ULUKILA'NIN "KUVVACI" MFTS MEHMET BAHAEDDN

EFEND
%ga- 4unay :!rker
Ulukla 2lesinin ilk m!,t!s! olan 'e-met ?a-aeddin
G
B+HI+JIHKJL M HHI+JIHLN+C HKJL
ylnda Ulukla8'aden B3amidiyeC &azasnn
*
9merli &y!nde dodu# 2lk ta-silini 9merli
ky!nde yapt# 9merli 'edresesi
O
-ocalarndan olan dedesi :opal 3ocadan &uran8 kerim
rendi# 9merli ky! ve 9merli ky! &arncada yayla medresesine devam etti# ?abas 'e-met
7,endinin ynlendirmesi ile &ayseri vilayetine gitti# &ayseri medresesinde renime balad ve
burada kiilii, karakteri ve !st!n zekPs ile -ocalarnn dikkatini ekti, sekiz yl okuduktan sonra
birincilikle mezun oldu# &ayseri medresesinde 0sman 3ocadan icazet ald# 9merli ky!ne
dnd!#
0sman 7,endiden ald !st!n zekPya ve a-laka sa-iptir icazeti sonucu almaya
balad#
Q HH Disan HG=G BHL+OC tari-inden * 'ays HG=O BHL+JC tari-ine kadar 2ki y!z kuru maala
3amidiye &azas ?idayet 'a-kemesi %zal yapt#
N
3 http://os.odaksevgi.biz/index.php?option=com_content&task=view&id=30""&temid=88 #$gah %zs&na' ()*ke*+
, %me*-i k.') daha .nce /aden01amidi'e 2azas34na5 daha son*a da 6-&k37-a 8-9esi4ne ba:-3 idi. ;9<8 '3-3nda 'ap3-an
*e=e*and&m i-e $dana4n3n >ozant3 8-9esi4ne ba:-anm37t3*.
< %me*-i med*esesi '3k3-m37t3*. ?3k3nt3-a*3 k.'deki )st k3s3mdaki meza* i9e*isindedi*.
@ Aida'et /ahkemesi: 8-k mahkeme5 dava-a*3 bi*inci de*ecede g.*en ve 9.z)m-e'en me*cii. #1&k&k B.z-):)+
&sa s!rede doruluu ve d!r!stl!! nedeniyle sevildi# 3amidiye era,ndan varlkl olan
6ki %-metin kz 7li, -anmla evlendi#
HG=N BHLH+C tari-inde 'aden8 3amidiye kazas Ulukla 2lesine tand# &aza merkezi
Ulukla oldu# 3amidiye 2le 2dare &urulu Eyesi olan 'elek %a, 2bra-im &uzum %a ve 'e-met
%a, 6kan %a, 3!seyin %a, 4eceaddin %a, 0sman %a, %bdura-man %ann giriimi ile
Rey-!lislam Erg!pl! 3ayri ve %yan azasndan 6alip ve &onya 'ebusu 4alim beylerin B5elaletiC
yol gstermesi, nderlik etmesi ile HG=N BHLH+C tari-inde 'adenden kaza vas, Uluklaya
nakledilmitir#
'aden8 3amidiye kazasnda ?elediye ?akan ve &aza 2dari 3eyetinin * !yesinden ikisi
de 7rmeni idi# 3amidiye &azas zellikle yaz aylarnda :rabzon blgesinden gelen binlerce
7rmeni maden iisiyle dolup tayordu# ?urada 7rmeni n!,usunun artmas, 7rmenilerin
marmasna ve kaza ynetiminde de ounluu salayarak :!rklere kar bask uyguluyorlard#
&aymakam da pasi, kalyordu# ?u durum kaza merkezinde -uzursuzluklara neden oluyordu#
'!,t! ?a-aeddin bu duruma ak tepki gsteren kiilerdendi ve &aza vas,nn Ulukla ya
tanmasn aalara !tleyen kiidir#
6!n!m!ze kadar gelen sylentiler; 1aanan olumsuzluklar nedeniyle Uluklal aalar
kaza merkezini Uluklaya sila- zoruyla getirdikleri eklindedir#
Q =L 3aziran HGG+ BHLH*C tari-inden == Rubat HGG+ BHLH*C tari-leri arasnda iki y!z kuru
maala Ulukla ?idayet 'a-kemesi %zal grevini y!r!tt!#
Q == Rubat HGG+ BHLH*C tari-inde Rey-!lislam 'e-met 7sat 7,endi tara,ndan J*= nolu sicil ile
ve yedi y!z kuru maala Ulukla '!,t!s! olarak atand# Ulukla 2lesinin ilk m!,t!s!d!r#
Ulukla '!,t!l!! grevini s!rd!r!rken renim grd!! &ayseri medresesi
-ocalarndan ve arkadalaryla ilikisini kesmedi# 2cazet ald 0sman 7,endi tara,ndan
&ayseriden %lim 7,endi, %nkara '!,t!s!
