Professional Documents
Culture Documents
nn konusu, yetki kanununda belirlenir. Yetki kanunu, K.H.K.nn amacn, kapsamn ve ilkelerini gstermek
zorunda olduuna gre yetki, somutlatrlm, belli bir alanda tannm olmaktadr. K.H.K.nn konusu, yetki kanununda
belirlenmi olan bu erevenin dna kamaz. Skynetim ve olaanst haller sakl kalmak zere, temel haklar, kii
haklar ve devleri ile siyas haklar ve devler KHK.larla dzenlenemez. Anayasamz Bakanlar Kuruluna K.H.K. ile
btede deiiklik yapma yetkisinin verilmesini de yasaklamaktadr.
Anayasa Mahkemesinin, son yllardaki kararlarnda K.H.K.larn konu unsuru bakmndan, ksa sreli olmak,
nemlilik, zorunluluk ve ivedilik gibi, Anayasada bulunmayan birtakm artlar ekledii grlmektedir.
Yrtme yetkisi ve grevi aadakilerden hangisine aittir?
A) Milletvekillerine
B) Cumhurbakanna ve Bakanlar Kuruluna
C) Yargtay bakanna ve Dantay Bakanna
D) Hakimlere ve savclara
E) Genelkurmay Bakanna
2008KPSS/ORTARETM
CEVAP: B
61
Usul ve ekil: Usul ve ekil unsuru bakmndan K.H.K.lar, Bakanlar Kurulunun dier kararnamelerinden farkszdr.
K.H.K.'larn da Cumhurbakan tarafndan imzalanmas gerekir. K.H.K.'lar, Resmi Gazetede yaynlandklar gn yrrle
girerler. Ancak, kararnamede yrrlk tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gsterilebilir. 1982 Anayasas, deiik 1961
Anayasas gibi K.H.K.'lar T.B.M.M.nin denetimine tabi tutmutur. Anayasaya gre "kararnameler, Resmi Gazetede
yaymlandklar gn TBMMne sunulur. Yetki kanunlar ve bunlara dayanan KHKler, TBMM komisyonlar ve Genel
Kurulunda ncelik ve ivedilikle grlr"
1982 Anayasasna gre yetki kanununun, "sresi iinde birden fazla kararname karlp karlamayacan" da
gstermesi gerekmektedir. Anayasaya gre, T.B.M.M. bir K.H.K.y olduu gibi kabul edebilecei gibi, onu deitirmesi
veya tmden reddetmesi de mmkndr. Reddedilen kararnameler bu kararn Resmi Gazetede yaymland tarihte,
yrrlkten kalkar.
T.B.M.M. bir K.H.K.y ister aynen ister deitirerek kabul etsin, onay kanununun K.H.K.'y kanun haline
dntrdn kabul etmek gerekir. T.B.M.M. K.H.K,'nn reddine karar verirse, K.H.K bu kararn Resm Gazetede
yaynland tarihte yrrlkten kalkar. Deitirilerek kabul edilen K.H.K.'larn deitirilmi hkmleri, bu deiikliklerin
Resmi Gazetede yaynland gn yrrle girer. K.H.K.nn T.B.M.M.ce reddi halinde, bu K.H.K. ile kaldrlm olan
kanun hkmlerinin yeniden ve kendiliinden uygulanabilir hale gelmeleri gerekir.
Denetim:1961 ve 1982 Anayasalarna gre Anayasa Mahkemesi, K.H.K.larn Anayasaya ekil ve esas bakmlarndan
uygunluunu denetler. K.H.K.nn ieriinin Anayasaya aykr olmamas, fakat yetki kanununa aykr olmas durumunda,
bunun da bir anayasa sorunu oluturaca, dolaysyla Anayasa Mahkemesinin denetim yetkisine tabi olaca aktr.
Skynetim ve Olaanst Hal Kanun Hkmnde Kararnameleri
1982 Anayasas, 1961 Anayasasnn aksine, ancak skynetim halinde veya olaanst hallerde karlabilen ve
olaan K.H.K'.lardan nemli farklarla ayrlan kendine zg bir K.H.K. trne yer vermitir. Bu K.H.K.'lar, olaan K.H.K.
lardan u ynlerden ayrlmaktadr:
Yetki: Olaan K.H.K.'larda yetki Bakanlar Kurulunun olduu halde, skynetim ve olaanst hal K.H.K.'lar
"Cumhurbakannn Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu" tarafndan karlr. Yetki unsuru bakmndan dier fark ise,
skynetim ve olaanst hal kararnamelerinin bir yetki kanununa ihtiya gstermemesidir.
Konu: Skynetim ve olaanst hal K.H.K.'lar olaan K.H.K.'lar bakmndan Anayasada yer alan konu
snrlandrmalarna tabi deildir. Yani, temel haklar, kii haklar ve devleri ile siyasi haklar ve devler de bu tr K.H.K. ile
dzenlenebilir. Anayasa Mahkemesinin de belirttii gibi, olaanst halin gerekli klmad konularn olaanst hal
K.H.K.'laryla dzenlenmesi olanakszdr.
Denetim Bakmndan: Anayasaya gre "olaanst hallerde, skynetim ve sava hallerinde karlan KHKlerin ekil ve
esas bakmndan Anayasaya aykrl iddiasyla, Anayasa Mahkemesinde dava alamaz. Bu madde ile sava,
seferberlik, skynetim veya olaanst hallerde temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn ksmen veya tamamen
durdurulabilecei veya bunlar iin Anayasada ngrlen gvencelere aykr tedbirler alnabilecei ifade edilmekle
beraber, anlan hallerde dahi kiinin yaama hakkna, maddi ve manevi varlnn btnlne dokunulamayaca;
kimsenin din, vicdan, dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayaca ve bunlardan dolay sulanamayaca; su ve
cezalarn gemie yrtlemeyecei; sululuu mahkeme karar ile saptanncaya kadar kimsenin sulu saylamayaca
da belirtilmitir.
Anayasa Mahkemesi, bir dzenleyici ilemin Anayasann ngrd anlamda bir olaanst hal K.H.K.si olabilmesi
iin 3 artn varln gerekli saymtr;
-Olaanst hal, yer bakmndan snrldr.
-Olaanst hal, sre bakmndan da snrldr.
-Bu noktayla balantl olarak, olaanst hal K.H.K.'lar ile kanunlarda deiiklik yaplamaz.
Anayasa Mahkemesine gre, yukardaki artlara uygun olmayan bir olaanst hal K.H.K.s, olaan bir K.H.K.
saylabilir. Skynetim ve olaanst hal K.H.K.'lar zerindeki tek denetim, TBMMnin denetimidir. Anayasaya gre bu
kararnameler, Resmi Gazetede yaynlanr ve ayn gn TBMMnin onayna sunulur; Skynetim ve olaanst hal
K.H.K.'lar TBMM'nin onayndan sonra, dier K.H.K.'lar gibi kanuna dneceinden, bu kanunlarn Anayasayla
uygunluunun Anayasa Mahkemesince denetlenebilecei doaldr.
b) Tzkler
Tzkler; "Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasn gstermek veya emrettii ileri belirtmek zere, kanunlara
aykr olmamak ve Dantayn incelemesinden geirilmek artyla tzkler karabilir. Tzkler, Cumhurbakannca
imzalanr ve kanunlar gibi yaymlanr."
Anayasamza gre tzklerin konusu, "kanunun uygulanmasn gstermek" veya kanunun "emrettii ileri
belirtmek" tir. Tzkler kanunlara aykr olamaz. Usul ve ekil unsuru bakmndan tzkleri, idarenin dier dzenleyici
ilemlerinden ayrt eden temel zellik, bunlarn Dantayn incelemesinden geirilmesi artdr. Dantay incelemesinden
geirilmemi bir tzk, yok saylr. Bu inceleme istiari (danma) niteliktedir. Bakanlar Kurulu, Dantay incelemesinden
sonra ya kendi ilk tasarsn veya Dantayn yapt deiiklii kabul etmek zorundadr. Bunlarn her ikisini de bir yana
brakarak, yeni bir metni tzk olarak yaynlayamaz. Tzklerin birer idar ilem olarak, idari yarg denetimine tabidirler.
62
c) Ynetmelikler
Ynetmelikler, "Babakanlk, bakanlklar ve kamu tzel kiileri, kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve
tzklerin uygulanmasn salamak zere ve bunlara aykr olmamak artyla ynetmelikler karabilirler. Hangi
ynetmeliklerin Resmi Gazetede yaymlanaca kanunda belirtilir."
Ynetmeliin konusu, kanunlarn ve tzklerin uygulanmasnn salanmasdr. Ynetmelikler, bunlara aykr
hkmler ieremezler. 1961 Anayasasndan farkl olarak, 1982 Anayasasna gre hangi ynetmeliklerin Resmi Gazetede
yaynlanacann kanunla belirtileceinden sz edilmitir. Ynetmelikler, yaynlanmadklar veya tebli edilmedikleri
srece nc kiilere uygulanamazlar; ynetmeliklerin de, birer idari ilem olarak, idari yarg denetimine tabidirler.
d) Cumhurbakanl Kararnamesi
1982 Anayasas, 1961 Anayasasnda mevcut olmayan yeni bir dzenleyici ilem tr olarak, Cumhurbakanl
kararnamesini de dzenlemitir. Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin kuruluu, tekilat ve alma esaslar, personel
atama ilemleri Cumhurbakanl kararnamesi ile dzenlenir. Bu kararnameler de, dorudan doruya Anayasadan
kaynaklanan (yrtmenin asli dzenleme yetkisine dayanan) ilemlerdir. Amacn Cumhurbakanl makamn
glendirmek olduu aktr.
Cumhurbakanl kararnamesinin, Cumhurbakannn tek bana, yani Babakan ve ilgili bakanlarn imzalar
olmakszn yapaca ilemlerdendir. Bu sebeple, Cumhurbakan kararnameleri de, Cumhurbakannn tek bana
yapaca dier ilemler gibi, idari yarg denetiminin dnda braklmtr.
III. YRTME ORGANININ YAPISI VE CUMHURBAKANI
a) Genel Olarak Yrtme Organnn Yaps
Yrtme organ, yaps bakmndan iki ana tipe ayrlabilir: Monist (teki) yrtme ve dalist (ikici) yrtme.
Monist yrtmede; yrtme yetkisinin tm, tek bir organa aittir. Bu organ, ya tek bir kii veya bir kurul olabilir. Birinci
durum, yrtme yetkisinin tmnn, halka seilmi bir bakana ait olduu Amerikan bakanlk sistemidir.
Monist yrtmenin ikinci eidi, svire tipi "meclis hkmetidir. Bununla birlikte iki sistem, yrtmenin monist yaps,
dier bir deyimle tm yrtme yetkisinin tek bir organa verilmi olmas bakmndan birbirlerine benzemektedir. svire
sistemde bir devlet bakanl makam yoktur ve Konsey yeleri eit yetkiye sahiptirler. Yrtme yetkisinin bir kurul
tarafndan kullanlmas asndan, bu sisteme "kollejyal" yrtme sistemi de denilmektedir.
Dalist yrtmede ise yrtme yetkisi, bir kii (devlet bakan) ile bir kurul (bakanlar kurulu) arasnda bllmtr.
Devlet bakan, meruti bir hkmdar veya bir cumhurbakan olabilir. Dalist yrtme, parlamenter rejimlerin temel
zelliklerinden biridir. Bu sistemde devlet bakan siyasal bakmdan sorumsuz, hkmet veya bakanlar kurulu ise yasama
organna kar kollektif ve bireysel olarak sorumludur. Dalist yrtme iinde de, Cumhurbakannn stnlk tad
sistemlerle (mesela Beinci Fransz Cumhuriyeti), bakanlar kurulunun stnlk gsterdii sistemler (ngiltere, Almanya,
talya, skandinav lkeleri) arasnda bir ayrm yaplabilir. Parlamenter rejimi benimseyen lkemizde de yrtme organ
dalist yapdadr.
b) Cumhurbakannn Seimi ve Tarafszl
10.05.2007 Deiikliinden nce
1924 Anayasasnn aksine gerek 1961 gerekse 1982 Anayasalar, Cumhurbakannn tarafsz ve partiler st
niteliini salama konusunda zel bir aba gstermilerdir. Cumhurbakann seme yetkisi TBMMdedir.
Cumhurbakannn seilmesi yetkisinin TBMMye verilmesi isabetlidir. nk esasen Anayasada gl yetkilerle
donatlm olan Cumhurbakan, buna dorudan doruya halk iradesiyle seilmi olmann verdii manevi otorite de
eklendii takdirde, kolayca siyasal sistemin hakim unsuru haline gelebilir ve bylece sistem, bir tr bakanlk veya yar
bakanlk rejimi niteliini alabilirdi. Oysa bakanlk sistemi, Trkiye'nin siyasal geleneine yabanc olduu gibi, bu
sistemin, tamamen kendisine zg artlar olan Amerika Birleik Devletleri dnda, istikrarl bir demokrasi yaratt
grlmemektedir.
1982 Anayasas, 1961 Anayasasndan farkl olarak, Cumhurbakannn TBMM dndan da seilebilmesine imkan
vermitir. Anayasaya gre "Cumhurbakan, TBMMce krk yan doldurmu ve yksekretim yapm kendi yeleri veya
bu niteliklere ve milletvekili seilme yeterliine sahip Trk vatandalar arasndan yedi yllk bir sre iin seilir.
Cumhurbakanlna TBMM yeleri dndan aday gsterilebilmesi Meclis ye tamsaysnn en az bete birinin
yazl nerisiyle mmkndr.
Tzklerle ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur?
A) Tzkler, kanun ve ynetmeliklerin uygulanmasn salamak zere karlrlar.
B) Hangi tzklerin resmi gazetede yaymlanaca kanunla belirtilir.
C) Tzk karma yetkisi yalnzca Bakanlar Kuruluna tannmtr.
D) Tzklerin Anayasaya ve kanunlara uygunluunun denetimi Anayasa Mahkemesi tarafndan yaplr.
E) Tzk tasarlar hakknda dncesini bildirmek Dantayn idari grevleri arasnda yer alr.
2010KPSS/LSANS
CEVAP: C
63
Cumhurbakannn grev sresinin yedi yl olarak saptanmas ve bir kimsenin iki defa "Cumhurbakan
seilemeyeceinin hkme balanmas da Cumhurbakannn tarafszln tevik edici niteliktedir. nk yedi yllk grev
sresi, TBMMnin be yllk yasama dnemi ile atmamaktadr.
Anayasamza gre, "Cumhurbakan, TBMM ye tamsaysnn te iki ounluu ile ve gizli oyla seilir.
Cumhurbakannn grev sresinin dolmasndan otuz gn nce veya Cumhurbakanl makamnn boalmasndan on
gn sonra Cumhurbakanl seimine balanr ve seime balama tarihinden itibaren otuz gn iinde sonulandrlr. Bu
srenin ilk on gn iinde adaylarn Meclis Bakanlk Divanna bildirilmesi ve kalan yirmi gn iinde de seimin
tamamlanmas gerekir. En az er gn ara ile yaplacak oylamalarn ilk ikisinde ye tamsaysnn te iki ounluk oyu
salanamazsa nc oylamaya geilir, nc oylamada ye tamsaysnn salt ounluunu salayan aday
Cumhurbakan seilmi olur.
Bu oylamada ye tamsaysnn salt ounluu salanamad takdirde nc oylamada en ok oy alm bulunan
iki aday arasnda drdnc oylama yaplr, bu oylamada da ye tamsaysnn salt ounluu ile Cumhurbakan
seilmedii takdirde derhal TBMM seimleri yenilenir. Grlyor ki, Cumhurbakan seilebilmek iin 1961 Anayasasnda
da olduu gibi, TBMM ye tamsaysnn salt ounluunun oyunu salamak arttr. Drdnc oylamada ye tamsaysnn
salt ounluunun oyu salanamad takdirde, TBMM seimlerinin otomatik olarak yenilenmesi esasn kabul etmitir.
Yeni Cumhurbakan greve balayncaya kadar grev sresi dolan Cumhurbakannn grevinin devam edeceini
hkme balamtr. Cumhurbakanl makamnn lm ve istifa gibi nedenlerle boalmas halinde, boalmadan on gn
sonra seim sreci balar ve yeni Cumhurbakannn seilmesine kadar Cumhurbakanlna T.B.M.M. Bakan vekalet
eder.
31.05.2007 Anayasa Deiikliinden Sonra
Cumhurbakan, krk yan doldurmu ve yksek renim yapm Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri veya bu
niteliklere ve milletvekili seilme yeterliine sahip Trk vatandalar arasndan, halk tarafndan seilir.
Cumhurbakannn grev sresi 5 yldr. Bir kimse en fazla 2 defa Cumhurbakan seilebilir.
Cumhurbakanlna Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri iinden veya Meclis dndan aday gsterilebilmesi yirmi
milletvekilinin yazl teklifi ile mmkndr. Ayrca, en son yaplan milletvekili genel seimlerinde geerli oylar toplam
birlikte hesaplandnda yzde onu geen siyasi partiler ortak aday gsterebilir.
Cumhurbakan seimi, Cumhurbakannn grev sresinin dolmasndan nceki altm gn iinde; makamn
herhangi bir sebeple boalmas halinde ise boalmay takip eden altm gn iinde tamamlanr.
Genel oyla yaplacak seimde, geerli oylarn salt ounluunu alan aday Cumhurbakan seilmi olur. lk
oylamada bu ounluk salanamazsa, bu oylamay izleyen ikinci pazar gn ikinci oylama yaplr. Bu oylamaya, ilk
oylamada en ok oy alm bulunan iki aday katlr ve geerli oylarn ounluunu alan aday Cumhurbakan seilmi olur.
kinci oylamaya katlmaya hak kazanan adaylardan birinin lm veya seilme yeterliini kaybetmesi halinde; ikinci
oylama, boalan adayln birinci oylamadaki sraya gre ikame edilmesi suretiyle yaplr. kinci oylamaya tek adayn
kalmas halinde, bu oylama referandum eklinde yaplr. Aday, geerli oylarn ounluunu ald takdirde
Cumhurbakan seilmi olur.
Cumhurbakan greve balayncaya kadar grev sresi dolan Cumhurbakannn grevi devam eder.
Cumhurbakanl seimine ilikin usul ve esaslar kanunla dzenlenir. Halk tarafndan seilme, phesiz
Cumhurbakannn demokratik meruluunu glendirecek bir faktrdr.
c) Cumhurbakannn Grev ve Yetkileri
Cumhurbakan, devletin ba olmak sfatyla "Trkiye Cumhuriyetinin ve Trk Milletinin birliini temsil eder.
Anayasann uygulanmasn, Devlet organlarnn dzenli ve uyumlu almasn gzetir".
Yasama le lgili Grev ve Yetkiler
a) Gerekli grd takdirde, yasama ylnn ilk gn TBMMde al konumasn yapmak,
b) TBMMyi gerektiinde toplantya armak, Kanunlar yaymlamak,
c) Kanunlar tekrar grlmek zere Meclise geri gndermek,
d) Anayasa deiikliklerine ilikin kanunlar gerekli grd takdirde halkoyuna sunmak,
e) Kanunlarn, kanun hkmndeki kararnamelerin, TBMM tznn tmnn veya belirli hkmlerinin Anayasaya ekil
veya esas bakmndan aykr olduklar gerekesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davas amak,
f) TBMM seimlerinin yenilenmesine karar vermek.
Yrtme le lgili Grev ve Yetkiler
a) Babakan atamak ve istifasn kabul etmek, Babakann teklifi zerine bakanlar atamak ve grevlerine son vermek,
1982 Anayasasna gre, Cumhurbakannn gre sresi ka yldr?
A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
E) 7
2010KPSS/ORTARETM
CEVAP: C
64
b) Gerekli grd hallerde Bakanlar Kuruluna bakanlk etmek veya Bakanlar Kurulunu bakanl altna toplantya
armak,
c) Milletleraras anlamalar onaylamak ve yaymlamak
d) Yabanc devletlere Trk Devletinin temsilcilerini gndermek, Trkiye Cumhuriyetine gnderilecek yabanc devlet
temsilcilerini kabul etmek, Trkiye Byk Millet Meclisi adna Trk Silahl Kuvvetlerinin Bakomutanln temsil etmek,
e) Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar vermek, Genelkurmay Bakann atamak,
f) Milli Gvenlik Kuruluna Bakanlk etmek, Kararnameleri imzalamak,
g) Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu kararyla skynetim veya olaanst hal ilan etmek ve kanun hkmnde
kararname karmak, Srekli hastalk, sakatlk ve kocama sebebi ile belirli kiilerin cezalarn hafifletmek veya
kaldrmak,
h) Devlet Denetleme Kurulunun yelerini ve Bakann atamak,
i) Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, aratrma ve denetleme yaptrmak, Yksekretim Kurulu yelerini semek,
niversite rektrlerini semek
Yarg le lgili Grev Ve Yetkiler
Anayasa Mahkemesi yelerini, Dantay yelerinin drtte birini, Yargtay Cumhuriyet Basavcs ve Yargtay
Cumhuriyet Basavc vekilini, Askeri Yargtay yelerini, Askeri Yksek dare Mahkemesi yelerini, Hakimler ve Savclar
Yksek Kurulu yelerini semek Anayasada saylan bu yetkilerin, Cumhurbakanl makamn, parlamenter rejimlerde
genellikle grlen sembolik bir makam olmaktan karp, siyasal sistemin nemli bir unsuru haline getirdii aktr.
d) Cumhurbakannn Siyasal Sorumsuzluu
Anayasaya gre, "Cumhurbakannn Anayasa ve dier kanunlarda Babakan ve ilgili bakann imzalarna gerek
olmakszn tek bana yapabilecei belirtilen ilemleri dndaki btn kararlar, Babakan ve ilgili bakanlarca imzalanr;
bu kararlardan Babakan ve ilgili bakan sorumludur." Anayasa hukukunda kar imza kural denilen ve parlamenter
rejimin temel ilkelerinden birini oluturan bu kural, yrtme yetkisinin gerekte Cumhurbakannda deil, yrtme
organnn sorumlu unsuru olan Bakanlar Kurulunda olduu anlamna gelir. Cumhurbakannn sorumsuzluu, aslnda
onun yetkisizlii demektir. Siyasal sorumluluu yklenen Babakan ve bakanlar, yrtme yetkisinin gerek sahibi
durumundadrlar.
Bu arada 1982 Anayasas, Cumhurbakannn Anayasa ve dier kanunlarda gsterilen baz ilemleri Babakan ve
ilgili bakann imzalarna gerek olmakszn tek bana yapabileceini belirttii gibi, bu ilemlere kar Anayasa Mahkemesi
dahil, yarg mercilerine bavurulamayacan da hkme balamtr.
