You are on page 1of 96

1

1.BLM: TEMEL HUKUK KAVRAMLARI


I. HUKUKUN GEREKLL
Hukuk hakknda temel bilgiler vermeden nce, genel olarak hukuk kavram zerinde durmak ve hukukun sosyal
hayatn dzenlenmesi, toplumsal yaamn bir dzen ve gven havas ierisinde akp gidebilmesi iin gerekli olduunu
ortaya koymak zorundayz.
Hukuk, sosyal hayat dzenleyen maddi meyyideli ( yaptrml), yani kamu kudreti ile desteklenmi bulunan
kurallarn btndr. nsanlar toplu halde yaarlar. Toplu halde yaama, her eyden nce insann tabiatndan
kaynaklanr. Nitekim nl Yunan filozofu Aristo "insan sosyal bir hayvandr" sz ile bu gerei ifade etmitir. Aristo'ya
gre, bir insann toplum dnda yaayabilmesi iin ya Tanr ya da canavar olmas gerekir. nsanlar ncelikle, yaradllar
gerei toplu halde yaamaktadrlar. Herkes sosyal hayatn dzenli olmasn, sosyal hayatta kiilerin gerek birbirleri ile
gerekse toplumla olan ilikilerinin bir dzen ve gven ortamnda gelimesini arzular. Aksi halde insanlar kendilerini can ve
mal gvenliinden yoksun hissederler ve huzursuz olurlar.
Sosyal hayatn bir dzen iinde akp gidebilmesi, insanlarn gerek birbirleri ile gerekse toplumla olan ilikilerinde
uymak zorunda olduklar baz kurallarn varln gerektirir. te sosyal hayat dzenlemekte olan kurallara uygun biimde
davranmadmz, onlarn yap dediini yapmadmz veya yapma dediini yaptmz zaman karlaacamz tepkiye
YAPTIRIM (meyyide) denir.

II. SOSYAL HAYATI DZENLEYEN KURALLAR
Sosyal hayattaki dzeni ve gvenlii salamaya yarayan eitli sosyal kurallarn mevcut olduunu daha nce
belirtmitik. Bu kurallar, kaynaklarn gz nnde bulundurarak yle snflandrabiliriz;
1. Din kurallar 2. Ahlak kurallar
3. Grg kurallar 4. Hukuk kurallar

a) Din Kurallar
Din kurallar, Allah tarafndan konulmu ve Peygamberler araclyla bizlere ulatrlm bulunan bir takm emir ve
yasaklardr. Din kurallarnn bir ksm Allah ile O'nun kullar olan insanlar arasndaki ilikileri (uhrevi ilikileri) dzenlerler.
Bir ksm din kurallar ise, dnyevi ilikileri, yani insanlarn birbirleriyle olan ilikilerini dzenlemektedir. (rnein;
insanlarn hemcinsleriyle iyi geinmeleri, onlara kar kt hisler beslememeleri, onlarn canna, malna ve namusuna gz
dikmemeleri. )
Din kurallarnn koyduu emir ve yasaklara aykr davranta bulunma halinde karlalacak olan tepki, manevidir.
Bu ise gnahkar olma ve Ahirette Allah'n ngrd cezaya arplma eklinde ortaya kar.

b) Ahlak Kurallar
Kiilerin birbirleriyle olan sosyal ilikilerini ve kendi nefislerine (vicdanlarna) kar nasl davranmalar gerektiini
gsteren kurallardr. Kiilerin bizzat kendi nefislerine kar nasl davranmalar gerektiini gsteren kurallara sbjektif
ahlak kurallar denir. rnein yalan sylememeyi, kt hisler beslememeyi, iyi insan olmay emreden kurallar sbjektif
ahlak kurallardr.
Bir ksm ahlak kurallar ise, sosyal hayatta kiilerin birbirleriyle olan sosyal ilikilerindeki davran biimlerini
belirtirler ki bunlara da objektif ahlak kurallar deriz. rnein yoksul durumda olan bir kiiye yardm etmeyi, bakalarnn
eref ve haysiyetine kar saygl olmay, bakalarnn canna, malna ve namusuna gz dikmemeyi, bakalarna kar
drst davranmay, verilmi bir sze sadk kalmay emreden ahlak kurallar objektif, yani kiiler arasndaki sosyal ilikilerle
ilgili ahlak kurallardr.
Ahlak kurallarnn yaptrm da, din kurallarnda olduu gibi manevidir. Yani kendisini ayplama ve kk grme
eklinde gsterir.

c) Grg Kurallar
Grg (muaeret) kurallar da, din ve ahlak kurallar gibi sosyal ilikileri dzenleyen kurallardandr. Bu kurallar,
toplum hayatnda insanlarn belli bir olayda hep ayn biimde davranmalar sonucunda ortaya karlar.
rnein sokakta karlatmz bir dostumuzu selamlarz; kapal bir yere girerken apkamz kartrz; bir dne
veya doum gn trenine davet edildiimiz zaman, kk de olsa bir hediye gtrrz; hastalanm olan dostlarmz
ziyaret ederiz, tandklarmzdan biri ld zaman yaknlarna basal dileinde bulunuruz.
Grg kurallarnn yaptrm da din ve ahlak kurallarnnki gibi manevidir.

d) Hukuk Kurallar
Hukuk, sosyal hayatta kiiler ile kiiler veya kiiler ile toplum arasndaki ilikileri dzenleyen, maddi yaptrml, yani
uyulmas zorunlu kurallarn btndr.
Din, ahlak ve grg kurallarnn sosyal ilikilerin tam anlamyla etkin biimde dzenlenmesinde yetersiz kalmalar,
dorudan doruya onlarn yaptrmndan ileri gelir. Gerekten, btn bu sosyal kurallarn yaptrm manevidir. Bu nedenle
de kiileri bu kurallarn emir ve yasaklarna uygun biimde davranmaya zorlamak imkn yoktur.
O halde, sosyal ilikileri tam anlamyla dzenleyen, ayn zamanda kiileri kendi emir ve yasaklarna uygun biimde
hareket etmeye zorlamak imknna da sahip bulunan, yaptrm maddi olan baka sosyal kurallara ihtiya vardr. te,
maddi meyyideli olan bu kurallar, hukuk kurallardr.
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

2
Hukuk kurallarn devletin yasama organ koyar. nsanlar bu kurallara uygun davranmaya zorlama yetkisi yarg
organlarna aittir.
Hukuk kurallarnn koyduu emir ve yasaklar, dier sosyal kurallarn, zellikle din ve ahlk kurallarnn emir ve
yasaklaryla byk lde benzerlik gsterir. Baka bir deyile, din ve hele ahlk kurallarnn yapma dedii bir eylem ve
davrana hukuk kurallar asla yap demez.
rnein; verilmi olan sze sadk kalmay din ve ahlk kurallar emreder. Ayn eyi hukuk kurallar da
emretmektedir. Gerekten, evini bir kimseye kiraya vermek zere sz vermi ve o kimseyle bir kira szlemesi yapm
olan bir ev sahibi, can istedii zaman bu sznden cayamaz, aksi halde hukukun bu konuda ngrd yaptrmla
karlar.
Hukuk kurallarnn grg kurallar ile de ilikisi vardr. rnein, sokakta karlatmz bir dostumuzu
selmlamamz grg kurallarnn bir gereidir. Geri hukuk kurallar bu konuda herkes iin geerli emirler koymazlar,
fakat baz kimselerin birbirini selmlamalarn emredebilir. Nitekim askerlerin ve emniyet mensuplarnn kendilerinden bir
st rtbedekileri selmlamalar bir hukuk kural gereidir.
Hukuk kurallar ile dier sosyal kurallar arasnda bir takm ilikiler, benzerlikler vardr. Bunlarn en youn olduu
alan, ahlk kurallardr.

III. HUKUKUN YAPTIRIM TRLER
Yaptrm (meyyide) : Herhangi bir kuraln koymu olduu emir ve yasaklara uygun surette hareket etmeme, onun yap
dediini yapmama veya yapma dediini yapma halinde karlalacak olan tepkidir.
Sosyal hayat dzenleyen btn kurallarn bir yaptrm vardr. Din, ahlak ve grg kurallarnn yaptrm manevi,
hukuk kurallarnn yaptrm ise maddidir. Maddi yaptrm, bir kurala uygun davranlmadnda bizzat devlet tarafndan
yaptrm uygulamas, yani bu kiiye devlet tarafndan tepki gsterilmesidir. Eer yaptrm uygulayan devlet deil de
toplumun kendisi ise, bu yaptrm manevi nitelik tar. Buna gre, yaptrm iki trl olabilir;
1.Manevi yaptrm: Din, ahlak ve grg kurallarna uymama sonucu uygulanan yaptrm trdr.
2.Maddi yaptrm: Hukuk kurallarna uymama sonucu uygulanan yaptrm trdr.
Hukuk Kurallarnn Yaptrm unlardr: 1. Ceza
2. Cebri icra
3. Tazminat
4. Hkmszlk
5. ptal

1) Ceza: Kanunun su sayd eylem ve davranlarda bulunanlara uygulanan yaptrmdr. Dier bir deyile ceza, hukuk
kurallarndan bazlarnn koyduu emir ve yasaklara aykr davranta bulunan kimselerin karlaacaklar bir tepkidir.
Trk Ceza Kanununa gre, cezann eitli trleri vardr; rnein; hapis (hafif hapis, ar hapis gibi hrriyeti
balayc cezalar) ve adli para cezalar, kamu hizmetlerinden men cezas, kamu yararna altrma cezas.
Ayrca, askerlere uygulanan askeri cezalar da vardr; gz ve oda hapsi cezas, katksz hapis cezas gibi.
Nihayet, disiplin cezalar denilen, memur, asker, renci, dernek yesi gibi belli bir stat iinde bulunan kimselere hizmet
ve i dzenle ilgili kurallara aykr davranta bulunduklar zaman verilen cezalar da vardr.
Disiplin cezalar; Uyarma, Knama, Kusur bildirme, Geici olarak karma, Bsbtn karma cezalardr.

2) Cebri cra (Zorla yerine getirme): Borcunu yerine getirmeyen bir kiinin borcunu yerine getirmeye
zorlanmasdr. rnein; borcunu demeyen birisinin mallarnn devlet tarafndan haczedilmesi.

3) Tazminat: Bir kiinin, hukuk kurallarna aykr davranmak suretiyle bir baka kiiye verdii zarar karlamak
zorunda kalmasdr.
Gerekten bir kii haksz fiil denilen hukuka aykr bir fiille bir bakasna zarar verirse, bu zarar tazmin etmekle
ykml olur. Tazminat deme zorunluluu haksz fiil dnda, taraflar arasnda yaplan szlemenin hkmlerine
uyulmamas veya szlemeye aykr davranlmas sebebiyle, szlemenin dier tarafnn bir zarara uramas halinde de
sz konusu olur. rnein, satt bir mal zamannda teslim etmeyen satc, alcnn bu sebeple urad zarar tazmin
etmek zorundadr.



Aadakilerden hangisi bir sosyal dzen kural nitelii tamaz?
A) Din kurallar
B) Ahlak kurallar
C) Manevi kurallar
D) Grg kurallar
E) Hukuk kurallar
2010KPSS/ORTARETM
CEVAP: C

facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

3
Tazminat; maddi ya da manevi tazminat eklinde olabilir.
Maddi tazminat haksz fiil veya szlemeye aykrlk sebebiyle uranlan zararn karl olarak denir.
Manevi tazminat ise haksz fiil nedeniyle zarara urayan kiinin duyduu ac,znt nedeniyle talep ettii maddi
deerdir.
rnein; trafik kazas geiren kiinin bu sebeple urad maddi zararlar (hastane, ila, tedavi, iinden gcnden
kalmas vb) maddi tazminata, ektii manevi aclar da manevi tazminata konu olur.

4) Hkmszlk: Bir hukuki ilemin kanunun emrine uygun ekilde yaplmamas veya kanuna aykr olarak yaplmas
durumunda hkmszlk yaptrm sz konusu olur.

Hkmszln Trleri



Yokluk Tek tarafl Balamazlk

Butlan(Geersizlik)

a) Yokluk: Kanunun arad ekil artlarnn hibirinin bulunmamas durumudur. rnein; resmi evlendirme memuru
nnde yaplmayan (imam nikh) evlenme yokluk yaptrmna tabidir.

b) Butlan: Mutlak butlan ve nisbi butlan olarak ikiye ayrlr.
Mutlak Butlan, hukukun arad artlar olmasna ramen kanunlara aykr bir durumun varlnda sz konusu olur.
rnein; fiil ehliyetine sahip bir kiinin teyzesiyle evlenmesi, akl hastasnn yapt evlilik.
Nisbi Butlan, Yaplan hukuki ilemin batan eksik olmayp itiraz gelirse geersiz olmas durumunda sz konusu olur.
rnein, sarho birinin evlenmesi.

c) Tek tarafl balamazlk: Taraflardan birinin, yaplan hukuki ilemle bal olmamasdr. rnein, ayrt etme gcne
sahip bir kn, rnein, ayrt etme gc olan 18 yandan kk bir ocuun ana babasnn (velilerinin) izni olmadan
yapm olduu bir sat szlemesi tek tarafl balamazlk yaptrmna tbidir; yani bu szleme henz fiil ehliyeti tam
olmayan k balamaz, ama tam ehliyetli olan kar taraf balar.
Bu kn velisi yaplan ilemi sonradan onaylarsa (icazet verirse), ilem artk kk iin de balayc olur; buna
karlk veli onaylamazsa ilem her iki taraf bakmndan da hkmsz hale gelir.

5) ptal: Hukuk kurallarna aykr biimde yaplm olan idari ilemlere uygulanacak yaptrm iptal eklinde ortaya kar.
Bir idari makamn hukuk kurallarna aykr olarak yapt idari ilemler bu ilemden zarar gren kiiler tarafndan dava
alarak iptal ettirilebilir.
rnein bir yksek retim kurumunun yetkili kurulu, bir rencinin, hukuka aykr biimde, snavlara girmesine
engel olursa veya bir kamu kurumu yetkilisi bir memuru haksz surette iinden kartrsa veya bir belediye, arsasna inaat
yapacak olan vatandaa haksz olarak inaat izni vermezse, bu kimseler hukuka aykr biimde yaplm olan bu idari
ilemlerin iptali iin idari yarg organna (idare mahkemesi) bavurarak aacaklar bir davayla hukuka aykr olan bu
ilemlerin ortadan kaldrlmas isteminde bulunabilirler.

IV. HUKUK KAVRAMININ ETLER
a) Pozitif (Mspet) Hukuk: Bir lkede belli bir zamanda yrrlkte bulunan yazl ve yazsz hukuk kurallarnn
tmne pozitif hukuk denir.

b) Mevzu Hukuk (Mevzuat): Bir lkede yetkili bir makam tarafndan konulmu olan ve yrrlkte bulunan yazl
hukuk kurallarnn tmne mevzu hukuk denir.

c) Tabi Hukuk (ideal-doal-olmas gereken): Toplum hayatnda olan deil olmas gereken ideal hukuk
kurallarn kapsayan hukuktur. Hukukun hedefini oluturur. Zamana gre tas ykselir.

Aadakilerden hangisi Trk hukuk dzenindeki yaptrm trlerinden biri deildir?
A) Cebri icra
B) Ceza
C) Ksas
D) Tazminat
E) ptal
2006KPSS/NLSANS
CEVAP: C

4
d) Tarihi Hukuk: Gemite uygulanm olup gnmzde uygulanmayan hukuk kurallardr. rnein; Mecelle, 1876,
1921, 1924, 1961 Anayasalar.

e) Objektif ve Subjektif Hukuk: Objektif hukuk toplum hayatnda uyulmas zorunlu kurallar, subjektif hukuk ise
hukukun kiilere tand haklar ifade etmektedir.

f) ekli Hukuk: Uyumazlklarn zmnde izlenecek usul gsteren kurallardr.

g) Maddi Hukuk: Toplumu oluturan kiilerin birbirleri ve toplum ile olan ilikilerini dzenleyen, kiilerin sahip olduu
hak ve borlar belirleyen kurallardr.

V. HUKUK KURALLARININ ETLER
a) Emredici Hukuk Kurallar: Kiilerin uymas zorunlu olan kurallardr. Emredici nitelikte olduklar iin kiiler kendi
iradeleri ile deitiremezler. rnein; kanun, tzk, ynetmelik, Trk Medeni Kanunu rnek verilebilir.

b) Tamamlayc Hukuk Kurallar: Taraflarn iradeleri ile deiebilen, eitli hallerde ortaya kan boluklar ve
uyumazlklar gideren kurallardr. Cumhurbakannn baz zel durumlarda Bakanlar Kuruluna bakanlk etmesi ile ilgili
anayasa maddesi buna rnek gsterilebilir.

c) Yorumlayc Hukuk Kurallar: Taraflarca dzenlenmi ancak yeteri kadar aklk tamayan durum ve
davranlarn akla kavuturulmasn salayan kurallardr.

d) Tanmlayc Hukuk Kurallar: Hukuk deyim ve terimlerini akla kavuturmak iin yazlm hkmlerdir.
rnein; Ticaret Kanununda, Ticarethane veya fabrika ve yahut ticari ekilde iletilen dier messeseler ticari iletme
saylr. Denerek ticari iletmenin tanmnn yaplmas.

e) Yetki Verici Hukuk Kurallar: Kiilere bir takm ilemleri yapp yapmamas, bir takm yetkileri kullanp
kullanmamas konusunda yetki veren kurallardr. rnein; mirasnn miras kabul ve ret etme yetkisi.

f) lga Edici Hukuk Kurallar: Bir takm hukuk kurallarnda var olan hukuk kurallarn yrrlkten kaldrma amac
tayan kurallardr. rnein; lm cezasnn kaldrlmas.

VI. HUKUKUN KAYNAKLARI




Yazl Kaynaklar Yazsz Kaynaklar Yardmc Kaynaklar
*Anayasa (rf-adet huk.) *Bilimsel Grler
*Kanunlar (Gelenek H.) *Yargsal Kararlar
*Kanun Hk.Kar.
*Tzkler
*Ynetmelikler Genel rf zel rf adet
adet huk. Huk.
*Ortaklk
*Yarclk Mahalli Ticari
*Paftos
*rf belde

A) YAZILI KAYNAKLAR
1) ANAYASA
Devletin temel yapsn, ynetim biimini, devletin temel organlarn, bunlarn birbirleriyle olan ilikilerini, kiilerin hak ve
devlerini dzenleyen temel yasadr.
***lk yazl Anayasa 1787 ABD Anayasasdr.
***Trk tarihindeki ilk yazl Anayasa 1876 Kanun-i Esasidir.

Yumuak Anayasa: Deitirilmesi normal kanunlarla ayn olan anayasalardr.
*1921 tek yumuak anayasamzdr.
Sert Anayasa: Deitirilmesi bir takm zel artlara bal anayasalardr.
*Kanun-i Esasi, 1924, 1961, 1982 Anayasalar

5
ereve Anayasa: Ksaca genel ilkeleri ortaya koyup uygulamay kanunlara brakan anayasalardr.
*Amerikan anayasalar, 1921 Anayasas
Kazuistik (dzenleyici) Anayasa: Ayrntl kurallardan oluan anayasalardr.
*1982 Anayasas en kazuistik anayasamzdr.
2) KANUNLAR
Kanun, T.B.M.M. tarafndan yazl bir ekilde ve bu ad altnda tespit edilen genel, srekli ve soyut hukuk
kurallardr.
TBMM bu yetkiyi devredemez. Buna gre, TBMM dnda hibir organn kanun koyma yetkisi yoktur.
Meclise kanun projesi sunma yetkisi, Bakanlar Kurulu ve TBMM yelerine aittir. Bakanlar Kurulunun (hkmetin)
hazrlayarak Meclise sunduu kanun projesine kanun tasars veya kanun layihas denir. TBMM yelerinin yani
milletvekillerinin sunduklar projeye ise kanun teklifi denir. Tasar ve tekliflerin TBMMde grlme usul ve esaslar
meclis itzyle dzenlenmitir.
TBMMce kabul olunan kanunlar Cumhurbakan 15 gn iinde yaymlar. Cumhurbakan yaymlanmasn uygun
bulmad kanunlar tekrar grlmek zere gereke gstermek suretiyle 15 gn iinde TBMMye geri gnderir.
Cumhurbakannn bte kanunlarn geri gnderme yetkisi yoktur. TBMM geri gnderilen kanunu aynen kabul ederse,
kanun Cumhurbakannca yaymlanr.TBMM geri gnderilen kanunda bir deiiklik yaparsa,Cumhurbakan deitirilen
kanunu tekrar Meclis'e gnderebilir.
Kanunlar, Babakanlk tarafndan kartlan Resmi Gazetede yaymlanr. Kanunlarn hangi tarihte yrrle
girecei genellikle kanun metninde gsterilir. Eer gsterilmezse, bu kanun Resmi Gazetede yaymn izleyen gnden
itibaren 45 gn sonra yrrle girer. Kanunlar kural olarak gemie etkili olamazlar, ancak yrrle girdikten sonraki
olaylara uygulanr.(istisnalar vardr.)
Kanunlarn yazl, genel, soyut ve srekli olmalar gerekir. Kanunlarn yazl olmas, kanunun iindeki hukuk
kurallarnn yetkili organ tarafndan yazl biimde tespit edilmi olmasdr. Kanunlarn genel olmas, kanunun belli bir kii
veya olay deil, ayn durumda olan btn kiileri ve ayn nitelikteki btn olaylar kapsamas demektir. Kanunlarn srekli
olmas, kanunlarn yrrle girdikleri tarihten itibaren kapsamna giren kii ve olaylara her zaman uygulanmas demektir.
Buna gre, belli bir sre iin geerli olacak kanun yaplamaz,(istisna, bte kanunu 1 yl iin kartlr) kanun yrrlkte
kald srece uygulanr.
Milletleraras anlamalar da nitelikleri itibariyle kanun saylrlar. Anayasaya gre TBMMnin onaylad usulne
uygun olarak yrrle konulmu milletleraras anlamalar kanun hkmndedir.
Kuvvet derecesi bakmndan kanunlarn banda Anayasa gelir. Bu nedenle,kanunlarn Anayasaya aykr
olmamas gerekir.Ayrca Anayasa hkmleri yasama,yrtme ve yarg organlarn, idare makamlarn ,dier kurulu ve
kiileri balaycdr.Bu, Anayasann stnl ilkesi gereidir.
Kanunlarn Anayasaya uygunluunun denetimi, iki ekilde yaplr; kanunlarn Anayasaya uygunluunun siyasi bir
organ rnein meclis tarafndan denetlenmesi siyasal denetimdir. Kanunlarn Anayasaya uygunluunun bamsz bir
yarg organ tarafndan denetlenmesi ise Yargsal denetimdir. Anayasamz bu yetkiyi Anayasa Mahkemesi ne
tanmtr.
3) KANUN HKMNDE KARARNAMELER
Kanun hkmnde kararnameler TBMMnin bir kanunla yetki vermesi zerine Bakanlar Kurulu tarafndan belli
konular dzenlemek amacyla karlan yazl hukuk kurallardr. Bunlarda tpk kanunlar gibi Resmi Gazetede
yaymlanarak yrrle girerler.
Bakanlar Kurulunun Kanun hkmnde kararname karma yetkisi ilk kez 1971 tarihinde yaplan deiiklikle kabul
edilmitir. 1982 Anayasasnda da kanun hkmnde kararname karma yetkisine ilikin dzenleme vardr.
Yetki kanununda, karlacak kanun hkmnde kararnamenin amac, kapsam ilkeleri ve bu yetkiyi kullanma
sresi, sresi iinde birden fazla kararname karlp karlamayacann gsterilmesi gerekir.
Anayasaya gre; skynetim ve olaanst haller dndaki zamanlarda, temel haklar, kii haklar ve
devleri ile siyasi haklar ve devler konularnda kanun hkmnde kararname karlamaz.
Kanun hkmnde kararnameler yaymlandklar gn TBMMne sunulurlar. Yaymlandklar gn TBMMne
sunulmayan kararnameler bu tarihte TBMMnce reddedilen kararnameler ise ret kararn resmi gazetede yaymland
tarihte yrrlkten kalkarlar.
Skynetim ve olaanst hallerde Bakanlar Kurulu Cumhurbakannn bakanlnda toplanr ve temel haklar kii
haklar ve devleri ile siyasi haklar ve devler konularnda kanun hkmnde kararname kartlabilir.

4) TZKLER
Tzkler; herhangi bir kanunun uygulanmasn gstermek veya kanunun emrettii ileri belirtmek zere
kanunlara aykr olmamak artyla ve Dantayn incelemesinden geirtilerek Bakanlar Kurulu tarafndan karlrlar.
Cumhurbakan tarafndan imzalanr ve kanunlar gibi Resmi Gazetede yaymlanrlar.
Her tzn mutlaka bir kanuna dayanmas gerekir. Daha nce bir kanun tarafndan dzenlenmemi bir konuda
tzk karlamaz.
Tzkler kanuna aykr hkm ieremezler. Tzklerin iptaline ilikin davalara Dantay bakar. Kanuna aykrlk
iddias Adalet Mahkemelerinde ileri srlebilir.


6
5) YNETMELKLER
Ynetmelikler, Babakanlk, Bakanlklar ve Kamu tzel kiilerinin kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve
tzklerin uygulanmasn salamak zere ve bunlara aykr olmamak artyla kardklar yazl hukuk kurallardr. Hangi
ynetmeliklerin Resmi Gazetede yaymlanaca kanunda belirtilir. Ynetmelikler kanuna ve tzklere aykr hkmler
ieremezler.
Ynetmeliklerin kanuna aykr olduu iddias Adalet Mahkemelerinde ileri srlebilecei gibi ynetmeliin iptali
iin Dantaya bavurulabilir.

Genelgeler; idarenin st kademelerinden kendilerine bal tekilata verilen yazl emirlerdir.
Emir; Kamu hizmetlerinin grl srasnda idare mekanizmas iinde st derecede olanlarn alt derecedeki memurlara
ilerin yrtlmesi ynnde kanunlara uygun olarak verdikleri talimatlardr.

B)YAZISIZ KAYNAKLAR (RF VE ADET HUKUKU)
Pozitif hukukun yazl olmayan kaynana rf ve adet hukuku ya da gelenek hukuku denir. Ceza hukukunda
kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesi gereince rf ve adet hukuku geerli deildir. Buna karlk medeni hukuk, ticaret
hukuku ve devletler umumi hukukunda rf ve adet hukuku kurallar, yazl kaynaklarn yannda tali kaynak olarak
uygulanr.
Hakim, nne gelen bir olayda karar verirken, ncelikle yazl kaynaklara bavurur anlamazl zecek hukuk
kuraln orada bulamazsa, ikinci olarak rf ve adet hukukuna, yani yazsz kaynaklara bavurur. Hakim ncelikle
yazl kaynaklara bavurmak zorunda olduu iindir ki yazl kaynaklara asli kaynaklar, rf ve adet hukukuna da tali
(ikincil) kaynaklar denir.
rf ve adet kural ile rf ve adet hukuku kural ayn anlama gelmez. Herhangi bir rf adet kuralnn, bir rf ve adet
hukuku kural dzeyine ulaabilmesi iin maddi, manevi ve hukuki unsurlar tamas gerekir. Buna gre;
*Maddi unsur; Devamllk ve tekrarlanmadr. Gerekten bir adetin rf ve adet hukuku kural haline gelebilmesi iin bu
adetin veya gelenein devaml ekilde uygulanmas, belli olaylarda hep tekrarlanmas gerekir. Gelip geici adetler,
rnein modalar, devamllk unsuru tamadndan rf ve adet hukuku kural saylamazlar.
*Manevi unsur; Genel inantr. Buna gre, bir adetin rf ve adet hukuku kural olabilmesi iin kiilerin kendilerini
devaml ekilde tekrarlanmakta olan bu davran biimine uymak zorunda hissetmeleri,buna inanmalar gerekir.
*Hukuki Unsur; Devlet gcyle desteklenmedir. Bir adetin gelenek hukuku kural olabilmesi iin maddi yaptrmnn
olmas yani Devlet gcyle desteklenmesi gerekir. Devlet desteine kavuan bir adet kural yarg tarafndan da uygulanr;
zira o adet kural artk bir hukuk kural dzeyine ulamtr. Bu sebeple rf ve adet hukukunun en nemli unsuru hukuki
unsurdur, bu unsur yoksa, gelenek hukuku kural deil, olsa olsa bir gelenek vardr.

rf ve adet hukuku kurallar, etkili olduklar alan asndan genel rf ve adet hukuku kurallar ve zel rf ve adet
hukuku kurallar olmak zere ikiye ayrlr.
a) Genel rf ve adet hukuku kurallar; lkenin her yerinde bilinen ve uygulanmakta olan kurallardr. rnein ortaklk
ve yarclk.
-Ortaklk; nek, koyun, kei gibi rn veren hayvanlar olan bir kii bunlara bakma imkanndan yoksunsa, bakmas iin
ortak denen bir kiiye brakr, yl sonunda elde edilen rnler hayvan sahibi ve ortak arasnda bllr.
-Yarclk; Tarlasn kendisi ekip biemeyen kimse, bunlar yapmas iin tarlasn yarc denen bir kiiye teslim eder,
ylsonunda elde edilen rnler aralarnda paylalr.

b) zel rf ve adet hukuku kurallar; lkenin belli bir yresinde veya belli bir meslek grubuna dahil kiiler arasnda
bilinen ve uygulanan kurallardr.
Belli bir yrede geerli olan rf ve adet hukuku kurallarna mahalli rf ve adet hukuku denir. rnein zmir
yresinde uygulanan rf belde ve paftos, bu niteliktedir. rf belde, bakasnn arsasna bina yapmak, paftos ise
bakasna ait bir arazide ba yetitirmektir.
Belli bir meslek grubunda olanlar arasnda geerli olan rf ve adet hukuku kurallarna ise ticari rf ve adet denir.
Bu kurallar ncelikle tacirler arasnda uygulanr.

C) YARDIMCI KAYNAKLAR
Hakim, nne gelen bir anlamazl zmlerken yardmc kaynaklara mutlaka bavurmak zorunda olmayp,
dilerse bunlardan faydalanabilir, dilerse faydalanmaz.

Yardmc kaynaklar,bilimsel grler ve yargsal kararlar olmak zere iki trldr.
a)Bilimsel Grler; Genellikle tartmal olan hukuki konularda hukuk bilginlerinin ileri srd gr, dnce ve
kanaatlerdir. Buna doktrin veya reti de denilir. Hukuk bilginleri bu grlerini ya monografik eserlerde ya da
sistematik eserlerde aklarlar.
Hakimler,zellikle Yargtay ve hatta kanun koyucu dahi bilimsel grlerden yararlanmaktadr.





7
b) Yargsal Kararlar; Yargsal kararlar,mahkemelerin verdikleri kararlarda bir sorunun zmlenmesi ile ilgili olarak kabul
edilmi olan ilkeler ve kurallardr.
Bir hakim herhangi bir hukuki anlamazl zerken, buna benzer bir anlamazl daha nce zen herhangi bir
mahkeme kararndan yararlanabilir. Ancak mahkeme kararlarnn hakimleri balayc nitelii yoktur.
Yargtayn daire kararlarnn ve hatta genel kurul kararlarnn hakimleri balayc nitelii olmamasna karn, tihad
birletirme kararlarnn balayc nitelii vardr. tihad birletirme kararlar Yargtayn tihad Birletirme Genel Kurulu
tarafndan verilir ve Resmi Gazetede yaymlanr. Bu yzden herkesin bu kararlara uymas zorunludur.
tihad birletirme yoluna,Yargtayn iki dairesinin kararlar veya bir dairesinin eitli tarihlerde verdii kararlar
arasnda bir aykrlk bulunduu yahut yerlemi bir itihadn deitirilmesine gerek duyulduunda bavurulur.
Yargtay, adli yarg alannda, itihad birletirme kararlarn veren yksek yarg organdr.
Yorum; kanun hkmnn anlamnn tespitidir.
Yasama Yorumu: Yasama organ tarafndan yaplan yorumdur. Kiileri ve mahkemeleri balayc etki yapar.
Yarg Yorumu: Hakimler tarafndan davay zerken yaplan yorumdur.
Bilimsel Yorum: Bilim adamlarnn yapt yorumdur.

VII. HUKUK KURALLARINDA BOLUK
a) Hukuk Boluu: Somut bir olaya uygulanacak yazl ve yazsz hukuk kurallarnn bulunmamasdr.
Hukuk boluuna kural d bolukta denir. Bu durumda hakim hukuk oluturur.

b) Kanun Boluu: Somut bir olaya uygulanacak kanuni dzenlemenin yaplm olamamasdr.
Kural ii boluk ve kural d boluk olarak ikiye ayrlr.
Kural i Boluk: Hakimlerin takdir yetkisinin kullanlmasnn istendii ve bilinli ekilde braklan boluklardr.

Kural D Boluk:
-rtl Boluk (Gizli Boluk): Somut bir olay zmede kanunun yetersiz kalmasdr. Bu durumda hakim hukuk
oluturma yoluna gidemez, mevcut kanun erevesinde vicdani kanaatine gre karar verir.
-Ak Boluk: Kanunda somut bir olaya uygulanacak hkmn bulunmamasdr. Bu durumda hakim kanun koyucu edas
ile kanun oluturur.

VIII. HUKUKUN BLMLER
1) KAMU HUKUKU
A) ANAYASA HUKUKU
Anayasa hukuku, devletin eklini, yapsn, organlarnn grev ve yetkilerini, bunlarn birbiriyle olan ilikilerini,
kiilerin temel hak ve zgrlklerini dzenleyen hukuk kurallarnn tmdr.
Anayasa hukukumuzun kayna, 1982 tarihli "Trkiye Cumhuriyeti Anayasas"dr.

B) DARE HUKUKU
dare hukuku, Devlet idaresinin rgt ve ileyii, kiilerin idare ile olan iliki ve Anlamazlklar ve kamu
hizmetlerinin grlmesi gibi konular dzenleyen hukuk kurallarnn tmdr.
dari rgt, biri Genel dare (merkezi ynetim) dieri ise Mahalli dare (yerel ynetim) olmak zere balca ikiye
ayrlr.

C) CEZA HUKUKU
Su saylan eylem ve davranlarn neler olduu, bu eylem ve davranlarda bulunanlara ne gibi cezalar uygula-
nacan gsteren hukuk kurallarnn tmnden meydana gelmektedir
Hangi eylem ve davranlarn su oluturacan ve bunlara ne gibi cezalarn verileceinin nceden bir kanunla
belirtilmesi gerekir ki, buna kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesi denir.
Ceza hukukunda geerli olan ilkelerden biri de adalet ve kanun nnde eitlik ilkesidir. Bu ilkeye gre kiiler
arasnda rk, dil, din,mezhep,milliyet,renk,cinsiyet,siyasal veya dier fikir yahut dnceleri, felsefi inan,milli ve sosyal
kken,doum,ekonomik ve dier toplumsal konular ynnden ayrm yaplamaz ve hi kimseye ayrcalk tannamaz.
Ceza hukukunun ana konularndan biri su dieri ise cezadr.
Bir somut olaya uygulanacak yazl ya da yazl olmayan bir hukuk kuralnun bulunmamas durumuna ne ad
verilir?
A) Hukuk boluu
B) Kural ii boluk
C) rtl boluk
D) Kanun boluu
E) Ak boluk
2008KPSS/LSANS
CEVAP: A

8
Su ve Suun Unsurlar
Su, cezai yaptrma balanm fiillerdir. Su hukuki, sosyolojik ve kriminolojik bir olaydr.
Bir fiilin su saylabilmesi iin baz unsurlarn bulunmas gerekir. Bu unsurlar bir arada bulunmadka bir fiili su
olarak nitelendirmek mmkn deildir. Suun unsurlar, kanuni unsur, maddi unsur ve manevi unsurdur.

Suun kanuni unsuru (tipiklik), fiilin ceza kanununda yazl tanma uygun olmasdr. Eer fiil, kanundaki tanma
uymamaktaysa, su saylamaz. Bu unsur, "kanunsuz su olmaz" ilkesinin sonucudur.

Suun maddi unsuru, harekettir. Yani kanundaki tanma uygun tipik bir fiilin, icra veya ihmal hareketiyle yaplm
olmas gerekir. nsanlar icra veya ihmal hareketinde bulunmakszn, yalnz dnce ve kanaatlerinden tr
cezalandrmak mmkn deildir
Hareket denilen suun maddi unsuru iki ekilde ortaya kabilir. Bir eyi yapmak veya yapmamak. Hareket, bir eyi
yapmamak eklinde ise ihmali hareket adn alr. rnein, geit bekisinin tren yolunu kapatmamas, hemirenin lmesini
istedii hastaya ila vermemesi gibi. Buna karlk, hrszlk suu tanr bir maln bulunduu yerden alnmasyla ilendii,
yani bir yapmay gerektirdii iin icrai sutur.

Suun manevi unsuru, kusurluluktur. Suun meydana gelebilmesi iin, kanundaki tanma uygun ve hukuka aykr olan
fiilin, failin(su ileyen kii) kusurlu iradesiyle yaplm olmas gerekir. Kusurluluk kast veya taksir biiminde ortaya kar.
Kast, "kanunun su sayd bir eylemi ve onu meydana getirecek hareketin sonularn bilerek ve isteyerek ilemek
iradesidir.
Kusurluluun ikinci tr olan taksir ise, "yasann su sayd bir eylemi, onun sonularn bilmeden ve istemeden
ilemektir". Taksir kasttan sonucun istenmemi olmas ile ayrlr; yani fail, kastta kanunun cezalandrd sonularn
meydana gelmesini istedii halde, taksirde bunlar istememitir, fakat onlar gene de meydana gelmilerdir. rnein bir
kimsenin dmann bilerek ve isteyerek silahla ldrmesinde kast bulunduu halde, bir srcnn otomobilini kullanrken
tedbirsizlik ve dikkatsizlikle bir yayann lmne sebebiyet vermesi halinde taksir vardr.

D) YARGILAMA HUKUKU
Yarg yetkisi, Trk Milleti adna bamsz mahkemelerce kullanlr. Yarglama hukuku, mahkemelerin adalet
datrken izleyecekleri yntemleri gsteren hukuk kurallarnn tmnden olumaktadr.

E) DEVLETLER UMUM (GENEL) HUKUKU
Bamsz bir devletin dier bir devlet veya devletler ile ve milletleraras kurulularn birbirleriyle olan ilikilerini
dzenleyen hukuktur.

F) VERG HUKUKU
Devlet ile kiiler arasndaki vergi ilikisinden doan karlkl hak ve devleri, verginin tarh ve tahakkukunu,
toplanmasn (tahsilini) ve vergi yargsn dzenleyen hukuk kurallarndan meydana gelir.
Vergi, "kamu giderlerini karlamak zere devletin, tek tarafl olarak ve vergileme yetkisine dayanarak, kiilerin gelir
ve mallarndan ald ekonomik deerlerdir".

Vergi Hukukunun lkeleri:
Vergide Genellik; vatandalar arasnda herhangi bir fark yaplmakszn herkesin vergi vermekle ykml olmasdr.
Vergide Adalet; herkesin mali gc orannda vergi demekle ykml tutulmasdr.
Vergide Kanunilik; vergi, resim, har ve benzeri mali ykmlerin ancak kanunla konulup, deitirilmesi veya
kaldrlmasdr.

Vergi Trleri:
Gelir zerinden alnan vergiler; gelir vergisi, kurumlar vergisi.
Servet zerinden alnan vergiler; emlak vergisi, veraset ve intikal vergisi, motorlu tatlar vergisi, tat alm vergisi, zel
tketim vergisi
Gider (harcamalar) zerinden alnan vergiler; katma deer vergisi, banka ve sigorta ilemleri vergisi

Dolayl vergiler: Bir mal veya hizmetin alnmas sonucunda ortaya kan vergilerdir. KDV rnek verilebilir.
Dolaysz vergiler: Ticaretle uraanlarn kazandklarndan, kamu ve zel kurumlarda alan kiilerin cretlerinden
kesilen kesintilerdir.

G) DSPLN HUKUKU
Asker, renci, memur gibi belirli statde bulunan kiilere, statnn gerekli kld tutum ve davranlara
uymadklarnda uygulanacak yaptrmlar gsteren hukuk daldr.

H) GENEL KAMU HUKUKU
Devletin douunu, kaynan, geliimini, ilevlerini, bireyler ile olan ilikilerini inceleyen hukuk daldr.


9
I) NSAN HAKLARI HUKUKU
nsan onurundan kaynaklanan ve kiinin insan olmas nedeniyle doutan sahip olduu dokunulamaz,
devredilemez, vazgeilemez haklar ieren hukuk daldr.

) SOSYAL GVENLK HUKUKU
Bireyleri sosyal ve ekonomik yaamda yalnz brakmayan, onlarn sosyal durumlaryla ilgilenen, onlara insanca
yaamn gerekli kld ortam sunan, geleceklerini gvence altna almay amalayan hukuk daldr.

2) ZEL HUKUK
A) MEDEN HUKUK
Medeni hukuk, zel hukukun en geni ve en nemli daldr. Bu zelliinden dolaydr ki ou kez medeni hukuk ve
zel hukuk terimleri e anlamda kullanlr.
Medeni hukuk, kiilerin toplum halinde yaamas bakmndan bir hkm ve deer ifade eden btn eylem, davran,
ilem ve ilikilerini dzenleyen hukuk kurallarnn tamamndan oluur. Kiilerin medeni ilikilerini, mlkiyet ilikilerini, hak
ve borlarn dzenleyen hukuk daldr.

Medeni Hukukta Geerli Olan Temel lkeler
-Drst davranma: Herkes haklarn ve borlarn yerine getirirken drstlk kurallarna uymak zorundadr.
-yi niyet: yi niyete sonu balanan durumlarda asl olan iyi niyetin varldr.
-spat kurallar: Aksine bir hkm yoksa iki tarafta iddiasn ispat etmekle ykmldr. stisnalar; herkese bilinen
olaylar, kanuni karineler, kanun gerei ispat yknn yer deitirmesidir.
-spat yk: Aksine bir hkm yoksa taraflardan her biri hakkn dayandrd olgularn varln ispatla ykmldr.
spat aralarna delil denir. rnein; tank, keif bilirkii.
-Resmi belgelerle ispat: Resmi sicil ve senetlerin doruluuna ilikin karine sz konusudur.

a) Kiiler Hukuku
Hak sahibi olan kiilerin trlerini, ehliyetlerini, kiisel durumlarn, yaknlar ile olan ilikilerini (hsmlk), belli bir yer
ile olan ilgilerini (yerleim yeri); kiiliin balangc, sona ermesi ve korunmasn dzenleyen medeni hukuk daldr.
Gerek kiilik sa ve tam doumla balar, lm ve gaiplik halinde son bulur.

kametgah: Bir kiinin bir yere balln ifade eder.
Kiisel hal sicilleri: Bir kimsenin kiisel halinin dzenlendii sicillerdir. Nfus ktkleri ile esasna gre tutulur.
Doum kt: Bir gerek kiinin doumu ve soy ba ile ilgili kaytlar ieren ktktr. Doumu en ge 1 ay iinde nfus
memurluuna bildirmek gerekir.
lm kt: lm tutanaklarnn bir dizi haline getirilmesinden oluur. Her lmn ve bulunan her lnn en ge 10
gn iinde nfus memurluuna bildirilmesi gerekir.
Evlenme kt: Evlenme belgelerinden oluur. Evlenme tarihinden itibaren 1 ay iinde evlenme bildirisinin bulunulan
yer nfus memurluuna gnderilmesi gerekir.
Boanma kt: Boanma belgelerinin bir ktk haline getirilmesinden oluur.
Aile kt: Aileye bal kiilerin btn kiisel hallerini toplu olarak gsteren ktktr.
Yer deitirme kt: Yer deitirme tutanaklarnn bir dizi haline getirilmesinden oluur.

b) Aile Hukuku
Aile ilikilerini dzenleyen medeni hukuk koludur. Nianlanma, evlenme, elerin karlkl hak ve ykmllkleri, ana
babann ocuklarn kiilii ve mallar zerindeki hak ve ykmllkleri (velayet), boanma, ana baba ile ocuklar
arasndaki hukuki balant (soy ba), aile fertleri arasndaki ilikiler, korunmaya muhta olan kiilerle ilgili koruma
nlemleri (vesayet) gibi konular dzenler.

c) Miras Hukuku
Bir gerek kiinin (insann) lmnden sonra para ile llebilen btn hak ve borlarnn (terekesinin) kimlere ve
nasl geecein dzenleyen hukuk kurallarn dzenler.
Miras, miraslara kalr. Miras, len kimsenin mirasnn (terekesinin) getii gerek veya tzel kiidir. ld iin
terekesi miraslarna geen kiiye miras brakan (muris), onun mirasa konu olan btn hak ve borlarnn toplamna da
tereke veya miras denir.

d) Eya Hukuku
Kiilerin bir eya zerindeki hakimiyet ve tasarruflarnn nitelik ve trlerini, onlarn bu hakimiyet sebebiyle dier
kiiler ile olan ilikilerini dzenleyen medeni hukuk koludur.
Eya hukukunun konusunu genellikle ayni haklar oluturur. Ayni hak, eya denen maddi mallar zerinde sahibine
geni yetkiler veren ve herkese kar ileri srlebilen bir haktr.



10
e) Borlar Hukuku
Kiiler arasndaki bor ilikilerini dzenleyen hukuk daldr. "ki taraf arasnda mevcut olup bir eyin verilmesini,
yaplmasn veya yaplmamasn ngren ba" eklinde tanmlanan bor ilikisinin doumu, hkmleri, trleri ve sona
ermesi gibi hususlar borlar hukukunun konusunu oluturur.
ki taraf arasndaki bor ilikisi ya hukuki ilemlerden (rn; satm, kira, vekalet gibi szlemelerden), haksz
fiillerden (rnein bir kimsenin evinin camn krmak, bir kimseyi yaralamak gibi eylemlerden) ya da sebepsiz
zenginlemeden doabilir. Bor ilikisinin taraflarndan birine alacakl, dierine borlu, alacaklnn borludan isteyecei
(talep edecei), borlunun da yerine getirmekle ykml olduu davran biimine de edim denir. Edim bir ey vermek,
bir ey yapmak ya da bir ey yapmaktan kanmak eklinde olabilir.
Borcu sona erdiren sebepler; ifa, yenileme, birleme, kusursuz imkanszlk, takas, zaman am ve ibradr.

***Borlar Hukukuna Hakim Olan lkeler***
-Szleme zgrl ilkesi
-Bor ilikisinin geici nitelii (zaman amna uramas)
-Drstlk ilkesi (objektif ve iyi niyet)
-Eitlik ilkesi
-Nisbilik ilkesi
-nc kii aleyhine bor kurulamamas ilkesi
-Borlunun ikametgahn belirtme ilkesi
-Kusurlu sorumluluk ilkesi

B) TCARET HUKUKU
Kiiler arasndaki ticari ilikileri dzenleyen hukuk kurallarnn tmdr. Ticaret hukuku, medeni hukuku
"tamamlayan" bir hukuk daldr. Ticaret hukukunun temel kayna 1956 tarihli "Trk Ticaret Kanunu" dur.
Ticaret hukuku; "ticari iletme hukuku", "irketler hukuku", "kymetli evrak hukuku", deniz ticareti hukuku" ve "sigorta
hukuku" olmak zere be blme ayrlr.
a) Ticari letme Hukuku
Ticaret Kanunumuz ticari iletme esasna dayanr. TTKya gre: "Ticarethane,fabrika veya ticari ekilde iletilen
dier messeseler, ticari iletme saylr." Matbaaclk, tiyatro, sinema, otel ve lokantaclk, sigortaclk, bankaclk,
kuyumculuk, nakliyecilik, acentelik, komisyonculuk, madencilik, zel okul ve zel hastane iletmek, su, gaz ve elektrik
datmak iin kurulan iletmeler, ticarethane saylr. Fabrikaclk ise "hammadde veya dier mallarn makinelerle ilenerek
yeni veya deerli rnler meydana getirilmesidir".
Bir ticari iletmeyi ksmen dahi olsa kendi adna ileten kimseye tacir denir. Tacirler borlarn demezlerse
haklarnda iflas karar verilebilir, bir ticaret nvan kullanmak, bunu ve ticari iletmelerini ticaret siciline tescil ettirmek,
ticari defter tutmak ve tedbirli bir i adam gibi davranmakla ykmldrler.
Tacirler dnda, yine ticaretle uraan esnaflar vardr. Esnaf, ister gezici, ister sabit olsun, iktisadi faaliyeti nakdi
sermayeden ok bedeni almasna dayanan ve kazanc ancak geimini salamaya yetecek derecede az olan kasap,
terzi, ayakkab tamircisi, berber, demirci, marangoz gibi sanat ve ticaret sahipleridir. Esnaflar, ticaret unvan kullanmak ve
ticari defter tutmak zorunda olmadklar gibi iflas da etmezler. te yandan, ancak gerek kiiler, yani insanlar esnaf
olabilir. Oysa gerek kiiler kadar tzel kiilerin (rnein irketlerin) de tacir olmas mmkndr.

b) irketler Hukuku
irket,kazan elde ederek bunu ortaklar arasnda paylatrmak amacyla kurulan kii topluluu eklindeki tzel
kiidir. Ticaret Kanununda, ticaret irketi (ticaret ortakl) olarak balca drt tr irket dzenlenmitir ki, bunlar "kollektif
irket", "komandit irket", "anonim irket" ve "limited irket'tir. Kooperatifler ise 1163 sayl "Kooperatifler Kanunu"nda
ayrca dzenlenmitir.
-Kollektif irket; ticari bir iletmeyi bir ticaret nvan altnda iletmek zere gerek kiiler arasnda kurulan ve
ortaklarndan hibirisinin sorumluluu irket alacakllarna kar snrlanmam olan irkettir.
Kollektif irket, imzalar noterce onaylanm yazl bir irket szlemesinin yaplmas ve bunun ticaret siciline tescil
edilmesiyle tzel kii olarak kurulur. Ortaklar irketin borlarndan dolay koyduklar sermaye payyla deil, btn
mallaryla snrsz ekilde ve mteselsilen sorumludurlar.
Aadakilerden hangisi borlar hukukuna hakim olan ilkelerden biri deildir?
A) Szleme zgrl ilkesi
B) Eitlik ilkesi
C) Zaman am ve hak drc sreye uramamas ilkesi
D) Nisbilik ilkesi
E) nc kii aleyhine bor kurulamamas ilkesi
2009KPSS/LSANS
CEVAP: C

11
-Komandit irket; ticari bir iletmeyi bir ticaret nvan altnda iletmek zere kurulan ve irket alacakllarna kar
ortaklardan bir veya birkann sorumluluu snrlandrlmam, dier ortaklarnn sorumluluu belli bir sermaye ile s-
nrlanm olan irkettir. Sorumluluu snrl olan ortaa komanditer, snrsz olana ise komandite denir; komandite
ortaklarn gerek kii olmalar arttr. Komandit irketin adi komandit irket ve sermayesi paylara blnm komandit
irket eklinde iki tr vardr.

-Anonim irket; bir ticaret nvanna sahip, sermayesi belirli ve paylara blnm olan ve borlarndan dolay yalnz
malvarlyla sorumlu bulunan irkettir. En az be kii tarafndan ve en az 50.000 TL sermaye ile kurulabilir.Ortaklar
irketin borlarndan dolay sadece paylar ile snrl olarak sorumludurlar. Ortaklarn pay sahipliini gsteren belgelere
hisse senedi denir.

-Limited irket; En az iki, en ok elli gerek veya tzel kii tarafndan bir ticaret unvan altnda kurulup, ortaklarnn
sorumluluu koymay taahht ettikleri sermaye ile snrl ve esas sermayesi belirli olan irkettir. Limited irketlerde
sermayenin en az 5.000 lira olmas arttr. Limited irketler bankaclk ve sigortaclk yapamazlar.

-Kooperatif; tzel kiilie sahip olmak zere ortaklarnn belirli ekonomik menfaatlerini ve zellikle meslek ve geimlerine
ait ihtiyalarn igc ve parasal katklaryla karlkl yardm, dayanma ve kefalet suretiyle salayp korumak amacyla
gerek ve tzel kiiler tarafndan kurulan deiir ortakl ve deiir sermayeli bir ortaklktr.
En az yedi kii tarafndan kurulabilir. Ortaklarn sorumluluu snrsz olabilecei gibi, snrsz fakat koymay taahht
ettikleri paylarla orantl veya belirli bir miktarla snrl da olabilir. Kooperatifler eskiden "Ticaret Kanunu"nda dzenlenmi
iken sonradan 1163 sayl "Kooperatifler Kanunu"na tabi olmulardr. Kooperatiflerin retim, tketim, kredi ve yap
kooperatifi trleri vardr.

c) Kymetli Evrak Hukuku
Kymetli evrak ile ilgili hukuk kurallarndan oluur. Kymetli evrak, yle senetlerdir ki, bunlarda yazl olan hak,
senetten ayr olarak ileri srlemeyecei gibi, senetten ayr olarak bakasna devir de edilemez. Kymetli evrak, yazl
senetlerdir ve ok sk ekil artlarna balanmlardr; senet kanunda belirtilen ekilde dzenlenmediinde geerli olmaz.
Kymetli evrak dediimiz senetlerde hak sk biimde senede balanmtr, hakk senetten ayrmak mmkn deildir. Bu
nedenledir ki, hakkn ileri srlebilmesi iin senedin sunulmas arttr.
Kymetli evrakn eitli trleri vardr. Bunlarn ilki, kambiyo senetleridir. Polie, ek ve bono kambiyo senetleridir.
Bunlar dnda hisse senetleri, tahviller, konimento ile umumi maazalar tarafndan kartlan makbuz senedi ve
varant gibi senetler de kambiyo senedi niteliinde olmayan kymetli evraklardandr.
Devir ynnden kymetli evraklar Nama yazl senetler, emre yazl senetler ve hamile yazl senetler olmak
zere e ayrlr; Nama yazl senetlerde hak sahibi ismen belirtilmitir. Bu senetlerin elden ele dolama (tedavl) gc
azdr. Bunlar senet zilyetliinin devri (teslim) ve yazl devir beyan ile bakasna devredilebilirler.
Emre yazl senetler, belli bir kimse veya onun emir ve havalesine dzenlenmitir. Bunlar ciro ve teslim yoluyla
bakasna devredilebilir. Ciro, senette yazl hakkn devredilmesini, rehnedilmesini veya tahsil edilmesini salamak
amacyla yaplan bir irade aklamasdr, senedin nne, arkasna veya senede bal bir kada hak sahibi tarafndan
imza atlmak suretiyle yaplr.
Hamile yazl senetler, zerinde belli bir kiinin ad yazl olmayan, onu tayann (hamilin) hak sahibi sayld
senetlerdir. Bunlarn elden ele dolama (tedavl) kabiliyeti oktur ve senedin teslimiyle senetteki hak da devredilmi
olur.

d) Deniz Ticareti Hukuku
Denizde gemilerle yolcu ve eya tama ilerini dzenleyen hukuk kurallarndan oluur. Amacna uygun olarak
kullanlmas, denizde hareket etmesi imkanna bal bulunan ve pek kk olmayan her trl tekne gemi saylr. Denizde
kazan elde etme amacyla kullanlan her gemi,kimin ad ve hesabna kullanlrsa kullanlsn ticaret gemisi saylr.
Her geminin bir bayra ve balama liman vardr. Bayrak, geminin bal olduu devleti gsterir. Balama liman ise,
gemiye ait seferlerin idare olunduu limandr. Gemilerin yazld sicile gemi sicili, Gemisini deniz ticaretinde kullanan
gemi sahibine donatan denir. Gemiyi sevk ve idare eden, yolculuk srasnda donatann ve geminin tad ykle ilgili
kiilerin temsilcisi durumundaki kimseye ise kaptan denir. Deniz yoluyla eya tamak zere yaplan szlemeye navlun
szlemesi, tama karlnda denen crete ise navlun denir.

e) Sigorta Hukuku
Sigorta, nceden bilinemeyen tehlikelerden dolay uranlan zararlarn giderilmesi amacna ynelik bir kurumdur.
Bu kurumun sosyal ve zel sigortalar olmak zere iki ana kolu vardr.
Sosyal sigortann amac, paras olmayan kiileri hastalk, meslek hastal, sakatlk, i kazas, yallk, analk,
isizlik ve lm gibi risklere kar gvence altna almaktr. Sosyal sigorta, Sosyal Sigortalar Kurumu, Bamsz alanlar
Kurumu (Ba-Kur), Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand gibi kanunla kurulmu kurumlar tarafndan yaplr. Sosyal
sigortalar zorunludur.




12
zel sigorta ise, bir kimsenin malvarln tehlikelere kar korumak amacna yneliktir ve zorunlu deildir. Ticaret
Kanununa gre, sigorta szlemesiyle sigortac, bir prim karlnda dier bir kimsenin para ile llebilir bir menfaatini
zarara uratan bir tehlikenin meydana gelmesi halinde tazminat vermeyi yahut bir kimsenin hayatnda meydana gelen
belli bir takm olaylar dolaysyla bir para demeyi zerine alr.
Taraflarn karlkl hak ve borlarn gsteren ve sigortac tarafndan sigorta ettirene verilen yazl belgeye sigorta
poliesi, sigorta ettirenin sigortacya demekle ykml olduu crete sigorta primi, tehlikenin gereklemesi ve
hasarn ortaya kmas halinde sigortacnn sigorta ettirene deyecei meblaa da sigorta tazminat denir. Bir kimse her
trl tehlikelere kar (rnein yangn, hrszlk, lm) maln, hayatn ya da hayatnn nemli unsurlarn (rnein sesini,
gzelliini, gzlerini) sigorta ettirebilir.

C) DEVLETLER ZEL HUKUKU
Devletler zel hukuku, eitli devletlere bal bulunan, yani ayn uyruklukta (tabiiyette) olmayan kiiler arasndaki
zel hukuk ilikilerine, hangi devletin kanununun uygulanacan veya bu ilikilerle ilgili davalarn hangi devletin
mahkemesinde grleceini gsteren hukuk kurallar ile kiilerin veya eylerin uyrukluunu (tabiiyetini) dzenleyen hukuk
kurallarndan oluur.
Devletler zel hukukunun dzenledii ilikilere daima bir yabanc unsur karr. Bu yabanc unsur kii veya yer
unsuru olabilir. rnein bir Trk ile bir Alman'n evlenmeleri, bir talyan'n svire'de bir Fransz evlat edinmesi, bir ngiliz
kar-kocann Trkiye'de boanmalar gibi. te btn bu zel hukuk ilikilerinde hangi devletin kanununun uygulanaca
veya bu ilikilerle ilgili davalarn hangi devletin mahkemesinde grlecei sorunlar hep devletler zel hukukunun konu-
suna girmektedir.

Devletler zel hukukunun konular;
a) Uyrukluk(Tabiiyet)
Kiileri veya eyleri devlete balayan hukuki ve siyasi baa uyrukluk denir. Devlete uyrukluk bayla balanacak
olan kiiler, gerek ve tzel kiilerdir. Uyrukluk ba ile devlete balanacak olan eyler ise, gemi ve uaklardr. Bir
devlete uyrukluk ba ile bal olan gerek kiilere (insanlara) vatanda veya "tebaa" denir. Dier bir deyimle, bir gerek
kiiyi bir devlete balayan hukuki baa vatandalk denilmektedir.
Uyrukluk, kazanl biimine gre asli uyrukluk ve kazanlm (Mktesep) uyrukluk olmak zere ikiye ayrlr. Asli
uyrukluk, doumla kazanlan uyrukluktur. Buna gre, Trk babadan evlilik iinde olan ocuk, nerede doarsa dosun
Trktr. Kazanlm (mktesep) uyrukluk ise kiinin sonradan, doumdan baka bir sebeple kazand uyrukluktur.
rnein, bir Trk ile evlenen yabanc devlet vatanda kadnn dilerse Trk vatandaln kazanmas gibi.

b) Yabanclar Hukuku
Bir devletin lkesinde oturan ve o devletin uyrukluunu iddia etme hakk olmayan kimselere yabanc denir.
Yabanclar, Trkiye'de zel (medeni) haklarn tamamndan yararlanrlar; fakat seme, seilme gibi siyasi haklardan
yararlanamazlar. Yabanclarn hangi haklardan yararlanacaklar, hangi haklardan yararlanamayacaklar, yabanclar
hukukunun konusunu oluturur.

c) Kanunlar htilaf
Kanunlar ihtilaf, yabanc unsur tayan zel hukuk ilikilerinden doan ekimelerin zmlenmesinde hangi
devletin kanununun uygulanaca ve bu ekimelerin hangi devletin mahkemesinde zmlenecei konularn ierir. zel
hukuk ilikilerine "yabanc unsur" karabilir. Bu yabanc unsur bazen kii bazen yer (toprak) olmaktadr. rnein bir Trk
ile bir Franszn evlenmesi, bir inli ile bir Amerikalnn stanbul'daki bir maln satna dair szleme yapmalar, Trk
kar-kocann Msrda boanmak istemeleri, bir Nijeryal turistin, Trkiye'de bir Kanadal turistin arabasnn camn krmas
gibi olaylarda zel hukuktan doan bu ilikilere kii veya yer yabanc unsuru karm olmaktadr. Kii yabanclk
unsurunun tespitinde, taraflarn nceden sahip olduklar vatandalk deil, halen sahip olduklar vatandalk dikkate alnr.
Buna gre, ngiliz asll bir Trk ile talyan asll bir Trkn zmirde evlenmesinde bir yabanclk unsuru bulunmadndan,
bu durum kanunlar ihtilafnn konusuna girmez.

