i

s
fi/aZ'w 'J tk/ yei
B Y r f *
'endi 5e5/W e/ U t/e t

Yap Kredi Yaynlar

TRKYE ^ BANKASI
Kltr YayrnarT
TRK EDEBYATI
NZI M H KMET
BYK NSANLI K
Kendi Sesinden iirler
MEHMET H KMET
YAPI KRED KLTR SANAT YAYI NCI LI K T CARET VE SANAY A.., Z OI O
BEDR RAHM EYBOLU VR SLER
TRK YE BANKASI KLTR YAYI NLARI , 2006
Yap Kredi Yaynlar Genel Yayn No: 3254
Trkiye Bankas Kltr Yaynlan Genel Yayn No; 2093
RKEN KI ZI LER
M. MEL H GNE
GRSEL YNETMEN
B ROL BAYRAM
GRAF K TASARI M UYGULAMA
TRK YE BANKASI KLTR YAYI NLARI
I . BASKI : 5.OOO ADET, OCAK O I I
I I . BASKI : 5.OOO ADET, OCAK O I I
YAYLACIK MATBAACILIK
LTROS YOLU FAT H SANAY STES NO: I Z/ 197- ZO 3 TOPKAPI STANBUL
(0212) 612 58 60 Sertifika No: 11931
Sertifika No: 11213
e d i t r l e r
I SBN 978-605-360-094-7
BASKI
CLT
DERYA MCELL T LTD.
(0212) 501 02 72
Bu kitabn ve CDnin tm yayn haklar sakldr.
Tantm amacyla, kaynak gstermek artyla yaplacak ksa alntlar dnda gerek metin,
gerek CD, gerek grsel malzeme yaynevlerinden izin alnmadan hibir yolla oalcdamaz,
yaymlanamaz ve datlamaz.
YAPI KRED KLTR SANAT YAYINCILIK
TCARET VE SANAY A..
TRKYE BANKASI KLTR YAYINLARI
YAPI KRED KLTR MERKEZ, STKLAL CADDES, NO: l 6r
Tel: (0212) 252 47 00
Fax: (0212) 293 07 23
www.yapikrediyayinlari.com
34433 bey ol u / stan bu l
STKLAL CADDES,
no: 144/ 4 34430
BEYOLU/STANBUL
Tel. (0212) 252 39 91
Fax. (0212) 252 39 95
www.iskultur.com.tr
NDEKLER
Sunu
Nzm'm 50 yllk sesi ve Bedri Rahmi................................................... IX
Bedri Rahmi Eybolu
Mor .................................................................................................. XV
Nzm Hikmet ..........................................................................
svire Dalar .................... 1
Abidin Dino'nun "Yry" Adl Bir Tablosu stne Sylenmitir 2
Drtlk 3
Mikail Refili'ye At 4
l Nezval'le Sohbet
Vera'ya 8
[Bu yl gz balarnda, gneyde] 9
[Rzgrl bir gvertede] 10
Arlar .. ............................................ .................................11
[Denizin stnde ala bulut] . 12
Pencereler 13
Kydaki htiyar 16
[te geldik gidiyoruz] 18
Kapal Deniz 19
Byk nsanlk 20
Kederleniyorum 21
Yine Yamur stne 22
Giderayak ..................................................................23
Hasret 24
ehir Akam ve Sen 25
Scaklarda 26
[Bu dnyada ne ok gzel kadn var] 27
[Btn kaplar kapal stme] 28
[Bitkiler ipeklisinden dall budaklsna] 29
[Glm, iki gzmn bebei] 30
Leylek Lokantas ........................................................................ 31
[Aya gidilecek] 32
Drtlk 33
Sabah Karanl 34
Gney Dalarnn Hatrasnda Kalan............................................... 37
Salatalk...................................................................................... 39
Geceleyin Bak.............................................................................. 40
[Kadnm Brest'e kadar benimle geldi]............................................ 41
Beyazt Meydan'ndaki l................. 43
Vera'nn Uykudan Uyan ............................................................... 44
lk Roma Akamm .............. 46
[Ayrlk demir ubuk gibi sallanyor havada] 48
[Sen benim sarholuumsun] ..........................................................49
[Btn yolculuk boyunca hasret ayrlmad benden] 50
Yolculuk................................................................................... 51
Vera'ya 52
Yaz Yamuru 53
[Seviyorum seni ekmei tuza banp yer gibi] 54
[Her gnm mis gibi dnya kokan bir kavun dilimi
senin sayende] 55
[u karki klara iner bu asfalt] 56
[Uyandm bu sabah da] 57
[Durup dururken iimde bir eyler kopup tkyor boazm] 58
[Laypzig'de bir yamur yayor incecikten] 59
[Sabah saat alt] 60
[nsanlarn trkleri kendilerinden gzel] 61
[1960 gznde Laypzig'de Astorya Oteli'nde] 62
Krknc Ylmz 63
[Bir ucu bir kuyuda kaybolan rzgrl bir osede] 64
[stmze yazdklarmn hepsi yalan] 65
Yamyamlar 66
Bir Garip Yolculuk.................... ........................................................69
Saman Sars 79
[Denizin stnde ala bulut] 92
Nzm Hikmet'le Sylei 93
Biyografiler 98
BYK NSANLIK
Nzm*m 50 yllk sesi ve Bedri Rahmi
Bu kayd ok iyi saklayn, aman ha!
Bu szlerin sahibi olan Bedri Rahminin, olu Mehmet ve gelini Hug-
hettee vasiyet ettii kayttaki ses Nzm Hikmete ait. 1960larn tek
nolojisi bir makara bantta tam 50 yl bekledikten sonra Nzm lke
sine sesiyle de olsa dnyor...
Makara bantm bulunuu
Bedri Rahmi Eybolu arivini byk bir titizlikle yayma hazrla
yan Hughette Eybolu, artk zaman geldii dncesiyle makara ban-
t saklad ekmeceden kard ve Bedri Rahminin btn eserlerini
yaymlayan Bankas Kltr Yaynlarna teslim etti. Evet, bu bant
uzun yllar saklanmak zorunda kald, nk kayttaki ses yllarca ya
saklyd. Bedri Rahmi o yllarda evlerini sk sk ziyaret eden polislere
kar nlemini daha kayt srasnda almt; kaydn banda Mor ii
rini okuyup adeta kendi sesini Nzma siper ederek... Bant evin eit
li yerlerinde sakland, kimi zaman yklkte, kimi zaman merdiven al
tnda, Mehmet Eybolunun ekmecesinde... O kadar ki, Hughette
Hanm, artk zaman geldi dediinde bantm bulunmas bir hafta sr
mt. Arad bir ey daha vard: Nzmn annesi Celile Hanmn
yapt ve hi ortala kmam bir Nzm portresi. Ekinde CD olan
bu kitabn n kapak iinde grdnz Celile Hanmn resmettii port
re de, Nzmn Bedri Rahmiye yadigrdr.
IX
NZIM HKMET
Kaydn hikyesi*
Bedri Rahmi ve Nzm Hikmet Pariste bir araya geliyorlar. iirle
rin yazl tarihlerinden yln 1961 olduu anlalyor; sylei ise ka
ytta getii ekliyle 25 Nisan tarihli.
Bedri Rahmi Patrt yapmayn, diyerek balyor Yeilden mor
dan pembeden iirine, sonra Nzma brakyor teybi. Nzm 55 ii
rini soluksuz okuyor. 56.sna geldiinde ksa bir ara vermek istiyor ve
karmza Bir Garip Yolculukla kyor (Biz bu iiri Saman Sars
olarak biliyoruz). Bir Garip Yolculuku okurken Nzmn zorland
n duyuyoruz. Olmad diyor, batan alyor, yarlarken kayt duru-
veriyor, Bedri Rahmi nerilerde bulunuyor...
Okuduu iirler arasnda ikisi var ki ilk kez bu kaytla ortaya k
t (s. 50 ve s. 64): Btn yolculuk boyunca hasret ayrlmad benden
dizesiyle balayan iir Trke ya da Rusa hibir kaynakta yer alma
m. Bir ucu bir kuyuda kaybolan rzgrl bir osede dizesiyle bala
yan iir ise yalnzca Rusa yaymlanm Seme Eserler?nde var. lk
kez yaymlanan bu iki iir, Nzmn okuyutaki vurgulamalar dikka
te alnarak dizildi.
Bir bant, bir kitap, iki yaynevi
Byk nsanlk Kendi Sesinden iirler adn alan bu almada n
plana karlmak istenen, ilk kez yaymlanan ses kayddr. Bu neden
le kitabn kurgulannda ses kaydndaki sralama esas alnd. Okuyu
taki farkllklar Yap Kredi Yaynlarmn Delta dizisindeki basmndan
(Nzm Hikmet, Btn iirleri, YKY, 1. Bask, Nisan 2007) aktarlan
iirlerin zerinde dipnotlarla belirtildi. ki airin iirler arasnda geen
konumalar da yazya dklerek sayfalardaki yerini ald. Kaydn so
nundaki sylei ise Franszca olmas nedeniyle CDden karld. N-
zma sorular ynelten erkek ve kadn seslerinin ise kimlere ait oldu
u tespit edilemedi/" Kitabn sonunda yer alan bu syleiyi Ali Berk-
tay Trkeletirdi.
Abidin Dino ve Hfz Topuz, Nzm Hikmetin Pariste sk ziyaret ettii dostlaryd. Gzin Dino
ve Hfz Topuz bu ses kayd hakknda bilgi sahibi olmadklarn sylediler.
** Nzm Hikmet, Sorok Let, 1921-1961, zbrannie Stihi, Hudojestvennaya Literatura Yaynevi,
Moskova (SSCB), 2. Bask, 18.5.1964, s. 360-361.
***Esi n Afar syleideki Kadn Sesinin Eve Griliqueze ait olabileceini syledi.
BYK N5ANUK
Makara bantla birlikte Bedri Rahminin bizzat gerekletirdii ve
mr boyunca korumaya alt ses kaydnn haklaryla, kayttaki
sesin sahibi Nzm Hikmetin telif haklar konusu ortaya kt... Ge
rek vrislerin gerek yaynevlerinin nkoulsuz ve pazarlksz bu eserin
ortaya kmasndan baka dnceleri yoktu. Bu ibirliinin baka or
tak yaynlara da rnek olmasn diliyoruz.
Byk nsanlk Kendi Sesinden iirler kitab, Yap Kredi Yayn
lar ve Trkiye Bankas Kltr Yaynlarnn birlikte hazrladklar
ses ile iirin bulumasdr. ki airin 50 yl sonra gerekleen mrvvet
leridir.
Yap Kredi Yaynlar / Trkiye Bankas Kltr Yaynlar
Ve Nzm Hikmet sorar:
Balayaym m stad?
Bedri Rahmi yantlar:
Bala Reis!
XI
B E D R R A H M
Yalnz patrt yapma imdi...
BEDR RAHM EYBOLU
* * * 1
Yeilden mordan pembeden
Yosundan yapraktan yoncadan
Bahar inceden inceden
Paris bahar bu bulank
Serde ressamlk var azck
Btn gn mor stne almm
Boazma kadar mora gmlmm
Kulamda bir akordeon sesi mosmor
ok uzaklarda bir yz moraryor
Canmn acs dizimin szs mor
Krk yllk emektar ba arlarm mor
Sen nehri bal rengi Eyfel Kulesi mor
Kanlca srtlarnda akam oluyor.
Mor deyip geme belal renk musibet
Yeryznde ne kadar insan varsa bir o kadar mor
Menekenin moru mavzerin moru
Suya dklm mazotun moru
Neftin moru ziftin moru asfaltin moru
Sfrn altnda yumulmu ocuk ellerinin moru
El gzlere konmu murdar sineklerin moru
Karadutun moru karamuun moru kuzgunun moru
Telgraf tellerinde petekkranlar
Buday tarlasnda devedikenlerinin moru
Yeryznde ne kadar insan varsa bir o kadar mor
nsanlarn hesab kimden sorulur bilmem
ama morlarn hesab benden sorulur benden.
Bedri Rahmi Eybolu, Trke yaynlarda "Mor" bajlgtyla gecen bu iiri, kayt srasnda, dipnotlara s
mayacak kadar ok deiiklikle seslendiriyor. Bu nedenle nce iirin kay/ ttaki versiyonunu ardndan ola Tr
kiye Is Bankas Klir Yaynlar (Bedri Rahmi Eyboglu, Dol Korabahr Dol, Btn iirleri, 1. Bosk, 2003)
basksn sunuyoruz.
XV
MOR
MOR
Yapraktan yosundan yoncadan
Bahar inceden inceden
Paris bahar bu bulank
Bir kl rengidir tter nazl nazl
Bir kl rengi yorgun argn lk
Serde ressamlk var azck
Btn gn mor stne almm
Boazma kadar mora gmlmm
Uzaktan bir akordeon sesi geliyor mosmor
Dilimin acs kolumun szs
Krk yllk emaktar ba arlarm mor
Sen nehri bal rengi Eyfel Kulesi mor
Bir yz morardka moraryor
Kanlca srtlarnda bir yerde akam oluyor.
Btn gn mor stne almm
Mor deyip geme belal renk musibet
Yeryznde ne kadar insan varsa bir o kadar mor
Menekenin moru mavzerin moru kasaturann moru
Suya dklm mazotun moru
Neftin moru ziftin moru asfaltn moru
Telgraf tellerinde petekkranlar
Buday tarlasnda devedikenleri
Karadutun moru karamuun moru kuzgunun moru
Sfrn altnda ocuk elleri
El gzlere konmu murdar sineklerin moru
Gzlerimi yumduum zaman grdm mor
Morun karanl karanln moru
Yok lnn kr...
