Professional Documents
Culture Documents
Diler birbirine, dil srt da kat damaa yaklar; hava dilin ortasndan kar.
rnek: antaj, antiye, afak, ahin, akak, imendifer, imek, arapnel, arjr,
ifre, vale, phe, len.
i e a o u il el al ol ul l l l
ir er ar or ur r r r is es as os us s s s
i e a o u iz ez az oz uz z z z
aml emsek imir afak akakland
T
Dilin daman n ksmna di kklerine dayanp almasyla meydana gelir. Dilimizde
kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.
rnek: tabak, taban, tabela, tablet, tablo, talih, tarih, tapu, tatil, teklif, tekzip, telefon,
teleskop, televizyon, telgraf, temenni, tempo, temsil, tentene, tepki, terlik, termos, testere,
transatlantik, transformatr, trapez, titiz, tiyatro, tren, tribn, turp, turnike, tnel,
34
Ti Te Ta To Tu T T T Tik Tek Tak Tok Tuk Tk Tk Tk
Tir Ter Tar Tor Tur Tr Tr Tr Tit Tet Tat Tot Tut Tt Tt Tt
Tis Tes Tas Tos Tus Ts Ts Ts Ti Te Ta To Tu T T T
Tatar tepsici tknaz titiz Tosun tmbekici tulumbacyla ttn tttrd.
V
st kesici diler alt dudan stne dokunur. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve
sonunda bulunur.
rnek: vade, vadi, vagon, vahi, vakit, vantiltr, vapur, varil, varis, vasiyet, velvele,
vergi, vestiyer, vesvese,
Vi Ve Va Vo Vu V V V Viv Vev Vav Vov Vuv Vv Vv Vv
Vil Vel Val Vol Vul Vl Vl Vl Vir Ver Var Vor Vur Vr Vr Vr
Vis Ves Vas Vos Vus Vs Vs Vs Vi Ve Va Vo Vu V V V
Velveleli vasi vesvese vadide vagon verdi
Y
Dil ortasyla n damak arasndan kar. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve
sonunda bulunur.
rnek: yaba, yaban, yamur, yalan, yamyam, yank, yan, yar, yaz, ya, yangn,
yayan, toy, ay.
Yi Ye Ya Yo Yu Y Y Y Yiy Yey Yay Yoy Yuy Yy Yy Yy
Yil Yel Yal Yol Yul Yl Yl Yl Yir Yer Yar Yor Yur Yr Yr Yr
Yis Yes Yas Yos Yus Ys Ys Ys Yiz Yez Yaz Yoz Yuz Yz Yz Yz
Yalval yelpazeli yldz yirmi yoksul yrkle yumurtalarn ykledi.
Z
Dilin ucu alt di kklerine yaklar, hava dilin arasndan tonlu olarak kar.
Kelimelerin banda, ortasnda ve sonunda bulunur.
Zi Ze Za Zo Zu Z Z Z Zip Zep Zap Zop Zup Zp Zp Zp
Zil Zel Zal Zol Zul Zl Zl Zl Zir Zer Zar Zor Zur Zr Zr Zr
zi Eze Aza Ozo Uzu z z Iz Zi Ze za Zo Zu Z Z Z
35
rnek; zafer, zahire, zahmet, zakkum, zalim, zaman, zambak, zemzem, zenci, zerdali.
2.1.4. Yaz Dili le Konuma Dili Arasndaki Farklar
Bir dil konuma dili ve yaz dili olarak ikiye ayrlr: Konuma dili, gnlk hayatnzda
konuurken kullandnz dildir. Yaz dilini besleyen en nemli kaynak da szl kltr ve
konuma dilidir.
Bir lkenin hemen her blgesinde birbirinden farkl telaffuzlara ve kelime
ayrlklarnadayanan azlar bulunabilir. Bu durumda konuma dili, o dili konuan
toplumlarn her blgesinin kendi az yapsna dayanan, gnlk, tabi dilidir. Erzurumda
konuan kii Erzurum azn, Trabzonda konuan kii Trabzon azn kullanr.
Hibir dilde yaz konumay tmyle yanstamaz. Bugn Trkede konuma ve
yaznn pek ok dile gre birbirine ok yakn olmasnn nedeni Latin kkenli Trk alfabesine
geiin yeni olmasdr. Yine de geen sre iinde konuma dili yazdan biraz uzaklamtr.
Oluan farkllklarn bir blm zamanla yazy etkilese bile ou konuma dzeyinde
kalmtr. Bunlar bilmek ve yazya yanstmamak gerekir.
Yaz dili ise kltr dilidir. Yazl eserlerde kullanlr. Yaz dili, o dili konuan
insanlarn, lehe ya da azlarndan birisinin temel alnmas sonucu standart bir hale
getirilmesiyle oluur. Yaz dili olma niteliini tayan azn, bir lkenin kltr merkezi
olarak gelien blgesinin az olmas ve konuma dillerinin de en gelimi olan arasnda
seilmi bulunmas zorunluluu bulunmaktadr. Daha ncede belirttiimiz gibi Trkenin
yaz dili, stanbul azna dayanmaktadr.
