madh, n ato ndrmarr-
je q merren me dhnien e shrbimeve (40%).
Hulumtimi kishte treguar se grat me aftsi t
kufzuara trupore m s shpeshi punsohen n
shoqrit mbrojtse (49.1%), e pastaj n tregun
e hapur t puns (27.8%), ndrsa burrat me aft-
si t kufzuar trupore, m s shumti punsohen
n tregun e hapur t puns (33.3%), e pastaj dhe
n shoqrit mbrojtse (30%). Punsimi n sek-
torin publik sht shum i ult, madje i parnd-
sishm dhe arrin 2.6% (Jovanova, Dimitrijoska,
Tomovski, Ignjatoviq, v. 2009).
aftsis s kufzuar men-
dore dhe trupore
Nga statistikat e Komisionit pr Mbrojtje nga
Diskriminimi, mund t shihet se n vitin 2011,
ai kishte pranuar gjithsej 63 parashtresa, nga t
cilat vetm 6 ose n prqindje, 9,52% i prkasin
diskriminimit t pretenduar mbi bazn e aftsis
s kufzuar mendore dhe trupore, dhe lmi m i
shpesht n t cilin shfaqet diskriminimi sht
puna dhe marrdhniet e puns me 47,62%
nga t gjitha parashtresat e nnshtruara (Raporti
Vjetor i KMD-s pr vitin 2011, v. 2012, fq.9-
11). Ve ksaj, n vitin 2012, Komisioni kishte
pranuar gjithsej 76 raste, nga t cilt, 8, ose n
prqindje, 10,53%, i prkasin diskriminim-
it t pretenduar n baz t aftsis s kufzuar
mendore dhe trupore, dhe lmi m i shpesht
n t cilin shfaqet diskriminimi sht puna dhe
marrdhniet e puns, me 36,84% nga gjithsej
parashtresat e nnshtruara. Me kt, Komisioni
thekson se [d]iskriminimi i personave me aftsi
t kufzuar mendore dhe trupore ekziston n t
gjitha lmet e jets shoqrore dhe private, ndrsa
m e shprehur sht ajo n lmin e puns dhe
marrdhnieve t puns. Pozita e tyre m s miri
mund t shihet nse merret parasysh niveli i lart
i papunsis, arsimimi i ult, varfria, rreziku
nga institucionalizimi, si dhe qasja e kufzuar n
godina publike dhe shrbime. (Raporti Vjetor i
KMD-s pr vitin 2012, v. 2013, fq.22)
Nga gjithsej parashtresat e drguara n Komi-
sionin pr Mbrojtje nga Diskriminimi gjat vi-
tit 2012 n baz t aftsis s kufzuar mendore
dhe trupore, Komisioni kishte shqyrtuar katr
nga ato. N baz t nenit 28 t LPMD-s, n
nj rast Komisioni, pas konstatimit t gjendjes
faktike, kishte konstatuar se nuk ekziston diskri-
minimi. N baz t nenit 26 t Ligjit, Komisioni
nuk shqyrton tre parashtresa, gjegjsisht, n dy
parashtresa, Komisioni kishte vrtetuar se duk-
shm nuk ekziston baza pr diskriminim, ndrsa
n nj parashtres, Komisioni vrtetoi se nuk ka
kompetenc pr t shqyrtuar (Raporti Vjetor i
KMD-s pr vitin 2012, v. 2013, fq.22).
Paralelisht, prve rasteve t diskriminimit,
n Komision jan drguar dhe parashtresa pr
diskriminim n baz t aftsive t kufzuara
mendore dhe trupore, t bazuar mbi dispozita
ligjore, pr t cilat Komisioni ishte deklaruar si
jokompetent pr ti shqyrtuar ato.
Sipas t dhnave t nxjerra n Raportin Vjetor
t Avokatit t Popullit pr vitin 2012, 7,04% nga
numri i prgjithshm i parashtresave u prkasin
t drejtave nga marrdhniet e puns, dhe pje-
sa m e madhe e tyre ka t bj me punsimin,
prcaktimin e statusit t puns, transformimin
n marrdhnie pune dhe shprndarjen. Nga ana
tjetr, vetm 0,74% nga t gjitha parashtresat e
nnshtruara kan t bjn me mosdiskriminimin,
nga t cilat asnjra nuk lidhet me diskriminim t
pretenduar n baz t aftsis s kufzuar men-
dore dhe trupore.
N baz t t dhnave nga analiza e prpiluar
nga Avokati i Popullit, mund t vihet n prfun-
dim se ekziston inkuadrimi ciklik i personave
me aftsi t kufzuar mendore dhe trupore n
tregun e puns. Gjegjsisht, n vitin 2007, ky
numr kishte arritur 636, nga t cilt prqindja
m e madhe e personave t punsuar kan qen
me aftsi t kufzuar intelektuale, n vitin 2008,
numri i personave t punsuar kishte arritur 691,
ku prsri personat me aftsi t kufzuar intelek-
tuale jan m t prfaqsuar, me 40% nga numri
i prgjithshm. N vitin 2009, numri i personave
q kan themeluar marrdhnie pune rritet n
769, ndrsa n vitin 2010, numri i personave
t paraqitur me marrdhnie t themeluar pune
reduktohet n 504 persona, pr n vitin 2011,
numri i personave t paraqitur me marrdhnie
N parashtresn drguar Komisionit,
nnshtruesi shnon se nuk i sht paguar
rroga nga marrdhnia e puns, n baz t
aftsis s kufzuar mendore dhe trupore. N
pajtim me nenin 27, paragrafn 1 t Ligjit,
KMD-ja ia kishte drguar parashtresn
pr ta prgjigjur, personit kundr t cilit
ishte nnshtruar. Komisioni kishte br
inspektimin e prgjigjes s marr nga
diskriminuesi i mundshm, i cili pretendon
se llogaria e ktij klubi sht mbyllur pr
m tepr se nj vit, dhe nuk ka mundsia
q tia paguaj rrogn personit. Komisioni,
pas vrtetimit t gjendjes faktike, konstaton
se bhet fjal pr cnim t t drejtave pr
marrdhnie pune, por jo dhe diskriminim
n baz t aftsis s kufzuar mendore dhe
trupore, n lidhje me rastin konkret (KMD,
Raporti Vjetor pr vitin 2012, fq.22).
Nj person me aftsi t kufzuar trupore i
kishte drguar nj parashtres Komisionit,
duke shnuar se neni 1 i Ligjit mbi
Punsimin e Personave Invalid nuk sht
n pajtim me nenin 35, paragrafn 3 t
Kushtetuts s RM-s, pasi n t nuk jan
prfshir t gjitha kategorit e personave
me aftsi t kufzuar, sidomos t atyre q n
mnyr t pavarur kryejn nj veprimtari
ose profesion (avokat, mjek, noter).
Prkatsisht, n pajtim me kornizn e
vn kshtu ligjore, personat me aftsi t
kufzuar mendore dhe trupore nuk mund
ti realizojn privilegjet q lejon shteti pr
punsim t personave me invaliditet, dhe
ata jan vn n pozit m pak t favorshme
n krahasim me personat tjer me aftsi t
kufzuara. N kt rast, Komisioni kishte
deklaruar se nuk ka kompetenca pr ta
shqyrtuar krkesn. Komisioni kishte
dhn rekomandimin q nnshtruesi i
parashtress, n pajtim me Komisionin
pr Mbrojtje nga Diskriminimi, t inicojn
nj interpretim autentik t nenit 1 t Ligjit
mbi Punsimin e Personave Invalid, n
kuptimin e asaj nse neni 1 prfshin dhe
kategorin e personave fzik q merren me
aktivitete t lira, pasi vet neni sht shum
i paqart pr shkak se jan numruar
persona, t cilt n mnyr t pavarur
kryejn veprimtari tek nj tregtar individ,
pundhns, e nj kategori t ktill nuk
njeh Ligji mbi Shoqrit Tregtare. Tregtari
individ sht person fzik, i cili n form
t profesionit, kryen ndonj veprimtari
tregtare dhe nuk sht e qart se si mund
nj person, i cili kryen veprimtari n mnyr
t pavarur, q kt veprimtari ta kryej tek
tregtari individ (KMD, Raporti Vjetor pr
vitin 2012, fq.22).
62 63
t themeluar pune t arrij numrin 604 (Gjendja
dhe sfdat analiza e punsimit t personave me
invaliditet, Avokati i Popullit, v. 2012, fq.24-28).
Pastaj, Avokati i Popullit konstaton se personat
me invaliditet punsohen vetm n frma mbro-
jtse, dhe ata nuk jan t prfaqsuar n sektorin
publik, si dhe se nuk ekziston komunikimi pr-
kats midis pundhnsit dhe personit me af-
tsi t kufzuar me qllim prshtatja e vendeve
t puns. Paralelisht me kt, Avokati i Popul-
lit konstaton se nevojitet avancimi i procesit t
kategorizimit t personave me aftsi t kufzuar
dhe se prcaktimi i vendit t puns sht pun
dhe marrveshje jashtzakonisht vetm midis
personit dhe pundhnsit, e jo e Komisionit pr
Prcaktimin e Aftsive t Puns pran MPPS-s
(Gjendja dhe sfdat analiza e punsimit t per-
sonave me invaliditet, v. 2012, fq.24-28).
