TRK MTOLOJSNDE KADIN

Trk mitolojisinin hem inan hem de uygulama ynn yaatan amanlarn kadn ve
erkeklikle ilgili eitli sembolleri bir arada kullandklar grlr. Bu durum, amann
cinsel kimliini de aratrmaya aar. ki cinsiyetin !elliklerini tamak, kadn ve
erkein ilk yaratldklar o ko!mik !amana dn ve o ilk yaratl annn kutsal
gcne ulama istei eklinde mitolojik bir i!ahla aklanabilir.
Kadnlar zerine yaplan aratrmalarda konu genelde mitolojik, antropolojik,
sosyolojik, psikolojik ve ideolojik alardan ele alnmtr. Yine genelde, ya feminist
adan baklarak, kadnn erkek egemen bir toplumda siyas ve ekonomik anlamda
geri planda kald, kendi kimliini ifade edemedii ya da bunun tam tersine
mu!afazak"r bir bakla, kadnn tari!te ve gnmzde, toplumsal ve siyas olarak
erkek karsnda eit konumda bulunduu#$% zerinde durulmutur. &u iki yaklam
tarznda da ideolojik bir tek y'nllk vardr. &u konuya geni adan bakldnda,
erkek ve kadn egemen, !atta kutsal yapnn, tari!sel srete, toplumlarda birbirinin
iine gemi bir ekilde yaad belirtilebilir. (zellikle kutsalla ilikin olarak ataerkil
ve anaerkil 'zelliklerin birbirine kart g'rlr. &u yazda )rk !alk anlatlarnda,
ataerkil ve anaerkilliin izleri, )rk atas'zlerinde kadnlarla ilgili bu erevedeki
deerlendirmeler zerinde durula*aktr.
)ari!sel sre iinde, toplay*, av*, ifti toplumlardan, k'le*i, feodal, kapitalist,
sosyalist toplumlara kadar kadnn konumu zerine, 'zellikle feminist kuramn da
etkisiyle bir !ayli geni literatr olumutur. +lkel toplumlarda anaerkil yapnn izlerinin
bulunduu ileri srlmesine ramen baz aratrma*lar !ibir zaman anaerkil bir
toplum olmadn da belirtirler. &u konudan ba!sedile*ekse, anaerkilliin deil ana
!ukukunun, ana soyluluun 'n planda tutulmas gerektii zerinde durulmutur. #,%
-eminist kuramdan !areketle, gemite kadnn konumu zerine yazlan kitap ve
makalelerde 'yle bir ereve izilmitir. )oplay*lkla geinen ilkel toplumlarda,
kadnn gebelik d'neminin ve o*uu bytme d'neminin uzun srmesi, bu yzden
erkek gibi evden fazla uzaklamamas ve eve toplad k'k, meyve, bitki gibi
yiye*ekleri getirmesi, kadnn saygnln arttrmtr. (zellikle topran ekilip
biilmeye balanmas yani iftilie geilmesiyle kadn, tpk toprak gibi reti*i olmas
sebebiyle kutsallatrlmtr. /rkein /rkein av*lk yaparak eve yiye*ek getirmesi,
tabiat artlar sebebiyle !er zamanav*lk av*lk yaparak eve yiye*ek getirmesi,
tabiat artlar sebebiyle !er zaman mmkn olmuyordu. 0o*uun soyunun kime
dayand da evden uzun sre uzak kalan erkee deil, evin yaknnda bulunarak
eve yiye*ek getiren ve o*uklara bakan kadna balanarak belirlenmitir. -akat
!ayvanlarn grup !"linde avlanan erkekler*e, ev*illetirilmeye balamas ve tarmda
!ayvann kullanlmasyla kadnn saygnl ve kutsall da !afiflemitir. )opraktan
elde edilen rnn ve ti*aretin getirdii g, 'zellikle k'le*i toplumlarda insann bir
mlkiyet nesnesi !"line gelmesiyle ataerkil yapy da!a da glendirmitir. Kadnn
toplumsal konumu byk 'lde evle snrlanmtr. -akat sanayilemenin gelimesi,
kadnn ekonomik ve politik !ayata da girmesini beraberinde getirmitir #1%
2en*ikent3te )rk &eyi ve 4anm 5).). 6i*e7
/ski )rk toplumlarnda kadnn konumu !akknda yaplan aratrmalara g're
'zellikle atl8g'ebe kltrn etkili olduu )rklerde kadn erkekle !em y'netim !em
!ukuk asndan eit statde yer almtr. -akat +sl"miyet3in kabulnden sonra 9rap,
-ars ve &izans kltrlerinin etkisiyle )rklerde kadn da!a pasif bir konuma itilmitir.
