Karl Marx ve Yabanclama Teorisi

Yabanclama (Alienation) Nedir?

nsann evresinden, iinden, emeinin rnnden ya da benliinden uzaklama ya da
ayrlma duygusunu dile getiren bu kavram, ada yaamn zmlenmesinde ok
kullanlan bu kavram deiik anlamlara gelir;
1. Gszl: insann geleeini kendisinin deil, d etkenlerin, yazgnn, ansn
ya da kurumlarn belirlediini dnmesi
!. Anlamszl! "er"angi bir alanda etkinliin kavranabilirlik ya da tutarl bir anlam
tamad ya da genel olarak yaamn amasz olduu dnesi.
#. K"ralszl! to$luma benimsenmi davran kuralarna ballk duygusunun
yokluu ve dolaysyla davran sa$malarnn, gvensizliin, snrsz bireysel
rekabetin yaygnlamas.
%. Kltrel Ya#$nlama! to$lumdaki yerleik deerlerden ko$ma duygusu.
&. To%l"mdan Yaltlanma! to$lumsal ilikilerden dlanma ya da yalnz kalma
duygusu.
6. Kendine Yabanclama! insann u ya da bu ekilde kendi gerekliini
kavrayamamas
'erimi en iyi bilinen anlamyla (arl )ar* kullanmtr. )ar*+a gre bu kavram, insansal
rnlerin insan boyunduruu altna alan kart gler "aline gelmeleri ve bunun sonuu
olarak da insan insan olmayana dntrmeleri sreini dile getirir. 'ari"sel srete
insan, tari"sel ve to$lumsal yasalarn bilgisini edini$ onlara egemen olamamasndan
tr, to$lumsal gelimeyi insansal zn gelitirii bir biimde gelitirememitir.
'o$lumsal yasalarn bilinine varmadan to$lumsal gelimeyi bilinle ve insana
ynetmek olanakszd. bu bilgisizliin sonuu olarak, tari"sel srete "e$ kendisine
yaban, e deyile insansal olmayan rnler ortaya koymutur. ,undan tr insan,
yaratt zdeksel ve tinsel dnyasn durmadan zenginletirdii "alde bizzat kendisini
zdeksel ve tinsel olarak durmadan yoksullatrmtr. ,unun sonuu olarak insan, bizzat
kendi kendisine yabanlam ve insan olmayana dnmtr.
-1.
Karl Marx ve Yabanclama
/abanlama kavram, )ar*+n teorisinin zellikle balang evresinde belirgin bir
nelie ve neme sa"i$tir. )ar*+n erken yazlarnda bu nelii ve yabanlama
kavramnn eitli almlarn grmek mmkndr. 10%% 1lyazmalar ve 2lman deolo3isi
bu noktada anlmaya deer. ki tr yabanlamadan sz edilebilir )ar*+n bu
almalarnda. ,unlardan ilki, doadan ko$u anlamndaki yabanlamadr. nsan,
doadan ko$arak kltrel4to$lumsal alanda kendine ikini bir doa kurmak anlamnda,
doaya yabanlar. ,u insan oluu aklayan niteliiyle olumlu karlanan
yabanlamadr, zorunlu bir sre olarak anlalr. kini yabanlama ise, bizzat
ka$italist $azarn ve ka$italist to$lumsal sistemin yaratt yabanlamadr. ,unun
sonuu olarak insan kendi doasna yabanlar. ,ylee insan kendine, kendi
emeine, ilikilerine, dnyaya ve yaama yabanlar. (a$italist $azarn bir unsuru
olarak ileyen arklardan biri "aline gelir. 2nlalaa gibi, yabanlama teorisinin
)ar*+n nsann doas anlayyla yakndan ilikisi vardr. )ar*+n almalarnn sonraki
dnemlerinde 5rnein das 6a$ital+e gelindiinde7 bu kavram kullanmad grlr,
anak bununla birlikte bu kavramn ierdii $ers$ekti8i bir ekilde devam ettirdii
sylenebilir. )eta 8etiizmi nosyonunun bir anlamda insann kendi doasna
yabanlamasnn maddi temelini ya da ya$sn aklamaya altn sylemek yanl
olmaz.
-!.
)ar*, yabanlama kavramn, 9egel+den, 9egel+de bu kavram, :ousseau+nun "Toplum
Szlemesi"nden almtr. )ar* nesi 8ilozo8lardan ;euerba"+ta da bu kavram vardr.
)ar*, bu kavram, 9egel ve ;euerba"+tan 8arkl bir ekilde kullanr. <na gre, 8arkl
yabanlama vardr: "Ekonomik", "politik" ve "dinsel yabanclama". )ar*, bunlardan,
ekonomik yabanlama zerinde geni olarak durur.