J
'e-met F,at B?rekiC , &onyadan F,at 7,endi,
%danadan %bdulla- (aik 7,endi, 'e-met 3amdi 7,endi, 'ersinden Daim 7,endi, 3ac %li 4abri
7,endi, &re-irden '!,it 7,endi ile tantrld# ?u kiilerle s!rekli mektuplard# %-met 3amdi
%kseki
K
Ulukla '!,t!s! 'e-met ?a-aeddin 7,endinin gnderdii milli m!cadele ile ilgili
gr!lerini yazd mektuplar saklayarak %nkarada baz :?'' !yelerine okuduu
sylenmektedir#
9merli 'edresesi k!t!p-anesinden de yararlanarak 3al 4e,erleri" -akknda aratrma
yapmtr# 0smanl 2mparatorluunun y!z!nc! 3al 4aldrs sonucu ykldn" sk sk belirten
m!,t! e,endi, saldrnn :!rkleri tari- sa-nesinden yok edene dek bitmeyeceini" sylemitir#
Ulukla '!,t!s! 'e-met ?a-aeddin 7,endi, 2stiklalsiz din olmaz" diyerek !lkemizde ilk
de,a Ulukla 2lesinde oluturulan &uvay8 'illiye tekilat iinde grev ald# 2galin bir >3al
saldrs olduunu syleyerek yedi d!vele kar milli m!cadeleye balad#
Q HO 7yl!l HGGO BHLHLC tari-inde Ulukla '!da,a8i 3ukuk ;emiyeti 2rat 3eyeti Feisliine seildi#
L
Q HO Rubat HGGN BHL=+C tari-inde Ulukla '!da,a8i 3ukuk ;emiyeti Feisliine seildi#
Q HO 0cak HG*+ B HL=*C tari-inde Ulukla 3alk (kras 'utemetliine seildi#
Q HG*+ BHL=*C ylnda Reriye ve 7vkal vekPleti b!nyesindeki 3eyet8i 2t,aiye" , :etkikat ve
:eli,at8 2slamiye 3eyet8i" ve 7,ka, Rurasnca y!r!t!len -izmetleri i,a etmek iin oluturulan
5iyanet 2leri Feisliine bal sekiz kiiden oluan '!avere 3eyeti %zalna seildi#
0luturulan ilk '!avere 3eyeti !yeliine !!nc! srada 5iyanet 2leri ?akan olan %-met
" /ehmet C3=at A.*ek9i: 8-k Di'anet 87-e*i Ceisi4di*. #0;/0,/;92,E0</03/;9,;+
8 2a'nak ki7i : /ehmet Aa*37 %FG( #/)=t)n)n en b)')k o:-& o-an /ehmet Bait %FG(4)n o:-& 5 emek-i bankac3.
9 6-&k37-a 2&va'03 /i--i'e 2a*a* de=te*i.# B&na' ()*ke*4de mevc&t+
3amdi %ksekiden sonra ikinci srada '!,t! 'e-met ?a-aeddin 7,endi seilmitir#
H+
Q HG*+ BHL=*C ylndan balayarak H= 'ays HL=L tari-ine kadar Ulukla :eyyare Rube Feislii
yapmtr#
Q HJ 'art HL=N tari-inde milli m!cadelede gsterdii ka-ramanlk, !st!n -izmet ve ,edakPrlktan
dolay GOHN sayl 2stiklal 'adalyas ile talti, edilmitir#
5evlet igale ba emeyi emrederken, -!km! kalmam padia-n -!k!ms!z ,etvasn
-!k!ms!z sayp ka,a tutan m!,t! &uvay8 'illiyeSye destek veriyor diye ikPyet edildi#
Rey-!lislam 3aydarizade ye isti,a etmiyorum, ben Ulukla -alknn m!,t!s!y!m, -alkmn,
kuvay8 'illiyenin yanndaym diye yazl tepki gsterdi#
2ledeki 1ukar ;ami B%kcamiC >de -alk toplayarak 'usta,a &emal )aaya, %nkara
3!k!metine, &uvay8 'illiyeye destek olunmas iin ,etva verdi# 'illi '!cadele s!resinde kumar
oynanmasn, iki iilmesini, kavga edilmemesini, -rszlk yaplmamasn, belirlenen saatlerde
sokaa klmamasn, yetim, kimsesiz ve sa-ipsiz kiilere, asker yaknlarna, e-it ailelerine
kt!l!k yaplmasn yasaklad# 2zmirde e-it olan '!sl!manlarn erva-na itla, edilmek !zere
camii de mevlit okuttu# &uvay8 'illiyeye destek veren gazetelere abone oldu ve bu gazetelerin
ilede okunmasn salad# ;amii de -alka s!rekli kon,erans verdi ve -alkn bu kon,eranslara
katlmas emretti# &aymakam tutuklattrarak ileden uzaklatrlmasn salad# ;ep-elerde yer
alan askerlerin ailelerinin t!m i-tiyalarn karlattrd# &uvay8 'illiyenin t!m almalarn,
,aaliyetlerini, gelir ve giderlerini kayt altna aldrd# 3ibir aibeye, -akszla ve usuls!zl!e
meydan vermeden cep-edeki askerlere datlan sigara kPdn da-i tutanaklara geirttirdi# 7l
konulan -er eye &uvay8 'illiye iin alndna dair belge verdirtti# 3er grev iin ayr ayr
komisyonlar kurdu# &endisine bal 2sti-barat :ekilat kurdu ve bu tekilata )osta :elgra, -eyeti
ile 7mniyet -eyetini balad# 'aliye kasasna el koydu buradan elde ettii paralar oluturduu
'aliye Rubesine aktard ve t!m gelirleri burada toplad# 'usta,a &emal )aaya %masyada iken
para yardm yapt# 'usta,a &emal )aaya blge ile ilgili -er t!rl! bilgi akn salad#
HH
;0 2&*&-&7&ndan H)n)m)ze Di'anet 87-e*i Aa7kan-3:3 #Di'anet 'a'3n3+
;; 6-&k37-a 2&va'03 /i--i'e 2a*a* de=te*i.