Cumhurbakannn tek bana yapabilecei ilemler sorununu, parlamenter rejim ve hukuk devleti olmak zere iki
kavram asndan incelemek gerekir. Bilindii gibi, parlamenter rejimlerde devlet bakannn ilemlerinde kar-imza
zorunluluu temel kuraldr. Ancak bu kuraln, Cumhurbakannn sadece yrtme alanndaki ilemlerine mi ilikin olduu,
yoksa onun Devlet Bakanl sfatndan doan yetkileriyle ilgili ilemlerini de mi kapsad tartmaldr.
e) Cumhurbakannn Bakanlar Kurulu ile Birlikte Kullanabilecei Yetkiler
Genelkurmay Bakann atamak yetkisi,
Yabanc devletlere Trk Devletinin temsilcilerini gndermek,
Trkiye Cumhuriyetine gnderilecek yabanc devlet temsilcilerini kabul etmek,
Milletleraras antlamalar onaylamak ve yaymlamak,
Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar vermek,
Olaanst halde veya skynetim durumunda kanun KHK karmak ve kararnameleri imzalamak
Bakanlar atamak ve grevlerine son vermek yetkilerinin ancak Babakann teklifi zerine kullanlabilir
f) Cumhurbakannn Tek Bana Yapabilecei ler
Srekli hastalk, sakatlk ve kocama sebebi ile belirli kiilerin cezalarn hafifletmek veya kaldrmak, nitelii
ynnden insani dncelere dayanan ve bu yetkinin kullanlmasnn hkmetin siyasal sorumluluuna yol aabilecei
dnlemeyecei iin, anlan yetkinin Cumhurbakan tarafndan tek bana kullanlabilecei akla gelirse de,
uygulamada bu yetki, Babakan ve Adalet Bakannn imzalarn tayan l kararname ile kullanlmaktadr.
Ayrca Cumhurbakannn yasama ve yarg ile ilgili yetkilerinin, kendisine tarafsz Devlet Bakan sfatyla tannm
yetkiler olmas dolaysyla, ancak Cumhurbakannca tek bana kullanlabilmeleri gerekir.
1982 Anayasasna gre Bakomutanlk aadakilerden hangisi tarafndan temsil olunur?
A) Cumhurbakan
B) Babakan
C) TBMM Bakan
D) Genelkurmay Bakan
E) Milli Savunma Bakan
2010KPSS/ORTARETM
CEVAP: A
65
Cumhurbakannn yrtme alanna ilikin yetkilerinin bir ksm, mesela gerekli grd hallerde Bakanlar Kuruluna
Bakanlk etmek veya Bakanlar Kurulunu bakanl altnda toplantya armak, Trkiye Byk Millet Meclisi adna Trk
Silahl Kuvvetlerinin Bakomutanln temsil etmek, Milli Gvenlik Kurulunu toplantya armak ve bu Kurula bakanlk
etmek, icrai nitelik tamayan, tamamen trensel veya temsili yetkiler olduklarndan bunlarn da Cumhurbakannca tek
bana kullanlaca aktr. Nihayet, Cumhurbakannn Babakan atama yetkisinin, Cumhurbakannca tek bana
kullanlabilecek bir yetki olmas gerekir.
Anayasann dnda baz kanunlar da Cumhurbakanna tek bana kullanlabilecek atama yetkileri vermitir;
Mesela Radyo ve Televizyon Yksek Kuruluna, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumuna ve Tanmazlar Kltr ve
Tabiat Varlklar Yksek Kuruluna ye seer.
g) Cumhurbakannn Cezai Sorumsuzluu ve Sorumluluu
Parlamenter rejimlerde devlet bakannn, siyasal sorumsuzluu yannda cezai bakmndan da sorumsuz olduu
ilke olarak kabul edilmitir. Monarilerde hkmdarn cezai sorumsuzluu mutlaktr ve grevle ilgili olmayan sular da
kapsar. Mesela ngiltere'de latife yollu olarak, "Kral bir bakan ldrrse bundan Babakan sorumludur. Eer Babakan
ldrrse, kimse sorumlu deildir" denilmektedir. Bir defa, Cumhurbakannn cezai sorumsuzluu, ancak onun greviyle
ilgili sularndan dolay sz konusu olur. Cumhurbakan, adi sulardan, yani greviyle ilgili olmayan sulardan dolay her
vatanda gibi sorumludur. Cumhurbakan, kiisel sulardan dolay, Meclise dokunulmazl kaldrld takdirde genel
mahkemelerde yarglanabilir.
1982 Anayasasna gre; "Cumhurbakan, vatana ihanetten dolay, TBMM ye tamsaysnn en az te birinin
teklifi zerine, ye tamsaysnn en az drtte nn verecei kararla sulandrlr. Bu yetersay, 1961 Anayasasnda ye
tamsaysnn te ikisi olarak belirlenmiti. Cumhurbakannn vatana ihanetle sulanmas halinde onu yarglayacak olan
makam, Yce Divan sfatyla Anayasa Mahkemesidir. Cumhurbakannn vatana ihanetle sulanmas durumunda
Cumhurbakanl sfatnn sona ereceini kabul etmek yerinde olur.
f) Cumhurbakanna Veklet
Anayasamza gre "Cumhurbakannn hastalk ve yurt dna kma gibi sebeplerle geici olarak grevinden
ayrlmas hallerinde, grevine dnmesine kadar; lm, ekilme veya baka bir sebeple Cumhurbakanl makamnn
boalmas halinde de yenisi seilinceye kadar, TBMM Bakan Cumhurbakanlna vekillik eder ve Cumhurbakanna ait
yetkileri kullanr. Cumhurbakannn salk nedeni ile grevini devaml olarak yrtemeyecek duruma gelmesi de, bir
boalma sebebidir. Nitekim Cumhurbakan Cemal Grsel'in salk durumu sebebi ile TBMM, Salk Kurulu raporunu
nazara alarak, Cumhurbakanl makamnn boaldna ve yeni Cumhurbakan seiminin yaplmasna karar vermitir.
Yukarda belirtildii gibi; Cumhurbakannn vatana ihanetle sulanmas, bizce baka bir boalma sebebi olarak kabul
edilmelidir. Meclis Bakan, Cumhurbakanna veklet ettii sre iinde, ona ait olan btn yetkileri kullanabilir. Bu husus,
maddenin gerekesinde de tasrih edilmitir.
IV. BAKANLAR KURULUNUN KURULUU
Bakanlar Kurulu, Babakan ve bakanlardan oluur. Babakan, Cumhurbakannca, TBMM yeleri arasndan atanr.
Bakanlar, TBMM yeleri veya milletvekili seilme yeterliine sahip olanlar arasndan Babakanca seilir ve
Cumhurbakannca atanr; gerektiinde Babakann nerisi zerine Cumhurbakannca grevlerine son verilir. Bakanlar
Kurulu, Cumhurbakannn atama ilemiyle birlikte kurulmu olur ve greve balar. Yeni kurulan Bakanlar Kurulunun
greve balamak iin TBMMnin gvenoyunu beklemesi sz konusu deildir. Bakanlar Kurulunun program, kuruluundan
en ge bir hafta iinde Babakan veya bir bakan tarafndan TBMMde okunur ve gvenoyuna bavurulur. Gvenoyu iin
grmeler, programn okunmasndan iki tam gn getikten sonra balar ve grmelerin bitiminden bir tam gn
getikten sonra oylama yaplr. (Serinleme sresi)
a) Bakanlar Kurulunun Yaps
1982 Anayasasna gre, Cumhurbakannn hastalk veya yurt dna kma gibi sebeplerle geici olarak
grevinden ayrlmas hallerinde, grevine dnnceye kadar, Cumhurbakanlna aadakilerden hangisi
vekalet eder?
A) TBMM Bakan
B) Cumhurbakanl Genel Sekreteri
C) Cumhurbakannn belirleyecei en az 40 yanda olan ve yksek renim yapm bir milletvekili
D) Anayasa Mahkemesi Bakan
E) Babakan
2008KPSS/NLSANS
CEVAP: A
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv
66
Bakanlar Kurulu, Babakan ve bakanlardan oluan kollektif bir karar organ olmakla beraber, bu kurul iinde
Babakann zel bir siyas liderlik mevkii vardr. Geri Babakan, hiyerarik amir deildir ama Bakanlar Kurulu iinde hi
deilse "eitler arasnda birincidir. Bakanlar Kurulu iinde Babakann durumunu nemli lde glendirmi olduu
sylenebilir. Anayasaya gre, "bakanlklarn kurulmas, kaldrlmas, grevleri, yetkileri ve tekilat kanunla dzenlenir."
Ak olan bakanlklarla izinli veya zrl olan bir bakana, dier bir bakan geici olarak vekillik eder. Ancak, bir bakan
birden fazlasna vekillik edemez. Herhangi bir sebeple boalan bakanla en ge 15 gn iinde atama yaplr.
b) Bakanlarn Sorumluluu
Bakanlarn siyasal sorumluluu, bakanlarn grevlerine parlmento tarafndan son verilebilmesi anlamna gelir.
Yani, siyasal sorumlulukta meyyide, cezai veya hukuki deil, sadece siyasaldr. Siyasal sorumluluk, kollektif ve bireysel
olmak zere iki trldr.
Kollektif (ortak) sorumluluk, hkmetin genel siyasetinin yrtlmesinden doan sorumluluktur. Bireysel sorumluluk,
hkmetin genel siyaseti ile ilikisi olmayan ve tek bir bakanln grev ve yetki alanna giren hususlarda sz konusu
olabilir. Tek rnei 1980 ylnda Dileri Bakan Hayrettin Erkmen'in gvensizlik oyuyla drlmesine ramen Demirel
hkmetinin greve devam etmesidir.
Siyasal sorumluluu gerekletirecek anayasal yntem, gvenoyu mekanizmasdr. Anayasamz, gvenoyunu,
grev balangcnda ve grev srasnda olmak zere iki tr olarak dzenlemitir. Grev balangcndaki gvenoyu,
Bakanlar Kurulunun kuruluunu izleyen gvenoyudur. Grev srasndaki gven oylamas, ya milletvekillerinin veya
hkmetin teebbs zerine yaplabilir. rnek, Gensoru grmeleri. Grev srasndaki gvenoyunun ikinci tr,
hkmetin teebbs zerine yaplan ve "gven istemi" olarak adlandrlan oylamadr. Anayasaya gre "Babakan,
gerekli grrse, Bakanlar Kurulunda grtkten sonra, TBMMden gven isteyebilir. Maddenin, gven isteminde
bulunma hakkn sadece Babakana vermi olduu grlmektedir. Yani bir bakan, sadece kendi bakanln ilgilendiren
eylem ve ilemlerden dolay, TBMMden ahs iin gven isteyemez.
Grlyor ki, grev balangcndaki gvenoyunda Anayasamz adi ounluu yeterli grd halde, grevde
bulunan bir hkmetin, ister gensoru sonucunda, ister gven istemi sonucunda drlebilmesi iin, ye tamsaysnn salt
ounluunun oyunu art komutur. Bylece, hkmetlerin kurulmas kolaylatrlm, drlmesi ise gletirilmi
olmaktadr.
Cezai Sorumluluk; bakanlarn grevleriyle ilgili sularndan doan sorumluluklardr. Bu sorumluluk, Meclis soruturmas
yoluyla aratrlr ve soruturma sonucunda, ilgili bakann Yce Divana sevk edilmesine Meclise karar verilebilir. TBMM
kararyla Yce Divana sevk edilen bir bakan, bakanlktan der.
Hukuki Sorumluluk; bakanlarn grevleriyle ilgili olarak Devlete verdikleri zararn, kendilerine tazminat davas yoluyla
dettirilmesidir. 1961 ve 1982 Anayasalar, bakanlarn sadece grevleriyle ilgili "sularndan sz ettiine gre, Anayasa
Mahkemesinin Yce Divan sfatyla yarglama yetkisi, ceza davalaryla snrldr. Bu durumda, bakanlar hakkndaki hukuki
sorumluluk davalarnn genel mahkemelerde grlmesi gerekir.
c) Geici Bakanlar Kurulu
1982 Anayasas seimler srasndaki geici Bakanlar Kurulunu yle dzenlemitir;
TBMM genel seimlerinden nce, Adalet, ileri ve Ulatrma bakanlar ekilir. Seimin balang tarihinden gn
nce; seim dnemi bitmeden seimin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise, bu karardan balayarak be gn
iinde, bu bakanlklara TBMM iinden veya dardan bamszlar Babakanca atanr.
Seimlerin yenilenmesine karar verildiinde Bakanlar Kurulu ekilir ve Cumhurbakan geici Bakanlar Kurulunu
kurmak zere bir Babakan atar.
Geici Bakanlar Kuruluna, Adalet, ileri ve Ulatrma bakanlar TBMMdeki veya Meclis dndaki bamszlardan
olmak zere, siyasi parti gruplarndan oranlarna gre ye alnr. Siyasi parti gruplarndan alnacak ye saysn
TBMM Bakan tespit ederek Babakana bildirir.
Geici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararnn Resmi Gazetede ilanndan itibaren be gn iinde kurulur.
Geici Bakanlar Kurulu iin gvenoyuna bavurulmaz.
Geici Bakanlar Kurulu seim sresince ve yeni Meclis toplanncaya kadar vazife grr.
Anayasann geici Bakanlar Kuruluna ilikin bu dzenlemesinin amac, seimlerin Cumhurbakan tarafndan
yenilenmesine karar verilmesi durumlarnda, seimlerin tam bir tarafszlk iinde yaplabilmesini salamaktr.
V. HKMET SSTEMNN NTEL
a) Yasama -Yrtme ilikileri ve Hkmet Sistemleri
Yasama ve yrtme kuvvetlerinin birbirleriyle ilikilerinin niteliine gre, bakanlk hkmeti sistemi, parlamenter
rejim ve meclis hkmeti sistemi olmak zere hkmet sistemi ayrt edilebilir. Yasama ve yrtme kuvvetleri ya ayn
elde, daha dorusu ayn devlet organnda toplanabilir, ya da ayr organlara verilebilir. Bunlardan ilkine "kuvvetler birlii"
sistemleri, ikincisine "kuvvetler ayrl" sistemleri denilmektedir.
Kuvvetler ayrl sistemleri de kendi iinde ikiye ayrlr: Yasama ve yrtme kuvvetlerinin kesin ve sert biimde
ayrld bakanlk rejimi ve iki kuvvetin daha yumuak ve dengeli ekilde ayrld parlamenter rejim.
Kuvvetler birlii sistemleri ise ikiye ayrlabilir. Eer yasama ve yrtme kuvvetleri, seilmi olmayan bir kii veya
kurulda birlemise, mutlak bir monariden veya bir diktatrlkten sz edilebilir. Eer iki kuvvet, halk tarafndan
67
demokratik usuller iinde seilmi bir mecliste birlemise, bir meclis hkmeti sistemi ile kar karya bulunuyor
demektir.
Yasama ve yrtme kuvvetlerinin yumuak ve dengeli ayrl olarak tanmlanan parlamenter rejimin temel ayrc
zellii; Yasama organ, hkmeti denetleyebiliyor ve gvensizlik oyu vermek suretiyle onun grevini sona erdirebiliyorsa,
parlamenter rejimin temel art gereklemi olur. (Bakanlk sisteminden fark) Yrtme organnn parlamentoyu fesih
yetkisi, birok yazara gre parlamenter rejimin ikinci zorunlu varlk artdr. Nihayet, genellikle kabul edildiine gre,
parlamenter rejimin nc bir zorunlu art, siyasal bakmdan sorumsuz devlet bakannn (hkmdar veya
cumhurbakan) varldr.
Klasik parlamenter sistemin mant bu olmakla beraber, zellikle son yllarda bu modelden nemli lde sapan
ve bakanlk sistemiyle parlamenter rejim arasnda karma bir sistem kabul eden anayasalar grlmektedir.
b) 1982 Anayasasnda Parlamenter Rejim Unsurlar
1982 Anayasas, parlamenter rejimin en nemli ve tanmlayc unsuru olan, hkmetin parlamento karsndaki
siyasal sorumluluu ilkesi, aynen korunmutur.
Bakanlarn parlamento nnde kollektif ve bireysel sorumluluklar, Anayasamzda aka yer almtr. Bakanlarn
sorumluluu asndan 1982 ve 1961 Anayasalar arasndaki en nemli fark, 1982 Anayasasnda bakanlarn, TBMMden
baka, Babakana kar da sorumlu olduklarnn belirtilmesidir. Anayasalarda, ada parlamenter rejim uygulamasnda
bakanlarn babakana kar da sorumlu olduklar ve onun istei hilafna grevlerine devam edemedikleri gerei,
parlamenter rejimden bir sapma deil, "rasyonelletirilmi parlamentarizm" ynnde bir gelime olarak kabul etmek daha
dorudur.
1982 Anayasas, Bakanlar Kurulunun TBMM nnde siyasal sorumluluu ilkesinin yannda, Cumhurbakannn
siyasal sorumsuzluunu ve bunun gerei olan kar-imza ilkesini kabul etmek suretiyle, parlamenter rejimin ikinci nemli
unsuruna da yer vermitir. Cumhurbakannn tek bana yapabilecei ilemler, phesiz, bu kuraln istisnasn
oluturmaktadr. Ancak bu durum, Cumhurbakannn yrtme organnn ba deil, Devletin ba olmas sfatndan
domaktadr. Dolaysyla bu sistemi, parlamenter rejim ile bakanlk sistemi arasnda bir karma ya da melez rejim olarak
nitelendirmek abartmaldr. Belki bu rejime, "zayflatlm parlamentarizm" ad verilebilir.
Nihayet, 1982 Anayasasnn kurduu hkmet sistemi, parlamenter rejimin baka bir temel unsurunu oluturan
"fesih" veya parlamento seimlerinin yenilenmesi messesesi asndan da, parlamenter rejim zellikleri tamaktadr.
Aslnda, 1961 Anayasas gibi, 1982 Anayasasnn da fesih deil, "seimlerin yenilenmesi" deyimini kullanm olmas
ilgintir. ki kavram arasndaki tek nemli fark, fesih halinde yasama meclisinin hukuki varlnn fesih kararnn bildirilmesi
annda sona ermesine karlk, seimlerin yenilenmesi durumunda eski meclisin hukuki varlnn yeni meclisin
seilmesine veya toplanmasna kadar devam etmesidir.
Anayasaya gre, "Bakanlar Kurulunun, 110'uncu maddede belirtilen gvenoyunu alamamas ve 99'uncu veya
111'inci maddeler uyarnca gvensizlik oyuyla drlmesi hallerinde; 45 GN iinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamad
veya durulduu halde gvenoyu alamad takdirde Cumhurbakan, TBMM Bakanna danarak, seimlerin
yenilenmesine karar verebilir. Babakann gvensizlik oyu ile drlmeden istifa etmesi zerine 45 gn iinde veya yeni
seilen TBMMde Bakanlk Divan seiminden sonra yine 45 GN iinde Bakanlar Kurulunun kurulamamas hallerinde
Cumhurbakan TBMM Bakanna danarak seimlerin yenilenmesine karar verebilir. Yenilenme karar Resmi Gazetede
yaymlanr ve seime gidilir."
Bu dzenlemenin, 1961 Anayasasndan fark:
***18 ay iinde gvensizlik oyu art kaldrlmtr;
***Seimlerin yenilenmesine yol aan artlara gensoru ve gven istemi sonucunda verilen gvensizlik oylarndan baka
Bakanlar Kurulunun greve balamas srasnda gvenoyu alamamas, Hkmetin, gvensizlik oyu ile drlmeksizin,
herhangi bir nedenle istifa etmesi ve Yeni seilen Mecliste Bakanlar Kurulunun oluturulamamas durumlar da
eklenmitir;
***Ayrca ek art, 45 gn iinde yeni Bakanlar Kurulunun kurulamamas veya kurulduu halde gvenoyu alamamasdr;
***1961 Anayasasnda Cumhurbakan, ancak Babakann nerisi zerine seimleri yenileyebilecei halde, 1982
Anayasasnda Babakann nerisi art kaldrlmtr. Dolaysyla, seimlerin yenilenmesi konusunda yetki, tamamen
Cumhurbakanna aittir.
Fesih veya seimlerin yenilenmesi parlamenter rejimin salkl ileyiini salayan bir aratr. 1982 Anayasasnda
seimlerin yenilenmesi messesesi rasyonelletirilmi parlamentarizm" ynndeki eiliminin bir ifadesidir. Ksacas,
seimlerin yenilenmesi konusunda getirilen dzenleme de, 1982 Anayasasnn kurduu hkmet sisteminin parlamenter
niteliini kantlamaktadr.
7.BLM: YARGI
I.YARGI FONKSYONLARI
68
a) Yarg Fonksiyonunun Mahiyeti ve zellii
Yarg fonksiyonunun amac, hukuk dzeninin korunmas ve gerekletirilmesidir. Oysa idare fonksiyonu, kamu
yararnn gerekletirilmesi amacna ynelmitir. Ayrca, yargcn yapt i, nne getirilmi olan olayla ilgili hukuk
normunu tespit etmektir. dar ilem ise kural olarak, kurucu, ina nitelik tar. Bundan doan nemli bir fark da, yargsal
ilemlerin "kesin hkm"kuvvetini tamalarna karlk, idar ilemlerin kural olarak gerektiinde deitirilebilmeleri ve geri
alnabilmeleridir.
b) Trk Anayasalarnda Yarg Fonksiyonunun Durumu
1876 Anayasas yargy bir "kuvvet" olarak nitelendirmemi, yarg organna ilikin blmn bal olarak "mehakim"
(mahkemeler) deyimini kullanmtr. Zaten monarik bir sistemde egemenlik hkmdara ait sayldndan, yargnn da bir
kuvvet olarak nitelendirilmesi sz konusu olamazd. Bununla birlikte hakimlerin azlolunamamas esasn da kabul etmitir.
Yarg fonksiyonundan hi sz etmeyen 1921 Anayasasndan sonra, 1924 Anayasas benimsemi olduu kuvvetler
birlii ilkesiyle pek badamayacak ekilde, yarg fonksiyonunu ayr bir kuvvet olarak vasflandrmtr, Fakat 1924
Anayasas dneminde sz geen ilkenin gereklerinin yerine getirilmi olduu sylenemez.
