21.

YZYIL
[21]
Ocak 11 Say: 25
Btn dnyada ilgi ve ayrca Bat dnyasnda endie ile izlenen Trkiye ile srail arasndaki
gerilim ve kriz sreci, 30 Ocak 2009da Davosta gerekleen One Minute kndan bu ya-
na yaanmaktadr. Erdoan, sraile kafa tutan lider olarak Arap sokaklarnda byk bir pople-
rite kazanmtr. Mavi Marmara saldrs sonrasnda btn dnya Trk-srail ilikilerinin iine
girdii ar krizin nasl biteceini heyecanla izlemeye balamtr.
Oysa, AKPiktidar baznda ele alndnda, ikili ilikilerin kt olarak nitelenebilecek durum-
da olmad grlmektedir. AKPnin iktidara gelmesi ve 57. Hkmetten farkl olarak Irakn i-
galinde Amerikan Ordusuna Trkiyeden gei imkan vereceini aklamas, Saddam Hseyinin
devrilmesini milli hedef haline getirmi olan srailde byk bir sevin ile karlanmtr.
AKP, Tel Avivden gelen scak karlamay karlksz brakmamtr. srail ile var olan anla-
malar AKP Hkmeti tarafndan devam ettirildii gibi yeni anlamalar da imzalanmtr. 2002
sonrasnda Trkiye-srail ticari ilikileri srekli artmtr. Trkiye, srailli firmalarn faaliyet gs-
terdii lkeler sralamasnda nc sraya ykselmitir. Anlan dnemde Trk-srail ekonomik
ilikileri de srekli artm ve 2008de 3.4 milyar Dolar seviyesine kmtr. Trkiye, srailli tu-
ristler iin nde gelen ekim merkezi olmaya devam etmitir.
Btn bunlar ilikilerde zaman zaman skntlarn olmad anlamna da gelmiyor. zellikle
2004de Ankara, srailin Irakn kuzeyinde gerekletirdii faaliyetlerden duyduu rahatszl
iletmitir. 2005de Hamas liderlerinin Trkiyeye davet edilmesine ise Telaviv tepki gstermi-
tir. Ankara da 2006da srail Ordusunun Hizbullaha ynelik Gney Lbnanda balatt sava-
a kar tepki koymu ve sraili eletirmitir. Telavivin tepki gsterdii gelimelerden biri de
Trkiyenin Suriye ile yaknlamas olmutur. Geri nceleri ikayet etmise de sonra bu sre-
cin am Tahrandan uzaklatrdn grnce memnuniyet duymutur. Btn bu gerilimlerin iki
lke arasnda ilikilerin gelimesini engellediini sylemek ise mmkn deildir. Aksine AKP,
ancak iki lkenin de byk gven duyduklar zaman gerekletirilebilen arabuluculuk ilevini,
Suriye ve srail gibi sava halindeki iki lke arasnda stlenmitir.
am ile Telaviv arasnda arabuluculuk yapan bir Trkiyenin aniden sraile dman olmas
beklenemez. D politikada bu kadar sert bir krlma hayatn genel akna aykrdr. D politikalar
uak gemilerine benzer. Uak gemileri ise srat motorlar gibi keskin virajlar almazlar, alamazlar.
Kald ki AKPnin srail ve ABDdeki Yahudi lobisi ile Trkiyenin gemi btn iktidarlarndan
daha zel bir ilikisi olmutur. 10 Haziran 2005de ABDnin en nemli Yahudi kurulularndan
ADLnin stn Cesaret dl ve AJC (ABD) Yahudi Kongresinin stn Cesaret Madalyas
1
ile dllendirilen Erdoan, Yahudi olmamasna ramen bu dl alan ilk ve tek ahsiyettir.
Ankara ile Tel Aviv Arasndaki Kriz
Ne Kadar Gerek?
Prof. Dr. mit ZDA*
* 21. Yzyl Trkiye Enstits Bakan, uozdag@21yyte.org
1 Thedore Herzinin 1906da kurduu AJC (ABD) Yahudi Kongresinin 104 yldr sadece 10 kiiye verilen stn Ce-
saret Madalyasnn 11.sini 2005 ylnda Erdoana verilmesi TBMMde 3 Haziran 2010da bir soru nergesi ile (esas
no:7/14876) sorgulanmtr. Bkz. TBMM resmi internet sitesi http://www.tbmm.gov.tr Cevapsz braklan nergede,
AJC Yahudi Kongresinin amacnn Siyonizmi tm dnyaya hakim klmak olduu ve ADLnin verdii stn Cesa-
ret dln Abraham Foxmandan alrken Erdoann, Bizim dostluumuza gvenin dedii vurgulanmtr.
21. YZYIL
[22]
Ocak 11 Say: 25
Prof. Dr. mit zda
zetle, Trk-srail ilikilerinin Davostaki tartma ve Mavi Marmara saldrs eksenlerine in-
dirgenerek anlalmaya allmas, doru bir yaklam deildir. Uluslararas ilikilerde her ey
grld gibi olmayabilir. Bu almada, detaylar ve kenarda kalm bilgiler gn na eki-
lerek ve olaylarn akn bu sreler zemininde tekrar kurgulayarak, Trk-srail krizine bir ba-
ka adan baklmaya allmtr.
