Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 7/1 Winter 2012, p.631-641 , TURKEY

SEN ALNN ELF-NMES

Glen CANDAN
*


ZET
Elif-nme, elif ve nme szcklerinin birlemesinden meydana
gelmi bir kelime olup ayn zamanda bir manzumenin addr. Elif
harfinden ye harfine doru alfabetik olarak sralanmas akrosti yani
muvaah sanat ile rtmekte ve elif-nmelerin Trk edebiyatnda ok
sayda rnei bulunmaktadr.
Bu almada, ncelikle elif-nmenin tanm yaplm ve genel
olarak elif-nmeler hakknda bilgi verilmitir. Daha sonra Sen Alinin
hayatna ksaca deinilmi, ardndan irin dvnnda yer alan ve daha
nce haberdar olunamayan elif-nme metni transkripsiyon harflerine
aktarlarak ekil ve muhteva ynnden deerlendirilmeye allmtr.
Anahtar Szckler: Elif-nme, muvaah, akrosti, Sen Ali.

ELIF-NME OF SEN ALI

ABSTRACT
Elif-nme, elif words and nme is a word that occurred at the same
time the merger is the name of poetry. Acrostic that is the correct
alphabetical order to the letter Alif muwashshah elif-nme with the art
overlaps and is an example of a large number of Turkish literature.
In this study, in general, elif-nme-nme has been defined and
given information. Then I briefly mentioned Ali's life, the poet's general
council and notified before an unusual then transferred from the shape
and content elif-nme the letters of the text was analyzed in terms of
transcription.
Key words: : Elif-nme, muvaah, acrostic, Sen Ali.

I. Giri
Dvn, halk ve tekke iirinde bata din ve tasavvuf olmak zere birok konuda ve ayrca din
d konularda da kaleme alnan elif-nmeler, elif ve nme kelimelerinin birleiminden meydana
gelmitir. Elif, Arap alfabesinin ilk harfinin ad,
1
nme ise Farsa mektup, risale, kitap
2

anlamlarnda bir kelimedir. Bu iki kelimenin birlemesi ile bir manzume tr ortaya kmtr.

*
Sakarya . Sos. Bil. Ens. Yksek Lisans rencisi. El-mek: gcandan@hotmail.com.tr
1
mil elebiolu, Elif Harfiyle lgili Baz Edeb Hususiyetler, Eski Trk Edebiyat Aratrmalar, MEB Yay., stanbul
1998, s. 607-624; Nihat ztoprak, Bursal Feyzi Efendinin Elifnameleri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk
Dili ve Edebiyat Dergisi, stanbul 2006, c. XXXV, s. 136.
632 Glen CANDAN

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
Prof. Dr. Nihat ztoprak, farkl ekil ve konularda rnekleri bulunan elif-nmelerle ilgili
kesin bir tarif gelitirmenin zor olduunu belirtmekle beraber ekil, muhteva ve l gibi ortak
hususiyetleri dikkate almak suretiyle elif-nmeleri, Elif-nme, msra veya beyitlerin ilk harfleri alt
alta getirildiinde, eliften yeye alfabetik bir ekilde sralanan, ekseriyetle aruzun filtn/
filtn/ filtn/ filn kalbyla ya da 11li hece lsyle nazm edilen, gazel, kaside,
mseddes gibi farkl ekillerle yazlabilen, daha ok din ve didaktik konulu olmakla birlikte her
konuda rnekleri grlebilen iirlerdir.
3
, eklinde tarif etmitir.
Elif-nme ile ilgili dier bir tarif ise Prof. Dr. Abdurrahman Gzel tarafndan yaplmtr:
Osmanl Trkesindeki otuz harfin deiik konularda, deiik ekillerle, genellikle msra
balarndaki harflerin alt alta alfabetik sra ile beyitler hlinde yazlarak devam etmesi neticesinde
oluan manzum eserlerdir.
4

Elif-nmenin ekil zellii olan eliften yeye doru alfabetik ekilde sralanmas, akrosti
veya dier bir isimle muvaah sanatn hatrlatr. Muvaah sanatnda beyitlerin veya msralarn
ba veya ortalarna baz harf veya kelimeler getirilir. lgili kelimeler aynen veya noktalarnda
deiiklik yaplp alnnca ortaya bir isim veya bir maksat kar. Dolaysyla trleri de hayli
fazladr.
5