Mor deyip geme insan misali
Yeryznde ne kadar insan varsa bir o kadar mor
insanlarn hesab kimden sorulur bilmem
ama morlarn hesab benden sorulur benden.
XV
N ZI M H K M E T
Balayaym m stad?
B E D R R A H M
Bala Reis!
BYK NSANLIK
SVRE DALARI
Bu dalar ne dalar
bizim dalara benziyor,
bak gibi boazlar, para para karlan,
bu dalar ne dalar
bizim dalara benziyor,
adam da... Eli aya, gz kas var
ama velosipetli.1
Bizimkiler velosipetsiz,2
bitli.
31 Mays 958,
svire'yi geerken
ama bisikletli
2 Bizimkiler bisikletiz
1
NZIM HKMET
ABDN DNO NUN "YRY" ADLI
BR TABLOSU STNE SYLENMTR1
Bu adamlar, Dino,
ellerinde k paralar,
bu karanlkta, Dino,
bu adamlar nereye gider?
Sen de, ben de, Dino,
onlarn arasndayz,
biz de, biz de, Dino,
grdk ack maviyi.
Paris, 13 Mays 958
Kaytta jrin ad gemiyor.
2
BYK NSANLIK
DRTLK1
Koparm ipini eski kayklar gibi yzer
ksn, sabaha kar rzgrda tahta cumbalar
ve bir sac mangaln kllerinde
uyanr uykudan byk stanbul'um.
27 Haziran [1958], Laypzig
Kaytta jrin adi gemiyor.
NZIM HKMET
MKAL REFL'YE AIT
Neslimin yaprak dkm balad,
oumuz, ka giremiyeceiz.
Deliye dndm Refili,
haberini alr almaz...
Ne diyecektim...
Aklnda m, Mikail...
Ama artk akln yok,
burnun, azn, gzlerin yok,
kardeim, bir kemik ynsn
Bak'de bir mezarlkta.
Ne diyecektim...1
Moskova'da, bizde, bir ylba gecesi,2
sofrada, dibinde donanm am aacnn
kocaman bir oyuncak gibiydin prl prl.
Prl prl gzlerin, dazlak kafan,
saygdeer gbein.
Ne diyecektin!?)...
Moskova'da bizde, bu ylba gecesi,
BYK NSANLIK
Darda geceye bulanm karl bir orman.
Sana bakp dnyordum:
Eski arap fs gibi keyifli, hazret,
eski arap fs gibi salam.
Benden ok sonra lecek.
Arkamdan bir de makale dktrr,
bir iir yahut:
"Nzm'la Moskova'da 24'te tantm..."2
Sahi, Mikail, air olabilirdin,
profesr oldun.
Ama mesele bunda deil.
Yaplan iin ya ok iyisi yayor bizden sonra,3
ya ok kts.
Seninki orta halliydi sanrm,
benimki de yle.
Yani, sesimiz bu kubbede kalacak diye
tesellimiz yok.
Ben kendi payma zlmyorum buna,
tesellisiz yaamay becerdim,
beceririm tesellisiz lmesini de,
senin gibi Refili.
5 Haziran 958, Pra
2 "Nzm la Moskova'da 24'te tantm filan"
3 Yaplan iin ya ok iyisi yayor bizden sonraya,
5
NZIM HKMET
L NEZVAL'LE SOHBET1
Sen gittikten sonra, hemen
hava soudu, karlad.
Byle olunca, lene
gkyz, derler, alad.
Ama biliyorsun, bahar,
gn at on Nisanda,
Pra glmseyiverdi,
hatt orda, kabristanda.
Hl biraz dua gibi
ediliyorsa da lafn,
vitrinde gnlk gnelik
kara tll fotorafn.
Hava belki yine bozar2
ve lkin nmz Mays...
Pra'da, Mays, bilirsin,
yemyeil, altn sars
saldrnca sokaklara
siler kederi gen kzlar
pencere camlar gibi
ve senden kalan keder de
glgen gibi kaybolacak
Pra kaldrmlarndan.
Dnya bu... Dorusu zaten
hayat seven, akll,
iyi yrekli ller,
ne krk bir gnlk yas ister,
1 L NEZVAL'LA SOHBET
2 Hova belki yene}?), ene(?| bozar
BYK NSANLIK
ne "Benden sonra Tufan!" der.
Faydal bir eyler, bir sz,
bir aa, bir glmseme
brakarak ekip gider3
ve dirilerle blmez
kabrinin karanln4
ve kendi bana tar
arln tann.
Ve dirilerden hibir ey
istemedikleri iin
lmemi gibi olurlar...
Biliyorum, sen de Nezval,
sen de byle bir lsn,
Pra'n iyi yrekli,
dnyay seven, akll
llerinden birisin...
Telefondan ardlar,
ayrlacaz, ne yazk.
Hoa kal kardeim Nezval.
Bizim dnyamzda yine5
en tatl yemi: aydnlk...
20 Nisan 958, Pra
NZIM HKMET
VERA'YA1
Bir aa var iimde
fidesini getirmiim gneten.
Salnr yapraklar ate balklar gibi
yemileri kular gibi tr.
Yolcular fzelerden
oktan indi iimdeki yldza.
Dmde iittiim dille konuuyorlar,
komuta, bbrlenme, yalvarp yakarma yok.
imde ak bir yol var.
Karncalar buday taneleriyle
bayram lklaryla kamyonlar gelir geer
ama yasak, geemez cenaze arabas.
imde mis kokulu
kzl bir gl gibi duruyor zaman.
Ama bugn cumaym, yarn cumartesiymi,
oum gitmi de azm kalm, umurumda deil.
15.1.1960, Kislovodsk
Kaytta iirin ad gemiyor.
BYK NSANLIK
* * *
Bu yl gz balarnda, gneyde,
denize, kuma gnee bulanyorum,
aaca bulanyorum,
bala bulanr gibi elmalara.
Geceleri gkyz kokuyor ekin gibi,
geceleri iniyor tozlu, scak yola gkyz1
yldzlara bulanyorum.
Denize, kuma, gnee, elmaya, yldzlara
alyorum, glm,
iyice alyorum.
Denize, kuma, gnee, elmaya, yldzlara
karp gitmenin zaman geldi.
8 Eyll 1958
Arhipo Osipovka
i geceleri gkyz iniyor tozlu, scak yola
9
NZIM HKMET
* * *
Rzgrl bir gvertede
deniz suyuyla
tel frayla ykanm
biranda bezinden gmlek gibi
srtmda keder.
Ve bu gney kynde durup dinlenmeden
kzarp ballanyor gne
gen kzlarla kayslarda.
9 Eyll 1958
Arhipo Osipovka
10
BYK NSANLIK
ARILAR1
ri bal damlalar gibi arlar,
arlar asmalar tayor gnee,
genliimden uup geldiler,
bu elmalar da ordan
bu ar elmalar,
bu altn tozlu yol,
bu ak akllar dere boyunda,
trklere inanm,
hasetsizliim,2
bu bulutsuz gn de ordan
bu mavi gn,
rlplak, scack, srtst yatan deniz,
bu hasret
ve aydnlk dileri bu kaln dudakl azn
bu Kafkasya kyne arlarn ayanda
iri bal damlalar gibi
geldiler genliimden,3
bir yerlerde unuttuum genliimden,4
bir yerlerde doyamadan.
13 Eyll 1958
Arhipo Ostpovka
Kaytta iirin ad gemiyor.
2 haseszliin(?)
3 geldiler genliimde(?)
4 bir yerlerde unuttuumgenliimde(?)
11
NZIM HKMET
* * *
Denizin stnde ala bulut
yznde gm gemi
iinde sar balk
dibinde mavi yosun
kyda bir plak adam
durmu dnr.
Bulut mu olsam,
gemi mi yoksa,
balk m olsam,
yosun mu yoksa?..
Ne o, ne o, ne o.
Deniz olunmal, olum,
bulutuyla, gemisiyle, balyla, yosunuyla.
15 Eyll 1958
Arhipo Osipovka
12
BYK NSANLIK
PENCERELER1
Sabaha kars myd bilmiyorum
yoksa akamst myd
belki de gece yars
bilmiyorum
girdi odama pencereler
perdeli perdesiz
ben basma perdeleri severim
ama tl perdeler de vard
kara storlar da2
istorlar ekip ekip brakyordum
bir daha inmez oldu kimisi3
kimisi bir daha kamad yukar
ve camlar krk pencereler
elimi kestim
kimisi camszd bsbtn4
camsz pencereler iime dokunur
camsz gzlkler gibi
Pencereler
yamur yayordu camlarnza
kzl salar kederli uzun
ben alt dudamda cgaram
trk sylyordum iimden5
yamur sesini kendi sesimden ok severim
1 Kaytta iirin ad gemiyor.
2 Pencereler
3 bir daha inemez oldu kimisi
4 kimisi camsz bsbtn
5 trk sylyorum iimden
13
NZIM HKMET
Pencereler
beinci katta gneli boluunuzda bir deniz
bir deniz mavi yzk tandan
sere parmama geirdim usulcack
kere ptm alayarak
pp alnma koydum kere
Pencereler
ktm krmz velenseli yataktan
ocuk burnumu dayadm terli camna pencerenin*
oda scakt ve gen anamn kokusu vard odada
darda kar yayordu
ben kzamk karyordum
Pencereler
sabaha kar myd bilmiyorum
belki de gece yars
bilmiyorum
odamn iindeydi yldzlar
ve gece kelebekleri gibi
rpnyorlard camlarnzda
ben onlara dokunmaktan ekinerek
atm sizi pencereler
salverdim yldzlar geceye
aydnlk snrsz hr geceye
yapma aylarn getii geceye
6 ocuk burnumu dayadm camna pencerenin
BYK NSANLIK
Kurtlar duruyor ayn altnda7
hasta a kurtlar
kurtlar duruyor nnde penceremin8
kadife perdeleri kapasam da smsk
ordadrlar bilirim
gzetliyorlar beni
Pencereler
dtm bir pencereden9
bir gzele bakarken
dnya halime gld50
gzel dnp bakmad11
belki farknda deildi12
Pencereler
pencereler
krk evin penceresi odama girdi
ben oturdum birinin iine
sarkttm ayaklarm bulutlara
bahtiyarm
diyebilirdim belki
22 Eyll, Pitsunda,
1958
7 Kurtlar durur ayn altnda
e kurtlar durur nnde penceremin
9 d$tm pencereden
o lem halime gld
n gzel dnp bakmad bile
12 belki de farknda deil
15
NZIM HKMET
KIYIDAK HTYAR
Derin dalar kat kat sralanmt
amlk iniyordu denize kadar
kyda iriyar bir ihtiyar
akllara srtst uzanmt
ve bu olgun gneli Eyll gn
uzak haberi batm gemilerin
poyraz yeli mavi masmavi serin
okuyordu ihtiyarn yzn
ve karnnn stndeydi elleri
iki yenge gibi inat yorgun1
zamandan kuvvetli bir yolculuun
sert kabuklu merhametsiz zaferi
ve gzkapaklar tuzlu krk
kapanvermilerdi yumuack
bu karanlkta altn prltlar
dinliyordu uultuyu ihtiyar
denizi uzun dili balklar
ve tanyerlerinin alevlerini
dipte iek aan kayalklar
alar ve balk evlerini
i iki yenge iri inat yorgun
BYK NSANIIK
ama belki de bulutlara yakn
amlarn tepesiydi uuldayan
biliyordu ba dner adamn
onlara aadan bakt zaman
derin dalar kat kat sralanmt
amlk iniyordu denize kadar2
kyda iriyar bir ihtiyar
akllara srtst uzanmt
24 Eyll, Pitsunda, 1958
amlar inyordu denize kadar
17
NZIM HKMET
* * *
ste geldik gidiyoruz
hoa kal kardeim deniz
biraz aklndan aldk
biraz da masmavi tuzundan
sonsuzluundan da biraz
ndan da birazck
birazck da kederinden
bir eyler anlattn bize
denizliin kaderinden
biraz daha umutluyuz
biraz daha adam olduk
ite geldik gidiyoruz
hoa kal kardeim deniz
27 Eyll, Pifsunda, 1958
18
BYK NSANLIK
KAPALI DENZ1
Yeili hare hare mavisi yumuack
getim Hazer Denizi'ni ipekli bir gnnde
duruyordu gemimizin nnde2
kanatsz bir kap gibi apak.
Dokundu yreime bu yapmackl hali
hangi deniz onun gibi kapal
hangi deniz onun gibi denizlerden habersiz
hangi deniz onun gibi yapyalnz?
4 Ekim, Krasnovodsk, 1958
Kaytta rn ad gemiyor.
2 duruyor gemimizin nnde
NZIM HKMET
BYK NSANLIK
Byk insanlk gemide gverte yolcusu
tirende nc mevki
osede yayan
byk insanlk.
Byk insanlk sekizinde ie gider
yirmisinde evlenir
krknda lr
byk insanlk.
Ekmek byk insanlktan baka herkese yeter
pirin de yle
eker de yle
kuma da yle
kitap da yle
byk insanlktan baka herkese yeter.
Byk insanln topranda glge yok
sokanda fener
penceresinde cam
ama umudu var byk insanln
umutsuz yaanmyor.
7 Ekim, Takent, 1958
20
BYK NSANLIK
KEDERLENYORUM1
Bir skdar balkonunda guruba kar demlenir gibi2
bu akamst, Laypzig'te, tramvay duranda
tadn kara kara, yudum yudum
kederleniyorum.
22 Haziran 958
Kaytta iirin ad gemiyor.
2 Bir skdar balkonundan guruba kars demlenir gibi
NZIM HKMET
YNE YAMUR STNE
Sere kular gibi yamur
inko dama serptiim
ekmek krntlarn
yiyor tell tell, tkr tkr,
sere kular gibi yamur.
