95

EYS kural Ile enjeksiyon projelendirmesi ve

kontrol
GXombardi, D.U. Deere
f
(Water Power and Dam Construction, June, 1993)
eviren : Adil ktem D,,SX Blge Mdrl, Antalya
Bu makalede ktlelerinin enjeksiyonumda
gelitirilen EYS yntemi sunulmaktadr. Yn-
temin ana unsurlar 1- enjeksiyon ileminde
arlka S/ oran 0.67 - 0.81 arasnda olan
ve karmn sokulabilirtiini arttrmak iin
sper akkanlatrc katlm tek tip kar-
m kullanlmas; 2- dkten ortay deien
dzenli pompalama debisi altnda belirli bir
sre alnca karmn kaya atlaklarna da-
ha fazla sokulmasn salamak iin enjeksiyon
basncnn greceli olarak arttrlmas; 3- PC
grafikler aracl ile basn, ak oran bas-
lan miktar ve sokulabilirliin zamana kar;
ilem anndaki erilerinin izilerek gzlenme-
si ve 4- enjeksiyon seyrinin; grntlenen ba-
sn - toplam al diyagramnn snrlama ba-
snc, snrlama hacmi veya enjeksiyon
younluk erilerinden birisiyle (ki bunlar se-
ilmi EYS hiperbolik erisi tarafndan belir-
lenmitir) kesitiinde enjeksiyona ara veril-
mesidir. EYS hiperbolik erisi tketilen
enerjinin bir lm olarak sabit bir pxV eri-
sidir. Deneyimler bir ok lkenin byk hidro-
elektrik projelerinde kullanlan yntemin tek-
nik ve ekonomik adan etkili olduunu
gstermitir.
_ _
Kaya ktlelerinin mekanik ve hidrolik, zelliklerinin
imento karmlar kullanlarak iyiletirilmesi inaat
mhendislii uygulamalarnda olduka iyi geliim, gs-
termitir. Bu. uygulamalar sk sk dogmatik inanlara
- sridense de ba parmak kural ve kiisel veya. kurum-
sal deneyiralecee ynlendirilmitir.
Yazalar son 25 yllk dnemde; eitli, lkelerdeki
inaat halindeki byk hidroelektrik projelerin; projeci-
si., jeoteknik mhendisleri, jeologlar ve arazi kontrol
mhendisleri ile sk sk bir araya gelerek enjeksiyon i-
leminin laboratuar deneyleri,, teori ve arazi aratrmalar
ile birlikte daha iyi anlalmasna almlardr. Farkl
enjeksiyon karmlarnn kohezyon (Yield, mukaveme-
ti) ve dinamik viskozitesi, ak ve sokulum zellikleri.
zerine, yaplan, teorik almalar, enjeksiyon basnlar
ve allar zerindeki arazi gzlemleri; yazarlar bu ma-
kalede tartlacak olan Enjeksiyon Younluk Says
(Grouting Intensity Number, EYS) ka.vram.na ynelt-
mitir.
Sunulan yorumlar taneli zeminler iin. de ktlanlabi-
lirse de; bu makale yalnzca, kaya ktlelerinin enjeksiyo-
nu ile ilgilidir. Yeralt ileri ve kon.solida.syon enjeksi-
yonlarndan daha ziyade enjeksiyon perdelerine- nem
verilmitir. Gerekte EYS yntemi perde dndaki i-
lerde de- bir ka kez uygulanmtr.
Bu makale enjeksiyonda gelinen seviyeyi ve son yl-
larda yaynlanan kitaplarda belirtilen durumu gzden ge-
irmeyi amalamamaktadr. Bununla birlikte temel teo-
rik bilgi ve EYS yntemine ulamay, salayan teorik ve
pratik bilgiler zet olarak, verilmitir. Kabullerin kant-
lanm etkinlii,, daha. baarl sonular, basitlik ve daha.
ekonomik enjeksiyona ulama; yazarlar yntemi daha
geni kitlelere ulatrmaya yneltmitir,.
Ekjeksiyon ak ve sokulumunun
teorik kabullen
Su ve ya gibi $fewtoniyen akkanlara benzemeyen
akkanlarn reolojik davranlar yalnzca viskozite pa-
rametresi ile belirlenirken, durayh bir enjeksiyon, kar-
m ak srasnda viskozite ve kohezyonun (Yield muka-
vemeti) etkisi altnda Bingham akkan gibi davranr.
Her ikisi de aka diren gsteren parametrelerdir, vis-
kozite ak orann ynlendirirken kohezyon (enjeksi-
yon uygulamasnda belirli bir basn altnda, ve belirli,
bir .kaya atlak aklnda) hareket uzakln ynlendi-
JEOLOJ MHENDSL, Say49
96
rir. Gelitirilen formller maksimum hareket uzakl-
n, maksimum miktan ve maksimum hidrolik kaldrma
kuvvetlerini hesaplamada kullanlmaktadr. (6-11)
Bu ...noktada maksimum hareket uzakl; doru
orantl olarak uygulanan enjeksiyon basncna ve at-
lak aklna bal iken. ters orantl olarak da kar- '
mn kohezyonuna baldr,., Bm durumda; ince kaya at-
laklarnda enjeksiyonun- sokuhmunu artbrahUmek iin
ya basn arttmbnaldr veya. kohezyon azallniahdr
veyahut her ikisi de yaplmaldr.
Muhtemelen Bingham ak eitliinin en byk de-
eri enjeksiyon ilemi, srasnda salanmaktadr. Bu de-
er' faktdere bal olarak kaya atlaklarna enjeksiyon
sokulumunu ve enjeksiyon ilemi srasnda yaratlan
aynra kuvvetlerini etkiler. Dorayl karmlar (1 OTO
mi silindir numune zerinde 2 saat sonraki kelmesi
%5'den az olan) yaklak Bingham akkan davran
gsterirler, bu eitlikleri duraysz ve sulu. .karmlara
uygulamak olanakszdr. imentonun su iinde duray-
sz olduu ince karmlar veya bulama sspansiyon-
larda; kaya. atlaklar iinde enjeksiyon ak srasnda
an kelme erozyon, yeniden sspansiyona dn-
me ve yeniden kelme davranlarnn grlebilecei
beklenebilir. Bu durumlar Bingham. ak veya benzeri
denklemlerle ngrmek ve karakterize etmek olanaksz-
dr.
Aada karmn, seimine etki. eden dier etmen-
ler aklanmtr.
Karmn seimi
Kaln ve ince karmlar zerine tartmalar daha
uzun yllar srecektir.. Yazarlar 1985 ylndan bu. yana
tercihlerini kaln karmlar ynnde kullanmlardr
(5-11). kelmeyi azaltma ve karm durayh hale ge-
tirme amacyla karma %l-2 orannda bentonit katl-
mas ilemi; akkanlatrc kafa maddesi eklenmi
yksek miktarda imento ieren karmlarn kullanl-
mas ile yer deitirmitir. Bu tr karmlar .az kohez-
yon nedeniyle durayldr ve daha fazla sokulabilirlii
ile katlama sonunda daha fazla, mukavemete ularlar.