Bu bak as gelitirilirken AKP Hkmeti ve srail Hkmeti arasnda yaananlarda, bi-
linli bir egdmn salandnn iddia edilemeyeceini belirtmek durumundayz. Olan, daha
ziyade olaylarn karlkl olarak dengelenmesidir. Bu karlkl dengelemenin ne anlama geldii
bu almann ana konusudur.
Ortadouda Ykselen ii Hilali ve Ahmedinejat Faktr
2005de ran Cumhurbakan olan Ahmedinejat, halefi Hateminin i ve d politikadaki re-
formist izgisini terk ederek, ABD ve srail ile srekli fakat kontroll bir gerilim politikas
izlemeye balamtr. Tahrann bu siyasetten ok boyutlu kazan salad grlmektedir. Ah-
medinejat, bir yandan her ran-ABD krizinde dnya petrol fiyatlarnn artmasndan yararlanarak
ieride izledii poplist ekonomik politikalar finanse edecek ek kaynak bulmakta, te yandan
ABD ve sraile kafa tutmann Ortadouda salad saygnln keyfini karmaktadr Ahme-
dinejat ABD ve sraile kafa tutmann Ortadouda salad saygnln keyfini karmaktadr.
Irakn ABD tarafndan igal edilmesinin travmasn yaayan Arap dnyas iin Ahmedinejat
hayran olunan lider profili izmektedir. stelik Ahmedinejatn ran hrsl bir ekilde nkleer
g olma siyaseti izlemektedir. Ahmedinejatn nkleer g politikasndan en ok korkan lke,
herhangi bir stratejik derinlie sahip olmayan ve bir nkleer bomba ile yok edilebilecek olan s-
raildir.
2
srail, Ahmedinejatn Ortadoudaki saygnlndan da rahatsz olmaktadr. nk Tah-
2 Anlan tarihte rann nkleer g politikalar iin bkz.Mustafa Kibarolu, rann Nkleer Program: Aktrler ve
Etkileri, Kaosa doru ran-Gncel ran ncelemeleri, (ed.)Osman Metin ztrk-Yaln Sarkaya, Ankara 2006 iin-
de s. 71-120
Ankara ile Tel Aviv Arasndaki Kriz Ne Kadar Gerek?
21. YZYIL
[23]
Ocak 11 Say: 25
ran, ABDnin Afganistan ve Iraka mdahalesini ok doru admlarla deerlendirmi ve Ameri-
kan Ordusunun igal ettii bu iki lkede ok nemli bir etkinlik kazanmtr. Ayrca, Basra Kr-
fezi iileri zerinde etkisini de artran Tahran, Hizbullah aracl ile Lbnana uzanmtr. Bu du-
rum ii Hilali adl bir yeni jeopolitik alandan bahsedilmesine neden olmutur.
3
stelik
2006da srailin Lbnanda Hizbullaha kar girimi olduu baarsz askeri harekat srasnda
Hizbullahn arkasndaki tek g olarak konumunu daha da glendirmitir.
Babakanlkta Avrupa Musevi Kongresi Bakan le Grme veya rann Yerine
Trk Seenei (18 Ocak 2007)
Ocak 2007de Ahmedinejadn, Yahudi soykrmn efsane olarak nitelendirmesinden sonra
36 Avrupa lkesindeki Yahudi cemaatlerinin at rgt olan
Paris merkezli Avrupa Musevi Kongresi Bakan Pierre
Besnainou, Avrupal liderlere rana ambargo uygulanmas
arsnda bulunmutur. P. Besnainou, daha sonra Trki-
yeye gelerek, ABD D leri Bakanl Mstear Nicholas
Burns ile deiik grmeler yapm sonra 18 Ocak 2007de
Babakanlkta Erdoan ile grmtr.
4
Erdoan ile g-
rmeden sonra Besnainou, grmeyi ok ilgin bir g-
rme olarak nitelendirmi ancak daha fazla aklama yap-
mamtr.
Besnainou, 15 ubat 2007de srailden yaynlanan Haarettz gazetesinde yazd Trk Se-
enei balkl makalede, Erdoann Ortadouda lider rol oynayabileceini ve slam dn-
yasnn Ahmedinejattan daha iyi bir szcy hak ettiini ileri srmtr. Besnainou, Erdo-
ann slam Dnyasnn szcs olmas gerektiini ve Erdoann da byle dndn id-
dia ettikten sonra, bir sonraki Nobel Bar dlnn, Erdoan kastederek, blgede stlendi-
i baarl misyon nedeniyle slami bir figre layk grlmesini umduunu belirtmitir.
Besnainou yle devam etmitir: Ankaraya ksa bir sre nce yaptm ziyarette Babakan
Erdoana, kendisinin Ortadouda lider rol oynayabileceine ynelik inancm ifade ettim.