4ivas &ongresi devam ederken Uluklaya gelen 'usta,a &emal )aa ile bizzat tant#
'usta,a &emal )aa ile birlikte &arnca dadan )ozant 2lesini gzledi ve burada d!man
-akknda bilgi ald# Ulukla 2lesinde nerelerde mevzi oluturulaca birlikte belirlendi# %dana,
%ntep, 'ara ve Ur,ann igal edilmesi !zerine ileden tepki gsterilmesini salad, bu konuda
protesto telgra,lar ekti, buralarda e-it olanlar iin ayr ayr mevlit okuttu# 5!man kei,
birliklerini yanltmak ve korkutmak amacyla Ulukla evresindeki dalara soba borularn
yerletirerek topu bataryalar gr!n!m! verdirtti# 2lede 7mniyet -eyetine bal olarak sila-l
devriye ve nbetileri oluturdu# ?lgedeki 'illi '!cadele nin baarl olabilmesi iin Ulukla ve
evresindeki -alkn sevdii ve sayd nemli a-siyetlerin ismini 'usta,a &emal )aaya
bildirerek bunlarn bir ekilde &uvay 'illiye yanls olmasn salad# 'usta,a &emal )aann
&amlya gelmesini ve burada &asm 3oca ile gr!mesini da-a sonra &aml !zerinden
9merli ky!ne gelmesini ve burada %-met 3oca ile gr!mesi bu istemler sonucu gerekleti#
'usta,a &emal %tat!rk 4ivas &ongresi esnasnda inceleme yapmak !zere &ayseri !zerinden
&aml &y!ne gelmi, da-a sonra &aml !zerinden de 9merli &y!ne gelerek %-met
3ocann evinde gr!meler yapm, !lkenin iinde bulunduu durumu ve padia-n yapaca
bir ey olmadn, &uvay8 'illiyeye destek vermesini istedi ve olumlu cevap alarak buradan
ayrld#%-met 3oca %tat!rkle gr!mesinden sonra bir gecede salarm aard" demitir# ?u kii
m!,t!n!n enitesidir# 'e-met 3oca ve &asm 3ocann da milli m!cadeleye katks b!y!k
olmutur#
H=
Ulukla 2lesini teslim almak !zere gelen (ransz ?inbas @erouTu ileden kovdu#
(ransz subay trenle Ulukla 2lesi ne geldi# Uluklal &uvay8 'illiyeciler (ransz
askerlerinin bulunduu katar Ulukla 2stasyonunda abluka altna aldlar# (ransz subaynn
elinde, 5P-iliye Dezaretinin (ranszlarn Ulukladaki ikametinin muvakkat ve asayii temin
etmek iin olduu, bu sebeple kendilerine kolaylk gsterilmesi ve -er t!rl! misa,irperverlik ve
asar8 mi-mann!vazinin diri edilmesi emri vard# (ransz zabiti bu emri tebli etmek ve
ktalarnn yerletirilecei yerleri tespit etmek !zere Ulukladan bir -eyeti vagona davet etti#
&atar (ransz askeri dolu idi# '!,t! ?a-aettin 7,endi, beraberinde )osta '!d!r! Rakir, ?elediye
Feisi &!!k 3atip 4!leyman, 3oca %-met, ?aaazade %-met 7,endileri alarak gitti# '!,t!
(ransz ?inbasnn azametli ve amir tavrlaryla sylediklerini dinledikten sonra yle derA
?iz aay kendimiz temin ederiz# 7er devletimiz bundan aciz ise -alkmz g!vendii ve
iinden karacaa kimselere bu vazi,eyi verir, yaptrr# 5ini d!!ncesi, bayra bizden gayr olan
bir milletin idaresi altnda yaayamayz# 5P-iliye Dazr sizlere igal ettiiniz 2stanbulda sizlere
ka,i miktarda misa,irperverlik gsteriyor# 4izinle drt senedir -arp ediyoruz# ?irok cep-elerde
tali-inizi denediniz# ?irbirimizi iyi tanyoruz# (uzuli yere kan dkmeyelim# 4izi Uluklada
alkoyamayz# Ru yama bama bakma Damaz seccadesini de yanma alr, daa en nde
ben karm# ?urann ta ve topra da sizi barndrmaz# 7vlerinizde karlarnz, ocuklarnz,
sizleri bekleyen ana8babalarnz var zannederim# ?uras %rabistan deil, :!rkiyedir# ?u
topraklarda ancak :!rk!n kemii szlamadan yatar#
(ransz ?inba nce arm, ,akat karsndakilerin kati -areket kararlarndan
!rkm!t!# &aymakam aratm bulduramamt# <!nk! ?abPlinin adam olan kaymakam
m!lazm evel :a-sin ?ey tevki, edilmi merkezi Dide olan ikinci t!men karargP-na
gnderilmiti# '!,t! -ayatn temin ve taa--!t ederek (ransz ?inbasndan bir temenin
yanna verilmesini, kasabann m!da,aa -azrlklarn kendi gzleriyle grmesini istemiti#
3akikaten ellerinde sila-lar olan m!da,iler, istasyon civarnda mevzilerde idiler# (ranszlar bu
kati kar koymadan ekinmiler, gece ge saatlerde trenle %danaya doru geri dnm!t!ler#
2te bu '!,t! ?a-aeddin 7,endi, da-a sonraki m!cadelelerde e-it d!m!t!# "
HG

H*
;2 %me*-i 2.')nden Imek-i 8mam /ehmet ?3-d3z5 %me*-i 2.') /&hta*3 ?&n&s $?DJ.
;3 Imek-i Hene*a- 2ema- Do:an >a7a E/i--i /)cade-ede %nceki-e* ve Bon*aki-e*. 2.ci-t .
/)=t) 7ehit o-mam37t3*. ;;.0".;9@0 ta*ihinde seksen bi* 'a73nda ve=at etmi7ti*. Kehit o-an ki7i 2am37-34dan # 2am37-3 o
d.nem %me*-i k.') i9inde idi.+ /)=t)n)n eni7tesi o-&*. /)=t)n)n k3z ka*de7i Gve'i7e $-ba' *)tbesinde 7ehit o-an 2as3m
1oca4n3n e7i o-&*.
;, Lema- 2&ta'0M2&*t&-&7&n N2&vvac3ODin $dam-a*34 8. A.-)m Ba'=a:20"52085209.