Bir lkenin eitli konuma dilleri ve azlar bulunmasna karlk, bir tek yaz dili
bulunmaktadr. O lkede yaayan insanlar, okuyup yazarken bu ortak dili kullanmaktadr.
Konuma diline gre ayrt edici en nemli zellii, muhafazakar olmasdr. Normal artlarda,
dardan zorlama olmakszn dile ait zelliklerini kolay kolay kaybetmemesidir. Ayn lke
iinde konuulan lehe ve azlarn alabildiine farkllamasn nlemesidir.
Diksiyon asndan konuma dili yaz diline gre incelenmektedir. Tarihi gemie
baktmzda konuma dilinin yaz dilinden nce olduunu grmekteyiz. nsanlar
dncelerini, duygularn yazya dkmeden nce szle anlatmaya almlardr.
Yaz dilindeki basit alfabe sistemi btn sesleri gstermeye yetmez; bu yzden
fonetik, fonetik konumadaki sesleri btn incelikleriyle kayt eder. Konuma dilinde dzen
ve kurallara balar. Fonetik diksiyonun esasl bir yardmcsdr. Fonetik kurallarna bir
sonraki syleni konusunda yer verilmitir.
36
2.1.5. Boumlanma
Boumlanma, ses organlar tarafndan seslerin doru yerden ve doru zamanlamayla
kmasdr.
letiim kurduumuz zamanlarda, hzl konuan, yuvarlayan ya da tane tane
konumayan insanlarla zaman zaman hepimiz karlamzdr. Bu kiilerde boumlanma
sorunu yaanyor demektir. Yani boumlamanz bozuksa anlalamama durumu ortaya
kabilir. Anlalamazsanz konumanzn da bir anlam kalmaz.
Boumlanmay gerekletiren organlarmz iki gruba ayrlr;
1) Hareket eden boumlanma organlar: Bunlar ene, dudaklar, dil ve yumuak
damaktr. Dilinizin damanzn gerisine doru gtrdnzde orda yumuak
bir blge hissedeceksiniz. Bu blgeye yumuak damak ad verilir.
2) Hareket etmeyen boumlanma organlar: Bunlar diler, di etleri ve damaktr.
Boumlanmay bu organlarmzn eitli hareketleriyle elde etmek mmkndr. Bu
organlarmz kaslarla ilgili olduklar iin bu kaslarn eitilmeleri boumlanmamzn dzgn
bir ekilde gerekletirilebilmesini salamaktadr.
Altrma-Boumlanma
Boumlanmada alkanlk edinebilmek iin, sylenii g cmleleri syleyerek
zerinde altrma yapmak olumlu sonu vermektedir. Bu cmleleri ilk etapta ar ar, daha
sonra gittike hzlanarak tekrarlamak gerekmektedir. Bu altrmalar sayesinde tembel ve
gevek boumlanmann nne geilebilir.
Ak, anlalr bir konuma ancak iyi bir boumlanma ile elde edilebilir.
Aadaki altrmalarda baz kelimeler, cmleler sizlere anlamsz gelebilir. nemli
olan noktann anlamlarnn ne olduunun bilinmesi deil, boumlanmanz gelitirmesi
olduunu unutmaynz.
nller
(A) Abana'dan Adana'ya abarta abarta apar topar ahlatla adal avuntucu ahmak
Ahmet'in avandanlklarn aparanlardan Acar Abdullah ile akll Abdi akam akam bize
geldi.
Al, bu takatukalar takatukacya takatukalatmaya gtr. Takatukac takatukalar
takatukalamam derse takatukacdan takatukalar takatukalatmadan al getir.
(I) Idr'n l l akan lman rmann kylar klm tklm lgn kapldr.
37
(O) Okmeydan'ndan Ouzeli'ne otostop yap; Oltu'da volta at, olta al; Orhangazi'de
Orhanelili Orhan'a otostopluk ret; sonra da Osmanckl Osman'a otoydu, totoydu, fotoydu,
dk!
(U) Uluborlulu utanga Ulviye ile Urlal uursuz Ulvi uraa uraa Urfa'daki
urganclara uzun uzun, ulam ulam urgan sattlar.
() Ibibiklerin ibiklerini iyice iyiletirmek iin Istinyeli istifi Ibi'in istif istiridyeleri
mi, yoksa, Iskilipli Ispinoz iportac Ishak'n iliindeki ibriimleri mi daha iyi, bilemiyorum.
bile Memi, mahkemeye gitmi, mahkemelemi mi, mahkemelememi mi?
(E) Eer Elekirtli eletirmen Eref ile Edremitli Bedri'yi Ee'nin en iyi eercisi
biliyorlarsa, ben de Ermenekli Erdem Ergene'nin en iyi elektrikcisidir derim.
() zbezn'n zbez demili ngrl retmeni zgraslan ile zgluslan
zellikle zerk n retimde ylesine zverili, vn verici ve vgye deer kiiler ki hani
tm retim rgtleri iinde en zgn rnek onlardr diyebilirim.