Geleneksel olarak kaln karm savunucular; kaln
karmlarn enjeksiyon ilemi ve karmn katla-
masndan sonraki kullanm sresi ierisinde birok
avantajlar olduunu belirtmilerdir.
nce karmlarla kyaslandnda kaln, durayh ka-
rmlar enjeksiyon srasnda aadaki avantajlara, sa-
hiptir:
- dk ak artlarnda imento tanecikleri, daha. az
kelir
- ak yollarnn, dar zonlannda sokulum veya. sk-
ma artlarnda, az. kanama suyu, (bleeding water) brak-
mas nedenleriyle daha. az yalanc bloklama olm*
- zamana ve mesafeye bal yksek durayllk. (belir-
lenen kohezyon. ve dinamik, viskozite ile Bingham ak-
kan) ve
- karmn kohezyonunun sonucu olarak enjeksi-
yon kuyusundan uzakta hzl basn dm nedeniyle
hidrolik ayrlma veya hidrolik kaldrma da denilen hid-
rolik krlma ve jeolojik tabakalarn altkaldrma riskinin
azl. Byle bir durum olusa, bile- atlaklar yksek ka-
litedeki, karmla dolacaktr.
Katlam enjeksiyonun kullanm sresince ince
karmlara oranla kaln karmlarn -avantajlar aa-
da belirtilmitir.
- katlama srasndaki az bzlmenin sonucu ola-
rak kaya atlaklarnn duvarlar boyunca byk bkl-
me (bond) direnci ve bunlarn yeniden alma olasl,
.azdr,
- yksek, imento' ieriinin sonucu olarak yksek,
younluk ve yksek mekanik zellikler gstermesi ve
bu nedenle hamlanma ve erozyona, .kar yksek diren
gstermesi ve
- az bolukluluk, az geirimlilik ve- yksek bklme
kovvetine bal olarak ykanmaya kar yksek, muka-
vemet ve baraj kullanm sresince yksek, durayllk.
nce kanmlarla karlatrldnda kohezyonu
nedeniyle durayh karmlar ayn uzakla ulatrabil-
mek, iin yksek, basn: gerekir. Bununla, birlikte kar-
ma eklenen az miktardaki akkanlatrc sayesinde
karmn viskozite ve kohezyon parametreleri aa
iner. -
Mevcut uygulama; arzulanan younluk ve- mukave-
meti elde etmek iin bir ok. byk projede arlka S/
oran olarak 0.67 - 0.81 arasndadr., Ve enjeksiyonun
yerletirilmesi srasndaki kohezyonunu drmek iin
karma az miktarda akkanlatrc katk maddesi
eklenmitir. Farkl imento ve farkl akkanlatrac-
lar kullanlarak elde edile karmlarn ak, kelme,
katlama ve- mukavemet zellikleri labaratuarlarda test
edilmitir.
Kohezyon ve viskozite zellikleri labaratuada kon-
santrik (consentrie) silindirli dner viskozimetrelerde
saptanabilir (5-6). Bu alet kama daldrlmadan nce
ve sonra tartlan 1.5 mm kalnlnda, 100x100 mm bo-
yutlarnda elik bir levhadr,.. llen arlklar iki y-
zeyin toplam alanna blnr ve deerler arasndaki
fark kesme mukavemeti birimi olarak kohezyon para-
KASIM 1996
97
metresini verir,. Bal kobezyon deeri (Cr); kohezyon
(C) deerinin,, karmn birim arlna (g) blnme-
siyle ifade edilebilir (Cr= C/g), Genel olarak mm cinsin-
den: ifade edilir' ve kaln karmlar iin bu deer
1
0.2 -
0.35 mm arasndadr, Katk maddesi ile by. deer tavsi-
ye edilen deer- olan 0.08 - 0.15 mm. dzeyine iner. Elde
edilen Cr deeri, gerekte kohezyon levhasnn her bir
yzeyine yapan karmn kalnldr. Kohezyon
levhas; zerinde krntlar tarafndan oluturulan kesi-
en yivlerden temizlenmelidir. Bu: nedenle elik yzey
ile enjeksiyon karm arasndaki yapma; levha y-
zeyine yapan enjeksiyon tabakasnn yzeyi ile geride
kalan .arasndaki kohezyondan daha byk, olacaktr...
ksi dorumda butun enjeksiyon kayp gidecektir.
-Laboratuarda elde edilen dier tipik, deerler' zgl
arlk. 1.59 - 1.67 t/m
3
(99-2 - 104.2 Wft
3
), Mars hunisi
ak zaman 29 - 32 s ve 28 gnlk mukavemeti 15 - 20
MPa (2250 - 3000 Ib/n
2
) eklindedir.
Gzonde bulundurulmas gereken dier
1
bir husus,
yeralt su tablas zerinde kuru kay ortamnda yaplan
enjeksiyon kalnlaabilir ve bo ise karmn kohezyo-
nunu (ve isel srtnmeyi) artrarak enjeksiyonun bas-
lamayaca noktaya ulamasna neden olur. Bunu nle*
mek iin enjeksiyondan nce,, enjeksiyon yaplacak
ortama belirli, bir sre so baslarak doygun hale getir-
mek, ihtiyatl bir tedbirdir. Ayrca karma su tutucu
katklarda katdabilinir.
nce atlakl kayann enjeksiyonununda, enjeksiyo-
nun sokulumo karmn ar su le seyrelmesinden
daha ziyade imento tanelerinin, ve topaklarn boyutuna
oaldr. Bu nedenle yksek sokulum zelliini sala-
mak iin karm so. ile inceltmek yerine; akkala-
trc ve ince imento ile birlikte yksek enjeksiyon ba-
snlar kullanlmaldr.
Laboraiovarda yaplan, aratrmalar sonucunda arzu-
lanan mekanik zellikleri tayan karm belirlendik-
ten sonra, bir projenin, btn enjeksiyon ilemlerinde
ayn. karm, kullanlmaldr. Tek tip karm kullan-
mann dier bir yarar ise enjeksiyon ileminde byk
kolaylklar salamasdr,
Enjeksiyon, ilerinin projelendirilmesi
Bir enjeksiyon, perdesinin projelendirmesi aadaki
ana hususlar ierir. Karm., koyu, aral ve derinlik,,
enjeksiyon sras hacim ve basn snrlamas da dahil
enjeksiyon ilemi ve arazideki kontroln tanmlanmas..
allacak: sahann jeolojisinin ok iyi bilinmesi bu
hussuslarn belirlenmesinde- ok. byk yararlar- salaya-
caktr. zellikle; enjekte edilecek, kaya ktlesinin srek-
sizliklerinin tip, sklk, atlak akl* przllk, alte-
ayon veya dolgululuk ve ozanm gibi fiziksel zellik-
leri, nemlidir. Gerilmelerin yerindeki durumu ve yeralt
suyuda gznnde bulundurulmaldr.
Mevcut jeolojik ve jeoteknik koullanl yelerince
bilinmesine ek. olarak projenin gerilim aamasndaki
deiimler ve hidrolik basnlarn zamana bal dei-
imleri (rezervuarda su tutma ve- su. boaltma aamalar
gibi) hesaba katlmak zorunluluundadr.
Bu makale btn bo konularda sylev vermeyecek.
yalnzca daha. nemli, olan hususlara deinecektir,.,
EYS ynteminin geliimi
Ak, geni atlaklarn enjeksiyonu
Uygulamadaki gzlemler ve kuramsal almalarn
her ikisi de kaya kitlelerindeki geni ve ak atlakla-
rn enjekte edilmeye .hazr olduklarn gstermektedir.