3) KARMA HUKUK
a) evre Hukuku: Teknoloji ve sanayilemenin evre zerinde dourduu zararl sonular ulusal ve uluslar aras
dzeyde ele alan hukuk daldr.

b) Banka Hukuku: zel nemi ve toplumsal karlara hizmet etmesi nedeniyle zel yasalarla dzenlenen, ilem ve
faaliyetleri devlet tarafndan kontrol altnda tutulan hukuk daldr.

c) Sermaye Piyasas Hukuku: Sermaye kurumlarnn denetimi, yatrmclarn korunmas, bu amala grevli
SPKnn faaliyetleri, yetki ve yaptrmlar gibi konular dzenleyen hukuk daldr.

d) Fikri Hukuk: Fen bulular, yapt ve sanat haklar konularn dzenleyen hukuk daldr.

e) Hukuku: i ve iveren arasndaki ilikileri dzenleyen hukuk daldr.

13
f) Rekabet Hukuku: Devletin rekabet dzenini korumak amacyla denetimde bulunmas, rekabet dzenini bozucu
veya snrlayc uygulamalar yasaklamas gibi konular ele alan hukuk daldr.

g) Tketici Hukuku: Tketicilerin sal, gvenlii, ekonomik karlar ile ilgili dzenlemeler ieren hukuk daldr.

h) Biliim Hukuku: nternet kullanm sebebiyle oluan bireysel ilikiler ve birey devlet ilikilerine ynelik kurallar
ieren hukuk daldr.

IX. K VE KLK KAVRAMLARI
Kii, haklara ve borlara sahip olabilen, yani hak ve borlar bulunabilen varlktr. nsanlarn yannda,tzel kii
denilen, insan topluluklar ve mal topluluklar da kii olarak kabul edilmektedir. Kii ile Kiilik kavramlar birbirinden
farkldr.
a) Dar Anlamda Kiilik: Hak ehliyetini ifade eder. Yani kii kavram ile ayn anlama gelir.
b) Geni Anlamda Kiilik: Fiil ehliyetini, hak ehliyetini, kiisel durumlar ve kiilik haklarn ierir.
Kiisel Durumlar: Bir kiiyi dier kiilerden ayran ve hukuk dzeninin kendilerine birtakm sonular balad niteliklerdir.
Cinsiyet,
Evli dul bekar - boanm olma,
Dzgn nesepli olup olmama
Ergin olma, kk olma ve kstl olma, kiisel durumlardandr.
Kiilik Haklar: Kiilerin maddi, manevi ve iktisadi btnl ve varlklar zerinde sahip bulunduklar mutlak haklardr.
Kiinin sal, ismi, zgrlkleri,
Vcut btnl, sr evresi,
Resmi, iktisadi ve fikri faaliyetleri
eref ve haysiyeti, namusu, zel hayatna ilikin giz alan zerindeki haklar,kiilik haklardr.

1) K TRLER
a) Gerek Kiiler: Sadece insanlardr. Hayvan ve bitkilerin kii olma nitelii bulunmadndan, bunlarn haklar ve borlar
olamaz.

b) Tzel Kiiler: Belli bir amac gerekletirmek ve bamsz bir varla sahip olmak zere kurulmu ve hukuk dzeninin
arad artlara sahip bulunan kii ve mal topluluklardr. rnein; irketler, kamu kurumlar, kamu idareleri, vakflar,
dernekler, sendikalar, hastaneler gibi. Baz amalarn gerekletirilmesi konusunda insanlarn ne mr ne de mali gc
yeterlidir. Bu sebeple tzel kiiler hukukumuzda dzenlenmitir. Tzel kiiler, ya belli bir amacn gerekletirilmesi
amacyla bir araya gelen kiilerden oluan kii topluluklar veya belli bir amaca tahsis edilen mal topluluklar biiminde
ortaya kar.

2) GEREK KLN BALANGICI
Kiilik, ocuun sa olarak tamamyla doduu anda balar. ocuun sa olarak anasnn vcudundan
ayrlm olmas, onun kiilik kazanmas iin yeterlidir. Ayrca yaama kabiliyetine sahip bulunmas gerekli deildir. Bu
durum miras hukuku bakmndan nemlidir. rnein babas daha nce len bir ocuk, sa doarsa babasnn mirass
olur. l doarsa mirass olamaz. Sonu olarak, gerek kiiliin balangc iin ocuun ana rahminden sa olarak
tamamyla ayrlmas ve 1 saniye de olsa yaam olmas gerekir. Dier yandan cenin, sa domak artyla ana rahmine
dt andan itibaren medeni haklardan istifade eder. Yani ocuk hak ehliyetine, sa ve tam domak kouluyla ana
rahmine dt andan itibaren sahip olur. Bu sebeple; cenin adna babalk davas alabilir, cenin varsa, miras doum
anna kadar paylatrlmaz.

3) GEREK KLN SONA ERMES
Gerek kiilik lm ve Gaiplik karar verilmesiyle sona erer.

A) LM
lm: Gerek kiilii sona erdiren hukuki bir olaydr. lm ile gerek kiilik sona erince lenin kiilik haklar ve kiiye
bal haklar ortadan kalkar. Fakat malvarl haklar miraslara geer. len kiinin cesedi bir eya niteliine dnmez
ve hukuki ilem konusu yaplamaz. Ancak bir kii lmnden sonras iin organlarn balayabilir.

Bir kiinin lm olduunun ispat nfus ktndeki kaytlarla (kiisel durum sicili) veya kanuni karinelerle ispat
edilebilir. Bu hususta iki kanuni karine vardr:
1) lm Karinesi: lmne kesin gzle baklacak bir halde kaybolan ve cesedi bulunamayan bir kimse lm saylr. Bu
kimsenin nfusuna mahallin ( o yerin ) en byk mlki amirinin emriyle lm kayd dlebilir. Buna lm karinesi
denir. rnein; uak kazas, gemi kazas, sava hali, patlama, yanma gibi durumlarda kiinin lmne kesin gzle baklr.
Bu kiinin lmedii daha sonra anlalrsa, nfus idaresince durum Cumhuriyet Savclna bildirilir ve lm kayd silinir.


14
2) Birlikte lm Karinesi: Hangisinin nce veya sonra ldnn tayini mmkn olmakszn lenler, ayn anda lm
saylrlar. Birlikte lm karinesi, birbirine miras olacak kiiler asndan ok nemlidir. rnein; ayn anda len baba-oul
birbirlerinin mirass olamazlar. lm karinesinin ve birlikte lm karinesinin aksi her trl delille ispat edilebilir.

B) GAPLK
Gaiplik: Gerek kiilii sona erdiren durumlardan biridir. lm tehlikesi iinde kaybolan veya kendisinden uzun
zamandan beri haber alnamayan bir kimse hakknda ilgililerin talebi zerine mahkemece gaiplik karar verilebilir.
rnein; Uludaa tatile giden bir kiinin kaybolmas halinde ya da ava gidip geri dnmeyen bir kimse hakknda
gaiplik karar verilebilir. O halde bir kimsenin gaipliine iki halde karar verilebilir;
***lm tehlikesi iinde kaybolma VEYA
***Uzun zamandan beri haber alnamama.
Karar verecek olan mahkeme gaibin son ikametgahndaki Asliye Hukuk Mahkemesidir. Eer gaip Trkiyede hi
ikamet etmemise nfus siciline kaytl olduu yer mahkemesi; nfus siciline kaytl deilse anasnn veya babasnn nfus
siciline kaytl olduu yer mahkemesi gaiplik karar verebilir. Gaiplik karar verilmesini, haklar lme bal olan kimseler
yani miraslar talep edebilir. lm tehlikesi iinde kaybolma halinde 1 yl, uzun zamandan beri haber alnamama halinde
ise son haber alma tarihinden itibaren 5 yl gemi olmas halinde mahkemece gaiplik karar verilebilir. Mahkeme gaiplik
karar vermeden nce, yapaca iki ilan ile ilgililerden gaip hakknda haberleri varsa bildirmelerini ister. ki ilan arasnda en
az 6 ay olmaldr. Tm bunlara ramen gaip hakknda bilgi alnamazsa kiinin gaipliine karar verilir. Gaibin miras,
miraslara teminat karlnda teslim edilebilir, ancak miras kesin olarak miraslarn olmaz. lm tehlikesi iinde
kaybolmada 5 yl, uzun zamandan beri haber alnamamada ise 15 yl getikten sonra ve her halde (Her durumda) en ok
gaibin 100 yana varmasna kadar geecek sreler sonunda miraslar miras kesin olarak kazanrlar. Gaiplik karar ile
gaibin evlilii kendiliinden sona ermez. Evliliin feshi karar gerekir. Gaiplik karar gemie etkilidir, yani kararn verildii
andan itibaren deil, lm tehlikesinin gerekletii veya son haberin alnd gnden balayarak sonu dourur.
4) GEREK KLERN EHLYETLER
A) HAK EHLYET
Hak Ehliyeti (Medeni Haklardan Yararlanma Ehliyeti) : Hak ve bor sahibi olabilme, yani haklarn ve borlarn sjesi
olabilme iktidardr. Hak ehliyeti pasif bir ehliyettir. Yani bir kimsenin hak ehliyetine sahip olabilmesi iin herhangi bir ilem
yapmasna gerek yoktur. Gerek kiiler sa olmak artyla ana rahmine dt andan itibaren hak ehliyetine sahiptir.
Tzel kiilerin hak ehliyetleri ise onlarn kanunun ngrd ekilde kurulmalar ile kazanlr.

Hak ehliyetine iki ilke egemendir:
1) Genellik lkesi: Herkes, medeni haklardan yararlanr. Buna gre, hak ehliyetine sahip olmak bakmndan insan olmak
yeterlidir. Hak ehliyetinin kazanlmas iin gerek kiilerde sa olarak doum, tzel kiilerde ise kanuna uygun olarak
kurulmu olmak yeterlidir.
2) Eitlik lkesi: Haklara ve borlara sahip olmak konusunda herkes eittir. Buna gre kiinin Trk-yabanc, okumu--
cahil, kadn erkek, reit-- kk gibi farkllklara sahip olmasnn bir nemi yoktur.
Genellik ve eitlik ilkesi sadece Medeni Haklar bakmndan sz konusudur. Kamu haklarndan yararlanmada ise
durum farkldr. rnein siyasi haklardan herkes yararlanamaz; bunun iin Trk vatanda olmak gerekir.

B) FL EHLYET
Fiil Ehliyeti (Medeni Haklar Kullanma Ehliyeti) : Bir kiinin bizzat kendi fiil ve ilemleriyle kendi lehine haklar, aleyhine
borlar yaratabilme gcdr. Fiil ehliyeti aktif bir ehliyettir. Fiil ehliyetinin artlar Medeni Kanunda dzenlenmitir.

Fiil ehliyetinin artlar unlardr:
1) Ayrt etme gcne sahip olmak (Olumlu art)
2) Ergin olmak (Olumlu art)
3) Kstl olmamak (Olumsuz art)

1) Ayrt Etme Gcne Sahip Olmak: Ayrt etme gc, bir kiinin fiil ve ilemlerinin sebebini, sonularn, kapsam ve
etkilerini nceden grebilme ve bunlara uygun olarak hareket edebilme yeteneidir. Akl hastal, akl zayfl, ya
kkl, sarholuk vb. gibi hallerde temyiz kudreti ortadan kalkar. Ancak bu rnekler snrl olarak saylmamtr.
Buna gre afyon, eroin, kokain gibi uyuturucu maddeleri almak, ateli bir hastala tutulmak da ayrt etme gcn
ortadan kaldrr. Bu gibi hallerde bulunanlarn ayrt etme gcn kaybettikleri kabul edilir. Buna ayrt etme gcnden
yoksunluk karinesi denir.

2) Ergin Olmak: Bir kimsenin, kanunun arad ya snrn am olmas demektir. MK' ya gre 18 yan
tamamlayanlara ergin, tamamlamam olanlara ise kk denir.
Normal Erginlik: 18 yan doldurulmas ile balar.

Erken Erginlik: Baz hallerde bir kii henz 18 yan bitirmemi olmasna ramen ergin saylabilir ki buna erken erginlik
denir. Erken erginlik iki halde sz konusu olur. Bunlar; evlenmeyle ergin olma ve ergin klnmadr.

15
Evlenme Erginlii: Evlenme kiiyi ergin klar. Erkek ve kadn 17 yan bitirmise ve velilerinin rzasyla evlenirlerse ergin
olurlar. Ancak hakim olaanst hallerde ve ok nemli bir sebep varsa 16 yan bitiren erkein veya kadnn
evlenmesine izin verebilir. Buna olaanst evlenme erginlii denir. Evlenmeyle kazanlan erginlik kesindir, yani bu
ekilde ergin olan kii, evlenmenin lm, iptal veya boanma gibi sebeplerle sona ermesi halinde tekrar nceki kk
durumuna dnmez.

Ergin Klnma: 15 yan bitiren kk kendi rzas ve ana babasnn onay ile ikametghnn bulunduu Asliye Hukuk
Mahkemesince ergin klnabilir. Kn vasisi varsa o da dinlenir ve gr alnr. Btn bu artlarn yannda kn
menfaatinin de olmas gerekir. Ergin klnma karar ile, kn ya bym olmaz. Sadece reit olur. rnein; bu
nedenle 18 yan bitirmeden dernee ye olamaz. nk dernekler kanunu erginlik artn deil, 18 yan bitirilmesi
artn arar. Ancak ergin klnma, evlenme erginliini etkilemez. Buna gre 16 yandaki bir kk ergin klnmasna karar
verilmi olmasna ramen evlenme erginliini kazanm olmaz. Ergin klnma ile kazanlan erginlik kesindir, geri
alnamaz.

3) Kstl Olmamak (Olumsuz art): Kanunun belirttii sebeplerden birinin varl halinde ergin bir kimsenin fiil ehliyetinin
mahkeme karar ile snrlandrlmas veya tamamen kaldrlmasna kstllk denir.
Kstllk halleri unlardr:
Akl hastal, akl zayfl, savurganlk, alkol ve uyuturucu madde bamll, kt yaama tarz, kt ynetim, 1 sene
veya daha fazla zgrl balayc cezaya mahkm olma, yall, sakatl, deneyimsizlii sebebiyle ilerini gerektii
gibi ynetemediini ispat eden erginin kstlanmasn istemesi.

5) FL EHLYETNN ER
a) Hukuki lem Ehliyeti: Bir kiinin hukuki ilemler yapabilme ve bu hukuki ilemle lehine haklar ve aleyhine borlar
yaratabilme iktidardr. Hukuki ilem ise, hukuki bir sonu elde etmek zere irade aklamasnda bulunmaktr.
Hukuki ilem ehliyeti ikiye ayrlr:
-Tek Tarafl Hukuki lemler: Tek tarafn irade aklamas ile meydana gelir. rnein; vasiyet, vakf kurma gibi.
-ok Tarafl Hukuki lem: Birden fazla kiinin irade aklamas ile meydana gelir. rnein; satm, kira, karz akdi gibi
szlemeler

b) Haksz Fiillerden Sorumlu Olma Ehliyeti: Bir kiinin hukuka aykr fiilleriyle bakalarna vermi olduu zararlar bizzat
demekle ykml tutulabilme ehliyetidir.

c) Dava Ehliyeti: Bir kiinin mahkemelerde davac veya daval sfatyla yemin, ikrar, sulh, feragat, kabul vs. gibi
yarglama hukukuna ait ilemleri bizzat yapabilme iktidardr. Taraf ehliyetinden farkl bir kavramdr. Taraf ehliyeti ise bir
kiinin daval ve davac olabilme ehliyetidir. Buna gre herkesin taraf ehliyeti vardr. Oysa dava ehliyeti, fiil ehliyetinin
artlarna sahip kiiler iin mmkndr.

6) FL EHLYETNE GRE GEREK KLERN HUKUK DURUMU
A)TAM EHLYETLLER
Fiil ehliyetinin btn artlarna sahip olanlardr. Yani ayrt etme gcne sahip, ergin ve kstl bulunmayan kiilerdir.
Bunlar diledikleri hukuki ilemleri hi kimsenin onayna veya iznine gerek kalmadan yapabilirler.

B) SINIRLI EHLYETLLER
Aslnda tam ehliyetli olduklar halde, baz sebeplerden dolay ehliyetleri belli konularda snrlandrlm olanlardr. Bu
kiilerde ehliyetlilik asl, ehliyetsizlik ise istisnadr. Bunlar aadaki kiilerdir.
1) Tasarruf Yetkisi Snrlanm Evli Kiilerde: Ailenin ekonomik varlnn korunmas veya evlilik birliinden doan mali
bir ykmlln yerine getirilmesi gerektirdii lde, elerden birinin istemi zerine hakim, belirleyecei malvarl
deerleriyle ilgili tasarruflarn ancak onun rzas ile yaplabileceine karar verebilir. Hakim elerden birinin tanmaz
zerinde tasarruf yetkisini kaldrrsa, resen durumu tapuya erh edilmesine karar verir. rnek; elerden biri, aile konutunu
dier ein ak rzas olmadka devredemez, aile konutu ile ilgili kira szlemesini feshedemez. Bir e, payl mlkiyetteki
payn ancak dier ein rzas ile satabilir.

2) Kendilerine Yasal Danman Tayin Edilmi Bulunanlar: Kstlanmalar iin yeterli bir sebep bulunmamakla beraber,
fiil ehliyetlerinin ksmen snrlandrlmas kendi menfaatleri gerei olan ergin kiilerdir. Kendilerine yasal danman tayin
edilen bu kiiler, yasal danmanlarnn izni olmakszn dava aamaz, sulh olamaz, tanmaz mal alp satamazlar, rehin ve
snrl ayni hak kuramazlar, kymetli evrak alm satm ve rehni yapamazlar, dn alp veremezler, balama
yapamazlar, kambiyo taahhd altna giremezler, kefalet veremezler. Eer bu ilemleri yaparlarsa tek tarafl
balamazlk yaptrmna tabi olurlar.





16
C) SINIRLI EHLYETSZLER
Fiil ehliyetinin artlarnn tamamna sahip olmayan, sadece bir ksmna sahip olan, ancak baz durumlarda fiil
ehliyetleri olan kimselerdir. Bunlar, ayrt etme gcne sahip kkler (temyiz kudretine sahip, 18 yandan kkler),
ayrt etme gcne sahip kstllar (temyiz kudretine sahip ancak kstl olanlar)dr. Bu kiilerin durumlar yakndan
incelenmelidir.

1) Hukuki lemler Ehliyeti Bakmndan Durumlar
a) Bizzat Yapamayacaklar lemler: Snrl ehliyetsizler kendilerini bor altna sokan ilemleri yapamazlar (kira, satm,
eser szlemesi gibi). Bu ilemler snrl ehliyetsiz adna yasal temsilcileri tarafndan yaplr. Yasal temsilciler veli ve
vasilerdir. Snrl ehliyetsizler bu gibi ilemlerini yasal temsilcilerinin rzas ile yapabilirler. Yasal temsilci rzasn hukuki
ilem yaplmadan nce aklayaca gibi (zin) sonradan da aklayabilir ( onay).

b) Kendi Balarna Yapabilecekleri lemler: Kendilerine sadece menfaat salayan ilemleri yapabilirler. Bu ilemler
karlksz kazanmlar (ivazsz iktisaplar). rnein; kendilerini bor altna sokmayan balamay kabul edebilirler. Bunun
iin yasal temsilcinin rzasnn alnmasna gerek yoktur.
Snrl ehliyetsizler, kendilerine idaresi braklm olan mallarla (Serbest mallar) ilgili hukuki ilemleri yapabilirler.
rnein, bir meslek ve sanatn icras iin kendisine braklan mallar satabilirler. Yine ayn ekilde, ana babasnn rzas ile
aile dnda yaayan ocuk kazancn da diledii gibi harcayabilir.
Snrl ehliyetsizler, kiiye sk skya bal haklar diledikleri gibi kullanabilirler. rnein Ergin klnma isteminde
bulunma, nianlanma, nian bozma, evlenme, tanma, boanma ve babalk davas ama hakk gibi haklar kiiye sk
skya bal haklardr.

c) Hi Yapamayacaklar lemler (Yasak lemler): Baz hukuki ilemler ne bizzat snrl ehliyetsizler tarafndan, ne
yasal temsilcisinin rzas ile snrl ehliyetsizler tarafndan ne de snrl ehliyetsiz adna bizzat yasal temsilciler tarafndan
yaplabilir. Bunlara yasak ilemler denir. Yasak ilemler yaplrlarsa batl saylrlar. Yasak ilemler unlardr; nemli
balamalar, vakf kurma, kefil olma.

-Haksz Fiillerden Sorumlu Olma Ehliyetleri Bakmndan Durumlar: Haksz fiil sorumluluklar vardr, nk bu kiilerin
ayrt etme gleri vardr. Bu zararlardan dolay bizzat kendi malvarlklar ile sorumludurlar.
-Dava Ehliyeti Bakmndan Durumlar: Kendi balarna yapabilecekleri hukuki ilemleri ve haksz fiilleriyle ilgili olarak
dava ehliyetleri vardr. Bunun dnda bir sorumluluklar yoktur.

D) TAM EHLYETSZLER
Bu kiilerin fiil ehliyetleri hi yoktur. nk bunlarn ayrt etme gleri yoktur. Ergin olmalarnn hibir nemi yoktur.
Tam ehliyetsizlerin hukuki ilemleri hkm ifade etmez, iradeleri yok saylr. Kanuni temsilcilerinin izniyle bile hukuki ilem
yapamazlar. lem yapt kiinin iyi niyetli olmas yani durumun farknda olmamas bile ilemi geerli klmaz. Tam
ehliyetsizlerin haksz fiil ehliyeti de yoktur. Ancak baz istisnai hallerde haksz fiillerden sorumlu olma ehliyetleri vardr.
Bu haller, kusursuz sorumluluk halleridir. Yani, adam altran kii iisinin, hayvan sahibi hayvannn, bina ve inaat
sahibi inaat ve binasnn, tanmaz sahibi tanmaznn bakalarna verdii zararlardan sorumludur. Bu kiilerin tam
ehliyetsiz olmas durumu deitirmez.
Temyiz kudretini geici olarak kusuru ile kaybedenler haksz fiillerinden her halkarda sorumludurlar. Temyiz
kudretini geici olarak kusursuz olarak kaybedenler ise ayn tam ehliyetsizler gibi deerlendirilir. rnein; istei ile sarho
olan kimse haksz fiillerinden sorumlu olduu halde, istei dnda sarho olan kimse haksz fiilinden sorumlu deildir.
Tam ehliyetsizlerin dava ehliyetleri de yoktur.
Hakkaniyet sorumluluuna gelince; zengin bir akl hastasnn fakir bir kiiye verdii maddi zarardan sorumlu
tutulmas yasa gereidir. Burada akl hastasnn sorumluluu hakkaniyet gereidir.

7) TZEL KLK
Tzel Kiilik: Belli bir amac gerekletirmek zere, bamsz bir varlk halinde tekilatlanm olup, haklara ve borlara
sahip olma iktidar hukuk dzenince tannm bulunan kii ve mal topluluklardr. nsan yaam snrldr ve devamllk
arzeden hizmetlerin kesintisiz devam ettirilmesine insan mr yetmez. Bu hizmetlerin grlebilmesi ancak tzel kiiler
vastas ile olabilir.
Tzel kiilerin ,kendilerini meydana getiren insanlardan bamsz bir malvarlklar ve ayr bir iradeleri vardr.Hukuki
ilem yaparak bor altna girebilirler, hukuka aykr fiillerle bakalarna verdikleri zararlardan sorumlu olurlar,dava aabilir
kiilik haklarndan yararlanabilirler.

A) TZEL KLERN TRLER
a) BNYELERNE ( YAPILARINA) GRE TZEL KLER
1) Kii Topluluklar: Belli bir amacn gerekletirilmesi iin kiilerin bir araya gelmesi ile olumu bamsz varla sahip
topluluklardr. Bnyeleri korporatiftir. Yani meslek kurulularndaki gibidir. Devlet, vilayet (il zel idaresi), belediyeler,
kyler, dernekler, irketler bunlara rnektir.


17
2) Mal Topluluklar: Belli bir maln veya mallarn bir amaca zglenmesi ile oluturulmu bamsz varla sahip
topluluklardr. Bnyeleri kurumsaldr. Bunlara rnek olarak, vakflar ve kamu kurumlar (niversite, hastane, TRT)
gsterilebilir.

b)TAB OLDUKLARI HUKUKA GRE TZEL KLER
1) Kamu Hukuku Tzel Kiileri: Kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi iin kamu hukukuna ilikin kanun ve hukuk
kurallar erevesinde oluturulmu tzel kiilikleridir. zel hukuk kiileriyle olan ilikilerinde stn bir durumda
bulunurlar.Kanunla kurulurlar. Kendi iradeleriyle kendilerini feshedemezler.
a)Kamu Ynetimleri (Amme dareleri) : Devlet, vilayet,(il zel idareleri), belediye, ky gibi kii topluluklardr.
b) Kamu Kurumlar (Amme Messeseleri) : niversite, hastane, TRT gibi mal topluluklardr.

2 ) zel Hukuk Tzel Kiileri: zel hukuka ilikin kanun ve hukuk kurallar erevesinde olumu tzel kiiliklerdir. zel
hukuk kiileriyle olan ilikilerinde eit durumdadrlar. Kiilerin kendi iradeleri ile kurulurlar ve yine kendi iradeleri ile
feshedilebilirler.
a) Kazan Paylamak Amac Gden Tzel Kiiler: Bunlar iktisadi amal tzel kiilerdir. ktisadi ama ya da kazan
paylama amac gden tzel kiilere irket (ortaklk) denir ki bunlar Ticaret Kanununa tabidirler. rnein; bankalar bu
tr tzel kiilerdendir.
b) Kazan Paylamak Amac Gtmeyen Tzel Kiiler: Bunlar iktisadi olmayan tzel kiilerdir. Amalar siyasi, edebi,
ilmi, hayr ,sanat veya spor olabilir.Dernekler ve vakflar (Medeni Kanuna tabidirler) bunlara rnek olarak gsterilebilir.
Dernek: Kazan paylamak dnda bir amala en az 7 gerek kii ile kurulan kii topluluu niteliinde zel hukuk tzel
kiisidir.
Vakf: Bal bana bir varl bulunmak zere bir maln belli bir amaca zglenmesidir.

X. HAKKIN TANIMI
Hak: Hukuk dzeni tarafndan ahslara tannm olan yetkilerdir. Her hak, yazl olsun veya olmasn bir hukuk kuralna
dayanr.
ahs (Kii): Hukukta hak sahibi olan varlklardr.

Hakkn mahiyetini aklamak zere ortaya atlan eitli grler unlardr:
1. rade teorisi
2. Menfaat teorisi
3. zgrlk teorisi
4. Karma teorisi

A) HAKKIN TRLER
1) Kamu Haklar (Temel Haklar): Kiilerle devlet arasndaki ilikileri dzenleyen hukuk kurallarndan, yani kamu
hukukundan doan haklardr. Kamu haklar, vatandalarn Devlete kar sahip olduklar haklardr.
2) zel Haklar (Medeni Haklar): Kiiler ile kiiler arasndaki ilikileri dzenleyen hukuk kurallarndan, yani zel hukuktan
doan haklardr.
Kamu haklar ile zel haklar arasnda bir takm farklar bulunur. zel haklardan herkes yararland halde, kamu
haklarndan ancak vatandalar yararlanabilir. rnein, bir yabanc alacak hakkndan, mlkiyet hakkndan, ahsiyet
hakkndan yararlanabildii halde, seme ve seilme hakkndan yararlanamaz, siyasi haklardan istifade edemez. zel
haklardan yararlanma bakmndan vatandalar arasnda eitlik ilkesi geerli olduu halde, kamu haklarndan yararlanma
bakmndan byle bir eitlik sz konusu deildir. rnein, milletvekili seilme hakkndan yararlanabilmek iin 25 yan
doldurulmas arttr.

1 )KAMU HAKLARI (TEMEL HAKLAR)
Kamu haklarnn trleri unlardr:
a) Kiisel Haklar: Kiinin maddi ve manevi varl ile ilgili bulunan ve bu varln serbeste gelitirilmesi amacna ynelik
olan hak ve hrriyetlerdir. rnein, kii dokunulmazl, kii zgrl ve gvenlii, zel hayatn gizlilii, konut
dokunulmazl, haberleme hrriyeti, yerleme ve seyahat zgrl, din ve vicdan zgrl, bilim ve sanat zgrl,
basn zgrl, dernek kurma zgrl, mlkiyet hakk, toplant ve gsteri yry dzenleme hakk, yayn
zgrl, dnce zgrl,dnceyi aklama ve yayma zgrl gibi.

b)Sosyal ve Ekonomik Haklar: Kiinin sosyal ve ekonomik faaliyetleriyle ilgili bulunan hak ve zgrlklerdir. rnein,
eitim ve retim hakk, alma ve dinlenme hakk, sendika kurma hakk, Toplu Szlemesi hakk, Grev ve lokavt
hakk, salk hakk, konut hakk, sosyal gvenlik hakk, szleme zgrl gibi.

c)Siyasi Haklar: Herhangi bir biimde devletin ynetimine ve siyasi kuruluuna katlmaya ynelik haklardr. rnein,
vatandalk hakk, seme ve seilme hakk, oy kullanma hakk, siyasi parti kurma hakk, kamu hizmetlerine girme hakk
(memur olma hakk), vatan hizmeti hakk, dileke hakk gibi.


18
2) ZEL HAKLAR (MEDEN HAKLAR)
a) MAHYETLERNE GRE ZEL HAKLAR

1)Mutlak Haklar: Sahibine maddi veya maddi olmayan btn mallar ile ahslar zerinde en geni yetkileri veren ve
sahibi tarafndan herkese kar ileri srlebilen haklardr.

-Mallar zerindeki mutlak haklar: Mal, para ile llebilen ve bakalarna devredilebilen eylerdir.
1) Maddi mallar zerindeki mutlak haklar: Maddi mallar, elle tutulup gzle grlebilen eylerdir. Hukuk dilinde bunlara
eya denir. rnein; otomobil, tarla, ev, gzlk birer maddi maldr. Buna karlk bir sanatnn meydana getirdii heykel,
yal boya tablo, bir iir kitab, bir roman maddi olmayan mal saylr. Maddi mallar, yani eya zerindeki mutlak haklara
ayni haklar ad verilir. Ayni haklar da ikiye ayrlr:
-Mlkiyet hakk: Sahibine tam ve geni yetki veren bir ayni hak trdr. Mlkiyet hakk, sahibine o eyay kullanma,
ondan yararlanma ve onunla ilgili her trl maddi ve hukuki tasarrufta bulunma yetkilerini veren tam bir ayni haktr.

-Snrl ayni haklar: Sahibine tam ve geni yetki vermezler. Snrl yetkiler tanrlar. Bunlar da kendi aralarnda 3e
ayrlrlar:
a) rtifak haklar: Bakasna ait eyay kullanma veya ondan yararlanma yetkisi veren snrl bir ayni haktr. tr
vardr:
Ayni irtifaklar: Mallar zerinde kurulan irtifak haklardr. rnein geit hakk.
Kiisel irtifaklar: ki trldr:
-ntifa hakk: Sahibine hakkn konusu olan tanr veya tanmaz eyadan ve haktan yararlanmak ve onu
kullanma yetkisi veren snrl ayni haktr.
-Oturma hakk: Sahibine bir evde oturmak veya onun bir ksmn igal etmek yetkisini veren snrl ayni haktr.
Kark irtifaklar: Hem kiisel hem ayni irtifak hakk verir. rnein; st hakk (bakasnn arsas zerine inaat
yapma yetkisi verir)

b) Tanmaz yk: Bir tanmaz malikinin, yalnz o tanmaz karlk olmak zere bir kimseye bir ey yapmak veya
vermekle ykml klnmasdr.

c) Rehin haklar: Sahibine, alacan borlusundan alamad takdirde, rehin verilmi olan eyi sattrarak paraya
evirtmek suretiyle alacan tahsil etmek yetkisini veren snrl bir ayni hak trdr.

2) Maddi Olmayan Mallar zerindeki Mutlak Haklar: Maddi olmayan mallar, zeka ve dnce rn olan eyler yani
eserlerdir.
Fikri Haklar: Bir kimse tarafndan yaratlan yapt zerindeki dnsel haktr. rnein; bilim adamnn yaymlad
bilimsel eser, roman, iir kitab, heykel, beste, tiyatro eseri gibi.
Fikri Eserler: Hikaye, roman, iir, beste, tablo gibi gzel sanatlara ilikin eserler ile bilimsel eserlerdir.
Telif Hakk (Yazar Hakk): Fikri eserler zerinde yaratcsnn sahip bulunduu haklardr.
htira (Bulu Patent) Hakk: Snai eser(ihtira) vcuda getiren kimsenin sahip olduu haktr.
htira Berat: htira vcuda getiren kimsenin devletten ald belgedir.
Marka: Mallarn benzerlerinden ayrt edilmesine ve ilgili mallarn tantmna yarayan aralardr. Markalar, Trk Patent
Enstitsne tescil edilirler. rnein ; AEG, Arelik, lker gibi

-Kiiler zerindeki Mutlak Haklar
a) Hak Sahibinin Kendi Kiilii zerindeki Mutlak Haklar: Bu haklar, bir kimsenin maddi, manevi ve iktisadi btnl
ve varlklar zerinde sahip bulunduu mutlak haklardr. Bunlara kiilik haklar denir.
b) Bakasnn ahs zerindeki mutlak haklar: rnein velayet hakk, vesayet hakk gibi haklardr.
Velayet hakk: Henz ergin olmayan ocuklar zerinde ana ve babasna tannm olan mutlak haklardr. Ana ve babann
ocuklar zerinde egemenlik haklar bu gruba girer.
Vesayet hakk: Mahkemece kstlanan kiiler zerinde vasilere tannan mutlak haktr.


Henz ergin olmam veya ergin olmakla birlikte kstlanm olan ocuklarn zerinde medeni kanun tarafndan
ana ve babaya tannan hakka ne ad verilir?
A) Velayet
B) Vesayet
C) Veraset
D) Soy ba
E) Evlat edinme
2010KPSS/LSANS
CEVAP: A

19
2) Nisbi Haklar: Nisbi haklar, mutlak haklar gibi herkese kar deil, ancak belli bir kii veya belli kiilere kar ileri
srlebilen haklardr. Nisbi haklar zellikle bor ilikilerinden doarlar ve sahibine karsndaki kiiden(borludan) belli
bir davran biiminde bulunmasn, yani bir ey vermesini veya bir ey yapmasn yahut da bir ey yapmamasn istemek
yetkisini verirler. Bor ilikisinden doan nisbi haklarda (alacak hakk), hak sahibi alacakl, karsndaki kii ise borlu
durumundadr. Alacak-bor ilikisi hukuki muameleden, haksz fiilden ve sebepsiz zenginlemeden (haksz iktisaptan)
doar.
-Hukuki ilem: Hukuki sonu elde etmek iin yaplan irade aklamalardr.
-Haksz fiil: Hukuk dzeninin izin vermedii fiillerdir. rnein; otomobilin camn krmak, birini yaralamak veya ldrmek
gibi.
-Sebepsiz zenginleme: Bir kimsenin malvarlnn dier bir kimsenin malvarl aleyhine, hakl bir sebep olmakszn
oalmasdr.
Nisbi haklar herkese kar deil, sadece belli bir kiiye kar ileri srlrler. rnein; kira szlemesinde sadece
kiracya veya kiraya verene kar ileri srlr. Bu adan mutlak haklardan ayrlr.

b) KONULARINA GRE ZEL HAKLAR
1)Malvarl Haklar: Kiilerin maddi menfaatlerini koruyan haklardr. Hukuk dilinde malvarl(Mamelek), bir ahsn para
ile llebilen hak ve borlarnn tmn ifade eder. Bu haklara rnek olarak eya zerindeki mutlak haklar yani ayni
haklar (mlkiyet hakk), nisbi haklar ve fikri haklar (telif hakk gibi) gsterebiliriz.

2) Kiilik Haklar: Kiilerin manevi menfaatlerini koruyan haklardr. Bu haklar, para ile llemeyen, paraya
evrilemeyen, sahibi iin sadece manevi deer tayan haklardr. Kiilik haklar bakalarna devredilemez ve miras yolu ile
miraslara gemez. Yani kiilik haklar, bir kiinin bedensel, zihinsel ve iktisadi btnl zerindeki mutlak haklardr.
rnek; salk, vcut btnl, eref ve haysiyet, srlar, isim, fotoraf ve zgrlk zerindeki haklar gibi.

c) KULLANILMALARINA GRE ZEL HAKLAR
1)Devredilebilen Haklar: Salararas bir hukuki muamele ile veya miras yolu ile bakalarna devredilebilen haklardr.
Mlkiyet hakk, telif hakk, alacak hakk gibi malvarl haklarndan ou hukuki bir ilem ile bakalarna devredilebilir ve
miras yolu ile miraslara intikal edebilir. Ancak malvarl haklarndan bazlar, rnein snrl ayni haklardan olan intifa
hakk, oturma hakk ve bir alacak hakk olan nafaka hakk bakalarna devredilemezler ve miras yolu ile intikal etmezler.

2) Devredilemeyen haklar (kiiye bal haklar): zel haklardan bazlar, rnein ahsiyet haklar ile bir ksm mamelek
haklar bakalarna devredilemezler ve miras yolu ile intikal etmezler. Bu haklardan bazlar sahibine ok sk ekilde
baldr. Bunlara kiiye sk skya bal haklar ad verilir. Bunlar kanuni temsil yoluyla bile kullanlamazlar. rnein, ergin
klnmay talep etme , nian bozma , boanma davas ama , soybann reddi haklar gibi.

d) AMALARINA GRE ZEL HAKLAR
1) Yenilik Douran (nai) Haklar: Hak sahibine tek tarafl bir irade beyan ile yeni bir hukuki durum yaratmak veya
mevcut bir hukuki durumu deitirmek yahut da mevcut bir hukuki durumu tamamen ortadan kaldrmak yetkisini veren bir
zel hak trdr. 3e ayrlr:
a) Kurucu yenilik douran haklar: Hak sahibinin tek tarafl bir irade beyan ile bir hukuki durumun kurulmas sonucunu
doururlar. rnein; satm akdinde icapn kabul (szleme yapmak ) gibi.
b) Deitirici yenilik douran haklar: Hak sahibinin tek tarafl bir irade beyan ile mevcut bir hukuki durumun
deiikliine yol aan haklardr. rnein, satm akdinde alcnn, semenin (sat bedelinin) indirilmesini veya maln aypsz
benzeri ile deitirilmesini talep hakk gibi.
c) Bozucu yenilik douran haklar: Hak sahibinin tek tarafl bir irade beyan ile mevcut bir hukuki durumun ortadan
kalkmasna yol aan haklardr. rnein, kira, i, adi irket szlemelerinin taraflardan birinin tek tarafl beyan ile sona
erdirilmesi gibi (feshi bildirme=feshi ihbar). Vekilin istifas ve azli de bu haklardandr.

2) Alelade Haklar: Kullanlmalaryla yeni bir hukuki durum meydana getirmeyen haklardr. rnein, Medeni
Kanunumuzun ergin (reit) olmam kkler bakmndan sadece anne ve babaya tannm olan velayet hakk gibi.

B) HAKKIN KAZANILMASI
Hakkn kazanlmas, bir hakkn bir kiiye balanmasn, hak ile kii arasnda bir balant kurulmasn ifade eder.
Hakkn kazanlmas iin balca olgu vardr;



Hukuki olay Hukuki ilem
Hukuki fiil


20
*Hukuki olay, gerek insan iradesiyle, gerek kendiliinden meydana gelen olaylardan (doal olaylar), hukukun kendilerine
sonular balad olaylardr. rnein doum ve lm birer hukuki olaydr, zira hukuk dzeni her ikisine de hukuki
sonular balar. lm ile miraslar lehine baz haklar doar, doum ile de gerek kiilik balar ve kiilik haklar kazanlr.

*Hukuki fiil, insan iradesinin rn olan ve kendisine hukuki sonular balanan olaylardr. O halde hukuki olaylar iinden
sadece insanlarn faaliyetleri hukuki fiil oluturur, tabii olaylar hukuki fiil saylmazlar. Bir kiinin belli bir yerde srekli
kalmak niyetiyle oturmas yani kametgah kurmas, yine bir kiinin bakasna ait tahtalar kullanarak masa, tabure gibi bir
eya yapmak suretiyle o eyann mlkiyetini kazanmas hep birer hukuki fiildir.

Hukuki fiiller


Hukuka uygun fiiller Hukuka aykr fiiller


Haksz Borca
Fiiller Aykrlk

*Hukuki ilemler, bir veya daha fazla kiinin hukuki bir sonu elde etmek zere iradelerini aklamalardr.

Hukuki ilemler iki trldr;



Tek tarafl ok Tarafl
Hukuki lemler Hukuki lemler


Haklar iki yoldan biriyle kazanlabilir



Aslen Kazanma Devren Kazanma

Aslen Kazanma, bir kimsenin o zamana kadar hi kimseye ait olmayan bir hakk kendi fiiliyle elde etmesidir.
rnein denizde tutulan balk, ormanda yakalanan hayvan zerinde mlkiyet hakk aslen kazanlmtr. Mlkiyet hakknn
sahipsiz tanr mallar zerinde aslen kazanlmasna sahiplenme, sahipsiz tanmaz mallar zerinde aslen kazanlmasna
ise igal denir.
Mlkiyetin aslen kazanlmas eya denen maddi mallar zerinde olabilecei gibi maddi olmayan mallar veya
kiiler zerinde de olabilir. rnek; bir bilim adam, yaymlad eseri zerindeki telif hakkn, ana ve baba ocuklar
zerindeki velayet hakkn aslen kazanr.

Devren Kazanma, bir kiinin bir hakk, o zamana kadar sahibi bulunan kiiden elde etmesidir. Burada bir hak eski
sahibinden, yeni sahibinin malvarlna geer. Bu sebeple devren kazanmada bir kii bir hakk kazanrken, dier kii o
hakk kaybeder. rnein bir kii kitabn satar veya balarsa, teslim edildii anda kitap zerindeki mlkiyet hakk alc
veya balanan tarafndan devren kazanlrken, satc veya balayan,sahibi olduu mlkiyet hakkn kaybeder.
Tanmazlar zerindeki ayni haklar, tapu siciline tescil annda, tanr mallar zerindeki ayni haklar, eyann
teslimi (zilyedliin devri) annda, mirasa ilikin haklar,miras brakann lm annda miraslara geer ve onlar
tarafndan kazanlm olur.
Uygulamada haklarn kazanlmas genellikle devren olmaktadr.

a)Hakkn Kazanlmasnda yi niyetin Rol
Mlkiyet hakknn geerli olarak devren kazanlabilmesi iin kanunun arad artlarn bulunmas veya kazanmaya
engel bir durumun bulunmamas gerekir, aksi halde o hak kazanlm olmaz. Ancak Medeni Kanun, iyiniyetin varl
halinde hakkn geerli olarak kazanlabileceini kabul eder.

yiniyet; bir hak kazanlrken, hakkn kazanlmasna engel olan bir sebebin varl veya kazanma iin gerekli olan bir
unsurun yokluu hakknda kiide bulunan, mazur grlebilen bir bilgisizlik veya yanl bir bilgidir.
yiniyetin levi;
yiniyet, bir hakkn kazanlmas iin gerekli artlarn bulunmamasna veya hakkn geiini nleyen sebeplerin bulunmasna
ramen o hakk geerli bir ekilde kazanmay salar.
yiniyetin etkisi eya hukukunda, aile hukukunda,miras hukukunda ve borlar hukukunda grlr.



21
a) Eya hukukunda etkisi; Bu durumun etkilerini tanr mallar ve tanmaz mallar iin ayr ayr incelemek gerekir.

-Tanrlar zerindeki mlkiyet hakknn kazanlmas; tanr eya,bir yerden baka bir yere tanabilen eyalar ile
sahip olunmaya elverili olan doal glerdir.rnek;kitap,otomobil, hayvanlar, elektrik enerjisi,doal gaz gibi.
Tanrlar zerindeki mlkiyet hakknn iyiniyet sayesinde kazanlp kazanlamayaca, o tanr eyann
sahibinin elinden k biimine gre belirlenir. Buna gre durumu ikiye ayrarak incelemek gerekir;

Sahibinin elinden istei ile kan tanrlarda durum; bir tanr eyann sahibinin elinden isteiyle (rzasyla)
kmas, o eyann, sahibi tarafndan, bir hukuki ilemle, belli bir sre iin bir bakasna verilmesidir. rnein Ali, sahibi
olduu kalemini bir sre kullanmas iin Banuya verirse, bu kalem Alinin kendi isteiyle elinden kmtr; nk Ali ile
Banu arasnda bir ariyet szlemesi yaplmtr. Aye, tatile giderken taklarn saklanmas iin bir banka kasasna
koymu, arkadana saklamas iin vermi ya da bir kafede montunu vestiyere brakmsa, taklar ve mont istekle elden
kmtr, nk burada bir hukuki ilem olan saklama szlemesi vardr. Kiraya verilen ya da rehnedilen tanrlar da
sahibinin elinden isteiyle kmtr. te sahibinin elinden isteiyle kan bu eyalara braklm eyalar denir. Buna gre;
Alev, okuyup geri vermesi iin kitabn arkada Merte verir (ariyet szlemesi) Kitab okuyan Mert onu Aleve iade etmez
ve Cenke satar. Acaba Cenk bu tanr eya zerinde mlkiyet hakkn kazanm olur mu? Eer Cenk satn ald kitabn
Merte ait olduunu sanyorsa ve kitabn Aleve ait olduunu bilmemesi mazur grlebilecek bir bilgisizlik ise yani gerekli
dikkat ve zeni gstermesine ramen kitabn Merte ait olmadn renememise, iyiniyetlidir ve kitap zerinde mlkiyet
hakkn kazanr. O halde kitabn gerek sahibi olan Alev, kitabn geri verilmesini Cenkten isteyemez. nk Alev kitap
zerindeki mlkiyet hakkn kaybetmi, bu hakk iyiniyetli Cenk kazanmtr. (Medeni Kanuna gre bir tanrn emin
sfatyla zilyedinden o ey zerinde iyiniyetle mlkiyet veya snrl ayni hak elde eden kimsenin edinimi, zilyedin bu tr
tasarruflarda bulunma yetkisi olmasa bile korunur.)

Sahibinin elinden istei olmadan kan tanrlarda durum; sahibinin elinden istei olmadan kan eya,
alnm, kaybedilmi, gasp edilmi, (zorla alnm) eyadr. Bu tr tanrlar zerinde iyiniyetle mlkiyet hakknn
kazanlmas mmkn deildir. rnein A kitabn otobste unutur kitab B bulur ve Cye satar C iyiniyetli olsa, yani kitabn
A tarafndan otobste unutulduunu bilmese ve onun Bye ait olduunu sansa bile kitabn mlkiyetini kazanamaz. nk
bu kitap sahibinin elinden istei olmadan kmtr. Bu durumda A, 5 yl iinde aaca bir istihkak davas ile kitabn
Cden alabilir.

Demek ki kural, sahibinin elinden istei olmadan kan tanr eyalar zerinde iyiniyetle ayni bir hak kazanmann
mmkn olmamasdr. Ancak Medeni Kanun bu kurala bir istisna getirmitir. Buna gre,zilyedin rzas olmakszn elinden
alnan paray ve hamile yazl senetleri iyiniyetle edinen kimse (bu durumu bilmeyen ) bunlara sahip olabilir. rnek; Ali 50
liray drse ve paray bulan B, Cden bir saat satn alsa, Ali parasn Cden isteyemez.
Bir kii,sahibinin elinden istei olmadan kan bir tanr eyay bu durumu bilmeyerek yani iyiniyetle, ak
arttrmadan , pazardan ya da benzer eyalarn satld bir dkkandan satn almsa,o eya zerinde mlkiyet hakkn
kazanamaz; fakat bu eya ondan ancak dedii bedel kendisine verilmek artyla geri istenebilir. Buna bedel karl geri
verme denir. rnein A saatini aldrsa,B de bu saati bir saati dkkanndan 50 liraya satn alsa ve bunun alnt bir saat
olduunu bilmese, Ann saati Bden alabilmesi iin onun saatiye dedii 50 liray kendisine demesi gerekir.

-Tanmazlar zerinde mlkiyet hakknn kazanlmas; Tanmaz,yerinde sabit olan,bulunduu yerden baka bir yere
tanamayan eyadr.Bunlar arazi ve tapu ktnde ayr sayfaya kaydedilen bamsz ve srekli haklar ile kat mlkiyeti
ktne kaytl bamsz blmlerdir.
Tanmazlar zerinde mlkiyet veya dier bir ayni hakkn kazanlmas kural olarak tapu siciline tescil ile olur. Tapu
sicili resmi bir sicildir ve sicildeki kaytlarn doru olduu konusunda bir adi karine vardr. Buna gre tapudaki kayda
iyiniyetle inanarak mlkiyet veya dier bir ayni hakk kazanan kiinin kazanm geerlidir. rnein,Aya ait bir tarla tapu
sicilinde yanllkla B adna tescil edilmitir. Tapu sicilindeki bu kayda dayanarak C bu tarlay malik olarak grlen Bden
satn alrsa, iyiniyetli olduu yani tapudaki kaydn yanl olduunu bilmedii takdirde tarla zerinde mlkiyet hakkn
kazanr. Tarlann asl sahibi olan A,istihkak davas aarak tarlay C'den geri alamaz.

b) Aile Hukukunda etkisi; evli olan bir kimse ikinci bir evlilik yapamaz. Eer yaparsa, ikinci evlilik mutlak butlan ile
sakattr ve dava alarak ortadan kaldrlabilir. Fakat ikinci evlilik henz iptal edilmeden nce birinci yani geerli olan evlilik
lm veya boanma sebebiyle ortadan kalkarsa ve ikinci evlilikteki e de iyiniyetli ise yani evlendii kiinin bakasyl a
zaten evli olduunu bilmiyorsa, artk ikinci evliliin iptali iin dava alamaz

c) Borlar Hukukunda etkisi; bir alacan, alacakl tarafndan yazl bir ekilde bir bakasna devredilmesine, alacan
temliki denir. Alacan devri iin borludan izin almak gerekmez. Borlu, alacan temlikinden haberdar olursa, borcunu
artk yeni alacaklya demelidir. Fakat alacan temlik edildii kendisine bildirilmemise yani iyiniyetli ise, borcunu eski
alacaklsna demekle borcundan kurtulur. Artk yeni alacakl ondan borcu kendisine demesini isteyemez.





22
b) yiniyetin Mahiyeti
Medeni Kanun,kural olarak herkesin iyiniyetli olduunu kabul eder. (yiniyet karinesi). Karine, mevcut ve bilinen
olgulardan (vaka), bilinmeyen bir olgunun varl sonucunu karmaktr. Karinelerin en nemli zellii, iddiasn bir
karineye dayandran kiinin ispat yknden kurtulmasdr. yiniyet karinesi de bir kiiyi iyiniyetli olduunu ispattan
kurtarr. Kar taraf, bu kiinin iyiniyetli olmadn iddia ediyorsa, onun kendisinden beklenen zeni gstermediini
ispatlamak zorundadr.

C) HAKKIN KAYBEDLMES
Haklarn kaybedilmesi; hukuki olay, hukuki fiil ve hukuki ilem yoluyla gerekleir.
a) Hukuki olay; bir hukuki olay olan lm, hak sahibinin kiiliine bal haklar ortadan kaldrr. (Velayet hakk, kiilik
haklar gibi). Hakkn konusu olan eyann eitli sebeplerle yok olmas, eya zerindeki hakk ortadan kaldrr. Kanunda
yazl belli bir srenin hak kullanlmakszn gemesi hakk ortadan kaldrr. Bu sreye hak drc sre denir.
rnein murisin lmnden itibaren ay iinde miras reddetmeyen miraslar miras kabul etmi saylr ve red hakkn
kaybederler.

b) Hukuki fiil; sonucunda da haklar kaybedilebilir. rnein bir kimse kitabn pe atar veya kedisini sokaa brakrsa,
onlar zerindeki mlkiyetini kaybeder. Buna hukukta terk ad verilir. Bu eyalar terk ile artk sahipsiz eya haline gelir.
Miraslardan biri miras brakan ldrrse, miraslk hakkn kaybeder. Buna mirastan yoksunluk denir. Elerden birinin
zina yapmas dier ee boanma davas ama hakk verir. Fakat dava ama hakkna sahip olan e dierini affederse, bu
hakkn kaybetmi olur.

c) Hukuki ilemler; bir hak, sahibi tarafndan hukuki ilemle baka bir kiiye devredilirse kaybedilir. rnek; A arabasn
Bye satp teslim ederse, mlkiyet hakkn hukuki ilemle (satm szlemesi) kaybetmi olur, B de ayn yolla hakk
kazanm olur.

1) HAKKIN KULLANILMASI
Anayasaya gre, mlkiyet hakknn toplum yararna aykr kullanlmamas gerekir. Medeni Kanuna gre de
tanmaz maliki hakkn kullanrken komusuna zarar verecek her trl taknlktan kanmak zorundadr. (Yksek sesle
mzik dinlememe, p atmama gibi)

Hakkn Kullanlmasnda Drst Davranma; Herkes, haklarn kullanrken ve borlarn yerine getirirken drstlk
kuralna uymak zorundadr. Drstlk kural; bir hak sahibinin hakkn kullanrken veya bir borlunun borcunu yerine
getirirken iyi ve doru hareket etmesi, yani drst, namuslu, akl banda, davranlarnn sonucunu bilen, orta zekal her
insann benzer olaylarda izleyecei yolda hareket etmesi demektir. Aksi halde drstlk kuralna uyulmam ve haklar
ktye kullanlm olur. rnein bir borlu borcunu sabaha kar 04:00te alacakly uyandrarak demeye kalkarsa,
drstlk kuralna uymam olur.

Drstlk kuralnn hukuki ilemlerin yorumunda, hukuki ilemlerin hakim tarafndan tamamlanmasnda da rol
vardr. Buna gre;
Drstlk kural gereince,bir szleme yapldktan sonra artlarda byk lde deiiklik olduundan borlunun
durumu arlasa dahi,kural olarak szlemenin aynen yerine getirilmesi gerekir, Buna ahde vefa ilkesi denir.
Ancak szleme yaplrken nceden tahmin edilemeyen olaanst bir halin sonradan ortaya kmas yznden
taahhdn borlu tarafndan eski artlarla aynen yerine getirilmesi, onun ok byk bir zarara uramasna sebep olabilir.
te bu gibi hallerde hakimin, borlunun talebi zerine szlemeyi yeni durum ve artlara uydurmak amacyla
deitirebilmesi veya tamamen ortadan kaldrabilmesi (feshedebilmesi) mmkndr. Bu gre emprevizyon nazariyesi
(ngremezlik teorisi) denir. rnein; Mteahhit A,devletle bir szleme yaparak 20 trilyon TLye bir baraj ina etmeyi
taahht etse, ancak szleme yapldktan sonra demir ve imento fiyatlarnda olaanst bir art olsa ve gmrk resmi
de % 100 artsa bu durumda mteahhit taahhdn eski artlarla yerine getirecek olsa iflas edecekse emprevizyon
nazariyesinin uygulanmasn isteyebilir.

Hakkn Ktye Kullanlmas; Hak sahibi hakkn ktye kullanrsa, hukuk dzeni bunu korumaz. Bir hakkn ktye
kullanlmas demek, o hakkn drstlk kurallarna apak aykr olarak ve amac dnda kullanlmas ile bundan
bakalarnn zarar grmesi ya da bu ihtimalin olmasdr. rnein; iki bina arasna 2-3 metrelik bir gvenlik duvar ina
etmek yeterli olaca halde srf dier binann manzarasn kapatmak amacyla 10 metrelik duvar rlmesi hakkn ktye
kullanlmasdr.

2 )HAKKIN KORUNMASI
Hakkn Korunmas Yollar
a)Hakkn devlet eliyle korunmas; bu, hak sahibinin mahkemede bir dava amas ve hakknn elde edilmesini
istemesiyle olur. Bir kimsenin hakknn korunmas veya elde edilmesi iin devletin harekete gemesini istemesine dava
denir. Bir kimse dava hakkndan nce talep hakk ile hakknn yerine getirilmesini isteyebilir.



23
b) Talep hakk; bir ahsn hakkn elde etmek zere karsndaki ahsa ynelttii isteme yetkisidir.
Bu hak szl ya da yazl (mektup, noter eliyle gnderilecek ihtarname, protesto vs.) olarak kullanlabilir. Buna gre
hak sahibi ilk nce talep hakkn kullanarak hakkn elde etme yoluna gider. Eer bu yolla hakkn elde edemezse, o
zaman dava hakkn kullanmas gerekir. rnek; bir kii maln satt kiiden ncelikle parasnn denmesini talep eder,
alc paray derse dava amak gerekmez, demezse satc dava hakkn kullanr.

c) Hakkn bizzat sahibi eliyle korunmas; Kural, hakkn devlet eli ile korunmasdr. Ancak hukuk dzeni baz istisnai
hallerde bir kimsenin, hakkn bizzat korumasna izin vermektedir. Bu durum u hallerde mmkndr;



Meru mdafaa Kuvvet kullanma

Zaruret hali

-Meru mdafaa, Borlar Kanununda ve Ceza Kanununda dzenlenmitir. Bir kimsenin kendisinin veya nc kiinin
kiiliine veya malna kar yaplan hukuka aykr ve halen devam eden bir saldry defetmek iin yapt,saldryla ll
(orantl) ve ona uygun bir savunmadr. Meru mdafaada bulunan kii, bu sebeple saldrgann kiiliine ya da mallarna
verdii zararlar demek zorunda olmad gibi bir ceza da almaz.

-Zaruret (ztrar) hali; kendisini veya bakasn bilerek sebebiyet vermedii zarardan yahut derhal gerekleecek (vuku
bulacak ) bir tehlikeden kurtarmak iin bakasnn mallarna zarar vermektir. rnek; evi yanan kiinin cann kurtarmak
iin balkondan atlayarak komunun kiremitlerini krmas, vahi hayvandan kaarken kurtulmak iin bir kiinin evine zorla
girmesi gibi. Bu kii, verdii maddi zarar demek zorundadr.

-Kuvvet kullanma; ancak Borlar Kanununun arad artlarn bulunmas halinde hukuka aykr saylmaz. Buna gre
kendi hakkn korumak iin kuvvete bavuran kii iinde bulunduu durum gereince devletin mdahalesini
salayamad yada hakkn kaybn nlemek iin baka trl davranamad taktirde tazminat demek zorunda kalmaz.

Medeni Kanuna gre de zilyet btn gasp ve saldr fiillerini g kullanmakla defetmek hakkna sahiptir. Buna
savunma hakk denir ve bu BKdaki meru mdafaann zel bir halidir. Buna gre zilyet (bir eyay fiili hakimiyetinde
bulunduran kii), iddet kullanarak yada gizlice alnan eyi tanmaz ise gasp edeni kovarak, tanr ise; tutulan yada
kaarken yakalanann elinden zorla alarak ele geirebilir.

a) Hakkn korunmasnda ispat yk
Hakkn korunmas; kural olarak dava yoluyla gerekleir. Davann taraflar davac ve davaldr. Dava iddia ve
savunmadan oluur. Davacnn talebine iddia, iddia karsndaki davalnn kendisini savunmasna savunma denir.
Davada ispat yk nemlidir. Buna gre iki taraftan her biri iddiasn ispat etmelidir. rnein davac at alacak
davasnda davaldan kefalet borcu sebebiyle alacakl olduunu iddia etmise, kefalet szlemesinin bulunduunu
ispatlayacak, daval da deiik savunmalarda bulunabilecektir.
Daval iddiann dayand olay kabul etmezse buna inkar denir. rnein; davac kefalet akdi gereince davaldan
alacakl olduunu sylediinde daval aralarnda kefalet akdi mevcut olmadn sylerse inkar vardr.
Daval inkar etmemekle birlikte bu olaydan bir hakkn domadn veya hakkn ortadan kalktn ileri srmse
buna itiraz denir. rnek; daval kefalet akdini inkar etmez; ancak kanunun arad yazl ekilde yaplmadndan
szlemenin geersiz olduunu syler.
Eer daval bir hakkn doduunu kabul etmekle birlikte mevcut bir sebepten dolay davacnn bu hakkn dava
yoluyla isteyemeyeceini ileri srmse buna defi denir. rnek; daval kefalet szlemesinden doan alacan
zamanamna uradn sylerse; defi de bulunmutur.

