21.

YZYIL
[23]
Kasm 10 Say: 23
* 21. Yzyl Trkiye Enstits Orta Asya Aratrmalar Merkezi Bakan, anarsomuncuoglu@yahoo.com
1 Bu konuda ayrntl olarak bkz. S. Frederick Starr, Clans, Authoritarian Rulers and Parliaments in Central Asia, Silk
Road Paper, Washington D.C., Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program, Haziran 2006.
2010 yl boyunca Krgzistanda yaanan olaylar, sadece bu 5,5 milyonluk lkeyi deil, b-
tn Orta Asya blgesini etkileyebilecek boyutlardadr. Nisan 2010da eski devlet bakan Kur-
manbek Bakiyevin ynetimine kar halk gsterileri balam, muhalefet taraftarlarnn gven-
lik gleriyle girdikleri atmalar sonucunda yze yakn insan hayatn kaybetmiti. Hkmet
saraynn muhalefet taraftarlarnca ele geirilmesi sonucunda Bakiyev nce lkenin gneyine,
ardndan orada da tutunamayarak Belarusa kamak durumunda kalmt. Haziran aynda Krg-
zistann gneyindeki O ve Celalabad blgelerinde meydana gelen zbek-Krgz atmas da,
beklenen istikrarn ok uzak olduunu gstermiti. Kontrol altna alnamayan atmalar sonu-
cunda resmi rakamlara gre 400e yakn, ancak gayriresmi deerlendirmelere gre birka bin ki-
i hayatn kaybetmi, onbinlerce zbek zbekistan snrna dayanmt. Nihayet parlamenter
sistemin oluturulmas abalarn parlamento seimleri izlemitir. Ne var ki, parlamento seim-
lerinin lkedeki istikrar sorununu zme ihtimali ok dktr.
Demokratik seim mi, demokrasinin temelinin oyulmas m?
10 Ekim 2010 tarihinde yaplan parlamento seimleri uluslararas basnda, Krgzistan ve Or-
ta Asya tarihinde yaplan en demokratik seimler olarak deerlendirilmitir. Baz eletiriler ve
Krgzistanda rutin hale gelen protestocularn itirazlarna ramen analizcilerin genel kanaati, h-
kmetin devlet imkanlarn ve idari tedbirleri kullanmad ynndedir. Bundan dolay Krgzis-
tann demokratikleme ynnde byk bir adm att sylenebilir. Bununla birlikte oylarn sa-
tn alnmas, ayn kiilerin birka kez oy kullanmalarnn salanmas, hatta tehditlere bavurul-
mas gibi iddialar yerel ve yabanc basnda yer almtr. Bu iddialar doru ise, hkmetin blge-
lerde adil seimleri salama kapasitesinin halen zayf olduu sylenebilir. Seim kampanyas s-
rasnda Rus basn yayn organlarnn propaganda faaliyetlerinde bulunmas ve bunun engellene-
memesi, Krgzistanda devlet zafiyetinin dier bir boyutunu da vurmutur.
Orta Asya cumhuriyetlerinin bamsz olmalarndan bu yana geen 20 yl, blgedeki lkele-
rin siyasi hayatnda yasal ve hukuki kurumlarn deil, etnik, sosyal ve kltrel yaplarn n plan-
da olduunu aka gstermitir.
1
Bu erevede Krgzistanda siyasi partilerin temsil ettii ide-
olojik platformlarn deil de, Kuzeyli-Gneyli blgesel kimliklerin, boy kimliklerinin, akrabalk
ilikilerinin ve e dost kayrma alarnn etkili olduu bir siyasi yap olumutur. Bu yap, libe-
ral demokrasilerde esas olan zgr birey iradesine ve hukuk devleti ilkesine aykr olduu gibi,
zayf devletin temel zelliklerinden birisi olarak da saylmaktadr.
Seimlerin sonular deerlendirilecek olursa, krlgan bir yapnn olutuu belirtilmelidir.