1961 Anayasasnn hazrlan srasnda ise yarg bamszln btn gerekleriyle gerekletirme konusuna byk
nem verilmitir. Yarg fonksiyonu, yasama fonksiyonu ile edeerde tutulmu, yrtmenin bir "grev" olarak
nitelendirilmesine karlk, yasama ve yarg birer "yetki" olarak vasflandrlmlardr ve bu dnem Yksek Hakimler ras
kurulmutur.1961 Anayasasnn getirdii bu hkmler, 1982 Anayasasnn ayn konulara ilikin hkmleriyle birlikte,
karlatrmal olarak ele alnacaktr.
c) Mahkemelerin Bamszl lkesi
1982 Anayasas, 1961 Anayasasnn 7'inci maddesini aynen koruyarak, "yarg yetkisi, Trk Milleti adna bamsz
mahkemelerce kullanlr" hkmn tekrarlamtr. Her iki Anayasada yargnn, tpk yasama gibi bir "yetki" olarak
nitelendirildii grlmektedir. u farkla ki, 1982 Anayasas, 1961 Anayasasnda sadece bir "grev" olarak ifade edilen
yrtme fonksiyonuna, bir "yetki ve grev" olma niteliini kazandrmtr.
Mahkemelerin bamszl ile ilgili temel hkm, 1961 Anayasasndaki hkmn hemen hemen ayndr. Bu
maddeye gre "hkimler grevlerinde bamszdrlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdan kanaatlerine
gre hkm verirler.
Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat
veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz. Grlmekte olan bir dava hakknda Yasama Meclisinde
yarg yetkisinin kullanlmas ile ilgili soru sorulamaz, grme yaplamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz.
Yasama ve yrtme organlar ile idare, mahkeme kararlarna uymak zorundadr; bu organlar ve idare, mahkeme
kararlarn hibir suretle deitiremez ve bunlarn yerine getirilmesini geciktiremez."
d) Mahkemelerin Bamszl
"Hakimlerin gerek yrtme gerek yasama organna bal olmadklar, onlardan mstakil olduklar, bu iki organn
hakimlere emir ve talimat veremeyecei ve tavsiyelerde bulunamayaca anlamna gelir.
e) Hakimlik Teminat
Hakimlerin bamszln korumaya hizmet eden messeselerden sadece biri ve fakat en nemlisidir."
Mahkemelere emir ve talimat verilemeyecei, genelge gnderilemeyecei, tavsiye ve telkinde bulunulamayaca
hakkndaki bu hkm, phesiz "maddi anlamda" yarg yetkisinin kullanlmasn ilgilendirir. Bilindii gibi hakimler, maddi
anlamda yargsal ilemlerin yannda, idari nitelikte ilemler de yaparlar. 1982 Anayasas hakim ve savclarn "idari
grevleri ynnden Adalet Bakanlna bal" olduklarn aka belirtmitir.
Mahkemelerin organ olarak bamszl, ancak yarg fonksiyonunu ifa eden hakimlerin herhangi bir bask veya
tehditle karlamakszn grevlerini tam bir serbestlik ve tarafszlkla yerine getirebilmeleri ile gerek bir anlam kazanr.
eitli unsurlardan oluan hakimlik teminatnn en nemli unsuru, hakimlerin azlolunmamas ilkesidir. 1982 Anayasasnn
"hakimlik ve savclk teminat" baln tayan maddesine gre, "hakimler ve savclar azlolulanamaz, kendileri
istemedike Anayasada gsterilen yatan nce emekliye ayrlamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldrlmas
sebebiyle de olsa, aylk, denek ve dier zlk haklarndan yoksun klnamaz.
f) Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu
1961 Anayasas, "hakimlerin btn zlk ileri hakknda karar" vermek zere bir Yksek Hakimler Kurulu
kurmutur. Btn yelerin seimi Yargtaya braklmtr. Bu dzenleme ile, Yksek Hakimler Kurulunun her bakmdan
tam bamszla kavuaca ve bylece hakimlerin bamszlnn da en etkili biimde garanti altna alnm olaca
dnlmtr.
1982 Anayasas, Yksek Hakimler Kurulunu, "Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu" ad altnda yeniden
dzenlenmitir. Kurulun Bakan, Adalet Bakandr. Adalet Bakanl Mstear Kurulun tabii yesidir. Kurulun asl ve
yedek yesi Yargtay Genel Kurulunun, iki asl ve iki yedek yesi Dantay Genel Kurulunun kendi yeleri arasndan,
her yelik iin gsterecekleri er aday iinden Cumhurbakannca, drt yl iin seilir.
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu 22 asl 12 yedek yeden oluur. (2010) Sresi biten yeler yeniden
seilebilirler. Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu; adl ve idar yarg hakim ve savclarn meslee kabul etme, atama ve
nakletme, geici yetki verme, ykseltme ve birinci snfa ayrma, kadro datma, meslekte kalmalar uygun grlmeyenler
69
hakknda karar verme, disiplin cezas verme, grevden uzaklatrma ilemlerini yapar. Adalet Bakanlnn, bir
mahkemenin veya bir hkimin veya savcnn kadrosunun kaldrlmas veya bir mahkemenin yarg evresinin deitirilmesi
konusundaki tekliflerini karara balar. Kurul kararlarna kar yarg mercilerine bavurulamaz.
Grlyor ki, 1961 ve 1982 sistemleri arasndaki en nemli fark, Kurul yelerinin seim ekliyle ilgilidir. 1961
Anayasasnn ekline gre Kurulun btn yeleri Yargtay (Hakimlerin hakimler tarafndan seimine ilikin bu sistem
kooptasyon olarak adlandrlr.) tarafndan seilirken,1982 Anayasasnda yelerin Yargtay ve Dantay Genel
Kurullarnca kendi yeleri arasndan her yelik iin gsterecekleri er aday iinden Cumhurbakannca seilmesi esas
kabul olunmutur. Ayrca, Adalet Bakannn Kurulun bakan, Adalet Bakanl mstearnn da kurulun tabii yesi olduu
belirtilmitir.
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunu selefinden ayran ikinci bir nemli zellik, 1961 Anayasasna gre Yksek
Hakimler Kurulunun ancak "adliye mahkemeleri hakimlerinin zlk ileri hakknda" karar vermesine karlk, Hakimler ve
Savclar Yksek Kurulunun grev alannn, "adli ve idari yarg hakim ve savclarnn zlk ilerini kapsamasdr. Hakimler
ve Savclar Yksek Kurulunun stats ile Yksek Hakimler Kurulunun stats arasndaki bir fark da, hakimlerin denetimi
ve haklarnda soruturma yaplmas konusundadr. 1961 Anayasasna gre, "hakimlerin denetimi ve haklarndaki
soruturma, Yksek Hakimler Kuruluna bal ve srekli olarak grevli mfetti hakimler eliyle yaplr. Mfetti hakimler
Yksek Hakimler Kurulunca atanr."
1982 Anayasas ise, hakim ve savclarn denetiminin Adalet Bakanl bnyesi iindeki adalet mfettileri tarafndan
yaplmasn ngrmtr.
Nihayet, 1961 ve 1982 Anayasalar arasndaki bir fark da, 1982 Anayasasna gre, Hakimler ve Savclar Yksek
Kurulunun kararlarna kar yarg mercilerine bavurulamamasdr.
g) Yksek Mahkemeler
1961-1982 Anayasalarnn karlatrlmas;
Yargtay yelerinin seim ekli bakmndan iki Anayasa arasnda bir fark yoktur. 1961 Anayasasna gre Yksek
Hakimler Kurulu tarafndan seilen Yargtay yeleri, imdi de Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu tarafndan
seilmektedir. 1982 Anayasasna gre Yargtay yeleri, adli yarg hakim ve Cumhuriyet savclar ile bu meslekten
saylanlar arasndan Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunca ye tamsaysnn salt ounluu ve gizli oyla drt yl iin
seilirler.
Buna karlk 1961 Anayasasna gre Yargtay Genel Kurulunun kendi yeleri arasndan setii Cumhuriyet
Basavcs halen Yargtay Genel Kurulunun kendi yeleri arasndan gizli oyla belirleyecei beer aday arasndan
Cumhurbakannca seilmektedirler.
1961 Anayasas, Dantay yelerinin seimini, Yksek Hakimler Kuruluna brakmam, bu konuda kendine zg bir
sistem oluturmutu. Buna gre, "Dantay yeleri, Bakanlar Kurulu ile Dantay Genel Kurulunca ayr ayr bo yer says
kadar gsterilecek adaylar arasndan Anayasa Mahkemesinin asl ve yedek yelerinin ye tam saysnn te iki ounluk
ile ve gizli oyla" seilmekteydi. 1982 Anayasas ise, Dantay yelerinin drtte nn, Hakimler ve Savclar Yksek
Kurulunca; drtte birinin de, nitelikleri kanunda belirtilen grevliler arasnda Cumhurbakannca seilmesini ngrmtr.
Askeri Yargtay ve Askeri Yksek dare Mahkemesi yelerinin seiminde ise 1961 Anayasas dnemindeki sistem
korunmu, yani yelerin bu mahkemelerce her bo yer iin gsterilecek er aday arasndan Cumhurbakannca
seilmeleri kabul edilmitir.
II. ANAYASA MAHKEMES
a) Anayasa Mahkemesinin Stats
Kanunlarn anayasaya uygunluunun denetlenmesi konusunda temel ayrm, siyasal ve yargsal denetim sistemleri
arasndadr. Siyasal denetim sistemini semi olan lkeler, bu denetimi devlet bakan, meclis, yasama meclisinin bir
komisyonu, veya siyasal organlar tarafndan seilmi zel bir kurul araclyla yapabilirler. Denetimin yapld zamana
gre, denetim sistemleri nleyici denetim ve dzeltici denetim olarak ikiye ayrlr. nleyici denetim, normun yrrle
girmesinden nce yaplan denetimdir ki, bu kural olarak siyasal organlar tarafndan gerekletirilir, Normun kesinleip
yrrle girmesinden sonra yaplan dzeltici denetim ise, yarg organlarnca gerekletirilir.
Trkiye'ye gelince, 1876 Kanuni Esasisi sert anayasa sistemini benimsemi olmakla beraber, yargsal denetime
yer vermemitir. Yazl ve sert anayasalar 18. yzyl sonunda ortaya kmtr. Dnyada ise ilk kez Amerika Birleik
Devletlerinde anayasa yargsna yer verilmitir.
Kanunlarn anayasaya uygunluu sorunu hakknda hibir hkme yer vermeyen 1921 Anayasasndan sonra, 1924
Anayasas da sert anayasa sistemini benimsemi, ayrca Tekilat- Esasiye Kanununun hibir maddesi hibir sebep ve
bahane ile ihmal veya tatil olunamaz.
Anayasaya uygunluk denetiminin yokluu, zellikle ok-partili hayata geilmesinden sonra daha da ciddi sorunlar
yaratmaya balam, bunun etkisiyle 1961 Anayasas, kanunlarn anayasaya uygunluunun yargsal denetimine
bnyesinde geni kapsaml biimde yer vermitir.
1961 Anayasas, istisnai olarak genel mahkemelere de bir kanunun anayasaya uygunluu hakknda hkm verme
yetkisini tanm olmakla beraber, bu konudaki yetkiyi esas itibariyle Anayasa Mahkemesine brakmtr. 1982 Anayasas
genel mahkemelerin kanunlarn Anayasaya uygunluu hakknda hkm verebilecekleri istisnai durumu da ortadan
kaldrarak, Anayasa Mahkemesini denetim konusunda tek yetkili klmtr.
70
Doktrininde Anayasa Mahkemelerini herhangi bir yksek mahkeme deil, zel bir anayasa organ olarak grme
eilimi mevcuttur. Buna ilikin gerekeleri, u ekilde sralamak mmkndr:
+++Anayasa, Anayasa Mahkemesinin kurulu, grev ve yetkilerini, dier yksek mahkemelere oranla ok daha
ayrntl ekilde dzenlemitir.
+++Gene Anayasaya gre,Anayasa mahkemesinin alma esaslar ve yeleri arasndaki iblm kendi
yapaca tzkle dzenlenir, byle bir yetki, yntemsel bamszln bir belirtisi saylabilir.
+++Gerek 1961 gerek 1982 Anayasalarna gre, Anayasa Mahkemesi kararlar... yasama, yrtme ve yarg
organlarn, idare makamlarn, gerek ve tzel kiileri balar.
+++Anayasa Mahkemesinin dier devlet organlar karsndaki bamszl Anayasann eitli hkmleri ile
garanti altna alnmtr. Anayasa Mahkemesi yelii, ancak bir yenin hkimlik mesleinden karlmay gerektiren bir
sutan dolay hkm giymesi halinde kendiliinden sona erer. Bir yenin grevinin salk nedeniyle sona ermesi ise,
Anayasa Mahkemesi ye tamsaysnn salt ounluunun kararna baldr.
+++Anayasa Mahkemesi, genel bte iinde kendi btesi ile ynetilir. Btenin birinci derecede ita amirliini
Bakan; ikinci derecede ita amirlii Genel Sekreter yapar.
+++Anayasa Mahkemesi Bakan ve yelerinin grevlerinden doan veya grevleri srasnda iledikleri sularla
ahs sular iin soruturma almas Anayasa Mahkemesinin kararna baldr.
+++Uyumazlk Mahkemesinin bakanln Anayasa Mahkemesince, kendi yeleri arasndan grevlendirilen bir
ye yapar. Bu hkmler, Anayasa Mahkemesinin gerek 1961 gerek 1982 Anayasalarnda, grevinin gerektirdii bir
anayasa organ statsne kavuturulmu olduunu kantlamaktadr
b) Anayasa Mahkemesinin Kuruluu
Anayasa Mahkemesi 17 yeden kurulur.
2 yeyi, Saytay Genel Kurulunun kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer iin gsterecekleri er aday
iinden gizli oylamayla seer.
1 yeyi, baro bakanlarnn serbest avukatlar arasndan gsterecekleri adat iinden yapaca gizli oylamayla
seer.
3 yeyi, Yargtay Genel Kurullarnca kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer iin gsterecekleri er aday
iinden seer.
2 yeyi, Dantay Genel Kurullarnca kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer iin gsterecekleri er aday
iinden seer.
1 yeyi, Askeri Yargtay Genel Kurullarnca kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer iin gsterecekleri er
aday iinden seer.
1 yeyi, Askeri Yksek dare Mahkemesi Genel Kurullarnca kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer iin
gsterecekleri er aday iinden seer.
3 yeyi, en az ikisi hukuku olmak zere Yksekretim Kurulunun kendi yesi olmayan yksekretim
kurumlarnn hukuk dallarnda grev yapan retim yeleri arasndan gsterecei er aday arasndan seer.
4 yeyi, st kademe yneticileri, serbest avukatlar, birinci snf hakim ve savclar ile en az 5 yl raportrlk yapm
Anayasa Mahkemesi raportrleri arasndan seer. (2010)
*Anayasa Mahkemesine ye seilebilmek iin 45 yan doldurmu olmak kaydyla yksekretim kurumlar retim
yelerinin profesr veya doent unvann kazanm, avukatlarn en az 20 yl fiilen avukatlk yapm, st kademe
yneticilerinin yksekretim grm ve en az 20 yl kamu hizmetinde fiilen alm, birinci snf hakim ve savclarn
adaylk dahil en az 20 yl alm olmas arttr. (2010)
*Anayasa Mahkemesi yeleri 12 yl iin seilirler. (2010)
*Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi yesi seilemez. (2010)
*Anayasa Mahkemesi yeleri 65 yan doldurunca emekliye ayrlrlar. (2010)
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv
71
c) Anayasa Mahkemesinin Grevleri
Anayasa Mahkemesinin temel grevi, kanunlarn ve Anayasada belirtilen dier normlarn Anayasaya uygunluunu
denetlemektir. Ancak, bu temel grev dnda norm denetimi ile ilgili olmayan baka birtakm grevleri de bulunmaktadr.
Bunlar:
***Anayasa Mahkemesi; kanunlarn, kanun hkmnde kararnamelerin, TBMM tznn Anayasaya ekil ve esas
bakmndan uygunluunu denetler ve bireysel bavurular karara balar. (2010)
***Cumhurbakann, Bakanlar Kurulu yelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargtay, Dantay, Askeri Yargtay, Askeri Yksek
dare Mahkemesi Bakan ve yelerini, Basavclarn, Cumhuriyet Basavcvekilini, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu
ve Saytay Bakan ve yelerini ayrca TBMM Bakann (2010) grevleri ile ilgili sulardan dolay Yce Divan sfatyla
yarglamak.
***Siyasi partilerin kapatlmas hakkndaki davalara bakmak.
***Siyasi partilerin mali denetimini yapmak.
***Milletvekillerinin yasama dokunulmazlklarnn kaldrlmasna veya yeliklerinin dtne Trkiye Byk Millet
Meclisince karar verilmesi hallerinde, ilgililerin iptal istemlerini karara balamak.
***Uyumazlk Mahkemesine bakanlk edecek yeyi kendi yeleri arasndan grevlendirmek.
d) Anayasaya Uygunluk Denetiminin Konusu
Anayasamza gre Anayasa Mahkemesi, kanunlarn, kanun hkmnde kararnamelerin ve TBMM tznn
Anayasaya ekil ve esas bakmlarndan uygunluunu denetler. Anayasa deiikliklerini ise sadece ekil bakmndan
inceler ve denetler. Ancak, olaanst hallerde, skynetim ve sava hallerinde karlan KHKleri ekil ve esas
bakmndan Anayasaya aykrl iddiasyla, Anayasa Mahkemesinde dava alamaz.
ster anayasann kendisiyle snrl olsun, ister ona Anayasa veya yarg kararlar yoluyla eklenen dier ilke ve
kurallar da iine alsn, anayasaya uygunluk denetiminde kullanlan l normlarn tm, "anayasallk bloku" ad verilen
normlar kmesini oluturmaktadr.
Trkiye'de 1982 Anayasasna gre, Anayasa metninin kendisi dnda dikkate alnan normlar yani anayasallk
blouna dahil normlar; Milletleraras hukuk kurallar, hukukun genel ilkeleri, Atatrk ilke ve inklplardr.
e) Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsam
Anayasaya gre Anayasa Mahkemesi, kanunlarn, KHKlarn ve TBMM tznn "Anayasaya ekil ve esas
bakmlarndan uygunluunu" denetler. u halde Anayasaya uygunluk denetimi, EKL VE ESAS ynnden olmak zere
iki tr denetimi kapsamaktadr.
ESAS Bakmndan Denetim
1982 Anayasasnda 5982 sayl kanunla 2010 ylnda yaplan deiiklik sonras Anayasa Mahkemesi yeleri
ka yl iin seilirler?
A) 5
B) 7
C) 10
D) 12
E) 15
2010KPSS/ORTARETM
CEVAP: D
1982 Anayasasna gre aadakilerden hangisi Anayasa Mahkemesinin grevlerinden biridir?
A) Uyumalk Mahkemesi bakann semek
B) Yksek Seim Kuruluna ye semek
C) Hakimler ve Savclar Yksek Kuruluna ye semek
D) Vatandalar, Anayasa ikayeti yoluyla yaptklar bavurular inceleyip karara balamak
E) Babakan ve Bakanlar Kurulunca gnderilen kanun tasarlar hakknda dncesini bildirmek
2008KPSS/LSANS
CEVAP: A
Kanunlarn ekil bakmndan Anayasaya uygun olup olmadn aadakilerden hangisi denetler?
A) Anayasa Mahkemesi
B) Askeri Yksek dare Mahkemesi
C) Yargtay
D) Dantay
E) Uyumazlk Mahkemesi
2006KPSS/ORTARETM
CEVAP: A
72
Bir kanunun veya Anayasada saylan dier normlarn esas bakmndan Anayasaya aykrl, o normun
muhtevasnn Anayasa hkmleri ile atmas demektir. Konuyu sebep, ama, konu, yetki, ekil ve usul ynnden
incelemek gerekirse;
***Sebep Unsuru Bakmndan:
Anayasa, istisnai olarak bir kanunun sebebini belirtmitir. Mesela 78'inci maddeye gre "sava sebebiyle yeni
seimlerin yaplmasna imkan grlmezse, TBMM, seimlerin bir yl geriye braklmasna karar verebilir. "Bu hkm
karsnda, sava durumundan baka bir sebeple seimlerin geri braklmas mmkn deildir. Anayasa Mahkemesinin,
bu sebeplerin yerinde olup olmadn aratrmas, Mahkemenin hukukilik kontrol alanndan kp, yerindelik kontrol
yapmas demek olur.
***Ama (Maksat) Unsuru Bakmndan
Btn kamu ilemlerinin yneldii nihai amacn, kamu yarar olmas gerekir. Bunun dnda, baz hallerde Anayasa,
kanunun ynelmesi gereken amac daha zel olarak belirtmitir. Mesela bir maddeye gre "temel hak ve hrri yetler,
Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlnn, milli egemenliin, Cumhuriyetin, milli gvenliin, kamu dzeninin,
genel asayiin, kamu yararnn, genel ahlakn ve genel saln korunmas amac ile ve ayrca Anayasann ilgili
maddelerinde ngrlen zel sebeplerle... snrlanabilir."
***Konu Unsuru Bakmndan
Bir hukuki ilemin konusu, onun muhtevas veya meydana getirdii hukuki durum ve sonutur. Bilindii gibi
Anayasamz, kanun alann konu ynnden snrlandrm deildir. Anayasaya aykr olmamak artyla her ey bir kanun
konusu olabilir. Dolaysyla, kanunun konusunu belirlemekte yasama organnn geni bir takdir yetkisi vardr. Ancak bu
takdir yetkisi snrsz deildir. Kanunlar Anayasaya aykr olamayacaklarna gre yasama organ takdir yetkisini ancak
Anayasa kurallarna uygun olarak kullanabilir.
EKL Bakmndan Denetim: Dar anlamda ekil denetimi, kanunlarn (veya Anayasaya uygunluk denetimine tabi olan
dier normlarn) Anayasada belirtilmi usul ve ekil ve yetki kurallarna uygun olarak yaplp yaplmadklarnn
aratrlmasdr. Yetki unsuru bakmndan mevcut sakatlklar, ilemi ayn zamanda ekil bakmndan da sakatlar. nk
yetkisiz bir organ tarafndan yaplan bir ilem ekil bakmndan, geerli bir ilem olarak domaz. Anayasa Mahkemesinin
byle bir ilemi, daha esasa girmeden, ekil ynnden iptal etmesi gerekir
Anayasa Mahkemesinin Anayasaya uygunluk denetimine tabi olan normlar, kanunlar, KHKlar ve TBMM tz
olduuna gre, bunlarda yetkili organ, kanunlar ve tzk bakmndan TBMM, KHKlar bakmndan da Bakanlar
Kuruludur.
"Anayasaya gre, TBMM ye tamsaysnn en az te biri ile toplanr ve toplantya katlanlarn salt ounluu ile
karar verir; ancak karar yeter says hibir ekilde ye tamsaysnn drtte birinin bir fazlasndan az olamaz."