'illi '!cadelenin kazanlmasndan sonra m!,t!l!e devam eden ?a-aeddin 7,endi, -er
vaaznda >%nadolu '!sl!man :!rk!n son vatandr, bu vatan koruyun ve kymetini bilin diye
telkinlerde bulunmutur#
5iyanet 2leri Feislii '!avere 3eyeti toplantsnda 'areal (evzi <akmak )aann
2stiklal 'adalyas almaya -ak kazananlarn temil kararlarn tatbik iin tamm yaynlamamza
ramen, aralarnda Ulukla '!,t!s!n!n de bulunduu baz m!,t!lerimiz neden gelmiyorlar
serzeni mesaUna kar, '!,t! ?a-aeddin 7,endiA >?en kutsal ve y!ce dinimin gereini yerine
getirdim# 2stiklalsiz din olmaz# :!rk ve 7l-amd!lilla- '!sl!man bir kii olarak milli m!cadeleye
katldm# 1aplan vazi,enden gayri deildir ki takdir ve tescile layk olsun# diyerek ok b!y!k bir
zveride bulunmutur#
;um-uriyetin ilanndan sonra %ta ?ey tevikiyle bug!n retmen evinin altndaki evini
ina ettirdi# 7vinin bir odasn lene kadar m!,t!l!k binas olarak kulland#
HO

HN
3er zaman zalimlerin karsnda olmutur# 3alka elinden geldiince -er konuda yardmc
olmutur# 4iyasetten uzak durdu# 3alka :!rk 'illiyetiliini !tledi# 3er dini bayramlarda olduu
gibi milli bayramlarda da -alkla birlikte bayram kutlamalarna katlr, 6azi 'usta,a &emal
%tat!rk! , sila- arkadalarn, e-itlerimizi ve gazilerimizi minnet ve !kranla yPd ederdi# 0nlar
iin zel g!nlerde mevlitler okur ve dualar ederdi# 'illi '!cadele kulland :!rk bayran ve
&uran8 &erim8i m!,t!l!k odasnda itinayla saklad#
Ulukla 2lesi ne ilk de,a kuran kursu binas yaptrd#
Ulukla 2lesinde ime suyu skntsnn yaand yllarda ilemize yaylaya gelen
;ey-anl 4elim %ytemur isimli -acy ikna ederek ikinci kez -acca gitmek iin ayrd parayla
ileye 6ursakn al mevkiindeki kaynaktan su getirilmesine ve Viraat ?ankasnn kesine !
musluklu eme yaplmasna vesile olmutur# ;ey-anl 3ac, '!,t! 7,endinin telkinleri !zerine
;< 2a'nak ki7i /ehmet Aa*37 %FG(.
;@ $ta Ae'5 Psman-3 /ec-isi /eb&san43n3n son d.neminde ve (A//4nin i-k )9 d.neminde Ji:de /i--etveki--i:i
'apm375a'*3ca iki d.nem Dahi-i'e Qeki--i:ini # 89i7-e*i Aakan-3:3+ ')*)tm)7 bi* si'aset9i ve ida*ecidi*.
;8824de Jev7ehi*4de do:d&. /)-ki'e /ektebini biti*di ./)de**is-ik ve /a*a7 m&tasa**3=-3:3 'apt3. /a*a743n .nce 8ngi-iz-e*
#22 K&bat ;9;90; 2as3m ;9;9 +5 son*a da R*ans3z-a* # ; 2as3m ;9;90;2 K&bat ;920+ ta*a=3ndan i7ga-i ve 'a7anan
9at37ma-a*da 7eh*in m&tasa**3=3'd3. Psman-3 /ec-isi /eb&san ,. d.neminde # son d.nem5;2 g)n+ Ji:de meb&s& o-a*ak
b&-&nd&. (A// ;. d.nem5 2. d.nem ve 3. d.nem4de Ji:de /i--etveki-i o-d&. (A// . ve . 8c*a Qeki--e*i 1e'etiSnde
Dahi-i'e Qeki--i:i 'apt3 #2; Jisan ;92; 0 30 1azi*an ;92;+. /akam3 Ce=et Ae-eSden dev*a-m375 'ine Ce=et Ae-eS'e
dev*etmi7ti*. ; Pcak ;93;Sde ve=at etti. 6-&k37-a 2&va'03 /i--i'e te7ki-at3 /a*a7 i7ga-ine i-k tepki'i5 /a*a7 di*eni7inde
ha'at3n3 ka'beden-e*e /ev-it ok&tt&*mas3 5 /)=t) I=endi i-e $ta Ae' a*as3ndaki 'ak3n dost-&:&n etkisi o-m&7t&*.
birka -ac paras -arcayarak -ayrl bir i yapmtr# ?u eme bug!n yklmtr# ?elediye binas
n!nde bu adla temsili bir eme yaplmtr#
2lemize ilk mektebin almasn salad# 2nkilap 2lkretim okulunun yaplmas iin aba
gsterdi, -alka okula yardm yapmalar iin telkinlerde bulundu#
'!,t! 7,endi, >?alkanlarda milliyetilik -areketinin domas kiliselerin eseridir# ?izim
medrese ise :!rk!l!!, :!rk!l!k -areketini %rap k!lt!r!yle bastrma, boma ve yok etme
ga,leti iinde olmutur# <aa, deien zamana ayak uydurmama, gzleri kapamann bedelini
kendisini ve :!rk maneviyatn perian ederek, geciktirerek demitir# ?enim &ayseri
medresesinde grd!!m sekiz yln drt yl -eba olduuna inanyorum, bo eyler retildi
demitir#
HJ
'edreseler, tekkeler ve zaviyeler konuunda Dideli 3ayri 7,endiye, %-met 3amdi
%ksekiye, 'usta,a (e-mi 7,endiye, %bdulla- %zmi 7,endiye mektup yazarak gr!lerini bildirdi#
'edreselerin kapatlmamasn, ,akat mutlaka sla- edilmesini, :!rk!l!k esaslarnn retilmesi
iin dersler konulmasn istedi# %-met 3amdi %kseki tara,ndan eitim ve retim alanndaki
yenilikler -akknda bilgilendirilmesinin ardndan yeniliklerin savunucusu olmutur#
'!,t! 'e-met ?a-aeddin yaam boyunca sade bir -ayat s!rd!# 'illi '!cadele s!resince