Krgzistandaki Kronik stikrarszln
Anatomisi: ve D Boyutlar
Dr. Anar SOMUNCUOLU*
Dr. Anar Somuncuolu
21. YZYIL
[24]
Kasm 10 Say: 23
Parlamentoya girme hakkn kazanan 5 parti, yzde 8,88 ila yzde 5,6 arasnda deien oy oran-
larn elde etmitir. ktidar partileri dnda muhalefet partilerinin parlamentoya girmeleri, hatta
en fazla oy alan partinin bir muhalefet partisi olmas, Orta Asya asndan gerekten bir ilktir.
Bununla birlikte genel olarak demokratik saylabilecek seimler, Bat tarzndaki liberal demok-
rasinin ve bugn artk onun ayrlmaz paras olan modern hukuk devletinin oluumunu engelle-
yecek bir yapy da yanstmtr. Seim sonular ile ilgili haberler ve seim ncesinde yaplan
kamuoyu aratrmalar, Krgzistann kuzeyi ve gneyinin, Krgzlarn ve zbeklerin birbirinden
kaln izgilerle ayrldn gstermektedir. Bu srete Bakiyev taraftarlarnn partisi olarak bili-
nen Ata Yurt (Ata Jurt) partisinin gneydeki Krgzlarn oylarn alarak, kk farkla da olsa bi-
rinci parti olarak ykseldii belirtilmektedir. Ar Namus (Ar Nams), Krgzistan Sosyal Demok-
rat Partisi ve Ata Mekn (Ata Meken) gibi partilerin Kuzeyli ve Bikekli semenin oylarn pay-
latklar, zbek ahalinin Ar Namus partisini destekledii de iddia edilmektedir. Bu ynde yap-
lan haberler doruysa, en lml deerlendirmeyle blgecilik ve boyculuun Krgzistan siyasetin-
deki yerini koruduu, dolaysyla bu seim parlamenter demokrasinin deil, demokratik prose-
drleri kullanan alt kimlik aidiyetlerinin zaferi olarak saylabilir. Buna karlk baarl ve istik-
rarl bir demokrasinin teminat olarak saylan milli birliin 2010 yl ierisinde ald yaralarn s-
tne bir yenisi eklenmitir. Yaplan seimlerin Krgzistan tarihindeki en dk katlml seim ol-
mas da, demokratik prosedrlere beslenen gveni, daha dorusu duyulan gvensizlii ortaya
koymaktadr.
Seim kampanyasnda bakanlk sistemine dn ne karan Ata Yurt Partisinin parla-
menter demokrasiye gei olarak saylan seimlerde birinci parti olmas, dier bir elikidir.
Rusyann destekledii ve seimlerde yzde 7,74 oranyla nc olan Ar Namus partisinin
bakan Feliks Kulov da seim kampanyas srasnda defalarca bakanlk sisteminden yana ol-
duunu belirtmiti. Seim sonularna gre hkmetin kurulmas iin en az partinin bir ara-
ya gelmesi gerekmektedir. Krgz siyasetinin paralanm yaps gz nnde bulundurulursa,
kurulacak hkmetin krlgan olaca imdiden sylenebilir. Ar ekonomik artlarda ve siya-
si istikrarszlk ortamnda parlamenter sistemin karar almay zorlatrmas ve bir noktadan son-
Krgzistandaki Kronik stikrarszln Anatomisi: ve D Boyutlar
21. YZYIL
[25]
Kasm 10 Say: 23
ra tamamen tkanmas ihtimali ok yksektir. Eski Sovyet alanndaki daha nceki deneyimle-
re baklrsa, Krgzistanda birka yl zarfnda tekrar bakanlk sistemine dnlmesi kuvvetle
muhtemeldir.
Devlet zafiyeti ve gvenlik
Parlamento seimleri dahil, Krgzistanda 2010da meydana gelen gelimelerin ortak zel-
lii devlet zafiyetinin da vurulmasdr. Nisan 2010da birka bin kiinin silah ele geirip hk-
met sarayn basarak iktidar kolay bir ekilde devirme gizeminin arkasnda devlet zafiyeti yat-
maktadr. Bu aamada hem devletin gvenlik glerinin hem de brokratik mekanizmann bir-
ka saat iinde devre d kalmas, devlet kurumlarnn zayfln aka gstermitir. Ynetimin
devrilmesi zerine Krgzistann bakenti Bikekte 2005
renkli devrim srasnda meydana gelen gvenlik sorunu
tekrarlanm, Krgzistan devletinin gvenlik salama fonk-
siyonu ksa bir sre iin tamamen ortadan kalkm, Bikek
ahalisi yamaclarla kar karya kalmt. Eski muhalefet li-
derlerinin Geici Hkmeti oluturmalar ve emniyet birim-
lerinin tekrar greve balamalar zerine, beklenen gvenlik
salanm gibi grnyordu. Ne var ki, Geici Hkmet ve
Bakiyev taraftarlar arasndaki siyasi mcadele devam etmi,
bu srete Geici Hkmetin bir kanad, Krgzistann g-
neyinde meskun zbek ahalisini kullanmaya almtr.
