2012 2 Guz Sonmez Selcuk Senem PDF

Sosyoloji Dernei, Trkiye
Sosyoloji Aratrmalar Dergisi

Cilt: 15 Say: 2 - Gz 2012
Sociological Association, Turkey
Journal of Sociological Research
Vol.: 15 Nr.: 2 - Fall 2012
Postmodern Dnemde Farklln Kutsanmas
ve Toplumun Paracllatrlmas: teki ve
tekiletirme
Senem SNMEZ-SELUK
ht t p: / / www. sosyol oj i der negi . or g. t r / der gi
Postmodern Dnemde Farklln Kutsanmas ve Toplumun Paracllatrlmas: teki ve tekiletirme
78 Sosyoloji Aratrmalar Dergisi / Journal of Sociological Research - 2012 / 2
POSTMODERN DNEMDE FARKLILIIN KUTSANMASI VE TOPLUMUN
PARACILLATIRILMASI: TEK VE TEKLETRME *
Senem SNMEZ-SELUK
**
Z
Ayn kimlik gibi; farkllk, eitlilik ve paralanma da, postmodern szck daarc
iindeki, ekici armlar yklenen anahtar szcklerdir. Postmodern dnemde kimlik olgu-
sunda yapsal bir dnmn gzlemlendii, tikel ve marjinal kimliklere doru bir eilimin
olutuu sylenebilir. Postmodern sylem, znelerin evrensel ortak kimliklerinin artk mmkn
olmadn ileri srmekte; toplumsal aktrler kimliklerini evrensel deerler zerinden deil,
tikellikleri zerinden ina etmektedir. Ne var ki postmodernizmin, evrenselci modernite kar-
snda, hogr ve toleransn hkim olduu okkltrl toplumsal yaam vaadi, aslnda kendi
iinde blnmeyi, kutuplamay ve eskisine nazaran ok daha iddetli bir ekilde biz ve te-
ki ayrmn getirmitir. Bylece, postmodernizm szm ona marjinalletirilmi kimliklere ses
verme kisvesi altnda, zaten dengesiz iktidar ilikilerinin hkim olduu dnyada, bu farkl ses-
leri (kadnlarn, etnik ve rksal aznlklarn, smrgeletirilmi halklarn, vb. seslerini) gten
yoksun klmtr. Kapitalizme deil, onun modernist ideolojisine kar olan postmodernizmin,
modernizmin ortaya kard evrensel kimlikler zerindeki paracllatrc etkisi ve bu etki
altnda kalan kimliklerin farkllklar / tikellikler ekseninde yeniden inas almann temel tar-
tmasn oluturmaktadr.
Anahtar kelimeler: Kimlik, Farkllk, teki, tekiletirme, Postmodernizm
*Bu alma, yazarn 2011 ylnda Dokuz Eyll niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Kamu
Ynetimi Anabilim Dalnda sunulan Kresel Dnmn Kimlik Boyutu: tekinin nas balkl
doktora tezinden derlenmitir.
** Dr., Yaar niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Uluslararas Ticaret ve Finans-
man Blm, retim Grevlisi
Senem SNMEZ-SELUK
Sosyoloji Aratrmalar Dergisi / Journal of Sociological Research - 2012 / 2 79
BLESSING THE DIFFERENCE IN THE POSTMODERN AGE AND THE
FRAGMENTATION OF THE SOCIETY: OTHER AND OTHERISATION
ABSTRACT
Just like the identity; difference, diversity and fragmentation are the keywords in the
postmodern vocabulary loaded with attractive connotations. It can be said that a structural
transformation at the identity phenomenon is observed, a tendency towards particular and
marginal identities developed in the postmodern era. Postmodern discourse asserts that the
universal common identity of the subjects is no more possible; the social actors construct their
identities through not the universal values, but their particularity. However the multicultural
social life commitment of the postmodernism against the universal modernity dominated by
forbearance and tolerance indeed bring separation in itself, polarization and the distinction of
we and other in a more rigorous manner compared to before. In this manner under the
cover of giving voice to the marginalized identities, postmodernism bereaved of these different
voices (the voices of women, ethnic and racial minorities, colonized communities, etc.) from
the power in a world of unbalanced power relations. The fragmenting effect of postmodernism
which is opposed to the modernist ideology of the capitalism, but not the capitalism itself on
the universal identities constituted by modernism and the reconstruction of identities through
differences/particularities under this effect is the main argument of the study.
Keywords: Identity, Difference, Other, Otherisation, Postmodernism
GR
Bat dillerinde Latincenin idem (ayn) kknden tretilen identit identity kelimesi
bir zdelii, aynl ifade etmektedir (Klbay, 2003: 155). Kavram, bir mensubiyeti ve bir
aidiyeti gstermekte olduundan, bir ayrma deil, bir aynlama gstergesidir. Bununla birlik-
te, Buckinghama gre kimlik, benzerliklerin yan sra farkllklar da iermektedir; bu nedenle
de kimlikin temel paradoksu aslnda kavramn kendisine ikindir (Buckingham, 2008: 1).
Ayn zamanda, her zdelik alan (identit, kimlik) yle olmayana, yle tasarlanmayana, yani
tekine nazaran konumlandrlmak ve oluturulmak zorundadr. Bu ise, ne olunduu deil, ne
olunmad zerine oturtulan negatif bir inadr. te yandan, kendi kimliinin ina aynas olan
teki de zaten hem kendini negatif bir ekilde ina etmitir, hem de bu kimlik cephesi tara-
fndan ina edilmektedir (Klbay, 2003: 156).
Kimlik, felsefede en az iki ayrlabilir soruya iaret etmektedir; birincisi, bir bireye ya
da nesneye doasnn zn, formunu ve bylece de zaman iindeki devamlln ne verir;
ikincisi, iki bireyi ya da iki nesneyi benzer yapan nedir. Kimlik nosyonu, inkr ve farkll
ierir bir ey ancak bir eydir, baka bir ey deildir. Derrida gibi post-yapsalclar, kimliin
farkll gerektirdiini tartarak, kimlii sorunsallatrmaktadr. Post-yapsalclk, bu nedenle,
kimlik politikalarnn karmaklna, farklln politikas olarak adlandrlan varln ba-
msz olarak srdrebilen bir kimlii kurmaktansa, kimlii istikrarszlatrmay amalayan;
gruplar, haklar, deer ve toplum gibi terimlerden saknarak, meknlar, mesafeler, farkllk gibi
terimleri tercih eden; fethetmek ya da iddia etmektense, altst etme (subvert) ya da yerinden et-
meyi (decenter) amalayan bir politikay ileri srerek katkda bulunmaktadr (Zaretsky, 1994:
199, 200).
Batnn hiyerarik dilinde, yabanc tekini temsil etmektedir; teki ise farkllklar ala-
nn, korkularn ve kayglarn mahzenini simgeler. Irk
1
, cinsiyet ve snf temelinde tekiletir-
1 ada anlamyla rk terimi, 17. yzyln sonunda kullanlmaya balanmtr. Bernasconiye
gre, herhangi birini rk teorisinin yaratcs olarak gstermek gerekiyorsa, bu kii Alman flozof Immanuel
Kanttr (Bernasconi, 2007: 38). Kant, rk kavramna daha nce sahip olmad entellektel tutarll veren ilk
dnrdr. (Bernasconi, 2007: 61) Kantn rklar ayrmak iin kulland kriter, deri rengidir. Dier dnrler
de deri rengi ile birlikte, sa ve gz rengi, sa dokusunu ve ekli, burun ve dudaklarn kalnl, yz ve bedendeki
ty miktar, kafa ve yzn ekli, beden kitlesi ve boy pos farkn farkl rklarn kant olarak ne srmlerdir.