Karmn yaydm uzakl olduka yksektir (bir ka
on. metre gibi), tte bo gibi durumlarda enjekte edilecek
karm miktarn ve yaylm uzakln azaltmak; hem
uygolama hem de ekonomik adan .gereklidir. Bo snr-
lama 3 deiik seenekle yaplabilinir. 1- Sokulumu az
karm, (kaln ve yksek kohezyonlu) kullanmak, 2-
ejeksiyon. basncm ve 3- karm miktano snrlamak.
Snrlama kriterinin saptanmasndan nce kaya kt-
lesinde ince atlaklarn da olabilecei dikkate alnmal-
dr. Geni ve ak atlaklarn dolmas aamasna kadar
enjekte edebilmek olduka zordur. Ancak; ilk aama
enjeksiyon, srasnda bu atlaklarn bir- ksmn enjekte
etmek arzu edilir., Bu nedenle karm kalnlatnlma-
mal sper akkanlatue katklar ile orta kalnlkta
ve durayl olmaldr. Basnc snrlama seenei ise in-
ce atlaklarn enjeksiyonunu azaltacandan cazip de-
ildir. Geriye en. uygun zm olarak .miktar snrlama
seenei kalmaktadr...
ince atlaklarn enjeksiyonu
Geni veya ak atlaklarn enjeksiyonundan sonra
veya enjekte edilecek blgede bu tr atlaklarn olma-
mas, durumlarnda ncelii, ince atlaklar alr. Byle bir
enjeksiyon, dk kohezyonlu ie.ee karm veya yk-
sek basn kullanlarak salanabilir... Yksek alakan-
latrcl,, orta kalnlkb yksek kaliteli karm ile 'bir-
likte basnc ykseltmek olduka yaygndr, tice
karmlarn yaylm. 'uzakl azdr. nk enjeksiyon
basnc uyguland kuyunun evresinden uzaklatka
.hzl bir ekilde azalr. Toplam, alt kaldrma basnc
yksek enjeksiyon'basnlarnda bile bir kural olarak
stteki ktlenin arlndan az olmaldr. stteki 5 - 10
m'lik ksm, hari kaya atlaklarnda ve tabakalanma
dzlemlerinde hidrolik krlma, nadiren karlalan bir
sorundur, Sonu olarak enjeksiyon allarnn, az oldu-
JEOLOJ MHENDSL, Say49
98
u durumlarda 30 - 40 bar's kadar olan olduka, yksek
enjeksiyon basnlar (ki enjeksiyon aralklarnda 3 - 5
Mpa (425 - 570 lb/Io
2
) olarak hesaplanmtr) kabul
edilebilir' basnlardr.
Bu, faktrler gznnde bulundurulduunda; al az
olduunda nerilen enjeksiyon basnc gnlenme, taba-
kalaoma, zayf zonlar, gerilmelerini yerindeki dorumu
ve dierleri, gibi jeolojik koullara, gelecekteki su. ba-
sncna ve arzulanan enjeksiyon younluuna bal ola-
rak 30 - 50 bar (3 - 5 MPa) aralnda nerilmektedir.
Bylelikle EYS prensibinle ilk iki esi ortay km
olmaktadr. Karmn dk basnlarda kolayca veri-
lebildii durumlarda miktar snrlamas ve karmn
glkle girebildii durumlarda ise basn snrlamas...
Geriye ara. oranlar kalmaktadr. Ancak bo ara oranlarn
belirlenmesinden nce dier enjeksiyon kabullerine k-
saca gz atmak yararl olacaktr.. .
Enjeksiyon kuyularnda ser olarak, araya girme
Genel uygulama olarak evreyi fazla etkilememeleri.
iin birincil kuyular
1
az geni (10-l2m) aralkla alarak
enjekte edilmektedir. Genellikle dier birincil kuyular-
dan, nce aratrma kuyusu olarak, hizmet etmeleri iin
her nc veya drdnc birincil kuyularn delinerek
enjekte edilmesi belirtilmitir. Bo kuyular genellikle ka-
rotiu olarak, ve toplam derinliklerinin 0.75 x H' derinli-
ine (H= gelecekteki rezervuar ykseklii.) kadar su
tesi olarak alrlar. Dier birincil kuyularn derinlikle-
ri ilksel, aratrma kuyularndan elde edilecek sonulara
bal olarak dzenlenebilir* kincil kuyular- birincil ku-
yularn arasna gelecek ekilde alrlar., Bu kuyular bi-
rincil kuyulardan 5 - 6 m uzaklkta, olduklar iin zaman
zaman katlam enjeksiyon karmlar ile zellikle
geni atlaklarda, karlaabilirler. Genel olarak al
miktarlar birincil kuyulara nazaran .azdr.. Yeniden 2.5 -
3 m aralklara girilerek alan ncl kuyular daha az
all ve bo kuyulardan 1.25 - 1.5 m uzaklktaki dr-
dnc kuyular ise kabul edilebilecek oranda dk en-
jeksiyon al ile sonulanrlar.
Her bir fazdan, sonra; kayann olduka geirimsiz,
dununa gelmesi nedeniyle bir sonraki aamaya enjekte
edilememi ince atlaklar kalr ve bu durumda etkili bir
enjeksiyonu salamak, iin yksek basn uygulamak
yararl olur. Bylece EYS prensibinin nc faktr
u. ekilde tanmlanabilin aamal olarak ince atlakla-
r enjekte edebilmek ve kayay sklarabilmek iin
aamal, yksek basn uygulamak..
Basnl, su deneyleri (lugeon)
Basnl se deneyi (Lugeon deneyi) enjeksiyon kar-
mn belirlemeye yardmc olmas amacyla ska uy-
gulanr. Deneyimler ve teori Lugeon deerleri ile enjek-
siyon allar arasnda ok zayf iliki olduunu gster-
mitir,. Lugeon veya. benzeri deneyler 'nala kullanlmak-
tadr.. lksel aratrma kuyularnda bu deney yardmy-
la.; yamalar ve baraj temeli blgelerindeki
geirimlilikle ilgili genel bilgi sahibi olunur., Geirimli-
likte yeterli bir azalmann olup olmadm grebilmek
iin enjeksiyondan sonra alan kontrol kuyularndan
edilen deerlerle karlatrma, yaplr.
EYS yntemi
Tketilen zgl enerji
Bir kaya zonunu daha youn enjekte edebilmek iin
daha fazla enerji tketilmelidir... Bir enjeksiyon aaln-
daki tketilen enerji yaklak olarak nihai enjeksiyon
basnc (p) ile enjekte edilen miktarn (V) arpmnn
rn (pxV) ile doru orantldr. pxV says; Enjeksi-
yon Younluk Says (EYS) olarak adlandrlr. Al,
kademenin boyu dnlerek litre / metre (l/in) olarak
hirimlendirilir (veya imento arl olarak kg/m kulla-
ndr; nk, orta kaln karmlar iin saysal deerler
%5-% 10 aralnda birbirlerine benzerler),. Her ne kadar
dier birimler uygun dntrmeler yapmak iin ak-
lkla kullanlabilinirse de basn, iin genellikle bar biri-
mi kullanldndan; sonu olarak EYS'nin veya
pxV'iiin birimi, bar x 1/m'dir,
YS sabiti kullanmnn avantajlar
EYS ynteminde ncelikle enjeksiyon younluk se-
viyesinin seilmesi gerekir (200 bar x l/m gibi) bu de-
er; dk, basnlarda yksek allar yapan, kolayca
enjekte edilebilen atlaklar ile olduka yksek basn-
larda dk al yapan ince atlaklarda kullanlmaldr.
