Tinaz Titiz - Sorun Nasıl Çözülmez

SORUN NASIL ZLMEZ ?
TINAZ TTZ
AUSTOS - 1990
ANKARA
" Birer metre srayabilen iki kiiyle, iki metre alamaz "
Dizgi / Kapak / Grafik tasarm : Tnaz TTZ
Yazlm: Ready Set Go 4.5, Cricket Draw 1.0, Aldus Freehand 2.0
Donanm: Apple Macintosh SE, Apple Laserwriter II NT
N SZ
Bu kitaptaki yazlar zaman zaman, eitli dergi ve gazetelere yazdm yazlarn bir
kolleksiyonudur. lk bakta aralarnda bir balant yokmu hissi verse de hemen
hepsi toplumumuzu evreleyen kaynak sorunlarla ilgilidir.
ok sayda sorundan oluan bir yuman neresinden balanmas gerektii, zerinde
fazla konuulmayan ama hemen tm giriimleri olumsuzlua uratan bir ayr
sorundur. Bu kitapkta bu ipularnn bir ksm incelenmeye allmtr.
Herhangi bir dzeyde sorun zmeye alanlara yardmc olabilirse kendimi
mutlu sayacam.
M.Tnaz Titiz
Austos - 1990
Ankara
NDEKLER
Asansrler der..! ..................................................................................1
Kamu ynetiminde etkin bir ara : Politika dokman..! .......................7
Gelimenin arac rekabet, rekabetin anahtar: Doru satnalma .............12
Kamu ynetiminde yerine getirilmeyen fonksiyonlar ............................16
Zam - maliyet art - zam spirali...! .......................................................21
Balarken ! ..............................................................................................28
Sorunlar ve kaynak sorunlar ...................................................................30
Sorun nasl zlmez ? ...........................................................................33
Bilim ve teknolojide hedef ! ...................................................................35
nce mevcut bilgiye erimek ! ...............................................................37
Verimsiz kurulular kapatlmal m ? .....................................................38
BDE'den vazgeilmelidir (!) ...................................................................39
Beceri kazandrma..! ...............................................................................42
z beceriler .............................................................................................44
2000 li yllar ............................................................................................47
Mevcut bilgiye erime aralar (1) ..........................................................49
Mevcut bilgiye erime aralar (2) ..........................................................51
Niin az okuyoruz ? ................................................................................53
Yangnlar olacaktr .................................................................................59
67 i .....................................................................................................61
30, tekerlekli sandalye ............................................................................63
Sistemlerin kilit ta: Denetim ................................................................65
Kural nasl konulmaldr ? ......................................................................68
Kural kirlilii ..........................................................................................70
Domino ve iletiim .................................................................................72
Gneydou..............................................................................................74
letiim becerisi yetmezlii .....................................................................76
letiim ve sansr ....................................................................................78
letiim becerisi yetmezlii:Bir kaynak sorun ! ......................................80
letiim becerisi ve dinleme ....................................................................82
Bilgisayar sektr nasl tevik edilmeli ..................................................83
Plaka toplumu .........................................................................................85
Dalm renme ortam .......................................................................87
letiim ve toplumsal bar ......................................................................89
Sorunlar iyi kurulmam sistemlerden doar...........................................91
ZM ZMEMEKTR
Deerli dost Tnaz Titiz, eitli dergi ve gazetelerde yaymlanm makalelerini
biraraya getirerek bir kitap meydana getirmi.
Kitabn prova basksn bana da verdi.
Adeta bir macera roman okur gibi yazlar birbiri ardna okudum.
Btnn zihnimde brakt lezzet, paralarndan daha doyurucu oldu.
Tnaz Titiz'in uslubu akc, aklc ve ok sevimli bir dozda alayc.
ark toplumlarnda Bat kltrnn etkisiyle yetien btn aydnlar gibi Tnaz Titiz
kendinden ve evresinden ikayeti.
Kitap bu bakmdan bir zeletiri olarak da deerlenebilir.
zellikle nemli iler baarmak iddas ile bir greve gelen st yneticiler iin ise,
adeta bir "ormanda iz bulma el kitab".
ark kltrnn, deiime kar verdii savan ilgin servenini bu kitapdan
izleyebilirsiniz.
Benim bu kitaba ilave etmek istediim temel bir dncem var.
Sakn, zmeniz iin getirilen problemleri zmeye kalkmayn. nk problemler,
mutlaka ama mutlaka , iki ucu ball (!) deynek haline getirilerek gerek sorundan
saptrlm ekilde takdim edilir.
Sorunun asln tesbit edinceye kadar klnz kprdatmayn, yoksa adam fena
harcarlar.
Uzun sre bakanlk yapt srada, olaylara sempati tccar bir politikac gibi deil,
drst-aydn bir devlet adam gibi yaklaan Tnaz Titiz'e tecrbelerini okurlar ile
paylat iin teekkrler.
Ege Cansen
Birka yl nceydi.
Vitali Hakko ile konuuyorduk.
"Beyolu'nu korumalyz, gzelletirmeliyiz" diyordu.
Bu konudaki abalarn, karlat engelleri uzun uzun anlatt.
Birka gn sonra, TBMM kulisinde M.Tnaz Titiz'le karlatm.
Amerika'dan bahsetti.
New York'un nl caddelerinin bozulmamas iin, getiimiz yzylda kurulan
derneklerin almalarndan sz etti. Onlarn tzklerini amblemlerini gsterdi.
O cadde de yaayanlarn, caddeye nasl sahip ktklarn anlatt.
Titiz'den o dokmanlar aldm ve gazetedeki kemde yaynladm.
Telefonlar yamaya balad.
Bata Vitali Hakko. Ve daha pek ok stanbullu.
Hepsi de yazda bahsettiim belgeleri istiyorlard.
"Amerikan rneinden yararlanmak gerektiini" sylyorlard.
Herkes mahallesine, caddesine, sokana sahip ksn. Bunun iin dernekler
kuralm, rgtlenelim" diyorlard.
Gnderdim ve gerekten birka dernek kuruldu.
Bu olay birgn Titiz'e atm.
Bana verdii dokmanlar nereden bulduunu sordum.
u cevab verdi:
- Mecliste bte mzakereleri sryordu. Gece yars birara meclis
ktphanesine gittim. kitaplar kartrrken, Amerika'da bir zamanlar byle
dernekler kurulduunu okudum. Adreslerini buldum, mektup yazdm.
te M.Tnaz Titiz'in en beendiim yan.
Dnen, okuyan, aratran bir siyaset ve devlet adam.
Trkiye'nin ihtiya duyduu politikac tipi.
--------
PAR-SAR grubu HAYAT TARZLARI adn verdii nemli bir aratrma yapt.
Bu alma srasnda sorulan sorulardan biri uydu:
En son nezaman kitap okuduunuzu sylermisiniz?
"Hi okumadm" diyenlerin oran yzde 48.4
"Uzun yllardr okumuyorum, onun iin hatrlamyorum" diyenler ise yzde 30.7.
PAR-SAR'dan bir baka soru:
En son okuduunuz kitabn adn syler misiniz ?
"Hatrlamyorum" cevabn verenler yzde 31.5.
Anlalyor ki okumakla aramz pek ho deil.
Bu okumama alkanl ile a yakalayabilmek kolay olmasa gerek.
Bazen meclis ktphanesine urarm.
Okuma alkanlnn hangi boyutta olduunu lmek isterim.
Ah keke ktphane tklm tklm dolu olsa ...
5-10 milletvekili grrm. Titiz her zaman o 5-10'nun iindedir.
--------
Devlet Bakan Mehmet Yazar'n ei Kbra hanmn kulland bir uakla
Bodrum zerinde uuyorduk. 2 yl nce.
Aada grdm kt ehirlemeyi, irkin yaplamay, beton ynlarn
belgeledim bol, bol resim ektim.
Dnte bu resimleri oaltp ilgili bakanlara gnderdim.
lerinden birinden cevap geldi. M.Tnaz Titiz'den.
Resimleri aldn, kt yaplamann nlenmesi iin dnlen tedbirleri uzun
uzun anlatyordu.
........................
2000'li yllara giderken okuyan, aratran, yazan siyaset ve devlet adamlarna
ihtiyacmz var.
Dileim M.Tnaz Titiz'in kitabn, dier siyasilerin kitaplarnn izlemesi.
Yavuz Donat
nnden getiin apartmann st katna bakmak...
Demokrasi piramidi tam kurulamam. Ynetenlerle, ynetilenler
arasnda, sorunlarn daha iyi kavranmasn salayacak kitle rgtleri yeterince
gelimemi. O nedenle de sistem kendini yenileyecek i diyalou salayamam.
Diyaloun getirecei esneklie ulalamamann sonucu, sert ve keskin virajlar
almak zorunda kalm. Demokrasisi, kesintilere uram bir lkede yayoruz...
Eitimimiz, daha ilk admlarda hem ailede, hem okulda "Sen bilmezsin",
"Sen kksn, sus" zerine kurulmu. nsanlar ortak i baarmaya, birlikte
retmeye, kaynaklar gelitirmeye, organizasyona, diyaloa deil de, "Emir
dinlemeye", "En iyi itaate" ynelen bir eitim iine sokmuuz...
"Susmak", "Bilgisizliini gstermemek", "Bildiini anlatmamak"
ataszlerinde yer alan bir erdem olmu. Bir yolda ilerlemek iin, hata
yaplabilecei, yaplan hatalar dzelterek dorulara varlabilecei
dndrlmemi.
Verileni kabul etmek, daha fazlasn istememek, soru sormamak "iyi
insann vasf" olarak grlm.
Bize sunulan olduu gibi almak. Var olan sorunlar tevekklle
kabullenip, "Olur byle eyler" demek, toplumsal alkanlk olmu. Sorunlarn
zmszlne inanmak, ardna arkasna bakmamak, dnmemek iimize
yerlemi.
Islk bile alacaksan, herkes gibi alman, bir bakalk yaratmaman
istenmi. Buna inanlm...
Aziz Nesin, "Bir ey Yap Met" piyesinde Supi Ustas Met'e baka bir ses
aratr. Met o gne kadar 5 delikli olan Supi denilen ubukta yeni ses verecek altnc
deliin yerini bulmaya alr.
Toplumumuzda ise, yeni ses aramaksa adeta su olarak grlmtr.
Binlerce, milyonlarca insan, yllarca nlerinden getikleri evlerin st
katlarna doru balarn kaldrp, "Acaba ne var ?" diye bakmazlar. ncelemek
aratrmak adeta ayp saylr...
te, bu duraan toplumda, evlerin st katlarna "Acaba ne var ?" diye
bakan, baka trl slk alp, farkl bir ses karmaya alan, Supi'ye altnc delii
ama gayretine giren insanlara hasretiz...
Sizi bilmem ama ben bylelerini grnce ellerim iinceye kadar
alklamak ve "Ohhh, bee. Bir farkl insannn." diye haykrmak isterim.
Hem bu kiiler her zaman, toplumda hemen ne kveren insanlar da
olmazlar. Bazen bir ke banda, bir kk tezgahta herkesden uzak farkl
bireyler yaparlar. Sradan, halktan biri gibi dururlar..
Bence Tnaz Titiz byle birisi...
Bir ok konuya bizlerden baka trl bakyor. Yer yer yorumlarna
katlmasak da, baka trl olduuna itiraz edemiyeceimiz bir bak as var.
Bu farkl bak, onun bu kitaptaki yazlarnn ortak karakteri. Ayr bir
ortak yan daha var. O verileni bir n veri olarak alp kabul etmiyor. Verilenle
yetinmiyor. Susmay deil soru sormay "erdem" olarak alyor...
Bir defa soru sormaya balaynca da, ister istemez cevap aryor.
Cevap aramak, onu toplumda kalplam dorulardan uzaklatryor.
Yani dorulara varyor. Orada da durmayp yeni sorular soruyor. Yeni dorulara
varyor...
Laf uzatmadan noktay koymak gerekirse, baka trl slk almaya, apartmanlarn
st katlarnda, neler var diye bakmaya, Supi'de bu gne kadar almam altnc
delii ap, yeni sesler bulmaya alyor.
te bu kitap, yer yer ok basit olaylar, basit detaylar iin, yer yer nemli
gncel konular iin, ayn titizlikle araylar iindeki yazlar btndr. Bir btnn
birbirinden kopuk halindeki paralarn bir araya getiriyor...
Seveceiniz ve Tnaz Titiz'le birlikte sorular sorarak, kendi adnza,
belkide sadece kendi dnce alannzda, yeni yazlar yazacanz umuduyla...
Osman S. AROLAT
ASANSRLER DER...!
Zaman zaman haber kaynaklar asansr kazalarn duyurur. Genellikle ar
yaralanma ve lmle sonulananlar duyulur. Bir de byk illerin dndaki yerlerde
byk tirajl basna yansmayanlar hesaba katlrsa bu kazalarn olduka sk olduu
grlr.
Traji-komik asansr kazalar da vardr. Kaps almayan, yar yolda kalan vb...!
lk anda bu gibi olaylarn, kk apartmanlarda meydana geldii, byk
binalarda olmayaca sanlabilir. Durum yle deildir. En nemli binalarda dahi
olabilmektedir. Zaten konu incelendiinde grlecektir ki kazalar, binalarn kk
ya da nemsiz olduundan kaynaklanmamaktadr.
Kul yaps olduu iin arza da yapabilecei kabul olunmu bu yaratklarn (!)
arza sklklar (pepee iki arzas arasndaki ortalama sredir) acaba dnyada
geerli normlarn ne kadar zerindedir ?
Asansr yapm ve bakm firmalarna baklrsa asansrlerimiz, endstride ileri
gitmi lkelerin rnlerinden hi de kalitesiz deildir. Arza normaldir. nsan bile
hastalanp ldne gre, makineler arzalanamaz m ?
nemli bir binann asansrlerinin bakmndan sorumlu bir teknik blm
yetkilisi: "bu yaratn ne zaman ne yapaca belli olmuyor, bakyorsunuz bazen
iyi, bazen kapsn amyor !" diyerek veciz bir ekilde, asansr zerinde
kontrolleri olmadn, aksine asansrn istedii zaman iindekileri
hapsedebildiini ifade etmiti.
Konu zerinde daha fazla birey sylemeden nce, lkemizde yalnz
asansrlerin deil, benzer karmaklktaki tm donanmn (otomobiller, amar
makineleri, ev aletleri, endstriyel tesisler vb) ithal mal olanlar da dahil (bir miktar
az da olsa), gelimi lkelere nazaran daha sk arza yaptn belirleyebiliriz.
Bu konuda istatistikler olmasa da herkese yaplm gzlemler herhalde bu
yargy dorulayacaktr. Ancak bir yanl anlamaya yol amamak iin bir noktay
aklamak gerekir: Her teknik donanm bir evrede alr ve baz girdiler kullanr.
Otomobil, yolu bir evre, yakt bir girdi olarak kullanrken; otomatik amar
makinesi, ehir suyu ve elektrii girdi olarak kullanmaktadr.
Donanmlar bu evre ve girdilerden bamsz olarak dnlemezler. Yol
bozuk ya da yakt kalitesi kt ise otomobil yapmcs, bu artlara uygun araba
retemez. ehir suyu iinde kat madde miktar, kabul edilebilir seviyenin
zerindeyse buna bal arzalar yapmc firma tarafndan ancak ekstra donanm
(filtre vbg) konularak, yani donanm pahallatrarak nlenebilir.
Asansrler iin de ayn evre ve girdi olgusu geerlidir. Bir asansr kabini
iindeki kat dmelerine toplu ine sokularak garip komutlara itaat etmek zorunda
braklan bir asansrn almas ya da arzasndan, bir lde de olsa onu
kullananlar sorumludur. Bir ldedir nki bu gibi kt kullanm artlar, dizayn
spesifikasyonlar iinde dikkate alnm olmaldr. Asansrlere hep akl banda
ergin kiilerin binecei, gereki bir dizayn art deildir.
Bu dzeltme ile hatrlatlmak istenilen, donanmn yalnz yapmcsnn deil,
yapmc kadar kullancnn da etkisinin olabildiini belirtmek iindir.
Donanmn alma ve arzalanmasna etki yapan bir faktr de, bakmclardr.
Aynen kullancda olduu gibi, bakmcnn da etkisi byktr. Nitekim, son derece
kaliteli donanmlarn, ehil olmayan ellerde ne hale geldiklerini hep gzlemi ya da
yaamzdr.
Bakmclarn sebep olduklar olaylar karikatrize edebilecek bir olay, bu
satrlarn yazarnn bandan gemitir.
Bir parti hatal para ihtiva eden bir mamuln, hatal paralarnn cretsiz
deitirilip gerekli ayarlarn yapm iin lzumlu ayar cihazlar, tm yurtta bakm
rgtne datlmt. Yurdumuzun bir kesinden gelen bir telgraf herkesi dehete
drmt:
"Gnderdiiniz para (!), ok iyi sonu verdi. Dier arzal cihazlara da
takabilmek iin acele 50 tane daha yollamanz rica ederim."
Yalnz ayar iin 1 adet yollanan ayar cihazn nasl ve nereye takmsa, arza da
dzelmi (!).
Bakmcln bu durumu, insanmza gerekli eitimi verebilecek
mekanizmalarn yokluu ile ilgilidir. Ayn insan bir baka lkede (mesela
Almanya) ok baarl olabildiine gre, lkemizdeki artlarn uygunsuzluunun,
bu olumsuzluklar yaratt bilinmelidir.
lk bakta, donanm reticilerinin bakmclar eitmesi gereklilii
dnlebilirse de bu, yoldan evrilen bir taksinin ofrne nce araba kullanmay
retmeye benzetilebilir. Yapmc firmalarn eitim grevleri vardr ve belki de
tam olarak yerine getirilememektedir. Ama onlarn bir altyap olarak kullanmak
durumunda olup bulamadklar girdiler vardr. Meslek kurslar, audio-visual eitim
malzemesi vb girdiler bunlardan birkadr.
Donanmlarn almasna etki yapan nihai bir faktr de, o donanmlar
oluturan paralardr. Bir btn, onu oluturan paralar kadar gvenilirdir. Bu basit
yarg, gvenilirlik (reliability) denilen bilim dalnn bir yasasdr.
Hangi donanm olursa olsun (asansr, otomatik amar makinesi, elektrikli
portakal suyu skma makinesi vbg), iki grup paradan oluur:
1
2
"Sorun nasl zlmez ?"
Asansrler der...!
(I) btnn almasn etkileyenler,
(II)btnn almasn etkilemeyenler.
Tm estetik paralar ikinci gruba girerler. Mesela donanmn marka etiketinin
kopmas, o cihazn almasn genellikle etkilemez. Birinci gruptakiler ise bir
zincir olutururlar. Halkalardan herhangi birinin kopmas (parann arzalanmas
demektir) donanmn almasn bozar (yani zincir kopmu olur). Bu bozulma,
donanmn can gvenlii ile ilgili ksmndaysa, asansr konusunda bahsedilen
kazalar meydana gelebilir.
Bir asansrde ok sayda olay, can gvenliini etkileyebilir. Bunlardan en
tehlikelisi halat kopmasdr. elik halat, belli aralklarla deitirilme artna
uymamaktan dolay kopabilecei gibi, belli limitlerin (en st ve en alt katlar)
almasn engelleyen mekanizmalarn almay, parat sisteminin almay,
kabin raylarnn arzalanmas gibi ok sayda nedenden dolay da olabilir.
Bir asansr donanmnn almasn ve ayn zamanda can gvenliini de etkileyen
paralarn (zincir baklalarnn) says yaklak 50 kadardr.
Aada, her parann gvenilirliinin deiik deerleri iin 50 paradan oluan
sistemin btnnn gvenilirlii verilmitir;

Bu sonular yorumlarsak; birinci durumda yani her parann % 90 gvenli
olduunu kabul edersek, btnn gvenilirlii ancak % 0.5 kadar olabilmektedir.
Yani sistem ortalama olarak 1000 almann ancak 5'inde arzasz olabilecek
995'inde arza yapabilecektir.
En son halde ise yani her bir parann gvenilirlii milyonda 999,999 olmas
halinde -ki milyonda 1 arza ihtimali demektir-, sistemin btnnn gvenilirlii
milyonda 999,950 olmaktadr. Bir baka deyimle milyonda 50 ya da yzbinde 5
olaslkla arza yapabilir demektir.
Bu pratik olarak u demektir: Bir apartmanda hergn ortalama 100 defa asansr
kullanlyorsa yaklak 7 ayda 1 defa arzalanmas (ve kaza olmas) ihtimalidir ve
olduka yksek bir risktir.
imdi bu asansre bir parat tertibat eklendiini ve paratn gvenilirliinin
0.99 olduunu (yani 100 defada ancak 1 defa almayabilir) varsayalm ve
paratl asansrn gvenilirliinin ne olacan dnelim.
Bu takdirde; birinin meydana gelme ihtimali yzbinde 5, dierinin ise 0.01 olan
iki ayr olayn ayn ana tesadf etme olasl bu iki saynn arpm kadar yani on
milyonda 5 olacaktr.
Yine apartman rnei ile dnlrse, 66 ylda 1 defa kaza olmas yani hem
halatn kopup hem de paratn almamas demektir. Asansr halatlarnn belli
aralklarla deitirilmesi zorunluu ite bu sebepten domakta bylece daima riskin
dnda kalnabilmekte ve kabul edilebilir bir gvenilirlie eriilmi olmaktadr.
Ancak bu gerein lkemizde ne lde yerine getirildii incelenmeye deer bir
konudur.
imdi, son rnekteki kabul edilebilir gvenilirliin salanmas iin gereken
0.999999 lik para gvenilirliinin nasl salanabilecei, daha dorusu bunun
nekadar mmkn olabileceine gelelim !
Bu kadar yksek gvenilirlik mmkndr; ancak, retim, montaj ve bakmda
grevli kiilerin ok zenli seim ve eitimi ile ok iyi bir kalite kontrol sistemini
gerektirir. Asansr retim, montaj ve bakmnda ortalama vasf dzeyindeki
insanlarn alt, hatta zaman zaman (zellikle bakm ilerinde) vasat alt
dzeyde elemanlar altrldna gre, bu gven derecesi pratikte salanabilir
deildir.
Aslnda bir toplumun yaama biimi ve deer lleri ile kulland donanmn
performans arasnda yakn bir iliki vardr. Hatta bir bakma yaama biimi ve
deer lleri, o toplumun ya da belli bir kesiminin baaryla kullanabilecei
donanmn karmaklnn (sofistikasyon) dzeyini de belirler.
Ayrca, teknoloji ile yeterince karlamam kiiler, donanmlara kar ar
gven duyabilmektedirler. Bir donanmn gl ve zayf yanlar konusunda yeterli
bilgi ve/ya tecrbeye sahip olmayan kiiler iin, teknik donanmlarn davranlar
rastlantsal saylabilir. Yaznn banda aktarlan "yaratn ne yapaca belli olmaz"
yaklam ite byle bir "teknolojiye yabanclk"n sonucudur.
Donanmlar, birbirine bal baklalardan oluan bir zincir ve zincirin
kopmamasnn da her baklann ayr ayr kopmamas artna sk skya bal olduu
bilincinin hemen hemen hi olmad bir alan da karayolu trafiidir.
Bir aracn kaza yapmamas iin :
* Aracn kritik paralarnn (rod, fren, direksiyon mili, lastik vb) arza
yapmamas,
3
4
Asansrler der...!
G V E N L R L K
bi r par an n
0.90
0.99
0.999
0.9999
0.99999
0.999999
bi r si st emi n
0.005
0.605
0.95
0.995
0.9995
0.99995
* Ara srcsnn "her an" kurallara uymas (enaz 10 hayati kurala)
* Yol artlarnn uygun olmas (yoldaki ukurlar, buz, sis vb)
* Kardan gelen tm ara ve srclerinin (binlerce) ayn artlar tamas
Her madde kendi iinde blnrse yaklak 40 zincir baklas ortaya kacaktr.
Asansr rneine benzetilirse:
Buna gre en yksek gvenilirlik halinde bile (her genin yzbinde bir
orannda hata yapmas), bir kaza olmamas ihtimali onbinde 9996'dr.Yani onbinde
4 orannda bir kaza ihtimali vardr. Bu ise ok yksek ve kabul edilemez bir
ihtimaldir. Nitekim hergnki trafik kazalarnn skl, bu hesabn nekadar geerli
olduunu gstermektedir.
Srclerin bu zincir rneini tam alglayamamas, kazalar birer "kt ans"
gibi grmelerine ve kurallar hie saymalarna neden olmaktadr.
Veriler bunlar olduuna gre yaplmas gereken(ler) nelerdir ? Asansr
halatlarnn kopmasn beklemek, bu artlarda kanlmaz grnmektedir. Acaba bir
kurulu asansrleri denetlerse kazalar nlenebilir mi ?
Yukarda yaplan basit hesap gstermitir ki, denetim (halatlarn belli zamanlarda
deitirildiini anlamak iin), iin kk bir parasdr. Geri kalan ksm ise
tamamen retim ve bakm ileriyle ilgilidir.
Grnen odur ki, retim ve bakm personelini tam olarak eitmenin dnda bir
yolla kazalar nlenemez. ncelikle bu iki grup personele, burada gsterilen basit
ama etkileyici hesap tam anlatlmal ve bylece yaptklar iin bilincine varmalar
salanmaldr.
Halen bu bilincin var olduu sylenemez. O halde maalesef asansr kazalar bu
bilin gelitirilene kadar muntazaman olmaya devam edecektir !
Konuya, paralarn yksek gvenilirliinin niin salanamad eklinde bakmaya
devam edilirse u grlecektir:
Paralarn retimi, montaj ve bakmnda gsterilen zen, gvenilirlii
belirlemektedir.
Burada dikkat edilmesi gereken ince nokta, herhangi bir parann en ilkel
halinden (mesela elik bir para iin, ilk demir-elik retiminden) itibaren ok
sayda aama geirerek nihai halini alp yerine oturtulduudur. Bu uzun srecin her
admnda yeralan; bileim, testler, ekillendirmede hassasiyet, montajdaki zen,
nihai testlerdeki dikkat eksiklikleri birbirinin stne eklenip tesadf gibi grnen
"ansszlklar (!)" dourmaktadrlar. Halbuki dikkat edilirse btn bunlar, yaam
biimimizin izlerini tamaktadrlar. Gnlk hayatmzn ou safhasnda farkl
azlardan, farkl usluplarda duyduumuz; "bover", "idare eder", "bu artlarda bu
kadar olur", "daha iyisi can sal", "okadar incesine bakmyacaksn", "bizim
artlarmz, ........den farkldr, orada yle olabilir" vbg deyimler, asansr
paralarna nfuz etmekte, onlarn gvenilirliine toplumun baz yoz deer llerinin
damgasn vurmaktadr.
te bu yzden asansrlerimiz dmektedir; bu deer llerimizi
deitiremezsek dmeye devam da edecektir.
Bu durum karsnda yapm gerekenler ayr bir makaleye konu olabilir. Ancak
yaplmamas gerekenin ne olduu aratrlrsa grlecektir ki, bir kurumun bu ii
stlenerek ok sk genelgeler yaymlamas, hatta denetiler salmas problemi
zemeyecektir.
Eer tek cmle ile yapm gereken ifade edilmek istenilirse; doru sistem kurmak
ile her dzeyde eitim yapmak denilebilir.
******
5
6
her baklann
gvenilirlii
0.90
0.95
0.99
0.999
0.9999
0.99999
kaza olmama
ihtimali
0.0147
0.1280
0.6689
0.96
0.996
0.9996
Asansrler der...!
KAMU YNETMNDE ETKN BR ARA:
POLTKA DOKMANI ....!
Toplumumuzda politika kadar, birbirinden ok farkl anlamlarda kullanlan szck
azdr. Trk Dil Kurumuna gre:
1. "Devlet ilerini dzenleme ve yrtme sanat",
2. "Bir hedefe varmak iin karsndakilerin duygularn okamak, zayf
noktalarndan veya aralarndaki uyumazlklardan yararlanmak gibi
yollarla iini yrtme"
TDK'nun tanmnda ilgin olan nokta ayn bir szcn, birbirinden bu kadar uzak
iki kavram iin de kullanlabilmesidir. Birisi yce bir sanat, dieri de insanlar
aldatma becerisi olan bu iki kavramn ayn kelimeyle ifade edilmesi, birinci anlam
ve onun kullanlaca amalar iin gerek bir ansszlktr.
in ilgin yan, toplumumuzda bu iki anlamn birleerek; devlet ynetimi ile
uraanlarn, TDK'nun ikinci tanmndaki niteliklere brndrlmesidir.
Bu olgunun pratik sonucu, devlet ynetiminin ahlakszlkla mmkn olabildii gibi
arpk ve tehlikeli bir anlayn yerlemi olmasdr. Politika szc ancak
saknlmas gerekli, pis ve karanlk iler iin kullanlan "bulamak" fiiliyle
birleerek, "politikaya bulamak" gibi bir deyim halini alm ve zamanla hakaret
anlam yumuayarak politikacln srekliliini vurgulayan"politikaya bulaan
ondan kurtulamaz!" gibi, devas olmayan bir hastalkla zdelemitir.
Karikatrlerin ounda (yerli), dzenbaz tipleri simgelemek iin, frak giymi bir
politikac izmek allan ve herkesin de kolayca anlayabildii bir anlatm
olmutur.
Bu makalede bu talihsiz olgunun sebepleri irdelenmeyecektir. aret edilmek
istenen, politikaya bizim ve batlnn verdii anlam farklldr. Bu makalede
politika iin daima, TDK'nun birinci tarifindeki anlam kullanlacaktr.