() rdnl nl frk ryani, nye, skdar, rgp zerinden lkdelerine
stp, stbe, vez, zm, zengita ve zn gtrrken veyik'ten ryerek,
vendirelerini sryerek yryen ,kat tclerin rknt reten n batasca
nlemleriyle rkverdi.
nszler:
(F) Farfarac Fikriye ile favorili fasa fiso Fahri Fatsal Fatma'y grnce fesleenci
feylesoy Feyyaz', fndk Ferhunde'yi anmsayarak feveran ettiler. Felemenkte
Felemenklerin Felemenke mi konutuklarn dne dne fertlii ektiler.
(P) Pohpohu pinti profesr pofur pofur pofurdayarak hnla tun anak iinde pun
iip plverizatr prospektsn papazbal biblosunun berisindeki papatpa buketinin bu
yanna braktktan sonra plas pandras Plmrle Ptrgeden getirdii prsk ptikare
pstekiyi Palulularn Ptrck pazarnda partenogenes pasaparolas ile pertavsz pervasz
pervaz peysajn ve peronospora pestenkerani pestilini posbykl pisboaz pedegoga
Pnarbanda be etti.
(M) Marmara'daki Karmarisli mermerciler mermercilii meslek edinmiler, ama
Mamak'taki mamaclar manyetizmaclkla marmeltl meslek edinememiler.
(V) Vrvrc Vedia ile vd vdc Veli velinimeti vatman Vahit e vilyette veda edip
Vef ya doru vaveylsz, velevasz velespitle volta vururlarken voleybolcu Vatran virtz
Vicdan ve Viranehirli vatansever viyolonselist Vecibe ile karlatlar.
(B) Babaeskili babacan Bahri Beberuhi Bedri ile byksz bkc bngldak Bahir'in
Bigadi'teki bonbon bonmaresine varmlar, o adadakilerin yzlerine bn bn bakarak,
byl byk buhurdanl buulu buulu boaltp bombo brakmlar, sonra da Bodrumda
gzden kaybolmular.
38
(S) Sazende azi ile zifoz Zihni zaman zaman sizin sokan sa kesinde sinsi sinsi
fiskoslaarak sizi zibidi Suzi'ye sonsuz ve sorumsuz sorgun ederler. Sason'un susuz
sazlklarnda badece soanla sarmsak yetiebileceini syleyen Samsunlu sebzecilerin
szne sizler de sessizce ve sezgilerinize snarak inanabilirsiniz.
() avatl aban, arklal ipak ekip, ihane'den eytankuunu, i iyeyi
ilemi, iye keie i demi.
() atalaz'nda atalsz atalcal atalcnn arpk urpuk alene oruhluya
arptrmasna ne dersin? atalca'da topal oban atal yapp atal satar, nesi iin atalca'da
topal oban atal yapp atal satar? Kar iin atalca'da topal oban atal yapp atal satar.
ark orap dolak, ben sana ark orap dolak m dedim?
(L) Leyla ile Lalelili Lale'ye leblebi ile likr ikram etmi. Lpler,1tfen lzumlu
lzumsuz lakrdlar brakn da lzferle rzk, rot, rop, rint, ring, ray, radyoaktivite nedir, diye
konuun.
(Z) Zonguldakl Zalolu Zhre'nin kz Zhal zibidi Zeki'ye ziyafet zerketti.
(S, T, Z) Sedat Tnaz'n tasas suratsz teyzesine rastlama sezen sska slk tazsn tuz
tortusu ttsse tutmasyd.
(, S) u ke yaz kesi, u ke k kesi, ortadaki souk su su iesi.
(C) Cemil, Cemile, Cemal cumalar cilac cce Canip'in cicili bicili cumbal ciltevinde
cmbr cemaat cackl civcivle cckl cack yerler sonra da Cebecili cingz corafyacnn
cinci ciciannesinin crcrbceini dinlerler.
Ocak kvlcmlandrclarndan msn, kap gcrdatclarndan msn? Ne ocak
kvlcmlandrclarndanm, ne kap gcrdatclarndanm.
(D) Dadayl dadmn Dodurgal ddk delisi dedesi diline dolad dedbebeli dedim
dedisiyle drdrn dilinden drp de bir kez olsun doya doya dden diyemeden, ddenin
dallara doldurduu doyumlu yemilerden doyasya yiyemeden dardnyadan gp gitti.
(K--U) Kilisli kikirik kilimci Kilizmanda'ki kilitli kilisede kimliini kimseye
sezdirmeden kucak kucak kuskuslu kukonmaz kukumav kuuna, kiiliksiz kulaakaan
kirli kirloz kirpiye de Kuadas'nn kuhanesindeki kubal kubazla birlikte nce kinili
kuzmn, sonra da Kumla'nn kumlu kumlu kukirazn yutturmu.
(K-I-) Knkl klbk krpnt Kyasettin, Krml klkuyruk ktmiri kkr kkr
kkrdatarak ksktk kmen kfeci klhaniyle klstr Krat' klnkl kngr stne
kttedek devirdi.
39
Krkhandaki krk krl kargn krgn krks krmz krda kkr kkr kkrdayarak
Krml kkrdaknn kzl krlanglarn kn krlarda Krgzl krpntc krk Krmtov'un
krkkraklaryla besliyormu.
(K-O-) Koca kokoz kokainman kokorozlana kokorozlana Kazablankal kozmonota
kk, kok, kken, kokot, kk skmek, kokore, kkmantar, kknar, keke, krkandil,
krematoryum, ksnklk ne demek diye sormu.