Bylece gneyde Bakiyev taraftarlar ile Geici Hkmet ta-
raftarlar arasndaki siyasi mcadele etnisite baznda yrme-
ye balamt. Bu yeni gelime, devlet zafiyetini daha da
arlatrmtr. Zira Geici Hkmeti oluturan kimi taraf-
larn sadece iktidarn ele geirilmesi srasnda deil, iktidarn
ele geirilmesinden sonra da kalabalklar vastasyla devlet binalarn ele geirme taktiine ba-
vurmalar, yasal kurumlarn ve prosedrlerin ilevini iyice deersizletirmitir.
Haziran aynda O ve Celalabadda meydana gelen ve yzlerce insann lmyle sonulanan
olaylarda gvenlik glerinin tamamen ortadan ekilmesi, galeyana gelmi kalabalklar tarafn-
dan silahszlandrlmas ve sonu itibariyle devletin kendi vatandalarn korumak adna hibir
ey yapamamas, bu sefer Krgzistann gneyinde birka gnlne devletin ortadan kalkmas-
na yol amtr. Halk areyi kamakta ve silahlanmakta bulurken, Krgzistan Geici Hkmeti
Rusyadan askeri yardm istemek durumunda kalmt. kan atmalara hakim olunamamas
bir yana, blgede yasal olmayan kayrma alarnn baskn olmas da atmalarn patlak vermesi-
ne katkda bulunmutur.
Blgenin Afganistan-Avrupa uyuturucu gzergah zerinde bulunmasnn ve blgedeki su
rgtlerinin Bakiyev dneminin balangcndan bu yana i politikada etkili aktrler haline gel-
mesinin de atma ortamnn olumasnda byk pay vardr. stne stlk bu blgede radikal
dinci akmlarn varl dikkate alnrsa, nmzdeki dnemde sz konusu akmlarn kendilerini
savunmasz hisseden yerel zbekler arasnda daha fazla taraftar bulmas ihtimali yksektir. Bu
ihtimal, sadece Krgzistann deil, zbekistann istikrarn da yakndan ilgilendirmektedir. Zi-
ra blgedeki faaliyet gsteren radikal dinci hareketlerin temel hedefi, Orta Asyada merkezi ko-
numa ve en byk nfusa sahip olan zbekistandr. Kald ki, her ne kadar olaylar srasnda z-
bekistan snrlarn kapatarak, kendisini soyutlamaya altysa da, Krgzistanda zbekistann
ayrlkl destekledii ynndeki kanaat deimemitir. Dolaysyla son olaylar, Krgzistan ve
zbekistan arasndaki gvensizlii, daha da arttrmtr.
Nisan 2010da
hkmetin devrilmesi ve
Haziran 2010da
lkenin gneyindeki
atmalar srasnda,
halk kalabalklar
sokaa hakim olurken,
devletin gvenlik
salama fonksiyonu
bir sre iin tamamen
fel oldu.