)rkiye :um!uriyeti3nin kurulmasyla 9tatrk3n balatt ve y'nlendirdii
devrimlerle, )rk kadn pek ok sosyal, siyas, ekonomik !akka sa!ip olmutur.#;%
)rk !alk anlatlar in*elendiinde ise kadnn !em bu medeniyet d'nemlerine uygun
olarak metinlerde rol ald !em de kadnlarla ilgili kendi d'nemlerine g're deer
!kmlerinin bulunduu g'rlr.
4alk anlatlarnn temeli olan mitolojiyle balaya*ak olursak, )rk mitolojisinde
kadnla ilgili pek ok unsura rastlarz. <erbitskiy3nin derledii 9ltay Yaratl =iti3nde
)anr >lgen3e evreni, dnyay ve insanlar yaratmasn dii bir ru!, 9k8/ne 59k89na7
il!am eder.#?% 9yr*a insann yaratlyla ilgili derlenen mitolojik metinlerde topran,
kadna benzer bir ekilde insan dourduu g'rlr. )rk8=eml@k Yaratl =iti3nde
insana benzeyen maara oyuklarna toplanan baln, gne tarafndan stlmasyla
insanlar oluurlar. &u metinde maara oyuklar yani toprak, bir ana ra!mi g'revi
g'rmtr.#A% Baten C)oprak 9naD dn*esi pek ok ilkel toplumda da g'rlen ortak
mitolojik bir dn*edir.#E% 9yr*a baz mitolojik anlatlarda bir soyu oluturan o*uu
douran kadnn, bir erkekle birlikte olmadan bu o*ua !amile kalmasn =alinoFski
'yle yorumlar. C5G7 mit, babann yarat* g* yerine, ana atann kendiliinden
yarat* g*n koymu oluyor.D#H% Kadn ve dourganln y*elten bu mitin
olutuu toplumun, toplay*lkla ve tarmla geinen bir toplum olduuna da dikkat
edilmelidir.
)rk mitolojisinin !em inan !em de uygulama y'nn yaatan amanlarn kadn ve
erkeklikle ilgili eitli sembolleri bir arada kullandklar g'rlr. &u durum amann
*insel kimliini de aratrmaya aar. +ki *insiyetin 'zelliklerini tamak, kadn ve
erkein ilk yaratldklar, o kozmik zamana d'n ve o ilk yaratl annn kutsal
g*ne ulama istei eklinde mitolojik bir iza!la aklanabilir. 9yr*a uzun tari! ve
toplumsal d'nemler boyun*a kutsal kabul edilen eylerin sembolik olarak yaatlmas
da amanlarda g'rlen bu iki *insiyetli 'zellikleri de anlalr klabilir. /rkek
amanlarn bile kadnlkla ilgili 'zellikler tamalar, kadnn kutsallatrld
d'nemlerle balantldr.
)rk =itolojisinde Ika 6astlanan Kadn Ka!ramanlardan.
Jmay 9na
K'keni itibariyle mitolojiye dayanan destanlarda, kadn !em 'dl !em soyu
kutsallatran tanrsal bir unsur olarak g'rlr. &ir toplumu temsil eden destan
ka!raman kendi toplumunun dman dier toplumun ka!ramanlarn ve ordusunu
yendiinde, kadn, dmandan elde ettii bir 'dldr. &u kadn genelde yendii,
yerine getii kraln kars veya kzdr. &u durum !em sava, erkek egemen
toplumlarn !em de kadn kutsallnn var olduu tarm toplumlarnn destanlarnda
g'rlr.#K%
Luz Kaan, kendi toplumunu, da!a dorusu av* bir toplumun yaam alann te!dit
eden, yani orman ve av !ayvanlarn kontrol eden gergedan 'ldrdkten sonra, g'k
tanrsnn ve yer tanrsnn sunduu kadnlarla evlenir. Luz Kaan3n soyu b'ylelikle
kutsallatrlm !atta tanrsallatrlmtr. &unu salayan ise tanrnn Luz Kaan3a
bir 'dl olarak sunduu kadnlardr.
&u destanla balantl olarak kadnn, erkek *inselliinin nesnesi ve soyun devamll
iin reme ara* eklinde g'rld de belirtilebilir. Bira Luz Kaan, bu kadnlar
g'rr ve istediini alr. Jygur*a Luz Mestan3nda, Luz3un g'n tanrsnn kzyla
evlenmesi 'yle anlatlr.
Ouz Kaan bir yerde, Tanrya yalvarrken:
Karanlk bast birden, bir k dt gkten!
yle bir k indi, parlak aydan, gneten!
Ouz Kaan yrd, yaknna n,
Oturduunu grd, rtasnda bir kzn!
!ir ben vard banda, ate gibi ,
"k gzel bir kzd bu, sanki Kutup yldz!
yle gzel bir kz ki glse gk gle durur!