(Y) Yalancolu yalnck yayladnn yahnisini yasz yiyebilirse de yayladnn
yal yourdundan, Yksekova'nn yusyumru yumurta yumurtlayan tavuklarndan, bir de
yrk ayranyla yufkasndan asla vazgeemez.
(G) Gneyli girgin gammaz Galip Gavurda'nda gpegndz galeyana gelmi de
Glgilolu Gaziantepli gazup gazinocuyu Glkyl gitaristle birlikte Gmhane'ye
gndermi. Geen gece Gemerek'ten Gediz'e gelen Gebzeli gezginci gizemcilerden gitarist
general Genzel, genlere, gerekdlkla gereklik d ilikiler arasnda ne gibi bir geerlilik
gereklii olduunu sordu.
(K, G) Galata kulesi kaps karsndaki kuru kahvecinin ggs kk, dii krk,
kurbaa kafal, karakoncolos kalfas Hakk karkla getirip kahveye kavruk kakule kr
katt.
(H) Hahamhanede hahamba haham homur homur homurdanr grnce hemencecik
heyecanland, hzland; honutsuz hrn halhallarla halkalar, halatlar hallalara verdi.
(B- P- D-Y) Bat tepede tahta depo dibinde beytutet eden pullu dede tekkesinden
matrut bitli Vedat, dar derede tatl duttan drl pide yutup psteki dide dide drt ayda drt
trl derde tutuldu.
(B-P)Bir pirinci birinci buluta bir inci gibi birbirlerine balayp Perlepe berberi
bastbacak Bedri ile beraber Bursa barna parasz giden bu paytak budala, basas topal
Badi'den biberli bir papara yedi.
(B-D) Baldran dallar ballandrmal m, ballandrlmamal m? Sonra o bala daldrlan
baldran dallar dallandrlmal m, ball dalla dallandrlmamalm?
(T-D) Titiz, temiz, tendrst dadm; tadn tatt tere demetini dide dide datt da
hiddetinden hem dut dalnda takl duran drlt ddn ttrd hem de didine didine
dedim dedi, dedim dedi dedi durdu.
(T--S) : st tal ta sapl tun tas aldran m abuk ldrr, yoksa i ie yz
ton sa kapl an kaldran m abuk ldrr? tun tas has kays hoaf.
(T-K) Al bu takatukalar takatukacya takatukalatmaya gtr. Takatukac takatukalar
takatukalamam derse takatukacdan takatukalar takatukalatmadan al, gel.
40
(L-D-N) Elalem bir aladana ald aladanaland da biz bir aladana alp
aladanalanamadk.
(K-R) Krk krk kp, krknn da kulpu krk kara kp.
(K-R-D) A be kuru day, ne kuru sar dar bu dar a be kuru day?
(B-M-) bi'le Memi mahkemeye gitmi, mahkemelemi mi, mahkemelememi
mi?
(D-L-T-K) u karda bir dal, dalda bir kartal; dal sarkar, kartal kalkar; kartal kalkar,
dal sarkar. Dal kalkar, kartal sarkar, kantar tartar. u kardaki kara kuru kavak, karardn m
ey kara kuru kavak, sarardn m ey kara kuru kavak!
(S-K) Bu yourdu sarmsaklasak da m saklasak, sarmsaklamasak da m saklasak?
(M-Y-L) Bu yourdu mayalamal da m saklamal, mayalamamal da m saklamal?
(B--Z) Sizin damda var be boz bal be boz rdek, bizim damda var be boz bal
be boz rdek. Sizin damdaki be boz bal be boz rdek, bizim damdaki be boz bal be
boz rdee , siz de bizcileyin be boz bal be boz rdek misiniz demi.
(D-P-K) Deirmene girdi kpek, deirmenci ald ktek; hem kepek yedi kpek, hem
ktek yedi kpek.
2.1.6. Ulama
Diksiyonun zelliklerinden biri de ulamadr. Genel olarak tanmlarsak bir kelimenin
sonundaki sessiz harfin ardndan gelen kelimenin sesli harfle birletirilerek seslendirilmesine
ulama diyoruz. Ulama, sz akna przszlk ve tatllk verir. Uygun ulama ile yaplan
konumalarda veya seslendirmelerde ses bir nehrin ak gibi sakin ve dzenli olarak ilerler.
Trkede yer alan ulama zelliklerini aada anlatalm:
1. Sessiz harfle biten bir kelimenin son harfi sesli harfle balayan yanndaki
kelimenin ilk harfiyle birleir.
Yazda Konumada
Ak--am-- ol--du. Ak--a--mol--du.
E--lim--den-- al--d. E--lim-de--nal--d.
41
2. Orijinal yaplarnda b,c,d,g harfleriyle biten kelimeler vardr. Bunlar yaln
kaldklarnda p, , t, kya dnrler. Yaz dilinde sonlarna ek aldklarnda yumuak
konumlarna dnerler. rnein Arapa orijiniyle kitab Trkede kitap eklinde yazlr.
Ancak yanna ek aldnda kitabm rneinde olduu gibi p, bye dnr. Konuma
dilinde ise ulama bu kurala paralel olarak ayn kelimeyi bir sonraki kelime ile ilikilendirir.