Davada hakim itiraz davalnn ileri srmesine gerek olmakszn kendiliinden (resen) dikkate almak zorundayken,
defiyi kendiliinden dikkate alamaz, mutlaka taraflardan birinin bunu ileri srmesi gerekir.
spat yknn baz istisnalar vardr: rnein karine. Karine; bilinen bir durumdan bilinmeyen bir durumun varl
sonucunu karmaktr. ddiasn karineye dayandran kii ispat yknden kurtulur ve kar tarafn karinenin aksini
ispatlamas gerekir. rnekler; iyi niyet karinesi, resmi sicil ve senetlerin doruluu hakkndaki karine gibi. yiniyet
karinesine gre bir hakk kazanan kimse iyiniyetli kabul edilir ve bu kii iyiniyetli olduunu ispatlamak zorunda deildir.
Resmi sicil ve senetlerin doruluu hakkndaki karineye gre de resmi sicil ve senetlerin doru olmad ispatlanncaya
kadar doru olduu kabul edilir.
Resmi siciller, devlet memurlar veya noter gibi resmi makamlarn tuttuu sicillerdir. (Nfus kt, tapu sicili,
ticaret sicili, evlenme sicili, gemi sicili gibi).
Resmi senetler ise noter veya yetkili resmi makamlarn dzenledikleri yazl belgelerdir. Noterler tarafndan
dzenlenen vakf senedi, tapu memuru tarafndan dzenlenen tanmaz sat senedi veya ipotek senedi gibi.
ddiasn resmi sicil veya senetlere dayandran taraf bu iddiasn ispatlamak zorunda deildir, zira bu sicil ve
senetlerin doru olduu hakkndaki karineden yararlanr.

24
2.BLM: DEVLET VE DEVLET BMLER
I. DEVLET KAVRAMI
Devlet; bir lke zerinde yerlemi olan insan topluluunun oluturduu egemen nitelikteki varlktr.
Devleti oluturan temel eler lke, Ulus, ktidar (Egemenlik)

Devletin Grevleri;
-lkenin vatandalarn dtan gelecek tehlikelere kar korunmas
-te gvenliin ve adaletin salanmas
-Toplumun ynetilmesi
-Toplumda otorite ve dzenin salanmas
-Toplumda sosyal, ekonomik ve kltrel yaam dzenlemek

A) EGEMENLK KAYNAINA GRE DEVLET EKLLER
1) Monari:
Mutlak Monari: Btn yetkinin tek bir kiinin elinde topland ynetim eklidir. Merutiyet ncesi Osmanl Devleti bu
ynetim eklinin bir rneidir.
Meruti Monari: Hkmdarn yetkilerinin yazl bir anayasa ile snrlandrld ynetim eklidir. I. ve II. Merutiyet
dneminde Osmanl Devleti bu ynetim ekline rnektir.

2) Oligarik Devlet: Egemenliin bir grup ya da zmre tarafndan kullanld ynetim eklidir. Suriye, yonya
Medeniyeti bu ynetim ekline rnektir.

3) Teokratik Devlet: Devletin ynetiminde dini esaslarn etkili olmasdr. ran Devleti bu ynetim ekline rnektir.

4) Laik Devlet: Din ve devlet ilerinin birbirinden ayrld, lke ynetiminin akl ve bilime dayandrld ynetim
eklidir. Trkiye Cumhuriyeti bu ynetim ekline rnektir.
5) Demokratik Devlet (Cumhuriyet): lke ynetiminin halk egemenliine dayandrld rejimdir. Egemenlik tek
bir kiiye deil, birden fazla kiiye aittir ve halkn iradesinden kaynaklanr.
Demokratik bir toplumda halk yneticileri seim yoluyla belirler. Devletin idari rgtlenmesi anayasa ile dzenlenir.

B) HUKUK YAPILARINA GRE DEVLET EKLLER
1) niter Devlet: niter sistem, teki devlet sistemidir. Siyasal ynden merkeziyetilii simgeler. Bir yrtme, bir
yasama, bir yarg organ vardr. Merkezi ynetimin gzetimi altnda kyler, belediyeler, bykehir belediyeleri, il idaresi
gibi birimler bulunur.
Trkiye, Fransa, talya, Japonya, Norve, Portekiz, ngiltere, Yunanistan niter devlet rnekleridir.

Merkezi niter Devlet: Devletin dnda baka kamu tzel kiisinin bulunmad, devlet faaliyetlerinin hepsinin
merkezden yrtld devlet eklidir.
Adem-i Merkezi niter Devlet: Bir takm devlet faaliyetlerinin kamu tzel kiileri tarafndan yrtld devlet eklidir.

2) Birleik (Karma) Devlet: Birden ok devletin bir araya gelmesinden oluur.
Federal Sistem: Kendi ilerinde belli bir zerlii koruyarak iki ya da daha fazla devletin ayn merkezi iktidara tabi olmak
zere oluturduklar bir devlet topluluudur.
Federal sistemde federe devletlere bal eitli alt birimler vardr. Krsal blgeler, blge ynetimleri, komnler, zel
blgeler gibi.
ABD, Avusturya, Almanya, Kanada, Rusya hep federal sistemin rnekleridir.

Konfederasyon: Yasama, yarg ve yrtme yetkilerini kendisinde toplam bulunan devletlerin bir birlik meydana
getirmesidir. ounlukla savunma amacyla kurulmu ve gnmzde ok az kalm bulunan konfederasyonlarda, tm
yetkiler, konfederasyonu oluturan devletlere aittir.
rnein; 25 kantondan oluan bir konfederasyon olan svire gibi.
Demokratik bir toplumda halk, yneticileri aadakilerden hangisiyle belirler?
A) Seim
B) Kuvvetler ayrl
C) Gensoru
D) Referandum
E) Halk vetosu
2003KPSS
CEVAP: A

25
II. HKMET KAVRAMI
Hkmet, devlet adna otoriteyi yrten organdr. Hkmetin sahip olduu yetki yrtme yetkisidir. Hkmetin
grevi; devlet biimine, halkn duygu, dnce ve karlarna uygun olarak hizmet vermektir.

a) Temsili Hkmet: Millet egemenlii anlaynn sonucudur. Halk kendisini ynetecek olan yasama organn
seerek ynetim hakkn kullanr.
b) Yar Dorudan Hkmet: Halk nemli kararlarda dorudan karar alma yoluna gider dier kararlar hkmete
aittir.
Yar dorudan hkmetin aralar; referandum, halkn vetosu, halkn kanun teklifi eklinde ortaya kar.
c) Dorudan Hkmet: Parlamento yoktur halk kendi kendisini dorudan idare eder.

A) HKMET SSTEMLER
a) Kuvvetler Ayrl: Siyasal dnce tarihinde genellikle Montesguieu'nun adyla zdeletirilen kuvvetler ayrl
teorisi, 1789 Amerikan ve 1791 Fransz anayasalarndan balayarak pek ok pozitif hukuk belgesinde yer almtr.
Kuvvetler ayrl ile devlet gcnn tek elde toplanmasn nlemek, iktidarn ktye kullanlmasn engellemek,
siyasal zgrlklerin gvence altna alnmasn salamak amalanmaktadr.
Kuvvetler ayrlna dayanan hkmet sistemleri; parlamenter sistem, bakanlk sistemi ve yar bakanlk sistemi
eklinde snflandrlabilir.

1)Parlamenter Sistem: Kuvvetlerin yumuak ayrl esasna dayanr. Yasama ve yrtme kuvvetleri birbirinden
bamszdr. Ama aralarnda ibirlii ve etkileim vardr.
Yrtme organnn yasama organndan kaynaklanmas ve ona kar sorumlu olmas bu sistemin ayrc bir
zelliidir.
Parlamenter sistemde hkmet parlamentoya kar sorumlu olduu gibi babakan ve bakanlarnda parlamentoya
kar siyasal sorumluluklar vardr.


2) Bakanlk Sistemi: Kuvvetlerin sert ayrl esasna dayanr. Yasama ve yrtme organlar birbirinden ayrdr ve
yrtme organ tek kiiliktir. rnein ABD gibi bakanlk sistemi uygulanan lkelerde yrtme yetkisi halkn setii
bakana aittir. Bakan parlamentoyu grevden uzaklatramayaca gibi parlamentoda bakan grevden uzaklatramaz.

3) Yar Bakanlk Sistemi: Bakanlk sistemi ile parlamenter sistemin baz unsurlarn birletiren bir ara rejimdir. Sistem
baz ynleriyle bakanlk sistemine baz ynleriyle parlamenter sisteme benzer.
rnein; Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesi sistemin bakanlk sistemine benzeyen yndr. Sistemde
bir babakan ve bakanlar kurulunun olmas sistemin parlamenter sisteme benzeyen yndr.
Fransa, Portekiz yar bakanlk sistemini uygulayan lkelere rnek olarak gsterilebilir.

b) Kuvvetler Birlii: Yasama, yrtme, yarg yetkilerinin tek bir otoriteye ait olmasdr. 1921 Anayasas dneminde
Trkiye kuvvetler birlii esasn uygulamtr.
Kuvvetler birliine dayanan hkmet sistemleri; mutlak monari, meruti monari, diktatrlk ve meclis hkmeti sistemi
olarak snflandrlabilir.

1) Mutlak Monari: Yasama ve yrtme kuvvetlerinin yrtmede topland, hkmdarn ok geni yetkilerle donatld
rejimlerdir.
1876 Anayasasna kadarki dnem bir mutlak monari rneidir. Ayrca Suudi Arabistan Krallda rnek olarak
gsterilebilir.

2) Meruti Monari: Hkmdarn baz yetkilerinin meclis tarafndan snrlandrld ynetim eklidir. 1876 Kanun-i
Esaside meruti monari ngrlmtr. ngiltere, Japonya ve spanyada da uygulanmaktadr.

3) Diktatrlk: Yasama, yrtme ve yarg kuvvetlerinin tek bir kii ya da kurulda topland ynetim eklidir. Dikta rejimi
de denilir, demokrasiyle elien bir anlaytr. Nazi Almanyasnda uygulanmtr.
Aadakilerden hangisi parlamenter sistemin ayrc bir zelliidir?
A) Devlet bakannn ok geni yetkilere sahip olmas
B) Yasama organnn iki meclisten olumas
C) Yrtme organnn yasama organndan kaynaklanmas ve ona kar sorumlu olmas
D) Devletin federal bir yapda olmas
E) Parlamentonun yapt kanunlarn Anayasa Mahkemesince denetlenmesi
1999DMS
CEVAP: C

26
4) Meclis Hkmeti: Meclisin stnl ilkesine dayanr. Yasama ve yrtme kuvvetleri yasama organnda toplanmtr.
Trkiyede 1921 Anayasas bu ynetim eklini benimsemitir.

III. DEMOKRAS KAVRAMI
Demokrasi; halkn dorudan ya da temsilcileri araclyla kendi kendini ynetmesidir.

a) Demokrasinin Domas ve Gelimesinde Rol Oynayan Etmenler
-Ekonomik nedenler
-Kitle iletiim aralarnn gelimesi
-Dnce akmlarnn yaygnlamas
-Demografik nedenler (nfus)

b) ounluku ve oulcu Demokrasi Anlay
Kklerini Rousseau'nun genel irade grnden alan ounluku demokrasi anlay, ounluk iradesinin daima
kamu iyiliine yneldii, nk ounluun karlaryla toplumun genel karlarnn hibir zaman atamayaca
noktasndan hareket eder.
Buna karlk oulcu demokrasi anlay, demokrasiyi mutlak ve snrsz bir ounluk ynetimi olarak kabul
etmez. Demokrasi, elbette ounluun ynetimi ilkesine dayanmakla beraber, bunu aznln temel haklaryla da
badatran bir rejimdir. oulcu demokrasi; Siyasal iktidarn eitli odaklar arasnda bllmesini, paylalmasn ve
bylelikle dengelenmesini ngren demokrasi anlaydr.

c) Uygulama ekillerine Gre Demokrasi
1)Dorudan Demokrasi: Halkn egemenlii bizzat ve dorudan doruya kullanmasdr. Halkn tm belirli zamanlarda
toplanarak devlet ilerini grp kabul eder. Yasa yapma yetkisi de halka aittir. Uygulanmas zor bir sistemdir.
lk ada eski Yunan ehir devletlerinde uygulanmtr. Gnmzde svire kantonlarnda ve ABDnin baz
eyaletlerinde halk meclisleri dorudan doruya ynetimle ilgili konularda karar verebilmektedir.

2) Yar Dorudan Demokrasi: Egemenliin kullanm halk ile temsilciler arasnda paylatrlmtr. Yneticileri halk seer.
Seilen yneticilerin yetkileri snrldr kendi balarna karar veremezler. Alnan kararlar, hazrlanan yasalar, halkn oyuna
sunulur.
Yar dorudan demokrasinin aralar:
Referandum: Parlamento tarafndan kabul edilen veya edilecek olan kanun metninin halkn onayna sunulmasdr.
Anayasa deiikliklerinin halkoyuna sunulmas buna bir rnektir.
Halkn Vetosu: Referandum yaplmas iin halkn giriimde bulunmasdr.
Halk Teebbs: Halktan kiilerin yasa teklifinde bulunmasdr.
Temsilcilerin Azledilmesi: Halkn performansndan memnun olmad temsilcileri grevden alabilmesidir.

3)Temsili Demokrasi: Gnmzde uygulanan demokrasi eklidir. Trkiye Cumhuriyetinde de temsili demokrasi yntemi
uygulanr. Halk egemenliini kendi setii temsilciler araclyla kullanr. Halk muhtarn, belediye bakann, milletvekil ini
kendisi seimle belirler.
Ynetim Anayasaya ve kanunlara uygun olarak gerekletirilir. almalar halk tarafndan baarl grlenler
yeniden seilme ansna sahiptirler.
Yasama organnn yrtme yetkisine sahip olduu sistemlere ne ad verilir?
A) Parlamenter sistem
B) Meclis hkmeti sistemi
C) Radikal rejim
D) Gler ayrl rejimi
E) Bakanlk sistemi
1999DMS
CEVAP: B
Aadakilerden hangisi yar dorudan demokrasi aralarndan biridir?
A) Milletvekillerinin kanun teklif edebilmesi
B) Cumhurbakann yaymlamay uygun bulmad kanunlar bir kez daha grlmesi iin yasama organna geri
gnderebilmesi
C) Anayasa deiikliklerinin halkoyuna sunulmas
D) Cumhurbakannn yasama organnca seilmesi
E) Bakanlar Kurulunun kanun hkmnde kararname karabilmesi
2001KPSS
CEVAP: C

27
Temsili demokrasinin kontrol mekanizmalar:
-Meclisin feshi
-Temsilcilerin azli messesesi
-Danma referandumu
-Dileke hakk
-Politik grev

d) Demokrasi Unsurlar
1) Eitlik: Demokraside tm yurttalar yasalar karsnda eit haklara sahiptir. Hibir kii, zmre ya da grup ayrcalk ya
da stnlk sahibi deildir.

2) Halk Egemenlii: Demokraside ynetenler halkn seimiyle i bana gelirler ve gerekirse halk tarafndan
grevlerinden uzaklatrlabilirler.

3) zgrlk: Demokrasi bireyin yasalarn kendisine tand haklar zgrce kullanabilmesini gvence altna alr.
zgrlklere; alma zgl, haberleme zgrl, seme ve seilme zgrl, haberleme zgrl, basn
zgrl vb. rnek olarak verilebilir.

4) Gler Ayrl lkesi: Demokraside yasama, yrtme ve yarg gleri birbirinden bamsz organlarca kullanlr.
Yasama grevi meclise (parlamentoya), yrtme grevi hkmete, yarg grevi bamsz mahkemelere aittir.

5) Siyasal Partiler: lke sorunlar karsnda ayn dncede olan kiilerin ynetime gelmek amacyla kurduklar siyasal
rgtlenmelerdir. Demokraside ok seslilik esastr.
Farkl gr ve dnceleri yanstan, ok partili siyasal hayata olanak tanyan siyasal partiler demokrasinin
vazgeilmez unsurlardr.


Yatay nitelikli siyasal partiler, programlarnda yalnzca bir sosyal snfn karlarn yanstr. rnein, i Partisi.
Dikey nitelikli siyasal partiler, programlarnda tm sosyal snflarn karlarn yanstr.

6) Bask Gruplar: Belirli kar gruplar etrafnda birleen insanlarn siyasal kurumlar veya hkmeti etkilemek iin
rgtlenmeleri bask gruplarn dourur. Sendikalar, kooperatifler, dernekler, odalar, birlikler bask gruplarna rnek olarak
gsterilebilir.

7) Parlamento: Demokratik devletlerde yasama yetkisini parlamento kullanr. Parlamentonun ana grevi; toplumun yeni
gereksinimlerini karlayacak yasalar yapmak ve var olan yasalar deitirmek, ilevi sona ermi yasalar kaldrmaktr.

8) Seim: Seimler ve halkoylamas; serbest oy, eit oy, gizli oy, genel oy, tek dereceli seim, ak saym ve dkm
esaslarna gre yargnn ynetim ve denetimi altnda yaplr.
Seim sistemleri, oylarn deerlendirili ekli, baka bir deyimle oylarn sandalyelere dntrlmesinde kullanlan
yntem asndan, ounluk sistemi ve nisbi temsil sistemi olarak iki ana gruba ayrlr.

ounluk sisteminin de, basit (tek-turlu) ounluk ve mutlak (iki-turlu) ounluk sistemleri olmak zere iki eidi
vardr. Tek-turlu basit ounluk sisteminde, bir seim evresinde nisb olarak en ok oy alan parti, o evrenin btn
milletvekillerini kazanm olur. Mesel 10 milletvekillii karan bir seim evresinde A partisi yzde 40, B partisi yzde
35, C partisi yzde 25 oy alm olsalar, 10 milletvekilliinin tmn A partisi kazanr. Memleketimizde listeli tek-turlu basit
ounluk sisteminin uyguland 1946-1960 dneminde seimler, parlmentoda bir parti lehine ezici ounluklar yaratm,
muhalefetin yeterince temsiline imkn vermemitir.
ounluk usulnn ikinci ekli, mutlak veya iki-turlu ounluk sistemidir. Bu sistemde bir parti, ilk turda bir seim
evresinde oylarn mutlak ounluunu (yardan bir fazlasn) elde edebilirse, o seim evresinde seimi kazanm olur ve
ikinci tura gerek kalmaz. Buna karlk ilk turda hibir parti mutlak ounluu salayamamsa, belli bir sre sonra sz
konusu seim evrelerinde ikinci bir tur yaplr. Bu tura ya ilk turda en ok oy alm olan iki partiden baka partiler
katlamaz veya ikinci turda mutlak ounluk aranmayarak oylarn en ounu elde eden parti seimi kazanm saylr.

Aadakilerden hangisi, ada demokratik rejimlerin zorunlu artlarndan biridir?
A) ok partili siyasal hayat
B) Kanunlarn halk oylamasna sunulmas
C) ift meclis sistemi
D) Federal devlet
E) Devlet bakannn dorudan doruya halk tarafndan seilmesi
2004KPSS
CEVAP: A
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

28
Oylarn deerlendirili ekli bakmndan ounluk usulnn kart, nisbi temsil sistemidir. Nisbi temsilin
dayand ana fikir, her partinin ald oy orannda milletvekillii karmasdr.
Parlmento sandalyelerinin nisbi temsile gre datmnda kural olarak bavurulan ilk ilem, seim saysnn veya
seim kotasnn bulunmasdr. Bu rakam, bir seim evresinde kullanlan geerli oylar toplamnn, o seim evresinin
karaca milletvekili saysna blnmesi suretiyle elde edilir. Mesel bir seim evresinde kullanlan geerli oylar toplam
75.000. O evrenin karaca milletvekili says da 5 ise, sz konusu seim evresi iin seim kotas 15.000'dir. Bu say
bulunduktan sonra yaplacak ilem, partilerin aldklar oylar iinde seim kotasnn ka defa bulunduunun
aratrlmasdr. Mesel 45.000 oy alm bir parti, bylece 3 milletvekillii, 30.000 oy alm bir parti ise iki milletvekillii
kazanm olur.

e) Demokratik Devletin zellikleri
1) Laik Devlet
Laik devlet, din ve devlet ilerini birbirinden ayran, resmi bir devlet dini bulunmayan ve devlet ilerinin dini temeller
zerine oturtulmad devlettir.
Laiklik, bata din ve vicdan zgrl olmak zere, tm hak ve zgrlklerin gvencesi, bamszlk, eitlik ve
egemenliin kaynadr. Laik devlet, vatandalarnn maddi ve dnyevi ihtiyalarn savunan ve koruyan, fakat dini ve
ruhani alana karmayan devlettir.
Osmanl devleti teokratik devlet yapsna sahip idi. 1928 ylna kadar o dnemin anayasas olan Tekilat- Esasiye
Kanununda "Devletin dini, din-i slamdr" hkm yer almakta idi. 9 Nisan 1928 tarihinde bu hkm kaldrld. Ancak laiklik
ilkesi 1928de deil, 1937 ylnda Anayasaya girmitir.
Anayasamzn 24.maddesinde "Herkes, vicdan ve dini inan ve kanaat zgrlne sahiptir. 14.madde
hkmlerine aykr olmamak artyla ibadet, dini ayin ve trenler serbesttir. Kimse ibadete, dini ayin ve trenlere
katlmaya, dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; dini inan ve kanaatlerinden dolay knanamaz ve
sulanamaz" denilmek suretiyle, devletin bu konudaki grevi ak ve seik olarak belirtilmi bulunmaktadr.

2) Sosyal Devlet lkesi
Sosyal devlet, fertlere asgari bir yaam dzeyi salamay, sosyal adalet ve sosyal gvenlii gerekletirmeyi dev
bilen devlettir.
Sosyal devlet ilkesini gerekletirecek iki nlem sistemi yle zetlenebilir:
-Ulusal gelirin toplum bireyleri arasnda adaletli bir biimde dalmasn salayacak mali, iktisadi nlemleri almak,
-Vatandalara, insan haysiyetine yakr, asgari bir yaam dzeyi salayabilmek iin gerekli sosyal yardm nlemlerini
almak ve gelitirmek.
Anayasamz, sosyal devlet anlaynn gerekletirilmesini salamak zere eitli hkmler getirmitir. Bunlara
rnek olarak ailenin korunmasn, topraksz iftilerin topraklandrmalarn, alanlarn sosyal ve ekonomik nlemlerle
korunmasn ve adaletli bir cret rejiminin uygulanmasn, herkesin sosyal gvenlik iinde yaamasn salamak zere
gerekli nlemlerin alnmas ve rgtn kurulmasn gsterebiliriz.
Sosyal devletin yararland yntemler; kamulatrma, devletletirme, zelletirme, vergi adaleti ve planlamadr.

3) Hukuk Devleti lkesi
Hukuk devleti, vatandalara temel hak ve zgrlkleri tanyan, yrtme organlarnn ve idare makamlarnn hukuka
balln salamak suretiyle vatandalara hukuki gvenlik getiren devlettir. O halde hukuk devleti terimi,ynetilenlere
hukuk gveni salayan devlet dzeni anlamna gelmektedir.
Hukuk devleti ilkesinin gerei olarak aadaki hususlarn gerekletirilmesi gereklidir:
-Temel haklar ve zgrlkler gven altnda bulunmaldr. Anayasamz, temel hak ve zgrlklerin Anayasada belirtilen
sebeplerle ve ancak Anayasann zne ve ruhuna uygun olarak kanunla snrlanabileceini ngrmtr.
-Kanunlarn ve kanun hkmnde kararnamelerin Anayasaya uygunluu salanmaldr. Anayasamz bu uygunluun
salanmas grev ve yetkisini bir yksek mahkeme olan Anayasa Mahkemesine vermitir. Gerekten , Anayasa
Mahkemesi kanunlarn, kanun hkmnde kararnamelerin ve Trkiye Byk Millet Meclisi itznn Anayasaya
uygunluunu denetleyen, aykr bulduklarn iptal ederek yrrlkten kaldran bir yarg organdr.
-darenin hukuka ball salanmaldr. Anayasamz, idarenin yrtme yetkisinin Anayasaya ve kanunlara uygun olarak
kullanlmasn emreder ve idarenin her trl eylem ve ilemine kar yarg yolunu ak tutmak suretiyle, hakszla
urayan kiilere hukuki gvence getirir.

IV. KTDAR KAVRAMI
Bir devletin anayasasn yapma veya deitirme, o devletin temel siyasal yapsn belirleme iktidarna kurucu
iktidar denir.
Kurulmu iktidar, kurucu iktidarn anayasada belirledii snrlar ierisinde devletin eitli hukuki yetkilerini
(yasama, yrtme ve yarg yetkileri) kullanma iktidardr.
Kurucu iktidar 2ye ayrlr. Asli kurucu iktidar ve tali (trevsel) kurucu iktidar.
Asli kurucu iktidar, bir lkenin siyasal rejiminde ihtill, hkmet darbesi, lkenin paralanmas ve lkedeki yabanc
igale son verilerek bamszln kazanlmas gibi kesintiler nedeniyle bir hukuk boluunun domas durumlarnda
ortaya kar. Bu durumlarda fiil iktidar elinde bulunduran sosyal gler, kendilerini balayan hibir pozitif hukuk normu
mevcut deildir. Bu anlamda asl kurucu iktidar snrszdr ve hukuk d bir olaydr.

29
Tali kurucu iktidar ise, bir lkenin anayasasnn, o anayasada belirlenmi usullere uyulmak suretiyle
deitirilmesidir. Burada mevcut bir anayasann baz hkmlerinin deitirilmesi sz konusudur. Bu deiiklikler, mevcut
anayasann anayasa deiiklikleri iin ngrd usullere uygun olarak yaplr. Bu anlamda tali kurucu iktidar, hukuken
snrl bir iktidardr.

V. ANAYASA KAVRAMI
Anayasa, devletin eklini, yapsn, organlarnn grev ve yetkilerini, bunlarn birbiriyle olan ilikilerini, kiilerin temel
hak ve zgrlklerini dzenleyen hukuk kurallarnn tmdr.
1) Maddi Anlamda Anayasa: Devletin temel organlarnn ileyiini belirleyen hukuk kurallarnn tmdr.
2) ekli Anlamda Anayasa: Normlar hiyerarisinde bulunan farkl ve daha zor bir usulle kabul edilip deitirilebilen
hukuk kurallardr.

Anayasalar yazl olup olmamasna gre; yazl anayasa ve yazsz anayasa olarak ikiye ayrlr.
Anayasalar deitirilebilme zelliine gre; yumuak anayasa ve sert anayasa olarak ikiye ayrlr.
Anayasalar ayrntlarna gre; kazuistik (ayrntl) anayasa ve ereve anayasa olarak ikiye ayrl
3.BLM: TRK ANAYASALARI
I. OSMANLI MPARATORLUU DNEM
Osmanl mparatorluu, devlet ynetimi sistemi bakmndan, mutlak bir monariydi. Padiahn yetkilerini
snrlandracak etkin bir mekanizma yoktu. Tm devlet yetkileri padiahta toplanmt. Padiahn yannda devlet
yetkilerinin kullanlmasna katlan grevliler ve organlar (rnein, divan) var olmakla birlikte, gerek bir yetki paylam sz
konusu deildi. Divan bir danma organ niteliindeydi.

Osmanl mparatorluu'nda anayasal gelimenin ilk adm olarak, 1808 ylnda merkezi hkmetin temsilcileri ile
ayan temsilcileri arasnda kabul edilip imzalanan "Sened-i ttifak" gsterilir. Bu senette devlet ilerine resm sfat haiz
memurlardan bakasnn karamayaca, iktidarn kullanlmasna sadrazamn katlaca ve bundan dolay kendisinin
sorumlu olaca gibi hkmler yer almt. Sened-i ttifak, bu niteliiyle ilgin bir anayasal belge olmakla birlikte,
hkmlerinin uygulanmasn salayacak bir mekanizma getirmemitir. Nitekim birka yl iinde II.Mahmut, Senedi ittifak
hkmlerini tanmamtr.

Osmanl anayasal gelimesinin 2.aamas, 1839 tarihli Tanzimat Fermandr. Bu fermanda, devletin btn
uyruklar iin can, mal ve rz gvenlii vaat edilmi, vergi ve askerlik ilerinin de bir dzene balanaca sylenmitir. Bu
vaatler, 1856 Islahat Ferman ile de dorulanm; ayrca bu ferman (padiah buyruu), din fark gzetilmeksizin btn
devlet uyruklarnn eit ilem grmesi ilkesini de getirmitir.

Gen Osmanllar ad verilen bir grup, Osmanl mparatorluunun kntden kurtulabilmesi iin, meruti
(anayasal) bir monariye geilmesini zorunlu gryordu. Bu akmn etkisiyle, 1876 ylnda ilk Osmanl anayasas
(KANUN-U ESAS) ilan edilmitir.
1876 Anayasas, "Meclis-i Umum" adn alan bir parlamento kurmutur. Bu Parlmento, iki meclisten meydana
gelmektedir. "Heyet-i Ayan" adn tayan meclisin btn yeleri, padiah tarafndan atanmaktadr. Dier meclisin (Heyet-i
Mebusan) yeleri ise, halk tarafndan iki dereceli seimle seilmektedir.1876 Anayasas, henz bat rneklerine uygun bir
meruti monari kuramamtr. Nitekim 2.Abdlhamit, 1878 ylnda Mebusan Meclisini datm ve lkeyi tekrar
mutlakyetle ynetmeye balamtr.(Mutlakyet: Bir hkmdarn kaytsz artsz iradesi altnda bulunan hkmet ekli.)
Ancak Abdlhamitin mutlakyeti, "GEN TRKLER" ad verilen bir muhalefet hareketine neden olmutur. Nihayet
1908 ylnda Rumeli'deki asker birliklerin isyana balamasyla Abdlhamid, 1876 Anayasasn yeniden yrrle koymak
zorunda kalmtr. Bylece, Osmanl mparatorluunda 2. Merutiyet dnemi almtr. 1909 ylnda ise Anayasa, daha
demokratik bir parlamenter sistem ynnde nemli deiikliklere uramtr.

1909 DEKLKLER LE, padiahn yetkileri daraltlarak Mebusan Meclisinin yetkileri geniletildi. Bakanlar Kurulu'nun
Mebusan Meclisine kar sorumlu olduu aka belirtildi. Padiahn meclisi feshetme hakk, Ayan Meclisinin onay ve 3
ay iinde yeni seim yaplmas artlarna baland. Kanun teklif edebilmek iin padiahn izninin alnmas zorunluluu
kaldrld. Meclislerce kabul edilen bir kanunun, padiaha ya 2 ay iinde onaylanmas ya da bir kere daha grlmek
zere meclislere geri gnderilmesi hkm konuldu. Geri gnderme halinde bu metnin kanunlaabilmesi iin meclislerin
2/3 ounluu gerekli idi.
Bu anayasa deiiklikleriyle, 1876 Anayasas, demokratik bir merut monari anayasas haline getirilmi oldu.
Ne var ki, gitgide arlaan i ve d koullar bu anayasann gerei gibi uygulanmasna imkn vermedi. Anayasal bir rejim
perdesi gerisinde, ttihat ve Terakki partisinin diktatrce ynetimi ortaya kt. Bu rejim,1. Dnya savann yenilgi ile sona
ermesiyle birlikte ykld.



30
II. MLL MCADELE DNEM
Dman igallerinin artmas ile ulusal bir direniin Mustafa Kemal nderliinde baladn biliyoruz. Bu direni
karsnda stanbul hkmeti, Mebusan Meclisi seimlerinin yaplmasna izin vermek zorunda kalmtr. Bylece toplanan
son Osmanl Mebusan Meclisi, Trk yurdunun blnmezliini ilan eden Misak- Milliyi kabul etti. birliki Damat Ferit
Hkmeti Meclisi feshettiinden Mustafa Kemal paa, olaanst yetkileri haiz bir meclisi (ki bu kurucu meclistir)
toplamak iin yeni seimlerin yaplmasn istedi.
Mill Mcadele Dneminin hkmet sistemi: TBMM hkmetinin dayand ilkeler 20 Ocak 1921 tarihli Tekilat
Esasiye Kanunu ile akla kavuturulmutur. Bu kanuna 1921 Anayasas da denir. Bu Anayasann yeni bir devlet
kurduu akt. nk 1921 Anayasasnn en nemli yenilii ve en devrimci ilkesi milli egemenlik ilkesidir.
***1921 tek yumuak Anayasamzdr.

Milli mcadele dnemindeki hkmet sistemi, yasama ve yrtme glerinin T.B.M.M. de toplanm olmas,
bakanlarn teker teker Meclis tarafndan seilmeleri, Meclisin bakanlar her zaman deitirebilmesi ve onlara yn
verebilmesi, buna karlk Bakanlar Kurulunun Meclise kar kullanabilecei hibir hukuk silahn (rnein fesih yetkisinin)
mevcut olmamas ve bir Devlet Bakanl messesesinin yaratlmam bulunmas bakmlarndan, tam bir MECLS
HKMET rneidir. (Bu dnem iinde 1921 Anayasas olarak adlandrlan Tekilat Esasiye Kanunu ile
dzenlemelere gidilmitir.) 1.TBMMde bugnk anlamda siyasi parti gruplar yoktu. Ama belli bir sre sonra 1. ve 2. grup
ad ile iki siyasal grup olutu. Birinci grup, Atatrk ve hkmeti destekleyen, kinci grup ise onlara muhalif olan
milletvekillerinden oluuyordu. T.B.M.M. hkmeti bnyesi iinde bir Devlet Bakanl makamnn yaratamamasna da
dikkat edilmitir. (Meclis hkmeti: Yasama ve yrtme kuvvetlerinin, yasama organnda birlemesi ile oluan hkmet
sistemidir.)
Trk tarihinde bu derece nemli bir rol oynam bulunan Birinci T.B.M.M tarihi grevini yerine getirdikten sonra,
Nisan 1923'te yeni seimler yaplmak zere, dalma karar verdi. Cumhuriyeti iln eden ve 1924 Anayasasn
hazrlayan, kinci T.B.M.M. olmutur.

III. CUMHURYETN LANI
29 Ekim 1923 tarihli Anayasa deiiklii yaplmtr. "Tekilat- Esasiye Kanununun Baz Maddelerinin Tavzi-hen
Deitirilmesine Dair Kanun" adn tayan bu kanunun 1'inci maddesi "Trkiye Devletinin hkmet ekli Cumhuriyettir"
demekte idi. Ayrca bir dier deiiklie gre "Babakan Cumhurbakan tarafndan ve Meclis yeleri arasndan seilir.
Dier Bakanlar Babakan tarafndan gene Meclis yeleri arasndan seildikten sonra, tm Cumhurbakan tarafndan
meclisin oyuna sunulur.

IV. 1924 ANAYASASI
kinci T.B.M.M seilmesinden az sonra yeni bir anayasa yapma sorununa eilmek durumundayd. nk 1876
Osmanl Kanunu Esassi henz resmen ilga edilmi olmad gibi, 1921 Tekilt Esasye Kanunu da, yeni devletin
ihtiyalarna cevap verecek derecede uzun ve ayrntl bir metin deildi. Yeni Anayasa, 20 Nisan 1924'te T.B.M.M.
tarafndan kabul edilerek, 23 Nisan 1924'te yaynland.

1924 Anayasasnn baz temel ilkeleri:
1.Hkmet Sistemi: 1924 Anayasasnn, meclis hkmeti ile parlamenter rejim arasnda KARMA bir sistem kurduu
sylenmitir.
1924 Anayasasnn meclis hkmetini andran ynleri unlardr:
***Anayasaya gre, "Trk Milletini ancak TBMM temsil eder ve Millet adna egemenlik hakkn yalnz o kullanr" "Yasama
yetkisi ve yrtme erki Byk Millet Meclisinde belirir ve onda toplanr".
***Meclis, hkmeti her zaman denetleyebilecei ve drebilecei halde, hkmetin meclisi feshetme yetkisi yoktur.
1924 Anayasasnn, parlamenter sistemi andran hkmleri:
***Meclis yasama yetkisini kendi kulland halde, yrtme yetkisini ancak Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu eliyle
kullanabilir. Buna "kuvvetler birlii ve grevler ayrl" sistemi denir.
***Babakan, Cumhurbakannca Meclis yeleri arasndan tayin olunur. teki bakanlar Babakanca seilip tamam
Cumhurbakan tarafndan onandktan sonra Meclise sunulur.1924 Anayasasnda, Meclisin onay art kaldrlm,
sadece gven iin Meclise sunulma ilkesi getirilmitir.
***1924 Anayasas, parlamenter sistemin temel ilkelerinden olan "hkmetin kollektif sorumluluu" ilkesini aka kabul
etmitir.

2. Anayasann Sertlii: 1924 Anayasas, SERT bir anayasayd. Bu Anayasaya gre, Anayasada deiiklik teklifinin
Meclis ye tamsaysnn en az 1/3 tarafndan imzalanmas arttr. Deiiklik tekliflerinin kabul de, ye tam saysnn en
az 2/3nn oyuyla mmknd. Ayrca, Anayasann Devlet eklinin Cumhuriyet olduu hakkndaki maddesinde deiiklik
yaplmas teklif edilemezdi.
Ancak, bu anayasa stnln koruyucu hkmlerin gerek etkinlik kazanabilmesi, kanunlarn anayasaya uygun-
luunu denetleyecek bamsz bir yarg mekanizmasnn varlna baldr. 1924 Anayasas ise byle bir denetim sistemi
yoktu. Ve Anayasann sertlii gerek bir meyyideye kavumam, adi kanunlarla Anayasaya aykr hkmler kabul
etmek, yani dolayl ynden Anayasay deitirmek mmkn olmutur.

31
3. Laiklik: 1924 Anayasasnda 1937 ylnda yaplan deiiklikle, liklik ilkesi ilk kez Anayasamza girmitir. Ana-
yasann ilk eklinde, "Trkiye Devletinin dini, Din-i slamdr" ifadesi yer ald gibi, Meclisin yetkileri arasnda ahkam-
eriyenin tenfizi (eriat hkmlerinin uygulanmas) hususu da saylmtr. Bu hkmler 1928 ylndaki Anayasa deiiklii
ile karlm, 1937 deiiklii ile de liklik ilkesi resmen kabul olunmutur.

4. Kamu Hrriyetleri: 1924 Anayasas, hrriyetler konusunda, Fransz devriminden beri sre gelmekte olan "tabii hak"
anlayn kabul etmitir. Anayasaya gre," Her Trk hr doar, hr yaar. Hrriyet, bakasna zarar vermeyecek her eyi
yapabilmektir. Tabii haklardan olan hrriyetin herkes iin snr, bakalarnn hrriyeti snrdr. Bu snr ancak kanun
izer."Bu hrriyeti anlaya ramen, 1924 Anayasas, hrriyetleri geni ve ayrntl ekilde dzenlememitir. Bylece
Meclis, hrriyetleri diledii gibi snrlandracak kanunlar karabilmitir.

1924 Anayasasnn Uygulanmas
1924 Anayasas, iki ksa ok-partili hayat denemesi (1925'te Terakkiperver Cumhuriyet Frkas ve 1930'da Serbest
Frka) bir yana braklrsa, 1946 ylna kadar tek-partili, 1946'dan 27 Mays 1960 asker mdahalesine kadar da ok-partili
bir rejim iinde uygulanmtr.

1924 Anayasas demokratik bir ruha sahip olmakla beraber, bu, oulcu demokrasi deil "ounluku" demokrasi
anlayn yanstmaktadr. Kklerini Rousseau'nun genel irade grnden alan ounluku demokrasi anlay,
ounluk iradesinin daima kamu iyiliine yneldii, nk ounluun karlaryla toplumun genel karlarnn hibir
zaman atamayaca noktasndan hareket eder. Buna karlk oulcu demokrasi anlay, demokrasiyi mutlak ve
snrsz bir ounluk ynetimi olarak kabul etmez. Demokrasi, elbette ounluun ynetimi ilkesine dayanmakla beraber,
bunu aznln temel haklaryla da badatran bir rejimdir. (oulcu demokrasi: Siyasal iktidarn eitli odaklar arasnda
bllmesini, paylalmasn ve bylelikle dengelenmesini ngren demokrasi anlaydr.)

1924 Anayasas, "Egemenlik kaytsz artsz Milletindir. Trk Milletini ancak TBMM temsil eder ve Millet adna
egemenlik hakkn yalnz o kullanr" demek suretiyle, ounluku demokrasi anlayna uygun bir forml getirmitir.
Egemenlik, mutlak ve snrsz bir buyurma gc olduuna ve bu egemenlii sadece T.B.M.M. kullandna gre, Meclisin
yetkileri snrsz demektir. 1924 Anayasas, kamu hrriyetlerinin snrlarnn izilmesinde Meclise ayrntl direktifler
vermemek, bu snrn izilmesini sadece kanuna, dolaysyla Meclis ounluunun keyf iradesine brakmak suretiyle,
ounluk ynetimi ilkesini daha da pekitirmi, aznlk haklarn ise bsbtn gvencesiz hale getirmitir. Nihayet 1924
Anayasasnn bir anayasa yargs getirmemi olmas da, Anayasaya aykr kanunlarn karlmasn yaptrmsz klmtr.

1924 Anayasas, niin byle bir ounluku demokrasi anlayn yanstmtr?
1. Trk kamu hukukunun esinlendii bu gr Fransa'da da hakimdi.
2. Mill Mcadelenin fikir ortam ierisinde, milletin haklarnn ancak mill irade rn olmayan organlar, zellikle padiah
tarafndan zedelenebilecei gr benimsenmiti.
3. 1924 Anayasas yaplrken phesiz Atatrk'n zihninde bulunan devrim programnn gereklemesi iin, ounluku
demokrasi anlay daha elverili koullar salyordu.




Trkiyede laiklik ilkesi Anayasaya ne zaman girmitir?
A) 1921 Anayasasnda 29 Ekim 1923 tarihinde yaplan deiiklikle
B) 1924 Anayasasnn kabul edilmesiyle
C) 1924 Anayasasnda 1934 ylnda yaplan deiiklikle
D) 1924 Anayasasnda 1937 ylnda yaplan deiiklikle
E) 1961 Anayasasnn kabul edilmesiyle
2003KPSS
CEVAP: D
Aadakilerden hangisinde ilk kez birden ok siyasal parti yer almtr?
A) Birinci Byk Millet Meclisi seimlerinde
B) 1927 ylnda yaplan milletvekili seimlerinde
C) 1946 ylnda yaplan milletvekili seimlerinde
D) 1950 ylnda yaplan milletvekili seimlerinde
E) 1961 Anayasasnn halkoyuna sunulmasnda
2002KPSS
CEVAP: C

32
V. MLL BRLK KOMTES VE GEC ANAYASA DNEM
27 Mays 1960 mdahalesi ile iktidara geen Milli Birlik Komitesi, geici bir anayasa dzeni kurmutur. Bu
anayasaya gre, M.B.K. T.B.M.M.nin yetkilerine sahiptir. Bakanlar, Devlet Bakan tayin etmektedir. M.B.K. bakanlar
denetleme ve istedii takdirde azletme yetkisine sahiptir. Geici Anayasann meydana getirdii Devlet Bakanl
makam, Cumhurbakan, Babakan, Bakomutan ve M.B.K. Bakanl yetkilerini kendisinde birletirmitir.
M.B.K. yeni bir anayasa yapma almalarna balam ve Ord.Prof. Sddk Sami Onar bakanlndaki "stanbul
Komisyonu" adyla anlan bir komisyonu grevlendirmi, ancak stanbul Komisyonuna gsterilen

tepkiler karsnda,
M.B.K. kard Kanunlarla bir Kurucu Meclis kurulmasna karar vermitir. Kurucu Meclis, M.B.K. ve Temsilciler Meclisi
olarak iki kanattan meydana geliyordu.
Temsilciler Meclisinin kurulmasnda, Meclis yelerinin bir blm bir eit iki dereceli seimle seilen yelerden,
bir blm siyasal partilerin kendi setikleri temsilcilerden, nc bir blm eitli kurulularn (yarg organlar,
niversiteler, barolar, basn, retmen, genlik ve esnaf kurulular, sendikalar, Ticaret ve Sanayi Odalar)
temsilcilerinden, bir blm yeleri de, Devlet Bakan ve Milli Birlik Komitesi tarafndan seilmiti. Kurucu Meclis,
Anayasay ve seim kanunlarn yapma olan asl grevinin yannda, T.B.M.M.'nin dier yetkilerine de sahipti.

VI. 1961 ANAYASASININ TEMEL NTELKLER
A) ounluku Demokrasi Anlayndan oulcu Demokrasi Anlayna Gei
1. Anayasann stnl: 1961 Anayasas Egemenliin kaytsz artsz Trk Milletinin olduu yolundaki ifade
korunmakla birlikte, milletin egemenliini "Anayasann koyduu esaslara gre, yetkili organlar eliyle" kullanaca
belirtilmitir. Bylece TBMM egemenliin kullanlnda tek yetkili organ olmaktan karlm, egemenliin kullanlmasn
Anayasada belirtilen dier devlet organlar ile paylar olmutur. 1961 Anayasas tmyle, Anayasann stnl ilkesi
zerine ina edilmitir. Kanunlarn Anayasaya uygunluunun denetiminde esas grev, 1961 Anayasas ile kurulmu olan
Anayasa Mahkemesine dmektedir.

2. Kuvvetler Ayrl-Devlet ktidarnn Paylalmas: Anayasann fonksiyonel anlam, onun devlet iktidarnn
snrlanmasna yarayan bir ara olmasdr. Gene anayasaclk akmnn ilk gnlerinden bu yana, devlet iktidarnn
snrlandrlmasnn en etkin yolunun, kuvvetler ayrl, yani devlet iktidarnn eitli devlet organlar arasnda bllp
paylalmas olduu kabul edilmektedir. Kuvvetler ayrl deyiminden anlalan, devletin hukuki iktidar olan yasama,
yrtme ve yarg kuvvetlerinin ayr devlet organlarna verilmi olmasdr. 1924 Anayasasnn yasama ve yrtme kuvvet-
lerini, TBMM'nde toplam olmasna karlk, 1961 Anayasas, "kuvvetlerin yumuak ayrln benimsemitir. 1961
Anayasasnn, yarg bamszln btn gvenceleri ile gerekletirmi olmas, bu Anayasann baka bir nemli
yeniliidir.
Anayasaclk akmnn temelinde yattn grdmz, devlet iktidarnn bllmesi, paylalmas ve
snrlandrlmas ilkesi, sadece yasama, yrtme ve yarg kuvvetlerinin ayr organlara verilmesini deil, bazen tek bir
kuvvetin eitli organlar arasnda bllmesini de ierebilir.

Parlamenter rejimde yrtme kuvvetinin, sorumsuz devlet bakan ile sorumlu babakan ve bakanlar kurulu
arasnda bllmesi, bunun bir rneidir. Baka bir rnek, yasama yetkisinin iki ayr meclis arasnda bllmesi
anlamna gelen iki meclis sistemidir. 1961 Anayasasnn yeniliklerinden biri de, yasama organn (TBMM) Millet Meclisi ve
Cumhuriyet Senatosu olarak iki meclise blm olmasdr.

3. oulcu Toplum Yapsnn Gelitirilmesi: Devlet iktidarnn etkin biimde snrlandrlabilmesi iin, nemli bir faktr
de, sivil toplumun kendi bnyesinden doan insan topluluklarnn, meslek kurulularnn, menfaat ve bask gruplarnn
varl ve bunlarn siyasal kararlar zerinde eitli yntemlerle etkili olmalardr. rnek; siyasal parti faaliyetlerine ilikin
dzenlemeler, alanlara sendika kurma hakknn tannmas, iilere toplu szleme ve grev haklar gibi etkin bir
sendikacln vazgeilmez unsurlar olan haklarn verilmesi, herkesin nceden izin almakszn dernek kurma hakkna
sahip olduunun belirtilmesi, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn organlarnn kendileri tarafndan ve kendi
yeleri arasndan seilmesi ve idarenin, seilmi organlar bir yarg mercii kararna dayanmakszn geici veya srekli
olarak grevinden uzaklatramamas, oulcu bir toplum yapsnn gelimesini kolaylatrc nitelikte hkmlerdir.



Trkiyede Anayasa Mahkemesi ilk kez hangi anayasal dzenlemede yer almtr?
A) 1921 Anayasasnda Cumhuriyetin ilan iin yaplan deiiklikle birlikte
B) 1924 Anayasas dneminde ok partili yaama gei iin yaplan deiiklikle birlikte
C) 1961 Anayasasnda
D) 1961 Anayasasnda 1971 ylnda yaplan kapsaml deiikliklerle birlikte
E) 1982 Anayasasnda
2009KPSS/LSANS
CEVAP: C

33
B) Temel Haklarn Geniletilmesi ve Glendirilmesi
1961 Anayasas yer alan, "insan haklarna dayanan devlet" olma nitelii, hrriyeti (liberal) bir siyasal rejimi ifade
etmektedir. 1961 Anayasasnda hrriyetler ok daha ayrntl biimde dzenlenmitir. Bylece, yasama organnn, belli bir
hrriyeti dzenlerken, 1924 Anayasasnn aksine tam bir takdir serbestliine sahip klnmamtr. Mesela "herkes nceden
izin almakszn silahsz ve saldrsz toplanma ve gsteri yry yapma hakkna sahiptir" demitir. Bu hkm karsnda
yasama organnn, toplant ve gsteri yrylerini "nceden izin alma" artna balamasna imkn yoktur.
1961 Anayasas "temel hak ve hrriyetler, Anayasann szne ve ruhuna uygun olarak kanunla snrlanabilir.
Kanun, kamu yarar, genel ahlk, kamu dzeni, sosyal adalet ve mill gvenlik gibi sebeplerle de olsa, bir hakkn ve
hrriyetin zne dokunamaz" demek suretiyle, hrriyetin snrlanmasna nemli bir snr getirmektedir. Nihayet 1961
Anayasasnda kanunlarn Anayasaya uygunluunun yargsal denetimi sisteminin kabul edilmi olmas da, kii hak ve
hrriyetlerini daha gvenceli duruma getirmitir.

C) Sosyal Devlet
Sosyal devlet, devletin sosyal bar ve sosyal adaleti salamak amacyla, sosyal ve ekonomik hayata aktif ekilde
mdahalesini meru ve gerekli gren bir devlet anlay olarak tanmlanabilir. Sosyal devlet dncesi ve onun birlikte
getirdii kurumlar 1961 Anayasasnn en nemli yeniliklerinden biridir.

D) 1961 Anayasasnn Uygulanmas
1961 Anayasas hakknda halkoylamasnn sonular, bu Anayasaya kar hayli gl bir muhalefetin var olduunu
gstermitir.
Anayasa tasarsna kar %40'a yakn olumsuz oyun u sebeplerden kaynakland dnlebilir:
-D.P. taraftarlar, partilerinin iktidarna kar haksz bir mdahale olarak grdkleri 27 Mays hareketini ve dolaysyla o
hareketin rn olan 1961 Anayasasn benimsememilerdir.
-Anayasa yapm srecinde dier iki partinin (C.H.P. ve C.K.M.P.) rol alm ve Temsilciler Meclisinin byk lde C.H.P.
arl tam olmasna karlk, geni D.P. ktlesi anayasa yapmndan dlanmtr.
-1960'larn sonlarna doru ortaya kmaya balayan siyasal iddet ortamnn ve terr eylemlerinin nlenememesi,
Anayasaya yneltilen sulamalar arttrmtr. Bylece, Trk Silahl Kuvvetlerinin 12 Mart 1971 muhtras ile Demirel
Hkmetini istifaya zorlayp, geici ynetim kurmalar ile Anayasa deiiklii de gndeme gelmitir.

1961 Anayasas, 1971-1973 ara rejim dneminde iki defa nemli deiikliklere uramtr.
1. Yrtmenin glendirilmesi: Bu, zellikle, Bakanlar Kuruluna kanun hkmnde kararname(KHK) karma yetkisinin
tannmasnda; vergi, resim ve harlarn muafiyet ve istisnalar ile nisbet ve hadlerine ilikin hkmlerde deiiklik
yapmaya Bakanlar Kurulunun yetkili klnmasnda; niversite zerkliinin zayflatlmasnda ve TRT'nin zerkliinin
kaldrlmasnda kendisini gstermektedir.

2. Temel haklarda meydana getirilen snrlamalar: Bu alanda, btn temel haklar iin geerli genel bir snrlama hkm
getirilmesi; eitli hak ve hrriyetlerle ilgili anayasal snrlarn ve yasal snrlama sebeplerinin arttrlmas; devlet memur-
larnn sendika kurma hakknn ortadan kaldrlmas; "tabii yarg yolu" yerine "kanuni yarg yolu" ilkesinin getirilmesi
saylabilir.

3. Yarg denetimine getirilen snrlamalar: Bu konuda da, Anayasa mahkemesinde iptal davas aabilecekler arasnda
"TBMMnde temsilcisi bulunan siyas partiler" deyiminin "TBMMnde grubu bulunan siyas partiler" olarak deitirilerek
kk partilerin iptal davas ama hakkndan yoksun braklmas; Anayasa Mahkemesinin Anayasa deiikliklerini ancak
ekil ynnden denetleyebileceinin belirtilmesi; Asker Yksek dare Mahkemesinin kurulmas suretiyle, asker kiilerle
ilgili idar eylem ve ilemlerin denetiminin Dantayn grev alanndan karlmas; yelerinin atanmasnda Bakanlar
Kurulunun aday gstermesi gibi, hkimlerin atanmalarndaki genel yntemden sapan Devlet Gvenlik Mahkemelerinin
kurulmas saylabilir. 1971 ve 1973 Anayasa deiiklikleri, bir bakma 1982 Anayasasnn habercisidir.
1971 ve1973 deiiklikleri de, Anayasa konusundaki tartmalara son vermemitir. 1975'ten sonra siyasal iddet ve
terr olaylarnn hzla trmanmas ve bunlarn nlenememesi, siyasal sistemde (en tipik rnei TBMMnin 6 ay sre ile
Cumhurbakan seememesi olan) ciddi tkanklklarn meydana gelmesi, yeni ve daha kkl bir Anayasa deiiklii
zorunlu hale gelmitir. 1961 Anayasas, devlet otoritesinin gszlnn balca sorumlusu gibi grlmeye balamtr.

VII. MLL GVENLK KONSEY REJM
12 Eyll 1980 gn Trk Silahl Kuvvetleri ynetime el koymutur. Anayasa Dzeni Hakknda Kanun'un 2'inci
maddesine gre, Anayasada T.B.M.M.ne, Millet Meclisine ve Cumhuriyet Senatosuna ait olduu belirtilmi bulunan grev
ve yetkiler geici olarak Mill Gvenlik Konseyince (MGK) ve Cumhurbakanna ait olduu belirtilmi bulunan grev ve
yetkilerde MGK Bakan ve Devlet Bakannca yerine getirilir ve kullanlr. Ayrca, "MGK dnemindeki kanunlarn
Anayasaya aykrl iddias ileri srlemez. Yrtmenin durdurulmas taleplerinin de bu dnem dinlenmeyecei
belirtilmitir.Geici dnemde Bakanlar Kurulu grevleri, Blend Ulusu Bakanlnda kurulan ve sivillerden olumu
bulunan Bakanlar Kuruluna braklmtr. Kanunun birinci maddesine gre "KURUCU MECLS; Mill Gvenlik Konseyi ile
kurulu, grev ve yetkileri bu kanunda belirtilen Danma Meclisinden (DM) oluur.


34
Kurucu Meclisin Grevleri:
a) Yeni Anayasay ve Anayasann Halkoyuna Sunulu kanununu hazrlamak;
b) Halkoyuna sunulan ve millete kabul edilince kesinleerek, geici hkmlerine gre yrrle girecek olan Anayasann
ilkelerine uygun Siyas Partiler Kanununu hazrlamak;
c) Yeni Anayasann ve Siyas Partiler Kanununun hkmlerini gz nnde tutarak Seim Kanununu hazrlamak;
d) MGKca kararlatrlacak tarihte yaplacak genel seimlerle TBMM kurulup fiilen greve balayncaya kadar, kanun
koyma, deitirme ve kaldrma suretiyle yasama grevlerini yerine getirmektir. "Kurucu Meclisin sivil kanadn oluturan
Danma Meclisi 160 yeden oluur". Danma Meclisine seilebilmek iin, 11 Eyll 1980 tarihinde herhangi bir siyasi
partinin yesi olmamak arttr.

VIII. 1961 VE 1982 ANAYASALARININ YAPIMI SRELERNN
KARILATIRILMASI
A) Benzerlikler
1. Her iki Anayasa, asker mdahaleler sonucu olumutur.
2. Her iki Anayasa, bir kanad asker dier kanad ise sivillerden oluan Kurucu Meclisler tarafndan hazrlanmtr.
3. Her iki durumda da Kurucu Meclisin sivil kanad seimle olumamtr.
4. Her iki durumda da Kurucu Meclise hazrlanan Anayasa, halkoyuna sunulmak suretiyle kesinlemitir.
5. Her iki durumda da sivil kanadn, Bakanlar Kurulunun kurulmas ve drlmesine ilikin yetkileri yoktur.

B) Farklar
1. Gerek T.M gerek D.M. genel seim sonucunda olumamakla beraber, 1961 TMnin daha temsili nitelik tad
grlmektedir. Bu meclisin yelerinin aa yukar te biri dolayl bir seimle yelik sfatn kazanm, nemli bir blm
de kooptasyon, yani eitli meslek kurulularnn kendi temsilcilerini belirlemesi yoluyla olumutur. Buna karlk DM
yelerinin tm Milli Gvenlik Konseyi tarafndan atanmtr.
2. TMde, kapatlan D.P. dnda, gnn dier iki partisi olan C.H.P. ve C.K.M.P. gerek dorudan doruya Anayasann
hazrlanmasnda byk lde etkili olduklar halde, DM tmyle partisiz bir Meclistir.
3. Bu iki fark, DMnin TMne oranla, daha fazla brokrasi arlkl bir kurulu olmas sonucunu dourmutur.
4. TM Milli Birlik Komitesi karsnda, DMnin Mill Gvenlik Konseyi karsndaki durumuna oranla daha geni yetkili bir
kurulutur.
5. 1961 sisteminde, halkoyuna sunulan Anayasa tasarsnn kabul edilmemesi halinde ne yaplaca aka
belirtilmiken,198183 sisteminde red durumunda ne yaplaca konusunda bir aklk yoktur.
6. 1961 halkoylamasnda siyasal partiler kamuoyu oluturmakta aktif bir rol oynadklar halde, 1982 halkoylamasnda,
halkn kararna etki yapacak herhangi bir telkinde" bulunulamayaca belirtilmitir.
7. 1961in aksine, 1982 halkoylamasnda Anayasann kabul, Cumhurbakannn seimiyle birletirilmitir.

IX. 1982 ANAYASASININ BALICA ZELLKLER
A) 1982 Anayasas 1961 Anayasasna Oranla Daha Kazuistik Bir Yntemle Hazrlanmtr:
1982 Anayasas, 1961 Anayasasna gre, daha uzun ve ayrntl dzenlenmitir. Her iki Anayasada da, sadece
genel ilkeleri ortaya koyup, bunlarn uygulanma biimlerini kanunlara brakma amacn gden '"ereve anayasa"
anlaynn benimsenmeyip, "kazuistik" bir ynteme yer verildii gzlemlenmektedir. Her iki Anayasann kazuistik
denilebilecek bir yntemi benimsemelerinde, bu Anayasalarn "tepki anayasas" olma nitelikleri etkili olmutur. Kazuistik
bir anayasa daha ksa bir sre iinde sosyal gelimenin gerisinde kalma tehlikesiyle karlaabilir. Deien ihtiyalar, sk
sk anayasa deiikliini gerekli klabilir. Anayasann katl sebebiyle anayasa deiikliinin her zaman mmkn
olmamas ise, toplumda skntlar dourabilir. Tarihte en uzun mrl olmu anayasalar, ABD Anayasas gibi ksa,
ereve anayasalardr.

B) 1982 Anayasas 1961 Anayasasndan Daha Kat Niteliktedir:
Deitirilmesi normal kanunlardan daha g artlara balanm olan anayasalara kat anayasa denir.
1982 Anayasasnn 1961 Anayasasndan daha kat olduuna ilikin hkmler unlardr:
1. 1982 Anayasasnda, hi bir ekilde deitirilemeyecek ve deitirilmesi teklif edilemeyecek hkmlerin kapsam
geniletilmitir;
2. Anayasa deiiklii srecine,1961 Anayasasnda mevcut olmayan bir "onay" safhas eklenmitir.
3. Cumhurbakannca geri gnderilen Anayasa deiiklii hakkndaki kanunun TBMMce tekrar, aynen kabul edilebilmesi,
6 yllk bir sre iin, ye tam saysnn drtte ounluunun oyu artna balanmtr;
4. MGK rejimi dnemine ilikin kanunlar dzenlemi olmas ve bunlarn Anayasaya aykrlnn iddia edilememesi, devlet
hayatnda esneklii azaltan faktrlerden biridir. Bu yasak, 2001de kaldrlmtr.

C) 1982 Anayasas Bir "Gei Dnemi" ngrmtr:
1982 Anayasas geici hkmleri ile, bir gei dnemi ngrmtr. Gei dnemine ilikin hkmler;
1. Halkoylamas tarihindeki MGK Bakan ve Devlet Bakan, Cumhurbakan sfatn kazanarak, 7 yllk bir dnem iin,
Anayasa ile Cumhurbakanna tannan grevleri yerine getirir ve yetkileri kullanr.
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

35
2. TBMM toplanp greve baladktan sonra, MGK, 6 yllk bir sre iin Cumhurbakanl Konseyi haline dnr ve
MGK yeleri, Cumhurbakanl Konseyi yesi sfatn alrlar.
3. 6 yllk bir sre iin, Cumhurbakannn Anayasa deiiklikleri zerindeki denetim yetkisini daha geni tutmutur. Buna
gre, "ilk genel seimler sonucu toplanacak TBMMnin Bakanlk Divan kurulduktan sonra 6 yllk sre iinde yaplacak
Anayasa deiikliklerini Cumhurbakan, TBMMne geri gnderebilir.
4. Siyasal partilerin baz yneticileri hakknda 5 ve 10 yllk olmak zere siyasal faaliyet yasa getirmitir.