Makale konusu, politikann anlam olmamakla beraber zerinde durulmasnn bir
nedeni de, (politika) szcnn birok kelimelerle yanyana gelmesinden duyulan
yanl tanm ve bilgilere dayal rahatszla iaret edip, bu rahatszln yersizliini
ve neye mal olduunu vurgulamaktr.
Bu makalenin yazarnn katld, bilim-teknoloji konulu bir panelde, olduka nl
bir bilim adam; "politikay hi olmazsa bilime bulatrmayalm ! " diyerek, politika
szcnn ne gibi yanl anlam artrdn gstermiti.
Eflatun'a gre politika sanatlarn en ycesidir. nki toplumun refah ve
mutluluunu salayabilecek bir aratr. Politikann bu anlamna yakr ekilde
kullanlmad ifade edilmek isteniyorsa onun yolu baka olmaldr. Aksi halde iyi
kullanlmayan her iyi ara iin (mesela bilim iin) ayn irkin benzetme yaplabilir.
Bu yazda politika Eflatun'un kulland anlamda kullanlacaktr.
Kamu ynetimine konu olan eitli sosyal ve ekonomik olgularn ynetimi ya da
sorunlarn zm, ou zaman baz faktrlerce gletirilir. Bunlar:
* zmn ok taraf ilgilendirmesi nedeniyle; kimin, neyi, nasl yapaca
ve bunlarn nasl koordine edilecei konusunda karklk bulunmas,
* zmlerin uzun zamana yaylabilmesi ve bu sre iinde grevlilerin
deiebilmesi dolaysyla doan kesintiler
ve benzeri faktrlerdir.
te politika dokmanlar, bu karkla zm olabilecek aralardr. Bir politika
dokman 3 blmden ibarettir:
I - Amalar, hedefler
II - lkeler
III - Aralar
Bunlarn ksaca aklanp, rneklerle, anlamlarnn glendirilmesi gerekirse:
Amalar, Hedefler; politika dokmannn ilgi alannda varlmak istenen noktalar
nitel ve/ya nicel ekilde ifade eden blmdr. Mesela;
Turizm Pazarlama Politikasnn* hedefleri:
a. Mevcut turizm rnlerimizden azami gelirin salanr durumda olunmas,
b. Potansiyel rnlerimizin kullanc ve/ya yatrmclara pazarlanmas
Bilim ve Teknoloji Politikasnn* hedefleri:
* Aratrma eilimli toplum (izah)
* Bilgi toplumu (izah)
* Yeterli nitelik ve nicelikte aratrmac (izah)
* Mkemmel insan dokusu (izah)
* Rekabet gc (izah)
* Innovation toplumu (izah)
lkeler; Hkmetin genel sosyo-ekonomik tercihlerinin, politika dokmannn ilgi
alanna yansmasn salayan hkmlerdir. Bir benzetmeyle; hedefle aralar
arasndaki yolu (evre, iklim) tanmlar.
rnekler; Devletin ortam yaratclk rol, rekabet ilkesi, kk ve gl bakanlk
ilkesi gibi !
Aralar; (Amalar, Hedefler) bal altnda tariflenen "varlmak istenilen
noktalar"a, (ilkeler) de tanmlanan yollar kullanlarak hangi aralar (vasta,
7
8
Kamu ynetiminde etkin bir ara: Politika dokman...!
enstrman, tedbir) kullanlarak eriileceini anlatan blmdr. Bu blmde
sralanan aralar, gruplar halinde ifade edilir. Yasal aralar, finansal aralar, eitim
aralar, kamuoyu oluturma aralar gibi !
Bir politika dokmannn ie yararl onun uygulanabilir olmasna; o da, ierdii
aralarn uygulanabilirliine baldr. Ama ve hedeflere erimek iin
tanmlanacak olan ara(lar); somut, uygulanma imkan olan (ya da olabilecek
olan); kim(ler) tarafndan, nasl kullanlaca belli olmaldr.
Mesela; turizm politikasnn alt-hedeflerinden birisi "evrenin korunmas" olsa;
buna erimek iin kullanlacak bir ara:
"evrenin korunmas iin gerekenler yaplacaktr !"
eklinde olmamaldr. Ara'n grevi, bu (gerekenler)i tanmlamaktr. Hem de kim,
nasl, nezaman sorularna cevap vererek !
Politika dokman hazrlama tekniini biryana brakarak, politika dokmanlarna
kar tavrlarn irdelenmesini yapmak ve sebeplerini anlamaya almak bu
aamada daha yararldr. gzlemimize gre politika dokmanlarna kar tavrlar u
genel ifadelerle dile getirilmektedir:
* Bu (herhangi bir alan), ciddi bir itir. Bu alana politika sokulmamaldr !
* Politikamz zaten vardr. Ama yazl olmayabilir !
* Hergn deien tedbirler bir sabit politika haline getirilemez !
* "Beyaz Tavr"lar. (Hibir reaksiyon gstermeyenlerdir)
Bu gruplarn dnda da tavrlar olabilir, ancak bireysel olduklar iin zerinde
durmaya gerek yoktur. imdi bunlar biraz amak gerekirse:
* Ciddi ilere politika sokulmamal !
Muhtemelen iki sebepten doan bir tavr olabilir:(1) Politikann anlamn,
TDK'nun ikinci tanmna oturtanlar. Bunlar gerekten ciddi bir iin,
gayrciddi (!) bir alan ile etkilemesinden korkmakta ve korumaya gayret
etmektedirler.(2) sarfedilmesi olas bir abadan uzak durmaya alanlar !
* "Zaten" politikamz vardr !
"Zaten" szc kadar, i yapmamay salamaya ynelik bir kelime az
bulunur ! Bylece, her ne nerilirse nerilsin onlar "zaten" yapld iin
yeni birey yapmaya ihtiya olmayacaktr. Bu szck o kadar sihirlidir ki,
bir neri sahibine, "zaten" yaplmakta olan ilerden bihaber bir budala
olduunu kibarca sylemenin bir yoludur.
En ok saknlmas gereken grup budur. nki bu tavrlarn, genellikle bir
kar hareketle srdrp, neri sahiplerinin bertaraf edilmesine alrlar (ve
genellikle de baarrlar !).
* Politika sabit, tedbirler deikendir !
Bu grup, ne politikann ve ne de ilgi alanlarnda ne yaplmas gerektiinin
bilincinde olmayanlardr. Bir hedefleri olmad gibi, "hedef, ilke, ara"
sistematiinin de nasl bir ilevi olduunu bilmemektedirler. Gnlk
sorunlara kar taknlan deiik tavrlar politika sanmalarnn sebebi,
szcn kkn yanl yorumlamalarndan kaynaklanmaktadr.
Politikos, eski Grekede ok yz anlamna gelmekte, deiik durumlarda
deiik yz taknmay (iki yzllk anlamnda deil) ima etmektedir.
Politika dokmannn balca zellii, artlar deitike gzden geirilip
gerekli deiikliklerin yaplmas artdr. Dolays ile dinamiklik zellii
olup, deien durumlara kar en etkin yol gstericidir.
* Beyaz Tavr!
Yalnz politika dokman konusu iin deil hemen her alanda grlen bu
grup, bir nevi tavrszlk yoluyla korunmay amalamtr. Hibirey
anlamamak sebebiyle tavr gstermemek, kar olduu fakat sergilemekten
ekindii iin tavr gstermemek gibi sebeplerin hepsi "beyaz tavr" ad
altnda toplanabilir.
Bu gruplardaki ortak yanlar aratrlrsa unlar grlmektedir:
* Hedefsizlik!
Ne yaplmas gerektiini bilmeyen bir kiinin, nasl yaplmas gerektii
konusunda bir yol gstericiye (politika dokman) ihtiyac yoktur,
* Tembellik!
Yeni birey yapmaktan kanmak ve her yeni yaplann bir takm sorunlar
getirebileceini, halbuki birey yaplmazsa sorun da kmayacan
dnmek,
* Utangalk!
Yaptklarnn yanl olduunu anlayarak, bu yaklama kar durup utan
gizlemek,
* Yenilie kar diren!
Btn bu ortak yanlarn dnda kamu ynetiminde adeta gelenek haline gelmi bir
tutum da; "yapmadan nce tam dnmek" alkanlnn yerlememi olmasdr.
"Dnmek (tam ve doru), yapmaktan zordur" gibi de ifade edilebilecek bu
durum, hibirey yapmadan nce, eitli gzlem, analiz vb aralar kullanarak,
nelerin, niin olduu, baka nasl olabilecei konusunda dnmek ve bunlara
dayanarak tasarm yapmak anlamna gelmektedir.
Byle bir yntem, ister istemez "mull dnmek" gereini yaratacak, bu ise bu
kapsaml dncenin bir politika dokman haline getirilmesi sonucuna
gtrebilecektir. Tabii ki yukardaki olumsuz tavrlarn sebeplerinin ortadan
kaldrlmas artyla !
9
10
Kamu ynetiminde etkin bir ara: Politika dokman...!
Gelimi lkelerin yaam biimlerini kopya etmek eklinde anlalp uygulanagelen
adalama aslnda, onlarn kullandklar yntemleri artlarmza adapte ederek
benimsemek suretiyle mmkndr.
O yntemleri kullanmayp yalnz sonular taklit etmek, iinden klmaz
problemleri (ve stelik zmszl) birlikte getirmektedir.
A.B.D., Kanada, ngiltere, Fransa gibi, dnya medeniyetini ekillendiren lkelerin
hepsinde yaklak 100 yldr kullanlan bu yntem, Trk kamu ynetimine de
girmelidir.
Politika dokman yaklamnn demokrasinin yerlemesi asndan da nemi
byktr. Herhangi bir konudaki plan, bir politika dokman haline getirildiinde
kamuoyunun serbeste tartmasna da alm demektir. Aksi halde; "eitli
konulardaki politikalar, ancak politikaclarn kafasnn iindedir" zann ile,
kamuoyu ne sorunlar ve ne de tedbirlerini tartamyacaktr.
Mesela, yaklak 15 yldr toplumumuzu etkileyen enflasyon olgusu iin bir "enf
lasyon ile mcadele politika dokman" hazrlanmas, bilim adam, dnr, politikac
ve halkn konu hakknda fikir sahibi olmasn, katlmasn, benimsemesini,
eletirmesini, kendi mal haline getirmesini, gereki beklentilere sahip olmasn
salayabilecektir.
Politika dokmanlarnn bir dier hayati ilevi de, zellikle Trk kamu ynetimi
asndan vardr. Kamu grevlilerinin olduka sk deitii lkemizde politikalarn
sreklilii, bunlarn belirli bir sistematik ile yazl bulunup grevlilerin birbirine
devretmesine baldr.
Politika dokman gibi bir sistematik yaklam olmazsa, halef - selef iki kamu
grevlisi nasl devir teslim yapabilirler ? Yaparlarsa birbirlerine neyi
devredebilirler ?
Politika dokman olmakszn ayn bir iktidar dneminde dahi, deien kamu
grevlileri birbirinden ok farkl uygulamalar yapabilirler.
Politika dokmanlarna son bak as, hkmet politikalarnn brokrasiye
aktarld bir eitim arac olmalardr. Politika dokman olmakszn, bir
hkmetin atad bir brokrat dahi, o hkmetin, kendi grevi konusunda ne gibi
ilkelere sahip olduunu, ancak basndan renebilir ve iyi niyetlerle, o politikalara
tam ters uygulamalar yapabilir.
******
(*) eitli politika dokmanlar iin bkz:
- stihdam politikas, Bilim ve Teknoloji Politikas T.C. Devlet Bakanl, 1987
- Turizm Genel Politikas, Turizm Pazarlama Politikas, Turizm Eitimi Politikas
(1-2), T.C. Turizm Bakanl, 1988
- Trk Mzii Politikas, Tiyatro Politikas, Kaz Politikas, Trk El Halcl
Politikas, T.C. Kltr Bakanl, 1988
11
GELMENN ARACI REKABET,
REKABETN ANAHTARI : DORU SATINALMA..!
amza yaktrlan birok adn en anlamllarndan birisi de (rekabet a)
deyimidir. Artk, dnyann herhangi bir kesindeki bir kii; zeka, bilgi, beceri
ynnden, bir baka kedeki tanmad hatta varlndan bile haberdar olmad
kii(ler)le yarmakta, bu yarn sonucuna gre de mkafatlandrlmakta ya da
cezalanmaktadr.
Kiilerin, saylan btn bu vasflar (vasf dokusu), neticede onlarn rettikleri mal
ve hizmetlerin iine gizlenmektedir.
Mkafat; gelir art, refah ve mutluluk; cezalanma da rnlerinin satlamay
sonunda doan isizlik ya da en azndan gelir kayb ve ona bal refah ve mutluluk
azalmasdr.
lk bakta abartlm gibi grnebilen bu mekanizma amadan ilemektedir.
Taiwan'daki bir kk mteebbis, rettii elektronik eyay satp para
kazanabilirken birdenbire, mesela Singapur'daki tanmad bir rakibi ayn eyay
daha iyi daha ucuz yapmaya balaynca nce sat zorluklar ile, daha sonra da
isizlikle karlaabilmektedir. Dnyaya almakta bulunan Trkiye iin de sistem
ayn ekilde ilemektedir.
Bu mekanizma, serbest rekabet ortam dediimiz, gmrk korumas enaza
indirilmi ortam dolays ile oluabilmekte ve tketiciye daha iyi/ucuz mal/hizmet
temin ederken, bu mal ve hizmetlerin reticilerini kyasya bir rekabetin iine
sokmaktadr. Her retici kendi rettik(ler)i dnda birok baka mal ve hizmetin
ayn zamanda tketicisi konumunda da olup, bir kiinin retici olarak ok
holanmad rekabet, ayn kiiyi bu defa tketici olarak korumaktadr.
reticiyi bir yandan rakipleri bir yandan da tketiciler vastasyla bask altnda
tutan rekabet, kalitenin de dzelmesine yol amaktadr. Teknolojik gelimelerin
arkasnda bu keskin rekabet bulunmakta, teknolojik gelimeler de bilimsel
gelimeleri getirmektedir. Bilim ve teknolojinin ise hemen hemen tm ekonomik
gelimeleri kamlad hatta yaratt bilinmektedir. O halde rekabetin,
bilim-teknolojiyi olduu kadar, ekonomik gelimeleri de yaratan bir kavram olduu
anlalmaktadr.
Tm zellikleriyle serbest bir piyasa ekonomisinin iinden rekabeti
kaldrdmzda, tketiciyi koruyan sistem bir anda bir cehenneme dnebilir.
Fiyatlarn oluumu arz ve talebe gre deil, reticilerin kendi aralarnda varacaklar
anlamalara gre olumaya balar. Verimsizlik, teknoloji eskilii,
aratrma-gelitirme eksii, kt ynetim, pahal para ve dier nedenlerden
doabilecek maliyet artlar, kolayca zam yaplarak telafi yoluna gidilir. Bylece
bir zam-maliyet art-zam spirali oluur. Byle bir sistem, korumacla (gmrk
korumas) ya da ar teviklere muhtatr. Yani, ya daha ucuz ve kaliteli mallarn
yurda girii pahalandrlmal; ya da i retimi ucuzlatacak baz tevikler
uygulanmaldr.
Dier yandan, iinden rekabet unsuru kaldrlm bulunan serbest piyasa sistemi,
ulusal standartlar sistemini de bask altna alr. Yerli retimin kalitesini
belirleyecek standartlarn dejenere olmasna yol aar. Byle bir sisteme (rekabetsiz
serbest piyasa) rekabet unsuru enjekte edilmeye balansa, nce firmalarn basklar,
daha sonra firma batma olaylar ortaya kacak, bu da kamuoyunda rekabet
aleyhine bir ortam domasna yol aacaktr.
Sonu olarak, rekabet faktr bir ekonomiyi salkl yapabilen ya da tahrib eden
bir kilit tadr denilebilir.
Bir ekonomiyi btnyle etkileyebilen rekabet unsuru aslnda bir milletin, dnya
milletlerinin tm ile her alanda yarmas anlamna gelir. Bir u rnek olarak; bir
lke postaclarnn bir dier lke postaclarndan daha hzl yryebilmesi bile,
sonuta birinci lkenin maliyetlerinin marjinal de olsa dk olmasna yol aar.
Bylece, ilk bakta maliyetlere etkisi yokmu gibi grnen tm zellikler (bir
milletin vasf dokusu), o milletin rekabet gcn oluturur.
Bukadar hayati bir ilevi olan rekabet ortam acaba nasl oluturulabilir ? Herhalde
akla gelen ilk soru budur!
Rekabet ortam yaratmann aralar kaln bir politika dokmann dolduracak kadar
geni kapsamldr. Yasal, finansal, eitime ilikin, teknolojik, kamuoyu oluturma
gibi onlarca yn zerinde alnabilecek tedbirler vardr. Bu makalede bu ok
sayda aratan yalnzca bir tanesi zerinde durulacaktr. Kamu almlar!
Kamu almlar, rekabet ortamn oluturabilecek en etkin aralardr. Savunma
ihtiyalarndan, Toprak Mahsulleri Ofisinin yapt destekleme almlarna; Devlet
Malzeme Ofisinin yapt satn almlardan kamu binalar inaatna; santral, baraj,
karayolu vb inaat ihalelerinden, belediyelerin kk hizmet almlarna varncaya
kadar geni bir alanda kamu almlar yaplmaktadr. Bu almlar rekabeti
oluturacak ekilde kullanlabilirler ve gelimi lkelerde kullanlmaktadr da !
Aksine, bu imkan iyi kullanlamad takdirde bata rvet olmak zere; iyi (ucuz
ve kaliteli)nin tasfiye edildii, ktnn mkafatlandrld, kaba kuvvet de dahil
birok etkinin ynlendirmesine ak bir sistem oluur.
Satnalma denilen ve bir anlamda rekabetin olumasn belirleyen sre, bu
bakmdan anahtar rol oynamaktadr. Satnalma sreci:
* Satnalma yntemini belirleme, (ihale, pazarlk, dorudan alm vb)
* Satnalnan rnn denetimi ve para deme eklindeki iki ana admdan
olumaktadr.
Takdir edilecei gibi bu iki adm, doru satnalma asndan eit neme sahiptir.
1 2
1 3
Gelimenin arac rekabet, Rekabetin anahtar: Doru satnalma...!
Bu makale; akla gelebilecek eitli mal ve hizmet almlarnn tamamnda ie
yarayabilecek bir-iki arac tanmlamay amalamtr. Bunlar;
(I) artname bilgi bankas,
(II) eitli satnalma yntemleri iin standart prosedrler bilgi bankas,
(III) Satnalma denetimi
artname Bilgi Bankas
Doru hazrlanmam bir artname ile doru satn alma yaplamaz. Ne satn almak
istendiini, rekabeti azami lde gerekletirebilecek ekilde ifade eden bir
artname "iyi"dir.
Batan kimden alnacana karar verilmi bir rn, (neredeyse markasn
belirterek) tarifleyen bir artname, hi olmamasndan daha da ktdr.
ok sayda kamu kuruluunun ok sayda mal ve hizmeti, eksiksiz ve rekabeti
azamiletiren bir ekilde tariflemesini beklemek byk bir iyimserliktir. Ayn bir
kuruluun birbirinden farkl blmleri; hatta ayn blm, farkl zamanlarda ayn
alm iin farkl artnameler hazrlayabilmektedir.
lk bakta, bir kuruluun serbeste satnalma ilemi yapabilmesi ile bu dejenere
olgu ayrdedilemeyip, babozukluk ile serbestliin fark anlalmayabilir.
Serbestlik, rekabet artlarn bilerek veya bilmeden bozarak, ihtiyalarn gnlden
geldiince ifade edilebilmesi deildir.
artname bilgi bankas kavram, tm kamu kurulularnn almlarnn tek elden
yapld bir merkezi satnalma sistemi de deildir. Yalnzca tm artnamelerin bir
arada bulunduu ve tm kurulularn kolayca eriibildikleri bir merkezdir.
Kullanm mecburi olmayp tamamen istee baldr. Bununla, eer sistem iyi
almazsa kendi kendini tasfiye etmesi ve kamu ynetimini gletiren bir
darboaz yaratlmamas amalanmtr. Aksine iyi altrlabilmesi halinde ise,
kullanlmad takdirde zihinlerde belirli suistimal pheleri yaratmak basks ile
faydal bir ilev gren bir aratr.
artname bilgi bankasnda bulunacak olan artnameler u yollardan oluurlar:
* artname bilgi bankas ynetimince hazrlananlar
- Baka lkelerden aynen ve/ya adaptasyonla alnanlar,
- zgn ihtiyalar iin hazrlananlar
* Bir kamu veya zel sektr kuruluunca hazrlanm ve kabul grm
olanlar.
artname bilgi bankas yolla hizmet veren bir organizasyon olacaktr:
(1) Arivinde hazr bulunan artnameleri isteyenlerin hizmetine sunarak,
(2) Bir mal ve/ya hizmet alm yapacak ve fakat bunlara ait hi altyaps
bulunmayan kamu veya zel sektr kurulularna artname hazrlayarak,
(3) Belirli bir altyaps bulunan ve fakat artname bilgi bankas gibi uzman
bir kuruluun bilgi ve tecrbesinden yararlanmak isteyen kurululara
uzman destei salayarak.
Prosedr Bilgi Bankas
eitli mal ve hizmetlerin hacmine, aciliyet derecesine ve dier zelliklerine gre
kullanlan muhtelif alm yntemleri olabilir. Milli seviyede ihale aarak alm
yapmak, uluslararas seviyede ihale yapmak, belli sayda katlmc arasnda
pazarlk yapmak, acil haller ve kk almlarda pazarlk yapmak gibi yntemler
bunlardan yalnz birka tanesidir.
Dier yandan kabuln nasl yaplaca konusunda da eitli yntemler
kullanlabilir. Muhtelif kabul testlerinin nasl yaplaca balbana bir uzmanlk
konusudur.
te btn bu usullerin tariflendii sistematie prosedrler ad verilebilir ve
prosedr bilgi bankasnda bu konulardaki standart prosedrler bulunur.
Satnalma Denetimi
artnameleri ve dier prosedrleri burada tanmland ekilde ya da bunun dnda
usullerle hazrlanm satnalma ilemlerinde, rekabet ortamn bozucu
uygulamalarn olup olmadnn denetimi son derece nemlidir. Bunu yalnz kamu
kesimi deil zel sektr de kullanabilir. zel sektr almlarnn daha az mevzuata
bal olmas nedeniyle, bu kurulularn ortaklarnca zaman zaman denetimler
yaptrlarak rekabet koullarna nekadar uyulduunun tesbiti istenebilir.
te bu ok nemli fonksiyonun yerine getirilmesi iin, artname ve prosedrler
konusunda uzmanlam kadrodan yararlanlabilir.
Sistemin eitli suistimallere kapal olabilmesi tamamen teknik bir sorundur.
Sistem bu tr ihtimaller minimum olacak ekilde kurulabilir.
Burada vurgulanmak istenilen, bu fonksiyonlarn vazgeilmez olduu ve yerine
getirilmemeleri halinde fiyat oluumlarnn, rekabetin yerini alacak etkenlerce
oluturulaca ve bunun da tm ekonomik faaliyetleri bozacadr.
******
1 4
1 5
Gelimenin arac rekabet, Rekabetin anahtar: Doru satnalma...!
KAMU YNETMNDE YERNE GETRLMEYEN
FONKSYONLAR..!
Doru ya da eri her ne olursa olsun, uzun sre yaplagelirse evresinde, toplumun
doru kabul ettii bir "deer lleri sistemi" olumakta, artk o eyin doruluu
erilii tartlmaz olmaktadr. Bir bakma bu ller, bir toplumu bir dierinden
ayran kltrel farkllklar olarak grlmelidir.
Toplumlar arasndaki giyim, kuam, beslenme, selamlama, aile ii ilikiler gibi
ok sayda rnek, bu ekildeki olaan farkllklardr.
Bir de, toplumdan topluma deimeyen, doal gereklere ya da onlar kadar kat
dorulara dayal pratikler vardr ki, evrensel dorular bunlarn zerinde
olumutur. Fizik kurallar byledir. Mesela hi kimse tartarak eik at
formllerini deitiremez.
Kamu ynetimi ise her iki grup kanunun birlikte varolduu bir alandr. Kamu
ynetiminde baz kurallar iinde bulunulan topluma zgdr. Bunlar kltrel
farkllklar kadar doal saylmaldr. mesela bir toplumda kamu yneticileri
arasnda, usta-rak ilikisine dayal bir yetitirme sistemi varken, bir dierinde
okula dayal bir yetitirme tarz benimsenmi olabilir Bunlarn her ikisi de kendi
toplumlar iin dorudur.
Kamu ynetiminde ikinci grup kurallar niversaldr. Kamu ynetiminin temel
fonksiyonlar tm toplumlarda -kk deiikliklerle- ayn olmaldr.
Bu makalede zerinde durulacak konu, kamu ynetiminin bu, "heryerde ayn
olmas gereken" yanlardr.
lkemizde, kamu ynetiminin bu temel fonksiyonlarnda farkl bir anlay
yerlemi ve uzun sre uygulanageldii iin de kamu yneticileri tarafndan doru
kabul edilir olmutur. Yeni yetienler ise; ister okulda ister hizmet boyunca bu
farkl uygulama ile birlikte yetitikleri iin anlay giderek yerlemi ve yukarda
anlan dorular bu yolla ekillenmitir.
Bugn ou kamu yneticisi, uygulanan sistemde herhangi bir problem
olmadna, ancak uygulamada baz hatalar olabildiine samimiyetle
inanmaktadrlar.
lkemizdeki bu farkl uygulamann mantkl sebepleri de vardr. Bir rnekle
aklamak gerekirse, gen Cumhuriyetimizin kamu yneticisinden iki ilevi birden
bekler durumda olmas verilebilir ki, bir baka lkenin kamu yneticisinden
beklenen ve de zel bir eitim verilmemise beklenebilecek olan bir grev deildir.
Bu ilevler:
1. Mevcut sistemleri altrmak,
2. altrlacak olan sistemleri kurmak.
Gelimi lkelerin hemen hepsinde kamu yneticisinden beklenen,
yukardakilerden yalnzca birincisidir. Yani; bakalarnca kurulmu bulunan
sistemleri, o sistemlerin kurallarna uygun olarak iletmek !
lkemizde buna ek olarak; o sistemlerin kurulmas da kamu yneticisinden
beklenmektedir. lkemizde kamu ynetiminde geleneksellememi bu ve benzer
fonksiyonlar, sebep her ne olursa olsun yaplmamakta ve bunun sonunda da ciddi
baka sorunlar ortaya kmaktadr.
Belki herbir yaplamayan fonksiyon iin yukardakine benzer aklamalar
bulunulabilir. Ama retilebilecek olan bu gibi mazeretler neyi dzeltebilir ki ?
Bir aya olmayan bir kiinin yryememek iin ok geerli nedeni vardr. Ama bu
geerlilik; kiinin yryememe olgusunu deitirmemekte ve olsa olsa onu "hakl
ve yryemeyen" durumuna getirmektedir.
lkemiz kamu ynetiminde de bu sebepler hakl da olsa (ki ou yle deildir)
sonu pek arpcdr.
Bu makalede kamu ynetimi fonksiyonlarnn tamamnn irdelenmesi deil, temel
fonksiyonlardan hangilerinin ve neden yaplamadn eletirmek amalanmtr.
Nedir bu yaplamayan ilevler ?
1. Yeniden Yaplama !
Uzun yllar ncesinin kavramlar evresinde tekilatlanm ve kurallar edinmi
bulunan kamu ynetiminin, gnmzn art, imkan ve politikalar karsnda
yeniden tekilatlanmas ile zellikle gemi yllarda btnyle devlet arlkl
olarak dzenlenmi sistemlerin, uygun noktalarda zel giriimcilie daha ok yer
verecek ekilde dzenlenmesi ve bu yolla klp glenme sreci, bu kavram
iinde yeralmaktadr.
2. Politika tesbitleri !
Kamu ynetiminin kapsad tm alanlarda:
- varlmak istenen hedefler,
- bu hedeflere ulamada uyulacak ilkeler ve
- ngrlen hedeflere, ngrlen ilkeler erevesinde ulaabilmek iin
kullanlacak aralar
dan mteekkil politikalarn tesbiti bu kavram iinde yeralmaktadr. Herhangibir
alandaki politikann tesbiti, genellikle nce o alandaki sorunlarn analizini ve sonra
1 6
1 7
Kamu ynetiminde yerine getirilmeyen fonksiyonlar....!
da o analize dayal olarak ortaya konulacak zmleri ierecektir. Bu nedenle
politika tesbit faaliyetleri, problem alanlarnn analizi ile birlikte yeralmaldr.
Ayrca; eitli konularda konulmu prosedrlerin gzden geirilmesi,
basitletirilmesi (de-regulation), birletirilmesi, yenilerinin konulmas, prosedrlere
taraf olanlarn eitilmeleri de bu alan iinde yeralmaktadr.
3. Hizmetii Eitim!
Bata st ynetim olmak ve hemen arkasndan mteakip ynetim kademeleri
gelmek zere tm kamu grevlilerinin, grevlerin gereklerine ve kendilerinin ek
eitim ihtiyalarna gre hizmet srasnda eitilmeleri, balbana bir
fonksiyondur. Ayrca; eitim konularnn eitlilii, eitilecek kii saysnn
okluu ve balang eitim kalitesinin dk olmas ve nihayet bu okluk ve
yaygnlktaki eitimin ancak yeni renim teknolojileri yoluyla yaplabilir olmas
nedenleriyle, bu fonksiyon alan en kritik alanlardan birisidir.