N baz t analizs s gjendjes s personave
me aftsi t kufzuar mendore dhe trupore n tre-
gun e puns, ku jan anketuar 150 persona me
lloje nga m t ndryshmet t aftsis s kufzuar,
mund t vihet n prfundim se personat me aftsi
t kufzuar po enden npr labirintet e shtetit kur
duhet t hyjn n tregun e puns. Nga njra an,
kjo shfaqet si munges e vlersimit t aftsive t
tyre, nga ana tjetr sht prshtatja joprkatse
e vendeve t puns, mungesa e asistentve t
puns, por gjithashtu dhe sjellja ndaj tyre n ven-
din e puns, keqprdorimi i mundit t tyre, si dhe
pjesmarrja ose bashkimi n ndonj sindikat
(Analiza: Punsimi i Personave me Hendikep, v.
2013.) Gjegjsisht, sipas t dhnave nga anali-
za, personat me hendikep m s shpeshi hyjn
n marrdhnie pune, pa qen t njoftuar me t
drejtat e tyre, nga t anketuarit, madje 43% kan
deklaruar se nuk i njohin t drejtat e tyre nga
marrdhnia e puns dhe 16% tjer, se nuk jan
t sigurt nse i njohin. Nga personat q i njohin
t drejtat e tyre, n pyetjen nse pundhnsi res-
pekton t drejtat e tyre, 58% kan dhn prgjig-
je negative (Analiza: Punsimi i Personave me
Hendikep, v. 2013)
Nj prqindje e madhe, gjegjsisht, 68%
konsiderojn se udhheqsit e tyre sillen me
ata ndryshe, pr shkak t aftsis s kufzuar t
tyre. Nga numri i prgjithshm nga t anketuarit,
18% kan deklaruar se nuk kryejn punn pr
t ciln jan pranuar n pun, 10% konsidero-
jn se jan t diskriminuar, 22% konsiderojn
se ata nuk trajtohen si puntort tjer, 15% kan
deklaruar se nuk u paguhet rroga, e as q jan
t evidentuar si t punsuar, 15% se punojn
prtej orarit t puns, vetm 4% kan deklaru-
ar se nuk kan kushte prkatse e as pajisje pr
pun, 4% se punn e kan larg nga shtpia, 3%
se pundhnsit nuk tregojn mirkuptim pr
gjendjen e tyre, ndrsa 9% kan deklaruar se nuk
e dijn, por ndajn ndjenjn e njjt si t tjerit
(Analiza: Punsimi i Personave me Hendikep, v.
2013).
64
67 66
KORNIZA INSTITUCIONALE
I
nstitucuonet q kan dituri t jashtza-
konshme pr mbrojtjen nga diskri-
minimi n baz t prkatsis etnike,
gjinis, moshs dhe aftsis s kufzuar
mendore dhe trupore n lmin e punsimit dhe
marrdhnieve t puns, mirpo dhe pr pro-
movimin e parimit t barazis jan: Komisioni
pr Mbrojtje nga Diskriminimi (KMD), Avokati
i Popullit, Inspektorati Shtetror i Puns dhe Pr-
faqsuesi Juridik kompetent pr zbatimin e pro-
cedurave pr vrtetim t trajtimit t pabarabart
t grave dhe burrave.
1.
KOMISIONI PR
MBROJTJE NGA
DISKRIMINIMI
Komisioni pr Mbrojtje nga Diskriminimi
sht organ pr barazi, qllimi i t cilit sht lufta
kundr diskriminimit dhe realizimi i s drejts
pr barazi. KMD-ja sht parapar si nj organ
i pavarur, n pajtim me Ligjin mbi Parandalimin
dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi, i cili ka kom-
petenc, pr dallim nga Avokati i Popullit, si n
sektorin publik, ashtu dhe n at privat.
N pajtim me nenin 24 t ktij Ligji, KMD-
ja ka kompetenca t gjera, drejt qllimit pr
avancimin e barazis dhe parandalimin e diskri-
minimit n baz t, inter alia hendikepit, t cilat
mund t ndahen n katr grupe, si vijon:
dhnia e mbrojtjes juridike dhe prkrahjes
s viktimave t diskriminimit t preten-
duar mbi t gjitha bazat e analizuara ktu
(nprmjet t zgjidhjes s rasteve individ-
uale dhe dhnies s mendimit dhe reko-
mandimeve pr rastet konkrete t diskri-
minimit);
zbatimi i kompetencave promotive,
edukative dhe kshilldhnse (ngritja
e vetdijes mbi diskriminimin n baz
t, inter alia, prkatsis etnike, gjinis,
moshs dhe aftsis s kufzuar men-
dore dhe trupore dhe mekanizmave t
disponueshme t mbrojtjes, dhnia e
mendimeve mbi propozime pr ligje, me
rndsi pr mbrojtje nga diskriminimi
mbi kto baza, dhnia e rekomandimeve
dhe inicimi i ndryshimit t rregullave, me
qllim zbatimi dhe avancimi i mbrojtjes
nga diskriminimi);
kompetencat hulumtuese, analizuese dhe
raportuese (grumbullimi i t dhnave
statistikore dhe krijimi i bazave t t
dhnave, zbatimi i studimeve dhe hulum-
timeve, drgimi i raporteve); dhe
ndrtimi i kapaciteteve dhe bashkpun-
imit me organe tjera (bashkpunimi me
vetqeverisjen lokale dhe me autoritetet
qndrore, dhnia e trajnimeve n lidhje
me diskriminimin, bashkpunimi me or-
gane nacionale prkatse t shteteve tjera,
si dhe me organizata ndrkombtare n
lmin e mbrojtjes nga diskriminimi, n
baz t, inter alia, prkatsis etnike,
gjinis, moshs dhe aftsis s kufzuar
mendore dhe trupore).
N pajtim me ligjin, do person i cili konsid-
eron t jet viktim e diskriminimit, mund t
drgoj parashtres n KMD dhe pas vrtetim-
it t gjendjes faktike, Komisioni jep mendimin
e vet mbi diskriminimin e pretenduar brnda
90 ditve nga dita e nnshtrimit t parashtress
dhe pr kt informon nnshtruesin dhe perso-
nin kundr t cilit sht nnshtruar ajo. N rast
se KMD-ja prcakton se ekziston diskriminimi,
ather rekomandon mnyrn/mnyrat e mn-
janimit t tij. Personi t cilit i sht drejtuar re-
komandimi sht i obliguar, q brnda afatit nga
30 dit q nga dita e pranimit t rekomandimit,
t veproj sipas tij dhe ta mnjanoj cnimin e
s drejts. Gjithashtu, ai sht i obliguar q pr
cnimin e mnjanuar ta informoj Komisionin.
Nse personi-diskriminues nuk vepron sipas re-
komandimit brnda afatit, prkatsisht, nse nuk
e mnanon lndimin e s drejts, KMD-ja mund
t nis iniciativn pr ngritje t procedurs para
organit kompetent, pr ta prcaktuar prgjeg-
jsin e tij (Poposka, v. 2013, fq.41-42).
Nga statistika e KMD-s mund t shihet se n
vitin 2011, ai kishte pranuar gjithsej 63 raste, nga
t cilt numri m i madh, prkatsisht 14, ose me
prqindje, 22,22% kan t bjn me diskrimin-
imin t pretenduar n baz t prkatsis etnike,
pastaj 6 ose shprehur n prqindje, 9,52%, kan
t bjn me diskriminimin e pretenduar n baz
t aftsis s kufzuar mendore ose trupore, 5,
ose shprehur me prqindje, 7,94%, kan t bjn
me diskriminimin e pretenduar n baz t gjinis
dhe pr fund, vetm 4, ose shprehur me prqind-
je, 6,35%, kan t bjn me diskriminimin e pre-
tenduar n baz t moshs. Lmi m i shpesht
n t cilin paraqitet diskriminimi sht n lmin
e puns dhe marrdhnieve t puns, me 47,62%
nga t gjitha parashtresat e nnshtruara (Raporti
Vjetor i KMD-s pr vitin 2011, v. 2012, fq.9-
11).
Ve ksaj, n vitin 2012, KMD-ja kishte pran-
uar gjithsej 76 raste, nga t cilt, prsri, numri
m i madh i rasteve, gjegjsisht, 16 ose shpre-
hur me prqindje, 21,05%, kan t bjn me
diskriminimin e pretenduar n baz t prkat-
siss etnike, pastaj 8, ose shprehur me prqind-
je, 10,53%, kan t bjn me diskriminim t
pretenduar n baz t aftsis s kufzuar men-
dore ose trupore, 5 ose shprehur me prqindje,
6,58%, kan t bjn me diskriminimin e pre-
tenduar n baz t gjinis dhe pr fund, vetm
3, ose shprehur me prqindje, 3,95%, kan t
bjn me diskriminimin e pretenduar n baz t
moshs. Lmi m i shpesht n t cilin shfaqet
diskriminimi sht prsri, edhe sivjet, lmi i
puns dhe marrdhnieve t puns me 36,84%
nga gjith parashtresat e drguara. Me kt,
KMD-ja thekson se [p]arashtresat m t shpe-
shta n baz t prkatsis etnike n lmin e
puns dhe marrdhnieve t puns parashtro-
hen kundr personave juridik, pundhnsve,
institucioneve shtetrore dhe m rrall kundr
personave fzik. (Raporti Vjetor i KMD-s pr
vitin 2012, v. 2013, fq.19). Ve ksaj, shnohet
se [d]iskriminimi n personave me aftsi t ku-
fzuar mendore dhe trupore ekziston n t gjitha
lmet e jets shoqrore dhe private, e m e thek-
suar sht n lmin e puns dhe marrdhnieve
t puns. Pozita e tyre mund t shihet m s miri
nse merret parasysh shkalla e lart e papun-
sis, arsimimi i ult, varfria, rreziku nga insti-
tucionalizimi, si deh qasja e kufzuar n godina
publike dhe n shrbime. (Raporti Vjetor i
KMD-s pr vitin 2012, v. 2013, fq.22).