Bylelikle sabit, br EYS deeri kullanlm olur.,
Btn enjeksiyon aamalarnda EYS deerinin- sabit
tutulmas ile- enjeksiyona sabit bir yaklam, salanr ve
ak ve geni atlaklarda miktar otomatik olarak, snr-
lanrken, sla ve az enjekie edilebilir zolarda ise ba-
sn arttrlr. Bylelikle byk, altkaldrma basnlar
veya hidrolik ayrma kuvvetlerinin olumasn salaya-
bilecek yksek basn; ve- yksek al kombinasyonlar
elemine edilmi olunur.. Benzer ekilde ince atlaklarn
uygun, olmayan koullarda enjekte edilmesini salaya-
bilecek dk basn ve dk al kombinasyonlar
da elemine edilir.
Sabit bir EYS deeri; basnca karlk gelen hacim
grafiine yerletirildiinde hiperbolik, eri oluur. En-
jeksiyon younluu, veya EYS deerinin ykseklii; e-
rinin merkezden en uzak noktaya ulamas sonucu ve-
rir. Bylelikle- nceki blmlerde tartlan, iki limiti
birletiren eksik faktrler tamamlanm olmaktadr; ha-
cim snrlama hatt ve basn snrlama hatt. Bu
KASIM 1996
99
ekil 2. Enjeksiyon iin snrlama zarflar.
faktrn kombinasyonu enjeksiyon iin bileik snrla-
ma zarfn verir.
Farkl enjeksiyon younluklar
birleik snrlama zarf
iin
ekil l'de tip atlan p-V seyri verilmitir. 1 no-
tu eri basntaki az ykselime karlk yksek alla
sonulanan bir ak atla gsterir;. 2 nolu eri basn-
cn dereceli artmna, karlk al niktada. artan orta
atla gsterir. Ancak., a'oktasndan sonra basn hzl
bir ekilde artarken enjeksiyon sokulum una kar di-
rencin art arasnda ters. orant vardr. 3 nolu eri en-
jeksiyon .alnn az oldou ve basncn hzl artmasna
neden olan. sk atla temsil etmektedir. Benzer ola-
rakta 4 nolu eri. ise ok az al ve yksek ref basnc-
n gerektiren olduka sk atla temsil eder.
ekil 2 farkl enjeksiyon younluklar iin nerilen
5 snrlama zarfn gstermektedir. Basnc ve hacimi
' snrlayan EYS deeri.; gerekte enjeksiyon iin snrla-
ma zarflarn belirleyen ten fazla veya az parametre-
dir. nerilen tanmlamada bu. deerler birbirleriyle ili-
kili gibi grnseler de gerekte deillerdir. En st zarf
EYS= 2500 bar x l/m; 50 barlk ok yksek snrlama
basnc ve 300 1/m'lik ok. yksek snrlama hacmine
karlk gelen; ok yksek younluktaki enjeksiyonu
temsil etmektedir. En alt zarf ise 500 bar x 1/mllk. EYS
deeri ile minimum basn olarak 15 bar ve snrlama
hacimi olarak 100 ,1/mlik ok dk younluklu enjek-
siyonu temsil etmektedir. Bir ok durum iin yazarlar;
EYS= 1500 bar x l/m, snrlama basnc olarak 30 bar
ve snrlama hacmi olarakta 200 l/m olan orla youn-
luktaki zarf nerirler.
Jeolojik olarak .kritik, olan blgelerde (yzeye yakn
veya. dik. eimli) ok dk younluklu eri (ekil 2
No. 5) uygola.nabil.ir... ekil 1 ve 2'nin kombinasyonun-
dan kolaylkla anlalmaktadr ki; enjeksiyon ilemi, se-
ilen enjeksiyon, zarfna bal olarak Farkl noktalarda
durdo.ru.lacakt.ir.,
ekil rdeki 1 nolu eride enjeksiyon ilemine 1501/
mlik hacim, snrlamasna 3 bar basnta ulalman a
nok.las.mda. ara verilebilinir. Bununla birlikte projeci or-
ta younluktaki zarf semi ise 200 1/m'lik. hacme. 3 bar
basnta ulalman b noktasna, kadar enjeksiyon srd-
rlecektir. 250 l/imlik snrlama hacmine 6 baf da ula-
JEOLOJ MHENDSL, Say49
100
an c noktasna kadar enjeksiyona devam edilebilmesi
iin yksek, younluklu enjeksiyon seilmelidir. Sonu-
ta eer ok yksek younluk seilmi ise enjeksiyon d
noktasna kadar devam edecektir. lem. EYS= 2500 e-
risini kesmedike yalnzca hacim snrlamas nedeniyle
durdundmamaldrlar. Eriyi kestii d noktasnda en-
jekte edilen miktar
1
285 l/m. ve nihai Basn ise 9 bar ola-
caktr. Tanmlanan EYS'ye gre miktar 150 - 285 l/m
arasnda deiirken, basn 3 - 9 bar arasnda olacaktr.,
ekil, l'deki 2 nolu eride a nokia.sod.aki miktar 60
l/m ve basn^ 13 bar ci varnda olacaktr. Enjeksiyon
d'ye kadar sirdiirolseydi. ok; yksek younluklu enjek-
siyona (px.V= 2500) karlk gelecekti: .ancak, enjeksi-
yon al 90 1/m'ye ykselirken basn. 28 bar gibi snr-
lama basn deeri. 50 tarttan olduka az bir noktaya
kacakt. Benzer olarak 3 oolu eride seilmi EYS
kriterine ve basn 28 bar gibi snrlama basn deeri.
50 tarttan olduka az bir noktaya kacakt.. Benzer ola-
rak 3 nolu. eride seilmi. EYS kriterine ve basn s-
nrlamasna bal olarak enjeksiyon a"
:
ve d" noktalar
.arasnda srdrlecekti. x-y paras ise; bir atlak veya
tabakalanma dzleminin bir gle aniden alarak; ani
basn dmesi ve yksek ala neden olan. hidrolik, k-
rlma veya hidrolik ayrlmann sonucudur. Dk oran-
larda ise; seilmi EYS erisine ulalncaya kadar en-
jeksiyon srdrlebilinir fakat basn .artarsa ayn
basnta veya. ok az zerinde' hidrolik knlma. olay ile
karlaabinir. Byle durumlarda enjeksiyona, devam
edilip edilmemesi konusunda tereddtler vardr. Bunun-
labirlikte ounlukla herhangi byk bir problemle kar-
lalmaz. Snrlama, izgisine ulamann hemen n-
cesinde veya hemen sonrasnda enjeksiyon
durdurulmaldr.
EYS deerinin seimi
Baraj projecileri ve projecinin jeoteknik ve- enjeksi-
yon uzmanlar., enjeksiyon, perdesi iin EYS deerini
semelidirler. Yazarlar jeolojik, koullar, geleckte'ki su
kayplarnn miktar ve su tutma, sonras oluacak ait-
kaldrma basnlarn gftznnde bulundurarak balan-
g olarak 5 bar x l/m gibi ortalama deeri nerirler.
zel durumlarda projeci ve arazi kontrol mhendislerin-
ce; st. basn snn ve st miktar snr deitklioebi-
linlr. Snrlama, enjeksiyon zarfm semeden nce muh-
temelen en iyi yaklam bir veya iki enjeksiyon testi
yapmak olacaktr.