Bilindii zere akrostiin kkeni olduka eskidir. Eski Ahitteki atlarda harflerle henk
salanm metinler mevcuttur. Bu atlarda msralarn ilk harfleri kta boyunca ayndr. Bu
dzenleme ile din metinlerde ekille balantl bir henk oluturulmutur.
6
Yine bilindii kadaryla
Trk dilinin ilk akrosti tarz rneine Burkan kltr muhitinde yazlan din bir iirde rastlanmtr.
Uygur (Sod) harfleriyle yazlm olan ve u anda British Museum Or. 1812(108) numarada kaytl
bir mecmuada bulunan bu iir, 21 sekizliden ibarettir.
7

Dvn, halk ve tekke iirinde ok sayda rnekleri bulunan elif-nmelerin, ilgili rnekleriyle
birlikte btn biim ve ierik zelliklerini ortaya koyan kapsaml bir alma henz ortaya
konulmam olmakla birlikte; baz elif-nme metinlerinin nerinden hareketle, ksmen biim ve
ierik zelliklerine deinen, baz tanmlar gelitirmeye alan nemli almalar da yok deildir.
8


2
Mtercim sm Efendi, Burhn- Kt, haz. Mrsel ztrk-Derya rs, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara 2000, s. 540;
Nihat ztoprak a.g.e., s. 136.
3
Nihat ztoprak, Elifnamelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri, Uluslararas Trklk Bilgisi
Sempozyumu (25-27 Nisan 2007), Bildiriler-2, Erzurum 2009, s. 817.
4
Abdurrahman Gzel, Din-Tasavvuf Trk Edebiyat, Aka Yay., Ankara 2006, s. 634.
5
Ali Temizel, Ahmednin Farsa Eserleri: Tenkitli Metin-nceleme-Tercme ve ndeks, Baslmam Doktora Tezi,
Ankara niversitesi, SBE, Ankara 2002, s.165; Hikmet Akdemir, Belgat Terimleri Ansiklopedisi, Nil Yay., zmir 1999,
s.376; Menderes Cokun, Szn Bys Edeb Sanatlar, Dergh Yay., stanbul 2007, s. 310.
6
Orhan Kemal Tavuku, Akrosti (Muvaah), Kltr Tarihimizde Gizli Diller ifreler, Editrler: Emine Grsoy
Naskali, Erdal ahin, Picus Yay., stanbul 2008, s. 221-222; Ahmet Gkimen, Trkmen Edebiyatnda Elifname A. .
Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi [TAED], 43, Erzurum 2010, s. 105-120.
7
Reid Rahmeti Arat, Eski Trk iiri, Ankara 1986, Trk Tarih Kurumu Yay., s.102-115; Nihat ztoprak, Elifnamelerin
Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri, Uluslararas Trklk Bilgisi Sempozyumu (25-27 Nisan 2007),
Bildiriler-2, Erzurum 2009, s. 817.
8
Namk Akgz, Bakynin Battal-nme Adl Eserindeki Elif-nme, Frat Havzas II. Folklor ve Etnografya
Sempozyumu, Bildiriler, Elaz 1989, s. 1-5; smet etin, Elifnmeler ve Sefil Alinin Bir Elifnmesi, Mill Folklor,
Ankara 1992 s. 39-42; Mustafa Demirel: k Paann Elif-nmesi ve Dil zellikleri, Bilig Bilim Kltr Dergisi,
Ankara 1996, s. 202-246; Nihat ztoprak, Bursal Feyzi Efendinin Elifnameleri, stanbul niversitesi Edebiyat
Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, stanbul 2006, c. XXXV, s. 135-167; Nihat ztoprak, Elifname Yazma
Geleneine Gre Fuzlnin Elifnamesi zerine Baz Deerlendirmeler, Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi
Uluslararas V. Dil, Yazn, Deyibilim Sempozyumu Edebiyat, Edebiyat retimi ve Deyibilim Yazlar, stanbul 2006,
Pegem A Yay., s. 327-336; Selami Turan, Hatynin Elif-nme Tarznda Yazlm iirleri, Araylar, nsan Bilimleri
Aratrmalar, Isparta 2004, s. 107-125; Fikret Trkmen: Yazl Kaynaklardaki (Cnklerdeki) Bektai airlerin
iirlerinde Grlen Yeni ekiller, I. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Sempozyumu (22-24 Ekim 1998), Bildiriler,
Ankara 1999, s. 339-355.
Sen Alinin Elif-Nmesi 633