Bernasconiye gre, bilimsel anlamda rk kavramnn, ilk kez ABD veya ngilterede deil de Almanyada geliti-
rilmi olmas, bunun kle sahiplerinin karlar dorultusunda yaplmadn gstermektedir. Kavramn gelime-
sine yardmc unsur, Bat kltrlerinde Antik Yunanl flozof Aristotelese uzanan, snfandrmaya duyulan ilgi ve
ncildeki insann tek kkenli yaratln kuramsal adan savunma abasdr (Bernasconi, 2007: 63).
Senem SNMEZ-SELUK
me, varl ve politikalar ile toplumu blen farkllklardr. Beyaz / siyah, eril / diil, hetero /
homoseksel gibi kutuplamalar iinde, deerlerden bir tanesi hkim, dieri tabi (bal) olarak
kimlikleri oluturmaktadr. Gl bir kimlik, bir dizi farkll doas itibaryla kt, akld,
anormal, deli, hasta, ilkel, canavar, tehlikeli yani teki olarak kurmaya alacaktr. Bu ba-
lamda, farkllk tekinin etkisi olarak alglanmaktadr.
Connollye gre, eer onlar farkllk olarak birlikte varolmasayd, kimlik de onlardan
fark sayesinde ve kendi salaml iinde varolmazd. (...) Kimlik varolmak iin farklla
gereksinim duyar ve kendi kesinliini gven altna almak iin farkll tekilie dntrr.
(1995: 92, 93).
leri sanayi toplumlarnn demokratik dzeninde, 19. yzyldan 20. yzyln bana ka-
dar, siyasal kayg olarak tanmlanan sorunun kaynan; burjuvazinin ve ii snfnn siyasetle-
rini belirleyen sosyal refah, siyasal konum ve toplumsal imknlardan yararlanma mcadeleleri
oluturmaktayd. Oysa zellikle 1970lerden itibaren bunlarn yerini rnein krtaj hakk, e-
cinsel haklar, evre hakk gibi talepler ve rksal, dilsel, etnik grup siyasetlerine dair mcadele-
ler almtr. Bu tr kimlik/farkllk siyaseti ile, gnmz liberal demokrasilerinde tartmalarn
odak noktasn, kamu alannda farklln kabul ve temsili oluturmaktadr.
1970lerden itibaren modernlik eletirilirken, hibir ortak paydada edeerlenemez
bir mutlak farkllk, eitliin nne gemeye balad. Siyasal planda ise, (...) cazibe gcn
yitiren evrensel eitlie dayal zgrlk anlaynn yerini kimlikler sava almaya balad.
(nsel, 2003: 9). Kltrel kimlikler
2
, cinsel kimlikler, etnik kimlikler siyasetin nde gelen sim-
geleri oldular. Tikellik evrenselliin nne geti ve evrensel eitlikiliin karsna hemen her
yerde kltrel kimliin stnl fkrini ne kard. Empoze edilmi ya da uyarlanm kimlik-
2 Kltrel kimlik zerine en az iki farkl dn yntemi vardr. Birinci gr kltrel kimlii
tek, paylalan bir kltr, bir tr ortak tek gerek benlik balamnda, pek ok dier, daha yzeysel ya da yapay
olarak yklenmi benliklerin iinde sakl, ortak tarih ve atalar olan insanlarn ortak noktas olan benlikler an-
lamnda tanmlamaktadr. Bu tanmlama balamnda, bizim kltrel kimliklerimiz ortak tarihsel deneyimlerimizi
ve paylalan kltrel kurallar yanstr; bunlar da bizi, gerek tarihimizin deien blmleri ve ini klarnn
etkisiyle sabit, deimez ve srekli alg dayanaklar ve anlamlar olan bir halk haline getirir. Bu birlik btn
dier, daha yzeysel farkllklardan daha nemlidir ve dorudur. kinci kltrel kimlik gr, birok benzerlik
noktasn kabul eder; ama ayn zamanda derin ve nemli farkllk noktalar da vardr ve bunlar gerekten ne ol-
duumuzu ve tarih iin iine girdiinden beri bize ne olduunu belirler. Bu ikinci anlamda, kltrel kimlik
var olma kadar bir olma meselesidir. Gemie olduu kadar gelecee de aittir. Kltrel kimlik zaten var olan
bir ey deildir; mekn, zaman, tarih ve kltrn tesine geer. Kltrel kimlikler bir yerden gelir, tarihleri vardr.
Ama tarihsel olan her ey gibi, srekli dnme maruz kalrlar. Sonsuza kadar kklemi bir gemie sabitlenmi
olmaktan ok uzaktrlar; bitmeyen tarih, kltr ve g oyunlarna bamldrlar. Kimlikler, bizi konumlayan ve
kendimizi konumladmz farkl durumlara verdiimiz isimlerdir, gemiin ykleridir (Hall, 1990: 223-225).
lere bir bakaldr nitelii tayan kimlik politikalar, yeni dnemin siyasal ekim merkezi olma-
ya baladlar. Artk, kimlik sorunsallam ve siyasallamtr; siyaset programnn bir paras
olmaktan karak bu programn znesi haline gelmitir.
Laclau, 1970lerden itibaren, demokrasiyi dnmenin eitlikten deil, oulluun ve
farkllklarn kabulnden getiini iddia etmektedir. Toplumsal aktrlerin retim sreci iinde
konumlannn, bu aktrlerin kimliklerini tanmlamakta merkezi bir yer igal etmeye devam
ettiini belirtir. Ancak bu konumlan, artk znelerin kimliklerini sistematik biimde belir-
lememektedir. znelerin kimlikleri dalmakta, oullamakta, kimi yerde akrken, birok
yerde de farkllamaktadr. Postmodern sylem, bu dalmay mutlaklatrarak, znelerin ev-
rensel ortak kimliklerinin artk mmkn olmadn iddia eder. Evrensel olan, tarihte kalmtr.
Modern sonras dnemde toplumsal aktrler, kimliklerini tikellikleri zerine kurmaktadr (n-
sel, 2003: 11). Bu balamda alma, paralanmln, blnmln, farklln ve zgn
olmann yceltildii postmodernitede, kimlik kavramnn farkllklar ve tikellikler ekseninde
toplumu paracllatrma pahasna yeniden inasn tartmay hedefemektedir.
Postmodern Dnemde Farklln Kutsanmas ve Toplumun Paracllatrlmas
Postmodernizm, kltrel sylemin yeniden tanmlanmasnda, heterojenlii ve farkll
zgrletirici gler olarak ne karmaktadr. Paralanma, belirlenemezlik ve btncl sy-
lemlere kar derin bir gvensizlik, postmodernist dncenin temel zellikleridir. Felsefede
pragmatizmin yeniden kef, Foucaultnun tarihte sreksizlik ve farkllk konularndaki vur-
gusu, etik, politika ve antropoloji alanlarnda teki kavramnn geerlilii ve saygdeerlii
konusunda yeniden doan duyarllk, yaygn bir deiime iaret etmektedir. Tm bu rneklerin
ortak yan ise, st anlatlarn reddedilmesidir (Harvey, 2003: 21).
Postmodernizm, tmletirici bilginin ve evrenselci deerlerin reddini iermektedir.
Postmodernistlere gre evrenselcilik, tehlikeli bir bak asdr; nk Avrupa merkezcidir
(Euro-centric), Avrupa-Amerikan rasyonellik ve nesnellik dncelerini dier halklara dayat-
mann bir aracdr. Evrenselcilik rkdr; nk Avrupal olmayan bak alar olasln yad-
sr (Malik, 2001: 102). rnein Robert Young, insan tanmlayan evrensel zelliklerin, bizzat
insann Avrupal deerlerle asimilasyonunu maskelediini iddia etmektedir (Young, 1990: 122).