Dr. Anar Somuncuolu
21. YZYIL
[26]
Kasm 10 Say: 23
Rusya-ABD Kskacndaki Krgzistan
Yukarda da deinildii gibi, yaplan seimlerin ve Krgzistandaki zayf devlet olgusunun
dier bir boyutu, Krgzistanda Rus nfuzunun artmasdr. Hatrlanaca zere, ABDnin
2001de Afganistan operasyonunu balatmas, Krgzistan, zbekistan ve Tacikistanda NATO
veya ABD geici slerinin kurulmasna sebep olmutu. Balangta Rusya, ABDnin Krgzis-
tanda s amasna kar kmayp, Krgzistanda kendi ssn amakla yetinmiti. Fakat eski
Sovyet alannda ABD-Rusya nfuz mcadelesinin iddetlenmesinin sonucu olarak Rusya, Orta
Asyadaki ABD askeri slerinin kapatlmas ynnde aba sarfetmeye balamt. Mart 2005de
Rusyann destekledii Askar Akayev ynetiminin halk kalabalklar yardmyla devrilmesi, Ba-
t yanls olarak deerlendirilen Bakiyevin iktidara gelmesine yol amt.
2
Akabinde Mays
2005de zbekistann Andican ehrinde patlak veren isyandan ABDyi sorumlu tutan zbekis-
tan, topraklarnda bulunan ABD askeri ssn kapatmtr.
3
Bu ise, ABD asndan Krgzis-
tandaki ssn deerini daha da artrmtr. Ne var ki 2009 ylna gelindiinde ABDyi Orta As-
yadan karmaya kararl olan Rusya, 2 milyar dolarlk kredi karlnda ABD ssnn Krgzis-
tandan karmas iin Bakiyev ynetimiyle anlamt. Ancak Akayev dnemindeki denge poli-
tikasn srdren ve ABD ssnden byk mali kazan salayan Bakiyev ynetimi, zaman ie-
risinde kararndan dnm, bu sre ierisinde de Rusyann salad kredi ve hibenin nemli bir
ksmn harcamtr. Dolaysyla 2010 ylna gelindiinde
Rusya, Orta Asya politikasndaki tabuyu ykarak, mevcut
ynetime kar muhalefeti destekleme yoluna gitmitir.
7 Nisanda Krgzistanda ABDnin destekledii Bakiyev
ynetiminin devrilmesi sonucunda, Krgzistan zerindeki
jeopolitik mcadelede Rusya ne gemitir. Olaylar daha
yatmadan Rusya, Bakiyevi eletirerek taraf tutmu, dola-
ysyla muhalefeti en st dzeyde ve aka desteklemitir.
Zaten daha Martn sonunda Krgzistanda popler olan Rus
medyas Bakiyev ynetiminin yolsuzluklarn ve e-dost ka-
yrmacln ne karan yaynlar yapm, muhalefet liderle-
ri Rusyaya giderek Rus resmi yetkililerle grmt.
Olaylardan bir hafta nce ise Rusya, Krgzistana ihra edi-
len yakt fiyatlarna yksek ihracat vergisi koymutu. Dola-
ysyla Bakiyev ynetiminin devrilmesi ve yerine Rusyann destekledii muhalefetin gemesi,
olaylarn Rusya tarafndan planland ynndeki yorumlara yol amt.
Btn bunlarla birlikte Geici Hkmeti, Rus yanls olarak deerlendirmek basitletirici
olurdu. Zira bu ekilde 2005te ABDnin destekledii devrimin, bugn ise Rusyann destek-
ledii devrimin ba aktrlerinin neden ayn kiiler olduunu anlamak mmkn deildir.
2005deki halk darbesi srasnda kimi basn yayn organlarnda Sorosu olarak yaftalanan Ro-
za Otunbayeva, imdi de Rusyann aka destek verdii yeni halk darbesiyle tekrar sahnede.
Genel olarak, herhangi bir Orta Asya lkesi zaman zaman konjonktrel olarak Rusya yanls
veya ABD yanls olarak deerlendirilse de, bu lkelerin byk gler arasnda denge politi-
kasn tercih ettii vurgulanmaldr. Ne var ki, Krgzistan sz konusu olunca, zayf devletle kar-
karya olduumuz, bu tarz devletlerin d politikalarnda ise stratejik konularda bile milli -
karlarn deil, zaman zaman dar grup karlarnn ne kabildiini gzden karmamak gerek-
Krgzistan parlamento
seimleri sonucunda
boyculuun ve
Kuzey-Gney ayrmnn
parlamentoya
yansmas, lkede
Bat tarzndaki salam
liberal demokrasinin
oluumunu tehdit
etmektedir.