Kz ala#ak istese, gk de alaya durur!
Ouz kz grn$e, akl gitti beyninden,
Kza vuruldu birden, sevdi kz gnlnden,
Kzla gerdee girdi, ald dilediinden%&#$N%
&u kadndan doan o*uklara da On, 9y, Yldz adlar verilir. &u adlar g'kle
balantl kutsal varlklardr. &'ylelikle destan, o soyun g'k tanrsyla ve g'kteki
kutsal varlklarla y*eltilmi anlats !"lini alr. Mestanda Luz, tpk g'k tanrsnn
kzyla evlendii gibi yer tanrsnn kzyla da evlenir.
'va git#iti bir gn, r#anda Ouz Kaan,
(ln rtasnda bir, tek aa) uzuyrdu,
'a$n kuunda, bir kz turuyrdu
(z gkten da*a gk, bu bir Tanr kzyd,
+r#ak dalgas gibi, sa)lar dalgalyd%
!ir in$i idi dii, aznda *ep parlayan,
Ki# lsa yle derdi, yer yznde yaayan,
'*! '*! !iz lyruz! ,yva*! !iz lyruz!&
-er, barr dururdu!
Tpk tatl st gibi, a$ k#z lurdu!
Ouz kz grn$e, akl bandan gitti,
.edense yreine, krdan bir ate girdi%
(nlden sevdi kz, tutup ald elinden,
Kzla gerdee girdi, ald dilediinden%/"##$
Luz3un yer tanrsnn kzndan doan o*uklarna ise On, 9y, Meniz adlar konur.
&urada da soyun yer8su tanrsyla balantl olarak y*eltilmesi s'z konusudur.
&unlar tam bir mittir.
Luz Kaan destannn +sl"m varyantnda da Luz, adeta bir peygamber 'zellii
kazanmtr. Ma!a domadan annesini +sl"miyet3e davet eder. /vlendii kzlar da
yine +sl"m3a arr, bu teklifi reddeden am*as Kr84an3n kzyla birlikte olmaz. +kin*i
evlilikte de ayn ey tekrarlanr. Luz, n* evliliini ise kk am*as Lr84an3n
kzyla yapar. Luz ayn teklifi yaptnda kzdan u *evab alr.
Kz Ouz/a vurgundu, Ouz/a $andan bal,
0er eye deer idi, Ouz gibi adakl%
Ouz/a dnp bakt, yle dedi, alad:
!en ne 'lla* tanr#, ne de Tanr biliri#!
1enin szn buyrukdur, *ep peinden geliri#!
1en ne dersen lur, 2er#anndan )ka#a#!
1en var isen ba#da, bakasna baka#a#!/#$,%
Luz3un evlilii g'rld zere tanedir ama sade*e kendisine itaat eden, onu
seven, +sl"miyet3e geen n* karsyle birlikte olur.
+sl"miyet3e geildikten sonraki d'nemin destan olan &attal Oazi destannda da
kadnlar, 'zellikle de dmann kadnlar &attal3a "k olurlar, !atta &attal3n
ordusunun kuatt kalenin kaplarn bile aarlar. =a! 2iyruz, Olendam, 9den
&anu, Ketayun bunlar arasnda en 'nemlileridir.#$1% 9d u veya bu, =slman veya
4ristiyan, kadnlar, ba ka!ramann yani &attal Oazi3nin byklnn, y*eliinin,
yakkllnn g'sterilmesinde bir ara olarak kullanlrlar. &attal3n y*eltmesiyle ilgili
bu mekanizmada dmann sava askerlerinin de kullanld g'rlr, &attal tek tek
onlar da yener.
&ams &eyrek ve &anu 0iek
Oerek &attal Oazi destannda gerekse =anas, K'rolu gibi destanlarda, erkek gibi
sila! kullanan, green kadnlara da rastlanr. 4em edeb tr !em de medeniyet
asndan bir gei d'nemi eseri olan Mede Korkut Kitab3nda da b'ylesi kadnlar
g'rlr. &anu 0iek, Iel*en 4atun, &urla 4atun ok atar, ata binerler. 4atta &anu
0iek, kendisiyle evlenmek isteyen &eyrek3e grete kendisini yenmesi artn koar.
Mede Korkut Kitab3nda sava bir toplumun 'zellikleri g'rlr, !ayatta kalabilmek
iin kadnlar da erkekler gibi sava konusunda ustalamlardr. &u kitapta artk
yerleik medeniyete geme d'neminin etkisiyle narin Luz kadnlarndan da
ba!sedildii g'rlr.#$;% Kan )ural, evlene*ek kz bulup bulmadn soran babasna
Luz kzlarnn narinliini belirten u s'zleri s'yler.D5G7 pes varasn bir *i*i bi*i
)rkmen kzn alasn, naga!andan tayanam zerine dem karn yrtla didi.3#$?%
Kun )ural3nn istedii kz u 'zelliklere sa!ip olmaldr. C&aba men yirmden
turmadn o turm ola, men kara ko atuma birmedin o binmi ola, men kanlu kafir
iline varmadn ol varm mana ba getrmi ola didi.3#$A% Iava bir toplumda
yaayan Kan )ural3nn istedii adeta sava bir arkadatr.