2.
AVOKATI I POPULLIT
N Kushtetut (neni 77, paragraf 2) i Ligjit
mbi Avokatin e Popullit, thuhet se: [A]vokati
i Popullit sht organ i Republiks s Maqe-
donis, i cili mbron t drejtat kushtetuese dhe
ligjore t qytetarve dhe t t gjith personave
tjer, t cilve u jan cnuar ato me vepra, ve-
prime dhe lshime t veprimeve nga organet e
administrats shtetrore dhe organet dhe organi-
zatat tjera q kan autorizime publike, dhe i cili
do t ndrmarr veprime dhe masa pr mbrojtjen
e parimeve t mosdiskriminimit dhe prfaqsim-
it prkats dhe t drejt, prfaqsimit t bash-
ksive n organet e pushtetit shtetror, organet
e vetqeverisjes lokale dhe institucionet dhe
shrbimet publike. (neni 2). Pr kto arsye, ve
mbrojtjes s t drejts s puns, Avokati i Pop-
IV
69 68
ullit, mund ti mbroj personat q kan veori
t caktuar mbrojtse, e cila sht lnd e ksaj
analize (prkatsia e caktuar etnike, gjinia, mo-
sha ose aftsia e kufzuar mendore dhe trupore)
si dhe nga diskriminimi n bazn konkrete n
lmin e puns dhe marrdhnieve t puns n
sektorin publik.
N kt kuptim, Avokati i Popullit, si organ i
pavarur dhe autonom, u ofron mbrojtje juridike
viktimave t pretenduara t diskriminimit mbi
bazat e prmendura m lart ose t drejt pune,
duke pranuar dhe procesuar parashtresa indi-
viduale nga kto grupe t qytetarve. Avokati i
Popullit mund t ngris procedur dhe me ini-
ciativn e vet (neni 13). Pas do parashtrese,
Avokati i Popullit vendos dhe sjell mendimin e
vet juridik jodetyrues, duke treguar mnyrn e
mnjanimit t cnimeve konkrete. Gjithashtu, ai,
me iniciativn e vet, mund t kryej vizita dhe
inspektime n organet e prekura (neni 29) dhe t
drejtoj rekomandime, mendime dhe kritika deri
tek organet e prekura (neni 28, paragraf 2), si
dhe deri tek propozuesit e autorizuar pr t nisur
iniciativa pr ndryshime dhe plotsime t ligjeve
dhe akteve tjera nnligjore, dhe harmonizimin e
tyre me marrveshjet ndrkombtare (neni 30,
paragraf 1).
N pajtim me nenin 45 t Ligjit, e pr shkak
t mbrojtjes m efkase dhe m t suksesshme
t t drejtave kushtetuese dhe ligjore t qytet-
arve, prfshir ktu dhe t drejtat e qytetarve
nga lmi i marrdhnieve t puns, Avokati i
Popullit mund t formoj dhe organizoj njsi t
ndryshme. Pr kt qllim, prve puns lndore
nga lmi i marrdhnieve t puns, sht formuar
nj njsi e posame pr mbrojtje nga diskrimin-
imi dhe prfaqsim prkats dhe t drejt n
kuadr t institucionit Avokati i Popullit.
Pr ilustrim, do t kishim numruar disa statis-
tika nga Raporti Vjetor i Avokatit t Popullit, q
kan t bjn me mbrojtjen e t drejtave nga
marrdhnia e puns dhe nga mosdiskriminimi,
n prgjithsi. Gjegjsisht, n vitin 2011, 9,68%
nga numri i prgjithshm i parashtresave u tako-
jn t drejtave nga lmi i marrdhnies s puns,
dhe nga ato, 33,25% kan t bjn me proce-
durn e punsimit, shprndarjes dhe ndrmarrjes,
25,97% i takon pagimit t rrogave dhe kompen-
simeve tjera, 11,41% i takojn procedurs pr
ndrprerje t marrdhnies s puns, 6,55% i
takojn procedurs sipas ankesave ose kundr-
shtimeve, 5,10% i takojn procedurs para Ag-
jencis pr Punsim, 2,67% i takojn procedurs
disiplinore ndaj t punsuarit dhe 15,05% u
takojn t gjith procedurave tjera. N ndjek-
jen e gjendjeve lidhur me realizimin e ktyre t
drejtave, Avokati i Popullit konkludon se vazh-
don trendi i veprimit arbitrar dhe joprofesional
i pundhnsve ndaj puntorve, t cilt vuajn
pasoja t dmshme, vetm pr ta mos rrnuar
ekzistencn e vet materiale (Raporti Vjetor pr
vitin 2011, v. 2012, fq.33-35 dhe fq.61-65). Nga
ana tjetr, vetm 0,99% nga gjith parashtresat t
nnshtruara tek Avokati i Popullit kan t bjn
me mosdiskriminimin, nga t cilat asnjra nuk
lidhet me diskriminim t shumfsht (Poposka,
v. 2012, fq.294).
Gjendja n vitin 2012 sht e ngjashme n
mas t madhe. Domethn, 7,04% nga numri i
prgjithshm i parashtresave biejn nn t drejtat
e marrdhnies s puns, dhe nga ato, pjesa m
e madhe ka t bj me punsimin, prcaktimin e
statusit t puns, transformimin e marrdhnies
s puns dhe rivendosjen. Nga ana tjetr, vetm
0,74% nga gjith parashtresat t drguara tek
Avokati i Popullit kan t bjn me mosdiskri-
minimin, nga t cilat, asnjra nuk ka t bj me
diskriminimin e shumfsht. Numri m i madh
i parashtresave ka t bj me diskriminimin n
marrdhniet e puns, megjithat, nuk precizo-
hen bazat q jan m t prfaqsuara, prve asaj
se sht numruar prkatsia etnike si baz m e
shpesht. Avokati i Popullit konstaton se qytet-
art pamjaftueshm i njohin format e diskrimin-
imit dhe konsideron se nevojitet q n vitet e
ardhshme t bhen hulumtime m rrnjsore pr
t prcaktuar arsyet e dukuris s konstatuar dhe
ndrmarrjes s masave dhe aktiviteteve (Rapor-
ti Vjetor pr vitin 2012, v. 2013, fq.37-39 dhe
fq.61-62).
Ve ksaj, posarisht lidhur me ndonjrn
nga bazat, Avokati i Popullit, n vitin 2012,
kishte zbatuar nj hulumtim mbi realizimin e s
drejts s punsimit pr personat me nevoja t
posame, i cili konstatoi se [e]dhe pse ekzis-
tojn rregulla t mira ligjore dhe nnligjore,
prapseprap mungon implementimi i tyre i qn-
drueshm dhe i plot. Gjegjsisht, n praktik,
kta persona po prballen me stereotipe dhe
paragjykime gjat realizimit t s drejts pr
punsim, e nuk jan mjaftueshm t informuar
as pundhnsit dhe personat q krkojn pun
pr t drejtat, obligimet dhe prgjegjsit q
dalin nga marrdhnia e puns. sht konstatu-
ar dhe ekzistimi i paknaqsis nga organet q
kryejn mbikqyrje, pasi personat me invaliditet
jan t dekurajuar pr t denoncuar keqpro-
drimet nga pundhnsit, ndrsa paknaqsia
ekziston dhe pr shkak t procedurave t gjata
pr vendosje t Komisionit pr t dhn gjetje
dhe mendim, si pr punsimin e par, ashtu dhe
pr ndryshimin e vendit t puns. Mes tjerash,
ky hulumtim tregoi se organet kompetente nuk
posedojn t dhna t plota mbi t drejtn e
puns dhe punsimit t personave me hendikep
n t gjitha bazat. Posarisht mungon evidenca
unike mbi numrin e personave me hendikep, q
posedojn aftsi pune, mbi numrin e personave
t cilve u sht ndrprer marrdhnia e puns
n baz t ligjit, por dhe n rastet e ndrprerjes
s mardhnies s puns n kundrshtim me
ligjin. Njkohsisht, sht vshtirsuar komuni-
kimi: personi me hendikep-pundhnsi-organi/
institucioni, varsisht nga pengesat n zhvillim
t personot, gj kjo e cila e ngadalson dhe e bn
jot plot procesin e socializimit t personave
me hendikep. Gjithashtu, nevojitet gatishmria
m e lart e administrates pr punsimin e ktyre
personave (Raporti Vjetor pr vitin 2012, v.
2013, fq.79-81).
Ajo q kufzon Avokatin e Popullit n lmin e
mbrojtjes s t drejts s puns, si dhe n lmin
e diskriminimit n baz t, inter alia, prkatsis
etnike, gjinis, moshs ose aftsis s kufzuar
mendore dhe trupore, sht se ai ka kompetenca
vetm n sektorin publik, dhe jo n at privat.