2 Bu konuda ayrntl olarak bkz. Erica Marat, The Tulip Revolution: Kyrgyzstan One Year After, March 15, 2005-
March 24, 2006, Washington D.C., The Jamestown Foundation, 2006.
3 John C.K. Daly, Chronology of U.S.-Uzbekistan Relations, 2001-2005, Daly ve dierleri (der.), Anatomy of a Cri-
sis: U.S.-Uzbekistan Relations, 2001-2005, Silk Road Paper, Washington D.C., Central Asian-Caucasus Institute &
Silk Road Studies Program, 2006.
Krgzistandaki Kronik stikrarszln Anatomisi: ve D Boyutlar
21. YZYIL
[27]
Kasm 10 Say: 23
mektedir. Ayrca byle bir devletin blgedeki baskn g haline gelen Rusyann nfuzuna dire-
nebilmesi u aamada imkansz hale gelmitir.
Son seimlerde Rusya tekrar lkedeki gcn gstermitir. Bir taraftan Rusya ile yakn i-
birlii savunan ve Rusyann desteini arkalarna aldklarn iddia eden Ar Namus ve Respublika
partilerinin oylar bunu gstermektedir. Dier taraftan Ata Mekn partisinin oylarnn dmesin-
de Rus basn yaynn byk rol olmutur. Rusya tarafndan gvenilmez ve ABD yanls olarak
grlen mrbek Tekebayev, Rus basn yaynnda kaset skandalyla gndeme gelmi ve pop-
laritesine nemli bir darbe almt. Seimlerden nce Ar Namus liderinin Rusya Devlet Bakan
Dmitriy Medvedev ile grmesi, Moskovann kendi adayn iaret etmesi eklinde alglanm-
t.
4
Seimlerden sonra ise galip parti liderlerinin Moskovaya davet edilmesi, Moskovann koa-
lisyon kurma faaliyetlerine de aktif olarak katlmak niyetinde olduunu gstermektedir.
5
Krgzistan balamnda Rus-ABD ilikileri
Rusyann aktif mdahalesine karlk son dnemde ABDnin Krgzistan i politikasna kat-
lm Rusyaya sorun karmayacak dzeydedir. Bakiyev hkmetinin devrildii Nisan ayndan
bu yana ABD Krgzistandaki askeri ssn kaybetmemeye odaklanmtr. Krgzistanda artan
Rus etkisi ortamnda ise bunun yolu, Rusya ile uzlamak olarak grnmtr. 8 Nisanda
Pragda nkleer silah indirimi grmelerinde bir araya gelen Rusya ve ABD bakanlar Krg-
zistandaki ABD askeri ssnn kaderini de grmlerdi.
6
Bu grme sradan grnse de,
ABDnin Orta Asyadaki askeri varl konusunda Rusyayla grmeler yapmas, bir taraftan
blgedeki ABD nceliklerinin, dier taraftan Rusyann nfuzunun ne kadar da deitiinin bir
gstergesidir.
4 Aleksandr Narodetskiy, Kreml Vsyacheski Stremistya Povliyat, http://rus.azattyk.org, 8 Ekim 2010.
5 Kommersant, 16 Ekim 2010.
6 Press Briefing, The White House, http://www.whitehouse.gov, 8 Nisan 2010.
Dr. Anar Somuncuolu
21. YZYIL
[28]
Kasm 10 Say: 23
Barack Obama ynetiminin 2009un banda ilan ettii 30.000 asker artrm kararnn,
ABDnin Afganistandaki birliklerinin lojistik destek ihtiyacnn yaklak olarak iki kat artaca
beklenmektedir. Bu ise, eski ikmal yollarnn korunmas ve yeni ikmal yollarnn gelitirilmesi
ihtiyacn ne kard. Bugn askeri olmayan yk sevkiyatnn yzde 30luk ksm Rusya, zbe-
kistan, Kazakistan, Krgzistan ve Tacikistan zerinden demiryolu ile salanmaktadr.
7
Bylece
2010da zbekistann Termez demiryolu istasyonu, ABD askeri olmayan yklerin ikmal nok-
tas haline gelmitir. Bu ise, Afganistan zerinde ABD-Rusya ibirliinin sonucunda mmkn
olmutur. Buna mukabil, Krgzistandaki Manas ss, Afganistana asker sevkyatnn kilit nok-
tasdr.