Mede Korkut Kitab3nn banda kadnlarla ilgili bir deerlendirme yer alr. Mede
Korkut kadnlar d'rde ayrr. C&irisi solduran soptur. &irisi tolduran toptur. &irisi ivn
tayadur. &irisi nie s'yler isen bayadur.D#$E% &urada kadnlar ev iinden, ko*asna
kar davranlarndan dolay deerlendirilmilerdir. C&unlardan Cevin dayaD dnda,
dierleri olumsuz kadn tiplerini ifade eder.
Iolduran sop, pis, nank'r ve drdr*dr. Molduran top, pis, gezgin ve dedikodu*udur.
&aya, nank'r, pinti, er s'z dinlemeyen bir tiptir. Ko*asn konuklarn yannda rezil
eder. /vin daya, eri evde olmasa da, gelen konuklar arlayan bir tiptir ve Mede
Korkut onu, C9ye8-atma soyuD olarak tanmlar3#$H%
9yr*a o*uu olmayan kadn da erkek de toplumda geri plana itilmektedir. 0o*uu
olmayan beyler bile 4anlar 4an &ayndr 4an3n adrnda yer bulamamaktadr.
Iava, g'ebe toplumda kalabalk, kar tarafta korku yaratr. &u yzden kadnn
dourgan olmas olumlu bir 'zellik olarak g'sterilir.
=anas destannda =anas3n evlendii 9klay, Kara &'rk sava ganimetidir, Kankey
ise geleneklere g're evlendii kadndr. 9klay, kskan ve a*masz bir kadndr,
Kankey ise tam tersine =anas3a yol g'steren, vefak"r, sadk bir etir.#$K%
Kankey, nianls =anas3n kendisiyle birlikte kalmasna kar kar. Lnun kar
kt nokta tamamen ataerkil yapya !as bir iffet anlaydr.
'ta# Te#ir 0an/n
't bala#ad a*ra
't balayan ki#din3
Ka#) takl#ayan kapsna
Ka#) takan ki#din3
Ku kndur#ad tnee
Ku knduran ki#din3
!aytal ksran ball k#zn
1usayp yutan ki#din3/#,N%
Kankey3in iffeti burada babasna bal bir ekilde g'sterilmitir. Kankey, =anas3a
kr, ban ekip te!dit eder. Mestann dier b'lmlerinde Kankey, =anas3a yol
g'sterir. Kankey, bir !an kz ve yerleik medeniyetten gelmesi sebebiyle kltrldr,
b'ylelikle bilge bir tip 'zellii kazanr.
)rk masallarnda da kadnlar gen, yal, fakir, zengin gibi 'zelliklerle yer alrlar.
9yr*a kadnlar, masallarda olay 'rgsndeki rollerine g're u ekilde de
belirtilebilirler.
$. C=utluluu yakalamak iin ura veren olaylarn gidiini y'nlendiren akll,
vefal, 'zverili, direken kadnlar.
,. Kskan ve iftira* kadnlar.
1. K't kalpli vey anneler, by* kadnlar ve a*masz dev analar.
;. :insel ta*ize urayan kadnlar.
?. /lerine i!anet eden kadnlar.
A. Yalan ve kurnazlkla mutlulua ulamak isteyen kadnlar.
E. 9klsz, be*eriksiz, sa duyusuz kadnlar.3#,$%
)pk destanlarda olduu gibi masallarda da padia!n kznn, masaln ka!ramanna,
'zd zor bir i sebebiyle 'dl olarak verildii g'rlr. )am tersi ekilde fakir
kzlarn da zek"lar, be*erileri sayesinde padia!n olu ile evlendikleri g'rlr. 4er
ne kadar masallar, bask altnda ve duraan bir ekilde yaayan toplumlarn
bireylerinin, bireysel kurtulu topyalar gibi g'rlse de aslnda bunlar btn
toplumun ortak dleridir. Oerek !ayatta yaplamayan eyler, k't idare*iden !esap
sorma, snf farkna ramen istenen insanla evlenme !ep masallarda gerekleir.
=asallardaki fakir gen kzlar da yine ra!at, zenginlii, mutluluu erkein zerinden
5yani e!zade sayesinde7 ele geirirler.