Yaz dilinde sert olan harf ulama ile yumuar.
(Orijinali) Yaz Dilinde fadesi Konuma Dilinde fadesi
(Mahmud) Mah--mut ev--len--di. Mah-mu--dev--len--di.
(Mesud) Mes--ut ol--du. Me--su-dol-du.
(Kitab) Ki--tap al--d. Ki--ta--bal--d.
3. Trkede kelime sonundaki k nszn, h nsz ile balayan bir kelimenin
izlemesi durumunda h nsz der. ki kelime birbirine balanr.
Yaz Dilinde Konuma dilinde
Ye--mek ha--ne Ye--me--ka--ne
E--rik ho--a--f E--ri--ko--a--f
4. Eer kelimeler arasnda durak olursa, kurala uygun olsa da ulama yaplmaz.
Yaz Dilinde Konuma dilinde
stiyorum, onu greceim. stiyorum, onu greceim.
Koutururken, okulu unuttu. Koutururken, okulu unuttu.
5. Baz durumlarda iki ayr kelimenin tek heceli olan ilkinde bir nl der ve iki
kelime birleir.
Yaz Dilinde Konuma dilinde
Ne i--in Ni-in
Ne a--sl Na-sl
Ne ol--du Nol-du
Altrma: Ulama
1. Aadaki iirde ulama noktalar altlar izilmek suretiyle gsterilmitir. nce bu
iaretlerin hangi ulama kuralndan kaynakland zerinde alnz. Ardndan bu iaretlere
dikkat ederek metni gerekli ulamalar yaparak okuyunuz.
42
Darack Menzilimde Bir Aacm Vard
1)
Darack bir menzil buras.
Bir avu kadar dar.
Aa ol, konuurum, duy beni yeter.
Ayr dnyamzda olsun, duyarm seni.
Yrek olsun sende, sevgi olsun.
Olsun, yeillik yeersin yerinde
Sen en ol aacm, tm dnya kadar.
2)
El peneyim, mahzunum bugn
Bekleen ruhlarmzda dolaan asrlarn
Rzgarnda
Dans ederken engin elencelerinde sen
Mahsunum, dostsuzum, yalnzm
Evladm bile unuttu beni, dalarm unuttu
Kokularn paylatm iekler imdi
Ve varlm paylatm fani sevdiim
imdi senin gsnde enlii hayatn
Barndaki kulardan biri de ben deilim.
3)
Benim selvimi zlyorum imdi.
Bam okayan bir efkat eli vard.
Dnyay grrken gzlerim.
Gsnn scaklnda kaybettiim
imdi bam senin kollarnda selvim
Senin dallarnda ellerim
4)
Salar yemyeil de olurmu
iee dnermi dudaklar
Emanet bedenimi zlyorum imdi
Bahendeki ieklerde kendimi aryorum
Yaprak yaprak inleyilerini duyuyorum
Bir zikir gn ki bugn gecemi kaplar
Fani aacm baucumda, sevdiim aacm
Bugnk gnm bir gn senin de gecene dolar
Sendeki emaneti de teslim alr topran
5)
Bir gn seninle de kavuacaz
Kana yaprak kemie odun
Bedenimiz eriyip gitmi olacak
kimizin aac doacak yeniden
rmezse benim bir mezar balm
Senden bir ka odun paras
Ve benden bir ka kemik kalacak
Ve eer senin de bir ruhun olursa
Bahemiz ikimizin olacak
6)
imdi Bakiyi zlyoruz birlikte
Fenadan bekaya seyahatin hayalleri
Bu bir avu, bu darack menzilde
Tek tesellimiz bizim imdi
Muhammed Bozda
2. Aadaki metinde ulama noktalarn tespit ederek iziniz. Ardndan ulamalara
dikkat ederek okuyunuz.
Kalplar
nsanlar kendilerine kiilikleri iin izdikleri zihinsel kalplarn dna kamazlar.
Bizler zm defalarca duyduumuz halde kendimizi oturttuumuz dar ereveden k
iin gayret gstermeyen garip insanlarz.
43
Hayatn baz insanlara tesadfen baarma, ykselme, zengin olma vs. ans
tandn zannedenimiz oktur. Bir oumuz mzisyenlerin, yazarlarn, airlerin, para
babalarnn bu ii anne karnnda kendilerine verilen kabiliyetlerle gerekletirdiklerini
sanrz. Bu inanca gre bazlarnn ne maharetli anneleri varm. Bu yanl zanlar kabul
etmeyen bir ok insan bile farknda olmadan ayn kalplarla kendisini kilitlemitir.
En mehur zenginlerin bir zamanlar simit sattklarn, ayakkab boyacl bile
yaptklarn renince arrz. Birok yazarn vaktiyle kalemi bile tutamamalarna
inanamayz. Neden baz insanlar bazlar arasnda syrlverir veya sivriliverirler.