Krfez monarilerinden Orta ve Dou Asyaya, Hamasl slamclardan lml Filistinlilere kadar
btn Mslman dnyasnda sayg gren Trkiye, ABD ve srail ile de gl ve sadk bir ili-
ki yrtyor. Bylece Trkiye blgedeki btn nfuzlu katlmclarla etkileime girme meru-
iyetini kazanm oluyor. Bu konumu, zararl bir nfuza sahip rann yerine, Trkiyeyi
blgesel liderlikte doal bir tercih haline getiriyor. Bu analize katlan Babakan Erdoan, hi
kuku yok ki, Filistin ile srail arasnda yaknlama kurulmas iin aba harcamay da arzu et-
mektedir. Bu dostane tavr gz nne alp, Trkiyenin bar srecinde oynayaca rol ak fi-
kirlilikle deerlendirmek imdi bize dyor. Bu da sonu olarak Ahmedinecadn nemli oran-
da zayflamasn salayabilir.
5
Bylece Erdoan-Besnainou grmesinin Trkiyenin Ortadouda lider lke olmasnn s-
rail tarafndan desteklenecei ve Erdoann Ahmedinejatn poplaritesine son vermesi gerekti-
i zerinde younlat anlalmtr. Trkiyenin Ortadouda lider lke olmasnn srail tara-
fndan desteklenecei ve Erdoann Ahmedinejatn poplaritesine son vermesi gerektii gr-
lmtr. Ayrca Besnainou, Trkiyenin srail ve ABD ile gl ve sadk bir iliki yrtt-
Ahmedinejat ABD ve
sraile kafa tutmann
Ortadouda salad
saygnln keyfini
karmaktadr.
3 Bu konuda Trkedeki en kapsaml alma iin bkz. Avrasya Dosyas ii Jeopolitii zel Says, Cilt 13, say 3,
2007
4 Avrupa Yahudi Konseyi Bakan Pierre Besnainou, Babakanla yapt basna kapal toplanty kta,
ok ilgin diye yorumlad., Yenia, internet sitesi, 18 Ocak 2007
5 Harettz 15.02. 2007den nakleden M. Yldz, agk. veya makalenin orijinali iin Pierre Besnainou, The Turkish al-
ternative, Harettz, 15.02.2007.
Prof. Dr. mit zda
21. YZYIL
[24]
Ocak 11 Say: 25
n syleyerek sadece Tel Avivin deil, dnya Yahudilerinin de AKP Hkmetinin politikala-
rndan ne kadar memnun olduunu gstermitir.
Besnainounun srail Hkmetinin bilgisi ve muhtemelen destei erevesinde yapm ol-
duu bu grmede, ortaya koyduu talebi, Ortadouda karlamaya en uygun lider Erdo-
andr. nk Erdoan, bir yandan NATO ittifak ve Bat dnyas ile sk ilikiler kurmu, te
yandan ABye girme abas iinde olan bir Trkiyenin, slamc siyasal gelenekten geldii iin
Araplara duygusal yaknlk duyan bir liderdir. stelik 1 Mart 2003de kmas iin abalad
Tezkere, TBMMde reddedilince, Arap dnyasnda istemeden popler olmutur.
srail Uaklarnn Trk Hava Sahasn hlali (6-7 Eyll 2007)
srailin AKP Hkmetinin politikalarndan memnun olmamas iin herhangi bir gereke
yoktur. nk Trk-srail ilikileri, sadece ekonomi ve turizm alanndaki gelimelerle snrl de-
ildir. 6-7 Eyll 2007 gecesi Hatayn Krkhan ve Hassa ilesi sakinleri, ikili kollar halinde al-
aktan uan 6 srail sava uann, F-151 Raamlarn sesleri ile uyanmlardr. 6-7 Eyll 2007
gecesi Hatayn Krkhan ve Hassa ilesi sakinleri ikili kollar halinde alaktan uan 6 srail sa-
va uann sesleri ile uyanmlardr. Ertesi gn Hassa ve
Ouzeli ileleri snrlar iinde, Trkiye-Suriye snrna yakn
bir tarlada, zerinde branice yazlar bulunan iki adet 600
galonluk harici yakt tank bulmulardr. Suriye, 8 Eyllde
srail sava uaklarnn Suriyenin El Ebyad blgesinde al-
aktan uu yaptklarn duyurmutur. srail uaklarnn El
Kibar blgesinde Kuzey Kore ibirlii ile yaplan bir nkle-
er tesisi hedef ald da iddialar arasndadr.
6
AKP Hkmetinin bu nemli gelime ile ilgili tek tep-
kisi, D leri Bakan Ali Babacann kabul edilemez sz-
leri ve srail Bykelisinden bilgi istenecei ynndeki
aklamas olmutur. Ancak neresinden baklrsa baklsn
olay, Ankarann srailin bir gizli operasyonuna verdii r-
tl destekten baka bir ey deildir. srail uaklarnn Trk
hava savunma ve radar sistemlerinin ok gl olduu bir blgede, AKP Hkmetinin izni ol-
madan uu yapmalar mmkn grnmemektedir. te yandan sust yakalanan am, bu ko-
nuda fazla tepki vermemeyi tercih ederek konunun unutulmasn tercih etmitir.
imon Peresin TBMM Konumas (13 Kasm 2007)
Trk-srail ilikilerindeki gelimenin bir gstergesi de srail Cumhurbakan imon Peresin
TBMM Genel Kurulunda 13 Kasm 2007de bir konuma yapmasyd.