=asallardaki vey ana tipinin de zerinde durulmas gerekir. =asallarda vey ana,
kendisinden beklenen annelik g'revlerini yerine getirmeyen bir kadndr, belki de bu
yzden ona veylik sfat yaktrlm gibidir. =asallar !ep tipler zerine kurulu
olduu iin o kadnn, annelik g'revlerini yerine getirmemesinin sebepleri zerinde
durulmaz. &ir birey olarak istekleri, amalar belirtilmez. &u anlamda vey ana tipi iin
feminist kuram erevesinde, kadnlk kimliinin farkna varm bir birey g'zyle
baklamaz. &elki burada o*uklarn zerindeki ana8soyluluk bann 'nemi sebebiyle,
vey o*uklarn reddeden b'ylelikle 'n*eki anneden olan o*uklarn miras !akkn
da ortadan kaldran bir gelenein etkisini belirtebiliriz. 9ma bu durum metinlerde
kesin bir ekilde kendisini g'stermez.
/fsanelerde karmza kan ermi kadnlar da artk manev alanda erkekler kadar
saygndrlar. &u metinlerde Kz /vliya3dan =mine 4atun3a kadar pek ok kadnn
kadnlndan 'te din anlamda g'sterdii olaanstlkler 'n plana gemitir.#,,% &u
kadnlarn tari! arka plannda Lsmanl3nn kuruluunda 'nemli yararlklar g'stermi
&a*y"n8 6um geleneini de belirtmek gerekir. &o &eik3ten /zo Oelin3e kadar ise
genelde kadnn yaad sosyal ve ekonomik zor artlar dikkati eker. )a kesilme
motifinin baat olduu efsanelerde ise gelinlerin, kadnlarn da ta kesildii g'rlr.
&unun sebebi ise zor durumda kalan insanlarn 9lla!3a dua etmesi sonu*unda ta
kesilerek kurtulmalardr. =esela, gelin alaynn yolu, gelinin dier "nn adamlar
tarafndan kesilir. Oelin dua eder ve ta kesilir. &u efsanelerde ama ders vermek
olduu iin zaman zaman susuz insanlarn, kadnlarn da ta kesildii olur.#,1%
Kerem +le 9sl
4alk !ik"yelerinde, 'zellikle ak konulu olanlarnda, kadnlar, erkein ne kadar sadk
bir "k olduunu g'stermek iin kullanlan bir nesne konumundadrlar. &u
!ik"yelerdeki olay 'rgs kalbnda 'n*e kadn ve erkek ka!ramanlar birbirlerine "k
olurlar, sonra araya mutlaka bir engel motifi girer ve ayr derler, en sonunda,
birbirlerine sadk olan "klar ya bir araya gelir mutlu olurlar ya da ikisi birden 'lr,
ru!lar 'te dnyada buluur. =esela, Peyla ile =e*nun, Kerem ile 9sl, -er!at ile Qirin
!ik"yelerinin ana olay 'rgs bu kalba uygundur. Kerem ile 9sl !ik"yesinin
sonunda Kerem yanar kl olur, 9sl da onun kllerini sprrken bir kvl*mla
tutuurR b'ylelikle ikisi de 'lr. -akat ikisi de birbirlerine sadk kalmlardr. Lnlarn
mezarlar bile yan yanadr.
Iosyal !ayatn eitli sa!nelerinin *anlandrld =edda! ve Lrtaoyunu3nda ise !em
namuslu, terbiyeli, kendisine "k olunan ev kzlar !em de para iin erkeklerle birlikte
olan dm kadnlar yer alr. Lrtaoyunlarnda kadnlar CzenneD diye belirtilir. CBenne
grubu, !emen d"im" 'nde bir ko*akar, onun ardnda gen kz veya gelini ile, arkada
ya koltuunda bir bo!a, ya!ut elleri g'snde kavuuk siya!bir *ariye eklinde
meydana gelir.3#,;% :evdet Kudret3in yaynlad iki *iltlik Lrtaoyunu adl kitapta yer
alan Kanl Sig"r, 0ivi &askn gibi oyunlarda k't yola dm kadnlarn faaliyetleri
ve *ezalandrlmalar komik bir ekilde anlatlr. &u k't kadnlara bak, !"kim +sl"m
anlayn etkisindedir. Yer yer bu k't kadnlarn sade*e bir *insel nesne olmaktan
kp kendisine artk yz vermeyen 5dolaysyla para da7 "klarna kar dolap
evirdii, bir 'zne !"line geldii de g'rlr. &u duruma en uygun 'rnek, Kanl Sig"r
oyununda birbirinden !abersiz bir adamla 50elebi7 evlenen iki kadnn adamdan
aldklar intikamdr. Oeri bu intikam basittir. C(yleyse buldum. Lnu, C+kimiz de
beraber yaamaa raz oldukD diye kandrarak eve g'trelim, bir temiz
pataklayalm.3#,?% 0elebi eve g'trlr, d'vlr ve plak bir !"lde sokaa atlr. &u
durum ma!allede bir a!l"k basknnn yaanmasna ve adamn rezil olmasna yol
aar. &u tipten konular ilk )rk romanlarnda da ilenmitir. (rnek olarak u roman
verebiliriz. Konusu bir medda! !ik"yesi kalbna uyan, k't yola dm bir kadnn,
saf, zengin bir beyzadeye neler yapabildiinin anlatld Samk Kemal3in +ntiba! adl
roman.