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
Ahmet Sz, Asker, k, k mer, k Paa, Bosnal Tlib, Bursal Feyz, Dukakinzde
Ahmet Bey, Erbb, Esrar Dede, Fahr, Fakh, Gazl, Giritli Ak, Fuzl, Him, Haty, Himmet
stadm, Kdir, Kim, Kaygusuz Visal Aleddin, Kul Seher Abdal, Mihr Hatun, Misl,
Muhibb, Nesm, Nihn, Srr, Vrn vd. Trk edebiyatnda elif-nme rnei veren isimlerden
bazlardr.
9
Bunlar arasnda k Paa(. 733/1332), Arap harfleriyle ilk Trke elif-nme yazan
irdir.
10
Bursal Feyz ise eldeki bilgilere gre dokuz elif-nmesi ile Trk edebiyatnda en ok elif-
nme yazan isimdir.
11

Prof. Dr. Nihat ztoprakn tespitine gre, edebiyatmzda pek ok rnei bulunan elif-
nmeler tertip hususiyetlerine gre 5 gruba ayrlabilir:
Birinci elif-nme tr, msra balarndaki kelimelerin ilk harflerinin eliften yeye doru
alfabetik srayla yazlmas eklinde oluan dz elif-nmelerdir. Bu trde, genelde ilk kelimeden
nce ilgili harf yazlr ve vezne dhil edilir. Dz elif-nmeler de kendi iinde msra balar alfabetik
olanlar, beyit ve drtlk balar alfabetik olanlar, yalnzca msra banda deil msra iinde de
harflerden biri ya da bir ka yer alanlar, bir msranda bataki harf ile balayan en az iki veya daha
fazla kelime kullanlanlar eklinde gruplandrlabilir.
kinci elif-nme tr, dz elif-nmelerin aksine msra veya beyit balarnn yeden elife
doru sralanmasyla meydana gelen ters elif-nmelerdir.
nc elif-nmeler, msra veya beyit balar elif-ye-b-lmelif eklinde batan sona ve
sondan baa doru kark sralanan dz-ters elif-nmelerdir.
Drdnc elif-nmeler, kafiyeleri alfabetik dizilen ve mesnev nazm ekliyle yazlm elif-
nmelerdir.
Beinci ve son elif-nme tr ise eitim amal olarak ve bir halk oyunu eklinde tertip
edilmi olan elif-nmelerdir. Bu elif-nmelerde msra balarndaki harfler, eliften yeye alfabetik
olarak sralanrken ilk kelime bir ehir, ikinci kelime bir sanatkr, nc kelime ise o sanatkrn
ortaya koyduu eserin addr. stelik bu kelimelerin her biri, msra balarndaki harfle balamak
durumundadr.
12

II. Sen Alinin Hayat ve Edeb ahsiyeti
Sleymaniye Ktphanesi, Uk Tekkesi 161 ve Uk Tekkesi 181 numaralarnda kaytl
olan dvnn mellifi Sen Alidir. Yaplan aratrmalar sonucunda mellifin hayat hakknda
kaynaklarda herhangi bir bilgiye imdilik rastlanlamamtr.
Sen Alinin hayat hakknda sadece dvndan hareketle elde edilen bilgiler bulunmaktadr:

9
Nihat ztoprak, Bursal Feyzi Efendinin Elifnameleri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve
Edebiyat Dergisi, stanbul 2006, XXXV, s.137; Hakan Ta, Deli Birder Gazl [. 1535?]nin Elif-nmesi, Turkish
Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/2 Spring
2008, s. 644.
10
Ali bin Ahmed bin Emr Ali, Mecma-i Latfe ve Dili, Giri-nceleme-Metin-Szlk-Tpkbasm, haz. Mustafa Demirel,
ar Yay., stanbul 2005, (bk. Elif-nme metni s. 8-42); Nihat ztoprak, Elifnamelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin
Tesisindeki Yeri, Uluslararas Trklk Bilgisi Sempozyumu (25-27 Nisan 2007), Bildiriler-2, Erzurum 2009, s. 817.
11
Nihat ztoprak, Bursal Feyzi Efendinin Elifnameleri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve
Edebiyat Dergisi, stanbul 2006, XXXV, s.137.
12
Nihat ztoprak, Elifnamelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri, Uluslararas Trklk Bilgisi
Sempozyumu (25-27 Nisan 2007), Bildiriler-2, Erzurum 2009, s. 818-822.