yapt -izmetler yannda krk alt yl ilede m!,t!l!k yapmasna ramen ne gariptir ki e-it oldu
diye tari- kitaplarna not d!!lm!t!r# == %ralk HLJ= tari-inde 5iyanet 2leri ?akanl,
;um-uriyetin O+#nc ylnda yaynlanmak !zere bir kitap almas yaplm, bu nedenle NJ il ve
OJ= ile kaymakamlarna +H+#H?#RIJ=8GNL= sayl yaz yazlarak 'illi '!cadelede yararllklar
olan din adamlar -akknda bilgi istenmesine ve l!m!nden ksa bir s!re gemesine ramen
-ibir bilgi verilmemitir# 2l ve ilede, il yllklar dP-il yaynlanan -ibir yaynda '!,t! 'e-met
?a-aeddin -akknda bilgiye yer verilmemitir# 5iyanet 2leri ?akanl il ve ile m!,t!l!klerinden
yeniden bir aratrlma yaplmasnn; bu konuda bilgi, belge ve ,otora, var ise gnderilmesi
istemi, ile m!,t!l!!m!zde bu konuda bilgi, belge ve ,otora, bulunamad iin tara,mdan bu
konuda bilgi istenmesi !zerine balattm aratrmalarda ok nemli bilgi, belge, ,otora,lara
ulatm# ?u konuda ile m!,t!l!!ne bilgi verdim#
1aptm aratrmalarda :!rk milliyetisi, ada, aydn, yurtsever, ka-raman, ,edakPr,
bir din adamnn nasl bu ekilde unutulmasn anlamak m!mk!n deil# ?u Uluklaya zg! bir
ey olsa gerek# Unutulmasnda, m!,t!n!n b!y!k olu 'e-met 4ait 9!t!n olu olan teknik
ressam ve -eykeltra :aner 9!t tara,ndan yaplan mezar tana ismi 'e-met 9!t olarak
yazlmas etkili olmutur# Fesmi belgelerde 'e-met 9!t, '!,t! 'e-met ?a-aeddin8 'e-met
?a-attin8 ?a-aeddin 3oca 7,endi olarak kaydedilmitir# D!,us '!d!rl!!ndeki kaytlarda
*K#HOJ#NOL#KJ+ :; numaras karlnda %d ve 4oyadA 'e-met 9WE:, ?aba adA'e-met ,
%na %d A Emm!!ls!m olarak kayda gemitir# 'e-met ?a-aeddin ismi torunu 'e-met ?ar
9!t tara,ndan =++* ylnda Ulukla %sliye 3ukuk 'a-kemesinde alan :apuda 2sim :as-i-i
davasyla 7sas DoA =++*I OH &arar DoA =++*IH+O sayl kararla 'e-met 9!t olmutur#
;" 2a'nak ki7i /ehmet Aa*37 %FG(.
'ezar tanda *N yl m!,t!l!k yapt yazl olmasayd bilgiye ulamak ok zor olacakt#
?elki de m!mk!n olmayacakt# 'ezar tanta yer alan bilgiler ise m!,t!n!n yazl vasiyeti !zerine
yazlmtr# RU U@U&XR@% &%V%4XD5% *N 1X@ 'E(:E@E& 1%):X' $%V2(7'57
50WFU@U&@% 67<:2 3%1%:X' D23%17: F23@7: 7: 7'F2D ?U (7D%5%D %1XF5X ?7D2
&U@UD '73'7: 9WE:ED %32F7:2D2 '%'UF 71@7 %@@%3X'" diye mezar tanda yer alan
bu szler ok eyler anlatmaktadr# '!,t! sanki unutulacan bilircesine kendisi mezar tana
bunun yazlmasn isteyerek tari-e not d!m!t!r# ?abasnn yapt -izmetleri takdir etmeyen
Ulukla -alkna sitem edercesine, ;um-uriyet dneminin ilk retmenlerinden olan 'e-met
4aid 9!t -oca >?eni 9merli ky!ne, dedemin yurduna gm!n# demesi de ok eyleri i,ade
etmektedir# 2stiklal 4ava gazisi olan dedem 1usu, :!rkerden, ?abam %ydn :!rkerden '!,t!
ve ocuklar -akknda ok olumlu szler duydum# Ulukla -alk kendisine -izmet edenlerin
kymetini bilseydi bug!n bu -alde olmazd# 2nanyorum ki yaplan t!m iyilikler, g!zellikler gk
kubbede -o bir seda olarak varln s!rd!r!yor
?ata bu kutsal vatan topraklarn bize vatan olarak brakan 1!ce 9nderimiz 6azi 'usta,a
&emal %tat!rke, onun sila- arkadalarna, kanlaryla aziz vatan topran vatan yapan, ay
yldzl bayrama renk veren aziz e-itlerimize, ka-raman gazilerimize, yaadm topraklardan
d!man geirmeyen, kurtuluun ve ;um-uriyetin manevi mimar, 2stiklal 'adalyas sa-ibi, 6azi
'!,t! 'e-met ?a-aeddin 9WE:e %lla-tan Fa-met, yaayan gazilerimize minnet ve
!kranlarm sunuyorum#
Unutulmasn bu aratrmam; Unutkanlar unutulacaklarn -atrlasn diye##
MIZRAK DURULU KADINLAR
Aah zsunay TRKER
8 Mart Dnya Kadnlar n n!d!n"yl! y""t #adnlar$zn %nurlu duru&larna say'yla()
*&'al yllarnda Tr# Ulusu+ tar"h"nd! ,!nz!r" '-rl$!d"# #aranl# ,"r
d-n!$! '"r)$"&t". Ulus y%# !d"l$!# z!r!yd". /atann ,tnlnn 0!
ulusal ,a$szln t!hl"#!y! d&t ,u yllar+ 0atan t%1rann h!r
#-&!s"n"n "&'al !d"ld""+ z%rla 0! h"l! "l! $!$l!#!t"n t$ #al!l!r"n"n za1t
!d"ld""+ %rdularnn datld+ t$ #ayna#larna !l #%nulduu yllard.
2u duru$3 tar"h"nd! $"ts"zl""n+ #%r#unun 0! 4ar!s"zl""n h"4,"r
za$an ya&a$ ,ula)$ad+ Anad%lu5nun Aydnl# yz Ulu#&la "l4!s"nd!
h%&nutsuzlu# yarat$&t. Asrlardr hr ya&a$& ,"r ulusun !l"nd!n 0atann+
-z'rln 0! ,a$szln al$a# % #adar #%lay d!"ld".