Rezervuar derinliklerinin farkllndan tr, ya~
malardaki basn snrlamas vadi tabanna oranla da-
ha az olabilir. Kymete deer bir ama olarak snrlama
basmc rezevuar basncnn en azndan iki kat olmal-
dr, Fakat bu dununda istenmeyen hidrolik krlmalar
nlemek zor olabilir.,
Bilgisayar kontroll enjeksiyon
Enjeksiyon sahalarnda kiisel bilgisayarlarn kolay-
ca yerletirilmesi "ve kullanlabilmesi; bilgisayarlarn
enjeksiyon ileminde annda kontrol (real - time cont-
rolling) yapabilmelerini olanakl klmtr,.. Bilgisayar
tarafndan, yalnzca gerek enjeksiyon basnc (p) ve
ak oran (q) deerlerinin srekli okunmas gerekir. q
deeri birim, uzunlua enjekte edilen toplam hacim V
deerinden yararlanlarak elde edilir. Eer istenirse top-
lam, enjekte edilen miktar (V) dorudan ve .ak oram
ise dntrlerek llebilinir.
llen p ve q delerlerinden yararlanarak ekranda
bir ok zaman grafii (basn., ak oram,, toplam, mik-
tar ve sokiabilMiin zamana, kar grafikleri gibi) iz-
dirilir. ekil. 3' bu tor' grafiklerden rnekleri gstermek-
tedir. zgl akn (q / p) veya. sokulabilirliin (ak
orannn basnca blm) zaman kar durumunu gs-
teren (d) grafii incelendiinde; eriden bariz olarak
atlaklarn enjeksiyonla, doluu ve atlaklardaki enjek-
siyon direncinin art grlr. Bu diren; enjeksiyon
aknn tahrip edici kuvvetinin atlak, boyunca daha da
ilerlemesiyle olumaktadr. Grafikteki ani srama ise;
hidrolik krlma veya hidrolik kaldrmaya karlk, getir,..
Pratik enjeksiyon.' kontrol olarak.
EYS ve sokulabilirlik - hacim erileri
ekil 4 bilgisayarn izebilecei ana kontrol erileri-
ni gstermektedir... Bu eriler
1
enjeksiyon, isteminin kont-
rolnde kullanlabilinir. ekil 4(a) snrlama basnc
pmax,, birim uzunluktaki snrlama hacmi Vmax ve se-
ilmi EYS hiperbolik erisi ile birlikte bir proje veya
ekil 3. Tek kademenin enje'ksiyon ilemi (a) basn, (b) akm,
(c) hacim, ve (d) sokulabitirtiin zurnana kar erileri O: ba-
lang, H: hidrolik kaldrma,. F: enjeksiyon bitii.
KASIM 1996
101
$ 4., Tipik bir kademe enjeksiyonu 1: basnca karlk aks snrlama erisi,, 2: basnca 'karlk al gsteren enjeksiyon seyri, 3.
sokulabiUrie (q/p) karlk enjeksiyon al, F: enjeksiyon hii noktas,. P
F
: nihai basn, V
F
: nihai al.
projenin bir blm, iin seilen snrlama enjeksiyon
zarfn gstermektedir. Bu zarf bilgisayarn hafizasna
yerletirilir ve istenildii anda ekrana yanstlr.. Bu s-
nrlama, zarf erilerine EYS erilerine denilir. ekil 4
(aydaki 2 nolu dzensiz eri enjeksiyon, ileminin sonu-
cunu (enjeksiyonun seyrini.) gstermektedir. ekildeki
enjeksiyon seyri; birim uzunluktaki toplam enjeksiyon
miktarna karlk; o andaki enjeksiyon basoc kk
zaman artmlanyla izilmitir. Bu eri, EYS erisi ile F
noktasnda kesiir. Enjeksiyon F noktasnda sfr ak
oran, pF nihai basnc ve VF toplam enjekte edilen
miktar
1
deerleri, ile durdurulur.
ekil 4(b)
t
deki ise oemli bir ilem .an (real - time)
gzleme erisidir. Burada sokulabilirlie (q / p) kar-
lk, toplam miktar- (V) izilmitir. Benzer tipte eriler
olmasna .karn zamana kar izilen ekil 3{d)''deki
eriye nazaran, daha ok. tercih edilen eri eididir.., E-
ri incelendiinde sokelabilMikteki azalla birlikte en-
jeksiyonun etkisinin de azald anlalmaktadr. Sabit
bir basnta ak oran azalmakta veya sabit bir ak
oranna ulaldnda (hemen hemen sonda) ise enjek-
siyon, basnc ykselmektedir. Hangisi uygulanrsa uy-
gulansn bu kombinasyonlar pompa tipine ve enjeksi-
yon ileminin detaylarna (boru, valf) bamldr.
Sokulabilirlik - miktar erisiodeki bir azal enjeksi-
yon ileminin normal olarak ilerlediini gsterir., Enjek-
siyon basoc srekli olarak gzlenmeli ve EYS erisi-
nin belirledii snrlarda durdurulmaldr.
nceki blmlerde belirtildii gibi ilemin sonu
erisi (enjeksiyonun, seyri) kaya atlak aklnn bir
sonucu olarak EYS erisi ile farkl noktalarda, kesiir-
ler.. rnein. ekil 4(a)
r
da dar atlaklar A noktas, geni
atlaklar ise B noktas yaknlarnda eriyle kesiirler.
Sonu erisi EYS erisine doru yaklarsa; enjeksiyon
sokulumu devam etse bile (rnein 500 l/h gibi) pompa-
lama debisi olabildiince detik tutulmaldr.., Deneyim-
ler
1
enjeksiyon ileminin srekli ve etkin kontrolnde- bu
tr eitli izimlerin, byk, yararlan olduunu gster-
mitir.,
Yntemin enjeksiyon perdelerine
uygulanmas " "
EYS yntemi ncelikle yukarda anlatld gibi en-
jeksiyonun bir aamas veya bir
1
kademesinde gz nn-
de bulundurulacak hususlarla urar. Yntem ayn za-
manda bir koyunun btn kademelerine ve araya
girmeli birincil kuyulara uygulanr., Kat teorik gereke-
lerle tek .sral perdelerde araya, ginne ynteminin etkili
olduu kantlanmtr. Lav akmtlan, baz kireta, ve
kumtalar .gibi bolukta veya yksek geirimli kaya
ortamlarnda 3 sral perde ina edilmitir. Borada n-
celikle mansap, seSra memba ve daha sonrada orta sra
kuyular enjekte edilmektedir. D sralar bir bariyer
olarak kabul edilirler ve genellikle bu. sralarn birincil
ve ikincil kuyular biyk atlaklar ve boluklar kabaca,
doldurmak iin kullanlr
1
,.' Daha sonra orta sra ise tek
sral perde ileme tutulurlar. Birinciden, ncl koyu-
lara ve hatta gerekirse drdncl veya beinci! kuyular
da alrlar,..
JEOLOJ MHENDSL, Say49
102
ekil 5. Enjeksiyon perdesinden btn enjeksiyon aamalmmn niha durumunu gsieren bir rnek.