Adaletli ve efkatli yaratc, Normal artlar altnda doan her insan her trl baarya
ulaabilmelerine imkan tanyan bir potansiyelle dnyaya gndermitir. Ancak dnyaya
geldikten sonra snrllklar balatlr. Anne-babas veya evresi tarafndan aalanan bir
ocuk etrafnda kalplar balamtr. Daha sonra insan var olduunu hissettirmek amacyla
rpnmaya balar. Bakkaldan getirilen bir ekmek, ilk karne notlar, takdim edilen bir iek,
iinde bu amac gizli tutar.
Oysa baz insanlar bu olmam, sen bunu baaramazsn demekten ekinmezler.
Bizler de ou zaman szleriyle cinayet ileyen, kabiliyetleri krelten; baarszlk,
ekingenlik, korkaklk imaj oluturan insanlardanz ne yazk ki!.. Yas tutmay sevdiimiz
kadar eletirmeyi, olumsuzluklar ileri srerek karanlk bir zihinsel tablo oluturmay
seviyoruz.
Merhum Z. Gndzalpin nsan ne dnyorsa odur. Dediini ok duyduk.
Anthony Robbins, Snrsz G kitabnda insanlarn hayal kurarken ve dnrken
kullandklar olumsuzluk imajlarn en kt engel olarak grr.
Her byk baar bazen yzlerce baarszln arkasnda parldar. Oysa eski bir Rus
imparatoru yenile yenile yenmeyi rendiini syler. nsan her teebbsnde hedefine
ulaamadnda bunu baarszlk olarak grrse bulunduu noktada aklr. Oysa durumu
yeniden inceleyen insan iin her baarszlk baarya bir adm daha yaklamann iaretidir.
Ani ykselilerin ise gerek baaryla ilikisi yoktur. Bir balon gibi patlar ve sner.
Hayalimizde yaadmz i konumalarn fiillerimizde oluturduu snrlara baknz:
Zengin olmak m? Bu i iin byk sermaye lazm. Yazar olmak m? Konumasn bile
bilmiyorum; annemin karnnda byle bir ey renmedim. Meydanlara kp benim
iim,benim kylm diye konumak m? Ben Sleyman deilim.
Sevgili kardeim... Ya siz ne siniz? Erkek ve kadn arasndaki kk bir farktan baka
kimin beyni kimin beyninden kk veya byk. Kaderin sahibi kimseyi baarszla zorla
mahkum etmemitir. Ortamn srkleyiine kendimizi kaptrdmzda Ortam
srkleniyorsa srnmekten baka yapacamz hi bir ey yoktur. Ne yazk ki en ok
ihmal ettiimiz grevlerimizden biri dinimizin ilk emridir. Az okuyoruz veya hi
okumuyoruz.
44
Baarl bir insanlar topluluuna taklp baarya umuyorsak baarnn dinamiklerini
incelemeliyiz. Baaranlarn hayat ve yaptklar bu konuda bize yol gsterecek en ak ktr.
Baka trl bizi pasifize eden kendi kalplarmzdan kurtulamayacaz. Ftrat kanunlarnn
ileyiini bilmek zorundayz.
(Muhammed Bozda)
2.1.7. Sadeyi
Sadeyi, szcklerin syleni zelliklerine dikkat ederek szckleri sylerken seslerin
deerini vererek hecelerin vurgusuna, uzunluuna, ksalna nem vererek seslendirmektir.
Her szckte ses basks iddet vurgusu yaplmas gereken bir hece bulumaktadr.
Trkede iddet vurgusu dier adyla da kelime vurgusu genellikle son hecede bulunur.
Yabanclar Trke konuurken ounlukla ilk heceye vurgu yaptklar iin konumalar garip
bir havaya brnr.
Sadeyi kurallar;
1. Trkede genellikle iddet vurgusu son hecede bulunur.
2. Yer adlarnda vurgu ilk hecede bulunur. rnek; Akara, Denizli vb.
3. Zarf ve balalarda ise vurgu ilk hecede bulunmaktadr. rnek; Belki, henz,
anszn, ayrca, hatta, nce, sonra, yalnz, ancak, nasl, niin, hangi vb.
4. Cmle iinde kelimelerin sonuna eklenip taklan baz paralarda vurgu almazlar,
vurgu onlardan nceki hecede kalr. rnek; gelirse, evdeyim, gelme, geldi mi,
bence vb.
5. Sresi uzun olan heceler dilimize yabanc kelimelerden gemitir. rnek; katil,
makbule, edebi, ziya, hazine
6. Trkede nsz kendinden nce gelen nl zerinde etki yaparak
bulunduu hecenin uzamasn salar. rnek; ada-ada, alamak-alamak
vb
7. Trkede ilk hecelerde y olduu zaman geveyerek kendinden nceki nly
etkileyip heceyi uzatt grlr. rnek; byle-ble, sylemek-slemek
45
Altrma-Sadeyi
Atatrkn Genlie Hitabn sadeyi kurallarna dikkat ederek okuyalm.