Anayasa, anayasa deiikliklerinin ekil bakmndan denetimini de "teklif ve oylama ounluuna ve ivedilikle
grlemeyecei artna uyulup uyulmad hususlar ile" snrlandrmtr. Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi olan
dier iki norm eidi, yani KHKlar ve TBMM tz zerindeki ekil denetimi ise bu kstlamalara tabi deildir. Anayasa
Mahkemesi, bu iki ilem trn, ekil bakmndan serbeste denetleyebilir. Ayrca, KHKlar ve TBMM tz, iptal
davas ama sresi ve dvay aabilecekler asndan da kanunlarn ekil ynnden denetimi hakkndaki zel hkme
deil, iptal davas hakkndaki genel hkmlere tabidirler.
f) Anayasaya Uygunluk Denetimin ekilleri
1)Soyut Norm Denetimi (ptal Davas)
Gerek 1961 gerek 1982 Anayasalarnda "iptal davas" olarak adlandrlan soyut norm denetimi, Anayasada belirtilen
baz organlarn bir kanun aleyhinde Anayasa Mahkemesinde dava amalaryla gerekletirilen denetimdir. Bu durumda,
kanunun uyguland somut bir dava veya olay yoktur. Anayasaya aykrlk iddias ve denetimi, herhangi bir dava ile ilgili
olmakszn, soyut olarak gerekletirildii iin, buna soyut norm denetimi denmektedir.
1961 Anayasasnda 1971 ylnda yaplan deiiklikle, dava ama yetkisi biraz daraltlm ve Byk Millet Meclisinde
temsilcisi bulunan btn partiler yerine, ancak yasama meclislerindeki siyasi parti gruplarnn ve TBMMde grubu bulunan
siyasi partilerin dava aabilecekleri kabul olunmutu. 1961 Anayasas, bir ksm kurumlara da daha snrl ekilde, yani
sadece "kendi varlk ve grevlerini ilgilendiren alanlarda" iptal davas ama yetkisini vermiti. Bu kurumlar, Yksek
Hakimler Kurulu, Yargtay, Dantay, Askeri Yargtay, ve niversitelerdi. "Genel korunma davas" ad da verilen birinci tr
iptal davasna karlk, bu eit snrl iptal davasna "organ davas" da deniliyordu.
1982 Anayasasnda, iptal davas aabilecek organlarn ok daha snrlandrlm olduu grlmektedir. Bir defa
organ davas yolu tamamen kaldrlmtr; yksek mahkemelerle niversitelerin, artk "kendi varlk ve grevlerini
ilgilendiren" alanlarda da iptal davas ama yetkileri yoktur. Genel korunma davas ise, ancak Cumhurbakan, iktidar ve
ana muhalefet partisi Meclis gruplar ile TBMM ye tamsaysnn en az bete biri tutarndaki yeler tarafndan alabilir.
ktidar ve ana muhalefet partileri dnda, TBMMde mevcut olabilecek dier siyas parti gruplarna dava hakk
tannmamtr.
ekil bakmndan alacak iptal davalarnda ise bu hak, iktidar ve ana muhalefet partileri gruplarna dahi
tannmayp, sadece Cumhurbakan veya Trkiye Byk Millet Meclisi ye tamsaysnn bete biri tutarndaki yelerle
73
snrlandrlmtr. ekil ynnden iptal davas aabilecekler hakkndaki bu snrlama, sadece kanunlarn ve Anayasa
deiikliklerinin denetimi bakmndandr. KHKlar ve TBMM tz, sz konusu snrlamaya tabi deildir. Dolaysyla
bunlar hakknda, iktidar ve ana muhalefet partileri Meclis gruplar da iptal davas aabilirler.
2)Somut Norm Denetimi (tiraz veya defi davas)
"Somut norm denetimi, bir mahkemede grlmekte olan bir davann karara balanmasnn, o davada kullanlacak
hukuk normunun anayasaya uygun olup olmamasna bal olmas halinde yaplan denetimdir. "Bunun dnda davay
grmekte olan mahkemenin, uygulanacak kanun hkmn re'sen Anayasaya aykr grerek bu denetimi balatmas da
mmkndr.
Somut norm denetimi, soyut norm denetimine oranla, bir bakma daha dar, bir bakma daha geni bir uygulama
alanna sahiptir. Daha dardr; nk bu yola, herhangi bir kanun hakknda deil, ancak grlmekte olan bir davada
uygulanacak kanun hkm hakknda bavurulabilir. Daha genitir; nk soyut norm denetimi ancak Anayasada
belirtilmi organlar tarafndan ve belli bir sre iinde harekete geirilebildii halde, somut norm denetimi, ilgili kanunun
uyguland davada taraf olan herkes tarafndan ve her zaman iin iletilebilir.Buna gre soyut norm denetimi zel bir
mahkemeyi gerektirdii halde, somut norm denetimi genel mahkemelerce de yaplabilir.
Somut Norm Denetiminin artlar
1982 Anayasasna gre, "bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir kanun veya KHKnn hkmlerini
Anayasaya aykr grrse veya taraflardan birinin ileri srd aykrlk iddiasnn ciddi olduu kansna varrsa, Anayasa
Mahkemesinin bu konuda verecei karara kadar davay geri brakr."
1) Baklmakta olan dava: Somut norm denetiminin temel art ve ayrc zellii, bu yola ancak, baklmakta olan bir dava
dolaysyla bavurulabilmesidir. Anayasa Mahkemesi, davann feragat veya af gibi sebeplerle ortadan kalkm olmasn,
itirazn incelenmesini engelleyici nitelikte grmemitir. Anayasa Mahkemesine gre, davaya bakmakta olan mahkemenin
"uyumazlk konusu ii zmeye veya su saylan eylemi ileyeni yasa kurallar erevesinde yarglamaya grevli
mahkeme olmas gerekir. Dier bir deyimle Anayasa Mahkemesi, kendisine i gnderen mahkemenin grev ynn
aratrabilir
2) Mahkeme: Anayasa Mahkemesine gre bir davaya bakmakta olan mahkeme "adli, askeri ve idari davalara bakan ve
bu davalarda nihai hkm vermek suretiyle anlamazlklar zmleyen her derece mahkeme"dir.
3)Uygulanacak norm:."Dava sebebiyle uygulanacak bir kanun" deyimini, davada uygulanacak btn kanunlar olarak
yorumlamak mmkndr. Dava mahkemesinin kuruluuna ve yarglama usulne ilikin kanun hkmleri de "davada
uygulanacak kanun" kavramnn kapsamna girer. Somut norm denetiminde konu Anayasa Mahkemesince incelenmekte
iken itiraz konusu olan normun yasama organnca kaldrlmas veya deitirilmesi, Anayasa Mahkemesinin incelemesine
devam edip ii sonulandrmasna engel olmamaldr. nk yasama organnca kaldrma veya deitirmenin sonular
geriye yrmez.
4) ddiann ciddlii: Bilindii gibi somut norm denetimi, ya davaya bakmakta olan mahkemenin, uygulanacak bir kanun
veya kanun hkmnde kararnamenin hkmlerini re'sen (kendiliinden) Anayasaya aykr grmesi veya taraflardan birinin
ileri srd Anayasaya aykrlk iddiasnn "cidd" olduu kansna varmas hallerinde balatabilmektedir. tiraz konusu
kanunun Anayasaya aykrl yolunda ciddi bir phenin varl yeterlidir. te yandan, davay uzatma veya engelleme
amacna ynelik olduu anlalan veya hukuk dayanaktan aka yoksun bulunan iddialar phesiz cidd olarak kabul
edilemez.
Somut Norm Denetiminin leyii
Davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak kanun hkmnn Anayasaya aykr olduuna re'sen kanaat getirir
veya taraflardan birinin ileri srd Anayasa aykrlk iddiasnn cidd olduu kansna varrsa, Anayasaya aykrlk n
meselesi oluur ve mahkeme, Anayasa Mahkemesinin bu konuda verecei karara kadar davay geri brakr.
Anayasaya aykrlk, n meselesinin olumas halinde "Anayasa Mahkemesi, iin kendisine geliinden balamak
zere 5 AY iinde kararn verir ve aklar. Bu sre iinde karar verilmezse mahkeme davay yrrlkteki kanun
hkmlerine gre sonulandrr. Ancak Anayasa Mahkemesinin karar, esas hakkndaki karar kesinleinceye kadar
gelirse, mahkeme buna uymak zorundadr".
Somut norm denetimi bakmndan 1961 ve 1982 Anayasalar arasndaki belki en nemli fark, 1982 Anayasasna
gre "Anayasa Mahkemesinin iin esasna girerek verdii red kararnn Resm Gazetede yaymlanmasndan sonra 10
YIL gemedike ayn kanun hkmnn Anayasaya aykrl iddiasyla tekrar bavuruda bulunulamayacadr. On yllk
sre, Anayasa Mahkemesinin iin esasna girerek verdii red kararlar iin geerlidir.
g) Anayasaya Uygunluk Denetiminin Sonucu ve Anayasa Mahkemesi Kararlarnn Nitelii
***Kararn Kesinlii ve Balaycl: 1982 Anayasasna gre "Anayasa Mahkemesinin kararlan kesindir. ptal
kararlar gerekesi yazlmadan aklanamaz". "Anayasa Mahkemesi kararlar Resmi Gazetede hemen yaymlanr ve
yasama, yrtme ve yarg organlarn, idare makamlarn, gerek ve tzel kiileri balar". Anayasa Mahkemesi karar ile
iptal edilen norm, ortadan kalkar.
***Kararlarn Etkisi ve Nitelii: Anayasa Mahkemesinin iptal karar, dava konusu olan normu ortadan kaldrd iin
bu karar herkes iin hkm ve sonu dourur.
***Kararn Yrrle Girmesi: 1982 Anayasasna gre; ayn mahiyette, 1961 Anayasas, "kanun, KHK veya TBMM
tz ya da bunlarn hkmleri, iptal kararlarnn Resmi Gazetede yaymland tarihte yrrlkten kalkar. Gereken
74
hallerde Anayasa Mahkemesi iptal hkmnn yrrle girecei tarihi ayrca kararlatrabilir. Bu tarih, kararn Resmi
Gazetede yaymland gnden balayarak bir yl geemez". 1961 Anayasasnda bulunmayan bir hkm olarak, "iptal
kararnn yrrle giriinin ertelendii durumlarda, TBMM, iptal kararnn ortaya kard hukuki boluu dolduracak
kanun tasars veya teklifini ncelikle grp karara balar".
***Kararn Geriye Yrmezlii:1961 ve 1982 Anayasalar, iptal kararnn geriye yrmezlii ilkesini kabul etmilerdir.
h) Anayasaya Uygunluk Denetiminde Usul
Anayasaya gre, "Anayasa Mahkemesi, Bakan ve on ye ile toplanr, salt ounluk ile karar verir. Anayasa
deiikliklerinde iptale karar verebilmesi iin bete oy okluu arttr. ekil bozukluuna dayal iptal davalar Anayasa
Mahkemesince ncelikle incelenip karara balanr. Anayasa Mahkemesi, Bakan ve on asl ye ile toplanr. Anayasa
Mahkemesinin grmeleri gizlidir. Kararlar salt ounluk ile verilir. Anayasa deiikliklerinde iptale karar verilebilmesi iin
bete oy okluu arttr. Aklanmasnda Devletin yksek menfaatlerine zarar vermesi umulan ve sr halinde
saklanmas gereken bilgilerin verilmesinden, evrak ve belgelerin gnderilmesinden ilgili makam kanabilir.
I) Anayasa Yargisi ve Yrtmenin Durdurulmas
Anayasa yargsnda, zellikle iptal davalar dolaysyla, geici bir tedbir niteliinde olarak, Anayasaya aykrl iddia
edilen kanunun yrrlnn durdurulmasna karar verilip verilmeyecei tartmaldr.
Anayasa Mahkemesi, daha yeni bir kararnda da, iptal edilmi, fakat hakkndaki iptal karar henz yaynlanmam
olan bir kanunun uygulanmasnn, iptal karar yaynlanncaya kadar bir tedbir niteliinde olarak durdurulmas istemini
reddetmitir. Bu kararda da Anayasa Mahkemesi, kanunun yrrlnn durdurulmas gibi "ok ar ve nemli sonular
dourabilecek bir durum"da, Yksek Mahkemenin byle bir karar verebilmesinin, "ancak Anayasa ile bu yetkinin
kendisine aka tannm olmas ile mmkn" olabileceini belirtmitir.
Buna karlk, Anayasa Mahkemesi 1993 ylnda verdii bir kararda bu itihadn deitirerek, kanunlarn veya
denetime tabi dier normlarn yrrln durdurma yetkisini kendisinde grmtr.
i) Yarg Yolu Kapal Olan Durumlar
***Cumhurbakannn tek bana yapt ilemler.
***Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu kararlar.
***Yksek Askeri ura kararlar.
***Skynetim komutanlarnn yetkilerini kullanrken yapt ilemler.
***Yksek Seim Kurulu kararlar.
***Yksek Hakem Kurulu kararlar
***Kamu Grevlileri Hakem Kurulu kararlar.
***Olaanst ve skynetim KHKlar
***Milletleraras antlamalar.
***nklap kanunlar.
1982 Anayasasnda Belirtilmi Olan nklp Kanunlar
-Tevhidi Tedrisat Kanunu
-apka Giyilmesi Hakkndaki Kanun
-Tekke, Zaviye ve Trbelerin Kapatlmas ve Trbedarlk ile birtakm unvanlarn kaldrlmasna dair kanun
-Trk Medeni Kanunu ile kabul edilen evlenme akdinin evlenme memuru nnde yaplacana dair kanun maddesi
-Uluslararas Rakamlarn Kabul hakkndaki Kanun
-Latin Harflerinin Kabul Hakkndaki Kanun
-Efendi, bey, paa gibi lakap ve unvanlarn kaldrldna dair kanun
-Baz kisvelerin (klk, kyafet) giyilemeyeceine dair kanun
III. DAR YARGI
I. Cumhurbakannn tek bana yapt ilemler
II. Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu kararlar
III. Genelkurmay Bakannn tek bana yapt ilemler
IV. Yksek Askeri ura kararlar
Yukardaki ilemlerden hangilerine kar Anayasa ile yarg yolu kapatlmtr?
A) I ve II
B) II ve IV
C) III ve IV
D) I, II ve IV
E) I, II, III ve IV
2010KPSS/LSANS
CEVAP: D
75
dari Yarg: dari makamlarn idare hukuku alanndaki faaliyetleri dolaysyla ortaya kan uyumazlklarn
zmlenmesini konu alan bir yarg trdr. dari yargy, genel idari yarg ve askeri idari yarg olmak zere iki dala
ayrabiliriz.
dari yarg yerleri unlardr
1) dare mahkemesi
2) Vergi mahkemesi
3) Blge idare mahkemesi
4) Dantay
a) dare Mahkemeleri
1 bakan ve 2 yeden oluur. dare mahkemeleri genel idari yarg alannda ilk derece (hkm) mahkemesidir.Vergi
mahkemesi ve ilk derece mahkemesi olarak Dantayn bakt davalar hari olmak zere iptal ve tam yarg davalarn
grr.
ptal Davas: dare tarafndan verilmi olup da yetki, ekil, sebep, konu ve ama bakmlarndan hukuka aykr bir kararn
ortadan kaldrlmasna ynelik olan ve idari yarg organlarnda grlen davadr.
Tam Yarg Davas: darenin ald kararlar veya yapt eylemler nedeniyle zarara urayan kiinin zararn idareden
alabilmesini salayan ve idari yarg organlarnda grlen davadr.
dare mahkemelerinin tek hakimle vermi olduu kararlara kar Blge dare Mahkemesine itiraz edilebilir. Kurul
halinde verdikleri kararlara kar Dantaya bavurulur.
b) Vergi Mahkemeleri
Vergi mahkemeleri de ayn idare mahkemeleri gibi 1982 ylnda kurulmutur. 1 bakan ve 3 yeden oluur. Vergi
mahkemeleri, genel bteye, il zel idareleri, belediye ve kylere ait vergi, resim ve harlar ile benzeri mali ykmler ve
bunlarn zam ve cezalar ile tarifelere ilikin davalar, bu konularda 6183 sayl Amme alacaklarnn tahsili usul hakknda
kanunun uygulanmasna ilikin davalar zmler.
Kararlarn oyokluu ile verir. Kararlarn kural olarak kurul halinde verir. Ancak, vergi mahkemeleri, kazanlar
gtr usulde belirlenen ykmllerin snf ve derecelerinin tespitine ilikin ilemlere kar alacak davalar ile her trl
zam ve cezalarn deeri 1000 TLyi gemiyorsa iptali ile ilgili davalara tek hakimle bakabilir. Kurul halinde verilen kararlar
kar Dantaya, tek hakimle verilen kararlara kar Blge dare Mahkemesine itiraz edilebilir.
c) Blge dare Mahkemeleri
Blge dare Mahkemeleri blgelerin corafi ve i durumuna gre ileri ve Maliye Bakanlnn gr alnarak
Adalet Bakanlnca kurulur ve yarg evreleri saptanr. 1 bakan ve 2 yeden oluur. Oy okluu ile karar verir. dare ve
vergi mahkemelerinin tek hakimle verdii kararlar itiraz mercii olarak inceler. dare ve vergi mahkemeleri arasnda
kacak grev ve yetki uyumazlklarn inceleyip karara balar.
d) Dantay
Genel idari yarg alanndaki yksek idare mahkemesidir. Dantay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun baka
bir idari yarg merciine brakmad karar ve hkmlerin son inceleme merciidir. Kanunla bildirilen belli davalara ilk ve son
derece mahkemesi olarak bakar. rnein; Bakanlar Kurulu kararlarna veya babakanca alnan kararlara kar alacak
tam yarg ve iptal davalarn grr.
Temyiz mahkemesi olarak grev ve yetki uyumazlklarn zmler. Blge idare mahkemesinin alanna girmeyen
baz kararlarn temyizen incelemesini yapar.Ayrca idari yarg yerleri arasnda kan elikili kararlar iin itihad
birletirme karar verir. Dantayda 2 idari, 10 dava olmak zere 12 daire vardr.
Bir idari ileme kar, Dantay ve dare mahkemelerinde 60 gn iinde, Vergi mahkemelerinde 30 gn iinde dava
alabilir. Dava ama sresi yazl bildirimden itibaren ilemeye balar.
Dantay yelerinin 3/4 Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunca, 1/4 Cumhurbakannca seilir.
IV. ASKER YARGI
Aadakilerden hangisi idari yarg kurulular arasnda yer alr?
A) Vergi Mahkemeleri
B) Yargtay
C) Anayasa Mahkemesi
D) Sulh Hukuk Mahkemeleri
E) Asliye Ceza Mahkemeleri
2009KPSS/LSANS
CEVAP: A
76
Askeri Yarg : Askeri mahkemelerin askeri ceza hukuku alanndaki yargsal faaliyetleri ile asker kiileri ilgilendiren ve
askeri hizmete ilikin bulunan idari ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn zmlenmesindeki yargsal
faaliyetlerdir.
a) Askeri Ceza Yargs
Askeri mahkemelerin askeri ceza hukuku alanndaki yargsal faaliyetleridir. Askeri ceza yargsnda ilk derece
(hkm) mahkemeleri, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleridir. Son derece mahkemesi ise, Askeri Yargtaydr.
Askeri Yargtay yeleri 1. snf Askeri hakimler arasndan, Askeri Yargtay Genel Kurulunun ye tam saysnn salt
ounluu ve gizli oyla Cumhurbakannca seilir.
Askeri Yargtay : Askeri mahkemelerde verilen kararlarn son inceleme yeridir. Yani kararlar temyizen inceleyen, kontrol
eden bir yksek yarg organdr. Askeri Yargtayda, Daireler Kurulu, Genel Kurul, Bakanlar Kurulu gibi kurullar vardr.
Daireler Kurulu, askeri mahkeme tarafndan verilen direnme kararlarn inceler.lk derece mahkemesi olarak askeri
Yargtay daireleri tarafndan verilmi olan kararlar temyizen inceler. Genel Kurul, itihatlar birletirme kararlar verir.
b) Askeri dari Yarg
Asker kiileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilikin bulunan idari ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn
zmlenmesindeki yargsal faaliyettir. Askeri Yksek dare Mahkemesinde (AYM) biri hakim snfndan olan yeler,
dieri hakim snfndan olmayan yeler olmak zere iki tr ye bulunur. Hakim snfndan olmayan yeleri kanunda
gsterilen subaylar arasndan Genel Kurmay Bakanlnca Cumhurbakannca seilir.
Askeri Yksek dare Mahkemesi: Askeri idari yarg alanndaki yksek yarg organdr. 1961 tarihli Anayasa ile
kurulmutur. AYM, askeri olmayan makamlarca tesis edilmi olsa bile asker kiileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilikin
idari ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn yarg denetimini yapan ilk ve son derece mahkemesidir. Ayrca, AYMin
kararlarn uygulamayan idareye kar alacak tam yarg davalarn AYM grr.
AYMde Daireler Kurulu ve Genel Kurul vardr. Birden ok dairenin grevi iine giren davalar, Bakanlar Kurulu
kararlarna kar alan davalar, Dantaydan alnan dnceler zerine uygulanan eylem ve ilemler hakknda alan
davalar, bakann veya basavcnn yahut da dairelerin karara balanmasn istedii davalar ile daireler arasndaki grev
ve yetki uyumazlklar daireler kurulunda karara balanr. AYM bnyesinde hakim snfndan olmayan askeri hakimlerde
bulunur. Genel Kurul, bakan, basavc, daire bakanlar ve yelerden oluur. En nemli grevi, itihad birletirme karar
almaktr.
V. ADL YARGI
Adli Yarg: Anayasa yargs, idari yarg ve askeri yarg dnda kalan yargsal faaliyetleri, yani adliye mahkemeleri
tarafndan yrtlmekte olan yarg faaliyetlerini kapsayan yarg trdr. Yarg alan en geni olandr.
a) Adli Yarg Trleri
1) Ceza Yargs: Ceza mahkemelerinin ceza hukuku alanndaki yargsal faaliyetlerini kapsar. Ceza yargsn konu alan
hukuk dal, ceza yarglama hukuku (ceza usul hukuku) adn tar.
Ceza mahkemelerinin ceza davalarnda uyacaklar yarglama usulleri "Ceza Mahkemeleri Kanunu"nda (CMK)
dzenlenmitir.