Araya, girme ynteminde birincil kuyular eo geni
atlaklar ksmen veya tamamen doldurarak tkarlar.
ikincil kuyular ise birinciller tarafndan doldurulama-
yanlar ile dierlerini doldururlar. ekil 5'te birincil, ikin-
cil, ncl ve ek kuyularn (drdncl veya kontrol)
olas sonu, pozisyonlar EYS erisi zerinde gsteril-
mitir. Ortalama enjeksiyon basnlar seriden seriye
geerken, azalrken ref basnlar almaktadr,.. .Byle
hir durumla EYS yntemi uygulanrsa otomatik olarak.
karlalnr.
Birincil kuyu aral 10 ile 12 m .arasnda olursa
muhtemelen 2.., ve 3. seri kuyulara da gereksinim duyu-
lur. ncl kuyular komu kuyudan 2.5 - 3 m. uzaklk-
ta olur, Bu, kuyular jeolojik koullar ve ikincil, koyu so-
nularna, gre dana 'ksa alabilir,
Drdnc! kuyular alabilir veya almayabilif. En
azndan bir ksm Logeon. testi, yapmak amacyla al-
maldr, Bylece enjekte edilen kayada kabul edilebilir
bir geirimsizliin salanp salanmad kontrol, edil-
mi olunur* Geirimsiz bir perde iin yaplan su testle-
rinde, en kat kurallarda. %90' 1 veya daha az Lugeon
deeri ile sonulanmaldr. Ayrca 3 Lugeon'dan daha.
yksek, deer olmamaldr.
YS le koyu. aral arasndaki iliki
islenilen EYS deeri ile kuyu .aral arasnda, bir
iliki, olduu, aktr. rnein birincil kuyularn aral
ok fazla, EYS deeri ok az, ise- kincil ve hatta ncl
kuyularda bile enjeksiyon, alnda birincil kuyulara na-
zaran belirgin bk azal olmayacaktr. Bu gibi dorum-
larda delgi ve: enjeksiyon harcamalar ngrleni ok
asa. bile perdede baarl olunduu sylenemez..,
Eer kuyu aral az ve- EYS deeri, ok yksek ise
iki, seri. .kuyudan sonra bile allar ok azalacak ve- n-
cl kuyular- bou bouna alacaktr. EYS deeri ile ku-
yu aral arasnda oluturulan perdenin kalnl nede- '
niyle iliki vardr. nk perdenin kalnln
enjeksiyonun yaylm uzakl belirlemektedir.
Ba parmak kural kollanlarak EYS deeri, ve kuyu
.aral seilir. Bylece bir seriden, dierine enjekte edi-
len kademenin her bir metresi iin al miktar %50
orannda azalr {gerekte %25 - %75 arasnda)'. Byle
bir sonu oluturulan perdede gelien bir kapanmann
olduunu gsterebilir. deal birincil kuyu aralklarm ve
EYS deerini 'belirlemek iin. inaatn balangcnda
veya proje aamasnda bir veya. daha fazla test sahasn-
da deneme enjeksiyonlar yaplmaldr.
Kapan kriteri
Son serideki kuyunun enjeksiyon seyri EYS'nin st
snrlama basncna ulamam ise bu kuyunun her iki
yanna, ilave kuyular almaldr. Bylece, perdenin b-
tn paralar; snrlama basncnda, greceli, az enjeksi-
yon alna, (rnein 2,5 kg/m'den az, al gibi)' karlk
gelen bir miktarla enjekte edilmi olur. Uygun olmayan
kuyu aral seildiinde,, en azndan belli bir kesime
kadar amalanan enjeksiyon yntemi kendi, kendini d-
zenleyen bk ilem olur. Bu durum araya girme ynte-
minin (EYS' erisi) ve son seri kuyularda snrlama ba-
sncnda, az enjeksiyon al .gerekliliinin doal bir
sonucudur.
Sonu olarak; yukarda anlatlan kurallar takip edi-
lirse toplam enjeksiyon miktarnn ok az ksm hari
enjeksiyon perdesi boyunca yaylmas salanacaktr. '
lem kaya. kitlesinin, jeolojik, artlar nedeniyle oluan
sreksizliklerini otomatik, olarak dikkate .almaktadr,.,
Bylebir uygulama ile enjeksiyon perdesinin yarar - be-
del oran en. st dzeye karlm olunur.
EYS ynteminin ana hususlar
EYS'nin enjeksiyon ilemine uygulanmasndaki ka-
bul ve ilemleri olduka basittir, Be hususlar aada 4
ana balk altnda zetlenmitir,.,
1. Temel kabiller
a. kelmeyi azaltarak bloklamay nlemek ve yo-
KASIM 1996
* 103
un, direnli ve sertlemi enjeksiyon elde- etmek ama-
cyla nispeten kaln, durayl kanmlar kullanlr,
b. zellikleri bilinen tek bir Bingham .akkan sa-
lamak ve enjeksiyon ilemini basilletirerek etkinlii
arttrmak ve yanllklan, nlemek amacyla ilemin ta-
mamnda tek karm kollanlr.
c. Gereken yerlerde yksek basn kullanmak ve
yksek basncn zararl olabilecei yerlerde ise azalt-
mak iin. EYS erisi kullanlr ve by. eri ilem srasn-
da gzlenir,..
d. Basn ve ak orann annda takip etmek,,, seil-
mi EYS erisi zerinde p-V enjeksiyon seyrini izmek
ve p-V enjeksiyon seyri ve sokulum - hacim erilerini
kollanarak enjeksiyonun tamamlandn belirtmek
amacyla enjeksiyon ilemi, arazi bilgisayarlar aracl
ile takip edilir.
2. Karmn, Belirlenmesi
- a. Kohezyon ve viskozitesini azaltan akkaola-
tnc kullanarak enjeksiyonun sokulumu arttrlmal ve
b. skma srasnda, so kaybm nleyici, so. tutucu katk
kullanarak arzulanan enjeksiyon zellikleri salanmal-
dr..,
2- Arlka oran 0.7:Tden lrl'e deien bir ok
enjeksiyon, karm zerinde karlatrmal bir seri
test yaplmaldr. Bu. karmlarda a, farkl incelikteki
imentolar' ve b. farkl yzdelerdeki karmlar kullanl-
mal; yaplan testler ile- birim arlk, Marsh ho.ni.si g-
rnr viskozitesi, 2 saat sonraki kelme, kohezyon*
priz balang: ve- biti sreleri, karmn. 7 ve 28 gn-
lk mukavemetleri ve sktrma testi ile su kayb mik-
tar, gibi zellikleri, belirlenmelidir.
3,. KuyrPaterni
1- Birincil kuyulardan, -ncl veya drdncl ku-
yulara kadar a. askari nifoarmluu her alanda salamak
ve b. enjeksiyon sonularnn ve jeolojik koullarn be-
lirledii, blgelerde daha. yakn koyo aral salayabil-
mek iin normal araya girme yntemi uygulanmaldr.
2- Kati proje veya inaatn balang aamasnda
enjeksiyon, testleri yaplmaldr, a. Bu test sahalar vadi
taban ve yamalar gibi farkl toporafk ve jeolojik ko-
ullar iermeli, b, testlerde; enjeksiyon alnda bir son-
raki seride %25 veya %75 arasnda azalmay salayc
bilocil kuyo aralklar, tespit: edilmeli (10 - 12 m aralk
gibi) ve e. her bir enjeksiyon aamasnn enjeksiyon
seyrini; beklenilen enjeksiyon younluuna veya birinci
hatta ikinci hidrolik krlmaya kadar olan p-V erilerini
izen farkl EYS erileri test edilmelidir.
