Yirminci Yzyln savalar

YRMNC YZYILIN SAVALARI

Yavuz Alogan

Sava olgusunu en iyi anlatan grsel eserlerden biri, Salvador
Dalinin 1936da yapt Sava Sezgisi adl resimdir. Burada, bir insann
paralayarak, kopararak birbirinden ayrd kendi uzuvlarnn, birbirinin
stne basarak, tutunarak, yaslanarak beyaz bulutlarn kaynat heybetli bir
gkyzne doru ykselmeye, adeta ycelmeye altn grrz. organlar
yerde srnrken, ge doru ykselen ba dik durmaya almakta, yz ise
kaslmal, marur bir tebessmle aydnlanmaktadr. savalar, tpk bu
resimdeki gibi srrealist bir zellik tar.
Nizami savalar, hamasi propaganda sylemlerine ramen, her trl duygusal
yaklamdan arndrlm souk bir mantkla yrtlr. Savaa srlen nizami
birliklerin arkasnda, onlarn her hareketini denetleyen siyasal bir irade
vardr. Savan hedefleri askeri stratejler tarafndan harita banda
saptanmtr. Nizami sava, belirli siyasal hedeflere ulamak iin, askeri
imknlar rasyonel biimde kullanan profesyonel askerlerce yrtlr.
Silahlarn imha gc arttka, masum sivil kayplarnn says da
artmtr. Birinci Dnya sava bir siper sava idi. kinci Dnya Savanda
ise milyonluk kentler dev bombardman uaklar tarafndan tahrip edildi. Ancak
siviller hibir zaman nizami savan aktrleri olarak grlemezler. Askere
alnmadka savamaya zorlanamazlar. Hava aknlarnn bitmesini snaklarda
beklerler, ekmek kuyruklarnda ile ekerler ya da evlerini yurtlarn brakp
topluca g etmek zorunda kalrlar.
Nizami savan bu zellikleriyle karlatrldnda i savalarn
srrealist yan iyice gze batar. Bir kere i savalarda, hamasi propaganda
sylemlerinin kendisi, bizzat savaanlar tarafndan gerek olarak alglanr.
Savaanlarn arkasndaki ya da iindeki siyasal iradenin savan gidiatn
denetleme imkn daralmtr. Zira ortada belirli bir cephe yoktur. Cephe her
yerdedir. Yerine gre, bir mahalle, bir ev, bir mezra, hatt bir eme ba ya
da dar bir patika, bir iki saat iinde o blgede verilen savan kaderini
belirleyebilecek bir cephe haline gelebilir. Hedefler srekli deiir.
sava, aralarna askerlerin de kart sivillerin birbiriyle sava olduu
iin kuralszdr; kiisel, ailesel ya da kabilesel intikam duygular siyasal
renklerle kolayca gizlenebilir. savalarda, nizami savalarn aksine dengeli
ve sonu alc bir kuvvet tahsisi salanamaz; nk ikmal olanaklarn,
mhimmat stoklarn, shhiye faaliyetini savan srd blgelere dengeli ve
dzenli biimde aktarmak ok zordur.
savan gerek aktrleri, profesyonel askerler deil, sradan
sivillerdir. Nizami savalarn aksine i savalarda, her sivilin ve eitli
insan gruplarnn savaan saflarda yer almas, en azndan kendisini askeri
anlamda savunmas kanlmaz hale gelir. Bir yerleim yerinde oturan insanlar,
geni aileler, etnik gruplar, siyasal partiler, ideolojik akmlar, i savalarn
doal taraflardr.
sava toplumun dokularn paralar, orta, st ve alt snflar
saflatrr, bazen de btn bu snflar etnik, dinsel ve siyasal ayrmlarla
dikine keser. Sradan insan nizami savalarda olduu gibi tarafsz ya da
kaytsz bir izleyici olamaz. sava, sradan insan, karmak
mekanizmalaryla, propaganda ebekeleriyle ve mensup olduu gruplar araclyla
atmann iine srkler, onu saf tutmaya, sava faaliyetinin bir paras
olmaya zorlar. aresiz birey mensup olduu grubun pei sra atmalara
srklenir ve amatr bir sava olarak askeri mantk asndan ou kez akl
almaz iler yapar.
atan taraflar kendi tarihlerini, menkbelerini, efsanelerini,
sembollerini canlandrmak iin byk bir gayret gsterirler. Kendi tarihlerini
yeniden kurgulayp yazarlar, yoksa icat ederler. Yzyllar ncesinde kalm
sembolleri, niformalar, nianlar, bayraklar, apkalar, madalyalar, zel
iaret ve selamlama biimlerini canlandrrlar; eski marlar, halk
trklerini, iirleri, toplumsal bellein diplerinde bulup karrlar.
savalarn btn taraflar, savaa gitmeden nce kendi kimliklerini pekitirir,
yeniden yaratr, icat eder ve tarihin derinliklerinden karlp cilalanm o
karnaval giysilerine brnerek savamaya giderler.
sava, nizami savatan ayran bir dier zellik, bu sava trnn ikincisine
kyasla ok daha byk aclara ve muazzam bir insanlk trajedisine yol
amasdr. sava ortamnda krk yllk dostlar dman olur. Sradan
insan, anszn, Srp, een, Hrvat, Katalan, Abhaz, Tamil, Hutsi, Drzi ya
da Maruni olduunu fark eder; evindeki tozlu sandktan dedesinin etnik
niformasn karr; elinin parman ap ikisini kvrarak selam verir;
Kapetanios niformasn giyip Klepth trkleri syler; ailesinin monarist
olduunu, dedesinin komnistler tarafndan ldrldn hatrlar. sava,
denetimsiz ve insanlk d iddete yol aar. Hararetli bir i sava ortamnda
ajite olan sradan insann, krk yllk komusunun evini basp kadnlarn
rzna getikten sonra evsahibini ldrp evi atee vermesi mmkndr.
kili iktidar i savalarn vazgeilmez koullarndan biridir. lkenin belirli
bir blgesi kendi idari yapsn kurarak devletin genel idari taksimatndan
kopar ve dier blgelere askeri olarak hakim olmaya alr. Ulusal ordu
lkenin tamam zerinde denetimini kaybedecek lde zayflam ya da
blgesel, etnik ve siyasal olarak blnmtr. Bir tarafn varln
srdrebilmesi, teki tarafn yok edilmesine baldr.
savalarn tarihini neredeyse zel mlkiyetin ve devletin oluumu kadar
gerilerden izlemek mmkndr. Bununla birlikte, bilinen ilk klasik i sava,
Julius Caesarn, corafi olarak bugnk Fransa, Belika, Almanya ve talyann
eitli blgelerini kapsayan, o zamanlar Kelt halknn yaad Galya blgesine
dzenledii seferler srasnda ve sonrasnda (. . 58-50) yaanmtr. Bu
savaa ilikin gnlkler, raporlar ve askeri taktikler Caesarn gnmze
ulaan tek yazl eserini oluturmaktadr.[1] O adan itibaren, i sava ya da
i sava benzeri atmalar ve ayaklanmalar yaamam bir lke bulmak zordur.
Devletlerin kuruluu, mparatorluklarn oluumu ve dal srasnda genel ya
da blgesel i savalar eksik olmamtr. Ulusal Kurtulu Hareketleri ayn
zamanda birer i sava olarak yaanmtr. Bir lke dierini igal ettii ya
da ykc silahlarla saldrd zaman lke iinde oluan saflamalar i sava
grnm arz eder. Modern devletlerin oluumunda da i savalarn nemli bir
rol olmutur. Alman Devletinin kuruluu (1871) ve talyan birliinin
tamamlanmas da (1861) eitli prenslikler, yerel ynetim gleri ve etnik
gruplar arasnda sren uzun i savalarn ardndan gereklemitir. Keza,
Britanya Krallnn kuruluu ayr i savan (1642-47, 1647-49, 1650-51)
ve ABDnin modern bir devlet haline gelii de on bir eyalet arasnda drt yl
sren bir i savan (1861-65) sonunda gereklemitir.