M%ndr%s At!&#!s Antla&$as "4!r"nd! Ulu#&la 0! T%r%s Tn!ll!r"5n"n
y!r al$as Musta6a K!$al 7a&a5y %ldu#4a rahatsz !t$"&t". 2u n!d!nl!
'"zl"8! Ulu#&la "l4!s"n! '!l!n 9ldr$ :rdular ru1 K%$utan Musta6a
K!$al 7a&a+ ,-l'!d! "n8!l!$!l!rd! ,ulundu 0! ya&ananlardan h%&nut
%l$ayan Ulu#&lallarla tan&t. N! %la8a# ,u $!$l!#!t"n hal" 7a&a$ d"y!n
Ulu#&lallar3 Atatr#5n s"z8! n! ya1al$ s%rusuna "s! ;2u t%1ra#larda
!sar!t" #a,ul !d!r!# ya&aya$ayz.5 #ar&ln 0!rd"l!r. 2u 8!0a1 Atatr#5
%ldu#4a $!$nun !t$"&t" 0! ,uralar d&$ana t!r# !d"l!$!z d!d". M%ndr%s
Mtar!#!s"n" uy'ula$a#la '-r!0l!nd"r"l!n Musta6a K!$al 7a&a+ d&$ann
asl a$a8nn+ Ulu#&la 0! T%r%s tn!ll!r"n" !l! '!4"r"1+ d!$"ry%llarndan da
6aydalanara# Anad%lu5nun "4l!r"n! sz1+ yurdu ta$a$!n !l! '!4"r$!#
%lduunu ,"l"y%rdu. 2u d&n8!l!r"n" Ulu#&lal Ku0ay M"ll"y!8"l!rl! 1ayla&t
0! n!l!r ya1)$alar '!r!#t""n" anlatt. Musta6a K!$al l#!d! "l# Ku0ay
M"ll"y! har!#!t"n" ,a&latara# Ulusal ,a$szl# sa0a&nn d&ns!l at!&"n"
Ulu#&la5da ya#$& %ldu. 2u !snada T%r%s da)larnda '-rd &#larn n!
%lduunu s%rdu. 2unun 4%,an at!&" %la,"l!8!"n"+ ,-l'!d! 9-r#)l!r"n
%lduunu s-yl!d"l!r. Musta6a K!$al 'l$s!d" < s"zd! ,u dalarda ,u
at!&" ya#n #" d&$an ,u at!&l!r" '-rsn= d!d". Ulusal ,a$szl#
sa0a&nn "l# $!0z"l!r" %lu&$aya ,a&la)$&t. Ulu#&la "l4!s"nd! 7%sta8
a#"r 2!y
>
ara8lyla t!l'ra6 ha,!rl!&$!l!r" ya1t 0! ardndan Adana5ya
'!r" d-nd.
Adana5ya d-n!n Musta6a K!$al 7a&a M%ndr%s At!&#!s Antla&$as
ha##nda#" '-r&l!r"n"+ ,"r ra1%rla ,a&#%$utanla ,"ld"rd". Ra1%runda
Ulu#&la 0! T%r%s Tn!ll!r"n"n $add!d!n 4#artl$asn "st!d". 2u "st!"
'!r4!#l!&$!y"n8! t!1#" '-st!rd". 2u t!1#"n"n ardn)dan 9ldr$ :rdular
ru,u #aldrld 0! Musta6a K!$al 7a&a+ ?ar,"y! N!zar!t" !$r"n! alnd.
>@ Kas$ >A>8 Tar"h"nd! Musta6a K!$al+ AdanaBdan tr!nl!
*stan,ulBa '"d!r#!n Ulu#&la5da durdu 0! ,urada M6t 2aha!ddd"n+
C
> 7%sta8 a#"r+ N!0&!h"rl" a#"r aha1. Ulu#&la 7%sta Mdrdr. Ulu#&la *l4!s"nd!
Ku0ay M"ll"y! har!#!t" "4"nd! "l# y!r alan #"&"l!rd!n ,"r"d"r. Ulu#&la Ku0ay M"ll"y!
*st"h,arat K%lu y!s"d"r. "zl" ?a,!r al$a r't T!&#"lat Mahsusa5nn ,a&#an DMME
Al,ay ?sa$!tt"n ERTRK5 N !n '0!nd"" ada$larndan ,"r"d"r. *tt"hat 0! T!ra##"
F!$"y!t" y!s"d"r.
C M6t 2aha!dd"n E6!nd". M!h$!t 2aha!dd"n t. Ulu#&la5nn Ku00a8 M6tsdr.
D@>G@HG>8HA I >>G@HG>AJ@E
7%sta8 a#"r 0! Ulu#&lal Ku0ay M"l)l"y!8"l!rl! '-r&t. 2!ra,!r"nd!
'!t"rd"" ha,!rl!&$! ara4larn+ s"lah 0! 8!1han!y" t!sl"$ !tt". 7%sta8
a#"r5! #!nd"s"yl! ,alanty #!s$!$!s"n"+ ,-l'! ha##nda sr!#l" ,"l'"
0!r$!s"n" "st!d".
*stan,ul5dan s%nra Ka$sun5a '"d!n Musta6a K!$al 7a&a A$asya+
T%#at+ K"0as 0! Erzuru$ ;da ya1t 4al&$alar !snasnda da Ulu#&la
Ku0ay M"ll"y! *st"h,arat K%lundan sr!#l" ,"l'" ald. K"0as 7%sta Mdr
Zht 2!y 0! T!l'ra64 Dursun E6!nd" K%n'r! 4al&)$alar srasnda
Ulu#&la 7%sta Mdr a#"r 2!y5d!n Ulu#&la F!1h!s" ha##nda ald#lar
,"l'"l!r" Musta6a K!$al 7a&aya annda ,"ld"rd"l!r.
K"0as5a '!r" d-n!$ Musta6a K!$al 7a&a+ ,"rl"#t! Ka$sun5a 4#t
Al,ay Ar"6 2!y5" DAy8 Ar"6E >> T$!n K%$utanlna atad 0! "l# -n8!
