Tuncay Özkan - Milli İstihbarat Teşkilatı

MLL STHBARATTEKLATI
MT

DNDENBUGNE GZL DNYANIN BLNMEYENLER

TUNCAY ZKAN

GR

Bu kitap, Trkiye'de zerinde en ok soru iaretlerinin bulunduu
kurululardan birisi olan MTve onun bilinmeyenleri zerine yazlmtr.
Kitab yazarken sradan, sokaktaki bir Trk yurttann MT hakkndaki
meraklar ile, bu konuda aratrma yapacak insanlara malzeme oluturacak
rgtlenmeleri ve eylemleri ortaya karmaya zen gsterdim.
Generatedby ABCAmber LITConverter, http://www.processtext.com/abclit.html
Page 1
Kitab yazma fikri ncelikle Arena iin hazrlanmaya llan bir MT
belgeselinin aratrmalarnn sonucunda ortaya kt.
Aratrmalarmz srasnda en nemli sorun MTyetkilileriyle bir diyalog
kurabilmek ve kitaba girebilecek bir grler birikimini onlardan
alabilmek olmutur. Bunun yaplmamas durumunda tek sesli, renksiz ve
yanl gibi grlecek bir almann ortaya kmas en byk korkumuzu
oluturmutur.
Bu amala yaplan bavurulara, uzun sren grmelerin ardndan olumlu
yantlar alnmtr. MT'in bugnk kadrolarnda bulunan en st dzey
yetkililerin bir ksmyla yzyze grme yapmak mmkn olmutur. Bu
grmelerin sonucunda MT'e iletilen yazl sorularn bir ksmna yant
da alnabilmitir. MTtarihinde ilk kez, bir kitap iin iletilen sorulara
yant vermitir. Bu ilk rnek, kitapta aynyla yer almaktadr. Ayrca bu
grmelerin sonucunda MTyetkilileri u an hayattaki en yal mensuplar
ile bir rprtaj yapmamz da salamlardr.
86 yandaki bu en eski "Casus" MT'in kuruluunu izleyen yllar ve 1960
darbesinin sonrasna kadar, Trk gizli servisinin iindeki olaylara k
tutmaktadr. "Neet Usta" ile yaplan bu rprtaj, bugne kadar hi
bilinmeyen pek ok olay yeniden gndeme getirmektedir. Bu rprtaj da
kitaptaki yerini almtr.
Ayrca MT'den emekli olmu veya ayrlm ok sayda kaynak ile grmek
mmknolmutur. Bunlardan ok az grmelerde tartmaya ve eldeki
bilgileri karlkl deerlendirmeye ikna olmular, dierleri ise bizi
dinlemekle yetinip ve almalarmzda baar dileyerek kendilerini
aramamamz istemilerdir...
Emekli istihbaratlarn aktif halde bulunanlardan daha rkek olduklar
Page 2
hi kuku gtrmez bir gerektir. Aratrmalar srasnda ulalan insanlar
ancak araya baka hatrl dostlarn koyarak grmelere ikna
edilebilmilerdir. Bu grmelerin yapld yerler ve mekanlar ou kez
kalabalk arlar, uzun yolculuklara klan aralar, Hrriyet
Gazetesi'nin Ankara Brosundaki Arena blm, postane nnde balayp
kasaba veya ky evlerine kadar uzanan bir mekansal farkllama iinde
olmutur. Bu durumlar istihbarat insanlarnn rkeklik ve aklama yapma
korkularnn aa vurmasdr.
Konuurken fotoraf, filmkaresi, ses kayd gibi konularda verilen
szlere uyulup, uyulmad ou zaman yaplan aramalarla peiktirilmitir.
MTmensuplaryla yaplan grmeler, keiboynuzu yksn
anmsatmaktadr. Bir kak ekerin tadn alabilmek iin, kilolarca
keiboynuzu yemek gerekmektedir. MTile ilgili grmelerde de bir
kelime ala bilmek iin saatlerce dil dkmek gerekmitir. Gvensizlik bu
insanlarn almalar boyunca basna yaklam, halkla ilikiler ve bilgi
toplama konusunda eitilmemeleri ve basndan kamalar gerektii
yolundaki artlandrlmlklarnn bir rn olsa gerektir.
Bunlara ek olarak MT'den emekli edilirken ettirilen sadakat yemini bu
insanlar isteseler de konumak konusunda balamaktadr.
Kitap ile ilgili aratrmalarmz srasnda ulaabildiimiz kadar ok
yazl kaynak taranmaya allmtr. Bu srada Almanya, Fransa, talya,
Moskova, Amerika nezninde bizzat gidilerek veya mektuplar yazlarak
aratrma ile ilgili bilgi ve belgeler toplanmaya allmtr. Bunlar
sonraki sayfalarda aktarlmaktadr.
Aratrmalarmz srasnda kimi zaman elimize geen belgeler sonucu
Page 3
kahrolmadk dersek yalan olur. Bunlardan en ac vereni de bir MT
raporunda byk hoca Prof. Dr. Muammer Aksoy'un katil zanllarnn
adlarn grmek olmutur. Bu blm okurken sanrz sizin de Trkiye'nin
iine dt aczi grerek yrekleriniz burkulacaktr. PKKkonusundaki
hatalar, ASALAoperasyonunun i yz ve lkclerin MTiindeki kullanm
alanlar ilk kez bu ekliyle karnza kacaktr.
Kitap'da yant aramak istediimiz bir soru da usta gazeteci Uur
Mumcu'nun yarmkalan aratrmasnda dile getirilen Apo-MTilikisi
oldu. Abdullah calan'a gidip bunu sormak ve aratrmak istedik. Randevu
iingiriimlerde de bulunduk ama engellendik. Bu konu da sayfalar
evirdike karnza gelecek olaylardan biridir.
Bu kitabn hazrlanmasnda byk emekleri geen, dzeltemeler ve
yanllarn ayklanmasnda onca ilerinin arasnda benimiin aba
gsteren btn dostlarma, bizimle grmeyi kabul eden, etmeyen herkese;
adlarn buraya koyamadmaydnlk kaflar ve yetenekleriyle beni
etkileyen MTyneticileri ve mensuplarna , retimyelerine, gazeteci
arkadalarma ve ARENA'nn Genel Ynetmeni Uur Dndar ile Editr' Haluk
ahin'e , dier alma arkadalarma sonsuz teekkrlerimi sunarm.
Aratrmalarmsrasnda hi bir yardm esirgemeyen T.B.M.MKtphanesi
alanlarna ve zellikle Mdr Yardmcs Ali Rza Cihan'a ayrca
teekkr bor biliyorum.
almama hereyiyle katlan; el emeini, gznurunu esirgemeyen hep
destek olan gazeteci dostumZeki Saral ile Ankara'da gece, gndz demeden
benimle koturan, randevularmzn sorunsuz gereklemesinde byk emei
olan ulatrma sorumlumuz Muammer Tez'e ayrca saolsunlar diyorum.

Page 4

Tuncay zkan/
Kasm1995 Ankara

ARZUVE NAZLICAN'A

STHBARAT RGTLER VE REJM
Devletlerin kurulu emalarnda gizli servislerin veya casusluk
rgtlerinin bulunduu yer ve onlara yklenen grevler, demokrasileri
en temelinden etkileyen faktrler arasnda yer almaktadr. stihbarat
servisinin yapsna ve devlet iindeki yerine ynelik tercih, lkenin
rejiminin gstergesidir. Haberalma faaliyeti ne iin, kime kar ve nasl
gerekletirilecektir? Gizli servis hangi ihtiyac karlayacaktr? Bu
sorular yantlayabilmek iin gnmzde hiyerarideki yeri, faaliyetleri,
denetlenmesi ve operasyonlar zerindeki kontrol ile mali kaynaklar
asndan incelenebilen gizli servislerin says son derece azdr.Bu da
dnya demokratik yaamn etkileyen en temel sorunlardan birisini
oluturmaktadr.
stihbarat veya istihbarat servisleri elbette ki, her olayn kahraman
veya her derdin derman deillerdir. stihbarat rgtlerinin uluslarn
Page 5
kaderini veya tarihini tek balarna tayin etme veya yapma durumunda
olmadklar da aktr. Askeri, ekonomik, politik adan istihbarat,
nemli olmakla birlikte baarda veya baarszlkta tek bana
belirleyici deildir. Ancak bugn dnyann iinde bulunduu ekonomik ve
siyasi durum, bu birimlerin varlklarn ve yaptklarn yaamsal
dzeyde nemli klmaktadr.
lkesinin ambargo uygulad lkelere gizlice silah satan gizli
servisler (rnein CIArangate olay ) uyuturucu ile finans kayna
oluturan gizli servisler ( Ortadoulu ve batl gizli servislerin byk
blm ) terr yaratan, hastalk yayan, bilgiyi silah ve kara paraya
dntren , yeralt ekonomisinin ve terr rgtlerinin tamgbeinde olan
gizli servisler bulunmaktadr. Gizli servislerin birer devlet organ
olduunu gznne alrsak, bu faliyetlerin sonucunun ne kadar etkili
olduu, kendiliinden ortaya kacaktr. Hele ekonomik karlara dayal
hale gelen ve hereyiyle ekonomilerin ihtiyalarna gre ekillenen
siyasal dayanmalar veya ztlamalar aa damgasn vururken , her
istihbarat yapsnn iyiden iyiye irdelenmesi, artk kanlmaz bir doru
olarak nmzde durmaktadr.
Dnya ekonomisini bilinen, vergilendirilen kaynaklardan daha fazlaca kara
noktalardan kan ve yeralt olarak tanmlanan, mali yaplar
ynlendirmektedir.
Peki bunlarn ne kadarnda gizli servislerin faaliyetleri etkilidir?
Veya karapara kaynaklarnn kurutulmasnda bu servisler neden baarl
olamamaktadrlar? Acaba gizli servislerin operasyonlaryla bertaraf
edilen Devlet Bakanlar veya saf deitirtilen lkeler bugn ekonomik ve
siyasi grlerini uygulayabilselerdi, dnya byle bir noktada m olurdu?
Page 6
Btn bunlarn yantlar ancak gizli servislerin faaliyetlerinin bilinmesi
ile tahlil edilebilecek eylerdir. Yani gizli servisler ve istihbarat
kurumlar, rejimlerin ana yaplarndan birini oluturuyor. "Demokrasi"
diyen herkesin, bu yaplanmalarn tahliline ok nemvermesi gerekiyor.
nk bir anlay da; istihbarat ve istihbarat tekilatlarn operasyonel
yaplarndan ayr olarak sadece ve sadece akademik veya d politikasal
bir satran oyunu gibi grmek istiyor. Oysa istihbarat rgtleri, satran
oyunlarnda bile kendi oyuncularnn kazanmas iin oyunlara ve
oyunculara mdahale edebiliyorlar. Bu da istihbaratn bir eylemolay
olduunu gzler nne sermektedir. stihbarat aktif , operasyonel
yaplanmasndan ayr olarak ele almak bir hatadr. Yani istihbaratn
toplanmas, deerlendirilmesi ve operasyonel almalar haberalma
faaliyetleri asndan, birbirlerinden ayrmak mmkn deildir.
stihbarat faaliyetleri asndan dost veya dman lke diye bir ayrm
kesinlikle sz konusu olmamaktadr. Tpk ekonomik ilikilerin belirledii
siyasal dayanma veya kartlklarda olduugibi ilikiler, kara
dayal olarak gelimektedir. Trkiye'nin dostu gzken ve d istihbarat
asndan haber kaynaklarnn yzde 80'ine yakn bilgiyi "ekinmeden
aktaran" Batl mttefikleri Sovyetlerin yklmas ve ardndan ortaya
kan Trki Cumhuriyetler ile Trkiye arasndaki dayanma ve
yaknlamalar karsnda hemen tavr alarak Trkiye'yi yanlz
brakmlardr. Bunda ana etken l9. yzyln banda klen corafyasn,
sloganist bir ekilde de olsa " Adriyatikten, in Seddine" diye
hatrlamaya alan Trkiye'nin, bunu bir arzu olarak grp grmedii ve
yeni corafyadan ne kadar ekonomik kar talep ettiinin veya bundan ne
Page 7
kadarn elde edebileceininhenz bilinmemesi olmutur.
Btn bunlar gznne alndnda istihbarat rgtlerini iyi tanmann
kanlmazl ortadadr.
Peki Trk gizli servisi MT, bu olaylarn neresindedir? Nasl
almaktadr? Yntemleri nedir? Tarihi ve kkeni nereden gelmektedir?
Bu sorularn yantlar kendisini byk bir giz perdesinin arkasnda
saklayan MT'i aydnlatmak ve demokratik hukuk devleti iindeki yerine
oturtmak bakmndan nemlidir. Hemen her Trk yurttann kafasnda
yeralan bu sorularn yantlarn aramak ve bunlar elden geldiince
yantlayarak , aydnlatmak bu kitabn yazlmasndaki ana amatr. Bunun
iin de ncelikle gizli servislerin oluumu asndan Dnya tarihine
ksaca bakmakta yarar bulunmaktadr.
TRKLERE AATIRAN STHBARAT EKSKL
Bilginin; g ve istenileni elde etmenin anahtarlarndan vazgeilmez
birisi olduunu kefeden insanolu, tarihi boyunca onu elde edebilmenin,
gizliyi renmenin yollarn aramtr, aramaktadr.
Bu nedenle gizlinin bilinmesi iin dnyann en eski mesleklerinden birisi
oluturulmutur; bu da istihbarat veya haber alma faaliyetidir.
Yaygn adna casusluk denen gizliyi renme almalar, nceleri babo
ve bireyseldir. ktidar sahibinin, ya da iktidar sahiplenmek isteyenin
muhbirleri, casuslar araclyla yrtlr. Kapitalizmin gelimesi ve
ulus devletlerin ortaya kmasyla oluan yeni devlet yaplar bireyci
istihbarat anlayn devlete evirirler. nk artk adna istihbarat
denilen faaliyetler; bilgilenme ve renilenin gereini yerine getirme
abalar, bireylerin deil, halkn oluturduu rgtllklerin; yeniden
oluturulan devlet yaplarnnii haline gelmitir. Byle
Page 8
rgtlenmelerin modern anlamda birer gizli servis eklini almalarnn
yks ok eskilere dayanmamaktadr.
ada anlamda, kurumsal istihbarat almalarnn ilk rneklerine
Dnya'da, ngilizlerin Kraliyet Gizli Servisi'ni kurmalaryla 1530' lu
yllarda rastlanr. Bunlardan nce talyanlar daimi elilikler
oluturarak, istihbarat toplamada yol aldlar ise de, bu ngilizlerinki
gibi srf casuslua dayal bir yaplanma deildir. Franszlar 18
yzylda, daha sonra da Almanlar ve dier batl lkeler istihbarat
tekilatlarn oluturmulardr.
Ancak casusluk ve casusluk almalaryla lkeleri baltalama ve haber
alma konusunda, insanlk tarihinin olduka eski, gl deneyimleri vardr.
M. 500 ylnda inli hoca Sun Tzu sava sanat ile ilgili bilinenilk
kitab yazmtr. " Harp Sanat" adl kitabnda Tzu, gelecei kestirmek
iin istihbarat yapmann nemini vurgular ve bunu ruhlara, kahinlere,
ilahlara mracaat etmekten daha yararl ve geerli bir yol olarak
gsterir.
Amerikan istihbarat tekilat CIA'nn bakanlarndan Allen Dulles'a gre,
Orta ada Bat Avrupallar , istihbarat konusunda ileri olmadklar
iin Moollarn batya doru ilerlemeyi hedef tutuklarn gremediler ve
Bizans desteklemek yerine onu zayflatarak yenilgilerine yolatlar. Yani
batnn istihbaratndaki eksiklik Trklerin bir aa damgalarn vurmadaki
en nemli avantajlarn oluturmutur.
Ayrca talyan Seyyah Marco Polo'nun in'e yapt gezilerdeki izlenimve
deerlendirmeleri stratejik istihbarat asndan son derece zengin bir
kaynak oluturmasna karn, dnemin Avrupallar bundan da yararlanmay
Page 9
bilememilerdir. nk istihbarat bu dnemler boyunca devletler deil,
gl derebeyler, soylular ;bireyler iin yaplmtr.
SAVALARDAAILAR VE CASUSLAR
rnein Trkler ilk tarihleri boyunca inlilerin casusluk faaliyetlerine
kar koymaya almlar, bunda baarl olamamlardr. Bunlardan
Topalar ve GkTrkler, inli hanedanlarca grevlendirilen casuslarn
yaratt toplumsal kargaa ve kltr empozesine dayanamayarak nce
blnm, sonra da yok olmulardr. Topalar M. 534 ylnda inli
casuslarn ylesine etkisinde kalrlar ki; topraklarn yitirmekle
kalmayp, in kltrn benimserler: inlileirler.
Trkler tarihleri boyunca gizli servis faaliyetlerinin etkilerine daima
ak olan bir devlet ve idari yap srdrmlerdir.
Bizans, ran ve dier uluslarla ilikilerde Trklerin gizli servisleri ya
da casuslarnn oka baarl olamadklar grlmektedir.
Trklerin "at"(Trk Dil Kurumu szlne gre;casus, arabozmak amacyla
sz tayan kimse) diye ilk zamanlar adlandrdklar, daha sonra
devirmeler arasndan yetitirdikleri ve "Martolos" adn verdikleri
casuslar vardr. Ancak kar casusluk veya casusluu zecek bir
organizasyonlar yoktur. Zaten devletin ynetiminin byk bir blm Trk
olmayan ve devirme olarak adlandrlan gayr mslimlerin elindedir.
Saraya alnan cariyeler veya eler de hep yabancdr. Bunlarn devletin
st kademelerine gelileri gibi, casusluk faaliyetlerinin kontrol de
hemen hemen imkansz olmutur.
stihbarat rgtlerinin geliimininardndan almalar konusunda
1. Napolyon'un syledikleri Batnn bu konudaki an grmesi ve bu
alana verdii nemi sergilemesi bakmndan ok ilgintir:
Page 10
"nann bana, savalarn sonular incelendiinde topunun, svarinin ,
piyadenin kahramanlklar, casuslarn u gze grnmez, lanetli ordusu
yannda hi kalr." Napolyon bunu sylerken Prusya kral Byk
Frederik'in Fransa ile alay ediinden ders alm olsa gerektir. nk
istihbaratn nemini kavrayan Frederik, Fransz Maraali Charles Soubise,
Rossbach'da malup ettiinde unlar sylemitir:
"Ozat ,savaa gittiinde yannda yzlerce a gtrr. Ben ise
nmden yzlerce casus gnderirim"
Napolyon bu alanda zayf olmamak iin gizli servisini glendirir.
Fransa'nn 18. yzylda oluturduu gizli servisi, dnemin btn nde
gelen adlarn filer ve izler bir konuma gelmitir. Yani geleneini
oluturmaya balamtr. Napolyon'un gizli servisinin banda bulunan
Mareal Joseph Fouche (1759-1820) Avusturya gizli servisinin bandaki
Karl Schulmeister'i dahi elde etmeyi baarmtr. Bu sayede Napolyon Ulm
ve Austerlitz savalarn kazanmann kaplarn da amtr. Schulmeister,
Napolyon'un karsnda ok zorland Avusturyal general Mack' da
zehirleyerek ortadan kaldrm , 1805 savann parlak gnlerini
Napolyon'a armaan etmitir.
Napolyon azl bir sahtekar olan Vidocq'u da gizli servisinin bana
getirmitir. Vidocq bu dnemde yapt almalarla gz doldurmutur.
"Muhteem" diye dneminde tanmlanan ve rgtten emekli olan Vidocq'a,
baarlar nedeniyle kendi zel gizli polis tekilatn kurmas izni bile
verilmitir

-BRNC BLM-
Page 11
TEKLAT-I MAHSUSA(1914):
OSMANLI CASUSLARIN AIK PAZARIYDI
Osmanl, Avrupa'da gelien gizli servis ann ve bunun savalar ile
ticaretteki etkisinin farknda dahi olmadan yaam, btn bunlarn
dnda kalmtr. Bunun doal bir sonucu olarak lkesini casuslarn ak
pazar haline dntrmtr.
Osmanl Devleti, batl mutlak monariler gibi homojen bir ulusa ve
gelien bir pazara dayanan merkeziyeti devlet deildir. Bu yzden
Osmanllar 19. yzyl ortalarna kadar gizli bir haberalma rgtne
sahip olamamlar ve klasik muhbirliklerle yetinmilerdir.
Osmanllar, istihbarat servisine en gl olduu 16 yzyl da bile gerek
duymamlardr. Ekonomilerini de hep baka lkelerin mal haretlerine ve
ynlendirmelerine ak tuttuklar iin , ekonomik casuslukla da hi
alakalar olmamtr. Onlar hep casus kurban olarak kalmlardr.
Ancak Osmanllar'da ve onlardan nce de dier Trk boylarndaki yazl
kaynaklarda, yneticilerin srekli olarak casusluk faaliyetlerine kar
uyarldklarn grlmektedir. Trkler tehlikeyi grm, ama nlemini
alamamlardr.
Osmanllar'da bir eit ynetimbilimi ilkelerini tekil eden
"Siyasetnameler" de sk sk casusluun nemini belirtmilerdir. rnein
Nizamlmlk'n Siyasetname'sinde " Her tarafa tacir, seyyah, sufi, ila
satan ziy kyafetinde daima casuslar gitmeli ve ne iitirlerse haber
getirmelidir...ok vakit olur ki valile, mukataa erbab, memurin ve mera
isyan ve muhalefete meyleder ve padiah hakknda fenalk ister ve sufi
fikirde bulunur. Casus gelip haber verince, heman padiah atna biner ve
askerini sevkeder" denmitir.
Page 12
Trklerin Orta Asya'da in ile ilikilerinde, daha sonra Araplarla ve son
olarak da kendilerini derinden etkileyen Bizans ve ran kltrleriyle
girdikleri etkileimde, casusluun nemini kavrayan aydn ve yneticileri
zaman zaman grlmtr. Ancak bunlar hi bir devrede casusluk
faaliyetlerini kurumlatra-mamlardr.
Osmanllar da istihbaratl d ve i hedefli olmak zere iki dzeyde
kullanmlardr.Osmanl ykseli anda yabanc lkelerle ilgili
bilgileri genelikle Hristiyan ve Yahudi cemaatler arasndan kan
kimseler salamtr. Batl lkeler de zellikle ticari ilikilerinde ya
da taht kavgalarnda Osmanl'ya dmanlar ile ilgili bilgiler
aktarmlardr. Ancak bunlar casusluk tekilatlar araclyla
olmamtr. rnein Fransa ile Osmanl'nn Kanuni dnemindeki ilikileri
bu erevededir. Ortadaki tablo kraldan, krala dmana kar ittifak
amacyla ulatralan haberlerden olumaktadr.
F. Babinger, Fatih Sultan Mehmed ile ilgili biyografisinde Sultan'n
sarayna davet ettii talyan sanatkarlardan zaman zaman istihbarat
amacyla yararlandn yazmaktadr. Ancak nedense o dnemde bile
Osmanl'nn en iyi padiah ve ynetici kadrolar yurtdnda elilik
amay dnmemilerdir.

OSMANLI'YI TENVURANKADIN: ROXELANE
Osmanl ykseli dneminde salad bu bilgileri daha sonra
salayamamtr. Bir zamanlar iinden yetitirdii Hrstiyan ve Yahudi
"Martolos"lar ise, daha sonra dmanlarnn ele geirdii ve kulland
grlmektedir.
Page 13
Prof. Dr. Taner Timur bu dneme ilikin deerlendirmesinde Osmanl'nn
neden geri kaldn yle yorumlamaktadr:
"D lkelerle istihbarat konusunda Bat ile Osmanl Devleti'ni
karlatrrken nemli bir noktay gzden uzak tutmamak gerekiyor.
Toplumsal bilimler ilerledike ve eitli lkeler arasndaki temas
olanaklar arttka, yabanc memleketlerle ilgili istihbaratn byk bir
ksm legal yollarla toplanmaya balam ve casusluk baka yollarla
edinilemeyen, sr tekil eden bilgilere dayandrlmtr. rnein yasal
alanda, batllarn Osmanl toplumu ile ilgili olarak kaleme aldklar
yzlerce "Seyahatnameleri" dnelim. Aslnda misyoner, tccar, asker,
maceraperest gibi eitli kimseler tarafndan yazlan bu seyahatnameler,
ksmen birer istihbarat raporu gibi kaleme alnmlardr. Bunlarn bir
ou prenslere ithaf olunmu olup, ilerinde planlar, askeri ve stratejik
bilgiler ihtiva edenler de az deildir. Hatta bunlardan Trklere kar
bir sava plan ile bitenler vardr.
Ayrca bu gibi geici misyonlar dnda, batllar 16. yzyln
ortalarndan itibaren stanbul'da devaml diplomatik temsilcilikler
kurarak, istihbarat kurumsallatrmlardr. Osmanllar ise ilkel ve
banaz bir inatla, Batda olup bitenleri kmsemilerdir. 19. yzyla
kadar Batda devaml elilikler kuramamlardr. Fransz dnr
Voltaire, 12. Charles adl eserinde , Osmanl Devleti'nin kendini
beenmilik iinde Batya temsilci gndermediini bu yzden d
politikasnn tambir cehalet iinde olduunu yazar. Oysa daha 17.
yzyln ikinci yarsndan itibaren Osmanl saray ile ilgili ayrntl
dedikodular ve bilgiler Bat gazetelerinde haber olarak kmaktadr.
Osmanllar Bat ile ilgili olan bubilgisizliklerininacsn, zellikle
Page 14
gerileme devrinde ekmilerdir. Bu dnemde stanbul'da byk devletlerin
elilikleri, dragomanlar, ticari ve askeri uzmanlar ve yerli ajanlar
ile birlikte birer iktidar mihrak haline gelmi 'ark Meselesi' ad
altnda asl siyasi mcadele bunlar arasnda gemeye balamtr. Burada
Trkiye'de egemen tarih grnde hala sregelen bir yanln altn
izmek isterim. Osmanllar askeri alanda baarszlklara uramaya
balaynca, batl devletler askeri uzmanlar gndermeye ve bu alanda
reformlara nclk etmeye balamlardr.
Gerekten Baron de Tott, Moltke gibi subaylarndan Osmanl ordusunda
Batl askeri eitimasndan yararl olduklar dorudur. Ancak unutmamak
gerekir ki bu subaylar ayn zamanda diplomat olarak ikili bir ileve
sahiptiler. Amalar Osmanl ordusunun sava yeteneini arttrmak; fakat
ayn zamanda kendi lkelerinin ulusal karlar ynnde kullanmakt. Yzy
llar boyunca Osmanl ordusunu ba dman olarak grm Avrupal uluslar,
neden imdi onu glendirmeye alacaklard? "
Osmanl saraynda Kanuni dneminde en etkili kiiler arasnda Fransa ve
Venedik elileri saylmaktadr. Bu eliler rvet ile olmazsa sarayda
kendilerini destekleyen ve HrremSultan olarak bilinen Roxelane (Polonya
asll fakir bir papazn kzyd) nce esir, sonra cariye, daha sonra
Sultan olmay baaran bu kadn araclyla, Kanuni'ye ulamay
baarmlardr.
Odnemiinde elilerin lkelerine gnderdikleri mektuplardan, Osmanl
ordusu ve toplumyaam ile, Osmanl'y oluturan toplummozaii zerine
en ince ayrntsna kadar her trl bilgiyi bulmak mmkndr. Bu eliler
ordu ile birlikte savalara dahi gtrlp, Osmanl sava sistemi onlara
Page 15
tantlmtr. Odnemin Fransz Kral Ferdinand'n elisi Busbecq
mektuplarnda saray dedikodularnn yan sra Kanuni Sultan Sleyman'n
oullarndan Mustafa'y da ok yakndan izlediini belirtmektedir.
Mustafa'nn tahta gemesinden ekinen Avrupa, elinin bir mektubunda
Kanuni'nin z olu Mustafa'y ve ocuklar ile elerini nasl
bodurttuunu renince sevinmitir. Kanuni'nin Mustafa'y nasl
gzlerinin nnde kementilerine bodurduunun detayl anlatm yine bu
mektuplarda yeralmtr. Kanuni'ye bunlar yaptran ise Osmanl'da rveti
trmandrp, zellikle eitimsisteminin kmesinde ilk kayrmaclklar
balatan, bugnk tanmyla bir "Kstebek"; yani ierdeki kertici gibi
alan HrremSultan, ya da dier adyla Roxelane'dr.
HAFYELERKELLE AVINDA
Osmanl idaresi, zaman iinde gvdesindeki kurt misali, devlet
ynetimindeki casuslarn da farkna varr. Ancak artk g onlarn
elindedir. Sistemonlar iin retmekte ve yok etmektedir. Bu evrelerin de
destei ile iktidar olan Mustafa Reid Paa ac da olsa unlar syler:
- "Bir vezir memleketin iyilii iin alt vakit, yabanc ajanlar
ustalkla onun rakiplerinin etrafn saryor. Bir yandan kskanlklarn
tahrik ederek, te yandan da Sultan nezninde bir sr entrika ile ruhunda
bin trl phe yaratyorlar idi."
Osmanl'da i istihbarat ise kt bir dedikodu ve gammazclk ayla btn
devleti, hatta halk sarmalamtr. 4. Murat, Kprl Mehmed Paa, 2.
Mahmud, 2. Abdlhamid, Nakl-i Kelamolarak adlandrlanmuhbircilii ve
muhbirleri en ok kullanan yneticiler olmulardr. Osmanl'da aalanan
bu hafiyecilik tr ok yaygn olarak kullanlmtr. Bir de Osmanl'da
tarih iinde saysz rnei gzlenen kkrtc ajan ve provakatrler,
Page 16
yneticilerin iktidar kavgalarnn en nemli kozlar olmulardr.2.
Abdlhamit haber almada oka da tarikat eyh ve dervilerini
kullanmtr. zelikle Sufi eyhler Abdlhamit iin birer casus gibi
hizmet etmiler, blgelerinde ne olup bitiini Yldz Sarayna
aktarmlardr. Naki tarikat bu amala oka kullanlmtr.
Osmanl da nceleri kt bir Fransz kopyas olan istihbarat almalar,
daha sonra Almanlatrlmaya allr. Bunun iin Alman uzmanlar da
getirtilir. Bakn Osmanl istihbarat sistemi zerine Alman uzman Von der
Goltz neler diyor:
"Trkiye casusluun klasik bir yurdudur. Sultanlar hakimiyetlerini
muhafaza edebilmek iin hafiyelie byk nemvermilerdir. Hafiyelik
Abdlhamit dneminde son noktasna ulamtr. Bu dn ta Bizans'tan
kalma bir zandr. Btn yksek memurlarn yannda yaver, muavin, katip
gibi gzcler bulunurdu. Abdlhamit kendi ailesinin arasna bile casuslar
ve hafiyeler sokmutu. Devletin en yksek memuru adi bir hafiyenin
verecei jurnalden korkard. Abdlhamit'in bu hafiye veya casus tekilat
sadece kendi halk aleyhine iliyor, Trkiye ile harbedecek devletlerin
snrlarnda almak akla bile gelmiyordu. Halbuki yabanc casuslar,
ierde ve darda serbeste , hi durmadan ve hummal bir surette
alyorlard. Avrupa "Hasta Adam" n mirasn blmek iin gayret
sarfediyordu. Bata Rusya, ngiltere ve Fransa olmak zere her devlet
istihbarat hizmetleri vastasyla stanbul'a gerek Trkiye'nin iindeki
vaziyeti, gerek Avrupal rakiplerin almas hakknda bilgi almaya
alyordu. Trkiye'de aznlklar Trklere dman olduklar iinBirinci
Dnya Sava srasnda itilaf devletleri kendi tabanlarndan casus
Page 17
kullanmaya lzumgrmediler. Zira Trkiye'deki Ermeni, Rum, Yahudilerden
gnll casus bulmak kolayd."
19. yzylda Osmanl artk bamszln yitirmek zeredir. Saray dahil
her devlet kademesinde casuslarn etkinlii tartmaszdr.
OSMANLI'YA LK GZL SERVS NGLZLERKURDURDU
Osmanl'da ilk gizli polis tekilat da tambu sralarda bir yabanc
eliningiriimiyle, hatta dayatmasyla kurulmu ve bana da bir yabanc
getirilmitir.
Bu konuda 1891 ylnda Sultan 2. Abdlhamit tarafndan hazrlatlan,
yazar konusunda net bir bilgi bulunmayan, 51 sayfalk bir kitapck
bulunmaktadr. Fransz Ulusal Ktphasnesinde kymetli kitaplar blmde
halen 2 nshas saklanan kitapck, Osmanl gizli polisinin yksn
anlatmaktadr. Bu kitabn Sultan Abdlhamit'in zel doktoru Mavroyani Paa
tarafndan yazld da iddia edilmitir. Mavroyani'nin de Osmanl
sarayndaki ift tarafl ajan olarak grev yapan dier doktorlardan biri
olduu ortadadr. Yazandan ok kitab Fransz Ulusal Ktphanesine
gnderen kiinin Mavroyani olduu da belirtilmektedir. Osmanl Saray,
tarihi boyunca bu ajan doktorlarn cirit att ve pheli lmlere
yolatklar bir casus kazan olmutur.
Kitap 2. Abdlhamit 'in isteiyle hazrlandktan sonra yine Sultann
isteiyle toplatlm ve yokedilmitir.
Kitaba gre Osmanl gizli rgt ngiliz Elisi Startford Canning'in
telkinleri zerine kurulmutur. Mustafa Reit Paa tarafndan kuruluu
kabul edilen tekilat iin, nce Batl lkelerin tekilatlar incelenmeye
alnmtr.
Napolyon'un gizli servisini kuran ve eski bir sabkal olan Vidocq
Page 18
tecrbesinin zerinde durulur. Bu konuda Paris'deki Trk elisinin
hazrlad kalnca bir rapor incelenir. Tekilatn bana da bir Rum
getirilir. Bu Rum, Rus arie'sinin elmaslarn da almay baaran
Civinis Efendi'dir. Civinis kah imam, kah zengin bir batl ama hep
sahtekar olarak Anadolu'da dolam durmutur. Mustafa Reit Paa'y da
etkilemeyi baarnca, Albay rtbesi ile Osmanl Gizli Polis Tekilat'nn
bana getirilmitir. Buradan da emekli olmutur.
Osmanl Saray'nn ngiliz elininiseiyle kurduu, bana bir Rum'u
(byk olaslk ift tarafl ajand) getirdii bu ilk gizli polis
tekilat, almalarnda ncelikle st dzey yneticileri ve onlarn
ilikileriyle zel yaamlarn ok sk bir ekilde gzaltnda tutmutur.
Haremden, sokaa her yerde zel hayatlara ilikin bilgiler toplanm ve
bunlar adamyoketmede siyasi amalarla kullanlmtr. Osmanl devlet
adamlarnn birbirlerinin zel hayatlarna ilikin dedikodu yazlarn
kahkahalarla okumalar bir anlamda bu tekilatn da sonu olur. Osmanl
brokrasisi bana geleni ge de olsa anlam ve zel yaamna sahip
kmtr. rgt kapatlr.
GZL SERVSNN BAI OSMANLI'YI NASIL SATTI
1863 ylnda almalarna yeniden balamasna yine yabanc basksyla
izin verilir. Bu sefer de rgtn bana byk bir Katolik Ermeni
grubunun istei zerine, Dniester kylarnda domu olan Baron C....,(
Baron'un ad kaynaklarda byle belirtiliyor) getirilir. Ancak rgt
Osmanl iinde adeta bir hanerdir. Sahibini durmadan vuran bir haner.
Bakn Baron C...., nasl rgt ynetir ve neden iinden olur:
Baron C..., yabanc bir eliye, elde ettii bir anlama taslann
Page 19
kopyasn yksek bir fiyatla satar. Taslaa gre Osmanllar elinin
lkesine kar bir baka lke ile birlikte saldr planlar
yapmaktadrlar. Tasla elde eden eli ok sinirli bir ekilde Sadrazam
Ali Paa'nn yanna kar.
Ali Paa tasla grnce ekmecesinden bir baka taslak kartr.
Viyana'daki Trk bykelisinin ok para deyerek elde ettii bu taslaa
greyse elinin lkesi Osmanl'ya kar bir taksimanlamas imzalam
bulunmaktadr. Sonuta taslaklar karlatrlnca her ikisinin de
Osmanl gizli servisinin bandaki Baron C...' nin kaleminden kt
anlalr. Ali Paa sinirlenir, ancak eli tutumdeitirip kendisine
tasla satan Osmanl Gizli Polis efi'nin terfisini bile ister. Elinin
bastrmas sonucu Baron C.... iini korur. Ama daha sonra bann altndan
kan bir baka olay nedeniyle kovulur. Baron C..... Osmanl'nn srtndan
kazand yklce bir servet ile Anadolu topraklarn kazasz belasz
terkeder.
Evet Osmanl mparatorluu artk tarih olmak zeredir. Bu gizli polis
tekilat maceras bunun delillerinden sadece bir kk rnektir. Bu dnem
Osmanl sosyal yaam, siyasi etkinlii ve en nemlisi ekonomisyle artk
bir hasta adamdr.
1535 ubatnda ilk defa Osmanl'nn yaknilikiler iinde bulunduu
Fransa Kral 1. Franois'e tannan Kaptlasyonlar, daha sonra 1579 'da
ngilizlere, 1615 da Avusturyallara, 1680 de Hollandallara, 1737'de
sve, 1740 da Sicilya, 1746 da Danimarka, 1761'de Prusya, 1728'de
spanya, 1783'de Rusya, 1823'de Sardinya, 1830'da Amerika Birleik
Devletleri, 1838'de Belika, 1843'de Portekiz, 1855'de Yunanistan,
1858'de Brezilya, 1870'de Bavyera'ya da tannm ve Trk ekonomisi bir
Page 20
byk pazar haline gelmitir. Bu ayrcalklar kaldrlmak istenmesine
karn bu lkelerin basksyla bir trl bu gerekletirilememi ve Trk
ekonomisi admadmsmrgeletirilme yolunda ilerlenmitir. Bu
ayrcalklarn kaldrl ancak Birinci Dnya Sava'nn balamasyla,
Sait HalimPaa Hkmeti'nin ald 13 Ekim1914 tarihli ve epey grlt
koparan bir karar ile mmkn olabilmitir.
OSMANLI'NIN GAMMAZCILARI YIKILII GREMYOR
Osmanl kendisine ynelik kararlar bile alamamaktadr. ttihatlarn
izlemeye altklar Milli ktisat Politikas yabanclarca, "dmanlk"
olarak adlandrlm ve baltalanmtr.
Osmanl Devleti'nin 1875 tarihinde ilan edilen bor tutar 5 milyar 297
milyon 676 bin 500 Fransz Frangdr. Bu borlarn faiz tutar da 299
milyon 069 bin Fransz Frangdr. Devletin bu dnemiindeki geliri ise
380 milyon Fransz Frang olmutur. Yani Osmanl maliyesi iflas etmitir.
20 Aralk 1881 MuharremKararnamesi ile Dyunu Umumiye daresi
kurulmutur. Bu kurumiinde sadece bir Osmanl memurunun danman
statsyle bulunduunu, geri kalan alanlarn yabanc uyruklu olduunu
gznne alrsak, ve bu kurumun Osmanl'nn borlarn demek zere
tmyle kendi emrine verilen devlet vergilerini, gmrk resimlerini
toplama hakkna sahip olduunu belirtirsek, Osmanl'nn iinde bulunduu
tablo daha net bir ekilde ortaya kmaktadr.
nsan yaamnda olduu gibi, tarihte de kaybedilmi zamanlarn alama veya
sulu yaratma ile yeniden yaanr klnd hi grlmemitir.
19 yzyln sonlarnda Osmanl mparatorluu sper g olma olanaklarn
artkyitirmitir. Ekonomisi, bilimi, teknolojisi, sosyal yaam, eitimi
Page 21
ve sistemininin hereyi olan askeri gc kmtr. Osmanl ynetimi
gemiinin grkeminin hayaliyle avunmakta, dnne bakp gn iin sulular
yaratmaya almaktadr. Oysa ok zamandr dnyann yeni g merkezleri
Avrupa ve Amerikadr. Avurapa'da Almanya giderek ne kma
araylarndadr. Osmanl mparatorluu ise her gn yeni bir milliyetilik
dalgasyla sarslmakta, bir cephede Bulgarlar, Yunanllar, Arnavutlar,
Karadallar, Srplar, dier cephelerde Araplar ile mcadele etmektedir.
Padiah 2. Abdlhamit 'in balatt, yabanc glerce krklenen,
srdrlen ve bir insan avna dnen "gammazclk istibdad" hi bir
muhalif fikir hareketinin yaamasna olanak vermemektedir. Ancak toplumda
araylar srmektedir. 1906 ylna gelindiinde lkede en nemli siyasi
oluumlardan biri ttihat ve Terakki'dir.
Tp Okulu rencilerinin 1889 da kk bir hcre olarak 5 kiiyle
kurduklar " ttihat Osmani Cemiyeti " Harb Okulu, Mlkiye gibi eitim
kurumlarndan rencilerinin katlm ile bymektedir. Pariste Gen
Trkler hareketince oluturulan ve liderliini Ahmet Rza Bey''in yapt
cemiyet de ttihatclarla birleir. Yeni ad: " Osmanl ttihat ve Terakki
Cemiyeti" olur. Bu cemiyete 1906'da ounluunu Selanik'de bulunan
subaylarn oluturduu rgtler katlr.
Btn bu birlemeler, adn daha sonra bir dneme damgasn vuracak parti
olan " ttihat ve Terakki Cemiyeti" ni ( Birlik ve ilerleme) ortaya kara
caktr.
Tambu sralarda ngiltere Kral 7. Edward ile Rus ar 2. Nikolay
Estonya'da, Reval'de buluarak, Makedonya sorunuyla ilgili kararlar
alrlar. Aldklar kararlarn bir giz perdesiyle rtlmesi, ttihat ve
Terakki liderlerini bu konuda eitli speklasyonlar dnmeye iter.
Page 22
Onlara gre bu buluma Osmanl'nn paralanmas ve paylalmas iindir.
Padiah bu olaylara seyircidir ama ttihat ve Terakki seyirci kalmamal
bir an nce harekete gemelidir.
Bu tartmalar srasnda 1. Merutiyet'in getirdii btn hak ve
zgrlkleri ortadan kaldran 2. Ablhamit'e kar, yeni bir hak ve
zgrlkler hareketi balatlmas kararlatrlr.
ttihat ve Terakki'nin subaylarndan Resneli Kolaas yani n Yzba
Niyazi yanna ald adamlaryla birlikte daa kar. Abdlhamit'e "
Hrriyet ilan edilinceye kadar silahlarn ellerinden brakmayacaklarn"
bildirir. syan bayra almtr.
ENVER DYE BRADAM
Abdlhamit bunun zerine kendisini destekleyen komutanlar Rumeli'ne
gndererek, buralarn kontrol altnda tutulmasn salamaya alr. Ama
bu aba ttihat ve Terakki yanls subaylarla, saray yanllarnn
arpmalarna dnr. Yaanan ey bir nevi i savatr.
ttihat ve Terakki yanllar btn Rumeli'de bildiriler datrlar,
Manastr sokaklarn afilerler, saraya telgraflar yadrrlar:" Hrriyet
isteriz" diye.
ttihatlar 2. Merutiyetin bir an nce ilann ve yrrle girecek
Anayasa'da, zellikle ayrlk iddeti giderek arttran Hristiyan
tebay rahatlatacak nlemlerin alnmasnda diretirler. Onlar ne kadar ok
hak ve zgrlk verilirse, ayrlkcln n o kadar alnabilir,
Osmanl'nn dalmasnn nne geilebilir diye dnmektedirler. Bu
srada ayaklanan Arnavutlar da bu basklarn ve uzun mcadelelerinin
sonucu toprak kazanmlardr. Osmanl'ya kar yrttkleri gizli servis
Page 23
almalar da ok nldr.
Bu arada padiah ile ttihat ve Terakki yanllar arasnda sren
atmalarda, Selanik Merkez Komutan NazmBey yaralanr. Birinci Ferik,
yani korgeneral emsi Paa ldrlr. Mir Tatar Osman Paa daa
kaldrlr. Rumeli, Paris'e kadar uzanan yeni Trk hareketinin merkezi
olmutur; adeta bir kaynar kazandr. Abdlhamit kararszdr. ttihat ve
Terakki sabrszdr.
te tambu srada Makedonya ve Rumeli' de dalarda hi durmakszn
ayrlk etelerle arpan Enver Bey, tarihteki dier adyla Enver Paa,
yanndaki arkadalaryla birlikte ttihat ve Terakki'nin dalardaki
isyanc gruplarna katlr. Kendisi 1906'da Binbayken ttihat ve Terakki
ile birleen ve Selanik'de gizlice kurulan Osmanl Hrriyet Cemiyetine
girmitir. ttihat ve Terakki iinde adeta bir kuyruklu yldz gibi
parlayan Enver Paa, zellikle ete-gerilla savanda uzmanlamtr.
Blgedeki hemen btn milletlerin dilini konuabilen bu gen adam,
yenilgiyle sonulanacak Osmanl tarihinin akn, ya da kendi kaderini
deitirme abalarna burada balamtr.
ttihat ve Terakkiciler nce 23 Temmuz 1908' de 2. Merutiyeti, yani 2.
Anayasannilann salarlar. Daha sonra da iten ie rm ve km
imparatorluun idaresini ellerine alarak, yeni bir ans ararlar. Ama
nafile. Kaybedilen zamanlar, hayali sevmeyen tarih, yenilgiyi onlarn
kaderi yapmtr.
Tarihte, maceraperesttiler sulamasyla kar karya kalrlar. Oysa
Birinci Dnya Sava'na girmelerinin macera ile bir alakas yoktur.
Osmanl'nn etrafn saran ate emberini yarp kmak iin atlmlardr
savan gbeine. Daha ok idealisttirler, hayalleri ve dnyay
Page 24
deitireceine inandklar yrekleri vardr. Ama onlardan yana olmayan
zaman tersine evirmeyi hi bir zaman baaramamlardr. Hele 41 yllk
ksa yaamserveninde Enver Paa hi bir zaman hayallerini
gerekletirememitir. Onlara yaklatn sand zamanlarda aslnda daha
da uzaklar. Ondan geriye anl bir ad, dramatik bir lmyks ve
temellerini att istihbarat rgtnn yaps kalr.
ttihat ve Terakki ile Enver Paa, 1909 dan 1918'e kadar olan ynetim
serveninde modern anlamda ilk Trk gizli servisini de kurmulardr.
Trk tarihinde, ada anlamdaki istihbarat almalarna en fazla nemi
veren ynetim, ttihat ve Terakki olmutur. Ama dalan, kumgibi
parmaklarn arasndan akp giden Osmanl toprana ve devletine sahip
kabilmektir. Bu konudaki ilk harc ttihat ve Terakki'nin paasndan
Enver, Cemal ve Talat Paalardan, Enver Paa atmtr.
22 Kasm1881 de stanbul'da doan ve 1922 de Trkistan'da Sovyet
Kzlordusu'na kar savaarak len Enver Paa, yaam boyunca rgt
kimliini hep korumutur. Her bulunduu yerde kendisini de iine alan bir
rgtlenmenin nderi olmutur.
te bu rgtlerden biri bugnk Trk istihbarat rgt MT'in de
kklerinin bulunduu "Tekilat- Mahsusa"dr. Ve bu rgt ulusal bir
kimlik tar. lkenin dinamik unsurlarnn birlemesiyle ortaya kar.
Tekilat- Mahsusa'nn dou gnleri tpk dier uluslarn ar bunalml
dnemlerinde ortaya kan, dmana kar direni rgtlerinin
yaplanmalarn anmsatmaktadr.
GZL SERVS MER'N TE YAKASINDA
nceleri Enver Paa'nn , sonra ttihat ve Terakki'nin, daha sonra da son
Page 25
Osmanl ynetiminin devlet istihbarat servisi olarak alan Tekilat-
Mahsusa, 1919'dan sonra balayan Ulusal Kurtulu Sava ve Trkiye
Cumhuriyeti'nin kuruluundan bugne uzanan yolda, adlar deitirerek
gnmz Trk istihbarat geleneinintemelini atmtr.
Tekilat- Mahsusa ilk olarak 1909' lar da ekillenmitir. ekirdek
anlamdaki Tekilat- Mahsusa 1911' de Bingazi'de Enver Paa komutasnda
bamsz birliklerle talyanlara kar baar gstermitir. stanbul'a
kahraman olarak dnen Enver Paa 1. Balkan Sava yenilgisinin ardndan,
atalca Sava'nda da baarsn tekrarlamtr.
Bu srada stanbul'da herkes kentin Bulgarlarn eline dmesinden
korkmaktadr. Korkulan olmamtr. Bulgar dalarndan gelen tecrbe ve i
siyasi dengelerin ksmen yerine oturmas, bu srada Balkanlarda
bagsteren i hesaplamalar , stanbul kaplarna dayanan Bulgarlarn
atalca savunma ve saldr savalar sonucu sklp atlmasn
salamtr.
Bu savata Tekilat- Mahsusa da aktif bir ekilde rol oynamtr.
Tekilat- Mahsusa ttihat ve Terakki ile birlikte devletin iinde ve
savan gbeindedir. Banda da Enver Paa'nn dostu olan ve ete
savalarnnuzman saylan Sleyman Askeri Bey vardr.
Tarihte adndan yazl kaytlarda ok az bahsedilen Tekilat- Mahsusa
ile ilgili bu ilk eylembilgisi, o dnemi anlarnda anlatan ttihat ve
Terakki'nin paasndan biri olan, Cemal Paa'ya aittir. Tekilat-
Mahsusa konusunda en fazla bilgi sahibi olanlardan Cemal Paa, bu konuda
dier ittihatlar gibi, nedense anlarnda bile ok ketumdavranmtr.
Ancak gizli tekilatn hakkn vermeyi de ihmal etmemitir. Bu tutumdaha
sonralar Trk gizli servislerinin en byk baarsn oluturacak
Page 26
hastaln, yani gizlilii ikinci plana atma sorununun, Tekilat- Mahsusa
iinde halledildiinin bir rnei saylsa gerektir.
Paa hatralarnn 63. sayfasnda 1912 ylnn sonlar ile 1913'n
balarnda yaanan Balkan Harbi'ni ve bunda Tekilat- Mahsusa'nn
baarlarn yle dile getirmektedir:
"Ordunun Edirne stne hareketi srasnda hkmete nerolunan
beyannamede, ordumuzun Meri nehrini katiyen gemeyecei aka taahht
edilmise de, o zaman ordu zihniyetinin ruhu olan baz kimseler bu
taahhdn isabetsizliini dikkat nazarna alarak hkmete bal olmayan
yar resmi bir Tekilat- Mahsusa ( Hususi Tekilat )' nn Meri nehrinin
te tarafnda kendi istedii gibi hareket etmesine gzyummak esasn
Bakumandanla ve Hkmete kabul ettirdiler.Ve bu Tekilat- Mahsusa
akll ve sratli bir hareketle Mesta Karasuyu Vadisine kadar btn Bat
Trakya'y igale muvaffak oldu. Garbi Trakya ktas Edirne vilayetinin
Ortaky ve Karacaali kazalaryla btn Dedeaa ve Gmlcine sancaklarn
ve nfusun yzde 95'i slamlardan terekkb eden mhimbir blgedir.Bu
ktay igal eden Tekilat- Mahsusann banda ehit Sleyman Askeri Bey
bulunuyor ve erkes Yzbas Reit ve zmir'li Eref ve Kardei Sami ve
yine yzba Fehmi Bey'lerle daha baz zevat asli erkann tekil
ediyorlard."
Evet, Tekilat- Mahsusa tarih kitaplarnda bulunmayan, anlatlmayan
kk vurka eylemlerinin ardndan, bylesine byk bir eylemi baaryla
gerekletirebilmitir. Bulgarlarnigaline urayan bu blgede 15 Austos
1913'de Kuuba Eref ile Sleyman Askeri komutasnda balatlan direni
ve saldr faaliyeti, 15 gn gibi ksa bir srede ekibin istihbarattaki
Page 27
baars sayesinde sonulandrlr. nk bandaki komutanlarn hepsi,
zellikle Enver Paa ve Sleyman Askeri blge siyasetini, ekonomisini ve
zellikle dil ve corafyasn ok iyi bilmektedirler.
Bat Trakya'da Bulgar igaline kar mcadele eden Tekilat- Mahsusa
kadrosu yle olumaktadr:
Kuuba Eref (Sencer), Binba Sleyman Askeri, Yzbalar; Kskl
Cemil( Irak'da ehit dt), lyas Sekin ( Sonra General), Fahri ( ehit
oldu),Akkal Kasm, Beiktal Ekrem, hsan Eryavuz, olak brahim,
Kskll Ali Rza, Hilmi, stemenler; Manastrl Halim(Irak'da ehit
dt), Fuat Balkan ( sonra Yzba), skeeli Arif, Fahri, ehreminli
Sadk, mer Ltf Suman, Temenler; Beykozlu Reat, Niantal Stk (
ehit oldu), Filibeli HalimCevad, Beykozlu Hasan, Tahsin, Refik, Besim,
sivil istihbaratlar; Manastrl Hsrev Sami, Hac Sami ( Kuuba
Eref'in kardei), erkes Reid ( erkes Etem'in kadei), akr Efe,
Sabancal Hakk, Tatar Hasan, Karaka brahim, Silah Hseyin,
Karagmrkl EtemNuri, Cihangirolubrahim( Kafkasyal), Giritli smail
Kaptan, Mamaka Mustafa Kaptan, Said Kaptan.
TEKLAT-I MAHSUSADEVLET KURDU
Tekilat- Mahsusa'nn bir anda ortaya kp bylesine nemli bir harekat
gerekletirmesi mmkn olamayacana gre, ilk ekillenmesinin ve bir
gizli servis haline gelmesinin hazrlklarnn 1909 dan nceye gitmesi
gerekmektedir. Geri ordu iindeki bir hareket olarak gelimesi,
organizasyonunu hzlandrc bir etken olmutur. Ancak baz kaynaklar
1903- 1907 yllarndan itibaren baz rgtlenmelerin yapldn dile
getirmektedir. nk bylesine bir gizli servisin oluturulmas iin en az
bir iki yllk zaman gerekmektedir. Bu rgtlenmeden nce gerek istihbarat
Page 28
asndan devlet iinde, gerekse dnda bamsz muhalif unsurlar olarak-
burada kastedilen rejimmuhalifi gruplardr- bir takmgruplarn varl
muhakkaktr. Ancak bunlarnhibirisininyeterlilii ve gc Tekilat-
Mahsusa ile bir karlatrma kabul etmeyecek dzeydedir. Tekilat-
Mahsusa bir g merkezidir. O, dierlerini de iinde eritmitir.
Tekilat- Mahsusa Meri Nehrinin tesindeki bu eyleminde sadece toprak
kurtarmakla kalmamtr. inde usta olan her gizli servisin yapacan
yapm ve ald topraklar zerinde bir de geici hkmet kurdurmutur.
Evet yanl okumadnz, igal edilen topraklar zerinde 31 Austos 1913
tarihinde Anadolu'nun ilk Trk Cumhuriyeti kurulmutur. Bu daha sonra
aratrmaclarn ortaya kard Kars ve civarndaki 1918 ylnda kurulan
Azerbaycan Trk Cumhuriyeti oluumundan daha da ncelere rastlamaktadr.
Ve bu oluumun bir gizli servis tarafndan gerekletirildii
unutulmamaldr. Anadolu'nun kurtarlmas ve Mustafa Kemal ile
arkadalarnn Ankara merkezli Trkiye Cumhuriyet'ini ilan etmeleri ise
ok ok sonralar gerekleecektir. Sleyman Askeri Bey blgenin slam
halkndan ileri gelenleri Enver Paa'nn abalaryla Gmlcine de bir
genel kongreye davet etmitir. Bundan nce kurulan "Muhacirin Mdriyeti
daresi"nin bana da Sleyman Askeri getirilerek bu tr hareketleri
rahata yapabilmesi salanmtr. Gmlcine'de Sleyman Askeri "BATI
TRAKYAMUHTAR TRKCUMHURYET' nin ve Bat Trakya Muvaffak slam
Hkmeti " ad altnda bir hkmetin kurulduunu da ilan edecek dzeyde
etkili almtr. lan edilen Cumhuriyeti ve Hkmeti , Yunanllar ile
Bulgarlar tanmak zorunda kalmlardr. Hkmet hemen para ve pul
bastrmtr. Hkmetin geici bakanlna da tekilatn gvendii
Page 29
Gmlcine Belediye Bakan getirilmitir.Oluturulan Hkmetin yeleri
unlardr:
"Cumhurbakan Hafz Salih Efendi, Hafz Galip, Hac Saffet Bey, Hseyin
Paa, Mehmet Paa, Hac sa Efendi, kr Bey, Sleyman Askeri, Hilmi
Paa, Kuuba Eref ( Sencer)
Tekilat- Mahsusa'nn iki numaral adam Sleyman Askeri de yeni
cumhuriyetin Genelkurmay Bakanl'n yrtr. Altnda oluturduu ordu
kadrosu yledir:
Bat Trakya Genelkurmay 2. Bakan erkes Rait, Harekat ube Mdr
stemen Manastrl Halim, Topu Kuvvetleri Komutan Yzba hsan
Eryavuz, Svari Kuvvetleri Komutan Yzba lyas Sekin, Ar Kuvvetler
Komutan stemen mer Ltf, Aknc Kuvvetler Komutan stemen Srfeli
Ekrem, Aknc Kuvvetler kinci Komutan stemen skeceli Arif, Hcum
Taburu Komutan Yzba Kskll Cemil, Milli Kuvvetler Komutan
Kuuba Eref Sencer, Kuvay Milliye Mfreze Komutan Manastrl Hsrev
Sami, Kuvay Milliye Mfreze Komutan Cihangirolubrahim.
ERKES ETHEMGZL SERVS ANLATIYOR
Blge ve yeni hkmet her ne art altnda olursa olsun tekilatn
elindedir.
Trk tarihinde bilinen en eski ve u an iin ilk Cumhuriyet bu olmutur.
Buraya bal asker says 4 Ekim1913'de 29 bin'i bulmutur. Bu hkmet 25
Ekim1913'e kadar yaayacaktr. Bundan sonras ise gizli servis ile
hkmet arasndaki anlamazlklar ve kar klarla geer. Hkmet,
bar grmelerinde blgenin tamamen boaltlmasn kabul etmitir. Ancak
Tekilat- Mahsusa'nn baz elemanlar bu karara kar direnirler.
Sleyman Askeri aresiz kalmtr. Duruma o dnemin stanbul Muhafz
Page 30
Cemal Bey, yani Cemal Paa mdahale eder. Tekilat onu sevmektedir. Oda
bu etkisini kullanr. Sonuta tekilat yeleri blgeyi hkmetin istei
zerine Bulgarlara brakrlar. Ancak bu alandaki istihbarat ve kkrtma
almalar devameder. Enver Paa buraya imam, kyl, iadam klnda
Tekilat- Mahsusa ajanlar gndererek, blge zerindeki Trk
etkinliini korumaya alr. Ylar sonra bakldnda uygulama baarl
olmutur.
Bu ilk eylemde etkili olan zmir'li Eref ve Kardei Sami Bey'ler daha
sonra Sleyman Askeri ile birlikte pek ok yerde Tekilat- Mahsusa iin
eylemler yapmlardr. Burada blgede Eref Sencer tarafndan
yetitirilen erkes Ethemile kardei Reit Bey'de Kurtulu Sava
srasnda ve ncesinde ok nemli iler gerekletirmilerdir. erkes
Ethemanlarnda Ruslara ve ngilizlere kar Tekilat- Mahsusa
saflarndaki mcadelelerinden yle szediyor:
" Birinci Dnya Sava'nn ilk senesinde byk kardeimReit Bey'in kendi
bana askeri ve politik amac olan , Krtlerden ve baka milletlerden
toplanm ' Tekilat- Mahsusa' kuvvetleri ile Ruslara kar , daha sonra
ran'n gneyinde ngiliz blgesinde ve Efgan sefer heyetinde bulundum.
Pek uzun srecek olan bu maceralardan bahsetmeyeceim."
Her iki karde de Tekilat- Mahsusa'nn elemandr. erkes Ethem
Kurtulu Sava srasnda gsterdii byk yararllklara karn daha
sonra kardelerinin ve sevmeyenlerinin zerindeki oyunlar sonucu "hain"
damgas yemitir. Bu Ethemiin haksz ve byk bir sulamadr. Bu konuda
Atatrk'n sal boyunca Dileri Bakan olarak grev yapan ve kendisi
de bir Tekilat- Mahsusac olan Dr. Tevfik Rt Aras'a Atatrk, Ethem'in
Page 31
toyluundan ve yeterince bilgi ile donanmamlndan yaknr.
ENVER'N GZL SERVSN SULTANDATANIYOR
1913 de fiili eylemleriyle ortaya kan Tekilat- Mahsusa, Osmanl'nn
ykm iin casuslarn cirit att bir gizli rgtler savann
ortasndadr artk. Adn ttihat subaylardan Veteriner Albay Rasim
Bey'in koyduu dile getirilen Tekilat- Mahsusa'ya resmi belgelerde ilk
kez 5 Austos 1914 de rastlanr. Enver Paa bu srada Harbiye Nazr ve
Bakumandan Vekili olarak tekilatn genilemesi ve rgtn glendirmesi
iin bir gizli emir yaynlar. Enver Paa Padiah 5. Mehmed Reat'n
yeeni Naciye Sultan ile evlidir,- Geri bu evlilik, Sultan'n yann
kk olmas nedeniyle fiilen olmamtr- emrini yaynlarken sarayn gc
de arkasndadr. ttihat ve Terakki ynetimide en etkin kiidir. Osmanl
da ttihat ve Terakki'nin Enver, Cemal ve Talat paalarn adyla anlacak
olan ve 1918'e kadar sren Paalar Devri balamtr.
te bu g ve yaknlklarla Tekilat- Mahsusa 1914' den itibaren padiah
5. Mehmed Read'a da benimsetilir. Sultan Reat, Tekilat- Mahsusay
devletin gizli servisi olarak onaylar.
rgt eklen Sadrazama bal olarak alacak, elde ettii bilgileri rgt
bakan sadece Sadrazamve Harbiye Nazr'na iletecektir. Enver Paa bu
dzenlemeyle Tekilat- Mahsusa'y dorudan kendisine bal olarak
alan, bamsz bir rgt haline getirmitir. Enver Paa kurduu,
bytt, kabul ettirdii bu gizli servisi, kimselere brakma niyetinde
deildir. Onu, hayallerinin gereklemesinde kullanacaktr. yle de yapar.
Buraya kadarki geliimine baktmzda Tekilat- Mahsusa bireysel
klarn sonucunda domu bir tepki rgtdr. Tepki Osmanl'nn
paralanmasna kardr. Beslenilen kaynak askeri ktalardr. Snlan
Page 32
yuva ttihat ve Terakki atsdr. Kendisi de bir gizli rgt olarak
ortaya kan ttihat ve Terakki ile Tekilat- Mahsusa zaman zaman
birbirine kartrlmtr. Bu iki yaplanma tamamen farkldr. Biri parti
olarak baskc rejime kar rgtlenirken; siyasi bir oluumken, dieri
casusluk ve kar casusluk amacyla oluturulmu bir askeri yaplanmadr.
TRK-SLAMSENTEZC CASUSLAR
Tekilatn banda ilk bulunan kii Enver Paa'nn ardndan ikinci adam
olarak anlan Sleyman Askeri Bey'dir. Askeri gzpek bir subaydr.
Tekilat- Mahsusa'nn bakanl grevini Basra Valiliine atanana kadar
sdrmtr. Burada da tekilat iin almalar yapmtr. Cemal Paa
onunla ilgili olarak Hatralarnda u bilgileri verir:
" Sleyman Askeri Bey biraz aceleci ve biraz da nikbin olmasna ramen pek
mkemmel ve mteebbis bir idare adam saylabilirdi. Yksek zekas, son
derece cesaret ve fedakarlyla muhitine itimat ve emniyet veren bu
mmtaz ahsiyetten..... pek ok siyasi istifadeler temin edilmitir"
Tekilat- Mahsusa ete sava, casusluk, kar casusluk, propaganda
faaliyetlerinde bulunan, kaynan ve kklerini ordu iinden ve dinamek
gen kitlelerden alan bir gizli servistir. Ordu btesinin dnda bol
miktarda parasal kaynak da elde edebilmektedir.
Tekilat- Mahsusa'nn amac imparatorluk iindeki ihanet ebekelerini
ortadan kaldrmak, gelien milliyetilik hareketlerini bastrmak, kontrol
altnda tutmak, dardaki belirli hedeflere kar sabotajlarda bulunmak ve
Osmanl topranda cirit atan btn gizli servislerle boy lebilmektir.
Tekilatn ideolojisi Pan Trkizmdir. Ancak slambirlii temeldir. Enver
Paa geri zaman zaman Pan slamcl da gndemine almam deildir.
Page 33
Geri o komnistlerden bile yardmistemitir. Ama ana temel Trklktr.
Odnemin nl Trk dnrlerinden Ziya Gkalp'in hareketi etkiledii
belirtilir. slamkonusundaki etkilenmenin kayna ise ttihat ve
Terakki'nin programna Panislamizmi koyan Emiri Efendi' dir. Bugnk
tanmlamayla amalanan ttihat bir Trk-slamsentezidir. Bugnk
araylarn kaynaklar asndan o dnemin incelenmesinde byk yarar
vardr. Bugnk Trk-slamsentezinin ahinler kanadnn ideolojik
temelleri o zaman atlmtr. Trklngelitirilmesi iin ilk kez
Kuran'n Trke basm almalarna geilmi ve bu muhalefetin byk
tepkisiyle karlanmtr.
Bugnk Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii'ne bal Toplumla
likiler Bakanl'nn yrtt propaganda ve ynlendirme almalar
dikkate alnacak olursa, o zamanlarn Trk-slamsentezinin gnmze
uyarlanm ekline ne kadar benzediini grmek mmkndr. Hele bu
bakanln PKKiin Gneydou'da yrtt dine dayal mcadele
yntemiyle, Trkiye dndaki eylemve rgtlenmelerine baklacak olursa,
Tekilat- Mahsusa'nn yntemleriyle byk benzerlikler ierdii
gzlenecektir.
Tekilat- Mahsusa'nn ynetici kadrosu iyi eitilmi asker ve sivillerden
olumaktadr. Tekilat iinde bulunanlarn byk ksm ordu iinden
seilmitir. Ancak diplomatlar, gazeteciler ve baz bakanlklarn ynetim
kadrolar da tekilatn iinde yeralmlardr.
Bu srada 1869 ylnda i birliini salayan talya smrgeci bir politika
izlemekte ve nfuz alan olarak da Trablusgarp' semi bulunmaktadr.
kinci Merutiyetle birlikte Bulgaristan bamszln ilan eder,
Avusturya Bosna Hersek'i, Yunanistan Girit'i ilhak eder. Bunlar gren ve
Page 34
Osmanl'nn dalmakta olduunu bilen talya, 1911'de Trablusgarp'e kar.
Boazlara gnderdii gemilerle kylar bombalar. Osmanl ynetimi olay
proteste eder, ama tesine geemez. Ne bir asker gnderebilir, ne de bir
gemi. te burada devreye Tekilat ve onunla birlikte hareket eden
askerler girer.
MUSTAFAKEMAL GZL SERVS KITALARINDA
Tekilatn organizasyonu altnda , yeleri arasnda, bir sre grev alan
nemli bir ad da Mustafa Kemal'dir. Tekilat hakknda geni bir
aratrmay bu konudaki en nemli kaynak olan Eref Kuuba'nn
anlatmlar ve belge destekleriyle gerekletiren Phillip H. Stoddard,
Tekilat- Mahsusa adl Princeton niversitesi'ne sunduu doktara tezinde
bu konuyu gndeme getirmektedir. Arba Yaynlar tarafndan kitap haline
getirilen almada Mustafa Kemal tekilatn kadrolar arasnda
saylmaktadr. Eref Sencer'de kadrolar arasnda onun adn saymaktadr.
Atatrk de Balkanlardaki mcadeleler ve 31 Mart vakasnn ardndan,
topraklarn savunmak gereini duyan pek ok gnll subay gibi ( kald ki
Tekilat- Mahsusadan te ttihat ve Terakki'nin iindedir, hatta bir ara
bu tekilatn kurucusu olduu sav da yakn evresince iddia edilmitir)
teikalatn organizesi altna girmitir.
Mustafa Kemal Ekim1905'de am'da gizli olarak Vatan ve Hrriyet
Cemiyeti'ni kurmutur. Daha sonra bu kk ve etkisiz cemiyetler
birleerek ttihat ve Terakki atsnda toplanmtr. Mustafa Kemal
ttihat ve Terakki'ye 29 Ekim1907 de ye olmutur. Bu yeliin ardndan
ttihat ve Terakki kendisini 1908'de Avusturya-Macaristan hkmetinin
Bosna Hersek snrna yapt ynak ile ilgili bilgi toplamak iin
Page 35
gizlice ve askeri istihbarat amal olarak Kasmaynda Bosna'ya
gndermitir. Mustafa Kemal bu grevi yerine getirirken ilk kez kt
yurtd grevinde Talca'da 35. Tugay Komutan olan Binba Fevzi akmak
( Daha sonra Mareal Fevzi akmak ) ile de tanr ve ondan oka bilgi
toplar. Dnte gayr resmi gizli raporunu veren Mustafa Kemal'e gre
ynak, Srplara kar yaplmaktadr.
Daha sonra dier gnll subaylarla birlikte Mustafa Kemal de Trablusgarp
cephesinde Tekilat- Mahsusa ile hareket etmitir. Mustafa Kemal'e
Trablusgarp'e ilk gidi grevini veren ttihat ve Terakki Cemiyeti'dir.
Mustafa Kemal'in Bingazi'ye var tarihi 1908'in Eyll sonudur.
Trablusgarp'taki Fransz Konsolosu A. Alrick'in Dilerine gnderdii
raporda bakn neler yeralyor:
"Muhtemelen Selanik ttihat ve Terakki Komitesi yesi olan bir Trk subay
(Mustafa Kemal'i kastediyor) bir ka gnden beri bu civarda olup bitenler
ve kiiler hakknda soruturma yapmaktadr. Kendisinin daha imdiden bir
ok yksek memur ve eraf Anayasaya ve onun balca ilkelerini sadakat
yemini yapmaya davet ettii, hrriyet ilkesi konusunda dindalarnn
menfi davranlaryla veya hi deilse tereddtleriyle karlat
sylenmektedir."
Atatrk'n blgeye kinci kez gidii ise gnll olaraktr ve Tekilat-
Mahsusa'nn saflarndadr. Yannda Tekilat- Mahsusac arkada , yakn
dostu mer Naci de vardr. mer Naci daha sonra Tekilat- Mahsusa iin
Kerkk'de almalar yaparken 28 Austos1916'da lecektir. ttihat ve
Terakki'nin en gl hatiplerinden birisi olarak tannr. Atatrk 23 Kasm
1916'da bu arkadann lmnden duyduu znty not defterine
kaydedecektir. Enver Paa gnll subaylardan oluturduu gruplarla
Page 36
Trablusgarp'ta talyanlara kar mcadele verecektir. Grup, Tekilat-
Mahsusa tarafndan oluturulmutur. Mustafa Kemal'in yannda tekilatn
lider kadrosundan Eref Sencer (Kuuba) da bulunur. Hatta Trablusgarp
ile ilgili kararllk Eref Sencer (Kuuba) tarafndan yle dile
getirilir:
" Osmanl Askerleri olarak haysiyetimizi yenebileceimiz bir dmana rehin
verircesine teslimetmenin aybn tayamazdk."

MUSTAFAKEMAL'N SAHTE KML
Enver Paa gnll subaylardan oluan grubunun Msr ve Tunus zerinden
scak blgelere gemesine karar verir. ki ayr ekip yola kar. Bunlardan
birinin banda kendisi ve Mustafa Kemal vardr. Bu grup Msr zerinden
Trablusgarp'a geecektir. Eref Sencer de bunlara Arapa bilen rehber
olarak yardmedecektir. lk yola kanlar sahte kimlik, evrak ve uygun
klklarla Enver Paa ile Mustafa Kemal olur. Mustafa Kemal 15 Ekim
1911'de "Tanin Gazetesi Muharriri Mustafa erif" kimliiyle ve Rus
bandral bir gemiyle hareket etmitir. Mustafa Kemal Msr'da
rahatszlannca, Trablusgarp'a gidii biraz gecikir. Msr'da kalmas ve
dinlenmesi gerekmitir. Ancak daha sonra Enver Paa, Nuri paa ve birka
Alman danmanla birlikte, 30 Aralk 1911'de Derne ehrinde direni
hareketinin komuta kademesinde grev alr.
Libya 'da halk uzunca sre Osmanllara yardmetmemitir.
talyanlar uaklardan halka dattklar bildirilerde Trklere kar
Araplar tahrik etmekte ve sindirmeye almaktadr. Bu bildirilerden biri
yledir:
Page 37
"Bismillahirrahmanirrahim. Bingazi ve havalisi Araplar beni dinleyiniz.
Bundan bir ay nce uaklarmzla gndermi olduumuz bildirilerimizde
unlar sylemitik.:
Siz Trklerin syledikleri yalanlarn kurbansnz. Bizimszmz
dinleyin ki bir para harp gcnz olsun. Tamamen aleyhinize olan durum
lehinize dnsn. Btn olaylar bizimhakl olduumuzu gsterdi. Yce
Allah 12 Mart 1912, hicri sene 23 Rebil evvel 1330 tarihinde bize
byk zaferi verdi. Yce Allah hangi tarafa nimetini hak kldn bize
ve size gstersin. Acaba o gn sizlerden ka kii geri dnmedi. Yzlerce
ve yzlerce insan ld. Ve biz inceledik hepsi Araplardand.
Sizin kardeleriniz o gn bizimtop ve tfeklerimize kar savarken
Trkler neredeydi ve ne yapyorlard. Onlar her trl tehlikeden uzak
kendilerini koruyorlard. Siz ne zaman gzlerinizi aacak ve ikna
olacaksnz. Trkleri brakmanz sizin menfaatiniz icabdr. Onlar sizi
aldatyor ve midi olmayan siyasetlere alet olarak kullanyorlar. sizi bu
ekilde lme ve mutlak yenilgiye srklyorlar. Onlar zerinden uzun
seneler gemesine ramen sizin memleketinizi kuraklatrarak, harap
olmu, fakirlemi, adaletsizlik ve yoksulluklarla dolu bir yer olarak
brakmlardr. Hereye kadir olan, hereyi gren ve hereyi bilen
Allah'tan sizin akllarnz aydnlatmasn dileriz.
Bingazi ve beldesi sakinleri imdi sevinli ve huzurlu ve gven
iindedirler. Ve herkes kendi ailesinin yaam iin yardmedebilir.
Dininiz saygn, rf ve adetleriniz ve yasalarnz saygn olduuna gre
mlkleriniz de saygn olacaktr. Eer bizimtarafmza geerseniz
szlerimizin doruluunu gzlerinizle grp , kulaklarnzla duyacaksnz.
tiaatinizin delili olarak beyaz bayrak dalgalandrp bizimtarafmza
Page 38
gein. Bizden size hi bir ktlk gelmeyecektir. Sizi byk bir sevinle
karlayacaz. Ozaman aramzda konuur, olaylar dzeltir ve hepimizin
hayr iin alrz.
Ama Allah korusun eer, Trklerin yalanlarn dinleyerek bu halinizin
devamn tercih ederseniz siz bilirsiniz; bizimsilahlarmzn gcn
tanyorsunuz. Allahn gc ile havadan uaklarmzla evlerinizinve sizin
zerinize , hayvanlarnz ve arpa , buday yetitirdiiniz tarlalarnz
zerine yakc ate atacaz. Ama bu zararn size olmamasn yce
Allah'tan dileriz. Bilakis, o, bu memlekete birlik ve ilerleme bahetsin.
nk o hereye kadirdir.
Bingazi, 25 Mart 1912. kinci Frka Kumandan General Bricola."
talyanlarn bu propagandas, yerleik halkn tavrszl sabrla ve
inadla yrtlen propaganda almalaryla krlmaya ve bir bakaldr
organize edilmeye allmtr.
NGLZLERTRKAVINDA
ngilizler, talyanlara kar sava engellemek iin tekilat
elemanlarnn blgeye gidiini durdurmaya olaanst bir aba
gstermilerdir. Ancak Trablusgarp' da gnlller olarak adlandrlan bu
grup, talyanlar karsnda byk baarlar salamtr. Bu srada Osmanl
Ordusu Balkan Harbinde atalca'ya kadar yenilgi iinde ekilince,
stanbul'dan gelen bir emir sonucu buradaki btn kuvvetler acele geri
arlr. 1912 sonbaharnda Libya'da hemen hemen hi Trk ynetici
kalmamtr. talyanlara kar Enver Bey'in blgede Bedevilerden
salanacak yardmlar karlnda denecek olan paralarla birlikte
brakt tek komutan Aziz Ali Bey dir. Enver Paa Libyallara Aziz Ali
Page 39
Bey''in her trl yardmda bulunacana ve son ana kadar orada kalacana
dair sz vermitir. Ancak aralarnda orada da bir ok sorun yaanan Enver
Paa ve Aziz Ali'nin balar bu ayrlk sonrasnda iyiden iyiye kopma
noktasna gelmitir. Aziz Ali Bey daha sonra Enver Paa'nn brakt
paralarn bir ksmn, Osmanl askerlerini ve techizat alarak Msr'a
kzkardeininyanna , oradan da stanbul'a gemitir.
Ancak kendisini burada bir srpriz beklemektedir. Aziz Ali'nin blgeyi
terketmesine ve Bedevileri satn almas iin gnderdii paralar zimmetine
geirmesine sinirlenen Enver Paa, onu Divan Harpte yarglatacaktr.
Enver Paa, Aziz Ali'nin yaptklarn blgede Osmanllar destekleyen
Araplara ve Tekilat- Mahsusa'nn ajanlarna tek tek rapor
ettirmitir.Bu Tekilat- Mahsusa'nn i denetimi de elinden
brakmadnn bir rneidir.
Harbiye mezunu ve asl ad Aziz Ali Msri olan bu subay, yarglama sonucu
idama mahkumolmutur, Enitesi Kahire Merkez Komutandr. Yemen ve
Bingazi'de arpmtr. Libya'da elindeki silahlar da Sunusilere teslim
etmesi talimatn almasna ramen bunu yapmamtr. dama mahkumiyetinin
ardndan nglizlerin araya girmesi ve zorlamas sonucu kurtulup Msr'a
snr d edilmi ve serbest braklmtr. Arap milliyetilik
hareketinin Trklere ilk isyan bayra aan kiisi olan erif Hseyin'in
ordusunda Trklere kar arpmtr.Sonra Msr Genelkurmay Bakanl
makamna kadar ykselmitir. Msri'nin serbest braklmasnda Araplara
kar bir jest isteinde olan Osmanl ynetiminin de etkisi olmutur. Bu
konuda am'n Fransz elisi M. Bompar merkezine ulatrd bir
raporunda Trklerin, Arap rgtlerle ilgili btn almalar rendiini
belirterek unlar kaydediyordu:
Page 40
" Aziz Ali'ninaff ok yaknda balayacak daha ciddi ve ar tedbirleri
rtmek iin biimsel bir jesttir. "
Blgede Afrika Gruplar Genel Komutanl grevini yrten Nuri Paa
(Killigil) 1915'den 1918'e kadar buralarda kalarak Svey operasyonlarna
da katlmtr. Bunun ardndan 1918'de Kafkasya slamOrdular
Komutanl'na gnderilmitir. Atekesten sonra tutuklanarak Ardahan
cezaevine konmutur. Ancak buradan iki ngiliz memur ile drt askerin
ldrlmesiyle sonulanan 8-9 Austos 1919 tarihli firarnn ardndan
isyanc birliklere liderlik yapmak zere Kuzey Kafkasya ve Azarbeycan'a
gitmitir. Burada da Tekilat- Mahsusa'nn birliklerini organize ederek
istihbarat almalarna devametmitir. Daha sonra Anadolu'ya dnmtr.
LK GZL SERVS SORUTURMASI: TEKLATI NASIL BLRSNZ
ttihat ve Terakki ynetiminin 1918' de cephelerde yenilmesi ve lkenin
iinde bulunduu felaket zerine yurt dna kamas sonucu, 1918
Kasmnda Osmanl Meclisi Mebusan'nn "Beinci Komitesi" ttihat ve
Terakkinin ilikilerini incelemeye almtr. Tekilat- Mahsusa
incelemenin odandaki rgtler arasnda yeralr. Bu Trk gizli servisleri
iin parlamentoda oluturulan ilk ve tek aratrma komisyonudur.
Komite'nin Tekilat- Mahsusa ile ilgili sorularna dnemin Maliye Nazr
Cavit Bey "Gizli bir askeri gruptur. Ancak kabine kararyla kurulmamtr"
yantn verir. 1913-1917 yllar arasnda Sadrazamlk yapan Sait Halim
Paa ise Komite'ye Tekilat- Mahsusa'nn ordunun bir paras olduunu
syler. Ancak " Benimsorumluluumdndayd" diye ekler. Kt hrete
sahip tekilatn datlmasn defalarca Enver Paa'dan istediini de
syleyen Sait Paa, Harbiye Nezaretinin geni parasal yetkilerinin de
Page 41
teikilat iin kullanldn belirtir. Tekilat- Mahsusa zerinde hi
bir bte kontrol yoktur. smail Canbolat eski ileri Bakan olarak
komiteye Tekilat- Mahsusa'nn d gvenlikle ilikili bir tekilat
olduunu syler. Milli EitimBakan Ahmet kr Bey ise Tekilat-
Mahsusa konusunda bildii tek eyin, Enver Paa'nnilgilendii bir gizli
rgt olduunu komiteye aklar. Adalet Bakan brahimBey ise Tekilat
"kabine dnda bir askeri oluum" olarak nitelendirir. Kabinenin geri
kalan ksm Enver Paa'nn rgtn bilmediini itiraf eder. Bu da gizli
servisin zaman zaman kiisel hrslar iin kullanld konusunda pek ok
endieyi gnmze tamaktadr.
Tekilatn Sleyman Askeri'den sonraki lideri Eref Sencer( Kuuba)
kabineninbilgisizliini "gvenilmezliklerine" balamaktadr. Yani o
dnemin gizli servisi hkmetine gvenmez. Bu o zamandan bugnlere uzanan
zaman diliminde gizli servis ile hkmetler ve parlamentolar arasnda sk
sk yaanan bir amaz olarak tarihimizde yeralmtr. Bugn dahi pek ok
gizli servis eleman veya yneticisi, baz bakan ve parlamenterler ile
brokratlar "gvenilmez" bulabilmektedir. Bundaki hakllk paylarn
siyasetin geirdii deiime ve karanlk odaklarn g araylar iinde
satn aldklar mevkilere bakarak vermek, sanrz hemparlamentonun hemde
dier kurumlarn hakkn inkar etmek olur.
MT, ALAYANGL'E NEDENGVENMYOR
rnein srf Sovyet yaknl nedeniyle Trk politik yaamnn nemli
adlarndan biri olan ve Cumhurbakanl vekillii gibi ok nemli
grevlere dahi gelen hsan Sabri alayangil ile ilgili baz MT
yneticilerinin deerlendirmeleri artcdr. Onlara gre alayangil bu
Sovyet yaknl veya scak ilikileri iinde bulunmas nedeniyle zerinde
Page 42
hep pheler ve soru iaretleri bulunan ve daima kontrol edilmesi
gereken kiidir. Bunda MT'in baz operasyonlaryla ilgili olarak
Parlamento tutanaklarna baz bilgileri geirtmi olmasnn da etkisi olsa
gerektir. MT'e gre Trk siyasi yaamnn en renkli simalarndan ve
Cumhurbakan Demirel'in yakn arkadalarndan alayangil "gvenilmez"
dir. Gvenilmezlik sralamalarnda baka adlar da dn olduu gibi bugn
de yeralmaktadr.
Tekilat- Mahsusa o dnemin kabinesinde be kiiden baka hi kimseyi
gvenilir bulmamaktadr. Osmanl Hkmeti'nin byk ksm tekilat
sradan insanlar kadar bilmektedir. Onunla ilgili hi bir eye
kartrlmamlardr.
Tekilat- Mahsusa Balkanlardan, Dou Anadolu ve Kafkasya'ya, Suriye'den
Afrika Ktasna, Trablusgarp, Msr, Sudan ve Habeistana kadar olan geni
bir corafyada etkinliklerini devamettirir. Avrupada Trkiye ile ilgili
konferanslar izler, batl ajanlarla mcadele eder.
1914' de Enver Paa, Sleyman Askeri, Eref Sencer (Kuuba),
Bahaeddin akir, Mithat kr (Bleda)' den oluan bir kurulun
sorumluluunda olan Tekilat- Mahsusa'nn kadrolarna sonradan ynetici
olarak ttihat ve Terakki'nin nde gelenlerinden Kk Efendi ( Kara
Kemal), Yenibaheli Nail Bey, Binba Hsamettin Ertrk,Trabzonlu Rza Bey
de katlrlar.
Tekilat, Enver Paa'nn eski gnler zleminin yakt atele bir o
cephede bir bu cephede koturmaktadr.
Kadrolarnda Trkiye'nin en eitimli elemanlarn bulunduran Tekilat-
Mahsusaclar almalarnda mttefik Almanlarn, zellikle Afrika ve Arap
Page 43
yarmadasndaki mcadelelerine de destek vermilerdir. Kavga
ngilizlerledir. Almanlar, ittihatlarn byk ksmnn gznde
Osmanl'y eski gnlere tayacak aratr. Osmanl ynetimi Almanlarla
birliktedir ve Almanlar bu amala Tekilata para yardmnda bulunmaktadr.
Almanya'nn Tekilata o dnemde dedii paralarn 1918 yl sonundaki
toplamtutar 4 milyon altn lira , yani 1918 rakamlaryla yaklak 18
milyon Dolardr. Almanlar paray veriyor, karlnda ise i satn
alyorlardr. Bu yntembugn de dier gizli servislerle kurulan
ilikilerde zaman zaman uygulanmaktadr. Ancak bu taktikte bazen zorlama
yaratmak amacyla Almanlarnmusluu kestikleri de olmutur. Tekilat bu
durumlarda Almanlar ounlukla umursamamay yeler. Zaten zellikle Arap
Yarmadasndaki Alman ajanlarnn ngilizlere kar yrtt
operasyonlarn byk bir ksmna da Tekilat- Mahsusa kar kyor ama
yaplacak ileri engelleyemiyordur. Almanlar da kendi istihbarat alarn
ve elemanlarn blgede yle veya byle Osmanl idaresinden aldklar
destekle rahata kullanmaktadrlar. Yani karlkl kar ilikileri bir
dengede devametmektedir.
ALMANGZL SERVS ORTADOU'YANASIL YERLET
Tekilat- Mahsusa'nn kar kt ilerden biri de nl Alman casusu
Wassmuss'un ran zerine yaplacak olan ve Arap Yarmadas'nda Cihad ile
birlikte ngilizlere kar yaratlacak kargaa plannn
uygulamalardr.Alman Gizli Servisi Tekilat- Mahsusa'nn da yardmyla
Afganistan'a ulaacak ve buradaki yneticileri de ikna ederek Cihad
arsna uymalarn salayacaktr. Bu amala oka da para harcanacaktr.
Blgeye Tekilat- Mahsusa'nn da yardmc olaca ve casuslardan oluan
kamuflaj sirk olan iki grup gnderilir. Bunlardan ilki yeteneksiz bir
Page 44
gruptur ve 13 Aralk 1914 de geri ekilir. kincisi ise daha nitelikli
casuslardan oluur. almalarna balarlar. Ancak onlar da ngilizgizli
servisi durdurmay baarr. Almanlar bu byk dou zlemlerini ve ele
geirme dileklerini temsil eden harekat "Drang Nach Osten" politikas
diye nitelendirdiler. Zor doa koullar, Araplarn Trklere kar duyduu
kin ve gvensizlik, Enver Paa'nn Almanlardan rkmeye balamas ve buna
bal olarak engelleme abalar ortasnda kanl ve zorlu mcadelelerden
sonra Almanlar dlerine ulama olanan yitirirler.
Ama casuslar Wassmuss, blgede n ok byk bir ajan olarak
almalarna devameder. zellikle ran zerindeki Alman gizli servisi
balantlar ylesine gl atlr ki bugn dahi Alman gizli servisi ile
ran gizli servisi arasndaki balar son derece kuvvetlidir. ran
Almanya'da ldrme eylemleri gerekletirmekte ve hatta adamkarmakta
ama buna gz yumulmaktadr. Bu hep o zaman atlan temeller zerine
bugnlerde dahi srdrlen mcadelelerin sonucudur.
ran Krdistan Demokrat Partisi lideri Sadk erefkendi, Berlin'de mafya
usul bir suikast sonucu ldrlr. 1992 Eyll'nde gn sreyle
yaplacak olan Sosyalist Enternasyonal kongresini izlemek iin Berlin'e
gelen erefkendi yemek iin gittii Mykonos Restoran'da kendileri iin
ayrlan zel odada arkadalaryla bir araya gelir. Geceyarsna doru
lokantay basan kii susturucu taklan silahlarla Doktor Sait kod adl
Sadk erefkendi ile birlikte partisinin Almanya temsilcisi Humayum
Ardalan , Avrupa Temsilcisi Fattah Abduli ve ran muhaliflerinden Nuri de
Kurdi' yi ldrr. Suikastiler yakalanr. Hizbullah yesi iki lbnanl ve
bir ranl ele geirilir. Katillerin ran'n emriyle hareket ettikleri
Page 45
belirlenir. Ama kimse ran'a ses kartmaz. Alman gizli servisinin bir
kanad olayn planlamasnn ran'n Bon Bykeliliinde yapldn
bilmektedir oysa. Ayrca ran, Alman ynetiminin de gzyummas sonucu,
Trk rgt ve derneklerine szarak buralarda propaganda da yapmaktadr.
ran'n Bon Bykeliliinde 6 oda ran gizli servislerinin elemanlarna
ayrlm durumdadr. Ayrca buradan yayn yapan bir de radyo
bulunmaktadr.
Almanya'da, ran Gizli Servisi'nin eflerine uygulanan protokol neredeyse
bir babakana uygulanlanla ayn dzeydedir. Bunda ana etkenler arasnda
bu tarihi srecin gelitirilmesi sonucu ortaya kan ilikiler a n
planda gndeme gelmektedir. ran'n silahlanmas ve Nkleer geliiminde de
Alman kaynakl rnlerin nemli bir yeri bulunmaktadr. Almanya'nn
politik arenada 2000'li yllarda Ortadou'da Amerika'nn karsna
srebilecei elindeki koz azl nemlidir. "stanbul'un Dousunda
Bitmeyen Oyun"un senaryosu hep yrrlkte bulunmaktadr. ran'n Batl
mttefiki Almanya'dr ve Almanya olaylar yakndan izlemeye ve
ynlendirmeye devametmektedir.
ALMAN PARASIYLA CASUSLUK OYUNU
Tekilat- Mahsusa ile Almanlar arasndaki para alverii konusunda
tekilatn yneticilerinden Eref Sencer (Kuuba) 1914 ile 1917 yllar
arasnda zaman zaman durdurulan demelerin yaplmas ve Almanlarla
operasyonlarda koordinasyon konusunu grmek iin Almanya'ya gitmitir.
Kuuba, Almanlarn operasyonlarda direk mdahalesinin olmadn
anlarnda aktarmaktadr. Ancak Enver Paa ile Alman Genelkurmay'
arasndaki yaknibirliinin tekilat etkilediine de dikkat
ekmektedir. Almanlarn etkinliinin, tekilatn ajan kadrolarnda
Page 46
nemsenmemesini Eref Bey yle aklamaktadr:
"Koordinasyon, mali kaynak, ideoloji gibi sorunlar grev safhasndaki
ajanlar nadiren ilgilendirmektedir. nk biz hareket adamydk. Filozof
veya idareci deildik."
Tekilat- Mahsusa ekonomik kaynaklar bakmndan Almanlara ne kadar
yaknsa, almalar ve ideolojisiyle de o kadar uzaktr. Almanlar
tekilat parasal ynden satn alamamlardr. nk asl kaynak Osmanl
hazinesidir. Tekilatn ana amac bir manda ya da kendini kullandrma
deil, yeniden Byk Osmanly kurmaktr. Almanlar bu yolda kullanlmak
istenilen aratr. Bu ayn zamanda 1912 - 1913 Balkan Sava srasnda 12
adalar alarak Hellenizmdn gerekletirmek iin saldrganlaan
Yunanistan' durduracak ve Boazlarn kendisine kapand endiesiyle
saldr planlar yapan Rusya'y bu emelinden vazgeirecek bir yntemdir.
1914' n kanl sava yllarna gelindiinde Tekilat- Mahsusa, Enver
Paa'ya, en byk desteklerinden birini vermitir. Enver Paa'nn
dlerinin gereklemesinde kesin bir ara gzyle bakt, Birinci Dnya
Sava'nda Almanlarn yannda savaa dahil olma dncesinin
uygulanmasna, Tekilat- Mahsusa yardmc olur. Bu konudaki iddialarn
birincisi Almanlarla 3 Austos 1914' de ttihat ve Terakki'nin pek ok
nde geleni ve hatta Padiah da atlatlarak bir gizli ittifak anlamas
imzalanmas zerinedir. Burada da gerekli altyapnn tekilata saland
dnlebilir. nk bu srada tekilat Anadolu dndaki topraklarda
ngilizlere kar mcadeleye balamtr bile. Bu anlama, Cemal Paa'dan
bile saklanmtr. Anlamadan iki gn sonra Tekilat- Mahsusa'ya 5
Austos 1914 tarihli Enver Paa genelgesiyle resmiyet kazandrlmtr.
Page 47
Enver Paa'dan gelen direktifler aynen uygulanr.
ENVER PAA'NIN OULLARI: GOBENVE BRESLAU
Almanlarn ngiliz kontrolndeki Akdeniz'de skan ve anakkale Boaz'na
yaklaan iki gemisi Goben ve Breslau Enver Paa'nn kabineye danmadan
verdii emirle, boazlara kabul edilir ve Osmanl topusunun korumasna
alnr. 11 Austos 1914 gn Enver Paa, Bakanlar Kurulu'na olay "Bir
olumuz dnyaya geldi !" diyerek duyurur. ngilizler nde, Franszlar
arkada telala durumu knarlar. Hkmet, ngilizlerin parasn almalarna
karn, kendi tersanelerinde yaplrken Churchill'in basksyla el
koyduklar Sultan Osman ve Readiye adl iki Trk gemisine karlk,
Almanlar dan bu iki geminin alndn, birinin adnn Yavuz, dierinin
ise Midilli olduunu telal ngiliz ve Fransz Bykelilerine iletir.
Ancak, daha sonra olaylar hzla geliir. Enver Paa, Cemal Paa, Talat
Paa ve birka ttihat ve Terakki nde geleninin ald bir kararla iki
Alman gemisi Karadeniz de Rus donanmasna saldrr. Tarih 29 Ekim1914
tr. Bunun sonucunda Trkiye, Almanya'nn yannda savaa girer. Franszlar
ve ngilizler, Osmanl'ya sava ilan ederler.
Bu savaa girmek neredeyse kanlmazdr. Yani Enver Paa ve dnemin
ttihat ve Terakki ileri gelenleri savaa katlmakla paylama dur
diyebileceklerini ngrmlerdir. Avrupa'daki ittifaklar, ngilizlerin
Osmanl mparatorluunu paralayarak yutma istei, Ortadou'daki petrol
alanlar, etnik klar, kkrtmalar sava neredeyse kanlmaz
klmtr. ngilizlerin zellikle Ruslara kar byk destek verdikleri
Osmanl'dan uzak kallar ve bir paralama organizasyonu iine girmeleri
ttihat ve Terakki ynetimini alternatiflere zorlamtr. Almanlar bu
boluu doldurmak istemiler ve Osmanl idaresiyle Almanlarn gelecee
Page 48
ilikin senaryolar birbiriyle akmtr.
CASUS SAVAI NASIL BALADI
Cepheler oluturulmadan, yani resmen savaa girilmeden ok nce Enver
Paa'yla birlikte Tekilat- Mahsusa oktan ngiliz ve Franszlar'a kar
sava balatmtr.
Savan devamettii yer Arap Yarmadas'dr, Afrikadr. Bu sava gizli
servisler arasnda yaplmaktadr.
Savaa girilmesinden 6 ay kadar nce, zel eitimdengeirilmi Tekilat-
Mahsusa ajanlar ve propagandaclar Fas, Cezayir, Tunus, Trablusgarp,
Msr, Osmanl'nn elindeki Arap Eyaletleri, Orta Asya, Hindistan, La Cava
ve Sumatra'ya gnderilmilerdir. Ama, buralarda dmana kar savaacak
gnll birlikler oluturmak ve "islambirlii" adna dmana kar
ayaklanmalar karmaktr.
Bu arada Osmanllar Suriye, Filistin ve Msr cephelerine asker yna
da yapmlardr.
ngilizlerce bu ajan-provakatr almalardaki art belgelenmi, ancak
bunlarn tek bir merkezli olduu dnlememitir. ngiliz raporlarnda
blgelerde bir islambirlii kampanyasnn Almanlarn nderliinde devam
ettii belirtilmekte, hatta Msr'daki Osmanl subaylarnn ok tehlikeli
olduklar kaydedilmektedir. Msr'daki Tekilat- Mahsusa ajan olan
Sleyman el Baruni'nin Kahire'de ihtilalci bir hareket iin kkrtclk
yapt, ngiliz eli tarafndan merkeze bildirilmitir. ngiliz
casuslarnn bir Trk subayn mektubunu ele geirmeleri ve mektupta
subayn ngiliz askerlerinin nakliyesi iin kullanlacak drt geminin
mrettebatn greve gitmeleri iin tevik ettiini yazmas, korku
Page 49
uyandrmtr. ngilizlerin askerlerini gemilere bindirmesi durumunda
geminin batrlaca da mektupta yazldr. ngilizler mektuba ek olarak
Trk subaynn grevi gerekletiremediini yazmlarsa da, bu grev bir
mddet sonra gerekten yaplmtr. ngilizler Trk subaylarnn
ayaklandrd Araplarn, Msr snrn ihlal ettiini merkeze iletirler.
SLAMINDOSTU"HACI WLHELM" ARAP LLERNDE
ngilizleri buradaki faaliyetler konusunda yanltan ey, stanbul'daki
paalarn zel konumalarnda onlar kandrmasdr. Paalar birbirleriyle
kavgallarmcasna davranmaktadrlar. ttihatlar, ngilizleri
kandrmaktadrlar. zellikle iki gl adamEnver ve Cemal Paalarn
birbirine zt aklamalarda bulunmalar ngilizlerce nce
anlalamamtr.
Tekilat- Mahsusa Sina Yarmadas'nda Bedevilerden oluan nemli bir
gnlller birliini bu almalar sonucunda elde etmeyi baarmtr.
Burada Almanlardan gelen paralar kullanlmaktadr.
1914 Ekim'inde Tekilat- Mahsusa ve Alman ajanlarnn ortak almalar
sonucu Halep'deki mslmanlar ylesine bir propagandaya maruz
kalmlardr ki bunu ngiliz Bykelisi merkeze "Halep nihayetindeki
mslmanlar, Kayzer'in mslman olduuna ve Almanlarn Rusya'ya kar
slamiin savatna inanm grnyorlar. Trk ve Alman istihbarat
Wilhelm'den slamn dostu Hac Wilhelmdiye bahsediyor" diye bildirmitir.
Bu tr nvanlarn zellikle Trk istihbaratlarn olduka elendirdiini
Eref Bey anlarnda dile getirecektir. Ancak bu propagandann snrn da
izebilecek bilgi sahibidir Tekilat- Mahsusa'clar. Bu konuda Eref
Sencer (Kuuba) anlarnda :
"Kayzer'in adn hi duymam ve ok uzakta bir memleket olan Almanya'y
Page 50
belli belirsiz bilen ynlarn cehaletiyle snrl kalmtr." yorumunu
yapar.
Bu sava ncesi hazrlklara Enver Paa'nn kardei Nuri Paa da katlr.
600 kiilik bir Tekilat- Mahsusa tarafndan yetitirilmi zel birlikte
Suriye'ye gelen Nuri Paa daha sonra Kuzey Afrika'da birka baarl
sabotaj ve rgtlendirme almalar yapacaktr. Bu 600 kiilik Tekilat-
Mahsusa birliinin amac Msr'da ngiliz aleyhtar propaganda ve
sabotajdr. Burada yaplacak ilerden bazlar arasnda Nil'de
gerekletirilecek sabotajlarla nehrin yatan deitirmek, zerindeki
barajlar havaya uurmak, tatl su depolarn ortadan kaldrmak gibi
grevler vardr. Bunlar gerekletirmek iin yaplan sabotaj
eylemlerinden byk bir ksmnda baarl olunamamtr. Birlikler ya
ngilizlerineline dm ya da Nil'in azgn sularnda yok olup
gitmilerdir. Ancak ngilizlere korkulu anlar yaatlmas salanmtr.
Bu srada Sleyman Askeri Bey, Kasmve Aralk 1914 de Gneydou ve Kuzey
Irak'daki Krt airetlerinin balln kazanmak iin 5 bin liradan fazla
para harcamtr. Tekilatn bu blgelerdeki en nemli ideolojik kozu
slamdr. Tekilat bunu son derece geni llerde kullanmtr.
Propagandann temelinde slamclk sylemi yer almtr. Bunda Arap
Yarmadas'ndaki cehaletin ve slaminanndaki tutuculuun ve
bilgisizliin byk etkisi vardr.
SAD- KRD TEKLAT-I MAHSUSA'NIN GNLL BRLKLERNDE
Tekilat- Mahsusa'nn bir dnemiinde bulunanlar arasnda Trk siyaset
ve edebiyat dnyasnn nemli adlar da yer almaktadr. Bu adlardan ikisi
ok ilgi ekicidir. Biri Said-i Nursi'dir. Said-i Nursi Osmanl'nn
Page 51
ykl ve topraklarn birer birer elden kmas zerine buna kar
zellikle etkiledii Krtler ve eriat rencileriyle birlikte olaylarn
akn deitirmek, hilafeti ve eriat korumak iin Tekilat Mahsusa
organizasyonlarna katlmtr. Geri pek ok Tekilat- Mahsusac gibi o
da sonralar Cumhuriyetin kurucusu ve Ulusal Kurtulu Sava'nn lideri
Mustafa Kemal ile atmaya dm, yarglanm ve srgn yaam
ekmitir.
Said-i Nursi veya Said-i Krdi olarak anlan bu eriat kavgacs, Birinci
Dnya Sava srasnda Kafkas ve Dou cephelerinde Tekilat- Mahsusa
tarafndan organize edilen gnll sava birliklerine katlmtr.
zellikle Kafkas cephesindeki gnll Krt gruplarnn bana geerek
fiilen savam, Ermeni ve Ruslara kar byk yararllklar gstermitir.
Daha sonra Ankara hkmetinin ban artan bu adam, bu savalarla geen
gnlerinde Teikat- Mahsusa organizasyonu altndadr. Enver Paa'nn da
takdirini kazanmtr. Daha sonra bu srada gsterdii baarlar
nedeniyle Ankara'ya ilk meclise de davet edilen Nursi, eriat iin
yrtt ayaklanma ve bakaldr faaliyetleri sonrasnda stiklal
Mahkemesi'nde yarglanm ve srgn cezasna arptrlmtr. Said-i
Nursi, Kafkas cephesindeki atmalar srasnda Ruslara esir dm,
Sibirya'ya gnderilmitir. Buradan kaarak kurtulan Nursi, Almanya yoluyla
Sofya zerinden 17 Haziran 1918'de Trkiye'ye giri yapmtr. Nursi'nin
hayatn kaleme alan Nur tarikatndaki rencilerinin hazrladklar
"Bedizzaman Said Nursi Tarihe-i Hayat " adl kitapta bu dn srasnda
ona verilen belgenin bir rneini de grmek mmkndr. Bu belgede Nursi
gnll Krt Svari Alaynn fahri Kaymakam' rtbesiyle anlmaktadr. Bu
kitapta ayrca olaylara ilikin detaylara da yer verilmektedir. Kitap,
Page 52
Nurculuk tarikatnn nde gelen yaynevlerinden olan "Yeni Asya Neriyat"
tarafndan 1990 ylnda baslmtr.
MLL MAR YAZARI MEHMET AKF, GZL SERVSN PROPAGANDST
kinci isimise Kurtulu Sava'nn nl hatiplerinden, stiklal
Marmzn yazar islamc air Mehmet Akif Ersoy'dur. Ersoy, Tekilat-
Mahsusa'nn liderlerinden Eref Sencer (Kuuba) ile birlikte Arap
Yarmadasnda almalar yapmtr. Oda daha sonra Atatrk ile
anlamazla denlerdendir. Bu anlamazlk sonucu Trkiye'yi terkedip
Msr'da yaamay bile tercih etmitir.
Eref Bey, Mehmet Akif ile tekilatn Arap masasn yneten eyh Salih
(erif El Tunusi), Enver Paa'nn Bayaveri Mmtaz Bey'i yanna alarak
Hicaz seferine kmtr. Akif gl bir hatiptir ve islam iyi
bilmektedir. Propagandist olarak daha nce Bat cephesini dolam, sonra
Almanya'ya gitmitir. imdi sra Arap Yarmadasn dolamaya gelmitir.
nk burada isyan hazrl iinde olan Mekke Emiri erif Hseyin ve
ailesi ile Emir Faysal' etkiliyecek gte tek kii Mehmet Akif'tir. Bunu
bilen Enver Paa Tekilat- Mahsusa kadrolar ile birlikte Mehmet Akif'i
bunlarn iknas iin grevlendirmitir.
Heyet, datmak iin yannda oka altn ve deerli hediye de
gtrmtr. Mehmet Akif en gzel iirlerini yazd anakkale zaferini de
lde renmitir. Gnlerce bu zafere inanamam ve alamtr. Bu geziler
srasnda ziyaret edilen bn-i Reit, padiahn hediyelerini de kendisine
sunan bu heyete ok deerli, kabzal altndan kllar hediye etmitir.
Bu kllar Tekilat- Mahsusa'nn sembol haline gelmitir. Ancak Mehmet
Akif bu klc grevini tamamlayp stanbul'a dndkten sonra, Salihli'de
Page 53
Yunan igali ncesinde Eref Bey'e, "Daha mnasip birisine veriniz bu
klc" diyerek teslimetmitir. Eref Bey de bunlar igal srasnda
iftlik evinin bahesine gmmtr. Mehmet Akif tekilat tarafndan
blgede etkin bir ekilde kullanlmtr. Akif'in bu gezisiyle ilgili
ayrntl bilgi Feridun Kandemir'in "Medine Mdafaas Peygaberimizin
Glgesinde Son Trkler" adl hatralarnda bulunmaktadr. Nehir Yaynlar
tarafndan, 1991 ylnda kartlan hatralarda Arap llerinde Trkler
ile ngilizleringizli servislerininkavgalar, tanklarn azndan
aktarlmaktadr.
Bu srada, Medine savunmasyla adeta kutsallaan Fahrettin Paa'nn 14
Mays 1917'de zel bir vagon ve zel bir koruma timiyle stanbul'a
gnderdii deerli eya ve mukaddes emanetleri de unutmamak gerekir.
Bunlar Hazreti Muhammed'in mezarnda bulunan eyalardr. ngilizlerin
eline gememeleri iin savunma srasnda stanbul'a karlmtr. Bu
eyalarn ayrntl dkm Kandemir'in hatralar ile, "Medine Mdafaas
Hicaz Bizden Nasl Ayrld" adl kitapta bulunmaktadr. Naci Kaif
Kcman'n hatralarnn bulunduu kitapta bu savunma ve casuslarla
mcadele konusunda ilgin olaylar yer almaktadr. Kcman, Hicaz
savunmasn yapan birliklerde askeri istihbarat grevlisi olarak da
almtr. Kitap Sebil Yaynlar tarafndan baslmtr.
FRANSIZ KONSOLOSLUU'NU BASAN AJANLAR
Mehmet Akif ile blgedeki ortak almalar srasnda Eref Bey, am'da ve
Beyrut'ta Fransz Konsolosluu ile yakndanilgilenmi ve buraya girip
kanlar saptamtr. Bunlar arasndan ajanlar belirlemeye almtr.
Bu almalar sonrasnda, onlarca kii casusluk ve ihanet sularndan
sava ortamnn da verdii olaanst koullar nedeniyle yarglanp idam
Page 54
edilecektir. damlarda acmasz davranlmasn isteyen, kanal seferi iin
blgede bulunan Cemal Paa'dr.
almalar srasnda Tekilat- Mahsusa'ya yardmc olacak Osmanl'dan
memnun bir grubu da toplamay baarmlardr.
Bunlardan biri olan Hasan El Abed yazhanesinde Fransz gizli servisince
tutulan bir katil tarafndan ldrlr. Katil sktrlnca Fransz
Konsolosluu'na snr. Tekilat- Mahsusa bu durumda hemen bir
deerlendirme yapar. Eref Bey tekilattan Ali Mnif Bey'i grevlendirir.
Tekilat- Mahsusa Fransz Konsolosluu'nu basar, katili ele geirir ve
darya kartr. Ayrca Konsoloslukta bulunan baz evrak da bu basknda
Tekilat- Mahsusa'nn eline geer. Fransz Konsolosluu'nun baslmasnn
ardndan ele geirilen belgeler incelendiinde stanbul'da Arap
milliyetilii iin mcadele eden bir gizli rgtn varl ortaya kar.
Tekilat, Arap milliyetilii karsnda olduka titizdir. nk bu
milliyetiliin Osmanl daki karl zlme ve dal demektir.
ngiliz gizli servisi de Arap Yarmadas'nda srekli olarak Arap
milliyetilini kamlamaktadr. Tekilat- Mahsusa bu nedenle iinde
uzman olan iki eleman ile nemli grd gizli Arap rgtlerini
titizlikle izler. Bunlar arasnda El Ahid, Cemiyet-i Kahtaniyye,
El-Eha-l Arabi, lla-El Merkeziyye, Evlad- Arap, El Mnted-l Ebedi
gibilere rastlanr.
ARAP MLLYETLER GZL RGTLERYLE ORDUYASIZDILAR
Bunun sonucu Tekilat- Mahsusa ordu iinde Arap milliyetiliini hedef
alan kar rgtleri belirler. Arap milliyetiliinin nemli rgtnden El
Ahid geni bir nfuz alan bulmu, hkmet iinde de kendisine destek
Page 55
salamaya almaktadr. Hristiyan kkenli Araplar ve bunlar destekleyen
milletvekilleri rgtlerin iindedir. Baz Arap kkenli bakanlar da
rgtlerde aktif rol alr. Ordu iindeki rgt, Arap kkenli subaylardan
olumutur. Bunlarla ilgili yaknmalar Cemal Paa'nn anlarnda geni yer
almaktadr. Paa hi ummad askerlerden Arap milliyetilii ileilgili
vgler duyduunu ve hayret ettiini yazmaktadr. Bu rgtlerin yeleri
Arap milliyetilii zerine yemin ediyorlar daha sonra rgte
alnyorlardr. Osmanl'nn st dzey subay Albay rtbesindeki Selim
Hafz El Cezairi bu rgtn nde gelenleri arasndadr.
Tekilat- Mahsusa rgt zerine operasyonlarna derhal balar. Pek ok
rgt yesi sktrlp pasifize edilirken, bir ksm dlanr, bir ksm
da ajan olarak kazanlr.
Bunlardan SelimEl Cezairi rgt ile ilgili bilgileri verir, kendisine
koruma ve para verilerek memleketi olan Cezair'e sa salimulamas
salanr. Tekilat- Mahsusa ile ilikileri daha sonra da devamettirilir.
NGLZ CASUSLAR ORTADOU'DA: LAWRENCE DYE BRADAM
Tekilat- Mahsusa Balkanlarda salad baarnn aynsn elde etmek
iin btn gcyle Arap Yarmadas'nda da almaktadr. Ancak karsnda
parasal adan kendisinden ok stn olan, blge zerindeki etkinliini
petrol alanlarna ynelik emelleri nedeniyle son derece arttrm bulunan
ngilizler, Franszlar ve ibirlikileri yer almaktadr. Birinci Dnya
Sava srasnda tekilatn faaliyetleri giderek artar. Ancak karlarnda
dnyann en iyi casuslarndan biri olan ve Ortadou'da faaliyet gsteren,
ngiliz haberalma tekilatnn bel kemii, Merkez efi bayan Getrude Bell
ile Thomas Edward Lawrence, Captain Shakespeare ve adamlar vardr.
Shakespeare ve Lawrence Arap milliyetiliini sonuna kadar krklemekte,
Page 56
dmann Trk olduunu Arap'a anlatmakta ve snrsz para olanaklarn
kullanarak eyhleri, Arap yneticilerini satn almaktadr. Onun elindeki
bir dier g de Araplarn ok sevdii altndr. Bol bol altn harcamakta
ve vaadedmektedir. Shakespeare 1915'de, ngilizlerin verdikleri szlerin
yerine getirilmeyeceini anlayan Suudilerce ldrlr. Blgede zamanla
ngiliz politikasnnuygulaycs konumuna geecek olan Lawrence'in
karsna Almanlar en iyi elemanlarndan olan Wassmuss ile Otto Von
Niedermayer'i koz olarak srmlerdir. Bu casus Ortadou'daki
mcadelelerinde neredeyse efsaneleirler.
Mcadele kran krana geer. Tekilat- Mahsusa ise bunlarn karsna
Sleyman Askeri Bey, Eref Sencer (Kuuba), Nuri Paa gibi adlarla
kmaktadr. Eref Sencer bu konuda unlar syler:
"Lawrence ile Arap Yarmadas'nda adeta kovalamaca oynar gibi
altk."
Arabistan'da yaptklarn anlatrken "Btn insanlar d kurar ama ayn
biimde deil. Geceleri zihinlerinin tozlu kvrmlarnda d kuranlar,
gndz uyandklarnda bunun bo olduunu anlarlar. Fakat gndz d
grenler tehlikeli insanlardr. nk gzleri ak bu dlerini
gerekletirmek isteyebilirler. Ben bunu yaptm." diyerek kendine hi de
haksz olmayan bir paye bien Lawrence konusunda, blgedeki mcadeleleri
srasnda farkl dncede olan Trkler de bulunmaktadr. Bunlardan biri
de Feridun Kandemir'dir. Kandemir blgedeki aktif almalarna dayanan
anlarnda bu konuda unlar dile getirmektedir:
"Her l Arab, usuz bucaksz lde yalnz bana bir sava gemisi gibi
harekette serbest bulunur ve kendi kanununu yrtr. Bedevi, Hecin Devesi
Page 57
zerine binince adrna bir daha dnmek lzumunu duymakszn, cansz
denebilecek kumderyas llerde haftalarca kendi kendine yeterek
dolaabilir. Bedevinin savamak usul bambakadr. O bir avc avn arar
gibi gzne kestirdii dmannn peine dp, nihayet onunla kar
karya gelmek istemez. Bedevi dmannn tamamiyle habersiz bulunduu bir
anda birdenbire stne saldrr. ini hemencecik grebildii kadaryla
grr ve dman daha akln bana toplamaya vakit bulamadan izsiz,
yolsuz ln ufkunda gzden kaybolup gider. te Lawrence'in Trklere
kar tatbik etmek istedii plan buydu.
Lawrence bu karar verdii gnlerde hasta yatyor ve Trk kuvvetleri de
sratle Rabu zerine yryordu. Lawrence RabuLiman etrafnda yaptrm
olduu siperleri kuvvetlendirecek yerde hemen erif Faysal' ve
kuvvetlerini alarak kuzeye hareket etti. Yalnz erif Hseyin'in kk
olu Emir Zeyid'i bir miktar kuvvetle Trkleri oyalamak zere geride
brakt. Bu suretle Trklere Mekke ve Cidde yolunu tamamen ak
brakmt. Kuzey'deki kk Yenbu ve Elvecik Limanlar Trklerin elinde
bulunuyordu. Lawrence'in plan bu kk fakat askerlike nemli limanlar
zaptederek Hicaz demiryolunu tehdid etmek ve Trkleri ya Medine'ye dnmeye
zorlamak, yahut ulatrma yollarn kesip l ortasnda yiyeceksiz ve
mhimmatsz kalmak tehlikesine uratmakt. Lawrence, Hicaz'da isyan
gelitirmek iin kendi akl ve zeka kabiliyetine gveniyordu. Lakin bir de
Araplarn iinden, kendisine yardmc olacak bir efe ihtiya vard.
htiyar ve baba erif Hseyin faal bir ef olamazd. Oullarndan
Abdullah' tombul ve rahatna ok dkn, Ali'yi saf, Zeyd'i souk, durgun
ve heyecansz buldu. Sadece Faysal' beendi.
Lawrence hatralarnda bu konuda yle der:
Page 58
'Beni dikkatle szen, beyaz ipekler giymi bir ahsiyet grdm. lk
bakta anladmki, Arabistan'da aradmve benimkendisine hizmet iin
gelmi olduumadam. Yani Arap isyann zafere ulatrabilecek ef gcne
haiz ve bizimhizmetimizden ve yardmmzdan istina etmeyecek akll adam
bu idi. Bu zat bana sordu 'Ordugahmz nasl buluyorsunuz?' Ben de gzel
fakat am'a pek uzak dedim. amkelimesi orda bulunanlarn iine bir kl
gibi sapland. Hepsinde bir kprdanma oldu, kaskat kesildiler. Bir
dakika nefeslerini tutular. Hepsi uzak seferin hayaline dalm gibi
oldular. En nihayet Faysal bana dnerek gld. 'Elhamdrillah Trkler daha
yakn' dedi.'
Lawrence erif Faysal' ite byle seti. Ve ondan sonra onunla bir
ibirlii yaparak asilerin ihtiyalarn top, tfek, altn dinamit, erzak,
malzeme, ara, retmen, uzman, teknisyen vesaire tespit edip temine
koyuldu. Ve Yenbu karargahna giderek ilk i olarak bir s kurdu.
LAWRENCE TRKLER SAYESNDE MEHUROLDU
Lawrence artk ef sayd ve btn Araplara da yle gsterdii Faysal'n
en yakn has maviri, fikren ve fiilen yardmcs, bir kelimeyle sa kolu
ve saeli olmutu. ki yl sonra asilerin banda ve efin yannda am'a
girdi. Ta ve tahtlar datt. Bu derece baarya ve hrete ulatktan
sonra Lawrence hakknda sylenmedik sz kalmad. 'Arabistan'n tasz
kral', 'Tehlikeli sihirbaz, muammal adam', 'Dou'nun haritasn
deitiren adam', 'Mslmanlarn mukaddes topraklarnn gerek efi',
'ngiltere'nin milli kahraman', 'Dnya dinamit ampiyonu', 'Krallar
yapcs'. Kimi de onu Mareal Allenby'den stn buldular. Hatta
Napolyona'a benzettiler. Umumi harp esnasnda Kanal Seferini yapan 4.Ordu
Page 59
Kurmay Bakan ve sonralar Harp Akademisi Kumandan olan rahmetli General
Ali Fuad Erdemise hatralarnda bu konuda yle der:
'Lawrence byle nl klan biz Trkler olduk. Bizimstrateji ve
siyasetimiz Medine'yi ve Hicaz hattn tahliye etmemek hususundaki inat
ve srarlarmz ki Lawrance' layk olmayarak masal kahraman yapt. Byk
okyanusun dibine bir dalg indirdiimizi farzedelim. Bu derinlik azami 80
metredir. Hicaz hatt uzunluu Dera'dan Medine'ye kadar 850 kilometre,
yani okyanusun derinliinin 10 mislidir. Dalg okyanusun dibine tespit
edelimve ona bir boruyla hava, su, yiyecek gnderelim. Bu havay, bu
suyu, bu yiyecei ulatran boru yzeyden dibe kadar kpek balklarnn
hcumuna hergn uruyor. Buna ramen dalg o dipte braklyor. Her
gle katlanarak, her tahrip ve zarar onarlarak, her hcumgeri
atlarak orada braklyor. Dalg Fahrettin Paa ve Medine garnizonudur.
Nefes borusu ve can damar Hicaz demiryoludur. Kpek balklar da
dinamiti asilerdir. imdi sorarmsize kimin yapt i daha zordur?
Katland zahmet ve fedakarlk daha byktr? Kpek balklarnnm?
Dalgcnm? Yoksa nefes borusunun, yani Hicaz hattn mdafaa edenlerin
mi? Hicaz hattnn mehul kahramanlarnn ve mehul ehitlerininmi?'"
Ancak btn direnmelere ramen Lawrence, Arap'lar ve ngiliz askerleri
Tekilat- Mahsusa'nn btn abalarn boa kartmay baarr. Araplar
ngiltere'nin milliyetilik propagandalarna kanmlardr.
Tekilat- Mahsusa da Arap'lara para verir. Ancak ngilizler kadar
doyurmay ve kandrmay baaramaz. Sonunda Lawrence'n kkrtc
milliyetiliine esir olan Araplar slamn kaynatrcl propagandasn
yrten, ngilizlere kar Cihad ilan eden Osmanl'ya kar tutumalrlar.
Lawrence'in altnla satn ald, derleyip toparlad Arap'lar, btn
Page 60
yarmada'da Osmanl askerlerini ve Tekilat- Mahsusa'nn ajanlarn tek
tek avlarlar. Onlar arkadan vururlar. Bu toplu katliamlar zaman zaman
Lawrence'da bile tiksinti duygusuna yol aar.
Bat'nn, hatta hemen btn lkelerinin Trkleri le gmen adamolarak
adlandrdklar Lawrence hakknda, Trklerle ve onunla birlikte,
savalar ve blge gereklerini yaayan Subhi El Umari ise ilgin
deerlendirmeler yapmaktadr. Doan Kololu'nun 1969 ylnda 'Lawrence'i
Nasl Tandm?' adl bir kitap yazan Umari'den aktardklar Lawrence'n i
dnyasnda kark, yalanc, frsat ve cinsel sorunlarla bouan bir
kii olduu zerine kuruludur. Lawrence yergisiyle donanm kitab ortaya
karan yazarn bir zellii de kendisine ait fotoraflarn uzun yllar
ngiliz gizli servisi tarafndan dnyaya Lawrence'n fotorafym gibi
yutturulmu olmasdr.
LAWRENCE'A KM, NASIL TECAVZ ETT
Lawrence'n anlattklar konusunda Trk tarihilerinin veya o dnem
gizli servis elemanlarnn aktarmlar neredeyse yok denecek kadar azdr.
ou aratrmacnn "yalanc" diyebildii Lawrence'n, baz "yalanlar"
konusunda Sleyman Musa'nn ve daha sonra Sunday Times aratrmaclarnn
(Haziran-Temmuz 1968) yaynlar yeterince bilgi vermektedir. Lawrence'n
anlarnda aktard "Deraa Gecesi" adl blmise bal bana bir olay
olmutur. Umari'nin baka yazarlarn kitaplarna almad bu blmle
ilgili yorumlar ilgintir.
20 Kasm1917 gn tek bana Deraa kasabasna giren ve amacnn buradaki
askeri birlikler ile tren merkezi hakknda bilgi toplamak olduunu
syleyen Lawrence, durumundan phelenen askerler tarafndan tutuklanm
Page 61
ve blge kumandanna gtrlmtr. Dnya Deraa gecesi olayn sadece
Lawrence'n iddialarndan renmitir. Olayn tek bir tan yoktur.
ddiaya gre, Hac Muhittin Bey ona cinsel iliki nerisinde bulunmu,
reddedince, askerlerin nnde ikence yapm, kamlatm ve tecavz de
etmitir.
ddiay Sleyman Musa, "nsan st bir yaratn bile dayanamayaca
nitelikte" bulduu gerekesiyle ciddi saymamtr. Deraa'dan nceki sava
srasnda ald yaralar gemeden Lawrence'n, drt gn sk bir l
yolculuuyla Deraa'ya varm olmas, btn vcudu kan iinde kalacak
ekilde krbalanm, sonra tek bana yollara dp drt gn de deve
srtnda 650 kilometreyi ap, Akabe'ye varm ve hi bir ey olmam gibi
savaa devametmi olmasn, Musa akl d saymtr. Bey hakknda
yaptrd aratrmann da onun bu tr ilikilerden uzak bir kii olduunu
ortaya koyduunu kaydetmi ve bunlarn ancak Lawrence'n hayalinden
km olabileceini belirtmitir.
Sleyman Musa'nn kitabnn Franszca evrisine nsz yazan Vincent
Monteil'de iddiay kabule yanamaz ve Lawrence'deki homoseksel, mozoist
eilimleri vurgular.
Sunday Times aratrclar daha da ileri gitmi ve Bey'in ailesiyle hatta
dmanlaryla temas etmi ve o dneme ait hatra defterini
incelemilerdir. Pek ok tann da belirttii gibi Bey'in aksine son
derece 'apkn' olduu saptanm ve anlarnda da Lawrence'a en ufak bir
atfa rastlanmamtr.
Lawrence tpk bo bulduu sava meydanlar gibi bo bulduu yaz
meydanlarn da doldurmay baarmtr.
TEKLAT-I MAHSUSAKAVGAYLABYD
Page 62
Araplar daha sonradan yanldklarn anlam olsalar da artk tarih
yazlmtr.
ngilizler Cemal Paa ile Tekilat- Mahsusa'nn ortak yrtt Svey
Kanal ve Msr harekatlarn da durdurduktan sonra Osmanl'nn Arap
serveni, baarszlk ve hayal krkl iinde, llerin kzgn
kumlarna gmd lleri arkasnda brakp ekilmesiyle son bulur. Bu
ekiliin ardndan lenlerine Anadolu insan bugn dahi dillerden dmeyen
Yemen Trks gibi nice atlar besteler. Arap lleri gidenlerin
dnmedii yerler olur.
Btn bu kavgalar Tekilat- Mahsusa'nn byk bir yap haline gelmesini
salar.
Yenilgiyle sonulanan mcadeleden geriye 40 bini akn personeli, batl
gizli servislerle boy lebilecek eitimde ve tecrbede uzman casuslar,
uluslararas ilikileriyle bir gizli servis kalr. Orta Asya'dan bu yana
btn savalarn ve barlarn gizli servislerin, casuslarn
kkrtmalaryla yitiren Trklere bu mcadeleler yeni eyler retmitir.
Tarihi boyunca Trklerin en byk gizli servisidir oluturulan. Emsalleri
arasnda nemli bir yeri olan bu tekilat 1909'dan 1918'e kadarki
serveninde zellikle Balkanlar'da bugne kadar uzanan snrlarn elde
tutulmasnda byk yararllklar gstermitir. Tekilat, Ortadou'daki
topraklarn yitiren Trkiye'ye, blgede yine bugne kadar uzanan bir
ilikiler a brakmtr.
Batl uzmanlar Tekilat- Mahsusa'nn hemen btn planlarnnyenilgiyle
sonulandn grerek, genel deerlendirmelerinde onu zayf ve baarsz
bulmulardr. Ancak bu inanlarndan ve vatan severliklerinden baka hi
Page 63
bir karlar olmayan insanlarn, canlarn vererek yaptklar korkusuz
kavga, bugnk Trkiye asndan deerlendirildiinde, Batl uzmanlarn
yorumlar pek gereki olmamaktadr. nk bugnk snrlarn kazanlm
olmas ya da elde tutulmasnda bu tekilatn hi de kmsenmeyecek bir
baars vardr. Ancak sava dneminde ortaya kan ve elemanlar bu i
iin zel olarak yetitirilmeyen bir amatrler topluluundan daha
fazlasn beklemek manta aykr olsa gerektir.
Tekilat- Mahsusa genel olarak bir ordu istihbarat gibi alm ve
yelerinin byk blmn askerler oluturmutur. Ancak daha sonra 1970
lere kadar, yani MT'e kadar, Trk gizli servisinde bu yap
deitirilememitir. 1970'lerde bu ksmen baarlm, MT'e sivil
elemanlar alnmtr. lk kez gerek anlamda sivilleme; idari yapnn
sivillemesi ve kurumun sivillerce idaresi 1994 ylndan sonra
balamtr. Bu gecikme de bar zamanlarnda servisin ufkunu ve alma
alanlarn daraltmtr. Elemanlarnnnitelii ve operasyonlarn kalitesi
konusunda pek ok tartmalar gndeme getirmitir.
Elemanlarnnitelii asndan bir kyaslama yapacak olursak; Tekilat-
Mahsusa'y Arap Yarmadas'nda yenilgiye uratan ngilizgizli servisinin
belkemii Lawrence, bir niversite retimyesidir. Arkeolog olan
Lawrence ayn zamanda Ortadouuzmandr, profesyoneldir. Bizim
istihbaratlarmz ise vatann kurtarmaya abalayan ou asker
amatrlerdir.

YENLENGZL SERVSNDRAMI
1918'e gelindiinde Tekilat- Mahsusa byk ama yenilgiye uram bir
durumdadr. Tekilatn lke iindeki etkinliini salayan ttihat ve
Page 64
Terakki, dolaysyla Enver, Cemal ve Talat Paalar yenilgilerin tek
sorumlusu olmular, yle grlmlerdir.
Tekilat i deerlendirmelerinde bu kt gidii grmtr, tasfiye
edileceklerinin farkndadrlar. ngilizler onlardan savan galibi olarak
Arap Yarmadas ile Afrika'da kendilerine kar yrttkleri faaliyetlerin
hesabn soracaktr.
Bu srada tekilatn arpt cephelerden toplad yandalarndan byk
gruplar stanbul'da Tekilat- Mahsusa'ca arlanmaktadr. Bu kiiler
tekilata byk yararllklar gstermilerdir. Aralarnda lkelerin nde
gelenleri, dini ve siyasi liderler bulunmaktadr. Tekilatn amac bu
kiileri yenilmi de olunsa lkelerine geri gnderip, Osmanl yanls
politikalarn devamettirebilmektir.
Bu kark gnlerde Harbiye Nazr ve Bakumandan Vekili Enver Paa
Kurueme'deki yalsnda nemli bir toplant yapar.
Bu Tekilat- Mahsusa'nn yenilgiyi kabullenip yeni bir ekil almasn
salama toplants olarak zetlenebilir.
Enver Paa, Bahriye Nazr Cemal Paa, SadrazamTalat Paa, iae Nazr
Kara Kemal Bey (Kk Efendi), Hsamettin Bey toplantya katlanlardr.
Enver Paa, Hsamettin Bey'e Tekilat- Mahsusa'y bundan sonra kendisinin
yneteceini bildirir. nk Cemal ve Talat Paalarla birlikte lkeyi
terkedeceklerdir. Yoksa yakalanp ar muamele greceklerini, hatta
dmanlarnca ortadan kaldrlacaklarn bile dnmektedirler. Enver Paa
Hsamettin Ertr' gstererek unlar syler:
TEKLAT-I MAHSUSAADDETRYOR
" Tekilat- Mahsusa'ya bundan sonra sen siyaset edeceksin. Senden ve
Page 65
hizmetlerinden memnunum. Osmanl Devleti hereyden evvel bizi
isteyecektir. Yalnz onlar tekilatmz, adamlarmz, hepsinin stnde
de ideallerimizi anlamayacaklardr. Bizimtek tesellimiz budur. Tekilat-
Mahsusa'y resmen lavedeceksiniz. Fakat hakikatte bu tekilat asla
ortadan kalkmayacaktr. Bu, galip devletlere kar byle olacak. Ahmet
zzet Paa ile konutuk, sana lazmgelen btn yardm yapacaklar.
Mestureden para da verecekler. Misafiran islamiye nam altnda
stanbul'da topladmz mcahitlerin hepsi gidene kadar iae
edilmelidirler. Ayrca bunlarn salimen memleketlerine firarn temin
etmelisin. Bu konuda Almanlar bir denizalt salayacaklar. Tekilat-
Mahsusann bundan sonraki ismi UmumAlemi slamhtilal Tekilat
olacaktr. Muhaberelerimiz hep bu titr zerine cereyan edecektir. Siz
Trkiye'de bu tekilatn stanbul ubesi reisisiniz. Yaknda bu Tekilatn
heyeti merkeziyesi Berlin'de toplanacaktr. Bu heyetin isimlerini size
veriyorum. Bunlar Talat Paa, Doktor Bahaeddin akir (1914 ylnda
Tekilat- Mahsusa'nn politik blmnn efliini yapmtr. Sava
sonrasnda Berlin'e kamtr. Ermeniler tarafndan ldrlmtr.) ve
Doktor NazmBey'lerdir. Tekilat da ben kurmu bulunuyorum. Allah
yardmcnz olsun."
Bu konumadan 3-4 gn sonra 15 Kasm1918 gecesi boazda bekleyen U-67 kod
numaral bir Alman denizaltsyla Enver, Cemal, Talat Paalar lkeden
kaarlar. Ka olayn ngiliz ve talyan gizli servislerinin ok iyi bir
ekilde izledikleri sonradan ortaya kan belgelerden anlalmaktadr.
Talat Paa kabinesi otomatikman der ve yeni hkmet kurulur. Enver
Paa'nn kurulduunu syledii rgtn herhangi bir almas olmamtr.
TEKLAT-I MAHSUSA NASIL KAPATILDI
Page 66
Harbiye Nazr Mir Ahmet zzet Paa savan galiplerinin, zellikle
ngiltere'nin byk basklar sonucunda ard Hsamettin Ertrk'e,
Tekilat- Mahsusa'nn lavedilmesi iin emir verir. ngilizler
kendilerine kar byk mcadele veren Osmanl gizli servisiyle, bir daha
uramak istememektedir. Bundan sonra da btn Trkiye'de byk bir
ittihat av balar. Bu avda Ermeniler kendilerine kar toplu katliam
yaptrdklar iddiasyla ittihatlarn peindeki en nemli glerden
birini olutururlar. Ermeni terr balamtr. Ermeniler, kurduklar
intikambirlikleriyle ittihat liderlere kar suikastler dzenlerler.
Gelen youn basklar zerine tekilat hakknda Osmanl Meclisi Mebusan
soruturma aar. Dalmaktan baka are yoktur. Bu dal daha nceden
planlanan ekilde olmaz. Bir panik szkonusudur.
Datlan tekilatn yerini kk blgesel gruplar alr. Bu rgtler
stanbul ve evresinde ordu depolarndaki silahlar itilaf devletlerinin
askerlerinden karrlar. Kendilerine kar devameden kampanyalara
direnmeye alacaklardr. Bu silahlar nce bir bireysel savunma arac
olurlar. Ancak daha sonra Anadolu'ya sevkedilmeye balanrlar. Dmana
kar ulusal kurtulu mcadelesinin ilk kvlcmlar grlmektedir.
Bu srada, Tekilatn liderlerinden Eref Sencer Bey 1917'de, Emir
Abdullah'n kuvvetlerince Yemen'de ele geirilmi ve ngilizlere teslim
edilmitir. Onlar da Eref Bey''i Malta'ya gtrmlerdir. Esareti 17
Aralk 1919'a kadar devameder. Malta srgnnn ardndan kendisini
150'lilikler listesinde bulan Eref Bey akndr.
ENVERCLERVE KEMALST CASUSLAR
Tekilat- Mahsusa'nn nde gelenleri arasnda bir blnme yaanmaktadr.
Page 67
Herkes bu dnemiinde lkenin kurtuluunda kendi dncesinin
etkisindedir. Sencer'in kardeleri erkes Ethem'e yardmc olurken,
Hsamettin Ertrk ve arkadalar Mustafa Kemal'den yanadr. Eref
Sencer'in kardei Hac Sami, daha sonra dnmek zere Enver Paa'y
Kafkaslara gemeye zorlayanlar arasnda yer almtr. Sami, Enver Paaya
Kafkaslardaki Tekilat- Mahsusa rgtlenmesini kullanarak ayakta kalmay,
daha sonra Anadolu'ya geerek ynetime el koymay nermi ve Enver
Paa'y etkilemitir.
Bu casus ailesinin btn bu faaliyetleri onlar, Ulusal Kurtulu Savana
kar direnenlerin yerald ve yurda girilerinin yasakland veya
srgne gnderildii 150'likler listesine sokmutur. Listenin erkes Ethem
ve Avanesi blmnde 60. srada Eref Kuuba, 61. srada ise yine
Tekilat- Mahsusa'c olan kardei Hac Sami Salih vardr. KazmKarabekir
Paa, Hac Salih iin anlarnda Enver Paa'y Kafkaslara gtrp oradan
tekrar Trkiye'ye dnme konusunda ikna eden adamolarak szetmektedir.
Bunu macera olarak deerlendiren Karabekir, Hac Sami'nin Tekilat-
Mahsusa'nn Kafkasya'daki rgtl gcn abartarak Enver Paa'y ikna
ettiini de ima etmektedir.
Enver Paa'nn lm zerine Trkiye'ye dnmek isteyen Hac Sami onay
alamamtr. Gizlice Trkiye'ye dnen Hac Sami o sralar ska Trkiye'ye
gnderilen suikastlardan biri olarak deerlendirilmi ve Kuadas
civarnda bir pusuya drlerek ldrlmtr. Hac Sami o dnembilinen
adyla Kuubazade Hac SelimSami, 1927 ylnda ldrld gne kadar
hzl bir Tekilat- Mahsusac olarak kalmtr. Sami, Tekilat-
Mahsusa'nn ajan olarak ilk nce Hindistan'a gnderilmi oradan da, Orta
Asya ve in'e gemi sava yllar boyunca Pan Trkizmve Pan slamizm
Page 68
savunucusu ve propagandacs olarak almtr. Sava sonrasnda Enver
Paa ile biraraya gelince BatumKonferans konusunda onun akln elen ve
Anadolu zerinde dnmesini salayan kii Hac Sami olmutur. Enver
Paa'nn Trkmenistan'da Kzl Ordu makinallarna kar giritii
svari kll saldrdaki trajik lmnn ardndan Kzl Orduya kar
mcadelesini srdrmtr. Enver Paa ldkten sonra stanbul'daki Fransz
haberalma kaynaklar "Enver Paa, Dou Buhara'nn Balivan'da bulunan
aatay blgesinde gmld. Onun mezarl asi mslmanlarn ziyaret
yeri olup Kzl Ordu ile savaacak her birlik hereyden nce onun
mezarn ziyaret ederek onun huzurunda slamcl korumak iin
savaacaklarna sz verdi" diye rapor dzenlemilerdir. te bu ortamdan
yararlanan Hac Sami uzun sre blgede mcadele eder. Ancak daha sonra
Afganistan'a ekilmek durumunda kalr. Ardndan da balarna gelenlerden
sorumlu tuttuu Mustafa Kemal'e kar, gerilla sava dzenlemek iin
Anadolu'ya getiinde, lmonun iin kanlmaz olmutur.
HAN DAMGASI YYEN GZL SERVS ELEMANLARI
Eref Sencer (Kuuba) yllar sonra Tekilat- Mahsusa'y aratran ve
zerine bir kitap yazan ngiliz Philip H. Stoddard'a Malta'dan sonra
yaadklarn yle anlatmtr:
"Milli Savunma Bakan ve Genel Kurmay Bakan olan Fevzi akmak Paa'ya
uzun mcadelelerden sonra ulaabildim. Paa beni temize kartt ve 'Ya
birisi size kar kin besliyor, ya da Ankara Hkmetine kar Padiah
yanls olarak alan bir baka erkes ile kartrlm olacaksnz'
dedi."
Eref Bey anlatmlarnda daha sonra zmir'de Tekilat- Mahsusa'nn
Page 69
eleman olan eski arkadalarn toplayarak yeni bir grup oluturduklarn,
bu grubun grevinin Yunanllara kar yrtlen mcadelede silah, para ve
eleman toplamak olduunu belirtir. Eref Bey, Ali Fuat Cebesoy
komutasndaki Geyve cephesinde grev yapar. Daha sonra da Adapazar ve
yresi Kuvay Milliye komutan olur. Ulusal Kurtulu Sava sonrasnda ise
iftliine ekilir. Babasna Sultan Abdlhamit tarafndan verilen bu
iftlikte anlarn yazan Tekilat- Mahsusa'nn bu lideri o gnlerdeki
yaantsn 1957 de yle anlatmtr:
"Durmadan altm... bu ie gnl verimitim, mantk ne derse desin. Hi
bir zaman filozof veya siyaseti olmadm. Bu iten iyi dostlar, yara
izleri, kala k, bir ka madalya ve memleketimiin ok iyi
dvtm bilmenin verdii tatmin dnda hi bir ey elde etmedim.
Lawrence ile Arap Yarmadas'nda adeta kovalamaca oynar gibi altktan
sonra Hayber'de, ngiliz, Hicaz kuvvetlerinin pususuna ve o gnlerde
dokuz cephedeki harbin en dikkate deer hadisesi telakki edilen
Hicaz'daki, ar yaral ngilizlerineline dm, daha sonra rdn Kral
olan, asi Mekke Emiri erif Hseyin Paa'nn ortanca olu Emir Abdullah'a
teslimedilerek, Msr'a oradan da Malta'ya gnderilmitim. Mtarekenin
imzasndan sonra ngilizler bizi serbest brakma karar alnca ahsen
dostluk kurduumve babas bizimcedlerimizle Krm'da Ruslara kar
harbetmi olan Malta Adas Kumandan Mareal Mitven, stanbul'a gitmememi,
nk iktidardaki Damat Ferit Paa'nn beni tevkif ettireceini gizlice
haber vermiti. Fakat ntellicens Servis kmldamaya balayan Anadolu'ya
geerek hizmetlerime mani olmak iin, benimmuhakkak stanbul'a sevkimde
ve resmi hkmet makamlarna teslimimde srar etmiti. Bizi getiren
ngiliz harp gemisinden 17 Aralk 1919 aramba gecesi, ertesi sabah ele
Page 70
gememek iin buz gibi suda yzerek Salacak kysna km, bir balk
kulbesine snarak Maltepe'de htiyat Zabitleri TalimMektebi Kumandan
Yenibaheli kr Ouz'a haber gndermi, onun gnderdii bir yk
arabasnn iine gizlenerek kendisine iltihak etmitim. lk Karakol
Cemiyeti ve M.MGrubu nvesini bylece kurmu gz doktoru Esad Paa'nn
Kskl arkasnda, Libadi'deki iftliini kendimize karargah yapmtk.
Rauf Bey, Kara Vasf Bey, MstahkemMevki Kumandan Galatal Miralay evki
Bey, Harbiye Nezareti Bayaveri Salih Omurtak burada ve skdar'daki
zbekler Tekkesinde toplanrdk. stanbul yakas bizler iin
tehlikeliydi."
SLEYMANASKER NEDEN KENDN LDRD
Dier Tekilat- Mahsusa'c lider Sleyman Askeri Bey ise Irak'da yapt
almalar srasnda intihar etmitir. Sleyman Askeri inanm ve inancna
kendini adam bir insandr. Kahramanl destans bir yan tar. Irak ve
havalisi Genel Komutanlna 20 Aralk 1914'de gelen Sleyman Askeri 2
Ocak 1915'de grevi Cavit Paa'dan devralr. 20 Ocak 1915 gn yaplan
Birinci Rota atmalarnda yaralanr. Sleyman Askeri stanbul'dan
blgeye bir de gnlller taburu getirmitir. Osmanck taburu olarak
adlandrlan bu tabur ile ayrca stanbul tfaiye Alayn da Irak
cephesine srmtr. Askeri bu yaralanma olaynn ardndan 11-14 Nisan
1915 gnleri arasnda devameden uayyibe Meydan Sava srasnda yeniden
yaralanr. Bu srada Trk birlikleri yenilmitir. Buyenilgiyi
hazmedemeyen yaral Sleyman Askeri 14 Nisan 1915'de kendi tabancasyla
canna kyar. Ayn cephede 1916-1917 yllarnda yine iki nl Trk
istihbarat grlr. Bunlar istihbarat organizasyonlar ile dikkat eken
Page 71
ve daha sonra Ulusal Kurtulu Sava'nn kahramanlar arasnda yer alan
KazmKarabekir Paa ile Galatal evket Bey'dir.
Tekilat yeni yaplanmalar ve yeni adlarla istihbarat almalarna devam
etmektedir. Ancak artk o byk yap, yerini kk rgtlenmelere
brakmtr. Bir merkezi otorite yoktur. Gelir kaynaklar bitmitir.
Yaplanlar vatan iin lm gze alan insanlarn dmana kar direniidir
stelik bu direni srasnda dmanla hareket eden bir de Osmanl
Hkmeti ve Hilafeti vardr.