Kjo gj sht posarisht problematike kur pr-
punohet baza: aftsia e kufzuar mendore dhe
trupore, pasi personat me hendikep m s shpe-
shi punsohen n puntorit mbrojtse, t cilat
biejn n sektorin privat, dhe kshtu do t vijm
n prfundim se nj fush e madhe mbetet e
pambuluar nga ky mekanizm mbrojts.
3.
PRFAQSUESI JURI-
DIK KOMPETENT PR
ZBATIMIN E PROCE-
DURAVE PR VRTE-
TIM T TRAJTIMIT
T PABARABART T
GRAVE DHE BURRAVE
N drejtim t zbatimit t Ligjit mbi Mundsit
e Barabarta t Grave dhe Burrave, dhe n kuadr
t Njsis pr Avancimin e Barazis Gjinore
pran Sektorit pr Mundsi t Barabarta n Min-
istrin e Puns dhe Politiks Sociale po formo-
het Prfaqsuesi Juridik, kompetent pr zbatimin
e procedurave pr vrtetim t trajtimit t
pabarabart t grave dhe burrave. N pajtim me
Ligjin, si baza pr diskriminim numrohen, inter
alia, gjinia, fsi, prkatsia nacionale, mosha dhe
invaliditeti (neni 3, paragraf 6), duke parapar
me kt diskriminimin shumfsht t mund-
shm. Prfaqsuesi juridik po zbaton procedurn
pas parashtress s nnshtruar dhe prpilon men-
dimin me shkrim, s bashku me rekomandime,
pr tejkalim t gjendjes (nenet 21-32).
Prfaqsuesi juridik kompetent pr zbatimin
e procedurave pr vrtetim t trajtimit t
pabarabart t grave dhe burrave, q nga
themelimi i tij, e deri m sot, ka pranuar vetm
7 raste, nga t cilat, Prfaqsuesi Juridik nuk ka
konstatuar cnim t s drejts n baz t gjinis
(Analiza e shkalls s zbatimit t Ligjit mbi
Mundsit e Barabarta t Grave dhe Burrave, v.
2011, fq.21). Vetm 1 ka t bj me diskrimin-
imin e pretenduar n baz t gjinis, i kombinuar
me prkatsin etnike t nshtruesit. N asnjrin
nga kto raste, Prfaqsuesi nuk ishte konstatuar
diskriminim.
70
4.
INSPEKTORATI
SHTETROR I PUNS
Inspektorati Shtetror i Puns sht organ
n prbrje t Minstris s Puns dhe Politiks
Sociale. Me Rregulloren mbi Sistematizim t
Ministris s Puns dhe Politiks Sociale, Ins-
pektorati i cili vepron n territorin e tr shte-
tit, prmban katr sektor, si vijon: Sektori i
Marrdhnieve t Puns, Sektori pr Siguri dhe
Shndetsi n Pun, Sektori pr Veprimtari Nor-
mative pr Siguri dhe Shndetsi gjat Puns
dhe Sektori pr Koordinim, Trajnime dhe Zba-
tim Adiministrativ, ndrsa n sektort ka 5 njsi
pr marrdhniet e puns. N 30 zona t shprn-
dar jan 99 inspektor pune, nga t cilt, 63 nga
lmi i marrdhnieve t puns.
Inspektorati Shtetror i Puns kryen kontrol-
limin e rregullave n vijim, inter alia: Ligjin mbi
Marrdhniet e Puns, Ligjin mbi Inspektimin e
Puns dhe Ligjin mbi Punsimin e Personave In-
valid . N pajtim me kompetencat e prcaktuara
n Ligjin mbi Inspektimin e Puns dhe Ligjin mbi
Marrdhniet e Puns, Inspektorati Shtetror i
Puns, n lmin e marrdhnieve t puns kryen
mbikqyrjen e aplikimit t ligjeve dhe rregul-
lave tjera pr marrdhniet e puns, punsimin,
kontratat kolektive dhe kontratat e puns, me t
cilat rregullohen t drejtat, obligimet dhe prg-
jegjsit e puntorit ose pundhnsit nga mar-
rdhnia e puns. Kt kompetenc ai realizon
nprmjet t kryerjes s mbikqyrjeve t rreg-
ullta tek pundhnsit, mbikqyrjet kontrolluese
dhe shqyrtimit t krkesave me shkrim dhe me
goj t palve, si dhe thirrjeve n Call-Centre
nga palt pr mbrojtje t t drejtave t tyre nga
lmi i marrdhnies s puns.
Si ilustrim, sipas t dhnave t grumbulluara
nga inspektort e puns n njsit rajonale dhe
nga inspektort n Inspektoratin Shtetror t
Puns, gjat vitit 2011, jan kryer gjithsej 31.146
mbikqyrje, nga t cilat, 28.748 t rregullta dhe
2.398 kontrolluese. Ve ksaj, inspektort kishin
intervenuar dhe pr 1.999 krkesa me shkrim
nga pal t ndryshme pr mbrojtje t t dre-
jtave t tyre nga lmi i marrdhnieve t puns.
Gjithashtu, gjat vitit 2011, numri i prgjithshm
i denoncimeve t marra prmes Call Centre dhe
web faqes s Inspektoratit Shtetror t Puns,
arrin gjithsej 1.184 denoncime, nga t cilat, nga
nnshtrues t njohur jan 101, ndrsa nga nnsh-
trues anonim jan 1.083. Krkesat pr mbrojtje
t t drejtave nga lmi i marrdhnies s puns
kan t bjn me rastet n vijim: 308 pr fllim
t marrdhnies s puns, 459 pr ndrprerje t
marrdhnies s puns, 112 pr pun prtej orarit
t puns, 53 pr pushime dhe mungesa nga puna,
553 pr rroga, kontribute dhe kompensime, 5 pr
tepric teknike dhe 466 pr raste tjera (Raporti
mbi Punn e Inspektoratit Shtetror t Puns pr
vitin 2011, v. 2012, fq.1-6).
73 72
KONKLUZIONET DHE
REKOMANDIMET
V
KONKLUZIONET
Mbrotja e personave me aftsi t kufzuar
mendore dhe trupore, prkatsi etnike,
gjini dhe mosh n lmin e puns dhe
marrdhnieve t puns, si dhe diskrimin-
imi mbi kto baza diskriminuese sht
relativisht e qndrueshme. Megjithat,
legjislacioni prmban paqndrueshmri
pasi ekzistojn mospajtime t dukshme
n legjislacion, ca terme t caktuara nuk
u jan prshtatur mir dhe konceptet e
diskriminimit jan formuluar gabueshm,
si jan defnicionet dhe prjashtimet nga
diskriminimi n LPMD. Ve ksaj, mung-
esa e praktiks s mjaftueshme gjyqsore
dhe kuazi-gjyqsore paraqet nj penges
e konsiderueshme n sqarimin e aplikimit
t ktyre institucioneve juridike, t para-
para me legjislacion.
Ekziston zbraztira juridike n drejtim t
mbrojtjes s grave q kan frmosur mar-
rveshje pr punsim pr koh t caktuar.
Politikat nacionale nuk sigurojn qasje t
unifkuar dhe strategjike kur bhet fjal
pr personat me aftsi t kufzuar men-
dore dhe trupore, sidomos n pjesn e
punsimit t tyre.
Parimi i prfaqsimit prkats dhe t dre-
jt vazhdon t zbatohet, por ky prfaq-
sim nuk sht n nivelin e duhur, sidomos
n lidhje me funksionet udhheqse dhe
ndaj bashksive m t vogla etnike.
Diskriminimi etnik sht diskriminimi
m shpesh i perceptuar nga qytetart.
Gjithashtu, rastet e deononcuara para
Komisionit pr Mbrojtje nga Diskrimin-
imi dhe para Avokatit t Popullit kan t
bjn m s shumti me diskriminimin n
baz t prkatsis etnike, e m s paku
n baz t moshs dhe gjinis.
Mosmbajtja e bazatave t posame t t
dhnave mbi diskriminimin n baz t
gjinis nga organet kompetente dhe mo-
sekzistimi i analizave dhe hulumtimeve
pr prezencn e diskriminimit n kt
baz n sektorin privat.
Punsimi i personave me aftsi t ku-
fzuar mendore dhe trupore n shoqrit
e mbrojtura duhet qen nj zgjidhje tran-
zicionuese drejt punsimit t tyre t plot
n tregun e hapur t puns, duke mos der-
roguar kt t dytn, si dhe punsimi n
sektorin publik.
REKOMANDIMET
Ekzistimi i legjislacionit n vete nuk arrin
qllimin e dshiruar barazia e mund-
sive dhe barazia e vet rezultatit pr per-
sonat me aftsi t kufzuara mendore dhe
trupore, prkatsi etnike, mosh dhe gji-
ni. Domethn, me qllim q ky legjisla-
cion ta arrij efektin e dshiruar pr kto
grupe t qytetarve, atij duhet ti shoqro-
hen masa tjera plotsuese, si pr shem-
bull: ngritja e vetdijes publike, ndrtimi
i kapaciteteve t institucioneve prgjeg-
jse (Komisioni pr Mbrojtje nga Diskri-
minimi, Avokati i Popullit, Inspektorati
Shtetror i Puns), mbajtja e bazave t t
dhnave t ndara sipas grupeve: aftsit
e kufzuara, prkatsia etnike, mosha dhe
gjinia, dhe analiza e hollsishme e leg-
jislacionit dhe politikave, dhe avancimi
i tyre.