D) 1982 Anayasas Otorite - Hrriyet Dengesinde Otoritenin Arln Arttrmtr:
1982 Anayasasnn hazrlanmasnda temel rol oynayan yarg, 1961 Anayasasnn otorite-hrriyet dengesini, otorite
aleyhine bozmu ve devleti gsz klm olduudur. Bu sebeple 1982 Anayasas devlet otoritesini glendirmitir.

E) 1982 Anayasas Devlet Yaps inde Yrtme Organn Glendirmitir:
1961 Anayasasnn yrtme organna yeterince g vermedii gr ar basmtr.1982 Anayasasnn ak
tercihi, Cumhurbakanl makamnn glendirilmesi ynndedir.

F) 1982 Anayasas Siyasal Karar Alma Mekanizmalarndaki Tkanklklar Giderici Hkmler
Getirmitir:
rnek hkmler; Cumhurbakanna Anayasada belirtilen durumlarda TBMM seimlerini yenileme yetkisinin
verilmesi. Dier hkme gre; Cumhurbakan, TBMM ye tamsaysnn 2/3 ounluu ile ve gizli oyla seilir. En az 3er
gn ara ile yaplacak oylamalarn ilk ikisinde ye tamsaysnn 2/3 ounluk oyu salanamazsa nc oylamaya geilir,
nc oylamada ye tam saysnn salt ounluunu salayan aday Cumhurbakan seilmi olur. Bu oylamada salt
ounluu salanamad takdirde nc oylamada en ok oy alm bulunan iki aday arasnda drdnc oylama yaplr,
bu oylamada da ye tam saysnn salt ounluu ile Cumhurbakan seilemedii takdirde derhal TBMM seimleri
yenilenir." Meclis Bakanl seimlerinde ise u zm benimsenmitir: "lk iki oylamada ye tamsaysnn 2/3 ve nc
oylamada ye tamsaysnn salt ounluu aranr. nc oylamada salt ounluk salanamazsa, bu oylamada en ok
oy alan iki aday iin drdnc oylama yaplr; drdnc oylamada en fazla oy alan ye, Bakan seilmi olur. Gene 1982
Anayasas, Anayasa Mahkemesine yasama organ tarafndan ye seilmesi usulne son vermek suretiyle bu sorunu
zmtr.
1961 Anayasasna gre Meclislerin toplant yetersays ye tam saysnn salt ounluu, karar yetersays ise
toplantya katlanlarn salt ounluuydu. Buna karlk 1982 Anayasas, aadaki zm getirmektedir: "Anayasada,
bakaca bir hkm yoksa TBMM ye tamsaysnn en az 1/3 ile toplanr ve toplantya katlanlarn salt ounluu ile karar
verir; ancak karar yeter says hibir ekilde ye tamsaysnn 1/4'nin bir fazlasndan az olamaz".
1982 Anayasasnda siyasal partilerin Meclis grubu kurmalar gletirilmitir.1961 Anayasasna gre siyasal parti
gruplar en az 10 yeden meydana geldikleri halde, 1982 Anayasasna gre siyasal parti gruplar en az 20 yeden
olumaktadr.
Nihayet 1982 Anayasas, iki meclis sisteminden vazgeerek, Cumhuriyet Senatosunu kaldrm, bylece yasama
srecine srat ve basitlik getirmitir.
Parlamenter sisteme ilerlik kazandrma, gereksiz tkanma ve bunalmlar nleme amacn gden bu tr kurum ve
kurallar, dnya anayasa hukuku literatrnde "rasyonelletirilmi parlamentarizm" olarak adlandrlmaktadr.

G) 1982 Anayasas 1961 Anayasasna Oranla Daha Az Katlmac Bir Demokrasi Modelini
Benimsemitir:
Katlmc demokrasi bakmndan 2 gr bulunmaktayd. Birinci gre gre halkn siyasal katlm snrl olmalyd.
Buna gre halkn esas rol, belli aralklarla kendisini ynetecek olanlar semekten ibaret olmaldr. Bu gr savunanlar
saf milli irade teorisine de taraftrlar. Saf milli irade teorisine gre; Halk tarafndan seilen yasama organnn ve onun
iinden kan hkmetin, genel oyla seilmeyen baz kurum ve kurulularca (mesela yarg organlar veya zerk
kurulularca) snrlandrlmamas gerekir.
kinci gr ise; halkn siyasete aktif ve srekli katlmn gerekli gren anlaytr. 1961 Anayasas 2.demokrasi
anlayn uygun bulmuken, 1982 Anayasas 1.demokrasi anlayna dnm olmamakla birlikte, 1961 Anayasasna
gre daha az katlmc bir demokrasi anlayn benimsemitir. Yani, 1982 Anayasas, belli lde bir depolitizasyonu
amalamtr. (Depolitizasyon: Halkn baz yntemler kullanp siyasetten soutulmas ve bu yolla siyasal katlmdan
olabildiince uzaklatrlmasdr.)


36

X. 1982 ANAYASASININ GENEL ESASLARI
Balang lkeleri
1. Atatrk inklp ve ilkelerine ballk
2. Atatrk milliyetilii ve medeniyetilii
3. ada medeniyet dzeyine ulama azmi
4. Milli egemenlik
5. Anayasann ve hukukun stnl
6. Hrriyeti demokrasi
7. Kuvvetler ayrl
8. Trk varlnn devleti ve lkesiyle blnmezlii
9. Laiklik
10. Yurtta sulh cihanda sulh arzusu

Madde-1: Devletin ekli
Madde-2: Cumhuriyetin nitelikleri
Madde-3: Devletin btnl, resmi dili, bayra, milli mar ve bakenti
Madde-4: Deitirilemeyecek hkmler
Madde-5: Devletin temel ama ve grevleri
Madde-6: Egemenlik
Madde-7: Yasama yetkisi
Madde-8: Yrtme yetkisi ve grevi
Madde-9: Yarg yetkisi
Madde-10: Kanun nnde eitlik
Madde-11: Anayasann balaycl ve stnl

Madde-1: Devletin ekli
Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

Madde-2: Cumhuriyetin nitelikleri
Trkiye Cumhuriyeti milli dayanma ve adalet anlay iinde insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal,
balangta belirtilen temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal hukuk devletidir.

a) Cumhuriyetilik lkesi
Devlet ekli olarak Cumhuriyet, egemenliin bir kiiye veya zmreye deil, toplumun tmne ait olduu bir devleti
ifade eder.
Bir hkmet (devlet ynetimi) ekli olarak Cumhuriyet, bata devlet bakan olmak zere, devletin balca temel
organlarnn seim ilkesine gre kurulmu olduu, bunlarn oluumunda veraset ilkesinin rol oynamad bir hkmet
sistemini anlatr.
Trkiye'de Cumhuriyeti iln eden 29 Ekim 1923 tarihli Tekilt- Esasiye Kanunu Trkiye Devletinin ekli hkmeti,
cumhuriyettir" demek suretiyle, cumhuriyeti bir hkmet ekli olarak tanmlamt. 1924 Anayasas ise Trkiye Devleti bir
Cumhuriyettir'' diyerek cumhuriyete bir devlet ekli anlamn vermitir.
Trk kamu hukuku geleneinde de, cumhuriyet ve demokrasi kavramlar birlikte dnlmtr. Nitekim 1960-61 ve
1980-82 dnemlerinde askeri idarelerin liderleri, Cumhurbakan deil, Devlet Bakan sfatn kullanmaya zen
gstermilerdir.
Cumhuriyet "vatandalk", monari ise "uyrukluk" (tabiiyet) kavramlarna dayanr. Cumhuriyet, btn vatandalarn
ortak iradelerinin rndr.

b) Atatrk Milliyetiliine Bal Devlet lkesi
1924 Anayasasnn 1937 ylnda geirdii deiiklikle, Cumhuriyetin nitelikleri arasnda "milliyetilik" ilkesine yer
verilmi olduu halde, 1961 Anayasasnda bunun yerine "mill devlet" deyiminin kullanlmtr.
1982 Anayasas, ayn amac, "Atatrk milliyetiliine bal" deyimini kullanmakla gerekletirmitir.
Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnda dzenlenmi bir kurum deildir?
A) Askeri Yksek dare Mahkemesi
B) Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu
C) Diyanet leri Bakanl
D) Devlet Denetleme Kurulu
E) Milli Gvenlik Kurulu
2004KPSS
CEVAP: B

37
Atatrk'n milliyetilik anlay, "aklc, ada, medeni, ileriye dnk, demokratik, toplayc, birletirici, insani ve
bardr". Atatrk milliyetilii, milliyetilii reddeden akmlara kar olduu gibi, rkla, ovenizme ve saldrganla da
kardr.
Atatrk, milletin tanmnda, "sbjektif millet" anlayn benimsemitir. Buna gre, zengin bir hatra mirasna sahip
bulunan, beraber yaamak hususunda mterek arzu ve muvafakatte samimi olan ve sahip olunan mirasn muhafazasna
beraber devam hususunda iradeleri mterek olan insanlarn birlemesinden meydana gelen cemiyete millet ad verilir.
Bu tanmdan, Anayasamzn benimsedii milliyetilik anlaynn, rk, dil ve din gibi objektif benzerliklere deil;
kader, kvan ve tasa ortaklna ve birlikte yaama arzusuna dayanan sbjektif milliyetilik anlay olduu aka
anlalmaktadr. Bu ilkenin doal bir sonucu da, "Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trk'tr hkmdr.
Atatrk milliyetilie bal devlet deyimi, sadece manevi deer deil, TCnin insan unsurunun, tek bir millet yani
Trk Milleti olduu anlatlmak istenmitir. Dier bir nemli sonucu, "devletin lkesi ve milletiyle blnmezlii" ilkesidir. Bu
ilke, TCnin bir "tek devlet" olduunu ve her trl ayrlk akmn yasaklanm bulunduunu anlatmaktadr. Nihayet, resmi
dilin Trke olduu hakkndaki Anayasa hkm de, devletin mill niteliinin doal bir sonucudur.

c) Laik Devlet lkesi
Laikliin, din hrriyeti, din ve devlet ilerinin ayrl olarak, iki cephesi vardr.
1.Din Hrriyeti: Vicdan ve ibadet hrriyetlerini kapsar. Bunlardan ilki, "herkes, vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine
sahiptir" eklinde ifade edilmitir."Kimse, ibadete, dini ayin ve trenlere katlmaya, dini inan ve kanaatlerini aklamaya
zorlanamaz

2. badet Hrriyeti: Kiinin inand dinin gerektirdii ibadetleri, ayin ve trenleri serbeste yapabilmesidir.
Anayasaya gre, "14'nc madde hkmlerine aykr olmamak artyla ibadet, dini ayin ve trenler serbesttir" Yani,
Anayasamzda ibadet hrriyeti, vicdan hrriyeti kadar mutlak biimde tannm deildir.
badetlerin kamu dzeni, kamu gvenlii ve kamu menfaatlerini korumak amacyla snrlanabileceini belirtmektedir.

Din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlm saylmas iin, unlarn gerekli olduu kabul edilebilir:
-Resm Bir Devlet Dininin Olmamas: Burada kastedilen, devletin belli bir dine stnlk tanmamas, onun kurallarn
kanunlar ve dier devlet ilemleri yoluyla vatandalarna uygulatmaya almamasdr. 1924 Anayasasnda yer alp 1928
deiiklii ile karlan "devletin dini, din-i slamdr" yolunda bir hkmn yerine 1937 deiiklii ile de liklik ilkesi
getirilmitir.
1982 Anayasas ise "din ve ahlak eitim ve retimi Devletin gzetim ve denetimi altnda yaplr. Din kltr ve
ahlak retimi zorunlu dersler arasnda yer alr." diyerek bu ilkeden sapm grnmektedir.
-Devletin, Btn Dinlerin Mensuplarna Eit Davranmas
-Din Kurumlaryla Devlet Kurumlarnn Ayrlm Olmas
-Devlet Ynetiminin Din Kurallarndan Etkilenmemesi
Laikliin Trk nklb andan tad temel nem, onun Anayasamzda zel olarak korunmas sonucunu
dourmutur. "Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki temel dzenini ksmen de olsa, din kurallarna
dayandramaz, dini veya din duygularn yahut dince kutsal saylan eyleri istismar edemez ve ktye kullanamaz."
Anayasann hibir hkm, Trk toplumunu ada uygarlk seviyesinin stne karma ve TCnin liklik niteliini koruma
amacn gden, inklp kanunlarnn, Anayasaya aykrln yarg organ nnde ileri srlemez.

d) Demokratik Devlet lkesi
Trk Anayasa Hukukunda 1921 Anayasasndan beri ifade edilen "egemenlik kaytsz artsz milletindir" kural,
phesiz, demokratik devleti ngren, bir nitelie sahiptir.
1982 Anayasasna gre, "egemenlik kaytsz artsz Milletindir. Trk Milleti, egemenliini, yetkili organlar eliyle
kullanr. Egemenliin kullanlmas, hibir kiiye, zmreye veya snfa braklamaz."
Anayasamzn 67'nci maddesine gre "vatandalar, kanunda gsterilen artlara uygun olarak, seme, seilme ve
bamsz olarak veya bir siyas parti iinde siyas faaliyette bulunma ve halkoylamasna katlma hakkna sahiptir.
Seimler ve halkoylamas, serbest, eit, gizli, tek dereceli, genel oy, ak saym ve dkm esaslarna gre,
yarg ynetim ve denetimi altnda yaplr." Bu ilkeleri incelemek gerekirse;

1) Genel Oy
Genel oy, servet, vergi, renim durumu ve cinsiyet gibi snrlamalar olmakszn, btn vatandalarn oy hakkna
sahip olmalardr.
-Trkiye'de 1.ve 2. Merutiyet dnemlerinde, servete bal oy ilkesi uygulanmtr. 1924 ylnda, erkekler iin genel oy
hakk kabul edilmi;
-1934te ise bu hak, kadnlara da tannmtr.
-1982 Anayasasnn ilk eklinde oy verme hakk, 21 yan doldurulmu olmas artna balanmt.
-Anayasada 1987 tarihli deiiklikle 20ye,
-1995 tarihinde yaplan deiiklikle 18e indirilmitir.
-Ayrca seimlerde oy kullanabilmek iin, sandk semen listesinde kaytl olma art da aranmaktadr.
-23.7.1995 tarihli anayasa deiikliiyle, yurt dnda bulunan Trk vatandalarnn oy hakk, ilke olarak kabul edilmitir.


38
2) Eit Oy
Bu ilke, her semenin bir tek oya sahip olmas anlamna gelir.

3) Seimlerin Serbestlii
Bu ilke, vatandalarn hibir bask ve zorlama olmadan oy kullanabilmelerini, oy vermenin bir mecburiyet haline
getirilemeyeceini anlatr. 1982 Anayasas oy vermeyi Anayasa asndan bir ykmllk haline getirmitir.

4) Tek Dereceli Seim
Tek dereceli seimde semenler, temsilcilerini dorudan doruya seerler. ki dereceli seimde ise semenler, ilkin
"ikinci semen" ad verilen bir grup semeni seerler; temsilciler de daha sonra bu ikinci semenler tarafndan seilir.
Trkiye'de 1946 ylna kadar iki dereceli seim uygulanmtr.

5) Oyun Gizlilii
Trkiye'de gizli oy ilkesi, 1950 ylnda kabul edilmitir.

6) Ak Saym ve Dkm
Bu ilke de, lkemizde 1950 ylnda kabul edilmitir.

7) Seimlerin Yarg Organlarnn Ynetim ve Denetiminde Yaplmas
1982 Anayasasna gre, "seimler, yarg organlarnn genel ynetim ve denetimi altnda yaplr. Seim konularyla
ilgili btn yolsuzluklar, ikyet ve itirazlar inceleme ve kesin karara balama ve TBMM yelerinin seim tutanaklarn
kabul etme grevi Yksek Seim Kurulunundur. Yksek Seim Kurulunun kararlar aleyhine baka bir mercie
bavurulamaz.

e) nsan Haklarna Saygl Devlet lkesi
1961 Anayasasnn "insan haklarna dayal" deyiminin yerine, 1982 Anayasas "insan haklarna saygl" deyimini
kullanmtr. 1982 Anayasas, "herkes, kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, temel hak ve hrriyetlere sahiptir"
demektedir.

f) Hukuk Devleti lkesi
Anayasamzn 2'inci maddesinde "Cumhuriyetin nitelikleri" arasnda saylan hukuk devleti ilkesi, en ksa tanmyla,
vatandalarn hukuki gvenlik iinde bulunduklar, Devletin eylem ve ilemlerinin hukuk kurallarna bal olduu bir
sistemi anlatr.

Hukuk Devletinin Varlk artlar:
1) Yrtme lemlerinin Yargsal Denetimi
Hukuk devleti bakmndan nemli olan nokta, yrtmenin eylem ve ilemlerinin bamsz yarg organlarnca
denetlenip denetlenememesidir. Eer yrtmenin bir ksm eylem ve ilemleri, yarg denetimi dnda braklabiliyorsa,
hukuk devleti ilkesi zedelenir.

2) Yasama lemlerinin Yargsal Denetimi
Hukuk devleti iin, sadece yrtme organnn ilemlerinin kanunlara uygunluunun deil, yasama ilemlerinin de
Anayasaya uygunluunun yarg organlarnca denetlenebilmesi gerekir.

3) Yarg Bamszl
Hukuk devletinin en nemli unsurlarndan biri de, yarg bamszldr. Yarg bamszlnn gvence altna
alnmam olduu sistemlerde, bir hukuk devletinden sz etmeye imkn yoktur.

4) Kanuni Hkim Gvencesi
1982 Anayasasna gre "hi kimse kanunen tabi olduu mahkemeden baka bir merci nne karlamaz."

5) Ceza Sorumluluunun lkeleri
Anayasaya gre "kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanunun su saymad bir fiilden dolay
cezalandrlamaz, kimseye suu iledii zaman kanunda o su iin konulmu olan cezadan daha ar bir ceza verilemez...
Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur.
Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar, kimse sulu saylamaz. Hi kimse kendisini ve kanunda gsterilen
yaknlarn sulayc beyanda bulunmaya ve bu yolda delil gstermeye zorlanamaz. Ceza sorumluluu ahsidir.
Vatandalar, su sebebiyle yabanc bir lkeye geri verilemez.





39
6) Hukukun Genel lkelerine Ballk
1982 Anayasasna gre "hkimler Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdan kanaatlerine gre hkm verirler.
"Bu hkme gre, anayasa yargs da dahil olmak zere her dzeydeki hkimler, yazl hukuk kurallarnn yannda,
hukukun genel ilkelerini de dikkate almak zorundadrlar. Anayasa Mahkemesinin 1982 Anayasas dneminde vermi
olduu kararlarda dayand genel hukuk ilkelerinin bazlar unlardr: iyi niyet, ahde vefa, kazanlm haklara sayg,
kanunlarn geriye yrmezlii, kesin hkme sayg, devlete (ve kanunlarna) gven, zel kural-genel kural atmasnda
zel kuraln uygulanmas.

g) Sosyal Devlet lkesi
Anayasamzn 2'inci maddesinde yer alan, Cumhuriyetin niteliklerinden biri de, sosyal devlet ilkesidir. Sosyal devlet
kavram, devletin sosyal bar ve sosyal adaleti salamak amacyla sosyal ve ekonomik hayata aktif mdahalesini meru
ve gerekli gren bir anlay ifade eder. Sosyal devlet ilkesi 1961 Anayasas ile hukukumuza girmitir.
Sosyal Devletin Amalar:
-Herkese insan haysiyetine yakr asgari bir hayat dzeyi salamaya ynelik tedbirler almak.
-Vergi adaleti salamak.
-Kamulatrma ve devletletirme yapmak.
-zelletirme yapmak.
-Eitlik, planlama ilkelerini benimsemek.
-Sosyal haklar salamak.
-Ulusal geliri arttrmak.

Madde-3: Devletin btnl, resmi dili, bayra, milli mar ve bakenti
-Trkiye Devleti, lkesi ve milletiyle blnmez bir btndr.
-Dili Trkedir.
-Bayra ekli kanunda belirtilen, beyaz ay yldzl bayraktr.
-Milli mar stiklal Mardr.
-Bakenti Ankaradr.

Madde-4: Deitirilemeyecek hkmler
Anayasann 1.maddesindeki devletin eklinin Cumhuriyet olduu hakkndaki hkm ile 2.maddesindeki Cumhuriyetin
nitelikleri ve 3.madde hkmleri deitirilemez ve deitirilmesi teklif edilemez.

Madde-5: Devletin temel ama ve grevleri
-Trk milletinin bamszln ve btnln korumak.
-lkenin blnmezliini korumak.
-Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak.
-Kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu salamak.
-Kiinin temel hak ve hrriyetini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badamayacak suretle snrlayan siyasi,
ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmak.
-nsann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamaya almak.

Madde-6: Egemenlik
-Egemenlik kaytsz artsz milletindir.
-Trk Milleti egemenliini, Anayasann koyduu esaslara gre yetkili organlar eliyle kullanr.
-Egemenliin kullanlmas hibir suretle hibir kiiye, zmreye veya snfa braklamaz.
-Hibir kimse veya organ kaynan Anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz.

Madde-7: Yasama yetkisi
Yasama yetkisi Trk Milleti adna Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan kullanlr. Bu yetki devredilemez.

Madde-8: Yrtme yetkisi ve grevi
Yrtme yetkisi ve grevi Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu tarafndan Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanlr
ve yerine getirilir.

Madde-9: Yarg yetkisi
Yarg yetkisi Trk Milleti adna bamsz mahkemelerce kullanlr.

Madde-10: Kanun nnde eitlik
Temel bir ilke niteliindedir. Bu ilkeye gre; "Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyas dnce, felsef inan, din, mezhep ve
benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz
tannamaz. Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket
etmek zorundadrlar."

40
Madde-11: Anayasann balaycl ve stnl
-Anayasa btn kanunlarn temelidir. Anayasalar, nemli birok konunun ana hatlarn dzenler. Yasalar ise bir konunun
ayrntlarn dzenler.
-Kanunlar Anayasaya aykr olamaz. Anayasa hkmleri tm kii ve kurumlar balaycdr.
-Hibir kimse veya organ kaynan Anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz.
-Yasama organ, yasa yaparken Anayasaya uygun hareket etmek zorundadr.

XI. 1982 ANAYASASINDA YAPILAN DEKLKLER
1987 Yl Deiiklikleri
-Oy verme ya 21den 20ye indirildi.
-TBMM ye says 400den 450ye karld.
-Geici 4.madde kaldrlarak eski siyasi liderlerin siyaset yasa kaldrld.
-Referandumun alan geniletilerek halkn Anayasa deiiklikleri zerindeki etkisi arttrld.

1993 Yl Deiiklikleri
-Radyo ve televizyon yaynlar zerindeki devlet tekeli kaldrld.

1995 Yl Deiiklikleri
-1980 askeri mdahalesinin meruluunu savunan cmleler Anayasadan karld.
-Oy verme ve siyasi partilere ye olabilme ya 18e indirildi.
-TBMMnin ye says 450den 550ye karld.
-Yurt dnda yaayan Trk vatandalarna oy hakk verildi.
-Kamu grevlilerine sendika kurma hakk verildi.
-Siyasi partilere yurt dnda rgtlenme, kadn ve genlik kollar kurma hakk verildi.
-Yksek retim grevlileri ve rencilerine siyasi partilere ye olma olana verildi.
-Seimlerde oy kullanabilmek iin sandk semen listesine kayt olma art getirildi.
-Bir milletvekilinin parti deitirmesi, milletvekilliinin dme sebebi olmaktan karld.
-Vakf, dernek, sendika ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn siyasi faaliyetlerde bulunma ve siyasi
partilerle ibirlii yapma yasa kaldrld.

1999 Yl Deiiklikleri
-DGMde askeri hakim ve savclarn varlna son verildi.
-zelletirmenin n ald.
-Kamu hizmetleri imtiyaz szlemelerinde Dantayn rol istiari hale getirildi ve bu konudaki uyumazlklarda
milletleraras tahkime gidilecei ngrld.

2001 Yl Deiiklikleri
-Temel haklarla ilgili genel snrlandrma sebepleri kaldrld.
-Snrlandrmann Anayasann ngrd artlarda hakkn zne dokunulmayacak ekilde ve lllk ilkesine uygun
yaplabilecei ngrld.
-Yarglama ncesi gzalt sresi 15 gnden 4 gne indirildi.
-Siyasi partilerin ne zaman Anayasaya aykr fiillerin oda haline geldii akla kavuturuldu.
-Anayasa Mahkemesinin siyasi partileri kapatmann yannda devlet yardmndan yoksun brakabilecei kararlatrld.
-Anayasa Mahkemesinin siyasi partileri ancak 3/5 ounlukla kapatabilecei ngrld.
-Milli Gvenlik Konseyi Dneminde karlan dzenlemelerinde Anayasa Mahkemesince denetlenebilecei ngrld.
-MGKya Babakan yardmclarnn ve Adalet Bakannn da alnmas ngrld.
-MGK kararlar tavsiye niteliine dntrld.

2002 Yl Deiiklikleri
-Milletvekillerinin seilme yeterlilii ile ilgili ideolojik ve anarik eylemlere katlma ifadesi kaldrlarak terr eylemlerine
katlma eklinde deitirildi.
-Bir ilin veya seim evresinin TBMMde yesi kalmamas durumunda boalmay takip eden 90 gn sonraki Pazar gn
ara seim yaplaca ngrld. (2002 ylnda Siirtte yaplan ara seimlerde ilk defa uyguland.)

2004 Yl Deiiklikleri
-lm cezas kaldrld.
-Vatandalarn Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann gerektirdii durumlarda yabanc bir lkeye verilebilecei
ngrld.
-Usulne gre yrrle konulmu temel hak ve zgrlklere ilikin uluslararas antlamalarla kanunlarn ayn konuda
farkl hkmler iermesi durumunda uluslararas antlamalarn hkmlerinin esas alnaca kabul edildi.
-Devlet Gvenlik Mahkemeleri kaldrld.
-Silahl Kuvvetlerin elinde bulunan devlet mallarnn TBMM adna Saytayca denetlenebilecei ngrld.

41

2005 Yl Deiiklikleri
-Katma bte uygulamasna son verildi.
-Banka ama yetkisi Bakanlar Kurulundan alnarak BDDKya verildi.
-Mahalli idarelerin hesap ve ilemlerinin denetimi ve kesin hkme balanmas yetkisi Saytaya verildi.
-Merkezi ynetimin bte kapsamndaki kamu idareleri ve sosyal gvenlik kurumlarnn btn gelir ve giderlerinin
Saytay tarafndan denetlenmesi ngrld.

2006 Yl Deiiklikleri
-Milletvekili seilme ya 30dan 25e indirildi.

2007 Yl Deiiklikleri
-Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesi benimsendi.
-Cumhurbakannn grev sresi 5 yl ve bir kimsenin iki defa Cumhurbakan seilebilecei belirlendi.
-Cumhurbakanlna aday gsterilme iin meclis iinden veya dndan 20 milletvekilinin yazl teklifi veya oylar %10u
geemeyen siyasi partilerin ortak aday gsterebilecekleri ngrld.
-Cumhurbakan seiminin, Cumhurbakannn grev sresinin dolmasndan nceki 60 gn iinde, makamn herhangi bir
sebeple boalmas durumunda da boalmay takip eden 60 gn iinde yaplaca ngrld.
-Genel oyla yaplacak seimlerde oylarn salt ounluunu alan aday seilir. lk oylamada salt ounluk salanamazsa bir
hafta sonra yaplacak 2.oylamaya en ok oy alm iki aday katlmas ve salt ounluu alan adayn seilmesi ngrld.
-Milletvekili genel seimleri 5 yldan 4 yla indirildi.
-TBMMde tm toplantlarda ye saysnn 1/3nn katlmas yeterli grld.

2010 Yl Deiiklikleri (Referandum ile Yaplan Deiiklikler)
-Kadn, ocuk, yal, zrl, harp ve vazife ehitleri, dul ve yetim, malul ve gazilere pozitif ayrmclk getirildi.
-Herkesin kendisiyle ilgili kiisel verilerin korunmasn isteyebilecei ve kiisel verilerin ancak kanunla ngrlen hallerde
veya kiinin ak rzas ile kullanlabilecei ngrld.
-Vatandalarn yurt dna kma hrriyetinin ancak su soruturmas veya kovuturmas sebebiyle hakim kararyla
snrlandrlabilecei ngrld.
-Devletin her trl istismara kar ocuklar koruyucu nlemler almas ngrld.
-Memurlarn ve dier kamu grevlilerinin toplu szleme hakkna sahip olabilecei, bu konuda kabilecek
uyumazlklarda Kamu Grevlileri Hakem Kuruluna bavurulabilecei ve kurulun kararnn kesin olduu belirtildi.
-Bir kiinin ayn zamanda ve ayn i kolunda birden fazla sendikaya ye olabilecei belirtildi.
-Partisinin temelli kapatlmasna sebep olan milletvekilinin yeliinin dmeyecei belirtildi.
-YAn terfi ilemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayrlma hari her trl iliki kesme kararna kar yarg yolu
ald.
-TBMM Bakanlna bal Kamu Denetileri Kurumunun oluturulaca ve idarenin ileyii ile ilgili ikayetleri
inceleyecei, Kamu badenetisinin TBMM tarafndan gizli oy ile 4 yl iin seilecei belirtildi.
-Memurlara verilen uyar ve knama cezalarna kar yarg yolu ald.
-Yarg yetkisinin idari eylem ve ilemlerde hukuka uygunluun denetimi ile snrl olup hibir suretle yerindenlik denetimi
eklinde olmayaca ngrld.
-Adalet hizmetleri ve savclarn idari grevleri ynnden Adalet Bakanlnca denetimi adalet mfettileri ile hakim ve
savclk mesleinden olan i denetiler; inceleme ve soruturma ilemlerinin ise adalet mfettileri tarafndan yaplaca
ngrld.
-TBMM Bakanlk Divan iin bir yasama dneminde iki kez seim yaplaca, ilk seimlerin grev sresinin iki yl ikinci
devre seilenlerin grev sresinin ise o yasama dneminin sonuna kadar devam edecei belirtildi.
-Askeri mahkemelerin, asker kiilerin sadece askerlik gre ve hizmetleriyle ilgili olarak iledikleri askeri sulara bakaca;
devletin gvenliine, anayasal dzene ve bu dzenin ileyiine kar sulara ait davalarn sivil mahkemelerde grlecei
belirtildi.
-Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru yaplabilecei ngrld.
-Anayasa Mahkemesi yelerinin 12 yl iin seilecei belirtildi.
-Anayasa Mahkemesi ye says ve seimi deitirildi.
Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnda 2004 ylnda yaplan deiikliklerle TBMMnin yetkileri arasndan
karlmtr?
A) Sava ilanna karar vermek
B) Para baslmasna karar vermek
C) Bte ve kesin hesap kanun tasarlarn grmek ve kabul etmek
D) Meclis ye tam saysnn 3/5 ounluuyla genel ve zel af ilanna karar vermek
E) Mahkemeler tarafndan verilip kesinleen lm cezalarnn yerine getirilmesine karar vermek
2005KPSS
CEVAP: E

42
-Yce Divan kararlarna kar yeniden inceleme bavurusu yaplabilecei belirtildi.
-Anayasa deiikliinde iptale, siyasi partilerin kapatlmasna veya devlet yardmndan yoksun braklmasna karar
verilebilmesi iin ye tam saysnn 2/3 oy okluunun art olaca belirtildi.
-Meclis Bakan, Genel Kurmay Bakan ve Kuvvet Komutanlarnn grevleriyle ilgili sulardan dolay Yce Divanda
yarglanabilecei belirtildi.
-Mevcut Anayasa Mahkemesi yelerinin 65 yana kadar grevlerini srdrecei, yedek yelerin asil ye sfatn
kazanaca belirtildi.
-Ekonomik ve Sosyal Konsey anayasal kurum haline getirildi.
-HSYKnn ye saysnn ve seiminin deitirilmesi ngrld.
-HSYKnn meslekten karma kararlarna kar yargya bavurulabilecei belirtildi.
-12 Eyll mdahalesi dneminde Milli Gvenlik Kurulunun ilem ve eylemlerinden dolay yarglanamayacan ngren
geici madde kaldrld.
4.BLM: TEMEL HAKLAR
Temel Hak ve devler ile lgili Genel Hkmler
-Temel hak ve hrriyetlerin nitelii
-Temel hak ve hrriyetlerin snrlandrlmas
-Temel hak ve hrriyetlerin ktye kullanlamamas
-Temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn durdurulmas
-Yabanclarn durumu

Kiinin Temel Hak ve devleri
(Negatif Stat Haklar)
-Kiinin dokunulmazl, maddi ve manevi varl
-Zorla altrma yasa
-Kii hrriyeti ve gvenlii
-zel hayatn gizlilii ve korunmas
*zel hayatn gizlilii
*Konut dokunulmazl
*Haberleme hrriyeti
-Yerleme ve seyahat hrriyeti
-Din ve vicdan hrriyeti
-Dnce ve kanaat hrriyeti
-Bilim ve sanat hrriyeti
-Basm ve yaymla ilgili hkmler
*Basn hrriyeti
*Sreli ve sresiz yayn hakk
*Basn aralarnn korunmas
*Kamu tzel kiilerinin elindeki basn d kitle
haberleme aralarndan yararlanma hakk
*Dzeltme ve cevap hakk
-Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk
-Mlkiyet hakk
-Haklarn korunmasyla ilgili hkmler
*Hak arama hrriyeti
*Kanuni hakim gvencesi
*Su ve cezalara ilikin esaslar
-spat hakk
-Temel hak ve hrriyetlerin korunmas

Sosyal ve Ekonomik Haklar ve devler
(Pozitif Stat Haklar)
-Ailenin korunmas ve ocuk haklar
-Eitim ve retim hakk ve devi
-Kamu yarar
*Kylardan yararlanma
*Toprak mlkiyeti
*Tarm, hayvanclk ve retim alanlarnda alanlarn
korunmas
*Kamulatrma
*Devletletirme ve zelletirme
-alma ve szleme hrriyeti
*alma hakk ve devi
*alma artlar ve dinlenme hakk
*Sendika kurma hakk
*Sendikal faaliyetler
-Toplu i szlemesi ve toplu szleme hakk
*Toplu i szlemesi hakk
*Grev hakk ve lokavt
-crette adaletin salanmas
-Salk, evre ve konut
*Salk hizmetleri ve evrenin korunmas
*Konut hakk
-Genlik ve spor
*Genliin korunmas
*Sporun gelitirilmesi
-Sosyal gvenlik haklar
*Sosyal gvenlik hakk
*Sosyal gvenlik bakmndan zel olarak korunmas
gerekenler
*Yabanc lkelerde alan Trk vatandalar
-Tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmas
-Devletin iktisadi ve sosyal devlerinin snrlar

Siyasi Haklar ve devler
(Aktif Stat Haklar, Katlma Haklar)
-Trk vatandal
-Seme, seilme ve siyasi faaliyette bulunma hakk
-Siyasi partilerle ilgili hkmler
*Siyasi parti kurma, partilere girme ve partilerden
ayrlma
*Siyasi partilerin uyacaklar esaslar
-Kamu hizmetlerine girme hakk
*Hizmete girme
*Mal bildirimi
-Vatan hizmeti
-Vergi devi
-Dileke, bilgi edinme ve kamu denetisine bavurma
hakk




facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

43
I. TEMEL HAK VE DEVLER LE LGL GENEL HKMLER
1) Temel Hak ve Hrriyetlerin Nitelii
-Herkes kiiliine bal, dokunulamaz, devredilemez, vazgeilemez temel hak ve hrriyetlere sahiptir.
-Temel hak ve hrriyetler, kiinin topluma, ailesine ve dier kiilere kar dev ve sorumluluklarn da ifade eder.

2) Temel Hak ve Hrriyetlerin Snrlandrlmas
-Temel hak ve hrriyetler zlerine dokunulmakszn yalnzca Anayasann ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bal
olarak ve kanunla snrlanabilir. Bu snrlamalar Anayasann szne ve ruhuna, demokratik toplum dzeninin ve laik
cumhuriyetin gereklerine ve lllk ilkesine aykr olamaz.

3)Temel Hak ve Hrriyetlerin Ktye Kullanlamamas
-Anayasada yer alan hak ve hrriyetlerden hibiri, devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnln bozmay ve insan
haklarna dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldrmay amalayan faaliyetler biiminde kullanlamaz.
-Anayasa hkmlerinden hibiri, devlete veya kiilere, Anayasa ile tannan temel hak ve hrriyetlerin yok edilmesini veya
Anayasada belirtilenden daha geni ekilde snrlandrlmasn amalayan bir faaliyette bulunmay mmkn klacak
ekilde yorumlanamaz.

4) Temel Hak ve Hrriyetlerin Kullanlmasnn Durdurulmas
-Sava, seferberlik, skynetim veya olaanst hallerde milletleraras hukuktan doan ykmllkler ihlal edilmemek
kaydyla, durumun gerektirdii lde temel hak ve hrriyetlerin kullanlmas ksmen veya tamamen durdurulabilir veya
bunlar iin Anayasada ngrlen gvencelere aykr tedbirler alnabilir.
-Bu gibi durumlarda dahi sava hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen lmler dnda kiinin yaama hakkna,
maddi ve manevi varlnn btnlne dokunulamaz. Kimse din, vicdan, dnce ve kanaatlerini aklamaya
zorlanamaz ve bunlardan dolay sulanamaz. Su ve cezalar gemie yrtlemez. Sululuu mahkeme kararyla
saptanncaya kadar kimse sulu saylamaz.

5) Yabanclarn Durumu
-Temel hak ve hrriyetler yabanclar iin milletleraras hukuka uygun olarak snrlanabilir.

II. KNN TEMEL HAK VE DEVLER (NEGATF STAT HAKLARI)
1) Kiinin Dokunulmazl, Maddi ve Manevi Varl
-Herkes yaama, maddi ve manevi varln koruma gelitirme hakkna sahiptir.
-Tbbi zorunluluklar ve kanunda yazlan haller dnda kiinin vcut btnlne dokunulamaz, rzas olmadan bilimsel ve
tbbi deneylere tabi tutulamaz.
-Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz, kimse insan haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye tabi
tutulamaz.

2) Zorla altrma Yasa
-Hi kimse zorla altrlamaz. Angarya yasaktr.
-ekil ve artlar kanunla dzenlenmek zere hkmllk veya tutukluluk sreleri iindeki altrmalar, olaanst
hallerde vatandalardan istenecek hizmetler, lke ihtiyalarnn zorunlu kld alanlarda ngrlen vatandalk devi
niteliindeki beden ve fikir almalar zorla altrma saylmaz.

3 )Kii Hrriyeti ve Gvenlii
-Herkes kii hrriyeti ve gvenliine sahiptir.
-Mahkemece verilmi hrriyeti kstlayc cezalarn ve gvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi, bir mahkeme kararnn veya
kanunda ngrlen bir ykmlln gerei olarak ilgilinin yakalanmas veya tutuklanmas, bir kn gzetim altnda
slah veya yetkili merci nne karlmas iin verilen bir kararn yerine getirilmesi, toplum iin tehlike tekil eden bir akl
hastas, uyuturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalk yayabilecek bir kiinin bir messesede tedavisi,
eitim veya slah iin kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alnan tedbirin yerine getirilmesi, usulne aykr ekilde
lkeye girmek isteyen veya giren, ya da hakknda snr d etme veya geri verme karar verilen bir kiinin yakalanmas ve
tutuklanmas halleri dnda kimse hrriyetinden yoksun braklamaz.
-Sululuu hakknda kuvvetli belirti bulunan kiiler ancak kamalarn, delillerin yok edilmesini veya deitirilmesini
nlemek maksadyla veya bunlar gibi tutuklanmay zorunlu klan ve kanunda gsterilen dier hallerde hakim kararyla
tutuklanabilir. Hakim karar olmadan yakalanma ancak sust halinde veya gecikmesinde saknca bulunan hallerde
yaplabilir.
-Yakalanan veya tutuklanan kiilere yakalama veya tutuklama sebepleri ve hakkndaki iddialar her durumda yazl olarak
bildirilir bunun hemen mmkn olmamas halinde szl olarak bildirilir, toplu sularda en ge hakim huzuruna
karlncaya kadar bildirilir.

44
-Yakalanan veya tutuklanan kii tutulma yerine en yakn mahkemeye gnderilmesi iin gerekli sre hari en ge 48 saat
ve toplu olarak ilenen sularda en ge 4 gn iinde hakim nne karlr. Kimse bu sreler getikten sonra hakim karar
olmakszn hrriyetinden yoksun braklamaz. Bu sreler olaanst hal, skynetim ve sava hallerinde uzatlabilir.
-Kiinin yakaland veya tutukland yaknlarna derhal bildirilir.
-Tutuklanan kiilerin makul sre iinde yarglanmay, soruturma veya kovuturma srasnda serbest braklmay isteme
haklar vardr.
-Her ne sebeple olursa olsun hrriyeti kstlanan kii ksa srede durumu hakknda karar verilmesini ve bu kstlamann
kanuna aykrl halinde hemen serbest braklmasn salamak amacyla yetkili bir yarg merciine bavurma hakkna
sahiptir.

4) zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas
*zel Hayatn Gizlilii
-Herkes zel hayatna ve aile hayatna sayg gsterilmesini isteme hakkna sahiptir. zel hayatn ve aile hayatnn
gizliliine dokunulamaz.
-Milli gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlakn korunmas sebeplerinden bir veya
birkana bal olarak usulne gre verilmi hakim karar olmadka, yine bu sebeplere bal olarak gecikmesinde
saknca bulunan hallerde de kanunla yetkili klnm merciin yazl emri bulunmadka kimsenin st, zel katlar, eyas
aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin karar 24 saat iinde grevli hakimin onayna sunulur. Hakim kararn
el koymadan itibaren 48 saat iinde aklar aksi halde el koyma kendiliinden kalkar.
-Herkes kendisiyle ilgili kiisel verilerin korunmasn isteme hakkna sahiptir. Bu hak; kiinin kendisiyle ilgili kiiler veriler
hakknda bilgilendirme, bu verilere erime, bunlarn dzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amalar dorultusunda
kullanlp kullanlmadn renmeyi de kapsar. Kiisel veriler ancak kanunda ngrlen hallerde veya kiinin ak
rzasyla ilenebilir. Kiisel verilerin korunmasna ilikin esas ve usuller kanunla dzenlenir. (2010)

*Konut Dokunulmazl
-Kimsenin konutuna dokunulamaz. Milli gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk veya genel
ahlakn korunmas veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas sebeplerinden bir veya birkana bal olarak
usulne gre verilmi hakim karar olmadka; yine bu sebeplere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan hallerde de
kanunla yetkili klnm merciin yazl emri bulunmadka kimsenin konutuna girilemez, arama yaplamaz ve buradaki
eyalara el konulamaz. Yetkili merciin karar 24 saat iinde grevli hakimin onayna sunulur. Hakim kararn el koymadan
itibaren 48 saat iinde aklar aksi halde el koyma kendiliinden kalkar.

*Haberleme Hrriyeti
-Herkes haberleme hrriyetine sahiptir. Haberlemenin gizlilii esastr.
- Milli gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk veya genel ahlakn korunmas veya bakalarnn
hak ve zgrlklerinin korunmas sebeplerinden bir veya birkana bal olarak usulne gre verilmi hakim karar
olmadka; yine bu sebeplere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunla yetkili klnm merciin
yazl emri bulunmadka haberleme engellenemez ve gizliliine dokunulamaz. Yetkili merciin karar 24 saat iinde
grevli hakimin onayna sunulur. Hakim kararn 48 saat iinde aklar aksi halde karar kendiliinden kalkar.
-stisnalarn uygulanaca kamu kurum ve kurulular kanunda belirtilir.

5) Yerleme ve Seyahat Hrriyeti
-Herkes yerleme ve seyahat hrriyetine sahiptir.
-Yerleme hrriyeti su ilenmesini nlemek, sosyal ve ekonomik gelimeyi salamak, salkl ve dzenli kentlemeyi
gerekletirmek, kamu mallarn korumak amacyla kanunla snrlanabilir.
-Seyahat hrriyeti su soruturma ve kovuturmas sebebiyle ve su ilenmesini nlemek amacyla kanunla snrlanabilir.
-Vatandalar snr d edilemez ve yurda girme hakkndan yoksun braklamaz.
-Vatandalarn yurt dna kma hrriyeti ancak su soruturmas ve kovuturmas sebebiyle hakim kararna bal olarak
snrlanabilir. (2010)

6) Din ve Vicdan Hrriyeti
-Herkes vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahiptir.
-Anayasann 14.maddesi hkmlerine aykr olmamak kaydyla dini ayin ve trenlere katlmak serbesttir.
-Kimse ibadete, dini ayin ve trenlere katlmaya, dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz, dini inan ve
kanaatlerinden dolay knanamaz ve sulanamaz.
-Din ve ahlak eitim ve retimi devletin gzetim ve denetimi altnda yaplr. Din kltr ve ahlak retimi ilk ve orta
retim kurumlarnda okutulan zorunlu dersler arasnda yer alr. Bunun dndaki din eitim ve retimi ancak, kiilerin
kendi isteine, kklerin de kanuni temsilcilerinin talebine baldr.
-Kimse devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki temel dzenini ksmen de olsa din kurallarna dayandrmaz. Siyasi
ve kiisel karlarna alet edemez. Dini ve dini duygular kimse istismar edemez.




45
7) Dnce ve Kanaat Hrriyeti
-Herkes dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir.
-Her ne sebeple ve amala olursa olsun kimse dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz, dnce ve kanaatleri
sebebiyle knanamaz ve sulanamaz.

8) Dnceyi Aklama ve Yayma Hrriyeti
-Herkes dnce ve kanaatlerini sz, yaz, resim veya baka yollarla tek bana veya toplu olarak aklama ve yayma
hakkna sahiptir.
-Bu hrriyet resmi makamlarn mdahalesi olmakszn haber veya fikir almak ya da vermek serbestliini kapsar. Ancak bu
hkm radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yaplan yaymlarn izin sistemine balanmasna engel deildir.
-Dnceyi aklama ve yayma hrriyetinin kullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usuller kanunla dzenlenir.

9) Bilim ve Sanat Hrriyeti
-Herkes bilim ve sanat serbeste renme ve retme, aklama, yayma ve bu alanlarda her trl aratrma hakkna
sahiptir.

10) Basm ve Yaymla lgili Hkmler
*Basn Hrriyeti
-Basn sansr edilemez. Basmevi kurmak izin alma ve mali teminat yatrma artna balanamaz.
-Devlet basn ve haber alma hrriyetlerini salayacak tedbirleri alr.
-Devletin ii ve d gvenliini, lkesi ve milletiyle blnmez btnln tehdit eden veya su ilemeye ya da ayaklanma
veya isyana tevik eder nitelikte olan devlete ait gizli belgelere ilikin bulunan her trl haber ve yazy, yazanlar veya
bastranlar veya ayn amala basanlar, bakasna verenler bu sulara ait kanun hkmleri uyarnca sorumlu olurlar.
-Tedbir yolu ile datm hakim kararyla; gecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunun aka yetkili kld merciin
emriyle nlenebilir. Yetkili hakim bu karar en ge 48 saat iinde onaylamazsa datm nleme karar hkmsz saylr.

*Sreli ve Sresiz Yayn Hakk
-Sreli ve sresiz yayn nceden izin alma ve mali teminat yatrma artna balanamaz.
-Sreli yayn karabilmek iin kanunun gsterdii bilgi ve belgelerin kanunda belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir.
Bu bilgi ve belgelerin kanuna aykrlnn tespiti halinde yetkili mercii yaynn durdurulmas iin mahkemeye bavurur.
-Sreli yaynlarn karlmas, yaym artlar, mali kaynaklar ve gazetecilik meslei ile ilgili esaslar kanunla dzenlenir.

*Basn Aralarnn Korunmas
-Kanuna uygun ekilde basn iletmesi olarak kurulan basmevi ve eklentileri ile basn aralar su aleti olduu
gerekesiyle zapt edilemez veya iletilmekten alkonulamaz.

*Kamu Tzel Kiilerinin Elindeki Basn D Kitle Haberleme Aralarndan Yararlanma Hakk
-Kiiler ve siyasi partiler kamu tzel kiilerinin elindeki basn d kitle haberleme ve yaym aralarndan yararlanma
hakkna sahiptir.
-Kanun, milli gvenlik, kamu dzeni, genel ahlak ve saln korunmas sebepleri dnda halkn bu aralarla haber
almas, dnce ve kanaatlere ulamas ve kamuoyunun serbeste olumas engellenemez.

*Dzeltme ve Cevap Hakk
--Dzeltme ve cevap hakk ancak kiilerin haysiyet ve ereflerine dokunulmas veya kendileriyle ilgili geree aykr
yaynlar yaplmas hallerinde tannr ve kanunla dzenlenir.
-Dzeltme ve cevap hakknn yaynlanmas gerekip gerekmediine hakim tarafndan mracaat tarihinden itibaren 7 gn
iinde karar verilir.

11) Toplant Hak ve Hrriyetleri
*Dernek Kurma Hrriyeti
-Herkes nceden izin almakszn dernek kurma ve bunlara ye olma ya da yelikten kma hrriyetine sahiptir.
-Hi kimse bir dernee ye olmaya ve dernekte ye kalmaya zorlanamaz.
-Dernek kurma hrriyeti ancak milli gvenlik kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlak ile
bakalarnn hrriyetlerinin korunmas sebebiyle kanunla snrlanabilir.
Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnn din zgrlne ilikin hkmlerinden biri deildir?
A) Herkesi din ve vicdan zgrlne sahip olmas
B) Kimsenin dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamamas
C) Kimsenin ibadete zorlanamamas
D) Kimsenin dini inan ve kanaatlerinden dolay knanamamas ve sulanamamas
E) Hibir koulda dini ayin ve trenlerin serbest olmamas
1999DMS
CEVAP: E

46
*Toplant ve Gsteri Yry Dzenleme Hakk
-Herkes nceden izin almadan, silahsz ve saldrsz toplant ve gsteri yry dzenleme hakkna sahiptir.
-Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk ancak milli gvenlik kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel
salk ve genel ahlak ile bakalarnn hrriyetlerinin korunmas sebebiyle kanunla snrlanabilir.

12) Mlkiyet Hakk
-Herkes mlkiyet ve miras haklarna sahiptir.
-Mlkiyet hakknn kullanlmas toplum yararna aykr olamaz.
-Bu hak ancak kamu yarar amacyla kanunla snrlanabilir.

13) Haklarn Korunmas ile lgili Hkmler
*Hak Arama Hrriyeti
-Herkes meru vasta ve yollardan faydalanmak suretiyle yarg mercileri nnde davac veya daval olarak iddia ve
savunma ile adil yarglanma hakkna sahiptir.
-Hibir mahkeme grev ve yetkisi iindeki davaya bamaktan kanamaz.

*Kanuni Hakim Gvencesi
-Hi kimse kanunen tabi olduu mahkemeden baka bir merci nne karlamaz.
-Bir kimseyi kanunen tabi olduu mahkemeden baka bir merci nne karma sonucunu douran yarg yetkisine sahip
olaanst merciler kurulamaz.

*Su ve Cezalara likin Esaslar
-Kimse ilendii zaman yrrlkte bulunan kanunun su saymad bir fiilden dolay cezalandrlamaz, kimseye suu
iledii zaman kanunda o su iin konulmu olan cezadan daha ar bir ceza verilemez.
-Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur.
-Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar kimse sulu saylamaz.
-Hi kimse kendisini ve kanunda gsterilen yaknlarn sulayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil gstermeye
zorlanamaz.
-Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular delil olarak kabul edilemez.
-Ceza sorumluluu ahsidir.
-Hi kimse yalnzca szlemeden doan bir ykmll yerine getirememesinden dolay zgrlnden alkonulamaz.
-lm cezas ve genel msadere cezas verilemez.
-Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann gerektirdii ykmllkler hari olmak zere vatandalar su sebebiyle
yabanc bir lkeye verilemez.
-dare kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu douran bir meyyide uygulayamaz. Silahl Kuvvetlerin i dzeni
bakmndan bu hkme kanunla istisnalar getirilebilir.

14) spat Hakk
-Kamu grev ve hizmetlerinde bulunanlara kar, bu grev ve hizmetlerin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yaplan
isnatlardan dolay alan hakaret davalarnda sank isnadn doruluunu ispat hakkna sahiptir. Bunun dndaki hallerde
isnat isteminin kabul ancak isnat olunan fiilin doru olup olmadnn anlalmasnda kamu yarar bulunmasna veya
ikayetinin ispata raz olmasna baldr.

15) Temel Hak ve Hrriyetlerin Korunmas
-Anayasa ile tannm hak ve hrriyetleri ihlal edilen herkes yetkili makama geciktirilmeden bavurma imkannn
salanmasn isteme hakkna sahiptir.
-Kiinin resmi grevliler tarafndan maruz kald haksz ilemler sonucu urad zarar devlete tazmin edilir. Devlet ilgili
kiilerin nereye ve ne kadar srede bavuracan belirtmek zorundadr.

III. SOSYAL VE EKONOMK HAKLAR VE DEVLER (POZTF STAT HAKLARI)
1) Ailenin Korunmas ve ocuk Haklar
-Aile Trk toplumunun temelidir ve eler arasnda eitlie dayanr.
1982 Anayasasna gre, su ve cezalarla ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Ceza ve ceza yerine geen gvenli tedbirleri ancak kanunla konulabilir.
B) Vatanda hibir durumda su sebebiyle yabanc bir lkeye verilemez.
C) Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar hi kimse sulu saylamaz.
D) Ceza sorumluluu ahsidir.
E) Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular delil olarak kabul edilemez.
2008KPSS/LSANS
CEVAP: B

47
-Devlet ailenin huzur ve refah ile zellikle anann ve ocuklarn korunmas ve aile planlamasnn retimi ile
uygulanmasn salamak iin gerekli tedbirleri alr, tekilat kurar.
-Her ocuk korunma ve bakmdan yararlanma, yksek yararna aka aykr olmadka ana ve babasyla kiisel ve
dorudan iliki kurma ve srdrme hakkna sahiptir. (2010)
-Devlet her trl istismara ve iddete kar ocuklar koruyucu tedbirler alr. (2010)

2) Eitim ve renim Hakk ve devi
-Kimse eitim ve renim hakkndan yoksun braklamaz.
-renim hakknn kapsam kanunla tespit edilir ve dzenlenir.
-Eitim ve renim Atatrk lkeleri ve nklplar dorultusunda ada bilim ve eitim esaslarna gre devletim gzetimi
ve denetimi altnda yaplr.
-lkretim kz ve erkek btn vatandalar iin zorunludur ve devlet okullarnda paraszdr.
-Kanunda aka yazl olmayan her hangi bir sebeple kimse yksekrenim hakkndan mahrum braklamaz.
-Eitim ve retim kurumlarnda sadece eitim, retim, aratrma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yrtlr.
-Trkeden baka hibir dil eitim ve retim kurumlarnda Trk vatandalarna ana dilleri olarak okutulamaz.
-Devlet maddi imkanlar iyi olmayan rencilerin renimlerini srdrebilmeleri iin gerekli yardmlar yapar.

3) Kamu Yarar
*Kylardan Yararlanma
-Kylar devletin ve hkmetin tasarrufu altndadr.
-Deniz, gl ve akarsu kylaryla deniz ve gllerin kylarn evreleyen sahil eritlerinden yararlanmada ncelikle kamu
yarar gzetilir. Yararlanma imkan ve artlar kanunla dzenlenir.

*Toprak Mlkiyeti
-Devlet topran verimli olarak iletilmesini korumak ve gelitirmek, erozyonla kaybedilmesini nlemek ve topraksz olan
veya yeterli topra bulunmayan iftilikle uraan kyllere toprak salamak amacyla gerekli tedbirleri alr. Bu amala
datlan topraklar blnemez, miras hkmleri dnda bakalarna devredilemez.

*Tarm, Hayvanclk ve Bu retim Dallarnda alanlarn Korunmas
-Devlet tarm arazileri ile ayr ve meralarn ama d kullanlmasn ve tahribini nlemek, tarmsal retim planlamas
ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal retimi arttrmak maksadyla tarm ve hayvanclkla uraanlarn iletme ara
ve gerelerinin ve dier girdilerinin salanmasn kolaylatrr.
-Devlet bitkisel ve hayvansal rnlerin deerlendirilmesi ve gerek deerlerinin reticinin eline gemesi iin gereken
tedbirleri alr.

*Kamulatrma
-Devlet ve kamu tzel kiileri kamu yararnn gerektirdii hallerde, gerek karlklarn pein demek artyla, zel
mlkiyette bulunan tanmaz mallarn tamamn veya bir ksmn, kanunla gsterilen esas ve usullere gre, kamulatrma
ve bunlar zerinde idari irtifaklar kurmaya yetkilidir.
-Kamulatrma bedeli ile kesin hkme balanan artrm bedeli nakden ve pein olarak denir. Ancak tarm reformunun
uygulanmas, byk enerji ve sulama projeleri ile iskan projelerinin gerekletirilmesi, yeni ormanlarn yetitirilmesi,
kylarn korunmas ve turizm amacyla kamulatrlan topraklarn bedellerinin denme ekli kanunla gsterilir. Kanunun
taksitle demeyi ngrecei bu hallerde taksitlendirme sresi 5 yl aamaz, taksitler eit olarak denir.
-Kamulatrlan topraktan o topra dorudan doruya ileten kk iftiye ait olanlarnn bedeli pein denir.

*Devletletirme ve zelletirme
-Kamu hizmeti nitelii tayan zel teebbsler kamu yararnn zorunlu kld hallerde devletletirilebilir.
-Devletletirme gerek karlk zerinden yaplr.
-Devletin kamu iktisadi teebbslerinin ve dier kamu tzel kiilerinin mlkiyetinde bulunan iletme ve varlklarn
zelletirilmesine ilikin esas ve usuller kanunla gsterilir.

4) alma ve Szleme Hrriyeti
-Herkes diledii alanda alma ve szleme hrriyetine sahiptir. zel teebbsler kurmak serbesttir.
-Devlet zel teebbslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amalara uygun yrmesini gvenlik ve kararllk iinde
almasn salayacak tedbirleri alr.




5) alma ile lgili Hkmler
*alma Hakk ve devi
-alma herkesin hakk ve devidir.

48
-Devlet alanlarn hayat seviyesini ykseltmek, alma hayatn gelitirmek iin alanlar ve isizleri korumak,
almay desteklemek, isizlii nlemeye elverili ekonomik bir ortam oluturmak ve alma barn salamak iin
gerekli nlemleri alr.

*alma artlar ve Dinlenme Hakk
-Kimse yana, cinsiyetine ve gcne uymayan ilerde altrlamaz.
-Kkler ve kadnlar ile bedeni ve ruhi yetersizlii olanlar alma artlar bakmndan zel olarak korunurlar.
-Dinlenmek alanlarn hakkdr.
-cretli hafta ve bayram tatili ile cretli yllk izin haklar ve artlar kanunla dzenlenir.

*Sendika Kurma Hakk
-alanlar ve iverenler yelerinin alma ilikilerinde ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek
iin nceden izin almakszn sendikalar ve st kurulular kurma, bunlara serbeste ye olma ve yelikten serbeste
ekilme haklarna sahiptir.
-Hi kimse bir sendikaya ye olmaya ya da yelikten ayrlmaya zorlanamaz.
-Sendika kurma hakk ancak milli gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlak ile
bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas sebebiyle ve kanunla snrlanabilir.
-Sendika kurma hakknn kullanlmasndaki ekil, art ve usuller, kapsam ve istisnalar kanunla dzenlenir.
-Ayn zamanda ve ayn i kolunda birden fazla sendikaya ye olunamaz. (2010da kaldrld.)

*Sendikal Faaliyet
-Herkes Anayasaya, kanunlara, Cumhuriyetin temel niteliklerine, milli gvenlie, kamu dzenine, genel salk ve genel
ahlaka aykr olmamak artyla sendikal faaliyetlerde bulunabilir.

6) Toplu Szlemesi, Grev Hakk ve Lokavt
*Toplu Szlemesi ve Toplu Szleme Hakk
- iler ve iverenler karlkl olarak ekonomik ve sosyal durumlarn ve alma artlarn dzenlemek amacyla toplu i
szlemesi yapma hakkna sahiptirler.
-Toplu i szlemesinin nasl yaplaca kanunla dzenlenir.
-Ayn iyerinde ayn dnem iin birden fazla toplu i szlemesi yaplamaz ve uygulanamaz. (2010da kaldrld.)
-Memurlar ve dier kamu grevlileri toplu szleme yapma hakkna sahiptirler. (2010)
-Toplu szleme yaplmas srasnda uyumazlk kmas halinde taraflar kamu grevlileri hakem kuruluna bavurabilir.
Kamu Grevlileri Hakem Kurulu kararlar kesindir ve toplu szleme hkmndedir. (2010)
-Toplu szleme hakknn kapsam, istisnalar, toplu szlemeden yararlanacaklar, toplu szlemenin yaplma ekli, usul
ve yrrl, toplu szleme hkmlerinin emeklilere yanstlmas, Kamu Grevlileri Hakem Kurulunun tekili alma
usul ve esaslar ile dier hususlar kanunla dzenlenir. (2010)

*Grev Hakk ve Lokavt
-Toplu i szlemesinin yaplmas srasnda uyumazlk kmas halinde iiler grev hakkna sahiptirler.
-Grev ve lokavt hakknn kullanlmas, yasaklanabilecei, ertelenebilecei haller, usul, artlar, kapsam kanunla
dzenlenir.
-Grev esnasnda greve katlan iilerin ve sendikann kastl veya kusurlu hareketleri sonucu grev uygulanan iyerinde
sebep olduklar maddi zarardan sendika sorumludur. (2010da kaldrld.)
-Siyasi amal grev ve lokavt, dayanma grev ve lokavt, genel grev ve lokavt, i yeri igali, ii yavalatma, verim
drme ve dier direniler yaplamaz. (2020da kaldrld.)