KNC BLM-
KARAKOL RGT (5.2.1919):
TEKLAT-I MAHSUSACI AVI BALIYOR
1918 Trkler iin kara bir yl olur. stanbul ve Anadolu'nun byk ksm
artk igal altndadr. Birinci Dnya Sava'ndan Arap Yarmadas'n,
Afrika'daki topraklarn kaybederek kan, buna karn anakkale'de ve
dier cephelerde dman durdurabilen Trk askeri, 30 Ekim1918 de
imzalanan Mondros Mtarekesi ile canyla koruduu yerleri, masa banda,
Trk' paralayarak yutmak isteyen dmana brakmak zorunda kalmtr.
Oysa anakkale ve zellikle Gelibolu savalarnda Tekilat- Mahsusa son
derece baarl almalarda bulunmu ve Selanik'deki bir Tekilat-
Mahsusa eleman ngiliz ve Franszlarn Kumkale ve Seddlbahir'e
yapacaklar karma hareketlerini teferruatna kadar renmitir.
anakkale Savalarnda istihbarat ok nemli bir yer tutmutur. Bu konuda
ngiliz Intelligence servisin eflerinden General George Aston unlar
dile getirir:
Page 72
"Sr saklayamamak ve sratle hareket edememek anakkale'de malubiyetimize
sebep olmutur. anakkale'ye hemkaradan, hemde denizden ayn zamanda
taarruz edilmesi gerektiine inanyordum. Byle bir hareketin baarl
olmas iin iki art vard: gizlilik ve abukluk. Fakat savatagizlilii
salayacak hi bir ey yaplmad. Nara'ya yaplacak taarruz adeta davul
zurna ile ilan edildi. Sonra Msr'daki limanlardan gemilere malzeme ve
mhimmat yklenip getirilmesi haftalarca srd. Alman Generali Liman Von
Sanders bu gecikmeden faydaland. Gizlilie riayet edilmemesi 113 bin
kiinin hayatna maloldu. Buna karn geri ekilite gizlilik ve
skunete uyulduu iin tek kayp vermedik."
Dman gemileri 13 Kasm1918 de artk stanbul limanlarnda demirlemi
durumdadr. 15 Mays 1919 da dman zmir'dedir. Halk bkkn, ylgn,
kararsz, Osmanl saltanat aciz, belki ondan da vahimi dman ile anlama
yollarn aramaktadr. Alk, yoksulluk, lmkara bir bulut gibi btn
Anadolu'nun zerinde reklenmi kalmtr. zgrlk yannda manday
isteyenler; dnemin bir byk lkesinin kanatlar altnda durmaktan baka
are olmadn savunanlar vardr.
GZL SERVS UYANIYOR
ngilizler ile onlar destekleyen veya onlarn destekledii gizli
servisler askerlerinin gidemedii yerlerde, stanbul merkezli bir harekat
ile Anadolu'da Osmanl'dan kalan her kar toprak parasnda, bir igal
ve nfuz kavgasna girimilerdir. ttihat ve Tekilat- Mahsusac av
balatlmtr.
Trk kurum, kurulular iletilemez hale getirilmitir. Mondros
Mtarekesi'nin yrrle girdii 31 Ekim1918 den itibaren itilaf
Page 73
devletleri lkenin hemen her yerini igal etmilerdir. Trk ordusunun
kurulu kadrolar dahi kltlmtr. Mtareke ile ordunun elinden 1098
ar top, 606 sahra topu, 667 bin 983 piyade tfei, 3118 ar makinal
tfek ve benzeri ara alnmtr.
Korunmak gerekmektedir. areyi ttihatlar ile Tekilat- Mahsusa'clar
birlikte bulurlar. Ortak dmana kar ortak mcadele verilecektir.
Tekilat- Mahsusa'nn son bakan Hsamettin Ertrk'n de iinde
bulunduu yeni bir rgt kurulacaktr. rgtn kuruluundan lkeden kaan
Enver, Cemal ve Talat Paalar haberdardr. Talat Paa'nn oluruyla
ttihatlarn nl iae nazr Kara Kemal ile Kurmay Albay Kara Vasf Bey
ilk grmeleri yaparlar. Daha sonra yeni rgtn kurulmas iin yaplan
almalarda bir nc daha belirlenir. Bu kii Karadeniz Boaz Kumandan
Galatal evket Bey'dir.
YEN GZL SERVSN ADI: KARAKOL
Yeni rgtn kurulu toplants 5 ubat 1919 tarihinde Avukat Refik smail
Bey'in Sultanhamam'daki yazhanesinde yaplr. Toplantda Galatal evket
Bey rgtn bakanlna seilir. rgtn ad Baha Sait Bey'in istei
zerine Kara Vasf Bey ile Kara Kemal Bey'lerin adlarndan esinlenilerek
KARAKOL olarak belirlenir. Ancak bir baka iddiaya gre de rgtn
kurulmas daha ncelere dayanr. Bu tezi savunanlarn verdikleri tarih
ise Ekim1918'dir. ki tez arasnda adlar ve kurulu yks asndan bir
farkllk olmamakla birlikte tarih konusunda bir atma sz konusudur.
rgt ncelikle ttihatlara ve Tekilat- Mahsusa'clara kar giriilen
saldrlara kar koyacaktr.
Ancak daha sonra bu yaplanma giderek geniler. Bireysel savunmann yerini
Anadolu'nun dmandan kurtarlmas iin genel bir kar koyu alr.
Page 74
Burada rgt, Karadeniz kylar, Ege ve Dou Anadolu'da gl bir ekilde
rgtlenir. Bu rgtlenme adeta ttihatlarn yeni bir yaplanmasdr.
stanbul ve Anadolu'da halk zerinde yaplan almalarda, igal
kuvvetlerine kar konulmas gerektii vurgulanr.
Trk kkenli en byk istihbarat gc olan Karakol rgt'nn kurulu
emas ve yneticileri yledir:
Kurucusu ve Bakan Albay Kara Vasf.
YnetimKurulu yeleri: Albay Galatal evket, Yarbay Kemalettin Sami
Gke, Yarbay Edip Servet Tr, Baha Sait, Kara Kemal, Binba Ali Rza,
Binba Ali etinkaya, Avukat Refik smail, erkes Reit, Muhiddin Bey,
Sudi Bey, Yzba Baki, Binba Hseyin Kadri, Albay Arif Hikmet, Arif Bey
(Mebus), Binba Tolal Sleyman, Binba skdarl hsan, Ahmet Hilmi
Bey, Binba olak brahim, Binba Cemal Karabekir, Binba NaimCevat,
Albay mer Ltfi.
skdar Grubu Bakan Yenibaheli kr Ouz, skdar Grubu yesi Yarbay
Mustafa Mulal, Topkap Grubu Bakan Yarbay Hsamettin Ertrk
(Sonra Albay), slamKadnlar Birlii Bakan Naciye FahamHanm.
Balca Mfrezeler ve nde Gelen Adlar: Yahya Kaptan, Kk Arslan, Byk
Arslan, psiz Recep, Bulgar Sadk, Dayko, Yzba Nail, Yaloval bo,
Gebzeli Rifat Kaptan, Kuuba Eref, Demir Hulisi Bey, skdar Jandarma
Tabur Kumandan Binba Remzi, Gebze Jandarma Kumandan Nail, Kartal
Jandarma Kumandan zzet, zmit Jandarma Kumandan Kerim, Maltepe At
Okulu retmenleri Yzba Fehmi ve Hulusi, Osman Kaptan, Adapazar'ndan
Yzba Ramiz, Yzba Hopal Rauf, Doktor Trabzonlu Raik, Meto Hseyin,
Mehmet Bey, Kadky Mntka Kumandan Kdemli Yzba Day Mesut, ile
Page 75
Mntka Kumandan Yusuf Ziya Bey, Kartal Mntka Kumandan hsan Bey,
Beykoz Mntka Kumandan Murat Bey.
GZL SERVS DESTEKL AIK HAVA MTNG
15 Mays 1919 gn zmir'inYunanllar tarafndan igaline kar
stanbul'da Karakol Cemiyeti ile Trk Oca'nn birlikte organize
ettikleri Byk Sultanahmet mitingi gerekletirilir. Miting 10 Ekim
1919'da ak havada yaplamadndan Sultanahmet Camiinde
gerekletirilir. Konumaclar Hamdullah Suphi, Kara Vasf, Mehmet Emin
Yurdakul, Rza Nur, Kemal Midhat' dr.
Karakol Cemiyeti eteleri ve halk silahlandrr. Anadolu'ya stanbul
zerinden silah sevkiyet iin Kocaeli'nde bir merkez oluturulmutur.
Tekilat zellikle gmrklerde rgtlenmeye nemverip, kara ve deniz
ulamnda gl bir yap kurmaya gayret gstermitir. Bunu baard iin
de ok sayda sivil ve askeri Anadolu'ya geirir. rgt dman
cephaneliklerine stanbul'da basknlar dzenler, ele geirdii cephaneyi
Anadolu'ya aktarr .
Bu srada Osmanl ynetimi bir kaos iindedir. stifa eden Ahmet zzet
Paa kabinesi yerine 11 Kasm1918'de Ahmet Tevfik Paa kabinesi, 13 Ocak
1919'da kinci Tevfik Paa kabinesi, 24 ubat 1919'da nc Tevfik Paa
kabinesi, 4 Mart 1919'da ise Damat Ferit'in ilk kabinesi kurulmutur.
Mustafa Kemal Halep'te Yedinci Ordu komutan olarak grev yapt srada
Vahdettin'e Talat Paa kabinesi yerine kurulacak olan kabinede grev almak
istediini bildirmi, ancak zzet Paa kabinesinde istedii Harbiye
Nazrl grevi kabul grmemitir. Mustafa Kemal stanbul'da geen ve
kurtulu iin areler aranmaya adanan 6 aylk serveninde g ve iktidar
aramtr. Bunu bulabilmek iin bir ara 12 Ocak 1919'da istifa eden Tevfik
Page 76
Paa'nn yerine Sadrazamolma ans bulunan Ayan Reisi Ahmet Rza Bey ile
grm, ancak Harbiye Nezareti iin Cevat Paa'nn dnldn
renmitir. Bunun yan sra Kurtulu Plann gerekletirmek iin
araylarn ylmadan devamettirmitir. Hatta Hrriyet ve tilaf
Partisi'nin iktidara geleceininanlalmas zerine onlara yaknlam
ama bu giriiminden de bir sonu alamamtr.
Ancak bunun zerine Samsun'a kma ve Anadolu'daki kurtulu hareketini
balatma karar alnmtr. Bu amala nce Mustafa Kemal Samsun'a ordu
mfettii olarak grevlendirilmitir. Bu da Damat Ferit Paa zerinde
etkili olan Ali Fuat Bey ile akraba olan Dahiliye Nazr Mehmet Ali Bey'in
arzusu ile gereklemitir. Bu istek karsnda Enver Paa'y sevmedii
bilinen, Vahdettin ile 15 Aralk 1917- 4 Ocak 1918 arasnda Almanya'ya
geziye giden ve Vahdettin tarafndan sevilen Mustafa Kemal'in tayinini
Damat Ferit imzalamtr. Bu dnemde ttihatlarla ters den Mustafa
Kemal'in bu zelliinden dnemin iktidar da yararlanmak istemitir. Bu
amala Dou'da olaylar kartan ttihatlarn zerine Mustafa Kemal'in
gnderilmesi dnlmtr.
te yandan Damat Ferit, Mustafa Kemal'i iktidar aday grdiin
stanbul'dan uzaklatrmakta ve Samsun'a gndermekte bir saknca
grmemi, hatta mutlu olmutur. Ayrca 28 ubat 1919 gn Atatrk ve Fevzi
akmak, KazmKarabekir, Halil Kut ile smet nn'nn stanbul'dan
uzaklatrlmas gerektii konusunda ngilizgizli servisinin
subaylarndan Yzba Hoyland'n stanbul istihbarat merkezine verdii
raporu da bulunmaktadr. Ancak daha sonra ngilizler Mustafa Kemal ve
arkadalarnn Anadolu'ya daha nce kan dier yksek rtbeli subaylarla
Page 77
bulumas tehlikesi karsnda bu deerlendirmeden vazgeerek atamann
durdurulmas iin Damat Ferit'e bir subaylarn gndermilerdir.
DAMAT FERT'TENNGLZ STHBARATISINAMUSTAFAKEMAL RAPORU: "KU
UTU
EFEND"
ngiliz belgelerinde bu olay srasnda, ilgili subaya Damat Ferit'in
yavaa: "Ge kaldnz efendi, ku utu" demekle yetindii
belirtilmektedir.
1919 ylnda Mustafa Kemal daha Samsun'a kmadan nce Fethi Bey (Okyar)
araclyla bir gizli rgtn kurulu almalarndan haberdar
edilmitir. Ancak bunun adnn Karakol olduu sylenmemitir. rgt,
almalarnda Mustafa Kemal'in yannda yer aldn belirtmekle birlikte,
gizliden bir baka dnceyi de gelitirmeye almaktadr. Bunda
yurtdnda bulunan ttihat ve Terakki nderlerinin direktiflerinin etkili
olduu muhakkaktr. Bu ama, Mustafa Kemal hareketinin ttihat ve Terakki
uzants olduu havasn yaymak, hatta ikna edilmesi durumunda Mustafa
Kemal'i bu izgiye ekebilmektir.
Sivas Kongresi srasnda Mustafa Kemal'e kar Osmanl Hkmeti de ayn
propagandann iindedir. nk halkta ttihat ve Terakkiye kar byk bir
tepki vardr. Mustafa Kemal bunu bertaraf edebilmek iin ok aba
gsterir. Karakol rgtnden Mustafa Kemal daha nceleri haberdar olmasna
karn yaplanmay tambilememesinden olsa gerek, Nutuk'da Sivas Kongresi
srasnda haberdar olduunu belirtmektedir. Kongre srasnda datlan
bildirilerde rgtn kurulu tz ve genel grev ynetmelii yer alr.
Her ikisi de insanlar tarafndan eletirilir ve byk tepki eker. rgt'
Mustafa Kemal'in kurduunu sanan evreler tedirgin olmulardr. Mustafa
Page 78
Kemal ise bunu reddeder ve rgtten haberdar olmadn aklar.
KARAKOL RGTKORKUTUYOR: ADAMLDRMEKSERBEST
Bu srada, stanbul'da son derece etkili olan rgtn kurucularndan Kara
Vasf Bey, Sivas Kongresine delege olarak katlr. Bu srada Mustafa Kemal
ile grr. Bu grmede Mustafa Kemal, rgt Kara Vasf Bey ve
arkadalarnn kurduunu anlar. Mustafa Kemal yazl metinlerde bulunan
adamldrlmesine olur veren ve her askeri klada bir Karakol rgt
komutannn bulanaca, bir merkez komitenin oluturulaca eklindeki
grlere katlmadn Kara Vasf'a belirtir. Hele ttihatlk ile
balantl bir ekilde yaplacak hareketin yeni oluuma zarar verecei
dncesini aka syler. Daha sonra rgtn ttihatclk
propagandalarna kar nlemler alan, rgt kendi direktifleri
dorultusunda altrmaya zen gsteren Mustafa Kemal, bunda tam
anlamyla bir baar salayamamtr. Ancak rgtn geni istihbarat
andan ve stanbul'daki etkinliinden son noktasna kadar yararlanmtr.
Karakol rgt Ynetmelii'nde ama yurdun kurtarlmas olarak
belirtilmitir. Her ey byk bir gizlilik iinde olacaktr. Bunun iin
rgte girinler siyah bir Trk bayrana sarl Kuran zerine yemin
ederler. Bu yemin gelenei gizli kurulan hemen btn Trk rgtlerinde
ayndr.
MT NASIL YEMNETTRYOR
Bugn MT'de mensuplarn alrken ve emekli ederken yemin ettirmektedir.
MT' de iki aamal bir yemin uygulamas szkonusu olmaktadr. e
girerken ilk yemin ettirilmektedir. Bu yemin bir yllk eitimini
baaryla tamamlayp, mensup stats kazanan kiilere yaptrlmaktadr.
Yemin bir el silah, bir el bayrak zerinde yksek sesle okunmaktadr.
Page 79
Yemin okunurken yemine tank olarak odada kii daha bulunmaktadr. Bu
kiiler yemin ahidi olmaktadrlar. Yeminin ierii Atatrk ilke ve
devrimlerine ballk, Trkiye'ye sadakat ve gerekirse lmek, Anayasa ve
rejimi korumak, blnmez btnl savunmak, laiklik ilkesinin savunucusu
olmak ana temas zerinedir. MTmensuplarna ettirilen bu yeminin iinde
istihbarat asndan Trkiye'ye sadk kalmak koulu da bulunmaktadr.
MT bir de emekli ederken yemin ettirmektedir. Ancak bu sefer ki yemin
kuran, ekmek, namus ve eref zerine edilmektedir ve ierde rendikleri
ve bildikleri konusunda lene kadar konumamak ve yazmamak, bilgi vermemek
ilkesinden hareketle ettirilen bir moral yemindir.
NEDENADAMLDRLR
Karakol rgt gerektiinde insan ldrlmesini karara balamtr.
ldrme gelenei Tekilat- Mahsusa'dan olduugibi Karakol rgtne
gemitir. Ynetimden kii ldrlecek kiiyi yarglayp karar veriyor,
karar bakann onayndan getikten sonra infaz ediliyordu. lme yolaacak
hareketler rgte yle saptanmtr:
1- Emirleri yerine getirmemek, bunlarn yerine getirilmesi srasnda
gerekli fedakarlk ve basireti gstermemek, cemiyet nfuzunu kullanarak
kar salamak.
2- Dmanla ibirlii yapmak ve Trkleri imha etmeye almak.
3-Hayat pahasna da olsa rgtn srlarn dmanlara veya kendi
yaknlarna aklamak.
Ynetimkonusunda rgt temsil yetkisi bakana verilmitir. Bakan,
gerekli siyasi ve askeri tmnlemlerin alnmas ile grevlidir. nemli
konular ise Genel Kurul' un tartma ve ekseriyet kararna braklmtr.
Page 80
rgt, gelirlerini askeri kaynaklar ve balardan salamtr. Gelirler
ok gizli olarak toplanacaktr. Mustafa Kemal ve Ankara hkmeti daha
sonra bu rgte operasyonlar iin para gndermitir.
KARAKOLCULAR MOSKOVA DA
rgt d balant assndan o dnemde Mustafa Kemal hareketine scak
bakan ve anlamalar imzalayan Sovyetler Birli'ni n plana almtr.
1919 Eyll aynda Kafkaslara gnderilen Osmanl eski milletvekili Dr. Fuat
Sabit ile Karakol rgt mensuplarndan Yusuf Ziya ve Baha Sait Bey'ler
burada Bolevikgizli servisiyle ilikiler kurmulardr. Bunlarn
sonucunda para yardm da salamlardr. Ruslar ile hemttihatlarn
hemde Tekilat- Mahsusaclarn grmeleri vardr.
rgtlenmede askeri merkezlerin dnda semt rgtlerine de arlk
verilmitir. rgt Beikta, stanbul, Bakrky ve skdar blmlerine
ayrlmtr. Karakol, hcre zincir sistemiyle tekilatn oluturmutur.
Karakol Tekilat mensuplar kaaklk konusunda uzmanlamtr. Blm
Askeri Sevkiyat Mdr Ali Rza Bey ynetir. Anadoluya durmadan cephane ve
adamgnderilir.
rgt ayrca Ankara'nn ihtiyac olan teknik subaylar ve dier askeri ve
sivil elemanlar stanbul Hkmetinde elde ettii adamlar araclyla
atamalarn yaptrarak Anadolu'ya gitmelerini salamtr . Bir sre sonra
rgtn bu yntemi igalcilerin dikkatini ekince, sivil giyimli
askerler, rgtn dzenledii ve gereininayns gibi olan sahte
evraklarla seyahat etmeye balarlar.
rgtn slerinden birisi de Merdivenky' deki Bektai Tekkesi' dir.
Bektailerin bu ve benzeri yardmlar Kurtulu Sava sonrasnda
Bektailie kar Mustafa Kemal ve arkadalarnn sempatisini
Page 81
douracaktr. Tekke ve Zaviyelerin kapatlmasna dair yasann kapsam
dnda tutuu ender dini mezhep rgtleri arasnda Bektailer de bulunur.
Nedeni ise sava yllarndaki dayanmalardr.
LDERLER ANADOLUYA KARAKOL KAIRDI
Kaaklk blm, Anadolu hareketinin lider kadrosunu da stanbul'dan
karr. Ankara hkmetinin bel kemiini oluturacak Fevzi akmak, Kazm
Orbay, Saffet Arkan, Kazmzalp gibi kumandanlar Karakolcular, Anadolu'
ya baaryla geirmitir. Karakol rgt 1919 ile 1921 arasnda tamiki
bin subay Anadolu' ya karmay baarmtr.
rgtn parolas daha sonra Kurtulu Sava'nn slogan haline gelen
"Ya istiklal ya lm" dr.
rgt yapsal olarak :Basn, propaganda, casusluk olarak blme
ayrlmtr.
Basnile ilikilere byk nemverilir. nk ngilizler bata olmak
zere Ankara hareketine kar kan herkes basn yoluyla halk
etkilemeye abalar. rgtn basn blmnn sorumlusu Ali Rza' Bey dir.
leri gazetesi rgtn elindedir.
Propaganda blmnn sorumlusu Berlin Bykelisi Kafkas Frkas Kumandan
Kemalettin Sami Bey'dir. Oluturulan aydn grubuyla birlikte Trk haklar
ngiliz, Fransz ve talyan'lara anlatlr.
Casusluk servisinin banda Kurmay Yarbay Edip Servet Bey vardr. rgt
szma, baskn gibi konularda nemli baarlar elde etmitir. Yabanc
eliliklerde ajnlar vardr. Buralardan gelen belge ve bilgiler ifre
telgraflarla Ankara'ya ulatrlr. Ali Galip ile adamlarnn kongreyi
kartrmak zere Sivas'a gnderilecei, Tevfik Paa Hkmeti'nin bir
Page 82
darbe ile uzaklatrlaca, baz ngilizlerin Erzurum'a yollanaca
bilgileri, ajanlarn almalarndan elde edilip, Mustafa Kemal'e
iletilmitir.
16 Mart 1920 de Misak Millicilerin sindirilmesi iin Meclisi Mebusan'a
yaplan baskn rgtn lideri Galatal evket Bey daha nceden haber
aldklarn belirtmektedir. Ancak bu baskn erevesinde evket Bey de
tutuklananlar arasnda yer alr. Bu da rgte byk bir darbe indirir.
Karakol rgt ile Mustafa Kemal arasndaki ba konusunda, evket Bey
unlar syler:
"Mustafa Kemal Paa Anadolu'daki ordular, stanbul kaplarna dayandktan
sonra harekete gememizi emrettiinden karlk veremedik. Buna zorunlu
olduumuz gn gerekirse dmanla beraber ehri ykacak ve savunmamz
yapacaktk. Planlarmz hazrd. Bu gizli mesai sonunda beni en fazla
yoran, tahkir olunan subaylarmzla, halkmzn zamansz bir mcadeleye
atlmasn nlemek yolundaki abalarmolmutu. Birliklerine indirilen
darbelerle ruh ve uurlar tambir ihtilale uram yurtseverleri ikna
etmek kolay olmuyordu. Peinen lmeye raz olanlar ayaklarma kapanarak
ibirlikilerden beini onunu ldrmeye msade vermemi istiyorlard. Ka
tane subaymemrimi bozmamak iin tabanca ile kendilerini vurdular.
YaverimMehmet Ali Bey' de bu kahramanlardan biridir."
rgt, genel olarak gze gz, die di karlyla alr. Ksasa ksas
genel ilkedir. 50 maddelik talimatnamelerinde cezalandrmay vazifeleri
arasnda sayan rgt "kana kan,gze gz, mala mal alr ve hemde
mukabelei bilmisilde bulunur, asgari iki misliyle hareket eder" demitir.
Hain olarak saptananlarn ldrlmesi iin fedailerin
tekilatlandrlaca da belirtilmitir. Bu acmasz kurallar yumuatan
Page 83
Mustafa Kemal olmutur.
ATATRK KARAKOL'DAN KORKTU
rgt artnamesinde bir milli ordu ve kurmay heyeti de oluturmutur.
Ancak bunlarn kimolduu belli deildir. Mustafa Kemal bundan byk
rahatszlk duyar. Bunlarn kimolduklarn Kara Vasf Bey' e sorduunda
ald yant: "Sizsiniz" olur.
Oysa Mustafa Kemal'e rgt kurulurken sorulmam, olur alnmamtr.
Mustafa Kemal kendilerine bilgi verilmesini zorunluluktan saymtr. Ancak
rgtn stanbul anngll bu kt balayanilikilerde
mecburiyetin getirdii bir ilikiyi ortaya koymutur. Bunun en gzel
rneini Kara Vasf Bey''i rgt kurarken sergiledii tutumnedeniyle
samimi bulmadn dile getiren Mustafa Kemal'in, onu stanbul'da muhatap
kabul etmesidir.
Mustafa Kemal ile rgt arasnda zaman zaman ortaya byk sorunlar da
kmtr. Bunlardan birisi Mustafa Kemal' e bal olan ve Adapazar
mevkiinde dmana ve apulcu etelerine kar byk baar salayan Kuvay
Milliye Komutan Yahya Kaptan'n ldrlmesi olaydr. Mustafa Kemal'i
derinden etkileyen olay, stanbul Hkkmeti'ndeki glerle, Karakol
rgtndeki uzantlarnnibirlii ile gerekeletirilmitir.1890'da
Kprl'de doan, Rumeli'nde etecilik faaliyetlerinde bulunan, Tekilat-
Mahsusa da grev alan Yahya Kaptan gzpeklii ve zoru baarmadaki
maharetiyle tannyordu. Anadolu'ya getikten sonra Mustafa Kemal ile
grm ve ona gnlden destek vermiti. Mustafa Kemal'in isteiyle pek
ok gizli faaliyeti yrten Yahya Kaptan, mehur Bekiraa bln basp
tutuklu bulunan Halil Kut ile Sadi Bey'i ve Kk Talat Paa'y kararak
Page 84
kurtarmt.
Yahya Kaptan blgede Mustafa Kemal dnda hi kimseden emir almamaktadr
ve onun istekleri dnda ku bile uurtmamaktadr. stanbul giriinde
stratejik bir konumda bulunan Yahya Kaptan'a Mustafa Kemal'in direktifleri
de bu yndedir. Ancak o Mustafa Kemal'e olan balln canyla
deyecektir.
KARAKOL ATATRK'NADAMINI NASIL LDRTT
nce stanbul Hkmeti Yahya Kaptan'n ldrlmesi iin talimat verir.
nk blgedeki etkinliini kstlayan bu adam, hkmetin Anadolu
zerindeki propaganda ve eleman geiine engel olmaktadr. Ancak Mustafa
Kemal bundan haberdar olup, Yahya Kaptan'a sahip knca, bir baka plan
yrrle konur. Her yerden Mustafa Kemal'e Yahya Kaptan'n ne kadar kt
bir adamolduu, halka zulmettii ve Kuvay Milliye adn ktye
kullandna dair mesajlar iletilmeye balanr. Bunu yapanlar arasnda
Karakol rgt de yer alr. Mustafa Kemal bunlara direnir. Ancak stanbul
Hkmeti Yahya Kaptan'n ldrlmesi iin bir grup askeri yola karr.
zmit Tavancl mevkiinde 2 bin kiilik bir hkmet kuvveti, Kuvay
Milliye Komutan Yahya Kaptan' 7 Ocak 1920 de abluka altna alr.
Tavancl kylleri vatan haini diyerek teslimedilmesi istenilen Yahya
Kaptan' hkmet kuvvetlerine vermezler. Ancak ky askerlerce baslp
evler datlmaya balannca Yahya Kaptan kendiliinden teslimolur.
Bundan sonrasn gelin Mustafa Kemal'in kendisinden dinleyelim:
" Yahya'y takip ettiren Harbiye Nazr Cemal Paadr. zmit'ten Tmen
Komutan Vekili'nden gelen 9-10 Aralk 1920 tarihli iki telgrafla
'Duyulduuna gre iki arpmadan sonra Yahya Kaptan 'n l olarak ele
geirildii' bildirildi. 11 Ocak 1920'de Tmen Komutan vekili'nden,
Page 85
stanbul'dan gelen mfreze komutanna., benimadma tebligatta bulunup
bulunmadn sordum. gn sonra 14 Ocak 1920 tarihli raporunda Tmen
Komutan Vekili ubilgiyi verdi:
' Bizzat yaptmsoruturmadan...arpma olmad ve yalnz , Yahya
Kaptan'n teslimolduktan sonra, ky dnda kesici bir alet ile
ldrld anlalmtr. Kafatasnn olmamas bunu dorulamaktadr'
Bu uursuz haber zerine stanbul'daki tekilatmza 20 Ocak 1920 de Albay
evket Bey vastasyla u telgraf yazdk:
' Yahya Kaptan'n ldrlmesinin sebepleri ile, teslimolduktan sonra
kasten ehit edildii anlaldndan, ldrlmesinde kimlerin elinin ve
etkisinin bulunduunun, stanbul 'dan mracaat eden pek ok fedakar
arkadaa aklama yaplmak zere acele bildirilmesi rica olunur, efendim.
Heyeti Temsiliye adna Mustafa Kemal.'
Mustafa Kemal bu telgraf Karakol rgt'nn kurucusu ve yneticilerinden
olan Kara Vasf'a gnderir.
Kara Vasf, Mustafa Kemal'in konuyla ilgili daha nce yazd
telgarflardan birine 17 Ocak 1920' de verdii yantta yle demektedir:
"Mustafa Kemal paa Hazretleri' ne zel:
1- Olay yerinde bulunan gvenilir bir zatn ifadesine gre, Yahya Kaptan
yakalanp ky dnda bulunan karokola gtrlrken, evreden on kadar
ekiyann karakol zerine ate etmesi zerine, kamaya alm ve bu
srada ldrlmtr. Bununla birlikte, iyi bir soruturma yaplmas iin
Hkmet'e bavuruldu.
2- Yahya Kaptan'n Kuvay Milliye adna pek ok ktlkler yapt
sylentisi azdan aza yayld gibi zel ve resmi yoldan yaplan
Page 86
soruturma da bunu dorulad iin, hkmet kovuturmaya karar vermiti.
Ancak heyetimizce kendisinin geici bir sre iin gizlenerek Kuvay
Milliye ilerine karmamas ve ktle cret etmemesi, yannda bulunan
kaak er ve jandarmalar geri gndermesi artyla kovuturma yaplmamas
istenmi ve ilgililer katnda teebbslerde bulunulduu gibi, Gebze'ye
zel olarak bir memur da gnderilmiti. Bu srada hkmet, birdenbire
gizlice asker gndermi, yalnz Yahya Kaptan' ele geirmek istediini
ilan etmi ve arz edilen durummeydana gelmitir efendim(Vasf).
(anakkale MstahkemMevki Komutan evket)"
Mustafa Kemal bu durumu yle aklyor:
" 'Ky dndaki karakola gtrlrken evreden ate edilmi. Kamaya
alm, bu srada ldrlm.'
Bu szlerin bu gibi suikastlerde bir forml gibi kullanldn
anlamamak iin ok safdil olmak lazmdr. Yahya Kaptan' ortadan kaldrmak
iin, birlikte altklar ve karar verdikleri Hkmet'in gizlice,
birdenbire bir oldu bittiye getirivermi olduu yolundaki szler de
dikkate deer. stanbul'da Jandarma' dan, stanbul Muhafz Alay' ndan
subay ve asker grevlendiriliyor. stanbul' da duruma hakimolduklarn
iddia eden tekilat bakanlarmz bunu renemiyorlar."
Mustafa Kemal ile daha sonra milletvekili de olan Kara Vasf arasndaki
telgraflamalar sonucunda Mustafa Kemal yarglarn yle noktalyor:
ATATRK'NADAMI NEDENLDRLD
"Yahya Kaptan'n hi kimseyi dinlememesinin, ldrlmesine sebep olarak
gsterilmesi asla doru olamaz. Merhumehit, beni dinliyordu, benden emir
alyordu. Verdiimemre gre hareket ediyordu. Yahya Kaptan'n
ldrldne phe kalmamt. Bu gerek bilindikten sonra onu ldrm
Page 87
olan hkmetin kanuni kovuturmaya balam olmas inayeti ileyenlerin
meydana kamayacana delil deil miydi. Zaman her eyin, her gerein
tarih nnde samimi olarak incelenmesine imkan hazrlar.
Hkmeti ve stanbul'daki tekilatmzn bakanlarn byle irkin bir
cinayetin ilenmesinde vasta olmaya ynelten sebep ve etkenlerin
incelenmesinin, gerekten ibret verici sonular getireceine inandm
iindir.....bu olay incelerken iki noktay gznnde bulundurmak yararl
olur:
Birincisi: Said Molla'nn yesi bulunduu gizli rgt ve Gebze, Kartal
blgelerinde bu rgte bal ahsi etelerin oynad rol ile, bu rol
bizimadamlarmza yklemekte ve vatansever geinen kimseleri aldatp
kandrmada gsterilen ustalk ve baar.( Said Molla Anadolu hareketine en
ar saldrlarn arkasndaki hain adlardan biridir. Said Molla'nn
ngiliz casusu Papaz Fru ile olan ilikileri ve yazmalar Karakol
rgtnn ardndan kurulan istihbarat rgt M.MGrubu tarafndan ele
geirilerek yaynlanmtr)
kincisi: stanbul tekilatmzn bakanlardr ki, bunlar, bizimyani
Heyet'i Temsiliye'nin emrinde ve onun verdii direktif ve bilgilere gre
hareketle ykml bulunuyorlard. Bunlarnbuykmll ancak samimi
olarak yerine getirdikleri takdirde, asl hedefe doru yanlmadan
yrmenin mmkn olabileceini de kabul etmeleri gerekirdi. Oysa bu
kimseler kendi akl ve tedbirlerini Heyet'i Temsiliye'nin uyarlarna
ramen yksek grmekten geri durmamlar ve hareket serbestliklerine engel
olunmasn bir haysiyet meselesi yaparak sinirlenmiler ve bu sakat
duygunun etkisiyle, aldatlmaya kadar varmlardr."
Page 88
MUSTAFA KEMAL KEND GZL SERVSN ARIYOR
Karakol rgt ile Ankara arasnda ortaya kan bu sorunlar Mustafa
Kemal'i yeni araylara yneltecektir. Mustafa Kemal karakol rgtnn
ttihat yapsndan son derece rahatszdr. Hatta grmeleri srasnda
Kara Vasf'a Anadolu ve Rumeli Mdafai Hukuk Cemiyetleri dnda
oluturulan bu rgtn mstakil almasna kar olduunubelirtmiti.
16 Mart 1920 de yaanan baskn olayndan sonra tutuklanan Karakol rgt
yneticilerinden evket ve Kara Vasf Bey'lerin ngilizlerce Malta'ya
srgn edilmeleri Karakol rgtn zor durumda brakr. Bu, ngilizlerin
bir kertme operasyonudur. ngilizler tarafndan Malta'ya srlenler bu
rgtn belkemiidirler. Bunlar u adlardan oluur:
Ali hsan Paa, Albay Cemal, Yzba erafettin, Binba Nazm, Yarbay
Mehmet Tevfik, Albay Ahmet Tevfik, Binba mer, Ali Fethi Okyar, Yzba
Cemal, Yarbay Abdlgani, Yzba Nevzat, Dr. Yzba Halil, Albay Ahmet
Cevat stanbul Merkez Kumandan, Binba Mazlum, Binba Ahmet Haydar,
Albay Sami, Binba brahimHakk, Dr. Sleyman Numan Paa, Hac Ahmet
Paa (Enver Paa'nn babas), Yzba Tahir, Fahrettin Trkkan Paa,
Temen evket Ziya, Mahmut Kamil Paa, Binba Mehmet Arif, Albay Mrsel
Bak, rksulu Mahmut Paa (Senatr), Cemal Paa -Mersinli- Harbiye
Nazr, Albay Galatal evket (stanbul Merkez Komutan), Albay Kara Vasf
(Karakol Cemiyeti'nin kurucusu), Ali Sait Paa (Akbaytugan), Refet Paa,
Binba Ali etinkaya (Afyon Mebusu), Yarbay Basri Saran (Cevat Paa'nn
damad Genel Kurmay 1.ube Mdr), Yakup evki Suba Paa, Dr.
Abdlselami Paa, Sleyman Faik Paa.
Aslnda rgt ttihatlk anlamnda dalmaz ve srer. Mustafa Kemal daha
sonra bu rgtn almalarn zararl bulduunu belirtecektir. Malta
Page 89
srgnnn ardndan toparlanma almalar srasnda Karakol Cemiyeti
byk bir gedik verecektir. Bu istihbarat ann ad, Mustafa Sagir'dir.
Karakol Cemiyetinin iine szan ngiliz gizli servisi elde ettii
adamlaryla Mustafa Sagir adl ajan Ankara'ya gnderir ve Mustafa Kemal'i
ldrmekle grevlendirir. Bu konuda ortaya kan sorun, Ankara hkmetince
halledilir. Bu konuya ilerde Mustafa Sagir olay iinde detayl olarak
deinilecektir. Ancak grup resmen 1920 de datlr. Bunun ardndan
oluturulan Yavuz adl grup Yzba Mustafa Mulal (daha sonra Orgeneral
ve Gneydou'da 33 vatandan snr getii iddialar nedeniyle
ldrlmesi olaynn faili) tarafndan bir sre daha faaliyetlerine devam
edecektir. Ancak yakalanacan anlayan Mulal Eyll 1921 de stanbul'dan
Anadolu'ya geecektir.
ttihatlarn muhalif hareketleri ancak 1923'de milli mcadeleden sonra
bitirilebilecektir. Mustafa Kemal yine de bir yurt gezisi iin gittii
zmit'te Ocak-ubat 1923 de Kara Kemal'i ararak grm ve
ttihatlarn dncelerini sormutur. Kara Kemal ttihatlarn
dankln dile getirip, toparlamak iin grev verildiinde bunu yerine
getireceini sylemitir. Bunun zerine eski Maliye Nazr Cavid Bey'in
evinde bir ka toplant yapan ttihatlar, bir muhalefet partisi olarak
ortaya klmamas, ancak gelecek iin bir parti program yaplmas karar
almlardr. Bu srada Mustafa Kemal 14 Nisan 1923 de Anadolu Ajans
araclyla yapt aklamada hi kimsenin ttihat ve Terakki adna
angajman almaya yetkili olmadn belirtmitir. Bu srada Mustafa
Kemal'in yakn evresi de ttihat ve Terakki'nin kuruluunda O'nun da
bulunduunu dile getirmilerdir. Aslnda byle bir ey yoktur. Daha sonra
Page 90
ise Mustafa Kemal'e kar tasarlanan zmir suikasti nedeniyle sulu
olmadklar bilinse de baz ttihatlar stiklal Mahkemeleri'nce idama
mahkmedilmilerdir. Bu da ttihatlarn sonu olmutur. Yani Karakol
rgt o dnemde bir byk gcn temsilcisi olmutur. ttihatlardan
ald g ile bu olaylara kadar siyasi arln hi yitirmemitir.
rgtn dalmas emrini veren otoritenin Ankara olduu ve Mustafa
Kemal'in bu rgte kar duyduugvensizliin bunda etkili olduu
kesindir.
Bu arada, geride kalanlar kk istihbarat, kaaklk, sabotaj gruplar
olarak alrlar. Bunlardan yine Kara Kemal tarafndan kurulan Beler
Grubu ile Hamza Grubu da faaliyetlerini srdrrler.
ANKARA'NIN LK GZL SERVS
Hamza grubu Ankara'nn olurunu alarak kurulan ve desteklenen ilk
istihbarat grubudur. Daha sonra ortaya kan Felah Grubu'nun ilk
ekirdeini oluturan Hamza Grubu 23 Eyll 1920 de faaliyete balar.
Kurucusu Kurmay Yarbay opur Neet Bora Bey'dir. Neet Bey daha nce de
Molteke adl bir baka gizli tekilat kurmutur. Grup ihtiyat kuvvetlerini
barndran 2 alt birimdaha oluturur. Bunlar Ferhad ve Kerimi adlarn
alrlar. Herhangi bir tehlike annda Hamza Grubunun yerine Ferhad
Grubu onun da bertaraf olmas durumunda yerine Kerimi Grubu geecektir.
Grubun ad son olarak 31 Austos 1921 de Felah Grubu olarak deitirilir.
Btn bunlar iz kaybettirme ve yanltma amacyla yaplan ekli
deiikliklerdir. Gruplarn rgtleri Kurtulu Sava sonuna kadar
faaliyet halinde olacaktr.
Hamza grubuna bal olan yapya gz attmzda, o dnemdeki gizli
servislerin alma emalarn da grmek mmkn olmaktadr. Bunlar yle
Page 91
rgtlenmilerdir:
1. ube Mdr: "Yldz" kod adyla anlan Kurmay Yzba Seyfettin
Bey'dir. (Tm.Gen.Dzgren) Bu ubenin grevi Yunan Ordusunun tekilat
ve harekat hakknda istihbarat toplamaktr.
2. ube Mdr: "Fuat" kod adyla anlan Muhabere Yzba Hilmi Bey'dir.
Genelkurmayca ngrlen teknik ekipman salamak, siparileri ve
satnalmalar gerekletirmektir.
3. ube Mdr: "Ay" kod adyla grev yapan grup komutan Neet Bey'dir.
Saray evresi ve dman karargahlar ile ilikileri konusunda bilgi
toplamak bu ubenin grevidir. Bu ube ayrca kontrespiyonaj yani casus
avcl yapmakla da grevlidir. Bu ube ayrca Anadolu'ya geileri
kontrol altnda tutan ve salayan birimdir ayn zamanda.
4. ube Mdr: "Gne" kod adyla anlan Kurmay Yzba EkremBey'dir
(Korgeneral EkremBaydar). Bu ube istihbarat iin gerekli teknik
elemanlar bulmak, stanbul ve d lkelerden alnacak mallarn alm ve
Anadolu'ya geirilmesi, stanbul hkmetinin satmaya alt silahlar
alarak Anadolu'ya geirmek ve hesaplar tutmakla ykmldr.
Ankara'dan gruba gnderilen kuryeler stanbul Yemi skelesi, Limoncu Han,
Dillizade yazhanesinde Ali Bey ile temas kuruyorlard.
HAMZAGRUBUNDANGENEL KURMAYARAPOR
1 Aralk 1920 tarihli raporda Hamza grubunun faaliyetleriyle ilgili olarak
Genel Kurmaya u bilgiler aktarlyordu:
stihbarat almalar: ngiliz ve Yunanllar hakknda gerekli bilgilerin
alnabilecei kiilerle ibirliinin saland, ayrca bir kurmay subayn
zmir'e gnderilecei, Manisa'ya gnderilecek bir ajann daha denendii
Page 92
kaydediliyordu. Askeri basmevindeki btn yazl evraklarn grubun
ardiyelerine tand, Ankara'nn istedii haritalarn alnd haber
veriliyordu.
Personel ileri: "Grup, kurulduundan bu yana geen 2.5 ay iinde
Anadolu'ya 40 subayn geiini salamtr" denilen raporda, almalarna
muhalefet olan baz inzibat subaylarnn da deitirildii
bildiriliyordu.
Mhimmat ve silah ileri: Byk miktarda silah ile silah yapm iin
tezgah fabrikalardan ve depolardan karlmt. Bunlar Anadolu'ya
geiriliyordu. Daha byk silah tezgahlarnn karlmas iin malat-
Harbiye Mdr'nn deitirilmesine alld kaydedilen raporda
Franszlarn Rusya'ya gnderdikleri baz silahlarn Vrangel ordusunun
bozguna uramas nedeniyle karaya karlmadan stanbul'a geri dnd
belirtilerek bunlardan yararlanma olanaklarnn aratrld
kaydediliyordu. Raporda 2.5 ay iinde 43 makinal tfek kapak takm,
yedek para ve aletleriyle iki adet batarya, 15 top drbnn Ankara'ya
gnderildii, bunlara ilaveten 7 adet makineli tfek ve 15 kilo kapsln
de yola karlmak zere hazrland belirtilmitir.
rgt, zmir'e silah gtrdkten sonra dnte ngilizlere yakalanan bir
motorcunun zerinde kan belgelerden ve sonrasnda ngilizlerinyapt
soruturmalar sonucunda aa kartlmtr.
Bu grubun elemanlar u adlardan olumutur:
Binba Mehmet Dursun, Yzba Hseyin Vehbi, Binba M. Bahattin Sakman,
Yzba M.Cemal Emsal, Yarbay Salih Zeki, Yzba Ziya, Yarbay Eyp
Durukan, Binba Mehmet Bilal Alpagut, Yzba smail Kemal Altu, Yzba
kr ztikmen, Yzba mer Sabri Akan, stemen Osman Nuri nceler,
Page 93
Binba Mustafa Reit, Binba Hasan Fehmi, Yzba Hasan Tahsin, stemen
Hseyin Hsn Uygur, Yzba Mehmet Emin Burat, stemen RasimAkyaar,
Temen EthemOlcay, Albay Esat, Binba Mahmut Hakk, Yzba Mehmet
Cemal, Necati (Ermeni asll-ngiliz istihbaratnda grevli ajan), Efdal
(Ermeni asll ngiliz istihbaratnda grevli ajan), Mustafa Rza (ngiliz
stihrabatnda grevli ajan), Yzba Halit (stanbul Fransz Karargahnda
rtibat subay), Yzba Kemal (Fransz karargahnda irtibat subay),
Revandizli Mahmut Paa, Abidin Bey, Himmetzede Hsn, Hasan Rza Soyak,
Necmettin Bey, Yzba smail Hakk, Temen brahim, stemen Rfat,
Yzba Cevdet, Temen Kerim, stemen Gzlkl Ziya, Binba Seyfi,
Binba Aziz Hdai, Binba Hasan Hilmi, Yzba brahimDervi
Grsoytrak.
MUSTAFAKEMAL TEKLAT-I MAHSUSACILARI TOPLUYOR
Uzun tartmalarn sonunda, bir trl istenilen noktaya kartlamayan ve
a giderek daha fazla duyulan istihbarat almalarnda yeni bir
yaplanma iin Mustafa Kemal'in oluruyla Fevzi akmak Paa Tekilat-
Mahsusa'nn son bakan sfatn tayan Hsamettin Ertrk'e ular.
Ertrk Samsun'da bulunduu srada 25 mart 1921 de akmak'tan gelen yazl
emir zerine Ankara'ya gelir. Burada kendisine oluturulmak istenen gizli
tekilat hakknda bilgi verilir ve bunu kurmas istenir. Bunun zerine
Ertrk ad Msellah Mdafaai Milliye Grubu olarak belirlenen tekilat
oluturmak zere harekete geer. MimMimGrubu olarak da adlandrlan bu
oluum, ncelikle stanbul'daki dankl toparlayacak, ardndan da
Karakol rgtnden kalan rgtlerin almalarn da bir at altnda
toplayarak sona erdirecektir.
Page 94
rgt, stanbul'da byk bir ajan ve haber a kurmay baarr. Saray'dan
ve dman karargahlarndan dzenli bilgi ak salanr, Ankara olaylardan
hzla haberdar edilir. stanbul rgtnn kurulmas grevini Topkapl
Mehmet Bey'e veren Hsamettin Ertrk, Ankara'nn direktifleri
dorultusunda bakanla Svari Esad Bey'i getirir. stanbul'da rgt ok
baarl iken Esad Bey'in stanbul Valiliine tayini rgtten kopmalara
yolaar. Ancak rgt, almalarna devameder. En nemli grevi silah
sevkiyat olan rgt, bunda baarl olur. zellikle nce talyan sonra da
Franszlarn ngilizlere kar olan tutumlarndan yararlanan rgt bu
lkelerin gizli servislerinin yardmyla Anadolu'ya silah sevkini
baaryla srdrr.
KARAKOL rgtnn almalaryla ilgili olarak Mustafa Kemal'in bir dnem
ok yaknnda bulunan,ancak daha sonra ad baz yolsuzluk olaylarna
kart iin aralar alan ve Atatrk'e kar giriilenzmir suikasti
nedeniyle, yarglanp idamedilen Kurtulu Sava'nn kahramanlarndan
Miralay Mehmet Arif Bey (Ayc Arif lakabyla da tannrd. Bu lakap
kendisine yanndan ayrmad ays nedeniyle verilmiti) anlarnda
unlar dile getiriyor:
AYICI ARF GZL SERVSLER ANLATIYOR
" zmir'inYunanllar tarafndan igalinden nce Sivas eski mebusu Kara
Vasf Bey'in giriimleriyle stanbul'da gizli olarak bir cemiyet
(Karakol Cemiyeti) kurulmu ve bu cemiyet stanbul'un itilaf devletleri
tarafndan igaline kadar vgye deer bir biimde almtr.
Anadolu milli harekatna yardmiinde, ad geen cemiyet, grevini
hakkyla yapm ve tama iini ustaca ynetmitir. Harbiye Dairesi
Bakan Kurmay Albay mer Ltfi Bey (Yenibaheli) ve silah (piyade ve
Page 95
makinal) ubesi Mdr Kurmay Binba NaimCevad Bey'in yurtseverce
yardmlar ve stanbul halknn (Mavnaclar, Hamallar, Arabaclar, Gmrk,
Deniz Yollar ve Polis) memurlar ve alanlarnn fedakarca almalar
sayesinde Ferid Hkmeti'nin ve ngilizlerin kontrolleri altnda bulunan
ambar ve depolardan geceleyin armak suretiyle muhtelif tarihlerde
stanbul'dan (56 bin mekanizma, 320 makinal tfek, 1500 tfek, bir
batarya top, 2000 sandk cephane, 10 bin takmelbise , yz bin giyim,
nal ve mh, 15 bin matara , bin tona yakn malzeme ve eitli askeri eya)
Anadolu'ya geirilmitir.
Zonguldak tccarlarnn kiralarnda bulunan Fransz bandral Kornilof,
Mecda ve Vovesta vapurlar ile stanbul'dan nebolu'ya ve Samsun'a yaplan
muhtelif seferlerde bir ok askeri malzeme ve askeri eya gnderilmi ve
tanm ve bu gndermede ad geen vapurlarda komiserlik grevini yapan
deniz Yzbalndan emekli Gelibolu'lu Mehmet Kaptan ile emekli smail
Hakk Kaptan'n ve arkadalarnn bir ok fedakarca hizmetleri olmutur.
Sakarya Sava srasnda Trabzon'dan bir motora yklenip gnderilen ve
Fatsa aklarnda batmak zorunda kalan 4 adet seri ateli 5,10'luk
toplarmzn tahliyesi ve Yunan donanmasnn Karadeniz'deki
faaliyetlerine ramen Giresun'dan (Osman Aa) alaynn acele olarak
Samsun'a nakli hususunda ad geen kaptanlarla maiyetlerindeki Trk
tayfalarnn yurtseverce almalar anlmaya deerdir.
Tekilat hususunda Mulal Yarbay Mustafa Bey, Emekli Topu Binbas
hsan Bey, (Cebel-i Bereket Mebusu) Jandarma Binbas Remzi Bey,
skdarl Hoca Naci Efendi, Yzba Day Mesut ve Yenibaheli kr
Bey'lerin alma ve abalar anlmaa ve kaydedilmeye deerdir. Bu
Page 96
arada Merkez Telgraf Haberleme Memurlarndan zellikle Halit Efendi'nin
fedakarca hizmetleri de anlmaya deerdir.
stanbul'un itilaf devleteri tarafndan igali zerine Karakol Genel
Merkezi faaliyetlerini durdurarak yelerinin byk bir ksm Anadolu'ya
gemitir.
stanbul'da tamaclk ve satnalma ileriyle uramak zere daha sonra
(Hamza ve Felah) daha sonra M.M. Gruplar kurulmu ve Anadolu'ya bir ok
eya, telefon malzemesi ve topu malzemesi gndermilerdir. Yunanllarn
stanbul'a yapacaklar taarruz sylentileri zerine (Mdafai Milliye)
adyla askeri bir grup daha kurulmu ve (M.M.) grubuyla ibirlii ederek
stanbul ve evresinde kuvvet kazanm ve halktan bir ksmna silah
datmlardr.
stanbul'un itilaf devletleri tarafndan igali zerine, skdar yoluyla
Anadolu'ya geirilecek kiilerin geiini kolaylatrmak amacyla
balang skdr'da olmak zere bir menzil hatt kurulmu ve bu menzil
hattnn Anadolu iindeki grevlerini Yzba (1925'de Binba) Day Mesut
ve Yeni Baheli eski mebus kr Bey'ler ile Maltepe At okulundan
Yzba (1925'de Binba) Fehmi ve Hulise Bey'ler stlenmiler ve bir ok
nemli saygdeer kiiyi Anadolu'ya geirmeyi baarmlardr.
Bu heyet daha sonra Kocaeli Kuvay Milliye rgtyle de megul olarak
24.Tmen Kumandan Yarbay Atf Bey'in emir ve talimat dairesinde pek
nemli hizmetler yapmlardr.
Kocaeli Kuvay Milliye kumandanln Day Mesut Bey stlenmi ve Fehmi
Bey'de Yavuz takma adyla Adapazar Milli Taburunu kurmu idi.
zmit evresinde ngiliz ve Yunanllarn yardmlaryla lanet edilecek
iler yapan ve bir ok mslmann kann aktm olan Gnll Ermeni Alay
Page 97
Kumandan Kaptan Tanik etesine Aslan Bey kynde bir gece baskn yapan
Yavuz Bey, 500' akn Ermeni etesini btnyle yok etmitir"
FRANSIZLAR NGLZLERE KARI
Franszlar Kurtulu Sava srasnda zellikle nglizlere kar bir tutum
sergilerler ve Anadolu'yu igale birlikte baladklar ngiltere ile
yollarn ayrrlar. Fransa paralanan Osmanl'dan daha fazla maddi ve
manevi miras ister. Ama ngiltere ona bu kadar bonkr davranmamaya
kararldr. ngiltere bu amala hemen gizli servislerini ve casuslarn
devreye sokar. 23 Mays 1919 tarihinde toplanan ve Osmanl'nn tilaf
Devletleri arasnda mandeterliklerle paylatrlp, kleletirilmesi
sorunu, Paris Konferans'nda uzun uzadya tartmalara yol amtr.
Paralanma kesin karardr. Ama bu paralanmadan herkes ne kadar pay
alacaktr, sorun budur. ngilizlerinoyunlar sonucu pay isteyenlerin
says giderek artar.
31 Ocak 1919 da Emir Faysal Suriye, Irak, Cezire, Hicaz, Yemen'in de dahil
olaca Arap topraklarnn bamszln istemesi, 26 ubat'ta
Ermenilerin Kilikya, Mara Sanca, Erzurum, Bitlis, Van, Diyarbakr,
Harput, Sivas, Trabzon'un ky eridi gibi topraklarn Trkiye'den
ayrlarak tilaf Devletleri'nin himayesi altnda kendilerine verilmesi ve
20 yllk bir manda ile ynetilmelerini istemeleri, Krtlerin Diyarbakr,
Harput, Bitlis, Musul, Urfa sancaklarn kapsayan bamsz bir Krdistan
talep etmeleri, hi hesapta olmayan, yeni ortaklar gndeme getirmitir.
Bu da igali birlikte balatan byk devletlerin kavgalarn aa
kartr. zellikle Emir Faysal'n bamszlk talebi Suriye'deki
karlar asndan Fransa'nn houna gitmez. stelik Suriye'nin
Page 98
kurulacak olan Arap Federasyonu'nda yer alacak olmas 1916 da varlan
paylamanlamas Sykes-Pioct'a ters dmektedir. Zira bu anlamaya gre
sadece Halep, am, Musul geninde bir Arap Konfederasyonu'nun
kurulmasna izinverilmitir. Suriye sorunun yan sra Krtlerin de bu
anlamayla Fransa'ya verilmi bulunan blgeye (Musul, Urfa) gz dikmi
olmalar, Franszlarla ngilizlerin arasn amtr. Krtlerin
taleplerinin yaratcs ngilizlerdir. ngilizler bu amala bir Krt-slam
ayaklanmasnn mali ve ideolojik temellerini de hazrlamaktadrlar.
Casuslar bu ile grevlidir. ngiltere Birinci Dnya Sava srasnda
kendilerine yardmc olmalar durumunda Araplara bamszlk verecei
szn vermitir. Ancak bu szde yer alan ve petrol blgeleri zerinde
egemen olan Musul konusunda pimandrlar. Krtleri kkrtarak bu blgeyi
geri almak istemektedirler. Bunda da baarl olurlar. Krtleri de
Araplara yaptklar gibi bamszlk szyle kandrr ve amalarna uygun
bir ekilde kullanrlar. Sonuta ngilizler bu almalarnn semeresini
15 Eyll 1919'da bir gizli szleme ile Musul'u yeniden geri alarak
grrler.
Fransa gerek Ermeni, gerek Krt isteklerinin arkasnda ngilizlerin
bulunduunu bilmektedir. Bu kavgada ngilizlerinkazn oka yediini
dnen Franszlar zellikle Suriye konusunda taviz vermek
istememektedirler. Bu nedenle de bir manevra ile Osmanl toprak
btnlnn ok paral olmasna kar tutumtaknrlar. Bu daha sonra
ngilizleri baltalamak iin yaplan dier eylemelere kadar uzanacak bir
balang olur.
MUSTAFAKEMAL'N TALYANLARAOYUNUVE YEN GZL SERVS: MMMM
talyanlar ise Mustafa Kemal'in akllca oynad bir oyunun sonunda 15
Page 99
Haziran 1920' de ngilizlere ve Franszlara kazk atmak amacyla
Trkiye'deki madenlerin imtiyaz hakkn tek balarna alacaklar vadine
kanarak, Mustafa Kemal ile bir gizli protokol imzalarlar. Bu protokol
talyan Babakan Kont Sforza'nn yakn arkada Kont Fago ile Mustafa
Kemal arasnda imzalanr. Buna gre talya, Ankara Hkmeti' ne 4 milyon
Trk Liras bor verecektir. Ayrca Yunanllarn Anadolu'da yaylmasn
engelleyecektir. Buna ek olarak da Ankara Hkmeti' nin yurtdndan
getirecei silah ve cephanelerin Ankara' ya indirilmesini
engellemeyecektir. Byk miktarda cephaneyi Antalya, Zonguldak, Ereli
ve Bartn'da Rossi irketi gemileriyle Trklere teslimedeceklerdir. Bu
durumFransz gizli servisince o zaman saptanmtr.Ancak sonuta Mustafa
Kemal'in bu oyunu sayesinde talyanlardan sonuna kadar yararlanlmakla
kalnmam, Trkiye'deki ekonomik ayrcalklarnngittiini sanan
Franszlar bunun bir admnne gemek iin abalarken ngiliz, Fransz ve
talyan g birlii ar yaralar almtr.
3 Mays 1921' de TBMMhkmeti, "MimMim" tekilatn resmen tanr.
rgtn baars nedeniyle Kurtulu Sava sonrasnda elemanlar hkmete
dllendirilmitir. "M.M" Grubu'nun tekilat yaps ve elemanlarnn
dkm yledir:
M.MGrubu YnetimKurulu Bakan Tu General hsan Skmen Paa. yeler:
Harbiye Nazr Yaveri Yarbay Kamil, Polis ube Mdrlerinden skdarl
Sadi Bey, Maliye Nezareti Memuru Seyfi Bey, Tasviri Efkar Gazetesi Sahibi
Ebuzziya Velid Bey, Yedek ye Kavalal brahimPaazade Hseyin Bey ve
Kavala Erafndan brahimBey.
Topkap ubesi Kurucular:
Page 100
Albay Hsamettin Ertrk (Ankara'nn dndaki rgtn kurucusudur) Yzba
Emin Ali, Deniz Yzba smail Hakk, Mehmet etin, Topkapl Mehmet,
Topkapl hsan, Serezli Niyazi, Yarbay Erzurumlu Kemal Koer.
Beyazt ubesi Kurucular:
Albay Besim, Yarbay Mustafa Mulal,Nidayi Paa
Eminn ubesi Kurucular:
Binba evket, Binba Asm, Temen Muhlis.
M.MGrubu Elemanlar:
Yzba Ahmet Muhtar, Binba Kadri, Yzba Ali efik, Binba mer Ltf
Sman, Yzba Rfat Akyol, Yzba Hayrettin Gvener, Binba Sami
Tatldil, Binba Ali Rza Sezener, Yzba Ali Hfz Demirolu, Yarbay
Talat Ustaba, Binba Aysun zden, Yzba Seyfettin, Yzba hsan,
stemenler Ahmet Sadi duruma, Mithat Sanal, Muhlis Erdener, Halil brahim
nalan, Temen Recai Elden, Binba M. Tevfik, Binba Hakk, Yarbay
Hseyin Hsn, Yarbay Yusuf zzettin, Yzba Rfat Sivri Hisarl,
Binba Cemalettin, Yzbalar Ali evket Turgut, Kamil Kuter, Halil
Okay, Adil Hikmet M., Ali Atabey, Binba Osman kr, Binba M. Bilal
Alpagut, Yzba smail Sezai Gral ( zmir MM), Yzba Rt Toper,
Binba Ali Saffet, Binba Hakk, Yzba Hsamettin, Temen M. Tevfik,
Yzba Mehmet Fahrettin Biniin, Yzba Ahmat kr, Yzba Ahmet Zeki,
stemen Rait.
M.MGrubuna Yardmc Olanlar:
Ziya Paa (stanbul Harbiye Nazr), Albay Beiktal Hilmi (Levazm
Dairesi'nden), Albay zmir'li Hsn, KayyumAhmet, Yzba Abdlvahap,
Yzba Zeki, Yzba Bilal, Sadk Bey (Saytay Denetisi), Nihat Bey (
Saytay Denetisi ), sa Bey (ileri Bakanl Saymanlk Mdrl),
Page 101
Beylerbeyli Avni Bey (Maliye Tahsil ubesi Memirlarndan ), Beylerbeyli
Zht Bey (stanbul Gmr Memurlarndan), Hac Tevfik (Gezici Postac),
Arap hsan Bey (stanbul Telgrafhanesi Mdr), Hac Mmtaz Bey (stanbul
Telgraf Yollama Memurlarndan), stanbul Telgraf memurlarndan Cevat,
Edip, smet Beyler, Telgraf Hat Memurlar Koca Mehmet Bey, Yaar Bey,
Topkapl Cemal Bey.
M. MGrubu Genelkurmay'n emirleri dorultusunda :
A-Mdafayi Milliye Grubu
1- stihbarat salanmas
2- Fesat cemiyet mensuplarnn saptanmas
3- Silah, cephane ve malzeme tedariki ve Anadolu'ya sevki
B- Mdafai Milliye Tekilat:
1- Propaganda
2- stanbul'daki mslman Trkleri aznlk etelerine kar korumak
3- Verilecek emirlere gre basknlar ve tahripler yapmak zere ekipler
tekil etmek;
eklinde almalarn yrtmtr.
Hsamettin Ertrk anlarnda MimMimgrubunun faaliyetlerini sava
sonrasnda da srdrdn anlatmaktadr. rnein ikinci dnem
milletvekili seimleri srasnda grubun Mustafa Kemal'in emriyle, bir
ksmmilletvekilininstanbul'da seimleri kazanmas iin almalar
yaptn aktarr. rgt Ankara'da Sovyet ajanlarn da izlemi, Yeil
Ordu ve Trkiye Komnist Frkas soruturmalarnda aktif olarak
almtr. Ancak rgtn fiilen ortadan kaldrl stanbul'un
kurtuluundan sonra 5 Ekim1923' de olmutur.
Page 102
BR AJANANLATIYOR
Hsamettin Ertrk anlarnn yerald ve Samih Nafiz Tansu tarafndan
kaleme alnan ' ki devrin perde arkas' adl kitapta (Hilmi Kitapevi
yaynevi 1957 stanbul ) olaylarngeliimini, istihbarat faaliyetlerini
ve kendi servenini zetle yle dile getirmektedir :
" Enver Paa ngilizlerin Intelligence Service'i gibi bir gizli tekilata
Birinci Dnya Sava'nn kmasndan az nce ihtiya duyarak, Harbiye
Nezareti' ne bal bir Tekilat- Mahsusa kurmutur. Umuru arkiye ad da
verilen tekilatn gayesi, o zamanlar eitli memleketlerde propaganda
yapmak, askeri srlar ele geirmek, btn islamlar ve Trkleri
ayaklandrp bir imparatorluk bayra altnda birletirmekti. ttihat ve
Terakki idarecileri, bu ileri organize etmek iin, eitli tedbirler
almlar, yzlerce islamby mcahidi stanbul'a davet ederek
bunlarn iae ve ibadelerini deruhte etmilerdi. Enver Paa bu tekilatn
bana evvela Sleyman Askeri Beyi, sonra Ali Bahampa Bey'i, tekilatn
lavndan az evvel de Hsamettin Ertrk' getirmitir. Tekilat- Mahsusa'
ya byk mitler balayan ttihat ve Terakki, Birinci Dnya Sava
balarken ve btn sava boyunca gerek islammemleketlerinde gerek Trk
diyarlarnda eitli hareketler ihdasna, isyanlar tevlidine muvaffak
olmutur. Savata malup olmamz zerine ve mtarekeden nce Trkiye'den
ayrlrken, Enver Paa tekilatn garp devletlerine kar resmen
lavedilmesini, fakat gerekte resmen devametmesini tavsiye etmitir.
Sadrazamve Harbiye Nazr Mir zzet Paa, Tekilat- Mahsusa'nn
mstemlekelerde itilaf devletleri aleyhine alm olmas dolaysyla,
bahis konusu devletlerin bunun lavn ve elindeki silah ve cephanenin de
teslimini istediklerini Hsamettin Ertrk'e bildirmi, Ertrk emrin
Page 103
birinci ksmn yerine getirerek, tecrbeli Tekilat- Mahsusaclar
stanbul'dan Anadolu'ya sevketmi, silah ve cephaneleri de keza
Anadolu'ya gndermek iin gayret sarfetmitir. Tekilat- Mahsusa'nn
lavndan sonra, Atatrk'n ve Fevzi akmak'n tensibi ile, Ankara'da M.M
( Mdafi Milli stihbarat ) Grubunu kuran Ertrk o zaman grubun gayesini
yle tesbit ve tarif etmitir:
' Milli orduya taazzuv ettirmek iin stanbul'daki askeri ambarlardan
esliha, mhimmat, levazmve techizat elde etmek'
1921 yl bandan itibaren bar akdine kadar nemli siyasal meselelerde
byk hizmetler etmi olan MMGrubu, istihbarat ve propaganda
konularnda da alm, bir ok casusluk olayn meydana karmtr."
Bu casusluk almalar sarsanda en nemli konulardan biri daha nce de
deindiimiz gibi Anadolu'ya silah sevkiyatyd. Bu konuda ngilizlerle
byk bir kavga veriliyordu. Ancak Franszlar Anadolu'daki ngiliz
egemenliine kendi karlar asndan kar olduklar iin, zaman zaman
Trk gizli rgtlerine yardmetmilerdir. Franszlar paralanm bir
kk Asya'nn ngilizlerineline dmesini istememekteydiler.
FRANSIZLARLABRLKTE NGLZLERE CASUSLUKDERS
stanbul btn bu ekimelerin ve frtnalarn ortasndadr.
ngiliz gizli servisininstanbul'daki liderlerinden Binba Hey 1921
ylnn scak bir yaz gn Fransz servisinin ikinci brosunun efi albay
Blanc'n yanndaki Trk kadnla, Tokatlyan' da ne yaptn merak
etmitir. Kadn olduka gzeldir. Sadk arkada Cengiz'den kadnn
kimliini renmesini isteyen Hey, Blanc'n Anadolu'ya silah kardn
biliyordur. Ve tetikte beklemektedir. Sonunda istedii yant Cengiz
Page 104
tarafndan kendisine aktarlr:
Tokatlyan Oteli'nin terasnda Albay Blanc ile oturan kadnn ad Cemile
Hanm'dr. Trkiye'nin eski Atina Bykelisi' nin kz kardeidir.
Maka'da oturur ve 26 yandadr.
Kadn, Blanc ile elenmemekte, grevini yerine getirmektedir. Grevi Blanc
ile Anadolu' ya yaplacak silah sevkiyatn konumaktr. Binba Hey olay
anlamtr. ngiliz servisi alarma geirilir. Fransz Albay silah
sevkiyatnda yakalanacaktr. Tabii Cemile Hanm' nda gznn yana
baklmayacaktr.
ngiliz ajanlar Boaza doru yolalan grnte masumbir Fransz ilebini
belirlemiler ve gzaltna almlardr.
ilebin kaptan ile Cemile Hanmarasndaki bir grme de ngilizlerce
saptanm ve bir ksm dinlenmitir. Boaltma ertesi gece yaplacaktr ve
Cemile'nin k iaretleri Franszlara yol gsterecektir. ngiliz Binba
Cemile'nin gz hapsine alnmasn ve sk bir ekilde izlenmesini ister
adamlarndan.
Beklenen gn gelmitir. Hey ve ayn tekilattan albay Maxfield o gn
Tarabya Palas'n bahesinde dier ajanlarla birlikte Cemile Hanmn
kn beklemektedirler.
Cemile gece saat 21.00 da otelden szlerek, kapda kendisini bekleyen
arabaya ynelir. Frtna vardr. Yamur bardaktan boanrcasna
yamaktadr. Otomobilin fr koltuunda albay Blanc'n bir adam vardr.
Otomobil hzla hareket eder. Arkasnda ngiliz gizli servisinin aralar
bulunan Fransz otomobili stanbul'un eski mahallerinden birinde Albay
Blanc'n randevu yeri olarak kulland bir evin nnde durur. Cemile
koarak eve girer, bir ka dakika sonra kar. Takip yamura, bozuk
Page 105
yollara karn son srat devameder. Bu srada Boazdaki Fransz ilebi
btn lambalar snk olarak karanlkta yol alr. Cemile kyaya varr, bir
sre sonra Cemile ile ilep arasnda beklenen k iaretleri balar.
Cemile'yi takipteki 4 ingiliz arabasndakiler inerler ve zerlerine yaan
yamura aldrmadan siper alrlar.
Binba Hey mdahaleye hazrlanrken zerlerine evrilen ldan
aydnlatmasyla irkilir. Bu srada yaylmate balamtr. ngilizler
karlk verir. Bir sre devameden ate srasnda iabet alan ldak
krlr. Silahlar susar. Hey'in arabalar mahvolmutur. Cemile'nin
arabasna doru koar, fkeyle barmaya balar. fr gayet soukkanl
kendisinin bir Fransz olduunu ve arabada da bir Trk diplomatn
kzkardeininbulunduunu belirterek, "Ben hanmn ofrym. Ildamz
neden krdnz" diye sorar. ngiliz' inakn baklar arasnda ofr
devameder:
"Bizimhanmn romantik kaprisleri vardr, bir Fransz gemisinde kaptan
olan sevgilisine, projektrn klaryla veda edeceine sz vermiti.
te krdnz o projektrdr."
Hey, srlsklambir durumda, ne yapacan bilemeden herkesi gzaltna
alp, yaral adamlarn toplayp merkezine dner. Cemile' yi bir broya
alr. Aydnlk odada Cemile hanmn pecesini kaldrr. nce sararr, sonra
morarr. Karsnda Blanc'n orta Cemile deil, adnn Ahmet olduunu
glerek syleyen bir Arap durmaktadr. ngilizler iini iten gemitir.
Cemile Hanmbir baka sahilde boaltt silahlar oktan Anadolu
yollarna karmtr bile.
Bu ve benzeri olaylarla ve can alp can vererek devameden mcadelede
Page 106
gizli tekilatlar hep odakda yeralrlar...
NTKAMNLDRLENHAN
M.MGrubunun stanbul'da gerekletirdii bir intikamolay da ok
nemlidir.
Manyas Eenli erkes Yusuf Bey, erkes Ethem'in karargahnda divan harp
yesidir. Atatrk ve Rauf Orbay'n yakndan tand ve sevdikleri bir
kiidir. Sivas kongresine delege olarak katlmtr. M.MGrubu' nun
almalarna aktif olarak katlr ve baz olaylarda onlar ynlendirir.
Ankara ile stanbul arasnda gidip gelen ve olaylarn zmnde ok etkili
olan Yusuf Bey daha sora Adapazar, Bolu, Hendek evresinde, Milli
Mcadele'nin tekilatlanmas iin almalar yapmtr. Uzun yllar
stanbul ile Kuvay Milliye karargahlar arasndaki irtibat salayan
Yusuf Bey, kendisini tanyan ve ekinen Anzavur Ahmet Paa ile
(Ayaklanan ) peindeki ngiliz istihbaratn bir ara atlatamayacak duruma
gelir ve Salihliye ekelir.
Ancak kendisinin uzmanl ve iyi bir istihbarat oluu, kaynaklar ve
olaylar tanmadaki ustal onu yeniden greve getirir. Ankara,
kendisinden nemli bir iin halli iin nce Adapazar-Bolu havalisine,
ardndan da stanbul'a gitmesini ister. Adn, kln deitiren Yusuf
Bey stanbul'da zbek Tekkesi eyhi olan Ata Efendi'ye gider. Ata Efendi
milli mcadele yllarnda M.Mgrubu ile Ankara arasndaki haberlemede ve
stanbul'daki yardmlamada etkin olan cesur ve inanm bir kimsedir. Ata
Efendi tekkede silahlarn saklanmas ve Anadolu'ya heminsan hemde silah
sevkinde nemli rol oynamtr. Yusuf Bey stanbul'da nce Ata Efendi' ye
uram ve kendisine Kuvay Milliye'nin isteklerini aktarp yardmtalep
etmitir. Bu istekleri Ata Efendi tarafndan kabul edilir. Ayrca Yusuf
Page 107
Bey'in Adapazar-Bolu mntkasndaki almalarna ilikin bilgileri de
alarak M.Mgrubunun emin elemanlar araclyla Anadolu'ya aktarr.
Bu grmenin ardndan Yusuf Bey, stanbul'da silah bulmak ve bunlarn
Anadolu'ya geiini organize etmek iin temaslarda bulunmaya devameder.
Sirkeci'de bir dostuyla gazinoda konuurken peindeki Anzavur'un
adamlarndan ah smail tarafndan uzun sren bir takibin sonunda ehit
edilir. Yusuf Bey'in M.MGrubuna dahil olan yandaki dostu da ar
yaralanr. Yusuf Bey'in lmhaberini de Anadolu'ya yine eyh Ata Efendi
ulatrr.
Yusuf Bey'in bu ekilde ldrl, gizli rgt intikamiin biler. Bu
lmhaberini tekilatla iyi ilikiler iindeki Hakimiyeti Milliye
gazetesi "Vatan urunda hayatn feda eden ehitinintikam elbet
alnacaktr" diye verir. Aslnda bu bir sinyaldir. Olay, ngilizler ve
onlarnibirlikileri, ajanlar ile M.MGrubu arasnda bir kan davasna
dnr.
Yakalanan katil ngilizlerin araya girmesi ve Yusuf Bey'in kimlii
nedeniyle gstermelik bir duruma sonucu braklmak zere hazrlanr.
ngilizler bu olay iin Bab Ali'ye Yusuf Bey iin nerede grlrse
ldrlmesi yolunda Padiah Ferman bulunduunu da hatrlatrlar. Damat
Ferit Paa iktidar katili serbest brakacak bir de yarg ayarlamtr.
Davann olaca gn M.MGrubu, Kuvvaclar ve erkeslerden bir grup duruma
salonunu doldururlar. ngilizler tarafndan mahkeme salonunun sarlmas ve
asker yna yaplmas, ibirlikilerin ajanlarnn koridorlar tutmas
bu kalabal engelleyemez. Ancak ngilizler ve hkmet bir olayn
kmasn da beklememektedirler.
Page 108
Yarglama sonunda karar nceden belirlendii gibi "Nefsi Mdafaa" olarak
ilan edilir. te o anda kyamet kopar. Salondaki kalabalk hnla
saldrr. Silahlar patlar. ah smail ald kurunlarla olduu yere
yklr. Kargaa o dzeydedir ki ah smail'i korumakla grevli ngiliz
askerlerinin dahi yaralanmasna karn kimin ate ettii belirlenemez.
Tutuklamalar, ikenceler de sonucu deitirmez. Hi kimse kalabalktan
ate edeni ya da edenleri grmemitir.
Olay bylece M.MGrubu ve Kuvay Milliye'nin gcn ve yapabileceklerini
dosta, dmana gsterdii bir hareket olarak geer.
GZL SERVSLERN ANKARA DZEN ARIYOR
Kendisi de Tekilat- Mahsusa yetitermesi olan erkes Ethemanlarnda bu
olayla ilgili olarak unlar syler:
"Yusuf Bey'e stanbul'daki ahvalin ok tehlikeli olduunu ve kendisinden
phe edildii iin takip edildiini bildirmilerdi. Beni de ikaz
ettiler. Ben de son gidiine mani olmak istedim. Fakat Adapazar-Bolu
havalisinde vaziyet o kadar vahimidi ki orada taraftar bulmaya mecbur
idik. Yusuf Bey ahsiyeti ile bu ok g grevi yerine getirmeyi baard.
Oradan M.MGrubu'nun elemanlar ile temas etmek zere stanbul'a geti.
ok cesur , civanmerd, temiz yrekli bir insand. Pervaszca vatan hizmet
lerine devametti. Bunu can ile dedi. Tek tesellim, katilinin beraat
ettirilmesine ramenyiit hemehrilerimiz tarafndan layk gibi
cezalandrlm olmasdr. Eer stanbul'dakiler bu vazifelerini yerine
getirmemi olsalard, ne pahasna olursa olusun kendimgidecek, bu ii
yapacaktm."
Bu olayda da grlmtr ki Tekilat- Mahsusa btn bu rgtleri derinden
etkilemi ve onun yntemleri ve ilkeleri genel kural olarak
Page 109
benimsenmitir. Bu dnemTrk rgtleri Tekilat- Mahsusann brakt
miras zerinde ykselirler. Ancak kazanlan baarlar yine de
yetersizdir.
Ankara hkmeti bunlara eki, dzen vermeden bir baarnn olacan
dnmemektedir. Gruplarn ou sokak etelerini andrmaktadr. Mantar
gibi bitip kaybolmaktadrlar. Hepsinin bir dayanma ruhu ve amac
vardr. Bunlar oklukla yerel milis gler gibi alrlar. Bu gruplardan
bazlar da Berzenci Grubu, Muaveneti Bahriye Grubu, malat Harbiye
Grubu, Namk Grubu, Trabzon'da Mfrezei Bahriye Grubu, Fethiye'de Bizci
Grubu olarak adlandrlmlardr. Ancak aralarnda bir koordinasyon kurmak
ve ibirliini yaygnlatrmak zordur. Zaten Trkiye Cumhuriyeti
kurulduktan sonra da ayn sknt bugnlere uzanan bir zincir iinde
yaanmaya devamedecektir.
Bu kayglar gidermek amacyla Ankara Hkmeti' nce 7 Haziran 1920' de
kurulan Matbuat ve stihbarat UmumMdrl dnda ve onun grev
alanlarnn da tesinde almalar yapan bir ikinci rgt ise Askeri Polis
Tekilat idi.
Gruplarn tesinde Askeri Polis Tekilat bir istihbarat ve kar
istihbarat birimi olarak ortaya kmtr. Kurulu amac da budur. stelik
bunun geliimi Mustafa Kemal ile Fevzi Paann dorudan kontrolleriyle ve
mdahaleleriyle olmutur. Ama dankl ve baboluu ortadan
kaldrarak ok nemli olan istihbarat almalarn
gerekletirebilmektir.
Bu dnemde Atatrk stanbul' da olup bitenler konusunda kendi zel
ilikilerini de kullanm ve stanbul'u ok sk takibe almtr. Ona
Page 110
Babali ve saray evresinde olup bitenler konusunda Dr. RasimFerit Talay
bilgi vermitir. Hkmet ile ilgili haberler konusunda bir sre iin
sonradan Maliye Bakan olan Nafia Nazr Ferit Tek'den yararlanlmtr.
RasimFerit Talay saray ile ilgili haberler konusunda Tevfik Paa'nn olu
smail Hakk Bey den de olduka iyi istihbaratlar toplamtr. Bu
istihbaratlar Dillizade Murat Bey'in takalar ile ve nebolu yoluyla
Atatrk'e ulatrlmtr.
HABERLEME EN NEML SORUN
Ancak asl sorun bu zel istihbaratlarn dnda kurulu bulunan gizli
tekilatlarn haberlemesinde ortaya kyordu.
Odnemde Anadolu ile ak veya kapal telgraf haberlemesi yapmak
yasaklanmt. Haberlemelerin hepsi sansrden geirilmitir. Tekilatlar
elde ettikleri nemli haberleri Ankara'ya ve zellikle Mustafa Kemal'e
ulatrmak konusunda byk sorunlar yaamlardr. rnein bir haberi
Mustafa Kemal'e ulatrmak iin stanbul'daki tekilat kuryeye gerekli
talimatlar verir. Bu kurye nebolu'ya seferler yapan takalarla yola
kar. Boazdaki dman kontroln aabilirse yoluna devameder.
nebolu'ya ulat zaman mektubu nebolu Komutanna verir. Oda bu
mektubu zel bir kurye ile ya da bulabilirse bir telgraf ile Ankara'ya
gnderir. stanbul'dan grevlendirilen kurye ayet Boazdaki dman
kontrolnden syrlamazsa geri evrilir. Bu takdirde motor kaptan
nebolu'ya varnca nebolu Komutanna "Hsamettin Bey'in size selam var"
der. Bu ifreli olarak "Ankara'ya haberi getiren kurye kontrol aamad"
anlamna gelir. Bunun zerine nebolu Komutan stanbul'a bir kurye
gnderir ve tekilatla temas kurdurur. Ayn kurye yarmkalan ii
tamamlamak zere mesaj yeniden alr ve yola koyulur. Bu sorunlar yznden
Page 111
bazen bir haberin Ankara'ya ulatrlmas aylar srer.
rnein M.MGrubu, Konya'da isyan hazrlanmakta olduunu haber alm,
fakat haberi zamannda Mustafa Kemal'e ulatramamtr. Konya syan bu
nedenle Ankara'da byk bir sorun olmutur.
Zorluklar nedeniyle zellikle posta idarelerine ve telgraflara
tekilatlanmalarda byk nemverilmitir. lm gze alan dnemin
stanbul Telgraf Mdr hsan Pere Bey, sonralar haberlemeyi salkl
hale getirecek olan gizli bir haberleme merkezi kurar. Bu merkez eitli
slerde yer deitirilerek altrlmtr.
Bu dnemde stanbul'da bulunan rgtlerin ngilizlere ve dier ishihbarat
rgtlerine kar yrtlen mcadeleler srasnda pek ok elemanlar
ldrlmtr.
ESAT TOMRUK NASIL NGLZ KEMAL OLDU
Bu gizli servis almalar Trk edebiyatn da etkilemi ve ngiliz Kemal
gibi pek ok casusun yaam, edebi kahramanlar olarak da bugnlere
gelmitir. ngiliz Kemal asl ad Esat Tomruk olan bir Trk casusudur.
Tomruk, o dnemgizli rgt iinde mcadele veren ajanlardan biridir.
Zekasnn parlakl, cesareti ve dier yetenekleriyle tekilat iinde
sivrilmitir. Anlar kitap halinde yaynlandktan sonra bu konuda ok
sayda filmekilmitir. Onunla ilgili olarak anlarnda Atatrk'n yakn
arkada Orgeneral Kazmzalp unlar anlatyor:
" Yunanllarn zmir'i ilhak edecekleri haberi zerine, ngliizlerin
elinde esir iken kaarak Biga'ya ve oradan Balkesir'e gelmi bulunan
stanbul'lu vatansever gen ve ngiliz Kemal olarak tannan esas ad Esat
olan elemanmz kyafet ve hvviyet deitirerek zmir'e gndermeyi
Page 112
dndm. Oda gitmeyi kabul etti. Necati ve Vasf Bey'lerle beraber benim
odamda toplandk. Kemal'in yannda beraber gtrecei bombalar ve
beyannameleri hazrladk. ngiliz Kemal zmer'e bir ecnebi gibi girecek,
sylenen ilhak gnnden iki gn nce yani 11-12 Ocak gecesi bombalar
uygun grd yere brakacak, bildirileri ehre datacakt.
Beyannamelerde zmir'inilhak durumunda Kuvay Milliye'nin ok iddetli
icraata geecei bildiriliyor,dman tehdit ediliyordu.
ngiliz Kemal , kendisini tantmadan zmir'e giderek bir ecnebi varyete
kumpanyasnda almaya balamt. Bu suretle hviyetini gizledikten
sonra oradaki adamlarmzla temas etmi, tamzamannda beyannameleri
datm ve bomlar gereken yerlere koymutu. Beyannameleri gren
ecnebiler ve Yunanllar telaa dmler zmir'de Kuvay Milliye'ye mensup
geni bir tekilatn gizli faaliyette bulunduuna kanaat getirerek
aratrmalara girimilerdi. Kemal kyafet deitirmede o kadar muvaffak
olmutu ki, dnnde kendisini hemen tanyamadk."
NGLZ KEMAL GREVBAINDA
zalp, ngiliz Kemal'in Anzavur isyan srasnda nasl kullanldn da
yle aktaryor:
"Anzavur'un kuvvetini, vaziyetini ve dncesini tamolarak renmek
lazmd. Bu maksat ile evvelce zmir'e gitmi olan ngiliz Kemal'i
Bandrmaya gndermeyi dndm. Kemal hemen kabul etti. Kyafet
deitirerek Amerikan mmesssili sfatyla Anzavur ile grecek, akinin
ecnebilerle mnasebet derecesini, nelere ihtiya duyduunu ve Kuvay
Milliye aleyhine olan dncelerini anlayacakt. Kemal, Bandrma'ya
varnca artk sahildeki Amerikan gemisinden km olan Mr. Dri idi. Mr.
Dri bir Rumun evinde tenezzlen misafir kalarak byk ikramgrd.
Page 113
Mr. Dri bundan sonra roln mkemmelen oynuyordu. Rumlarn kilisede
Yunanllarn ile Anzavur'un muvaffakiyetleri iin yaptklar ayinde hazr
bulunuyor ve duadan sonra bir de Rumtercman bularak onun aracl ile
Anzavur Paay ziyaret ederek bir grme istiyordu. Anzavur bizim
Amerika mmessilini kapda karlad. Mr. Dri ( ngiliz Kemal ) bir
merasimktas ile selamlanarak ieri giriyor ve grmeye balyordu.
Anzavur, kendi kuvvetinin okluundan, tekilatnn kuvvetinden ve bir
haftaya kadar Kuvay Milliyeyi imha edip ileri gelenlerini kendilerine
teslimedeceinden bahsediyor, ngiliz tayyarelerinin kendisine
yardmnn faydal olacan sylyor ve fakat harekat tamamiyle sona
erdirmek iin , elli bin ngiliz lirasna ihtiyac bulunduu ilave etmek
frsatn karmyordu. Ayrca Bandrma'daki tekilat tamamladktan
sonra 5 gne kadar bir kolun Gnen-Balya zerinden Balkesir ynne,
dier bir kolun Susrlk zerinden Balkesir zerine, nc bir kolun da
Kirmasl zerinden Bursa'ya sevkedileceini beyan ediyordu. BizimAmerika
mmessili, Anzavur'un istediklerini not defterine kaydederek, bir iki gne
kadar mutlaka temin edeceini beyan etti. Anzavur'a mmkn olduu kadar
sratli hareket etmesini ve Kuvay Milliye yneticilerinin kamalarna
meydan braklmamasn, Hrstiyanlara kar iyi muamele yaplmasn,
yamaclk yaplmamasn tavsiye ederek veda etti.
Bana ani olarak bir haber getirdiler: "Amerikal Mr. Dri, Bandrma'dan
telgrafla, makina banda benimle grmek istiyordu"
ngiliz Kemal'in elde ettii bilgileri derhal makina banda telgrafla
vermeye cesaret edecek kadar msait bir vaziyette olacan,
hasmlarmzn bu derece gaflet iinde bulunacaklarn zannetmiyordum.
Page 114
Meer bizimAmerika mmessili, kendisine ait olarak zmir'e gnderilen bir
evrak paketinin kayp olduunu, bunun yolda treni tetkik eden ahslar
tarafndan alnm olmas ihtimali bulunduunu, bunun iinde izahat almak
zere Balkesir'deki komutan makine bana ararak kendisiyle muhabere
edeceini ve bu arada Anzavur Ahmet Paa ve maiyetinin, halka ve askere
iyi muamele ettiini tebli edeceini sylemi. Bu suretle bana derhal
malmat vermek yolunubulmutu.
Kemal'i telgrafhaneden ktktan sonra tanmlar. Fakat becerikli gen,
yakay kurtarp Balkesir'e dnmeye muvaffak oldu. Anzavur kstah bir
cahildi. Bu arada tasarlad plan bildiren kendi el yazsyla yazd
bir mektubu elimize gemiti."

NC BLM
ASKER POLS TEKLATI (18 TEMMUZ 1920):
ANKARA'DADEVLET AKIN; CASUSLAR ORDUYA BLE SIZDI
rgtler arasndaki danklk ve istenilen eylerin tamolarak
yaplamamas, Ankara hkmetini tedirgin etmektedir. Bu rgtler arasnda
tamanlamyla benimseyebilecekleri birtanesi yoktur. Dman istihbarat
birimleri Anadoluda her trl yalan , paray ve gc kullanarak halk
Ankara hkmetine kar kkrtmaya abalarken bir gizli servisin yokluu
byk ak yaratmaktadr. Bu srada ordunun iine de szan ajanlar
propagandalaryla sava gcnn ortadan kaldrlmas iin youn aba
gstermektedir.
Kurulacak yeni bir tekilat ile casuslarnfaaliyetlerinin izlenmesi,
bunlarn etkisiz klnmasnn salanmas ve propagandalarna kar
durulmas ama-lanmaktadr. Milli Mcadele aleyhine alan Trk ve
Page 115
aznlklar saptanacaktr. Ayrca dman blgeleri hakknda casuslar
araclyla bilgi toplanacaktr. Dier rgtlerden gelen istihbaratlarn
Genelkurmayca da yeterli bulunmamas da bu tekilatn oluturulmasnda
etkendir. Gl bir istihbarat rgtnn varlna duyulan ihtiya her
kesimde dile getirilmektedir.
Kuvay Milliye Hareketi bu istihbarat an kapatmak ve gelen istekleri
karlayacak bir rgt oluturulmas iin almalara balanr. Bunlarn
sonucunda askeri arlkl bir rgt kurulur. Resmi yazmalarda
oluturulan rgt (P) tekilat diye adlandrlr.
18 Temmuz 1920 de Fevzi akmak Paa tekilatn artk kurdurmutur. Bu
tekilat tamamen asker yelerden oluur. Ayn dnemde faaliyetlerini
srdren dier gruplara hi karlmadan faaliyetler srdrlr.
Fevzi akmak Paa Askeri Polis Tekilatnn almalaryla ilgili olarak
u aklamalar yapar:
" Bugn biliyorsunuz ki dmanlarmz memleketi ve orduyu ykmak iin bir
takmadamlar memleketimize sokuyorlar. Bunlarn iki grevi vardr.
Birincisi ; ordunun kuvvet ve durumunu ve mmkn olduu kadar en gizli
noktalara girerek ordunun yapaca harekat hakknda en gizli noktalara
girerek bilgi toplamak ve aldklar bilgileri dmana vermektir. Buna
casusluk tekilat derler ki her yerde ve her zaman uygulanan bir
usuldr. Bu dman harekatna kar onu men edecek, yok edecek,
engelleyecek tekilata da bizimsahip olmamz gereklidir. te Askeri
Polis Tekilat dmann bizimiimizde yapt tekilat yokedecek bir
tekilattr.
kincisi ; zlerek belirteyimki baz ahlak dkn adamlar dman
Page 116
parayla tutarak ordumuzun ierisine gnderiyorlar. Ordumuzun gerek
subaylarn, gerekse erlerini bir takmszlerle zehirliyorlar. Bu yolla
bir ok fenalklar meydana geliyor. bu adamlarn bir oklar yakalanarak
stiklal Mahkemelerine gnderildiler ve cezalarn grdler. Bata orduda
grlen disiplinsizlik ve geveklik ortadan kalkt. Bu ancak orduya
girmek isteyen bu gibi zararl unsurlarn ortadan kaldrlmasyla mmkn
olmutur."
Ancak tekilatla ilgili pek ok soru iareti kafalarda dolamaktadr.
"Acaba bu tekilat ordu ii bir istihbarat birimi midir?"
MUSTAFAKEMAL'N TRAFI :" ZLETRMVE YCE DVANADAVERRM"
Bu sorunun yantn yine Fevzi Paa yle verir:
"Tekilat ordu iindeki casusluk tekilat deildir.Orduya dmanlarn
sevkedecei casuslua kar bir tekilattr."
Baz evreler yine de tatmin olmaz ve tekilatn kaldrlmasn
savunurlar. Fevzi Paa buna kar u aklamay yapar:
" Bu tekilat kaldracak olursak bugnk durumda ordumuza dardan
geleek mikroplara kar koyamayz. Askeri Polis Tekilat mikroplar
nleyecek bir aratr."
Tekilat Bakanlna Binba smail Hakk Bey getirilir. Bu dnemde
dmann halk iindeki propagandas o kadar etkili olmutur ki, bir
zamanlar Tekilat- Mahsusa'nn Araplar arasnda Alman askerlerini
islamn koruyucusu ve halife ordusu olarak gsterme propagandalar, imdi
Anadolu'da Trklere kar kullanlan bir silah olur. Ve malesef ngilizler
bu yntemlerinde stanbul hkmetinin de desteiyle baarl olurlar.
Halkn bir ksm dman askerlerini halife ordusu sayar ve Kuvay
Milliye'nin karsnda yeralr. Sahipsizlik ve cehalet ile stanbul'da
Page 117
padiah ve dmanla ibirlii iindeki baz din adamlar bu propagandann
tutmasnda etkilidirler.
Bu srada ortaya kan Askeri Polis Tekilat ordu istihbarat olarak bir
anda btn yurda yaylr. nce Bat cephesinden balayan rgtlenme hemen
hemen btn illlerde gerekletirilir. Tekilat ksa zamanda bir anda
byr. Okadar byr ki hemen her konuda inceleme yapmaya, raporlar
hazrlamaya balar. Hatta grev snrlarnn tesine geen tekilat, Fevzi
akmak Paa ile o dnemde Mustafa Kemal'in phelendii ya da muhalifi
olabilecek askeri ve sivil st dzey yneticilerin ev ve telefonlarnn
izlenmesi ve dinlenmesine, kendilerinin takibine de giriir. Ancak TBMM
yelerinin bu kapsama alnmas bir anda ortal kartrr.
Askeri Polis Tekilatnn bu faaliyetleri TBMMgndemine getirilir.
Tekilatn Eskiehir'de Hakk Behi Bey''i izlemesi, blgede temaslarda
bulunan Diyarbakr mebusu Hac kr Bey''in erkes Etemve ekibiyle
temaslarnn kontrol alan tartmada, olay bytr.
Hac kr Bey yapt geziyi, Askeri Polis Tekilat'nn kendilerini
izlemesini anlatarak TBMMkrssnde unlar dile getirir:
" Efendiler ben szme son vermeden heyeti umumiyenizden rica ediyorum,
benimhakkmda ufak bir crmisnad vaki ise, yapm olduunuz Hyaneti
Vataniye Kanunu ile beni idametmenizi hasseten istirhamediyorum. Eer
crmvarsa tahkikat icra edeceksiniz ve beni bu Millet Meclisinin
kapsnn nnde asacaksnz."
Bu konumaya yant Mustafa Kemal Paa verir. Mustafa Kemal yapt
konumada unlar syler:
" Hakk Behi Bey kardeimizin (P) tekilat tarafndan takip olunduunu
Page 118
sylediler. Hakikaten bunu iittiimzaman ben de mteessir oldum. Bunu
tahkik etmek iin bizzat, Garp Ordusu Kumandanlna telgraf yazmak
suretiyle bunu tahkik etmeyi bir vazife addettim. Gelen cevapta deniyor ki
: Benimmalmatmhilafnda belki takip olunmutur; bu meseleyi tahkik
ediyorum. Fakat belki de hi bir kimse tarafndan takip olunmamtr.
Kendisine yle bir vehimgelmi olabilir."
Bu aklamada Hac kr Bey ile ilgili olarak Mustafa Kemal izlemiyi ve
hakknda bilgi toplamay kabul eder. Hatta konumasnda Hac kr Bey''in
kabul etmedii bir ka belgeden rnekler verir ve kendisi hakknda
aratrma yapldn, divan harpte hesap vereceini syler. Daha sonra
erkes Ethemile ilgili grmeler srasnda da Hac kr ile Mustafa
Kemal arasndaki tartmalar srecektir. Bu dnemgizli rgtlerinin bir
almas da Ankara hkmetinin muhaliflerini izlemek ve Krt
ayaklanmalar bata olmak zere btn ayaklanmalar konusunda tahkikat
yapmaktr.
AJANLAR KARI OYNATIYOR
TBMMdeki tartmalara karn bu tr faaliyetler devametmitir. nk
erkes Etemolay ve dier i karklklar Mustafa Kemal ve arkadalarn
i istihbarata yneltmi, bu da doal olarak Askeri Polis Tekilat'nn
yetkilerinin arttrlmas sonucunu dourmutur. Tekilat bir ara i ve d
gvenliin ve casusluk ebekesinin tek st mercii haline gelmitir.
Tekilat yabanc gazeteleri inceleyip raporlar da hazrlar. rtibat
zabitleri ise sivil olarak ordu iinde inceleme yapmlardr. Gvenlikle
ilgili btn raporlar Askeri Polis Tekilatnda toplanmtr. Ve burada
analiz edilmitir. Sava iinde olunmas bu tekilatn almalarnda son
derece ileri giden yetkilerinin kullanmnda belirli llerde anlay da
Page 119
berabarinde getirmektedir.
Bu denli yetki genilii ile donatlan tekilatn baz memurlar halk
arasnda adeta korku salmtr. Zaman zaman elence iin grevlerini
ikinci plana atan memurlar hakknda ikayetler olmutur. Halkn resmi
makamlara yapt ikayetlerde tekilata bal baz subaylarn " kar"
oynattklar ve "grlt yaptklar" dile getirilmitir.
(P) tekilat zaman zaman ihtiyacna gre ileri ya da Dileri
Bakanlklarna mracaat ederek buralardan eleman talep etmitir.
(P) tekilat gvenilir bulduu kimselere vesikalar da verir. rnein
stanbul UmumSandalclar Cemiyeti Reisi Rizeli ahinzade Ali Osman Efendi
bu vesikalardan birine sahiptir. 21. XI. 36 tarihli ve sa st kesi
fotorafl olan bu vesikada bakn neler yazyor:
" Balada fotoraf merbut ve knyesi muharrer Ali Osman Efendi, Ankara P
tekilatnn ayan itimad bir memuru olup sahibi vazife olmak itibariyle
Anadolu dahilinde ve stanbul'dan Anadolu'ya ve Anadolu'dan stanbul'a
get gzarna msaade ve icab eden teshilatn ifas iin i bu vesika
yeddine ita klnd."
Tekilat , kurulmasnn zerinden ksa bir zaman gemesine karn ok
nemli grevleri yerine getirir. Bunlardan en nemlisi Hali
Stlcesindeki Karaaa baskndr. 1920 ylnn Ekimayna rastlayan bu
basknda (P) tekilatnn stanbul kanad byk bir baar elde
etmitir. Bir filmsenaryosunu andran baskn gerekletirenler daha
sonra olaylar anlatrlar.
Karaaa basknna katlan tekilat yelerinden bazlar unlardr:
" Topkapl Mehmet Bey, Sandalclar Kahyas Rizeli ahinolu Ali Osman
Page 120
Kahya, Pazarl Eyp Reis olu Mustafa kaptan, Pazarl Baba olu Ahmet
kaptan, Jandarma Hasan, Tahsin, Heminli Mehmet ve Mahmut kardeler, Fidan
Ali, Zavanal Hayrullah ve Osman, Rt, Zeki, Keskin Osman, Rizeli
Kazm, Kemeneci Kara Salih, Balk Osman, Hurmacolu Mustafa, Yomral
Cafer, Rizeli Porsun avuu Mehmet ile Heminli Tahsin ( Daha sonra bu iki
tekilat mensubu ngilizlerce ldrlrler) Heminli Abdullah, Krt
smail, Kundurac zmirli Mehmet, Heminli Mehmet, apalac Pir Usta,
Galip, Sar Mahmut"
Bu dnemin gzpek tekilat yeleri stanbul'da Kantarclar'daki Havuzlu
Han'da toplanr ve kararlarn burada alrlar. gal gleriyle varlan
anlamalar gerei Trk askerinden toplanan silahlar Zeytinburnu, Ahrkap
ve Karaaa daki depolarda saklanmaktadr. Yine Havuzlu Han'da yaplan
bir toplantda bu depolardan Karaaa'n baslmasna ve eldeki silahlarn
Anadoluya sevkedilmesine karar verilir. Ankara'dan gelen bilgiler bu
silahlara olaanst ihtiya duyulduunu gstermektedir.
GALCLER OK EDEN BASKIN: KARAAA
Basknn yaplaca gn Fener ile Cibali arasndaki Ayakap iskelesinde,
ilingir Hasan'n kulbe biimindeki kahvehanesinde bir araya gelen
basknclar lene kadar tavla ve iskambil oyunuyla vakit geirirler.
Hareket gece yars balayacaktr. kendilerini sahilde Mustafa kaptann
Avniye ve Ahmet kaptann smet adl motorlar alesta vaziyette
beklemektedirler. Gzcler de baskna katlacak olanlarn bulunduu kavhve
ve motorlara giden btn yollar kontrol altnda tutmaktadrlar.
len saatlerinde birer ikier kahveden kan tekilat mensuplar sessizce
motorlara ulap ambarlarna sinerler. Ali Osman Kahya da ge vakit bir
ka adamyla birlikte Yakapan'ndan sandalla motorlarn yanna ular.
Page 121
Motorlar gece yars hareket eder ve Hali'in sessezliinde yolalrlar.
ngiliz karakol gemilerine rastlamadan sakin denizi yararak bulutsuz
havada Karaaa iskelesine ularlar.
Motorlarn yanamasyla birlikte kendilerine karadan bir adamn
bardn duyarlar:
" Yaklamayn yasaktr."
Bu depoyu bekleyen Trk nbetilerden biridir. Elindeki tfei dorultup
habire barmaktadr. Kyya ilk atlayan Mustafa kaptan olur. Nbetiyi
iknaya urar. Ancak bu srada nbeti Trk komutann armay
baarmtr. Gelen Eypl Nazmi adndaki Temendir. ki Trk askerinin de
depo kapsndaki mhrlerin sklmesine ilikin sararlara verdikleri
yant olumsuzdur. Ancak Motorlardaki tekilat mensuplar ve sempatizanlar
bu itirazlara aldrmayp, kaplar krarak depoya doluurlar. Her adam3
tfek tayacaktr. Ancak bu emir koullarnuygunluu nedeniyle bozulur
ve depodaki silahlar kucak kucak motorlara yklenir. Bu srada etkisiz
hale getirilerek motorlarn baaltna sokulan nbetiler Jandarma Hasan'n
gzetimi altndadrlar.
Silahlarn yklenmesinden sonra motorlarla gelenlerin ou Okmeydan ve
Zindanarkas istikametinden ehre dnerler. in zor ksm bundan
sonradr. nk iki motur Haliten bir an nce kp Karamrsel'e
varlmas gerekmektedir. Ancak ngiliz karakol gemileri devriye
gezmektedir. Mustafa Kaptann Hali'den k iin " Bir mucize gerek"
szleri duyulduunda, Eyp srtlarndan Hali'e doru bir sis tabakasnn
yayld grlr. Bunu gren Ali Osman kahya sevinten alarken:
" te beklediimiz mucize. Yolda aksilik karsa batrmadan tekneleri
Page 122
terketmek yok " talimatn verir.
gal yllarnda Galata Kprsnn giri gzlerinden biri srekli olarak
kapal tutulmaktadr. Dieri de birer haftalk srelerle ngiliz, Fransz
ve talyan gemilerinin denetimine braklr. O gece nbet Franszlardadr.
Bu zellikle seilen bir gndr. nk Franszlar ngilizlere ve
uyguladklar siyasete kar Trklerin bu tr eylemlerine gz
yummaktadrlar. Kurtulu sava srasnda Franszlarn, ngilizlere kar
bu tr tutumlar ska gzlenmitir.
ERMENLERDESTEKLED TRKLERSATTI
Bu harekete katlan iki Ermeni yurtta, Keresteci Gabriel ile Kirkor,
Franszlarla gerekli irtibat salarlar. Grmelerin ardndan Fransz
gemileri Trk motorlarna yol verir. Bu iki Ermeni asll Trk,
ngilizlerce ok gveniler kiiler olarak bilinirler. Ancak aslnda
Gabriel ile kirkor (P) tekilat iin alan ajanlardr. Sadece (P)
tekilat iin deil dier Trk direni rgtlerine de yardm
etmektedirler. zellikle ngilizlerin Trklere ve gizli tekilata kar
giriecekleri basknlarn bu iki Ermeni asll Trk vatandalar
nceden haber verirdi.
Odnemen ok korkulan kii bir Trkt. Kpr Kolcusu Haydar adl bu
kii, ok sayda tekilat yesinin cann yakmt. Hain olarak
adlandrlyordu.
Ermeni asll Trklerin yardm ve Franszlarn gzyummasyla kprden
kazasz belasz geen motorlar Sarayburnu yolu ile Adalarn nne
ulatklarnda ngiliz devriye gemilerinden hi ses kmamt. Ancak
Darca nlerinde karlalan bir ngiliz devriye gemisinin yaratt
panik, basknclar tarafndan unutulacak gibi deildir. Avniye motoru
Page 123
arzalnnca, dier motorda ona yanamak ve yedeine almak istemitir.
Ancak ngiliz devriye gemisi tambu srada zerlerine doru gelir. smet
adl motor bunun zerine durmadan yoluna devameder.
Avniye'nin tamiri devamederken teknedekiler de en ksa srede motoru
nasl batracaklarnn hesaplarn yaparlar. Ancak korkulan olmaz. ngiliz
sava gemisi yanlarndan geip gider. Tamir edilen motor yoluna devamedip
dier motora yetimek zere yol alr.
Her iki motor da Karamrsel iskelesine yanar. Karamrsel kylleri
silahlarn indirilmesinde ve sevkinde canla bala alrlar. Yklenen
kanlar, yayllar silahlar Anadolu ilerine doru yola karrlar.
Silahlar Deli Halit komutasndaki blge birliklerine ulatrlr. Ykleme
organizasyonunu (P) tekilat blge efi Yzba Tevfik yapar.
Ertesi gn stanbul gazeteleri Karaaa basknn manetten
duyururlar.nglizler Trk yetkililere bir protesto notas verir ve
faillerin derhal yakalanmasn isterler. Bu srada kendi gizli
servislerinin belirledii yerleri basarlar. Bunlar arasnda tekiltn
nemli adlarndan Pir Usta'nn ememeydanndaki dkkan ile Taksim'deki
evi vardr. Ancak baskndan daha nce haberdar olan tekilat Pir Usta'y
Yalovaya karmtr. Pir Usta daha sonra Yalova ve yresindeki ete
organizasyonlarna katlr.
Tekilat istihbarat almalarnda da nemli yol katetmitir. ngilizler,
Franszlar, Sovyetler, talyanlar ve zellikle de Yunan'llar hakknda
olduka geni bilgiler elde edilmitir. Dzenli ve salkl rapor
hazrlanmas gelenei istihbarata kazandrlmtr. Ayrca propaganda
konusunda da dmanla mcadele edilir. ngilizlerin, Yunanllarn
Page 124
datt bildirilere kar bildiriler hazrlanp datlr.
(P) TEKLATI ERMEN TERRSTLERE KARI: MUSTAFAKEMAL'E SUKAST VAR
Bu srada Askeri Polis Tekilat Ankara'da ttihat ve Terakki ileri
gelenleri ile Kuvay Milliye komutanlarna kar suikastlerin
dzenleneceini de renir. Bunlar arasnda en nemlisi Mustafa Kemal
Paa'ya kar yaplacak suikasttir.
Birinci Dnya Savandan sonra Ermeniler ngilizlerin desteini alarak
Nemesis adl bir rgt kurarlar. lmlistelerine aldklar ttihat ve
Terakki ileri gelenlerine ve Kuvay Milliyeci komutanlara kar
suikastlere balarlar. Suikastlerin byk ksmnda Ermeniler baarl da
olurlar. Bunlara Ankara hareketini sevmeyen i unsurlarda destek verir.
Mustafa Kemal Paa'ya kar yaplaca haber alnan suikast Askeri
Polisin saptamalarna gre Talat Paa'nn sadrazaml srasnda stanbul
Polis Mdriyeti Siyasi Ksmefi olup, Sofya zerinden Antalya'ya
gelecei haber alnan Cemal Bey tarafndan haber verilmitir. Damat Ferit
Hkmetinin adamlarndan birisi Cemal Bey''e Hrriyet ve tilaf Cemiyeti
taraftarlarnn Mustafa Kemal'e suikast yapacan sylemitir. Bunu da
Mustafa Kemal'e yakn olanlarla iliki kurup, onlardan birine yaptrmay
dnmektedirler. Cemal Bey bu bilgileri ieren bir mektubu Roma'dan
Antalya'ya gelen Mehmet Bey adl birine vermitir.
15 Mays 1921'de Kastamonu ve Bolu Havalisi Komutan Muhittin Paa
Kastamonu Askeri Polis ubesini suikastler konusunda uyarmtr.
Alnan haberlere gre stanbul'da alt aydan beri padiahtan aylk yz
altn lira maa alan erif Mecdi Paa suikastler yapmak zere bir komite
oluturmutur. Ankara'da suikast yapmak zere Anadolu'ya gemitir. Bu
konuda alarmdurumuna geilmesi gerekmektedir.
Page 125
Muhittin Paa 26 Mart 1921 de de ayn ubeyi uyararak erkes Etem'in
Mustafa Kemal'i ldrtmek zere Anadolu'ya adamgndereceinin haber
alndn bildirerek, tedbir alnmasn istemitir. Zaman zaman bu
geiler srasnda kan atmalarda suikastilerin ldrldklerine
dair bilgiler de bulunmaktadr.
GZL SERVS SORUYOR; HANGS DEVLETN KOMNSTLER
Askeri Polis Tekilat yapt almalar srasnda Sovyetler'den gelen
ajanlar ele geirdii gibi Trkiye'de oluturulan ilk komnist
rgtlenmeleri de ortaya karmtr. Ancak rgtler arasnda yle bir
aknlk yaanr ki tekilat bir trl iin iinden kamamtr. nk
baz yerlerde 1920 ylnn yaz aylarnda kurulan Trkiye Komnist
Partisi'nin bildirilerini Ankara'dan gelen yetkililer ile milletvekilleri
datmaktadrlar. Beyannamelerin milletvekillerince serbest olarak
datlmas ( P )tekilatn tereddtte brakmtr. Bu Komnist Partisi
iin ne yaplacan merkeze soran tekilat, bunlara kar bir eyleme
girimemekle birlikte, durumdan Garp Cephesi Kumandanln haberdar
etmitir. Ankara hkmeti silah ve para yardm konusunda devaml temasta
olduu Sovyetlerle arasndaki ilikileri scak tutmaya zen gsterirken,
bir yandan da Mustafa Kemal tarafndan kurdurtulan Trkiye Komnist
Partisi araclyla gerekten komnizmi isteyen gruplar denetimaltnda
tutmaktadr. Bu konuda sonralar TBMMde oka tartmalar alacak,
hatta bir ara KazmKarabekir Paa bile Bolevik olmakla sulanacaktr.
Oysa Mustafa Kemal btn yakn evresini kendi oluruyla kurdurduu
Trkiye Komnist Partisi'ne kurucu ye olarak yazdrmtr. Bunlar
arasnda Fevzi akmak , smet nn, Ali Fuat Cebesoy, Celal Bayar, Tevfik
Page 126
Rt, Yunus Nadi, Refik Koraltan da vardr.
Ankara hkmeti bir yandan da komnizmi gerekten isteyenlere kar alarm
durumundadr. (P) tekilatlar bunlara kar uyarlr. Bu arada
Sovyetlerden gelen casuslar ele geirilir ve sorgulanrlar.
Trk komnistlere kar hep alarmdurumunda bulunan Ankara hkmeti
zellikle Mustafa Suphi ve arkadalarnn faaliyetlerine (P) rgtnn
dikkatini ekmektedir. Rusya'ya giderek burada kendisinin kurduu Trkiye
Komnist Partisini gelitiren Mustafa Suphi, yakndanizlenmitir.
MUSTAFA SUPH NASIL LDRLD
Mustafa Suphi ve 15 arkadann 27/28 Ocak 1921 de Yahya Kahya tarafndan
ldrlmelerinden hemen nce ileri Bakanl Mustafa Suphi hakknda
(P) tekilatlarn uyarmtr. Muhittin Paa da Karadeniz sahillerindeki
Sinop, nebolu, Bartn, Ereli, Akahisar P ubeleri ile blgedeki askeri
birlikleri 12 Ocak 1921 de gizli bir ifre emir ile uyararak dikkatli
olmalarn istemitir. Emirde Mustafa Suphi ve arkadalarnn kyya
kmalar halinde derhal "taht nfuza" gzaltna ,alnmalarn
istemitir.
Mustafa Suphi ve arkadalarnn ldrlmelerinin Ankara'nn yani
dolaysyla Mustafa Kemal ve kurmay heyetinin istei olduu hep
tartlmtr. nk Mustafa Suphi 11 Ocak 1920'de Kars'ta Kazm
karabekir Paayla grtkten sonra, arkadalaryla birlikte Erzurum'a
hareket etmitir. Batumzerin'den Bak'ya dnmek zere Trabzon'a
gitmilerdir. Trabzon'da da ldrlmlerdir. Cumhurbakanl arivinden
kan bir belgede ise Mustafa Suphi'nin 4 Ocak 1921'de Mustafa Kemal'e bir
mektup yazarak Trkiye'de Komnist Partinin serbet braklmasndan duyduu
memnuniyeti belirtmekte ve Avrupa'daki dier trde partilerle
Page 127
ilikilerini gelitireceklerini ifade etmektedir. Suphi, haklarndaki kt
anlay silmek iin Mustafa Kemal'e katlmaktan duyduu memnuniyeti de
belirtmektedir. Ancak Cumhurbakanl arivinde bulunan ve Vesika No: 420
numarasn tayan KazmKarabekir imzal ve 20 Aralk 1920 tarihli
Kars'tan yollanan bir mektupta ise; Sleyman Kadri adl bir muhbirin,
Mustafa Suphi'nin teilatna girdiini ve belgeler ile bilgileri
aktardn, Suphi'nin stanbul'daki kolunun Bak'den maddi yardm
istediininanlaldn belirtmektedir. Yani Ankara ynetimi komnizme
kar hep dikkatli ve kar bir tutumiinde pek ok senaryoyu birden
yrrle koymu gzkmektedir.
Mustafa Suphi ve arkadalarnn katili Trabzon kayk ve hammalclarnn
ba olan Yahya Kahya'da 3 Temmuz 1922 gn Trabzon Souksu da evine
giderken zerine sklan 40 kurun ile ldrlmtr. Atatrk'n Muhafz
Alay Komutanlnda bulunan General smail Hakk Teke 4 Aralk 1977
tarihli Gnaydn gazetesinde yaynlanan anlarnda Yahya Kahya'y
kendisinin, Topal Osman'n iki adamyla birlikte ldrdn aklamtr.
Cumhurbakanl Muhafz Alay Komutan olan Topal Osman da bu konular
gndeme getiren ve TBMMde sorular soran Trabzon milletvekili Ali kr
Bey''i 27 Mart 1922 gn boarak ldrr. Daha sonra Topal Osman,
Atatrk'e kar ayaklanr ve saatlerce sren bir atma sonrasnda Teke
tarafndan ankaya Kknde adamlaryla birlikte yakalanarak ldrlr.
lmnden sonra toplanan meclis cesedinin Ulus meydannda Meclis
binasnn nnde ibreti alemiin aslmas kararn alr. Bu karar aynen
uygulanr..
ankaya Kkndeki atmalar srasnda Atatrk ei Latife Hanm' da
Page 128
alarak kk terkeder. nk Topal Osman'n askerleri onun Dairesi'ni
atee tutarak delik deik ederler. kan atmada smail Hakk Teke ,
oluturulmasnda KazmKarabekir Paa'nn byk emekleri olan, Topal
Osman'n komuta ettii, Giresun taburu olarak adlandrlan ve
Cumhurbakanl muhafz birlii grevini yrten askerleri yenmeyi
baarr. Neredeyse bir i darbe yaanmtr.
GZL SERVS GEM AZIYAALIYOR: TBMMHESAP SORUYOR
(P) Tekilatnn yetki genilii ve faaliyetlerindeki lsz serbesti
tepkilere neden olmutur. Askeri istihbaratn bu denli bytlmesi
tartmalara yolamtr. 1920 ylnn Temmuz ay ortalarnda kurulan (P)
tekilat 8 ay sonra kaldrlmtr. Kaldrlmas askerler arasnda ve
zellikle(P) elemanlar iinde tepkiyle karlanm, hatta bir ksm
ubeler kendilerini bir sre daha lavetmemilerdir.
1921 ylnda tekilat btesi TBMM'de grlrken Kastamonu milletvekili
Abdlkadir Kemali Bey ar eletirilerde bulunmutur. Tekilatn
"kartrc" olduunu, "retici deil tketici" durumunda bulunduunu
belirten Kemali Bey "Bunlar para alyorlar yalnz yiyorlar" demitir. O
gnlerden sonra gizli servisler hakknda bu tr eletirilere TBMMats
altnda ok ender rastlanmtr.
Baz askerler de tekilatn almalarndan duyduklar endie ve
eletirileri dile getirmilerdir. Bunlardan birisi de Cenup yani Gney
Cephesi Kumandan Rafet Bele'dir. Bele Fevzi akmak Paa'ya yazd
raporda Askeri Polis Tekilat iin unlar sylemektedir:
"Cephenin kumandasn deruhte ettiimgne kadar P tekilatnn ekserisi
hakknda edindiimkanaat u merkezde idi: Bir zamanlar vilayetlerin
valiler ve onlarn da yannda ttihat ve Terakkinin de murahhaslar vard.
Page 129
Mesul memurlar yannda gar mesul insanlar daha fazla mevki sahibi olmak
isterler. Kumandanlarla P memurlarnn da vaziyeti bu halde idi. Gizli
kalmas lazmgelen P memurlar zerlerinde levhalar bulunan dairelerde
oturuyorlar. Koltuklarndaki antalarla kahvelere giriyorlar.Tavla
oynarken insanlarn hissiyat ve metanetine tesiri olan mhrlerini
kullanyorlard. Bitabitaharri memurlar da devri sabkn hafiyeleri gibi
damgal ve herkes tarafndan tannm insanlard. Bu insanlardan bir ksm
da geceleri ev basmak, insan soymak, mevkilerinden istifade ederek tehdit
ile adamdolandrmak, kandrmak gibi ahvalden ictinap etmediler.
Anadoludaki P tekilat memleketin daha uzun mddet lanetle yadedecei pek
sakimbir ey olmutu. ka ettikleri yzlerce cinayet arasnda, bir ka
cani de elde ettiler. Fakat sarf ettikleri para ve yaptklar fenalklarla
bu muvaffakiyet listesi tekilatn lehinde olmaktan ok uzaktr. Cephenin
tekili ile beraber bu tekilat ilga edildiinden irade buyurulan
istatistiki takdimetmek mkildir."
MECLS GZL SERVS KALDIRTIYOR
Askeri Polis Tekilat yapt iyi almalarn yan sra iine girdii ,
hemde ksa zamanda girdii yetki am, lakaytlk, grev bilinsizlii,
vegizlilie riayet etmeme nedenleri gereke gsterilerek kurucusu bulunan
Erkan Harbiye Umumiyeti Riyaseti yani Genelkurmay Bakanl tarafndan
Fevzi akmak Paa'nn imzalad " 19 Mart 1921 tarihli bir tamimle 1
Nisan 1921 tarihinden itibaren mlga" , kaldrlm sayld. Bunda en
nemli etken lkenin kaderini elinde bulunduran TBMM'nin gsterdii kar
tepki olmutur. Meclisin gizli servisin almalarna kar getirdii
elitiriler hakl ve yeride grlmtr. bu mekanizma bugn ne yazkki
Page 130
iletilememektedir.
(P) tekilatnn yerine ise yine 1 Nisan 1921 tarihinden itibaren gemek
zere Tedkik Heyeti Amirlikleri kurulmutur.
Btn bu almalar istihbarat giderek Genelkurmay iine ekmitir.
Yaplan her dzenleme istihbarat almalarn askeri bir faaliyet haline
getirir. Bu tutumgelecee ipotek koyan hatalarn tohumlarn ektirmitir.
nk gizli servisin devletin ilerinin dnda kullanlmasna bu
dnemlerde balanlmtr. Servis daha ok siyasal amalarla
kullanlmaktadr.

DRDNC BLM-
TEDKKHEYET AMRLKLER (1 NSAN 1921)
GZL SERVS ASKERE EMANET
1 Nisan 1921 de kurulan Tedkik Heyeti Amirlikleri (P) tekilatnn yerine
gemitir. zellikle gizlilie uymas istenen yeni tekilat (P)
tekilatnda alm nitelikli elemanlardan seme yaplarak
oluturulmutur. Bu rgtle amalanan byk ve hantal olan yapnn
terkedilerek (P) tekilatnn hatalarnn arndrlmasdr. Yaplanlar
yeni bir rgt oluumundan ok, ad deitirerek yeniden yaplandrlmaya
allan Genelkurmay stihbarat'nn etkinliini arttrmaya yneliktir.
nk yeni rgt de Askeri Polis Vazife Talimnamesindeki esaslara gre
alacaktr. Ancak yeni rgtte en yksek rtbe yzba olarak
belirlenmitir. (P) tekilatnn eleman says azaltlm, genlere
ncelik tannm, gizlilik prensibi getirilmitir. Tedkik Heyeti
Amirlikleri ile Ankara Hkmeti dankla da bir son vererek kendi
bnyesinde eitli istihbarat almalarn yrten Askeri Sansr
Page 131
Mdriyetleri, Matbuat ve stihbarat Mdriyeti Umumiyesi, zmir Hat
Komiserlii gibi kurulular koordineli altrmak arzusundadr. Ancak
(P) tekilatlarnn baz blgelerde lavedilmeleri emirlerine ramen, uzun
sre altklar grlmtr. Bunu o dnemin kark ortam yannda,
askeri yaplanmann danklna ve bu tekilata verilen yetki
geniliini de gznne alarak deerlendirmek gerekmektedir.
(P) tekilatlar ellerindeki geni yetkilerden fedakarlk etmek
istememilerdir.
Btn bu gelimeler Ankara'y mutsuz etmektedir. Aray devameder.
Ankara, oluturulan gizli servisleri baarl bulmamaktadr. Gizli
rgtler srekli sorun kartmaktadr. Elemanlar ellerine geirdikleri
yetkileri kiisel bask unsuru ve rant temininde kullanmaya
balamlardr. almalarnda istenen baarya bir trl ulalamadklar
grlnce bunlar kapatmak konusunda harekete geilir. Eski hastalklardan
yeni yap arndrlamamtr. Bunun zerine Tedkik Heyeti Amirlikleri
Tekilat da 22 Haziran 1922 de topyekn, btn birimleri kapatlarak
ortadan kaldrlmtr. Ancak ortak komisyonlar olarak alan birimler
faaliyetlerine devametmilerdir.
Bunun gerekesi nedir.
Bu konuda Garp Cephesi Komutanlnn bal birliklerine yazd emirde
unlar belirtilmitir:
1- ncelikle tekilatn ve personelin gizlilii kalmamtr.
2- Yapmalar gereken vazifelerde istenilen seviyeye bir trl
gelinememitir.
3-Verilen grevler tamolarak yaplamamtr.
Page 132
4- Bteden aldklar para yksek olmasna karn yaptklar iler bunun
karl olmamtr. ( Bu konu TBMMde enine boyuna tartma konusu
yaplmtr. )
(P) tekilat ile ayn gerekelerle kaplan rgt, (P) tekilatndan
getirdii hastalklar yenememitir.
stihbarat rgtlerinin kapatlmasyla ortaya kan boluu gidermek
grevi orduya dmektedir. Bu tekilatn istihbarat dahil btn
ykmllkleri ordu tarafndan karlanacaktr.
MUSTAFASAGRADLI NGLZ CASUSUATATRK'VURACAK
Tedkik Heyeti Amirliklerinde grev yapan nitelikli elemanlar ordu
istihbarat ubelerine aktarlacak ve bunlardan da yararlanlacaktr. Ancak
tannmamal vegizlilie uymalar zellikle aranlan arttr.
Bakanlklardan grevlendirme ile tekilatta yeralan memurlar bal
bakanlklara gnderilirken, dier personel de datlr.
1922 den 1926 ya kadar geen dnemiinde istihbarat almalarn Genel
kurmay istihbarat yrttr.
Bu srada daha nce oluturulan ve askeri istihbaratn dndaki sivil
istihbarat gruplar da almalarn srdrdler. Bunlardan zellikle de
stanbul merkezli faaliyet gsterenlerden byk lde yararlanma devam
etmitir.
Bu gruplarn sayesinde Ankara'ya kadar gelen hatta TBMMce kabul edilen
casusluk olaylar da aa kmtr. Bunlardan en ilgin olan 1921
ylnda yaanan Hintli Mustafa Sagir olaydr. Bu olay daha nceki
sayfalarda da deinildii gibi, Karakol rgtnn kapanmasna da
yolaacaktr.
1921 yl balarnda stanbul'a orta boylu, yakkl, krmzca suratl
Page 133
bir Hintli gelir. Ad Mustafa Sagir dir. ok iyi Trke ve ngilizce
konuur. Ozamanlarn Tepebanda ngiliz Saraynn yaknndaki mehur
Kroker Otelinde kalmaktadr. stanbul'a gizli olarak geldii sylenir.
Sagir bir sre sonra ngilizce dersler vererek, odasna Mustafa Kemal,
Enver ve Cemal Paalarn boy boy resimlerini asarak dikkat eker.
ehzadebanda tuttuu evin kapsnda ise Trk ve Hint Uhuveti slamiye
Cemiyeti yazar. Anadolunun verdii mili mcadeleyi desteklemektedir.
Karakol rgtnn nde gelen baz subaylaryla da iyi dostuklar kurmutur.
Mustafa Kemal'e Hintli mslmanlarn bir hedeyisiyle, milli mcadelede
kullanmak zere bir milyon tutan para yardmn beraberinde getirdii
sylemektedir. Kuvay Milliyecilerle girdii ilikiler nedeniyle
ngilizlerce tutuklanr. Ancak bunlarn hepsi dzmecedir. Sagir bir
ngiliz casusuydur.
Bunu anlamayan stanbul gizli servisi 17 gnlk esareti sonunda Sagir'i
karr. Daha sonra'da Karakol rgtnn yardmyla Anadoluya geirir.
Hintli casus kandan sonra gittii her yerde byk bir kahraman gibi
karlanarak Ankara kadar getirilir. Sagir ankrkapda Kl Ali Paa,
Ankara Valisi, Polis Mdr ve Milletvekileri tarafndan karlanr.
Mutludur, casus olduunun anlalamamasnn verdii rahatlkla yaamnn
oyununu oynamaktadr.
Adnan Advar ile grr. Hatta stanbul zerinden sve kanalyla
Hindistan'a iletecei raporlar bulunduunu, bunun iin kendisine olanak
yaratlmasn ister. stanbul'daki temsilcisi Ramiz Bey kendisine yardmc
olacaktr. Ramiz Bey ile temasn ise Karakol rgtnn gazetesi leri'nin
yazarlarndan Cavit Bey salayacaktr.
Page 134
Ankara'da Hrriyet otelinin en st katna yerleen Sagir, kendisini Hintli
mslmanlarn lideri olarak tantr.
Sagir Mustafa Kemal tarafndan kabul edilir. Kendisine deerli bir kumaa
sarl olan ve zerinde" Lailahe llallah Mumammedin Resulillah " yazl
sancak erif sunduktan sonra u konumay yapar:
" Paa hazretleri mukaddes sanca zat alinize Hindisten Hilafeti
slamiye Reisi , ulemai benamdan Ebulfazl hazretleri takdimediyor. Hint
mslmanlar balattnz milli cihada tamamen katlyor, madden manen
elinden geleni zatalinizden esirgemeyeceini vadediyor, bendenizi bu
karar teblie memur ediyor ve zat devletleri nezninde fevkalede
mmessil olarak gndermi bulunuyor"
MUSTAFAKEMAL, SAGR'N CASUSLUUNUBLYORDU
Mustafa Kemal Sagir'e iltifat edip kendisinin TBMMGenel Kuruluna
takdimini emreder.
TBMMMustafa Sagir'i byk bir gsteri iinde alklarla karlar.
Sagir hayatndan memnundur. lk raporlarn stanbula geer, bunlar ak
brakmaya zen gsterir. Okunan metinlerde grnen bir ey yoktur.
Otelinde kendisini ziyarete gelen din adamlar, milletvekilleri ,
gazetecilerle grr st dzey yneticilerle sohbetlerde bulunarak
gnlerini geirir.
Ancak Ankara'da Urdu dilinde bir gazete karma giriiminden bahsettii
Yeni Gn Gazetesinin sahibi Yunus Nadi, eline geecek paradan etkilenip
izin almak ve imtiyaz istemek iin durumu Mustafa Kemal'e aktarnca,
ald yant kendisini ok eder. Mustafa Kemal, Nadi'ye : " Bu adam
casustur. Hakknda gizli tahkikat var. Netice alnncaya kadar bundan
kimseye bahsetmeyiniz" der.
Page 135
Mustafa Kemal Sagir'e ilgisini devamettirir, onun namna Hintli
mslmanlara telgraflar eker. Adnan Bey ile aras iyi olan Sagir durumunu
ok glenmi grr ve yakalanabileceini aklna bile getirmez. Gnderdii
metinler uzmanlarca incelenince, grnen yazlarn altnda grnmez
mrekkeple yazlm metinler bulunduu ortaya kar.
Ancak aradan 15 gn geip te mesajlarna yant gelmeyince Adnan Bey''e
giderek durumu aktaran Sagir iin artk oyun bitmitir. Adnan Bey
ekmecesini ap Sagir'in ifreleri zlm, okunur hale getirilmi
mektuplarn gsterir. Tutuklandn bildirir. akn Sagir daha azn
aamadan iki sivil polis onu alarak nezarete gtrr , tand evde
yaplan aramada da ok sayda evrak ile patlayc madde ve tabancalar,
gizli dolaplarda bulunur.
10 gnlk sorgusu sonunda Sagir unlar itira eder:
" Lawrence, Osmanl mparatorluunu altnlara dayanarak
ykmt.ngilizler beni de milli hkmeti tabanca ile ortadan
kaldrmakla grevlendirdiler. MaksadmMustafa Kemal Paay ldrmekti.
bununla Trklerin Kurtulu Sava duracak, milli hkmet yklm
olacakt. Fakat baaramadm. Arkadalarmhi bir eyden haberleri olmayan
iyi niyet sahibi saf insanlardr. Yalnz para iin bana yardm
etmilerdir.Zira suikast plan benden baka kimse tarafndan bilinmiyordu.
Mustafa Kemal Paa'y da Afgan Kraln ldrdmgibi ldrecektim"
Mustafa Sagir'i Ankara'da Ktahya Milletvekili Cevdet zrap, Elez
Milletvekili Hseyin, Cebelibereket Milletvekili hsan ve Gaziantep
Milletvekili Kl Ali Bey'lerden kurulu stiklal Mahkemesi yarglar ve
idamna karar verir.
Page 136
SAGR DAMDAN NCE AFYON STED
Sagir idama giderken souk kanl grnmeye alr. Dini telkinden sonra
celladn kendisine sunduu iri kara bir zeytin tanesini grnce arr: "
Nedir, Afyon topa m" diye sorar. Zeytin olduunu renince istemez. pe
boynunu kendisi uzattr.
damhalka ak bir ekilde Ankara arsnda yaplr. Odnemlerin idam
gelenei bu ilerin halka ak yaplmas eklindedir. Bu gelenek
Trkiye'de daha uzun yllar devameder.
Meydan tklmtklmdoludur.
Sagir idamedildikten sonra, vasiyeti niteliinde brakt bir mektup
ngiliz Konsolosluu'na istei zerine iletilir. Mektupta unlar
belirtilir:
" ngiltere hkmetinden aldmvazifeyi sadakatle yaptm. Mahkeme
srasnda hereye ramen ngiltere hkmetine ait hi bir sr vermedim.
ngiltere ve Hindistan mparatorluuna kar olan sadakatimson dakikama
kadar devametti. Okuldaki kardeimi ngiltere hkmetinin himaye ve
efkatine brakyorum."
Sagir'i ele veren onunla stanbul'daki ngiliz ajanlar arasndaki rapor
alveriini salayak olan Ferid Cavid tir. Cavid ngilizlerle temastan
nce durumu Mustafa Kemal ile stihbarat Komisyonu Bakan Rza Bey''e
bildirmitir. Bu nedenle de yardmlarndan dolay idama deil, mebbet
krek cezasna arptrlr.
Casuslar giz dolu dnyalarnda zaman zaman kahraman zaman zaman da hain
olarak idamsehpalarna gitmilerdir. Bu onlarn seiminin doasnda
vardr.
Trkiye Cumhuriyeti bu dnemde casuslarn yarglanmalarn zel kanunla
Page 137
kurulan stiklal Mahkemelerinde yapmtr.
stiklal Mahkemeleri Kanunu yleydir:
Madde 1: Muvazzaf ve gnll olarak askeri hizmete girip de kaanlar veya
her ne surette olursa olsun kamaya sebebiyet verenler ve kaan yakalamak
ve sevketmekte ihmali bulunanlar. kaaklar gizleyen, besleyen,
giydirenler hakknda mlki ve askeri kanunlarda mevcut hkmler ve
gerektiinde teki btn cezai kararlar bamsz olarak hkmaltna
almak ve hkmleri yerine getirmek zere Byk Millet Meclisi yelerinden
oluan stiklal Mahkemeleri kurulmutur.
Madde 2: Bu mahkemeler kiiden kuruludur. Byk Millet Meclisinin oy
okluu ile ve ilerinden, biri kendileri tarafndan da bakan seilir.
Madde 3: stiklal Mahkemelerinin kararlar kesindir, temyiz olunamaz ve
infazna btn silahl ve silahsz devlet ukvvetleri memurdur.
Madde 4: stiklal Mahkemelerinin emir ve kararlarn yerine getirmeyenler
veya getirmeyi ihmal edenler ayn mahkemelerce yarglanrlar.
Ek Madde: Kumandanlarn askeri rtbeler silsileleri arasnda itaat ve
inzibat salamaya yarayan hak ve yetkileri sakl kalmak zere, vatann ve
hilafetin kurtarlmas ve istiklali iin savaan Byk Millet meclisinin
amacna aykr olarak dman ama ve karlarn korur yollu tevik ve
kkrtmalarla ifaatlarda bulunan ve memleketin maddi ve manevi
kuvetlerini her ne ekilde olursa olsun sarsp azaltmaya alanlar ve
dmanlar hesabna askeri ve siyasi casusluk edenlerle 23 Nisan 1920
tarihli Hiyaneti Vataniye Kanunun ierdii maddelerden dolay sank
bulunanlarn yarglanmalar, hkmlerin yerine getirilmesi yetkisi
stiklal Mahkemesi kurulan yerlerde bu mahkemelere verilmitir.
Page 138
Bu yasa Ulusal Kurtulu Sava srasnda Ankara hkmetinin ne kadar
sktn gstermesi asndan ok nemli bir rnektir. Binlerce insan
stiklal Mahkemelerinde yarglanmtr ve ceza almtr. Bir ksm idam
edilmitir. bir yanda dman ve onu destekleyen stanbul Hkmeti ile
Padiah, dier yanda ise casuslar ve asker kaaklar, Ankara hkmetini
stiklal Mahkemelerini kurmak zorunda brakmtr. Bu uygulama daha sonra
yanl kararlar verildii ve yanl tutumtaknld gerekesiyle
eletirilere uramtr. stiklal mahkemeleri bir ara Mustafa Kemal'in
muhaliflerine gzda verilmesi amacyla da kullanlmtr. Ancak bu
Ulusal Kurtulu Sava sonras dnemleri kapsamaktadr.
stiklal Mahkemelerinin aslmasna karar verdii dier bir ka casus ise
unlardr:
Hilafet Ordusu Subay Saffet Nezihi ( Yunan Casusu)
Faik Paa olu Tevfik Bey ( ngiliz Casusu)
Dii Ahmet hsan Bey ( ngiliz Casusu)
Karzak Sleyman Paa ( ngiliz- Yunan Casusu)
Bu srada stiklal Mahkemelerini ve Trk istihbarat birimlerini en ok
yoran gelimeler Krt ayaklanmalardr. zellikle ngilizler tarafndan
parayla satn alnan, kandrlan veya kkrtlan Krt liderler bir
Krt-slamdevleti kurmak iin pe pee ayaklanmlardr. Bunlara kar en
ar cezalar uygulanmtr.
ngitere ile ilgili bir ayaklanma yks ise olaylarn gerek yzn
gstermesi bakmndan ilgintir.
KRT SLAMAYAKLANMASINI BASTIRANZABITA
Krdistan Teali Cemiyeti Bakan, Ayan yesi, eski uray Devlet Bakan
Seyit Abdlkadir'in zel kalemmdr Palulu Kr Sadi cin gibi bir
Page 139
adamdr. yle kolay kolay kl yutmazdr. Krt derneklerinin hemen
tamamnda aktif grevler alan Sadi, srgn gnlerinin sonunda ngiliz
gizli servisi iin almak zere Kahire'ye gitmitir. Burada Trk gizili
servisinden olan ancak ngiliz servisinde alyormu havas veren Celal
ile tanmtr. Celal Sadi'yi yllar sonra stanbul'da grr grmez
Korgeneral EkremBaydar'a raporunu verir. Rapora gre Sadi Mustafa Kemal'e
suikast ve Dersimevresinde geni tabanl bir ayaklanma rgtlemeye
almaktadr. ngilizlerden buna karlk para ve gvence istemektedir.
liki devamettiinde Celal ile Sadi arasndaki diyalog geliir. Seyit
Abdlkadir Sadi iin Celal'e tamyetkilidir der. Celal, Sadi'den bal
olduu rgtn belgelerini ister o da getirir. Ancak Celal daha yetkili
birisini devreye sokar gibi Sadi ile TaksimBelediyesi Zabta
memurlarndan Nizametin'i ngiliz gizli servis eleman olarak Sadiye
yutturur. Sarn, uzun boylu olan Nizamettin'e ngiliz'e benzemesi iin
makyaj bile yaplr. Nizamettin Sadiye ngiltere'nin Umumi arkiyei
Siyasiye Mdr Mr. Templen olarak tantrlr. Karlkl belge
alverii srer. ileri Bakanlndan ne yaplmas gerektii sorulur.
Yant 4 ay sonra gelir, bu srada iliki kesilir. eyh Sait ayaklanmas
balamadan 2 ay nce Ankara Abdlkadir ve Sadi ile yeniden grlmesini
ister. Bu grme ili Dede Soka Zafer Apartmannn 8 numaral
Dairesi'nde olur. ngilizler adna sz verilir, kararlar alnr.
Ancak Abdlkadir durumdan phe edince olu Seyit Mehmet'i ngiliz
Bykeliliine gnderir . Bu da gerei ortaya karr.
Ancak polis 15 Nisan 1925'de gelen emri uygulayarak Sadi ve Abdlkadir'i
yakalar. Diyarbakr stiklal Mahkemesinde yarglanr ve mahkumedilirler.
Page 140
Abdlkadir'in lmcezasna arptrlmasndan sonra ngiltere'nin stanbul
Bykelisi Lindsay Dileri Bakanlna gnderdii 2 Haziran 1925 gnl
raporda unlar syler:
" 1919-1921 yllar arasnda Krtlerin zerklii yanls hareketlerle ok
yakndan ilgisi olan eski senatr Seyit Abdlkadir son ayaklanmann
kkrtcs olarak idamedildi."
Bu srada stanbul bir casus kazan haline gelmitir. birliki hainler
casuslarn en byk yardmcsdr. Bunlarn yakalanmas iin youn abalar
sergilenmektedir. stanbul'da casuslarn resmi geidi yaanmaktadr.
Sait Molla ile birlikte igal stanbul'unda ngilizlerleibirlii
edenler arasnda eski ileri Bakanlarndan Mehmet Ali Bey'in 27 Austos
1921 tarihinde ele geirilen ngilizlere verilmi bir ihbarnda u
ifadeler vardr:
"Kuvay Milli'ninstanbul memurlarndan Erkanharp Yzbas Seyfettin
Efendi, Anadolu'ya arlmtr. Erkanhorp Yzbas Ekremile Topu
Miralay Eyp Bey'ler de arlmak zeredir. Bunlarn gitmesi stanbul
Hkmeti ile Anadolu'nun arasnn aldn gsterir..."
STANBUL HAN KAYNIYOR
stanbul'daki tekilatlar ngiliz istihbaratndan bu raporla birlikte
ayn gn bir baka bilgi daha szdrmlardr. Bu da Altunizade'de
oturan ve ngilizlere casusluk edip , evine ngiliz zabitlerini alan
Belks Hanmadnda birinin adres ve fotorafdr. Bir ka gn sonra
stanbul'dan Anadolu'ya cephane karrken yakalanan bir kaak moturunu
ihbar edeninin de kimlii 7 Eyll 1921'de saptanr. Bu eski bahriye
subaylarndan ve Reji rgtnde Kolbalk eden Kasmpaal Haydar'dr.
stanbul satlmlarn, casuslarn kaynad bir kenttir. Dnem
Page 141
istihbarat servislerinin saptad bir baka hain de Uskumruky, Domuzdere
ve Hisarkaya'ya gnderilmek zere silah kartldn ngilizlere haber
veren Deirmendereli erkes Kazm'dr. Eski polis mdr Tahsin ise uzun
sre izlenir ve iki akamda bir Maksivel adl ngiliz'e Kuvvaclar
hakknda rapor verdii saptanr.
Bu dnemde stanbul'da kaaklk olaylarnda kullanlan p arabalarn
da bir hain ngilizlere ihbar eder. Bu kiinin ad kaytlara Saffet olarak
geer.
stihbarat birimleri almaktadr. Bu dnemiinde askeri istihbaratn
yan sra polis istihbarat ve gleri de casuslar savanda nemli
grevler gerekletirmilerdir.
rnein Mustafa Kemal'e kar 1926 ylnda gerekletirilmesi planlanan ve
tarihimize "zmir suikasti" olarak geen davann sanklarnn
yakalanmasnda ve dzenlenen operasyonlarda polis tekilatnn byk
abalar olmutur.
Bu suikast ile ilgili almalar yaplrken bir yandan da ngilizler
Krtleri ayaklandrmaya abalamaktadrlar. Gizli servis bu dnemde
ngilizlerin bu oyununu bozar. Bu srada Ankara'daki ngiliz
Bykeliliinin ayaklanmay koordineyle sorumlu istihbarat grevlisi,
ayn zamanda Bakatiptir. Ayaklanmann bastrlmas zerine Bakatip
intihar eder.
Bu srada Ankara'da gemiten gelen ttihatlk ile Mustafa Kemal
yanll kavgalar boyutlanarak devametmitir.
Tekilat- Mahsusa'dan buyana gizli servislerin iinde bulunan ve etkili
olan kiiler arasnda Mustafa Kemal'in desteklenmesi veya bertaraf
Page 142
edilmesi konular hep tartlmtr.