958 Haziran, Pra
Kaytta iirin ad gemiyor.
22
BYK NSANLIK
GDERAYAK1
Giderayak ilerim var bitirilecek,
giderayak.
Ceylan kurtardm avcmn elinden2
ama daha baygn yatar aylamad.
Kopardm portakal dalndan
ama kabuu soyuiamad.
Oldum yldzlarla har neir
ama says bir tamam saylamad.
Kuyudan ektim suyu3
ama bardaklara konulamad.
Gller dizildi tepsiye
ama tastan fincan oyulamad.
Sevdalara doyulamad.
Giderayak ilerim var bitirilecek,
giderayak.
Haziran 1959
Kaytta iirin ad gemiyor.
2 Kurtardm ceylan avcnn elinden
3 ektim kuyudan suyu
NZIM HKMET
HASRET
Yz yl oldu yzn grmeyeli,1
belini sarmayal,2
gznn iinde durmayal,
aklnn aydnlna sorular sormayal,
dokunmayal scaklna karnnn.
Yz yldr bekliyor beni3
bir ehirde bir kadn.
Ayn daldaydk, ayn daldaydk.
Ayn daldan dp ayrldk.
Aramzda yz yllk zaman,
yol yz yllk.
Yz yldr alacakaranlkta
kouyorum ardndan.
6 Temmuz 959
Yz yl oldu yzn grmiyeli
2 belini sarmyal,
3 Yz yldr bekler beni
24
BYK NSANLIK
EHR AK$AM VE SEN
Koynumda rlplaksnz
ehir akam ve sen
aydnlnz yzme vuruyor1
bir de salarnzn kokusu.2
Bu arpan yrek kimin
sesleri soluklarmzn stnde kt kt atan3
senin mi ehrin mi akamn m
yoksa benimkisi mi?
Akam nerde bitiyor nerde balyor ehir
ehir nerde bitiyor sen nerde balyorsun
ben nerde bitip nerde balyorum?
9 Temmuz 1959
aydnln yzme vuruyor
2 bir de salarmzn kokusu.
3 seslerin soluklarmzn stnde kt kt atan
25
NZIM HKMET
SICAKLARDA1
Bu scaklarda seni dnyorum
plakln
boynunu bileklerini
minderde ak bir kus gibi yatan ayan
senin sylediklerini.
Bu scaklarda seni dnyorum
bilmiyorum aklmda en ok kalan ne
gzmn nne gelen
boynun mu bileklerin mi plak ayan m
bana benim olurken sylediklerin mi?
Bu sar scaklarda seni dnyorum
bu sar scaklarda bir otel odasnda seni dnp
yalnzlm soyunuyorum
biraz da lme benzeyen yalnzlm.
10 Temmuz 1959
Kaytta iirin ad gemiyor.
26
BYK NSANLIK
kit ic
Bu dnyada ne ok gzel kadn var
kzlar hele.
Otelin balkonuna k
seyret ihtiyar.
Bir yandan iir dktr birbirinden aydnlk
bir yandan yanndaki lmle sohbet eyle.
12 Temmuz 1959
27
NZIM HKMET
* * *
Btn kaplar kapal stme
btn perdeleri inik
ne bir mendil mavilik
ne bir avu yldz.1
Bizi burda m bastracak lm
biz bu ehirden glm
kamyacak myz?
3 Austos 1959, Laypzig
ne bir kutu yldz
28
BYK NSANLIK
Bitkiler ipeklisinden dall budaklsna
hayvanlar tylsnden pullusuna
evler kl adrndan beton- armesine
letler uandan tra makinesine kadar1
bir de denizler bir de bardaktaki su
bir de yldzlar
bir de dalarn uykusu
bir de her eyle her yerde karmakark insan
yani alnteri
yani kitaplardaki yalan2
yani doru yalan
yani dost dman
yani hasret sevin keder
gelip getim kalabaln iinden
gelip geen kalabalkla beraber.
14 Austos 1959
letler uandan tra makinasna kadar
2 yani kitaplardaki k
NZIM HKMET
* * *
Glm, iki gzmn bebei
lmekten korkmuyorum,
lmek arma gidiyor,
onuruma yediremiyorum lmei.
15 Austos 1959
30
BYK NSANLIK
LEYLEK LOKANTASI
Pra'da Leylek Lokantas'nda buluurduk.
imdi, bir yol kysnda, gzlerim kapal duruyorum
sen bir lm boyu benden uzak.
Belki Pra'da U Leylek Lokantas yok,
ben uyduruyorum.
Pra'da U Leylek Lokantas'nda buluurduk.
Sylerdim iimden senin yzne bakarak
trklerin trksn Sleyman peygamberin.
Pra'da U Leylek Lokantas'nda buluurduk.
imdi, bir yol kysnda, gzlerim kapal duruyorum,
sen bir lm boyu benden uzak
bir krk aynadasn arpuk urpuk.
Pra'da Leylek Lokantas'nda buluurduk.
Ah bacm, vah Sonya Danyolova1
hibir ey unutulmuyor ller kadar abuk.
18 Austos 1959
Ah baa(?), vah Sonya Danyelova
31
NZIM HKMET
k* -k
Aya gidilecek
daha da telere,
teleskoplarn bile grmedii yere.
Ama bizim dnyada ne zaman kimse a
kalmayacak,'
korkmayacak kimse kimseden,
emretmeyecek kimse kimseye,
yermeyecek kimse kimseyi,
umudunu almayacak kimse kimsenin?
ite ben komnistim bu soruya karlk2
verdiim iin.
26 Austos 1959
Ama bizim dnyada ne zaman hi kimse a
kalmayacak
2 $te ben komnistim bu soruya karlk
verdiim in.
32
BYK NSANLIK
DRTLK
Yeryzne tohum gibi samm llerimi,
kimi Odesa'da yatar, kimi stanbul'da, Pra'da kimi.
En sevdiim memleket yeryzdr.
Sram gelince yeryzyle rtn zerimi.
16 Austos 1959
33
NZIM HKMET
SABAH KARANLII
Sabah karanlnda telgraf direkleri,
yol.
Sabah karanlnda aynas parlayan konsol
masa
terlik,
eyalar birbirini yeniden grp tanr.
Odamzda sabah karanl bir yelken gibi
aydnlanr.
Odamzda prlanta yzk gibidir mavi serinlik.
Yldzlar aarr odamzda.
ok uzakta,
gkyzndeki derenin dibinde aarr talar.1
Ba yastktadr glmn
alabildiine geni kuty yastktadr ba.
Elleri iki ak ile gibi yorgann stndedir.
Salarnda kular tmee balar.
Sabah karanlnda aalar, fabrika bacalaryla
ehir.2
Sabah karanlnda aalar slaktr fabrika
bacalar scak.
Sabah karanlnda asfalt okayarak
ilk admlar odamzdan geer
ilk motor uultusu
ilk kahkaha
ilk kfr,
' gkyzndeki derenin dibinde ykanr talar
2 Bu dize ses kaydnda yok.
34
BYK NSANLIK
seyyar brekinin cameknndaki buu
stye giren izmeli ofr
komularn alayan ocuu
mavi afiteki gvercin
vitrindeki manken3
sar iskarpinleri ayanda
ve sandal aacndan in yelpazeleri
ve krmz o kaln az bir tanemin4
ve btn uyanlarn en mutlular en tazeleri
odamzdan geer sabah karanlnda.
Sabah karanlnda radyoyu aarm:
Dev adl madenlerle dev saylar birbirine karr
petrol kuyular msr tarlalaryla yarr
Lenin nian alan oban
(resmini ilk sayfalarda grmm
kaln byklar sarkk kara)
konuur gen kz gibi sklp utanaraktan.
Geilir kutuplardan gelen haberlere
sonra bu sabah saat altda
nc suputnik
dnerken yeryzn 8879 kere
alr yastkta kocaman gzleri glmn.
Dumanl da glleri gibidirler henz,
ilerinden mavi balklar geer kvltlarla
diplerinde yeil amlar durur
bakarlar derin dmdz
3 vitrindeki maniken
4 ve krmz kaln az bir tanemin
35
NZIM HKMET
ryalarnn sonu sabah karanlnda prl prl vurur5
aydnlanrm,
kendi kendimi grp yeniden tanrm
kyasya bahtiyarmdr
azck utanrm
ama azck.
Yolculua hazr bir yelken gibidir,
aydnlk bir yelken gibi
sabahleyin odamzda karanlk.
Glm kar yataktan bir kays gibi plak.
Mavi afiteki gvercin gibi aktr sabah
karanlnda yatak.
1960 ubat, Kislovodsk
s ryalarnn sonu sabah karanlna prl pr! vurur
36
BYK NSANLIK
GNEY DALARININ
HATIRASINDA KALAN1
Kuzeyden indim bu gney dalarnn memleketine
ikindizeri.
Yanmda gen, ak bir kadn vard,
yzne mavi bir tanyeri gibi ekilmi olan gzleri,
dmdz, saman sars salaryla...
Kuzeyden indim bu gney dalarnn memleketine
ikindizeri.
Bu dalar,
insanlarn, ineklerin, kamyonlarn arasnda
yayorlard,
stler, elmalar, meeler ve am aalaryla
ve artk
yanmdaki ak kadnn
saman sars salaryla,
kaplanlar ve alabalklarla beraber.
Bu dalar,
karlydlar, gneliydiler, krmz ve koyu
yeildiler,
yklm hisarlar vard.
Bu dalar,
okul defterlerinin yapraklar arasnda
yayorlard,
sanatoryumlarn ve devlet maazalarnn iinde,
kvrm kvrm asfalt yollarla tahta kprlerin arasnda.
1 Kaytta jrin ad gemiyor.
37
NZIM HKMET
Bu dalar,
vurulmu yaban keilerinin yarasnda,
ve gllerin dibinde yayorlard
ve artk
bir kadn vard,
yzne mavi bir tanyeri gibi ekilmi gzleriyle ak
bir kadn
ve artk
biliyorum
yalnz bu mavi tanyeri kalacak aklnda bu gney
dalarnn.
4 ubat 1960, Kislovodsk
38
BYK NSANLIK
SALATALIK
Ekber Babayef 'e
Avluda dizboyu kar
lapa lapa da yayor
hzn alamad sabahtan beri bir trl.
Mutfaktayz.
Masada, muambann stnde bahar,
masada, muambann stnde krpecik bir salatalk
iei burnunda, ptrl.
epevre oturmu bakyoruz ona,
avk vuruyor yzmze yumuack1
bir tazeliktir kokuyor bir tazelik.2
epevre oturmu bakyoruz ona
akn
dnceli
iyimser.
Ryada gibi bir halimiz var.
Masada, muambann stnde umut,
masada, muambann stnde gzel gnler
yeil bir gnele ykl bir bulut
yaklaan sabrsz zmrt bir kalabalk
alp salacak sevdalar
masada, muambann stnde krpecik bir salatalk
iei burnunda, ptrl.
Avluda dizboyu kar
lapa lapa da yayor
hzn alamad sabahtan beri bir trl.
Mart 1960, Moskova
t avk vuruyor yzmze
2 bir tazelik kokuyor bir tazelik
39
NZIM HKMET
GECELEYN BAKU'
Geceleyin yldzsz ar denize kadar
geceleyin zifiri karanlkta
gneli buday tarlasdr Bak ehri.
Tepedeyim,
avu avu arpar yzme k taneleri,
havada rast perevi Boazii sular gibi akar.
Tepedeyim,
uzaklar usuz bucaksz ayrlkta
bir sal gibi yreim
gider anlarn tesine
yldzsz ar denize kadar
zifiri karanlkta.
1960, ubat, Bak
Kaytta $iirin ad gemiyor.
40
BYK NSANLIK
k k *
Kadnm Brest'e kadar benimle geldi,
indi tirenden peronda kald,
ufald, ufald, ufald,
usuz bucaksz mavilikte buday tanesi oldu,
sonra raylardan baka ey gremedim.
Sonra, Leh toprandan seslendi karlk veremedim.
"Nerdesin glm, nerdesin?" diye soramadm,
"Yanma gel!" dedi, yanna varamadm,
hi durmayacakm gibi gidiyordu tiren,
bouluyordum kederden.
Sonra, kumlu toprakta kar paralar ryordu,
sonra, birden anladm ki, kadnm beni gryordu,
"Beni unuttun mu, beni unuttun mu?" diye soruyordu,
baharsa amurlu plak ayaklaryla gkyznde
yryordu.
Sonra, yldzlar inip kondu telgraf tellerine,
karanlksa yamur gibi arpyordu tirene,
kadnm telgraf direklerinin altnda duruyordu,
koynumdaym gibi de yrei kt kt vuruyordu,
direkler gelip geiyordu o kmldanmyordu yerinden,
hi durmayacakm gibi gidiyordu tiren
bouluyordum kederden.
41
NZIM HKMET
Sonra birden anladm ki, yllardr, ama uzun
yllardr bu tirende
yayorum.
ama, bunu nasl, neden anladma hl
ayorum -
ve hep ayn byk, ayn umutlu trky syleyerek
sevdiim ehirlerle sevdiim kadnlardan boyuna
uzaklayorum
ve hasretlerini etimin iinde ileyen bir yara gibi
tayorum
ve bir yerlere yaklayorum, bir yerlere
yaklayorum.
Mart 1960, Akdeniz
BYK NSANLIK
BEYAZIT MEYDANI'NDAK L
Bir l yatyor
on dokuz yanda bir delikanl
gndzleri gnete1
geceleri yldzlarn altnda2
stanbul'da, Beyazt Meydan'nda.
Bir l yatyor
ders kitab bir elinde
bir elinde balamadan biten ryas3
bin dokuz yz altm yl Nisannda
stanbul'da, Beyazt Meydan'nda.