JEOLOJ MHENDSL, Say49
4. Arazi Kontrol
1- Test enjeksiyonu sonularna gre EYS erileri-
nin kontrol unsunlan zel mhendislik, kaya. mekanii
veya jeolojik kabuller gibi belirlenmelidir. Bu amala;
a. mevcut jeolojik koullara bal olarak basn ve ha-
cim snrlarnn gereki, olduundan emin olunmal ve
b. farkl arazi blmlerinde kullanlacak farkl EYS de-
erleri belirtilmelidir.
. 2- Balangla, test. blgeleri hari, her drt birincil
kuyudan birisi, a. yeralt jeolojik koullan ve yerallsu-
yu artlarm belirleyebilmek iin .gelecekteki rezervuar
yksekliine eil derinlikte-, karotlu ve Lugeon testli
aratrma kuyusu olarak, b, dier kuyularn nihai derin-
liklerini saptamak, iin geriye- Akalan birincil kuyular ge-
lecekteki rezervuar derinliinin 0.5 x h-0.8 x h'. derinli-
inde aci.lmal.idir ve c, seilen EYS erisinin
uygunluundan emin olunmaldr.
3- EYS ve sokulabilme erileri kollanlarak arazide
bilgisayarlar ile enjeksiyon ilemi kontrol edilmelidir.
Bylelikle a. enjeksiyon seyrinin, gerek - zaman, (real
fime,, anlk) gzleminden ve b. azalan sokulabilme eri-
si ve kontrol EYS erisine, p'ye karlk V enjeksiyon
seyrinin yaklamasndan (EYS erisinin hacim ve ba-
sn snrlamalarn da dikkate alarak) kabul edilebilir
bir sonuca ulald dncesiyle enjeksiyonun ta-
mamlandna, kara* verilir.
4- Karmn ilksel tkanma, srasnda su kaybetme-
sini azaltmak amacyla enjeksiyondan nce su tablas-
nn stndeki kademelerde su ile ykama yaplmaldr.
5- Enjeksiyondan nceki ve sonraki geirimlilik de-
erlerini kyaslayabilmek amacyla aratrma ve kont-
rol kuyularnda Lugeon testleri yaplmaldr.
6- Kaya atlaklarnn, gelien kapararl ve- kalc
geirimliliin kabul edilebilir olduklar istatiksel ve gra-
fiksel yntemler kullanlarak gsterilmelidir...
rnek
Gemi on. ylda be yntem. Arjantin, Avusturya,
Ekvator, Meksika, isvire- ve Trkiye'de uygulanm ve
yakn gelecekte de eitli lkelerde- planlanan birok
projede- kullanlacaktr.
Meksika Aquamjjpa barajnda halen yrtlen en-
jeksiyon almalar bu ynteme bir rnek, olarak veri-
lebilir. 180 m ykseklikte ve Comision Federal de
Electricidad'a ait. olan beton yzl kaya. dolgu tipinde
dnyann en yksek baraj olacaktr. Su tutma ilemine
1993 ylnda balanacaktr.
EYS yntemi beton yzey temel eteinin konsoli-
dasyon ve derin perde enjeksiyonunda kullanlmaktadr.
104
.Youn labaratuar ve arazi testlerinden sonra '"normal
11
karm adyla tek bir karm seilmitir, zellikleri;
imento :5 100 cm
2
/g zgl yzeyli, ince puzzolan ..
S/ oran: 0.9:1 (bazen yksek. Blain deeriyle daha
dk)
Akkaolatrc: imentonun ^ arlka % 1 .,6's
orannda Sikament NZ-
Younluk: 1,5 ile 1.55 g/cm
3
Su brakma: 2 h sonra. %4
Marsh Hunisi ak: 28 - 32 s
Bal kohezyonu (C/y) : 0.08 ile 0.2 mm, 2h sonra
0.2 ile 0.3
Mukavement: 9-10 MPa 7 gn, 13-17 MPa 28 gn
olan. karm ilk bir saat ierisindeki yksek sokulum
zellii ve mekanik ve ykanmaya kar yksek diren-
lilik zellikleri ile durayl fakat ok akkan bir kar-
m temsil eder.
Perde enjeksiyonu iin aadaki kurallar' uygulan-
mtr.
- Kademe boyu 5 m ve enjeksiyon aadan ykar
dorudur.
- Birincil kuyu aral 24 m'dir ve dier serilerde
araya girilmitir.
- lave yksek seri numaral kuyular al 2.5 Vm'yi
anca almtr.
- YAS stndeki, koyularda n ykama. 2 bar- basn
altnda ve h sre ile enjeksiyondan hemen nce yapl-
mtr.
- Enjeksiyon younluu 2 500 bar x .l/Fdir. Beton y-
zey eleinde bu deer 1 500 bar
1
x. l/m
r
ye drlm-
tr.
- .En yksek basn: 40 bar'dr ve 20 m'de sonra, uy-
gulanmtr Basn satha yaklatka 10 bar'a drl-
mtr.
- En yksek .al. snr 400 l/m 'dr. Be miktar 5
mlik kademede 2 000 1/m'ye karlk gelir. Baz. b-
lmlerde snr 300 Vm'ye drlmtr.
- Re.fi .kriteri; ref bamandaki al 3 1/m'den az
olacaktr.
Yukardaki kurallar zellikle tek karm kullanld-
ndan arazide kolayca uygulanabilmitir.
Bir rnek olarak ekil 6'da beton yzey eteimdeki
koosolidasyoo enjeksiyonundaki enjeksiyon seyri, veril-
mitir. Okumalar, .arazi bilgisayar yok ise 5 dakika ara-
lklar ile yaplmtr. ekil 6a'da p basnc ve q ak
oran. V enjeksiyon, al hacmine karlk izilmitir;
Basn erisi EYS snrlama, snrlan ile karlatnla-
hlioir..,
Enjeksiyon hedefi 1 500 bar x 1/ra idi ve snrlama
basnc 300 l/m'yi biraz anca 2, 510 bar x 1/ra'lik bir
younlua 'ulald.., Bu sonu enjeksiyon noktas ile
pompa operatr arasndaki iletiim gecikmesinden
kaynaklanmtr., Bu durum ilem annn srekli gz-
lenmesi isteini ve- bir PC aracl ile gsterilmesini;
'dier' yandan kontrol EYS erisine ulaldnda pom-
pann otomatik olarak kapatlmas gerekliliini ortaya
koymaktadr.
ekil 6b'de sokulabilirlik V al hacmine karlk
izilmitir,.. lemin balangcnda kaya ktlesi srek-
sizliklerinin sregelen alm nedeniyle sokulabilirlik
0.2 den 0.5 1/dak x m x bar'a ykselmitir. 200 l/m ilk
bir altan sonra sokulabilirlik 320 1/m'den dzenli ola-
rak, sfra dmtr. Gerekte enjeksiyon bu deere
ulalmadan temeo nce durdurulmutur.
Sokulabilirlik erisi zerindeki baz dzensizliklerin
operatrn baz okumalar, yinelemesinden olduu d-
nlmtr. Ayn. zamanda bu dzensizlik, okumalar
arasnda fark edilemeyen iki veya. daha fazla hidrolik
krlma nedeniyle de oluabilir.