7
Daha nce hibir srail
yetkilisi TBMMde konuma yapmamtr. Ancak AKP kendi tabanndan ve muhalefetten zel-
likle de Saadet Partisinden gelen tepkileri zayflatmak amac ile Filistin Ynetimi Mahmut Ab-
basn da konumasn salamtr.
Bu arada, AKP Hkmeti, Suriye ile srail arasnda barn salanmas amac ile arabulucu-
luk grmelerine balamtr. Her iki lke de AKP Hkmetinin bu giriimine olumlu cevap
vermilerdir.
Trkiyenin
Ortadouda lider
lke olmasnn
srail tarafndan
desteklenecei ve
Erdoann
Ahmedinejatn
poplaritesine son
vermesi gerektii
grlmtr.
6 www.defenceturk.com/index.php?topic=2066.0
7 srail basn: Peres uzlatrc, Abbas sert, Hrriyet, 14 Kasm 2007
Ankara ile Tel Aviv Arasndaki Kriz Ne Kadar Gerek?
21. YZYIL
[25]
Ocak 11 Say: 25
Trk-srail likilerinde Sistematik Gerilime Doru-Gazze Sava (27 Aralk 2008-18
Ocak 2009)
Ankarann Telaviv ile am arasnda arabuluculuk srecini srdrd dnemde, 23 Aralk
2008de, srail Babakan Ehud Olmert ile Erdoan Ankarada grmlerdir. Grmede sa-
dece srail-Suriye ilikilerinin ele alnd, Hamas meselesinin grlmedii ileri srlmtr.
Ancak Erdoan, Davos sonrasnda, Olmert ile Hamas da grtklerini, Hamasn elinde esir
tutulan srail askerlerinin kurtarlmas karlnda srailin elindeki Hamas milletvekilleri ve ba-
kanlarn serbest brakmasn tarttklarn anlatmtr. Erdoan, bunun gereklememesi duru-
munda ise dier esirleri kurtarmak iin pazarlk yaptn anlatmtr. Olmert ile grmeler de-
vam ederken, Erdoan, Hamas lideri smail Haniyeyi Gazzeden arayarak grmtr.
8
Ah-
met Davutolu da baz gazetecilere Erdoann Olmerte Hamas ile de arabuluculuk yapma tek-
lifinde bulunduunu ancak Olmertin bunu reddettiini sylemitir.
9
Grmeden hemen sonra srailin, 27 Aralk 2008de, Gazze operasyonuna balamas ze-
rine gsterdii ar tepki sonrasnda, Trk-srail ilikileri grnrde kriz sreci ierisine girmi-
tir. Aslnda srailin Gazzeye saldrmas beklenmedik bir gelime deildir.
13 Aralkta srail, Hamasn da onayyla atekesin devam etmesini istediini aklamtr.
Ancak daha nceki aklamalarnda da atekesin devam etmesini halknn istemediini syleyen
Hamas, 20 Aralkta, srailin snr amamas nedeniyle atekesi srdrmeyeceklerini belirterek
sraile havan ve roket atlarn balatmtr. Hamas, atekesi bozmalarnn sebebinin Gazze s-
nrnn almamas, dolaysyla sadece insani yardmlarn ulamas olduunu aklamtr. srail,
Hamasn roket ve havan atlar ile silah kaakln durdurmas halinde snr aacan belirt-
mitir. Hamasn raz gelmemesi zerine Gazze ablukas devam etmitir.
23 Aralkta srail Ordusu Gazze snrna patlayc yerletirmeye alan Filistinliyi ldr-
mtr. 24 Aralkta 24 saat iinde sraile 700den fazla roket dmtr. 26 Aralkta srail, be
gei kapsn, insani yardmlar iin Gazzeye amtr. Bu hamleye ramen Gazzeden bir dzi-
ne civar roket ve havan mermisi atelendi. srail, bunun zerine 27 Aralk 2008den 18 Ocak
8 M.K.Bhadrakumar, Turkish snub changes Middle East game, www.atimes.com
9 Byk Davos Senaryosu ve de Altn Vuru, Ak stihbarat, 30 Ocak 2009,
Prof. Dr. mit zda
21. YZYIL
[26]
Ocak 11 Say: 25
2009a kadar sren Dkme Kurun Harekatn balatmtr. srail saldrs srasnda te biri o-
cuk olmak zere 1300 Filistinli ldrlmtr.
10
Olmertin Ankara ziyaretinden bu yana Trk-srail ilikilerinde somut olarak ne deimi-
tir? Trkiyenin srail ile ilikilerinde milli-stratejik menfaatleri olarak tanmlanan hususlarda ne
deimitir?