Vazhdimi i aplikimit t parimit t pr-
faqsimit prkats dhe t drejt, me fokus
t posam n pozitat udhheqse ndaj
pjestarve t bashksive m t vogla.
Ndalimi shprehimor i shpalljeve dhe
deklaratave diskriminatore n baz t
aftsis s kufzuar mendore dhe tru-
pore, prkatsis etnike dhe moshs n
legjislacion, q rregullon lmin e mar-
rdhnieve t puns si dhe n legjisla-
cionin kundr-diskriminues.
Parashikimi i udhzimit pr diskriminim
si form e posame diskriminuese n Lig-
jin mbi Marrdhniet e Puns.
Instituti prshtatje prkatse sht nj
koncept mjaft i ri n sistemin ton juri-
dik dhe nevojitet precizimi i normave
q parashohin at, si n lmin e mar-
rdhnieve t puns, ashtu dhe n legjis-
lacionin mbi mbrojtjen nga diskriminimi
n prgjithsi.
Prjashtimet nga diskriminimi n baz t
moshs n LPMD duhet t ridefnohen
dhe duhet menduar nse ndonjrin duhet
mnjanuar ose duhet futur nj t ri, n pa-
jtim me Direktivn e BE-s.
Rirregullimi i Ligjit mbi Marrdhni-
et e Puns n drejtim t: sjelljes s dis-
pozitave pr mbrojtjene grave q kan
themeluar nj marrdhnie pune pr nj
koh t caktuar, si die riprecizimi i dis-
pozits nse pundhnsi ka patur njohu-
ri pr shtatznin, dhe ka sjellur vendim
pr ndrprerje t kontrats s puns s nj
puntoreje shtatzne.
Riekzaminimi i kriterit aftsia e prg-
jithshme shndetsore si nj nga kushtet
pr punsim, i cili kufzon qasjen e per-
sonave me aftsi t kufzuara deri n ven-
det e puns n administratn shtetrore,
gjyqsin dhe avokatin, dhe individual-
izimi i tij i plot n shumicn e ligjeve,
n pajtim me nenin 25 t Ligjit mbi Mar-
rdhiet e Puns, gjegjsisht, vnia e ktij
kushti n kontekstin e vet profesionit/
pozits.
Krijimi i mundsive pr riekzaminimin
e masave stimuluese n pajtim me nenin
4 t Ligjit mbi Punsimin e Personave
Invalid, nga Gjykata n nj rast konk-
ret, t vlersohet prshtatshmria e tyre,
sidomos duke patur parasysh se ekziston
brengosja serioze pr keqprdorim t
mundshm nga pundhnsit.
Ndryshimet e dispozits n nenin 4-a,
paragrafn 5 t Ligjit mbi Punsimin e
Personave Invalid, me t cilin krkohet
gjetja dhe mendimi i Komisionit pran
Ministris s Puns dhe Politiks Sociale
mbi aftsin e personit me aftsi t ku-
fzuar mendore dhe trupore, pr kryerje t
funksuoneve udhheqse, pasi ajo sht
diskriminuese dhe duhet mnjanuar at.
Strategjit nacionale q rregullojn
kt lm duhet t zbatohen, me ql-
lim prmirsimi i gjendjes n lidhje me
diskriminimin n baz t moshs dhe af-
tsis s kufzuar mendore dhe trupore n
marrdhniet e puns.
Ngritja e vetdijes publike tek
pundhnsit n sektorin privat mbi
diskriminimin e grave pr shkak t
gjendjes s tyre martesore, statusit famil-
jar, moshs, si dhe gjendjes s shtatznis.
75 74
METODOLOGJIA
SHTOJCA
M
inistria e Puns dhe Poli-
tiks Sociale, n kuadr
t Projektit Mbshtet-
ja e zhvillimit t mte-
jshm t infrastrukturs
efektive pr barazi, mbshtetur nga Misioni i
OSBE-s n Shkup, gjat periudhs mars-tetor
t vitit 2013, zbatoi nj analiz juridike t prak-
tikave diskriminuese n lmin e punsimit dhe
marrdhnieve t puns, n baz t prkatsis
etnike, moshs, gjinis dhe aftsis s kufzuar
mendore dhe trupore. Analizn e zbatoi nj
ekip nga katr ekspert: D-r Zhaneta Poposka,
D-r Bekim Kadriu, Lene Kocevska dhe Elena
Kooska. Autort paten mbshtetje plotsuese
nga ekipi operativ i Ministris s Puns dhe Poli-
tiks Sociale dhe Misionit t OSBE-s n Shkup.
Metodologjia ka pr qllim t jap nj pasqy-
rim t veglave t prdorura pr grumbullimin dhe
prpunimin e t dhnave t nevojitura pr pr-
punim t analizs dhe pr qasjen drejt prpilimit
t tekstit t analizs, si dhe t kufzimeve pr ap-
likimin e metodologjis.
Qllimi i analizs prcaktohet n Projektin e
prmendur m lart, dhe ai sht q ti sqaro-
j praktikat diskriminuese mbi katr bazat pr
diskriminim, q jan prfshir me Ligjin mbi
Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi
(v. 2010) n lmin e puns dhe marrdhnieve t
puns. Me kt, sht prcaktuar dhe fokusi tem-
atik i analizs. Mirpo, me qllim kuptimi m i
mir i legjislacionit, prve ligjeve dhe praktiks
s brendshme dhe marrveshjeve t ratifkuara
ndrkombtare, analiza i merr parasysh gjith
marrveshjet relevante ndrkombtare, prak-
tikn e gjykatave dhe organeve t t drejtave t
njeriut, si dhe literaturn relevante. Ve ksaj,
analiza studioi dhe gjendjen n praktik, gjegj-
sisht, refekton praktikn diskriminuese n kt
lm pr seciln nga bazat ndaras, me qllim
dhnia e rekomandimeve pr avancimin e saj.
Prpilimi i tekstit t analizs sht i limituar
pr nga gjatsia, si dhe pr shkak t numrit t
bazave pr diskriminim t prmbajtura n Ligjin
mbi Parandalimi dhe Mbrojtjen nga Diskrimin-
imi, t cilat po analizohen me kt, kshtu dhe
pr shkak t qllimit t tij t shrbej si udhzu-
es pr institucionet shtetrore pr ndryshime n
legjislacion si dhe pr avancim n praktik (para
s gjithash, pr Ministrin e Puns dhe Politiks
Sociale si dhe pr Komisionin pr Mbrojtje nga
Diskriminimi dhe pr Avokatin e Popullit).
Qllimi i analizs sht q t ndihmoj n
mapimin e praktikave diskriminuese sipas katr
bazave pr diskriminim n lmin e punsimit dhe
marrdhnieve t puns. Pr kt, forma e hu-
lumtimit q u zbatua me qllim grumbullimi dhe
analizimi i t dhnave t nevojitura pr prpilim
t tekstit t analizs, ishte hulumtimi formulativ
(exploratory research).
Pr zbatimin e analizs, u prdor metodolog-
jia, e cila kombinon: rishikimin e literaturs/do-
kumenteve, intervistat e semi-strukturuara dhe
prezantimet e rasteve. Zbatimin vzhgoi Min-
istria e Puns dhe Politiks Sociale dhe Misioni i
OSBE-s n Shkup.

AKTIVITETET
) Rishikimi i literaturs /
dokumentacionit
N fazn e par t hulumtimit, ekspertt,
me mbshtetjen e ekipit operativ t Ministris
s Puns dhe Politiks Sociale dhe Misionit
t OSBE-s n Shkup, bri rishikimin e litera-
turs s disponueshme lidhur me mbrojtjen nga
diskriminimi n lmin e punsimit dhe mar-
rdhnieve t puns dhe n baz t prkatsis
etnike, moshs, gjinis dhe aftsis s kufzuar
mendore dhe trupore. Kjo ngrthente n vete
analiz nga hulumtime paraprake n kt tem,
si dhe baza t t dhnave n institucionet rela-
vante, si jan Ministria e Puns dhe Politiks
Sociale, Avokati i Popullit, Komisioni pr Mbro-
jtje nga Diskriminimi. Literatura dhe t dhnat
ekzistuese q u morrn parasysh jan kto n
vijim: dokumente juridike (ligje dhe politika
t brendshme, q u prkasin katr grupeve t
mbrojtura t personave drejtprsdrejti ose trt-
horazi, marrveshjet ndrkombtare dhe travaux
prparatoires relevante); praktika e gjykatave
dhe organeve (gjykatat e brendshme, Komis-
ioni pr Mbrojtje nga Diskriminimi, Avokati i
Popullit, Prfaqsuesi Juridik prgjegjs pr ap-
likim t procedurave pr vrtetim t trajtimit t
pabarabart t grave dhe burrave, gjykatat dhe
organet ndrkombtare pr t drejtat e njeriut);
dhe literatura akademike (punimet akademike t
brendshme dhe t huaja). Pr prpilimin e rishi-
kimit u konsultuan dhe organizata qytetare q po
ndjekin shtjen e mbrojtjes nga diskriminimi n
lmin e punsimit dhe marrdhnieve t puns,
si dhe veprues tjer relevant.