7) crette Adaletin Salanmas
-cret emein karldr.
-Devlet alanlarn yaptklar ie uygun adaletli bir cret geliri elde etmeleri ve dier sosyal yardmlardan yararlanmalar
iin gerekli tedbirleri alr.
-Asgari cretin tespitinde alanlarn geim artlar ile lkenin ekonomik durumu gz nnde bulundurulur.

8) Salk, evre ve Konut
*Salk Hizmetleri ve evrenin Korunmas
-Herkes salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir.
-evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek devletin ve vatandalarn grevidir.
-Devlet herkesin hayatn beden ve ruh sal iinde srdrmesini salamak amacyla salk kurulularn tek elden
planlayp hizmet vermesini dzenler.


*Konut Hakk
-Devlet ehirlerin zelliklerini ve evre artlarn gzeten bir planlama erevesinde konut ihtiyacn karlayacak tedbirleri
alr ayrca toplu konut teebbslerini destekler.

49

9) Genlik ve Spor
*Genliin Korunmas
-Devlet genleri alkol dknlnden, uyuturucu maddelerden, sululuk, kumar ve benzeri kt alkanlklardan ve
cehaletten korumak iin gerekli tedbirleri alr.

*Sporun Gelitirilmesi
-Devlet her yataki Trk vatandalarnn beden ve ruh saln gelitirecek tedbirleri alr, sporun kitlelere yaylmasn
tevik eder.
-Devlet baarl sporcular destekler.

10) Sosyal Gvenlik Haklar
*Sosyal Gvenlik Hakk
-Herkes sosyal gvenlik hakkna sahiptir.
-Devlet sosyal gvenlii salayacak gerekli tedbirleri alr ve tekilat kurar.

*Sosyal Gvenlik Bakmndan zel Olarak Korunmas Gerekenler
-Devlet harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleriyle, malul ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yarar bir hayat
seviyesi salar.
-Devlet sakatlarn korunmalarn ve toplum hayatna uyumlarn salayc tedbirler alr.
-Yallar devlete korunur. Yallara devlet yardm ve salanacak dier haklar kanunla dzenlenir.
-Devlet korunmaya muhta ocuklarn topluma kazandrlmas iin her trl tedbiri alr.

*Yabanc lkelerde alan Trk Vatandalar
-Devlet yabanc lkelerde alan Trk vatandalarnn aile birliinin, ocuklarnn eitiminin, kltrel ihtiyalarnn ve
sosyal gvenliklerinin salanmas, anavatanla balarnn korunmas ve yurda dnlerinde yardmc olunmas iin gerekli
tedbirleri alr.

11) Tarih, Kltr ve Tabiat Varlklarnn Korunmas
-Devlet, tarih, kltr ve tabiat varlklarnn ve deerlerinin korunmasn salar, bu amala destekleyici ve tevik edici
tedbirler alr.
-Bu varlklar ve deerlerden zel mlkiyet konusu olanlara getirilecek snrlamalar ve bu nedenle hak sahiplerine
yaplacak yardmlar ve tannacak muafiyetler kanunla dzenlenir.

12) Sanatn ve Sanatnn Korunmas
-Devlet sanat faaliyetlerini ve sanaty korur. Sanat eserlerinin ve sanatnn korunmas, deerlendirilmesi,
desteklenmesi ve sanat sevgisinin yaylmas iin gerekli tedbirleri alr.

13) Devletin ktisadi ve Sosyal devlerinin Snrlar
-Devlet sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen grevlerini, bu grevlerin amalarna uygun ncelikleri
gzeterek mali kaynaklarnn yeterlilii lsnde yerine getirir.

IV. SYAS HAKLAR VE DEVLER(AKTF STAT HAKLARI, KATILMA HAKLARI)
1) Trk Vatandal
-Trk devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trktr.
-Trk babann veya Trk anann ocuu Trktr.
-Vatandalk kanunun gsterdii artlarda kazanlr ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.
-Hibir Trk vatana ballkla badamayan bir eylemde bulunmadka vatandalktan karlamaz.
-Vatandalktan karma ile ilgili karar ve ilemlere kar yarg yolu kapatlamaz.










2)
Seme Seilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakk
1982 Anayasasna gre, Trk vatandalyla ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Trk devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trktr.
B) Trk babann veya Trk anann ocuu Trktr.
C) Hibir Trk vatana ballkla badamayan bir eylemde bulunmadka vatandalktan karlamaz.
D) Vatandalktan karma ile ilgili karar ve ilemlere kar yarg yolu kapaldr.
E) Vatandalk kanunun gsterdii artlarda kazanlr ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.
2006KPSS/LSANS
CEVAP: D

50
-Vatandalar kanunda gsterilen artlara uygun olarak seme, seilme ve bamsz olarak veya bir siyasi parti iinde
siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasna katlma hakkna sahiptir.
-Seimler ve halkoylamas serbest, eit, gizli, tek dereceli, genel oy, ak saym ve dkm esaslarna gre yargnn
ynetim ve denetiminde yaplr.
-18 yan dolduran her Trk vatanda seme ve halkoylamasna katlma hakkna sahiptir.
-Silah altnda bulunan er ve erbalar, askeri renciler, taksirli sulardan hkm giyenler hari ceza infaz kurumlarnda
bulunan hkmller oy kullanamazlar.
-Ceza infaz kurumlarnda ve tutukevlerinde oy kullanlmas ve oylarn saym ve dkmnde seim emniyeti asndan
alnmas gerekli tedbirler Yksek Seim Kurulu tarafndan tespit edilir ve grevli hakimin yerinde ynetim ve denetimi
altnda yaplr.
-Seim kanunlarnda yaplan deiiklikler yrrle girdii tarihten itibaren bir yl iinde yaplacak seimlerde uygulanmaz.

3) Siyasi Partilerle lgili Hkmler
*Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrlma
-Vatandalar siyasi parti kurma ve usulne gre partilere girme ve partilerden ayrlma hakkna sahiptir.
-Parti yesi olabilmek iin 18 yan doldurmu olmak gerekir.
-Siyasi partiler demokratik hayatn vazgeilmez unsurlardr.
-Siyasi partiler nceden izin almadan kurulurlar ve Anayasaya ve kanunlara uygun olarak faaliyetlerini srdrrler.
-Siyasi partilerin tzk ve programlar ile eylemleri devletin bamszlna, lkesi milletiyle blnmez btnlne, insan
haklarna, eitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenliine, demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykr olamaz;
snf ve zmre diktatrln veya herhangi bir diktatrl savunmay ve yerletirmeyi amalayamaz; su ilenmesini
tevik edemez.
-Hakimler ve savclar, Saytay dahil yksek yarg organlar mensuplar, kamu kurum ve kurulularnn memur
statsndeki grevliler, yaptklar hizmet bakmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri, Silahl Kuvvetler
mensuplar, yksekretim ncesi renciler siyasi partilere ye olamazlar.
-Yksekretim rencilerinin siyasi partilere ye olabilmelerine ilikin esaslar kanunla dzenlenir.
-Yksekretim elemanlarnn siyasi partilere ye olmalar ancak kanunla dzenlenebilir.
-Siyasi partilere devlet yeterli dzeyde ve haka mali yardm yapar. Partilere yaplacak yardmn, alacaklar ye aidatnn
ve balarn tabi olduu esaslar kanunla dzenlenir.

*Siyasi Partilerin Uyacaklar Esaslar
-Siyasi partilerin faaliyetleri, parti ii dzenlemeleri ve almalar demokrasi ilkelerine uygun olmaldr.
-Siyasi partiler ticari faaliyetlere giriemezler.
-Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amalarna uygun olmas gerekir. Anayasa Mahkemesi gelir ve giderlerdeki uygunluk
denetimini yerine getirirken Saytaydan yardm alr.
-Siyasi partilerin kapatlmas, Yargtay Cumhuriyet Basavcsnn aaca dava zerine Anayasa Mahkemesince kesin
olarak karara balanr.
-Devletin temel niteliklerinin kart eylemlerin oda haline gelen siyasi partiler temelli kapatlr.
-Yabanc devletlerden, uluslararas kurululardan ve Trk uyrukluunda olmayan gerek ve tzel kiilerden maddi yardm
alan siyasi partiler temelli olarak kapatlr.
-Temelli kapatlan bir siyasi parti baka bir ad altnda kurulamaz.
-Bir siyasi partinin temelli kapatlmasna beyan ve eylemleriyle sebep olan kurucular ve yeleri be yl sreyle baka bir
siyasi partinin kurucusu, yesi, yneticisi ve denetisi olamazlar.

4) Kamu Hizmetlerine Girme Hakk
*Hizmete Girme
-Her Trk, kamu hizmetlerine girme hakkna sahiptir.
-Hizmete alnmada, grevin gerektirdii niteliklerden baka hibir ayrm gzetilemez.

*Mal Bildirimi
-Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmalar ve bu bildirimleri tekrarlama sreleri kanunla dzenlenir.

5) Vatan Hizmeti
Siyasi partilerle ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur?
A) Yksekretim elemanlarnn siyasi partilere ye olmalar ancak kanunla dzenlenebilir.
B) Siyasi partiler, ileri Bakanl ve Adalet Bakanlndan izin alnarak kurulur.
C) Devlet memurlar, merkez, il ve ile tekilatlarnda ynetici olmamak kouluyla siyasi partilere ye olabilirler.
D) Siyasi partiler, devletten hibir ad altnda mali yardm alamaz.
E) Vatandalarn siyasi parti yesi olabilmeleri iin 30 yan doldurmalar gerekir.
2005KPSS
CEVAP: A

51
-Vatan hizmeti her Trkn hakk ve devidir. Bu hizmetin Silahla Kuvvetlerde veya kamu kesiminde yerine getirili biimi
kanunla dzenlenir.

6) Vergi devi
-Herkes, kamu giderlerini karlamak zere, mali gcne gre vergi demekle ykmldr.
-Vergi, resim, har ve benzeri mali ykmllkler kanunla konulur, deitirilir veya kaldrlr.
-Vergi, resim, har ve benzeri mal, ykmllklerin oranlarnda deiiklik yapma yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir.

7) Dileke, Bilgi Edinme ve Kamu Denetisine Bavurma Hakk
-Vatandalar ve karlkllk esas gzetilmek kaydyla Trkiyede ikamet eden yabanclar kendileriyle veya kamu ile ilgili
dilek ve ikayetleri hakknda, yetkili makamlara veya TBMMye yaz ile bavurma hakkna sahiptir.
-Kendileriyle ilgili bavurmalarnn sonucu, derhal dileke sahiplerine yazl olarak bildirilir.
-Herkes, bilgi edinme ve kamu denetisine bavurma hakkna sahiptir. (2010)
-TBMM Bakanlna bal olarak kurulan kamu denetilii kurumu idarenin ileyiiyle ilgili ikayetleri inceler. (2010)
-Kamu ba denetisi TBMM tarafndan gizli oyla 4 yl iin seilir. lk iki oylamada ye tam saysnn te ikisi nc
oylamada ye tam saysnn salt ounluu aranr. nc oylamada salt ounluk salanamazsa, bu oylamada en ok
oy alan iki aday iin drdnc oylama yaplr; drdnc oylamada en fazla oy alan aday seilmi olur. (2010)

5.BLM: YASAMA
I. YASAMAYA AT LKELER
a) Yasama Yetkisinin Genellii: Yasama yetkisinin genellii, kanunla dzenleme alannn konu itibariyle
snrlandrlmam olduunu, Anayasaya aykr olmamak artyla her konunun kanunla dzenlenebileceini ifade eder.
Yasama yetkisinin genellii, yrtme organna braklm "mahfuz" bir dzenleme yetkisinin bulunmadn da anlatr.
Yasama yetkisinin genellii, ayn zamanda, yasama organnn bir konuyu diledii lde ayrntl olarak dzenleyebilecei
anlamna da gelir.
b) Yasama Yetkisinin Aslilii: Yasama yetkisinin aslilii (ilkellii) yasama organnn bir konuyu dorudan doruya,
yani araya herhangi bir ilem girmeksizin dzenleyebilmesidir.
C) Yasama Yetkisinin Devredilmezlii: Yasama yetkisi TBMMye aittir. Bu yetki devredilemez.

II. YASAMA LEMLER
A) KANUN
Trk hukukunda kanun maddi anlamda deil, ancak ekli anlamda tanmlanabilir, yasama yetkisi de genel ve
snrszdr. ekli kanun anlay, kanunun mutlaka bir kural-ilem olmas gerekmedii anlamna gelir. Yasama yetkisinin
genellii ise, kanun alannn snrlanmam olduunu, anayasaya aykr olmamak artyla her eyin bir kanun konusu
olabileceini, yrtme organnn mahfuz bir dzenleme alannn bulunmadn ifade eder.
Trkiye'de yrtme organnn mahfuz bir dzenleme yetkisi olmamakla beraber, mahfuz bir yetki alan vardr. O da,
yrrlkteki kanunlarn uygulanmasdr. Yasama organ, bu alana mdahale edemez.
Gene hukukumuzda, belli bir kiiye kanunla mkellefiyet yklenemeyeceinde de phe yoktur. ekli kriter
taraftarlarnn da kesinlikle kabul ettikleri bu gerek, kanunlarn mutlaka kural-ilem nitelii tamas gerektii grne
deil, hukuk devleti ve kanun nnde eitlik ilkelerine dayandrlmaktadr. Belli bir kiiye kanunla ykmllk
yklenemeyecei gibi, belli bir kiiyi kanun ykmllklerinden kurtaran bir kanunun da karlamamas gerekir. Bu
tartmann amac, ekli kanun anlay kabul edilse bile, kanun alannn ilk bakta sanld kadar snrsz olmayacan
birtakm ilemlerin gene de kanun biiminde yaplamayacan gstermektir.

B) ZEL NTELKL KANUNLAR
1) Bte Kanunu
Bte kanunu, hukuki mahiyeti bakmndan bir kural-ilem deil, devlete ve dier kamu tzel kiilerine kamu harca-
malarnda bulunmak ve kamu gelirlerini toplamak konusunda belli bir sre iin yetki veren bir art-ilemdir.
1982 Anayasasnda dzenlenen dileke hakk ne demektir?
A) Vatandalarn hak arama hrriyeti erevesinde birbirlerinden davac olabilmeleri
B) Vatandalarn siyasi parti kurmak amacyla ilgili makamlara dileke verebilmeleri
C) Vatandalarn bir dernek kurmak amacyla ilgili makamlara dileke verebilmeleri
D) Vatandalarn kamuyla ilgili dilek ve ikayetlerini yetki makamlara ve TBMMye yazl olarak bildirebilmeleri
E) Vatandalarn seimlere katlabilmek iin Yksek Seim Kuruluna dileke verebilmeleri
2004KPSS
CEVAP: D

52
Anayasamzda btenin yllk olmas ilkesi kabul edilmitir. Bte kanunu, hukuki rejimi ynnden, bir kanun
olmakla beraber, bunun tad zellikler sebebiyle, zel bir yntem benimsemitir. Buna gre "Bakanlar Kurulu, genel ve
katma bte tasarlar ile milli bte tahminlerini gsteren raporu, mali yl bandan en az 75 gn nce, TBMMne sunar.
Bte tasarlar ve rapor, 40 yeden kurulu Bte Komisyonunda incelenir. Bu komisyonun kuruluunda, iktidar grubuna
veya gruplarna en az 25 ye verilmesi art ile siyas parti gruplarnn ve bamszlarn oranlarna gre temsili gz
nnde tutulur. Bte Komisyonu, bte kanunu tasarsn 55 gn iinde grerek karara balar. Komisyonun kabul
ettii metin de TBMMnde grlerek mali ylbana kadar karara balanr. TBMM yeleri, bte kanunu tasarlarnn
Genel Kurulda grlmesi srasnda gider arttrc veya gelirleri azaltc nerilerde bulunamazlar.
1982 Anayasasna gre (1961 Anayasasndan farkl olarak) "genel ve katma btelerle verilen denek,
harcanabilecek miktarn snrn gsterir. Harcanabilecek miktar snrnn Bakanlar Kurulu kararyla alabileceine dair
btelere hkm konulamaz. Bakanlar Kuruluna kanun hkmnde kararname ile btede deiiklik yapmak yetkisi verile-
mez."
Bte kanununun dier kanunlardan ayrlan bir zellii de, Cumhurbakannca bir kere daha grlmek zere
TBMMne geri gnderilebilme hkmnn dnda tutulmu olmasdr. Bte kanununun ekil ve esas ynnden Anayasa
aykrl iddiasyla, dier kanunlarda olduu gibi, Anayasa Mahkemesine bavurulabilir.

2) Kesin Hesap Kanunu
Bte Kanununu kabul etme yetkisine sahip olan yasama meclisi, bu kanunun uygulann denetleme yetkisine de
sahiptir. Btenin denetlenmesi, gelirlerin toplanmasnn ve harcamalarn bteye uygun olarak gerekleip
gereklemediinin aratrlmasn ierir. Bu denetleme, TBMM adna, bir anayasal kurulu olan Saytay tarafndan
yaplr. TBMMnin btenin uygulan zerindeki denetimi ise, kesin hesap kanunu tasarlarn kabul etmek suretiyle olur.
Bu tasarlar, Saytayca hazrlanan genel uygunluk bildirimine dayanr. Anayasaya gre (m.164), "kesin hesap kanunu
tasarlar, kanunda daha ksa bir sre kabul edilmemi ise, ilgili olduklar mali yln sonundan balayarak, en ge 7 AY
sonra, Bakanlar Kurulunca TBMMne sunulur. Saytay, genel uygunluk bildirimini, ilikin olduu kesin hesap kanunu
tasarsnn verilmesinden en ge 75 GN iinde TBMMne sunar. Kesin hesap kanunu tasars, Bte Komisyonunun
gndemine alnr. Bte Komisyonu, bte kanunu tasarsyla kesin hesap kanunu tasarsn Genel Kurula birlikte sunar.
Genel Kurul, kesin hesap kanunu tasarsn, yeni yl bte kanunu tasarsyla beraber grerek karara balar. TBMM
kesin hesap kanunu tasarlarn grp kabul etmekle hkmeti BRA etmi olur.

3) Milletleraras Andlamalarn Uygun Bulunmas
1982 Anayasas da 1961 Anayasas gibi andlamalarn onaylanmas yetkisini yasama ve yrtme organlar
arasnda paylatrmtr. Anayasamza gre andlamalar onaylamaya yetkili makam, Cumhurbakandr. Anayasann
104'nc maddesi, "milletleraras andlamalar onaylamak ve yaymlamak" yetkisini Cumhurbakannn grev ve yetkileri
arasnda saymaktadr. Ancak Cumhurbakannn onay yetkisini kullanabilmesi, TBMMnin onaylamay bir kanunla uygun
bulmasna baldr. Kural olarak bir milletleraras andlamann yrrle girmesi iin TBMMnin onay arttr. Bunun
istisnalar; "ekonomik, ticari veya teknik ilikileri dzenleyen ve sresi 1 YILI amayan andlamalar, Devlet Maliyesi
bakmndan bir yklenme gerektirmemek, kii hallerine ve Trklerin yabanc memleketlerdeki mlkiyet haklarna
dokunmamak artyla, yaymlanma ile yrrle konulabilir. Bu takdirde bu andlamalar, yaymlarndan balayarak 2 AY
iinde TBMMnin bilgisine sunulur."
Dier istisna ise, yrtme organn TBMMne bilgi verme ykmllnden de kurtarmaktadr. Bu fkraya gre, "mil-
letleraras bir andlamaya dayanan uygulama andlamalar ile kanunun verdii yetkiye dayanlarak yaplan ekonomik,
ticari, teknik veya idar andlamalarn TBMMnce uygun bulunmas zorunluluu yoktur; ancak, bu fkraya gre yaplan
ekonomik, ticari veya zel kiilerin haklarn ilgilendiren andlamalar, yaymlanmadan yrrle konulamaz." Grlyor ki,
bu fkradaki istisna, iki ayr durumu kapsamaktadr: (a) andlamann, daha nce yaplp yrrle konulmu baka bir
milletleraras andlamaya dayanmas veya dier bir deyimle onun uygulanmasn salayc nitelikte olmas; (b)
andlamann, daha nce kanunla yrtme organna verilmi yetkiye dayanlarak yaplmas.
Anayasann 90'nc maddesinin son fkrasna gre, "uslne gre yrrle konulmu milletleraras andlamalar
kanun hkmndedir. Bunlar hakknda Anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesine bavurulamaz."
Kanunlarn andlamalarla edeer olduklar, atmalar halinde sonraki kanun- nceki kanun ve zel kanun-
genel kanun ilikilerindeki ilkelere gre belirlenmesi gerektii yolundaki gr Trk doktrininde tmyle
benimsenmemitir. Fakat konuya ilikin sorun 2004 tarihinde Anayasaya eklenen fkra ile zmlenmitir. Buna gre;
Usulne gre yrrle konulmu temel hak ve hrriyetlere ilikin milletleraras andlamalarla kanunlarn ayn konuda
farkl olmalar halinde uyumazlk milletleraras hukuka gre zlr. Buna gre nce Anayasa, sonra Milletleraras
andlamalar, sonra kanunlar gelmektedir.

C) PARLAMENTO KARARLARI
Yasama meclislerinin hukuki ilemleri, kanunlar ve parlmento kararlar olmak zere 2ye ayrlr. Parlmento karar-
lar, TBMMnin kanun dndaki btn ilemleridir. Yasama meclislerinin i rgtlenilerine ve almalarna ilikin kararlar
parlmento kararlarnn nemli bir blmn oluturur. Mesel Trkiye Byk Millet Meclisinin kendi tzn yapmas
ve deitirmesi, kendi Bakann ve Bakanlk Divann semesi, komisyonlarn seimi, Meclisin tatile girmesi , Meclisin
seimlerin yenilenmesine karar vermesi, kapal oturum yaplmasna ve bu oturumlardaki grmelerin yaynlanmasna
ilikin kararlar, ak oylama veya gizli oylama karar, yasama dokunulmazlnn kaldrlmasna ve yasama meclisi

53
yeliinin dmesine ilikin kararlar, bir yenin 6 ay gememek zere Bakanlar Kurulunca verilecek geici bir grevi
kabul etmesine ilikin karar, v.b.
Parlmento kararlarnn 2. bir blm, yasama meclisinin yrtme organ ile olan ilikilerini ilgilendirir. Mesela
TBMMnce Babakan veya bakanlar hakknda meclis soruturmas almas ve Yce Divana sevk karar
Cumhurbakannn vatan hainliinden dolay TBMMnce sulandrlmas karar, gensorunun gndeme alnp aln-
mamasna karar verilmesi, gensoru veya gven istemi sonucunda Bakanlar Kurulu veya bir bakan hakknda gven veya
gvensizlik belirtilmesi, Bakanlar Kurulunun greve balamas srasnda gven oyu, Cumhurbakannn seimi, genel
grme veya meclis aratrmas almasna karar verilmesi gibi.

Parlmento kararlar yarg denetimine tbi tutmu deildir. Bu kuraln 2 istisnas bulunur. Bunlar, yasama meclisi
itzkleri ile yasama dokunulmazlnn kaldrlmasna veya yeliin dmesine ilikin kararlardr. "Yasama
dokunulmazlnn kaldrlmasna veya yeliin dtne Meclise karar verilmesi hallerinde, karar tarihinden balayarak
1 hafta iinde, ilgili ye veya TBMM yelerinden herhangi biri, bu kararn iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurabilir.
Anayasa Mahkemesi, iptal istemini 15 GN iinde karara balar."

D) TZK
Yasama meclislerinin kendi i almalarn dzenlemek amacyla koyduklar kurallara "itzk" ad verilir. TBMM,
almalarn, kendi yapt tzk hkmlerine gre yrtr. Meclislerin kendi itzklerini bizzat yapmalar, onlarn dier
devlet organlar, zellikle yrtme organ karsndaki bamszlklarnn bir belirtisi ve semboldr. Buna, yasama
meclislerinin "yntemsel bamszl" ad verilebilir. Yasama meclislerinin itzkleri, tadklar ada ramen,
Anayasamzn 115'inci maddesi gereince Bakanlar Kurulunca karlan tzklerle kartrlmamaldr. te yandan
itzkler, aralarndaki birtakm benzerliklere ramen, kanun da deildir. Kanunla itzk arasndaki daha da nemli bir
fark, konu bakmndan mevcut olan farktr. Kanunun vatandalar iin haklar ve ykmllkler yaratabilmesine karlk,
itzkler kural olarak sadece yasama meclisi yelerini balar ve meclis dnda bir uygulama alanna sahip olmalar
dnlemez.
Yasama meclislerinin kendi itzklerini yapma yetkilerinin bir sonucu da, meclislerin bu itzkleri diledikleri
zaman deitirebilmeleridir. Fakat daha ok rastlanlan uygulama, nceki parlmentoca yaplan itzn, deitirilmedii
srece sonradan seilen parlmentoyu da balamasdr.
tzk ve itzk deiiklikleri, TBMM yelerince nerilir. Bu teklifler, Anayasa Komisyonunda incelendikten sonra,
bu komisyonun raporu esas olmak zere Genel Kurulda grlr ve sonulandrlr. Yasama meclislerinin yntemsel
bamszl ilkesinin gerei olarak, bu yaynlanma ileminin, dorudan doruya TBMM Bakan tarafndan yaptrlmas
dorudur. Ayn ilkenin dier bir sonucu da, Cumhurbakannn kanunlar bir defa daha grlmek zere Meclise geri
gnderme yetkisinin, itzkler bakmndan mevcut olmamasdr. Cumhurbakan, Anayasaya aykr grd bir itzk
veya itzk deiikliine kar, iptal davas aabilir.

III. MLLETVEKL SELME YETERLL
Anayasamza gre, 25 yan dolduran her Trk milletvekili seilebilir.

Milletvekili seilemeyenler;
**En az ilkokul mezunu olmayanlar
**Kstllar,
**Ykml olduu askerlik hizmetini yapmam olanlar,
**Kamu hizmetinden yasakllar,
**Taksirli sular hari toplam bir yl veya daha fazla hapis ile ar hapis cezasna hkm giymi olanlar;
**Zimmet, ihtilas, irtikp, rvet, hrszlk, dolandrclk, sahtecilik, inanc ktye kullanma, dolanl ifls gibi yz kzartc
sularla, kaaklk, resm ihale ve alm satmlara fesat kartrma, Devlet srlarn aa vurma, ideolojik veya anarik
eylemlere katlma ve bu gibi eylemleri tahrik ve tevik sularndan biriyle hkm giymi olanlar, affa uram olsalar bile
MLLETVEKL SELEMEZLER. (Bu hkmdeki ideolojik ve anarik eylemler deyimi 2002 tarihli Anayasa deiiklii ile
terr eylemleri eklinde deitirilmitir.)
1961 ile 1982 Anayasalarn karlatrmak gerekirse;
1961 Anayasas milletvekili seilebilmek iin Trke okuyup yazma bilmeyi yeterli grd halde, 1982 Anayasas en az
ilkokul mezunu olmay art komutur.
Ayrca 1982 Anayasasna milletvekili seilme yeterliini ortadan kaldran sulara birok yenileri eklenmitir. 1961
Anayasas,milletvekili seilme yeterliinin ortadan kalkmas iin mahkmiyetin ar hapis veya be yldan fazla hapis
cezasyla mahkmiyet olmasn art koarken, 1982 Anayasas "toplam bir yl veya daha fazla hapis"cezasyla
mahkmiyeti, milletvekili seilme yeterliinin ortadan kalkmas iin kfi grmtr. stelik, ilgili kiinin affa uram olmas
halinde bile, seilme yeterlii geri gelmemektedir.

facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

54
III. SEM EVRELER
1987 tarihli Kanun deiiklii ile seim evreleri, her biri en ok 6 milletvekili karacak ekilde kltlmtr. 1995
tarihli Kanun, seim evresi olarak esas itibariyle illeri kabul etmekle birlikte, karaca milletvekili says 19'dan 35'e
kadar olan illerin iki, 36 ve daha fazla olan illerin seim evresine blneceini belirtmitir. karaca milletvekili says
18'e kadar olan iller bir seim evresi saylr. Bylece seim evreleri nemli lde bytlm olmaktadr. Milletvekili
Seimi Kanunu, seim evrelerini ve her seim evresinin karaca milletvekili saysn saptama grevini Yksek Seim
Kuruluna vermitir. Yksek Seim Kurulu bu hususlar, genel nfus saym sonularnn aklanmasndan itibaren en ge
alt ay iinde belirleyerek Resmi Gazete, radyo ve televizyonda ilan eder.
A) SEMN BALANGICI: TBMM seimleri normal olarak drt ylda bir yaplr. Her seim dneminin son toplant
ylnn 3 Temmuz gn, seimin balang tarihidir ve Ekim aynn ikinci pazar gn oy verilir. Seim dnemi bitmeden
nce, seimin yenilenmesine TBMM veya Cumhurbakannca karar verilmesi halinde, durum Bakanlar Kurulu tarafndan
48 saat iinde iln olunur. Yenileme karar,TBMM tarafndan verilmise Meclis, seimin yaplaca tarihi de belirler.
Yenileme kararnn Cumhurbakannca verilmesi halinde, bu kararn verildii gnden sonra gelen doksannc gn takip
eden ilk pazar gn oy verilir.
Seim propagandas, oy verme gnnden nceki onuncu gnn sabahnda balar ve oy verme gnnden nceki
gnn saat 18.00'de sona erer.

a) Adaylk
Milletvekili Seimi Kanununda 1986 tarihinde yaplan deiiklikle, partilerin her seim evresinin karaca
milletvekili says kadar aday gstermeleri kabul edilmitir. Ayrca bu kanun ile, aday tespiti ynteminin seilmesini
partilerin kendi tzklerine brakmaktadr. Siyasi Partiler Kanununun 37'nci maddesinde 31.7.1998 tarihli Kanunla yaplan
deiiklie gre. "siyasi partiler, n seim ya da aday yoklamas yaptklar seim evrelerinde, toplam olarak Trkiye
Byk Millet Meclisi ye tam saysnn %5'ini amamak zere, ilini, seim evresini, aday listesindeki srasn, n seim
veya aday yoklamas tarihinden en az on gn nce Yksek Seim Kuruluna bildirmek kouluyla merkez aday
gsterebilirler.

b) Milletvekilliklerin Tahsisi
Bir seim evresinde siyasi partilerin ve bamsz adaylarn elde edecekleri milletvekili says, (kontenjan adayl
hkm sakl kalmak artyla) d'Hondt sistemine gre hesaplanmaktadr. Milletvekili Seimi Kanununun konu ile ilgili
maddesine gre seime katlm ve seim evresi barajn am olan siyasi partilerin ve bamsz adaylarn adlar alt alta
ve geerli oy saylar da hizalarna yazlr. Siyasi partilerin oy saylar, nce bire, sonra ikiye, sonra e, o evrenin
karaca milletvekili saysna ulancaya kadar blnr. Elde edilen paylar ile bamsz adaylarn aldklar oylar ayrm
yaplmakszn en bykten en ke doru sralanr. Seim evresinden kacak milletvekili says kadar bu paylarn
sahibi olan partilere ve bamsz adaylara rakamlarn byklk srasna gre milletvekillikleri tahsis olunur. Kontenjan
aday gsterilen seim evrelerinde, bu fkraya gre yaplacak blme ilemi ve milletvekillii dalm, o seim evrelerinin
karaca milletvekili saysnn bir eksii ile yaplr. Son kalan milletvekillii iin birbirine eit rakamlar bulunduu takdirde,
bunlar arasnda ad ekilmek suretiyle tahsis yaplr.

c) Gmrk Kaplarnda Kullanlan Oylarn Deerlendirilmesi
Yabanc lkelerde yaayan Trk vatandalarna, milletvekili genel seimlerinin yaplaca gnn yetmi be gn
ncesinden balamak zere seim gn akam saat 17.OO'ye kadar yurda giri ve klarnda gmrk kaplarnda
kurulacak oy sandklarnda oy kullanma hakkn tanmtr. Gmrk kaplarndaki seim kurullarndan gelen sonular Yk-
sek Seim Kurulunca birletirilir. Partilerin gmrk kaplarnda aldklar oylar, dier seim kurullarndan gelen oylara
eklenerek her partinin lke genelinde ald geerli oy miktar bulunur. Bu say, Milletvekili Seimi Kanununun ngrd
yzde 10'luk genel barajn alp almadn saptamakta esas olur.

IV. T.B.M.M. YELERNN HUKUK STATS
Milletin Temsili: Anayasann 80.maddesine gre, "Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, seildikleri blgeyi veya
kendilerini seenleri deil, btn Milleti temsil ederler.

Milletvekili And: Anayasann 81. maddesi, milletvekillerinin greve balarken and ieceklerini ngrmtr:
Milletvekili andnn, hukuk bir balayclktan ok, manev bir balayclk ifade ettii kukusuzdur.
Aadakilerden hangisi, milletvekili seilebilmek iin aranan artlardan biri deildir?
A) En az lise mezunu olmak
B) Ykml olduu askerlik hizmetini yapm olmak
C) Kamu hizmetlerinden yasakl olmamak
D) Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak
E) Kstl olmamak
2006KPSS/ORTARETM
CEVAP: A

55

V. TBMM YELYLE BADAMAYAN LER
Anayasamza gre milletvekillii ile badamayan iler;
***TBMM yeleri, Devlet ve dier kamu tzel kiilerinde ve bunlara bal kurulularda;
***Devletin veya dier kamu tzel kiilerinin dorudan doruya ya da dolayl olarak katld teebbs ve ortaklklarda;
***zel gelir kaynaklar ve zel imknlar kanunla salanm kamu yararna alan derneklerde
***Devletten yardm salayan ve vergi muafiyeti olan vakflarn, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ile
sendikalar ynetim ve denetim kurullarnda grev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahht iini dorudan veya
dolayl olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.
***TBMM yeleri, yrtme organnn teklif, atama veya onamasna bal resm veya zel herhangi bir ile
grevlendirilemezler.
Bir yenin belli konuda ve alt ay amamak zere Bakanlar Kurulunca verilecek geici bir grevi kabul etmesi
meclisin kararna baldr.
Yasama uyumsuzluu (teri imtizaszlk) ad da verilen bu messesenin amac, milletvekillerinin herhangi bir
yrtme grevi kabul etmelerini nlemek suretiyle, onlarn yrtme organ karsnda tam bir bamszla sahip ola-
bilmelerini salamaktr. 1982 Anayasas, yasama uyumsuzluunun kapsamn geniletmitir.

3069 sayl "Trkiye Byk Millet Meclisi yelii ile Badamayan ler Hakknda Kanun" ile milletvekillerinin,
Anayasada belirtilen kurum ve kurulularda cret karl i takipilii, komisyonculuk, yapmalarn; Devletin ahsiyetine
kar ilenen sular ile zimmet, ihtilas, irtikp, kaaklk ve dviz sular gibi Devletin madd karlaryla ilgili davalarda
Devlet aleyhine vekil olmalarn; serbest mesleklerini srdrrken milletvekili unvanlarn kullanmalarn da yasaklam
bulunmaktadr.

VI. YASAMA SORUMSUZLUU
Yasama sorumsuzluu, "TBMM yeleri, Meclis almalarndaki oy ve szlerinden, Mecliste ileri srdkleri
dncelerden, o oturumdaki Bakanlk Divannn teklifi zerine Meclise baka bir karar alnmadka bunlar Meclis
dnda tekrarlamak ve aa vurmaktan sorumlu tutulamazlar." Yasama sorumsuzluunun amac, milletvekillerinin
Meclisteki sz hrriyetlerini korumaktr. Sorumsuzluun sz konusu olabilmesi iin, sz konusu eylemin;
1- Meclis almalar srasnda ilenmi olmas
2- Oy, sz veya dnce aklamas yoluyla ilenmi olmas arttr.

Buna karlk, Meclis toplants srasnda bir yenin baka bir yeyi veya grevliyi dvmesi, yaralamas veya
ldrmesi elbette sorumsuzluk kapsamna girmez.
Bu snrlar iinde sorumsuzluk, yasama meclisi yeleri iin tam bir korunma salar. Nitekim sorumsuzlua, aada
greceimiz dokunulmazlktan farkl olarak, "mutlak muaflk" da denilmektedir. Buna gre;
***Sorumsuzluk, ceza takibata kar mutlak olarak korur. Fakat bu sorumsuzluk, milletvekilini, yasama organ tarafndan
kendisine uygulanabilecek disiplin cezalarna kar da korumaz,
***Sorumsuzluun Meclise kaldrlabilmesi sz konusu deildir,
***Sorumsuzluk, srekli niteliktedir. Yani milletvekillii sfatnn sona ermesinden sonra da kovuturulamaz. Ancak bir
milletvekilinin szlerinin Meclis dnda tekrarlanmasnn ve aa vurulmasnn o oturumu yneten Bakanlk Divannn
teklifi zerine meclis karar ile yasaklanabilecei belirtilmitir.

VII. YASAMA DOKUNULMAZLII
Yasama dokunulmazl milletvekilini keyfi veya aslsz ceza kovuturmalarndan ve tutuklamalardan korur. Yasama
dokunulmazlnn temel amac, milletvekillerinin, keyfi ceza kovuturmalaryla, geici bir sre iin de olsa, grevlerinden
uzaklatrlabilmelerini nlemektir.
Anayasamza gre "seimden nce veya sonra bir su iledii ileri srlen bir milletvekili, Meclisin karar olmadka
tutulamaz, sorguya ekilemez, tutuklanamaz ve yarglanamaz. Ar cezay gerektiren sust hali ve seimden nce
soruturmasna balanlm olmak kaydyla Anayasann 14.maddesindeki durumlar bu hkmn dndadr.
Dokunulmazln bir sonucu da, TBMM yesi hakknda, seiminden nce veya sonra verilmi bir ceza hkmnn yerine
getirilmesinin, yelik sfatnn sona ermesine braklmasdr.
1982 Anayasasna gre milletvekillerinin temsil ileviyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur?
A) Milletvekilleri sadece seildikleri blgenin temsilcisi saylrlar.
B) Milletvekilleri sadece kendilerini seenlerin temsilcisi olarak deerlendirilirler.
C) Milletvekilleri, dnem iinde, kendilerini seenlerin ounluunun kararyla grevden alnabilirler.
D) Milletvekilleri, seildikleri blgeyi veya kendilerini seenleri deil, tm milleti temsil ederler.
E) Bir siyasal parti listesinden seilen milletvekilleri tm milletin, bamsz milletvekilleri ise, sadece seildikleri
evrenin temsilcisi saylrlar.
2004KPSS
CEVAP: D

56
Yasama sorumsuzluundan farkl olarak, dokunulmazlk, nisbi ve geici nitelikte bir ayrcalktr. Nisbidir nk
TBMM tarafndan kaldrlabilir. Dokunulmazlk, yeler hakknda hukuk davas almasna engel olmaz. nk dokunul-
mazln amac, milletvekilinin keyf kovuturmalarla yasama grevini yerine getirmekten alkonulmasn nlemektir; hukuk
davalar ise, milletvekilinin Meclise devamna ve grevini yerine getirmesine engel olmaz.
Ayrca sorumsuzluun aksine, dokunulmazlk, milletvekilleri iin ancak geici bir koruma salar. Yani bu koruma,
yelik sfatnn devam mddetince srer. yelik sfat sona erdikten sonra, Meclis yesi hakknda ceza kovuturmas
yaplabilir veya hakknda verilmi ve infaz ertelenmi bulunan ceza hkm ektirilir. Dokunulmazl kaldrlan bir ye
tekrar seilmise, dokunulmazl da geri gelir. Bu arada TBMMdeki siyas parti gruplarnca, yasama dokunulmazl ile
ilgili grme yaplamaz ve karar alnamaz.
Bir milletvekilinin dokunulmazlnn kaldrlmas hakkndaki talepler, Meclis Bakanlnca, Anayasa ve Adalet
Komisyonlar yelerinden kurulu Karma Komisyona havale edilir. Karma Komisyon bakan, dokunulmazlk dosyalarn
incelemek zere, ad ekme suretiyle be yeli bir hazrlk komisyonu tekil eder. Karma komisyon, ya dokunulmazln
kaldrlmasna veya kovuturmann milletvekillii sfatnn sona ermesine kadar ertelenmesine karar verir. Karma
Komisyon raporu, kovuturmann ertelenmesi eklinde ise Genel Kurulda okunur. On gn iinde bu rapora yazl olarak
itiraz edilmezse kesinleir.
Yasama sorumsuzluu ve yasama dokunulmazlndan, TBMM yeleri dnda, milletvekili olmayan bakanlar ve
Cumhurbakanl Konseyi yeleri de yararlanrlar.

VIII. YELN DMES
Anayasamza gre; "istifa eden milletvekilinin milletvekilliinin dmesi, istifann geerli olduu TBMM Bakanlk
Divannca tespit edildikten sonra, TBMM Genel Kurulunca kararlatrlr.
Milletvekilliinin kesin hkm giyme veya kstlama halinde dmesi, bu husustaki kesin mahkeme kararnn
Genel Kurula bildirilmesiyle olur.
Milletvekilliiyle badamayan bir grev veya hizmeti srdrmekte srar eden milletvekilinin milletvekilliinin
dmesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu zerine Genel Kurul gizli oyla karar verir.
Meclis almalarna zrsz veya izinsiz olarak bir ay ierisinde toplam be birleim gn katlmayan
milletvekilinin milletvekilliinin dmesine, durumun Meclis Bakanlk Divannca tespit edilmesi zerine, Genel Kurulca
ye tamsaysnn salt ounluunun oyuyla karar verilebilir.
Partisinin temelli kapatlmasna beyan ve eylemleriyle sebep olduu Anayasa Mahkemesinin temelli ka-
patmaya ilikin kesin kararnda belirtilen milletvekilinin milletvekillii, bu kararn Resmi Gazetede gerekeli olarak
yaymlad tarihte sona erer. Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanl bu kararn gereini derhal yerine getirip Genel
Kurula bilgi sunar.
Bu maddedeki deiikliklerden nemli bir tanesi, partisinden istifa ederek baka bir partiye giren veya Bakanlar
Kurulunda grev alan milletvekilinin milletvekilliinin deceine dair hkmn kaldrlm olmasdr.

IX. DOKUNULMAZLIIN KALDIRILMASI VE YELN DMES KARARLARININ
DENETLENMES
Anayasann deiik 85maddesine gre "yasama dokunulmazlnn kaldrlmasna veya milletvekilliinin dmesine
karar verilmi olmas hallerinde, Meclis Genel Kurulu kararnn alnd tarihten balayarak YED GN ilgili milletvekili
veya bir dier milletvekili, kararn, iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini onbe
ierisinde kesin karara balar. Meclis, dokunulmazln kaldrlmas kararnda, bu messesenin amalarna aykr hareket
ettii takdirde, Anayasa Mahkemesi dokunulmazln kaldrlmas kararn iptal eder ve bylece dokunulmazlk geri
gelir.Burada Anayasa Mahkemesinin incelemesi, isnad edilen suun gerekten ilenmi olup olmadn deil, isnadn
ciddi olup olmadn kapsayacaktr.

T.B.M.M. yelerinin Mali Statleri
1982 Anayasasna gre, "TBMM yelerinin denek ve yolluklar kanunla dzenlenir. denein aylk tutar en
yksek Devlet memurunun almakta olduu miktar, yolluk da denek miktarnn yarsn aamaz. TBMM yelerine
denecek denek ve yolluklar, kendilerine sosyal gvenlik kurulular tarafndan balanan emekli ayl ve benzeri
demelerin kesilmesini gerektirmez. denek ve yolluklarn en ok ayl nceden denebilir."

1982 Anayasasna gre, aadakilerden hangisi TBMM yeliinin sona erme nedenlerinden biridir?
A) Bakanlar Kurulunda bakan olarak grev almak
B) TBMM Bakan sfatyla Cumhurbakanna vekillik etmek
C) Meclis almalarna zrsz veya izinsiz olarak 1 ay iinde 5 birleim gn katlmamak
D) TBMM komisyonlarnda grev almak
E) Cumhurbakannca Babakan olarak atanmak
2008KPSS/LSANS
CEVAP: C

57
X. TBMMNN YAPISI VE ALIMA DZEN
A) tzk: Anayasaya gre, TBMM almalarn, kendi yapt tzk hkmlerine gre yrtr.

BAKANLIK DVANI
Anayasaya gre; TBMMnin Bakanlk Divan, Meclis yeleri arasndan seilen Meclis Bakan, Bakanvekilleri,
Ktip yeler ve dare Amirlerinden oluur. Bakanlk Divan, Meclisteki siyasi parti gruplarnn ye says orannda Divana
katlmalarn salayacak ekilde kurulur. Siyas parti gruplar Bakanlk iin aday gsteremezler.
TBMM Bakanlk Divan iin, bir yasama dneminde iki seim yaplr. lk seilenlerin grev sresi iki yldr.
TBMM Bakan, Bakan vekilleri, Meclis tartmalarna katlamazlar. Bakan ve oturumu yneten Bakan vekili oy
kullanamazlar. Bu hkmler, Meclis Bakannn ve Bakanlk Divannn tarafszln salama amacn gtmektedir. 1982
Anayasasna gre; "TBMM Bakan adaylar, Meclis yeleri iinden Meclisin topland gnden itibaren 5 gn iinde,
Bakanlk Divanna bildirilir, Bakan seimi gizli oyla yaplr. lk iki oylamada ye tamsaysnn te iki ve nc
oylamada ye tamsaysnn salt ounluu aranr. nc oylamada salt ounluk salanamazsa, bu oylamada en ok
oy alan iki aday iin drdnc oylama yaplr; drdnc oylamada en fazla oy alan ye, Bakan seilmi olur. Bakan
seimi, aday gsterme sresinin bitiminden itibaren, 5 gn iinde tamamlanr".


B) Meclis Bakannn Grevleri
1- Meclis toplantlarna bakanlk etme ve Meclisi temsil etme
2- Tatil veya ara verme srasnda dorudan doruya veya yelerin bete birinin yazl istemi zerine Meclisi toplantya
armak,
3- Meclisin kolluk ve ynetim hizmetlerini yrtmek,
4- Cumhurbakanna veklet etmek,
5- Cumhurbakannca seimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde tekil olunacak Geici Bakanlar Kuruluna siyasi
parti gruplarndan alnacak ye saysn tespit etmek,
6- Cumhurbakannca seimlerin yenilenmesine karar verilmesi durumunda kendisine gr bildirmek saylabilir.

C) Siyasi Parti Gruplar
Siyasi partiler, Meclis almalarna parti Meclis gruplar araclyla katlrlar. Anayasaya gre siyasi parti gruplar,
en az yirmi yeden meydana gelir. (1961Anayasasnda bu say 10 idi. Anayasann, Meclis almalar asndan siyasi
parti gruplarna verdii nem, "itzk hkmleri, siyas parti gruplarnn, Meclisin btn faaliyetlerine ye says orannda
katlmalarn salayacak yolda dzenlenir" hkmnden anlalmaktadr.

Anayasa, siyas parti gruplarna tannm baz yetki ve ayrcalklar yle sralamtr:
a) Siyasi parti gruplar, ye saylar orannda Meclis Bakanlk Divanna katlrlar.
b) Siyasi parti gruplar gensoru nergesi verebilirler ve gensoru nergesinin gndeme alnp alnmayaca hakkndaki
Meclis grmelerinde, siyasi parti gruplar adna birer milletvekiline sz verilir.
c) Siyasi parti gruplar, genel grme ve meclis aratrmas almasn isteyebilirler.
d) Siyasi parti gruplar, kapal oturum yaplmasn isteyebilirler
e) Siyasi parti gruplar, Meclis grmelerinde dier milletvekillerinden farkl ve ncelikli sz hakkna sahiptirler. Siyasi
parti gruplar, komisyon ve Hkmet adna yaplan konumalar yirmi, yeler tarafndan yaplan konumalar on dakika
ile snrldr."
f) ktidar ve ana muhalefet partisi meclis gruplarna, Anayasa Mahkemesinde iptal davas ama yetkisi tannmtr.
g) Siyasi parti gruplar, iktidar grubuna veya gruplarna ayrlan zel kontenjan dnda, Bte Komisyonunda oranlarna
gre temsil edilirler.
Anayasaya gre, siyasi parti gruplarnn yapamayacaklar hususlar; siyasi parti gruplarnda yasama
dokunulmazlnn kaldrlmas ve meclis soruturmas ile ilgili grme yaplamaz ve karar alnamaz. Siyasi parti gruplar,
Meclis Bakanl iin aday gsteremezler.
Danma Kurulu: Bu kurul, tzkte kendisine verilen grevleri yerine getirir ve Bakann istemi zerine danma
niteliinde gr bildirir, Danma Kurulunun kararlar balayc nitelikte deil, danma niteliindedir.


1982 Anayasasna gre, TBMM Bakanlk Divan iin bir yasama dneminde ka seim yaplr?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
2010KPSS/LSANS
CEVAP: B

58
D) Komisyonlar
Bir konunun TBMM Genel Kuruluna gelmeden nce grlp olgunlatrld kurullardan Komisyonlar, kendilerine
havale edilen iler hakknda birer rapor hazrlayarak Meclis Bakanlna sunarlar.
Millet Meclisi tzne gre , *Anayasa Komisyonu; Adalet Komisyonu; *Milli Eitim, Kltr, Genlik ve Spor Kom.
*Tarm, Orman ve Ky ileri Komisyonu, *Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm Kom. *Plan ve Bte Kom.,Milli Savunma
Kom.; *evre Komisyonu,Kamu ktisadi Teebbsleri Kom. *ileri Komisyonu; D leri Komisyonu, *Salk, Aile,
alma ve Sosyal ler Komisyonu, *nsan Haklarn nceleme Kom. *TBMM Hesaplarn nceleme Komisyonu; * Sanayi,
Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu olmak zere 16 komisyon kurulmutur.
Komisyonlarda siyasi parti gruplar, ye saylar orannda temsil edilir. Raporu Genel Kurul grmelerine esas
olacak komisyona, esas komisyon denir. Esas komisyonun hangisi olaca, iin komisyonlara havalesi srasnda,
Bakanlk tarafndan tespit edilir.

1) Meclisin toplanmas ve tatili
TBMM, her yl Ekim aynn ilk gn kendiliinden toplanr. Meclis, bir yasama ylnda en ok ay tatil yapabilir.
Meclis, tatilin dnda da, daha ksa srelerle almalarna ara verebilir. Ara verme, Meclisin on be gn gememek
zere almalarn ertelemesidir. Meclis ara verme veya tatil srasnda, dorudan doruya veya Bakanlar Kurulunun
istemi zerine, Cumhurbakannca toplantya arlabilir. Meclis Bakan da, dorudan doruya veya yelerin bete
birinin yazl istemi zerine, Meclisi olaanst toplantya arabilir.

2) Toplant ve Karar Yeter Says
" TBMM, yapaca seimler dahil btn ilerinde ye tamsaysnn en az te biri ile toplanr ve Anayasada
bakaca bir hkm yoksa toplantya katlanlarn salt ounluu ile karar verir; ancak karar yeter says hibir ekilde ye
tamsaysnn drtte birinin bir fazlasndan az olamaz". 1982 Anayasasnn bu konuda getirdii bir yenilik de, Bakanlar
Kurulu yelerinin, TBMMnin katlamadklar oturumlarnda, kendileri yerine oy kullanmak zere bir bakana yetki
verebilmeleridir. Ancak bir bakan kendi oyu ile birlikte en ok iki oy kullanabilir.

3) Meclis Grmeleri
Anayasa, temsili rejimlerin tarihsel bir kural olan meclis grmelerinin akl ilkesini kabul etmitir. Ancak TBMM,
tzk hkmlerine gre kapal oturumlar yapabilir.

4) Mecliste Oylama Usulleri
Mecliste trl oylama kabul etmitir: aretle oylama, ak oylama ve gizli oylama.
**aretle oylama, yelerin el kaldrmas; tereddt halinde ayaa kalkmalar; be yenin ayaa kalkarak teklif etmesi
halinde de salonda olumlu ve olumsuz oy verenlerin ikiye blnerek saylmalar suretiyle yaplr.

**Ak oylama, zerinde milletvekillerinin ad ve soyadlaryla seim evrelerinin yazl olduu oy pusulalarnn kutuya
atlmas veya elektronik oylama mekanizmasnn altrlmas yahut ad cetvelinin okunmas zerine ad okunan
milletvekilinin ayaa kalkarak "kabul", "ekimser" veya "red" kelimelerinden birini yksek sesle sylemesi suretiyle olur.

**Gizli oylama ise, zerinde hibir iaret bulunmayan yuvarlaklarn krsden kutuya atlmas suretiyle yaplr. Beyaz
yuvarlak olumlu, yeil yuvarlak ekimser ve krmz yuvarlak olumsuz oy anlamna gelir. Kural olarak iaret oyuna
bavurulur. En az 15 milletvekilinin yazl istemi zerine ak oylama yaplr. Gizli oylama yaplabilmesi iin, 15
milletvekilinin bir nerge ile gizli oylama yaplmasn istemesi ve bu istemin Genel Kurulca kabul lazmdr.

XI. TBMM GREV VE YETKLER
"TBMMnin grev ve yetkileri, kanun koymak, deitirmek ve kaldrmak; Bakanlar Kurulunu ve bakanlar
denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hkmnde kararname karma yetkisi vermek; bte ve kesin
hesap kanun tasarlarn grmek ve kabul etmek; para baslmasna ve sava ilanna karar vermek; milletleraras
andlamalarn onaylanmasn uygun bulmak.
1982 Anayasasna gre milletleraras hukukun meru sayd hallerde sava hali ilanna aadakilerden
hangisi karar verebilir?
A) Milli Savunma Bakannn nerisi zerine Cumhurbakan
B) ileri Bakannn nerisi zerine Babakan
C) Dorudan Babakan
D) Milli Gvenlik Kurulu
E) TBMM
2008KPSS/NLSANS
CEVAP: E

59
KANUN YAPMA
Anayasaya gre kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir. Bakanlar Kurulunca yaplan neriye
"kanun tasars", milletvekillerince yaplan neriye "kanun teklifi" ad verilmektedir. Kanun teklif ve tasarlarnn
TBMMde grlme usul ve esaslar, tzkle dzenlenmitir. TBMM tarafndan reddedilmi olan kanun teklif ve
tasarlar, red tarihinden itibaren bir tam yl gemedike, ayn yasama dnemi iinde yeniden verilemez. Bir yasama
dneminde sonulandrlamam olan kanun tasar ve teklifleri hkmsz saylr; buna "kadk olma" denilmektedir.
TBMMce kabul edilen kanunlarn 15 gn iinde yaynlanmas grevi, Cumhurbakanna aittir. Cumhurbakan
yaymlanmasn uygun bulmad kanunlar, bir daha grlmek zere TBMMne geri gnderir.
Bte kanunlar, geri gnderme yetkisinin dnda tutulmutur. TBMMnin bir kanun yapmak suretiyle kulland
dier iki yetki, genel ve zel af ilanna ve kesinleen lm cezalarnn yerine getirilmesine karar vermektir. Affn genel
veya zel oluu, onun kapsamna giren kiilerin saysyla deil, affn hukuki sonularyla ilgilidir. Genel af, ceza ile birlikte
suu ve dolaysyla ceza mahkmiyetinin btn sonularn ortadan kaldrr. Genel af tek bir kii iin ilan edilebilecei gibi,
zel af da birden ok kii iin karlabilir. Genel ve zel af iin TBMM ye tamsaysnn 3/5 inin ounluunun oyu
gerekmektedir. Bu tr gletirici bir art yerindedir. TBMM tatilde ve ara vermede iken lkenin ani silahl saldrya
uramas halinde Cumhurbakan da Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar verebilir.

XII. HKMETN DENETLENMES
Hkmetin idareyi denetleyebilecei durumlar; Soru, genel grme, meclis aratrmas, meclis soruturmas,
gensoru olmak zere be noktada toplanabilir.

1) SORU
Anayasaya gre soru, Bakanlar Kurulu adna, szl veya yazl olarak cevaplandrlmak zere babakan veya
bakanlardan bilgi istemekten ibarettir. Cevap ister yazl ister szl olarak istenilsin, soru her halde yazl olarak bir
nerge ile sorulur. Soru nergesi, sadece bir milletvekili tarafndan imzalanabilir. Ayn konuda ikiden fazla bakandan
sorulan soru Babakandan sorulmu saylr. Soru nergesi Meclis Bakanlna verilir. Szl sorular (Yani cevabnn
szl olaca sorular), Bakanlk yazsnn Babakanla veya ilgili bakanla sevk tarihinden itibaren 7 gn sonra
gndeme alnr. Hkmet yesi, kamu yarar sebebiyle soruya isterse gizli oturumda cevap verebilir. Yazl sorular,
Babakanla veya ilgili bakanla gnderildikleri tarihten itibaren en ge 20 gn iinde cevaplandrlr.

2) GENEL GRME
Anayasaya gre, genel grme, "toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, TBMM Genel
Kurulunda grlmesidir" Genel grme almas, Hkmet, siyas parti gruplar veya en az on milletvekili tarafndan
bir nerge ile istenebilir. Genel grme alp almamasna Meclis Genel Kurulu karar verir. Genel Kurul, genel grme
alp almamasna iaretle oylama suretiyle karar verir. Genel grmenin balayaca gn, grme almasna karar
verilmesinden itibaren krk sekiz saatten nce ve yedi tam gnden sonra olamaz.
Ancak genel grmenin sonunda da bir oylama yaplamaz ve hkmetin siyasal sorumluluunu ortaya koyacak bir
karar alnamaz. Genel grme, etkinlik derecesi ynnden, soru ile gensoru arasnda yer alan bir denetim yoludur.

3) MECLS ARATIRMASI
Anayasaya gre "Meclis aratrmas, belli bir konuda bilgi edinilmek iin yaplan incelemeden ibarettir" Meclis
aratrmas, Hkmet, siyas parti gruplar veya en az on milletvekili tarafndan Meclis Bakanlna verilecek bir nerge
ile istenebilir. Meclis aratrmasnn alp almamasna, Meclis Genel Kurulu iaret oyuyla karar verir.
Meclis aratrmas komisyonu, inceleme faaliyetlerini bitirdiinde Meclise bir rapor sunar. Bu rapor hakknda Genel
Kurulda genel grme alr. Ancak, grme sonunda her hangi bir karar alnmas ve hkmetin sorumlu bulunmas
mmkn deildir. Aratrma, hkmet siyasetinin kusurlu yanlarn ortaya koymusa, bu bulgulara dayanlarak bir gensoru
nergesi verilmek suretiyle, hkmetin siyasal sorumluluu gerekletirilebilir. Yoksa Meclis aratrmas, dorudan
doruya hkmetin siyasal sorumluluuna yol aacak bir denetim arac deildir. Ayrca Meclis aratrmas, TBMMne,
kanun yapma veya hkmeti denetleme grevlerinde yardmc olacak bir denetim aracdr. Devlet srlar ve Ticari srlar
kapsam dndadr.

4) MECLS SORUTURMASI
Meclis soruturmas, Babakan veya bakanlarn grevleriyle ilgili "cezai sorumluluklarnn aratrlmasn salayan
bir denetim aracdr. Anayasaya gre, "Babakan veya bakanlar hakknda, TBMM ye tamsaysnn en az onda birinin
verecei nerge ile soruturma almas istenebilir. Meclis, bu istemi en ge bir ay iinde grr ve karara balar.
Soruturma almasna karar verilmesi halinde Meclisteki her parti iin ayr ayr ad ekme suretiyle kurulacak on be
kiilik bir komisyon tarafndan soruturma yaplr. Komisyon, soruturma sonucunu belirten raporunu iki ay iinde Meclise
sunar. Meclis, raporu ncelikle grr ve gerek grd takdirde ilgilinin Yce Divana sevkine karar verir. Yce Divana
sevk karar ancak ye tamsaysnn salt ounluu ile alnr. Meclisteki siyas parti gruplarnda, Meclis soruturmas ile
ilgili grme yaplamaz ve karar alnamaz". TBMM karar ile Yce Divana verilen bir bakan bakanlktan der.
Babakann Yce Divana sevki halinde hkmet istifa etmi saylr.



60
5) GENSORU
Gensoru ile hkmetin veya bir bakann siyasal sorumluluuna yol alabilir, yani onun Meclise grevden
uzaklatrlabilmesine imkn verir. Meclis soruturmas sonucunda da Yce Divana sevk edilen bir bakan, bakanlktan
dmektedir ama, bu yolun sadece "ceza" sorumluluu gerektiren ilerde kullanlabilecei unutulmamaldr.
1982 Anayasas gre, gensoru nergesi bir siyas parti grubu adna veya en az yirmi milletvekilinin imzasyla
verilir.1961 Anayasasnda ise gensoru siyas parti gruplar veya en az on milletvekilinin imzasyla verilebiliyor ve siyas
parti gruplar da en az on yeden oluuyordu. Yani 1982 Anayasas ile gensoru nergesi verilmesi, zorlatrlmtr.