spanya: deolojilerin Sava

Yirminci yzylda yaanan i savalarn corafi dalm btn ktalar
kapsar. Ancak bu savalarn iinde, spanyol Sava (1936-39) ayr bir
yere sahiptir. Yzyln btn ideoloji ve siyasal doktrinlerinin hesaplat
bir arena olarak ne kan spanyada, kinci Dnya Savann kk bir rnei
(preld) yaanmtr. Faist talya ve Almanya zaman zaman sava uaklarn da
kullanarak Cumhuriyete kar savaan Franco cephesini desteklemiler; Sovyet
Rusya da taraftarlarna (PCE-spanyol Komnist Partisi) silah ve para yardm
yapm, kendi i muhaliflerini tasfiye ettii bu dnemde spanyadaki muhalif
gruplar ajanlar araclyla engelleyerek, hatt savan sonuna doru fiilen
ortadan kaldrarak minyatr bir i sava yrtmtr. Dnyann eitli
yrelerinden gelen demokrat ve sosyalist aydnlar Uluslararas Tugaylar
oluturarak bu savaa fiilen katlmlardr. Silah kullanmay cephede renen bu
orta yal entellekteller, Franconun Fasllardan oluan ve genellikle kasatura
ve el bombasyla i grmeye alm profesyonel birliklerine kar kahramanca
direnmilerdir. Andre Malraux, Ernest Hemingway ve George Orwell gibi yazarlar
bu savan tanklardr.[2]
Bir yanda anarko-sendikalistlerin (CNT-FAI), sosyalistlerin (spanyol i
Partisi-PSOE) Stalinistlerin (spanyol Komnist Partisi-PCE), Trotskistlerin
(Izquierda Communista) ve anti-Stalinist Marksistlerin (POUM); te yanda,
geleneki ar Katolik monaristlerin (Karlistler), Katolik Kilisesinin
(CEDA), faist Falange Partisinin (ve onun kk orta Jonsun -Juntas de
Ofensiva Nacional-Sindicalista) ve farkl Monarist gruplarn siyasal
programlar, i sava koullarnda fiilen kar karya gelmi, Halk Cephesi
kendi iinde (anaristlerle komnistler- Sovyetiklerle anti-Stalinistler)
daha kk apl i savalar yaamtr. [3]
spanyol Sava on altnc hatt on drdnc yzyldan beri var olan ve
giderek olgunlaan siyasal programlarn ve ideolojik grlerin, ksaca
insanln gelecek arayn esinleyen dncelerin, kinci Dnya Sava
ncesinde btn dnyay aydnlatarak son bir kez parlayp alevlendii byk bir
tarihsel olaydr.[4] Ardndan koyu bir karanln gelmesi (Frankizmin
spanyaya hkim olmas, Nazilerin Avrupay igalleri, Rusyada Stalinist
otokrasinin glenmesi, 1939 Hitler-Stalin Pakt, Rus emeki halknn Nazilere
direni srasnda verdii byk kayplar ve sava sonrasnn Amerikan Bar)
spanyol Sava srasnda yaanan muazzam deneyimlerin (toprakta ve sanayide
mlkiyet ilikilerinin dntrlmesi, alternatif yerel ynetim deneyimleri,
farkl siyasal rgtlenme ve eitim yntemleri) nemini azaltmaz. Bu deneyimler
1968de yaanan grevlerde, renci hareketlerinde bir kez daha canlanm ve
byk bir tarih laboratuvar olarak nemini korumutur.[5]
Bu sava, yirminci yzyln son byk i sava olan Yugoslavya i savayla
kyaslamak, insanln hayal gcnn, beklentilerinin ve yeni bir dnya
tasavvurunun nereden nereye geldiini grmek bakmndan reticidir.
Kyaslama, i savata taraf olan kuvvetlerin nitelii ve d mdahalenin rol
bakmndan yaplabilir.