4. Teknik Destek !
Tm hizmet alanlarnn deiik llerde de olsa ihtiyac olan:
* bilgisayar destei (elektronik mailing, ofis otomasyonu, veri-temelleri
tekili vb),
* bilgi toplama ve yayma,
* eitli konularda istatistik sistemler oluturulmas,
* ariv ve ktphanelerde teknik destek,
ve benzer teknoloji arlkl "destek fonksiyonlar"nn verilmesi ileridir.
5. Kar Amac Gtmeyen Kurulularla likilerin Dzenlenmesi !
Kamu organlarnn fonksiyonlarn daha esnek yapabilmeleri, devlet tarafndan
yaplmas gerekli iler iin pilot uygulamalarla rnekler verilmesi, gnll
imkanlarn ynlendirilmesi amalaryla faaliyette bulunmas gerekir iken; devletin
yapamad grevlerin ancak bir ksmn bizzat stlenerek kaynak israfna yol aan
vakf, dernek vb kurulularla ilikilerin yeniden dzenlenmesi fonksiyonudur.
6. Sistem Kurma leri !
Kamu fonksiyonlarnn tam ve doru yaplabilmesi, ok sayda sistemin, hkmet
politikalar, dnya konjonktr ve Sistem Tasarm ilkeleri uyarnca gzden
geirilmesi ve/ya yeniden kurulmasna baldr.
7. Finansal Ynetim !
Snrl mali kaynaklarla snrsz denilebilecek ihtiyalarn karlanabilmesi:
* Yurtii ve uluslararas kaynaklarn tesbitini ve kullanmlarnn mmkn
klnmasn,
* Mevcut finansman imkanlarnn iyi kullanlabilmesi iin etkin bir
finansal ynetimin salanmasn ve bunun iin de uygun finansal
ynetim tekniklerinin kullanlmasn
gerektirmektedir.
8. Aratrma !
eitli konularda; niversite ve dier aratrma kurumlarndan yararlanarak, kamu
hizmetlerinin aksad noktalarn, bunlarn sebeplerinin, zm modellerinin
zerinde aratrmalar ve gelitirme almalar yapmdr.
9. Halkla likiler !
Kamu organlarnn eitli faaliyetleri konusunda kamuoyunun sistemli ekilde
bilgilendirmesi fonksiyonudur. Bu yolla bir yandan, bir eit eitim yaplrken;
dier taraftan da ilgili kamu kurulularnn kamuoyu karsndaki saygnl,
dolaysyla da devletin saygnl gelitirilmi olur.
Bylece izilen resim, bir-iki soruyu akla getirmektedir:
* Bu ilevler niin yapl(a)mamaktadr ?
* Kamu ynetim mekanizmas, bu ilevler yerine neler yapmaktadr?
Niin yaplamamaktadr ? sorusuna; dipnotlarnda referans olarak verilen bir ksm
makalelerde cevap aranmtr. Sistem kurma konusundaki tesbitlerin irdelendii iki
makale, (1) nolu dipnotunda belirtilmitir. Politika tesbitleri ve hizmetii eitim
konularndaki durum ise (2) nolu dipnotunda belirtilen iki incelemede
irdelenmitir. Dier fonksiyonlar iin "niin" sorusuna cevap arandnda baz
ortak nedenlere rastlanmaktadr. Bunlar:
* Dn yle olduu iin! (safahata bamllk ilkesi)
* Eitim kurumlar, bu yolda eitim vermedii iin,
* st yneticiler, bu fonksiyonlarn nemini yeterince
deerlendiremedikleri iin,
* "Allm"n dna kldnda mevcut sistemin direniinin yarataca
sevimsizlik gze alnamad iin,
* Politika'nn, dorular ile memnuniyet yaratan eylemler arasnda bir tercih
olarak alglanm olmas,
* Kkeninin aratrlmas gereken bir sorun: "Bunlar Teknik lerdir"
sendromu! Kamu ynetimi ilerinin iine "teknik" olarak adlandrlan
metodlarn girmesine kar olumu ilgin bir diren (ki bunun
1 8
1 9
Kamu ynetiminde yerine getirilmeyen fonksiyonlar....!
liselerimizdeki fen-edebiyat ayrm ile ilgili olduu muhakkaktr)
olarak gzkmektedir.
kinci soruya, yani; "bu kadar hayati fonksiyonlar yaplamyorsa, onlarn yerine
neler yaplyor ?" sorusuna gelince !
Kamu yneticilerinin, bu temel ilevlerin yaplmay ile kazandklar zamanlarn
nasl kullanldn en iyi aklayan, Murphy kurallarndan birisidir:
"ler, yapm iin mevcut bulunan zaman dolduracak ekilde geniler!"
Sonu olarak ilgin bir tablo ortaya kmaktadr: Devletin; milletin refah ve
mutluluu iin kamu ynetimi eliyle yapaca ileri yapabilmesi iin gereken temel
fonksiyonlarnn baz nemlileri yerine gelmemektedir.
Onlar yerine, mevcut bulunan zaman dolduracak ekilde faaliyetler retilmektedir.
Yanl olarak bir ynetim biiminin ad olan "brokrasi" deyimi ile ikayet edilen
bu olgu, "krtasiyecilik" tir..!
******
(1) Sistem kurma konusunda daha geni aklamalar iin bkz:
* "Gelimenin Anahtar: Sistem Kurmak ! ", M.Tnaz Titiz, Haziran,
1989, yaymlanmam makale
* "Verimlilik, Bir Sistemin Aynadaki Yansmasdr", MPM ANAHTAR,
Haziran, 1989
(2) * "Kamu Ynetiminde Etkin Bir Ara: Politika Dokman", M.Tnaz Titiz,
Temmuz, 1989, yaymlanmam makale
* "Eitim Niin Bir Kaynak Olarak Kullanlmyor ?", M.Tnaz Titiz, VES
MONTOR, Temmuz, 1989, Ankara
2 0
2 1
BALARKEN !
ada Monitr'n bu kesinde zaman zaman siz deerli okurlarmzla birlikte
olacam. Kimi zaman gncel sektr olaylarn deerlendirirken, bazen de sektrn
alt-yaps saylabilecek temel konularda siz okurlarmz arasnda varolan duyarl
gelitirmeye alacam. nanyorum ki, bu alt-yapsal denilebilecek konular
yeterince kklemezse, teknolojik hayatmza ne lde girerse girsin ireti
kalacaktr.
Bugn, ite bu ikinci grupta yeralan bir konuya deinmek istiyorum. zeti udur:
Sistematik toplanmayan bilgi yok demektir. Olmayan bilgiyi ilemek ise ok
gtr ve de beyhudedir.
Bilgisayarn II Dnya Sava ile birlikte gndeme geldii, ENIAC'n da bu akm
ilk sembolize eden ara olduu ansiklopedik bir bilgidir. Ancak bilgisayar, o denli
domaya hazr (hatta mecbur) bir aygt olarak gndeme gelmitir ki, hemen hibir
icat da bu denli bir "hazr artlar ortam" olumamtr.
Bu ortam bu lde hazrlayan faktr, Avrupa ve zellikle ABD'deki sistematik
bilgi kaydetme kltr olmutur. 30'lu yllarn filmlerini seyrederken sk sk, st
dzey yneticiler dahil hemen herkesin elinde, bir kayt formunun tuturulduu bir
tablay hepiniz hatrlayacaksnz.
1. Endstri devrimi ile beraber gelien birok yeni kavram arasnda birisi giderek
baka gelimeleri ve sonuta da bilgisayarlar dourmutur. Bu kavram, "bilgiyi
sistemli ekilde kaydet, tasnif et ve yorumla" kavramdr.
Gerekten de herhangi olaylar dizisini belirli bir sre kaydettiinde, pek de zel
aba harcamadan, ilgin sonular karabildiinizi defalarca gzlemlemisinizdir.
Bu basit grnl kavram, istatiksel karar verme tekniklerinin, kodlama
sistemlerinin, form tasarmnn hatta endstri terbiyesi denilebilecek bir kltrn
olumasn salam sihirli bir kavramdr.
Yabanc TV'ler yoluyla basketbol seyretmeye merakl okurlarmz, sk sk ekrann
bir kesinde o an grntde olan oyuncunun gemi performansna ait bilgileri
grmektedirler. Bugn bu, bilgisayarlar araclyla grntlenmektedir. Ama
ardndaki ilgin gerek, basketbol gibi hzl tempolu bir oyunda dahi bilgilerin
sistemli ekilde kaydedildiidir. Bilgisayarn henz bulunmad dnemlerde de
ayn bilgilerin bu defa abaklar, grafikler vb. "manual" yntemlerle
deerlendirebildii mutlaktr.
Milletimizin birok alanda rnek kltrler gelitirdii, bugnk medeniyetin
geliimine katkda bulunduumuz bir gerektir. Bu, millet olarak fazla
taraflarmzdan birisidir.
Buna karlk sistemli bilgi kaydetme ve onu eitli yollarla ileme alkanlmzn
olmad da bir dier gerektir. O da eksik taraflarmzdan birisidir.
yle eksiklikler olabilir ki, onu ylesine kabul etmek gelimeye fazlaca olumsuz
etki yapmayabilir. Bilgi toplama ve kaydetme ise yle deildir. Gelime yolunda
yryen bir toplumun bilgiyi toplamas, deerlendirmesi ve kararlarnda
kullanmas, alternatifi bulunmayan bir gereksinimdir.
Bilgisayarlarn yaammza belli bir lde girmesine ramen bugn belirli bir
dzeyden yukar kmakta zorlandmz gryoruz. Bunun bir lde sebebi,
kurulularmzn mali glkleri ve bylece bilgisayar piyasannn buna bal
darl olabilir. Ama temeldeki glk, bu tehizatn ve gl yazlmlarn
tasarlandklar fayday salayabilmeleri iin elde bulunmas gerekli bilgilerin, daha
da ciddisi "bilgi toplama kltr"nn henz yeterince olumam olmasdr.
Bu problem zlmez deildir. Ancak ncelikle bilgisayar sektrmz oluturan
tm kurulularn bu tehiste birlemeleri gerekir. Bilahare bir eylem plan ile
eksiklerimizi giderebiliriz.
te bu sebeple bilgisayar sektr yerine daha temel bir kavram olan bilgi sektr
zerinde durmak gerekmektedir.
*******
2 2
2 3
Balarken !
FYAT ARTILARI , I ETKS
VE
KRONK ENFLASYON!
Rev.No: 1, Tarih: Mays 22,'93
Rev.No: 2, Tarih: Kasm 01,'98
Giri
Bir mal veya hizmetin fiyatna herhangibir nedenle zam yaplmas halinde, onun
girdi olduu baka mal ve hizmetlerin fiyatlarnda da baz otomatik artlar olmas
doaldr. rnein, petrole zam yapldnda tamaclk fiyatlar artmakta, o ise he-
men hemen tm mal ve hizmetlerin bir girdisi olduundan, onlarn da fiyatlarn
ykseltmektedir.
Bu olgu hemen herkes tarafndan bilinir. Bu makaleye konu olan fiyat artlar ise
bu noktadan itibaren balamaktadr.
Bir mal veya hizmet rnnn fiyatna yaplan zam sonunda, o mal veya hizmetin
girdi olduu btn mal ve hizmetlerin fiyatlar artmakta; artan bu fiyatlar bu defa
balangta zamlanan rnn fiyatn tekrar artrmakta ve bylece bir Etkisi
(avalanche effect) olumaktadr. te genellikle dikkatten kaan ya da 'ihmal edi-
lebilir' olarak varsaylan olgu budur. Ancak gerek, bu varsaym
dorulamamaktadr. Bu makalede bu etkinin boyutlar incelenmektedir.
Kullanlan hesaplama algoritmas
Bir I/O tablosunda bulunan eitli mal ve hizmet rnlerine yaplabilecek zamlarn
ardk etkileri, bir bilgisayar yazlm yoluyla incelenmitir. Kullanlan algoritma,
I/O tablosunun bir satrnn zamlanmas halinde btn rnlerde meydana gelebile-
cek fiyat deiimlerinin bir vektrde stste tutulmas, ve bu vektrde her bir rn
iin biriken zamlar belirli bir yaknsama deerine inene kadar zamlarn rn maliy-
etlerine datlmasndan ibarettir.
Model zerinde yaplan deneyler
(M) adet mal ve hizmet rn arasndaki Girdi / kt (Input / Output - I/O)
ilikilerini gsteren bir tablo (I/O tablosu) esas alnarak yaplan iteratif bir
zmleme, Etkisi dikkate alnmadan hesaplanan fiyat artlarna gre nemli
farklarn olabileceini gstermitir.
Tablo I'deki rnekte, 10 adet rnn I/O ilikileri gsterilmitir (Bkz. TABLO-I).
Tablonun her stunundaki rnn maliyeti iinde dier 9 rnn paylar TL cinsin-
den gsterilmitir**. Ayrca tablonun son satr, rnlerin fiyatlar iin ayrlmtr.
TABLO II'de ise, bu rnlerden yalnz birincisine (petrol) % 10 zam yaplmas ha-
linde, Etkisi dikkate alnmadan oluan yeni artm maliyetler gsterilmitir
(Bkz. TABLO-II). Gsterim kolayl asndan, petrole yaplan % 10 zam fark
tablonun (1,1) hcresine konulmutur (TL 350.-) .
Aada, Etkisi (E) dikkate alnmadan, ardk yansmalarla oluan fiyat
artlar (%) cinsinden gsterilmitir.
I ETKS DKKATE ALINMADAN OLUAN ZAMLAR (%)
petrol elektrik iilik tama dem.elik kira gazete su arazi ekmek
10.0 4.6 0.12 5.0 2.0 0.67 0.33 1.0 0 1.25
10 rnde meydana gelen bu deiik fiyat artlarndan bir 'ortalama' tretebilmek
iin aadakisepet tanmlanmtr.
2 4
2 5
"Fiyat Artlar ve Etkisi"
FYATLAR GENEL DZEYN TEMSL EDEN 'SEPET'
petrol elektrik iilik tama dem.el. kira gazete su arazi ekmek
100 100 1 1 1 1 30 50 0 60

Bu 'sepet' kullanlarak hesaplanan ortalama fiyat art % 5.0 olmutur.
Dier yandan, E dikkate alnarak petrole yaplan % 10'luk zam dier rnlere ve
dnerek tekrar petrole (ve tekrar dier rnlere......) yanstlm ve
aadaki zamlar olumutur.
E DKKATE ALINARAK OLUAN ZAMLAR (%)
petrol elektrik iilik tama dem.el. kira gazete su arazi ekmek
20.2 13.9 9.0 14.5 11.8 4.3 10.7 10.5 4.3 11.7
Ayn 'sepet' kullanlarak bu defa hesaplanan ortalama fiyat art ise % 15 olmutur.
Bylece E, fiyat artlarn yaklak 3 kat artrm olmaktadr. Buna Etkisi
arpan denilebilir.
Kolayca tahmin edilebilecei gibi bu arpann bykl, baz faktrlere bal ola-
rak deiecektir. Yani;
(a) I/O tablosunun byklne,
(b) ok sayda rne girdi olan rnlerin saysna,
(c) Karlkl olarak birbirine yksek bamllk gsteren rnlerin saysna
bal olarak E arpan byyecektir.
Nitekim, Tablo I'de verilen I/O tablosu zerinde yaplan bir seri deney, yukarda
belirtilen 3 faktrn de etkisini gstermektedir.
I/O tablosunun 2, 3, ........., 10 eleman alnarak yaplan deneylerde, daima ilk rne
(petrol) % 10 zam yaplmtr. Alnan sonular aadadr.
I/O TABLOSUNUN BYKLNN E ARPANI'NA ETKS
(HCRE SAYISI)
2X2 3X3 4X4 5X5 6X6 7X7 8X8 9X9 10X10
1.14 1.16 1.35 1.41 1.53 1.64 2.05 3.14 17.79
Grld gibi tablo bydke E arpan'da bymektedir.
I/O tablosu deitirilerek, ok sayda rne girdi olan bir rnn bulunup bulunma-
masna gre 2 ayr deney yaplmtr. Bu tr bir rnn bulunmas ve bulunmamas
hallerinde E arpanlar srasyla 2.98 ve 1.0 olmutur.
Modelin varsaymlar ile gerek koullar arasndaki farkllklar
Bu makaleye temel oluturan model ile pratik arasnda baz farkllklar vardr. Bu
farkllklar, pratikteki durumu -genellikle- daha da ktletirici (yani E arpan'n
daha da artrc) yndedir.
Bu farkllklar unlardr:
(a) Sistemin, tam rekabet altnda iledii varsaylmaktadr. Pratikte ise ek-
sik rekabet koullar geerlidir. Fiyatlarn, herhangi bir yavalatc etki ile
karlamadan yeni bir denge durumuna doru biiminde artmasn
nleyebilecek bir faktr rekabet iken, eksik rekabet koullar bu avantaj azalt-
maktadr.
(b) Her rnn fiyat ile maliyeti arasndaki orann (kar oran), ardk zamlar
srasnda sabit tutulaca varsaylmtr. Yani bir rnn bir girdisine bir miktar
zam geldiinde, o rnn yeni fiyatnn ancak eski kar orann sabit tutacak kadar
olabilecei kabul edilmektedir. Pratikteki durum ise 2 adan farkldr:
(1) Nasl olsa her zaman zam yaplamaz, yapmken biraz daha fazla zam ya-
paym dncesi genel geer bir eilimdir. Bylece zamlar, bu modeldeki kabul-
den daha byk olabilir.
(2) Ama dier yandan, yksek fiyatlarda kar orann drme ynnde bir
dnce de doabilir. Ancak buradaki 'yksek fiyat' fiyatlar yelpazesinde yer alan
ucuz rnlerin aksi olan pahal rnler olmayp, ucuz ya da pahal fiyat ykselen
rnlerdir. Bu dncelerden hangisinin geerli olacan kestirebilmek gtr.
(c) Yuvarlatma (round-off) etkisi: Bir rne yaplmas gereken zamn daima
bir st deere yuvarlatlmas eilimi vardr. Bu, E arpan'n bir lde artrr.
(d) Modelde ardk zamlar simltane olarak meydana gelmektedir. Pratikte ise
olgusu belirli bir zamana yaylarak gereklemektedir. Ancak bu sre ok uzun
olamaz. nk her mal ve hizmet reticisi, rnnn karllk orann korumak iin
vakit kaybetmek istemez. Hatta bir blm, rnnn girdilerinde henz bir art
olmadan da zam yapabilir.
2 6
2 7
Modelden nasl yararlanlabilir?
Ekonomik hayatn ynetimine ilikin kararlar verenlerin, bu hayatn ana objesi
durumunda olan I/O tablosunun eitli deiimlere duyarl konusunda ayrntl
bilgi verebilecek bir simlatre ihtiyalar vardr.
Hangi mal ve hizmet rn, fiyat artlarna kar ne kadar duyarldr? sorusunun
doru cevaplar bilinemedii srece, hi umulmayan nedenlerden dolay bir
olgusu harekete geebilir. Bu nedenle model, byle bir genel ilev iin kul-
lanlabilir.
Dier yandan, ekonomik sistemi oluturan gerek I/O sisteminde baz rnlerin
dierlerinden daha etkileyici ve/ya daha duyarl olmalar doaldr. ok sayda
rne girdi olan bir rn daha etkileyici iken; ok sayda rn girdi olarak kul-
lanan bir rn de daha duyarl olacaktr. Bu iki gruba birlikte Kritik rnler
denilebilir.
Kritik rnlerin bir blm bilinmektedir. rnein petrol, elektrik, ii cretleri
gibi rnler byledir. Ancak, I/O tablosu zerinde ayrntl analizler yaplmadan
btn kritik rnleri tam olarak bilmek mmkn deildir.
Kritik rnlerin maliyetine giren ve dikkat ekmeyen baz girdilerin (vergi, resim,
har gibi) kk miktarlarda dahi artrlmasnn olas sonularn, I/O tablosu
zerinde gerekli deneyleri yapmadan bilmek mmkn deildir.
Modelin verdii sonulardan en ilginci ise negatif zam (fiyat indirimi) olgusudur.
Zamlarn yol at etkisi, benzer biimde fiyat indirimi halinde de
domaktadr. Aada eitli rnlere yaplan +%10 ve -%10 zamlarn yol at
E arpanlar verilmitir.
HER RNE AYRI AYRI %10 ZAM YAPILMASI HALNDE
FYATLAR GENEL DZEYNDEK % DEMELER
rn # rn ad +%10 zam -%10 zam
1 Petrol 15.0 18.00
2 Elektrik 9.7 -11.00
3 i creti 16.5 -21.80
4 Tama 8.1 -9.30
5 Demir-elik 1.1 -1.15
6 Kira 13.3 -17.10
7 Gazete 12.0 -1.25
8 Su 6.1 -6.30
9 Arazi ~0 ~0
10 Ekmek 6.8 -7.50
Baz kritik rnlerde fiyat indirimi yaplabildii takdirde fiyatlar genel dzeyinde
kendisinden daha byk bir azalmaya neden olmas olgusu, enflasyonla mcadele
politikasnda son derece etkin bir ara olarak kullanlabilir.
Yaknsaklk ltnn (EPS) etkileri
Deneyler srasndaki ardk iterasyonlarda oluan yansm zamlarn rn maliyet-
lerine datmnda her zaman yaknsama garanti edilemez. Yaknsamann olup ol-
mamas, I/O tablosunun yapsna, yaplan zamn miktarna ve nihayet yaknsaklk
ltne (EPS) baldr.
Teorik olarak, birbiri arasnda bir denge halinde bulunan bir I/O tablosunun bu den-
gesi bozulduunda (bir zam yapldnda), hangi fiyatlarda tekrar dengenin
oluaca yukardaki bu faktrlere baldr. Oluan Etkisi, snml (giderek
azalan) tipte ise belirli bir iterasyon sonunda denge olumaktadr. Baz hallerde ise
, giderek byyen (gerek a benzer ekilde) bir hal almaktadr.
Deneylerde, 0.5TL'lk bir yaknsaklk ltnn (EPS=0.5) iyi sonular verdii
gzlenmitir.
2 8
2 9
SORUNLAR VE KAYNAK SORUNLAR
Yaam iin yaplm tanmlar biraraya getirilse herhalde birok cildi doldurabilir.
Bu ciltler iinde benzerleri olduuna emin olmama ramen bir tane de ben eklemek
istiyorum: Yaam srekli sorun zme srecidir !
Ekonomide, ynetimde, teknolojide basit ya da karmak srekli olarak sorun
zmeye almyor muyuz ? Aslnda bu sorunlarn da nemli bir blmn yine
kendimiz retiyoruz. Ancak, herkes daha ok bakalarnn rettiklerini zmeye
alyor, bakalar da bizim rettiklerimizi!
Hayatmzn hemen hemen btnn kapsayan, maddi-manevi tm enerjimizi
emen, kiisel atmalardan toplu atmalara ve hatta savalara yol aan bu
sorunlar dnyas iin bilim, birok baa kma teknii gelitirmitir.
Ama acaba nelerin sorun olduu konusu yeterince incelenmi midir ? Bu soru ilk
bakta ok anlaml grnmeyebilir. Bir durum birisini rahatsz ediyorsa o durum
bir sorundur denilemez mi ?
Bu hafta, bu konuyu biraz demek ve nelerin sorun saylmas gerektii konusunda
bir yaklam tanmlamak istiyorum. Bu ifadeden bile, sorun olan ve olmayan
durumlarn varl gibi bir sav ortaya kyor.
Bir duruma "bu sorun deildir" demekle sorun yokolmadna gre sorunlar ikiye
ayrdm belirterek bu yaklam aklamaya alacam. Yani:
(1) Sorunlar
(2) Yansm sorunlar
Bir sorun, bir veya daha fazla durumdan yansyarak ekil deitirebilmektedir. Bir
rnekle ifade etmek gerekirse, "bir ann salk durumunun uygunsuzluu" bir
sorundur. Bu sorun, bir lokantada (durum) yansmaya urayarak, "mideleri bozulan
mteriler" gibi yepyeni bir soruna dnebilir. Hatta bu yeni sorun mesela
turizmde (durum) bir daha yansmaya urar ve "turist yollayan lke salk
otoritelerinin Trkiye aleyhine kampanyalar"na yol aabilir. Bu ise batakinden
ok daha farkl grnmdeki bir sorundur. Bu sre devam ederek yeni yeni
sorunlar ortaya kacaktr.
imdi ii biraz daha geree yaklatrmak iin unlar da ekleyelim:
(1) Sorunlarn yansd (durum)lar bizatihi birer sorun olabilir.
(2) Bir sorun, ayn anda birden fazla durumdan yansyp birden fazla yeni
sorun yaratabilir.
(3) ve nihayet bir sorunun yansmalarla uzayp gitmesi, uzunca bir zaman
sresine yaylr.
Bunlardan en ilginci (1)'dir. Bir sorun, bir dier sorun ile birleip, ortaya her ikisine
de benzemeyen yeni bir sorun kabilir. Bylece uzunca bir sre geince, ortaya
yle bir sorunlar yuma kabilir ki, ilk bakta kimse btn bu yuman iki basit
sorundan kaynaklandn kestiremeyebilir.
te bu nedenle yukarda sorunlar ikiye ayrlp bir grubuna "yansm sorunlar" ad
verilmitir. Ancak pratikte karlalan sorunlarn byk blm yansm sorun
olduu iin onlarn adlarna dokunulmayp dierlerine bir baka ad konulmutur:
Kaynak Sorun, yani yansm sorunlar yaratan kaynak! O halde yle objektif bir
kriter ortaya konulmaldr ki, sorun olduu iddia edilen bir meselenin, bir kaynak
sorun mu yoksa, o kaynak sorunun bir ya da daha fazla yansmadan sonra ald
ekil mi olduu anlalabilsin!
Eer bu kriter bulunamazsa, yani sorunlar ile kaynak sorunlar birbirinden
ayrabilecek bir ara gelitirilemezse sorunlar zlemeyecektir. O halde u, bir
ikinci altn kural olarak benimsenmelidir. Ancak kaynak sorunlar zlebilirler!
rnein "Lokantalarn bazlarnn salk kurallarna uygun olmay" bir sorundur
ve turizm asndan nemli sonular olan bir sorundur. Ancak, bir "kaynak sorun"
deildir. Salkl bir lokantann girdilerinden ilk akla gelenler unlardr:
* Meslei konusunda eitilmi personel
* Bu personele hijyen konusunda verilecek eitim
* Salkl mutfak iin gerekli tehizat (soutucu, dondurucu vb.)
* Temizlik tehizat ve malzemesi
* Salk denetimi sistemi
* Hijyen masraflarndan kendi payna deni demeye raz bir mteri profili
* Nihayet karnn bir ksmndan hijyen lehine feragat edebilecek bir lokanta
ileticisi
Bu faktrlerden birisinin dahi eksik olmas, o tesisteki salk artlarn eksik hale
getirecektir.
Sorun, "lokantalarn salkszl" eklinde tariflendiinde, onu oluturan bu
faktrler yerine, bu faktrlerin biraraya gelmesinden oluan ama elle tutulur bir
sorun olmayan salksz lokanta sorunu ile bo yere urap durulacaktr.
"Personelin Meslek Eitimi" tek bana bir somut itir. Hijyen eitimide byledir.
"Salk Tehizat", "Denetim Sistemi" ve dier girdilerin hepsi somuttur. Ama
bunlarn biraraya getirdikleri, "Salkl (ya da salksz) lokanta" sorunu soyuttur.
Bir benzetme ile pirin, ya, su, scaklk, tuz ve ahlk hneri gibi somut
girdilerden oluan pilavn "lezzet"i (ya da lezzetsizlii) soyuttur, dolaysyla bir
sorun olarak dile getirilebilir ama bu ekliyle zlemez. Ah, (yani problemi
zmek zorunda olan kii) lezzetsizlik eklinde ifade edilen sorunun bir kaynak
sorun olmadn, bilir ve girdilerden hangi(ler)nin sorunlu olduunu tehise alr.
Kaynak sorun olmayan sorunlara kar, sokaktaki insan daima kestirme ya da cince
zmler nerebilir. Bunu, grevi sorun tehisi ve zm olmayan insanlarn
333 3000 0
333 3111 1
Sorunlar ve kaynak sorunlar
olaan bir davran olarak deerlendirmek gerekir. Ancak kamu yneticilerinin
durumlar farkldr. Onlarn biricik grevleri sorunlar doru ekilde tehis etmek
ve sonra da zmektir. Yanl tehise yetkileri yoktur. Hele bu yanllk, pein
hkmllk, bildiklerini yeter zannetmek, renmeye direnmek gibi kimsenin
yetkili olmad olumsuz nitelikler sebebiyleyse!
O halde sorunlarn "kaynak sorun" olup olmadklarn anlamak iin bir kriter
ihtiyac aktr. Bu kriter udur:
Bir sorunun girdilerinin herbiri birer sorun deilse, o bir kaynak sorundur. Byle
deil de; her girdinin yerine getirilmesi baka sorunlarn zmne bal ise, o bir
kaynak sorun deildir.
Bilgisayar sektrnn ya da daha genel olarak bilgi sektrnn sorunlar iinde
kaynak sorunlar tehis etmek zorundayz.
******
333 3222 2
SORUN NASIL ZLMEZ ?
Bilim dallarnn hemen hepsine bir bakma sorun zme sanat olarak baklabilir.
Herbiri, kendi dalnda doann daha iyi anlalmas, insanolunun daha mutlu ve
mreffeh yaamas iin zlmesi gereken sorunlar irdeler, metodlar gelitirirler.
Ama hibiri sorunlarn nasl zlemeyecei konusunu ilememitir. Bu hafta bu
ilenmemi konuda bir algoritma vermek istiyorum. Okurlarmzn ou "biz bunu
zaten biliyorduk" diyebilirler. Ama bunu sistematik hale getirmediklerini kabul
etmeleri gerekir. te size, hemen her konuya uygulayabilecekleri bir metod !