Bir l yatyor
vurdular
kurun yaras
kzl karanfil gibi am alnnda4
stanbul'da, Beyazt Meydan'nda.
Bir l yatacak
topraa p p damlayacak kan
silhl milletim hrriyet trkleriyle gelip5
zaptedene kadar
byk meydan.
Mays 1960
gndzleri gnele
2 geceleri yldzlarn yannda
3 bir elinde balanmadan biten ryas
4 kzl bir karanfil gibi am alnnda
5 silhl milletin)?) hrriyet trkleriyle gelip
43
NZIM HKMET
VERA'NIN UYKUDAN UYANII1
skemleler ayakta uyuyor
masa da yle
serilmi yatyor srtst kilim
yummu nakslarn
ayna uyuyor
pencerelerin smsk kapal gzleri
uyuyor sarktm bolua bacaklarn balkon
kar damda bacalar uyuyor
kaldrmda akasyalar da yle
bulut uyuyor
gsnde yldzyla2
evin iinde dnda uykuda aydnlk
uyandn glm
iskemleler uyand
keden keye koutular
masa da yle
dorulup oturdu kilim
naklan ald katmer katmer
Kaytta iirin ad gemiyor,
gsnde yldzlaryla
BYK NSANI)K
ayna seher vakti gl gibi uyand
at kocaman mavi gzlerini pencereler
uyand balkon
toparlad bacaklarn boluktan
ttt kar damda bacalar
kaldrmda akasyalar tt
bulut uyand
att gsndeki yldz odamza
evin iinde dnda uyand aydnlk
doldu salarna senin3
doland plak beline ak ayaklarna senin.
Mays 1960, Moskova
3 doldu salarna senin
akt avularndan senin
NZIM HKMET
LK ROMA AKAMIM
Sar scak kocaman slak bir iek
krmz balklar yosunlarn arasnda
karncalar prl prl
kara gzl tell karncalar
ve narlarla ta beygirler srlsklamd
bir kadn grdm
elleri kalasnda banda amar sepeti
bir kadn grdm
cgara iiyor 60 modeli Ford arabasnda
bir kadn grdm
otobs duranda gzleri kapal
dokunsan alayacak
drt bir yanm l l camd
ve camlar hep birden barp aryordu1
nisand akamd
yamur yayordu
esmer ayaklar plak bir yamur
yamur yayordu mrmn ilk Roma akamna
ve ilk emsiyesine mrmn
BYK NSANIIK
emsiyem ihtiyard
bana onu gen bir sosyalist verdi
sarn sol bir sosyalist
bir komnist mitingine gidiyordum
emsiyem bahtiyard
bahtiyardm
Roma slak bir duvard
ve artk bu duvarda bir tek afi vard
gittiim mitingin afii.
Nisan 1960, Roma
47
NZIM HKMET
\
I
* * *
Ayrlk demir ubuk gibi sallanyor havada
arpyor yzme yzme
sersemledim
kayorum ayrlk kovalyor beni
yolu yok elinden kurtulmann
dizlerim kesildi yklacam
ayrlk zaman deil yol deil
ayrlk aramzda bir kpr
kldan ince kltan keskin
kldan ince kltan keskin
ayrlk aramzda bir kpr
seninle diz dize otururken de
6 Haziran 1960
Berlin - Moskova uak
48
BYK NSANLIK
* * *
Sen benim sarholuunsun
ne ayldm
ne aylabilirim
ne aylmak islerim
bam ar
dizlerim paralanm
stm bam amur iinde
yanp snen na de kalka giderim.
10 Temmuz 1959
49
NZIM HKMET
* * j
Btn yolculuk boyunca hasret ayrlmad benden
glgem gibi demiyorum
nk hasret yanmdayd zifiri karanlkta da
Ellerim ayaklarm gibi de deil
uykudayken yitirirsin elini ayan2
ben hasreti uykuda da yitirmiyordum
Btn yolculuk boyunca hasret ayrlmad benden
alkt, susuzluktu demiyorum
scakta souu, soukta sca aramak gibi de deil
giderilmesi imknsz bir ey
ne sevin ne keder
ehirlerle bulutlarla trklerle de ilgisiz
iimdeydi dmdayd
Btn yolculuk boyunca hasret ayrlmad benden
zaten elimde ne kald bu yolculuktan
hasretten gayr
Trkede ilk kez yaymlanan bu ire henz baka dilde bir kay
nakta da rastlanmasdr.
2 uykudayken itirirsin(?] elini ayan
BYK NSANLIK
YOLCULUK1
Bir air yolculuk ediyor
bir denizinde dnyamzn
bakarak bir yldza.
Yolculuk ediyor airin biri
yldzlardan birinde bir denizde
bakarak dnyamza.2
Yolculuk ediyor airler
denizlerinde kinatn
bakarak birbirine.3
1960, Akdeniz
Kaytta iirin ad gemiyor,
2 dnyamza bakarak
3 bakarak birbirine,
birbirinin hasretini ekerek
birbirini grmeden duyup.
51
NZIM HKMET
VERA'YA
Moskova'nn 110 kilometre dousunda
Oka rmandan rendim gm trksn
rmaklarn
durup dinlenmeden akp gitmenin ululuunu
rmak gemilerinden suya den klarn arsn
uzaklara
Oka rmandan rendim hasretlerinin dalgn
deliliini.
Yaz geceleri Oka rma
ince kumlar ve sedefleriyle
ak bir kadn ykayarak
akt odamda kaln ktklerinin arasndan.2
Yaz geceleri dmedi dallarndan zamanlarn
yapraklar
gitmeden gittim adn hl bilmediim topraklara.
16 Temmuz 1960
Kaytta $tirn ad gemiyor.
? akt odamda kaln am ktklerinin arasndan
52
BYK NSANLIK
YAZ YAMURU1
Bir yaz yamuru yad iime
ezildi iri zm taneleri camlarmda
gzleri kamat yapraklarmn
Bir yaz yamuru yad iime
gm gvercinler utu damlarmdan
kotu yalnayak topram
Bir yaz yamuru yad iime
tramvayma atlad bir kadn
ak baldrlar slak
Bir yaz yamuru yad iime
iimdeki kederi serinletmeksizin
Bir yaz yamuru yad iime
anszn balad dindi anszn
eski yerinde duruyor scaklk2
kr demiryolunda pasl kaln
4 Austos 1960
Kaytta jiirin ad gemiyor.
? eski yerinde duruyor scak
NZIM HKMET
* * *
Seviyorum seni ekmei tuza banp yer gibi
geceleyin ateler iinde uyanarak
azm dayayp muslua su ier gibi,
ar posta paketini, neyin nesi belirsiz,
tell, sevinli, kukulu aar gibi,
seviyorum seni denizi uakla ilk defa geer gibi.
stanbul'da yumuack kararrken ortalk
iimde kmldanan bir eyler gibi,
seviyorum seni "Yayoruz ok kr!" der gibi.1
27 Austos 1960
seviyorum sent "Yasyorum ok $kr!" der gibi.
54
BYK NSANLIK
* * *
Her gnm mis gibi dnya kokan bir kavun dilimi
senin sayende.
Btn yemiler elime gnetenmiim gibi uzanyor
senin sayende.
Senin sayende yalnz umutlardan alyorum balm.
Yreimin al senin sayende.
En yalnz akamlarm bile duvarnda glen bir
Anadolu kilimi senin sayende.
ehrime ulamadan bitirirken yolumu2
bir gl bahesinde dinlendim senin sayende
Senin sayende, ieri sokmuyorum
en yumuak urbalarn giyip3
byk rahatla aran trkleriyle kapm alan
lm.
29 Austos 1960
Yreimin alm senin sayende
2 ehrime ulaamadan bitirirken yolumu
3 en yumuak rubalarn giyip
NZIM HKMET
* * -te
u karki klara iner bu asfalt.
nekler er er yklenmi kamyonlara,
sallanyor balar ar, rahat.
Su karki klara iner bu asfalt.
nekler er er yklenmi kamyonlara,
karas, alacas, sars.
Hi kimse anlatamaz onlara:
mezbahaya gidiliyor gece yars.
u karki klara iner bu asfalt.
nekler er er yklenmi kamyonlara,
sallanyor balan ar, rahat.
1 Eyll 1960
56
BYK NSANLIK
Uyandm bu sabah da1
ve yrd stme doru karmakark:
duvar, battaniye, cam ve plastik ve tahta
ve tavana vuran kararm gmten k.
Ve yrd stme bir tramvay bileti
ve dmn bu yana dp snen yars
ve otel odas denen dman memleketi,
bir iirden satr ve bir saman sars.
Yrd stme doru ak alnyla zaman
ve anlar yamurlu ve boluun yatakta
ve haber ikimizden ve ayrlmzdan.
Uyandm bu sabah da.
6 Eyll 1960
Uyandm bu sabah
57
MZIM HKMET
Durup dururken iimde bir eyler kopup tkyor
boazm,
durup dururken srayp kalkyorum yarda brakp
yazm,
durup dururken rya gryorum bir otelde, holde,
ayakta,
durup dururken arpyor alnma kaldrmdaki aa,
durup dururken bir kurt uluyor aya karn bahtsz,
fkeli, a,
durup dururken yldzlar inip sallanyor bir
bahede, salncakta,
durup dururken mezardaki hlim geiyor aklmdan,
durup dururken kafamda bir gneli duman,
durup dururken hi bitmeyecekmi gibi
balanyorum baladm gne,
ve her seferinde sen kyorsun suyun yzne...
8 Eyll 1960
durup dururken bir kurt uluyor aya karsn batsz, fkeli, a,
58
BYK NSANLIK
Laypzig'de bir yamur yayor incecikten,
yayoruz vitrinler, aalar, insanlar,
bir de otomobillerin hz,
bir de gemi zamanlar,
bir de saman sars,
bir de ben
yayoruz yaan yamurla beraber incecikten.
18 Eyll 1960
59
N2IM HKMET
ie *
Sabah saat alt.
Atm gnn kapsn girdim ieri,
karlad beni pencerede gen mavinin tad,
aynada alnmn dnden kalma izgileri
ve ensemde bir kadn sesi ayva ty gibi yumuak
ve radyoda memleket haberi
ve artk oburluum dolup dolup taarak
koacam aatan aaca saatlerin yemi1
bahesinde
ve gne batacak yavrum
ve umuyorum, gecenin tesinde
bekliyecek beni yeni bir mavinin tad, umuyorum...
14 Eyll 1960
kokacam aafan aaca saaHarn yemi bahesinde
60
BYK NSANLIK
* * *
insanlarn trkleri kendilerinden gzel,
kendilerinden umutlu,
kendilerinden kederli,
daha uzun mrl kendilerinden.
Sevdim insanlardan ok trklerini.
insansz yaayabildim
trksz hibir zaman.1
Hibir zaman beni aldatmad trkler de.
Trkleri anladm hangi dilde sylenirse sylensin.
Bu dnyada yiyip itiklerimin,
gezip tozduklar m n,
grp iittiklerimin,
dokunduklarmn, anladklarmn
hibiri, hibiri,
beni bahtiyar etmedi trkler kadar...
20 Eyll 1960
i trksz hibir zaman.
Gln aldattm oldu
trksn hibir zaman.
61
NZIM HKMET
* *
1960 gznde laypzig'de Astorya Oteli'nde
drdmz ayn yatakta yattk
drdmz holde dolatk yan yana
drdmz yemek yedik ayn tabaktan
drdmz diz dize dinledik ayn radyoyu
drdmz sen alabildiine uzaktn
drdmz ben alabildiine tutkundum dnyayla
sana
drdmz eldivenlerini kartmt lm1
drdmz 1960 gznde Laypzig'de
Astorya Oteli'nde.
23 Eyll 1960
drdmz eldivenlerini karmsft lm
62
NZIM HKMET
* * * ]
Bir ucu bir kuyuda kaybolan rzgrl bir osede
bana doru yaklayor kavuma saatimiz yalnayak
yz salaryla rtl kavuma saatimizin
bir de ar yryor ki deli olmak iten deil
Bana doru yaklayor kavuma saatimiz yalnayak
ben de telefon direine balym kollarmdan
yreim de yorgun mu yorgun duracak nerdeyse
bir de alnma bir su damlyor ayn yere artsz arasz
Bana doru yaklayor kavuma saatimiz yalnayak
ben de seni dnyorum da seni dnyorum
ben de seni dndke o da arlatryor
yryn
bu byle giderse yklabilirim direin dibine
o yanma varmadan
Trkede ilk kez yaymlanan bu ir, Rusa evirilerde 27 Eyll
190 tarihli olarak belirtilmektedir (Nzm Hikmet, Sorok iet, 1921 -
1961, izbrannie SHhi, Hudojestvermaya Literatura Yaynevi, Mos
kova (SSCB), 2. Bask, 18.5.1964, s. 360-361).
64
BYK NSANLIK
i r i r i r
stmze yazdklarmn hepsi yalan
onlarolan deil olmasn istediklerimdi aramzda
onlar ulalmaz dallarnda duran hasretlerimdi
onlar susuzluumdu dlerimin kuyusundan ekilmi
a izdiim resimlerdi onlar.
stmze yazdklarmn doru hepsi
gzelliin
yani bir yemi sepeti yahut kr sofras1
sensizliim
yani ehrin son kesinde son sokak feneri
oluum
kskanm seni
yani gzm bal kouum geceleyin tirenierin
arasnda
bahtiyarlm
yani bentlerini ykp akan gneli rmak.
stmze yazdklarmn hepsi yalan
stmze yazdklarmn doru hepsi.