Yeni Dnya Dzeni: Yugoslavya

Yugoslavya yirminci yzyl iinde iki kez kurulmu bir lkeydi:
Birincisinde Versailles Antlamasndan (1920) sonra Srplarn hkimiyetinde bir
krallk olarak; ikincisinde ise, Alman faizmine ve yerli ibirlikilerine
kar verilen uzun bir direni mcadelesinin ardndan (1944) sosyalist bir
federasyon olarak. lke, 1963ten sonra Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti
(YSFC) adn ald ve ekonomide zynetim uygulayan zgn bir sosyalizm modeli
gelitirdi.
1974 Anayasas gereince alt anayasal cumhuriyet (Bosna-Hersek, Hrvatistan,
Makedonya, Karada, Slovenya ve Srbistan) ve Srbistana bal iki zerk
blgeyi (Voyvodina ve Kosova) biraraya getiren federal yapnn dalmas,
lkeyi i savaa srkledi. spanyol Savann aksine, eski
Yugoslavyada kan i savata, ulusal, etnik ve dinsel faktrler belirleyici
rol oynad. spanyol i savanda da Bask ve Katalan ulusuluu nemli bir
etkendi. Ancak bunlar, Cumhuriyetin anayasal snrlar iinde zerklik talep
etmelerine ramen, siyasal bakmdan homojen bir yap tamyorlard.
zellikle Katalanlar, Cumhuriyet iinde dil, kltr ve ynetim zerklii talep
ederken, i savaa farkl siyasal programlar olan partilerle katldlar. Bu
partilerden biri sol cumhuriyeti ve ulusalc (ERC), dieri Katalonyada
sosyalist birlii savunan bir parti (PSUC), bir dieri de Kominterne bal
bir Komnist Partisi idi.
Eski Yugoslavyada ise i savaa katlan taraflarn kendi ilerindeki farkl
siyasal program ve rgtlenmelerin rol ve etkisi olmad. Sava
derinletike her etnik, dinsel ve ulusal grup, federal snrlar aarak sayca
daha ok olduu blgeye g etti ve bylece i sava saf anlamda etnik, dinsel
ve ulusalc glerin savana dnt. Ustalar ve etnikler, kinci Dnya
Savandan kalma karnaval niformalarn giyerek savaa gittiler. eitli
slam lkelerinden gelen mcahitler Ortaa giysileri iinde Tevhid
bayran aarak yrdler. Bu savata sadece, Nazileri aylarca oyalayarak
Sovyet Rusyaya kar k koullarnda savaa girmelerini salayan ve bylece
yenilmelerine katkda bulunan Partizanlar ve onlarn kzl bayra yoktu.
savalar d mdahalelerden bamsz deildir. Bir lkede i sava kt
zaman, komu lkeler ve byk gler derhal devreye girerek kendi taraflarn
bulurlar ve desteklerler. Bazen de byk gler, blgesel karlar uruna
potansiyel atmalar i savalara dntrecek ekilde mdahale ederler.
spanyol Sava birinci rntye, yirminci yzyln eski Yugoslavya
topraklarnda yaanan son byk i sava ise ikinci rntye denk der.
1936da Fastaki Franco birliklerinin, seimlerden galip kan Halk Cephesine
isyan ederek i sava balatmas zerine, uluslararas gler derhal kendi
taraftarlarn desteklemeye baladlar. talya ve Almanya komnizme ve
demokrasiye kar mcadelesinde Francoyu, Sovyet Rusya ise daha sonra Frankizm
adn alacak olan spanyol faizmine kar Halk Cephesini destekledi. Dnya
savann nlenmesi iin mevcut statkonun korunmasndan yana olan ngiltere ve
Fransa ise bir yattrma ve tarafszlk siyaseti izledi, ancak kendi
kamuoyunun ve entelijansiyasnn Cumhuriyetilere destek ve yardmn
engellemedi.
Yugoslavyada ise durum ok farklyd. Sovyetler Birliinin knden sonra
balayan Yeni Dnya Dzeni araylar, Avrupann orta yerindeki federatif
sosyalist cumhuriyetin yok edilmesini gerektiriyordu. Avrupa Birlii (AB)
lkeleri (zellikle Almanya), Habsburg bakyesi saylan ve grece daha gelimi
kuzey cumhuriyetleriyle, Slovenya ve Hrvatistanla ie baladlar. ABnin,
1991in sonunda Yugoslavyann egemenliini ve bamszln hie sayarak bu
iki cumhuriyetin federasyondan ayrlmas ve egemenlik kazanmas ynnde karar
almasyla birlikte paralanma balad. Bu olay bir model oluturdu ve sre
NATOnun Kosovay bahane ederek Srbistan havadan bombalamasyla sona
erdi.[6] Bu olay NATO ve ABDnin, balang tarihi 1648 Westfalya Antlamasna
kadar gerilere giden ulusal devletlerin i ilerine karmama ve karlkl
saldrmazlk ilkesini aka hie saydklarn gsterdi. Egemen bir ulus
bilinli biimde paralanm, bombalanm ve greve seimle gelen devlet bakan
(Slobodan Milosevi) olaanst bir mahkeme tarafndan tutuklanmtr.[7] nsan
bilincine hkmeden medyann haber bombardman altnda yaanan bu olaya
uluslararas tepkinin zayfl, ABD ve ngilterenin Orta Asya ve Ortadouda
sergilemekte olduu pervaszln bir nedenini oluturmutur.
spanyol Savanda yer alan btn i gler, snfsal, siyasal-programatik
ve ideolojik gruplara, Yugoslavya i savann gleri ise dardan
ynlendirilen ulusalc ve etnik gruplara dayanyordu. ngiltere ve Fransann
Halk Cephesini desteklememesi, kinci Sava ncesinde spanyol Cumhuriyetinin
yenilgisine yol aarak, Bat Akdeniz ve Avrupada faizmin glenmesini
salad. Yugoslavyada ise Rusyann Srbistan ve Miloseviin destek
arlarn karlayacak durumda olmamas savan kaderini belirledi ve AB ile
NATOnun Orta ve Dou Avrupaya doru genilemesinin nndeki engel bylece
kaldrlm oldu. Benzer bir sre Arnavutlukta da yaand ve Balkanlarda UK
gibi rk ve dardan beslenen milis gleri oluturuldu.[8] Yugoslavyada
yaanan i savalar, ayn zamanda Balkanlar zerinde bir ABD-Avrupa
ekimesiydi. AGSP (Avrupa Gvenlik ve Savuma Politikas), yani NATOya
altenatif bir Avrupa ordusunun kurulmas fikriyat bu ekimenin yan
rnlerinden biri oldu. Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyetinin paralar
kapitalist serbest piyasaya teslim edildi ve Avrupann demokratik deerleri
ve btn st yap kurumlar Yugoslavyann zgn hukuksal yapsnn ve sosyalist
zynetim ilkelerinin yerini ald.

Rusya ve inde Sava

Rusyada i sava Ekim Devriminden yaklak bir yl sonra, d
glerin desteini alan arlk ordusu kalntlarnn harekete geirdii kyl
kesimleri ile oluum halindeki Kzl Ordu ve ekann komutas altnda savaan
btn sovyetik gler (Bolevik, Menevik, SR, anarist) arasnda gerekleti.
indeki i sava ise, 1925-27 yllarnda yaanan ii ayaklanmalarndan
sonra Moskova yanls Komnist Partisinden kopan nclerin oluturduu Halk
Ordusunun ulusalc Koumintanga kar verdii bir savat. Rusyada devrim
i savaa yol aarken, inde i sava devrimle sonuland.
Rus i sava tamamen dardan ynlendirilen bir sava deildi. 1918
ylnn balarnda, esas olarak Boleviklerin denetimindeki blgelerde ikmal
mfrezelerinin zengin ve orta kylnn tahlna el koymalar zerine yzden
fazla kyl isyan patlak verdi. Ksa sre iinde ngiliz, Fransz ve
Almanlarn desteinde ayr i sava cephesi ald. Ataman Krasnovun
komutasndaki Kazak svarileri son kez tarih sahnesine karak General
Denikinin Beyaz Ordusuyla birlikte Don blgesine hkim oldular. kinci cephe
Almanlar tarafndan desteklenen Ukrayna Radasnn elindeki Ukrayna blgesinde
ald ve nihayet sosyalist devrimci Samara Hkmetinin, o srada isyan eden
ek Lejyonunu desteklemesi zerine i sava Transsibirya demiryolu boyunca
lkenin byk bir blmn kaplad.
Bu i sava dnemi, ayn zamanda, insanln sosyalizme ilk gei
deneyimini yanstan bir ok uygulamaya sahne oldu. Sava Komnizmi olarak
anlan bu ksa dnemde, para kaldrld, hemen her ey kamulatrld ve
ekonomi askeriletirildi. Gei ekonomisi ve devlet sosyalizmi gibi
kavramlar ilk kez i sava koullarnda tartld.[9] Bylece sosyalizm ilk kez
bu dnemde, sivil giysilerini ya da ii tulumunu kararak niforma giydi ve
askeri bir rejim olarak ortaya kt. Bir daha asla btnyle
sivilleemeyecekti.
Btn tarih kitaplarnda i sava olarak geen bu dnem aslnda ok
ksa srd. Mays 1918de balad ve Mart 1919da sona erdi. Bununla birlikte
Sovyetler Birliinde 1939a kadar irili ufakl pek ok i savan yaandn
sylemek yanl olmaz. 1921de Sovyetlerdeki Meneviklerin ve dier sol
gruplarn tasfiyesi; Krontad ayaklanmasnn bastrlmas; gene ayn dnemde
Ukraynadaki anarist Nestor Makhno hareketinin tasfiyesi; 1927den itibaren
Trotskistlerin tasfiyesi; Stalin hizbinin partiye ve lkeye hkimiyeti ve
1936-39 Moskova durumalaryla btn bir sosyalist nderler kuann
taraftarlaryla birlikte fiziki olarak yok edilmesi uzun bir i sava dnemi
olarak deerlendirilebilir.
inde yaanan ve halk sava olarak bilinen uzun sava, bir bakma
ii snfndan kopan yoksul kyllerin savayd. 1919da Sun Yat-senin
ulusu ilkelerini benimseyen Kuomintang partisi ile Moskovaya bal in
Komnist Partisinin, bizzat Moskova ve Komintern (III. Enternasyonal)
tarafndan ulusal ilkeler etrafnda birletirilmesi i sava ortamn hazrlad.
Aslnda Sun Yat-senin bir ulus-devlet kurma giriimi, Ming hanedannn
dalmasyla ortaya kan sava aalarnn yaratt i sava ortamnda
baarya ulaamamt ve geni in topraklarnda tam bir iktidar boluu vard.
1924 (Kanton-Hong Kong genel grevi) ile 1949 (HCnin kuruluu) arasnda
geen dnemde; birincisi, ulusal Kuomintang ile in Komnist Partisi (KP)
arasnda; ikincisi, in Halk Kurtulu Ordusu ile esas olarak Kumintang, ksmen
de Kominterne bal resmi KP arasnda olmak zere iki byk i sava
yaand.[10] inin sanayilemi ky blgelerinde rgtlenen ii snfnn
(saylar 2 milyon kadard) 1924 ylnda devrimci komiteler rgtleyerek
Kuomintang ynetimine kar genel greve gitmesi ve Kuomintang Partisinden
ayrlmak iin Kominterne bavurmas i sava balatt. Kuomintang, Kanton ve
anghay blgelerinde KPnin komitelerine kar saldrya geti ve kan
atmalarda inin rgtl ii snfnn en sekin kesimi katledildi.[11]
1925-27 devrim giriimi ve onu izleyen katliamn ardndan, o gne kadar hibir
sosyalist kuramcnn aklna gelmeyen ok deiik bir mcadele yntemi
balatld. 1935den sonra Kuomintanga kar verilen i sava srasnda, retim
srecinden koparak profesyonel asker suretine brnen yoksul kyller girdikleri
kylerin retim ilikilerini dntrerek, feodal kesimleri tasfiye edip retim
aralarn kolektifletirerek ve onlar yeniden Moskova ve Kominternin
denetimine sokmak isteyen resmi KPyle atarak lkenin byk bir blmn
ele geirdiler. Uzun Yry adn alan bu sava HCnin kurulmasyla
(1949) sona erdi.
Rusyadaki i sava sosyalizmi askeriletirdiyse, indeki de sosyalizmi
kylletirdi. deolojik nderlik ve halk sava gibi terimlerin
Marksizmin literatrne girmesi bu dneme rastlar. Dnya solunun byk bir
kesimi artk bu terimlerle konuacak, ii snfnn ve burjuvazinin
younlat kentlerin krlardan kyl ordularyla (ama ii snfnn ideolojik
nderlii altna!) kuatlmasyla gerekleecek devrim stratejisi, Paris
sokaklarndan Vietnam ormanlarna, Latin Amerikadan Afrikaya kadar btn
dnyada yanklanacakt.
inin devrim sonras tarihi, Rusyannki gibi minyatr i savalarla doludur.
Hatt Mao Zedungun sosyalizmi ina ynteminin Halk Savann bir uzants
olduunu ve bu minyatr i savalarn, Kzl Ordu ve parti eliyle, bu kez
feodalizmin kalntlarna ve kzl bayraa kar kzl bayrak sallayan her
trl muhalife kar srdrldn sylemek mmkndr. Byk leri Atlm
(1958-62) ve Kltr Devrimi (1966-69) gibi byk apl hareketler, bugnden
gemie doru bakldnda, bir tr toplumsal paranoya, lkenin yetimi insan
gcn ve retim faktrlerini tketen, silahl ayaklanmalara ve ok sayda
insann lmne yol aan birer felaket olarak grlebilir.