1. Bir sorunu zmemenin ilk ve kanlmaz art sorunu anlamamak, o ynde kafa
yormamak, aklna ilk gelen ve gzne ilk arpan sorun zannetmek ve bu ynde
srar etmektir.
2. Sz konusu sorunun Dnyann her yerinde var olduu ve hibir yerde
zlmemi olduu iddia edilmelidir. (Nasl olsa aksi abucak ispat edilemez, eden
olursa da aznlkta kalr)
3. Bu sorun alannda yasalarn, ait olduumuz kuruma verdii yetkiler sralanmal
ve bylece bir taraftan ne kadar nemli bir adam (veya hanm) olduumuz ima
edilirken dier yandan da "bu sorun sizi alakadar etmez!" mesaj verilmelidir.
4. Baka lkelerden katiyen rnek alnmamal; buna kalkan olursa "bizim
artlarmz bakadr" ablonu kullanlmaldr.
5. Problemin zm iin ok paraya ihtiya olduu sistemli biimde iddia
edilmeli, bunun aksine dnce sahipleri hayalcilikle sulanmaldr.
6. Problem, Trkiye'nin demokratiklemesi sreci ile birletirilmeli, bylece o ana
kadar biraz karm olan akllar biraz daha iinden klmaz bir sorunla kar
karya braklmaldr.
7. Problemi gerekten zmek isteyenler dikkatle izlenmeli, her trl aba
harcanarak bu gayretler boa karlmaldr. (Aksi halde ne kadar beceriksiz
olduumuz ortaya kabilir!)
8. Problemin zm iin yeni bir kurum kurulmas gerektii sylenmelidir.
Bylece epey zaman kazanlm olur.
9. Problemi ilgilendiren konularda katiyen %'li rakam verilmemelidir. mesela, "25
adet bilgisayarla gereken atlm balatlmtr!" gibi bir sav, aslnda ihtiya olann
1/100.000'ini ifade etmek mecburiyetinden bizi koruyacaktr.
10. Bu problem konusunda gereken yaznn bir yere yazld, o yerin de baka
yere yazd sylenmeli ve bylece madur durumda olann aslnda bakas deil
biz olduumuz imaj yaratlmaldr.
11. Bilimden bucak bucak kalmaldr. Ancak bu kolay deildir. Aslnda yalnz bu
konu iin ayr bir algoritma gelitirilebilir. Geici bir nlem olarak, bilimle ilgisi
olmayan bir bilim adam bulunmal, "uzun vadeli plan yapyoruz" filan gibi ne
olduu belli olmayan laflar ettirilmelidir.
12. Aslnda bu sorunun pek nemli olmad, esas meselenin tarm ilac ithali
olduu vs. gibi birey olduu iddia edilerek "sorun kltlp saptrlmal"dr.
13. Eer (12.) tebdir tutarsa ikinci aamada byle bir sorunun olmad sylenmeli;
bunda da baarl olunursa bu konuda Dnyann; en ileri lkelerinden birisi
olduumuz sylenmelidir (uzaktan sylenmesi tasviye olunur)
14. (12) ve (13)'te baarl olunamazsa gemi yllarda durumun ok daha kt
olduu sylenmeli (rakam verilmeksizin) bylece durumdan ikayet edenlere st
kapal da olsa bozguncu demeye getirilmelidir.
15. Nihayet, stnze den grevlerin size deil bakalarna ait olduu
savunulmal, bylece sulu iken gl hale gelinmelidir.
Yukarda 15 adm halinde verilen metod genellikle iyi sonular vermektedir.
Ancak yine de nlem olarak baz "yedek tedbirler" el altnda bulundurulmaldr.
Sk sk (ama derme atma) sempozyumlar dzenlemek, genelge yaymlamak ve bu
gibi nlemler bu cmleden mtalaa edilebilir.
******
333 3333 3
333 3444 4
Sorun nasl zlmez ?
BLM VE TEKNOLOJDE HEDEF !
Medeniyet tarihi bir bakma Bilim-Teknoloji (B-T) tarihidir. Bugn Dnyamza
yn veren lkeler, bu glerini B-T'den alm ve halen de almaktadrlar. Bunun
dnda kalan lkeler ise, B-T rnlerine erimede, kullanmada ve onlar
gelitirmedeki beceri dzeylerine gre sralanmlar, ama B-T rnlerini reten
lkelerin ok gerisinde sralanmlardr.
B-T'deki gelimilii saysal olarak ifade edebilen llere gre Trkiye'nin yeri
sralamada ok gerilerdedir. Aslnda, bu kriterlere de baklmakszn, B-T'yi ne
lde hayatmzn bir paras yapabildiimize bakarak da bu deerli aratan ne
kadar az yararlanabildiimizi grebiliyoruz. Bunun sebepleri, bilgiye
kapanmzn ilk belirgin iaretlerinden olan matbaann reddine kadar gitmektedir.
Gemiin eletirisini, Trkiye'nin B-T tarihini yazacak olanlara brakarak, kstl
kaynaklarmzla B-T denilen aratan nasl faydalanabileceimize bakmalyz.
Yllardr lkemizde hakim olan gr, B-T'ye daha ok kaynak ayrarak, aratrma
yapan kii ve kurulularn desteklenmesi, aratrma konularnn ise, bu kii ve
kurulularn tercihlerine gre serbeste ekillenmesidir.
Bir gre gre B-T'de bu denli geri oluumuzun nedeni de bu alana yeterli
kaynaklarn Devlete ayrlmam olmasdr. leri lkelerde GSMH'inn % 2-3'
civarnda olan B-T harcamalar Trkiye'de ancak % 0.25 dolaylarndadr.
Bu sav doru deildir. nk az pay ayrlmas geri kalmzn sebebi deil, bu
konudaki temel grn yanllnn sonularndan yalnzca birisidir. Bu alana
ayrlan kaynaklarmz, B-T'nin toplum hayatmzdaki sorun alanlarndan
hibirisinde kayda deer bir deime salayamamtr.
nsanlarmz konutlarn B-T'nin bir katks olmadan bilinsizce ina etmekte ya da
ettirmekteler; ev kadnlar kstl bteleriyle B-T'yi kullanmadan yetersiz-dengesiz
beslenme yapmaktalar, yollarda aralar B-T'nin katks olmadan insanlar
ldrmekteler ve hemen btn olanlarda bilgi vakumuna hcum eden, bilgisizlikle
sorunlar birbirini dourmaktadr.
Btn bunlara kar konulan tek tehis, bu alana az kaynak ayrlddr. Bu konuda
doru tehislere sahip olmakszn, ayrlacak ilave kaynaklardan medet
umulmamaldr. Bir benzetme ile; k borusu delik olan bir pompaya verilen ilave
enerjinin sonuta pompay besleyen motoru yakmas gibi, ayrlan kaynaklar,
kurumlarn daha ok personel istihdamna, daha ok alet satn alp ambalajnda
tutmasna, daha ok seyahate, bilim kurulularnda alan aratrma d personelin
cretlerinin, benzerlerinden daha farkllamasna; ama btn bunlara karlk
gecekondulara alternatif yap sistemleri gelitirilmemesine, insanlarn yine kt
beslenip zayf ya da imanlkla uramalarna ve benzeri olumsuzluklara yol
amaktadr.
Bunun bir kader olmadn, B-T'ye daha ok kaynak ayrlmas gerektiine, ama
daha nce halen ayrlmakta olan kaynaklarn doru bir model ile toplum ihtiyalar
olan teknolojilerin ve o teknolojilerin gerektirdii bilimsel bilgilerin retimine
ynlendirilmesini gereine iaret ederek, alternatif politikann "mevcut bilgiye
erimek" biiminde ifade edilebileceini belirterek szm tamamlamak istiyorum.
******
333 3555 5
333 3666 6
Bilim ve teknolojide hedef !
NCE MEVCUT BLGYE ERMEK !
Bilim-Teknoloji (B-T)'yi, toplum ihtiyalarmz karlamak zere bir ara olarak
kullanmadmza, bunun sebebini ise, "B-T'ye ayrlan kaynaklarn yetersizlii"
eklinde konulan geleneksel tehisin yanlgsnda bulunduuna ve nihayet, bir
alternatif politikann bu yanlg yerine konulmas gerektiine geen hafta temas
etmi ve "nce mevcut bilgiye erimek" eklinde ifade edilebilecek bu alternatif
politika zerinde durmay bu haftaya brakmtk. Doa ileyiinin anlalmas
bilimin, bylece edinilen bilgilerin insanlarn ihtiyalarna uygulanmas da
teknolojinin uran oluturur. O halde B-T'nin nihai hedefi toplumun refah ve
mutluluunu salamaktr.
eitli toplumlarn refah ve mutluluk ihtiyalar arasnda birbirine benzer olanlar,
bu konularda daha nceleri almalar yapp gerekli bilgileri ve onlara dayal
teknolojileri retmi olanlardan eitli yollarla alnr. Bunlar; renmek,
satnalmak, almak gibi yollardr. Bu yollar kullanmakszn bunlarn tekrar
retilmeye allmas anlaml birer faaliyet deildir. Ancak lkemizde yaplan
aratrmalarda, bu tip tekrar denilebilecek faaliyetlere ska rastlanlmaktadr.
Bu yollar iinde en ok ve ucuz olarak kullanlabilecek yol "renme" yani
"mevcut bilgilere erime"dir. Kitaplar, peryodikler, bilgi alar, patent
ktphaneleri bu eriim iin balca yollardr. Bunlarn yeterliine gelecek
haftalarda ayrca deinilecektir.
Bunlarn yansra bir de toplumlarn zgn ihtiyalar bulunmaktadr. Japon
adalarnda yaayan insanlarn ar deprem sarsntlarna dayankl konut ihtiyac,
ok scak veya souk iklimlerde yaayanlarn zel beslenme gereksinimleri, eitim
alannda geri kalm lkelerin bilgi uurumu kapatma ihtiyalar, bu zgn
ihtiyalara birer rnektir.
Bir lkenin B-T varl (bilim adamlar, tesisleri, tehizat, ynetiminin bilimsel
dnceye yatknl vb) iin ncelikli hedef, ite bu zgn ihtiyalardr. Bu
ihtiyalarn gerektirdii bilgiler, baka lkelerin rettii bilgilere erime yoluyla
karlanamayacaktr. Bu durumda yaplmas gereken, bu ihtiyalar ve bunlarn
gerektirdii bilgileri bir ncelik sralamasna tabi tutmak ve ondan sonra da bir
yandan aratrma yaparak bu bilgi ve teknolojileri retmek, bir yandan da baka
milletlerin kendi zgn bilgi ihtiyalarn karlamak iin yaptklar aratrmalar
izleyerek, onlar arasnda bizim bilgi ihtiyalarmza uyanlar tesbit etmektir.
Nitekim NASA'nn uzay aratrmalar srasnda elde ettii birok bilgiler, ABD ve
dier lkelerde sivil sektrde deiik teknoloji ihtiyalarn karlamak iin
kullanlm ve hala da kullanlmaktadr.
"Mevcut Bilgiye Eriim" bu ekilde yeni bir politika olarak benimsenince, sra bu
politikay hayata geirecek aralarn tasarmna ve/ya baka lkelerden
renilmesine gelir. Bu ise olduka basit saylabilecek bir sretir.
333 3777 7
VERMSZ KURULULAR KAPATILMALI MI ?
24 Ocak 1980 kararlarndan bir sre sonra bir yetkili, sanayicilerle yaplan bir
toplantda kendisine sanayinin sorunlar aktarldnda: "Arkadalar, len lr
kalan salar bizimdir !" demi ve tesadfen bulunduum o toplantda, sayn yetkili,
eer hi sa kalmazsa ne olacak ? gibi bir soru sormutum. O gn grmtm ki,
"hi sa kalmama" ihitimali hemen hemen akla getirilmemi bir olaslktr.
Bileimi yeterince gl herhangi bir oluuma yukardaki "eleme" ilkesi
uygulandnda iyi sonular alnmaktadr. Buna en kuvvetli kant da insann
kendisidir.
Acaba Trk Sanayi iin de ayn ilke geerli midir ? Geerlidir ya da deildir
diyebilmek iin rekabet gc ltleri asndan kurulular tek tek deerlendirmek
ve bunun sonularna gre durumu siyah-beyaz skalasnda deil rekabet gc
gstergeleri asndan gstermemiz lazmdr. Aksi halde, insan nesli iin ok doru
olan bir ilke, sanayimiz iin ldrc bir tedavi ekli olabilir.
Bugn elimizde byle bir deerlendirme bulunmuyor. Ama yine de rekabet gc
yapmz bilmek zorundayz. O halde baz gstergeler saptayp onlara bakarak,
rekabet gcmz lmemiz gerekir. Bu gstergelerden birisinin kalite, bir
dierinin de fiyat olduundan phemiz yoktur.
Her ikisi iin, bugn gelimi sanayi lkelerinin kullanmakta olduklar tekniklerin
lkemizdeki "benimsenmilik dzeyi"ni pekala bir gsterge olarak kullanabiliriz.
Kalite gelitirme iin "Kalite emberleri" ve "Total Kalite" kavram; fiyat iin ise
"Deer Analizi" tekniinin ne lde benimsenmi olduunu fazla aratrma
yapmadan hemen syleyebiliriz: Benimsenmemitir !
Bu basit akl yrtmeden karlabilecek sonulardan birincisi rekabet gcmzde
eksikler bulunduu; ikincisi de "len ve kalan salar" ilkesinin bu haliyle bir tedavi
arac olmayacadr.
Bu girii, verimsiz kurulular kapatlmas yoluyla verimsizliin giderilmesinin
gndeme getirildii bugnlerde, bir alternatif politikay tartlr hale getirmek iin
yapm bulunuyorum.
Bu alternatif politikaya iddetle ihtiya olduu aktr. ster zelletirme, ister bir
baka yolla olsun; rekabet gc artrmak istenen kurulularmz iin bir Rekabet
Gc Artrma Programna ihtiya vardr. Bu olmakszn kurulularmzn ancak
tamamna yaknn kapatarak verimsiz kurulularmz tasfiye edebiliriz.
Bu, okullar kapatarak, eitim sorunlarn zmeye benzemiyor mu ?
******
333 3888 8
BDE' DEN VAZGELMELDR (!)
ada Monitor'da yazmaya baladmda (BDE) Bilgisayar Destekli Eitim
konusunda sz etmemeye kararlydm. Ama bu konuda yazlp sylenenler
karsnda insann suskunluunu srdrebilmesi g !
Her geen gn BDE projesi bir donanm ihalesi sorununa dntrld. Ekran
boyutu, iletim sistemi gibi tali saylabilecek konular BDE'nin znn yerine
oturtuldu.
Bu konu ile megul olanlarn u noktalar hi gzden karmamas, hatta
masalarnn stne srekli gzlerinin nnde olabilecek bir yerlerde tutmalar
gerekiyor. yleki :
(1) BDE, bir eitim reformu (hatta revolution'u) projesidir; daha dorusu yle
anlalmaldr. Yazlm, donanm vb. konular projenin birer parasdr ama
proje bunlardan ibaret deildir. Hatta ikincil nemde olan konulardr.
(2) Projenin ana fikri retme yerine renmenin gemesidir. retmeye
dayal sistem, Trkiye'de baarszl yllardr anlalm olmas gereken bir
yntemdir. retmeye dayal sistemde; retici ile renici arasndaki bilgi
aktarm, birbirine seri bal yaklak 20 faktr tarafndan kontrol edilir.
(retmenin bilgi seviyesi, retebilme yetenei, kiisel artlarnn
etkiledii retme isteklilii, rencinin n bilgi dzeyi, grup homojenlii,
rencinin kiisel koullarnn belirledii renme isteklilii, renme
ortamnn uygunluu ve benzer faktrler).
Bu faktrlerin herbirinin % 90 yeterlikle yerine gelmesi halinde dahi -ki
olaanst bir baardr- toplam bilgi iletim verimi yaklak %10 kadar
olabilmektedir. te bu gerek, eitim alannda saladmz olaanst
baarszl izah etmektedir.
renmeye dayal eitimde ise herkes; n bilgisine, renmeye hazr
olmasna, renme yeteneine gre (self - paced) renir.
(3) Her okulun, kendi rencilerine kendi standardna gre baar takdiri ve
bunu belgelemesi (diploma), yksek atlama sporcularnn nce tasz
atlayp, sonra da ykselebildikleri yere tay yerletirip kendilerine madalya
takmalarna pek benzemektedir ve de olduka komiktir.
Bir Ulusal Sertifika Sistemi kurulmakszn, tevhid-i tedrisat esprisi dahil
hibir faydal amaca ulalamaz.
(4) BDE'nin ikinci temel zellii, ne retileceini belirleyen mfredat
anlaynn tamamen deitirilmesi zorunluudur. rencinin her ihtiyac
olabilecek (bugn iin) bilgi-beceri-davran'larn benimsetilebilmesi
mmkn deildir. Bunun yerine:
* Bugn ve gelecekte ihtiyac olabilecek tm bilgi-becerilerin kompoze
edilebilecei "z beceri"ler (gelecek haftalarda zerinde duracam)
retilmelidir. Bunlarn says, bugn retilmeye "allan" konularn
saysna gre ok daha azdr ve hemen tm bilgi ihtiyalar bu yap
talarndan oluturulabilir.
* renci renmeyi renmelidir.
* Eitimin -bugn olduu gibi- hayatn yalnz bir dneminde (rencilik
yllar) uralan ve ondan sonra hayat boyu yanna uranmayan bir angarya
olduu anlay yerine Hayat Boyu renme kavram geirilmelidir.
* renci deiime direnen deil, onunla birlikte yaamay seven ve hatta
onu bizzat yaratabilen yaratc kiilikli insanlar olmaldr.
* Ezberlemenin (anlamadan belleme), hibir ekilde benimsenmeyecek bir
yntem olduu herkese (zellikle eitim yneticileri) anlalmaldr. Aksi
halde BDE' de dahil olmak zere tm eitim teknolojileri rencileri,
marifetli birer papaan haline getirmekten te ie yaramaz. (Papaanlar
kmsemek iin deil onlara rakip kmamas iin sylyorum !)
(5) retmenin rolnn :
(a) retilecek modlleri, yazar sistemler (authoring systems) aracl ile
hazrlamak,
(b) renim mahallerinde rencilere yol gstermek,
(c) Bilgi-beceri-davran lsnde beceri ve davran kazandrmada
yardmc olmak,
(d) ve nihayet daha iyi renim teknolojileri aratrmak olduu bilinmelidir.
(6) BDE HBR EKLDE BLGSAYAR RENM DELDR.
Bilgisayarl eitimden rencileri soutmann en emin yolu, onlara
bilgisayar gibi karmak bir aletin programlanmasn retmeye
kalkmaktr. (amar makinesi kullanabilmek iin onun nasl altn
bilme mecburiyeti getiriniz, tm hanmlar makinelerini atacaklardr!)
(7) Bu projede yer almak isteyen kii ve/ya kurululara gelince :
* BDE, bir donanm satma projesi deildir.
Her firma (ve de kii) eitim konusundaki tm birikimlerini Trkiye'ye
getirmek ve ancak ondan sonra bu projeye girme isteinde bulunmak
durumundadrlar.
* Donanmn -her nerede olursa olsun ve 24365 (24 saat 365 gn) esasna
gre- bakmlarn yapabilmek zorundadrlar. Buna gre; teknisyen eitmek,
para stoklamak vb vecibeleri yerine getirmeli ya da ona hazr olmaldrlar.

* Ellerindeki tm eitim yazlmlarn Trkeletirme dzenlerini
kurmaldrlar.
333 3999 9
444 4000 0
BDE'den vazgeilmelidir (!)
* Trkiye'nin olduka nemli bir elektronik donanm retim kapasitesi
vardr. Her istekli kurulu, bu kapasiteyi kullanabilecek bir yerli katkl
retim projesi gelitirmelidir.
(8) BDE, yalnzca bir veya birka bilgisayar firmas ile yrtlemez. Her
birinin iinde donanm, yazlm, bakm, retim, yol gsterme, yazar sistem
eitimi vb ileri stlenecek kii/kurululardan oluan konsorsiyumlar
yoluyla gerekletirilebilir.
(9) ve nihayet, BDE ancak bir alma grubu ile ynetilebilir. alma
grubunda, Devlet, firmalar ve eitimciler yer almaldr.
BDE bu ekilde ele alnacaksa pekala; aksi halde," bilgisayar da bir ie
yaramyormu!" gibi umut krc bir son pekala olasdr. O takdirde ltfen bu iten
-imdilik- vazgeiniz.
******
444 4111 1
BECER KAZANDIRMA..!
nce bir soru sorarak, sonra da kendi kendime cevaplamaya alarak
Beceri Kazandrma konusuna farkl bir ynden yaklamaya alacam.
"Yllardr mesleki eitimin nemi hakknda hemen her kademedeki yetkili,
olumlu gr belirtmesine ramen, bugn niin hala bulunmamz gereken yerde
deiliz ?"
Burada "bulunmamz gereken yer" deyimi ile; doru retilip bakm yaplan
ara gereleri, doru ina edilen konutlar, doru denen kaldrm talarn,
frenleri tutan ve halatlar kopmayan asansrleri, yakt dumana evirmeyen
otobsleri, velhasl elimizi attmz hereyi ve nihayet bir ie sahip olup, geimini
isteince salayabilen insanlar kastediyorum. Sizler onlarcasn daha kolayca
bulabilirsiniz.
Bu soruya hibir ekilde; "hayr, bunlar doru yaplmaktadr!" diyebilecek
kimsenin kacan sanmyorum, nki ispatlamas ok kolaydr.
Yukarda ufak bir blmn sayp dktmz tm eriliklerin ortadan
kaldrlmas, bu ileri kademe kademe yapanlarn, retenlerin, ynlendirenlerin ve
ynetenlerin niteliklerinin ykseltilebilmesine baldr.
evremizdeki tm eriliklere bir anlamda, olaylar yapan, reten,
ynlendiren ve ynetenlerin yetmezliklerinin yansmas olarak bakabiliriz.
Meseleye byle bakmaya balaynca "ada uygarlk dzeyi"ne niin
eriemediimizi daha kolay aklayabiliyoruz. Nitelii yetersiz bir marangozun
yapt tm ilerde bu nitelik yetmezliinin bir izi vardr, olmaldr da ! Ayn
ekilde duvarclar, tesisatlar, elektrikileri ve giderek tm i sahiplerini (ama
tmn) dnebilirsiniz. Eer bu kiilerin nitelikleri yetersiz ise bu, yaptklar her
ie yansyacaktr.
imdi tersine dnelim: herhangi bir erilie rastladmzda bunun neden
ortaya ktn, o nedenlerin nerelerden kaynaklandn ve de onlarn da
sebeplerini yani sebeplerin sebeplerini aradmzda nereye varrz ? Bu ilgin
aratrmay, seeceiniz bir sorun alan iin yapmanz neririm !
ok artc sonulara varacanzdan emin olunuz. imdiden
syleyebilirim ki, sonuta hep ayn noktaya varlmaktadr: o sorun alan ile
dorudan ve dolayl olarak ilgili olanlarn nitelik (vasf) dokularnn yetersizlii !
Vasf dokusu deyimi ile, bilgi-beceri, zeka ve ahlak lsnden oluan
zelliin bir toplumdaki dalm kastedilmitir.
1986 ylnda gndeme gelen beceri kavram o gnden bu yana hep isizlie
kar bir nlem olarak biliniyor. Gerek ise daha farkldr. Beceri yetmezlii yalnz
isizliin deil tm sorunlarn kaynadr. Hepimizi yakndan ilgilendiren trafik
anarisinin temelinde baknz hangi beceri yetmezlikleri vardr :
* Ara kullanma becerisi yetersiz src,
* Yol kullanma becerisi yetersiz yaya,
* Onarm becerisi yetersiz tamirci,
* Yol iaretlemenin nemini anlamam ilgili,
* Park alan retimindeki beceri yetmezlii,
* Trafik sorununun analizindeki beceri yetmezlii,
* Bu ileri ynetmek durumunda olanlarn problemleri kavrama ve zm
gelitirmedeki beceri yetmezlii vs, vs.
Benzer ekilde kirli hava sorununun da altnda, az rzgar, souk hava,
kkrtl kmr, yetersiz sbvansiyon deil yukardakine benzer bir grup beceri
yetmezlii bulunduunu kolayca grebilirsiniz. Meselenin mekanizmes basittir:
(bir konu) + (beceri eksii) = (sorun)
Beceri yetmezliinin bu kadar yaygn bir sorun olduu yolundaki bu
ifadelerden sonra balangta sorduum sorunun yantna gelmek istiyorum.
Mesleki eitimin, kabul edilen nemine uygun bir noktaya gelinebilmesi
iin:
(1) Modler stihdam Becerileri Sistemi kurulmas
Herbiri kendi bana bir istihdam salayabilen en kk beceri alanna
"istihdam salayan beceri modl" denilebilir. te bu modllerin
tanmlanmas, salam bir mesleki eitim sisteminin ilk artdr.
(2) Sertifika Sisteminin kurulmas
Bugn ok az sayda meslein uygulanabilmesi bir sertifikaya baldr
(berberlik, ofrlk vb). Her becerinin bir sertifika ile belgelenmesi ve
sertifikasz eleman altrmama artyla icra edilebilmesi ikinci gerekli
husustur.
(3) Beceri Modlleri iin renme Teknolojisi gelitirme
ok sayda insann, ok sayda beceriyi, ksa srede, kendi renebilme
hzlarnda renebilmeleri iin teknolojiden youn olarak yararlanmann
dnda are yoktur.. Interactive Video Disc (IVD) destekli renme sistemi,
mesleki eitim iin kanlmaz tek zmdr.
Yukarda deindiim 3 art yerine getirmeksizin, temenni yoluyla meslek
eitimi sistemi kurulmas imkanszdr.
******
444 4222 2
444 4333 3
Beceri kazandrma...!
Z BECERLER
Getiimiz hafta BDE konusundaki dncelerimi siz okurlarma aktarrken; ocuk
ve genlerimizin bugn ve gelecekte ihtiyalar olabilecek tm bilgi ve becerilerin
kompoze edilebilecei "z beceri" lerin, eitim sistemimizde gereksindiimiz
sadelik ve aklcl salayabilecek bir yaklam olduuna deinmitim. Bu hafta
sizlere bu ilgin "yap talar"ndan sz etmek istiyorum.
Gelien ve deien bir toplum iinde insanlarmzn bilgi-beceri ihtiyalar da
deimektedir. Eer eitim sistemini, bilgi-beceri ihtiyalarn "dorudan"
karlayabilecekleri bir ara olarak tanmlarsak ortaya elikili bir resim
kmaktadr: Bir yanda srekli deien bilgi-beceri ihtiyalar, br yanda da sabit
bir mfredat sistemi !
Bugn eitim sistemimizin iinde bulunduu iinden klmaz durumu, bu eliik
tablo iyi aklamaktadr. lk ve orta retimde kalplar halinde belletilmeye
allan (ve allahtan ki tam belletilemeyen) sabit bilgiler, rencinin hayatnda
karlat hemen hibir sorunu zememektedir.
Hatta yle bir inan yaygnlamtr ki, renim grm olmakla, karlalan
sorunlar zebilmek apayr eylerdir. Hatta ve hatta hayat sorunlarn zmede
daha becerili olanlarn, eitim grmemi olanlar olduklar yolunda yksek sesle
ifade edilmeyen, ama doruluuna da "de-facto" inanlan bir garip yarg
domutur.
retilenlerin (mfredat), sorunlarn "z"lerine deil de "grnt"lerine ynelik
olmas halinde(ki bugn byledir) bu garip yarg doruluk kazanmaktadr.
Okullarmzda trafik eitimi, turizm eitimi gibi "grnt" sorunlara ynelik
dersler bu yaklam dorulamaktadr. Gn deiip yeni bir sorun ortaya ktnda
(mesela hava kirlilii), renci o yeni durum karsnda ne yaplmas gerektiine
karar verememektedir.
Hi renim grmemi bir kii, doal eilimlerini kullanarak o durum iin az-ok
geerli bir zm gelitirirken, sorunlar ve zmleri kalplar halinde bellemeye
artlanm olanlar ne yapacaklarn bilemez duruma dmektedirler. nki onlar,
sorunlarn "z"leri yerine "grntler"i karsnda ne yaplmas gerektiini daima
kendi dndakilerden bekler durumdadrlar. Az eitimli olanlarn kullandklar
doal eilimler ise bu kiilerin artk yardmcs deildir, nki eitim sistemi doal
eilimler yerine "baka bireyler" koymak iddiasndadr ve renci buna
inanmtr.
Bu ekilde renim grm bir toplumun, daha karmak durumlarda, yaratc
dnceler gelitirebilen esnek dnrler olmas beklenebilir mi ?
Eitim dnr Edward De Bono, bu gibi durumlarda zekann bir ie
yaramadn, hatta eer renci, sistemli dnmeyi ve renmeyi renmemise
zekann bir handikap olduunu belirtmektedir. Gerekten de, zeki fakat sistemli
dnmeyi bilmeyen insanlarn, zaman zaman sorunlar karsnda ne kadar sama
sapan zmler gelitirdiini hergn acyla izlemiyormuyuz ?
Zeka, bilgi-beceri, ahlak, ruh sal ve dnebilme becerisi bileenlerinden
oluan "akl"n, retimdeki kalp zmlerden nekadar farkl olduuna dikkat
edilmelidir.