4alk edebiyat iinde kadnlarla ilgili en arp* ifadeler atas'zlerinde bulunur.
)rke3nin ilk s'zl olarak kabul edilen Mivan Pugati3t8)rk3te ve onunla ayn
d'nemde yazlan Kutadgu &ilig3te kadnlarla ilgili atas'zlerine de yer verilir. Mivan
Pugati3t8)rk3te Cerkee yiitlik, *esaret ve erdemlilik 'zellikleri atfedilirkenR kadnlar
iin bu deerler yerine, anlay, sabr, olgunluk, sevimlilik, temizlik 5ru! ve beden
temizlii7 ve gzellik deerlerinin 'n plandaD olduu g'rlr.#,A% Kutadgu &ilig3te ise
Ckadnlar gvenilmez, vefasz, korkak, yalan* ve iki yzl yaratklardr. Lnlarn asl
ettirR yani akl, irade, ru! yoksunudurlar. <arlklar, bedenlerinden ibarettir. &u yzden
de yeme8ime, e!vet gibi beden istek ve i!tiyalar dorultusunda !areket ederler
ve bunlarda !er !angi bir 'l tanmazlar. -rsat bulduklar an, bu istek ve
i!tiyalarn gidermeye bakarlar, yani yer, ier ve iftleirler. 9yn zamanda korkak
olduklarndan, yaptklarn yalanlarla ve ikiyzllkle gizlemeye alrlar.D#,E%
Kadnlar !akknda bu ekildeki olumsuz dn*eler gnmzde !azrlanm ve
yaynlanm atas'z kitaplarnda da yer alr.
9r srr kar srr. 9t ile avrada inan olmaz. 9vrat attr, gemini bo tutma. 9vrat ktlk
bilmez, oban yokluk bilmez. 9vrattan vefa, ze!irden ifa. &al ardan, kavga kardan
kar. /linin !amuruylaT/lindeki !amura bakmaz erkek iine karr. /rkein nefsi
birdir, kadnn dokuz. /rkein eytan kadnTKadn erkein eytandr. O'kyznde
dn var deseler, kadnlar merdiven kurmaya kalkar. Ozel nerde kavga orda.
Kadn akl g"! uzalr, g"! ksalr. Kadn deniz gibidir. Kadn ksmnn sa uzun olur,
akl ksa. Kadn erri, eytann errine eittir. Kadn eytan pabu*unu ters giydirir.
Kadn eytana pabu diker. Kadna, o*ua, sar!oa srrn ama. KadnnT:a!ilin
sofusu, eytann maskaras. Kadnn fendi erkei yendi. Kadnn grtla olmaz.
Kadnn kazd kuyudan su kmaz. Kadnn krk ra var, biri s'nse biri yanar.
Kadnn erri eytann errine eittir. Kadnn errinden 9lla!3a snmal. Kadnn
ykledii yk uraya varmaz. Kadnn zoru diline kuvvet. Kadnla tavuk balanmaz.
Kadnlarn ii tavuklarn einmesine benzer. Kar ile kma yola bana gelir trl
bela. Kar s'zne uyan adam deildir. Kardan !ayr gelmez. Karnn bir akl erkein
dokuz akl vardr. Karya bakann akl az olur.#,H%
Yukarda sralanan atas'zlerinde kadnlarla ilgili olumsuz !kmler yer almaktadr.
&unlara g're kadnlar anlaysz, bilgisiz, gvenilmez, drdr*, dengesiz, tketi*idir.
(zellikle kadnlar eytanla bir tutmak da dikkati eki*idir. Qeytana uyan insandr,
nefsine engel olamayan erkektir. &u s'zlerde geri plana itilmi, sosyal dnyay, i
ortamn iyi tanmayan ve bu sebeple de doru kararlar veremeyen, eksik
insanlardan, kadnlardan ba!sedilmektedir. 4"lbuki bu duruma kadn drlmtr.
Kadnlarla ilgili olumlu atas'zlerine de rastlanr. &unlarda da kadnn yerinin evi
olduu, kadn olmadan evin ayakta kalamaya*a, o*uk yetitirmekle 5tabi ki erkek
ara*lyla7 aslnda dnyaya !kmettii belirtilir.