30 Eyll 1960, Laypzig
yani bir yemi sepeti yahut bir kr sofras
65
NZIM HKMET
YAMYAMLAR
Masam, katlarm, yaz makinam,
stm basm kan iinde,
kan iinde kaldrmlar getiim ehirlerin,
duvarlarda ellerimin izleri kan iinde,
yarmm gsm
yreimi yiyoruz bir diiyle beraber.
Mektup yaz, telgraf ek, telefon et,
geliyorum, geliyorum, geliyorum de,
lm, uslandr beni.
25 Ekim1960
66
BYK NSANLIK
N ZI M H K M ET
stad, bundan sonra uzun
bir ey var, bekle olur mu f
Biraz dinleneyim...
67
NZIM HKMET
N ZI M H K M ET
Allah Allah!.. Nereye koydum
bu meredi ben ya? Msy
Dams(f) demiim... Bu bir
para, bitmemi, sonunu
bitiririz inallah, bitirince de
okuruz.
68
BYK NSANLIK
BR GARP YOLCULUK1
Vera Tulyakova'ya sayglarmla
Seher vakti habersizce girdi gara ekspres
kar iindeydi
ben paltomun yakasn kaldrm perondaydm
peronda benden baka da kimseler yoktu
durdu nmde yatakl vagonun pencerelerinden biri
perdesi aralkt
baktm gen bir kadn uyuyordu alacakaranlkta
alt ranzada
salar saman sars kirpikleri mavi
krmz dolgun dudaklarysa mark ve somurtkand
st ranzada uyuyan gremedim
habersizce usulcack kt gardan ekspres2
bilmiyorum nerden gelip nereye gittiini
baktm arkasndan
st ranzada ben uyuyorum
Varova'da Bristol Oteli'ndeyim 41 1oda numaram
yllardr byle derin uykulara dalmlm yoktu
oysa karyolam tahtayd dard
gen bir kadn uyuyor baka bir karyolada
salar saman sars kirpikleri mavi
Nzm Hikmet, Trke yaynlarda "Saman Sarsi balyla geen bu iiri, ka
yt srasnda, dipnotlara smayacak kadar ok deiiklikle seslendirmitir. Ba
langtaki konumalarla henz tamamlanmam olduunu Nzm da sylyor
ve iirin ikinci blm kaytta gemiyor. Bu nedene nce iirin kayttaki versiyo
nunu, ardndan da YKY basksn {Nzm Hikmet, Btn iirleri, YKY, 1, Bask,
Nisan 2007, s. 1748- 761}sunuyoruz.
2 Nzm Hikmet, "Bastan balayaym ben stad/' diyerek kayd keser ve iiri ba
langcndan itibaren tekrar okumaya balar.
69
NZIM HKMET
ak boynu uzundu yuvarlakt
yllardr byle derin uykulara dalml yoktu
oysa karyolas tahtayd dard
vakit hzla ilerliyordu yaklayorduk gece yarlarna
yllardr byle derin uykulara dalmlmz yoktu
oysa karyolalar tahtayd dard 41 1 oda numaram
baladm inmeye merdivenleri drdnc kattan
asansr ilemiyor bozulmu gene
duvarlar ayna aynalarn iinde iniyorum merdivenlerden
belki yirmi yamdaym belki yz yamdaym
vakit hzla ilerliyordu yaklayordum gece yanlarna
nc katta bir kapnn tesinde bir kadn glyor kederli
bir trk syler gibi glyor
Kubal bir balerinle karlatm ikinci katta aynalarda
taze esmer bir yalaza gibi geti alnmn zerinde
air Nikolas Gilyen Havana'ya dnd oktan
yllarca Avrupa ve Asya otellerinin hollerinde karlkl
oturup itikti yudum yudum ehirlerimizin hasretini
iki ey var ancak lmle unutulur
anamzn yzyle ehrimizin yz
Bristol'un kapcs uurlad beni gocuu geceye batk
yrdm buz gibi esen yelin ve neonlarn iinde yrdm
vakit hzla ilerliyor yaklayordum gece yarlarna
ktlar nme anszn
oralar gndz gibi aydnlkt ama onlar benden
baka gren olmad
bir mangaydlar
postallar pantolonlar ceketleri
kollan kollarnda gamal ha iaretleri
elleri ellerinde otomatikleri vard
omuzlan miferleri vard ama balan yoktu
omuzlaryla miferlerinin aras boluktu
hatt ayaklar, yakalar boyunlar vard ama balan yoktu
lmlerine alanmyan askerlerdendiler
yrdk
korktuklar hem de hayvanca korktuklar belli
70
BYK NSANLIK
gzlerinden belli diyemem
balar yok ki gzleri olsun
korktuklar hem de hayvanca korktuklar belli
belli postallarndan
korku postaldan belli olur mu
oluyordu onlarnki
korktuklar hem de hayvanca korktuklar belli
korkularndan ate etmee de baladlar artsz arasz
btn yaplara btn tat aralarna btn canllara
her sese her kvltya ate ediyorlar
hatt open Soka'nda mavi balkl bir afie ate ettiler
ama ne bir sva paras dyor ne bir cam krlyor
ve kurun seslerini bile benden baka duyan yok
ller bir SS mangas da olsalar ller ldremez
ama korktuklar hem de hayvanca korktuklar belli
bu ehir ldrlmemi miydi kendileri ldrlmeden nce
bu ehrin kemikleri birer birer krlp derisi yzlmemi miydi
derisinden kitap kab yaplmam myd yandan sabun
salarndan sicim
ama ite duruyordu karlarnda gecenin ve buz gibi esen
yelin iinde bahar am bir elma aac gibi
vakit hzla ilerliyordu yaklayordum gece yarlarna
Belveder yolunda dndm Lehlileri
kahraman bir mazurka oynuyorlar tarihleri boyunca
Belveder yolunda dndm Lehlileri
bana ilk belki de son nianm bu sarayda verdiler
tren memuru at yaldzl ak kapy
girdim byk salona gen bir kadnla
salan saman sars kirpikleri mavi
ortalkta da ikimizden baka kimseler yoktu
bir de akvareller bir de incecik koltuklar kanapeler bebek-
evlerindeki gibi
ve sen belki bundan dolay
bir resimdin ahmla izilmi belki bir ta bebektin
belki bir acydn dmden damlam sol mememin stne
uyuyordun alacakaranlkta alt ranzada
71
NZIM HKMET
ak boynun uzundu yuvarlakt
yllardr byle derin uykulara dalmln yoktu
Krakof ehrinde Kapris Bar'ndaydk
vakit hzla ilerliyordu gece yarlarna yaklayorduk
ayrlk masann stndeydi kahve bardanla limonatamn
arasnda
onu oraya sen koydun
bir ta kuyunun dibindeki suydu
bakyorum eilip
bir koca kii glmsyor bir buluta usulcack
sesleniyorum
seni yitirmi geri dnyor sesimin yanklar
ayrlk masann stndeydi cgara paketinde
gzlkl garson getirdi onu ama sen smarladn
kvrlan bir dumand gzlerinin iinde senin
cgarann ucunda senin
ve hoa kal demee hazr olan avucunda
ayrlk masann stnde dirseini dayadn yerdeydi
aklndan geenlerdeydi ayrlk
benden gizlediklerinde gizlemediklerinde
ayrlk rahaflndayd senin
senin gvenindeydi bana
byk korkundayd ayrlk
birdenbire kapn alr gibi sevdalanmak3birilerine anszn
oysa beni seviyorsun ama bunun farknda deilsin
ayrlk bunu farketmeyiindeydi senin
yllardr byle derin uykulara dalmln yoktu
ktk Kapris Bar'ndan tuttum elinden yrdk
3 Burada yaklak 40 saniyelik bir kesinti var. Daha sonra kayt tekrar balyor
ve Bedri Rahmi ile Nzm'n orasnda su konumalar geiyor.
BEDR RAHM: Demin biraz sesi yavalattn.
NZIM HKMET: Pekl.
BEDR RAHM: istersen azck daha iyi sokul o zaman rahat edersin.
NZIM HKMET: Tabii[ balayaym m?
BEDR RAHM: Basfo Reis!
NZ!M HKMET: Ama biraz daha evvelden balayaym.
Nz/m "gzlkl garson getirdi onu ama sen smarladn" dizesinden itibaren
yeniden okumaya balar.
72
BYK NSANLIK
yrdk yldzlara deen Ortaa duvarlarnn karanlnda
ayak seslerimizin yanklar sska sar kpekler
gibi nmzde kouyordu
vakit hzla ilerliyordu gece yarlarna yaklayorduk
Yagelon niversitesi'nde eytan talara
trnaklarn batra batra dolayor
bozmaa alyor Kopernik'in Araplardan kalma
usturlabn1
ve pazar yerinde bezzazlar arsnn kemerleri
altnda rak end rol oynuyor Katolik niversitelilerle
vakit hzla ilerliyor gece yarlarna yaklayoruz
vuruyor bulutlara kzlts Nova Huta'nn
orda kylerden gelen gen iiler madenle beraber
ruhlarn da alev alev dkyor yeni kalplara
ve ruhlarn dkm madenin dkmnden bin kere zordur
Meryem Ana kilisesinin an kulesinde saat balarn alan
borazan gece yarsn da ald
Ortaadan gelen l ykseldi
ehre yaklaan dman verdi haber
ve sustu anszn grtlana saplanan okla
borazan i rahatlyla ld
ve ben dman grp de haber veremeden
ldrlmenin acsn dndm
vakit hzla ilerliyor arkada kald gece yarlan
seher vakti habersizce girdi gara ekspres
yamurlar iindeydi Pra
bir gln dibinde gm kakmal bir sandk gibiydi
kapan atm
iinde gen bir kadn uyuyordu camdan kularn arasnda
salar saman sars kirpikleri mavi
krmz dolgun dudaklarysa mark ve somurtkand
yllardr byle derin uykulara dalml yoktu
kapadm kapa ykledim sand yk vagonuna
habersizce usulcack kt gardan ekspres
baktm arkasndan kollarm iki yanma sarkk
4 bozmaa alyor Kopernik'in Araplardan kalma usturfapn(?[
73
NZIM HKMET
yamurlar iindeydi Pra
sen yoksun
uyuyorsun alacakaranlkta alt ranzada
st ranza bombo
salarn saman sars kirpiklerin mavi
sen yoksun
en gzel ehirlerden biri boald
iinden elini ektiin bir eldiven gibi boald
snd artk seni grmeyen aynalar nasl snerse
Vltava suyu yitirilmi akamlar gibi akyor kprlerin altndan
sokaklar bombo
btn pencerelerde perdeler inik
tramvaylar bombo geiyor
biletileri vatmanlar bile yok
kahveler bombo
lokantalar barlar da yle
vitrinler bombo
ne kuma ne kristal ne et ne arap
ne bir kitap ne bir ekerleme kutusu ne bir karanfil
ehri duman gibi saran bu yalnzln iinde bir koca kii yal
nzlkta on kat artan ihtiyarln kederinden silkinmek iin
Lejyonerler Kprs'nden martlara ekmek atyor
gereinden gen yreinin kanna batrp her lokmay
vaktlar yakalamak istiyorum
parmaklarnda kalyor altn tozlar kanatlarnn
Pra-Moskova ekspiresinde gen bir kadn uyuyor
alacakaranlkta alt ranzada
yllardr byle derin uykulara dalml yoktur
salar saman sars kirpikleri mavi
elleriyse gm amdanlarda mumlard
st ranzada uyuyan gremedim
ben deildim bir uyuyan vardysa orda
belki de st ranza botu
belki Moskova'yd st ranzadaki
vaktlar yakalamak istiyorum
parmaklarmda kalyor altn tozlar kanatlarnn
74
BYK NSANLIK
duman basm Leh topran
Birest'i de basm
iki gndr uaklar kalkp inemiyor
ama tirenler gelip gidiyor bebekleri akm gzlerin iinden
geiyorlar
Berlin'den beri kompartmanmda bir basmdaym
karl ovalarn gneiyle uyandm ertesi sabah
yemekli vagonda kefir denen bir eit ayran itim
garson kz tand beni
iki piyesimi seyretmi Moskova'da
alamak geldi iimden, memleketimdeyim zaten kmadm ki
snrlar dna
Memleketim dndm deniz ve rmak limonlarn
memleketimin
zmir, stanbul, Pra, Budapete, Kiev, Rostog, Varna,
Kstence, Gdans, Bak, Vladivostok, anghay, Hanoy
saymakla tkenir mi
Piyeslerim oynanabilir ama stanbul'dan zmir'den gayr
hepsinde bugn
Memleketim
Moskova garnda gen bir kadnla karlatm
Gresim geldi seni dedi
baktm yzne
salar saman sars kirpikleri mavi
ak boynu uzundu yuvarlakt
tuttum elinden yrdk
yrdk gnein altnda karlan trdata trdata
o yl erken gelmiti bahar
o gnler obanyldzna haber uurulan gnlerdi
Moskova bahtiyard bahtiyardm bahtiyardk
yitirdim seni anszn oysa ilk nce yitirdim avucumda elinin
scakln senin sonra elinin yumuak arln yitirdim
avucumda sonra elini
ve ayrlk birbirine deen parmaklarmzn uundayd oktan
ama yene de anszn yitirdim seni5
asfalt denizlerinde otomobilleri durdurup baktm ilerine yoksun
5 amo ene(?) de anszn yitirdim seni
75
NZIM HKMET
bulvarlar karl
seninkiler yok ayak izleri arasnda
botlu iskarpinli orapl plak senin ayak izlerini birde tanrm
milisyonerlere sordum milisyonerler byk bir
nezaketle selam veriyor
grmediniz mi
eldivenlerini karmsa ellerini grmemek olmaz
elleri gm amdanlarda mumlardr
grmedik
milisyonerler byk bir nezaketle selam veriyor
girdim giriyorum btn kuyruklara
ve yalnz kadnlara soruyorum
yn bartl gler yzl sabrl sessiz kocakarlar
al yanakl kopa burunlu tazeler apkalar yeil kadife
ve gen kzlar tertemiz smsk ve gayetle de k
belki korkun kocakarlar bezgin tazeler apal kzlar da var ama
grmyorum onlar
analarna, baclarna, kzlarna, Moskova kadnlarna soruyorum,
gzeli kadnlar erkeklerden nce grr ve unutmaz
kadnlara soruyorum grmediniz mi
salar saman sars kirpikleri mavi
kara paltosunun yakas ak ve sedef dmeleri koskocaman
Pra'da ald
grmedik
asansrleri kale kaplar gibi bekleyen gocuklara soruyorum
grmedik
btn pencerelere, balkonlara, avlulara, kprlere,
merdivenlere soruyorum
grmedik
vakit hzla ilerliyor yaklayorum geceyarlarna
vaktlarla yaryorum bir onlar ne geiyor bir ben
onlar ne geince ufalan krmz klarn grmez olacam
diye dm kopuyor
ben ne getim mi ldaklar glgemi dryor yere
glgem kouyor nmde
tiyatrolara konserlere sinemalara giriyorum
76
BYK NSANLIK
Baloy'a girmedim oynanan operay sevmezsin
lokantalara giriyorum estrat orkestralar yani cazlar nllerine
srmal kapclara bahisever dalgn garsonlara
gardroptakilere soruyorum kara paltosunun yakas ak ve sedef
dmeleri koskocaman
salar saman sars kirpikleri mavi
grmedik
ald gece yarsn Strasnoy Manastr'nn saat kulesi
oysa manastr da, kale de, kule de ykld oktan
imdi ehrin en byk sinemas yaplyor oralarda
oralarda on dokuz yama rastladm
birbirimizi birde tandk
oysa birbirimizin yzn grmlmz yoktu
fotoraflarmz bile ama yene de birbirimizi birde tandk ve
amadk ve el skmak istedik6
ama ellerimiz birbirine dokunamyor aramzda krk yllk zaman
duruyor usuz bucaksz donmu duruyor bir kuzey denizidir
ve Strasnoy Alan'na imdi Pukin Alan kar yamaa balad
yorum hele ellerim ayaklarm
oysa yn oraplym da kunduralarmla eldivenlerim krkl
orapsz olan oydu bezle sarm postallarnda ayaklarn
elleri plak
konumak istiyoruz ama seslerimiz birbirine ulaamyor
on dokuz yama bakyorum
aznda ham bir elmann tad dnya
on drdnde bir kz memesi sertlii avularnn iindeki
gznde trklerin boyu kilometre kilometre lmn boyu bir
kar
ve haberi yok bana geleceklerin hibirinden
onun bana gelecekleri bir ben biliyorum
nk inandm onun btn inandklarna, inanacaklarna
sevdim sevecei btn kadnlar
yazdm yazaca btn iirleri
yattm yataca btn hapislerde
oysa birbirimizin yzn grmlmz yoktu fotoraflarmz bile ama ene(?)