Ulu#&la *l4!s"nd!#" Ku0ay M"ll")y!8"l!r" %r'an"z! !d!r!# Lranszlara #ar&
8!1h! %lu&tur$as "st!nd". Al,ay Ar"6 2!y Ulu#&la *l4!s"nd! ,ulunan s"lah
0! 8!1han!n"n y!t!rl" %l$adn ,"ld"rd". 2unun z!r"n! Musta6a K!$al
Atatr#+ hal# aydnlat$as 0! '!n4l!r" %rduya #azandr$as "4"n Kays!r"5y!
'-nd!r)d"" ?!y!t" T!$s"l"y! y!s" Mazhar M6"t Kansu5ya ,"r t!l'ra6
'-nd!r!r!# Kays!r"5d! ,ulu)nan s"lah 0! 8!1han!n"n !n #sa za$anda
Ulu#&la5ya '-nd!r"l$!s"n" "st!d". Mazhar M6"t Kansu+ Mutasarr6 2!y5!
K!$al 7a&a5dan ald t!l'ra6 '-st!r!r!# !$r"n y!r"n! '!t"r"l$!s" "4"n
yard$ "st!r. Mutasarr6 h!$!n har!#!t! '!4!r 6a#at ,"r s%run 0ardr. 2u
s"lah s!0#yatn ya1a8a# #"$s! y%#tur. Kays!r"5d! !l" s"lah tutan #"$ 0arsa
ya 8!1h!d! ya da 8!1h! y%lun)dadr. yl! #" l"s! s%n sn6 -r!n8"l!r" ,"l!
as#!r! '"t$"&t". Ert!s" sa,ah Mazhar M6"t Kansu+ n! ya1a8an ,"l$!z ,"r
hald! 4ar!s"z ,!#l!r#!n+ Eth!$ 2!y5d!n 'z!l ,"r ha,!r alr. 2"r 'n
'!r!#"r d"y! s"lahl #adnlar #%lu #uran Kays!r" Mda6aa)y /atan
D!rn!"n"n 2a&#an K!y"d! ?an$ "l! 9ard$8s L!r"d! ?an$
D1'1%luE
M
,u s"lah s!0#yatn #!nd"l!r"n"n ya1a,")l!8!#l!r"n"
,"ld"r$"&l!rd". K!0#yatn #adnlar tara6ndan ya1l1 ya1la$aya8an
#%nu&ulur)#!n '!l!n s!sl!r z!r"n! d&arya ,a#ldnda <kalpa oyal,
mzrak durulu= #adnlar s"lahlarn #u&an$&lar+ hazr ,"r 0az"y!tt!
,!#l"y%rlard. Mazhar M6"t 2!y+
N
,u %nurlu duru& #ar&snda &a&#nln
'"zl!y!$!d". 2"r anl# &a&#nl# y!r"n" ,y# ,"r s!0"n8! ,ra#t.
Zat!n &a&r$a$a# '!r!#"y%rduO K"0as5ta+ Kays!r"5d!+ N"d!5d!
#urulan Anad%lu Kadnlar Mda6aa)" /atan F!$"y!t" y!l!r"nd! %lu&an 0!
%nlar har!#!t! '!4"r!n3 0atann sa0un$a+ na$usunu 0! a"l!s"n" #%ru$a
M L!da#ar 0! #ahra$an Tr# Kadn s#ntl 'nl!rd! M"ll" M8ad!l!By! $add" 0! $an!0"
#at# sala$a# a$a8yla ,"r 4%# 8!$"y!t #ur$u& !r#!"n! d!st!# %l$aya 4al&$&tr. 8
Aral# >A>ABda K"0asBta #urulan Anad%lu Kadnlar Mda6aa)" /atan F!$"y!t">PC>Q d!
,unlardan ,"r"d"r. CC :8a# >AC@Bd! Kays!r"Bd! ,u 8!$"y!t"n h!$!n ,"r &u,!s" a4l$&
0! ,a&#anlna K!yy"d! ?an$ '!t"r"l$"&t"r.
N Mashar M6"t Kansu<Erzuru$Bdan l$n! Kadar Atatr#Bl! 2!ra,!r= anlar. Mazhar
M6"t 2!yR>8HM)>A8N K"yas!t ada$ 0! y-n!t"8" Mazhar M6"t 2!y DKansuE >8HMBt!
D!n"zl"Bd! d%du. Ml#"y! M!#t!,"Bn" ,"t"rd" 0! 4!&"tl" y!rl!rd! y-n!t"8"l"# ya1t. *tt"hat
0! T!ra##" Lr#asBna y! %ldu. Erzuru$ 0! K0as K%n'r!l!r"n! #atld.CM N"san >AC@Bd!
An#araBda a4lan Tr#"y! 2y# M"ll!t M!8l"s"Bn! y"n! ?a##Sr" $"ll!t0!#"l" %lara# #atld.
Daha s%nra 0al"+ *st"#lal Mah#!$!s" 2a&#an 0! $"ll!t0!#"l" %lara# '-r!0 ya1t. Da"$a
Musta6a K!$alB"n yannda y!r alan ,"r yurts!0!r 0! Ku0ay M"ll"y!8"yd". Musta6a K!$al
drts3 K!y"d! ?atun5un+ Kultan Lat$a 2"#!5n"n+ Tr#an ?atun5un
T
hal!n
Anad%lu #adnlarnn ,!nl""nd! ya&ayan ruhuydu.
>C ,"n #"&"l"# ,"r s0ar" %rdusunu #%$uta !d!n M!l"# ahn !&"
Tr#an hatunun !l"nd! tuttuu $zra# '"," d"# duru& s!r'"l!y!n Kays!r"l"
#adnlar+ Musta6a K!$al5"n !$r"n" y!r"n! '!t"r$!# "4"n sa,rszlany%rlard.
?azrl#lar ya1ld. K"lah 0! 8!1han! ara,aya y#l!nd". Ka,ah !r#!nd!n
y%la 4#ld. 9%l ,%yun8a Er$!n" 4!t!l!rl!+ !&#yalarla #ar&la&an #a6"l!+ 4ar)
1&a 4ar1&a "l!rl"y%rdu. N"d! ya#nlarnda '!8!y" '!4"r$!# "4"n $%la
0!rd"#l!r" anda t!#rar Er$!n" 4!t!l!r"n"n saldrsna uradlar. Kaatl!r8!