2) Medeni Yarg (Hukuk Yargs): Hukuk mahkemelerinin zel hukuk alanndaki yargsal faaliyetleri oluturur. Medeni
yargy konu alan hukuk dal medeni yarglama hukuku (medeni usul hukuku) adn tar. Hukuk mahkemelerinin hukuk
davalarnda uyacaklar yarglama usulleri "Hukuk Usul- Mahkemeleri Kanunu"nda, (HUMK) dzenlenmitir.
b) Adli Yarg Yerleri
Adli yarg adliye mahkemeleri tarafndan yrtlr. lkemizde adli yarg, hkm mahkemeleri ve kontrol mahkemeleri
olmak zere iki derecelidir. Birinci derecede yer alan hukuk mahkemeleri ile ceza mahkemeleri hkm mahkemesi
niteliindedir. kinci derecede ise kontrol mahkemesi niteliinde olan Yargtay yer alr. Ancak 5235 sayl kanunla kurulmas
ngrlen Blge Adliye Mahkemeleri de kontrol mahkemesi olarak hkm mahkemeleri ile Yargtay arasnda bulunmaktadr
1) Ceza Yargsndaki Mahkemeler: Ceza yargsnda ilk derece (hkm) mahkemeleri; sulh, ceza, asliye ceza ve ar
ceza mahkemeleridir. Bunlar "genel" nitelikte mahkemelerdir. Bunlarn yannda zel ceza yarg yerleri de vardr. rnein
Anayasa Mahkemesi (Yce Divan sfatyla bakt davalarda), ocuk Mahkemesi, Trafik Mahkemesi, Blge Adliye
Mahkemesi gibi.
a) Genel Nitelikte Olan Ceza Mahkemeler
Sulh Ceza Mahkemeleri: Her ilede bir sulh ceza mahkemesi vardr ve tek hakimlidir. Cumhuriyet savcs bulunmaz. 2 yla
kadar hapis cezalar ve bunlara bal adli para cezalar ile bamsz olarak hkmedilecek adli para cezalarna ve gvenlik
tedbirlerine ilikin hkmlerin uygulanmas Sulh Ceza Mahkemesinin grev alanndadr
Asliye Ceza Mahkemeleri: Her ilede ve il merkezinde en az bir tane bulunur, tek hakimlidir, savc bulunur. Sulh ceza ve
ar ceza mahkemelerinin grevi dnda kalan sulara ilikin davalara bakar.
77
Ar Ceza Mahkemeleri: Ar ceza mahkemesi bir bakan ve iki yeden oluan, toplu bir mahkemedir; bu mahkemede
Cumhuriyet Savcs da bulunur. Ar ceza mahkemelerinde, mebbet (mr boyu hapis) Arlatrlm mebbet hapis ve 10
yldan fazla hapis, cezasn gerektiren sulara ilikin davalara baklr.
b) zel Nitelikte Olan Ceza Mahkemeleri
- Anayasa Mahkemesi
- Blge Adliye Mahkemeleri
- ocuk Mahkemesi
- Trafik Mahkemesi
2) Medeni Yargdaki Mahkemeler: Medeni Yargdaki ilk derece (hkm) mahkemeleri; sulh hukuk ve asliye hukuk (ve
asliye ticaret) mahkemeleridir. Bunlar genel mahkeme niteliindeki mahkemelerdir. Bunlarn yannda zel mahkemeler de
vardr. rnein i mahkemesi, Kadastro mahkemesi ve yaknda kurulmu olan aile mahkemesi gibi.
a) Genel Nitelikte Olan Hukuk Mahkemeleri
Sulh Hukuk Mahkemeleri: Sulh hukuk mahkemesinin grevi kanunlarla belirtilmi olup, istisnaidir. rnein vasi
atanmas miraslk belgesi (veraset ilam) verilmesi, kira bedelinin tespiti davas, taksim davas, tahliye (boaltma)
davas, zilyetliin korunmasyla ilgili davalar sulh hukuk mahkemesinde grlr.
Asliye Hukuk Mahkemeleri: Sulh hukuk mahkemesinin grevi dnda kalan btn davalara ve ilere asliye hukuk
mahkemesinde baklr. rnein, kamulatrma bedeline itiraz davalarna, derneklerin kapatlmas davalarna asliye hukuk
mahkemelerinde baklr.
b) zel Nitelikte Olan Hukuk Mahkemeleri:
Asliye Ticaret Mahkemesi: Ankara, stanbul, zmir, Adana ve nfusu ok byk baz il merkezlerinde ayr Asliye Ticaret
Mahkemesi vardr. 1 bakan ve 2 yeden oluur. Ticari davalara bakarlar. Ayr bir Ticaret Mahkemesi bulunmayan
yerlerdeki ticari davalara asliye hukuk mahkemesi bakar.
Aile mahkemesi: Bu mahkemeler 2003 tarihli 4787 sayl kanunla ngrlen yeni mahkemelerdir. Aile mahkemeler her
ilde ve nfusu yz binin zerindeki her ilede tek hakimli ve asliye mahkemesi derecesinde olmak zere kurulur.Aile
mahkemesi kurulmayan yerlerde davalara Asliye Hukuk Mahkemesi bakar. Aile mahkemelerine evli,ocuk sahibi,30
yan doldurmu hakimler tercihan atanr, ayrca uzmanlar da bulunur.
Boanma davalarna, evlenmenin iptali davasna, babalk davasna gibi aile hukukunu ilgilendiren davalara bakar.
Blge Adliye Mahkemeleri: Trkiyede henz mevcut olmayan ancak 2005 ylndan itibaren 2 yl iinde kurulmas
dnlen 2. derece hkm ve kontrol mahkemesidir. Hukuk ve ceza dairelerinden oluur.
Grevi; Adli yarg 1. derece mahkemelerinden verilen kesin olmayan kararlara kar yaplacak bavurular inceleyip
karara balamak, 1. derece Adli yarg hakimleri aleyhine alacak tazminat davalarna bakmaktr. Adalet Bakanl 2005
ten itibaren 2 yl iinde blgelerin corafi durumu ve i younluu gz nnde tutularak Hakim ve Savclar Yksek
Kurulunun olumlu grn alarak Blge Adliye Mahkemelerini kurmakla grevlendirilmitir.
c) Yargtay
Adli yargdaki ilk derece mahkemelerinin kontrol (denetim) mahkemesidir . Adli yargdaki en yksek
mahkemedir.Belli davalara da istisnai olarak ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
Yargtayda 21 Hukuk ve 11 Ceza dairesi vardr. Her daire salt ounlukla karar verir. yeleri; Hakim ve Savclar
Yksek Kurulunca ye tam saysnn salt ounluu ile ve gizli oy ile seilir. Yargtay 1. bakan 4 yl iin seilir.
Yargtay Cumhuriyet Basavcs ise Cumhurbakan tarafndan 4 yl iin seilir.
Yargtay bnyesinde Yargtay Hukuk Genel Kurulu ve Ceza Genel Kurulu vardr. Bu kurullar Yargtay dairelerinin
vermi olduklar bozma kararlarna kar yerel mahkemelerce verilen direnme kararlarn inceler ve bu konuda karar
verirler. Bu kurullarn benzer olaylardaki itihat uyumazlklarn gidermek iin Yargtay Byk Genel Kurulu, yargtay
itihatlarn birletirme karar alr. tihad Birletirme kararlar Resmi Gazetede yaymlanr. Bu kararlar kesin olup,
kanun gcndedir ve Yargtay Dairelerini ve adliye mahkemelerini balar.
8.BLM: DARE HUKUKU
I. DARE
a) Fonksiyonel Anlamda dare: Yasama ve yarg fonksiyonlar ile yrtme organnn sadece saysal nitelikli
faaliyetlerinin dnda kalan devletlerin ve toplumun gnlk ihtiyalarn karlamak amacyla yrtt faaliyetlerdir.
b) Organik Anlamda dare: Yasama ve yarg organlar dnda banda hkmeti oluturan bakanlarn bulunduu
devlet tzel kiiliini temsil eden merkezi idare ve mahalli idarelerin hizmetlerini yrtmek ve ihtiyalarn karlamak ii n
kurulan kamu tzel kiilerini kapsar.
1) DARE HUKUKU
dareye kamu hizmetleri salanmas iin tannan stnlk ve ayrcalklar idarenin rgtlenmesi ve idare ile bireyler
arasndaki ilikileri dzenleyen kamu hukuku daldr.
78
a) dare Hukukunun zellikleri
-Yeni gelien bir hukuktur.
-Kanunlatrlmam bir hukuktur.
-tihat hukukudur.
-Stat ve kurak hukukudur.
-Bamsz ve mstakil bir hukuktur.
-Kamu hukuku daldr.
-lemleri tek tarafldr.
b) dare Hukukunun Uygulama ve Dzenleme Alan
Kamu Hizmeti lt: darenin toplumsal ihtiyalar karlamak iin giritii tm faaliyetleri kapsar.
Kamu Gc lt: darenin kamu yararn gerekletirebilmesi iin sahip olduu stn yetki ve ayrcalklar kapsar.
Karma lt: darenin faaliyetlerinin kamu hukukuna tabi olmas fakat baz faaliyetlerinin zel hukuka tabi olmas
anlamna gelir.
Kamu Yarar lt: darenin her trl eylem ve ileminin amacnn kamu yararn gerekletirmek olmas anlamna
gelir.
c) dare Hukukunun Kaynaklar
-Anayasa
-Kanun
-Kanun Hkmnde Kararname
-Tzk
-Ynetmelik
-dari teaml ve tatbikatlar
-Milletleraras antlamalar
-Yarg itihatlar
d) dare Fonksiyonu ve zellikleri
-dare fonksiyonunun temel amac, kamusal yarar salamaktr.
-dare fonksiyonunun konusu kamu hizmetidir.
-dare fonksiyonu, idari ilemlerle, stn ve ayrcalkl yetkiler kullanlarak yerine getirilir.
-dare fonksiyonu, srekli bir devlet fonksiyonudur, kendiliinden harekete geer.
e) Trkiye Cumhuriyetinde darenin Grevleri
-Kamu hizmeti
-Kolluk faaliyetleri
-Milli gvenliin korunmas
- dzen faaliyetleri
-Planlama faaliyetleri
-zendirme ve destekleme faaliyetleri
2) DARE HUKUKUNA HAKM OLAN LKELER
a) Hukuk Devleti lkesi: Hukuk devletinde; yasama ve yrtme organ hukuka bal olmas gerekir. Ayrca idarenin
btn eylem ve ilemleri yarg denetimine ak olmaldr.
Trkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Hukuk devleti sadece ynetilenler iin kurallar koyan devlet deildir ayn
zamanda koyduu hukuk kurallarna kendiside bal kalan devlettir.
b) darenin Kanunilii lkesi: Anayasaya gre idarenin kurulu ve grevleri kanunla dzenlenir. darenin faaliyette
bulunabilmesi iin kanundan ald bir yetki olmas gerekir.
c) Merkezi Ynetim ve Yerinden Ynetim lkeleri: dareyi merkezi ynetim ve yerinden ynetim olarak ikiye
ayrabiliriz.
1) Merkeziyet (Merkezden Ynetim): Geni anlamyla ele alnacak olursa merkeziyetilik; siyasal, hukuksal ve ynetsel
bakmdan lkenin merkezden ynetilmesi anlayna dayanr. Bu anlaya gre; yasama ve yarg erk ve yetkilerinin
merkezi idarede bulunmasna siyasal merkeziyet denir.
Yrtme erkine ilikin idari konulardaki yetki ve fonksiyonlarn merkeze sk bir ekilde bal olmasna idari
(ynetsel) merkeziyet denilmektedir.
Siyasal merkeziyet, idari merkeziyete kyasla daha geni bir kavramdr. Yetki genilii de merkeziyet sistemi iinde
yer almaktadr. Yetki genilii ilkesinin mant her iin merkezden ynetilmesinin baz nemli ve acil ilerin gecikmesine
neden olmasn nlemektir.
Yetki genilii: Merkezden ynetimin baz sakncalarn giderebilmek iin merkez tarafndan kendi memurlarna baz
yetkilerin devredilmesidir.
79
2) Yerinden Ynetim (Adem-i Merkeziyet): Bu ynetim anlayna gre; yasama ve yarg yetkileri merkezi ynetime
aittir. Ancak, yerel hizmetlerin bir ksmnn yerine getirilebilmesi iin ynetsel yetki tannan ve buna dayanarak karar
organlarn seen belirli yerel ve blgesel ynetimler sz konusudur. Yerel ynetimlerin var olu nedeni, hukuksal
yaklama gre idari yerinden ynetimin bir sonucudur.
dari yerinden ynetim ikiye ayrlr:
1) Hizmet Yerinden Ynetim: Burada, teknik nedenlerle bir hizmetin daha etkin grlebilmesi iin bir ksm kurululara
hizmet alan ile snrl olarak zerklik tannmaktadr. (Tabipler odas, Ticaret odas, Baro vb.) Burada tannan zerklik,
hizmet ile lgilidir.
2) Mahalli Yerinden Ynetim: lkenin belli bir blgesinde oturan bireylerin sadece o yerde yerlemelerinden dolay
doan ortak ve komuca ihtiyalarn ve ilerini grebilmeleri in o beldeye tannan bir ynetsel zerklik bulunmaktadr.
(Ky, Belediye)
Yetki Genilii ile Yerinden Ynetim Arasndaki Farklar
***Yerinden ynetim, merkezden ynetimin tam kart niteliindedir. Yerinden ynetimde, yrtme erkine ilikin baz
yetkiler artk merkezi ynetime deil, seimle ibana gelen yerel organlara aittir.
***Yetki genilii ise, merkezden ynetimin baz yetkilerinin taradaki kendi memurlarna devredilmelidir. Bu devirin
dayand mantk, her iin merkezden yrtlmesinin baz nemli ve acil ilerin gecikmesine neden olmasn nlemektir.
Bunun iin merkezi ynetim, kendi yerel memuruna (rnein vali) yrtmeye likin olarak baz hususlarda merkezi
ynetime sormadan karar alma yetkisi verir.
Yerel Ynetimlerin Denetlenmesi Kamu hizmetlerinde uyum birliinin salanmas nemlidir. Yerel ynetimler
kendilerine tannan zerklii farkl ekilde kullanarak uyum ve birlii bozabilirler.
Yerel ynetimlerin denetlenmesini zorunlu klan nedenler:
-Yerel hizmetlerin idarenin btnl erevesinde yrtlmesi
-Kamu grev ve hizmetlerinde birliin salanmas
-Kamu yararnn gzetilmesi ve yerel ihtiyalarn karlanmas
DENETM: Yerel ynetimlerin kendi kendilerini denetlemesidir.
Hiyerarik Denetim: Yerel ynetimlerin kendi yaps iinde gerekleen ynetsel denetimdir.
Bu denetlemede st makamn alt makamn kararlarn deitirme ve dzeltme yetkisi vardr.
DI DENETM: Yerel ynetimlerin kendi rgtleri dndaki birimler tarafndan yaplan denetimdir.
Yerel ynetimler zerindeki asln ynetsel denetim ekli d denetimdir. Bu denetimi idari ynden merkezi ynetim, mali
ynden Saytay yapar.
***Siyasal Denetim: Yasama organ tarafndan yaplan denetimdir. Denetimin amac, yerel ynetimlerin sahip olduklar
haklar kullanarak bireylerin haklarna tecavz etmelerini engellemektir.
Siyasal denetim; meclis aratrmas, meclis soruturmas, soru, gensoru gibi yollarla yaplr.
***Yarg Denetimi (Hukuksal Denetim): Hukuk devleti anlaynn bir sonucudur. Denetimin konusu hukuka uygunluktur.
Yerel ynetimlerin karar, eylem ve ilemlerinin hukuka uygunluunu ve yerel ynetimlerin yetki ve grevlerini yerine
getirip getirmediini denetlemek iin yaplr. Bu denetimin yaplabilmesi iin gerek ya da tzel kiiler tarafndan ikayet
olmas gerekir.
***dari Denetim: dari ara ve usullere dayanarak idari kurumlar tarafndan yaplan denetimdir.
Hiyerarik Denetim: Kamu kurulularnn kendi ilerinde yrtlen denetimdir.
-Vesayet Denetimi (dari Vesayet): Yerel ynetimler zerindeki d denetimin yrtme organ tarafndan yaplmasdr.
Merkezi ynetim yerel ynetimler organlarnn karar ve ilemleri zerinde denetim yapar. Bu yetki karar ve ilemleri uygun
bulma, erteleme ya da iptal etme eklinde kullanlabilir.
Vesayet denetimi iki trldr:
Hukukilik Denetimi: Yasalar dikkate alnarak yaplan denetimdir.
Yerindenlik Denetimi: Yaplan ilerin toplum yararn ve ihtiyalarn karlamaya ynelik olup olmad kstas alnarak
yaplan denetimdir.
Yerel Ynetimlerin sadece belirli baz ilemlerin vesayet makamnn onayndan gemesi gerekir. Dier tm ilemler
vesayet denetimi dndadr.
Denetimin younluu ve kapsam devletin niter ve federal sisteme sahip olmasna gre farkllk gsterir. rnein
vesayet denetimin Trkiyede ekilsel ABDde etkinlik ve verimlilii arttrma amac tamas gibi.
***Performans Denetimi: Baz toplumlarda nceden piyasa srecinin ve rekabet mekanizmalarnn baarsz olduu
durumlarda piyasa baarszlklar teorisi balamnda ekonomiye mdahale etmek devletin greviydi. Sonralar kamusal
faaliyetler gz nne alnarak kamusal baarszlklar teorisi yaklam ortaya km ve grevler deimitir. Hatta hem
piyasa hem de kamu kesimi yetersiz hale gelince nc bir e olarak gnll sektr (sivil toplum kurulular) ortaya
kmtr.
80
3) DAR KARARLAR
darenin belli kii ve durumlar iin ald belli hukuki durumlar ortaya koyan ve bunlar deitiren, kaldran
kararlardr. dari kararlar tek yanldr ve icraidir. dari kararlara ynelik hukuka uygunluk karinesi mevcuttur.
4) DAR SZLEMELER
a) Mali ltizam Szlemeleri: Mltezim ad verilen kar taraftan para alnd szlemedir.
b) Kamu stikraz Szlemeleri: Devlet ve dier kamu tzel kiileri tarafndan tahvil, hazine bonosu gibi senetlerle
vatandalara borlanld szlemelerdir.
c) Kamu Hizmeti mtiyaz Szlemeleri: Bir kamu hizmetinin zel bir kii tarafndan yaplmasn salayan szlemedir.
d) Yer Alt ve Yer st Servetlere likin letme Szlemeleri: Petrol dndaki yer alt ve yer st servetlerin
iletilmesini konu alan szleme trdr.
e) Orman letme Szlemeleri: Ormanlarn zel kiilerce iletilmesi mmkn deildir o yzden bu szleme
gnmzde uygulanmamaktadr.
f) dari Hizmet Szlemeleri: Devletin memur olmayan ve ii nitelii tamayan personelini istihdam etmek iin yapt
szlemedir.
5) DARENN YETKLER
a) Dzenleme Yapma Yetkisi: darenin KHK, tzk, ynetmelik, genelge ve ynerge gibi dzenleyici ilemler yapma
yetkisidir. darenin dzenleyici ilem yapabilmesi iin kanunun izin vermesi gerekir.
b) Yaptrm Uygulama Yetkisi: darenin kendi iinde ald kararlar uygulayabilme yetkisidir.
c) Mal Edinme Yetkisi: darenin kamu gc ve yetkisini kullanarak mal edinme yetkisidir.
dare mal edinme yetkisini; kamulatrma, istimval, devletletirme ve geici igal eklinde kullanabilir.
Kamulatrma (stimlak): zel mlkiyette bulunan tanmazlarn kanuna dayanarak kamu mallar arasnda yer almasn
salar. Yeterli denek salanmadan kamulatrma yaplamaz.
Devletletirme (Milliletirme): Kamu hizmeti nitelii tayan zel teebbsler kamu yarar zorunlu kld durumlarda
devletletirilebilir.
stimval: darenin olaanst dnemlerde tanr mallar kamu gcn kullanarak ve deerini deyerek elde etmesidir.
Geici gal: Bayndrlk hizmetlerinin grlmesi srasnda zel mlkiyete ait olan tanmaza idare geici olarak el
konulmasdr.
6) DARENN MALLARI
a) Kamu Mallar
Serbest Mallar: Herkesin dorudan kullanmna ak olan sahipsiz mallardr. rnein; dalar, denizler.
Ortak Mallar: Btn vatandalarn veya baz vatandalarn faydalanmas iin tahsis edilmi mallardr. rnein; meralar.
Hizmet Mallar: Kamu hizmetlerinin grlmesinde kullanlan mallardr. rnein; hastaneler.
b) zel Mallar: Kamu hizmetlerine veya kamunun dorudan faydalanmasna tahsis edilmi mallardr. Bu mallar;
letilebilir, kiraya verilebilir, satlabilir.
7) KAMU HZMETLER
Kamu hizmeti; bata devlet kurulularnn, mahalli idarelerin ve baz kurulularn toplumun gndelik ihtiyalarn
karlamak zere dzenli olarak sunduklar hizmetlerdir.
Kamu hizmetlerinde genellik, eitlik, tarafszlk, deikenlik ve esneklik ilkeleri geerlidir. Kamu hizmetleri
bedelsizdir ve yarg denetimine tabidir.
a)Kamu Hizmeti Trleri: Kamu hizmetleri konularna gre ve yrtldkleri alana gre ikiye ayrlabilir.
Konularna Gre
-dari Kamu Hizmetleri (gvenlik, eitim, salk, nfus, bayndrlk, tapu)
-ktisadi Kamu Hizmetleri (demiryolu, posta hizmetleri)
-Sosyal Kamu Hizmetleri (alma hayat, emeklilik, i gvenlii, sosyal gvenlik)
-Bilimsel Teknik ve Kltrel Kamu Hizmetleri (niversiteler, teknoloji enstitleri, TSE, TRT, devlet tiyatrolar)
Yrtldkleri Alana Gre
-Bireylerin dorudan doruya bireysel yararland hizmetler (retim, salk)
-Bireylerin dolayl ve birlikte yararland hizmetler (bayndrlk hizmeti)
b) Kamu Hizmetlerinin Kurulmas ve letilmesi: Kamu hizmetleri; kanunla veya kanunun verdii bir yetkiye
dayanarak bir idari ilemle kurulan ve kapsam devlete belirlenen hizmetlerdir.
Kamu Hizmetlerinin letilme Yntemleri
Emanet: Bir faaliyetin kamu tzel kiisi tarafndan kendi ara, gere ve personeliyle yrtlmesidir.
Ruhsat: Tekel niteliinde olmayan baz hizmetlerin tek tarafl verilen bir izinle zel kiilere yaptrlmasdr.
mtiyaz Yntemi: Bir kamu hizmetinin her trl masraf ve zarar kendisine ait olarak zel bir kiiye devredilmesidir.
81
Mterek Emanet: Bir kamu hizmetinin masraflar devlete ait olarak belli bir pay ve cret vererek zel kiilere
grdrlmesidir.
ltizam Yntemi: Hizmetlerin belli bir cret karlnda zel kiilere grdrlmesidir.
Yap-let-Devret Yntemi: darenin kamunun gre alanna giren bir yatrm tm masraflar ile yklenmesi ve bu yatrm
belli bir sre veya cret karlnda iletmesi daha sonra devlete bedelsiz devretmesi yntemidir.
c) Kamu Mallarnn Hukuki zellikleri
-Kamu mallar zel mlkiyete devredilemez, haczedilemez.