-#.
)ar*+n ilk almalarnda, yabanlama 52lmana: 1nt8remdung7 doal olarak birbirine
ait olan eylerin ayrlmasn veya dengeli bir uyum iersinde olan eyler arasndaki
antagonizmi i8ade eder. ,u kavramn en nemli kullanmnda, kavram insanlarn insan
doasnn "allerine yabanlamasna at8ta bulunur.
)ar*, yabanlamann ka$italizmin sistematik bir sonuu olduunu ngrmektedir.
'eorisi, ;euerba"+n, 'anr+nn insanlarn karakterlerini yabanlatrd dnesini
tartt 9ristiyanln =z 510%17 almasna dayanr. >tirner, bu analizi "The Ego and
Its Own -Ego e !endi" 510%%7 almasnda "insanl#n" birey iin bir yabanlama ideali
olduunu aklayarak da"a ileri gtrm anak )ar*, 2lman deolo3isi+nde 510%&7 onu
eletirmitir.
-%.
/abanlam bir nsann "ayatn $%nsann z&ne' aykr bir "ayat tarz veya nsan
doasna uygun dmeyen bir yaam ekli olarak tanmlayan )ar*, eserinin eitli
yerlerinde, iilerin rnlerinden uzakla$, onlara yabanlatklarn; onlarn iinde
altklar evreyle yaban ya da dmana bir iliki iinde bulunduklarn; ira ettikleri
ii, o doal nsani arzu ve zlemlerine en azndan ilgisiz olduu iin, kendilerine yaban
bir ey olarak deneyimlediklerini; iblmnn, nsanlar kat kategorilere ayrmas ve
nsanlarn 8aaliyetlerini birbirleriyle yaban bir iliki iine sokmasndan dolay,
yabanlatr bir sree tekabl ettiini; iktisadi sistemin, nsanlar baka insanlarn
i"tiyalarna kar kaytsz "ale getirerek, birbirlerine yabanlatrdn syler.
)ar*+n yabanlama anlay, u "alde, onun nsan doasna veya nsann zne dair
grlerine baldr. <na gre, nsann zn belirleyen birini unsur, onun "er eyden
ne bir trn, yani nsan trnn yesi olan ve bu durumun bilininde olan bir varlk
olmasdr. kinisi, nsan yine z gerei, baka nsanlarla karlkl iliki iinde bulunan
bir sr "ayvan ya da sosyal varlktr. ?ns, nsan nesnel bir varlktr; dolaysyla, o,
iine ka$anmak yerine, d dnyaya ynelir ve kendisini retim yoluyla ya da emei
sayesinde gerekletirir; yani, nsan alet ya$an, reten bir varlktr. ,ununla birlikte, onda
retim kavram nsann dier zsel glerini dta brakmaz; nitekim, nsann kendisini
rasyonel olarak belirlemesi, bilim ve sanatsal 8aaliyet, )ar*+ta =zgr nsann retiminin
zsel bir bileeni olmak durumundadr. 14 1vrensel, !4 =zgr, #4 ,ilinli 5ya da rasyonel
olarak kontrol edilen7, %4 'o$lumsal adan retii 8aaliyete, sadee insan yetilidir.
,eini bir ka$asite ya da st ka$asite ise, &4 @ok sayda beeri ve meziyetin, biri ya da
ikisinin etkin geliimini i"mal etmeden, gelitirilme, yani btnsel gelime ka$asitesidir.
nsan, )ar*+a gre, ka$italist dzende sz konusu zsel niteliklerinden uzaklar, zne
yabanlar. /abanlamann btn boyutlaryla vuku bulduu yer, $aradoksal olarak,
dinamik retkenliiyle, "erkesin i"tiya duyduu "er eye sa"i$ olabileei bir to$lum
dzeni yaratmaya 8azlasyla elverili durumda olan bur3uva ka$italist dzenidir. i bu
dzende "er eyden ne emei4ne yabanlar. i ka$italist dzende, youn
iblmnden dolay, retim eylemine de yabanlar. )ar*+a gre, ka$italist dzende,
retim, eylemleri m"endislik "esa$larna gre dikkatlie ayarlanan veya belirlenen bir
kollekti8 ii ti$i sayesinde arttrlr. ?retim srei byk bir titizlikle $lanlanr, ok eitli
ilemler birbirlerinden ayrl$ bamsz "ale getirilirken, iiler de baat zelliklerine gre
sn8lanr ya da gru$lanrlar. i artk zerinde en kk bir etkisinin bulunmad retim
8aaliyetinde basit bir vida sksdr. @ok da"a nemlisi ii ka$italist dzende emeinin
rnne yabanlar. @nk o kendi rettii rnn yle ya da byle, en sonunda
ta"akkm altna girer. ,u dzeyde yabanlama, )ar*+ta yabanlamann birini
boyutunu ortaya koyar: 'insel yabanlama, yani bireylerin kendilerini
olumlayamamalar, dorulayamamalar ve 8iilen gerekletirememeleri durumu. ,yle bir
yabanlama "ali iinde, "akiki bir "ayatn, dolu dolu bir yaamn btn ierii boalr,
nsanlar sadee "ayatlarnn deil, 8akat kendilerinin de bo ve deersiz olduu "issine
ka$lrlar.