-BENC BLM-
(MAH-MEH) MLL AMELE HZMET YADAMLL EMNYET HZMETLER (5 OCAK 1927)
:
DEVLET STHBARAT RGTNKURUYOR
1922 ile 1926 yllar arasnda istihbarat almalarn aktif olarak
Genelkurmay stihbarat Dairesi yrtmtr. Bu almalar srasnda dier
gruplar da onlara yardmc olur. Bu dnemde zellikle Kafkaslar ve dier
kaybedilmi topraklarda Tekilat- Mahsusa' nn oluturduu brimler
faaliyetlerini srdrdler. Bunlar Almanya ve Sovyetler arasnda gidip
gelen Enver, Talat ve Cemal Paalardan emirler aldlar. Buralarda
Kzlorduya kar nemli sabotaj ve direni rgtlenmeleri
gerekletirdiler. Bu nedenle her paa da Kzlordu ve Ermenilerce
ldrlmtr.
Sava sonras gnlerde de Trkiye istihbarat rgtlerinin ok yaygn
faaliyetlerinin gzlendii bir lkedir. Almanlar, ngilizler, Franszlar,
Sovyetler, Amerikallar istihbarat almalarnda Trkiye'yi s olarak
kullanmlardr. Almanlar ile ngilizler o dnemde Trkiye'de en iyi
istihbarat ana sahip iki lkedir.
Ancak onlarla kar karya gelecek bir Trk istihbarat yoktur. Ordu
istihbarat sava srasnda bu grevi stlenmi, ancak sonrasnda ne
olanaklar ne de elemanlar asndan yeterlilik gsteremez duruma
gelmitir. Mustafa Kemal'in devrimlerine kar ierde baz unsurlarn
tepkileri de ciddi bir sorun oluturmaktadr ve bunlar d istihbarat
Page 143
birimlerince desteklenmektedirler. Savan yaralar kanamaya devam
etmektedir. Bir yandan da gen Trkiye Cumhuriyeti ekonomik ve sosyal
alanda gelimeye abalamaktadr. te bu gnlerde kendisini iyiden iyiye
hissetirmeye balayan bir istihbarat tekilatnn boluunu doldurmak
zere hkmet yeni kararlar alr.
Mustafa Kemal yeni ve gl bir istihbarat tekilat istemektedir. Bunun
iin dnyann saygn istihbaratlarndan Albay Walter Nikolai ile temasa
geilir. Nikolai Alman gizli servisini genileten, gizli polis tekilatn
kuran kiidir. Nikolai Trkiye iin hazrlard istihbarat planlaryla
birlikte 1926 ylnn Ekimaynda gizlice Trkiye'ye gelir. stanbul'da
Yldz Saraynda zel olarak seilmiTrk istihbaratclarna bir dizi
konferanslar veren Nikolai, bu konferanslara katlanlardan oluan bir
ekirdek kadro ile 1926 Aralk aynda Ankara'ya getirilir. Hacbayram
yaknnda Keskin sokakda kiralanan bir binada Nikolai'nin bakanlnda
toplanan ve almalarna balayan bu ekip, Trk istihbarat biriminin
ynetici kadrosunu oluturur. lk MAHBakan Albay Ali kr gel olur.
Atatrk'n 1925 ylndaki uzman istihbarat araylarnn sonucunda
Almanya'da General Naci Eldeniz (Mustafa Kemal'in Harp Okulun'dan
hocasdr ve Vahdettin ile birlikte Mustafa Kemal'in de katld 1917
ylndaki Almanya ve Avusturya gezilerinde yer almtr.) tarafndan
bulunup Trkiye'ye arlan Valter Nikolai, Kayzer'den sonra da gizli
servisin patronu olarak kalr. Hitler de bu uzman istihbaraty yerinden
oynatmaz ve ona Nazi gizli servisi Abwehr'in kurulmasnda etkin grevler
verdirir.
Nikolai ile ilgili belge ve bilgilerin byk bir ksm Almanya'nnigali
Page 144
srasnda Ruslar tarafndan Alman dosyalarndan ayklanarak Moskova'ya
gtrlr ve halen de burada bulunmaktadr. Kitap hazrlanrken
Alman'ya'dan mektup, telefon ve faks ile grtmz Koblenz'deki
Bundesarchv, yetkilileri Nikolai' ye ilikin Dou Almanya'da da bir
bilgininbulunmadn ifade ettiler. Yetkililer Nikolai'nin Trkiye ile
ilgili raporlarnn da bulunduu byk arivinin Rusya'da Sammulungen,
ul. Vyborgskaja 3, 125212 Mokova , adresinde bulunan zel bir arivde
saklandn bildirdiler.
Nikolai MAHlarn eitimi srasnda setii elemanlar Almanya'ya da
gtrerek burada bir eitimden geirmitir. Dnenler ilk almalarna
Ulus'daki Efkaf apartaman ile yanndaki 2 sar boyal binada
balamlardr.
MLL EMNYET HZMETLER , MAHKURULUYOR
Bu gelimelerin zerine ileri Bakanl 5 Ocak 1927 tarihli " ok
Gizli" ve "Kiiye zel " bildiriminde valiliklere yeni bir tekilatn
kurulduunu belirtip:
" Ecnebi devletlerin propaganda ve istihbarat hizmetlerinin teebbsatna
kar hkmetin ve ordunun emniyeti iin tedabiri mahsusa almak zarureti
hasl olmu, bu maksatla umumi merkezi Ankara'da , mntka merkezleri
memleket dahilinde olmak zere bir Milli Emniyet Hizmeti hdas edilmitir"
grn aklar.
Milli Emniyet Hizmeti Tekilatnn kuruluuyla ilgili olarak Genel Kurmay
Bakan Fevzi akmak 6 Ocak 1927 tarihli bir yaz ile unlar dile
getirmitir:
" Milli Emniyet Hizmeti Riyaseti'ne
Umumi merkezi Ankara'da ve ubeleri imdilikstanbul, zmir, Adana,
Page 145
Diyarbakr, ve Kars olmak zere bir Milli Emniyet Hizmeti tekil
edilmitir. Bu ubeler dorudan doruya umumi merkeze merbuttur.imdiye
kadar ordu mfettiliklerince tedvir edilen istihbarat hizmeti bedama bu
tekilat tarafndan idare olunacaktr."
Bu emirle ordu tarafndan yrtlen istihbarat almalar Nikolai
tarafndan eitilen ve MAH( Milli Amele Hizmet) veya MEH( Milli Emniyet
Hizmeti ) olarak tanmlanan yeni tekilata braklmaktadr. ekirdek kadro
iinde askerler ve siviller birlikte almaktadrlar. ileri
Bakanlna bal olan kurulu, btesini Babakanlk rtl deneinden
karlar. Dnemin siyasi yaplanmasnda asl bal bulunulan yetkili
Babakandr. nk en etkin kabine yetkilisi Babakandr ve sorumluluk
ondadr. Bu nedenle MAH'n Babakanla bal olduu da fiili bir
gerektir. Ancak dorudan muhatap ileri Bakandr. Bu dnemde MAH'n
giderleri Babakanlk rtl deneinden karlanmtr.
GZL SERVS ELEMANLARI POLS KADROSUNDA
1943 ylna kadar bu tekilatla ilgili Babakanlk belgelerinde herhangi
bir baka kayt yoktur. almalarn yasalln salayacak bir dzenleme
de gzkmemektedir. alanlar ileri Bakanl'nn 2 numaral kadro
etvelinde gzkr ve daha ok Emniyet Mfettii statsnde bulunurlar. 23
Haziran 1943 de kartlan 443 sayl Bavekalet Tekilat Hakknda
Kanun'un kodro cetvelinde bir adet Milli Emniyet Hizmetleri kodrosu
grlmektedir.1945 de yasada yaplan dzenlemeyle MAH, kadro cetvelinden
yasa metnine geer ve yine bir kiilik yasallk altnda btn tekilat
gizlenir. Gizlenen tekilat mensuplarndan asker olanlar Silahl
Kuvvetlerden , sivil olanlar ise ileri Bakanl 2. numaral
Page 146
etvelinde polis mfettii veya uzman gibi kadrolarn karlnda
gsterilip, buradan maa alrlar. Yani bunlarn paralar ileri
Bakanlnca denir. Ancak grevli gelenlerin maa ve dier parasal
olanaklar o kurumlarn btelerinden karlanr. 1945 de yasalarmzda
Babakanlk Mstearna e derecede maaa sahip bir adet Milli Emniyet
Hizmetleri Reisi kadrosu grlmektedir. Milli Emniyet Hizmetleriyle
ilgili yasal dzenleme ok sonralar 6 temmuz 1965 de yaplr. karlan
644 sayl yasayla ad da deitirilir ve MAH'dan MT'e geilerek; Mili
stihbarat Tekilat oluturulur.
1926-1927 yllar arasnda oluan yeni tekilat 1965'e kadar uzanan zaman
diliminde ok nemli almalar yapm, byk tartmalarn odanda
yeralmtr.
Nikolai tarafndan bir bakan, 13 ynetici personel ve drt ube
eklinde rgtlenen MAH'n rgt emas, Bakan ve altnda sralanan
ubelerden olumaktadr. Bu ubeler :
A) stihbarat ( Espiyonaj )
B) Mdafa ( Kar espiyonaj )
C) Propaganda
D) Teknik iler
Tekilatn Aubesi milli savunma kadrosundan askerlerce, Bubesi Emniyet
Genel Mdrl ve Jandarma Genel Komutanl personelinden, C ubesi
Dileri Bakanl personelinden ,Dubesi ise asker ve sivil kiilerden
karlanmtr. C ubesi sonradan kapatlmtr.
MAHyurt dnda ilk olarak Viyana( kuzey), Tahran (Dou), Kahire (gney)
olmak zere broyla almaya balamtr. Daha sonra bu brolar
ekonomik gerekelerle kapatlmtr.
Page 147
MAH kinci Dnya Savana doru giden dnyada en scak gnlerde hizmet
vermitir.
talya'nn Faist lideri Mussolini ve desteini ald Hitler
Almanyas'nn Balkanlara ve zellikle Trkiye'ye ynelik niyetleri MAH
tarafndan ulatrlan istihbaratlarla aa kartlr. Mussolini'nin
Trkiye'ye kar klar yapt srada Atatrk " Musollini ve Hitler
birleerek en ge 4-5 yl iinde kinci Dnya Savana sebep olacaklardr"
derken MAHkendisine hemtalyanlarn , hemde Almanlarn Trkiye'ye
ynelik gizli askeri planlarn sunmutur.
HATAYN YAZILAN FRANSIZ RAPORU MAH'IN ELNE GEYOR
Mustafa Kemal'in nemverdii, zerinde hassasiyetle durduu konu bu
dnemde Hatay sorunudur. Hatay'n Trkiye'ye katlmas iin bir dizi
hareket balatan Atatrk, bunun gereklemesi iin istihbarat rgtnden
de sonuna kadar yararlanacaktr. Hatta elindekinin tesinde Tekilat-
Mahsusa tr bir gnlller ve seme yurttalardan oluan rgtlenmeye
gidilmesini de savunacaktr.
Odnemzellikle Ortadouda toprak iddiasn tamolmasada byk lde
yitirmi, ancak etkinliini arttrm Trkiye, istihbarat asndan da
olduka ansldr. Tekilat- Mahsusa'nn temellerini att istihbarat
kaynaklar imdi MAH'n hizmetindedir. Bu hizmet de Franszlara kar
yerine getirilir.
Hatay' Trkiye'den kopararak igal eden Fransa blge petrolnn denize
al kapsn elinden karmaya yanamamaktadr. Ancak Atatrk'n
izledii politikalar sonucu keye de skmtr. Suriye'ye, Hatay'n
kontroln vermeye alan Fransa, her seferinde Trkiye'nin tepkisiyle
Page 148
karlar. Trkiye, Hatay'a bankalar, ticaret adamlar ve en nemlisi
istihbaratlaryla girmitir. Etkinlii byktr. Franszlar yeni dnya
dengelerini kollayarak Alman tehlikesi karsnda Trkiye'yi kzdrmamaya
da bir yandan gayret gstermektedir. Bu tutumngilizlerce de
benimsenmitir.
te bu gelimeler devamederken Suriye'den gelen bir mesaj MAH'n eline
geer. Franszlarn: " Hatay iin dklecek tek damla Fransz kan yoktur.
Durumun idaresini sizin esiz politik dehanza brakyorum" ierikli
dileri raporu MAH'n eline geer. MAH, Hatay konusunda ngilizve
Fransz gizli servislerinin nnde geerek Franszlarn kan dkmeden
sorunu zme isteklerini renmitir. Bu mesaj Ankara'y rahatlatr ve
elindeki kozlarn ok baarl ve ustaca oynamasn salar. Sonuta Hatay
nce Franszlarla imzalanan 23 Haziran 1939 tarihli Ankara anlamasyla
Trkiye'ye braklr. Ardndan da Hatay Cumhuriyeti Meclisi 29
Haziran'da Trkiye'ye katlma karar alr. TBMMde 30 Haziranda bu karar
onaylar. Hatay artk Trkiye'nin olmutur.
Atatrk ok nemverdii Hatay konusunda yeni bir gizli rgtlenmenin
gerekliliini de savunmutur. Bu konuda dillendirdii rnek baarlarn
gzleriyle grd Tekilat- Mahsusa'dr. Atatrk'n bu konudaki
hassal ve yeni rgt kurma konusundaki dncesi onun bir baarda
gizli servise verdii nemi vurgulamas bakmndan nemtamaktadr.
Hatay ile ilgili olarak Atatrk'n yakn arkada Orgeneral Kazmzalp'in
anlarnda bakn neler yeralmaktadr.
"Bir gece Karpi Lokantasnda yemekteydik. Atatrk'ten baka kz kardei
ve 20 kadar arkadamz da beraberdi. Dier masalarda Ankara'da bulunan
baz yabanclar ve Trk mteriler vard. Atatrk, burda Hatay konusunda
Page 149
bir olay yaratmann propaganda ynnden faydal olacan dnerek Hatay
konusunu tartmaya at. Sofradakiler, hatta msade ettii iin dier
masalardan tartmaya katlanlar, hkmetin gevek tutumunu protesto
ederek ksa zamanda daha messir tedbirlerin alnmas gerektiini
sylediler. Atatrk'n bu konuma ve protestolar tasvip eder bir tutumu
vard. Hatay konusunda hkmete kar yaplacak baz giriimleri
destekleyecei havas uyand. Kz kardei Makbule Hanmtavana iki el
ate etti. Atatrk bu ka ses karmad. Orada , bizimsoframzda
bulunanlardan iki kiinin tabanca ile havaya ate ettikleri grld. Bu
gsteri hkmetin Hatay konusundaki gevek tutumuna kar bir protesto
havas tayordu. Atatrk'n byle bir olay daha nceden dzenlemi
olduu kansna vardm. Hatta sonradan rendiime gre yannda oturmakta
olan eime 'Hanmefendi bir silah da siz atar msnz? ' diye sormu.
Bizimhanm'Paamben daha elime silah almadm' diye cevaplandrdnda
' Pekala gerekirse sizin ocuklarnz silah atarlar' demi."
Ogece olaya polisler el koyar, tahkikat alr ve kz kardei Makbule
Hanmile dier ate edenler gzaltna alnr. Olayn bu denli bymesinin
ardndan Atatrk soruturmaya bir sznn bulunmadn Hatay iin
hassasiyet gsteren kiilerle ilgili tahkikat uygun bulduunu , ancak
hassasiyeti takdir ettiini belirterek karakoldakileri ziyarete gider.
Bylece de istedii propaganda yaplr.
zalp bir seferinde de Atatrk'n Hatay iin gizli rgt nerisinde
bulunduunu dile getiriyor:
" Savarona'da dinlenirken bir gn yatta yaplan bir Bakanlar Kurulu
toplantsndan sonra bana 'Seninle konuacamgitme' dedi. 'Milli
Page 150
Savunma Bakan olmamnedeniyle Hatay iinde bana nemli grevlerin
debileceini , bu konuda gerekirse Makedonya'daki ihtilal eteleri
gibi bir tekilat kurmamz, benimevvelce Makedonya'da Selanik vilayeti
takip kumandanlnda bulunmu olmamnedeniyle byle bir tekilatn
nasl kurulacanda tecrbeli olduumu, bu i in yeterli tahsisatn
salanabilmesini teminen Babakan Celal Bey ile greceini syledi.
Hatay mutlaka bizimolmaldr' diyerek szlerini bitirdi. Yorgun
grnyordu. Bu kendisiyle grtmson devlet iiydi."
MAHSAVAAHAZIRLANIYOR
Bu olaylarn yansra MAHie dnk bir gizli polis rgt gibi de
kullanlmtr. Atatrk kartlarna kar MAH'n operasyonlar artmtr.
D istihbarat ve casuslukla mcadele iin kurulan rgt, giderek ieriye
dnmek durumunda kalmtr. Oysa o dnemde bu ilerle uraabilecek bir
polis tekilat gl bir ekilde mevcuttur. MAH' ie dndrmenin
zararlar ileriki yllarda, daha da fazla grlecektir. Bu dnemde Atatrk
ile anlamazla den milletvekilleri ve askerlerin telefonlar dinlenir.
erde Trkiye Komnist Partisi yelerine kar sert operasyonlar ve
gzda nitelikli byk tutuklamalar yaplr.
Atatrk'n lmnden sonra Cumhurbakanl makamna gelen smet nn de
istihbarat almalarna byk nemvermitir. Oda elindeki yetkiyi sert
kullanan otoriter liderlerdendir. "Milli ef" dnemi gizli servis iin
zor koullar altnda geer.
nn, kinci Dnya Sava srasnda izledii denge diplomasisi sayesinde
Trkiye'yi savan dnda tutmaya abalarken, ngiliz, Alman, Fransz ve
Sovyet gizli servisleri Ankara'da sava rzgarlar estirmektedirler.
Bunlar izlemekle grevli MAH'n, onca eksie ve ekonomik skntya karn
Page 151
baarsz olduunu sylemek mmkn deildir. Hatta baz olaylarda o denli
etkili olunmutur ki dnyann kaderini deitirecek gelimelere yn
verilmitir.
kinci Dnya Sava Trkiye'nin etrafn bir ate denizine evirirken,
buna kaplmamak iin direnen hkmet olduka zorlanmtr. Balkanlarn
Almanlar tarafndan igali, ardndan yaanan Rus-Alman sava, Trkiye'yi
ok zorda brakmtr. Almanlar bir yandan; ngiliz, Fransz, Amerikan
hkmetleri bir yandan Trkiye'yi ekitire dursunlar, gizli servisler
arasnda sregelen atmalar bu dnemin Ankara, stanbul hatta
Anadolu'sunda artk allagelmi olaylardandr.
Seferberlik vardr. Ekmek, kmr, ttn, kibrit , tekel rnleri karneye
balanmtr. 1939'a gre fiyatlar 1940' l yllarda neredeyse 10 kat daha
artmtr. Karaborsa hakimdir. Sava her an beklenmektedir. nk bu
ynde yrtlen korkun bir ngiliz propagandas sz konusudur.
Tambu darboazda yaanan Erzincan depremi 23 bin insann lmyle byk
bir felaketi ve ekonomik ykm da Trkiye'nin bandaki belalara ekler.
Yaamsava dnda ama byk stres ve zorluklar altnda
srdrlmektedir. ngiltere, Fransa ve Amerika Trkiye'ye byk basklar
yaparak, kendi saflarna ekmeye urayorlar, ancak nn'nn istedii
ekonomik ve askeri yardm kendileri iin kullanmaktansa ne yapacan bir
trl kestiremedikleri Trkiye'ye vermeyi karlarna uygun
grmemektedirler. Ayrca gemi dersler bu lkelerle ilikilerde
Trkiye'nin gven krizini arttrc nedenler oluturmaktadr.
Sovyetler ile Almanlarn sava ncesinde olutuduklar savunma ve
ibirlii anlamalar Trkiye zerinde ok etkisi yapmtr. Almanlar,
Page 152
Sovyetlerle birlikte Trkiye'yi savaa ve kendi saflarna ekmenin
acmasz planlarn yrrle koyarlar. Alman radyolar Erzincan
depreminin tanrnn Trklere kendi saflarnda olmadklar iin verdii
bir ilahi ceza olduunu bile savunurlar.
Hitler 1 Eyll 1939'da anszn girdii Polanya'da hzla ilerlemi,
ngiltere ve Fransa Almanlar' a sava ilan etmitir: kinci Dnya Sava
bylece balamtr.
Trkiye casuslarn cirit att, izlerin birbirine kart bir
durumdadr. Trkiye genelinde MAHtarafndan etkin faaliyetleri saptanan
yabanc gizli servilerden bazlar unlardr:
Abwehr: Alman istihbarat dairesi.
SD: Alman mparatorluk Gvenlik Bakanlnn ynettii (RSHA) Alman
istihbarat rgtdr.
MI 6: ngiliz kar istihbarat birimi (Secret Intelligence Service-SIS)
MI 9: Kaakalar ve snmaclarla ilgili ngiliz gizli servis dairesi.
OSS: CIA'nn selefi olan Amerikan istihbarat kuruluu. zel sektr iin
istihbarat yapan bir avukat olan Bill Donovan tarafndan kinci Dnya
Sava'nn hemen ncesinde kuruldu. Daha sonra CIAolarak yeniden
yaplandrld.
SI : OSS'nin bilgi toplama ve deerlendirme birimi ( Secret ntelligence)
OWI : Sava dnemi Amerikan haber ve propagandasn yaymakla grevli
rgt.
SO: Amerikan sabotaj rgt. Gerilla eylemleri ve kundaklamalarla
grevliydi.
X 2: OSS kar istihbarat birimi
Fransz Gizli Servisi: Trkiye'de ve blgedeki faaliyetleri Osmanl'
Page 153
mparatorluu zamanndan buyana devametmekteydi.
Yunan, Bulgar, Yugoslav ve Arap gizli servisleri.
NKVD: kinci Dnya Sav srasnda Sovyet gizli polisi ve casusluk rgt
olan kurulu.
MU: Tekne ve kayk operasyonlaryla ilgili Amerikan gizli servis
birimi( Maritime Unit).
ALMANCASUSLAR ATAKTA
Trkiye, topraklarnda cirit atan bu tekilatlarla ve batl glerin
diplomatlaryla boumaya alrken, kendisine uzanan Sovyet-Alman
ittifak tehditlerine de, yine ok dengeli karlklar vermitir.
ncelikle Sovyetlere ynelik Fransz ve ngiliz operasyonlarna
topraklarndan s olana salamtr. Fransz uaklar Trkiye'nin
izniyle Bak petrol tesislerinin fotoraflarn ekerek Almanlarn
buradan salad yakt ile ilgili birinci elden belgeler toplanmtr.
stanbul'daki Nazi yanls " Tton klp " baslm, burada toplanan Alman
casuslara gzda verilmitir. nemli tesislerle ilgili sabotajlarn
kokusu da bu basknda alnmtr. Bunun zerine stanbul'da tersaneler ve
fabrikalarda grev yapan yzlerce Alman teknisyen'in iine son
verilmitir. nemli savunma mevziilerinin haritasn izen iki Bulgar
ajan da ele geirilerek snr d edilmilerdir.
1940 Nisannda bir Alman, donanma tesislerinin filmlereni ekerken
yakalanr. Adamn karsn izleyen MAH, kocasnn yakalanmasndan hemen
sonra Alman arkeolog Hans Hennig Osten ile temas kurduunu, sonra da zehir
ierek ldn saptar. MAHarkeologu da uzun sre sorgular ve askeri
mahkemeye sevkeder. Mahkeme Osten'e 12 yl hapis cezas verir. Osten
Page 154
Alman operasyonlarnn stanbul'daki yrtc efidir. Cezann ardndan
Alman casus snr d edilir. Aslnda MAHo dnemhkmetinin de karar
erevesinde Almanlar ile mttefiklerin birbirlerine kar mcadelelerini
sesizce izlemektedir. Trkiye ile ilgili faaliyetlere bulamayanlara
mdahale edilmemektedir.
WilhelmCanaris, Alman askeri gizli servisi Abwher'in 1934'de efi
olmutur. Onun zamann da rgt eleman bakmndan dev boyutlara ular.
Canaris stanbul'a Yzba Paul Leverkuehn'i yeni temsilci olarak atar.
Leverkuehn stanbul'da yoktan dev bir Alman ajan ordusu yaratr.MAH
Bunlardan Trkiye ile ilgili olaylara bulatn saptadklarn derhal
snr d eder. Almanlarn casusluk merkezi Bulgaristan'dr.
Odnemde btn gizli servislerin pavyonlarda alan kzlardan kurulu
ekipleri bulunur. Gizli servislerin Trkiye'deki en nemli yardmclar
bir ksmn ele geirdikleri Rumlar, Ermeniler ile Yahudilerdir. Onlar
halkla kaynam ve Trk vatanda kimlikleriyle rahatlkla her ite
kullanlmaktadrlar. Trkiye 2. Dnya Sava srasnda Almanlarla
ilikilerde ok dengeli bir yaklam elden hi brakmamtr. nk
Almanlar Osmanl'nn son dneminde, Cumhuriyetin ilk yllarnda
danmanlar , askerleri ve teknik adamlaryla Trkiye'nin btn hasas
notkalarn bilecek kadar uzun zaman Anadolu'da kalmlardr. Savan
ikinci yarsnda da Trkiye zerindeki toprak taleplerini hi saklamayan
ve zaman zaman saldrganlaan Sovyetlere kar saldrya gemilerdir. Bu
nedenle onlarn da daha sonra Sovyetlere kar yapacaklar baz istihbari
almalara olanak yaratlmtr. Ancak kontrol hep elde tutulmaya
allmtr.
Almanlara kinci Dnya Sava srasnda yaplan yardmlarn banda silah
Page 155
ve eleman geilerinin kolaylatrlmas ile baz sabotaj eylemlerinin
gerekletirilmesi gelir. Bu sabotaj eylemleri genellikle ngilizlere ve
Franszlara kar Trk topraklarnn dnda gerekletirilir. Trkiye
sava srasnda taknd kurnaz balantsz ve bamsz tutumu
karlarn gznnde tutarak zaman zaman bozmaktadr. Ancak ana ama
Trkiye'nin menfaatleridir. Alman gizli servisi Trkiye'de olaanst faal
durumdadr. Balkanlarda Almanlarn ynaklar vardr. Bulgaristan,
Almanlarn Trkiye'ye kar yrttkleri casusluk harekatnn ss
olmutur. Trkiye bunun karsna 37 tmen askeriyle snr gvenlii iin
dikilmitir. istihbarat ayla da casuslua kar durmaya
abalamaktadr. Trkiye ile Almanya arasnda 18 Haziran 1941 ylnda
imzalanan zoraki ve denge hesaplarna dayanan dostluk ve ibirlii
anlamas, gizli servisleri de birbirine baz konularda yaknlatrmtr.
Almanlar bundan yararlanarak "Zeplin harekat" ad ile Urallara ve Gney
Sovyetlere ajanlarnn szdrlmas iini hallederler.Trkiye o dnemde
kendisinden toprak talepleri bulunan Sovyetlere kar Almanlara yardmc
olmaktadr. Almanlar Trkiye'nin beklenmedik bu yardmlar karsnda
olaanst casus szdrma baarlar elde etmilerdir. Ancak Zeplin
harekat ile Trkiye zerinden Sovyetlere szan bir grubun ele geirilmesi
ve Sovyetlerin bunu Ankara nezninde protestosu, Trkiye'yi daha dikkatli
olmaya itmitir. Bunun zerine Zeplin harekat bitirilir. Ancak gizli
serviler arasndaki temaslar sava boyunca da devameder
CASUSLUK TEKNOLOJS GELYOR
Almanlarn zellikle Ortadou politikalarnda elden karmamaya gayret
gsterdikleri ve ok youn casusulk faaliyetinde bulunduklar ran'da
Page 156
Trkiye'ye ynelik pek ok olay gelimektedir. Berlin'in ran'daki gizli
faaliyetleri ve buradaki destekleri ngiliz ve Sovyetleri 1941 'de ran'
igal senaryolar retecek kadar ok etkilemitir. ngilizlerin
Ortadoudaki ilerlemeleri sonucu blgede skan Alman ve onlarn
destekisi Arap'lar kaacak tek lke olarak Trkiye'ye snmlar ve
faaliyetlerini stanbul'dan devamettirmilerdir. Almanlar bu dnemde
Trkiye'deki yeni savunma alanlarn saptamak iin denizden kk
teknelerle Karadeniz kylarndan szma giriimlerinde bulunmular ama
bunda baarl olamamlardr. Almanlarn asl baarl olduklar casus
uulardr. Bulgaristan'dan havalanan casus uaklar Trkiye, Suriye ve
Sovyetlerin savunma hatlarna ilikin geni bilgiler ieren fotoraflar
ekmeyi baarmlardr. Bu yllar sava teknolojisiyle birlikte casusluk
amacyla kullanlan aralarn da son derece gelitii dnemlerdir.
Trkiye bu dnemde Alman igalinden kaan pek ok kiinin ev sahibi
konumuna dmtr. Bunlarn arasnda byk bir ounluk da casusluk
faaliyetine ynelebilecek olanlar veya casuslardr. Hele Almanlarn
dostluk ve saldrmazlk anlamas imzaladklar Sovyetlere saldrmalar
zerine bu g trafii giderek artar. Trkiye bunu nlemek iin paras
ngilizlerce verilen bir kk bro oluturur. Bu bronun masraflar
ngilizlerce karlanr ve ama Trkiye'ye girip kan herkesin fotorafl
bir ekilde izlenmesidir. Bu srada Trkiye'de dnya apnda yanklar
uyandracak pek ok casusluk olay yaanr.
CASUSLUKTARHNNUNUTULMAZ OLAYI: EROTARH DETRECEK
Bunlardan biri de dnya casusuluk tarihine geen iero olaydr.
iero takma adl ajan Elyasa Bazna, ngiltere'nin Ankara Bykelisi Sir
Hugh Knatchbull Hughessen 'in oda hizmetisidir. Dnemin ngilizDileri
Page 157
Bakannn yakn da olan bykeliye, dnyann nemli olaylarylailgili
btn bilgiler gizli ifrelerle geilmektedir. Eli bunlar okuyup
Trkiye'nin savaa dahil olmas konusundaki yntemini belirlemektedir.
Ancak elinin kt bir huyu vardr; belgeleri evine gtrp odasnda
okumay yelemektedir. te bu srada Elyesa Bazna devreye girip
belgelerin fotoraflarn almaktadr. Bu fotoraflar daha sonra
Almanlara 23 bin sterlin karsnda satan Bazna, Almanlar'dan asrn
casusluu karsnda, sahte para alarak, hayatnn da kazn
yiyecektir.
31 Ekim1943 ylndan itibaren Almanlara verilmeye balayan belgeler
arasnda ,Hitlere kar en byk darbenin indirilecei Normandiya
karmasnn gizli planlar da bulunmaktadr. Planlar o kadar mkemmeldir
ki Hitler bunlarn dzmece olduunu sanarak byk bir hata yapacaktr.
iero olarak adlandrlan Bazna, ngilizlerden ylesine nemli belgelerin
fotoraflarn alarak Almanlara satmtr ki, Almanlar dahi
armlardr. Trakya'ya mttefik glerin radarlarnn yerletirilerek
Romanya'daki petrol sahasna uaklarn ulamnn salanmas ile Roozvelt
,Churchill ve nn arasdaki grmelerin tutanaklar Bazna yoluyla
Almanlara gemitir. Almanlarn Ankara Bykeliliine Nisan 1939 da
atanan ve Birinci Dnya Sava srasnda da Osmanl ordusunda arprken
1918'de esir den, dolaysyla da Trkleri ok iyi tanyan Von Papen,
ihtiyat bir kenara brakarak bu bilgileri edindiklerini Trk Dileri
Bakan Menemenciolu'nun yzne sylemitir. Menemenciolu, durumu
ngilizlere iletir. Ancak casus bulunamaz. Belge ak da bir sre daha
devameder.
Page 158
Osmanl ordusundaki almalar nedeniyle gsnde iki Trk madalyas da
tayan Von Papen, iero olay iin, zel olarak kaleme alnan Trkiye
ve o dnemin Ankara'sna ynelik hatralarnda bakn neler anlatyor:
ALMANBYKELSNN TRAFLARI
" Stalngrad facias ve bylece ortaya kan Hitler'in dirayetsizlii
zerine dier lkeler artk Almanlarn askeri baar alannda btn
gcn sarfetmi olduunu anlyordu. Almanlarn durumu zayfladka,
Trkiye'nin de tarafszln muhafaza etmesi gleiyordu. Numan
Menemenciolu'nu Kahire'ye davet etmi olan Eden, orada Numan Bey'i
tazyik etmi, artk Trkiye'nin mttefiklerine kar olan vecibelerini
yerine getirmek zamannn geldiini sylemiti. Buna kar Menemenciolu;
Trkiye'nin durup durup da artk son anda sanki zaferin nimetlerinden pay
almak ister gibi harbe katlmak istemeyecei, bunu ngiliz basnn da
hakl olarak tenkid ettii ekilde, Mussolini'nin malup Fransa'y
arkadan vurmak hareketine benzer bir i olaca cevabn verdi.
Kahire'den dndkten sonra kendisiyle yaptmtemasda, iin ciddiyetini,
Trkiye'ye harbe girmesi iin yaplan tazyikin derecesini gerekten
anladm. Almanya askeri alanda durumu dzeltemezse, Trkiye ekonomik
zorunluluklar yznden siyasetinde esasl deiiklikler yapmak zorunda
kalacakt. Bu hususu Menemenciolu aka sylemiti. Bunun zerine hembu
durumu Hitler'e bildirmek, hemde mttefiklerin nihai zaferi elde etmek
zere giritikleri teebbsleri ve askeri hareketleri meydana koyan bir
istihbarat vermek zere bizzat uakla Berlin'e gittim. Bu istihbarat
yapan ajan iero ad altnda gizliyordum. Bu casusuluk ii dnya
kamuoyuna makaleler, kitaplar, byk bir filmve casusuluk maceralarnn
en nemlilerinden biri olarak aksettirilmitir. Bu derece nemli bir
Page 159
hadise olarak saylp saylmayacan bilmiyorum. Yalnz o zaman bildiim
bir ey vard: Hitler bu haberleri rendikten sonra, siyasi yollarla
dnya harbini sona erdirmeye teebbs ederse belki Almanya iin son bir
kurtulu aresi olabilirdi.
Ama ne Hitler, ne de Ribbentrop fena haberleri dinlemek istemiyorlard. Bu
iin arkasnda da ngiliz gizli servisininbulunduunu dnmek
rahatlarna geliyordu. Herkesin bildii iero vakasn burada
canlandrmaya lzumbulmuyorum. Yalnz daha balangtan beri hadisenin
Bir ngiliz tertibi olmayacan bana dndren baz olaylar zikretmek
isterim.
Vaktiyle bizimsefaret mstearnn fr olan o srada da ngiliz
elisinin oda hizmetkarln yapan Jenke ismindeki ahs bir gn beni
arayarak ok mhimbir haber vereceini, byle bir teklifle alakadar olup
olamayacam sordu. Kendisini hemen reddettim. nk o srada
telefonlarn ou dinleniyordu. Bir yandan da ifa edecei srrn pek
mhimolduunu syledii iin, sefarette bulunan Gestapo temsilcisine
durumu anlattm. ayet bu bir dalavere ise mesuliyeti Gestapo ajannn
yklenmesi daha doru olacakt. lk aldmz malmat bir telgraf
suretiydi. ngiliz hariciyesinden Sir Hughe'ye gnderilmi olan bir
telgraf oda hizmetisi alp yatak odasna gtrm ve gizlice
fotokopisini almt. Telgraf okuyunca sahte olamayacana hemen
hkmettim.
Bu ifresi zlm bir telgraft.Bu istihbaratn devamna karar verdim.
Gestapo sorumlusuna da bu meseleden benden baka kimseye bahsetmemesini
emrettim. stihbarat iero ii ad altnda gizliyorduk. Ajan
Page 160
mtemadiyen para istiyordu. Her yeni telgrafda cereti biraz daha
arttryordu. Nihayet malmatn bedelini deyecek para akalmad. bunun
zerine yeni tahsisat istedim. Berlin'deki Gestapo efi istenen paray
gnderiyordu. Sonradan meydana kt gibi gnderilen paralar hep sahte
idi. Hitler o dnemde en usta uzmanlar toplayarak bu sahte paralarn
basm konusunda bir matbaa kurmutu. Sahte banknotlar o kadar mkemmel
hazrlyorlard ki, parann sahte olup olmadn tetkik iin verdiimiz
bankalar bile , banknotlarn hakiki olduunu tasdik ediyorlard. Bu kabil
maksatlar iin milyonlar basld. Harp iinde bir gle atlan bu paralarn
yakn zamanda karld malmdur.
EROMTH BELGELERSATIYOR
iero'dan aldmz malmet cidden ok kymetli idi. Bu sayede Tahran'da
yaplan gizli konferansda Almanya hakknda alnan kararlardan haberdar
olduk. ngiliz hariciyesinintekliflerini rendik. Trkiye'yi harbe
sokmak iin gsterilen gayretleri, Almanlarn mdahalesine meydan
braklmadan, Trkiye'deki stlerden Romanya petrollerinin bombalanmas
projelerinden bu yolla haberdar olduk.Petrollerin imhas meselesi nemli
idi. Buna mani olmak lazmd. Ben hemen Menemenciolu ile temas ettim.
nglizlerin Trk slerini kullanarak Pioti'yi bombalayacana dair
kulama aiyalar geldiini, byle bir ey yaplrsa Hitler'ih stanbul,
Ankara, zmir gibi ehirleri harabe haline getireceini syledim.
Menemenciolu byle bir tasavvurun olmadn ifade etti. Ama iero'nun
getirdii yeni telgraflardan menemenciolu'nun konumamz hemen Sir
Hughe'ye anlattn anladm.Sir Hughe Londraya ektii telgrafta 'Papen
ok ey biliyor' diye yazmt. Yine ieronun getirdii vesikalardan '
Operaton Overlord' ad altnda gizlenen projeden de haberimiz oldu. Bu
Page 161
proje ngiliz ve Amerikan kuvvetlerinin Fransa'nn kuzey sahiline yapaca
karma hakknda idi. Ayrca Churchill'in, Stalin ve Roosevelt ile olan
Selanik ve Balkanlar yolu ile Almanlar gneyden sarmak m, yoksa
Stalin'in srarna uyarak dorudan doruya ngiliz kanal zerinden
karma yapmak m konusundaki mcadelelerden de haberdar olduk. Nihayet
nn Menemenciolu ve Akalanla Churchill ve Roosevelt'in Kahire
grmelerinin teferruatn da ayn yolla rendik. Trk hkmeti Moskova
ve Tahran'da grld ekilde harbe katlarak bir satran ta gibi
oynatlmak istemiyordu. Yaplacak ilerden , nihai zaferden haberdar
edilmedike Trkiye'deki deniz ve hava slerinden faydalanlmasnn
mmkn olamayacan Trk hkmet adamlar ak bir ekilde ifade
ediyorlard.
Trkleri en fazla dndren nokta, Stalin'in ' Trkiye tarafszln
brakt takdirde, biz de Bulgaristan'a harp ilen edeceiz' demi
olmasyd. Bu beyanat Boazlarn Sovyet tahakkm altna girmesi
tehlikesini ortaya koyuyardu ki benimde teden beri endielendiimey bu
idi. Gene iero'nun getiridi haberlerden., Sofya'nn bombalanacan
rendik. Ama Berlin Bulgarlar haberdar edecek yerde, srf yaplan
istihbaratn doruluunu kontrol maksadyla hi sesini karmad. Bylece
istihbarat kaynamzn doru alt meydana kt. Ama Bulgar bakenti
de harabe haline geldi.
Sonuta ngiliz gizli servisi bu sznty ortaya karmak iin Ankara'ya
bir adamgnderdi. Bylece bu nemli kaynak da kurumu oldu. Teessfe
ayandr ki Hitler btn bu olanaklardan faydalanmasn bilememi, yanl
bir yol tutmutu. Talihinin iyi gitmesi sayesinde Ruslar Vistl nehrine
Page 162
kadar srm, talya'da Alplere kadar hakimolmuken, Balkanlara dost
elini uzatp btn mdafasn Fransa ve memleketi zerinde kursayd, sulh
kurtaracak kadar kuvveti kalabilir, Ruslarn da 1937 deki hudutlarndan
ileriye gemesine engel olurdu. Ne yazk ki tuttuu yolun sonu kmad.
Sonradan gsterilen iero filminin konusu olayla ilgili belgelere
dayanlarak hazrlanmamt. Filmhazrlanrken araya mutlaka bir ak
maceras atmak gerektii iin beni gzel bir Polonyal kontesle flrt
ettirmelerine pek ierlemedimama, Ankara'ya hi bir gestapo mensubu
gelmedii halde, bir ok niformallarnie kartrlmas , bir de szde
Ribbentroop'un bana yazd mektuplar beni fazlasyla skt.Sir Hughe'nin
oda hizmetkarnn iyi sonucu da bir Hollywood uydurmasdr. Fox film
irketi Ankara'ya gelip sefarethanede ekimyapmak istedii zaman , durumu
bozulmu ve isiz kalm olan iero, irkete bavurarak filmdeki roln
bizzat oynamak istemiti. Ama hakiki hayatta yapt ileri, aktr olarak
pek iyi becerememi olacak ki, irket bu teklifi kabul etmedi. Fakat
parann yz tatl olduu iin daha sonra Almanya'daki bir resimli
mecmuann teklif ettii yksek para karlnda, iero btn bu iin
ngiliz gizli servisinin bir oyunu olduunu itiraf etmi diye duyduk."
TARH GEREK: ERO ASLINDA MAH'A ALIIYORDU
Evet Von Papen'in anlattklarndan epeyce bir istihbari ders karmak
mmkn olse gerek. Hele sava yllarndaki istihbarat lmalar
konusunda anlatlanlarda ok ey bulunuyor. Papen'in de belirttii gibi
ieron'un kimolduu ve kimlerle alt konusunda pheler oktur.
Ancak sava sonrasnda Bazna, Ankara, stanbul ve Almanya arasnda gidip
gelmitir. Derdi yoksulluunu gidermek ve Almanlarn kendisine att
sahte para kazn temizlemektir. Bu para bulma abalar srasnda iero
Page 163
olayyla ilgili olarak nl Amerikal ynetmen Joseph Mankiewitz de Be
Parmak adl bir filmin ekimi iin Ankara'ya gelir. Bazna zor durumdadr.
Rejisre adeta bir slk gibi yapr. Para koparmaya alr.
Kurtulamayacan anlayan Mankiewitz bir gn Bazna tarafndan Ankara Palas
da sktrlnca, bir Amerikal gazeteci araclyla polisi arayp
Bazna'y ihbar eder. Olay yerine gelen polisler Bazna'y nce tutuklasalar
da, sonra gsterdii kimlii okuyunca serbest brakrlar. Bazna, kimliine
gre Ankara Emniyetinde Tercman olarak almaktadr.
Evet Bazna aslnda Trk gizli servisi MAHhesabna da alan bir ok
tarafl ajandr, ispiyoncudur. Bazna'nn verdii bilgiler Almanlara MAH'n
kontrolnden getikten sonra ulamaktadr. Bazna'nn ipleri Trk
istihbarat servisinin elindedir.
Bu konuda SS Generali Schellen de anlarnda Bazna'nn arkasnda Trk
gizli servisinin bulunabilecei kukusunu dile getirmitir. nk
Bazna'nn getirdii baz belgelerin fotoraflarnda parmak izlerine
rastlanmtr. Alman gizli servisi incelemelerinde Bazna'nn belgelerden
tek bana bu fotoraflar ekemeyeceini anlam, ancak kiminle
ibirlii yaptn o dnemde ortaya kartamamtr.
Casusluun karmak ve gven duygusundan yoksun yaps, bilginin sadece
alnmakla kalmayp iyi ve zamannda deerlendirilmesi gibi ilkeler,
Almanya'nn bu olayda yanl deerlendirmeler yapmasnn nedeni olmutur.
Gizli servislerdeki i ekimeler, yalanlar, sahtecilikle geimini
salayan insanlar, bu dnyann grnmez ama etkili yz olmulardr.
Hitler kontrol elden kardka zayflam ve bunlar dnemitir. Von
Papen'in dedii gibi o iyi haberlerin adamdr artk. Oysa casusuluk
Page 164
olaynda sezgi iyi bir eydir, ama ondan nce istihbarat kurallar gelir.
Hitler nceleri sezgileriyle durumu idare eder, ama kurallar unutunca
Almanya tarihindeki en byk yenilgisini ve acy tadar. Ona sava
kaybettiren karsndaki gizli servislerin iyi almalar kadar,
kendisinin ve gizli servisinin zaaflardr .
Trkiye'de bu zaaflardan elinden geldiince yararlanmaya aba
gstermitir. Bu konuda bir yazl belgeye ulaamamza karn MT
yetkilileri aratrmamz srasnda, iero'nun Trk gizli servisinin
kontrolnde olduunu belirttiler. Bu konuda Alman kaynaklardaki pheler
de bu idday dorular nitelekte gzkmektedir. Hele Bazna'ya verilen
"Emniyet Tercman Kart" olaya bu adan hakllk kazndrmaktadr. Bir
yoruma gre de Bazna, Trkiye'nin Almanlara sunduu bir can simididir.
Ancak Almanlar bunu anlayamamtr. Bunda istihbaratn gl ve kendi
iindeki o karmak gvenlik yapsnn paronayaya varan irdelemeleri
etkili olmutur. Bazna Trkiye'de ekonomik adan dt kt durumu
kurtarmak amacyla gittii Almanya'da, yalan yanl senaryolarla rettii
anlarn dk bir para karlnda bir yaynevine satttktan sonra,
byk bir sefalet iinde 1970 ylnda lmtr. ngiliz Bykeli Sir
Hughe Knatcbull Hugessen iero olayyla rselenen meslek yaamna, olayn
ardndan Belika 'da ksa sre Bykelilik yaptktan sonra son vermitir.
NN'NY SEVNDREN STHBARAT
Trkiye'nin kendi yanlarnda savaa girmesi konusunda nglizler ve dier
mttefikleri olabildiince bastrrken, Almanlarn Trkiye'ye saldraca
havas her yol kullanlarak yaylmaktadr. nn bunlara direnmeye
almaktadr. te tambu srada nn'ye stanbul'dan gelen gen bir
MAHeleman ok nemli bilgiler getirir. "nn'nn kafasndaki
Page 165
krkbirinci tilki bizdik" diyen bu elemann ad Neet Gri'tir. Gri
stanbul'daki Alman Konsolosluu Mstearndan elde edilen belge ve
bilgilere gre , Almanlarn Trkiye'ye saldrmayacaklarnn garantisini
getirmitir nn'ye. Bin lira para ile mkafatlandrlr. Bubilgi
sayesinde Trkiye savaa girme konusundaki ngiliz basklarn ve
Almanya'nn blflerini savuturmay baarr. nn daha sonra ngiliz
Babakan Winston Chorchill ile 30 Ocak 1943'de Adana'da bir araya gelir.
Chorchill, Almanlara kar savaa girilmesini aksi takdirde Trkiye'ye
yardmedemeyecek durumda olacaklarn anlatp Stalin ve Roosevelt'in bu
yndeki kararllklarn da aktarr.MAHgrevini yapmtr. Ustaca oynana
sava satrancnda Trkiye skr ama yenilmez. Savan dnda kalr.
nn'nn deyimiyle " A kalnr, ama babasz kalnmaz."
Odnemin bu nemli raporunu getiren Trkiye Cumhuriyeti'nin ilk
istihbaratlar arasnda saylan Neet Gri bugn 86 yanda. Gri
stanbul'da MAHve daha sonra MTeleman olarak grev yapm bir
istihbarat. Onca yana ramen bizi krmayp kitabmz iin bir sylei
yapmay kabul etti. Ognleri ve Gri'in tanklyla Trk istihbarat
tekilatnn 1931-1967 arasndaki durumunu gelin birlikte renelim.
TRKGZL SERVSNN HAYATTAK EN YALI YES ANLATIYOR
"- Efendim1909 doumlusunuz, MAH'a 1931-1932 yllar arasnda girdiinizi
rendik.
Gri: 1931-1932. Kimliimodamda kald matesf. Rprtaj iin hazrlandm
stanbul'da. Personel Mdr bana hangi tarihte girip hangi tarihte
ktm gsteren bir pusula verdi. Sararm bir kat var onda yazl.
Ama otelde kald.
Page 166
-stanbul doumlusunuz.
Gri : stanbul doumluyum.
-Aileniz..
Gri: Ailemde stanbul doumlu, eimde . Annem, babam, bykbabam,
bykannemhepsi stanbul doumlu. stanbullu ve orta halli dediimiz
esnaf snfndan: Kimi Msr ars, kimisi Pamuku, kimisi Uzun ar
esnafndan falan. birbirleriyle ilgili ve saygl bir aile yapmz vard.
Kimse kimseye t demezdi . Kavga yoktu. Yani gzel bir hava
ierisindeydik.
- Ailede asker kkenli kimse var myd?
Gri: Asker vard ailede .
-Sizin tekilatla banz onlar m salad?
Gri: Yaknlarmvar ama onlar bu meseleye hi sokulmadlar. Onlar hi
bilmediler bunu.
-Peki efendimtekilata alnma olayn size nasl yansttlar? Yani byle
bir teiklata girme fikri sizde nasl gerekleti?
Gri: Bana tercme yapmamiin baz metinler getiriyorlard. Franszca
tercmeleri ben yapnca ...
- nce size Franszca bir tercme getirdiler...
Gri: Getirmediler. Bana gel bunu sen halledebilirsin diye davet ettiler.
Ben o fasikl...
-Nedir efendimkonuyu hatrlyor musunuz?
Gri: Hatrlyorum. Fransz istihbarat servisinden elde edilmi teknik
bilgiler. Takip nasl yaplr, takipten nasl kurtulunur, takibi kim
yapar, takipten ne beklenir falan... Bir baka ey de mehur espiyonlar.
Espiyonlarn kalite veya ruhiyelerinin yabanc veya yerli olular gibi
Page 167
bir takmeyler. Bunlar alp okur okumaz bu meselede hi bir nosyonum
olmad halde hemencecik anladm. Aaradan bir zaman geti risaleler
bitip de beni arnca dediler ki seni bu servise almak istiyoruz gelir
misiniz ?
- Franszcay nereden renmitiniz?
Gri: Ben Saint Benoit'de rendim. Bu hadiseden sonra tekilatta beni
ilk hocam, Allah rahmet eylesin, titiz , evhaml Mehmet Tayfurolu
isminde bir zata teslimettiler. stanbul'da o zamanki Babali'deki
odada operasyon efiydi. Operasyon ileriyle megul bir zat.
YILLARCAMEKANAGREMEDM
- Efendimtekilatn kurulu yllarna dnelim. 1927-28 diye alrsak
tekilat Ankara'da oluturuluyor. Sonra stanbul'da .
Gri: Sonra stanbul'da yle syleyeyim... Bana stanbul'da ie bala
dedikleri zaman ben aylarca deil senelerce , mekana yani ana binaya
giremedim. Ozamanlar stanbul Valiliininiinde mektupu ofisi vard.
Onun yannda byk bir oda vardr. Onun yannda da 2-3 metre karelik bir
oda vardr. btn ey oradayd. 2-3 yazhane yanyana.
- Ka kii vard efendim?
Gri: 1933 'de 10-12 kii. Bu usul alma kinci Dnya Harbine kadar
devametti.
-Peki Alman danmanlar var m ozaman?
Gri: Hayr Alman danman falan yok. Yalnz ok seneler evvel Almanlar
kurmu. Walter Nikolai. Amerikallar ile konuurken o kadar gzel, mthi
bir ey kurmular ki hayret ediyorumherey gayet gzel, dzenli dedi
bana.
Page 168
-Ariv sistemi nasld?
Gri: Ariv sistemi malesef o kadar dzenli deildi.
-Yani ariv yoktu.
Gri: Ariv vard ama bugnkyle kyaslanamayacak bir lde idi. Ariv
yleydi: urada bir dolap vard, onun iine gelii gzel sokulmu karton
dosyalar. Zaten o zaman blmde de pek fazla bir i yoktu.
- Ozaman ne grevi yapyorsunuz?
Gri: Beni evvela Mehmet Tayfurolu denen zat takip iine verdi.
- stanbul'da ka ksmvar o zaman?
Gri: Ksmolarak demeyelim. Ka kii var? Bir tane Bamiri var.
- Bamiri ne grev veriyor?
Gri: Kontrespiyonaj. Bir tane Aamiri var espiyonaj ileriyle megul
oluyor. Bulgaristan'a adamsokuyor, Yugoslav'yaya salyor, ordan adam
getiriyor. Yani ikitane ba var. Ben bu iki ban B ksmnda vazife
alyorum. Aradan bir mddet getikten sonra bu iki ban zerine bir
baka ba getirdiler. Ozaman stanbul merkezi olduk.
-Emin Aknc Bey mi geldi o zaman?
RUS NGLZ AJANI IKIYOR
Gri: Emin Aknc geldi. Gene ayn kadro. Alnan yok verilen yok.
Parmamla sayabilirim. Bir tane kambur fotorafmz vard. Bir tane
Hafz Said Bey diye mutemedimiz vard. tane darda alan tahkikat ve
tedkikat ileriyle megul arkada vard. ki kii de biz vardk. Mehmet
Bey'in emrine verilmi ayn zamanda baz yerlere angaje edilmi . Bir
tanesi Namk Mertkal isminde bir zatt. Be beygir kuvvetinde bir adam.
Harbiye Nazr Namk Paa'nn torunu. Biz onunla beraber alyoruz. 6 ay
kadar bana verdikleri sujeyi ben takip ettim. Bu adambir beyaz Rus tu.
Page 169
in yoluyla Afganistan' dolam, ran'dan gelmi kark bir ismi var.
Tabii bunun iindeki hadiseyle bir ilgimiz yok. Biz yalnzca takip
ediyoruz. Taksimstadyumu yklmam o zaman. Bunun da araptman o Taksim
stadyumunun karsndayd. Binalar rk damlar yklm bilmemne olmu.
Yani saklanacak yer var izleme bakmndan. Gnlerden bir gn bu dediimiz
suje yava yava Galata Kulesin'e giden yokutun kmaya balad. Ben de
20-25 metre aasndaydm. Hava puslu ve yamurlu. Girdii kapda ngiliz
Konsolosluu Pasaport Dairesi yazl. Vakit mesai saati deil. kincisi
bir insan bir yere ana kapdan girer deil mi? Bu servis kapsndan girdi.
Ben tabii bir anlamveremedim. benimiin bir ey ifade etmedi o zaman.
Ben 2-3 gn sonra raporumu Mehmet Bey'e verdim. Dediler ki ahbap bu ii
brak. Tamami haloldu. Sonradan rendiimize gre servis o kiiyi
Sovyet eleman olarak grp o yzden takip ettirmi. Deerlendirmi. Ama
ngiliz Konsolosluu'nun arka kapsndan ieriye girine i meydana
kyor. Onlar karar veriyor, eflerimiz diyor ki bu adamngilizlere
alyor.
- Bu Beyaz Rus'un adn hatrlayabiliyor musunuz?
Gri: imdi Beyaz Rus orta yal bir adam. Dediimgibi byk
sergzetler geirmi. Belki byk paralar kazanm. unu yapm , bunu
yapm. stanbul'da bir ii yok. Ayaz Paa gibi bir yerde oturuyor.
Masrafl bir mahalle. Arada srada yannda baz Rus kadnlar beliriyor.
biliyorum, ben bunlar gryorum. Ama tetkik ediyorlar bizimverdiimiz
raporlar baznda. Kadn ticareti yapmyor. Eroin alp, satmyor. Bu adam
ne keyifle byle bir masrafl hayat yaayabiliyor. Onun zerine bu phe.
- ngilizBykelilii olay nasl kyor?
Page 170
Gri: ngiliz Pasaport Dairesi'nde efi de kinci Dnya Harbin'de
ayan kaybetmi Albay Bints adnda bir ahst. Albay Bints personel
ileriyle meguld. Aradan bir mddet geti efimBamiri olan zat Rait
Bey idi. Rait Mtemok hareketli , ok zeki, ok atak bir insand. Laf
geliinde syleyeceimFransz Konsolosluu'nda adam vard. Yani tutmu.
Macar Konsolosluu'nda da vard. Macar Konsolosluu'nun Pasaport
Dairesi'nin kaelerini grmek iin deildi bu adam, kasann iindekileri
incelerdik.
ELLKLERN KASASI NASIL AILIRDI
-Gizli kasann iindekileri mi?
Gri: Evet gidip grmek iin dizlerimiz paralanrd. ifreliydi. Her
arkada iki gnde gnde bir oraya satn alnan kavasn memur olduu
gece giderdik. Ama dizlerimiz rk iinde kalrd. Yunan Konsolosluu'nu
trtklardk. Macarlar syledim. ngilizler de ayns. Almanlar da
syleyeyimsize. Biz Almanlar da Trtklardk ama daha ortalarda harp
marp yok, 1932 -1933 yl. Hitler gelmi bayra dikmi. Marlar
syleniyor, unlar , bunlar yaplyor.
-Siz onlarn kasasnda ne gizli belge varsa biliyorsunuz:..
Gri: Ben bilmiyorum. Ama arkadalar biliyor. eflerimbiliyordu. benim
bir eyden haberimyoktu. Ben sadece getiriyordum. Dediimgibi gnn
birinde efimdediimRait Bey bana bir ift anahtar veriyor. Diyor ki ,'
Neet , smail itez'i al , ilingirimizdi, o senin hani grdn Beyaz
Rus varya. Oraya gideceksiniz, bu gece saat ikide veya bir de. Kap ak
bulunacak. Yeil demir vard o ak bulunacak. Sizi ordan ieriye
alacaklar. Siz de bu anahtarlarla o kasay aacaksnz. Siz de kasann
st iki gz, deil alttan ikinci gznden ikinci dosyay getireceksiniz'.
Page 171
Bu ne demektir? st gzleri almlar. Tekrar olmasn diye istemiyorlar.
stleri diyoruz imdi ama bunlar anlatmak deil yaamak bir mr trps.
O efimiz olan zat, masada oturan emir veren bir adamdeil. Dedi ki d
emniyetinizi ben temin edeceim. Fahiesi geer, devriyesi geer, sarhou
geer. Bunlarn hepsinden saklanmak lazm. Neyse laf uzatmayalm,
dosyalar aldk. Ha onu syleyeyim, kasay atmda emin olun yerden 80
santim, bir metre ykseklikte demet halinde ngiliz paundlar yl.
st taraflarda belgeler , haritalar, rulolar lalettayn konulmu dosyalar
var. Bizimdier eyleri grdmz yok. Biz dosyay aldk verdik.
STHBARATBAKANI UYARIYOR: AMERKALILARI BYTMEYN
- O zaman stanbul'da en gl yabanc gizli servis hangisidir ?
Gri: En gl servis muhakkakki ngiliz servisidir.
-Amerikal'lar?
Gri: Amerikallar o zaman hi yok. Amerikallar iin Allah rahmet
eylesin, Naci Perkel geldi stanbul'a. Biz Amerikallarla ite o zaman
biraz ilikiye baladk. Bizi, yalnz mdrleri ard. 5-10 kiiydik.
Dediki:' Arkadalar bu Amerikan servisini gznzde bytmeyin. Bunlar
yakn douyu, Rusya'y , Romanya'y bilmezler. Ama malzemesi ok,
sigaras ok, paketi ok.' Ozaman Piyex'leri vard.' Bunlarn bu eyi
sizin evkinizi krmasn. Bunlar burann ahvalini bizden renecekler.'
- Perkel ka ylnda geldi stanbul'a?
Gri: 1951-1953 yllar arasnda.
-Siz stanbul'da baladnz da MAH'a girdiiniz'de Atatrk hayatta
daha...
Gri: Evet hayatta.
Page 172
-Siz geli gidilerle ilgili nlemalyor musunuz?
Gri: Hayr benimnlemle hi alakamyok.
-MAH'n bir ilgilenmesi var m?
Gri: Yoktu. nk MAH3-4 kiiden ibaretti. Ne koruyacak, ne nlem
alacak haldeydi. Biz tamamen Kontrespiyonaj ile megul oluyorduk. Hatta
hi unutmuyorumGazi gelmiti kral ile beraber.
-ngiliz mi yoksa Afgan Kral m?
Gri: ngiliz kralyla. Ben de o zaman Galatasaray'n nnde hedefimi
bekliyorum. Bir yere girdi kacak. Kalabalk ta karmayaymdiye
projektr gibi bakyorum. Kimsenin yzne baktmyok. Herkes alklyor,
inliyor Atatrk geiyor diye. Bir ben Atatrk'e bakmyorumhedefim
kaacak diye. Oda bir komnist. imdi bu hadise byle devametti. O
tarihte hi kimseye sen yalnz Franszlarla megul olacaksn, siz
ngilizlerle , siz Almanlarla diye bir ey yok. Herkes hereyle
ilgileniyor. Mesala Ankara'dan veya zmir merkezden veyahut herhangi bir
merkezden yaz geliyor. Bu yazy efimizalyor Neet'e diye havale
ediyor. Ama Fransz ii. Benimihtisasmolsun olmasn ... Aradan bir gn
iki gn sonra bir Fransz ii daha geliyor onu da Mehmet Bey'e veriyor.
Yani byle bir kompartmantasyon. Yalnz Franszlarla , yalnz Almanlarla
urayorumdiye bir ayrmyoktu.
- Ozaman Ankara merkez nasld?
Gri: Ankara' da dklyor. Yani verdiimiz bildirilere yant alamyoruz.
Talimat alamyoruz. Alsak da sudan eyler. 'unlarn yaplmasn rica
ederiz gibilerinden' eyler.
- Ka blge var o zaman efendim?
Gri: Ozaman Ankara , stanbul, zmir, Adana, Erzurum, Diyarbakr.
Page 173
Edirne ve anakkale stanbul merkezine balyd. Zonguldak, Bursa Ankara
merkezine balyd. zmir ve havalisini pek hatrlayamayacam. zmir 'de
geni bir ey. 6 -7 merkezi gemiyor. Ama yuvalarmz vard. stanbul'un
bir merkezi var ama anakkale'de Edirne'de yuvas var. Sonra galiba her
yer ald. Aradan bir mddet geti Rait Bey'i Ankara'ya aldlar. 1940
ylnda.
- Peki Gazinin lmn hatrlyor musunuz?
Gri: Hatrlamaz olur muyum? Ogn ben daireye gidiyordum. 9.00 ile -9.30
arasnda gidiyoruz. GzmGalata Kulesine iliti. Baktmbayrak yarya
inmi. Anladmbir hadise olduunu. Sonra ksa bir mddet iinde
Atatrk'n ld yayld.
-almalarnz nasl etkilendi bu lmolayndan?
Gri: Vallahi bizi hi etkilemedi. Biz iimize devamettik. Aldmz
aldk verdiimizi verdik. Elemanlarmzla mcadele ettik. Sokula
bileceimiz yerlere sokulabildiimiz kadar sokulduk. Kar taraftan adam
elde ettik, onlarn arasna adamsoktuk. yani yaptmi tamamen
kontrespiyonaj iiydi.
-ok asker var myd o zaman iinizde?
Gri: Bilerinde asker yoktu ama asker kkenliydiler. Ama muvazzaf asker
yoktu. O Rait Bey dediimzat Jandarma Albayym. stiklal Harbin'de
bilmemhangi cephede istihbarat subayl yapm. Tekilat kurlunca da gel
u greve otur demiler.
YAMURGB CASUS GELYORDU
-Sivil ka kii ? Yani asker kkenli olmayan?
Gri: Aa yukar zihnimden geenlerin hepsi asker kkenli. Neden u:
Page 174
Kurmay snavna girmi. kula ar iittii iinmmtzayrmlar,
sivil olarak alyor. Mesala Hulisi Bey. Ozaman Ada sivil kkenli ben
varm, Namk Bey var, bir de NedimHatipolu var. Bir de Hidayet Bey
vard. kinci Dnya Harbi balaynca stanbul'a Trkiye'ye yamur gibi
Alman ajanlar meye balad. Mstear, mavir, sigortac, emlak,
fabrika bilmemnesi falan diye. Bir ksm Arjantin'den geldi. Ama ilk
gelileri tamamen Alman pasaportu ile. Damgay vurmu gndermi kat
fabrikas mmessili diye. Biz bunlarla megul olmaya baladk, ama 2-3
kiiyiz. Behet Arsan ben ve Turgut Atakol. Bir de Sadi diye bir
arkadamz vard. 4 kii btn Alman casusu ile uraacaksnz. Onlar
yenileyeceksiniz, onlar oyalayacaksnz. Velhasl kontrespiyonajn evvel
emri ne ise onlar yapacaksnz.
-Bu srede emniyet size yardmc oluyor muydu efendim?
Gri: Hayr emniyetten hi eyimiz yoktu. Hatta emniyet baz rekabetlere
girerdi. ki numaral mahremsirkler vardr. Osilkler gereince Emniyet
Mdrl hi bir zaman espiyonaj ve kontrespiyonaj ile megul olamaz. Ama
onlar olurlard. bir raddeye kadar gelip de bozulmaya yz tuttu mu bunu
aln temizleyin derlerdi.
- Bu dnemde sadece Almanlar m geliyordu?
BURGULE TAVANI DELP DNLERDK
Gri: Yok hepsi geliyor ama bizimhedefimiz Almanlar. ngilizler
kontrespiyonaj iin geliyor. ngilizlerle biz temastaydk.
-Yardmlayorsunuz o zaman, hemde izliyorsunuz?
Gri: Yardmlama da ok asgari oluyor. Yani ngiliz yle babasnn
oluna her istediini veren takmndan deildir. Dinleme tekniklerinden
istifade ederdik. Ozaman bizde yoktu yle.
Page 175
-Dinleme teknii neydi?
Gri: Dinleme teknii burgu ile tavan delmek, bir ufak delik amak, bir
elmas dinleyici koymak. Yukar katlar da kira ile tutardk. nk aksi
takdirde o ii bize yaptrmazlar. Bu ekilde idi.
-Dinleme yeri o zaman Beyolu'na tanm myd efendim?
Gri: Dinleme yerimizin ad Neptn'd. Beyolu'nda deil ama
M......'dayd. Orada oluunun sebebi de Bulgar Konsolosluu'nun olmas.
Onun yannda bir bina yaplmaya balanld. Biz de bu vesileyle dedik ki
arkada bunun st katn bize kirala. aa be yukar anlad polis
olduumuzu. Ozaman oraya bir gzel dinleme cihaz kuruldu. Ozaman ki
teknie gre epey bilgiler aldk. te Neptn de onun devam olarak
geldi. Sonra buralara Arapa, Rusa kondu. Bulgarca vard. Franszca ile
pek alakadar olmuyorduk. Neptn'den istifade ettik senelerce.
- 1940'larda Almanlar geliyorlar, ngilizlerle hafif dirsek temas var ...
Gri: Kamuran Altepe vard. Kulaklar nlasn Behramve bir ka kii
daha arkadalar ngilizlerin para yardm, desteiyle bir kk bro
kurdular. Kk bronun vazifesi u idi. Dnyann her yerinden Trkiye'ye
giren btn insanlarn fotoraflarn , doumyerlerini, tarihlerini,
geldii ve gittii yeri tespit etmek. bunun iin Baha Bulun namnda bir
zat vard ki onun maalarn ingilizler verirdi. Sonra bu tekilat legal
haber toplama iinde de kullanld. imdi adamn biri pasaport alm
Bkre'e gidecek . BizimBkre ile de alakamz var farzedelim. Ya da
Roma'ya gidecek. Onu bulup talimatlandryorlar. Trklnden bahsedip,
yapacaklar eyi yapp gnderiyorlar. Bu ekilde de bir hareket oldu.
ngilizlerle byle bir almamz oldu. Fakat ngilizler bizden epey ey
Page 176
sakladlar. Sktklar zaman bize bavurmalarndan anlyorduk bunu.
imdi ajanlar var, Almanlara sokmular.Ajanlarnn bana bir bela
geliyor. Hemen Celal Bey'e geliyor Mc Ray. Ozaman Mc Ray 150 kilo bir
adam. Efendimyle oldu da byle oldu da diye. Celal Bey Efendimben
size sylemedimmi? Bunu neden vaktiyle haber vermiyorsunuz da imdi
bozulduktan sonra , zora girince geliyorsunuz' diyor. onlar pikin burdan
girip, burdan kyor. Mamafih ngilizler iyiydi. Amerikallarda o zaman
hi bir ey yok. Ernie adnda bir deniz Albay geldi, harbin ortalarna
doru Park Otele. Bu sulh temin etmek iin bir zemin aryordu. Tek bana
bir adam. Nereye bavuracan kimden ne alacan bilemiyordu. Haftalarca
, aylarca oturdu kalkt bana Allaha smarladk dedi gitti. Eer Almanlar
veya ngilizler o adamvastasyla bir temas kurmu olsalard harp bu
kadar uzun srmez, anlama da olurdu.
ALMANLAR ZOKAYI NASIL YUTTU
-Peki efendimo zaman ka Alman casusunu zaptrapt altnda tutmaya
alyordunuz?
Gri: imdi oraya balamadan nce unu sylemek lazm. Bu gelen
Almanlar biz bir incelemeye tabi tutuyorduk. Mesela Hamburg'dan gelmi
Wilhembilmemne. nmi Alf Oteline . Alf Otelinden km 10 gn sonra
Ayaz Paa da bir pansiyona. Biz bunlar bir incelemeye alyorduk. Bu adam
nereye gelmi. Kortis irketine Mdr Yardmcs gelmi. Ama asker
yanda. Cephedeki asker. AdamKortis ile ilintilendirilip gnderiliyor.
Derken aradan bir mddet geiyor Lufthansa'ya kii daha geliyor.
Bunlar besbelli casusluk yapyor. Arivlere bakyoruz , arivler de o
kadar muntazamolmad iin pek o kadar sonu elde edemiyorduk. Gnlerden
bir gn iki Alman geldi. Biri doktor Frank, biri Von Badenfeld . ndiler
Page 177
evvela Pera Palas'a sonra o tepebandaki eylerden birine. Ondan sonra
'da Polonya sokanda bir ev tuttular. imdi biz her geleni tetkik
ediyoruz ya, bu Von Badenfeld'in zerinde bir k dodu. Vaktiyle burada
bulunmu. Zingal kereste fabrikasnda mhendis olarak alm. Ozamann
krizi dolaysyla 1934-1936'nn krizi dolaysyla kalkm mamlaketine
gitmi.
imdi Hitler Avusturya'y igal edince Trke bilen adamlazm. Gel
buraya demiler onu da konsoloslua memur olarak gndermiler. imdi buz
bu eyi kymetlendirmek istedik. bu adamburaya bouna gelmedi. nk
meslei konsolosluk deil kereste mhendisi. Bunun oraya gelmesi bir
tuhaf. Ben bir inceleme yaptm. Tekin Sayn isminde o sralarda ayn yerde
beraber altklar bir kiiyi tespit ettim. OZingal de alm, 4-5
sene mhendislik yapan bizimilerde ajan olarak kullanacamz kii de
ayn yerde almlar. imdi biz bunun ikisini birletirince elimize bir
bebek dodu. Ben Tekin dediimizahsla konutum. Gayet iyi davrand.
Vatanseverlik gsterdi. Yaparz dedi. Ama dedimsen onunla gidip te ,
lappadak kapy alarsan bu i olmaz. Eee ne yapalm. Dedimki bir
tesadf ihdas edeceiz. Biz Tekin 'i aldk onlarngiri k saatini
tespit ettik. ki arkada bazen beraber kyorlard, bazen tek tek. Orada
da bir tramvay istasyonu var o zaman. Tekin yarn saat 8.00-8.30
arasnda tren istasyonunda buluacaz. Ama ayr ayr duracaz. nk sen
tanyorsun adam. benimsana gstermeme lzumyok. Oevinden kp
tramvay'a binecek sen de tramvay'a bineceksin. Biletini kestirecek nk o
Taksimde inecek. Konsolosluk Taksim'de. Biz bu tertibi yaptk. Bizim
ajanmz n sahanlk da Alman'a rastlad. yle bir omuz vurdu. Ben
Page 178
tramvayn iindeyim. Ama daha ok ilerlerdeyim. Adamyle bir silkinip
bakt. 'Ooooo Tekin ya nerelerdesin? Nereden ktn karma. Ben seni 6
senedir unutmadm' diyor. Tekin de ' Hayrola neden geldin? Zingal'e mi?'
Yok yok demi, ben konsoloslua haber alma vazifesiyle geldim.
Yunanistan'da askerdimbeni terhis ettiler. Buraya gnderdiler. Ne
yapacaz diye sormu bizimki. imdi konuacak bir ey yok, sen akam
Novotni birahanesine gel , kafa kafaya verip konuacamz eyler var
demi.
TRK CASUSU ALMAN GZL SERVSNE SIZDI
Hakikaten ertesi akamgidiyorlar oraya. Adamhi ekinmeden ve phe
etmeden, eski bir arkada olduu iin diyor ki beni buraya istihbarat
yapmak iin gnderdiler. Ama benimelimkolumbuna msait deil imdilik.
Belki ilerde olacak. sen bana yardmedeceksin. Tehlikeli bir i ama
seninde hatrndan klmaz ne yapacaz diyor. Alman efimle konuup ben
sana syleyeceimdiyor. Aradan bir mddet sonra Fanfiks isminde Baltkl
bir kadn geliyor Tekin'e. Alman Konsolosluu'nda alyor. Askeri
Militerlik'de alyor. Diyor ki; siz, Von Badelfeld'in
arkadaymsnz. Bizinrenmek istediimiz bilgiler var. Fakat bunlar
Trkiye aleyhine deil. Bizimkozumuz ngilizler. Trkler de ngilizleri
pek sevmezler. ngilizlere ktlk yapmak , durdurmak iin bize yardm
edebilir misiniz? Daha nce verdii cevab ona da veriyor. Bylece
tiyatro balyor. veya drt harp senesi bu kombinezon iliyor. Hi bir
k kmadan pheye dmeden. Sava sonrasnda bu Almanlar esir olarak
almaya Dorethalcolmgeldi. Almanlar kampa aldktan sonra malumu aliniz
harp ilan ettik. sve bandral muazzambir tarsatlantik olan
Dorethalcolmgeldi. Almanlar koydular iine ngiltere'ye gtrdler.
Page 179
Almanlar giderken szde ajanlaryla kucaklap, alaarak terki diyar
ettiler. Giderken de ' Harp tarihi bizimaleyhimize dnd, siz
yapacanz kadarn yaptnz, ama ans ngilizlere gld ' diye bizim
elemanlar teselli ettiler.
-Peki efendimbu elemannzdan raporlar nasl alyorsunuz o zaman?
Gri: Elemanmzdan yazl rapor almyoruz biz. ifahen rapor alyoruz.
Daktilo kullanmazdk. Ruslar yapard bunu. Onlarn usulnde vard bu.
- Nasl yani?
Gri: Ruslar, Detrap dediimiz yerlere istedikleri bilgiyi brakrlar.
Ajanlarna bilgiyi byle aktarrlar. Onlardan raporu byle alrlar.
Almanlar'da byle bir ey yoktu. Dorudan doru'ya karsna alr ata
ata konuurdu. Biz de ayn yntemi uyguluyorduk. Ayrca baka kanallardan
temin ediyorduk. Ozaman svire tebal MadamRuth adnda bir kadnla
konuuyordum. Dedi ki, ' Sreyya Bey , en son hadise u ieyi getirdiler.
Trk subaylarna bundan verin altrn dediler' . Alp ieyi gtrdk.
bir tahlil ettirdik ki saf morfin. Vaziyet bu ekilde devametti.
Almanlar giderken dediimgibi bizimkilerle kucaklap alatlar. Biz
sizi unutmayacaz, yarn bir gn Almanya gene eski saffetine dnecek, o
zaman sizi ihya ederiz falan dediler, perde kapand.
- Hatay sorunu vard o yllarda. Okonuda Franszlardan istihbarat
topladnz m?
Gri: Hayr. Hi hatrlamyorum. Ozaten bence istihbarattan ziyade
askeri bir ey oldu. Darbe gibi asker bindi trene gitti. stihbarat
kar tarafn yapmas lazmgelirdi bence.
- Bir Fransz istihbarat raporu ele geirilmi o zamanlar . Ankara'daki
Page 180
grevliler. Bu rapora gre Franszlar 'n Hatay'a girecek Trk askerlerine
kar verecei askeri yok...
Gri: Ben Alman igalinden kap Trkiye'ye iltica eden Fransz
eleman ile temastaydm. De Gaulle ile alrlard. Mhendis , gazeteci
bilmemne olduklar halde ngilizlerlemterek olarak haber toplama ii
yaparlard. Almanlar hesabna mesala Alman konsoloslunun karsnda
gzel bir ev tutup, kristal camtakmlard. Girenleri kanlar tespit
ediyorlard. Biz onu Ruslara kar da yapmtk. ngilizler malesef baz
bilgilere el koyup kendileri iletmiler.
yle olmu , Adana merkezli bir operasyon balam ve en kymetli ajann
Almanlara srm. Ozaman Paula Kak isminde bir konsolosluk memuru vard
yal bir kadn. Yazda deniryor ki ' filan gn filan yerden stanbul'a
geliyor' . Paula Kak filan yerde filan kiiyle temas edecekler. Kbrs
veya Msr zerinden bir hazrlk yapacaklar. BizimAdana'daki ynetici
diyor ki, bizimefe ' Aman Celalciim, ok kymetli elemanmdr. Aman
stanbul merkezinde bir karambol'e gelmesin' diyor. Bunlar da bu
izlemeler srasnda kt o zaman. Benimdierlerinden haberimolmad.
YURTDIINA AJAN GNDERP OPERASYON YAPILIYOR
- kinci Dnya Sava'nn Trkiyesi ok aktif galiba?
Gri: ok faaliz, bir sr adamgnderiyoruz. Suriye'ye adam
gnderiyoruz.
- Yurtd faaliyetleri de yapyorsunuz...
Gri: Tabii. Adamiki bavul patlayc madde veriyor, bunu elemanlar
kaaklarla beraber fiyat ne olursa olsun gtrp filan yere sabotaj
yapsnlar.
-Sabotaj, izleme , dinleme herey var..
Page 181
Gri: Dinleme ve beslenme. imdi o zaman kullandmz, daha dorusu
bizi kullandn sanan Almann istediini vermezsen veya yalan bir ey
verirsen yzne gler ama sonra ters tepki eder. Verdiimizeyler iin "
Berlin sizden ok memnun" diyor. Neden Almann bir hafta nce gnderdii
ajann bilgilerini biz Alman'a teki ajanla satyoruz. O, onu teyid
ederken, teki de onu teyid ediyor. Bakyorlar ne gzel olmu. imdi bir
aralk bize maden kmr eklinde dinametler verdiler. Ama bunlar krekle
vapura atlnca biri gemiyi uuruyor. Onlardan 8-10 tane mukavva kutular
iinde verdiler. bunlar Suriye'ye gidecek veya Beyrut'a gidecek vapura
konulacak. Yangn bombas patlayclar.
-Ortadou'daki faaliyetleri iin btn bu silahlar Trkiye'den mi
geiriyorlard?
Gri: Trkiye'den geiriyorlar ama hepsine agah olduumuzu iddia
edemeyiz. Bir oklarn zaptettik. Ozaman gazetelerde haber
kartyoruz. Beyrut Limann'da u gemide patlama oldu , u hasar var ,
u kadar kii l, yaral diye. Aslnda byle bir patlama yok.

PERAPALAS TABOMBANASIL PATLADI
-Pera Palas'taki patlama nasl geliiyor stanbul'da?
Gri: Almanlardan kaarken ngilizler Sofya'da veya Macaristan'de
valizlerini gmrkte brakyorlar. Burada ayorlar ve bombay iine
koyuyorlar.
-Kimler koyuyor bombay?
Gri: ngilizler koymular. O sradaki soruturmada byle saptand.
ngilizlerinilerine szmlar. ngilizler stanbul'a gelip Pera Palas'a
Page 182
yerleince bomba patlad. Ama bu patlama ok czi bir tesir yapt. Bir de
o srada orada denetimde bulunan bizimbir arkadamz vefaat etti.
- stanbul'da silah fabrikalarnn olduu yerlerde patlamalar oluyor sava
yllarnda...
Gri: ben byle bir konuyla ilgilenmedim. Bizimblgemizdeki Alman
faaliyetinin dnda bir ey.
- Sava'n sonlarna doru geliyoruz..
Gri: Savan sonlarna doru geliyoruz. Biz her trl zekamz,
hereyimizi ortaya koyuyoruz. Trkiye'nin savaa daihil edilmesini
nlemeye alyoruz.
- Takip ettiiniz adamlarn tepkisi nedir?
Gri: Takip ediyorsunuz. Bizimiki kii takipimiz vard. Biz takipten
ziyade hedefi bastrp faaliyetini nlemek veya duhul etmek amacyla
hareket ederiz. Adamgeziyor , Dnya'y geziyor. Takip ettirdiimiz
insanlar vard. Mesala Karl Mayger isminde bir telsiz mtehasss
geldi. burada telsiz dattklar ajanlara telsiz dersi vermeye balad.
ifre deifre vesaire ve teknik olarak ok kuvvetli eylerdir.
Mazhar Bey bize bu telsizlerle Atlas Okyanusu'nda giden bir gemiyle
konutuklarn syledi. Aldmz makine tfek, tabanca ve merminin haddi
hesab yoktu. Alyoruz orduya teslimediyoruz. Ozaman posta numaralar
vard ordunun. birinci, ikinci ordu gibi deilde askeri posta numaras .
rnein 4046 gibi. Gnlerden bir gn ok krizli bir zamanda bizim
ajanlarn efi Hans Lwe isminde sfat sefaret mstear, hatt zatnda
istihbarat efine denk geliyor. aryor Tekin'e diyor ki ' Beni bir
haftalna Almanya'ya davet ettiler. Hitlerin karargahna gidiyorum. '
tekin de zeki adamdiyor ki ' Eer bir tehlike varsa oluu ocuu hanyaya
Page 183
Konya'ya gnderelimde biz de ne olacaksak olalm' . ' Yok imdilikbir
ey yok' diyor. Ama arlmammsbettir diyor. Ve hakikaten o zaman kurye
tayyaresi vard. Kurye tayyaresiyle gitti Hans Lwel, yal bir adamd.
ALMANLARASIZANAJANUYARIYOR: TRKYE SAVA DII
15-20 gn sonra ajan arad ve palas pandras buldu. Sabaha kadar
ampanya ikrametti. Yediler itiler ve Tekin'e dedi ki:
" Artk Trkiye Almanya'nn harp sahas dna kt."
Bizimki gene tahrik ediyor. ' Sen kt diyorsun da bakalmHitler ne
diyor. Sen Hitlerin tavrn biliyor musun?' diyor. Lwe gidip gardrobundan
bir belge getiriyor. te diyor ' Bundan sonra Trkiye aleyhinde neriyat
yaplmayacak. stedii silah verilecek. Bundan sonra Trkiye'deki
espiyonaj faaliyeti duracak' u olacak bu olacak diyor. ' imdi inindnm
' diyor. 'Daha da sana syleyeyimbir haftaya kadar karmve kzm
geliyorlar. nceden birakmamlard' diyor. ben bu haberi alnca , doru
Celal Bey'e gidip durumu anlattm. 'Deme yahu' dedi. Haa o srada demi
ki Tekin Bey ' Siz nce garanti verip sonra igal ediyorsunuz'. Lwe ' O
buna benzemez 'demi. Sen Romanya'ya dostluk elini uzatp igal ettin.
'Yok artk, harbin 4. senesine giriyoruz, Trkiye ile dalamak
istemiyoruz. Trkiye'yi sava sahasndan kardk' diyor ve Alman
Fhreri'nin resmi talimatn gsteriyor.
-Bu Tekin Bey'in soyadn hatrlyor musunuz?
Gri: Tekin Saygn . ld sizlere mr.
- Ne i yapard efendim.
Gri: Ticaret yapard. Pamuk iplii flatr yapard. Fakat biz onu
nerelere gndermedik ki... Suriye'ye, ngliz ajan Hasan Aa'ya her yere
Page 184
giderdi. Mektuplar duruyor dosyann iinde. yle yetenekli bir adamd.
Geri onun dnda da Filistin'e bir ok yere gnderdiimiz insanlar
vard. Ama bunlarn bir ksm ngilizlerle anlamal oluyordu. nk vize
almak vize vermek ok zordu. Alman'a yle yutturuyorduk. erde bir kavas
elde ettik. l0 paunda istediimiz evrakn iine sokuturuyor. Onlar da
zavall durumda. O kadar skk ve istihbarata muhtalar ki incelemeye
zamanlar yok.
- Celal Bey'in efinizin soyad nedir?
Gri: Konak. Celal Konak. Ben kendisine gidip Tekin Bey'in istihbaratn
anlatnca, bana 'Sen pasoyu al 'dedi. 'atla doru Ankara'ya Perkel'e'.
-Paso dediiniz nedir?
Gri: Demiryollarnn pasosu bedava biniyorsunuz. simi, cismi yok.
Hamiline yazl. Bir de yatak alr giderdik. Umumiyetle byle giderdik.
EfendimgittimAnkara'da kapy aldm.
ANKARA'DAN BYK STHBARATABYKDL :1000 LRA
-Nereye geldiniz efendimAnkara'da?
Gri: Ankara'da MAHreisi Naci Perkel'in evine. fr darda duruyor.
Kendisi de rpdambrn giymi ie gitmeye hazrlanyor. Beni grnce
ard. Neet ne haber , falan dedi. Dedimefendimbir ey arzetmeye
geldim. Dedimbyle byle. 'Aman deme ' dedi. ' Bunu sen ifahen git
syle. Baka trl olmaz bu i. Yazya iziye girmez. Aman Saraolu'na
gidelim' dedi. Saraolu'da Babakan. Ben stanbul'a gideyimdedim. 'yok
yok beraber gideceiz 'dedi. Gittik. Dedimki Saraoluie gelmemitir
daha, saat 08.00'da ie gelmez. Dedi ki ' Dn akamevine gitti mi
acaba?' ' Hepsi byle alyor. Youn almalar var. hepsinin kafas
yorgun, sava ha geldi, ha geliyor.'. nk ngilizler bizi yle provakate
Page 185
ediyorlar ki o zamanlar 'te Belgrad ateemiliterliimizden aldmz
bilgilere gre Pazartesi gn 40 Alman tmeni Trkiye'ye taruz edecek
mi...' Sinir harbi. Aradan gn geiyor. 'Viyana'dan aldmz bilmem
neye gre Bulgaristan'daki bilmemne ordusu Trkiye'ye taarruz
edecekmi...' ngilizler biz size o zaman yardmetmeyiz, imdi harbe
girin diyorlard. biz bilgiyi verdik. ok teekkr ettiler. Memnun
oldular.
Saraolu dedi ki:' Yahu Naci, ben bunu kelli felli efendi zannederdim. Bu
daha ocukmu. Ama yapt i byk i."
-Yani Babakan biliyor sizin istenbuldaki faaliyetleriniz?
Gri: Takip ediyor demekki. Biliyor. Tabi biz bu faaliyetleri Babakan'a
sylemesek bilmez. Babakan bunu gtrp hemen Cumhurbakan nn'ye
sylesek dedi. Nitekimhemen binip nn'ye gitmiler. Ve beni Neet diye
ard. Bir zarfn ierisinde bin lira mkafat verdi o zaman Naci Perkel.
Ben almakta mrn krn ettimama o 'yok yok' dedi. Albakalmfilan dedi.
Aaradan ok gemedi. Adana'ya ngiliz heyeti geldi. Chorchill geldi.
ngilizler, Amerika'llar, galiba Ruslar... Hadi girin bakalmartk
savaa harbin sonu geldi diyorlar. imdi btn dnya biliyor ki biz krk
top, altm tane tank istedik. ki ordu ngiliz kanunundan adamistedik.
Onun iin biz harbe girmedik. Biz harbe o Tekin ajann getirdii bilgi
sayesinde girmedik. Onun getirdii bilgi Cumhurbakan'nn, Babakan'n
antasndayd. Ve onlar nasihatlar verdi. yle yapn byle yapn dediler.
Derler ki nn'nn kafasnda krk tilki dolar, bunlarn kuyruklar bir
birine demez. Biz de krkbirinciyi araya sokup harpten kurtulduk. Bunu
kimse bilmez. Tekin Bey bana bilgiyi getirirken kurtulduk diye bayram
Page 186
ederek geldi.
27 MAYISILAR GZL SERVS BOALTTI
- Sava yllar geti tekilat nasl bir yapya kavutu? Kadrosu artt m,
eitimdeiti mi?
Gri: Harp bitince bir mddet Celal Bey kald. Merkez efleri arasnda
bir rekabet ve stnlk mcadelesi balad. O srada 27 Mays inklab
oldu. btn odalarmza 8-10 tane subay geldi. Masalarmza oturup unu
getir , bunu getir gibisinden eyettiler. Bunlarn hibirini biz yerine
getirmedik. Osralar Cemal Sancak't ef. Benden bir dosya istediler
mhimbir dosya. ube mdr olarak ben dedimbu dosyay size
veremem,gidin efiniz gelsin. htilal srasnda oluyor bunlar.
-Ne var o istenen dosyada?
Gri: Odosyalarda bir Trk subay ile bir Rus elemannn apartman al
verii var. Onu renmek istiyor arkadalar , ne safhadadr, nereye
kadar geldi inceleme. Belgeler bilgiler. Yani arkadalarn ya yere
vuracaklar, ya kurtaracaklar. kisinden biri. Neyse onu vermedik. Dedim
gidin, bu bilgiyi merkez efimizden isteyin. Peki dedi adamgitti. 10-15
dakika sonra Sancak Bey beni mi ard, dahili telefonla m syledi
hatrlamyorum, 'Neet sen bana gndermisin bu dosyay versin diye. Ama
ben artk stanbul Merkez efi deilim. Odamda 6 kurmay oturuyor, hepsi de
buna talip. Bir koltuun 6 tane talibi var. kimerken geliyorsa o koltua
konmaya alyor. Byle de bir ey atlattk. kinci Dnya harbi bittikten
sonra bir anssz dnemoldu. Behet Trkmen Paa'y Menderes tayin etti.
zmir'de vazifesi varken Celal Sancak Bey'i ekarte edip, Behet Trkmen'i
getirdiler.
MENDERES GZL SERVS ZEL LERN KULLANIYOR
Page 187
- 1940 ile 1950 aras ok partili dneme gei. Odnemde tek partili
rejimin ynetiminin zel talepleri olmuyor mu sizden?
Gri: Hayr.
- Yani Demokrat Partilileri izleyin, dinleyin , gzleyin demiyorlar m?
Gri: Demokrat Parti bizimeye el atmaya balad. Ama Demokrat Parti.
-smet Paa'nn bir talebi yok mu o zaman?
Gri: Yok o zaman. Demokrat Parti'nin var. ktidara geldikten sonra hi
kendilerini alakadar etmeyen dosyay istiyorlar. Komnist bilmemkimin
dosyasn istiyorlar. Srekli talepleri var. Merkez efi verememezlik
edemiyor. nk Menderes tarafndangetirilmi bir adam.
-Demokratlar iktidara gelir gelmez kendi kadrolarn tekilata
yerletirdi.
Gri: Kadrolarn yerletirdi diyemeyeceimama tekilatn bana Behet
Trkmen Paay getirip oturttular.
-Fuat Dou Paa o sralar stanbul'da Erenky'deki okulda retmenlik
yapyor.
Gri: ben Erenky'deki okulda Sorgu Mdrl yaptm. Ksa srd. Ozaman
Ankara'dayd okul. Etlik veya Dikmen'de. Behet Trkmen Paa tekilata
gelince ne kadar adamalabildiyse hepsini ald. Koridorlara masalar
smad. O kadar genileme oldu ama ou kymetsiz ve deersiz insanlar
ald.
MENDERES'N TELEFONLARI, TRKMEN'N FALSOLARI
- Menderes'in en byk kukusu telefonlarnn dinlenmesi. Ahmet Salih
Korur'u size teftie gndermesi bu yzden. Menderes diyor ki benim
telefonlarmdinleniyor ve faaliyetlerimizleniyor. Doru mudur bunlar?
Page 188
Gri: Doru olmas ok mmkndr. Biz ondan 25 sene nce de o tipteki
insanlarn telefonlarn dinledik.
-Menderes diyor ki zellikle Beyolun'daki dinleme merkezi dahil olmak
zere stanbul tekilatnn tamam Amerikallarn eline gemitir.
Maalarn Amerikallardan alyorlard. Bunu da Behet Trkmen yapmt
diyor. Trkmen bunun zerine uzaklatrlm.
Gri: imdi o dorudur. Belki Behet Trkmen'in baka falsolar da oldu.
Baka falsolarn biz dahilde altmz iin bildik. Ben o srada
Ankara'da bulunuyordum. Bir mddet Ankara'daydm. Behet Paa'nn bu
denilen hadiseleri yapt bir vakadr.
-Yani Amerikallar bizzat gelip memura para veriyorlarm?
Gri: imdi benimsize sylediimin bir baka trls bu. Amerikalnn
gelip eline para vermesi.
-Bu kesin mi?
Gri: Kesin, kesinlikle biliyorum.
-Ben Yassada ifade tutanaklarn okudum...
Gri: Kesinlikle biliyorum. Ozaman biz ok zldk. Ankara'da olduumuz
halde iki arkada hafta sonlarnda onun kalemi mahsus mdrn takip etmek
iin stanbul'a giderdik. phemizi ve heyecanmz anlayn.
-Ayrca ierde bir kaynama var.
Gri: Bu kaynamaya Behet Paa'nn bu hareketlerinin yolatn sylemek
gerek. Karakydeki bilmemne hanmdan ekmeceyi apbunlarla ilgili baz
eyleri burada bulduumuzu sylemek isterim.
-Amerikallarla iliki konusu belgelenmi. Yassada tutanaklarnda var
onlar.
Gri: imdi Amerikallar tabii, operasyonla ilgili konularda para
Page 189
veriyorlard. Fakat Behet Paa'nn ald paralar onlar illegal
paralard.
- Sar zarflarla gelen paralar ....
Gri: Bu kanala girdi.
-Size Neet Usta denirmi teiklat iinde. Ustalk retmenlikten mi
kaynaklanyor?
Gri: Vallahi ite ustalk... malmya esnaf arasnda Ahmet, Mehmet usta
derler. Kerestecinin de marangozunda eyine usta derler. Bu ustalk
lakabn bize bu ileri yaptmzdan dollay verdiler.
UNUTULMAYANOLAYLAR
- Aklnzdan kmayan bir olay var m?
Gri: ok enteresandr. Almanlar biz sene muhtelif kanallarla
ilettik, aldattk. Oyaladk. Bizimbir ajanmz vard. Yine bu Lwe'ye
balyd. Hazrlyadmz raporlar veriyoruz. Dediimgibi onlar ona
aktarma yapyoruz. Onlarn sorduundan ilhamalarak , nk Alman soruyor
, ya da katalog veriyor. Diyor ki u u yerler var m? Ozaman pek
mehurdu sar zemin zerine krmz deve. Yahutta kartal zerine bilmem
ne. Ben de dnya'da hi bir milletin, hi bir servisin kendini aldatan
bir servise madalya verdiini duymadm. Almanlar bize Hitlerin bir
liyakat nianyla bir berat verdiler. Ama aldatldklarnn farknda
deiller. Olsalar vermezler. sepetlerler adam. Bu ok mhimbir
anektoddur.
Bir Suriye'li tp rencisiydi. Onu Almanlara hulul ettirmitik.Ve
tesadfen o adamyani Lwe yine onun istihbarat efi. Aradan bir zaman
geti Berlin o kadar memnun oluyor ki Hitler 'in brvesiyle bir de liyakat
Page 190
madalyas geliyor. stanbul merkezde fotokopisi var.
Bir kadn ajanmz var, Sovyet Konsolosluu'nda alyor. Ayn zamanda
Konsolosluu'n bir ticaret ateesi vard. Her iki taraftan da
faydalanyoruz. Kadn Rumbizle temasta. Yani o kadar rkek ve ekingenki
ph desen intihar edecek. nk Sovyetler bir anlayacak olursa Trklerle
ilikisini onun yokolmas iten deil.Riyaset takt. Filanca nolu ajann
fotorafnn gnderilmesini rica ederim. Kadnn adn u an unuttum.
imdi bu kadndan bir fotoraf istemek ok riskli bir i istersek
pirelenecek. Olmasa bu fotoraf ne olur. Ben savsakladm. Ardndan bir
yaz gene personel ilerine bakan bir arkadamz Nedimduru vard. Yahu
Neet Abi filanca kadnn fotorafn istiyorlar. unu al da ver. Olum
nasl alaym, kadn pireli. Aynasnn nnde fotoraf var. Alaymben
bunu ama ortaya karsa doru olmaz. varsn olmasn diyoruz kendi
aramzda. sonra bir tehdit daha .. 'Neden gnderilmediininizah'..Haa
yle mi gidersin pasaport alanlarn listesinden bir fulu fotoraf alr
gnderirsin. Aradan bir sre geince Ziya Bey, Selk anlyor meseleyi.
Diyor ki 'bu umdu o mu?' Bilmemkimkz, Eftalya yazyor. Dedimki bu
Paula kz Eftalya deil , mer kz Hatice. Ben temas ediyorumya yeter.
- 1960'larda geliimnasl?
Gri: 1960'larda darbenin tesiri bizi de etkiledi. yle ki ben ve
Behet Arsan'n irtibat memuru olarak bir Paa Vard Vali, o sralarda
stanbul'da. rfi idarenin tayin ettii bir paa..
-Refik Tulga.
Gri: Evet Tulga. Biz servisimizle ilgili eyleri direkt kendisiyle
gryoruz. Yani komuta onlara geti. Ama biz yine rutin ilerimize devam
ediyoruz. Kontrespiyonaj alyor. Ama baz kaprisleri oluyor bize
Page 191
kar. rnein Milli Emniyete girmek istiyorlar. Milli Emniyetin 40-50
lira fazla paras, tazminat var ya.
-Ozaman sizin kadronuz ileri Bakanlnda..
Gri: Ben o zaman ileri Bakanl deil de Emniyet Genel mdrl
kadrosu iindeyim.
-2 numaral etvelde Emniyet Mfettiisiniz.
Gri: Emniyet Mfettii ama iimizde Emniyet Mfetti yardmcs, Fen
Memuru gibi nvanlar tayan arkadalar vard. Fakat onlara askerler
dokunmad. Sonra isteklerin ve ihtilalin aras soudu. mahkemeler balad.
-Siz mahkemeye ahit olarak gittiniz mi?
Gri: ahit olarak hayr, dinleyici olarak bir kere gittim. Ondan da
piman oldumgittiime. Ozaman biz Dolmabahe Saraynn kulesi var ya ,
o kapdan girilen mtemilatn bir yerindeydik. Deniz kenarnda satarafta
bir yerdeydik. Ve helikopter oraya inerdi. Yass Adaya gtrd ve
getirdii insanlar oraya indirirdi. Sonra 1960 da benimgzme arpan
yle byk bir olay olmad. Yalnz 1960'da Merkez Amiri olarak Kemal
Menderes Bey geldi. Menderes ile bir ilgisi yoktu. Menderes subay
orijinliydi. Ondan sonra Kontrespiyonaj ilerine bakan evki Paa geldi.
-Odnemhep byle klasik ilerle mi geti?
Gri: Geti . Fakat biz unu hissediyorduk. bizlerden sonra gelenler bu
ilerin erbab deillerdi.
- Ozamanlar MT zerinde ok tartmalar olmu. Sadi Koa MT'in
zerine ok gelmi. Kargaa yaanm. Odnemleri nasl hatrlyorsunuz?
Gri: O sralarda 5-6 General de tevfik edildi. Bakanlk yapan Naci
Akun da vard.Onlarn houna gitmemilerdi. Evet darbecilerin houna
Page 192
gitmedikleri iin tevfik edildiler. Biz ziyarete gitmitik Akun'u .Allah
rahmet eylesin sonra onlar birer ikier salverildiler.
-Peki o dnemsizin emekliliiniz nasl oldu?
Gri: 1967 de.
NGLZ PARASIYLAZEL BROKURULDU
- Tekilata 1931 de girdiniz 1967 de emekli oldunuz. Teknik geliimi nasl
gzlediniz?
Gri: Teknoloji geliimi dost servislerin para ve teknik yardm
sayesinde oldu. Dediimgibi kk bir odaya bro kurup hariten gelen
btn yabanclarn fotoraflarn ektiler. bunu ngilizler finanse
ediyordu. Ozaman 3-4 Tane mumurlar vard. Hseyin S. adnda Mdrleri
vard. Onu da Ankara'dan getirmilerdi.
- MT'i son dnemgezdiniz galiba? Odnemlerle bugnleri kyasladnzda
fark nasl?
Gri: Kyas kabul etmeyecek derecede. Bizimfotorafmz vard. Ben
fotoraf deildimama ektikleri sknty biliyorum. Bugnk teknikle
bir dmeye bastnz zaman Dnyay seyredip grebiliyorsunuz.
- Bugnk istihbarat ile o gunlerin istihbarat anlaylar arasnda bir
deerlendirme yapsak..
Gri: 1967 ylnda ayrldmzaman bir kemekelik iindeydi. Necip Bey
vard iin banda. Necip Bey paayd. Laf aramzda masaba paas oldu.
Kursa, manevraya, askerlie gitmedi. Sunay Paa gelirdi arasra ona yemek
yedirir, ilgi gsterirdi. Eski ahbapl m ne vard. Onu paa yaptlar.
Fakat Paa yaptlar ihtilal oldu. Mezarlklar mdrlne atadlar. sonra
bizi stanbul'da Resimve Heykel Mzesinin olduu yere naklettiler. O
zaman Avni oker'di Merkez efi. Avni oker bir mddet kald yerinde ,
Page 193
sonra Naci Akun paa geldi.
-1965'de MT yasas kt bunu nasl deerlendirdiniz?
Gri: MT yasas knca biz madur olduk.
-Kadronuzu vermediler mi?
Gri: Herkese kadro verdiler. Ama bizimmaamz yer deitirdiniz diye
Emekli Sand kesti. Halbuki tekilatn ad deiti. Ad MAHidiyse MT
oldu. Herkes masasnda yerinde yurdunda oturuyor. Bir yaz bize, siz i
deitirdiiniziin maanzn bilmemkan kestik. Btn arkadalara
ayn yaz. Baz arkadalar dava etti kazand. Ama herkesin ahsen dava
etmesi gerekiyor. Biz etmedik. Madur olduk.
-Yasann kmasn nasl karlad arkadalarnz?
Gri: Madur olununca keke kmasyd dediler.
- Teknik adan ilk zamanlar malzeme nasl salanyordu?
Gri: Mazhar Eymr benle devaml temas halindeydi. Ben Almanlardan
alyordum, 3-5 gn sonra onlara veriyordum. Bir listesi var, kullanma
ekilleri var , nereye kullanacaklar var. nk Alman yle yere veriyor
ve diyor ki , bunu muhakkak viraja kullanacaksn, demiryoluna
kullanacaksn. verdikleri ey de konserve mi, balk dolma m istersiniz
var. Fakat bunlar kutunun ilk 5 santimin altnda bomba var, alet var.
htiya ne ise o zar. Alman bunu gnderiyor, para veriyor. Ama istedii
patlemeden bir haberi yok. Adamdiyor ki Berlin sinirleniyor. 'bu kadar
masraf ediyoruz, adamgnderiyoruz, krtpiyoz biryerde yangn km.'
Biz o zaman Beyrut'ta bir gemi batrttk. Ama gemi batmad, batm gibi
bize Franszca ve Arapa belgeler geldi. Gazete haberleri. Diyor ki
limanmzda bir gemi batrlmtr, yar falan yoktur diyor. Bizimajan
Page 194
Almanlara gsteriyor. 'Hi olmuyor, keselimbunlardan postay'diyor. Tekin
akll adamdr. Oyle deyince Alman ' Yok gemi batt m diyecek 'diyor.
'Elbette diyecek kaza olmad, l , diri yok diyecek'. Bizimteknik
ilerleme diye bir olaya o zamanlar ben rastlamadm. Bizimdnemde olmad.