-Kamu mallar zamanamna uramaz.
-Kamu mallar zerinde snrl ayni hak kurulamaz.
-Kamu mallar tapuya tescil edilemez.
-Kamu mallar kamulatrlamaz.
-Kamu mallar vergiden muaftr.
-Kamu mallar zel himayeye tabidir.
8) DARENN KOLLUK FAALYETLER
Kamu dzenini oluturan unsurlar; gvenlik, dirlik, esenlik ve salktr. Kamu dzenini salamaya ynelik idari
faaliyetlere kolluk faaliyetleri denir.
Adli Kolluk: Kamu dzenini bozan su eylemlerinin ilenmesi halinde harekete geerek su faillerini ve delillerini
aratran, bunlarn bulunmasn salayan kolluktur.
dari Kolluk: Kamu dzeni bozulmadan nce faaliyet gsteren ve bu dzenin bozulmamas iin gerekli tedbirleri alan
kolluktur.
Genel idari kolluk makamlar; Bakanlar Kurulu, ileri Bakan, valiler, kaymakamlar ve bucak mdrleridir.
dari kolluk; nleyicidir, tek tarafldr, zor kullanma yetkisine sahiptir, gizlilik arz eder.
9) KAMU TZEL KL
Kamu tzel kiilii; kanunla veya kanunun aka verdii bir yetkiye dayanarak kurulan, stn ve ayrcalkl
yetkilerle donatlm, mallar, gelirleri ve personeli ayr bir statye tabi tutulan kurululardr.
-Kamu tzel kiilii, kanunla veya kanunun aka verdii bir yetkiye dayanarak kurulur.
-Sona ermesi kanunla veya kanunun aka verdii bir yetkiye dayanarak idari ilemle olur.
-Kamu tzel kiilerinin personeli devlet memuru kabul edilir.
-Gelirleri devlet geliri saylr.
-Kamu yararna hareket ederler ve ayrcalkl yetkilerle donatlmlardr.
Anayasada kamu tzel kiilii olan idareler
*l zel daresi
*Belediye daresi
*Ky daresi
*niversiteler
*Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT)
*Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu (AKDTYK)
*Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular (barolar, odalar, birlikler)
Kanunla kurulan kamu tzel kiileri
Devlet, l zel daresi, Belediye daresi, Ky daresi, YK, TRT, EPDK, TOBB, KT, BDDK, TMSF, TCDD, TSE, TOK,
TBTAK, DMO, THY, RTK, SPK, TKA, barolar, odalar, birlikler, Rekabet Kurulu, eker Kurumu, zelletirme daresi,
Futbol Federasyon Bakanl, Merkez Bankas, Vakflar Genel Mdrl, niversiteler, Devlet Tiyatro Genel Mdrl,
Karayollar Genel Mdrl, Tarm letmeleri Genel Mdrl, Ziraat Bankas Genel Mdrl, Trkiye i kurumu,
Savunma Sanayi Mstearl, Toprak Mahsulleri Ofisi.
Kamu dzenini salamaya ynelik idari faaliyete ne ad verilir?
A) Kolluk
B) Fiili memur
C) dari yaptrm
D) Disiplin cezas
E) Dzenleyici ilem
2010KPSS/ORTARETM
CEVAP: A
82
Kamu tzel kiilii olmayan kurulular
MGK, DPT, DDK, Anayasa Mahkemesi, Yargtay, Dantay, Saytay, Uyumazlk Mahkemesi, Cumhurbakanl,
Yasama, Bakanlklar, Bakanlar Kurulu, Gmrk Mstearl, Eitim Daire Bakanl, Emniyet Genel Mdrl, Sivil
Savunma Genel Mdrl, Tapu ve Kadastro Genel Mdrl, Ky Hizmetleri Genel Mdrl, Jandarma Genel
Mdrl, Devlet Meteoroloji Genel Mdrl, Sahil Gvenlik Kurumu, Devlet Personel Bakanl, Adli Tp Kurumu,
Yksek Denetleme Kurumu, le daresi.
10) BAZI HZMET KURULULARI
Teknik bilgi ve uzmanlk gerektiren bir hizmetin devlet tzel kiilii ve merkezi idare tekilat dnda tekilatlandrlp
tzel kiilie kavuturulmas sonucu oluturulan kurululardr. Kanunla veya kanunun verdii bir yetkiye dayanarak
kurulabilirler. Bunlar kamu tzel kiiliine sahip, zerk merkezi idarenin vesayet denetimine tabi zel bteli kurululardr.
a) niversiteler: ada eitim ve retim esaslarna dayanan bir dzen iinde milletin ve lkenin ihtiyalarna uygun
insan gc yetitirmek amacyla devlet tarafndan kurulur.
Rektrler 4 yllna Cumhurbakan tarafndan atanr. Dekanlar ise YK tarafndan seilir.
b) Radyo ve Televizyon Kurulular: Radyo ve televizyon istasyonlar kurmak, ,iletmek, kanunun belirledii
artlar dahilinde serbesttir. Radyo ve televizyon st kuruluu grev ve yetkileri, yelerinin nitelikleri seim usulleri ve grev
sreleri kanunla dzenlenir.
Kamu tzel kiilii olarak kurulan radyo ve televizyon kurumu ile kamu tzel kiilerinden yardm gren haber
ajanslarnn zerklii ve tarafszl esastr.
c) Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Kurumu: Atatrk dnceyi, Atatrk ilke ve inklaplarn, Trk kltrn, Trk
tarihini ve Trk dilini bilimsel yoldan aratrmak, tantmak, yaymak ve yaynlar yapmak amacyla; Atatrkn manevi
himayelerinde, Cumhurbakannn gzetim ve desteinde, Babakanla bal; Atatrk Aratrma Merkezi, Atatrk Dil
Kurumu, Trk Tarih Kurumu ve Atatrk Kltr Merkezlerinden oluan, kamu tzel kiiliine sahip kurum Atatrk Kltr, Dil
ve Tarih Yksek Kurumudur.
d) Kamu Kurumu Niteliindeki Meslek Kurulular: Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ve st
kurulular; belli bir meslee mensup olanlarn mterek ihtiyalarn karlamak, mesleki faaliyetlerini kolaylatrmak,
meslein genel menfaatlerine uygun olarak gelimesini salamak, meslek mensuplarnn birbiri ile ve halk ile olan
ilikilerinde drstl ve gveni hakim klmak zere meslek disiplini ve ahlakn korumak maksad ile kanunla kurulan ve
organlar kendi yeleri tarafndan kanunda gsterilen usullere gre yarg gzetimi altnda gizli oyla seilen kamu tzel
kiilikleridir.
e) Kamu ktisadi Teebbsleri: 1.Dnya Savandan sonra iktisadi devletilik ilkesinin gerei olarak sanayi,
ticaret ve tarm gibi iktisadi alanlarda faaliyet gstermek zere kamu sermayesi ile kurulan kurululardr.
f) Bamsz dari Otoriteler: Devletin para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarnn salkl ve dzenli
ilemesini salayc nlemleri almak ve piyasalarda doabilecek tekelleme ve kartellemeyi nlemekle grevli tzel
kiilie sahip kurululardr. RTK, Rekabet Kurumu rnek olarak verilebilir.
11) KAMU GREVLLER
Hukuki statleri ve yaptklar grevin niteliine baklmakszn kamu kesiminde alan herkes kamu grevlisidir.
Devletin siyasi yapsn oluturan ana alanlardaki grevliler ile zel hukuk hkmlerine tabi olarak alanlar dnda kalan
grevliler de kamu grevlisidir.
Kamu grevlileri; memur, szlemeli personel, geici personel ve iiler olarak snflandrlr.
1) Memur: Devlet ve dier kamu tzel kiiliklerince genel ve idari esaslara gre yrtlen asli ve srekli kamu
hizmetlerini ifa ile grevlendirilen kiilere memur denir.
2) Szlemeli Personel: Mesleki ve uzmanlk gerektiren ilerde altrlmak zere idare ile personel arasnda
dzenlenen hizmet szlemesi ile yaplan istihdamdr. Geici ve istisnai bir istihdamdr bir yllna yaplr. Devlet Personel
Dairesi ve Maliye Bakanlnn gr alnarak Bakanlar Kurulu tarafndan istihdam gerekletirilir.
3) Geici Personel: Bir yldan az sreli veya mevsimlik ilerde szleme ile altrlan ii saylmayan grevlilerdir.
dare hukukuna tabidirler.
4) iler: Memur, szlemeli ve geici personeller dnda kalan personellere ii denir. zel hukuka tabidirler. Hizmet
akdine dayanarak altrlrlar.
83
Memur Olabilmenin artlar
-TC vatanda olmak
-18 yan doldurmu olmak, sanat ve meslek okulunu bitirenler iin 15 yan doldurmu olmak.
-En az ilkretim mezunu olmak.
-Askerlik ile iliii bulunmamak.
-Hizmet yapmasna engel olacak salk problemi olmamak.
-Drst ve iyi ahlak sahibi olmak.
-Taksirli sular hari 6 aydan fazla hapis ve ar hapis cezas almamak, yz kzartc sular, kaaklk, ve terr
sularndan hkm giymemi olmak.
Memura Uygulanan Yasaklar
Ticaret Yasa: Memurlar tccar ve tacir saylmalarn gerektirecek faaliyetlerde bulunamazlar.
kinci Grev Yasa: Memurlar ikinci bir i yapamazlar. Ancak; bilirkiilik, ynetim kurulu yelii, il genel meclisi yelii
gibi iler ikinci i kapsamna girmez.
Hediye Alma Yasa: Mesleklerini kar salamak amal kullanamazlar.
Siyasi Partilere Girme Yasa: Her hangi bir parti lehine ya da aleyhine davranta bulunamazlar.
Memurun devleri; sadakat, tarafszlk, devlete ballk, uyumlu davran, emirlere uyma, mal bildiriminde bulunma ve i
banda bulunmadr.
Memurun Ykmllkleri; kyafet ykmll, ikamet ykmll, resmi belge ve aralar iade etme ykmll ve
devlet maln korumaktr.
Memura Salanan Haklar; grev gvenlii, ikayet ve dava ama hakk, izin hakk, mali haklar, terfi haklar ve dier
sosyal haklardr.
II. TRKYENN DAR YAPISI
Genel idare; btn lkeyi kapsayan idaredir. Merkez rgt ve tara rgtnden meydana gelir.
1) MERKEZ TEKLATI
Cumhurbakan, Bakanlar Kurulu ve bu kurulun yelerinden oluur.
Cumhurbakan: Trkiye Cumhuriyetinin ve devletin badr.
Babakan: Babakan bakanlar kurulunun bakandr. Hkmetin genel siyasal politikasn gzetmek ve bakanllar
arasnda ibirliini dzenlemek gibi grevleri vardr.
Babakanla Bal Kurulular; Devlet Planlama Tekilat, Milli stihbarat Tekilat, Diyanet leri Bakanl,
zelletirme daresi Bakanl, Trkiye statistik Kurumu, Vakflar Genel Mdrl, Hazine Mstearl, D Ticaret
Mstearl, Gap daresi Bakanl, Genlik ve Spor Genel Mdrl, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu,
Gmrk Mstearl, Toplu Konut daresi Bakanl, Atom Enerjisi Kurumu, Sermaye Piyasas Kurumudur.
Bakanlar Kurulu: Babakan ve Bakanlardan oluur.
Bakanlar Kurulunun dari Grevleri
-Tzk ve ynetmelik kartmak.
-Olaanst hal ve skynetim ilan etmek.
-Genelkurmay bakann semek.
-YK yelerinin bir ksmn semek.
-Milli gvenliin salanmas.
-Silahl kuvvetlerin vatan savunmasna hazrlanmas.
-Mahalli idarelerin kendi aralarnda birlik kurmasna izin vermek.
Bakanlklar: Bakanlklarn kurulmas, kaldrlmas, grev ve yetkileri kanunla dzenlenir. Bakanlklar; bakanlk
hizmetlerinin hkmet programna, kalknma planna, ylk programa ve mevzuata uygun olarak yrtlmesinden
Babakana kar sorumludurlar.
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv
84
2) TARA TEKLATI
Merkezi idarenin bakent dndaki btn lkeye yaylm olan tekilatdr. Tara Tekilat; il ynetimi, ile ynetimi
ve bucak ynetimi olarak e ayrlr.
A) L YNETM
llerin kurulmas, kaldrlmas, adlarnn deitirilmesi, snrlarnn belirtilmesi ve deitirilmesi kanunla olur.
1) Vali: l idaresinin badr. Valiler; ileri Bakanlnn teklifi, Bakanlar Kurulunun karar ve Cumhurbakannn onay
ile atanrlar. Vali ilde devletin, hkmetin ve ayr ayr her bakanln temsilcisidir.
Valinin Grevleri
-Kanun, tzk, ynetmelik ve hkmet emirlerinin yaymlanmasn ve uygulanmasn salamak.
-Genel emirler karmak ve uygulamak.
-lde su ilenmesini nlemek ve kamu dzenini salamak.
-ldeki devlet memurlarndan bir ksmn dorudan atamak, bir ksmnn atanmas konusunda gr bildirmek, bir ksmnn
grev yerlerini belirlemek veya deitirmek.
-lde bulunan tm devlet memurlar zerinde hiyerari gcn kullanmak.
-lde bulunan yerel ynetim kurulular zerinde vesayet yetkisini kullanmak.
-ldeki ile, bucak ve kyleri denetlemek.
-Jandarma, kara, hava, deniz komutanlarndan yardm istemek, yetkilerini kullanabilmek.
-Cezaevlerinin korunmasn gzetmek ve denetlemek.
-Devletin temsilcisi sfatyla trenlere bakanlk etmek ve gerekli olduu zaman yabanc lke temsilcilerini kabul etmek.
2) l dare ube Bakanlar: Genel idarenin illerdeki ynetim kurulularnn banda bulunan yksek dereceli
memurlardr. l idare ube bakanlar; kendi grev alanlarna giren ilerin yrtlmesinden ve kendilerine bal
memurlarn kanun, tzk, ynetmelik ve hkmet kararlaryla belirtilen grevleri yaparlar. Valinin emrine bal alrlar.
3) l dare Kurulu: Asli vazifesi valiye danmanlk yapmaktr. Valinin bakanlnda veya valinin grevlendirecei vali
yardmcsnn bakanl altnda; hukuk ileri mdr, defterdar, Milli eitim mdr, bayndrlk ve iskan mdr,
veteriner mdr, salk mdr, tarm ve ky ileri mdrnden oluur.
l dare Kurulunun Grevleri
-l snrlar iinde kamulatrma karar vermek.
-le bal kylerin muhtar ve ihtiyar meclisi yelerinin grevlerine son vermek.
-le ve kylerin kurulmasnda, kaldrlmasnda ve kylerin yerinin deitirilmesinde gr bildirmek.
B) LE YNETM
lelerin kurulmas, kaldrlmas, adlarnn deitirilmesi ve baka bir yerle birlemesi kanunla olur.
Kaymakam: le idaresinin en byk mlki amiridir. Kaymakam valinin gzetimi ve denetimi altnda grev yapar.
Kaymakamn devleti temsil etme yetkisi yoktur sadece hkmeti temsil eden meslek memurudur. Kaymakam iledeki tm
idari kurulularn amiridir ve bunlar zerinde denetim yapma yetkisine sahiptir.
Kaymakamlar, ileri Bakanl Mdrler Kurulunun nerisi ve ileri Bakannn onay zerine mterek
kararname ile atanrlar.
Kaymakamn Grevleri
-lenin her ynden genel idaresini ve genel gidiini denetlemek.
-lede tekilat ve grevli memuru bulunmayan ilerin yrtlmesini salamak.
-le memurlarnn almalarn ve tekilatn ilemesini gzetmek ve denetlemek.
-Halkn askerlik muameleleri hakknda mracaat ve ikayetlerini kabul etmek.
-Cumhuriyet bayramnda ilede yaplacak resmi trenlere bakanlk etmek.
-lede kamu dzen ve emniyetinin salanmas iin gerekli tedbirleri almak.
-Kanun, tzk, ynetmelik ve hkmet kararlarnn ilann ve uygulanmasn salamak.
-ledeki mahalli idareler zerinde vesayet yetkisini kullanmak.
C) BUCAK YNETM
Merkezi idarenin bakent dndaki tekilatna ne ad verilir?
A) Belediye
B) l zel idaresi
C) Tara tekilat
D) Mahalli idare tekilat
E) Hizmet yerinden ynetimi
2008KPSS/NLSANS
CEVAP: C
85
Bucak; corafya, ekonomi, gvenlik ve mahalli hizmetler bakmndan aralarnda mnasebet bulunan kasaba ve kylerden
meydana gelen bir idari birimdir. Bucaklar il ve ilelerden farkl olarak ynetsel bir ilemle kurulurlar. Bucaklarn kurulmas
ileri Bakanlnn karar ve Cumhurbakannn onay ile olur.
Bucak ynetiminin organlar; Bucak Mdr, Bucak Meclisi ve Bucak Komisyonudur. Bucak Mdr, bucakta en
byk hkmet memurudur. Bucak mdr, bucaktaki ilerin yrtlmesinden sorumludur.
D) BLGE KURULULARI
Anayasaya gre; kamu hizmetlerinde verim ve uyum salamak amacyla birden ok ili iine alan merkezi idare tekilatlar
kurulabilir. Blge Kuruluu, Bakanlar Kurulu karar ile veya kanunla kurulabilir.
III. YERNDEN YNETM
YEREL YNETMLER (MAHALL DARELER)
Anayasann yerel ynetimlerle ilgili maddesi incelendiinde kan sonular
-Trkiye'de yerel ynetimler deyimi kapsamna giren kurulular, il zel idareleri, belediye ve kylerdir.
-Kamu tzel kiiliine sahip anayasal kurululardr.
-Karar organlar seimle oluturulur.
-Yerel ynetimlerin kuruluu, grevleri, yetkileri ile ilgili karlacak kanunlar, yerinden ynetim ilkesine uygun
dzenlenmek zorundadr.
-Yerel ynetim organlarnn seilmi organlarnn, organlk sfatn kazanma ve kaybetmeleri konusundaki denetim yarg
yolu ile yaplacaktr.
-Seilmi yerel ynetim organlarnn veya bu organlarn yelerini, geici bir nlem olarak iileri Bakan grevden alabilir.
-Merkezi ynetim, Anayasada belirtilen amalar dorultusunda yerel ynetimler zerinde idari vesayet yetkisine sahiptir.
-Yerel ynetimlere, grevleriyle orantl gelir kaynaklar salanr.
-Byk yerleim merkezleri iin zel ynetim biimleri getirilebilir.
A) L ZEL DARES
Merkezi ynetimin bir kademesi olan il, yetki genilii ilkesine gre ynetilmektedir. lin merkezi ynetimi oluturan
unsurlar arasnda yer al, "ilin genel ynetimi" olarak ifade edilmektedir. Merkezi ynetimin tara rgt olan ilin en
byk mlki amiri, merkez tarafndan atanan validir. Merkezi ynetim, iller zerindeki denetimini hiyerarik denetim
esaslarna gre yapmaktadr.
1982 Anayasasna il ayn zamanda yerel ynetim birimi olarak kabul edilmektedir. l snrlar iinde yaayan
kiilerin, ortak nitelikteki yerel ihtiyalarn karlamak zere kamu tzel kiiliine, dolaysyla idari ve mali zerklie sahip
bir kurulu oluturulmutur. Bu kurulua mevzuatta l zel daresi" denir. Merkezi ynetim, il zel idaresini idari vesayet
yntemi ile denetlemektedir.
l zel idarelerinin yasal olarak temeli 1864 tarihli "Tekili Vilayet Nizamnamesi" ile atlmtr. Fransa'dan departman
sistemi rnek alnarak, idari alanda balatlan yeniden yaplanma araynn en nemli yn, eyalet sisteminin yerine
vilayet sisteminin getirilmesidir. l zel idaresi kamu tzel kiiliine ve seilmi karar organna sahip bir yerel ynetim
birimidir.
Burada belirtilen ilin genel idaresi ile zel idaresinin iki ortak yn vardr: Ortak ynlerden biri valinin, hem ii genel
idaresinin, hem de zel idaresinin ba olmasdr. Dier ortak yn ise, ilin genel idaresi ile zel idaresinin faaliyet
alanlarnn il snrlar iinde kalan blge olarak saptanm olmasdr.
Trkiye'de halen 81 il 81 il zel idaresi vardr. l zel idarelerinin grevlerini Bakanlar Kurulu tespit eder. l zel
idaresi, kanunla kurulur ve ilin kaldrlmasyla tzel kiilii sona erer. Grev alan il snrlardr.
l zel idaresinin Grev ve Sorumluluklar
-Salk, tarm, sanayi ve ticaret; ilin evre dzeni plan, bayndrlk ve iskan, topran korunmas, erozyonun nlenmesi,
sosyal hizmet ve yardmlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, ocuk yuvalar ve yetitirme yurtlar; dier hizmetleri il
snrlar iinde, mar, yol, su, kanalizasyon, kat atk, evre,acil yarm ve kurtarma, kltr, turizm, genlik ve spor; orman
kylerinin desteklenmesi, aalandrma, park ve bahe tesisine ilikin hizmetleri belediye snrlar dnda, yapmakla
grevli ve yetkilidir.
-l evre dzeni plan; valinin koordinasyonunda, Bykehirlerde bykehir belediyeleri, dier illerde il belediyesi ve il
zel idaresi ile birlikte yaplr. l evre dzeni plan belediye meclisi ile il genel meclisi tarafndan onaylanr
1982 Anayasasna gre aadaki idari birimlerden hangisi mahalli idareler ierisinde yer alr?
A) Mahalle
B) Bucak
C) Ky
D) le
E) Blge
2010KPSS/LSANS
CEVAP: C
86
-13 Ocak 2005 tarihinde "Ky Hizmetleri Genel Mdrl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun"un ad "Kye Ynelik
Hizmetler Hakknda Kanun olarak deitirmitir.
-Ky Hizmetleri Genel Mdrl kaldrlmtr. Kanunda belirtilen kye ynelik hizmetler, stanbul ve Kocaeli illerinde
Bykehir belediyelerince dier illerde ise il zel idarelerince yerine getirilir.
l zel darelerinin Organlar
1) l Genel Meclisi: l genel meclisi, il zel idaresinin karar organdr ve ildeki semenler tarafndan seilmi yelerden
oluur.
l Genel Meclisinin Grev ve Yetkileri
-Stratejik plan ile yatrm ve alma programlarn, il zel idaresi faaliyetlerini ve personelinin performans ltlerini
grmek ve karara balamak.
-Bte ve kesin hesab kabul etmek.