Saylar neredeyse sonsuz denilebilecek sorunlarn "z"lerine cevap retebilecek
bilgi-becerilerin says alacak kadar azdr ve bunlara "z beceriler" (Core Skills)
denilmektedir. Buna gre, gnlk yaamda rastlanabilecek "durum"lar iin
aadaki u temel beceri bileenleri yeterli olup bunlar ve kiinin yaratcl
birleerek bir cins (lego) montaj gibi zgn zmler gelitirilebilmektedir. Bu z
beceriler unlardan ibarettir :
SAYILAR
1. Saylarla ilem yapabilme
2. Saysal ve ilgili bilgileri yorumlayabilme
3. Tahminleme
4. lme ve tanmlama
5. Bir eyin fayda ve maliyetini takdir edebilme
LETM
6. Bilgilere erime ve talimatlar yorumlama
7. Bilgi temin edebilme
8. Dier kiilerle birlikte alma
PROBLEM ZME
9. Eylem biimini tesbit edebilmek ve onu yenileyebilmek
10. Seenekler arasnda karar vermek
11. Yaplan eylemin gelimelerini izleyebilmek
PRATK
12. Pratik bir eylem iin hazrlanabilmek
13. Bir eylemi yapabilmek
14. Bir eylemi tamamlayabilmek
Burada 14 balk altnda verilen z becerilerin toplam 103 alt becerisi,
rastlanabilecek sorunlarn zmnde, kiinin yaratcl orannda geerli
zmleri retebilmektedir.
Bu z beceri alanlar kullanlarak oluturulabilecek ve rencinin yaad zgn
evrenin verilerine dayal proje temelli mfredat, mkemmel bir eitimin kiiye
verilebilmesini mmkn klmaktadr.
Bu ksa aklamadan hemen karlabilecek bir sonu vardr: Kiilerin durumlarna
gre karar verebilmelerine yardmc olacak aralarla cihazlandrmak yerine, sadece
belirli artlarda ie yarayan kalp zmleri ezberletmeye almak, ocuk ve
genlerimizi, srekli deien sorunlar dnyasnda korumasz ve aresiz brakmakta
444 4444 4
444 4555 5
z beceriler
ve erginlik alarnda, hertrl sorunun zmn bata Devlet olmak zere
kendi dndaki herkesten beklemek durumunda brakmaktadr.
BDE'nin byle bir yaklamla birlikte ele alnmas; artlara gre zm
gelitirebilme becerisine sahip yepyeni ve esnek bir nesil yetitirebilecektir. Aksi
halde zmleri, bu defa bykleri yerine bilgisayarlardan bekleyen bir nesil sz
konusudur.
Ben buna modern klelik diyorum !
******
444 4666 6
2000 L YILLAR
Birka say nce bu kede kan "Sorun Nasl zlmez ?" algoritmas byk ilgi
toplad. Tm dostlarm metodu ok beendiklerini eitli yollarla bana duyurdular.
Aslnda ilgi toplayacandan emin olsam, daha birka konuda benzer sistematikler
verebilirim. Ama nemli olan kullanl olmas ve pratie hemen geirilebilmesidir.
nsann metod antasnda eitli aletler bulunmaldr. Bunlarn bir ksm, genel
amal aletler, bir ksm da sadece belli ilere yarayanlar olmaldr (ayn takm
antas gibi). "Sorun zmeme" aleti genel amal bir alettir, her ie yarayabilir.
Bugn ise daha zel amal bir aleti tantacam. Dieri kadar abuk uygulamaya
sokulamazsa da lazm olduu yerlerde ok da kullanldr. Bu metoda "2000 li
yllar" aleti diyebiliriz.
Kullanlaca yer, iinde bulunulan dnemlerde yaplmas gerekirken, herhangi bir
nedenle yaplmamak istenen (ya da yaplamayan) ama belli de edilmemesi gereken
ilerdir.
Admlar u ekildedir:
(1)nce hedef tesbit edilmelidir. (Hedefi belli olmayan yalan inandrc olamaz).
Hedef, insanlarn kuvvetle gereksindikleri birey olmaldr. Bazen hedef
karnzdakiler tarafndan ortaya konulur. O daha iyidir.
(2)Seilen sorun alan iin bu arac kullanabilmeniz, bu konuda hi birey
bilmemenize baldr. Aksi halde tam baar salanamaz,
(3)Yine kendiniz gibi niteliklere sahip kiilerden oluan bir alma grubu
oluturunuz. Gruba uzun ve bir nefeste sylenemeyen bir isim koyunuz. sim ok
nemlidir. Grubun neye yarayacan ifade etmeyecei gibi, iinde bolca .....tion
eki tayan kelimeler ve "Siz ufak kalrsnz" anlamna gelen "yksek", "st" vs.
gibi ekler bulunmaldr. Kompterizasyon, koordinasyon, lojistik, planlama gibi
szcklerin bir ikisi ise mutlaka bulunmaldr. Tecrbeler gstermitir ki, grubun
ad sylenirken ou kimse sklp, baka konuya gemektedir.
(4)Grup yelerinin bir araya gelmesinin mmkn olmamas ve ancak ylda 1 defa
toplanabilmesi ok nemlidir.
(5)Misyonun en kritik taraf grev tanmdr. Bunun iin kalp, "2000'li yllarda
........" eklindedir. Kesin bir tarih verilmedii iin 2001 ile 2999 arasndaki 998
yllk sreyi kapsamakta olup, zaten o zamana kadar muhtemelen karnzdakiler
ii unutmu olacaklardr. En kt ihtimal, karnzdakilerin ok uyank olup 2000
ylnn hemen ban anlamaya kalkmalardr. Bu takdirde 10 yl gibi ok ksa bir
sre kalmaktadr. Bu durumda yeni aralara ihtiya olacaktr. Ama yine de bugn
kurtarm olursunuz.
(6)Grev tanm iinde bol bol "ilmi aratrmalar yaplmas lzumludur" szlerinin
gemesi ok nemlidir. Ancak hangi konuda ilmi aratrma yaplacann belli
olmamas gerekir. (Aksi halde yapmak gerekebilir)
(7)almann yaplmas zarureti olmad gibi, yaplmamas daha da iyidir. nki
yaplan bir aratrma sonunda ister istemez baz sonular kar. Bunlarn ise
uygulanmas filan gerekebilir.
(8)Bu ekilde zaman geerken baz kimseler "zaman kaybediyoruz", "dier lkeler
ilerliyor", "nisbi olarak geri gidiyoruz" gibi fevkalade can skc eyler
syleyeceklerdir. Bunlara kar tedbirli olunmaldr. Tecrbeler, en etkin ve
caydrc saldrnn bu gibi fikir sahiplerini "yarn dnemeyen", "vizyonu dar"
olarak nitelemek olduunu gstermitir.
(9)alma grubunun bir szcs olmal, zaman zaman merakllara bilgi
vermelidir. Ancak szcnn rastgele bir kii olmamas gerekir. Fizik ok
nemlidir. Gen, sal, gzlkl, gzkapa gz bebeinin tam yarsnda
(dnmedii belli olmamal), kelimeler arasnda 1'er saniye aral mutlaka
brakan ve hibir ekilde somut bir ey sylemeyen kimseler arasndan seilmesi
yararl olmaktadr. (Genellikle ne sylediini kimse anlamasa da, herhalde nemli
eyler sylendiini sandklar iin rahat ederler, nemli olan da budur.)
(10)Byle bir almann ilk defa yapld her frsatta tekrarlanmal, durumdan
ikayetin nankrlk gibi olduu sinyali verilmelidir.
(11)Bu gibi almalar, uluslararas planda izlenmeli, sk sk onlara itirak edilmeli
ve ayrlan parann byle nemli bir grev iin katiyen yeterli olmad srarla
vurgulanmaldr.
Btn bu tedbirler olduka uzun bir zaman kazandracaktr. Ama unutulmamaldr
ki, hi bir alet tek bana tm glkleri zemez.
Bu nedenle hergn yeni metotlar aranmal ve bulunmaldr. Hepinize 2000'li
yllarn hayrl olmasn diliyorum.
******
444 4777 7
444 4888 8
2000 li yllar
MEVCUT BLGYE ERME ARALARI (1)
Getiimiz haftalarda zerinde durduum konulardan birisi, Bilim-Teknoloji
alannda lkemiz hedef(ler)inin neler olabilecei idi. Aratrma-Gelitirme iin
ayrlan ve ayrlabilecek olan kaynaklarmzn ncelikle, aratrma yapmak iin
deil, yaklak 2 asr geride bulunduumuz ada bilgi dnyasnn retmi olduu
bilgilere eriip kullanarak, teknoloji ihtiyalarmzn kompoze edilmesi ve bunlarn
rtemedii boluklarn da zgn aratrmalar yaplarak kapatlmas eklinde bir
strateji nermitim.
Bu hafta, mevcut bilgiye erime aralarndan birisi zerinde durmak, nce bir kritik
yapmak, hemen ardndan da, kullanmak isteyenler iin yapc nerilerde bulunmak
istiyorum. Bu ara, "Patent Ktphanesi" dir.
Bilindii gibi patentler, lkelerin sanayilemesinde kullandklar aralar iinde en
etkin olanlarn banda gelmektedir. Gnmzde kalknma yolunda aba harcayan
lkeler, bu deerli arac mutlaka kullanmaktadrlar.
Patent, ayn anda iki farkl ilevi baaryla salayan ok akllca gelitirilmi bir
sistemdir. Bu ilevlerden birisi; bilgi, tecrbe ve yaratcln yani beyin gcnn
rn olan "icat" larn, bakalar tarafndan izinsiz kullanmnn nlenerek patent
sahibine belli bir sre iin (15 yl civarnda) bir "tekel" hakk tannmas ve bylece
beyin gcnn maddi karlnn mucite denmesi iin Devletin bir ortam
salamasdr.
kinci ilev ise, patentlerle korunmu alanlarda almak isteyenlere, patentlerle
ilgili tm bilgileri hibir gizleme yaplmakszn ap, onlarn daha iyi sonulara
varabilmelerine imkan salamaktr.
Burada ilgin ve ilgin olduu kadar sistemin tm yararlln da oluturan zellik,
bir buluun patent ile korunabilmesi iin, mucidin patent ofisine, iddialarn bir
bakasnn da (o konuda ortalama bilgi dzeyindeki herkesin) kantlayabilecei
tm ayrntlar, hibirey gizlemeksizin tevdi etmesi artdr. Bylelikle, patent
sistemine sahip bir lkenin insanlarnn nnde, onlar iddetle tahrik edip, her
icadedilenden daha iyisini yapmaya iten bir ortam domu olmaktadr.
Gelimi medeniyetlerin tmnn znde, btn dier unsurlardan daha etkin
olarak ite bu yksek motivasyon yatmaktadr. Tm ekonomik faaliyetler bu icatlar
ortamnda ekillenmekte, ordular bylece doan ekonomik avantajlar korumak
iin savamaktadrlar. lkelerin kalknmalarnn, o lkelerde yaplm icatlarla
yakndan ilikili olduu bilinmektedir.
A.B.D.'de, 1850 yllarndan gnmze varncaya kadar yaklak 4.6 milyon patent
tescil edilmitir. Bu patentlerin bir blm bu lkedeki, geri kalan da baka
lkelerdeki icatlara aittir. Ayn dnem iinde lkemizde tescil edilen patent says
25,000 civarnda olup, bunun 20,000 kadar, baka lkelerdeki icatlarn Trkiye'de
tescili yoluyla domutur. 140 yllk sre iinde alm olan 5000 adet patent,
bugn A.B.D.'de her hafta tescil edilmekte olan yaklak 7000 patent ile
karlatrlnca, dilimizde bir eit aalama iin kullanlan "icat yapmak !"
deyiminin gerekte ne anlama geldii daha iyi anlalacaktr.
Herhangi bir konuda teknoloji gelitirme amacyla (baka ne gibi amala aratrma
yapldn pek anlamamakla beraber) yaplan aratrmalarda ilk admn mutlaka, o
konuda baka lkelerdekilerin neler yapm olduklarnn incelenmek olmas
gerektii kolayca grlebilir. Aksi halde, teknoloji ihtiyalarmzn, "insanlk
tarihinde rastlanmam" ihtiyalar olduu, bunlarn da mutlaka yeniden
icadedilmesi amacyla aratrlmas gerektii gibi kabul edilemez bir gariplikle
kar karya kalrz.
Ancak, 4.6 milyon patente eriilerek bunlarn taranmas iin, bilim adamlarmzn
nne bu imkan koymamz ve kullanabilmeleri iin gerekli artlar da
oluturmamz gerektii de aktr. Bu, yurtdnda patent ktphanelerinde mevcut
patentlere uzun brokratik ilemler ve katlanlamaz maliyetlerle posta ile erimek
biiminde olamaz. Bir teknolojiyi gelitirmek isteyen aratrmac bu yolla, ancak
yllarca bekleyerek sonuca eriebilir. O halde byle bir ktphanenin Trkiye'de ve
kolay eriilebilir biimde bulundurulmas kanlmaz bir n arttr.
Aratrma ynetiminden sorumlu olanlarn da ilk ileri bu imkan yaratmak
olmaldr.
Buraya kadarki aklamalar iinde ilgin nokta var mdr bilmiyorum. Ama esas
ilgin nokta bundan sonrasndadr.
inde 4.6 milyon patentin tamam, bunlarn kolay arama dizinleri ve gncelleme
(up-date) patentleri olan bir sistem, 1987 yl sonlarnda lkemize getirilmitir.
Uzun sre, niversitelerimizden birka ile grlerek kendilerine hibe edilmeye
allm ve neticede TSE, stanbul'da bir binaya yerletirmitir.
Zaman zaman baz merakllarn kullanmaya altklar (nki engelleri ap
kullanmalar kolay deildir) bu ktphaneye nekadar aratrmacnn gittiini
bilmiyorum.
Patent ktphanesi ilk getirildiinde ngrlen; kullanmak durumunda olanlara
heryolla duyurmak, onlar kullanmaktan alkoyabilecek hibir engel yaratmamak
ve kullanclara yardmc olmak iin A.B.D.'de zel olarak eitilmi asgari 3
mhendisi grevlendirmek; kullanclardan hibir ekilde para almamak (mmkn
ise kk hediyeler vererek ayaklarn altrmak) ve gnde 24 saat - ylda 365 gn
ak tutmak idi.
Bugn ise; eitilmi 3 kii bu konu ile ilgisiz grevlerde, kullanclardan fotokopi
creti nam altnda cret alnmakta, haftada ancak 5 gn, le tatili, akam tatili ve
sabah tatili haricinde -eer zaman kalyorsa- ve eksik tehizatla dostlar alveri
yapmaktadr.
Baka lkeleri kalkndran bu gl ara, elimizde ne hale gelmitir ve niin
getirilmitir; ite bu bir ders alnacak tablodur !
********
444 4999 9
555 5000 0
Mevcut bilgiye erime aralar (1)
MEVCUT BLGYE ERME ARALARI (2)
Getiimiz haftalarda; bilim - teknoloji alannda hedeflerimize varabilmek iin bu
alanda ayrlan kaynaklarmzn ncelikle aratrma- gelitirme yapmak iin deil,
bizden nce bu yolda ok ter dkm olanlarn retmi ve tasnif ederek insanlk
hizmetine sunmu olduklar bilgilere erimek iin kullanlmas gerektiini
belirterek bir seri araca deinmek istediimi siz sayn okurlarmza iletmitim.
Geen hafta, bunlarn ilki olarak "patent ktphanesi" aracndan sz etmitim. Bu
hafta ise bir baka ara zerinde durmak istiyorum. Bu da ktphanelerdir.
Bugn lkemizde, niversite ktphaneleri, halk ktphaneleri, vakf, dernek vbg
kurum ktphaneleri de dahil, yaklak 850 ktphane ve toplam olarak 7 milyon
kitap mevcuttur. Bu ktphanelere 1987 yl istatistiklerine gre yaklak 20
milyon bavuru yaplmtr.
Yalnzca A.B.D.' de Library of Congress' de 80 milyon kitap bulunduu ya da Los
Angeles halk ktphanelerinde 5 milyon kitabn varl gz nne alnr ise
durumun ackll kolayca anlalacaktr.
Toplumumuzun bilgi ihtiyac tahmin edilebilecekten ok daha fazladr. zellikle
geri kalm yrelerimizde bu ihtiya daha da fazladr.
Ancak, u an iin ihtiyacn tam hissedilir durumda olmay, insanmzn biraz da
bilgiyi temin edemiyecei inancndan kaynaklanmaktadr.
En cra kedeki insanmzn dahi yazl kaynaklara bavurarak zebilecei
binlerce sorunu vardr. Tabii ki bu yolla sorunlarn zebilmesi iin bir kitapla
kolayca eriebilir olmas yetmez, onunla birlikte gerekli istein uyandrlmas,
bunun iin de meselelerine arad zmleri kitaplarda bulabilecei inancnn da
gelitirilmesi gerekir. Bu, ayr bir program ile gelitirilebilir. Ama byle bir
program yrrle konulduu anda, en kk yerleim birimi olan mahalle ve
kylerimize varncaya kadar her yerin, uygun byklkte birer kitaplkla
donatlm olmas da gerekir. Ayrca, bu kitaplklarn, sorun zmlerine yardmc
olabilmesi iin de belirli byklkten daha fakir olmamas gerekir. Bu ise, takriben
5000 kitap demektir.
Bir kaba hesapla, ortalama kitap fiyatnn TL 10,000, ky ve mahalle saysnn
50,000, ve bir kitapl bulunmayan yerleim birimi saysnn da bu saynn % 70' i
olduu varsaymlar ile ihtiya olan para TL 1.75 trilyon' dur.
Ayrca; 35,000 yerleim biriminde tanesi 5000 kitap alabilecek birer hacme ihtiya
vardr ki bunun da maliyeti asgari TL 250 milyar' dr. Yani toplam olarak TL 2
trilyon ! Bunun temini mmkn mdr ?
Karkarya bulunulan tablo budur. Gelimi lkelerin hibirinde byle bir durum
yoktur. Ktphaneler, bilgi salama servisleri, o lkeleri birer a gibi sarmtr.
Gelimemi lkelerin ise zaten byle bir sorunlar yoktur. Trkiye' nin durumu ise
her ikisi de deildir.
O halde Trkiye iin yle bir zm bulunmaldr ki bu darboazlar alabilsin.
Tabii ki bulunacak olan zm, gelimi lkelerdekine benzemeyecektir. nki
bizim sorunlarmz oralarda yoktur.
nce okuyucuyu yaratp, sonra bunlara kitap salamak pek akllca bir yol
olmadna gre, mevcut ktphane ve kitap saysn artrmann bir aresi
olmaldr. Bu are, hem yer, hem de birim kitap maliyeti sorunlarn zebilmelidir.
leride CD kayt ortamlar ve bilgisayarlar ya da bilgi alar bu sorunu zecektir.
Ancak bugn, mevcut kitaplarn CD kopyalar bulunmadna gre, bir baka yol
bulunmas gerekmektedir.
Bu yol, "mikrofi kitaplk" tr.
Mikrofi Kitap'a kar itiraz, "bir yatakta, baucunda okuma lambas ile mikrofi
okumann mmkn olup olmadd" dr. Dorudur; yatakta mikrofi okumak ok
pratik deildir (portatif mikrofi okuyucularla pekala mmkndr ama neyse!).
Ancak mikrofi kitap, yatakta yatarken okunabilen kitabn deil, bu kitaplara
"eriememe" halinin bir alternatifidir. steyenler (ve istedii kitab bulabilenler)
bilinen trde kitaplar okuyabilirler. Ama ya dierleri ?
Klasik yollarla kitap basm ve datm ve bunun teviki tabii ki devam etmeli, ama
bunun kapatamyaca boluklar mikrofi kitap kavram ile doldurulmaldr.
Mikrofi kitabn maliyeti, normal kitabn % 10'u; hacmi ise 1/250'si kadardr. O
halde 35,000 yerleim birimini, herbiri 5000'er kitaptan mteekkil bir mikrofi
kitaplkla donatmann maliyeti, mikrofi okuyucular dahil yaklak TL 150-200
milyar' dr.
5000 kitabn mikrofileri bir el antasna sabilecek kadardr. Dolaysyla her
mahallede ayrlabilecek bir - iki oda bu i iin yeterlidir.
Olaand sorunlar, muhakkak ki olaand (ve ok sevimli olmayabilen)
zmleri gerektirir. Mikrofi kitaplk konusu da, zellikle ktphaneciler
tarafndan ok sevimli bulunmayabilir.
Ama gerekler maalesef, sonu - meli, - mal ile biten temenniler ya da "baka yerde
varm ki bizde olsun" tipi eletirilerden daha katdr
Bu yolla insanmzn ayana gtrlebilecek okuma imkan bir yandan da, onlarn
okumaya isteklendirilmesine baldr. Bu ise, "Niin Az Okuyoruz ?" sorusunun
doru cevaplanmasn gerektirir.
555 5111 1
555 5222 2
Mevcut bilgiye erime aralar (2)
******
NN AZ OKUYORUZ ?
Dnya'da retilen bilgilere erimenin, bilim-teknolojide ncelikli hedefimiz olmas
gerektii konusu zerinde durmutum. Gemi yazlarmda, mevcut bilgiye eriimde
kullanlabilecek aralardan biri olan ktphane'ler zerinde dururken,
ktphanelerin varl kadar insanmzn da ihtiyalarn bilgi edinme yoluyla
karlamaya eilimli klnmasnn da gereine iaret etmi ve Niin Az Okuyoruz?
sorusunun cevaplanmas yolu ile bir eylem plan oluturulabileceine deinmitim.
Gerekten zlmek istenen bir soruna (gerekten zlmek istenmeyenler de
olabilir) harcanacak srenin tanmlama ve zmleme aamalar iin, 2/1 gibi bir
oranda olmasnn doru olduunu dnyorum. Uygulamada ise eilim tam
tersinedir. Her nedense sorunlarn nedenleri zerinde durmayp, nedenleri tam belli
olmayan sorunlar zmeye almakta neredeyse tam bir milli mutabakat vardr.
Bu nedenle "Nasl Daha ok Okuruz ?" zmnden nce, "Niin Az Okuyoruz ?"
sorusunun cevaplarnn bulunmas daha aklcdr.
Bu soruya hemen verilebilecek cevaplar bulunabilir ve baka neden aramann
lzumsuzluu iddia edilebilir. Ama gerek bu kadar yaln deildir.
Soruya cevap aramak iin kullanlacak bir ynteme "Ardk Sorma Metodu
(ASM)" denilebilir. Bunda, nce problemin nedenlerine ait kabaca gruplar saptanr.
Bilahare, her grup altnda sralanan nedenlerin nedenleri ve giderek onlarn
nedenleri ardk olarak cevaplanr. Bu ayn, bir aacn gvdeden itibaren
dallanmas gibidir. Her nedene ait sorgulamaya, u iki noktadan birisine varlnca
son verilir :
(1) Varlan sebep, mevcut artlar altnda baa klabilecek bir glktedir
(bunlara u denilir ve u'lar biraraya getirilerek zm iin bir eylem
plan oluur)
(2) Ya da varlan sebep, baa klmas g veya imkansz bir olgudur.
Bunlar kr noktalardr. ylece braklrlar.
Buradan hemen anlalabilecei gibi, ASM ile herzaman %100 zm mmkn
olmayabilir. Ancak, verilen artlar altnda "mmkn olabilen en iyi zm" 'e
ulalabilir.
Niin Az Okuyoruz ? sorusu iin ngrlen neden gruplar unlar olmutur :
(1) Okuma malzemesi'nden kaynaklanan sorunlar
(2) Okuyucu'dan kaynaklanan sorunlar
(3) Kitle iletiim aralarndan kaynaklanan sorunlar
I - OKUMA MALZEMESNDEN ( OM ) KAYNAKLANANLAR
1 Trke bilgi kaynaklarnn yetmezlii (ytmz)
2 Miktar asndan ytmz
3 zel yaynevlerinin azl
4 Basm, ticari olarak yeterli kar salamyor
5 Talep azdr (ANA SORUN)
6 OM fiyatlar alm gcne gre yksek
7 Devlet destei ytmz
8 Kamu kesimi basmevlerinin dk kapasite ile almas
9 Birer kar merkezi olarak tanmlanmamtr
10 Basmevleri personeli tek vardiya alr
11 Basmevlerinin stats
12 Kalifiye personel ytmz
13 cret sistemi (657 s. Devl. Pers. Yasas)
14 Kurulular, kendi kontrollarnda birer basmevine sahip olmak
isterler
15 Hizmet satnalma gl
16 Maliyenin tutumu
17 Yneticilerin make/buy eitimi ytmz
18 Hizmet almlarndaki olas aibe korkusu
19 Yazar azl
20 Toplumun yazma alkanlnn ytmz
21 Eitim sistemi bu alkanl vermiyor
22 Yazmay tevik eden bir iklim yaratlamamtr
23 Yazmay caydrabilecek hakl sebepler
24 Devletin, varln koruma zorunluu
25 Ykc ideolojilerin bir ara olarak yaynlar da
kullanabilmesi
26 Ticari amalarn, toplum karlarnn nne geip
yayn hayatn istismar edebilmesi
27 (25) ve (26) olgularn hassasiyetle eleyebilecek bir
denetim sisteminin bulunmay
28 Sistem Kurma' daki ytmz
29 Bkz (133)
30 OM 'nin kalite ytmz
31 OM' nin fiziksel kalite ytmz
32 Kat kalitesi ytmz
33 Kat retimindeki Devlet tekeli
34 Bask kalitesi ytmz
35 Bask personelinin beceri eksii
36 Bask tehizatnn eskilii
37 Yeterli talep olmay
555 5333 3
555 5444 4
Niin az okuyoruz ?
38 Bkz (4)
39 Aratrma kurumlarnn teknolojik destek ytmz
40 Kapak dzeninin ytmz
41Devlet yaynlarnda kapak tasarm iin grafiker
kullanlmay
42 OM' nin ierik ytmz
43 "Temel Seri" lerin seimindeki ytmz
44 Temel Serilerin seiminde, evrensel llerin dnda belirli
dncelere arlk verilmesi
45 Devletin, kendi yaynlar iin bir politikaya sadk kalmay
46 Bkz (27)
47 Bkz (25) ve (26)
48 Kltr Bakanlnn (KB) yayn politikas oluturmam oluu
49 KB dnda politika tesbit eden kurumlarn varl (TRT, D
ileri, Milli Eitim, vbg)
50 Politika oluturma konusunda bilgi birikimi ytmz
51 Politik kararlln bulunmay
52 OM satn alma gl
53 OM' nin nisbi pahall
54 Temel Serilerin absolute pahall
55 OM' ne eriim glkleri
56 Satn alnabilecek yerlerin snrll
57 Devlete retilen OM, yalnz Devlete ait sat yerlerinde satlr
58 Sistem byle kurulmutur
59 zel yaynevleri, Devletin OM lerini satmaya istekli deildir
60 Kar marjlar dktr
61 Devletin sat yeri says azdr
62 Artrlmas gerei dnlmemitir
63 Bteler yetersizdir
64 Kltr ve Milli Eitim Bakanl sat yerleri arasnda
koordinasyon yoktur
65 Kltr merkezi vb yerlerden kitap sat amacyla
yararlanlmamaktadr
66 Ktphaneler yoluyla eriim gtr
67 Ktphanelerin saysal ytmz
68 ok sayda basit, ucuz ktphaneler yerine, gsterili
ktphane binalarnn tercih edilmesi
69 Alternatif modellerin (mikrofi kitaplk gibi)
aratrlmam olmas
70 Yerel katklarn son 10 ylda mmkn olabilmi bulunmas
71 Ktphanecilik eitimi grm olanlarn ytmz
72 niversitelerin bu blmlerinin ytmz
73 SYM tercihlerinde ktphaneciliin son sralarda
yeralmas
74 cret sisteminin (657 s. yasa), ktphanecilii dk
cretlendirmesi
75 Ktphanelerin hizmet yetmezlii (ytmz)
76 Yayn miktarlarnn ytmz
77 Ktphaneleraras indeks sisteminin gelitirilmemi
oluu
78 Farkl kurumlara bal ktphaneler aras koordinasyon
ytmz
79 Bkz (71)
80 Mikroform teknikleri kullanlarak oaltmn
yaplmay
81 Kltr Bakanl ilgili biriminin aratrmay
82 Bu konuda vasfl eleman eksii
83 cret sisteminin ytmz (657 s Devlet Personel
Yasas)
84 Yayn temin btelerinin ytmz
85 Btelerin ounluunun personele harcanmas
86 Devletin, isizlii emecek bir ara olarak
grlm olmas
87 Personelin vasfnn ykseltilemeyii
88 Alma / karma sisteminin ytmz
89 Hizmetii eitim ytmz
90 Yneticilerin, eimi bir ara olarak
grmeyii
91 Eitim verecek kurulularn ytmz
92 Hizmet alm g
93 Bkz (16)
94 Bte ytmz
95 Ktphane hizmet personeli ytmz
96 Saysal ytmz
97 Personel verim dkl
98 Ynetici vasf ytmz
99 cret ytmz
100 Bkz (83)
101 Hizmet anlayndaki ytmz
102 Hizmetii eitim ytmz (Bkz (89))
103 Denetim sistemi ytmz
104 ikayet sistemi bulunmay
105 Yayn kodlama sistemi ytmz
106 Ktphane otomasyonundaki ytmz
107 Okuma Malzemesinin (OM) dil sorunlar
108 Trke'nin geliimindeki ytmz
109 Devletin yazdrd /satn ald eserleri denetleyen sistemin
ytmz
110 Bkz (48)
111 Bkz (27)
112 Basl malzeme dndaki OM (ses teybi, disket vb) 'in ytmz
113 Devletin yol gstericilik ve tevik salamay
114 Yabanc dildeki bilgi kaynaklarna ait sorunlar
555 5555 5
555 5666 6
Niin az okuyoruz ?