Normal enjeksiyon ilemiyle
karlatrma
Allagelen, ilem; enjeksiyon basnc ve olduka.
az S/ oranl farkl karmlarn (4:1, 3:1, 2:1, 1:1 ve
dierleri) kullanlmasnn belirlenmesinden olumakta-
dr. Karm deiiklii kuyunun ald karm mikta-
rnn-belirli bir hacme ulamasndan sonra yaplr. Ka-
nmn kohezyonu birinden, dierine artacak ve baz
noktalarda aka ve sokulabilirlie kar artan, kohez-
yon direnci enjeksiyonun durmasna neden olacaktr.
EYS ynteminde tek karn kullanldndan ko-
bezyon sabittir, Karm, atlaklar boyuca, yayldn-
da karmla atlak duvarlar, .arasndaki yzey ve aka
karlk toplam kohezyon direnci de artacaktr. Sonic
olarak; ak direncini aabilmek iin daha yksek pom-
palama basnc kullanlacaktr. Bu dorum normaldir ve
fiziksel olarak ta beklenilen bir olgudur. EYS yntemi;
snrlama basnc, snrlama miktar veya belirlenen p-
V erisi ile tanmlanan basn - hacim kombinasyonlar
gibi snrlama deerinden bir tanesine ulalana ka-
dar greceli olarak artan enjeksiyon basnc allnda en-
jeksiyonun srdrlmesidir.
Allagelen, yntem ile EYS arasndaki mevcut di-
KA.SIM 1996
105
ekil 6. quamilpa baraj, Mexico.. Kuyu No : 674 P
r
kademe 17-22 m. (a) basn p ve ak oran q
f
hacim ve enjeksiyon snrlama
hattna karlk (b) sokulabilirlik {qip) hacmine karlk.
ger farkllklar ise sonlardr. EYS yntemi daima; mu-
kavemet, dayankllk, bzlme ve ykanmaya kar di-
ren zellikleri gz, nnde bulundurulduunda yalnz-
ca en iyi karm srekli kullanr. EYS, ince
karmdaki yksek miktardaki soyun kayaya enjekte
edilmesinden saknr. Hidrolik knlna nedeniyle kaya-
nn fazlaca, rselenmesi durayh karmlar kullanlarak
nlenir. lem sabit ve hzl olup uygulama hatalan en
aza indirilmitir. Karm deiiklii nedeniyle olua-
bilecek zaman kayplar nlenir.
zet.ve sonular
Enjeksiyon ilemi; karmn dzenli olarak ditik.
- orta pompalama orannda pompalanmasn ve toya
ktlesi iine sokulmas srasnda, basncn yava bir e-
kilde arttrlmas ile ilgilenir. Bir kademede reffi basn-
cna ulalrken belirlenen miktarda karm kayaya,
baslm ise veya saptanm enjeksiyon younluunun
. nceden seilen EYS erisi gzninde bulundurularak
snrlama basio ve miktarndan daha az bir pozisyona.
ulalrsa enjeksiyon durdurulur.
Erinin orijinden uzakl tketilen enerjinin bir
fonksiyonudur. ok azdan ok yksee deien aralkta
farkl enjeksiyon younluklarna karlk gelen bir grup
eri hazrlanabilir. Bir proje iin bir adet. veya vadi ta-
bannda yksek younluklu; yamalarda, s derinlik-
lerde veya jeolojik, olarak zayf zonlarda ise dk yo-
unluklu iki veya daha. fazla eri kullanabilinir.
Bylece komple snrlama, zarf; snrlama basnc
(1.5 -50 bar), snrlama miktar (her kademe iin 100 -
300 l/m) ve iki snrlama hattna (500 - 2 500 bar x l/m
gibi ok azdan yksee deien seilmi EYS deerli)
bal, olarak seilmi EYS erisinden oluur.
EYS yntemi enjeksiyonun; basn - zaman, .ak
oran - zaman, toplam ak-zaman, dntrlm so-
kulabilirlik (q/p)-zaman gibi PC ile oluturulan grafik-
ler yardmyla yakn gzlemini gerektiril*., Ba.hsedi.len
son. eri refye yaklaldnda veya en azndan al
azaldnda zel neme haizdir. EYS yntemi enjeksi-
yon projelendirmesi ve konfrolunda yararl bir ara ol-
duunu kantlamta*. Hidrolik yaplarda enjeksiyonun
JEOLOJ MHENDSL,, Say49
106
kullanlmasnn art bu yntemin gelimesini sala-
yacaktr. Yntem basn: ve miktar snrlamas ile ula-
lacak EYS deerleri hususlarnda kat kurallar ier-
memektedir.. Byk bir olaslkta, mevcut ve gelecekteki
projelerde kullanlmasyla daha da geliecektir.
DENLEN BELCELER
Houlsby, A.C., 1992, "Construction and'fdesign of emen!
grouting", John Wiley .and Sons Ine, New York / Chichester.
Weaver,. K..,. 1988,. ''"Dam foundation, grouting"'"',. .American Society
of Civil Engineering., New York, USA.
Nonweler, E., 1988, "Grouting theory and practice"., Elsevier
New York,, USA.
E wert, F.K., 1985* "'"'Rock, grounting 'with em.hpa.sis on dam. sites
1
'".
Springer - Verlag,,, Bedim, Geimany.
Deere, B, and Lombard! G., 1985, '""Grout slurries - Thick, or thin?
11
.
Issues, in Dam Grouting, Proceedings of the: session sponso-
red, by the Geotechnical Engineering Division of the Ameri-
can Society of Civil Engineers in conju.cti.on with. 'the. SCE,
Convention in Denver Colorado; April.
Lombard, G...,, 1985, "The role of the cohesion in cement grouting
of rock",, Q58 R13, 15th ICOLD Congress,, Lausenne, Swit-
zerland..
Lombard, G., 1987, "Incecton des massifs rocheux". Socit,
Suisse de Mecenique des Sols et des. Roches,, Journe de prin-
temps. No. 115; May.
Lombard, G.., '"'"La .roca y el maeim rocoso-Leyes constitutivas",
Academia National da Ciencias Exactas, Fisicas y Natiiraes,
Buenos Aires, Argentina, Sesiones Cientificas, "Ing, Francis-
co garcia Olano", La Mecanica de Rocas en la Ingenieria Ci-
vil; 12 December 1987, May 1989 edition.
Lombard,, G..., 1.990, "'"'La permabilit et l'incetabile des massifs
rocheux fissures", Reven Franaise Geotecthnique, No.. 51
April.
Lombardi, G.,., 1991,, "'"'Stoffgesetze fur Feldfnndationen von
Betonsperren", 39 Geomedhanik-Kolloquiinii, Salzburg,
Austria, Octeber 1.990, Oesterreichische Gesellschaft fr Ge-
omechanik Felsbau.,, Jahrgang 9, Mo.. 2,
Lambardi, G. 1992, "The. FES rock, mass model-Part: I"'"', Dam
Engineering, Vol. Ill, Issue I; February 1992; and, "'The FES
rock mass node!-Pa.rt 2'"'", Darn Engineering,, Vol. Ill, Issue 3;
August 1.992.,
Lombardi, G. 1991, "Klnbrein dam: An unusual solution for an
unusual problem". Water Power and Dam Construction; June
1991.
Oesteneichische Draukraftwerke A.G, Klagenfurt: Carithia / Austria,
"Remedial project for Kolnbrein arch dam" Design and
Construction; June 1991.
KA.SIM 1996