BZ KMLMZ HEP SAKLARDIK
- Hkmetler ok para ayrr myd istihbarata?
Gri: Hi zannetmiyorum. Hatta o sralar bir Suriyeli miydi ne? Dedi ki '
Suriye'nin istihbarata ayrd para Trkiye'nin btesinden fazla'.
- Sizin zamannzda MAHveya MT'de almak nasl bir duyguydu?
Gri: Biz hep saklardk kendimizi. Biz MT diye MAHdiye bir ey
kullanmazdk.
-Siz nerede alyorumderdiniz?
Gri: Komisyonculuk yapyorumderdim. NitekimServer Somuncoulu vard.
Byk Postane karsnda bir yazhane vard iki oda . Ben o yazhaneyi
kullanrdmonun olmad zamanlarda. Orada ajanlarla buluurdumve
telefon numarasn verirdim. Bir de Ya skelesinde bir ahbabmvard. O
da ithalat ve ihracat ileriyle megul olurdu. Ben oray da iblidirirdim.
Orada muhasebeci gibi alrdm. Ama dediimgibi MT, MAHlakrdsn ve
etiketini kapmza bacamza koymazdk. Hviyetimiz yoktu bizim.
-Peki sordular m nasl ispatlardnz?
Gri: Halkn mrvetine gvenirdik. Dediimgibi hi bir ey yoktu. Yalnz
Emniyet Mdrl kimlik olarak yeil kart zerine bir damga, bir resim
bir de imzal bir kart karmt. Kendi elemanna. Biz Bab- Ali'nin
altn stne getirip o eyden bulduk. Bulduk ama 20 kiiye lazm10
kiilik bulduk. Neyse kimliimizi de o ekilde hallettik.
Page 195
Gnlerden bir gn bir kiiyle konumak istedik. Dedi ki 'Hvviyetinizi
grebilir miyim?' Tabi dedimkardmhviyeti. Bakt bakt bu 10 yl nce
verilmi, muteber deil dedi. Dedimsizin cebinizdeki nfus czdan ne
zaman verildi? Krk sene evvel dedi. yi o zaman o da muteber deil dedim.
Dedimki her bavurduumuz yere , her gelene tahrirat m getireceiz.
Byle acayipliklerle de karlayorduk.
- Emekli olduktan sonra arayp sordular m sizi hi? Ne yapyorsunuz, ne
ediyorsunuz? Bize u konuda yardmc olur musunuz diye?
Gri: Ankara aramad ama stanbul arad. Basit eyler hakknda. Ben de
giderdim. Otururduk. be konuurduk. Eer birey varsa ufukta yardmm
dokunurdu. Yoksa onun dnda bir ey olmad.
EMEKL OLAN BTYOR
- Peki emekliyken de grdklerinizi rapor eder bildirir misiniz?
Gri: Hayr. Ona hi eyimkalmad. Benimvazifemkontrespiyonaj. Ajan
sokmak veya adamn iinden adamalmak. Ama milli meseleler, devleti
alakadar eder eyler karsnda bo durmazdk. Ama istihbarat bakmndan
pek yararl bir ey olmad.
- Peki efendimtekilatnz dier tekilatlarla karlatrdnzda siz
en yal kii olarak nasl bir deerlendirme yapabilirsiniz?
Gri: MT'in bugnk durumuyla en n saflarda yeralan istihbarat
tekilatlarndan birisi olmas lazmgelir. Her trl teknik tesisata
malik , ua, helikopteri olan bir messe elbetteki muaffak olur. B
Amirinin emrinde 100-150 kiilik insan varm. kendisi bana bir ubede
8-10 araba olduunu ve arabann da markasn setiklerini sylediler.
Bakn bizimzamanmzda ngiltere'den demiryollarn, elektirik irketini
Page 196
almaya gelen heyetin evrakn almak lazmgeldi. Park otelde oturuyorlar.
Sabah ktlar Ayasofyay geziyorlar. Biz de iki arkada takip ediyoruz.
Arkadalarmz da otelde onlarn evraklarn almaya alyorlar. biz
takipdeyiz ki onlar ilerini yaparken yarmkalmasn veya zerlerine adam
gitmesin.
Adamlar dndler dolatlar yarmsaat kadar bir taksiye bindiler
gittiler. Taksi yok , vasta yok. Odkkan senin bu dkkan benimtelefon
ediyoruz. Park Otelinin Resepsiyon Mdrne. Onun ok faydasn grdk.
Yukardakilere haber ver geliyorlar. Baskna uramasnlar diye. imdi bu
hadise bal bana teknikle ilgili bir olay. Bizimne arabamz var , ne
telefonumuz. Olsa geliyorlar diye bildirirdik. Onun iin ben bugn
teki olaylarmz vmekle beraber stn bir vasfa sahip istihbarat
servisi olarak kabul ediyorumMT'i.
- ngilizlerinetkinlii getikten sonra 1960 lara gelindiinde
Amerikallarn istihbarat durumlar nasld?
- 1960 larda Amerikallarla ilikilerimiz devamediyordu. Amerikallar
daha ziyade Sovyet ileriyle alakalydlar. Ben de o sralar Sovyet Masas
Mdrydm. Bizimfaaliyetimize bir ey katmad bu iliki. Biz iimizi
sdrdk. Adamattlar yakaladk. sorguladk. Mahkumettik. nk
bunlarn attklar belli bal baz yerler vard. Mesala saat 02.00 dan
sonra Dolmabahe Saray'nn nne atyorlar ajan. Orda in yok cin yok bu
saatte. Biz bunlar tespit ederdik. Ve araba yoktu, ayakta gezmek
suretiyle. Bu yolla tesadf ettiimiz ok olmutu. Bir tanesi 20 yla m
ne mahkmoldu.
Bir tanesi amlcadaki ssn, dinleme ssnn krokilerini, planlarn
vermi Radyanov isimli bir Rus'a. Crm meut yaptk. Mahkemeye verdik.
Page 197
20 yla mahkumoldu. ay sonra kardlar adam imdi Fransa'da.
MT' OLMAK NASIL BRDUYGU
- Einizle evlenirken tekilatta altnz sylediniz mi?
Gri: Evet
-Nasl karlad?
Gri: Gayet mlayimkarlad. Bana itimad tamd. Beni takdir ettii
iin kabul etti. Ben 50 ksur yamda evlendim.
- stihbarat asndan 1931-1967 ok uzun bir sre . Bu sre iinde
parasal adan hi zorluk ekmediniz mi?
Gri: ekmedim. Benimbir miktar paramvard. Darya da gnderildim.
Grevi kamufle etmek iin ufak tefek ticaret de yapardm. 10 uval hlamur
alrdm130 kurua, satardm150 kurua. Bu ile megul desinler diye.
- Ognden buyana bir deerlendirme, son sz sylemek isterseniz, ne
sylersiniz?
Gri: MT'e bal olmak, MT i olmak byk bir gururdur. Bize kinci
Dnya Harbi sralarnda bir ok teklifler yapld. Vagon Lee Mdr
Yardmcln teklif ettiler. Biz ileri reddettik. Yani eski tabirle
kazan kaynatmak iin deil, tamamen ulusal gururumuzu tatmin iin
altk.
-Emekli maanz ne kadar uan?
Gri: 31 bin ksur lira.
-31 milyon lira herhalde. Enflasyondan olsa gerek...
Gri: Ne derlerse onu alyorum. Defteri veriyorum, basyorlar dmeye
alyorum.
-ok teekkr ederiz, saolun.
Page 198
Gri: Siz de saolun."
FUAT DOUDYE BR STHBARAT SUBAYI
kinci Dnya Sava boyunca da MAH iindeki ynetimaskerlerin
elindedir. Sava vardr, bu doal karlanr.
Savan sonlarna doru, daha sonra MT Mstearl da yapacak olan
Genelkurmay stahbarat Dairesi'nin gen Yzbas Fuat Dou, 12 adalarn
igalineilikin bir rapor dzenler. Baarl bir subay olan Dou,
raporunda Ege Denizinde 12 adalarda bulunan Alman igal birliklerinin su
ve yiyecek iin gelip giden motorlarla kendilerine:
- Sava sona eriyor, bizi Yunanllar esir alacana gelin siz aln,
eklinde haber yolladklarn ifade ederek, buralarn alnmasn nerir.
Ancak Cumhurbakanlna sunulan bu rapor, smet nn'nn sava srasnda
izledii, savaa girmeden snrlar muhafaza etme politikas nedeniyle,
sorunlar yarataca endiesiyle kabul grmez. Dou bu srada nn'nn
emriyle adalarn alnmas iin blgeye asker kaydrldn, kendisinin
adalara yaplacak bir karma iin stratejik blgelere elikin bir rapor
daha hazrladn ama bu almalarn ngilizlerin desteindeki
Yunanllarn adalar igali zerine bir sonuca ulaamadn dile
getirmektedir. Sava sonrasnda ise adalar ngilizlerin desteiyle,
Yunanllarda kalr.
Sava sonrasnda MAH'n almalar iyice ie dnk olarak geliir. Ancak
istisnalar Balkanlar ve Kafkasya'dr. Buralardaki istihbarat
almalarna nemverilir. Balantlar ajanlarngidi, gelileriyle
canl tutulur.
VON PAPANE SUKAST VE TRKYE'NN G GSTERS
Yukarda iero olayyla ilgili olarak deindiimizkinci Dnya Sava'nn
Page 199
Almanya Ankara Bykelisi Von Papen'in bandan bir de suikast olay
gemitir. Bu olay Trk istihbarat birimlerinin o dnemdeki almalar
ile devrin siyasi iradesinin kararll ve Trkiye'nin daha sonra butr
olaylar karsndaki tutumunun ne kadar farkl olduunun grlmesi
asndan ilgintir. Odnemde istihbarat birimleri nasl alm ve bir
d tehdidin ierde gerekletirdii eylemin sonrasnda neler yaplmtr?
Unutmamak gereken nemli bir olay da bu dnemiinde Trk topraklar
zerinde en az 20 lkenin istihbarat servisinin faaliyet iinde bulunduu
gereidir.
Trk eliliklerininyazmalarnda gvenlik ve gizlilik var mdr ya da
ne kadar vardr? Ak istihbarat ya da diplomat uyankl ne demektir?
Gelin yeniden Von Papen'e kulak verelimve bandan geen olay ncesi ve
sonrasyla istihbarat asndan da deerlendirerek kendi azndan
dinleyelim:
" Osene Ankara'da sibirya'y hatrlatacak bir k oldu. Derece sfrn
altnda 30 du. Rusya zerine yryen Alman ordular da bataki baarlana
ramen bu iddetli k nnde ilk hezimetine urad. Moskova nlerine
yaklaan Alman askerleri zerlerindeki ince elbiselerle olduklar yerde
kalyorlard. Otarihlerde bir ara Berline gitmitim. Trk eli Gerede ile
uzun uzadya bir grme yaptk. Tabii bu grmeleri sefir hariciye
vekaletine bildirdi. Osrada gizli Trk ifresi Berlin tarafndan
biliniyordu.Sefirin raporunu renmiler. Ribbentrop beni idettle
eletirdi, knad. Ben dostumGerede ile grrken, Rusya seferinin,
yaknda mukabil bir hareketle karlaacandan endielendiimi, bylece
bir bar yolunu kabul etmek zaruretinin kendiliinden doacan mid
Page 200
ettiimi sylemitim. Bar olanaklarndan zmmen bile bahsetmek o srada
Almanya'da affedilmeyecek bir hata saylyordu.
Ayn mealde baz eylerden bir spanyol gazetecisine de bahsetmitim.
Ald notlar otel odasndan alnm. Amerika radyosuna gnderilmi.
Radyo da byle eylerden bahsedince bana ate pskren telgraflar geldi.
Bereket versin 7 Aralk tarihinde Japonlarn Pearl Harbour'da Amerikan
donanmasna yapt ani hcumsevinci ile Hitler, benimszlerimzerinde
fazla durmak vesilesini bulamad. Aleyhimdeki bu durumda o hadisenin
akisleri arasnda unutuldu.
Hitler o zamanlar Washington da neler dndn farketmiyordu. bunu
grebilseydi hemen 4 gn sonra srf Japonya'y keyiflendirmek iin
Amerika'ya harp ilan etmeye kalkmazd. Aslnda Hitler7in Amerika'ya harp
ilan etmesi, Roosevelt7in tamistedii eydi. Bugn ortaya kan
gerekler gsteriyor ki Amerika o gn Japonlarn yapaca baskndan daha
iki gn evvel haberdard. Ama birliklerini vaktinde ikaz edememilerdi.
Birinci Dnya Savandan hi de memnun kmam olan Amerika'da bir
tarafszlk kanunu karlmt. Hitler'in at harbe hi bir suretle
katlmamak taraftar olanlarn says fazla idi. Bu nedenle dnya
zerindeki gerginlik ve mcadelenin yaylmasn salayacak pisikolojik
ortamn domas iin Pearl Harbour gibi bir saldrnn olmas gerekiyordu.
Sayn dostumNuman Menemenciolu bana ylbanda yazd bir yazda: ' Bu
iddetli k, bana bu zalimane kasapla bir son verdirecek gibi geliyor.
nsanln decei, medeniyetimizin tamamen snecei gnlerin
balangcndayz." derken adeta kehanette bulunmu. Ne acdr ki
Roosevelt, Hitlere kar olan nefretini Alman milletinden karmaya
kalkm ve onun mahvna sebebiyet vermiti. 1917 de VoodrowWilson,
Page 201
Avrupann byk devletlerine krizi kendi aralarnda hallettirecei yerde
hi lzumu yokken Amerikay da harbe sokmutu. Ama komnistlerin
totaliter programlar konusunda en ufak bir fikir sahibi olmayan
Amerika'nnyeni devlet bakan, dnya tarihini etkileyecek kadar iddetli
olan bu gerginliin ucunun Amerika'ya da dokunacan iyice hesap
edememiti. Menemenciolu'nun o zaman bahsettii medeniyetin snmesi
meselesi bugn hala tartlyor.
24 UBAT'DAPATLAYANBOMBA
24 ubat gn Ankara'da ankaya yolunda, Kremlin'in cann skan bir
eliyi ortadan kaldrmak iin dzenledii suikast bugn belki
unutulmutur. Geri emellerinde baarl olamadlar. Ama bu olay benim
savunduumTrkiye'nin tarafszlk politikasnn, Trkiye'yi savaa sokmak
ve anakkale'yi elde etmek emeli tayan baz kimselerin iine gelmediini
gstermiti.
Osabah hergnk gibi, erken saatte, yanmda eimolduu halde Ankara'nn
bu byk caddesinden broma gidiyordum. Birden bire arkamzda mthi bir
patlama oldu. nfilakn iddetiyle ikimiz de yere kapandk. Ben hemen
toparlandm. Korkmu olan eimin toparlanmasna yardmettim. Bir taraftan
da ona olduu yerde kalmasn sylyordum. Etrafma bakndmkimseler
yoktu. Peki ama bombay kimatmt? Yoksa bu bir maynmyd?
Karmn arkasnda kk et paralar bulunduunu hayretle farkettim. Oysa
ikimizin de bir yerine bir ey olmamt. Yalnz benimkulak zarm
zedelenmi, bir de pantolonumyrtlmt. Yz metre civardaki btn
binalarn pancereleri krlmt. Ama bombay atan ortada yoktu. Tesadfen
oradan geen bir taksi , hempolise hemde sefarete durumu bildirmi. ok
Page 202
mkemmel alan Trk Emniyet Tekilat hadise mahalline geldi ve bombay
atann bizzat para para olduunu, ahsndan hemen hemen eser kalmadn
tespit etti. 50 metre ilerdeki bir aacn dalnda tek bir ayakkab buldula
r. Trkiye Hkmet Reisi, hadisenin byk bir titizlikle tahkik
edileceini, siyasi gerginliklerin domasna bile sebep olsa, Trk
toprann siyasi cinayetlere sahne edilmesine msamaha edilemeyeceini
beyan etti.
24 saat iinde iin mahiyeti anlald. stanbul'da okuyan bir Makedonyal
talebe, Rus Konsolosluu'nca bu i iin hazrlanm. Rus konsolosluu o
zaman Trk gvenlik birimlerince sarlarak suikastcinin crmorta
yetkililer tarafndan istendi. Bu ile alakal bir baka ahsn da daha
evvel davranarak Rus hududunu getii renildi. Bir ay sren mahkemede
btn teferruat ortaya kt. Suikastiye bir Walter tabancas, bir de gaz
bombas verilmi. Bombay ancak polis tarafndan sarlma tehlikesiyle
karlanca kullanacakm. Ama cani Atatrk Bulvarn tenha grnce
kendini emniyete almak dncesiyle beni 7 metre arkamdan vuraca halde,
tabanca ile gaz bombasn birlikte kullanmay tercih etmi. Hakikatte ii
dinamit dolu olan bombay frlatnca tabancay kullanmaya vakif bulamadan
paralanm. Fedai bir suikastiyi, komnist tebaal bir insan Trk
polisine kar korumak iin tasarlanan bu usl hi de ustaca deildi. Ama
o tarihten sonra olanlarn buna benzer metodlarla yaplmasna kar
tecrbe edinmi olduk.
Gbbels'in hatra defterine yazdna gre, bu gibi suikastlerde tatbik
edilen metodlar hakknda ilerde ayn usul kullanmak isteyeceklere kar
tedbir olmak zere gazetelere teferruatlar yazdrlmamt. Bylece
Almanya'da kendi vatanmda bu olay pek fazla duyulmamt. Bu nedenle
Page 203
hadiseden 18 sene sonra, halen benimo zamanlar Hitler'in sava gayelerini
destektlediimkanatini tayan Alman hariciyesini mazur gryorum.
Olay sonrasnda Trkiye'nin her tarafndan yakn alaka grdm. Bakan
nn ve pek saydmz ei, eime iekler gndererek gemi olsun
dediler. Kzma da Cumhurbakannn hususi atna binme izni verildi.
Gazzeden dostumolan Refet Paa bana sarlarak ' Cephede olmadan top
seslerini duymak ne byk saadet' dedi. Ozaman Vekil olan Ali Fuat
Cebesoy, rdn cephesinde beraber olduumuz bu eski dost bize parlak bir
akamyemei verdi. Numan Bey tannm kulak mtehasss Dr. Topas' bana
gnderdi ve kulak zarm dzelttirdi. Geri biraz ar duyar oldumama,
Almanya7da harp sonras mahkemeleri srasnda geirdiimenfakts
yannda bunu arza bile saymam. sonradan Amerikaya kaan bir Sovyet gizli
tekilat subaynn bu konudaki aklamas pek ilgi ekicidir. 1944 de beni
ortadan kaldrmak vazifesini nce ona vermek istemiler. Bir kolayn
bulup atlatm. Byle olduuna pek krediyordu. Zira suikastinin
akibetine o zaman o urayacakm.
Osenenin yaz Trkiye ile Almanya arasnda yaplan gzel bir anlama ile
bitti. Hitleri bu ite ikna etmek iin epeyce uratm. Trkiye bize krom
vesair iptidai maddeler verecek, buna mukabil Almanya Trkiye'ye iki
modern tank birlii malzemesi temin edecekti. Hitlerin bu tanklar bir gn
kendisine kar kullanacaklar endiesine kar. Trklerin ne kadar
kuvvetli ve bamsz olurlarsa tarafszlklar da o derece salamolur
fikrini savunarak tanklarn verilmesini saladm.
Bir sonraki 29 EkimCumhuriyet Bayram geit resminde, bu tanklardan bir
ksm yabanc erkan nnde geerlerken, herkesin gzleri parlamt. Bir
Page 204
ok tarafsz kimse de bu ii, kuru szlerden daha deerli bir dostluk
nianesi olarak vasflandrmtr. Gerekten savan en skntl
dneminde mttefiklerin dman bir devletten srf tarafszln teminat
iin tank satn almak baarl bir hareket olmutu."
SUKASTLER NASIL YAKALANDI
Evet o dnemTrkiye hemtarafszlk politikasnn en hassas noktas olan
Sovyet bykeliliini kuatyor, hemde ierdeki suikastiyi alp
yarglyor. Bugnn siyasi otoritesi asndan, hemde dnemin gizli
servisi ve polisinin olay zmek bakmndan gsterdii baarnn neden
gnmze uzanmadn iyi tahlil etmek gerekiyor. Siyasi otoritedeki
kararllk ve bu tr olaylara verilen nemgerekli etkiyi
gsteriyor.1940'lardan 1994'lere gelindiinde Trkiye'de bugn
aydnlatlamayan siyasi cinayetlerin saysnn bin 700 lere ulamas
kararlln nemini anlatsa gerektir. Bunda o dnemin istihbarat
servisinin de ypranmam ve henz i kararszlklara bulamam
olmasnn da etkisi kukusuz bulunmaktadr.
Gizli servis Papen'e suikast giriiminde bulunan kiinin 25 yandaki
Yugoslav gmeni mer Tokat olduunu saptar. Tokat, Yugoslav komnist
partisi yesidir. stanbul Hukuk Fakltesinde okumutur ve Trk
vatandalna da kabul edilmitir. Polisin stanbul'daki Sovyet
Konsolosluu'nu kuatmas bu saptamann hemen sonrasnda yaplr.
Konsoloslukta ariv memuru olarak gzken George Pavlov olayla ilgisi
bulunduu gerekesiyle istenir. Kuatma iki gn srer. Bu srada Pavlov
nasl savunma yapaca konusunda hazrlklarn tamamlar. Sovyet
Bykelisi Sergei Vinogradov, Pavlov'u verir ama Trkiye'ye ynelik
tehditler de dile getirir. Bu srada olayla ilgisi bulunan ve Sovyet
Page 205
Ticaret Ateeliinde uzman olarak gzken Leonid Kornilov snrda ele
geirilir. Bunlarlar la birlikte, berber Sleyman Saol ve renci
Abdurrhanman Sayman da yakalanrlar.
Durumalarna 2 Nisan 1942'de balanr. tiraflar ve ardndan gelen uzun
yarglama sreci sonunda 17 Haziran 1942'de 4 sank ta sulu bulunurlar.
Sovyet gizli servisinin (NKVD) ajanlar olan Kornilov ve Pavlov 20 er
yl, dier iki Trk ise itiraflar ve yarndmlarndan dolay 10 'ar yl
hapis cezasna arptrlrlar. Olay srasnda len suikasti mer Tokat
'nkimlii ise btn vucudunun paralar bir araya getirilerek ve iki
kann arasndaki siili dahi saptanarak tespit edilmitir.
Bu dnemde gizli servis etkin bir dinleme ve gzetleme ana sahiptir.
Aralar ilkel ama insanlar kararl ve inanmtr. Hemen btn otellerde
alanlar, diplomatlara hizmet veren kiiler ya gizli servisin ya da
polisin adamdr ve Polis ile gizli servis arasnda byk bir
koordinasyon ve ibirlii szkonusudur. Bu dnemde Trkiye'nin darya
kar istihbarat antenleri son derece ak bulunmaktadr. Hi bir aykr
hareket affedilmemeye allr.
Almanlarn nl propaganda bakan Dr. Joseph Gobebels'in Trkiye ziyareti
srasnda rotasndan karak askeri tesislerin fotorafn ekmesi de
affedilmemi ve bakan Trkiye'ye ayak basar basmaz resimler geri
alnmtr.
CHP iktidar MAH' gerektiinde bask unsuru olarak da kullanmaktadr.
Zaten MAHad insanlarn azlarna alrken bile korktuu bir kurulutur.
Hele sava yllarnn korkun takipleri ve olaanst yetkileri,
tekilatn yaratt rknty arttrmtr.
Page 206
Bu dneme ilikin olarak bir MAHmensubunun anlattklar ilgintir:
" O dnemde Kars'da snr kollayan bizimyetkili arkadamz, bizden
birisinin bana kara bir torba geiriyor. Ele bir ip ve balta alnp
daa gidiliyor. Dnte bizimsorumlunun elinedeki ip ve balta kanldr ve
akta getirilmektedir. Bizimkilerin bulunduu binadan zaman zaman
lklar ykselir. Halk tekilatn srekli adamdoradna inanr. Hatta
anlatlanlara gre binann nnden zorunlu olmadka gemezler, geerken
de kimseyi bulamazlarsa binay selamlarlarm. Bu o zamanlar Sovyet
istihbaratna kar yrtlen bir pisikolojik mcadele yntemidir. Daa
gtrlen bizimadammzdr. O srada bir de tavuk gtrlr, o kesilir ve
ip ile baltaya bu kandan bulatrlr. Bizimelemanlar da binadan srekli
barrlar. "
Evet bu bir yntemdir. Blgede yaratlan gl MAHana Dou Emniyeti ad
verilmitir. Dou Emniyeti'nin blgede yaratt otorite ve korku havas
bugnlere kadar uzanmaktadr. Bu ortamdan siyasi iktidar da uzunca bir
zaman yararlanmtr.
Dou Emniyeti bugnlerde efsane gibi MTiinde dilden dile anlatlan pek
ok olayn arkasndaki gtr. Batl hi bir gizli servisin
snrlarndan ieriye adamgnderemedii Sovyetlere bu rgtlenme
sayesinde MAHeleman gndermi ve snr gvenliini son derece sk
tutmay baarmtr. Blgede yaayan Trk kkenli halklardan geilen
ajanlar DouEmniyeti rgtlenmesinde eitilmilerdir. Bunlar Ankara
Keiren'deki karargaha getirilerek gerilla eitiminden geirilip,
operasyonlar iin hazrlanm ve birer ikier gruplarla Sovyetlere
salnmlardr. Sonuta oka baar salanamasa da nemli hareketler
yaplmtr. Bunlar Karadeniz dahil Sovyet snrnn bulunduu btn
Page 207
blgelerde etkin bir ekilde yaplan eylemler arasndadr. Bu rgtlenme
daha sonra braklmtr. Ancak bu dnemde Sovyetlere gidip ldrlen
elemanlar Vatani Hizmet Cetvelinden ayla balanmlardr.
erde; yasas bile bulunmayan gizli servisin adyla bir baskc hava
estirilmektedir. stihbarat almalar iyiden iyiye ie dnnce garip
olaylar da yaanr.
1949 ylnda CHP iktidarnn son aylarnda ie dnk bir almasyla MAH
gzler nne hatta mahkemeye kar.
BAYAR VE MENDERES NN'Y LDRTECEK
Babakan emsettin Gnaltay kendisiyle ok menli bir konuda grmek iin
randevu alan DP Aydn milletvekili Reat Aydnl'y beklemektedir.
Aydnl'y, Babakann istei zerine MAH'dan gelen bir ekip de beklemeye
balar. Babakann odasna kurulan ses alma cihaz bu nemli grmenin
szlerini kaydedecektir. ylede olur. Aydnl gelir ve Celal Bayar'n
bilgisi dahilinde DP iinde smet nn'ye kar bir suikastin
planlandn syler. Ortalk birden karr. MAHsesleri Babakann
masamnn altna yerletirdii ses alma cihazyla kaydetmitir. Aydnl
savcla verilir. MAHses alma cihazn ve kasetlerini toplad gibi
mahkeme salonuna gelir. Bu tekilatn basn nndeki ilk ovu olacaktr.
MAH'n o dnemdeki bakan olan Naci Perkel de mahkemede ifade verir. Bu
basn ile MAHn ilk ak tanmas olarak da tarihe geer. Bir politik
skandalda da MAHilk kez kendini ortaya koymaktadr. Aslnda byle bir
suikast teebbsnn olmadn o dnemin CHP iktidar da bilir. Ancak
oyun oy avclna dnk olarak oynand iin herkes roln byk bir
ciddiyetle oynamtr. Zarar gren yine MAHolacaktr. 1949 da yaanan bu
Page 208
olayn ardndan 1950 seimleriyle Trkiye'de CHP adyla zdeleen bir
dnemkapanr ve DP iktidar dnemi balar. Daha sonra NATO'ya giri ve
bunun getirdii uluslararas balantlar MAH' daha derinden etkileyecek
olaylara gebedir.
Bunlar arasnda MAH'n zellikle Amerikan, ngiliz, talyan, Alman gizli
servisleriyle daha ili dl olmas en nemli nokay oluturur. Bu
servislerle girilen ilikiler tekilat pasifize olma noktasna kadar
getirir.
MENDERES MLLETVEKLLER NDOSYAHAZIRLATIYOR
Dta byle bir tehlikeyle kar karya olan tekilat, ierde iktidarn
bir g unsuru olarak kullanlmaya devemedilir. Adnan Menderes'in
tekilat kendi muhalifleri iin bilgi toplamada kulland, hatta bunun
iin bir zel bro dahi kurduu bilinmektedir.Menderes'e
milletvekillerinin zel yaantsyla ilgili bilgi aktaran ve dosyalar
hazrlayan kiilerin banda ilgintir bir gizli servis eleman gelmez.
Bu bilgileri toplayanlarn bandaki kii dnemin stanbul Valisi
Fahrettin KerimGkay dr. Ozamanlar " Tfl" bir gazinocu olan
Fahrettin Aslan, milletvekillerinin gece yaamylailgili bilgiler
derler, toplar, dosyasn oluturur ve " Mini Mini Vali" Gkay'a iletir.
Karlnda da ayrcalklar elde eder. Gkay da bu dosyalar Menderes'e
gnderir. Hangi milletvekili nerede , kiminle yatm, ne yapyor, ne
konuuyor, ne i yapyor gibi bilgilerin bulunduu dosyalar, Menderes'in
elinde birer susturucu olarak kullanlr.
1956 'ya gelindiinde tekilatla ilgili skntlar had safhaya ulamtr.
Menderes bunun nedenlerini soruturmak iin Babakanlk Mstear olan
Ahmet Salih Korur'a sorunlar ieren bir rapor hazrlamasn emreder.
Page 209
Korur hemen stanbul blgeye gider. Burada ilk i MAHiinde Menderes'in
telefonlarnn dinlendii dedikodularn incelemek olur.
Bir gn odasnda alan Fuat Dou'nun kaps alr ve ieriye Korur
girer. Kendini tantr ve "Neden Adnan Menderes'in telefonlarnn
dinlendiini" sorar. Sert, asabi ve konumas hrn olan Korur'u
Menderes'in telefonlar konusunda ikillendiren olaylar aslnda hemen
herkesin bildii ama aklayamad gizli akilikilerine dayanmaktadr.
Menderes'in apknlklar konusunda dosyalarn hazrland dedikodular
artmaktadr. Gelen bilgiler arasnda Menderes'in gnl ilikilerinin
bulunduu kadnlarn telefonlarnn dinlendii de yeralmaktadr. Korur'un
hrnl bu yzdendir.Dou byle bir olayn olmadn syler ve
kasasnda kilitli duran bir listeden kimlerin telefonlarnn dinlendiini
gsterir. Menderes'in veya sevgililerinin telefonlar bu listede yoktur.
Ama aslnda bu telefonlar zaman zaman dinlenmektedir. nk szkonusu
olan lkenin Babakandr.
MAH' ILARIN MAALARI CIA'DAN
Korur'un bu aratrmalar sonucunda ortaya kar ki dinleme servisi
alanlar da Amerikallarn eline gemitir. Dinleme istasyonlarn
kuran Amerikallar buralarda alanlar zellikle de telefon dinlemesinde
grev yapan memurlar maaa balamlardr. Menderes'in telefonlarnn
dinlenmesi iddialar da buradan kaynaklanmaktadr.Korur, daha sonra sk
sk arp bilgi alaca ve Babakan ile grtrecei Fuat Douy'la bu
tartmayla tanr.
Korur'un incelemesi ok ac gereklerle dolu olarak bir sre sonra
Babakan Adnan menderes'in nne konur.
Page 210
Korur raporunda Amerikallarn MAH'a hakimolduklarn, stanbul'daki MAH
okulunun, servisin stanbul rgtnn ve Yeilkydeki soruturma
tekilatnn Amerikallardan alnan paralarla dndrldn belirtir.
Amerikallar paralar dorudan ilgili servin amirine ve alanlarna,
zarf iinde vermektedirler. Paralarn karlnda i isterler. Bu durum
servis alanlar arasnda byk tepki eker. Amerikallardan para alarak
i yapmak servis elemanlarnn onurlarn krar. Ac verir.
Dier servislerle de ibirlii vardr, ancak burada yaplanileilgili
para demeleri merkeze ulatrlmaktadr. Ve tekilat btesine dahil
edilmektedir. 1956 ylnda yaplan bu soruturma srasnda orta kar ki
Amerikallar belirlene bildii kadaryla MAH'a ayda 100 bin, ngilizgizli
servisi 30 bin, Franszlar 7-8 bin,talyanlar da 4 bin lira
vermektedirler.
BEHET TRKMENVE AMERKALILAR
Menderes zntsn saklamadan mstearna u talimat verir:
" Keselimilikiyi... Yalnz Anerikallar darltmayalm. Bize yapacaklar
para yardmn malzeme olarak yapsnlar. Sonra para verilecekse bu direk
olarak servisin bana verilsin"
Bu grmenin ardndan Amerikallardan para almn destekleyen ve
uygulamay balatan MAHBakan Behet Trkmen Paa Badat'a eli olarak
atanr. Trkmen epey ardan ald masa toplama almalarn bir ka
ayda tamamlayabilir. Yllar sonra da Coca Cola irketinin Trkiye
Temsilcisi olarak grev yapar. Olulter Trkmen'de 12 Eyll dneminde
Dileri Bakanl grevinde bulunmutur. Bu dnemzellikle Behet
Trkmen'in zel KalemMdr ok sk takibe alnmtr. phelerden bir
ksm da onun zerinde younlamtr.
Page 211
18 Nisan 1957 de MAH Bakanl grevine Adnan Menderes, Hseyin Avni
Gktrk' getirir. Gktrk grev sresince zaman zaman zel ilikileri
nedenyile Menderes'e zor anlar yaatmasna ramen ,1957 den 1959'a kadar
bu grevde kalr.Grevden alnmasna da Nimet Arzk'a grevinin banda,
tekilatn evlerinden birisinde, i bulmak amacyla grmek iin
ard srada yapt uygunsuz teklif neden olur. Arzk Londra uak
kazasnda Adnan Menderes ile birlikte olan ei erif Arzk'n lmnn 56.
gnnde gerekleen bu olayn peini brakmaz. kard iir kitabyla
olay kamuoyuna duyurur. Dnemin Anadolu Ajans'nn Genel Mdr olan
erif Arzk, Menderes'in yaknlarndandr. Olayn yaratt geni yanklar
sonucu Menderes'in oluruyla Ahmet Salih Korur Hseyin Avni'yi grevinden
alr.
Hseyin Avni grevi sresince Amerikallarla ilikiler konusunda
Menderes'in istediklerinin ok az yerine getirilir. nk tekilat kaynak
bakmndan, teknik olanak bakmndan yetersiz durumdadr. Eitim
almalarn da Amerikallar ya da Amerika'da eitimgrm personel
yaptrmaktadr. Daha sonra Menderes MAH'n Bakanlna Mstear Salih
Korur'u vekaleten getirir. Korur 6 ay sreyle yapt bu grev srasnda
Amerikallarla ilikileri yeniden dzenlemeye aba gsterir.
Korur Amerikallara ortak operasyonlarda masraflarn yar yarya
karlanacan, ajan teminlerinde ise verilen hizmetin karlnda
cretin CIAtarafndan deneceini Amerikan servisinin yetkililerine
aktarr.
rgtn bte kullanm konusunda da olduka byk kontrolszlkler ve
ba boluklar vardr. Paralarn nereye harcand bilinmedii gibi,
Page 212
harcanan paralar bir bakkal defterine yazlp sonra o da imha
edilmektedir. Paralarn hemen tamam rtl denekten aktarlmaktadr.
Dier servislerden gelen paralarn nasl ve nereye harcand ise hemen
hi bilinmemektedir. Burada tekilatn zerinde hkmetin veya
parlamentonun hi bir kontrol mekanizmasnn altrlamad ok ak
bir ekilde grlmektedir. Bunun nedeni de MAH'n hala bir yasasnn dahi
bulunmaydr.
KORUR VE MENDERES CIABALANTISINI ANLATIYOR
Ahmet Salih Korur Yassada'da yargland srada builikiler konusunda
22 Aralk 1960 gn yaplan oturumda unlar syler:
" Dedimki sureti katiyede Amerikallardan para almayacaksnz.
Amerikallarn servis efini daireme ardm. Kati talimat verdim: '
Hibir memurumuzla temas etmeyeceksiniz ve para vermeyeceksiniz'"
Ayn oturumda Adnan Menderes de unlar dile getirir:
" Byledir beyefendi. Yava yava yardm kestik. Bu yardmlar yle
balam: Servisler arasnda irtibatlar tesis etmek , birbirine malumat
vermek suretiyle mterek allyor. Bunun bal olduu klfeti
karlamak zere yava yava irtibat temin etmiler, bunu Behet
Trkmen'in uygun grd anlalyor. Ahmet Salih Korur'u bu servise bir
de orada neler cereyan ediyor, gayesini anla dinle diye vazifelendirmemin
sebebi budur. Netice aldktan sonra ilikileri keselimama Amerikallar
darltmayalm. Daimi surette servis olarak yardma muhtacz. Bizim
servise mensup olan memurlar , dorudan doruya Amerikallardan para
alyor gibi vaziyete dmeyi nleyelimdedim."
Bu dneme ilikin deerlendirmelerinde Fuat Dou Tekilatn iinde
bulunduu mali sknty "felaket" olarak adlandrmaktadr. Dou
Page 213
Amerikallar ile ilikiler konusunda kendisinin arkadalarna " Biz
onlardan para ve teknik olanak bakmndan yararlanacaz ama onlara
kendimizi kullandrtmayacaz" dediini aktarmaktadr. Gelimelerin
Dou'nun istedii gibi olmad ortadadr. Dou'nun azmi ile Amerikallar
Erenky'deki binann haberleme sistemini ve teknolojik eksikliklerini
yenilerler. Hatta Dou bu binann haberleme sisteminin Beyazsaray'dakinin
aynsnn olduunu vurgulamaktadr.
CIAGREVLS TEHDT EDYOR: BABAKANA KAYET EDERM
Ancak Trk istihbaratlar ile Amerikallar arasndaki ilikiler hep
byle gitmez. Byk sorunlar yaanmaktadr. Hatta bir keresinde Dou, bir
Amerikal istihbaraty odasndan kovmak zorunda kaln yle
anlatyor:
" Bir gn bir Amerikan istihbarats gelerek baz eyler istedi.
Kendisine bunlar veremeyeceimizi syleyince tehdide balad. Kendisine
'gmleimizi aldnz, pantolonumuzu aldnz, ama donumuzu vermeyiz'."
Daha sonra CIA'nin stanbul istasyon efi de Dou'yu Babakana ikayetle
tehdit etmi ama karlnda " Bildiin yere kadar git" yantn
almtr. Yani Amerikallarla ilikiler ok ama ok kt bir noktadr.
Sadece gizli servisin deil, Trkiye'nin onuru ile oynanmaktadr. Bu
duruma son veren Babakan Adnan Menderes ile grevlendirdii Mstear
Ahmet Salih Korur ve gelimelerden rahatsz olan tekilat alanlardr.
Dneme ilikin olarak Yass Ada durumalar srasnda grlen davalarda
gizli servisin elemanlar dinlenmi ve Amerikallarn servis alanlarna
para verdiklerini dorulamlardr.
ok eletirilen CIAile ilikiler konusunda ise ilk temaslar 1950 den
Page 214
sonra balamtr. Aslnda Amerikan gizli servisi CIA( Central
ntelligence Agency) gen bir rgttr. 1946 ylnda Bakan Truman
tarafndan oluturulmutur.
MAHile CIAarasndaki balardan birini de tekilatn elemanlarnn zaman
zaman CIAiin almalar oluturur. Geri dnyann dier servisleri de
aralarnda bu tr yardmlamalarda bulunmaktadr. Ama Trkiye'de kantarn
topunun kat izlenimi vardr. rnein Batum'da grevlendirilen pek ok
servis eleman CIA'ya da alyordur ve bunun karlnda da para veya
teknik yardmalnmaktadr. Bu almalar istee gre ve lkeye gre
deierek devameder. Amerikallar zaman zaman kimi yerlerde alan Trk
elemanlarn kar rgt tarafndan ele geirildii ya da pasifize
edildiini ileri srerek, bunlarn sorgulanmasn, grevden alnmasn
dahi isteye bilmektedir.
CENTO DA OLAN BTENLER
Bu tarihlerde Trkiye'yi Amerika ve dier batl gizli servislere balayan
en nemli olumalar arasnda girilen ittifak balantlar da
yeralmaktadr. Trkiye bir NATOyesidir. Bu ortak savunma emsiyesinin
altndaki gizli servisler kat zerinde yaptklar anlamalarla byk
bir bilgi ak koordinasyonu iinde bulunmaktadrlar. Fiilen de baz
alanlardaki istihbarat almalar ortak yrtlmektedir. Byle olunca
ilikilerde balay faktrler n palna kmaktadr. Hele isitihbarat
alannda teknolojik ve ekonomik stnl bulunan Amerikan, ngiliz, Alman
istihbaratlar dier birimler zerinde baskn hale gelmektedir.
Trkiye ile Amerikan ve ngiliz istihbarat birimleri arasnda sk
balarn kurulmasna ve gizli faaliyetlerin yrtlmesine yolaan bir
baka ittifak balants da CENTO olarak adlandrlan Merkezi Anlama
Page 215
Tekilat olmutur. Bu tekilat Trkiye, ran, Irak ,Pakistan ve ngiltere
arasnda Sovyetlerin Ortadou'da nfuz kurmasn nlemek amacyla Badat
Pakt adyla 1955 ylnda oluturulmutur. Ancak Irak'da Temmuz 1958 'de
yaplan bir darbe sonrasnda Sovyet yanls ynetimi bana gemitir.
Bunun ardndan da pakt yeleri Londra'da toplanarak teker teker Amerika
ile savunma ve ibirlii anlamalar imzalanmasna ve merkezi Badat'ta
olan Paktn merkezinin Ankara'ya tanmasna karar verirler. Gelimeler
zerine Irak 24 Mart 1959 ylnda Pakt'dan ekildiini aklamtr. Dier
lkeler Amerika ile olan ilikilerini daha da gelitirerek ve rgtn
adn 21 Austos 1959 da CENTO yaparak faaliyetlerine devamettiler.
CENTO, NATOile SEATOrgtleri arasnda bir peyk rgt gibi grev
yapmtr. Yaplan anlamalarla rgt iinde en etkin duruma Amerika
geti. Etkinlik Amerika'nn " kargaa" durumlar dahil her trl
dolayl veya dorudan saldr durumlarnda ye devletlere mdahale
etmesi kouluna kadar getirilmitir. Bu koullarla alan bir rgtte
gizli servislerin faaliyetlerini snrlamak da mmkn deildir. rgtn
Askeri Planlama Kurulu'nun bana da bir Amerikal General getirilir.
rgt askeri anlamda bir byk baar salayamasa'da Ortadou'da
Amerikan-ngiliz gizli servislerinin rahat , verimli almalarnda ok
etkili olmutur. rgtn kk hcrelerden oluan istihbarat koordinasyon
ve ynlendirme birimleri oluturulmu ve bunlar operasyonlar
yrtmlerdir. Bu birimin istihbarat faaliyetleri iin blgede datt
paralarn byk blmn yzde 60'n Amerika, yzde 40'n ngiltere
karlamtr.
CENTO'DANPARAALANYAZARLAR
Page 216
CENTOiinde Trkiye merkezin de oluturalan bu istihbarat birimine,
Trkiye MT kanalyla eleman salam ve toplantlara MT tarafndan
grevlendirilen istihbarat subaylar katlmlardr. Bu toplantlarda
zellikle basnda oluturulan casus ana katlan gazeteci-yazarlar,
haber ve yazlarnda Sovyet kart tutumve davranlar ilemiler ve
kar kampanyalar yrtmlerdir. Merkez'de bu yazlar deerlendirilmi
yaznn ierii, gazetede yaynland yer ve bykl gznne alnarak
, hatta bunlar yaplan deerlendirme toplantlarnda cetvellerle llerek
sk skya incelenmi ve yazan gazetecilere, yazarlara paralar
denmitir.
Bu neredeyse reklamtarifelerini andran bir tarife sistemine
balanmtr. Bu amala bir WIRITERS PANEL yazarlar listesi de
oluturulmutur. CENTO'da bu ilemlerin youn olduu srada Genel
Sekreterlik grevini Abbas Ali Khalatbari yrtmtr. Milli Temsilciler
Ofisi (NRO) olarak adlandrlan deerlendirme merkezinin banda ise,
Mansur Negahbani bulunmutur. Bu adlar 1963-1968 yllar arasnda etkili
olmulardr. Deerlendirmelere 1963-1968 yllar arasnda Trk yetkililer
olarak Albay Turan D. ve Sabahattin B. katlmlardr.
Bugn de ilikilerin deitii ve farkllat yolunda bir belirti
bulunmamaktadr. nk basn bir gizli servisin vazgeemeyecei iletiim
ve ynlendirme kayna durumundadr. ngilizler RAile mcadelelerinde ,
Amerikallar ran ve SaddamHseyin ile girdikleri kavgada satn
aldklar, kurduklar basn organlarn kullanmlardr. Birinci ve kinci
Dnya Savalar srasnda da Trkiye'de etkin olan baz gazeteler ile ok
sayda gazetecinin Almanlar, ngilizler ve Franszlar tarafndan finanse
edildikleri ve yazlarnda aldklar paralarn kaynaklarna gre yayn
Page 217
politikalar izledikleri bilinmektedir. rnein Alman belgelerinde
Cumhuriyet Gazetesi'nin kurucusu Yunus Nadi'nin bir yaknnn
ihtiyalarn gereke gstererek Almanlardan para istedii ve bu
isteinin karlandna dair bilgiler yeralmaktadr.
MT'den veya dier gizli servis kaynakl askeri rgtlerden para alan
gazeteciler yazlarnda aldklar talimatlar dorultusunda
davranmaktadrlar. Bunlara para demesi yaplmaktadr. Bu arada istenmeyen
gazetecilerle mcadele iin de yeni mcadele yntemleri
gelitirilmektedir. Bu yeni yntemde sevilmeyen veya tehlikeli grlen
gazetecilerin zel hayatlarndan girdikleri irket, siyasi ve ahsi kar
gruplarna kadar uzanan bir yelpazede gizli servise ulaan bilgiler veya
oluturulan dedikodular, adsz bildiriler kanalyla veya takma adlarla
yazlan ke yazlar araclyla gazetelerde yaynlattrlmaktadr.
Bunun iin de yine gazeteciler kullanlmaktadr.
1995 ylnda Ankara kaynakl olarak ortaya kan "Uyan Bildiri"leri bu
tr yaynlardr. Uyan Bildirisi' nin ardndan baz gazetelerde alan
kelerde, takma adl yazarlarn kaleme ald olaylar da bu bildirilerin
devam olan yaynlardr. Uyan bildirileri imzasz yaynlarna 6.
saysnda son vermitir.
Basnda bugn nemli yerlerde bulunan pek ok nl gazeteci, gizli
servisler ile parasal iliki kurmu durumdadr. Dn gelitirilen bu
ilikilerin bugn de devamettii tartmasz bir gerektir.
GAZETECLERE PARALARZEL ULAKLAGNDERLD
CENTOiinde yaplan deerlendirmeler srasnda istihbarat nitesinin
zellikle 1961 ylndan 1974 ylna kadar Sovyetler aleyhine yaz
Page 218
yazanlara dedii paralar, yksek miktarlara ulamtr. Trkiye
genelinde de pek ok gazeteci ile zellikle bir sac gazetenin patronu
dahil nde gelen yazarlarnn tm istihbarat nitesinin verdii bu
paralar kabul ederek yazlar yazmtr. Bu paralar zel ulaklar
araclyla gazeteci-yazarlara elden ve sar zarflar iinde, paund veya
dolar olarak denmitir. CENTOdier lkelerde kendi ebekesine katt
gazeteci-yazarlara da paralar yine zel ulaklar araclyla gndererek
demelerin yaplmasn salamtr. ran ve Pakistan'da da ok sayda
gazeteci-yazar, bu ekilde CENTOgizli servis almasna para karl
katlmlardr.
CENTO, hemen her anlamda baml olduu Amerika'nn, Hindistan-Pakistan
anlamazl, Kbrs dolaysyla Trkiye-Yunanistan anlamazlklar
karsnda taknd tutumnedeniyle alamaz duruma gelmitir. Amerika
bu konularda mttefii olduu Pakistan ve Trkiye'nin yannda yeralmak
yerine kart tutumlar sergilemitir. Bunun zerine Pakistan 12 Mart
1979 gn, ran 13 Mart 1979 gn rgtten ayrldn resmen
aklamtr. CENTODaimi Komitesi de Eyll 1979 'da rgt feshettiini
resmen aklamak durumunda kalmtr.
Bu uluslararas rgtler balamnda Trkiye, Amerikan gizli servisleri ve
zellikle askeri niteleri tarafndan Sovyetler'e kar pek ok
rgtlenmeyle donatlmtr. Bunlarn Amerika'nn souk sava yllarnda
NATO emsiyesi altnda bulunan Batl lkelerde de oluturulduu daha
sonradan ortaya kmtr. zellikle Kontrgerilla rgtlenmesi olarak
adlandrlan ve askeri oluumlarn iine yerletirilen yasalarda ve rgt
emalar iinde bulunmayan bu yaplanmalar pek ok bakmdan birer gizli
servisi andrmlardr. Bunlar daha ok operasyonel kk gruplar olarak
Page 219
bir merkeze bal niteler olmulardr. Amerika'nn bu zel sava
yntemleri bloklar aras ekimelerin yaygn olduu ve souk savan
trmand yllarda etkin olmutur. Bu yeralt rgtleri zel grevleri
yerine getirmiler ve komnizmtehlikesine kar kitlesel veya bireysel
ortadan kaldrma eylemleri de yapmlardr. Kendilerini koruyan bir yasal
zrh olarak da faaliyetleri ve bnyeleri zerine gerilen " Gizlilik"
zrhn sonuna kadar kullanmlardr.
KONTRGERLLA
Trkiye'de Kontrgerilla, talya'da Gladio ( Roma Klc), Almanya'da
Gehlen Harekat, ngiltere'da Secret BritishNetwork Revealed, Belika' da
SDRA-8, Hollanda da NATO-COMMAND,Avusturya'da SCHWERT, Yunanistan'da B-8
Sheepskin ( Koyun Postu) ad verilen bu rgtler souk savanbitimiyle
tayla, Belika, ngiltere ve dier lkelerde ortaya kartlmlar ve
eylemlerinden dolay yargnn nne getirilmilerdir.
Trkiye'de Kontrgerilla'nn birimolarak varl halen reddedilmektedir.
Genelkurmay iinde bulunan ve nceki ad zel Harp Dairesi yeni ad zel
Kuvvetler Komutanl olan birimin de Kontrgerilla faaliyeti yrtmedii
dile getirilmektedir. Dier lkelerin parlamentolarnda bu konularda kabul
edilen soruturma nergeleri Trkiye'de kabul edilmemitir. Btn bu
rgtler faaliyetlerinde NATO'yu bir emsiye olarak
kullanmlardr.Trkiye'de bu tr bir rgtlenmenin varl tartmasz
bir gerektir. Faaliyetleri konusunda da saptamalarn oka olmasna
karn ne adalet mekanizmas ne de parlamento herhangi bir alma
yrtmemitir. Bu rgtlerin gerekletirdii eylemler soruturulup ortaya
kartlamad iin de tarih iinde "Kara delikler" olumaktadr.
Page 220
Bu konuda 24 Ocak 1993 gn aracna yereletirilen bombann patlamas
sonucu yaamn yitiren Uur Mumcu'nun 7 Aralk 1992 gn Cumhuriyet
Gazetesi' ndeki makalesi ilgintir. Mumcu'nun cenazesine katlan
yzbinlerce kii attklar sloganlarla cinayetten islamc terr rgtleri
ile bir trl gerek yz ortaya kartlamayan, bu nedenle de pek ok
kurumu thmet altnda brakan "Kontrgerillay" sorumlu tutmulardr.
Mumcu'da yazsnda u grleri dile getirmektedir:
"Kontrgerilla konusundaki tartmalar bitmiyor.Bizler 70'li ve 80'l
yllarda bu konuyu elimizden geldii kadar belgeledik. Ozaman susuldu.
Kontrgerilla 12 Mart dneminde Ziverbey Kk sorgular srasnda ortaya
kmt. Sorgular, 'Buras Genelkurmaya bal Kontrgerilladr, burada
anayasa yoktur' diye balyordu. Ayn ikenceli sorgular Ankara'da
yapld. Atatrk Orman iftliindeki Marmara Kk, Bahelievlerdeki eski
Gnen Koleji ve Mamak Muhabere Okul'undaki Radyoevi'nin altndaki odalar
ikence yerleri olarak kullanld. Bu sorgular MT, siyasal polis ve
skynetimgrevlilerinden oluan ' karma timler' tarafndan yapld.
Bizler kontrgerilla szcklerini ilk kez bu sorgulardan rendik.
stanbul'daki nl Ziverbey Kk sorgularndan geen emekli Kurmay
Yarbay Talat turhan, konuyu mahkeme nnde ortaya att. Bununla da
yetinmedi 12 Haziran 1973 gn Genelkurmay Bakanl'na 11 ubat 1973
gn de Babakan Ecevit'e mektup yazarak konunun aratrlmasn
istedi.Talat Turhan savunmasna Amerikan silahl kuvvetler yayn '
Counterguerilla Operations' adl kitab da ekleyince konu bsbtn nem
kazand. nce bu kavramneydi ne deildi bu konu aratrld. zel Harp
bir sava terimiydi. Bu askeri terim ayr kavram iine almaktayd.
Gayr Nizami Harp gerilla birlikleri tarafndan balatlan ayaklanma,
Page 221
pisikolojik sava, gerilla savana kar ulusal amac desteklemek iin
balatlan, ayaklanmalar bastrmak iin alnacak askeri, siyasal,
pisikolojik ve ekonomik nlemve eylemler demikti.
MUMCUSORUYOR: OKUMAYAZMAYI YEN M RENDNZ
Bu anlamda zel sava birlikleri, dnyann btn ordularnda vardr. Bu
tr kurulularn askeri amalar yasal erevede yrtlr. Bu konuda
emir vardr, komuta vardr, yetki vardr, sorumluluk vardr. Hi kimse '
silahl kuvvetlerde zel harp dairesi olmamaldr' diyemez. Bu birlikler
Amerikan ordusunda'da , Yunan Ordusunda'da vardr.Suriye Ordusunda'da,
ran Ordusunda'da.. Her ordu bu sava taktiiyle yetimi birliklere
sahiptir.
Eski Milli Savunma Bakanlarndan Hasan Esat Ik, arkadamz Cneyt
Arcayrek'e bakn bu konuda neler demi:
-Fikir plannda geerli ve doru. Kontrgerilla her lkede var. Genelkurmay
bunu planlarna alm. Amac u: lke igal edilecek olursa i direni
nasl yaplacak? Bu, fikir plannda geerli ve doru. Yalnz u durumlar
var:
1- Fikri ABDvermi,.2- Finansmann yapm. 3- Bu rgt szmalar olmu.
Bu uzmanlar , Pentagon'dan balar CIA'nn szmasna kadar srer (
Arcayrek, Demokrasi'nin Sonbahar, s:371).
Trkiye'de zal Harp Dairesi ilk kez baka adla 1952 ylnda DP dneminde
kurulmu. Bugn bu daire ' zel Birlikler Komutanl' adn alm. O
yllar souk sava yllardr. Trk Milli Emniyeti ile CIAo tarihlerde
iiedir. yleki o zamanki ad 'Milli Emniyet 'olan MT'in stanbul'daki
bir ksmgrevlisininaylklar CIAtarafndan denmiti. 12 Mart
Page 222
sorgularnda kontrgerilla adnn kullanlmas, David Galula adl
Amerikal'nn yazd ' Ayaklanmalar Bastrma Hareketleri Teori ve
Pratii' adl kitapta yer alan konularn baz terr olaylarnda ordu
mal bomba ve tabancalarn kullanlmas bu kukularn domasna
yolamtr. talya'da ortaya kartlan Gladio rgt NATOlkelerinde
milliyeti sivil rgtlere askeri rgtlerin yaptklar ibirlii
konusundaki kukular bsbtn arttrmtr.Bizler bu konuda ad vererek
ve kant gstererek yaynlar yaptk. Otarihte, gerek Genelkurmay gerek
sivil savclar soruturma yapsalar, bu konu da o zaman aydnla
kavuurdu. Bugnk kargaann nedeni o gnk suskunluktur. Aradan geen
srede bu sorgularda bulunan emekli Tmgeneral Memduh nlTrk ve MT
mstear yardmcs HiramAbas bilinmeyen rgtlerce ldrldklerinden
bu konunun aydnla kavumas glemitir. Bu konularda somut bilgi,
kant ve belge gstermeden soyut ve genel sulamalarla sonu alnamaz.
Komplo teorileri de olaylar aklamaz, tersine karanlktan holananlarn
ilerine yarar. Evet beyler, daha nceleri nerelerdeydiniz? Okuma yazmay
yeni mi rendiniz?"
EN DKKATL RGT: KGB
Trkiye'deki faaliyetler asndan batllarn zerinde durduu ve
Trkiye'nin de btn dikkatini zerine evirdii gizli servis
almalarn Sovyetler Birlii ve Dou Bloku lkeleri
gerekletirmektedir. Uluslararas rgtlerin grnmeyen yzleri bu
alanda oluk oluk para datmaktan geri kalmamtr. MAHve MT'te alan,
MT'in st dzey yneticileri arasnda yeralan Mehmet Eymr Trkiye' de
alan tekilatlardan bu dnemde en dikkatli ve titiz olanlarn Sovyet
ve Romen ajanlar olduunu belirtiyor. Eymr, batl istihbarat
Page 223
tekilatlar iin, " Batl lke istihbaratlar Trkiye'nin mttefiki
olmak avantajndan yararlanarak gizlilik kurallarna dikkat etmezlerdi.
Her yerde kulaklar olduundan istihbarat ve gvenlik tekilatlarnn
kendilerine kar etkili bir alma yapmadklarn bilir, genellikle
dikkatsiz ve ak alrlar" demektedir.
Sovyet ve dier dou bloku lkelerinin Trkiye'de yrtt gizli servis
almalar da en az Amerika'nn ki kadar etkili olmutur. Radikal sol
rgtlerin desteklenmesi, bunlarn silah ve dier ihtiyalarnn
karlanmasnn yan sra Amerikan gizli servisi gibi Sovyet gizli servisi
de Trkiye zerinden geen uyuturucu-silah trafiinde destekledikleri
rgtler kanalyla etkin olmulardr. Bugn zellikle uyuturucu ve silah
kadar tehditkar bir gelime de Trkiye zerinden salanan nkleer ve
biyolojik silah yapmnda kullanlan hammadde kaakl olmaktadr.
Bunlarn k noktas dalan Sovyetler Birlii'nin yerini alan Trki
Cumhuriyetlerdir.
Sovyet diplomatlar ile gazetecilerinin hemen tamam KGBiin
almlardr. En etkin casuslar Sovyet Haber Ajans TASS elemanlar
arasndan kmtr. Bu dnemde, byk lde Sovyet etkisi altnda
bulunan Trkiye Komnist Partisi ynetiminin, seimyerine, Rus
gzetmenlerin istekleri dorultusunda gerekletirilen atamalarla
yapld ortaya kmtr. KGB'nin aklanan arivlerinde yaplan para
yardmlarna ve yetitirilen elemanlara ilikin belgeler bulunmaktadr.
rnein TKP iin smail Bilen Ruslar tarafndan zararl ilanedilmi ve
ynetimden alnmas ynnde raporlar dzenlenmitir.
Bu dnemetkin olan Bulgar gizli servisi zellikle kaaklk konusunda
Page 224
Trkiye'de byk apl bir rgtlenme gerekletirmitir. Bulgar gizli
servisi soyda ounluu ve g nedeniyle bunlarn Trkiye ile olan
balantlarn kullanarak Trkiye zerinde ok titiz ve gl istihbarat
almalarnda bulunmutur.
NGLZ KTEBEK KMPHLBY' STANBUL KURTARDI
ngiliz gizli servisinin kmesine yolaan nl kstebek KimPhilby ,
kendisini aa vuran ve Trkiye'ye kaarak ngiltere'nin stanbul
Konsolosluu'na gelen Rus gizli servisinden Konstantin Volkov'u da
Ruslarn Trkiye'deki gl istihbarat an kullanarak ortadan
kaldrtmay bilmitir. Philby Rus gizli servisine Volkov'u haber vermi,
servis de onu stanbul'dan kararak Rusya'ya gtrp cezalandrmtr.
Volkov Philby'in ve dolaysyla da Rus gizli servisisi'nin eline dmeden
nce 1945 yaznda ngiliz Konsolosluu'nda u ihbar yapm ve ayrnt
iin snma isteini dile getirmitir. Odnemi ok iyi hatrlayan ve
Volokov'u Londra'ya bildiren stanbul'daki ngilizgizli servisinin
eleman John Reed olaylar yle anlatyor:
" 1945 'de Trkiye'deki eliliimizde alyordum. Ognlerde yazn
Ankara'dan stanbul'a tanr ve pek gzel bir yer olan, eski konsolosluk
binasnda alrdk. bir gn bir Rus endieyle danma blmne girdi. Ve
Bakonsolos Chantry Page 'I grmek istediini syledi. Bu Rus Page'nin
Sovyet eliliindeki kart olan Konstantin Volkov'du . Ben Rusa
snavlarm vermitim. Bu nedenle tercmanlk grevi bana verildi.
Herneyse ok gemeden Volkov'un aslnda bir NKVD( KGBden nceki gizli
servis) subay olduu ve Batya snmak istedii anlald. Karsyla
kendisini Kbrs'a gndermemizi ve 27 bin 500 sterlin istiyordu. Buna
karlk ngiltere'de alan Sovyet ajannn gerek adlarn
Page 225
aklayacakt. Volkov , ' Onlardan ikisi Dileri Bakanlnda alyor'
dedi. ' Biri de Londra'daki bir kar casusluk rgtnn ba' Baka
malzeme de vard. Moskova'daki NKVDbinalarnn adresleri, alarm
sistemleri, anahtar kalplar, nbetilerin programlar ve benzeri ...
Volkov'un uzun bir sreden beri Batya snmaya hazrland
anlalyordu."
Ancak o dnemin elisinin gizli servise kar olan tutumu nedeniyle olay
Londra'ya aktarlnca Philby gizli servisin en etkin ad olarak olaya el
koyup soruturmay kendisinin yapmasn salar. Trkiye'ye gelmeden nce
Ruslara durumu iletir ve o stanbul'a olay incelemeye geldiinde de
Volokov Rus ajanlar tarafndan ortadan yokedilir. Bylece dnyada
bilinen en byk kstebek yksnn kahraman Rus gizli servisinin
Trkiye'deki etkinlii sayesinde paay kurtarmay becerir. Ayrca Kim
Philby 1947 ylnn ubat aynda Trkiye'ye atanr. stanbul
bakonsoloslukta ikinci katip olarak gsterilir. ngilis gizli servisi
SIS'in istasyon efidir aslnda. Trkiye'de kald 3 yl boyunca bu
ajanlarn en hareketli ve aktif olduu topraklarda kendi deyimiyle " yle
nemli bir i baaramad". nk Trkiye'de artlar ok ard. "Herkesin
kaybedecek ok eyleri vard."
SOVYETLERN KLT LKES TRKYE
Sovyetlerin Trkiye'ye kar youn istihbarat almalar yaplan
Karadeniz blgesinde, Batum, Sukum( Sui yaknnda) , Leninakan,
Sivastapol ve baka ehirlerde oluturulan merkezlerden Trkiye'deki
ajan ebekeleriyle radyo haberlemeleri yaplmtr. Buralar
araclyla dier istihbarat faaliyetleri yrtlmtr. Buralarda birer
Page 226
istihbarat karakolu bulunurdu. Bu karakollar Trkiye'ye kar yaplan
istihbarat faaliyetlerini gece gndz alarak ynlendirirlerdi.
1947-1960 yllar arasnda Ruslarn da casuslukta kullandklar en etkin
kesimTrkiye'de bulunan Bulgar gmenleri veya onlarn aileleridir.
Faaliyetteki ajan ebekesi kk ama etkindir. Trklerin bu tr
faaliyetlerde kullanlmas konusundaki denemelerinde Ruslar byk sknt
ekmilerdir. nk ajanlk iin teklif gtrlen kiiler soluu doruca
poliste almlardr.
Ankara'da 1955-1957 yllar arasnda faaliyet gsteren ve Batl
istihbarat rgtlerine bilgi szdrd Ruslarca ortaya kartlan
istihbarat subay Oleg Penkovski sonradan yaynlanan notlarnda,
Trkiye'deki faaliyetlerine ilikin olarak unlar aktaryor:
" 1955 yaznda Ankara'ya geldim, balangta Askeri Atee nvann
tayordum. Ocak 1956'da Ankara'ya yeni Sovyet Askeri Ateesi GRU(
Askeri gizli servis)Generali Nikolay Petrovi Rubenko geldi. Kendisi ile
olan ilikilerimyava yava gerginleti ve sonunda 1956 Kasmnda geri
arldm. GRUgeri hizmeti ile grevlendirildim. Asl ad Savenko olan
Atee, nceleri Kabil'de bulunmutu. Yaverlerinden biri olan yoenko,
yolda rastlad herhangi bir Trk' lokantaya davet eder ve tepeden
inercesine yksek cretle Sovyet ajan olmasn teklif ederdi. ' Sen beni
seversen ben de seni memnun ederim' derdi.' imdi bana bir askeri el
kitab getir bakalm. te alsana para'. Bu gibi eyler ok gemeden Trk
istihbarat servisinin dikkatini ekti. Trk yetkililer bir baka sebeple
onu tutukladlar. yoenko tutukland bulumaya Savenko'nun izniyle;
Moskova'nn ajanlarla bulumalarn yasakland ve ran ahn'nn
Trkiye'ye geliine rastlayan nazik bir zamanda gitmiti. Bu konuda
Page 227
eletirilerimi aktardmda Savenko ok kzd. Bunun zerine KGB
kanalyla Moskova'ya bir telgraf ektim.GRUhaberi alr almaz beni
Moskova'ya ard. Savenko grevinden alnd, ben de amirlerimi
dinlemediimiiniyi bir fra yedim."
Bu arada 1969 ylnda bugnlerin Rus ar milliyetisi Vilademir
Jirinovski KGBajan olmak sulamasyla Trkiye'de tutuklanr ve Rus
Bykelilii ile Trk makamlarnn imzaladklar bir protokole bal
olarak snr d edilir. Osralar Jirinovski Aliaa rafinerisinde
almaktadr. bu almalar srasnda KGB adna faaliyette bulunduu
belirlenir. Rafineri o zaman Sovyet yardmyla yenilenmektedir.
27 MAYIS 1960'I AMERKALILARBLDRD
erde olduka aktif olan MAH, gelimeleri ok yakndan takip etmektedir.
Trkiye'nin gelip dayand 1960 darbesini de ok yakndan izler. Geri
sadece MAH deil polis istihbarat da 27 Mays 1960 darbesini ok ok
nceden darbeyi yapacaklarn adlar ve grevleri ile birlikte hkmete
iletmitir. Ancak yine de bu bilgi Amerikallardan sonra bize gelmektedir.
1957 ylnda, CIA'nn stanbul istasyon efi Laysrsn arad stanbul
Emniyet Mdr Hayrettin Nakipolu'na kendilerine gelen bir Trk
yzbasnn snma talebinde bulunduunu, yzbann Trk ordusunda
darbe hazrlklar yapld yolunda bilgiler aktardn syler ve "
gelin bunu aln" der.
Yzbann ad Samet Kuu dur. Kuu'yu 2. ube mdr olan Ergun
Gkdeniz'in almas istenir. Ancak Gkdeniz bu grevi 1. ube Mdr
Nevzat nlay'a aktarr. Gkdeniz daha sonra istihbarat asndan
Trkiye'nin nemli adlar arasna katlacaktr.
Page 228
nlay, Kuu'yu teslimaldktan sonra, emniyette uzun uzun sorgulamalar
srer. Sorguda Samet Kuu darbe yapacak olan subaylarn adlarn tek tek
verir. Nerede ne konuulmu, neler, nasl yaplacak anlatr. Bu sorgudan 3
yl sonra darbe gerekletiinde Kuu'nun sylediklerinin hepsinin doru
olduu grlr.
Emniyet sorgusunu yapt Kuu'yu MAH'a teslimeder, onlar ayrca
sorgularlar. Yani btn istihbarat birimleri olaydan haberdar olur.
Alnan ifadeler nce dnemin ileri Bakan olan Namk Gedik'e aktarlr,
Gedik durumu Babakan Adnan Menderes ile Cumhurbakan Celal Bayar'a
bildirir ve ifadenin metinlerini sunar. Gedik yl sonra ihtilal sonras
gzaltndayken intihar edeceinin farknda mdr bilinmez. Ancak farknda
olduu ey ihtilalin ayak seslerini duymasna karn nleme yolunda bir
admatamaddr. Daha sonra MAHCelal Bayar'a ve DP kadrolarna dnemin
CHP ileri gelenlerinin kendilerine kar bir askeri darbe hazrlnda
olduklarn iletir ve gelimelerden bilgilendirir.
Ancak ordu ii gelimeler konusunda istihbarat hemen hemen yok gibidir.
Bunun nedeni de MAHkadrolarnn byk bir blmnn asker oluundan
kaynaklanmaktadr.
DP iktidar da MAH' kendi ilerinde kullanma konusunda olduka
uzmanlamtr. MAHteknik ekipmanyla CHP lilerin peindedir. Onlarn
evlerini, brolarn ve telefonlarn dinlemektedir. Bu bir skaldaldr.
Ancak DP iktidar bunu istemi ve yaptrmtr.
Dinleme ilemini yapanlardan MAH'n Teknik stihbarat Birimini oluturan,
Mazhar Eymr'n bu ii nasl yerine getirdii konusunda, olu Mehmet Eymr
anlarn aktard ANALZ kitabnda bakn neler sylyor:
"27 Mays 1960 geceyarsna doru babama telefonla bilgi geldi. htilal
Page 229
hareketi balamt. Babam ilk defa telal gryordum. hemen yaknda
oturan bir ka personel arld. nbeti erlere herhangi bir mdahaleye
kar koymamalar iin talimat verildi.Babamn yardmclarndan Necdet Bey
yaknlarda oturduundan hemen daireye geldi. Birlikte en st katta, lojman
karsndaki dairede bulunan ' zel dinleme' blmne geip buradaki baz
bant ve evrak yokettiler. rendiime gre orada muhalefet partisi CHP
ve onun yneticileri izleniyordu. BabamNecdet Bey'e ' Ka kere syledim,
bizi uilere kartrmayn diye, bir trl dinletemedim' diye
yaknyordu."
27 MAYISILAR MAH'I SLNDRGB EZD
27 Mays 1960 MAHiinde bir dnmnoktasdr. Askerler ynetime gelir
gelmez yaptklar incelemelerde darbenin yllar ncesinden bilindiine
dair belgeleri grrler. DP iin ac ac glmserler. MAHiinde yle. MAH
kadrolarna kar askerler byk bir operasyon balatrlar. Tekilatn
yzde 90'a varan ksm tasfiye edilir. Sabah erken kalkan asker gidip MT
yetkilisi koltuuna oturur. Sonunda istihbaratlara istihbarat
tekilatnda yer kalmaz olmutur.
Tasfiye edilen, daha dorusu toptan kaldrlan bir baka istihbarat birimi
ise polis istihbarat birimi " nemli ler Mdrl" dr. Darbeciler
darbeyi herkesten nce renen polis istihbaratn tamamen ortadan
kaldrrlar. Ancak daha sonra bu birimile MAH' yeniden yaplandrmann
gereklilii karsnda aresiz kalrlar.
MAHYERNE EMNYET STHBARATI
1937 ylnda 3201 sayl yasayla kurulan Emniyet Genel Mdrl
stihbarat ubesi, o zamanki adyla " nemli ler Mdrl" gvenlikle
Page 230
ilgili istihbarat almalar yapacaktr. 1951 ylnda bu birim, MAH'n
bulunmasna ramen yeni bir yaplanma ile kontrespiyonaj dahil hemen
btn alanlarda istihbarat yapmak zere birimler oluturur, bu birimler
illerde deiik adlarla alrlar. 1958 ylnda " stihbarat Eleman
Sevk, dare ve stihbarat Operasyonu Dzenleme Kursun"dan geirilen
elemanlarn katlmyla bu birimler Hatay, Ankara, stanbul, zmir'de
"Kk Gruplar" adyla oluturulan istihbarat nitelerinde
grevlendirilmilerdir. 1960'da askerler bu birimi kapatrlar. Yerine 1963
ylnda yeniden oluturulan ve dzenlenen yeni nemli ler Mdrl
kurulur. Bu yeni birim10 ilde faaliyet gsterir. 1970 ylnda Daire
Bakanl, 1975 ylnda stihbarat Bakanlh, 1983 ylnda ise
stihbarat Daire Bakanl adn alan polis istihbarat biriminin
yetkileri de yeniden belirlenir. Buna gre Emniyet Genel Mdrl
stihbarat Daire bakanl'nn grevi :
" Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlne , Anayasa dzenine ve
genel gvenliine dair nleyici ve koruyucu tedbirleri almak,emniyet ve
asayii salamak zere, lke sevyesinde istihbarat faaliyetinde
bulunmak. Bu amala bilgi toplamak, deerlendirmek, yetkili merciilere
veya kullanma alanna ulatrmak. Devletin dier istihbarat kurulularyla
ibirlii yapmaktr."
Askerler, polis istihbarat nitesini ortadan kaldrnca yeni hedef olarak
MAH' seerler. MAHiin darbecilerin sylemi daha milli bir gizli
servis ve adalatrma istei eklinde geliir. En azndan syledikleri
budur. Geri illerdeki gizli servis brolarna gidip oturan askerler
ncelikle kendileri ve iinde bulunduklar cuntasal faaliyetlerle ilgili
dosyalar sonra da tandklar ile ilgili dosyalar arivlerden kartr
Page 231
ve temizlemeye alrlar. MAHkadrolarnn tamamnda ynetime el koyup
ariv dzeltme almalarna balarlar.
Askeri ynetimilk i olarak askeri akademide hocalk yapan Albay Naci
Asutay' MAH bakan olarak atarlar. Asutay'n grevi MAH' ada, da
dnk, stratejik istihbarat yapacak bir kurulu yapmaktr. nk
askerler yaptklar aratrmalarda MAHile zellikle Amerikan, srail ve
ran gizli servislerinin iieliini renmiler ve bundan kurtulmak
istediklerini beyan etmilerdir.
Ancak onlarn atamasyla greve gelen Asutay MAHiinde etkili
olamamtr. Asutay yerine tekilat Ziya Selk tarafndan ynetilir
hale gelmitir. Selk MAH'n iinde yetimi bir asker kkenli
istihbaratdr. Asutay' MAHiinde tketmitir.
NAC AKUN'DAN CEVDET SUNAY'A STHBARAT FIRASI
27 Mayslar bunun zerine istihbarat bir Tmgeneral olan Naci Akun'u
MAH bakanlna getirirler. Akun tekilatta byk bir operasyona gelir
gelmez giriir. Sonuta yeni bir yaplanma ortaya kar.
Bu dneme ilikin anlarnda Talat Turhan unlar anlatyor:
" Odnemde MT'in banda Trkiye'de tandmen onurlu kiilerden biri
vard. Tmgeneral Naci Akun. Eer o olsayd MTbugnk noktaya gelmezdi.
( 1992) Yahut onun anlaynda insanlar MT'in banda olsayd MT bu
noktaya gelmezdi. ok onurlu ve ilkesel bir adamd. Bu adambenim
komutanmd. Drtyolda 1959-1960 yllarnda. Dolaysyla kltr
dzeylerimiz uyutuu iin askeri hiyerari iinde dosttuk. ok ak
hereyi konuurduk. OMilli Emniyet Bakan olunca, beni de ok yakn
tand iin yanna almak istedi. Bir rgte girmeden evvel, rgtn i
Page 232
yapsn bilmemlazm. Beni ald rgtn her tarafn gsterdi. Ben o
rgtt hizmet yapamayacam anladmve ( stanbul Blge Bakanl)
teklifini kabul etmedim. Oysa ki biliyorsunuz, MT raporunu okudunuz, MT
stanbul Bakan olmak iin insanlar ne entrikalar eviriyorlar. Yzelli
bin trl entrikalarla, yzelli bin trl ilikilerle yeraltnda,
yerstnde eitli olaylar yapyorlar. stanbul MT Blge Bakan demek 9
il valisinin zerinde bir statde bulunmak demektir. Ogizliliin
verdii avantaj hari. Bir de istihbarat megalomanisi var ki , en
dipteki ajan bile istihbaratymdedii vakit kendisini ok stte
gryor. Bu tavrlar belki demokratik ereve iine sokulursa Trkiye'de
belki birok ey dzelir.....
..MT'e kumanda eden kiiler , MT'e egemen olamadklarn sylemiler;
MT'in banda olan kiiler, bakanlar: ' Kayden benimemrimde diyor' ...
stihbarat'n da normalde yzde 75'I aktr. Yzde 10'u teknolojiktir.
Geri kalan da irentir. Yani ajan vesaire gibi. Onlarn iinde de en
ok olan parayla elde edilen kielerdir. Yani bu ii yaptrmaya herkesi
bulamazsnz. Bir istihbarat rgtnn iyi olmas iin, ak istihbarat
ounlukta olacak. Teknik istihbarat ounlukta olacak. Bu ajanlarla filan
eski zaptiye yntemleriyle insanlarn peine giderek, yatak odalarna
girerek , bu anlay ortadan kaldrdnz zaman rgt salk
getirebilirsiniz."
Ancak ordu ii ekimeler yznden MAHbir trl istenilen dadnk
istihbarat almalarna kanalize olamaz.
Akun da bu ie dnkln kurbanlarndan biri olacaktr.
Akun'u makamna aran dnemin Genelkurmay Bakan Orgeneral Cevdet
Sunay, silahl kuvvetlerin iine dnk istihbarat yapmasn ister. MAH
Page 233
subaylar izleyecek ne yapp ne yapmadklarn Sunay'a bildirecektir.
Bu istee kar kan Akun, Sunay' a " Eer bunu kabul edersemnce sizi
izlememgerekir" diyecek, ancak istifasn da verecektir.
Bundan sonraki dnemMAHiinde uzun yllardr bulunan ve bakan olarak da
kalacak olan Fuat Dou'nun dnemidir. Dou'yu greve getiren Sleyman
Demirel ve arkadalardr.
FUAT DOUDEMREL' UYARIYOR
Ancak Dou daha sonra 12 Mart olaynda Babakan Demirel'i bir sre
uyardktan - ki bu uyarlar arasnda darbe hazrlyla ilgili bilgiler de
vardr- sonrasndaki gelimelerde olaylarla ilgili bilgileri Cumhurbakan
Cevdet Sunay'a aktaracaktr. Dou, MAHBakan Behet Trkmen dneminde
Amerika'da eitimgren istihbarat subaylardandr. 4 arkada olarak
Amerikaya gider ve burada CIA'nn istihbarat kurslarndan geerler. Sonra
yurda dnldnde bu ekirdek kadro Amerikallarla birlikte kurulan MAH
okulunda ajan eitimini srdrr. Dou devaml, dier 3 eleman ise zaman
zaman derslere girer. 1944'de Genelkurmay istihbaratna, 1954 de de MAH'a
geen Dou stanbul'da istihbarat okulunda ders veren ilk hocalardandr.
Bu ilk derselere 800 kadar renci katlr. Dou daha sonra stanbul
blgesinde kalr. Bu srada en nemli operasyonlardan birisini Fener Rum
Patrikhanesiyle ilgili almalar oluturur. Dou'nun kontrolnde
Patrikhaneye szmay baaran MAH, homoseksel eilimlerini saptad bir
rahipten, Patrikhanenin Trkiye iindeki ve dndaki politikalar ve
emelleri zerine yine bir homosekseli arac klarak bilgi almay baarr.
Bu bilgiler bugn Patrikhanenin gerekletirme yolunda byk admlar
att Vatikan gibi bir ayr stat kazanmann ilk bulgularn
Page 234
oluturmutur.
Trkiye'de 6 Temmuz 1965 gnne kadar gizli servis almalar malesef
hep yasal dayanaktan yoksun olarak yrtlmtr. Bu nedenle de
kurumlalamam, ilkeleri oluturulamamtr. O zamana kadar teiklatn
yasalara uydurulmas ve gnn artlarna gre yeniden yaplandrlmas
kavram hep tartlan ancak bir trl yaama geirilemeyen dnce olarak
kalr. Oysa Trkiye batl veya doulu btn lkelerin ve bunlarn
istihbarat birimlerinin nfuz alan iinde bulunmaktadr. Bu dzenlemelere
acil ihtiya duymaktadr. Bu ihtiyac duyanlarn banda Trkiye
Cumhuriyetini kuran liderlerden smet nn gelmektedir. nn,
Trkiye'nin da bamll konusunda ve zellikle istihbarat iin 1963
ylndaki bir Bakanlar Kurulu toplantsnda skntsn u sitemdolu
szlerle dile getirir:
TESLMALINMILIIN ARESZL: NN SYANEDYOR
" Daha bamsz ve ahsiyetli bir d politika izlenmesini istiyorsunuz.
Herkes ayn eyden bahsediyor. Nasl yapacamben bunu. Karar vereceim
ve ii teknisyenlerime havale edeceim. Onlar etraflca alma
yapacaklar, teklifler hazrlayacaklar. Yapabilirler mi bunu.Hepsinin
etrafnda uzman denilen yabanclar dolu. fal etmeye alyorlar,
muvaffak olamazlarsa ii srncemede braktrmaya lyorlar. O da
olmazsa kar tedbir alyorlar. Bir grev veriyorum; neticesi bana
gelmeden Washington'un haberi oluyor. Sonucu memurumdan nce sefirimden
reniyorum.
Byle mi teslimettik biz devleti. Bana imdiye kadar bunlar tarafndan
hazrlanm, derdimize deva bir rapor gstermediler. Hepsi yasak savma
kabilinden eyler. Ne yapyorsak biz yine kendi elemanlarmz ile
Page 235
yapyoruz. Peki bu binlerce adam' avara kasnak' gibi dolamyor. Elbet
kendileri iin nemli marifetleri var. stiklal Harbinden sonra sulh
anlamasnda esas mcadele bu uzmanlar konusunda oldu. Yoksa hudutlar
meselesi fiili bir durumidi. Tazminat iini ki biz devletlerle aramzda
hallederdik.Btn mcadele idaremize tasallut yznden kt. Bir tek
uzman vermek iin byk dnler vermeye hazrdlar. Dayattk. Biz onlarn
niin srar ettiklerini biliyorduk. Onlar bizimniin inatla
reddettiimizi biliyorlard.
Byledir bu iler. Peygamber edasyla size dnyalar vadederler. mzay
attnz m ertesi gn gelmilerdir. Personeli gelmitir, sleri gelmitir.
Ondan sonra skebilirsen sk. Gitmezler. Ancak bu meselenin zerine vakit
geirmeden eilmek lazm. Yoksa bamsz d politika gdemeyiz. Fakat
zannetmeyiniz ki kolay bir itir. Savuturulan iki badire bunun yannda
ok kolay kalr. Teebbs ettiimiz zaman bamza neler geleceini
kestiremem"
MAH, MT OLUYOR
te ayn nn, bu sralarda hazrlatt yeni bir istihbarat rgt
yasasn TBMM'ye sevkeder.
Bu yllardr yeraltnda bulunan, kurallar ve almas gizli olan bir
devlet rgtnn yerstne karlmasdr. nn karma hkmetinin
Meclise sevkettii yasa MAH' MT'e dntrmektedir. Bu sadece bir ad
deiimi demek deildir. Yeni hazrlanan Anayasa'ya da uygunluk
yaratlmaktadr. Yani yasallk getirilmektedir. Trk gizli servisi var
klnmakta, ad konmaktadr. Pek ok yabanc aratrmac bu dnemde Trk
gizli servisinin adn bilemedikleri iin "Emniyet" diyerek, Trkiye'de
Page 236
polis rgtne karlk gelen bu kurumu gizli servis saymaktadr. Bu da
doaldr. nk MAH'n kadrosu ve yasal hi bir dzenlemesi yoktur.
Milli Emniyet Hizmetleri olarak adlandrlan gizli servis almalar,
Milli stihbarat Tekilat bnyesinde yrtlecektir. MT toplad
bilgileri 1961 Anayasasyla oluturulan Milli Gvenlik Kurulu'na
aktaracaktr. Bu kurul devlet politikasn ekillendiren ve hkmetin de
stnde yeralan bir yeni yaplanmay da beraberinde getirmektedir. MT bu
kurulun gz kula olacaktr.
Ancak yasayla ordu ile MTilikisi yeniden tartmaya alr.
Baz kesimler ki bunun iinde emekli subaylar ile dnemin CHP
milletvekilleri bulunmaktadr, MT'in yapsnn askeri olmasnn
sakncalrn anlatrlar. Bunlara gre MT iinde ok eitli olaylara
karan subaylar, bu grevlerinden sonra gittikleri klalarnda askerlik
grevlerini yapamayacak duruma geliyorlard. Bu tepkiler srasnda ordu
kkenli olan MT mensuplarna tercih hakk tannarak MT'in devaml
kadrosuna gemelerinin teklif edilmesi dahi dile getirilmitir.
Bu eletirilerin odak noktasnda yeralan ve rahatszlklara yolaan
dnce ordunun MTiindeki etkinliinin yaratt sakncalardr.
Silahl Kuvvetler MT'i ynetmektedir, ancak MT, Silahl Kuvvetlerin
iinde istihbarat almas yapamamaktadr. Bu mevzuat gerei yasaktr.
ASKERLER MT' BIRAKMIYOR
stenilen ey MT'insivilletirilmesidir. Bu olmad iin ordunun bir
blm MT iinde kalarak srekli i politikann kazanlarnda ya
kaynamakla, ya da o kazanlarn altndaki atei krklemekle megul
olmaktadr. Sivilleme o zamanlar btn tartmalara karn bir hayal
olarak kalacaktr. Oysa Trkiye'yi MT'in almalar asndan ok nemli
Page 237
gnler beklemektedir. MTbunlar karlamaya hazr deildir. nk
tartmalarn odandan kurtulup kendi asli grevine bir trl
dnememektedir.
Bu dneme ilikin anlar ok nemli olan bir eski istihbarat Ergun
Gkdeniz, yeni yasann hazrlanmasnda aktif grev alanlardandr. nce
Siyasal bilgiler Fakltesini, ardndan hukuk renimini tamamlayan
Gkdeniz ,1951 ylnda Kaymakamlk staj iin bulunduu stanbul'da
Emniyet Kaaklk Brosunda geici bir greve getirilir. Daha sonra
Emniyet Genel mdrl stihbarat Dairesi'ni oluturmakla
grevlendirilen, MT yasasnn hazrlayclar arasnda yeralan,
Amerika'da eitimgren, stanbul 2. ube Mdrl grevinde bulunan
Gkdeniz,1962 ylnda , " Bana bir yerde bir kaza geleceini anlad
iin" istihbarat grevinden Mlkiye Mfettiliine geer. Daha sonra
Mardin valiliine getirilen, Merkez Valisi olarak grev yapan Ergun
Gkdeniz CHP iktidar srasnda 1978 ylnda atand Isparta Valiliine
gitmeyerek grevinden emekliye ayrlr. Ayn yl Ankara Barosu'nda
avukatlk stajn yapan Gkdeniz, o tarihten buyana serbest avukat olarak
alyor. Gkdeniz olaylarla geen 1950-1978 yllarn ve bu dnem
istihbaratyla 1995'l yllarn istihbarat almalar konusunda
sorularmza u yantlar verdi:
STHBARAT UZMANI ERGUNGKDENZ ANLATIYOR
- Sizin iin 1960 ihtilali ne ifade ediyor?
Gkdeniz:1960, milattan nce milattan sonra gibi; Trk devleti iin bir
balang hatta sondur. Dolaysyla btn Trkiye Cumhuriyeti Devletinin,
organlarnn yenilenmesi gerekliliine inanan bir iktidar kadrosunun
Page 238
yapmakta olduu tasarrufla babali drlecekti.htilal idaresi herkes
gibi MT'ten de gemeyi dnyordu, tabiki kt niyetle falan deil, daha
iyi olmas iin .Fakat daha iyi derken bunun da yoruma ak olduu bir
gerek.
- 1960'dan nce emniyet istihbaratnda mydnz?
Gkdeniz:1960'da ben Emniyet Genel Mdrl stihbarat Daire Bakanln
kurmaya memur edildim. ihtilal idaresi tarafndan ve daha nce de ben
ilgintir Amerika dnnde ayn ekilde grevlerde
bulunmutum.htilalcilere de bunu anlattm. Dedimki"Ben1959 ylnda Namk
Gedik'in emriyle Emniyet Genel Mdrl stihbarat Tekilatn yeniden
kurmaya memur edildim. Sonra aklnza birey gelmesin."
- Dzenleme nemli ler Mdrl iin deil mi?
Gkdeniz:nemli iler evet. Yasal deyimi ile 3201 sayl Emniyet Tekilat
Kanununda ngrlen nemli ler Mdrl. nemli ler Mdrl aslnda
istihbarat yapmakla grevlendirilmi bir mdrlk olmasna ramen, ben bu
grevi teslimaldmzaman nemli lerin son derece nemsiz ilerle
uratn grdm. Bu bir eletiri deil de tespit. Benimiin gerekten
zc oldu. Bu grevi teslimaldmda ok iyi durumda olmu olsayd
diyorum.
-Bu dnemde MAHbnyesinde grev alan kiiler sizin iki numaral
cetvelinizden maa alyorlar.Uzman emniyeti olarak...
Gkdeniz:Efendim,oras biraz karkt.nk malumtalimat zerine baz
ilemler yrtlm. Zamanla gelien bir trend iinde. stihbaratn yasal
klfnn hazrlanmam olmasnn skntlardr bunlar. Bundan nce de
nemli ler yokken Emniyet tekilat kanununda yasal klf
bulunmayan"zel birimler" kurulmutur. Bu zel birimler benimorganize
Page 239
etmi olduum"kk guruplar" adyla, hcre deil yanlz, siyasi ubeye
e anlaml kk gruplardr. Siyasi ube legal olarak dernek
yneticilerinin sylediklerini, yaptklarn toparlarlar. Bunun dnda
aktif bir eylemleri olmamtr. Malumunuz MAHo dnemespiyonaja bakard.
CIA, FBI KAVGASI GB
-nemli ler Mdrl kontrespiyonaja da bakar myd?
Gkdeniz:Hayr, hayr.Yasada zaten yle birey yok. Yasada sadece kadro
var. Ne yapaca hakknda hi bir bilgi yok. Amerika'da CIAile FBI hep
bir noktada akmlardr. CIAbiliyorsunuz kontr espiyonaj
faaliyetlerini espiyonaj faaliyeti olarak yrtmler. FBI'da kontr
espiyonaj faaliyeti yrtyor.Bunlar birbirlerinden o kadar ayrlmaz
eyler ki, bir anda bakyorsunuz ki snr geiyorsunuz.ler birbirine
karyor.Kah CIA, FBI'niine karm, kah biri dierine. Bu yanlz
bizde deil ngiltere'de, Fransa'da, Rusya'da bu kavgalar yetki kavgalar
olmutur. Hatta yani Amerika'da olduu gibi CIAve FBI dman kardeler
olmulardr.imdi Trkiye'de misal olarak sylyorum, bir Suriyeli
diplomat aldnz, Suriyeli diplomatla yatyorsunuz, onunla
kalkyorsunuz. Diplomatlarla birlikte yaarken bir anda kendizi am'da
buluyorsunuz.Yani orap sk gibi ya Lbnan'da buluyorsunuz ya da
srail'de. Atladnz gittiniz.Hemen ipularnn peine. Bu durumda biz
gidip kapy alyoruz, artk bu Suriyeli diplomat bizimelimizden kt,
size veriyoruz diyoruz.
Buna genellikle elemanlarmz ok itiraz etmilerdir.Biz operasyonu
balattk, bir noktaya geldik,imdi ne diye verelimdiye. Ben ocuklar
burada bizimsnrlarmzn dna tamtr deyip, MAH'tan arkadalara
Page 240
teslimettiimok olmutur. Bu bir olgunluktur.Sonra operasyonlarda
mesleki kskanlklar olabilir, kendisi baary paylamak istemiyordur.
Aslnda bunun mesleki kskanlkla bir alakas yok, memleketin yksek
menfaatleri nedeniyle bylesine ksr rgt ekimelerine ben izin
vermedim. Zamann Fuat Paasndan tutunda Ziya Paasna varncaya kadar
son derece iyi ilikilerimiz olmutur. nk memleketin yksek menfaatleri
sz konusu olduunda sen yaptn ben yaptmgibi ksr ekimelere girmenin
hi bir anlam yoktur. Bunu, ben altmmesai arkadalarma da
retmiimdir. MAH'la beraber emniyetin ekimeleri bunlardan
kaynaklanmtr. Otarihten nceki ekimeler yznden ahenkli bir alma
ortam salanamamtr. bu anlay meselesidir. bizimgetirmi olduumuz
bu anlayn hemMAH'a hembize ok eyler kazandrd kansndaym,
ekimeyi nleyerek.
AMERKASEER VE YILLARCABEKLER
-Behet Trkmen'in gidiini hatrlyor musunuz?Problemli olmu.
Gkdeniz:Bu kendi i sorunlarndan kaynaklanyordu. imdi bakn, bir
tekilata bir kii monte ettiiniz zaman bir kan uyumazl oluyor.
Aadaki kadro aktif olarak sizi kusuyorsa, sizin oraya monte edilmeniz
mmkn deil.Okadarn syleyeyim. Bizde de ok olmutur. Bende
olmamtr, ama niye? ocuklar ben buldum, ben kurdum, ben yetitirdim.
Onlar bizimbirer evlatlarmz olduklarndan herhengi bir ekime de
olmad, srtme de...
-OdnemAmerikallar ile ilikiler ska eletirilmi. Bunu nasl
deerlendiriyorsunuz?
Gkdeniz: Amerikallarla alrken, Amerikallarn deyimi ile irtibat
subay yani Amerikallarla birlikte irtibat salayan grevliler vard. Bu
Page 241
grevlilere aadaki kademeler hite iyi bakmyorlard.Olaydan
holanmyorlard. Hatta birinde de Amerikallarla alrken irtibat
grevini alan sonradan MAH'da daire bakanlna kadar ykselen ve mahkum
edilen bir MTeleman vardr, bu hala tartla gelmektedir, Sabahattin
Savaman . Amerikallarla ilikilerde teknik imkanszlklardan
Amerikallarn bir daveti kabul edilmitir. Menderes zamannda da MAH'dan
sorumlu Babakanlk Mstearyd. Ahmet Salih Korur tek bana sorumluydu.
Salih Korur hain bir adamd. MAH'la da bir ok srtmelere yol amtr.
Amerikallar teknik yardmkonusunda MAHiinde ok cazip grnmtr.
Aradaki anlama teknik ve eitimkonusundayd. Burada en nemlisi nedir
biliyor musunuz? Amerikallarn bir sistemi var; ilerde bir adamn
Trkiye'de nasl i bana geleceini planlarlar. Transfer edilen
oyuncunun sol ak m sa ak m oynayacan bilirler.
Bazen bakyorlar ie yaramyor derhal iade ediyorlar. Bu Trkiye iin pek
geerli deil ama bir Vietnamiin; standartlar dk Asya lkeleri iin
geerli olmutur. Amerikallarn istedii kadrolama olmutur. Bu a ok
geniletebilirsiniz. Sempatizan deil, aktif grev alabilecek insanlar.
Tasfiye edilebilecekler tercih edilir. Ama MAH'da benzeri bir olay
yaanm deildir. Trkiye'nin o tarihte iinde bulunduu teknik
imkanszlklar, bunun dnda Amerikallarla i birlii, karlkl olarak
birbirlerine bilgi vermeyi zorunlu klmtr. Bu bilgi teatisinde
bulunurken mesela MAH'n baz aktif elemanlar baz bilgilerin
aktarlmamas gerektii grndeydiler. nk istihbaratta nemli olan
nokta bilginin ne miktarnn aktarlabileceidir. Sadece Amerikallar iin
deil genelde nemlidir. rneinismi lazmdeil yle bir bakan gelmitir
Page 242
ki o bakana erez babnda baz istihbarat krntlar ikramedilmitir.
Niye denildii zamanda bu adama fazla bilgi verilmez denilmitir. Bu,
istihbarat tekilatnn gcn gsterir . Nedir bu gc , yani bakan dahi
olsa gvenilmeyene devlet srr verilmez denilmitir. Bu yalnz Trkiye'de
deildir, tmistihbarat tekilatlar iin geerlidir. stihbarat
tekilatlar gemilerinde baz soru iaretleri olan kiilere
gerektiinden fazla, hatta gerektii kadar bile bilgi vermezler.
Trkiye'de de ayn kural uygulanmtr. Bir de bunun baka bir yn var.
Siz o devlet byne, baz bilgiler veriyorsunuz. Bu bilgiler sanki ok
adi eylermi gibi sada solda duruyor, okumuyor bile. Maalesef gereksiz
kiilerin eline dyor. stihbarat tekilatlar bundan son derece
rkyorlar. Hazrlanan raporlar gereksiz kiilerin eline geiyor, o
dnemde maalesef byle eyler yaand.
-Behet Paa'nn buradaki etkisi nedir?
Gkdeniz:Behet Paa bu srete hi etkilenmemitir. nk bakanlar o
zaman o kadar etkin deildiler. Bakana bile "diyet kahvalt" verilebilir.
-O dnemBehet Paa izlenmi.
Gkdeniz:Tabiki bu ar birey. MAH'n bir hastal var, ekimeler
guruplar yaratyor. Bu tabiiki son derece ypratc oluyor. Bunu askeri
kkenli olmasna balyorum. Bir kdemaskeriyede ok nemli. MAHkta
hizmeti dnda , rotasyon hizmeti olmaktan kmalyd. Salkl olan
buydu ama kartamadlar. 1960'a kadar byle geldi. 1960 da MAH'da
kendilerine gre pheli grdklerini grevden aldlar. Burada beceri
veya beceriksizlik deil de kendi kiisel deerlendirmeleriyle yaptlar;
u adambize karyd, bu adambize karyd, diyerek. Tabii bu gereksiz
pheler sadece MAHhakknda deil tmkiiler hakkndayd. Emniyet Genel
Page 243
Mdrl kontrol altna alnd. Ozamanki bu askeri harekat Osmanl
mparatorluu'nun kontrol altna alnd mtareke dnemlerine
benzetiyorum.
SAD KOA VAKASI
-Sadi Koa' ve istihbarat zerine getirdii tezleri nasl
Gkdeniz: Sadi Koa'da belli bir grupla alan bir insand. Ogrubun
isteklerini yerine getiriyordu. nk ihtilalden sonra ihtilal komitesi
grubunun bir yesi oldu. Bu defa herkes birbirinden phe eder oldu. Bir
yanda devlete bal MAHvar, bir yanda bunlar. Kiiler biririnden
ekiniyorlar. ekinmekte hakl olduklar da kt ortaya. nk 14'ler
olay vard. Tabii 14'ler denilen grup kendilerine kar olduklarn
grdkleri grubun, aleyhlerine olabilecek her trl teebbsn
devletteki baz kiileri elde ederek renmek istediler. Geirdiler de.
Bu defa ne oldu, devlet adna deil de gruplar adna istihbarat yapan, bu
ynde faaliyet gsteren, blk prk eyler haline geldi. Bunun farkna
varld. Yaptmz eitli grmelerde , o zaman Ankara skynetim
komutan ve Milli Birlik Komitesi yesi Korgeneral Cemal Madanolu'nun
karargahnda hergn toplanyorduk. Bu toplantlarda bunlar dile
getirildi. Bunun zerine denildi ki 'Emniyetin hali ne olacak?' Emniyet
ok ar darbeler ald. Bu tekilat yeniden canlandrmak, motive etmek
son derece gt. Vatandalar da o derece saplandrlmlard ki emniyete
gvenmiyorlard. Sonra emniyetin ierisinde korkun bir ihbar furyas
balad. uvallarla ihbarlar geldi. Herkes birbirini ihbar etti. Bu ok
irkin ve ahsen benimhi beklemediim, ok zc eylerdi.
Page 244
Bunlarn biz tahkikatlarn yapmadk. Yapm olsak u gne kadar srerdi.
stihbarat tekilatnn yneden rgtlenmesi gndeme geldi. Bu arada da
yine makamn etrafnda bulunan, ben yaparmdiyen bir tr zel giriimci
gibi , subaylarn taleplerine ahit oldum. Hatta hazrlam olduklar
planlar, projeler getirdiler. Bunlar da znt ile izledim. Bizim
hazrladmz plan dahili iinde emniyetin rgtlenmesi yapld. Ognn
zor koullar altnda. Yeniden emniyet gven kazand. sonra da MAH
paraland. Parampara oldu. Hatta ad lazmdeil bir gn birisi bana
dedi ki: ' MAH' lavedelimve size balayalm'. Ben buna kar ktm.
Biz bunun doru olmadn, Emniyet Genel Mdrl'nn byle bir grevi
stlenmesinin doru olmayacan , aslnda byle bir grevin bizlere
verilmi olmasndan eref ve onur duyacamz, buna ramen memleketin
yksek menfaatleri asndan son derece tehlikeli ve sakncal olacan
belirttik. Biraz buruk da olsalar bizimgrmz kabul ettelir ve MAH
kald.
MAHYAPILANIYOR
MAH'n bana yine kendi adamlar olarak bildikleri adamlar getirdiler.
Kendi adamlar diye getirdikleri kiilerin hi de yle istenmeyen adamlar
olmadklarn grdm. Memleket ve vatansever insanlar olduklarn grdm.
Yanl eylere gitmediler.Bizlerin de yardmyla baz objektif kararlar
aldlar. 1960-1961 yllar arasndadr. Sonra bu defa dediler ki;' bu
MAH'h hali ne ocak?' Dedimki siz MAH' duman ettiniz. Hatta yle ki
MAH'dan ayrlan 33 eleman bana yolladnz. Biz onlar alp krk
kalplarn sardk. Baktk ki MAH'a kar bir sitemle , siperde savamak
gibi bir eilimleri var. eitli grevler vermek suretiyle bu savama
tehlikesini bylece bertaraf ettik. Sonuta bir gn ardlar. Albay
Page 245
inasi'nin bakanlnda Devlet Planlama Tekilatndaki toplantda MAH
adn deitiren bir kanun hazrl vard. MTKanununun ilk k
hazrlklar yapld. Bu almalar srasnda grdmki , en byk
itirazlarn bizden Emniyet ve ilerinden gelecei phesi vard. Biz
onlarn daha iyi yaplanmasna destek olunca bu ekilde ortaya knca
adeta ardlar. Dolaysyla yasal bir kisveye geildi. MTkuruldu.
Bir de ok tartmal bir husus vard. Milli Gvenlik Kurulu (MGK).
MGK'nn kurulmasnda benimde nacizhane katklarmoldu. Bir asker
gruptan bir sivil ynetime kay var. Asker sivili devaml izleyecek.
bunu dardar yanl kaynaktan renmektense kendisinin de iinde
bulunduu bir kurumda tartsnlar. Amerika tartyor, Trkiye neden
tartmasn ki? Amerika gibi demokratiuk bir lkede antidemokratik olmuyor
da Trkiye'de neden oluyor? Ben bunu anlayamyorum. Antidemokratik olan
bir rgt deildir ki,atidemokratik olan kafalardr. Adamn kafas ok
deiikse bu zihniyet meselesidir. Amerika da kurulan MGK, Trkiye'de de
kuruldu. MGKbu dediimdorultuda grevini iyi yapt. Bu dnemiinde de
geerli, bu dnemde de iyi yapyor. Bir emniyet sibobu olmutur. Peki
efendimniye banda GMKsekreteri olarak bir Orgeneral bulunuyor? Olsun,
ne olacak? MGKbir tekilat deil, bir st kuruldur. Bakanlarn,
Babakann, Cumhurbakannn da katld bir kuruldur. Bakanlarmz,
babakanlarmz nedense istihbarattan ekiniyorlar.
ADNAN MENDERES'N BAKANI UYUTURUCU KAAKISI
- Daha nceki hatal ve keyfi kullanmlardan dolay m acaba?
Gkdeniz: Deil, deil. Belki nasl kullanacan bilmiyor. Eline bir
rapor geldii zaman ben ne yacamdiyor. stihbarat kullanlmak zeredir.
Page 246
Eer elinize gelini kullanmyor bir kenara koyuyorsanz, devlet
istihbaratn kullanamyorsanz. o politikacnn bakan olmamas lazm.
nk size bir ey veriyor. Trkiye Cumhuriyetinin zeri kara bulutlarla
kapl. Ya var ne yapacaksnz? Bu hava raporunu kullanmanz lazm. Sen
bunlar deerlendiremiyorsan, yazlk elbiseyle yamuru yersin. Trkiye'de
genelde byle oluyor. Bizdeki btn babakanlar istihbarata ok kt bir
ekilde bakmlardr. Yani 'yan' bakmlardr. hala da yle bakyorlar.
ben bunu bir trl zebilmi deilim.
1960'lara gelinceye kadar Adnan Bey istihbarata yle bakard. Onun
gzcs Ahmet Salih Korur'du. Ahmet Salih Korur'un sylediklerine bazen
nemser bazen nemsemezdi.
-Ahmet Salih Korur stanbul'a gidip diyor ki Adnan Bey'in telefonlarn
neden dinliyorsunuz? Babakanlarn telefonunu dinlemek ok mu imkanszdr?
Gkdeniz: imdi Adnan Menderes'in telefonlarnn dinlendiini nereden
biliyor Ahmet Salih Korur? Bilgi tartlr. Ozaman Dileri
Bakanlnn da kulland bir randevu evi vard. Lks Nermin adnda bir
kadniletirdi. Randevu evinin baz politikaclar tarafndan korunduunu,
dolaysyla emniyeti ilgilendiren ok nemli bir konuda mdahale
edilemidiinigryorduk. Ozaman stanbul 2. ube Mdrydm. Fuat Paa'da
operasyon efiydi; Binba idi. Kendisinden rica ettim, teknik grubunu
aldmve dinledimrandevu evinin telefonlarn. Mesala Namk Gedik
(dnemin ileri Bakan) operasyon olarak baz eyler vermiti o zaman.
rneinuyuturucu kaaklarndan bir tanesini DP 'li bir bakann evinde
sakland iddias nedeniyle , o zamanki MAH'dan rica ettim. Bakannevini
dinledimve doru kt. Uyuturucu kaaks bakan evinde
saklanyordu.
Page 247
- O zaman bu bakan hakknda bir ilemyaplmtr herhalde, bakan kimdi?
Gkdeniz: lemyaplmad. imdi de adn aklayamam.
- DP iktidarnda bir bakan bunu yapyor ve hakknda bir ey
yaplmyor?...
Gkdeniz: Yaplmad. Yaplmad.. Bunu ben ne diye sylyorum. nk Ahmet
Salih Korur'un kendine zel istihbaratlar vard. Bazlar
telefonlarnn dinlenmesi konusunu kendisine gtryorlard. Ahmet Salih
Korur'un en ok merak ettii o zamanki Babakan Adnan Menderes'in gnl
maceralarnn bilinmesidir. Bunlara karyd. imdi bakn aktif operasyon
gruplar vardr. Hi bir ey olmakszn operasyon efinin emriyle hereyi
yaparlar. MAHBakannn haberi bile olmaz. Bu da bir gerek yani.
Telefonlarn dinlenmesinden MAHBakannn, Mstearnn haberi bile
olmaz.
AMERKALILARLABRL BZ ZAYIFLATTI
- imdi yle bir tablo ile karlayoruz ki 1953-1960 arasnda herkesin
kendi istihbarat gruplar var. Herkes kendi istihbarat grubunu kuruyor.
Yitik bir istihbarat anlay var.Herkes kendi istihbarat tekilatn
kendi antasnda istiyor. Sakncalar nedir o gnk konjnktr ierisinde?
Gkdeniz: Birkere Amerikallarla ibirlii bizimistihbarat
faaliyetlerimizi zayflatmtr. nk Mc Donalds'dan gelen hazr
hamburger gibi fas-foodlar olmutur. Bunlar bizimmidemize uymamtr. O
tarihlerde tabii ok nemli istihbaratlar , CIAtarafndan Trkiye'ye
ikramedildii iin , ikramsofrasnda ne bulmusak onu yemiizdir. Bu da
bizim, kendi bnyemizde yapm olduumuz istihbarat faaliyetlerini son
derece zayflatmtr. Birinci tespitimbudur. Yani bize hazr
Page 248
sunulduundan bu alanlarda geliememiizdir. Birileri bunu anlamalyd.
Bunlar Amerikallardan al. Almanlardan al, Franszlardan al ama kendi
elemanlarna, kaynaklarna ek ettir. kinci de yle sizin dediinizgibi
blk prk deildi istihbarat almalar. Aslnda son derece gl bir
tekilat grnts vard. 1960'dan sonra biraz evvel anlattm
sebeplerden askeri rejimMAH'a bir trl gvenemedi.
-Sizin Samet Kuu olay nasl geliti?
Gkdeniz: EfendimSamet Kuu, Amerikan stanbul Bakonsolasluu, CIA
grevlisine snd. CIA efi Laysrsn telefonla Emniyet Mdr
Hayrettin Nakipolu'nu, o da beni arad. Yanllk ve aknlkla beni
arad. 'Ergun Bey', Samet Kuu diye birisi snm, askermi, git al
dedi. Ben 2. ube Mdrym. 'Mdr Bey benimyetkimdeil ben asayiten
sorumluyum' dedim. sonra ben ap 1. ube Mdr Nevzat Bey''e syledim.
Nevzat Bey son derece namuslu bir istihbaratyd. Nevzat nlay gitti
Samet kuu'yu ald. Samet Kuu hereyi anlatt. Kuu'nun
anlattklarndan sonra artk 1960 ihtilalinin gelmekte olduu , geldii
biliniyordu. Sonra bu bulgular yukarya iletildi. Ama bunu bir trl
aklayamadlar. beklenen bir akbete doru, sularn akntsyla
srklenip gittiler.
CHP HAZIRLADI, DARBE GELYORUMDED
-Namk Gedik in intiharnda bunlar bilip de engel olamamak.....
Gkdeniz: EfendimNamk Gedik'i yakndan tanyon bir insan olarak, ok
drst ve vatanperver bir insand. Hatta Emniyet Genel Mdrlnde yapm
olduumbir aratrma srasnda, bir assubay ile beraber gnderilen bir
mektupla , bu mektup bizzat Cumhurbakan Celal Bayar'a grderilmi,
herey derbenin geldiini gsteriyor. Adamn mektuba yazdklar aynen
Page 249
kt. Darbeyi anlatm. Dolaysyla ben unu sormak istiyorum: Celal
Bayar, Adan Menderes o zaman ki Bakanlar Kurulu daha neyi renmek
istiyorlard?
Kara bulutlar mitKy'e kadar gelmi, onlar ' Aman canmAnkara'nn
merkezine gelmez' diyorlard. Gelir canm... Oraya gelen bulut, Ankara'nn
merkezine de gelir. Geldi de. Bu yanlgya kesinlikle dmemek lazm.
Efendimhaber verildi verilmedi.. Bu tamamen yanl bir ey. Acaba haber
verilmesine ramen nleyebilirler miydi? nleyemezlerdi. nk ordunun
silahna , tankna, topuna hi bir siyasi g kar koyamaz kerdeim.
Nitekimdayanamad. Askeri dnemlerde sivillemi askerler bile silahl
aktif gruplara kar duramamlardr. Trk siyasi hareketinin lideri
gidip taviz vermitir. Bir saraj patladnda nasl nnde durulamayaca
gibi, yine ayn grm muhafaza ediyorum. ayet ihtilelden nce
seimlere gidilseydi ihtilal olmazd. nk ihtilalciler kt niyetli
insanlar deillerdi. Bu askeri darbenin gelii konusunda CHP'nin tarihi
misyonunun gerekleri de ilerde yazlacaktr.
-htilali hazrlayanlar CHP'liler mi?
Gkdeniz: Efendimyle demeyelimde, daha yumuak bir ifadeyle ihtilalden
baka bir are kalmad diyelim. Bakn sonra ihtilalcilerin hepsi de CHP
ve nn sempatizandr. Bu tarihi misyon iinde, bunlar yazld zaman,
bunun doruluu yanll o zaman tartlacaktr. Tabii istihbarat
tekilatlarnn hakimoludu olamad eyler vardr. Osaman MAHbize
haber vermediki gibi eyler yanltr, doru deildir.
-Samet Kuu, bir Trk subay, darbe hazrlklarnn iinde, Amerikallara
snyor.
Page 250
Gkdeniz: Bu tamamen tesadftr. nk Samet Kuu'nun sorgulamasn
Nevzat Bey yapp sonradan MAH'a teslimetti onu. Bunlarn hepsi Babakan'a
verildi. Ahmet Salih Korur'a verildi. Genelkurmay Bakan'na verildi.
Benimo tarihteki tavsiyem, Sayn Namk Gedik'e syledim. Bunlara kar
nemsemeyen bir havaya girin dedim. arn ihtilal yapacak 9 subay
konuun, stne gitmeyin olayn dedim. 'Trkiye Cumhuriyeti sizin
teebbslerinizle yklmaz' deyip nemsemeyin dedi. Aksine ttular
sordular. Harbiyeyi askeri mahkemeleri falan soktular devreye. Bir bakma
savunma gc kazandrd bunlar. Dayantlar. Bu defe askerlerde
arkadalarn kurtarma almalar balad. Bence o zamann iktidar ok
yanl oynadlar.
MENDERES KARZMASINA YENLD
- O dnemMAH ve siz grevinizi yerine getirdiniz mi?
Gkdeniz: Yzde yz yerine getirmitir. Herey ellerindeydi. Daha ne
yaplacakt ki? MAH'n verdii istihbaratlar hi nemsemediler,aksini
yaptlar. Gerek i, gerek d istihbaratta hi birini dinlemediler.
bunlarn en byk sorumluluu rahmetli Adnan Menderes de . Menderes
kendine zg kiilii olan karizmatik bir insand. Halkla dorudan
iletiimi tercih ederdi. Hatta Cumhurbakan Celal Bayar'n kendisini
kskanmasn gerektirecek boyutlara varan karizmas vard. Bu karizmann
yaratt ortamierisinde byle eylere nemvermemitir. Bir
konumasyla bunlarn hepsini halledeceine, herkesi etkileyeceine
kaniydi. politikada tabi. D ilikilere gelince ; o zamann gz,
kula Fatin Rt Zorlu'ya gveniyordu. yi de bir diplomatt. O
gnlerin koullar iinde Zorlu , bir kiilik basmtr Trk d
politikasna. Bir kere daha grlmtr ki dileri kiiliklerle
Page 251
yrtlmektedir. Kiiliini basmayan dileri Trkiye Cumhuriyetini de
yanstamamtr. Tabi bireyden ok dileri musyonunun darya yansmas
ok daha nemliydi. Olmulardan ders alarak nasl olmas gerektiine
gelelimbiraz da.
imdi yasal olarak kuruluumuz var. Hereyi var. Btn iindeki
alkantlar, hatrat yazacak kadar ileri gitti. Bu ekimeler tekilata
son derece zarar verdi ve vermektedir de. Buradaki ey u; MT
sivilletirilmeli. Ben olay byle alglamyorum. MTsivilletirilmeli
veya askerletirilmeli yanl. kisi de olmal. Her ikisi de bir ahenk
iinde ve baarl olduklar alanlarda dzenli bir ekilde kullanlmal.
atma yaratlmamal.
STHBARAT ENTELLEKTEL FAALYETTR
stihbarat entellektel bir faaliyettir. stihbarat yle hambir koyun
deildir. Kesildikten sonra nasl bonfilesi, ilii, kymas ayr karsa
yledir. Yani ilemek gerekir. stihbarat bir zihinsel faaliyettir.
Entellektel bir birikimdir. Bu olmadan istihbarat olmaz. Bugn
yanlln bir dier yn udur. Tansu hanmbile efendimbana u
operasyondan bilgi verin der. Kardeimsana bilgi verilmez. nk
operasyon canldr. Operasyon sonucunda elde edilen bilgiler ayrlr,
toplanr, ayklanr ve sizin sofranza konulacak hale gelir. Onedenle
birinci yanl bu. Hambilgi verilmez. retilir imal edilir. hamolan
ilendikten sonra verilir. Dolaysyla bir analiz grubunun varl
arttr. Bakyorumbugn babakann etrafndu bulunanlarn iyi yorumcu
olmalar lazm. Babakan'a bunlarn ne olduunu iyi anlatmalar lazm.
Babakan bunu dinlesin veya dinlemesin bunun mutlaka anlatlmas lazm.
Page 252
Trkiye'de bugne kadar btn babakanlar , bunlarn hi bir istinas
yoktur, hepsi istihbarattan rkmtr. Bunun nedenini ben hala zebilmi
deilim. Onun iin danmanlara grev veriyorlar. Danmanda bilgi
kalyor. Ulamyor. Zamannda ulamyor.
- stihbarat rgtlerinin aykr almalarnn bunda bir etkisi olabilir
mi?
kdeniz: yle oluyor; Babakanlar kendilerine her eyin aktarlmad
kansndadrlar. Bunda da hi bir istisna yoktur. Bugne kadar ki
Babakanlarn tamam Trk istihbarat servisinin bilgilerin tamamn
kendilerine aktarmad kansndadrlar. Sadi Koa bile bana bilgi
aktarmyorlar demedi mi? Askerlikten geliyor du istihbaratla ilgili
koordinasyon grevi verilmiti. Obile byle sylyordu, Nihat Erim
zamannda.
Peki kardeimal sana aktardk rapor nnde. Ne yapacaksan buyur gster?
Raporunda son derece nemli bir ey var. imdi Clnton'dan rnek
verilim. Clnton ve ekibi tpk bizim1950 lerdeki Anadolu'dan fkran
Demiokrat Parti ynetimi gibi devlet ynetimini bilmiyor. Sonra bu tr st
dzey grevlere gelen insanlarn bir bilgi birikimiyle birlikte
politikay yapc zelliklerinin bulunmas lazm. Bakyorumda Clnton'un
hareketleri Pentagon ve dier merkezlerle arasndaki anlamazlklardan
douyor. Clnton ve ekibi politika retmiyor. rnein Clnton olsayd
Krfez Savana asla karar veremezdi. Bugn Trkiye'de bir rkeklik var.
Cesur kararlar alacak bir aktivite yok. MT raporlar objektif olarak
hazrlanmal ve bir sonu vermelidir. Bir arade iin tavsiyelerde
bulunulsun ve aklayc gereklerlerle, kesin yarglara varlmaldr.
Sonuta takdir zatalinizindir gibi ak braklrsa olmaz. Ama zorlama da
Page 253
olmamal. Objektif yaklalmal. Raporun bir mesleki kskanlk ve
tarafn istei gibi grnmemesi lazm.
DI STHBARAT NOTUMUZ ORTA
-Trkiye d istihbarat yapabiliyor mu? Trk d istihbaratn nasl
Gkdeniz: Eskiden olduu kadar d istihbarat yaplabiliyor.
- Bunu notlandrrsanz sonu ne kar?
Gkdeniz: Orta. imdi bir iktidarn istihbarat tekilatna hedefler
vermesi lazm. Bu hedefler etrafnda istihbarat yaplmas lazm. bu
istihbaratlara bakyorumda artk kiiselletirilmi durumda. Babakana
dorudan Azarbeycan'dan Mehmet Efendi bir istihbarat yolluyor. byle
olmamal. Bu bir zafiyettir ve bundan arndrmak gerekir. Bunun nedeni de
grevlerin kiiselletirilmesidir. bunlarn da yanllar ok olabilir.
-PPKile mcadelede istihbarata bir not verecek olursanz.....
Gkdeniz: Son bir ylda ortaya yaklat. Ondan ncesi ise zayftr. Hatta
yok gibi bile.
-Bunun nedeni nedir?
Gkdeniz : Nfuz edememek. Hulul derlerler. Szamamak. Szan ajanlarn
da ift tarafl almalar PKK ya yaramtr.
- Dnya'da yeni bir yaplanma yaanyor. bu yaplanmada gizli servislerin
yeri ne olacaktr?
Gkdeniz: stihbaratlar sadece bir siyasi faaliyet olarak yorumlanyor.
Ekonomik, kltrel , teknolojik istihbarat olarak gelien kollar var.
Globalleme karsnda acaba eski mislekler sona m eriyor? Teknik
olanaklarn artamas bu iin de sonunu mu getiriyor? Amerikallar ne
Page 254
diyor, ' Biz Saddam' uzaydan ektiimiz fotoraflarla admadm
izliyoruz'. Peki izliyorsun da bugne kadar Saddamiin ne yapabildin ki?
te burada istihbaratn beeri yn ortaya kyor. Teknik imkanlar son
derece artmtr. Ama teknik olanaklar istihbaratta insan unsurunun
altyapsn oluturmaktadr. Onun tamamlaycsdr. stihbaratn ana
unsuru insandr. Ancak dier nemli bir ey istihbarat kaynaklarnn
geirdii nemli deiimdir. Artk ak kaynkalarla yaplan istihbaratlar
gizli servislerde yzde 75'e ykseldi. Bu ak istihbaratn ykseliidir.
Washington Post gazetesinde kan bir makale ok nemlidir. nk o da
bizimeski ulus gazetesi gibi zelletirilmi bir resmi organ
niteliindedir. Le Monde gibi gazetelerde son derece nemli yazlar
kyor. Bunlar okunduunda ok nemli bilgiler elde etmek mmkn oluyor.
Ak kaynaklar artk daha fazla ne kmtr. bunlarn nemi artmtr.
bunlarla yetiemediimiz yerlere de gizli kaynaklarla eriiyoruz.
DARBELERDEGZL SERVSLERHEP HABERVERD
- Darbeleri yaadnz. Bu dnemlerde istihbarat nitelerinin yapmas
gereken ama yapamadklar bir ey var m?
Gkdeniz: imdi ibtihbarat kendi alannda bilgi datmaktr. yetkilileri
bilgilendirmektir. Bence sorun bilgiyle donatlan kiilerin bu istihbarat
nasl kullanacaklarn bilmemeleridir. stihbarattan rkmeleridir. Ben
imdi ne yapacamsendromuna giriyorlar. Buradaki sorun istihbarat ok
mkemmel olsa bile bunu kullanacak olanlar mkemmel deil ki. imdiki
sknt devlet adamnn olmaynda. Misyon sahibi devlet adam yok.
stihbarat kadar nemli , belki de ondan daha da nemli olan onu
deerlendirecek ynetici sorunudur.
- 1970 li yllar Trkiye'de ikenceli istihbarat dnemleri olarak
Page 255
adlandrlyor. siz ne diyorsunuz?
Gkdeniz: Odnemler tamamen ihtilal artlarnn tekilata hakimolduu
zamanlarn kalntlardr. Operasyon ile istihbarat ayrmak lazm.
sorgulama yntemi ile ikenceyi ayrmak lazm. Arap lkelerinde sorgulama
yntemi her trl ikenceden geer. Sorgulama yntemleri iinde son derece
bilgili sorgulamaclar lazm. Sorguladklar konuyu iyi bilmeleri lazm.
Peki dayk attnz adambir eyler syledi. Onu bilginiz ve grgnz yoksa
baka bir eyle birletirmeniz mmkn deildir.
STHBARAT RGTNE HEDEF VERMEKLAZIM
- stihbarat rgtnn canl ve aktif kalabilmesi iin ne yapmak lazm?
Gkdeniz: Hedef vermek lazm, grev vermek lazm.
- Son dnemde ortaya kan baz gizli servis rnekleri var. rneinJTEM.
siz bunlar nasl deerlendiriyorsunuz?
Gkdeniz: JTEM'in ortaya kmas aslnda kaaklk ile ilgilidir. Ama
daha sonra zamann Cumhurbakan Kenan Evren'e dorudan haber yollayan
kiiler araclyla kullanlmtr. Bu son derece tehlikeli bir eydir.
JTEMbyle kullanlmtr. JTEM'in stratejik istihbartta bir tecrbesi
de yoktu. Ama Gneydou'da oluan istihbarat eksiklii bir ikinci kanal
gibi ayr bir frekansta almaya itmitir. Benimgrebildiimkadaryla
yanllklar bundan kaynaklanmtr. kili eketme sistemi yerine blgeden
canl, operasyonel haberler gelmeye balaynca MT'in verdii bilgiler
tuzssuz diyet orbasna benzemitir. Oya MT'in istihbarat daha
dorudur. JTEM'in verdii haberler imal edilmemi ve senteze ulamam
haberlerdir. Tabi bu ekilde gelien olaylar iinde kendisini bulan
eleman bir anda Suriye'ye Msr'a gitmitir. nk kaaklarla itigal
Page 256
ettiin zaman da ran'a gidiyorsun. Bu gelimelerden elde edilen bilgileri
de MT'e vermemilerdir. Bir baarnn sahibi kendileri olmak pahasna
Jandarma stihbarat Tekilat kendisine zg bir alma sistemi
benimsemitir. Son derece sakncal bir yoldur. Bizimdaha eskiden
yaptmz kk gruplar gibi yapmtr. Aslnda bunlar bir istihbarat
tekilat deildir. Bunlar operasyonel birliklerdir. bu kk gruplar
ayn zamanda vurucu g olmulardr. Bu da tabi aralarndaki ekimeleri
arttrmtr. Sonunda da aralarndan ayrlanlar bertaraf edecek
ekilde kararlar almlardr. nk baz eylerin zerine gidip de onlarn
aklanmas son derece sakncal grlmtr. Bu ekimeler sonunda
tekilat kendi kendini yemitir. Benimyorumumbu.
-stihbarat bir entellektel faaliyettir diyorsunuz byle baklrsa eleman
kalitesi asndan da bir sorun ortaya kmyor mu?
Gkdeniz: Sorun var tabi. Daha alnrken istihbarat elemanann ok bilgili
ve grgl olmas lazm. niversitelerde zel olarak yetitirilmeleri
lazm. Sonra niversitelirin istihbarattan korkamamalar ve MTile
ilikiden ekinmemeleri lazm. Hemen damgalanyor MT ajan diye. Ozaman
Stanford niversitesinde alan profesrler neden damgalanmyor? Oturup
kitap yazyarlar gizli servisleri iin.
MT'NHATASI
- Ama bundaki hata MT'in bugne kadarki faaliyetleri ve kullanl biimi
del mi?
Gkdeniz: MT'deki hata u : MT bir analiz yapmak iin bir profesre de
gvenmiyor. Bu bilgileri de vermiyor. Ak deil. Halbuki Amerika'da bu
bilgiler tamamen analizciye veriliyor. stihbaratn en irkini ak olan
gizlemektir.
Page 257
- Yeralt dnyas ile gizli servislerin, polislerin balantlar nasl
salanyor?
Gkdeniz: Baz ihtiyalar domutur. bunun sonucunda rgtlenmeler
olmutur. Yoksa ne rgtlenme olur ne de baka bir ey ortaya kabilir.
Burada en nemlisi polise gvenmeyen hi kimse de babalk etmeye
kalkamaz. Polise bir baba nasl gvenir veya ona ulamann nasl
yollarn arar? Bunlar politik yollarla olur. Ortada bir parti vardr ve
bunun araclyla nfuz ederler. Adamlar edinirler, bunula salanan
birliktelik daha sonra kamu kudretini kullanmaya dnr.
- stihbarat almalarnz srasnda unutamadklarnz var m?
Gkdeniz: Var ama bunlar aklamammmkn deil.
- Aklanabilecek olan hi mi yok?
Gkdeniz: Adamaslnda ajan. Ama diplomat kisvesinde. Romen. bir sre
izledik, sonra kaybettik. Netice de hi umulmadk bir yerde, stanbul
akhava tiyatrosunda ekilen bir fotorafta onu grdm. Demekki adambizi
atlatp sonra tekarar Trkiye'ye girmi. Tekrar vizyonumuza girdi.
CIA, RUMCASUSU ELMZDENKAIRDI
Seyrodafilis diye bir adamvard. ENOSS cemiyetinin bir elemanyd. Bu
izlendi sonunda baz bulgular bulundu. Bu srada o tarihe kadar ben onun
Amerikan istihbaratylailikisini bilmiyordum. Mahkemeye sevkettik ama
sersbest kald. Biz onu yeniden izlemeye aldk. Ama birgn Tnel'de
kaybettik. Yllar sonra CIA'nn stanbul temsilcisi Laysrsn bana bunu
aklad. "Biz onu Tnel'de aldk ve daha sonra bir ileple Trkiye'den
uzaklatrdk" dedi.
Bir de bir nl tavernac vard. Trklerin barna bast bir nl
Page 258
tavernac. Daha sonra bunun Amerikan istihbaratnn ajan olduunu
rendiimde , benimiin srpriz oldu.
Yabanc istihbaratlarn bizimaznlklar kullanmalar bir gelenektir.
Trklerden ziyade bunlardan yararlanlr.
- Telefon dinlemesi almalar rahat yaplr m?
Gkdeniz: Yaplr, rahat yaplr.
- Ognk tenkolojiyle 1960'larda ka kiiyi bir gnde dinleyebilirdiniz?
Gkdeniz: Bir gnde 8 kiiyi dinleyebilirdik. Bazen de yardmalrdk.
bunlarn deifrelerini hemen yaptrrdk. Bu konumalarda metresler ,
ayp eyler yeralabilir. Ama bunlar biz nemsemez kendi iimize
bakarz. Bazen bir uval pirin iinde iki tane ta ararsnz. Zor itir
yani. Dinleme ok nemlidir.
1960 SONRASINDA TRKYE'DE GZL KALMADI
-ahsi bilgiler de kullanlr m?
Gkdeniz: hayr.
- Garartisi nedir?
Gkdeniz: Bunun garantisi devletin kendisidir ve gelenekleridir. Bu
srlar muhafaza edilir ve zel yaamlara son derece saygl davranlr.
Hani bazlar der ya ben bildiklerimi aklasamyer yerinden oynar diye.
Bizimki de yle. Ama 1960'dan sonra Trkiye'de gizli diye bir kavram
kalmad. Her zaman her ey akland. htilalciler bile savunma gibi
hatralar yazdlar.
- Uyumiinde altnz istihbaratlar kimler?
Gkdeniz: Ziya Selk, ayn zamanda bizimhocamzdr, bir de Fuat Dou
Paa vardr. Uyumsalayan ve iyi alan insanlardr.
- Bir HiramAbas olay var gizli serviste. bunu nasl
Page 259
Gkdeniz: HiramAbas son derece iyi yetimi bir insan. Ama sivil
olmasna kurban gitmitir. Sa olsayd imdi tekilat asndan son derece
yararl olurdu.
-Hangi yabanc servisi baarl buluyorsunuz?
Gkdeniz: Tabiki Rus KGBok etkiliydi. ok iyi ve yaygn bir istihbarat
alar vard. En iyi ajanlar hep TASS ajansnn muhabirleri arasndan
kard. Son derece zeki, uyumlu ve Trkeyi iyi kullanrlard. Ben
Amerikan servisini pek beenmem. Ruslar kadar profesyonal deiller.
- Yunan gizli servisi Trkiye'de ok etkin midir?
Gkdeniz: Yok . Onlarn etkinlii bizimYunanistan'da ne kadar etkili
olduumuza baldr?
- Trkiye d istihbaratta etkin midir?
Gkdeniz: Trkiye zaaflarndan kurtulmaya alyor ve etkin hale gelmeye
balad. Yllar ncesinde balayan ve bu son yllarda giderek dzelen bir
istihbarat ata var. Ancak etkin kararlar hkmet verir. Hkmet karar
veremeyincve o i yaplamaz. stihbartta en nemli ey kurala uymaktr.
Uymazsanz zaaflarnz ortaya kar. Ama unu syleyeyimMTiindeki
kstebek ve ajanlar yok denecek kadar azdr.
- Bunlar aa m kartlamyor...
Gkdeniz: Hayr hayr byle bir ey olsa ayklamas olur. Bu tekilatn
anl ve ok nemli bir gemii var. ok gl gelenekleri vardr. Biz
gizli servisimize campany, irket demiyoruz. Bizimservisimiz ok
nemlidir. Dierlerinde alnp satlma olur. Trkiye'deki tekilatta
alr ama satlamaz.
Page 260
MT SYASET TARAFINDAN KULLANILMAK STENYOR
- MTin kullanmndan kaynaklanan hatalar mdr yanla yolaan?
Gkdeniz: Bakn, 1960 ihtilalinden sonra Mason bir bakan MT de ve
emniyette ne tr bilgilerin olduunu renmek ister. Ama kendisine o
bilgilerin ancak gerektii kadar aktarlr. nk o bilgileri kendisi
bal olduu Mason locasna aktarmak iin ister. Bunda devlet menfaati
yoktur. Sonra Osman Blkba'nn dosyas falan...bunlar istihbarat son
derece irkinletiren olaylardr. Ben bunlarn hi birisine alet olmadm.
nk devletin ynetilmesinde ahslarn bilgilerinin zel kullanm
olmaz.
-Saolun.
Gkdeniz: Sizde .

-ALTINCI BLM-
MLL STHBARATTEKLATI: MT ( 6 TEMMUZ 1965):
DEVLET STHBARATINI YENLYOR
MAH, yani gizli servis, 6 Temmuz 1965 tarihinde kartlan 644 sayl yasa
ile artk yeralt rgt olmaktan kp, bir haberalma tekilat haline
dnr.Yasal dzenleme istihbarat almalarna ok ey kazandrmtr.
Yasa, ileri Bakanl 2 numaral cetvelinde Emniyet Mfettii veya
uzman kadrosunda bulunan btn MAHelemanlarn, MTbnyesine geirdii
gibi, Trkiye'de bu alandaki ilk rnei de oluturur. MT'in bugnk ana
yapsn ortaya koyan dzenleme, bu yasaya ve 1983 ylnda
gerekletirilen dzenlemeye dayanlarak yaplmtr. MT Mstearl
Makam da bu yasayla ilk kez oluturulmutur. Yasaya gre MT Mstear,
Milli Gvenlik Kurulu'nun gr, Babakann oluru, Cumhurbakan'nn
Page 261
onamas ile greve getirilir. MT personeli diye, tekilatta alan ve
yasalarla belirlenen snrlar iinde yazl devleri yerine getiren
kimselere denir.
Yasann btnne gre MT'in grevi zetle:
"Devletin milli gvenlik politikas ile ilgili planlarn hazrlanmasnda
esas olacak askeri, siyasi, ticari, iktisadi, mali, snai, ilmi, teknik,
biyografik, psikolojik ve milli gvenlikle ilgili istihbarat devlet
apnda toplamak Babakana, Milli Gvenlik Kurulu'na ve gerekli resmi
makamlara ulatrmak, yaymak, istihbarat ile uraan btn daire ve
kurumlar arasnda koordinasyon salamak, psikolojik savunma icaplarn
yapmak ve istihbarata kar koymak" olarak belirlenmitir.
1983 ylnda deitirilen 644 sayly yasann yerine 2937 Sayl
Devlet stihbarat Hizmetleri ve Milli stihbarat Tekilat Kanunu
getirilmitir. Bu yasann 4.maddesinde Milli stihbarat Tekilatnn
grevleri olarak unlar saylmtr.
a) Trkiye Cumhuriyetinin lkesi ve milleti ile btnlne, varlna,
bamszlna, gvenliine, Anayasal dzenine ve milli gcn meydana
getiren btn unsurlarna kar iten ve dtan yneltilen mevcut ve
muhtemel faaliyetler hakknda Milli Gvenlik stihbaratn Devlet apnda
oluturmak ve bu istihbarat Cumhurbakan, Babakan, Genelkurmay Bakan,
Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri ile gerekli kurululara ulatrmak,
b) Devletin milli gvenlik siyaseti ile ilgili planlarn hazrlanmas ve
yrtlmesinde; Cumhurbakan, Babakan, Genelkurmay Bakan, Milli
Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri ile ilgili Bakanlklarn istihbarat istek
ve ihtiyalarn karlamak,
Page 262
c) Kamu kurumve kurulularnn istihbarat faaliyetlerinin ynlendirilmesi
iin Milli Gvenlik Kurulu ve Babakana tekliflerde bulunmak,
d) Kamu kurumve kurulularnn istihbarat ve istihbarata kar koyma
faaliyetlerine teknik konularda mavirlik yapmak ve koordinasyonun
salanmasnda yardmc olmak,
e) Genel Kurmay Bakanlnca Silahl Kuvvetler iin lzumgrlecek haber
ve istihbarat, yaplacak protokole gre Genelkurmay Bakanlna
ulatrmak,
f) Milli Gvenlik Kurulundan belirlenecek dier grevleri yapmak,
g) stihbarata kar koymaktr.
Ama bu isteklere karn gerekli yapnn salkl ve gvenilir bir ekilde
oluturulmasna olanak da yaratlmamtr. Btesi kadk ve siyasi
beklentisi bol bir kurulu haline dntrlen MT, bunun acsn oka
ekmitir. MTistihbarat iin yaamsal nemdeki ve olmazsa olmaz
kurallardan biri olan isitihbaratn koordinasyonunda dahi, dier
kurululara ve zellikle asker yapya sz geirememitir. Yasa'da devlet
dzeyinde i istihbarat uygulamalar da kendisine braklmasna karn
MT, bu alanda hep tartmalarn gbeinde bulunmu ve ve dier
kurulularn istihbarat birimlerinin atei altnda kalmtr.
istihbarat konusunda MT'in dzenledii raporlarn yaratt frtnalar
sonunda hep MT zararl kmtr. nk bu alan rant ve kar asndan
karanlk odaklarn politika ve brokrasiyle kol kola gezdii yollardr.
Bunlara MT'in gc hi bir zaman yetmemitir. rnein kamuoyuna "MT
raporu skandal " olarak yansyan olay buna en iyi rnektir. 1987 ylnda
siyasi basklarn da yazlmasnda etkili olduu raporun iinde yeralan
adlar ve ithaf edilen sulamalar o denli byktr ki, sistemkendini
Page 263
korumak iin MT'i kurban vermitir. Rapordaki sulamalar ve sulananlar
hakknda bir ilemyaplmamtr.
MT'ten halk korkmakta ama brokrasi bunun tamtersine bir tutumizleyerek
yasal zorunluluklar asndan vermesi gereken bilgileri dahi MT'e
salkl ve dzenli bir ekilde iletmemektedir. Yasasnda kendisine
verilen yetkiler karlalan bu i diren nedeniyle MT' ce
kullanlamamaktadr.
KMN KULLANDII BELL OLMAYANTEKLAT: MT
MT'in skynetim, sava hali ve olaanst hal gibi olaan d ynetim
dnemlerinde nasl ve kime bal olarak alaca, Silahl Kuvvetler ve
dier birimlerle ilikilerinin nasl olaca konusunda bu yasa Milli
Gvenlik Kurulu'nun istiari gr alndktan sonra Bakanlar Kurulu'nun
zel talimatn gerekli klmaktadr. Oysa bu durumlarda Trkiye'de hi bir
zaman Bakanlar Kurulu etkili olamamtr. Askerler kendi
grevlendirmelerini kendileri yapar duruma gelmilerdir. tesinde de
siviller ya korkularndan ya da bilgisizliklerinden olsa gerek yasalarda
ellerinde bulunan yetkileri kullanmamlardr. Bunun en gzel rneini
1980 sonras yaanan Gneydou olaylar srasnda ilan edilen Olaanst
Hal uygulamasnda grmek mmkndr. Bakanlar Kurulu MTiinuygulamann
olduu 13 il deki faaliyetlerine ilikin ayr bir grevlendirme
yapmamtr. Ama askerler MT'i dlayarak kendi istihbarat rgtn
oluturma ya da bir baka deyile MT'i " By Pass "etme yoluna
gitmilerdir.
Aslnda yasann bu hkmleri MT'i sivil otoriteye; Bakanlar Kurulu'na,
bal kalma konusunda uyar niteliindedir. Ancak 1965 li yllarda
Page 264
kadrolarnn hemen tamam asker kkenli olan MT, yasaya ramen
sivilleememitir. MT'in dndaki dier kurumlar da busivilleememeden
nasiplerini almlar ve sonuta yazl metinlerde bulunan ama uygulanmayan
pek ok dzenlemeyle kar karya kalnmtr. Yani bir trl
ulalamayan hukuk devleti ve halkn egemenlii kavramlarna ne yazkki
yine varlamamtr. Bunda yaanlan askeri darbelerin de byk pay
olmutur. Ayrca MT Mstearnn seiminde askeri kadrolarn, istiari
olan Milli Gvenlik Kurulu kararlarn, nihai ekilde yorumlamalar ve
istedikleri bir ad, kendi ilerinden mstear atamalar, sivillemeye
engel olmutur. Bir ka kk ama nemli rnei dnda hi bir muvazzaf
subay da asker kayna dururken, sivil eleman yetitirilmesi veya
kurumlamay dnmemitir.
PAALARSTHBARATI NASIL BLR
Bir MTelemannn anlatmyla asker ile sivil arasndaki mcadele hep u
ekilde gelimitir:
" Paalar gelir ve bize derler ki:' stihbarat sizin iiniz ben ona
karmamama sizi darda temsil ederim. Zaten biz ktay dnyoruz.'
Daha sonra ayn Mstear Paa 6 ay iinde bizimtekilatn iinde
kendisine yaklaanlarla birlikte bir anda istihbarat uzman kesilir ve
hatalarn dile getirenlerden balayarak kelle almaya koyulur. Sonuta da
ortada ne gelenek kalr ne adamne de ynetmelik. Hepsi deiir. Bizimbu
durumhalk arasnda derler ya,' ok ezilen toprakta imbitmezmi 'diye
ona benziyor. Her gelen kendi izmesine ve imine gveniyor. Ortaya
dinamik ve rnekleri arasnda en nitelikli bir yap bulunmasna karn
garip bir kurumkyor."
Evet bu bir yorum. Ancak istihbarat konusunda sadece MT veya asker
Page 265
deil Trk insan ve oluturduu kurumlarnda da byk bilgisizlikler ve
baboluklar yaanyor. rnein bir Ortadou kkenli renci doktora
veya master almasn gereke gstererek Trkiye'nin su veya dier
enerji rezervlerinin yerleri ile buralara ilikin en ince ayrntlara
kadar bilgi toplayabiliyor. Ama bu kiininkimliineilikin bilgiler,
bunlar veren kuruluta yeralmyor. Bir yardmsever memur Trkiye'nin
teknik yapsna ilikin bilgileri bir kalemde kar tarafa iyi niyetli ama
bilgisizce aktarabiliyor. nk bu konuda gizlilik masal eitimsilii ve
bilgisizlii beraberinde getirdii gibi, bunlar rten de bir perde
oluyor.
Bu yzden kifayetsiz ama muhteris yneticiler yurtdnda yaynlanan
gazetelerden alarak Trkiye'ye gnderdikleri haber metinlerinin zerine
krmz krmz "ok Gizli" damgalar basabilmektedirler.
Bu damgalardan bir ara oka sklan ve gelen istihbaratlarn gazete
haberi olmasna sinirlenen Dileri eski Mstearlarndan Bykeli Fuat
Carmbu tr haberleri istihbarat diyerek bakanla gnderen diplomatlarn
maalarndan telgraf paralarn kestirmitir.
SYAS EKMELERVE MT
Siyasi ekimeler yllar yl MT'i en ok yaralayan etkenler arasnda
bulunmaktadr. rnein darbeleri yle veya byle Sleyman Demirel'e her
seferinde ncesinden haber veren MT, sonuta hep Demirel tarafndan " MT
Afrika'daki kabilelerin iinde ne olup bittiini bildirir ama darbeleri
haber vermez" denilerek eletirilmitir.
Oysa MT'in yurd istihbarat asndan yle Afrika'daki bilgilere
ulamas ok kolay bir olgu deildir. nk bu bir parasal ve eitimsel
Page 266
sorundur. MT asndan son yllardaki ata dnda ne para ne de eitim
olanaklar yurtd haber toplamada elverilidir. MT d istihbarat
asndan batl mttefiklerine baml bulunmaktadr.
Peki ama MT'in onca aba harcayarak getirdii istihbaratlar ne
olmaktadr? Trkiye'de yantlanmas gereken bir soru da budur. Bu
istihbaratlar siyasi ekimeler veya liderin ognk rah haline gre
deerlendirilmektedir. rnein Uur Mumcu'nun ldrlmesinin hemen
ertesinde btn yetkililer bu olayn bir yabanc istihbarat veya rgtn
ii olduu yolunda aklamalar yapmlardr. MT ne yapmtr? Hi bir ey
yapamamtr. nk 24 Ocak 1993 gn gerekleen bombal suikastin
ardndan MT'in elinde bu konuda bir bilgi mevcut deildir. Ama yaplan
aratrmalar sonucunda ran'n destekledii veya gizli servisinin
Trkiye'ye soktuu baz katillerin bu olay gerekletirebilecei MT
kaynakl haberler olarak basna yansynca, dnemin Cumhurbakan Turgut
zal ok iyi tand MTzerine u yorumu yapmtr:
" MT iinde baz gruplar ran ile Trkiye'nin arasn bozmak iin bu tr
senaryolar retmektedirler. Bunlarn bir ksm alr gzkmek, dierleri
de pa kazanmak istiyorlar. Bu olayla ran'nilikisi yoktur"
ZAL'IN STHBARAT RGT
zal sanki olayn ardndaki gc bilmektedir. Oysa bir Cumhurbakannn
devletten bilgi alaca varsaylrsa ve MT'de bu konuda ran parman
iaret ediyorsa Turgut zal'n byle konumasnn gerekesini anlamak
mmkn mdr? Ancak unutulmamas gereken bir geek daha vardr. O da
Turgut zal'n eski MTelemanlar ve polislerden kurulu bir zel
istihbarat birimini ankaya kknde kurduu ve kullanddr. Yani
devlettin iinde ama ayn zamanda dnda bir istihbarat nitesi Turgut
Page 267
zal iin almtr. Bunlar ne yapmlardr? Bunun bir rneini Uur
Mumcu iin yrtlen soruturma oluturmutur. Uur Mumcu iin bu birim
Turgut zal'n emriyle zel bir soruturma yrtmtr. Ama bu soruturma
Mumcu'nun lmnden sonra olay aydnlatmak iin deildir. Uur Mumcu
Dileri Bakanlna alnan zrhl aralarla ilgili skandal dosyalar gn
na karttnda zal, emrindeki istihbarat biriminin elemanlarna
Uur Mumcu'nun mali ve sosyal durumunun aratrlarak bir rapor
hazrlanmasn emretmitir. Yni Uur Mumcu zel dosyasn istemitir. Bu
olay Uur Mumcu tarafndan renilmitir. Evet isteyen kendi istihbarat
servisini kurmaktadr. Yeterki gc olsun. Ne de olsa zel istihbarat
kurumlar gelenei siyasilerimizdeki bir byk hastalktr ve bu
hastaln tedavisi olan demokratik dzene gei iin Trkiye'nin daha
epey yol almas gerekmektedir.
Turgut zal'n bu istihbarat birimi daha sonra iktidiar deiikliinde
zal ile dman kardeleri oynayan dnemin Babakan Sleyman Demirel'in
talimatyla ileri Bakan smet Sezgin tarafndan lavedilmi ve burada
grev alan kiiler baka birimlere datlmtr. Bu konudaki aklamay
1992 ylnda ileri Bakan smet Sezgin yapmtr. te bu dnemin
ardndan Uur Mumcu suikastiyle ilgili olarak zal'n aklamas
ilgintir. Mumcu suikasti srasnda bu birimdatlm gzkmektedir.
Yani Cumhurbakan sadece MTve Emniyet'den bilgi almaktadr. Ama
konumasnda onlarn verdii raporlara aykr eyler dile getirmektedir.
Ancak daha ilginci buna yant olarak Babakan Slayman Demirel'in
aklamasdr. Demirel :
" MT bana bal, bilgiler bana geliyor. Ben MT'in bana doru bilgiler
Page 268
getirdiini biliyorum." demitir.
Evet Demirel-zal kavgasnn bir baka boyutunda MTyine polemiklerin tam
ortasnda kalmtr. Herkes kendi istihbarat servisini isterken, Trkiye
ve Trk halk iin ok nemli bir kurumolan MT, arada kaynayp
gitmektedir.
MUAMMER AKSOY'UN KATLLER MT RAPORUNDA
te tambu sralarda MT, Trkiye asndan ok byk nemtayan bir
istihbaratn Babakan Sleyman Demirel'e sunar. Bu istihbarat ne midir?
Trkiye'de bir kasrga gibi esen "Faili Mehul Cinayetler" konusunda
tetii eken ellerin bir ksmn gsteren listedir. te bu listede
Atatrk olduu iin ldrlen Prof. Dr. Muammer Aksoy'un katil
zanllarnn ad ve hangi lkenin adamlar olduu yazldr. sterseniz bu
raporun listesini nce birlikte okuyalm, sonra da deerlendirelim:
"TRKYE'DE RAN STHBARAT SERVS VE RANDESTEKL TERRRGTLERNN
GEREKLETRD EYLEMLER:
-24. 7.1985 'de Ankara'da rdn bykelilii 1. katibi Ziyad Sati'nin
ldrlmesi. slami Cihat tarafndanstlenilmitir . Failleri tespit
edilememitir.
-23. 12. 1985'de stanbul'da ran kart Nezhet-i Mukavemet -i Milli
rgt mensubu Albay Hadi Azizi Muradi 'nin ldrlmesi. ran istihbarat
servisince gerekletirildii deerlendirilmektedir.
-19.8.1986 'da stanbul'da ran rejimi kart Binba Behruz ahverdilu
'nun ldrlmesi. ran isttihbarat servisince gerekletirildii
deerlendirilmektedir.
-24.10. 1986 'da stanbul'da ran rejimi kart ahbur Bahtiyar rgt
mensubu Albay Ahmet Hamit Mnferit 'in ldrlmesi. ran istihbarat
Page 269
servisince gerekletirildii deerlendirilmektedir.
-29.11.1986 da Hizbullah rgtne mensup 4 ahsn 97.5 kilo C-4 tahrip
kalbn Trkiye'ye sokarken yakalanmas . Hizbullah mensuplarnca
Trkiye'de bir takmeylemler gerekletirmek amacyla getirilmitir.
-28.8.1987'de Irak istihbarat servisine hizmet eden ran'l Hasan
Mansuri'nin ldrlmesi ve Irak'l Menhal Muhammed Fadel'in yaralanmas.
ran istihbarat servisince gerekletirildii deerlendirilmektedir.
-23.10.1988'de HMmensubu Abdulhassan Mojtehatzadeh'in stanbul'dan
ran'a karlrken Erzincan'da otonun bagajnda yakalanmas. ran
istihbarat servisince gerekletirildii deerlendirilmektedir.
-25.10.1988'de Suudi Arabistan'n Ankara Bykelilii 2. sekreteri
Abdlgani Bedevi'nin Ankara'da ldrlmesi. slami Cihat tarafndan
stlenilmitir. Faillleri tespit edilememitir.
-16.10.1989 da Ankara'da Suudi Arabistan'n Ankara Bykelilii muhasebe
mdr Abdurrahman El iravi'nin yaralanmas. slami Cihat tarafndan
stlenilmitir. Failleri tespit edilememitir.
-14.1.1990'da Ankara'da Suudi Arabistan Bykelilii 2. sekreteri
Abdlrezzak Kashmeri 'nin otosuna patlayc yerletirilmesi. slami Cihat
tarafndanstlenilmitir failleri tespit edilememitir.
-31.1.1990'da laiklik yanls Prof. Dr. Muammer Aksoy'un Ankara'da
ldrlmesi. ran stanbul Ba Konsolosluu'nda grev yapp ayrlan Ahmet
Aghgi ve Hasan Keshani adl iki ranl diplomatn eylemde rol ald
hassas bir kaynaktan renilmitir. Gzaltnda bulunan Mehmet Ali
eker'in ifadesinde ise Muammer Aksoy'un kendi gruplarnca ldrld
hususu yer almaktadr.
Page 270
-12.3.1990'da ran slamCumhuriyetinin Mevcut rejimini benimseyerek
ayn dzeni lkemizde gerekletirmek isteyen ve ran stanbul Ba
Konsolosluu ile temas olan bir grubun stanbul'da yakalanmas. Abdullah
Turgut liderliinde 39 kii yakalanm ve eitli marka ve apta
tabancalar, kalanikof otomatik silahlar , av tfekleri ve patlayc
yapmnda kullanlan malzemeler ele geirilmitir.