Usul: Gensoru nergesi, veriliinden sonraki gn iinde bastrlarak yelere datlr; datlmasndan itibaren on gn
iinde gndeme alnp alnmayaca grlr. Gensorunun grlmesi gndeme alma kararnn verildii tarihten
balayarak iki gn gemedike yaplamaz ve yedi gnden sonraya braklamaz. Gensoru grmeleri srasnda yelerin
veya gruplarn verecekleri gerekeli gvensizlik nergeleri veya Bakanlar Kurulunun gven istei, bir tam gn getikten
sonra oylanr. Maddede belirtilen iki ve bir tam gnlk sreler, "serinleme sresi" olarak anlmaktadr. Bu srelerin amac,
gven oylamalarnda duygusal etkenlerin etkisini azaltmak, milletvekillerinin daha etrafl ve serinkanl dnebilmelerine
imkn vermektir. Oylamada yalnz gvensizlik oylarnn saylaca kural, 1982 Anayasas ile getirilmitir.
6.BLM: YRTME
I. YRTME FONKSYONUNUN NTEL
Trkiye'de yrtme fonksiyonu, sadece zel, somut, bireysel ilemler yapmaktan ibaret saylamaz. Yrtme
fonksiyonu kavramna bu tr ilemler kadar, dzenleyici veya kural koyucu ilemler yapmak da girer.
1924 Anayasas tzklerden, 1961 Anayasas tzk ve ynetmeliklerden sz etmitir. 1961 Anayasasnda,
yrtmenin dzenleyici ilemlerine kanun hkmnde kararnameleri (KHK)de eklemitir. 1982 Anayasas, her
dzenleyici ilem trne yer vermektedir.
darenin dzenleme yetkisinin, dorudan doruya onun takdir yetkisinden doduu ileri srlebilir. darenin btn
yetkilerinin bal yetkiler olmayaca idare kavramnn zorunlu olarak takdir yetkisini de ierecei aktr. darenin bir ilem
yapp yapmama konusunda takdir yetkisi varsa,sz konusu alanda dzenleme yapma yetkisi de vardr denebilir. (Bal
yetki: darenin ilem yapma yetkisinin kaynann yasalar olmas anlamna gelir.Bu anlamyla idare ilem yaparken ancak
yasann vermi olduu yetkiye sahiptir.)
1982 Anayasas dneminde de yrtmenin, karar, tebli, sirkler gibi deiik adlar altnda dzenleyici ilemler
yapma uygulamas devam etmitir. Ynetmelik, Trk hukukunda idarenin en geni dzenleyici ilem tr olduuna;
babakanlk, bakanlklar ve tm kamu tzel kiileri ynetmelik karabileceklerine gre, bu deiik adlar altnda yaplan
dzenleyici ilemlerin de ynetmelik olarak deerlendirilmesi dnlebilir. Anayasann 8.maddesine gre '"Yrtme
yetkisi ve grevi, Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu tarafndan, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanlr ve
yerine getirilir." 1982 Anayasas, yrtmenin dzenleyici ilemlerini, KHK, tzk, ynetmelik ve Cumhurbakanl
kararnamesi olarak belirlemitir.
II. YRTMENN DZENLEYC LEMLER
A) Kanun Hkmnde Kararnameler
1924 Anayasasnda ve 1961 Anayasasnn ilk eklinde mevcut olmayan K.H.K bu Anayasada 1971 ylnda yaplan
deiiklikler arasnda hukukumuza girmitir. K.H.K daha farkl bir biimde, 1876 Kanun-u Esasi de de yer almt.
Yetki: Gerek deiik 1961, gerek 1982 Anayasalarna gre K.H.K. karma yetkisi Bakanlar Kurulunundur. Bakanlar
Kurulunun K.H.K. karma yetkisi de (skynetim ve olaanst hal K.H.K.lar hari ) dorudan doruya Anayasadan
deil, yetki kanunundan doar. "Yetki kanunu, karlacak KHKnin amacn, kapsamn, ilkelerini, kullanma sresini ve
sresi iinde birden fazla kararname karlp karlamayacan gsterir".

Konu: K.H.K.

nn konusu, yetki kanununda belirlenir. Yetki kanunu, K.H.K.nn amacn, kapsamn ve ilkelerini gstermek
zorunda olduuna gre yetki, somutlatrlm, belli bir alanda tannm olmaktadr. K.H.K.nn konusu, yetki kanununda
belirlenmi olan bu erevenin dna kamaz. Skynetim ve olaanst haller sakl kalmak zere, temel haklar, kii
haklar ve devleri ile siyas haklar ve devler KHK.larla dzenlenemez. Anayasamz Bakanlar Kuruluna K.H.K. ile
btede deiiklik yapma yetkisinin verilmesini de yasaklamaktadr.
Anayasa Mahkemesinin, son yllardaki kararlarnda K.H.K.larn konu unsuru bakmndan, ksa sreli olmak,
nemlilik, zorunluluk ve ivedilik gibi, Anayasada bulunmayan birtakm artlar ekledii grlmektedir.

Yrtme yetkisi ve grevi aadakilerden hangisine aittir?
A) Milletvekillerine
B) Cumhurbakanna ve Bakanlar Kuruluna
C) Yargtay bakanna ve Dantay Bakanna
D) Hakimlere ve savclara
E) Genelkurmay Bakanna
2008KPSS/ORTARETM
CEVAP: B

61
Usul ve ekil: Usul ve ekil unsuru bakmndan K.H.K.lar, Bakanlar Kurulunun dier kararnamelerinden farkszdr.
K.H.K.'larn da Cumhurbakan tarafndan imzalanmas gerekir. K.H.K.'lar, Resmi Gazetede yaynlandklar gn yrrle
girerler. Ancak, kararnamede yrrlk tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gsterilebilir. 1982 Anayasas, deiik 1961
Anayasas gibi K.H.K.'lar T.B.M.M.nin denetimine tabi tutmutur. Anayasaya gre "kararnameler, Resmi Gazetede
yaymlandklar gn TBMMne sunulur. Yetki kanunlar ve bunlara dayanan KHKler, TBMM komisyonlar ve Genel
Kurulunda ncelik ve ivedilikle grlr"
1982 Anayasasna gre yetki kanununun, "sresi iinde birden fazla kararname karlp karlamayacan" da
gstermesi gerekmektedir. Anayasaya gre, T.B.M.M. bir K.H.K.y olduu gibi kabul edebilecei gibi, onu deitirmesi
veya tmden reddetmesi de mmkndr. Reddedilen kararnameler bu kararn Resmi Gazetede yaymland tarihte,
yrrlkten kalkar.
T.B.M.M. bir K.H.K.y ister aynen ister deitirerek kabul etsin, onay kanununun K.H.K.'y kanun haline
dntrdn kabul etmek gerekir. T.B.M.M. K.H.K,'nn reddine karar verirse, K.H.K bu kararn Resm Gazetede
yaynland tarihte yrrlkten kalkar. Deitirilerek kabul edilen K.H.K.'larn deitirilmi hkmleri, bu deiikliklerin
Resmi Gazetede yaynland gn yrrle girer. K.H.K.nn T.B.M.M.ce reddi halinde, bu K.H.K. ile kaldrlm olan
kanun hkmlerinin yeniden ve kendiliinden uygulanabilir hale gelmeleri gerekir.
Denetim:1961 ve 1982 Anayasalarna gre Anayasa Mahkemesi, K.H.K.larn Anayasaya ekil ve esas bakmlarndan
uygunluunu denetler. K.H.K.nn ieriinin Anayasaya aykr olmamas, fakat yetki kanununa aykr olmas durumunda,
bunun da bir anayasa sorunu oluturaca, dolaysyla Anayasa Mahkemesinin denetim yetkisine tabi olaca aktr.

Skynetim ve Olaanst Hal Kanun Hkmnde Kararnameleri
1982 Anayasas, 1961 Anayasasnn aksine, ancak skynetim halinde veya olaanst hallerde karlabilen ve
olaan K.H.K'.lardan nemli farklarla ayrlan kendine zg bir K.H.K. trne yer vermitir. Bu K.H.K.'lar, olaan K.H.K.
lardan u ynlerden ayrlmaktadr:
Yetki: Olaan K.H.K.'larda yetki Bakanlar Kurulunun olduu halde, skynetim ve olaanst hal K.H.K.'lar
"Cumhurbakannn Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu" tarafndan karlr. Yetki unsuru bakmndan dier fark ise,
skynetim ve olaanst hal kararnamelerinin bir yetki kanununa ihtiya gstermemesidir.

Konu: Skynetim ve olaanst hal K.H.K.'lar olaan K.H.K.'lar bakmndan Anayasada yer alan konu
snrlandrmalarna tabi deildir. Yani, temel haklar, kii haklar ve devleri ile siyasi haklar ve devler de bu tr K.H.K. ile
dzenlenebilir. Anayasa Mahkemesinin de belirttii gibi, olaanst halin gerekli klmad konularn olaanst hal
K.H.K.'laryla dzenlenmesi olanakszdr.

Denetim Bakmndan: Anayasaya gre "olaanst hallerde, skynetim ve sava hallerinde karlan KHKlerin ekil ve
esas bakmndan Anayasaya aykrl iddiasyla, Anayasa Mahkemesinde dava alamaz. Bu madde ile sava,
seferberlik, skynetim veya olaanst hallerde temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn ksmen veya tamamen
durdurulabilecei veya bunlar iin Anayasada ngrlen gvencelere aykr tedbirler alnabilecei ifade edilmekle
beraber, anlan hallerde dahi kiinin yaama hakkna, maddi ve manevi varlnn btnlne dokunulamayaca;
kimsenin din, vicdan, dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayaca ve bunlardan dolay sulanamayaca; su ve
cezalarn gemie yrtlemeyecei; sululuu mahkeme karar ile saptanncaya kadar kimsenin sulu saylamayaca
da belirtilmitir.
Anayasa Mahkemesi, bir dzenleyici ilemin Anayasann ngrd anlamda bir olaanst hal K.H.K.si olabilmesi
iin 3 artn varln gerekli saymtr;
-Olaanst hal, yer bakmndan snrldr.
-Olaanst hal, sre bakmndan da snrldr.
-Bu noktayla balantl olarak, olaanst hal K.H.K.'lar ile kanunlarda deiiklik yaplamaz.
Anayasa Mahkemesine gre, yukardaki artlara uygun olmayan bir olaanst hal K.H.K.s, olaan bir K.H.K.
saylabilir. Skynetim ve olaanst hal K.H.K.'lar zerindeki tek denetim, TBMMnin denetimidir. Anayasaya gre bu
kararnameler, Resmi Gazetede yaynlanr ve ayn gn TBMMnin onayna sunulur; Skynetim ve olaanst hal
K.H.K.'lar TBMM'nin onayndan sonra, dier K.H.K.'lar gibi kanuna dneceinden, bu kanunlarn Anayasayla
uygunluunun Anayasa Mahkemesince denetlenebilecei doaldr.

b) Tzkler
Tzkler; "Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasn gstermek veya emrettii ileri belirtmek zere, kanunlara
aykr olmamak ve Dantayn incelemesinden geirilmek artyla tzkler karabilir. Tzkler, Cumhurbakannca
imzalanr ve kanunlar gibi yaymlanr."
Anayasamza gre tzklerin konusu, "kanunun uygulanmasn gstermek" veya kanunun "emrettii ileri
belirtmek" tir. Tzkler kanunlara aykr olamaz. Usul ve ekil unsuru bakmndan tzkleri, idarenin dier dzenleyici
ilemlerinden ayrt eden temel zellik, bunlarn Dantayn incelemesinden geirilmesi artdr. Dantay incelemesinden
geirilmemi bir tzk, yok saylr. Bu inceleme istiari (danma) niteliktedir. Bakanlar Kurulu, Dantay incelemesinden
sonra ya kendi ilk tasarsn veya Dantayn yapt deiiklii kabul etmek zorundadr. Bunlarn her ikisini de bir yana
brakarak, yeni bir metni tzk olarak yaynlayamaz. Tzklerin birer idar ilem olarak, idari yarg denetimine tabidirler.



62
c) Ynetmelikler
Ynetmelikler, "Babakanlk, bakanlklar ve kamu tzel kiileri, kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve
tzklerin uygulanmasn salamak zere ve bunlara aykr olmamak artyla ynetmelikler karabilirler. Hangi
ynetmeliklerin Resmi Gazetede yaymlanaca kanunda belirtilir."
Ynetmeliin konusu, kanunlarn ve tzklerin uygulanmasnn salanmasdr. Ynetmelikler, bunlara aykr
hkmler ieremezler. 1961 Anayasasndan farkl olarak, 1982 Anayasasna gre hangi ynetmeliklerin Resmi Gazetede
yaynlanacann kanunla belirtileceinden sz edilmitir. Ynetmelikler, yaynlanmadklar veya tebli edilmedikleri
srece nc kiilere uygulanamazlar; ynetmeliklerin de, birer idari ilem olarak, idari yarg denetimine tabidirler.


d) Cumhurbakanl Kararnamesi
1982 Anayasas, 1961 Anayasasnda mevcut olmayan yeni bir dzenleyici ilem tr olarak, Cumhurbakanl
kararnamesini de dzenlemitir. Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin kuruluu, tekilat ve alma esaslar, personel
atama ilemleri Cumhurbakanl kararnamesi ile dzenlenir. Bu kararnameler de, dorudan doruya Anayasadan
kaynaklanan (yrtmenin asli dzenleme yetkisine dayanan) ilemlerdir. Amacn Cumhurbakanl makamn
glendirmek olduu aktr.
Cumhurbakanl kararnamesinin, Cumhurbakannn tek bana, yani Babakan ve ilgili bakanlarn imzalar
olmakszn yapaca ilemlerdendir. Bu sebeple, Cumhurbakan kararnameleri de, Cumhurbakannn tek bana
yapaca dier ilemler gibi, idari yarg denetiminin dnda braklmtr.

III. YRTME ORGANININ YAPISI VE CUMHURBAKANI
a) Genel Olarak Yrtme Organnn Yaps
Yrtme organ, yaps bakmndan iki ana tipe ayrlabilir: Monist (teki) yrtme ve dalist (ikici) yrtme.
Monist yrtmede; yrtme yetkisinin tm, tek bir organa aittir. Bu organ, ya tek bir kii veya bir kurul olabilir. Birinci
durum, yrtme yetkisinin tmnn, halka seilmi bir bakana ait olduu Amerikan bakanlk sistemidir.
Monist yrtmenin ikinci eidi, svire tipi "meclis hkmetidir. Bununla birlikte iki sistem, yrtmenin monist yaps,
dier bir deyimle tm yrtme yetkisinin tek bir organa verilmi olmas bakmndan birbirlerine benzemektedir. svire
sistemde bir devlet bakanl makam yoktur ve Konsey yeleri eit yetkiye sahiptirler. Yrtme yetkisinin bir kurul
tarafndan kullanlmas asndan, bu sisteme "kollejyal" yrtme sistemi de denilmektedir.

Dalist yrtmede ise yrtme yetkisi, bir kii (devlet bakan) ile bir kurul (bakanlar kurulu) arasnda bllmtr.
Devlet bakan, meruti bir hkmdar veya bir cumhurbakan olabilir. Dalist yrtme, parlamenter rejimlerin temel
zelliklerinden biridir. Bu sistemde devlet bakan siyasal bakmdan sorumsuz, hkmet veya bakanlar kurulu ise yasama
organna kar kollektif ve bireysel olarak sorumludur. Dalist yrtme iinde de, Cumhurbakannn stnlk tad
sistemlerle (mesela Beinci Fransz Cumhuriyeti), bakanlar kurulunun stnlk gsterdii sistemler (ngiltere, Almanya,
talya, skandinav lkeleri) arasnda bir ayrm yaplabilir. Parlamenter rejimi benimseyen lkemizde de yrtme organ
dalist yapdadr.
b) Cumhurbakannn Seimi ve Tarafszl
10.05.2007 Deiikliinden nce
1924 Anayasasnn aksine gerek 1961 gerekse 1982 Anayasalar, Cumhurbakannn tarafsz ve partiler st
niteliini salama konusunda zel bir aba gstermilerdir. Cumhurbakann seme yetkisi TBMMdedir.
Cumhurbakannn seilmesi yetkisinin TBMMye verilmesi isabetlidir. nk esasen Anayasada gl yetkilerle
donatlm olan Cumhurbakan, buna dorudan doruya halk iradesiyle seilmi olmann verdii manevi otorite de
eklendii takdirde, kolayca siyasal sistemin hakim unsuru haline gelebilir ve bylece sistem, bir tr bakanlk veya yar
bakanlk rejimi niteliini alabilirdi. Oysa bakanlk sistemi, Trkiye'nin siyasal geleneine yabanc olduu gibi, bu
sistemin, tamamen kendisine zg artlar olan Amerika Birleik Devletleri dnda, istikrarl bir demokrasi yaratt
grlmemektedir.
1982 Anayasas, 1961 Anayasasndan farkl olarak, Cumhurbakannn TBMM dndan da seilebilmesine imkan
vermitir. Anayasaya gre "Cumhurbakan, TBMMce krk yan doldurmu ve yksekretim yapm kendi yeleri veya
bu niteliklere ve milletvekili seilme yeterliine sahip Trk vatandalar arasndan yedi yllk bir sre iin seilir.
Cumhurbakanlna TBMM yeleri dndan aday gsterilebilmesi Meclis ye tamsaysnn en az bete birinin
yazl nerisiyle mmkndr.
Tzklerle ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur?
A) Tzkler, kanun ve ynetmeliklerin uygulanmasn salamak zere karlrlar.
B) Hangi tzklerin resmi gazetede yaymlanaca kanunla belirtilir.
C) Tzk karma yetkisi yalnzca Bakanlar Kuruluna tannmtr.
D) Tzklerin Anayasaya ve kanunlara uygunluunun denetimi Anayasa Mahkemesi tarafndan yaplr.
E) Tzk tasarlar hakknda dncesini bildirmek Dantayn idari grevleri arasnda yer alr.
2010KPSS/LSANS
CEVAP: C

63
Cumhurbakannn grev sresinin yedi yl olarak saptanmas ve bir kimsenin iki defa "Cumhurbakan
seilemeyeceinin hkme balanmas da Cumhurbakannn tarafszln tevik edici niteliktedir. nk yedi yllk grev
sresi, TBMMnin be yllk yasama dnemi ile atmamaktadr.
Anayasamza gre, "Cumhurbakan, TBMM ye tamsaysnn te iki ounluu ile ve gizli oyla seilir.
Cumhurbakannn grev sresinin dolmasndan otuz gn nce veya Cumhurbakanl makamnn boalmasndan on
gn sonra Cumhurbakanl seimine balanr ve seime balama tarihinden itibaren otuz gn iinde sonulandrlr. Bu
srenin ilk on gn iinde adaylarn Meclis Bakanlk Divanna bildirilmesi ve kalan yirmi gn iinde de seimin
tamamlanmas gerekir. En az er gn ara ile yaplacak oylamalarn ilk ikisinde ye tamsaysnn te iki ounluk oyu
salanamazsa nc oylamaya geilir, nc oylamada ye tamsaysnn salt ounluunu salayan aday
Cumhurbakan seilmi olur.
Bu oylamada ye tamsaysnn salt ounluu salanamad takdirde nc oylamada en ok oy alm bulunan
iki aday arasnda drdnc oylama yaplr, bu oylamada da ye tamsaysnn salt ounluu ile Cumhurbakan
seilmedii takdirde derhal TBMM seimleri yenilenir. Grlyor ki, Cumhurbakan seilebilmek iin 1961 Anayasasnda
da olduu gibi, TBMM ye tamsaysnn salt ounluunun oyunu salamak arttr. Drdnc oylamada ye tamsaysnn
salt ounluunun oyu salanamad takdirde, TBMM seimlerinin otomatik olarak yenilenmesi esasn kabul etmitir.
Yeni Cumhurbakan greve balayncaya kadar grev sresi dolan Cumhurbakannn grevinin devam edeceini
hkme balamtr. Cumhurbakanl makamnn lm ve istifa gibi nedenlerle boalmas halinde, boalmadan on gn
sonra seim sreci balar ve yeni Cumhurbakannn seilmesine kadar Cumhurbakanlna T.B.M.M. Bakan vekalet
eder.

31.05.2007 Anayasa Deiikliinden Sonra
Cumhurbakan, krk yan doldurmu ve yksek renim yapm Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri veya bu
niteliklere ve milletvekili seilme yeterliine sahip Trk vatandalar arasndan, halk tarafndan seilir.
Cumhurbakannn grev sresi 5 yldr. Bir kimse en fazla 2 defa Cumhurbakan seilebilir.
Cumhurbakanlna Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri iinden veya Meclis dndan aday gsterilebilmesi yirmi
milletvekilinin yazl teklifi ile mmkndr. Ayrca, en son yaplan milletvekili genel seimlerinde geerli oylar toplam
birlikte hesaplandnda yzde onu geen siyasi partiler ortak aday gsterebilir.
Cumhurbakan seimi, Cumhurbakannn grev sresinin dolmasndan nceki altm gn iinde; makamn
herhangi bir sebeple boalmas halinde ise boalmay takip eden altm gn iinde tamamlanr.
Genel oyla yaplacak seimde, geerli oylarn salt ounluunu alan aday Cumhurbakan seilmi olur. lk
oylamada bu ounluk salanamazsa, bu oylamay izleyen ikinci pazar gn ikinci oylama yaplr. Bu oylamaya, ilk
oylamada en ok oy alm bulunan iki aday katlr ve geerli oylarn ounluunu alan aday Cumhurbakan seilmi olur.
kinci oylamaya katlmaya hak kazanan adaylardan birinin lm veya seilme yeterliini kaybetmesi halinde; ikinci
oylama, boalan adayln birinci oylamadaki sraya gre ikame edilmesi suretiyle yaplr. kinci oylamaya tek adayn
kalmas halinde, bu oylama referandum eklinde yaplr. Aday, geerli oylarn ounluunu ald takdirde
Cumhurbakan seilmi olur.
Cumhurbakan greve balayncaya kadar grev sresi dolan Cumhurbakannn grevi devam eder.
Cumhurbakanl seimine ilikin usul ve esaslar kanunla dzenlenir. Halk tarafndan seilme, phesiz
Cumhurbakannn demokratik meruluunu glendirecek bir faktrdr.

c) Cumhurbakannn Grev ve Yetkileri
Cumhurbakan, devletin ba olmak sfatyla "Trkiye Cumhuriyetinin ve Trk Milletinin birliini temsil eder.
Anayasann uygulanmasn, Devlet organlarnn dzenli ve uyumlu almasn gzetir".

Yasama le lgili Grev ve Yetkiler
a) Gerekli grd takdirde, yasama ylnn ilk gn TBMMde al konumasn yapmak,
b) TBMMyi gerektiinde toplantya armak, Kanunlar yaymlamak,
c) Kanunlar tekrar grlmek zere Meclise geri gndermek,
d) Anayasa deiikliklerine ilikin kanunlar gerekli grd takdirde halkoyuna sunmak,
e) Kanunlarn, kanun hkmndeki kararnamelerin, TBMM tznn tmnn veya belirli hkmlerinin Anayasaya ekil
veya esas bakmndan aykr olduklar gerekesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davas amak,
f) TBMM seimlerinin yenilenmesine karar vermek.
Yrtme le lgili Grev ve Yetkiler
a) Babakan atamak ve istifasn kabul etmek, Babakann teklifi zerine bakanlar atamak ve grevlerine son vermek,
1982 Anayasasna gre, Cumhurbakannn gre sresi ka yldr?
A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
E) 7
2010KPSS/ORTARETM
CEVAP: C

64
b) Gerekli grd hallerde Bakanlar Kuruluna bakanlk etmek veya Bakanlar Kurulunu bakanl altna toplantya
armak,
c) Milletleraras anlamalar onaylamak ve yaymlamak
d) Yabanc devletlere Trk Devletinin temsilcilerini gndermek, Trkiye Cumhuriyetine gnderilecek yabanc devlet
temsilcilerini kabul etmek, Trkiye Byk Millet Meclisi adna Trk Silahl Kuvvetlerinin Bakomutanln temsil etmek,
e) Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar vermek, Genelkurmay Bakann atamak,
f) Milli Gvenlik Kuruluna Bakanlk etmek, Kararnameleri imzalamak,
g) Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu kararyla skynetim veya olaanst hal ilan etmek ve kanun hkmnde
kararname karmak, Srekli hastalk, sakatlk ve kocama sebebi ile belirli kiilerin cezalarn hafifletmek veya
kaldrmak,
h) Devlet Denetleme Kurulunun yelerini ve Bakann atamak,
i) Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, aratrma ve denetleme yaptrmak, Yksekretim Kurulu yelerini semek,
niversite rektrlerini semek

Yarg le lgili Grev Ve Yetkiler
Anayasa Mahkemesi yelerini, Dantay yelerinin drtte birini, Yargtay Cumhuriyet Basavcs ve Yargtay
Cumhuriyet Basavc vekilini, Askeri Yargtay yelerini, Askeri Yksek dare Mahkemesi yelerini, Hakimler ve Savclar
Yksek Kurulu yelerini semek Anayasada saylan bu yetkilerin, Cumhurbakanl makamn, parlamenter rejimlerde
genellikle grlen sembolik bir makam olmaktan karp, siyasal sistemin nemli bir unsuru haline getirdii aktr.

d) Cumhurbakannn Siyasal Sorumsuzluu
Anayasaya gre, "Cumhurbakannn Anayasa ve dier kanunlarda Babakan ve ilgili bakann imzalarna gerek
olmakszn tek bana yapabilecei belirtilen ilemleri dndaki btn kararlar, Babakan ve ilgili bakanlarca imzalanr;
bu kararlardan Babakan ve ilgili bakan sorumludur." Anayasa hukukunda kar imza kural denilen ve parlamenter
rejimin temel ilkelerinden birini oluturan bu kural, yrtme yetkisinin gerekte Cumhurbakannda deil, yrtme
organnn sorumlu unsuru olan Bakanlar Kurulunda olduu anlamna gelir. Cumhurbakannn sorumsuzluu, aslnda
onun yetkisizlii demektir. Siyasal sorumluluu yklenen Babakan ve bakanlar, yrtme yetkisinin gerek sahibi
durumundadrlar.
Bu arada 1982 Anayasas, Cumhurbakannn Anayasa ve dier kanunlarda gsterilen baz ilemleri Babakan ve
ilgili bakann imzalarna gerek olmakszn tek bana yapabileceini belirttii gibi, bu ilemlere kar Anayasa Mahkemesi
dahil, yarg mercilerine bavurulamayacan da hkme balamtr.
Cumhurbakannn tek bana yapabilecei ilemler sorununu, parlamenter rejim ve hukuk devleti olmak zere iki
kavram asndan incelemek gerekir. Bilindii gibi, parlamenter rejimlerde devlet bakannn ilemlerinde kar-imza
zorunluluu temel kuraldr. Ancak bu kuraln, Cumhurbakannn sadece yrtme alanndaki ilemlerine mi ilikin olduu,
yoksa onun Devlet Bakanl sfatndan doan yetkileriyle ilgili ilemlerini de mi kapsad tartmaldr.

e) Cumhurbakannn Bakanlar Kurulu ile Birlikte Kullanabilecei Yetkiler
Genelkurmay Bakann atamak yetkisi,
Yabanc devletlere Trk Devletinin temsilcilerini gndermek,
Trkiye Cumhuriyetine gnderilecek yabanc devlet temsilcilerini kabul etmek,
Milletleraras antlamalar onaylamak ve yaymlamak,
Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar vermek,
Olaanst halde veya skynetim durumunda kanun KHK karmak ve kararnameleri imzalamak
Bakanlar atamak ve grevlerine son vermek yetkilerinin ancak Babakann teklifi zerine kullanlabilir

f) Cumhurbakannn Tek Bana Yapabilecei ler
Srekli hastalk, sakatlk ve kocama sebebi ile belirli kiilerin cezalarn hafifletmek veya kaldrmak, nitelii
ynnden insani dncelere dayanan ve bu yetkinin kullanlmasnn hkmetin siyasal sorumluluuna yol aabilecei
dnlemeyecei iin, anlan yetkinin Cumhurbakan tarafndan tek bana kullanlabilecei akla gelirse de,
uygulamada bu yetki, Babakan ve Adalet Bakannn imzalarn tayan l kararname ile kullanlmaktadr.
Ayrca Cumhurbakannn yasama ve yarg ile ilgili yetkilerinin, kendisine tarafsz Devlet Bakan sfatyla tannm
yetkiler olmas dolaysyla, ancak Cumhurbakannca tek bana kullanlabilmeleri gerekir.
1982 Anayasasna gre Bakomutanlk aadakilerden hangisi tarafndan temsil olunur?
A) Cumhurbakan
B) Babakan
C) TBMM Bakan
D) Genelkurmay Bakan
E) Milli Savunma Bakan
2010KPSS/ORTARETM
CEVAP: A

65
Cumhurbakannn yrtme alanna ilikin yetkilerinin bir ksm, mesela gerekli grd hallerde Bakanlar Kuruluna
Bakanlk etmek veya Bakanlar Kurulunu bakanl altnda toplantya armak, Trkiye Byk Millet Meclisi adna Trk
Silahl Kuvvetlerinin Bakomutanln temsil etmek, Milli Gvenlik Kurulunu toplantya armak ve bu Kurula bakanlk
etmek, icrai nitelik tamayan, tamamen trensel veya temsili yetkiler olduklarndan bunlarn da Cumhurbakannca tek
bana kullanlaca aktr. Nihayet, Cumhurbakannn Babakan atama yetkisinin, Cumhurbakannca tek bana
kullanlabilecek bir yetki olmas gerekir.
Anayasann dnda baz kanunlar da Cumhurbakanna tek bana kullanlabilecek atama yetkileri vermitir;
Mesela Radyo ve Televizyon Yksek Kuruluna, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumuna ve Tanmazlar Kltr ve
Tabiat Varlklar Yksek Kuruluna ye seer.

g) Cumhurbakannn Cezai Sorumsuzluu ve Sorumluluu
Parlamenter rejimlerde devlet bakannn, siyasal sorumsuzluu yannda cezai bakmndan da sorumsuz olduu
ilke olarak kabul edilmitir. Monarilerde hkmdarn cezai sorumsuzluu mutlaktr ve grevle ilgili olmayan sular da
kapsar. Mesela ngiltere'de latife yollu olarak, "Kral bir bakan ldrrse bundan Babakan sorumludur. Eer Babakan
ldrrse, kimse sorumlu deildir" denilmektedir. Bir defa, Cumhurbakannn cezai sorumsuzluu, ancak onun greviyle
ilgili sularndan dolay sz konusu olur. Cumhurbakan, adi sulardan, yani greviyle ilgili olmayan sulardan dolay her
vatanda gibi sorumludur. Cumhurbakan, kiisel sulardan dolay, Meclise dokunulmazl kaldrld takdirde genel
mahkemelerde yarglanabilir.
1982 Anayasasna gre; "Cumhurbakan, vatana ihanetten dolay, TBMM ye tamsaysnn en az te birinin
teklifi zerine, ye tamsaysnn en az drtte nn verecei kararla sulandrlr. Bu yetersay, 1961 Anayasasnda ye
tamsaysnn te ikisi olarak belirlenmiti. Cumhurbakannn vatana ihanetle sulanmas halinde onu yarglayacak olan
makam, Yce Divan sfatyla Anayasa Mahkemesidir. Cumhurbakannn vatana ihanetle sulanmas durumunda
Cumhurbakanl sfatnn sona ereceini kabul etmek yerinde olur.

f) Cumhurbakanna Veklet
Anayasamza gre "Cumhurbakannn hastalk ve yurt dna kma gibi sebeplerle geici olarak grevinden
ayrlmas hallerinde, grevine dnmesine kadar; lm, ekilme veya baka bir sebeple Cumhurbakanl makamnn
boalmas halinde de yenisi seilinceye kadar, TBMM Bakan Cumhurbakanlna vekillik eder ve Cumhurbakanna ait
yetkileri kullanr. Cumhurbakannn salk nedeni ile grevini devaml olarak yrtemeyecek duruma gelmesi de, bir
boalma sebebidir. Nitekim Cumhurbakan Cemal Grsel'in salk durumu sebebi ile TBMM, Salk Kurulu raporunu
nazara alarak, Cumhurbakanl makamnn boaldna ve yeni Cumhurbakan seiminin yaplmasna karar vermitir.
Yukarda belirtildii gibi; Cumhurbakannn vatana ihanetle sulanmas, bizce baka bir boalma sebebi olarak kabul
edilmelidir. Meclis Bakan, Cumhurbakanna veklet ettii sre iinde, ona ait olan btn yetkileri kullanabilir. Bu husus,
maddenin gerekesinde de tasrih edilmitir.

IV. BAKANLAR KURULUNUN KURULUU
Bakanlar Kurulu, Babakan ve bakanlardan oluur. Babakan, Cumhurbakannca, TBMM yeleri arasndan atanr.
Bakanlar, TBMM yeleri veya milletvekili seilme yeterliine sahip olanlar arasndan Babakanca seilir ve
Cumhurbakannca atanr; gerektiinde Babakann nerisi zerine Cumhurbakannca grevlerine son verilir. Bakanlar
Kurulu, Cumhurbakannn atama ilemiyle birlikte kurulmu olur ve greve balar. Yeni kurulan Bakanlar Kurulunun
greve balamak iin TBMMnin gvenoyunu beklemesi sz konusu deildir. Bakanlar Kurulunun program, kuruluundan
en ge bir hafta iinde Babakan veya bir bakan tarafndan TBMMde okunur ve gvenoyuna bavurulur. Gvenoyu iin
grmeler, programn okunmasndan iki tam gn getikten sonra balar ve grmelerin bitiminden bir tam gn
getikten sonra oylama yaplr. (Serinleme sresi)




a) Bakanlar Kurulunun Yaps
1982 Anayasasna gre, Cumhurbakannn hastalk veya yurt dna kma gibi sebeplerle geici olarak
grevinden ayrlmas hallerinde, grevine dnnceye kadar, Cumhurbakanlna aadakilerden hangisi
vekalet eder?
A) TBMM Bakan
B) Cumhurbakanl Genel Sekreteri
C) Cumhurbakannn belirleyecei en az 40 yanda olan ve yksek renim yapm bir milletvekili
D) Anayasa Mahkemesi Bakan
E) Babakan
2008KPSS/NLSANS
CEVAP: A
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

66
Bakanlar Kurulu, Babakan ve bakanlardan oluan kollektif bir karar organ olmakla beraber, bu kurul iinde
Babakann zel bir siyas liderlik mevkii vardr. Geri Babakan, hiyerarik amir deildir ama Bakanlar Kurulu iinde hi
deilse "eitler arasnda birincidir. Bakanlar Kurulu iinde Babakann durumunu nemli lde glendirmi olduu
sylenebilir. Anayasaya gre, "bakanlklarn kurulmas, kaldrlmas, grevleri, yetkileri ve tekilat kanunla dzenlenir."
Ak olan bakanlklarla izinli veya zrl olan bir bakana, dier bir bakan geici olarak vekillik eder. Ancak, bir bakan
birden fazlasna vekillik edemez. Herhangi bir sebeple boalan bakanla en ge 15 gn iinde atama yaplr.

b) Bakanlarn Sorumluluu
Bakanlarn siyasal sorumluluu, bakanlarn grevlerine parlmento tarafndan son verilebilmesi anlamna gelir.
Yani, siyasal sorumlulukta meyyide, cezai veya hukuki deil, sadece siyasaldr. Siyasal sorumluluk, kollektif ve bireysel
olmak zere iki trldr.
Kollektif (ortak) sorumluluk, hkmetin genel siyasetinin yrtlmesinden doan sorumluluktur. Bireysel sorumluluk,
hkmetin genel siyaseti ile ilikisi olmayan ve tek bir bakanln grev ve yetki alanna giren hususlarda sz konusu
olabilir. Tek rnei 1980 ylnda Dileri Bakan Hayrettin Erkmen'in gvensizlik oyuyla drlmesine ramen Demirel
hkmetinin greve devam etmesidir.
Siyasal sorumluluu gerekletirecek anayasal yntem, gvenoyu mekanizmasdr. Anayasamz, gvenoyunu,
grev balangcnda ve grev srasnda olmak zere iki tr olarak dzenlemitir. Grev balangcndaki gvenoyu,
Bakanlar Kurulunun kuruluunu izleyen gvenoyudur. Grev srasndaki gven oylamas, ya milletvekillerinin veya
hkmetin teebbs zerine yaplabilir. rnek, Gensoru grmeleri. Grev srasndaki gvenoyunun ikinci tr,
hkmetin teebbs zerine yaplan ve "gven istemi" olarak adlandrlan oylamadr. Anayasaya gre "Babakan,
gerekli grrse, Bakanlar Kurulunda grtkten sonra, TBMMden gven isteyebilir. Maddenin, gven isteminde
bulunma hakkn sadece Babakana vermi olduu grlmektedir. Yani bir bakan, sadece kendi bakanln ilgilendiren
eylem ve ilemlerden dolay, TBMMden ahs iin gven isteyemez.
Grlyor ki, grev balangcndaki gvenoyunda Anayasamz adi ounluu yeterli grd halde, grevde
bulunan bir hkmetin, ister gensoru sonucunda, ister gven istemi sonucunda drlebilmesi iin, ye tamsaysnn salt
ounluunun oyunu art komutur. Bylece, hkmetlerin kurulmas kolaylatrlm, drlmesi ise gletirilmi
olmaktadr.

Cezai Sorumluluk; bakanlarn grevleriyle ilgili sularndan doan sorumluluklardr. Bu sorumluluk, Meclis soruturmas
yoluyla aratrlr ve soruturma sonucunda, ilgili bakann Yce Divana sevk edilmesine Meclise karar verilebilir. TBMM
kararyla Yce Divana sevk edilen bir bakan, bakanlktan der.
Hukuki Sorumluluk; bakanlarn grevleriyle ilgili olarak Devlete verdikleri zararn, kendilerine tazminat davas yoluyla
dettirilmesidir. 1961 ve 1982 Anayasalar, bakanlarn sadece grevleriyle ilgili "sularndan sz ettiine gre, Anayasa
Mahkemesinin Yce Divan sfatyla yarglama yetkisi, ceza davalaryla snrldr. Bu durumda, bakanlar hakkndaki hukuki
sorumluluk davalarnn genel mahkemelerde grlmesi gerekir.

c) Geici Bakanlar Kurulu
1982 Anayasas seimler srasndaki geici Bakanlar Kurulunu yle dzenlemitir;
TBMM genel seimlerinden nce, Adalet, ileri ve Ulatrma bakanlar ekilir. Seimin balang tarihinden gn
nce; seim dnemi bitmeden seimin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise, bu karardan balayarak be gn
iinde, bu bakanlklara TBMM iinden veya dardan bamszlar Babakanca atanr.
Seimlerin yenilenmesine karar verildiinde Bakanlar Kurulu ekilir ve Cumhurbakan geici Bakanlar Kurulunu
kurmak zere bir Babakan atar.
Geici Bakanlar Kuruluna, Adalet, ileri ve Ulatrma bakanlar TBMMdeki veya Meclis dndaki bamszlardan
olmak zere, siyasi parti gruplarndan oranlarna gre ye alnr. Siyasi parti gruplarndan alnacak ye saysn
TBMM Bakan tespit ederek Babakana bildirir.
Geici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararnn Resmi Gazetede ilanndan itibaren be gn iinde kurulur.
Geici Bakanlar Kurulu iin gvenoyuna bavurulmaz.
Geici Bakanlar Kurulu seim sresince ve yeni Meclis toplanncaya kadar vazife grr.
Anayasann geici Bakanlar Kuruluna ilikin bu dzenlemesinin amac, seimlerin Cumhurbakan tarafndan
yenilenmesine karar verilmesi durumlarnda, seimlerin tam bir tarafszlk iinde yaplabilmesini salamaktr.

V. HKMET SSTEMNN NTEL
a) Yasama -Yrtme ilikileri ve Hkmet Sistemleri
Yasama ve yrtme kuvvetlerinin birbirleriyle ilikilerinin niteliine gre, bakanlk hkmeti sistemi, parlamenter
rejim ve meclis hkmeti sistemi olmak zere hkmet sistemi ayrt edilebilir. Yasama ve yrtme kuvvetleri ya ayn
elde, daha dorusu ayn devlet organnda toplanabilir, ya da ayr organlara verilebilir. Bunlardan ilkine "kuvvetler birlii"
sistemleri, ikincisine "kuvvetler ayrl" sistemleri denilmektedir.
Kuvvetler ayrl sistemleri de kendi iinde ikiye ayrlr: Yasama ve yrtme kuvvetlerinin kesin ve sert biimde
ayrld bakanlk rejimi ve iki kuvvetin daha yumuak ve dengeli ekilde ayrld parlamenter rejim.
Kuvvetler birlii sistemleri ise ikiye ayrlabilir. Eer yasama ve yrtme kuvvetleri, seilmi olmayan bir kii veya
kurulda birlemise, mutlak bir monariden veya bir diktatrlkten sz edilebilir. Eer iki kuvvet, halk tarafndan

67
demokratik usuller iinde seilmi bir mecliste birlemise, bir meclis hkmeti sistemi ile kar karya bulunuyor
demektir.
Yasama ve yrtme kuvvetlerinin yumuak ve dengeli ayrl olarak tanmlanan parlamenter rejimin temel ayrc
zellii; Yasama organ, hkmeti denetleyebiliyor ve gvensizlik oyu vermek suretiyle onun grevini sona erdirebiliyorsa,
parlamenter rejimin temel art gereklemi olur. (Bakanlk sisteminden fark) Yrtme organnn parlamentoyu fesih
yetkisi, birok yazara gre parlamenter rejimin ikinci zorunlu varlk artdr. Nihayet, genellikle kabul edildiine gre,
parlamenter rejimin nc bir zorunlu art, siyasal bakmdan sorumsuz devlet bakannn (hkmdar veya
cumhurbakan) varldr.
Klasik parlamenter sistemin mant bu olmakla beraber, zellikle son yllarda bu modelden nemli lde sapan
ve bakanlk sistemiyle parlamenter rejim arasnda karma bir sistem kabul eden anayasalar grlmektedir.

b) 1982 Anayasasnda Parlamenter Rejim Unsurlar
1982 Anayasas, parlamenter rejimin en nemli ve tanmlayc unsuru olan, hkmetin parlamento karsndaki
siyasal sorumluluu ilkesi, aynen korunmutur.
Bakanlarn parlamento nnde kollektif ve bireysel sorumluluklar, Anayasamzda aka yer almtr. Bakanlarn
sorumluluu asndan 1982 ve 1961 Anayasalar arasndaki en nemli fark, 1982 Anayasasnda bakanlarn, TBMMden
baka, Babakana kar da sorumlu olduklarnn belirtilmesidir. Anayasalarda, ada parlamenter rejim uygulamasnda
bakanlarn babakana kar da sorumlu olduklar ve onun istei hilafna grevlerine devam edemedikleri gerei,
parlamenter rejimden bir sapma deil, "rasyonelletirilmi parlamentarizm" ynnde bir gelime olarak kabul etmek daha
dorudur.
1982 Anayasas, Bakanlar Kurulunun TBMM nnde siyasal sorumluluu ilkesinin yannda, Cumhurbakannn
siyasal sorumsuzluunu ve bunun gerei olan kar-imza ilkesini kabul etmek suretiyle, parlamenter rejimin ikinci nemli
unsuruna da yer vermitir. Cumhurbakannn tek bana yapabilecei ilemler, phesiz, bu kuraln istisnasn
oluturmaktadr. Ancak bu durum, Cumhurbakannn yrtme organnn ba deil, Devletin ba olmas sfatndan
domaktadr. Dolaysyla bu sistemi, parlamenter rejim ile bakanlk sistemi arasnda bir karma ya da melez rejim olarak
nitelendirmek abartmaldr. Belki bu rejime, "zayflatlm parlamentarizm" ad verilebilir.
Nihayet, 1982 Anayasasnn kurduu hkmet sistemi, parlamenter rejimin baka bir temel unsurunu oluturan
"fesih" veya parlamento seimlerinin yenilenmesi messesesi asndan da, parlamenter rejim zellikleri tamaktadr.
Aslnda, 1961 Anayasas gibi, 1982 Anayasasnn da fesih deil, "seimlerin yenilenmesi" deyimini kullanm olmas
ilgintir. ki kavram arasndaki tek nemli fark, fesih halinde yasama meclisinin hukuki varlnn fesih kararnn bildirilmesi
annda sona ermesine karlk, seimlerin yenilenmesi durumunda eski meclisin hukuki varlnn yeni meclisin
seilmesine veya toplanmasna kadar devam etmesidir.
Anayasaya gre, "Bakanlar Kurulunun, 110'uncu maddede belirtilen gvenoyunu alamamas ve 99'uncu veya
111'inci maddeler uyarnca gvensizlik oyuyla drlmesi hallerinde; 45 GN iinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamad
veya durulduu halde gvenoyu alamad takdirde Cumhurbakan, TBMM Bakanna danarak, seimlerin
yenilenmesine karar verebilir. Babakann gvensizlik oyu ile drlmeden istifa etmesi zerine 45 gn iinde veya yeni
seilen TBMMde Bakanlk Divan seiminden sonra yine 45 GN iinde Bakanlar Kurulunun kurulamamas hallerinde
Cumhurbakan TBMM Bakanna danarak seimlerin yenilenmesine karar verebilir. Yenilenme karar Resmi Gazetede
yaymlanr ve seime gidilir."

Bu dzenlemenin, 1961 Anayasasndan fark:
***18 ay iinde gvensizlik oyu art kaldrlmtr;
***Seimlerin yenilenmesine yol aan artlara gensoru ve gven istemi sonucunda verilen gvensizlik oylarndan baka
Bakanlar Kurulunun greve balamas srasnda gvenoyu alamamas, Hkmetin, gvensizlik oyu ile drlmeksizin,
herhangi bir nedenle istifa etmesi ve Yeni seilen Mecliste Bakanlar Kurulunun oluturulamamas durumlar da
eklenmitir;
***Ayrca ek art, 45 gn iinde yeni Bakanlar Kurulunun kurulamamas veya kurulduu halde gvenoyu alamamasdr;
***1961 Anayasasnda Cumhurbakan, ancak Babakann nerisi zerine seimleri yenileyebilecei halde, 1982
Anayasasnda Babakann nerisi art kaldrlmtr. Dolaysyla, seimlerin yenilenmesi konusunda yetki, tamamen
Cumhurbakanna aittir.
Fesih veya seimlerin yenilenmesi parlamenter rejimin salkl ileyiini salayan bir aratr. 1982 Anayasasnda
seimlerin yenilenmesi messesesi rasyonelletirilmi parlamentarizm" ynndeki eiliminin bir ifadesidir. Ksacas,
seimlerin yenilenmesi konusunda getirilen dzenleme de, 1982 Anayasasnn kurduu hkmet sisteminin parlamenter
niteliini kantlamaktadr.





7.BLM: YARGI
I.YARGI FONKSYONLARI

68
a) Yarg Fonksiyonunun Mahiyeti ve zellii
Yarg fonksiyonunun amac, hukuk dzeninin korunmas ve gerekletirilmesidir. Oysa idare fonksiyonu, kamu
yararnn gerekletirilmesi amacna ynelmitir. Ayrca, yargcn yapt i, nne getirilmi olan olayla ilgili hukuk
normunu tespit etmektir. dar ilem ise kural olarak, kurucu, ina nitelik tar. Bundan doan nemli bir fark da, yargsal
ilemlerin "kesin hkm"kuvvetini tamalarna karlk, idar ilemlerin kural olarak gerektiinde deitirilebilmeleri ve geri
alnabilmeleridir.

b) Trk Anayasalarnda Yarg Fonksiyonunun Durumu
1876 Anayasas yargy bir "kuvvet" olarak nitelendirmemi, yarg organna ilikin blmn bal olarak "mehakim"
(mahkemeler) deyimini kullanmtr. Zaten monarik bir sistemde egemenlik hkmdara ait sayldndan, yargnn da bir
kuvvet olarak nitelendirilmesi sz konusu olamazd. Bununla birlikte hakimlerin azlolunamamas esasn da kabul etmitir.
Yarg fonksiyonundan hi sz etmeyen 1921 Anayasasndan sonra, 1924 Anayasas benimsemi olduu kuvvetler
birlii ilkesiyle pek badamayacak ekilde, yarg fonksiyonunu ayr bir kuvvet olarak vasflandrmtr, Fakat 1924
Anayasas dneminde sz geen ilkenin gereklerinin yerine getirilmi olduu sylenemez.
1961 Anayasasnn hazrlan srasnda ise yarg bamszln btn gerekleriyle gerekletirme konusuna byk
nem verilmitir. Yarg fonksiyonu, yasama fonksiyonu ile edeerde tutulmu, yrtmenin bir "grev" olarak
nitelendirilmesine karlk, yasama ve yarg birer "yetki" olarak vasflandrlmlardr ve bu dnem Yksek Hakimler ras
kurulmutur.1961 Anayasasnn getirdii bu hkmler, 1982 Anayasasnn ayn konulara ilikin hkmleriyle birlikte,
karlatrmal olarak ele alnacaktr.

c) Mahkemelerin Bamszl lkesi
1982 Anayasas, 1961 Anayasasnn 7'inci maddesini aynen koruyarak, "yarg yetkisi, Trk Milleti adna bamsz
mahkemelerce kullanlr" hkmn tekrarlamtr. Her iki Anayasada yargnn, tpk yasama gibi bir "yetki" olarak
nitelendirildii grlmektedir. u farkla ki, 1982 Anayasas, 1961 Anayasasnda sadece bir "grev" olarak ifade edilen
yrtme fonksiyonuna, bir "yetki ve grev" olma niteliini kazandrmtr.
Mahkemelerin bamszl ile ilgili temel hkm, 1961 Anayasasndaki hkmn hemen hemen ayndr. Bu
maddeye gre "hkimler grevlerinde bamszdrlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdan kanaatlerine
gre hkm verirler.
Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat
veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz. Grlmekte olan bir dava hakknda Yasama Meclisinde
yarg yetkisinin kullanlmas ile ilgili soru sorulamaz, grme yaplamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz.
Yasama ve yrtme organlar ile idare, mahkeme kararlarna uymak zorundadr; bu organlar ve idare, mahkeme
kararlarn hibir suretle deitiremez ve bunlarn yerine getirilmesini geciktiremez."

d) Mahkemelerin Bamszl
"Hakimlerin gerek yrtme gerek yasama organna bal olmadklar, onlardan mstakil olduklar, bu iki organn
hakimlere emir ve talimat veremeyecei ve tavsiyelerde bulunamayaca anlamna gelir.

e) Hakimlik Teminat
Hakimlerin bamszln korumaya hizmet eden messeselerden sadece biri ve fakat en nemlisidir."
Mahkemelere emir ve talimat verilemeyecei, genelge gnderilemeyecei, tavsiye ve telkinde bulunulamayaca
hakkndaki bu hkm, phesiz "maddi anlamda" yarg yetkisinin kullanlmasn ilgilendirir. Bilindii gibi hakimler, maddi
anlamda yargsal ilemlerin yannda, idari nitelikte ilemler de yaparlar. 1982 Anayasas hakim ve savclarn "idari
grevleri ynnden Adalet Bakanlna bal" olduklarn aka belirtmitir.
Mahkemelerin organ olarak bamszl, ancak yarg fonksiyonunu ifa eden hakimlerin herhangi bir bask veya
tehditle karlamakszn grevlerini tam bir serbestlik ve tarafszlkla yerine getirebilmeleri ile gerek bir anlam kazanr.
eitli unsurlardan oluan hakimlik teminatnn en nemli unsuru, hakimlerin azlolunmamas ilkesidir. 1982 Anayasasnn
"hakimlik ve savclk teminat" baln tayan maddesine gre, "hakimler ve savclar azlolulanamaz, kendileri
istemedike Anayasada gsterilen yatan nce emekliye ayrlamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldrlmas
sebebiyle de olsa, aylk, denek ve dier zlk haklarndan yoksun klnamaz.

f) Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu
1961 Anayasas, "hakimlerin btn zlk ileri hakknda karar" vermek zere bir Yksek Hakimler Kurulu
kurmutur. Btn yelerin seimi Yargtaya braklmtr. Bu dzenleme ile, Yksek Hakimler Kurulunun her bakmdan
tam bamszla kavuaca ve bylece hakimlerin bamszlnn da en etkili biimde garanti altna alnm olaca
dnlmtr.
1982 Anayasas, Yksek Hakimler Kurulunu, "Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu" ad altnda yeniden
dzenlenmitir. Kurulun Bakan, Adalet Bakandr. Adalet Bakanl Mstear Kurulun tabii yesidir. Kurulun asl ve
yedek yesi Yargtay Genel Kurulunun, iki asl ve iki yedek yesi Dantay Genel Kurulunun kendi yeleri arasndan,
her yelik iin gsterecekleri er aday iinden Cumhurbakannca, drt yl iin seilir.
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu 22 asl 12 yedek yeden oluur. (2010) Sresi biten yeler yeniden
seilebilirler. Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu; adl ve idar yarg hakim ve savclarn meslee kabul etme, atama ve
nakletme, geici yetki verme, ykseltme ve birinci snfa ayrma, kadro datma, meslekte kalmalar uygun grlmeyenler

69
hakknda karar verme, disiplin cezas verme, grevden uzaklatrma ilemlerini yapar. Adalet Bakanlnn, bir
mahkemenin veya bir hkimin veya savcnn kadrosunun kaldrlmas veya bir mahkemenin yarg evresinin deitirilmesi
konusundaki tekliflerini karara balar. Kurul kararlarna kar yarg mercilerine bavurulamaz.
Grlyor ki, 1961 ve 1982 sistemleri arasndaki en nemli fark, Kurul yelerinin seim ekliyle ilgilidir. 1961
Anayasasnn ekline gre Kurulun btn yeleri Yargtay (Hakimlerin hakimler tarafndan seimine ilikin bu sistem
kooptasyon olarak adlandrlr.) tarafndan seilirken,1982 Anayasasnda yelerin Yargtay ve Dantay Genel
Kurullarnca kendi yeleri arasndan her yelik iin gsterecekleri er aday iinden Cumhurbakannca seilmesi esas
kabul olunmutur. Ayrca, Adalet Bakannn Kurulun bakan, Adalet Bakanl mstearnn da kurulun tabii yesi olduu
belirtilmitir.
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunu selefinden ayran ikinci bir nemli zellik, 1961 Anayasasna gre Yksek
Hakimler Kurulunun ancak "adliye mahkemeleri hakimlerinin zlk ileri hakknda" karar vermesine karlk, Hakimler ve
Savclar Yksek Kurulunun grev alannn, "adli ve idari yarg hakim ve savclarnn zlk ilerini kapsamasdr. Hakimler
ve Savclar Yksek Kurulunun stats ile Yksek Hakimler Kurulunun stats arasndaki bir fark da, hakimlerin denetimi
ve haklarnda soruturma yaplmas konusundadr. 1961 Anayasasna gre, "hakimlerin denetimi ve haklarndaki
soruturma, Yksek Hakimler Kuruluna bal ve srekli olarak grevli mfetti hakimler eliyle yaplr. Mfetti hakimler
Yksek Hakimler Kurulunca atanr."
1982 Anayasas ise, hakim ve savclarn denetiminin Adalet Bakanl bnyesi iindeki adalet mfettileri tarafndan
yaplmasn ngrmtr.
Nihayet, 1961 ve 1982 Anayasalar arasndaki bir fark da, 1982 Anayasasna gre, Hakimler ve Savclar Yksek
Kurulunun kararlarna kar yarg mercilerine bavurulamamasdr.

g) Yksek Mahkemeler
1961-1982 Anayasalarnn karlatrlmas;
Yargtay yelerinin seim ekli bakmndan iki Anayasa arasnda bir fark yoktur. 1961 Anayasasna gre Yksek
Hakimler Kurulu tarafndan seilen Yargtay yeleri, imdi de Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu tarafndan
seilmektedir. 1982 Anayasasna gre Yargtay yeleri, adli yarg hakim ve Cumhuriyet savclar ile bu meslekten
saylanlar arasndan Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunca ye tamsaysnn salt ounluu ve gizli oyla drt yl iin
seilirler.
Buna karlk 1961 Anayasasna gre Yargtay Genel Kurulunun kendi yeleri arasndan setii Cumhuriyet
Basavcs halen Yargtay Genel Kurulunun kendi yeleri arasndan gizli oyla belirleyecei beer aday arasndan
Cumhurbakannca seilmektedirler.
1961 Anayasas, Dantay yelerinin seimini, Yksek Hakimler Kuruluna brakmam, bu konuda kendine zg bir
sistem oluturmutu. Buna gre, "Dantay yeleri, Bakanlar Kurulu ile Dantay Genel Kurulunca ayr ayr bo yer says
kadar gsterilecek adaylar arasndan Anayasa Mahkemesinin asl ve yedek yelerinin ye tam saysnn te iki ounluk
ile ve gizli oyla" seilmekteydi. 1982 Anayasas ise, Dantay yelerinin drtte nn, Hakimler ve Savclar Yksek
Kurulunca; drtte birinin de, nitelikleri kanunda belirtilen grevliler arasnda Cumhurbakannca seilmesini ngrmtr.
Askeri Yargtay ve Askeri Yksek dare Mahkemesi yelerinin seiminde ise 1961 Anayasas dnemindeki sistem
korunmu, yani yelerin bu mahkemelerce her bo yer iin gsterilecek er aday arasndan Cumhurbakannca
seilmeleri kabul edilmitir.

II. ANAYASA MAHKEMES
a) Anayasa Mahkemesinin Stats
Kanunlarn anayasaya uygunluunun denetlenmesi konusunda temel ayrm, siyasal ve yargsal denetim sistemleri
arasndadr. Siyasal denetim sistemini semi olan lkeler, bu denetimi devlet bakan, meclis, yasama meclisinin bir
komisyonu, veya siyasal organlar tarafndan seilmi zel bir kurul araclyla yapabilirler. Denetimin yapld zamana
gre, denetim sistemleri nleyici denetim ve dzeltici denetim olarak ikiye ayrlr. nleyici denetim, normun yrrle
girmesinden nce yaplan denetimdir ki, bu kural olarak siyasal organlar tarafndan gerekletirilir, Normun kesinleip
yrrle girmesinden sonra yaplan dzeltici denetim ise, yarg organlarnca gerekletirilir.
Trkiye'ye gelince, 1876 Kanuni Esasisi sert anayasa sistemini benimsemi olmakla beraber, yargsal denetime
yer vermemitir. Yazl ve sert anayasalar 18. yzyl sonunda ortaya kmtr. Dnyada ise ilk kez Amerika Birleik
Devletlerinde anayasa yargsna yer verilmitir.
Kanunlarn anayasaya uygunluu sorunu hakknda hibir hkme yer vermeyen 1921 Anayasasndan sonra, 1924
Anayasas da sert anayasa sistemini benimsemi, ayrca Tekilat- Esasiye Kanununun hibir maddesi hibir sebep ve
bahane ile ihmal veya tatil olunamaz.
Anayasaya uygunluk denetiminin yokluu, zellikle ok-partili hayata geilmesinden sonra daha da ciddi sorunlar
yaratmaya balam, bunun etkisiyle 1961 Anayasas, kanunlarn anayasaya uygunluunun yargsal denetimine
bnyesinde geni kapsaml biimde yer vermitir.


1961 Anayasas, istisnai olarak genel mahkemelere de bir kanunun anayasaya uygunluu hakknda hkm verme
yetkisini tanm olmakla beraber, bu konudaki yetkiyi esas itibariyle Anayasa Mahkemesine brakmtr. 1982 Anayasas
genel mahkemelerin kanunlarn Anayasaya uygunluu hakknda hkm verebilecekleri istisnai durumu da ortadan
kaldrarak, Anayasa Mahkemesini denetim konusunda tek yetkili klmtr.