Eer Olmert ziyaretinde Telaviv ile am arasnda arabuluculuk yapan Ankaraya srailin Su-
riyeye yapaca bir saldr konusunda bilgi vermediyse, Trkiyeyi kandrm ve istismar etmi
olurdu. Erdoan, konumada Hamas konusu ele alnmasna ramen, Olmertin kendisine Gaz-
zeye ynelik drt gn sonra balayacak srail saldrs konusunda bilgi vermemesine kzgn ise
kzgnln meruluu yoktur. Trkiyenin Hamas konusunda arabuluculuk teklifini reddeden Tel
Avivin byle bir ykmll olduu sylenemez. te yandan AKPnin srailin Gazze sald-
rsna tepkisinin kontrolsz olduunu sylemek de mmkn deildir. yle ki, AKP Hkmeti s-
railin Gazzeye ynelik saldrlarn sert bir dille eletirirken CHPnin TBMMde getirdii s-
raili knama nerisi AKP oylar ile reddedilmitir.
Bu noktada cevaplandrlmas gereken husus, Gazze sa-
va sonrasnda ve Davos zirvesi ncesinde, Trk-srail ili-
kilerinde, Ankarann sert tepkisinden kaynaklanan tama-
men duygusal bir krizin mi yaand yoksa olaylarn yle-
sine gelitii veya grnenden daha farkl bir gerein mi
sz konusu olduudur. Eer Trk-srail ilikileri bir kriz ya-
yor ise bu kriz, ilikilere ksa sreli zarar vermekle birlik-
te Trkiyenin retoriinde geri adm atmas sonucunda ala-
bilirdi. Almadna gre baka bir senaryo sz konusu ola-
bilir mi?
Davos Krizi ncesinde srail
Ankarada gerekleen Erdoan-Olmert grmesinden
bir gn sonra, 24 Aralk 2008de, Jerusalem Postta yazan
Herb Kinon, (srailli) st dzey yetkililer, Erdoann lke-
de ykselen laik muhalefet karsnda meruiyetini salam-
latrmak iin yksek profilli bir uluslararas diplomatik ba-
arya ihtiya duyduunu syledi. bilgisini aktarmaktadr.
11
24 Aralk 2008de Jerusalem
Postta, srailli st dzey yetkililerin, Erdoann Trkiyede ykselen laik muhalefet karsnda
meruiyetini salamlatrmak iin yksek profilli bir uluslararas diplomatik baarya ihtiya
duyduunu syledikleri iddia ediliyordu.
srailli yetkililerin kast ettii baar, acaba Trkiyenin aracl ile srail-Suriye barnn m
salanmasdr? Siyasette gerekilik ekolne bal bir politikac olan Erdoann ksa zaman iin-
de bir Suriye-srail bar ve bunun salayaca i politik getiriye ok gvenmemesi gerekir.
nk Trkiyede Kbrs Bar Harekat hari tutulur ise d politikann genellikle i politika ze-
rinde byk sonular yoktur. Peki, Erdoan bir baka uluslararas baar m aramaktadr?
AKP Hkmetinin srail Hkmetini sert bir dille eletirdii ve hkmet yanls bir haber
sitesinin Babakan Davosta srail Cumhurbakan Peresi sktracak manetini att bir or-
tamda Davos zirvesi gereklemitir.
12
Davos ncesinde TRT-2de konuan baz Amerikal ga-
10 Wikipedi, Gazze Sava
11 Jerusalem Post, 25.02.2009
12 Aktifhaber, 28 Ocak 2009
24 Aralk 2008'de
Jerusalem Post'ta,
srailli st dzey
yetkililerin, Erdoan'n
Trkiyede ykselen laik
muhalefet karsnda
meruiyetini
salamlatrmak iin
yksek profilli bir
uluslararas diplomatik
baarya ihtiya
duyduunu syledikleri
iddia ediliyordu
Ankara ile Tel Aviv Arasndaki Kriz Ne Kadar Gerek?
21. YZYIL
[27]
Ocak 11 Say: 25
zeteciler, rann Mslman lkeler zerinde nemli itibar var. Bu itibarn kaldrlmas gerekir.
Bize Trkiye gibi her tarafta eit ilikisi olan lml Mslman bir lke lazm grn savun-
mulardr. Bu aklamalarn P. Besnainounun 18 Ocak 2007de Ankarada Erdoan ile Anka-
rada yapt grmelerde savunduu grle rtmesi ilgintir.
Davos Krizi ve Ahmedinejatn Arap Caddelerinden Silinmesi (30 Ocak 2009)
AKPnin sraili sert ekilde eletirdii fakat TBMMde bu lkenin resmen knanmasna kar-
kt bir ortamda, Davosta Erdoan ve Peresin katlaca bir panel talebi Trkiyeden gel-
mitir. Byle nemli bir paneli ynetmesi gereken Davos Bakan Klaus Schwab, panelden bir
ka gn nce panel yneticiliinden ekilmitir. Yerine Ermeni kkenli Amerikal yazar Ignesius
gemitir. Sanki Klaus Schwab patlayacak bir paneli ynet-
mekten kanmtr. Trk taraf buna itiraz eder gibi grnse
de bu deiikliin zerinde ok durmamtr. Davos Bakan
Klaus Schwab, panel yneticiliinden ekilmi ve yerine Er-
meni-Yahudi kkenli Amerikal yazar Ignesius gemitir.