-14.3.1990'da stanbul'da HMmensubu Muhammed Reza Akhavan Cem'in
yaralanmas. ran istihbarat servisince gerekletirildii
deerlendirilmektedir.
-29.1. 1991'de zmir'de ABDaskeri tesislerine ynelik saldr. Hizbullah
tarafndanstlenilmitir failleri tespit edilememitir.
-26.3.1991'de Ankara'da Irak'n Ankara Bykelilii ticaret ataesi Kays
El Faysal'n yaralanmas. slami Cihad tarafndanstlenilmitir.Failleri
tespit edilememitir.
-28.12.1991'de Ankara'da Msr Bykelilii ateesi Abdullah Hossein Al
Khoraby'nin yaralanmas ile ABDTuslog grevlisi Vicktor Marwik'in
lmesine neden olan otomobillerin bombalanmas. slami Cihad tarafndan
stlenilmitir. Failleri tespit edilememitir.
-7. 3 . 1992 Ankara- srailli Bykelilik gvenlik efi Ehud Sadan 'n
otosuna patlayc yerletirilmesi. slami Cihad (slami ntikam) rgt
stlenmitir.
-4.61992 stanbul'da HMmensubu Ekber Ghorbani (Mansur Amini Madiseh 'in
karlarak ldrlmesi. HMmensuplar tarafndan ahsn Mfreze 5000
tarafndan karld iddia edilmektedir. ran istihbarat servisince
gerekletirildii tahmin edilmektedir.
Page 271
-24 .12.1992 tarihinde stanbul Yeniky'de tarihi Osman Reis Camiine bomba
konmas sonucu tahribat meydana gelmesi. slami Cihad tarafndan
stlenilmitir. Asl hedefin baka bir yer olduu yanllkla caminin
bombaland rgt tarafndan aklanmtr.
-26 .12.1992 gn stanbul'da Drefi Kaviyani rgt (Milli Bayrak)
mensubu Abbas Golizadenin evinin nnden karlmas. Halen gzaltnda
bulundurulan Ali eker'in ifadesinde bir minbs ile ahs kardklar,
Yalova'da ran istihbarat Bakanl mensuplarna teslimettikleri
belirtilmektedir.
-24. 1. 1993 gn Uur Mumcu'nun otosuna bomba konularak ldrlmesi.
slami Kurtulu rgt, slami Cihad, slami Byk Dou Aknclar Cephesi
(BDA-C) gibi gruplar stlenmitir. Aratrmalar srmektedir.
-26. 1.1993 tarihinde jak Kamhi'nin aracna silahl saldr teebbs .
Olayla ilgili Trk yakalanm olup bunlardan Can zbilen ve Osman
Erdemir'in eitli zamanlarda ran'a giri ve klar tespit
edilmitir."
RAPORARAMEN H BR EYYAPMADILAR
Evet ite size bir liste ve bir ok cinayetin yan sra Muammer Aksoy
cinayeti ile ilgili bulgular ve bir MT raporu. ldrlenlerin listesi
bir baka lkenin Trkiye zerinde nasl rahat terr yaratabildiinin de
gstergeleri arasnda yeralyor.
Sizce lkeyi ynetenler bu MT raporunu aldktan sonra nasl
davranmaldrlar? Ya da nasl davranmlardr? yle Amerika'nn, Libya'ya
yaptklarn falan rnek almanza gerek yoktur. Trkiye'de geite bu tr
olaylarda gcn tamanlamyla gsterebilmitir. Ama o sralarda
Page 272
gsterecek gc vardr. Ve o g siyaseten gerekten ok gl insanlar
tarafndan kullanlmaktadr. rnek mi ite daha nceki sayfalarda size
anlattmz Von Papen'e suikast giriimininardndan sergilenen tutum.
Bugnn dengeler politikasnda ise yaplanlar sadece ve sadece "Kollama
diplomasisidir". Bana nereden ne gelecek, ben admattmda ne yapacam,
neyle karlaacam? Sonuta ne kazanacamne kaybedeceim? Bu
tartmalar srasnda Trkiye'nin terr ile bugn ulat noktada,
istihbarat rgtnz dnyann en gl rgt olsa ne olacaktr? Bu
istihbaratlarn gereini yerine getirecek bir siyasi oterite mevcut mudur?
Trkiye'de byle bir siyasi g ne yazk ki yoktur. Trkiye'nin 1970'li
yllarn bandan buyana yaad olaylar bunun gstergesi deil midir?
Bunlarn tamtersi bir komplo ile Trkiye kar karya ise; yani MT ,
ran ile Trkiye'yi birbirine krdrmak isteyen glerin etkisinde
kalarak bu raporlar dzenledi ise o zaman neden MT bunlardan
temizlenmemektedir? Bu sorunun yant da verilemiyor. Ancak ran konusunda
MT'in raporlarn dorulayan pek ok gelime hemTrkiye'de, hemde
Dnya'nn pek ok lkesinde delillendirilmi bulunmaktadr. Kald ki MT
raporunda hemUur Mumcu, hemde Muammer Aksoy gibi iki nemli adn
katillerine ilikin listeye ran'n adnn konmas bir anlamtasa
gerektir. Ama bu anlayan ve gc olan iin geerlidir. Bundan kastmz da
ran ile sava deildir. Ama ran bu olaylarla ilgili Trkiye'de kan
dkm ise bunun hesabnn sorulmas gerekmektedir. Bunun yollarn da
bilmek gerekmektedir . Gl devletler bunlarn gereini yerine
getirmektedirler. nk onlarn Uur Mumcu gibi Muammer Aksoy gibi
insanlarn yitirmeye tahammlleri yoktur.
GL EKONOM, GL DEMOKRAS, GL STHBARAT
Page 273
Trkiye demokratikleemedii, kurumsallaamad, kaynaklarn doru
drst kullanp ekonomik adan byyemedii iin hi bir ey
yapamamaktadr. Siyaseti ise siyasetisinin ilkesiz yaps, korkakl
yznden lkeyi ynetecek bykle ulamamaktadr. Trkiye; iadam ,
asker, brokrat geninde oluan g merkezlerinin ekiminde retmeye
alt politikalarla arad siyasi istikrar bulmak bir yana ,
elindekilerden de olmaktadr. Bunun istihbarata uzantsnda ise
kurumlaamayan, retemeyen , psrk ya da istihbarat ile ilgisi olmayan
sivil rgtlenmelerden uzak, askeri oluumlar ortaya kmaktadr.
stihbarat siyasi g ile dorudan ilgili bir yaplanmadr. Bu siyasi
skntlar bugn Amerikay bile etkilemektedir. nk ekonomisi,
demokrasisi ve sosyal dzeniyle byk skntlar yaamaktadrlar. CIA'nin
1995 ylnda Bakanlna getirilen ve Trkiye de MT ile de grmeler
yapan John Deutch CIA'nin iyi yetimi gizli ajan sknts ektiini
belirtmektedir. Ajanln CIA'n en itibarl grevi olduunu belirten
Deutch bu ajanlarn kullanmsahalarn ise yle aklar:
" Dman ve denizar hkmetler hakknda bihlgi edinme, gerilla gruplar
ve uyuturucu mafyalar "
Ancak CIA'nn bu alanlarda alacak eleman bulamamas da Deutch
tarafndan una balanyor:
" CIA'nn bu alanlarda alan ajanlarnn byk ksmnnkimlikleri
ortaya kt. Yakalandlar. "
Yani dnyann en gelimi gizli servisi de olsanz, yaptklarnz ve
kullandnz elemanlar gizli kalmamaktadr.
MT KALTEL YNETC SIKINTISI EKYOR
Page 274
MT'in nitelikli ajandan daha ok, uzun yllar skntsn ektii en
nemli ynetsel sorun, nitelikli ve istihbarat olayn kavrayabilmi
ynetici problemidir. Bu uzun yllar asker glgesinde ast-st,
terfi-tayin ikilemi arasnda bir trl zmlenememitir. Bu amaz 1994
ylndan sonra krlmtr. Tekilat emasnda 1995'e kadar ki yaplanma
u ekilde olumutur.
Mstear en tepededir. Yetkileri mutlak ve tartmaszdr. hizmet
ynetmelii her konuda onu en etkin kii klmtr. MT'in sorumlu olduu
kiiler ve makamlar ise Cumhurbakan, Babakan, Genelkurmay Bakan ile
Milli Gvenlik Kurulu ve Genel Sekreteridir .Onun altnda ise ona kar
sorumlu bulunan istee uygun olarak doldurulan ve says belirlenen
Mstear Yardmclklar bulunmaktadr. Bunlarn altnda ise
stihbarat, D stihbarat, ET olarak adlandrlan Elektronik
stihbarat - Bilgi lem- Dkmantasyon, Pisikolojik stihbarat, dari
ler olarak adlandrlan dier birimlerdeki Genel Mdrlk statsndeki
Bakanlklar ile yine ayn konumda bulunan Blge Bakanlar bulunmaktadr.
Bunlarn dnda ise Ekonomik stihbarat Bakanl gibi ihtiyaca gre
ekillenen ve yaplar ile saylar belirlenen Daire ve ube Mdrlkleri
oluturulmutur.
MT yasasyla bir de Milli stihbarat Koordinasyon Kurulu almaya
balamtr. MT Mstear'nn Bakanlnda Milli Gvenlik Kurulu Genel
Sekreteri veya Yardmcs, MAHDairesi Bakan (stihbarat Bakan),
Genelkurmay stihbarat Bakan veya Yardmcs ile bakanlklardan gelen
istihbarat uzman grevlilerden, dier istihbarat birimlerinin
temsilcilerinden ve MT Mstear'nn toplantya araca kiilerden
oluan kurul, durumdeerlendirmesi yapp, strateji belirlemektedir.
Page 275
Ancak bu kurul ok nemli ilevlerin yerine getirilmesi ve istihbaratn
deerlendirilmesi asndan yaamsal nemtamasna karn, 1992 ile 1995
yllar arasnda toplantlara katlanlarnilgisizlii - yetersizlii
nedeniyle toplanamamtr. Bu tarihten nce yaplan toplantlarda da
yetki ve statko tartmalar yznden uygun kiilerin katlamamas
nedeniyle yine sonu alnamamtr.Bu kurumaltrlmazken, ileri
Bakanl bnyesinde oluturulan bir deerlendirme kurulu, ilgisiz ve
yetersiz kiilerin katlm ile bu boluu doldurmaya kalkmtr. Sonu
ise Trkiye'nin istihbarattaki koordinasyon eksiklii ve zaafn ortaya
karmtr. Buna en ac rnek Elazve Bingl arasnda ytrdimiz 35
erimizdir.
Bingl'de PKK'llarn yol kesme eyleminde bulunacaklar nceden
haber alnmtr. Eylemhaberi Bingl'e eylemiin gizlice gemeye alan
bir terrist'in Gen kprsnde alktan fenalamas sonucu ele gemesi
zerine yaplan sorguda renilir. 35 erimizin ldrlmesi olayndan bir
hafta nce gelen bu bilgiye gre Elaz, Palu lesi krsalnda 300
civarndaki PKKmilitannn Bingl yresine geerek, kaya, Haziran,
Aaky, Kurudere ve Atapark Kyleri civarndaki mezralarda barnmaya
balamlardr. Hatta bu gruptan kiilerin ellerindeki silahlarla birlikte
hangi evlere gelerek yiyecek aldklar dahi saptanr. Bingl stihbarat
ube Mdrl 21.3.1993 gn ve 93/135 Sayl yazsyla haberi (A) teyitli
olarak, yani kesine yakn bir kaynaktan rendiini belirterek, ilgili
birimlere bu arada il jandarma komutanlna ve gvenlik komutanlna
bildirir. Ayrca 24.5.1993 gn ve 341 sayl Emniyet Genel Mdrl
gnlk istihbarat blteni ile teyitli haber olarak ilgili makamlar
Page 276
haberdar edilir. Yani olaydan nce istihbarat organlar bunu haber alp,
icra organlarna bildirmi olmasna ramen, nlemalmas gerekenler buna
kulak asmayp, iyi deerlendiremedikleri iin zc katliam
gereklemitir. Kesilecei belirtilen yola karlan askerlerin ellerine
silah, yanlarna koruyucu ve stlerine gvenlik talimatlarnda yazl olan
ve uyulmas emir gerei bulunan koruma amal helikopter dahi
verilmemitir. Bunun tek nedeni istihbaratn deerlendirilememesi ve
gerekenlerin gerektii zaman yaplamamasdr. Birimler aras
koordinasyonsuzluk hat safhadadr. nk ilgili koordinasyon kurulu
altrlamamaktadr. stihbaratn nasl deerlendirilecei
bilinememektedir.Oysa dnyada istihbarat alannda en nemli olay alnan
bilginin gereinin yerine getirilmesidir. Bu da ancak koordinasyon ve
karar alma mekanizmalarnn salkl altrlmasyla salanabilir.Bu da
ne yazkki Trk istihbarat birimlerindeki en temel eksik olarak orta yerde
durmaktadr.
1965 ylnda kartlan yasa MTiindeki yeni dzene ayak uydurma ve
tekilatlanma abalar arasnda yrrle girmitir. Yasa 1983 ardndan
da 1995 yllarnda yaplan deiikliklere kadar ayn kalmtr.
MT'NGEDKLS ZYASELIIK
1965 ylnda yasa karken MAHBakan tekilatn iinden gelen ve
bnyeyi ok iyi tanyan Ziya Selk'tr. Uzmanl istihbarattaki
byklnden olmasa da, ilk retmenlerden oluu ve tekilat avucunun
ii gibi bilmesinden, insanlar iyi tanmasndan kaynaklanmaktadr. Pek
ok Mstearn ardnda glge gibi almtr. 1966 ylna kadar ki
hizmetlerinde bu zellikleri nedeniyle tartlan adlardan birisi
olmutur.
Page 277
Selk ile ilgili olarak dnemin Babakanlarndan Sleyman Demirel u
izlenimlerini aktarmaktadr:
" Rahmetli Ziya Selk, MAHreisi idi. Yani MT deilde MAH'tr o zaman.
Ve gelir bana her hafta istihbarat raporu verirdi. Enteresan bir adamd,
ok iyi yetimi bir istihbarat. Bir de byle resmi konumazd. Tatl
tatl sohbet eder gibi konuurdu. Herhangi bir rahatszlk , huzursuzluk
vesaire anlamnda haberi varsa ' yi saatte olsunlar yle dnyor'
falan diye bilgi verirdi. Boyuna ' yi saatte olsunlar...yi saatte
olsunlar'.. Allah , Allah.. ' Bu iyi saatte olsunlar kimacaba?' Ben
verdii bilgilerden kardmbir ey... Ama sonra sordum:
' Ziya Bey, bu iyi saatte olsunlar, cihet-i askeriye taraf m dedim. '
Evet ' dedi.'Oite..."
Bu dnemde MAH'da olduu gibi MT'in oluumunda , eitiminde ve eleman
yetitirilmesinde elde yeterli kaynak olmadndan usta rak ilikisi
geerlidir. Aabeyler yenilere istihbaratn inceliklerini deneyimlerinden
yola karak aktarrlar. Sistemyoktur. Ekol yoktur. En temelde teknik
olanak ve para da yoktur.
Selk 'dan sonra, ksa bir sre iin greve gelen Avni Kantan, yasann
kmas nedeniyle ilk MTmstear olarak 9 ay grev yapmtr.
Kantan'dan sonra MT Mstearlna 1966 dan 1971 ylna kadar Fuat Dou
gelmitir.
TRK CASUSLARIN EN OK PARA KAYBETTREN: NAHDMRE
Bu dnembir askeri darbe ve pek ok olayla olduka hareketli geer. Bu
olaylardan birisi Trk ve Batl gizli servisler asndan ok nemtar.
Skandaln ad Nahid mre olarak tarihteki yerini alr.
Page 278
1968 yl Ekimaynda NATO'da ortaya kartlan bir dizi casusuluk olay
btn NATO'yu ama en nce Almanlar ve Trkiye'yi sarsmtr.
Bu casusluk olaynda ba kahraman, bir Trk diplomat olan Nahit mre'dir.
mre, NATO'nun Brksel'deki karargahnda Mali Bakontrolr olarak grev
yapmtr. Uzun yllar Dou Bloku lkelerine bilgi satt anlalmtr.
Yakalandnda mre'nin antasnda 1500 adet belge ieren mikrofilm
bulunmutur. nk filmkaresi bana para almaktadr. mre bu filmleri
fotoraf merak nedeniyle ektii gibi bir yalana sndysa da buna
kimseyi inandramamtr. nk antasndaki mikrofilmlerde yeralan
belgeler NATOiin yaamsal nemdedir.
mre'yi Trkiye'de havaalannda karlayan istihbarat grevlileri alm,
sorgulam ve mahkemeye sevketmilerdir. damcezasna arptrlan Nahit
mre 1974 affndan yararlanarak cezas 16 yla inince, 1985 ylnda
cezaevinden kabilmitir. mre 1994 ylnda lmtr. mre bu alanda
Trklerden Dou Blokuna bu denli nemli bilgileri satt bilinen tek
casustur. Bu olayla balantl olarak yine Brksel'de Romen kinci Katibi
Marin Tincu casusluk yaparken sust yakalanmtr..
SOUK SAVA'IN ACIMASIZ CASUSLUK YKLER
Scak savalar bitmitir ama casuslarn savalar lmlerden bile
sonrasna uzar, devameder gider.
Bu savalar arasnda da hep ince dengeler ve ayarlar sz konusudur.
rneinmre olayyla birlikte ortaya kan skandaln kahramanlarndan
Romen katip Martin Tincu sust yakaland halde, Belika-Romanya
ilikilerine zarar verilmemek gayesiyle, Persona Non Grata ( stenmeyen
kii) ilanedilmemi, 29 Ekim1968'de Belika' y terke davet
edilmitir. Tincu'nun casusluk yaptnn resmi bildiride yeralmamasna
Page 279
karn, bir gizli hcre oluturmaya alt bilinmektedir. Casusluk
dengeler zerinde oynanan tehlikeli bir itir. Alman gizli servisi de o
zamanlar bu ve benzeri pek ok skandal ile boumak gerei duymutur.
Bunlarn hepsi iin doasndan gelen sorunlardr.
Burada yeri gelmiken Nahit mre olayyla ilgili biraz daha derine inmekte
yarar vardr. nk bu olay casuslarn, istihbaratlarn kar gruplar
tarafndan nasl ele geirilip kullanlabileceklerinin tipik bir
rneidir. Onlarn satn alnlar ve avlanp kullanldklar bu yknn
iinde sakldr.
Aslnda hemen btn istihbarat tekilatlarndaki zlmelerin ana
noktalar bu olayn iinde bulunmaktadr. En nemli eyler zaaflarn
ortaya kard, g ve para araylardr. Nahit mre olayn bir de bu
cepheden gzlemekte yarar vardr. mre cinsel sorunlar olan ve iktidar
peinde koan, bir ezik adamdr. Romenlerin onu ilk avlaylar o dnemin
Ankara'snda Glba Sinemas'nn yanndaki saunada olur. Tehirci
zellikleri ile bir Romen'in dikkatini eken mre ile balant kurulur ve
sonras orap sk gibi gelir. Burada asl etken mre'nin aile
yaantsndaki sorunlardr.
Nahid mre Balkesir'li bir aileye mensuptur. Eski DP Milletvekillerinden
ve Bte Komisyonu Bakanlarndan Halil mre'nin yeenidir. Galatasaray
Lisesi'nde okumu bilgili bir memurdur. Dileri Bakanlnn ktisadi
birlii Tekilat kurulunca, oraya girer. 1951'de Paris'e tayin edilir.
1957 ye kadar orada ktisadi birlii Tekilat memuru olarak alr.
Paris'deki memuriyeti srasnda devlete ait olan bir paray zerinde
tarken sokakta iki zenci karsna km ve kendisini yaralayarak
Page 280
cebindeki bu paralar almtr. ddia soruturulur. mre'nin bu paralar
bizzat harcayp bu yalan uydurmu olmas ihtimali zerinde durulur. Ama
mre'yi sulayacak bir delil bulunamamtr. 1957 ylnda merkeze tayin
edilen mre, Ankara'da 7 yl geirir.
Ei arika, Macar asll gzel bir kadndr. Ankara sosyetesinde isim
yapmtr. Ancak kar kocann arasna kara kedi girer, ayrlrlar. Bu
evlilikten olan iki erkek ocuun bakm Nahid mre'nin zerine kalr.
1960 ylnda ktisadi birlii Tekilat Maliye Bakanlna geince
Nahid mre de, bu bakanln memuru olur. Hazine Genel Mdrlne bal
Genel Mdr Yardmcs olarak almaya balar.
1964 ylnda politik torpilleri sayesinde talih mre'ye gler. Oyln
Austos aynda Roma Mali Mavirliine atanr. Bu atama onun ailevi
durumunu da dzeltir. Oyla kadar mre'den ayr kalp kendine gre bir
hayat yaamay tercih eden arika Hanm, yuvaya dnmeyi kabul eder. Nahid
ve arika mre, yolculuklar arifesinde yeniden evlenirler.
mre ailesinin Roma'daki gnleri arasnda yle nemli saylacak bir olay
yaanmaz. Fakat Nahid mre, yllk sresi sona erdikten sonra 1967 nin
Eyll'nde merkeze dnnce aile iindeki geimsizlik tekrar balar. mre
Maliye Bakanlnda kalsa d memuriyete atanmak iin 3 yl daha
bekleyecektir. Bunu hesaplayarak darda baka bir i aramaya balar..
NAHDMRE NOTO'DA
1968 banda NATO memurluklarndan st dzey bir mali mavirlikiin
eleman aranmaya balanr. Bunun iin Trkiye'ye de bavurulur. NATO'dan
gelen yaz zerine Maliye Bakanl adaylar arasndan Nahid mre'yi
tavsiye eder. NATOyneticileri bu tavsiyeye uyarlar. mre 1968 ubatnda
memuriyettenizinli olarak yllk bir anlama ile baland
Page 281
Brksel'deki grevine atanr.
Aylk olarak mre iki bin dolar almaktadr.
Nahid mre, NATOhiyerarisi iinde en yksek memurlardan biridir.
Kendisinin alt grevli snfna A7 rumuzu verilmitir. NATO'nun
ynetimbtesinden tamamen kendisi sorumludur. Bunun yannda asker ve
enfrastrktr harcamalarn kontrol kendisine braklmtr. Yani Bat
savunma sisteminin kasas grevindedir.
Skandal patlak vermeden bir sre nce Nahid mre, NATOGenel Kararghnn
Mal Bakontrolr olarak, kendisine gelen deme belgelerini
imzalarken yatrmprojelerinin orijinallerini grmek istemitir. Buna
gereke olarak da, projelerle giderler arasnda tambir ahenk bulunup,
bulunmadn bilmek zorunluunu ileri srmtr. Ancak bu davran NATO
istihbarat servislerinin phesini eker. stelik de mre sinirli her
zamankinden daha fazla iki ien ve borlu olduundan sk sk yaknan bir
adamolmutur.
NATOGenel Kararghnn Mal ler Bakontrolr mre'nin, ok nemli baz
belgelerin fotorafn ektii, greve baladndan 8 ay sonra, 12 Eyll
1968 gn NATO'nun gvenlik memurlar tarafndan saptanr. mrenin
brosuna gizlice konan kamera, mre fotoraf ekerken yapt ileri
saptar. mre'nin bir sre daha belgelerden fotoraf ekmesine gz yumulur
ve mre yakalanr.
Nahid mre'nin Trkiye'ye getirilmesinden sonra bir Alman Amiralinin
pheli ekiIde lmesi ya da intihar ettiinin sylenmesi, casusluk
iddialarn alevlendirir. nk Amiral'in Sovyetler hesabna casusluk
yapt kesin belgelerle ispatlanr. AIman Amirali Ldke, yakn zamana
Page 282
kadar NATOgenel kararghnn Lojistik ve kmal Planlama Dairesi
Bakan Yardmcl' n yapmtr. Onun lmn yeni intiharlar izler.
Bylece Sovyetler Birlii hesabna casusluk yapan geni bir ebekenin
varl ortaya kar. Bu dnembir dizi seri casusluk olayyla ortalk
sarslr. Btn bu olaylarn ayn zaman dilimine rastlamas ilgintir.
ALMANGZL SERVS LDREREKNTKAMALIYOR
Ldke'nin ldgnAlmangizli istihbarat servislerinin ikinci adam
olan General Wendland, Mnih'teki brosunda bir tabanca ile vurulur.
Bu olaylar bir zaman aknda tasnif edersek:
Nahid mre Brksel'de 9 Eyllde yakalanr.
Alman Amirali Ldke; Bonn'da 8 Ekimde ldrlr. Alman Savunma
Bakanlnda Ordu Genel Kararghnda Genel Kurmay Sekreterlerinden 48
yandaki bayan Gisela Mock 7 Eyllde tutuklanr. Tutuklanmasndan epeyce
sonra bayan Gisela'nn, gizli belgelerin fotokopilerini yabanc bir
ajana verdii aklanr. Gerekten de Gisela, tutukland gn sz konusu
fotokopileri dardan birisine vermitir. Obirisinin bir Fransz olduunu
syler. Ama aslnda bu kii, Sovyerler Birlii hesabna alan bir
casustur. Casusluk olaylarnn ok sklat o gnlerde bir bayan
sekreterin bir ajana fotokopi vermesi, basit bir olay gibi
deerlendirilmitir ilk bakt. Ancak aratrmalar sonucunda. Olayn
arkasnda ilgin bir ak yks kar ortaya. Bayan Gisela da dul
sekreterlerden biridir. Savunma Bakanlnn lojistik, eitimve
planlama Dairesi'nde alan bu sekreter, uzun yllar hizmet etmi, bu
uzun zamanda zerine hi phe ekmemi tecrbeli bir calandr. Daha
sonra da bu zellikleri bnyesinde toplamay baarm bir iyi casus olur.
15 Ekim'de, Alman ktisat Bakanlnn yksek memurlarndan Dr. Hans
Page 283
H. SCHENK, Kln'deki evinde l bulunur. ktisat uzman kendini
asmtr. Veya Alman gizli servisi ortaya kard casuslardan intikam
almaktadr.
16 Ekim'de, Savunma Bakanl lojistik ve seferberlik dairesi kurmay
subaylarndan, Yarbay Johnannes GRM, alma masasnn banda kendini
vurur. saat sonra hastanede len 54 yandaki yarbayn aresi
bulunmayan bir hastala yakanldn rendii iin intihar ettiini
Hkmet Szcs aklar. Ancak Yarbay'n lmnden nce ta gibi salam
olduu ortaya kar.
Gene 16 Ekimde, Bonn'da Enformasyon Bakanlnda alan 52 yandaki
dosya memuru bayan Edealtraud Grapentin ok miktarda uyku hap alarak
evinde intihar eder. Bayan Grapentin 1952'den beri bu grevde
bulunmaktadr.
21 Ekim'de polis, bir aklama yaparak Dr. H. Gottfried adl birinin bir
ay nce tutuklandn aklar. Dr.Gotfried, 33 yandadr ve Karlsruhe
AtomAratrmalar Merkezinde fiziki olarak almaktadr. Savc,
fizikinin AtomMerkezinde elde ettii srlar DouAlmanya Gizli
stihbarat Servisine verdiinin saptandn bildirir.
21 Ekimde Savunma Bkanl' nn sivil memurlarndan 61 yandaki Gerhard
Bhm, anszn ortadan kayboluyor. Bir ihbar deerlendiren polis, Bh'm'n
evrak antas, paltosu ve apkasn Bonn'daki kprlerden birinin altnda
bulur. Eyalar kartrlr ve aralarndan bir zarf kar. Zarfn iinde
bir veda mektubu bulunur. Bhm, mektupta ailesine u mesaj brakmtr:
"Bu ekilde gittiimiin zr dilerim". 31 Ekimde Bhm'n cesedi de Ren
Irma' nda bulunur. Savunma Bakanl'nn szcs, Bhm'n elinde gizli
Page 284
belge bulunmadni, terfi edemediine zld iin ortadan kaybolduunu
aklamtr. Ama cesedin ortaya kmas Bakanlk szcsn yalanlar.
25 Ekim'de Bonn Hkmeti, basnda kan haberlerin basks altnda yeni
aklamalarda bulunmak zorunda kalr. Daha nceleri mlteci olarak Bat
Almanya'ya snan alt fiziki ve bilimadamnn tekrar Dou AImanya'ya
katklar duyurulur.
Bat Almanya Hava Kuvvetleri' nden uu avuu Wolf Knoppe'nin aylk
geliri 1600 marktr. Ama avu ok para harcayan biridir. Herkes onun bu
kadar paray nereden bulduuna arr. Pahal otomobile merakldr. 12
silindirli Maserati marka bir yar arabas vardr. alt ssn
yaknndaki ehirde tane ev kiralamtr. stelik de kendisi,
Ingolstadt ehri kibarlarnn ye olduu binicilik klbnn
bakandr.Kadnlara dkndr. Giydii elbiseleri, Almanya'nn en pahal
ehirlerinden olan Dsseldorf'ta, para hovardalarna elbise diken bir
terzihaneden salar. Terzisi ile alt yer arasnda 300 kilometre
mesafe vardr. Ama provalar iin oraya kadar gider.
Knoppe, iki orta ile birlikte, Almanya'daki bir hava ssnden
Amerika'nnnemli silhlarndan Sidewinder roketini alp Moskova'ya
yollamtr. Paralarn kayna da bu itir.
avu Knoppe'nin teki ibirlikileri bir mimar olan Ramminger ile
tesviyeci ustas Linowski dir.
gintir milliyeti ne olursa olsun pek ok asusluk olaynda senaryo
olarak karlalabilinen bir olaydr yukarda anlatlanlar. Satn alnan
yetkililer, zel yaamlar, elerin tutkular, erkeklerin zayflklar...
btn bunlar gizliyi elde etmek iin kullanlan yntemler. Bu nedenlerle
olsa gerek Montesquieu " Casusluk eer namuslu insanlar tarafndan
Page 285
yaplabilinen bir i olabilseydi belki de hogrlebilirdi" demitir.
CEMAL TURAL DARBE HAZIRLIYOR
Bu dnemdalgalanmalarla yaanrken, gizli servisin bana istihbaratn
iinden gelen ve zel eitimler de alm bulunan Fuat Dou getirilir.
Dou, Sleyman Demirel tarafndan dnemin Cumhurbakan Cemal Grsel'e
nerilmi, kendisini Milli Gvenlik Kurulu semi, Grsel de bunu
onamtr. Getirildii grevinde, Demirel'e sevgi ve sayg ile bal olan
ama yetitii, serpildii asker ocandan gelen ve Grsel'den sonraki 5.
Cumhurbakan Cevdet Sunay' aamayan Dou, Demirel'in gtrd
istihbaratlar karsndaki yetirsiz tutumu sonucu, Sunay' yelemek
zorunda kalmtr. Ancak Demirel'e kar beslenen sayg ve arkadalk ba
yaamboyu srecektir. Dou uzun yllardr tekilattadr. Amerikay,
tekilat ve yeni gelenleri ok iyi tanmaktadr. erkez zelliklerini
bnyesinde bulundurmutur. Acmasz ve sert bir istihbarat olarak
tanmlanr. MT iindeki erkez kkenlilerin arlkl olarak bulunmas
geleneini devamettirenlerden biridir. Oda yetitirdii elemanlardan
HiramAbas gibi, operasyonlara bizzat katlmasyla nlenmitir. Atein
iine girmeyi sever.
Tarihler 1969 'u gsterdiinde MT Mstear Fuat Dou, Babakan Sleyman
Demirel'e Genelkurmay Bakan Orgeneral Cemal Tural'n darbe hazrlnda
olduunu bildirir. Geri Tural bu giriimini artk aktan aa
yapmaktadr. rnein PTTyi ziyaret edip lkenin haberleme sistemi dahil
her konuda eletiriler getirmekte ve btn bunlar da hi saklamadan
basnn gznnde yapmaktadr. Bu bilgi ak MTtarihinde ok nemli
bir yer tutar. MT 1960 darbesinde olduugibi bu darbe giriimini de
Page 286
nceden hkmete bildirmitir ve grevini bu anlamda yapm olmaktadr.
Demirel o dnemkendisini destekleyen Cumhurbakan Cevdet Sunay'n da
oluruyla, olaya mdahale eder ve gerekten huzursuzluu belli olan Cemal
Tural' emekliye ayrr. Tural bu srada uygulamalar konusunda haberler
yapan Milliyet Gazetesi'nin Ankara Temsilcisi lhami Soysal' da evinden
karken kartr ve dvdrr. Bu olayn faili olarak da hemen MT akla
gelir. Ancak daha sonra olaya karan kiilerin askeri istihbarattan
olduklar ortaya kar. MTolayla bir ilgisinin bulunmadn nce Dou
araclyla Soysal ve eine bir zel yemekte ardndan da kamuoyuna ilk kez
resmen aklamtr.
Ordu ile ilikilerine karn MTdarbeler zinciri iinde ald
istihbarat hkmete duyurmutur. Bu kimi zaman olmas gereken yasal
yollardan, kimi zaman ise birebir ilikilerden yola klarak
yaplmtr. Burada sorun MT'in bir resmi kurumgibi davranp, bilgi
aktarmas veya bunun tersini yaparak dedikodu mekanizmalarn harekete
geirip bu kanallar kullanarak iktidarlara ulamasdr.1960 darbesi
aylar hatta yllar ncesinden hkmete bildirilmitir. Hkmet i
dengeleri, askerin tutumu ve Trkiye'deki mevcut g dengesi ile iktidar
liderleri Adnan Menderes ile Celal Bayar arasndaki ekimeden ve yetki
kaosu yznden buna mdahale edememitir.
12 MART VE BALONHAREKATI
12 Mart 1971 muhtrasna gitmeden nce ordu iindeki cunta hareketleri de
MT tarafndan hkmete aktarlmtr.
12 Mart ncesinde MT tarafndan Demirel'e, 12 Martta etkili olan Hava
Kuvvetleri Komutan Orgeneral Muhsin Batur ile temasta bulunan, ucu
parlamentoya dayanan bir cuntann varln bildirmitir. "Balon
Page 287
Harekat" ad verilen bu dosya Babakan Demirel ile birlikte
Cumhurbakan Cevdet Sunay'a da Fuat Dou tarafndan sunulmutur. Sunay
ok sevdii Batur'a dosyay iletmitir. Marmara Kknde yaplan bu
toplant srasnda darbe giriimiyleilgili hazrlklar ad ad ortaya
konmu ve cuntann varl cuntann iinde bulunanlara kar dile
getirilmitir. Cuntann liderleri arasnda yeralan ve Fuat Dou tarafndan
yzne kar bu hareketleri ynlendirmekle sulanan Batur, savunmaya
geerek iddialar reddetmitir. Bu ylesine inandrc bir savunmadr ki
Demirel, yllar sonra bu konuda unlar dile getirecektir:
"General Batur, cunta ile ilikisi olduunun belirlenmesi zerine Marmara
Kknde ok tutarl bir konuma yapt. Demokratik dzene balln
zenle ve inandrc biimde vurgulad. Yaplacak bir ey yoktu."
Oysa ayn Demirel Cemal Tural' emekliye sevketmitir. Bazen olaylar ya
insanlarn gcn amakta, ya da basiretlerini balamaktadr. nk Balon
harekat ad verilen ve Marmara Kknde gerekletirilen toplantda Fuat
Dou Batur'a derbenin iinde olduunuve ilikide bulunduu adlar yzne
kar sylemitir. Bunu Demirel'de dinlemitir. Batur daha sonra 12 Mart
darbesinde en etkili ad olacaktr.
12 Mart MT'in haberdar olduu, ancak olaca gn hkmet yerine
Cumhurbakanna ilettii ve orada da benimsenen bir hareket olur.
MT Mstear Fuat Dou yllar sonra bunu bir karde kavgasn nlemek
amacyla hkmete bildirmediini syleyerek kendini savunacaktr. Dnemin
Genelkurmay Bakan Dou'yu aram ve " Biz yarn darbe yapacaz, bunu
Cumhurbakanna iletiniz" demitir. Oda bunu yerine getirmitir.
RAN AHI 12 MARTI NEREDENBLYORDU
Page 288
Ancak birileri 12 Martn olacan ok nceden ran ah Rza Pehlevi'ye
dahi haber vermilerdir. ah bu haberi aldnda Dileri Bakan hsan
Sabri alayangili arp " Bir ka ay iinde ordu Trkiye'de darbe
yapacak. Hemde sol bir darbe" diyecektir.
O dnemde MTile ran gizli servisi SAVAKarasndan su szmyor gibidir.
ran ah snr gvenliini gznne alarak bu tr bir olaydan olumsuz
etkilenmemek iin Trkiye hkmetini uyarmaktadr. MTbilgisini aktarm
ama politikaclar asker karsnda ne yapacaklar konusunda bir karara
varamadklar, daha dorusu vardklar karar geri admatmak olduuiin
yenilmilerdir. Sleyman Demirel bu pisikoloji iinde olsa gerek yllar
sonra " Ordu bizimordumuz. Vatandala askeri kar karya getiremezdim"
diyecektir.
12 Mart sonrasnda MTgit gide ie dnk faaliyetlerde bulunmaya
balamtr. Ancak bu faaliyetler srasnda dnyada hi bir gizli
servisin yapmayaca hatalar pe pee sralanmtr. te bu yzden 1969
sonrasnda MT uzmanlarca, daha ok bir polis rgt olarak
tanmlanmaktadr.
MAHR KAYNAK VAKASI
12 Mart ncesinde MT, bir muhbirini cuntasal faaliyetlerde bulunduklar
saptanan bir grup sol aydnn ve askerin iine sokmutur. Muhbir
hareketin iinde sivrilen ve n plana kan Mahir Kaynak'dan bakas
deildir. Kaynak, MTiinde grev almamtr. Yani MT tarafndan
yetitirilmemitir. Ama niversitedeki grevi srasnda devirilerek
kullanlmtr. Kaynak'n MTiine alnmas yani sahip klmas gizli
servis trafndan deifre edilmesinden sonradr. MT, ahsa zel tahsis
ettii makam, yani "Ekonomik stihbarat Bakanl"'n zaman iinde
Page 289
boaltarak Kaynak' da dlamtr. Bu grevi daha sonra Kaynak'n
yardmcs yrtmtr. Kaynak grevi gerei muhbir ajan olarak
almtr. Ancak gizli servis daha sonra onu mahkemede sulad
insanlar hakknda yeterli delil ileri sremedii iin, tek are olarak
grp, ahit sandalyesine oturtarak deifre edecektir. Kaynak iine
girdii grupta o kadar inandrc bir kii olarak tanmlanr ki;
izlendiklerinden kukulandklar bir toplant srasnda, kendilerini
dinleyen teybi ortaya karmak iin yaplan st aramas bile Mahir
Kaynak'a yaptrlr.
Ancak Kaynak dnemin MT Mstear Fuat Dou'nun istei dorultusunda -
kendisi de o zaman kar koymamtr- mahkemeye gnderilen bir yazyla MT
ajan olarak tanmlanp sicili, yapt grevi , ald bilgileri
anlatlr. Ve tank olarak mahkemece dinlenmesi salanr. Bu da onun
sadece istihbarat adam olarak deil hereyiyle bitiini temsil eder.
Kaynak yllar yl bunun acsn ekerek yaar. Ona gre dt durum
udur:
" Byle biri iin hayat son derece zordur. ekilmez lde zordur. Bunu
tahmin edemezsiniz. Bunun insan hayatnda yarataca bir sr sonular
vardr. Mesala katil olsanz bunu pekala savunabilirsiniz de benim
durumumu toplumiinde savunmak hemen hemen mmkn deildir. nk kalle
bir insan, gvenilmez bir insan imaj uyandryorsunuz. Btn toplumsize
byle bakyor. Bir aile hayatnn iinde yaadnz iin ocuklarnza
baba olarak vereceinizimaj da veremiyorsunuz."
Mahir Kaynak MT iinde dlandktan sonra Gazi niversitesi ktisadi
dari bilimler Fakltesinde hoca olur, ders verir. Kaynak ilk derse
Page 290
girdii gn rencilerin protestolarna maruz kalm ve ders yapamamtr.
Sonralar Kaynak iine dt durumun sorumlusu olarak grd MT'i
hedef alan konuma ve yazlaryla ok sert bir muhalefet rnei
sergilemitir. bu tutumu halen devametmektedir. Ancak nceki yllarn
aksine MT Kaynak' 1995 'de kutlanan 68 kurulu yldnm yemeine btn
dier emeklileri gibi davet etmitir. Bu Kaynak'n kendisini zorla da olsa
MT'e kabullendirmesi eklinde yorumlanmaktadr. Bu toplantda Fuat Dou
'nun emekliler adna yapt konumasnn ierii ve etkileri de dilden
dile aktarlmaktadr.
Kaynak'n da ilerine girdii aydnlar ile askerlerden oluan grup, daha
sonra MTiin ikence lekesi olarak kalacak olaylarda byk skntlar
ekmilerdir. Aralarnda Cemal Madanolu, lhan Seluk, Doan Avcolu,
lhami Soysal gibi nllerin bulunduu pek ok kiiye stanbul'da Ziverbey
kknde ikence yaplmtr. Aralarnda MTelemanlarnn da bulunduu
seilmiler grubu ikenceli sorgular yapar. Komuta askerlerin elindedir.
Bu sorgularn aa kmas ile o dnemaskerlerince polis gibi
kullanlan MT, yine grev yetki ve sorumluluklarnn dnda, ama siyasi
tartmalarn ortasnda kalmtr. Darbeyi yapanlar sulu iken, baarsz
olmakla sulananlar ikencelerden gemitir. Ama kurt kanunu byledir.
MT, 1971 muhtras sonrasnda yaanan bu operasyonlar srasnda da
yaralar alr. Bu operasyonlara katld iddia edilen MTgrevlileri
deifre olunca herkes kimin ne yaptn anlamtr. MT adeta zlm
bir gizli polis tekilat gibi altrlmtr. Mahir Kaynak, askerlerin
iki general Muhsin Batur ve Faruk Grler'e ilikin sulamalar mahkemeye
yanstmadklarn belirtmitir. Bu iki general de sohbetlerinde MT'i
deerlendirirken " MTiyi ho da , geliyorlar bir ey syleyip
Page 291
gidiyorlar. spat yok . Salamdelil yok" demilerdir. nk onlar
kazanan tarafta yeralmlardr. MTyine yenilmitir. nk kiilerce
kullanlmtr. Mahkemelere dahi yollanan raporlar delil kabul
edilmemitir. Askerler arasndaki tepimede ezilenler arasna, gelimekte
olan demokrasimiz ile MTde girmitir. Bu dnemZiverbey Kk ve Mahir
Kaynak ile birlikte anlacaktr.
FUAT DOU MT KAVGASININ KURBANI OLUYOR
12 Mart darbesinin ayak seslerini ilk duyan ve uyarlarn yapan ancak
darbenin gn ve saatini hkmete bildirmeyen Fuat Dou ise, darbecilerin
kurdurduklar Nihat Erimhkmeti tarafndan grevinden alnr.
Dou Paa iin bu karar okedici olmutur. nk kendisine
gvenmektedir ve daha bir ka ay ncesinde Ankara'daki evinde Sovyetler
dahil btn lkelerdeki Trk liderlerini toplam ve kendince ok nemli
bir atakta bulunmutur.
Erimkabinesinin Babakan Yardmcs Albay Sadi Koa, MT'in kendisine
balanmasn istemektedir. Ancak bu istek Fuat Dou tarafndan
reddedilmitir. Koa buna fena halde kzmtr. MTileilgili
deerlendirmelerinde olduka sert olan Koa, o an tekilatn iinde
bulunduu durumu "felaket" olarak nitelendirmektedir.
Ona gre MT yapmas gerekenleri deil, yapmamas gerekenleri yapan bir
tekilattr. Zayftr ve etkisizdir. Szleri ardr:
" Tekilat kendi kanuni grevlerini ikinci plana brakm, vazifesi
olmayan ilerle ve yasad eylemlerle uramaktadr."
Koa, sylemlerinde MT'in yeniden organizesini, i politikadan
ekilmesini istediini belirtmektedir. Onun da ana amac MT'de kendi
Page 292
dkaln oluturabilmektir. yle olmasa bugne bir eylerin deierek
gelmesi gerekmez miydi? Ancak daha sonra Koa bile kendisine MT'in
bilgileri aktarmadndan yaknacaktr.
Bu kavga MT iinde de kendini gstermekte gecikmez. Koa' destekleyen
unsurlar Mstear Dou'ya kar bir mektup harekat balatrlar. MT
iindeki blnme en u noktalardadr. Ancak her bunalml dnemde
balatlan bu mektuplu protesto ve kiilik saldrlarnn, failleri hi
bulunamamtr. Bu MT iinde bir hastalktr. Ancak MT nedendir
bilinmez, kendi yarasn bu konuda halen sarmakta baarl
olamamaktadr. Halen her nemli olayn ardndan, hatta belli periyodlarla
baz MT personeli tarafndan yazld belirlenen ancak adlar bilinmeyen
bu kiilerin, yine MTiinde hazrladklar sahte belgeler ve mektuplar
elden ele dolamaktadr.
Bunun son rnei 24 Ocak 1993 gn katledilen yazar Uur Mumcu'nun lmn
izleyen gnlerde ortaya km ve RP Grup Bakan Vekili evket Kazan
tarafndan meclis krssnden belge olarak sunulmutur. Bu olay zerine
alan soruturmada sahte belgenin MTiinde hazrland ortaya km,
ama failleri mahul kalmtr.
Koa ile Dou arasndaki kavga srasnda mektup furyas zerine yaplan
aratrmalarn sonularna dayanarak, Koca ekibinin MT'in st dzey
yneticileri arasnda bulunan Nuri Gnde, Abdullah Argun, Mehmet Ali
Kaklar gibi nl adlardan olutuu iddia edilecektir.
Mays 1971'in son gnleridir. ankaya Kknde toplanan Milli Gvenlik
Kurulu toplantsna MT Mstear Fuat Dou da arlmtr. Dou
toplantda sunuunu yapm, tebrikler alm ve gnl rahatlyla salondan
kmtr. ok baarldr...
Page 293
Ancak Koa daha nce anlat Muhsin Batur ve dier adlarla birlikte
Cumhurbakan Sunay'a " Efendimimdi de izin verirseniz Fuat Dou'nun
MT'teki grevinden alnmas meselesine geelim" diyivermitir. Koa
bununla da kalmaz . MTile ilgili grlerini de syle sralar:
"SkynetimKomutanlklarmz MT tarafndan kendilerine gnderilen isim
listelerindeki adamlar tutukladlar. Ancak daha sonra MT askeri
mahkemelere bu kiilere ilikin bir tek belge sunamad. Dosyalarda bir tek
belge bulunamad. MTkurulduu gnden buyana bir tek istihbarat
yapmamtr. MT'in grevlerinin banda stratejik istihbarat gelir. Bunu
yapabilmek iin haber toplayacak, deerlendirecek , istihbarat edip
gerekli makamlara verecektir. Siyasi iler peinde komak, tertipler
almak, siyasi akl hocal yapmak, hele hele siyasi ve idari icraatta
bulunmak grevi yoktur. Kendiliinden , hatta verilen emirlere aykr
olarak icraya karmak hakk hi yoktur. Halbuki MT sadece demeyeyimama
byk bir ounlukla bunlar yapmakta ve idareyi mkl ve kanunsuz
durumlara drmektedir."
Sunay arm, olay geitirmek istemi, ancak Koa'n baskn yerini
bulmutur. Sunay kaamaynca, Dou'yu bir bykelilie atattrma szn
alarak istei onaylamak zorunda braklmtr.
Bu toplantdan sonra ayn gn Fuat Dou arkadalaryla durum
deerlendirmesi yapmak iin bir araya gelmitir. Kendinden emindir. Ona
gre herey bir sre sonra unutulacaktr. Tekilat iindeki olaylar
yatacaktr.
Koa isteklerini savsaklayacak, kendisi gzel gnlerine dnecektir.
stihbarat olarak tecrbelidir. Bunlar sezinlemitir.
Page 294
Arkadalarnntemkinliliini pek de dikkate almamaktadr. te bu srada
toplantnn yapld evin kaps alnr. ankaya Kk'nn MT
grevlisi Kemal elik ieri girer.
Dou Paann kulana eilir, fsltyla syleyeceklerini anlatr.
Paa'nn keyfi kaar.
elik, Dou'ya daha bir ka saat nce katld toplantdan , bravolarla
yolcu edildii toplantdan, grevden alndna ilikin kararn kn
bildirmitir.
Kurtlarla dans yine kanl bitmitir.
SAD KOA VE SOVYET BALANTISI
MT iindeki hesaplamalardan biri daha yaanm, tasfiye edilenler
gitmi, kalanlara tekilat emanet edilmitir. Gelen Mstear ise Afyon
yurtii komutan Korgeneral Nurettin Ersin' dir.
Dou'nun meslek yaamnda MT'ten ayrlarak Lizbon'a bykeli atanmas
hereyin sonu olmamtr. O tekilat sevmitir, tekilatta da onu
sevenler vardr ve birbirleriyle haberlemeye devamedeceklerdir. Dou
istihbarat iinde domu ve bymtr. Amerika'da ilk istihbarat eitimi
alan, Trkiye'ye dnnce retmenlik yapan ve istihbarat yetitiren bir
hocadr ayn zamanda. Ogider ama rencileri ierdedir. Ayrca Dou'nun
zaman, MTiinde ilk kez sivillere yani Hukuk, Siyasal ve dier
niversitelere ve fakltelere el atld, buralardan elemanlarn
alnd dnemlerdir.Yani Fuat Dou'nun MTiindeki yeri ayrdr. MT'i
bugn Fuat Dou tarafndan niversitelerden alnarak, gizli servise
kazandrlan kiiler ynetmektedir. Bu yneticiler ayn zamanda
tekilatn ilk sivil ynetici kadrosunu da oluturmu durumdalar.
Douhalenilikilerini koparmad gizli servisle ilgili anlarn
Page 295
yazmaktadr. Bakarsnz bunlar yaynlama karar bile verir. Sadi Koa
ise MT tarafndan zerinde hep bir soru iareti ile anlmaktadr. nk
Koa Ruslara ait bir deniz nakliyat firmasnn Fndkl'daki
brosunda bir sre alm ve buradan maa almtr. MT bu balantlar
nedeniyle Koa'a hep Rus balantl bir kii gzyle bakm ve
zerindeki " Soru iaretini" kaldrmamtr. Ama bu konudaki izlemelerine
ramen dosyalarna koyduu soru iretlerini bir operasyonla
sonulandrabilmi deildir.
Bu toz, duman arasnda MT iinde 1971 derbesi iki kiiyi n plana
karr. Bunlar daha sonra her ikisi de tekilatta nemli yerlere
gelecek olan ve sansasyonel almalar yapan HiramAbas ve Mehmet
Eymr'dr.
Bu iki nemli ad 1971 ylnda gelien renci eylemleri ve ortaya
kartlan rgtlere kar nemli roller oynamlardr. Hatta Abas bu
operasyonlardan birinde ar ekilde yaralanmtr.
Tekilatn nemli d postlarnda grevler yapan, maceraperest denilecek
kadar cesur olduu sylenen Abas, silah kullanma konusunda da uzmandr.
Mehmet Eymr de MAH'da grev alan babas Mazhar Eymr gibi tekilat
semitir. Eymr de d grevlerde bulunmu, zellikle kaaklk
konusunda uzmanlamtr. kili daha sonra tekilatta giderek
ykselecektir. Ancak bu ykseliin sonu yine MT ii kavgalarda,
skandallar arasnda son bulacaktr. MT adeta bir deirmen ta gibidir.
Altna ne gelirse, iyi veya kt farketmeden tmektedir. Bundaki ana
etken de yanl kullanm ve kendisini bunlara kar koruyacak i diren
sistemlerinin ve yasal statsnn olmaydr.
Page 296
KIBRIS VE MT
Tekilat 1973 ylna ie dnk tartmalar , atmalar youn olarak
girer. Genel Kurmay Bakanlna getirilen Orgeneral Semih Sancar ilk i
olarak MT'e el atar. Dedikodular ve i ekimelerle alkalanan MT'in
btn ynetimkadrolarn deitirir. Nurettin Ersin kta grevine
giderken Mstearlk makamn da kendisi gibi bir asker olan Amiral
Bahattin zlker'e brakr. Oturmu, kollarn drtbiryana uzatm bir MT
yerine; istihbaratta uzman olmayan askerlerin elinde bir o yana, bir bu
yana savrulan, siyasilerin kar topu haline gelen bir MT vardr. Oysa
Trkiye d istihbarat asndan son derece kritik bir noktaya gelmitir.
Kbrs, adadaki Trk aznla yaplan basklar ve ikenceler sonucunda
neredeyse patlamak zeredir.
MTi elikilerine bir de srekli mstear deitirmeleri eklemitir.
Bu dnemde istihbarat daha ok Genelkurmay evresine akmaya balamtr.
MT daha ok savunmada kalmay yeleyerek tartmalarn zerini soutmaya
almaktadr. Yaad olaylar , i kavgalar tekilat sarsmtr. MT
ten raporlar kmaz, kanlar da ince elenip sk dokunduundan ve z
gvenyitikliinden ok az ey ierir hale gelmitir. Bundan medet uman
pek ok yabanc gizli servis de durumu daha da kt klmak iin ok aba
serfetmeden baarya ulamlardr. Siyasetilerle MT arasndaki uurum
daha da bymtr. Karlkl gvensizlik bu ok nemli kurumu kitlemi,
toplumda bir dizi pheler ve gvensizlikler halkalar oluturmutur.
Blent Ecevit'in kurduu CHP-MSP koalisyon hkmeti, Kbrs Bar
Harekatna karar verdiinde istihbarat konusu artk MT'ten ok
Genelkurmayn denetimindedir .Ancak istihbarat asndan zel Harp Dairesi
ve MT dahil yaplan almalar, hkmete yeterli bulunmamaktadr.
Page 297
Kbrs Bar Harekat boyunca MT, dnemin Babakan Blent Ecevit'e gre
" nemli bir bilgi getirememitir". Harekat kendisinin ve dilerinin
salad ak istihbarat faaliyetleri olarak adlandrlan diplomitik
temaslar, basnda kan haberler ve benzeri yntemlerle yrtlmtr.
Dnya'da da bir ok nemli d politik karar istihbarat temsilcilerinin
katlmadklar veya onlarn getirdikleri bilgilere bavurulmadan
alnmtr. Bu kararlarda liderlerin ve onlarn kk dar evrelerinin
etkili olduklar grlr. Bu bir baar ya da baarszlk lt
olmamaktadr. Sadece istihbarat rgtlerinin getirdii bilgiler baary
salayamayaca gibi, baarszla da dayanak olamazlar. rnein CIA
Kba'ya Domuzlar Krfezi'ne karma konusunda Kennedy'e pek ok bilgi
aktarm, elemanlar yetitirmi ve gl bir istihbarat faaliyeti
yrtmtr. Ancak bu karma Amerikan tarihinin en byk yenilgileri
arasna girmitir. Bu karmann ardndan Kennedy, CIA'nin getirdii
bilgileri bir daha dikkate almamtr. Gizli servisi dlamtr. Belki de
yaamna malolan kurunlarn kaynan burada aramak gerekmektedir.
LDERLERVESTHBARAT RAPORLARI
Getirilen istihbaratn deerlendirilmesinde liderin eitimi, geldii kken
ve dier zellikleri n palana kmaktadr. Lidere getirilen istihbaratn
sunulu ekli de nemlidir. Liderler genelde istihbarat birimlerine kar
olduka n yargldrlar. Bu n yarglar nedeniyle ilikilerde ou zaman
kopukluklar yaanmaktadr. rnein hemen btn Trk Cumhurbakanlar ve
Babakanlar isitihbarat tekilatna kar tedirgin ve mesafeli
olmulardr. Bunun rnekleri dnyada da mevcuttur.
Amerika'da gizli servisi muhaliflerine kar kulland; telefonlarn
Page 298
ve parti merkezlerini dinlettii, usulsz balar toplad iin ortaya
kan Watergate skandal sonucunda Bakanlk grevinden istifa etmek
durumunda kalan Richard Nixson iktidara geldiinde Henry Kissinger ile
yapt grme srasnda Dileri Bakanl'na gvenmediini
belirtmitir. Nixson'a gre dileri personeli kendisine sadk deildir
ve onlara gvenmemektedir. Nixson d politikay Beyaz Saray'dan
ynetecektir. CIA'nin politika dzenlememesi gereinden de bahseden Nixson
CIA'nn objektif analiz grnts altnda kendi fikirlerini nerdiini
aktarmtr. Bunlar dinleyen Kissinger daha sonra Nixson'un yapt gibi
CIAile birlikte hemulusal dzeyde hemde uluslararas platformda pek
ok eyleme katlmtr. Bu eylemlerden birisi de ili de iktidar eline
geiren ve Amerika kart bir politika izleyen Allende'nin devrilmesi
olaydr. stihbarat ve istihbarat servisleri dikkatle izlenmesi gereken
birimlerdir. CIA'nn 1947'deki kuruluunda benimsedii slogan
inanlmazdr:
" Devletten sekiz kat daha byk olacaz"
Sonuda ortaya isitihbarat tekilat ve rejimikilemi gelip dayanmaktadr.
Burada da liderler ve sistemler n plana kmaktadr.
Bu anlamda Kbrs'a yaplan karma ve sonras Trkiye asndan iyi bir
rnektir. nk Kbrs olaynn sonrasnda Amerika ve dier batl
mttefikleri tarafndan ambargolarla boulmaya allan Trkiye,
haberalma servisinde de mttefiklerinin saldrsyla kar karya
kalacaktr. Bu saldrlar srasnda sivrilecek iki adam1976 da Ankara'da
buluurlar. Bu iki adamHiramAbas ve Mehmet Eymr; Kavakldere'deki bir
evin at katnda birlikte oturmaya balarlar. Abas MT'in en nemli
dairelerinden biri olan kar istihbarat, Kontrespiyonaj Dariresinde
Page 299
Bakandr. Eymr ise Ankara blgesinin Takip ube Mdr olarak
almaktadr.
Kbrs harekat sona ermi, Trkiye adada yeni bir snr izmitir. Trk
aznlk burada korunmaya balamtr. Ancak bata Amerika olmak zere
btn bat zerine gelmektedir. Amerika Trkiye'ye ambargo uygulama
kararn yrrle koymu, buna karlk olarak Trkiye'de ilikilerinde
Sovyetlere daha scak bakan bir izgiyle diplomatik yoldan buna karlk
vermitir.
Casusluk almalarnn son derece youn olduu zamanlardr. MT iinde de
dost rgtler olarak adlandrlan Amerikan, ngiliz ve dier NATO
lkelerinin istihbarat birimleri ile faaliyetler son derece snrl olarak
yrtlmektedir. nk Amerikan ve ngiliz gizli servislerininTrk
Silahl Kuvvetleri'nin durumuyla ilgili bilgileri elde ederek
Yunanistan'a vereceinden kuku dahi duyulmamaktadr. Buna kesin gzyle
baklmaktadr. Bu lkelerin tutumu Trkiye'ye kardr.
LKAMERKAN KSTEBE
MT stihbarat Daire Bakanl bu koullarda giderek nemli bir merkez
haline gelmitir. Burann bakan yardmcl grevini emekli Kurmay Albay
Sabahattin Savaman yapmaktadr.
Bir gn Mehmet Eymr'e Savaman'n vatana ihanet sulamasyla kar
karya olduu aktarlp izlenmesi emri verilir.
Eymr, bu tr emirleri daha ncede almtr. Ancak bunlar "MTiindeki
ekimelerden kaynaklanan yer kapma savalarnn birer paras
saydndan- Bu onun kiisel yorumu - bunlara pek itibar etmemitir." Bu
savalarn bir cephesinde MTiindeki Nuri Gnde ve arkadalar,
Page 300
dierinde ise HiramAbas ve Mehmet Eymr'n de iinde bulunduu grup
vardr. Kavga MT iinde etkinlik mcadelesidir. Bu kavgalar srasnda en
nemli silah kardaki kii iin ortaya atlan kayna belirsiz ypratma
amal dedikodulardr. Tekilatta yllarca alan ok nemli hizmetler
vermi insanlar bu kavgalardan, perian hallerde, acnacak durumlarda
kmlardr.
Ancak Savaman iin alnan takip karar" bakadr". Bu kararda etkili olan
kii HiramAbas'tr. Abas, Savaman'n batllarla ilgili dosyalarla zel
olarak ilgilendiini ve dosyalar gnlerce alkoyduunu farketmi ve
phelenmitir. Savaman yaplan denemelerde bu pheleri hakl
kartnca, durumMstear Hamza Grg'e aktarlm, o da takibe olur
vermitir.
Takibi gerekletirme grevi Mehmet Eymr'n blmndedir. Bunun iin zel
bir koordinasyon ve ekip seilir. 24 saat izlenecek olan Savaman artk
gzaltndadr.Ancak takibin ilk gnlerinde Savaman'n hi bir anormal
davran gzlenmez. Ancak 5. gn Savaman karargahtan elinde byke bir
evrak antasyla ayrlr. Yine doruca evine gider. ankaya'daki evin
nnde arabadan inip, apartman otomatiine basar, makamarabas
uzaklar. Takiptekiler her zamanki gibi evine giriyor diye dndnde
k snmtr bile. Bir mddet sonra Savaman elindeki antasyla
birlikte karanlktan szlerek darya kar. Gvenlik caddesine doru
ynelmitir. Takip nitesi srekli olarak fotoraflar eker, bir yandan da
video grntleriyle olay belgelenir. Savaman heyecanl grnyordur,
arkasn kontrol ederek Gvenlik Caddesinden aaya doru yrr. Gvenlik
caddesinin ortalarnda bahe iinde iki katl bir eve giren Savaman
daha sonra kp gider. Geliindeki rahatszlk knda yoktur. Ev
Page 301
ngiliz Denton Thompson'n dr. Birlemi Milletlerde grevlidir. Eski
askerdir ve bir kolunu savata kaybetmitir.
Savaman'n ngilizlerle gizli bir faaliyet iinde bulunduu gr
tekilat iinde hakimdir. Daha sonra Savaman'n ngiliz gizli servisinden
Robin Seely'le burada buluarak MT'in baz Ortadoulkeleriyle ilgili
bilgilerini aktard da saptanmtr.
SAVAMAN YAKALANIYOR
Savaman'n izlenmesine devamedilir. Bir akamyine evrak dolu antasyla
kapdan kar, evine ular. Sonra yryerek Nenehatun Caddesine doru
iner. Yine telaldr ve arkasn kollamaktadr. Caddenin alt tarafnda
bulunan bir apartmann birinci katna girer. Ev Amerikan uyruklu assubay
Inarae Onsager ve ei Lyle aittir. Subay Ankarada'ki Amerikan s irketi
Tuslog'da grevlidir.
Bu temaslardan sonra MT iinde yaplan tartmalar Savaman'a sust
yaplmas kararyla noktalanr.
Savaman'a yemolarak dzmece evraklar verilir. Savaman bunlar
alkoyar.10 Aralk 1977 gn herzamanki gibi antasna yerletirip
doruca Nenehatun Caddesindeki Amerikal'nn evine ynelir. Savaman 52
numaral apartmann 4 numaral Dairesi'ne girdikten sonra MT'inilgili
btn elemanlar kapda ve evin etrafnda nlemalmlardr. Bu srada
evin kaps alnca MT Ankara Blge Bakan Sleyman Yenilmez ile Ankara
Takip ubesi Mdr Mehmet Eymr anszn ieriye dalmak zorunda kalrlar.
Odalardan birinde Savaman ve bir sre nce Paul Henze'den grevi
devralan CIA Ankara stasyon efi WilliamPhilips olduu anlalan ahs
ayakta durmaktadr. Ne olduunu anlayamamlardr.
Page 302
Savaman panik halinde kouturur. Takipiler onu yakalayarak etkisiz hale
getirirler.
Philips masann zerindeki bir takmevrak bu arada cebine atmay
baarr. Cebindekiler alnmak isteyince Amerikal sert ekilde karlk
verir. Bir sre devameden boumadan sonra, baskn gerekletirenlerden
Mehmet Eymr'n sert karl Amerikal'y direnmekten vazgeirir. CIA
ajan imdi diplomat olduunu ve dokunulmazlnn bulunduunu
belirtmektedir. Ceplerini de boaltmak durumunda kalmtr.
Cebinden defterini,Savaman'a imzalatt para makbuzlarn ve hviyetini
kartan Philips sakinleir. imdi ban ellerinin arasna alm kara
kara dnyordur.
Onsager'lerin evindeki kanepede Savaman iin hazrlanan belgeler bulunur.
Bunlar; KGBAnkara sorumlusu Viktor Vizginof'a KGBmerkezince gnderilen
talimat, " SSCB-Trkiye Ekonomik likileri konulu " ok Gzli" damgal
rapor, Suriye Genel Kurmay Bakan Mustafa Tlas'n Moskova ziyaretiyle
ilgili Fransz gizli servisininMT'e gnderdii bilgi notu ve Kbrs
harekatndan sonra adaya iskan edilen Trklerle ilgili belgelerdir. Hemen
Savaman'n MT'teki makamodas da aranr. Burada da Ege Ordusu kurulu
emas, Kbrs savunma-igal plan, Deniz Kuvvetleri Komutanlnn
karma kuvvetleriyle ilgili bilgiler ile Kbrs Trk Kuvvetlerinin
personel listesi ve harcama raporlar bulunur. CIAsorumlu Philips'in
stndeki defterde ise Savaman'a hitaben yazld sanlan " Ben ehir
dndayken Rosemary'ye telefon edin mzk seti tamir edilmitir.
istediinizde alabilirsiniz deyin. Okz havann kararmasndan sonraki
yarmsaat iinde sizi kabul edecektir" yazs vardr.
Ortadaki sehpada Savaman iin hazrlanan gizllik dereceli sahte belgeler
Page 303
durmaktadr. Operasyon bitmitir. Ama CIAajannn defterinden elde edilen
ve diger MTmensuplaryla yapld belirtilen grmeler zerinde
durulmaz. MT iindeki st dzey arkadalar Savaman iin alarlar. Olay
aslen kapanmtr.
Savaman olay 25 Aralk 1977 gnl gazetelerin manet haberi olarak
yeralr. MT'in nc derecedeki st dzey yneticisi casus kmtr.
O ise daha sonra yazd anlarnda kendisinin CIAhesabna casusluk
yapmasnn mmkn olmadn , nk CIA'nn MT ve ordu hakknda her
trl belge ve bilgiye sahip olduunu belirtir.
Ona gre Amerikal danmanlardan ve zel irketlerden bir ey saklamann
zaten mmkn yoktur.CIAile ili dl olmak konusu Savaman'n
savunmasn oluturur. Savaman ayrca kendisinin grt ve belgeleri
satt CIAmensubu ile dier MT st dzey yneticilerin de berabar
olduklarn, hatta Amerikallarn baz st dzey yneticilere tatil
olanaklar saladn da iddia eder. Mahkeme sonunda Savaman 17 yl
hapse mahkumolur. Savaman 1985'e kadar askeri cezaevinde yatmtr.
Tahliyesinden sonra kk bir adamdr artk. Parlak askerlik ve MT
elemanl gnleri gemite kalmtr artk.Trkiye'nin 1962'deki Badat
askeri ateesi eski tekilatna kar krgnln hi saklamamaktadr..
Sk sk " Bir insan MT'e pamuk gibi girebilir ve oradan bir kmr
karalnda kabilir" der durur. Bir ka yl sonra beyin damarlarnda bir
kirelenme sonucu fel olur. Sabahattin Savaman 1994 Martnda geirdii
kalp krizi sonucu lr.
Savunmasnda karsnn ve ocuklarnn stn statlerinin olmas
gereinden ve ocuklarna iyi eitimolanaklar yaratma arzusundan
Page 304
bahsetmez. Ama bunlar anlarnda satr aralarna koymadan da edemez.
Adeta gnah kartr.
Savaman operasyonunun ardndan HiramAbas ve Mehmet Eymr taltif
edilirler.
MTmstear Hamza Grg ngiliz ve Amerikan gizli servislerinin
bakanlarna olay knayan sert bir mektup yazdrr. Her iki servis te MT
den zr dilerler. Bir daha bu tr faaliyetler yaplmayacaktr. yle sz
verirler. Oysa bu sz istihbarat tekilatlarnn ruhuna ayrdr.
Dolaysyla bu sz hi bir zaman tutulmamtr, istihbarat almalarnn
doas gerei zaten verilmemi kabul edilir.
KNC AMERKAN CASUSU
Trkiye'de ilk kez bir Amerikan casusu ortaya kartlmtr. Ancak bu
olaya bal olarak bir ikinci Amerikan casusu da 16 Mart 1983 gn
stanbul'da yakalanr.
Bu kii de bir asker kkenli istihbaratdr. Daha dorusu ordunun
gzbebei subaylarndan ve 12 Eyll ynetiminin planlayclarnn sa kolu
gibi alan emekli Kurmay Albay Turan alar dr sust yaplan. alar
da Savaman gibi kzlarnn ve einin kolej ve dier para ihtiyalarn
karlamakta zorlanmaktadr ve Amerikallarn kendisine uzatt para
kesesini geri evirememitir.
Bir de ideolojik gerekesi vardr ki Savaman ile hemen hemen ayndr: "
Nasl olsa btn hkmetler ve Genelkurmay Bakanlar Amerikan hesabna
alyor. Ben yapnca m su oluyor. Bu su deildir."
alar, MT tarafndan Amerikallarla ilgili bir telefon dinlemesi
srasnda Ocak 1983 de "oltaya taklr".
1942 ylnda Harp Okulundan mezun olan alar, daha sonra 1963'de NATO'da
Page 305
grev yapar. 1960 ylnda 27 Mays iinde grev alr ve ihtilal iin en
nemli noktalardan biri olan stanbul Radyoevi'nin Mdrl grevine
getirilir. 1966 ylndan itibaren MTile ilikileri vardr. Emekli
olduktan sonra stanbul Sanayi Odasnda grev alan, daha sonra Akbank 'da
Mdrlk grevlerine getirilen alar, yeniden 1978 ylnda MTile
balant kurar. Talat Aydemir'in anlarnda " Arkama dnp baktmda
Turan alar yoktu" diye tanmlad alar; evresinde olaylar
abartmadaki yetenei ve sosyal aktivitelerdeki etkin kimlii ile
tannmaktadr.
CASUS HEMMT'E HEMAYDINLIAALIIYOR
alar'n MT'deki grevi "Gr Lider" liidir. "Gr Lideri"
tanmlamas MT iinde tecrbeleri nedeniyle sk sk bilgisine bavurulan
kiiler iin kullanlan bir sfattr. Bu kiiler tekilat kadrosuna
alnmazlar, ama organik balar sk tutulur.
lgintir, alar ayn yl iinde Aydnlk Gazetesin'de de grev
almtr. Aydnlk Gazetesi' nde yeralan baz yaynlarda MT
elemanlarn kendisinin deifre ettiini, daha sonra sorgusunda dile
getiren alar, buna gereke olarak da:
" Ben onlara gcktm", der.
1978'de ayn zamanda hemMT'e, hemde MT'e kar sava aan Aydnlk'a
alan alar, bu dnemde Amerikallar da ald dolarlar karlnda
bilgilendirmektedir. Daha fazla dolar almak iin eline geen hereyi
pazarlamaktadr.
Balantda olduu Amerika'l ajan ile yapt telefon grmelerinde
alar kendisini "John" diye tantr. CIAgrevlisinin telefonlar MT
Page 306
tarafndan dinlenmektedir. Bir Trk'n Amerikallara kendisini baka bir
adla tantmasndan kuku duyarak yola kan MTelemanlar,
aratrmalarn derinletirdiklerinde alar' karlarnda bulurlar.
MT' in askeri yapsna alar' n casus olduunu anlatabilmek konusunda
zorlanmamak iin olaylar dakikas dakikasna belgelenir. alar,
Amerikallarla her ayn ilk veye ikinci arambas bulumakta ve
raporlarn vermektedir. Kn kar altnda dahi gerekleen bu bulumalar
zaman zaman sklar. Bu dnemler alar'n paraya skt anlardr. MT
buluma yerlerine en az 3-4 gn ncesinden yerletirdii kamyonlardan para
al verii dahil, olayn btn sahnelerini aralarn plaka numaralarna,
raporun sunulu sahnelerine kadar grntlemeyi baarr.
Turan alar, MT tarafndan uzunca bir sre izlendiini, grntlendiini
yakalandktan sonra btn olaylar bir fotoraman gibi nne serilince
anlayacaktr. Kendisi 15 yl sreyle Amerikallara zellikle Ege Ordusu
bata olmak zere Trk Silahl Kuvvetleri ve st dzey subaylarylailgili
bilgiler aktardn itiraf eder. Bunun karlnda para almtr.
Sust yapld gn CIAajan byk bir ok geirir. Kendini
toparlayamaz. Trk istihbarat grevlileri kendisine " Sen daha ok toysun
" deyip omuzuna vururlar ve " Go home" derler. Oda bu sz dinler.
Ancak nl sanat Bar Mano'nun kaynpederi de olan alar, uzun sre
tartlr. nk MTiindeki baz gruplarla byk atma iinde bulunan
Aydnlk Gazetesi ve etrafndaki siyasi oluumalar' haber kayna
olarak kullanmtr. Bu olay zerine de komplo teorileri retilir. Oysa
olay son derece ak ve nettir. Ama MTyine kendisini anlatamaz. Hele
Turan alar'n rahatszlndan kaynaklanan ve intihar olarak
nitelendirilebilecek lmnn ardndan MT, yine hedef tahtas olur.
Page 307
Sknt ne yaptn anlatamamaktan ve yllarca yanl kullanmdan
kaynaklanan, gvensizlik bunalmndan domaktadr.
TURAN ALAR'IN MT'E TAKDRMEKTUBU
alar lmnden bir hafta nce MT yneticilerine bir mektup yazar.
Mektubunda kendisini yakalayan ve sorgulayan elemanlarn kalitesinin
yksekliinden duyduu mutluluu aktarr. Eski bir asker casus olarak,
MT'i kutlar.
Daha nce Sovyet casuslar ele geirilmi, hatta bunlarn dnemin iktidar
partisi AP ile olan ilikileri dahi belgelenmitir.
Kurtulu Sava srasnda ve sonrasnda da ok sayda ngiliz casusu ele
geirilip idamedilmitir. Ancak Amerikan casusu ilk kez Savaman ve
alar olaylarnda yakalanmtr. Bu olaylar aslnda tekilat iinde
Amerika'ya eskiden beri duyulan bir tepkinin de sonucudur. nk MT
eittir CIAdenklemine kar, byk bir kar k vardr. nsanlarn
hrs biraz da bu tepkilerin da vurumudur. Bu olay sonrasnda CIA,
WilliamPhilips ve Turan alar'n iliki kurduu dier elemanlarn
Trkiye'den eker. Ama casusluk faaliyetlerine dn olduu gibi bugn de
devamettii kukusuz bir gerektir. nk CIATrkiye'de her zaman nemli
dzeyde eleman bulundurmaktadr. Bu elemanlar diplomatik misyonda
grevlendirilmekte ve dokunulmazlk zrhyla rlmektedirler.
DARBE GELYOR MT ZLYOR
1978 ve 1979 yllar Trkiye'yi adeta kana boyayarak geer. Her yerde
olaylar yaanmaktadr. Skynetime kadar gelmitir iler. lkenin her
kesinden onlarca lmhaberleri gelmektedir. erdeki terr gruplarn
destekleyen yabanc lkelerin gizli servislerinin emrindeki casuslar,
Page 308
ajan-provaktr olarak eylemlerde bulunmaktadr.
Bulgaristan zerinden gelen NATOmal silahlar Trkiye'de kan kusmutur.
CIAdarbe planlarna balayanlar sonuna kadar desteklemektedir. Kanl bir
silah pazar haline gelen Trkiye'de, MTyine ie dnmtr. Askerler
daha arlkl olarak kendilerini hissettirirler. Ancak olaylar bir trl
bastrlamaz. MT bu arada silah ve uyuturucu kaakl konusunda
zellikle Bulgaristan balantsnn ortaya kartlmasnda nemli yollar
katetmitir. D balantlar saptam ancak bunlara kar bir eylem
yapamamtr.
Trkiye'ye silah satan rgtlerin iinde sonradan CIAajan olduu
saptanan kiilerinetkinlii de gzlenmektedir. Almanlar gizli
servisleriyle birlikte lkclere geni olanaklar sunmaktadrlar.
lkclerin paralar ve adamlar Almanya'y s olarak semitir. MTyine
dalm durumdadr. Paralanma yaanmaktadr. Servis'in bir ksm
1980'de gerekletirilecek askeri darbenin planlamasnda yeralmaya
balamtr bile. Olaylarn trmanmasnda bu ekiplerin de rol olduu
iddia edilmektedir. MTolaylar ok yakndan izlemekte ama mdahalede
bulunmamaktadr. 12 Eyll sonras askeri mahkemelere gnderilen yazlar
bunu dorulamaktadr. Darbe koaradmgelmektedir.
ERSZ KENCEY DORULUYOR
Bu dnemMT Mstear Orgeneral Adnan Ersz dr. Ersz'n Mstearl
dneminde 15 Ekim1978 tarihli Yank dergisince MT'e ulatrlan bir
ksmyazl sorulara verilen yantlar o dnemMT'in iinde bulunduu
durumkonusunda ilgin ipular vermektedir. MT bu denmde Ersz 'n
azndan 1972'nin zeletirisini yapp, ikenceli sorgularda kullanlmas
olayn dorulamaktadr:
Page 309
- MT hakknda ne dnlyor? Ana iddialar ne? Bunlara nasl cevap
veriliyor?
Yant: MT hakknda esas itibariyle son gnlerde ak cereyan var.
Bunlardan biri 12 Marttan sonra ' Kontrgerilla' denilen soruturma
faaliyetini de kapsayan bir faaliyet iinde bir ksmMTgrevlilerinin
ikence yaptklar, imdi bunlarn Ecevit iktidarnda cezalandrlmas
gerektii grn savunanlar. Bir grup- bunlar daha ziyade ar solu
temsil ediyorlar- MT'in kaldrlmas gerektiini savunuyorlar. Bir baka
cereyan da 12 Marttan sonra isimleri - kence- iddialarna karm, ya
da sadece sol hareketlere kar artlanm ' sac' larn MT'ten hemen
ayklanmasn istiyor.
- 12 Marttan sonraki operasyonlara MT nasl kart? ddialar doru mu?
Bunlara ne yaplabilir?
Yant: 12 Marttan sonraki operasyonlarda MTmensuplar zaman zaman ve yer
yer soruturmalarda uzman olarak bulunmulardr. Bunlara soruturma
yaptklar kimselere insanlk d yntemler uygulamalar iin MT'in en
st makamlarnca verilmi bir direktif yoktur. Ama bunlarn ilerinde
ar igzarlk yapm, iddia edilen sular ilemi kimseler olmadn
bugn kimse iddia edememektedir. Ama 12 Marttan sonraki devrede hembir af
kanunu kkmtr, hemde bundan teye mahkemeler karsnda ileri srlen
' ikence' iddialar yok kabul edilmi, haklarnda su isnat edilenler
mahkemelerde beraat etmilerdir. imdi bu eski iddialar ortaya atmak ve
bunlar hakknda soruturma , aratrma almasn istemek hukuken mmkn
deildir. Onun iin de bu iddialara muhatap olmu kimselere bir ey
yaplamamaktadr.
Page 310
- MT'te hemen bir temizlik yaplmasn isteyenler hakl m?
Yant: Ksmen hakl olabilirler. Gemi devirlerde en hafif tabiriyle
usulszlk yapm olanlar, emir ve direktiflierin snrlarn am
olanlar bu yollardan gayretkelikle su ilemi olanlar, kafalar sadece
bir tarafa gre artlanm olanlar vardr. Ama bunlarn tespit edilmesi,
hakszla maruz kalmadan kanun erevesinde tesirsiz hale getirilmeleri
kolay olmayacaktr. Ama yeni MTmstearnn ilk admda yardmcs
durumundaki ahs hemen deitirmesi, kilit iki grev dekilerden birini
ayrmas, dierinin lm zerine yerine tayin yapmamas, kendisine
yardmc olarak yakndan tand ve silahl kuvvetler iinde ok olumlu
bir hava yaratm olan bir korgenerali semesi bu alanda nemli
gelimeler olduununiaretleridir. Ama gerek yukardaki hususlar gerek
yeni MTmstearnn son derece titiz ve kurallara uyan bir asker olmas
beklenen ' MTiinde temizlik ' hareketinin beklendii kadar ve hzl
olmayacan gstermektedir. Bu da bir bakma doru bir harekettir. nk
MTmensuplar 12 Mart sonrasnn ok kk bir grup tarafndan yaratlan
arlklarnneziklii iindedirler. Savunma durumundadrlar. Adeta
zaman zaman ekingenliklerinden grev yapamaz hale dmektedirler.
- Baz gazetelerde MT'e Siyasal Bilgiler ve Hukuk Fakltelerinden gizlice
ajan temin edildii ileri srlerek rencilere uyarmada bulunuldu.
Ajanlar byle mi salanr? MT in personel politikas nedir?
Yant: Dnya da bu tr rgtler mensuplarn ou zaman kendileri
seerler. rgte alnacak kiinin tutum, gemii, kiilii bakmndan
belirli llere uymas gerekir. MTgenellikle eleman bulmakta hi
gle uramamaktadr. Ama Hukuk ve Siyasal Bilgiler Fakltelerinde
renimgrm eleman bulmakta baz glkler ekilmektedir. Son iki
Page 311
yldr Orgeneral Grg dneminde Hukuk ve Siyasal Bilgiler Fakltelerinin
imtihanlarn kazanan rencilerden ileride MThizmetinde almak
isteyecek kimseler arasndan bir seimyapma yntemi srdrlmektedir. Ama
bu seilenler MT'te ajan olarak alacak kimseler deillerdir.
Personelini tekil edeceklerdir.
- MTpersonelini nasl eitiyor?
Yant: rgte aday personel olarak alnanlar belirli gvenlik sresini
geirdikten sonra MT'in Ankara'da yeni inaasn tamamlad Genel
Merkezindeki zel okulunda bir kurstan geirilirler. Yeterince nazari
bilgi aldktan sonra bunlarn tatbik alanlarnda grevlendirilirler. Daha
sonra belirli srelerle daha st kurslara tabi tutulurlar. Kurslar ve
tatbikat birbirini izler. MT'in okulunu tecrbeli MTmensuplar ynetir.
Bunlarn zaman zaman batnn baz lkelerine gnderildikleri de olur. Ama
bu yabanc lkelere gidiin MT'e byk bir ey kazandrmadna ,
yabanc lkelerin Trk MTmensuplarna fazla bir ay retmediklerine,
sadece kendi lkelerinde imal edilen ileri teknolojik cihazlarn
reklamlarna nemvermekte , Trk MT 'I mensuplarn bu cihazlara
zendirmektedirler. Eitimkonusunda yetersizlik olmasna ramen gene i
baa dmektedir. Eitimkadrosunu bugnden yarna gelitirmek ve
deitirmek pek mmkn gibi grnmemektedir.
-MT'in bugnk halinin tamrandman alnmas iin yeterli olmad kans
var, ilk admda ne yaplmal?
Yant: MTmstearndan sonraki kademeler asl istihbarat toplayc
ajanlara kadar olan kesim, personel mutlaka yeni bir dzenlemeye tabii
tutulmaldr. Hele hele kilit personelin inisiyatif kullanr ve gnn
Page 312
artlarn kavram hale getirilmesi arttr. MT bu tr dier entelecans
rgtleri gibi karmak bir bnyeye sahiptir. rgtn bandaki kimsenin
bu karmaklk iinde olup biten hereyden haberdar olmas ve rgt tam
kontrol altnda tutmas bahis konusu deildir. MT'in merkezindeki temel
personel dnda Trkiye 10 dan fazla blgeye ayrlmtr. Bu blgelerin
bandaki MTsorumlular, MT Mstear kadar dikkatle seilmeleri
gereken kimselerdir. Onlar grevlerini titizlik ve ehliyetle yapamazlarsa
MT Mstear istedii kadar ehil olsun rgt baarl olamaz. Yeni
mstearn bu kilit personeli tanmasna, yetersiz bulduklarn gvendii
elemanlarla deitirmesine kadar zaman geecektir. MT ancak o zaman
mevcut potansiyelini kullanr olacaktr. "
MT' KAPATSAK MI KAPATMASAK MI
CHP iktidarlar kendilerdine bilgi ulatrmadklarn iddia etikleri, MT'i
lavederek yerine yeni bir rgt koymay bile dnmeye balamlardr.
Dnemin ilgililerine gre MT" gelen siyasi gre gre sunular
yapmakta, gerei aktarmamaktadr."
Hasan Fehmi Gne ileri Bakan olarak Babakan Blent Ecevit'e terr
olaylarnn d destekli olduunu anlatp, bu uluslararas boyutaki sorunu
zebilmek iin MT'in devrede olmas gerektiini belirtmitir.
Ecevit ise MT'ten bir yardmalabilmenin mmkn olmad kansndadr.
MT'i organize etmesi iin bir adamn tekilata sokmaya alm, ancak
bunda bir trl baarl olamamtr. MT kar kp, direnmitir.
Babakan kendisine bal birime istedii kiiyi sokamamtr..
Bunun zerine Hasan Fehmi Gne ile Ecevit, MT'e bir bay-pass yapmay
kararlatrrlar. MT'in yerine Emniyet Genel Mdrl'nn atl durumda
bulunan istihbarat nitesi yeniden dzenlenecek ve terre kar
Page 313
kullanlacaktr.
Bir istihbarat okulu kurulur. Yetitirilen ilk 400 kii rgtlere szar ve
nemli saylacak istihbarat bilgileri getirmeye balarlar. Daha sonralar
siyasi polis faaliyetlerinde etkili olacak bu birim12 Eyll sonrasnn
nl DALgrubunu oluturacaktr. Derin Aratrma Labaratuvarlar olarak
adlandrlan birimCHP'nin att temel zerine askerlerin isteiyle darbe
sonras ikenceli sorgularn merkezi olur.
Emniyette gelitirilen yeni istihbarat birimi varolan ekimeleri
trmandrr. MTile Emniyet Genel Mdrl arasndaki ekimeler artk
birbirinin operasyonlarna mdahale etmeye, hatta kendi adamlarn
yakalamaya kadar varan atmalara dnr.
te bu gnlerde Ecevit, Dileri Bakan Gndz kn ile ileri Bakan
Hasan Fehmi Gne'i dinlerken Gne, MT'in yerine yeni bir rgt
kurulmasna ilikin dncesini syler, kn buna katlr.
Gne'e gre MT, aslen Genelkurmaya baldr. Biimsel olarak Babakanlk
grnyordur. Elemanlar askerdir, sicillerini askerler vermektedir.
Yeniden rgtlenme arttr.
Ecevit ok yaknd MTile ilgli bu neriye karlk stste yakt
sigaralardan sonra " Bu konular bu kadar ak konumayalm" karln
vermekle yetinir. Ecevit yllar sonra MT'in kapatlmas nerisinde
bulunur. Bu o gnlerden aklnda olan bir eydir.
CHP iktidarnn dier bakanlar da MT raporlarn ve ieriklerini hi mi
hi beenmediklerini, o zamanlar ak ak sylemektedirler.
KENAN EVREN RECEP PAAYI KTLYOR
Btn bunlar lkenin iindeki terr amazn helledememitir. Kenan Evren
Page 314
Genel Kurmay Bakandr. Bir gn Ecevit Evren'e " MTileilgili
deiiklik hazr m "diye sorar. Evren " Hazr" der.
MT'in bana Recep Ergun'un yerine Blent Trker'i getirmek
istiyorlardr.
Neden sorusuna Evren:
" Ergun Paa sa grl ve beceriksiz" yantn verecektir.
Oysa ayn Kenan Evren 1980 askeri darbesinin ardndan Recep Ergun'u en
faal olarak kullanan kiidir.
te bu deiiklikler lkenin gittii noktada bir darbenin habercisidir.
Ancak roller iyi oynand iin renkler belli olmamaktadr.
Bu arada Malatya, Kahramanmara, orumolaylar yaanm ve Trkiye terr
karanlna gnldke, gmlmtr.
Bunlara ilaveten kanl 1 Mays 1977 mitinginde kendini ortaya koyan asker
ve sivil baz unsurlarn gerekletirmeye altklar darbe giriimleri
de atlatlmtr. nk 12 Eyll Aysberginin su altndaki ksm artk
yeterli bykle ulamtr.
Ancak 12 Eyll'e doru koaradmgidilirken, MT ne yapmaktadr?
Bu sorunun yant elbette bilgi toplamaktadr eklinde verilebilir. Ancak
bu bilgiler kimve ne iin toplanmaktadr?
MTbu bilgileri hi bir zaman dorudan resmi rapor niteliinde
Babakana yanstmamtr. Ama toplamtr.
Ecevit gitmi yerine Babakan olarak Sleyman Demirel gelmitir.
DEMREL'E 12 EYLL'HRAMABAS BLDRYOR
Demirel darbelerin geliini, gidiini bilen deneyimli bir politikacdr.
MTile ilikiler konusunda da uzmandr. Tekilat kadrolarnda kendisini
seven ve sayan pek ok kii bulunmaktadr.
Page 315
Bunlardan biri de HiramAbas'tr. Abas, Demirel Babakanlk koltuuna
oturduktan ksa bir sre sonra kendisini ziyarete gider. Bu ziyarette
Abas, Demirel'e kendisine kar bir askeri darbe hazrlnn bulunduunu
bildirir.
Ancak Demirel darbenin ardndan MT'ten kendisine byle bir bilginen
gelmediini syleyecektir. Belki onun kastettii resmi bir rapor olabilir.
Ancak zaten MT darbeleri hi bir zaman resmi raporlarla bildirmemitir.
nk yasalar askerlerle ilgili istihbarat almalarn yasaklam
durumdadr. MT'in darbeci askerleri saptamas ve bunu resmi rapor haline
getirmesi sutur. Bunu su olmaktan kartacak yasal deiiklii
yapabilecek bir siyasi iktidar da halen Trkiye'de ibana gelebilmi
deildir.
Ayrca Demirel bir zamanlar kendisine 12 Mart darbesini iletmemekle
sulad Fuat Dou tarafndan cuntasal faaliyetlerin artt, darbe
olaslnn bulunduu konusunda taa 1975 ylnda uyarlmtr. Evet
yanl duymadnz 1975. Dnemin Lizbon Bykelisi olarak grev yapan Fuat
Dou sevgili dostu ve arkada Demirel'i CHP ile bir koalisyona gitmesi ve
sorunlarn zlmesi konsunda ikaz etmekte ve darbenin ayak seslerini
Lizbondan duyduunu 11 Aralk 1975 tarihli mektubuyla iletmektedir. Belki
de Dou bu uyarsyla bir zamanlar " beni uyarmad" diyen Demirel'e ite
size uyar demek istemitir.
Dnemin MT Mstear Orgeneral Adnan Ersz, Demirel Babakan olduunda
onu ziyarete gelmemi ve ilgili raporlar da teaml olduu zere kendisi
Babakan Demirel'e getirmemitir. CHP'li diye tanmlanan Ersz'n bu
tutumu Demirel'in ekibi arasnda tartmalara yolam ama Demirel gnn
Page 316
dengeleri iinde bunu umursamaz gzkmeyi yelemitir. Ersz'n ardndan
MT Mstear olan Korgeneral Blent Trker raporlar kendisi getirerek
sunmutur. 12 Eyll derbesi srasnda da o MT Msteardr. Ama
getirdii raporlar hi mi hi beenilmemektedir.
BLENT TRKERVE MT'N12 EYLL DARBES RAPORU
Bugnlere ilikin olarak Demirel'in yakn alma arkadalarndan DYP
kurucusu Mehmet Dlger bakn neler anlatyor:
" Blent paann getirdii bir ksmraporlar Sayn Demirel bize veriyor
ve bir ka gn incelememizi istiyordu. Birgn Trker paa iki sayfadan
oluan ve bir Amerikal'nn Trkiye'de darbe hazrlklar olduuna ilikin
bir yazsnn Trkeye evrilmi olan zetini getirdi. Bu yaznn
yaynlan ve Sayn Demirel'e sunu tarihi Temmuz 1980. Ben yazy
okuyunca bir gariplik sezdim. Sanki bu raporu bir yerlerde okumutum.
Sunulan raporda yazy kaleme alan kiinin CIA'dan olduu belirtiliyordu.
Doruca Amerikan ktphanesine gittimve aratrmalarmdan sonra daha nce
okuduumbu yazy orada buldum. Ak bir yazyd. 1980 Eyll -Ekim
aylarndaTrkiye'de bir darbe beklentisi dile getiriliyor ve toplam6
sayfada Trk Silahl Kuvvetlerinin ve dier kurumlarnglerininanalizi
yaplyordu. Yazy aldmSleyman Bey'e geldimve ' Beyefendi geen gn
okuduumuz darbeye ilikin raporu bir alabilir miyim' dedim. kard ,
ben de Amerikal'nn yazsnnorijinalini kardm. MT'in raporu 6
sayfalk orijinal metnin 2 sayfaya indirgenmi kt bir Trke
evirisiydi."
Trkiye'de demokrasiye ara verildii gn olan 12 Eyll 1980 ncesindeki
MT ile sonrasndaki MT arasnda ok farklar vardr. Bunlara deinmeden
nce MT'in 1980 ncesi baz uygulamalarna bakmak gekiyor. zellikle
Page 317
siyasetilerin MT'i kullan ekillerine bakmakta yarar vardr.
Siyasetiler MT'i ya seviyor ya da sevmiyorlardr. Sevenleri iine girip,
kendi karna ne yaptrabilirse kar diye bakmtr. Bu arada tekilatn
bnyesinin gelitirilmesi, deitirilmesi gibi zlemleri olanlara az
rastlanlr. Bunlar syleyenlerden de hi kimse hi bir ey yapmamtr.
Ancak birbirlerine kar MT'i kullanmaktan ekinmemilerdir.
MT, CHP'nin telefonlarn 1960 darbesinden ncede dinlemitir. Ozaman bu
dinleme iini DP iktidar yaptrmtr.1960 sonrasnda da CHP
dinlenmitir. Peki ama MTne ve kimin iin dinliyordur CHP Genel
Merkezini.
Siyasetiler mi kullanyordur, yoksa genel bir istihbarat almas mdr
yaplan? Ancak hangisi olursa olsun MTyetkilerini amtr. Yasasnn
dnda almalar yapmaktadr. Bu yzden ierdeki "uzmanln" bir trl
d istihbarata younlatramamtr.
2 ubat- 5 Haziran 1977'de dnemin Babakan Blent Ecevit o dnem
Trkiyesi hakknda bakn neler syler oysa:
" Trkiye'de demokrasinin olmamasn ya da snrl olmasn isteyenler
var. evreleri ve MHP. Demirel'in ad liberale km ama liberal
diyemiyorum. Oda kendisini iktidara getirmeyecek bir demokratik rejim
istemiyor. Ayrca MT'in dnda olan evrelerin etkisi olduu kukusunu
duyuyorum. Yabanc sermaye ok uluslu irketler CIA, (CIAbana buyruk
yryebiliyor. Amerikan hkmetinin denetiminin dnda kalabiliyor.
Trkiye herkesin at oynatt bir ortamda. Kimkimdir belli deil. Kim
milliyeti kimfeodal. CIAajanlar ile KGBajanlar birbirine karyor.
Joseph Conrad'n Rus ihtilalinden nceki durumanlatan roman ok
Page 318
ilgintir. ( The Secret Agent) "
MT Y ALISAYDI 1 MAYIS 1977 VEYAKAHRAMANMARA OLUR MUYDU?
Evet lkenin Babakan bunlar sylyor. Peki o dnemde Trkiye'nin
iilerine karan yabanc ajanlar ayklansa, kanl 1 Mays 1977'in perde
arkasndaki asker ve sivil darbeci gleri, Kahramanmara'n gerek
failleri, orumolaylarnn kkrtclar yakalansa ve bunlarn d veya
i balantlar zlse, bunlar besleyen silah kaaklar ve ajanlar
yakalansa Trkiye bir darbe yaar myd sizce? Peki bunlar ortaya "
sadece " MTmi kartacakt diye soracak olursanz, bunun yant
elbetteki 'Hayr' dr. Ancak Nasrettin Hoca'nn hikayesindeki gibi 'evi
soyan hrszn hi mi kabahati yoktur?' Eer MT o zamandan
yaplandrlm bir kurumolabilseydi, Trkiye zerine oynanan oyunlarn
byk bir ksmn engellemek mmkn klnabilirdi. Tabi bunda en nce
askerlerin sorumluluklarnn ve lke rejimine etkilerinin, kurumlar
kullan biimlerinin iyi tahlil edilmesi gerekmektedir.
Bir baka siyaseti ve eski ileri Bakan Korkut zal'n o dneme
ilikin grleri ise yle:
" Trkiye'nin entelijans( casusluk ) sistemleri benimkanaatim, benim
bildiimkadar yetersizdir. Hi bir zaman da yeterli olamad. Dahasn
syleyeyim, daha stn entelijans servislerinin biz daima altnda ezildik.
Yani entelijans olarak, yabanc CIAidi, MI-6 idi,MOSSADve KGB'siydi.
Bize tahakkmetti. nk onlar ok daha gl organize olmular.
Dolaysyla Trkiye'miz entelijans meselelerin hemgerisinde kald, hem
desinformation dediimizeylere maruz kalnd. Yanl ynlendirme,
bilgilendirmenin acsn Trkiye ok ekti, ekebiliyor. "
Geri o tarihlerde MT zellikle kaaklk faaliyetleri konusunda
Page 319
dnemin hkmetlerine zaman zaman ok nemli bilgiler de sunmutur. Ancak
dnemin mafyasnn rvet ile bakan atattrabilecek dzeyde siyasette
etkin olabildiini anmsamak gerekmektedir.inde bulunulan siyasi
istikrarszlk ve gszlk bilgi toplanmasn, toplanan bilgilerin
deerlendirilebilmesini imkansz klmtr. Bu dnemMT'in ekonomik
adan iinde bulunduu yetirsizlikleri de gzard etmemek gerektir.
Unutulmamas gereken en nemli gerek istihbarat almasnn dnyann en
pahal ilerinden birisi olduudur. Ne kadar ok para harcar ve buna uygun
yaplanma ve kaliteli eleman ile alrsanz o kadar baarl olunur. Bu
istihbarat iinin deemez gereidir. Trkiye ise son yllara kadar
istihbarat ekonomisi asndan hep byk skntlar yaamtr.
Hatta 1960'l yllarda kendisinden istihbarat iin ek denek isteyen Fuat
Dou'ya dnemin Babakan smet nn kendi rtl deneinde bile para
olmadn belirterek bunun olanakszln ifadeetmitir.
stihbaratta baarszln nedenlerinden biri, belki de en nemlisi
Trkiye'nin 1950 sonras hi bir zaman yenemedii siyasi istikrarszlk
sorunudur. Trkiye gcn, kurumlarnn yerleebilmesi iin harcayaca
enerjiyi savurmu hatta kabetmitir; baka ve bo ilerde harcamtr. Oy
toplama arzusu ve iktidar hrsnn boyutu o derece bymtr ki
kskanlk, akl, g arzusu ulusal kar amalarn yenmitir. Demokrasi
araylar hep bir kaos ortamnda sndrlmtr. Herey bir sonraki yla
ertelenmi, gn kurtarlm gelecek unutulmutur. Vizyon yoksunluu ,
gelecek krl ssl laflarn altnda saklanm durmutur. Bu gelimeler
istihbarat faaliyetlerine de aynyla yansmtr. MTiindeki sivilleme
ve yeniden yaplandrlma ile da dnk istihbarat vaadleri ayn dnemin
Page 320
gizli servisini tarif eder hale gelmitir.
MT YAPILANDIRILIRKENHEP BOZULMUTUR
Ama bu dnemde MT"yaplandrlmtr, organize edilmitir" diyenler de
hakldr. MTher akla gelindiinde 6 ayda bir yeniden yaplandrlmtr.
Daha dorusu yaplanlar bozulmutur. Yaplanlar herkesin kendi MT'ini
aramasndan baka bir ey deildir. Btn bu olumsuzluklar iinde, lkenin
siyasi yneticileri bir eyin hi durmadan devamn istemilerdir: "
Rakiplerimtelefonda ne konuuyorlar acaba?" Bu nedenle telefonlardaki
dinleme faaliyetleri hi durmamtr. Makaral teypler dner, yzlerce
eleman, milyonlarca lira, dedikodularn dinlenmesine heba edilir. nk
dinlemeler bir istihbarat elde etmekten ok birilerini memnun etmek iin
yaplr.
MT'in telefon dinlemesi olaylar 1980 darbesinin ardndan da askerlerin
istei ile artarak devameder. Bu dnemde Trk istihbarat birimleri
arasnda telefon dinleme teknolojisinin bulunduu ve kullanld rgt
MT'tir. Bugn de en yksek dzeyde telefon dinleme teknolojisine sahip
kurumlarn banda MT gelmektedir. MT'in yle resmi aklamalrda
bildirildii gibi yzlerle deil, binlerce telefonu bir anda dinlemesine
olanak salayacak teknolojsi bulunmaktadr.
Ancak 1995'lere gelindiinde lkenin iinde yaanan kaos telefon
dinlenmesinde pek ok yeni kurumu gndeme getirmitir. Polis, askeri
istihbarat, yabanc gizli servisler, terr rgtleri, aklnza kim
geliyorsa biraz urala telefon dinleme olayn gerekletirebilmektedir.
MT bu sorun karsnda daha disipline edilmi bir rgt olarak
gzkmektedir. Telefon dinlenmesi konusunda 1995'de en etkin kullanm
askeri istihbarat ile polis istihbarat birimlerinin almalarn
Page 321
kapsamaktadr. Ancak btn telefonlarnn bir ortak merkezden dinlendii
Ankara'da yapt bir konumas , stanbul'daki telesekreterine kaydolduu
iin saptanan ANAP stanbul milletvetkili Blent Akarcal, aklamasnda
kendisinin telefonlarnn MT ce deil, ama baka bir g tarafndan
dinlendiininbelirlendiini aklamtr.
Dnya'da skandal olarak kabul edilen uygulamalar Trkiye'de sradan
olaylar olmaktadr. Telefon dinlenmesi Anayasal sitir. stihbarat
rgtlerinin aa karmas gereken bu tr skandallar da istihbarat
rgtleri savunmada kalmakta, suu ileyenlerinkimlii bilinmekte ama
onlara dokunulamamaktadr. nk skandallar ortaya koyan g siyasi
otoritedir. Ve Trkiye'de ondan demokrasi iinde hesap soracak bir adalet
ortam yoktur. Bu iddialar hakknda savclklar su duyurusunda bile
bulunmamaktadr. Anamuhalefet Partisi lideri telefonlarnn dinlendiini
akalar ama bu konuda soruturma yaplmaz. Buras Trkiye'dir.
TELEFONLARI KMDNLYOR
Telefon dinlenmesi olaylar askeri dnemlerde de artan bir hzla
srmtr. 12 Eyll dneminde Gazetecilerin, eski politikaclarn herkesin
telefonlar dinlenir. Bu sradan olaylar arasnda yeralr. Hatta Gazeteci
Cneyt Arcayrek ile Uur Mumcu Kenan Evren zerine yaptklar bir telefon
grmesinde kullandklar szlerden dolay 12 Eyll hkmetindeki baz
yetkililer tarafndan uyarlrlar.Bir rnek:
Abdi peki ldrlmtr. CHP iktidar MT'ten yardmister. MT
stanbul Bakan Nuri Gnde elindeki dosyalarla gelir. Bu dosyalarda Abdi
peki'nin telefon konumalar yeralmaktadr. MT pekiyi dinlemitir.
Daha sora bu konumalardan yola klarak peki'nin zel yaamna ilikin
Page 322
pek ok ey irdelenir. Ancak katil Mehmet Ali Aca ve arkadalarna
ilikin hi bir ey yoktur. MT 'in yardm bu olur. Mehmet Ali Aca bir
ihbar sonucu yakalanr.Sonra da askeri cezaevinden karlr.
12 Eyll 1980 Trkiye'de yaanan son askeri darbenin tarihidir.
Ancak MTbu darbeyle ilgili "Resmi " bilgiyi hkmete aktarmamtr. Yani
o dnemin iktidarna veya Babakan Sleyman Demirel'e bir rapor yazp u
gn darbe olacak dememitir. Ama gayr resmi olarak o dnemin MTiindeki
etkili adlar Gniz sokakta oturan Babakan'a giderek, darbeyi
bildirmilerdir. Bu MTyetkililerinin banda da Demirel'i seven Hiram
Abas gelir. Bir de 12 Eyll'n siyasetiler tarafndan alglanlamam
olmas , bizimsiyasetilerimizin bilgi ve analiz deerlendirme
yeteneklerindeki eksiklikleri de gnyzne akartmtr. Sokaktaki
vatanda darbenin gelecei gn ve saat zerine yorumlar yaparken
politikaclarmz bunu alglayamlardr. Onlar darbe kokularn elerini
gnderdikleri asker elerin ay partilerinde ve Genelkurmayn gece yanp
, snen klarnda aradklarndan darbe sabah ayabilmilerdir.
ncesinden darbenin saatini ve gnn bilselerdi ne yapabilirlerdi? Buna
kar kacak bir siyasi g ve rgtllk iindeler miydi? Bu sorularn
yant elbetteki darbeyi nleyebilecek gten ve demokratik anlaytan
uzak olduklar yolundadr.
Darbe sonras yaananlar yakn tarihin henz hafzalardan silmedii
grntleri oluturur..
MT 12 EYLLDENSONRA YNE POLS NYETNE KULLANILIR
MT bu darbenin ardndan uzmanlat i gndemkonusunda pepee
operasyonlara balayacaktr. Hemen hemen btn sol ve sa ideolojik
rgtn iinde MTin elemanlar vardr ve bu rgtler byk basknlarla
Page 323
bir bir kertilir. Bu arada yurtdna kaan pek ok insan arasnda da bu
elemanlar yeralrlar ve yurtdndaki faaliyetlerin izlenmesinde daha
sonra oka etkili olurlar. MT iktidar tarafndan yine bir gizli servis
deil, bir polis rgt gibi altrlmaktadr. Oysa MT d balantlar
ve i dengeleriyle global ve stratejik bir istihbarat kayna olmas
gerekirken, polis gibi eylemsel bir g olarak kullanlmtr.
rgtlerin iinde bu denli aktif olabilen gizli servis, nedense bu gcn
darbe ncesinde kullanamamtr. Bu da darbecilerin MTiindeki gcnn
gstergesidir. Odnemizlenen, bilinen rgtlere ve kiilere mdahale
edilememesi sonucu, Trkiye'nin en byk sorunlar arasnda yer alan
ayrlk terr ve kaaklk konularnda, rejimi yitirmenin yansra
gvenlik asndan bugnk sklm konuma gelinmitir. zellikle PKK
ve rgtn lideri Abdullah calan'n polis ve gizli servis tarafndan
izlendii, zaman zaman ynlendirildii bilinmektedir. Ancak o dnemin
yanlglarndan en iyi ekilde yararlanan calan, bugnk konumuna
gelmitir. bunda gvenlik ve istihbarat birimleri arasndaki
kopukluklarn, ekimelirin, koordinasyonsuzluklarn en az siyasi
istikrarszlk kadar etkisi bulunmaktadr.
Terr konularnda pasifize olmak konusunda MT iinden de tepkiler vardr.
Bunun bir sonucu olarak HiramAbas 12 Eylln hemen ncesinde istifa etme
karar almtr. lgintir bu karar veren Abas, ayn dnemde Babakan
Demirel'e de darbenin haberini aktarmtr. Bu kararn Abas gerekeli
istifasnda yle dile getirir:
" 1980 ylnda 12 Eyllden nce Daire Bakanyken istifa ettim. stifa
sebebimtekilatmn terre kar daha aktif bir grev almasnn
Page 324
engellenmesiydi. Bunun yan sra ideolojik silah kaaklna kar
aktif bir ekilde ynelinmesini istedim. Gerekeli bir yaz gnderdim.
Ancak gerekeli istifay kabul etmediler. Dediler ki ' iki satr istifa
mektubu yazman lazm. stifa ediyorum, emekliliimi istiyorum' de ki
emekli sandna sunabilelim. Fakat 12 Eyll sabah karar alnd. ' Devam
edilecektir, kimse grevden ayrlamayacaktr' diye.Austos sonunda istifa
etmitim. ay daha altm. Sonra emekliliimi istedim, ayrldm. nk
ben servisimin Trkiye'ye ynelik her trl tehlikeye kar birinci
derecede mutap olmasn ve bunu nlemeye almasn istiyordum. Btn
hayatmboyunca da istedim. Alnan bilgiler sadece yetkili makamlara
vermek iin deildir. Alnan bilgiler servisler tarafndan kullanlr.
Terre kar alnan bilgi, terre kar gerekletirilecek aktif
operasyonlarda kullanlr. Bunda da MT'e byk grevler der. Ayn
ekilde ideolojik silah kaakl; Trkiye'yi iten ykmak,blmek iin
yaplan silah kaaklna kar bir dairenin kurulmasn ok istedim.Bu
konuda ok mcadele verdim. Bu konuda 1980 ncesinde gr ayrlklar
olmutur"
Abas, 1980 tarihinde MT'in iinde bulunduu durumu ise szn ettii
gerekeli istifasnda yle dile getirir:
" lkemizdeki skynetimve rejimin, ypratan anari ve terr ile
Trkiye'ye kar , bilhassa Varova pakt yesi lkelerin yrtt
espiyonaj ve ykc faaliyetlere kar mcadelenin ana grev olarak MT
Mstearlna ait olduuna inanmaktaym.
Trkiye dnda lkemiz misyon mensuplarna devaml yaplan saldrlarn
nlenebilmesi iin uygulanacak kar almalarn da MT Mstearl
vazifeleri arasnda bulunduu kansndaym.
Page 325
Trkiye'yi paralamaya ynelik anari ve terr ile blclk eylemve
almalarnn durdurulamam olmas, MT Mstearlnn grevinde baar
salayamadn gstermektedir. Bu ise mstearln alma usul ve
metodlarnda, personel politikasnda acele revizyona gidilmesi gereini
ortaya koymaktadr.
Byle olduu halde, MT Mstearlna bir yldan buyana yeni personel
alnmamakta, kadrolar ortalama yzde 3Osevyesinde tutulmakta, ve MT
Mstearl i ve faaliyet politikasndan memnun olmamalar neticesi, son
sekiz ayda 150 kii cvarnda, yetimi ve aktif grevde alan memur ve
idareci MT Mstearlndan ayrlm bulunmaktadr. Ayrca Mstearlktan
kopmalarn devamedecei, personelin byke bir blmnn darda i
aramasndan anlalmaktadr.
Bu sene yaplan terfilerden sonra, kadrosu ykselmi olduundan daha st
grevlere tayinlerinin yaplmas gereken MT Mstearl mensuplarnn
atamalarnn yaplmam ve btn tayinlerin de durdurulmu olduunu
renmi bulunmaktaym.
Mezkur husus MT Mstearlnn mevcut ve yararsz faaliyet ve personel
politikasn, nmzdeki gnlerde de srdreceini gstermektedir.
Maruz durummuvacehesinde bugnk MT Msbtearl ynetiminde yararl
hizmet yapamayacama inandmdan, emeklilik muamelelerimin yaplmasn
emir ve tensiplerinize sunarm.
23 Austos 1980"
EVRENSULADII PAAYI MT'TE GREVLENDRR
MT darbe sonrasnda iyiden iyiye askere bal bir hale getirilmitir.
Yetenekleri konusunda hep tartmalar bulunan ve Mstear Yardmcl
Page 326
grevini yrten General Recep Ergun'un kendi deyiiyle MT'teki grevi,
d istihbarat sorumluluudur. Oysa o skynetimmahkemelerine
sulananlar hakknda " Obizimelemanmzdr" eklinde yazlar
gndermesiyle, siyasi polisi ynetmesiyle mehurdur. Dtan ok, ieriyle
ilgilidir. Bu dnemde istihbarat servisi asndan kayp yllar arasnda
yer alr.
1983 ylnda MT yasasna da yeni bir ekil verilerek ordunun egemenlii
iyice arttrlr. 1983 yasal dzenlemesinin ana gesi Milli Gvenlik
Kurulu'nun MTzerindeki yaptrmlarn iyiden iyiye arttrmaktr. Bir
baka yeni dzenleme de MTmensuplarnn yarglanmalarna ilikindir.
Yeni maddeyle yarglanmalarda Babakan'n olurunun alnmas art
getirilir. Yani Babakan yarglanabilir derse MTmensubu yarglanacaktr.
te bu gelimeler srasnda 12 Eyll sonrasnda MT yanklar uyandran
nl yeralt operasyonuna balar. Genelkurmay Bakanlnn oluru ile
balatlan"Babalar operasyonu" byk etkiler yaratr. Bu operasyonda
silah ve uyuturucu kaaklyla balantl olarak Trkiye'nin nde
gelen mafya yeleri gzaltna alnp sorgulanr.
Bunlar MT tarafndan sorgulanr. Kaaklk olaylarnda nemli bir
azalma gzlenir. Operasyonlar baarl bir ekilde srmtr. Ama nedense
mahkeme safhalarnda MTyeterli delil ile yarglarn karsna
kamamtr. Bu olay MT in mahkemelere intikal eden pek ok dosyasnda
gzlenen bir gerektir. Burada MT teki bir eitimve uygun eleman
eksiklii etkili olmutur. Ancak Babalar operasyonu sonunda hazrlanan
raporlarn iyi deerlendirildiklerini sylemek de mmkn deildir. Bu
operasyonlar gerekletirenlerden biri olan Mehmet Eymr yakalanan
kiilerin ideolojik niteliklerinin yeterince anlalamamasndan ve bunun
Page 327
sonradan ortaya kard sorunlardan yaknr. Bu srada yeralt
dnyasyla ilgili haberleri ve zellikle de Dndar Kl ve ilikileriyle
ilgili bilgileri getiren MT muhbiri Tark mit ad bu operasyonla
sivrilir. Kl , mit'i ldrtmek ister ama o kurtulur. nl MT raporu
yazlrken de Tark mit ad Mehmet Eymr ve HiramAbas'a yardmeden
kii olarak ortaya kar. Tark mit builikileri srasnda Hiram
Abas'n ok yakn olma konumuna da gelmitir. Ancak Tark mit yllar
sonra bu ilikilerinin bedelini canyla der. mit, 6 Mart 1995 gn
ortadan kaybolur. Bir daha da kendisinden haber alnamaz. ldrld
kesindir. lmnn ardndan girdii ilikiler de pe pee ortaya kar.
MT'in bu muhbiri de stanbul'daki rant ve iktidar kavgasnn kurbanlar
arasna katlr.
HRAMABAS: ZAL'INJAMES BOND'UGREVBAINDA
HiramAbas bu koullar altnda 12 Ocak 1986'da iinuzman olarak yeniden
greve arlr. Mstear Yardmcl nerilir. Kendisini aran
Babakan Turgut zal'dr. zal MT'e yeniden eki dzen vermek ve
zellikle de askeri yapsndan arndrarak sivil bir yap oluturmak
istemektedir. Bunun iinde ld gne kadar srekli rapor ald, ba
sktnda yardmistedii HiramAbas' dnmektedir. Ancak bunlarn
bir gler ve dengeler sorunu olduunun da bilincindedir. Hereyi zamana
brakmaktan yanadr. stekleri aslnda kendi gcn destekleyecek bir
yaplanmann da iaretlerini tar.
Ancak zal'n bu teklifi MTiindeki Nuri Gnde, HiramAbas ekimesini
yeniden su stne karr. Bu ekimenin galibi o zaman iin Abas
olmutur.
Page 328
ASALAATENE LKCMAA
1980 sonrasnda zellikle ASALAterr konusunda MT tarafndan
gerekletirilen ve bu terr rgtn ortadan kaldran operasyonlar, bugn
de ok scak bir ekilde etkilerini tartma sahnesinde tutmaktadr.
MT, Ermeni terr rgt ASALAile mcadelede onun kulland silah
kendisine evirmek iin zel bir timgrevlendirir. Bu timin bana asker
kkenli bir MTeleman getirilir. Bu birimin Cumhurbakan Kenan
Evren'in ASALA'nn yokedilmesine ilikin grleri dorultusunda
kurulduu, bunda asl etkenin o dnemankaya Kk ile MT arasndaki
ba salayan ve ayn zamanda Kenan Evren'in damad olan Erkan Grvit
olduu ifade edilmektedir. Yeni ekip aslnda hemMT iindedir hemde
dnda. Yani ok gizli ve snrl insann bilgisiyle yaplr
operasyonlar. MT'in dnda faaliyet gsterilir. Emekli istihbarat ve
asker olan MT mensubu Metin G. (Soyad gvenlik gerekesiyle buraya
konulmamtr) olayla ilgili yurtd organizasyonu gerekletirir.
Olayn planland yer o zamanki adyla Devlet Bakanl kkdr.
nceleri Metin G. ve arkadalar olay kendileri gerekletirmek zere
yurtdna akrlar. Ancak bu giriimlerinden bir sonu elde edemezler.
Bunun zerine olayda taeron olarak kullanlmak zere 12 Eyll ncesinde
yurt dna kaan ve o dnemFransa'da bulunan, Ankara Bahelievler'de 7
TP'li rencinin ldrlmesi olay bata olmak zere pek ok sulamayla
aranmakta olan lkclere ulalr.
Abdullah atl ve Oral elik'in etrafnda toplanan bu grupla temas yine
Metin Gkurar. Bu temaslarda kar taraftan ASALAeylemleri iin ne
istedii sorulur. artlardan ilki MHP Genel Bakan Alpaslan Trke'in o
dnemdevameden tutukluluunun ortadan kaldrlmasdr. kinci olarak
Page 329
aralarnda Balgat katliam sanklarnn da bulunduu bir grup lkc
terristin salverilmesi istenir. nc istek de eylemi gerekletiren
kiilerin Trkiye'de iledikleri sulara bakmakszn yurda dnebilme ve
serbest dolama haklarnn tannmas olur.
ASALA NASIL KERTLD
lkclerce ne srlen arta kar Metin G. Trkiye'de pek ok eyleme
katlan ve zellikle Abdi peki cinayeti nedeniyle aranan Oral elik'in
ASALAeylemlerine katlmamasn istediklerini aktarr. Bu tartma zerine
ilk grmeden sonu kmamtr. Daha sonra lkc grup Metin G. ile
temas kurarak eylemlere hazr olduklarn bildirir. Ancak yaplan
eylemlere aktif olarak Oral elik'de katlmtr. Hatta eylemlerin
gereklemesinde onun byk yardm olmutur. zellikle Marsilya eylemi bu
adan nemlidir. lkcler kendilerine teslimedilen bombalar Ermeni
Tanak Partisinin binalarna ve al yaplan Ermeni heykeline
yerletirirler. Patlamalar olur. Ayn anda svire zerinden yine ayn
gruplar araclyla gerekletirilmek istenen eylemler ise baarszlkla
sonulanr. Burada gerekletirilmek istenen eylemlere ynelik hazrlklar
ve palanlar svire adalet makamlar tarafndan aa kartlr.
Ancak bu gelimelerin sonucu MT asndan hi de iac olmamtr.
Herkes MT'in bu operasyonda kulland insanlar semedeki yanln dile
getirir. Tabii bu operasyona gelene kadar MTiindeki baz kimselerin
yeralt dnyasnn Babalaryla girdii ilikiler, onlarla birlikte para
kazanma heveslerinin at yaralar da orta yerde durmaktadr. Her dnemde
MT bu yaralar nedeniyle kan kaybna uratlmtr.
ASALAoperasyonunun balangcnda MTkullanaca kiilerin seiminde
Page 330
byk bir hata yapmtr. Bu olay otobandaki zincirleme kazalar gibi
gelimitir. MT asndan bakldnda sonradan yaplanlar en az seilen
kiiler kadar byk hatalar zincirini pe pee getirmitir. erde
kontrol kimin elindedir pek belli deildir. Aslnda sk bir memur
disiplini ile nl MT, bir karmaa yaamaktadr. 12 Eyll darbesinin
sanclar orada da duyulur. Fransa'daki lkcler Ermeni antn, Tanak
partisinin binalarn bombalarlar. Hatta ellerinde kalan ve Trkiye'den
kendilerine ulatrlan fazla miktardaki patlaycy da Fransz polisi ve
gizli servisinin baskl takibi nedeniyle kullanamaz, kaarken saklarlar
Bunlar daha sonra Franszlar ele geirir.
Fransa'nn ardndan Yunanistan'da dzenlenen bir dier operasyonla da
ASALA'nn lider kadrosundan en nemli ad Agop Agopyan 1986'da ldrlr.
Bu lmolay ASALA'nn bir i ekimesi olarak basna yansr. Olay'da
resmi yetkililer de grev alrlar bu kez. Ama sonuta ASALAterrnn
vurucu yan bu eylemlerin sonrasnda ortadan kalkmtr. Bunda
kullandklar silahn kendilerine dndn gren ve ASALA'ya muhalif
gruplar ile Ermeni terrnden zarar gren Fransa'nn ve dier Batl
lkelerin desteklerini ekmelerinin ve lke topraklarna terr tamama
gayretlerinin byk yarar olmutur. Bu lkeler serbest piyasa
ekonomisini benimseyen Trkiye'de pazar ararken, zaman zaman kendi
yurttalarnn da lmne yolaan ASALA derdini dnmek
istememilerdir. ASALAkonusundaki tutumlarnn ardndan da aradklar
ihale ayrcalklar fazlasyla Trkiye tarafndan tatmin edilmitir.
Operasyonda MT'in "Maas" olarak kullanlan Abdullah atl ve lkc
arkadalar yaplan pazarln gereiymi gibi Trkiye'de aranmalarna
karn, serbeste dolamaya balamlardr. Aslnda MT bu gruba kar
Page 331
nceden verilen szleri yerine getirememitir. MT ortaya kan sorunlar
ile daha sonra gelien uyuturucu balantlar nedeniyle gruptan
uzaklamay yelemitir. Bugn fiilen yrrlkte bulunan "Yakalama, duyma,
grme" eklinde zetlenebilecek uygulama, bu grubun girdii baka kiisel
ilikilerin sonucunda fiili durumyaratlmasndan baka bir ey deildir
ve MTbunlarn dnda kalmaya zen gstermektedir. Ancak bu grup baka
gvenlik birimlerinin st dzey yneticileriyle girdii yakn dayanlar
sonucu haklarndaki mahkeme kararlarna, arama tezkerelerine ramen, zaman
zaman ANAP gibi partilerin kongrelerinde izleyici, bakanlklarda
bakanlarn misafiri, Emniyet Genel Mdrlerinin arkada, Babakanlarn-
ki bunlar arasnda Tansu iller'in bulunduu da iddia edilmektedir-
grmek gereini duyduu kiiler arasna girmitir. Hatta Turgut zal bu
operasyonu gerekletirenlerle grme arzusunu sk sk yinelemesine
ramen, belirtildiine gre atl ve arkadalar bunu kabul
etmemilerdir.
MT ASALAOLAYINDANEDENHATAYAPTI, SONUTANE OLDU
Peki ama bu olayda MT nerededir? Fiili olarak eylemorganizasyonu
MT'indir. MT'in o dnemdeki Cumhurbakanl temsilcisi Sley Bey ve
Erkan Grvit olayn fikir babalarndandr. MT bu kararn alnmasnda ne
kadar sz sahibi olmutur, ie ne kadar isteyerek sokulmutur bu halen
tartlmaktadr. Baz grevlilere gre bu olay dnemin askeri cuntasnn
dayatmasdr. yle olmasa daha ustaca yaplabilecek eylemler, sradan
hale gelmitir. Bir ksmna greyse ASALA'ya yant asndan ge bile
kalnan bu uygulama ile gerekli yant verilmi ve Ermeni terristlere
silahn nasl ters dnebilecei anlatlmtr. MT yle ya da byle bu
Page 332
eylemde rol oynamtr. Aslnda bu ite aslan pay Cumhurbakanlndaki
koordinasyondan sonra bulunan MTyetkilisine aittir. Ancak kiilerin
tesinde MTbu eyleminde gstermitir ki bu tr olaylar iin hazrlkl
deildir. Bir ilkeler dizini yoktur. Seilen ahslar ve onlarla
sonrasnda giriilenilikiler konusunda hatalar vardr. Bunda dnemin
koullarna da su yklemek mmkndr.
MT darbe olunca askere, onlar gidince sivile hizmet vermekte, olaylarla
ilgili kendi hakimiyetini tamanlamyla kullanamamaktadr. Yani herkesin
Trkiye'de her tan altnda ve her olayn arkasnda bildii, gcn deil
tartmak azna alamad MT ,aslda oka istemleri dnda
kullanlmakta ve buna sesini karamamaktadr. zellikle askerler
asndan MT, hep kullanlan bir tekilattr. nk 1995'de dahi MT ne
yazktr ki kendi elemannn yetitirememekte, kaynak olarak askeri
oluumlar kullanmaktadr. rnein MT'in ok etkili diye nitelendirilen
operasyon ekiplerinin byk ksm zel Harp Dairesi'nden seilerek
alnmaktadr.
Bu operasyonun d uzantlar ise olduka kt sonular vermitir.
Fransa'da ve svire'de eroin satarken yakalanarak sorgulanan Abdullah
atl ve Oral elik Avrupal gizli servislerin elinde bir oyuncak haline
getirilmeye allmlardr. svireli savclar bu operasyonla ilgili
btn belgeleri iddianamelerine almlar , sanklar konuturmulardr.
atl kurtulmu ve Trkiye'ye dnebilmi olmasna ramen, Oral elik bu
konuda bir koz olarak halen talyan ve Fransz gizli servislerinin
basks altnda bulunmaktadr. Mehmet Ali Aca'nn Papa'ya kar giritii
eylem, Fransa'daki Ermeni eylemleri nedeniyle bir Trk gizli servisi
organizasyonuymu havasna sokulmak istenmekte, olaylar daha da karmak
Page 333
hale getirilmektedir. Oysa Papa suikastinin savcs Dr. Marini ile 17
ubat 1995 tarihinde yaptmz grme srasnda bize syledikleri ok
ilgintir. Marini Oral elik ile grmemizinsalanmas konusundaki
isteimize " bunun mmkn olamayacan" gayet ak bir dille bize
aktarmtr. Oral elik ile ilgili olarak olayn savcs Pellagi ile de
gren Marini,unlar dile getirdi:
" Oral elik, Fransa ve svire'nin de istedii bir sulu. Biz kendisiyle
Fransa'da grtmzde bize yardmc olacan syledi. Yani tank
pozsyonundayd. Ancak bugn hi yardmc olmad gibi gerekleri
saklyor. Bu durumda tanklktan ok sank sandalyesine oturacaa
benziyor"
Bu konumann ardndan o gne kadar Rebbibia cezaevinin hemen dnda
bulunan ve zel olarak korunan bir lojman gzaltevinde kalan Oral elik
cezaevine alnd. Tanklktan sank sandalyesine oturtuldu. Peki
talyanlar ve Franszlar Oral elik'den ne istiyorlar dersiniz? Bu sorunun
yant Mehmet Ali Aca ile balantl. Oral elik'den istenen ey ASALA
eylemlerindeki MT 'in rolyle balantl olarak Papa suikastinde MT
parmann olduu yolunda bir aklama olsa gerektir. bu hemOral elik
'in hemde Aca'nn yakn evresi tarafndan dile getirilmektedir. Zaten
talyan gizli servisinin 1982 ylnda hazrlad ve Aca dosyasnn iine
koyduu ve Trke'ye de stanbul 17. Noterliince evrilen bir raporda bu
tez dile getirilmektedir. Yani MT bu eylemdeki hatalar ve kulland
yanl adamlar nedeniyle bugn dahi Batl gizli servislerin basks ve
senaryolarnn hedefi durumundadr.