70

Doktrininde Anayasa Mahkemelerini herhangi bir yksek mahkeme deil, zel bir anayasa organ olarak grme
eilimi mevcuttur. Buna ilikin gerekeleri, u ekilde sralamak mmkndr:
+++Anayasa, Anayasa Mahkemesinin kurulu, grev ve yetkilerini, dier yksek mahkemelere oranla ok daha
ayrntl ekilde dzenlemitir.
+++Gene Anayasaya gre,Anayasa mahkemesinin alma esaslar ve yeleri arasndaki iblm kendi
yapaca tzkle dzenlenir, byle bir yetki, yntemsel bamszln bir belirtisi saylabilir.
+++Gerek 1961 gerek 1982 Anayasalarna gre, Anayasa Mahkemesi kararlar... yasama, yrtme ve yarg
organlarn, idare makamlarn, gerek ve tzel kiileri balar.
+++Anayasa Mahkemesinin dier devlet organlar karsndaki bamszl Anayasann eitli hkmleri ile
garanti altna alnmtr. Anayasa Mahkemesi yelii, ancak bir yenin hkimlik mesleinden karlmay gerektiren bir
sutan dolay hkm giymesi halinde kendiliinden sona erer. Bir yenin grevinin salk nedeniyle sona ermesi ise,
Anayasa Mahkemesi ye tamsaysnn salt ounluunun kararna baldr.
+++Anayasa Mahkemesi, genel bte iinde kendi btesi ile ynetilir. Btenin birinci derecede ita amirliini
Bakan; ikinci derecede ita amirlii Genel Sekreter yapar.
+++Anayasa Mahkemesi Bakan ve yelerinin grevlerinden doan veya grevleri srasnda iledikleri sularla
ahs sular iin soruturma almas Anayasa Mahkemesinin kararna baldr.
+++Uyumazlk Mahkemesinin bakanln Anayasa Mahkemesince, kendi yeleri arasndan grevlendirilen bir
ye yapar. Bu hkmler, Anayasa Mahkemesinin gerek 1961 gerek 1982 Anayasalarnda, grevinin gerektirdii bir
anayasa organ statsne kavuturulmu olduunu kantlamaktadr

b) Anayasa Mahkemesinin Kuruluu
Anayasa Mahkemesi 17 yeden kurulur.
2 yeyi, Saytay Genel Kurulunun kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer iin gsterecekleri er aday
iinden gizli oylamayla seer.
1 yeyi, baro bakanlarnn serbest avukatlar arasndan gsterecekleri adat iinden yapaca gizli oylamayla
seer.
3 yeyi, Yargtay Genel Kurullarnca kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer iin gsterecekleri er aday
iinden seer.
2 yeyi, Dantay Genel Kurullarnca kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer iin gsterecekleri er aday
iinden seer.
1 yeyi, Askeri Yargtay Genel Kurullarnca kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer iin gsterecekleri er
aday iinden seer.
1 yeyi, Askeri Yksek dare Mahkemesi Genel Kurullarnca kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer iin
gsterecekleri er aday iinden seer.
3 yeyi, en az ikisi hukuku olmak zere Yksekretim Kurulunun kendi yesi olmayan yksekretim
kurumlarnn hukuk dallarnda grev yapan retim yeleri arasndan gsterecei er aday arasndan seer.
4 yeyi, st kademe yneticileri, serbest avukatlar, birinci snf hakim ve savclar ile en az 5 yl raportrlk yapm
Anayasa Mahkemesi raportrleri arasndan seer. (2010)

*Anayasa Mahkemesine ye seilebilmek iin 45 yan doldurmu olmak kaydyla yksekretim kurumlar retim
yelerinin profesr veya doent unvann kazanm, avukatlarn en az 20 yl fiilen avukatlk yapm, st kademe
yneticilerinin yksekretim grm ve en az 20 yl kamu hizmetinde fiilen alm, birinci snf hakim ve savclarn
adaylk dahil en az 20 yl alm olmas arttr. (2010)
*Anayasa Mahkemesi yeleri 12 yl iin seilirler. (2010)
*Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi yesi seilemez. (2010)
*Anayasa Mahkemesi yeleri 65 yan doldurunca emekliye ayrlrlar. (2010)








facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

71
c) Anayasa Mahkemesinin Grevleri
Anayasa Mahkemesinin temel grevi, kanunlarn ve Anayasada belirtilen dier normlarn Anayasaya uygunluunu
denetlemektir. Ancak, bu temel grev dnda norm denetimi ile ilgili olmayan baka birtakm grevleri de bulunmaktadr.
Bunlar:
***Anayasa Mahkemesi; kanunlarn, kanun hkmnde kararnamelerin, TBMM tznn Anayasaya ekil ve esas
bakmndan uygunluunu denetler ve bireysel bavurular karara balar. (2010)
***Cumhurbakann, Bakanlar Kurulu yelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargtay, Dantay, Askeri Yargtay, Askeri Yksek
dare Mahkemesi Bakan ve yelerini, Basavclarn, Cumhuriyet Basavcvekilini, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu
ve Saytay Bakan ve yelerini ayrca TBMM Bakann (2010) grevleri ile ilgili sulardan dolay Yce Divan sfatyla
yarglamak.
***Siyasi partilerin kapatlmas hakkndaki davalara bakmak.
***Siyasi partilerin mali denetimini yapmak.
***Milletvekillerinin yasama dokunulmazlklarnn kaldrlmasna veya yeliklerinin dtne Trkiye Byk Millet
Meclisince karar verilmesi hallerinde, ilgililerin iptal istemlerini karara balamak.
***Uyumazlk Mahkemesine bakanlk edecek yeyi kendi yeleri arasndan grevlendirmek.

d) Anayasaya Uygunluk Denetiminin Konusu
Anayasamza gre Anayasa Mahkemesi, kanunlarn, kanun hkmnde kararnamelerin ve TBMM tznn
Anayasaya ekil ve esas bakmlarndan uygunluunu denetler. Anayasa deiikliklerini ise sadece ekil bakmndan
inceler ve denetler. Ancak, olaanst hallerde, skynetim ve sava hallerinde karlan KHKleri ekil ve esas
bakmndan Anayasaya aykrl iddiasyla, Anayasa Mahkemesinde dava alamaz.
ster anayasann kendisiyle snrl olsun, ister ona Anayasa veya yarg kararlar yoluyla eklenen dier ilke ve
kurallar da iine alsn, anayasaya uygunluk denetiminde kullanlan l normlarn tm, "anayasallk bloku" ad verilen
normlar kmesini oluturmaktadr.
Trkiye'de 1982 Anayasasna gre, Anayasa metninin kendisi dnda dikkate alnan normlar yani anayasallk
blouna dahil normlar; Milletleraras hukuk kurallar, hukukun genel ilkeleri, Atatrk ilke ve inklplardr.

e) Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsam
Anayasaya gre Anayasa Mahkemesi, kanunlarn, KHKlarn ve TBMM tznn "Anayasaya ekil ve esas
bakmlarndan uygunluunu" denetler. u halde Anayasaya uygunluk denetimi, EKL VE ESAS ynnden olmak zere
iki tr denetimi kapsamaktadr.


ESAS Bakmndan Denetim
1982 Anayasasnda 5982 sayl kanunla 2010 ylnda yaplan deiiklik sonras Anayasa Mahkemesi yeleri
ka yl iin seilirler?
A) 5
B) 7
C) 10
D) 12
E) 15
2010KPSS/ORTARETM
CEVAP: D
1982 Anayasasna gre aadakilerden hangisi Anayasa Mahkemesinin grevlerinden biridir?
A) Uyumalk Mahkemesi bakann semek
B) Yksek Seim Kuruluna ye semek
C) Hakimler ve Savclar Yksek Kuruluna ye semek
D) Vatandalar, Anayasa ikayeti yoluyla yaptklar bavurular inceleyip karara balamak
E) Babakan ve Bakanlar Kurulunca gnderilen kanun tasarlar hakknda dncesini bildirmek
2008KPSS/LSANS
CEVAP: A
Kanunlarn ekil bakmndan Anayasaya uygun olup olmadn aadakilerden hangisi denetler?
A) Anayasa Mahkemesi
B) Askeri Yksek dare Mahkemesi
C) Yargtay
D) Dantay
E) Uyumazlk Mahkemesi
2006KPSS/ORTARETM
CEVAP: A

72
Bir kanunun veya Anayasada saylan dier normlarn esas bakmndan Anayasaya aykrl, o normun
muhtevasnn Anayasa hkmleri ile atmas demektir. Konuyu sebep, ama, konu, yetki, ekil ve usul ynnden
incelemek gerekirse;

***Sebep Unsuru Bakmndan:
Anayasa, istisnai olarak bir kanunun sebebini belirtmitir. Mesela 78'inci maddeye gre "sava sebebiyle yeni
seimlerin yaplmasna imkan grlmezse, TBMM, seimlerin bir yl geriye braklmasna karar verebilir. "Bu hkm
karsnda, sava durumundan baka bir sebeple seimlerin geri braklmas mmkn deildir. Anayasa Mahkemesinin,
bu sebeplerin yerinde olup olmadn aratrmas, Mahkemenin hukukilik kontrol alanndan kp, yerindelik kontrol
yapmas demek olur.

***Ama (Maksat) Unsuru Bakmndan
Btn kamu ilemlerinin yneldii nihai amacn, kamu yarar olmas gerekir. Bunun dnda, baz hallerde Anayasa,
kanunun ynelmesi gereken amac daha zel olarak belirtmitir. Mesela bir maddeye gre "temel hak ve hrri yetler,
Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlnn, milli egemenliin, Cumhuriyetin, milli gvenliin, kamu dzeninin,
genel asayiin, kamu yararnn, genel ahlakn ve genel saln korunmas amac ile ve ayrca Anayasann ilgili
maddelerinde ngrlen zel sebeplerle... snrlanabilir."

***Konu Unsuru Bakmndan
Bir hukuki ilemin konusu, onun muhtevas veya meydana getirdii hukuki durum ve sonutur. Bilindii gibi
Anayasamz, kanun alann konu ynnden snrlandrm deildir. Anayasaya aykr olmamak artyla her ey bir kanun
konusu olabilir. Dolaysyla, kanunun konusunu belirlemekte yasama organnn geni bir takdir yetkisi vardr. Ancak bu
takdir yetkisi snrsz deildir. Kanunlar Anayasaya aykr olamayacaklarna gre yasama organ takdir yetkisini ancak
Anayasa kurallarna uygun olarak kullanabilir.

EKL Bakmndan Denetim: Dar anlamda ekil denetimi, kanunlarn (veya Anayasaya uygunluk denetimine tabi olan
dier normlarn) Anayasada belirtilmi usul ve ekil ve yetki kurallarna uygun olarak yaplp yaplmadklarnn
aratrlmasdr. Yetki unsuru bakmndan mevcut sakatlklar, ilemi ayn zamanda ekil bakmndan da sakatlar. nk
yetkisiz bir organ tarafndan yaplan bir ilem ekil bakmndan, geerli bir ilem olarak domaz. Anayasa Mahkemesinin
byle bir ilemi, daha esasa girmeden, ekil ynnden iptal etmesi gerekir
Anayasa Mahkemesinin Anayasaya uygunluk denetimine tabi olan normlar, kanunlar, KHKlar ve TBMM tz
olduuna gre, bunlarda yetkili organ, kanunlar ve tzk bakmndan TBMM, KHKlar bakmndan da Bakanlar
Kuruludur.
"Anayasaya gre, TBMM ye tamsaysnn en az te biri ile toplanr ve toplantya katlanlarn salt ounluu ile
karar verir; ancak karar yeter says hibir ekilde ye tamsaysnn drtte birinin bir fazlasndan az olamaz."
Anayasa, anayasa deiikliklerinin ekil bakmndan denetimini de "teklif ve oylama ounluuna ve ivedilikle
grlemeyecei artna uyulup uyulmad hususlar ile" snrlandrmtr. Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi olan
dier iki norm eidi, yani KHKlar ve TBMM tz zerindeki ekil denetimi ise bu kstlamalara tabi deildir. Anayasa
Mahkemesi, bu iki ilem trn, ekil bakmndan serbeste denetleyebilir. Ayrca, KHKlar ve TBMM tz, iptal
davas ama sresi ve dvay aabilecekler asndan da kanunlarn ekil ynnden denetimi hakkndaki zel hkme
deil, iptal davas hakkndaki genel hkmlere tabidirler.

f) Anayasaya Uygunluk Denetimin ekilleri
1)Soyut Norm Denetimi (ptal Davas)
Gerek 1961 gerek 1982 Anayasalarnda "iptal davas" olarak adlandrlan soyut norm denetimi, Anayasada belirtilen
baz organlarn bir kanun aleyhinde Anayasa Mahkemesinde dava amalaryla gerekletirilen denetimdir. Bu durumda,
kanunun uyguland somut bir dava veya olay yoktur. Anayasaya aykrlk iddias ve denetimi, herhangi bir dava ile ilgili
olmakszn, soyut olarak gerekletirildii iin, buna soyut norm denetimi denmektedir.
1961 Anayasasnda 1971 ylnda yaplan deiiklikle, dava ama yetkisi biraz daraltlm ve Byk Millet Meclisinde
temsilcisi bulunan btn partiler yerine, ancak yasama meclislerindeki siyasi parti gruplarnn ve TBMMde grubu bulunan
siyasi partilerin dava aabilecekleri kabul olunmutu. 1961 Anayasas, bir ksm kurumlara da daha snrl ekilde, yani
sadece "kendi varlk ve grevlerini ilgilendiren alanlarda" iptal davas ama yetkisini vermiti. Bu kurumlar, Yksek
Hakimler Kurulu, Yargtay, Dantay, Askeri Yargtay, ve niversitelerdi. "Genel korunma davas" ad da verilen birinci tr
iptal davasna karlk, bu eit snrl iptal davasna "organ davas" da deniliyordu.
1982 Anayasasnda, iptal davas aabilecek organlarn ok daha snrlandrlm olduu grlmektedir. Bir defa
organ davas yolu tamamen kaldrlmtr; yksek mahkemelerle niversitelerin, artk "kendi varlk ve grevlerini
ilgilendiren" alanlarda da iptal davas ama yetkileri yoktur. Genel korunma davas ise, ancak Cumhurbakan, iktidar ve
ana muhalefet partisi Meclis gruplar ile TBMM ye tamsaysnn en az bete biri tutarndaki yeler tarafndan alabilir.
ktidar ve ana muhalefet partileri dnda, TBMMde mevcut olabilecek dier siyas parti gruplarna dava hakk
tannmamtr.

ekil bakmndan alacak iptal davalarnda ise bu hak, iktidar ve ana muhalefet partileri gruplarna dahi
tannmayp, sadece Cumhurbakan veya Trkiye Byk Millet Meclisi ye tamsaysnn bete biri tutarndaki yelerle

73
snrlandrlmtr. ekil ynnden iptal davas aabilecekler hakkndaki bu snrlama, sadece kanunlarn ve Anayasa
deiikliklerinin denetimi bakmndandr. KHKlar ve TBMM tz, sz konusu snrlamaya tabi deildir. Dolaysyla
bunlar hakknda, iktidar ve ana muhalefet partileri Meclis gruplar da iptal davas aabilirler.

2)Somut Norm Denetimi (tiraz veya defi davas)
"Somut norm denetimi, bir mahkemede grlmekte olan bir davann karara balanmasnn, o davada kullanlacak
hukuk normunun anayasaya uygun olup olmamasna bal olmas halinde yaplan denetimdir. "Bunun dnda davay
grmekte olan mahkemenin, uygulanacak kanun hkmn re'sen Anayasaya aykr grerek bu denetimi balatmas da
mmkndr.
Somut norm denetimi, soyut norm denetimine oranla, bir bakma daha dar, bir bakma daha geni bir uygulama
alanna sahiptir. Daha dardr; nk bu yola, herhangi bir kanun hakknda deil, ancak grlmekte olan bir davada
uygulanacak kanun hkm hakknda bavurulabilir. Daha genitir; nk soyut norm denetimi ancak Anayasada
belirtilmi organlar tarafndan ve belli bir sre iinde harekete geirilebildii halde, somut norm denetimi, ilgili kanunun
uyguland davada taraf olan herkes tarafndan ve her zaman iin iletilebilir.Buna gre soyut norm denetimi zel bir
mahkemeyi gerektirdii halde, somut norm denetimi genel mahkemelerce de yaplabilir.

Somut Norm Denetiminin artlar
1982 Anayasasna gre, "bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir kanun veya KHKnn hkmlerini
Anayasaya aykr grrse veya taraflardan birinin ileri srd aykrlk iddiasnn ciddi olduu kansna varrsa, Anayasa
Mahkemesinin bu konuda verecei karara kadar davay geri brakr."
1) Baklmakta olan dava: Somut norm denetiminin temel art ve ayrc zellii, bu yola ancak, baklmakta olan bir dava
dolaysyla bavurulabilmesidir. Anayasa Mahkemesi, davann feragat veya af gibi sebeplerle ortadan kalkm olmasn,
itirazn incelenmesini engelleyici nitelikte grmemitir. Anayasa Mahkemesine gre, davaya bakmakta olan mahkemenin
"uyumazlk konusu ii zmeye veya su saylan eylemi ileyeni yasa kurallar erevesinde yarglamaya grevli
mahkeme olmas gerekir. Dier bir deyimle Anayasa Mahkemesi, kendisine i gnderen mahkemenin grev ynn
aratrabilir
2) Mahkeme: Anayasa Mahkemesine gre bir davaya bakmakta olan mahkeme "adli, askeri ve idari davalara bakan ve
bu davalarda nihai hkm vermek suretiyle anlamazlklar zmleyen her derece mahkeme"dir.
3)Uygulanacak norm:."Dava sebebiyle uygulanacak bir kanun" deyimini, davada uygulanacak btn kanunlar olarak
yorumlamak mmkndr. Dava mahkemesinin kuruluuna ve yarglama usulne ilikin kanun hkmleri de "davada
uygulanacak kanun" kavramnn kapsamna girer. Somut norm denetiminde konu Anayasa Mahkemesince incelenmekte
iken itiraz konusu olan normun yasama organnca kaldrlmas veya deitirilmesi, Anayasa Mahkemesinin incelemesine
devam edip ii sonulandrmasna engel olmamaldr. nk yasama organnca kaldrma veya deitirmenin sonular
geriye yrmez.
4) ddiann ciddlii: Bilindii gibi somut norm denetimi, ya davaya bakmakta olan mahkemenin, uygulanacak bir kanun
veya kanun hkmnde kararnamenin hkmlerini re'sen (kendiliinden) Anayasaya aykr grmesi veya taraflardan birinin
ileri srd Anayasaya aykrlk iddiasnn "cidd" olduu kansna varmas hallerinde balatabilmektedir. tiraz konusu
kanunun Anayasaya aykrl yolunda ciddi bir phenin varl yeterlidir. te yandan, davay uzatma veya engelleme
amacna ynelik olduu anlalan veya hukuk dayanaktan aka yoksun bulunan iddialar phesiz cidd olarak kabul
edilemez.

Somut Norm Denetiminin leyii
Davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak kanun hkmnn Anayasaya aykr olduuna re'sen kanaat getirir
veya taraflardan birinin ileri srd Anayasa aykrlk iddiasnn cidd olduu kansna varrsa, Anayasaya aykrlk n
meselesi oluur ve mahkeme, Anayasa Mahkemesinin bu konuda verecei karara kadar davay geri brakr.
Anayasaya aykrlk, n meselesinin olumas halinde "Anayasa Mahkemesi, iin kendisine geliinden balamak
zere 5 AY iinde kararn verir ve aklar. Bu sre iinde karar verilmezse mahkeme davay yrrlkteki kanun
hkmlerine gre sonulandrr. Ancak Anayasa Mahkemesinin karar, esas hakkndaki karar kesinleinceye kadar
gelirse, mahkeme buna uymak zorundadr".
Somut norm denetimi bakmndan 1961 ve 1982 Anayasalar arasndaki belki en nemli fark, 1982 Anayasasna
gre "Anayasa Mahkemesinin iin esasna girerek verdii red kararnn Resm Gazetede yaymlanmasndan sonra 10
YIL gemedike ayn kanun hkmnn Anayasaya aykrl iddiasyla tekrar bavuruda bulunulamayacadr. On yllk
sre, Anayasa Mahkemesinin iin esasna girerek verdii red kararlar iin geerlidir.

g) Anayasaya Uygunluk Denetiminin Sonucu ve Anayasa Mahkemesi Kararlarnn Nitelii
***Kararn Kesinlii ve Balaycl: 1982 Anayasasna gre "Anayasa Mahkemesinin kararlan kesindir. ptal
kararlar gerekesi yazlmadan aklanamaz". "Anayasa Mahkemesi kararlar Resmi Gazetede hemen yaymlanr ve
yasama, yrtme ve yarg organlarn, idare makamlarn, gerek ve tzel kiileri balar". Anayasa Mahkemesi karar ile
iptal edilen norm, ortadan kalkar.
***Kararlarn Etkisi ve Nitelii: Anayasa Mahkemesinin iptal karar, dava konusu olan normu ortadan kaldrd iin
bu karar herkes iin hkm ve sonu dourur.
***Kararn Yrrle Girmesi: 1982 Anayasasna gre; ayn mahiyette, 1961 Anayasas, "kanun, KHK veya TBMM
tz ya da bunlarn hkmleri, iptal kararlarnn Resmi Gazetede yaymland tarihte yrrlkten kalkar. Gereken

74
hallerde Anayasa Mahkemesi iptal hkmnn yrrle girecei tarihi ayrca kararlatrabilir. Bu tarih, kararn Resmi
Gazetede yaymland gnden balayarak bir yl geemez". 1961 Anayasasnda bulunmayan bir hkm olarak, "iptal
kararnn yrrle giriinin ertelendii durumlarda, TBMM, iptal kararnn ortaya kard hukuki boluu dolduracak
kanun tasars veya teklifini ncelikle grp karara balar".
***Kararn Geriye Yrmezlii:1961 ve 1982 Anayasalar, iptal kararnn geriye yrmezlii ilkesini kabul etmilerdir.

h) Anayasaya Uygunluk Denetiminde Usul
Anayasaya gre, "Anayasa Mahkemesi, Bakan ve on ye ile toplanr, salt ounluk ile karar verir. Anayasa
deiikliklerinde iptale karar verebilmesi iin bete oy okluu arttr. ekil bozukluuna dayal iptal davalar Anayasa
Mahkemesince ncelikle incelenip karara balanr. Anayasa Mahkemesi, Bakan ve on asl ye ile toplanr. Anayasa
Mahkemesinin grmeleri gizlidir. Kararlar salt ounluk ile verilir. Anayasa deiikliklerinde iptale karar verilebilmesi iin
bete oy okluu arttr. Aklanmasnda Devletin yksek menfaatlerine zarar vermesi umulan ve sr halinde
saklanmas gereken bilgilerin verilmesinden, evrak ve belgelerin gnderilmesinden ilgili makam kanabilir.

I) Anayasa Yargisi ve Yrtmenin Durdurulmas
Anayasa yargsnda, zellikle iptal davalar dolaysyla, geici bir tedbir niteliinde olarak, Anayasaya aykrl iddia
edilen kanunun yrrlnn durdurulmasna karar verilip verilmeyecei tartmaldr.
Anayasa Mahkemesi, daha yeni bir kararnda da, iptal edilmi, fakat hakkndaki iptal karar henz yaynlanmam
olan bir kanunun uygulanmasnn, iptal karar yaynlanncaya kadar bir tedbir niteliinde olarak durdurulmas istemini
reddetmitir. Bu kararda da Anayasa Mahkemesi, kanunun yrrlnn durdurulmas gibi "ok ar ve nemli sonular
dourabilecek bir durum"da, Yksek Mahkemenin byle bir karar verebilmesinin, "ancak Anayasa ile bu yetkinin
kendisine aka tannm olmas ile mmkn" olabileceini belirtmitir.
Buna karlk, Anayasa Mahkemesi 1993 ylnda verdii bir kararda bu itihadn deitirerek, kanunlarn veya
denetime tabi dier normlarn yrrln durdurma yetkisini kendisinde grmtr.

i) Yarg Yolu Kapal Olan Durumlar
***Cumhurbakannn tek bana yapt ilemler.
***Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu kararlar.
***Yksek Askeri ura kararlar.
***Skynetim komutanlarnn yetkilerini kullanrken yapt ilemler.
***Yksek Seim Kurulu kararlar.
***Yksek Hakem Kurulu kararlar
***Kamu Grevlileri Hakem Kurulu kararlar.
***Olaanst ve skynetim KHKlar
***Milletleraras antlamalar.
***nklap kanunlar.

1982 Anayasasnda Belirtilmi Olan nklp Kanunlar
-Tevhidi Tedrisat Kanunu
-apka Giyilmesi Hakkndaki Kanun
-Tekke, Zaviye ve Trbelerin Kapatlmas ve Trbedarlk ile birtakm unvanlarn kaldrlmasna dair kanun
-Trk Medeni Kanunu ile kabul edilen evlenme akdinin evlenme memuru nnde yaplacana dair kanun maddesi
-Uluslararas Rakamlarn Kabul hakkndaki Kanun
-Latin Harflerinin Kabul Hakkndaki Kanun
-Efendi, bey, paa gibi lakap ve unvanlarn kaldrldna dair kanun
-Baz kisvelerin (klk, kyafet) giyilemeyeceine dair kanun

III. DAR YARGI
I. Cumhurbakannn tek bana yapt ilemler
II. Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu kararlar
III. Genelkurmay Bakannn tek bana yapt ilemler
IV. Yksek Askeri ura kararlar
Yukardaki ilemlerden hangilerine kar Anayasa ile yarg yolu kapatlmtr?
A) I ve II
B) II ve IV
C) III ve IV
D) I, II ve IV
E) I, II, III ve IV
2010KPSS/LSANS
CEVAP: D

75
dari Yarg: dari makamlarn idare hukuku alanndaki faaliyetleri dolaysyla ortaya kan uyumazlklarn
zmlenmesini konu alan bir yarg trdr. dari yargy, genel idari yarg ve askeri idari yarg olmak zere iki dala
ayrabiliriz.
dari yarg yerleri unlardr
1) dare mahkemesi
2) Vergi mahkemesi
3) Blge idare mahkemesi
4) Dantay

a) dare Mahkemeleri
1 bakan ve 2 yeden oluur. dare mahkemeleri genel idari yarg alannda ilk derece (hkm) mahkemesidir.Vergi
mahkemesi ve ilk derece mahkemesi olarak Dantayn bakt davalar hari olmak zere iptal ve tam yarg davalarn
grr.
ptal Davas: dare tarafndan verilmi olup da yetki, ekil, sebep, konu ve ama bakmlarndan hukuka aykr bir kararn
ortadan kaldrlmasna ynelik olan ve idari yarg organlarnda grlen davadr.
Tam Yarg Davas: darenin ald kararlar veya yapt eylemler nedeniyle zarara urayan kiinin zararn idareden
alabilmesini salayan ve idari yarg organlarnda grlen davadr.
dare mahkemelerinin tek hakimle vermi olduu kararlara kar Blge dare Mahkemesine itiraz edilebilir. Kurul
halinde verdikleri kararlara kar Dantaya bavurulur.

b) Vergi Mahkemeleri
Vergi mahkemeleri de ayn idare mahkemeleri gibi 1982 ylnda kurulmutur. 1 bakan ve 3 yeden oluur. Vergi
mahkemeleri, genel bteye, il zel idareleri, belediye ve kylere ait vergi, resim ve harlar ile benzeri mali ykmler ve
bunlarn zam ve cezalar ile tarifelere ilikin davalar, bu konularda 6183 sayl Amme alacaklarnn tahsili usul hakknda
kanunun uygulanmasna ilikin davalar zmler.
Kararlarn oyokluu ile verir. Kararlarn kural olarak kurul halinde verir. Ancak, vergi mahkemeleri, kazanlar
gtr usulde belirlenen ykmllerin snf ve derecelerinin tespitine ilikin ilemlere kar alacak davalar ile her trl
zam ve cezalarn deeri 1000 TLyi gemiyorsa iptali ile ilgili davalara tek hakimle bakabilir. Kurul halinde verilen kararlar
kar Dantaya, tek hakimle verilen kararlara kar Blge dare Mahkemesine itiraz edilebilir.

c) Blge dare Mahkemeleri
Blge dare Mahkemeleri blgelerin corafi ve i durumuna gre ileri ve Maliye Bakanlnn gr alnarak
Adalet Bakanlnca kurulur ve yarg evreleri saptanr. 1 bakan ve 2 yeden oluur. Oy okluu ile karar verir. dare ve
vergi mahkemelerinin tek hakimle verdii kararlar itiraz mercii olarak inceler. dare ve vergi mahkemeleri arasnda
kacak grev ve yetki uyumazlklarn inceleyip karara balar.

d) Dantay
Genel idari yarg alanndaki yksek idare mahkemesidir. Dantay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun baka
bir idari yarg merciine brakmad karar ve hkmlerin son inceleme merciidir. Kanunla bildirilen belli davalara ilk ve son
derece mahkemesi olarak bakar. rnein; Bakanlar Kurulu kararlarna veya babakanca alnan kararlara kar alacak
tam yarg ve iptal davalarn grr.
Temyiz mahkemesi olarak grev ve yetki uyumazlklarn zmler. Blge idare mahkemesinin alanna girmeyen
baz kararlarn temyizen incelemesini yapar.Ayrca idari yarg yerleri arasnda kan elikili kararlar iin itihad
birletirme karar verir. Dantayda 2 idari, 10 dava olmak zere 12 daire vardr.
Bir idari ileme kar, Dantay ve dare mahkemelerinde 60 gn iinde, Vergi mahkemelerinde 30 gn iinde dava
alabilir. Dava ama sresi yazl bildirimden itibaren ilemeye balar.
Dantay yelerinin 3/4 Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunca, 1/4 Cumhurbakannca seilir.



IV. ASKER YARGI
Aadakilerden hangisi idari yarg kurulular arasnda yer alr?
A) Vergi Mahkemeleri
B) Yargtay
C) Anayasa Mahkemesi
D) Sulh Hukuk Mahkemeleri
E) Asliye Ceza Mahkemeleri
2009KPSS/LSANS
CEVAP: A

76
Askeri Yarg : Askeri mahkemelerin askeri ceza hukuku alanndaki yargsal faaliyetleri ile asker kiileri ilgilendiren ve
askeri hizmete ilikin bulunan idari ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn zmlenmesindeki yargsal
faaliyetlerdir.

a) Askeri Ceza Yargs
Askeri mahkemelerin askeri ceza hukuku alanndaki yargsal faaliyetleridir. Askeri ceza yargsnda ilk derece
(hkm) mahkemeleri, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleridir. Son derece mahkemesi ise, Askeri Yargtaydr.
Askeri Yargtay yeleri 1. snf Askeri hakimler arasndan, Askeri Yargtay Genel Kurulunun ye tam saysnn salt
ounluu ve gizli oyla Cumhurbakannca seilir.

Askeri Yargtay : Askeri mahkemelerde verilen kararlarn son inceleme yeridir. Yani kararlar temyizen inceleyen, kontrol
eden bir yksek yarg organdr. Askeri Yargtayda, Daireler Kurulu, Genel Kurul, Bakanlar Kurulu gibi kurullar vardr.
Daireler Kurulu, askeri mahkeme tarafndan verilen direnme kararlarn inceler.lk derece mahkemesi olarak askeri
Yargtay daireleri tarafndan verilmi olan kararlar temyizen inceler. Genel Kurul, itihatlar birletirme kararlar verir.

b) Askeri dari Yarg
Asker kiileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilikin bulunan idari ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn
zmlenmesindeki yargsal faaliyettir. Askeri Yksek dare Mahkemesinde (AYM) biri hakim snfndan olan yeler,
dieri hakim snfndan olmayan yeler olmak zere iki tr ye bulunur. Hakim snfndan olmayan yeleri kanunda
gsterilen subaylar arasndan Genel Kurmay Bakanlnca Cumhurbakannca seilir.

Askeri Yksek dare Mahkemesi: Askeri idari yarg alanndaki yksek yarg organdr. 1961 tarihli Anayasa ile
kurulmutur. AYM, askeri olmayan makamlarca tesis edilmi olsa bile asker kiileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilikin
idari ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn yarg denetimini yapan ilk ve son derece mahkemesidir. Ayrca, AYMin
kararlarn uygulamayan idareye kar alacak tam yarg davalarn AYM grr.
AYMde Daireler Kurulu ve Genel Kurul vardr. Birden ok dairenin grevi iine giren davalar, Bakanlar Kurulu
kararlarna kar alan davalar, Dantaydan alnan dnceler zerine uygulanan eylem ve ilemler hakknda alan
davalar, bakann veya basavcnn yahut da dairelerin karara balanmasn istedii davalar ile daireler arasndaki grev
ve yetki uyumazlklar daireler kurulunda karara balanr. AYM bnyesinde hakim snfndan olmayan askeri hakimlerde
bulunur. Genel Kurul, bakan, basavc, daire bakanlar ve yelerden oluur. En nemli grevi, itihad birletirme karar
almaktr.

V. ADL YARGI
Adli Yarg: Anayasa yargs, idari yarg ve askeri yarg dnda kalan yargsal faaliyetleri, yani adliye mahkemeleri
tarafndan yrtlmekte olan yarg faaliyetlerini kapsayan yarg trdr. Yarg alan en geni olandr.
a) Adli Yarg Trleri
1) Ceza Yargs: Ceza mahkemelerinin ceza hukuku alanndaki yargsal faaliyetlerini kapsar. Ceza yargsn konu alan
hukuk dal, ceza yarglama hukuku (ceza usul hukuku) adn tar.
Ceza mahkemelerinin ceza davalarnda uyacaklar yarglama usulleri "Ceza Mahkemeleri Kanunu"nda (CMK)
dzenlenmitir.
2) Medeni Yarg (Hukuk Yargs): Hukuk mahkemelerinin zel hukuk alanndaki yargsal faaliyetleri oluturur. Medeni
yargy konu alan hukuk dal medeni yarglama hukuku (medeni usul hukuku) adn tar. Hukuk mahkemelerinin hukuk
davalarnda uyacaklar yarglama usulleri "Hukuk Usul- Mahkemeleri Kanunu"nda, (HUMK) dzenlenmitir.

b) Adli Yarg Yerleri
Adli yarg adliye mahkemeleri tarafndan yrtlr. lkemizde adli yarg, hkm mahkemeleri ve kontrol mahkemeleri
olmak zere iki derecelidir. Birinci derecede yer alan hukuk mahkemeleri ile ceza mahkemeleri hkm mahkemesi
niteliindedir. kinci derecede ise kontrol mahkemesi niteliinde olan Yargtay yer alr. Ancak 5235 sayl kanunla kurulmas
ngrlen Blge Adliye Mahkemeleri de kontrol mahkemesi olarak hkm mahkemeleri ile Yargtay arasnda bulunmaktadr

1) Ceza Yargsndaki Mahkemeler: Ceza yargsnda ilk derece (hkm) mahkemeleri; sulh, ceza, asliye ceza ve ar
ceza mahkemeleridir. Bunlar "genel" nitelikte mahkemelerdir. Bunlarn yannda zel ceza yarg yerleri de vardr. rnein
Anayasa Mahkemesi (Yce Divan sfatyla bakt davalarda), ocuk Mahkemesi, Trafik Mahkemesi, Blge Adliye
Mahkemesi gibi.

a) Genel Nitelikte Olan Ceza Mahkemeler
Sulh Ceza Mahkemeleri: Her ilede bir sulh ceza mahkemesi vardr ve tek hakimlidir. Cumhuriyet savcs bulunmaz. 2 yla
kadar hapis cezalar ve bunlara bal adli para cezalar ile bamsz olarak hkmedilecek adli para cezalarna ve gvenlik
tedbirlerine ilikin hkmlerin uygulanmas Sulh Ceza Mahkemesinin grev alanndadr
Asliye Ceza Mahkemeleri: Her ilede ve il merkezinde en az bir tane bulunur, tek hakimlidir, savc bulunur. Sulh ceza ve
ar ceza mahkemelerinin grevi dnda kalan sulara ilikin davalara bakar.

77
Ar Ceza Mahkemeleri: Ar ceza mahkemesi bir bakan ve iki yeden oluan, toplu bir mahkemedir; bu mahkemede
Cumhuriyet Savcs da bulunur. Ar ceza mahkemelerinde, mebbet (mr boyu hapis) Arlatrlm mebbet hapis ve 10
yldan fazla hapis, cezasn gerektiren sulara ilikin davalara baklr.

b) zel Nitelikte Olan Ceza Mahkemeleri
- Anayasa Mahkemesi
- Blge Adliye Mahkemeleri
- ocuk Mahkemesi
- Trafik Mahkemesi

2) Medeni Yargdaki Mahkemeler: Medeni Yargdaki ilk derece (hkm) mahkemeleri; sulh hukuk ve asliye hukuk (ve
asliye ticaret) mahkemeleridir. Bunlar genel mahkeme niteliindeki mahkemelerdir. Bunlarn yannda zel mahkemeler de
vardr. rnein i mahkemesi, Kadastro mahkemesi ve yaknda kurulmu olan aile mahkemesi gibi.

a) Genel Nitelikte Olan Hukuk Mahkemeleri
Sulh Hukuk Mahkemeleri: Sulh hukuk mahkemesinin grevi kanunlarla belirtilmi olup, istisnaidir. rnein vasi
atanmas miraslk belgesi (veraset ilam) verilmesi, kira bedelinin tespiti davas, taksim davas, tahliye (boaltma)
davas, zilyetliin korunmasyla ilgili davalar sulh hukuk mahkemesinde grlr.
Asliye Hukuk Mahkemeleri: Sulh hukuk mahkemesinin grevi dnda kalan btn davalara ve ilere asliye hukuk
mahkemesinde baklr. rnein, kamulatrma bedeline itiraz davalarna, derneklerin kapatlmas davalarna asliye hukuk
mahkemelerinde baklr.

b) zel Nitelikte Olan Hukuk Mahkemeleri:
Asliye Ticaret Mahkemesi: Ankara, stanbul, zmir, Adana ve nfusu ok byk baz il merkezlerinde ayr Asliye Ticaret
Mahkemesi vardr. 1 bakan ve 2 yeden oluur. Ticari davalara bakarlar. Ayr bir Ticaret Mahkemesi bulunmayan
yerlerdeki ticari davalara asliye hukuk mahkemesi bakar.
Aile mahkemesi: Bu mahkemeler 2003 tarihli 4787 sayl kanunla ngrlen yeni mahkemelerdir. Aile mahkemeler her
ilde ve nfusu yz binin zerindeki her ilede tek hakimli ve asliye mahkemesi derecesinde olmak zere kurulur.Aile
mahkemesi kurulmayan yerlerde davalara Asliye Hukuk Mahkemesi bakar. Aile mahkemelerine evli,ocuk sahibi,30
yan doldurmu hakimler tercihan atanr, ayrca uzmanlar da bulunur.
Boanma davalarna, evlenmenin iptali davasna, babalk davasna gibi aile hukukunu ilgilendiren davalara bakar.
Blge Adliye Mahkemeleri: Trkiyede henz mevcut olmayan ancak 2005 ylndan itibaren 2 yl iinde kurulmas
dnlen 2. derece hkm ve kontrol mahkemesidir. Hukuk ve ceza dairelerinden oluur.
Grevi; Adli yarg 1. derece mahkemelerinden verilen kesin olmayan kararlara kar yaplacak bavurular inceleyip
karara balamak, 1. derece Adli yarg hakimleri aleyhine alacak tazminat davalarna bakmaktr. Adalet Bakanl 2005
ten itibaren 2 yl iinde blgelerin corafi durumu ve i younluu gz nnde tutularak Hakim ve Savclar Yksek
Kurulunun olumlu grn alarak Blge Adliye Mahkemelerini kurmakla grevlendirilmitir.

c) Yargtay
Adli yargdaki ilk derece mahkemelerinin kontrol (denetim) mahkemesidir . Adli yargdaki en yksek
mahkemedir.Belli davalara da istisnai olarak ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
Yargtayda 21 Hukuk ve 11 Ceza dairesi vardr. Her daire salt ounlukla karar verir. yeleri; Hakim ve Savclar
Yksek Kurulunca ye tam saysnn salt ounluu ile ve gizli oy ile seilir. Yargtay 1. bakan 4 yl iin seilir.
Yargtay Cumhuriyet Basavcs ise Cumhurbakan tarafndan 4 yl iin seilir.
Yargtay bnyesinde Yargtay Hukuk Genel Kurulu ve Ceza Genel Kurulu vardr. Bu kurullar Yargtay dairelerinin
vermi olduklar bozma kararlarna kar yerel mahkemelerce verilen direnme kararlarn inceler ve bu konuda karar
verirler. Bu kurullarn benzer olaylardaki itihat uyumazlklarn gidermek iin Yargtay Byk Genel Kurulu, yargtay
itihatlarn birletirme karar alr. tihad Birletirme kararlar Resmi Gazetede yaymlanr. Bu kararlar kesin olup,
kanun gcndedir ve Yargtay Dairelerini ve adliye mahkemelerini balar.

8.BLM: DARE HUKUKU
I. DARE
a) Fonksiyonel Anlamda dare: Yasama ve yarg fonksiyonlar ile yrtme organnn sadece saysal nitelikli
faaliyetlerinin dnda kalan devletlerin ve toplumun gnlk ihtiyalarn karlamak amacyla yrtt faaliyetlerdir.
b) Organik Anlamda dare: Yasama ve yarg organlar dnda banda hkmeti oluturan bakanlarn bulunduu
devlet tzel kiiliini temsil eden merkezi idare ve mahalli idarelerin hizmetlerini yrtmek ve ihtiyalarn karlamak ii n
kurulan kamu tzel kiilerini kapsar.

1) DARE HUKUKU
dareye kamu hizmetleri salanmas iin tannan stnlk ve ayrcalklar idarenin rgtlenmesi ve idare ile bireyler
arasndaki ilikileri dzenleyen kamu hukuku daldr.

78
a) dare Hukukunun zellikleri
-Yeni gelien bir hukuktur.
-Kanunlatrlmam bir hukuktur.
-tihat hukukudur.
-Stat ve kurak hukukudur.
-Bamsz ve mstakil bir hukuktur.
-Kamu hukuku daldr.
-lemleri tek tarafldr.

b) dare Hukukunun Uygulama ve Dzenleme Alan
Kamu Hizmeti lt: darenin toplumsal ihtiyalar karlamak iin giritii tm faaliyetleri kapsar.
Kamu Gc lt: darenin kamu yararn gerekletirebilmesi iin sahip olduu stn yetki ve ayrcalklar kapsar.
Karma lt: darenin faaliyetlerinin kamu hukukuna tabi olmas fakat baz faaliyetlerinin zel hukuka tabi olmas
anlamna gelir.
Kamu Yarar lt: darenin her trl eylem ve ileminin amacnn kamu yararn gerekletirmek olmas anlamna
gelir.

c) dare Hukukunun Kaynaklar
-Anayasa
-Kanun
-Kanun Hkmnde Kararname
-Tzk
-Ynetmelik
-dari teaml ve tatbikatlar
-Milletleraras antlamalar
-Yarg itihatlar

d) dare Fonksiyonu ve zellikleri
-dare fonksiyonunun temel amac, kamusal yarar salamaktr.
-dare fonksiyonunun konusu kamu hizmetidir.
-dare fonksiyonu, idari ilemlerle, stn ve ayrcalkl yetkiler kullanlarak yerine getirilir.
-dare fonksiyonu, srekli bir devlet fonksiyonudur, kendiliinden harekete geer.

e) Trkiye Cumhuriyetinde darenin Grevleri
-Kamu hizmeti
-Kolluk faaliyetleri
-Milli gvenliin korunmas
- dzen faaliyetleri
-Planlama faaliyetleri
-zendirme ve destekleme faaliyetleri

2) DARE HUKUKUNA HAKM OLAN LKELER
a) Hukuk Devleti lkesi: Hukuk devletinde; yasama ve yrtme organ hukuka bal olmas gerekir. Ayrca idarenin
btn eylem ve ilemleri yarg denetimine ak olmaldr.
Trkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Hukuk devleti sadece ynetilenler iin kurallar koyan devlet deildir ayn
zamanda koyduu hukuk kurallarna kendiside bal kalan devlettir.

b) darenin Kanunilii lkesi: Anayasaya gre idarenin kurulu ve grevleri kanunla dzenlenir. darenin faaliyette
bulunabilmesi iin kanundan ald bir yetki olmas gerekir.

c) Merkezi Ynetim ve Yerinden Ynetim lkeleri: dareyi merkezi ynetim ve yerinden ynetim olarak ikiye
ayrabiliriz.
1) Merkeziyet (Merkezden Ynetim): Geni anlamyla ele alnacak olursa merkeziyetilik; siyasal, hukuksal ve ynetsel
bakmdan lkenin merkezden ynetilmesi anlayna dayanr. Bu anlaya gre; yasama ve yarg erk ve yetkilerinin
merkezi idarede bulunmasna siyasal merkeziyet denir.
Yrtme erkine ilikin idari konulardaki yetki ve fonksiyonlarn merkeze sk bir ekilde bal olmasna idari
(ynetsel) merkeziyet denilmektedir.
Siyasal merkeziyet, idari merkeziyete kyasla daha geni bir kavramdr. Yetki genilii de merkeziyet sistemi iinde
yer almaktadr. Yetki genilii ilkesinin mant her iin merkezden ynetilmesinin baz nemli ve acil ilerin gecikmesine
neden olmasn nlemektir.
Yetki genilii: Merkezden ynetimin baz sakncalarn giderebilmek iin merkez tarafndan kendi memurlarna baz
yetkilerin devredilmesidir.

79
2) Yerinden Ynetim (Adem-i Merkeziyet): Bu ynetim anlayna gre; yasama ve yarg yetkileri merkezi ynetime
aittir. Ancak, yerel hizmetlerin bir ksmnn yerine getirilebilmesi iin ynetsel yetki tannan ve buna dayanarak karar
organlarn seen belirli yerel ve blgesel ynetimler sz konusudur. Yerel ynetimlerin var olu nedeni, hukuksal
yaklama gre idari yerinden ynetimin bir sonucudur.
dari yerinden ynetim ikiye ayrlr:
1) Hizmet Yerinden Ynetim: Burada, teknik nedenlerle bir hizmetin daha etkin grlebilmesi iin bir ksm kurululara
hizmet alan ile snrl olarak zerklik tannmaktadr. (Tabipler odas, Ticaret odas, Baro vb.) Burada tannan zerklik,
hizmet ile lgilidir.
2) Mahalli Yerinden Ynetim: lkenin belli bir blgesinde oturan bireylerin sadece o yerde yerlemelerinden dolay
doan ortak ve komuca ihtiyalarn ve ilerini grebilmeleri in o beldeye tannan bir ynetsel zerklik bulunmaktadr.
(Ky, Belediye)

Yetki Genilii ile Yerinden Ynetim Arasndaki Farklar
***Yerinden ynetim, merkezden ynetimin tam kart niteliindedir. Yerinden ynetimde, yrtme erkine ilikin baz
yetkiler artk merkezi ynetime deil, seimle ibana gelen yerel organlara aittir.
***Yetki genilii ise, merkezden ynetimin baz yetkilerinin taradaki kendi memurlarna devredilmelidir. Bu devirin
dayand mantk, her iin merkezden yrtlmesinin baz nemli ve acil ilerin gecikmesine neden olmasn nlemektir.
Bunun iin merkezi ynetim, kendi yerel memuruna (rnein vali) yrtmeye likin olarak baz hususlarda merkezi
ynetime sormadan karar alma yetkisi verir.

Yerel Ynetimlerin Denetlenmesi Kamu hizmetlerinde uyum birliinin salanmas nemlidir. Yerel ynetimler
kendilerine tannan zerklii farkl ekilde kullanarak uyum ve birlii bozabilirler.

Yerel ynetimlerin denetlenmesini zorunlu klan nedenler:
-Yerel hizmetlerin idarenin btnl erevesinde yrtlmesi
-Kamu grev ve hizmetlerinde birliin salanmas
-Kamu yararnn gzetilmesi ve yerel ihtiyalarn karlanmas

DENETM: Yerel ynetimlerin kendi kendilerini denetlemesidir.
Hiyerarik Denetim: Yerel ynetimlerin kendi yaps iinde gerekleen ynetsel denetimdir.
Bu denetlemede st makamn alt makamn kararlarn deitirme ve dzeltme yetkisi vardr.

DI DENETM: Yerel ynetimlerin kendi rgtleri dndaki birimler tarafndan yaplan denetimdir.
Yerel ynetimler zerindeki asln ynetsel denetim ekli d denetimdir. Bu denetimi idari ynden merkezi ynetim, mali
ynden Saytay yapar.
***Siyasal Denetim: Yasama organ tarafndan yaplan denetimdir. Denetimin amac, yerel ynetimlerin sahip olduklar
haklar kullanarak bireylerin haklarna tecavz etmelerini engellemektir.
Siyasal denetim; meclis aratrmas, meclis soruturmas, soru, gensoru gibi yollarla yaplr.

***Yarg Denetimi (Hukuksal Denetim): Hukuk devleti anlaynn bir sonucudur. Denetimin konusu hukuka uygunluktur.
Yerel ynetimlerin karar, eylem ve ilemlerinin hukuka uygunluunu ve yerel ynetimlerin yetki ve grevlerini yerine
getirip getirmediini denetlemek iin yaplr. Bu denetimin yaplabilmesi iin gerek ya da tzel kiiler tarafndan ikayet
olmas gerekir.

***dari Denetim: dari ara ve usullere dayanarak idari kurumlar tarafndan yaplan denetimdir.
Hiyerarik Denetim: Kamu kurulularnn kendi ilerinde yrtlen denetimdir.
-Vesayet Denetimi (dari Vesayet): Yerel ynetimler zerindeki d denetimin yrtme organ tarafndan yaplmasdr.
Merkezi ynetim yerel ynetimler organlarnn karar ve ilemleri zerinde denetim yapar. Bu yetki karar ve ilemleri uygun
bulma, erteleme ya da iptal etme eklinde kullanlabilir.

Vesayet denetimi iki trldr:
Hukukilik Denetimi: Yasalar dikkate alnarak yaplan denetimdir.
Yerindenlik Denetimi: Yaplan ilerin toplum yararn ve ihtiyalarn karlamaya ynelik olup olmad kstas alnarak
yaplan denetimdir.
Yerel Ynetimlerin sadece belirli baz ilemlerin vesayet makamnn onayndan gemesi gerekir. Dier tm ilemler
vesayet denetimi dndadr.
Denetimin younluu ve kapsam devletin niter ve federal sisteme sahip olmasna gre farkllk gsterir. rnein
vesayet denetimin Trkiyede ekilsel ABDde etkinlik ve verimlilii arttrma amac tamas gibi.
***Performans Denetimi: Baz toplumlarda nceden piyasa srecinin ve rekabet mekanizmalarnn baarsz olduu
durumlarda piyasa baarszlklar teorisi balamnda ekonomiye mdahale etmek devletin greviydi. Sonralar kamusal
faaliyetler gz nne alnarak kamusal baarszlklar teorisi yaklam ortaya km ve grevler deimitir. Hatta hem
piyasa hem de kamu kesimi yetersiz hale gelince nc bir e olarak gnll sektr (sivil toplum kurulular) ortaya
kmtr.


80
3) DAR KARARLAR
darenin belli kii ve durumlar iin ald belli hukuki durumlar ortaya koyan ve bunlar deitiren, kaldran
kararlardr. dari kararlar tek yanldr ve icraidir. dari kararlara ynelik hukuka uygunluk karinesi mevcuttur.

4) DAR SZLEMELER
a) Mali ltizam Szlemeleri: Mltezim ad verilen kar taraftan para alnd szlemedir.
b) Kamu stikraz Szlemeleri: Devlet ve dier kamu tzel kiileri tarafndan tahvil, hazine bonosu gibi senetlerle
vatandalara borlanld szlemelerdir.
c) Kamu Hizmeti mtiyaz Szlemeleri: Bir kamu hizmetinin zel bir kii tarafndan yaplmasn salayan szlemedir.
d) Yer Alt ve Yer st Servetlere likin letme Szlemeleri: Petrol dndaki yer alt ve yer st servetlerin
iletilmesini konu alan szleme trdr.
e) Orman letme Szlemeleri: Ormanlarn zel kiilerce iletilmesi mmkn deildir o yzden bu szleme
gnmzde uygulanmamaktadr.
f) dari Hizmet Szlemeleri: Devletin memur olmayan ve ii nitelii tamayan personelini istihdam etmek iin yapt
szlemedir.

5) DARENN YETKLER
a) Dzenleme Yapma Yetkisi: darenin KHK, tzk, ynetmelik, genelge ve ynerge gibi dzenleyici ilemler yapma
yetkisidir. darenin dzenleyici ilem yapabilmesi iin kanunun izin vermesi gerekir.
b) Yaptrm Uygulama Yetkisi: darenin kendi iinde ald kararlar uygulayabilme yetkisidir.
c) Mal Edinme Yetkisi: darenin kamu gc ve yetkisini kullanarak mal edinme yetkisidir.
dare mal edinme yetkisini; kamulatrma, istimval, devletletirme ve geici igal eklinde kullanabilir.
Kamulatrma (stimlak): zel mlkiyette bulunan tanmazlarn kanuna dayanarak kamu mallar arasnda yer almasn
salar. Yeterli denek salanmadan kamulatrma yaplamaz.
Devletletirme (Milliletirme): Kamu hizmeti nitelii tayan zel teebbsler kamu yarar zorunlu kld durumlarda
devletletirilebilir.
stimval: darenin olaanst dnemlerde tanr mallar kamu gcn kullanarak ve deerini deyerek elde etmesidir.
Geici gal: Bayndrlk hizmetlerinin grlmesi srasnda zel mlkiyete ait olan tanmaza idare geici olarak el
konulmasdr.

6) DARENN MALLARI
a) Kamu Mallar
Serbest Mallar: Herkesin dorudan kullanmna ak olan sahipsiz mallardr. rnein; dalar, denizler.
Ortak Mallar: Btn vatandalarn veya baz vatandalarn faydalanmas iin tahsis edilmi mallardr. rnein; meralar.
Hizmet Mallar: Kamu hizmetlerinin grlmesinde kullanlan mallardr. rnein; hastaneler.

b) zel Mallar: Kamu hizmetlerine veya kamunun dorudan faydalanmasna tahsis edilmi mallardr. Bu mallar;
letilebilir, kiraya verilebilir, satlabilir.

7) KAMU HZMETLER
Kamu hizmeti; bata devlet kurulularnn, mahalli idarelerin ve baz kurulularn toplumun gndelik ihtiyalarn
karlamak zere dzenli olarak sunduklar hizmetlerdir.
Kamu hizmetlerinde genellik, eitlik, tarafszlk, deikenlik ve esneklik ilkeleri geerlidir. Kamu hizmetleri
bedelsizdir ve yarg denetimine tabidir.

a)Kamu Hizmeti Trleri: Kamu hizmetleri konularna gre ve yrtldkleri alana gre ikiye ayrlabilir.
Konularna Gre
-dari Kamu Hizmetleri (gvenlik, eitim, salk, nfus, bayndrlk, tapu)
-ktisadi Kamu Hizmetleri (demiryolu, posta hizmetleri)
-Sosyal Kamu Hizmetleri (alma hayat, emeklilik, i gvenlii, sosyal gvenlik)
-Bilimsel Teknik ve Kltrel Kamu Hizmetleri (niversiteler, teknoloji enstitleri, TSE, TRT, devlet tiyatrolar)

Yrtldkleri Alana Gre
-Bireylerin dorudan doruya bireysel yararland hizmetler (retim, salk)
-Bireylerin dolayl ve birlikte yararland hizmetler (bayndrlk hizmeti)
b) Kamu Hizmetlerinin Kurulmas ve letilmesi: Kamu hizmetleri; kanunla veya kanunun verdii bir yetkiye
dayanarak bir idari ilemle kurulan ve kapsam devlete belirlenen hizmetlerdir.
Kamu Hizmetlerinin letilme Yntemleri
Emanet: Bir faaliyetin kamu tzel kiisi tarafndan kendi ara, gere ve personeliyle yrtlmesidir.
Ruhsat: Tekel niteliinde olmayan baz hizmetlerin tek tarafl verilen bir izinle zel kiilere yaptrlmasdr.
mtiyaz Yntemi: Bir kamu hizmetinin her trl masraf ve zarar kendisine ait olarak zel bir kiiye devredilmesidir.

81
Mterek Emanet: Bir kamu hizmetinin masraflar devlete ait olarak belli bir pay ve cret vererek zel kiilere
grdrlmesidir.
ltizam Yntemi: Hizmetlerin belli bir cret karlnda zel kiilere grdrlmesidir.
Yap-let-Devret Yntemi: darenin kamunun gre alanna giren bir yatrm tm masraflar ile yklenmesi ve bu yatrm
belli bir sre veya cret karlnda iletmesi daha sonra devlete bedelsiz devretmesi yntemidir.

c) Kamu Mallarnn Hukuki zellikleri
-Kamu mallar zel mlkiyete devredilemez, haczedilemez.
-Kamu mallar zamanamna uramaz.
-Kamu mallar zerinde snrl ayni hak kurulamaz.
-Kamu mallar tapuya tescil edilemez.
-Kamu mallar kamulatrlamaz.
-Kamu mallar vergiden muaftr.
-Kamu mallar zel himayeye tabidir.

8) DARENN KOLLUK FAALYETLER
Kamu dzenini oluturan unsurlar; gvenlik, dirlik, esenlik ve salktr. Kamu dzenini salamaya ynelik idari
faaliyetlere kolluk faaliyetleri denir.

Adli Kolluk: Kamu dzenini bozan su eylemlerinin ilenmesi halinde harekete geerek su faillerini ve delillerini
aratran, bunlarn bulunmasn salayan kolluktur.
dari Kolluk: Kamu dzeni bozulmadan nce faaliyet gsteren ve bu dzenin bozulmamas iin gerekli tedbirleri alan
kolluktur.
Genel idari kolluk makamlar; Bakanlar Kurulu, ileri Bakan, valiler, kaymakamlar ve bucak mdrleridir.
dari kolluk; nleyicidir, tek tarafldr, zor kullanma yetkisine sahiptir, gizlilik arz eder.

9) KAMU TZEL KL
Kamu tzel kiilii; kanunla veya kanunun aka verdii bir yetkiye dayanarak kurulan, stn ve ayrcalkl
yetkilerle donatlm, mallar, gelirleri ve personeli ayr bir statye tabi tutulan kurululardr.
-Kamu tzel kiilii, kanunla veya kanunun aka verdii bir yetkiye dayanarak kurulur.
-Sona ermesi kanunla veya kanunun aka verdii bir yetkiye dayanarak idari ilemle olur.
-Kamu tzel kiilerinin personeli devlet memuru kabul edilir.
-Gelirleri devlet geliri saylr.
-Kamu yararna hareket ederler ve ayrcalkl yetkilerle donatlmlardr.

Anayasada kamu tzel kiilii olan idareler
*l zel daresi
*Belediye daresi
*Ky daresi
*niversiteler
*Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT)
*Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu (AKDTYK)
*Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular (barolar, odalar, birlikler)

Kanunla kurulan kamu tzel kiileri
Devlet, l zel daresi, Belediye daresi, Ky daresi, YK, TRT, EPDK, TOBB, KT, BDDK, TMSF, TCDD, TSE, TOK,
TBTAK, DMO, THY, RTK, SPK, TKA, barolar, odalar, birlikler, Rekabet Kurulu, eker Kurumu, zelletirme daresi,
Futbol Federasyon Bakanl, Merkez Bankas, Vakflar Genel Mdrl, niversiteler, Devlet Tiyatro Genel Mdrl,
Karayollar Genel Mdrl, Tarm letmeleri Genel Mdrl, Ziraat Bankas Genel Mdrl, Trkiye i kurumu,
Savunma Sanayi Mstearl, Toprak Mahsulleri Ofisi.



Kamu dzenini salamaya ynelik idari faaliyete ne ad verilir?
A) Kolluk
B) Fiili memur
C) dari yaptrm
D) Disiplin cezas
E) Dzenleyici ilem
2010KPSS/ORTARETM
CEVAP: A

82
Kamu tzel kiilii olmayan kurulular
MGK, DPT, DDK, Anayasa Mahkemesi, Yargtay, Dantay, Saytay, Uyumazlk Mahkemesi, Cumhurbakanl,
Yasama, Bakanlklar, Bakanlar Kurulu, Gmrk Mstearl, Eitim Daire Bakanl, Emniyet Genel Mdrl, Sivil
Savunma Genel Mdrl, Tapu ve Kadastro Genel Mdrl, Ky Hizmetleri Genel Mdrl, Jandarma Genel
Mdrl, Devlet Meteoroloji Genel Mdrl, Sahil Gvenlik Kurumu, Devlet Personel Bakanl, Adli Tp Kurumu,
Yksek Denetleme Kurumu, le daresi.

10) BAZI HZMET KURULULARI
Teknik bilgi ve uzmanlk gerektiren bir hizmetin devlet tzel kiilii ve merkezi idare tekilat dnda tekilatlandrlp
tzel kiilie kavuturulmas sonucu oluturulan kurululardr. Kanunla veya kanunun verdii bir yetkiye dayanarak
kurulabilirler. Bunlar kamu tzel kiiliine sahip, zerk merkezi idarenin vesayet denetimine tabi zel bteli kurululardr.

a) niversiteler: ada eitim ve retim esaslarna dayanan bir dzen iinde milletin ve lkenin ihtiyalarna uygun
insan gc yetitirmek amacyla devlet tarafndan kurulur.
Rektrler 4 yllna Cumhurbakan tarafndan atanr. Dekanlar ise YK tarafndan seilir.

b) Radyo ve Televizyon Kurulular: Radyo ve televizyon istasyonlar kurmak, ,iletmek, kanunun belirledii
artlar dahilinde serbesttir. Radyo ve televizyon st kuruluu grev ve yetkileri, yelerinin nitelikleri seim usulleri ve grev
sreleri kanunla dzenlenir.
Kamu tzel kiilii olarak kurulan radyo ve televizyon kurumu ile kamu tzel kiilerinden yardm gren haber
ajanslarnn zerklii ve tarafszl esastr.

c) Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Kurumu: Atatrk dnceyi, Atatrk ilke ve inklaplarn, Trk kltrn, Trk
tarihini ve Trk dilini bilimsel yoldan aratrmak, tantmak, yaymak ve yaynlar yapmak amacyla; Atatrkn manevi
himayelerinde, Cumhurbakannn gzetim ve desteinde, Babakanla bal; Atatrk Aratrma Merkezi, Atatrk Dil
Kurumu, Trk Tarih Kurumu ve Atatrk Kltr Merkezlerinden oluan, kamu tzel kiiliine sahip kurum Atatrk Kltr, Dil
ve Tarih Yksek Kurumudur.

d) Kamu Kurumu Niteliindeki Meslek Kurulular: Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ve st
kurulular; belli bir meslee mensup olanlarn mterek ihtiyalarn karlamak, mesleki faaliyetlerini kolaylatrmak,
meslein genel menfaatlerine uygun olarak gelimesini salamak, meslek mensuplarnn birbiri ile ve halk ile olan
ilikilerinde drstl ve gveni hakim klmak zere meslek disiplini ve ahlakn korumak maksad ile kanunla kurulan ve
organlar kendi yeleri tarafndan kanunda gsterilen usullere gre yarg gzetimi altnda gizli oyla seilen kamu tzel
kiilikleridir.

e) Kamu ktisadi Teebbsleri: 1.Dnya Savandan sonra iktisadi devletilik ilkesinin gerei olarak sanayi,
ticaret ve tarm gibi iktisadi alanlarda faaliyet gstermek zere kamu sermayesi ile kurulan kurululardr.

f) Bamsz dari Otoriteler: Devletin para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarnn salkl ve dzenli
ilemesini salayc nlemleri almak ve piyasalarda doabilecek tekelleme ve kartellemeyi nlemekle grevli tzel
kiilie sahip kurululardr. RTK, Rekabet Kurumu rnek olarak verilebilir.