Schwab patlayacak bir paneli ynetmekten kanmtr.
Toplantdan nce Trk taraf Erdoan ve Peresin bir ara-
ya gelerek ksa bir grme yapmas dorultusunda gelen
teklifi reddetmitir. Oysa bu tr bir n grmenin taraflar
arasndaki tansiyonu drecei bilinmektedir. Adeta Erdo-
an, tansiyonun dmesini istememekte, bir sert ka hazr-
lanmaktadr. Dorusu Peresin ierik asndan snrdaki an-
cak sesinin ykselmesi ve vcut dili asndan tahrik edici
yaklamna, panel yneticisinin zaman konusundaki hassasiyetsizlii ile el-kol hareketi eklenin-
ce Erdoan, dndnden de gergin bir ortama girmitir.
Erdoann verdii tepkinin en nemli blm, ldrmeye gelince siz ldrmeyi ok iyi bi-
lirsiniz. Plajlardaki ocuklar nasl ldrdnz, nasl vurduunuzu ok iyi biliyorum cmle-
sidir. Ancak bu cmle dinleyicilere Sahillerde len ocuklar hatrlyorum eklinde tercme
edilmitir. Olaydan hemen sonra dzenlenen basn toplantsnda ise Erdoan, tepkisinin srail
halkna, Perese ve Musevilere olmadn syleyerek, Benim tavrm moderatre aklamasn
yapmtr.
lgin olan bir husus da, bylesi bir diplomatik kriz sonrasnda bile BM Genel Sekreteri Ban
Ki-Moonun Erdoana Ortadouda liderliinize ihtiya var demesidir. Olmert ise kabinesi-
ni, Trkiye aleyhine konumayn diyerek uyarmtr. srail belirgin ve allmadk bir ekilde
alttan almtr.
Davos zirvesindeki One Minute knn phesiz en belirgin sonucu Ahmedinejatn Arap
dnyasndaki poplaritesinin sona ermesi ve Arap sokaklarnda artk ad haykrlan politikacnn
Erdoan olmasdr. One Minute knn phesiz en belirgin sonucu Ahmedinejatn Arap
dnyasndaki popleritesinin sona ermesidir. Ankarada P. Besnainou ile Erdoan arasnda 18
Ocak 2007de yaplan ve ierii Besnainou tarafndan slam Dnyasnn szcln, Ahmedi-
nejattan daha ok hak eden Erdoann almas projesi gereklemitir. srail karsnda kendi
siyasetilerini ezik gren sokaktaki Arap kitleleri, Erdoann Davosta sergiledii performans
karsnda adeta bylenmilerdir.
Ve 29 Mart 2009 Yerel Seimleri
Davosta One Minute knn AKP asndan bir i politik sonucu da olmutur. Davos ile
Davos Bakan
Klaus Schwab, panel
yneticiliinden ekilmi
ve yerine Ermeni-Yahudi
kkenli Amerikal yazar
Ignesius gemitir.
Schwab patlayacak bir
paneli ynetmekten
kanmtr.
Prof. Dr. mit zda
21. YZYIL
[28]
Ocak 11 Say: 25
yeni bir rzgar arkasna alan AKP oylarnn yzde 47den aaya doru kayn yzde 38de
durdurmutur. Herb Kinonun bahsettii d politika baars AKP iin bir can suyu nitelii ta-
mtr. Davos rzgar olmasayd AKPnin oylarnn yzde 30lara doru inecek ve Hkmet ar
bir psikolojik darbe alacakt.
Davostan Mavi Marmaraya Uzanan Yolda Kontroll Gerilim Stratejisi
Trkiye ile srail arasndaki Davos krizini izleyen dnemde ABD-srail ilikilerinde hi g-
rnmeyen bir gerilim yaanmaktadr.
13
Bu durum AKP Hkmetinin sraile kar sert bir sy-
lem gelitirmesine yardmc olmutur. Baz evrelerde slam
dnyas ile ilikilerini gelitirmek isteyen Obamann tavr-
nn da AKPyi srailden uzaklamaya cesaretlendirdii ile-
ri srlmtr.
Ocak 2009 sonrasnda Ankara-Tel Aviv ilikilerinin de
srekli bir gerginlik yaanmtr. Trkiyede srailli askerle-
ri katil olarak gsteren bir dizi televizyonda yaynlanmtr.
Telaviv ise Trkiyenin srail Bykelisini srail D le-
ri Bakanlnda kk drlmeye alm ancak eline
yzne bulatrm, Trkiyeden zr dilemek zorunda kal-
mtr. Ankara, Ekim 2009da Konyada yaplacak Anadolu Kartal adl Trk-Amerikan-srail or-
tak hava tatbikatndan sraili karmtr.