Page 334
ABDULLAHATLI, SARP KURAY'DANCIAAJANINI KAIRMALARINI NEDEN STED
talyan savc Dr. Marini yaptmz grme srasnda Papa olaynda Oral
elik'in talya'da bulunmad ve Avusturya'da olduu eklindeki
szlerimize u ilgin yant vermitir:
" Evet o srada Avusturya'da olduklar yolunda bir bilgi bizde de var.
Hatta Abdullah atl ve dier arkadalaryla kaldklar evin numaras,
soka ve telefon numaralar da mevcut."
Btn bunlar bilen talyan gvenlik makamlar acaba niin Oral elik'i
sorgulamalarn 2 yldr srdrmekteler. Bu srada Mehmet Ali Aca 'da
yeni senaryolar aklamaktadr. Ancak Aca'nn Trkiye'deki avukat Doan
Yldrm'a syledikleri ok ilgintir.
" talyanlar hereyi biliyorlar."
Odnemlerde kendisi de Fransa'da saklanan sol rgt lideri Sarp Kuray
cezaevindeki bir arkadalar kanalyla Abdullah atl'nn kendilerine
haber yolladn ve Papa suikastinde Bulgar balants olduu yolundaki
iddalar glendirmek iin yalan ifade vermek zere kendilerine bask
yapldn aktardn sylemektedir. Kuray bununla ilgili olarak ," Bize
yollad haberde, kendisine bir CIAajannn gelerek, ad geen Bulgar
yetkililerle ilgili oda ve dier detay ayrntalar ezberleteceini
bildirdi. Durumlarnn giderek ktletiini aktard. Bizden bu CIA
ajannn karlmasn istiyordu. Bunun imkanszl kendisine aktarld"
demektedir. Odnemde yurt dnda bulunan sa veya sol rgt
elamanlarnn gizli servisler iin bir ak hedef olduu gayet iyi
bilinmektedir. Bugn bunlarn hangisinin hangi gizli servisin elinde
bulunduunu kestirmek olduka gtr. Abdullah atl'nn bir arkadana
aktard sylenen zeletirisi olduka dndrcdr:
Page 335
" Yurtdnda hepimiz bir gizli servisin av haline gelmitik. Biz baktk
ki yabanc gizli servisler bamza yor, bari Trk gizli servisiyle
bir irtibatmz olsun, dierlerine kendimizi kullandrtmayalmdedik."
MT, ASALAolayn bitirmek iin kulland yol , yntemve kiileri iyi
lp, bimedii; salambir organizasyona gitmedii iin bugn
skntdadr. Odembitirilen ASALAterr de , bugn PKKile kol kola
yine Trkiye'nin gndeminin en banda bulunmaktadr.
LKCLER VE MT ARASINDAK BALAR
MT bu olayn ardndan lkclerle ilgili pek ok sknty da yaamaya
devametmektedir. MT'in adn ska kullanan lkc mafya babalar
kendilerine devlet grevleri verildiini belirterek etkinliklerinin
arkasna kamunun gcn de almaya almaktadrlar. Ogn gercekten
devlete kullanlanlarn byk blm, bugn de baka ilerde, baka
ekillerde kullanlmakatadr. Daha da karanlk ekillerde mafyaya
bulaanlarn says hi de azmsanacak gibi deildir. Yani olay bir i
gvenlik sorunu haline de dnm durumdadr. Bunlara en iyi rnek de
Alaattin akc'dr. akc ile temaslar kurulur , cezaevelerinde
grmeler yaplr . akc daha sonra bu grmelerden kaynaklanan bir
edayla kendini " Milli Baba" ilan eder. Kendisi hakknda basnda MT
tarafndan grevli olarak ASALAkamplarna baskn dzenleme grevi
verildii yolunda yalan haberler yeralr. Bu konuda bir MTyetkilisi
aratrmamz srasnda unu dile getirmitir:
" Bizi arayp ' Ben bu vatan iin neler yaptm' diyor zaman zaman. Biz de
hemkendisine hemde kendimize ' Yahu bu adamne yapt ' diye sorup
duruyoruz. Bizimle ilgili btn hikayeler yalan. Kendisinden uyuturucu
Page 336
konusunda bilgi alnmak istenmitir, baz konularda da alnmtr o kadar.
ASALAkamplarna baskn haberlerini Okuyunca kendisi bile bu yalanlara
inanr oldu. "
Evet, MT'in 12 Eyll sonrasnda gerekletirdii en nemli operasyonun
geliimi byledir. Ancak bu askeri bir dnemin rndr. 1993'den sonra
iktidara gelen Babakan Tansu iller PKK konusunda perde arkasnda
verdii sert emirlerle bu tr eylemlere yeil k yaksa, " lk seimden
nce bana Apo'nun dirisini veya lsn getirin" diye emirler verse de,
olaylar politikaclar ile gvenlik birimleri arasnda byk kopukluklarn
bulunduunu gzler nne sermektedir.
POLTKACI GVENLKRAPORLARINI NE YAPARADEMREL'L BR RNEK
Trkiye'de siyasetiler asndan sadece MT deil genelde gvenlik
birimleri zerinde bir kuku bulunmaktadr. Ay kukularn istihbarat
yneticileri iin de geerli olduu gzlenmektedir. Bu birimlerden gelen
bilgiler zamana ve kimleri ilgilendirdiine gre deerlendirilmekte ve
yarglar yrtlmektedir. rnein Cumhurbakan Sleyman Demirel
partisinin bir milletvekilinin ve ayn zamanda TBMM'de ok nemli bir
aratrma komisyonunun bakannn kendisine getirdii Emniyet Genel
Mdrl Kaaklk ve stihbarat Dairesi'nin bir raporunu okuduktan
sonra aratrmamz srasnda bize olamaz dedirten " Sen bu raporlara ok
gvenme, bunlar kimin yazdn biliyoruz" szlerini sarfettii
belirtilmektedir. Raporda neler mi yazldr? Demirel tarafndan biri
Devlet Bakan yaplaniki milletvekilininayr ayr dosyalardr Demirel'e
bunu syleten. Raporda yeralan iddialara gre bu iki kafadar ortak
dzenledikleri sebze ihracat srasnda uyuturucu iine bularlar.
Bunlardan biri ayn zamanda Suriye gizli servisi ile de pek sk fk
Page 337
ilikiler iinde olmutur. imdi bunlar yazan bir rapor konusunda ya
yazanlar hakknda ilemyaptrlmas ve sylediklerinin kantlarnn
istenmesi ya da ithamedilenler hakknda bir soruturmannyrtlmesi
gerekmez mi? Gerekir diyenlere yant : Gerekmez .Bunlarn hi birisi
yaplmaz Trkiye'de, Rapor unutulur bylece kimsenin ba armaz. Buna da
siyaset denir. Hastalk buradan balamakta ve btn kurumlara
yaylmaktadr.
YALI KOMUSUOLMAZDANEVVELE AT BR MEHMET STNKAYA VE MT
YKS
Gemite de MT'in bana bu tr olaylar oka gelmitir. rnein
Bulgarlarn 12 Eyll 1980 ncesi Trkiye'de MAT adl kamu kurulular
araclyla oluturduklar Trakya Nakliyat irketi kurucu yeleri olan
M. stnkaya, A. Tunga, N. Krat, D. Tunga, G. Gnar adl Trk
ortaklaryla beraber oka tartmalara yolamtr. irketin kuruluuna
Maliye Bakanl tarafndan st dzey yneticilerin oluru ile 3. 6. 1976
gnnde izinverilmitir.
MT ise irketin kuruluuna ilikin bilgileri deerlendirerek,
Babakanla gnderdii 18.3. 1976 gnlyazda, irketin Genel
Mdr'nn Bulgar uyruklu olmas, daimi Trkiye'de ikamet ettirilmesi ve
irketin Anadolu'da Bulgar teknisyenleri altrmasnn Bulgar Haber
Alma Tekiletnn yararna olacan belirtmitir. Ancak Babakanla
sunulan bu yaz irkete kurulu iznini veren Maliye Bakanl'na kalema
alndktan tam5 ay sora 20. 8. 1976 tarihinde iletilmitir. Bu arada
irket Genel Mdrl'ne Bulgar uyruklu Petkov getirilmitir. Bunun
zerine ileri Bakanl irketle ilgili olarak kendisinden bilgi
istenmesi zerine 20.9. 1977 tarihinde Petkov Doev ile ilgili olarak
Page 338
kendisine ulatrlan 2.6.1977 tarihli MTyazsnda belirtildii zre
Petkov Doev'in istihbarat olduunu, genelde irketin Trkiye'de
almasnnn sakncal olabileceini belirtmitir.
Gvenlik asndan verilen bu bilgiler zerine Sanayi ve Ticaret Bakanl
konuyu gndeme getirmi, bunun zerine Maliye Bakanl 3.9.1977 tarihinde
irketin yarg yoluyla feshi iin dava almasna karar vermitir. Alan
dava stanbul Asliye Ticaret Mahkemesine sakncalar bulunduu
gerekesiyle kantlar sunulmad iin reddedilmitir. Bunun bir dier
tanmlamas da "Bilmek yetmez" olsa gerektir. Trkiye'de bilginin de
stnde olan ey organizasyondur. Ve ne yazk ki Trk gizli servisleri bu
ite karlarnda yeraldklar gler kadar etkili ve becerikli
olamamaktadrlar.
MT'N ADI YOK
Bugn bunun bir sonucu olarak MTelemanlar en ok kendi adlar
kullanlarak yaplan ama kendileriyle alakas olmayan olaylardan
yaknmaktadrlar. rnein MTmensuplar kimlik gstermez ve kurum
aklamazken, zellikle askeri istihbarat ve polis istihbarat birimleri
kendi kimlikleri yerine MT i olduklarn ifade etmekte ve gzalt ile
sorgularn MTkimlii altnda yapmaktadrlar. Bunun nlenmesi iin MT
yetkililerinin zaman zaman emniyet mensuplarna teklif gtrerek " ler
karyor siz bizim, biz de sizin kimliinizi kullanmayalm" dedikleri
bilinmektedir. Bu karlkl kimlik kullanmlar zaman zaman ileri iinden
klmaz klabilmektedir.Bu alma iin grtmz bir emniyet
istihbarats MTelemanlar iin bakn neler dedi:
" Onlar bir olay yerinde hemen tannrlar. Tipleri sradandr da bizimle
Page 339
yan yana geldiklerinde hemen ortaya karlar. Biz de bir klasik polis tipi
ve rajonu var. Onlarn ki ayr. Gvenlik birimleri arasnda en k
giyinen, parfmkullanan ve olay yerinde lordlar gibi dolaanlar onlardr.
Korku vermezler ama efendi davranlar sayg uyandrr. Gene de biz bile
ekiniriz. Onlar MTiyiz demezler. Adlar bro veya servis eleman
olarak geer aramzda. Biz bir ii yaparken pisikolojik deeri yksek
olduu iin, korku asndan, daha ok MT'iyiz deriz. Ama onlar kimlik
kullanmaz ve MT'i olduklarn aklamazlar. Haklarn yemeyeyimfiziki
ve kafa bakmndan polisten biraz daha stn gzkyorlar."
Peki MTstn taraflarn veya zayf yanlarn objektif
deerlendirebiliyor mu? Bir gizli servisin varoluu kadar nemli olan; i
zeletiri veya deerlendirmenin salkl yaplabildiini, fikirlerin
rahatlkla ortaya konduunu dile getiremiyor MT alanlar. Daha ok bir
ast ve st ilikisinden bahsediyorlar. Konumalarndan kan sonu askeri
etkinin ve eitimanlaynn kalcl konusunda insana bilgi
verebiliyor. Disiplinli, iindeki asker hegomonyasndan yeni kurtulmu,
ama sivil bir rgt kimliini, dnce biimini henz kazanamam bir
tekilat MT. Ancak yeni yneticilerin bunu oluturmak konusundaki kararl
tutumlar hemen her konumalarnda dikkat ekiyor. Hatta bu eletiri
karsnda tersi dnceleri savunuyor ve bunlar kabullenmek
istemiyorlar:" Biz kendisini en azmaszca eletirebilen ender
tekilatlardan biriyiz" diyorlar.
Aslnda MT'i de deerlendiriken dier kurumlardan bamsz olarak ele
almamakta fayda bulunuyor. nk Trkiye'nin ana sorunu onu oluturan
siyasi otoritenin iine dt amazda yatyor. Ulusal kimliini yitiri
ve 72 yllk Cumhuriyet birikimini kltrde, sanatta, politikada, bilimde
Page 340
bir patlamaya dntrememe, Cumhuriyet'in dier kurumlarnda olduugibi
MT'de de hedefsizlik ve kabn aamama sorununu, getirip ncelikler
arasna koymu.
Yani Trkiye'de parlamento ne kadar salkl ve ierik asndan doluysa,
dier kurumlar ne kadar baarlysa MT'de o kadar baarldr. Biz
bireyler olarak dnyay ne kadar geni ve bilimsel alglayabiliyorsak,
analiz yapma yeteneimiz ufkumuz genise, koordinasyon ve organizasyon
iinde olabiliyorsak , MTelemanlar da o kadar algyabiliyor ve yorumlar
getiriyorlar olaylara. Dnyann hi bir gizli servisi kendi lkesinin zeka
dzeyinin zerinde bir birikimi iinde toplayamamaktadr. Ortalama ahlak
dzeyimiz ne ise ve Trk toplumunun ortalama deerleri neyi gsteriyorsa
MT'nda da onu bulmak mmkndr. Fazlasn beklemek ise havanda su
dvmektir. Sorunlar sistemin genelini ele almadan; birey veya bir ka
kurumdzeyinde ele almak hatalarn en by olsa gerektir. Yani orman
grmeden aalara bakmann kurumsal deerlendirmelerde bir anlam
olmayaca da su gtrmez bir gerektir..
LLERVE MT KAVGASI
Bir istihbarat servisinin baarsndaki en nemli unsur lider ile girecei
salamve salkl diyalogdur. Karar srelerine bylece
yaklalabilmektedir. Trkiye'deki ana sorunlardan biri de budur. Malesef
MTTrkiye'yi yneten liderler ile ilikilerinde olduka pasif ve zayf
durumda bulunmaktadr.Byle olunca gelimeler karar alma srecinden MT'i
uzaklatrmakta ve etkinliini yoketmektedir. Trkiye'de ve Dnya'da karar
alma mekanizmalar iinde bilgiden ok askeri unsurlarn n planda
bulunduunu da hatrlatmakta fayda vardr. rnein Tansu iller
Page 341
Babakanl sresince MT'e ayak atmayan ve MT ile kavga eden ilk ve
tek Babakan olmutur. MTkendini iller'e anlatamamtr. Dolaysyla
istihbarat pazarlamasnda baarl olamamtr. Oysa iktidardan dtkten
sonra eski Babakanlardan YldrmAkbulut'un " Bugnk aklmolsa hergn
sabah gne MT Mstearyla yapacamkahvaltyla balardm" szleri
ilgintir. Liderlerin kimlii ve ilgili alanlarnn iyi analizi, gl
istihbarat birimlerinin oluturulmasnda birincil etkenlerin banda
yeralmaktadr. Tabii en nemlisi kiiler veya gruplar adna deil, ulusu
iin alan gizli servis oluturulmaldr. Bunun yolu da siyasi
otoritenin hedef gstermesi ve diyalog kurmasndan geer.
Ayrca analiz dzeyleri deerlendirmesinde Trkiye'nin byk eksiklikleri
bulunduu ortadadr. Olaylar kii dzeyinde, oka hkmet dzeyinde
zaman zaman salkl analizlere tabi tutulabilirken, uygun birimlerinin
tamve salkl altrlamamas , nitelikli elemanlarn devlet
ynetinde bulunmamas yznden uluslararas sistemzerine analizler
yaplamamaktadr. Sonuta da eylemde ve planlamada Trkiye'ninyenilgisi
ortaya kmaktadr. Trkiye iin uzun ve orta dnemvadeli politikalarn
retilememesi gndeme gelmektedir. Bugn ne MT'in, ne Dileri
Bakanl'nn ne de dier kurumlarmzn uzun vadeli nceden planlanan ve
uygulamada bulunan bir Kafkasya, Ortadou , Amerika, Avrupa, Suudi
Arabistan, ran, Irak , Suriye politikalar bulunmamaktadr. Bu analiz
dzeylerindeki eksikliin bir sonucudur. Gn kurtaran ve gemiin devam
olan statik politikalar sreklilik izlenimi yaratsa da gelecei
aydnlatamamaktadrlar.
Ulusalaras analiz ve etkinlik yoksunluu, giriilen eylemde Trkiye'nin
elde edecei kar maksimize edememekte ve en alt snrdakiyle yetinmesi
Page 342
sonucunu dourmaktadr. Bunun en nemli rnei Azarbeycan ve Kazak
petrollerinin tanmasnda ngrlen eylemve senaryo ilikisi olmutur.
Trkiye bu konuda en azla yetinmi ve bunu zafer olarak yorumlamak gibi
bir zeletiri noksanl; hatas yapmtr. nk Trkiye uluslararas
bilgi toplayamamaktadr. Uluslararas ticaret, ekonomi, siyaset , sosyal
yap, yaam, teknoloji, ekolojik ortamkonularnda Trkiye'nin bilgilenme
dzeyi gnlk gazetelerin bir ksmnn izlenmesinin tesine
geememektedir. Gelen eksik bilgiler de iyi analizciler tarafndan
yorumlanmamaktadr. Bu konuda Amerika'da, Avrupa'da eitli siyasal
grlerin, faaliyet gsteren binlerce bilgi deerlendirme kulb
olmasna, bilgi tacirlii ile geinen entellektel birikimi yksek
aratrma irketleri bulunmasna karn, Trkiye bu alanda ksr ve devlet
memuruna terkedilmi bir analizci yaplanmasyla kar karyadr. Sonuta
tekdze, yetersiz, dnyay hatta Trkiye yi dahi alglamaktan uzak bir
bilgi deerlendirme tablosu karmza kmaktadr. MT'de bundan en
olumsuz etkilenen kurumlarn banda gelmektedir.
KRT REALTESN TANIDIK DYENLDERLERE "KRT YOKTUR" DAYATMASI
rnein DYP-CHP koalisyon hkmetinin ilk yllarnda Sleyman Demirel ile
Erdal nn bir Gneydou gezisine karak, "Krt realitesini tandk"
demilerdir. Bu byk k sonrasnda katldklar ilk MGKtoplantsnda
ortaya konan rapor da " Trkiye'de Krt diye bir halk veya topluluun
yaamadnn devlet politikas olduu" tezini benimseyen bir analiz
tartlmtr. Bu tr yaklamlarn sorunlarn zmnde yaratt
tkanmalar da ne yazkki alamamaktadr.
Btn bunlarniyiletirilmesinde ana etkinin eletirel ortamlardan
Page 343
kaca kesindir. Ama bu eletiri ortamna Trkiye'nin dier kurumlar
ve kurumlarndaki yneticiler gibi, MT' in ve yneticilerinin de hazr
bulunmadklar, zamana ihtiya duyduklar bir gerektir. nk bir gizli
servisin baarsnda en etkili faktrleri oluturan eitim, tecrbe,
bilgiye duyulan gereksinim, kiisel yetenek ve zekas en st dzeyde
bulunan eleman konularnda byk skntlar vardr. Bunlarn almas
gerekmektedir.
Oysa eletiri ve zeletiri konusunda Trk istihbaratnda varolan emir
komuta zinciri ve isteksizlik bakn darda nasl iliyor. te ngiliz
istihbaratnn kinci Dnya Sava yllarn inceleyen resmi tarihisi
olan- Bu tarih oluturma fikri Trk istihbaratnda yok. Daha Cumhuriyetin
ilk yllarnn arivi bile tasnif edilebilmi deil- Sir Harry Hinsley SIS
konusunda ne diyor:
" Casusluk ajanlar gece kulplerinde grlen zppelere benziyordu."
MT iin bu tr deerlendirmeleri syleyebilecek tarihi kar m
dersiniz?
te size bir baka rnek daha. Yine ngiliz istihbarat SIS'e sava
yllarnda katlan Lord Dacre ( Hugh Trevor Roper) daha nce alnan
elemanlar yznden ok sarslr. Ona gre tablo yledir:
" Bana profesyoneller genellikle olduka aptal gibi gzkyorlard.
lerinden bazlar ise iyice ahmakt. Bunlar iki toplumsal snf
oluturuyorlard. Londra grubunda yksek tabakalardan k genler vard.
Belirli snftan gvenilir insanlar olduklar iin seilmilerdi. Onlarn
Boodle ve White klplerinden toplandklar syleniyordu. Bunun temelde
doru olduuna inanyorum. kinci grup ise Hintli polislerden oluuyordu.
Bence olaanst denilecek kadar budalaydlar. Toplumbakmndan klp
Page 344
yelerinden farklydlar. Ve onlar olduka aa gryorlard."
MT, PKK KONUSUNDA NEDEN BAARISIZ OLDU
MT eletiri konusunda da gelimesi gereken bir kurumdur. Bu geliim
arttka topluma alma ve kendini ifade konusundaki sorunlar da ortadan
kalkacaktr. MT'in zerindeki giz perdesi aralanacaktr. Ancak bu konuda
lnn karlabilecei endiesi bugnk yneticileri istedikleri halde
bu konuda atlmlar gerekletirmekten alkoymaktadr.
MT, ASALAkonusundaki hatalarn PKKkonusunda da tekrarlam, daha doru
bir tanmlamayla bu iki terr rgtnn eylemlerine kar hazrlksz ve
eitimsiz yakalanmtr. Mcadele aamalarnda pek ok yanl yapm ve
olayla ilgili istihbarat grevinde istenilen baarlar uzunca bir sre
salayamamtr.
Bunda dnemin siyasi koullarnn da etkisini grmezden gelmek hakszlk
olur sanrz. Ama unu da ifade etmek gerekmektedir; MTistihbarat iin o
dnemde gerekli yerlere girememitir. Yani stratejik istihbarat olarak
tanmlanan istihbaratn dnda, nokta ve eylemdzeyinde istihbarat
getirememitir. Bunun nedenleri arasnda eitimindeki ve rgt
dzenindeki farkllklar nemli rol oynamtr. MT stratejik istihbarat
iin yaplandrlmtr. inde bulunduu pasifize durumve
koordinasyonsuzluk, baarszlk dnemlerindeki en ana etkendir. Her
olayda kurtlar sofrasnda paralanmtr. Dncelerini asker
yneticilerine ve askerin szlerini emir gibi gren siyasilere anlatmakta
ou zaman zorlanmaktadr. Hatta kimi zaman sudan raporlarla Trkiye iin
yaamsal nemdeki gelimeleri geitirerek, gze batmaktan ve tartlr
olmaktan kamaya abalamaktadr. nk ou zaman yazd ok nemli
Page 345
raporlar okutacak ynetici sknts dahi ekmi istihbarat servisidir
MT.
Krt sorunu bunlarn en banda gelen olaylardandr. nk MTher siyasi
skandaln tamgbeinde bulunmu, ypranmtr. Bunun sorumlular
elbetteki MT'i avularnda tutmak isteyen siyasiler ve askeri g
odaklardr. Bu evreler MT'in Trkiye'nin deil kendi kaderlerinin gizli
servisi olmasn istemilerdir. Sonuta kaybedilen zamanlar hepimize ac
vermitir.
Bu baarszlklar yllar iinde birikerek o denli boyutlara ulamtr
ki, MTiindeki eitimve alma koullar konusundaki kapal kutu,
almak zorunda kalm ve yeni eitimyntemleri benimsenmitir. Trkiye
benzer terr sorunu yaayan srail'in gizli servisi MOSSADile yeniden ve
islami terr de kapsayacak ekilde yeni ibirlii ve eitimanlamalar
yapmtr. Geri 1960 dan sonra Trk gizli servisi ile srail gizli
servisi arasnda ibirlii ve eitimmevcuttur . Ancak bu
gelitirilmektedir. Ayrca Amerika hempolis tekilatn hemde MT
elemanlarn bu tr eylemler karsnda eitmektedir. Babakan iller'in
4 Kasm1994 gn srail'e yapt gezi srasnda MT Mstear Snmez
Kksal ile CIAve MOSSADyetkililileri arasnda zellikle islami terr
rgtlerine kar eylemve bilgi dayanmas konusunda kararlar
alnmtr. iller, ar sac ve bir dnemsrail gizli servislerine de
alan bir Yahudi tarafndan giriilen suikast sonucu ldrlen srail
Babakan Yitzak Rabin'den Trkiye'deki slami terr olaylarna kar
yardmistemek gibi bir hataya da dmtr.
Bugne kadar Trk gizli servisindeki Alman ve Amerikan modeli eitim
anlaylar korunurken, MOSSAD'n eylemci yaps terrn dayatmas ve
Page 346
siyasi otoritenin tavr ve karar eksiklikleri nedeniyle yeni tercihler
sralamasnda birincilii almtr. Ancak Ortadou'daki liderlik vasfn
elinden karal daha bir yzyl bile gemeden, Trkiye'nin MOSSAD'n
yardmna ihtiya duyacak denli kt bir duruma dmesinin, siyasi ve d
politik deerlendirmesinin hesabnn sorumlulurca verilmesi gerekmetedir.
LLER VE SOUK SAVA
Bu deiimin nedeni PKKterr ve 2000 li yllara ynelik gizli servis
tehdit deerlendirmesi olsa gerektir. Ayrca istihbarat eksiklii
tekilatn varln yeniden bir tartma konusu yapabilecek boyutlara
ulamtr. Burada sz edilen bilgi eksikliidir. PKKkonusunda o dnem
pek ok konuda ve olayda gerekten salkl bilgilere ulalamamtr.
nk bu dnemde yaplan ey bilgiyi tamolarak elde etmeden , ona
ulamadan pek ok senaryoyu veya hatalarla dolu analizleri, tam
ileyemeden rapor olarak hazrlamak olmutur. Bir Milli Gvenlik Kurulu
toplantsnda MT'in PKK ve Ortadou ile Kuzey Irak konusunda getirdii
istihbarat Babakan Tansu iller serte eletirmi; 'Bana bu konularda
MTistihbarat getiremiyor' demitir. Ayrca Babakan bu grlerini
basna da szdrmtr. Yani MT deiimingeliini, ayak seslerini,
varlnn tartmalar arasnda hissetmitir. Bu srada askeri kaynaklar
da zellikle kontrespiyonaj alannda MT'in yetersizliini ska dile
getirir olmulardr. rnein Gazi Mahallesindeki olaylarn ardndan
Genelkurmay Bakan Orgeneral smail Hakk Karaday 15 Mart 1993 gnl
gvenlik toplantsnda aktif istihbarat asndan eletiriler getirerek bu
konudaki an bir an nce kapatlmas gerektiini vurgular. Bu dnemde
askerler ile MT'in arasnn iyiden iyiye ak olduunu da hatrlamak
Page 347
gerektir.
Babakan Tansu iller ile MTilikilerinin neredeyse bir souk sava
halini aldn da belirtmek lazmdr. iller, Trkiye Cumhuriyeti
Babakanlar arasnda MT'i ziyaret etmeyen, st dzey yneticileri ile
tanmayan, merkezdeki teknolojiyi grmeyen tek Babakandr.
Babakanlkta yaplan bu i gvenlik toplantsnda MT, Yunan istihbarat
karsnda baarszm havas da estirilir. Babakan iller'de MT
eletirisini srdrerek bu toplant srasnda "Kr gibiyim, istihbarat
alamyorum" der. Oysa stanbul Gazi Paa olaylarnn arkasnda Babakan
iller ve dnemin Bakanlar Kurulu Yunan istihbaratn arayacana
blgenin polis yneticilerine baksa, lkenin ekonomik ve sosyolojik
gereklerini grse daha doru tahminlerde bulunulmas iten bile
deildir.
MTise blgeye ilikin ucu ak ve net olmayan klasik tahlil raporlarn
sunar ortaya. Bu raporlar arasnda Gazi Mahallesini irdeleyen ve
olaylardan ok nce verilen rapor da vardr. Ama olaylarla ilgili bir
anlamtamamaktadr. Tamas da mmkn deildir.MT'in elinde blgenin
tahlilini yapacak sosyolog veya pisikologlar yoktur. Yaplan rgtler
bazndaki deerlendirmelerden ibarettir.
MT bu eletiriler arasnda yazd ok hayati raporlarn Babakan iller
tarafndan okunmamasndan yaknarak karlk verir. Ortada her yerde
gzlenen karmaa ve koordinasyonsuzluk hkmsrmektedir. Bu da hereye,
kanlmaz olarak ve ne yazkki isitihbarat almalarna da
yansmaktadr.
Babakan kzdran istihbarat eksiklii eletirisi aslnda istedii MT
ile eldeki MT'in arasndaki farkllklardan kaynaklanmaktadr. MT'e gre
Page 348
ise Babakann etrafnda onu MT'e kar yanl ynlendiren ve MT
tarafndan bir ksm sakncal grlen insanlar bulunmaktadr. iller'in
MT soukluu bunlarn yaratt bir hatadr. MT yine aresizdir. Ama bu
kez imdanna Cumhurbakan Demirel yetimitir.
Tansu iller MT'i bilmeyen, sokaktan bir vatandaken Babakan olan bir
insandr. O sokaktaki vatanda gibi grd MT'ten hereyi zecek
forml istemi, MT de ona, "ben bu forml iin eitilmedim" demitir.
te kyamet de orada kopmutur. iller aklna geleni istemektedir. MT
yok demektedir . Kavga bu yzden bymtr. MT bu olaylardan sonra
varlna ynelik yaptrmlar bertaraf etmek iin yapsal deiimine hz
vermitir.
MT GNEYDOUDANEY NE KADAR BLEBLYOR: TE MT'N NLBR RAPORU
MT'in Gneydou olaylarna ilikin deerlendirmelerini gelin biraz somuta
indirgeyelim. BakalmMT olaylar konusundaki istihbarat iin devlete
neler iletebiliyor? Nedenler ve sonular MT'in kaleminden nasl yansyor?
PKK'nn Trkiye'deki en kanl ve byk Nevroz kutlamas, daha dorusu o
dnemin tanmlamasyla toplu isyan amal kkrtmas, ya da ayaklanma
denemesi, 20 Mart 1992 ile 23 Mart 1992 tarihleri arasnda
gereklemitir. Bu tarihler arasnda 156 olay km 53 kii lm 174
kii de yaralanmtr. Olaylarla ilgili olarak 870 kii sank olarak
adliyeye sevkedilmitir. lenlerin 11 polis, 3' asker, 2 si korucu, 35'i
vatanda,2 si PKK'ldr. Bu olaylarla ilgili olarak MT, Mili Gvenlik
Kurulu'na sunduu Nevroz konulu raporunda bakn neler demektedir:
" 1992 Nevroz'u gemi yllara oranla yaygn ve iddet arlkl bir
grnmsergilemitir. zellikle Cizre, Nusaybin, rnak gibi alanlarda
Page 349
yaanan olaylarn emareleri uzun sredir alnmakta olduundan srpriz bir
durumortaya kmad sylenebilecektir.
PKK'nn ynetimkademelerince 1992 Nevrozu'nun ayaklanma denemelerine
dntrlmesi talimatlar ve planlamalar erevesinde mezkur olaylarn
n hazrlklar yaplmtr. Ancak rgtn hedefledii hareketliliin
yaanan olaylarn ok daha zerinde olduu bilinmektedir. Alnan gvenlik
nlemlerinin yer yer kitleler zerinde yaratt tedirginlik sonucu,
ksmen pasif kalnan yrelerde olaylarn balamasndan itibaren PKKst
organlarnca bask ve tehdit uyguland, eylemsel hareketlere
azmettirildikleri grlmtr.
Nitekimolaylarnsilahl atmaya dnt alanlarn byk blm,
dorudan da kadrolarnca sevk ve idare edilen yreler olmutur. rnak,
Cizre, Kzltepe, Nusaybin, Derik, Bismil, Hakkari/ Merkez, Uludere,
Yksekova, Batman/Merkez, kurtalan, anlurfa?Merkez, Van/Merkez, de vukuu
bulan olaylar bu erevededir. Kadn ve ocuklarn n plana karlmas,
erkeklerin uygun yerlerde mevzilenmesi talimatlarna pek ok yerde
riayet edilmitir.
Van , yksekova ve ukurca gibi bu tr etkinliklere yabanc blgelerde de,
1992 yl bandan buyana Kuzey Irak zerinden yaplan mdahaleler ve
takviye gruplarn katklar dikkati ekmitir.
Szkonusu gelimeleri yetersiz bulan rgt ynetimince Cizre, rnak,
Nusaybin ve Diyarbakr blgelerinde toplumsal hareketlerin gelitirilmesi
, Diyarbakr'da silahl yryler gerekletirilmesi talimatlar
verilmektedir. Aksi takdirde hareketin bu naktada braklmasnn geri bir
admolaca deerlendirmesi yaplmakatadr.
Cizre, rnak, Nusaybin, de meydana gelen olaylarn protestosu grnts
Page 350
altnda, her alanda btn kylerin 'Ulusal yrye' katlmnn
salanmas, parlamento ierisindeki unsurlarn harekete geirilmesi
planlamalarna hayatiyet kazandrlmak istenmektedir.
Geici Ky Korucularna ynelik silah brakma arlarnn, blgedeki
devlet memurlar ve gvenlik glerine de yaplmas, blgeyi
terketmemeleri halinde ' Halk Mahkemelerinde' yarglanacaklar
tehditlerinin younlatrlmas gndemdedir. Nevroz'un scak alan olarak
nitelenen sz konusu yreler dndaki seyri, rgt asndan baarsz
bir grnmolarak nitelenirken bu alanlarda beklentilere paralel
gayretlerin arttrlaca anlalmaktadr. bilindii zere Dou ve
Gneydou'nun dier yrelerinde hareketlilik snrl gruplarn yryleri
, rgt yanls sloganlar ve kepenk kapatma eylemleri eklinde cereyan
etmitir. Mu/Malazgirt, Bulank, Bitlis/ Groymak, Ar/Dou Beyazt,
Diyadin de rgtn basks, olaylarn trmanabilecei endiesi gibi
nedenlerle esnaf can ve mal varlnn koruma igds ile kepenk
kapatmtr.
Siirt, Tunceli, Kars/Idr, Malatya, Mardin/merli, Savur, Hakkari/ukurca
yryleri kk gruplarn katlm ile olaysz cereyan etmitir.
Bat illerinde ise Nevroz kutlamalarnn HEP il ve ile tekilatlarnn
etkin olduu yrelerde organize edildii mahade edilmitir. stanbul,
zmir, Konya, Bursa, Mersin, Aydn, Adana, Adapazarndaki etkinlikler bu
erevede geliirken PKKsloganlarna ska rastlanmtr. Bat illerinin
yan sra Diyarbakr, Hakkari ve Vanda'da HEP tekilatlar harekete ivme
kazandrmtr.
Edirne, Erzurum, anlurfa, Mula, sivas, Ankara'da mevcut niversite ve
Page 351
Yksekokullar bnyesinde organize edilen kutlamalarda da yer yer PKK
propagandalarna yer verildii grlmtr.
Yaanan olaylardan hareketle ortaya kan tablo gstermitir ki;
- Halk tahrik giriimleri Nevroz ile snrl kalmayacak, her vesile ile
olaylarn benzerleri veya daha boyutlularnn sergilenmesi araylar
srekliliini koruyacaktr.
- Blgede mevcut silah potansiyelinin daha da arttrlmasna allacak,
halkn olaylarda silah kullanma eilimi younlaacaktr.
- Tmdevlet kurumve kurulular ile gvenlik birimleri ncelikli hedef
konumlarn muhafaza ederken, yldrma, yapratma abalar boyutlanacaktr.
- Maksatl evrelerce i ve d kamuoyunda aslsz propagandalara hz
kazandrlacaktr.
- Hereye ramen devletin olaylar karsndaki tedbirleri ve kararl
tutumu mtereddit kesimlerin devletin yannda yer almasna vesile
oluturacaktr.
- rgtn vadettii ayaklanma beklentisinin gerisinde kalnmas,
olaylardan sivil halkn zarar grmesi saduyulu kesimleri
etkileyebilecektir.
- Buna karlk zarar gren kiiler ve yaknlarnn pisikolojik gerei
muhtemel olaylara katlm ve tepkileri beklenen gelimelerdendir.
Trkiye'deki olaylarn yurtd yansmalar daha ziyade Trk misyon ve
kurulularna ynelik saldrlar eklinde artarak devamedecektir.
Bu arada Krt evrelerin gelien olaylar, bir Irak mlteci sorununda
olduu ekilde, dnya kamuoyunda odak noktas haline getirme gayretlerini
younlatracaklar deerlendirilmektedir."
BURAPORUYAZMAKN MT' OLMAK ART MIDIR
Page 352
Evet imdi bu denli byk bir olayn ardndan MT'in istihbarat raporunu,
deerlendirmesini okudunuz. Sizce bu deerlendirmeyi yapmak iin MT
olmaya gerek var mdr? Bizce yoktur. Rapor yuvarlak, ucu ak- bugn dahi
kk dzeltmelerle kullanlabilir (net olmayan) varsaymlardan oluan bir
durumkurtarma raporudur. Ognn gazetelerinde bile daha ok istihbarat
elde etmek mmkndr. Hele PKK'nn yayn organlarn okuyan herkes bu
rapordaki bilgilerin daha fazlasna kolayca ulamaktadr. Evet yolunuz
ktphaneye dtnde gidin ve o dnemdeki gazeteleri tarayn. Bakn
kimin istihbarat daha gereki ve doru? te istihbarattaki aklar
burada ortaya kyor ve bu sorunlar MT'i yeniden gndemin tamtepesine
koyuyor. Doal olarak da koordinasyondan ve bilgiden uzak bir istihbarat
birimi grnts veren MT , hakkndaki yaknmalar da artyor. Sorun MT'i
byk olmaktan alkoyan, gelimesini engelleyen politikaclar ile
asker-sivil brokratlar ile ierde birbirini yemek iin frsat kollayan
st dzey istihbarat yneticileri zerine gelip younlayor.
Oysa MT, PKK olayn yakndan izleme gibi bir grevi yerine getirirken
Suriye gizli servisi El Muhabarat, ran gizli servisi SAVAMA, Irak gizli
servisi gibi blge glerinin yan sra Amerikan, ngiliz, Fransz, Alman
gizli servisleri ile Rus gizli servisi ile boylmek durumunda kalyor.
Byle bir grev iin ne teknolojisi, eleman nitelii, says ne de
btesi yetiyor. stelik zaman zaman ilettii ok nemli istihbaratlarn
da deerlendirilememesi, anlalamamas performans dklne yolayor.
Genel olarak MT ada anlamda yaplanmada geciktii ve eski usullerle
yoluna devamettii iin zverili,mcadeleci ama zayf bir rgt olarak
kalyor. Tabi burada lkelerin ekonomik gelimiliklerinin, d
Page 353
politikadaki ataklklarnn ve siyasi karar srelerinin istihbarat
rgtlerinin zerindeki etkilerini de hatrlatmakta yarar bulunmaktadr.
MT bunlar ele alnd zaman da zayf not almas kanlmaz bir tekilat
haline geliyor.
Bu noktada istihbarat bilgilerinin snrlar ve eitlilii konusu
karmza kmaktadr. MTelemanlar genellikle kendi yaptklar
istihbaratn stratejik amal olduunu ve kendilerinden " Bugn u
saatte, u yerde , u kiiler eylemyapacak" gibi bir istihbarat
bilgisinin beklenmemesi gerektiini dile getirmektedirler. Dnyadaki
dier isitihbarat birimlerinin de yzde 35 gerekleme olasln
yakaladklar anda operasyon iin karar verdiini belirten yetkililer,
yine de 1994'e kadar PKKkonusunda istihbarat alannda baz skntlarn
yaandn inkar etmiyorlar. Ancak dnyadaki dier gizli servislerin
yaptklar byk hatalardan da rnekler vermeyi unutmuyorlar.
NEML BR KAYIP: CENAN KOCAHAKMOLU
MT'in Kuzey Irak da olsun , Trkiye'de olsun PKKterr nedeniyle pek ok
grevlisini kaybettii bilinmektedir.Yitirilen grevliler arasnda 1993 ve
1994 yllarnda Kuzey Irak'a kar giriilen operasyonlarda askeri
istihbarat getiren deerli elemanlar da bulunmaktadr. Bu konuda MT
iinde oka tartlan ve zntye yolaan lmolay 19 Ocak 1994 gn
Erbil'de PKKile destekisi krt gruplarn, batl servislerin de yardm
ile ldrdkleri Cenan Kocahakimolu'nun kidir. MT'i yasa boan ldrme
olay, Kocahakimolu'nun arabasna arpraz ate almas sonucu
gereklemi ve olayla ilgili ilk bilgiyi de 20 Ocak'da Krdistan
Demokratik Partisinin Ankara temsilcisi Sefin Dizayi vermitir. Dizayi
yerel saat ile 19.30 da gerekleen olayda Trkiye'den yaplan insani
Page 354
yardmn koordinasyonu ile grevli olan Can Cemal adl kiininldn
duyurmutur.
Ancak Trk gazetecilerin insani yardmdan sorumlu olan Kzlay'a
yaptklar bavurada aldklar yant daha ilgintir. Kzlay yetkilileri
kendi elemanlar arasnda Can Cemal adnda bir kiininbulunmadn
aklamlardr. Hatta Kzlay Genel Bakan Kemal Demir, Genel Mdrleri
nal Somun'un blgedeki ekiple konutuunu ve byle bir olaydan haberdar
olmadklarn dile getirir. Ancak ayn yetkililer ertesi gn az
deitirip kendi personellerine ate aldn ve bir kayplar olduunu
akladlar. MT ile Kzlay koordinasyonu yetersiz kalmtr.
Kzlay'da, MT'de bu operasyonda ne kadar koordinasyonsuz ve tedbirsiz
olduklarn gzler nne sermitir. Bu iten en byk yaray Kzlay
almtr. Daha sonra ortaya kan baka olaylar nedeniyle Kzlay bir
istihbarat yan kuruluu gibi grlmtr. Uluslararas ilikilerinde bal
bulunduu kurulular iinde ok zor durumda kalmtr.
Kocahakimolu'nun cenazesi Maltepe camiinden kaldrlr. Btn MT
neredeyse oradadr. Ancak ne bir kamera ne de bir gazeteci vardr. O
srada haberi bize duyuran kiiyse telefonda " bakn bu lke iin len
insanlar nasl sessiz ve adsz defnediliyorlar" demitir. Gazeteci dostum
Zeki Saral ile birlikte Maltepe camiine gittiimizde grdmz manzarann
bize sylenenden farksz olduunu grdk. Cenaze ortadayd. Yeterince
kalabalk vard. elenkler boldu. Kucaklarda dolaan iki kk ocuk ve
gzyalarna boulan bir gen kadn dnda acnn derinliiyle sarslan
bir ok insan gzden kamyordu. Ama souk, adsz ve bilinmeyen bir adamd
tabutun iindeki MTgrevlisi.
Page 355
Herkes MT'i Kuzey Irakta ne yapyor diye eletirirken, MT, grevi
banda len bir elemann halkndan gizlemektedir. Gereke blgedeki
operasyonlardr. Ama o operasyonlar konusunda koordinasyonsuzluktan dolay
yeterince bilgi basna szmtr. Blgedeki batl servisler , Krt
gruplar, Trk gvenlik birimleri herkes olay bilmektedir. Bilmesi
istenmeyen Trk halkdr. Cenazenin kalkt gn. Sefin Dizayi ise olayla
ilgili yorumunda unlar sylemitir:
DNYANIN BLDN TRKYE BLMESN DYE OYNANAN OYUNA AD:
KIZILAYCILIK
"Dileri Bakanlna bilgi verdik. katillerin bulunmas iin her trl
nlemalnd ve Trk grevlilerin etrafndaki gvenlik arttrld.
Saldry gerekletirenler PKKolabilir. nk ldrlen bir Trk
vatanda.te yandan Irak ajanlar da Trk grevlilerin gzn korkutmak
ya da provakasyon amacyla bu cinayeti ilemi olabilirler. Irak ajanlar
daha nce yabanc yardmkurulularnn grevlilerine kar buna benzer
eylemlerde bulundular."
Dizayi'nin neyi bilip neyi bilmediini sizin yorumunuza brakyoruz.Tabii
bu haberi okuyanlarda orada ne olduunu hi anlamadlar. MT byk bir
gizlilikle operasyonunu tamamlam oldu! Ama bu olaylarn sonuncusu
olmamtr. Ayn olay daha sonra da yaanr.
Trk Silahl Kuvvetlerinin 1995 Mart'nda 35 bin kiilik bir kuvvetle
girip denetimi altna ald Kuzey Irak'da 7 obann kulaklar kesik ve
l olarak bulunmas, bunun ardndan obanlarn askerlerce ldrlmeden
nce gzaltna alndnn iddia edilmesi zerine yine MTelemanlar
ldrlr. Yine Kzlay mensubu kimlii kullanan ve obanlarla ilgili
cenaze treni ile olaylar gzleyen Orhan Bulut, Yaar Mutlu ve Mithat
Page 356
Okan gstericilerle girdikleri atma sonrasnda feci ekilde
ldrlrler. Cenazelerinde yine herkes vardr, elenkler boldur ama
onlarn ad ve ii yoktur. Arkadalarnnkimliiningizli kalmasna isyan
mdr, yoksa beceriksizlikten mi bilinmez , ama bu cenaze treninde
fotoraf ekenleri MTelemanlar durdurur, gvenlii onlar salar. Ama
lenler iin hala Kzlayc kimlii kullanlmaya devameder.
Aslnda gizli servis asndan bu olay duygusal ve gereklikten uzak
deerlendirmelerle geitirilmektedir. Objektif deerlendirmeler
yaplamamaktadr. Bir istihbarat iin en nemli eyin hayatta kalmak
olmas gerekmektedir. Oysa buradaki bir istihbarat eleman ile iki
korumann lm blgedeki faaliyetlerin artk istihbarat zelliklerinden
ok askeri veya poliseye zellikler gsterdiini ortaya karmaktadr.
Olay gn blgede ekimyapan ve Diyarbakr'da yerleik olan yabanc
televizyon ekipleri ile onlarn kulland Trk kameramanlar obanlarn
llerini, halkn fkesini kaydetmilerdir. Trk kameramanlar olay
yerinden dnerken Kzlay aralarnda grdkleri MTelemanlarna
blgedeki havay yanstm ve tehlikeye dikkat ekmilerdir. Buna ramen
bu grevli kalabaln zerine gitmi, tepki ile karlanca da
kzgn , fkeli yre halkyla tartmaya balamlardr. Kfrler savuran
kalabala kar alttan almak, blgeyi terketmek , durumu idare etmek,
olay yattrmak yerine kar kan bu grevli kimilerine gre
kahraman olarak nitelendirilebilirler. Belki cesaretleri gznne
alndnda bu yorumdoru olabilir. Ancak hi bir istihbaratnn
yapmamas gereken bir hata yaplmtr. Halkla kar karya gelinmitir.
fkeli ve silahl kalabala silahla karlkverilmitir. Kalabalk ile
giriilen atmada grevli lrken, kalabalk iinden de 6 kii
Page 357
lmtr.
Olay skandal boyutlarda yansmtr . Burada istihbaratnn grevi
tartmaya almak zorundadr. Blgede grev yapan MTelemanlarnn
istihbarat tecrbeleri, kendilerinden ne istenecei ve ilikide
bulunduklar gruplar ok nemkazanmaktadr.
Blgenin gereklerinden , yaamtarzndan, insan pisikolojisinden habersiz
olan ve istihbarata deil sanki savaa gidercesine blgeye korumalar ve
silahlaryla sevkedilen elemanlarn bilgi ve belge getirmeleri elbetteki
mmkn deildir. stihbarat nce hayatta kalmay baaran adamdr. En
kt istihbarat olmayan istihbarattr ve llerin bilgi vermesi mmkn
deildir. Buradaki hata blgeye deneyimli ve iyi eitimgrmemi
elemanlarn sevkedilmesinden kaynaklanmtr. Blgede uzun sre tutulan ve
zellikle asker ile zel timler arasndaki ekimeye ak tutulan
istihbarat elemanlar sonuta bilgi toplamak yerine cezalandrmak veya
ak savaa girmek gibi hatalara dmektedirler. MTiindeki anlamsz ve
ou zaman hatalarla donatlan gizlilik perdesi, yanllarn
eletirilmesini ve ortaya ders alnacak sonularn kmasn
engellemektedir. MT zeletiri mekanizmalar ok ar ve ska ilemeyen
bir rgt grnts vermektedir.
GAZETE PATRONLARINA MT MEKTUBU
MT bu olaylarn basna yansmasndan duyduu rahatszl, gl halkla
ilikiler yntemleriyle kendi lehine evirebilecekken garip ierikli
cenaze trenleriyle olayn bymesine yolamtr. Cenazeler MT'indir,
hereye MT sahip kar, ama Kzlay senaryosu oynanr. Roller kt
biilmitir. Bu kt oyunu izleyen ve rahatszln dile getiren basn
Page 358
iin MT'in ald iki nlemvardr. Birincisi cenazede istenmeyen
fotoraflar eken gazetecilere polisin yapt gibi dayak atlp,
korkutarak ellerindeki filmler alnr. kincisi de gazete patronlarna
klasik " Bu vatan iin yalnzca biz abalamayacaz, siz de yardmedin.
Son olaylar srasnda yaplanlar uygun bulmadk" ierikli sitem
mektuplar gnderilir. Mektuplarn altnda Mstear Snmez Kksal'n
imzas vardr.
Btn bu olaylar yaanrken acaba Trk Dileri Bakanl olaylarn
neresindedir? Aslnda istihbarat faaliyetlerinde en az MT kadar etkin
olmas gereken, zellikle d istihbarat alannda stratejik bilgi
toplanmasnda MT'ten daha ilerde bulunmas gereken Dileri Bakanl
ne yazk ki, 1980 sonrasnn yeni yaplanmasnda ikin kadrolar ile ,
ayrcalkl ve aristokrat yapsyla Ankara'daki Balgat semtinin
kenarnda kurulu irkin beton yapsnda, ilevsiz durmaktadr. yi
alabilse, Cumhuriyetin ilk yllarndaki parlak gnlerinde olduugibi
Trkiye'ye ok byk katklar olacak bakanlk ne yazkki hantal bir
grnt iindedir. stelik Dileri Bakanlnn iinde bir de stihbarat
Dairesi ve kadrosu bulunmaktadr.
DILER BAKANLII DKLRKEN
rnein Trkiye, Almanya bata olmak zere Dnya'da, Gneydou'da yaanan
olaylar nedeniyle keye sktrlrken sadece u an Dileri Bakanl
Mstearl koltuunda oturan dnemin Almanya Bykelisi Onur ymen
giriimlerde bulunmutur. Dier yetkililer ise suskundur. ymen, nce
lkesindeki sorunla ilgili olarak gazete haberlerinin bilgilendirmesinin
tesine geerek, ilgili valileri aram ve kaynaktan bilgi toplamtr.
rnein sorunlarn en nemlisinin yaand Tunceli ile ilgili olarak
Page 359
valiyi arayarak bilgi isteyen tek bykelisi ymen'dir.
Dileri sorunu sadece bununla kalmamaktadr. Olaylarn ilk temaslarnda
etkin olan bakanlk sonradan yokolmakta ne analiz, ne de politika
retiminde inisiyatif kullanabilmektedir. Oysa Trkiye siyasetinde en
etkin konumda bulunma cesareti ve gc Dileri Bakanl ve
elemanlarnn elinde bulunmaktadr. Turgut zal'l siyaset yllarnn
getirdii sorunlar 1995 ylnda bile zerinden atamayan tekilat ne
yazkki istihbarat konusunda etkin deildir. Karar alma ve analiz
konusunda da Dilerinin eksiklikleri ok byktr. stihbarat birimi de
baarsz kalmtr.
te buna ilk kez burada okuyacanz ve insanda aknlk yaratacak
denli byk bir rnek.
TUTANAKLARDANLKTALABAN VE TRKYE GRMES: NAKLEN
Tarih 26 Haziran 1992. Yer Ankara, Balgat. Dileri Bakanl ana binas.
Krdistan Yurtsever Birlii (KYB)'nin Lideri Celal Talabani binadadr.25
Haziran 1992 tarihinde Ankara'ya gelmitir ve 26 Haziran 1992 tarihinde
bakanlk koridorlarn aarak girdii toplant salonunda stihbarat
Aratrma Dairesi Bakan Bykeli Cenk Duatepe ve dier st dzey
dileri mensuplar Burhan Ant , Trkekul Kurttekin ile bir toplant
halindedir. Talabani'ye Ankara'daki rtibat Grevlisi Sarchill Kazzaz da
elik etmektedir. Gelin isterseniz tutanaklardan konumalar yle bir
gzden geirelim:
"Talabani: Viyana'da dzenlenen Irak muhalif gruplarnn toplants
baaryla sonuland. Toplantda esitli muhalif gruplardan oluan
heyetlerin temaslarda bulunmak iin baz lkeleri ziyaret etmeleri
Page 360
kararlatrld. lk ziyaret edilecek lkenin Trkiye olmasnda srar
ettik ve bu isteimizi size ilettik. Ziyaretimin nedenlerinden biri de bu
konudaki cevabnz renmek.
Kurttekin : Devlet erkannn halen Ankara dnda bulunduunu
biliyorsunuz. Biz Viyana'daki Bykeliliimizin heyetle grmesini
ngrdk. Ancak anladmz kadaryla grup Londra'ya gemi. Dolaysyla
grme Londra Bykeliliimizle yaplabilir.
Talabanini; Heyet Londra'da delil, yeleri Kahire, Riyad gibi bulunduklar
lke bakentlerine dndler. nemli bir adn olarak grdmz bu
giriimiin heyetin gidilen lkede st dzeyde kabul edilmesini
istiyoruz. Oysa sizin bu cevabnz nerimizin reddi gibi bir mahiyet
arzediyor.
Kurttekin", Talebinizi st makamlarmza ilettik. Pratik olaca
gerekesiyle belirttiimusuln izlenebilecei talimatn aldk. Ancak
grup dalm ise, yeleri bulunduklar lkedeki Trk Bykelilii ile
grebilirler.
TALABAN AIKLIYOR: PKK RANVE ERMENSTAN'I S YAPTI
Talabani; Esasen biz ziyaret edilecek ilk lke olarak Trkiye'ye
nerdiimizde birou buna kar kt. Sizin bu tavrnz bu evrelerin
iini kolaylatryor. Heyetin ABD'de Baker ve Kongre yeleri ile
grmesi ngrlyor. Belki de Bakan Bush'un da kabul sz konusu
olabilir. ngiltere'de Major ve Hurd kabul edecek. Trkiye'de de st
dzeyde bir kabul beklerdik. Ben bu cevabnz nerimizin reddi eklinde
kabul ediyorurn. Heyete, ziyaretlerine Arap lkelerinden baskalarn
telkin edeceim.
Kurttekin; Pek tabii, ziyaretlerine istedikleri yerden balayabililer.Biz
Page 361
de bu ifadelerinizi stlerimize aksettiririz.
Talabani: Ziyaretimin birinci nedeni bu durumu size aktarp, cevabnz
renmekti. kincisi ise, PKKile ilgili baz yeni gelimeler konusundaki
fikirlerimi sunmak olacak. PKKu anda ran ve Ermenistan' s olarak
kullanyor. te yandan bu rgtn Suriye tarafndan dlanm olduu
konusunda tereddtlerimvar. Suriye'liler oyunlarnn bir paras olarak
belki simdilik bu rol oynuyorlar, ancak PKK'nn bu lkeden ktna
inanmak g. Bir dier izlenimleri de PKK'nn Trkiye'deki etkisinin
giderek kaybolmasdr. Buna Abdullah calan'n deliliklerin de byk
katkda bulunduunu sylemeliyim. Krtler Abdullah calan'n davalarna
zarar verdiini kabul etmeye baladlar. Bu hemsizin, hemde bizimiin
ok olumlu bir gelime. Bundan bir yl evvel Mehdi Zana ile grrken
kendisi bana Abdullah calan' desteklememiz gerektiini kararl bir
ifadeyle syledi. Ben de kendisine "am'a gidip calan'la bir gr,
dndnde ayn fikirdeysen bundan byle senin her szn dinlerim" dedim.
Gitmi grm, dndkten sonra kendisini grdmde "haklymsn" dedi.
" CALAN'I SERBEST BIRAKSANIZ KRTLER ONDANKURTULMANINARESN
ARAR"
Diyeceimo ki, calan' Trkiye'de serbest braksanz Krtler ondan bir
an evvel kurtulmann aresini ararlar.PKK'ya yaklamkonusunda aramzda
bir fark var. Ben siyasetiyim, bir Devleti de temsil etmiyorum. BenimPKK
ile kavgamsiyasi dzeyde olur. Ben PKK'y Krt milletinin gznde afie
etmek iin caniliini, barbarln, Krt rnilletine verdii zarar,
Saddam'la yapt ibirliini herkese aklayan siyasi bir kampanya
srdrrm, ama onunla savaamam. Sizi de anlayla karlyorum. Siz bir
Devletsiniz ve 'PKKya kar yumuak davranamazsnz. Ama silahla da
Page 362
hereyin halledileceine inanmak zordur. ngiltere gibi tmimknlar olan
bir lke 1RA'yla baedemiyor. Kanaatimce ileri Bakannzn teslimolan
PKK'l militanlarn hogryle karlanaca yolundaki aklamas ok
olumlu bir tutum. PKK'y tecrit etmek istiyorsak daha siyasi davranmak
gerektiini ve onlarn silahn ellerinden almak gerektiini dnyorum.
Ben PKK'ya daha farkl yaklaabiliyorum, nk ben Krdmve onlarn
anlayabilecei. lisan ve slupla dnyorum. HEP'lilerle burada yaptm
grmelerde hata yaptklarn sylyorum. nceleri bana inanmyorlard.
imdi ise ne kadar hakl olduumu teslimediyorlar. Onlara SHP'den
ayrlmalarnn hata olduunu syledim. Simdi bana hak veriyorlar. Zaten
bizde Trkmenler tarafndan sylenen bir atasz vardr. "Bir Krdn
beyninin ancak olaydan sonra alt" tasvir ediliyor. Dier taraftan
PKK nnilediii cinayetlere ilikin olarak hazrlanan kasetler de ok
faydal, bunlarn televizyonlardan yaynlanmas halk etkiliyor. Siz Kuzey
Irak'ta bunu yapyoruz ve netice alyoruz.
TALABAN: " BELK BAIMSIZ BRDEVLETKURARIZ"
Duatepe: Yeri gelmiken syleyeyim. Talebiniz zerine PTTve TRT
Teknisyenlerinden oluan bir ekibi Kuzey Irak'a gnderdik. Ancak
adgeenler Kuzey Irak'ta bizimanladmz tarzda bir televizyon yayn
ebekesi bulunmadn, kstl ve blgesel yayn kapasitesi olan 3 verici
bulunduunu TVyayn ebekesinin tamanlamyla kurulmasnn ise byk bir
proje hazrlanmas, bunun da ykl bir bteyle desteklenmesi gerektiini
bildirdiler. Bu grevliler ayrca, kendililerine yakn ilgi gsterilmedii
gibi, tecrit dahi edildiklerini bildirdiler.
Talabani: Kuzey Irak'ta 4 istasyon ve her biri 1S kwgcnde: 4 vericimiz
Page 363
var. Bunlar Kerkk'teki Irak vericisinden daha gl ve 200 km2'lik bir
alana yayn yapabiliyor. Bizimsorunumuz bunlardan 3'nn devre d
bulunmas. Bunlarn yedek paralarnn karlanmasn istiyoruz. Byk
projeye gerek yok. Bu yedek paralarn bedelini de demeye hazrz. Etu
teknisyenlere ilgi gsterilmedii, tecrit edildikleri iddiasna gelince,
ben kendilerine evimde yemek verdim. Gittikleri her yerde de yaknilgi
grdklerini syleyebilrim.
Kurttekin: Benimdikkatinizi ekmek istediimbir husus Avrupa'daki
gazetecilere verdiiniz demelerle ilgili. Bu demeleriniz belki de basn
organlarnca tamyanstlmyor ve tutumunuzda dalgalanmalar olduu
izlenimi yaratyor. rneintalyan "La Republica" gazetesine verdiiniz
demeten (Roma Bykeliliinin 740 sayl ak teli) Irak'ta sadece
Krtler ve Araplarn yaadklar gibi bir netice ortaya kyor. Yine bu
demecinizde yarn bir gn Krdistan'n bamszlna kavuabileceini
sylyorsunuz. (Sayn Kurttekin daha sonra makalenin metnini okumutur.)
Talabani: Bu makalede yeralan hereyi syledimve bugn bana ayn sorular
sorulsa ayn eyi sylerdim. Hereyden nce benimIrak'ta sadece Krt ve
Araplarn yasad gibi fikir ne srmemimkansz. Ben Trkmenlerin talebi
zerine onlarn da szcln yapyorum" Bunu Trkmenlere sorabilirsiniz.
Krdistan'n bamszl konusuna gelince; cmleyi tamokursanz benim
"Eer bir gn Araplar birleirse Krdistan bu lkenin bir paras
olmayacaktr" dediimi greceksiniz. Biz Irak'n blnmesini istemiyoruz
ayrca gerekten de yarn bir gn Araplar birleirse, Krtler Araplarn
bir kolonisi olmayacaktr. Belki Trkiye'yle birlemeye karar verir, belki
bamsz bir devlet kurarz, ama artk hibir zaman Arap sultasnda
yaamak istemiyoruz. Samimi olarak ifade edeyimki, imdi Irak'n
Page 364
blnmesi iin en msait vakit" Buna ramen biz Irak'n btnlnn
korunmasna taraftarz. Eer blnmeyi isteseydik oktan harekete
geerdik. Bizimtavrmz ok ak. Bu bakmdan makalede yazlarnn
hepsinin doru olduunu ve bizi anlayla karlamanz gerektiini
dnyoruz.
IRAK LE SURYE BRLER M
Kurttekin: Sylediiniz erevede evet. Ancak gazetelerde yaynlanan
demeler bazen arptlabiliyor. Bu bakmdan sizi uyarmak istedim.
Talabani: Aka syleyeyimartk biz Araplarla aka mcadele edeceiz.
Bugn Irak iin bir komplo hazrlandn, buna gre, Irak Baas partisinin
yapsnn deitirilerek Irak'n Suriye'yle birlemesi ngrldn
biliyoruz. Zaten bu tr planlar yllardr tatbik edilmek isteniyor. Biz
Araplarla iie yaadmz iin Arap meseleleri ve Araplarn birlemeleri
ynnde el altndan sarfedilen gayretleri bilmiyor deiliz. Zaten biraz
evvel bahsettiiniz demecimde de bunu vurgulamak ve bu tr bir olaslk
halinde Arap dnyasnn dnda kalacamz belirtmek istedim.
Duatepe: Musul Vilayet Konseyi ile ilgili giriimin arkasnda kimin
olduunu biliyor musunuz?
Talabani: Biz bunun Trk askeri evreleri tarafndan desteklendii
izlenimini edindik. Musul VilayetiProjesinin hukuki temelini hazrlam
olan Mr. Keller bana, Projeyi st dzeyde baz askeri makamlarnzla
grldn syledi. (Keller, Cenevre'deki "Good Offices Group of European
Lawrnakers" isimli kurulunun Genel Sekreteri). Trkiye tarafndan
desteklendiini dndmz iin de kar kmadk. Doru sylemek
gerekirse bunu Trkiye'nin kara ka, kara gz iin deil, bizimiimize
Page 365
de geldii iin destekledik. Musul Trkiye ile birleirse bu bizimde
;Trkiye ile birlememiz iin bir n admtekil eder. Bakn size samimi
olarak fikirlerimizi sylemek istiyorum" Biz gerekiyiz" Bamszlk
peinde deiliz. Eer bir lke ileberaber yaamamz gerekiyorsa bunun
Trkiye olmasn istiyoruz. Musul Trkiye'ye geerse Trkiye'nin petrol
sorunu kalmaz. Biz de Trkiye ile birleirsek, PKK sorunu da ortadan
kalkar. Biz de sizinle ayn parlamentonun ats altnda konuuruz. Ben
bunu Sayn Babakana daha syledimve Sayn Babakan bu fikrime gld.
Bizimiten dileimiz bu, demokratik bir lke olan Trkiye sadece bizim
iin deil, bakalar iin de ekici bir lke olmaya balad.
Duatepe: Musul Vilayet Konseyi giriiminin arkasnda Trkiye yok. Bunun
Trk askeri evrelerince desteklendii yolundaki gr ilk defa
duyuyorum. Bu kiiler filhakika nce askeri yetkililerimizle temas
etmiler, onlar da bize gnderdiler. Mesele bundan ibaret.
KYBTemsilcisi Kazzaz: Buradaki Otel masraflar olan 128.000.000 TL.'
snn kimlerin dediini merak ediyorum.
Talabani: Bu iin arkasnda Almanlar ve petrol iinden byk kazan
salamay uman Avrupallar olduunu dnyorum. Yanlarndaki Keller adl
ahs bunlar ynlendirip idare ediyor. Ancak tekrar ifade edeyimki,
Musul Vilayet Konseyi ile ilgili olarak sunulan proje son derece iyi
hazrlanyor.ok iyi bir almann rn. Bunu kimin hazrladn merak
ettim. Amerikallar da, ngilizler de bunu bilmediklerini sylyorlar. Ben
zaten Trkiye ile birleme fikrimizi st dzey Amerikan yetkililerine
amak ie karmak istemiyoruz. Bu Trkiye'nin meselesidir" dediler ama
menfi bir tepki de gstermediler.
"HEREYAMERKA'NIN TUTUMUNA BALI"
Page 366
Kurttekin; Bizim70 ylda gerekletiklerimizi, stelik bunu petrolsz
gerekleirdiimizi dikkate aldnzda bu tr projelerin bizimiin
nemli olmadn takdir edersiniz.
Talabani: ok diplomata davranyarsunuz. Artk eski politikalarnz
brakn. Musul'u aln ve biz de sizinle birleelim.Beni st dzey askeri
yetkililerinizle de grtrmenizi istiyorum. Jandarmayla pratik nlemler
iin gryorum,ancak ben askerlerle grmek istiyorum.
Duatepe: Sayn Babakan burada olmad iin bu talebinizi sonra
deerlendirebiliriz Muhalefet gruplar olarak Viyana'da ne kararlar
aldnz?
Talabani: Ana fikir bir Hkmetin kurulmas oldu. Erbil'de kurulmasna
karar verilen Hkmeti Suudi Arabistan gibi baz lkeleri de
tanyacaklarn mit ediyoruz. Ancak herey ABD'nin tutumuna ve bu ie ne
diyeceine bal. Heyet ABD'ne gittikten sonra fikirlerin netleeceini
bekliyoruz.Bu arada bizimihtiya duydumuz baz maddelerin Kuzey Irak' a
geirilmesi iin yardmlarnz bekliyoruz. rnein sigara fabrikas iin
getirdiimiz kat Kapkule'de bekliyor. Sayn Babakan buna msade
edileceini sylemiti.
Duatepe: Bu konuda Sayn Ant size cevap verecek. Ancak Sayn Babakan bu
sigara katlar iin zellikle bir talimat vermeden genelde Kuzey Irak
iin neler yaplabileceini sorduunu hatrlatmak isterim.
Ant: Kuzey Irak'a mal sevkiyat iin Birlemi Milletler Yaptrmlar
Komitesinin msaadesi gerekli. Eer szkonusu sigara katlar iin bu
msaade verilmemi ise Kuzey Irak'a gitmesini salamamz szkonusu olamaz.
Biz elimizden gelen kolayl gstermeye alyoruz. rnein bir sve
Page 367
NGO'su tarafndan Kuzey Irak'a gbre ve tahta sevkiyat iin yaplan
bavurular Yaptrmlar Komitesi kabul etmi . Ama takdir edersiniz ki
kararlar biz almyoruz. Bu konuda BMok hassas davranyor.
Talabani: YaptrmKomitesinin kararlar zaten ihlal edilmiyor mu? Kuzey
Irak'tan getirilen ihtiya d mazota gz yumulmuyor mu?
Ant: Bunu bizden herkes talep etti ve bata BMistedi. nk size
saladklar insani yardmprojeleri iin gerekli malzemeyi tasyacak
kamyon bulamyorlard. Biz de zararmza olmasna ramen kabul edilebilir
bir miktarn sevkine izin verdik.
Talabani:0 halde bize yardmc olamayacaksnz. Biz de bu malzmeyi ran
zerinden geiririz. Bir seneden beri sizden talep ettiimiz hibir eyi
salayamadk. Bundan znt duyuyoruz.
Grmenin sonunda Talabani, Muhalif Gruplar temsilen bir heyetin
Trkiye'yi ziyaretinin, ABDziyaretinden sonra gerekletirebileceini
dndn sylemitir.
Sayglarmla arzederim."
DEVLET TALABAN DE YANILDI
imdi sizce daha sonra Trk Diplomatik Dokunulmazl zrh ile rlen
ve kendisine Krmz Pasaport verilecek kadar iyi ilikiler kurulan
Talabani, taa o gnlerden bugnlerin mesajlarn vermiyor mu? Veriyorsa
Dilerindeki diplomatlarn grevi buna uygun analizleri yapmak deil
midir? Peki bu senaryo neden yoktur dersiniz? te bu sorularn sorulduu,
yantlarnn alnd zaman Trkiye'de ynetsel anlamda bir eylerin
deimeye balad da gzlenecektir. nk Duatepe dahil hemen btn
dileri brokrasisi Talabani ve Barzani'nin PKK'nn zmnde kilit
olduuna inanmlardr. Olyalarn bu kadar bast olmadn zaman ortaya
Page 368
koymutur.
Talabani bu konumalarnn ardndan Trkiye ile girdii ilikilerin
sonucunda PKKy blgede en etkin kullanan, Apo'nun en nemli destekisi
durumuna gelmitir. Talabani'nin zerine soru iareti koyarak beklemenin
yeterli olaca dncesi, ona kar nlemler paketi gelitirememe
ataleti, Trkiye'yi d politikada olumsuzluklarn iine ekmektedir.
Cumhurbakan Turgut zal'n, bir general ile grmek iin neredeyse
yalvaran Talabani'yi, ankaya Kk'nn en ba misafiri yapmas ve ona
ilikin pek ok i gerekletirmesi bu politikaszlklarn yerine
gememelidir. Dileri Turgut zal'a bile gerekleecek senaryolar
sunabilirdi. Ancak bunun iin oturmu bir kurumyaps ile,z gvenli bir
diplomat kadrosuna ihtiya vardr. Dileri Bakanlnda bu tr
diplomatlarn says ise olduka az gzkmektedir. Trkiye'yi yneten
Cumhurbakanlar ile Babakanlara doru olan konularda doru ve zamannda
bilgi sunmak ve sunulann takipisi olmak nemli olmaldr. Unutulmamal
ki Amerika'da Clnton ynetiminin Bosna politikasn eletiren Dileri
st dzey memurlarndan 6 s birden istifa ederek konuyu gndeme getirmeyi
bilmilerdir. nemli olann koltuklar deil retilen i ve sonular
olduu artk Trk brokrasisine yerlemelidir.
YURTDII MEMUR YAMASI
Trkiye'nin darda etkisiz oluunun sorumlular da bu politikalarn
yrtcleri olsa gerektir. Neden mi ? Bakn bu konuda ynelttii sert
eletirileriyle tannan, eski bakanlardan, Bitlis Milletvekili, eski
bykeli Kamran nan neler diyor:
" Trkiye'nin d temsilciliklerinin son derece dank ve son derece
Page 369
verimsiz bir tekilat olduunu sylemek mecburiyetindeyim. Dnyann hi
bir memleketinde bizimki kadar brokrasinin darya tat
grlmemitir. Hemen hemen btn devlet kurulular darda
temsilcilikler kurdular. Dnyann hi bir memleketinde darda kltr
maviri art onun yannda eitimmaviri yok. Darda hi bir memleketin
maliye, hazine, planlama, ticaret tekilat yoktur ama bizde var. Hatta
DPT Tekilat Kanunuda darda eleman bulundurma kadrosu ubulunmad
halde gizli formllerle darda eleman bulundurur. Hazine ve D Ticaret
mstearlklar, bunlar yeni birer Dileri Bakanl olmak iddiasnda.
Dnyann her tarafna insan gndermekte. Giden insanlar kaliteli mi,
gittikleri konuyu bilmekteler mi, bunun gerektirdii dil bilgisine
sahipler mi?Hayr malesef deiller. bunlarn gnderdikleri d
temsilcilerin yzde 90' hi bir yabanc dil bilmemektedirler. Ama buna
mukabil bugn Paris'de 11 mavir bulunmaktadr.
Kalknma ve ibirlii tekilat OECDPariste'dir. Bunun iindeki fert
bana milli geliri endk olan Trkiye'dir. Ama delegasyondaki memur
says itibariyle Amerika ve Japonya'dan sonraki en kalabalk olan
Trkiye'ninkidir. Cenevre Birlemi Milletler Ofisi neznindeki daimi
delegeliimizde 7 mavir bulunuyor. Btn bu mavirlerin darda
ortalama 7-9 bin dolar aylk maalar vardr. Ve bugn Dileri
bakanlnn personel saysn amtr. Bir baka yn daha var bu
olayn: Bunlarn hepsi kendi bana buyruktur. Bunlar bykelilerin
otoritesine tabi deillerdir. Tambir danklk vardr. Trkiye'nin
iindeki koordinasyon noksanl, otorite boluu , aynen darya da
yansmtr. Tayin edilen insanlarn byk bir ksm bir hizmet icab
deil, sadece o insann yurtdnda ve dviz olarak maa almas iin
Page 370
orada bulunmaktadrlar. Almanya'nn Mnih ehrinde tam4 tane Hazine ve
D Ticaret Maviri var. Sabahtan akama kadar gezmekten baka bir
grevleri yok. Mstakil konsolosluk dna atklar bronun da
telefonlar kesilmi vaziyettedir. Bu devlete onur krc bir durum
oluturmaktadr. Bu durumu hi bir hkmet disiplin altna alamamtr.
Peki bunlar gerekten devlete faydal olabiliyorlar m? Trkiye aleyhine
olan propaganda faaliyetini gsleyebiliyorlar m?
Bugne kadar size zlerek syleyeyimtelevizyon ekranlarnda gzken
Bykeli says ikiyi gemez. Almanya'da Bykeli arkadamz Onur
ymen byk baar ile almtr. Bunun dndakilerin hepsi sanki
hcumedilen tenkit edilen memleket kendi memleketleri deilmi gibi
davranyorlar. Ama aybanda Trkiye'yi dnmek herkesin aklna geliyor.
Btn dnyada bir usldr cevap verme hakk. Bizde bunlar yok. Hi bir
ekilde saat 10.30'dan evvel alan bir Trk temsilcilii veya
mavirlii bulamazsnz. Oysa bunlar milyonlarca dolara
malolmaktadrlar. Trkiye'de maalesef brokratik bir diktatorya vardr.
Siyasi gler havada kalmaktadr."
DILER NE YAPAR
Evet bir lke dnnz ki yurt dnda gizli servisinin btn eleman
kadrosundan daha fazla bir insan kayna bulundurup en st dzeyden para
desin, ama bunlarn hi bir yararn grmesin! Belki bunlarn byk bir
ksm olmasa, yolatklar zararlar da nlenebilecekken, siyasi
kayglarla bunlarn oluturduklar saadet zincirine dokunulamamaktadr.
Yurtdndaki "beleilerin" says bugn MT'in kadrolarnn ok
zerindedir. bunlarn istihbarat veya dier faaliyetlerimize de bir
Page 371
katklar sz konusu olmamaktadr. Geri yurtdndaki MTgrevlilerinin
de nemli bir blm klasik ileriyle uramakta ve pasif durumda
bulunmaktadr . Btn bunlarn yeniden ve acilen gzden geirilmesinde
kanlmaz yararlar vardr.
imdi Dileri Bakanl yetkilileri ama biz bunlara zaten karyz
diyebileceklerdir. Onlara karsnz da ne yaptnz? Kar olmadnz
kendi kadrolarnz ne yapabiliyor diye sormakta byk yarar bulunmaktadr.
Sorun bir etkinlik mcadelesi olarak ortaya konmaktadr. Bu sorularn
yantlar malesef ki hembizimhemde diplomatlarmz iin olumsuzluklarla
dolu olmaktadr. Sovyetler birlii yklmadan bir ka ay nce Dileri
Bakanlnn resmi tezi " Sovyetler yklmaz" eklindedir. Bu da dnemin
Dileri Bakan tarafndan televizyonda dile getirilmitir.
Dileri Bakanl grevlileri ile bykeliliklerdeki MTgrevlileri
arasndaki ilikiler ok da scak deildir. rnein MTelemanlarnn
odasnn dinlendiinden kuku duyduklar bir Atina Bykelisi odasnda
arama yaplmasna iddetle kar kmtr. Bunun zerine Ankara'dan
yardmisteyen MTelemanna gerekli destek verildiinde ve bykelinin
odas arandnda duvarna yerletirilmi ve faal durumdaki dinleme aleti
ele gemi, bykeli de bir sre sonra grevini yeni eliye devretmek
zorunda kalmtr. MT, Sovyetler dalmadan nce Dou Blokundaki hemen
btn bykeliliklerimizde bu tr dinleme aletlerini bulmutur.
Geri dnyann dier lkelerinde de gizli servisler ile dileri
mensuplar arasndaki anlamazllklar hep sregelmitir. Ancak Trkiye
nedense d istihbarat alanndaki an kapatabilecek bir byklkte
bulunan temsilciliklerini kullanarak bunu kapatamamaktadr. Dier
lkelerden farkl olarak baarsz kalmaktadr. Diplomatlar ak
Page 372
istihbarat alannda gsterecekleri kapasitenin ok altnda faaliyet
gstermektedirler. Bykelilerin yzde 90' istihbarat toplamada ve
Trkiye iin bulunduklar lkede etkin mcadele vermede yetersiz , hatta
bazlar zararl bulunmaktadr.
DILER STHBARATDARES
1980 ylnda kurulan Dileri Bakanl stihbarat Aratrma Dairesi de
ASALAterrnn , PKKile yer deitirmesinin ardndan baarsz olmutur.
stihbarat dairesi 1986 ylna kadar ASALA'nn izlenmesi ve fikir
bazndaki ideolojik klarnn ortadan kaldrlmasnda kullanlmtr.
nk Trk Diplomatlarndan 30 'u ASALAtarafndan ldrlmtr. Trkiye
ldrlen diplomatlarnn hakknn aranmasnda da yine snfta kalmtr.
Ancak Dileri Bakanl bu alandaki mcadelesini kendi dndaki
niversite retimyelerine havale ederek Dnya'da bir Trk tezinin
oluumunun salanmasnda baarl olmutur. Yani memurlar elini ekince
iyi seilen hocalar Ermeni terrnn tarih tezini ykmay baarmlardr.
ASALA'nn ardndan PKKile mcadelede bu birimsnfta kalmtr. Bu
birimTrkiye'nin bandaki dier terr rgtleriyle de mcadelede
baarszln tesinde bilgisiz bulunmakadr. nk bu birimin elemanlar
kendilerini d ilikilerle ve bir rgtle snrlamlar olayn i
gelimelerini izlememiler ve istihbarat bilgilerini bytememilerdir.
Tabi bu arada Dileri Bakanl'nn bir baarsna deinmeden gememek
gerekmektedir. ok iyi gazete takip eden dileri mensuplar arasnda,
bugnk MT Mstear Snmez Kksal' ayr bir yere getiren bu olay,
Krfez kirizidir. Irak'n , Kuveyt'e saldracan Dnya'da en nce
renip devletini uyaran Bykeli, o zamann Badat bykelilii
Page 373
grevini yrten Snmez Kksal olmutur. Kksal bu grlerini aktard
Ankara tarafndan takdir edilmitir. Turgut zal Kksal'dan ald bu
bilgiyi Amerikan Bakan Bush'a iletmi ve byk skse yapmtr. MT'in
bana bir sivil aranrken de akla ilk gelen isimlerden biri Kksal
olmutur. Kksal Irak'n Kuveyt'e saldrsnn yan sra sonrasndaki
gelimeler konusunda da ok baarl bir senaryo izmeyi
baarmtr.MT'in baqna gelen ikinci diplomat Snmez Kksal'dr.
Kksal'dan nce Kahire'de Bykelilik yapm olan Celalettin Tevfik
Karasapan 1958 ylnda Bkre Bykelilii'nden alnarak MAH'n bana
getirilmitir. Bunlara karlk MT'den de bir Bykeli kmtr. O da
12 Mart muhtrasyla MT'in bandan uzaklatrlp Lizbon'a Bykeli
olarak atanan Fuat Dou'dur.
ORTADOUVE AMERKA'NIN TRKYE N BTKLER
Aslnda Ortadou da, Trkiye'nin blgeyle olan tarihi ve kltrel balar
ve blgeden Trkiye'ye ynelen tehditler gznne alndnda, Dileri
Bakanl'na nemli grevler dmektedir. Ama bunlarn
koordinasyonsuzluk, eleman seimindeki ve yetitirilmesindeki hatalar
yznden, laykyla yaplabildiini sylemek mmkn deildir. slami
terrn hedeflerinden birisi haline gelen Trkiye ne yazk ki bu tr
olaylara hazrlksz yakalanmtr. rnein 1993 yl Haziran aynda bir
komisyona bilgi veren Dileri Bakanl stihbarat Dairesi Bakan Cenk
Duatepe o dnemTrkiye'de kasrga gibi esen Hizbullah ve islami terr
konusunda bilgisi olmadn itiraf etmitir. Buna gereke olarak da "
D balantlarnn saptanamamas ve kendilerinin i olaylarla ilgili
bilgi aknda etkin olmadklarn" gstermitir. Yani istihbarat
toplamamakta gelenleri deerlendirmektedirlir. Hizbullah ve islami terr
Page 374
de ne yazk ki bu anlay nedeniyle atlamlardr.
Aslnda bu deerlendirme de atlayan sadece dileri olmamtr. slami
terr deerlendirmesinde en ok hatal olan 1980 dnemi ve sonras
askeri ve siyasi iktidarlardr. Snfta kalmlardr. stihbarat
servislerinin uyarlarna kulak asmamlardr. Bugn Trkiye islami terr
rgtlerinin rahata kk salabildii ve eylemyapabildikleri bir lke
haline gelmi durumdadr. Bu dnemde ANAP iktidarnn nne getirilen
islami terr uyarlar dinlenmemi ve MT tarafndan dnemin ANAP'l
yneticilerine verilen islami terr brifingi glnerek izlenmi, sonra da
gerei yerine getirilmemitir. Geri islami terr ile ilgili ilk
gelimeler, DP iktidar srasnda Amerika'nn basklaryla
oluturulmutur. Dnemin lideri Adnan Menderes'e Amerikan ynetimi
tarafndan Ortadou'daki etkinliklerini arttrabilmek iin lml islam
yaygnlatrmas ynnde basklar yaplmtr. Bu dnemden sonra da
,Trkiye'de islamnoktasndan hareket eden eitli gruplar yaygn bir
ekilde gelimilerdir. Bu gelimenin sonucu olarak radikal islami
rgtler Trkiye iin bugn byk bir tehdit unsuru haline gelme
bulunmaktadrlar. Ayn lml islamtezi, Amerika'nn bugn de Trkiye
zerindeki basklar arasnda nceliini korumaktadr. Bu tezin
Gneydouda ki PKKuygulamas Trkiye'ye daha ar zararlar verdirmitir.
Trkiye'nin d politika ve istihbarat ile uluslaras ilikileri asndan
ekonomik bamllklarnn, hereyi temelinden etkilediini de
belirtmekte byk yarar bulunmaktadr. Uluslararas ekonomik ilikiler
bugn hereyi belirleyen bir g noktasdr. Uluslaras siyaset ,
ekonominin altnda bir konumdadr. Trkiye'nin IMF, GATT, OECD, AT ve
Page 375
Amerikan askeri ve sivil yardmlar ile uluslararas ekonomik
ilikilerdeki bamll , ulusal siyasal karar mekanizmalarn temelden
etkilemektedir. nk ulusal ekonomi kaynaklar bu saylan uluslararas
ekonomik g merkezlerinin cenderesi veya bamll altnda
faaliyet gstermektedir. Bu, Trkiye'nin uluslararas faaliyetleri
zerindeki en byk ipotei olutumaktadr.
Btn bunlara karn Bat da etkin olamayan Trk istihbarat servisinin
Ortadou'da bir etkinlii yok mudur? Bu sorunun yant bir not olarak
verilecek ise istihbarat uzmanlar tarafndan "iyi" olarak
tanmlanabilmektedir. D istihbarat alannda hemen hereyiyle Batl
istihbarat servislerine baml olan Trkiye, bir tek Ortadou konusunda,
baz alanlarda Batl servisleri geen ilikiler ana sahip
bulunmaktadr. Trkiye blge lkelerini ve buralarda iktidar ellerinde
tutan kiiler ile ailelerini de ok iyi tand iin Batl haberalma
servislerin Ortadou'daki iyi partnerlerinden birisi olmaktadr. Burada
hatalarn aktarrken MT'in blgedeki Arap serviseriyle kyaslanmayacak
kadar demokratik ve iyi istihbarat birimlerinden birisi olduunu da inkar
etmemek gerekir. Aslnda elindeki, kolundaki balar zlse belki de en
iyisi olacakatr. Bundan nceki blmlerde blgedeki Trk istihbarat
etkinliineilikin rnekler ortadadr. Ancak Ortadou denilence akla
gelen srail gizli servisi MOSSADile ilikiler olmaktadr. likilerin
kaybeden tarafnda Trkiye yeralmaktadr. Blgedeki istihbarat etkinliini
MOSSADele geirmitir. srailden daha iyi oynanabilecek bir istihbarat
kart iyi oynanamad iin yitirilmitir.
MT'e HiramAbas'n dnnden sonra 1986 ve sonraki yllarda, bu alanda
belirgin bir ataklk gzlenir. zellikle d istihbarat birimleriyle ortak
Page 376
operasyonlar konusunda gzle grlen gelimeler vardr. Ayrca
Ortadou'da MT, zellikle PKKnedeniyle yeniden etkinliini arttrma
arzusundadr.
ALMANLAR MT' DNLYOR MU
Bu srada Almanlarla da iyi ilikiler gelitirilmektedir. Aslnda 1970
ylndan buyana Almanlarla ilikiler ok iyi dzeydedir. MT'e bilgisayar
ann kurulmas srasnda Almanlar yardmc olmulardr. Bu yardmn
teknik ekipman olarak yaplmas o dnemtehlikeli sonular douraca
gerekesiyle kabul edilmemitir. Bu bilgisayar sistemi Alman gizli
servisinin kulland sistemin aynsdr. Alman gizli servisi BND'nin
teknik eleman eitimi amacyla MTmensuplarn Almanya'da eittii ve
kullanmkonusunda bilgi aktard bilinmektedir.
Sistemihra eden lke olarak Almanlarn , bu yolla MT'in faaliyetlerini
dinledii ve izledii Alman gizli servisini konu edinen Almanya kaynakl
aratrmalarda dile getirilmektedir. Bu konuyla ilgili olarak grtmz
MTyetkililerinin kesin ve peinen bir yalanlamadan ok, konuya
teknolojik stnlk asndan yaklamalar, soukkanl tutumsergilemeleri
bu alandaki al-verilerde , veya ilikilerde ilerin yle gizli kapakl
yrtlemeyeceini gstermesi bakmndan ilgintir. Almanlar veya
Amerika'llar , aktardklar teknik malzeme asndan hi bir zaman
birinci snf, kontrol edemeyecekleri ekipman hi kimseye
vermemektedirler. Btn gizli servisler bir dierine aktardklar malzeme
ve teknik ekipmanda kar taraf herzaman denetleyebilecekleri aralar
yelemektedirler. Verilen teknik yardmson teknolojiyi kapsamamaktadr.
Demode olmu aletler teknik yardmveya pazarlama kapsamnda hibe
Page 377
edilmekte veya satlmaktadr. Casusluk teknolojisi dnyada en etkin
kontrol edilen rnlerin banda gelmektedir. Bunlarn rn patentleri
veya teknik zellikleri sk skya korunmaktadr. Teknoloji
yetersizlikleri de Trkiye gibi gelimekte olan veya pek ok gelimi
lkede olduu gibi casusluk alannda bu konudaki tekelleri oluturan
Amerika, Rusya, srail, Almanya, ngiltere, Fransa gibi lkelere
bamll arttrmaktadr. Japonya bile sanayi teknolojisindeki
mkemmeliyetine ramen casusluk teknolojisinde Almanlardan yardmalmak
durumunda kalmtr.
Trkiye d istihbarat asndan baka lkelere hep baml kalm bir
lkedir. Bu bamllk Amerika, ngiltere, Fransa, Almanya ve srail gizli
servislerine kar olmutur. Onlardan gelen d istihbarat ounlukla
ekedilememi ve doru kabul edilmitir. Oysa bu pek ok alanda hatal
bilgilenmenin tesinde, yanl ynlendirilmelere ak olunmasn ortaya
karmtr.
Almanlarla ilikilerde 1980 askeri darbesi srasnda Ruslara kar ortak
sler oluturulduu ve buralarn teknik ekipmann Almanlarn karlad
da ortaya kmtr.Ayn durumAmerikallarla da yaanmtr. Amerikallar
zellikle dinleme alannda Trkiye'yi Ruslara kar neredeyse
donatmlardr. zellikle ran'n Humeyni ile Amerikan kart
yaplanmaya gitmesi ve buradaki dinleme istasyonlarn sktrmesi
Trkiye'ye ynelinmesine yolamtr. Amerikallar daha sonra
kullanamadklar eski teknoloji rn bu tesislerden bazlarn Trkiye'ye
hibe ederek "plk" lerinden kurtulmulardr.
MT'e Alman gizli servisi'nin d istihbarat ve Almanya'daki ar sa
veya sol rgtler hakknda bilgi salad ve bunlara kar operasyonlarda
Page 378
kontroll yardmc olduu saptanm bulunmaktadr. Alman Dileri
Bakanlarndan Klaus Kinkel Alman gizli servisi BND'nin bakanlndan bu
noktaya gelmi bir siyasetidir. Kinkel'in Trkiye'deki partneri Hiram
Abas'dr. Almanlarn kinci Dnya Sava srasnda da Trk
Bykeliliklerinin ve gizli servisinin ifrelerini zmeyi baardklarn
ve dinlediklerini daha nce ele almtk.
Bugn de bunun yaplmas elbetteki olanakl gzkmektedir. Ancak bu
durumlara kar btn gizli servisler ve lkeler ok etkin nlemler
almaktadrlar. Dilerinin haberlemesi asndan bu nlemlerin bir
lde alabirlii ortadadr ve her zaman bu beklenmektedir. Ancak
MT'in bilgisayar teknolojisi asndan Almanya'dan bilgi ve eleman
eitiminde yardmalarak 1977 ylnda kurduu sistemile, 1995 ylnn
sonlarna kadar bir haberleme faaliyeti gerekletirmediini belirtmek
gerekmektedir. MT'in bu yolla dinlendii yolundaki Almanya kaynakl
iddialar bu adan ok inandrc olmamaktadr. nk MT merkez binalar
dnda hi bir birimiyle bu bilgisayarlar ayla iletiimkurmamakta ve
bilgi nakletmemektedir. Bu durumda Almanya'nn Trk gizli servisinin
bilgisayarlarndaki bilgilere ulatn savlamak olanaklar byk lde
ortadan kalkmaktadr. Ayrca burada alnan gvenlik nlemlerini de buna
eklersek, Almanlarn gizli servisin bilgisayarlarna ulaarak, bilgilere
elde ettikleri iddasnn gerekleme yzdesi ok aalara inmektedir.
Ancak 1996 ylndan sonra MT, bilgisayarla haberleme ebekesini devreye
sokacandan, bu aamada ortaya kacak sorunlarn neler olacan
kestirmek mmkn deildir. Bu sistemin baka gizli servisler tarafndan
ele geirilip geirilemeyecei konusunda bir ey dile getirmek ise
Page 379
kahinliin snrlarn bile zorlamak anlamna gelecektir.
MT d temaslarnda ve kontrespiyonaj, yani casuslua kar mcadelesinde
elinden geldiince etkin olmaya abalamaktadr. Ancak bunda ylesine byk
bir baar saylmasa da azmsanmayacak kadar casus yakalanmtr. MAH'dan
buyana Trk gizli servisi bugne kadar 132 casus yakalayabilmitir.
Bunlarn byk ksm Bulgar, Sovyet ajanlardr. Genelkurmay Askeri
Mahkemelerinde yarglanan bu casuslar ve aldklar cezalar yledir:

MT TARAFINDANTESBT EDLENCASUSLAR
SIRA NO
ADI SOYADI
UYRUU
HZMETETT LKE
HAKKINDA YAPILAN LEM
1.
BRAHMZYKSEL
TC
BULGARSTAN
29.01.1944 ylnda mahkemeye sevkedilmi delil yetersizliinden beraat
etmitir.
2.
NAL EKERC
BULGAR
"
1945 ylnda mahkemeye sevkedilmi delil yetersizliinden beraat etmitir.
3.
Page 380
SALHTANDIR
TC
"
4.
AL KARADUTLU
TC
"
5.
HAKKI NAS ARSAL
TC
"
06.06.1946 ylnda mahkemeye sevkedilmi 10 yl hapis cezasna
arptrlmtr.
6.
HASAN CANDAR
TC
"
11.09.1948 ylnda mahkemeye sevkedilmi 9 yl 8 ay hapis cezasna
arptrlmtr.
7.
OSMAN RNLER
TC
"
Page 381
1948 ylnda mahkemeye sevkedilmi 30 yl hapse mahkumedilmitir.
8.
AHMET ZDEMR
ROMEN
"
1950 ylnda mahkemeye sevkedilmi 23 yl 4 ay hapse mahkumedilmitir.
9.
AL TEKEFE
TC
"
06.01.1951 tarihinde mahkemeye sevkedilmi 10 yl hapse mahkum
edilmitir.
10.
AL AKTUNA
TC
"
13.04.1951 tarihinde mahkemeye sevkedilmi delil yetersizliinden beraat
etmitir.
11.
SMET KURTULU
TC
"
1951 ylnda mahkemeye sevkedilmi 6 yl hapis cezasna arptrlmtr.
12.
HSEYNDURMAZ
TC
Page 382
"
16.01.1951 tarihinde mahkemeye sevkedilmi 17 yl 6ay hapse mahkum
edilmitir.
13.
RAMZ TOPU
TC
"
edilmitir.
14.
HSEYNYAVUZ
TC
"
1951 tarihinde mahkemeye sevkedilmi 3 ay hapse mahkumedilmitir.
15.
MEHMET EROULLARI
BULGAR
"
edilmitir.
16.
OSMAN HASAN OSMAN
BULGAR
"
Page 383
edilmitir.
17.
KEMAL KUNETL
TC
"
edilmitir.
18.
RECEP MEHMETOV
BULGAR
"
edilmitir.
19.
KADRATEL
TC
"
edilmitir.
20.
NASUH GLER
BULGAR
"
edilmitir.
21.
Page 384
PETER NANOF GUREF
BULGAR
"
edilmitir.
22.
HSEYN GM
TC
"
edilmitir.
23.
AHMET KURTULMU
TC
"
edilmitir.
24.
MAHMUT MTU
BULGAR
"
edilmitir.
25.
MURAT BAKO
Page 385
TC
"
edilmitir.
26.
EMNHULUS AKUR
TC
"
1954 ylnda mahkemeye sevkedilmi, delil yetersizliinden beraat
etmitir.
27.
AL DEMROF
BULGAR
"
edilmitir.
28.
ABD ANSAL
BULGAR
"
29.
AHMET ERETN
TC
"
Page 386
30.
DMTR BUNDUKOS
YUNAN
"
05.07.1957 tarihinde mahkemeye sevkedilmi 6 yl 3 ay hapse mahkum
edilmitir.
31.
MURAT BAKADUR
TC
"
edilmitir.
32.
KAMBERYILMAZ
TC
"
edilmitir.
33.
MUSTAFAHIZLI
TC
"
edilmitir.
34.
Page 387
SAMPOLAT
TC
"
edilmitir.
35.
MEHMET GMBOLU
TC
"
edilmitir.
36.
HASAN SLEYMANOV HAFIZOV
BULGAR
"
edilmitir.
37.
KADR EKT
TC
"
edilmitir.
38.
HLM MAN
TC
Page 388
"
edilmitir.
39.
DAVUT ALIKAN
TC
"
edilmitir.
40.
GALP YENGL
TC
"
edilmitir.
41.
HASAN SUDA
TC
"
edilmitir.
42.
SMAL ODUNCU
BULGAR
"
Page 389
43.
MEHMET AKTA
BULGAR
"
44.
TEVFK ZTOPRAK
TC
"
edilmitir.
45.
HALL ACAR
TC
"
46.
NEJAT EROL
TC
"
edilmitir.
47.
MEHMET BEKTA
BULGAR
Page 390
"
48.
NASUF OSMAN FERHAT
BULGAR
"
49.
NAL ZLKFL AKSOY
TC
"
19..07.1972 tarihinde mahkemeye sevkedilmi 12 yl hapse mahkum
edilmitir.
50.
MEHMET EREL
TC
"
51.
MMNALTINAY
TC
"
etmitir.
52.
Page 391
MUZAFFER ENGL
TC
"
edilmitir.
53.
KAML MELH KIRCA
TC
"
edilmitir.
54.
MUSTAFAKEMAL DERMENC
TC
"
edilmitir.
55.
AZZ ERKAN
TC
"
etmitir.
56.
MEHMET FTC
TC
Page 392
"
edilmitir.
57.
MEHMET BLGN
TC
"
edilmitir.
58.
HSANVURAL
TC
"
edilmitir.
59.
AYHANZALP
TC
"
edilmitir.
60.
AHMET ZCAN
TC
"
Page 393
etmitir.
61.
ENVER UAR
TC
"
62.
ENVER NKO
TC
"
etmitir.
63.
SMAL YILDIZ
TC
"
edilmitir.
64.
SAADET YILDIZ
TC
"
edilmitir.
65.
Page 394
GENO PETROV GENOV
BULGAR
"
24.04.1982 tarihinde sust yaplalarak lkesine dnmesi salanmtr.
66.
VASL NKOLOV VANOV
BULGAR
"
24.04.1982 tarihinde sust yaplalarak lkesine dnmesi salanmtr.
67.
VANPETROV
BULGAR
"
etmitir.
68.
OSMAN GNE
TC
"
etmitir.
69.
HSEYNBULUT
TC
"
Page 395
etmitir.
70.
HSEYNYKSEL
TC
"
26.09.1984 tarihinde mahkemeye sevkedilmi 2 sene 6 ay hapse mahkum
edilmitir..
71.
BRAHMGEZER
TC
"
edilmitir..
72.
ZEK AKAY
TC
"
etmitir.
73.
MT KAYA
TC
"
16.04.1985 tarihinde mahkemeye sevkedilmi 4 sene 2 ay hapse mahkum
edilmitir.
Page 396
74.
AHMET SMALOV OSMANOV
BULGAR
"
1985 ylnda mahkemeye sevkedilmi delil yetersizliinden beraat
etmitir.
75.
EVKET KAFKASLI
TC
SSCB
76.
BRAHMHAMZAOLU
TC
"
77.
HIZIR NAKADZE
SOVYET
"
78.
YAKUP AYVAZOLU
TC
"
Page 397
79.
AL BAYAR
TC
"
80.
BRAHMMEMEDOV
TC
"
81.
HALL OLUSEYFULLAH
TC
"
82.
BNNET OLUKR
TC
"
30.11.1941 ylnda mahkemeye sevkedilmi 5 yl hapse mahkumedilmitir.
83.
AKR OLUBEDRETTN
TC
"
Page 398
84.
RECEP OLUGENAL
TC
"
85.
YAFET OLUNUR
TC
"
86.
HATCE KARAMAHMUTOLU
TC
"
87.
AL STNBOA
TC
"
88.
MEHMET EREL
TC
"
Page 399
89.
KAZIMGERZADZE
TC
"
90.
ARAMCHANNESYAN
ERMEN
"
1949 ylnda mahkemeye sevkedilmi idamcezasna mahkumolmutur.
91.
GLFDANLEMZADZE
SOVYET
"
92.
NKOLAY VASLYEV ONENKO
SOVYET
"
Yaplan sust sonucu 16.05.1956 tarihinde snrd edilmitir.
93.
VLFREDHERBRECHT
ALMAN
"
24.09.1957 tarihinde mahkemeye sevkedilmi mebbet hapse mahkum
edilmitir.
Page 400
94.
ARMANGOSTANVARTANYAN(ALTANGLOLU)
TC
"
21.05.1957 ylnda mahkemeye sevkedilmi 15 yl hapse mahkumedilmitir.
95.
KEGAN LEON PULL (KERMMANUKYAN)
ERMEN
"
21.01.1968 ylnda mahkemeye sevkedilmi. mebbet hapse mahkumedilmitir.
96.
ADOLF SLOVK
AVUSTURYA
"
97.
NECDET MUALLA
SURYE
"
98.
VLADMR MECHTCHERYAKOV
SOVYET
"
10.10.1983 tarihinde sust yaplm, 12.10.1983 gn snrd
Page 401
edilmitir.
99.
RENAT T.BIKMOULUNE
SOVYET
"
22.04.1983 tarihinde casusluk yapmas nedeniyle snrd edilmitir.
100.
MURAT OBAN
TC
"
101.
OUR VANOV
SOVYET
"
24.03.1990 tarihinde sust yaplarak lkesine dnmesi salanmtr.
102.
NAHT MRE
TC
ROMANYA
11.12.1968 tarihinde mahkemeye sevkedilmi, nce idama, bilahare 30 yl
hapis cezasna mahkumedilmitir.
103.
SMET TELLOLU
TC
ROMANYA
Page 402
02.11.1971 tarihinde mahkemeye sevkedilmi 30 yl hapse mahkumedilmitir.
104.
FAK YUSUF
YUNAN
YUNANSTAN
1972 ylnda mahkemeye sevkedilmi delil yetersizliinden beraat
etmitir..
105.
MUSTAFAHSEYN KATP
YUNAN
"
106.
NKOS BARBACKS
YUNAN
"
107.
BARBAROS ALTULUOLU
TC
"
edilmitir.
108.
ALEKSANDR DAMNDS
Page 403
YUNAN
"
edilmitir.sust yaplarak, lkemizi terketmesi salanmtr.
109.
MMNHAFIZ ALOLU
YUNAN
"
22.03.1992 tarihinde mahkemeye sevkedilmi,delil yetersizliinden beraat
etmitir.
110.
SEBAHATTN SAVAMAN
TC
ABD
edilmitir.

111.
TURAN ALAR
TC
ABD
16 Mart 1983'de sust yaplarak Amerikal yetkiliylebirlikte ele
geirildi. Daha sonra Nisan ay iinde mahkemeye sevkedilecei srada
intihar olarak nitelendirilebilecek bir ekilde ld. lmnden nce
almas gereken ilalar almad ortaya kt.
112.
Page 404
LHANBARDAKI
TC
LBYA
113.
YUSUF BOZDA
TC
LBYA
11.10.1994 tarihinde mahkemeye sevkedilmi yarglanmas devametmektedir.
114.
ETHEMAKL
TC
MISIR
edilmitir.
115.
BRAHMEYHBRAHM
SURYE
MISIR
14.10.1960 tarihinde mahkemeye sevkedilmi yarglanmas devamederken
firar etmitir.
116.
RFANKAYALGER
TC
RAN
Page 405
21.12.1990 tarihinde mahkemeye sevkedilmi tutuksuz yarglanmak zere
serbest braklmtr.
117.
JAROLLAMUHAMMED
SALMAHMED
IRAK
IRAK
118.
BRAHMABDULKERM
MUHAMMEDEL SND
IRAK
"
119.
AHMET ALVER
TC
"
120.
HCAB KOYT
TC
"
121.
NECAT OYAN
Page 406
TC
"
122.
AHMET EL RUBEY
IRAK
"
123.
AHMET YILDIZ
SURYE
"
124.
MUHAMMEDABDOHALLOUM
SURYE
"
125.
ABDLKERMYILDIZ
SURYE
"
126.
ASIMAYTEK
Page 407
SURYE
SURYE
edilmitir.
127.
CEML PIRILTI
SURYE
"
1961 ylnda mahkemeye sevkedilmi, cezaevinden firar etmitir.
128.
MUHAMMEDKHAR AZKOUR
SURYE
"
Casusluk yapmas nedeniyle 1987 ylnda snrd eilmitir.
129.
AHMET EL EYH
SURYE
"
1978 ylnda casuslukyapmas nedeniyle snrd edilmitir.
130.
N.AWF HASANMER
SURYE
"
1978 ylnda casuslukyapmas nedeniyle snrd edilmitir.
131.
ERAFETTNEYP ABAZA
Page 408
SURYE
SURYE
1977 ylnda mahkemeye sevkedilmi, 15 yl hapse mahkumedilmitir.
132.
SABR ABBAS
SURYE
SURYE-SSCB-ABD
1978 ylnda casusluk yapmas nedeniyle snrd edilmitir.

MT RAPORU SKANDALI
D istihbarat alannda MTyeni eyler yapmak istemektedir. Ya da bu
bahane edilerek yeni bir yaplanmaya yolalmaktadr. Burada Turgut
zal'n Suriye gezisi bir dnmnoktasdr. Suriye gezisi srasnda Hiram
Abas Babakan Turgut zal tarafndan kamuoyuna lanse edilir. MT'in ilk
kendi iinden yetimi sivil Mstear'nn Abas olaca tartmalar bu
gezi sradanda balar ve devameder. Bu tartmalar srerken 1988 ylnn
7 ubat'nda 2000'e Doru dergisinin tammetin yaynyla MT raporu olarak
kamuoyuna yansyan skandal patlak verir.
HiramAbas'n grd ve iyi olmu dedii, Cumhurbakanlndaki MT
temsilcisi Erkan Grvit'in alp okuduu ve kaynpederi olan
Cumhurbakan Kenan Evren'e sunduu rapor, pek ok elde dolatktan sonra
2000'e doru dergisinde yaynlanm ve ortal kartrmtr. Geri
raporun ilk ipularn Turgut zal aylar nce Trkiye ve dier baz
gezetelerdeki syleilerinde rakiplerine gzda vermek iin dile
getirmitir, ancak byle bir etki beklenmemektedir.
Page 409
"Banker Bako olay, polis iindeki ekime ve yeralt-polis-kamu
grevlileri ilikileri" balyla Mehmet Eymr tarafndan hazrlanan bu
rapor ve ierdii bigiler, uzun zaman tartlr. Rapor'un kamuoyuna
szmas sonucunda HiramAbas, Mehmet Eymr bata olmak zere pek ok MT
mensubu grevlerinden olurlar. Rapor'un doru olup olmadndan ok, nasl
olup da hazrland ve basna szd zerinde durulur. Raporda st dzey
askeri yetkililer ile ilgili bilgiler bulunmasna sinirlenen Cumhurbakan
Kenan Evren'in tepkisi raporu yazanlara kar tutumu sertletirir. MT'in
i ekimeleri, polisteki huzursuzluk ve karklk MT'i yine asli
grevinden alm, bir byk girdabn iine koymutur. Bu raporun
hazrlanmas ve kamuoyuna yansmasnda elbetteki dnemin Babakan Turgut
zal'n siyasi hesaplarnn ve Cumhurbakan olma isteinin, insanlar bu
ynde artlandrmasnn, vaadlerinin byk rol olmutur. Ancak olaydan en
abuk syrlan ve insanlar kaderine terkeden de yine zal'dr.
MT bunlara alkndr. nk patronu olan siyasi otorite tarafndan byle
altrlmaktadr ve her frtnada yaralar almas doal karlanr. Bu
seferki yara da byk olur. nk raporda Trkiye'nin en st dzey
yneticilerinden bahsedilmektedir. Banker Bako bir tefecidir. Bako'nun
Cindoruk'u finanse ettii ve ilerin asl patronunun Cindoruk olduu iddia
edilmektedir. Hsamettin Cindoruk DYP Genel Bakan'dr ve Sleyman
Demirel'in emanetisidir. st dzey emniyet yneticileri raporda
ilikileriyle boy boy sergilenirler. MT'in st dzey yneticiliini
yapm kiilerden, yeralt dnyasndan, stanbul polisine uzanan bir
ilikiler a raporda ortaya konur. Rapor ayn zamanda yllar sonra
Trkiye'yi kasp kavuracak mafya belasnn ipularn da vermesi
bakmndan ilgintir. Bu adan da yazlanlar doru kmtr. Rapor
Page 410
tartmalar srasnda MT'in baz grevlilerinin zal ailesinin zel
ilikilerini dzenlemede; rnein Zeynep zal'nevliliine mani olunmas
iinde, kullanld da belirlenir. MT' in baz alanlar yine siyasi
oyunlarn arac haline gelirler.Yine devletten ok zel ilikiler ann
emir kumandas altna girerler. zal ailesi, pragmatizmin ac neteriyle
MT'i ve dier gvenlik rgtlerini adeta doramaktadr.
MT LKKEZ DENETLEND VE SONU: BUBYLE GTMEZ
Rapor yarasnn ardndan MT yine kabuuna ekilip, suskunlua gmlr.
Hazrlanan raporla ilgili olarak Cumhurbakan Kenan Evren'in ve dier
asker yetkililerin bastrmas sonucu Babakan Turgut zal bir soruturma
atrr. Soruturma nedense raporda sulananlar iin deil ama raporu
hazrlayanlar iin yaplr.
Konuyu inceleme grevi Babakanlk Tefti Kurulu Bakan Kutlu Sava'a
verilmitir. Sava yanna ald ve ok gvendii iki mfetti arkada
Hikmet etin ve mer Trk ile birlikte, MT'de kendilerine ayrlan odaya
giderek almalarna balar. lk i MT gibi sorgu konusunda uzman
alanlarn bulunduu bir kurumda bu profesyonellerin nasl ifadelerinin
alnaca zerinde bir karar verilmesidir. Bunun iin odalarna gnderilen
yeminli daktilo darya kartlr ve ifade almalara ncelikle arlan
kiilerle yaplan uzun havadan-sudan sohbetlerle balanr:
ABAS AIKLIYOR: RAPORU KMSIZDIRDI
rnein HiramAbas'n ifadesinin alnmasndan nce 20 dakika o gn havann
k olmasna ramen yamur yamas zerine yaplan sohbete geilir. Abas
ustadr. Ona ve dier MT'ilere gre mfettilerin bu yntemlerle bir
ey elde etmesi imkanszdr. Abas ifade verirken bir yandan da dalgasn
Page 411
gemektedir:
- MT raporunu kimszdrd acaba?
Abas: Kimolacak canmCumhurbakan Kenan Evren. Odaha etd halindeyken
Cumhurbakan'lndaki MTtemsilcisi damad Erkan Grvit araclyla
raporu istedi ve daha sonra basna szdrd.
Nasl olsa mfettilerin, lkenin Cumhurbakan azna geleni kfr
olarak MTraporuyla ilgili dile getirdii bir dnemde gidip kendisine , "
Bu raporu damadnzla birlikte siz mi basna szdrdnz" diyecek halleri
yoktur. Ama onlarn da ellerinde kullanacaklar kozlar vardr...
Tam102 aktif operasyona katld ifade edilen Abas espirileri, MT
iindeki hakimiyeti, sorgu tekniiyle soruturmaclar etkiler. Ama
onlarda az deildir. Kendisine vatan-millet adna katldn syledii
aktif atmalara hangi yetkiyle girdii sorulur. yle ya 12 Mart
dneminden 1992'ye kadar katld atmalarda hangi yetki ve sfatla
bulunmutur? te bu sorunun yant yoktur.
MTTARHNDE HAMBURGER'N NEM
MT raporuyla birlikte gndeme raporun nasl basna szd sorusu da
gelir. Bu sorunun yantn arayan Kutlu Sava ve arkadalar iin dm
zecek ipucu bir hamburger yeme yksnde yatmaktadr. Basnda raporu
yazan kii rfan Tatemur'dur. Onun aklamalarna gre rapor kendisi
stanbul'dan Ankara'ya arlarak gtrld MT'de nne konmutur. O
da bu rapordan ncelikle alntlar yapmtr. Bu srada da MTmutfanda
hazrlanan hamburgerler'den yemitir.
te bu hamburgerlerin nemi raporun basna szmas yksnn anahtar
olmalarndan kaynaklanmaktadr.
Mfettiler raporun basna nasl szd soruna hep ayn yant
Page 412
almaktadrlar:
" Basna bu raporu ankaya Kk szdrd."
Oysa ortada bir baka iddia vardr. Bu iddiann aratrlmasna ncelikle
raporun hangi tarihde hazrland aratrlarak balanr. Rapor Austos
aynda hazrlanmtr. Taslak halindeyken Kske kmtr. Kke karken
hemen hemen ayn tarihlerde stanbul ve Ankara'da baz gazetecilerin
masasna da konmutur. Ama gazete patronlar bu raporun
haberletirilmesine bir trl cesaret edememilerdir. Ancak ilgintir
raporun bitirildii tarih 10 Kasm1987'dir . Bu tarih ayn zamanda
basna szd tarihdirde. Raporun zerine tarih konulurken basnn
ahitlii de salanmtr .
MT'DE HAMBURGERYEMENN ZAMANI
Peki ama MT'de gerekten hamburger piirilmekte midir? Raporun
piirildii bilinir ama ya hamburger?... Mfettilerin kafasndaki soru
budur. Evet MT'de yaplan aratrmada hamburger piirildii de saptanr.
Hamburger piirilmesinin st dzey sorumluluunu da ok nl bir soyad
stlenmitir: Doramac. Bu Doramac, YK Bakan mehur hsan
Doramac'nn yeenidir.
Mfettiler bir gn dnemin Mstearn'a akayla kark " MT'innl
hamburger'inden yemek istediklerini " anlatrlar. Bu isteklerinin derhal
karlanaca ifade edilir. Bylece MT'de hamburger hazrland da
ortaya kar. Sorumulusu arlr ve hamburger iin alnan malzemenin ka
gn bekletilerek hamburger yapld sorulur. Oda bir veya iki gn iinde
malzemenin hamburger yapldn syler. Bunun zerine hamburger
retiminin ne zaman balad alnan malzemeler iin tutulan defter
Page 413
kaytlardan aratrlr. 1987 ylnn Eyll ayndan itibaren hamburger
yaplmaktadr. Yani MT raporunu basna aklayan rfan Tatemur'un MT'e
getirilerek hamburger yedirildiini syledii tarihlerde, MThamburger
hazrlamaktadr ve rfan Tatemur'da bu hamburgerlerden yemi
bulunmaktadr. Ama raporun aratrmasnda bu tarihten ok nceleri rfan
Tatemur'un raporla ilgili bilgilere sahip bulunduu da bilinmektedir.
Mfettiler bu ayrntlarla nemli sonular elde etmektedirler. Kutlu
Sava altklar odayla ilgili olarak MT Mstearna daha ilk
gnlerden itibaren unlar syler:
" Bakn efendimben askeri okullarda ders verdim. Oralarda ses dzsenleri
vardr ve snflar dinlenir. Bu alenen yaplr. Ben de sizin yerinizde
olsumtekilatmla ilgili alan insanlarn odalarn dinlerim. Bunu da
biz hi yadrgamayz."
MFETTLERN AIAALDII MT' LER VE EMEL SAYINOLAYI
Ayrca ilerleyen zaman diliminde almalar devamederken bir baka karar
da MT'e bildirilir. Mfettiler sadece ilgilendikleri olaylarla ilgili
konularda arivdeki bilgileri grmek istemektedirlir. Bunun dndaki
bilgileri grmeyi uygun bulmumaktadrlar. Bunun iin iki elemann
grevlendirilerek arivden istenilen bilgilerin gerekli ayklamasn
yapmas istenir. Bu byle de olur. Ama soruturmaya sekte vurmak
isteyenler veya ynlendirme-yanltma abasna girenler derhal aa
alnacaktrlar. Bu konudaki ceza iki kiiye de uygulanr. Bunlardan birisi
Mehmet Eymr'n o dnemdeki yardmcs Korkut Eken'dir. Dier grevli de
ayn dairede bulunan ve nl iadam Aa Ceylan'nn dnr olan dier
yardmcdr. Soruturmann seyrini beenmeyen bu ikili mfettilere baz
konularda bilgi aktarmamakta direnip soruturmay baka yne ekmek
Page 414
isteyince, Kutlu Sava ve arkadalarnn oluruyla aa alnrlar.
Soruturma srasnda eski Genelkurmay Bakan Necdet ruileilgili Emel
Sayn olay da incelenir. MT raporunda ru ile Sayn arasnda bir gnl
ilikisinden bahsedilmektedir. Buna ilikin arivdeki bilgiler incelenir.
Evet, MT bir kaynandan gelen duyumu, rapora, arivdeki dosyasndan
alarak aynen aktarmtr. Ama bu duyumarive yanl gemitir. Yine
dosyalarda olayn dorusu bulunmaktadr. Saynile Gnl ilikisi bulunan
kii bir bakasdr. MT arivindeki bir hatal yazmn sonucunda ru
paa ar yara almtr. Bir yoruma gre de bu hatal yazmbilinerek o
rapora konulmu bylece ru'un ypranmas salanarak Cumhurbakanl
seimlerinde etkisizletirilmesi amalanmtr. Bu da zal'nyolunu
amtr.
Peki ama MThangi yetki ve grev anlay iinde Necdet ru'u
incelemitir? ru skynetimdneminde stanbul MT Blge Bakanl'nn
fiilen en st dzey idarecisidir. Daha sonra da Genelkurmay Bakan
olmutur. MT askeri kiiler ve kurumlar konusunda aratrma yapmak iin
bu kurumlarn yetkilileriyle bir uzlamaya varmak durumundadr, nk yasa
byle demektedir. Ama byle bir anlama da yoktur. MT ru'u kendi
yneticiliini yapt zamanlar dahil olmak zere uzunca bir zamandr
izlemektedir. Ve bu izlemeyi de MT'in bandaki asker idareciler
bilmektedir. Yani herkes birbiri hakknda bilgi sahibi olmak iin MT'i
kullanmaktadr. nk bu izleme bir istihbarat szmas veya pheye
dayanmamaktadr. Arivler bylece insanlarn zel yaamlar dahil pek ok
bilgiyle dolmakta ve bunlar da asla yokedilmemektedir.
MTincelenir ve sonuta iki kiinin aa alnmas ve bir dizi eletiri
Page 415
ile dolu olan rapor hazrlanr. Raporda askerlerin bir basamak olarak
grdkleri MT Mstearl grevinin bu iinuzmanlarna ve anlayanlarna
braklmasnn zamannn gelip getii vurgulanr ve MT'in yetki ve
sorumluluk alanlarnn dnda faaliyetlerde bulunduu belirtilir. Acil
olarak MT'in devlet hizmetine sokulmasnn kanlmazl anlatlr.
MT arivlerinin zel yaamlarla dolu olduu da sayfalk raporda
yeralr ve bu uygulama eletirilir. Raporda yeralan hayali ihracat
savlarnn doruluunu belgeleyecek gerekli dkmann da arivlerde
yerald belirtilir.
Bu MT'in dardan bir grup tarafndan ilk kez denetleniidir. Ve
sonular asndan da ok nemlidir.
MTHAYALCLER SAPTAR VE YAZDIKLARI DORULANIR
MT raporunda yeralan hayali ihracat sulamalaryla ilgili olarak yeni bir
soruturma almas gelien olaylar nedeniyle kanlmaz olur.
Soruturmann sonucunda pek ok iddia dorulanr. MT raporu soruturmas
da hayali ihracat soruturmas eklinde srdrlr. Ancak Kutlu Sava
raporunda zellikle polisi ok yakndan ilgilendiren sulamalarn
bulunduu 17. sayfadaki olaylarn, MT tarafndan belgelendiini, Babakan
Turgut zal'a bildirir. Bildirir ve karar da ona brakr:
" Ayrca MT raporunda 17. sayfada yeralan iddialarn kontrol de bu
vesileyle yaplm olmaktadr. nemle belirtilmelidir ki bu konudaki
iddialarn mesnedi vardr ve MTilgilileri bu konuyu etdlerine
dercederken genel olarak konu hakknda doru enformasyona
dayanmlardr. Bu konu bu raporumuzun tekliflerinin deerlendirilmesi
erevesinde ele alnacandan etdn 17. sayfasndaki iddialar ayrca
ele alnmayacak ve kesin bir ihtiya belirlemedike bir baka rapora konu
Page 416
tekil etmeyecektir."
Turgut zal da zaten byle bir soruturmaya hi bir zaman gerek
duymayacaktr. Sonra gelenler ise onun yolundan hi kmayacaktr.
GZLLK DENLENBYKBALON
Kavga hala devametmektedir. Ancak burada ok nemli bir sonu daha
vardr ki gzard edilmesi mmkn deildir. Oda devlet srr ve gizlilik
olarak adlandrlan ablonlardr. Gizlilik CIAtarafndan ne Watergate'de
ne de rangate'de salanabilmitir. ngiliz, Fransz Rus gizli servisleri
de benzer skandallarda gizlilik salayamamlardr. MTiin de ayn
eyler geerlidir. MTzellikle bakalar adna kullanld zamanlarda,
sr saklayamad gibi skandallara malzeme olmutur. Buradan hareketle
gizli servilerin kime ve neye hizmet ettiklerinin yan sra ne adna neyi
sakladklar ve gizlilik perdesiyle rttklerinin de iyice tartlp ,
aydnlatlmas gerekiyor. Eer bunlar yaplamazsa hemdemokrasiler hemde
gizli servisler byk zarar gryor. Daha dorusu halk adna grev yapan
insanlar, halk aldatm ve bilgilenmesini engellemi oluyorlar.Gizlilie
ne kadar ve nerede ihtiya duyulduunun yasalarla iyiden iyiye
snrlandrlmas gerekiyor. MT raporu ve ardndan ortaya kan gerekler
gizlilik tartmalarnn ne kadar nemli olduunun eniyi rneini
oluturmaktadr.
MTraporuyla ilgili tartmalar o kadar boyutlanr ki, rahatszlk
toplumun hemen her kesiminde en ar ekilde duyulur. Blent Ecevit eski
gnlerin birikimiyle sert eletiriler getirir: "Mit kapatlr ve yeni bir
MTkurulur" der. Ecevit'in o dneme ilikin eletirileri yledir:
ECEVT: MT KAPATILIR , YEN MTKURULUR"
Page 417
"MT'in kaaklkla ilgili konulara eilmesi bence doaldr. Delillere
dayal saptamalar yapmas bence uygundur. Ben byle rgtlerin siyasi
etkilerden ve kiisel hesaplardan uzak almasna byk nemveririm.
Babakanlmdneminde MT'e hi bir siyasal grev vermedim, zel grev
beklemedim. Ancak bana verilen raporlarndan olabildiince yararlanmaya
altm. MT raporlar genellikle beni tatmin etmezdi. Somut ayrntlara
girmekten kandklarn grdm. Bu da zerlerinde yaratlan ylgnlktan
ileri gelmekteydi. Onlara ylgnlklarn amalar iin teviki oldum.
Alma yeterince sonu alamadm. MT'in bilgi ve deerlendirme dnda aktif
grevlere yneltilmesini her zaman sakancal bulmuumdur. nk bylesine
bir grevden byk siyasal ve sosyal sakncalar doar. bana gre
istihbarat rgtleri ak ve temiz almalar yapmaldr. Gnmzde
rgtlerin iine szmadan, ajan provakatr kullanmadan bilgi toplama
olana vardr. Ancak eski alkanlklardan kolay kolay kurtulunamyor.
MT olaylar konusunda nceden bilgi alr ama emniyetin bunlarn stne
gitmek iin istedii somut bilgileri vermekten de kanr. Ben kendi
dnemimde bunu saptamtm. Benimzamanmda kaaklk konusunda ok iyi
raporlar vermilerdir. Bunlar beni ok sevindirirdi. Sonu almak iin
Sayn Orhan Eypolu'na ( Dnemin Babakan yardmcs) bu raporlar
verirdim. Ama haberlerin szd yolunda bilgi alrdm. Trkiye'deki
istihbarat birimleri arasnda salambir egdmgereklidir. MT
pandorann kutusu gibi ald. Belgeler ve bilgiler geliigzel yasad
yollardan dalyor. MT'in de pek ok devlet kuruluu gibi rndan
km ve ok tehlikeli, sakncal bir biimde kullanlr duruma gelmi
olduu belli. Teorik olarak iki zmyolu vardr:
Birincisi MT kapatlr, yerine daha salkl bir kurulu yeni bir MT
Page 418
oluturulur. kincisi; rapor ciddiye alnr ve kastl hazrlanm olsa da
ierii tmiddialar, gven verecek tarafsz bir kurulca aratrlp
kamuoyu nnde aa kavuturulur.
Kurumar bir yara almtr. Babakan Turgut zal'n MT'in yerine uzunca
bir sredir yeni bir MToluturmak iin frsat kollad bilinmektedir.
Raporuniktidara byle bir frsat salamak zere tezgahland kukusu
zihinlerde uyand."
KSKN EMNYET LE MT'LER ,KADER M SYAS HESAPLAR MI BARITIRDI
Ancak daha sonra MT den uzaklatrlanlar ile MT raporunda yeralanlar
devletin st dzey ynetiminde yine bir araya gelirler. Sulanan nal
Erkan Olaanst Hal Blge Valisi, Mehmet Aar Emniyet Genel Mdr, Vali
Nevzat Ayaz DYP Milletvekili ve nce Milli Savunma ardndan Milli Eitim
Bakan olurlar. Mehmet Eymr MT'e geri dner(Kimi evrelere gre dn,
dnemin Babakan Tansu iller'in kocas zer iller'in araya girmesiyle
saland. Kimilerine greyse yeni oluturulan birimlerde onun yerini
dolduracak eleman sknts olduu iin dn teklifi kendisine
ulatrld.) Korkut Eken ise bir dnem, hakknda rapor yazd Mehmet
Aar'dan gelen i teklifini kabul edip, polis zel timinin eitiminden
sorumlu mdr olmutur.( Korkut Eken ile bir zamanlar aralarndan su
szmayan, kader arkada Mehmet Eymr arasndaki iplerin de bu teklif
nedeniyle ve Eken'in grevi kabul etmesiyle koptuu belirtiliyor. Eken'in,
MT'e geri dnen Eymr' , kendisini drda brakt gerekesiyle
sulad ve krld aktarlyor.)
HRAMABAS'IN LMNN SIRRI
Herkes grev bandadr, hemde kilit grevleri paylarlar. Kimse
Page 419
hakknda bir soruturma veya aratrma yoktur. Bir eksik vardr; Hiram
Abas. Abas, 26 Eyll 1990 gn stanbul'da urad bir suikast sonucu
ldrlmtr. Bu lmn zerindeki sis perdesi de hala aralanabilmi
deildir.
Abas ile ilgili olarak lmnn ardndan, MT iindeki askeri kanattan
olduu bilinen kiiler ellerine aldklar katlarla, gazeteci gazeteci
gezer ve HiramAbas'n uyuturucu iiyleilgilendiini, Yahudi kkenli
olduunu, MOSSAD'a ve batl servislere bilgi szdrdn, adnn nasl
bir melanet anlamtadn anlatp dururlar. Bunlar haber de olur. Bu
haberler daha sonra olu tarafndan yalanlanr. Yine MT iindeki kavgadr
yaanan. Abas'n lm zerine yaplan yorumlarda MT ii hesaplamann en
temel lmsebeplerinden birisi olduu ifade edilir. ldrlmesinden hemen
nce, ok yaknnda bulunan ve ona koruma salayan MT stanbul
Blgesi'nin elemanlar baka yerlere tayin edilir. Kendisine gnderilen
korumalar kaldrlr.
Bu konudaki bir iddia da; Abas'n kendisine ate eden kiileri tand
iin, arabas yavaladnda onlara selamverdii eklindedir. Ancak bu
ispatlanabilmi deildir. Ama Abas'n gnde en az yz mermi yakan,
hareketli hedeflere ate etmeyi seven, isabetli atlar ve iki silahn
birden hzla atelemesiyle nl "kovboy" evikliinin, 103 adet silahl
atmaya girip kmlnn iki kez yaralanmasnn getirdii
tecrbelerin bu yolla etkisiz klnd savlanmaktadr. Aslnda gizli
servis ateidir ortal dumana boan. nk lmbile bu kavgalar
bitirmeye yetmemektedir. Gizli servisin iinde hesaplamalar bu dnyadan,
br dnyaya tanr durur.
MT NEDEN KOMPLOLAR RGT OLARAK TANINIYOR
Page 420
MT srekli olarak bir komplolar ya da senaryolar rgt gibi
gzkmektedir. Bunda ana etken MT'in bnyesel sorunlardr. indeki
gruplarn faaliyetleridir. Demokratik olmayan, toplumkarsnda
sorumluluktan kaan yaps ve zerindeki oyunlara kar koyma
mekanizmalarnn olmay sorunun odak noktasdr. Geri bu hemen her Trk
kurumu iin geerli bir eletiridir. Ancak istihbarat rgtndeki i
dinamiklerin ayr bir yaps bulunmaktadr. MT iindeki ekimelerin
ortaya koyduu adlar kimi zaman, ya da ou zaman, arkalarna aldklar
askeri veya siyasi glerle, yetki ve sorumluluklarnn tesinde; devleti
kurtarma giriimlerinin nemli bir payandas olabilmektedirler.
MT'in de aralarnda bulunduu pek ok lkenin istihbarat servisleri,
henz bu arac ya da taeron kullanma veya kullanlma olarak adlandrlan,
btn rnekleri yasalar ve ulusal karlar aan, bireylere hizmete dnk
sansasyonlara yolaan uygulamalarn, kar savalarnn nne geebilmi
deillerdir. Oysa bu durumda olmann verdii zararlar pek ok lke ve
Trkiye yaamaktadr. Kamu grevlisi kimlii tayan insanlar, birileri
adna bireyleri kurtarma hevesine daldlar m, o kurumlar ve insanlar
tarihin kara sayfalarn yazmaya balyorlar. spanya, talya, Amerika,
ngiltere, Yunanistan, Rusya gizli servisleri baz kiilerin ya da
gruplarn, karlarnn gerektirdii davranlarndan dolay, 2000 ylna
girerken lkelerine ve istihbarat servislerine byk skntlar
yaamaktadrlar. Gizli servislerin en bata bunu grp bu tr karanlklar
bnyelerinden uzak tutma ve bunlar aydnlatma grevleri doalarnda
bulunmaldr. nk kirlenen sadece kendi tarihleri deil, lkelerinin
demokrasileri ve hukuk dzenleri olmaktadr.
Page 421
CIA'NIN BAINAGELENLER VE DEMOKRATK SERVS STE
Amerikan gizli servisleri kendi ulusunun Bakan setii Kenedy'i
ldrtmekle sulanmaktadr. Bu az bir leke midir? Bu hangi gizli servisin
altndan kalkaca bir olaydr? Bugn demokratik dnyada CIA'nn
ypranml tmgizli servislere rnek olmaldr. CIA en bata kendi
lkesinde olmak zere karanlk operasyonlar nedeniyle imekleri zerine
eken ve zerinde hep tartmalarn bulunduu bir servis olmaktadr.
Demokrasilerde bu tr olaylarn artk ho karlanamayacann rnekleri
Amerika'da gzler nne serilmektedir.
CIAtarihinde ilk kez grevi ktye kullandklar gerekesiyle 10 alan
cezalandrlm, bunlardan iki st dzey yneticinin iine son
verilmitir. CIAtarihinde ilk kez uygulanan bu ynteme neden olan ey
Guatamala'l bir General ile bir Amerikan vatandannldrlmesinin
arkasnda CIA'nn bulunduunun ortaya kmasdr. Bugne kadar yzlerce
benzeri olay yaanmtr ama ilk kez bir ceza uygulanmaktadr. Grev
srasnda yetkilerini aan kiileri kollama gibi bir i diren gelitiren
gizli rgtlere CIA'daki uygulama ok nemli bir ders olacaktr.
lenen cinayetlere Guatamala'da CIAhesabna alan bir Albay'n
kartn bilen ve bunu merkez ynetiminden saklayan eski Guatamala ve
Latin Amerika istasyon efleri grevden uzaklatrldlar. Bu grevden
uzaklatrlmalarda Senato'da bulunan stihbarat Komitesi'nin basklar
ok etkili oldu. bu yeni anlay iin basknn parlamentodan gelmesi ok
nemli bulunmaktadr. Olayla ilgili grlen kiilere de disiplin cezas
verilmitir. CIAiinde 1991 ylnda ortaya kan skandal 1995 balarnda
kamuoyuna yansm ve bu sonu ortaya kmtr.
CIAiinde pek ok yapay oluumlar meydana getirilerek ekonomik ve
Page 422
operasyonel denetimrgt ynetiminin ve denetiminin dna
karlmaktadr. Bunun kontrol ok nemlidir. nk gizli servis
alanlar demokratik dnyada hangi lkede olurlarsa olsunlar, kimiin
alarlarsa alsnlar yaptklarnn hesabn vermek zorunda
olduklarn bilmelidirler. Amerikan gizli servisininin (CIA)iinde
oluturulan ve casus uydular yerletirmekle grevli bir birimde (NRO), 1
milyar dolarn zimmete geirilmesi olay ortaya kartlmtr. 30 milyar
dolarlk CIAbtesi iinde kimbilir ka kii ve yapay rgt, bu paralar
denetimsiz kullanmaktadr. Bunlarn dnya siyasetine etkilerinin llmesi
bile nedredeyse olanaksz kalmaktadr. Bunun nne geilebilmesi ise
kesinkez denetimve hesap vermekten gemektedir. Bu szkonusu rgt CIA'da
olsa ayndr, MT'de olsa ayndr. Dnya bu kurumlarn denetimini
yapabilecek rgtllklere kavumak zorundadr. Gizli servisler silahlarn
deil bilgilerin arpt yaplar halihe gelmelidir.
CIA, KGB, MT, MHP VE KAFKASLARDA EENLERN YKS
Bu tr skandallarla alkalanan haberalma birimlerinin deerlendirmeleri ve
istihbarat faaliyetleri de, byk hatalarla dolu olmaktadr. CIA
operasyonel anlamda istihbaratta snfta kalmtr. Burnun dibindeki
Haiti'ye askeri karma iin ngrd senaryolar tutturamamtr.
Havaalanna inen Amerikan karma birlikleri sava beklerken, akn
akn kendilerini zileyen Haitililer ile karlamlar ve adeta bir
tatbikat yapmlardr.
CIAson dnemdeTrkiye ile ilikilerinde zellikle Kafkaslar ve Kuzey
Irak konularnda hassaslam gzkmektedir. rnein een sorunun MT
tarafndan Rus'yann bana bela edildii gibi bir kanya kaplan Rus'ya,
Page 423
Trkiye'den giden yardmlarn kesilmesini istemektedir. Bu amala Rusya
Federal Kar stihbarat Servisi efi Sergei Stepain ile D stihbarat
Servisi Bakan Yevgeni Primakov ubat ve Mart 1995'de MT'in davetlisi
olarak Ankara'da yaptklar ziyaretlerde gnlllerden duyduklar
rahatszlklar PKK-Trkiye arasndaki mcadeleyi de anmsatarak,
Cumhurbakan Demirel'e kadar anlatma olana bulmulardr. Ayn ynde
istek Temmuz 1995'de Trkiye'ye gelen CIABakan John Deutch tarafndan
da dile getirilmitir. MTyetkilileriyle grmesine, Amerikan basnna
MT'in insana dayal istihbaratta dnyann en iyi tekilat olduu
eklinde "Balon" haberler szdrarak ve bunlarn Trk basnnda
yanklanacan bilerek, olumlu kamuoyu grntleriyle balayan Deutch,
MT ile een gnlller arasndaki ayrm tamyapamamtr. Aslnda
Trkiye, eenistan'a MTeleman sevketmemitir. Ancak Trkiye'deki
eenlerin oluturduu gnlller araclyla buraya savamak iin
gnlller ve silah gnderilmitir. Babakan iller kendisiyle gren
een gnlllere, silah almak iin para vermitir. een gnllerin
Ankara'da oluturduklar gruplarn tesinde bu konuda Tansu iller'i
ikna iin devreye MHP Genel Bakan Alpaslan Trke girmitir. Trke
devreye girer girmez iller 20 milyon dolarlk para yardmn gnlllere
aktarmtr. Bu para silaha evirilmi ve gnlllere silah olarak
ulutrlmtr.
Ukrayna'nn Ankara Bykelilii araclyla silahlar konsunda n
grmeler yaplm, daha sonra Ukrayna'dan gelen zel temsilciye bu para
verilmitir. zel temsilci gider gitmez de silahlar Ukrayna zerinden
een savalara aktarlmtr. Trkiye'den, Azarbeycan ve Dastan
zerinden eenlere gda ve giyecek yardmlar ile sivil, asker ve polis
Page 424
gnllleringidii salanmtr. Ancak bu olaylar srasnda Ruslar ve
dier Batl istihbarat servisleri MTelemanlarn aktif olaylarn iinde
gibi tahlil etmilerdir.
Bu arada gnlller araclyla toplanan paralar da yine ayn yollarla
silaha evrilmitir. Yani Trkiye'deki gnlllerin faaliyetleri ve
oluturduklar rgtleri, MT'in tesinde ve stnde faaliyetlerde
bulunmay baarmtr. MTyetkililerinin gnlllerle yapt
grmelerde, bakaca bir yardmda bulunulmasnn mmkn olmadn aka
ifade ettii belirtilmektedir. Burada MTengelleyici rol oynamamtr.
Bu ok nemlidir. MT daha nceki rneklerinde de grldgibi
istemedii takdirde bu tr olaylarn organizesine ve yardmsevkine asla
izin vermemektedir. Bunun en gzel rnei Abhazya ile Grcistan arasnda
yaanan sava srasnda MTgelimeleri denetlemek ve snr tesi yardm
abalarn engellemekte ok baarl olmutur. Ancak bunlar hep hkmetin
istei dorultusunda gereklemitir. Odnemde hkmet iindeki Grc
Bakanlar ile Trkiye'deki Grc etkinlii Refaattin ahin ile Hasan
Ekinci'nin ban ektii bir grup tarafndan ok st dzeyde temsil
edilmitir. Bu kulisler de olaylara tepkiler konusunda etkili olmutur.
AZER DARBES MT'DENKELLE ALDI
Trkiye'nin zellikle Kafkaslar ve Orta Asya zerindeki etkinlii zaman
zaman blge lkeleri zerindeki senaryolar nedeniyle aleyhimize
dnmektedir. Rus gizli servisi hala blgenin en etkin kurumu olarak
operasyonlarnda baarl olmaktadr. rnein Azarbeycan'da darbeye
kart iddia edilen MTelemanlar ile blgedeki askeri ve sivil
Trkiye'li danman kadrosundan nemli bir blm saf d braklmtr.
Page 425
Blgeye giden ve MT 'in eski Mstear Yardmcl grevinde bulunan
Erturul Gven daha sonra baarszl bahane edilerek merkeze alnm,
uzunca sren bir tartma ortamnn ardndan da emekliye ayrlmtr.
Gven MT iinde bir personele yaplabilecek en ar hakaretlerden birisi
olan kadrosunun Babakanla iade edilmesi durumuyla karlam ve
emekliliini istemitir. Bu srada darbeye kart iddia edilen baz
MTgrevlileri de yine MT tarafndan Ankara'ya getirilmitir.
KUZEYIRAK'DAMT NE YAPAR?
CIA'nin Kuzey Irak zerindeki kontrolnn ve ynlendirmesinin ise ok
baarl olduunu belirtmek gerekmektedir. Trkiye malesef bu blgedeki
istihbarat oyunlarna bir trl dur diyememektedir.
CIA'nn 23 yl st dzey grevlerinde bulunduktan sonra emekli olan ve
halen de CIAiin raporlar hazrlayan Donald Jameson CNN'nin haftalk
program Global View'da yapmc Ralph Beiglaiter 'in sorularn
yantlarken: " Artk Kremlin olmadna gre sizce bugnlerde, haber alma
rgtleri iin Dnya'nn en nemli blgeleri neresi" sorusuna u yant
veriyor:
" Bosna gibi ok bariz noktalar bir yana brakrsak bence en nemli
yerlerden biri Trkiye. nsanlar Trkiye'ye yeterince dikkat etmiyor. Ama
u anda CIA'y ben ynetseydimdikkat ederdim. "
CIA'nn bugn en ok dikkat ettii lkelerin banda MT'in geldii
kanlmaz bir gerek. Peki ama Trkiye bununla mcadele edebiliyor mu? Bu
sorunun yant ne yazk ki olumsuz olmaktadr. Geri MGK bu aklama'nn
ardndan hkmete ve dolaysyla MT'e bu casus trafiine kar dikkatli
olmasn nermitir. Ama bu aklama bile Trkiye'nin bu alandaki
yetersizliinin bir gstergesi , ya da ierde istihbarat birimi ile
Page 426
devlet ynetimi arasnda bir anlaamamazlk bulunduunun gstergesi deil
midir?
Kontrespiyonaj faaliyeti gizli servislerin en ok tecrbe, eitim,
teknik ve ekonomik olanak isteyen sabrla, titizlikle srdrlen
ilerinin banda geliyor. rnein ajanlarn cirit att sylenen Dou ve
Gneydou Anadolu Blgelerimiz'e gelen yabanclarn saysna yllar
itibariyle yle bir bakalmisterseniz:
1993 Ylnda Blgeye Gelen Yabanclar
Ar 62.519, Diyarbakr 324, Gaziantep 1096, Hakkari 8573, Kars 4195,
Mardin 8311, anlurfa 3463, Van 159, rnak 16. 634, Idr 72.279.
1994 Ylnda Giri kaplarna Gre Blgeye Gelen Yabanclar
Ar (Grbulak )3200, Diyarbakr ( Merkez )342, Gaziantep ( Islahiye,
ncpnar) 138. 236, Hakkari( Esendere) 138.270, Mardin ( Nusaybin) 104.
068, anlurfa (Akakale) 3388, rnak (Habur) 14. 299, Idr (Dilucu)
69.396.
Bu rakamlara her yl Trkiye'ye turist olarak giri yapanlar, konferans
iin gelenleri, bilimsel inceleme ad altnda gelenleri de eklerseniz bu
rakmalarla baetmenin zorluu ortaya kacaktr. Ancak bunlarniyi
ayklanarak incelenmesi ve doru kiilerin peine dmek istihbarat
rgtnn kalitesini ve barsn gsteriyor. Trkiye'de devleti
ynetenler bu baar konusunda pheler dile getiriyorlar.
MTyetkilileri ise, gelenlerin hepsinin peine bir adamtakmann
olanakszln ve mantkszln dile getiriyorlar. Gelenleri geli
kaynaklarna gre, ilgi alanlarna gre, temasta bulunduklar kiilere
gre snflandrarak takip ettiklerini dile getiren yetkililer "Trkiye'de
Page 427
casuslarn cirit att" eklindeki yaklamlarn hatal olduunu ifade
ediyorlar. Onlara gre izlenmesi gerekenler eldeki eleman, teknik durumve
bte yeterlilii iinde izlenip, gzleniyor. Ayrca " Bu tr abartl
senaryolar paranoyaya vardrmann da bir gerei yok" diyorlar.
STHBARAT AKAR TRKBAKAR
Dnya'da istihbaratn ekil deitirdii bu gnlerde aslnda evindeki
bilgisayar ile nternet'e balanan hemen herkes Trkiye veya blge
lkeleriyle ilgili o denli bilgilere ulaabiliyor ki klasik casusluk
yntemleriyle uramann da pek anlam kalmyor. st dzey konferanslar,
bilimsel geziler, ayrca lkelerin birbirlerine haber vererek
gerekletirdikleri diplomatik veya haberalmaya ynelik istihbarat
gezileri sorunu baka bir boyuttan da gndeme getiriyor. zellikle Kuzey
Irak zerinde yrtlen ve 50'den fazla yardmrgt tarafndan kanalize
edilen yardmalmalarndan ne kadarnn istihbarat amal olduu bile
saptanamamaktadr.
Aslnda burada Trkiye'nin karsna kan sorun istihbarat faaliyetinden
ok kkrtc almalar olmaktadr. Bunlarla mcadelede ise blgede
etkinlii tamoluturamayan Trk gizli servisinin yeterli olamad
aktr. Burada blgedeki ok uluslu glerin almalarna snrsz
kolaylklar getiren ve olaylarn izlenmesini fiilen olanaksz klan,
planlamadan uzak siyasetilerimizi eletirmek gerekiyor. Kuzey Irak'a
herey Trkiye zerinden geiyor. nsann aklna Almanlarn su
kaynkalarn grdkten sonra Trkler iin syledii " Su akar Trk bakar"
sz geliyor. Biz pek ok olayda olduu gibi btn kurumlarmz ve insan
potansiyelimizle nmzden , avucumuzdan akp giden olaylara mdahale ve
ynlendirme yerine ya savunmada kalyor veya suya baktmz gibi bakmakla
Page 428
yetiniyoruz.
CIA'NIN UMUDU TRKYE
CIA'nn Ortadou operasyonlarnn belkemiini oluturan lke Trkiye'dir.
Trkiye ile Amerikan gizli servizsleri arasndaki eitim, teknik yardmve
operasyonel anlamdaki birlikte hareket etme anlay son 2 yl iinde
oka artm gzkmektedir. Bunun Trkiye aleyhine douraca sonular
konusunda MT in son derece dikkatli davranmas gerekmektedir. " Bu
ilikilerde ok dikkatliyiz. Biz akllyz. Bu ayn zamanda bir akl
oyunudur ve lkemiz aleyhine en kk bir gelime sz konusu deildir"
savunmalarnn kendine gven asndan umut verici ama Amekrikan gizli
servisleriyle giriilenilikilerdeki dengeleri korumada yeterli
olmad aktr. Trkiye bu ilikilerinde 1950 -1960 arasndaki
ypratc, ykc rnekleri iyi incelemeli ve titiz davranmaldr.
Bamszlk ve ulusal politikalarla dnyaya alma konusunda MT
rakiplerini dost, dman demeden aarak ve kendisini istemd
kullanmalara kar savaarak dier kurumalar arasnda nc ve lider
olabilme ansn ok iyi kullanmaldr.
Amerikan ak istihbarat kaynaklar Trkiye zerine oka senaryolar
retmekte, sava oyunlarnda Suriye ile Trkiye arasdaki su sorununu,
ran ile Trkiye arasndaki rejimsorununu n plana kartmaktadrlar.
Hatta bir ara Amerikan sava sinaryolar ran' cezalandrmada Trkiye'yi
kullanmak zerine oturtulmutur. Ancak bu tez MGKda dikkatle incelenmi
ve Amerikann bu yaklamna dikkat ekilerek ran ile savatan
kanlmas gerei zerinde durulmutur. Amerikan dnce retme
organizasyonlar olan Thnk-Thenk'ler zellikle Arap milleyetiliinden
Page 429
srail'i kurtarmak amacyla Krt ve Trk'leri tampon olarak ileri
srebilecekleri senaryolar retmektedirler. CIAbtn bu olaylarn
iinde yeralmaktadr.
ran zerinde 1994 ylnda yaplan istihbarat operasyonlarnn, sadece
hkmet aleyhine olan pisikolojik boyutuna yatrlan para 4 milyon
dolardr. 1995 ylnda da en az bu kadar parann harcanaca
belirtilmektedir. Bu paralarn byk ksm basn ve propaganda
faaliyetlerine ayrlm durumdadr. ran bu propaganda da baz Trk
gazeteciler ile basn organlarnn da Amerikallar tarafndan finanse
edildiklerini ne srmektedir. Bu konuda ran'n Kayhan gazesinde baz
adlar da ileri srlmektedir.
Irak'da saddamHseyin'e kar 1994 ylnda yrtlen operasyon iin
harcanan para ise 15 milyon dolardr. Bu parann daha fazlasnn 1995
ylnda harcana kesindir. Ayrca CIA'ya bu lkelere kar giriilecek
operasyonlar iin yeni yetkilerin verildii de bilinmektedir.
Bunlardan Trkiye'nin etkilenmemesi ise mmkn deildir. Bu konuda
hazrlanan ve MGKda ele alnan raporlarda bu oyunun iyiden iyiye
aratrlp, gzden geirildii anlalmaktadr. burada amaz ran'n bu
oyunlar hakl karrcasna Trkiye karsnda taknd olumsuz tutumve
tavrlar olmaktadr.
CIA 'nn Guatemala'daki yasad operasyonlarn ortaya kartan
Amerikal Senatr Robert Torricelli Clnton'a gnderdii mektupta ,
CIA'nn i dnyasn yle tanmlyor:
" CIAyetkililerinin Amerikan ynetimine ve lkenin geneline kar hi
bir sorumluluk hissetmediklerini biliyorum."
Trkiye'nin CIAile ilikilerinde olduka dikkatli davranmas
Page 430
gerekmektedir. Daha nceki ilikilerinin Trkiye'ye ve MT'e
kaybettirdikleri ortadadr. Trkiye'nin toplamd borcu 80 milyar
dolardr. MT'in 1996 bte denei 5 trilyon dolayndadr. Bunun dolar
karl 100 milyon dolar etmektedir. Buna rtl denekten aktarlan 5
milyon dolarlk bir gelir daha eklenebilmektedir.
CIA LE UVALAGRLR M?
Bu nerdeyse CIA'nn ran ve Irak operasyonlar iin harcad bte kadar
bir denektir. CIA'nin tahmin edilen btesi ise 30 milyar dolar cvarnda
bulunmaktadr. CIA'nn da bal olduu Amerikan Ulusal Gvenlik
Ajans'nn Ortadou btesini kontrol eden ve Trkiye'den de sorumlu olan
6. Dairesi'nin btesi 500 milyon dolar civarnda bulunmaktadr. stedii
anda kaynak yaratabilen, adamsatn almada ve operasyonel tavrlarnda bol
para harcaya bilen ve ynetiminden habersiz eylemlerde bulunmak gibi
gelenekleri olan bir gizli servisle mcadele etmenin, veya "dost" olmann
bedellerinin iyi dnlmesi gerekmektedir. CIA yeniden yaplanmakta ve
deimektedir. Uzun zamandan buyana siyasilerden alamad destei ,
Clnton ynetimi dneminde ortaya kan dpolitika sorunlar nedeniyle
yeniden salamaya almaktadr. Amerikan politikaclar d politikadaki
sarslan dengelerini kurmak iin CIA'ya gven ve yeni operasyon yetkileri
vermektedirler. Trkiye'nin de iinde bulunduu kuakta Amerika'nn
rtl istihbarat operasyonlarn arttraca btesindeki kaynak
artndan net bir ekilde anlalmktadr.
CIA'nn Fransa'da ve dier btn Avrupa lkelerinde yrtt casusluk
faaliyetleri ve bunlarn nitelikleri dikkate alndnda,ekonomik
istihbaratta zellikle de silah sanayi konusunda ne kadar hrn
Page 431
olabilecei rnekleriyle nmzde durmaktadr. Fransz istihbarat servisi
DST be CIA ajann 1.9 milyar dolarlk bir fze pazarlamasndan
kaynaklanan irketler aras rekabette istihbarat toplama olaynda snr
d etmitir. Ayn tutumlar dier Batl lkelerin gizli servisleri iin
de geerlidir.Trkiye bir pazar lke olarak , dnyann en nemli silah
tketicisi olarak bu tr istihbarat savalarna kar dikkatli olmak
zorundadr.
kinci Dnya Sava ve sonrasndaki souk sava dnemlerinin
alkanlklar ve tek kutuplu dnya dzenine alan Amerika, Avrupada
ciddi skntlarn iinde bulunmaktadr. Bunlarn en nemlisi ekonomik
rekabet koullar ve Amerika'nn bu alanda Avrupal irketlerle girecei
kavgadr. Amerikan istihbarat rgtleri ekonomilerini yakndan
ilgilendiren bu ihale yarlarnda kendi firmalarnn n palanda olmasn
salamak amacyla vargleriyle almaktalar. Ancak Avrupal eski
dostlarn bu almalara artk hogrle bakmadklar da bir gerek.
zellikle birlemeden sonra ortaya kan ve sper g olma yolunda dev
admlarla ilerleyen Almanya ile Avrupa'nn eski hatr saylr lkesi
Fransa ekonomik rekabette gizli servislerin kavgasnda CIA'ya geit
vermemekte kararl gzkyorlar. Olaylarn aknn tamamen ekonomik
boyutlara kaymas istihbarat almalarnda ticari kayglar birinci
ncelik haline getiriyor. Bu konuda be Amerikal casusun Fransa'da ele
geirilmesi, Amerika'da ticaret yapmaya balayan Fransz gizli servisinin
irketlerinin ortaya kmas yeni istihbarat anlayna rnek olmaktadr.
Almanlarn 1995 yaznda lkelerine bir ziyaret yapan CIABakan
Deutch'a ekonomik istihbarat konusunda sert uyarlarda bulunduklar
biliniyor.
Page 432
Bunlarn bir araya toplanmasndan kan sonu Amerika'nn Avrupada yeni
ortaya kan ekonomik glerle bann iyiden iyiye dertte olduudur.
Bunun yan sra ngiltere'nin Rusya ile girdii iyi ilikiler de yeni
kutuplamalarn habercisi olmaktadr. Ekonomik kavgada pazar lkelerinin
hkmetlerinin ayarlanmas ayrca rvet datm gibi konularda bundan
byle gizli servislerin aktif bir ekilde rol alacaklar kesindir.
MT'N EKONOMK STHBARAT VE SULARLALGL BRM YOK
Fransa Amerikal casuslarn ihale iindeki uygulamalar konusunda AB
lkelerine bir rapor sunarak dikkatlerini ekerken, Amerika da ticari
kayglarn Ticaret Bakanlar Ron Brown araclyla aklamakatadr.
Brown 12 Ekim1995 gn Kongreye sunduu raporunda 10 yl iinde 1trilyon
dolarlk yabanc sermaye projelerinin gndeme geleceini ancak bu
pastadan Amerika'nn payna den orann hi te iacc olmadn
aktarmaktadr. Brown, raporunda gemite 200 ihaleye katlan Amerikan
irketlerinden yarsnn ihalelerde dier firmalar karsnda
kaybettiklerini belirtmektedir. Amerikan gizli servisleri bu 100 Amerikan
firmasnn ihaleleri kaybetmesi iin dier firmalarn toplam36 milyar
dolarlk rvet verdiklerini iddia etmektedirler. Amerikan istihbarat
yaps artk gcn ticaret ve ekonomik alanda younlatrmakadr. Bu
amala brokratlar ve iadamlar filenip izlenmektedir. CIAJapon Tivaret
Bakan Ryutaro ile otomotiv sektrndeki iadamlarnn grmelerini
dinlemi ve bilgileri Amerikan iadamlarna aktarmtr.
Trkiye Avrupa'da en byk pazar lke konumunda bulunmaktadr. Teknolojik
transfer, altyap yatrmlar, silah almlar ile bu az sulandran lke
bundan byle ihalelerinde kyasya bir istihbarat savana sahne
Page 433
olacaktr. MT'in buna kar da hazrlkl bulunmas gerekmektedir. MT
halen oluturamad ekonomik istihbarat ve organize sularla mcadele
birimini bir an nce kurmak zorundadr. Bu konuda kaybedilen zamanlar
Trkiye iin bir daha geri getirilemeyecek zararlara yolaacaktr.
Avrupa'da skan, Rusya karsnda hep tetikte olan; ran, rak, Suriye
nedeniyle srail'e ynelecek tehditler konusunda Trkiye'ye ihtiyac
bulunan Amerika iin lkemiz bulunmaz bir nimettir. Kafkaslardaki yeni
ekonomik olanaklar btn bunlarn yeni ve dayanlmaz sosunu
oluturmaktadr. Trkiye bylesi bir tehlike karsnda Amerika'ya kar
bir an nce istihbarat aklarn kapatma yoluna gitmelidir. stihbarat
faaliyetlerini Amerika'ya yaslamak tutumundan vazgemelidir.
MT'E BAKAN KEND NDEN IKMALI
Uzun zamandr gl bir istihbarat tekilatna duyulan ihtiya, MT'in
sivillemesi isteklerine giderek yaygnlk kazandrmtr.
Bunun bir sonucu olarak daha sonra Jandarma Genel Komutanl'na
getirilenTeoman Koman 'n Mstearl dneminde MT basna alr. Gizli
servisin kaplarndan ieriye lk kez 20 Haziran 1990'da basn toplants
nedeniyle gazeteciler alnr. Bilgisayarlarda gsteriler yaplr.
Bu MTgezisi srasnda, MT Mstearlndan kla hizmetine geri dnme
arzunu basna aklayan Koman, bir soruya u yant verir:
"Bir messeye en faydal olacak kii kendi iinden yetien kiidir, u
artla; o makama gelene kadar her basama kabiliyeti lsnde trmanm
olsun. Ben bu konuda bir admattmyalnz bir endiemvar. Bana sorulan
ayn sorudur: 'Efendimdevamllk gstermiyor askerler' . Ben de diyorum
ki, belki bu dnemde devamll askerler gsteriyorlar. imdi
dnebiliyor musunuz, yeterli politik terbiyeniz yoksa, kendi iinden
Page 434
yetien bir MTmstearn bozar yetkili kademeler:' Gelsin 15 sene
kalsn diyoruz.' Bu garantiyi grmyorum. Ben bugnk ortamda, bugnk
politik terbiye ile ksmi devamllk gryorumaskerler iin. Benimmazim
yok, brokraside ve politikada. Tabii askerlikte var. Ama devlet
kademeleri politik kademeler bat anlamnda politik terbiyeye ularlarsa
(terbiye yoktur da demiyorumyanl anlalmasn da) istikrarl iktidarlar
teekkl ederse Trkiye'de o zaman iyi hizmet verecek kii iinden
yetiir. O konuda da bir admattk. Bir asker mstear var.
Yardmclklarda bir asker var. Otamamen idari ilerden sorumludur, bir
sivil var, o da tamamen istihbari ilerden sorumludur. Bunu yaparken de
Babakandan unu istirhamettim: Ben devlet hizmetinin kimsenin ahsi
mlk olmadna inanyorum, asker sivil ayrm da yapmyorum. Pekala,
asker, sivil ne olursa olsun kii uyumiinde alabilir. Bunu ispat
etmek istiyorum. kincisi bu tekilata admn atan gen ve kabiliyetli
insana bir hedefi gstermek istiyorum. Babakan'a umut ediyorumki iki,
grev nesli sonra, iinden ynetici gelir dedim. Bunun uanda olmas biraz
zor. Sebebi de u: Bugne kadar ki sistemidari konularda sivil
yetitirmemitir. Nedense askerler ilgilenmitir. "
UUR MUMCUMT' ANLATIYOR: NASIL DNLENDK?
Bu MTgezisini o zaman rahmetli yazar Uur Mumcu bakn nasl
deerlendiriyor:
"MThepimiz iin bir kapal kutudur. Dn MTmstear Korgeneral Teoman
Koman, ( Top. 1956-5) gazetelerin Ankara temsilcileri ile yazarlara bu
kutunun kapan birazck olsun at.
Koman, MT'in almalar ve alma yntemleri konusunda bilgiler verdi.
Page 435
Bizler de Koman'a aklmz kurcalayan btn sorular sorduk. Koman, eski
MTmstearlarnn fotoraflarn gsterip bilgi verirken, ' MT'in
askeri darbeleri hkmetlere haber vermedii' konusundaki eletirileri
anmsatarak 1960 ylnn mstear Celalettin Tevfik Karasapan'nsivil
olduunu ve o gece de gzaltna alndn syledi. Sayn Mstear' MT'in
haberi olsa hi byle olur muydu?' demek istiyordu. Yemekte sz alarak
Korgeneral Koman'a 27 Mays'n ordu iinde kurulan bir gizli rgt eliyle
yapldn; bu rgtlenmelerden MT'in haberi olsa, bu gizli rgtn
yakalanacan; 12 Mart ve 12 Eyllde ise ordunun hiyerarik btnlk
iinde ynetime el koyduunu, Babakan'a bal olan MTmstearlarnn 12
Mart ve 12 Eyll darbelerini hkmete haber vermediklerini syledim.
Koman, 12 mart ve 12 Eyll'n herkes tarafndan bilindiini syledi. bunun
zerine sorumu yineledim. Sorumun , Babakana bal olan MT'in bu iki
darbeyi hkmete haber verip vermedii olduunu vurguladm.
MT Mstear, darbelerin gizli hazrlandn, bundan MT'in haberdar
olmayacan, MT'in hi bir devlet kuruluunda 'istihbarat ' almas
yapmadn anlatarak yle konutu:
- Benimtuhafma giden u: thamok basit geliyor bana, biraz da komik
geliyor. Git darbeleri haber ver. Komik geliyor bana...
Bu aklama zerine aramzda u konuma geiyor:
- Haberi olmas doal deil mi sayn paam?
- Ama her istihbarat kuruluunun her bilgiyi yzde yz alacana dair bir
garanti yok.
- O zaman baarszdr.
12 Mart olduunda MT Mstear Korgeneral Fuat Dou idi. 12 Eyll
olduunda Korgeneral Blent Trker.
Page 436
MT Mstear Koman, uygar bir asker. Hemen hemen her sorumuzu yantlad.
Yantlayamayaca sorular da niin yantlayamayacan anlatt. Baz MT
grevlilerinin adlarnn olaanst dnemlerde ikenceli sorgulara
kartn, 12 Mart dnemindeki nl ' Ziverbey Kk' rneini de
vererek, bu uygulamalarn MT yasasna da aykr olduunu syledim.
1960 ncesinde CIA'nn bir sre MT'in stanbul'daki dinleme servisi,
sorgu timleri ve Milli Emniyet Okulu grevlilerinin aylklarn dediine,
banda ' Milli' szc bulunan bir kuruluta bu tr ilikilerin
yarataca sakncalara da deindim.
Mstear bu konudaki eletirileri yle yantlad:
- Baz anormal dnemler anormal uygulamalar getiriyor. nemli olan ne yle
duruma , ne de yle uygulamaya dmek. Bugn hi bir elemanmzn herhangi
bir cretini yabanc servis vermiyor.
Bu konulardan sz geldi' gizli dinlemeye'... Telefonlar dinleniyor mu?
Mstear herkesin dinlenemeyeceini, bu konuda olanaklarn snrl
olduunu anlatt; rnekler de verdi. Baz yabanc servislerin de
telefonlar dinleyebileceklerini szlerine ekledi.
Skynetimkomutanlarnn, milletvekillerinin, bakanlarn bile '
telefonumdinleniyor' diye yakndklarn ok duydum. Herkesin telefonu
her zaman dinlenmez. Dinleniyor diyen gereksiz bir 'paranoya' iine girmi
demektir. yi ho da gerekten telefonlar dinleniyor mu?
Benimbu konuda bir tanmvar:
Prof. hsan Doramac!
Korgeneral Koman'a 12 Eyll gnlerinde bir Dantay yesi ile yaptm
telefon grmesinin bir ka gn sonra YKBakan Doarmac tarafndan
Page 437
bana kelime kelime anlatldn syledim. Konu Prof. Dr. Mmtaz Soysay
ile ilgiliydi.
Prof. Doramac Dantay Bakan ile Soysal hakknda bir konuma yapm;
bu konuma bana bir dantay yesi tarafndan telefonda anlatlmt.
Bunlar mstearn dedii gibi' anormal dnemlere zg 'normal uygulamalar'
ise pek yaknmayz. Fakat lkemizde o kadar ok ve sk ' anormal dnem'
yaanyor ki, bir trl normali bulamyoruz. Baka lkelerde telefonlar
dinleniyor diye hkmetler dyor. Bizde ise telefonlar dinleyenlere
neredeyse rtbeler ve dller verilecek.
stihbaratsz devlet olmaz. Milli stihbarat rgtnn siyasal amalar ve
ikenceli sorgularda kullanlmas istihbarat'da bu istihbaratn
milliliini'de yaralar. Ve yaralamtr!
Bu dncelerle Sayn Koman'a teekkr edip, MT'in 2000 dnmlk arazi
zerindeki tesisinden ayrldk.
Komandan sonra sra eski MTmstearlarnda. 12 Mart dneminin MT
mstear Fuat Dou, 12 Mart sonrasnn mstear Nurettin Ersin, 12
Eyll'n MTmstear Blent Trker ve yardmcs Recep Ergun
gazetecilerle konumazlar m? Belki anlatacaklar vardr? Bizlerin de
onlara soracaklarmz."
Ancak tabiki bu basn toplants da MT'i tartmann odandan ekmede
yeterli olmamtr. nk lkenin istihbarat faaliyetine duyduu ihtiya,
MT'in yanl kullanmndan kaynaklanan yanlglar daha da gzler nne
sermektedir.
KOMAN'IN MT BAKAN'I ADAYLARI NE YAPTI?
Koman ayrlarken yerine aday olarak iki sivil yardmcsn sunar.
Cumhurbakan Turgut zal ile Babakan Sleyman Demirel'e bu iki kiinin
Page 438
adn verir ve ikisinden birinin Mstear yaplmas konusundaki
dncesini iletir. Ama bu iki kii bir sre sonra Mstearlk iin
ylesine bir, birbirlerini karalama ve zel yaamlarna dair kulis ve
kavga balatrlar ki, kendi elleriyle kendi anslarn ortadan
kaldrrlar. Sonuta adlarn duyanlar, " aman onlardan uzak duralm"
demek zorunluluu hissedecek dzeye gelirler. Bunlar Emre Taner ve
Erturul Gven'dir. MT 'de iinden yetimi bir Mstear ile alma
gibi yllar yl iinde saklad arzusunu gerekletirmeyi baaramaz.
Ortadaki grnt allm i kavgadr. Uzlama olamad iin, kiiler
aras yar adeta bir yoketme savana dnmtr. Tambu srada bir MGK
toplantsnda bu Mstear Yardmclarnn ynettii MT den gelen ve
Gneydou' da zmn sava olmadn belirten grler, bu iki ada
ilikin askerlerin muhalefetini de ortaya kartr.
Bu kavgalar bir sredir rafta tutulan MT'i ikiye ayrmak gibi dnceleri
yeniden iktidarn gndemine getirir.
Hatta DYP-SHP koalisyonunda MT'in ikiye blnmesi konularndaki
tartmalar bir Kamu Gvenlii Mstearl oluturulmas iin yasal
prosedrn hazrlanmasna kadar getirilmitir.
MT' KYE AYIRIP MI SAKLASAK, YOKSA....
Bu planlara gre MTi istihbarat ile ilgili bir ayr birim, d
istihbarat ile ilgili bir ayr birimolmak zere ikiye ayrlacaktr. Bu
konudaki almalar halen sryor. Ancak nedense istihbarat kurumlarn
birbirlerinden ayr, koordinasyondan uzak bir ekilde fazlalatrarak
almalar iinden klmaz bir hale getirdiimiz konusunda bir eletiri
yaplmamaktadr.
Page 439
MT'i iki ayr birimolarak yaplandrma konusundaki ilk almalar ve
istekler 1960 darbesi sonrasnda dile getirilmitir. Hatta darbeciler MAH
iindeki 30 alan Emniyet Genel Mdrln'de grevlendirmilerdir.
Ayn istekler Fuat Dou zamannda dile getirilmitir. Dou da bu konuda
karlkl grmeyi kabul etmitir. Yani MT sadece d istinbarat ve
kontrespiyonaj ile ilgilenecektir. Geri kalan i almalar ileri
Bakanlna bal birimler gerekletirecektir. 1960'lardaki bu almalar
MTile ileri Bakanl yetkililerini ayn masa etrafnda bir araya
getirir. Ama masadan bir sonu kmaz. ileri Bakanl kendi elinde
MT'in boaltaca alan dolduracak bir istihbarat kardosunun ve
olanann bulunmadn ifade eder. MT iinden kendisine aktarlacak
birimlerle bu almalar yapabileceini dile getirir.Bu istek de
grmelere noktay koyar. nk MT ileri Bakanl'na devredecek bir
tek eleman ve teknik ekipman bulunmadn bildirir. Bu ikiye ayrlma
tartmalar o zamandan bu zamana dne dne aynyla tekrarlanp
durmaktadr.
STHBARAT DARGT BOLLUU VAR, AMA KOORDNASYON YOK
Trkiye'de bugn MT, Genelkurmay,ileri Bakanl, Dileri Bakanl,
Jandarma Genel Komutanl, Kuvvet Komutanlklar, MGK ve
Cumhurbakanl'nn kendi zel istihbarat birimleri bulunmaktadr.
Bunlardan Cumhurbakanlnn istihbarat biriminin Turgut zal'n
lmnden bir sre nce lavedildii belirtilmekle birlikte bu konuda
kesin bir bilgi yoktur. Bu ok bal, birbirinden kopuk ve koordinasyondan
uzak yap, grev - yetki - sorumluluk alanlarnnbelirsizliinden
kaynaklanan dalm, istihbarat an arttrmaktadr. Hatta yanl
istihbarat deerlendirmelerine yolamaktadr.
Page 440
rnein Diyarbakr da bir eylemyaplaca istihbaratn ayn kaynak kii
polis istihbarata, MT'e, Jandarma istihbarata verebilmekte, bir ok
yerden teyidi alnan istihbarat bylece hatal bir ekilde gvenilir
olmaktadr. Oysa kaynak ayn kiidir. ou zaman birimlerin dostuluk ve
dayanma erevesinde birbirlerine ilettikleri istihbaratlar, merkezde
bir olay Ateyidli istihbarat haline getirmekte, oysa sonuta tek kiiye
dayanan istihbaratlarn byk ksm zaman, yer ve kiiler asndan yanl
kmaktadr. Alnan istihbaratn annda ve kararlkla deerlendirilmesi de
sorun olmakatadr. Merkez deerlendirmeleri ve raporlarnizledii
brokratik geliim, korkun hatalarn ortaya kmasna yetmektedir.nk
bir koordinasyon ve deerlendirme merkezi bulunmamamaktadr.
Tartmalar zerine 23 Ekim1992 de MT Mstearlndaki askeri
yetkililer Mstear Teoman Koman ile birlikte grevden ekilirler. MT'in
bana 20. Mstear olarak Bykeli Snmez Kksal getirilir. Kksal bu
grevi Avrupa Konseyi neznindeki daimi ba delege grevini yrtrken
kabul eder. Hkmet ve MGKKksal'dan nce Erturul Kumcuolu'nu bu grev
iin dnm ancak Kumcuolu bu grevi kabul etmemitir. Daha sonra
teklif gtrlen Dileri Bakanl Uluslararas Kurulular Genel Mdr
Erhan Tuncel de grevi kabul etmeyince grev Snmez Kksal'a MGK'da
oybirlii ile verilmitir. Bu nemli bir atamadr. nk MT'in
sivillemesi konusunda yllardr sren tartmalarda gelinmek istenen
yolun balangc bu atama olmutur.
Ancak bu atama yle kolayca da olmamtr. Devletin bu konudaki
kararllnn pekimesindeki en nemli etken, askerlerin yeterince gl
olduklarna inandklar bir askeri istihbarat ann domasnn yan sra,
Page 441
MT iindeki etkinlikleri konusundaki kesin kanaatleridir. Ne de olsa
yasalar MT'i yine asker arlkl bir kurumolan Milli Gvenlik Kuruluna
bal klmaktadr. Geri Milli Gvenlik Kurulu bile kendi istihbarat
an, MT iinden kopard birimler yoluyla gerekletirme konusunda ok
nemli admlar atm bulunmaktadr. MGK'nn yeni binas bu amala
organize edilmiti
MT KULS YAPIYOR: TEBR MEKTUP RNE
Sivilleme aamasnda MT, elemanlar yine bir kyasya kulis almas
yapmlardr. Bu konuda gazetecilerden, politikaclara uzanan bir byk
bask zinciri devreye sokulmutur. Yani MT halktan kopuk ama st dzey
ynetimve bask gruplaryla iie bir yap sergilemektedir. Bakn o dnem
de bir MTst dzey eleman, tekilatnn i yaps konusundaki
eletirilerini ve sivilleme konusundaki grlerini bir bakana yazl
olarak verdii metinde nasl anlatyor:
" Tekilatn bugnk ynetimi 1988 ylndan bu yana grev yapmaktadr.
Mstearlk makamna atanan kiininsivillemesi ile MT'in devlet iin,
hkmet iin olan problemi halledilmeyecektir. MTbugn yrrlkte
bulunan 2937 sayl ' Devlet stihbarat ve Milli stihbarat Tekilat
Kanunu' erevesinde istihbarat ok iyi yapabilirdi. Ancak Mstearn
bilgi, tecrbe ve kararllkla hareket edip, mstear yardmclar ve
bakanlar ile birlikte bir ekip almas yapmas gerekirken, bu
alma yaplamamtr. Mstear geldii ilk gnlerde bakanlara' Ben
istihbarat deilim, sizler bilirsiniz. Ben MT'in itibarn salamak ve
ihtiyalarn temin etmek iin d temaslarm eitli kademeler ile
yapar, sizlere maddi ve manevi yardmlar salarm' diyerek daha iin
banda teslimolmutur.
Page 442
Bu durumkarsnda ilgili bakanlar da byk bir atlmgstermeyerek
ancak gnlk ilerin arkasndan gitmek sureti ile tekilatn gnden gne
zayflamasna sebep olmulardr. stihbarat asndan nemli olacak
gelimeler salanamamtr. Bilinen kiiler de pasifize edilmilerdir.
st nvanlara ykselmelerini nlemek iin , nlerine eitli engeller
karlmtr.
Bir ok alanda iler bilgisiz, ilgisiz ve yeteneksiz kiilerin eline
braklmtr. bir ok konuda yetki dalm tamanlamyla yaplmad
iin mstearlk makamnda oturan kii, hemen hemen btn konularda tek
karar sahibi durumuna gelmitir.
Kendisiyle grmek iin zamannda randevular vermediinden i birikmesi
ve gecikmeler almalar menfi ynde etkilemi ve verimlilik ok
dmtr. En azndan 1988 den bugne kadar kaybedilen zamann telafi
edilerek , istihbari adan bir atlmyaplabilmesi iin tekilatn
bana uygun bir sivil mstear atanmasnda yarar bulunmaktadr.
stihbarat tekilat glendirilerek, grevi olan btn konularda
zellikle yurtd ve yurt ii blc ve ykc faaliyetlerle ilgili
haber toplama konularnda atlmyaplmaldr.
Aksi takdirde gemite grld gibi yeteneksiz blge mdr ve blge
daire bakanlar ile haber toplama faaliyeti yrtlemeyecektir. Gemi
zamanda kendi beceriksizliklerini, haber toplamadaki
kabiliyetsizliklerini dikkate almadan bir ksmyetkili makamlara , '
ilerin iyi olaca ve lkenin ktye gittii' eklinde haber yayanlar,
neticede etkili gleri harekete geirecek ortam da hazrlayarak
lkeyi kurtarma abalarna girmelerine sebep olmulardr. Bu olayn
Page 443
artk tekrarlanmamas iin tekilatn gerek anlamda sivillemesi
gerekmektedir.
Bugn personel adededi 4400 civarnda olan tekilatn yzde 4.5'u
muvazzaf subay ve assubay olmasna ramen, ynetimkademelerinde bulunan
subay - assubay ve emekli subay assubay oran yzde 35'in zerindedir.
Normalinde ynetimkademesindeki oranlar da yzde 5 ila 10 arasnda
olmaldr.
Tekilatn bugnk yaps mutlaka deitirilmeli ve yeni yaplanmaya
gidilmelidir. Bu da ancak konular bilen , personeli tanyan , zaman
geirmeden icraata geebilecek tekilattan yetimi bir mstearla
mmkn olabilir.
Bugn ad geen adaylardan
Emekli Orgeneral Burhanettin Bigal:
1981-1986 yllarnda 5 yl mstearlk yapmtr.
12 Eyll'n Bayrak Harekat yazanlarndan olduunu kendisi
sylemitir. Kenan Evren'in destekledii ve 3 yl uzatmayla orgeneral
yapt kiidir. Sayn zal'n Babakanlnda ibirlii yapmtr.
Sempatisini kazanmtr. Emekli daire bakan HiramAbas'n tekilata
alnmas iin sayn Turgut zal ve Kenan Evren'in empozeleri ile mstear
yardmcs olarak atanmasn teklif etmitir. Btn olumsuzluklar
kendisine anlatld halde, rtbesi uruna kar kmamtr. Kendisini
tanyanlarca gayet olumsuz nitelenmektedir.
Kendisini kullanmalar ve tekilatn bakanlar kademesini elde etmek iin
tekilat iinden baz asker kkenli ve sivil personelce atanmas tasvip
grmektedir. Bu suretle bugnk statko muhafaza edilecek, mstear
Teoman Koman 'n kurduu dzen devamettirilecektir. lmkorkusu iinde
Page 444
tekilat snma yeri olarak gren bu kiinin tekilat gelitirici ynde
bir atlmyapmas da mmkn grlmemektedir.
Mstear olarak atanmas dnlebilecek, tekilat iinden yetimi iki
kii bulunmaktadr.
Emekli Bakan Nuri Gnde:
1986 ylnda prensip meselesinden emekliliini istemitir.( Bu tarihte
HiramAbas MT'e dnmtr: Yazarn notu) Tekilattaki hizmeti 23 yldr.
Harp Okulu mezunu olup binbalktan ayrlmtr. Tekilatta i
istihbarat, d istihbarat, personel konularnda almtr. Yurtd
grevinde bulunmutur. Franszca bilir.
Bilgili, alkan, halen dinamik ve mesleki bakmdan ok yeteneklidir.
Namusludur ve ikenceyle ilgili olmamtr. Kendisi hakknda ortaya atlan
olumsuz szler, gemiteki rakibi HiramAbas ve adamlarnn iftirasndan
teye gememektedir. Babakanlk Tefti kurulu Bakanlnn hazrlad
MT raporu soruturma dosyasnda bu husus yer almaktadr. Bu dosyann
tetkikinde yarar vardr. Tekilatta mstearn grev sresi 68 yana
kadardr. 66 yanda olmasna ramen bu gei dneminde Nuri Gnde'in
mstear olarak 2 yl grev yapmasnda byk yarar bulunmaktadr.
Yeni Bakan Yardmcs E. Taner:
SBF mezunu olup, 1966 ylndan bugne teiklatta almaktadr. Bilgili ve
alkan olup yalnz i istihbarat konularnda alm uzman bir
kiidir. Nuri Gnde'in atanmamas halinde, mstearlk iin alternatif
olacak en uygun personeldir. Tekilat dndan atanacak baka bir kii,
tekilata adapte olup, uygun bir icraata balamas ve istihbaratn
glendirilmesi iin en az 3 yl geecektir. Bugn bu zamann gemesine
Page 445
ne tekilatn ne de devletin tahamml olmad kanaati hakimdir.
Mstear tekilattan ayrlmasna ok az bir zaman kalmasna ramen 1992
yl terfi ve atama listelerini 4 Austos 1992 tarihinde ok gecikmeli
yaynlayarak, tekilatta byk bir alkalanmaya sebep olmutur. Yaplan
pek ok haksz terfi ve tayin byk huzursuzluk yaratmtr. Ayrca yeni
gelecek mstearn yapaca atlmicraatn da nleyici mahiyette
olmutur. Eski mstearca bakanlk seviyesi iin teklif edilen
atamalarn yaplmasnda acele edilmemelidir. zellikle bunlardan 5
kii( Vedat D, Dursun , Tar B, Galip T, lhami .) mstear ile ayn
gr paylaan kiiler olup, bakanlklar doldurarak mstearn
ayrlndan sonra, askerlerin izledii MTpolitikasn devamettirecek
ve statkoya bal en uygun kiilerdir."
KOLTUK KAVGASINI HARCYE KAZANDI
Bu koltuk kavgasnda Teoman Koman 'n ierden Mstear olmalarn
salamaya alt Emre Taner ile Erturul Gven birbirleriyle kavgada
ylesine acmaszca davranrlar ki ortaya her ikisini de bu greve
getirmemek iin yeterli nedenler km olur. Sonuta tartmalar
srasnda koltua bir dileri mensubu olan Snmez Kksal oturur.
Oturduktan sonra da bu iki sivil yardmcy grevinden uzaklatrp
yurtd grevlere gnderir. Bunlardan birisi Azarbeycan'da ad darbe
iddialarna kart iin Haydar Aliyev'in bastrmalar sonucu,
Cumhurbakan Sleyman Demirel'in srar zerine, nce Trkiye'ye
getirilir, daha sonra da emekliye ayrlr. Bu kii Erturul Gven'dir.
Erturul Gven 'in bu tr bir darbe giriiminde rol alrken Trkiye'deki
belirli g merkezlerinin dnda hareket etmesi mmkn deildir. MT
iindeki dzeni ok ok iyi bilecek tecrbe ve bilgide olan Erturul
Page 446
Gven'in, tekilat iindeki veya Trkiye'de en etken yerlerdeki baz
evrelerin haberi olmadan byle bir giriimde bulunmas da mmkn
deildir. Ama sonuta o ve beraberindeki MTelemanlar bu iten zararl
kmlardr.
MTkurumii bir genelgeyle Erturul Gven ile mensuplarnn konumasna
yasak getirmitir. Bir zamanlar MT'in en tepedeki iki adamndan biri
olan Erturul Gven bylece onca yln sonunda kaybedip, ekilmek
durumunda kalmtr.
Dier yurtd grevli olan Emre Taner ise gizli servisin en tepesinden
indii, grevinde direnmeye ve i karmaya almaktadr. Snmez Kksal
d grevler kanalyla bu iki potansiyel rakibini de Trkiye'nin uzana,
hemde zorlu lkelerde mcadelelerin tamortasna atarak, rahat nefes
almtr. Bu srada da kendi kadrolamasn gerekletirmitir. Dileri
Bakanl'ndan kendisine rakip olarak gelien adlarla da mcadele
etmitir. Halen bu mcadele srmektedir. Ancak adlar ya da grevleri ne
olursa olsun MT'i bundan sonra bekleyen tehlike, asker hiyerarisinden
kurtulurken, en az onlar kadar kkl ve kendilerine zg kurallar olan
hariciyecilerin lider sultas altna girmek olsa gerektir. MT'in bana
kendi iinden bir meslek mensubunu getirmek yaplacak en nemli ilerden
birisi olsa gerektir.
Dnya'da gizli servislerde asker-sivil ve liderin kimolaca ekimeleri
hep yaanmaktadr. Batl lkelerde de ayn sorunlar vardr. Ama orada
bu sorunlar idari nedenlerden kmaktadr. Trkiye'deki gibi rejimin
temel etkileimleri arasnda bulunmamaktadr. stihbarat deien dnya
gerekleri gznne alnarak yeniden yaplandrlrken zellikle
Page 447
demokratik istihbarat yaplanmalarnda bakanlar sivillerden
seilmektedir. rnein Amerika 'da istihbarat iinde askeri arlk
bulunmasna karn istihbarat piramidinin en bandaki kii sivil
olmaktadr. Bu kii istihbarat rgtnn iinden gelebilecei gibi,
dardan da atanabilmekte ama belli zellikleri bnyesinde toplam
olmasna nemverilmektedir.
Bunlar arasnda istihbarat iini kavrayabilme zellii en nemlisidir.
rneinngiltere' de Trkiye'de olduu gibi bir gizli servis-polis
ekimesi yaanmaktadr. Bu nedenle zaman zaman bu iki birimarasndaki
atmalar n plana kmaktadr. Trkiye'de olduu gibi baz polis
eflerinin gizli servisin bana getirilecei yolundaki haberler uzun
zaman tartlmtr. Ancak atama gizli servisin iinden yaplmtr.
Almanya'da gizli servisin bana dardan kiiler atanmaktadr. Helmut
Kohl gizli servisi rakip partiden bir milletvekiline emanet etmitir.
nk gizli servis olay partiler st bir kavramdr. Rusya'da gizli
servislerin bana mutlaka servisin iinden birisi atanr.
CIA'nn bana ounlukla ierden yetimi veya dardan istihbarat
faaliyetlerine karm veya onlar incelemi uzmanl olan kiilerin
rgtn bana gelmesine nemverilir. CIAdndaki dier haber alma
rgtlerinin bana ierden bir uzman atanmaktadr.FBI ile CIAarasndaki
kavgalar bitmek bilmedii gibi FBI, CIAve polis arasndaki kavgalarda
dinmeden devameder. Ama aradaki koordinasyonun mkemmellii de gz
doldurmaktadr.
Bu sivil veya asker olsun deimez. Yetenekleriyle sivirilen kii lider
olur. Hemen btn gizli servislerde lider seimi ok ama ok nemlidir ve
byk grltler koparr. nk gizli servisin patronunun kimlii
Page 448
yaplacak iinniteliini dorudan etkilemektedir. nk gizli servislerde
liderlerin etkinlii tartmasz olmaktadr.
POLS MT KAVGASI
Trkiye'de dier lkelerde olduu gibi polis ile istihbarat servisi
arasndaki kavgalar hi bitmemektedir. Polis istihbaratnn eleman ve
teknik adan stratejik istihbarat amacyla oluturulan MTile yarmak
veya onun alanndan bilgi toplamak gibi bir zel gayretinin bulunduu
ortadadr.
rnein SHP' (sonradan CHP) nin 1994 yl Sosyalis Enternasyonal
Toplants iin Ankara'ya ard bir delege, toplant salonunda polis
istihbaratnn dinleme aletlerini bulmu ve olay bir skandala dnmtr.
Bu toplantnn emniyet istihbaratn ilgilendiren yn yasal erevede
bulunmamaktadr. Ayn toplant MT tarafndan dinlenmi ve kaytlara
geirilmitir. Peki buna ihtiya var mdr? Bu bir baka lkede olsa,
rneinngiltere, Amerika ya da Almanya ne olurdu? Bu dnyann her
yerinde bir skandaldr ve sorumlularnn hesap vermesi istenir. Ama bizde
kk gazete haberleri olarak kalmaktadr . Olayn iki yn vardr.
Birincisi toplant yasal ve legal midir? Toplantnn ev sahipliini yapan
CHP iktidar ortadr. Ama yasalar inenerek toplants dinlenmektedir.
Bu skandaln hesab demokratik lkelerde zor verilir.
kinci olay ise madembu yaplmtr elinize, yznze bulatrmann ,
baarsz olmann hesabn kimverecektir? Bunu yapan polis istihbaratnn
amac nedir? MT ile boy lmek ise tablo ortadadr. Arada bu tr
olaylarn izlenmesi ve dinlenmesinde kullanlan teknik ve elemandan,
geleneneklere kadar uzanan bir byk fark bulunmaktadr. Bu iki kusurun
Page 449
kapatlmas iin Trk gizli servislerinin yasalar erevesinde almalar
yapmasnn salanmas gerekmektedir. Bir de emniyet istihbaratn eleman ve
teknik olanak durumunun acilen takviyesi arttr. nk dnya bylesi
acemilikleri ve kuraldlklar her zaman sineye eken, gemi yllardan
farkl dnmektedir. Olay srasnda grlmtr ki srekli atma
halindeki iki tekilatn; MTve Emniyet Genel Mdrl'nn bir
koordinasyon iinde birbirleriyle ilgili yetki, grev ve sorumluluk
alanlarnn belirlenmesi arttr.
Byle olmamas durumunda yaanlacak eyler Trk istihbarat servislerini
2000 li yllara tamaktan uzak olacaktr. MTbtn istihbarat
birimlerinin koordinasyonundan sorumlu olmaldr.
TRK STHBARATINDAAFFEDLMEZHATA:
KOORDNASYONSUZLUK
Bu anlamda halen yasada ve fiilen uygulamada bulunmasna karnilerlik
kazandrlmayanMilli stihbarat Koordinasyon Kurulu'nun almalarna
nemverilmeli ve bu kurul altrlmaldr. Bu, istihbarattaki en byk
ak olan koordinasyonsuzluu ortadan kaldracak bir yap olarak
gzkmektedir. stihbaratta MT'in merkezi yap olarak ne kmasnn
nedeni istihbarat geleneini, uygun elemanlar ve teknik yapy bnyesi
altnda bulundurmasdr. Bu ve benzeri zellileri MT'i servisler iinde
ne karmaktadr. Polis istihbarat biriminin oluumu ve grev alan
yeniden belirlendiinde sorunlar ortadan kalkacak ve karlkl
didimeninyerini yardmlama alacaktr. Bireylerin kapris ve
hrslarndan, atmalarndan uzak bir yaplanma kanlmaz olmaldr.
Buralara atanacak yneticiler arasnda atmalarn olmamasna dikkat
gstermek de siyasi iradenin grevi olmaldr.
Page 450
rnein PKKterr ile silahl , fiili mcadelede bulunmas gereken birim
polis tekilatdr. Bununla ilgili devlet apnda istihbarat, zellikle
d istihbarat getirecek olanlar ise yasasnda da belirtildii zere
MT'dir. nk MT devlet istihbarat yapar. Hemde i ve d olmak zere.
Peki polis ne yapmaktadr. Polis MTile yarmamal, istihbaratn
polisiye olaylarn seyrine gre ekillendirmelidir. Hrszlktan,
uyuturucuya, sokak etelerinden, cinayete aklnza gelecek her trde
suta polis rgtlenmeli ve etkin olmaldr. Emniyet istihbarat, MTgibi
almaya , onun gibi raporlar dzenlemeye aba gstermektedir. Hatadr.
Nasl m?
POLS'N MT'E NSPET RAPORUNDAYELTSN'N ALKOLKL NEDENYERALIYOR:
BUNUN KRT SORUNU ZERNE ETKS NEDR?
Gelin Emniyet Genel Mdrl stihbarat Dairesi'nin hazrlad ok
nemli bir raporu birlikte okuyup grelim:

"02.04.1993
Ankara
KRT SORUNU YEN BR DNEMECE GRERKEN...

lkemizin de ierisinde bulunduu yeralt ve yerst kaynaklar bakmndan
olduka zengin olan Ortadou blgesinin, bu alann gemiten gnmze
kadar hakimiyet ve kar atmalarnn odak noktas haline gelmesine
sebep olduu bilinmektedir.
Blge zerinde, daha fazla kar elde etmek amacyla "Krt Sorunu"nu bir
koz olarak kullanan lkelerin, zellikle son yzyl ierisinde Krt
Page 451
insann vesile ederek blgedeki devletlerin bana orap rmeye
yeltendikleri ve bu stratejilerinde de baarl olduklar grlmtr.
Krtlk, zaman ierisinde d dayatmalar ve kendi i artlarna uygun
olarak farkl stratejilerin bir paras olarak deiik taktikler ile
ortaya kmtr. 1900'l yllarn bandaki dernekilik ve fikirsel
oluumlar ile 1920-40 arasndaki isyanlar, deiik gayelere hizmet etmi
ve farkl taktikler kullanmlardr. Keza, 1960-80 aras krt
faaliyetlerin emrinde olduklar stratejiler ve uyguladklar taktikler
farkllk arzetmektedir. 1980 sonrasndan yakn dneme kadar Krtlk,
gemi dnemlere gre ayr bir seyir izlemitir. Tmd etkenlere ramen
Krt sorununun geliiminde ve bugnk halini almasnda kendi i
dinamiklerinin de roln inkar etmemek gerekir.
Son yllarda, eitli bat lkelerinin de destek ve ynlendirmesiyle
uluslararas platformlarda merulatrlmaya allan krt sorununun,
yeni strateji ve taktiklerle birlikte ortaya kt ve yeni bir oluumun
altyapsnn hazrland mahade edilmektedir. Nitekim; Mart 1993 aynn
ortalarnda PKK atekesi ve Abdullah CALANile PSKlideri Kemal BURKAY'n
Lbnan'da imzaladklar "Anlama Protokol" bu oluumun pratik
sonularndandr.
17 Mart 1993 tarihinde terr rgt PKKlideri Abdullah CALAN'n; nce
ABDistihbarat servisleriyle yaknilikide olan KYBlideri Celal TALABAN
ile birlikte Lbnan'da yapt basn toplantsnda PKK'nnsilahl
mcadeleyi brakacan ve bundan byle siyasi platformdaki faaliyetlerine
arlk vereceklerini aklamas, bilahare Avrupa lkeleri istihbarat
servisleriyle balants bulunan PSK(Krdistan Sosyalist Partisi) lideri
Kemal BURKAYile bir protokol imzalamas "Krt Sorunu"nu yeni bir dnemece
Page 452
getirmitir.
PKK-PSKProtokol incelendiinde;
1-"Krdistan'n AYNI ve DEK paralarndan yurtsever rgtler
birbirlerinin varlna sayg gsterecek" denilerek, yllardan beri
birbiriyle srtme ierisinde olan bu rgtler, bundan sonra Krdistan
olarak adlandrdklar blgenin her parasnda tek bir stratejinin
paralar gibi hareket edeceklerini kabul etmilerdir. nk gemite
Sovyet, Avrupa ve ABDyanls rgtler bulunmakta iken, Sovyetler
Birlii'nin dalmasndan sonra ABDve Avrupa anlatklarna gre,
rgtlerin de birletirilmesinde bir saknca grlmedii ortaya
kmaktadr.
2-"PKKve PSK, Kuzey Krdistan yurtsever rgtleri ile aralarndaki
ilikileriniyiletirilmesi ve giderek ortak bir cephenin oluturulmas
iin aba gstermelidir" maddesi Trkiye'deki krt unsurlarn nmzdeki
dnemdeki muhtemel hareket tarzn ortaya koymaktadr.
3-"Krt ulusu da her onurlu ulus gibi zgr yaama, kendi geleceiyle
ilgili olarak serbeste karar verme, zulmve baskya kar direnme
hakkna sahiptir." Bu maddeye ise, her iki rgtn yeni bir oluum
durumunda kolayca tavr deiikligine gidebilecekleri ynnde bir anlam
yklendii anlalmaktadr.
Bu maddeye ek olarak esas itibaryla her iki rgtn Trkiye
Cumhuriyeti'nden neler taleb ettigi (9) maddede sralanmtr. Szkonusu
taleplerde dile getirilen hususlarn, hepsinin, ok deil bir ay ncesine
kadar PKK tarafndan iddetle eletirilen reformist-teslimiyeti (!)
istekler olduu dikkat ekicidir. "Genel Af', "Krte Eitim", "Krte
Page 453
basn-yayn" gibi istekleri bir tarafa brakalm, "Federasyon" kelimesi
dahi, PKKynetimince gemite ihanet ile e anlaml olarak
kullanlmaktayd.

Stratejileri, taktik ve gayeleri itibariyla birbirinden olduka farkllk
arzeden, gemiten gnmze birbirleriyle srekli atma halinde bulunan
ve birbirlerine kanl-bakl dman grnmn veren PKKve PSK'nn
biraraya gelerek, bir anlama protokol imzalamalar devletimiz asndan
olduka dikkat ekici ve salkl tahlil edilmesi gereken bir durumdur.
PKK-PSK anlamasn, yeni dnemin zellikleri ve oluumlarnn ihtiyalar
erevesinde deerlendirmek gerekmektedir.
Bu anlamann niin gndeme geldii, hangi i ve d etkenlerin
dayatmasyla yapld, hangi stratejinin bir paras olduu, bu anlama
sonrasnda Krt rgtlerin ne gibi mcadele taktikleri ortaya
koyabilecei gibi hususlara aklc ve tutarl cevaplar verilmeden salkl
bir deerlendirme yaplmas imkansz grlmektedir.
Ayrca, bu anlamann;
-Teorik temeli var mdr?
-Pratikte yaama ans nedir?
-Atlan admlar yeni kazanmlar salayabilecek mi?
- ve d etkileri neler olmutur? Sorularna salkl cevaplar
verildiinde anlamann muhteviyatn ve arka plandaki hedeflerini zmek
kabil olacaktr.
Gnmzde, Sovyetler Birlii'nin dalmas ve Krfez krizi sonrasnda
Kuzey Irak'ta meydana gelen gelimeler Krt sorununun deiik boyutlarda
karmza kmasna yol amtr.
Page 454
SSCB'nin dalmasndan sonra, "Yeni Dnya Dzeni"ne entegre olma
dorultusunda Rusya'da gerekletirilmek istenen kkl reformlar, ekonomik
altyaps oluturulamam sistemile bu yapsal degiiklie hazr olmayan
halk arasnda birtakmhuzursuzluklar ba gstermesine neden olmu ve
ileriye dnk planlar salkl bir ekilde uygulamaya konulamamtr.
Dier yandan, Rusya'daki reformlarn yerletirilmesi iin milyarlarca
dolar sarfeden sanayilemi batl lkeler gerekli kaynak aktarmn
yapmakta tereddt ierisine girmilerdir. Bu kaynaklar olmadan da Rusya'da
reformlarn baarya ulama ans yok gibidir.
Batl lkelerce, bugne kadar yaplan yardmlarla Rusya'nn "Yeni Dnya
Dzeni"nin bir paras olarak dzle kmas bir hayli uzak
grlmektedir. "Yeni Dnya Dzeni"nin sahibi ve dnya jandarmalna
soyunan ABDbata olmak zere, sanayilemi batl lkelerden Rusya'ya
yaplan kaynak aktarm ya devamedecek, yada Rusya'daki muhafazakar kesim
olarak bilinen eski komnistler yeniden n plana karak, "Yeni Dnya
Dzeni"ne geite meydana gelen elikileri ve zorluklar istismar etmek
suretiyle yeniden gleneceklerdir. Komnistlerin yeniden n plana karak
glenmeleri ise, bugne kadar sarfedilen abalarn tmden boa kmas
demektir.
Alkolik olmasna ramen alternatifi olmad vechile, bat tarafndan
desteklenmek zorunda kalman Yeltsin'in, ald btn yardmlara ramen
mevcut durumu toparlayacak gte olmad bilinmektedir. Bu durum, byle
devamettii mddete Azerbaycan'n haricindeki Bamsz Devletler
Topluluu'na mensup lkelerin, lider ve yneticilerinin eski
komnistlerden olmalar ve bu devletlerin ekonomik problemlerinin Rusya
Page 455
Cumhuriyeti'nden daha da ar artlara haizlii, yeni bir kmnist
SSCB'nin olumas iin potansiyel tekil etmektedir.
Neticede, "Yeni Dnya Dzeni"ne entegre olmam bir Rusya'nn
Balkanlar'dan Kafkaslar'a, Dou Avrupa'dan Orta Asya'ya kadar bir yn
probleme sebep olaca ve bu problemlerin batl lkelere pahalya mal
olaca diger bir gerektir.
Ayrca ABD, Bosna Hersek olaynda da bir ikilemle kar karyadr. Bosna
Hersek'in dnya dzeninin gerektirdii yntemler erevesinde zlmesi,
Srp tezine scak bakan Rusya'y gcendirmekte, Ruslar tatmin edecek bir
tavir ise "Yeni Dnya Dzeni" dorultusunda Ortadou, Balkanlar ve
Kafkasya'da yeni bir misyon yklenilen Trkiye'yi zor durumda
brakmaktadr. Bosna Hersek meselesinin zlmesinde en byk glk
sallantdaki Yeltsin ynetimi ile "Yeni Dnya Dzeni" iinde Trkiye'ye
atfedilen rolde yatmaktadr.
te yandan, Sovyetler Birlii'nin dalmasn mteakip, Asya'daki Trki
Cumhuriyetlerle ilgili eitli misyonlar yklenme durumuyla kar karya
gelen Trkiye'nin, beklenen rol oynamas iin istikrarl bir yapya sahip
olmas gerekmektedir.
Trkiye'nin yalnzca belirtilen hususlarda deil, ayn zamanda Ortadou'da
ABDile atimak ve etki alann Tacikistan'dan Suriye'ye, Afganistan'dan
Pakistan'a kadar geniletmek isteyen ran' da dengelemesi istenmektedir.
Fakat bilindii gibi, zellikle son 10 yldr muhatap olduu blc terr
Trkiye'yi ite ekonomik ve siyasi istikrarszla iterken dta da
komular karsnda gsz duruma drdg vehile, Trkiye'nin
Ortadou, Kafkasya ve Balkanlar'da "Yeni Dnya Dzeni"nin kendisinden
bekledii rolleri oynayabilmesi mmkn grlmemektedir.
Page 456
Btn bu gelimeler Kafkasya, Balkanlar ve Ortadou geninde yer alan
Trkiye'nin nemini ziyadesiyle arttrmakta ve nmzdeki dnemde
Trkiye'nin mutlaka bir istikrar adas haline gelmesini zorunlu klmakla
birlikte, Trkiye'nin tarihten gelen mirasna sahip karak gerek
Balkanlar'da, gerekse Kafkasya ve Ortadogu'da blgesel bir sper g
durumuna ykselmesi ihtimali de batl glerce hi arzu edilmeyen bir
durumdur.
te bu gelimeler muvacehesinde;
Ortadou'da "Yeni Dnya Dzeni"ni kurumlatrmak isteyen glerce, bir
kprba vazifesi grmek zere dnlen Kuzey Irak'taki Krt oluumunun,
Saddamrejimine alternatif olarak deil, gerektiinde batnn blgedeki
karlarna muhalefet edebilecek lkelere (bata Trkiye) kar nemli bir
koz olmak zere son derece kontroll ve amacna uygun kullanlmasnn
hedeflendii deerlendirilmektedir.
Dolaysyla, PKK'nn Kuzey Irak' basamak olarak kullanmasna msaade
edilmeyip, Kuzey Irak'taki etkin krt rgtleriyle uzlatrlarak, bu
oluumun Trkiye kesimindeki uzantsn PSKgibi esas itibariyle siyasi
mcadeleyi benimsemi bir rgtn ittifakyla, tamamlayc bir misyon ykl
enmesi ngrlmektedir.
PKK 1992 yl ierisinde alm olduu ar darbeler neticesinde, ierisine
girdii askeri ve siyasi kriz nedeniyle bu konuda kolaylkla ikna
edilmitir. lk etapta PSKile ittifaka giren PKK'nn, nmzdeki dnem
itibaryla lkemizde faaliyet gsteren dier krt unsurlarla da
anlamaya varmas dorultusunda emareler grlmektedir.
PKK'nnsilahl terr eylemleri sonucu oluturulan i ve d kamuoyunun
Page 457
yansra, ayn ekilde gelien ve hazr durumda bekleyen i ve di destek
gruplarnca szde demokratik usuller kullanlarak neticeye varlmas
hedeflenmektedir.
Yeni dzenlemede, Kuzey Irak'taki oluumu destekleyerek koruma altna alan
ABDve Avrupa'nn, Celal TALABAN ve Kemal BURKAY' devreye sokmak
suretiyle ortak tavr alma cihetine gittikleri deerlendirilmektedir. PKK
ve Abdullah CALAN, ABDve Avrupa gibi iki byk sper gten gelen Krt
sorununa yeni bir veche verme giriimine, uzunyllardr kendisine destek
veren Suriye ve ran gibi lkelere gvenerek kar kamamtr. Bu
tavrnn altnda yatan nedenlerin banda, bat ile ilikilerini bozmak
istemeyen ve zerindeki terrizme destek veren lke imajn ortadan
kaldrmay amalayan Suriye'nin, PKK'y tek bana kontrol altna
almasnn imkanszl ile ran'n da batl glerin zaten slam
Devriminden bu yana giderek artan zerindeki basklarna tahamml
edemeyii gsterilebilir.
Yine, Mart 1993 aynn banda PKKile Hizbullah rgtleri arasnda
salanan atekesin ise tambu gelimeler ncesinde, cereyan eden durumu
farkeden ran'n Krt kozunu tamamen batya kaptrmamak maksadyla
girimi olduu bir operasyon olarak deerlendirilmesi mmkndr.
Netice itibaryla Abdullah CALAN'n, nce Celal TALABAN ardndan da
Kemal BURKAYile gdml ve zorunlu bir anlama yapmak zorunda kald
sylenebilir.
Bu deerlendirmelerimize;
-"Yediler" veya "G7" olarak bilinen sanayilemi yedi batl lkenin son
zirve toplantsnda Rusya Cumhuriyeti'ne yapacaklar yardm askya
almalar,
Page 458
-Bosna-Hersek'te Rusya ve Trkiye'nin rzasna muhalif olmayacak bir
zmn acilen gerekletirilmesi iin ABD'nin youn gayretleri,
-Baz basn organlarna da yansd vechile, ABDDileri Bakanlnca
yaplan aklamada "terrist faaliyetlere kar olmalarna ramen PKK'nn
silahl mcadeleyi brakarak siyasi mcadeleye devametmesini olumlu
karladklarn ve Krt Sorunu'nun zmnde demokratik admlarn
atlmasn istedikleri ynnde beyanatlar"
-SaddamHSEYN'e alternatif bir lider bulamayan ABD'nin, hereye ramen
Saddam'l bir Irak' tercih edebileceine dair sinyaller vermeye
balamas,
-Ortadou ve Trkiye zerindeki ABDsiyasetini belirlemede etkili olan
"Carnegie Endowment Fondation" Bakan ve ABDeski Ankara Bykelisi
ABROMOWITZ'in nceden planl, ancak aklamalara tekabl eden gnlere
rastlayan Trkiye ve Kuzey Irak seyahati,
-Gvenlik kuvvetlerimizce hazrlklar en son aamaya gelen "Bahar
Operasyonu"nun, terristleri kkten temizlemese bile, Kuzey Irak
Harekatnda olduu gibi kamuoyu zerinde oluturaca "G ov" neticesi,
blcle temayl olan kitleleri ylgnla dercederek, blclg bir
avu azinln topyasndan teye gtremeyecek olmasna ramen, ABDve
baz Avrupa lkelerinin blgedeki karlarna ters decei vehile
gereksiz olduu imajnn yaratlarak, engel olunmak istenmesi hususlarn
mesned olarak gsterilebilir.
Yukarda arzedilen deerlendirme ve gelimelerin ise, bu kadar st ste
gelmesinin tesadf olarak ele almmas mmkn grlememektedir. Grnrde
ve ksa vadede, lkemizi terr belasndan kurtarmaya ynelikmi gibi
Page 459
grlen bu plan, ileride lkemiz aleyhinde byk amazlar da beraberinde
getirebilecei endiesini uyandrmaktadr.
Bu cmleden olarak;
Gnmzde bir gei sreci ierisinde bulunan krt faaliyetlerin, en
azndan ksa vadede marjinalletirilmesi iin, eski yapsn terkedip yeni
yapsn henz oluturamad bu dnemde zerine ciddiyetle gitmenin uygun
olaca deerlendirilmektedir.
Bu maksatla ilk etapta; krt unsurlarn toparlanmasna, manevra
yapmasna ve yeniden yaplanmasna firsat tannmadan, mutlaka "Bahar
Operasyonu" ile darbelenmesi gerekmektedir.
Blc mihraklarn elde edebilecei yeni demokratik mevzileri ele
geirmeden bedef kitleye ynelik olarak, ok youn ve sistemli bir ekilde
kltrel arlkl kar-propaganda faaliyetleri younlatrlmal, en
azndan szkonusu mevzilerin denetimaltnda olumas salanmaldr.
Almanya haricindeki baz Avrupa gleri ve ABD'nce gndemi
belirlendirildii deerlendirilen bu operasyondan karl klarak, krt
sorununun nmzdeki gnlerde lkemizin bana tekrar problemolarak
masna meydan verilmemelidir. Bu meyanda, lkemizde faaliyet yrten
blc rgtlerin Kuzey Irak krtleriyle btnlemeleri engellenmeli, lke
ierisindeki st oluumlar (cephelemeler) paralanmal ve bu konudaki
tedbirler acilen hayata geirilmelidir.
Arz."
BURAPORUYAZMAKN STHBARATI OLMAYAGEREKVAR MI?
Evet , ite size bir rapor. Kendi iinde bir btnl olmayan, olaylarn
geliimini bir ke yazar edasyla yorumlayan, bolca gazete haberine
dayanan bir rapor. Ama bunun ad bir istihbarat raporu. Yazanlar da
Page 460
istihbaratlar. Yeltsin'in alkolik olduu konusunda raporda yeralan bilgi
ise dnya basnndan ok sonralar bu raporda kendine yer buluyor. Neden
bu raporun iinde yerald da anlalamayan bu bilgi, emniyet
istihbaratnn kime ve nasl bir nispet iinde bulunduunu da gzler nne
sermektedir.
nk yasas ve grevi asndan bu tr istihbarat emniyetin ii deildir.
Yasasna gre emniyet istihbarat nitesinin grevi " Asayii salamak
zere lke seviyesinde istihbarat faaliyetinde bulunmaktr".Bu raporda i
istihbarata ilikin ne bulunduu sorusunun yant ise aktadr. Oysa
terre kar kiisel yorumlar ve tarihi laf salatalarnn dnda, rapora
baktnzda istihbarat adna hi bir eyin bulunmad ortadadr. Ayn
sorun MT iin de geerlidir.
Sonuta istihbarat renilmesi, zlmesi gereken bir bilmece olarak
karmzda durmaktadr. Burada yaplmas gereken ey eksikleri saptayp
iyi organize olarak akll, azimli, bilgili, sabrl elemanlar; teknoloji
ile birletirerek elimizdeki istihbarat birimlerini yenilemek olmaldr.
Bu alanda yaplmas gereken en nemli ey ise istihbarat birimleri
arasndaki tartmalar giderip, koordinasyonu salamaktr. Ancak burada
polis istihbarat nitelerinin baz rgtlerin iine szmadaki baarlarn
da grmezlikten gelmemekte yarar vardr. Bu anlamda ilerini baz
kesimlere kar iyi yaptklar ortadadr. Ancak sol rgtlere kar
salanan baar, polis iinde ok iyi bir ekilde rgtlendikleri bilinen
radikal dinciler ile Trkiye'nin bana bela olan lkc mafya gruplarna
kar salanamamaktadr.Buna da yetki ve sorumluluk alanlarnn dnda
alma isteinin yolat bir gerektir. Bir de uygulanan eleman
Page 461
politikasnn etkisi tartlmazdr. Trkiye gvenlik birimlerindeki
siyasi kadrolamalarn acsn oka ekmektedir.
Bu nedenle profesyonelleilememekte, kii ve gruplarn basks altnda
kalnmaktadr.
DEMREL, LLER KAVGASININ SONUCU: G, KKSAL'IN
MT Mstear Snmez Kksal'n greve baladktan sonraki zamanlar oka
Babakan Tansu iller ile bir denge oyunu oynamakla gemitir. Kksal
kendisini grevden almak isteyen iller'e kar Cumhurbakan Sleyman
Demirel'den ald destek ve medyadaki geni atayla direnebilmitir. Bu
aamadaki ilk icraatlar Snmez Kksal'n makamna salamoturmasna
ynelik i dzenlemelerle dikkat ekmektedir. Bununla askerlerin tekilat
iindeki etkinlik ve personel dzeyleri aaya ekilmi bulunmaktadr.
Tekilat iinde asker personel oran yzde 2.5 lara, ynetim
kademelerindeki etkinlikleri ise yzde 10 lara ekilmitir. Genelkurmay
Bakanl ile yaplan protokollere gre bu oranlar 2000 ylnda hemen
hemen sfrlanm olacak. Ancak burada asker kkenli baz uzmanlarn
dnlmeden yaplan planlamalar sonucu MT dnda kalmasndan
kaynaklanan skntlarn da bugnlerden hissedilmeye baland uzmanlarca
aktarlmaktadr.Ayrca Kksal kendisine rakip olarak grlen baz sivil
yneticileri de MT iinden d grevlere gndererek uzaklatrmtr.
Ancak gelen yeni kadronun MTiinden ve sivil unsurlardan seilmesi
nemli saylmaktadr. Bu dnemiinde MTbnyesinde halkn ve devlet
ynetiminin isteklerine yant verecek baz operasyonel dzenlemelere de
gidildii belirtilmektedir.
APO AM'DANGETRLEBLECEK M?
Yeni dzenlemelerin bir ksmnda halk ve yneticilerin" MT neden Apo'yu
Page 462
am'dan getiremiyor" eletirileri etkili olmutur. Bu yeni anlay ve
oluturulan birimsrail gizli servisi MOSSADajanlarnn geirildii
trden bir askeri eitimden geirilmekte ve bu tr operasyonlara hazr
hale getirilmektedir. 1995 ylna kadar MTiinde APO'yu am'dan veya
dnyann herhangi bir yerinden alp getirecek dzeyde eylemyapabilecek
bir kadro bulunmamtr. MT'in oluumu daha ok " stratejik- analitik"
istihbarat faaliyetleri zerinedir. Ancak zellikle PKKterrnn
yaratt bask ve dier istihbarat birimlerinin teebbslerine ramen bu
tr konularda baar salayamamas, MT iinde byle bir eitimi de
zorunlu klm durumdadr. Yani 1996 veya en ge 1998 ylnda APOveya
baka bir hedefe ynelik MOSSADtr askeri bir operasyonda MT'in
kullanaca elemann yetimi olaca ifade edilmektedir.
rnein MT beinci kongresini Kuzey Irak'da toplayan PKK'nn bu kongreyi
yapt salonun askeri timler tarafndan baslmasn ve buradaki lider
kadronun ele geirilmesinin yararn askeri kaynaklara aktarmtr. Ancak
askeri kaynaklarn bu tr bir eylemi gerekletirecek yeterli elemana
sahip olmadklarn belirttikleri ifade edilmektedir. Bu baskn yaplamm
ama sonrasnda Milli Gvenlik Kurulu'nun ald bir karar ile 35 bin
kiilik bir asker gcyle Kuzey Irak' da elik Harekat balatlmtr. Bu
harekatn balamasndan da ne MT, ne Dileri ne de Bakanlar Kurulu
haberdar olmutur. nk " ok Gizlidir " yaplanlar. Oysa blgeye asker
sevkiyat dahil, harekatn olas balama gn dahi yerli ve yabanc
basnda haber konusu yaplmtr.
EK G NEDEN GTMEMDYOR
Burada yeri gelmiken istihbarat iin yaamsal nemde olan d politika ve
Page 463
uluslararas ilikiler bakmndan Trkiye'nin nasl kuatldnn da bir
rneini sergilemekte yarar bulunmaktadr. Trkiye Krfez krizinin
ardndan yaanan ortamda Kuzey Irak konusunda eki G adl ok uluslu
gcn kendi topraklarnda konulandrlarak Saddam'a gzda verimesi
konusunda ok gnll davranmtr. Bu Turgut zal'n
Amerika'nn,Trkiye'ye bitii yeni rol kabul ve isteklerini yerine
getirmesi asndan da ok nemli bir admdr.
Bu gcn bir mddet sonra ne ie yarad ise ortaya kmtr. Saddama
gzda ve bask uygulamann bir arac olan eki G Kuzey Irak'da
oluturulacak Krt otonomi blgesinin temillerini atmtr. eki G
helikopterlerinin ayn zamanda PKK'nn Kuzay Irak'daki kamplarna malzeme
attklar saptanmtr. eki G ile ilgili olarak dnemin Genelkurmay
Bakan Doan Gre olduka sert eletiri ve uyarlarda bulunmutur. eki
G helikopterlerinin blgedeki PKKkamplarna malzeme atmasnn nne
geilmesi iin Silahl Kuvvetler bu tr eylemlerde bulunan eki G uak
veya helikopterlerinin drleceini aklamtr. Btn uularda eki
G uak ve helikopterlerine Trk subaylarnnbindirilmesi zorunlluu
getirilmitir. Bu snrlamalar eki G de asker bulunduran lkelerin
tepsini ekmitir. Gre, o dnemyapt bir Dou gezisinde Batman'da
odasnda konutuu gazetecilere eki G'den yaknm ve bunun
zararlarn anlatmtr. Ancak Trkiye siyasetisi, askeri,
istihbaratsyla istemedii bu gc topraklarndan karmay
baaramamaktadr. nk Amerika ve dier gelimi Batal gler, buna
kar ellerindeki her kozu ok ustaca kullanmakta ve hkmeti de,
gzdayla etkileyerek eki G'n sresini kendi keyiflerince
uzattrabilmektedirler. Buna kar bir siyasi otorite de
Page 464
kullanlamamaktadr.
imdi size eki G konusunda bir belgeyi sunmak istiyoruz. Belge bu
konuda Trkiye'nin ne keder keye skm durumda olduunun bir
gstergesidir. Kendi toprandan istemedii, aleyhine altndan emin
olduu bir yabanc askeri misyonu kartmak iin neler ektiininbir
kk rneidr.
TRKYE STEMYOR AMA ONLAR STYOR
Bykeli nal nsal Amerika, ngiltere ve Fransa Bykelilerine eki
G (Provide Comfort) konusundaki kayglarn iletiyor. Ald yantlar
m ? ... Gelin hep birlikte okuyalm.
"Sayn Bykeli nal nsal, bugn (30 Aralk), ABD, ngiltere ve Fransa
Bykelileriyle ayr ayr grerek, Trkiye Byk Millet Meclisi'nin
"Provide Comfort II (PC-II)" Harekatnn 30 Haziran 1992 tarihine kadar
uzatlmasna ilikin 24 Aralk 1991, tarihli kararn resmen duyurmu ve
bu konudaki rnei iliik Nota'y vermitir. Grmelerin zet tutana
aada sunulmutur.
nsal, Bykelilere, nmzdeki dnemde, Irak'daki koullarn dzelerek
Provide Comfort harekatnn uzatlmasna olan gereksinmenin ortadan
kalkmasn temenni ettiimizi, ancak, bu gereklemedii takdirde,
Hkmetimizin yeni bir uzatma nerisiyle TBMM'ne gitmesinin g olacann
deerlendirildiini, ayrca, Siyasi Partilerin de 6 ay sonra tekrar bu
konuyla karlamak istemediklerinin grldn, bu durumda, Provide
Comfort'un Birlemi Milletler veya NATOerevesine alnmas eklindeki
bir dzenlemeye gidilmesinin sorunu zebileceini dndmz, bu
konunun nce ikili dzeyde ele alnmasnn uygun olacan, daha sonra,
Page 465
danma mekanizmas erevesinde grlebileceini ifade etmitir. nsal,
TBMM'nin 24 Aralk 1992 tarihli son uzatma kararnda nceki kararlardan
farkl olarak, Hkmete mevzuat karma yetkisinin verildiini,
Anayasamzn 92. maddesine gre, Trkiye'nin taraf olduu uluslararas
antlamalar uyarnca yaplacak kuvvet konulandrmalar iin, ayrca TBMM
iznininalnmasna gerek bulunmadndan, tatminkar bir dzenleme
yaplabildii takdirde, Hkmetimizce, yeni bir uzatma iin, TBMMM'ne
gidilmesine gerek duyulmayabileceini, ancak, doal olarak, bu hususta
imdiden kesin bir ey sylenemeyeceini, 6 ay sonraki siyasi koullara
bal olarak, Hkmetimizin konuyu TBMM'ne gtrmek isteyebileceini de
belirtmitir.
Bykeli de, nmzdeki 6 ay iinde Irak'da artlarn dzelmesinin ve
"Provide Comfort"a ihtiya brakmayacak bir durumun ortaya kmasnn
muhtemel olmadn ifade etmilerdir.
ABDBYKELSYLE GRME:
ABDBykelisi Richard Barkley, yaplacak danmalarn hangi konular
kapsayacan sormutur. nsal, danmalarn, TBMM'nin karar nda
dnlen yeni dzenleme dahil, btn konular iereceini ifade etmitir.
Barkley, Krfez Savandaki tutumu nda, Almanya'nn PC-II'nin NATO
emsiyesi altna alnmasna nasl tepki gstereceini bilemediini
sylemitir. nsal, iki durumun farkl olduunu, Krfez savanda,
ncirlik'in kualisyon kuvvetlerine almasnn Trkiye'yi tehdit altna
soktuunu, bu nedenle, talebimiz uyarnca, Almanya'nn kard
glklere ramen, AMF'in Trkiye'ye gnderildiini, bu itibarla, Krfez
Sava srasnda NATO'nun olaya mdahil olmasnn dorudan doruya
tehditle balantl olduunu ifade etmitir. nsal, byk lde ABD
Page 466
katklaryla yrtlen PC'nin NATOerevesine alnmasna, ABD'nin NATO
iindeki rolnn vurgulanmasn ve NATO'nun uluslararas sorunlarda rol
almasn istemeyen Fransa'nn glk karabileceini; ayrca, harekat
NATOerevesine girdii takdirde, doal olarak, btn mttefiklere sz
hakk verilmi olacan, NATOerevesinde bir dzenlemeye gidilmesi
incelenirken bu hususlarn da gznnde tutulmas gerekeceini
belirtmitir. Bykeli Barkley, Franszlarn gsterecei tepkilerin asla
kestirilemeyeceini ifade etmitir.
Bykeli Barkley, harekatn uzatlmasndan byk memnuniyet duyduklarn,
bu konudaki glklerin ve ykn arlnn Sayn Bakanmzca
stlenildiinin bilincinde olduklarn; Meclis toplantsndan sonra
kendisini telefonla arayan Sayn Babakanmzn, kamuoyundaki yanl
izlenimlerin giderilmesi gerektiini ifade ettiklerini, kamuoyunu
aydnlatmak iin daha aktif faaliyet gsterilmesi gerektii grne
katldklarn, gazeteciler iin dzenlenen gezinin baarl getiini,
belki bu gezilere milletvekillerinin de katlmasnn dnlebileceini,
herhalkarda, bu alanda Trk tarafnn telkinleri uyarnca hareket
edeceklerini kaydetmitir.
Bykeli Barkley, yeni ynetimile balayncaya kadar, fazla bir ey
yaplamayacan, bununla birlikte, askeri makamlarn aralarnda
grebileceklerini, ABDAvrupa Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Oaks'n
10-12 Ocak'da, Gney Avrupa Mttefik Kuvvetleri Komutan Oramiral
Boorda'nn da 19 Ocak'da Trkiye'ye geleceini, anlan ziyaretlerin tmbu
konularn grlmesi iin yararl bir frsat oluturacan sylemitir.
Siyasi/Askeri ler Mstear Connell, Genelkurmay Bakanl tarafndan
Page 467
yaynlanan "Uygulama Esaslar Belgesi"yle ilgili sorunlar bulunduunu,
bilindii gibi, Provide Comfort'a katlan glere NATO/SOFA'nn
uygulanmas gerektiine
nandklarn, buna yer vermeyen bir belgeyi kabul etmelerinin g
olduunu sylemitir. nsal, harekat NATOerevesine alnd takdirde,
bu konuda dzenleme yaplmasnn da kolaylaacan ifade etmitir.
Connell, PCkonusundaki yeni dzenlemenin, 11 Aralk'ta kurulmu bulunan
danma mekanizmasnda ele alnabileceini belirtmitir. nsal, belirli
hususlarda, evvela ikili dzeyde bir mutabakata varlmasnn yararl
olacan ifade etmitir. ABDBykelisi bu gre katlmtr.
NGLZ BYKELCSYLE GRSME:
Bykeli Peter John Goulden, ngrlen yeni dzenlemenin ieriini
sormu, nsal, bunun henz genel bir kavramolduunu, mevcut sorunlarn
almas iin bir zmyolu tekil edebileceini belirtmitir. Bykeli
Goulden, mttefikler arasnda oluturulan danma mekanizmasnnmmkn
olduunca kullanlmas gerektiine inandklarn, nemli bir olay olmasa
bile, dzenli toplantlar yaplarak bilgi alveriinde bulunulabileceini
belirtmitir. nsal, bunun yararl olabileceini, bu erevede, basnda
kan yanl haber ve yorumlarn da ele alnarak, bunlarn sratle
dzeltilmesi yollarnn aratrlabileceini ifade etmitir.
Bykeli, Genelkurmay Bakanlnn hazrlad "Operational
Guidelines"n baz veheleri zerinde mutabakat salanamadnn
bilindiini, dolaysyla, bu belgenin herkese kabul edildiinin
sylenemeyeceini, szkonusu hususlar zerinde danmalara gerek
bulunduunubelirtmitir.
Bykeli bilahare, Meclisde harekata ynelik olarak dile getirilen
Page 468
eletiriler ve mevcut yanl izlenimler konusunda unlar sylemitir:
- Kamuoyunda harekat konusunda ifade edilen baz hususlarn gerei
yansmad bilinmektedir.
- Irak'n toprak btnlnnn korunmas gereini vurgulayan bir politika
izlenmesi gerektiine katlyoruz.
- Irak'l Krtlere bu hususun neminin sylenmesine devamedilecektir.
- Terrizme kar kararl tutumumuz bilinmektedir.
- Danmalarn srdrlerek, imdiye kadar yeterli lde eilinmemi
hususlarn zme kavuturulmas nemtamaktadr.
- Irak'daki gelimelere ilikin danmalara nemveriyoruz. Nitekim,
yaplan her hususta mttefiklerimizi bilgilendiriyoruz. Doal olarak, bu
konuda Trk tarafnn da bize bilgi vermesini arzu ederiz. rnein,
Trkiye'nin Kuzey Irak'daki temaslar Krt liderlerle gvenlik
dzenlemeleri konusunda yaplan grmelerle ilgili olarak
bilgilendirilmemiz, sizinyaklamlarnz anlamamza yardmc olacaktr.
Zaho'da mttefik lkeler temsilcileri arasnda daha yakn bilgi alverii
yaplmasndan memnuniyet duyarz. Buradaki personelimiz, yaplan temaslar
konusunda mnferit raporlar hazrlyor. Bu raporlar, MCC durum
raporlarnda da kullanlyor. 5-10 Ocak tarihlerinde muhalefetteki i
Partisi liderlerinden Michael Meacher, "Westminster Foundation For
Democracy" adna Kuzey Irak' ziyaret edecek. Kendisi, dnte Ankara'ya
urayarak, temaslar hakknda bana da bilgi verecek. Bu bilgileri size de
iletmek isterim.
- Bosna-Hersek konusunda, hi bir lke ngiltere ve Fransa kadar aba
gstermiyor. Yardmn aksamadan srmesi, gvenli, blgeler kurulmas ve
Page 469
szl tehditler, yaptrmuygulamalar yoluyla Srplara bask yapyoruz."
nsal, Meacher'in, Irak'a gitmeden nce, Trkiye iin hassasiyet tayan
konularda aydnlatlmasnn nemtadn ifade etmi, Goulden, bunun
yaplaca yantn vermitir. nsal, Bosna Hersek konusunda ise, nemli
olann alnan sonu olduunu, saldrlarn srdn, insanlarn
katledilmesine devamedildiini belirtmitir. Bykeli Goulden, bu hususu
kabul ettiini sylemitir.
Goulden, Badat'a Bykeli atandna ilikin basn haberlerine
deinmitir. nsal, dzelterek, ok yaknda Maslahatgzar gndereceimizi;
Sayn Babakanmzn defalarca belirttii gibi, uluslararas toplumla
birlikte hareket etmek ynndeki politikamzn srdn, her vesile ile
Irak'a BMkararlarn uygulamas gerektiininanlatldn, te yandan,
Trkiye'nin durumunun dier mttefiklerden farkl olduunu, Irak'n komu
bir lke olduunu, bu itibarla, Trkiye'nin Irak'da olup biten hakknda
ilk elden bilgi almasnn ve mmkn olduunca Irak ynetimini etkilemeye
aba harcayabilecek bir konumda bulunmasnn nemtadn belirtmitir.
Bykeli Goulden, bu konuda baz riskler olabileceini, SaddamHseyin'e,
ABDynetimini snad, sorunlar kard, Trk kamyonlarnn
bombaland bir dnemde, yanl bir mesaj verilebileceini sylemitir.
nsal, Irak'a yanl bir mesaj verilmeyeceini, Trkiye'nin tutumunu
yumuatt konusunda bir izlenime kaplmamasnn salanacan ifade
etmitir. Goulden, bu beyan karsnda memnuniyetini dile getirmi ve
Maslahatgzarmzngidi tarihi belirlendiinde, Koalisyon lkelerine
bilgi verilmesinden mteekkir kalacaklarn kaydetmitir.
FRANSA BYKELSYLE GRME:
Fransa Bykelisi Franois Dopffer, nsal'n aklamalar konusunda,
Page 470
hemen bir yorumda bulunamayacan, bu hususlar Paris'deki diplomatik ve
askeri makamlara ileteceini belirtmitir. Bykelinin, dnlenyeni
dzenleme bakmndan sadece BMveya NATOerevesinin mi ngrldne
ilikin sorusuna cevaben, nsal, bunlarn bizimhatrmza gelen
seenekler olduunu, mttefiklerimizin baka yararl fikirleri olursa,
bunlar da incelemeye hazr bulunduumuzu ifade etmitir.
Bykeli Dopffer, Cumhurbakan Mitterrand'n ziyaretinin ok yararl
getiini, Cumhurbakannn zel bir ziyaret iin Trkiye'yi semesinin
nemtadn, Mitterrand'n Sayn Babakanmzla grmesinde, -ki bu
grme, resmi ziyaret srasnda yaplandan ok daha muhteval olmutur-
Irak'n toprak btnlnn korunmas gereini ok kuvvetli ifadelerle
vurguladn, dn de Fransz Dileri Szcsnn Irak'n 32. paralelin
Gneyindeki uu yasan ihlalineilikin aklamasnda Irak'n toprak
btnlnn korunmas gereine yer verdiini sylemitir. nsal'n
grmenin tutanan okuduunu sylemesi zerine, Dopffer, tutanan
Sayn Demirel ve Mitterrand arasnda kurulan kiisel "rapport"u
yanstamadn, bu kiisel ilikinin ok iyi ekilde kurulmu bulunduunu
ifade etmitir.
Bykeli Dopffer, bilahare, ABD'nin Kbrs'a silah satlarn
yasaklamas konusundaki grmz sormu, nsal, bunun yeni bir uygulama
olmadn ve pratikte bir etkisi olmayacann sanldn belirtmitir."
KELLE AVCISI ETM VE SONULARI
Evet topraklarndaki bir askeri gc kaldrmak iin Trkiye byle
terliyor. Her 6 ayda bir yaanan skntlar ve herkesten ykselen bu g
gitsin istei, ne yazk ki uygulanamyor. Hkmet kvranyor, parlamento
Page 471
direniyor, kamuoyu kar kyor ama sonu alnamyor. Trkiye'nin
istekleri dnda Kuzey Irak'da bir Krt otonomisi salanm durumda.
Olaylar giderek bir Krt devletine yneliyor. eki G Trk semalarndan
kp Kuzey Irak'a uuyor, oradan dnyor. Yllardr bu byle srp
gidiyor. Trkiye ise ne yapacan bilemiyor. te hereyi etkileyen
siyasi g eksiklii byle kararszlklarla gelecek zerindeki ipotoini
srdrmeye devamediyor.
Btn bunlar Trkiye'nin iinde bulunduu karmaann bir gstergesidir.
Byle bir ortamda Trkiye'nin Krt terrnn de basksyla istihbarat
yapsnda yeni eitimmodelleri ve eleman politikalar konusunda ald
kararlar doru mudur? rnein " Kelle avcs eitimi" konusu iyice
dnlm bir karar mdr? Yoksa bir basknn sonucu mudur? Trkiye
srail tipi bir devlet terr ile yzn evirdii Batya veya ada
dnyaya ne kadar yaklaabilecektir? Bunlarn deerlendirmesi hi mi hi
yaplmamaktadr. Yaplan ilembir basknn sonucu olarak ortaya
kmaktadr. Gnn kurtaran devlet anlay gelecek konusunda
belirsizlikleri ve kamburlar beraberlerinde tamaktadrlar. MT, CIA,
MOSSAD arasndaki ilikilerin bu kapsamda yeniden gsden geirilmesi
gerekmektedir.
Ayrca Snmez Kksal'n greve gelmesinin ardndan ortaya MT'in
yetkilerinin geniletilmesi sorunu kmtr. Ancak gariptir bu tartmay
balatan taraf MT deildir.
MT ADINA ONDAN HABERSZ STENENYETKY KMKULLANACAK
Hrriyet gazetesindeki bir haberle balayan tartmada MTiinde yeni
yetki isteklerinin gelitii kamuoyuna yansmtr. Bu konuda zellikle
Hrriyet gazetesindeki kesinden Oktay Eki MT'i eletiren yazlar
Page 472
yazmtr. Uygulamann Alman Gestapo tekilatnn almasn
hatrlattn belirtmitir. ok da haksz deildir. Yaplmak istenen MT
gibi kapal bir kutu iin sz konusu olduunda nelere varlaca, Trkiye
gibi lkelerde pek de bilinememektedir. MT yurt iinde ve dnda
kiileri gzaltna alma , tutuklama ve sorgulama yani operasyon dzenleme
yetkisi istemektedir. Ancak bu zaten MT'in i hizmet ynetmeliinde
bulunan bir yetkidir. D operasyonel faaliyetlerde MT'in bu yetkisi
vardr ve kullanmaktadr. Bu yetkinin kayna yasasnn kendisine
tand ynetmelik dzenlemesiyle halledilmitir. MT i operasyonel
almalarnda da elemanlarn gerekirse en az polis kadar yetkili
klabilmektedir. Bu da yine ynetmeliinden gelen bir uygulama
yetkisidir. Ancak i operasyonlarda art Mstearn bu operasyon iin
izin vermesidir. Geri MT'in yasal zemin aray mutluluk vericidir.
Ancak bu uygulamann snrszlklarndan endielenen aydnlar ve kamuoyu
olumsuz tepki verince bu istek konusunda yeni bir yasal metin gndeme
getirilememitir. Tartmalar halen devamettirilmektedir. MT'in elinde
bulunan bir yetkinin tekrar verilmesini istemenin ne gibi bir amac
olabilir? Yantlanmas gereken soru budur. Kendilerine bu soruyu
ynelttiimizMTyetkilileri bu konuda herhangi bir taleplerinin
bulunmadn, kamuoyundaki tartmalarn kaynann kendileri olmadn
belirtmektedirler. Hangi kaynaklarn MT adna bu talepleri dile getirdii
de bilinememektedir. Ancak yaplan yorumlar iki temel yapdan oluan bir
istihbarat tekilat isteinin bunda etkili olduu eklindedir. zellikle
sadece d istihbarat alannda almas istenen MT'in dier
birimlerinin datlmas ynndeki isteklilerin bu talepleri gndeme
Page 473
getirdii ifade edilmektedir.
Operasyon yetkisi konusunda Yeni Forumdergisinde -Kasm1994- emekli
General Suat lhan unlar yazmaktadr:
" stihbarat, ksacas haber- bilgi toplama ve deerlendirme ilemi,
kurulularn hatta kiilerin her tr faaliyetlerinde ilk ihtiyalarn ,
almalarnn ilk admn oluturmas gerekir. btn alanlarda grlen
hzl deiimise istihbarat ihtiyacn gn gn arttryor. Yaplan ve
yaplmakta olan saysz deney sonularndan veya alma birikimlerinden
yararlanlmadan bir ie balanmas dnlemez. Ayn deneyleri yapp, ayn
birikimlere ulamak iin zaman ve g harcanmas istihbarat almalar
ile nlenebilir. stihbarat zannedildii gibi , sadece gvenlik iin
yaplan bir gizli alma deil, her konunun ihtiyac olan ve zel eitimi
gerektiren bir hizmet ve meslek alandr.Btn kurumlarda ve faaliyet
alanlarnda ilerleme salanmas iin son bilgilere sahip olunmas
gerekir. Ne yazkki sivil istihbarat ileri iin ne bir okul,
niversitelerimizde ne bir blm, ne bir krs bulunuyor. Hatta konu ile
ilgili bir ka gnlk seminer dahi dzenlenmiyor. Kurumlara istihbaratla
ilgili deil birimtekili, sorumlu kk bir memur bile atanmyor.
Elbetteki bunlarn olmad yerde istihbarat da olmaz. Bu byk eksikliin
sorumlusu bilgi yetersizlii olan politikaclar ve st dzey
brokratlardr. Yaratlan boluun yasal sorumlusu ise kamu kuruluu
olarak MT dir. Yokluklar, boluklar akla u soruyu getiriyor: Btn bu
zel ve kamu kurumlar istihbarat yapmadan m alyorlar? phesiz
ihtiyalarn zorlamasyla bireyler yaplyor. Ancak sistemsiz , ilkesiz
ve dank olarak allyor. Hatta ounlukla yaplaniin istihbarat
olduu dahi bilinmiyor. Vurgulamaya altmz husus zel olarak
Page 474
eitilmi personelle yaplan teikilatl, kurumlam istihbarat
faaliyetleridir. Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geiliyor. Sanayi
toplumu iin istihbarat ihtiyac ilgililerce anlalmaya , yetersiz de
olsa nlemler alnmaya balanmtr. Girmekte olduumuz bilgi toplumunun
temel girdisi de rn de bilgidir. Girdi bilgilere dnyann neresinde
olursa olsun sahip olabilmek iin gelien iletiimtekniinden
olabildiince yararlananan, her dzeyin ihtiyacna uygun bir istihbarat
kuruluu gerekir. Bakanlklar dier kamu kurumlar ve rgtl toplum(
sivil toplum) kurumlar dahil btn kurulularn kendi alanlarnda
dnyadaki gelimeleri cok yakndan izlemeleri , gelimeleri iinbilgi
toplamalar zorunludur. Aratrma faaliyetlerine ayrlan kaynak oranlar
gelimiliin ls olarak deerlendiriliyor. kendi konumuzda
bakalarnn yaptklarn aratrmalar izlemeden, bakalarnn ulat
noktalar kendi aratrma almalarmz iin hareket noktas yapmadan
harcanacak emek ve zamana kayp gzyle baklabilir. a yakalamak, aa
ulamak, gelimeleri gecikmeden izleyebilmek ve zgn katklarda
bulunmakla mmkn olabilir. Aratrma ve gelitirme dahil her konu, her
alan , her kurumkendi ihtiyacna ynelik bilgi toplama sistemini,
ksaca istihbarat an kurmu olmaldr.
Milli eitimalmalarmz rnek alabiliriz: Bakanlkta bilgi toplama
ve yayma genel mdrl kurulmal ve d dnyada eitimkonusunda
yaplan almalar yakndan izlenmeli, yayma biriminin karaca blten,
dergi ve kitaplarla bakanln birimlerine eitimalanndaki yenilikler,
gelimeler duyurulmaldr. btn bakanlklar ve kurumlar benzer ihtiya
ierisinde bulunuyorlar.
Page 475
Bilgi toplama grevi verilenler ilk i olarak yurt d grev isterler.
Gereke tambir aldatmacadr. Artk gvenlik d bilgilerin yzde 99'u ha
tta tamam her yerde bulunabilen ak kaynaklardan elde edilebiliyor.
Yurtdna kimseyi gndermeden konuyla ilgili yaynlar elde edilerek
tercme ve deerlendirmeleri yurt iinde yaplabilir.Yurtdnda dileri
bakanl personeli ve askeri ateelerin dnda kalan grevlilerin
yaptklar ileri grenlen bilir. Nasl seiliyorlar ve ne i yapyorlar
gerekten incelemeye deer. Ataelerin diplomatlarla uyumlu almalarn
salayacak bir ynetmelik Ulusu hkmeti tarafndan yaymland.
Uygulanmad gibi aransa bulunabileceini sanmyorum.
Her toplantda ilk sz istihbaratn olmaldr.
stihbarat konusunu son gnlerde tekrar gndeme getirilen MTgrevleri
sebebiyle ele alyorum.
MT nceleri stratejik istihbarat yapard. Btn konular ilgi alanna
girerdi. Aslnda kurumolarak gene yle. Fakat bu lde yaygn bir
alma gnmzde mmkn deil. Eskiden de gereince yaplamyordu.
MT esas olarak i ve d gvenlie ynelik haber ve bilgi toplamal,
dier alanlarn sadece tehdit yaratan ynleri konusunda, kurumlardan
toplayaca haber ve bilgilere dayanarak deerlendirme almalar
yapmaldr. MT eskiden olann aksine, bakanlklara ve dier kurumlara
srekli olarak bilgi vermemeli, onlardan bilgi almal, bu kurumlar MT'in
gvenlik almalar iin kaynak oluturmaldr. bakanlk ve kurumlar
ihtiyalarn, kuracaklar bilgi toplama sisteminden kendileri
karlamal, gvenlikle ilgili olan konu ve bilgileri MT'e
ulatrmallar.
Bugne kadar MT 'in grevleri zerinde tartmalar, her defasnda
Page 476
faaliyet alannn daraltlmas ile sonulanm, bir ok konuda eli kolu
balanm ve baz alanlarn sahipsiz kalmasna sebep olunmutur.
MT'e gzaltna alma ve operasyon yetkisi verilmeye allmas
yadrganyor.
Sorgulamasz istihbarat olmaz. Gzaltna almadan da sorgulama yaplamaz.
stihbaratta iz zerindeyken bakasnn gelip operasyon yapmasn beklemek
da mmkn deildir. Dnyada bu yetkileri elinden alnm bir tekilat
olduunu sanmyorum; nk alamaz ve iini yapamaz.
Yunan istihbarat tekilatnn Trkiye'ye kar yaptklar ortada.
Trkiye'de yasal olarak, yaplanlara cevap verecek kurulu bulunmuyor. Bir
lke , bir toplumbu kadar sahipsiz braklamaz. MT istihbarattan baka
ey yapmaz derseniz, pisikolojik savunma gibi devler devi bir toplum
ihtiyac bile ksz kalr. Yasalarla hak verilmesinden korkmamal. Yanl
yapan cezalandrma yolunu amak gerekir. Yoksa yeni yeni kurulu
ihtiyalar kar veya toplumu ve lkeyi d gler kemirir dururlar."
lgin bir yaz. Aslnda istihbarat zerine yaplan bir ksm
deerlendirmeler doru olmakla birlikte, MTin bu tr yetkilerinin
bulunduunu bilmesi gereken bir uzmann neden bunu varolan bir eyi yok
sayarak savunduunu anlamak zor olmaktadr.
SLAMCILAR NASIL BR MT STYOR
Bu tartmalara islamc kesimde uzak duramamaktadr. Trkiye iin MT
tarafndan yaplan tehdit unsuru sralamasnda 1995 iin PKK' ile atba,
hatta ondan bile bir admnde bulunduu raporlara geirilen eriat
istekisi islamclar, MT'e byk ilgi duyan gruplarn banda geliyor.
Bu ilgi karlkl olarak devamediyor. rnein MT ANAP dneminde tarikat
Page 477
ehli olan ve islamc emniyet kadrolamasyla nl ileri Bakan
Abdlkadir Aksu ile dier islamc -muhafazakar bakanlara ve brokratlara
Trkiye'de ykselen islami terr eylemleri konusunda brifing verdiinde bu
kadro anlatlanlar glerek karlamtr. Ancak 1993-1994 yllarnda
islami terr Trkiye'de gerekten etkili ve baedilmesi zor bir yap
haline gelmitir.
slamc kesimin MTiindeki deiimleilgili gr 12 Aralk 1994 gn
Zaman gazetesinde yer almtr. Aratrmac Mehmet Yale imzasyla kan
yorumda u grlere yer verilmitir:
" Son gnlerde basnda MTileilgili bir ok haber ve baz
deerlendirmeler kyor. Daha nceleri MT, CIAilikilerine dikkat
ekilirken imdilerde MT-MOSSAD ilikileri gndemde. Gereke Trkiye'nin
iileriyle ilgili; yani terrle mcadele. PKKterr, imdilik
senaryolar Trk filmine benze de ' islami terr ' dedikleri eyle
dengelenmek isteniyor. Bunun iin yeni bir birimoluturulduu, bu birimin
kuruluunu hakl karacak provakate eylemlerin her zaman iin sz konusu
olabilecei ne srlyor. Bu sebeple baz zinde glerin Terr ile
Mcadele Kanun Tasarsn zaruri grdkleri ve kanunlamasn istedikleri
ifade ediliyor. Ksacas MT'in da ynelik olarak ve d istihbarat iin
almasn, kurulu felsefesine de dikkat ekilerek baz g odaklarnn
istemedii ak. Halbuki artk MT'in da alaca, genleecei ve
Dileri Bakanl ile mterek alaca yolundaki haber ve umutlar,
son gnlerde etkili bir varlk gstermeyen bazlarmz adna oklarn
sevindirmiti.
Netice olarak, sivil bakan Snmez Kksal Bey'le MT'te reformbir kez
daha gndeme gelmiti. MT 'in artk da alaca ve Dileri
Page 478
Bakanl ile koordineli alaca syleniyordu. Bunun iin MT'te daha
fazla sivillemeye, daha fazla genlemeye ve daha fazla fonksiyonerlie
gidilecekti. Fakat bu reformistekleri anlalan bazlarn rahatsz etti.
Kendi lke karlar iin tehlikeli bir gelime olarak grenler oldu.
Trkiye karlar bir kez daha rafa kaldrlacak gibi gzkyor. Halbuki
buna kimsenin hakk yok. Demokratikleme olarak takdimedilen tasarnn
yasallamas durumunda lkenin i bnyesinde yepyeni ve kapanmas zor
gedikler alacak. Bu endie geni halk kesiminde ok yaygn. Keke
MT'te reformfrsat karlmasyd. Bu reforma paralel olarak sivil
istihbarat kurumlar da takviye edilebilseydi. Yine de umutluyuz. Saduyu,
birbirimizle boumay ve lkeyi telafisi imkansz kamplara ayrmay
reddediyor."
slamc kesimMT zerinde ok hassas davranmaktadr. Bunda en zor
ulaabildikleri kurumlarn banda MT'in yeralmasnn pay byk olsa
gerektir. MTiinde islamc kesime en yakn bulunan mstear Burhanattin
Bigal olmutur. Bigal grevini sona erdirmeden nce Suudi Kral'nn zel
davetiyle Suudi Arabistan'a gitmi, burada Kral Fahd ile birlikte kutsal
yerleri gezerek hac da olmutur. Dnnde de MTiinde ilk kez mescit
atrmtr. Mescit nceleri sadece mstearlkta grevli erler iin
kullanma almtr. Daha sonra buna isteyen memurlarn ve bro
personelinin de katlabilecei belirtilmitir. Cuma gnleri de toplu
namazlarn klnmas uygulamas gelmitir. Bu namazlar Diyanet leri
Bakanl'nn grevlendirdii imamlar tarafndan kldrlmtr. Ancak
uygulamada Bigal'dan sonra deiiklikolmu, namaz klmak isteyen erler
iin mescit ak tutulmu, ancak dier personele kapatlmtr.
Page 479
Bigal'nn dnemi MTiinde sorunsuz gemitir. Bigal veda konumasnda
:
" Ben tekilatn etkinliini bir sis gibi youn, efafln ise bir tl
gibi saladm" diyerek dnemini zetlemitir.
Bu konuda islamc evrelerin balarna gelen her olay MT adyla
aklamaya almalar da bir baka ilgi ekici noktay oluturmaktadr.
DRAMATK BR LMYKS VE MT'NYAZILI AIKLAMASI
Nurcu cematin nde gelen adlarndan Yeni Asya Gazetesi ve yaynlarnn
sahibi Mehmut Kutlular'n 17 yandaki kz Vildan Kutlular, ar dozda
ald uyuturucu sonucunda yaamn yitirince Mehmet Kutlular, kznn
"MT tarafndan ldrldn" iddia etti. Bu iddia karsnda MT
tarihinde ok ender kulland yazl aklama yoluna bavurarak olayla
ilgili iddialar reddetti.
Kutlular, kzn MT'in ldrdn iddia ederken unlar syler:
" 28 yldr basn dnyasnda. 38 yldr da Nurcu hareketin
vitrinindeyim. Devletin belli bir ideolojisi var. Devletin bugn en ok
korktuu ey, irticadr, eriattr, islamiyetin gelmesidir. imdiye kadar
deiik zamanlarda bir ok tehdide ve anlama nerisine maruz kaldm. Beni
ldrseler kahraman yapacaklar. Cemaatte birbirine kenetlecek ve daha
gleneceti. Ancak beni yaarken ldrmeyi, itibarm krmay tercih
ettiler. Cemaate 'Byttnz adama bakn , kz eroinman, ailesi
perian, namusu perien imaj yaratmak istediler. "
Peki Kutlular, MT'in kzna kar byle bir hareket
gerekletirebileceini nereden anlam olabilir. Klasik ve geerli bir
yola bavurmu; mafyaya gitmi. Evet mafyaya. Kutlular stanbul'da
uyuturucu iiyle uraan bir mafyaya bavurarak kzna eroini rnga
Page 480
eden Hayri Adgzel adl kiiyle ilgili bilgi ister. Bakn sonrasnda
neler oluyor. Kutlular anlatyor:
" Kzma eroin verdii sylenen u Hayri Adgzel hakknda bana bilgi
getirin dedim. Oda kabul etti. Bana ertesi gn telefon etti. ' Abi beni
bu ie kartrma 'dedi. Dnn bu adamnileri zaten bu. Bu adamlar
polisten korkmaz ama MT'ten ekinir bunlar. Demekki iin iinde MT var."
Evet Kutlular uyuturucu mafyasndan ald byle bir tiyo ile olayn
arkasnda MT'in olduunu savunuyor.
MT ise buna tarihinde ikinci kez (ilk aklama lhami Soysal'n
karlmas olayyla ilgili) yapt genel yazl aklama yoluyla yant
veriyor:
" Yeni Asya Gazetesinin 21 Eyll 1995 tarihli basksnda Vildan' MT
ldrd balkl bir haber yeralmtr. Gazetenin imtiyaz sahibi Mehmet
Kutlular'n aklamalarna dayanan szkonusu habere baz dergi ve
gazetelerde yer vermitir. Mehmet Kutlular'n cemaati karsnda dt
zc durumu saptrmak amacyla milli bir kurulu olan MT'i hedef olarak
gstermesi esef vericidir. MT inanlara ve zgr dnceye sayg
gsterilmesini iar edinmi milli bir kurulutur. MT alanlar
Anayasa'da yansmasn bulan Atatrk ilkelerine, ada dnceye ve
laiklie inanla baldr. Mehmet kutlular tarafndan yaplan muhayyel ve
herhangi bir dayana olmayan haberle MT Mstearlnn hi bir ba
olmad ve bu dorultuda yasal haklarn kullanaca kamuoyuna sayg ile
duyurulur."
Evet, her ideoloji ve inan sisteminin kafasndaki ve elinde olmasn
istedii MTfarkl farkl. Bazen de her olaydan sonra sulanabilecek bir
Page 481
MT'in elde olmas hayrl ve karl gelmektedir insanlara.
YUNAN STHBARATI KORKUSUYLAYAPILMAKSTENEN
Ama herkesin zerinde birletii bir konu MT'in bugne kadar yanl
ilerde ve istihbarat d faaliyetlerde kullanlarak ypratld. Bunun
iin de bir yeniden yaplanma ve MT'in demokratikletirilmesi ilkesinde
herkes hemfikir gzkyor. Peki MT demokratikleirse Yunan istihbarat
bizi yutar m? Bu baz kafalardaki garip, nedenleri anlalamayan bir
soru olarak karmza kmaktadr. zellikle baz evrelerce Yunan
istihbarat Trkiye'deki her olayn faili gibi gsterilerek bir yerlere
varlmak istenmektedir. "Yunan istihbaratnn Trkiye zerine yaptklar"
gibi sylemlerle ortaya kanlar; yal, asker - sivil ekimesi dorukta
olan ve elemanlar arasndaki atmalar kaosa dnen Yunan
istihbaratnn, Trkiye'de byk eylemler yapabilmesinin mmkn olmadn
bilmelidirler de. Bu konunun uzmanlarnn deerlendirmesi bu yndedir.
Hele Yunan istihbaratnn 1995 stanbul Gaziosmanpaa olaylarnda
kkrtclk yaptn syleyenlere, yerli ve yabanc uzmanlar sadece
glerek yant vermektedirler. Ancak Yunan gizli servisinin yaptklar diye
balayan cmlelerde bunlarn ne yaptklar konusunda bir bilgi
verilmemektedir. PKKdestekli politikalar Yunanistan'n resmi grdr ve
bu ynde btn Yunan kurumlar almaktadr. Yunan pisikozu ile
yaratlmaya allan hava MT'de bugnk yolun dnda baka bir
yaplanma arayanlarn bulunduunu gzler nne sermektedir. Bu korkuya
dayanan bir yaplanmadr. Doru olan ey ise duygusallktan ve yanl
ynlendirmelerden kanarak yeniden yaplanmaktr. En nemlisi MT
asndan demokratikleme ve sivilleme treninin bu kez karlmamasdr.
Bunun nne korkulardan bir duvar rlmemesi gerekmektedir.
Page 482
Bu frsatn da karlmas durumunda zellikle Ortadou, Balkanlar ve
Kafkasya'da Trkiye'yi nemli sorunlarn bekledii bir dnemde, Trkiye en
byk ktl yine kendi eliyle kendisine yapm olacaktr. nk
buralarda halen devameden scak atmalarn tesinde byk bir
istihbarat ve nfuz alan yaratma abas hatta kavgas bulunmaktadr. Bu
kavgada Trkiye'nin rakipleri arasnda Amerika, Rusya, Almanya, ngiltere
ve Fransa gibi lkeler yeralyor. MT'in rakipleri de bu lkelerin gizli
servisleri olmaldr.
RUSLAR TRKYE'YE NASIL BAKIYOR
Rus gizli servisi 1995 de piyasaya kard " Beyaz Kitap-Rus Gizli
Servisleri" adl kitap da Trkiye zerine ilgin analizler yapmaktadr.
Ruslara gre Trkiye; Azerbaycan, Ermenistan, Grcistan , btn Kafkasya
asndan bir tehdit oluturmaktadr. Bu tehdit giderek ilgi art
eklinde gelimektedir.Rusya'nn blgedeki etkinlii zayfladnda bunu
dolduracak lke de Trkiye'dir. ran 'n bu konuda bir ans
bulunmamaktadr. Ruslarn bu deerlendirmelerinde ilgin olan bir nokta
ise Trkiye'nin Bat karlar ile birlikte blge zerinde Rus
karlarna kar olduunun vurgulanmasdr. Oysa blgedeki petrol
konusunda Trkiye'nin etkinlii konusunda Bat da ikiye blnm
durumdadr. Bu konuda ngiltere Ruslardan yana tavr alm durumdadr. 137
seilmi devlet grevlisi tarafndan yazlan kitapta Trkiye'nin NATO
yeliinin Rus karlarna kar kullanlabilecei de dile
getirilmektedir. Ayrca Orta Asya zerindeki konvansiyonel silah
dengesinin "imdilik" Rusya'nn lehinde olduu ancak bunun her an
deiebilecei de bu rapor kitap da kaydedilmektedir. Bu blgede Trkiye,
Page 483
ran ve Afganistan'n etkinline dikkat ekilmektedir.
Dile getirilen kayglar karsnda Rusya'nn blgedeki etkinliini korumak
iin rakip grd Trkiye zerinde istihbarat oyunlarna bavuraca
aktr. Bir tehlike daha nlemiin MT'i beklemektedir.
LOJMAN STHBARATILARI
MT kaynaklarn en rasyonel ekilde kullanmak durumundadr. Oysa MT
kendisine salanan ekonomik olanaklardan nemli bir blmn son derece
plansz ve gereksiz olarak lojman yapmna harcamtr.
rnein 1980 sonras bte deneklerinin ( rtl denekten gelen
istihbarat harcamalar hari) yzde 90'n lojman yapmnda harcanmtr.
Oysa MTelemanlarnn lojmanlarda oturtulmas bir baka byk sakncay
oluturmaktadr. Askerler tarafndan 1978 sonrasnda elemanlarn evlerine
gidi ve gelilerinde terr nedeniyle ortaya kan sorunlar zerine
balatlan uygulama, yine asker gelenkelerde varolduu gibi devam
ettirilmitir ve ttirilmektedir.Bu uygulama gizlilii ortadan kaldrmakta
ve 1920 li yllardaki (P) tekilatnn iine dt sorunlar yeniden
yaanr klmaktadr. Tarihinden ders almas gereken en nemli kurulu MT
olsa gerektir. Lojmanlarna hapsolan, toplumla ilikilerini snrlayan,
sosyalleemeyen ve geliimin karsna kabuuna ekilmi, muhafazakar
anlaylarn kalesi gibi dizi dizi lojmanlar ile kan bir istihbarat
rgt baarl saylabilir mi?
Tekilatn ideolojisi olarak aktarlanmilliyetilii kabartlm merkez
sa ve sol yaplanma, kendine uygun eleman modelini de bugnk yapda
oturtmu gzkmektedir. Snmez Kksal'n bizzat TBMMde yrtt kulis
almalar sonrasnda 11 Kasm1994 gn TBMM'ye sunulan ve MT
alanlarnn emeklilik ve kdemesaslarn yeniden dzenleyen yasa
Page 484
teklifi yeniden yaplanmaya ve 2000'li yllarn gen elemanlarna
tekilyat iinde kadro ama amacn tamaktadr.
MTTARHNDEK EN BYK KADRO OPERASYONU
Yaplan operasyon MT iinde bugne kadar yaananlar arasndaki en byk
kadro operasyonu olma zelliini tamaktadr. Kalc dzenlemeleri
iermektedir. Sonuta yaklak 600 kii emekliye ayrlmtr. DYP, SHP,
ANAP'n ortak imzasyla verilen teklife gre MT bnyesinde kadro
karl szlemeli altrlan personel dahil ( MTiinde bir ikilik
nedeni de szlemeli personel uygulamas olmu ve bu nedenle fazla para
alanlar kurumiinde eletirilmitir) memurlardan:
1- Mstear Yardmcs, Bakan, Hukuk Maviri, retimKurulu Bakan,
Bakan Yardmcs, Hukuk Mavir Bayardmcs, Mavir Bamfetti,
retimKurulu yesi , Bamavir ; 60 ya.
2- Daire Bakan, Hukuk Mavir 1. snf yardmcs, Bamfetti, retim
yesi, Mavir; 58 ya.
3- 1. Snf stihbarat Uzman, 1. Snf Uzman, Hukuk Maviri 1. Snf
Yardmcs, Mfetti,retimyesi, Mavir, Savunma Sekreteri, Daire
bakan yardmcs, retimyesi Yardmcs; 56 ya.
4- 2. Snf stihbarat Uzman, 2. Snf Uzman, Hukuk Mavir 2. Snf
Yardmcs, Mfetti Yardmcs, retimyesi Yardmcs; 54 ya
5- Dier kadrodakiler; 52 yalarn dolduranlar emekliye ayrlrlar.
Bu yasayla MTde amalanan olay eskiyi temizlemek ve gen kalmay
salamaktr. Yasayla ilgili MT gerekesi ise yledir:
" Sz edilen nitelikteki ar alma artlar altnda 25 yanda
tekilatta greve balad varsaylan yksek renimgrm bir personel,
Page 485
Mt personel ynetmeliinin ykselme esaslarna gre, hi yl kaybna
uramakszn nvan ykselmesi yapt kabul edilse dahi, 30-31 hizmet yl
sonu 56 yanda st ynetimkademesi olan bakanla ykselebilmektedir.
Bu sre ierisinde halen ube mdr, daire bakan yardmcl
nvanlarn aamam bir personelin, hangi kadro nvannda grev yaparsa
yapsn, normal ya haddi olan 65 yana kadar randmanl bir mesaide
bulunmas mmkn olmamaktadr. Kaldki, tekilat personelinin tamam fikri
alma yapan kiiler olmayp nemli blmnn de fiziki glerinden
istifade edilmektedir. bilhassa bu kiiler belli yatan sonra tekilat
almalarnda arzu edilen katky salayamamaktadrlar. Bu nedenlerle
maddede belirtilen ya hadleri getirilmitir.
Memuriyet sresini 65 ya sresini hedefleyerek greve balam bulunan
kapsama dahil personel bakmndan ilk defa uygulanacak bu nitelikteki bir
mevzuat deiikliine yumuak geii salamak iin getirilen geici madde
hkmyle de kanunun uygulamas yaym tarihinden 6 ay sonraya
braklmtr. Ancak yaymn izleyen iki ay ierisinde birinci madde ile
belirlenen ya hadlerini dolduranlar ile 5434 sayl kanunun 39.
maddesinin b fkras kapsamna girenlerden emektliye ayrlmak iin
bavurarak emeklilikleri onaylananlara yzde 30 daha fazla emekli
ikramiyesi ve ayrca 65 yana gre erken emeklilikleri dikkate alnarak
her erken yl iin toplam12 maa gememek zere bir maa daha emekli
ikramiyesi denmesi ngrlmtr."
ADAMYEME MAKNASI
te burada MT asndan bir byk tehlike daha vardr. MTemeklisini
unutan ve ondan yararlanmasn bir trl beceremeyen, emeklisine hakkn
veremeyen bir uurumolarak karmza kmaktadr. Dnyann hi bir
Page 486
istihbarat tekilatnda grlmeyen savurganlk MT'de yaanr. Eitimini
tamamlam, olgunlam ve tamanlamyla istihbarat olmu denilebilecek
yataki ve hizmet sresindeki elemanlar emekli edilirler. Sonra da
unutulurlar. Herkes onlardan kaar. MT, elemanlarn en hoyrata harcayan
istihbarat kurumudur. Emekli olanlar bir daha eski birimlerine giremezler.
Yolda arkadalaryla karlasalar ou zaman grmezden gelinirler.
Emeklilerinin deyimiyle MT onlar " Sklm bir limon gibi grp"
gereini yapar.
MTbu yasa maddesinin kulisini iyi yapar ama Babakan Tansu iller
kartamad bir yasa maddesini de yasaya ekleyince i karr. TBMMde
oluan fkeyle yasa meclisten gemez. Ama Kararname olarak yrrle
konur. Bunun sonucunda da 550 kii emekliye ayrlr. Ancak bunlardan 100
kadar daha sonra geri arlarak grevler verilir. Bu da bir planlama
eksikliidir ve MT iinde tartmalara yolaar. Geri arlanlar
karsnda emekli olanlar aalanm duygusuna kaplrlar. nk gizli
serviste almann pisikolojik yn pek ok eyin zerindedir. Onlar
ou kez alacaklar bir hizmet belgesi karlnda milyarlar hatta
canlarn bile verirler. Bu onlarn erefli bir alan olduklarnn
gstergesidir nk. nk gizli servisde alrken ad zerinde en
kk bir phe bulunan kii iin yaam, dayanlmaz olmaktadr. Hele
zamansz grevden alnanlar, yeri deitirilenler, emekli edilenler, iine
son verilenlerden bir ksm bunu gururlarna yediremeyip intihar bile
etmitir.
MT VE STHBARATETM
MT'te eitimAmerikan ve Alman ekolleriyle yaplmtr. Alman ekolyle
Page 487
balanan eitimanlay 1950'li yllardan itibaren CIA'nn destekleriyle
Amerikan tarzna dnmtr. MT eitimi ncelikle fiziki yeteneklerin
geliimi ile istihbarat teorik eitimine dayal yaplmaktadr. Trk
niversitelerinin nemli adlarnn bir ksm MTiin retmenlik
yaparlar. MT alanlarna strateji tayini, analiz yetenei ve ulusal -
uluslararas dengelere ve sorunlara bakn tarihsel ve ada temel
yaklamlarn retmektedirler. Bu retmenler gerekten yetkin
kimselerdir. Ancak onlarn da bir "MTeleman" deerlendirmesi
bulunmaktadr. Kendileriyle grtmz retimelemanlar, MT
elemanlar iin ana balklarla unlar dile getidiler:
- MT ne yazkki bir polis rgt havasnda bulunmakta. Ancak bugnk
polis rgtnn eitiminden ve seiciliinden daha yksek kalitede eleman
dzeyine sahip. Ancak bu seicilikte askerler kadar titiz olmadklar
grlyor.
- MTelemanlarnn eitiminde ada istihbarat anlayna kar direni
veya buna kar tezlerin arl hemen kendisini hissettirmektedir.
zellikle hakimhavann muhafazakar anlay olduu hemen gze
arpmaktadr.
- Bilgi toplamann yntemleri ve kaynaklarla girilecek diyaloglar
konusunda byk eitima gzlenmekte.
ALE RKET GB STHBARAT RGT
MTiinde uzun yllardr eleman politikasnn ana dayanan darya
kapal yap oluturmaktadr.Bundan kestedilen kurumii eleman
politikasdr. MT' e en ok personel salayanlar yine MT' elemanlardr.
Yani ie dnk yap egemendir. Dardan yani aile ii ilikileri olmadan
salanan elemanlarn ise, yine aileleri nemlidir. Burada MTeleman
Page 488
olmak iin MT'in gvenilir bulduu en az iki kaynaktan referans
getirilmesi artn da unutmamak gerekir.
MThalkn iinde, onunla birlikte olacak elemanlar yerine, bir seilmi
aileler kurumu gibi ortaya kmaktadr. Eleman politikasnda en belirgin
yanl budur. MTtorpille eleman alnan ender istihbarat rgtlerinden
biridir.
Ancak 1980 sonrasnda MTilk kez elemanlarn gazetelere verdii
ilanlarla snava arm ve ie almtr. Bu snavlarda istenilen
niteliklerin olduka parlak olmas dikkat ekicidir. Bu gemi yllarn
aksine eleman almndaki kstaslarn deitiini gzler nne sermektedir.
Akraba kayrmclnn ok st dzeyde olduu bilinmektedir. Son yllarda
artk bir aileden en ok 3 kiinin kurumda alabilecei ynnde kararlar
alnmak zorunda kalnmtr. Ama bu kural delerek 6-7 kiiye kadar
akrabalarn kurumiine yerletiren st dzey yneticiler de
bulunmaktadr. Son dneme kadar lider kadrolardaki baz zayf
elemanlarn buralara ulaabilmesindeki etken gcn bu i kayrmclk
olduu vurgulanmaktadr.
MT MEMURUOLMADADRTL ENGEL
MT'e alnacak kiiler iin drt aamal bir eleme mekanizmas
bulunmaktadr. MT'e girmek isteyenler nce yazl, ardndan szl
snavlar kazanmak zorundalar. Yazl ve szl snavlarda ayrca dil bilen
eleman seimi de yaplmaktadr. Burada 1995 ylna kadar MT'in elinde,
Trkiye'ye komu lkelerin dillerini konuabilen ok az sayda eleman
bulunduunu belirtmekte yarar bulunmaktadr. MTzellikle yabanc dil
bilen eleman skntsn had safhada ekmektedir. Bu nedenle alan
Page 489
snavlarda dil bilen eleman tercih edilmektedir.
Snavlar kazanan adaylarn mensup olmas iin ncelikli engel gvenlik
soruturmasndan gemeleri olmaktadr. Bu gvenlik soruturmasnda
doldurtulan formda yeralan soyaac ve kiininilikileri i
incelenmektedir. Ariv taramas yaplmaktadr. Kimi zaman alt aya kadar
srebilen gvenlik soruturmalar yapld belirtilmektedir. Bu
soruturmalardan sonra MTiinde oluturulan snflarda rencilere
istihbarat, beden geliimi, bilgisayar kullanm, pratik uygulama gibi
alanlarda tambir yl kapsayacak bir eitimverilmektedir. Bunun 5 ay
teorik derslerle, dier zamanlar ise teori-pratik derslerin birlikte
grlmesi olarak gemektedir. Sonra retmenler kurulu toplanarak bu
rencilerle ilgili son deerlendirmelerde bulunmakta ve mensup
yaplacaklarla, olamayacaklar notlandrarak ayrmaktadrlar. Mensup
yaplamayacaklar daha sonra kadrolar Babakanla iade edilerek baka
kurulularda grevlendirilmek zere MTile ilikileri kesilmektedir. Bir
MTmensubu iin en ar grev hakaretlerinden birisi kadrosunun
Babakanlk 'a iadesi olmaktadr. Bu bir yllk eitimin sonunda
baarl olanlara ise mensup olarak yemin ettirilmektedir.
MT LNGR GREVBAINDA
MT iinde geen eitimsrecinde takip, buluma, mesaj alma , mesaj
verme, gvenlik kontrolleri, bilgi toplama gibi alanlarda pratik
uygulamalara yer verilmektedir. Bunlar iin kullanlan mekanlar kamu
kurulular olmaktadr. MT bnyesinde yaplacak ilerinuzmanlk
alanlarna gre profesyoneller de yetitirilmektedir. rnein dier
lkelerde de olduu gibi, elilikler ve yabanc misyonla ilgili yerlere
girip, kabilecek profesyonellikte elemanlar eitilmektedir. Bunlar
Page 490
kaplar ap, kapatmak, kasalar aabilecek hnerle donanmak,
bilgisayarlarn dilinden iyi anlamak, iyi fotoraf ve fotokopi ekmek,
girilen mekan aynyla korumak ve dier zellikleri iinde barndran
gruplar olarak yetitirilmektedirler.
Trkiye'de yeralan eliliklerin kasalarn ve binalar incelemek ,
buralardan belge kartmak iin oluturulan ekipler ok rahat bir ekilde
bu tr yerlere girip kabilmektedir. Ancak bazen kt srprizler onlar
bekleyebilmektedir. Ankara'da bir ngiliz misyonunda elegeen byle bir
ekip, zor anlar yaam olsa gerektir. Olay kaytlara adi hrszlk vakas
olarak gemitir. Ayrca bu tr binalara dinleme aletleri yerletirmek
iin eitimalan ve iinde ok uzman olan elemanlarn da MTiinde
bulunduklar bilinmektedir. Tpk dier gizli servislerde olduu gibi MT
de bu alanda nemli bir eleman birikimini yaratmtr. MT'in uygulad
yntemlerin hepsi, yurtdnda Trk yetkilileri ve Trkiye'nin
misyonlarna kar da uygulanmaktadr. Ve iin doas gerei uygulanmaya
devamedecektir.
Bu olaylardan en ilgin olanlarndan biri de Mehmet Ali Aybar'n bana
gelendir. Aybar TP (Trkiye i Partisi) milletvekili iken, T.B.M.Mde
23 Aralk 1970 tarihinde gndemd bir konuma yaparak partisinin
tekilatlarna gnderdii yazlarn alarak okunduunu bunun da MT
tarafndan yapldn belirtir. Bunun kant da TP Genel Merkezi'nin
zmir il tekilatna gnderdii bir yaznn alarak iine MT evraknn
konmu olmasdr. MT'den istenen bir gvenlik soruturmas evrak TP'in
yazma zarflar aldnda yanllkla zmir tekilatnn yazs yerine
konulmutur. MT'in yazsnda "Milli Emniyet Bakan Yardmcs zzettin
Page 491
Cebe" imzasn tayan ve Maliye Bakanlnda Uzman olarak alan brahim
Uzun adl bir memurla ilgili gvenlik soruturmas istei vardr.
Dnemin Babakan Sleyman Demirel'dir. Maliye uzmannn MT tarafndan
soruturulmasnn gerekesi de Kuadas-zmir sahil yolunun gzergahnn
Demirel ailesinin byk hissedar olduu ve evket Demirel'in de Ynetim
kurulu Bakan bulunduu Kutur tatil ky karlar dorultusunda
deitirildii iddialarn dile getirmesidir. Uzun, Doan Avcolu'na
yazd mektupda tatil kynn hazine arazisi zerine kurulu bulunduunu
da belirtmektedir. brahimUzun DevrimGazetesi'nde olayn kamuoyuna
duyurumsan istemektedir. Avcolu'da bunu yerine getirmitir. MTite bu
konuda brahimUzun ile ilgili ideolojik durumve balantl bulunduu
kiilerle ilgili aratrma yapmaktadr. Bunu da dnemin iktidarn
ellerinde tutanlar istemektedir. Ancak olay yanllkla zarfa konan MT
talimat nedeniyle bozulmutur. Ortalk karr. Aybar bir aklama
yaparak MT'in partisiyle ilgili tasarrufunu kamuoyuna duyurur. Bunu ispat
edeceini bildirir. Zarf ve iinden kanlar emin olarak bilinen TP
kasasna konulur. Ancak karkla neden olan MTelemanlar ayn gece
TP'in kasasn ap kendi raporlar alp, karan mektubu zarfn iine
yerletirirler.
Aybar ertesi gn raporun aklamasn yapamaz. nk MT, raporunu
"nlamtr". Bu tr olaylar dnemin iktidarlarnn basklar ve
kullanmserbestileri iinde ska yaanr.
MT iinde aktif istihbarat , yani bro d grev yapan eleman says
1500-2000 kii civarndadr. Bunlarn asl eitimleri ise istihbarat,
fiziki yetenek ve glerinin arttrlmas eklinde gelimektedir. Kurumu
en az ypratan ama olaylardan en ok zarar gren kesimolarak bu
Page 492
alanlar gsterilmektedir. MT'in bir de bunlarn dnda sokakta,
farkl ilerde grev yapan kiiler arasndan setii elemanlar
bulunmaktadr. Bunlarnikollar farkl farkl olmaktadr. rnein
bunlardan birisi nl eleman Mahir Kaynak' tr. Daha sonra deifre olunca
"mensup" kadrosuna geirilmitir. Elemanlar iin en nemli eyiyi
gizlenebilmektir. MT bu kiileri korumakta, parasal ihtiyalarn
karlamakta ve onlardan bilgi toplamaktadr. Bunlarnkimlik
aklamalar, yaptklar ile ilgili bilgi vermeleri kesinlikle yasaktr.
SMT'DEN MT' YE ALINGANLIK KPRS
Ancak bunlardan farkl olarak MTmensuplar resmi grevli olarak
gittikleri yerlerde kimliklerini gstererek kendilerini tantmak
zorundadrlar. Kimliklerinde paralel ve meridyenlerle blnm Dnya fonu
zerinde Trkiye haritasn kuaklayan ay, yldz ve Atatrk portesi
bulunmaktadr. Beyaz ve mavi zemin zerine oturtulan bu kimlikte MT
yasasna atfta bulunulunarak kendilerine istedikleri konularda yardm
etmenin yasal zorunluluk olduu emir olarak hatrlatlmaktadr.
Bu almada genel anlamda personel veya, kurummensubu eklinde
alglanp, tanmlanan "MTeleman" adlandrmas, tekilat bnyesinde daha
farkl bir anlamda kullanlmaktadr. Kadrolu, bordrolu devlet memuru olan
kiiler iin; MTiinde kullanlan tanmlama, "MTmensubu"dur. MT
eleman ise, gizli servisin; tekilat bnyesinin dnda kulland
ajanlar iin dile getirilen bir syleni olmaktadr. Bu arada yeri
gelmiken MTmensuplarnn en ok alnd eylerin banda kendilerine,
" MT' i" denilmesi olduunu belirtmek gerekiyor. Onlara gre bu sesleni
"simiti" den armla oluturulan bir tanmlama. Bu nedenle eski
Page 493
Mstear Teoman Koman, gazetecilere MT'in kapsn atnda, bu konudaki
gizli servisin alnganln aktararak; yazarlarn kelerinde "MT'i"
diye yazmamalarn istemitir. Burada bir noktay da belirtmek
gerekmektedir. MT, mensuplarnn; yani kadrolarnda bulunan alanlarn
, bordrolularn adlarn ou kez aklamaktadr. Ancak dardan
kullanlan elemanlarn kimlikleri aklanmamaktadr. Hatta bu konuda
babakanlara bile bilgi verilmemekte, ajanlarn kod adlar veya olay
iindeki yerlerine uygun senaryo adlar olaylar anlatlrken
belirtilmektedir.
STHBARAT PARADEMEKTR
stihbarat faaliyetleri ok masrafl almalardr. MT'e rtl denekten
aktarlan para miktarlalarnn da arttrlarak yeni bir yaplanmann
gereklerini salayacak dzeye getirilmesi arttr. MT'in ihtiya duyduu
parann iyi saptanp aktarlmas baz dier gizli servislerin iine
dt uyuturucudan para elde etme, silah kaakl ya da bilgi satma
gibi yntemlerin MT'in uzanda kalmasn salayacaktr.
Geri bugne kadar baz MTelemanlar ve mensuplarnn adlar bu tr
olaylara karmtr. Ancak bunlarn ne kadarnn kurumsal dzeyde
gerekletii bilinmemektedir. Bunu aratracak bir birimde
bulunmamaktadr. MTbunlar bir ka aamal ve sk ileyen kendi
otokontrol mekanizmasyla takip etmektedir. Bu tr parasal kaynaklar
asndan da sk bir denetimmekanizmasnn getirilmesi gerekmektedir.
nk bu hastalklarn iine den istihbarat servisinin ulusal karlar
yokolmaktadr. Bunun rnekleri dier gizli servislerde
bulunmaktadr.Parasal kaynaklarn iyi deerlendirilmesi bu konudaki iyi
planlamadan gemektedir. Bunun iin ncelikle lojman yapm gibi
Page 494
harcamalardan da vazgeilerek istihbarata bunu salayacak insana ve
teknie yatrmyaplmas gerekmektedir. MT'in lojman konusundaki
yaplanmas adeta bir lgnla dnm durumdadr. Neredeyse btn MT
personeli lojmanda oturur hale gelmek zeredir. Kaynaklarn nemli bir
ksm buna harcanmaktadr. Haberalma dnyasnda sk sk ifade edilen "
stihbarat ak, faaliyeti gizlidir" szn, MTyneticileri
elemanlarn ehir merkezlerindeki lojmanlarda toplayarak biraz abartp,
yanl alglam olsalar gerektir. rnein Ankara'da MT Mstearlnn
kamps alan mantar gibi biten lojmanlarla evrilmi durumdadr. Burasyla
ilgili olarak otobslerde ve dolmularda muavinlerin " Var m MT
lojmanlarnda inecek" diye barmalar iin ne kadar hafife alndnn
gstergesidir.
MT UAI NASIL KULLANILMALI?
MT harcamalarnda baz ncelikleri de iyi saptamak durumundadr. rnein
1994 ylnda MT'e alnan jet iin 10 milyon dolar denmitir. Bu jetin
ncelikler arasndaki birinciliini tartmadan kurtaracak ey onu
gerekten istihbarat alannda kullanmak olacaktr. nk gnmzde
istihbarat para demektir. Peki harcanacak paranz var iken onu istihbarat
yerine baka alanlara yatryorsanz, size baarl istihbarat denir mi?
Bu sorunun yantn MT iinde herkesin dnmesi ve yapt harcamalar
sonucunda kulland aralarn fayda paydasn maksimuma kartamas
gerekmektedir. Bu uak da byle kullanlmaldr. nk jet alndnda
MT'in elinde 2 adet Chasna tipi uak daha vardr. Bir de MThelikopteri
bulunmaktadr. Bu iki uaktan birisi Trabzon'dan kurye greviyle Ankara'ya
gelirken 6 kiilik yolcu ve mrettebatyla dmtr. Jet de bundan sonra
Page 495
alnmtr.
Uaklarn operasyonlarda kullanld alanlar giderek artmaktadr. Baz
MT grevlilerinin de organize edenler arasnda bulunduu iddia edilen bir
darbe giriiminde MT, Jet uan en verimli bir ekilde kullanmak
olanan bilmitir. Azerbaycan'da 1995 ylnda Haydar Aliyev'e kar
dzenlenen darbe giriimi srasnda, Mstearn zel ua bir hayat
kurtarmtr. Darbenin dzenleyicileri iinde yeralan ve Azerbaycan'dan
k sorun olan Ferman Demirkol bu uak ile Bak'den MTelemanlar
tarafndan alnm ve Trkiye'ye getirilmitir. Bu darbe giriimininTrki
Cumhuriyetlerden sorumlu Devlet Bakan Ayvaz Gkdemir'in koordinasyonunda
gerekletii ileri srlm, ancak bu iddialar yalanlanmtr. Buna kar
olduka fazla sayda Trk yetkilinin bu darbeye karm olmas ilgintir.
Azerilerce, Trkiye'nin Bak Bykelisi bata olmak zere Azarbaycan'daki
MT grevlisi de bu darbe giriiminin iinde yeralmakla sulanmtr. Bu
nedenle Ankara'ya ekilen bu MT grevlisi daha sonra Cumhurbakan
Demirel'in de bastrmas sonucu emekliye sevkedilmitir. Bak'den MT
uayla kartlan ve lkc olarak tannan Ferman Demirkol'un da MT
adna grev yapanlardan birisi olduu ileri srlmektedir.
STHBARATAPARAOK, AMAYADENETM
MTyneticilerinin deyimiyle zel koullar yznden tekilatn parasal
sorunlar hi kalmam gibidir. Aslnda Trkiye'nin iinde bulunduu
ekonomik darboaz dnlrse PKK'nn yaratt terr ortam nedeniyle
yaanan bu para bolluu, kavgalar azaltmamtr. Yine de MTkurumlar
arasnda devlete kar mali ykmllklerini titizlikle yerine getiren
yaplarn banda yeralmaktadr. MT'in belediyelere su, elektirik,
maliyeye vergi borcunun olmad belirtilmektedir. MT, alanlarnn
Page 496
istihbarat amal kullandklar paralarn takibini de gelitirdii
otokontrol mekanizmalar ile yapmaktadr. rnein bir istihbarata denen
parann karlnda alnan bilgi ve sonrasnda verilecek para merkezi
ve blgesel denetimraporlaryla izlenmektedir.
Ancak genelde farkl istihbarat kurumlarnn ortaya kard istihbarat
harcamalar konusundaki danklk ve boluk hemen her uzmann yaknd
bir konu olarak aktarlmaktadr. stihbarat iin harcanan paralarniyi
kontrol de malesef yeterince ve zamannda yaplamamaktadr. rnein
Diyarbakr'daki bir MTeleman PKKkonusunda kendisine bilgi getiren A
kaynana bunun karl para demektedir. Oysa ayn kaynak ayn haber
iin Emniyet stihbaratndan, JTEM ( Jandarma stihbaratndan ) ve
blgede grev yapan dier istihbarat birimlerinden de para alabilmektedir.
Akayna bu istihbarat karkl ve dankl sayesinde paralarn
cebe indirirken, istihbarat teyidini de tekil olmasna karn oul gibi
gstererek salamaktadr. Sonuta btn istihbarat elemanlarmz
atlatlmakla ve paralarn kaybetmekle kalmayp byk yanllara da
yolaabilmektedirler. Bu denetimi zor ama kesin kez yaplmasnda byk
fayda bulunan bir olaydr. Bunun salanmas iin istihbarat birimleri
arasnda sk koordinasyonun bulunmas gerekmektedir. Bu istihbarat
birimleri arasndaki en byk eksiktir.
MT'in parasal kaynaklarnn denetimi imdilerde daha nemli
bulunmaktadr. nk MT btesini desteklemek zere irketleme ve
vakflar oluturma yoluyla ek kazanmlar yaratmaya abalamaktadr. Bu
yasal irket oluturma ve para kazanma yollar ok nemlidir. Bu sonradan
oluturulan irketlerin denetimi Amerika'da bile byk sorunlara
Page 497
yolamaktadr. Bu nedenle irketlerin denetiminin ok iyi, hemde ok ok
iyi yaplmas gerekmektedir. MT halen personel ve dayanma olarak bir
vakf kurmutur. Bu vakfa bal olarak faaliyet gsteren MTANadl bir
sigortaclk irketi ile Birleik naat A. adnda iki bilinen irket
iletilmektedir. Bunlarn da sk denetimleri gelecekte karlalabilecek
sorunlarn zmnde imdiden nemli olacaktr.
MT ekonomik istihbarat alannda da henz hi bir ey yapabilmi deildir.
Oysa bu alandaki istihbarat almalar yeni gelien bir olgu deildir.
Dnyada ilk istihbarat almalarnn temelinde ekonomik kayglar
yatmtr. rnein 19 uncu yzyln iyi istihbarat servislerinden biri de
hayret edilecektir; Nathan Rotschild zel bankaclk firmasdr. Bu firma
kredi aarken ve dier hizmetlerinde mteri hakknda iyi bilgi sahibi
olmaya ok dikkat etmi ve istihbarat sistemi sayesinde baarya
ulamtr. 1815 Waterloo savann sonucu henz Avrupada renilmemiken,
N. Rotschild, Prusyallarla, ngilizlerin Napolyan Bonapart'a galip
geldiklerini haber alm, bu haberi deerlendirmesini bilmi, elindeki
resmi hisse senetlerini piyasaya srmtr. N. Rotschild'in iyi haber
aldn bilen dier banka ve messeseler, ngilizlerinsava
kaybettiine, hisse senetlerinin daha da deceine hkmederek, derhal
ellerindeki resmi senetleri dk fiyatla elden karmlardr. Ksa bir
zaman sonra N. Rotschild btn senetleri ok dk fiyatla toplam ve
muazzambir servet sahibi olmutur. Bu olaydan 60 yl sonra yani 1875 de,
Nathan Rotschild'in akrabasndan Lionel Rotschild, tannm ingiliz devlet
adam Disraeli ile yemek yerken, kendisine gizli bir mesaj getirilmitir.
Bunda, Msr Hdivinin Svey kanal hisse senetlerinin satlk olduu
bildirilmitir. Lionel, Disraeli'yi haberdar etmitir. Hisse senetlerini
Page 498
satn almak iin 44 milyon dolara ihtiya bulunduunu buna karn
Parlamento tatilde olduu iin Disraeli'nin bu paray derhal bulmas
mmkn olamamtr. Lionel, hisse senetlerini ngiliz hkmeti adna satn
alm ve Kbrs adasn da ngiltereye katan, Disraeli'nin baarsn
salamtr. ngilterenin Msr zerindeki nfuzu da bu tarihte
balamtr. Lord Beaconsfield Benjamin Disraeli (1804 - 1881) Londrada
domu bir romanc ve devlet adamdr.Rotschild'lerin istihbarat iinde
gvercin ve balon kullandklar da bilinmektedir. Ayrca bu dnemiinde
gazeteler ve ekonomik bltenlerin hazrlanmasnda da gvercin ile daha
sonra da telgraf hzndan son derece yararlanlmtr.
EKONOMK STHBARATINNEM
Ekonomik istihbarat konusunda nemli bir rnek de Trkiye'de Amerikan
Byekelilii de yapan Hupe'nin kinci Dnya Sava srasnda Japon
tarmn yoketmek konusundaki baarsdr Ancak o dnemistihbarat
alanndaki Amerikan yetersizlii de dikkate deerdir. Amerikan
ynetimlerinin istihbarat konusundaki bilgileri toplayp analiz ettikleri
bir brolar dahi yoktur. nk Amerika'llar kinci Dnya Savana kadar
istihbarata gereken nemi vermemilerdir. NitekimAmerikan Dileri
Bakan Stimson 1929 ylnda Amerikan kriptanaliz brosunu kapatm,
"centilmenler, bakalarnn mektuplarn okumayn" demitir. Fakat 2 nci
Dnya Savanda Savunma Bakan olan ayn ahs, kapattrd broyu
atrmakla kalmam Amerikan gizli servisini gelitirme konusunda
abalamtr..
1945 ubatnda Deniz Kuvvetleri Komutan James Forrestal, istihbarat
bir kurumhaline getirmeye ve bu tekilatn bana, otuz yllk
Page 499
istihbarat Zacharias' oturtmaya karar verir. Zacharias, Japonya
hakknda eitli kaynaklardan derlenen bilgileri inceler ve bir tablo
izer. On iki maddeden oluan bu tablodan kard siyasi sonuca gre
Roosevelt'e sunulmak zere bir rapor hazrlar. Raporda u tavsiyeler
vardr:
"Japon anavatanna byk sayda kuvvetle taarruza geip ar zayiat
vermektense, japon yksek komutanlnn sava gcn krmak, dman
kaytsz artsz teslime mecbur etmek lazmve mmkndr."
te tambu srada , Japon halk hakknda aratrma yapmak zere
Pensilvanya niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinden Dr. Robert Strausz
Hupe grevlendirilir. Japon halknn yiyecek konusunda sknt ektiini
dikkate alan Dr. Hupe, gbre konusu zerinde durur.Bunun Japonya'ya kuzey
Afrika'dan ithal edildiini, fakat mttefiklerin Cezayir ve Fas'a asker
karmalar zerine, buralardan gbre ithalinin durduunu, bununla beraber
Japonya'da ztarmsal alanda bir buhran grlmediini saptar. Japon'larn
nereden gbre bulduunu aratran, kitaplar, ansiklopediler kartran
Hupe, Pasifik Okyanusunda Nauru adnda kk bir adada fosfat bulunduunu
renir. Japonlarn gbre ihtiyalarn buradan karladklar sonucuna
varr. Hupe, kard sonucu askeri makamlara ulatrr ve adann
bombalanmasn teklif eder. Yaplan hava keifleri, Hupe'nin kard
sonucun doru olduunu gsterir, bunun zerine ada bombalanr, Japonya'da
tarmsal retimfel olur.
Bunlar gnmzde ekonomik ve teknolojik casusuluk kurallar iinde en saf
rnekler olarak karmza kmaktadr. Ruslar teknolojik casusluk
sayesinde her yl btelerine milyarlarca dolarlk katk yapmaktadrlar.
Bu landaki savabilimadamlarn ve profesyonel irket yneticilerini
Page 500
istihbarat eleman haline getirmitir. Artk dnyada tenloji casuslar
etkindir. CIA2000 ylnn istihbaratnn ekonomik alanda olacan
aklam ve bu alanda almalara yneldiklerini ve hedeflerinin de
kendilerini bu alanda zorlayan, ekonomik alanda byk bir sava verdikleri
pasifik kua olduunu aklamtr. Yeni yzyln casuslar arasnda
daha ok bilimadam ve ekonomik analizci bulunacaktr. Trkiye ise buna
bugne kadar hi hazrlkl deildir. O kadar ki MTyeterli eleman
bulunmad iin PKKkaynakl kara para aklama olaylar ile yurtd
kkenli islami ekonomik sular karsnda etkisiz kalmaktadr. Bu tr
sularda denetimdardan salanan elemanlar araclyla yaptrlmaya
allmaktadr. bunlara bir rnek Faisal Finans konusundaki yzlerce
ihbara ramen gerekletirilemeyen soruturmalardr.
MT' PARLAMENTODENETLEMEL
Ayrca MT bu dzenlemeler arasnda artk ncelikle parlamenter denetime
ak bir kurulu haline getirilmek zorundadr. TBMMtarafndan btesi
denetlenecek, yapt almalar hakknda bilgi istenebilecek bir MT,
daha salkl ileyecektir. Bununla gizliliin nlenmedii ve
operasyonlarn tehlikeye girmedii bu ekilde alan dier tekilatlarn
yapt almalar sonucu ortaya kmtr. Dnyann nde gelen istihbarat
tekilatlar parlamenter denetimlere ak olarak almaktadrlar. Bu
onlarn zararna deil, aksine yararna sonular ortaya karmaktadr.
imdi hi kimsenin CIA'nn Amerikan parlamentosu tarafndan denetlendii
iin kt altn idda edecek durumu yoktur. MTiin yeni bir yasal
dzenlemenin yaplmas ve mensuplarnn tanmndan, alma alanlarna
ve en nemlisi de kime bal olarak alacann net bir ekilde ortaya
Page 501
konmas gerekmektedir.
MT'in TBMMce denetlenir bir kurumhaline gelmesi de bu yasal
dzenlemeyle salanmaldr. Burada TBMMdenetiminden kastedilen CIA'da
olduu gibi parlamentoda oluturulacak zel komisyondur. Yoksa bugn ok
iyi bilinmektedir ki yeralt dnyas, hatta dman lkelerin
sempatizanlar ile uyuturucu kaaklar, kara para aklayclar,
ekonomik bask gruplarnn temsilcileri de parlemantolara sza
bilmektedirler.
Parlamentolar iinde gizli servisleri skntya sokabilecek rnekler de
yaanmaktadr. rnein MT daha sonra bakanlk yapan baz DYP
milletvekilleri hakknda 1987'de yeralt dnyasnn nl adlar arasnda
bulunmalar nedeniyle bir rapor dzenlemi, ama o kiilerin ne
milletvekili ne de bakan olmalar engellenebilmitir. Bu handikaplar da
gzard edilmemektedir. MT'in dnyann gereklerine ve iinde bulunduumuz
blgenin koullarna uygun yaplandrlmas bu dzenlemelere baldr.
MT toplumda veya parlamentoda devletin ulalmaz kurumveya kiilerinin
arac gibi grlmemelidir. MTulusal bir yap haline gelmeli ve toplumun
mozaiklerine kar sava-savunma stratejileri retmekten vazgemelidir.
Burada tehdit deerlendirmelerinde ele alnan kstaslarn yeniden gzden
geirilmesi zerinde durmak gerekmektedir. Tehdidin kkeni veya
yneldii etnik, siyasal, kltrel kaynaklar topyekn sulanmak yerine
ilerindeki hastalkl unsurlarla mcadele edilmesinin salanmas
gerekmektedir. Alevileri, islamclar, solcular veya dier gruplar
tehdit unsuru olarak grp mcadele etmek MT'in grevi olmamaldr. MT
hastal ve hastalkl unsurlar sosyolojik, pisikolojik, ekonomik
alardan tahlil eden ve uyaran birimolmaldr. MTsiyasileri,
Page 502
ytenleri ve zellikle parlamentoyu atlatlmas, yenilmesi gereken bir
yaplar zinciri olarak grmemelidir. Kaynan parlamentodan, halktan
almayan hi bir yapnn MTzerinde denetimi olmamaldr. MT iktidar
maas olarak grlmemelidir.
DEMOKRATK MT DIINDA ZMYOK
Bugn iin MT teknik olanaklar asndan blgedeki pek ok lke
istihbarat servisinden daha da iyi koullara sahiptir. Trkiye'nin en
byk bilgisayar a MT tarafndan ilerlik kazandrlmak zeredir.
nsanlar izlemek , dinlemek iin gerekli teknik olanak MT'e getirilmi
durumdadr. MTdinleme konusunda uzman teknisyenlere ve aletlere
sahiptir. Ancak MTiin izilecek ufuk, blgenin istihbarat birimlerinin
zerine karlmaldr.
MT'in hiyerarik yaplanmas demokratikletirilmelidir. Bu da
parlamentoya den bir grevdir. Sadece Babakana ya da askerlerin
oluturduu kurullara brifing ve bilgi veren bir MT, iindeki
hasatalklar skp atamaz. Onlara yenilir. MT'in ilac
demokratiklemedir. MTglgedekilerin deil, halkn ve onu aydnlatan
ada glerin kurumu olmaldr.
MTiin demokratikleme demek eitimli, bilgili ve reten insanlarn
iinde yer alabilecekleri bir yap demektir. Toplumun zlemi de bu olsa
gerektir. Bugn eleman almnda ok yabanc dil bilen, Trkiye'nin nde
gelen niversitelerinin mezunlarn tercih ettii bir MTile dnn MT'i
arasndaki fark aktr. MT bakannn seiminden, atanmasna, iindeki
terfi ve grev allanlarnn saptanmasndan yeni alanlara ynelmeye kadar
batan sona revizyona tabi tutulmas gerken bir kurumdur. rnein MT
Page 503
Mstear'nn ierden birkii olmas geliimini hzlandracaktr. nk
istihbarat bilen insanlarla bilmeyenler arasndaki fark kapatmak uzunca
bir sre istemektedir. Ama buna i dinamiklerinin de izin vermesi
gerekmektedir. MT munsuplarna birbirlerinin yapt muhalefet kadar
hi kimse muhalefet yapamamaktadr. Oysa Alman ekolnde gizli servisin
bandaki kuu bugn olduu gibi muhalefet partisinin bir mensubu
olabilmektedir. Amerika'da istihbarat ile uram veya ona bulam st
dzey brokratlar veya zel sektrn yetenekli temsilcileri bu koltuklara
oturmaktadr. ngiltere'de ierden seimyoluyla gizli servisin ba
belirlenirken zellikle az gelimi lkelerde askerler gizli servislerin
patronu olmaktadrlar.
MT'in demokratiklemesi iin yeni bir yasal dzenleme ile istihbarat
bilen ve ona yn izebilecek; ierden yetimi bir kiinin Mstear
olmas kanlmazdr. Ama bunun iin mutlaka parlamenter denetimin
oluturulmas arttr. Hepsinden nemlisi siyasi otorite ne istediini
bilmeli ve gizli servisinin nne hedefler koymaldr. bunlar ekonomik
arlkl ve bilgi ile teknolojiye dnk unsurlar iermelidir. Gizli
servise hrsz, polis oyunu oynatmaktan vazgeilmelidir.
MTile ilgili olarak toplumdaki yanl bilgilendirmeden kaynaklanan
beklentiler ve bunlarn sonuta gereklemediinin grlmesi de ite
MT'e bak asnda ciddi sorunlar yaratmtr. Halk her cinayet olayn,
hatta hrszlk olaylarnn zmn dahi MT'den beklemekte, bu
gereklemeyince de MT hakknda karamsar inanlarn iine girmektedir.
Halknn gvenini yitiren bir istihbarat rgtnn ayakta kalmas ancak
dikta rejimlerinde yaratlan korkularla salanabilir. Demokrasilerde
halkn sevgisi ve gveni arttr. Bu sevgi ve gvenin karlkl olmas
Page 504
kanlmazdr. Halkna kar kullanlan rgtler gdk ve ad aile
irketleri olarak kalmaya mahkumdurlar. MThalk iin altn artk
kantlamak zorundadr.
ASKER MT' NEDENBIRAKTI
Askeri disiplinlerin gnmz gizli servislerinin almalarnda baar
salamad ortadadr. Trkiye'de MT askeri yaklamlar nedeniyle pek ok
yetenekli elemann karmtr. Bir istihbarat uzman Askeri Akademide
istihbaret dersi verdii bir subay bir ka ay sonra kendisinin stnde
bir makamda amir konumunda grebilmektedir. Bunun yaratt sakncalar
MT hep yaayan bir kurumolagelmitir. Bugn MT'in en nce kurtulmas
gereken ey askerlerden miras kalan idari yaps ve alma tarzdr.
Bilginin ve akln her silahtan daha da stn bir deer olduunun
kesinletii amz yakalayamayan bir MT, sorunlar zemeyecei gibi,
kendisi bir bataklk haline gelir. Bu bataklk iine kimin ne zaman
decei ise hi belli olmaz. Bugn MT istihbarat alannda kendi iinde
askeri arl giderek azalan bir kurulu olarak gzkmektedir. Burada u
sorunun yantn vermek gerekir. Askerler MT'i neden brakmlardr. Evet
MT'i askerler brakmtr. Neden mi? nk MTile ileri bitmitir.
Kendilerine yeni bir istihbarat birimi oluturmulardr da ondan. Bugn
devlet istihbaratnda askerlerin arl en st dzeydedir. Askerlerin
yeni oluturduklar istihbarat birimleri teknik adan MT ten bile
ilerdedir. D istihbaratta olsun i istihbaratta olsun bu yeni birimler
etkili olmaktadrlar. MT dlanmakta ve byk bir hatann iinde
illegalize olmu yeni bir istihbarat yaplanmasyla sorunlarn zerine
gidilmesine allmaktadr. Bugn telefon dinlemeden, pek ok
Page 505
kontrgerilla faaliyetine kadar hemen her olayda bu yeni askeri istihbarat
birimlerininetkinlii vardr. MTbu yeni birimin glgesinde kalmaktadr.
Bu yeni birimde alrken dier Trk istihbarat servisleri gibi MT'in
adan kullanmaktadr. rnein Mardin'de MT tarafndan ldrldileri
srlen 5 vatandan lmnnn ardndan yaplan soruturmada, ldrme
olayn MT reddetmi ve kiilerin bu yeni askeri istihbarat oluumuna
teslimedildiini anlatmlardr. Olayla ilgili dosya Diyarbakr DGM'de
bulunmaktadr ve soruturma devametmektedir.
Bugn askeri rgtlenme iinde yaplan yeni istihbarat oluumu byk
hatalar iermekte ve gelimesine izin verilmeyen Trk haberalma
servislerinin tarihi gelenekleri dahi yokedilmektedir. Askerler zellikle
Gneydou konusunda MT'i inisiyatifsiz brakmlardr. Zaten yeni servise
ihtiyacn nedeni de PKKve Krt sorunu karsnda, MT'in askerlerin
istedii oranda baarl olamamas gsterilmektedir.
ASKER STHBARATBLG TOPLAMAYADEL CEZALANDIRMAYAYNELK
Ancak burada askerlerin istihbarat ile cezalandrc yaplar birbirine
kartrdklarn da sylemek gerekmektedir. Bugnk yeni askeri
istihbarat yapsnn komuta kademesini Milli Gvenlik Kurulu Genel
Sekreterlii'ninoluturduu iddia edilmektedir.. Bu kurul kendi i
yaplanmasnda MT'den kopard kadrolarn yan sra zellikle son 5
ylda byk atak yapan JTEMyani Jandarma stihbarat servisini de yurt
iinde ve dnda kendi belirledii etkinlik iinde kullanmaktadr. Bu
kullanmn direkt olarak Kuvvet Komutanlklarna bal olmamas da dikket
ekicidir. JTEM'in faaliyetleri konusunda son derece endie verici
bilgiler bulunmaktadr.
Bu konuda Yzb. .Dnmez, Jandarma stihbarat Timlerinin ayr bir birim
Page 506
olmadn, ayr bir kurulularnn bulunmadn, normal askeri birlikler
ierisinde yer aldklarn bunlarn ayr bir tekilatlanma kanunlarnn
bulunmadn TBMMdeki bir aratrma komisyonuna sylemitir. Yani JTEM
yasalarla oluturulmu bir ayr , bamsz istihbarat birimi deildir.
Peki ama dayanaklar nelerdir. JTEMoluturulurken 2803 sayl Jandarma
Tekilat Grev ve Yetkileri Kanununun 5.maddesi yine ayn ynetmeliin 5,
44, 46, 42, 84. Maddeleri ve 6815 sayl kanunun 4.maddeleri dayanak
konusu yaplmtr. Kurulu gerekesi olarak terrle ilgili haber toplama
faaliyetleri gereke gsterilmektedir. Remsiyette bu istihbarat birlikleri
Jandarma Asayi Komutanlna baldrlar. stihbarat olaynda terr ve
uyuturucu bata olmak zere dier kaaklk olaylar amatr. Bunlarn
istihbaratlarnn verildii yerler ise askeri ve sivil amirlikler olarak
gsterilmektedir. TBMMkomisyonunun bu konudaki gr ise olayn ne
kadar endie yaratc bir boyuta ulatnn gstergesidir:
" Komisyonumuza verilen bilgi bile devletin organlarnn kanunlarla
snrlar izili grev ve yetkilerini aarak ve bir takmyasal
boluklardan istifade ederek yeni kurumlamaya gittiini iyi bir rnek
tekil etmektedir. Yukarda da belirtildii zere 2937 Sayl Kanunun 4/a
Maddesine gre ykc, blc terr ve Devlet, Cumhuriyet aleyhine
faaliyetler hakknda devlet apnda istihbarat toplayp, bunlar yetkili
makamlara ulatrmak Milli stihbarat Tekilatnn grevidir. Grevli ve
yetkili bu makamolduu halde, Devletin baka organlarnn bu veya baka
organlarn grevine giren konularda yeni dzenlemelere giderek kendi grev
ve yetkilerini amalarnn karkla yolaaca hertrl izahtan
varestedir. Kald ki bu kadar ok birimin yetkili ve grevli olmad
Page 507
halde bu alanda faaliyet gstermesi kimin ne olduunun, ne yaptnn
anlalamamasna da yol amaktadr. Bu ortamdanda en iyi bir ekilde
devlet ve Cumhuriyet aleyhine faaliyet gsteren provakatrler ve terr
rgtleri istifade etmektedir. Devletin bir takmorganlarnn yetkiyi ve
grev snrlarn aarak faaliyet gstermeleri neticesinde ortaya kan bu
kark durumda terr rgtleri bir takmaiyalar ileri srerek
vatandan kafasn bulandrmaktadr. Yukarda itiraflarlailgili
blmde belirtildii gibi bu konuda da Devletin yetkisiz ve grevsiz
birimleri yaptklar hareketlerle adeta bu sylentilere anak tutmaktadr.
JTEM'in yetki ve grevsiz olduu halde polis mntkasnda polisten
habersiz operasyon yapmas ve benzeri olaylar neticesinde vatandan
kafasnda bir takmsoru iaretlerinin olumasna sebebiyet verilmektedir.
Ayrca buna benzer bir takmolaylardan dolay, vatandalar arasnda
JTEM'in itiraflar kulland ve bunlardan dolay da yasa d bir
takmilere kart ynnde iddialar bulunmaktadr. Bunlarn silah ve
uyuturucu kaakclna kartklar iddia edilmektedir."
JTEMNEDENADINI DETRYOR
Evet, JTEMkonusundaki yarglar kayg yaratyor. JTEM'i kamuoyuna
duyuran ve daha sonra da canndan olan ve JTEM'in kurucular arasnda
yeralan emekli Binba CemErsever olay bu konudaki kayglar hakl
karak niteliktedir. Ersever ve bir takmarkadalar JTEMde
altktan sonra, kaza m; yoksa bir sabotaj m olduu hala aklk
kazanmayan bir uak dmesi olaynda yaamn yitiren eski Jandarma Genel
Komutan Eref Bitlis'in lmnn ardndan ordudaki grevlerinden
ayrlmlard. 30 kii olduklar belirtilen bu JTEMci subaylar daha
sonra PKKile mcadelede kitaplar yazarak, gazetelere ak kimlikleriyle
Page 508
beyanatlar vererek yeni bir yol setiler. Ancak bir sre sonra Ankara
civarnda bu ekibin lider kadrosu l olarak bulundu. Bu l bulunma
olaynn ardndan JTEM'in nasl bir rgt olduu da ortaya kt. Aslnda
rgt istihbarat nitelikli bir yaplanmadan ok, askeri polis nitelikle
bir kurumgibi gzkmektedir. Grevi PKKile ilgili bilgi ve sabotaj
eylemleridir. Ama sonuta kontrol d, cezalandrmaya ve rant elde etmeye
ynelik ylesine olaylar yaanmtr ki, JTEMadn deitirerek ve
yapsn saklayarak bunlardan kurtulmaya abalamaktadr.
CemErsever Suriye, ran ve Irak gizli servisleri bata olmak zere hemen
btn gizli servislerle ilikiye giren, para kaynaklar ve ilikileri
belli olmayan bir kiidir. Bu karanlk dnyann savas JTEM
iindeyken de girdii ilikilerde tamkontrol altnda tutulamamtr.
lmnden nce avukatna ldrleceinden bahsederek Suriye veya
Arnavutluk'da yaamak istediini sylemi ve SaddamHseyin dahil Kuzey
Irakl krt liderler ve ileri gelenlerden ald hediyeleri kendisine
gstermitir. imdi bylesine bir istihbarat iinin doruluunu savunmak
mmkn mdr? Ersever hakknda alan askeri srlar aklama ile ilgili
davadan da son derece ekindiini saklamamtr. eriye girmek onun iin
lmgibi bir olaydr. Ama daha davas bitmeden ldrlmtr.
Suriye stihbarat Tekilat El Muhaberat'ta bir sre altktan sonra PKK
lideri Abdullah calan'n kontroln salamak amacyla onun sekreterlii
grevine getirilen Neval Boz adl kadn casus da Ersever tarafndan
JTEM'e kazandrlmtr. Ancak Boz'un Ersever ile olan ilikisi aka
dnce Boz 1 yl akn sreyle Trkiye'ye bilgi aktarmasna karn
Suriye'den ayrlp Trkiye'ye gemitir. Ersever Boz ve Mustafa Deniz
Page 509
adl ajanlarla birlikte ldrlmtr. Ersever'in ldrlmesindeki en
byk etken konumas ve JTEMile ilgili ok sayda bilgiyi basna
aktarmas olmutur.
JTEM, HZBULLAHVEDERLER
JTEM, Hizbullah adl islami terr rgtnn Van ilindeki baz
kamplarnda PKKile mcadelede bulunsun diye bu rgtn baz elemanlarna
yardmc olmakla da sulanmaktadr. Bu konudaki sulamalar TBMMFaili
Mehul Siyasal Cinayetleri Aratrma Komisyonuna aktaran dnemin Batman
Emniyet Mdr grevden alnmtr. JTEMkontrol mekanizmalarnn dna
kabilmektedir. Bu birimson derece byk bir serbesti iinde
telefonlar dinlemektedir.
rnein PKKlideri Abdullah calan ile grme yapmak ve kendisine
gemiinde MTile ilikili bir grevi bulunup bulunmadn sormak iin
Krd-Ha Ajans araclyla bir randevu giriiminde bulunduk.
Bir sre sonra da bu grmenin olaca ynnde sinyaller bize ulamaya
balad. Hazrlklarmz yaparken bir gn st dzey bir subayn telefonla
ardn bildirdiler. Daha dorusu bu subayn telefonda bu rprtaj ile
ilgili olarak dile getirdii ve her szcnn sonuna eklemekten
kanmad " ldrlrsnz" szcyle younlatrlm konumay
bildirdiler. Hemen bu subaydan randevu talep ettim. Grmeye gerek
olmadn syleyeceklerini belirttiini dile getirmesine karn srarm
zerine randevu verdi.
Randevuya gittiimde, daha grmemizin birinci dakikas iinde eline
ald not defterinden bir sayfa evirerek " yazdr bakalmo randevu
iini kimlerle hallettiniz, adlar neler" dedi. Birden oke
oldum.Toparlayp:
Page 510
"Ben bir gazeteciyim, muhbir deilim. Ben size isimfalan yazdrmam"
dedim. "Ohalde grme bitti, haydi gle gle" dedi.
Isarar ettim. Elindeki not defterini ve kalemini brakmadan, gzlerini
gzlerimden hi kaydrmadan szlerini srdrd:
"Oraya gidemezsiniz. Giderseniz geri dnemezsiniz. Dnerseniz o roprtaj
yaynlayamazsnz. Yaynlarsanz dava alr, mahkeme mahkeme
srndrrz. Hatta o roprtaj yaparsanz ldrlrsnz, oradan sizi
kurtaramayz. Sizi orada ldrecekler..."
Her lafn altndan "ldrlrsnz ve cezaevi" szckleri kyordu. Israr
randevu iini kimlerin ayarlad noktasnda dmleniyordu. Cezaevi ve
ldrlmekten korkan kiilerin Trkiye gibi lkelerde gazetecilik
yapamayacaklarn anlatyordumki, yeni bir ok dalgasyla karlatm.
Komutan elinin altndaki iki lacivert klasr gsterip:
"te burada tmyaptnz telefon konumalar. Kiminle nasl temas
ettiiniz, btn grmeleriniz" deyiverdi. aknlmdaha da byd.
Komutan "sadece sizin deil onlarn da btn konumalar var burada" diye
devametti.
aknlmdaha da artmt. Demek telefonlarn dinlenmesi olay, bu
kadar kolaylkla ve alalade bir eymi gibi insanlarn nne
kartlabiliyordu. Gzlerimlacivert klasrlerde kalmt:
" Krd-Ha diye bir ajans var. Almanya'da ak adresi , telefonlar var.
Oraya bavurunca size yant veriyorlar. Ama telefonlarn dinlenmesi
Anayasal su" diyebildim.
Komutan " ama sulularn, telefonlarn dinlemek deil" dedi. ve allahtan
ekledi, " biz onlarn telefon konumalarnda sizin talebinizi rendik. Ve
Page 511
bu adamla ( Apo'yu kastediyor) konuulmasn istemiyoruz".
Daha sonra ayn komutanla 15 dakikalk randevumuz 2 saati akn samimi bir
konuma ekline dnt. "Vatan hainlii ve vatanseverlik" dahil pek ok
konuda karlkl grlerimizi aktardk. Ne iin byle bir alma
yaptmz anlattm. Gazetecinin byle bir olaya nasl bakmas gerektii
konusunda uzun uzun konutum. Btn bunlarn sonunda asker olmayan
yetkililer de araya girmeyi ihmal etmediler. Ksacas Apo ile rprtaj
istenmiyordu. Bunu bize net bir ekilde anlattlar. Biz de net bir ekilde
anladk.
Sonuta da biz bu kitabn veya hazrlayacamz belgeselin iine koymay
dndmz o rprtaj gerekletiremedik. Evet bunu yapamadk. Abdullah
calan'a gidip "Senin MTile bir ilikin oldu mu? Seni gemite polis
veya MTmuhbir olarak kulland m?" diye soramadk.
Bu sorular sorup yantlarn alsaydk acaba bundan kim, nasl bir zarar
grrd? Bugn bu konuda sylenecek szler kurumlar veya kiileri ne
derece tahrip edebilirdi. Ya da bugnn gereklerini deitirebilirdi?
Evet askeri istihbarat btn teknik ve personel yaplanmasyla telefon
dinlemesinden, dier istihbarat ve cezalandrma yntemlerine kadar
Trkiye'de u an en aktif rgt olarak karmza kmaktadr. Ama eksii
hemen gze arpmaktadr. stihbarat rgt gibi gzken yaplanmann
aslnda daha ok Alman gizli servisi Gestapo trnde olduunu; cezaya,
takibe dnk askeri polis emasnn ve alma yntemlerinin bulunduunu
belirtmek gerekmektedir. Pisikolojik istihbarat doal olarak bunun
ayrlmaz bir paras olmaktadr. MTbtn bu gelimeler iinde ekildii
girdab ya tanmlamakta zorluk ekmekte ya da derdini anlatamamann aczi
iinde bulunmaktadr. Aslnda JTEMve benzeri rgtler askeri yaplarn
Page 512
iinde hemen her dnemde ortaya kmakta ve yaptklaryla bir sre sonra
onu kontrolleri altnda tutacaklarna inanlar bile korkutmay
baarmaktadrlar. NitekimJTEM'de ayn korkunun sonucu olarak lavedilmi
ama, ortadan kaldrlamamtr. 1995 ylnn Mart'n dan itibaren bu
birimde grev alanlar baka illere atanmlardr. Ama yaptklarndan
kann yasal, kann yasad olduu konusu soruturulmamtr. Bunlar
aratrlma gerei dahi duyulmadan kapatlmtr.
Bu birimi oluturanlar, ona grev verenler ortada yoktur. JTEM'de grevli
olduklar sylenen ve keyfi adamldrdkleri aklanan zellikle PKK
itirafs devirmelerle ilgili soruturmalar da yoktur. rnein
Trkiye'de hi bir savc veya gvenlik birimi kod ad "Yeil" olan ve
onlarca cinayetin faili olarak gsterilen Ahmet Demir adl kiiyi
bulamamtr.
Jitemkanalyla yaplan almalarn istihbarat veya haber toplama
faaliyetiyle ilgisininolmad da ortadadr. Bir grevliyi nce parayla,
snrsz yetkiyle ve hukukun stnde grev anlaylaryla tantrp,
sonra da ' Artk sen burada deil urada grev yapacaksn, bizim
talimatmza kadar da bu tekilat lavedilmitir. Eylemyapma' demek, o
grevliyi durduracaksa veye gemite yaptklarn unutturacaksa ne ala...
Ama dnyada bunun byle olmad btn denemelerde grlm bir gerektir.
Nitekimkapatld belirtilen rgt, bir sre sonra yeniden oluturularak
faaliyete sokulmutur.
JTEMkonusunda bir nemli rnek ODT'de yaanmtr. ODT'de
rencilerin 15 Mart 1995 tarihinde JTEMkimlii ile yakaladklar ve
provakatr olduu iddiasyla kamuoyuna tanttklar mit Yalazl gerekten
Page 513
JTEMeleman kmtr. JTEMelemann yakalayan ve kimliini aklayan
renciler hakknda daha sonra dava almtr.
ASKER STHBARAT YENDENRGTLENYOR
1995 ylnda yaplan terfilerle eski MT Mstearlarndan Teoman Koman
Orgenerallie ykseltilerek Jandarma Genel Komutanl grevine
getirilmitir. Bu grev deiimiyle birlikte ordu istihbaratnda yeniden
yaplanmaya dnk ilgin gelimeler izlenmektedir. rnein ordu iinde
"stihbarat Snf" subay eitimine balanmtr. Bununla Sovyetlerdeki
GRU(Askeri stihbarat) tr bir yaplanmaya gidilecei ifade
edilmektedir. Bu yaplrken ordu istihbaratndaki yaplanmalarnsivil
denetimin dnda gelimesi ve nemli bir istihbarat potansiyeli bulunan
ancak gelenei ve kontrol mekanizmalar olmayan yeni oluumlarn ortaya
kmasnn iyi deerlendirilmesi gerekmektedir.
nk JTEMrnei btn baarszlklar ve yolat sorunlarla
gznnde bulunmaktadr. Ancak Trkiye'nin yenilenen ve yetkileri
yasalarda belirtilen snrlarda kalabilecek iyi bir askeri istihbarat
birimine de byk ihtiyac bulunduu gerektir. Bu durumda ordu iinde
darbe ve cunta faaliyetlerinde bulunanlarn ortaya kartlmasnda belki
nemli bir yol alnabilir. Ayrca silah ve savunma sanayinde gelien
teknolojilerin izlenmesinde, transferinde ve byk ihalelerde Trkiye'nin
karlarnn korunmasnda bundan byk lde yararlanmak olanaklar
bulunmaktadr. Terr eylemlerine kar kullanlacak timler ile bunlarn
eitimi konularnda da bu birimler beyin gcn arttrc, bilgiyi n
plana kartc ve koordinasyonu salayc almalar yapabilmeledirler.
Ama btn bunlar MT ve dier istihbarat servislerinin stnde veya
altnda deil, eit ve kendi snrlar iinde yapabilecek bir yaplanmaya
Page 514
gidilmeledir.
MT HALKTAN KOPUK
Yetki-sorumluluk alanlar asndan efaflam bir MT, grev alanna
neyin girip, nelerin girmediini topluma anlatmal ve yanl anlalmalar
nlemelidir. Yanla yolaanlar bulup ortaya karmak konusunda da yine
MTin sorumluluk ve yetkileri bulunmaktadr. Geri zellikle askeri
yaplar iinde MT'in istihbarat faaliyetinde bulunmas yasal olarak
kstlanmtr. MT sadece askerlerin istedii alanlarda ve yaplan
protokollere bal kalarak gsterilen yerde ve kapsamda istihbarat
almas yapabilmektedir. Bugnk kaos gibi gzken ortamda asker, sivil
ayrmnn kesinlemi ve keskinlemi olmasndan kaynaklanmaktadr.
Sivillemenin sanclar ve gei dnemi yaanmaktadr . Ancak bu dnemde
kontrol mekanizmasn elinde bulundurmas gereken savclarn ve dier
adalet mensuplarnn grevlerini yerine getirip, denetimmekanizmalarn
ak bulundurduklarn sylemek de mmkn olmamaktadr. Olsayd bu kadar
ok faili mehul cinayetin byk bir ksm aydnlanr ve bunlar
ileyenlerin devlet iindeki uzantlarna ulamak mmkn olurdu. Bu
alanda bir temiz toplumzleminin benimsenmesine daha uzun yllarn
gerektii gzkmektedir.
likilerdeki aklk, istihbarat glendiren doru kaynaklara gtren
bir unsurdur. Malesef MT'in yaplanmasnda byle bir anlay sz konusu
olmamtr. Oysa MT'in adamkaran, izleyen, dinleyen, ldren, sindiren
bir tekilat olduu havasn topluma bu kapallk ve hatal uygulamalar
yerletirmektedir. ada istihbarat tekilatlarnda olduu gibi MT'in,
fikir reten, bilgi toplayan bir yap haline getirilmesi kanlmazdr.
Page 515
Gerektiinde yasal statsnn getirdii dier grevleri de yerine
getirebilecek gcnn bulunduu halka anlatlmamaktadr. Bunun da
sorumlusu yine MT'in kendisidir. Kendisini anlatamayan bir gizli servis
elbetteki olumsuz tartmalarn oda olacaktr. Ak yrekli ve
demokratik yaplanmadan yana olmak sorunlarn zmnde nemtamaktadr.
Bugne kadarki uygulamalar yanl kanlar dorulayacak hatalar
iermektedir. Ama zr dilemesini ve hatalarndan arnmasn bilen
tekilatlar bymektedir.MT demokratiklemelidir. Bundan kast karanlk
yn yokedilmi, parlamenter denetimmekanizmalarna ak ve yaptklarnn
hesabn verebilecek yeni bir yaplanmadr.
MThalka kendini anlatmaldr. Bunun yolu da gl bir halkla ilikiler
ann kurulmasndan gemektedir. Hala MT'in byle bir biriminin halka
ak bir ekilde bulunmamas, bir basn szcsnn dahi olmamas ada
kurallarn ne kadar gerisinden gelinmekte olduunun bir gstergesi
saylabilir. Oysa dnyada istihbarat hizmetlerinin korkuya dayal ve
duvarlar arkasnda saklanarak yapla gelirlii artk terkedilmitir.
nemli olan bilgi, bilgiyi deerlendirme, gelecee ilikin en salkl
senaryolar retme ve bunu yerine getirecek ortam yaratma abasdr.
Bunun da tek yolu uygun eitim, eleman seimi ve yaplanmadan gemektedir.
MT KUYUDANADAMIKARIYOR
MTkimi zaman, kimve ne iin kullanld bilinmeyen bir rgt grnts
sergilemektedir. rnein nl Trk Koskotas Dosyas olarak adlandrlan
Trksat uydusu ve buna bal ihaleler ile ilgili mfetti aratrmalarnn
birinde, PTTyetkililerinin Trkiye'nin ilk ve o dnemiin tek zel
kuruluu olan ve dnemin Cumhurbakan Turgut zal'n olu Ahmet zal'n
da orta bulunduu televizyon irketine yasalara aykr olarak bir verici
Page 516
ve eleman tahsis ettikleri saptanr. Mfettilere ifade everen PTT Genel
Mdr Yardmcs kendisine vericiyi bir yerden skp bir baka yere
nakletme emriyle eleman tahsisini Genel Mdrn emrettiini syler. Genel
Mdr de ifadesinde mfettilere MT'ten gelen talimat zerine byle bir
uygulama yapldn anlatr. Bunun zerine dnemin Ulatrma Bakan'nn
imzasyla MT'e bavurularak byle bir talepte bulunulup bulunulmad
sorulur. Gelen cevabn altnda dnemin asker mstearnn imzas vardr ve
" Byle bir talep de bulunulmamtr" denilir. Mfettilere ayn asker
MT Mstear " BizimPTT'den byle bir yardmistememize gerek yok, bunu
biz kendi elemanlarmzla da yapabilirdik" de demitir. Bu yant zerine
PTT Genel Mdr mahkemeye verilir. Mahkeme srerken MT'e bir kez daha
sorulur byle bir istein olup olmad konusunda gr istenir. Ayn
mstear bu kez u yant gnderir " lk yazmzda her ne kadar byle bir
talep olmamtr demisek de o dnemin koullar iinde byle bir talep
sz konusu olabilmitir."
Sizce imdi kim, kimi, ne iin kullanyor gibi sorulara gerek kalmakta
mdr?
STHBARAT FAALYETLER TARTIMAYAAILMALIDIR
MT bugne kadar kapal bir kutu gibi durmu, ona yaklamak,
uygulamalarn eletirmek bir ka rnei dnda hi gereklememitir.
MT ya yerden yere vurulmakta ya da korkulmaktadr. Salkl bir tartma
ve deerlendirme iin ne ortamne de yeterli belge ve bilgi elde mevcut
deildir. Bugn Trkiye'nin istihbarat almalarnn tarihsel bir
szgeten geirilerek tartmaya almasnda byk yararlar vardr. Bu
konudaki tartmalar; skandallar ve savalar dneminde deil, bar
Page 517
ortamlarnda ve duygusallktan uzak kalnarak yaplmaldr.
Demokratiklemenin en nce yaanmas gereken yer MT olsa gerektir. nk
fikirlerin zgr tartlmad, klasik emir komuta zincirlerinin hakim
olduu yaplardan bugnk dnyay anlamasn ve buna uygun istihbarat
senaryolar retmesini ve gerekletirmesini beklemek hata olur.
Artk nmzde kaoslar ve blgesel konumu ile Dnya iin tad nem
yznden 2000 ylna ok zor artlar altnda girecek bir Trkiye vardr.
dengeleri ve dinamikleri oturmam, kurumlaamam, sanayileememi,
Cumhuriyet rejiminin gereklerini ifade zgrl, hukuk anlay,eitimve
salk sistemleri asndan yerine getirememi bu toplum20 yzyl boyunca
savalarn, didimelerin tamortasnda oldu. 21. yzylda da aynsn
yaayacaktr. Buna hazrlkl olmal ve yeniden tmalanlarmzda sratle,
salamtemeller atarak ilerlememiz gerekmektedir.
20 yzylda savalarda milliyetilik veya ideoloji adna len insanlarn
toplamsays 170 milyondur. nc bin yl daha ar ekonomik koullar ve
paylam-milliyetilik akmlaryla geliyor.Bu kargaaya en hazrlkl
bulunmas gereken iki kurumumuz TBMMve MT olmaldr. TBMMTrkiye'nin
demokratik parlamenter sisteminin yreidir. Bu kurumbilgili ve saygn
insanlarn topland ve egemenlii halkatan bakasna teslimetmeyecek
yreklilikteki siyasetilerle donanmaldr. Donanmak zorundadr. MT ise
bu yapnn bilgi bankas olmaldr. MT tarih yazmayacaktr. Ancak tarih
yazacak olan parlamentoyu bilgi ve belgeyle donatacaktr.
TRK KGB'S NASIL DAITILDI
2000'li yllarn MT'inin yeni yaplanmas aslnda bir savunma eklinde
gelimitir. Snmez Kksal'n Bakanl'nda oluturulan bu yeni
yaplanmada ana hedef MT'in paralara ayrlmasn nlemek eklinde
Page 518
olmaktadr. Bu yeni yaplanmaya gidilmeden nce, Babakan Tansu iller'in
MT Mstearn deitirememekten kaynaklanan skntlarn amak iin
oluturduu Kamu Gvenlii Bakanl (KGB) olayn incelemekte fayda
bulunmaktadr. nk bu MT'e kar etkili olamayan bir siyasinin neler
yapabileceinin de gstergesidir.
MTiin dnlen iki bal yaplarn tersine burada, onu dlayan veya
tek istihbarat nitesi olmas zelliini ortadan kaldran bir proje
olarak KGB ele alnmtr. KGBterr ile mceadele alanyla snrla
kalmamakta btn devlet istihbaratn bnyesinde toplamakta ve
koordinasyonunu salamaktadr. KGB elemanlar ve Bakanlna atanan
adi Ergnen almaya hazrken, Cumhurbakan Demirel'de daha nce bu
kurulula ilgili yasay imzalamken, gelien olaylar sonucu yeni yap
birden datlr. nk MT bu olaydan son derece rahatsz olmutur.
Yasasn ilgililere hatrlatr. Cumhurbakan zerinde zellikle kredisi
ok yksek bulunan Mstear Snmez Kksal devreye girer ve Dileri
Bakanl bata olmak zere dier kurululardan toplanan elemanlar greve
balatlmazalar.
Demirel:" Devletin iki bal bir istihbarat ile ynetilmesi sakncal"
diyerek KGB'nin kuruluuna kar kar. Tansu iller partisinin iinde
ve hkmet etmedeki muhaliflerinin says oaldndan, Demirel ile iyi
geinmek ve baka sorunlarla uramamak iin MT'i "by pass" edecek yeni
yaplanmasndan vazgeer. MT'i, KGBgibi hatta daha ileri dzeylerde
altrmak varken, devlet ynetimindeki hesaplamalarn kurumlara
yansmas ve hesaba, kitaba gre deil "adama gre muamele" sonucu,
olaylar farkllaa bilmektedir.
Page 519
MT 2000 YILI NNASIL YAPILANDIRILDI?
Devlet dzeyinde istihbarat yapmak ykmllne sahip olan MT, yeni
dzenlemede de ncelikle yasasndan kaynaklanan arln ve balarn
korumaktadr.. Bunlar Cumhurbakan, Babakan, Milli Gvenlik Kurulu ve
Genel Sekreteri, Genelkurmay Bakan olarak sralanmaktadr. MT bu yapya
bilgi aktarmak zorundadr. KurumBabakan'a bal olarak almaktadr. Bu
yasasndan kaynaklanan bir zorunluluktur. Yeniden yaplandrlan i
dzenleme ise yledir:
Mstear en etkili ve tek sz sahibi konumundadr. Bu konumla yetki ve
sorumluluk snrlar iyiden iyiye belirgin duruma getirilmitir.
Mstear'n altnda ve ona bal hizmet veren yeni yaplanmada ise;
- stihbarat Bakanl
- Operasyon Bakanl
- Pisikolojik stihbarat Bakanl
- Elektronik Teknik stihbarat Bakanl
- Bilgi Sistemleri Bakanl
- dari ler Bakanl
- Personel Bakanl
- EitimBakanl
yer almaktadr.
Yeni yaplanmada eskisinden farkllatrlan ey, istihbarata bir btn
olarak baklmas konusudur. MTyeni yaplanmasnda istihbarat i ve d
olarak tasnif etmemekte ve bunlar kendi alt dallarna ayrmamaktadr. Bu
amala oluturulan stihbarat Bakanl:
A) Tehditler
B) Kontrespiyonaj
Page 520
C) Stratejik stihbarat
olarak kendi iinde yaplandrlm durumdadr. Bu nite istihbarat
hangi alandan gelirse gelsin toplayacak ve deerlendirme, koordinasyon
almas iin Stratejik stihbarat birimine aktaracak, bilginin
olgunlatrlarak alcya sunulmas bu birimtarafndan
gerekletirilecektir. stihbarat Bakanl bir nevi MTiindeki bilgi
havuzuhaline getirilmitir.
Yeni oluturulan Operasyon Bakanl ise imdilik yurtd istihbarat
almalaryla grevlendirilmi bulunuyor.
Bu birimlerin altnda da yine 13 ildeki Blge Bakanlklar yeralmaktadr.
Blge Bakanlar ayn zamanda direk olarak Mstear'a bal
bulunmaktadrlar.
Ayrca 1995 yl iinde gerekletirilen yeni bir uygulamayla MT
binalarnn korunmasnda askerlerin rol giderek azaltlmaktadr. MT
binalarnn korunmas iin ierde zel bir koruma birimi oluturulmu
durumdadr. Bu birimGenelkurmay ile yaplan protokole bal olarak zaman
iinde askerlerin boaltt yerlerde koruma iini stlenmektedir. Bu
birimin korumay tamamen ele almasnn Genelkurmay'la yaplan grmelerin
sonucuna bal olaca kaydedilmektedir.
MT iinde belki en temel sorun eitimkonusunda ne gerekli altyap
yatrmlarnn ne de akademik geliimin yeterince olmamasdr. MT
niversiteler, bamsz bilgi retecek ve reten kurulular, uzmanlar ile
ilikide sknts olan bir kurulutur. Kendi iindeki eitim
koullarnn da yetersizlii ortadr. MTbilgi reten kurulu denilince
kendisine bal ama bnyesinin dnda faaliyet gsteren krulular
Page 521
alglamaktadr. Bamsz karar mekanizmalar hala onu rketmektedir. Bu
alandaki eksikliklerin MTiin byk sorunlara yolaaca kesindir.
Ayrca bu konudaki yatrmlar MT'in demokratiklemesinin de anahtar
olacaktr. Ama btn eletirilere ve olaylara karn MT'i veya
mensuplarn deerlendirirken ortalama deerleri ve "Balklarn batan
koktuu" gereini gzard etmemek gerektiini bir kez daha vurgulamakta
yarar bulunuyor.
SZ MT'N
Bu kitap hazrlanrken MTyetkilileri ile uzunca bir zamana yaylan ve
epeyce g geen ikna grmelerimiz sonrasnda, yetkililer baz konularda
aklamalar yapmay kabul ettiler. MT Mstearl'na gnderdiimiz
yazl sorularmzdan bir ksmna yant verilmitir. Verilen yazl
yantlar aada sunacaz.
Ancak bu arada MT'in bugn tamamen sivil hale gelen st dzey ynetiminin
diyaloa yakn, bilgi ve tecrbe birikimleriyle insan etkileyen,
aklktan yana ama bunu nasl yapacaklarnn yntemi konusunda henz
kararsz havalarn da aktarmakta yarar bulunuyor. Bu arada baz
yneticilerin aklk konusundaki atak tavrlar ve ge kalnd
yolundaki grleri de MT gibi kapal bir kutu iinde hemen dikkat ekici
oluyor.
Yeni ynetim1967 ylndan buyana MT iinde grev alan kimselerden
oluuyor. Bu kiiler MT'inilksivil kadrolar da ayn zamanda. Bu
kadrolar tekilat iinde uzun sren bir mcadeleden sonra, merkeze
ulaabilmiler. Yetenekleri snanm bu kadrolar 2000 li yllarn
istihbarat rgtnn yaratlmasnda Trkiye'nin ansn yanstmaktalar.
Tabii sistemiinde neyi ne kadar baarabilecekleri her zaman tartmaya
Page 522
ak bulunmaktadr. nk MT Trkiye ile birlikte deiimin sanclarn
iin iin kaynayarak ekmektedir.
Bu ynetici kadrosu kendilerine ilettiimiz sorularn yantlanmas ve
MT'in alm konusunda istekli ama ortaya kacak sonutan da rken bir
grnt sergilediler. Mstear Snmez Kksal da diplomat titizlii
nedeniyle bu havann oluumunda etkili oldu. Karlarna ilk ktmzda
" Niye imdi? Neden byle bir konu? " gibi sorularla uzunca bir zaman
mcadele etmek durumunda kaldk. Ancak zaman ierisinde gelinen nokta ve
sonu sivillerin , hele iinde uzmansivillerin deiime daha yatkn
olduklarn bize gsterdi.
MT'in ilkleri arasna girecek olan sorularn yantlanmas ve bizimle
balattklar diyaloglarn, dier aratrmac ve gazetecilere de
yansmas, bunun giderek gelimesi demokratik sistemve bunun nemli bir
unsuru olan gizli servis asndan gelitirici zellikler tad
yadsnamaz bir gerektir. Yeniden dzenlenen tekilat yasasnn bu
ihtiyalara yant verecek ekilde yneticileri rahatlatmas
gerekmektedir. Yasa yapanlarn bunu gzard etmemesi lazmdr.
Halen bir basn szcs bulunmamas nedeniyle, sorularmza verilen
yantlarn altnda bir kiinin ad deil, MT Mstearl'nn resmi
gr dorultusunda tekilatn ad bulunmaktadr. Ancak nmzdeki
yllarda MT'in bir basn szcsnn bulunaca ve halka ak bir bronun
faaliyete geirilecei konusunda yneticilerin kararl olduklarn da
gzledik. Gemite bu ynde yaplan bir uygulamann olumsuz sonu
vermesinin kendilerini bu konuda daha temkinli kldn grmelerimiz
srasda bize aktardlar.
Page 523
MTyeniden oluturulurken Trkiye'nin yenilenmi ve gl bir kalesi
konumunda olmaldr. Ypratlan deil yaplandrlan ve gelecee gl bir
ekilde hazrlanan MTiin allmaldr. Aksinin Trkiye iin
yarataca sonular bir felaket olacaktr.
te MT'in kendine ynelik eletirilere, daha dorusu ilettiimiz
sorulardan bir ksmna verdii yantlar. Dier bir deyile 68 yllk
tarihinde ilk kez "sz savunmann":
MT'E SORDUKLARIMIZ VE YANITLARI
-MTiinde yllar itibariyle asker sivil dengesi nasl olumutur?
Bugnk yapda asker eleman ve yneticiler ile sivil kkenli eleman ve
yneticilerin MTiindeki saysal ve yetkisel arlklar ne yndedir?
Yant: Milli Emniyet Hizmetleri Tekilat'nn kurulu tarihinden itibaren
tekilatn bana getirilen ahslarn kimlikleri incelendiinde, yle
bir tablo ile karlayoruz:
Milli Emniyet Hizmeti Reisleri
________________________
1- kr Ali gel ( Asker) 06.01.1927 - 31.07.1941
2- Naci Perkel (Asker) 01. 08. 1941 - 03.09. 1953
3- Behet Trkmen ( Asker) 03.09. 1953 - 27.03. 1957
4- Emin obanolu (Vekil- Asker) 27.03.1957 - 21. 11. 1957
5- Hseyin Avni Gktrk ( Sivil) 21.11. 1957 - 21.07. 1959
6- Ahmet Salih Korur ( Vekil-Sivil) 21.07. 1959 - 02.10. 1959
7- Celalettin Tevfik Karasapan (Sivil) 02.10. 1959 - 29.05. 1960
8- Ziya Selk (1. Gelii - Asker) 01.06.1960 - 17.01.1961
Ziya Selk ( 2. Gelii- Asker) 29.08.1964 - 13.07.1965
9- Naci Akun (Sivil) 17.01.1961 - 18.08.1962
Page 524
10- Fuat Dou (Asker) 01.09.1962 - 25.08.1964