Rishikimi i literaturs u zvatua gjat periudhs
prill-korrik t vitit 2013.
b) Intervistat me vepruesit
relevant
Duke patur parasysh vetdijen e prgjithshme
t ult t qytetarve pr t drejtat e veta n prg-
jithsi, e posarisht pr diskriminimin, pr
praktikat diskriminuese n lmin e punsimit
dhe marrdhnieve t puns, shum pak fitet
dhe nuk sht e shpesht praktika e rasteve t de-
noncuara t keqprdorimit t pjestarve t gru-
peve t ndryshme, nga individ. Nga ana tjetr,
shumica e qytetarve kan mendimin e vet mbi
kt shtje. N kt drejtim, si plotsim i rishi-
kimit t literaturs/dokumenteve, u bn dhe in-
tervista me veprues dhe ekspert relevant, rreth
perceptimit dhe vlersimit t tyre t kornizs ju-
ridike dhe institucionale, si dhe rreth gjendjes n
praktik t ksaj shtjeje me rndsi t jashtza-
konshme. Intervistat e semi-strukturuara u prpi-
luan me ndihmn e nj Udhzuesit pr Zbatim t
Intervistave. Me intervistat u prfshin dhe m
tepr sektor n shoqri, m saktsisht, kishte
intervista me persona vendimtar nga: Kuvendi,
Qeveria, Gjykata Kushtetuese, Avokati i Popul-
lit, Komisioni pr Mbrojtje nga Diskriminimi,
Prfaqsuesi Juridik kompetent pr aplikimin e
procedura pr vrtetim t trajtimit t pabarabart
t grave dhe burrave, sipas nevojave t analizs
juridike, pr t qartsuar nj pjes t gjetjeve.
T dhnat e grumbulluara nga literatura
ekzistuese, si dhe ato t grumbulluara prmes
intervistave t semi-strukturuara u prpunuan
prmes analizs kualitative t prmbajtjes. Kjo
qasje mundsoi nj tem feksibl dhe jo t cak-
tuar shum detajisht, e cila u prpiloi n mnyr
deskriptive, me t ciln u mundsua ruajtja e
kontekstit, por dhe domethnia e tekstit, vsh-
truar nga pikpamjet e autorve, me t ciln u
mundsua nj analiz hermenetike.
Intervistat me vepruesit relevant u zbatuan
gjat periudhs korrik-gusht t vitit 2013.
c) Prezantimet e rasteve
Prezantimet e rasteve n mnyr kualitative
po plotsohen me dy metodat paraprake, dhe
ato mundsuan zbatimin e analizs praktike t
shtjeve ose aspekteve konkrete. Pr kt pjes
t analizs, u b dhe rishikimi i tanim rasteve
t dokumentuara t mediave, praktiks s orga-
nizatave qytetare, Komisionit pr Mbrojtje nga
Diskriminimi dhe Avokati i Popullit. Ekspertt
zgjodhn se cilat raste do ti prpunojn.
Prezantimet e rastit u zbatuan n shtator t vitit
2013.
) Analiza e t dhnave dhe
prpilimi i skic-Raportit
Juridik
T dhnat e grumbulluara nga dokumentacioni
i disponueshm, intervistat e zbatuara dhe akti-
vitetet tjera u prfshin n skicn e ksaj analize.
Gjetjet dhe konkluzionet fllestare u shqyrtua
gjat takimit m 25 shtator t vitit 2013, n rolin
e fokus-grupit, me t ciln flloi prpilimi i anal-
izs.
Analiza prmban dhe nj prmbledhje, t
menduar pr krijuesit e politikave dhe publi-
kun e prgjithshm, n t ciln jan prezantuar
gjetjet kryesore, arritjet dhe dobsit e kornizs
ligjore dhe institucionale, analiza e gjendjeve n
do baz veanrisht, si dhe rekomandimet pr
prmirsimin e gjendjes.
d) Vzhgimi i procesit t
prpilimit t analizs
Gjat kohs s Projektit u organizuan katr
takime t Ministris s Puns dhe Politiks So-
ciale, Misionit t OSBE-s n Shkup dhe ekeipit
t ekspertve. Qllimi i takimit t par, t mbaj-
tur m 23 prill t vitit 2013, ishte q t bhet kon-
trollimi i prmbajtjes, metodologjis, kornizs
kohore dhe aktiviteteve t planifkuara, si dhe
t jepen drejtime pr nj pjes t tyre. Takimi i
dyt u mbajt pas grumbullimit t t dhnave m
17 korrik t vitit 2013, me qllim prezantimi i
gjetjeve iniciale dhe t dakordohet konceptimi
i zbatimit t intervistave me vepruesit relevant.
Takimi i tret u mbajt pas zbatimit t t gjitha ak-
tiviteteve, m 25 shtator t vitit 2013. Qllimi i
ktij takimi ishte t prezantohen gjetjet nga anal-
iza, t komentohen dhe shqyrtohen konkluzionet
dhe t kontribuohet pr formulimin e rekoman-
dimeve. Takimi i fundit u mbajt m 23 tetor t
vitit 2013, me qllim fnalizimi i analizs.
76
BIBLIOGRAFIA
Amandamenti VI i Kushtetuts s Republiks s Maqedonis, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.91/2001.
Mund t gjendet n: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m 20 gusht 2013].
Analiza: Punsimi i personave me hendikep, Polio Plus, viti 2013.
Analiza e shkalls pr implementim t Ligjit mbi Mundsit e Barabarta e Grave dhe Burrave,
Ministria e Puns dhe Politiks Sociale, Shkup, qershor, viti 2011.
Analiza e aplikimit praktik t Ligjit mbi Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi, Qendra
Shelter, Shkup, viti 2013.
Arnardttir O.M., A Future of Multidimensional Disadvanatage Equality?, in G.Quinn, O.M.Ar-
nardottir, The UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities: European and Scandinavian
Perspective, Boston Leiden, 2009.
Bayefsky A.F., The Principle of Equality or Non-Discrimination in International Law, 11 Human
Rights Law Journal 1, 1990.
Punsimi i personave me invaliditet n kushte t tranzicionit, OJQ Ergos, Shkup, viti 2003. Mund t
gjendet n: <http://www.nvoinfocentar.org.mk/event.asp?site=nvo&menu= 3&lang=mak&id=92>.
[Qasur m: 15 korrik, viti 2013].
CERD General comment 24, 1999. Mund t gjendet n: <http://www2.ohchr.org/english/bodies/
cerd/comments.htm>. [Qasur m: 21 shtator, viti 2013].
CERD General comment 8, 1990. Mund t gjendet n: <http://www2.ohchr.org/english/bodies/
cerd/comments.htm>. [Qasur m: 21 shtator, viti 2013].
CESCR General comment 18: The right to work, 35th session, 2005. Mund t gjendet n: <http://
www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/comments.htm>. [Qasur m: 15 maj, viti 2013].
CESCR General comment 5: Persons with disabilities, 11th session, 1994. Mund t gjendet n:
<http://www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/comments.htm>. [Qasur m: 15 maj, viti 2013].
CESCR General comment 6, 13th session, 1995. Mund t gjendet n: <http://tbinternet.ohchr.
org/_layouts/treatybodyexternal/TBSearch.aspx?Lang=en&TreatyID=9&DocTypeID=11>. [Qasur
m: 1 tetor, viti 2013].
CESCR General comment 20, 42nd session, 2009. Mund t gjendet n: <http://tbinternet.ohchr.
org/_layouts/treatybodyexternal/TBSearch.aspx?Lang=en&TreatyID=9&DocTypeID=11>. [Qasur
m: 1 tetor, viti 2013].
Charter of Fundamental Rights of the European Union, Solemn Proclamation by the President
of the European Parliament, the European Commission and the Council of Ministers, Nice, OJ C
364/1, from 7 December 2000. Mund t gjendet n: <http://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/
text_en.pdf>. [Qasur m: 17 maj, viti 2013].
Concluding observations of the Committee on Economic Social and Cultural Rights, UN Doc.
E/C.12/MKD/CO/1, from 24 November 2006. Mund t gjendet n: <http://www2.ohchr.org/english/
bodies/cescr/docs/E.C.12.MKD.CO.1.pdf>. [Qasur m: 16 maj, viti 2013].
Concluding observations of the Committee on the Elimination of Racial Discrimination, UN Doc.
CERD/C/MKD/CO/7, from 13 June 2007.
Council Directive 2000/78/EC of 27 November 2000 establishing a general framework for Equal
Treatment in Employment and Occupation, [2000] OJ L 303/16. Mund t gjendet n: <http://eurlex.
europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2000:303:0016:0022:EN:PDF>. [Qasur m: 17
maj, viti 2013].
Raporti Vjetor mbi shkalln e sigurimit t respektit, avancimit dhe mbrojtjes s t drejtave dhe
lirive t njeriut pr vitin 2012, Avokati i Popullit i Republiks s Maqedonis, Shkup, viti 2013.
Mund t gjendet n: <http://www.ombudsman.mk/ ombudsman/upload/documents/2013/GI-2012.
pdff> [Qasur m: 21 qershor, viti 2013].
Raporti Vjetor pr vitin 2011, Avokati i Popullit i Republiks s Maqedonis, Shkup, viti 2012.
Mund t gjendet n: <http://www.ombudsman.mk/ombudsman/upload/ documents/2012/Iz-
vestaj%202011-MK.pdf> [Qasur m: 21 qershor, viti 2013].