11) KAMU GREVLLER
Hukuki statleri ve yaptklar grevin niteliine baklmakszn kamu kesiminde alan herkes kamu grevlisidir.
Devletin siyasi yapsn oluturan ana alanlardaki grevliler ile zel hukuk hkmlerine tabi olarak alanlar dnda kalan
grevliler de kamu grevlisidir.
Kamu grevlileri; memur, szlemeli personel, geici personel ve iiler olarak snflandrlr.

1) Memur: Devlet ve dier kamu tzel kiiliklerince genel ve idari esaslara gre yrtlen asli ve srekli kamu
hizmetlerini ifa ile grevlendirilen kiilere memur denir.

2) Szlemeli Personel: Mesleki ve uzmanlk gerektiren ilerde altrlmak zere idare ile personel arasnda
dzenlenen hizmet szlemesi ile yaplan istihdamdr. Geici ve istisnai bir istihdamdr bir yllna yaplr. Devlet Personel
Dairesi ve Maliye Bakanlnn gr alnarak Bakanlar Kurulu tarafndan istihdam gerekletirilir.
3) Geici Personel: Bir yldan az sreli veya mevsimlik ilerde szleme ile altrlan ii saylmayan grevlilerdir.
dare hukukuna tabidirler.

4) iler: Memur, szlemeli ve geici personeller dnda kalan personellere ii denir. zel hukuka tabidirler. Hizmet
akdine dayanarak altrlrlar.



83
Memur Olabilmenin artlar
-TC vatanda olmak
-18 yan doldurmu olmak, sanat ve meslek okulunu bitirenler iin 15 yan doldurmu olmak.
-En az ilkretim mezunu olmak.
-Askerlik ile iliii bulunmamak.
-Hizmet yapmasna engel olacak salk problemi olmamak.
-Drst ve iyi ahlak sahibi olmak.
-Taksirli sular hari 6 aydan fazla hapis ve ar hapis cezas almamak, yz kzartc sular, kaaklk, ve terr
sularndan hkm giymemi olmak.

Memura Uygulanan Yasaklar
Ticaret Yasa: Memurlar tccar ve tacir saylmalarn gerektirecek faaliyetlerde bulunamazlar.
kinci Grev Yasa: Memurlar ikinci bir i yapamazlar. Ancak; bilirkiilik, ynetim kurulu yelii, il genel meclisi yelii
gibi iler ikinci i kapsamna girmez.
Hediye Alma Yasa: Mesleklerini kar salamak amal kullanamazlar.
Siyasi Partilere Girme Yasa: Her hangi bir parti lehine ya da aleyhine davranta bulunamazlar.

Memurun devleri; sadakat, tarafszlk, devlete ballk, uyumlu davran, emirlere uyma, mal bildiriminde bulunma ve i
banda bulunmadr.

Memurun Ykmllkleri; kyafet ykmll, ikamet ykmll, resmi belge ve aralar iade etme ykmll ve
devlet maln korumaktr.

Memura Salanan Haklar; grev gvenlii, ikayet ve dava ama hakk, izin hakk, mali haklar, terfi haklar ve dier
sosyal haklardr.

II. TRKYENN DAR YAPISI
Genel idare; btn lkeyi kapsayan idaredir. Merkez rgt ve tara rgtnden meydana gelir.

1) MERKEZ TEKLATI
Cumhurbakan, Bakanlar Kurulu ve bu kurulun yelerinden oluur.
Cumhurbakan: Trkiye Cumhuriyetinin ve devletin badr.

Babakan: Babakan bakanlar kurulunun bakandr. Hkmetin genel siyasal politikasn gzetmek ve bakanllar
arasnda ibirliini dzenlemek gibi grevleri vardr.

Babakanla Bal Kurulular; Devlet Planlama Tekilat, Milli stihbarat Tekilat, Diyanet leri Bakanl,
zelletirme daresi Bakanl, Trkiye statistik Kurumu, Vakflar Genel Mdrl, Hazine Mstearl, D Ticaret
Mstearl, Gap daresi Bakanl, Genlik ve Spor Genel Mdrl, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu,
Gmrk Mstearl, Toplu Konut daresi Bakanl, Atom Enerjisi Kurumu, Sermaye Piyasas Kurumudur.

Bakanlar Kurulu: Babakan ve Bakanlardan oluur.
Bakanlar Kurulunun dari Grevleri
-Tzk ve ynetmelik kartmak.
-Olaanst hal ve skynetim ilan etmek.
-Genelkurmay bakann semek.
-YK yelerinin bir ksmn semek.
-Milli gvenliin salanmas.
-Silahl kuvvetlerin vatan savunmasna hazrlanmas.
-Mahalli idarelerin kendi aralarnda birlik kurmasna izin vermek.

Bakanlklar: Bakanlklarn kurulmas, kaldrlmas, grev ve yetkileri kanunla dzenlenir. Bakanlklar; bakanlk
hizmetlerinin hkmet programna, kalknma planna, ylk programa ve mevzuata uygun olarak yrtlmesinden
Babakana kar sorumludurlar.









facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

84
2) TARA TEKLATI
Merkezi idarenin bakent dndaki btn lkeye yaylm olan tekilatdr. Tara Tekilat; il ynetimi, ile ynetimi
ve bucak ynetimi olarak e ayrlr.

A) L YNETM
llerin kurulmas, kaldrlmas, adlarnn deitirilmesi, snrlarnn belirtilmesi ve deitirilmesi kanunla olur.

1) Vali: l idaresinin badr. Valiler; ileri Bakanlnn teklifi, Bakanlar Kurulunun karar ve Cumhurbakannn onay
ile atanrlar. Vali ilde devletin, hkmetin ve ayr ayr her bakanln temsilcisidir.
Valinin Grevleri
-Kanun, tzk, ynetmelik ve hkmet emirlerinin yaymlanmasn ve uygulanmasn salamak.
-Genel emirler karmak ve uygulamak.
-lde su ilenmesini nlemek ve kamu dzenini salamak.
-ldeki devlet memurlarndan bir ksmn dorudan atamak, bir ksmnn atanmas konusunda gr bildirmek, bir ksmnn
grev yerlerini belirlemek veya deitirmek.
-lde bulunan tm devlet memurlar zerinde hiyerari gcn kullanmak.
-lde bulunan yerel ynetim kurulular zerinde vesayet yetkisini kullanmak.
-ldeki ile, bucak ve kyleri denetlemek.
-Jandarma, kara, hava, deniz komutanlarndan yardm istemek, yetkilerini kullanabilmek.
-Cezaevlerinin korunmasn gzetmek ve denetlemek.
-Devletin temsilcisi sfatyla trenlere bakanlk etmek ve gerekli olduu zaman yabanc lke temsilcilerini kabul etmek.

2) l dare ube Bakanlar: Genel idarenin illerdeki ynetim kurulularnn banda bulunan yksek dereceli
memurlardr. l idare ube bakanlar; kendi grev alanlarna giren ilerin yrtlmesinden ve kendilerine bal
memurlarn kanun, tzk, ynetmelik ve hkmet kararlaryla belirtilen grevleri yaparlar. Valinin emrine bal alrlar.

3) l dare Kurulu: Asli vazifesi valiye danmanlk yapmaktr. Valinin bakanlnda veya valinin grevlendirecei vali
yardmcsnn bakanl altnda; hukuk ileri mdr, defterdar, Milli eitim mdr, bayndrlk ve iskan mdr,
veteriner mdr, salk mdr, tarm ve ky ileri mdrnden oluur.
l dare Kurulunun Grevleri
-l snrlar iinde kamulatrma karar vermek.
-le bal kylerin muhtar ve ihtiyar meclisi yelerinin grevlerine son vermek.
-le ve kylerin kurulmasnda, kaldrlmasnda ve kylerin yerinin deitirilmesinde gr bildirmek.

B) LE YNETM
lelerin kurulmas, kaldrlmas, adlarnn deitirilmesi ve baka bir yerle birlemesi kanunla olur.
Kaymakam: le idaresinin en byk mlki amiridir. Kaymakam valinin gzetimi ve denetimi altnda grev yapar.
Kaymakamn devleti temsil etme yetkisi yoktur sadece hkmeti temsil eden meslek memurudur. Kaymakam iledeki tm
idari kurulularn amiridir ve bunlar zerinde denetim yapma yetkisine sahiptir.
Kaymakamlar, ileri Bakanl Mdrler Kurulunun nerisi ve ileri Bakannn onay zerine mterek
kararname ile atanrlar.

Kaymakamn Grevleri
-lenin her ynden genel idaresini ve genel gidiini denetlemek.
-lede tekilat ve grevli memuru bulunmayan ilerin yrtlmesini salamak.
-le memurlarnn almalarn ve tekilatn ilemesini gzetmek ve denetlemek.
-Halkn askerlik muameleleri hakknda mracaat ve ikayetlerini kabul etmek.
-Cumhuriyet bayramnda ilede yaplacak resmi trenlere bakanlk etmek.
-lede kamu dzen ve emniyetinin salanmas iin gerekli tedbirleri almak.
-Kanun, tzk, ynetmelik ve hkmet kararlarnn ilann ve uygulanmasn salamak.
-ledeki mahalli idareler zerinde vesayet yetkisini kullanmak.
C) BUCAK YNETM
Merkezi idarenin bakent dndaki tekilatna ne ad verilir?
A) Belediye
B) l zel idaresi
C) Tara tekilat
D) Mahalli idare tekilat
E) Hizmet yerinden ynetimi
2008KPSS/NLSANS
CEVAP: C

85
Bucak; corafya, ekonomi, gvenlik ve mahalli hizmetler bakmndan aralarnda mnasebet bulunan kasaba ve kylerden
meydana gelen bir idari birimdir. Bucaklar il ve ilelerden farkl olarak ynetsel bir ilemle kurulurlar. Bucaklarn kurulmas
ileri Bakanlnn karar ve Cumhurbakannn onay ile olur.
Bucak ynetiminin organlar; Bucak Mdr, Bucak Meclisi ve Bucak Komisyonudur. Bucak Mdr, bucakta en
byk hkmet memurudur. Bucak mdr, bucaktaki ilerin yrtlmesinden sorumludur.

D) BLGE KURULULARI
Anayasaya gre; kamu hizmetlerinde verim ve uyum salamak amacyla birden ok ili iine alan merkezi idare tekilatlar
kurulabilir. Blge Kuruluu, Bakanlar Kurulu karar ile veya kanunla kurulabilir.

III. YERNDEN YNETM
YEREL YNETMLER (MAHALL DARELER)
Anayasann yerel ynetimlerle ilgili maddesi incelendiinde kan sonular
-Trkiye'de yerel ynetimler deyimi kapsamna giren kurulular, il zel idareleri, belediye ve kylerdir.
-Kamu tzel kiiliine sahip anayasal kurululardr.
-Karar organlar seimle oluturulur.
-Yerel ynetimlerin kuruluu, grevleri, yetkileri ile ilgili karlacak kanunlar, yerinden ynetim ilkesine uygun
dzenlenmek zorundadr.
-Yerel ynetim organlarnn seilmi organlarnn, organlk sfatn kazanma ve kaybetmeleri konusundaki denetim yarg
yolu ile yaplacaktr.
-Seilmi yerel ynetim organlarnn veya bu organlarn yelerini, geici bir nlem olarak iileri Bakan grevden alabilir.
-Merkezi ynetim, Anayasada belirtilen amalar dorultusunda yerel ynetimler zerinde idari vesayet yetkisine sahiptir.
-Yerel ynetimlere, grevleriyle orantl gelir kaynaklar salanr.
-Byk yerleim merkezleri iin zel ynetim biimleri getirilebilir.

A) L ZEL DARES
Merkezi ynetimin bir kademesi olan il, yetki genilii ilkesine gre ynetilmektedir. lin merkezi ynetimi oluturan
unsurlar arasnda yer al, "ilin genel ynetimi" olarak ifade edilmektedir. Merkezi ynetimin tara rgt olan ilin en
byk mlki amiri, merkez tarafndan atanan validir. Merkezi ynetim, iller zerindeki denetimini hiyerarik denetim
esaslarna gre yapmaktadr.
1982 Anayasasna il ayn zamanda yerel ynetim birimi olarak kabul edilmektedir. l snrlar iinde yaayan
kiilerin, ortak nitelikteki yerel ihtiyalarn karlamak zere kamu tzel kiiliine, dolaysyla idari ve mali zerklie sahip
bir kurulu oluturulmutur. Bu kurulua mevzuatta l zel daresi" denir. Merkezi ynetim, il zel idaresini idari vesayet
yntemi ile denetlemektedir.
l zel idarelerinin yasal olarak temeli 1864 tarihli "Tekili Vilayet Nizamnamesi" ile atlmtr. Fransa'dan departman
sistemi rnek alnarak, idari alanda balatlan yeniden yaplanma araynn en nemli yn, eyalet sisteminin yerine
vilayet sisteminin getirilmesidir. l zel idaresi kamu tzel kiiliine ve seilmi karar organna sahip bir yerel ynetim
birimidir.
Burada belirtilen ilin genel idaresi ile zel idaresinin iki ortak yn vardr: Ortak ynlerden biri valinin, hem ii genel
idaresinin, hem de zel idaresinin ba olmasdr. Dier ortak yn ise, ilin genel idaresi ile zel idaresinin faaliyet
alanlarnn il snrlar iinde kalan blge olarak saptanm olmasdr.
Trkiye'de halen 81 il 81 il zel idaresi vardr. l zel idarelerinin grevlerini Bakanlar Kurulu tespit eder. l zel
idaresi, kanunla kurulur ve ilin kaldrlmasyla tzel kiilii sona erer. Grev alan il snrlardr.

l zel idaresinin Grev ve Sorumluluklar
-Salk, tarm, sanayi ve ticaret; ilin evre dzeni plan, bayndrlk ve iskan, topran korunmas, erozyonun nlenmesi,
sosyal hizmet ve yardmlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, ocuk yuvalar ve yetitirme yurtlar; dier hizmetleri il
snrlar iinde, mar, yol, su, kanalizasyon, kat atk, evre,acil yarm ve kurtarma, kltr, turizm, genlik ve spor; orman
kylerinin desteklenmesi, aalandrma, park ve bahe tesisine ilikin hizmetleri belediye snrlar dnda, yapmakla
grevli ve yetkilidir.

-l evre dzeni plan; valinin koordinasyonunda, Bykehirlerde bykehir belediyeleri, dier illerde il belediyesi ve il
zel idaresi ile birlikte yaplr. l evre dzeni plan belediye meclisi ile il genel meclisi tarafndan onaylanr
1982 Anayasasna gre aadaki idari birimlerden hangisi mahalli idareler ierisinde yer alr?
A) Mahalle
B) Bucak
C) Ky
D) le
E) Blge
2010KPSS/LSANS
CEVAP: C

86
-13 Ocak 2005 tarihinde "Ky Hizmetleri Genel Mdrl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun"un ad "Kye Ynelik
Hizmetler Hakknda Kanun olarak deitirmitir.
-Ky Hizmetleri Genel Mdrl kaldrlmtr. Kanunda belirtilen kye ynelik hizmetler, stanbul ve Kocaeli illerinde
Bykehir belediyelerince dier illerde ise il zel idarelerince yerine getirilir.

l zel darelerinin Organlar
1) l Genel Meclisi: l genel meclisi, il zel idaresinin karar organdr ve ildeki semenler tarafndan seilmi yelerden
oluur.

l Genel Meclisinin Grev ve Yetkileri
-Stratejik plan ile yatrm ve alma programlarn, il zel idaresi faaliyetlerini ve personelinin performans ltlerini
grmek ve karara balamak.
-Bte ve kesin hesab kabul etmek.
-l evre dzeni plan ile belediye snrlar dndaki alanlarn imar planlarn grmek ve karara balamak.
-Borlanmaya karar vermek.
-Bte ii iletmeler ile Trk Ticaret Kanununa tabi ortaklklar kurulmasna karar vermek.
-Tanmaz mal almna, satmna, trampa edilmesine, tahsisine, izin; yldan fazla kiralanmasna ve sresi yirmi be yl
gememek kaydyla bunlar zerinde snrl ayn hak tesisine karar vermek.
-artl balar kabul etmek.
-Vergi, resim ve har dnda kalan miktar 5.000 TL'den 25.000 TL' ye kadar ihtilaf konusu olan zel idare alacaklarnn
anlama ile tasfiyesine karar vermek.
-l zel idaresi adna imtiyaz verilmesine il zel idaresine ait irket, iletme ve itiraklerin zelletirilmesine karar vermek.
-Encmen yeler ile ihtisas komisyonlar yelerini semek.
-l zel idaresi tarafndan karlacak ynetmelikleri kabul etmek.
-l zel idaresinin ve bal kurulularnn kadrolarnn ihdas, iptal ve deitirilmesine karar vermek.
-Yurt iindeki ve yurt dndaki mahalli idarelerle karlkl ibirlii yaplmasna karar vermek.
-Dier mahalli idarelerle birlik kurulmasna karar vermek.
-lgililerin isteine bal hizmetler iin uygulanacak cret tarifesini belirlemek.

2) l Encmeni: l encmeni valinin bakanlnda, il genel meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla
seecei be ye ile biri mali hizmetler birim amiri olmak zere valinin her yl birim amirleri arasndan seecei be
yeden oluur. Valinin katlamad encmen toplantsna genel sekreter bakanlk eder.

Encmenin Grev ve Yetkileri
-Stratejik plan ve yllk alma program ile bte ve kesin hesab inceleyip il genel meclisine gr bildirmek.
-Kamulatrma kararlarn almak ve uygulamak.
-ngrlmeyen giderler deneinin harcama yerlerini belirlemek.
-Btede fonksiyonel snflandrmann ikinci dzeyleri arasnda aktarlmas.
-Kanunlarda ngrlen cezalar vermek.
-Vergi, resim ve harlar dnda kalan ve miktar 5.000 TL'ye kadar olan uyumazlklarn anlama ile zlmesine karar
vermek.
-Tanmaz mal satmna, trampa edilmesine ve tahsisine ilikin kararlar uygulamak, sresi yl gememek zere
kiralanmasna karar vermek.
-Belediye snrlar dndaki umuma ak yerlerin al ve kapan saatlerini belirlemek.
-Vali tarafndan havale edilen konularda gr bildirmek.

3) Vali: Vali, il zel idaresinin ba ve tzel kiiliinin temsilcisidir.

Valinin Grev ve Yetkileri
-l zel idaresi tekilatn sevk ve idare etmek, il zel idaresinin hak ve menfaatlerini korumak.
-l zel idaresini stratejik plana uygun olarak ynetmek, bteyi, ii zel idaresi faaliyetlerinin ve personelinin performans
ltlerini hazrlamak ve uygulamak.
-l zel idaresini Devlet dairelerinde ve trenlerde davac veya daval olarak da yarg yerlerinde temsil etmek.
-l encmenine bakanlk etmek.
-l zel idaresinin tanr ve tanmaz mallarn idare etmek.
-l zel, idaresinin gelir ve alacaklarn takip ve tahsil etmek.
-Yetkili organlarn kararn almak artyla szleme yapmak.
-l genel meclisi ve encmen kararlarn uygulamak.
-Bteyi uygulamak, btede meclis ve encmenin yetkisi dnda kalan aktarmalar yapmak.
-l zel idaresi personelini atamak
-l zel idaresi, bal kurulularn ve iletmelerini denetlemek.
-artsz balan kabul etmek.
-l halknn huzur, esenlik, salk ve mutluluu iin gereken nlemleri almak.
-Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak.

87
-Kanunlarla il zel idaresine verilen ve ii genel meclisi veya il encmeni kararn gerektirmeyen grevleri yapmak ve
yetkileri kullanmak.

B) BELEDYELER
Yerel ynetim birimleri arasnda, halka en yakn olan belediyelerdir. Belediye, belde sakinlerinin mahalli, mterek
ihtiyalarn karlamak iin kurulan ve karar organlar seimle oluturulan, idari ve mali zerklie sahip kamu tzel
kiisidir.
Nfusu 5.000 ve zerinde olan yerleim yerlerinde belediye kurulabilir. Gnmz itibari ile en ok belediye 2001-
5000 nfus younluu iinde bulunmaktadr. l ve ile merkezlerinde kurulmas zorunludur. Gnmzde en fazla ile
kurulan kent stanbuldur.
me ve kullanma suyu havzalar ile, sit ve dier koruma alanlarnda belediye kurulamaz. Meskun sahas (yerleim
merkezi) kurulu bir belediyenin snrlarna 5km.den daha yakn yerleim yerlerinde belediye kurulamaz. Kylerin belediye
kurabilmeleri iin, yerleim yerine azami 5 km mesafede bulunmas ve nfusunun 5.000'in zerinde olmas gerekir.
Kyn Belediye haline getirilmesi iin ky ihtiyar meclisinin karar veya kyn semenlerinin yarsndan bir fazlas
mahallin en byk mlki idare amirine yazl olarak bavurmaldr ya da vali kendiliinden buna gerek grmelidir. Valinin
bildirimi zerine mahalli seim kurullar 15 gn iinde semenlerin oylarn alr ve sonucu valilie bildirir. Dosya, Valinin
onayyla birlikte ileri Bakanlna gnderilir. Dantay'n gr alnarak mterek kararname ile belediye kurulur.

Belediyenin Organlar
Belediyenin organlar; belediye meclisi, belediye encmeni ve belediye bakandr.

1) Belediye Bakan: Belediye bakan, belediye idaresinin ba ve belediye tzel kiiliinin temsilcisidir. Halk tarafndan
ounluk usul ile 5 yl iin seilir.

Belediye Bakannn Grev ve Yetkileri
-Belediye tekilatnn en st amiri olarak belediye tekilatnn sevk ve idaresi.
-Belediyeyi stratejik plana uygun olarak ynetmek.
-Belediyeyi devlet dairelerinde ve trenlerde, yarg yerlerinde temsil etmek.
-Meclise ve encmene bakanlk etmek.
-Belediyenin tanr ve tanmaz mallarn idare etmek.
-Belediyenin gelir ve alacaklarn takip ve tahsil etmek.
-Yetkili organlarn kararn almak artyla szleme yapmak.
-Meclis ve encmen kararlarn uygulamak.
-Bteyi uygulamak, btede meclis ve encmenin yetkisi dndaki aktarmalara onay vermek.
-Belediye personelini atamak.
-Belediye ve bal kurulular ile iletmelerini denetlemek.
-artsz balar kabul etmek.
-Belde halknn huzur, esenlik, salk ve mutluluu iin nlemler almak.
-Btede yoksul ve muhtalar ve zrllere ynelik hizmetleri yrtmek.
-Temsil ve arlama giderleri iin ayrlan denei kullanmak.
-Kanunlarla belediyeye verilen grevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.

2) Belediye Meclisi: Belediyenin karar organdr ve ilgili kanunda gsterilen esas ve usullere gre seilmi yelerden
oluur. 1984 ylndan itibaren yaplan yerel ynetimler seimlerinde, nispi temsil sistemi yannda baraj sistemi de
getirilmitir. Seimler be ylda bir yaplr.

Meclisin Grev ve Yetkileri
-Stratejik plan ile yatrm ve alma programlarn, belediye faaliyetlerinin ve personelin performans ltlerini grmek
ve kabul etmek.
-Bte ve kesin hesab kabul etmek.
-Belediyenin imar planlarn onaylamak, Bykehir ve il belediyelerinde il evre dzeni plann kabul etmek.
-Borlanmaya karar vermek.
-Tanmaz mal almna, satmna, takasna, tanmazlar zerinde snrl ayn hak tesisine karar vermek.
-Kanunlarda vergi, resim, har ve katlma pay tarifesini belirlemek.
-artl balar kabul etmek.
-Vergi, resim ve harlar dnda kalan ve miktar be bin TL'den fazla, dava konusu olan belediye uyumazlklarn sulh ve
tasfiyeye, kabul ve feragata karar vermek.
-Bte ii iletme ile Trk Ticaret Kanununa tabi ortaklklar kurulmasna veya bu ortaklklardan ayrlmaya karar vermek.
-Belediye adna imtiyaz verilmesine karar vermek.
-Meclis bakanlk divann ve encmen yeleri ile ihtisas komisyonlar yelerini semek.

3) Belediye Encmeni: Belediye encmeni, belediye bakannn bakanlnda; l belediyelerinde ve nfusu 10.000'in
zerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin, gizli oyla seecei ye, mali

88
hizmetler birim amiri ve belediye bakannn birim amirleri arasndan bir yl iin seecei iki ye olmak zere yedi kiiden;
dier belediyelerde, belediye meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei iki ye, mali hizmetler
birim amiri ve belediye bakannn her yl birim amirleri arasndan bir yl iin seecei bir ye olmak zere be kiiden
oluur.

Encmenin Grev ve Yetkileri
-Stratejik plan ve yllk alma program ile bte ve kesin hesab inceleyip belediye meclisine gr bildirmek.
-Yllk alma programna alnan ilerle ilgili kamulatrma kararlarn almak.
-ngrlmeyen giderler deneinin harcama yerlerini belirlemek.
-Btede fonksiyonel snflandrmann ikinci dzeyleri arasnda aktarma yapmak.
-Kanunlarda ngrlen cezalar vermek.
-Vergi, resim ve harlar dnda kalan, dava konusu olan belediye uyumazlklarnn anlama ile tasfiyesine karar vermek.
-Tanmaz mal satmna, trampasna ve tahsisine ilikin meclis kararlarn uygulamak; sresi yl gememek zere
kiralanmasna karar vermek.
-Umuma ak yerlerin al ve kapan saatlerini belirlemek.
-Dier kanunlarda belediye encmenine verilen grevleri yerine getirmek.

BYKEHiR BELEDYES
Belediye snrlar iindeki ve bu snrlara en fazla 10km. uzaklktaki yerleim birimlerinin son nfus saymna gre
toplam nfusu 750.000'den fazla olan ii belediyeleri kanunla Bykehir belediyesine dntrlebilir. Bykehir
Belediyesine Katlma Bykehir belediye meclisinin karar ve ileri Bakanlnn nerisi zerine Bakanlar Kurulu karar
ile Bykehir belediye snrlar iine alnabilir.

Bykehir Belediyesinin Organlar
a)Bykehir Belediye Meclisi: Bykehir belediyesinin karar organdr. ye says, ile ve ilk kademe belediye
meclisleri ye saysnn bete biri alnarak bulunacak toplam say kadardr. Artk saylar dikkate alnmamaktadr.
Bykehir belediye bakan, Bykehir belediye meclisinin de bakandr. Dier belediye bakanlar, meclisin doal
yesidir.

b) Bykehir Belediye Encmeni: Bykehir belediye encmeni, belediye bakannn bakanlnda, belediye
meclisinin her yln ilk olaan toplantsnda kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei 5 ye ile bir genel
sekreter, Belediye bakannn katlamayaca toplantlara genel sekreter bakanlk eder.

c) Bykehir Belediye Bakan: Bykehir belediye idaresinin ba ve tzel kiiliin temsilcisidir. Bykehir belediye
bakan bykehir snrnn iindeki semenlerce seilir. Bykehir belediye bakan vekili Belediye Kanunundaki
usullere gre belirlenir. Ancak, Bykehir kapsamndaki ile ve ilk kademe belediye bakanlar, Bykehir belediye
bakan vekili olamaz.

Bykehir Belediye Bakannn Grev ve Yetkileri
-Belediye tekilatnn en st amiri olarak belediye tekilatn sevk ve idare etmek, beldenin ve belediyenin hak ve
menfaatlerini korumak.
-Belediyeyi stratejik plana uygun olarak ynetmek.
-Bykehir belediye meclisi ve encmenine bakanlk etmek bu organlarn kararlarn uygulamak.
-Bykehir belediyesinin verimli ynetilmesini salamak ve bte kesin hesap cetvellerini hazrlamak.
-Bykehir belediyesinin hak ve menfaatlerini izlemek, alacak ve gelirlerinin tahsilini salamak.
-Bykehir belediyesi adna szleme yapmak, karlksz balar kabul etmek.
-Mahkemelerde davac veya daval sfatyla ve resmi mercilerde byk ehir belediyesini temsil etmek.
-Belediye personelini atamak, belediye ve bal kurulular denetlemek.
-Gerektiinde bizzat nikah kymak.
-Gerektiinde grev ve yetkilerinden bir veya birkan ile veya ilk kademe belediye bakanna devretmek.
-Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak, zrllerle ilgili faaliyetlere destek olmak zere zrl
merkezleri oluturmak.

Bykehir Belediyesinin Grev ve Yetkileri
-Bykehir belediyesinin stratejik plann, yllk hedeflerini, yatrm programlarn ve btesini hazrlamak.
-mar planlarn yapmak, yaptrmak ve onaylayarak uygulamak.
-Belediye Kanununun borlanma ile ilgili tand yetkileri kullanmak.
-Bykehir belediyesinin yetki alanndaki meydan, bulvar, cadde ve ana yollar yapmak, yaptrmak.
-Zabta hizmetlerini yerine getirmek.
-Yolcu ve yk terminalleri, kapal ve ak otoparklar yapmak.
-Gerektiinde salk, eitim ve kltr hizmetleri iin bina ve tesisler yapmak ve bakmlarn salamak.
-Kltr ve tabiat varlklar ile tarihi dokunun korunmasn salamak.
-Bykehir iindeki toplu tama hizmetlerini yrtmek ve bu amala gerekli tesisleri kurmak.
-Su ve kanalizasyon hizmetlerini yrtmek.

89
-Mezarlk alanlarn tespit etmek, mezarlklar tesis etmek, defin ile ilgili hizmetleri yrtmek.
-Her eit toptanc hallerini ve mezbahalar yapmak.
-Afet riski tayan veya can ve mal gvenlii asndan tehlike oluturan binalar insandan tahliye etmek ve ykmak.

C) KY DARES
Varl byk lde geleneksel ve tarihsel nedenlerle aklanan, tipik bir komn nitelii tayan ky, yerel
ynetimlerden biridir. Ky ok eskiden beri varolmasna ramen, devletin ynetim rgt iinde ayr bir tzel kiilie ve
ayn zamanda yerel ynetim niteliine kavumas, 1924 ylnda karlan kanun ile olmutur.
Baz tanmlarda, iki binden az nfuslu yerleme birimlerine ky denilecei aklanmtr. Ancak nfusu iki binden
fazla olan yerlerde belediye olmad mddete yine ky olarak kabul edilir. Herhangi bir kyn, Ky Kanununun
uygulama alanna girebilmesi iin nfusun 150'den yukar olmas gerekmektedir. 150 den az olan yerlere mezra, kom,
divan, oba gibi adlar verilmitir.
Nfusu 2000 den aa yurtlara ky denir. Cami, mektep, otlak, yaylak gibi dank evlerde oturan insanlar bir ky
tekil eder. Ky bir yerden bir yere gtrlebilinen veya gtrlemeyen mallara sahip olan ve i bu kanun ile kendisine
verilen ileri yapan bal bana bir varlktr. Buna "ahsi Manevi" denir. Bu kelime ile kyleri tzel kiilii olduundan
bahsedilmek istenmitir.
Kylerin belediye olabilmeleri iin bir belediyeye 5km ve nfusunun 5000 olduunda ky ihtiyar meclisinin
semenlerinin yarsndan fazlasnn oylarn alarak mlki amire bavurmas orada bu dosyann valinin onay ile birlikte
ileri Bakanlna gnderilmesi gerekir.

Kylerin Organlar
a) Ky Dernei: Kylerin danma ve karar organdr. Kadn - erkek kyllerin btn semenlerin oluturduu bir
dernektir.
Grevleri
-Ky muhtar ve ihtiyar meclis yelerini semek.
-Kyn istee bal ilerini zorunlu hale getirmek.
-mam tayin etmek.
-Ky tzel kiilii ile muhtar ve ihtiyar meclis yeleri arasnda kan davalarda ky temsil edecek kiiyi semek.
*mam tayin grevi 1967 den beri Diyanet ilerine braklmtr. Uygulamada ky dernei ilevini kaybetmi
grnmektedir.

b) htiyar Meclisi: Kyn danma ve karar organdr. Kye ait ileri grp, yrtmeye ilikin kararlar alan ve bunlar
denetleyen bir organdr. Seimle gelen ve atama ile gelen yelerden oluur. Seimlik yelerin says nfus 1000 den az
ise 8, 1000 den fazla ise 12 ye seilir. Doal yeler ise imam, ebe, kyn retmenidir. Ky Meclisi ya da Ky Ynetim
Kurulu da denebilir.
Grevleri
-En az haftada bir valinin istei ya da kendiliinden toplanr.
-Ky ilerini nemine gre sraya koyar ve srayla kylye yaptrmaya alr
-Kyn hangi ileri bizzat alarak, hangi ileri para veya rgat ile yaplacana karar verir.
-Kyn grevlerinin yerine getirilebilmesi iin gerekli gayrimenkullerin deeri verilerek satn alnmas salanr.
-mece ve salmaya karar verir. Salmann miktarn belirler.
-Parann harcanmasn muhtar ile birlikte denetler.
-Zorunlu grevlerini yapmayanlara veya hissesine den paray vermeyen kyl hakknda para cezas verir.

c) Muhtar: Merkezi ynetimin kydeki temsilcisi kyn ba ve yrtme organdr. Muhtarlk iin muhtar adaynn kyde
en az 6 ay oturmas art vardr.
Muhtarn Merkezi Ynetimin Temsilcisi Olarak Yapaca ler
-Hkmet tarafndan bildirilecek kanunlar, nizamlar ky iinde ilan etmek ve halka anlatmak.
-Salgn ve bulac hastalklar hkmete bildirmek.
-Hekim olmayanlarn ve frklerin hastalara ila vermesini men edip hkmete bildirmek.
-Vergi toplamak iin gelen tahsildarlara yol gstermek ve yolsuzluk grrse hkmete bildirmek.
-Asker toplamak, bakaya ve kaaklar hkmete haber vermek.
-Ky civarndaki ekyalar yakalatmak ya da hkmete bildirmek.
Muhtarn Kyn Ba Olarak Yapaca Ky leri
-Kyn zorunlu grevlerini ihtiyar meclisi ile grerek yapmak ya da yaptrmak.
-Kyn istee bal grevlerinin yaplmas iin kylye t vermek.
-htiyar meclisi ile grtkten sonra kyly ie armak.
-htiyar meclisi karar ile ky ilerine harcanacak paray toplamak.
-Bir ay iinde harcanan paralarn hesabn ihtiyar meclisine vermek.
-Ky ilerinde hem davac, hem de hasm olarak bulunmak ve isterse mahkemeye baka birini vekil olarak gndermek.

Kylerin Btesi

90
mece: mece ky ilerinde kyllerin cretsiz olarak bedenen altrlmasn ifade eder. mece, kyn zorunlu ilerinin
yaplmas iin ky halknn ortaklaa ve eit koullar altnda almalar esasna dayandrlmtr. mece ile yaplacak
ileri ve kimlerin kaar gn alacan ihtiyar meclisi kararlatrr.

Salma: Kyde oturanlardan ya da oturmamakla birlikte kyle maddi ilikide bulunanlardan alnan bir tr aile vergisidir.
Ky gelirleri, ky ilerini gren kyn aylkl personelinin aylk ve yllklaryla, ky snrlar iinde yaplacak mecburi ky
ilerine yetmezse uygulanr. En yksek snr 20 liray amamak zere alnr. Salma borcunu para ya da mal ile
demeyenler, bedenen altrlabilir. Uygulamada salma ba ekline dntrlm ve ok yksek miktarlarda
alnmaya balanm.

IV. SOSYAL KURUMLAR VE BANKACILIK
1) SERMAYE PYASASI KURULU (SPK)
dari ve mali zerlie sahip dzenleyici bir kamu kurumudur. 7 yeden oluur. yeleri ve bakan bakanlar kurulu
tarafndan seilir.
2009 ylndan beri kurum bakan Ahmet Vedat Akgiraydr. lk bamsz st kuruldur.
*stanbul Menkul Kymetler Borsas, SPK denetimindedir.
Grev ve Yetkileri
-Menkul kymetleri dn alma, verme, sat ve repo ilemlerini dzenlemek.
-Tasarruf sahiplerinin karlarnn korunmasn salamak.
-Sermaye piyasalarnn ileyi kurallarn belirlemek.
-Piyasalarn adil ve etkin almasn salamak.

2) BANKACILIK DZENLEME VE DENETLEME KURULU (BDDK)
zerk bir kurumdur. 7 yeden oluur. yeleri ve bakan bakanlar kurulu tarafndan seilir. 2005 Anayasa
deiiklii ile banka ama izni Bakanlar Kurulundan BDDKya verilmitir. BDDK bakan Tevfik Bilgindir.
Grev ve Yetkileri
-Finansal piyasada gven ve istikrar salamak.
-Finans sistemine rekabet gc kazandrc ortam hazrlamak.
-Kredili sistemin etkin bir ekilde almasn salamak.
-Bankalarn TMSFye devrine karar vermek.
-Tasarruf sahiplerinin haklarn korumak
-Trkiyede banka almasna veya yabanc bir bankann Trkiyede ube amasna izin vermek.
-Bankalarn dzenli almasn tehlikeye sokabilecek ekonomik zarar aabilecek her trl ilem ve uygulamalar nlemek

3) RADYO VE TELEVZYON ST KURULU (RTK)
Kamu tzel kiiliine sahiptir. TBMM tarafndan seilen 9 yeden oluur. RTK kararlarna kar yarg yolu aktr.
Bakan Davut Dursundur.
Grev Ve Yetkileri
-Radyo ve televizyonlarn frekans tahsisini yapmak.
-Trkiyede faaliyet gsteren tm radyo ve televizyonlarn yaynlarn denetlemek.


4) ENERJ PYASALARI DZENLEME KURUMU (EPDK)
Aadakilerden hangisi yerel ynetimler arasnda yer almaz?
A) Ankara Bykehir Belediyesi
B) zmir l zel daresi
C) stanbul Ticaret Odas
D) Bandrma Belediyesi
E) Kozakl Ky
2009KPSS/LSANS
CEVAP: C
Aadakilerden hangisi Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulunun grevleri arasnda yer almaz?
A) Finansal piyasalarda gven ve istikrar salamak.
B) Finansal sisteme rekabet gc kazandrc ortam hazrlamak.
C) Fiyat istikrarn salamak iin uygulanacak para politikasn belirlemek.
D) Kredi sisteminin etkin bir ekilde almasn temin etmek
E) Tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak.
2010KPSS/NLSANS
CEVAP: C

91
Kamu tzel kiiliine sahiptir. 7 yeden oluur. yeleri Bakanlar Kurulu tarafndan seilir. EPDKnn bakan Hasan
Kktatr.
Grev ve Yetkileri
-Elektrik, doal gaz, petrol ve LPG gibi enerji kaynaklarnn kaliteli, srekli, evreye uyumlu ve dk maliyetle tketicinin
kullanmna sunulmas iin gerekli dzenleme ve denetimi yapmakla grevlidir.

5) TASARRUF MEVDUATI SGORTA FONU (TMSF)
Fonun idare ve temsili nce TCMB daha sonra BDDK tarafndan yerine getirilmeye balanmtr. Kamu tzel
kiiliine, idari ve mali zerlie sahiptir. 7 yeden oluur. yeleri Bakanlar Kurulu tarafndan seilir. Bakan akir Ercan
Gldr.
Grev ve Yetkileri
-El konulan bankalarn malvarlklarnn satn yapp, mevduat sahiplerine paralarn geri demek.
*Bankalara el koyma yetkisi BDDKya aittir.
-El konulan bankalarn ynetim ve denetimini yapmak.
-Kiilerin bankaclk sistemindeki mevduatlarn sigortalamak.
-Fona devredilen bankalarn mali bnyelerinin glendirilmesi, yeniden yaplandrlmas, devri, birletirilmesi, sat,
tavsiyesi gibi grevleri vardr.

6) REKABET KURUMU (RK)
Kamu tzel kiiliine sahiptir. Bakanlar Kurulunun belirleyecei 11 yeden oluur. Sanayi ve Ticaret Bakanlna
baldr.
Grev ve Yetkileri
-Piyasadaki rekabeti salamak ve korumak.
-lkede faaliyet gsteren teebbslerin rekabeti nleyici anlama ve uygulamalarn incelemek ve gerekli nlemleri almak.
-TMSFnin yapt ihaleleri incelemek.

7) TELEKOMNKASYON KURUMU (TK)
Kamu tzel kiiliine sahiptir. 5 yeden oluur ve yeleri bakanlar kurulu tarafndan seilir. Ulatrma Bakanlna
baldr.
Grev ve Yetkileri
-Telekominikasyon alanlarndaki dzenlemeleri yapmak.

8) KAMU HALE KURUMU
Kamu tzel kiiliine sahiptir. Bakanlar Kurulu tarafndan seilen 10 yeden oluur. Maliye Bakanlna baldr.
Grev ve Yetkileri
-Kamu kurumlarnda yaplacak ihaleleri ve uyulacak esaslar belirlemek.

9) TTN MAMLLER VE ALKOLL KLER PYASASI DZENLEME KURUMU (TAPDK)
Kamu tzel kiiliine sahiptir. Bakanlar Kurulu tarafndan seilen 5 yeden oluur.
Grev ve Yetkileri
-Ttn mamullerinin ve alkoll ieceklerin, retimi, i ve d alm ve satmna ilikin esaslar belirlemek.

10) EKER KURUMU (K)
Kamu tzel kiiliine sahiptir. Bakanlar Kurulu tarafndan seilen 7 yeden oluur. Sanayi ve Ticaret Bakanlna
baldr.
Grev ve Yetkileri
-lkenin eker ihtiyacn karlamak, gerektiinde ihracata ynelik almalar yaparak eker politikasn belirlemek.

11) MERKEZ BANKASI
1930 ylnda kurulmutur. Bamsz olarak faaliyette bulunmaktadr. Bakan Erdem Badr.
Grev ve Yetkileri
-lkede fiyat istikrarn salamak ve srdrmek.
-Hazine adna bankaclk ilemlerini yapmak.
-Para basma ve kredi ilemlerini dzenlemek.
-Para arznn kontroln salamak.
-Trk parasnn i ve d piyasalardaki deerini korumak.




12) HAZNE MSTEARLII

92
Ekonomiden sorumlu Devlet Bakanlna baldr. Trkiyenin MF ile olan ilikilerini dzenler. Bakan brahim Halil
anakdr.
Grev ve Yetkileri
-Ekonomi politikalarnn tespitine yardmc olmak.
-Yatrm ve yatrm tevik faaliyetlerini dzenlemek.
-Uluslararas ekonomik ve mali kurululardan bor alnmasn salamak.
9.BLM: ULUSLARARASI KURULULAR
I. TRKYENN KURUCU YE OLDUU ULUSLARARASI KURULULAR
1) BRLEM MLLETLER (BM-UN)
-1945de Milletler Cemiyetinin yerine kurulmutur.
-Merkezi New Yorktur.
-Trkiye kurucu ye durumundadr.
-Resmi dilleri; Arapa, ince, Franszca, ngilizce, spanyolca ve Rusadr.
-Amac; tm dnyada bar, gvenlik, sosyal eitlik ve ekonomik kalknmay salamaktr.

a) Birlemi Milletlerin Organlar
Genel Kurul: rgtn ye tm devletlerinin katld ve bir oya sahip olduklar en geni organdr.
Gvenlik Konseyi: 15 yeden oluur bunlarn 5i daimi yedir. Daimi yeler; Fransa, ngiltere, Rusya, in ve ABDdir.
Daimi yelerin veto hakk vardr.
-rgt bar ve gvenliin korunmasndan sorumludur.
-Trkiye 1 Ocak 2009dan beri Gvenlik Konseyinin geici yesidir.
Ekonomik ve Sosyal Konsey: Uluslararas ekonomik ve sosyal sorunlar zmeyi amalayan rgt kalknma, evre,
bar, aile planlamas ve nfus gibi alanlarda faaliyetle bulunur.
Vesayet Konseyi: Kendi kendini ynetemeyen milletlerin ynetimine yardmc olmak iin kurulmutur. 1990dan beri
faaliyetleri askdadr.
Uluslararas Adalet Divan: rgte ye devletler arasndaki uyumazlklar zmeyi amalar.
Genel Sekreterlik: rgtn faaliyetlerini dzenleyen ve yneten organdr. 10 Ocak 2007den beri Genel Sekreteri Ban ki
Moondur.

b) Birlemi Milletlere Bal Kurulular
Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt (UNESCO): Amac; ye lkeler arasnda eitim, bilim ve kltr
alannda ibirlii salamaktr.
*UNESCO 2007 yln Mevlana, 2008 yln Kagarl Mahmut, 2009 yln Katip elebi ve Hac Bektai Veli yl ilan etmitir.
Birlemi Milletler ocuklara Yardm Fonu (UNCEF): Amac; savata ykma uram ve zor durumdaki lkelerin
ocuklarna yardm etmektir.
Uluslararas alma rgt (ILO): Amac; iilerin yaam koullarn iyiletirmek ve uluslararas i szlemelerini
hazrlamaktr.
Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgt (FAO): Amac; tarm, balklk ve ormanclk alanlarnda aratrma yaparak
dnya gda sorununun zmne yardmc olmaktr.
Dnya Salk rgt (WHO): Amac; salk alannda uluslar aras ibirlii yapmak ve bulac hastalklarn yaylmasn
nlemektir.
Birlemi Milletler Sanayi ve Kalknma rgt (UNIDO): Amac; gelimekte olan lkelerin sanayide kalknmalarna
yardm etmek ve toplumsal eitsizlikleri gidermeye almaktr.
*2005-2009 yllar arasnda bu rgtn bakanln Kemal Dervi yapmtr.
Dnya Bankas (WB): Amac; kalknmakta olan lkelere proje kredileri vermektir.
Uluslar aras Para Fonu (IMF): Amac; ye lkelerin demeler dengesinde meydana gelebilecek sorunlar zmek iin
kredi vermek ve uluslararas ticareti gelitirmek, kurlarda istikrar salamak, tek tarafl devalasyonlar nlemektir.
*Trkiye ile IMF arasndaki ilikileri Hazine Mstearl yrtr.
Dnya Ticaret rgt (WTO): Amac; ye lkeler arasndaki ticari anlamazlklar zmek, uluslararas ticaret
antlamalarnn uygulanmasn ve denetimini salamaktr.
*WTO 1995 ylnda Gmrk ve Ticaret Genel Antlamasnn (GATT) yerine kurulmutur.
Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii (UNHCR): Amac; mltecilere lkelerine dnmek iin gerekli hukuki
yardm salamaktr.
Birlemi Milletler evre Program (UNEP): Amac; gelecek kuaklar tehlikeye atmadan bugnn yaam kalitesini
ykseltmek amacyla evre sorunlaryla ilgilenmek.
Uluslararas Sivil Havaclk rgt (ICAD): Amac; sivil havacln gvenli ve dzenli bir ekilde gelimesini
salamaktr.
Birlemi Milletler nsan Yerleimleri Merkezi (HABITAT): Amac; dnyadaki yoksul insanlarn barnma koullarn
iyiletirmektir.

93
Birlemi Milletler Filistin Mltecilerine Yardm Ajans (UNRWA): Amac; Filistinli mltecilere yardm etmektir.

2) AVRUPA KONSEY (CE)
-1949 ylnda kurulmutur.
-Merkezi Fransann Strazburg ehridir. 47 yeden oluur.
-Trkiye kurucu yeler arasndadr.
Amalar: -nsan haklar oulcu demokrasi ve hukukun stnl ilkelerini korumak ve gelitirmek.
-Irklk, uyuturucu bamll ve evre sorunlarn zmek.
-Avrupa kltrel benliinin olumasna katk salamak.
*Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Avrupa Konseyine baldr.
*Trkiye 1987 vatandalarna AHMne bavurma hakkn tanmtr. 1989da alnan kararlar uygulamay kabul etmitir.

3) EKONOMK BRL VE KALKINMA RGT (OECD)
-1961de kurulmutur. Merkezi Fransann Paris ehridir. ye says 30dur.
-Trkiye kurucu yedir.
Amalar: -ye lkelerin ekonomik kalknmasn salamak.
-Gelimekte olan lkelere destek olunup isizliin ortadan kaldrlmasdr.
*OECD, Avrupa ktisadi birlii Tekilatnn (OEEC) yerine kurulmutur.

4) EKONOMK BRL RGT (ECO)
-1985te kurulmutur. Merkezi Tahrandr.
-Trkiye kurucu yedir.
ye Devletler: Trkiye, ran ve Pakistan arasnda kurulmu olup, Sovyet Rusyann dalmasndan sonra Afganistan,
Kazakistan, Azerbaycan, Trkmenistan, Krgzistan, zbekistan ve Tacikistan katlmtr.
Amalar: ye devletler arasnda ekonomi, ticaret, ulatrma ve haberleme gibi konularda ibirliini arttrmaktr.
*Blgesel birlii Tekilat (RCD) yerine kurulmutur.

5) GELMEKTE OLAN 8 LKE (G8)
-1996da kurulmutur. Sekretaryasnn stanbulda olmasna karar verilmitir.
-Trkiye kurucu yedir.
ye Devletler: Trkiye, ran, Pakistan, Banglade, Malezya, Endonezya, Msr ve Nijeryadr.
Amalar: ye lkeler arasnda ekonomik ve ticari ibirliinin gelitirilmesi ve halklarn yaam seviyesinin ykseltilmesidir.
*D-8 yeleri ayn zamanda slam Konferans rgtne de yedir.

6) SLAM KONFERANSI TEKLATI (KT-OIC)
-1969da kurulmutur. Merkezi Ciddedir.
-Trkiye kurucu yedir.
-57 yeden olumaktadr.
Amalar: -slam dnyasnda dayanma ve ibirliini arttrmak.
-Irk ayrmna ve smrgecilie kar mcadele etmek.
-Uluslararas ilikileri gelitirmek.
-Mslman halklara ve Filistin halkna destek olmak.
Aadakilerden hangisi Birlemi Milletlere bal kurululardan biri deildir?
A) Gda ve Tarm rgt (FAO)
B) Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat (OECD)
C) Dnya Salk rgt (WHO)
D) Kalknma Program (UNDP)
E) Uluslararas alma rgt (ILO)
2006KPSS/LSANS
CEVAP: B
Aadakilerden hangisi, Trkiyenin de yesi olduu Ekonomik birlii Tekilat (ET) yelerinden biri
deildir?
A) Azerbaycan
B) Afganistan
C) Tacikistan
D) ran
E) Irak
2010KPSS/LSANS
CEVAP: E
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

94
*slam Konferans Tekilat 1973de Trkiyenin kurucu ye olduu slam Kalknma Bankasn kurmutur.
*Tekilatn genel sekreteri 1995 ylndan beri Ekmeleddin hsanoludur.

7) KARADENZ EKONOMK BRL
-1992de kurulmutur. Merkezi stanbuldur.
-Trkiye kurucu yedir.
ye Devletler: Trkiye, Azerbaycan, Yunanistan, Bulgaristan, Grcistan, Ukrayna, Tuysa, Moldova ve Ermenistandr.
Amalar: ye lkeler arasnda ekonomi, ulatrma, iletiim, turizm ve madencilik alanlarnda ibirlii yapmaktr.
*Karadeniz Ekonomik birliine ye olmak iin Karadenize kys olan lke olma art yoktur.

8) TRK KLTR VE SANATLARI ORTAK YNETM (TRKSOY)
-1993de kurulmutur. Merkezi Ankaradr.
-Trkiye kurucu yedir.
ye Devletler: Trkiye, Azerbaycan, Trkmenistan, zbekistan, Kazakistan ve Krgzistandr.
Amalar: -Trke konuan topluluklar ile resmi dili Trke olan devletler arasnda kltrel ilikileri gelitirmek.
-Trk kltrnn aratrlmas, korunmas ve gelimesini salamak.

9) AVRUPA GVENLK VE BRL TEKLATI
-1995de kurulmutur. Merkezi Viyanadr.
-Trkiye kurucu yedir.
-56 yeden olumaktadr.
Amalar: -Uluslararas alanda gvenlik, insan haklar ve ekonomik konularda devletler arasnda ibirliini arttrmak.

II. TRKYENN SONRADAN KATILDII ULUSLARARASI KURULULAR
1) KUZEY ATLANTK ANTLAMASI RGT (NATO)
-1949da kurulmutur. Merkezi Belikann Brksel ehridir.
-Trkiye 1952de dahil olmutur.
-28 yeden olumaktadr.
Amalar: -Her hangi bir ye lkeye saldr yaplrsa NATOya kar yaplm saylaca kabul edilerek ye lkelerin
gvenliine katk salamak istenmitir.
*2009 ylndan beri NATOnun Genel Sekreterliini Danimarkann eski Babakan Anders Fogh Rasmusson yapmaktadr.

2) BATI AVRUPA BRL (BAB)
-1948de kurulmutur.
-Trkiye birlie ortak ye olarak katlmtr.
yeleri: ngiltere, Almanya, Fransa, talya, Yunanistan, Belika, spanya, Hollanda, Portekiz ve Lksemburgdur.
Amalar: -ye lkeler arasnda savunma, ekonomik, sosyal ve kltrel ibirliini arttrmak.
*BAB, NATOnun kurulmas ile nemini kaybetmitir.


III. TRKYENN YE OLMADII ULUSLARARASI KURULULAR
Trkiye aadaki uluslararas rgtlerden hangisine ye deildir?
A) slam Konferans rgt (K)
B) Bamsz Devletler Topluluu (BDT)
C) Ekonomik birlii rgt (ECO)
D) Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO)
E) Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT)
2008KPSS/NLSANS
CEVAP: B
yelerinin gvenliini salamak ve istikrarn gelimesine katkda bulunmak amacyla, 4 Nisan 1949 tarihinde
kurulan uluslararas kurulu aadakilerden hangisidir?
A) Kuzey Atlantik rgt (NATO)
B) Dnya Ticaret rgt (DT)
C) Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD)
D) Avrupa Birlii (AB)
E) Uluslararas Para Fonu (IMF)
2006KPSS/NLSANS
CEVAP: A

95
1) AVRUPA BRL
-1957de temeli atlmtr.
-Trkiye ye deildir.
Kurucu yeler: Belika, Fransa, Almanya, talya, Lksemburg ve Hollandadr.
Dier yeler: Danimarka, rlanda, ngiltere, Yunanistan, Portekiz, spanya, Avusturya, Finlandiya, sve, Estonya,
Litvanya, Letonya, ek Cumhuriyeti, Polonya, Slovakya, Slovenya, Gney Kbrs Rum Kesimi, Malta ve Macaristandr.
Amalar: -II.Dnya Savann byk ykma uratt Avrupada sava sonunda ye lkelerin ekonomik ve siyasi adan
btnlemesini salamak.
ABye katlmak isteyen lkelerin; corafi ynden Avrupa lkesi olmas, nceki yelerin onayn almas, demokratik bir
yapya sahip olmas, belli bir ekonomik kalknmay gerekletirmi olmas gerekmektedir.

a) Avrupa Birliinin Organlar
Avrupa Zirvesi: ABnin temel politik ve stratejik kararlarnn alnd yerdir.
Avrupa Komisyonu: ABnin yrtme organdr. yelik konusunda ilk bavuru bu komisyona yaplr.
Avrupa Parlamentosu: Bakanlar Konseyi ile Avrupa Komisyonunu denetler.
Bakanlar Konseyi: ye lkelerin ekonomik politikalarnn koordinasyonunun ve Roma Antlamasnn yrtlmesini
salar.
b) Avrupa Birliinin Tarihsel Geliimi
1951 Avrupa Kmr ve elik Topluluu adyla temelleri atlmtr.
1957 Roma Antlamasyla Avrupa Ekonomik Topluluu kuruldu.
1958 ye lkeler arasnda Gmrk Birlii yrrle girdi.
1978 Avrupa Parlamentosunun kararyla Avrupa Topluluu adn ald.
1992 Maastricht Antlamas ile topluluun ad Avrupa Birlii olarak deitirildi.
1993 Kopenhag kriterleri belirlenerek birliin eski dou blou lkelerini de iine alacak ekilde genilemesi ngrld.
2002 12 lke Euroyu ortak para birimi olarak kullanmaya balamtr.
***ngiltere, Danimarka, sve Euroyu kullanmamaktadr.
2004 10 Avrupa lkesinin birlie girmesiyle en geni katlm saland.
2007 Birlie en son Bulgaristan ve Romanya ye olmutur.
***Trkiye, Hrvatistan ve Makedonya ile birlik mzakereleri hala srmektedir.
***Bosna Hersek, Arnavutluk, Karada ve Srbistan birlie katlmak iin bavurmulardr.
***Moldova, svire, Norve, zlanda ve Rusya birlie ye deillerdir.
c) Trkiye Avrupa Birlii likileri
1959 Trkiye Avrupa Ekonomik Topluluuna yelik iin bavurdu.
1963 Gmrk Birliine girmek iin Ankara ortaklk anlamas imzalad.
1970 Katma Protokoln yrrle girmesiyle gei dnemi balad.
1987 Trkiye tam yelik iin mracaat etti.
1996 Trkiye Gmrk Birliine girdi.
1999 Trkiyenin adaylk stats tannd.
2001 AB Bakanlar Konseyi Trkiye iin katlm ortakl belgesini kabul etti.
2004 Trkiye Avrupa Birlii Anayasasn dier ye devletlerle birlikte imzalad.
2005 Avrupa Birlii Trkiye ile tam yelik mzakerelerini balatt.
***Avrupa Birliine ye olmayp Gmrk Birliine ye olan tek lke Trkiyedir.
***Trkiye ile Avrupa Birlii arasndaki ba mzakereci Egemen Batr.
***Hollanda ve Fransa halk oylamas neticesinde Avrupa Birlii Anayasasn kabul etmemilerdir.

2) PETROL HRA EDEN LKELER TOPLULUU (OPEC)
-1960da kurulmutur. Merkezi Viyanadr.
-Trkiye ye deildir.
Kurucu yeler: ran, Irak, Suudi Arabistan, Kuveyt ve Venezella tarafndan kurulmutur.
Dier yeler: Katar, Libya, Cezayir, Nijerya, Gabon, Ekvator, Endonezya ve Birleik Arap Emirlikleri katlmtr.
Amalar: -ye lkeler arasnda ibirliini gelitirerek petrol fiyatlarnn ve retim miktarnn belirlenmesidir.
3) AVRUPA SERBEST TCARET BRL (EFTA)
Avrupa Birlii (AB) yesi olan aadaki lkelerden hangisi, ABnin ortak para birimi olan Avroyu kabul
etmeyerek kendi ulusal para birimini kullanmaya devam etmektedir?
A) Almanya
B) Yunanistan
C) ngiltere
D) talya
E) Belika
2006KPSS/LSANS
CEVAP: C
facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

96
-1960da kurulmutur. Merkezi Stokholmdur.
-Trkiye ye deildir.
-Trkiye EFTA ile 1991de serbest ticaret antlamas imzalamtr.
ye Devletler: Danimarka, ngiltere, sve, Norve, Portekiz ve Avusturyadr.
Amalar: -Ortak Pazar dnda kalm olan lkelerin d ticaretini gelitirmektir.

4) G-8 LKELER
-Trkiye ye deildir.
Amalar: -Hkmetler arasnda ibirliini glendirmek.
-Gelimekte olan lkelere ynelik daha kapsaml ibirliine ynelmek.
-Gelecekte karlalabilecek sorunlarn zm iin ortak aba sarfetmek.
G-5 Almanya, Fransa, Japonya, ngiltere, ABD.
G-7 Kanada, talya, Almanya, Fransa, Japonya, ngiltere, ABD.
G-8 ABD, Almanya, ngiltere, Fransa, talya, Kanada, Rusya ve Japonya.
G-10 Belika, svire, Hollanda, Kanada, talya, Almanya, Fransa, Japonya, ngiltere, ABD.
G-20 Trkiye, ABD, Hindistan, Japonya, Brezilya, Rusya, Almanya, Arjantin, Suudi Arabistan, Gney Afrika, Fransa,
Meksika, talya, Gney Kore, in, Kanada, Avustralya.

5) BAIMSIZ DEVLETLER TOPLULUU
-1991de kurulmutur. Merkezi Minskdir.
-Trkiye Birlie ye deildir.
ye Devletler: Rusya, Beyaz Rusya, Ukrayna, Moldova, Azerbaycan, Kazakistan, Trkmenistan, zbekistan, Krgzistan,
Grcistan, Tacikistan, Ermenistan.
Amalar: -ye lkeler arasnda ekonomik, sosyal, mali, kltrel alanlarda ibirliini gelitirmek.
*1992de askeri ibirlii, 1993de ortak Pazar anlamas imzalanmtr.




Gzde TOROS
EBM Eitim Bilimleri Merkezi
Yurttalk Bilgisi retmeni


















































































































facebook:
Kpss Kaynak Arkv
Kpss Dkman Arkv

You might also like