de birbirimizi birde tandk ve amadk ve el sksmak istedik
77
NZIM HKMET
getim geecei btn ehirlerden
hastalandm btn hastalklaryla
btn uykularn uyudum grp grecei btn dleri grdm
btn yitireceklerini yitirdim
salar saman sars kirpikleri mavi
onu ben yitirmedim dedi, onu sade sen yitirdin
kara paltosunun yakas ak ve sedef dmeleri koskocaman
grmedim
78
BYK NSANLIK
SAMAN SARISI
Ver a Tulyakova'ya derin sayglarmla
I
Seher vakti habersizce girdi gara ekspres
kar iindeydi
ben paltomun yakasn kaldrm perondaydm
peronda benden baka da kimseler yoktu
durdu nmde yatakl vagonun pencerelerinden biri
perdesi aralkt
gen bir kadn uyuyordu alacakaranlkta alt ranzada
salar saman sars kirpikleri mavi
krmz dolgun dudaklarysa mark ve somurtkand
st ranzada uyuyan gremedim
habersizce usulcack kt gardan ekspres
bilmiyorum nerden gelip nereye gittiini
baktm arkasndan
st ranzada ben uyuyorum
Varova'da Biristol Oteli'nde
yllardr byle derin uykulara dalmlm yoktu
oysa karyolam tahtayd dard
gen bir kadn uyuyor baka bir karyolada
salar saman sars kirpikleri mavi
ak boynu uzundu yuvarlakt
yllardr byle derin uykulara dalml yoktu
oysa karyolas tahtayd dard
vakit hzla ilerliyordu yaklayorduk gece yarlarna
yllardr byle derin uykulara dalmlmz yoktu
79
NZIM HKMfT
oysa karyolalar tahtayd dard
iniyorum merdivenleri drdnc kattan
asansr bozulmu yine
aynalarn iinde iniyorum merdivenleri
belki yirmi yamdaym belki yz yamdaym
vakit hzla ilerliyordu yaklayorduk gece yarlarna
nc katta bir kapnn tesinde bir kadn glyor sa elim
de kederli bir gl ald ar ar
Kbal bir balerinle karlatm ikinci katta karl pencerelerde
taze esmer bir yalaza gibi geti alnmn zerinden
air Nikolas Gilyen Havana'ya dnd oktan
yllarca Avrupa ve Asya otellerinin hollerinde oturup itikti
yudum yudum ehirlerimizin hasretini
iki ey var ancak lmle unutulur
anamzn yzyle ehrimizin yz
kapc uurlad beni gocuu geceye batk
yrdm buz gibi esen yelin ve neonlarn iinde yrdm
vakit hzla lerliyordu yaklayordum gece yarlarna
ktlar nme anszn
oralar gndz gibi aydnlkt ama onlar benden baka g
ren olmad
bir mangaydlar
ksa konlu izmeleri pantolonlar ceketleri
kollar kollarnda gamal ha iaretleri
elleri ellerinde otomatikleri vard
omuzlar miferleri vard ama balan yoktu
omuzlaryla miferlerinin aras boluktu
hatt yakalan boyunlar vard ama balan yoktu
lmlerine alanmayan askerlerdendiler
yrdk
korktuklar hem de hayvanca korktuklar belli
gzlerinden belli diyemem
balar yok ki gzleri olsun
korktuklar hem de hayvanca korktuklar belli
belli izmelerinden
korku belli olur mu izmelerden
oluyordu onlarnki
80
BYK NSANLIK
korkularndan ate etmee de baladlar artsz arasz
btn yaplara btn tat aralarna btn canllara
her sese her kvltya ate ediyorlar
hatt open Soka'nda mavi balkl bir afie ate ettiler
ama ne bir sva paras dyor ne bir cam krlyor
ve kurun seslerini benden baka duyan yok
ller bir SS mangas da olsa ller ldremez
ller dirilerek ldrr kurt olup elmann iine girerek
ama korktuklar hem de hayvanca korktuklar belli
bu ehir ldrlmemi miydi kendileri ldrlmeden nce
bu ehrin kemikleri birer birer krlp derisi yzlmemi miydi
derisinden kitap kab yaplmam myd yandan sabun
salarndan sicim
ama ite duruyordu karlarnda gecenin ve buz gibi esen
yelin iinde scak bir francala gibi
vakit hzla ilerliyordu yaklayordum gece yarlarna
Belveder yolunda dndm Lehlileri
kahraman bir mazurka oynuyorlar tarihleri boyunca
Belveder yolunda dndm Lehlileri
bana ilk ve belki de son nianm bu sarayda verdiler
tren memuru at yaldzl ak kapy
girdim byk salona gen bir kadnla
salar saman sars kirpikleri mavi
ortalkta da ikimizden baka kimseler yoktu
bir de akvareller bir de incecik koltuklar kanapeler bebe-
kevlerindeki gibi
ve sen bundan dolay
bir resimdin ak maviyle izilmi belki de bir ta bebektin
belki bir prltydn dmden damlam sol mememin stne
uyuyordun alacakaranlkta alt ranzada
ak boynun uzundu yuvarlakt
yllardr byle derin uykulara dalmln yoktu
ve ite Krakof ehrinde Kapris Bar
vakit hzla ilerliyor gece yarlarna yaklayoruz
ayrlk masann stndeydi kahve bardanla limonatamn
arasnda
onu oraya sen koydun
NZIM HKMET
bir ta kuyunun dibindeki suydu
bakyorum eilip
bir koca kii glmsyor bir buluta belli belirsiz
sesleniyorum
seni yitirmi geri dnyor sesimin yanklar
ayrlk masann stndeydi cgara paketinde
gzlkl garson getirdi onu ama sen tsmarladn
kvrlan bir dumand gzlerinin iinde senin
cgaramn ucunda senin
ve hoa kal demee hazr olan avucunda
ayrlk masann stnde dirseini dayadn yerdeydi
aklndan geenlerdeydi ayrlk
benden gizlediklerinde gizlemediklerinde
ayrlk rahatlndayd senin
senin gvenindeydi bana
byk korkundayd ayrlk
birdenbire kapn alr gibi sevdalanmak birilerine anszn
oysa beni seviyorsun ama bunun farknda deilsin
ayrlk bunu farketmeyisindeydi senin
ayrlk kurtulmutu yerekiminden arl yoktu ty gibiydi di
yemem tyn de arl var ayrln arl yoktu ama
kendisi vard
vakit hzla ilerliyor gece yarlar yaklayor bize
yrdk yldzlara deen Ortaa duvarlarnn karanlnda
vakit hzla akyordu geriye doru
ayak seslerimizin yanklar sar sska kpekler gibi geliyordu
ardmzdan kouyordu nmze
Yegelon niversitesi'nde eytan talara trnaklarn batra
batra dolayor
bozmaa alyor Kopernik'in Araplardan kalma usturlabn
ve pazar yerinde bezzazlar arsnn kemerleri altnda rok
end rol oynuyor Katolik rencilerle
vakit hzla ilerliyor gece yarlarna yaklayoruz
vuruyor bulutlara kzlts Nova Huta'nn
orda kylerden gelen gen iiler madenle birlikte ruhlarn
da alev alev dkyor yeni kalplara
82
BYK NSANLIK
ve ruhlarn dkm madenin dkmnden bin kere zordur
Meryem Ana kilisesinde an kulesinde saat balarn alan
borazan gece yarsn ald
Ortaadan gelen l ykseldi
ehre yaklaan dman verdi haber
ve sustu grtlana saplanan okla anszn
borazan i rahatlyla ld
ve ben yaklaan dman grp de haber veremeden ld
rlmenin acsn dndm
vakit hzla ilerliyor gece yarlar klarn yeni sndrm bir
vapur iskelesi gibi arkada kald
seher vakti habersizce girdi gara ekspres
yamurlar iindeydi Pra
bir gln dibinde gm kakma bir sandkt
kapan atm
iinde gen bir kadn uyuyor camdan kularn arasnda
salar saman sars kirpikleri mavi
yllardr byle derin uykulara dalml yoktu
kapadm kapa ykledim sand yk vagonuna
habersizce usulcack kt gardan ekspres
baktm arkasndan kollarm iki yanma sarkk
yamurlar iindeydi Pra
sen yoksun
uyuyorsun alacakaranlkta alt ranzada
st ranza bombo
sen yoksun
yeryznn en gzel ehirlerinden biri boald
iinden elini ektiin bir eldiven gibi boald
snd artk seni grmeyen aynalar nasl snerse
yitirilmi akamlar gibi Vltava suyu akyor kprlerin altndan
sokaklar bombo
btn pencerelerde perdeler inik
tramvaylar bombo geiyor
biletileri vatmanlar bile yok
kahveler bombo
lokantalar barlar da yle
83
NZIM HKMET
vitrinler bombo
ne kuma ne kristal ne et ne arap
ne bir kitap ne bir ekerleme kutusu ne bir karanfil
ehr duman gibi saran bu yalnzln iinde bir koca kii yal
nzlkta on kat artan ihtiyarln kederinden silkinmek iin
Lejyonerler Kprs'nden martlara ekmek atyor
gereinden gen yreinin kanna batrp her lokmay
vaktlar yakalamak istiyorum
parmaklarmda kalyor altn tozlan hzlarnn
yatakl vagonda bir kadn uyuyor alt ranzada
yllardr byle derin uykulara dalml yoktu
salar saman sars kirpikleri mavi
elleriyse gm amdanlarda mumlard
st ranzada uyuyan gremedim
ben deilim bir uyuyan varsa orda
belki de st ranza bo
Moskova'yd st ranzadaki belki
duman basm Leh topran
Birest'i de basm
iki gndr uaklar kalkp inemiyor
ama tirenler gelip gidiyor bebekleri akm gzlerin iinden
geiyorlar
Berlin'den beri kompartmanda bir bamaym
karl ovalarn gneiyle uyandm ertesi sabah
yemekli vagonda kefir denen bir eit ayran itim
garson kz tand beni
iki piyesimi seyretmi Moskova'da
garda gen bir kadn beni karlad
beli karnca belinden ince
salar saman sars kirpikleri mavi
tuttum elinden yrdk
yrdk gnein altnda karlar trdata trdata
o yl erken gelmiti bahar
o gnler obanyldzna haber uurulan gnlerdi
Moskova bahtiyard bahtiyardm bahtiyardk
yitirdim seni anszn Mayakovski Alan'nda yitirdim anszn se-
84
BYK NSANLIK
ni oysa anszn deil nk nce yitirdim avucumda eli
nin scakln senin sonra elinin yumuak arln yitir
dim avucumda sonra elini
ve ayrlk parmaklarmzn birbirine ilk deiinde balamt
oktan
ama yine de anszn yitirdim seni
asfalt denizlerinde otomobilleri durdurup baktm ilerine
yoksun
bulvarlar karl
seninkiler yok ayak izleri arasnda
botlu iskarpinli orapl plak senin ayak izlerini birde tamrm
milisyonerlere sordum
grmediniz mi
eldivenlerini karmsa ellerini grmemek olmaz
elleri gm amdanlarda mumlardr
milisyonerler byk bir nezaketle karlk veriyor
grmedik
stanbul'da Sarayburnu akntsn kyor bir romorkr ardn
da mavna
gak gak ediyor da vak vak ediyor da mart kular
seslendim mavnalara Kzl Meydan'dan romorkrn kapta
nna seslenemedim nk makinas yle gmbrdyor
du ki sesimi duyamazd yorgundu da kaptan ceketinin
dmeleri de kopuktu
seslendim mavnalara Kzl Meydan'dan
grmedik
girdim giriyorum Moskova'nn btn sokaklarnda btn
kuyruklara
ve yalnz kadnlara soruyorum
yn bartl gler yzl sabrl sessiz kocakarlar
al yanakl kopa burunlu tazeler apkalar yeil kadife
ve gen kzlar tertemiz smsk gayetle de k
belki korkun kocakarlar bezgin tazeler apal kzlar da
var ama onlardan bana ne
gzeli kadn milleti erkeklerden nce grr ve unutmaz