634 Glen CANDAN

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
simleri Ali ve tarkleri Halveti ve Glen fukarsndandr. Hz Dvn- Sen kuddise
srruhul-azz
13
cmlesi mellifin ad, mahlas ve bal bulunduu tarikat hakknda bir miktar
bilgi vermektedir.
Sennin doum yeri, doum tarihi, nerede yaad ve lm tarihi hakknda ise herhangi bir
bilgi mevcut deildir. Dvnda yer alan Med-i Padih- Cihn Suln Sleymn Bin Selm Hn
balkl mesnevden hareketle irin, 16. yzylda ve Knni Sultan Sleyman devrinde yaadn
sylemek mmkn grnmektedir. stelik mesnevdeki 5. ve 6. beyitler bu kanaati
kuvvetlendirmektedir:
Nin med etmeyem ben pdihum
Nigehdr- cihn lem-penhum
Ki bileler Sen-i n-tvn
Sleymn h devridr zamn
14

ir iirlerinde Sen mahlasn kullanmtr. Gazel nazm ekli ile yazm olduu bir iirinde
bu mahlas seme sebebini ise yle aklamaktadr:
Saa ber-i tecell nr- ztum
Sen nm ol sebeb ldum taallu
15

Halvet tarikatnn Gleniyye koluna bal bulunduu iin Sen iirlerinde ve ounlukla
mahlas beyitlerinde olmak zere brahim Glen ve Dede mer Renyi anmtr:
Dem--dem Ren Sen [Al] dir Glen saa
arul-val fil-ai fidar-ri ihsnu
16

Glen dir ey Sen gencn sen n a imi
Bu imret varlu vrn idersn bet
17

Cihnda Ren v Glenye
Olan im mam anca Sendr
18

Sen din-tasavvuf iirler yazan bir irdir. Ele ald iirler ekil ve muhteva ynnden
gelenein devam niteliindedir. Kullanlan vezin ve nazm ekilleri ayndr. Aruz dnda hece
vezniyle de iirler yazm ve iirlerinde mazmunlar da ustalkla kullanmtr. Drt halifeden,
meleklerden, efsanev kahramanlardan bahsetmi, kssalara, efsanelere yer vermi, yetlerden
iktibas yaparak iirlerinin muhtevasn zenginletirmitir. Trke dnda Arapa ve Farsasnn da
iyi olduu anlalan ir dvnda 15e yakn mlemma gazel kaleme almtr. iirlerinde kendisinin
Rm/Anadolu iri olduunu belirtmi ve bir gazelinde, hnerin Arap ve Acemden geldiini fakat
Anadoluyu ihy edenin kendi ilim ve irfan olduunu dile getirmitir:

13
Dvn, Sleymaniye Ktphanesi, Uak Tekkesi nr. 181, yk. 3 ve Uak Tekkesi nr. 161, yk. 3.
14
Dvn, Sleymaniye Ktphanesi, Uak Tekkesi nr. 181, yk. 6-6
b
ve Uak Tekkesi nr. 161, yk. 5
b
-
6a
. Sennin son
beyiti verilen bu mesnevsinin tamam 31 beyittir.
15
Dvn, Sleymaniye Ktphanesi, Uak Tekkesi nr. 181, yk. 40
b
-41 ve Uak Tekkesi nr. 161, yk. 38.
16
Dvn, Sleymaniye Ktphanesi, Uak Tekkesi nr. 181, yk. 10 ve Uak Tekkesi nr. 161, yk. 9
b
.
17
Dvn, Sleymaniye Ktphanesi, Uak Tekkesi nr. 181, yk. 15
b
ve Uak Tekkesi nr. 161, yk. 14
b
-15.
18
Dvn, Sleymaniye Ktphanesi, Uak Tekkesi nr. 181, yk. 29
b
-30 ve Uak Tekkesi nr. 161, yk. 27
b
-28.
Sen Alinin Elif-Nmesi 635

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
Hner geri Arabdan Acemden geldi evvelden
Vel iy ider Rm Senn tze irfn
19