115 Pahallk
116 TL' nn yabanc paralara gre dk deeri
117 thal masraflarnn mevcudiyeti
118Yabanc dildeki OM'nin Trkiye'de basm imkanlar yeterince
aratrlmamtr
II- OKUYUCU'DAN KAYNAKLANANLAR
119 Kiilerin bilgi ihtiyac azdr
120 Krsal kesimde (KK) yaayanlarn genel ihtiyalarnn kentlere gre
daha az oluu 121 Yaam biimi olduka monotondur ve bu yaam
biiminin gerektir dii bilgiler geleneksel yollarla
karlanabilmektedir
122 Krsal hayatn modernize olmasndaki yavalk
123 Kitle letiim Aralarnn (KA) "yeni bak alar" n verme
deki yaval / ytmz
124 Modernizasyon srecinin itici gc olan "ihtiya" lar azdr
125 Eitim imkanlar snrldr
126 Bakalarndan grme yoluyla ihtiya yaygnlamas
sreci zayftr
127 Baz ihtiyalarn Devlet'e zorunlu klnmas (mesela her ky evinin
fenni bir WC sahibi olmas vbg) sreci zayftr
128 Harcanabilir gelir dktr
129 Sorunlarn zmnde bilgi edinme nemli bir yer tutmamaktadr
130 Bilgi edinerek sorun zmenin alternatiflerinin (birisine haksz
menfaat salayarak, tanklklar istismar ederek vbg yollar)
caydrcl 131 nsann, kolay seen yaps
132 Toplum hayatn oluturan "sistem" lerin, kolay alternatiflere
yer verecek derecede yetersiz oluu
133 "Sistem " lerin, sistem kurma esaslarna aykr yanlarnn
okluu
134 Sistem kurma' nn, retim hayatndaki disiplinler iinde
nadiren ve ksmen yer almas
135 niversitelerin konuya yeterince ilgi duymam olmas
136 ok dar amalar iin konulan kurallarn sistemleri
bozmas
137 Politik kararlln sk bozulmas
138 Brokratik kararlln sk bozulmas
139 Kamuoyunun, kurulu sistemler zerinde yeterli deneti-
mi salayamam olmas
140 Eitim ytmz
141 Bask Gruplarnn (BG) ytmz
142 BG'nn zaman zaman ktye kullanmndan
dolay, iyi niyetlerle biraraya gelmek isteyenlerin
ekingenlii
143 BG' na deiik amalarla (ideolojik, politik vb)
vukubulan szma ve hakim olma eilimleri
144 KA' nn yol gsterici eletiri ortamn
salayamam olmas (bkz III- KA'ndan
kaynaklanan Sorunlar)
145 Kiilerin okuma alkanl azdr
146 Okuma alkanl yaratabilecek programlar uygulanmamtr
147 Bkz (48)
148 Eitim sistemi, okuyup aratrarak bilgi edinmeye dayal deildir
149 KA, bu yolda bir ynlendirme yapmamaktadr
150 Sinema, tiyatro vb grsel faaliyetlerde, okumay zendirecek sah-
neler aznlktadr 151 Okumay, zeki olmayanlarn kullandklar bir ara
olarak grenlerin yaratt ekingenlik
152 Kamuoyunda hayranlk toplayanlarn okuyanlardan ok; gzellik,
zenginlik, vb nitelikleriyle n planda olularnn yaratt atmosfer
153 Bireylerin, ekonomik glklere kar koyabilecekleri aralar port-
fy iinde genellikle bilgiye deil kurnazla dayal aralarn bu
lunmas ve bunun zendirilmesi
154 Bu tr aralar gelitirmek ve/ya bilinir klmak ile grevli kamu kuru-
lularnn bu grevlerini tam yapamaylar
155 Bu kurulularn, tekelci yaplar iinde rekabete kapal olular
nedeniyle bu hizmetleri vermeden de saygnlk temin edebilmeleri
156 Ortaya konulabilen aralara kar olumsuz tavrlar
157 cret sisteminin ytmz (657 s Devlet Personel Yasas)
158 Yetki alan koruma amacyla
159 Yeni dncelere kategorik olarak kar olan kiiler / ke-
simler nedeniyle
160 Grevi bu olan, fakat yapmayan kurulularn "kendini
savunma" eilimleri nedeniyle
161 Yabanc dil ytmz (yb. dildeki OM iin) (ayr analiz edilmesi gereken bir
konudur)
III - KTLE LETM ARALARI (KA) NDAN KAYNAKLANANLAR
162 Bilgi'nin, tm gelimelerin (ekonomik,sosyal vb) kayna olduu ger-
einin her vesileyle ilenmesi yerine, geici ekiciliklerin (zenginlik, ih-
tiam vs) daha nemli olduu mesajlarnn verilmesi
163 Okuyucu / dinleyici talep profilinin byke blmnn bu ynde
istekli oluu
164 KA' nn, talep kadar nderlik etme fonksiyonu ile de ykml ol-
duklar konusuna zen gstermeyii
165 Ticari kaygular
166 Bilin ytmz
167 nderlik etme fonksiyonu iin imkanlarn ytmz
168 Vasf dokusu sorunlar!
Cince zm yok deil mi ?
555 5777 7
555 5888 8
Niin az okuyoruz ?
YANGINLAR OLACAKTIR
nsan beyninin en faydal yeteneklerinden birisi "unutmak" tr. lk bakta bunun
bir yetenek deil de bir zaafiyet olduu dnlebilirse de yle deildir. nki
"unutma" y engelleyebilecek aralarn okluuna ve giderek artan gcne ramen,
"unutmama" y engelleyen somut bir ara henz gelitirilememitir.
Bir an dnnz; bir insann (ve insanln) bana gelmi aclar, ktlkleri hi
unutamadn. Ne kadar zor bir hayat olurdu!
Ancak her alet gibi unutmak da yerinde kullanlamad zaman ac sonularn
domas kanlmazdr. te bu nedenle "unutmamak" iin ara gelitirme abalar
insanlk tarihi kadar eskidir.
Gnmzn, basit bir el hareketiyle yrtlan zarflar yerine, binlerce yl nce
ocaklarda piirilip sertletirilen tablet zarflar ve yaz ortamlar bu amala
gelitirilmitir. Gnmzdeki youn bilgi depolama aralarnn da amac ayn
deilmidir ?
Bugn sizlere, getiimiz gnlerde stanbul' da meydana gelen ve ocuk iilerin
lmyle sonulanan yangndan sz etmek iin bu girii yaptm. Bu olay,
benzerlerinin ne ilkidir ve temenni etmemekle birlikte ne de sonuncusu olacaktr.
"Sorunlar zlemez, ancak onlar yaratan ortamlar deitirilebilir" kural, sanrm
bu ve benzeri tm olaylar aklayabilmektedir.
Nekadar zlrsek zlelim, nekadar samimiyetle msebbiplerini ararsak arayalm
sonu deimeyecektir.
Szn ettiim yangn ve sonundaki facia durup dururken olmamtr.Yani bu
olay, gkyznden bir ehrin ortasna insanlarn stne den bir gktana
benzetemezsiniz.
Bu yangn olayna yakndan bakacak olursak "msebbipler" olarak unlar
gryoruz :
* Sistem kurma becerisi yetmezlii,
* Belediye hizmetlerinin % 50 ' sinin halkn muhtelif konularda
bilinlendirilmesi, % 50 ' sinin de bu bilincin rtemedii sorunlarn
zlmesi olduunun anlalmay (aksi halde mesela 3 milyon insann
kirlettii ehri 1000 kiinin temizlemesi gibi bir imkanszlk ortaya kar),
* Denetimin, yaptrma ynelik, giderek artan etki dzeyinde bir seri aratan
olutuu bilinci yerine, "iyeri kapatmak ya da kapatmamak" olduunun
zannedilmesi, * Denetimin, mutlaka kamu grevlileri eliyle yaplmas
gerektii zann (saylar ve cretleri az olduu iin
yaplamyor),
* Bilim kurumlarnn, toplum yaamn ilgilendiren konular "bilimsel"
bulmay, * Kamuoyunun sorun zmeye, sorunu nlemek iin
almaktan daha fazla pirim vermesi,
* Seimle greve gelenlerin, hangi tutuma pirim veriliyorsa, dorular brakp
onlar yapmalar, * Sorunlarla (yangn, trafik anarisi vb), kaynak
sorunlarn (sorunlar yaratan ortamlar) kartrlmas,
* Sorun tehis etme ve zme becerisinin yeterince gelimemi oluu,
* Olaylarn "unutulmas".
Yukardaki msebbip listesine baklrsa u sonulara varmak zor deildir :
(1) Olaylarn tek sebebi yoktur ve bu sebepler ayn zamanda baka
sorunlarn da sebepleridir.
(2) Bu sebepler ortadan kaldrlamad srece, olaylarn devam etmesi en
doal sonutur. (3) Olaylara uygun ortam hazrlam ya da
ortamlarn devamna gz yummu veya
yummakta olanlar, olaylarn iinde basit teknik
sorumluluklar olanlarn arkasnda durup
grnmemektedirler.
Yangn olayndan sonra verilen beyanat ve davranlar, bu yarglarn doruluunu
gstermektedir.
Yetkililer olaydan "fevkalade zlm bulunduklarn" ifade etmiler ve bunu
kantlamak iin cenaze trenlerine katlmak veya iek yollamak gibi yine
fevkalade nemli tedbirler almlardr.
Yangn annda, yarallarn sedyelerini kenarndan tutarak yapabileceklerinin ancak
bu kadar olduunu gstermilerdir.
Kamuoyundan gizlenerek unutma srecine yardmc olmulardr.
imdi unlar sormak istiyorum ve ayn basitlikte cevaplar bekliyorum :
(1) "Fevkalade zlmeler" sizlerin ahslarnzn bir sorunudur. Bunlarla
bizleri megul etmeyiniz. Bu olaydan ders alarak, yukardaki
yetmezliklerin stne birer "eylem plan" ile gidiyormusunuz ? Evet ise
bu plan ve terminini renebilirmiyiz ?
(2) Sedye itmek, telal ve acl grnmek vs nin asli grevleriniz
olmadna ve bunlara (ve hep bunlara) zaman ayrdnza gre,
yukardaki yetmezlikleri itfai erleri mi zmlyor ?
(3) Kamuoyunun pirim (ve belki de oy) vermemesi riskini gze alarak,
olaylarn sonular yerine, onlar yaratan ortamlar dzeltmeyi
dnyormusunuz ?
Evet ise nasl ? Hayr ise oralarda ne yapyorsunuz ?
******
555 5999 9
666 6000 0
Yangnlar olacaktr
67
Sizlere zaman zaman bilgi sektr ile, bazen de ilk bakta onun dnda
saylabilecek alanlarla ilgili dncelerimi iletiyorum. Bunu zevkle de yapyorum.
Ama yle konular var ki, onlardan bahsederken, yazarken insann iini ac,
mitsizlik ve kzgnlk kaplyor.
Geen hafta bu kede, stanbul'da meydana gelmi bir yangnla ilgili
dncelerimi sizlerle paylamtm. stnden daha 1 hafta gemeden bu defa
Yeni eltek Kmr letmelerindeki grizu olay meydana geldi.
Bir kazadan sonra yaplabilecek en kolay iki ey, zlmek veya ukalalk etmektir.
Bu ikincisinin riskinin farknda olarak, bu kede 1-2 haftanz bu olayn
deerlendirmesiyle kullanmak istiyorum. Fakat ondan nce, geen yl kaleme
aldm, fakat herhangibir yerde yaymlamadm bir makalemi sizlere iletmek,
ondan sonra da son grizu olaynn bir deerlendirmesini yapmak istiyorum.
una inanyorum ki, lkemizde bilgisayar sektrnn kaynak sorunlar ile grizu
kazalarnn (ve tm i kazalarnn) kaynak sorunlar arasnda inanlmaz bir
mtereklik vardr. Dolaysyla grizu olay kkleri itibariyle hepimizi yakndan
ilgilendirmektedir.
imdi gelelim Yeni eltek' teki grizu olayna: Meseleye ne tarafndan yaklasak
orada bir akldlk ile karlayoruz. Onun iin madde madde ele almak daha
dorudur.
1/ Hibir teknik veya idari mekanizma (sistem) hatasz kurulamaz. mesela
hibir uan gvenilirlii %100, hibir kmr ocann kazasz alabilme
ans %100 deildir. Ancak, sistemleri tasarlayanlar, bu gvenilirliin ne
olmas gerektiini batan bilerek mekanizmalar kurar ve denerler; geri kalan
ksmn da "tesadflerin koruyuculuu" na brakrlar, daha dorusu brakmak
zorunda kalrlar. te bu koruma alanna braklan "kt ans" gerekleirse
onun adna "kaza" denilir. Bu tanma gre grizu olay bir kaza deildir. Byle
gstermek isteyenler ya bilmezliklerinden, ya da toplumumuzun kaza
kavramn iyi tanmlamam olmasndan yararlanp sorumluluklarn gizlemek
isteyenlerdir.
2/ Hibir olay kendiliinden olamaz. Olaylar, o olaylara girdi tekil eden
"ortam" lar yaratrlar. Buna gre, eer o ortamlar deitirilmezse grizu lmleri
olmaya devam edecektir. Baka olaylarn da olmamas halen tesadflerin
koruyuculuu yzndendir.
3/ Prensip itibariyle 1 kiinin lm ile 10, 100 ve hatta 1000 kiinin lm
arasnda bir fark yoktur. Hergn iyerlerinde olan ve 1-2 er kiinin lm ile
sonulanan olaylar (bazlar kaza olabilir) aslnda, daha byklerinin de
olabileceini gsteren "gsterge" lerdir. Hatta byle baklr ve tedbir almak
amacyla kullanlrsa bir bakma faydal dahi olduu sylenebilir. Buna gre,
sadece ok kii ld iin bir olay nemsemek, bu mekanizmann farknda
olmamak demektir.

4/ Grizu olaynda stlerine kabahat yklanlar, sorumluluk listesinin en alt
sralarnda yer alanlardr.nki, bu olayn domasna neden olan artlar (ortam)
zerinde onlarn ok az kontrollar olmutur (hatta hi olmamtr). Olsa olsa,
ok sayda insann kzgnlnn ynlenip, bir bakma "kzgnlk dearj"
olumasna ve daha da nemlisi dikkatlerin asl sorumlularn zerinden
sapmasna yaramaktadrlar.
5/ Bu olay aslnda bir "toplu crm" dr. Derece derece sorumluluklar farkl
olmakla birlikte iinde hepimizin yerald bir toplu crm !
Ancak insanlar, her olayn hemen grnebilir sebeplerle izahn bekledikleri
iin bu "kollektif crm" olgusu gzden kamaktadr. Bu da yeni yeni olaylarn
ana sebebini oluturmaktadr.
6/ Benzer her olaydan sonra standart bir zincir vardr. Bu zincirin baklalar
unlardr :
- Taziyet,
- Olay yerine gitmek (ne ie yaryorsa),
- Geride kalanlara adr, un, para gibi yardmlarn yaplmas,
- Geride kalanlarn kzgnlklarn giderebilecek nlemler erevesinde:
* ocuklarna burs verme,
* Henz emekliliini haketmemi olanlarn emekli saylmas,
* Radyo ve TV' lerde vurmal alglar yerine yayl sazlara ve dk
ritmlere yer verilmesi,
* Yetkililerin, bireyler dnyormu "gibi" resimleri (ne yani, ben de
senin kadar zlyorum, fazla uzatma demektir)
* Bundan byle gereken her trl nlemin (ne olduu katiyen belli
deildir) alnaca beyanat.
Sonu udur:
(1) Doru sistemler kurulamad srece bu olaylar olur,
(2) Her vasf dokusu dzeyinin otomatikman belirledii "ura alan
karmaklk dzeyi" vardr. Bugn sahip olduumuz vasf dokusu dzeyi,
madencilik, uak sanayii vb gibi alanlarda olaysz kazasz i yapmamza
yeterli deildir. Bu beceri dzeyini ykseltmeksizin yalnz bu iler deil
benzer karmaklktaki ilerin hibiri yaplamaz. Milli btnlmzn
korunmas da bu ilerden birisidir.
******
666 6111 1
666 6222 2
67 i
30, TEKERLEKL SANDALYE
Geen gn bir gazetede bir haber okuduk: Bir gnll kurulua mensup hanmlar,
bedensel zrllere 30 adet tekerlekli sandalye armaan etmiler ve bu gibi
desteklerin sreceini sylemiler.
Bu basit grnl haberden benim karabildiim sonular unlardr:
(1) lkemizdeki gnll kurulularn byk ounluunun kulland aletler
(enstrman) alacak dzeyde birbirine benzemektedir.
Bu aletler, etkisizlik asndan tpatp ayndr ve hedef kitleler zerinde
"bizim iin yaplabilecek olan demek ki bu imi" yargsn
perinlemektedir.
(2) lkemiz nfusunun %10'unu (yaklak 5.5 milyon) oluturan bedensel
engellilerden 30 veya 300 ya da 3000 tanesine tekerlekli sandalye
vermenin ierdii bir mesaj da, o kitlenin sorunlarnn neler olduunun bu
kurulularca incelenmemi olduudur.
(3) Bu habere, bu haliyle yer verip gerekli kritii yapmayan gazetenin de
zelde bedensel zrller, genelde gnll kurulular hakknda fazlaca bir
fikri yoktur.
(4) Gelimi lkelerde, gnll kurulularn sorunlara yaklamlar ve
kullandklar aletler bizimkilere hi benzememektedir.
Bir dnrn, "bir kl tablasna bakarak tm evreni anlayabilirsiniz" deyiinden
hareketle, 30 tekerlekli sandalye rneinden yola karak gelimemiliimizin
sebeplerini pekala anlayabilirsiniz.
Hergn gazetelerdeki benzer haberleri yanyana getirdiinizde, eitli gnll
kurulularn enok benimsedikleri aracn, hedef kitlelerinin ok ok kk bir
yzdesine, ihtiyalarnn yine ok ok kk bir blmn (yalnzca 1 defaya
mahsus olmak zere) karlamaya ynelik yardmlar yapmak olduunu gryoruz.
Hzl nfus artnn nne geebilmek iin yakn ilelerden birisine bir gezinti
yapp (hem hava almak ve atmak hem de vicdan rahatlatmak iin), birka kyl
hanma nasihatta bulunmak ya da evre kirlenmesine mani olabilmek iin naylon
poet toplama gezintisi dzenlemek, acaba bu sorunlarla baa kmak iin midir
yoksa; "bu sorunlar yle byktr ve ylesine bilinmez- baa klmaz sebeplerle
olmaktadr ki bizim (ve de sizlerin) yapabilecei ancak bu kadardr" m demektir ?
Acaba giderek gelien tevekkl eilimlerinde bu aresiz brakmalarn (bilerek ya
da bilmeyerek) pay yok mudur?
Bedensel engellilerle ilgili bir gnll kuruluun yapt alma sonunda bu 5.5
milyonluk vatanda (ve asgari bir o kadar yakn) kitlesinin sorunlarnn ok
olmakla birlikte, kk paralara blndnde anlalr ve zlebilir olduu,
btn bu sorunlar rten bir emsiye sorunun ise hepsinin kayna olduu
grlmtr.
Bu kaynak sorun, "sorunlar zmek durumunda olanlarn, sorunlar tehis etmek
iin kullandklar metodlarn son derece ilkel olmas" dr.
Sorunlarn tehisleri sokaktaki insanmz tarafndan konulmakta, bilimin fazlaca bir
katks bulunmamakta, idare de bunlar alp zm diye peinden komakta ve
sonunda gnll kurulularn armaan edecei 30 tekerlekle sandalyelerle
noktalanmaktadr.
te bu nedenlerle, gnll kurulularn ncelikle yapmalar ve de yapabilecekleri
ey, sorunlarn tehisine yardmc olmalardr. Bu, doru sorular sormakla, ama
bkmadan, pepee sormakla mmkndr. Ta ki, iki eit u'tan birisine
varlabilsin: Ya zm mmkn olmayan, ylece kabullenmemiz gereken u'lara;
ya da mevcut imkanlarla zmlenebilecek u'lara!
* Bedensel engellilerin sorunlar nelerdir ?
* Bu sorunlarn hepsi ayn grupta mdr ?
* stihdam grubunda olanlarn sebepleri nelerdir ?
* Beceri eksii ise o nasl kazandrlr ? Hangi kurulular kazandrabilir ?
* Kimler kazandrlmasna engeldir ?
* Niin engeldir ?
* Bunlar nasl etkilenebilirler ?
* Kamuoyu ve basnn destei niin azdr ?
* Niin hzl oalyoruz ?
* Almanya'nn nfus art tevikleri Trkiye'nin nfusunu artryor mu ?
* Sosyal gvenlik eksiinin nfus art ile ilgisi var m ?
Bu ve benzeri sorular sormak iin gnll kurulularn ihtiyac olan; geziler,
kermesler, atafatl genel merkezler, gazetelerde fotoraflar vs deildir. htiyalar
yalnzca kat, kalem ve soru sormasn (ama bkmadan ve elemanter ekilde)
bilmektir.
Bu ekilde sorulan sorulardan oluan "zlebilir ular" demeti, o konudaki
politikann esaslarn oluturacak ve belki de idareye en deerli katkda bulunulmu
olunacaktr.
Toplumumuzun, sorunlarn tehis ve onlarla baa kabilecek aralar
gelitirmedeki zaafiyeti, zerinde ne kadar durulsa yeri olan bir sorundur.
******
666 6333 3
666 6444 4
30, tekerlikli sandalye
SSTEMLERN KLT TAI : DENETM
Oldum olas bana ok komik gelen iki olay vardr. Birisi, Milli bayramlardaki geit
trenlerinde, snfnn banda, uzun topuklu pabulu bayan retmenlerin asker
admlaryla yrmeye almasdr. kincisi ise bir kamu grevlisinin, bulunduu
yerden daha st kademede bir yere atannca, arkasna tm alt-yetkilileri toplayp
kendisine bal yerleri denetlerken taknd tavrdr. Hele bu denetim baskn (!)
eklinde yaplyor ise bulunan aksaklklarn keyfine diyecek olmasa gerektir.
Basnda ska yeralan bu gibi sahneler genellikle; "filanca hzl balad", "yapt
denetimde mutfa pis bulan filan, alara ok sinirlendi" gibi balklarla yeralr.
Byle denetimlerde kabak genellikle en gariban grnl ve en az sorumlu
kiilerin banda patlar. st yetkili, denetledii kurumun alt-yetkililerine sylemek
istediklerinin (ve syleyemediklerinin) tmnn hncn o gariban grnl
kiilerden alr. Bir sre sonra, are oralara gitmemekle ve manzaralar grmemekle
bulunur ve o dnem iin mesele de bitmi olur. Bir sonraki dnemde bu sahneler
aynen tekrarlanr. Yeni gelen st-yetkili de nce ok "sinirlenir" ve sonra "alr".
Bu sahnelere kamuoyu o kadar almtr ki genellikle denetimler sonunda bu
"ok sinirlenen" kiilere hak verilir ve gerek sorumlularn aslnda bu kiiler
olduu gzard edilir.
"Denetim" kadar hayatmza yaygn olarak girmi bir baka ilev varmdr
bilmiyorum. zellikle kamu ynetiminde, eitli denetim mekanizmalar kamu
hizmetlerinin bir alann kontrol etmekte ya da daha doru bir deyimle kontrol
etmeye almaktadr. Denetimin ne denli hayati bir ilev olduu konusunda fazla
birey sylemeye gerek yoktur. Bununla beraber genel bir ifadeyle bu nem
vurgulanmak istenirse; "denetim, herhangi bir amac olan bir sistemin, amacna
ulap ulaamamasn belirleyen birinci faktrdr" denilebilir.
Kurallar, bu kurallarn uygulann denetleyen mekanizmalar etkin alyor ise
mevcutturlar. Aksi halde, kat zerinde var olan bir kuraln hayata gemi
olduunu kimse garanti edemez. Her kritik fonksiyonlu para gibi denetim unsuru
da bozulduu zaman evresine, kendi hacminden daha byk bir zarar vermektedir.
Denetim, bir anlamda kamu ynetiminin koyduu kurallarn bir gvencesidir.
Denetlenmeyen bir kuraln, kamu ynetiminin ngrd gibi mi, yoksa eitli
etkenlerle bozularak ngrlenin aksine mi uygulandn ve ne gibi bozulmalara
yol atn kimse bilemez. Bu nedenle, kamu ynetimi denetim kavramna zel bir
nem vermek zorundadr.
Acaba, bu denli hayati ilevleri olan denetimler, yerel ve/ya merkezi ynetimlerce
ne kadar etkinlikle yaplabiliyor ? Denetim kavramna ilikin problemler nelerdir ?
Bunlarn zm iin bir genel model nerilebilir mi ?
Gzlemler, u bulgularn varln gstermektedir :
* Denetim kavramnn nemi tam anlalm deildir. Denetim' e, bir eit
"son are" olarak baklmaktadr. Denetim, kamu hiyerarisinde nem
verilen basamaklardan birisi deildir.
* Denetim srecinin, "tesbit" ve "yarg" gibi iki parasnn bilincine
varlmam, her iki parann da kamu grevlileri eliyle yaplmasna
allm, ancak yeterli baar salanamamtr.
* Denetim ilevi ile grevli elemanlar, ksmen hiyerarideki yerleri, ksmen
de kamu grevlerindeki "ok personel, dk cret" olgusu dolaysyla,
denetledikleri mal ve/ya hizmetlerin deerlerine oranla dk cret
almaktadrlar. Bu durum grevlerin yapmn gletirmekte ve bir yandan
da denetim elemanlarnn aibe altnda kalabilmelerine yol amaktadr.
Bu bulgularn yol at sorunlar saylamayacak kadar oktur ve hemen hemen tm
sistemlerin ileyilerini nemli lde bozmaktadrlar.
Bu durumda yaplmas gereken udur :
(1) Sorunlar tam (kaynaklarna inerek) anlamaya almak,
(2) Denetim srecini oluturan "tesbit" ve "yarg" paralarndan tesbit'in bir
teknik i olduunu, bunun ise kamu grevlileri eliyle yapmnn zorunlu
olmadn (ve de mmkn olmadn) kabul etmek.
Sorunlar tam anlamak iin doru sorular sormak, onlara verilebilecek cevaplara
yol aan nedenleri tekrar tekrar sorgulamak ve bylece kaynak sorunlara inmek
gerekir.
mesela denetlenen yer bir hastane ise oradaki olas bir pisliin altnda :
- Piramidinin en tepesindeki sorumlularn hijyen konusunda bir eitim
almam olmalar,
- Oradaki hijyen artlarnn korunmas iin yapm gerekli grevlerin ak
ve anlalr biimde grev tanmlar haline getirilmemi olmas,
- Bu grevleri icra edecek olanlarn bu tanmlara gre hizmetii eitim
almam olmalar,
- Verilen sorumluluklarn nasl ve kimler tarafndan denetleneceinin
belirlenmemi olmas,
- Sorumluluklarn, basit de olsa mutlaka bir taltif/tecziye sistemiyle
birletirilmemi olmas
gibi, daha kaynak sorunlarn yattnn bilinmesi ve bunlarn da altnda en st
yetkililerin bu konulardaki bilin ve eitim (renim deil) yetmezliinin
bulunduunun bilinmesi ve dolaysyla yaplmas gerekenin bir "sistem kurma" ii
olduunun ve bunun da sinirlenerek bilgi tavr sergilemek deil, bir makine
paras tasarmlarmasna bir i olduunun anlalmas gerekmektedir. Bu
666 6555 5
666 6666 6
Sistemlerin kilit ta :Denetim
nedenle denetim'e, yerine getirilmeyen ilevleri rtebilecek bir ara olarak
baklmamal, sistemlerin gerekleri yerine getirildikten sonra, konulan kurallarn ne
etkinlikte yrdnn tesbitine yarayan bir "feed-back tool" olarak grlmelidir.
Dolaysyla, denetim gibi hayati bir arac, kiisel tatminsizliklerin giderilecei bir
ikence arac haline getirmek en hafif deyimle bu mekanizmadan bihaber olmak
demektir ve de ayplanmas gereken ilkel bir davrantr.
Denetim srecindeki tesbit ve yarg paralarna gelince: ok sayda tesbit iinin,
snrl sayda kamu grevlisince yapmnn mmkn olmadn, bunda srar
edilirse kurulularn kadrolarnn ieceinin, bunun ise yeni sorunlar
douracann bilinmesi gerekmektedir.
Bu ise bizi, denetim srecindeki tesbit iinin zel kurululardan hizmet satn almak
ve en az iki kademeli bir tesbit mekanizmas kurmakla mmkn olabileceine
gtrmektedir.
Bu alanda hizmet satn alnabilecek kurulularn saysnn snrl olmas bir
dez-avantaj deildir. Aksine, yllardr kamunun yanl olarak stlenmi olduu
"dorudan istihdam salamak" fonksiyonunun salkl bir alternatifi domaktadr.
Yeni kurulularn tekili iin salanabilecek basit tevikler kk lekli bir ok
firmann domasna yarayacaktr. Bunlarn, verilecek tesbit grevlerini usulne
uygun yerine getirmelerini "denetleyebilecek" bir sistem kurmak artyla!
*******
666 6777 7
KURAL NASIL KONULMALIDIR ?
lerimiz ile ilgili her konuda, basit veya karmak olmasna baklmakszn hergn
ve hatta bazen gnde defalarca "kural"lar koymaktayz.
Burada kural ile kastedilen, bir iin nasl, ne zaman, kim(ler) tarafndan, ne kadar
sre iinde yaplaca, baz istisnai durumlarla karlald zaman ne yaplaca,
konulan bu kurala uyulmaz ise nasl bir tutum iinde olunaca gibi hususlar
ieren szl veya yazl talimatlar kastedilmektedir.