Sava Sonras Avrupa

kinci Dnya Sava sonras Avrupann kaderi, ABD, Britanya ve SSCB
tarafndan Yalta Konferansnda (ubat 1945) belirlendi. Bu konferansta alnan
ve uzun yllar gizli tutulan kararlar[12] Nazi Almanyasnn yenilgisi
kesinletii bir srada, btn Avrupa lkelerinde genellikle komnistlerin
nderliindeki direni gleri ile faist igal gleri ve onlarn yerli
ibirlikileri arasnda sren i savalar sona erdirmeyi, halk
silahszlandrmay ve savan cereyan ettii blgeleri byk devletin etki
alanlarna gre blmeyi amalyordu. Bu sre, ayn zamanda, Yunan
Savann birinci evresinin sona ermesine ve ikinci evresinin balamasna yol
at.
Mttefik birlikleri gelmeden nce Kuzey talyada 300 000den fazla partizan,
geri ekilen Alman birliklerinden byk miktarda silah elde etti. Partizanlar
kentlerde ulusal kurtulu komiteleri kurarak Kuzey talyann siyasal,
toplumsal ve iktisadi hayatn ynettiler.[13] Benzer gelimeler Fransada da
grld. Mttefikler Normandiyaya ktklarnda gerekleen halk ayaklanmasna
Kurtulu komiteleri ve yurtsever milisler nderlik etti. Bunlar ibirliki
Vichy hkmetinin kalntlaryla attlar, fabrikalar igal ettiler ve
ynetimi fiilen ele geirdiler.[14] Her iki lkedeki partizanlar Mttefiklerin
anlamalar uyarnca Alman ordularnn dalmasndan sonra
silahszlandrldlar.
Ancak bu dnemin, sonular bakmndan en dramatik iki i sava Yunanistan ve
Yugoslavyada yaand. Yalta Anlamasnn bir parasn oluturan Moskova
Protokol uyarnca birincisi Mttefiklerin denetimine braklrken, ikincisi
ngiltere ile Sovyetler arasnda % 50-50 orannda paylald. [15] Ancak
Yunanistan Savann bir trajediyle sonulanmasna karn, Yugoslavya
ngiltereye boyun emeyen Titonun nderliinde Sovyetler Birliinden de
koparak bamsz bir sosyalist federasyon olarak yeniden kuruldu. Yunanistan
Savann Markos Vafiadis nderliinde balayan ikinci dneminin baarl
olmas halinde, Yugoslavya, Yunanistan ve Sovyet ordularnn girdii dier
Balkan lkelerini kapsayan bir Tuna ya da Balkan Konfederasyonunun kurulmas
mmkn olabilirdi. Bu tasar Mttefiklerin gizli protokol yrrle girene
kadar Kominform evrelerinde tartlm, Dimitrov tarafndan dile getirilmi
ve Pravdada bu ynde yazlar yer almtr.[16]