III. Metnin ekil zellikleri
Sen Alinin elif-nmesi mutavvel gazel nazm ekli ile yazlm olup toplam 29 beyitten
meydana gelmitir. Metni verilen elif-nme dz elif-nmelerin Beyit veya drtlk balar alfabetik
olan elif-nmeler grubuna bir rnektir:
Elif Allah tna old iret mula
Hem elif tabr-i lfetdr ud ala eh
B bekdan dr olan [r u ?] cevher ol durur
Kim aa rum durur didi aberde Muaf
T tebrek nefs-i kl mevcd olmadur dell
Kol sebebdr cz kll fratna ibtid
bt ider ki senden [ok] netyic gelmege
Ar [u] fer [] hem anr hem abayile er
Dukakinzde Ahmed Bey, Misal, Noksan, ve Nuzlnin birer; Mihr Hatun ve Selmnin
ikier elif-nmesi byledir. Ayrca dz elif-nmelerin bu ekilde tertip edilmi gzel bir rneini de
iirlerini Muhibb mahlasyla kaleme alm olan Knni Sultan Sleyman vermitir:
Elif ey zlfi siyeh ebrs in emi Ttr
Nice feryd ideyin arua ey dst hezr
Be bir gn ola m kim yzm zre baasn
Ayau oprana eyleyeyin cn nir
Te tem ideliden ad-i dil-c eh
imete balad bil arua el utd enr
e enlar idelm olmaya ol sne zevl
Nitekim mihr meh ile ola bu leyl nehr
20

Sen Alinin elif-nmesinde 29 harf iin 29 beyit yazlm, harfler alfabetik olarak beyitlerin
ilk msralarnn banda yer almtr. Harflerin hemen ardndan ayn harfle balayan kelimeler
bulunmaktadr. Bataki harfler elif-nmenin veznine dahildir. Buna gre Sennin elif-nmesi remel
bahrinin filtn/ filtn/ filtn/ filn (-.--/-.--/-.--/-.-) kalbyla yazlmtr.



19
Dvn, Sleymaniye Ktphanesi, Uak Tekkesi nr. 181, yk. 80-80
b
ve Uak Tekkesi nr. 161, yk. 74
b
-75.
20
Muhibbi Dvn, haz. Cokun Ak, Kltr ve Turizm Bak. Yay., Ankara 1987, s. 811-812 . lk drt beyti verilen
Muhibbnin elif-nmesi 29 beyittir; bk. Nihat ztoprak, a.g.e, s. 819.

636 Glen CANDAN

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
IV. Metnin Muhteva zellikleri
Din ve ladin konularda yazlan elif-nmeler ierisinde Sen Alinin elif-nmesi tasavvuf
ierie sahiptir ve Allah akn ilemektedir. Elif-nmede elif harfinin Allahn zatna iaret
olduundan, Hz. Muhammed (s.a.v)in tevhd evinin kapsna insanlar ardndan, yerin gn,
topran vs. Allahtan gelen neticelere sbt ettiinden, Allahn eyay ve btn canllar yaratp
nrunu eyaya ve rhlara satndan ve btn varlklar yaratldktan sonra Allah tesbih
ettiklerinden bahsedilir. Ayrca Allahn ztndan baka hibir eyin var olmad, msivnn
karanlk, hatta geen glge ve bo heves olduu anlatlmaktadr.
V. Sen Alinin Elif-nme Metni
21

Elif-nme
22

Filtn Filtn Filtn Filn
1. Elif Allh tna old iret mula
Hem elif tabr-i lfetdr ud ala eh
(Ey padiah! Elif, muhakkak Allahn ztna iarettir. Hem elif, Allahn halka
yaknlatnn bir gstergesidir.)
2. B bekdan dr olan [r u?] cevher ol durur
Kim aa rum durur didi aberde Muaf
(B harfi, bekdan ortaya kan ruh ve cevherdir. Zira hadiste Hz. Muhammed (s.a.v)
onun iin rhumdur dedi.)
3. T tebrek nefs-i kl mevcd olmadur dell
Kol sebebdr cz kll fratna ibtid
(Bereketli olsun ki t harfi, Nefs-i Klln varlna delildir. Zira para ve btn, her
eyin yaradlna ilk sebep odur)
4. bt ider ki senden [ok] netyic gelmege
Ar [u] fer [] hem anr hem abayile er
(Gkyz, yeryz, drt unsur, tabiatler ve toprak senden ok netice gelmesi iin urar
durur.)
5. Cm cemli nrun eyya ad ol ceml
T ki mevcd oldlar ol dem ademden b-af