14
srail ise Heron insansz hava aralarnn Trkiyeye
teslimini geciktirmitir. Trkiye, rann nkleer g haline gelmesi tartmalar erevesinde s-
railin nkleer silah sahibi olmasn sert bir ekilde eletirmitir.
Kontroll Gerilim inde sraile 44 Seneliine Toprak Vermek (Mays-Haziran 2009)
srail ile sren gerilime ramen AKP Hkmeti, 1958de Hatay, Kilis, Gaziantep, anlurfa,
Mardin ve rnak ile Suriye arasndaki 350 metre derinliinde ve 877 kilometre boyundaki 216
bin dnmlk alana yerletirilen 600 bin maynn temizlenmesini bu arazinin srail firmasna ve-
rilmesini Mays 2009da gndeme getirmitir. Bu projeye kar ortaya kan toplumsal muhale-
feti rklk yapmakla sulayan AKP Hkmeti, olaanst stratejik neme sahip olan bu alana
srail firmasnn dolaysyla srail devletinin yerlemesini kabullenmitir.
Demek ki, ilikiler grnd kadar kt deildir. ki lke arasndaki gerilim, her iki tarafn
da kontrolden kmamas iin altklar gerilim, 29 Mays 2010 Mavi Marmara gemisine ger-
ekleen baskn ile ilk kez kontrol dna kmtr.
Mavi Marmara Baskn (29 Mart 2010)
AKP, HHnn Gazzede srail ablukasn krmaya ynelik insani yardmdan ok siyasi giri-
im niteliindeki bu adm destekleyerek, Telavivi keye sktrmak iin bir adm daha atm-
tr. Bunun zerine Tel Aviv, beraberinde getirdii btn risk ve sraile verecei zararlar gze
alarak, Mavi Marmara gemisine saldrm ve srail Ordusu 9 silahsz aktivisti ldrmtr. Haa-
retze gre bu saldr, ihanete verilen bir eit cevap olmutur.
15
13 Bkz. Bu konuda anl Bahadr Ko, ABD-srail likilerinde Normalleme Sanclar, 21. Yzyl, Say 17, Ma-
ys 2010, s. 23-32
14 Kaya Erdem, Trkiye-srail likilerinde Yeni Dnem, www.bilgestrateji.com/store/dergi2/Erdem.pdf
15 Mavi Marmara baskn ve sonular konusunda bkz. mit zda-anl Bahadr Ko, Mahalleye ho geldin-Tr-
kiyenin Ortadouda lk Gn, 21. Yzyl, Haziran 2010, Say 18, s. 5-12
One Minute knn
phesiz en belirgin
sonucu Ahmedinejatn
Arap dnyasndaki
popleritesinin sona
ermesidir.
Ankara ile Tel Aviv Arasndaki Kriz Ne Kadar Gerek?
21. YZYIL
[29]
Ocak 11 Say: 25
sraile Kar Alnmayan nlemler
Mavi Marmara saldrsndan hemen sonra, Trkiye Tel Aviv Bykelisini Ankaraya ek-
mitir. BMde konuan A. Davutolu olay devlet tarafndan ilenmi cinayet olarak nitele-
mi, srailin zr dilemesini ve BMnin soruturma yapmasn istemitir. ABDnin kar k
sonucunda, BMden srailin knanmas yerine sadece kimi knad belli olmayan bir bakanlk
aklamas kmtr. 2 Haziran 2010da BM nsan Haklar Komitesi srailin saldrsnn ulusla-
raras ve tarafsz bir komisyon tarafndan incelenmesini kabul etmitir.
TBMM, sraili knayan, Tel Avivin resmen zr dilemesini ve tazminat demesini talep
eden, srail ile askeri, siyasi ve ekonomik ilikilerin gzden geirilmesini isteyen bir bildiri ya-
ynlamtr. Diplomatik kaynaklar ise sraile kar nlemleri ikili ilikiler ve uluslararas
dzeyde olmak zere ikiye ayrarak srdreceini aklamtr. Bu erevede srail ile ilikiler
bykelilik seviyesinden mstearlk dzeyine indirilecektir. Mevcut anlamalar srdrlecek
ancak yeni anlama imzalanmayacaktr.
Bu erevede srailden alnmas planlanan Spike gdml tanksavar fzeleri ile Barak-8
uaksavar fze sistemleri ve ar piyade muharebe aralar ve elektronik sava sistemlerinin aln-
mas askya alnmtr. Ancak iki lkenin nc lkeye satmak iin ortak retimleri iptal edil-
memitir. srailli firmalara krmz liste uygulanarak i verilmeyecei ileri srlmtr. Ener-
ji Bakan T. Yldz, srail ile Manavgat Suyu Projesi ve Mavi Akmn sraile uzanmas projele-
rini durdurduklarn aklamtr. Ancak Yldz, zel sektr srail anlamalarn iptal iin ynlen-
dirmediklerini eklemitir.