Yunanistan Sava

Yunanistan 1770 Mora ayaklanmasndan 1829 Edirne anlamasna kadar srekli bir
i sava hali yaamt. Yirminci yzyln Yunan i sava ise 1941de
Almanlarn btn lkeyi igal etmeleri ve Yunan hkmetinin yurt dna
kamasyla balad. gale kar ilk direni Yunanistan Komnist Partisinin
(KKE) nderliindeki Ulusal Kurtulu Cephesinden (EAM) geldi. Ancak i savan
esas kahraman ELAS idi. Aris Velouchiotis nderliindeki eski subaylardan,
kyl nderlerinden oluan ELAS, Osmanlya kar Yunan direniinin btn
simgelerini canlandrarak kylleri ve dalardaki ekiyalar rgtledi.
Gemiin btn efsaneleri, kara kalpakllar, kapenanioslar, andarteler, ulusal
eteler onlarla birlikte canland. Davul ve borazan alarak kylere girdiler,
btn halkn katld seimlerle zynetim aygtlar kurdular ve asker
topladlar. Yunan laokratias (halk iktidar) kylerde ve dalarda kuruldu ve
modern Yunan demokrasisinin temelini oluturdu.
EAM-ELAS ksa sre iinde karsnda General Napoleon Zervasn kurduu
ulusalc EDESi (Yunanistan Demokratik Ulusal Birlii) buldu. Alman igaline
direni srasnda EAM-ELAS ile EDES arasnda iddetli bir i sava yaand. Bu
sava, Yunanistann ngiliz etki alanna braklmas ve Rusyann desteini
ekmesi zerine EAM-ELASn ngiliz birlikleri tarafndan
silahszlandrlmasyla (1945 Varkiza Anlamas) sona erdi. Bu sre iinde
EAM-ELAS, saclarn rgt EDESi neredeyse tamamen yok etmi ve lkenin byk
bir blmn fiilen yneten bir demokratik hkmet kurmutu.
Resmi Komnist Partisinden kopan Yunan partizanlarnn silahlarn ngilizlere
teslim etmemeleri zerine Yunan Savann ikinci dnemi balad. Aralk
1946da Markos Vafiadis ELASn yerine bir Demokratik Yunan Ordusunun (DAG)
kurulduunu iln etti ve 28 000 savayla, 265 000 kiilik ulusal ordu ve polis
glerine kar gerilla taktikleri izleyerek savamaya balad. Bu sava
ncekinden ok daha kanl oldu. Her iki tarafta da kyler yaklp ykld ve pek
ok sivil ldrld. Britanyann 1947 baharnda Yunanistann askeri ve parasal
taleplerini artk karlayamayacan iln etmesi ile Harry Trumann nl
Truman doktrinini iln ayn zamana rastlad. ABD Bat Akdenizi kadim Britanya
emperyalizminden devralmaya hazrlanyordu. Amerikal askeri uzmanlar lkeye
geldiler ve Vafiadisin ordusuna kar stratejik harektlara baladlar. 1947
ylnn ortalarnda Yunanistan Komnist Partisi Genel Sekreteri Nikos
Zahariadisin (yani Moskovann) emriyle Partiden ihra edilen Vafiadis,
Kuzeydeki dalk blgelere ekildi ve Yugoslavya snrnn da kapatld
koullarda son partizana kadar savat. Bu kanl i savata 80 000 kii ld ve
700 000 kii srgne gitti. Bylece kinci Sava srasnda Avrupada oluan
silahl halk direniinin son perdesi kapanm oldu.[17]

Srekli Sava: Ortadou

Ortadounun talihsizlii petrol ve jeostratejik kara ve deniz yollarnn
kesitii bir blge olmasdr. nceleri Britanya ve Fransann, daha sonra
ABDnin dorudan ve SSCBnin dolayl mdahalesine maruz kalan, gnmzde ise
ABD-srail ikilisinin ynlendirdii blge, ada emperyalizmin her
trlsnn kadim ilgi alan oldu. Kabileler, airetler ve tarikatlardan,
btn bunlarn iie getii toplumsal snflardan, en zenginlerle en
yoksullardan oluan sosyolojik yap, kan davas niteliinde silahl
atmalar ve kanl i savalar her defasnda yeniden retti. srail
devletinin 1947de kuruluu blgede srekli bir i sava etkeni oldu.
sraili bir yana brakrsak, Ortadoudaki i savalarn iki kayna vardr.
Birincisi, Ortadou lkelerinin ounda bamszln d siyasal glerin
ynlendirmesiyle kazanlm olmasdr. Cetvelle izilen snrlar boyunca
oluan devletlerde siyasal iktidar ilk anda kkl ve siyasal gc olan
ailelerin eitim grm bireylerine ya da icat edilmi kraliyet hanedanlarna
teslim edildi. Ynettikleri toplumlarn btnn temsil etmeyen bu kiiler,
kendi ailelerinin, airetlerinin, etnik ya da dinsel gruplarnn ve
hanedanlarnn karlarn koruyan siyasetler izlediler. Bu durum rakip
gruplarn yapay ulus-devlete yabanclamalarna neden oldu. Bu siyasal ve
sosyolojik ortam zellikle 1958de balayan Lbnan Savann nedenlerini
aklar. Bu tarihte, Lbnandaki Snni, ii ve Drzi cemaatleri, en byk
grubunu devlet bakanl ve nihai iktidar elde tutan Marunilerin oluturduu
Hristiyan cemaatlerle savamaya baladlar. lkenin gneyindeki Filistinli
varl, Mslmanlara kar Hristiyanlar destekleyen srailin tepkisine yol
aarak savan kapsamn ve sresini etkiledi.[18]
kinci neden yapay devletleri birletirmeyi amalayan bir Arap ulusuluunun
ykseliidir. Bu ulusuluk, 1950 ve 1960larda, Suriye, Lbnan, rdn ve Irak
gibi lkeleri ve btn Arap yarmadasn etkileyen Baas hareketinde en yksek
noktaya ulat. Genellikle orta rtbeli subaylar cezbeden ve rgt yaps
bakmndan bizim ttihat ve Terakki Cemiyetini andran Baas hareketi, Suriye ve
Irakta iktidar ele geirdi. Ulusu iktidar yaps, Suriyede Mslman
Kardelerle, Irakta ise Krtler ve iilerle neredeyse srekli bir i sava
ortamna yol at.
Cezayir Savan, Arap Ortadouda yaanan i savalardan ayr tutmak
gerekir. nk Cezayir hibir zaman resmen bir smrge olmam, blnmez
Fransz toprann ayrlmaz bir paras olarak kabul edilmiti. Cezayirli
Mslmanlar 1940l yllarn sonunda Avrupal ailelerin iftliklerinde
almak iin krsal kesimden ky kentlerine g ediyor, % 80i Cezayir doumlu
Avrupal gmenler bu lkede neredeyse ayr bir ulus oluturuyorlard.[19]
ou Fransz ordusunda askerlik yapan Cezayirli modern ulus-devletilerin ve
aydnlarn Ulusal Kurtulu Cephesi (FLN) 1954te kuruldu ve ayn yl lkedeki
Franszlarla savamaya balad. Cezayir i sava Fransann militarizmden
arnarak daha demokratik bir rejime gemesine katkda bulundu. 1962de i sava
sona erdiinde 300 000 Mslman ve 20 000 Fransz ldrlm, Cezayir kkenli
Avrupal nfus lkeyi terk etmek zorunda kalmt.[20]
Birlemi Milletlerin kararyla 1947de Filistin topraklarnda kurulan srail
devleti, Cezayir Sava dnda Ortadou siyasal corafyas iinde yakn
dnemde yaanan btn i savalarn balca aktr olmutur. Filistin
devletinin kendi kadim topraklarndaki Siyonist varlk kovarak yeniden
kurulmas ve Kudsn yeniden Mslman Araplarca fethi, gerek blge
devletlerinin izledikleri siyasetlerin, gerekse bu devletler arasnda kan
savalarn deimez ana temasn oluturmutur. Nihayet Filistin topraklarnn
kendisi srekli bir i sava oda olmutur. Neredeyse dnyann btn byk
gleri tarafndan desteklenerek kurulan ve ilk anda 700 000 Filistinliyi kendi
yurdundan eden srail devleti karsnda Araplarn urad ar yenilgi
(An-Nakbah, yani byk felaket) Ortadou halklarnn ruhunda derin yaralar
amtr. 1967 Arap-srail atmas srasnda srail ordusunun igal ettii,
Gazze eridi, Golan Tepeleri, Bat eria ve Dou Kuds eitli rgtlerin hem
sraile kar hem de kendi aralarnda attklar i sava blgeleri olmutur.
savalarn Filistin topraklarnda odaklanan figrleri de zamanla deimi,
Arap Sosyalist Eylem Partisinin lideri George Haba ve Filistin Demokratik
Kurtulu Cephesinin lideri Nayef Havatme gibi marksistlerin yerini, Hamas ve
Hizbullah gibi eriat rgtler alm, Yaser Arafat gibi siyasal figrler
vcuduna dinamit balayan eriat militanlarn imgesiyle, ulusu ve sosyalist
ideolojiler ise slam eriatyla glgelenmitir.