21
Metnini verilen elif-nme, Sen Ali Dvnnn Sleymaniye Ktphanesi, Uaki Tekkesi, nr. 181 ile Sleymaniye
Ktphanesi, Uaki Tekkesi, nr. 161 nshalarndan elde edilmitir. Bu nshalar anlan eserin imdilik bilinen yegne
nshalar olup elif-nmenin yer ald yaprak numaralar ilgili dipnot alannda verilmitir. Nshalar arasnda fark ortaya
kmamtr. Metne vezin veya anlam gerei ilave edilenler [] iinde verilmitir. yet iktibaslar italik yazlp ayrca
anlamlar verilmi ve knyeleri kaydedilmitir.
22
Sen Ali, Dvn, Sleymaniye Ktphanesi, Uaki Tekkesi, nr. 181, yk. 8
b
-9 ve Sleymaniye Ktphanesi, Uaki
Tekkesi, nr. 161, yk. 8-8
b
.
Sen Alinin Elif-Nmesi 637

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
( O cemil (Allah), cemlinin nrunu eyaya sat. Bylece o an gizlenmeksizin yokluktan
vcuda geldiler.)
6. ayt- ayy a hay ld eyy tamm
T msebbi oldlar Mevlya dim ey fet
(Ey yiit! Allah eyay (ve) canl hayatn yarattndan (yaratllarn tamamladndan)
beri (onlar) Allaha srekli tesbih etmektedirler.)
7. ayl- val- a eyya ddi b-gmn
T vili erbetiyle ana cmle b-riy
(Herkes riyszca kavuma erbetine kansn diye Hakka kavumann hayali eyaya
dd. Bunda phe yoktur.)
8. Dl- devlet rh- aa bunlara old dell
Davet ide alna erva olup reh-nm
(Devletin dl, ruhlara yol gsterip, onlar asllarna davet etsinler diye bunlara ak
yolunda delil oldu.)
9. l t- bar- a cebt ile c eyledi
T ki rci ide ala bunlar Rabbl-al
(Yce Allah bunlar aslna dndrnce, zt denizi cezbeye gelerek kprd.)
10. R resl- ramet-i Ramn irben bunlara
ne-i tevd apusna didi eal
(Allahn rahmetinin elisi (Hz. Muhammed s.a.v) bunlara eriip, tevhd evinin
kapsna gelin dedi.)
11. Z zll-i feyine andrd ervh tamm
T nabi ile her biri anup didi kef
((Allah) ruhlar feyzinin saf suyuna tamamen kandrd. Bylece her biri, nasibiyle kanp
yeter dedi.)
12. Sn sadet mlkine her biri old pdih
Kim aa ehl-i taavvuf didiler drl-lik
(Her biri, tasavvuf ehlinin grme yeri dedii mutluluk lkesine pdiah oldu.)
13. n hd- vech-i mulala merref oldlar
Grdiler kim bl imi ol ki dirler msiv
(Mutlak olann cemlini grmekle ereflendiler. Msiv dediklerinin bo olduunu
grdler.)
14. d m oldlar m-dn- adan cmlesi
638 Glen CANDAN

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
amr- val- dilber ile mest olup buld saf
(Cmlesi, Allah dndaki her eye kar oruca girdi. Sevgiliye kavuma arabyla sarho
olup safa buldular.)
15. d amm etdi vcdn her biri al ile
T alletden nect virdi rametle ud
(Her biri varln aslna ekledi. Bylece Allah, rahmetle sapknlktan kurtard.)
16. ahret erbetin n n ldlar amu
Gzlerine ayr- a b-bhe grindi fen
(Hepsi, temizlik arabn iince kukusuz Allahtan baka her ey gzlerine yok
grnd.)
17. uhr- vech-i a ld tecell cnlara
Gz aup grdiler eyy amu dold iy
(Allahn cemlinin grlmesi canlara tecelli kld. Gzlerini atklarnda eyay
tamamen nurla dolmu grdler.)
18. Ayn ayn- t grdiler ftn b-gmn
Pes fendan ora buld cnlar ayn- be
(phesiz (senin) vasflarn ztn ta kendisi grdler. Hsl, cnlar yokluktan (fen)
sonra kalclk (bek) buldu.)
19. ayn ayr- t- a mevcd yodur grdiler
Bildiler viddedr add- mcmel bn
(Hakkn ztndan baka hibir eyin var olmadn grdler. Btn saylarn birde
gizli olduunu bildiler.)
20. F fendur ret-i ey velkin cnlar
Bidr a ile dim buluban b-add a
(Eya grnte yoktur; ancak canlar saysz ihsan sayesinde Allah ile bkidir.)
21. f dir udretin madra tadr eyledi
T ki madrt anu ile buldlar nm
(Kdir olan Allah, gcn kaderi olana/kudretle meydana gelene takdir eyledi. Bylece
kudretle meydana gelen her ey onunla grnr oldu.)
22. Kf kf-i ud her eye oldun kefl
Kmil olan grben hkmine virdiler r
(Olgun kimseler, Alahn kfiliinin her eye kefil olduunu grp hkmne raz
oldular.)
Sen Alinin Elif-Nmesi 639