Ancak, hepimizce gayet yakndan bilindii gibi, konulan kurallar genellikle
dejenere olmakta, bu ise daha sonra konulabilecek olan kurallara da
uyulmayabilecei gibi bir kanaatin domasna neden olmaktadr.
Aada, bir kuraln dejenere olmadan ileyebilmesi iin uyulmas gereken hususlar
sralanmtr. Bunlara uygun kural vazetmek ilk bakta g grnebilir. Ancak
bunlara uyulamayacak ise kural koymaktan vazgeilmesi daha doru olur. Kural
koymada izlenmesi gereken sra yledir :
1) Ne iin kural koymak istediinizi iyice tesbit ediniz. Hatta bunu 1-2 cmle
ile yaznz. u nokta hi unutulmamaldr: Her kural, snr noktalarnda
hatalara sebep olabilir !
(rnek; e geli gidilerde uyulmas gereken saatler hakknda bir kural
konulur iken, hafta tatilinde fazla mesaiye arlacak bir kiinin de bu
kurala konu olaca unutulmamaldr. Denetleyecek kimse olmayaca
iin, konulacak bu kuraln istismar da mmkn olabilecektir.)
2) Koyacanz kurallarn, daha evvel konulmu olanlar ile elimemesi iin
dikkatli olunuz. Bunun iin, kurallar yazl hale getiriniz ve bunlar toplu
halde bulundurunuz. Bylece, kural koymada nce bunlar gzden
geirerek, olas bir elikiden saknabilirsiniz. Kural koymak istediiniz
konuda ya da o konuya yakn konularda evvelce konulmu kurallar varsa
onlar iptal ediniz veya gerekiyorsa yenileyiniz.
3) Kural koyarak dzenlemek istediiniz konuyu iyice reniniz. Tam
bilinmeyen konuda kural koymaya almaynz.
4) Konunun btnyle kontrol altna alnabilmesi iin hangi kritik noktalar
kontrol altnda tutmanz gerektiini ok iyi tesbit ediniz. Bu, en ok
yanlnan noktadr. (rnek; e geli-gidi saatleri konusunda kritik nokta,
kaplardan giri-klardr.Giri-klarn tabi olduu esaslar (kural) iyi
tesbit ederseniz, nihai amac da yerine getirmi olursunuz.)
5) Kritik noktalarn saysn mmkn olduunca azaltmaya alnz.
(rnekteki kap says)
6) Her kural, ierdii istisnalarn says kadar ktdr. "ancak", "lakin",
"bununla beraber", "yine de" szckleriyle balayan, iinde istisna
parantezlerinin bulunduu veya sonu "...... haritir" vb szlerle biten
kurallarn yanl olmas ihtimali ok gldr.
7) Kontrol altna almay ngrdnz kritik noktalarn, olmas arzu edilen
ekilde yrmesi iin kark olmayan, sade kurallar koyunuz.
8) Kurallarn adil ve aklc olmasna dikkat ediniz. Herhangi bir nedenle
istisnai kurallar koymak zorunda kalyorsanz bunlarn telafisi iin de ek
kurallar koymalsnz.
9) Konulacak kurala ne kadar uyulduunu kim(ler) vastasyla kontrol altnda
tutacanz tesbit ve mutlaka ilan ediniz. Bunlara, grevlerini ak-seik
yazarak tarifleyiniz. Unutmaynz ki bir grevin eksik yaplmas kadar,
fazla (fazla ve de yanl yorumlanarak) yapm da zararl olabilir. Bir iin
yaplmamasn istiyorsanz, spesifik olarak kimseye grev vermeden
"elbirlii" ile yaplmasn isteyiniz !
10) Grev verdiiniz kiilere, ancak grevlerin tam yaplmas halinde
meydana kacak halleri belirterek birer "kendini kontrol aleti" veriniz.
Bylece istenilenlerin yanl yorumlanmasn nleyebilirsiniz.
11) Her kural, o kurala konu olacak kiilerce iyice renilmelidir. Dolaysyla
kural koyan, bunun eitimini de dnm ve planlam olmaldr.
Kurallarn yanl uygulanmas halinde iletilecek ceza tedbirleri ancak en
son bavurulmas ve nadiren kullanlmas gereken arelerdir. Hibir kural,
ceza tehdidi (veya korkusu) ile iletilemez. Bu nedenle "nce retiniz !".
12) Kuraln uygulanmay ya da uygulanamay halleri, zaman, sebep ve
dier aklayc bilgiler belirtilerek muntazaman kaydedilmelidir. Bunlar
analiz etmek suretiyle, zaman iinde daha iyi ileyen kurallara
kavuursunuz.
Gnlk yaammzdan, daha global konulara varncaya kadar niin kurallara
uyulmadna bu adan baklrsa sanrm bu basit yaklamn ne kadar nemli
sonular konrtrol ettii grlcektir.
******

666 6888 8
666 6999 9
Kural nasl konulmaldr ?
KURAL KRLL
Geen hafta, gnlk yaammzdan Devlet ilerine varncaya kadar geni bir alanda
kullanageldiimiz bir "ara" olan "kural koyma" konusunda dncelerimi bu
kede siz sayn okurlarma iletmitim.
Kurallar kadar, geni bir alan dolduran bir baka ara varmdr bilmiyorum. Bir
belediye zabtas memurunun koyduu "meyva satanlar u tarafta olsun"
kuralndan, yasalarla dzenlenen konulara kadar hepsi ayn szckle adlandrlyor.
Acaba bir szce bu kadar geni anlam alan yklenince insanlar nasl anlaabilir ? Bu, ayrca
tartlmas gereken bir konudur.
Ama, tartmasz gerek olan bir nokta, bu kurallar cmlesinin bir alt-yap
oluturduudur. Buna, "mevzuat alt-yaps" demek istiyorum. Bu alt-yapnn ilgin
bir zellii, herkes tarafndan farkl alglanmasdr. Tanr geinden versin bir
yaknn kaybetmeyen kii iin mezarlktan arsa almn dzenleyen kurallarn
varl nasl bilinmez ise, bilgisayar monitoru ithal etmemi bir TV reticisi
(mesela) iin de uygulanacak gmrk hadlerini belirleyen kural o kadar
bilinmezdir.
Bu herkesi (ya da kesimi) ayr ayr etkileme zellii, pratik sonular itibariyle o
denli ciddi sonular dourmaktadr ki, aynen, bir mr boyu einin yemeine
damla damla arsenik kartran kiinin yksnde olduu gibi, ancak"belirli bir
sre sonunda", "izah edilemez ekilde" ve "masum bir grnt altnda" bir
toplumu yok edebilir.
Denilebilir ki, toplumlar birbirinden ayran esasl zelliklerden birisi de o
toplumun kural kltr ya da kural koyma stilidir.
Toplum yaamnn sonsuz denilebilecek eitlilii dnlrse, konulmu ve
konulacak kurallarn ne denli geni bir alan kapsad ve kural koyma stilimizin,
yaammz grnmez biimde ama kuvvetle nasl etkiledii daha iyi grlecektir.
Sz getirmek istediim nokta, deimek, kendini aa uydurmak isteyen bir
toplumun ncelikle bu gerein farkna varmas ve bu konunun felsefesini yapmas
gerekliliidir. Aksi halde, ayandan uzunca bir misina ile balanm kiinin
kendini hr zannetmesi gibi, belirli bir serbest hareketten sonra birdenbire durmaya
mecbur kalmas ve her ynde bu deneyi yaptktan sonra (imdiye kadar epey
denedik) hareketten vazgemesi sonucu kanlmazdr.
Bugnn yaran Dnyasnda, toplumlarn ve hatta irketlerin rekabet glerini
gelitirebilmeleri iin ilk almalar gereken tedbir, mevzuat alt-yaplarn gzden
geirip yeniden dzenlemektir.
Konulmu fakat bugn iin muhafazasna gerek kalmam ya da yanl konulmu
kurallarn kaldrlmas (de-regulation) ilk admdr. Buna paralel olarak, kurallar
aras uyum denilebilecek ve bir kuraln o grupla ilgili st kural(lar) ile uyumunun
salanmas ise en az birinci adm kadar nemlidir. Bu operasyonun btnne
"Mevzuat Reformu" denilebilir.
Burada bir soru akla gelmektedir. Bu ya da baka adlar altnda bu gereklilik hemen
her dnemde dile getirilmesine ramen bir trl baarya ulalamamakta, hatta
"kural kirlenmesi" (regulation pollution) daha da artmaktadr.
Acaba neden ?
Gzlemler, bu baarszln altnda yatan u sebeplerin varln iaret etmektedir:
(1) Mevzuat reformu, bir defaya mahsus yaplp bitirilebilecek bir i deildir.
Eer kural reformunu dzenleyen kurallar doru konulmaz ya da hi
konulmayarak dorudan doruya baz basitletirmeler yaplmaya
allrsa, bir yandan yeni ve yine bozuk kurallar domaya devam
edecektir. Dolaysyla, kural koyma (mevzuat retme de denilebilir)
kurallar nemsenmeden giriilen bir dzenleme almas baarl
olamamaktadr.
(2) Bir mevzuat havuzunun bulunmay ikinci nedendir. Hangi dzeyde
olursa olsun, konulmu kurallarn btnn iinde bulunduran bir veri
taban mevcut deildir. Dolaysyla, kurallar aras tutarllk salanmas
mmkn olamamaktadr.
(3) Mevzuat reformunun gereklerinden birisi de konulmu kurallarn nasl
uygulandnn tesbitidir. Bu bir sistem analizi almasdr. Mevzuat
reformu almalar ile ykmlendirilen ekipler genellikle "idari
nosyonlu" elemanlardan kurulmakta, ad yle artrd iin konu bir
idari-hukuki konu karm gibi ele alnmaktadr. Gerekte ise konu tam
bir mhendislik konusudur.
(4) Nihayet, btn bu nedenlerin dnda paratez d arpan gibi etki yapan
bir sebep daha vardr. Toplumumuzun iletiim becerisi konusuna nem
vermeyii ! ster ilk defa retilsin, ister revize edilsin bir kural bir mesaj
demektir. Mesaj iletiminde iletiim kurallarna uyulmad takdirde neler
olabileceini Konfiys yle dile getirmektedir: Kelimeler yanl olursa
cmleler, cmleler yanl olursa kavramlar yanl olur. Kavramlar yanl
olursa halk anlaamaz, halk anlaamazsa dirlik bozulur !
Gelecek haftalarda iletiim becerisi konusunda baz dncelerimi siz okurlarma
iletmeye alacam. Mevzuat alt yaps reform almalar bilgi sektr iin
nemli bir pazar kesimidir. Bu konuda gelitirilecek yeni modeller, dnerek
donanm ve yazlm ihtiyalarna dnecektir.
******
777 7000 0
777 7111 1
Kural kirlilii
DOMNO VE LETM
"Uzun yllarn sosyo-kltrel birikiminin younlat Gneydou Anadolu
topraklarnda meydana gelen ve cennet yurdumuzu evreleyen topraklarda
yaamakta bulunan kimi komularmzn, bu topraklar zerinde emeller
besleme durumunda olan dier devletlerin de katklaryla kanalize edilip,
ynlendirilip, cesaretlendirildii baz olaylar hepimizin malumudur."
Yani; "Gneydou olaylarn biliyorsunuz."
Yazmn balndaki iki szck arasndaki mnasebeti (ya da mnasebetsizlii)
dnrken Gneydou olaylar da ie katlnca galiba durum iyice anlalmaz
oldu. zerinde durmak istediim konu G.Dou ya da domino oyunu deil
"iletiim" dir.
Bildiiniz gibi domino, iki ucunda farkl saylar bulunan talarn rastgele ekilip
ayn saylar birbirine deecek biimde yerletirilmeye alld bir oyundur.
Yukarda, rastgele setiim bir konudaki basit bir bilginin, domino benzeri bir
teknikle nasl anlalmaz hale gelebildiini gstermek iin bu rnei verdim.
Bu yolla laf uzatmada kural, her szn bana ona uyabilen bir ek getirmek ve
sonra o ekin de bana o eke uygun baka ek getirmek ve bylece devam etmektir.
Bir rnek daha vermek gerekirse; "havalar snyor" ifadesi nce "yurdumuzda
havalar giderek snyor" haline, sonra "gzel yurdumuzda, geen yl da olduu
gibi havalar giderek snyor" haline getirilir ve giderek NATO yeliimiz ile
doadaki sera etkisi de ie katlarak deme dilbilimcinin iinden kamyaca hale
getirilir.
Okuyucularn aklna bu abesle itigal metodunun faydas nedir gibi bir soru
mutlaka gelir. Durum sanld gibi olmayp bu metodun kullanld bir ok hal
vardr. Bunlardan birkan hemen sralayabilirim:
1. Az sz syleyip ok sylendi imaj yaratlmak istenen haller (einin
kendisine fazla birey anlatmad ikayetine muhatap olanlar ve diplomatlar
kullanabilir) 2. Ne sylenecei dnlrken vakit kazanlmak istenilen
haller, 3. Hafif saf insanlarn akln kartrarak,
yaplmak istenen bir cinliin farkna
varlmasnn istenmedii haller,
4. Hazrlksz yakalanlan haller (rencilere snavlar iin tavsiye edilir,
ancak sonu garanti edilmez)
5. ve btn bunlardan daha ska, bir konuda fikir belirtmek durumunda
olunmasna ramen, yeterli bilgi ve/ya deneyime sahip olunmayan ama bu
durumun karsndakilere de belli edilmemesi gereken haller.
Domino teknii tek bana kullanld gibi, etkisini artrc dier tekniklerle
birlikte de kullanlabilir. Bunlar, konuurken kelimeler arasnda bekleme teknii,
parman karsndakine uzatarak tela yaratma teknii ve skntl-dnceli tavr
taknarak "zaten canm sklyor bir de seninle uramayalm" teknii gibi
metodlardr.
Denilebilir ki bu basit bir laf uzatma sorunudur. Bu konu toplum hayatmzda ne
gibi ciddi problemlere yol aabilir ki ?
Deerli okurlarm; sizleri temin ederim ki bata demokratik yaammzdaki
kesintiler dahil olmak zere, ou sorunumuzun altnda iletiim becerisi
yetmezliimiz yatmaktadr.
Eer sivri akllnn biri kp da uzun ve tumturakl sz syleyip yaz yazmay
yasaklayp sadece ifade edilmek istenilenin zn (mesaj) syleyip yazmaya izin
verse, okuyup dinlediimiz birok kiinin elinin veya dilinin tutulduunu hayretler
iinde grrdk.
Birok kiinin, sz syledikleri konuda hibir "z"e sahip olmadklarn, zm
nerisi diye nmze konulanlarn domino teknii ile retilmi olduunu ve belki
kendilerinin dahi bunun farknda olmadklarn grrdk.
aka ile kartrarak sizlere sunduum domino teknii aslnda ldrc bir silahtr.
nsanlarn zamanlarn alarak onlar yava yava (ama kesinlikle) ldrr,
toplumlara ise bo umutlar sunarak onlarn yok olmasna yol aar.
******
777 7222 2
777 7333 3
Domino ve iletiim
GNEYDOU
Gsz bnye her hastala aktr.
Gneydou'nun ekonomik durumunun gszl, gemiten bu yana eitli
sorunlar yaratm ve bugne gelinmitir.
zm en g sorunlar, kapya gelmi ve ancak ksa vadeli zm yollarna pirim
verilenler olsa gerektir. Ama glne ramen onlar zmek zorunda
olduumuza gre hayflanmann yarar yoktur.
zm setini eitli anahtarlara gre oluturabiliriz: Ksa, orta, uzun vadeli
tedbirler; ekonomik ve sosyal tedbirler; yerel ve genel tedbirler gibi !
Bir anahtar daha gerektiini dnyorum. Bu da,"yaplmas ve zellikle
yaplmamas gerekenler" dir. Yaplmas gerekenler, dier anahtarlar altnda da
toplanabilir. Ama yaplmamas gerekenler o anahtarlarn dnda kalabilir. Bu
yzden nce, nelerin yaplmamas gerektiine iaret edip, sonra da "nemli neden"
saydm bir problem alanna deineceim.
unlar zellikle yaplmamaldr:
(1) Gneydou'daki sorunlarn az sayda "kaynak sorun" dan kaynaklanan ve
kendi aralarnda birleip, yeni ve farkl grnl sorunlar yaratt gerei
grmezlikten gelinmemelidir.
(2) yi idare iyilik, kt idare ktlk retir. Bir blgenin gelimesi, idarenin
oradaki temsilcilerinin (memurlar) kalitesine baldr. Gneydou'ya atama,
bir cezalandrma arac olarak kullanlmamaldr.
(3) "Devlet gldr", "Ekiyann beli krlmtr" ve benzeri demeler
verilmemelidir.
Yaplmas gerekenler ise, yukarda 1. srada iaret edilen kaynak sorunlara ynelik
aralarn tariflenip kullanma sokulmasdr. Ben, burada bunlardan yalnzca birisine
deineceim. O da, Gneydou'da kendini isizlik olarak gsteren ve iinde birden
fazla kaynak sorunu bulunduran konudur.
Geleneksel sosyal dzenimiz isizlii, ksmen aile yaps iinde ksmen de yaam
standartlarn drerek zme yolunu benimseyegelmitir. Geleneksel idare
dzenimiz ise istihdam iki yolla temin etme yolunu semitir: Kamu
kurulularnda kadro iirmek ve yeni yatrm yapmak !
Kamu kurulularnda kadro iirme yolu ile istihdam salama, sonular itibariyle
tam bir intihardr. Yeni yatrmlar yoluyla istihdam salamak ise, her drtgenin
kare olamyaca, drtgen olmann ancak bir "gerek art" olduu, buna ilave "yeter
artlar" yerine gelmemise kare olunamayaca rneine benzemektedir.
stihdam iklimi diyebileceimiz; vasf dokusu yeterli insan, teknoloji reten bir
bilim-teknoloji yaps, mteebbislii caydrmayan ve de tevik eden bir mevzuat
sistemi gibi gelerden oluan bir klima iinde, yatrmlar istihdama yol aar. Bu
geler eksik ise, yatrmlar ancak atl kapasitelere, o da enflasyon, verimsizlik ve
benzeri olumsuzluklar retir.
Grlmektedir ki, idaremizin geleneksel yaklam isizlii zebilecek ada
aralara sahip deildir. Gneydou'daki isizlik olgusu, ite bu yanl tanya
dayaldr ve bu mesele zlemedii srece Gneydou sorunu da arlaarak
srecektir.
Blgenin isizlik sorununun zmnde benimsenmesi gereken yaklam, yre
insannn beceri dokusunu gelitirmek ve o insanlarn, evrelerine "potansiyelleri
grebilecek" ekilde bakmalarn salamaktr. te yatrmlar, bu gereki tesbitlere
dayal olarak bizzat o kiiler tarafndan yaplmaya balandnda gerek zm
sreci balam demektir. Aksi halde, yrede sadece bakalar tarafndan yaplacak
yatrmlarda alacak olan beceri dokusu yetersiz igc, bir sre sonra bizzat o
kurulular iin problem olmaya balayacaklardr. Nitekim, bunun rnekleri yalnz
Gneydou'da deil yurdumuzun geri kalm yrelerinin hemen hepsinde
yaanmtr.
Bu, Gneydou'ya zg yeni bir zm teklifi deildir. Herhangi bir yredeki
insann, evresine "potansiyel alglayc" gzlkle bakabilmesi, A.B.D.'de de bir
ara olarak grlm ve "Blgesel Kalknma Aratrmacl" ad verilen bir
meslek gelimitir. Bu meslek mensuplarnn grevi, kiilere evresine bakmay
retmek ve ona destek vermektir. Ama bir "i" ile son bulacak olan bu bakma
fonksiyonu, bizzat o yre insannn iidir.
Bu da, nce bu yaklam benimsemek ve ardndan da yre insannn vasf
dokusunu gelitirirken, Blgesel Kalknma Aratrmaclarn da grevlendirmek
yoluyla mmkndr.
******

777 7444 4
777 7555 5
Gneydou
LETM BECERS YETMEZL
"Sylediimi anladna inandn biliyorum; fakat duyduunun, anlatmak
istediim olmadn anladndan emin deilim!"
Bir dnrn bu sznn ne kadar doru olduunu, ocukken oynadmz
"telefon oyunu"nu dndke daha iyi idrak ediyorum. Hatrlarsnz; 8-10 ocuk
bir ember olutururlar ve srayla herbiri iinden tuttuu bir cmleyi yalnzca bir
defa yanndakinin kulana syler, o da yanndakine. Bylece ember kapanr ve
son kii, cmlenin esas sahibine anladn iletir. Genellikle bu son sylenen,
kiinin balangta sylediinden olduka farkldr, hatta ou zaman ok da
ilgisizdir.
Bu oyun, iletiimin temel kuralna dayanr. O da, bir mesajn iletimindeki
doruluun, genellikle %100'den kk olduu kuraldr. Bylece, mesela 10
kiilik bir bir zincirde, her kii % 95 dorulukla mesaj iletebilse, zincirin sonundaki
kiiye mesajn ancak % 60' ulaabilir. Bu dk doruluk, kendisine "bir olun
oldu" denilen bir kiinin mesaj, olunun "ld" eklinde bile anlamasna neden
olabilir.
letiim dediimiz kavram, gnlk hayatmzda enok kullandmz ve buna
ramen enaz zerinde durduumuz becerilerden birisidir. Aile hayatndan
endstriye, Devlet ynetiminden kamuoyu oluumuna kadar her alanda bu beceriyi
kullanrz.
letiimin bir beceri olarak tanmlanmas bouna deildir. nki, bir kiinin bir
dierine anlatmak istediini (mesaj) tam iletebilmesi, herbiri ayr ayr zen
gsterilmek isteyen bir seri arta baldr:
* Mesaj veren kiinin kulland her kelimenin, mesaj alan kiideki
karlklarnn da ayn olmas, (eitim ve kltr birlii)
* Mesaj oluturan kelimelere ek olarak, szl iletiimde kullanlan eitli
beden hareketlerinin de alc ve vericide ayn anlamlar artrmas,
(eitim ve kltr birlii)
* Alc ve vericinin yarg referanslar sistemlerinin, iletilen mesaja farkl
anlamlar yklememesi, (eitim ve kltr birlii)
* Mesajn, anlalabilir ekilde kelimelendirilebilmesi, (iletiim becerisi)
* Alcnn, mesaj doru alglayabilmesi, (dinleme ve yorumlama becerisi)
* Mesaj iletim ortamnn, mesaj bozmayacak bir yapya sahip olmas.
Bu alt arttan herhangi birindeki bir yetmezlik, iletilen mesajn yanl
anlalmasna neden olmaktadr. Bu artlardan, mesaj vermek isteyence kontrol
edilebilir olan yalnzca drdncsdr. Ancak iyi bir iletiimci, dier artlardaki
yetmezlikleri tesbit edip mesajn ona gre ekillendirmek zorundadr. te, g
olan ve iletiimi bir beceri klan yan da budur.
letiim glklerini amann uzun vadeli zm, toplumda eitim ve kltr
birlii salamak ve iletiimi vazgeilmez bir beceri ihtiyac olarak kabul ederek
hem temel eitim mfredatna ve hem de tm hizmetii eitim programlarna
katmaktr. Hatrlanabilecei gibi yine bu stunlarda bir sre nce zerinde durulan
"zbeceriler" sisteminde iletiim, vazgeilmez z' lerden birisi olarak
vurgulanmt.
Ksa vadeli nlem ise "ksa yazmak ve konumak" dr. "Kanonik fade"
denilebilecek bu ynteme gre, bir mesaj enaz szckle ifade etmek, olas iletiim
bozukluklarna kar en etkin aredir. Yazlp sylenecekleri dolatrmadan enaz
sz (ve hareket) ile ifade edebilmeyi renen kimseler arasnda yanl anlamalarn
minimumda kalaca kesindir.
Bu giriten sonra iki soruya cevap aranabilir: letiim becerisi toplum yaammzda
ne denli nemlidir ? ve toplum olarak bu beceriye nekadar sahibiz ?
******
777 7666 6
777 7777 7
letiim becerisi yetmezlii
LETM VE SANSR
Bayramdan nceki hafta bu kede iletiim konusundaki dncelerimi sizlere
aktarm, bu hafta iin ise iletiimin toplum hayatmzda ne denli kritik bir rol
oynadn, bir baka deyimle iletiimin, bir toplumun refah ve mutluluunu
oluturan az saydaki geden biri (ve belki balcas) olduunu vurgulamay
dnmtm.
Bu aradaki gelimeler, bu deerli kavram ile genel adna sansr denilen ve eitli
ekillerde mazur gsterilmeye allabilecek kavram arasndaki uyumazl
vurgulamay kanlmaz kld.
karlan bir kararname ile, Gneydou Anadolu'da meydana gelen ve lke
btnln bozmaya ynelik hareketlere ait yaynlara baz snrlamalar getirildi.
Bu olgunun etrafnda bir tur yaparak birka ynden bakalm.
ster Gneydouda ister bir baka yurt kesinde olsun, lke gvenliini salamaya
ynelik tedbirlere kimsenin birey demeye hakk yoktur, daha dorusu bu bir hak
deildir. Bu bir !
Vatandalarn, evrensel kabul grm temel hak ve zgrlklerden balcas olan
haber alma zgrl ile bu zgrle hizmet eden haber verme ve yorum yapma
gibi faaliyetlere snrlama getirilemez. Bu da iki !
Kamu ynetimi, birbirine benzer grnl ok sayda eylem arasndan, bindebir
denilebilecek kadar az sayda olan, dierlerini huzursuz etmeden, onlarn
zgrlklerini zedelemeden izole edip gereini yapmak demektir.
rk dii ekilen bir kiinin o arada dilinin de koparlmas nasl savunulamaz ise,
propaganda yoluyla lkeyi blmek isteyen bir yayn ile, vatanda bilgilendirmek
isteyen bir yaynn da ayn ilemlere tabi tutulmas, hatta byle bir riske maruz
braklmas savunulamaz.
J.F.Kennedy'nin u sz, izlenmesi gerekli ilkeyi en gzel gsteren bir ifadedir:
"Gerek ynetici, nne konulan binlerce istihbarattan ie yarar bir tanesini bulan
ve dierlerine vakit ayrmayan kiidir. "
Burada sorun yaratan nokta, haber alma, verme ve bu konularda yorum yapma
zgrl ile, toplumun gvenliini tehdite ynelik propaganda faaliyetini
birbirinden ayrmada yeterince ak olamamak ve iin kolayna kaarak kamu
otoritesine bir ak ek vermektir.
Bu ak ek'in mutlaka ktye kullanlacan kimse iddia edemez. Ama tersi iin
de bir gvence verilemez. Hatta daha da tehlikeli bir durum, kamu otoritesinin bu
ak eki iyi niyetle kullanyorum derken, dile beraber dili de koparmasdr.
Konunun iletiim becerisi ile ilgili yan da budur. Kararnameyi hazrlayanlarn,
ifade etmek istediklerini "tam" tanmlamada acze dmeleri ite bu becerinin
yetmezliindendir.
Kararname metnindeki, "vatanda heyecanlandracak haberler" ifadesi acaba,
"Mardin'de ok zengin bir petrol yata bulundu!" haberini de kapsar m ?
Ayrca haber, belirli bir birimi olan, llebilen bir olgudur.1 bit lik haber, mevcut
olaslklar yarya indiren bilgi miktardr. Elinde Bir kroki ile bir drtyol azna
gelmi ve nereye gideceine karar veremeyen bir kiiye verilecek, "Aradn yol,
ara trafiine kapal olan 2 yoldan birisidir !" bilgisi, 1 bit lik bir bilgidir.
Buna gre, kamu gvenliini tehdit edecek olan ey "bilgi" olamaz. Olsa olsa
propagandaya ynelik, asl olmayan ve 0 bit' lik bilgi tayan "dzmece bilgi" dir.
Bunun ise gerek "haber" ile hibir ilgisi yoktur.
Dier yandan heyecan, uzun sren bir bilgi eksiinden sonra birdenbire verilen
haberlerden doabilir.Eer petrol aramalar konusunda gngnne bilgilendirme
yaplyorsa, petroln bulunmas da bulunmamas da heyecanlandrc bir haber
olmayacaktr.
O halde eer toplumun heyecanlanmas istenmiyorsa (ki heyecann tehlikesi yalnz
kalp hastalarnadr), yaplacak ey haber akmn engellemek deil, tersine onu
kolaylatrmak ve dzmece haberleri gereinden ayrdedebilecek aralar
gelitirip yrrle koymaktr.
Grlyor ki iletiim becerimizin yetersizlii, anlatmak istediklerimizin tam tersini
ifade etmemize ve dnen insanlar esas o zaman heyecanlandrmamza ve de
onlar hakl olarak olumsuz heyecanlara itmeye neden olmaktadr.
Yanl olan ve dzeltilmesi gereken budur.
******
777 7888 8
777 7999 9
letiim ve sansr
LETM BECERS YETMEZL :
BR KAYNAK SORUN !
Kaynak Sorun deyimini ilk duyduumda, yllardr birbirine balayamadm
birok gzlem ve yorumum, birdenbire daha bir dzenli hale gelmiti. Ek bir
aklama ihtiyac olmadan kendini bukadar iyi anlatan, dahas kiiyi uzun uzun
dnmeye iten deyimler herhalde olduka nadirdir. Kaynak Sorun, bunlardan
birisidir.
Gzlenen bir sorunun, bir baka sorunun yansmas olabileceini, hatta o bir
"baka sorun" un da dier sorun(lar)n yansmalar olabileceini, byle giderek
baka sorun(lar)n yansmas olmayan baz sorunlara eriilebileceini, ite bunlarn
dierlerinden farkl zellikleri olacan birdenbire anlayabilirsiniz.