Kadnsz ev olmaz. &eii sallayan el dnyaya !kmeder. /rkek arslan arslan da dii
arslan arslan deil miU Yuvay dii ku yapar.#,K%
/rkek egemen toplumun en temel 'zellii de kurulan evliliin, erkein g*n
!issettire*ek ve devam ettire*ek ekilde olmasdr. &unun iin de kadnn ekonomik
g*nn evlenilirken snrl olmas, erkei ezmemesidir.
9vrat mal baa tokmaktr. Kadn mal !amam tokmadr. Kadn mal, kap mandal.
#1N%
4er kadnn bir olmad, iyisinin de k'tsnn de bulunduu belirtilir. Llumlu
'zellikler !em ev kadnlyla !em de *insel nesne olmasyla, gzelliiyle ilgilidir.
9lma soysuzun kzn, srer gider anasnn izini. 9nasna bak kzn al,
kenarnaTkysnaTtarana bak bezini al. 9vrat vardr arpadan a eder, avrat vardr
bulguru ke eder. 9vrat var ev yapar, avrat var ev ykar. &an tals, karnn sals.
&eyaznT9kn ad var, esmerinTkarann tad var. 0irkin kar evin toplar, gzel kar
dnTsokak gezer. /r kemaliyle kadn *emaliyle anlr. /rkein iyisi eeinden,
kadnn iyisi eiinden bellidir. 4ayvann erkeine para verirler, insann diisine.
9slan diisine bakar da kuvvet alr. Kadn kadn*k gerek. Kadn var kardan souk,
kadn var kordan s*ak. Kadn evinden, erkei pirinden sorarlar. Kadnn temizi
srtndan, stn temizi yourdundan bellidir. Karn souu, kadnn souundan
iyidir.#1$%
Kadnlarn olumlu 'zellikleri az da olsa belirtilir.
Kadn kalbi mer!amet kaynadr. Kadnlar ee kemiinden yaplmtr. Krk ylda bir
kar s'z dinlemelidir.#1,%
4er ne olursa olsun erkeksiz kadn olmaz. /rkek baka kadnlarla olsa bu g'ze
batmaz da kadn baka erkeklerle olsa bu namussuzluk olur. &unun sebebi !er ne
kadar kadnn bir mlkiyet nesnesi olmasyla aklansa da aslnda erkein kendi
soyunu korumas olsa gerek.
4orozsuz tavuk obansz srye benzer. 4orozsuz tavuk yaamaz. /rkein eli
knas, kadnn yz karas. Kadn erkein elinin kiri. Kadn erkek deil, ar ve namus
korur.#11%
&u tipten !alk kltr unsurlar, bir anlamda o !alkn bilinaltn, deer yarglarn
yanstr. 9ma gnmzn deien toplumsal ve ekonomik yaps insanla, kadnla ilgili
deerleri de etkilemektedir. + !ayatna girip kendini yetenekleriyle kantlayan
kadnlar iin bu atas'zleri ilgisiz kalmaktadr. )am tersine kadnlar arasnda arabas,
yat, kat olan erkein makbul olduu, bunlarn ok *iddi deerler olarak yeni yetien
gen kzlara aland da g'rlmektedir. Meien sosyo8ekonomik artlarla birlikte
deerlerin yerini yenilerine brakmas normaldir. &u !ayat erkek ve kadn ortaklaa
yaadna g're deerler 'br taraf ezmeden, s'mrmeden ortaklaa
oluturulmaldr. +nsan, kadnyla, erkeiyle nesne olarak deil, ru!uyla bedeniyle bir
btn olarak g'rmek gerek.
Kaynaklarmz:
Yaz. )rk 4alk 9nlatlarnda Kadn, )oplumbilim, say. $?, =ays ,NN,, s. ;K8?;.
O'rsel =alzeme. !ttp.TTFFF.genelturktari!i.net
Dr. Muharrem Kaya
Dipnotlar:
$. )rk kadnlaryla balantl bir 'rnek. Olin 0andarlolu, C)rk )oplumunda KadnD, 4ayat )ari!
=e*muas, :. V, say. ;, =ays $KAA, s. ,,8,ER
,. =ualla )rk'ne, /ski )rk )oplumunun :insiyet Kltr, 9rk Yay., 9nkara,
$KK?, s. $8?NR >mit 4assan, /ski )rk )oplumu >zerine +n*elemeler, < Yay.,
$. bs., 9nkara, $KHA, s. $18,?R Silgn Orbz, CKadnn )ari!sel Oeliimi veG
H =artD, +skenderiye Yazlar, say. H, =art $KKE, s. $E8$H.
1. 9ndree =i*!el, -eminizm, ev. Qirin )ekeli, Kadn 0evresi Yay., +st., $KH;, s.