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
23. Lm lufn grp her cna sr oldun
Pes didiler innehu manen cemu evliy
(Ltfunun her cana eriici olduunu grp sonra Muhakkak ki O, mnda velilerin
tamamdr dedi.)
24. Mm mlik mlki zre grdiler [kim] ayr yo
Bildiler mlikl-mlk durur hkm-i a
(Sahip olann mlknde olduunu ve bakasnn olmadn grnce, kaz hkmnn
mlkn sahibinde olduunu bildiler.)
25. Nn nr- tn n ald erva lah
Def old msiv ulmt ol dem b-riy
(Allah, ztnn nrunu ruhlara salnca, o an riyaszca karanlklar ve msiv ortadan
kalkt.)
26. Vv vicdn- vadetinde cnlar ar old bil
T velyet alvetinde buldlar b-reyb c
(Vahdetin vicdnnda canlarn boulduunu bil. Bylece phesiz, (onlar) velilik
halvetinde yer buldular.)
27. H hviyyetden dinildi ul huvallhu eadd
23

Yani di kim klli eyin hlik
24
ill vechun
(Hviyetten (varlk sfatndan) De ki O Allah, birdir. denildi. Yani bizim yzmzden
baka Her ey yok olucudur deyin.)
28. Lmelif l-raybe kim au durur vrl hemn
Msivs ll- zildr y bd- hev
(phesiz varlk sadece Allahndr. Allahtan baka her ey geici bir glge ya da bo
hevestir.)
29. Y yedullah ayr- a vehmin hicbn ref idp
Ey Sen t im old a ile cn dim[]
25

(Ey Sen! Allahn eli kendinden baka her eyin perdesini kaldrnca, can dima Allah
ile var oldu.)

23
De ki: O Allah, birdir. anlamndaki bu ibare hls Suresinin 1. ayetinden iktibastr. bk.
http://www.kuranmeali.org/112/ihlas_suresi/1.ayet/kurani_kerim_mealleri.aspx/10 ubat 2012 (Diyanet leri
Bakanl Yay.)
24
Her ey yok olacaktr. anlamndaki bu ibare Kasas Suresinin 88. ayetinden iktibastr.
http://www.kuranmeali.org/28/kasas_suresi/88.ayet/kurani_kerim_mealleri.aspx/10 ubat 2012 (Diyanet leri
Bakanl Yay.)
25
Bu msra nshada, Ey Sen t im old a-ile cnlar dim eklindedir. Fakat hem vezin hem de kafiye
gerei Ey Sen t im old a-ile cn dim[] eklinde tamir edilmeye allmtr.
640 Glen CANDAN

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
Sonu
alma sonunda ulalan sonular u ekilde sralamak mmkndr:
1. Tertip hususiyetine gre be gruba ayrlan elif-nmeler amalar ve konular farkl olarak
hem dvn, hem halk, hem de tekke edebiyatnda birok air tarafndan kaleme alnm
manzumelerdir.

2. Elif-nmeler bugn akrosti olarak bilinen msralarn veya beyitlerin bana harf veya
kelimeler getirilerek bir isim veya bir anlam kartlan muvaah sanat ile rtmektedir. Nitekim
elif-nmelerde de harfler eliften yeye doru alfabetik olarak sralanmaktadr.

3. Deiik nazm ekilleri ve genellikle aruz vezninin filtn/ filtn/ filtn/ filn
kalbyla veya 11li hece vezniyle yazlan elif-nmelerin ounlukla din olmak zere hemen her
konuda yazlm rneklerinin mevcut olduu; ancak bugne dein yaymlanm elif-nme
rneklerinden hareketle, byk ounluunun din-tasavvuf ierikte olduunu dnmek mmkn
grnmektedir.