Buna gre, kiisel iinde ya da toplumsal konularda sorun zme ilevi
yklenmi olanlarn, zm adna bireyler yapmadan nce karkarya
bulunduklar durumu yaratan Kaynak Sorun (lar) tehis etmeleri gerektii yine bu
deyim iinde gizlidir.
Kaynak Sorun'lar aratrmadan sorun zmeye alanlarn nasl hayallerle
(yansma) boutuunu ya da aksine Kaynak Sorun'u saptayp onlar zmeye
alanlarn, evrelerinde niin tepki yarattklarn yine bu deyim anlatmaktadr.
Kaynak Sorun'un statik bnyeli olmad, srekli olarak yeni sorunlar yaratt
ve bu zelliiyle de bir "sorun reteci" olduu da biraz dnmekle anlalabilir.
Sanrm bu kavram olduka tembel birisi gelitirmitir. Aynen, aritmetik seri
toplama formln tembel bir rencinin gelitirmi olduu gibi. Bir dostumun
insanlar hakknda bir snflandrmas vard. Buna gre insanlar, tembel ve alkan,
bir de akll ve aklsz olarak ikier gruba ayrlrm. Bylece 4 grup insan tipi
ortaya karm. Bunlarn en zararllar aklsz-alkan olan tiplermi.
Kaynak Sorun'lar aratrmadan, grnt sorunlarla uraanlar (ne kadar ok
olurlarsa olsunlar) herhalde bu snfa giriyor olsa gerektir.
Dier yandan, Kaynak Sorun'larn hepsinin ayn retkenlikte olmas
beklenemez. Kimisi pek genilemeden ykselen aalar gibi dey olarak
dallanrken, bazlar da enine genileyip ylece (ama daha yava) ykselirler.
Herhalde en nemli Kaynak Sorun eidi, hem enine hem de boyuna dallanp
evresini sratle doldurandr.
letiim Becerisi Yetmezlii ite byle bir Kaynak Sorun dur. Yeteri kadar
geni ve uzun bir katla yeterince sabrl bir kii bulunsa, bugn toplumumuzun
karkarya bulunduu sorunlarn bir emasn, Niin-Niin Metodu'nu kullanarak
izebilir ve letiim Becerisi Yetmezlii'nin ne kadar ok soruna kaynaklk
yaptn gsterebilir. Enine ve boyuna sratle byyen Kaynak Sorun'larn
nemli bir zellii de, kaynaktan biraz uzaklanca orijinal grntsn kaybedip
yepyeni ekillere brnmesidir. Bu zellik dolaysyla bir sorunun, bir Kaynak
Sorun dan domu olduunu ispatlamak ancak sabrla ve doru sorular sorarak
mmkndr.
Gnlk hayattaki tartmalarda ou kimse, grnen bir sorunun bir Kaynak
Sorun olmadn anlar ve bundan tr de esas mesele gibi bir deyimle bir-iki
adm geriye gider. Tartt kii ise karsndakinin kendisine gsterdii resimden
ya da kendi bilgilerinden yola kp bir-iki adm daha da geriye gider ve bir baka
esas mesele tanmlar. Tartan kii says nekadar oksa o kadar ok esas mesele
ortaya kar ve herkes kendi esas mesele 'sine skskya sahiplenir.
Bazen ilerinden birisi tutunduu esas mesele'nin de esas mesele olmadn
anladnda bu defa aslnda diye balayan bir noktaya kadar geriye gider. Bu
tartmalarn ou kutuplamalarla son bulur.
Bir makalenin snrlar iinde, letiim Becerisi Yetmezlii'nin bu denli nemli
bir sorun olduunu somut olarak gstermek zordur. Bu yzden okuyucularma
yalnzca bir tavsiyede bulunabilirim. Herhangibir sorunu incelesinler ve her ortaya
kan sebebin sebeplerini, onlarn sebeplerini, ilh devam etsinler. Analiz ettikleri
hangi sorun olursa olsun, arkasnda onu besleyen Kaynak Sorun lardan birisinin
letiim Becerisi Yetmezlii olduunu greceklerdir.
Szlerimi, Kaynak Sorun' larn bir nemli zellii ile bitirmek istiyorum: Ancak
Kaynak Sorun lar zlebilir, dierleri ancak ekil deitirir.
******
888 8000 0
888 8111 1
letiim becerisi yetmezlii : Bir kaynak sorun !
LETM BECERS VE DNLEME
Susma, ltfen dinle ! Bu eski deyi, dinlemenin nekadar ince bir beceri olduunu
gstermiyor mu ? ou zaman, zellikle de sama sapan konumalar karsnda
dinlemeyip sadece susarz. Bu konuda daha da uzmanlam kiiler, susup dinleme
taklidi yaparken baka ilerini de yaparlar. Bir dostum toplantlarda yapaca
konumalarn hazrlklarn hep o sralarda yaptn sylerdi. Hatta sylediine
gre, bo konuan insanlara baylrm. nki, dinleme taklidi yapt iin bakas
rahatsz etmeden rahata alrm. Bilmem ne kadar dorudur ?
Ancak geveze insanlarn bir ksm zorba da olabilir ve dinlenip dinlenmediini
anlamak iin ara sra sorular sorarm. Buna meydan vermeden kesintisiz
alabilmek iin rastgele aralklarla yar-anlaml ve karsndakinin konuyu daha
da uzatmasn salayan sorular da sormak lazmm. "Nasl yani ?", "ya demek
yle", "ne zaman", "biraz aklarmsnz ?", "inanlr gibi deil" filan gibi.
letiim becerisinin en az yars dinlemek, gerisi de konumaktan olumaktadr.
En az yarsdr nki dinlemek iyi yaplrsa konumay da etkileyip, daha doru bir
kanala sokabilir.
Benzer ekilde iyi bir konumac da, karsndakini etkin dinlemeye sevkedip,
vermek istedii mesajn daha yksek bir verimle iletimini salayabilir.
O halde nereden baklrsa baklsn dinleme, iletiim srecini kontrol eden bir
beceridir. Hergn basit ya da nemli birok konuda birok kiiye bireyler
anlatmaya alyoruz. Acaba ne kadar dinleniyoruz, hi merak ettiniz mi ? te
bunu test etmek iin basit bir klavuz:
1- Siz konuurken karnzdaki nereye bakyor ? yi dinleyici, konuann gznn
iine bakar. Ancak bunu anlamak pek kolay olmayabilir. Bazs bakma taklidi
yapabilir. Bunun iin ara sra elinizle baz hareketler yapnz. Gerekten
dinleniyorsanz gzleriyle izleyecek, aksi halde dalgn duracaktr.
2- Konuurken birden durun. Karnzdaki konumann kesildiinin farkndaysa
sizi dinliyordur. Aksi halde biraz sonra uyanp niye sustuunuzu anlamak
isteyecektir.
3- Etkin dinlemenin en belirgin iareti konumaktr. Evet yanl okumadnz. Etkin
dinleyen, iletilmek istenen mesaj tam anlayabilmek iin mesajn baz noktalarnn
abuk geilmesini, baz yerleri zerinde fazla durulmasn, hatta bazen
tekrarlanmasn isteyebilir. Btn bunlar konuarak yapacaktr. Bu nedenle eer
karnzdaki hi konumuyorsa, bir ihtimalle siz ok iyi mesaj iletiyorsunuz
demektir. Ama byk bir olaslkla dinlenmiyorsunuzdur.
4- Siz konuurken, birey sylemek iin sznzn bitmesini sabrszlkla
bekleyen birisinin dinlemediinden emin olabilirsiniz.
Bu drt aamal test, basit fakat kesindir. Kendinize ya da rastgele iki kiiye
uyguladnzda nekadar ok kiinin birbirini dinlemediini hayretle greceksiniz.
Dinleme nemli bir beceridir. Ama dinletme de yledir.
******
888 8222 2
BLGSAYAR SEKTR NASIL TEVK EDLMEL
?
Mikro-bilgisayarlarn yurdumuzda yaygn olarak kullanlmaya baladndan
buyana gndemde olan bir konu, bu sektrn nasl tevik edilmesi gerektiidir.
Soruna, dorudan doruya eitli zendirme aralarnn neler olabilecei
biiminde yaklalrsa, durum iinden klmaz karmaklkta grnebilir. Bu
hafta bu konuya biraz daha kavramsal adan bakp, arkasndan yerel'e indirmeye
alacam.
nce, "bilgisayar sektr" deyimi ile ne kastettiimizi ve ne kastedilmesi
gerektiini irdeleyerek yaklamak istiyorum. Halen bu deyim ile -genellikle-, kii
ve kurulularn, ilerini daha etkin yapabilmeleri iin kullanmalar gereken
bilgisayarlarn alm, satm, retim ve kullanm ile oluan taraflar topluluu
anlalmaktadr. Hal byle olunca sektrn teviki deyimi de ister istemez
bilgisayarlar ve bunlarn yardmc malzemelerinin gmrk oranlar ve fonlar ile
snrlanmaktadr.
Bir basit deiiklikle konuyu "sektrn teviki" yerine, "bilgisayarlamann
teviki" eklinde ele aldmzda resim bir anda deimekte, neyin, nasl
zendirilmesi gerektii daha anlalr hale gelmektedir. Mesele yalnzca
bilgisayarlarn retim ya da ithalini ucuzlatmak deil, buna paralel olarak hem
onlarn gncel kalmalarn, hem de eitli arabirimler yoluyla endstrinin eitli
kesimleri ile btnlemesinin salanmasdr.
Bir bilgisayar sisteminin gncel kalmas deyimi ile kastedilen, teknolojideki
srekli gelimelerin, edinilmi sistemlere kapasite, hz, yazlm, kendi aralarnda ya
da dier donanmlarla daha etkin haberleebilme gibi zelliklerine
yansyabilmesidir. Ancak bu yolla, edinilmi bir bilgisayar sistemi srekli olarak
gnn teknolojisiyle uyumlu kalabilir. Aksi halde, bir gn iin modern teknoloji
rn olan bir bilgisayar, bir sre sonra yetenekleri kstl hale gelebilir.
Bu gereklilik bir konfor salamak ya da modaya uygun teknolojiye sahip olmak
iin deil, bu donanm ve yazlm yardmyla retilmekte olan mal ve hizmetlerin
rekabet gcn, bizim dmzdakilerle (yurt iinde ya da dnda) uyumlu
tutabilmek iin bir zorunluktur.
Bu nedenle, mesele sadece bilgisayar retim ve/ya ithaline tevik uygulamakla
snrl olmayp, bunlara ait yzlerce katalogda neredeyse haftalk aralklarla
kullanc ve reticilerin bilgisine sunulan binlerce tr donanm ve yazlm
rnlerine de ayn tevikleri uygulamak gerekmektedir.
Bu tevik ortamn yaratmak iin, yukarda sz edilen tm donanm ve
yazlmn gmrk ve fonlardan muaf klnmas (hatta mmknse ithal edenlere ste
para verilmesi) vakit geirmeden yaplmas gereken ilk itir. Bir yandan da bu tr
donanm ve yazlma kolay erimeyi salamak zere, hi olmazsa 1-2 byk
ehirde alabilecek byk maazalarn kurulmas iin zel (ve de ok yksek)
teviklerin uygulanmas son derece yararldr.
Konunun ikinci yan arabirim donanmlarnn ithalinin ve retiminin
zendirilmesidir.
Kurulu endstrilerimizin bilgisayarla btnleik hale getirilebilmesi, eitli
arabirimlere kolayca eriilebilmesine, hatta bunlarn kataloglar yoluyla seilip
sipari edilebilmesine baldr.
Eskilerin bir sz vardr: "Taklit, takdirin en samimi ifadesidir" derler.
"Bilgisayarlama" szleri, yukardaki nlemlerle desteklenirse bir anlam tar. Aksi
halde, -hi olmazsa bilenleri glmsetebilecek- taklit teebbsleri olmaktan teye
gidemez.
******
888 8444 4
888 8333 3
Bilgisayar sektr nasl tevik edilmeli ?
PLAKA TOPLUMU
Baarnn gzard edilmeyii, basitinden nemlisine kadar her iyi yaplann bir
biimde takdir grmesi kadar yararl bir ara varmdr bilmiyorum.
Gelimi lkelerde, belirli bir kademelendirmeye gre hemen tm baarlar
dllendirilmekte, toplumun o baarnn farknda olduu ve eer bir bakas da
tekrarlarsa onun da farkna varlaca mesaj topluma iletilmektedir. dl bazen bir
sayfa yaz, bazen kck bir sembol, bazen bir plaket, bazen de bir madalya
olabilmektedir.
Gelimilik iin ltler sralansa, dllendirme aralarnn da bunun iinde yer
alacandan phe yoktur.
Baarnn farkna varma ne denli olumlu bir olgu ise, varm da farkna varlm
"gibi" yapma da o kadar olumsuz bir hastalktr. Birisine ho grnmek iin, ona
bir konuda baarl olduu yalann gzne baka baka sylemek ilk bakta biraz
komik grnse de aslnda o insann onuru ile oynamak anlamna gelmez mi ?
Hergn birbirine plaket veren insanlarmz gryor, duyuyoruz. lerinde
mutlaka bir baar gstermi olanlar da bulunuyordur. Ama herhalde byk bir
blmne verilen plaketler olsa olsa yalnzca plaket imalatlar asndan anlaml
birer faaliyettir.
Hatta artk toplu plaket trenleri dzenleniyor. Sradan 15-20 kiiye seri imalat
plaketler veriliyor. Aslnda, sonundaki (-et) ekine ramen verilenler kk deil
ar, hantal, zevksiz, byk plakalardr. Bunlarn ounun zerinde, bir kiinin ad
kolayca yazlversin diye bo yerler braklmtr.
Plaketi verenler ounlukla o kiinin ne gibi bir baars bulunduunu
bilmemekte, ayrca alanlar da nasl bir marifet ilediklerinden dolay onu aldn
bilememektedirler.
Onun iin plaka trenlerinde, alanlarn yzlerinde daima hafif bir endie
bulunmaktadr. yle ya pekala; plaka zerindeki standart bolua, "Sayn
filancaya, ehrimizin imar plann berbat etmesi nedeniyle sayglar sunarz" gibi bir
ibare de yazlm olabilir.
Plakalar genellikle tantanal trenlerle verilebildii gibi daha seri yntemlerle de
(APS vb) datlabilmektedir. Nitekim bir arkadama byle bir yntemle bir plaka
yollanmt. zerin de de "Sayn filancann beldemizi onurlandrmalarndan dolay
sayglar" yazl imi. Dostum itiraz edip "Yahu ben sizin beldenize hi gelmedim"
diye itiraz edince, "zarar yok nasl olsa bir gn gelirsiniz" diyerek pein olarak bu
baars dllendirilmi.
Benzer ekilde, Trk mziine, Trk sporuna, Trk sebzeciliine deerli
katklarndan dolay dllendirilen muhtelif kiiler, kendilerinin bu konularda bir
taksirlerinin bulunmadn sylemelerine ramen, yaplm plakalarn boa
gitmemesi iin zorla dllendirildikleri de bir gerektir.
Artk konu Milli ekonomimiz asndan geri dnlmez bir noktaya gelmi ve
GSMH'nn bir blm plaka retiminden, datmndan ve bunun
organizasyonundan salanr duruma gelmitir. Dolaysyla bu ie kar kmak,
ekonomiyi baltalamak anlamna gelebilir.
aka bir yana, plaka datmak eiliminde olanlar durdurmak mmkn
grnmediine gre acaba alanlara rica etsek de kendileriyle alay edilmesine izin
vermeseler olmaz m ?
******
888 8555 5 888 8666 6
Plaka toplumu
" DAILMI RENME ORTAMI "
1970li yllarda mainframe bilgisayarlarn elikili bir durum ortaya kardn
konu ile ilgili olan hemen herkes hatrlayacaktr.
Yksek ilem yeteneine sahip bu bilgisayarlar kendilerinden yararlanma
konusunda nemli bir dezavantaja sahipti. Byk bilgisayar merkezlerine bizzat
gitmeden bu imkanlar kullanlamyordu. Bir sre sonra terminal teknolojisiyle bu
dezavantaj almaya alldysa da fiziksel snrlamalar ve maliyet dolaysyla
ancak bir dereceye kadar baar salanabilmitir.
Denilebilir ki gerek bir kullanc devrimi super-micro kua ile balamtr.
Yksek RAM kapasitesi ve hzl eriim yetenei, ayn zamanda Dalm Bilgi
lem (DDP) kavramn yaratm ve kullanclar, belirli merkezlere gitmeksizin
bilgi-ilemin nimetlerinden yararlarmaya balamlardr. Bir sre sonra bunlarn
birbirlerine balanabilmesi (networking), merkezi sistemlerin en nemli avantajn
da sisteme katmtr.
Ksaca zetlediim bu sre, lkemizin ok nemli bir sorun alan iin nemli bir
ipucu veriyor. Ancak, sorun alannn ve ipucunun neler olduuna deinmeden nce
bir noktaya iaret etmek istiyorum. O da, olaand sorunlarn olaand
zmleri gerektirdii dir.
Normal olarak her insan kas, deri, damar ve sinirden ibaret bacaklara sahip olmak
ister. Bu, olaan bir durumdur. Olaand bir durum, kesik bir bacaktr. Bu
durumda hala olaan zmde srar etmek ancak bir sonuca yol aar:
Yryememek !
O nedenle kas, deri, damar, sinir yerine belki plastik, civata, somun, kablo vs gibi
olaand bir zme (protez) raz olmak gerekir. Bu, tam olmasa da o koullarda
en iyi yrme imkann veren bir zmdr.
Konu edeceim sorun alan toplumumuzun vasf dokusu yetersizliidir. Dalm
Bilgi lem yaklam iindeki ipucu da bu ilkenin, yaygn (ve de rgn) eitim iin
de kullanlabileceidir. Buna, bir ncekine benzeterek Dalm renme Ortam
adn vermek istiyorum.
Gnmzn hzl deiim ortamnda, belirli bir refah ve mutluluk dzeyinde
yaayabilmek, asgari bir nitelik dzeyine ve ayrca da belirli bir srekli renme
yeteneine sahip olmay zorunlu klmaktadr. Bunun aksi, fizikteki enerjinin
saknm ilkesine kar koymak kadar imkanszdr. Yani, hem belirli bir refah
dzeyi arzu edilecek ve hem de onun otomatik gerei olan bilgi-beceri-davran
dokusuna sahip olunmayacak. Bu anlamsz bir israr olur.
lkemizde says yaklak 70,000 dolaynda bulunan yerleim birimlerinde
yaayan insanmzn, ihtiyalar olan bilgilere hzla erimelerini salayabilmek,
merkezi retim kurumlar (okullar)nn yansra, bu yerleim birimlerinde
yaratlacak renme ortamlarnn varln kanlmaz klmaktadr.
Hayvannn hastalna kar veterinere gidene kadar ne yaplaca, tarm zararllar
karsnda hangi acil pratik nlemin alnmas gerektii, traktrnn arzas
karsnda yaplacak olan ya da bir kredi temini iin hangi admlarn atlmas
gerektii gibi yzlerce konuda renme ihtiyac vardr.
Gnmzh bilgisayar teknolojisi hem yetenek hem fiyat asndan bu renme
ortamn insanmzn ayana kadar gtrebilecek koullara sahiptir.
Her yerleim birimine datlm bilgisayarlar gerekli uzman sistemler aracl ile,
her kiiye ayr birer danmanlar ordusu tahsis etmek mmkndr.
Bir sre sonra, her mal ve hizmetin reticisi, rnleriyle ilgili uzman yazlmlar
tm yurda datmak zorunda kalacaklar (rekabet nedeniyle) ve bylece pazarlarn
da geniletme ansn bulabileceklerdir.
Bilgisayar firmalarmzdan bir-ikisinin nderliinde ve de bir rekabet ortamnda bu
projeyi Trkiye gndemine getirmeyi neriyorum. Unutmayalm ki pazar
geniletmek ancak toplumun tatmin edilmemi ihtiya alanlarna ynelmek ve yeni
zmler getirmekle mmkndr. Bu, toplumsal sorumluluun da bir gereidir.
******
888 8888 8
888 8777 7
" Dalm renme ortam "
LETM VE TOPLUMSAL BARI ( V )

letiim Becerisi evresinde sylenmesi gerekenlerin sonuncusu ve en somutu, bu
kavramn toplumsal bar ne denli etkilediidir.
Toplumsal bar ya da kavga, toplumdaki eitli ilgi ve kar gruplarnn arasndaki
srekli mcadelenin bir yan rn olduuna gre, acaba iletiim bu mcadelede ne
lde rol oynamaktadr ?
Bir-iki konuda test yapmak bilimsel bir kant saylmaz ama, konu zerinde daha iyi
gzlem yapmaya yol gsterir. Bir rnek, sendikalar ve idareler arasndaki
ilikilerdir. Yllardr sendikalarla idareler arasnda zaman zaman toplumsal bar
ciddi ekilde sarsan srtmeler olmutur. lk bakta, bu srtmelerin cret
belirleme konusundan doduu zannedilebilirse de durum yle deildir.
Tartmalarn, iki tarafa da ayn anlalan kavramlar kullanlarak yaplmay bu
srtmelerin Kaynak Sebebi dir.
in ilgin yan, her iki taraf da kendi kulland kavramlarn dier tarafta farkl
anlaldnn farknda deildir. Bu farkl anlalan kavramlardan birisi "cret" tir.
Tm nizalar cret zamlarna dayal olduu daha dorusu o yolda gelitii iin bu
iyi bir rnektir. Ancak iin ilgin yan, cret denilince; idarenin, alann sebep
olduu tm giderleri, alann da yalnz cebine giren nakdi demeyi anlamas ve
bu konu zerinde -sanki tam bir mutabakat varmasna- hi konuulmamasdr.
Halbuki kaynak anlamazlk konusu budur. Bu, iletiim bozukluunun tipik bir
rneidir.
Toplumsal bar zedeleyen srtmelerin birisi de idareler ile eitli sosyal
gruplar arasnda, "zgrlk" kavramna dayal anlay farkndan domaktadr. Bir
ksm insana gre zgrlk, belirli bir ablona uyan dncelere uygunluk n
artna balyken, bir ksmna gre de kaytsz - artszdr.
zgrlkle ilgili bunca tartma iinde, "zgrlk nedir ?" konulu bir tartmay
ben hi duymadm.
Kamu arazisini igal eden bir kii bunu giriim zgrl adna yaparken, molotof
kokteyli yapm reetesini yaymlayan bir dier kii de bunu fikir zgrl
saymakta, br yanda Kzlay meynanna hoparlrle naklen ezan yayn yapan da
bunu din zgrl adna yapmaktadr.
Yine bu kadar yaygn ve ayn ekilde herkes tarafndan ayr anlalan bir kavram da
"demokrasi"dir. Bir ksm insana gre demokrasi, insanlarn kendileriyle ilgili
kararlara aktif katlm, bir dier ksmna gre be ylda bir yaplan seimler, bir
baka blmne gre ise gece kafay ekip sevdii arky teki mahalledeki
arkadana MBYAED teknii ile (Magic Box Yntemiyle Anayasann Etrafndan
Dolamak demektir) dinletebilmektir.
Btn bu kavram kargaas sonunda somut bir olgular zinciri domaktadr. Her ne
melanet varsa, iyi tanmlanmam kavramlara dayal olarak vuku bulmaktadr! Bir
benzetmeyle herkes kendi koltuunun altnda kendi yazd bir szlk tamakta,
eylemlerini ona gre yapmaktadr. Eer yapt eylem szlnde yoksa sonradan
(i bittikten sonra) oraya ilave etmektedir.
Sonu olarak, gnlk kavgalarmzn ounluunun, bu farkl kavramlardan
kaynaklandn ve eitli kavramlar ada erevelerine yerletirmeden toplum
barnn salanamayacan belirtmek istiyorum.
******
888 8999 9
999 9000 0
letiim ve toplumsal bar (V)
SORUNLAR
Y KURULMAMI SSTEMLERDEN DOAR
1904 ylnda iki mhendis (Rolls ve Royce), u ilkeden hareket ederek ilk
Rolls-Royce otomobili tasarladlar: "Grlt, ancak kt dizayn edilmi ya da
retilmi paralardan doar !" Bu mstesna arabalar yllardr dierlerinden ayran
zellii, sessizlikleridir.
Bu mekanik tasarm ilkesi genelletirilerek inanlmaz bir benzerlikle tm
sorunlara da uygulanabilirdir: Her sorun, eksik ya da yanl kurulmu bir sistemden
kaynaklanr.
Bir asansr halatnn kopmas peryodik bakm sisteminin iyi tasarlanmam ya
da iletilememi olmasndan, kamu arazisinin igal edilmesi iyi tasarlanmam
konut edindirme sisteminden, trafik kazalarnn okluu da yine iyi tasarlanmam
bir trafik ynetimi sisteminden kaynaklanmaktadr.
rnekleri artrmak gereksizdir. Akla gelebilecek tm sorunlar eksik ya da yanl
kurulmu ya da iletilen mekanizmalarn kard (grlt) lerdir. Bu basit
grnml ilke, bir ilingir aleti gibi tm sorunlara ilk yaklamda kullanlabilecek
bir maymuncuktur.
Her sorunla karlaldnda u sualin sorulmas, baka yollarla ortaya
karlamayacak gerekleri ortaya koyacaktr: Hangi sistem(ler)in yetersizlii bu
soruna yol ayor ?
rnein, aa srtn dnm tm zlemler birer sorun olduuna gre acaba bu
anahtar soru ie yarar m ? aa arkasn dnm tm fanatik eilimler, bu
eilimleri destekleyenler, onlara ortam hazrlayanlar acaba hangi yanl tasarlanm
ya da ileyen sistem(ler)in kard (grlt) lerdir ?
Meseleye byle baklnca olay daha az karmak grnmyor mu? Bozuk bir
renim sistemi, yetersiz bir aile ii eitim ve giderek dejenere olan bir sosyal
evrenin verdii l eitim ya da daha dorusu eitimsizlik altnda bir (bilgi
vakumu) domuyor mu ? Bu vakumda baz bilgilerin, becerilerin ve davranlarn
kendileri deil adlar vardr. Bu vakum bilgiyle dolamad iin bilgi dndaki
herey buraya hcum etmekte ve doldurmaktadr. Halbuki bilgi d eyler bilgiye
karttr. Vakumu neyin dolduraca konusunda, hurafeler ve dogmalar arasnda
kyasya bir rekabet vardr. Bu, rk milliyetilik olabilir, fanatik dincilik olabilir,
bunlarn sentezi olabilir ya da herhangi a d bir baka ideoloji olabilir, ama akla
ve bilgiye dayal birey asla olamaz.
Ayrca, bu tr bir vakumun genileme eilimi de vardr. Giderek, evresini
deitirerek pozitif bilgiyi yokeder ve uzaydakine benzer karadelikler oluur.
evresini karartan, iinden n bile dar kamad kara delikler !
Grlmektedir ki sorunlar ve sistemlerle ilgilenirken birdenbire, bir milleti
yokedebilecek gte bir arala karkarya geliyoruz. Daha dorusu bir ilke ortaya
kyor: Bir milleti yoketmek iin ad eilimler oluturulmaldr. Bunu
oluturmann en kestirme yolu da ad bir eitim sisteminden geer. Eitim
sistemi bir kere bozulunca, kendikendine daha ok bozucu etkiler retir. Kendine
uygun retmen, ynetici vb retmeye, kendine uymayanlar tasfiye etmeye balar.
Bu eilimleri reten sistemleri dzeltmeden yalnzca (grlt)den ikayet etmek
ya da grlt ile mcadele etmek ancak ve yalnz bir sonu verebilir: Grltye
sebep olan sistem daha da glenir !
Konunun bilgi sektryle ilikisi bellidir. Gelimi dediimiz lkelerin oktan
tarihe gmd sorunlara (hergn daha da fazla) boulmakta olan toplumumuz iin
tek k yolu, eitim sistemimizi dzeltmek iin ada teknolojileri seferber
etmektir.
Ancak, bir tehlikeye iarette yarar vardr: Toplumumuzda her yatan, her
kesitten insan bu gereklilii inkar etmemekte ve fakat herkes farkl (kasten veya
bilmeden) hedefler gsterip, farkl aralar nermektedirler. Kimine gre tek sorun
retmenlerin cret azldr. Kimine gre okul saylarnn yetmezlii, kimine gre
mfredatn hep dnyevi bilgilerle dolu olmas, kimine gre de yetersiz bilgisayar
saysdr.
Bu grlt iinde ocuk ve genlere renmeyi retip, onlarn nne bilgi
kaynaklarna erime imkann koyan kimse yoktur. Belki nasl yaplacan
bilmezlikten, belki de baka sebeplerden !
Biz iyi niyetle dnp bunun "bilmezlikten" geldiini varsayalm ve bilgi
sektrnn tm taraflaryla ocuk, gen ve de erikinlerimizin nlerine kendi
kendilerine renebilecekleri teknolojik imkanlar koyalm ve bakaca glge
etmeyelim.
Eminim ki bir sre sonra renmenin anahtarlarna sahip olan insanlarmz, yle
bir de-facto yaratacaklardr ki, ad eilimleri sokuturmaya, desteklemeye
alanlar, "bir milletin tarihinde karlat bir sorun" olarak unutulup
gideceklerdir.
*******
999 9111 1
999 9222 2
Sorunlar iyi kurulmam sistemlerden doar

Tinaz Titiz - Sorun Nasıl Çözülmez

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tinaz Titiz - Sorun Nasıl Çözülmez

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SORUN NASIL ZLMEZ ?

You might also like