/abanlamann nsann trsel varlna veya baka nsanlara yabanlamasyla ilgili
olan drdn dzeyi, bize yabanlamann ikini boyutunu, zgrlemenin nndeki,
kiisel olmayan veya anonim bir nitelik arz eden engelleri gzler nne serer: 'o$lumsal
yabanlama. nsann zn ya da trsel varln anak bakalaryla a"enkli ilikiler
iinde, bireylerin zgre gelime ve "areket etme koullarn "azrlam bir emaat
"ayatnda veya komnal bir yaamda gerekletirebileei dikkate alnrsa, to$lumsal
yabanlama bireyin, kendi varlnn gerek "ayattaki grnmne uygun den bir
to$lumsal to$lumsal zeminden yoksun kalmas anlamna gelir. Aitekim, nsanlar
arasndaki eylemi ilikilere, der )ar*, anak bu maddi gleri kendilerine baml
klan ve iblmn kaldran bireyler son verebilir. ,u da emaat veya "akiki to$lum
olmadan mmkn deildir. 9er birey kendi yeteneklerini "er ynde gelitirme aralarna
yalnza to$luluk iinde sa"i$tir; dolaysyla, kiisel zgrlk yalnza emaat iinde
mmkn "ale gelir.
'o$lumsal yabanlama, )ar*+a gre, ka$italizmde 8arkl ekillerde ortaya kar.
,unlardan biri, sadee iiler arasnda deil, 8akat ayn zamanda ka$italistler arasnda
da sz konusu olan rekabet olgusudur. )ar*, ka$italizmde retim aralarn elinde
bulunduran ka$italistleri "arekete geiren ya da gdleyen en nemli eyin, onlarn
olabildiine ok kazan elde etme arzular olduunu syler. (a$italistler, bu amaa
ulaabilmek iin, ya yeni teknikler iat etmek ya da elde olanlar gelitirmek suretiyle
retim ara ve teknolo3ilerini srekli olarak gelitirmek durumunda kalrlar. ,u gelimenin
to$lum zerinde 1 eskiye oranla ok da"a 8azla mal retilmesi ve bylelikle de, retim
miktarnn mtemadiyen artmas ve ! teknolo3ik gelimenin benzeri meslek ya da ileri
ira eden nsan saysnn srekli olarak azalmasna neden olmas yoluyla youn bir etkisi
olur; buna gre, maliyet azalrken, ka$italistin kar artar. >z konusu retim art
sonuunda ortaya kan bu iki kart eilim, rekabetle da"a da belirginleir. Ba"a 8azla
mal satmak ve bylelikle da"a ok kar etmek isteyen i adam raki$lerini amak, alt
etmek durumundadr. < bunun iin 8iyat kran. 2yn retim teknolo3isinden raki$leri de
yararlanaa iin, ka$italistin maliyeti biraz da"a drebilmesinin tek yolu, )ar*+a gre,
emein $aynn, iiye denen retin drlmesidir. )akinelemeden dolay zaten
artan bir isizlik sz konusuyken, iiler bu yeni durum karsnda, varolan iler iin kendi
aralarnda kyasya bir rekabete girer ve da"a az retle almay kabul ederler. ,aka
bir deyile, )ar*+a gre, ka$italist sistemde nsanlar sadee zengin olmak iin deil, 8akat
karnlar doyurabilmek iin de, birbirlerini ezer ve adeta yerler.
'o$lumsal yabanlamann baka bir grnm ise, )ar*+a gre, "er trden 8etiizmdir.
< modern ka$italist to$lumun yalnza teknolo3iye deer vermekle kalmay$, teknolo3i
tara8ndan retilen nesnelere ta$tn da syler. ,u dzende nsanlara gsterilen sayg,
verilmesi gereken deer, teknolo3iye ve teknolo3i tara8ndan retilen nesnelere verilir.
,ylesine gerek bir 8etiizm iinde, nsanlar birbirlerini deeri olmayan makine ya da
aralar olarak grrlerken, makineler de tanrlatrlr. (a$italist to$lum dzeni, u "alde,
nsanlar birbirlerinden tmden uzaklatran, to$lumun nsan iin dayanlmaz "ale geldii,
a"lCksz bir dzendir.