Esasnda bu aamada Rusyann Orta Asyada yapmaya alt, ABDnin Afganistanda-
ki askeri varln besleyen ikmal yollarnn kesilmesi de-
ildir. Rusya da Afganistanda Taliban glerinden yk-
selmesinden tehdit alglamaktadr. Ancak Rusya, ABDnin
Krgzistandaki askeri varln nfuz arac olarak kullan-
masna iddetle kardr. Dolaysyla Rusya, Afganistan
probleminin zm konusunda olsun, Orta Asyadaki s-
lerinin bulunmas konusunda olsun, ABDnin blge lke-
leriyle deil, kendisiyle grlmesini istemektedir. Bu
ekilde Rusya, Orta Asya lkeleri zerindeki nfuzunu
tasdik ettirmek niyetindedir. Zaten Rusya, Austos
2008de Gney Osetya krizinin arkasndan Gney Kaf-
kasyadaki askeri varln pekitirmiti. ubat 2010da
Ukraynada Bat yanls Viktor Yuenkonun iktidardan
dmesinin ardndan Rusya, genel olarak eski Sovyet ala-
Parlamento seimlerinde
galip gelen parti
bakanlarnn
Moskovaya davet
edilmesi ve orada
grmelerde
bulunmalar, Rusyann
Krgz i siyasetindeki
artan roln
yanstmaktadr.
7 Press Briefing, The White House, http://www.whitehouse.gov, 11 Nisan 2010.
Krgzistandaki Kronik stikrarszln Anatomisi: ve D Boyutlar
21. YZYIL
[29]
Kasm 10 Say: 23
nnda tekrar baskn aktr olarak ne kmtr. Buna karlk Rusyann son dnemde ran me-
selesinde ABDye destek vermesi, pazarlk ve uzlama boyutlarnn ok daha byk olduu-
nu gstermektedir.
Sonu
2005 lale devrimi ncesinde Krgz muhalefetinin grlerinin halka duyurulmas ko-
nusunda aktif rol stlenen ABD, halk kitleleri yardmyla Krgz iktidarna bask yapma yolu-
nu amt. Krgzistan istikrarszlatran ABD, cini ieden kard. Bugn ayn yntem-
den Rusyann da faydalandn gryoruz. Bu da Rusyann Orta Asya politikasnda yaa-
nan nemli deiikliin gstergesidir. Aslnda 2005 ve 2010 devrimlerinde sadece srasy-
la ABD ve Rusyann mdahalesi deil, i faktrler de
nemli rol oynamtr. Ne var ki, her iki devlet de, Krgz
iktidarlarn zayflatlmasna katkda bulunmalar nedeniyle
devrimlerin ortaya kard istikrarszlktan sorumludur.
Byk lkeler s yarnda at oynatrken, Krgzistann za-
ten bir trl oturamam olan devlet kurumlar ve milli bir-
lii zayflatlmtr. Krgzistann esas problemi gvenlik
ve istikrarn salanmas, lkenin siyasi krizden kmasdr.
Arkasndan ekonomik problemlerin zm gelmektedir.
Zaten olaylarn meydana gelmesini salayan yapsal fak-
trlerden birisi de, lkedeki sefalettir. Ancak Krgz halk-
nn bu ihtiyalar aslnda byk oyuncular pek ilgilendir-
miyor. Krgzistann istikrar ieride dar grup karlarnn
peinde koan siyasilere ve perde arkas aktrlere, dar-
da jeopolitik karlar salamaya alan byk glere
teslim edilmi vaziyettedir.
Bugn Afganistan problemine odaklanan ABD ynetimi, Afganistana yaplan askeri ve
askeri olmayan sevkiyat salayan ikmal yollarnn kapanmamas asndan Rusya ile ibirli-
i yapmak durumundadr. Buna ramen Orta Asyada artan Rus nfuzunu dengelemek ama-
cyla ABD, dier Orta Asya lkeleriyle ilikilerini gelitirmeye almaktadr. Dier taraftan
zbekistann Rusyay dengelemek asndan tekrar ABD ile ibirlii yollarn arad orta-
dadr. Yakn dnemde zaten birka yldr iyilemeye balayan ABD-zbekistan ilikileri ye-
ni bir ivme kazanabilir. Bunun yan sra ABD, dier Orta Asya lkeleriyle de ilikilerini ge-
litirmeye alacaktr. Rusyann blgedeki nfuzu arttka blge lkeleri de giderek daha
fazla oranda d dengeleyicilere ihtiya duyacaktr. Bu durum, Trkiye asndan da yeni bir
alm yapma imkann yaratmaktadr.