Latin Amerika

20. yzylda Latin Amerikada yaanan i savalar Ortadoudaki kadar karmak
bir yapnn rn deildi. Ortadounun bugnk yks 7. yzylda balarken,
Latin Amerika ve Antillerin yks 15. yzyln sonlarnda, corafi keiflerle
balad. spanyol Hernan Cortez 1519da Meksikay fethetmek zere
gnderildiinde, zamann Aztek Kral II. Montezuma onu yeryzne inmi bir
tanr sand. Sonuta, Latin Amerika halklar klasik smrge dneminden kmak
iin drt yz yl savatlar. Ardndan yeni-smrge dnemi geldi.
Latin Amerikadaki i savalar, bir yanda toprak sahipleri, yabanc
sermayeyi temsil eden burjuvazi, askeriye ve kiliseden oluan bir oligari[21];
te yanda, yoksul kyller, oluum halinde bir proletarya ve siyasallam
entellekteller arasnda yaand. Bata her zaman, ad Batista, Romero ya da
Somoza olan ve dorudan ABD ve CIA tarafndan ynetilen bir diktatr vard ve
i sava bazen kitlelerle buluan, bazen de tecrit olup yenilgiye urayan
silahl birliklerin gerilla yntemleriyle yrtld.
yknn merkezinde hi kukusuz Kba Devrimi ve Che Guevara yer alr.
Dnya burjuvazisinin kumarhane ve genelev cenneti (Caraiblerin Las Vegas)
Kba, 1959dan sonra Bat yarkresinde sosyalizme geen ilk lke oldu.[22]
60l yllarda lkenin nnde iki seenek vard: ya sosyalizme gei srecinde
ABDye kar konulanm bir Sovyet ss olarak SSCBnin d siyaset arac
olacak ya da ktasal devrimi gerekletirmek iin kurtulu savan bata
Latin Amerika ve Afrika olmak zere btn dnyaya yayacak, yeni Vietnamlar
yaratacakt. Birinci seenei mevcut statkoyu korumak isteyen Fidel Castro,
ikincisini ise Che Guevara temsil etti. Guevara kendi yrngesini bulan Kba
devrimini terk ederek Kongo i savana katld ve Patrice Lumumba Taburunun
rgtlenmesine yardmc oldu ve Bolivyada gerilla sava giriiminin
baarszla uramasyla birlikte tarih sahnesini terk etti. antasndan kan
iki kitaptan birinin Cervantesin Don Kiotu, dierinin de Trotskiyin Rus
Devrim Tarihi olmas anlamldr.[23]
Ancak Guevarayla birlikte sosyalizm, silahl nc ve siyasallam askeri
sava stratejisi kavramlarn kazand. Silahl nc, devrim koullarnn
olgunlamasn beklemeden devletin silahl aygtyla atmaya girecek, zamanla
yoksul ve krsal halk kitlelerini giderek genileyen bir i sava ortamnda
arkasna alarak ve daha ok krsal kesimde rgtlenerek kesintisiz devrimi
gerekletirecekti. Bu izgi, altml ve yetmili yllarda, Guatemala, Bolivya,
Uruguay, Brezilya ve Arjantin gibi lkelerde snand.
Daha yakn dnemlerde Peru, Maocu devrim stratejisinin en kanl ve sekter
deneyimlerinden birine sahne oldu. 1962de Ayacucho niversite Kampsnde doan
Sandino Luminoso (Aydnlk Yol) hareketi Kzl Kmerleri andran yntemlerle,
yani kendi taraftar kitlesine de en byk iddeti uygulayarak ve bir tr
kzlderili rkln savunarak 1980de gerilla savana balad.[24] Kendi
saflarnda Bakan Gonzalo diye anlan hareketin nderi Abimael Guzmann Perulu
yetkililerce yakalanmas zerine Peru devrimi Salvadorlama srecine girdi.
Salvadorlama deyimi Latin Amerikada gerillalarla hkmet gleri arasndaki
savata kazanann olmad bir denge durumunu anlatmak iin kullanlr. El
Salvadorda Farabundo Marti Ulusal Kurtulu Cephesi (FMLN) 1980den itibaren,
kr ve kent gerillas, cephe sava, ayaklanma, kentlerin igali gibi akla
gelebilecek btn mcadele yntemlerini uygulad. Hem hkim blok iinde hem de
ona kar mcadele eden siyasal gruplar arasnda sren atmalarn,
ittifaklarn, bu arada grevlerin ve kitle hareketliliinin yatmas, ABDnin bu
lkeye zel bir nem vermesi (byk miktarda askeri yardm, CIA uzmanlar) ve
hkmetle gerillalar arasnda yaplan grmelerin sonu vermemesi zerine bir
yeniememe durumu ortaya kt ve El Salvador gerilla sava Uzun Savaismini
hak edecek bir durgunluk dnemine girdi.[25]
Nikaragua Devrimi ise, Sandinist Ulusal Kurtulu Cephesinin lkede 46 yldr
hkm sren Somoza ailesini 1979da devirmesine ramen, CIAnn rgtledii
Contralarn balatt i savala, etnik Miskitolarn ayaklanmalaryla
ypratld ve gemiten radikal bir kopu gerekletirmeyi baaramad. [26]
Bu arada Meksikada, bazlarnn post-modern dedii yeni bir i sava ve
gerilla tarz kt ortaya. On milyon Chiapas yerlisinin haklar iin mcadele
eden EZLN (Zapatistalar) bir gerilla ordusu olarak sakland ormandan
kp lkenin bakentine giderek parlamentoda taleplerini dile getirdi. Bu
aslnda yeni bir i sava biimiydi. Birka yz kiinin ld ilk
atmalarn ardndan Lacandone Canglna ekilerek bir deklarasyonlar sava
balatan EZLN bir tr demokratik reform programn savundu. Sz gelimi yabanc
irketlere kar deildi, sadece irketlerin alanlara kendi lkelerinde
geerli olan saat ba cretleri demelerini istiyordu. Kapitalizmin kendisine
deil uygulanma biimine karyd: yerli irketler, ii temsilcileri,
patronlar ve tccarlardan oluan Blgesel Komisyonlarla ynetilmeliydi.[27] Bu,
felsefi ierii de olan romantik bir gerilla hareketiydi. Gerilla dnyann
eitli yerlerindeki sivil toplum rgtleri, hkmetler ve kendi
sempatizanlaryla internet araclyla iliki kuruyordu. Kendilerini ad
olmayanlar, admlar gecenin iinde kaybolanlar gibi ifadelerle tanmlyor,
dnyann sivil toplum kurulularna kendi davalarn destekledikleri iin
kibarca teekkr ediyor,[28] kendi hkmetleri dahil olmak zere btn dnyayla
dialog kurmak istiyorlard. Yeni Dnya Dzeninde kimsenin diayalog kurmaya
itiraz yoktu. Nitekim kendisi de her alanda reform yapmak isteyen Meksika
devleti silahsz olmalar artyla onlar parlamentoda grlerini aklamaya
ard. Siyah kar maskeleriyle parlamentoya gidip Chiapas yerlilerinin
haklarn savundular. Bu byk medyatik gsteri bir sonu vermediyse de
gerillaya bir tr uluslararas meruiyet kazandrd. Ya Basta! Artk Yeter!
sz btn kreselleme kartlarnn diline dt. rgtn syanc Komutan
Yardmcs Marcosu ve onun felsefi ve sanatsal ierikli sylemini, bir devrim
ve i sava figr olarak Che Guevarayla karlatrmak ilgintir. Dnyann
hkimleri, ikincisinden, hatt onun say andran cesedinden bile korktular ve
sonunda onu, bir ikon, bir tketim nesnesi haline getirmeyi baardlar. Kar
maskesi ve piposuyla imdilik zararsz bir maskot gibi duran komutan
yardmcsnn akbeti hakknda konumak iin ok erken.