Atatrkn Genlie Hitabesi
Ey Trk genlii, birinci vazifen, Trk istiklalini, Trk Cumhuriyetini ilelebet
muhafaza ve mdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegane temeli budur. Bu
temel, senin en kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek
isteyecek dahili ve harici bedhahlarn olacaktr. Bir gn , istiklal ve Cumhuriyeti mdafaa
mecburiyetine dersen vazifeye atlmak iin, iinde bulunacan vaziyetin imkan ve
eraitini dnmeyeceksin! Bu imkan ve erait ok namusait bir mahiyette tezahr edebilir.
stiklal ve Cumhuriyetine kastedecek bir galibiyetin mmessili olabilirler. Cebren ve hile ile
aziz vatann btn kaleleri zaptedilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular
datlm ve memleketin her kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha
elim ve daha vahim olmak zere memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve
dalalet hatta hiyanet iinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri ahsi menfaitlerini
mstevlilerin siyasi emelleriyle tevhid edebilirler. Millet fakru zaruret iinde harap ve bitap
dm olabilir.
Ey Trk istikbalinin evlad! Bu ahval ve erait iinde dahi vazifen, Trk stiklal ve
Cumhuriyetini kurtarmaktr! Muhta olduun kudret, damarlarndaki asil kanda mevcuttur.
Mustafa Kemal ATATRK
(Nutuk, 1927)
46
2.2. Sz Noktalar
Duran br ismi de sz noktalardr. tr durak vardr.
2.2.1. Ksa Sreli Duraklar
Ksa sreli duraklarda soluk alnmaz veya ok hafiften alnr.
Ksa sreli duraklar;
Hitaplardan sonra,
ok ksa cmlelerden sonra,
Biimce bal cmleciklerden sonra,
Ksa araszlerin banda ve sonunda,
Uzun cmlelerde, znelerden sonra,
E grevli sz beklerinin sralanndan sonra,
nlem ve nlem grevli elerden sonra,
Kili ve baka yancmleciklerden sonra,
Cmle ba balalarndan sonra,
Sral cmlelerin cmleciklerinden sonra
Soluunuzun yetiemeyeceini anladnz yerlerde
Uzun cmlelerin ortalarnda yaplr.
2.2.2. Normal Duraklar
Normal duraklarda soluk verildikten sonra sze balamadan nce uygun bir ekilde
soluk alnr daha sonra sze balanr.
Normal sreli duraklar;
Cmle bittikten sonra,
st ste iki nokta iaretinden sonra,
Noktal virgl iaretinden sonra,
Anlamca bal cmlecikler arasnda,
Ve balacndan sonra,
Kart duygu ve dnceleri yanstan sz dizinleri arasnda
Uzun araszlerden nce ve sonra,
Diyaloglar arasnda,
Sorular ve yantlar arasnda,
Uzun olan bal ve sral cmlecikler arasnda yaplr.
47
2.2.3. Uzun Sreli Duraklar
Uzun sreli duraklar soluk alma ve vermenin birka kere tekrarlanabilecei yerlerdir.
Uzun sreli duraklar;
Konuma metinlerinde blmler arasnda,
Anlaml susularn gerektii yerlerde,
Paragraflar arasnda,
Dize kmeleri arasnda yaplr.
48
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar neriler
neriler dorultusunda doru sylenie
ulamaya alnz.
Fonetik altrmalarn bata yava yava
ve gittike hzlanacak ekilde srekli
tekrarlaynz.
Kullandnz nlleri doru telaffuz
ettiinizden emin olunuz.
neriler dorultusunda iyi bir
boumlanmaya sahip olmaya alnz.
Ak anlalr bir konumaya sahip
olmanzn kelimeleri iyi boumlamanza
bal olduunu unutmaynz.
Boumlanma altrmalarn srekli
olarak, yksek sesle okuyunuz.
Altrmalar egzersiz amal
oluturulmu olduundan okuduunuz
metinlerin anlamlarna nem vermeyiniz.
Kelimeleri iyi boumlayp
boumlayamadnz anlamak iin
birka kere altrmalarnzda sesinizi
kayt edip daha sonra dinleyiniz.
Unutmaynz, farknda olmadan baz
heceleri yutuyor olabilirsiniz. Bunu da
sesinizi dinleyerek kendiniz tespit
edebilirsiniz.
UYGULAMA FAALYETLER
49
LME VE DEERLENDRME
LME SORULARI
1. Azmzdan bir kerede kan ses topluluuna ne ad verilir?
A) Harf
B) Hece
C) Kelime
D) Cmle
2. Ses aletinin hareketiyle bir ok hecenin farklarnn belirtilmesine ne ad verilir?
A) Boumlanma
B) Durak
C) Syleni
D) Ulama
3. Ses organlar tarafndan seslerin doru yerden ve doru zamanda kmasna ne denir?
A) Fonetik
B) Ulama
C) Boumlanma
D) Sadeyi
4. Aadakilerden hangisi hareket etmeyen boumlanma organlarndan biri deildir?
A) ene
B) Di
C) Di etleri
D) Damak
5. Sz akna przszlk ve tatllk veren aadakilerden hangisidir?
A) Sadeyi
B) Syleni
C) Boumlanma
D) Ulama
6. Szcklerin syleni zelliklerine dikkat ederek, szckleri sylerken seslerin deerini
veren, hecelelerin vurgusuna, uzunluuna, ksalna nem vererek seslendirmeye ne
ad verilir?