4. imdiye kadar yaplan aratrmalarda, kaynaklarda ismi dhil, hayat hakknda herhangi
bir bilgiye ulalamayan, yalnzca dvnndan elde edebilen bilgiler dorultusunda hayat aktarlan
Sen Ali, 16. yzylda yaam ve din-tasavvufi iirler yazan bir irdir. Dvnnda yer alan elif-
nme ise dz elif-nme trne rnek olup din ierie sahiptir.

KAYNAKA
AIKGZ Namk, Bakynin Battal-nme Adl Eserindeki Elif-nme, Frat Havzas II. Folklor
ve Etnografya Sempozyumu Bildirileri, Elaz 1989, s. 1-5,
AKDEMR Hikmet, Belgat Terimleri Ansiklopedisi, Nil Yay., zmir 1999.
Ali bin Ahmed bin Emr Ali, Mecma-i Latfe ve Dili (Giri-nceleme-Metin-Szlk-
Tpkbasm), haz. Mustafa Demirel, ar Yay., stanbul 2005.
ARAT Reid Rahmeti, Eski Trk iiri, Trk Tarih Kurumu Yay., II. Bask, Ankara 1986.
COKUN Menderes, Szn Bys Edeb Sanatlar, Dergh Yay., stanbul 2007.
ELEBOLU mil, Elif Harfiyle lgili Baz Edeb Hususiyetler, Eski Trk Edebiyat
Aratrmalar, MEB Yay., stanbul 1998, s. 607-624.
ETN smet, Elifnmeler ve Sefil Alinin Bir Elifnmesi, Mill Folklor, Ankara 1992, s. 39-42.
DEMREL Mustafa, k Paann Elif-nmesi ve Dil zellikleri, Bilig, Bilim Kltr Dergisi,
Ankara 1996, s. 202-246.
GKMEN Ahmet, Trkmen Edebiyatnda Elifname A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits
Dergisi [TAED] 43, Erzurum 2010, s. 105-120.
GZEL Abdurrahman, Din-Tasavvuf Trk Edebiyat, Aka Yaynlar, III. Bask, Ankara 2006.
Mtercim sm Efendi, Burhn- Kt, haz. Mrsel ztrk-Derya rs, Trk Dil Kurumu Yay.,
Ankara 2000.
ZTOPRAK Nihat, Bursal Feyzi Efendinin Elifnameleri, stanbul niversitesi Edebiyat
Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, stanbul 2006, c. XXXV, s. 135-167.
Sen Alinin Elif-Nmesi 641

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
ZTOPRAK Nihat, Elifname Yazma Geleneine Gre Fuzlnin Elifnamesi zerine Baz
Deerlendirmeler, Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi Uluslararas V. Dil,
Yazn, Deyibilim Sempozyumu Edebiyat, Edebiyat retimi ve Deyibilim Yazlar:
stanbul 2006, Pegem A Yay., s. 327-336.
ZTOPRAK Nihat, Elifnamelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri, Uluslararas
Trklk Bilgisi Sempozyumu (25-27 Nisan 2007), Bildiriler-2, Erzurum 2009, s. 817-
829.
TAVUKU Orhan Kemal, Akrosti (Muvaah), Kltr Tarihimizde Gizli Diller ifreler,
Editrler: Emine Grsoy Naskali, Erdal ahin, Picus Yay., stanbul 2008, s. 221-222.
TEMZEL Ali, Ahmednin Farsa Eserleri: Tenkitli Metin-nceleme-Tercme ve ndeks,
Baslmam Doktora Tezi, Ankara niversitesi, SBE, 2002, s.165.
TURAN Selami, Hatynin Elif-nme Tarznda Yazlm iirleri, Araylar, nsan Bilimleri
Aratrmalar, Isparta 2004, s. 107-125.
TRKMEN Fikret, Yazl Kaynaklardaki (Cnklerdeki) Bektai airlerin iirlerinde Grlen
Yeni ekiller, I. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Sempozyum Bildirileri (22-24 Ekim
1998), Ankara 1999, s. 339-355.
http://www.kuranmeali.org/112/ihlas_suresi/1.ayet/kurani_kerim_me alleri.aspx/10 ubat
2012 (Diyanet leri Bakanl Yay.)
http://www.kuranmeali.org/28/kasas_suresi/88.ayet/kurani_kerim_mealleri.aspx/10 ubat
2012 (Diyanet leri Bakanl Yay.).