AK-47 ve Roketatar

Yirminci yzyl, vahi kapitalizmin toplumun alt snflaryla uzlaarak kendi
varln srdrme abalarn yanstan sosyal devlet anlay ile kapitalizme
kar bir alternatif oluturmay amalayan reel sosyalizm uygulamalarn da
beraberinde gtrd. Neo-liberal iktisat siyasetlerinin refah toplumu
dlerine son vermesiyle, snfsz toplum dncesinin reel dnyadan topyalar
dnyasna tanmas yaklak on yl gibi ksa bir sre iinde gerekleti.
Bu arada retim ve iletiim alanna uygulanan teknolojik yenilikler batdaki
ii snfnn nemli bir blmn retim srecinin dna kararak, kalifiye
olan ve olmayan emein karlarn farkllatrd. Gemiin nc dnyasn
oluturan ve bir an nce kalknmak isteyen lkeler ya okuluslu irketlerin ucuz
emek cennetine dnt ya da kendi kaderlerine terk edildi.
Kendini yenileyen laissez-faire burjuvazisi tarihinde belki de ilk kez rakipsiz

olduunu hissetti. alan snflarn proleter kimlii daralm, sendikalar
siyasal glerini kaybetmilerdi. alanlarn retimden gelen gleri
kimseyi eskisi kadar korkutmuyordu. alan insan, birden ok kimlie (etnik,
kltrel, ulusal, blgesel) sahip olduunu fark etmeye balad. Btn dnyann
alklad ve filozoflarn teorize ettikleri bu ok kimlikli olma hali (bunu
demokrasinin vazgeilmez koulu olarak grdler), emeki snflar farkl
kimliklere, snfsal kar kavramn da farkl kimliklerin karlarna
blerek paralad. Ulusal ve uluslararas alanda gelir eitsizlii grlmemi
oranlarda artarken, insanlar smrye ve zorbala snfsal kimliklerinden ok
etnik ve dinsel kimlikleriyle direnmeye baladlar.
lk nceleri sevin yaratan ve demokrasinin bir icab olarak alklanan bu
dnm zamanla uluslararas burjuvazinin drst ideologlarn bile
endielendirmeye balad. [29] Bir sendikayla ya da bir madende alan
iilerle oturup anlama yapabilirlerdi. Ancak etnik ve dinsel gruplarn
kltrel monolitizmine nfuz etmeleri, iddete yatkn gen ve isiz kitleleri
denetlemeleri giderek zorlayordu. Ulusal snrlar iinde olduu kadar
uluslararas alanda da sistemin denetiminden kaan geni kitleler olumaya
balamt. Afganistandaki Hazaralar ya da Patunlar, Balkanlardaki
Makedonlara ya da Arnavutlara benzemiyor ve ayn Birlemi Milletler reetesini
her iki blgede uygulamak mmkn olmuyordu. Dnyann sosyal psikologlar,
Boeingi kulelere arptran Muhammed Attann nasl bir toplumsal ve kltrel
fideliin rn olduunu hl anlamaya alyorlar. Ortadouda Yaser
Arafatn fikriyatn anlamak mmkn, ancak vcutlarna dinamit balam
militanlarna Nazi selam verdirten eyh Ahmed Yasinin srrna vakf olmak o
kadar kolay deil.
Gelimi kapitalist lkelerde farkl kimliklerin meruiyeti ve eitlii elbette
bir tr demokrasinin gerei olarak anlalmaldr. Ancak bu lkeler ile
kalknma yolunda srekli d krklna urayan az gelimi lkeler arasndaki
ve yoksul lkelerin kendi ilerindeki kimlik atmalarnn bugnn dnyasnda
makineli tfeklerle srecei, kimliklerin kendilerini bombalarla ifade edecei
aka grlyor. Yirmibirinci yzyln nizami olmayan btn savalarnn, i
savalarn ve terrizm denilen olgunun kaynaklarndan biri budur.
kinci kaynak, ykc silah teknolojisinin demokratiklemesidir (deyim,
tarihi Eric Hobsbawma ait[30]). En ykc silah olan nkleer bombann bile bir
anta iinde tanabilecei sylenmektedir. Gnmzn i savalarnda artk hi
kimse akmakl tfeklerle toplarn ya da trpan ve yabalarla svarilerin
karsna dikilmiyor. Bugnn dnyasnda silahl mcadeleye yeltenen her
militann kolayca bulabildii iki silahtan biri AK-47 (Kalenikov), dieri ise
roketatardr. Dnyann her yerinde mevcut nizami ordu birlikleri de benzer
piyade ve anti-tank silahlarla donatlmtr. NATOnun Srbistan seferi,
Krfez Sava ve Afganistann ABD tarafndan bombalanmas srasnda, ar
bombardman uaklarnn ve gdml fzelerin, gayri nizami sava glerine
deil, sadece ak ordughlara ya da hareket halindeki nizami askeri birliklere
(ve elbette masum sivillere) kar etkili olduu grlmtr.[31] Bu da
doaldr, nk bu silahlar hareket halindeki devasa Sovyet birliklerini
(zrhl birlikler, mhimmat depolar, uak filolar, sava gemileri vb.) imha
etmek amacyla Souk Sava dneminde gelitirilmitir. Bu silahlarn temel
mant, ate gcyle, zrhla, beton tabakalarla ya da sratli hareketle korunan
askeri hedeflerin topyekn imhasdr.[32]
Kald ki askeri bilgisayar teknolojisi de demokratiklemitir. El-Kaide
isminin veri taban anlamna gelmesi ironiktir. 11 Eyllde gerekletirilen
New York seferi srasnda Beyaz Sarayn bilgisayar ifrelerinin krlmas
askeri teknoloji tekeline sahip olduklarn iddia edenleri gln duruma
drd.
Btn bu gelimeler, nizami olmayan glerin yaratt iddeti denetim altna
almann maliyetini inanlmaz boyutlara tamtr. Dnyann saldrgan
emperyalist gleri (ABD ve ngiltere) bu maliyeti Avrupal mttefikleriyle
paylamaya; Avrupallar da bu maliyeti demektense dnyann sorunlu blgelerine
mdahale etmek iin kendi ordularn kurmaya almaktadrlar. Ancak bu
mdahale, tecrit edilmi askeri sler, lojistik destek ve askeri stratejik
planlamadan ibaret kalacaktr. Yirmibirinci yzylda emperyalist gler,
dnyann eitli blgelerinde kendi iktisadi ve siyasal karlarn korumak
iin azgelimi blgesel mttefiklerinin insan gcn savaa srecekler,
uluslarn iindeki farkl kimlikleri (etnik, dinsel, siyasal ve kltrel)
birbirine kar oynayacaklar, buna direnen devletleri de istikrarszla
srkleyeceklerdir. Bu savalar derinleip yayldka kendisini yaratanlar
da tehdit edecektir. Irak, Taliban ve Filistindeki eriat rgtler bu ksr
dngnn tipik rnekleridir.
Dnyann kk bir blmnde biriken servet ve refah evrensel dzeyde
yaygnlatrmann yolu bulunmad srece, i savalar, blgesel atmalar ve
ayaklanmalar eksik olmayacaktr.