)ar* ka$italizm eletirisinden veya ka$italist to$lum dzeninde yabanlamann
boyutlarna dair analizinden sonua ya da teze ular:
&' (a$italist to$lum dzeninde yaayan nsanlarn ok byk bir ounluu
yabanlamtr.
(' ,u yabanlamann temel nedenleri, ka$italist retim tarz "akim olduu veya
varln devam ettirdii sree ortadan kaldrlamaz; dolaysyla, yabanlam
insanlarn, bu dzende zgrleebilmeleri ya da kendilerini gerekletirebilmeleri
mmkn deildir.
)' Bolaysyla, yabanlama anak $ost4ka$italist bir dzen veya retim tarznda
ortadan kalkabilir; nsan yalnza burada zgrleebilir.
)ar*, kendisinde nsann "er eye yabanlat bir sosyal dzen olarak tanmlad
ka$italizmin yklmas gerektiini ve ka$italizmin yklnn yalnza devrim, yani iddet
yoluyla olaan sylemitir. (a$italizmden sosyalizme geiin bar yoluyla
gerekleememesinin nedenini )ar*, devletin, to$lumun zenginliini kontrol altnda
bulunduran egemen sn8 tara8ndan kullanlan bir ara olduu gryle aklar. 1gemen
sn8 bu ara ya da aygt, kitleleri smrmek amayla kullanr. Bevletin tm e ve
birimleri, )ar*+a gre, statkoyu korumak iin dzenlenmi, yani egemen sn8n iktidarn
srdrebilmesi iin ayarlanmtr. )a"kemeler, $olis ve "atta "kmet, )ar*+a gre,
ynetii sn8n karlarn korumak iin vardr. ,unlar, bir bakaldryla karlald
takdirde, "emen bastrrlar. ,undan dolay, $roletaryann devrim dnda bir yolla
egemen olabilmesi mmkn deildir.
-&.
)ar* iin yabanlamann ana nedeni $arann tiranlamasdr. nsann rettii bir
rnn deiiminde insan emeinin deiimi insann gerek zgn davrandr diyerek
2risto+ya at8ta bulunur. )ar* insann gerek bilin ve kendine zg varoluunun
to$lumsal "areket ve tatmin olduunu syler.
*nsan do+asnn $erelemesi
Ba"as insan doasn gerek ortak yaamda grmez ve bu ekilde varolmaz ise, insan
kendi ortak yaamn yaratarak kendi ortak insan doasn oluturur. Ba"a sonra 2risto
gibi zgn ortak yaamn dneden deil de metaryal zden, i"tiyalardan ve
benillikten kaynaklandn iddia eder. 2nak )ar*+n dnya grne gre,
yabanlama sreinde insan etkileimine nesneler aras bir iliki gibi ikini deree bir
nem verileeinden dolay yaam gerek ortak bir yaam biimi oluturulmas iin
insana gre dzenlenmelidir. 'ek bana bilinlilik yeterli deildir.
Yabanclama ve mal sa,i%li+i
/abanlamay mal sa"i$lii ile ilikilendirirken )ar*, yabanlamann insanlar aras
ilikiyi mal sa"i$leri aras ilikiye dntrd sonuunu karr. "tiyalar karlamak
iin, tiaret ve sermaye ilikisi asndan bir eitlik yaratmak adna mal dei tokuu
ya$lmak zorundadr. ,una emek4deer teorisi denir. )aln a"silii kalmaz. 2rtk da"a
sonra onu gerek bir deer olmasn salayaak bir deiim deeridir.
Yabanclamann nedeni
/abanlamann nedeni retim ve $arann zel mlkiyeti stne ina edilen
ka$italizmde aranmaldr. (a$italist ii ii sn8 smreek ekilde dzenlemitir.
Derekte ka$italist sn8 zenginleirken ayn anda "ayvanlama seviyesine geri
dnlmtr.
-E.
Ka#nalar
-1. FFF.nuve8orum.netG0H04to$lumsal4kavramlarGEI%0#4alienation4yabanilasma4mar*in4
yabanilasma4teorisiG
-!. tr.Fiki$edia.orgGFikiG)ar*+nJyabanlamaJteorisi
-%. tr.Fiki$edia.orgGFikiG/abanlamaJteorisi
-#. dusundurensozler.blogs$ot.omG!IIKGI1Gmar*48else8esinin4temel4kavramlar4
veJ#0#H."tml
-&. ansiklo$edi.turkebilgi.omG(arlJ)ar*
-E. tr.Fiki$edia.orgGFikiG10%%J1lyazmalar