Raporti Vjetor i Komisionit pr Mbrojtje nga Diskriminimi pr vitin 2011, Komisioni ppr Mbro-
jtje nga Diskriminimi, Shkup, viti 2012. Mund t gjendet n: <http://www.kzd.mk> [Qasur m: 10
korrik, viti 2013].
Directive 2000/43/EC of 29 June 2000 implementing the principle of equal treatment between
persons irrespective of racial or ethnic origin, Offcial Journal L 180, of 19 Julz 2000.
Discrimination in the European Union: Perceptions, Experiences and Attitudes, Special Euroba-
rometer 296, European Commission, 2008. Mund t gjendet n: http://ec.europa.eu/public_opinion/
archives/ebs/ebs_296_en.pdf. [Qasur m: 5 maj, viti 2013].
ECtHR, Case relating to certain aspects of the laws on the use of languages in education in Bel-
gium v. Belgium, No.1474/62, 1677/62, 1691/62, 1769/63, 1994/63, 2126/64, of 23 July 1968.
ECtHR, Stec and others v. the United Kingdom, App. No. 65731/01 and 65900/01, of 12 April
2006.
ECtHR, Thlimmenos v. Greece case, Reports 2000-IV, of 6 April 2000.
ECtHR, Timishev v. Russia case, No. 55762/00 and 55974/00, of 13 December 2005.
ECJ, Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding v Firma Feryn NV, Case
C-54/07, 10 July 2008.
ECJ, Jette Ring v. Dansk almennyttigt Boligselskab DAB, Case C-335/11, and HK Danmark act-
ing on behalf of di Lone Skouboe Werge v Pro Display A/S , Case C-337/1, [2013], from 11 April
2013. Mund t gjendet n:
<http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri= OJ:C:2011:269:0031:03:EN:HTML>.
[Qasur m: 17 maj, viti 2013].
ECJ, Marshall No.2 case, Case C-271/91.
ECJ, Palacios de la Villa v. Cortefel Servicios SA, Case C-411/05, [2006], from 16 October
2006. Mund t gjendet n: <http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:
62005CJ0411:EN:HTML>. [Qasur m: 1 tetor, viti 2013].
ECJ, S.Coleman v Attridge Law, Steve Law, Case C-303/06, OJ C 224, 17 July 2008.
ECJ, Sonia Chacn Navas v. Eurest Colectividades SA , Case C-13/05, [2006] ECR I-6467, of 11
July 2006. Mund t gjendet n: <http://www.curia.europa.eu/jurisp/cgibin/form.pl?lang=en&Sub-
mit=Submit&alldocs=alldocs&docj=docj&docop=docop&docor=docor&docjo=docjo&nmaff=&-
datefs=&datefe=&nomusuel=navas&domaine=&mots=&resmax=100>. [Qasur m: 17 korrik, viti
2013].
78 79
European Commission, Macedonia 2011 Progress report, SEC(2011) 1203 fnal, Brussels, 12 Oc-
tober 2011. Mund t gjendet n: <http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/pack-
age/mk_rapport_2011_en.pdf.> [Qasur m: 15 maj, viti 2013].
European Commission, Macedonia 2012 Progress report, Brussels, 10 October 2012. Mund t
gjendet n: <http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2012/package/mk_ rapport_2012_
en.pdf> [Qasur m: 21 shtator, viti 2013].
European Social Charter (revised), , CETS No. 163, Strasbourg, 3 May 1996. Mund t gjendet n:
<http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=035&CL=ENG> [Qasur m:
1 tetor, viti 2013].
Enti pr Statistik i RM-s, T punsuarit dhe rrogat neto Gjendja n tetor t vitit 2009, Shkup,
gusht, viti 2010.
Ligji mbi Avokatin, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.59/2002, 60/2006, 29/2007, 106/2008 dhe
135/2011. Mund t gjendet n: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 18 korrik, viti 2013].
Ligji mbi Arsimin e Lart, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.35/2008. Mund t gjendet n: <http://www.
slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 21 shtator, viti 2013].
Ligji mbi Punsimin e Personave me Invaliditet, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.87/2005 (teksti i pas-
truar), 113/2005, 29/2007, 88/2008, 161/2008, 99/2009 dhe 136/2011. Mund t gjendet n: <http://
www.mtsp.gov.mk> <http://www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 10 korrik, viti 2013].
Ligji mbi Vullnetarizmin, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.85/2007. Mund t gjendet n: <http://www.
slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 21 shtator, viti 2013].
Ligji mbi Npunsit Shtetror, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.76/2010 (teksti i pastruar), 167/2010
dhe 103/2011. Mund t gjendet n: <http://www.mioa.gov.mk> <http://www.slvesnik.com.mk>.
Ligji mbi Mundsit e Barabarta t Burrave dhe Grave, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.6/2012. Mund
t gjendet n: <http://www.slvesnik.com.mk> [Qasur m: 10 korrik, viti 2013].
Ligji mbi Mbrojtjen e t Drejtave t Pacientve, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.82/2008. Mund t
gjendet n: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 21 shtator, viti 2013].
Ligji mbi Prokurorin Publike, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.170/2007. Mund t gjendet n: <http://
www.slvesnik.com.mk> [Qasur m: 21 shtator, viti 2013].
Ligji mbi Punt e Jashtme, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.46/2006 dhe 107/2008. Mund t gjendet n:
<http://www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 18 korrik, viti 2013].
Ligji mbi Avokatin e Popullit, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.60/2003 dhe 114/2009. Mund t gjendet
n: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 21 qershor, viti 2013].
Ligji mbi Noterin, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.552007. Mund t gjendet n: <http://www.slvesnik.
com.mk>. [Qasur m: 21 shtator, viti 2013].
Ligji mbi Policin, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.114/2006 dhe 6/2009. Mund t gjendet n: <http://
www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 18 korrik, viti 2013].
Ligji mbi Marrdhniet e Puns, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.62/2005, 106/2008, 161/2008,
114/2009, 16/2010 (teksti i pastruar), 50/2010, 52/2010, 158/2010 (teksti i pastruar), 47/2011,
11/2012, 39/2012, 52/2012 (teksti i pastruar), 13/2013 25/2013. Mund t gjendet n: <http://www.
mtsp.gov.mk> dhe <http://www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 20 korrik, viti 2013].
Ligji mbi ratifkimin e Konvents pr t Drejtat e Personave me Invaliditet dhe Protokoli fakul-
tativ (zgjedhor) i Konvents pr t Drejtat e Personave me Invaliditet, Gazeta Zyrtare e RM-s,
nr.172/2011, e 14 dhjetorit t vitit 2011. Mund t gjendet n: <http://www.mtsp.gov.mk> dhe <http://
www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 16 korrik, viti 2013].
Ligji mbi Shrbimin Ushtarak i Republiks s Maqedonis, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.36/2010,
23/2011, 47/2011 dhe 148/2011. Mund t gjendet n: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 18
korrik, viti 2013].
Ligji mbi Mbrojtjen Sociale, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.79/2009. Mund t gjendet n: <http://
www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 21 shtator, viti 2013].
Ligji mbi Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.50/2010, i 13
prillit t vitit 2010. Mund t gjendet n: <http://www.mtsp.gov.mk> dhe <http://www.slvesnik.com.
mk>. [Qasur m: 15 maj, viti 2013].
Ligji mbi Gjykatat, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.58/2006, 35/2008 dhe 150/2010. Mund t gjendet
n: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 21 shtator, viti 2013].
Raporti mbi Punn e Inspektoratit Shtetror t Puns pr vitin 2011, Inspektorati Shtetror i Puns,
Shkup, viti 2012. Mund t gjendet n: <http://dit.gov.mk/godisniIzvestai_full.php?id=2011> [Qasur
m: 20 qershor, viti 2013].
International Covenant on Economic Social and Cultural Rights - ICESCR, G.A. Res. 2200A
(XXI), U.N GAOR, Supp. No.16 at 49, U.N. Doc. A/6316 (1966). Mund t gjendet n: <http://
www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/comments.htm> [Qasur m: 10 maj, viti 2013].
Jovanova V., Dimitrijoska S., Tomovski S., Ignjatovi M., Pozita e personave me invaliditet trupor
n tregun e puns, studimi i hulumtimit, me mbshtetjen e UNIFEM-it, Shkup, dhjetor, viti 2009.
Jovanovska-Brezoska E., Barazia si e drejta baz me prqndrim t posam n praktikn e
Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut n lidhje me mbrojtjen nga diskriminimi, Shkup, viti
2011.
Kallmatiev T., Mitrevski Zh., Ristovski A., T drejtat e marrdhnieve t puns t grave dhe t
rinjve n Republikn e Maqedonis, Shkup, viti 2012.
Konventa pr Eliminimin e t Gjitha Formave t Diskriminimit Racor, 7 mars, viti 1966, United
Nations, Treaty Series, vol. 660, fq. 195. Mund t gjendet n:
http: <//www2.ohchr.org> [Qasur m 20 shtator, viti 2013].
Krzhallovski A., Diskriminimi n Republikn e Maqedonis n baz t prkatsis etnike, Rapor-
ti Hulumtues, Shkup, viti 2011.