A) Diksiyon
B) Sadeyi
C) Syleni
D) Ulama
LME VE DEERLENDRME
50
7. Trkede genellikle iddet vurgusu hangi hecede olur?
A) lk
B) kinci
C) nc
D) Son
8. Zarf ve balalarda iddet vurgusu hangi hecede olur?
A) lk
B) kinci
C) nc
D) Son
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar, modln sonundaki cevap anahtaryla
karlatrnz.
Yanl cevaplandrdnz soruyla ilgili konuyu tekrar gzden geiriniz
Bu test sizin diksiyonla ilgili konulardaki bilginizi lmeye yneliktir. yi bir
diksiyon sahibi olmak istiyorsanz konularn iinde geen altrmalar mutlaka
uygulaynz.
Altrmalar uygularken zaman zaman sesinizi bir kayt cihaz kullanarak kayt
edin ve sonra dinleyerek kendi hatalarnz kendiniz bulunuz. Eski kaytlar
saklayarak kendinizde oluan gelimeleri takip ediniz.
51
MODL DEERLENDRME
Aada belirtilen konulardaki metinlere, bu modlde rendiiniz diksiyon
kurallarn uygulayarak alnz.
inde birka karakterin bulunduu ksa bir masal okuyunuz.
Beendiiniz bir iire hazrlanarak okuyunuz.
stediiniz bir konu hakknda ksa bir konuma yapnz.
Herhangi bir konuda ksa bir metne hazrlannz.
Sreniz 2 haftadr.
Dereceleme lei
Modln Ad:
Ama:
Ad ve Soyad:
Diksiyon I
Konularla ilgili altrmalar tekrar tekrar uyguladnzda gzel ve etkili
konuarak iyi bir diksiyona sahip olunacaktr.
...
AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki dereceleme leini retmeniniz
dolduracaktr. Sadece ilgili alan doldurunuz.
Aada listelenen davranlar rencide gzleyemediyseniz (0), zayf nitelikte
gzledinizse (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzledinizse (3) rakamnn
altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz.
Deer lei
Deerlendirme Kriterleri
0 1 2 3
1 Doru soluk alma yntemini kullanma
2 Selenleri kusursuz bir ekilde kullanabilme
3 Duraklar yerinde ve sresine uygun yapabilme
4 Tonlama yapabilme
5 Ses bkm yaparken doal olabilme
6 Syleni kurallarna uygun konuabilme
7 Kelimeleri iyi boumlayabilme
8 Ulamay yerine getirebilme
9 Sadeyi doru yapabilme
10 Altrmalar dzenli olarak uygulayabilme
Toplam:
Dnceler:........................................................................................................
MODL DEERLENDRME
52
Deerlendirme
renci derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla
uygulayabilmelidir. Hangi davrantan 0 ve 1 deer leini iaretlediyseniz o
konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.
Alm olduunuz eitimle etkili ve gzel Konumay salayacak yegane temel
olan diksiyon yntemlerini renmi oldunuz. Diksiyon dersi iin sadece
konularn renilmesi nemli deildir. Bu derste esas nokta altrmalar sk sk
uygulamaktr. Altrmalar uygulayarak gzel bir diksiyona kavuabilirsiniz.
Size gsterilen kurallar gnlk konumalarnda da kullanmaya dikkat ederseniz
konumalarnzdaki kusurlar ortadan kaldrabilirsiniz. Anlayamadnz bir
konuyla ya da zorlandnz altrmalarla ilgili retmeninize danabilir, size
yol gstermesini isteyebilirsiniz.
Diksiyon dersinde rendiiniz konular konumalarnza uyarlayarak baarl
olabilirsiniz. Sadece konular renmeniz size bilgi olarak katkda bulunsa da
gzel ve etkili konuma yeteneini size kazandrmayacan unutmamalsnz.
lk altrma almalarnzda sesinizi kayt ediniz, sonra zaman zaman
kaydediniz. Belli bir sre sonra ilk kaytlarnz dinlediinizde
katettiinizmesafeyi siz de fark edeceksiniz.
lme ve deerlendirmedeki sorular ve ilemleri yapabilmeniz bu modl
baaryla tamamladnz gsterir; ama altrmalar uygulamanz artyla.
Bylece bu modlle ilgili tam renmeyi salayarak dier modle geebilirsiniz.
Dier modlde baarl olmanzn temelinin bu modldeki uygulamalar yapmak
olduunu da unutmaynz.
lme sorular ve performans testinden baarl olamazsanz bu modl tekrar
etmeniz sizin iin daha yararl olacaktr.
53
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 A
5 B
6 D
7 B
8 C
9 B
10 D
RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI
1 B
2 C
3 . C
4 . A
5 . D
6 B
7 . D
CEVAP ANAHTARLARI
54
KAYNAKA
GRZAP, Can (2004), Konuan nsan, stanbul,Yap Kredi Yaynlar
ENBAY, Nzhet (1993), Sz ve Diksiyon Sanat, stanbul, Yap Kredi
Yaynlar
ENBAY, Nzhet (1991), Altrmal Diksiyon Sanat, stanbul, M.E.B
VURAL, Birol (2005), Doru ve Gzel Konuma, stanbul, Hayat Yaynclk
YAMAN, Erturul (2001), Diksiyon I-II, Ankara, YA-PA Yaynlar
KAYNAKA