-l evre dzeni plan ile belediye snrlar dndaki alanlarn imar planlarn grmek ve karara balamak.
-Borlanmaya karar vermek.
-Bte ii iletmeler ile Trk Ticaret Kanununa tabi ortaklklar kurulmasna karar vermek.
-Tanmaz mal almna, satmna, trampa edilmesine, tahsisine, izin; yldan fazla kiralanmasna ve sresi yirmi be yl
gememek kaydyla bunlar zerinde snrl ayn hak tesisine karar vermek.
-artl balar kabul etmek.
-Vergi, resim ve har dnda kalan miktar 5.000 TL'den 25.000 TL' ye kadar ihtilaf konusu olan zel idare alacaklarnn
anlama ile tasfiyesine karar vermek.
-l zel idaresi adna imtiyaz verilmesine il zel idaresine ait irket, iletme ve itiraklerin zelletirilmesine karar vermek.
-Encmen yeler ile ihtisas komisyonlar yelerini semek.
-l zel idaresi tarafndan karlacak ynetmelikleri kabul etmek.
-l zel idaresinin ve bal kurulularnn kadrolarnn ihdas, iptal ve deitirilmesine karar vermek.
-Yurt iindeki ve yurt dndaki mahalli idarelerle karlkl ibirlii yaplmasna karar vermek.
-Dier mahalli idarelerle birlik kurulmasna karar vermek.
-lgililerin isteine bal hizmetler iin uygulanacak cret tarifesini belirlemek.
2) l Encmeni: l encmeni valinin bakanlnda, il genel meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla
seecei be ye ile biri mali hizmetler birim amiri olmak zere valinin her yl birim amirleri arasndan seecei be
yeden oluur. Valinin katlamad encmen toplantsna genel sekreter bakanlk eder.
Encmenin Grev ve Yetkileri
-Stratejik plan ve yllk alma program ile bte ve kesin hesab inceleyip il genel meclisine gr bildirmek.
-Kamulatrma kararlarn almak ve uygulamak.
-ngrlmeyen giderler deneinin harcama yerlerini belirlemek.
-Btede fonksiyonel snflandrmann ikinci dzeyleri arasnda aktarlmas.
-Kanunlarda ngrlen cezalar vermek.
-Vergi, resim ve harlar dnda kalan ve miktar 5.000 TL'ye kadar olan uyumazlklarn anlama ile zlmesine karar
vermek.
-Tanmaz mal satmna, trampa edilmesine ve tahsisine ilikin kararlar uygulamak, sresi yl gememek zere
kiralanmasna karar vermek.
-Belediye snrlar dndaki umuma ak yerlerin al ve kapan saatlerini belirlemek.
-Vali tarafndan havale edilen konularda gr bildirmek.
3) Vali: Vali, il zel idaresinin ba ve tzel kiiliinin temsilcisidir.
Valinin Grev ve Yetkileri
-l zel idaresi tekilatn sevk ve idare etmek, il zel idaresinin hak ve menfaatlerini korumak.
-l zel idaresini stratejik plana uygun olarak ynetmek, bteyi, ii zel idaresi faaliyetlerinin ve personelinin performans
ltlerini hazrlamak ve uygulamak.
-l zel idaresini Devlet dairelerinde ve trenlerde davac veya daval olarak da yarg yerlerinde temsil etmek.
-l encmenine bakanlk etmek.
-l zel idaresinin tanr ve tanmaz mallarn idare etmek.
-l zel, idaresinin gelir ve alacaklarn takip ve tahsil etmek.
-Yetkili organlarn kararn almak artyla szleme yapmak.
-l genel meclisi ve encmen kararlarn uygulamak.
-Bteyi uygulamak, btede meclis ve encmenin yetkisi dnda kalan aktarmalar yapmak.
-l zel idaresi personelini atamak
-l zel idaresi, bal kurulularn ve iletmelerini denetlemek.
-artsz balan kabul etmek.
-l halknn huzur, esenlik, salk ve mutluluu iin gereken nlemleri almak.
-Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak.
87
-Kanunlarla il zel idaresine verilen ve ii genel meclisi veya il encmeni kararn gerektirmeyen grevleri yapmak ve
yetkileri kullanmak.
B) BELEDYELER
Yerel ynetim birimleri arasnda, halka en yakn olan belediyelerdir. Belediye, belde sakinlerinin mahalli, mterek
ihtiyalarn karlamak iin kurulan ve karar organlar seimle oluturulan, idari ve mali zerklie sahip kamu tzel
kiisidir.
Nfusu 5.000 ve zerinde olan yerleim yerlerinde belediye kurulabilir. Gnmz itibari ile en ok belediye 2001-
5000 nfus younluu iinde bulunmaktadr. l ve ile merkezlerinde kurulmas zorunludur. Gnmzde en fazla ile
kurulan kent stanbuldur.
me ve kullanma suyu havzalar ile, sit ve dier koruma alanlarnda belediye kurulamaz. Meskun sahas (yerleim
merkezi) kurulu bir belediyenin snrlarna 5km.den daha yakn yerleim yerlerinde belediye kurulamaz. Kylerin belediye
kurabilmeleri iin, yerleim yerine azami 5 km mesafede bulunmas ve nfusunun 5.000'in zerinde olmas gerekir.
Kyn Belediye haline getirilmesi iin ky ihtiyar meclisinin karar veya kyn semenlerinin yarsndan bir fazlas
mahallin en byk mlki idare amirine yazl olarak bavurmaldr ya da vali kendiliinden buna gerek grmelidir. Valinin
bildirimi zerine mahalli seim kurullar 15 gn iinde semenlerin oylarn alr ve sonucu valilie bildirir. Dosya, Valinin
onayyla birlikte ileri Bakanlna gnderilir. Dantay'n gr alnarak mterek kararname ile belediye kurulur.
Belediyenin Organlar
Belediyenin organlar; belediye meclisi, belediye encmeni ve belediye bakandr.
1) Belediye Bakan: Belediye bakan, belediye idaresinin ba ve belediye tzel kiiliinin temsilcisidir. Halk tarafndan
ounluk usul ile 5 yl iin seilir.
Belediye Bakannn Grev ve Yetkileri
-Belediye tekilatnn en st amiri olarak belediye tekilatnn sevk ve idaresi.
-Belediyeyi stratejik plana uygun olarak ynetmek.
-Belediyeyi devlet dairelerinde ve trenlerde, yarg yerlerinde temsil etmek.
-Meclise ve encmene bakanlk etmek.
-Belediyenin tanr ve tanmaz mallarn idare etmek.
-Belediyenin gelir ve alacaklarn takip ve tahsil etmek.
-Yetkili organlarn kararn almak artyla szleme yapmak.
-Meclis ve encmen kararlarn uygulamak.
-Bteyi uygulamak, btede meclis ve encmenin yetkisi dndaki aktarmalara onay vermek.
-Belediye personelini atamak.
-Belediye ve bal kurulular ile iletmelerini denetlemek.
-artsz balar kabul etmek.
-Belde halknn huzur, esenlik, salk ve mutluluu iin nlemler almak.
-Btede yoksul ve muhtalar ve zrllere ynelik hizmetleri yrtmek.
-Temsil ve arlama giderleri iin ayrlan denei kullanmak.
-Kanunlarla belediyeye verilen grevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.
2) Belediye Meclisi: Belediyenin karar organdr ve ilgili kanunda gsterilen esas ve usullere gre seilmi yelerden
oluur. 1984 ylndan itibaren yaplan yerel ynetimler seimlerinde, nispi temsil sistemi yannda baraj sistemi de
getirilmitir. Seimler be ylda bir yaplr.
Meclisin Grev ve Yetkileri
-Stratejik plan ile yatrm ve alma programlarn, belediye faaliyetlerinin ve personelin performans ltlerini grmek
ve kabul etmek.
-Bte ve kesin hesab kabul etmek.
-Belediyenin imar planlarn onaylamak, Bykehir ve il belediyelerinde il evre dzeni plann kabul etmek.
-Borlanmaya karar vermek.
-Tanmaz mal almna, satmna, takasna, tanmazlar zerinde snrl ayn hak tesisine karar vermek.
-Kanunlarda vergi, resim, har ve katlma pay tarifesini belirlemek.
-artl balar kabul etmek.
-Vergi, resim ve harlar dnda kalan ve miktar be bin TL'den fazla, dava konusu olan belediye uyumazlklarn sulh ve
tasfiyeye, kabul ve feragata karar vermek.
-Bte ii iletme ile Trk Ticaret Kanununa tabi ortaklklar kurulmasna veya bu ortaklklardan ayrlmaya karar vermek.
-Belediye adna imtiyaz verilmesine karar vermek.
-Meclis bakanlk divann ve encmen yeleri ile ihtisas komisyonlar yelerini semek.
3) Belediye Encmeni: Belediye encmeni, belediye bakannn bakanlnda; l belediyelerinde ve nfusu 10.000'in
zerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin, gizli oyla seecei ye, mali
88
hizmetler birim amiri ve belediye bakannn birim amirleri arasndan bir yl iin seecei iki ye olmak zere yedi kiiden;
dier belediyelerde, belediye meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei iki ye, mali hizmetler
birim amiri ve belediye bakannn her yl birim amirleri arasndan bir yl iin seecei bir ye olmak zere be kiiden
oluur.
Encmenin Grev ve Yetkileri
-Stratejik plan ve yllk alma program ile bte ve kesin hesab inceleyip belediye meclisine gr bildirmek.
-Yllk alma programna alnan ilerle ilgili kamulatrma kararlarn almak.
-ngrlmeyen giderler deneinin harcama yerlerini belirlemek.
-Btede fonksiyonel snflandrmann ikinci dzeyleri arasnda aktarma yapmak.
-Kanunlarda ngrlen cezalar vermek.
-Vergi, resim ve harlar dnda kalan, dava konusu olan belediye uyumazlklarnn anlama ile tasfiyesine karar vermek.
-Tanmaz mal satmna, trampasna ve tahsisine ilikin meclis kararlarn uygulamak; sresi yl gememek zere
kiralanmasna karar vermek.
-Umuma ak yerlerin al ve kapan saatlerini belirlemek.
-Dier kanunlarda belediye encmenine verilen grevleri yerine getirmek.
BYKEHiR BELEDYES
Belediye snrlar iindeki ve bu snrlara en fazla 10km. uzaklktaki yerleim birimlerinin son nfus saymna gre
toplam nfusu 750.000'den fazla olan ii belediyeleri kanunla Bykehir belediyesine dntrlebilir. Bykehir
Belediyesine Katlma Bykehir belediye meclisinin karar ve ileri Bakanlnn nerisi zerine Bakanlar Kurulu karar
ile Bykehir belediye snrlar iine alnabilir.
Bykehir Belediyesinin Organlar
a)Bykehir Belediye Meclisi: Bykehir belediyesinin karar organdr. ye says, ile ve ilk kademe belediye
meclisleri ye saysnn bete biri alnarak bulunacak toplam say kadardr. Artk saylar dikkate alnmamaktadr.
Bykehir belediye bakan, Bykehir belediye meclisinin de bakandr. Dier belediye bakanlar, meclisin doal
yesidir.
b) Bykehir Belediye Encmeni: Bykehir belediye encmeni, belediye bakannn bakanlnda, belediye
meclisinin her yln ilk olaan toplantsnda kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei 5 ye ile bir genel
sekreter, Belediye bakannn katlamayaca toplantlara genel sekreter bakanlk eder.
c) Bykehir Belediye Bakan: Bykehir belediye idaresinin ba ve tzel kiiliin temsilcisidir. Bykehir belediye
bakan bykehir snrnn iindeki semenlerce seilir. Bykehir belediye bakan vekili Belediye Kanunundaki
usullere gre belirlenir. Ancak, Bykehir kapsamndaki ile ve ilk kademe belediye bakanlar, Bykehir belediye
bakan vekili olamaz.
Bykehir Belediye Bakannn Grev ve Yetkileri
-Belediye tekilatnn en st amiri olarak belediye tekilatn sevk ve idare etmek, beldenin ve belediyenin hak ve
menfaatlerini korumak.
-Belediyeyi stratejik plana uygun olarak ynetmek.
-Bykehir belediye meclisi ve encmenine bakanlk etmek bu organlarn kararlarn uygulamak.
-Bykehir belediyesinin verimli ynetilmesini salamak ve bte kesin hesap cetvellerini hazrlamak.
-Bykehir belediyesinin hak ve menfaatlerini izlemek, alacak ve gelirlerinin tahsilini salamak.
-Bykehir belediyesi adna szleme yapmak, karlksz balar kabul etmek.
-Mahkemelerde davac veya daval sfatyla ve resmi mercilerde byk ehir belediyesini temsil etmek.
-Belediye personelini atamak, belediye ve bal kurulular denetlemek.
-Gerektiinde bizzat nikah kymak.
-Gerektiinde grev ve yetkilerinden bir veya birkan ile veya ilk kademe belediye bakanna devretmek.
-Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak, zrllerle ilgili faaliyetlere destek olmak zere zrl
merkezleri oluturmak.
Bykehir Belediyesinin Grev ve Yetkileri
-Bykehir belediyesinin stratejik plann, yllk hedeflerini, yatrm programlarn ve btesini hazrlamak.
-mar planlarn yapmak, yaptrmak ve onaylayarak uygulamak.
-Belediye Kanununun borlanma ile ilgili tand yetkileri kullanmak.
-Bykehir belediyesinin yetki alanndaki meydan, bulvar, cadde ve ana yollar yapmak, yaptrmak.
-Zabta hizmetlerini yerine getirmek.
-Yolcu ve yk terminalleri, kapal ve ak otoparklar yapmak.
-Gerektiinde salk, eitim ve kltr hizmetleri iin bina ve tesisler yapmak ve bakmlarn salamak.
-Kltr ve tabiat varlklar ile tarihi dokunun korunmasn salamak.
-Bykehir iindeki toplu tama hizmetlerini yrtmek ve bu amala gerekli tesisleri kurmak.
-Su ve kanalizasyon hizmetlerini yrtmek.
89
-Mezarlk alanlarn tespit etmek, mezarlklar tesis etmek, defin ile ilgili hizmetleri yrtmek.
-Her eit toptanc hallerini ve mezbahalar yapmak.
-Afet riski tayan veya can ve mal gvenlii asndan tehlike oluturan binalar insandan tahliye etmek ve ykmak.
C) KY DARES
Varl byk lde geleneksel ve tarihsel nedenlerle aklanan, tipik bir komn nitelii tayan ky, yerel
ynetimlerden biridir. Ky ok eskiden beri varolmasna ramen, devletin ynetim rgt iinde ayr bir tzel kiilie ve
ayn zamanda yerel ynetim niteliine kavumas, 1924 ylnda karlan kanun ile olmutur.
Baz tanmlarda, iki binden az nfuslu yerleme birimlerine ky denilecei aklanmtr. Ancak nfusu iki binden
fazla olan yerlerde belediye olmad mddete yine ky olarak kabul edilir. Herhangi bir kyn, Ky Kanununun
uygulama alanna girebilmesi iin nfusun 150'den yukar olmas gerekmektedir. 150 den az olan yerlere mezra, kom,
divan, oba gibi adlar verilmitir.
Nfusu 2000 den aa yurtlara ky denir. Cami, mektep, otlak, yaylak gibi dank evlerde oturan insanlar bir ky
tekil eder. Ky bir yerden bir yere gtrlebilinen veya gtrlemeyen mallara sahip olan ve i bu kanun ile kendisine
verilen ileri yapan bal bana bir varlktr. Buna "ahsi Manevi" denir. Bu kelime ile kyleri tzel kiilii olduundan
bahsedilmek istenmitir.
Kylerin belediye olabilmeleri iin bir belediyeye 5km ve nfusunun 5000 olduunda ky ihtiyar meclisinin
semenlerinin yarsndan fazlasnn oylarn alarak mlki amire bavurmas orada bu dosyann valinin onay ile birlikte
ileri Bakanlna gnderilmesi gerekir.
Kylerin Organlar
a) Ky Dernei: Kylerin danma ve karar organdr. Kadn - erkek kyllerin btn semenlerin oluturduu bir
dernektir.
Grevleri
-Ky muhtar ve ihtiyar meclis yelerini semek.
-Kyn istee bal ilerini zorunlu hale getirmek.
-mam tayin etmek.
-Ky tzel kiilii ile muhtar ve ihtiyar meclis yeleri arasnda kan davalarda ky temsil edecek kiiyi semek.
*mam tayin grevi 1967 den beri Diyanet ilerine braklmtr. Uygulamada ky dernei ilevini kaybetmi
grnmektedir.
b) htiyar Meclisi: Kyn danma ve karar organdr. Kye ait ileri grp, yrtmeye ilikin kararlar alan ve bunlar
denetleyen bir organdr. Seimle gelen ve atama ile gelen yelerden oluur. Seimlik yelerin says nfus 1000 den az
ise 8, 1000 den fazla ise 12 ye seilir. Doal yeler ise imam, ebe, kyn retmenidir. Ky Meclisi ya da Ky Ynetim
Kurulu da denebilir.
Grevleri
-En az haftada bir valinin istei ya da kendiliinden toplanr.
-Ky ilerini nemine gre sraya koyar ve srayla kylye yaptrmaya alr
-Kyn hangi ileri bizzat alarak, hangi ileri para veya rgat ile yaplacana karar verir.
-Kyn grevlerinin yerine getirilebilmesi iin gerekli gayrimenkullerin deeri verilerek satn alnmas salanr.
-mece ve salmaya karar verir. Salmann miktarn belirler.
-Parann harcanmasn muhtar ile birlikte denetler.
-Zorunlu grevlerini yapmayanlara veya hissesine den paray vermeyen kyl hakknda para cezas verir.
c) Muhtar: Merkezi ynetimin kydeki temsilcisi kyn ba ve yrtme organdr. Muhtarlk iin muhtar adaynn kyde
en az 6 ay oturmas art vardr.
Muhtarn Merkezi Ynetimin Temsilcisi Olarak Yapaca ler
-Hkmet tarafndan bildirilecek kanunlar, nizamlar ky iinde ilan etmek ve halka anlatmak.
-Salgn ve bulac hastalklar hkmete bildirmek.
-Hekim olmayanlarn ve frklerin hastalara ila vermesini men edip hkmete bildirmek.
-Vergi toplamak iin gelen tahsildarlara yol gstermek ve yolsuzluk grrse hkmete bildirmek.
-Asker toplamak, bakaya ve kaaklar hkmete haber vermek.
-Ky civarndaki ekyalar yakalatmak ya da hkmete bildirmek.
Muhtarn Kyn Ba Olarak Yapaca Ky leri
-Kyn zorunlu grevlerini ihtiyar meclisi ile grerek yapmak ya da yaptrmak.
-Kyn istee bal grevlerinin yaplmas iin kylye t vermek.
-htiyar meclisi ile grtkten sonra kyly ie armak.
-htiyar meclisi karar ile ky ilerine harcanacak paray toplamak.
-Bir ay iinde harcanan paralarn hesabn ihtiyar meclisine vermek.
-Ky ilerinde hem davac, hem de hasm olarak bulunmak ve isterse mahkemeye baka birini vekil olarak gndermek.
Kylerin Btesi
90
mece: mece ky ilerinde kyllerin cretsiz olarak bedenen altrlmasn ifade eder. mece, kyn zorunlu ilerinin
yaplmas iin ky halknn ortaklaa ve eit koullar altnda almalar esasna dayandrlmtr. mece ile yaplacak
ileri ve kimlerin kaar gn alacan ihtiyar meclisi kararlatrr.
Salma: Kyde oturanlardan ya da oturmamakla birlikte kyle maddi ilikide bulunanlardan alnan bir tr aile vergisidir.
Ky gelirleri, ky ilerini gren kyn aylkl personelinin aylk ve yllklaryla, ky snrlar iinde yaplacak mecburi ky
ilerine yetmezse uygulanr. En yksek snr 20 liray amamak zere alnr. Salma borcunu para ya da mal ile
demeyenler, bedenen altrlabilir. Uygulamada salma ba ekline dntrlm ve ok yksek miktarlarda
alnmaya balanm.
IV. SOSYAL KURUMLAR VE BANKACILIK
1) SERMAYE PYASASI KURULU (SPK)
dari ve mali zerlie sahip dzenleyici bir kamu kurumudur. 7 yeden oluur. yeleri ve bakan bakanlar kurulu
tarafndan seilir.
2009 ylndan beri kurum bakan Ahmet Vedat Akgiraydr. lk bamsz st kuruldur.
*stanbul Menkul Kymetler Borsas, SPK denetimindedir.
Grev ve Yetkileri
-Menkul kymetleri dn alma, verme, sat ve repo ilemlerini dzenlemek.
-Tasarruf sahiplerinin karlarnn korunmasn salamak.
-Sermaye piyasalarnn ileyi kurallarn belirlemek.
-Piyasalarn adil ve etkin almasn salamak.
2) BANKACILIK DZENLEME VE DENETLEME KURULU (BDDK)
zerk bir kurumdur. 7 yeden oluur. yeleri ve bakan bakanlar kurulu tarafndan seilir. 2005 Anayasa
deiiklii ile banka ama izni Bakanlar Kurulundan BDDKya verilmitir. BDDK bakan Tevfik Bilgindir.
Grev ve Yetkileri
-Finansal piyasada gven ve istikrar salamak.
-Finans sistemine rekabet gc kazandrc ortam hazrlamak.
-Kredili sistemin etkin bir ekilde almasn salamak.
-Bankalarn TMSFye devrine karar vermek.
-Tasarruf sahiplerinin haklarn korumak
-Trkiyede banka almasna veya yabanc bir bankann Trkiyede ube amasna izin vermek.
-Bankalarn dzenli almasn tehlikeye sokabilecek ekonomik zarar aabilecek her trl ilem ve uygulamalar nlemek
3) RADYO VE TELEVZYON ST KURULU (RTK)
Kamu tzel kiiliine sahiptir. TBMM tarafndan seilen 9 yeden oluur. RTK kararlarna kar yarg yolu aktr.
Bakan Davut Dursundur.
Grev Ve Yetkileri
-Radyo ve televizyonlarn frekans tahsisini yapmak.
-Trkiyede faaliyet gsteren tm radyo ve televizyonlarn yaynlarn denetlemek.
4) ENERJ PYASALARI DZENLEME KURUMU (EPDK)
Aadakilerden hangisi yerel ynetimler arasnda yer almaz?
A) Ankara Bykehir Belediyesi
B) zmir l zel daresi
C) stanbul Ticaret Odas
D) Bandrma Belediyesi
E) Kozakl Ky
2009KPSS/LSANS
CEVAP: C
Aadakilerden hangisi Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulunun grevleri arasnda yer almaz?
A) Finansal piyasalarda gven ve istikrar salamak.
B) Finansal sisteme rekabet gc kazandrc ortam hazrlamak.