Senem SNMEZ-SELUK
Postmodern syleme gre modernite, modern, beyaz, erkek Kartezyen kimlik anla-
mnda logo-merkezci (logo-centric)
3
bir doaya sahiptir ve bir tekiletirme sreci olarak
dhil etme/dlama pratiini egemen hale getirmektedir. Postmodern sylemin yapmaya al-
t, kabul grm olan hiyerarileri tersine evirmek ve kimlik karsnda farkll, btnlk
/ birlik karsnda paralanmay gelitirmek iin logo-merkezci doay ykmaktr (Keyman,
2000: 170).
Postmodernite, modernite syleminin, toplumsaln anlamlandrc ve oluturucu bir
btnlk olarak anlalmasna yol aacak ekilde byyen bir ze sahip bir birliin, btnln
kurulmas iin kurucu zemin ilevi grdn ileri srmektedir (Keyman, 2000: 173). Burada
savunulan ey, bu birlemenin; farkll aynlk, birok znellii ayrcalkl erkek Kartezyen
zne, akl gizleme, mulakl keskinlik, tarihsellii yap ierisinde eriterek (2000: 173),
kendini var ettii ve bu nedenden dolay moderniteye ikin olan evrensellik iddiasnn z
itibariyle baskc olduudur. Akln, tekiletirme sreci vastasyla bir kimlii ayrcalkl k-
larak, dhil etme / dlama pratiine yol amas nedeniyle, bizatihi kendisinin bir bask unsuru
olarak dnlmesi gerektii ileri srlmektedir (2000: 173).
Postmodern sylem, moderniteye tezat oluturacak ekilde, kendisini kuruculuk kart
ve hmanizm
4
kart bir zgrletirme projesi biiminde modernitenin radikal bir eletirisi
olarak konumlandrmaktadr. Bu anlamda postmodern sylem, toplumsal ilikilerin farklln
tannmasna dayal olarak radikal bir ekilde demokratikletirilmesi vastasyla bir zgrle-
tirme projesi sunmaktadr (Keyman, 2000: 171).
Lyotard, Foucault ya da Derrida gibi postmodernistler farkllk vurgularlar: cinsiyet,
rk, etnisite, cinsellik gibi tikel kimlikleri; bu kimliklerin eitli, tikel ve ayr ayr mcadeleleri-
ni ve ezilmiliklerini; etnik gruplara zg bilimler de dhil tikel bilgileri. (Wood, 2001: 14).
3 Logo-merkezcilik (logo-centrism), her ne kadar modern, beyaz, erkek Kartezyen kimlik gibi
mutlak idealler yaratsa da; dier yandan geleneksel, siyah, kadn, teki gibi merkezdeki ya da temel ilkeye
ikincil olan ve bu ilkeden treyen kartlarn da kurmaktadr. Jonathan Cullern ileri srd gibi, anlam / biim,
tin / beden, sezgi / ifade, liberal / metaforik, doa / kltr, kavranabilen / hissedilebilen, pozitif / negatif, akn /
ampirik, ciddi / gayriciddi gibi kartlklarda stn terim logosa aittir ve daha ileri bir bulunma eklidir; aada
duran terim d belirler. Logo-merkezcilik, bylece ilk terime ncelik verir ve ikinciyi, birinciyle ilintili bir
ekilde onun kusuru, yokluu, grnm ya da aksamas olarak grr (Culler, 2007: 93).
4 Malike gre hmanizmin kalbinde iki kilit inan yatar: Birincisi, hmanistler, doann asli bir
paras ve doa yasalarna tabi durumda olmalarna ramen, insan aklndan ve toplumsallndan tr, insanlarn
doann kendilerine dayatt snrlamalarn stesinden gelme konusundaki esiz yetenekleri nedeniyle, doada is-
tisna bir statye sahip olduklarn savunurlar. kincisi ise, hmanistler btn insanlarn, ounlukla insan doas
olarak tarif edilen ortak bir eye sahip olduklarn savunarak insanolunun birliine inanrlar (Malik, 2001: 115).
Btn postmodern ilkelerin ana izgisini, dnyann ve insan bilgisinin paral doasna yaplan
bir vurgu oluturmaktadr. Tm bunlarn siyasal imalar olduka aktr: insan beni o kadar
akkan ve paral (merkezsiz zne), kimliklerimiz o kadar deiken, belirsiz ve krlgandr ki,
ortak bir toplumsal kimlik (snf gibi), ortak deneyim ve ortak karlar zerine kurulu kolektif
eylem ve dayanma iin bir temel olamaz. (2001: 15).
David Bailey ve Stuart Halla gre postyapsalc dn, bir kiinin sabit bir kimlikle
doduu fkrine kar kmaktadr. Postyapsalclk, kimliklerin akkan olduklarn, anlamn
tm zamanlarda ve tm insanlar iin sabit ve evrensel olarak doru olmadn, znenin bellek-
te bilind yoluyla ina edildiini ne srmektedir (Aktaran, Malik, 2001: 104). Bu nedenle
de postyapsalclar, zsel bir kimlik kavramn yadsyarak, bunun yerine oklu toplumsal
kimlikler grngsn vurgularlar. Birey, duruma bal olarak, olas birok toplumsal kim-
likten birini ina etmekte ve sunmaktadr. Cohenin ifadesiyle, birey, bir deste kad dier
oyunculardan gizleyen bir oyuncu gibi, destenin iinden bir valeyi ya da bir dini, bir etnisiteyi,
bir yaam tarzn ekip alr. (Aktaran, Malik, 2001: 108). Ne var ki Malik bu gre itiraz
etmekte ve eer her sabah giysilerimizi setiimiz gibi kimliklerimizi seebilseydik rkln
bir sorun olmayacan, rksal dmanlklarn Mozart sevenler ile Charlie Parker sevenler ya da
farkl futbol kulplerinin taraftarlarnn arasndaki anlamazlklardan farkl olmayacan ifade
etmektedir (Malik, 2001: 108).
Her ne kadar Malik itiraz etse de, tketim kltr, bireylere kendi kimliklerini kur-
mak ve ekillendirmek iin birok olanak nermektedir. Benlik ve kimlik bireylerin zerinde
almas gereken bir tr proje haline gelmitir; bireyler kendileri iin uyumlu ve tutarl bir
kimlik yaratmak ve bunu devam ettirmek zorundadrlar. Sreksizlik, gelip geicilik ve para-
cllamann vurguland postmodern dnemde, kimlikler de sabit ve duraan olmaktan ziyade
akkan ve deiken bir yapya brnmtr. Kimlik yaratm srelerinde bireyler, tercih edilen
kyafetler, kullanlan araba, allan i ve meslek, tketilen gdalar, baklan ev hayvanlar, takip
edilen dergi ya da gazeteler, dinlenilen mzik gibi yaam tarz tercihleri ile kendilerine sunulan
men ierisinden istekleri ve maddi durumlar dorultusunda sipari vermektedirler (Skover ve
Testy, 2002: 224). Bir baka deyile tketim metalar ierisinden seilerek oluturulan kendini
tanmlama (self-defnition) arac olan kimlikler de sre ierisinde tketilerek metalamakta-
Senem SNMEZ-SELUK
dr. rnein bir grubun yesi olmak maddi avantaj salayc bir duruma dntnde, birey
kolaylkla kimliini o grubun yeliini benimseme eklinde dntrebilmektedir. Metalaan
kimliklerden kar/avantaj salamak ise srdrlebilmesi kolay bir i haline dntrmektedir,
nk tek ihtiya duyulan ey bu kimliin devaml yeniden retimidir. Metalama kimlikleri
yapay bir hale dntrerek aslnda bir yandan da ana akma hizmet eder duruma getirmektedir.
nk bizzatihi kendisi metalaan, yani satlan ve satn alnan hibir ey gnmzde kapitalist
sisteme eletirel bir tavr taknamaz. Bu nedenle de kimliin maddi transformasyonu mevcut
sistemi tehdit eden kar-kimlikleri sessizletirerek, hakim sisteme hizmet etmektedir (Hooks,
1996: 172-184).
Paralanmln, blnmln, farklln ve zgn olmann yceltildii postmo-
dernitede, kimlik kavram farkllklar ve tikellikler ekseninde ele alnmaktadr. Bu dnemin
geerli olan kimlik sylemi, heterojenlik ve farkllk znde biimlenmektedir (Karaduman,
2010: 2894). Tektiplilik ve evrenselcilik gibi modernliin merkezi deerlerinin iaretlerini ter-
sine eviren (Bauman, 2003: 131) ve totalletirici, kategoriletirilmi btn sylemlere kar
kan postmodernizm, snfsal ve rksal farkllklarn eit temsilinin salanmas dncesi ile
oulculuk ve eitlilik anlayna dayanmaktadr.
Paralanmlk ya da paracllama (fragmentation), byk (meta) anlatlara meydan
okuyan (Lyotard, 2000) postmodern teoriyi aklayan ve onu, ncl olan modern teoriden
farkllatran temel zelliklerindendir. Yap-skm (destructure), yerinden etme (dislocation)
ya da merkezden etme (decentralization)nin anahtar btncl yaplar ve merkezi deerleri
paracl bir biime dntrmekte sakldr.
Aydnlanmann ya da modernitenin bilim anlay tarafsz ve nesnel olmay gerektirir-
ken; ayn zamanda da bilimin insann yoksulluunu, aresizliini azaltmak ve onu yceltmek
gibi ilevleri ile faydacla yer vermektedir. Epistemolojinin konusu, bilginin ya da kuramn
evrendeki bir gereklii temsil edip etmediidir ki; bir gereklii temsil eden bilgi ya da kuram
doru olarak kabul edilmektedir. Buna karlk, postmodernizm, tek dorulu bir bilim anla-
y yerine ok dorulu ve greli bir bilgi anlayn yerletirmektedir (aylan, 2002: 165). Bu
noktada, postmodern dnemde doruyu yanstmak iddias olmayan bir yeni bilgi ya da bilim
yaklam ile sadece epistemolojide mutlak dorunun varl anlay paracllatrlmakla
kalmam; bireysel ya da (snf, ulus gibi) kollektif kimlikler de paracllatrmaya maruz kal-
mtr.
Snf hareketinin tabann oluturan ii snf kimlii; feminizmler, siyah mcadele,
anti-nkleer ve evreci hareketler, rksal ya da dinsel hareketler gibi birok toplumsal hareket
tarafndan kertilmi ve gzden drlmtr. 1970lerden itibaren, modern toplumun hakim
birikim rejimi olan Fordizmin yerini alan post-Fordist retim biimi emein paralanmas, es-
nek istihdam koullarnda yaam bulan almann deikenlii, toplu i szlemelerinin yerini
alan bireysel i szlemeleri gibi uygulamalar ile emek srelerindeki paralanma ve deiimi
kurumsallatrmtr. Artk birey olarak ii, kendisini yalnzca ii olarak deil, daha farkl
zellikleri ile tanmlamakta; kendisini snf ile deil, rk, etnisite veya cinsiyet gruplar gibi
kimlikler ile zdeletirmektedir. Kltrel kimlikler stne ina edilmi anti-nkleer, ekolojik,
feminist, rksal, dinsel hareketler gibi yeni toplumsal hareketler sosyal alan paralamakta;
kollektif kimliklerin yklmas rgtszletirilmi, kimliksizletirilmi ve atomize edilmi birey-
lerden oluan bir toplum yaratmaktadr. Oskaya gre bu durumun temel nedeni; sermayenin,
gnmzde kresel kapitalist toplumun gerektirdii yeni insan tipini yaratabilmesi iin, insan-
larn eski kimlik oluturucu ortam ve kurumlarn zayfatp yok etmesi gereidir (Oskay, 2001:
119). Emek srelerindeki paralanmaya farkl bir adan bakldnda ise; cretli emein rk,
etnisite ya da cinsiyet temelinde paralara ayrlmasnn, kapitalizmin lehine olarak tabakala-
m ve farkllam bir emeki snf ortaya kard grlecektir. Emek piyasas, kadn ii,
gmen ii gibi tekiler yaratlarak kendi iinde ciddi biimde blmlenmitir.
Postmodern dnemde farkllklara ve kltrel eitliliklere yaplan vurgu ile ulusal po-
litikalarn btnletirici kapasitelerinin zayfamas; ulusal kimlie ball azaltm ve etnik,
blgesel, dinsel ya da ar milliyeti perspektifere bal, yeni kimlikleri arama eilimlerini
arttrmtr. Demokrasi ve zgrleme vaat eden kimlik / farkllk tartmalar; tm dnyada et-
no-milliyetilik, kltrel milliyetilik, dinsel kktencilik, zellikle d g balamnda yabanc
dmanl ve rkln ykselie gemesine n ayak olmutur. Ulus devletin kresellemeyle
beraber paraland ve etkinliini yitirdii iddialar karsnda ulusal kimlik, ar savunmac
ve saldrgan bir nitelie brnerek, rkln artmasna zemin hazrlamtr. Milliyetilik bay-
raklarnn ykselii ve rkln trman, bir yanda toplumun paralanm ve paracllatrl-
Senem SNMEZ-SELUK
m (fragmented) yapsnn, dier yanda da toplumsal ilikileri derinden etkileyen ve toplumun
iinde tekiler ina eden byk bir krizin varlna iaret etmektedir. Gnmzde farklln
kutsanmas, bastrlm ayrlklk ve milliyetilik eytanlarn, yeni etnik ve rka dayal at-
malar serbest brakmtr (Kumar, 2004: 235).
Avrupa ulus-devletlerinde rklk ve ayrmcln 1945 sonrasnda tekrar nemli bir
g haline gelmesi, 1970ler ve 1980ler ile e zamanldr. Bu yllar bir yandan dnya kapita-
lizminin ekonomik krizinin evrimi, dier yandan kolektivizmin yerini bireyciliin ve znelliin
ald postmodern bir toplum yaratlmas ile ayn dneme denk dmektedir (Miles, 1997:
252). Belirsizlik ile ykl kayg verici ortamlar, bireylerde etnik, dinsel veya ulusak kklerine,
yani belirliliklere dnme eilimi yaratmaktadr. Toplumsal aidiyetin zl, snf ya da ulus
gibi kolektif ballklarn gerilemesi ile, bireyler etnisite, rk, cinsel kimlik gibi farkl kimlikler-
de znel anlam araylarna girmektedirler.
Postmodern Dnemde Farklln Kutsanmas: teki ve tekiletirme
Modernliin yzyllar boyu kendi dnda olan tekiletirme, dlama ve hor grme s-
releri ile kendisini ortaya koyan perspektif karsnda; postmodern teori rklarn, kltrlerin,
cinslerin, cinselliklerin oulculuunu vurgulayarak hibir tarzn dieri zerinde egemenlik
kuramayaca ve her unsurun eit temsile yetkin olduu konusunda srar etmektedir. Farkllk
artk sadece kerhen kabul edilen bir ey olmaktan te, ayn zamanda yksek bir pozitif deer
rtbesine de karlmaktadr (Bauman, 2003: 131). Postmodernliin oul ve oulcu dnya-
snda, ilke olarak btn yaam biimlerine izin verilmekte; hibir yaam biiminin bir dierini
izinsiz klacak kadar baskn olmasna ise izin verilmemektedir (2003: 131). Baumana gre:
Farkllk bir bask olmaktan kp, eylem ve zm gerektiren bir so-
run olarak yorumland zaman, farkl yaam biimlerinin bar iinde birlikte
yaamalar, dman glerin geici bir dengesi olmaktan baka bir anlamda
mmkn hale geliyor. Bir yandan birlikte yaama ilkesi, evrenselletirme ilkesi-
nin yerini alabilirken (sadece abilirken), te yandan hogr nermesi ihtida
ve tabiiyet nermelerinin yerine geebilir (sadece ebilir). zgrlk, eitlik ve
kardelik modernliin sloganyd. zgrlk, farkllk ve hogr ise postmo-
dernliin atekes formldr (Bauman: 2003, 131).
Postmodernliin oluturduu bu atmosfer, daha sonralar farkllklarn adeta kutsand
okkltrclk politikalarnn da meru temelini oluturacaktr. Hibir kahramann, hibir top-
lumsal kategorinin, hibir sylemin, anlamn tekelini elinde tutma imknn bulamayaca bir
sre, birok dnre gre, bizi doal olarak okkltrcle gtrecektedir.
Postmodernizm; uluslar, snfar, rklar, cinsleri ve merkezleri evrelerden ayran ku-
rumsal snrlara kar durmaktadr. Bylece farklln tannmasna ve farklla kar duyarl
olmaya dayanan bir gr temsil eden postmodernite; cinsiyet, rk, etnisite gibi marjinalle-
tirilmi, politik arenadan dlanm ve tekiletirme srecine tabi klnm olan kimliklere ses
vermeye almaktadr.
Postmodern dnem, toplumdaki farkl kesimlerin, zellikle de egemen sylem tarafn-
dan ezilen, sesleri bastrlan kesimlerin rnein, uzun mcadeleler sonucu bamszlklarn
elde etmi eski smrgelerin, kadnlarn, siyahlarn, etnik aznlklarn kendilerini ifade etme
cesareti ve ans (!) yakaladklar bir dnemdir. Farkllk, postmodern kuram ierisinde zgrle-
im projesine yn veren ilke ve bu proje iin kurucu zemindir. Feminist zne ya da smrgesel
zne gibi imdiye kadar marjinalletirilen ve dlanan zne konumlar, gnmzde farkllk
vastasyla tahakkme direnmekte; zgrlemek ve kurtulmak iin mcadele vermektedir.
Postmodern teorinin ilevsel ayrt edici nitelii, farkllklarn ierme ya da zdele-
me kanalyla meruluk elde etme arzusu deil, muhalif olma ya da zdelememe kanaln-
dan meruluk elde etme arzusudur (Connor, 2001: 349). Feminist hareketler
5
, evreci hareket-
ler, bar yanls hareketler ve otoriter rejimlere kar popler direni hareketleri, bunlar ve dier
birok hareket modernist rejimin hkm sren pratiklerine direnmek ve sz konusu konumlara
meydan okumak iin ortaya kmtr.
O halde postmodern dnemde kimlik olgusunda yapsal bir dnmn gzlemlendii,
tikel ve marjinal kimliklere doru bir eilimin olutuu sylenebilir. rnein ecinseller, fe-
ministler, Afrikal-Amerikallar, cemaatler, gmen gruplar vb. bu tr marjinaller zgrlk ya
5 Feminist hareketler, ilgi oda olan kadnlarn mevcut g ve tahakkm ilikilerinden zgr-
leimi sorunu etrafnda belirlenmektedir. Feminist sylem, modernitenin tm kurumlarnn ataerkil bir ekilde
oluturulduunu ve eril sylem vastasyla tali kartlklarn kadnlarn dlanmasn gsterdiini ileri srmektedir.
Kadn kategorisinin, modern, egemen erkek benliin susturulmu, bastrlm ve evreye itilmi tekisi olarak
belirlenmesine kar kan feminist sylem eletiri olmann tesinde, kadnlarn zgrlemesi iin kolektif eylemi
mmkn klan siyasal znelliin kurulmas anlamna da gelir. (Keyman, 2000: 237). Modernitenin feminist yap-
skm kadn balang noktas olarak alr ve modernitenin ataerkil karakterini ve temelde eril olan akl anlayn
ayrcalkl klmasndaki btnselletirici ileyiini aa kartr (2000: 237).
Senem SNMEZ-SELUK
da hak istemekten ziyade, kltrel olarak tannma arzusu iindedirler. Mesela ecinseller evli-
liklerinin meruiyet kazanmasn, feministler kadn tecrbesine gre yeni bir sylem dzeninin
inasn, cemaatler kendi kltrel ortamlarna sahip klmasn istemektedirler (Szen, 1999:
14).
Ancak bu noktada nemle deinilmesi gereken olgu, postmodernizmin bir yandan farkl
seslerin otantikliini ve marjinal kimlikleri kabul ederken, dier yandan bu farkl sesleri derhal
nfuz edilemeyen bir tekiliin iine hapsederek, daha evrensel iktidar kaynaklarna erime-
lerine engel olmasdr. Bylece, postmodernizm szm ona marjinalletirilmi kimliklere ses
verme kisvesi altnda, zaten dengesiz iktidar ilikilerinin hkim olduu dnyada, bu farkl ses-
leri (kadnlarn, etnik ve rksal aznlklarn, smrgeletirilmi halklarn, vb. seslerini) gten
yoksun klmaktadr (Harvey, 2003: 138).
Derrida, Foucault, Lyotard ve Baudrillard gibi postmodernizmin nc dnrlerinin
temel meselesi kapitalizm eletirisinden ziyade, modernizm eletirisi ve kartlndan olu-
maktadr. rnein Derrida, Marxn Hayaletleri adl eserinde Marxn mirasna sahip k-
mak iin Marxn yaptlarna yap-skmc (deconstructivist) bir erevede yaklamakta ve
bu yaklamnn sonucu olarak da ortaya zgrleme, insann ycelmesi, blm adaleti gibi
deerlerin ktn ileri srmektedir. Ancak Derrida bu yaklam ortaya atarken insann nasl
zgrleecei ya da daha adil bir toplumsal blmn nasl salanaca konusunda herhangi
bir betimleyici tartmaya girmemektedir (Derrida, 2001). Byk anlatlara kar kan Lyotard
ise Postmodern Durum (2000) adn verdii nl kitabnda btnletirici byk anlatlar ola-
rak gerek modernizme, gerekse Marsizme kar kmaktadr. Toplumsal alann ayrk ve b-
tnletirilemez olduunu srarla vurgulayan Lyotard, bunun sonucunda cinsiyet, rk ve snf gibi
genel kategorileri kullanan eletirel toplum kuramn dlamaktadr. Ksacas Lyotardn anali-
zinde cinsiyet, rk ve snf gibi izgiler boyunca uzanan tahakkm ve boyunduruk altna alma
ilikilerine ynelik eletirilere yer yoktur. Snf bilinci, snf ideolojisi, snf kar ya da snf
atmas stne syleyecek ok az eyi olan Foucault ise, genel bir iktidar kuram gelitirmeyi
kesinlikle reddetmektedir. Foucaultnun almalarnn z klinik, akl hastanesi ve hapishane
zerine yapt tikel zmlemelerde yatmaktadr. Her nerede bir iktidar varsa, orada direni
de vardr diyen Foucault, direni ya da mcadele ilikilerinde kimin kime kar mcadele
verdii sorusunu, hereyin hereye kar, biz hepimiz birbirimize kar eklinde yantlayarak
direnii ya da mcadeleyi yreklendirecek somut bir nerme sunmamaktadr (Foucault, 1980:
207, 208). Foucault, modern devlet biimini ele almay ve bu devletin kapitalist retim ilikile-
rinden ortaya nasl ktn aklamay reddetmekte; tahakkmn temellerinin retim ilikile-
rinde, smrde ve devletin rgtlenmesinde bulunduu gereine scak bakmamaktadr.
Kapitalizme deil, onun modernist ideolojisine kar olan postmodernizm, moderniz-
min ortaya att kimlikler ve kltrler yerine otantiklii savunmaktadr. (Glalp, 2003: 116).
6

Ancak kapitalizmi eletirmek yle dursun; kapitalizm kavramn bile kullanmayan postmoder-
nizm (2003: 117) ile, modern dnemin snfsal farkllklar ve snf mcadelesi de dnme
uramaktadr. Bu noktada nsel hakl olarak, snf kavramnn yerini sorgulamaktadr:
Toplu anlamlarn yitirildii veya glerini kaybettikleri bir dnyada,
rnein toplumsal snf kavramnn yeri ne olacaktr? Laclau, toplumsal aktr-
lerin retim sreci iinde konumlannn, bu aktrlerin kimliklerini tanmla-
makta merkezi bir yer igal etmeye devam ettiini belirtir. Ama bu konumlan,
artk znelerin kimliklerini sistematik biimde belirlememektedir. znelerin
kimlikleri dalmakta, oullamakta, kimi yerde akrken, birok yerde de
farkllamaktadr (nsel, 2003: 11).
Byle bir balamda, bir yandan snrsz bireycilik ve dier yandan milli-poplizm ara-
snda yer alan birey, artk kendisini snfsal konumu ve snf atmalar asndan tanmlamak
zorunda deildir (Wieviorka, 1997: 219). Beleke gre postmodernizasyon iki dzlemde kendi-
ni ortaya koymaktadr: Gcn desantralizasyonu ve atmalarn ekonomik zeminden kopmas.
Modernitede politik sre esas olarak snfsal ve ulusal nitelikte iken;
postmodernitede snfsal farklar zlmekte; ulusst organlar ortaya k-
makta; global kltrel geiler nem kazanmaktadr. Bir yandan da retimin
fziksel aralar birikim sreci iindeki nemlerini yitirmekte; mental aktivitenin
6 Dikkatlerini emek-sermaye kartlndan uzak konulara kaydran postmodern toplumsal hare-
ketler, ele aldklar baz sorunlarn kaynan oluturduu halde kapitalizmi sorgulamazlar (Glalp, 2003: 152).
Milner, yeni toplumsal hareketlerin ve onun nderi olan entellektel kesimlerin adeta kapitalizmin biraz daha
gelimesi iin kollar svadklarn ne srerken; James Petras ise, ii snf hareketlerinin zayfad, sermayenin
devleti tamamen ele geirdii gnmzn sosyo-politik ortamnda entelektellerin, dil ve kltr gibi konularla
uraarak, ciddi bir snf savamna hi bulamadan byk kavgalar veriyormu grnmn korumaya altk-
larn belirtmektedir (Aktaran, Glalp, 2003: 125).
Senem SNMEZ-SELUK
gstergesi olan bilgi yeni retici g olarak ne kmakta; korporatist dzen-
leyici yaplar gerilemekte; brokratik hiyerariler paralanmaktadr. Bir baka
deyile devletin nemi nesnel bir zeminde gerilemektedir. Devlet gereksizle-
mektedir. (Belek, 1999: 175).
Postmodern dnemde snf, ulus gibi evrensel kimlikler yerine; cinsiyet, rk, etnisite
ve cinsellik gibi tikel kimliklere ve bu kimliklerin tikel mcadelelerine vurgu yaplmaktadr.
Bu noktada postmodern sylem, znelerin evrensel ortak kimliklerinin artk mmkn olmad-
n sylemekte; toplumsal aktrler kimliklerini evrensel deerler zerinden deil, tikellikleri
zerinden ina etmektedir. Tikelliin n planda olduu ortamda, kimlikler de kltr, cinsiyet,
etnisite ve ulus gibi ayrmaya ve paralanmaya balamtr. Halla gre, kolektif toplumsal
zneler snf, ulus ya da etnik zneler paralanmaya uram ve oullam hale gelirken,
birey zne daha ok nem kazanmaktadr. (1995: 109). Ancak kolektif unsurlardan arndrl-
m birey, postmodern toplumda yerini ve kimliini konumlandrmada glk ekmektedir.
Postmodernliin paracllatrc yaps, zgrletirecei vaadiyle bireyi yerleik de-
erlerin, normlarn balayclndan koparp kolektiviteden yaltmakta ve bylece zerklii-
ni de yok etmektedir. Toplumsal yaamn paralanmas ve atomizasyonu kiinin giderek zel
alana kapanmasna neden olmaktadr. Toplumsal btnln zayfamas, ironik bir biimde,
bireysel zerklik duygusunun da azalmasn getirmektedir. Zira, atomize olan, dier bireyler
ve toplumla arasndaki ba zayfayan bireyin kiisel azmi pek gl olamaz. Bireylemenin
art ve dayanmann zayfamas ise son kertede tekiletirme ve toplumsal kutuplama ile
sonulanmaktadr.
Zamansal ve uzamsal mesafelerin teknolojik ve siyasal olarak ortadan kaldrlmas, in-
sanlk durumlarn ykseltecek yerde kutuplatrma eilimi gstermektedir. Kimlik inasnn
kolektif, kurumsallam ve merkezilemi ereveleri, postmodern dnyada paralanmakta-
dr. Postmodernizmin, evrenselci modernite karsnda, hogr ve toleransn hkim olduu
okkltrl toplumsal yaam vaadi, aslnda kendi iinde blnmeyi, kutuplamay ve eskisine
nazaran ok daha iddetli bir ekilde biz ve teki ayrmn getirmitir.
Postmodern sylemin gnmze getirdii unsurlar arasnda dlayc kimliklerin yeer-
tilmesi, yetitirilmesi ve bu kimliklerin birbirlerine kar kkrtlmas bulunmaktadr. Bugn-
lerde, bir etnik grup dier etnilere kar, etnik grup rka kar, kadn erkeklere kar, lezbiyen
kadnlar lezbiyen olmayan hemcinsleri
7
ve erkeklere kar, ve daha pek ok kimlik grubu di-
erlerine kar harekete gemektedir. nk her bir kimlik grubu, kendisini bir dier grubun
elinden ektikleri ile; yani tekine kar oluturulan konumu ile tanmlamaktadr. Farkllk
temelinde yeniden ina edilen dlayc kimlikler, kar olan tekinin varl belirginletii
oranda belirginlemekte; tekinin varl bizi var etmenin en temel yollarndan biri haline
gelmektedir. Bylece hemen her farkl kimlik grubu, sadece kendi grup yelerine gvenebi-
lecei dncesine inanmaya balamakta ve giderek tekilerden (dier kimlik gruplar) ve
toplumun btnnden yabanclamaktadr. Btnletirici ve evrenselci politikalar yerine kim-
lik politikasn geirmenin tehlikeli dezavantajlar bulunmaktadr: Aydnlanmann evrenselle-
tiricilik projesini ortadan kaldrmak, ulus ya da snf gibi kolektif toplumsal zneleri bozmak,
andrmak gibi. Pietsch, aslnda kimlik politikalarnn toplumdaki ekonomik ve politik elitlerin
daha ok iine geldii sylemektedir; nk baz aznlklara taviz vermek aznlklarn bir b-
tn olarak tmne taviz vermekten daha kolaydr (2007: 345).
Postmodernistler, insan deneyimlerinin, kltrlerinin, deerlerinin ve kimliklerinin e-
itliliini yadsd gerekesi ile Aydnlanma evrenselciliini reddetmektedirler. Ancak oul-
culuk ve farkllklarn temsili adna evrenselciliin bu reddi, olduka elikilidir. nk farkl-
la ve eitlilie salkl bir sayg, bizi tm evrenselci deerleri frlatp atmaya mecbur etmez.
Aksine, oulculuun en yumuak biimleri bile klasik liberal hogr ilkesi gibi evrensel
deerlere bavurulamadan srdrlemez (Wood, 2001: 21). Evrenselci eitlik, hogr ya da
sosyal adalet ilkelerine bavurmadan farklla sayg gstermek ok zordur. nk farkllk
ilkesi, bizi tekilerin farkllna sayg gstermeye mecbur eden herhangi bir standart sala-
yamaz. En iyi durumda, bizi tekinin kaderine aldrmamazla davet eder. En kt durumda,
bize farkl olanlardan nefret etme ve onlar suiistimal etme yetkisi verir. (Malik, 2001: 114).
Baumana gre, farkl kimliklerin birbirini dlamasna, teki kimliklerle birlikte yaa-
mann reddedilmesine kesinlikle son verilmesi gerekir. Bu ise ancak, kiinin kendi kimliini
kantlama adna teki kimlikleri bask altna alma eilimini terk edip, tam tersini yapmas, yani
7 rnein, renk feministleri ve lezbiyen feministler, dlamalarn ve baskc pratiklerin birok
feminist tarafndan tanmland ekliyle kadn kategorisinin bir paras olduuna; belli kadn gruplarnn dier
kadnlarn ezilmesinden yararlandklarna; ve kadnlarn, erkekler gibi, rk, cins ayrmc, homofobik pratiklere
katldklarna iaret etmektedirler. (Stabile, 2001: 135).
Senem SNMEZ-SELUK
kendi benzersizliinin en iyi ekilde geliebilmesini salayan farkll muhafaza eden teki
kimliklerin savunulmasn kabul etmesi ile mmkndr (2005: 119).
Baumann nerisi ancak, tekini kendi zgll ierisinde anlamamza ve ondan
bir eyler renmek iin tekinin konumasna izin verebilmemize baldr. Ancak postmoder-
nizm, tekini anlama konusunda sorunsuz ya da snrsz deildir. Postmodernizmin, radikal
bir ekilde karsnda durduu Bat modernitesinin hegemonyasn kolaylkla yeniden rete-
bilmesi gerek bir ihtimaldir (Keyman, 2000: 220). Postmodernizm, kendisini modernite sy-
lemlerine kar kmann yolu olarak tantrken, yani teki iin ve teki adna konuurken, Bat
bilgisinin ayrcalkl konumunu yeniden retmenin bir yolu haline gelebilir. Baka bir ifadeyle
postmodernizm, Bat evrenselciliinin bir dier versiyonu haline gelebilir.
Homi Bhabba, postmodernizm gibi farklln ifadeleniini amalayan kuramsal sy-
lemlerin, tekilii temsil tarzlarnda rksal / kltrel / tarihsel tekilii marjinalletirdiklerini
ileri srmektedir (1996: 57). Bunun yan sra, farkllk politikalar temelinde ina edilen post-
modern teori, kimlikleri dayanakszlatrm ve merkezsizletirmitir.
SONU
Farklln yceltildii bir ada yaamaktayz. Postmodernizmin atmosferinde, top-
lumsal ve sembolik dzenin; farkllk ve tekilik aray dolaymyla yeniden retimi b-
tnyle aikrdr. Her yerde cinslerin fark, kltr ve doa fark, ulusal ve blgesel kod fark-
lar ortaya konmaktadr. stelik iletiim bolluu, bir iletiim duvarna dnerek insan da
almaya deil, kendini savunmaya ve kendine dnmeye yneltmektedir. letiime doygun bir
an korkusu, herkesin kendi iine kapanmas, kendi farkn, yani kendi zgl kimliini yapan
ey zerine kapanmasdr. nsanln, bir tr adalar halinde kapanp kabuuna ekilerek kk
salmas tehlikeli bir durumdur.
Modern dneme egemen olan, fakat birbirleriyle rekabet iinde olan iki ana toplum-
sal kimlik bulunmaktadr; ulus ve snf kimlikleri. Snfsal kimlikler, ii snfnn siyasal ve
ekonomik katlm haklar iin verdii mcadeleler sonucunda elde ettikleri yurttalk haklar
ile byk lde ulusal kimliklerin denetimine sokulmutur. zellikle kinci Dnya Sava
sonrasnda, refah devletinin kurulmas ile, ulus-devletler geni kesimlere refah hak ve gven-
celeri vererek, ulusal ekonomiler ina etmeye ve bylece ulusal birlii ekonomik kar birlii
olarak merulatrmaya almtr. Glalpe gre, birbirlerine rakip ama yine de i ie gemi
olan bu iki kimliin paralel olarak gerilemeleri, moderniteden postmoderniteye geiin nem-
li gstergeleri arasnda saylmaktadr (2003: 122). Bu ortak toplumsal konuma dayal siyasal
gruplamalarn yapsal temelleri kreselleme ya da postmodernizm nedeniyle sarsldnda
veya bunlarn ifade yollar kapatldnda; bireyler ya hibir gruba ait olmadan kendi balarna
kalacaklar, ya da en belirgin ve en deimez kimlik trleri olan rk, cinsiyet ve etnisiteye doru
kayacaklardr (2003: 127).
Postmodern olarak tanmlanan dnemde, milliyet ve snf bilinci erevesindeki top-
lumsal kimlikler, daha akkan ve daha homojen orta snf, kitle kltr ierisinde and-
rlmak yoluyla zayfatlma eilimine girmitir. Kitle kltr, toplumsal kimliklerin ieriini
boaltmtr (Wagner, 1996: 229). Wallersteinn belirttii gibi, toplumsal paralanmann sz
konusu olduu durumlarda, insanlar koruma aramaktadrlar. Gnmzde bata etnik, dinsel,
rksal olmak zere geleneksel deerleri yeniden canlandran her trl topluluk; bir zamanlar
kalknmac devletin salam olduu korumay, artk bizatihi kendisi vaat etmektedir (Wallers-
tein, 2009: 107).
Postmodern toplum giderek daha fazla deiken, btnlkten yoksun ve paral hale
gelmekte; srekli blnmlk, yenilenme, mcadele, eliki ve belirsizlikle kar karya
kalmaktadr. Stabileye gre bu noktada, kimliklerin paralln bir kutlama nedeni olarak
grmek yerine; kimliin, sermaye sahipleri tketsin diye nasl bir metaya dntn ve ka-
pitalist sistemin lehine nasl altn anlamaya almalyz (2001: 148). Kimlik siyasetinin
sisteme meydan okumay temsil etmek bir yana; sistemin bir rn, bir dnya sistemi olarak
sermayenin kresellemesiyle ortaya kan kimlik metalamasnn bir tezahr olduunu artk
grmemiz gerekiyor. O halde gruplar birbirine dren bir kimlik siyaseti yerine, basknn
sistematik doasna ilikin bir anlatya gereksinmemiz var.
Senem SNMEZ-SELUK
SUMMARY
By approving difference and the plural constitution of identity, postmodernism threaten
the meta narratives legitimacy of modernism and criticize the discourse of modernism. While
the description of identity of the modern age is constituted over a universal, rational, holistic
and homogeneous subject, postmodernism allows for decentralized, heterogeneous and frag-
mented identity description. Disintegration, fragmentation, discontinuity, temporality, indeter-
mination are the key features of postmodern thought. Along with postmodernism, a new period
started in which minor narratives, personal stories, localities, new ethnicities, new identities,
differences and concessions are exalted. The appeal of postmodernism comes from the position
of it that opposes compliance, advocates diversity, supports the marginalized groups such as
women, queers, blacks, minorities and puts forward the other.
Postmodernity that represents a notion of identifying the difference asserts to give a
voice to the identities which is marginalized such as gender, race and ethnicity, excluded from
the political sphere and subjected to the process of otherisation. However while approving dif-
ferent voices and marginality on one hand, postmodernism hinders the access to the universal
power sources by locking these voices in an otherness on the other hand. In this manner sup-
posedly in an effort to give a voice to the marginalized identities, postmodernism deprives these
different voices from power and otherize them more. Besides this by constructing the iden-
tities of the individuals not on the universal values, but on their particularity, the postmodern
theory weakens and decentralizes the identities.