[1] Julious Caesar, Conquest of Gaul, ev. S. A. Hanford, Penguin, 1976. Bu
kitap 1942de Gallia Sava adyla Trkeye evrilmitir.
[2] Bk. Adre Malraux, Umut, ev. Attila lhan, letiim Yaynevi, stanbul 1998;
Ernest Hemingway, anlar Kimin in alyor?, ev. Gray Sakarya Oral, teki
Yaynevi, Ankara 1994; George Orwell, Katalonyaya Selam, ev. Jlide Ergder,
Alan Yaynclk, stanbul 1985.
[3] spanyol Savana ilikin kapsaml bir siyasal zmleme, Pierre
Broue/Emile Temmimein, spanya Sava (ev. Aydn Eme, Hrriyet Yaynlar,
stanbul 1976) adl kitaplarnda yer almaktadr. Savaa fiilen katlan nemli
kiilerin ve sradan insanlarn tanklklarn ieren bir szl tarih
almas: Ronald Fraser, spanyann Kan, Sava Deneyimi (1936-1939), ev.
Y. A., Belge Yaynlar, stanbul 1995.
[4] spanyol Savann siyasal ve toplumsal arkaplan iin bk. Gerald
Brenan, The Spanish Labyrinth, Cambridge University Press, New York 1976
[5] spanyol Sava srasnda zellikle anaristlerin uyguladklar eitli
zynetim biimleri, eitim yntemleri vb ve btn bu grlerin 1968 renci
ve ii olaylarna yansmas iin bk. Peter Marshall, mknsz stemek, ev.
Y. A., mge Kitabevi Yaynlar, Ankara (yaynlanmak zere).
[6] Yugoslavya i savanda AB ve NATO lkelerinin etkisi iin bk. Gilbert
Achcar, Giovanni Arrighi vd., Evrenin Efendileri, NATOnun Balkan Seferi, der.
Tark Ali, ev. Y. A., OM Yaynlar, stanbul 2001.
[7] Bu konuda bk. Susan L. Woodward, Uluslardan Devlet Kurmak, Evrenin
Efendileri iinde, s. 281.
[8] Bir btn olarak Balkanlardaki etnik, dinsel ve siyasal farkllklar iin
bk. Hugh Poulton, Balkanlar, ev. Y. A.,Sarmal Yaynevi, stanbul 1993.
[9] Savan en gerilimli dneminde gelitirilen bir sosyalizm program
olarak bk. Nikolay . Buharin ve Yevgeniy A. Preobrajenskiy, Komnizmin
ABCsi, ev. Y. A., Belge Yaynlar, stanbul 1992.
[10] inde 1925-27 dnemine ilikin ayrntl bir deerlendirme: Leon Trotskiy,
Problems of the Chinese Revolution, Ann Arbour Paperbacks 1967. Ayrca Bk. Yavuz
Alogan, III. Enternasyonalde Smrgeler Sorunu ve 1925-27 in Devrimi
zerine, Sosyalist Birlik, Mays 1989, say 3, s. 65,
[11] Bu dnemi anlatan bir roman: Andre Malraux, nsanlk Durumu, ev. Alev Er,
Oda Yaynlar, stanbul 1974.
[12] Bk. Tahran, Yalta ve Potsdam Konferanslar, Gizli Belgeler, ev. Fahri
Yazc, Sinan Yaynevi, tarihsiz.
[13] Fernando Claudin, Kominternden Kominforma, ev. Y. A., Belge Yaynlar,
stanbul 1999, c. II, s.79.
[14] Fernando Claudin, a.g.y., s. 17 vd.
[15] W. S. Churchill, Memoirs of the Second World War, c. IV, s. 198,
Paperback, Londra 1979.
[16] Fernando Claudin, a.g.y., s. 250.
[17] Efsanevi bir Yunan Sava anlats iin bk. Dominique Eudes,
Kapetanios, Yunan Sava, 1943-1949, ev. Y. A., Belge Yaynlar, stanbul
1985 (ikinci bask, 1995)
[18] Lbnan Savann sosyal ve iktisadi analizi iin bk. B. J. Odeh,
Lbnanda Sava, ev. Y. A., Belge Yaynlar, stanbul 1986; Mehmet Emin
Bozarslan, Savaan Lbnan, nc Dnya Yaynlar, stanbul 1976.
[19] Bk. Albert Hourani, Arap Halklar Tarihi, ev. Y. A., stanbul 1997, s.
428.
[20] Albert Hourani, a.g.y., s. 432.
[21] 1960lardan sonra zellikle Orta Amerikada eylemci bir akm olarak halk
hareketlerinin safnda yer alan ve hem Vatikann hem de Pentagonun tepkisini
eken kurtulu teolojisi ya da kurtulu Hristiyanl Latin Amerikadaki
oligarik yaplarn desteini azaltt. Bu konuda bk. Michael Lwy, Dnyay
Deitirmek zerine, Karl Marxtan Walter Benjamine Siyaset Felsefesi
Denemeleri, ev. Y. A., Ayrnt Yaynlar, 1999.
[22] Kba Devrimine ilikin kapsaml bir szl tarih: Oscar Lewis vd., Four
Man, An Oral History of Contemporary Cuba, University of Illinois Press, Chicago

1977.
[23] Chenin, felsefesi, iktisadi grleri, devrim anlay ve okuduu kitaplar
iin bk., Michael Lowy, Chenin Dncesi, ev. Aynur lyasolu, Kz Yaynlar,
stanbul 1977
[24] Bk. Alain Hertoghe ve Alain Labrousse, Peruda Aydnlk Yol Deneyimi,
ev. Rza Tura, Belge Yaynlar, stanbul 1991.
[25] Salvador Savana ilikin kapsaml bir analiz ve deerlendirme: James
Dunkerley, Uzun Sava, Salvadorda Diktatrlk ve Devrim, ev. Y. A., Belge
Yaynlar, stanbul 1987.
[26] Sandinistlerin balangtaki programlar iin bk. Nikaragua, Sandinist
Halk Devrimi, Sandinist nderler Konuuyor, ev. Emre ner, Yazn Yaynclk,
stanbul 1986.
[27] Bk., syanc Komutan Yardmcs Marcos, Ya Basta! Artk Yeter! ev. Pnar
Selek, Belge Yaynlar, s. 38.
[28] Bk. syanc Komutan Yardmcs Marcos, a.g.y, s. 196.
[29] William Greider, One World, Ready or Not, The Manic Logic of Global
Capitalism, Simon / Schuster, New York 1997.
[30] Eric Hobsbawm, Ksa 20. Yzyl-Arlklar a, ev. Y. A., s. 639,
Sarmal Yaynevi, stanbul 1996.
[31] Bu konuda bir grg tannn sylediklerine baknz: Regis Debray, Bir
Gezginden Cumhurbakanna Ak Mektup, Evrenin Efendileri (a.g.e) iinde, s.
437-438.
[32] Aslnda bu mantk askeri sava doktrininde nemli bir deiiklii
yanstmaktadr. Bylece ABDnin gelitirdii askeri teknoloji, kinci Dnya
Sava srasnda Alman General Hans Guderiann uygulad, daha sonra ngiliz
askeri tarihisi B. H. Liddell Hartn doktrine ettii brietzkreig
stratejisini (zrhl birliklerin ani saldrsyla dmann imhas ya da
lkelerin igali) am oluyordu.