Trkiye Cumhuriyetinin blgeye ynelik politikasnn temel ilkesi, Orta Asya lkeleri-
nin bamszlklarnn pekitirilmesidir. Grld gibi, Krgzistanda bu sene tekrar ba
gsteren istikrarszlk, zaten mevcut olan devlet zafiyetini daha da arlatrm, Krgzis-
tann hem d hem i siyasetini darya daha da baml hale getirmitir. Blgede faaliyet
gsteren gler, ncelikle kendi karlarnn peindedir. D aktrlerden sadece Trkiye, -
karlar dnda blge halklarna duygusal yaknlk beslemektedir. Zamannda Trkiyenin Or-
ta Asya politikasnda ne kard duygusal balar ve ortak kltrel payda kmsenmi,
romantik olarak adlandrlmtr. Ne var ki, iki karde halkn arasnda atmann patlak ver-
mesi, ortak kltrel payda ile blgenin istikrar arasndaki ba aka gstermitir.
Sovyet dneminde Orta Asya snrlarnn izilmesi, sadece haritada deil, zihinlerde ya-
plmtr. Her bir cumhuriyet iin milli edebiyat, tarih ve folklorn snrlar halkn zihnine ka-
Afganistan problemine
odaklanan ABD
ynetimi, Afganistana
yaplan askeri ve
askeri olmayan
sevkiyat salayan
ikmal yollarnn
kapanmamas asndan
Rusya ile ibirlii
yapmak durumundadr.
Dr. Anar Somuncuolu
21. YZYIL
[30]
Kasm 10 Say: 23
znmt. Bu sre bamszlktan sonra da devam etmitir.
Halbuki Trkiyenin balangta yrtmeye alt or-
tak tarih, ortak edebiyat projeleri bugne kadar yrt-
lebilseydi, ortak payday vurgulayan ortak Orta Asya tarih
anlay ve dolaysyla ortak kimlik anlay kk salm
olurdu. Orta Asya lkeleri arasnda mevcut olan gvensiz-
lik, her bir Orta Asya lkesini d gler karsnda zayf-
latmakta ve blge problemlerine d glerin karmasna
sebep olmaktadr. Ne var ki, kader birlii ve ortak karlar
anlay gelimeden, Orta Asya lkeleri arasndaki bu g-
vensizliin almas mmkn deildir. Kardelik balar-
nn olabilmesi iin sadece karde olmak deil, bu karde-
liin bilincinde olunmas arttr. Bu adan Trkiye, blge-
ye ynelik kltr politikasn gzden geirerek, uzun va-
dede blgenin istikrarna nemli katkda bulunabilir. im-
diye kadar Trkiyenin blgeye ynelik kltr politikas
Trkiye Trkesinin yaygnlatrlmas ve Trkiye ile or-
tak balarn vurgulanmas ynndeydi. Halbuki blgenin
acil ihtiyac, ncelikle Orta Asya btnlemesine temel
olacak blge ii ortak kltrel payday vurgulayan kltrel faaliyetlerin yaplmasdr. Orta
Asyaya olduka uzak olan Japonya bile Orta Asya politikasnn odak noktasn Orta Asya b-
tnlemesi olarak belirlerken, blge halklarna zel yaknl bulunan Trkiyenin byle bir
vizyondan yoksun kalmas dnlemez. 21. YZYIL
Orta Asya halklar
arasnda kardelik
balarnn olabilmesi
iin sadece karde
olmak yeterli deil, bu
kardeliin bilincinde
olunmas arttr.
Bu adan Trkiye,
blgeye ynelik kltr
politikasn gzden
geirerek, uzun vadede
blgenin istikrarna
nemli katkda
bulunabilir.