Milli stihbarat Tekilat Mstearlar
____________________________

1- Avni Kantan ( Vekil- Asker) 14.07.1965 - 07.04.1966
2- Fuat Dou ( Asker) 02.03.1966 - 23.07. 1971
3- Nurettin Ersin (Asker) 02.08.1971 - 25.07.1973
4- Blent Trker (Vekil- Asker ) 26.07.1973 - 27.02.1974
Blent Trker (2. Gelii- Asker) 26.09.1974 - 24.11.1974
5- Bahattin zlker (Asker) 28.02.1974 - 26.09.1974
6- Hamza Grg (Asker) 25.11.1974 - 13.07.1978
7- Adnan Ersz (Asker) 13.07.1979 - 19.11.1979
8- Blent Trker (Asker) 19.11.1979 - 07.09.1981
9- Burhanettin Bigal (Asker) 07.09.1981 - 14.08.1986
10- Hayri ndl (Asker) 05.09.1986 - 29.08.1988
11- Teoman Koman (Asker) 29.08.1988 - 27.08.1992
12- Snmez Kksal (Sivil) 09.11.1992- Grevde
Milli Emniyet Hizmetleri Tekilat dneminde 11 Milli Emniyet Hizmetleri
Reisinin 7 si asker kkenli 4' sivildir.
Milli stihbarat Tekilat Mstearl'nn kuruluundan itibaren 12
Mstearn sadece biri ( Halen Mstear olan Snmez Kksel) sivildir.
Bu durumzamana, artlara ve ihtiyalara gre asker ve sivil kkenli
ahslarn istihbarat tekilatnn ynetimine getirildiklerini
gstermektedir.
Page 525
Zaman zaman tekilatn bana asker kkenli ahslarngetirilmesi
sebebiyle, tekilatn idari ve mesleki kadrolarnda asker kkenli
ahslarn miktarlarnda deiiklikler olduu bir vakadr. Ancak, bu
miktarn tek rakaml yzdeleri gemedii bir gerektir.
Halen, Genelkurmay Bakanl ile yaplan bir protokol erevesinde,
uzmanlk ve kullanmalanlarnn yaratt zorunluluk sebebiyle, asker
kkenli personel ihtiya duyulan alanlarda istihdamedilmektedir.
" BATIDAASKER SAYISI DAHAOK"
Ancak Batl demokratik servislerde bu oran ok daha yksektir. Meseleye
asker sivil gibi bir ayrmdan deil, lke karlar ve ihtiyalara cevap
vermesi asndan yaklamak gerekir.
- MT'insivillemesi kavramn nasl yorumluyorsunuz? Bu kavramsize neyi
ifade ediyor? Ya da bunun eksikleri nelerdir?
Yant: MT'insivillemesi kavramnn yanl ekilde kullanldn
grebiliyoruz. Sivillemeye asker, sivil kimlikleriyle baklmamas
gerekir. Sivilleme beyinlerde, demokratik sisteme olan inanta, kltrel
bir birikimde aranmaldr. Bugn personelimizde yerletirmeye altmz
kimlik de budur. Oitibarla, byle bir kavramn yanl kullanld
kanatindeyiz.
zellikle istihbarat almalarnda, greve gre eniyi kadronun
oluturulmas nemlidir. Bu kadro iinde, eitli eitimdallarndan
personel olaca gibi, asker veya asker kkenli grevliler de bulunabilir.
Dikkat edilecek husus, devletin MT Mstearlndan bekledii yasal
grevlerin siyasi otoritenin yetki ve sorumluluu erevesinde yerine
getirilmesidir.
- MT'in Dnya istihbarat rgtleri arasndaki yeri konusundaki dnceniz
Page 526
nedir? Ska eletirilen da alamama ve dier istihbarat rgtleriyle
zellikle de Batl istihbarat rgtleriyle mcadele edememe
eletirilerini nasl deerlendiriyorsunuz?
Yant: Her lkenin koullar deiik olduu gibi istihbarat
kurulularnn tekilatlanma, faaliyet ve ilevlerinde de deiiklik
vardr.
Dnya stihbarat Tekilat rgtleri arasnda MT'in yeri konusunda bizim
deerlendirme yapmamz isabetli olmaz. Ancak, unu sylemekle yetinmek
mmkn. Saygn bir yeri vardr. amz gelien ihtiyalarna cevap
verebilen milli- blgesel - uluslararas karlarmz koruyabilen
bilgi - tecrbe - teknik adan gelimi ve yeterli kurululara sahip
bir istihbarat tekilatnn yaratlmas istikametinde sonu alc
almalar yaplmakta olduunu syleyebiliriz.
- MT'in Trkiye'nin bulunduu corafya'daki etkinli konusundaki
dnceleriniz nedir? zellikle Ortadouda grev yapan dier istihbarat
rgtleriyle MT'i kyasladnzda neler syleyebilirsiniz?
Yant : Bulunduumuz corafyada Trkiye'nin vazgeilmez nemi giderek
artamaktadr. Bu durumMT'nn da nemini aklayabilir.
Tekilat her ynyle gelitirme gayretlerimiz bu istikamettedir. u
hususa dikkati ekmekte yarar gryoruz:
Blge lkelerinin servisleri, ounlukla bal olduklar ynetimlerden
kaynaklanan yetkileri kullanabilmektedir. Sorunlar, tehditleri ,
deerleri ok farkllklar gsterir. Bu sebeple, belirtilen noktalar
dikkate almayan kyaslamalar doru sonular vermez.
TRKYE CASUSLARINETMALANI MI?
Page 527
- Trkiye zellikle de Gneydou illerimiz gerekten casuslar asndan
bir eitimalan gibi kullanlmakta mdr? Trkiye'yi bu alanda eitim
iin pilot lke gibi gren istihbaratlarn grleri ve aklamalar
konusunda ne dnyorsunuz?
Yant: Trkiye'nin zellikle Gneydou'nun bulunduu corafyadaki nemi
deerlendirildiinde sorunun cevab kendiliinden ortaya kar. Ancak '
eitimalan gibi kullanma' ifadesinin yanl kelime seimi veya nyargl
deerlendirme sonucu olduunu zellikle vurgulamak gerekir. Zaman zaman
medyada da benzer haberler ilenebiliyor.
Sz konusu blgeyle ilgili olan her lkenin istihbarat elde etme
gayretleri olacaktr. Bizimgrevimiz de bu almalar tespit ve
imkanlar erevesinde nleyebilmektir.
-MT kar istihbarat konusunda baarl mdr? Eksiklikleri var mdr?
Bu konuda yasal dzenlemelere ihtiya duyuyor musunuz? Bunlar nelerdir?
Yant: MT kar istihbarat konusunda tarihi iinde ok baarl hizmetler
yapmtr. Devlet olarak , millet olarak gurur duyacamz faaliyetler
yrtlmtr ve yrtlmektedir.
tiraf etmeliyiz ki badndrc ekilde gelien olaylar konusunda
kontrespiyonaj dediimiz ok nemli almalarn, ayn hzla etkinliinin
arttn syleyemeyiz. Bugn istihbarata kar koyma olayn, olmas
gereken nemle deerlendiriyoruz ve nitelik deitiren kontrespiyonaj
konseptini olaylarn i ve d balantlar erevesinde deerlendirerek
almalarmz ekillendiriyoruz.
Gelien teknoloji, hzla btnleen dnyamzda kar istihbarat
faaliyetleri ve tedbirlerinin amaca uygun ekilde gelitirilmesinin
gll ve nemi aka grlebilmektedir. alma artlar itibariyle
Page 528
yasal bir sknt mevcut deildir. Ancak, devlet srr kavramn deien
artlara gre ilgili yasalarda tanmlanmas ve bu srrn unsurlarnn
daha sarih bir ekilde akla kavuturulmasnn yararl olacan
mtala ediyoruz.
" YETENEKL GENLER ALMAYADEVAMEDYORUZ"
-MTiinde yeni bir yaplanmann balad gzlendi. Eleman alma
politikalarndan , istihbarat toplama yntemlerine kadar pek ok alanda
yaanan bu deiimle yaanan ey nedir? MT'e nasl bir yap kazandrmaya
alyorsunuz? Bu konuda sizi zorlayan veya yaptklarnz kolaylatran
unsurlar nelerdir? rnein MT'in personel politikas ve istihbarat
gelenekleri sizin iin bu anlamda ne ifade ediyor?
Yant: MTiinde yeni bir yaplanmann balatld dorudur. nk
Dnyada herey sratle deimektedir. Btnlemeye ramen ayrlklar ve
kar farkllklar daha da artmaktadr.
Trkiye gelimekte olan bir lke olarak, demokratik sistemiyle Ortadou,
Kafkaslar, Orta Asya, Balkanlar gibi tmdnyay saran ok nemli
balantlar ile laik ve ada ynetimanlay ve hedeflerinin yan
sra, Mslman ve Hrstiyan lkeleri arasndaki yeri, yaratt eitli
vasatlardaki rolleri sebebiyle, bir ok lke tarafndan dayanma
kurulmak istenen veya geliimi engellenmek istenen bir byk lke. MT
ortaya kan bu ihtiyalara cevap verebilme durumunda olmak zorundadr,
olacaktr.
Szkonusu ihtiyalara cevap verebilen bir personel kadrosu yaratabilmek
iin lisan bilen, yetenekli genleri almaya devamediyoruz. Eitimve
teknik imkanlar gelitiren almalarmz srdryoruz. Terrizme kar
Page 529
mcadelede daha aktif , yksek analiz kabiliyeti yaratc, gelimeden
tekaddmeden istihbarat retimini salayc bir tekilatlanma ve
istihbarat kltr oluturma gayretlerimizi srdrmekteyiz.
Bahsekonu almalarda karlatmz bnyesel ve tekilat d
zorluklarn olmadn syleyemeyiz. Ancak, aldmz desteklerin hedefe
ulamada nemli ekilde kolaylatrc bir vasat yarattn
memnuniyetle ifade edebiliriz.
" PKK LE MCADELEDE DERKURUMLARDANGER DELZ"
- PKK ile yaplan mcadelede MT'in baarsz olduu ve istihbarat
toplayamad eletirisini nasl karlyorsunuz? Bu eletiriler de hi mi
hakllk pay yok, ya da MT eletirilirken kantarn topu fazla m
kayor? PKK konusunda MT istihbaratta zorlanyorsa veya zorlandysa
bunun nedenleri nedir? MT istihbarat veriyor da bunun gerei yerine
getirilemiyorsa bu konuda sorunun kayna olarak neleri gryorsunuz, ne
dnyorsunuz?
Yant:PKKile yaplan mcadelede devlet topyekn mcadele vermektedir.
MT'da bu mcadelede istihbarat ynyle katklarn srekli gelitirme
gayreti iindedir. MT'e ynelik her eletiriye yapc sonular
karlabilmesi ynyle yaklayoruz. Ancak, ifade edildii gibi bazen
kantarn topu fazla karlabiliyor.
Bir terr rgtne ynelik, mcadelenin eitli glkleri mevcuttur.
Karmzda etnik kimlikle haklarn savunduunu iddia ettii insanlar,
ocuklar, kadnlar acmaszca ldren bir cinayet organizasyonu var.
Mcadele alannn corafik durumu, terristlere uygun artlar yaratyor.
Blgesel ve uluslararas etkiler ile bnyesel baz sorunlar tehdidi
artyor.
Page 530
PKKterr ile mcadelede, devletin dier kurulularndan daha geride
olduumuzu sylemek mmkn deildir. Hereyin arzulanan seviyede
olmadn da biliyoruz. Ancak tehdidin her safhasndaki geliiminin,
nceden tespit edilip, ilgililerinuyarlmasndaki fonksiyonumuzun
kullanlmasnda baarl olduumuzu syleyebiliriz.
Terr ile mcadelede; her lkenin istihbaratn temininde ve gvenlik
kuvvetlerince kullanmnda glklerle karlat bir gerektir.
Edinilen tecrbeler, eitimve teknolojik gelimelerle, ortaya kan
eksiklikler kapatlmaktadr.
" MT SADECE KEND MKANLARIYLASTHBARAT RETYOR"
- Trkiye'de istihbarat asndan yaanan sorunlar nelerdir? Bu sorunlarn
almasnda ncelikle yaplmasn istediinizeyler konusunda bilgi
verir misiniz?
Yant: Trkiye'de istihbarat asndan yaanan en byk sorun, devlet
apnda istihbarat retmekle yasal olarak sorumlu olan MT'na, ilgili
kurulularn kanuni sorumluluklar olan bilgi akn, yeterince yerine
getirememeleridir. Bu durumMT'n sadece kendi imkanlar ile istihbarat
retmeye zorlarken, eitli ynlerden glkler yaratabilmektedir. Keza;
tarihi sre iinde, lkemizde ortaya kan siyasi sorunlar sebebiyle
eitli kesimlerde MT'na kar ortaya kan tepkiler, olmas gereken
kamuoyu desteinde zaafiyetler yaratabilmektedir. Zaman zaman siyasi
destek konusunda dahi yetersizlikler veya belirsizlikler olduunu ifade
edebiliriz. Gerekte MTmilli bir kurulu olarak, tmlkeyi , tm
halkmz kucaklamakta olup, her kesimin desteine ihtiya duymaktadr.
"ELEMANTASFYES SZ KONUSU DEL"
Page 531
- Emekli Sand yasasnda yaplan yeni bir dzenleme ile MT
elemanlarnn almalarna ilikin esaslar yeniden dzenlemek gereini
neden duydunuz? Yasann gerekesinde " stihbarat elemanlarnn erken
ypranmasn" uygulamann nedeni olarak sunuldu. Ancak zellikle islami
kesimin yayn organlarnda bu yasa ile MTiinde bir eleman tasfiyesinin
gerekletirilecei ve bunun da tekilat iindeki slamclara ynelik
olaca iddialar yer ald. Bu yasal dzenlemenin gerekesi nedir? Bundan
ka kii etkilenecektir? Bu yasa ile yaplmak istenen bir tasfiye hareketi
midir?
Yant: Emekli Sand yasasnda yaplan dzenlemeye gereke olarak
gsterilen " stihbarat elemanlarnn erken ypranmas" hususu dorudur.
Srekli stresli yaamypratc bir rol oynamaktadr. Erken emeklilik
karar tekilatn byk ounluu tarafndan desteklenmitir. Ancak erken
emeklilik karar, yeni uygulamaya soktuumuz meslek snf yaratma
almalarnn da temelini oluturmaktadr. Boalan kadrolar yerine
gen, lisan bilir, amzn ihtiyalarna cevap verebilecek insanlarla
doldurulmaktadr. Emekli olanlarn tecrbelerinden yararlanma konusunda
da hassasiyet gsterilmektedir.
Bir eleman tasfiyesi kesinlikle sz konusu deildir. Esasen emekli
olanlarn byk ounluunu idari ve destek hizmetleri nitelerinde
alanlar oluturmaktadr. Hele hele emekli ilemlerininislamclara
ynelik olduu iddialarn en hafif deyimiyle maksatl olarak
netilendiriyoruz.
Ayn ya snr Trk Silahl Kuvvetleri, emniyet kuvvetleri, PTT
mensuplar ve gmrk tekilatmz iin de sz konusudur. Bu meslek
sahiplerinin alma koullarnn yaratt sosyal ve hukuki bir sonutur.
Page 532
MT, T.C. Devleti'nin Anayasal sistemi erevesinde , laik , zgr
dncenin neminin bilinci ierisinde, inanlara saygl bir kurulu
olarak , her kesime gven verebilecek bir yapdadr.
"LAKLE BALILIKBAZI KESMLERDE SIKINTI YARATIYOR"
- Son dnemde MT'e ynelik eletirilerin byk bir ksm islami kesimden
geliyor. Bunun analisini nasl yapyorsunuz?
Yant: Yukarda da ifade edildii gibi, MT insanlarn inanlarna ve
zgr dncelerine sayg gsterilmesini prensip olarak benimsemitir.
Ancak inanlarn ve zgr dncenin, Anayasa dzenini hedef alan siyasi
amalar iin, terrizmin hedefleri iin, yasal yollar dnda istismar
edilmesine ynelik faaliyetleri izlemek de balca grevleri arasndadr.
MTkuruluundan buyana, Atatrk ilkelerine , ada dnceye ve laiklie
sk skya bal kalmtr. Bu durumun baz kesimlerde rahatszlk
yaratt, kendilerine ynelik alma iinde olduumuz endiesini
yarattn mahade ediyoruz. Ancak islami kesimden gelen eletirilerin
byk ounluununyanl bilgilenmeden kaynakland sylenebilir.
" MT HALKTARAFINDANGEREKBOYUTLARIYLATANINMIYOR"
- Trk halk MT'i doru olarak tanyor ve beklentilerini MT'in
almalarna gre mi ynlendiriyor? MT'in grevi nedir, bunu yaparken
nasl alr? Yasasndan kaynaklanan sorumluluklar ile toplumun
beklentileri arasndaki farkllklar nelerdir? rnein halk arasndaki
beklenti hrszlk olayndan, cinayete kadar pek ok konuda MT'in
sulular yakalayaca eklinde gelimektedir. MT'in byle bir grevi
var mdr? MT ne yapar?
Yant: MT' nn halkmz tarafndan, gerek boyutlar ile tannd
Page 533
sylenemez. eitli dnemlerin yaratt sorunlar, yanl bilgilenme,
yanl medyatik ynlendirmeler, MT konusunda tereddtler ve olumsuzluklar
yaratabilmektedir.
lkemize ynelik tehdit unsurlarnn, MT 'nn imajn ypratc planl
almalarnn da , belirtilen olumsuzluklarn ortaya kmasnda nemli
pay vardr.
MT'nn grev ve sorumluluklar 2937 sayl "Devlet stihbarat
Hizmetleri Milli stihbarat Tekilat" yasas ile tespit edilmitir. Bu
kanuna gre MT'nn grevleri u ekilde belirlenmitir:
"A) Trkiye Cumhuriyeti'nin lkesi ve milleti ile btnlne,
varlna, bamszlna, gvenliine, Anayasal dzenine ve milli
gcn meydana getiren btn unsurlarna kar iten ve dtan yneltilen
mevcut ve muhtemel faaliyetler hakknda milli gvenlik istihbaratn
devlet apnda oluturmak ve bu istihbarat Cumhurbakan, Babakan,
Genelkurmay Bakan, Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri ile gerekli
kurululara ulatrmak
B) Devletin milli gvenlik siyasetiyle ilgili planlarn hazrlanmas ve
yrtlmesinde; Cumhurbakan, Babakan, Genelkurmay Bakan, Milli
Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri ile gerekli kurululara ulatrmak.
C) Kamu kurumve kurulularnn istihbarat faaliyetlerinin ynlendirilmesi
iin Milli Gvenlik kurulu ve Babakana tekliflerde bulunmak.
D) Kamu kurumve kurulularnn istihbarat ve istihbarata kar koyma
faaliyetlerine teknik konularda mavirlik yapmak ve koordinasyonun
salanmasna yardmc olmak.
E) Genelkurmay Bakanl'nca Silahl Kuvvetler iin lzumgrlecek
haber ve istihbarat, yaplacak protokole gre Genelkurmay Bakanl'na
Page 534
ulatrmak.
F) Milli Gvenlik Kurulu'nda belirlenecek dier grevleri yapmak.
G) stihbarata kar koymak.
Milli Gvenlik Tekilat'na bu grevler dnda grev verilemez ve bu
tekilat devletin gvenlii ile ilgili istihbarat hizmetlerinden baka
hizmet istikametlerine yneltilemez. Milli stihbarat Tekilat
birimlerinin grev, yetki ve sorumluluklar Babakanca onaylanacak bir
ynetmelikle belirtilir. "
Yasann hkmnden de anlalaca gibi MT polisiye grevler dnda
hizmet vermekte olup gvenlik ve stratejik istihbarat retiminin
yansra, istihbarata kar koyma ve pisikolojik istihbarat faaliyetleri
ile devletimizin gvenlik politikalarnn tespiti ve uygulamalarna nemli
katklarda bulunmaktadr.
2000'L YILLARN NE YAPILIYOR
- 2000'li yllarda Trkiye'nin iinde bulunduu corafyann zellklerini
gznne alrsak MT'in hazrlklar hangi yndedir. Dnyada istihbarat
rgtlerinin ulat ve hedefledii yaplanmalar ne ynde gelimektedir,
MT bunlara kar nasl bir hazrlk iindedir?
Yant: MTbyyen blgesel bir g olan Trkiye'nin adalamay hedef
seen bir Trkiye'nin, uluslararas ilikileri gelien ve saygnl olan
bir Trkiye'nin istihbarat rgt olma durumundadr. Gvenlik, terrizmle
mcadele ve stratejik istihbarat konularnn yansra, uyuturucu-silah
kaakl ile mcadelede, artan nkleer, biyolojik, kimyasal silah
tehdidinin nlenmesinde, yerini almak zorundadr. Gayratlerimiz bu
istikamette ekillendirilmektedir.
Page 535
- MT'in eleman politikas nedir? MT nasl eleman almaktadr? Bunlar
nasl eitimden geerilmektedir?
Yant: MTihtiyacna uygun eleman temini politikasn planl ekilde
uygulamaktadr. bir ok istihbarat tekilatnda da olduu gibi kapal
ekilde tavsiye zerine eleman alm yntemi yerine ak ilanlarla
personel temini yoluna gidilmektedir. Daha geni kitlelere ulaarak,
daha nitelikli personel temini ynnden, bu uygulamann faydal olduu
anlalmtr.
Meslek snf iinde, ihtisas blmlerinin ihtiya duyduu eitim
dallarndan eitli imtihan yntemleriyle seilerek alnan personel, zel
eitimlerden geirildikten sonra. aday memur olarak greve
balatlmaktadr. Meslek iin eitim, ilgili kurululardan ve uzmanlardan
yararlanlarak en st dzeyde ve bir sreklilik iinde verilmektedir.
" YABANCI RGTLERLE LKLER SYAS OTORTEBELRLER"
- MT bir dnem, zellikle 1955-1960 yllar arasnda yabanc istihbarat
birimlerinden hizmet karl ald paralar nedeniyle oka
eletirilmiti. Bugn dier istihbarat birimleri ile aranzdaki
ilikilyerin ekonomik boyutunu hangi dzeyde ve hangi erevede
tutuyorsunuz.? Dier istihbarat tekilatlarylailikilerinizin boyutu
konusunda bilgi verir misiniz?
Yant: MT'in yabanc istihbarat rgtleriyle ilikilerinin erevesini,
kanuni grevlerinin snrlarn , milli karlar ve siyasi otoritenin
kararlar belirler.
Yabanc istihbarat tekilatlaryla eitimve teknolojik konularda
ibirlii yaptmz kurulular vardr. Ancak bu ilikilerimizinmilli
karlarmz zedelemesi sz konusu deildir.
Page 536
MT'nn herhangi bir istihbarat rgtyle ilikilerini mnferit ekilde
ele almak yanltc olur. Trkiye'nin karlarnn gerektirdii
ihtiyalar erevesinde , ilgili olan her lkenin istihbarat tekilat ile
iliki kurabiliriz.
- CIA ile MT arasndaki ilikiler hep tartma konusu olagelmitir.
1950'li yllardaki istihbarat elemanlarnn CIA'da eitimgrmeleri, daha
sora da operasyon boyutundu gelien yardmlamalar tartlmtr. Buna
karn MT iki CIAkstebeini Sebahattin Savaman ile Turan alar' da
ele geirmitir. Bugn bu ilikilerin dzeyi nedir, builikilerde sizin
amaladnz dzey yakalanm mdr? likileri hangi boyutta tutmay
istiyorsunuz?
Yant: stihbarat tekilatlarnn, yabanc servislerle ilikileri
demokratik sisteme sahip her lkede eletiri konusu olabilmektedir.
lkeleraras ilikilere, siyasi artlara, medyatik habarcilie gre de
szkonusu eletiriler ortaya kmaktadr.
lkeleraras ilikilerinnitelii, gvenlik sorunlarylailgili ibirlii
artlar, servisleraras ilikilerin derecesini etkilemektedir. Milli
karlarn tayiinde rol oynad ihtiyalar erevesinde, karlkl
ibirlii konular da ekillenmektedir.
MT'nn yabanc servislerle olan irtibatlarnn mahiyetini, belirten
ereve iinde deerlendirmek gerekir.
unu zellikle vurgulamak isteriz: Yabanc istihbarat tekilatlaryla
ilikiler ok hassas bir konu olup, istihbarat tekilatlarnn zel
uzmanlk konular ierisinde ncelikli neme sahiptir. Bu duruma devlet
ynetiminde de gerekli hassasiyet gsterilmelidir.
Page 537
" MT'N STHBARATDAK MERKEZ ROLDAHAY ANLAILACAK"
-Trkiye'de istihbarat alannda gzlenen en byk eksiklerden biri
koordinasyonsuzluk ve dank istihbarat yaps. rnein yasada yer
almasna karn MT'nn Bakanlnda ve koordinasyonu altnda
toplanmas gereken stihbarat Koordinasyon Kurulu toplanamyor,
altrlamyor. Bunun yerine kk ve yetersiz toplantlar yaplyor.
Bu kurul neden altrlamyor? Bunun ortaya kard eksiklikler
nelerdir?
Yant: Milli stihbarat Koordinasyon Kurulu'nun yasada ngrlen amalar
erevesinde altrlamad dorudur. Bunda belki de ortaya kan yeni
durumlar da rol oynam olabilir. Ancak MT'nn istihbarat retiminde ve
koordinasyonunda, merkezi rolnn zaman iinde daha da iyi anlalacan
zannediyoruz.
"OU ZAMAN SUSKUN KALMAK AIRBR YKDEL M?"
- Trkiye'de istihbarat olamak nasl bir duygu?
Yant: fadesi ok g. eitli evrelerce sevilen, ilgi duyulan, yardm
edilmek istenen; ekinilen-uzak durulan; nefret edilen-kanlan(gizli
karanlk bir organizasyon olarak deerlendirilebilin); srekli disiplin
isteyen bir ite alma; srekli stres iinde olma; srekli lkenin milli
sorunlar ile ilgilenme; her zaman objektif davaranabilme; hedeflerin,
yanl bilgilenmelerin saldrlar karsnda, ou zaman suskun kalma;
ok ar bir yk deil mi?
- MT'in zellikle halkla ilikiler alannda ok zayf olduu eletirileri
var. Bunu nasl karlyorsunuz, bu konuda bir yaplanmaya gidecek
misiniz? MTkendisini halka anlata biliyor mu?
Yant: MT'nn halkla ilikilerinde eksikliklerimiz olduu dorudur. Bu
Page 538
konuda baz almalar yapmaktayz. Ancak gizli alan bir istihbarat
tekilatnn halkla ilikilerinin, bir bankann halkla ilikileriyle
benzer olmas da mmkn deil.
Bu konuda en doru yntemleri kullanma arayn srdrrken yaptmz
hizmetlerle, halkmzlailikilerimizi eniyi ekilde
gelitirebileceimize inanyoruz.
MT YEN BRDARBEY HABERVERR M?
- Trkiye'de askeri darbeler ile MT'in bunlar sivil birimlere haber
verip vermemesi konusu hep tartlmtr. Bu konuda sizin dnceleriniz
nelerdir? MT darbeler karsnda bal bulunduusivil yetkilileri
haberdar edebilmi midir? Edemediyse bunun nedenleri nelerdir?
Yant: Bu tartmalarn bugn cevaplandrlmasnn doru olamayacan
dnyoruz. Ancak tartmalarn, iddia eddilen tarihlerdeki taraflar
dorular aklayabilir.
Bir istihbarat tekilatnn darbeler karsnda sivil yetkilileri
uyarmamas gibibir durumun gnmzde tartma konusu dahi yaplmamas
gerektiini dnyoruz.
- MT askeri yaplar iinde istihbarat almas yapabilmekte midir? Bunu
engelleyen dzenlemeler mevcut mudur?
Yant: Askeri yaplar iinde istihbarat faaliyetleri, Genelkurmay
Bakanl ile yaplan ibirlii almalar ile ekillenmektedir.
-MTelemanlarnn alma koullar zellikle emeklilik durumunda alnan
cretlerin yetersizlii byk eletirilere yolayor. Bunu dzeltmek
anlamnda giriimleriniz var m?
Yant: MTmensuplarnn alma artlar gerekten ok ypratc.
Page 539
Mensuplarmzn gvenli ekonomik artlara kavuturulmasnnneminin
bilinci ile hareket edilmektedir. Ancak emeklilik maann yeterlilii
konusu, devletin bu konudaki genel uygulamalaryla balantl bir
husustur. Biz mevcut yetersizlikleri, MT vakfn glendirerek ama
gayreti iindeyiz.
-MT'in bugnk personel says nedir? Bu yeterli midir?
Yant: MT'nn personel says konusunda bir aklama yapamyoruz.
Trkiye'nin ihtiyalar personel saysnn arttrlmasn zorunlu
klmaktadr. Planl ekilde nitelikli personel alm almalarmz
devametmektedir.
"TELEFONDNLENMES OKSINIRLI VE ZORUNLUHALLERDE KULLANILMAKTADIR"
- MT'in teknik adan bugn bulunduu nokta nedir? Bilgisayar ve dier
kriminal teknoloji asndan olanaklar nelerdir?
Yant: MT'n teknik adan ve bilgisayar kullanm ynnden, ihtiya
duyulan seviyeye ulatrma gayretlerinde nemli mesafeler alnmtr.
nmzdeki dnemlerde bu almalarn sonularnn alnmas, tekilatmz
ve devletimiz iin dikkati eken bir gelime salayacaktr.
- Bir dnemMT'in en byk rakipleri arasnda bulunan Rus gizli servisi
ile bugn balattnz diyalog olduka ilgin. Bu iki rakip tekilatn
bugnk diyaloglarndan beklentiniz nedir? Bu nemli giriimkonusunda
bilgi verir misiniz?
Yant: Trkiye ve Rusya'nnilikileri tarihin her dneminde nemini
korumutur. lkelerimizin karlkl karlar ve ilikileri erevesinde,
her iki servisin ibirlii nemkazanmaktadr.
- Trk insannn kukucu yn olduka gelimi bulunduundan, hemen herkes
telefonunun MT tarafndan dinlendii gibi bir kanya sahiptir. MT nasl
Page 540
telefon dinlemektedir? Bunun kurallar nelerdir? Herkesin telefonu
dinlenir mi? zellikle politikaclarmz zaman zaman telefonlarnn
dinlenmesinden yaknmaktadrlar, bu eletirileri siz nasl
karlyorsunuz. Olduka masrafl ve ok elemanl bir ura olan telefon
dinleme olayn MT kime kar ve ne iin kullanmaktadr? MT'in son 5
ylda ka telefonu dinlediini saysal olarak aklamak mmkn mdr?
Yant: Her lkede istihbarat servislerinin telefon dinledii
bilinmektedir. nemli olan dinlemenin ekli ve niteliidir. Telefon
dinlenmesi yasal snrlarn yansra , pahal ve ok sayda personel
kullnamn gerektirir. Bu sebeple ok snrl ve zorunlu hallerde
kullanlmas gerekli bir yntemdir.
Bugn iin MT'nn telefon dinlemelerinin yasal erevede "Milli gvenlii
tehdit eden hedeflerle snrl olduunu ve ok hassas ekilde
kullanldn", sk kurallara ve kontrole tabi olduunu syleyebiliriz.
" MT YASASINDADZENLEME HTYACI VAR"
-MT yasasnda yeni dzenlemeler gerekli midir? Gerekli ise bunlar
nelerdir?
Yant: Mit yasasnda yeni dzenlemeler yaplmas ihtiyacn biz de
duymaktayz. Bu konuda baz hazrlklarmz da var. ncelikle, ilgili
kurulularn devlet apnda istihbarat reten MT'na yeterli ve dzenli
bilgi akn salamas, dier istihbarat birimleriyle olan grev
akmalarnn ortadan kaldrlmas, merkezi koordinasyon, yabanc
istihbarat rgtleriyle ilikilerin merkezilii gibi konularn yeniden
dzenlenmesi gerektiini dnyoruz.
- Endstri casusluu, ekonomik istihbarat ve ekonomik sularla mcadele
Page 541
alannda MTyeni yaplanmalara gedecek mi? Bunlar konusunda bilgi
verebilir misiniz?
Yant: Endstri casusluu, ekonomik istihbarat ve ekonomik sularla
mcadele gibi konular, btn istihbarat tekilatlarnn gittike daha
youn biimde ilgi alan ierisine girmektedir. Ancak bu ve benzeri
konular uzmanlamay zorunlu klmaktadr. Srdrlen almalarmzn bu
istikamette ekillendiini belirtebiliriz.
- MT'in ikiye ayrlarak i ve d istihbarat almalar yapmasna
ynelik hazrlklar ve tartmalar konusundaki dnceniz nedir? MTikiye
blrse mi daha iyi alr?
Yant: Trkiye'nin jeo-stratejik konumu, blgesel sorunlar, blgesel ve
uluslararas kar atmalarnn etkiledii vasatlardaki balantlar, i
ve d tehditlere bir btn olarak yaklalmasn zorunlu klmaktadr.
Dier gvenlik kurulularnn, grev ereveleriyle balantl olan
istihbarat almalarnn snrlarnn belirlenmesi ve kuruluarlaras
koordinasyon ile stratejik anlamda istihbaratn MTbnyesinde
merkeziletirilmesininzorunluu farkl eyllerdir.
Yaanlan tecrbeler, stratejik anlamda gvenlik istihbarat ile stratejik
istihbarat konularnn, lkemiz iin ayr kurulularla takip edelmesinin
mahzurlu olacan gstermektedir. Biz belirtilen sakncalar ortadan
kaldrc yeni bir tekilatlanmay gerekletirmi durumdayz. stihbarat
Bakanl bnyesinde , i ve d tehditlerin balantlarn daha etkili
ekilde ortaya karabilecek bir yaplanmaya gidilmitir.
- Baz evreler MT'in lavedilerek yerine yeni bir tekilatn
oluturulmasn zaman zaman gndeme getiriyorlar. Bu konudaki dnceniz
nedir? Trkiye'nin yeni bir istihbarat birimine mi, yoksa MT'i
Page 542
glendirecek deiimlere mi ihtiyac var?
Yant: MT'n kimin lavetmek istedii konusunda bir fikrimiz yok. Olsa
olsa, bunu almalarmzdan rahatszlk duyanlar hayal ediyorlardr.
Ancak sorunuzda da ifade edildii gibi, MT' n glendirecek deiimlere
ihtiya olduu muhakkaktr. Tekilat olarak bu almalar balatm
bulunuyor ve bu ynde de hzla ilerliyoruz. htiyacmz her evrenin,
MT'ndan milli olma vasfna uygun ekilde desteini esirgememesidir.
" DNYA'DATARTIILMAYANSTHBARAT RGTYOKTUR"
- MT neden her tartmann ortasnda bir gnah keisi gibi kalyor,
kendini anlatma ve savunma anlamnda eksiklik nereden kaynaklanyor?
Yant: Dnyada tartlmayan istihbarat rgt yoktur. Sadece otoriter
rejimlere sahip lkelerde tartma gndemine girmez.
MT'nn tartma ortamnda sksk " gnah keisi" tabirinizde de ifadesini
bulan bir konuma sokulmak istendii muhakkaktr. Bu durumbir ynyle
bilgilendirme ve bilgilenme eksikliinden ortaya kabilmektedir. Ancak
MT'nnilgi alanna giren hedeflerin yanlendirmelerinin de bu tr
kampanyalarda nemli rol oynadn biliyoruz. Bu alanda bu tartma
ortamna girmekten kanmamz konumumuzdan ve ilgi alanlarmzn
zelliinden kaynaklanmaktadr.

Page 543
YARARLANILANKAYNAKA:
RSAN YMEN : Bir htilal Daha Var ( stanbul Milliyet Yayn A.. Eyll
1986)
CNEYT ARCAYREK: Bir ktidar Bir htilal, Mdahalenin Ayak Sesleri,
Demirel Dnemi 12 Mart Darbesi, Darbeler Ve Gizli Servisler ( Ankara,
1984-1985- 1986- 1989. Bilgi Yaynevi)
ALPAYKABACALI: Trkiye'de Siyasal Cinayetler ( stanbul, Altn Kitaplar
Yaynlar , Nisan 1993)
HASANUYSAL: Gizli rgt Nasl Kurulur (stanbul, Boyut Yaynevi, Mays
1987)
VKTOR OSTROVSKY- CLARE HOY: Mossad hanet emberi (stanbul, Hikmet
Neriyat, eviri Ahmet Arslan, Kasm1990)
UUR MUMCU: Krt Dosyas ( stanbul, Tekin Yaynevi, 1993)
FATHGLLAPOLU: Tanksz Topsuz Harekat ( stanbul, Tekin Yaynevi, 1991)
TURANGNE: Araba Devrilmeden nce ( stanbul, Kaynak Yaynlar, Nisan
1983)
SITKI ULU: Gizli Servis ykleri ( Ankara, mge Kitapevi ,1994)
DOAN AVCIOLU: DevrimVe Demokrasi zerine ( stanbul, Tekin Yaynevi,
1980)
TRUMAN: Hatralarm(Ankara, Ulusal Basmevi, eviri: Cihad Baban,Semih
Turul, 1968)
SABAHATTN SAVAMAN: 3. AdamAnlatyor MT, CIA likisi ( stanbul,
Kaynak Yaynlar, 1990)
ERGUNHYILMAZ: Tekilat- Mahsusa'dan MT'e ( stanbul, Varlk
Yaynlar, 1990)
SMAL BERDUKOLGAAY: Tasmal ekirge, ( Milliyet Yaynlar, stanbul
Page 544
1990)
KENANEVREN: Kenan Evren'in Anlar 6. Cilt ( Milliyet Yaynlar, stanbul
1992)
UURMUMCU: Gazi Paaya Suikast ( stanbul, Tekin Yaynevi, 6. basm1993)
GDYAYINLARI: Bir Basn Emekisi Rafet Gen( Ankara, Austos 1990)
TEVFKAVDAR: zgrlk Kavgasnda Yaayan Gemi ( Ankara, AycaYayn,
1982)
MEHMETEYMR: Analiz Bir MTMensubunun Anlar ( stanbul, Milliyet
Yaynlar, Austos 1991)
UUR MUMCU: KazmKarabekir Anlatyor ( stanbul, Tekin Yaynevi, 8. basm
1993)
KARAKUVVETLER KOMUTANLII YAYINI: Trkiye'de Ykc Ve Blc Akmlar(
Ankara, 1982)
WINSTONCHURCHILL: Anlar-stiklal Savanda ( stanbul , Yeni stanbul
Kltr Yaynlar,1969)
GENELKURMAYBAKANLII YAYINLARI: Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi ( Ankara,
II. cilt 2. ksm,2. kitap- II. cilt 1. kitap Birinci atalca Muharebesi-
I. cilt Balkan Harbi- Balkan harbi Edirne Kalesi Etrafnda Muharebeler-
Kafkas Cephesi Harekatlar ile ilgili ciltler, 1993)
Ayn kurumyaynlar : Dr. Kadir Kasalak ; Milli Mcade'de Manda Ve Himaye
Meselesi, 1993.
Ayn kurumyaynlar: Atatrk zel Arivinden Semeler II ve III. ciltler.
Ayn kurumyaynlar : Em. Tmg. Muzaffer Erendil; ada Ortadou
Olaylar, 1992
Ayn kurumyaynlar: Almancadan eviri, Em. Kur, Alb. brahimUlus; Hans
Page 545
Adolf Jacobsen 1939-1945 Kronoloji Ve Belgelerle kinci Dnya Sava, 1992
Ayn kurumyaynlar: Almancadan ceviri Em. Tu. Gen. Fahri eliker; Carl
von Clausewitz, Harp zerine,1991.
Ayn kurumyaynlar: Dr. Hamit Pehlivanl; Kurtulu Sava stihbaratnda
Tedkik Heyeti Amirlikleri, 1993.
Ayn kurumyaynlar: Dr. Hamit Pehlivanl; Kurtulu Sava stihbaratnda
Askeri Polis Tekilat, 1992.
Milli Savunma Bakanl : Savunma Politikas ve Trk Silahl Kuvvetleri
( Beyaz Kitap l993)
BLENT UKUROVA: Kurtulu Savanda Haberalma ve Yeralt almalar(
Ankara, Ard Yaynlar 1994)
Marmara Brifingi Devletin Gzyle Sol ve Sa rgtler (stanbul, Kaynak
Yaynlar 1995)
FAHR YAZICI: Tahran, Yalta ve PotsdamKonferanslar ( stanbul, Sinan
Yaynlar 1972- eviri)
GAZ AHMET MUHTARPAA: Anadolu'da Rus Muharebesi ( stanbul, Petek
Yaynevi , Yayna Hazrlayan Enver Yaarba)
YUR AATOVPETROSYAN:Sovyet Gzyle JnTrkler (Ankara, Bilgi Yaynevi
Nisan 1974, eviri, MazlumBeyhan, Aye Hachasanolu)
FARFAXDOWNEY: Kanuni Sultan Sleyman ( stanbul, Kltr Bakanl
Yaynlar, 1975- eviri: Enis Behi Koryrek)
ANDRE CLOT : MuhteemSleyman ( stanbul, Milliyet Yaynlar, 1987-
eviri. Turhan Ilgaz)
jOHN BARRON: KGB( Smer Kitapevi Yaynlar, 1995)
NALGREL: ki 1 Mays 10. Ylnda 1 Mays Katliam ( stanbul, Gr
yaynlar)
Page 546
BERNARDTHOMAS: Tarih Boyunca Polis Kkrtmalar ( stanbul, Koza
Yaynlar,Eyll 1975- eviren: Ali Avni ne)
MEHMET DNER: CIA'nn Oyunlar ve nc AdamEcevit (stanbul, M
Yaynlar, 1974)
Babakan Ecevit 'le Sohbet ( CHP Yaynlar, Milliyet Gazetesi Bayazar
Abdi peki'nin 11.2. 1974 tarihinde Babakan Blent Ecevit ile yapt
sylei)
T. BANKASI YAYINLARI: Yldzn Parlad Anlar (Ankara, eviri Burhan
Arpad)
UUR MUMCU: Krt slamAyaklanmas ( stanbul, Tekin Yaynevi, 10 basm
1993)
LHAM SOYSAL: Kurtulu Savanda birlikiler (stanbul, Gr Yaynlar,
1985)
BABAKANLIKYAYINLARI: Beyaz Kitap,Trkiye Gerekleri Ve Terrizm,(
Ankara, 1973 ve 1983 yllarndaki iki ayr yayn )
M. EMN DEER: CIAKontrgerilla Ve Trkiye ( Ankara , Mart 1979)
EROL ULUBELEN: ngiliz Gizli Belgelerinde Trkiye ( stanbul, ada
yaynlar, Eyll 1982)
Dr. PHILIP H: STODDARD: Tekilat- Mahsusa ( stanbul , Arba Yaynlar,
eviren:Tansel Demirel, Kasm1993)
CEMAL PAA: Hatralar (stanbul, ada Yaynlar, Tamamlayan ve
Dzenleyen Behet Cemal, Nisan 1977)
KAZIMZTRK: Atatrk'n TBMMGizli Ve Ak Oturumundaki Konumalar (
Ankara, Kltr Bakanl yaynlar, 2 cilt , 1992)
BERNARDLEWIS: Modern Trkiye'nin Douu ( Ankara, Trk Tarih Kurumu
Page 547
Basmevi, 1993)
LVA ROKACH: srail'in Kutsal Terr, srail Babakanlarndan Moshe
Sharett'in zel Gncesinden( stanbul, Belge Yaynlar-24, 1984)
CUMHURYET DNEM TRKYE ANSKLOPEDS: 52. fasikl, litiimYaynlar
,stanbul.
TANZMAT'TANCUMHURYET'E TRKYE ANSKLOPEDS: 4. cilt. litiim
Yaynlar stanbul.
TRKYE 1923-1973 ANSKLOPEDS: 3. cilt, Kaynak Kitaplar, stanbul.
ANABRTANNCA ANSKLOPEDS: Ana Yaynclk A.
DNYACASUSLUKTARH ANSKLOPEDS: 4 cilt. Artel Yaynlar stanbul.
TBMMGZL CELSE ZABITLARI: Trkiye Bankas Yaynlar 4 cilt. Sanem
Matbaas Ankara, 1985.
M. KEMAL ATATRK: Nutuk ( Ankara, Atatrk'n Domunun 100. Yln Kutlama
Koordinasyon Kurulu yayn, 1981)
AL FUAT TRKGELD: Grp ittiklerim( Ankara , Trk Tarih Kurumu, 1987)
AHMET RIZABEY: Meclis-i Mebusan ve Ayan Reisi Ahmet Rza Bey'in Anlar
( stanbul, Arba Yaynlar , Temmuz 1988)
TARHVE TOPLUMDERGLER 1, 3, 4, 7, 13. ciltleri Doan Kololu, D.r
Hasan nal, Prof.Dr. Taner Timur, Ahmet Mehmetefendiolu'nun makaleleri
( letiimYaynlar)
BARRYRUBN: stanbul Entrikalar (Trkiye Basks, Milliyet Yayn A.,
Austos 1994. ev: SelimAtalay.)
ZIBIGNEVBREZNSK: Kontrolden km dnya ( Bankas yaynlar, 1994)
BGEYAVUZ: Kurtulu Sava Dneminde Trk Fransz likileri Fransz
Ariv Belgeleri Asndn 1919-1922( Trk Tarih Kurumu Basmevi -Ankara
1993)
Page 548
NMET ARZIK: Tek at, Tek mzrak Anlar-3 ( Kaynak yaynlar, stanbul
1985)
SELAHATTNLKMEN: Emekli Diplomat Selahattin lkmen'in anlar
Bilinmeyen Ynleriyle Bir Dnemin Dileri ( GzlemGazetecilik Basn Ve
Yayn A.. stanbul 1993)
HASANRIZASOYAK:AaTrk'ten Hatralar (Cilt 1,Yap Kredi Bankas
Yaynlar-stanbul,1973)
MRALAYMEHMET ARF BEY: Ayc Arif'in Anlar, Anadolu nklab, Milli
Mcadele Anlar 1919-1923 ( Yayna Hazrlayan Blent Demirba , Arba
Yaynlar, kinci Bask 1992)
ERKES ETHEM: Anlarm( Berfin Yaynlar, Ekim1994)
KENAN ESENGN: Milli Mcadelede Hyanet Yar ( Ulus Basmevi 1969
Ankara)
FETH OKYAR: Devirde Bir Adam(Yayna Hazrlayan Cemal Kutay, stanbul
Tercman Yaynlar,1980)
SMET GRGL: On Yllk Harbin Kadrosu 1912-1922 ( Trk Tarih Kurumu
Yayn,Ankara 1993)
NALGREL: Gerek Tank Korkut zal Anlatyor ( Milliyet Yaynlar-Eyll
1994)
ERGUNAYBARS: stiklal Mahkemeleri ( Bilgi Yaynevi, 1975 Ankara)
ERGUNHYILMAZ: Osmanldan Cumhuriyete Gizli Tekilatlar ( Altnkitaplar
Yaynevi, Kasm1994)
TRKE SZLK: Trk Dil Kurumu A-J 1. Cilt ( Trk Dil Kurumu Yaynlar,
Ankara 1988)
SAD BORAK: Bilinmeyen Ynleriyle Atatrk( Kitapclk Tic. Ltd.
Page 549
Yaynlar-1966, stanbul)
KAZIMKARABEKR: stiklal Harbimizin Esaslar ( Sinan Matbaas Neriyat
Evi, 1933-1951)
KEMAL ARIBURNU: Atatrk ve evresindekiler (Trkiye Bankas
Yaynlar,1994 Ankara)
KAZIMZALP-TEOMANZALP: Atatrk'ten Anlar ( Trkiye Bankas
Yaynlar, kinci Bask 1994 -Ankara)
KAZIMZALP: Milli Mcadele 1919-1922 (Trk Tarh Kurumu Yaynlar 1988,
Ankara)
MEHMET NDER: Atatrk'n Almanya ve Avusturya Gezileri ( Trkiye
Bankas Yaynlar 1993, Ankara)
CEMAL KUTAY: erkes EthemDosyas 2 cilt ( Boazii Yaynlar 1990,
stanbul)
AZZ YAKIN: stihbarat, Casusluk ve Casuslukla Mcadele ( Dileri
Akademisi Yaynlar, say 3, 2. Bask -Ankara 1969)
SABHAGKEN: Atatrk'le Bir mr ( Kaleme alan Oktay Verel - Altn
kitaplar 1994, stanbul)
FERDUN KANDEMR: Medine Mdafaas, Peygamberimizin Glgesinde Son Trkler
(Nehir Yaynlar 1991-stanbul)
NAC KAF KICIMAN: Medine Mdafaas Yahud Hicaz Bizden Nasl Ayrld (
Sebil Yaynlar , kinci Bask - stanbul 1976)
PAUL DUMONT: Mustafa Kemal ev: Zeki elikkol ( Kltr Bakanl Yaynlar
, Ankara 1993)
MASAYUKI YAMAUCHI: Honut Olmam Adam- Enver Paa Trkiye'den Trkistan'a
( BalamYaynclk- 1995 stanbul)
EVKET SREYYA AYDEMR: Makedonya'dan Orta Asyaya Enver Paa ( Remzi
Page 550
Kitapevi -1972 , stanbul 3 Cilt)
13 Haziran 1988 ( Bulvar Gazetesi) Mehmet Eymr ile -Oktay Balamir'in
syleisi -MT Raporu zerine.
8 Haziran 1988 ( Sabah Gazetesi) HiramAbas- Gngr Mengi'ye anlatt.
21 Ocak 1994 ( Milliyet Gazetesi) Trk grevliye suikast iddias- Cenan
Kocahakimolu olay.
1 Aralk 1988 ( Dkmanlar, NOKTAve dier basn kurulularnn ekleri)
MT Raporu ve basn haberleri.
Kasm1994 ( Yeni ForumDergisi) Suat lhan 'n makalesi -stihbarat
Amz-
11. Kasm.1994 ( TBMMBakanl ) MT alanlaryla ilgili yasa
nerisi.
24 Kasm1994 ( Hrriyet Gazetesi) Sedat Ergin'in makalesi- MT'te kkl
reform-
12 Aralk 1994 ( Zaman Gazetesi) Mehmet Yale'nin makalesi - stihbarat ve
MT'te reform-
Austos-Eyll 1994 ( Aktel Dergisi ) MT Skandallar, Bir Gizli Servisin
Kirli amarlar -Dizi-
1994 ( Panorama Dergisi) Kapak konusu -Milli stihbaratta Kaos-
9 NSAN1988 ( Cumhuriyet Gazetesi) CIA'dan Milli Emniyet'e Maa.
21 Haziran 1990 ( Cumhuriyet Gazetesi) MT'te aklk dnemi.
21 Haziran 1990 ( Cumhuriyet Gazetesi) Uur Mumcu'nun Kapal Kutu adl
makalesi.
15 Ocak 1990 ( Gne Gazetesi) MT'e CIA Modeli - Nurcan Akad-
2-8 Austos 1987 ( kibin'e Doru Dergisi) Mister Komplo HiramAbas.
Page 551
16-17 Mays 1988 ( Cumhuriyet Gazetesi)MT yasas zerine ve MT'in
paradoksu adl makaleler- Dr. Hikmet zdemir-
6 Austos 1989 ( kibin'e Doru Dergisi) Mehmet Eymr'n byk sulamas.
19-25 Haziran 1988 ( kibin'e Doru Dergisi) Makamlar Yprand MT kt.
10 Nisan 1988 ( kibin'e Doru Dergisi) Bir daha MT'i olmam: Mahir
Kaynak ile sylei.
12-18 Haziran 1988 ( kibin'e Doru Dergisi) MT Raporu'nun seyir Defteri
ve Olaylarla HiramAbas CIA, MOSSADibirlii.
20-26 Mart 1988 ( kibin'e Doru Dergisi) spata aryoruz.
28 ubat 5 Mart ( kibin'e Doru Dergisi)MT yatak odamzda ve rme var
meclis el koymal.
21-27 ubat 1988 ( kibin'e Doru Dergisi) MT Raporunda zal parma:
Kritik Krkkale Toplants.
27 ubat 1988 ( Gne Gazetesi) Orhan Duru'nun makalesi- Karanlk
Dehlizlerde-
21 ubat 1988 ( Hrriyet Gazetesi) Ecevit: MT kapatlr yeni bir MT
kurulur.
22 ubat 1988 ( Tercman Gazetesi) Yavuz Donat'n makalesi: Muhalefet
Penceresinden-
7-13 ubat 1988 ( kibin'e Doru Dergisi) Ayaz'n ayan MT kaydrd.
10 ubat 1985 (Nokta Dergisi) Milli stihbarat Tekilat
30 Mart 1980 ( Hrriyet 8. gn eki) Doan Kololu'nun aratrmas- Sessiz
Mutluluk MT-
9-15 Ekim1978 ( Yank Dergisi) Org. Adnan Ersz- Kap Aralanyor-

Bu yazl kaynakalara ek olarak kitap hazrlanrken 50'yi akn kiiyle
Page 552
grmeler yaplm ve bunlardan kartlan sonulara kitapta yer
verilerek ,dnceler yorumlanmtr.

DERGZL SERVSLER NASIL ALIIYORLAR
1980' li yllarda uzmanlarn kans dnyann en aktif alan ve en ok
ajan kullanan rgt Sovyetler Birlii istihbaratdr. CIAikinci, Bat
Almanya nc, ngiltere drdnc, Dou Almanya beinci, Fransa ise 6.
srada gelmektedir. Bu dnembtn bu dev istihbarat rgtleriyle MT,
ounlukla kar saflarda mcadele etmek durumunda kalmtr. 1990 larda
ise n plana kan bir istihbarat servisi bulunmamaktadr. Ancak
atmalar artm, gizli servisler arasndaki kavgalar boyut
deitirmitir. Bu rgtleri tanmakta, tariheleri hakknda bilgi sahibi
olmakta yarar bulunmaktadr. Bu daha doru deerlendirmeler yapmamamz
salayacaktr.Bu amala kitabn bu blmnde seilmi gizli servislerin
tarihsel geliimi konusunda derlediimiz bilgileri aktarmann yararl
olacan dndk.
ALMAN STHBARAT SERVSLER
Prusya'y,Avrupa'nn byk devletleri arasna sokan Kral Byk Frederik
(1712-1786) bir devletin i ve d gvenliinin istihbarat olmadan
olmayacan o zamanlardan anlam ve nmeler almtr. zellikle de
askeri istihbarata ok nemvermitir. Dnemin kusursuz rgtleri arasnda
saylan istihbarat servisini zenle oluturmutur. Alman Birliinin
kurucusu ve Avrupa'nn ekillenmesininmimarlarndan Bismark'da (
Page 553
1815-1898) Frederik in yolundan yrm, ayrca siyasi istihbarat an
da bu alana verdii byk nemsayesinde kapatmay bilmitir. Yani
Hitler'in iktidara geliine kadar Almanya'da gl ve kusursuz alan iki
byk istihbarat oluumu gerekletirilmitir. Bunlardan birisi
Genelkurmay istihbarat ( Abwehr), dieri siyasi istihbarat ynlendiren
Alman Dileri Bakanl stihbarat Servisi'dir. Bu iki kurulu organize
halde ve beraberce almlardr.
Hitler'de istihbarata son derece nemvermitir. Abwehr onun dneminde 5
ube olarak yle organize olmutur:
1- Geheimer Meldedienst ad verilen organizasyon. Bu ube espiyonaj ve
kontrespiyonaj ( casusluk ve kar casusluk) ile grevliydiler. Bu ubenin
emrinde kara, hava ve deniz birlikleri ve olanaklar vardr. Ayrca bu
alanlarda uzmanlam ok sayda personele sahiptiler.
2- Sabotaj ileri: Bu ubece yerine getirilmitir. Bu alanda uzman
bombaclar, zellikle elde tutulur bunlarn rahat kullanabilecekleri ve
deerlendirecekleri bomba trleri gelitirmilerdir. zelikle bomba
patlatma ve yerletirme konusunda bu ube uzmandrlar. 1960 dan sonra
Almanlarn bu konudaki uzmanlklarndan Trk asker ve sivil
istihbaratlar da eitimler yoluyla yararlandrlmlardr.
3- Gvenlik olarak adlandrlan bu ube Almanlara kar giriilecek
sabotaj ve dier casusluk faaliyetlerinin eylemlerine kar organize
olmutur.
4- D lkelerdeki faaliyetlerle bu ube ilgilidir. Bunlar adamkarma,
elde etme ve organizasyonlar salamakla grevlidiler.
5- Bu ubenin grevi ise merkez koordinasyonunu salamak ve egdmiinde
sorunsuz allmasn gerekletirmektir.
Page 554
Almanlar istihbarat hep ok nemsemitirler. 1939 ylnda yalnz
Berlin'de Abwehr'de nl casus efi Canaris'in emrinde alan ajan says
( Bunlara V= Vertrauen= mutemet denirdi)10 binin zerindeydi. Bunlara
hizmet veren teknik uzman kadrosunun says ise 18 bini ayordu. Ajan V
ler nl Majino hatt planlarn ele geirmilerdir. Canaris'in emrindeki
bu kadro ayrca 1937-1939 yllar arasnda ngiliz, kara, deniz ve hava
kuvvetlerine ait ok nemli planlar , bilgileri, sava dzenlerini
renip bu glerin hareket ve idari yaplarna kadar btn bilinmeyenleri
zmlerdir.
Hitler Abwehr'e ilaveten 1933 ylnda sald dehetiyle nl olan
Gestapo ( Geheime Staatspolizei) adl devlet gizli polis tekilatn
kurmu ve 1939 da btn polis servislerini merkeziletirme yoluna
giderek bu yapy dev bir organizasyon haline getirmitir. Buna da RSHA
( Reichsicherheitshauptamt) ad verimitir.Ancak Abwehr de almalarna
devametmitir. Alman Gvenlik Yksek Dairesi olarak adlandrlabilecek
olan RSHAveya Alman casusluk ve mukabil casusluk tekilat balca 7
daireden olumutur. Bunlar:
1. Daire: Personel
2. Daire: dari ve ekonomik iler
3. Daire: Parti ileri
4. Daire: Gestapo ( rejimdmanlar, kilise ve yahudilerle mcadele ve
yurda girip kanlar kontrol)
5. Daire: Kripto- cinayet polisi, devlet organizmasylailgili iler
6. Daire: D istihbarat espiyonaj
7. Daire: Dini ve ideolojik almalar-belgeler, biyografiler, ariv.
Page 555
Hitler ordularnn 2. Dnya Savanda yenilmelerinin ardndan Almanya'nn
ikiye blnmesi zerine zafer kazanan devletler ncelikle RSHA'y
datmlardr. Ortadan kalkan RSHA'nn yerine ikiye blnen Almanya'da
Dou ve Federal Alman istihbarat tekilatlar yeniden rgtlenmitir. ki
Alman istihbarat artk iki dmandr.
FEDERAL ALMANSTHBARATTEKLATI
BUNDESNACHRCHTENDENST ( BND) = Federal Almanya stihbarat Servisi=
Gehlen tekilat.
Mnih'e bal Pullach'da, General Von Gehlen'in idaresinde kurulan Federal
stihbarat Servisinin emrinde 10 bin uzman ve ajan alyordu ve btesi
de 40 milyon markn zerindeydi. General Gehlen'in ok ksa bir sre nce
tekilattan ayrlmasna ramen Gehlen Tekilat adyla da anlan Federal
Alman'ya stihbarat Servisi, kk hcreler eklinde rgtlenip
almtr. Dost veya dman ayrd etmeden ayn titizlikle alan
tekilat Almanya'nn zel stats gerei bu yllarda CIAile de byk
paslamalar ve dayanmalar iinde almtr.
Almanlar i istihbarat konusunda ise zel olarak oluturduklar " Bat
Almanya Anayasasn Koruma Ajans"ndan yararlanmaktadrlar. Bu kurulu
ayn zamanda kar casusuluk rgt olarak da faaliyet
gstermektedir.Amerika'daki FBI'ya denk olan kuruluun karargah Kln'e
bal Ehrenfeld'de almalara balamtr. Merkez tekilatnda bine yakn
grevlinin bulunduu kurulua o zamanlar polis tekilat ile askeri
istihbarat da yardmvermitir.
Alman istihbaratnda askeri blmok nemlidir. nk burada oluturulan
ve FO ( Field Operations ntelligence) ad ile anlan grup vurucu gtr
ve eylemleri yapar. Eylemlerinde nl ve acmaszlyla bilinen bir
Page 556
gtr.
Karargah Bonn'da bulunan BUNDESKRMNLAMT da casusulukla mcadele eder.
Bu birimin ok nl laboratuvar ve teknik olanaklar vardr.
Almanya'nn sava sonras stats gerei CIAFrankfurtta, Berlinde,
Stuttgart'da brolar amtr. Frankfurt'taki CIAbrosu DAD(Department
of Army Detachment), Mnih'teki bro SD(Special Detachment) adn,
Stuttgart ve Berlin gibi yerlerdeki brolarar ise US Mission ( ABD
Misyonu) adn alrlar. Bunlarn ana amalar komnizme kar mcade
etmektir. Bu kapsamda Narodno Turudoyoz Soyuz adl anti komnist Rus
myteci tekilatna retmen verirler.Bu dnemde Almanlar ile CIAnn
ibirlii sonucu 1949 da Hr Hukukular Birlii kurulur. Bu birlik Batya
ilticalar tevik eden bir istihbarat yan kuruluudur.
Alman makamlar 1968 ylnda yaptklar bir aklamada lkelerinde 15-16
bin kadar casusun Dou Bloku lehine altn sandklarn, 1967 ylnda
bunlardan 167 , 1968 de de 350 kiinin yakalanarak mahkemeye
sevkedildiini belirtmilerdir.
BND'nin kurulu yasas bulunmamaktadr. 12 Temmuz 1955 tarihli Bakanlar
Kurulu Kararna dayanlarak kurulmutur. BNDiinde yaklak 7 bin
personel grev yapmaktadr. 1995 de BND'nin Bakanlk koltuunu Babakan
Kohl, muhalefet partisinden bir milletvekiline vermitir. BND
deerlendirmelerinde Almanya'y bir sper g olarak yorumlayp ona gre
analizler ve eylemler planlamaktadr.
BNDbugn askeri istihbarat, siyasi istihbarat, teknolojik ve bilimsel
istihbarat, d istihbarat, terrizm, uluslararas kaaklk, illegal
geiler ve Almanyaya snmalar konusunda istihbarat almalar
Page 557
yapmaktadr. nsan, teknoloji, deerlendirme, idari iler, gvenlik,
merkezi faaliyetler olarak yaplanan BNDetkinlii ok gl bir
istihbarat rgt konumunda bulunmaktadr.
Almanya'da nemli bir kurluta Federal Anayasay Koruma Tekilt (BfV)
dir. 3 bini akn personeli ile alan kurum, 27 Eyll 1950 de
kurulmutur. Tekilatn i yaplanmasnda her ana nite, toplama ve
kymetlendirme olarak iki blmde konumlanmtr. Toplama blmleri
operasyonlar yrtmektedir. Eyaletlerin tekilatlar ile ibirlii bu
blmlerde esasdr.
1. daire arivileri ve niteler aras koordinasyon,
2. daire sa terr ve radikal sac rgtlenmelerle ilgilenir,
3. daire sol terr ve radikal sol rgtlenmelerle ilgilenir,
4. daire kontr espiyonaj ile ilgidir
5. daire aratrma ve gvenlikile ilgili ileri yrtr
6. daire idari ilerle sorumludur.
16 eyalette rgtlenmi durumda bulunan BfVdemokratik yapnn
korunmasndan da sorumludur. Eyaletlerde rgtl bulunan LfV adnrdaki
servisler ise bamsz hareket etmekle birlikte , aralarndaki
koordinasyonu BfVgerekletirmektedir.

DOUALMANYASTHBARAT SERVSLER
MFS = Dou Almanya Devlet Gvenlik Bakanl.
Almanlarn ayrlmasnn sonunda Sovyet nfuz alannda kalan Dou Almanya
casusluun adeta yrei olmutur. ykleringereklerle kart olaylar
yaanmtr casusluk adna Dou ve Bat Almanya arasnda. Dou Almanya'da
gizli servis geleneini gelitiren ve burasn Avrupa yani Bat dnyas
Page 558
iinde bir ileri karakol gibi kullanan Moskovadr.
1950 ylnda mevcut oluumlarn tek at altnda toplanmasyla Dou
Almanya Devlet Gvenlik Bakanl kurulmutur. KGB bu bakanl
oluturduu bir konseyle kontrol altnda tutmutur. Bakanln emrinde 22
bin subay, 5 bin polis, 3 bin komnist partili memur almtr.
karargah Dou Belirlin'de Normannenstrasse'de bulunan MFS'in Bat Almanya
'da adamkarma ve ldrme , ykc faaliyet ve propaganda ilerinde
kulland 16 bini akn ajannn bulunduu bilinmektedir. stihbarat
bakanlnn balca daireleri ve grevleri unlar olmutur:
1. Daire : Dou Almanya ordusu iinde i istihbarat yapmak, askerlerin
rejime sadakatini salamak.
2. Daire : Batl lkelerde casusluk faaliyetlerinde bulunmak.
3. Daire : Sovyet igal blgesinde her trl ekonomik faaliyet sahasnda
casusuluk almas yapmak.
4. Daire : Din ile mcadele messelere ortadan kaldrma.
"R" Dairesi : Berlindeki mttefik askeri misyonlarn faaliyetlerini
izlemek.
MFS ayrca idarecilerin gvenliini salamak amacyla 6300 kiilik bir
muhafz ktas da oluturmutur.
Ayrca HVA= Ana stihbarat Dairesi ad altnda Dou Almanya Komnist
stihbarat Tekilat ad altnda Batl lkelerde casus ebekeleri
kurmak ve istihbarat ileriyle grevli bir birimdaha vardr. HVA MFS'e
bal bir birimdir ama ayrca bir casusuluk okulu da vardr. Bu
tekilatlarn koordinasyonundan ise VFK= Koordinasyon Dairesi ad
verilen birimsorumludur. Bu da bir gizli servis gibi alr. Elbe nehri
Page 559
zerindeki Klietz'de bir casus okullar faaliyet gstermitir. Bunlarn
teknik laboratuvarlarnda gizli mrekkepler ve sahte belgeler retimi
gerekletirilmitir. DouAlmangizli servisi belge retiminde olduka
baarl ve nl bir servis olmutur. Bu konu gizli servislerde byk
nemtamaktadr.
Ancak bu iki servisin kanl bakl gnleri Dou ve Bat Almanya'nn
birleme kararnn ardndan tek at altnda ortak almaya dnmtr. Bu
birleme srasnda Dou Alman casuslarla Bat Alman muhbirler byk
skntlar ekmiler ama Bat Alman istihbarat ats altnda birlemeyi
baarmlardr. ok geni bir arivi bulunan MfS ile 1991 birlemesinden
sonra kan durumsonucunda Alman Anayasay Koruma Tekilat sorumlu
klnmtr. Ariv bilgilerinin incelenmesi grevi bu tekilata
verilmitir.
Bu birlemeden ortaya kan bilgi ve ilikiler a dnyann en byk
istihbarat arivini ortaya karmtr. nmzdeki dnemde Almanlarn
bundan kaynaklanan glerini dier lkeler zerinde kullanacaklarndan hi
phe yoktur. Ariv bulgileri iinde Trklere ait bilgilerin oka olmas
da doaldr. Yani nmzdeki gnlerde Almanya hesabna casusluk yapacak
Trklerin saysnda bir artn olmas da doaldr.

AMERKAN STHBARAT SERVSLER
Amerika bgn dev bir yap olan gizli servislerine yle eski zamanlarda
kavumu deildir. Amiraka'nn devaml bir istihbarat tekilatna
kavumas 1947 ylnda yaynlanan Milli Gvenlik Kanunu ile olmutur.
Bundan nce ortaya kan ihtiyalar zel sektrde bu konuda uzmanlam
kiiler ve eldeki olanaklar geniletilerek karlanmaya allmtr.
Page 560
Amerika'da faal olan tam9 istihbarat birimi bulunmaktadr o yllarda.
Bunlar:
CIA( Merkezi stihbarat Ajans), NSC( Milli Gvenlik Konseyi), DIA(
Savunma stihbarat Ajans), NSA( Milli Gvenlik Ajans), G2 ( Kara
Kuvvetleri stihbarat Servisi), ONI ( Deniz Kuvvetleri stihbarat
Servisi), A2 ( Hava Kuvvetleri stihbarat Servisi), INR( Dileri
Bakanl stihbarat ve Aratrma Brosu), AEC( AtomEnerjisi Komisyonu),
FBI ( Federal nceleme Brosu) drlar.
CIA NASIL OLUTU
Pearl Harbor basknndan sonra ( Japonlar bu basknda sava kurallarna
uymadklar, sava ilan etmeden nce saldrdklar iin 1994 ylnda
Amerika'dan zr dilediler) 11 Temmuz 1941 ylnda Bakan Roosevelt ilk
Amerikan istihbarat servisi olan OCI ( Office of Coordnator of
Informaton- Haberalma EgdmBrosu) kurmu, tekilatn bana
General WilliamJ. Donovan ' getirmitir. 1942'de yap ikiye ayrlm
OSS olarak stratejik istihbarat ve OWI olarak sava istihbaratn
deerlendirme ofisi olmutur.
Bu zamana kadar elbetteki Amerikan ordusunun ve dilerinin de dier
ulaslarn olduu gibi birer istihbarat blm vardr, ama btn bu
istihbarat elemanlarnn elde ettikleri bilgileri bir merkezde toplayp
deerlendirecek, yorumlayacak bir bro yoktur.Bu koordinasyonsuzluk
Amerikallara pek ok eyi yitirmeleri sonucunu dourmutur.
OCI'nin beklentilere yant verememesi zerine Roosevelt'in verdii destek
ile 13 Haziran 1942 de kurulu kanunu olan 9182 sayl icra ynergesi ile
OSS ( Stratejik Hizmetler Ofisi) yrrle girmitir. rgtn ikinci
Page 561
byk nitesini oluturan David Bruce ynetiminde zel Danma Servisi
( SI) ile OSS'nin en gizli blm olarak faaliyet gstermitir. CIA'nn
fikir babas olan Allen Dulles da bu en gizli birimin ats altnda
yetimitir.
Sava sonrasnda Amerika'da bar ortamnda bir gizli servise ihtiya olup
olmayaca tartlm ve bu tartmalar zerine 1945'de Truman OSS'i
lavetmi ama 1946'da NIA yan Uluslararas Casusluk Ajansn kurmu, bu
da daha sora Merkezi Casusluk Grubu ( CIG) adn almtr. 1947'de CIG n
yerini CIAalmtr. lk CIA bakan da Amiral Hillenkoetter olmutur.
Amerikan Bakanna, Milli Gvenlik Konseyi'ne ve Amerikan Kongresi zel
Komisyonlarna kar sorumlu olan CIA'nn grevleri unlardr:
- Milli gvenlii ilgilendiren istihbarat alanlarnda NSC( Milli Gvenlik
konseyi) yi aydnlatmak
- Milli gvenlikle ilgili istihbarat koordine etmek ve deerlendirmek
- Mevcut istihbarat kurulularn ortak ilgilendiren ve koordinasyonu
gerektiren ileri yapmak
-Milli Gvenlik Kurulu'nun verecei grevleri yerine getirmek
CIA5 byk daireden oluturulmutur. Bunlardan normal yollardan gizli
veya ak haber toplar. Drdnc daire aratrma ve tahlil yapar ve gelen
bilgileri snflandrr, beinci daire ise haberleri yorumlar,
deerlendirir, raporlar dzenler. CIA'ya bal olarak oluturulan Covert
Activities ( Gizli etkinlikler) adl bir de eylemservisi bulunmaktadr.
Bu servis dier istihbarat servislerinde olduu gibi adamldrme,
karma, sabotaj, saklama gibi ileri yrtr. Bu blmCIA'da en etkili
birimlerin banda yeralr. Bir ara dnyada karabasan gibi grlen bu
birimin adamldrme yetkisi Bakan Jimmy Carter zamannda
Page 562
snrlandrlmtr. Ancak daha sonra bu snrlama kaldrlmtr.
CIA'nn arivi ise mkkemel zelliktedir. Btn dnyadan toplanan yazl
ve grsel malzeme burada tasnif edilip arivlenmekte ve isteyene
bilgisayarlar araclyla ksa zamanda sunulmaktadr.
Amerikan istihbarat birimlerinden biri olan NSA( Milli Gvenlik Ajans)
1970'lerde emrinde 8 bini asker yaklak 20 bin personel altrmtr.
Yine ayn yllardaki btesi yarmmilyar dolardr. Haberleme alannda
faaliyetlerini younlatrmtr. stihbarat alannda:
a- Devletin btn ifrelerini zer ( Amerikan ordusundaki kripto
brosuna M-8 ad verilmitir)
b- Amerikan ifre ve kodralarn hazrlar ve zaman zaman deitirir
c- Btn Dnyadaki dinleme tesisleri ve uzay teknolojisi araclyla
devletlerin telsiz haberlemelerini dinler, saptamalar yapar
d- Dman unsurlarn radar ve savunma tesislerinin yerlerini saptar ve
asker kaydrmalar annda izleme grevlerini yerine getirir.
NSA'nn merkez brosunda 4 birimbulunur. Bunlar:
1- PROD(Office of Production). Bu birimtoplanan mesajlar zer,
yorumlar. ADVA, GENS, ACOM, ALLO, NPROrumuzlu ubeleri vardr. ADVA
ubesi gelimi Sovyet ifreleri ve diplomatik kodlar zerine alr.
GENS ubesi alalade Sovyet ifre ve kodlarn, ACOMkomnizmi semi
Asyal lkelerin ifre ve kodlarn, ALLOise mttefik ve tarafsz
devletlerin kod ve ifreleri zerine zmalmalar yapar. NPRO ubesi
ise ibirlii yaplan istihbarat tekilatlarnn gnderdii ifre ve
kodlarn zm ile bunlara teknik yardmsalanmas konusunda
almalarda bulunmutur.
Page 563
2- R/D( Research and Development). Bu aratrma blm ubeden
oluturulmutur. Bunlar REMP ( Kripto alannda alr), RADE ( iletiim
ve teknolojisi zerine almalar yapar), STED( ikreler konusunda
aratrma yapar).
3- COMSEC. Bu bro Amerikan ifre sisteminin gvenliinden sorumludur.
4- SEC ( Personnel Department). Bu bro ise tmalanlarn
gvenirliklereni kontrol eder. Tekilata giren btn elemanlar ncelikle
yalan makinesinde testten geirilir. Bu blmsadakat kontrolleri de
yapar.
Amerika'da istihbarat konusunda ayrca Savunma Bakanlna bal bir T-7
adl bir dairebulunmaktadr. Bu daire muhtemel bir bakteri ve kimya
sava iin aratrmalar yapmaktadr. G2 ye bal CC ( Kar istihbarat
rn) adl bir kar casusluk birimi bulunmaktadr.
Amerika'da Merkezi stihbarat Bakan (DCI) , d istihbarat konularnda
Bakann ve Ulusal Gvenlik Konseyi'nin ba danman konumundadr.
CIA'nn bakanln yrtt gibi bu kii ayn zamanda kendisine bal
istihbarat topluluuna ait sorumluluklarn yerine getirilmesinde
hizmetlerine ihtiya duyulan dier bir ksmpersonelin de amiri
konumundadr.
Amerikan istihbarat yapsnda bugn bulunan kurulular yledir:
Merkezi stihbarat Tekilat, Ulusal Gvenlik Tekilat, Savunma
stihbarat Tekilat, Ulusal Keif Brosu, Merkezi Tasar Brosu,
Dileri Bakanl stihbarat ve Aratrma Brosu, Askeri stihbarat
Servisleri ( Kara, Deniz , Hava, Deniz Piyade) Federal Soruturma Brosu,
Hazine ve Enerji Bakanlklar stihbarat Brolar.
Amerikan gizli servislerinin amalarnn dnda altklar konusundaki
Page 564
tartmalar zerine CIA'nn faaliyetlerini izlemek zere Senato tarafndan
19 Mays 1976 tarihinde " Senato stihbarat Yksek Komitesi " (SSC)
oluturulmutur. Senato'nun bu uygulamas Amerikan Parlamentosunun
Temsilciler Meclisi kesiminde de benimsenmi ve 14 Temmuz 1977 tarihinde
de Meclis stihbarat Daimi Yksek Komitesi (HPSC) kurulmutur.
Bu komiteler Amerikan gizli servislerinin skandallara yolaan yasa d
uygulamalarndan yzlercesini ortaya karmlar ve CIA'nn almalar
zerindeki en etkili denetimorganlar haline gelmilerdir.

FRANSIZ STHBARAT SERVSLER
Dnyada etkin bir istihbarat servisi de Franszlara aittir. Franszlarn
istihbarat servisinin kurucusu XII. Louis'in bamaviri Kardinal
Rcheleu dur. Richelieu'nun att temeller XIV. Louis zamannda Kardinal
Mazarn tarafndan tamamlanp gelitirilmitir. Bunlarn ardndan askeri
casuslukta byk baar salayan ve Franszgizli servisini
salamlatran kii Napolyon olmutur.Ancak bu dnemlerin ardndan kinci
Dnya Savana kadar Fransz gizli servisinin ok byk baarlarnn
olduunu sylemek mmkn deildir. Franszlarn istihbarat almalarn
Genelkurmay yrtmektedir. Bu istihbarat anlaynda 4 servis
almalarn srdrmektedir. kinci Dnya Sava ncesinde Fransz
istihbarat dank, tembel ve deerlendirmelerden yoksun almtr.
Ancak kinci Dnya Sava sonrasnda bu durumdeimitir. Franszlar
btn istihbarat alanlarnda ilgili birimler oluturmular ayrca bir
Milli Emniyet ( Surete Nationale) adl genel istihbarat rgt
kurmulardr.ileri Bakanlna bal olan bu kurulu, ayr birimler
Page 565
yerine tek merkezden ynetimesasna gre oluturulmutur. Kurulu be
ksmdan olumutur. Bunlar yle sralanmaktadr:
1- Adli polis. 1970 lerde 17 blgede iki bine yakn kadrosuyla hizmet
vermitir.
2- Krpolisi. bu kadrolar tarada grev yapmlardr ve jandarma ile
birlikte almlardr
3- Ulusal Gzleme Mdrl DST ( Direction de la Surveillance du
Territoire) bir kar casusluk servisidir. 1942 ylnda igal zaman
lavedilmi, fakat 1945'de yeniden faaliyete geirilmitir. 1970'lerde
1200 memur altran DST sert, etkili bir servistir. DST'nin 1947-1961
yllar arasnda 473 kiiyi mahkemeye sevkettii, 1300 kiiyi snrd
ettii, 75 diplomatn Fransa'dan geri arlmasna yolat, pheli 2700
yabancnn Fransaya girmesine mani olduu, 30 Fransz vatandalktan
attrd,120 gazete ve dergiyi kapattrd, 140 cemiyetin kapsn
mhrlettii aklanmtr. Bu rakamlar servisin almalar hakknda bir
fikir verse gerektir.
4- Genel stihbarat (RG- Renseignements Generaux) tekilat ise politik
ve ekonomik haberler bata olmak zere btn istihbarat deerleri ilgi
alnana girer ve lkedeki yabanclar kontrol eder. Fransada faal
durumdaki ajanlarn saptanmasna alr. RG arivlerinde 1970 yllarn
banda 400 binden fazla kii hakknda arivbilgisi bulunduu
bilinmektedir. Ayn yllar iinde Fransz polisinin arivlerindeki fi
says da 10 milyonun zerindedir. Fransz gizli polisi sendikaclardan,
iadamlarna,yabanc gazetecilerden devlet ve bilimadamlarna kadar
herkesin fiini tutmaktadr.
5- CRS olarak adlandrlan (Compagnies Republicanes de Securite) seyyar
Page 566
polis tekilatda olaylara mdahale iin hazr g olarak alr.
Franszlarca da itiraf edilmektedir ki teknik adan ok stn olmamakla
birlikte merkezi sistemi ve kuland yntemler asndan Frarsz servisi
dnya istihbarat servisleri arasnda n sralarda yeralabilmektedir.
Fransz istihbarat sisteminde en nemli ey muhbir veya haber kayna
iin getirilen olanaklardr. Franszlar bu iki unsuru teminat altna alan
ve koruyan bir sistemkullanmaktadrlar. Onlarn sularn affeder ve
korurlar. Oysa dier lkelerde bu durumgenellikle az bir ceza veya en
hafif yoluyla gz hapsi olarak uygulanmaktadr.
Fransa'da bugn iki ana istihbarat yaplanmas gzlenmektedir. Bunlardan
biri D Gvenlik Genel Mdrl olarak adlandrlan DGSE'dir. 2 nisan
1982 tarih ve 82?306 sayl kararname ile kurulan birimSavunma bakanl
ats altnda rgtlenmitir. Bilgilerini Milli Savunma Sekreteryas
(SGDN), Cumhurbakan zel Genel Kurmay ve Babakan ile direkt bal
olarak , btn istihbari birimlerle koordineli almak zorulluundadr
DGSE'de 5 bine yakn eleman grev yapmaktadr. Casus avcl bu birimin
grevleri arasndadr. DGSE bir Genel mdr, ve ona bal istihbarat,
teknik, strateji, operasyon ve idari iler birimleri tarafndan
altrlmaktadr.
Fransz istihbarat yapsnn temel ikinci yaplanmas ise 22 Aralk 1982
ylnda 82/1100 sayl kararname ile yeniden dzenlenen DSTdir. Bu
kklerini ok eskilere gtrebileceimiz istihbarat yaplanmas Fransa
iinde her trl operasyonda en etkin kurumdur. Son dnemde ekonomik
istihbarata kar koyma ve teknolojik casusluk konusunda da
uzmanlamaktadr.
Page 567
NGLZ STHBARAT SERVSLER
ngiliz gizli servislerinin temeli Kral 8. Henri'nin Adalet BakanThomas
Cromwell tarafndan 1530 da atlmtr. Daha sonra gelen Kral 3.
George'un Bamaviri Wllma Ptt oluturulan servisi yeniden dzenlemi
ve eksiklerini gidermitir. Bu krallk geleneinin devamn Birinci Dnya
Sava'na kadar getirirsek, 1914 ncesi ngiliz istihbaratnntemelini
oluturan gizli servisleri yle sralamak mmkndr.
a) zellikle siyasi istihbarata nemveren Dileri Bakanl istihbarat
servisi( Foreign Office ntelligence Service)
b) Askeri istihbarat almalarn yrten Milli Savunma istihbarat
servisi ( War office ntelligence Service)
c) Smrgelerin ngiltere'ye kar tavrlarn, tasavvur ve gayelerini,
orlardaki aleyhte gelimeleri , milliyetilik hareketlerini ve
buralardaki kar sabotaj hareketlerini organize eden Smrgeler
Bakanl isitihbarat servisi ( Colonial ntelligence Service)
d) Ekonomik , endstriyel ve ticari istihbarat yrten, devlet
organizasyonu iindeki olumsuz akmlar saptayan da Ticaret Bakanl
istihbarat servisidir: ( Board of Trade ntelligence Service).
Bu servise bal olarak bir de "Heyecanl Haberler Brosu" bulunmaktadr
odnemde. Bu bro 1916 ylnda Alman ve ngiliz donanmalar arasnda
Sakarejak'da yaplan sava ngilizler kazand halde , Amerikallara
sava ngilizlerin kaybettii , Almanlarn kazand eklinde
duyurmutur. Buun zerine ngiliz hisse senetlerinin deeri borsada mthi
bir ekilde dmtr. ngiliz ajanlar bunun zerine borsada ok dk
fiyattan ngiliz senetlerini toplamlar, ertesi gn ngilizlerinsava
kazandklar ortaya knca ngiltere bu iki gnlk kazancn o dnemin
Page 568
600 bin liraya kadar kartma olanana kavumutur.
Ancak ngiltere'de Doilerine bal gizli servis uzunca bir sre
eletirilmi ve bunun sonucunda da Dileri Siyasi stihbarat Servisi
datlmtr. Ancak ek buhrannn ardndan tekrar oluturulmutur.
1938'de ngiltere'nin istihbaratna ayrd para 400.000 Sterlindir. Bu
parann byk bir ksm da ajanlarla mcadeleye ayrlmtr.
1970 lerde yeniden yaplandrlan ngiliz gizli servisleri yle
sralanmaktadr:
1- Askeri stihbarat servisleri:
M: ( Military ntelligence) Kara Ordusu istihbarat servisidir M-1 den
M-12 kadar uzanan ubeleri bulunmaktadr. M-11 gizli siyah propaganda
ile grevlidir.
N: Deniz Kuvvetlerinin istihbarat servisidir. Amerikallarn ON adl
kuruluunun karldr. Deniz Kuvvetlerini ilgilendiren alanlarda
casuslua kar savar. Gvenlik tedbirlerini alr ve ifreleri korur.
A: Hava Kuvvetlerinin istihbarat servisidir.
ngilizlerin en nemli istihbarat oluumlar ise Special Branch ya da
Special ntelligence adn verdikleri zel istihbarat birimidir. Bu birim
1829'da Robert Peel'in kartt bir yasayla kurulmu olan Scotland
Yard adl Londra polis tekilatnnilgili birimlerinden
oluturulmuturulmutur. Bu birimler i gvenlik ile yabanclar kontrol
gibi grevlerin yansra bir de Kraliyet ailesini korurlar. Bu tekilatn
casusulkula ilgili birimleri kar casusluk ile ilgili denetimleri de
yaparlar. 1961 ylnda Portland'da faaliyetteki nl Rus casus ebekesini
ortaya kartarak bu alandaki nlerini pekitirmilerdir.
Page 569
ngiliz istihbaratnda nemli bir birimde M-5 ad verilen ve dorudan
doruya Babakan'a bal olarak alan casusluk servisidir. Bu birim
casusulukta her alanda etkinlik gsterir ve Babakann korunmasndan
sorumludur. British Counterintelligence olarak da adlandrlr. Kar
casusluk alanndaki n ile tannr.
ngilizDileri Bakanl binasnda almalarn yrten ve MI-6
olarak adlandrlan istihbarat servisi ise sadece pozitif espiyonaj
konusu ile urar.
ngilizler ayrca Supply Mnstry Security Service olarak adlandrdklar
ve ae Bakanl bnyesinde bulundurduklar bir gizli servis ile de Atom
enerjisi ve fze teknolojileri konusunda casuslua kar mcadele
verirler. Ayrca oluturdutklar ok ileri teknolojiyle donattklar
bakteriyolojik ve kimya laboratuvarlarn da bir kimsyasal savaa kar
hazrlk iin kullanrlar.
Btn bu birimlerin birbirleriyle ilikilerini ler konseyi ad verilen
ve kinci Dnya Sava srasnda oluturulan bir koordinasyon nitesi
salar. Bu koordinasyon nitesi aslnda bizdeki Milli stihbarat
Koordinasyon Kurulu'na benzeridir. Btn bunlara ilaveten ngilizlerin
dnyann her yerindeki ekonomik, siyasi ve askeri elemanlar da ayr ayr
birer gizli servis eleman gibi alr ve bilgi toplarlar.
ngilizler ekonomik casusluk alannda da nemli yollar katetmilerdir.
1968 yl sonunda Edward Boyle adl muhafazakar bir mebus ngilizAvam
Kamarasna endstriyel casuslukla ilgili bir yasa teklifi vermitir. Bu
nedenle yaplan aklamalara gre ngiltere 'de endstri alannda
casusuluu nleyici bir yasann mevcut olmamas yznden 1970 li ylarda
ylda 70 milyon sterlin kaypverilmitir. Endstriyel srlarngizli
Page 570
tutulmas iin yaplan bu masraflara ramen yine de casusluk nlenememekte
endstriyel casuslar, telefon dinlemek, gizli seikler yapmak ve adamlar
satn almak, almak yollaryla rakiplerinin gelitirdii rnlerin
teknolojilerini almaktadrlar.
Bunlar arasnda bir nl kurulu da dnyada ok saygn bir yeri bulunan
yayn organ BBC'dir. BBC'nin dinleme servisi ngiliz istihbaratnda ok
nemli bir yer tutmaktadr. rnein 1958 Lbnan i sava sonunda
Amerikallarn Lbnan'a, ngilizlerin rdn'e kartmalarna kars Sovyet
lideri Kuruev'in batya sallad tehditlarn blf olduunu BBC ortaya
karmtr. BBCyaygn dinleme ve tahlil markezleri sayesinde Kuruef'in
Sovyetlerdeki konumalarnn tamamn dinlemi, bunlarda savaa dair hi
bir k bulunmadn anlaynca, halkn pisikolojik olarak savaa deil
tahl retimini arttrmaya davet edildiini ortaya kartarak baty
rahatlatmtr.
Bugn ngiliz istihbarat yaplanmasnda J.I.C olarak tanmlanan Birleik
stihbarat Komitesi en etkin konumdadr. Bu teiklat btn kamu kesiminin
uyaca gnlk raporlar hazrlar. "Krmz Kitap" olarak adlandrlan bu
raporlar ulusal istihbarat bilgilerinin analiz edilmi halini olutur.
Bunun dnda ngiltere de u servisler de bulunmaktadr:
1- stihbarata Kar Koyma ve Gvenlik Servisi (M.I.5)
ileri Bakanna bal olarak almakta ve sk bir denetimmekanizmas
iletilmeye allmaktadr.
2- zel stihbarat Servisi S.I.S (M.I.6)
Askeri istihbarat servisidir. 1985 den sonra terr iin zel eitimli
timleriyle tannmtr.Hazrlad terr ve uyuturucu kaakl
Page 571
raporlar nldr.
3- Hkmet Muhabere Karargah ( G.C.HQ.)
stihbarat Komitesinin saptad ihtiyalar dorultusunda haberleme
istihbaratn yapmakla grevli birimdir. ifreler ve zmleri bu burumun
en tecrbeli olduu daldr.
4- Savunma stihbarat Servisi (D.I. S)
Btn askeri yapnn istihbaratn reten bu kurulu drt temel blmden
olumaktadr.

MISIR POLS VE STHBARAT SERVSLER
Birleik Arap Cumhuriyetindeki polis servislerini 5'e ayrarak incelemek
mmkndr.:
1- Muhaberat el Asme ad verilen genel istihbarat servisi .
Bu servis dman ajanlarn soruturmak, casuslua kar koymak, askeri
tesisleri, zellikle Kahire - Svey yolu zerindeki fze fabrikalarn ve
Garp El Kebir'deki Fze rampalarn korumakla grevlendirilmitir.
Sabotaj, tedhi ve tahrip iinde uzman elemanlar ile alr.
2- Bu birime bal zel gizli polus:
Uluslararas alanda alan ajanlar idare eder, distihbarat yapar. Bir
Arap imparatorluu kurma yolunda gizli almalarn yrtcs olarak
grevlendirilmitir.
3- Muhaberat El Harbiye :
Ordunun kara, hava ve deniz istihbarat servislerinin 1965 ylnda
birlemesinden sonra meydana gelen bir askeri istihbarat servisidir ve
uluslararas alada faaliyet gsterir. Her trl istihbarat alannda
alr.
Page 572
4- Emniyet Genel Mdrl:
istihbarat konular ve gvenlikle urar.
5- Cumhurbakanl stihbarat servisi:
Nasr zamannda oluturulan bu servis koordinasyon nitesi gibi zalr ve
Cumhurbakannngvenliini salamakla grevlidir. Btn birimlerden
gelen istihbarat bilgilerinin deerlendirildii yer de yine burasdr.
Nasr zamannda Araplarnbirlii konusunda yaplan almalar iin bu
gizli servislere olaanst paralar ayrlm ve almalarna destek
verilmitir. Pek ok eylemonlar tarafndan gerekletirilmitir. Bu
rgtlerin bakanln da yapan Mahmud Halil 1956 ylnda Beyrutta
ateemiliter muavini iken otomobili iinde polis tarafndan yaplan
aramada otomobilinin iinde patlayclarn bulunduu saptanmtr.Msr'n
Adisababa Bykelilii ateemiliteri Ahmet Hilmi, 1956 da hkmet
aleyhtar airetlere silah datmtr. rdnde'ki Msr ateemiliteri
Salal el Mustafa , Kral Hseyin'i ldrtmek iin hazrlatt bombayla
brosunda oynarken havaya umutur. Msr gizli servisi zellikle
Arap -srail savanda snfta kalmtr. srail'in gizlice
ekoslavakya'dan uak satn aldn renemeyen gizli servis Arap
ordularnn yenilmesinde etkenlerdin biridir. srail istihbarat Arap
istihbaratn dize getirmitir. Sovyetlerin savaa mdahale etmeyeceini
renip srail Babakanna aktaran srail gizli servisi olmutur. srail
gizli servisi Arap ordularnn iine kadar szp btn hareketlerinin
harita zerindeki koordinatlarn dahi elde etmilerdir.
Arap ordularnn Hava Kuvvetleri Komutan srail gizli servisi tarafndan
elde edilmitir. Bunun sonucunda devriye uaklar indirilmi, Nasr'n
Page 573
emri dinlenmemitir. 5 Haziran 1967 taaruzundan bir gece evvel s
komutanlarnn ziyafet ve elencede olduklarn saptayp Telaviv'e
bildiren srail gizli servisi taaruzun baarsndaki en byk etken
olmutur. Msr birliklerinin yerlerini belki Msrllardan bile iyi
bilen gizli servislerinin almalar sonucunda yine srailliler olmutur.
srail gizli servisi ayrca kara propaganda ile panik yaratmada ve kar
unsurlar harekete geirmede de baarl olmutur.
SOVYET STHBARAT SERVSLER
16. yzylda ar Korkun van (4) zamannda Rus hanedanna ortak
olabilecek soylular incelemek ve bertaraf etmek amacyla kurulan Rus
polis tekilat, ar 1. Nikola zamannda Rus egemenlii altndaki
milletlerin hareketlerinin kontrolunu slenen bir jandarma tekilat
ekline brnmtr. Oysa bu tekilat ar'n isteklerini yerine getiren
bir gizli i istihbarat rgtdr. Bu rgtn 3. ubesi Gestapo kadar
nldr ve korku salmtr. Gestapo gibi vatandalar sorgulama,
gzaltna alma, hapse atma yetkisi bulunan bu ube adamldrme
eylemlerile de tannmtr. Bu kt hretten kurtulmak iin 1890'da
tekilat adn OHRANA olarak deitirmitir. Bu aslnda tmyasa d
yollara bavuran ve yetkilerini aan kt hretli tekilatlarn sk sk
bavurduklar bir kamufleden baka bir ey deildir. OHRANABolevik
devriminin hemen ardndan katld seri katliamlar unutturmak iin
kapatlm ve ayn tekilat Polonyal DJERZINSKI nin telkinleri zerine
20 Aralk 1917'de kurulan EKA'ya katlmtr. EKA rgt 1918'den sonra
yasal olarak faaliyet gstermeye balamtr. EKA da kt uhretini
1922'de GPU olarak deitirdii ad ile temizlemeye alm, bu da
olmaynca 1924 ylnda OGPU adn almak gereini hissetmitir. 1934'de ad
Page 574
NKVDolmutur. Bu ad deitirmelerin nedeni yasalarn dna kan
rgtlerin halk desteini yitirmesi ve kanserli birer hcre haline
dnmesidir.
Ruslar bu gizli servislerine ilaveten NKGByi oluturmular daha bonra bu
Bakanlk olarak gelitirilen ve srf istihbarat ile ilgilenen bir birim
olanMGB'ye dnm bu adda 1946 Martnda Bakanlk olarak KGB adn
almtr. Askeri istihbarat dndaki btn istihbarat faaliyetleri
KGB'dedir. Askeri istihbarat ise Kzlordu'nun istihbarat servisi GRU
nun yetki alanndadr. Bu arada 1968 ylnda bir sre nce Stalin
tarafndan datlan ve NKGB'nin deiik adlarndan biri olan MVDyeniden
canlandrlmtr.
Rus gizli servislerinin en nemli destekesi ve canlardcs Stalin
olmutur. Mkemmel bir istihbarat servisi oluturan Stalin kinci Dnya
Sava ncesinde 6 servis ile almtr. Bunlar zellikle operasyonel
almalar yapan :
1- Kzlordu 4. brosu
2-NKVD'nin d lkeler servisleri
3-Siyasi istihbarat ksm Narkomindel
4- Endstriel ve ticari istihbarat ksm( D ticaret bakanlna bal
idi)
5- Komnist Enternasyonal'in istihbarat ksm
6- Btn bu istihbarat almalarnn koordinasyonunu yapan ve
deerlendirmeleri gerekletiren ve polit broya aktaran stratejik analiz
servisi olan Komnist Partisi Merkez Komitesi Sekreterlii Gizli ler
Dairesi.
Page 575
Bu brolarn almalar srasnda Rusya kinci Dnya Savanda olaanst
baarlar elde edebilmitir.
Bugn dnyada 600 binden fazla Rus casusu olarak grev alm insann Rus
topraklar dnda yaad tahmin edilmektedir. bunlarn en az 100 binin
sabotaj, adamkarma ve ldrme ilerinde uzman olduu sanlmaktadr.
1970 ylnn banda Amerikan Dileri eski Bakan C Herter Sovyet ajan
saysnn 300 bin FBI Bakan E. Hoover ise 400 bin olduunutahmin
ettiklerini aklamlardr.
Ruslarn asl nl ve nemli istihbarat servislerinin banda yeralan KGB
sine bakmadan evvel KGB'ye kadar olan sreteki adlaryla bir kez daha bu
oluumlara bakmak gerekmektedir. nemli olan istihbarat rgtnn okluu
veya azl deildir. nemli olan bir koordinasyon ve gr birlii iinde
olay ynlendirmek ve ynetmektir. te oklu istihbarat yapsnn
altndan kalkarak bunda baarl olan Rusya'nn KGB'ye kadar geirdii
istihbarat serveninde rgtlerin adlar:
RAZVETKA: stihbarat servisi
OXPAHA: Koruma ve korunma servisi
K= EKA: htilal aleyhtarl ve sabotajla mcadele olaanst
komisyonu( 1918-1922) Bu neleri VEEKAyani btn Ruslarn olaanst
komsyonu olarak anlmtr.
GPU: Devlet siyasi dairesi ( 1922)
OGPU: SSCBhalk komiserleri kurulu nezninde bedBirleik Devlet Siyasi
Dairesi( 1922-1934).
NKVD: ileri Halk Komiserlii.
NKGB: Devlet Gvenlik Halk Komiserlii
MVD: istihbarat ileriyle ilgili siyasi polis.
Page 576
MGB: D istihbarat ile ilgili Devlet Gvenlik Bakanl.
KGB: Bakanlar kurulu nezninde Devlet Gvenlik Komitesi
Bugn dnyann en nde ve nl tekilatlar arasnda bulunan KGB ise 1970
lere kadar olan dnemde 3 daire'den oluan bir yapyla yle
almaktadr:
Birinci Daire( Pervoye Upravleniye):
a) Birinci ube: Btn Dnyada ki ajanlarn kontrol eder ald ve analiz
ettii haberleri Komnist Partisi Merkez Komitesine ulatrr. Her alanla
ilgili ayr blmler vardr. 11. blmNATO ile ilgilidir ve 70 li
yllarn banda burada grevli olan memur says 800 n
zerindedir.Burada grev alan uzmanlar Baltk kylarndaki Borgensee
casusuluk okulunda yetimi kimselerdir.
b) kinci ube: D lkelerdeki ajanlar iin gerekli her trl sahte
belgeleri hazrlar.
c) nc ube: Casus ebekelerini idari anlamda kontrol eder,
aralarndaki koordinasyonu salar ve Sovyet aleyhtar unsurlar etkisiz
hale getirir.
Birinci daireye bal olarak alan SPOkomnist kartlarn, DTO
ulatrma yollarna kar sabotajlar, KROSovyet aleyhtarln, EKO da
ekonomik sabotajlara kar istihbarat almalarn yrtr.
kinci Daire ( Vtoroye Upravleniye):
zellikle eylemci uzmanlardan oluan ve sabotaj konusunda etkili olan pek
ok istihbarat birimini iinde barndran bu daire casuslar, casus uak
ve gzlemeleri, askeri srlar, gemileri izler ve yurtdndaki Sovyet
vatandalarn gzler.
Page 577
nc Daire ( Kontr Razvediatelnoye Upravleniye)
Bu daire kar casusluk ile grevlidir. Bu daireye Kuruev zamannda onun
d politikasn uygulamada yardmc olacak KORZGS adl bir birimilave
edilmi ama sonradan Kuruev'in lmyle bu ortadan kalkmtr. Bu alanda
Ruslar ok etkili olmulardr.
KGB'nin ZAPSK adn alan arivinin de bir benzeri daha yoktur. Bu ariv
dnyann en nemli belge ve dkmantasyon merkezlerinden birini
oluturmaktadr.
1990 ylnda yaanan kapitalizme dn sreci ve lkelerin birlikten
ayrlarak bamsz hale gelmeleri sonucunda Rus istihbarat da yeniden
yaplandrld. 1991 darbesinden nce 420 bin personeliyle bin btn
olarak almalar yapan KGB'nin 1 nolu d istihbarat, 2 nolu
istihbarata kar koyma ve 16 nolu kod ve sinyal zc birimlerinin
datlmas ve 20 binin zerinde alannn da istifa etmesiyle yeniden
rgtlenmek zorunluluu ortaya kmaktadr.
u an kopuk ve dank grnt iinde alan Rus istihbaratnn iinde
daha ok asker kkenli yneticinin bulunduu idare masraflarn artt ve
kaliteli istihbaratn toplanamad belirtiliyor.
Rus istihbarat u an 6 ana servis tarafndan yrtlyor:
Federal Gvenlik Servisi (FSB): KGB'den daha zayf olmasna karn son
zamanlarda terrizmve organize sularla savamada daha ok ykmllk
elde etti. Bakan General Barsukof.
D stihbarat Servisi( SVR): Etkinliini Rusya'nn iinde bulunduu ar
ekonomik koullar nedeniyle dondurmu durumda. Bakan Yevgeni Primakov
Federal Devlet Haberleme ve Enformasyon Brosu ( FAP): Devlet Bakanna
bal olarak alyor: Bakan Albay A. Stravoitov.
Page 578
Snr Kuvvetleri: KGB'nin eski snr birlikleri birimi.
Bakanlk Gvenlik Servisi ( SBP): 1993'de Khorzakov'un ynetimi altnda
kuruldu.
Askeri stihbarat Servisi(GRU): En eski ve deiimlerden en az etkilenen
birim. Bakan Tugeneral Tedor Ladygin.
Rus Federal Gvenlik Servisi (FSB)'nin bana General Mikail Barsukov'un
getirilmesinin ardndan siyasetle daha scak ilikilerin olumaya
balad gzlenmektedir.
TALYANSTHBARAT SERVSLER
Dnya gizli servislerinin atak yl kinci Dnya Sava olmutur. Gizli
servisler ukularndan uyanm ve hiper aktif hale gelmilerdir. Bu
gelimelerden etkilenen taylan gizli servisi de kk ataklara balar.
Birinci Dnya Sava sonunda talyanlarn ana istihbaratlar diplomatk
kanallardr. 30 kiiyi gemeyen Deniz kuvvetleri ikinci brosu istihbarata
bakmaktadr. Ama aralarnda casus olmayan 30 kadar personele sahiptirler.
Daha sonra bu bro eleman takviyesiyle geniletilirken stanbul, Madrit
ve anghay'da nc brolar, ardndan da Amerika, Portekiz ve dier
lkelerde genileme brolar oluturulur.
Bu ikinci ubenin 4 ana birimi vardr.
B: Dinleme ve kripto ile grevli olan birim. Dier ad karanlk odadr.
D: stihbarat ile grevli birimdr.
C: Koordinasyon , tahlil ve deerlendirme birimidir.
E: stihbarata ve casuslua kar koymayla grevli birimdir.
1960 da yaplan bir tahmine gre Berlin'den sonra en ok casus
barndran kent Roma olmutur. Roma da tam39 gizli servisin faaliyet
Page 579
gsterdii ve 15 bin civarnda casusun bulunduu sanlmaktadr. Buna
kar talyanlar bir gizli servis reorganizasyonu gerekletirmiler ve
bu alanda baarl olmulardr.
talyan gizli servisi askeri unsurlarla birlikte almtr. SIFAR adl
birimtalyan gizli servisini, CS adl birimtalyan gvenlik birimi
Garabinieri iinde oluturulmu ve kar casusluk alannda rgtlenmitir.
Bu birim1961 ylnn Ocak aynda Puglia'daki NATO ssnn planlarn
Arnavut diplomat Koko'ya veren talyan yzba Spada'y sust
yakalamtr. Ayrca Centro Cina ajansnn binasnda aramalar sonucu 6
inli casusu yakalayp snr d etmeyi baarmlardr. Ayrca 1964
ylnda Mordehay Luki veya Josef Dahan adl srail casusunu ele geirerek
bir sandk iinde Msr ua ile Roma'dan karmak isteyen Msrl
diplomat casus SalimOsman el Sayid ile Mohammed Moneimel Neklavi'nin
planlarn alt st etmilerdir. Bugn de dnyann nemli gizli servisleri
arasnda saylmaktadrlar.
1967 ylnda adn SD olarak deitiren SIFAR, daha sonra 1977 ylnda
politize olduu iin yeniden yaplandrlp ad da SISMI ( Servizio
nformazioni e Sicurezze Militare) olarak yenilemitir. Daha sonra
09.05.1978 de bugn faaliyette olan SSDE adl Demokratik stihbarat ve
Gvenlik Servisi kurulmutur. Bunun ardndan da CESS adl Gvenlik ve
stihbarat Servisleri cra Komitesi, SSM ve SSDE arasnda
koordinasyonu salamak amacyla oluturulup faaliyete geirildi.

JAPON GZL SERVSLER
1911 ylnda ileri Bakanlna bal olarak kurulan Japon zel polis
servisi TOKKO ( Tokubetsu Koto Keisatsu) solcu akmlarla mcadele
Page 580
amacyla yani i isitihbarat ii n planda olmak zere kurumutur.
1920'den itibaren Japonlar Amerika'da casusluk yapmak iin harekete
getiler. Bu casusluk faaliyeti 1935'de deniz ateesi Yamagui zamannda
son derece etkin bir noktaya ular. Yamagui baz Amerikallar ajan
olarak kullanmak ister. WilliamThompson, John Farnsworth gibi iki
askerle bir sivil 'e hizmet teklif eder. Ama bunda baar salayamamtr.
zel polis ( TOKKO) 1932'de organize edilir. TOKKObalca 4 daireden
oluur.
1- Ar akmlar izler
2- Japonya'daki yabanclar takip eder.
3- Japonya'daki Korelileri izler
4- Sansr ilerini yrtr.
anghay, Londra, Berlin'de brolar am olan TOKKOidarecileri i
istihbarat yannda d istihbarata da nemvererek Milli Savunma
konularnda sk gvenlik tedbirleri almlardr. Grev ve yetki alannda
d istihbarat servisi KEMPE ( kinci bro) ile birlikte lmalar
yaparlar. kinci Dnya Sava ncesinde Japonya'da gizli servisler,
bamsz daireler olarak alan, balca 4 oluumdan ibarettir:
A- Dileri Merkezi stihbarat Brosu: stihbarat daha ziyade
diplomatlarca yaplr ajanlara yazl emirleri diplomatlar verir;
yabanc lkelerdeki blge ajanlarn dileri tayin eder , eliliklerde
bunlara brolar tahsis eder , muhaberelerini salar, maalarn der.
Mesela Washington'daki Japon ikinci katibi TERASAK , Amerika ktasndaki
japon istihbarat servisinin bakanln yapar.
Ancak istihbarat servislerinin sefaretlerde bulunmasnn sakncalar
Page 581
barta meydana kmtr. Savata ise durumfeci olmutur. Zira 1941 de
Amerika'daki Japon elilii kapatlnca buradaki ebeke de
dalvermitir.
B- Donanma ikinci brosu: Japon istihbaratnn nemli bir servisidir,
Pearl Harbor 'un hazrlanmasnda byk rol oynamtr.
C- Kara Kuvvetleri stihbarat Servisi: ( Genelkurmay ube 3) Bu servisin
Japon anavatan dnda, mesala Kuantung ( Manurya) da adeta bamsz
kollar vardr.
D- Kontrespiyonaj ile grevi 4. bro: Bunun da KEMPE TA ( Kara Ordusu
Gizli Polisi) TOKKOKA( Anavatan polis siyasi ksm) adl iki ubesi
vardr.
Yukarda saylan bu servislere ek olarak Japonya'da 1970 lere kadar Tokyo
Sanayi Koruma Enstts adn tayan bir ekonomik kontrespiyonaj okulu da
oluturulmutur. Enstitnn bakanln yapanlar arasnda Japonya'nn
eski Ankara Bykelilerinden Tadai Kurihara da vardr.
Rivayetlere gre yalnz Tokyo'da 380 zel messe, btn Japonya'da ise
1970 rakamlaryla ekonomik ve endstriyel alanlarda 10 bin kii casusluk
yapmaktadr. Japon yasalar imalaty sanayi erbabn ekonomik ve
endstriyel casuslua kar koruyacak hkmleri ihtiva etmedii iin byle
bir okul veya ensttnn kurulmas kanlmaz olmutur. Enstitye
almalarnda bir ok japon istihbarat uzman yardmetmektedir. Japon
istihbaratnda ana unsur ekonomi ve teknoloji alanlarndaki istihbarat
faaliyetleridir.

Generated by ABC Amber LIT Converter, http://www.processtext.com/abclit.html
Page 582

Tuncay Özkan - Milli İstihbarat Teşkilatı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tuncay Özkan - Milli İstihbarat Teşkilatı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MLL STHBARATTEKLATI

You might also like