$E8HAR )rk'ne, a.g.e., s. $8A?R 4assan, a.g.e., s. $18;H. Orbz, a.g.e., s. $E.
2ek ok sosyolog, etnolog, antropolog bu erevenin dnda dn*eler de
ileri srmlerdir. &u dn*elerin burada ok 'zet bir ekilde verilmesinin
sebebi, ataerkil ve anaerkil yapnn, toplumlarn medeniyet ve yaay
tarzlaryla olan balants zerine bir fikir vermektir.
;. &a!aeddin (gel, )rk Kltrnn Oelime 0alar, :. VV, +stanbul, $KEA, s.
$;$8$;1R +bra!im Kafesolu, )rk =ill Kltr, &oazii Yay., $,. bs.,
+stanbul, $KK?, s. ,$A8,$ER Qefika Kurnaz, :um!uriyet (n*esinde )rk Kadn
5$H1K8$K,17, 9ile 9ratrma Kurumu &akanl Yay., 9nk., $KKN, s. $8?R /mel
Morama*, )rkiye3de Kadnn Mn ve &ugn, ). + &ank. Kl. Yay., ,. bs.,
9nk., $KK,, s. 18$1R (zkan +zgi, C+slamiyet3ten (n*eki )rklerde KadnD, )rk
Kltr 9ratrmalar, yl. WV8W<, 9nk., $KE?, s. $;?8$ANR 0andarlolu, a.g.e.,
s. ,,8,E.
?. &a!aeddin )rk =itolojisi, :. V, )rk )ari! Kurumu Yaynlar, 9nkara, $KK1, s.
;11.
A. (gel, a.g.e., ;H18;H;.
E. =ir*ea /liade, Kutsal ve Mind, ev. =e!met 9li Klbay, Oe*e Yay.,
9nkara, $KK,, $,,8$,?.
H. &ronislaF =alinoFski, +lkel )oplumlarda :insellik ve &ask, ev. 4seyin
2ortakal, Kabal* Yay., +stanbul, $KHK, s. H;.
K. =urat &elge, C/pikD, /debiyat >stne Yazlar, Yap Kredi Yay., +stanbul, $KK;,
s. 1E?81HN.
$N. (gel, a.g.e., s. $$E.
$$. (gel, a.g.e., s. $$H.
$,. (gel, a.g.e., s.$AN.
$1. 4asan K'ksal, &attaln"melerde )ip ve =otif Yaps, Kltr ve )urizm
&akanl Yay., 9nk., $KH;, s. $$N8$$H.
$;. =u!arrem /rgin, Mede Korkut Kitab V, )rk Mil Kurumu Yayn, ,. bs., 9nkara,
$KHK, s. $,;, $H?.
$?. /rgin, a.g.e., s. $H?.
$A. /rgin, a.g.e., s. $H?
$E. /rgin, a.g.e., s. EA.
$H. )rk'ne, a.g.e., s. ,$$.
$K. Sa*iye Yldz, =anas Mestan 5X. 6adloff7 ve Krgz Kltr ile +lgili )espit ve
)a!liller, )rk Mil Kurumu Yay., 9nkara, $KK?, s. $A?8$HH.
,N. Yldz, a.g.e., s. $HN.
,$. =u!sine 4elimolu Yavuz, C=asal KadnlarD, Kadn Oereklikleri, yay. !az.
Se*la 9rat, Iay Yay., +stanbul, $KKA, s. $N18$N;.
,,. Sezi!e 9raz, 9nadolu3nun Kadn /renleri, (zgr Yay., +stanbul, ,NN$, ,$N s.
,1. Iaim Iakaolu, 9nadolu8)rk /fsanelerinde )a Kesilme =otifi ve &u
/fsanelerin )ip Katalou, Kltr &akanl Yay., 9nkara, $KHN, s. 1H8;;.
,;. 9!met 6asim, CLrtaoyununda KadnD, =u!arrir &u YaY, s. H$.
,?. :evdet Kudret, CKanl Sig"rD, Lrtaoyunu, :. VV, +nkl"p Kitabevi, +stanbul, $KK;,
s. $$?.
,A. )rk'ne, a.g.e., s. ,N$.
,E. )rk'ne, a.g.e., s. $K$8$K,.
,H. =etin Yurtba, Inflandrlm )rk 9tas'zleri, (zdemir Yay., 9nkara, $KK?,
s. K;, $;E8$;K.
,K. Yurtba, a.g.e., s. $;E8$;K.
1N. Yurtba, a.g.e., s. K;, $;H.
1$. Yurtba, a.g.e., s. K18K;, $;E8$;H.
1,. Yurtba, a.g.e., s. $;H8$;K.
11. Yurtba, a.g.e., s. $;H8$;K.