grmediniz mi
85
NZIM HKMET
salar saman sars kirpikleri mavi
kara paltosunun yakas ak ve sedef dmeleri kocaman
Pra'da ald
grmedik
yaktlarla yaryorum bir onlar ne geiyor bir ben
onlar ne geince ufalan krmz klarn grmez olacam
diye dm kopuyor
ben ne getim mi ldaklar glgemi dryor yola gl
gem kouyor nmde glgemi yitireceim diye de bir
teltr alyor beni
tiyatrolara konserlere sinemalara giriyorum
Boloy'a girmedim bu gece oynanan operay sevmezsin
Kalam'ta Balknn Meyhanesine girdim ve Sait Faik'le tat
l tatl konuuyorduk ben hapisten kal bir ay olmutu
onun karacieri sanclar iindeydi ve dnya gzeldi
lokantalara giriyorum estrat orkestralar yani cazlar nllerin
srmal kapclara bahi sever dalgn garsonlara
g a rd ropta kile re ve bizim mahalle bekisine soruyorum
grmedik
ald geceyarsn Strasnoy Manastr'nn saat kulesi
oysa manastr da kule de ykld oktan
yaplyor ehrin en byk sinemas oralarda
oralarda on dokuz yama rastladm
birbirimizi birde tandk
oysa birbirimizin yzn grmlmz yoktu fotoraflar
mz bile ama yine de birbirimizi birde tandk amadk
el skmak istedik
ama ellerimiz birbirine dokunamyor aramzda krk yllk
zaman duruyor usuz bucaksz donmu duruyor bir
kuzey denizidir
ve Strasnoy Alam'na imdi Pukin Alan kar yamaa ba
lad
yorum hele ellerim ayaklarm
oysa yn oraplym da kunduralarmla eldivenlerim krkl
orapsz olan oydu bezle sarm postallarnda ayaklarn
elleri plak
86
BYK NSANLIK
aznda ham bir elmann tad dnya
on drdnde bir kz memesi sertlii avularndaki
gznde trklerin boyu kilometre kilometre lmn boyu
bir kar
ve haberi yok bana geleceklerin hibirinden
onun bana gelecekleri bir ben biliyorum
nk nandm onun btn inandklarna
sevdim sevecei btn kadnlar
yazdm yazaca btn iirleri
yattm yataca btn hapislerde
getim geecei btn ehirlerden
hastalandm btn hastalklaryla
btn uykularn uyudum grdm grecei btn dleri
btn yitireceklerini yitirdim
salar saman sars kirpikleri mavi
kara paltosunun yakas ak ve sedef dmeleri koskocaman
grmedim
On dokuz yam Beyazt Meydan'ndan geiyor kyor K
zl Meydan'a Konkord'a iniyor Abidin'e rastlyorum da
meydanlardan konuuyoruz
evveli gn Gagarin en byk meydan dolap dnd Titof
da dolap dnecek hem de on yedi buuk kere dola
nacak ama daha bundan haberim yok
meydanlarla yaplardan konuuyoruz Abidin'ie tavan ara
sndaki otel odamda
Sen rma da akyor Ntr Dam'n iki yanndan
ben geceleyin penceremden br ay dilimiymi gibi gryo
rum Sen rman rhtmnda yldzlarn
bir de gen bir kadn uyuyor tavan arasndaki odamda
Paris damlarnn bacalarna karm
yllardr byle derin uykulara dalml yoktu
saman sars salar bigudil mavi kirpikleriyse yznde
bulut
87
NZIM HKMET
ekirdekteki meydanla ekirdekteki yapdan konuuyoruz
Abidin'le meydanda frdnen Cellettin'den konuuyoruz
Abidin usuz bucaksz hzn renklerini dktryor
ben renkleri yemi gibi yerim
ve Matis bir manavdr kosmos yemileri satar
bizim Abidin de yle Avni de Levni de
mikroskobun ve fze lumbuzlarnn grd yaplar meydan
lar renkler ve airleri ressamlar algclar onlarn
hamlenin resmini yapyor Abidin yz elliye altmn meydan
lnda
suda balklar nasl grp suda balklar nasl avlayabilirsem
yle grp yle avlayabilirim kvl kvl akan vaktlar
tuvalinde Abidin'in
Sen rma da bir ay dilimi gibi
gen bir kadn uyuyor ay diliminin stnde
onu ka kere yitirip ka kere buldum daha ka kere yitirip
ka kere bulacam
ite byle ite byle kzm drdm mrmn bir parasn
Sen rmana Sen Miel Kprs'nden
mrmn br paras Msy Dpon'un oltasna taklacak bir
sabah iselerken aydnlk
Msy Dpon ekip karacak onu sudan Paris'in mavi sure
tiyle birlikte ve hibir eye benzetemiyecek mrmn bir
parasn ne bala ne pabu eskisine
atacak onu Msy Dpon gerisin geriye Paris'in suretiyle bir
likte suret eski yerinde kalacak
Sen rmayla akacak mrmn bir paras byk mezarl
na rmaklarn
damarlarmda akan kann hrtsyla uyandm
parmaklarmn arl yok
parmaklarm ellerimle ayaklarmdan kopup havalanacaklar
salna salna dnecekler bamn stnde
sam yok solum yok yukarm aam yok
Abidin'e sylemeli de resmini yapsn Beyazt Meydan'nda
ehit denin ve Gagarin Yoldan ve daha adn sann
kan gzn bilmediimiz Titof Yoldan ve ondan son
rakilerin ve tavan arasnda yatan gen kadnn
88
BYK NSANLIK
Kba'dan dndm bu sabah
Kba meydannda alt milyon kii akt karas sars melezi
kl bir ekirdek dikiyor ekirdeklerin ekirdeini gle
oynaya
sen mutluluun resmini yapabilir misin Abidin
iin kolayna kamadan ama
gl yanakl bebesini emziren melek yzl anneciin resmini
deil
ne de ak rtde elmalarn
ne de akvaryumda su kabarcklarnn arasnda dolanan kr
mz baliinkini
sen mutluluun resmini yapabilir misin Abidin
1961 yaz ortalarnda Kba'nn resmini yapabilir misin
ok kr ok kr bugn de grdm lsem de gam ye
mem gayrnn resmini yapabilir misin stat
yazk yazk Havana'da bu sabah domak varmn resmini
yapabilir misin
bir el grdm Havana'nn 150 kilometre dousunda deniz
kysna yakn bir duvarn stnde bir el grdm
ferah bir trkyd duvar
el okuyordu duvar
el alt aylkt okuyordu boynunu anasnn
on yedi yandayd el ve Mariya'nn memelerini okuyordu
avucu nasr nasrd ve Karayip denizi kokuyordu
yirmi yandayd el ve okuyordu boynunu alt aylk olunun
yirmi be yandayd el ve okamay unutmutu oktan
otuz yandayd el ve Havana'nn 150 kilometre dousun
da deniz kysnda bir duvarn stnde grdm onu
okuyordu duvar
sen el resimleri yaparsn Abidin bizim rgatlarn demircilerin
ellerini
Kbal balk Nikolas'n da elini yap karakalem
kooperatiften ald prl prl evinin duvarnda okamaya
kavuan ve okamay bir daha yitirmeyecek Kbal
balk Nikolas'n elini
kocaman bir el
89
NZIM HKMET
deniz kaplumbaas bir el
ferah bir duvar okayabildiine inanamayan bir el
artk btn sevinlere inanan bir el
gneli denizli kutsal bir el
Fidel'in szleri gibi bereketli topraklarda ekerkam hzy
la fkrp yeerip ballanan umutlarn eli
1961 'de Kba'da ok renkli ok serin aalar gibi evler ve
ok rahat evler gibi aalar diken ellerden biri
elik dkmee hazrlanan ellerden biri
mitralyz trkletiren trkleri mitralyzletiren el
yalansz hrriyetin eli
Fidel'in skt el
mrnn ilk kurunkalemiyle mrnn ilk kadna hrriyet
szcn yazan el
hrriyet szcn sylerken sulanyor azlar Kballarn
balkutusu bir karpuzu kesiyorlarm gibi
ve gzleri parlyor erkeklerinin
ve kzlarnn eziliyor ii dokununca dudaklar hrriyet szc
ne
ve koca kiileri en tatl anlarn ekip kuyudan yudum
yudum iiyor
mutluluun resmini yapabilir misin Abidin
hrriyet szcnn resmini ama yalansznn
akam oluyor Paris'te
Ntr Dam turuncu bir lamba gibi yanp snd ve Paris'in b
tn eski yeni talar turuncu bir lamba gibi yanp snd
bizim zanaatlar dnyorum iircilii resimcilii algcl
filn dnyorum ve anlyorum ki
bir ulu rmak akyor insan eli ilk maaraya ilk bizonu izdi
inden beri
sonra btn aylar yeni balklar yeni su otlar yeni tatlary
la dklyor onun iine ve kurumayan usuz bucaksz
akan bir odur
Paris'te bir kestane aac olacak
Paris'in ilk kestanesi Paris kestanelerinin atas
stanbul'dan gelip yerlemi Paris'e Boaz srtlarndan
90
BYK NSANLIK
hl sa mdr bilmem sasa iki yz yanda filn olmal
gidip elini pmek isterdim
varp glgesinde yatsak isterdim bu kitabn kadn yapan
lar yazsn dizenler nakn basanlar bu kitab dkk
nnda satanlar para verip alanlar alp da seyredenler
bir de Abidin bir de ben bir de bir saman sars bels
bamn.
Tiren, Varova - Krakof -
Pra - Moskova - Paris -
Havana - Moskova 1961
91
NZiM HKMET
* * *
Denizin stnde ala bulut'
yznde gm gemi
iinde sar balk
dibinde mavi yosun
kyda bir plak adam
durmu dnr.
Bulut mu olsam,
gemi mi yoksa,
balk m olsam,
yosun mu yoksa?..
Ne o, ne o, ne o.
Deniz olunmal, olum,
bulutuyla, gemisiyle, balyla, yosunuyla.
15 Eyll 1958
Arhipo Osipovka
bulut
Nzm Hikmet, 10. srada okuduu bu iiri kaytn sonunda tek
rarlyor.
92
BYK NSANLIK
NZI M H KMETLE SYLE
ERKEK SES (ES)
iir plann iine koyabileceimiz ok ksa bir sylei yap
mak istiyoruz.
NZI M H KM ET (NH)
Peki.
ES
Olaylarn siyasal ynleri hakknda da konuabiliriz.
Nzm Hikmet, en hafif deyimiyle ilgin denebilecek bir
rastlant var; sizinle son kez, iirleriniz zerine kurulu k
k bir temsil hazrlamakta olduum Cabaret de lEclu-
sede karlamtk ve 13 Maystan birka gn sonray
d...
KADI N SES (KS)
Hayr, tam 13 Mayst...
Tam 13 Mayst. Tabii, nemli bir tarih bu. imdi Pa
rise geri dndnz. Bugn ayn ka?
25 Nisan.
ES
25 Nisan... Tam bir altst olu dneminde geri dnm
oldunuz.
NH
Umarm bir dahaki sefere geldiimde yine bir altst olu
yaanr, ama biraz bizim tarzmzda bir altstlk olur bu.
(Glmeler)
Bu olaylar karsnda aklnza ne gibi dnceler geliyor?
93
NZIM HKMET
NH
Biliyorsunuz, hkmet gerekten demokratsa ve Ceza
yir ile bar istiyorsa, bunun tek koulu halka tam ola
rak gvenmesidir; Fransz halk bylesi bir durumda si
lahlar eline almad srece ne cumhuriyet, ne bar, ne
de Fransann saygnl korunabilir.
Doru (...) Baka ne diyecektik? (Glmeler) Fransada
genlerle temasnz oldu mu?
NH
Bakn, size bir ey syleyeceim. Aa yukar her yerde
yle bir eilim var: Genlie fazla gven duyulmuyor.
Diyorlar ki, bugnn genlii bir zamanlarn genlii de
il artk, genlik iyice yolundan kt, dejenere oldu di
yorlar. Sadece Kara Gmlekliler var diyorlar (veya her
lkede verilen ayr bir isim var). Benim grm tama
men farkl. Ben her yerde muhteem, babalarna, aabey
lerine layk bir genlie sahip olduumuzu dnyorum
-tabii, babalan ve aabeylerinin faist olmamas kaydy-
la. Gerekten, her yerde muhteem bir genliimiz var.