Whereas the political process is mainly based on class and nation in the modernity,
collective integrality gets unfastened in postmodernity. Apart from this together with the glo-
balization process supranational bodies emerge and classical sovereignty of nation-states gets
eroded. This atmosphere constituted by postmodernity later became the legitimate basis of mul-
ticulturalism where the differences are almost blessed. However the multicultural social life
commitment of the postmodernism against the universal modernity dominated by forbearance
and tolerance indeed bring separation in itself, polarization and the distinction of we and
other in a more rigorous manner compared to before. The overspeeding and unprecedented
socio-economic transformation of the age we are living in and replacing the universal and inte-
grating politics with the identity politics rush up the defensive and racist reactions and makes
the ethnic, religious and linguistic groups to take a stand to the others, the groups that are
outsiders. Because in the periods of speedy social mobility, the main deprivation of people is to
feel the belonging to a society, a unity or a belief system. The speed of the change and the exist-
ing ambiguities increase insecurity, and the perception of increasing insecurity contribute to the
rise of conservatism together with the tendency to hang on to the social values and institutions.
Thus almost all different identity groups believe that they can only trust to their group members
and get alienated to the others and the entire society. Identity / difference debates committing
democracy give rise to the increase of ethno-nationalism, cultural nationalism, religious funda-
mentalism, xenophobia and racism.
Senem SNMEZ-SELUK
KAYNAKA
BAUMAN, Zygmunt (2003), Modernlik ve Mphemlik, stanbul: Ayrnt Yaynlar
BAUMAN, Zygmunt (2005), Farkllk inde Birlik, Bireysellemi Toplum, Z. Bau-
man, stanbul: Ayrnt Yaynlar, s. 106 - 122
BELEK, lker (1999), Postkapitalist Paradigmalar, stanbul: Sorun Yaynlar
BERNASCONI, Robert (2007), Irk Kavramn Kim cat Etti? Felsef Dncede Irk
ve Irklk, stanbul: MetisYaynlar
BHABHA, Homi K. (1996), Cultures In-Between, Questions of Cultural Identity,
Ed. Stuart Hall and Paul du Gay, London: Sage Publications, p. 53 - 60
BUCKINGHAM, David (2008), Introducing Identity, Youth, Identity, and Digital
Media, Ed. David Buckingham, Cambridge: The MIT Press, p. 1 - 24
CONNOLLY, William E. (1995), Kimlik ve Farkllk: Siyasetin Amazlarna Dair De-
mokratik zm nerileri, stanbul: Ayrnt Yaynlar
CONNOR, Steven (2001), Postmodernist Kltr, stanbul: Yap Kredi Yaynlar
CULLER, Jonathan D. (2007), On Deconstruction: Theory and Criticism after Struc-
turalism, New York: Cornell University Press
DERRIDA, Jacques (2001), Marxn Hayaletleri, stanbul: Ayrnt Yaynlar
FOUCALT, Michel (1980), Power / Knowledge: Selected Interviews Other Writings
1972-1977, Ed. C. Gordon, Brighton: Harvester Press
GLALP, Haldun (2003), Kimlikler Siyaseti Trkiyede Siyasal slamn Temelleri,
stanbul: Metis Yaynlar
HALL, Stuart (1990), Cultural Identity and Diaspora, Identitiy (Community, Cultu-
re, Difference), Ed. Jonathan Rutherford, London: Lawrence & Wishart, p. 222 - 237
HALL, Stuart (1995), Yeni Zamanlarn Anlam, Yeni Zamanlar: 1990larda Politika-
nn Deien ehresi, Der. Stuart Hall - Martin Jacques, stanbul: Ayrnt Yaynlar, s. 105 - 124
HARVEY, David (2003), Postmodernliin Durumu, stanbul: Metis Yaynlar
HOOKS, BELL (1996), Killing Rage: Ending Racism, New York: Holt Paperbacks
NSEL, Ahmet (2003), Tikelci Evrensellik Mmkn M?, Evrensellik, Kimlik ve
zgrleme, Ernesto Laclau, stanbul: Birikim Yaynlar, s. 7 - 14
KARADUMAN, Sibel (2010), Modernizmden Postmodernizme Kimliin Yapsal D-
nm, Journal of Yaar University, 2010 17 (5), s. 2886 - 2899
KEYMAN, E. Fuat (2000), Kreselleme, Devlet, Kimlik / Farkllk: Uluslararas li-
kiler Kuramn Yeniden Dnmek, (ev. Simten Coar), stanbul: Alfa Yaynlar
KILIBAY, Mehmet Ali (2003), Kimlikler Okyanusu, Dou-Bat, Kimlikler,
Say: 23, Mays-Haziran-Temmuz 2003, Ankara: Dou-Bat Yaynlar, s. 155 - 159
KUMAR, Krishan (2004), Sanayi Sonras Toplumdan Post-Modern Topluma ada
Dnyann Yeni Kuramlar, stanbul: Dost Kitabevi
LYOTARD, Jean Franois (2000), Postmodern Durum, Ankara: Vadi Yaynlar
MALIK, Kenan (2001), Irkn Aynas: Postmodernizm ve Farklln Kutsanmas,
Marksizm ve Postmodern Gndem, Der. Ellen Meiksins Wood John Bellamy Foster, Ankara:
topya Yaynevi, s. 102 - 128
MILES, Robert (1997), Gnmz Avrupasndaki Irkl Aklarken, Bat Cephe-
sinde Irklk, Modernite ve Kimlik, Yayna Haz. Ali Rattansi Sallie Westwood, stanbul:
Sarmal Yaynevi, s. 231 - 268
OSKAY, nsal (2001), Dnyann Kresellemesi ve Olas Kimliklerimiz, Ykan-
mak stemeyen ocuklar Olalm, nsal Oskay, stanbul: Yap Kredi Yaynlar, s. 112 - 124
PIETSCH, Carl (2007), Snf, Milliyetilik ve Kimlik Politikalar, Fark / Kimlik,
Snf, Der. Hayriye Erba, Ankara: Eos Yaynevi, s. 335 - 346
SKOVER M. David and TESTY, Kellye Y. (2002), LesBiGay Identity as Commodity,
California Law Review , Vol. 90, No. 1 (Jan., 2002), p. 223 - 255
SZEN, Edibe (1999), Demir Kafesten Plastie Kimliklerimiz, stanbul: Birey Yayn-
clk
STABILE, Carol A. (2001), Postmodernizm, Feminizm ve Marx: Dipsiz Kuyudan
Notlar, Marksizm ve Postmodern Gndem, Der. Ellen Meiksins Wood John Bellamy Foster,
Ankara: topya Yaynevi, s. 129 - 148
WAGNER, Peter (1996), Modernliin Sosyolojisi - zgrlk ve Cezalandrma, stan-
bul: Sarmal Yaynevi
WALLERSTEIN, Immanuel (2009), Liberalizmden Sonra, stanbul: Metis Yaynlar
WIEVIORKA, Michel (1997), Avrupada Irklk: Birlik ve Farkllk, Bat Cephesin-
de Irklk, Modernite ve Kimlik, Yayna Haz. Ali Rattansi Sallie Westwood, stanbul: Sarmal
Yaynevi, s. 213 - 230
WOOD, Ellen Meiksins (2001), Postmodern Gndem Nedir?, Marksizm ve Postmo-
Senem SNMEZ-SELUK
dern Gndem, Der. Ellen Meiksins Wood John Bellamy Foster, Ankara: topya Yaynevi, s.
7 - 26
YOUNG, Robert J. C. (1990), White Mythologies: Writing History and the West, Lon-
don: Routledge
ZARETSKY, Eli (1994), Identity Theory, Identity Politics: Psychoanalysis, Marxism,
Post-Structuralism, Social Theory and the Politics of Identity, Ed. Craig Calhoun, Oxford:
Blackwell, p. 198 - 215

2012 2 Guz Sonmez Selcuk Senem PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2012 2 Guz Sonmez Selcuk Senem PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sosyoloji Dernei, Trkiye

Sosyoloji Aratrmalar Dergisi

You might also like