6 Haziran 2010da Davutolu, saldrnn Trkiyenin 11 Eyll olduunu, Trkiyenin bl-
gesel ve kresel bakn etkileyeceini ve hibir eyin artk eskisi gibi olmayaca anlamna
geldiini aklamtr. AKP Hkmeti 16 Haziranda sraile kar nlemleri bir paket haline ge-
tirmi ve zr dilenmesi, tazminat ve uluslararas komisyon kurulmas artlarnn 30 gn iinde
yerine getirilmemesi durumunda nlem paketinin yrrle sokulacan aklamtr. Ancak da-
ha sonra kimse hangi nlemlerin akbetini sormamtr.
Prof. Dr. mit zda
21. YZYIL
[30]
Ocak 11 Say: 25
srailden ise Trkiye ve AKPye kar artc bir ekilde
herhangi bir tepkinin gelmedii grlmtr. Bir ksm Yahudi
Amerikal analizci ve gazeteci dk younluklu bir Trk d
politikasnda eksen kaymas tartmas balatrken, Telavivden
gelen tek tepki, srail askeri istihbarat efinin Amerikal yetkili-
lere Trk Ordusu daha ne bekliyor? sorusunu sormas olmu-
tur. Ancak Yahudilerin ok etkili olduu kresel enformasyon
anda AKP kart bir kampanyann baladn sylemek
mmkn deildir. Yahudiler ok etkili olduklar kresel enfor-
masyon anda AKP kart bir kampanya balatmamlardr.
te yandan AKP Hkmeti, Mavi Marmara saldrs sonrasnda bir yandan siyasal mmet daya-
nmasn yanstan bir sylem zemininde, anti-srail ve Arap/ran yanls politikalar meydanlara i po-
litik malzeme olarak tarken, Ortadouda BOP kapsamnda ABD ve srail ile egdm iinde y-
rtt politikalardan kopma grnts sergilemitir. Ancak, bu grnt sergilenirken AKP Hk-
meti, rann nkleer gcnn ABDnin istedii ereveye ekilebilmesi iin Washington ile ortak ha-
reket srecine devam etmi ve NATO fze kalkan konusundaki i politika merkezli bir sert sylem
sonrasnda NATO stratejisine eklemlenmitir.
srailde kan orman yangnna yardm iin yollanan iki yangn sndrme ua sonrasnda sra-
ilden AKP Hkmetinin ilikilerin normallemesi iin ne srd iki temel art olan tazminat
denmesi ve Trkiyeden zr dilenmesi artlarn kabul edebilecei sinyalleri gelmitir. Geri Ne-
tanyahu, tazminat ve zr dilenmesi iddialarn iddetle reddetmitir ancak yine de baz arklarn dn-
meye balad grlmektedir.
Sonu
srailin AKP ile yumuama adm artc deildir ve Ortadoudaki politik ncelikleri ile uyum
iindedir. Telaviv asndan Ortadoudaki iki ncelik, sras ile rann nkleer g politikasnn dur-
durulmas ve Krt sorunun srailin milli gvenliini uzun vade gvence altna alacak ekilde zl-
mesidir. Erdoann Ortadou sokaklarnda Ahmedinejat silmesi Telavivde rann yalnzlatrlma-
s olarak grlmektedir. rana ynelik bir askeri saldry srekli gndeminde tutan bir srail iin bu
ok nemlidir. sraille ilikileri kesmeyen ancak zaman zaman kontrolden km gibi grnen geri-
lim, u aamaya kadar sraile bir zarar vermi de deil. Aksine ran modeline kar Ortadouya r-
nek oluturmas iin ekillendirilmesi gereken bir Trkiye yaratma planlarn da besliyor.
te yandan onlarca yldan bu yana Irakn kuzeyinde bamsz bir Krt devletini destekleyen ve
1990l yllardan itibaren Ankaradaki dostlarna imdi siz Krtlere verebileceklerinizi verin, ya-
rn onlar istediklerini alrlar telkininde bulunan Tel Aviv, AKPnin Krt almnn da kendi stratejik
karlar ile uyum iinde grmektedir.
Eski srail D leri Bakanl mstear ve eski Ankara Bykelisi Alon Liel Haaretz gazete-
sinde 13 Eyll 2010da Tel Avivin AKPnin Krt politikasnn nasl okunduunu yle ifade etmi-
tir: Erdoan, bir Krt eyaleti yaratmaya ya da en azndan Trkiyenin Krtlerini ulusal bir
aznlk olarak tanmaya hazr, fakat lkesi deil. Krt misyonunu tamamlamak iin bir grev
dnemine daha ihtiyac var. Gelecek Temmuzda kazanrsa, bu gerek bir ihtimal haline gele-
bilir.
zetle, Tel Avivin Ankarada AKP Hkmetine bir sre daha ihtiyac var grnmektedir. Tel
Aviv, byk bir ihtimalle 12 Haziran 2010 seimlerinden nce, 29 Mart 2009 yerel seimlerinden n-
ce olduu gibi Trk ve Ortadou siyasetinde One minute etkisi yaratacak bir hamle ile AKPden
zr diler ve tazminat demeyi kabul ederse artc olmayacaktr. 21. YZYIL
Yahudiler ok etkili
olduklar kresel
enformasyon anda
AKP kart bir
kampanya
balatmamlardr.