4at&$a ya&and. 2u uurda -l$ '-z! alan #al1a %yal #adnlar 4!t!y"
sa,aha #ar& 1s#rt!r!# y%la #%yuldular. 7%sta8 a#"r E6!nd"+ #a6"l!n"n
N"d!5y" '!4t"" ,"l'"s"n" M6t !6!nd"y! ,"ld"rd". Ulu#&la5da ,y# ,"r
s!ss"zl"# hS#"$d". Kadn 0! 4%8u#lar Tnaz5a
J
sn$&lard. M6t E6!nd"
Ku0ay) M"ll"y! h!y!t"n" a8"l!n A# Fa$"y! t%1lantya 4ard. T%1lantda
#%nu&an M6t E6!nd"R < E6!nd"l!r+ Kays!r"l" han$lar hayatlarn t!hl"#!y!
atara# ,"n ,"r '4l#l! ,"z! s"lah 0! 8!1han! '!t"r"r)#!n+ han$lar$z
Al1aut5a '-nd!r$!$"z uy'un d!"ld"r. Ka6"l! Ulu#&la5ya '!ld""nd!+
han$lar+ han$lar$z #ar&la$al. :nlara #"$ y"y!8!# hazrlaya8a#+ #"$
arlaya)8a# U= d"y! '-r&l!r"n" d"l! '!t"r"r. M6tnn "st!" '!n!l #a,ul
'-rr. ?!$!n ,"r at ara,as '-nd!r"l!r!# Al1aut5ta ,ulunan M!h$!t
AaBnn #ars ?a0ana Kadna duru$ anlatlr.
H
n8!l"#l! uy'un '-r!8!"
#adnlar yanna alara# Ulu#&la5ya d-n$!s" s-yl!n"r. ?a0ana Kadn yanna
,"r#a4 #"&" alara# Ulu#&la5ya d-n!r. An8a#3 '!l!n #adnlarn arlana8a
,y# ,"r !0 %l$ad "4"n s#nt ya&anr. M!h$!t Aa+ K!r0ansaray da #"
$"sa6"rhan!y" hazrlayn tal"$at 0!r"r.
8
K%nu M6t E6!nd"5y! ,"ld"r"l"r.
Ka6"l!d!#" #adnlarn ,"rl"#t! K!r0ansarayda arlan$asna+ h!$ d!
s"lahlarn ,urada $uha6aza !d"l$!s"n! #arar 0!r"l"r. ?a0ana Kadn
-n8lnd! ,"r 'uru1 Ulu#&lal #adn h!$!n hazrl#lara ,a&larlar.
K%yunlar #!s"l"r+ y!$!#l!r ya1l$aya ,a&lanr. Ka6"l! ha0a #arar$adan
'!l"r. Ka6"l! h!$!n #!r0ansa)raya alnr. K"lahlar ,%&altlr#!n ?a0ana
#adn ya1t l!z"z y!$!#l!r" han$lara "#ra$ !d!r. 7%sta8 a#"r s"lahlarn
Ulu#&la5ya ula&tn+ ,!l"rl!n!n y!rl!r! '!8! s!0# !d"l!8!"n" Musta6a
K!$al 7a&a5ya t!l'ra6la ,"ld"r"l"r.
M"ll" M8ad!l! "l# za$anlar dz!nl" as#!r" ,"rl"#l!rl! d!"l+ #adnyla+
!r#!" "l! ya&lsyla+ '!n8"yl! #al,"nd! yurt s!0'"s" 0! "$an ta&yan h!r
Tr# !0ladnn 6!da#Srl#laryla ya1ly%rdu.
"l! ,"rl"#t! %lduu za$anlarda %laylarla "l'"l" -z!l n%tlar tuttu 0! daha s%nra "#" 8"ltl"#
VErzuru$Bdan l$n! Kadar Atatr#Bl! 2!ra,!rV adl d!!rl" #"ta, yay$lad. >AN8Bd!
*stan,ulBda -ld.
T 7r%6. Dr. 2ahr"y! 4%# Bun B*sla$ D!0l!tl!r"nd! Tr# Na",!l!r 0! Kadn ?#$darlarB
"s"$l" #"ta,ndan+ *ranBda AAT ylnda na",! %lan K!yy"d! ?atun Bdan >JHABda Kas$
?anlBnda#" Kultan Lat$a 2"#! Ayr8a K!l4u#lu Kultan M!l"#&ah Bn !&" Tr#an ?atun.
J TnazR Al1aut 2alarnda ,"r y!r.
H ?a0ana KadnR Ulu#&lal aalardan+ Ku0ay M"ll"y! d-n!$"nd! 2!l!d"y! 2a&#anl
ya1an M!h$!t Aa5nn #ars.
8 M!h$!t 7a&a K!r0ansarayR as#!rl!r"n+ ha8 0! #!r0an y%l8ular yannda ar #&
&artlarnda Ulu#&lallarn da ya&ad+ Ku0ay M"ll"y! d-n!$"nd! K"lah 0! 8!1han!
d!1%su+ >>. T$!n5! ,al ,"rl"#l!r"n #arar'Sh+ as#!r 0! s"0"l $"sa6"rl!r"n #%na#lad
,"r #ll"y!.
Ku0ay M"ll"y!8" #adn #ahra$anlarn %rtaya #%ydu#lar 'ayr!t 0!
h"z$!tl!r+ $"ll" $8ad!l!n"n za6!rl!rl! ta4lan$asnda 4%# -n!$l" ,"r r%l
%yna$&tr.
<Kalpa oyal, mzrak durulu yiit kadnlarn= da #at#laryla
d&$an Ulu#&la5y '!4!$!$"&t"r.

Resim 1:Uluklal Havana Kadn (soldaki)
Ulukla Kuvvay Milliye Karar Defteri'nden rnek bir sayfa