Organizata Botrore e Puns, Konventa lidhur me Diskriminimin n Punsim dhe Profesione (Kon-
venta -111), 42 Seanca e Konferencs Ndrkombtare t Puns, 25 qershor, viti 1958. Mund t gjen-
det n: <https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_
INSTRUMENT_ID:312256:NO>. [Qasur m 1 tetor, viti 2013].
Plani Nacional i Veprimit pr Punsim n Republikn e Maqedonis, pr vitet 2012-2013, Min-
istria e Puns dhe Politiks Sociale, Shkup, viti 2012. Mund t gjendet n: <http://www.mtsp.gov.mk/
WBStorage/Files/ap.pdf>. [Qasur m: 18 korrik, viti 2013].
Strategjia Nacionale pr Punsim e Republiks s Maqedonis pr vitin 2015, Ministria e Puns
dhe Politiks Sociale, Shkup, gusht, viti 2011. Mund t gjendet n: http://www.mtsp.gov.mk/WB-
Storage/Files/nsvrab.pdf. [Qasur m: 18 korrik, viti 2013].
Strategjia Nacionale pr Barazi dhe Mosdiskriminim n baz t prkatsis etnike, moshs, aftsive
80 81
t kufzuara mendore dhe trupore dhe gjinis pr vitet 2012-2015, miratuar nga Qeveria e Republiks
s Maqedonis n maj t vitit 2012. Mund t gjendet n: <http://www.mtsp.gov.mk/?ItemID=BD-
66FCC3A7FBCB47AB9150CBFECD2C96>. [Qasur m: 18 korrik, viti 2013].
Strategjia Nacionale pr Barazimin e t Drejtave t Personave me Invaliditet (e reviduar) pr vitet
2010-2018, Ministria e Puns dhe Politiks Sociale, viti 2009. Mund t gjendet n: http://www.mtsp.
gov.mk. [Qasur m: 18 korrik, viti 2013].
Strategjia Nacionale pr Reduktimin e Varfris dhe Prjashtimit Social n Republikn e Maqedo-
nis pr vitet 2010-2020, Ministria e Puns dhe Politiks Sociale. Mund t gjendet n: <http://www.
mtsp.gov.mk/?ItemID=BD 66FCC3A7FBCB47AB9150 CBFECD2C96>. [Qasur m: 18 korrik, viti
2013].
Strategjia Nacionale pr Prfaqsim Prkats dhe t Drejt, Qeveria e Republiks s Maqedonis,
viti 2007. [Qasur m: 21 shtator, viti 2013].
Plani Operativ pr implementimin e Strategjis pr Barazi dhe Mosdiskriminim n baz t pr-
katsis etnike, moshs, aftsive t kufzuara mendore dhe trupore dhe gjinis pr vitet 2012-2015, i
miratuar nga Qeveria e Republiks s Maqedonis n janar t vitit 2013. Mund t gjendet n: <http://
www.mtsp.gov.mk/?ItemID=BD66FCC3A7FBCB47A B9150CBFECD2C96>. [Qasur m: 18 kor-
rik viti 2013].
Petrovska Beshka V., Najevska M., Raporti Hulumtues: Barometri i Mundsive t Barabarta,
Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar, viti 2009. Mund t gjendet n: <http://www.
mcms.org.mk>. [Qasur m: 5 maj, viti 2013].
Rregullorja pr aftsim profesional, kontrollim, leje dhe autorizim t pilotve t avionve, Gazeta
Zyrtare e RM-s, nr.44/08. Mund t gjendet n: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m 20 shta-
tor, viti 2013].
Karta e t Drejtave Fundamentale t BE-s (Charter of Fundamental Rights of the European
Union), Solemn Proclamation by the President of the European Parliament, the European Commis-
sion and the Council of Ministers, Nice, OJ C 364/1, e 7 dhjetorit t vitit 2000, neni 21. Mund t
gjendet n: <http://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_en.pdf>. [Qasur m: 10 maj, viti 2013].
Poposka Zh., Punsimi i personave me hendikep n Republikn e Maqedonis (analiza juridike),
Polio Plus Lvizja kundr Hendikepit, Shkup, viti 2013.
Poposka Zh., Diskriminimi n baz t hendikepit n t drejtn ndrkombtare mbi t drejtat e nje-
riut, Universiteti Shn Kirili dhe Metodi Shkup, Fakulteti Juridik Justinian I, viti 2012.
Rregullorja pr vlersimin e nevojave t posame t personave me pengesa n zhvillimin fzik ose
psiqik, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.30/2000, e 19 prillit t vitit 2000.
Rregullorja pr aftsim pr pun t personave invalid, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.54/2004, e 13
gushtit t vitit 2004.
Rishikimi i personave t papunsuar invalid sipas llojit t invaliditetit, shkalls s arsimit dhe
strukturs s moshs, gjendja m 31 dhjetor t vitit 2010, Agjencia pr Punsim e Republiks s
Maqedonis. Mund t gjendet n: <http://www.avrm.gov.mk> [Qasur m: 10 korrik, viti 2013].
Rishikimi i puns s Gjykats Kushtetuese t Republiks s Maqedonis pr vitin 2012, Shkup,
shkurt, viti 2013. Mund t gjendet n: <http://www.ustavensud.mk/domino/WEBSUD.nsf>. [Qasur
m: 10 korrik t vitit 2013].
Rekomandimi nr. 162 (Rekomandimi mbi puntort e moshuar), Konferenca e Prgjithshme e
ONP-s, seanca 66, 23 qershor, viti 1980. Mund t gjendet n: <http://www.ilo.org/dyn/normlex/
en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:R162>. [Qasur m 1 tetor, viti 2013].
Manuali mbi t Drejtn Evropiane pr Mosdiskrimin, Agjencia pr t Drejtat Fundamentale e BE-
s dhe Kshilli i Evrops, Shkup, viti 2010.
Vlersimi i implementimit t Planit Nacional pr Barazi mes Gjinive pr vitet 2007-2012, Min-
istria e Puns dhe Politiks Sociale, viti 2012.
Raporti i Rregullt Vjetor i Komisionit pr Mbrojtje nga Diskriminimi pr vitin 2012, Komisioni
pr Mbrojtje nga Diskriminimi, Shkup, viti 2013. Mund t gjendet n: <http://www.kzd.mk> [Qasur
m: 10 korrik, viti 2013].
Schiek D., Waddington L., Bell M., (eds.), Cases, Materials and Text on National, Supranational
and International Non-Discrimination Law, Hart Publishing, Oxford and Portland, Oregon, 2007.
Simoska E., Gaber N., Jovevska A., Atanasov P., Babunski K., Projekti Hulumtues: Sa sht in-
kluzive shoqria maqedonase, Fondacioni Instituti Shoqria e Hapur Maqedoni, viti 2008. Mund t
gjendet n: <http://www.soros.org.mk> [Qasur m: 5 maj, viti 2013].
Gjendja dhe sfda Analiza e Punsimit t Personave me Invaliditet, Avokati i Popullit i Repub-
liks s Maqedonis, Shkup, viti 2012. Mund t gjendet n: <http://www.ombudsman.mk/ > [Qasur
m: 20 shtator, viti 2013].
Rishikimi Statistikor Mbrojtja sociale e fmijve, t rinjve dhe e personave t moshuar pr vitet
2010-2011, Enti Shtetror pr Statistik, Nr.2.4.11.16, 701 i tetorit t vitit 2011, fq.28-29, Mund t
gjendet n: <http://www.stat.gov.mk> [Qasur m: 15 korrik, viti 2013].
Strategjia pr Barazi mes Gjinive pr vitet 2013-2020, Ministria e Puns dhe Politiks Sociale,
viti 2013. Mund t gjendet n: < http://www.mtsp.gov.mk/?ItemID=BD66FCC3A7FBCB47 AB-
9150CBFECD2C96>. [Qasur m: 21 tetor, viti 2013].
The European Network of Legal Experts in the Non-Discrimination Filed, Developing Anti-Dis-
crimination Law in Europe, November 2010.
Tridimas T., The General Principles of EU Law, Oxford University Press, 2000.
UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities, UN Doc. A/RES/61/611, from 13 De-
cember 2006. Mund t gjendet n: <http://www.un.org/esa/socdev/enable/rights/convtexte.htm>.
Gjykata Kushtetuese e Republiks s Maqedonis, Vendimi rr.nr.118/2003-0-0, e 16.07.2003.
Mund t gjendet n: <http://www.ustavensud.mk>. [Qasur m 1 tetor t vitit 2013].
Kushtetuta e Republiks s Maqedonis, Gazeta Zyrtare e RM-s, nr.52/1991, e 22 nntorit t vitit
1991. Mund t gjendet n: <http://www.slvesnik.com.mk>. [Qasur m: 10 korrik, viti 2013].
Fredman S., Double Trouble: Multiple Discrimination and EU Law, The European Network of
Legal Experts in the Non-Discrimination Filed, European Anti-Discrimination Law Review Issue
No.2, October 2005.
Frkoski L.D., E drejta ndrkombtare mbi t drejtat e njeriut, Magor, Shkup, viti 2005.
Hannett S., Equality at the Intersections: The Legislative and Judicial Failure to Tackle Multiple
Discrimination, 23 OJLS 68, 2003.
82 83

Analizës Së Praktikave Diskriminuese Në Lëmin e Punësimit

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Analizës Së Praktikave Diskriminuese Në Lëmin e Punësimit

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ANALIZA E PRAKTIKAVE

You might also like