Kbadaki hareketi bu genlik yapt, Korede, Trkiyede
bu genlik mcadele etti. Dn burada da, her trl gs
terinin yasaklanm olmasna karn, Saint-Michel Mey-
dannda yine de gsterisini son derece sakin bir biim
de, ama byk bir vakarla yapan o muhteem genlii
grdm. Dnyann byle bir genlie sahip olmasndan
tr gurur duyuyorum. Ayrca, kendimi de son derece
gen hissediyorum, onlarla [genlerle] birlikte hissediyo
rum, onlarn uratklar sorunlar benim de sorunlarm;
onlar kayglandran her ey beni de kayglandryor; ben
kendimi dedelerinden ok onlara yakn hissediyorum.
ok teekkrler Nzm Hikmet, zaten sizin iirleriniz de
bu nedenle genler tarafndan bu kadar ok seviliyor ve
okunuyor.
94
(04'33"-05'15" arasnda boluk var)
KEND SESNDEN RLER
(...) yabanc bir air olarak sormak istiyorum, sizce iir
tercme edilebilir bir ey midir?
NH
Belki her iir deil, ama genelde iir tercme edilebilir bir
eydir.
Siz iirlerinizin evirilerinden memnun musunuz?
NH
Fransadakilerden mi?
KS
Fransadaki ve dier lkelerdeki evirilerden...
NH
Birincisi, evirmenlerime muazzam bir kran duyuyo
rum. nk biliyorum ki eviri yapmak iin, hem dile
hkimiyet, hem iyi niyet, bir de gerekten (...) Mesela
ben ahsen hibir iirimi eviremedim. Bunun iin byk
bir hkimiyet gerekir. Bu yzden beni dillerine aktaran
tm airlere kran duyuyorum.
Peki dil konusunda, sizce Trkeye en yakn gelen dil han
gisi, eviri bakmndan hangi dil sizi en ok tatmin etti?
NH
Size bir ey syleyeceim. Bana yle geliyor ki, diller bir
birine ne kadar yaknsa eviri o kadar g oluyor.
Evet.
NH
Evet. Sanrm, tam tersine, diller birbirinden uzaklatk
a da eviri daha kolay oluyor. Sanyorum bu nedenle,
mesela benim iirlerimi eitli Trk dillerine evirdiler,
Azericeye, Tatarcaya, zbekeye ve dier dillere. Ora
da yaplm evirileri dinlediimde, nk bunlar anl
yorum, bence iir deiiyor, manasndan (...) bir eyle
95
NZIM HKMET
ri kaybediyor, bu yzden daha zor olduunu dnyo
rum.
Esin kaynaklarnzdan biri de tarih mi? Modern tarih, a
da tarih, eski tarih hangisi sizi daha ok etkiledi?
NH
Beni btn bir tarih etkiledi, ama yine de gnmzle, a
mzla ilgilenmeyi tercih ediyorum. Ama tarih zerine
de, byle denebilirse, birok iir yazdm. Mesela ok uzun
bir iirim var, eyh Bedreddin, Trk kyllnn de
yim yerindeyse ilk sosyalist hareketiydi bu. stelik faz
la topist bir hareket de deildi, bir J acquerie deil
di. Bana gre dnyann ilk sosyalist hareketidir bu, ol
duka bilinli bir sosyalist hareket ve ok enternasyona-
listtir.
Hangi yllardayd?
Sanrm 15. yzyldayd.
NH
Hayr, 16. yzyl. Timur zaman. 14. yzyl.
Sizi etkilemi Fransz airler hakknda konutuk. imdi
tm dnyada tandnz airleri sormak istiyorum. En
ok kimlere sempati duydunuz?
NH
Eluardla ahsen tantm. Onu ok severdim. Ara-
gonla ahsen tanrm. Gen Fransz airlerini tanrm,
sz etmitim (...) ...nitskiyi (?)" tanrdm. Mayakovskiyi
de tamdm.
Mayakovskiden sz edebilir misiniz?
NH
Onunla ilk olarak Moskovada tantm. Sene 1922ydi.
* Kaytta tam olarak anlalamayan bu isim Charles Dobzynsk olabilir. Polonya asll Fran
sz air Dobinsky (d.l 929), Nzm Hkmet'in evirmeni ve yakn dostuydu.
96
KEND SESNDEN RLER
1922nin son gnleriydi. Bir kz arkadam vard, gen
bir Rus kz. Beni oturduu yere davet etti. Bir otelde ka
lyordu. Odasna girdim. Kck bir odayd ve ierisi
yle dumanlyd ki insan nn zor grebiliyordu, ie
rideki herkes baryordu. Ama bir bas ses btn bu hay
krlarn stne kyordu, bir an sesi gibi hepsini bas
tryordu. O an sesini iitmekle kalmadm, an kulesi
ni de grdm, deyim yerindeyse. Dev gibi bir an kule
si. Sonra bizi tantrdlar, onun Mayakovski olduunu
sylediler. Tabii onu ismen tanyordum. O srada Rus
a okuyamyordum, ama adm biliyordum. Daha o za
mandan Sovyetler Birliinde ok tannm bir airdi, ama
sanrm tm dnyada da, en azndan edebi evrelerde ta
nnyordu. Bizi tantrdklarnda, 19 yamdaydm o s
rada, beni gen bir Trk airi diye takdim ettiler. Bana
kar o kadar sade bir itenlik iinde davrand ki, hemen
gnlm fethetti. Sonra, iirlerinden birini sylemesini
rica ettim. nk bizim devrimizde iirler daha ok ar
k gibi okunurdu, byk airimiz Yahya Kemalin stili
byleydi, her dize nostaljik ve oryantal bir ark gibi uza
tlarak sylenirdi, ok neeli iirler bile biz sylediimiz
de ok hznl bir hal alrlard. Mayakovski iirlerinden
birini sylemeye balaynca ki hibir ey anlamyordum,
kafama darbeler iniyor gibi oldu, enerji doluydu, ok di
namikti. O zaman birdenbire anladm ki o, bir merdiven
kar gibi yazan bir airdi; Rusa bilmediim iin arka
dalarmdan birine iiri evirmesini rica ettim. Ama her
halde o da yeterince Rusa bilmiyordu, bunun evrilemez
bir ey olduunu syledi. Ama ben onun byle yazd
n anlamtm yine de, siz byle mi yazyorsunuz diye sor
dum, glerek evet dedi. O srada Sovyetler Birli'nde-
ki air derneklerinin says bugnk spor kulplerinin sa
ys kadard. Ftristler vard, neo-klasikler vard, rea
listler vard, neo-realistler vard, hatta (...(letrizmin ba
bas, sonra konstrktivistler ve tm dierleri vard.
Franszcadan et'iren: Al: Be^k:s-
97
NZIM HKMET
Nzm Hikmet (Selanik, 17 Ocak 1902 - Moskova, 3 Haziran 1963)
Bahriye Mektebini bitirdi (1919), Hamidiye Kruvazrne stajyer bahriye
subay olarak atand. 1920de salk kurulu kararyla askerlikten kartl
d. Ocak 1921de Milli Mcadeleye katlmak zere Anadoluya geti. Cep
heye gnderilmedi, bir sre Boluda retmenlik yaptktan sonra Eyll
1921de Batum zerinden Moskovaya gitti, Dou Emekileri Komnist ni-
versitesinde (KUTV) okudu. 1924te Trkiyeye dnd, bir yl sonra yeni
den Moskovaya gitti, 1928e kadar kald. 1928de dndnde bir sre
tutuklu kald. iirleri ile ilgili alan pek ok davada beraat eden Nzm Hik
met, 1933 ve 1937de rgtsel faaliyetleri nedeniyle bir sreliine tutuklan
d. 1938dc bu kez orduyu ve donanmay isyana tevik sulamasyla tu
tukland ve toplam 28 yl 4 ay hapis cezasna mahkm edildi. 14 Temmuz
1950de kan Genel Af Y asasndan yararlanarak, 15 Temmuzda serbest
brakld. Yasal olarak ykmll olmamasna karn, askerliine karar
alnmasn hayatna ynelik bir tehdit grd iin 17 Haziran 1951de s
tanbuldan ayrld, Romanya zerinden Moskovaya gitti. 25 Temmuz 1951
tarihinde, Bakanlar Kurulu kararyla Trk vatandalndan kartld. l
mne kadar pek ok lkeye seyahatler yapt, konferanslar verdi, iirlerini
okudu. Moskovada Novodeviiy Mezarlnda gmldr.
iir yazmaya 1914te balayan Nzm Hikmetin ilk iiri, Mehmed N
zm imzasyla (Hl Servilerde Alyorlar m) 3 Ekim 1918de Yeni Mec
mua'Az. yaymland. 1921-1924 yllar arasnda Moskovada renim g
rrken tant Rus ftristleri ve konstrktivistlernden esinlenerek, kla
sik iir kalplarndan syrlm, zgr, yeni bir iir dili ve biimi gelitirme
ye balad. Bu ilk almalarndan bazlar Aydmhk dergisinde yaymland.
lk iir kitab, Gnei enlerin Trks 1928de Bakda yaymland. 1929da
stanbulda baslan SJ 5 Satr, edebiyat evrelerinde geni bir yank uyan
drd. Zamanla, tam anlamyla klasik de demlemeyecek ama biimsel ba
kmdan daha az deneysel bir iir dili gelitirdi. Halk iirinin de Dou iiri
nin de ada bir iirden dn vermeden nasl kullanlacan gsterdi.
Edebiyatn yan sra, tiyatro ve sinema da Nzm Hikmetin ilgi alan
na girmitir. Moskovada bulunduu yllar, bu iki sanat trnde Ruslarn
nclk ettii aa uygun dmektedir. Pek ok filmin senaryolarn yaz
d, ekimlerine katkda bulundu. Gazete yazlar, romanlar, ykleri, e
virileri de olan Nzm Hikmetin yaptlar, 1938den 1965 ylma dek Tr
kiyede yasakland. 1965ten balayarak, eitli basmlar yaplan yaptla
r, btn yaptlar kapsamnda, bir araya getirildi. Yap Kredi Yaynla
r, bu klliyat yeniden gzden geirerek yaymlamaktadr.
98
Bedri Rahmi Eybolu 1911de Grelede dodu. Trabzon Lise-
sinden sonra stanbul Gzel Sanatlar Akademisine girdi. Burada Nazmi
Ziya ve brahim allnn rencisi oldu. 1930da eitimini bitirmeden, aa
beyi Sabahattin Eybolunun yanna, Parise gitti. Dndnde Akademide
retim yeliine balad. Geleneksel ssleme ve halk el sanatlarndan se
tii motifleri eserlerinde baarl biimde kulland. Eserleriyle yurtii ve d
nda ok sayda dle layk grld.
Daha lise rencisiyken iir yazmaya balad. iirleri Yeditepe, Ses, G
ney, nsan, nklap Genlik ve Varlk dergilerinde yaymland. Daha bir
ok dergi ve gazetede gezi yazlar, hikye ve denemeler yazd. Halk edebi
yatnn her trne kar duyduu hayranlk btn eserlerine yansd. 21 Ey
ll 1975!te, stanbulda vefat etti.
Bedri Rahmi Eybolunun btn eserleri Trkiye Bankas Kltr Ya
ynlar tarafndan yaymlanmaya devam ediyor.
Yaymlanm eserleri:
iir Yaradana Mektuplar (1941), Karadut (1948), Tuz (1952)
Gezi ve Deneme Canm Anadolu (1953), Tezek (1975), Delifiek (1975),
Resme Balarken (1977), Gece Yars (2002), Kiraz Ay (2003), Dost Dost
(2004), nsan Kokusu (2005), Sabr ile Koruk (2008), Pembe Vin (2008),
Bir Tutam Mavi (2009)
Monografi Nazmi Ziya (1937)
Resim Albm Binbir Bedros (1977), Babatomiler (1979), Yaasn Renk
(2008), Mavi Yolculuk Defterleri (2009)
Mektup Karde Mektuplar (Bedri Rahmi - Sabahattin Eybolu) (2003),
Ak Mektuplar (Bedri Rahmi - Eren Eybolu) (2006)
KEND SESNDEN RLER
99
"Sana tmiirlerimi banda kaydedeceim.
Yaammn tmsesi seninle kalsn.
Sonra Trkiyeye de ver bu sesi. Bizim barmamz lmmden sonra olacak.
lkeme dnmek iin lmek zorundaym."
Nzmdan Veraya...
7 8 6 0 5 3 6 0 0 9 4 7
Bedri Rahmi Eybolunun Bu kayd ok iyi saklayn, aman ha! diye vasiyet
ettii kayttaki ses Nzm Hikmete ait. 1960larn teknolojisi bir makara bantta
tam 50 yl bekledikten sonra Nzm lkesine sesiyle de olsa dnyor...
Bedri Rahmi ve Nzm Hikmet 1961 ylnda Pariste bir araya geliyorlar.
Bedri Rahmi Patrt yapmayn diyerek balyor Yeilden mordan pembeden
iirine, sonra Nzma brakyor mikrofonu. Nzm 55 iirini soluksuz okuyor.
56.sna geldiinde ksa bir ara vermek istiyor ve sonra Bir Garip Yolculukla
devam ediyor (Biz bu iiri Saman Sars olarak biliyoruz). iirler arasnda
ikisi var ki ilk kez bu kaytla ortaya kyor.
Byk nsanlk Kendi Sesinden iirler adn alan bu alma Yap Kredi
Yaynlar ve Trkiye Bankas Kltr Yaynlarfnn birlikte hazrladklar ses
ile iirin bulumasdr, iki airin 50 yl sonra gerekleen mrvvetleridir.
KDV dahil fiyat Fotoraflar Vera Tulyakova Hikmet ve
14 TL r n i a i Bedri Rahmi Eyiibolu arivlerinden alnmtr.