C) Fiyat istikrarn salamak iin uygulanacak para politikasn belirlemek.
D) Kredi sisteminin etkin bir ekilde almasn temin etmek
E) Tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak.
2010KPSS/NLSANS
CEVAP: C
91
Kamu tzel kiiliine sahiptir. 7 yeden oluur. yeleri Bakanlar Kurulu tarafndan seilir. EPDKnn bakan Hasan
Kktatr.
Grev ve Yetkileri
-Elektrik, doal gaz, petrol ve LPG gibi enerji kaynaklarnn kaliteli, srekli, evreye uyumlu ve dk maliyetle tketicinin
kullanmna sunulmas iin gerekli dzenleme ve denetimi yapmakla grevlidir.
5) TASARRUF MEVDUATI SGORTA FONU (TMSF)
Fonun idare ve temsili nce TCMB daha sonra BDDK tarafndan yerine getirilmeye balanmtr. Kamu tzel
kiiliine, idari ve mali zerlie sahiptir. 7 yeden oluur. yeleri Bakanlar Kurulu tarafndan seilir. Bakan akir Ercan
Gldr.
Grev ve Yetkileri
-El konulan bankalarn malvarlklarnn satn yapp, mevduat sahiplerine paralarn geri demek.
*Bankalara el koyma yetkisi BDDKya aittir.
-El konulan bankalarn ynetim ve denetimini yapmak.
-Kiilerin bankaclk sistemindeki mevduatlarn sigortalamak.
-Fona devredilen bankalarn mali bnyelerinin glendirilmesi, yeniden yaplandrlmas, devri, birletirilmesi, sat,
tavsiyesi gibi grevleri vardr.
6) REKABET KURUMU (RK)
Kamu tzel kiiliine sahiptir. Bakanlar Kurulunun belirleyecei 11 yeden oluur. Sanayi ve Ticaret Bakanlna
baldr.
Grev ve Yetkileri
-Piyasadaki rekabeti salamak ve korumak.
-lkede faaliyet gsteren teebbslerin rekabeti nleyici anlama ve uygulamalarn incelemek ve gerekli nlemleri almak.
-TMSFnin yapt ihaleleri incelemek.
7) TELEKOMNKASYON KURUMU (TK)
Kamu tzel kiiliine sahiptir. 5 yeden oluur ve yeleri bakanlar kurulu tarafndan seilir. Ulatrma Bakanlna
baldr.
Grev ve Yetkileri
-Telekominikasyon alanlarndaki dzenlemeleri yapmak.
8) KAMU HALE KURUMU
Kamu tzel kiiliine sahiptir. Bakanlar Kurulu tarafndan seilen 10 yeden oluur. Maliye Bakanlna baldr.
Grev ve Yetkileri
-Kamu kurumlarnda yaplacak ihaleleri ve uyulacak esaslar belirlemek.
9) TTN MAMLLER VE ALKOLL KLER PYASASI DZENLEME KURUMU (TAPDK)
Kamu tzel kiiliine sahiptir. Bakanlar Kurulu tarafndan seilen 5 yeden oluur.
Grev ve Yetkileri
-Ttn mamullerinin ve alkoll ieceklerin, retimi, i ve d alm ve satmna ilikin esaslar belirlemek.
10) EKER KURUMU (K)
Kamu tzel kiiliine sahiptir. Bakanlar Kurulu tarafndan seilen 7 yeden oluur. Sanayi ve Ticaret Bakanlna
baldr.
Grev ve Yetkileri
-lkenin eker ihtiyacn karlamak, gerektiinde ihracata ynelik almalar yaparak eker politikasn belirlemek.
11) MERKEZ BANKASI
1930 ylnda kurulmutur. Bamsz olarak faaliyette bulunmaktadr. Bakan Erdem Badr.
Grev ve Yetkileri
-lkede fiyat istikrarn salamak ve srdrmek.
-Hazine adna bankaclk ilemlerini yapmak.
-Para basma ve kredi ilemlerini dzenlemek.
-Para arznn kontroln salamak.
-Trk parasnn i ve d piyasalardaki deerini korumak.
12) HAZNE MSTEARLII
92
Ekonomiden sorumlu Devlet Bakanlna baldr. Trkiyenin MF ile olan ilikilerini dzenler. Bakan brahim Halil
anakdr.
Grev ve Yetkileri
-Ekonomi politikalarnn tespitine yardmc olmak.
-Yatrm ve yatrm tevik faaliyetlerini dzenlemek.
-Uluslararas ekonomik ve mali kurululardan bor alnmasn salamak.
9.BLM: ULUSLARARASI KURULULAR
I. TRKYENN KURUCU YE OLDUU ULUSLARARASI KURULULAR
1) BRLEM MLLETLER (BM-UN)
-1945de Milletler Cemiyetinin yerine kurulmutur.
-Merkezi New Yorktur.
-Trkiye kurucu ye durumundadr.
-Resmi dilleri; Arapa, ince, Franszca, ngilizce, spanyolca ve Rusadr.
-Amac; tm dnyada bar, gvenlik, sosyal eitlik ve ekonomik kalknmay salamaktr.
a) Birlemi Milletlerin Organlar
Genel Kurul: rgtn ye tm devletlerinin katld ve bir oya sahip olduklar en geni organdr.
Gvenlik Konseyi: 15 yeden oluur bunlarn 5i daimi yedir. Daimi yeler; Fransa, ngiltere, Rusya, in ve ABDdir.
Daimi yelerin veto hakk vardr.
-rgt bar ve gvenliin korunmasndan sorumludur.
-Trkiye 1 Ocak 2009dan beri Gvenlik Konseyinin geici yesidir.
Ekonomik ve Sosyal Konsey: Uluslararas ekonomik ve sosyal sorunlar zmeyi amalayan rgt kalknma, evre,
bar, aile planlamas ve nfus gibi alanlarda faaliyetle bulunur.
Vesayet Konseyi: Kendi kendini ynetemeyen milletlerin ynetimine yardmc olmak iin kurulmutur. 1990dan beri
faaliyetleri askdadr.
Uluslararas Adalet Divan: rgte ye devletler arasndaki uyumazlklar zmeyi amalar.
Genel Sekreterlik: rgtn faaliyetlerini dzenleyen ve yneten organdr. 10 Ocak 2007den beri Genel Sekreteri Ban ki
Moondur.
b) Birlemi Milletlere Bal Kurulular
Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt (UNESCO): Amac; ye lkeler arasnda eitim, bilim ve kltr
alannda ibirlii salamaktr.
*UNESCO 2007 yln Mevlana, 2008 yln Kagarl Mahmut, 2009 yln Katip elebi ve Hac Bektai Veli yl ilan etmitir.
Birlemi Milletler ocuklara Yardm Fonu (UNCEF): Amac; savata ykma uram ve zor durumdaki lkelerin
ocuklarna yardm etmektir.
Uluslararas alma rgt (ILO): Amac; iilerin yaam koullarn iyiletirmek ve uluslararas i szlemelerini
hazrlamaktr.
Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgt (FAO): Amac; tarm, balklk ve ormanclk alanlarnda aratrma yaparak
dnya gda sorununun zmne yardmc olmaktr.
Dnya Salk rgt (WHO): Amac; salk alannda uluslar aras ibirlii yapmak ve bulac hastalklarn yaylmasn
nlemektir.
Birlemi Milletler Sanayi ve Kalknma rgt (UNIDO): Amac; gelimekte olan lkelerin sanayide kalknmalarna
yardm etmek ve toplumsal eitsizlikleri gidermeye almaktr.
*2005-2009 yllar arasnda bu rgtn bakanln Kemal Dervi yapmtr.
Dnya Bankas (WB): Amac; kalknmakta olan lkelere proje kredileri vermektir.
Uluslar aras Para Fonu (IMF): Amac; ye lkelerin demeler dengesinde meydana gelebilecek sorunlar zmek iin
kredi vermek ve uluslararas ticareti gelitirmek, kurlarda istikrar salamak, tek tarafl devalasyonlar nlemektir.
*Trkiye ile IMF arasndaki ilikileri Hazine Mstearl yrtr.
Dnya Ticaret rgt (WTO): Amac; ye lkeler arasndaki ticari anlamazlklar zmek, uluslararas ticaret
antlamalarnn uygulanmasn ve denetimini salamaktr.
*WTO 1995 ylnda Gmrk ve Ticaret Genel Antlamasnn (GATT) yerine kurulmutur.
Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii (UNHCR): Amac; mltecilere lkelerine dnmek iin gerekli hukuki
yardm salamaktr.
Birlemi Milletler evre Program (UNEP): Amac; gelecek kuaklar tehlikeye atmadan bugnn yaam kalitesini
ykseltmek amacyla evre sorunlaryla ilgilenmek.
Uluslararas Sivil Havaclk rgt (ICAD): Amac; sivil havacln gvenli ve dzenli bir ekilde gelimesini
salamaktr.
Birlemi Milletler nsan Yerleimleri Merkezi (HABITAT): Amac; dnyadaki yoksul insanlarn barnma koullarn
iyiletirmektir.
93
Birlemi Milletler Filistin Mltecilerine Yardm Ajans (UNRWA): Amac; Filistinli mltecilere yardm etmektir.
2) AVRUPA KONSEY (CE)
-1949 ylnda kurulmutur.
-Merkezi Fransann Strazburg ehridir. 47 yeden oluur.
-Trkiye kurucu yeler arasndadr.
Amalar: -nsan haklar oulcu demokrasi ve hukukun stnl ilkelerini korumak ve gelitirmek.
-Irklk, uyuturucu bamll ve evre sorunlarn zmek.
-Avrupa kltrel benliinin olumasna katk salamak.
*Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Avrupa Konseyine baldr.
*Trkiye 1987 vatandalarna AHMne bavurma hakkn tanmtr. 1989da alnan kararlar uygulamay kabul etmitir.
3) EKONOMK BRL VE KALKINMA RGT (OECD)
-1961de kurulmutur. Merkezi Fransann Paris ehridir. ye says 30dur.
-Trkiye kurucu yedir.
Amalar: -ye lkelerin ekonomik kalknmasn salamak.
-Gelimekte olan lkelere destek olunup isizliin ortadan kaldrlmasdr.
*OECD, Avrupa ktisadi birlii Tekilatnn (OEEC) yerine kurulmutur.
4) EKONOMK BRL RGT (ECO)
-1985te kurulmutur. Merkezi Tahrandr.
-Trkiye kurucu yedir.
ye Devletler: Trkiye, ran ve Pakistan arasnda kurulmu olup, Sovyet Rusyann dalmasndan sonra Afganistan,
Kazakistan, Azerbaycan, Trkmenistan, Krgzistan, zbekistan ve Tacikistan katlmtr.
Amalar: ye devletler arasnda ekonomi, ticaret, ulatrma ve haberleme gibi konularda ibirliini arttrmaktr.
*Blgesel birlii Tekilat (RCD) yerine kurulmutur.
5) GELMEKTE OLAN 8 LKE (G8)
-1996da kurulmutur. Sekretaryasnn stanbulda olmasna karar verilmitir.
-Trkiye kurucu yedir.
ye Devletler: Trkiye, ran, Pakistan, Banglade, Malezya, Endonezya, Msr ve Nijeryadr.
Amalar: ye lkeler arasnda ekonomik ve ticari ibirliinin gelitirilmesi ve halklarn yaam seviyesinin ykseltilmesidir.
*D-8 yeleri ayn zamanda slam Konferans rgtne de yedir.
6) SLAM KONFERANSI TEKLATI (KT-OIC)
-1969da kurulmutur. Merkezi Ciddedir.
-Trkiye kurucu yedir.
-57 yeden olumaktadr.
Amalar: -slam dnyasnda dayanma ve ibirliini arttrmak.
-Irk ayrmna ve smrgecilie kar mcadele etmek.
-Uluslararas ilikileri gelitirmek.
-Mslman halklara ve Filistin halkna destek olmak.
Aadakilerden hangisi Birlemi Milletlere bal kurululardan biri deildir?
A) Gda ve Tarm rgt (FAO)
B) Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat (OECD)
C) Dnya Salk rgt (WHO)
D) Kalknma Program (UNDP)
E) Uluslararas alma rgt (ILO)
2006KPSS/LSANS
CEVAP: B
Aadakilerden hangisi, Trkiyenin de yesi olduu Ekonomik birlii Tekilat (ET) yelerinden biri
deildir?
A) Azerbaycan
B) Afganistan
C) Tacikistan
D) ran
E) Irak
2010KPSS/LSANS
CEVAP: E
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv
94
*slam Konferans Tekilat 1973de Trkiyenin kurucu ye olduu slam Kalknma Bankasn kurmutur.
*Tekilatn genel sekreteri 1995 ylndan beri Ekmeleddin hsanoludur.
7) KARADENZ EKONOMK BRL
-1992de kurulmutur. Merkezi stanbuldur.
-Trkiye kurucu yedir.
ye Devletler: Trkiye, Azerbaycan, Yunanistan, Bulgaristan, Grcistan, Ukrayna, Tuysa, Moldova ve Ermenistandr.
Amalar: ye lkeler arasnda ekonomi, ulatrma, iletiim, turizm ve madencilik alanlarnda ibirlii yapmaktr.
*Karadeniz Ekonomik birliine ye olmak iin Karadenize kys olan lke olma art yoktur.
8) TRK KLTR VE SANATLARI ORTAK YNETM (TRKSOY)
-1993de kurulmutur. Merkezi Ankaradr.
-Trkiye kurucu yedir.
ye Devletler: Trkiye, Azerbaycan, Trkmenistan, zbekistan, Kazakistan ve Krgzistandr.
Amalar: -Trke konuan topluluklar ile resmi dili Trke olan devletler arasnda kltrel ilikileri gelitirmek.
-Trk kltrnn aratrlmas, korunmas ve gelimesini salamak.
9) AVRUPA GVENLK VE BRL TEKLATI
-1995de kurulmutur. Merkezi Viyanadr.
-Trkiye kurucu yedir.
-56 yeden olumaktadr.
Amalar: -Uluslararas alanda gvenlik, insan haklar ve ekonomik konularda devletler arasnda ibirliini arttrmak.
II. TRKYENN SONRADAN KATILDII ULUSLARARASI KURULULAR
1) KUZEY ATLANTK ANTLAMASI RGT (NATO)
-1949da kurulmutur. Merkezi Belikann Brksel ehridir.
-Trkiye 1952de dahil olmutur.
-28 yeden olumaktadr.
Amalar: -Her hangi bir ye lkeye saldr yaplrsa NATOya kar yaplm saylaca kabul edilerek ye lkelerin
gvenliine katk salamak istenmitir.
*2009 ylndan beri NATOnun Genel Sekreterliini Danimarkann eski Babakan Anders Fogh Rasmusson yapmaktadr.
2) BATI AVRUPA BRL (BAB)
-1948de kurulmutur.
-Trkiye birlie ortak ye olarak katlmtr.
yeleri: ngiltere, Almanya, Fransa, talya, Yunanistan, Belika, spanya, Hollanda, Portekiz ve Lksemburgdur.
Amalar: -ye lkeler arasnda savunma, ekonomik, sosyal ve kltrel ibirliini arttrmak.
*BAB, NATOnun kurulmas ile nemini kaybetmitir.
III. TRKYENN YE OLMADII ULUSLARARASI KURULULAR
Trkiye aadaki uluslararas rgtlerden hangisine ye deildir?
A) slam Konferans rgt (K)
B) Bamsz Devletler Topluluu (BDT)
C) Ekonomik birlii rgt (ECO)
D) Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO)
E) Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT)
2008KPSS/NLSANS
CEVAP: B
yelerinin gvenliini salamak ve istikrarn gelimesine katkda bulunmak amacyla, 4 Nisan 1949 tarihinde
kurulan uluslararas kurulu aadakilerden hangisidir?
A) Kuzey Atlantik rgt (NATO)
B) Dnya Ticaret rgt (DT)
C) Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD)
D) Avrupa Birlii (AB)
E) Uluslararas Para Fonu (IMF)
2006KPSS/NLSANS
CEVAP: A
95
1) AVRUPA BRL
-1957de temeli atlmtr.
-Trkiye ye deildir.
Kurucu yeler: Belika, Fransa, Almanya, talya, Lksemburg ve Hollandadr.
Dier yeler: Danimarka, rlanda, ngiltere, Yunanistan, Portekiz, spanya, Avusturya, Finlandiya, sve, Estonya,
Litvanya, Letonya, ek Cumhuriyeti, Polonya, Slovakya, Slovenya, Gney Kbrs Rum Kesimi, Malta ve Macaristandr.
Amalar: -II.Dnya Savann byk ykma uratt Avrupada sava sonunda ye lkelerin ekonomik ve siyasi adan
btnlemesini salamak.
ABye katlmak isteyen lkelerin; corafi ynden Avrupa lkesi olmas, nceki yelerin onayn almas, demokratik bir
yapya sahip olmas, belli bir ekonomik kalknmay gerekletirmi olmas gerekmektedir.
a) Avrupa Birliinin Organlar
Avrupa Zirvesi: ABnin temel politik ve stratejik kararlarnn alnd yerdir.
Avrupa Komisyonu: ABnin yrtme organdr. yelik konusunda ilk bavuru bu komisyona yaplr.
Avrupa Parlamentosu: Bakanlar Konseyi ile Avrupa Komisyonunu denetler.
Bakanlar Konseyi: ye lkelerin ekonomik politikalarnn koordinasyonunun ve Roma Antlamasnn yrtlmesini
salar.
b) Avrupa Birliinin Tarihsel Geliimi
1951 Avrupa Kmr ve elik Topluluu adyla temelleri atlmtr.
1957 Roma Antlamasyla Avrupa Ekonomik Topluluu kuruldu.
1958 ye lkeler arasnda Gmrk Birlii yrrle girdi.
1978 Avrupa Parlamentosunun kararyla Avrupa Topluluu adn ald.
1992 Maastricht Antlamas ile topluluun ad Avrupa Birlii olarak deitirildi.
1993 Kopenhag kriterleri belirlenerek birliin eski dou blou lkelerini de iine alacak ekilde genilemesi ngrld.
2002 12 lke Euroyu ortak para birimi olarak kullanmaya balamtr.
***ngiltere, Danimarka, sve Euroyu kullanmamaktadr.
2004 10 Avrupa lkesinin birlie girmesiyle en geni katlm saland.
2007 Birlie en son Bulgaristan ve Romanya ye olmutur.
***Trkiye, Hrvatistan ve Makedonya ile birlik mzakereleri hala srmektedir.
***Bosna Hersek, Arnavutluk, Karada ve Srbistan birlie katlmak iin bavurmulardr.
***Moldova, svire, Norve, zlanda ve Rusya birlie ye deillerdir.
c) Trkiye Avrupa Birlii likileri
1959 Trkiye Avrupa Ekonomik Topluluuna yelik iin bavurdu.
1963 Gmrk Birliine girmek iin Ankara ortaklk anlamas imzalad.
1970 Katma Protokoln yrrle girmesiyle gei dnemi balad.
1987 Trkiye tam yelik iin mracaat etti.
1996 Trkiye Gmrk Birliine girdi.
1999 Trkiyenin adaylk stats tannd.
2001 AB Bakanlar Konseyi Trkiye iin katlm ortakl belgesini kabul etti.
2004 Trkiye Avrupa Birlii Anayasasn dier ye devletlerle birlikte imzalad.
2005 Avrupa Birlii Trkiye ile tam yelik mzakerelerini balatt.
***Avrupa Birliine ye olmayp Gmrk Birliine ye olan tek lke Trkiyedir.
***Trkiye ile Avrupa Birlii arasndaki ba mzakereci Egemen Batr.
***Hollanda ve Fransa halk oylamas neticesinde Avrupa Birlii Anayasasn kabul etmemilerdir.
2) PETROL HRA EDEN LKELER TOPLULUU (OPEC)
-1960da kurulmutur. Merkezi Viyanadr.
-Trkiye ye deildir.
Kurucu yeler: ran, Irak, Suudi Arabistan, Kuveyt ve Venezella tarafndan kurulmutur.
Dier yeler: Katar, Libya, Cezayir, Nijerya, Gabon, Ekvator, Endonezya ve Birleik Arap Emirlikleri katlmtr.
Amalar: -ye lkeler arasnda ibirliini gelitirerek petrol fiyatlarnn ve retim miktarnn belirlenmesidir.
3) AVRUPA SERBEST TCARET BRL (EFTA)
Avrupa Birlii (AB) yesi olan aadaki lkelerden hangisi, ABnin ortak para birimi olan Avroyu kabul
etmeyerek kendi ulusal para birimini kullanmaya devam etmektedir?
A) Almanya
B) Yunanistan
C) ngiltere
D) talya
E) Belika
2006KPSS/LSANS
CEVAP: C
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv
96
-1960da kurulmutur. Merkezi Stokholmdur.
-Trkiye ye deildir.
-Trkiye EFTA ile 1991de serbest ticaret antlamas imzalamtr.
ye Devletler: Danimarka, ngiltere, sve, Norve, Portekiz ve Avusturyadr.
Amalar: -Ortak Pazar dnda kalm olan lkelerin d ticaretini gelitirmektir.
4) G-8 LKELER
-Trkiye ye deildir.
Amalar: -Hkmetler arasnda ibirliini glendirmek.
-Gelimekte olan lkelere ynelik daha kapsaml ibirliine ynelmek.
-Gelecekte karlalabilecek sorunlarn zm iin ortak aba sarfetmek.
G-5 Almanya, Fransa, Japonya, ngiltere, ABD.
G-7 Kanada, talya, Almanya, Fransa, Japonya, ngiltere, ABD.
G-8 ABD, Almanya, ngiltere, Fransa, talya, Kanada, Rusya ve Japonya.
G-10 Belika, svire, Hollanda, Kanada, talya, Almanya, Fransa, Japonya, ngiltere, ABD.
G-20 Trkiye, ABD, Hindistan, Japonya, Brezilya, Rusya, Almanya, Arjantin, Suudi Arabistan, Gney Afrika, Fransa,
Meksika, talya, Gney Kore, in, Kanada, Avustralya.
5) BAIMSIZ DEVLETLER TOPLULUU
-1991de kurulmutur. Merkezi Minskdir.
-Trkiye Birlie ye deildir.
ye Devletler: Rusya, Beyaz Rusya, Ukrayna, Moldova, Azerbaycan, Kazakistan, Trkmenistan, zbekistan, Krgzistan,
Grcistan, Tacikistan, Ermenistan.
Amalar: -ye lkeler arasnda ekonomik, sosyal, mali, kltrel alanlarda ibirliini gelitirmek.
*1992de askeri ibirlii, 1993de ortak Pazar anlamas imzalanmtr.
Gzde TOROS
EBM Eitim Bilimleri Merkezi
Yurttalk Bilgisi retmeni
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv