Frantz Fanon

Franz Fanon {Marinik, 1925 Washington, 1961), Anilli psikiyar, FLN

sallannda yer alm bir Cezayir bamszh militan v yazardr. Militan bir
dtntir olan Fanon, somirgeciliin Smrge halk zerindeki psikoloJik
sonularn analiz etmeye almtr. Birinci Dnya Sava srasnda Fransz
ordusuna katlm olan Fanon, sava sonrasnda Fransa'da tp orenimi g
rrken re\sefe ve psikoloji dersleri de alr. 1953 ylnda Blida-Joinville'drki
bir psikiyatri kliniinin bahekimi olm ve "sosyoterapi". "kurumsal pskot
rapi" alanlarmdaki modern yntemleri Cezayirli Mshman hastalara uygu
lar. Ardndan, hastalanyla birlikte Cezayir kilrunin geleneksel mit ve ri
tuellcrini aratrmaya giriir. Cezayir psikiyatri ortamndaki "ani-psikiyat
rik" ve "somrgesiz\ctirici" abalar nedemyle dman kazanr. Kurtulu
;ava balad andan itibaren Cezayir direniine katlr, direni politik
yneticileriyle dorudan i\lki ime girer. 1956 ylnda bahekmlik grevi n
den isira eder ve 1957'de Cezayir'den snr d edilir. Tunus'ta yeniden
FLN'ye katlr ve merkezi yayn organnda alr. En bilinen kitaplarnda s6-
mrgesizletirme sl.irecini sosyolojk, relseh ve psikiyatrik alardan analz
etmekte olan Fanon Uncu DUnya'nn ok sayda entelektelinn duunce
ustas olmutur. En tnl eseri olan YeryznUn Lanetlileri smurgecilik
kart mucadelenin ve lncii Dlnya'mn zgurluUnl.in manifestosu ola
rak bilmmektedir. Alnka'daki tlusal kunulus hareketlerinin ve Ametlka
biriek Devletleri'ndeki Kara Panterler orguttlnin esin kayna olmutur
Fanon gmmuzde de ok sayda yazar ve dtlunurun ilgisinin odagndadr.
zeilikle postkoloniyalist duincedr Fanon yeniden okunmaktadr. Edward
Said eserlerinde fanon'un yazlarna sklkla basvurmuur. Stuart Hall, Ho
mi B h abba ve Judith Butlcr gibt yazarlarn da referanslar arasndadr Fanon.
6 Aralk I961'de Washington DCde lsemiden lur.

Yeryuzunun
Lanetlileri
Frantz Fanon
lnqlllzeeden eviri
en Ser
t

Versus Kitap (SO}
Yeznn Lnil
rrartz raror
Franszca ztin Knye
Les damnes de la terre
La oecouverte, 2004
The Wretched of the Earth
Grove Press, -oos
basmndan evrilmitir.
Trke lk Bam
Sosyalist Yaynlar, Mays 1994
lntlllzceden eviri
en Ser
Franszca Aslyla Ka'laflnp
Yayna Hazrlayan
Ik Erden
Kapak Tasanm
Blent Arslan
Sayfa Dzeni
Blent Arslan
Bask
Can Matbaaclk
0212 613 10 77
ISBN: 978-9944989-48-0
VERSUS KlT A Kasm 2007
Her hakk mahfuzdur.
Albay Faik Szdener Sk,
Benson I Merkezi No:2T/2
Kadky /lstanbul34710
Tel: o 216 418 27 02 (pbl) Faks: o 216 414 34 42
www.versusltap.com
versuskltap@versuskltap.com
Iindekller
2002 Tarihli Baskya nsiz
Al ice Cherki
1961 Tarihli Baskya nsz
Jean Paul Sartre
1
15
1. $1ddet zerine
41
Uluslararas Koullarda iddet zerine 99
2. Kendlllllndenlll Bykl v Zaaf 111
3. Ulsal Bilincin Gelrdlil Snavlar ve Skntlar 149
4 Ulusal Kltr zerine 201
Ulusal Kltrn ve Kurtulu Savann Ortak Temelleri 230
5, Smrge Sava$ ve Zihinsel Bozukluklar
A Serisi
8 Serisi
C Serisi
D Serisi
Kuzey Afrikailla rm Su Ileme Gdsnden
Ulusal Kurtulu Savana
Sonu
2002 Tarihli Baskya Sonsz
Muhammed Har b
243
248
263
273
283
287
303
309
Yeryznn
Lanetlileri
2002 Tarihli Baskya nsz
Alice Cherki
Yerznn Lanetlileri kitab 1961 yl Kasm sonunda
Franois Maspera Yaynlan'ndan kugnda, lsemiden rahat
sz olan yazar Frantz Fanon Amerika Birleik Devletleri'nde,
Washington yaknlanndaki Bestheda kliniginde lmle m
cadele ediyordu. Matbaadan kar kmaz el konulmamas
iin etin yar-gizlilik koullarnda baslan kitap, dagtthr da
tlmaz "devletin i gvenliine zarar verdii sulamasyla
toplauld. Yine Fanon'un 1959 ylnda Maspera Yaynlan'nca
baslm ilk kitab olan LAn V de la revolution algtrienne'in
[Cezayir Devriminin Beinci Yl] ve Cezayir savayla ilgili
eitli eserlerin (rnein Maurice Maschino'nin Le Refus's
[Redi, Maurienne'in L DCserteur' [Asker Kaal, onlardan
nce de Henri Alleg'in la Question'u [Sorgu!) bana da ayn
ey gelmiti. O dnemde bu tr yasaklar alldk eylerdi.
Ama yine de kitap elden ele dolar ve basn geni yer ay
nr. Tunus zerinden geen karmak bir yolla Fanon 3 Aralk
gn kitabnn bir nshasn eline alr. Yannda da gazeteler-
den kesilmi yazlar vardr. 30 Kasm tarihli L'Express'te k
m olan jean Daniel'in uzun bir makalesi vg doludur. Bu
nu okuyan Fanon u karl verir: Kukusuz, ama bu bana
iliimi iade etmez." Fanon birka gn sonra, 8 Aralk 1961 'de
ldnde otuz alt yandadr.
1925 ylnda Martinik'teki Fon-de-France'da, hali vakti ye
rinde bir kk burjuva ailenin ocuu olarak dnyaya geldi.
ok sayda kardein ortasnda, klelii sorgulamann henz
adet olmad eski bir smrge dnyasmda byd. Bununla
birlikte Fanon ok gen yata "de Gaulle'c Gler" e, Karaip
lerdeki gnllleri toplayan V. tabura katld. Bu kanim s
rasnda direni kltr edindi, ama ayn zamanda baya,
gndelik rkh da deneyimietne imkan buldu. (Aralarn
daki tek ortakln bu olduunu sk sk syledii mstakbel
General Salan tarafndan verilmi olan) sava nianyla birlik
te terhis olunca 1945 ylmda Martinik'e geri dner, bakalorya
snavn verir ve Aine Cesaire'le sk sk grtr (ona byk
bir hayranlk duymakta ama siyasal grlerini paylama
maktadr). Cesaire o dnemde Martinik'i Fransa'nn bir eya
Ieli olarak kabul etmeyi tercih etmiti.
Fanon kendini hemen Fransa'da bulur ve Lyon'da tp re
nimine devam eder. renimine paralel olarak felsefe, antro
poloji ve tiyatroya merak sarar ve erken psikiyatri uzmanl
na balar. Ayn zamanda, hibir siyasal partiye katlmaz ama
smrgecilik-kart btn hareketlere katlr ve smrge k
kenli rencilere ynelik kartlan Tam Tam adl kk bir
sreli yaynn yaz ilerine katkda bulunur. zellikle ilk ma
kalesini 1952 ylnda Esprit dergisinde yaynlar. ''Kuzey Afri
ka Sendromu" adl bu makalede, bir srgn olan, "gn be gn
len insan" olmaktan strap eken, kkenierinden ve ama
lanndan koparak, byk grlt patn iine frlatlan bir
fraot1. f;n"n 3
nesne ve bir ey halini alan Kuzey Afrika h iiyi sorgular.
On be ay kalaca Saim-Aiban psikiyatri kliniinde Fanon
ok nemli biriyle karlar: spanyol kkenli psikiyatr ve
Franco-kart militan Franois Tosquelles. Bu Fanon iin
hem psikiyati plannda hem de sonraki angajmanlan asn
dan ok nemli bir eitim olur. Bedensel ile psiiin, yap ile
tarihin balants yerine akl hastalnn tm dereceleriyle
sorguland noktay burada bulur. 953 ylnda psikiyatri
klinikleri hekimi olur ve Cezayir'deki Blida psikiyatri klinii
ne atanr. llk kitab olan Peau noire, masqes blanc (Siyah De
ri, Beyaz Maskeler] 952 ylnda Francis Jeanson sayesinde
Seuil Yaynlar'ndan kmt.
Cezayir'de yalnzca akl hastanelerinin klasik psikiyatrisiy
le karlamakla kalmaz, dahas yeriiierin ilhelcilii zerine
Cezayir Okulu'nun psikiyatrlarnn teorisiyle de karlar.
Dnemin Cezayir'inin smrge gereini yakndan kefeder.
Balangta tm enerjisini kendi sorumluluundaki servisleri
dntrmeye harcayacak ve Tosquelles'in uygulad "sos
yal-terapi"yi getirecektir. Bylelikle tedavi edenlerin akl has
talaryla ilikisini srekli dntrmeye alr, Avrupaltarla
olduu kadar Mslman "yerliler"le de ilikiye girer ve onla
rn kUltre I gndergelerini, dillerini, toplumsal yaamlarnn
rgtlenmesini, anlam oluturabilecek her eyi restore etme
ye alr. Bu kk psikiyatrik devrim hem tedavi personeli
tarafndan -ki bunlarn ou siyasal olarak angaje kiilerdi
hem de blge militanlan tarafndan kabul grd. Fanon'un
n yaylr. Yl l955'tir ve Cezayir sava balar.
Fanon Cezayiriiierin bamszlk arzusu karsnda Fransz
sosyalist hkmetinin krln anlamaz ve smirgecilik
kart tavrlan giderek daha fazla bilinir. Siyasi tutuklularn
ailelerine maddi destek vermeyi amalayan insani yardm der-
negi olan "Cezayir Dostlar" hareketiyle ilikiye girecektir. Bu
dernek aslnda Biinda yaknlannda gerilla faaliyeti yrten
savalarla baglant halindeki milliyeti militanlarn yneti
mindedir. Fanon'a ilk gelen talep, psiik rahatszlk eken ge
rillalarla ilgilenmesi olur.
Bylelikle, psikiyatri ile politik angajman arasndaki klcal
ilikiler yoluyla Fanon Cezayirtilerin bagmszlk mcadelesi
ne katlr. 1956 yl sonunda psikiyatri doktoru grevinden is
tifa eder ve smrge genel valisi Robert Lacoste'a yazdg bir
ak mektupta insanlan ne pahasna olursa olsun zihinsel ra
hatszhklanndan kurtarmann kendisi iin imkAnsz oldugu
nu, "hukuksuzlugun, eitsizligin ve inayelin yasama ilkesi ha
line getirildigi, kendi lkesinde srekli akl hastas olan yerli
nin mutlak bir kiisizletirme iinde yaadg bir lkede bu
insanlan yerli yerine yerletirmenin elinden gelemeyecegini
belirtir. Fanon Cezayir'den srlr.
Daha sonra Fransa'da ay geirir. 1957 ylnn bu ilk
aynda, Cezayir'in bagmszlgnn kanlmaz oldugu eklinde
ki grne yanda bulamaz. FLN'nin Fransa federasyonundan
yardm alarak T unus'a geer ve orada ulusal kurtulu hareketi
nin d rgtlenmesini oluturur. Kopu tamamlanmtr.
Fanon Tunus'ta hem psikiyatri alannda hem de politik
alanda olmak zere ikili bir faaliyet yrtecek tir. FLN'nin ga
zetesi El Mucahid'in kadrosuna dahil olacaktr. Ulusal Kurtu
lu Cephesi'nin btn elikilerine, politik temsilciler ile or
du arasndakiler de dahil olmak zere, ierden tank olacak
tr. ou zaman hayal krklna urasa da, Cezayir kurtulu
mcadelesinin bir savunucusu ve srekli yeniliki bir psiki
yatr olarak kalmaya devam edecektir. Aa-Salra Afrika'sy
l gidertk daha fazla ilgilenecektir ve Cezayir Cumhuriyeti
):t'dci l kunei wrafndan 1959 sonunda Kara Afrika'da ge-
frnt :non 5
: buykeli olarak atanacaktr. Afrika'da bamszlklar y
ldr hu. Fanon gerekten de bir gezgin olacaktr, Gana'dan
K,mcnn'a, Angola'dan Mali'ye hesapszca dolaarak gerek
l hapmszlk mcadelesini savunacaktr. Hatta Mali'den yo
l ot (karak Salra'dan geecek ve Cezayirli savalarla birlee
t'k hir cephe olasl bile dnr.
Ama 1960 Aralk aynda, Tunus'ta kald srada, Fanon
mrilik lsemisine yakalandgm fark eder. Bir yllk mn
blnr ve bu srada Les Damnes de la terre'i !Yeryznn
;uctlileril yazar.
Ad, yaynclarnn deil kendisinin setii tek kitap olan
h n eser, bir hekim olarak o dnemde tedavisi olmadm bil
dipi bir hastala mahkm biri tarafndan kaleme alnd.
Saate ve lme kar gerek bir yarta Fanon son bir me
';tj vermek ister. Kime? Yoksullara, mlkszlere. Ama bunlar,
sasen, "Ayaa kalkn yeryznn lanetlileri, ayaa kalkn a
lpn forsalan" diye marlar syleyen XIX. yzyl sonu sanayi
lemi lkelerinin proleterleri deillerdir. Fanon'un hitap et
tipi yeryznn lanetlileri gerekten toprak ve ekmek isteyen
yoksul lkelerin yoksullar, mlkszleridir; oysa ki o dnem
de genellikle rk ve deniz-ar halklar konusunda aka ca
hil olan Bat dnyasnn ii snf dorudan doruya kar elde
l'ttii smrgelerin kaderine nispeten ilgisizlik sergiliyordu.
Ne bir ekonomi kitab, ne bir sosyoloji, hatta politika de
nemesi olan bu eser smrgeletirilmi lkelerin durumu ve
geleceine hakknda bir ar, hatta bir alarm ldr. Fa
non, btn eserlerinde olduu gibi, politika, kltr ve bireyi
gerilim halinde buraya yerletirir ve ekonomik, politik ve kl
trel tahakkmn tahakkm alundaki kii zerindeki etkile
rini aklar. Fanon'un analizi yalnzca halkiann deil znele-
6 ycr)iltlinlln IJncrlkro
rin de kleletirilmesinin sonular zerinde ve ncelikle bi
reyin kurtuluu, varln smrgesiletirilmesi" olan kurtu
lu koullan zerinde srarla durmaktadr.
Yeryziinn Lanetlileri Frant Fanon'un son kitabdr. 1952
ylnda, yirmi be yandayken, Siyal Deri, Beyaz Maskeler'i
ve 1959 ylnda Cezayir Devriminin Beinci Yl'n yazmt.
Bunlar Franois Maspero'nun ilk yaynlad kitaplar oldu.
ok sayda makale de yazd: Daha nce szn ettiimiz
"Kuzey-Afrika Sendromu", psikiyatri teblileri ve zellikle
1956 ylnda Birinci Siyah Yazarlar Kongresi'nde yapt "Irk
lk ve Klttir" konumas ile 1959 ylnda Roma'da Ikinci Si
yah Yazarlar Kongresi'ndeki "Kltr ve Ulus" teblii. Btn
bu metinlerde argOmanlarn alm teorik olana degil yaa
nan eylere dayanr. Dncesinin geliiminin k noktas
yaanan eylerdir. Daha Siyah Deri, Beyaz Maskeler'de rklk
zerine dnme, baz kltrlerin tekyanl olarak kararlat
rlm tahakkmne balanmt: bir kaza, psikolojik bir kap
ris deil, smrge durumunda da ileyen kltrel bir bask
sistemi sz konusudur. Egemen kltrn uygulad bask
nn, topluluklar, politikay ve kltr, ayn zamanda psiik
varl etkilendiren basknn sonular aydnlatlnazsa rkl
a kar savamak bounadr.
Yerznn Lanetlileri'nde topluluklar olduu kadar bi
reylerin kiisel geleceklerini de altst edip bakalatran ege
men bir dnyann yabanclaurmas zerine bu sorturma
srer. Kitap, ezen/ezilen ilikisinin verilerini ve kurtuluun
koullann politik mcadele erevesinde radikalletirerek
ele alr ve znenin kurtuluunu politika ile kltre balar.
Son iki blmden biri kltre ve kltrn ulusal inayla ili
kisine, ikincisi ise Cezayir savann her iki tarafta yol at
travmatik rahatszlklara ayrlmtr.
f.r1 fan<on 7
Fanon kendi tekil deneyiminden yola karak yazar; kendi
dolaysz tarihinden, bu tarihe dalndan, zlmsemesi ve ak
t<rmas art olan deneyimden yola kar. Yaznn kendisi de
In hareketi izler: Kitabn be blmnl oluturan farkl te
nalar fragnanlar halinde, bir iirin kualan halinde dUzenlen
nitir; bunlarn arasna kesin analiz zamanlar girer ama bun
lar her zaman, gen Fanon'un ilk kitab Siyah Deri, Beyaz
Maskeler hakknda kendisinin syledii gibi, anlamlarn te
-;inde, yalnzca kavramn kullanmna bal olmayan bir kav
ray tretmeye alan bir dilde yazlmtr.
Fanon, sylem trlerini ve duzeylerini -politik, kltUrel ve
psikolojik analiz- karnrm olmakla, zihinsel rahatszlkla
karlaan psikiyat
.
r olarak deneyiminin alanndan politik ala
na uygun dmeyen veriler tamakla eletirilebilir, eletiril
mitir de. slubu lirik ve kahince olarak nitelenerek eletiri
lebilir. Ama, paradoksal bir ekilde, Fanon'un modernliini
oluturan da budur. Psikiyatr olarak strap eken znellikler
Ic deneyimi onu yoksullarla dorudan temas noktasna yer
lctiriyordu.
iddet zerinde srar etmi olmas da eletirilmitir. Oysa
Fanon bireye kar uygulanan iddetin sonularn kendi de
neyimiyle bilmektedir: Bireyin kendisi iin kiiliksizletirici
talamadan ya da yeri belli olmaz biimde uygulamaya koya
n korkun bir iddet i tkisinin istilasndan baka aresi kal
maz. Bu iddet, inkar edilmek yerine, amay salayan kurtu
lu mcadelesi olarak rgtlenmelidir. "Irklk ve Kltr" de
Fa non tebliini yle noktalyordu: "igalcinin spazml ve ka
t kltr, serbest kaldnda, gerekten karde olan halkn
kltrne alr. tki kltr kar karya gelebilir, zenginlee
hilir. [
. .. ]Evrensellik, smrge statUsU bir kez geri dnsz
olarak ortadan kaldrldnda farkl kltrlerin karlkl g-
8 ycry!i>.tlnin lanctliki
receliini stlenme kararnda yatar." Siyah Deri, Beyaz Mas
heler'de de siyah dnya ile beyaz dnya arasndaki bu amay
belirtir: "Her ikisi de kendi atalarnn insanlkd seslerinden
uzaklamaldrlar ki bylece gerek bir iletiim doabilir." Bu
ama anlay, bu arada politik mcadele iinde radikallemi
olsa da, Yeryaznn Lanetlilerinde yeniden karmza kar.
Fanon'un dilei zerine Sartre'n bu kitaba yazd gzel n
sz, belli ki yllar ierisinde metnin gOvdesinden daha fazla
okunmutur. Yine de, belli bir biimde, Fanon'un kayglarn
ve slubunu saptrmaktadr. O esasen Avrupallara hitap ede
rek, o metin ile temsil ettii metin arasna ilk uyumsuzluu da
hil etmektedir. Fanon ise btn tekilere hitap etmektedir ve
"teki korkusu"nun alm olaca bir gelecekten sz etmek
tedir onlara. Bu nsz zellikle Fanon'un iddet zerine anali
zini radikalletirmektedir. Gerekten de Sanre iddeti dogru
bulurken Fmon analiz eder, onu bal bana bir ama haline
getirnez, zorunlu olarak geilecek bir yer olarak gnir. Bu ne
denle Sartre'n yazs zaman zaman su ilemeye tevik vurgu
lan tamaktadr. "Fanon'u okuyun: aresizlik dnemlerinde
duyulan lgnca ldrne isteinin smrge insannn kolektif
bilinalu olduunu anlayacaksnz," ya da 'Bir Avrupaly l
drmek bir tala iki ku vurmak, tek bir atta hem czcni hem
de czileni yok etmektir: geriye bir l ve bir zgr insan kalr,"
gibi cmleler Fanon'un nerncierinin kapsamn daraltmakta
dr, nk bunlar iddeLi deil, bireysel gertk cinayeti doru
lar gibidir. Benligin bir olasl iinde varlk haline gelehilne
nin agm olan her insan varlgn: ikin iddetin iinde degil,
sua egilimliligin iindeyiz. Fanon Sartre'n nszn okurken
hi yonm yapmad; hatta, her zamanki halinin tersine son de
rece sessiz kald. Yine de, Franois Maspero'ya, vakti geldiin
de kendini ifade etme imkan bulacan umduunu yazd.
fr.UH< !.onun 9
Yetmili yllarda klavuz bir kitap olarak kabul edilen, esa
sen nc Dnyacla bal olan ve ezilenin bulunduu
yerde yabanclamasnn [delirmesinin] temelleri zerindeki
srarc sorgulamasn geri planda brakarak politik tezleri ne
kan Yeryznn Lnetlileri daha sonra onutuldu ve onunla
birlikte Fanon'un btn eseri de zaman aruma uram ka
bul edildi. Fanon'un gsterdii politik cesaret artk ie yara
maz -nk geride kald sylenen bir smrgesizletirme
dnemine balyd- olarak ve olgularn hayalknkhna u
ratttg bir tnudun taycs olarak kabul edildi. Fanon kur
tulu mcadelesinde kyltlerin gcn fazla abartnan
myd? Ne var Id, dnemin Cezayir politik mcadelesi koul
larnda savalar ounlukla kyllerden oluuyordu. Fa
non'un dnemsel bir tarihi deneyimi yazdm unutmayalm.
Ve ona gre, kyl dinanizni, ''Kendiliindenliin Bykl
ve Zaa["nda (Ycyzn Lmctlileiin ikinci blm)
aklad gibi gericilie de devrime de elik edebilir.
Dinin gcn kmsememi miydi? Gerekten de, Fa
non'un katld Cezayir kunulu mcadelesi slami bir dev
rin olarak kendini tantmyar ve rarkl akmlan bir araya ge
tiriyordu. 1956 ylnda Summam kongresi platrormu, esinle
yiellerinin elikilerine ramen, dini merkeze koymuyor, da
ha ziyade oulluga bavuruyordu. Fanon\m smrgesizle
tirne yolundaki lkelere, yeni insan yaratma, oluturma a
rs Afrika lkelerinin gelecei tarafndan sakatlanmad n?
Sonraki jeopolitik evrim tm bu umutlar yalm1lamad n?
Aslnda bu evrim Fanon'un ekindii bir gelecek kar:ndaki
ekincelerinin ("Ulusal Bilincin Geirdii Snavlar ve Sknt
lar" blm) salam temellere dayandn dorulad.
Fanon olumsal bir gereklii analiz ediyordu ve onun kita
b, mmkn olabilecek olana bir ar olmak anialmak ye-
rine kendi dneminin baglamyla snrlandrlrsa ancak "ev
re-d" olarak alglanabilir. Umutlarnn somulaman ol
mas bu umutlar ifade euigi gerekligi yanl m klar? Bu
gerekligin, iddet de dahil olmak zere, gnmzde artk
smrge basks ya da nc dnyann gelecei terimleriyle
ifade edilmediini, eitsizlikterin bymesi, Kuzey ile Gney
arasndaki byyen mesafe, dlama, znelerin nesneye indir
genmesi terimleriyle dile getirildigini gayet iyi biliyoruz.
Smrgesizletirmeden ve Cezayir Sava'ndan krk yl
sonra, ekonomik kresellemenin diktasna dogru ilerlediini
grdgmz bir dnyada bu gereklik, gndelik olarak, G
ney/Kuzey ilikisi iinde yazlr ve belirir: Afrika lkeleri h
kmetlerinin rgtledii, kurumlatrd ve gelimi dnya
nn byk petrol, ila irketlerinin ve digerlerinin salamla
trdg yozlama ve rme. Ayn zamanda bu ayn dnya, de
mokrasiyi amalayan btn kurtulu hareketlerinin, Fa
non'un hayalini kurduu ve bu amala, angaje bir psikiyatr
ken ezilen halklarn davasnn militan haline geldii, halkla
rn kendi kendilerini ynetmelerinin ktye kullanlmas
karsnda, mdahale etmeme adna, ama zellikle de srd
rlmesi gereken bir ekonomik emperyalizm adna ilgisizligi
ni korumutur.
Ama bu gereklik yalnzca "gelime yolunda" denen lke
leri ilgilendirmekle kalmaz. Ayn zamanda, "gelimi" denen
dnyadaki eitsizlikterin bymesini de kapsar; bu byme
en yoksullar iin geici ileri ve isizlii zorunlu klmakta ve
onlara topik deil topik bir yer ayrmaktadr: Bu yer, dla
nadr. Fanon bunun yanlln onaya koyuyordu, nk
herkesin "lme yakn" bir yaam sOnnesini, gndelik gein
derdi iinde slirnnesini, hayat "temel verimlilikte bir a
lm ya da gelime olarak deil, atmosferik bir lme kar s-
!bm' fanuu
rekli mcadele olarak" alglamalarn istemiyordu. Fanon her
insann kendi tarihinin znesi ve politikann faili olmasn ar
zuluyordu.
Ruanda'dan Bosna'ya, Afganistan'dan Onadou'ya, Ameri
ka'y ve Avrupa'y da kapsayacak ekilde, paralanm, kana
ve atee bulanm, iddetin iddeti kovalad ve devletlerin
yol atklan ey karsnda aknla ve fkeye kapld,
halklarn iddetinin cehennemi ve insanlkd bir dng ya
rau, hem bireysel dzlemde hem de kolektif planda XXI.
yzyl kuaklarnn dncesini, yaamn ve geleceini orta
dan kaldran bir dnya uzanmaktadr.
Gnmzde Cezayir savandan yeniden sz ediliyor; otuz
be yl boyunca "olaylar" diye adlandrldktan sonra nihayet
yeniden ad konuyor. Yeniden gneelieniyor ve ikence tehir
ediliyor. Ama birok gncel yaz, o dnemde atan iki tara
fn vahetini birbirine denk gstererek, glerin dengesizlii
nin analizini gzard ediyor. Fanon'un kendi dneminde ana
liz etmi olduu, birbirinden kopuk, her trl diyalou dla
yan bu iki dnya arasndaki bu gler ilikisi, dnyann bir
ok blgesinde bugn de yrrlkte deil midir? Sirkeder ve
gelimi devletler bizzat kendi topraklarnda iddetin ortaya
kmasna ardklarnda, fke anlayn yerini almyor mu?
unu anlayahm: Bu iki dnya arasnda hibir anlama kuru
lamadmda, sz araclyla her trl dolaym uzam kapan
dnda ve en gl dnya tekinin yerinin de sahibi olduu
nu -bu yer ister toprak olsun, ister kltrel ya da psiik- ilan
ettiinde olup biten nedir? Fanon'u telalandrm ve onu
Yer
y
znn Lnetli lerini yazmaya yneltmi olan ey tam da
bu dnyann ngrsdr.
Ayrca, kurtulu savalar da dahil olmak zere, bitmek bil
mez skntlara yol aan ve iddetin yinelenip durmasna, et-
l 2 Yylll.ilmin lnctlibi
nik ve kimlik regresyonlanna neden olan savalarn travma
tik sonularn da fark etmiti. Bu regresyonlar bitmekte olan
yzyln tarihini kat eder ve yeni, ama ayn zamanda ok eski
bir fikirle yeni yzyl balatrlar: tekini ktlgn, kendini
ise iyiliin cisimlemesi olarak gstermek.Fanon bu simgele
ri Ycryizn Laetlilerindeki smrge durumu analizinde
tanmlamtr: Smrged iin smrge halk ktln ci
simlemesidir. Bunun tesinde, bu konfignsyonun znel
plandaki ykc etkilerini de belinir: ktlk olarak tanmla
nan, bakn dondurduu kii ncelikle znelikten-kartc
utanc, sonra da nefreti hisseder. Bu sre gnmzde tuhaf
bir gncellik kazanmtr.
Yeryzinn Lanetlilerini bu eserin yazld, snrlar belir
li tarihsel dnemin tesinde ve bizim moderniteniz nda
tekrar okumak gerekir. Bize neyi gstermektedir? Bymenin
Gney'de olduu kadar Kuzey'de de bir yana braktklannn
oalmas, ama ayn zamanda bu ayn moderniten in kresel
leme karsnda "hisizler" olarak belinmekten sevin duy
duu herkesin znel olank aalanma ve ezihnesinin srek
li yenilenmesi: vatanszlar, toprakszlar, evsizler, isizler, ka
tszlar, sz syleme hakkndan yoksun olanlar.
Yeryznn lanelli/eri'ni okumak ya da tekrar okumak, in
sanlarn bu trden yoksunluk kaytlar iinde tutulduklarn
da ne olduunu anlamaya yardm eder: iddet, etnik ya da
kimlik regresyonlarma bavuru. Ama bu yinelenen temalarn
tesinde, Fanon'un gncellii unda da yatmaktadr: Bir yan
da g ilikilerinin yabanclamasnn materyalist analizinin
ve dier yanda varolut ya da kltreli zne bak asnn
{hana, psikanalitik dzlemde, evredeki dnyadan kopuk bir
znel macera bak asnn) birbirine hak vermedii bir d
nemde, ngrl bir ekilde, o, bedeni, dili ve bakah biz-
fauz f'"""' 13
zat politikann geleceinin inasnda zorunlu znel deneyim
olarak koyan yeni bir bilgi inasn yerletirmeye alt. Bu
yaklam znde Marcuse Okulu'nun yaklanndan, hatta
Ikinci Dnya Sava'nn ve Amerika Birleik Devletleri'ne zo
runlu srgnlerinin czdii Viyana'nn politik psikanalistleri
nin kayglanndan pek de uzak deildir.
Dolaysyla Fanon'un byk bir gncellik tamas tesadf
deildir. Kkenieri ve getii yol itibanyla, bu zaman dilimi
ni kesintiye uralms travmatik durumlarla bouan failierin
den biri olduu geen yzyln olaylaryla kesiir.
Ayrca yaam ve ncesinin evrimi bakmndan da gn
celliini korumaktadr: Bu ekonomik kreselleme ve znenin
dlanmas anda, ideolojilerin k olarak adlandrlan
eyin tesinde, gen Fanon'un yazd ve eylem halindeki tm
dncesine rehberlik eden cmle -"Ey bedenim, beni daima
sorgulayan bir insan kl!"-, dilleri ve doum yerleri neresi
olursa olsun zamanmzm birok gencinde yank bulmaktadr.
1961 Tarihli Baskya nsz
jean Paul Sartre
Ksa bir sre ncesine dek yeryznn nfusu iki milyar
d: be yz milyon insan ve bir buuk milyar "yerli". Birinci
ler "Sz"e sahipti, tekilerse bu sz dn almlard. Bu iki
si arasmda arac olarak hizmet veren sanlm kralcklar, dere
beyleri ve tepeden trnaa sahte bir burjuvazi vard. Smrge
lerde gerek nlplak ortadayd, ama "metropoller" bu ger
ein giyinik olmasn yeliyordu: Yeriilere kendilerini sev
dirrek zorundaydlar. Bir tr anne gibi. Avrupal sekinler
yerlilerden sekin bir tabaka yaratmaya kalkt. Genler ara
sndan ayklayp seiyorlard; alnlarna kzgn demirle Bat
kltrnn ilkelerini dahyorlard; azlarn seslerle, tumtu
rakh, parlak, ii bo szcklerle ttkadlar. Metropolde ksa bir
siire kaldktan sonra, gzleri boyanm bir halde lkelerine
yolluyorlard. Bu iki ayakl yalanlarn kardelerine syleyecek
hibi. r eyi kalmamt; yalnzca yank yapyorlard. Bizler Pa
ris'ten, Londra'dan, Amsterdam'dan "Parthenon! Kardelik!
diye bagrdka, Afrika ya da Asya'nn herhangi bir yerinde
16 yortlt.l>Ut l.oncthlcri
dudaklar " ...thenon! . . . delik" demek iin aralanyordu. Altn
ad bu.
Bu a sona erdi: Agzlar kendi kendilerine alyordu ar
nk; sar ve kara sesler hAla bizim hmanizmamzdan sz edi
yordu, ama yalnzca bizim insanlkdlmz yzmize
almak iin. Bu nazik ksknlk ifadelerini dinlerken ho
nut kalnadgmz sylenemez. nce gururlu bir aknlk
duyduk. "Ne? Kendi balarna m konumaya baladlar?
Kendi ellerimizle neler yaratmz bir bakn!" ideallerinlizi
kabul ettiklerinden kukumuz yoktu, nki bizi bu ideale
sadk kalmamakla suluyorlard. Bu kez Avrupa kendi mis
yonuna gerekten de inanabilirdi; Asyallan Helcnletirmiti;
yeni bir tr, Greko-Latin siyahlar yaratmt. Her zamanki gi
bi pragmatik olan bizler kendi aramzda yle diyorduk:
''Varsn iierini dksnler, bu onlar rahatlaur; havlayan k
pek srnaz."
Ortaya kan baka bir kuak durumu deitirdi. Bu kua
n yazar ve airleri. inanlmaz bir sabrla, bize deerlerimizin
kendi yaam gerekleriyle uyumadm, bu degerieri tam
olarak ne reddedebildiklerini ne de onlarla btnleebildikle
rini anlatmaya alular. Kabaca syledikleri uydu: Siz bizi
bir ucube haline getiriyorsunuz, hmanizmanz bize evren
sellik neriyor, ama rk uygulamalannz bizi aynlatnyor.
Onlar pek aldrmadan dinliyorduk: Smrge yneticilerine
Hegel okumalar iin para denmiyor, zaten Hegel'i pek az
okurlar, ama rahatsz vicdanlarn kendi. elikilerine batm
olduunu anlamak iin bu fi!ozofa ihtiyalar yok aslnda. El
de var sfr. Bu yzden brakalm bahtszhklar srsn, hibir
ey kmaz bundan. Uzmanlar bize onlarn alayp szianma
lan arasnda kck bir talep i mas varsa eer bunun da en
tegrasyon talebi olacan sylyordu. Bunu elbeue bahede-
mezdik onlara: Yoksa bildiiniz gibi atr smrye dayal bu
sistem yklp giderdi. Ama bu havucu gzlerinin nnde sal
landrmak yeter, koa koa gelirlerdi. Isyan etmeye gelince,
bu konuda hi mi hi kayg duyruyorduk: Hangi akl bam
da "yerli" Avrupa'nn gzel evlatlarn srf onlar gibi olabil
rek amacyla katletmeye kalkar ki? Ksacas bu tr melanko
lik ruh hallerini tevik ettik ve Goncaurt dl'n bir kere
liine de bir siyaha vermenin fena olmayacagn dndk.
Btn bunlar I 939'dan nceydi.
1961. Dinleyin: UBir ie yaramaz hktrc szler ve mide
bulandrc taklitlerle zaman kaybetmeyclim. Agzndan insan
szcn drneyen, ama her rastladg yerde, kendi so
kaklannn her kesinde, dinyann her yerinde insan katle
den bu Avnpa'y terk edelim. Szde 'ruhsal macera' adma Av
rupa yzyllardr neredeyse tm insanln sesini boguyor."
Bu slup yeni. Byle konumaya cesaret eden kim? Bir Afri
kal, eskinin smrgesi bir nc Dnya insan. "Avrupa,
diye ekliyor, "yle delice ve pcrvasz bir ivme kazand ki ..
uuruma doru gidiyor, ondan uzak dunnakla iyi yapm olu
ruz." Dier bir deyile, Avrupa hap yu nu. Yenilir yu tu lur bir
gerek deil bu, ama bizler de buna derinden inanyoruz - y
le deil mi sevgili ktadalanm?
Ama ihtiyatl konumalyz. rein bir Fransz tekine,
lkemiz hap yuttu!" deriginde (ki bildiim kadaryla
1930'dan beri hemen her gn karlalan durumdur bu), l"
ke ve ak dolu tutkulu bir mtuk halini alr konuma; hatip de
tm vatandalanyla ayn gemidedir. Ama genellikle unu ek
ler: "Tabii eer u yaplmazsa ... " Herkes mesaj alr: Tek bir
hatay kaldracak durum yoktur. Tavsiyelerine harfiyen uyul
mazsa, o zaman, ancak o zaman lke paralanacaknr. Ksaca
s, ardllldan tavsiye gelen bir tehdittir bu ve ulusun kendi i
18 vcrvtizilnun lnctlilcri
znelliinden kaynakland lde daha az oke edicidir.
Ama tam tersine, fanon Avrupa'nn yok olmaya doru gitti
ini sylediinde, alarm l atmad gibi, bir tan koy
maktadr. Bu doktor ne Avrupa'nn umutsuz vaka olduu ka
nsndadr -mucizelerin var olduu bilinmektedir- ne de te
davi yollan nerme iddiasndadr: O, Avrupa'nn lm de
jinde olduunu saptamaktadr. Dandan biri olarak tansn
g:deyebildii semptomlara dayandnyor. Avrupa'y iyiletir
meye gelince; hayr: onu endielendiren baka eyler var. Av
rupa hayatta kalm ya da yok olmu, urourunda deil. Bun
dan dolay Fanon'un kitab skandal yaratcdr. Matrak ve ra
hatsz bir tavrla, "Bizi ne hale sokmu! diye mnldanrsanz,
skandaim gerek niteliini gzden karm olursunuz, n
k Fanon sizi hibir hale "sokmaz"; bakalar iin gayet yak
c olan bu kitap size kar tamamen ilgisizdir. Sk sk sizin
hakknzda konuur, ama sizinle konumaz. Siyah Goncourt
lar ve san Nobeller bitti: snrgeletirilmi dl sahiplerinin
dnemi kapand. "Franszca konuan" eski yerli kendi dilini
yeni gereksinimiere uyarlar, sadece sniirgeletirilmi olan
iin kullanr ve ona hitap eder: "Biitiin azgelimi lke yerli
leri birlein!" Bu nasl bir dii, diknlik! Babalarn tek
muhatab bizlerdik, oullar ise bizi muhaap olarak bile kabul
etmiyorlar: Onlarn sylem nesnesiyiz. Fanon sz arasnda
Setif. Hanoi ve Madagaskar'da ilediimiz sulara deiniyor
elbette, ama sulayarak zaman harcamyor: Onlar kullanyor.
Smrgecilik taktiklerini, smrgelerdeki Avrupallarla
metropol halk"m birletiren ve ayran karmak iliki oyun
larn, kendi kardeleri adna paralyor; amac bizi ah etmeyi
onlara retmek.
Ksacas, nc Dnya bu sesle kendisini kefediyor ve
kendisiyle konuuyor. Trde bir dnyada olmadmz, k-
leletirilmi halklarn bu dnyada hala var oldugunu biliyo
ruz. Bunlardan bazlan sahte bir bagmszhk edindi, bazlar
egemenliklerini elde etmek iin savayor, bazlan ise tam z
grlklerini kazanm ama srekli emperyalist saldr tehdidi
altmda yayor. Bu ayrmlar smrge tarihinden, baka bir de
yile ezme ilikisinden kaynaklanyor. Baz yerlerde metro
pol, birka feodali maaa balamakla idare ederken baka yer
lerde bl ve ynet sistemi iinde smrgeletirilmi kullardan
bir burjuvazi yaratmt; baz yerlerde ise bir tala iki ku vur
mttu: smrge hem yerleim yeriydi hem de smr yeri.
Bu yzden Avrupa, ayrmlar ve atmalar keskinletirmi,
snflar ve baz durumlarda rklk yaratm ve smrgeleti
rilmi toplumlarda katmanlarn ortaya kmas ve derinle
nesi iin elinden geleni ardna koymamtr. Fa non hibir e
yi gizlemez. Eski smrge, bize kar mcadele edebilmek
iin kendisine kar da mcadele etmelidir. Daha dorusu, bu
ikisi tek ve ayn eydir. Savan atei tUm i engelleri eritme
lidir; kompradorlardan ve i bititicilerden ibaret gsz bur
juvazi, daima ayrcalkl ehir proJetaryas ve gecekondu
semtlerinin lmpen proletaryas, ulusal ve devrimci ordunun
gerek yedek gc olan kr kitleleriyle ittifak kurmaldr. S
mrgeciliin ekonomik gelimeyi kasten engel\edigi lkeler
de, kyllk isyan ettiinde hzla radikal snf olarak ortaya
kar. Kyllk plak baskya ok ainadr, ehirli iilerden
ok daha fazla ile eker ve alktan lmesini nlemek iin
mevcut yaplarn bOtnyle yklmasndan baka bir nlem
yeterli olamaz. Kyllk zafere ularsa ulusal devrim sosya
list olacaktr; harekete gemiken durdurulursa, smrge
burjuvazisi iktidar devrahrsa, yeni devlet, biimsel egemenli
ine ragmen, emperyalistlerin elinde kalr. Katanga rnei
bunu gayet iyi aklamaktadr. nc Dnya'nn birlii he-
20 )<r)li>Ontln l"nclikri
nz salanmamtr Bu, srmekte olan bir sretir; her lke
deki smrgelemi halklarn bamszlk ncesi l<adar sonra
snda da kyl snfnn komutas altnda birlemesi demek
r. Fanon'un Afrika, Asya ve Latin Amerika'daki kardelerine
aklad ey budur: Devrimci sosyalizmi her yerde ve hep
birlikte gerekletireceiz; tek tek olursak eski tiranlar bizi ye
ner. Fanon hibir ey saklamaz: ne zayOklar, ne anlamaz
lklar ne de mistifikasyonlan. Bir yerde hareket kt bir ba
langt yapmtr; ba5ka bir yerde balangtaki ani baarlarn
ardmda n hareketin i vmesi azalmtr; baka yerde durmutur
ve yeniden canlanmas iin kyllerin burjuvazilerini bala
nndan atmas gereldr. Funon, okuyucuyu en tehlikeli yaban
clamalara, yani lider ve kiilik kltne, Bat kltrne ve
ayn zamanda Afrika kltrnn uzak gemiine geri dne
kar srekli uyaryor. Gerek kllr devrimdir, yani demir
tavnda dvlr. F:non yksek sesle ve ak seik konuur.
Biz Avrupallar onu duyabiliyoruz. Bunun kant bu kitab eli
nizde tutuyor olmanzdr. Smrgeci glerin onun samimi
yetinden yararhmabileceindcn h korknuyar mu?
Hayr. Fanon hibir eyden korkmuyor. Bizim yntemleri
miz <agd: Bazen lnnuluu geciktirebilir ama durduramaz.
Ybntemlerimizi dtzeltebileceimizi hayal etmeyin; metropol
lerin aylak d olan yeni-snrgecilik bir sarsatadr; " n
eti gLi'' diye bir ey yoktur ya da varsa bile smrgeciliin
oktan ikLidarJ getirdii sahte burjuvazidir. Yalanlarnz bir
biri ardna ytznze arpan bu uyanm dny<da bizim
Makyavclciliimizin yapabilecei pek bir ey yok Snurgeci
nin tek bir aresi var: gtic yetebiliyorsa iddet. Yerlinin tck
bir scenegi var: ya klelik ya egemenlik. Siz bu kitab okusa
nz okumasanz Fanon'a ne? Bu kitap onun kardeleri iin;
Fanon bizim khnemi hilelerimizi aa karyor, yedeke
tim" faon 21
baka hilemiz kalnadgna da emin. Kardelerine sesleniyor:
Avrupa ktalanmza penelerini geirdi, bu peneyi geri eke
ne dek entikler amahyz zerinde. Zaman bizden yana: Bi
zerta'da, Elizabethville'de, Cezayir'in i blgelerinden olup
biten her eyden tm dnya haberdar oluyor. Rakip bloklar
kart cephelerde yer alyor ve birbirlerine gk dedinn iyorlar:
haydi bu hareketsizlikten yararlanalm, tarihte yerimizi ala
lm, bizim aknmz sayesinde tarih ilk kez evrensel olmak zo
runda kalsn. Haydi savaalm. Baka silahmz yoksa bile, b
an sabr yeter.
Avrupalhlr, bu kitab an, iine bakn. Karanlkta birka
adm rttktan sonra bir ate evresinde toplanm yabancla
r greceksiniz: yaklan ve onlar dinleyin. Sizin acenteleri
nize ve buralar koruyan paral askerlere layk grdkleri
yazgy tartyJrlar. Belki sizi grecekler. ama seslerini bile
alaltmadan aralannda konumaya devam edecekler. Kayt
szlklan sizi can evinizden vurur: On !.rn babalar, glgeler
de yaayan o yaraLklar, si:in yarank\arnz, l canlard; on
lara k veren sizdiniz. onlar yalnzca size hitap ederlerdi
ama siz bu zambilere cevap verneye tenezzl etmezdiniz.
Onlarn oullan sizi grmezden geliyor. Onlar stan ve ay
dnlatan ate size ait deil. Siz, saygl bir mesafeyle duran
siz, hndinizi kaak, geceye ozg, ii bitmi hissedeceksiniz.
imdi sra sizde. Bir baka afan doaca bu karanlklarda
artk zombi sizsiniz.
O halde, diyeceksiniz, bu kitab pencereden hrlatp atalm.
Bizim i.in yazlmamsa neden okuyalm ki? Iki nedenle: Bi
rincisi, Fanon sizi kardelerine analiz ediyor ve yabanclatr
ma mekanizmalarmz onlar iin lnrp sOkUyor. Nesnelerden
ibaret hakikatinizi kefetmek iin bundan yarar\ann. Kur
banlarmz bizi kendi yara ve zincirlerinden anyorlar: Tank-
22 cr'litUnllo huctlilcr
lklarn rtlmez klan da bu. Kendimize ne yapm oldu
gumuzu kavramamz iin onlara ne yaptgmz bize gster
meleri yeter. Gerekli bir ey mi bu? Evet, ink: Avrupa k
meye yazgh. Ama, diyeceksiniz yine, biz metropolde yayo
ruz ve arlklar onay\amyoruz. Dogru, siz smrgelerdeki
Avrupal degilsiniz, ama onlardan daha iyi de deilsiniz. S
mrgeciler sizin nclerinizdi, onlar deniz-an topraklara
siz gnderdiniz, sizi onlar zengin eui. Onlar uyardnz: ok
fazla kan dkerlerse, yarm azia onlar reddedecektiniz; tp
k bir devletin -hangisi olduu nemli deil- yurtdndaki
ajitatr, provokatr ve casuslar etesi bir kez yakalannca on
lar tanmazdan gelmesi gibi. Bu kadar liberal ve bu kadar in
sancl olan, kltr akn abartl bir zenye vardran sizler,
smrgeleriniz oldugunu ve bu smrgelerde sizin adnza
insanlarn katiedildiini nutmu gibi yapyorsunuz. Fanon
yoldalarna -zellikle biraz fazla Baullam kalanlara- s
mrge temsilcileriyle "metropol halk"nn dayanmasn gs
teriyor. Bu kitab okuma cesaretini gsterin, en ba nedeniniz
de sizi utandracag olmal; utan, Marx'n dedii gibi, dev
rimci bir duygudur. Gryorsunuz, ben de znel yanlsama
dan kendimi kurtaramyorum. Ben de size yle diyorum:
"Her ey bitti, tabii eer. .. " Ben, bir Avrupal olarak, dma
nnn kitabn alyar ve onu Avrupa'y iyiletirmenin bir ara
c klyorun. Bundan en iyi ekilde yararlann.
Ve ite ikinci neden: Sarel'in faist samalklarn bir yana
brakrsanz, Engels'ten bu yana tarihin ebehini yeniden gn
na karan ilk kiinin Fanon oldugunu grrsnz. ste
lik mutsuz bir ocukluun ya da ateli bir nizacn onda tuhaf
from>. fanon 23
bir iddet eilimi yarattn da sanmayn. Fanon duruma ter
cman olmaktadr, hepsi bu. Ama liberal ikiyzlln siz
den saklad ve kendisini yaratt kadar bizi de yaratm
olan diyalektii adm adm oluturmak iin yapmas gereken
tek ey de budur zaten.
Geen yzylda burjuvazi, iileri kaba agzllkleriyle
nndan km gz doymaz ynlar olarak grd, ama bu
kaba saha adamlan insan rkna dahil etmeyi ihmal etmedi.
nsan ve zgr olmasalar iglerini nasl satabilirlerdi ki?
Fransa'da ve ngiltere'de hmanizma evrensel olduu iddi
asndadr.
Zorunlu alma bunun tam tersidir: Szleme yoktur; s
telik gzda vardr; dolaysyla bask aikardr. Deniz-ar
topraklardaki askerlerimiz, metropollere zg evrenselcilii
reddederek, insan rkna numerus dauss'u* uygular: Insann
hemcinsini saymas, kleletirmesi ya da ldrmesi su sayl
dndan, onlar smrge halknn insann hemcinsi olmad
ilkesini geerli klarlar. Bizim vurucu glerimiz bu soyut ke
sinlii gereklie dntrme grevini almlardr: llhak edi
len topraklann sakinlerini gelimi maymun dzeyine indir
geyerek, smrgecinin onlara yk hayvan muamelesini yap
masn hakl karmalar iin emir verilmitir. Smrgeci id
deti, bu kleletirilmi insanlar salt durdunnay amalamak
la kalmaz, onlar insanlktan karmaya da alr. Onlarn ge
leneklerini yok etmek, onlarn dilleri yerine bizim dilimizi
latince'de "snrl sayda" manasma gelen bu tamlana, hukuki anlamnda, dil
sel manasndan da pek sapmayarak, saylan biim ya da durumlar dmda baka
bin ya da durumlarn yaralanayacan belirtir. Kanunsuz su olmaz kural
nn dayandg prensiptir. Su tekil eden fiil kanunda belirtildii kadardr. snr
l say ilkesi geregince kanunda belirtilmeyen bir suun isnad mumkun degildir.
Ayn snrl say prensibi ceza hukuku dnda da uygulama alan bulur. (.n.)
24 yeryfullnOn lanetlileri
yerletirmek ve kendi kltriimz bile vermeden onlarn
kltrn yerle bir etmek iin elden gelen her ey yaplacak
tr; yorgunluktan serseme dneceklerdir. Alktan karidi k
m ve hasta bir haldeyken h<la kar koyacak gleri kalm
sa eer, gerisini korku halleder: Silahlar kylye evrili; si
viller gelip toprana yerleir ve krba korkusuyla bu topra
kendileri iin ilemeye zorlanr. Kyl direnirse askerler
ate aar, artk l biridir o; boyun eer ve kendini kOltr
se bu kez de ank insan olmaktan kar. Utan ve korku ka
rakterini paralar, kiiliini datr. Uzmanlar bu ii soluk al
drmadan yrtrler: "Psikoloji hizmetleri" yeni ortaya k
mad! Keza, beyin ykama da! Gene de bltn bu abalara kar
n amalarna hibir yerde ulaamadlar: ne siyahlarn elleri
ni kestikleri Kongo'da, ne de daha yaknlarda itiraz edenlerin
dudaklarn yarp kilit taktklar Angola'da. Bir insan hayva
na evirmenin mmkn olmadgn iddia edecek deilim;
onu hatr saylr lde zayf drmeden bunu yapamaya
caklanm sylyorum: Dayak hibir zaman yeterli olmaz, a
l daha da artrarak bask kurmak gerekir. Klelik koulla
rnda btt durum can skcdr: Trtimzn bir yesini ehlile
tirdiniz zaman onun retkenliini azaltrsnz, ne kadar az
verirseniz verin, bu kmes insan deerinden fazlaya mal
olur. Bu yzden smrgeciler yolun yarsna geldiklerinde
ehliletlrmekten vazgemek zorunda kalrlar. Sonu: ne insan
ne hayvan, yerli. Dayak yemi, kt beslenmi, hasta, korku
iinde ama yalnzca bir noktaya kadar; ister san olsun, istrr
siyah ya da beyaz, karakter zellii hep ayndr: o bir tembel,
iten pazarlkl ve hrszdr, neyle yaad belli deildir ve
yalnzca iddetin dilinden anlar.
Zavall snrgeci: elikisi apak ortada. Yamaladklar
n ldrmek zorundadr; cinlerin de byle yapt sylenir.
Ama bu artk mmkn de;ildir. Ayn zamanda onlar smr
mesi de gerekmiyor mu? Katliam soykrm noktasna, kleli
gi hayvanlaurma dzeyine getiremedigi iin denetimi elden
kamr, operasyon tersine dner ve amaz bir mantkla so
nunda smrgesizletirmeye* varr.
Hemen deil ama. ncelikle Avrupahlar h lkln slrmekte
dir: oktan kayhermitir ama bunun farkmda deildir; yerliie
rin sahte yerli oldugunu henz bilmemektedir: onlara eziyet
etmitir ama -szne kulak verecek olursak- ilerindeki k
tl yok etmek ya da bastrmak iin bunu yaptn syler;
kuak sonra bu zararl igdleri artk bir daha ortaya k
mayacaktr. Hangi igdler? Kleleri efeueiyi katletmeye
yneitenler mi? Efendi, kendi zulmnn kendine kar dn
dn nasl olur da anlayamaz? Bu ezilen kyllerin vahe
tinde, bir smrged olarak uygulad vahcti nasl grmez?
Bu vahetin onlarn ilerine devas:ca ilediini nasl anla
maz? Nedeni basittir: Kendi mutlak erkinden ve bu erki yitir
me korkusundan deliye dnm bu zorba, bir zamanlar insan
olduunu hatrlamakta zorluk ekmektedir; kendisini bir
kam ya da tfek sanr; "aa rklar"n ehliletirilmesinin
onlarn reflekslerini koullamaktan geligine inanmtr. tn
san belleini, silinmez anlar grmezden gelir; ayrca, her
eyden nemlisi, belki de hi bilmedii bir ey var: ancak ba
kalarnn bize yaptklarn derinden ve kkten yadsyarak u
an olduumuz kii oluruz. kuak, yle mi? Daha ikincide,
oullar gzlerini aar amaz babalarnn dayak yediini gr-
*Snrgsizlcirme sozlg "dCcolonismionpun karlg olarak kullan)mr.
Smurgc \\lkenin sm1rgcsini kendi iradesiyle bamszlaurdg c nder durnm
lar dnda, bagmMzhk gcndliklc halk ayaklanmalaryla kazmldgndan snr
gcizlenc yerine smrgesizlerne szcugu tercih edilmitir. ( n.)
26 vcr)h/iiniln bnctlikri
dler. Psikiyatri dilinde buna "travma geirmek" denir. Hem
de mr boyu. Ama srekli yenilenen bu saldrganlklar, on
lara boyun edirmek yle dursun, tam tersine, dayanlmaz
bir eliki iine sokar ve bunun da bedelini Avrupal er ya da
ge deyecektir. Bundan sonra, sralar gelip de utan, alk
ve acnn ne olduunu rendiklerinde, zerlerinde uygula"
nan iddetin derecesine eit gte volkanik bir fke uyanr i
lerinde. Onlarn iddetin dilinden baka bir eyden anlamad
n! m sylediniz? Haklsnz; ilk bau yalnzca smrged
nin iddeti olacak, bir sre sonra ise yalnzca onlarn iddeti;
yani, aynadan bize bakan yansmz gibi bize ynelen ayn id
det. Yanlmayn sakn; bu delice fkeyle, bu acmaszlk ve
kinle, bizi ldrme ynndeki bitmez arzularyla ve geve
mekten korkan gl kaslarnn hi durmadan kaslmasyla
insan haline gelir onlar: Onlar yk hayvanna evirmek iste
yen smrgeci sayesinde ve ona kar karak insan olurlar.
Hala kr ve soyut olmasna karn nefretleri sahip olduklar
tek hazinedir: Efendi bu nefreti krkler, nk onlar aptal
latrmaya alr; bu nefreti knnay baaramaz, nk kar
lar yolun yarsnda onu durdurur. Dolaysyla, sahte yerliler,
yerlinin inatla hayvan konumunu reddetmesine dnm
olan ezenin gc ve gszl sayesinde hala insandr. Ge
ri kalana gelince, mesaj aktr. Tembeldirler, elbette yledir
ler: Bu bir sabotaj biimidir. lten pazarikt ve hrszdrlar:
Ne bekliyordunuz? Kk hrszlklan henz rgtlenmemi
bir direniin balangcna iaret eder. Bu da yeterli olmazsa,
kendilerini plak elleriyle silahlarn nlne atanlar vardr; on
lar yeriilerio kahramanlardr; tekiler de Avrupallar ldre
rek insanlar. Vurulurlar: Bu kanun kaaklarnn ve ehitle
rio fedakarlklar korku iindeki kitleleri coturur.
Korku iindedirler, evet. Bu yeni aamada smrgeci sal-
drganhk smrge insan tarafndan yeni bir tUr terr olarak
iselletirilir. Bu terrle yalnzca bizim snrsz bask aralan
mz karsnda hissenikieri korkuyu deil, kendi fkelerinin
ilerinde esiniedii korkuyu da kast ediyorum. Onla nian
alm silahiarmzla bu korkutucu igUdler arasnda, yrek
lerinin derinliklerinden gelen ve her zaman tanyamadklan
bu canice gdler arasnda tuzaa dm durumdadrlar.
nk ncelikle bu onlarn iddeti deil, bizim iddetimizdir,
geri dnerek bylr ve onlar paralar; bu ezilen insanlarn ilk
tepkisi, kendilerinin de bizim de alkiki olarak knadmz
ama insanikiarna kalm tek snak olan bu utan verici f
keyi basnrmak olur. Fanon'u okuyun: aresizlik dnemlerin
de duyulan lgnca ldlirme isteinin smrge insannn ko
lektif bilinalt olduunu anlayacaksnz.
Bu basurlm fke, patlayamadndan, durmadan dnp
durur ve bizzat ezilenleri harap eder. Bu fkeden kurtulmak
iin sonunda birbirlerini katlederler; kabileler gerek dma
na kar koyamadklarndan birbirleriyle savar - stelik ka
bileler arasndaki bu dmanlklan krkleme konusunda
smrge politikasna gvenebilirsiniz; kardeine bak eken
kii, ortak aalanmalarnn nefretlik imgesini sonsuza dek
yok euiine inanr. Ama gnah deyen bu kurbanlar onlarn
kana susamlk\ann yaltnnaz, makindi tfeklerin stne
yrmelerini nlemenin tek yolu bizim ibirlikilerimiz ol
malardr: reddettikleri insanhkdlama sreci tam da onla
rn inisiyatifiyle hzlanacakur. Smrgecinin keyifli baklar
altnda kendilerini onlara kar doastU nlemlerle koruya
caklardr; bazen huu uyandran eski mitleri yeniden canlan
dracaklar, bazen de kh krk yaran ri ttiellere kendilerini ba
layacak\ardr. Bylece smrge insan, her anm igal eden m
haflklara snarak kendi saplans iinde derin arzularn
28 ycryfzllnfn IJnclik
gmer. Dans ederler: Bu onlar megul eder; kaslannn ac ve
ren gerginligini gevetir, stelik dans ogu zaman farknda ol
madklar eyleri gizlice dile getirir: dillendirmeye cesare
edemedikleri Hayr', ilemeye cre edemedikleri cinayetler
ifade eder. Baz yrelerde son bir areyi kullanrlar: cin! en me
Bir zamanlar ok basit bir dinsel uygulama, inanann kutsalh
bir tr iletiimi olan ey, umutsuzluk ve aaglanmaya kar
bir silaha dnmtr: Za'lar, loa'lar, Santeria Azizleri iJe
.
rine girer, iddetlerini denetim altna alr ve onlar bitkin-d
rene dek vecd halinde harcanr. Ayn zamanda bu yksek
ahsiyetler de onlar korur: Dier bir deyile, smrge insan,
dinsel yabanclamayla daha da yaknlaarak kendisini s
mirge yabannlamasndan korur; birbirini pekitiren iki ya
banclamann birikimi nihai sonu olur. rnegin baz psi
kozlara her gn aaglanmaktan bkan sanrl kii birden
kendisine iltifat eden bir melek sesi duymaya balar; bu du
rum alaylar nlemez ama hi degilse biraz soluk aldm. Bu
bir savunma arac ve maceralarnn sonudur: Kiilik parala
mr ve hasta delilige dogru yol alr. Titizlikle seilmi birka
bahtsz iin, daha nce szn ettiim baka bir cinlenne du
rumu daha vardr: Bat kltr. Onlarn yerinde olsam kendi
zar'larm Akropol'e tercih ederim diyebilirsiniz. Tamam, me
saj alnsnz. Yine de wm olarak deil, nk onlarn yerin
de deilsiniz. Henz deilsiniz. Yoksa baka seenekleri ol
madgm bihrdiniz: topluyorlar, biriktiriyorlar. tki dnya, iki
ayr cinlenne demeklir: Gece boyunca dans edersiniz, afak
t ayine katlmak zere kiliseye koarsmz. Gn he gn atlak
geniler. DUmanmz kardelerine ihanet eder ve hempamz
haline gelir; kardeleri de ayn eyi yapar. Yerlilik, smrge
cinin smrge insanmda kendi nzasyla yaratt ve besledii
bir nevrozdur.
lnsan olmay hem talep etmek hem de reddetmek patlyc
bir elikidir. Patladn siz de benim gibi biliyorsunuz. Ay
nca yangnlar agnda yayoruz: Ktln artmas iin dogum
orannn ykselmesi yeter, yeni doan lmekten ok yaa
maktan korksun; iddet seli tm engelleri devirir. Cezayir ve
Angola'da Avrupallar grldkleri yerde katlediliyor. Bu bir
bumcrang a, iddetin nc evresi:

zerimize geri gelir,

bize arpar ve daha ncekiler gibi, bunun bizim bumerang
mz olduunu yine bilmeyiz. uberaller" aptala dnmtr:
Yeriilere kar yeterince nazik olmadmz, onlara mlmkn
olduunca baz haklar vermenin aklllk ve ihtiyatllk olaca
n kabul ederler; bu ayncahkllar kulbne, yani insan so
yuna onlar ynlar halinde ve hamisiz kabul etmek onlar
pek mutlu edecektir: imdiyse bu barbarca ve lgnca zinci
rinden boanma ne onlar ne de zavall smlrgeciyi esirgiyor.
Metropol Solu rahatsz: Yeriiierin gerek kaderinin, maruz
kaldklar acmasz basl{lnn farkndadr, isyanlarn knamaz,
bunu kkrlmak iin elimizden geleni yaptmz bilir. Ama
bu dunmda b1le snrlar olduunu dnr: Bu gerillalar be
ninsenmek iin valyece davranmahdrlar; insan olduklan
n kantlamann en iyi yolu budur. Bazen sol onlar ayplar:
Fazla ileri gidiyorsunuz, sizi daha fazla destekleyemeyiz."
Yerliler onlarn destegine hi mi hi aldrmazlar: bu destei
alp bir taraflarna sokabilir ler, deeri bu kadardr. Sava ba
lar balamaz bu sert gerei grdler: Biz de herkes gibiyiz,
hepimiz onlardan yararlandk, bir ey kantlamalar gerek
mez, kimseye ayrcalkl muamele etmeyecekler. Grev tek,
ama tek: ler W.r arala smlrgecilii srlp atmak. En uya
nklarmz gerektiinde bunu kabul etmeye hazrdrlar, ama
bu g denemesinde aa-insanlarn bir insanlk belgesi elde
etmek iin kullandklar tamamen insanlkd yntemi gr-
meden gelemezler: Hemen verin u belgeyi de barl yollar
la bunu hak etmeye alsnlar. Soylu ruhlarmz rkdr.
Fanon'u okumalar iyi olur. Fanon, bu hastnlamaz idde
tin ne bir bardak suda frtna, ne barbar igdlerinin yeni
den ortaya k ne de bir hn oldugunu kusursuzca gsteri
yor: kendine gelen insandr bu. Su hakikati gemite bildii
mize ama unuuuumuza inanyorum: Tatl
dil iddetin izleri
ni silemez; ancak iddet onlar yok edebilir. Smrgeletiri
len, ancak smrgedyi silahla srp atarak smrge nevro
zundan kurtulur. Kaybettii berraklk ve akla ancak fke
si patlarnda yeniden kavuur, kendini yaratt lde
kendini tanr; uzaktan baknca onlarn savan barbarln
zaferi olarak grrz; ama savay adm adm zgrletir
meye kendi bana giriir, smrge ka ranln savan iinde
ve dnda adm adm tasfiye eder. Sava balar balamaz da
acmasz olur. Ya korkacaksn ya da korkutucu olacaksn; ya
ni ya hileli bir yaamn ayrtrmalanna teslim olacaksn ya da
kendi yerli toprann birliini fethedeceksin. Kyller elleri
ne silah aldnda eski mitler soluklar, tabular birer birer y
klr: bir savanlll silah onun insanldr. nk isyann
ilk aamasnda ldrmek gereklidir: Bir Avrup<ly ldrmek
bir tala iki ku vurmak, tek bir atta hem ezeni hem de ezi
leni yok etmektir: geriye bir l ve bir zgiir insan kalr; ha
yatta kalan ilk kez ayaklarnn altnda bir tlusal toprak hisse
der. Bu anda ulus onu yziist brakmaz: Nereye giderse, ne
rede olursa o da oradadr - her zaman yannda, onun zgr
liOyle birleir. Ama ilk aknlktan sonra smrge ordusu
tepki gsterir: isyanc ya birleecek ya da katledilecektir. Ka
bile atmalan azalr, yok olmaya yiiz tutar; nk ncelikle
devrimi tehlikeye sokmaktadr ve daha da nemlisi, bu at
malar iddeti sahte dmanara yneltmekten baka bir ie
frant. fJnnn 31
yaramaz. Bu anmalar devam ederse -Kongo'da oldugu gibi
bunun tek nedeni smrgeciliin ajanlarnn krklemesidir.
Ulus ileriye atlr: kardei nerede dvyorsa ulusun da or
d oldugunu hisseder kardeler. Onlarn kardee sevgileri si
ze kar hissettikleri nefretin teki yzdr: Onlar, her biri
ldrm oldugu ve her an yeniden ldrebilecei iin kar
delirler. Fanon okurlarna "kendiliindenlik"in snrlarn,
"rgtlenme"nin zorunluluk ve tehlikelerini gsterir. Ama
grev ne kadar muazzam olursa olsun, her yeni aamada dev
rn bi.linci derinleir. Son kompleksler de uup gider: Baka
lm bir ALN* askerindeki "bagmlhk kompleksi''nden sz et
meyi baarabilecekler mi? Gzndeki perdeden kurtulan
kyl ihtiyalannn farkna varr: Bu ihtiyalar onu ldr
mekteydi, ama onlar grmezden gelmeye almt; ank on
lan snrsz talepler olarak kefediyor. Bu kitlesel iddet at
mosferinde -Cezayirlilerin yapt gibi be yl, sekiz yl sr
dgnde- askeri, toplumsal ve siyasal talepler birbirinden ay
rlamaz. Sava -keke yalnzca komuta ve sorumluluklar so
rnu olsayd- barn ilk kurumlar olacak yeni yaplar kurar.
Artk insan, dehet verici imdiki zamann mstakbel evlatla
r olan yeni gelenekleri yaratmtr; artk savan scaklnda
her gn doan, her gn dogacak bir hakla merulamtr:
Son smrgecilerin ldrlmesi, topraklardan srtmesi ya
da asimile edilmesiyle birlikte, aznlk tr yok olarak yerini
sosyalist kardelige brakr. Ama bu da yeterli deildir: Sava
kestirme yollara sapar; kendisini eski "metropol insan" d
zeyinde bulmak iin bunca riske atldn sanmayn. Bakn
ne kadar sabrl: Belki de zaman zaman bir baka Dien Bien
*"Ulusal Kurtulu Ordusu"", l9SO"!i yHarda Cezayir'deki Frnsz varhgna kar
mucadelc veren asker orgil (.n.).
Phu* hayal eder; ama buna bel bagladm da sanmayn: o, ga
yet iyi silahlanm zenginlere kar savaan sefil bir baldr
plaktr. Kesin zaferler beklerken ve ou zaman hibir ey
beklemezken dmanlarmda tiksimi yaratr. Korkun kayp
lar vermeden olmaz bu i; smrge ordusu barbarlar: G
venlik kuvvetlerinin blgeleri kuatmas, arama tarama, adam
toplama, cezalandrma seferleri; kadnlar ve ocuklan kade
derler. Bu yeni insan, bir insan olarak hayatnn lmle ba
ladn bilir; kendisini potansiyel l olarak grr. ldr
lecektir; sadece ldrlme riskini kabul ediyor degildir, le
ceinden emindir. Bu potansiyel l karsn ve oullarn
kaybetmitir: O kadar ok can ekien grmtr ki hayana
kalmaya zaferi tercih eder; zaferden kendisi degil bakalan
yararlanacaktr; kendisi ok yorulmutur. Ama bu yrek yor
gunluu, inanlmaz cesaretinin kaynadr. Biz kendi insanl
mz lmn ve uruarszln berisinde buluyoruz; o ise i
kence ve lmn tesinde buluyor. Rzgar eken biz olduk;
kasrga da o. iddein ocuu kendi insanln her an bu id
detten ekip kartr: Biz onun snndan insan olduk; o bizim
srumzdan insan olur. Baka bir insan: daha kalileli.
Burada Fanon durur. O, yolu gsterdi: Savalarn szc
s olarak, her trl anlamazlk ve blgeeilik karsnda birli
e, Afrika ktasnn birliine ar yapt. Amacna ulamtr.
Smrgesizletirme tarihsel olgusunu btnyle anlatmak is
teseydi, bizim hakkmzda da konumas gerekecekti - niyeti
oien rien Phu Sava, Fransz guleryle Vie Mnh komunist devrimci guler
arasndaki Rirlnd n Hindi Savas'nn Joruk noktas olan arp}nmdr ( n.)
lmnu Enon 33
kesinlikle bu deg:ildi. Ama kitab kapattg:mzda, kitabn etki
si, yazara ramen sryor: nk devrim halindeki halklarn
gcn seziyor ve buna gle karlk veriyoruz. Dolaysyla
yeni bir iddet am ortaya kyor ve bu kez bizi de iine al
yor, nk sahte yerli bu iddetle degitii lde bizi de de
itiriyor. Herkes istedii gibi dnebilir yeter ki dnsn:
Bugnlerde ald darbelerden serseme dnm bir Avru
pa'da, Fransa, Belika ve Ingiltere'de dncenin en ufak oya
lannas snrgecilikle ibirlii anlarma gelir ve cezay ge
rektirir. Bu kitabn kesinlikle bir nsze ihliyac yok. zellik
le de bize hitap eden bir nsze. Gene de, diyalektii sonuna
kadar gtrmek iin bir nsz yazdm: Biz Avrupallar da, biz
de smrgesizletiriliyonz: Yani her birimizin iinde var olan
smirgeci kanl bir operasyonla kartlyor. Cesaretimiz var
sa kendimize iyice bir bakalm ve ne hale geldiimizi grelim.
ncelikle u beklenmedik nanzarayla bir yzleeli m: H
manizmamzn striptizi. Ite rlplak, gzel deil: Yalanc
bir ideolojiden baka bir ey deil, yamann incelikli aklan
mas; yapmack tavrlar ve sevgisi, saldrgan eylemlerimize
kefil oluyor. .iddet kartlarnn grnts ho tur: ne kurban
ne ikenceci! Gelin bakalm imdi! Oy verdiiniz hkmet ve
kardelerinizin hizmet ettii ordu hi duraksamadan ve vic
dan azab duymadan "soyknm'' ilerken siz kurban deilse
niz, o zaman kesinlikle ikencecisiniz. Kurban olmay seer
seniz, bir iki gn cezaevinde geirmeyi gze alrsanz, o za
man da kolay yolu semeye alyorsunuz demektir. Ama s
yramazsnz; k yok. unu kafamza sokun: iddet daha
dn balam bir ey olsayd, bask ve smr yeryznde hi
var olmam olsayd, belki de sergilediiniz iddetsizlik an
nay yannrabilirdi. Ama tm rejim, hatta sizin iddet kar
t grleriniz bile bin yllk bir ezme ilikisiyle ynetiliyorsa,
34 )cryol<HnHn IJnclolcri
pasHliiniz sizi ezenlerin safna koymaktan baka bir amaca
hizmet etmez.
Bizlerin smrc olduumuzu ok iyi biliyorsunuz. "Ye
ni ktalar"dan altn, madenleri, sonra da petrol alp eski
metropollere getirdiimizi ok iyi biliyorsunuz. Saraylar, ka
tedraller ve sanayi merkezleri gibi kusursuz sonulan eksik
deil tabii; ama sonra ufukta kriz grndnde, darbeyi yu
muatmak ya da baka yere saptrmak iin smrge pazarlan
hazrda bekliyordu. Tka basa zenginlik dolu Avrupa, tm sa
kinlerine insanl de jure [yasal olarak] bahetti: Bizde insan
su orta demektir, nk smrge ralanndan biz hepimiz
yararlandk Bu pek soluk, semirmi kta sonunda Fanon'un
hakl olarak "narsisizm" dedii eye gmld. Cocteau Pa
ris'ten, "kendisinden sz etmekten asla vazgemeyen bu e
hir" den rahatszd. Peki Avrupa, baka ne yapyor? Ya u Av
rupa-st canavar, Kuzey Amerika? Laf- gzaf: zgrlk,
eitlik, kardelik, sevgi, onur, lke, falan, flan. Bunlar bizi
ayn zamanda rk yorumlar yapmaktan ah koymad: pis Zen
ci, pis Yahudi, pis Arap. Liberal ve yumuak, soylu zihinler
-ksacas, yeni-smrgeciler- bu tutarszhktan ok olduklar
m ileri srdler; ama bu ya hatadr ya da kt niyet: Bizde
rk bir hmanizmadan daha tutarl bir ey olamaz, nk
Avrupalnn kendisini insan yapmasnn tek yolu kleler ve
ucubeter yaratmakt. Yerli stats var olduu srece bu sah
tekarln maskesi dtmedi. Insan tr, daha somut uygula
malan rtrek iin, sanki soyut bir evrensellik ilkesi varm
gibi gsterir: Denizar topraklarda, sayemizde bizim konu
momuza ulaabilmeleri iin belki bin yl gerekecek alt-insan
lar rk vard. Ksacas, insan rkn sekin\erle kanuryor
duk. Bugn yerli kendi hakikatini ortaya koyuyor; ayn za
manda, sk skya kapal kulbmUz de zayfln ortaya ko-
fmnt>. f.nun 35
yuyor: Bir aznlk kulbdr bu; ne fazla ne eksik. Daha be
teri de var: tekiler bizim karnda insana dntnden,
bizim de insan soyunun dman olduumuz ortaya kyor;
sekinler gerek doalarn ortaya koyuyorlar: bir ete. Sevgi
li deerlerimiz kanatsz kalyor; yakndan bakarsanz kanla
lekelenmemi tek bir deer
bile gremezsiniz. Kant m isti
yorsunuz, u soylu szler haurlaym: Fransa ne kadar da c
merttir. Biz cmertiz, yle mi? Ya Setire ne demeli? Bir mil
yondan fazla Cezayirlinin yaamna nal olan sekiz yllk o
korkun sava peki? Elektrikle ikence? Ama bilmem hangi
misyona ihanet etmi olmakla sulanamayz elbette; nk
byle bir misyonumuz yoktur. Sorgulanan ey tam da cmen
liimiz; byle gzel, melodik bir kelime yalnzca tek bir anla
ma gelir: bahedilmi stat. Kardaki insanlar iin, yeni ve
serbest bu insanlar iin, kimsenin kimseye bir ey verme g
c ya da ayrcal yoktur. Herkes btn haklara sahiptir. Her
konuda. lnsan soyumuz, gnn birinde iyice olgunlatnda,
kendisini yerkre sakinlerinin toplam olarak deil, onlarn
karlkl ilikilerinin sonsuz birlii olarak tanmlayacaktr.
Ben brakyorum; siz ii kolayca biirirsiniz; karya, aristok
ralik erdemierimize ilk ve son kez olarak baknanz yeter: Bu
erdemler yok olmaya mahkUm; kendilerini yaratm olan alt
insanlar aristokrasisi yok olurken onlar nasl yaayabil ir? Bir
ka yl nce, burjuva -ve smrgeci- bir yarumcu Bat'y sa
vunma adna bula bula unu bulmutu: "Bizler melek deiliz.
Ama hi deilse vicdan azab duyuyoruz." Ne byk bir iti
raf! Gemite ktamzm baka cankurtaranlar vard: Panhe
non, Szlemeler, nsan Haklan ve gamah ha. imdi bunla
rn deerinin ne olduunu biliyoruz: Ank bizi baran gemi
den kurtarabileceini iddia ettikleri tek ey, u gayet Hristi
yan sululuk duygumuz. Sonumuz yaklat; grdnz gibi
J( )crylit,iliin l;nlilcri
Avrupa elek gibi su szdryor. Peki ne oldu? ok basit: Biz ta
rihin zneleriydik imdi ise nesneleriyiz. Iktidar sava tersi
ne dnd, smrgesizletirme i banda; paral askerlerimi
zin ellerinden gelen tek ey, bu srecin tamamlanmasn ge
ciktirmek.
Dahas eski "metropol"lerin kelleyi koltua alp, batan
kaybeditmi bir savaa tm gleriyle girimeleri gerekir. Bu
geaud'larn* kukulu zaferini yaratm olan bu eski smrge
vahetinin, macerann sonunda, on kat anm olsa da yetersiz
kaldn gryoruz. Birlikler Cezayir'e gnderildi ve yedi yl
boyunca hibir sonu alamaran orada kaldlar. iddet yn de
itirdi; muzaffer olduumuz iin, bu iddeti uygulaymz
grnrde bizi etkilemedi; iddet tekilerin kiiliini bozar
kcn insan olan bizlerin hmanizmamtz hi etkilenmedi. K:
nn birbirine balad metropol sakinleri su topluluklarn
Kardelik ve Sevgi adlaryla vaftiz ettiler. Bugn, her yerde
egellenen ayn iddet askerlerimiz araclgyla bize geri
d
nyor, iselleiyor ve bizi etkisi ah.na alyor. le dnme ba
lyor: Smrge insanlan yeniden btnleirken, bizler, gerici
ler ve libenller, smrgeciler ve "metropol sakinleri", z
liyoruz. fke ve korku oktan mlplak kald: Bakent Ce
zayir'deki "zulm" srasnda nlplak ortaya kt. Peki ya
vahiler nerede? Barbarlk nerede? Hi eksik yok, tamtamlar
bile var: Otomobil kornalar "Cezayir Franszdr!" diye ritim
tutarken, Avrupallar Mslmanlan diri diri yakyor. Fa
on'un hatrlattna gre, ksa sre nce bir psikiyatristler
kongresinde yerlilerin su ilmesinden dert yamyorlard: Bu
insanlar birbirlerini ldryarlar, diyorlar, bu da normal de-
'Thomas Rubn Bugcaud ( 178- Hl49) Fransz naresal ve Cezayir genel valisi.
(\n.)
ft.on<t fan"n 3 7
il; Cezayiriiierin karteksi gelimemi olmal. Orta Afrika'da
ki baka psikiyatristlcr de "Afrikallar n loblann ok az kul
lanyor," saptamasm yaptlar. Bu bilginler aratrmalarn Av
rupa'da, zellikle de Franszlar arasnda yapsalar daha iyi ola
cak. nk biz de bir sredir n lob tembelliinden muzda
rip olmalyz: Yurtseverlerimiz kendi yurttalarna suikast d
zenliyor, kimseyi evde bulamazlarsa evi de kapcy da hava
ya uuruyorlar. stelik bu yalnzca balang: l savan son
baharda ya da nmzdeki ilkbahar balayaca tahmin edili
yor. Ne var ki loblarmz kusursuz grnyor: Yeriiyi ezmeye
gc yetmeyen iddetin ie dnmesi, iimizde birikmesi ve
bir k yolu aramas bunun nedeni olamaz m? Cezayir hal
knn birlii Franszlarn dalmasna yol ayor: eski metro
pol topraklarnda kabileler dans ediyor ve savamaya hazrla
nyor. Terr Afrika'dan ayrlp buraya yerleti; nk yerliye
yenilme utancn bizim kanmzla detmek isteyen kurur
mular var; bakalar da var, herkes, ayn derecede sulu (Bi
zerta'dan sonra, eyll ayndaki linlerden sonra sokaklara
kp "Yeter artk!" diye bardlar) ama daha oturakl olanlar:
liberaller, omurgasz solun en sertleri. Onlarn da ilerindeki
ate artmakta. Kudurganlklar da. Ama korkudan da lyor
lar! fkelerini mitlerin ve karmak ritellerin ardna sakl
yorlar. Nihai hesap verme gnn ve hakikat vakti ni geeikti
rebilmek iin bamza bir Byk Byc verdiler; tek grevi
ne pahasna olursa olsun bizi bilgisiz brakmak. Ama e are;
bazlarnn aka duyurduu, bazlannn hastrd iddet da
ireler izerek dolayor: Bir gn Metz'de patlyor, ertesi gn
Bordeaux'da; imdi burada, son m orada, mendil saklama oyu
nu gibi. Adm adm sra bize geliyor, yerli konumuna gtren
yola biz de giriyoruz. Ama hakiki yerli olabilmek iin toprak
lanmzn eski smrge insanlar tarafndan igal edilmesi ve
38 ycryi:.liniln l;ocdibi
bizim de alktan gebermemiz gerekir. Byle bir ey olmaya
cak; hayr, bizi penesine alan dkn bir smrgecilik; ok
gemeden btn kstahlg ve bunakhgyla zerimize abana
cak; bu bizim zar'mz, bu bizim loa'mz. Emin olun, Fa
non'un son blmn okurken sefaletin dibinde yaayan bir
yerli olmann smrgeci olmaktan daha iyi olduguna ikna
olacaksnz. Bir polis memurunun gnde on saat ikence yap
mak zorunda olmas doru bir ey deil: Ikencecilerin fazla
mesai yapmas, kendi menfaatlerini dnerek men edilene
kadar bu gidile sinir minir kalmayacak onlarda. Ulusun ve
ordunun moralini hukuk dzeni iinde yksek tutmak isti
yorsanz, ordunun ulusu sistematik bir ekilde demoralize et
mesi doru deil. Cumhuriyeti gelenekiere sahip bir lkenin
yz binlerce gencini cuntac subaylara emanet etmesi de do
ru degil. Sevgili yunalarm, bizim admza ilenen btn
sular bilen sizler, kimseye, kendimize bile bu sular hakkm
da tek laf etmemek gerekten doru deil; kendimizi yargla
maktan korkarak susmak doru degil. Bata hibir ey bilmi
yordunuz, buna inanmaya haznm, sonra phe duymaya
baladnz ve artk biliyorsunuz, ama gene de suskun kahyor
sunuz. Sekiz yllk bir suskunluk artk zarar verir. Hem de bo
yere: Ikencenin kr edici parlakh gkyznn en yksek
noktasnda, tm lkeyi aydnlatyor; bu parlak k altmda tek
bir kah ka ha bile artk samimi kmyor, fke ve korkuyu mas
keiemek iin boyanmam tek bir yz, tiksintimizi ve su or
taklmz ele vermeyen tek bir hareket yok ank. Bugn ne
rede iki Fransz bulusa aralannda l bir beden var. Bir mi
dedim? Fransa vaktiyle bir lkenin adyd; dikkat edelim ki
196l'de bir nevtoz ad olmasn.
Iyileecek miyiz? Evet. iddet, Ail'in mzra gibi, at
yaralar iyiletirilebilir. Bugn zincire vurulmu, aalanm,
korkudan hasta haldeyiz: en aagdayz. $.kr ki bu, smlir
geci aristokras iin yeterli degil: Cezayir'deki geciktirici mis
yonunu gerekletirebilmesi iin nce Franszlar smrge
letirmesi gerek. Her gn savatan rkerek kayoruz, ama
emin olun kaamayacaz. Katillerin savaa ihtiyac var; st
mzc ullanp geliigzel vuracaklar. Byclerin ve fetile
rin a byle sona erecek: Ya savaacaksnz ya da kamplar
da ryeceksiniz. Diyalektii n son aamas bu: Bu sava k
nyorsunuz, ama henz Cezayir savalar na desteginizi ak
lamaya cesaret edemiyorsunuz; korkmayn, kararnz verme
konusunda smrgecilere ve paral askerlere gvenebilirsi
niz. Belki o zaman, srtnz d
.
uvara yaslanmken, yeniden s
tlm eski sularn iinizde uyandrd bu yeni iddeti niha
yet serbest brakacaksmz. Ama, byle denir ya, baka bir ta
rih bu. Insann tarihi. Vakit yaklayor, eminim; bu tarihi ya
panlarn saflarna katlacaz.
)can-Paul Sartre
Evl! 1961

iddet zerine
Ulusal kurtulu, ulusal uyan, ulusun halka iadesi ya da
Commonwealth, hangi ad, hangi en yeni ifadeyi kullanrsanz
kullann, smrgesizletirme her zaman iddet ieren bir ol
gudur. Hangi dzeyde incelersek inceleyelim -bireysel kar
lamalar, bir spor kulbnn adnn deitirilmesi, bir kok
eyl partideki davetliler listesi, bir polis gcnn, ulusal ya da
zel bir bankann ynelim kurulu yeleri- smrgesizletir
me en basit tanmyla insanln bir tr"nn yerini bir ba
kasnn almasdr. Gei yoktur; btnyle, eksiksiz ve mut
lak bir ikame vardr. Kukusuz ki yeni bir ulusun douunu,
yeni bir devletin kuruluunu, diplomatik ilikilerini, ekono
mik ve siyasal ynelimini gsterebilirdik Ama bunun yerine,
daha en batan her tr somrgesizletirmeyi tanmlayan bu
tr kktnden kazmadan sz etmeyi zellikle setik. Snlir
gesizlctirmenin allmadk nemi, daha ilk gnden, smr
lenin asgari talebiyle balamasdr. Gerekten de, baarnn
kant, tepeden trnaa degien bir toplumsal dokuda yatar. Bu
42 \C<\'I;(inlln hncdilcri
deiimin olaanst nemi, istenmi, talep edilmi, gerekli
grlm olmasdr. Bu deiim ihtiyac smrgeletirilmi
erkek ve kadniann yaamlarnda ve bilinlerinde ham, takn
ve zorlayc bir halde mevcuttur. Ama byle bir deiim olas
l baka bir erkek ve kadn "tr"nln, yani smlrgecilerin
bilincinde dehet verici bir gelecek biiminde yaanr.
Dnyann dlzcnini deitirmeye aday smrgesizletirme,
grdmz gibi, mutlak bir dlzensizhk programdr. Fakat
bir sihirbazn degneini sallamasyla, doal bir afetle ya da
centilmenhk anlamasyla gerekletirilemez. Smrgesizle
tirme, bildiimiz gibi, tarihsel bir slretir; dier bir deyile,
ancak ona biim ve ierik veren tarihselletirici hareketi kav
rayabilirsek anlalabilir, kavranabilir ve yansaydam bir hal
alr. Smrgesizletirme, doutan birbirine kart iki gcn
karlamasdr. Bu gler kendi zgnlklerini, zellikle s
mtrgelerdeki durumdan kaynaklanan ve beslenen bir tr ar
Iamaya [substantificationl borludurlar. Ilk karlamalar
iddet ortamnda oldu ve birlikte var olulan -daha dorusu
smrgecinin yeriiyi smrmesi-sUnglerin ve toplarn yar
dmyla gerekleti. Smrgeci ile smrge halk eski ta

n
lardr. Aslnda smrgeci "onlar" iyi tandn sylerken
hakldr. Smirgeyi yaratan ve yaratmaya devam eden smr
gecidir. Smrgeci kendi gerekliini, yani servetini smrge
sistemine borludur.
Smrgesizletirne asla fark edilmeden gereklemez,
nk varla ynelir, varl temelden deitirir, zn yiti
recek denli paralanm seyircileri, tarihin projektrleri altn
da neredeyse muhteem bir halde grlen ayrcalkl aktrle
re dntrr. Yeni insanlarn getirdii kendine zgO bir ri-
fmnu fm<>n 43
tim, yeni bir dil ve yeni bir insanlk verir varlga. Smrgesiz
letirme, yeni insanlarn gerek anlamda yaratlmasdr. Ama
bu yarat meruiyetini hibir doast gten almamaktadr:
snrgeletirilen "ey", tam da kurtulu sreci sayesinde in
san haline geliyor.
Dolaysyla smrgesizletirmede, smrge durumunun
b1ttinyle sorguianma gerekliligi vardr. Sm1rgesizletirme
yi kesin olarak tanmlamak istersek, u gayet iyi bilinen cm
le bunu ifade etmektedir: "Sonuncular birinci olacaktL
S
mrgesizletirme bu cmlenin dorulanmasdL Bu yzden
tanm dzeyinde her tr smrgesizletirme baardr.
Smrgesizletirme, tm plaklyla sunulduunda, b
tn gzeneklerinden el yakan scaklkta mermiler ve kanl b
aklar fkrr. nk eer sonuncu birinci alacaksa, bu an
cak iki baoyuncunun kanl ve kesin atmas sonucu olabi
lir. Sonu ba yapmaya, rgtl bir toplumu tanmlayan nl
kademeleri trman malarn (bazlar bunun fazla hzl olduu
nu sylyor) saglamaya ynelik bu kararllk, kukusuz id
det de dahil olmak zere btn imkanlar iin iine katldn
da baarl olabilir ancak.
Yolunuz zerinde karlaacagnz btn engelleri parala
maya daha en batan, yani daha program ifade ederken ka
rarl deilseniz, byle bir programla, ne kadar ilkel olursa ol
sun hibir toplumu altst edemezsiniz. Bu program gerek
letirme, onu itici g haline getirmeye karar veren smrge
halk iddete daima hazrdr. Tabularta dolu b dar dnyann
ancak mutlak iddetle sorgulanabilecci, daha doduu an
dan itibaren onun iin gayet belirgindir.
Smrge dnyas blmlere ayrlm bir dnyadr. Bu dn-
44 ycryz!lnn lanciHcri
yay tarif ederken, "yerli" kasabataryla Avrupal kasabalar
nn, "yerli" okullaryla Avrupallar iin okullarn varlg
anmsamak herhalde gereksizdir; Gney Afrika'daki aparthe
id' hatrlamamz da gerekmez elbette. Gene de bu blnme
nin iine szarsak, en azndan ierdigi kimi kuvvet izgilerini
onaya koyabilme ansmz olur. Smrge dnyasna, dzen
leniine, cografi yaplannasma bu yaklam, smrgecilikten
kurtulmu bir toplumun zerinden yeniden rgtlenecei
omurgay tammlamamz salar.
Smrge dnyas ikiye blnm bir dnyadr. Ayrm iz
gisi, hudut, kla ve karakollarla temsil edilir. Smrgelerde,
snrgeletirilenin resmi ve kurumsal muhatab, sm(rgeci
nin ve bask rejiminin szcs, polis ve ordudur. Kapitalist
toplumlardaki dini ya da sekler egitim, babadan ogla aktar
lan ahlaki refleksierin gretilmesi, elli yl boyunca dzgn ve
sadk hizmet verdii iin madalya taklan iilerin rnek d
rstl, uyum ve bilgeliin tevik ettii sevgi, yani kurulu
dzene saygnn bu estetik biimleri, smrlen kiinin ev
resinde bir iaat ve yasaklama atmosferinin oluturulmasna
hizmet eder; bu da dzen glerinin iini hatr saylr lde
kolaylatrr. Kapitalist lkelerde, smrlenler ile iktidar
arasna ok sayda ahlak hocas, danman ve "kafa karur
c" girer. Smrge blgelerde ise, tam tersine, smrge hal
kyla temas polis ve ordunun srekli varl, sk sk ve dolay
sz mdahaleleri salar ve dipik darbeleri ve napa\mlarla ona
yerinden kprdamamasn tler. Iktidar aracsnn saf id
det dilini kullandm grdk. Arac, basky hafifletmez, t
hakkm gizlereye de almaz. Bunlar yasa uygulaycnn
temiz vicdanyla sergiler ve uygular. Arac, iddeti smrge
tebaann evlerine ve zihinlerine tar.
fr>ov f""''" 45
Smrge halkn yaadg blge smrgeci Avrupallarn ya
ad blgenin tamamlaycs deildir. lki blge kar kar
yadr, ama daha yksek bir birliin hizmetinde deildirler.
Tam bir Aristoteles mantnn kurallaryla ynetilen bu iki
blge birbirlerini karlkl olarak dlama ilkesine uyarlar:
Uzlamak olas deildir, ikisinden biri fazladr. Smrgecinin
yaad ehir, dayankl olmas iin tatan ve elikten yapl
mtr. Iklar ierisinde, asfalt bir ehirdir; p kutular her
zaman mehul artktarla doludur, hi grlmemi, hayal bile
edilemeyecek eylerle dolup taar. Smrgednin ayaklan as
la grlemez, belki denizde grlebilir, ama orada da ayakla
rn grecek kadar yaknna gidemezsiniz. Oturduu yerin so
kaklar temiz ve dzgn olmasna, ta ve ukur bulunmama
sma karn, smUrgednin ayaklan salam ayakkabtarla ko
runur. Smrgednin ehri, insann karnnn tok, srtnn pek
olduu bir yerdir, tembellik yeridir, karn her zaman iyi ey
lerle tka basa doludur. Smrgecinin yaad yer, beyaz in
sanlarn, yabanclarn blgesidir.
Smrge halknn ehri ya da en azndan yerli ehir, siyah
klelerin ky, eski ehir, rezervasyon blgeleri, adlar kt
ye km insanlarn yaad, adlar ktye km bir yerdir.
Rasgele bir yerde, rasgele bir ekilde dogarsnz. Rasgele bir
yerde, rasgele bir nedenle lrsnz. Bo yerin olmad bir
dnyadr oras; insanlar st ste yaar, ulbeleri birbirinin
stne ina edilmitir. Smrge halknn ehri a bir ehirdir;
ekmein, etin, ayakkabmn, kmrn, n almn ekii
rlii bir yer. Smrge halknn ehri, bzhn, diz km
bir ehirdir, pislie gmldr. Pis zencilerin ve Araplarn
bblgesidir. Smlirge tebaa smlrgecinin blgesine imrenerek,
ehvetle bakar. Sahip olma dleri kurar. Sahip olmann her
tr: smrgednin masasnda oturmak, smrgecinin yata-
nda yatmak; mmknse de karsyla. Smrge halk ks
kanur. Smrgeci de bunun farkndadr ve onlarn kaamak
baklarn yakaladka, srekli tetikte durarak, ac ac syle
nir: Yerimizi almak istiyorlar." Dorudur da. Hi deilse
gnde bir kez kendini smrgecinin yerinde hayal etmemi
tek bir yerli yoktur.
Blmlere ayrlm bu dnyada, ikiye blnm bu dnya
da farkl trler yaar. Smrge koullarnn zgnl, eko
nomik gerekliklerin, eitsizlikterin ve yaam biimlerindeki
muazzam farklln insan gerekliklerini asla gizleyememesi
dir. Smrge koullar dolayszlt iinde fark edildiinde,
dnyay blen eyin ncelikle falanca insan trne, falanca r
k mensup olup olmamak olduu aka grlr. Smrge
lerde ekonomik altyap ayn zamanda bir styapdr. Neden,
sonutur: Beyaz olduunuz iin zenginsiniz, zengin olduu
nuz iin beyazsnz. Smrge sorunu ele alndnda Marksist
zmleme bu nedenle her zaman biraz esnemek zorunda
kalmtr. Burada yeniden incelenmesi gereken ey, Marx'n
gayet iyi aklad kapalizm-ncesi toplum kavram deil
dir yalnzca. Serf valyeden z olarak farkldr, ama bu stat
farklln merulatrmak iin ilahi hakka deinmek arttr.
Smrgelere yabanc wpu tfeiyle gelip kendini dayatmtr.
Ehliletirmenin baarsna karn, zorla mlk edinmeye kar
n, smrgeci gene de yabanc olarak kalr. "Ynetici smf
lar"n ayrt edici zellii ncelikle ne fabrika, ne mlk ne de
banka hesabdr. Ynetici tri, ncelikle, baka yerden gelen
dir, yerli halka, "tekiler"e benzemeyendir.
Smrge dnyasnn dzenlenmesine nclk eden, yerli
toplumsal biimlerin yok edilmesine durup dinlenmeden
tempo tutan, ekonominin referans sistemlerini, giyim tarzn
ve yaam biimlerini hi ayrmsz ykan iddet zerinde, tari-
fm> f.on"n 4 7
hi kendi ellerine almaya karar verdiginde yasak ehirlere akn
edecek smrge halk da hak iddia edecek ve bu iddeti st
lenip gze alacaktr. Smrge dnyasn havaya uurmak ar
tk gayet net, gayet anlalr bir eylem hayalidir ve smrge
leiiriimi halkn her bir bireyi bu hayali stlenebilir. Smr
ge donyasn paralamak, snrlar kalktktan sonra iki blge
arasmda gei yollan kurulaca anlamna gelmez.
S
mrge
dnyasnn yok edilmesi, smrgecinin yaad blgenin ta
mamen yok edilmesidir, topran en derinine gmlmesi ya
da blge topraklarndan kovulmas demektir.
Smrge halknn smrge dnyasm sorgulamas, bak
alarnn rasyonel bir atmas deildir. Bu sorgulama, bir
ttmellik sylemi deil, mutlak olarak getirilen bir zgnh
n dizginsizce ortaya konmas, olumlanmasdr. Smrge
dnyas Manicidir. Smrgeci, smrge halknn alann fi
ziksel olarak, yani ordu ve polis yardmyla snrlamakla tat
min olmaz. Smrgeci, smrge ta lannn totaliter karakteri
ni sanki aklamak ister gibi, snnirge halkn bir tr katmer
li ktle dntrr.

Smrge toplumu yalnzca deerler
den yoksun bir toplum olarak tanmiannakla kalmaz. Smr
geci, smrge dnyasnda bu degerierin yok olduunu, hatta
hi var olmadn sylemekle yetinmez. Yerlinin ahlak kural
lanna duyarl olmad ilan edilir, yalnzca deersiz olmakla
kalmad, ayn zamanda deerleri inkar ettii de ilan edilir.
Kabul edelim; yerli degerierin dmandr. Baka deyile o
mutlak ktdr. Yanna yaklaan her eyi yok eden rtcO
bir element, estetik ya da ahiakla ilgili her eyi biimsizleti-
1- Bu MJnici dUyann mekanizmasn Siyah Deri Beyaz Mas!ddde gstermi
tik.
ren ykc bir unsurdur: uursuz glerin bir arac, kr gle
rin bilinsiz ve aresiz bir aracdr. Msy Meyer, Fransz
Ulusal Meclisi'nde, Cezayir halknn szmasna izin vererek
Cumhuriyet'in kirletilmesine gz yunmamak gerektigini b
tn ciddiligiyle syleyebilmitir. Gerekten de, smrge halk
la iliki kurar kurmaz bitn deerler telafisi imkansz biim
de zehirlenmi ve bozulmumr. Smrge halkn gelenekleri,
rf ve adetleri, mitleri, zellikle de mitleri, bu yoksunluun,
bu yapsal ahlak bozukluunun iretidir. Bu nedenle hasta
lk tayanlar, parazirleri ldren DOT ile sapknlar, dogal
igdleri, kll kknden kazyan Hristiyan dinini ay
n kefeye koymak gerekir. Sar humnanm gerilemesi ile H
ristiyanlamann yaygnlamas da ayn bilanonun paras
dr. i ma misyonerierin zafer raprlar aslnda smrge halk
nn iine ekilmi yabanclama tohumunun ne kadar derinde
olduunu anlatr bize. Hristiyan dininden sz ediyorum,
kimse armasn. Smrgelerdeki kilise beyaz adamn kilise
sidir, yabanclarn kilisesidir. Bu kilise smrge halkn Tan
n yoluna deil , beyaz adamn yoluna, efendinin yoluna, eze
n in yoluna arr. Bildiimiz gibi , bu hikayede arlan insan
okur, ama seilmi ok azdr.
Bazen bu Manicilik mantksal sonucuna varr ve smrge
tebaasn insanlktan karr. Kaba bir deyile hayvan dzeyi
ne indirir. Gerektm de sm.rgeci , smrge halkndan sz
ederken zoolojik terimler kullanr. Sar rkn srngenimsi
hareketlerinden, yerli ehrinin satg kokulardan, srler
den, hayvan kokularndan, ar gibi mesinden, kannca gi
bi kaynamasndan, el kol hareketlerinden sz eder. Smr
geci doru szc bulmaya alrken srekli hayvanlarla il
gili szckine bavurur. Avrupal, "hayal rn" terimiere
pek bavurmaz. Ama smrgecinin kafasnda neler olduu-
franv f<tnon 49
nu, neler tezgahladn hemen kavrayan smUrge halk,
onun ne dndn annda anlar. Bu nfus patlamas, bu
histerik ynlar, insanln esamesinin okunmad bu yz
ler, hibir eye benzemeyen bu obez bedenler, ba sonu ol
mayan bu yn, kimsenin deilmi gibi grnen bu ocuklar,
gnein altna yaylm bu tembellik, bu bitkisel ritim, btn
bunlar smrge szlnUn parasdr. General de Gaulle
"sar izdiham" der, Franois Mauriac ise ok gemeden ky
larmz igal edecek siyah, kahverengi ve sar srlerden
bahseder. Smrge halk btn bunlar bilir ve tekinin sz
lerinde hayvan kelimesinin getii ne zaman iitse kahkahay
patlatr. nk hayvan olmadn bilmektedir. Ve tam da in
sanln kefetti anda, bu insanln zaferine yol aacak m
cadeleye hazrlanmaya balar.
Smrge halk yularm ekmeye ve snrgeciye tehdit
oluturmaya balar balamaz, "Kltr Kongrcleri"nde ona Ba
t deerlerinin zgllgn ve zmginliini sergileyen temiz
rhlt insanlarn ellerine teslim edilir. Ama ne zaman Bat de
erlerinden sz edilse, smrge halk gerginleir, kaskat kc
sil ir. SnUrgesizletirne dneminde smrge halk akla da
vet edilir. Ona kesin deerler sunulur, smrgcsizletirmenin
gerileme anlamna gelmemesi gerektii, denenmi, salam ve
saygm olduu l'amtlanm deerlere gvenmek gerektii en
ince aynntsma kadar anlatlr. Ama sonunda yle bir hal alr
ki, smrge halk Bat kltr zerine her sylev iittiinde
maetasn eker ya da en azndan elini atnda bulabilece
inden emin olur. Beyaz deerlerin Ustnl yle bir iddet
le dile getirilir ve bu deerlerin smrge insannn yaam ve
dnce biimleriyle muzaffer karlamas yle bir saldr
ganlkla doludur ki, ne zaman bunlardan sz edilse, karh-
.O y<r;i/ilnlln l.nclil.i
nda smrge halk hakl olarak alay eder. Smrgecilik ko
ullarnda, smrged smtirge halkn yerden yere vrmaya
ancak bu halk beyaz deerlerinin stnln ak seik ka
bul euiinde son verir. Smrgesizletirme dneminde, s
mrgeletirilen ynlar bu deerlere nanik yapar, onlar ha
karet yamuruna tutar ve stlerine kusar.
Bu olgu genellikle gze grlmez, naskelidir, nk s
mrgesizletirme dneminde baz smrge aydnlar smtir
geci Ulkenin burjuvazisiyle diyaloa girmitir. Bu dnemde
yerli nfus yalnzca belirsiz bir yn olarak grlr. Smr
ge burjuvazisinin orada burada tanma frsau bulduu birka
yerli, ayrntl fikirler yaratacak kadar o dnemki alglarn
deitnneye yetmez. te yandan, kurtulu dnemi srasnda
smrge burjuvazisi smrge "sekin\er''iyle iliki kurmaya
deli gibi aba harcar. Deerlere ilikin U nl diyalog da bu se
kinlerle yrtlr. Smrge burjuvazisi smrge Glkelerdeki
egemenliini korumasnn olanaksz olduunu kavradnda,
khtir, deerler, teknikler gibi alanlarda cephe gerisi bir m
cadele srdrmeye karar verir. Ama smrge halknn byk
ounluunun bu konulara kaytsz olduunu unutmamak
gerekir. Bir smrge halk iin en Onemli deer ncelikle top
raktr, nk en somut eydir: ekmei ve doal olarak haysi
yeti veren toprak. Ama bu haysiyetin "insan varl"yla alaka
s yoktur, nk smrge halk byle bir ideal insandan sz
edildiini hi duymamtr. Topraklarnda grd tek ey,
yakalanabilecei, dvlebilecei, alktan ldnllebilecei,
bunu yapann da hi ceza grmeyeceidir; tek bir papazn, tek
bir ahiik kumkumasnn onun yerine dvUlmek iin ne k
tn ya da ekmeini paylatn grmemitir. Smtirge hal
k asndan ahlakl olmak ok basittir: Sntirgecinin kstah-
fnUHI fon"n s
ln susturmak, sergiledii iddet sarmaln krmak, tek ke
limeyle onu derhal sahne dna karmak. Btn insanlarn
eit olduunu syleyen nl ilke, smrgelerde ancak smr
ge tebaas smrgedye eit olduunu gsterdiinde yerini
bulur. Bir adm sonrasnda, smrge halk smrgedden da
ha stn olmak iin savamaya hazrdr. Aslnda smrgeci
nin yerine gemeyi oktan kafasna koymutur. Grdmz
gibi, tm maddi ve manevi evren kmekedir. Smrgecini n
soyut, evrensel deerlerini benimseyen aydn da, yeni bir
dnyada smrgeciyle smrge halknn bar iinde yaaya
bilmesi iin savamaya hazrdr. Ama bir eyi gremez (n
k smrgecilik tm dnce tarzlaryla birlikte onun iine
ilemitir): Smrge koullan ortadan kalkt andan itibaren
smrgeci artk birlikte yaamakla ya da orada kalnakla ilgi
lenmez. Cezayir ve Fransz hkmerieri arasndaki grme
lerden bile nce, szde "liberal Avrupal aznln tavrn
netletirmesi rastlant deildir: onun tek isedii ifte vatan
dalktr. Soyut bir dzleme iyice ekilerek, smrgeciyi mc
hule doru ok somut bir atlm yapmaya zorlamak istenmek
tedir. Drst olalm; snrgeci gerekliin yerini hibir laf
cambazlnn tmamayacan gayet iyi bilmektedir.
Smrge tebaas, bylece, yaamnn, ald soluun, atan
kalbinin smrgecininkilerle ayn olduunu kefeder. S
mrgednin derisinin bir yerlinin derisinden daha deerli ol
madn ogrenir. Dier bir deyile, dnyas temelden altst
olur. Smrge halknn duyduu yeni ve devrimci gven b
tnyle buradan kaynaklanr. nk gerekten de benim ya
amm smrgecininki kadar deerliyse, smrgednin bak
artk beni ne titretir ne de yerimdc aklnama neden olur, se
si artk beni dondurmaz. Artk kendimi onun karsnda en-
52 vo<}iVoiiin ,mtlilcri
die iinde hissetmem. Aslnda can cehenneme! Artk varl
beni rahatsz etmedii gibi, onun iin hazrladm etkili u
zaklar karsnda yaknda areyi ancak kamaka bulacak.
Belirtmi olduumuz gibi, smrge koullan dnyaya da
yau ikiye blnmlkle nilelenir. Smrgesizletirme, bu
heterojenlii yok edici radikallikte bir kararla ve ulusal, bazen
rksal bir temelde birletirir bu dnyay. Senegaili yurtseverle
rin, bakanlar Senghor'un manevraianna ilikin olarak syle
dikleri ac szleri biliyoruz: Biz kadrolan Afrikahlatrsn is
tedik, Senghor ise Avrupallan Afrikallatryor." Yani smr
ge halk smrgesizletirmenin gerekleip gereklcmediini
annda grebilir: bunun asgari koulu ayagn ba olmasdr.
Ama smrge aydn bu talebi eitlendirebilir; gerekten
de, motivasyon eksiklii ekmcz: ynetici, teknisyen ve uz
man gibi nemli pozisyonlara gelebilir. Smrge halk ise bu
i himaslan sabotaj manevralan olarak yorumlar ve orda bura
da zaman yle dedii duyulur: ''Bamsz olmamz ne ie ya
rad ki . . . ?"
Nerede gerek bir kurtulu mcadelesi verilse, nerede hal
kn kan aksa, silahl mcadele evresi aydnlar kendi gerek
konumlarna geri ekilmeye tevik etse, bu aydnlarn smr
geci burjuvazi evrelerinden dn ald styapnn gerek
ten yprand n grrz. Smrge burjuvazisi, narsistik diya
louyla, akadenisyenleri araclyla smrge halknn kafas
na, insaniann bunca hatasma karn olmazsa olmaz deerlerin
-yani Bat'nn deerleri- lmsz olduunu sokmutur. S
mrge aydn bu dncelerin ikna gcn kabul etmitir ve
beyninin derinliklerinde Yunan-Roma idealini savunmaya ha
zr uyank bir beki bulabilirsiniz. Oysa kurtulu mcadelesi
srasnda, smrge aydnnn halkyla ilikiye geti)i anda bu
yapay beki tuzla buz olur. Btn o Akdeniz deerleri, bire-
yi n, aydnlanmann, insann, gzelliin zaferi, cansz ve renk
siz biblolara dnr. Btn bu sylemler bir l szckler
yn gibi gzkr. Ruhu soylulatraca dnlen btn
deerlerin bir ise yaramaz olduu ortaya kar, nk halkn
iinde yer ald somut atmayla hibir ilgileri yoktur.
Bu degerierin ilki bireyciliktir. Smrge aydn efendilerin
den bireyin kendisini ne karmas gerektiini renmitir.
Smrge buiJuvazisi smrge halknn kafasna, herkesin
kendi znelliine gmld ve zenginliin dnce zengin
lii olduu bireylerden olumu bir toplum nosyonunu kaz
mtr. Ama kurtulu mcadelesi srasnda halkna dnme
olanag bulan smrge aydn ok gemeden bu kuramn yan
lln kefeder. Mcadelenin rgollenme biimlerine kani
dka farkl bir sz daarna kavuacaktr. "Erkek karde q
"kzkarde", "yolda" smrge burjuvazisi tarafndan yasak
lanan szcklerdir, llnk ona gre kardeim cUzdanndr,
yoldam evirdigin dolaplardr. Smrge aydn, bencillik,
kibirli yaknmalar, ilk de son sz kendisi sylemek isteyen
lerin ocuksu aptalh gibi btn putlarnn bir tr engizis
yon yangnnda yanp kl olduuna tank olur. Smrged
kUltrn tuz buz ettii bu smrge aydn, ky meclislerinin
gllcni., halk komitelerinin kuvvelini ve mahalle ve hcre
toplantlarnn olaanllstt verimliligini de kefedecekir.
Bundan byle kiisel karlar kolektif karlar olacaktr, n
k somut gerekte ya herkes Fransz Icjyonerler tarafndan
yakalanp katiedilecektir ya da herhes kunulacakur. Bu koul
larda, ateist kurtulu biimi olan "herkesin kendi paasn
kurtarmas" kavram yasaktr.
Son gnlerde zeletiriden ok sz ediliyor, ama ok az in
san bunun ncelikle bir Afrika kurumu oldugunun farknda.
lster Kuzey Afrika'daki ky meclisleri olsun, ister Bat Afri-
54 cryilwnltn l.nohkn
ka'daki toplanularda olsun, gelenege gre bir kyde yaanan
kavgalarn halkn nnde zlmesi gerekir. Bununla biraz
mizahi kolektif zeletiriyi kast ediyorum, nk herkes so
nunda rahatlar ve aslnda en sonunda herkesin istedig; de bu
dur. Aydnlar yava yava halkn arasna kantka btn o
hesap kitaptan, btn o tuhaf suskunluklardan, art niyetten,
o eytani dncelerden ve gizlilikten kurtulurlar. Bu adan
cemaatin oktan zafere ulatn, kendi n, kendi mant
n yaydm syleyebiliriz.
Fakat kurtulu mcadelesinin etkisini henz yeterince his
settirmedii blgelerde smrgesizletirme gerekletiinde,
oradaki akgz, iten pazarlkl, kurnaz aydnlarn smrge
burjuvazisiyle ilikilerinden kaptklar davram ve dnce
biimlerinin bozulmadan kald da vakidir. Dnn smrge
ciliinin ve bugnn ulusal otoritesinin mark ocuklar, ki
mi ulusal kaynaklarn yanalannasn ynetirler. Kimsenin
gznn yana baknayan bu aydnlar, gizli planlar ve meru
yamalarla -ithalat-ihracat holdingleri, limitet irketler, bor
s oyunlar ve imtiyazlar- artk ulusallam bu yoksulluun
zerine karlar. Ticaretin millileti rilmesi, yani pazarlarn ve
kelepir frsatlarn yalnzca ulusa ayrlmasnda srar ederler.
Doktrin olarak, ulusun soyulmasnn milliletirilmesi gerekti
ini ileri srmektedirler. Tutumluluk dnemi denen bu ku
rak ulusal evrede yamalamada gsterdikleri baar hemen
halkn iddetine ve fkesine yol aar. Afrika'nn ve dnyann
bugnk koullarnda, bamsz ve yoksul olan bu halk hzla
ivme kazanan admlar atarak toplumsal bilince eriir. Kk
bireyciler bunu ok gemeden bizzat greneceklerdir.
Ezenin kltrn asimile etmesi iin smrge tebasnn
baz entelektel zelliklerini rehine brakmas gerekiyordu.
fn!/ l:non 55
rnein asimile etmesi gerekenlerden biri de smrge burju
vazisinin dnme biimidir. Smrge aydnnn diyaloa gi
rememesinde grlebilir bu. nk bir ama ya da dncey
le karlau zaman kendini nemsizletirmeyi bilmiyor. te
yandan, halkn iine girip mcadele ettiinde aknlktan
aknla boulur. Halkn iyi niyeti ve drstl onun tam
anlamyla elini kolunu balar. O zaman da poplizm riski or
taya kar. Hkme dntrd halkn her szne kafa sal
layan "evet efendim"ci biri haline gelir. Ama fellahlar, isizler,
alar hakikate gz dikmezler. Hakikati temsil ettiklerini sy
lemezler, nk hakikat tm benlikleriyle onlardr.
Bu dnemde aydn kaba bir oportnist gibi davranr. Asln
da manevralanndan vazgememilir. Halk onu reddetmeyi ya
da mat etmeyi asla dnmez. Tek istedikleri btn her eyin
ortaklaa kullanlmasdr. Smrge aydnnn kitlelerin dalga
dalga kabarma katlmas, tuhaf bir ayrnt mera k yznden
duraksar. Bu, halkn zmlereye kar olduu anlamna
gelmez. Tam tersine, olup bilenin kendisine aklanmasn
takdir eder, bir akl yrtmenin ardndaki mant anlamak
ister, nereye gittiklerini grmek ister. Ama smrge aydm,
halkla ortak yaamnn bamda ayrntlara ncelik verir ve bu
yzden mcadelenin gerek amac olan smrgedlii yenme
yi unutur. Mcadelenin okbiim li hareketine kendini kaptt
ran aydn yerel grevlere yountama eilimindedir; bu g
revleri cokuyla yapsa da hemen her zaman fazla bilgilik tas
lar. Btn her zaman gremez. Halk devrimi denilen huu
uyandrc bu kartrc ve ufalayc makineye, disiplin, uz
manlk ve alan nosyonlann katar. Cepheyle ilgili belirgin ko
nulara kendini kaptrdndan hareketin birliini gzden ka
rr ve yerel baarszlk karsnda kukuya, hatta umutsuz
lua kaphr. Halk ise en bandan itibaren btnsel bir tutum
S6 ycry!ililnoin lanetlileri
takmmtr: "Ekmek ve Toprak. T oprag ve ekmei nasl elde
edebiliriz?" Halkn inat, dar kafal ve grnte smrh bu
bak as, kesinlikle en deerli ve en etkili davran modeli
olur.
Hakikat sorununu da ele almamz gerekir. Halka gre, her
zaman iin, ancak kendi ulusundan insanlar hakikatc hak ka
zanmtr. Bu tutumu hibir mulak gerek, ruhun effafl
na ilikin hibir sylem sarsamaz. Smrge insan smrge
durumu yalanma yalanla tepki gsterir. Kendi milliyelinden
kardelerine kar ak ve drst, smrgeciye kar ise ger
gin ve anlalmazdr. Smrge rejiminin yklmasn hzland
ran, ulusun ortaya kn besleyen, hakikattir. Yerlileri ko
ruyan ve yabanclarn kaybetmesine yol aan ey hakikattir.
Smrgecilik koullarnda hibir hakiki davran yoktur. Iyi
olansa onlara en

ok zarar veren eydir.

Bu yzden bata smrge toplumunu yneten Manidligin
smrgesizletirme dnemi srasnda da bozulmadan korun
duunu grrz. Gerekten de smrged, dnan olmaktan,
uzla:maz kart olmaktan, zellikle ldrlecek insan olmak
tan asla lnrtulamaz. Ezen, kendi alan iinde hareketi, tahak
kt"nn, sonr ve wlan hareketini var klar. teki blgeye ise
snrgeleirilen, yamalanan smrge halk reklenmitir
ve ky blgelerinden metropol"n saray ve dakiarna doru
dan doruya giden bu hareketi elinden geldiince besle .
Donmu bu blgede deniz durgundur, palniyeler esimiyle
hafife sallanr, dalgalar kylara vurur ve hammaddeler du
rup dinlenmeden gidip gelirken smrgecinin varln me
rulatnr. Oysa bu
arada canldan ok lye benzeyen smr
ge halk hi deimeyen ryas iinde bzlr kalr. Tarihi
yapan smrgecidir. Onun yaam bir destan, serven dolu
bir maccradr. O, mutlak balangtr: Bu topraklan biz ya
rattk." Sreen neden de odur: "Biz buradan ayrlrsak her
ey biter, bu lke Ortaa'a geri dner." Smrgecinin kar
sndaki ''atalardan kaln0 gelenekler"ine saplanp kalm ve
iten ie yanp tutuan uyuuk insanlar ise smrge merkan
tilizninin yaranc dinamizmine neredeyse taiam bir ere
ve salar.
Smrgeci tarih yapar ve yaptn da bilir. Srekli metro
polUn ;rihine deindii iin, kendisinin bu metropoln bir
uzants olduunu aka gsterir. Dolaysyla yazd tarih
yalnzca yamalad lkenin tarihi deil, btn yama\ar,
tecavzleri ve alktan ldrmeleriyle kendi ulusunun da ta
rihidir. Smrge halknn mahkm edildii hareketsizliin
sorgulanmas iin, smrge halkn kendi ulus tarihinin, s
nirgesizletirne tarihinin var olabilmesi amacyla smrge
cilik tarihine, yamalama tarihine son vermeye karar vermesi
gerekir.
Blmlere ayrlm, hareketsiz, Man i ci bir dnya, heykeller
dnyas: Fethi yneten generalin heykeli, kpry yapan m
hendisin heykcli. Krbalaya krbalaya derilerini yzp orta
ya kard onurgalan talaryla ezen, kendisinden ok emin
bir dnya. Smrge dlnyas budur ite. Smrge halk hap
sedilmi bir insandr; apartheid smrge dnyasnn blmle
re ayrlnasnn yalnzca bir biimidir. Smrge halknn
rendii ilk ey, kendi yerini bilmesi ve snrlan amanasdr.
Bu nedenle smrge halknn hayalleri her zaman kastarla il
gilidir: eylem hayalleri, saldrgan hayaller. Ryamda srad
gm, yzdm, kotuumu, nrnandgnt grdm. Kahka-
s: yer)"iLinin J.nd;lri
ha attm, bir srayta bir nehri getigimi, peimdeki araba
konvayunun beni asla yakalayamadgm grdm. Smrge
lerme dneminde smrge halk akam dokuzdan sabah al
oya kadar zgr olmaktan asla vazgemez.
Smrge halk kaslarnda biriken bu saldrganl nce
kendi halkna yneltir. Siyahlarn kendi aralarnda dalatkla
r dnemdir bu; polislerle sorgu yarglar Kuzey Afrika'daki
su orannn artc art karsnda ne yapacaklarn bile
mezler. Bu olgunun nasl deerlendirilmesi gerektiini daha
sonra greceiz.2 Smrge halk smrge dzeni karsnda
srekli gerilim iindedir. Snrgednin dnyas dUman bir
dnyadr; dlayan ama ayn zamanda da imrenme yaratan bir
dnya. Smrge halknn smrgecinin yerini alma hayalin
den hi vazgemediini belirtmitik. Smrgeci olma deil,
onun yerine geme arzusu. Smrge ygnlar buldozer gibi
ezip geen bu dman, baskc ve saldrgan dnya, yalnzca
olabildigince abuk kamak istedikleri bir cehennemi deil,
korkun beki kpekleriyle korunan ok yakndaki bir cen
neti de temsil eder.
Smrge halk her zaman tetiktedir: Smrge dnyasnn
birok simgesinden dolay kafas kartndan snr geip
gemediginden hibir zaman emin olamaz. Smrgecinin y
nettii dnya karsnda smrge halk susuzluu kantlana
na kadar her zaman suludur. Ama bu sululuk smrge hal
knn kabul ettii bir sululuk deildir, daha ok bir tr lanet
olarak, Demokles'in klc olarak grlr. Ama smrge halk
ruhunun derinliklerinde hibir otoriteyi kabul etmez. stn
de egemenlik kurulmutur ama ehlilememitir. Aalanr
2 Dkz. 5. Blun: SomUrgc Sava ve Zihinsel Bozukluklar.
ama aalandna asla inanmaz. Smrgecinin zerine atla
mak iin dikkatinin dalmasn sabrla bekler. Yerlinin kasla
n srekli gergindir, beklemededir. Kaygl ya da dehete d
m olduu hi sylenemez. Aslnda av rolnden kp avc
olmaya her an hazrdr. Smrge halk ezilen biridir ama ezen
olma hayalini srekli kurar. Jandarmalar, ktatardaki kalk
borula n, askeri gsteriler ve dalgalanan bayraklar gibi toplum
simgeleri ayn anda hem ketleyici hem de tevik edicidir. Bu
simgeler "olduun yerde kal" deil, daha ok "doruyu yap
maya hazr ol" mesajn tarlar. Gerekten de, smrge halk
uyumaya ve unutnaya balasa bile, smrgecinin kibri ve s
mrge sisteminin salamln snama endiesi ona biiyUk a
tmann sonsuza kadar ertelenemeyeceini ok sk hatrlatr.
Smtirgednin yerini almaya ynelik bu itki, kaslarn srekli
gergin olmasn salar. Baz duygusal koullarda engelin hare
keti hzlandrd bilinen bir olgudur.
Smrgeciyle smnilen arasndaki iliki fiziksel ktle ili
kisidir. Smrgeci say olarak fazla olan hasmma kar kendi
gcn ne srer. Smrgeci tehircidir. Gvenlik endiele
riyle, smrge halkna "Burada efendi benim "i yksek sesle
haurlaur. Smrgeci, smrge halkmda danya kmasna
izin vermedii fkeyi canl tutar. Smrge halk smrgecili
n sk dokunmu rmcek a iine skmur. Ama smr
gecinin isel olarak sahte bir duyarszlamaya ulaahitdiini
grmtk. Smrge halknn kas gerilimi dnem dnem ka
bileler, klanlar ve bireyler aras kanl kavgalarda patlar.
Bireysel dzeyde saduyunun gerekten reddine tank olu
ruz. Snrgeci ya da polis smrge halkm gece gtindz d
vebilir, aalayabilir, diz kltirebilirken, smrge halknn
baka bir smrge halknn en ufak bir dmanca ya da sal-
60 )Cr)'li,ini lnctlilcri
drgan bakmda bana uzanmas da az grlen bir ey de
ildir. nk smrge halknn son aresi kendi kiiliini
kardeine kar savunmasdr. Kabileler aras savalar bellein
derinliklerine gml asrlar kadar eski kinlerio srmesine
hizmet eder yalnzca. Smrge halk kendisini tm kas ve ru
huyla kan davasna atarak smrgeciliin asla var olmadn,
her eyin eskisi gibi sUrdn, tarihin devam ettiini kendi
sine kabul ettirmeye alr. Sanki kardeler aras kan glne
kolektif olarak atlmak, engeli grmelerini engellemelerine ve
sonunda onaya kmas kanlmaz olan smrgecilie kar
silahl mcadeleyi mmkn olduunca engellemeye yetermi
gibi, topluluklar dzeyinde ok iyi bildiimiz "ban kuma
gmme tavrnn nemini burada aka kavrarz. Bylece ka
bileler aras savalarda kolektif olarak kendi kendini ok so
mut bir biimde yok etme, smrge halknn kas gerilimini
rahatlatan yollardan biri haline gelir. Btn bu davranlar
tehlike karsndaki lm reOeksleridir; smrgecini n varl
n ve egemenliini pekitiren ve bu insanlarn aklc olmad
na onu ikna eden bir intihar eylemini temsil eder. Smrge
halk din sayesinde de smrgeciyi dikkate alnamar baarr.
Kadercil ik ezenin tm sorumluluunu ortadan kaldrr, kt
lklerin, sefaletierin ve yazgnm nedeni Tanr'ya balanabilir.
Birey bu ekilde Tanr'nn buyurduu ykm kabul eder, s
mrgecinin ve yazgnn nnde eilir ve isel yapsnn bir
anlamda yeniden yaplanmasyla ta gibi sakinleir.
Ama bu arada yaam devam eder ve azgelimi toplumlar
da ok sk grlen korkun mitler sayesinde smrge halk
saldrganln ketler: bu mitler, her atlan yanl admda or
taya kan kt ruhlar, leopar adamlar, ylan adamlar, alu
ayakl kpekler, zombiler, smrge halkn smrged dnya
dan ok daha dehet verici tabular, engetler ve yasaklar dn-
yasyla kuatan, ucu buca olmayan devler ya da kk hay
vancklar srOstidOr. Yerli toplumunun her yanna nfuz
eden bu boyolu styap, libidonun alma tarznda ok bdir
gin ilevler yerine gerir. Gerekten de, azgelimi toplumla
rn karakteristiklerinden biri de, libidonun esasen grup ve ai
le konusu olmasdr. Kendi karsndan baka bir kadnla cin
sel iliki kurduunu rlyasnda gren erkein rlyasm aka
anlatt ve erefi ineinen aileye ya da kocaya cezasn ayni
olarak dedii veya birka gn karlksz alt toplumlar
antropologlar tarafndan ok sklkla anlatlmtr - yeri gel
miken syleyelim, bu rek szde tarihncesi denen lOp
lumlann bilinaltma byk nem verdiinin kantdr.
Mit ve byU atmosferi beni korkuturken kuku duyulmaz
bir gereklik gibi ilev grUr. Beni dehete dUOrUrken gele
neklerle ve topraklarmm ya da kabilemin tarihiyle bUtnle
tirir, ama ayn zamanda da bana gUven verir, bir stat, bir me
deni hal belgesi baheder. Azgelimi lkelerde gizli alan, ta
mamen byyle ynetilen kolektif bir alandr. Beni hareket
lerin billursu bir sUrekiilikle tekrarlandg bu iinden kl
maz an iine soktuunda, benim kendi dnyam, bizim ken
di dnyamz olunianm olur. Inann bana, zombiler smr
gecilerden ok daha korkuntur. Ank sorun smrgeciliin
zrhlarla evrili dnyasyla uyum iinde olmak deil, i yap
madan, yere tUkUrneden ya da gece darya kmadan nce
kere dnmektir.
Doast, byl glerin artc derecede benci olduk
lan ortaya kar. Yabanchkla damgalanm smrgecinin g
c azaldka azalr. Onlara kar savamak iin hibir neden
yoktur, nk asl nemli olan mitsel yaplarn yaratt deh
etli dmanlardr. Her eyin hayal dzeyinde devaml bir ha
smlamaya indirgendii aktr.
62 ycryil1ilniin l"ncllilcri
Ama kurtulu mcadelesinde, bir zamanlar hayal dnyas
na kaplnu, dile gelmez dehetlerin tutsa olmu, gene de
kendini dl kargaaya brakmaktan mutlu olan bu halk
paratanr, yeniden biimlenir, ok gerek ve acil atmala
rn kan ve gzyalar iinde dllenir. Mcahitleri beslemek,
nbetileri yerletirmek, en temel gereksinimlerden yoksun
ailelerin yardmna komak, ldrlen ya da cezaevine giren
bir kocann yerini almak - btn bunlar kurtulu mU cadele
sinde halktan stlenmesi talep edilen somut grevlerdiL
SmUrge dnyasmda smrge halknn duygusall kostik
bir maddenin yakng ak bir yara gibi tetiktedir. Ruh k
lr, kendi kendini yok eder ve birok uzmann smrge hal
knn isterik bir tip oldugunu sylemelerine yol aan kas
spazmlaryla kendine k bulur. Kiiliin zyle srekli ile
tiim kuran grtnmez gzellerin izledii bu etkilenebilirlik,
krizin kaslarla zlmesinden an erotik bir haz alr.
Smrge halknn etkilenebilirliinin baka bir yn de,
dansn esrikliiyle enerjisi tkendii zaman grlebilir. S
mrge dnyasna ilikin btn incelemelerin dans ve byl
glerin eline geme olgusunu kavramak zorunda olmas
bundandr. Smrge halknn rahatlama yntemi, vahi sal
drganlk ve igdsel iddetin tam olarak kanalize edildigi,
dntrid ve el abukluuyla uzaklatnld bu kas or
jisidir. Dans emberi serbest bir emberdir. Korur ve glen
dirir. Belirli gn ve zamanlarda kadnlarla erkekler belirli bir
yerde toplanr ve kabilenin ciddi baklar altnda, dzensiz
grnen ama aslnda ar ritellemi bir pandomim yapar
lar; bu pandemirde kt gleri kovmak, kurtulmak ve ken
dini ifade etmek iin bir cemaat ba sallayarak, vcudunu ile
ri geri sallayarak, grkemli ve kendiliinden hareketlerle oy
nar. ember iinde her eye izin vardr. Aya daha yakn ol-
fr.onu t''"'"' 63
mak istermi gibi trmanlan kk tepe ile ykanma, temiz
lenme ve arnnann dansla sembolize edildii nehir kys
kutsal yerlerdir. Her

eye izin verilir, nk aslnda bir araya

gelmenin tek amac ar yklenmi \ibidonun ve bastrlm
saldrganln volkanik bir patlamayla zlmesini salamak
tr. Simgesel cinayetler, figratif geit trenleri, dsel oul
cinayetler, btn bunlar danya kmak zorundadr. Btn
ktlkler kzgn !av gibi fkeyle darya szp yok olur.
Bir adm daha atnca kendimizi tamamen byl glerin
denetiminde buluruz. Aslnda bunlar rgtlC cinlere teslim
olup bunlardan kurtulma toplantlardr: vampircilik, zombi
lerin, cinlerin ve nl Voodoo tanrs Legba'mn esiri olma. Bu
kiilik zlmesi, erimesi ya da blnmesi smrge dnyas
mn istikrarn salamada kilit bir rol oynar. Yolda kadnlarla
erkekler ayaklarm sabrszlkla yere vurmaktadr, sinirler "ge
rilmi"tir, dndtiklerinde kye huzur, bar ve sknet gelir.
Kurtulu mcadelesi srasnda bu ritellere ynelik ilgiden
grlmemi bir uzaklama yaanr. Sn duvara dayal, bak
boaznda ya da daha doru bir ifadeyle elektrik kablosu cin
sel orgamna balyken smrge halk hikaye anlatmaktan
vazgemek zorunda kalr.
Yllar boyu sren gerekdhktan sonra, en artc hayal
letle uratktan sonra, smrge halk elinde silahla varln
tehdit eden tek gcn snrgeciliin- karsna en nihayet
dikilir. Ate ve barut arasnda byyen smrge halknn gen
leri, zombi atalarla, iki bal atlarla, dirilen llerle ve esnerken
bedene giren cinlerle alay etmekte tereddt etmez. Smrge
halk gereklii kefeder ve bunu praksisinin hareketi iinde,
iddet uygulamas ve kurtulu projesi iinde dntitrr.
Smrge dnemi boyunca bu iddelin srekli n planda
64 ycryO/.Inln landibi
tutulmasna karn gene de bir ie yaramacn gOrmtk.
Dansn ve byl glerin denetimine girme sayesinde duy
gusal boalmalarla kanalize edildiini de grmtk Karde
kavgalarnda nasl heba olduunu grmtk imdi sorun,
yn deitirmektc olan bu iddeti ele geirmek tir. Bir zaman
lar iddet mitlerle yatrlr ve kolektif imihar yollar bulur
ken, yeni koullar iddetin yn deitirmesine olanak sala
maktadr.
Siyasal taktik ve tarih asndan smrgelerin kurtuluu
amzda ok nemli yeni bir kuramsal sorun yaratr: Ulusal
kurtulu hareketi iin koullarn olgunlam oldugunu ne
zaman anlayabiliriz? tk eylem hatt hangisi olmaldr? S
nrgesizletirme eitli biimlere brndinden, mantk
tereddt eder ve hangisinin gerek smrgesizletirme hangi
sinin sahte oldugunu sylemekten kamr. Angaje insan iin,
kullanlacak ara ve taktikleri, yani tutum ve rgtlenmeyi
kararlaurnann aciliyet gerektirdiini ileride gorecegiz. Bu
yoksa, korkun gerici riskler ieren kr bir iradecilikten ba
ka bir ey olmaz.
Smrge dneminde smrge halknn iddetine yeni yol
lar, yeni yatrm kutuplan aan gler hangi.leridir? Bata si
yasi partiler ile aydn ya da ticari sekin\ er. Ne var ki baz si
yasi gruplarn zellii, ilkeli olmalar ama slogan atmaktan
kanmalardr. Smrge dneminde bu milliyeti siyasi par
tilerin faaliyetleri yalnzca seimlerle ilgilidir ve halklarn
kendi kaderini tayin hakk, haysiyet ve a kalnama hakk te
mas zerine, "bir insan -bir oy ilkesinin saysz kez dile ge
tirilmesi zerine bir dizi felsefi-siyasal sylevden baka bir ey
deildir. Milliyeti siyasi partiler hibir zaman smrgecinin
karsna dikilme ihtiyac zerinde durmazlar, nk amala
n hi de sistemin radikal bir ekilde devrilmesi deildir. Pasi
fist, yasalc ve aslnda dzenin, bu yeni dzenin yanda olan
bu siyasi gruplar, kendileri iin temel nemdeki bir eyi s
mrgeci burjuvaziden nobranca isterler: "Bize daha fazla ikti
dar verin!" iddet konusunda sekinlerin kafas net degildir.
Szlerinde iddet yanls, davranlarnda rdormisttirler. Bur
juva milliyeti siyasi liderler bir ey sylediklerinde, gerekte
bunu dOnmediklerini ak bir ekilde ortaya koyarlar.
Milliyeti siyasi partilerin bu zelliklerini hem siyasi lider
lerinin hem de yandalarnn niteliine balamak gerekir.
Milliyeti partilerin destekleyicileri ehirli semenlerdir. S
mrge durumundan ya mr salamaya balayan -elbette acna
cak bir yarar!- iiler, retmenler, kk esnaf ve kOk
dkkan sahipleri kendi karlarna bakar. Bu destekleyiciler
daha iy bir yaam ve Ucretlerin iyiletirilmesini ister yalnz
ca. Bu siyasi partilerle smrgecilik arasndaki diyalog hi ke
silmeden srer. Yaplacak dzenlemeler tartlr, seimlerde
tam temsil, basn Ozgrl, dernek kurma hakk tarttlr.
Reformlar ele alnr. Bu yUzden, smrge halknn byk b
lmnn metropoldeki siyasi parti ubelerinin aktif yeleri
olmas kimseyi anmamal. Bu smrge insanlar, "iktidar
proletarya ya!" soyut slogan altnda mcadele ederler ve ken
di Ulkelerindeki mcadelenin ncelikle milliyeti sloganlarla
yrtlmesi genktiini unuturlar. Smirge aydm saldrgan
ln, smrgecinin dnyasyla zdeleme ynndeki ks
men rtk iradesine yatrmur. Saldrganln kendi karla
rnn, bireysel karlarnn hizmetine vermitir. Dolaysyla
bir tr azat edilmi kleler, bireyset olarak kurtulmu hazr
bir kleler snf kolaylkla doar. Aydn, bu azat edilmilerin
66 ycrylminUn l.uctlikr
saysn artrma ve bunlardan oluan hakiki bir snf yaratma
yollarna bavurur. te yandan halk kitleleri bireylerin baa
r ans artarken durup izlemeye hi niyetli deildir. Onlar s
mtirgecinin konumunu deil, yerini talep ederler. Smrge
halk muazzam ogunluuyla snnrgecinin iftliini ister.
Onlara gre, smrgeci ile rekabete girmek sz konusu d"eil
dir. Onun yerini almak isterler.
Milliyeti panilerio yrtt propagandada kyllk sis
tematik olarak darda tutulur. Oysa smrge Olkderde yal
nzca kyllerin devrimci olduu aktr. Kaybedecei hibir
ey yoktur, ama kazanaca ok ey vardr. Kyl, snf d ve
a kimse yalnzca iddetin kendisine yardmc olabileceini
abucak kefeder. Ona gre asla uzlama olamaz, hibir taviz
verilemez. Ya smrge olunur ya kurtulunur: bu yalnzca bir
g ili kisidir. Smrlen, kurtuluunun var olan btitn ara
larn kullanlmasn gerektirdiini kavrar; bu aralardan ilki
de iddettir. Bay Guy Mollet l956'da Cezayir'deki Fransz
yerleimcilere teslim olunca, Ulusal Kurtulu Cephesi (FLN)
nl bildirisinde, smrgeciliin ancak boazna bak da
yandnda gevediini belirtti. Tek bir Cezayirh bile bu sz
ckleri ar iddet yanls bulmad. Bildiri btn Cezayiriiie
rin yreinde hissettiklerini dile getirmekten baka bir ey
yapnamt: Smrgecihk ne dnen bir makine ne de mu
hakeme yetenei olan bir bedendir. Smrgecilik plak id
deuir ve ancak daha byk bir iddetle karlatnda boyun
eer.
Belirleyici fn geldiinde, o zamana dek hareketsiz kalm
olan smrge burjuvazisi harekete geer. Yeni bir kavram or
taya atar; bu aslnda smrge durumunun yaratt bir eydir:
iddetsizlik Bu iddetsizlik, en kaba biimiyle, smrge ayd
nna ve i dnyasnn sekinlerine smrge burjuvazisinin
onlarla ayn kariara sahip olduunu ve bu yzden ortak ya
rar iin anlamann acil ve olmazsa olmaz olduunu ifade
eder. iddetsizlik, sonradan pimanlk duyulacak bir hareket
yapmadan, onarlmaz durumlar ortaya kmadan, kan dkll
meden nce grlme masasnn evresinde smlrge sorunu
nu zmeye ynelik bir giriimdir. Ama kitleler grme ma
sasnn evresine iskemlelerin yerletirilmesini beklemeden
sorunu kendi ellerine alarak yakmaya ve ldrmeye balarsa,
ok gemeden "sekinler" ve milliyeti burjuva panilerinin li
derleri hemen smlrge yetkililerine koarak, "Durum ok
ciddi! Nereye varr bilmiyoruz. Bir zlm, bir tUr uzlama
bulmalyz," derler.
Bu uzlama kavram smrgesizlelirme olgusunda ok
nemlidir, nk hi de basit bir mesele deildir. Uzlama
hem smrge sistemini hem de yeni palazlannakta olan mil
li burjuvaziyi kapsar. Smrge sisteminin yandalar, kitlele
rin her eyi yok edebileceklerini anlar. Havaya uurulmu
kprler, talan edilmi iftlikler, basknlar ve sava ekonomi
ye ciddi ekilde sekte vurabilir: Uzlama, milli burjuvazinin
de gndemindedir; byle bir kasrgann olas sonularm n
gremediinden ve aslnda bu kargaann onlar silip spre
ceinden korktuundan smrgecileri yarurmaya koar:
"HlM katliam durdurma olanamz var, kitleler hala bize
gveniyor; her eyi tehlikeye atmak istemiyorsanz acele
edin." Olaylar bir adm ileri giderse, milliyeti partinin lideri
iddetle arasna mesafe koyar. Bu Mau-Mau'larla, bu terrist
lerle, bu kasapiarta hibir ilgisi olmadn yksek sesle ilan
eder. En iyi durumda terristlerle smrgeciler arasndaki bir
no man
'
s land'a barikat kurar ve "arac" olma talebinde bulu
nur, yani smrgeciler bu Mau-Mau'larla griemeyeceiin
den, kendisi grmeleri bizzat balatmaya hazrdr. Dolay
syla ulusal mcadelenin bu cephe gerisi, halkn savan te
ki tarafnda olmaktan hi vazgemeyen bu kesimi, kendisini
grmelerin ve uzlamann n cephesine -tam da smrge
cilikli ilikiyi asla koparnamaya zen gsterdiginden-frlatl
n bulur.
Grmelerin balamasndan nce, milliyeti partilerin
b
yk ounluu en iyi durumda bu "barbarlk" aklamak ve
mazur gstermekle yetinir. Halkn mcadelesiyle aralanna
mesafe koyarlar ve metropol basn ile kamuoyunun lanetie
dii eylemleri zel konumalarda knadklar da sklkla du
yulur. Olaylar nesnel deerlendirebilme saplantlar, hareke
te geeremelerinin meru mazeretidir. Ama smrge ayd
nyla milliyeti parti liderlerinin bu klasik tutumlan hi de
nesnel deildir. Aslnda onlar, kitlelerin bu pervasz iddeti
nin kendi karlarn savunmann en iyi arac olduundan
emin deildirler. Dier yandan, iddet ieren yntemlerin et
kin olmadna da inanrlar. Onlara gre, smrge basksn
iddet yoluyla krmaya ynelik her giriimin umutsuz bir a
ba, bir intihar eylemi olduuna kuku yoktur. nk smr
gecilerin tanklannn ve avc uaklarnn zihinlerindeki yeri
byktr Onlara "Harekete gemeliyiz! " dendi;nde, aklla
nna atlan bombalar, yollarda hzla ilerleyen tanklar, mermi
yamuru, polis gelir - kprdamadan kalrlar. Batan kaybet
milerdir. iddet yoluyla zafere ulaamayacaklarm gsterne
mize gerek yok; onlar bu geei gnlk yaamlarnda ve si
yasal manevralannda kantiariaL Engels'in, ocuksuluk amu
Bay Dlring ile nl polemiinde yazdgna benzer ocuksu
bir konumda kalmlardr: "Tpk Robinson'un kendine bir
kl bulabitmesi gibi, Cuma'nn da bir sabah elde dolu bir ta
banca ile ortaya ktn kabul edebiliriz ve o zaman tm 'zor'
ilikisi tersine dner: Cuma buyurur ve Robinson iman gev
rercesine alma zorunda kalr. . . Demek ki, tabanca klc ye
ner ve zorun yaln bir isten ii olmadn, ama kullanlmas
iin ok gerek nko
ull
ar, zellikle en yetkin olanlarn o
denli yetkin olmayanlan alt ettii aletler istediini.; ayrc< bu
aletlerin retilmesi gerektiini, bunun d en retkin zor ara
lar, kabaca sylemek gerekirse en yetkin silahlar reticisini n,
o denli yetkin olmayaniann reticisini yendii anlamna gel
diini, ve ksacas, zorun utkusummsilah retimine, ve silah
retiminin de genel olarak retime, yani "ekonomik g"e,
"ekonomik durum"a, zorun emrinde bulunan maddesel ara
lara dayandn, en ocuksu belitler heveslisi bile kukusuz
kavrayacaktr. "3 Aslnda reformis liderler de ayn eyi syler:
"Smrgedlere kar neyle savamay umuyorsunuz? Bakla
rnzla m? Av tfeklerinizle mir
Evet, her ey sonunda bu zor aralannn payiarma da
yal olduundan bu aralar iddet alannda nemlidir. Ama
bu adan, smrge topraklannn kurtuluu konuya yeni bir
k tutar. rnein gerek bir smrge sava olan spanya Sa
va'nda, 181 0 bahar saldrs srasnda 400 bin kiilik byk
bir askeri gce sahip olmasna karn Napolyon geri ekilmek
zorunda kalmt. Gene de Fransz ordusu sava aralar, as
kerlerinin kahramanl ve liderlerinin asker dehasyla tm
Avrupa'y titreui. Napolyon ordusunun muazzam kaynakla
ryla kar karya kahnca sarslmaz bir ulusal imanla hareket
eden lsp:yollar, yirmi be yl nce Amerikan milisierinin ln-
--------
.- Engd: Anti-Duhring, ll Ksm. Bolim. zor Kru". Turkc bsk, Sl
Yaynlar, Ekim 195
70 )'Cr)ti/iiulin loclokri
giliz glerine kar denedii gerilla savan kefettiler. Ama
gerilla sava, smrge halknn bu iddet arac, kartellerle te
keller arasndaki kresel rekabeue yeni bir unsur oluturma
d taktirde bir ie yaramaz.
Smrgeciliin balangcnda, Kongo ve Nijerya'dan Fildi
i Kylan'na kadar tm geni topraklar tek bir askeri mfre
ze igal edebilirdi. Ama bugn smrge halknn ulusal m
cadelesi tamamen yeni bir durumun parasdr. Kapitalizm
yaylnac aamasnda, smrgeleri, ilenit ilenmez Avrupa
pazarna gnderilebilen hammadde kayna olarak gryor
du. Sermaye birikimi evresinin ardndan bugn kapitalizm
k<rllk nosyonunu deitirmitiL Smrgeler pazar olmu
tur. Smrge nfusu, tketici pazardr. Bunun sonucunda
smrgede srekli garnizon tutulmas gerekirse, ticaret ak
satsa, dier bir deyile imal edilmi nallarla sanayi mallan ar
tk ihra edilenezse, askeri g kullanmann ,zm olarak
bir yana braklmas gerektii aktr. Klelik modelindeki
kr tahakkm, metropol iin ekonomik adan karl deildir.
Metropol burjuvazisi iindeki tekelci grup, politikas yalnzca
silah gcne dayanan bir hkmeti desteklemez. Metropol
deki finansrlerle sanayicilerin hkmetlerinden beklemisi,
smrge halklan yok etmesi deil, ekonomik anlamalarla
kendi "meru karlarnt korumasdr.
Dolaysyla kapitalizm ile smrge topraklannda alevlenen
iddet yanls gler arasmda nesnel bir su ortakl vardr.
Ayrca smrge halk ezene kar tek bana deildir. Kuku
yok ki ilerici lke ve halklarn siyasal ve diplomatik destei
de arkasmdadr. Ama en nemlisi fnn gruplannn aralarn
daki acmasz s<wa ve rekabettir Berlin Konferans, param
para olmu Afrika'y drt Avrupa bayrana blmeyi ba-
armt. u anda en nemli ey, Afrika'daki bir blgenin
Fransz ya da Belika egemenlii allmda olup olmad degil,
ekonomik blgelerin gvenlik iinde olup olmaddr. Top
u ateinin ve yaklm topraklarn yerini ekonomik bagml
hk almtr. Bugn isyanc bir sultan hasurma sava srd
rlmyor artk. Olaylar daha i ncelikli, daha az kanl hale gel
di; Castro rejimini devirmek iin sessiz planlar yaplyor. Gi
ne'nin boaz sklyor, Musaddk tasfiye edildi. iddetten
korkan ulusal !iderler, smrgeciliin "hepimizi kesece
inden korkuyarsa ok yanlyor. Ordu elbette fetih gnleri
ne uzanan kurun askerlerle oynamaya devam ediyor, ama
mali karlar ok gemedenonlarn ayaklarn yere bastrr.
Dolaysyla lmh milliyeti siyasi partilerden, iddialarn
ak seik dile getirmeleri ve her iki tarafn karlarna sayg
duyarak smrgeci ortakla birlikte sakince ve soukkanllk
la bir zm bulmaya almalan istenir. ounlukla sendi
kacln karikatr olan bu milliyeti reformis hareketin bir
eyler yapmaya karar verdiinde ar barl yntemler kul
lanaca grlr: ehirlerdeki birka fabrikada ii durdurmak,
bir lidere sevgi gsterisinde bulunmak iin kitlesel mitingler
dzenlemek, otobsleri ya da ithal mallarn boykot etmek.
Btn bu yntemler smrgeci yetkililer zerinde bask kur
nakla kalmaz, insaniann hoalmalarn da salar. Bu k uy
kusu terapisi, halkn hipnozu bazen baarl olur. O zaman
grme masasndan, Gabon Cumhurbakan M'ba'ya resmi
bir ziyaret iin Paris'e geliinde yle demesine olanak sala
yan bir siyasal gndem kar: "Gabon bamsz bir Ulkedir,
ama Gabon ile Fransa arasnda hibir ey deimedi, statko
devam ediyor." Gerekten de tek deien ey Bay M'ba'nn
Gabon Cumhurbakan olmas ve o srada Fransz Cumhur
bakannn konuu olmasdr.
72 ycryilt,lliln lanclilcri
Smrge halknn pasifletirilmesinde smrge bu:juvazi
sine "olmazsa olmaz din yardm ve yataklk yapar. Tokat ye
diinde teki yanan eviren, kendisine kar gnah ileyen
leri affeden, tkrlr ve hakaret edilirken hi irkilmeyen
btn o azizler el stnde m tu lur ve rek gsterilir. Smr
ge lkelerin sekinleri, o azatl kleler, bir zamanlar hareke
tin bamdayken sonunda kanlmaz olarak bir micadele tak
lieli retirler. Klecilik yanltiarm utandrmak ya da kleleri
ezen rakip finans gruplarna gln bir htimanizm ideolojisi
salamak zere karde klelii Lerimini kullamrlar. Aslnda
hibir zaman gerekten klelere hitap etmezler, asla onlar
so m lolarak harekete geirmezler. Tam tersine, hakikat -on
lara gre yalan- am geldiinde, sanki hokus pokusla "smr
ge rc.iiminin sonuna yol aabilecek kesin bir silah olarak kit
lesel seferberlik tehclidini savururlar. Bu siyasi panilerde ve
kadrolan arasnda ulusal bamszlk komedisine kastl ola
rak srtlarn dnen devrimciler vardc kukusuz. Ama onla
rm konumalar, inisiyatifleri ve fke patlamalan ok geme
den parti mekanizmasyla aralarn aar. Bu unsurlar yava
yava yahnhr, sonra da kesin olarak uzaklatnhrlar. Ayn za
manda, sanki diyalektik bir ezamanllk varm gibi, smr
ge polisi de tepelerine biner. ehirlerde gUvenlikleri kalma
yan, militanlarm yz evirdii, parti liderlerinin reddettii,
kkn gzyle baklan bu lanetliler sonunda krsala gider.
Ite o zaman, kyl kitlelerin ]eb demeden leblebiyi anladk
larn ve hi hazr olmadklan soruyu hi tereddtsz sorduk
larn kavrarlar: "Ne zaman balyoruz?"
ehirli devrimcilerle kyiiler arasndaki bu bulumay da
ha sonra ele alacaz. Davranlannn gene de ilerici nitelii
ni gstermek iin imdilik dikkatimizi siyasi partiler Uzerin-
fran', fan<Jn 73
de yogunlatralm. Siyasi liderler konumalarnda ulusa "ad"
verir. Bylece smrge halknn talepleri formle edilmi
olur. Ama iinde bir z yoktur, siyasal ya da toplumsal bir
gndem yoktur. Mulak ama yine de ulusal bir biim, bir er
eve vardr, bunu da asgari talep olarak niteleyebiliriz. Ko
numalar yapan, milliyeti basnda yaz yazan politikaclar
halkn umutlarn artrr. Ykclktan kansalar da aslnda
dinleyiciterin ya da okurlarm bilinlerine korkun ykclk
tohumlar ekerler. ounlukla ulusal ya da emik dil kullan
lr. Burada da beklentiler ykseltilir ve hayalgcnn smtir
gc dzeninin dna kmasna olanak salanr. Bazen bu po
litikaclarn bile, Biz siyahlar, biz Araplar" dedii olur ve s
mUrge dnemin
d
e belirsizlik tayan bu kelimelere kutsal bir
anlam yklenir. Bu milliyeti politikaclar atele oynamakta
dr. nkU, yakn bir zamanda Afrikal bir Hcerin bir grup
gen aydna dedii gibi: "Kitlelerle konumadan nce iyice
dnn, kolayca cokuya kaplrlar." Demek ki smrgele
rio tozunu attran tarihin bir h ilesi var.
Siyasi lider halk bir toplantya ard zaman havann
kan koktuu sylenebilir. Ne var Id ogunlukla lider asl ola
rak bir g "gsterisi" ile -bu gc kullanmamak iin- ilgili
dir. Ama korklencn coku -koturmacalar, yaplan konu
malar, kalabalklar, polisin varl, askeri g, tutuklamalar
ve liderlerin lke dna srlmesi-, btn bu ajitasyon in
sanlara bir eyler yapma zamannn geldii izlenimini verir.
Bu huzursuzluk dnemlerinde siyasi partiler sol tarafta skU
net anlarn artrrken sa tarafta ise smrgeci yetkililerin
liberal niyetlerini kavramak amacyla ufku tararlar.
Halk da devrimci yeteneklerini ve ateini canl tutmak iin
toplulugun yaamnn baz olaylarn hatrlar. rnein sk ta-
74 )Cf)'tlY\In(n Janedileri
kipten sonra polise kar gnlerce direnen haydut, tek bana
drt be polisi ldrdkten sonra ldrlen ya da su ortak
larn "ele vermemek" iin intihar eden haydut; bunlarn hep
si halkn klavuzlar, eylem rnekleri ve "kahraman"landr.
Byle bir kahramann bir hrsz, alak, yoz biri olduunu sy
lemeye gerek yok kukusuz. Smrged polisin onu katietme
sine neden olan eylem zellikle smrgeciye ya da smrge
ci mlkne ynelikse, ayrm izgisi ak ve kesindir. zde
leme sreci otomatik olarak iler.
Bu olgunlama srecinde fethe kar ulusal direniin oyna
d tarihsel roln de altn izmemiz gerekiyor. Smrge hal
knn tarihindeki en nemli kiiler, yabanc igaline kar ulu
sal direnie nderlik etmi kiilerdir her zaman. Behanzin,
Soundiata, Samory ve Abdlkadir eylem dneminden nceki
evrede zel bir cokuyla anlrlar. Bu, halkn yeniden yola k
maya, smrgeciliin getirdii durgunluu krmaya ve tarih
yapmaya hazrlanmakta olduunun kantdr.
Yeni ulusun ortaya k ve smrge sisteminin yklmas,
ya bamsz halkn verdii iddete dayal mcadelenin ya da
dier smrge halklarn smrge rejimini frenleyen periferik
mcadelesinin sonucudur.
Smrge halklar yalnz deildir. Smrgeciliin abalarna
karn hudutlarndan havadisler ve sylentiler szar. iddetin
her yerde var olduunu, orada burada patlak verdiini ve ba
z yerlerde smrge rejimini alaa ettiini kefederler. Bu
iddet smrge halk iin yalnzca bilgi salayc deildir, ey
leme ynelik bir rol de vardr. Dien Bien Pu'da Vietnam hal
knn byk zaferi artk yalnzca Vietnamllann zaferi degil
dir. Temmuz 1954'ten itibaren smrge halklar kendilerine
soruyor: "Baka bir Dien Bien Phu zaferi iin ne yapmak gere-
frJnll, funon 75
kir. Nasl yapabiliriz? Bir Dien Bien Phu her smrge insan
nn ulaabilecei bir eydir. Tek sorun, ellerindeki gleri
toplamak, rgllerek ve eylem tarihini saptamaktr. Bu yay
gn iddet atmosferi yalnzca smrge halkn deil, iten ie
kaynayan Dien Bien Phu'larn saysnn farkna varan smr
gecileri de etkiler. Bu nedenle smrgeci hkmetleri hakiki
ve toptan bir panik kaplar. tk hamleyi kendileri yapmak, kur
tulu hareketini saa ekmek ve halk silahsztandrmak ister
ler: Aman abuk, smrge olmaktan karalm! Cezayir gibi
olmadan Kongo'yu smrge olmaktan karalm. Tm Afrika
iin bir plan yapalm. Afrika Topluluu yaratalm, bu Toplu
luu modernletirehm, ama Allah akna smrge olmaktan
karalm. yle hzla smrgesiz leiyorlar ki, Houphouet-Bo
igny'ye* bamszlk dayatt lar. Smlrge halklarn tanmlad
Dien Bien Phu stratejisine smrgeci devletlerin egemenlii
ne sayg temeline dayal kuatma stratejisiyle yant verir.
Ama imdi iddet atmosferine, yzeyin hemen altnda du
ran iddete geri dnelim. iddet geliirken eitli mekanizma
larn iddeti nasl bir k olarak kullandm grmtil k. S
mrge rejiminin kabileler aras ya da blgesel atmalarda
iddete dayatt bakalamaya karn, iddet ilerlemeye de
vam eder, smrge insan dmann tanr, ektii btn ac
lara bir isim verir ve tm lke ve nefretini btn iddetiyle bu
yeni yne aktr. Ama bu iddet atmosferinden iddeti eyleme
geirme aamasna nasl geeceiz? Kapa kim aacak? l l k
olarak byle bir gelime smrgecinin huzurunu karr. S
mrge insann tanyan" smrged, baz iaretiere bakp ola
caklar anlar. lyi yerliler azalr, ezen yaklatnda sessizlik
ker. Bazen baklar sertleir, tavr ve konumalar aka sal-
Fildil Salili'nin efsanevi lideri ve ilk cunhurbkam. (y.h.n.)
drganlar. Milliyeti partiler huzursuzdur; ok daha fazla
toplant isterler, ayn zamanda gvenlik de anrhr, askerler
takviye edilir. Smirgedler, zellikle iftliklerine skp kal
m olanlar, ilk alarma geenler olur. Sert nlemler alnmas
n isterler.
Yetkililer gerekten de agr nlemler alr; bir iki lideri ya
kalar, askeri gsteri ve manevralar dzenler, uaklarla gste
ri yaparlar. Ama bu askeri g gsterileri, bu sava tehdidi ni
teliindeki tatbikatlar, artk havay kaplam olan bu barut
kokusu halkn gzn korkutmaz: Bu snglerle agr silahlar
halkn saldrganln artrr yalnzca. Hava dramatikletike
herkes her eye hazr olduunu kantlamaya niyetlenir. Silah
larn kendi balarna patlamas bu koullar altnda olur, n
k sinirler gerilmi, korku artmtr ve herkes tetiktedir. Tek
bir sradan olay bile silahlarn patlamasna yeterli olur: Ceza
yir'de Setif, Fas'ta Orta Quarries, Madagaskar'da Moramanga.
Bask, brakn ivmeyi durdurmay, ulusal bilincin geliimi
ni iyice antrr. Ulusal bilin enbriyon dzeyine ulat an
dan itibaren ezenle ezilen arasnda tek zmn iddet oldu
unu gsteren kan banyosu bu bilinci pekilirir. Burada unu
da belirtmeliyiz ki, silahl ayaklanma ars yapanlar ya da
rgtleyenler siyasi partiler deildir. Btn bu baskc nlem
ler, korkunun sonucu olan bUtn bu eylemler liderlerin iste
dii bir ey deildir. Bu olaylar onlar hazrlksz yakalar. O
zaman smrgeci yetkililer milliyeti liderleri tutuklamaya
karar verebilir. Ama bugnlerde smrge lkelerin hkmet
leri kitleleri liderlerinden yoksun etmenin ok tehlikeli oldu
unu gayet iyi biliyorlar. :nk o zaman halk kanl ayaklan
malara, isynlara ve "vahi cinayetler"e batankara giriir.
Kitleler "kana susam igdleri"ni serbest brakr ve dzeni
frn fon<>n 77
geri getirme gibi zor bir grevin verildii liderlerinin serbest
braklnasn talep ederler. Smrge sistemini yok etme gibi
dev bir greve kendiliinden iddet yatrm yapan smrge
halk, kendisini ok gemeden pasif, ksr bir slogan atarken
bulur: "X ya da Y'yi serbest brakm!4 O zaman smrgeci
yetkililer bu liderleri serbest brakacak ve grmelere bala
yacaktr. Sokaklarda dans etme zaman gelmitir.
Bazen de siyasi parti aygtna dokunulmaz. Ama Smrge
ci basks ile halkn kendiliinden tepkisi arasndaki karlk
l oyunda partiler militaniarna hkmedemez. Kitlelerin id
deti igalci glerin askeri kuvvetlerine ynelir; durum kt
leir, vahim bir hal alr. Henz tumklanmam liderler bir ke
narda durup beklerlcr. Brokrasileri ve mantkl gndemle
riyle birdenbire ie yaramazlaan liderlerin, olaylarn dnda
kalarak, "gemlenni halk adna konumak" gibi byk bir
sahtekarla kalktklar grlr. Genel kural olarak smr
ged yetkililer bu lideriere tanrnn bir nimeti gibi sanhrlar,
bu ie yaramazlan kendi muhataplar klarlar ve iki dakikada
onlara bamszlk balederek dzeni yeniden tesis etmeyi
onlara brakrlar.
Dolaysyla herkesin bu iddetin bilincinde olduu grl
yor ve sonn, bu iddete daha byk bir iddetle yant veril
mesi degil, krizin nasl atlatlacadr.
Gerekten de bu iddetin bileenleri relerdir? Daha nce
grm olduumuz gibi, smrge kitleler kurtuluianna an
cak ve ancak zor yoluyla ulaabileceklerine igdsel olarak
inanrlar. Alk eken, zayf drlm, teknie ve rgtsel
kaynaklara sahip olmayan bu insanlan igalin askeri ve eko-
-1- Tuuklman lidr onurge Imiderin sahici sozcs de olabilir. Bu durumda
smrge yetki!ikri V<,,i \iderler yaramak 1in bu tutuklamadan yamrlarlar.
78 }C<)Ii'l.inln bnctlikri
nomik gciyle kar karya kalnca yalnzca iddetin onlar
zgrletireceine hangi zihin sapknl inandrm olabilir?
Zafere ulaabilmeyi nasl umut edebilirler?
nk rktc olan udur ki, iddet, bir yntem olarak,
siyasal bir partinin slogan olabilir, kadrolar halk silahl m
cadeleye katlmaya tevik edebilir. Bu iddet konusu zerin
de dikkatle dnmek gerekir. Alman militarizmi snr anla
mazlklarn zor araclyla zmeye karar verdiinde hi a
rmayz, ama rnein Angola halk silaha sanlmaya karar
verdiinde, Cezayir halk iddete dayanmayan btn aralar
reddettii nde, bunlar bir eylerin olmu olduunun ya da ol
ma srecinde olduunun kantdr. Smrge halklar, modern
zamanlarn bu kleleri sabrlarnn sonuna gelmitir. Ancak
byle bir deliliin kendilerini smrge basksndan kurtarabi
leceini bilirler. Dnyada yeni bir iliki tr ortaya kyor.
Azgelimi halklar zincirlerini knyorlar ve iin muhteem ya
n da bunda baarl olmalar. Bu Sputnik anda alktan l
menin aptalca bir ey olduunu dnebiliriz, ama smrge
halklar bunun aklamasn gayet iyi biliyor. Dorusu udur
ki, baarl olma ans olan tek bask biimini, yani nemli
miktarda igal kuvvetini uzun sre yerletirebilecek tek bir
smrgeci lke yoktur bugn.
Smrgeciler kendi lkelerinde de gvenlik glerini dev
reye saknay gerektiren ii talepleriyle kar karyadrlar.
stelik u anki uluslararas durumda da kendi rejimlerini ko
rumak iin askeri biriikiere ihtiya duyuyorlar. Kurtulu ha
reketlerinin Moskova'dan ynetiirii nl efsanesini de gayet
iyi biliyoruz. Rejimin panie dnm mant iinde bunun
anlam udur: "Bu byle devam ederse, komnistler bu blge
lere szmak iin huzursuzluktan yararlanabilir.
fmntl_ t:non 79
Smrge insannn iddet tehdidini ak ak savurmas,
var olan durumun istisnai niteliinin farkmda olduunu ve
bundan olabildiince yararlanmak istediini kantlar. Ama
daha kiisel dzeyde de, modern dnyann en cra yerlere ka
dar szdn grme frsat bulan smrge insan, kendi sahip
olmad eylerin farkna gayet iyi varr. Kitleler bir tr (o
cuksu) mantk yrterek, bu tr eylerin kendilerinden alm
cna ikna olurlar. Bu nedenle azgelimi baz lkelerde kit
leler ok hzla ileriye atlr ve iki yllk bamszlktan son
ra umutlarnn boa ktn kavrarlar: Hibir ey deimeye
cekse "bunca zahmete" deer miydi? 1789'daki Fransz bur
juva devriminden sonra en mtevaz Fransz kyls bile
ayaklanmadan nemli lde yarar grd. Ama gelimekte
olan lkelerin nfusunun yzde doksan bei iin bamszh
n hemen deiiklik getirmedii iyi bilinir. Vukuf sahibi bir
gzlemci, her an yeniden pariayabilecek kzler gibi bir tr gi
zil honutsuzluun farkna varr.
Bu yzden smrge halkn fazla hzl yol almak istediini
sylerler. Daha ksa bir sre nce smrge halkn yavalkla,
tembellikle ve kadercilikle sulandn da unutmayalm ama.
zgrlk mcadelesi srasnda gayet belirgin yollar olan id
detin ulusal bayraktarla geit treni yaptktan sonra byl
bir ekilde ortadan yok olmayacan zaten biliyoruz. Ulus ya
ratma sreci kapitalizmle sosyalizm arasndaki krik rekabet
erevesinde srmekte olduundan yok olmamak iin daha
ok nedeni vardr.
Bu rekabet en yerel taleplere bile neredeyse evrensel bir bo
yut kazandrr. Yaplan her toplant, her bask uluslararas
arenada yank uyandrr. Sharpeville katliam kamuoyunu ay
larca sarst. Basnda, radyolarda ve zel konumalarda Shar
pevillc bir simge haline geldi. Insanlarn Gney Afrika'daki
8() vcry!i/iini l.clilcri
apartleid sorununa eilmesi Sharpevi\le sayesinde oldu. Az
gelimi blgelerdeki nemsiz olaylara byk glerin gster
dii ani ilgiyi yalnzca demagojinin aklayacama inanmak
iin de bir neden yok nc Dnya'daki her kyl isyan,
her ayaklanma souk savan erevesine sokulur. Salis
bury'de iki kii dvlr ve hemen tm blok eyleme geer, bu
iki adamdan sz eder ve Rodezya sorununu gndeme getir
mek iin bu olaydan yarartanr - bu olay Afrika'nn geri ka
lamyla ve tm smrge halklarla ilikilendirir. Ama teki
blok da kendi sisteminin yerel kusurlanm, srdrlen kam
panyann etki alanna bakarak grr. Smrge halklar hibir
tarafn blgesel atmalardan uzak kalmak istemediini kav
rar. Artk ufuklarn belirli bir blgeyle snrlayamazlar, n
k bu evrensel gerilim atmosferine onlar da kaplmtr.
Her U ayda bir 6. ya da 7. Amerikan filosunun bir kyya
yneldiini duyduumuzda, Kruev fzelerle Castro'nun
yardmna gelme tehdidinde bulunduunda, Kennedy Laos
sorunu iin iddet ieren bir zme bavurduunda, smr
ge halklar ya da yeni bamsz olmu halklar ister istemez de
lice bir yrye zorlandklar izlenimi edinirler. rein ba
mszhm yeni kazanm lkelerin hkmetlerini ele ala
lm. Iktidardakiler zamanlarnn te ikisini snrlarn gzle
mekle, her tr tehlike tehdidini savuturmakla, geriye kalan
te birde ise lkeleri iin alnakla geirirler. Ayn zaman
da destek de ararlar. Ayn diyalektiin ynettii milliyeti
muhalefet parlamemer zm yollarndan uzak durur. Ac
masz isyana tevik abalannda onlar desteklereyi kabul
edecek mttefikler ararlar. iddet ortam, smrge aamasna
szdktan sonra ulusal yaama da egemen olmay srdlirir.
Daha nce de belirttiimiz gibi, Unc Dnya iddenen mu-
af deildir, tersine, tam gbeindedir. Bu nedenle azgelimi
Ulkelerin devlet adamlar, konumalarnda normal olarak yok
olmas gereken bir saldrganlk ve lke tonunu srekli korur.
Yeni liderlerin sk sk belirtilen nezaket eksiklii de anlala
bilir bir eydir. Ama ayn liderlerin kardeleriyle ve yoldala
nyla konuurken ar nazik olduguna pek dikkat edilmez.
Nezaket eksiklii, ncelikle tekilere, gzlem ve aratrma
yapmaya gelen eski smlrgecilere yneliktir. Eski smrge
insan, ou zaman bu aratrma bulgularnn nceden hazr
lanm olduu izlenimini edinir. Gazeteciler bu bulgular
hakl karmak iin grevlendirilmitir. Makaleleri ssleyen
fotoraflar, neden sz ettiini bildiinin ve oraya daha nce
geldiinin kantdr. Aratrma, "Biz oradan ayrldmzdan
beri her ey ktye gitmi"i kantlamaya giriir. Gazeteciler
ou zaman kt muamele grdklerinden, kt koullar al
tnda almaya zorlandklarndan ve bir kaytszlk ya da d
manlk duvarna tosladklanndan yaknrlar. ltn bunlar
ok normaldir. Milliyeti liderler, uluslararas kamuoyunun
yalnzca Bat basn tarafndan ekiilendirildiini bilir. Batl
bir gazeteci bizimle rponaj yaparsa nadiren bize yardm et
me niyeti tar. rnein Cezayir savanda, Fransz gazeteci
lerin en liberali bile mcadelemizi tanmlarken belirsiz ifade
ler kullanmaktan vazgemedi. Onlar bundan dolay kmad
mz zaman, btn samimiyetieriyle nesnel olduklar yantn
verdiler. Smrge insan nesnelliin her zaman kendisine
kar ilediini bilir. Eyll 1960'da Birlemi Milletler Genel
Kurulu'nda uluslararas diplomasiye egemen olan yeni tavr
da ayn ekilde anlalabilir bir ey. Smrge lkelerin temsil
cileri ar derecede saldrgan ve iddet yan\syd, ama s
mrge halklar onlarn abartt klarn dnmedi. Afrikal sz
cllerin radikalizmi ban ban ortaya koydu ve vetolarn,
82 vr\lllthnin ,mctlilcri
byk glerin kendi aralarndaki diyalogun kabul edilemez
niteligine ve en nemlisi nc Dnya'ya ayrlan nemsiz
role k tuttular.
Yeni bamsz olmu halkiann balatug diptomas artk
nanslar, imalar ve hipnotik parolalar olay deildir. Halklar
szcleri ne ulusun birliini, kitlelerin rdahn, insanlarn z
grlk ve kendine yetebilirlik hakkn savunmas grevi ver
mitir.
Dolaysyla bu, smrgeciliin hareketsiz, taiam dnya
sna tuhafbir biimde ters den, hareket halindeki, fkeli bir
diplomasidir. Bay Kruev Birlemi Milletler'de ayakkabsn
saHadnda ve yumruunu masaya vurduunda azgelimi
lkelerin tek bir temsilcisi, tek bir smrge insan ghnez.
nk Bay Kruev, onu izlemekte olan smrge lkelere,
fze sahibi bir mu jik olan kendisinin bu zavall kapitalisliere
hak ettikleri ekilde davrandn gstermektedir. Ayn ekil
de Birlemi Milletler' e askeri niformasyla katlan Castro da
azgelimi lkelerde skandal yaratmad. Castro'nun gsterdi
i ey, sregelen iddet rejiminin farknda olduudur. art
c olan, Birlemi Milletler'e makineli tfeiyle gelmemi ol
masyd, ama belki de buna izin vermezlerdi. Isyanlar ve
mitsiz eylemler, maete ya da baltatarla silahlanm gruplar,
kapitalizmle sosyalizmi kar karya getiren amansz mca
delede ulusal kimliklerini bulurlar.
1945'te Setirte len 45 bin kii fark edilmeyebilirdi;
l947'de Madagaskar'da len 90 bin kii basnda birka saurla
yer ala bitirdi; 1 952'de Kenya'daki isyan bastrma harekatnn
200 bin kurban nispeten kaytszhkla karlanabilirdi - n
k uluslararas elikiler yeterince net deildi. Kore ve in
hindi savalar yeni bir aamay oktan belirlemiti. Ama bu
frontl fannn 83
atmann belirleyici momentlerini asl olarak Budapete ve
Svey oluturmutur.
Sosyalis lkelerin koulsuz desteiyle yrekleneo smr
ge halklar ellerine geen btn silahlarla smrgeciliin zap
tedilemez kalesine doru atldlar. Bu kale bakla ve plak
ellerle yklamaz olsa da, souk sava koullan dikkate alnd
nda yenilmezlii parampara olur.
Bu yeni koullarda Amerikallar uluslararas kapitalizmin
patronu olma roln ok ciddiye alyorlar. Avrupa lkelerine
smrge lkeleri bagmszlaurmalanm bata dosta bir tavr
la tlyorlar. tkinci aamada Afrika Afrilwllarmdr ilkesine
nce sayglann, sonra desteklerini gstermekte tereddt et
mezler. ABD bugn halklarn kendi kaderini tayin hakknn
savunucusu olduunu resmi olarak dekiare etmekten kork
mamaktadr. Bay Mennen-Williams'n son ziyareti, Amerika
hiann nc DUnya'nn feda edilmemesi gerektiinin far
knda olduklann ok iyi gstermektedir. Ancak ezenlerin as
keri aygtyla in abstracro [soyut olarak] karlatrldnda
smrge halknn iddetinin mitsiz oldugu anlalabilir bir
ey. te yandan uluslararas ilikiler ortamnda iddetin eze
ne korkun bir tehdit oluturduunu kavrarz. srarl ayak
lanmalar ve Mau-Mau ajitasyonu bir smrgenin ekonomik
yaamn olumsuz etkiler, ama metropoJe tehdit oluturmaz.
Emperyalizm asndan, sosyalist propagandann kitlelerin
iine szma ve onlara bulama olasl daha byk bir tehdit
tir. Souk sava dneminin atmalan srasnda bu zaten cid
di bir risktir, ama scak sava durumunda, kanl gerilla sava
nn rtt smrgeye ne olur?
O zaman kapitalizm, ulusal savalar patiarsa askeri strate
jisinin yitirecek ok eyi olduunu kavrar. Dolaysyla bar
H4 )'cr'li'l_nin ,ctlilcri
iinde bir arada yaama erevesinde btn smrgeler yok
olmaya yazgldr ve uun vadede tarafszlk da kaphalizmden
sayg grecektir. Ne pahasna olursa olsun kanlnas gere
ken ey, stratejik gvensizlik, kitlelerin dman bir doktrini
benimscmesi ve on milyonlarca insann radikal ncfretidir. S
mrge halklar uluslarans politikaya egemen olan bu zorun
luluklarn elbette farkndadr. Bu nedenle iddete fkeyle kar
kanlar bile her zaman bu evrensel iddet temelinde plan
yapar ve hareket ederler. Bugn iki blokun bar iinde bira
rada yaamas smrge tlkclerde iddeti korur ve artrr. Bel
ki yarn smrge topraklarn tam olarak kunuluundan son
ra bu iddetin yer deitirdiginc tank olacaz. Belki aznlk
lar sorununun ele alndn greceiz. imdiden bazlar ken
di sorunlarn zmek iin iddet yntemlerini kullanmakta
tereddt etmiyor ve rendiimize gre siyah radikallerin
ABD'de silahl m ilis gruplar oluturmalan rasdanu deiL Sz
de !mr dnyada SSCB'deki Yahudi aznlklar iin savunma
komiteleri kunln<s ve General de Gaulle'n konunalann
dan birinde konninis diktatrln edii milyonlarca Mts
lman'a birka damla gzya dkmesi de rastlant deil. Ka
pitalizm de emperyalizm de rkla kar mcadelenin ve
ulusal zgrlk koreketlerinin kesin olarak "dar"dan de
netlencligine ve kknldna inanyor. Bu yzden zgr Av
rupa Radyosu ve ezilen azmhklara yardm kanleleri gi.bi pra
tik taktikler kullanmaya karar veriyorlar. Tpk Cezayir'de
Fransz albaylarn SAS ve psikolojik servislerle ykc sava
uygulanalar gibi onlar da anti-smrgeci\ik uyguhyorlar.
"Halk halka kar kullanyorlar". Bunu nereden aldklarn
biliyoruz.
Bu tehdit Ye iddet ortam, bu hizeler snirge halklarn
ne korkuur ne de yollarndan evirir. Onlarn tm yakn ta-
rihleri bu durumu "anlamaarn mmkn klar. Smrge
lerdeki iddetle donyann iinde olduu bu sinsi iddet ara
smda bir tr su orta balant ve trdelik var. Smrge
halklar bu ortama kendilerini uyartadlar, ilk kez zamana
uyum saladlar. Bazen insanlar smrge insannn kansna
bir elbise almaktansa transisorlu radyo alnasma aryorlar.
aracak bir ey yok. Smrge insan yazgsma imdi karar
vereceini biliyor. Kyamet gn atmosferinde yayor ve hi
bir eyin brk edilmeden geip gitmemesi gen:ktiini dn
yor. Bu nedenle de Photmo ve Phoumi'yi, Lumumba ve
Tshonbe'yi, Ahidjo'yu ve Mounie'yi, Kenyarta'y ve yerlerine
gemek iin srekli getirilenleri gayet iyi anlyor. Bu insanla
r ok iyi anlyor, nk onlarn ardndaki glerin maskele
rini drebiliyor. Smrge insan, azgelimi insan, bugn
szcn gezegen apndaki anlamyla siyasi hayvandr.
Bamszlk smrge halkiara kesinlikle moral verdi ve
onurlarn kurtard. Ama henz bir toplumu inceden ineeye
kurma ya da kendi deerlerini oluturup snama zaman bu
lanadlar. Yurttan ve bireyin "ays giderek artan alanl
geliip olgunlat parlak odak noktalar henz mevcut de
ildir. Bir tr araf ta bulunan bu insanlar herkes iin her eye
ayn zamanda baka yerlerde karar verildiine ok kolayca ik
na olurlar. Siyasi liderler de bu <hmmla kar karya kaldk
larnda tereddt eder ve tarafszlk politikasn seer ler.
Tarafszlk konusunda sylenecek ok ey var. Bazlar ta
ra(Szh , sagdan soldan aldklar sadakalardan ibaret bir tr
iren nerkantilizne benzetir. Ama trrafszlk, souk savan
yaratt bu durum, azgelimi lkelerin her iki taraftan da
ekonomik yardm almasna olanak saiasa da, bu tamflann
azgelimi blgelere gerektigi kadar yardmda bulundugu an
lamna gelmez. Askeri aratrmalara ayrlan asronomik ra
kamlar, nkleer sava teknisyenlerine dnm bu mhen
disler, on be yl iinde azgelimi lkelerin yaam standart
larn yzde altm orannda ykseltebilirdi. Dolaysyla, az
gelimi lkelerin bu soguk savan iddetlennesinde ve uza
tlnasnda gerek kar olmad aktr. Ama kimse onlarn
grn almaz. Bu yzden mmkn olduka kendilerni
uzak tutarlar. Ama gerekten uzak m tabilirler mi? rnein u
anda Fransa Afrika'da atom bombas denemeleri yapyor. Ka
rarlar, toplamlar ve grltl patrth diplomatik kopular
bir yana brakhrsa, Afrika halklarnn Fransa'nn bu alandaki
tavrn fazla etkileyebildiini syleyemeyiz.
Tarafszlk, nc Dnya yurttalarnn gnlk yaamn
da meydan okumaya tuhaf bir ekilde benzeyen bir korkusuz
luk ve atalardan kalma bir gururla ifade bulur. Uzlamay ta
mamen reddetme ve bu tek bana yrme kararhh, tek bir
laf iin kendini feda etmeye hazr, arbal ve gururlu gen
lerin davranlarn anmsaur. Btn bunlar Batl gzlemcile
ri artr. nk, doruyu sylemek gerekirse, bu insanlarn
olduklarn iddia ettikleri eyle bu iddiay desteklemek iin
sahip olduklan ey arasnda artc bir uyumsuzluk vardr.
Tramvay, askeri birlikleri ve paralar olmayan bu lkeler
byle bir cesaret gsterisini hakl karamaz. Onlarn sahtekar
olduuna kuku yoktur. nc Dnya ou zaman dram
dan mutluluk duyduu ve haftalk kriz dozlarna ihtiya ol
duu izlenimi verir. Fazla yksek sesle konuan bu bo lke
lerin liderleri ok rahatsz edicidir. enelerini kapatmalarm
syleme istei duyarsnz. Ama tam tersine pohpohlamrlar.
iek buketleriyle karlanr, oraya buraya davet edilirler.
fnu fanun 87
Dorusunu sylemek gerekirse herkes onlardan bir para is
ter. Buna d tarafzlk diyoruz. Ama yzde doksan beinin
okumaz yazmaz oldugu bir nfusa gre haklarnda muazzam
bir edebiyat vardr. ok yolculuk yaparlar. Azgelimi lkele
rin liderleri ve rencileri havayolu irketleri iin altn made
nidir. Afrikah ve Asyah yetkililer bir hafta Moskova'da sosya
list planlama zerine bir serinere katlrken, sonraki hafta
Londra'da ya da Columbia niversitesi'nde serbest ticaret
zerine baka bir serinere katlabilirler. Afrikal sendika ye
leri de byk gelime kaydetmektedir. Liderlik konumuna
atanr atanmaz zerk birlikler kurmaya karar verirler. Sanayi
lkelerindeki elli yllk sendikaclk deneyimine sahip de!il
dirler, ama apohtik sendikacltn samalk olduunu gayet
iyi bilmektedirler. Burjuva aygtla baa kmak zorunda kal
mamlardr, snf mcadelesinden bilin gelitirmemilerdir,
ama bu belki de gerekli degildir. Belki. ogu zaman globallik
karikatr haline gelen bu tmletirici iradenin azgelimi l
kelerin en temel karakteristiklerinden biri oldugunu daha
sonra greceiz.
Ama imdi smrlenle smrgeci arasndaki ilgin mca
deleye geri dnelim. Bunun aka silahl mcadeleden baka
bir ey olmad akur. Bu konuda tarihsel rnekler var: in
bindi, Endonezya ve elbette Kuzey Afrika. Ama bu mcadele
nin herhangi bir yerde, Gine'de ya da Somali'de patlak vere
bileceini ve bugn smrgeciliin varln srdrme niye
tinde oldugu her yerde, rnein Angola'da ortaya kabilece
i ni asla unutmamalyz. Silahl mcadelenin varl, halkn
yalnzca iddet yntemlerine gvenneye kararl olduunun
iaretidir. Yalnzca iddet dilinden anladklan srekli kafas
na kaklan ayn insanlar, ank kendilerini zor yoluyla ifade et
meye karar vermitir. Aslnda zgrle giden yolu ona her
88 )Cf)tl/inlin hnctlilcri
zaman smlirged gstermitir. Smrge halkm setii arg
man ona belirten de smrgeddir ve imdi karerin ironik bir
ci\vesiyle, smrge halk smrgecinin iddetten baka bir
ey anlamadgm sylemektedir. Smrge rejimi meruluu
nu zora borludur ve bu zelliini hibir zaman gizlereye a
lmaz. Ister Faidherbe ya da Lyautey, ister Bugeaud ya da a
vu Blandan'n heykclleri olsun, smrge topraklanna tne
yen btn bu conquistador'lar srekli tek bir eyi hatrlatrlar:
"Snglerimizin gcyle burada duruyoruz .+"* Alnunn ge
risini herkes biliyor. Ayaklanma aamasnda her smilrged
basit aritmetik temelinde mantk yrtr. Bu manuk dier
smrgecileri anmaz, ama smrge halkn artmadn
da belirtmemiz gerekiyor. En nemlisi de, "Ya biz ya onlar"
ilkesinin dile getirilmesi bir paradoks oluturmaz, nk da
ha nce de belirttiimiz gibi smrgecil ik aslnda Manici bir
dnyann, blmlere ayrlm bir dnyann rgtlenmesidiL
Smrgeci, kesin yntemler savunarak, ezen aznhgn her
Uyesine otuz, yz ya da iki yz yerli vurmasn sylerken,
kimsenin gceomediini ve tm onnun, en fazla bunun bir
kcrede mi yoksa para para m yaplabilecei noktasna var
dn grr. s
Smrge ha!km operasyonla yok edilmesini gayet aritne
lik olarak ngren bu mantk tarz, smrge insannn mora-
Mircbau"nm UnLU sOzne gonderme yaplyor: "Halkn iradesiyle buradaym.
ancak sng gdyle buradan ayrlrm."' (.n.)
5 Bu genel temizliin, korunmak istenen seyi yok etti ,kur. Sartre u sozler
k tam olarak bunu kastctmitir: "Ksacas. bunlar (yani rk diince!eril yine
kyerek yeriilere kar herktsin czamanh birliginin gerklenesiin mml<un
o\madg, bunun yinc!enip durdugu ve byle bir birligin ancak sOmlrge halkn
katietmek iin aktif bir gruplama olarJk ortaya kabilecei gsterilir: smrgt
cilerin daimi ve sama egilimi olan bu katliam, m.mkun olsa bile, snUrgecili
in hemen yok dilmesine yol aard."' Critique de fa raiso dalatiquc, s. 346.
!ini bozmaz. Smrgeciyle arpma alannda kar karya
geleceini bilmektedir. Bu yzden smrge insan atlada
zaman yitirmez ve smrge koullannda neredeyse hibir za
man adalet aramaz. Aslnda smrgecinin sav smrge insa
nn sarsmyorsa, bunun nedeni, smrge insannn kurtuJu
sorununu tamamen ayn terimlerle ortaya koymu olmasdr:
"lki yz ya da be yz kiiden oluan gruplar kuralm ve her
grup bir smrgedyle ilgilensin. Her iki taraf da mcadele
ye bu tr karlkl zeka dzenlemeleriyle balar.
Smrge halkna gre bu iddet mudak praksisi temsil
eder. Dolaysyla militan ayn zamanda emekidir. rgtn
mihtana sorduu sorular bu bak asnn damgasn tar:
"Nerede ahtn? Kiminle? Neler baardm? Grup. herkesin
geri dnsz bir eylemi gerekletirmi olmasn art koar.
rnein halk ulusal mcadeleye kattimaya aran hemen
btn insaniann Fransz polisi tarafndan lme mahkUm
edildii ya da arand Cezayir'de gven her vakann umut
suzluuyla doru orantlyd. Yeni bir militana ancak smr
ge sistemine geri dnemedii zaman gvenebilirsiniz. Bu me
kanizma, Kenya'daki Mau-Mau'lar arasnda da grlmektedir:
Mau-Mau rgt grubun her yesinin kurbana vurmasn
art komutu. Dolaysyla her biri bu kurbann lmnden
sorumlu olacakt. almak, smrgecinin lm iin al
maktr. iddetin sorumluluunu stlenme, dianm ya da
baka yollara sapm yelerin geri dnmelerine, yerlerini ye
niden almalarna, grupla btnlemelerine de olanak tanr.
Dolaysyla iddet kusursuz bir meritasyon olarak grlebilir.
Smrgcletirilmi insan iddette ve iddet arachyla zgr
leir. Bu praksis militan aydnlaur, nk ona aralar ve
amac gsterir. Cesaire'n iiri bu iddet manzatasnda pey
90 yoryii71ln!ln lanoliltri
gamberimsi bir anlam kazanr. Isyanemn (ne rastlant ama! )
unlar syledii trajedisinin en nemli sayfalarndan birini
ele alalm:
ISYAN CI (ser bir ekilde)
Soyadm; Onuru krlm; adm: Aalanm; meslegim: Isyan
c; yam: Ta devri.
ANNE
Irkm: Insan rk. Dinim; Kardelik. ..
ISYANCI
lrkm: Dm rk. Dinim ..
ama bunu siz, o silahszlanmanzla hazrlayacak degilsiniz;
ben hazrlayacam, isyanmla ve sklm zavall yumruklarm
la ve yaban kafamla.
(ok sallince.)
Bir Kasm glnn hatrlyorum; alt aylk bile deildi. Efendi
kapkara kuhibeye kzl ay gibi girdi, ocuun kk kasl kol\a
ryla oynuyordu, ok iyi bir efendiydi o, iko parmaklaryla o
cuun kk gamzeli yzn okuyordu. Mavi gzleri glm
soyordu ve baldan tatl szleriyle ocua taklyordu. Bana ba
karak, bu olan ok iyi bir kle oban olacak, dedi ve baka g
zel eyler de syledi, efendi, ok erkenden balamak gerektii
ni, iyi bir Hristiyan, iyi bir kle, iyi bir kul, gl kuvvetli, can
l bir adam, iyi bir komutann keskin gzl, gl kollu kle o
ban olmak iin yirmi yln fazla uzun olmadn syledi. Bu
adam olumun beiine, bir kle obannn beiine bakarak
hayaller kuryordu.
Saidrma elde, srnerek ilerledik . .
ANNE
Yazk, leceksin.
frdi\!Z fanon 91
iSYANCI:
ldrld ... Onu kendi e\lerimle ldrdm .. .
Evet: verimli bir Olmdu, ie yarar bir h:im .. .
Geceydi. eker kamlannn arasmda slrllndk.
Baklar yldzlara ark syliyordu, ama biz yldzlara aldrna
d k.
eker kamlan yzmzll yeil baklanyla kesti.
ANNE
Bense ldlnde annesinin gzlerini kapatacak bir oulun ha
yalini kurmutum.
ISYAN CI
Ben olumun gzlerini baka bir gnee anay setim.
ANNE
... Ah olum .. korkun ve anssz bir lm.
ISYANCI
Anne, taze ve muhteem bir lm.
ANNE
ok fazla nefretten.
iSYANCI
ok fazla sevgiden.
ANNE
Beni bala, senin zincirlerinde boguluyorum, senin yaralann
la kamyorum.
ISYAN Cl
Dnya beni balamaz ... Dnyann hibir yerinde benim de l
drlmediim ve aalannadm tek bir lin edilmi pi, tek
bir ikence grm insan yok.
92 ycry!uiiol\n la.,crlkri
ANNE
Allahm, kurtar onu!
ISYAN CI
Kalbim, sen beni anlanndan kurtramazsm ..
Bir Kasm gecesiydi ..
glklar birden sessizlii aydnlatt,
ayaa frlad k, biz kleler, biz tezcklcr, sabrl oynaklaryla hay
vanlar.
Deli gibi kouyorduk silahlar patlad .. Vuruyordu k. Kan ve ter
bizi scrinletti. lklar arasnda vuruyorduk ve lklar daha
da yukseldi, douya doru byk bir yaygara koptu; mtemi
latlar yanyar ve alevler tatl tal yanaklarmz yalyordu.
Sonra efendinin evine saldrld.
Pencerelerden ate ediyorlard.
Kaplar zorladk
Efendinin yatak odas ardna kadar alm. Efendinin yatak oda
s apaydnhkt ve dendi oradayd, ok sakin . . . ve hepimiz dur
duk .. o cfcndiydi... Ben ieriye girdim. Sen, dedi, ok sakince ..
Bcndim, gerekten de benim, ona syledim, iy bir kle, sadk
kle, klelerin klesi ve birdenbire gzlerim yamurlu gnde
korkmu iki hamambcegi oldu .. Ben vurdum, kan fkrd: Bu
gn hatrladn tck vaftiz treni bu.6
Byle bir ortamda gnlk yaamn imkinszlamast anla
lr bir ey. Artk bir insan daha nceden oldugu gibi fellah,
pezevenk ya da alkali k olamaz. Smrge rejiminin iddeti ile
smrge halkn kar-iddeli birbirini dengeler ve birbirlerine
olaanst trde bir misillereyle yant verir. Metropolden
gelen yerleirci sayst ne kadar oksa iddet de o oranda kor-
6- AiC CCsairc, Les armes miraculeuses (Et les chiens se taisaient), Gallimard, s.
lJJ-137.
ftJOtl fan"n 93
kun olur. iddet, smrge rejiminin smrge halkna uygu
ladg iddetle doru orantl olarak yayhr. Bu ayaklanm<' d
neminin ilk aamasnda metropol hkmetleri smrgecile
rin kleleridir. Bu smrgeciler hem smrge insanna hem
de hkmetlere kar bir tehdittir. Ayrm gzetmeden ayn
yntemleri kullanrlar. Evian belediye bakanma yaplan sui
kast, yntem ve motivasyon olarak Ali Boumendjel suikast
na benzer. Smrgecilere gre seenek Cezayir Cezayir'i ile
Fransz Cezayir'i arasmda deil, bamsz bir Cezayir ile s
mrge bir Cezayir arasndadr. Bunun dmda her ey ya bo
laftr ya da ihanet teebbsdr. Smrgecinin mann dei
mez; s mrgeeinin dnce tarzna aina olmayanlar smr
ge halknn davranlanndaki kar-manna aabilirler. S
mrge halk kar-iddeti setii andan itibaren, polis misille
meleri otomalik olarak ulusal gilerin kar misillemelerine
daveye karr. Ne var ki sonu byk lde eitsizdir,
nk uaklardan alan ateler ya da donanmann bombar
dmanlan dehet ve nem bakmndan smrge halkn tepki
sini fazlasyla aar. Smlrge halkn en yabanctam olannn
bile gzndeki perdeyi bu terr ve kar-terr sarkac tama
men kaldrr. Sakamody geidindeki bir pusuda ldrU!en ya
da yaralanan yedi Fransz btUn uygar vicdanlarda fke yara
trken, Guergour dovvafannn ya da Djerah dera'nn ya
malanmasnn ve pusunun ardndakilerin katledilmesinin en
kik bir nemi olmamasnn sanaln insanlarn eidii
ne ilikin hibir nutkun gizleyemediini aka fark ederler.
Terr, kar-terr, iddet, kar-iddet... Cezayir'de bu kadar
aikJr ve bu kadar direngen olan nefret dngsn anlatrken
gzlemcilerin acyla rapor ettikleri ey ite budur.
* adr topluluklar. (.n.)
Silahl mcadelede geri dn olmayan nokta diyebilece
imiz bir an vardr. Bu nokta hemen her zaman, smrge hal
kn btn kesimlerini iine alan ok byk ve her eyi kap
sayan baskya atfedilebihr. Bu noktaya Cezayir'de l955'de l2
bin Philippeville kurbanyla ve 1956'da Lacoste'un ehir ve
kr milisleriyle varld.7 O zaman herkes, hatta smrgeciler
7. Fran>z hukumetinin Cezayir'de ald bu k.1.rarn nemini bvrayabilmek i n
bu dneme geri dnmemz gerekir. 28 Mart 1957 tarihli Rbisanu algtrierr<
]Cezayir Direnii] No. 4'tc unu okuyabiliriz: "Birlemi Millelcr Genel Kuru
lu'an ifade euii istre yant olarak Fransz hukUneti Cezayr'de ehir milisieri
oluturmaya karar vermitir. BM, yeterince kan dokld. dedi_ lacostt, Milis
oluturalm. diye yant verdi. BM, Atekes yap, diy< Ut verdi. Lacoste, Sivilleri
silahlandrmalyz, diye haykrd. BM, iki tarafn demokratik ve bar bir zm
zerinde anlamak iin bir araya gelmelerini tavsiye etti. l;coste, bundan byle
her Avrupalnn silahlanacan ve upleli gornen herkesi vurabii me hakkna
sahip olduunu buyurdu_ Yetklilcrin zellikle nucadele etmesi gereken ey, soy
krma ok yakn duran vahi, ayrmsz baskdr dULineesi genel bir grt o s
rada_ lacoste buna tepki gosterir: Basky siscnalize edelim, Cezayirlilcr iin in
san av <rglitlcyelim. Sembolik olarak da sivil iktidar ordtya. ordu ktidarn da
svil!ere devreder. DngU tamamlanmtr. Bu dongunln ortasnda da silahsz,
alk eken, hayvan gbi avlanan, itip kaklan, dvulen, lin edilen ve upheli ol
duu iin de ok gemeden vurulacak obn Cczayrli. Bugn Cezayir'de silah kul
lanmna yetki venncyen ya da bundan memnun olmayan tck bir Fransz yoktur_
BM'nin skUnet agnsndan bir ay sonra Cezayir'de phelileri ortaya karma,
yaratma ve yakalama izni ya da yklimllU olmayan tek bir Fransz yoktur.
"BM Genel Kurulu'nun kararndan bir ay sonra Cezayir'de modern dnemle
rin en korkun imha eylemine taraf olmayan tek bir Avrupal yoktur. Demokra
tik zm mU? Tamam, diye kabul eder laeoste, Cezayiriileri yok etmekle bala
yalm. Bunu ypmak iin de svilleri silahiandralm ve brakalm ii onlar yapsn_
Pris basnnn buyk onluu bu silahl etelerin yantlnasn ihtiyala kar
lad. Faist mihslcr, dediler_ Evet. Ama geleneksel obrak sorgeci lkelerin
merkezindeki faizm bireysel duzeyde ve insan hJklar dizeyinde smurgecilik
ten baka nedir ki' Sistematik olarak ldrme izni ve yelkleri olmal, diye ner
dler_ Ama Cezayirtilerin vucudu yuz otuz yldr surekli alan, sUrekli artan, su
rekll derinlee yara izlerini tamyor nu? M.R.P. [Hristiyan-Demokrat parti]
milletvekili olan Kenne-Vignes, bu milisieri oluturarak Cezayir'de iki topluluk
arasndaki uurumu gcniletmerqe dikkatli olmalyz, diye tavsiyede bulunur.
Evet. Ama smiirge status tm br halkn orgiitl koleligi deil midir' Cezayir
Devrimi am da bu klelige ve bu uuruma kar canl bir meydan okuyutur. Ce-
frnt. fm<>n 95
iin bile, "Hibir eyin eskisi gibi sremeyecegi ve degimesi
gerektigi" ak bir hal ald. Ama smrge halk hesap tutmaz.
Saflarnda alan byk bolugu bir tr gerekli ktlk ola
rak grr. iddet yoluyla karlk vermeye karar verdigi iin
bunun sonulanna katlanmaya da hazrdr. Tek istedigi, ba
kalan iin de hesap tutmasnn ondan istenmemesidir. "B-
zayir Dvrimi igaki ulusa unu sylr: 'Dilerinizi Cezayir'in yaral bereh etin
den ekini Brakn Cezayir halk konuun

Bu nilislerin oluunlmas, diyorlar, orduyu yattracak. Gorevi Tunus ve
Fas snrlarn korumak olan birimler serbest kalacak. Alt yUz bin kilik g.llu
ordu. Neredeyse tm deniz ve hava kuvvetleri. Fasl ve Tunuslt eski ikence
leri aldklan iin artc bir sicili olan, beeerikli, geni bir polis a. YUz bin as
kerlik snr birimleri. Ordunun isi hafiflcilmeli. ehir milisieri kuralm. Lacos
te'un kriminal ve istenk lgnhg o kadar etkili ki, saduyulu Franszlar bile ik
na ediyor. Aslnda bu tr milisierin oluturulmas kendi iinde elikilidir. Fran
sz ordusunun ii sonsllzdur. Grevi Cezayiriiierin azlarn blamak oldugu
andan illbaren gelecee alan kap sonsuza dek kapanmr. Hepsinden Onem
lisi de, Cezayir Devrimi'nin derinliini ve yogunluunu analiz etmenin, an\:ma
nn ve lmenin reddedlmesidir: her blge, her kesim, her sokal,, her mahalle,
her kann kendi !ideri var .. . Alan savunmas artk ev ev savunnayla deseklcniyor.
"48 sa iinde iki bin aday kaydoldt. Cezayir'in Avrupallar hemen Lacos
e'un cinayet agnsma cevap verdiler. Bundan byle her Avrupal kendi kesimin
de yaayan Cezayiriiierin listesim karmak zorunda kalacak. lshbarat topla
mak, crorizme "abuk yant", pheliler belirlemek, ka yollarn yok etmek
v pols tkviyeler. Evet, ordu bu tir ilerlcn kurtarlmah. Bolgelerde arama t
rama almalan artk ev cv arama ammayla destckleniyor. Geliiguel cinayet
ler artk taammudcn cnayct!erle destekleniyor. BM. kan dkneyi durJurun. di
yor. Bunu yapmann en iyi yolu, diye cevap veriyor Lacose, dkecek kann kal
mamasdr. Massu'nun surllerine teslim edildikten sonra Cezayir halk imdi de
{'hir nilislerinin eline emanet ediliyor. Lacoste'un bu milisieri oluturma kara
rmn ONUN savana dakunulmasna izin vermcyecegi anlamna geldii aktr.
unmenin snr tannadgnn kamudr o. Elbcne o imdi bir tunklu. ama her
kesi de onunL- birlikte stiruklemck ne buyk bir zevk olacak.
"ButUn bu kararlardan sonra Cezayir halknn kaslan iyice gerliyor ve mca
delesi yogun\ayor. BUtn bu rgutlu, smarlanm cinayetlerden sonra Cezayir
halk bilincini iyice yaptiandryor ve direncini gilendiriyor. Evet. Frans ordu
smtn isi sonsuz. nk Ccayr halknn birlgi sonsuz, hem de o kadar sonsuz
kil"
tn yerliler ayndr" szGne, smrge insan "BGt.n smGrge
ciler ayndr" diye yant veriyor.B Smrge insan ikence gr
dnde, kars ldrld ya da tecavGz edildiinde kim
seye ikayet etmez. Ezenlerin yetkilileri istedii kadar aratr
ma soruturma komisyonlan kursun, smrge insannn g
znde bu komisyonlarn varl da yok! uu da birdir. Gerek
ten de, yaknda Cezayir'de ilenen sular balayal yedi yl
olacak ve bir Cezayirlinin ldrlmesinden dolay Fransz
adaletinin nne karlm tek bir Fransz bile yok. inhin
di'nde, Madagaskar'da ve smrgelerde yerli kar taraftan
hibir ey bekleremesi gerektiini bilir. Smrgecinin ii, s
mrge halkn zgrlk hayallerini bile olanaksz klmaktr.
Smrlenin ii de, olas btGn yntemlerle smrgeciyi yok
etmeyi dlemektir. Mantksal dzlemde smrgecini n Mani
cilii smrge insannn Maniciliini douruyor. "S mrgeei
nin m udak ktli'' kuram yerhnin mutlak ktiil1" ku
ramna bir tepkidir.
Smrgecinin smrgeye gelii yerli wplumunun lm,
khrel ataJet ve bireylerin taiamas anlamna geldi. Smr
ge insan iin yaam ancak smrgecinin rm cesedin
den yeniden can bulabilir. lki sav arasndaki szck szc
ne denklik byledir.
Ama bazen yle olur ki, smrge halk iin bu iddet, tek
ileri iddet olduu iin, olumlu, ekillendirici zellikler de
8 Bu nedenle dunanhklar baladnda esir alnm kimse yoktur. Liderler an
cak kadroiJr poliize ederek kitlelerin, (1) metropolden gelen askerlerin her za
man gnul! gdnedik!ern. lmtta hazen bu savatan irendiklerlni; (2) baz
uluslararas anlamahr: uygun mcadele vermenin hareketin o gnk kJr\ar
gerei oldugunu; (3) esir alan bir ordunun tam bir ordu olduunu ve ekya e
tesi o!Jrak gOrulmemesi gerektiini; (4) koullar ne olursa olsun insan tutukla
mann, dunnm elinde olan mi\itan\armz konrk amacyla kuumsenmt
mesi gereken br bask unsuru o\uturdugunu kabul etmesini salayabilir.
fr.nt/ fnon 97
tar. iddet praksisi birletiricidir, nk her bir kii bu b
yk zincirdeki, smrgecinin gsterdigi ilk iddete tepki ola
rak ortaya kan bu byk iddet rgtlenmesindeki bir id
det halkasn temsil eder. Gruplar birbirlerini tanr, gelecek
ortaya kacak ulus imdiden blnmez bir btndr. Silahl
mcadele halk harekete geirir, yani onlar geri dn ol
ma yan tek bir yne iter.
Bir kurtulu sava srasnda kitlelerin harekete gemesi,
her insann bilincine ortak dava, ulusal kader ve kolektif ta
rih nosyonunu sokar. Bunun sonucu olarak, ikinci aama, ya
ni ulusun inas aamas da kan ve fkeyle harmanianm bu
imentonun varlg sayesinde kolaylar. Bylece azgelimi
lkelerde kullanlan szcklerin zgnlgn daha iyi kavra
rz. Smirge dneminde halk ezil:neye kar savaa agrhr.
Ulusal kurtulutan sonra da yoksulluga, cahillige ve azgeli
milie kar savamak zorundadr. Mcadele devam euigi
sylenir. Halk yaamn sonu olmayan bir mcadele oldugunu
kavrar.
Daha nce belinmi olduumuz gibi, smrgecini n idde
ti halk birletirir. Smrgecilik yaps gerei ayrlk ve bl
gecidir. Smrgecilik yalnzca kabilelerio varln tanmakla
yetinmez, ayn zamanda onlar pekitirir ve birbirinden ayrr.
Smtirge sistemi kabile bakanlklarn besler ve eski marabo
ut" tarikatlarn canlandrr. iddet uygulamas birletirici ve
ulusaldr. Bu nedenle blgeciligin ve kabileciligin tasfiyesini
iinde barndrr. Bu yzden milliyeti partiler kaid'lere* ve
geleneksel efiere kar acmasz davranrlar. Kaid'ler ve efie
rin ortadan kaldrlmas halkn birliginin kouludur.
Bat Afrika'da Islam dinine gre kiisel ruhani lider (.n.)
Kabilc adrlan topluluu olan dovva'lann btrlcmesindcn oluan valarlan yo
netcn lider. (.n.)
98 yCI'/iinin lonclolcri
iddet bireysel dzeyde temizleyici bir gtr. Smrge in
sanm aalk kompleksinden, umutsuzluk ve pasiflikten
kurtarr, ona cesaretini ve zgverrini yeniden kazandrr. Si
lahl mcadele sembolik olsa ve hzl bir smrgesizletir
meyle halk hareketsiz braksa bile, kurtuluun herkesin ii
olduunu ve liderlerin zel bir meziyeti olmadn grecek
zamana sahip olur. iddet halk lider dzeyine karr. Gen
hkmetlerin hemen yerletirmeye alt protokol sistemi
ne gvensizlikleri de buradan kaynaklanr. Kitleler, ulusal
kurtuluu salamak iin iddet yntemleri kullandklarnda,
kimsenin kendisini "kurtarc" olarak gstermesine izin ver
mezler. Eylemlerinin sonular karsnda kskantrlar ve ge
leceklerini, kaderlerini ve anayurdarnn kaderini yaayan bir
tanrnn ellerine teslim etmemeye dikkat ederler. Dn tama
men sorumsuz olan kitleler bugn her eyi anlamaya ve belir
lemeye eilimlidirler. iddetin aydnlatt halk bilinci her
trl pasifikasyona isyan eder. Artk demagoglarn, oport
nistlerin ve byclerin ii zordur. Onlar mitsiz bir teke tek
mcadeleye itmi olan praksis, kitlelerde somut iler baar
mak iin gz doymaz bir istek yaratr. Uzun vadede her tr
mistikletirme giriimi tamamen olanaksz hale gelir.
Uluslararas Koullarda i ddet zerine
Azgelimi blgelerde siyasi liderin halkn daima savama
ya ardn daha nce defalarca belirtmitik. Smrgecilie
kar savamaya, yoksulluga ve azgelimilige kar savama
ya ve ksr gelenekiere kar savamaya arr. Liderin kul
land szckler bir komutann szc:kleridir: "kitlelerin ha
rekete geirilmesi", "tarm cephesi, "okumaz yazmazhk cep
hesi", "yaadmz yenilgiler, "kazanlan zaferler." Bamsz
gen ulus ilk yllarda bir muhabere alan ortamnda geliir.
nk azgelimi lkenin siyasi lideri nlerindeki uzun yolu
dndke rker. Halka hitap eder: "Kollarmz svayp ie
koyula lm." Bir tr yaranc lgnlk bysne kaptim halk
da muazzam orantszhktaki alaya kendini atar. Program
yalnzca dipten kmak deil, dier uluslar olabildiince ya
kalamaktr. Avrupa uluslannn u andaki gelimilik dzeyi
ne alarak ulaugna dair yaygn bir kan var. Bu yzden ay
n dzeyi yakalayabileceimizi kendimize ve tm dnyaya ka
ntlayalm. Azgelimi lkelerin kalknma sorununu bu ekil
de grmek bize ne doru ne de mantkl geliyor.
Avrupal uluslar ulusal birlige, ulusal burjuvazi zenginliin
byk ksmn ellerinde toplamken ulat. Dkkan sahiple
ri, tacirler, memurlar ve bankaclar finans, ticareti ve bilimi
ulusal erevede tekeline ald. Burjuvazi en dinamik ve refah
iindeki snf temsil ediyordu. Iktidara gelmesi sanayileme,
kitle iletiim aralannn gelitirilmesi ve bir sre sonra da de
nizar pazarlar arama gibi olmazsa olmaz nitelikte operas
yonlar balatmasna olanak salad.
Avrupa'da baz kk istisnalar dnda (rnein ngiltere
100 )'cryfzlin!ln lo n c lilr
biraz daha ilerideydi) ulusal birlii salam olan devletler
ekonomik adan az ok ayn dzeydeydi. Kalknma ve Herle
nmin nitelii gerei hibir ulus tekileri aalamyordu.
Bugn, azgelimi blgelerde ulusal bamszlk ve ulusal
ina tamamen yeni bir zellik kazanmnr. Bu blgelerde tak
dire ayan baz baarlar dnda btn lkeler ayn altyap
yokluundan muzdariptir. Kitleler ayn yoksullukla mcade
le eder, hep ayn davranlarla debelenirler, bzm kann
laryla alk corafyas denilen eyi izerler. Azgelimilik
dnyas, yoksulluk ve insanlkddk dnyas. Ama ayn za
manda doktorsuz, mllhendissiz ve yneticisiz bir dnya. Bu
dnya karsnda Avrupa uluslar atafath bir refah iinde
yzmektedirler. Avrupa'nn bu baliuu utan verici bir ey
dir, nk klelerin srtndan kurulmutur, klelerin kanla
ryla beslenir ve varln tmyle azgelimi dnyann topra
na ve toprak altna borludur. Avrupa'nn refah
ve kalkn
mas, siyahlann, Araplarn, Hintlilerin ve Asyallarm cesetleri
ve terleri pahasna ina edilmitir. Bunu asla unutmamaya ka
rarhyz. Bir smrgenin bamszlk talebinden rahatsz olan
smrgeci bir lke, milliyeti liderlere, "Bamszlk istiyor
sunuz demek, aln yleyse ve onaaa geri dnn," dediin
de, bamszlna yeni kavumu halk bu meydan okuna}
ban saliayarak onaylar ve kabul eder. Gerekten de smr
geci sermayesini ve teknisyenlerini geri eker ve gen< ulusu
ekonomik bask aygtyla kuatr.9 Jtahla.trlm bamszlk
9- Gnumziln uluslararas koullannda kapitalizm yalnzca Afrika ya da As
ya\laki smrgeinine kar ekonomik abi-tb uygulamakla kalmaz. Castro-kar
t operasyonlarn smdrcn ABD Bat yarklrede insn zgrlue yonelik
zahmetli yun:yll arihinde yeni bir sayfa amtr. Birlemi Milletler'de emsil
edilen ve kendi ulusal paralarn lsan bamsz devletlerden oluan Latin Ane-
fr.nt/ f"""" J Ol
ideali bagmszlk lanetine dnU{r. Smrgeci yetkililerin
devasa zor gleri gen ulusu ekonomik durgunluga mah
kUm eder. Diger bir deyile smrgeci yle der: "Demek ba
gmszlk istiyorsunuz, aln ve sonularna katlann." Milli
yeti lideriere halklarna dnp dev bir aba iine girmelerini
isterekten baka seenek kalmamtr. Bu alk eken insan
lardan kemer skma rejimine katianmalan istenir, gsz kas
laryla ok oranttsz bir alma istenir. Otarik bir rejim ku
rulur ve her devlet, elindeki azck kaynakla, artan ulusal a
lga ve ulusal yoksulluga zm bulmaya alr. Avrupa ki
birle ve kmseyerek bakarken, artk tkenene dek al
mak zorunda olan halkn seferberligine tank oluruz.
Diger nc Dnya lkeleri byle bir skntya katlanma
y redderer ve eski smrgeci gcn koullarna boyun e
meyi kabul ederler. Bloklarn mcadelesindeki ayrcalkl ko
numlarn borlu olduklar stratejik yerlerinden yararlanarak
rika. Afrika iin rnek oluturmaldr. Bu eski snurgeler kurtulularndan bu
yana B, kapitalizminin boyundurugu alnda err ve yoksulluk iinde yaa
maktadr.
Afrika'nn kuruluu ve insanlarn bilninin artmas Latin Amerika !alkhrmn
birbirlerinin yerini alan benzer diktatrlkler sarnaln krmalarn nmkun kl
d. Castro Kuba'da ikndam geldi ,
.
c ikid.r halka verdi. Bu sapknlg Yanktekr
ulusal bir uibet olarak grdUkr. ABD imdi kar-devrimci tugaylar kuruyor,
geici htkmNlcr yarayor, eker kams irunun yakyor ve sommla Kuba
halkn acmaszca yok etmeye de karar verdi. Ama bu pek kol.y ohn.yacak. K
ba hlk an ekecek. ama sonunda zafere ulaacak. Brezilya devlet bakanjanos
Quadros tarhsel nem tayan bir konusmasnda, lkesnn K(bdenimini ola
s btim yollarla koruyacagm belirtti. Belki ABD hile halklarn radesine boyun
egecek. O g
n
geldiginde enlik yapacag. nku o gn dnyadaki tm insanlar
i n kriik bir an olacak. Ortadog"daki petrol kuyulannda. Peru ya da Kongo"da
ki madenlerde, United Fruit ya da Firestone planasyonlarnda er akan bu dn
yann kolderi sayesinde gtvenlig garanti alma alnm dolar. ancak o zaman.
kendisini yaratm olan ve ba kabak karn a bir halde kendi cevherleiyle onu
bcs\cmcy devan eden bu kleler Uzninde tm gcyle egemen olmaktan ka
nkr.
J 02 ycryOzilnl bnclilcri
anlamalar imzalar ve ykmllk altna girerler. Eskiden s
mrge olan lke artk ekonomik adan baml bir lkeye
dnmtr. Smrgeci ticaret kanallarn dokunulmam
tutmu ve baz durumlarda daha da pekitimi olan eski s
mrgeci, bu pazar korumak iin bamsz ulusun btesine
kk girdiler yapmay kabul eder. Smrge lkeler bam
szlklarna kavumutur kavumasna, ama dnya imdi kur
tuluunu salam lkelerin bugnk durumlarn daha da
katlanlmaz klan plak gereklerle kar karyadr. Smr
gecilikle anti-smrgecilik arasnda griinen, aslnda sosya
lizmle kapitalizm arasnda olan temel arpma nemini im
diden yitirmitir. Bugn iin nemli olan konu, ufku nkayan
sorun, servetierin yeniden datlna gereidir. Sonulan ne
kadar ykc olursa olsun insanlk bu sorunu ele almak zorun
da kalacaktr.
Dnyann, zellikle nci Dnya'nn kapitalist sistemle
sosyalist sistem arasmda seim yapma zamannn geldii yay
gn bir dnceydi. Ama iki sistem arasmda var olan iddetli
rekabetten kendi ulusal kurtulu mcadelelerinin zaferi iin
yararianm olan azgelimi ii lkeler bu rekabete dahil olmay
reddetmelidir. nc Diinya kendisini nceki deerlerle ta
nmlamakta yetinmemeli. Tam tersine, azgelimi lkeler
kendi deerleri, kendilerine zg yntem ve stiller zerinde
yountamak iin ellerinden gelen her eyi yapmaldrlar.
nmUzdeki somut sorun, farkl zaman dilimlerinde farkli
ktalardan insanlarn tanmlad haliyle sosyalizmle kapita
lizm arasnda aka seim yapmak deildir. Kapitalist siste
min ulusal ve evrensel projemizi yerine getirmemize olanak
salayamayacan biliyoruz elbette. Kapitalist smr, kartel
ve tekeller azgelimi lkelerin dmanlardr. te yandan
frntl f.onun 103
sosyalist bir rejimin, btnyle halka adanm ve en deerli
mlkn insan olduu ilkesine dayanan bu rejimin seilmesi
daha hzl ve daha uyumlu bir ekilde iledememize olanak
salar ve sonuta ulusun btnnn zararna btn ekono
mik ve siyasal iktidan birka kiinin elinde toplad bu top
lum karikatr bylece olanakszlar.
Ama bu rejimin randmanl alahilmesi ve bizim hayali
miz olan ilkelere srekli sadk kalabilmesi iin insan yatr
mndan daha fazla eye ihtiya var. Baz azgelimi lkeler bu
ynde ok byk bir aba sarfediyorlar. Erkekler ve kadnlar,
genler ve yallar bir anlamda zorunlu olan almay co
kuyla stleniyor ve kendilerini ulusun kleleri ilan ediyorlar.
Bu kendini adama ve ortak kariara ballk ruhu, dnyann
kaderine gveni tazeleye

ve en kukucu gzlemciyi bile pes

ettiren, gven verici ulusal morali besler. Ne var ki, byle bir
abann bu korkun ritmi uzun sre srdrebileceine inan
myoruz. Bu gen lkeler snrgecinin koulsuz geri ekili
inden sonra meydan o kumay kabul etmitir. lke kendisini
yeni ynetimin elinde bulur, ama aslnda her eye sfrdan
balamas ve her eyin yeni batan dUniilmesi gerekir. S
mrge sistemi yalnzca baz zenginliklerle ve baz ulusal kay
naklarla, daha doru bir ifadeyle kendi sanayilerini destekle
yen kaynaklada ilgiliydi. imdiye kadar toprakst ya da top
rakaltna ilikin hibir gvenilir inceleme yaplmamtr. Bu
yzden gen bamsz ulus smrge rejiminin yaratt eko
nomik kanallan kullanmak zorunda kalr. Dier lkelere ve
farkl para birimlerine ihracat yapabilir elbette, ama ihracat
nn temeli esasen deimeden kalr. Smrge rejimi kendi ka
nallarn iyice perinlemitir ve bu kanallar korunnazsa eko
nomi ke bilir. Belki de her eye en batan balamak gerekir:
Ihracatn yalnzca gittii yerleri deil niteliini de deitir-
10 )r)lltliniin Lnclolcr
rek, toprakst ve toprakalt kaynaklar, nchirieri ve -neden
olmasn- gnei aratrmak gerekir. Ne var ki, btn bunlar
yapabilmek iin insan yannnnn dnda baka eyler de ge
rekiyor. Sermaye, teknisyenlcr, mhendisler ve tamirciler ge
rekiyor. Itiraf edelim, liderlerin azgelimi lke halklarndan
istedii muazzam abann beklenen sonulan douracana
inanmyoruz. alma koullar deitirilmezse, emperyalist
glerin hayvan dzeyine indirgedii bu dnyann insanlat
nimas yzyllar alacaktr.10
Dorusu u ki bu koullan kabul etmek zorunda degiliz.
Bat lkelerinin bizi mahkm etmek istedigi koullar batan
reddetmeliyiz. Smrgecilik ve emperyalizm, bayraklarn ve
polislerini topraklanmzdan ekince bize olan borlan kapa
tlm olmad. Kapitalistler yzyllardr azgelimi dnyada
tam bir sava sulusu gibi davrandlar. Srgi.nler, katlianlar,
zorunlu alrma ve klelik, kapitalizmin altn ya da elnas
rezervlerini artrmak, zenginliini ve iktidarn kurmak iin
kulland temel yntenlerdi. Daha ksa bir sre nce Na
zizn tm Avrupa'y tam bir smrgeye dniitrd. eitli
Avrupa lkelerinn hkmetleri alnan hazinelerinin karl
nda ayni ve nakdi tazminat istediler ve sonuta kltrel
eserler, resim, heykel ve vitraylar sahiplerine geri verildi. Sa
van hemen enesincle Avrupallar tek bir konuda srarlyd:
"Almanya yaptklannn bedelini deyecek." Eichmann duru
masnn alnda Herr Adcnauer Alman halk adm Yahudi
halkndan bir kez daha zr diledi. Herr Adenauer lsrail dev-
10- Avrupal yerkinclcrin rnlt nikt.la oldugu baz ulkekr, bagmszlkla
nyla birhkte evlere ve adJclere bvutular ve hiterlandn yoksulluunu, aht
n unuuna cilinindeler. Kadcrn dlvesi, bi tur birlikci suskuhkla, sanki e
hirleri hagnszlkla yanm gbi dJvranyorlar.
r,.nv f.uwn 1 05
Jetine N azi sulannn tazminau olarak muazzam miktarda pa*
ra denmesi konusunda lkesinin verdii szii bir kez daha
yineledi.11
Ayn ekilde unu da sylyoruz ki, emperyalist devletler
topraklarmzdan askeri birliklerini ve ileri lkenin zengin*
liklerini kefetmek, karmak ve metropoJe gndermek olar
idari ve mali hizmet grevlilerini ekmekle yctinselcrdi, ciddi
bir hata yaparak grlmemi bir adaletsizlik yapm olurlard.
Ulusal bamszlk karlnda moral tazminat almamz gz*
lcrinizi kor etmiyor, karnmz da doyurmuyor. Emperyalist
lkelerin zenginligi biziin de zenginliimiz. Evrensel dzeyde
bu dnce, Bau'mn teknik baars ya da sanatsal yaratlarn
da sz sahibi oldugumuzu hissetmemiz anlamna asla gelmez.
Somut olarak sylersek, Latin Amerika, in ve Afrika gibi s*
mrge lkelerin altnn ve hammaddelerini Avrupa haddin
den fazla kendisine ekmitir. Avrupa'nn bolluk iinde yzen
kulelerini karlannda gren bu ktalardan Avrupa'ya dogru
yzyllardr clmas, petrol, ipek, pamuk, odun ve egzotik
rnler scvkcdilmcktedir. Avrupa kelimenin tam anlamyla
---------
l 1 . Alnanya'nn lccli ava sular karhgnda ltun taninatbr odcmcdig
Jogn. Yenik tkv!cte yuklencn tazminatlar ondan tan olarak istemed.

(nk
z"rar gorcn lkckr t\hn.,ny"y d alllikonunst savunma stenkrne dnll tt
'11i!crd. Sornlrgd u!kdcr, eski sourgderii l,t si'>tc n(Cgrc ctcyi h,
arnaynca ;skcri Usltr ve ozel bolgekr dde ttmeye ;lrlrkt-n yn kayglar
l mow olulardt. Taleplerini ununaya NATO srcji;i adna. hur dunya
mlna oylilgiylc krar vrdilcr. Alnanya"n dlga dalga JoiM ve makine dtle
ctii?ini gordik Tcknu ayklar ustundr dur"n glt ve etkili bir Almanya. Bat
kamp i(ill zorunllydu. Multcnd kzl surulerc kar ilk siper hizmeti gorc.
url"lfd. ycmdt in edlni ,\!nan)'J

nn soJc ltr Avrupa'nn karlarua

uygun oldugu ,k. Almany" A.-rupa krizi gayet iyi kulland. B yzden, ABD
ve diger Avrupa devletleri, daha du diz knt olan bu Alnanya"m artk pa
zarda ki en aunasz rakiplerinden biri ohnasndn hakl olamk ofkc duyuyorl:r.
1 06 ycrviim(ln lanetiikti
nc Dnya'nn yaratt bir eydir. Onu boan zenginlik
ler, azgelimi lkelerden yamalanan zenginliklerdir. Insan
ticaretinde uzmanlam olan Hollanda'nn !imanlar, Bordea
ux ve Liverpool doklar nemlerini srlen milyonlarca kle
ye borludur. Bu yzden, bir Avrupa devlet bakan elini y
reine koyarak azgelimi dnyann bahtsz halklannn yard
rma komas gerektiini sylediinde iimiz minnede titre
miyar. Tam tersine, kendi aramzda, "Bu bize denmesi gere
ken adil bir tazminat yalnzca, diyoruz. Yani azgelimi lke
lere yaplan yardm "sadaka" olarak kabul etmeyeceiz. Bu
yardm ifte bilinlenmenin onaylanmas olarak grulmelidir:
Smrgeci halklarn bunun onlarn borcu olduu bilinci ve ka
pilalist glerin de bunun Odenmesi gerektii bilinci.12 Kapita
list lkeler, nankrlkten deil cahilliklerinden dolay bedel
demeyi kabul etmezlerse, o zaman kendi sistemlerinin a
maz diyalektii onlar bomay becereceklir. Gen uluslarn
yeterince zel sermaye ekmedii bir gerektir. Tekellerin
kendini geride tu tuunu aklayan ve hakl klan birok neden
var. Kapitalistler, hkmetlerinin smrgesizletirmeye ha
zrlandn renir renmez -ve kukusuz bunu ilk re
nenler onlardr- szkonusu smrgeden tiim sermayelerini
ekmeye koarlar. Sermayenin bu grkemli ka smrge
sizletirmenin en sUrekli olgularndan biridir.
12- "Avrup"da sosyalizmin inasyla '(Jinci Dunya ile ilikiler" arasnda radi
kal bir ayrm yapmak (onlarla ilkiler sank dsal bir eymi gibi), bilerek ya da
hlmeyerek. smrge mirasnn yeniden inasna azgelimi lkelcrin kurtulu
undan daha fazla aycalk vemek, diger bir deyile, emperyalist yagm.nn
neyvckri 1zcrirde lks bir sosyalizm kurmaktr; sanki hir ete yanaladklarn
az ok eit ekilde paylaryormu gibi, stelik de aslnda yoksuldan aldklan
n halka geri verdiini unuarak sadaka vererek iyil\k yaplyonn sanlr."" Mar
cd PE'ju, "Mourr po ur de Gaulle?" Lrs T cmps Mocrncs, No. 175-176, Ekin-Ka
sm 1960.
frmufannn 107
zel irketlerin bagmsz lkelere yatrm yapmak iin ne
srdg koullar, deneyimlerin kabul edilemez ya da gerek
leemez olduunu kantladg koullardr. "Denizan" top
raklam yannn yapar yapmaz karn hemen geri dnmesi ilke
sine sadk kalan kapitalistler, uzun vadeli yannnlar yapnaya
istekli degildir. Gen rejimterin szde ekonomik planlama
programianna kar koyar ve ogunlukla ak bir dnanlk
gsterirler. En iyi olaslkla gen devletlere bor vermeyi, bu
parann mamul mallar ve makine almnda kullanlmas kou
luyla kabul ederler, metropoldeki fabrikalan iletmeye ancak
bu koullarda devam edebilirler.
Aslnda Batl finansrler her tr risk altna girmekten e
kinmektedir. Dolaysyla siyasal istikrar ve barl toplumsal
o nam talep ederler, ama bu talepler bagmszhgn hemen son
rasnda nfusun korkun durumu dikkate alndgnda ola
nakszdr. O zaman, eski smrgenin veremeyecegi gvence
leri arayan finans gruplar, gen devletin askeri ya da ekono
mik anlamalar yapmasn ve lkede baz askeri slerin kal
maya devam etmesini talep ederler. zel irketler, bu lkele
re yerletirilmi birliklerin onlarn karlarn korumas iin
kendi hkmetlerine bask yaparlar. Bu irketler son are ola
rak da hkmetlerinden falanca azgelimi blgede yapmaya
karar verdikleri yatrmlar garantiye almasn isterler.
Sonuta ok az lke kartel ve tekellerin talep ettii koul
lar yerine getirebilir. Bu yzden gvenli bir k bulamayan
sermaye Avrupa'da bloke olmu halde kalr ve dondurulur.
zellikle kapitalistler kendi lkelerine yatrm yapmay kabul
etmedikleri iin bu byle olur. Bu durumda kirlar ok az olur
ve mali basn en cesur insanlarda bile umutsuzluk yaratr.
Uzun vadede durum tam anlamyla felakettir. Sermaye do
lam artk durmu ya da hatr saylr lde azalmtr. ls-
J 08 ycry!it.Onfn l,uclilri
vire bankalar fon salamay redderer ve Avrupa nefes ala
maz. Askeri harcamalarm yuttuu dev paralara karn ulusla
raras kapitalizm ok zor durumdadr.
Fakat ufukta baka bir tehlike daha belirir. nc Dnya
Bat'nn bencillii ve ahlakszl nedeniyle gerilemeye, zel
lilde de ekonomik durgunlua mahkim edildii iin, azgeli
mi halklar da kolektif bir otari i<unnaya karar verir. Bat sa
nayileri denizar pazarlardan hzla yoksun kalr. Sermayenin
mallar depolarda yhr ve Avrupa pazar kartellerle finans
gruplar arasnda amansz bir mcadeleye tank olur. Fabrika
lar kapanr, iten karmalar balar ve isizlik Avrupa ii s
nfn kapitalist rejime kar ak bir mcadele verneye zor
lar.
O zaman tekeller gerek karlannn ok fazla koul koy
madan azgelimi lkelere ekonomik yardmda bulunmakta
yattn kavrayacakur. Dolaysyla nc Dnya'nn gen
uluslarnn kapitalist lkelere yaltaklanmasmn yanl olduu
aktr. Biz kendi haklhmz ve tavrmzn adaletiyle gl
yz. Ne var ki, kapitalist lkelere, amzn temel sorununun
sosyalist rcjimle aralarndaki sava olmadn anlatmak ve
aklamak da bizim grevimizdir. Bizi hibir yere gtrmeyen
bu souk savaa son verilmelidir, nkleer silahianma yar
durdurulmah ve azgelimi blgelere cmert yatrmlar ve
teknik yardmlar verilmelidir. Dnyann kaderi bu soruya ve
rilen yanta baldr.
Alk eken milyonlarca renkli derili insan karsnda "Av
rupa'nm kaderi"ne kapitalist rejimin sosyalist rejimleri kat
maya almas da yararsz. General de Gaulle ne dnrse
dnsn Albay Gagarin'in zaferi "Avrupa'y onurlandran"
bir baar deildir. Kapitalist rejimierin liderleri ve aydnlan
bir sredir Sovyetler Birlii'ne kar mulak bir tavr takm-
yorlar. Sosyalist rejimi devirmek iin btn glerini birle
tirdikten sonra, imdi bu rejim le anlamalan gerektiini kav
nyorlar. Bu yzden olabildiince sevimli gzkyor, jestleri
artryor ve Sovyet halkma srekli " Avrupa'nn paras olduk
lan n hatrlatyorlar.
nc Dinya'y btn Avrupa'y y tnakla tehd eden bir
sel olacak ekilde haeketlendirmek insanl mutlulua do
ru gtrmeyi planlayan ilerici gleri blmez. nc Dnya,
tm Avrupa'ya kar byk bir alk seferi dzenleme niyetin
de deildir. Kendisini yzyllardr klelik altnda tutanlardan
bekledii ey, insan rehabilite etmesine ve her yerde sonsuza
dek insann zaferini salamasna yardmc olmasdr.
Ama bunun Avrupa hkmetlerinin ibirlii ve iyi niyetiy
le gerekleecei ne inanacak kadar naif olamayacamz ak.
Insan, btnsel insan dnyaya yeniden kazandrmaktan iba
ret olan b muazzam gOrev, smrge sorunlannda gemite
ou zaman ortak efendilerimizin tutumunu destekledikleri
ni itiraf etmesi gereken Avrupal kitlelerin olmazsa olmaz
desteiyle gerekleecektir. Bunu yapabilmek iin Avrupal
kitleler nce uyanmaya, beyinlerini kullanmaya ve sorumsuz
"uyuyan gzel" oyununu oynamaktan vazgemeye karar ver
melidir.
2
Kendil iindenl iin Bykl ve Zaa
f

iddete ilikin bu dnceler, milliyeti parti kadrolaryla
kitleler arasnda sk sk yaanan uyumsuzluun ve aralannda
ki ritim farkllnn farkna varmamza neden olur. Her siya
si rgtte ya da sendikada durumlarnn hemen ve koulsuz
iyiletirilmesini talep eden ygnlarla, .patronlarn yaratabile
cei zorluklarn farknda olduu iin iilerin taleplerini s
nrlamaya alan kadrolar arasnda geleneksel bir uurum
vardr. Bu nedenle kitlelerin kadrolara ilikin sk sk dile ge
tirdii honutsuzluk kalcdr. Taleplerin her dile getiriliinin
ardndan kadrolar zaferi kudarken kitleler aldauldklanm sa
mimiyetle hissederler. Kitleleri politize eden ey, siyasal hak
lan iin tekrarlanan gsteriler ve sk yaanan sendikal anla
mazhklardr. Siyasal olarak bilinli bir sendika yetkilisi, yerel
bir atmann kendisiyle ynetim arasnda nemli bir at
ma olmadgn bilen kiidir. Gittikleri metropollerde siyasi
partilerin ileyiini incelemi olan smrge aydm, kitleleri
harekete geimtek ve smrge ynetimine bask yapmak iin
1 1 2 y.ryii,inin bctlb
benzer rgtler kurar. Smrge lkelerde milliyeti panilerio
douu, ticari sekinlerle aydnlardan oluan bir sekinler
grubunun ortaya kyla ayn zamana denk der. Bu se
kinler byle bir rgtlenmeye temel nem verir ve rgt feti
izmi ou zaman smrge toplumunun aklc bir ekilde
aratrlmasnn nne geer. Parti nosyonu, metropoldrn it
hal bir nosyondur. Bu modern direni arac, klelik, serflik,
takas, el zanaatlar ve borsa ilemlerinin bir arada bulunduu
okbiim li, dengesiz bir gereklie uyarlanr.
Siyasi panilerio zayfl, yalnzca hayli sanayilemi kapi
talist bir toplum iinde ii snfnn mcadelesini yrten bir
rgtn mekanik olarak kullanlmasnda yatmaz yalnzca.
Yerel dzeydeki rgt trne uyarlamalar ve yenilikler geti
ritnesi gerekir. Azgelimi blgelerdeki siyasi panileri n ou
na zgU kusur, en bUyk hata, geleneksel olarak en bilinli
unsurlara hitap etmek olmutur: ehirlerdeki ii snf, k
k esnaf ve memurlar, yani nUfusun ancak yUzde birini tem
sil eden kUUk bir kesimi.
Bununla birlikte, bu proletarya parti propagandasm anla
masna ve yaynlarn okumasna karn, ulusal kurtulu iin
durmak bilmeyen micadelenin sloganlarn benimsemeye
pek hazr deildir. Smrge topraklardaki halk arasnda pro
letaryann, smrge rejiminin en ok pohpohlad ekirdek
olduunu defalarca beliruik. Embriyon halindeki ehir prole
taryas nispeten ayrcalkldr. Kapitalist lkelerde ii snf
nn kaybedecek hibir eyi yokmr ve muhtemelen de kazana
cak ok eyi vardr. Smrge lkelerde ise ii snfnn kay
bedecek ok eyi vardr. Aslnda smrge aygtnn ileyii
iin smrge halkn vazgeilmez kesimini temsil eder. Tram
vay vatnanlar, taksi srcleri, madenciler, liman iileri,
tcrcmanlar, hemireler vb. bu kesime dahildir. Bu unsurlar
milliyeti partilerin en sadk evresini oluturur ve smrge
sistemindeki ayrcalkl yerlerinden dolay smrge halknn
"burjuva" fraksiyonunu temsil ederler.
Bu yzden milliyeti siyasi partilerin hitap ettii kesimin
herkesten nce ehirli olmas anlalabilir bir eydir: asl ola
rak ehirde yaayan teknisyenler, kol iileri, aydnlar ve d k
kan sahipleri. Onlarn dnme tarz, imdiden, iinde yaa
dklar, teknik olarak ileri ve grece rahat ortamn izlerini
birok adan tamaktadr. Burada moderizm" kraldr. Yi
ie bu ayn evreler karanlk gelenekiere kar kacak ve ye
nilikler nerecek, bylece ulusal miras denen eski granit te
mele kar ak atmaya gireceklerdir.
Milliyeti partilerin ok bUyk bir ogunluu krsal kitle
lere byk bir gvensizlik besler. Bu kitleler atalet ve ksrlk
amuruna bulam izlenimini verir onlara. Milliyeti parti
lyeleri (ehirli iiler ve aydnlar) kyililer hakknda smlr
gecilerle ayn kliltlcl hkme ok ksa srede varr\ar. Siya
si partilerin krsal kitlelere glivensizliginir nedenlerini anla
maya abalarken, smrgeciliin kyllU rgUtl bir ta
Iamaya manz brakarak tahakkmn kurduunu ya da
glendirdiini de unutmamalyz. Mambout'lar, bycU-ifa
clar ve geleneksel efler tarafndan kuatlm krsal kitleler
hata feodal koullarda yayorlar; ortaaa zgli bu yap as
ker-sivil smrgeci yneticilerden destek gryor.
Gen ulusal burjuvazi, zellikle de ticaretic uraanlar ar
tk bu feodal yneticilerle ok sayda alanda rekabet etmekte
dir: Marabour'lar ve byc-ifaclar hastalarn doktora git
mesini engeller; cemaa'larn fetvalar avukatlan isiz brak
yor; lwid1er siyasal ve ynetsel iktidarlarn nakliye irketi
1 14 ycrviminiin lctlikri
kurmak ya da ticaret yapmak iin kullanyorlar; yerel eOer
din ve gelenek adna ticarete ve yeni Gninlere kar kyorlar.
SmGrge iadamlar ve tccarlardan oluan yeni snf b
yGmek iin bu yasaklar ve engelleri yok etmek zorundadr.
Dolaysyla, feodal derebeyinin zgr av alann temsil eden
ve yeni trnler satn almasnn az ok yasak olduunu gren
yerli mteriler, her iki tarafn da ele geirmeye alt bir
pazar oluturur.
Feodaller Batllam gen milliyetilerle kitleler arasmda
engel oluturur. Sekinler ne zaman krsal kitlelere ynelse,
kabile efleri, din yneticileri ve geleneksel yetkililer uyarla
nn, tehditlerini ve aforozlarn artrr. Igalci gcn el stn
de mttuu bu geleneksel yetkililer, sekinterin krsal kesime
szma giriimlerini honutsuzlukla izler. Bu ehirli unsurlarn
ithal ettii dlincelerin bUyk olaslkla feodal yetkenin tm
varln sorgulayacan ok iyi bilmektedirler. Bu yzden,
dmanlar, ok iyi anlatklan igalci g deil, yerli toplu
munu deitirmeye alan, bunu yaparken de onlarn azla
nndaki lokmay alacak olan bu modernistlerdir.
Batllam unsurlarm kyl ynlarta ilgili duygular, sa
nayilemi Ulkelerin ii snf arasnda griilen duygular
ammsatr. Burjuva ve ii snf devrimleri tarihi, kyllerin
bylk ksmnn ou zaman devrime engel oluturduunu
gstermitir. Sanayilemi lkelerde kyllk genel olarak en
az siyasal bilinli, en az rgtl ve ayn zamanda en anarik
unsurdur. Nesnel olarak gerici davran tanmlayan bir dizi
zellik gsterirler: bireycilik, disiplin yokluu, paray sevme,
fke nbetleri ve derin bir depresyon.
Milliyeti partilerin yntem ve doktrinlerini Bat partilerine
dayandrdn ve dolaysyla propagandalarn ounlukla kr-
fmnu fanon l l S
sal kesimlere yneltmedigini grmtk Aslnda smrge bir
toplumun aklc zmlenii, eger yaplm olsayd, smrge
deki kyllerin yaps bozulmadan kalm geleneksel bir or
tamda yaadn, oysa sanayilemi lkelerde sanayilemenin
gelimesiyle bu geleneksel onaniarn paralandn onlara
gsterirdi. Smrgelerde bireyci davran embriyon halindeki
ii snfnda buluruz. Krsal kesimi ve onun zmsz demog
rafik sorunlarn terk eden topraksz kyller lmpen proletar
yay oluturarak kasabalara akar, gecekondu blgelerine sk
tepi doluur ve bu smrge tahakkmnden doan yaplar
olan liman ve ehirlere szmaya alrlar. Kyl kitleler ise ha
reketsiz bir ortamda yaamaya devam ederler, ar kalabalk
tan karnn doyuramayan \ann ehirlere g etmekten baka se
enekleri yoktur. Olduklan yerde kalan kyller geleneklerini
inatla savunur ve smrge bir toplumda, toplumsal yaps ce
maati tarzda kalm disiplinli unsuru temsil eder. Kat ere
velere sk sk yapan bu duraan toplum zaman zaman dini
fanatiklie ya da kabile savalan na yol aabilir kukusuz. Ama
krsal kitleler kendiligindenlikleri iinde disiplinli ve zverili
olarak kalrlar. Birey topluluk karsnda silinir.
Kr halk ehiriiiere gvenmez. Avrupal gibi giyinen, onla
rn dilini konuan, onlarla yan yana alan, bazen ayn bl
gede yaayan ehirli insan, ulusal miras oluturan her eye
ihanet etmi bir dnek olarak grr. ehirliler, igalciyle iyi
aniaan ve smrge sistemi koullannda baarl olmak iin
ellerinden geleni yapan "hainler, satlmlar"dr. Bu nedenle,
ehirliterin ahlaksz olduunu kr halknn azndan sk sk
duyanz. Kar karya oldugumuz ey, ehirle kr arasndaki
geleneksel kardk deildir. Smrgeciliin avantajlarmdan
dlanan smrge insanyla smrge sistemini kendi yararna
evirmeyi baaranlar arasndaki karthktr.
116 ycry!il,oinhn l;onclilcri
Dahas, smUrgeciler bu kartlg milliyeti partilere kar
mcadelelerinde kullanr. Da insanlarn, kylleri ehirlile
re kar harekete geirirler. Artlkeyi sahile kar kkrtrlar,
kabile ki n liklerini canlandrrlar. Bu yzden Kalondji'nin Ka
sai kral olarak kendine ta giydirmesini ve birka yl nce
Gana'daki efler Meclisi'nin N'Krumah'a direndigini grmek
bizi anmamal.
Siyasi partiler krda kk saimay baaramaz. Varolan yapla
ra milliyeti ya da ilerki bir nitelik vermek amacyla onlar
uyarlamak yerine, smiirge sistemi erevesinde geleneksel
gereklii bozmaya kararldrlar. Smrge sisteminin halk,la
r hala arlk oluturuyorken, ulusu harekete geirebHecekle
rine inanrlar. Kitlelere ulamak iin hi aba harcamazlar.
Kuramsal bilgilerini halkn hizmetine sunnazbr, bunun yeri
ne nceden belirlenmi bir emaya gre halk ekle sokmaya
alrlar. Bu yzden bakentten kylere, merkezi otoriteden
yetki alm, dowar ya da kyleri bir irket komitesi gibi ynet
meye alan deneyimsiz ya da kimsenin tanmad liderleri
tepeden inme gndcrirler. Geleneksel efler grmezden geli
nir, hatt: bazen kk diir!Ur. Kyn tarihini ve kabileler
le klanlarn atmalarn halk mcadelesiyle btnletirnek
yerine, gelecekteki ulusun tarihi kk yerel tarihleri, yani tek
ulusal gereklii dikkate alnaz ve ayaklar alma alp iner.
Geleneksel toplumlarda sayg gsterilen ve genellikle tart
masz bir ahlaki yetkc verilen yallar herkesin n U nde giln
duruma drlr. Igalci gtlerin hizmetindekiler bu krgn
hg kullanmaktan geri durmaz ve bu otorite karikatlrnn be
nimsedii en kiiiik kararlar bile renir. stihbarat salam
polis basks da hemen ardndan gelir. Dardan tepeden inme
getirilmi liderler ve yeni meclisin nemli U yeleri tutuklanr.
fr;otU. fannr 1 1 7
Yaanan yenilgiler milliyeti partilerin kuramsal zmle
me"sini onaylar. Krsal kesimi bir bttin olarak kapsama de
neyiminin baarszl&, partilerin bu halk kesimine kar g
vensizliini artrr ve saldrganlklarn su yzline karr.
Ulusal kurtulu mcadelesi baanya ulaoktan sonra bile ba
z haralar yaplr ve bu hatalar ademimerkeziyeti ve zerki
eilimleri besler. Snrgeci evredeki kabilecilik ulusal aa
mada yerini blgecilige brakr ve bu da kurumsal olarak fe
deralizmle ifade edilir.
Ama milliyeti partiler zerlerinde fazla denetim kurama
m olmasma karn krsal kitlelerin ulusal bilincin olgunla
masnda ya da milliyeti partilerin eylemini devralnada ve
daha ender olsn da bu panilerinin ksrlnn yerini doldur
mada belirleyici bir rol oynad da vakidir.
Milliyeti partilerin propagmdas kyller arasmda her za
man yank uyandrmtr. Smrgecilik-karn dnemin an
lan kylerde hala ok canldr. Kadnlar ocuklannn kulak
lanna smrgecilere kar savamaya giden savalarn ark
lann fsldar. Ky ocuklar on iki on yalannda son ayak
lanmaya kanlan yallarn adlarn ezbere bilir ve dovvar ve
kylerde grdkleri ryalar, ehrdeki ocuklannki gibi lks
mallar ya da snav geme rynlar deil, bugn kahramanca
lmleriyle onlar hala gzyaiarna boabilen falanca kahra
nanin zdeleme dleridir.
Milliyeti panileri n ehirde henz oluum halindeki ii s
nfn rgdemeye alt srada, krsal kesimde de anlal
maz gibi grnen toplumsal huzursuzluklara tank oluruz.
rnein Madagaskar'daki nl 1947 ayakbnmasn ele ala
lm. Smrge yetkilileri net bir tavrla bunun bir kyl ayak-
1 1 8 ycy(l/_tinl\n l.ncJ;Ici
lanmas oldugunu syledi. Aslnda imdi durumun ok daha
karmak oldugunu biliyoruz. Ikinci Dnya Sava srasnda
byk smrge irketleri etki alanlarn genilettiler ve zgr
kalm btn topraklar zaptettiler. Ayn dnemde Yahudi,
Kabyle, Antilli gmenlerin adaya yerletirileceinden de sz
ediliyordu. Smrgecilerin yardm ve yataklgyla Gney Af
rika'dan gelen beyazlarn aday yakmda igal edecei sylen
tisi de yayld. Dolaysyla savatan sonra milliyeti listelerde
ki adaylar ezici ounlukla seildi. Hemen ardndan MDRM
(Madagaskar'n Kurtuluu lin Demokratik Hareket) Parti
si'nin fraksiyonlarna kar bask balad. Smiirgeci yetkililer
amalarna ulamak iin allm yntemleri kulland: kitle
sel tumklamalar, kabileler ams ve rk propaganda, liimpen
proletaryann rgtsz unsurlarndan oluan bir partinin ku
rulmas. Yoksul Madagaskarllar (PADESM) adn alan bu
parti, provakatif eylemleriyle smrge yetkililerine dzeni
salamak iin hukuki bir mazeret verdi. Ama bir partiyi nce
den tasariayarak tasfiye etme yntemi burada grlmemi bir
boyut ald. Son ii ya da dn yldr savunma halinde olan kr
sal kitleler birdenbire kendilerini lmcl bir tehlike altnda
hissettiler ve smirge glere iddet kullanarak kar kma
ya karar verdiler. Mzraklarla ya da ounlukla ta ve sopalar
la silahianan halk, ulusal kurtulu iin yaygn bir ayaklanma
balatt. Bu hikayenin sonunu biliyoruz.
Bu tr silahl ayaklanmalar kr kitlelerinin ulusal mcade
leye katlmak iin kulland aralardan yalnzca birini temsil
eder. Bazen ehirlerdeki milliyeti parti polis basksna maruz
kaldnda, kyller ehirlerdeki hareketliliin yerini alrlar.
Haberler krsal kesime ok abartlm ekilde gelir: Liderler
tutuklanm, ok sayda kii ldrlm, ehir siyahlarn ka-
fr,nl!. Lmm l 1 9
nyla kzla boyanm, zavall smtirgeci yerleirciler Arap
kan iinde ytiztiyormu. O zaman btitn birikmi, iddetli f
ke padar. Yerel polis karakolu ele geirilir, polisler para par
a doranr, ilkokul retmeni ldrlr, doktor srf evde ol
mad iin hayatn kurtarr, vs ... Birlikler blgeye gnderilir,
hava kuvvetleri bombardmana balar. O zaman ayaklanma
bayra alr, eski sava gelenekler yeniden ortaya kar,
kadnlar alk tutarken erkekler rgtlenip dalara kar ve
gerilla sava balar. Kyller kendiliinden bir ekilde yaygn
bir gvensizlik hissi yaratr; smrgecilik korkuya kaplarak
ya savaa devam eder ya da grmelere balar.
Bu kararl kylti ynlarnn ulusal mcadeleye sel gibi ak
masma milliyeti partilerin tepkisi ne olur? Milliyeti panile
ri n bytk ounluunun propagandalarna silahl mcadele
nin gerekliliini dahil etmediini grmUtk Snrl bir ayak
lanmaya kar kmazlar, ama bunu kr kitlelerinin kendili
indenliine brakrlar. Dier bir deyile, bu yeni gelime kar
sndaki tutumlar, tmyle cennetten dm bir ltuf ola
rak grmek ve srmesi iin dua etmek olur. Bu ltfu kullan
salar da ayaklanmay rgtlenmeye kalkmazlar. Kitleleri po
litize etmek, bilin dOzeylerini artrmak ya da mcadeleyi da
ha st dzeye karmak iin krsal blgeye adam gndermez
ler. Kendi ivmesinin akna kaplan kitle eyleminin durolma
masn umut ederler. ehir hareketi kr hareketini kirletme
mitir. Her biri kendi i diyalektiine gre evrilir.
Krsal kitlelerin her eye ak olduu bir dnemde milliyet
i partiler gndemlerini onlara tantmaya kalkmaz. nerecek
bir hedefleri yoktur, yalnzca bu yeni hareketin sresiz devam
etmesini ve bombardmanlarn bu harekete son verememesini
umut ederler. Milliyeti partilerin krsal kitlelerle btnlerek
120 ycry,!nlln lnctlilcri
ve siyasi bilinlerini artrmann yannda mcadele dzeylerini
yOkseltmek iin bu olanag bile kullanmadgn grrz. Krsal
kesime ynelik gvensizlik tavrn inatla korurlar.
Siyasi kadrolar ehirlerde saklanr, smrgeci yetkililere
ayaklanmaclarla hibir baglantlar olmadn aka belirtir
ya da yurtdna kaarlar. Dalardaki insanlarn arasna katl
malan ender grlen bir eydir. rein Kenya'da Mau-Mau
ayaklanmas srasnda tek bir nl milliyeti bile hareketin
yesi oldugunu kabul etmedi ya da bu ayaklanmaya katlan
lan savunmaya almad.
Ulusun farkl toplumsal katmanlan arasnda hibir verimli
aklama, hibir yzleme yoktur. Krsal kitlelere uygulanan
basklardan ve smrgecilikle milliyeti partiler arasndaki il
tifaktan sonra bamszla ulaldnda bu karlkl anlay
szln daha da arttn grrz. Kyller, hkmetin ner
dii yapsal reformlarn yan sra nesnel olarak ilerici toplum
sal yeniliklere bile engel olurlar: bunun asl nedeni, rejimin
mevcut liderlerinin smrge dneminde halka partinin he
deflerini, ulusal politikay ve uluslararas konular anlatma
m olmasdr.
Smrge dneminde kr nfusuyla geleneksel liderlerin
milliyeti partilere duyduklar gvensizlii ulusal dnemde
benzer bir dmanlk izler. Bamszlktan sonra da alma
ya devam eden smrge dneminin gizli servisleri honutsuz
luu kullanr ve gen hkmetlere gerekten ciddi sorunlu
yaratmay baarr. Ksacas hkmet yalnzca kurtulu dne
mi srasndaki tembelliinin ve kyll srekli kmse
mesinin bedelini demektedir aslnda. Ulusun banda aklc,
hatta ilerici bir kii bulunabilir, ama btn gvdesi clz, dik
kafal ve ibirliine yanamaz olarak kalr.
Dolaysyla ynetimi merkeziletirerek ve halk zerinde s
k bir denetim kurarak bu gvdeyi yok etme istei kendini
gsterir. Bu nedenle azgelimi lkelerde birazck diktatrlk
gerektiinin sylendiini sk sk duyanz. liderler krsal kitle
lere gven duymaz. stelik bu gvensizlik ciddi bir orana da
ulaabilir. rnein, ulusal bamszln ilan edilmesinden
ok sonra bile baz hkmetler lkenin i ksmlarn, devlet
bakannn ya da bakanlarn ancak ordu manevralan srasn
da gidebildii sakinlenemi blgeler olarak grmeye devam
eder. lkenin i blgeleri tam bir erra incognira olarak g
rlr. Paradoksaldr ama ulusal hkmetlerin krsal kitlelere
ynelik tutumu baz alardan smrge iktidarn anmsaur.
Lidcrler, "Bu ynlarn nasl tepki gstereceini bilmiyoruz";
"bu lkeyi ortaadan kannak istiyorsak sopanm kaln ks
mn kullanmamz gerekiyor," demekten korkmaz. Ama daha
nce de grdmz gibi, siyasi partilerin smrge dnemin
de krsal kitleleri dikkate almamalar ulusun hzla seferber
edilmesine ve ulusal birlie kar bir nyarg yaratabilir ancak.
Bazen smrgecilik milliyeti atlm baka yere yneltme
ye ya da aralarmda ayrmlar yaratmaya kalkr. Yerli Brola
n eyh ve efleri ehirlerdeki "devrimciler e kar rgtlerek
yerine, kabile ve dini topluluklan partiler iinde rgtler.
"Ulusal iradeyi temsil etmeye" balayan ve smrge rejimine
tehdit oluturan ehirli partinin karsnda fraksiyonlar yara
tlr ve kabile ya da blge esasna gre rgtlenmi eilim ve
partiler ortaya kar. BtUn kabile, danmanln smrgeci
lerin yapt bir siyasi partiye dntUrhr. Yuvarlak masa
toplantlan artk balayabilir. Siyasi fraksiyonlar fazlalatka
* Bilinmeyen toprak; araurlmam blge ya da alan_ (.n.)
122 ycrylttlnln lanclolcri
ulusal birlik partisi nemini kaybeder. Kabile partileri merke
ziyetilige ve birlie kar karak tek parti diktatrln
tehir ederler.
Daha sonra, ulusal muhalefet de ayn taktikleri kullanacak
tr. lgalci g, kurtulu mcadelesine nderlik eden iki ya da
milliyeti parti arasndan seimini imdiden yapmtr. Se
im yntemi ok bellidir: Bir parti ulusal oybirliini salad
ve grmelerin tek muhatab olarak ortaya ktnda igalci
g manevralarn artrr ve grmeleri olabildiince erteler.
Bu erteleme, partinin taleplerini heba etmesi ya da baz "a
r" unsurlar arka plana atmas iin ynetimden taviz elde et
mede kullanlr.
Ama hibir parti baskn kmazsa, igalci g en "makul"
oldugunu dnd partiyi kaynnakla yetinir. Grme
lerden dlanan milliyeti partiler, o zaman dier partiyle i
galci g arasnda yaplan anlamay aka tehir ederler. Ik
tidar igalciden devralan parti, rakip partinin demagojik ve
kafa kantnc tavrnn tehlikesinin farknda olduundan,
onu zlmeye zorlar ve yasadla mahkUm eder. Bask g
ren partinin ehirlerin dna ve krlara snnaktan baka se
enei yoktur. Kitlelerini "ky kesiminin sanlmlarna ve
bakentteki yoz unsurlar"a kar harekete geirmeye alr.
Bu durumda tm babanelere bavurulur: dinsel argmanlar,
yeni ulusal otoritenin kararlatrd ve gelenekten kopan ye
niliki dzenlemeler. Kyllerin ilerlemeye kar olan ynle
ri son noktasna kadar smrlr. Bu partinin szde devrim
d doktrini aslnda kylln gerici, ateli ve kendiliinden
karakterine dayanmaktadr. Dalk blgelerin hareketlendii,
kyller arasnda honutsuzluk oldugu sylentileri orada bu
rada yaylr. Bir blgede polisin kyllere ate at, takviye
ffJnl/ f.wn 123
birliklerin getirildii ve hkmetin dmek zere olduu He
ri srlr. Net bir programlan ve hkmetteki partinin yeri
ni almaktan baka bir hedefi olmayan muhalefet panileri ka
derlerini ilerlemeye dman ve kendiliindenci kylln
eline brakr.
Tam tersine, bazen de muhalefet krsal kitlelerin deil gen
ulusun sendikalanndaki ilerici unsurlarn desteini alnaya
alr. Bu durumda hkmet, kitleler emekilerin talepleri
ne direnmeye arr ve bu talepleri gelenek-karu macerac
manevralar olarak adlandrr. Siyasi partilere ilikin daha n
ce belirttiimiz gzlemler mutatis mutandis* sendikalara uy
gulanabilir. Balangta, smrge topraklardaki sendikalar
genellikle metropoldeki muadillerinin yerel ubeleridir, slo
ganlar da metropoldeki sendikalarnnkilerin tekrandr.
Kurtulu mcadelesinin kritik aamas ekillenmeye balar
balamaz bir grup yerli sendika lideri ulusal sendikalann ku
rulmasna karar verir. Yerel sendikaclar metropolden ithal
edilmi olan eski rgt kitlesel olarak terk eder. Yeni sendi
kann kurulmas, ehir nfusunun smrgedlie bask yap
nasnn baka bir yoludur. Smrgelerdeki ii snfnn he
nz embriyon halinde olduunu ve nfusun en ayrcalkl ke
simin i temsil ettiini daha nce belirtmitik. Kunulu mca
delesinden doan ulusal sendikalar ehir rgtleridir ve prog
ramlan her eyden nce siyasal ve milliyetidiL Ama bam
szlk savann belirleyici aamas srasnda doan bu ulusal
sendika, aslnda siyasal olarak bilinli, dinamik milliyeti un
surlarn yasal olarak kaydolduu bir rgur.
Siyasi partilerin kk grd krsal ynlar bir kenarda
Gerekli degiiklikler yaplm olarak. (.n.)
124 )'CryiVUnn lanclilcri
tutulmaya devam eder. Kukusuz orada da bir tarm iileri
sendikas vardr, ama bu sendikann kurulmas "smrgecili
e kar birleik cephe" ihtiyacn karlamakla yetinir. Met
ropol sendikalarnda karyerlerine balayan sendika liderleri
nin krsal ygnlarn nasl rgdenecei konusunda hibir fik
ri yoktur. Kyllklc btn ilikilerini kaybetmilerdir ve tek
dnceleri dok iilerini, elik iilerini, gaz ve elektrik ku
rumlanndaki memurlar saflarna nasl katacaklardr.
Smrge aamasnda milliyeti sendikalar grlmeye deer
bir vurucu gc temsil eder. ehirlerde her an smrge eko
nomisini paralize edebilir ya d hi deilse yavalatabilirler.
Avrupallarn yerleim yerleri ogunlukla ehirlerle snrl ol
dugundan, bu yerleimin psikolojik yanklan hatr saylr
byklkte olur: elektrik, gaz yoktur, pler toplanmaz ve
mallar limanlarda rr.
Smrge kouBarnda ehirlerin temsil ettii bu metropol
adacklar sendikal eylemi derinden hissederler. Smrgecili
gin kalesi olan bakent, sendikaclarn darbeleriyle sendeler.
Ama i ksmdaki krsal kitleler bu atmadan etkilenneden
kalr.
Dolaysyla, ulusalc bak asna gre sendikalarn ne
miyle ulusun geri kalan arasmda ak orantszhk vardr.
Sendikalara girmi olan iiler, bamszlktan sonra boa k
rek ektikleri iz\enini edinirler. Kendilerine koyduklar snr
l hedefe ulalr ulahnaz ulusal yeniden ina grevinin b
ykl karsnda bu hedefler sallanda kalr. Hkmetle
ilikileri genellikle ok sk olan ulusal burjuvaziyle kar kar
ya kalan sendika liderleri artk kendilerini ii ajitasyomy
la snrlayamayacaklarn kefederler. Doalan gerei krsal
ynlardan yaltlm olan, nfuzlarn ehirlerin dna ge
niletemeyen sendikalar, siyasall giderek artan bir tutum
franu. r.n<>n t .5
benimser. Aslnda sendikalar iktidara aday haline gelirler. El
lerindeki btn aralarla burjuvaziyi keye sktnnap a
lrlar: Ulusal topraklarda yabanc slerin bul undurulmasna
kar protestolar yaplr, ticari anlamalar tehir edilir ve ulu
sal hkmetin d politikasna eletiriler dile getirilir. Artk
"bamszlklarn" kazanm olan iiler bir ey elde edemez.
Sendikalar, bamszln hemen ertesinde toplumsal taleple
rini dile getirirlerse ulusun geri kalan ksmn dehete d
receklerini kefederler. iiler gerekten de rejim tarafndan
pohpohlanmlardr. Halkn en refah iindeki kesimini temsil
ederler. Dok iilerinin ve dier iilerin yaam koullarn
iyiletirmeye ynelik bir eylem yalnzca rabet grmemekle
kalmaz, yoksul kitlelerin dmanln da kkrtabilir. Sendi
kalar, sendikaclk da yapamaymca, yerlerinde saymaktan
baka bir ey gelmez ellerinden.
Bu salksz durum, en sonunda bir btn olarak ulusu il
gilendiren bir toplumsal programn nesnel gerekliliini gste
rir. Sendikalar birdenbire lkenin i kesimlerinin de aydnla
tlmas ve rgtlenmesi gerektiini kavrarlar. Ama lkenin
tek kendiliinden devrimci gcn temsil eden kyllkle
aralannda ileyen balar kurmaya hi kalkmadklanndan,
sendikalar etkisiz kalr ve programlannn anakronik nitelii
ni kavrarlar.
Politik-iici ajitasyona gmlm olan sendika liderleri
kanlmaz olarak bir hkmet darbesi hazrlamaya varrlar
Ama yine lkenin i ksmlan devre d braklmtr. Bu
ulusal burjuvaziyle sendikal iicilik arasndaki bir gsteridi
yalnzca. Ulusal burjuvazi eski smrgecihk geleneklerine sa
rlarak askeri ve polisiye gcn gsterir, sendikalar ise mi
tingler dzenler ve onbinlerce yesini harekete geirir. Kyh
bu ulusal burjuvazi yi ve iileri dnnce omuzlarn silker
her ikisinin de en azndan yiyecek ekmei vardr. Sendikalar,
partiler ve hkmet bir tr ahlaksz Makyavelizmle kyl y
nlarn kr, atl bir mdahale gc olarak kullanrlar. Kaba
saha bir g olarak. ..
te yandan, baz durumlarda kyii kitleler hem ulusal z
grlk mcadelesine hem de mstakbel ulusun kendisine
setii eylem tarzna etkin biimde mdahalede bulunur. Bu
olguyu azgelimi lkeler iin temel nem tadgndan ayrn
tlaryla inceleyeceiz.
Milliyeti partilerin smrgeciligi ykma isteinin, smr
geci yetkililerle iyi geinme isteiyle yan yana giuigini gr
mtk Bu partiler iinde bazen iki eylem hatt ortaya ka
bilir. Birinci olarak, smirgecliin ve uluslararas durumun
ayrntl bir zmlemesini yapm olan baz aydn unsurlar,
ulusal partilerinin ideolojik boluunu, taktik ve stratejileri
nin yetersizliini eletirmeye balarlar. Liderlerine nemli
noktalarda sorular yneltmekten asla usannazlar: "Milliyet
ilik nedir? Bu szce ne anlam yiklyorsunuz? Milliyeti
lik neye iaret eder? Bamszln amac nedir? Bamszla
nce nasl ulamay dnyorsunuz? Ayn zamanda da
yntem sorunlarnn etraflca ele alnmasn isterler. Seim
yntemlerine "dier btn aralar"n da eklenmesini nerir
ler. tk ekimeden sonra liderler ergenlik cokusu yaftasn
taktklar bu kaynamadan hzla kurtulurlar. Ama bu talepler
ne ergenlikle ilgili ne de bir taknln sonucu veya genlik
iareti olduundan, bunlar dile getiren devrimci unsurlar
hzla dtanr ve partiden uzaklatrlr. Kendi deneyimleriyle
bbrlenen liderler "bu maceraclar, bu anaristler"i acma
szca reddederler.
Parti aygt her tr yenilige direnme eilimindedir. Devrim
ci aznlk kendisini yal tlm, liderlikle atrken bulur ve ni-
fwntl fa non 1 27
teliklerini, gcn ya da ynn hayal bile edemedi!i bir gir
dabn kendisini silip sprmesinden kayglanp dehete d
er. Ikinci sre, faaliyetleri nedeniyle smrgeci polis bask
snn hedefi olan kdemli ya da gen kadrolarla ilgilidir. Bura
da unu belirtmeliyiz ki, bu insanlar partinin bana z verile
ri, durup dinlenmeksizin almalar ve rnek yurtseverlikle
riyle gelmitiL Tabandan gelen bu kiiler ogunlukla sradan
ii, mevsimlik ii, hatta bazen sresiz isizlerdir. Onlara g
re bir ulusal partide militan olmak politika yapmak deil, on
lan hayvan konumundan insan konumuna karan tek arac
semektir. Partinin ar yasalclndan rahatsz olan bu in
sanlar, sorumlu olduklan faaliyet snrlar iinde inisiyatif ve
cesaret gsterirler; keza kendilerini neredeyse sistematik ola
rak sOmrgeci basknn hedefi haline getiren bir ama duygu
suna sahiptirler. Tutuklanan, bklm giyen, ikence gren ve
affa urayan bu insanlar, cezaevlerinde geirdikleri zaman
dncelerini netletirmek ve kararllklarn bilemek iin
kullanrlar. Toplu mezar gibi olan cezaevlerindeki alk grev
leri ve vahi dayanmayla glendiklerinden, danya kma
larn silahl mcadele balatmak iin kendilerine verilmi bir
frsat olarak grrler. Bu arada darda dn bir yandan kua
ulan smrgecilik lnl milliyetilere yaklamaktadr.
Dolaysyla partinin yasad ve yasalc eilimleri arasmda
kopmaya yakn bir blnme grrz. Yasadclar istenme
diklerint hissederler. Onlardan kalr. Parti iindeki yasalct
lar sonsuz nlem alarak onlarn yardmna koarlar ama onlar
da kendilerini yabanc hissederler. Bu insanlar birka yl n
ce hayran olduklan aydn unsurlada ilikiye geerler. Bu bu
lumann sonucunda yasal partiye paralel bir yeralt partisi
kurulur. Ama yasal parti smrgccilie yaklap onu "ieri-
128 vcryll,llnilo IJncdlcri
den" deitirmeye altka bu dikbal unsurlara ynelik
bask da younlar. Yasad fraksiyon kendisini tarihsel bir
knazda bulur.
ehirlerden srlen bu insanlar, nce ehrin banliylerine
snrlar. Ama polis istihbarau onlar bulup ortaya karr ve
ehirleri wptan terk etmeye, siyasal eylem arenasndan uzak
lamaya zorlar. Kra ve dalara, kyl ygnlara dogru ekilir
ler. Bata kyller onlar aralarna alr ve insan avndan ko
rur. ehir merkezlerinde polisle saklamba oynamak yerine
kaderini kyl ynlarn eline braknaya karar veren milli
yeti militan bundan asla piman olmayacaktr. Kyllerin
pelerini hayal bile etmedii bir yumuaklk ve gle onu sa
mr. Aslnda kendi lkelerinde srgn edilmi ve ulus ve po
litik mcadele kavramn ekillendirdikleri ehir ortanndan
koparlm bu insanlar gerillann yolunu seerler. Polisten
kamak iin srekli oradan oraya hareket etmek zorunda ka
lan, dil< kat ekmerek iin gece yryen bu militanlar lkele
rini dolamak ve tanmak iin frsat bulurlar. Kafeler, bir son
raki seimlere ya da falanca polisin zalimligi zerine tanma
lar geride kalr. Kulaklar lkenin gerek sesini duyar, gzle
ri halkn byk ve sonsuz yoksulluunu grr. Smrge reji
mi zerine yararsz yorumtarla ok deerli zamann harcand
n kavrarlar. En sonunda deiimin reform ve iyiletirme
anlamna gelmediini anlarlar. ehirlerdeki siyasal huzursuz
luun her zaman smrge rejimi deitiremeyecek ve devire
meyecek kadar gsz olaca daima musaHat bir aknlkla
kafalarna da nk eder.
Kyllerle konuma alkanl gelitirirler. Krsal ynla
rn kurtulu sornunu iddetle, topraklarn yabanclardan
geri alma, ulusal mcadele ve silahl ayaklanma terimleriyle
dnmekten hi vazgemediklerini kefederler. Her ey ok
frao>rl f;ouon l 29
basittir. Taiam bir ekilde yaamaya devam eden ama ah
laki deerlerini ve ulusa ballklarn bozulmadan koruyan
tutarl bir halk kefederler. Cmert, zveriye hazr, ellerinde
ne varsa vermeye istekli, sabrsz ve yenilmez bir gurura sahip
bir halk kefederler. Anlayacanz gibi, polis tarafndan izle
nen bu militantarla igdsel bakmdan isyanc bu huzursuz
insanlarn bulumas allnadk gte patlayc bir karn
dr. ehirlerden gelen insanlar halkn onlar ynlendirmesine
izin verir, ayn zamanda da onlara askeri ve siyasal eitim ve
rir. Halk silahlarn biler. Aslnda dersler fazla uzun srmez,
nk kitleler kendi kaslarnn gcnn farkna vannca !i
derleri bir an nce eyleme gemeye zorlarlar. Silahl mcade
le balamtr.
Ayaklanma siyasi partilerin dzenini bozar. Onlarn dok
trinleri her zaman g kullanmann etkisiz kalacan iddia
eder, hatta varlklar bile her tr ayaklanma dncesinin
mahkUm edilmesine hizmet eder. Baz siyasi partiler gizliden
gizli ye smrgecilerin iyimserliini paytar ve ancak kan d
klerek bitcbilir dedikleri bu deliliktc taraf olmadklar iin
kendilerini tebrik ederler. Ama kibrit akhr aklmaz alevler
salgn hastalk gibi tUm lkeye yaylr. Tanklar ve uaklar ha
yal ettikleri baanya ulaamaz. Zararn bylkll karsnda
smlrgecilik dnmeye balar. Ezen ulus iinde de ykse
len sesler durumun ciddiyetine dikkat ekmeye balarlar.
Kulbelerinde hayalleriyle yaayan halkn yrei de ulu
sun yeni ritmiyle atmaya balar ve savatiara vgler dzen
bitmek bilmez ilahiler sylerler alak sesle. Isyan dalgas tm
lkeyi kaplamnr. imdi de partilerin dlanma zaman gel
mitir.
Ne var ki, ayaklanmann liderleri ayaklanmann er ya da
ge ehirlere yaylmas gerektiini kavrarlar. Bu kavray rast
lantsal deildir. Ulusal kurtulu iin silahl bir mcadelenin
geliimini yneten diyalekliin parasdr. Krsal kesim hal
kn tketilmez enerji deposu olmasna ve silahl gruplarn g
vensizlii egemen klnalarna karn, smrgecilik sistemi
nin glicnden asla ciddi bir kuku duymaz. Kendisini tehlike
de hissetmez. Bu yzden ayaklanma liderleri sava diimann
kampna, yani sknet ve bar iindeki ehirlere tamaya
karar verirler.
Liderlerin ehirlerde ayaklanmay rgtleresi kolay bir i
deildir. ehirlerde domu ya da bym liderlerin byk
bir ksmnn, polis pelerinde olduu ve siyasi partilerin akl
c, ar ihtiyad kadrolan onlan genel olarak yanl anlad
iin kendi doal evrelerinden katm grmtk Krlara
ekilmeleri hem baskdan kan hem de eski siyasal oluum
lara gvensizliklerinin sonucuydu. Bu liderlerin doal ehirli
yedek gleri, siyasi panilerde isim yapm nl milliyetiler
dir. Ama btn zamanlarn smrgeciliin ktlklerine
ilikin sonsuz tartmalara boularak geiren bu rkek lider
lerle aralarnda pek az ortak yan olduunu yakn tarihlerin
den grmtti k.
stelik gerilladan gelenlerin eski arkadalaryla, en solda
grdkleriyle iliki kurmaya ynelik ilk yaklamlan korkula
nn dorulayacak ve onlarla yeniden ilikiye geme isteini
yok edecektir. Gerekten de krsal kesimde balayan ayaklan
ma, ehrin periferisinde durdurulan kyl fraksiyonlar tara
hndan, henz smrgeci sistemde kemirecek tek bir kemik
bulamayanlar tarafndan ehirlere getirilir. Krsal kesimde ar
tan nfusun ve smrge zoralmnn aile topran terk etme
ye zorlad bu insanlar, er ge bir gn ehrin iine girmeleri
ne izin verileccini umut ederek, ehirlerin evresine bkma-
dan yerleir. lsyann ehirli vurucu gcn bulduu yer de bu
kitleler, bu gecekondu halk, lmpen proletaryadr. Lmpen
proletarya, smrge bir halkn en kendiliinden ve en radikal
devrimci glerinden birini oluturur.
Kenya'da Mau-Mau ayaklanmasndan nceki yllarda Ingi
liz smrge yetkilileri limpen proJetaryaya kar yldrma
taktiklerini artrd. 1950-51 yllannda polis ve misyonerler
krsal kesimden ve dalardan gelen muazzam saydaki gen
Kenyal aknna uygun bir yant bulabilmek amacyla ibirlii
yaptlar. l bulamayan bu insanlar hrszlk, sefahat ve alko
lizme yneldi. Smrge lkelerde ocuk sulular limpen
proletaryann varlnn dolaysz bir sonucudur. Ayn ekilde
Kongo'da da, 1957'den itibren br bozan "gen haytalar"
kra geri gndermek iin ciddi nlemler alnd. Meslek edin
dirme kamplan ald ve bu kamplar -elbette ki!- Belika or
dusunun korumas altnda bulunan Evangelist misyonerierin
emrine verildi.
Liimpen proletaryann oluumunun kendine zg bir
mant vardr ve ne misyonerierin ar gayretkelii ne de
merkezi hkmetin bildirgeleri bunun geliimini nleyebilir.
Ne kadar ok tekmelenip talanrsa talansn, bir fare srs
gibi aalarn kklerini kenirmeye devam ederler.
Gecekondu blgesi, smrge halkn ne pahasna olursa ol
sun ve gerekirse en yeralu yntemlerle dman kalesini fet
hetmek iin verdii biyolojik kararn onaylanmasdr. Lm
pen proletarya kentin "gvenligi"ne ciddi bir tehdit olutur
may srdriir, smrge tahakkimnn tam gbeginde tela
fsi imkansz bir iriime ve kangren iareti haline gelir. By
lece pezevenkler, haytalar, isizler ve ocuk sulular, kendile
riyle iliki kurulduunda ellerinde ne varsa kurtulu micade-
!esine verir ve gl kuvvetli iiler gibi kendilerini davaya
adarlar. Bu bo. gezenin bo kal falan, bu ikinci snf yurttalar
nem tayan, militan eylemleriyle ulusun barna geri dn
menin yolunu bulurlar. Smrge toplumunun gznde hep
ayn kalan ve snrgecinin ahlak standartlanyla atan bu
insanlar, el bombas ve silah gcnn ehirlere girmenin tek
yolu olduuna inanrlar. Bu isizler, insandan da aa bu in
sanlar kendi gzlerinde ve tarihin gznde ise iflah olurlar.
Fahieler ve ayda iki bin franka altnlan hiznetiler, iflah
olmazlar, intiharla delilik arasnda gidip gelen btn bu in
sanlar akl saglklarn yeniden kazanr, harekete geri dner
ve ulusun byk yrynde yaamsal yerlerini bulurlar.
Milliyeti partiler, zlmelerini hzlandran bu yeni olgu
yu kavrayamazlar. ehirlerde ayaklanmann patlak vermesi
mcadelenin niteliini deitirir. Daha nceleri smrge as
kerleri krsal blgeleri hedef alrken, artk mlkierin ve insan
larn gvenliini salamak iin hzla ehirlere hcun ederler.
Bask gleri her yere yaylr, tehlike her yerdedir, ulusal top
raklar, tm smrge trans haline gemitir. Silahl kyl
gruplar ordu basksnn geveyiine tank olur. ehirlerdeki
ayaklanma beklenmeyen bir cankurtarandr.
Cokulu ve gayretli halkn smrge aygtna kesin darbeler
indirdiini gren ayaklanma !iderleri, geleneksel politikaya
gvensizliklerini pekitirirler. Vaktiyle balon, laf kalabal,
alay, yararsz ajitasyon dedikleri eye kar dmanlklar, her
baaryla hakl kar. Demagojiden ve "siyaset"ten nefret
ederler ve kendiliindenlik klt bu nedenle ilk aamada za
fer kazanr.
l kesimde patlayan kyl a)aklanmalan dizisi her kyde
ulusun hatr saylr varhgna kamt oluturur. Silaha sanlan
her smrge insan, harekete gemi ulusun bir parasn tem-
frntl. f.uwn 133
sil eder. Bu ayaklanmalar smrge rejimini tehlikeye sokar,
birliklerini lkeye daguarak harekete gemeye zorlar ve bu
birlikler her an boulma tehdidi altndadr. Kyllerin basit
bir doktrinleri vardr: Ulusu var etmek gerek. Program yoktur,
nutuk ya da kararlar yoktur, fraksiyonlar yoktur. Sorun nettir:
Yabanclar gitmeli. Bu yzden ezene kar onak bir cephe ku
ralm ve bu cepheyi silahl mUcadeleyle takviye edelim.
Smrgecilik endie iinde olduu sUrece, ulusal dava da
gelimeye devam eder ve herkesin, her eyin davas haline ge
lir. Kurtulu mcadelesi ekillenir ve imdiden btn halk
kapsar. Bu dnemde kendiliindenlik egemendir. lnisiyatif
yerel kalr. Her tepede minyatr bir hkmet kurulur ve ikti
dar alr, Vadilerde, ormanlarda ve kylerde, her yerde ulusal
bir otorite buluruz. Her erkek ya da kadn kendi eylemiyle
ulusu temsil eder ve yerel olarak ulusun zaferini salamay
stlenir. Hem herkesi kucaklayan hem radikal olan bir kendi
liindenlik stratejisiyle kar karyayz. Yerel olarak kurul
mu btn gruplarn amac ve program yerel dUzeyde kunu
lutur. Ulus her yerde mevcutsa, o halde burada da var olna
hdr. Bir adm sonra, ulus yalnzca burada vardr. Taktiklerle
strateji birbirine karr. Siyaset sanat sava sanatna dnli
vermitir, militan sava haline gelir. Savamak ve siyasetle
ilgilenmek tek ve ayn ey olmutur.
Dar kavga ve rekabet dngsnde ya<maya ahm bu
mlksuz halk, ciddiyede ulusun yerel ehresini temizlereye
ve saftaurmaya giriir. Gerek bir kolektif vecd iinde, d
man aileler her eyi silmeye ve gemii unutnaya karar verir
ler. Her yerde uzlamalar grlr. Uzun zaman nce gml
m geleneksel nefretler gn na karlr ki kklerinden
karlp atlabilsinler. Ulusa inan siyasal bilincin artmasn
saglar. Ulusal birlik ncelikle bir grubun birliidir; eski he
saplarn kapatlmas ve krgnlklarn sonsuza dek unutulma
syla balar. Faaliyetleri ve igalcilerle ibirlig iinde olmala
n nedeniyle lkelerinin onurunu zedeleyen yerliler de bu te
mizleme srecinin iine dahil edilir. Ama hainler ve paral as
kerler yarglanp cezalandrlr. Kendini kefetme yryn
de halk kendi egemenligini meru klar ve ona sahip kar.
Smrgecilik uykusundan uyanan her bileen kaynama nok
tasnda yaar. Btn kylerde inanlmaz bir cmertlik, kar
sndakini silahsziandran bir nezaket ve "dava" iin asla in
kar edilemez bir lne kararld grlr. Btn bunlar bir ta
rikat, kilise ya da mistik inan birliini antnr. Hibir yerli,
ulusu yneten bu yeni ritme kaytsz kalamaz. Komu kabile
lere ulaklar gnderilir. Bu ulaklar ayaklanmann ilk iletiim
sistemini oluturur ve hala hareketsiz olan blgelere devrim
hareketini tanm. tnat dmanlklanyla nlenmi kabileler
bile ank mutluluk gzyalaryla anlama yapar ve birbirleri
ne destek olup yardm etmeye karar verirler. Bu kardee da
yanma ve silahl mcadele onannda eski dmanlar kol
kota girer. Ulusal ember geniler ve her yeni pusu yeni bir
kabilenin birlie dahil olduuna iaret eder. Her ky, mutlak
bir fail ve bir konak noktas haline gelir. Kabileler arasnda,
kyler arasnda ve ulusal dzeyde dayanma, nce dmana
indirilen darbelerin anmasyla ayrt edilir. Her yeni grup, her
yeni top atei dmann peinde olduklannn ve onunla kar
tiamaya hazrlandklarnn gstergesidir.
Bu dayanma, dman saldrsnn balamasyla karakteri
ze edilen ikinci dnemde daha da glenir. Ayaklanma balar
balamaz smrgeci gler yeniden gruplar, rgtlenir ve
ayaklanmann niteliine denk den sava taktikleri benim-
fn; ran<>n 1 J5
ser. Bu saldr birinci dnemin zinde, romantik onannn
sorgulanmasna neden olur. Dman saldnr ve belirli nokta
lara byk askeri g yar. Yerel gruplar hemen bunalma
der, nk savan en n cephesinde olma eilimindedirler.
Birinci dnemdeki iyimserlik yerel gruplan korkusuz, hatta
pervasz klmtr. Erimesi gereken doruun ulus olduuna
inanan grup bu yzden dunnay reddeder, geri ekilme ise
sz konusu deildir. Kayplar ciddidir ve hayatta kalanlarda
kuku artar. Yerel topluluk saldny temel bir snav olarak ya
ar. Tm lkenin kaderi "burada ve imdi" belirleniyormu
gibi davranr.
Ama smrge sistemiy.le hesab hzla kapatmaya niyetli
olan bu aceleci kendiliindenliin bir doktrin olarak baar
szla mahkm oldugu ok gemeden aa kar. Dnn ne
sesini n ve sonsuzluk yanlsamasnn yerini fazlasyla gndelik
ve pratik bir gerekilik alr. Sert gereklerin ve ma kineli t
feklerle taranan bedenierin rettii ders, olaylarn topyekn
yeniden dnlmesini gerektirir. Hayatta kalma ynndeki
temel igd daha esnek, daha evik bir tepki gerektirmekte
dir. Savama tekniinin bu ayarlanmas, Angola halknn kur
tulu savann ilk aylarnda grld. Hatrlyoruz, 15 Mart
196l'de Angola kylleri iki binetlik gruplar halinde Por
tekiz mevzilerine saldrd. Erkekler, kadnlar ve ocuklar, si
lahl ve silahsz olarak, smrgecilerin, ordunun ve Portekiz
bayrann egemen olduu blgelere dalga dalga ve kitlesel
olarak cesaretle ve cokuyla atldlar. Kyler ve havalimanlar
kuatld ve saysz saldr yaand, ama binlerce Angolah s
mrgecinin makineli tfekleriyle tarand. Angola ayaklanma
snn !iderleri, lkelerini gerekten kurtarmak istiyorlarsa
farkl taktikler benimsereleri gerektiini ok gemeden kav
radtlar. Bu yzden Angola lideri Roberto Holden, teki kur-
136 ycf'l\>l\nlllonclilcri
tu! u savalan moelini ve gerilla sava tekniklerini kullana
rak Angola Ulusal Ordusu'nu yakn zamanlarda yeniden or
ganize etti.
Gerekten de, gerilla savanda mcadele ank bulunulan
yerde deil, gidilen yerde srer. Her sava plak ayak par
maklaryla anayurdunun topran savaa tar. Ulusal kurtu
lu ordusu, dmanla tek bir belirleyici arpmada gs g
se savaan bir ordu deildir; kyden kye gider, ormana e
kilir ve dman askerinin kaldrd toz bulotu vadide grl
dnde sevinle zplar. Kabileler seferberlie katlmaya ba
lar, birlikler konumlarn kaydrarak alan deitirir. Kuzeyli
ler batya doru gider, ovalardakiler dalara ekilir. Hibir
stratejik konuma ayrcalk tannmaz. Dman bii takip etti
ini sanr, ama biz onun arkasnda durmay, en az beldedii
anda ona saidrnay her zaman baarnz. Artk takipte olan
biziz. Dman, btn teknolojisine ve ate gcne karn, bo
a krek ektii ve zemin kaybettii izlenimini verir. Asla ar
k sylemeyi brakmayz.
Ne var ki bu arada ayaklanmann !iderleri, birimlerinin ay
dnlanlmas. eitilmesi ve doktrin sahibi klnmas gereklii
ni kavrarlar; bir ordunun yaratlmas gerekir, merkezi bir oto
ritenin kurulmas gerekir. Silahl ulusun temsil ettii ulusun
blnmesini dzeltmek ve amak gerekir. ehirlerdeki bo
politik atmosferden kam olan liderler siyaseti yeniden ke
[eder: Ank bir uyutma teknii, bir mistikletirme arac ola
rak deil, mcadeleyi iddetlendirme ve halk net bir bak
asna sahip ulusal liderlie hazrlamann tek arac olarak.
Ayaklanma liderleri her tr kyl ayaklanmasnn, ok byk
bile olsa, denetim ve ynlendirme gerektirdiini grrler. Do
laysyla hareketi bir kyl ayaklanmasndan devrimci bir sa
vaa dntrmeleri gerekir. Baarl olabilmek iin mcade-
fmnt< f.U<>n 137
lenin net hedefler, iyi tanmlanm bir netodoloji ve her ey
den nce halk kitlelerinin acil zaman izelgesini kavramas
zerine kurulmas gerektiini kefederler. Mcadeleyi halk
kitlelerinin biriktike birikmi fkesiyle gn, en fazla bel
ki ay srdrebilirsiniz, ama savalarn bilin dzeyini
ykseltmeyi ihmal ederseniz bir ulusal sava kazanamazs
nz, gl dnan aygtn deviremezsiniz ya da insanlar d
ntremezsiniz. Ne kahramanca savama ne de sloganiann
gzellii yeterli olur.
Kurtulu savann yaylmas liderlerin inanlarna her du
rumda byk bir darbe indirir. Dman artk taktiklerini de
itirnitir. Vahice bask politikasna detant, blme manev
ralan ve "psikolojik sa:atan oluan iyi dnlm ve gr
kemli bir bileim de ekler. Zaman zaman ajan provokatrler
kullanarak ve kar-bozgunculuk yaratarak kabileler aras
kavgalan canlandrmaya alr ve bazen baarl da olur. S
nrgecilik amacna ulamak iin iki tr yerli ibirliki kulla
nr. Bunlardan birincisi geleneksel ibirlikilerdir: efler, ka
id'ler ve byc-ifaclar. Daha nce de grdmz gibi, te
kerrr edip duran deimez bir hayat sren kyl ynlar,
kkl ailelerden gelenlere, dini lideriere sayg gsterneye de
vam eder. Kabile, geleneksel efinin izdii yolu tek vcut ha
linde izler. Smlrgecilik bu gvenilir kullarnn hizmetlerini
kk bir servet karlnda garanti altna alr.
Smrgecilik, maniplllasyonlar iin lmpen proletal)adan
da yararlanacaktr. Aslnda her ulusal kurtulu hareketi bu
lmpcn proletaryaya azami dikkat etmelidir. Lmpen prole
tara ayaklanma arsna her zaman yant verecektir, ama
ayaklanma onu grmezden gelme lksne sahip olduunu
dnrse, bu alk eken alt snf silahl mcadeleye atlr ve
!38 ycryli,Onlin lanetlileri
atmada yerini alr, ama bu kez ezenlerin safndadr. Siyah
lan birbirine drme frsatn asla karmayan ezen de, lm
pen proletaryann karakteristik kusurlar olan siyasal bilin
eksikliini ve cahilliini kullanmaya ok isteklidir. Ayaklan
ma bu hazr insan rezervini rgdemedii taktirde lmpenler
paral askerler olarak smrgeci biriikiere kaulrlar. Ceza
yir'de Harhis ve Messalist'ler* lmpen proletaryadan gemiti;
Angola'da Portekiz birliklerinin nn aan sokak etelerine
adam salayan onlard; Kongo'da Kasai ve Katanga'daki bl
gesel gsterilerde onlar vard; Leopoldville'de Kongo'nun
dmanlar, Lumumba'ya kar "kendiliinden" kitle miting
lerini rgtlerek iin onlar kulland.
Ayaklanma glerinin analizini yapan ve global dman
olan smrge insann incelerken hep daha derine dalan d
man, nfusun baz kesimlerinin ideolojik zayOnm ve ruh
sal istikrarszlnn farkndadr. Dman, disiplinli ve iyi r
gtlenmi ayaklanma cephesinin yan sra, fizyolojik yoksul
luun, aalanmln ve sorumsuzluun byk alkanl
yla harekete balln sUrekli yeniden sorgulayabilecek y
nlarn da var olduunu kefeder. Dman bir servete mal
olsa bile bu ym kullanacakr. SUng gc ve emsal niteli
ndeki cezalandrmalarla kendiliindenlik yaratr. Kongo'ya
dolarlar ve Belika franklar akarken, Madagaskar'da H ova'ya
kar dmanlklar artmtr ve Cezayir'de askere alnanlar
-aslnda rehinler- Fransz ordusuna kaydedilir. Ayaklanma
nn liderleri ulusun tam anlamyla alabora olmasn izler.
TUm kabileler Harki'lere dntrlr ve en modern silahlar
la donanarak, milliyeti yaftas taklan komu kabilenin top
raklarn igal etmeye koyulurlar. Ayaklanmann ilk saatlerin-
* Fransz ordusuna giren Ceayirliler. (.n.
)
frJotf tOooo 139
de o kadar zengin ve grkemli olan birliktelik zayflallhr.
Ulusal birlik paralamr; ayaklanma ok nemli bir dnm
noktasmdadr. Artk kidelerin siyasal egitimi tarihsel bir ge
reklilik olarak grlr.
Smrge halkn tek bir hareketle mutlak egemenlige gt
recek bu muhteem gnlllk, ulusun btn paralannn
ayn ortak perspektifle toplanabileceginden duyulan kesinlik,
bu umuttan kaynaklanan g, btn bunlarn deneyimin
nda ok byk bir zaaf olduu ortaya kmtr. Smrge
insan, iinde bulunduu konumdan hemen bamsz bir ulu
sun egemen yurtta olma konumuna geeceini hayal ettii
srece, dolaysz fiziksel gcnn yaratu mucizelere inan
nay srdfd srece bilgi konusunda hibir gerek ilerle
me kaydetmedi. Bilinci ilkel dzeyde kald. zellikle sava si
lahhysa smrge insannn tm cokusuyla savaa girdigini
grmtk Kyller ayaklanmaya katlma konusunda zel
likle istekliydi, nk asimda anti-smrgeci olan bir yaam
tarzna sanlmaktan asla vazgememilerdi. Kyller fi tari
hinden beri stratejileri ve sihirbazlara ta kartan dengecilik
leri sayesinde znelliklerini az ok smrgeci dayatmalarn
dan korumulard. Smrgeciliin gerekten muzaffer olma
dma inannay bile baardlar. Kyllerin gururu, ehirlere
inmeye ve yabanclarn ina ettii dnyann iine karmaya
ynelik tereddtleri, smrge ynetiminin adamlan ne za
man yaklasa kendi iine ekilmesi, smrgednin ikili dn
yasna kylnn kendi ikiliiyle kar ktn srekli hatr
latmaktadr.
Smrge insannn smrge basksna kar tepkisini nite
leyen rklk-kart rklk ile postu kurtarma kararhh,
mcadeleye katlmak iin yeterli nedenlerdir. Ama rkln
14 ycryilz(lniin lanetlileri
ya da nefretin zafer kazanmas amacyla ne bir sava srdr
lebilir, ne kitlesel hasklara katlanlabilir ne de ailenin btn
dier yelerinin yok edilmesine tank olunabilir. I rklk, nef
ret, kOskontk ve "meru intikam istei tek bana bir kur
tulu savan besleyemez. Bedeni engebeli yollara ya da te
kinin grntsnOn beni sersemlettii, kannun tekinin ka
nm istedii, lmfmn srf awlet yznden tekinin lm
n istedii neredeyse patolojik bir duruma sokan bu bilin k
vlcmlan, balangtaki bu tutkulu patlamalar, kendi tzfn
den bestenneye brakhrsa yok olur gider. Smrgeci gle
rin asla sona ermeyen basklar mcadeleye duygusal geler
katar kukusuz, militaniara nefret iin ve bir "smrgeci l
drmeye kalkmak iin yeni nedenler verir. Am liderler bu
nefrelin bir program oluturamayacan gn be gfin kavra
maya balar. Olabildiince ok su ilereyi hep baaran ve
''uurum"u derinletirerek halk bir btn olarak ayaklanma
ya itecei kesin olan dmana gvenmek samalk olur. Du
rum ne olursa olsun dmann halkn belli kesimlerini, belir
li blge ve efleri kazanmaya daima alacan belirtmitik.
Mcadele srasnda smtrgeci yerleimcilere ve polise tavrla
rn deilirmeleri ve "daha insancl olmalar" emri verilir.
Hatta smrge halkyla ilikilerinde "bay" ya da "bayan" diye
hitap edecek kadar ileri gidebilirler. Nezaketin ve dnceli
liin sonu yoktur. Gerekten de smfirge insan baz eylerin
deitiini hissetmeye balar.
Yalnzca alktan ld ve kendi toplumunun zldOO
ne tank olduu iin deil, smrgeci ona hayvan muamelesi
ettii, onu bir vahi gibi grdOU iin de silaha sarlm olan
smrge insan, bu tr nlemlere ok olumlu tepkiler gste
rir. Nefret bu psikolojik bulgularla etkisizletirilir. Uzmanlar
fmnl. fooon 141
ve sosyologlar smrgecilerin manevralarnn ardndaki yn
lendirici gtr ve eitli "kompleksler" zerine aratrmalar
yaparlar - kafa karkhg kompleksi, saldrganlk kompleksi
ve smrgeletirilebilme kompleksi. Smrge insan terfi et
tiriltr, birka kuru\a psikolojik olarak onlar etkisiz hale ge
tirmeye alrlar. Bu nemsiz ymemlerin, bu gz boyamala
rm baar kazandg olur. Smrge insan nc snfbile ol
s onu insanlatracak her eye o kadar aktr ki, bu nemsiz
sadakalar baz durumlarda onu etkilereyi baarr. Bilinci o
kadar zayf ve bulanktr ki, en kk bir kvlcmla bile ate
alr. Ayrmsz aydnlanmaya duyulan ilk gnlerdeki byk
susuzluk her an yanltlma tehdidi altndadr. Bir zamanlar
gkyzn aydnlatan iddetli, birleik talepler ank mteva
z oraniara ekilir. Alktan gz dnm kurt ve gerek bir
devrim rzgar estiren kasrga, mcadele devam ettii taktir
de tamamen tannmaz hale gelebilir ve bu arada mcadele de
vam eder. Smrge insan her an bir dnle etkisizletirilme
riski altndadr.
Smrge insannn bu istikrarszhnt ayaklanmann lider
leri deletic kefeder. Bata ne yapacaklarn armken,
sonra, bu yeni bagla, smrge insannn bilincini yok olmak
tan kurtarrtalan ve aklamalar gerektiini kavrarlar. Bu ara
da sava devam eder, dman rgtlenir, g toplar ve s
mrge insannn stratejisini renir. Ulusal kurtulu mcade
lesi uurumu bir srayla ama sorunu degildir. Dram her
gn btn zorluuyla oynanr ve ekilen aclar smrge d
nemindekini kat be kat aar. ehirlerde smrgeciler de de
imi grnrler. Halkmz daha mutludur. Sayg gryor
dur. Gnlk rutin yerleir, mcadeleye katlm olan smr
ge insannn ve ona yardm etmesi gereken halkn teslim ol
ma lks yoktur 1\maca ulaldn dnmemelidirler. Sa-
142 )'cryfn(ln l.onctlilor
van gerek hedefleri onlara gsterildigi zaman, bu hedefle
rin olanaksz olduunu dnmemelidirler. Yine ayrnuh
aklama gerekmektedir, insanlar nereye gittiklerini ve oraya
nasl varacaklarn kavramak zorundadr. Sava tek bir arp
ma deil, aslnda hibiri tek bana belirleyici olmayan yerel
mcadeleler dizisidir.
Bu yizden gcmz korumamz, btn gcmz bir
rpda iin iine katarak ziyan etmememiz gerekir. Smrge
ciliin rezervleri smrge insannkinden ok daha byk ve
daha zengin. Bu arada sava devam eder. Dman kendini sa
vunur. Byk sorgu ne bugn ne yarn olacaknr. Aslnda da
ha ilk gnden balad ve dman kalmadnda da sona erme
yecek, dman eitli nedenlerle karlarnn mcadelenin
bitmesinde ve smrge halknn egemenliini tanmada yatt
n kavrayana kadar srecek. Mcadelenin hedeferi, ilk
gnlerde yapld kadar gevek tanmlanmamaldr. Dikkat
etmezsek, dman ne zaman kck bir dn verse halk sa
van neden devam eUiini sormaya balayabilir. Igalcinin
aalamalarna ve kalesini neye mal olursa olsun koruma ka
rarlhna o kadar altk ki, en kk bir cmertlik ya da iyi
niyet gsterisi bile aknlk ve memnunluklu karlanr. O
zaman smrge insan ark syleme eilimi gsterir. Dma
nn dnleriyle gzlerinin kumamamas iin militana daha
ayrntl, daha sorgulayc aklamalar yapmak gerekir. dn
den baka bir ey olmayan bu dnler sorunun zlne hitap
etmez ve smrge insannn bak asna gre bir dn s
mrge rejiminin tam kalbine darbe vurana kadar da sorunla
gerekten ilgili deildir.
Daha kesin bir ifadeyle, igalci glerin mevcudiyetinin ka
ba biimleri tamamen onadan kalkabilir. Gerekten de, bu
gsterili vazgei hem igalcinin masraflarnda nemli bir
fran f.uoon 143
azalmaya, hem de glerini daha iyi younlattmasna yol
aar. Ama bunun bedeli yksektir: Kesin bir ifadeyle, lkenin
gelecei zerinde daha cebri bir denetimdir bedeli. Tarihsel
rnekler, dn verme sahtek1rlnn, ne pahasna olursa ol
sun dn verme ilkesinin bedelinin daha rtl ama daha ge
nel bir klelik olduunu gstermektedir. Halk ve her militan,
baz dnterin aslnda klelik zinciri olduunu belirten tarih
sel yasann farknda olmak zorundadr. Ama bunu aklama
ya ynelik bir giriim yoksa, baz siyasi parti liderlerinin eski
smrgecilerle gizli uzlamalar iine kolayca girmesi artc
olur. Smrge insanna smrgeciliin asla bir ey almadan
vermeyeceini gstermek gerekir. Smrge insannn siyasal
ya da silahl mcadeleden elde ettii kazanmlar ne olursa ol
sun, bunlar smrgecinin iyi niyeti ya da kalbindeki iyiliin
sonucu deil, artk bu tr dnleri crtelcyememesinin sonu
cudur. Dahas, smrge insan dn verenin smrgecilik de
il kendisi olduunu da kavramaldr. Ingiliz hkmeti Ken
ya Meclisi'nde Afrika halkna birka koltuk daha bahetmeye
karar verdii zaman, ngiliz hkmetinin dn verdiini d
nmek iin ya iyice utanmaz olmak gerekir ya da aptaL d
n Kenya halknn verdii ak deil mi? Smrge halklar ve
mlksiletirilenler bugne dek sahip olduklar zihniyeti bir
kenara brakmaldr. Smrge insan gerekirse smrgecilik
ten dn kabul edebilir, ama asla bir uzlama iine giremez.
Sre iinde btn bu aklamalar, bunun sonucunda orta
ya kan bilin ykselmesi ve toplumlarn tarihi anlama y
nndeki ilerlemeler ancak halk rgdenir ve ynlendirilirse
olanakl olabilir. Bu rgt, ayaklanmann banda ehirlerden
gelen devrimci unsurlar ve mcadele younlarken i kesime
gelenler tarafndan kurulur. Ayaklanmann reym halindeki
l 44 \'"f'il/iiniin hnoc<liki
siyasi rgtn oluturan da bu ekirdektir. Kyllere gelin
ce, onlar da pratik deneyim sayesinde bilgilerini arttrr ve
kendilerinin halk mcadelesini ynetmeye uygun oldugunu
kanularlar. Savaa hazrlanm ulusla liderleri arasna kar
lkit bir aydnlanma ve zenginleme dalgas yerleir. Gelenek
sel kurumlar pekiir, yaygnlatrhr ve bazen tm olarak d
ntrlr. Anlamazlklar zen mahkemeler, djemaa'lar ve
ky meclisleri devrim mahkemelerine ve siyasi-askeri kori
telere dntrlr. Her savaan grupta ve her kyde ok sa
yda siyasi komiser, anlalmas zor ve engelleyici olabilecek
konularda halk aydnlatnaya giriir. Baz konular ele almak
tan korkmayan bu komiserler olmasa, halk ynlendirilmeden
kalrd. rnegin, yerel nfusun daglarda olan her eye yaban
cymlar ve nemli operasyonlarn baladgn bilmiyorlar
m gibi ehirlerde normal yaamianna devam ettiklerini g
rnce, silahl militann can sklr. ehirlerin suskunluu ve
gnlk yaamiarna devam etmeleri, kylye, ulusun bir ke
siminin ttmyle kenardan seyretmekte yetindii ac izlenimi
ni verir. Bu tr gzlemler kylleri igrendirir ve ehirlileri t
myle knama ve kmseme eilimlerini pekitirir. Siyasal
komiserin grevi, baz halk kesimlerinin zel karlannn her
zaman ulusal kara denk dmediini aklamaktr. Bylece
halk, ulusal bamszln, bazen ters ve kart olan birok
gereklii gn gna karacagm anlayacaktr. Mcadelenin
tam bu annda durumun kavramlmas ok nemlidir, n kU
halk toptan, ayrmsz bir milliyetilikten toplumsal ve eko
nomik bilince ulatrr. Mcadelenin banda smrgednin
ilkel Maniciliini benimsemi olan halk -siyaha kar beyaz,
Araba kar Kafir-, sre iinde beyazlardan daha beyaz si
yahlarn olabilecegini ve ulusal bir bayrak ya da bamszlk
umudunun otomatik olarak nUfusun baz katmanlarnn ken-
frJom. fJown J45
di kar ya da ayrcalklarndan vazgemesine yol amadn
kavrar. Halk, kendileri gibi yerlilerin, pusulay armadgn,
tam tersine, maddi durumlarn ve domakta olan glerini
arurmak iin savatan yararlandklarn kavrar. Kar salayan
baz unsurlar, her zamanki gibi her eyi feda etmeye hazr,
ulusal topraklarn kanyla sulayan halkn zararna savatan
hatr saylr kazanmlar elde ederler. Snrgeci sava aygt
mn karsna ilkel kaynaklaryla dikilen militan, smrge bas
ksn krarken dotayl olarak baka bir smr sistemi ina
ettiini kavrar. Bu keif ho deildir, acdr, isyan ettirir. Bir
zamanlar her ey yle basitti ki: ktler bir yanda, iyiler dier
yanda. tik gnlerin romantik, gerek olmayan netliinin yeri
ni bilinci bulandran yan-karanlk alr. Insanlar haksz sm
rnn siyah ya da Arap bir yz olabileceini de kefedrrler.
Ihanet lklan ykselir, ama aslnda ihanet ulusal deil top
lumsaldr ve halka "hrsz var!" diye haykrmasn retmek
gerekir. Aklcla giden etin yrynde halk, ezen hak
kndaki ar basit alglaylanndan da vazgemeyi renmek
zorundadr. Trler gzlerinin nnde aynr. Baz smrgeci
yerleimcilerin su ileme ynndeki genel histeriye katlma
d n, kendi benzerlerinden ayr durduklarn grr. Yaban
c mevcudiyetinin yekpare ktlesine ayrm yapmadan otoma
tik olarak sokulan bu tr insanlar, smrge savan lonar. Bu
ttn rnekleri saf deitirerek te tarafa getiinde, kendile
rini siyah ya d Arap kabul euiklerinde, ac ekmeyi, ikence
ve lm gze aldklarnda skandal patlak verir.
Bu rnekler, smrge halkn yabanc yerleimcilere kar
besledii genel fkeyi etkisizletitiL Smrge insan bu insan
lar scak bir ekilde kucaklar ve ar duygu younluguyla
onlara mutlak gven duyma eilimi gsterir. Metropolde ka-
146 ycry!i7iin!in ldnelilcri
na susam bir vey anne yaftasyla klieletirilen, kimileri
nl ok sayda insan ayaa kalkar, hkmetlerinin izledii
sava politikasn hi ekinmeden mahkm eder ve smrge
halknn ulusal iradesinin dikkate alnmasm talep eder. Baz
askerler smrgeci saflarndan kaar, bazlan bir halkn z
grlne kar savamay aka reddederek, halkn bam
szlk ve kendi kendini ynetme hakk iin cezaevine girer ve
ac ekerler.
Smrgeci artk yalnzca bir numaral halk dman deil
dir. Smrgeci nfusun baz yeleri, ulusal mcadeleye ya
kn, ulusun baz oullarndan ok daha yakn oldugunu ka
ntlamtr. Irksal ve rk boyut her iki tarafta da almtr.
Her siyah ya da Mslman otomatik olarak gven duyulacak
biri deildir. Artk bir smrgeci yerleirci yaklarken ille
de silaha ya da baga uzanmak gerekmez. Yalnzca ksmi, s
nrl ve istikrarsz gerekler karsnda bilin kezler. Tah
min edebileceimiz gibi btn bunlar ok zordur. Ulusu ol
gunlatrma grevi, hummal rgtlenmenin yan sra liderle
rinin ideolojik dzeyiyle de kolaylatrlr. Mcadele yksel
dike ideolojinin gc, dman manevralarn ve hareketin
zafer ve yenilgilerini dikkate alarak kuvvet kazanr. Liderler
yanllar tehir ederek, bilincin geriye dt her durumda
ileri gitmenin daha iyi yollarn renerek, g ve otoriteleri
ni gsterirler. Yerel dzeydeki her geri ekilme, konuyu b
tn kyler ve btn siyasal a iinde ele almak iin kullan
lr. Ayaklanma, zgl bir olaydan yola karak halkn bilinci
ni ykseltmek iin her kullanldnda aklcln kendine
kantlar ve olgunluunu gsterir. Hareket iinde her nansn
tehlike yarattn ve halk dayanmasn tehdit edeceini d
nme eiliminde olanlara ramen, liderler ulusal micadele
de ve insanln kurtuluu iin verdigi evrensel savata sman-
frazf"""" 147
m ilkelere bagl kalrlar. Kurnazlklam ve kiisel durumlara
kar tipik anlamda devrimci bir gaddarlk ve knama vardr;
ama birinciye artc derecede benzeyen tipik kar-devrim
ci, macerac ve anarist baka bir gaddarlk tr de vardr. He
men mdahale edilmedigi taktirde, bu saf, toptan gaddarlk,
amaz bir ekilde birka hafta iinde hareketin yenilgisine
yol aar.
ehirdeki liderlerin demagojik ve reformist manevralarn
dan igrenerek ve "siyaset"ten hayal knklgna ugrayarak e
hirlerden kaan milliyeti militan, somut pratikte hibir e
kilde eskisine benzemeyen yeni bir siyasal ynelim kefeder.
Bu yeni politika, kurtulu savama nderlik etmek iin beyin
lerini ve kaslarn kullanan, tarihin kabanyla birlikte alan
kadro ve liderlerin elindedir. Bu polilika ulusal, devrimci ve
kolektiftir. Smrge insannn imdi tanyacag bu yeni ger
eklik yalnzca eylemde var olur. Miicadele, eski smrge
gerekligini yok ederek bilinmeyen zellikleri ortaya karr,
yeni anlamlara k tutar ve bu gerekliin kamuOe ettii e
likilerin altn izer. Silahl halk, mcadeleleri bu gereklii
olanakl klan halk, bu gereklii yaayan halk, smiirgecilik
ten kurtularak biitn mistikletirme ya da ulusun yiiceltilne
si giriimlerine kar nceden uyanlarak yoluna devam eder.
Yalnzca iddet, halkn iddeti, liderlerin rgdedii ve yn
lendirdigi iddet, kitlelerin toplumsal gerekligi kavramas
nn anahtarn verir. Bu mcadele olmadan, bu praksis olma
dan, olsa olsa yalnzca bir karnaval, bir coreuna olur. Hafifbir
uyarlanma, tepede birka reform, bir bayrak ve en alta da ha
la ''Ortaa" yaayan, bitmek bilmez harekeline devam eden
blnmez kideden baka bir ey kalmaz geride.
3
Ul usal Bi l i nci n Geirdii
Snavl ar ve S k m l ar
Tarih bize snrgecilic kar savan doallgnda ulusal
bir perspektife dahil olmadn retir. Uzun sre, smrge
insan enerjisini zorla altrna, bedensel cezalar, tcret eit
sizlii ve snrl siyasal haklar gibi baz adaletsizlikleri sona
erdirmek iin harcar. Insanln ezilmesine kar bu demok
rasi sava yava yava neo-liberal ve evrenseki kafa karkl
ndan uzaklaarak bazen zor da olsa bir ulusluk talebine ula
r. Ama sekinlerin hazrlkszlg, onlarla kitleler arasmda
pratik ba yokluu, tembellikleri ve, evet bunu da syleyelim,
mcadelenin belirleyici anndaki korkaklklar trajik snavia
nn ve byk skntlarn nedenleridir.
Ulusal bilin, tm halkn en derin umullannn koordineli
kristalizasyonu degilse, halk seferberliinin en elle tutulur ve
en dolaysz rn deilse, yalnzca ilkel, bo ve knlgan bir
kabuktur. Buradaki atlaklar, gen ve bagnsz uluslarn
ulustan etnik gruba ve devletten kabileye kolayca geebiliyor
olmasn aklar. Bu atlaklar ulusun geliimine ve ulusal bir
lie kar ok zararl ve zorlu gerilerelerin aklamasdr. Da
ha sonra greceimiz gibi, bu tr kusurlar ve ierdikleri cid
di tehlikeler, azgelimi lkelerde ulusal burjuvazinin halk
pratiini akktlaurma kapasitesinin yokluundan, dier bir
deyile bu pratikten akl elde etme kapasitesinin olmamasn
dan kaynaklanr.
Azgelimi lkelerde ulusal bilincin klasik, neredeyse sal
gn zaaf yalnzca smrge rejiminin smrge insann sakat
lamasnn s-nucu deildir. Ayn zamanda ulusal burjuvazinin
tembelliine, eksikliine ve zihniyetinin son derece kozmo
polit olmasma da balanabilir.
Smrge rejiminin sonunda iktidara gelen ulusal burjuva
zi, azgelimi bir burjuvazidir. Ekonomik gc neredeyse hi
tir ve yerini almay umut ettii metropol burjuvazisiyle asla
boy lemez. Ulusal burjuvazi, iradeci narsisizniyle, met
ropol burjuvazisinin ayan kaydrp yerini alabilecei ne ko
layca inanabilir. Ama onu tam anlamyla keye sktran ba
mszlk, bu snf iinde korkun tepkilere yol aar ve onu
eski metropoJe yardm sinyalleri gndermeye zorlar. Yeni
devletin en eitimli katmann oluturan niversite mezunla
r ve i dnyas sekinleri, saylannn azl, sermaye youn
lamas ve tccar, toprak sahibi ve serbest meslek sahibi ol
malar gibi yanlaryla ayrt edilebilir. Bu ulusal burjuvazide ne
maliyeci ne de sanayici bulunur. Azgelimi lkelerin ulusal
burjuvazisi retim, keif, yaratma ya da almayla ilgilen
mez. Tm enerjisi araclk faaliyetlerine ynelmitir. En ok
ilgilendikleri i ticari alar kurmak ve dalavere evirmektir.
Ulusal burjuvazinin psikolojisi sanayi kaptannn deil, i
adamnn psikolojisidir. Smrgecilerin agzh.ilnn ve
smrgeciliin kurduu ambargo sisteminin onlara baka se
enek brakmarn sylemeye gerek bile yok.
Smrge sisteminde sermaye biriktiren bir burjuvazi gr
mek olanakszdr. Dolaysyla, bizim dnce tarzmza gre,
azgelimi bir lkede zgn bir ulusal burjuvazinin tarhsel
eilini, burjuvazi olarak, yani kapitalizmin bir arac olarak
kendi konumunu reddetmek ve halkn temsil ettii devrimci
sermayenin kaytsz artsz klesi olmaktr.
Azgelimi bir lkede, zgn bir ulusal burjuvazinin zo
runlu grevi kadernin ona ykledii ie ihanet etmek, smUr
ge niversitelerinde elde ettii entelektel ve teknik sermaye
yi halkn hizmetine sunmaktr. Ama ne yazk ki ulusal burju
vazinin hem verimli hem de adil olan bu kahramanca ve
olumlu yolu genellikle izlemediini ve geleneksel bir burjuva
zinin, yani snUk, budalaca ve iten pazarlkl bir ekilde bur
juvazi olan bir burjuva burjuvazinin ulus-kart, dolaysyla
nefret uyandran yolunu hi utanmadan setiini greceiz.
Belirli bir dnemden itibaren milliyeti partilern hedefinin
tamamen ulusal olduunu grmUtk Halk bamszlk slo
ganlaryla harekete geirir ve gtrisini gelecee brakrlar. Bu
tUr partiler istedikleri devletin ekonomik program konusun
da ya da kurmay nerdikleri rejim konusunda sorgulandk
larnda cevap veremezler, nk aslnda kendi lkelerinin
ekonomisinden bihaberlerdir.
Bu ekonomi her zaman onlarn denetimi dmda gelimi
tir. lkelerinin o andaki ve potansiyel toprakUstU ve topra
kalt kaynaklarna ilikin bilgileri tUmyle akademik ve tah
minidir. Bu kaynaklardan ancak genel ve soyut bir dzlemde
sz edebilirler. Bamszlktan sonra sayca azalm, sermaye
siz ve devrim yolunu reddeden bu azgelimi burjuvazi iler
152 ycr)lltilm\n lonclilcri
acs bir ekonomik durgunluk iine girer. Eskiden smrge
basksyla engellenmi olan ya da yle olduu iddia edilen de
hasn zgrce ifade edemez. Kaynaklarnn istikrarszl ve
kadrolannn yetersizlii onu yllarca zanaatla dayal bir
ekonomiye zorlar. Kanlmaz olarak ok snrl olan bak
asna gre, burjuvazinin ulusal ekonomi nosyonu, yerel
rnler dediimiz rnlere dayal bir ekononidir. Yerel zana
atlara ilikin grkemli konumalar yaplr. Hem kendileri
hem de lke iin daha karl olabilecek fabrikalar kuramayan
burjuvazi, yerel zanaatlar, yeni ulusal onura fazlasyla denk
dmekle kalmayan, onlara hatr saylr karlar da salayan
ovenist bir yumuaklkla barna basar. Bu yerel rnler kl
t, bu yeni klar retme kapasitesizligi, ulusal burjuvazinin
smrge dnemine zg tarmsal retim tarzna ar ball
na da ayn ekilde yansr.
Bamszlk dneminin ulusal ekonomisi yn deitirmez.
Hala yerfst, kakao ve zeytin hasad yaplr. Ayn ekilde te
mel mallarn ticareti de deimemitir. lkede ek bir sanayi
bile kurulmamur. Hammadde ihra etmeye devam ederiz,
Avrup;'nn kk iftileri olmaya devam ederiz ve ham
rn uzman saylnz.
Buna karn ulusal burjuvazi ekonominin ve ticaret sekt
rnn milliletirilmesini talep etmekten hi vazgemez. Ona
gre millilctirme tm ekonomiyi ulusun hizmetine koma ve
tm ihtiyalarn karlama anlamna gelmez. Millilctirrr.e,
ortaya kmas tevik etmek istenen yeni toplumsal ilikilere
gre devleti organize etmek anlamna gelmez. Burjuvaziye
gre millilctirme, tam olarak, smrge dneminden miras
kalan ayrcalklarn yeriiierin ellerinden kendisine gemesi
demektir.
Burjuvazinin maddi aralan da, mhendisler ve teknisyen
gibi yeterli entelektel kaynaklar da olmad iin, amacn
eskiden smrgecilerin elinde olan iyeri ve irketleri devral
nakla snrlar. Ulusal burjuvazi eski Avrupal yerleimcilerin
yerine geer; doktor, avukat, tccar, bayi, genel bayi ve nak
liyat bayisi olur. lkenin onuru ve kendi karlan iin btn
bu meslekleri elde bulundurmay grevi addeder. Bundan
byle btn byk yabanc irketlerin, lkede kalmak ya da
i ilikileri kurmak istiyorlarsa, kendi araclyla faaliyette
bulunmasn talep eder. Ulusal burjuvazi, tarihsel misyonunu
kefetmitir: araclk. Grm olduumuz gibi, burjuvazinin
ii ulusu dntrmekle hi ilgili deildir; bugn yeni-s
mrgeeilik maskesi ardna gizlenmeye zorlanm kapitalizm
iin bir iletim hatt ilevi grmekten ibarettir. Ulusal burjuva
zi Bat burjuvazisiyle ilikilerinde bayilik roln hi aldrma
dan ve byUk bir gururla oynar. Bu karl rol, bu kUk hara
lk, bu dar grllk ve hrs eksiklii, ulusal burjuvazinin
tarihsel burjuvazi rolUn yerine getirme yeteneksizliinin
semptonlandr. BUtUn ulusal bujuvazilerde ortak olan dina
mik, ncU nitelik, yeni dnyalar kefetme ve bulular yapma
zellikleri onda acnacak lde yoktur. Smrge lkelerinin
ulusal burjuvazilerinin yreinde zevk ve sefaya dknlk
egemendir - nk psikolojik dzeyde taklil etti:i Bat bur
juvazisiyle kendini zdeletirmilir. Ne de olsa Bat burjuva
zisinin olumlu yanlar olan keif ve bulu gibi ilk aamalardan
gemeden, onun olumsuz ve rm zelliklerini alr. S
mrge lkelerin domakta olan ulusal burjuvazileri Bat bur
juvazisinin son aamasyla zdeleir. Kestirme yolu setiini
de <,annayn. Aslnda sondan balamtr. Genlik ve ergenlik
cokusunu da cesaret ve kararlln da yaamadan oktan
yalanmm.
154 yryiE(niln lmctlilcr
Ulusal burjuvazi, dekadan zellikleriyle, egzotizme, safari
ye ve kumara ak turistlermi gibi gelen Bat burjuvazilerin
den byk yardm greceklerdir. Ulusal burjuvazi, Bat bur
juvazisini elendirmek iin tatil beldeleri ve oyun alanlar ku
rar. Bu faaliyedere turizm ad verilir ve tam da bu amala ulu
sal bir sanayi haline gelir. Eski smrgeterin burjuvazilerinin
Bat burjuvazisi iin "parti" dzenleyicisine nasl dntU
ne kant gerekiyorsa, Latin Amerika'da olanlara bakmak ye
ter. Havana ve Meksika'nn kumarhaneleri, Rio, Copacabana
ve Acapulco'nun kumsallan, Brezilyal ve Meksikal kk
kzlar, on yandaki melez kzlar, ulusal burjuvazinin bu
ahlak bozukluunun yaralardr. Dnce yoksulu olduu
iin, kendisi iin yaad ve halktan koptuu iin, ulus teme
lindeki konular bir btn olarak deerlendirmedeki kaltsal
yeteneksizliiyle takat kesildii iin, ulusal burjuvazi Bat
irketlerinin yneticisi roln stlenir ve lkesini Avrupa
iin bir randevuevine dntrr.
Bir kez daha Latin Amerika'daki baz cumhuriyederin ac
nas haline bakmamz yeter. ABD'li iadamlar, banka patron
lar ve teknokratlar jetlere binerek "tropiklerin altna" gider
ve bir hafta, on gn zel "rezervlerinin tatl sarholuunda
debelenirler.
Ulusal toprak sahiplerinin tavr da pratikte ehirli burjuva
zininkinin aynsdr. Bamszlk ilan edilir edilmez byk
iftiler tarm arazilerinin milliletirilmesini talep eder. Bir
zamanlar smrgeci yerleimcilerin sahip olduu topraklara
bir dizi komployla el koyarak blge zerindeki denetimlerini
pekitirirler. Ama retimi eitlendirrek ve artrmak ya da
gerekten ulusal ekonomiyle btnletirmek iin hibir giri
imde bulunmazlar.
fmnu. fannn 155
Aslnda toprak sahipleri, artk kendilerine ait olan ama bir
zamanlar yabanc yerleimcilere ayrlm ayrcalk ve olanak
larn yz kat artrlmas iin yetkililere bavurur. Tarm ii
leri zerindeki smr younlar ve merular. Bu yeni s
mrgeciler iki slogan kullanarak bu tarm iilerinden dev
bir aba talep ederler - ulusal kar adna elbette. Tarmn
modernletirilmesi, kalknma plan, inisiyatif yoktur, nk
asgari risk ieren inisiyatifer bu evreleri panie srkler ve
smrgeciliin kurduu deimez programa battka batan,
korkak, ar tedbirli toprak sahibi burjuvaziyi kamak zorun
d brakr. Bu tr blgelerde inisiyatifer hkmetler tarafm
dan ele alnr. Bunlar durduran da tevik eden de, finanse
eden de hkmettir. Toprak sahibi burjuvazi en kk bir
risk almay bile reddeder. Kumara ve maceralara dmandr.
Kumdan kale ina etmeye hi niyeti yoktur. Salam yatrm
lar ve hzl geri dnler talep eder. Cebine att karlar gayr
safi milli haslaya oranla muazzam-miktardadr ve yeniden ya
nrma dnmez. Bu toprak sahiplerinin psikolojisine hkme
den tek ey birka kuru tasarruf etmektir. zellikle bam
szln hemen ertesinde, ulusal kaynaklardan elde ettii kar
lar yabanc bankalara yatrmakta bir an bile tereddt etmez.
Ama prestij asndan arabalara, villalara ve ekonomislerin
azgelimi lke burjuvazilerinde tipik olduunu syledii b
tn o lks mallara byk miktarlarda para akuhr.
ktidara gelen smrge burjuvazisinin eskiden yabancla
rn elinde tuttuu ileri kapmak iin snf saldrganln kul
landm belirtmitik. Bamszln hemen ardndan smr
geciliin insani sonularyla kar karya kalan burjuvazi,
"ulusal onuTa hakaret eden avukat, tccar, toprak sahibi,
doktor ve yksek mevkideki memurlara kar acmasz bir
156 V1}hf.linlin lanctlibo
mcadele yrtr. Ynetici snflarn milliletirilmesi ve Afri
kahlatnlmas nosyonunu enerjik biimde savunur. Aslnda
yaklamndaki rklk giderek anmaktadr. Bu ilere kendi
lerinin sahip olmas gerektiini serte syleyerek hkmelin
karsna dikilir. Her bir ii alana dek de hkmeti sktrma
ya devam eder.
ehirlerdeki ii snf, isiz kitleler, kk zanaatkirlar ve
esnaf da bu milliyeti tavra destek verir; ama adil olmak gere
kirse yalnzca burjuvazilerinin tavrn taklit etmektedirler.
Ulusal burjuvazi Avrupallarla rekabete girerse, esnaf ve zana
atkarlar da kendi uluslarndan olmayan Afrikallara kar m
cadeleye balarlar. Fildii Salili'nde aka rk olan ayaklan
malar, ticareti byk lde elinde tutan ve bamszlk ilan
edilince Fildii Salili halknn dmanca gsterilerinin hede
f olan Fildii Salili'ndeki Dahomey ve Yukar V o ha halkna*
ynelikti. Milliyetilikten ar milliyetilie, ovenizme ve
rkla getik. Bu yabanclarm oray terk etmesi istenir, dk
kaniar yaklr, pazar tezgahlar knlr, bazlar lin edilir; bun
larn sonucunda Fildii Salili hkmeti, yabanclara gitmele
rini syleyerek yurttalarn memnun eder. Senegal'de Mana
du Dia'ya u szlerini syleten de Sudanl-kart gsterilerdir:
"Senegal halk Mali Federasyonu'na krce ballklarn lider
lerine duyduklar sevgiye borludur. Mali'ye ballklarnn
bu liderlerin siyasetine iman tazelemekten baka bir temeli
yoktur. Senegal topraklar konusu da kafalarnda epey canly
d, zellikle de Dakar'daki Sudanllarn says, bu sorunu
onunuramayacak kadar oktu. Federasyon un dalmas kar
snda brakn znt duymay, bu durumun halk tarafndan
byk bir sevinle karlanmasnn ve hibir yerde tek bir ki-
*Bugimk Benin ve Burkia Fs (.n.)
inin bile ona destek olmak istememesinin nedeni budur "1
Senegal halknn baz kesimleri, ticari ve ynetsel alanbrda
canlarn skan Sudanllardan kurtulmak iin kendi liderleri
nin verdii frsatn zerine atlarken, Belikallarn toptan git
mesini gzlerine inanamadan seyreden Kongolular, Leopold
ville ve Elizabethvillc'e yerlemi Senegallilere bask uygula
maya ve gitmeye zorlamaya karar verdiler.
Grdmz gibi, mekanizma her iki durumda da ayndr.
Avrupallar gen ulusun aydnlannn ve ticaret burjuvazisinin
hrsianna engel olurken, ehirlerdeki nfusa gre asl rekabet
edilmesi gerekenler baka ulusun Afrikahlardr. Fildii Sali
li'nde bu rakipler Dahomeylilerdir, Gana'da Nijer sakinleri
dir, Senegal'de ise Sudanhlardr.
Burjuvazinin ynetimin Afrikahlatnlmas ve Araplaurl
mas talebi samimi bir milli\etirne abasndan kaynaklan
madndan ve o zamana dek yabanclarn elinde tuttuu ik
tidar devralmaya denk dt nden, kitleler de kendi dzey
lerinde ayn talepleri ne srerler, ama siyah ya da Arap nos
yonunu kendi topraklaryla snrl grrler. Ktann birligine
ynelik cokulu agrlarla ynetici snftan esinlenen kitlele
rin bu tavr arasmda birok farkl tutum da ortaya kar. Gi
derek unututmaya yz tutan Afrika birlii ile en ac ve bula
c biimiyle ovenizm arasnda srekli bir gelgit yaanr.
"Afrika birliinin belli bal teorisyenleri olan ve bu dn
ce iin kendi yerel siyasi rgtlerini ve kiisel karyerlerini
defalarca feda etmi olan Senegaili lideriere gelince, btn iyi
niyetlerine karn byk bir sorumlulua sahip olduklar red
dedilemez. Onlarn hatas bizim hatamz, Balkanlatrmaya
1- Mamadou Dia, N<rions <_(ricaincs ec solidari/e morulial_ Preses Uiversitai
rcs de Frae, 1960, s.l40.
kar savama bahanesiyle smrgecilik-ncesi 'lkecilik' et
menini dikkate almam olmaktr. Hatamz., bu etmene ana
lizlerimizde yeterince dikkat etmemi olmamzdr. Bu etmen
smrgeciliin meyvesidir, ama ayn zamanda da ne kadar
vlse ya da ekici olsa bile hibir birlik teorisinin yok ede
reyecei sosyolojik bir olgudur. Akhmz.a en fazla yatan ya
pnn serabyla kendimizi kandrdk ve idealimizi gerek sa
narak 'lkecilii' ve onun doal sonucu olan mikro-milliyet
ilii mahkm etmenin, bunlardan kurtulmak ve hayali tavn
mzm baansn salamak iin yeterli olduuna inandk."2
Senegallilerin ovenizminden Volollarn kabileciliine ge
i arasnda yalnzca kk bir adm vardr. Bunun sonucun
da, ulusal burjuvazinin apsz rummu ve ideolojik tavrnn
bulanklyla halk bir btn olarak aydnlatamad, sorun
lar halka bal olarak ortaya koyamad yerde, ulusal burju
vazinin kendi dnya grn yeterince geniletemedii yer
de, kabileci tavrla ra dne tank olunur; etnik gerilimler ve
rklk galebe alarken fkeyle seyrederiz. Burjuvazinin tek
slogan "Yabanclarn yerini alalm! " olduundan ve adaleti
kendi eline almak ve boluklan doldurmak zere her sektre
hzla girdiinden, taksi srcleri, simiiler ve ayakkab bo
yaclar gibi kk milliyetiler de ayn yolu izler ve Daho
meylilerin lkeden atlmalarn isterler ya da daha teye gide
rek, Fulbelerin kendi allkianna ya da annaniarna dnme
lerini bile talep ederler.
Yeni bamsz baz lkelerde federalizmin zafer kazanmas
n bu adan yorum1amamz gerekir. Smrge tahakkm
nn baz blgelere ayrcalkl muamele yaptn biliyoruz.
Smrge ekonomisi bir btn olarak ulusla btnleneni-
2- Mamadou Da, a.g.y.
fant, t:non 159
tir. Hala metropol Un ekonomisinin dayan tarzda rg den
mektedir. Smrgecilik hemen hemen hibir zaman bir lke
nin tmn smrmez. Doal kaynaklan karmak ve metro
pole ihra etmekle, bylece belirli bir sektr grece zenginle
irken smrgenin geri kalann azgelimi ve yoksul brak
makla, daha dorusu bu yoksul\ua gmmekle yelinir.
Bamszlktan hemen sonra, refah iindeki blgelerde ya
ayan halk ansnn farkna varr ve igdsel ve ilksel bir ref
leksle ulusun geri kalann beslereyi reddeder. Yerfsu, ka
kao ve elmas asndan zengin olan blgeler lkenin geriye
kalannn temsil ettii bo manzaraya kyasla ne kar. Bu
blgelerin yurttalar gpta, agzllk ve canice gdler
iinde olduklarn sezdii tekilere nefretle tepeden bakar.
Smrgecilik ncesi eski anlamazlklar, kabileler aras eski
nefret tekrar su yzne kar. Balubalar Lulualar beslereyi
reddeder. Katanga devlet haline gelir ve Allert Kalondji ken
disini GO ney Kasai'nin kral ilan eder.
Mulak bir ifade olmasnn yan sra Afrikal kadn ve er
keklerin tutkuyla baland ve pratik ilevi smOrgecilie
inanlmaz bir bask uygulamak olan Afrika birlii, gerek yO
zn gsterir ve ayn ulusal gereklik iinde blgecilikler ha
lin
de
paralanr. Ksa vadeli karlar sapiant haline geldiin
den ve burnunun ucundakilerden tesini gremediinden,
ulusal burjuvazi basit u!usal birlii kuramayacan ve ulusu
salam, yapc bir temel zerinde ina edemeyeceini kant
lar. Smrgecilii pskOnmU olan ulusal cephe paralanr
ve bir kenara ekilip yaralarn telafi eder.
Etnik gruplarla kabHelerin verdii bu acmasz mcadele,
yabanclarn brakt boluklan doldurmaya ynelik bu bula
c sapiann dini dmanikiara da yol aar. l kesimde ve a-
llk arazilerde yerel dinler, kUik tarikatlar ve marabout iba
detleri yeniden cantanr ve karlkl aforoz dngs bir kez
daha balar. Byk ehirlerdeki idari kadrolar arasnda iki bU
yUk d inin, lslamiyet ile Kawlikligin atmasna tank olurz.
Afrika birliginin douuyla birlikte temelinden sarslan s
mrgecilik artk tekrar ayaa kalkmtr ve hareketin her za
yf halkasm kullanarak birleme iradesini krmaya alr. S
mrgecilik ''tinsel'' dmanlklarn varln gstererek Afrika
halkm harekete geirmeye alr. Senegal'de Afri
q
ue notvel
le dergisi Islama ve Araplara kar her hafta nefret kusar. Af
rika'nn bau kysndaki kk iyerlerinin ogunu ellerinde
tutan Lbnanllar aka aalanr. Misyonerler Avrupa s
mrgeciliinin geliinden ok nce byk Afrika imparawr
luklarnn Arap igaliyle yok edildiini kidelere hatrlatma
olanagn bol bol bulurlar. Hana Avrupa smrgeciliine yol
aann Arap igali olduunu syleyecek kadar da ileri gider
ler. Arap emperyalizmine gndermeler yaplr ve MslUman
ltn kltr emperyalizmi mahkn edilir. MslUmanlar genel
olarak ynetici konumlardan uzak tutulur. Dier blgelerde
tam tersi bir durum sz konusudur ve hedef yerli Hristiyan
lar olur ve onlar ulusal bagmszln bilinli dmanlan ola
rak grlrler.
Smrgecilik btn bu tahrikleri utanmadan kullanr ve
daha dn smrgecilere kar ortak tavr alan Afrikallar bir
birine drm olmaktan ok mutlu olur. Yeni bir Aziz Ban
helomeus katliam nosyonu baz insanlarn kafasnda oluur
ve smrgecilik, Afrika birlii zerine muhteem nutuklar
dydugu zaman alayla gler. Din ayn ulus iindeki insanlar
l11 k ve .nurgrciligin ve aralarnn besleyip tevik ettii
.d '' l ul 1] L n hi l i r w d :f rllr. l l i beklenmedik olaylar
fott/. f.non 1 6]
orada burada patlak verir. Katalikliin ya da Protestanln
egemen olduu lkelerde Mslman aznlklar grlmedik
bir biimde kendilerini dine adarlar. Mslman bayramlan
canlanr ve tslam dini Katalik dininin iddetli mutlakyetili
gine kar kendini santim santim savunur. Devlet bakanlar
mn baz kiilerden honut degillerse Kahire'ye ekip gidebile
ceklerini syledigi iitilir. Bazen Amerikan Protestanlg anti
Katalik nyarglann Afrika topragna tar ve kabile dman
lklarn canlandrmak iin dini kullanr.
Kta leinde bu dini gerilim en kaba rklk biimini ala
bilir. Afrika siyah ve beyaz olarak blnr. Aa Salra ve Ku
zey Afrika'ya taklan adlar, imdilik hareketsiz bu rkl
gizleyemez. Beyaz Afrika'nn bin y:llk bir kltr geleneine
sahip olduunu, Akdenizli olduunu, Avrupa'nn bir uzants
ve Greko-Romen uygarln bir paras olduunu iitiriz. Si
yah Afrika vahi, barbar, uygarlamam ve cansz bir blge
olarak grlr. Peeli kadnlar, okelilik ve Araplarn kadn
cinsini aaglad iddialar zerine nefret dolu yorumlar her
an duyabilirsiniz. Btn bu yorumlarm saldrganl smr
geci yerleirciler arasndaki yorumlar haurlatr. Smrgeci
mantn en yozlam biimiyle sonuna kadar sourmu
olan bu iki byk blgenin ulusal burjuvazileri Avrupallar
dan iktidar devralr ve Afrika'nn gelecei iin ar zararl bir
rk felsefenin temellerini atar. Smrge dneminin karakte
ristii olan rkln bymesini ve gelinesini tembellii ve
taklitiliiylc tevik eder. Bu yzden, kendine Afrikah diyen
bir lkede rklktan baka bir ey olmayan yorumlar duy
mak ve Paris, Brksel ya da Londra'da olundugunu insana
acyla hatrlatan pederahi davranlara tank olmak artc
olmaz.
162 )r)llLIInlln l"netlilcri
Afrika'nn baz blgelerinde siyahlardaki pederahilik dola
ysyla szianma ve siyah rkm bilime ve manta kapal oldu
gu yolundaki Bat kltrnden alnma sama dnce btn
plaklyla hkm srer. Siyah aznlklarn yar-klelige
mahkum edildii yerler var, bu da Beyaz Afrika lkelerine
kar Siyah Afrika lkelerinin hissettii tedbirlilii hatta g
vensizlii meru klyor. Beyaz Afrika'daki bir ehrin sokakla
nnda yryen bir Siyah Afrikah yuruaa ocuklarn "pis zen
ci diye seslenmeleri ya da memurlarm ona anlalmaz bir dil
le hitap etmesi olaansl bir durum deildir.
Evet, ne yazk ki Salra'nn kuzeyinde okula kaydolan Si
yah Afrikah rencilere snf arkadalannn sizin lkenizde
ev, elektrik var m ya da siz yamyam msnz diye sormas
beklenecek bir durumdur. Evet, ne yazk ki Salra'nn kuze
yindeki baz blgelerde gneyden gelen Afrikahlarn onlar
"siyahlann olduu bir yere" gtrmek iin yalvar yakar olan
yurttalarla karlamas beklenecek bir durumdur. Ayn e
kilde, Siyah Afrika'nn baz yeni bamsz devletlerinde parla
mento yeleri, haua bakanlar, lkelerinin smrgecilik tara
fndan yeniden igal edilme tehlikesi deil, "kuzeyden gelen
Arap caniler" tarafndan igali tehlikesinin bulunduunu cid
di ciddi iddia ederler.
Grm olduumuz gibi, burjuvazinin kapasitesizlii yal
nzca ekonomiyle snrl deildir. Dar bir milliyetilik adna,
rk adna ve ierikten yoksun grkemli bildirgelerine karn
iktidara gelen, Avrupa'nn etik ve siyaset felsefesi zerine an
lamalarndan dordan ve sorumsuzca alntlar yapan burju
vazi, ok az hmanist ierii olan bir program bile uygula
maya kayamayacan kantlar. Bir burjuvazi glyse, gc
ne bal olarak btn dnyay dzenleyebiliyorsa, evrensel
fmntz fanon 163
demokratik dncelere sahipmi havasn yaymakta tered
dt etmez. Ekonomik adan salam bir burjuvazinin kendi
hmanist ideolojisini gzard etmeye zorlanmas ancak ok
istisnai koullarda olur. Bat burjuvazisi temelde rk olmas
na karn, nanslar oaltarak, bylece insan onuruna ilikin
sylemini btn yce nhluluuyla bozulmadan korumay
becererek bu rkht maskeleyebilir.
Bat burjuvazisi smrdklerinin ve kk grdklerinin
rekabetinden korkmayacak kadar engel ve nlem hazrlam
tr. Bat burjuvazisinin "pis zenci" ve "Araplara ilikin rk
h aaglayan bir rkhktr, klten bir rkhkur. Ama in
sanlarn zde eit olduunu iddia eden burjuva ideolojisi, alt
insanlar kendisinde cisimletirdii Bat tarz insanlk dzeyi
ne karmaya zorlayarak kendi iinde tutarl olmay baarr.
Gen ulusal burjuvazinin rklt savunma halinde bir rk
hkur, korkuya dayal bir rklktr. Sradan kabilecilikten
ya da hatta tarikadarla klanlar arasndaki kavgalardan temel
de pek farkl deildir. Uluslararas gzlemcilerin Afrika birli
i hakkndaki byk nutuklan neden pek ciddiye almadkla
rn kolayca anlayabiliriz. plak gzle grlebilen o kadar
ok kusur vardr ki, birlie ulalmadan nce btn bu eli
kilerin zlmesi gerektiini aka grebiliriz.
Afrika halklan birbirlerini yeni yeni kefetti ve kua adna
smrge rejimine radikal olarak bask kurmaya karar verdi
ler. Ne var ki, ulusal bir smr sistemi kurmak ve kendile
rine yklce bir miktar ayrmak iin acele eden ulusal burju
vaziler bu "topya nn karsna engel karmak iin ellerin
den geleni yapyorlar. Hedefleri konusunda kusursuz bir net
lie sahip olan ulusal burjuvaziler bu birlie giden yolu, yani
aptalhk, alk ve insanlkdla kar zafer kazanmak iin
250 milyon insann bu ortak abasna giden yolu engelleme-
164 cr)!niin l.ocdikri
ye kararhdrlar. Bu yzden Afrika bitliine ancak baskyla ve
halkn liderlii araclyla, yani burjuvazinin karlarn ta
mamen gzard ederek ulalabileceini kavramamz gerekir.
Ulusal burjuvazi i politikada olduu kadar kurumsal d
zeyde de yetersizligini kantlar. Baz azgelimi lkelerde par
lamemo kurallar temelde kusurludur. Ekonomik bakmdan
gsz olan, snf tahakkmt ilkesine dayanan, tutarl top
lumsal ilikiler kuramayan bujuvazi en kolay gibi grnen
ziin seer: tek parti sistemi. Burjuvazi ancak devlet siste
mini eline alarak ve ekonomik gc sayesinde kavuabilecei
vicdan rahatlna ve huzura henz sahip deildir. Yurtta
iin giivcn verici deil, rahatsz edici bir devlet kurmutur.
Devlet gven verecei ne, yurttalannn korkularn gidere
ceine ve gcyle onlar kucaklayacana, tam tersine kendi
sini mthi bir ekilde dayatr, otoritesini gsterir, taciz eder,
yurttalarna srekli tehlike altnda oldugunu aka belirtir.
Tek parti, burjuva diktatrltnlin modern biimidir: mas
kesiz, boyasz, vicdansz, her adan kinik.
Byle bir diktatrlk fazla uzun mrl olamaz aslnda.
Kendi elikisini kusmaktan asla vazgemez. Burjuvazinin
hem tahakklimnli garantiye alacak hem de lkenin geri ka
lanma krnt da olsa bir eyler verebilecek ekonomik aralan
olmadndan -olabildiince abuk ama en kaba tarzda cebini
dotdunnakla fazlasyla megul olduundan- Ulke ekonomik
durgunlua gitgide daha ok ha tar. Bu durgunluu gizlemek,
kendine gven telkin etmek, vnchilecei bir ey bulabilmek
iin de bakentte dev binala dikmekten ve szde prestij H pro
jelere harcamalar yapmaktan ba k seenei yoktur.
Ulusal burjuvazi krsal kesime, bir lkenin ziyan olmu
gerekliklerine srtn daha da dnerek eski metropole ve hiz-
rnz Luon 165
mederinin karlgn deyecek yabanc kapitalisliere ynelir.
Karn halkla paylanaya ya da byk yabanc irketlerin
dedigi paralardan halkn da yararlanmasna izin verneye
hi niyetli ohnadg iin, rejimi istikrarl klmak ve burjuva
zinin tahakkmn srdrmek gibi ikili rol oynayacak bir
halk liderine ihtiya oldugunu kavrar. Azgelimi lkelerin
burjuva diktatrlg gctn byle bir liderin varhgndan
alr. Gelimi lkelerde burjuva diktatrlgnn burjuvazi
nin ekonomik gcnn rn oldugunu biliyoruz. Oysa az
gelimi lllkclerde lider moral gcn temsil eder; bu gUcn
arkasnda da gen ulusun zayf ve yoksul burjuvazisi zengin
lemeye karar verir.
Yllardr bu lideri grm ya da konumalarn duymu
olan, uzaktan -bir tr d iinde- onun smrgecilerle m
cadelesini izlemi olan hall,, hemen bu yurtsevere gven du
yuverir. Bamszlktan nce lider, bir kural olarak, halkn ar
zularnn -bagmszlk, siyasal zgrlk ve ulusal onur- ci
simlemi haliydi. Ama bamszlk ilan edilir edilmez, bra
kn halkn ihtiyalarnn somut ifadesi olmay, brakn ek
mek, toprak ve lkenin halkn kutsal ellerine braklmas ze
rine kurulu gerek halk onurunun gerekletiticisi olmay, li
der gizli amacnn maskesini karr: yalnzca durumdan en
iyi ekilde yararlanmaya niyetli ulusal burjuvaziden ibaret ir
ketlerin genel bakan olmak.
ogu zaman dUrst ve samimi olabilse de, lder nesnel ola
rak, ulusal burjuvazinin ve eski smllrge irketlerinin artk
ortaklam karlannn ateli savunucudur. Tamamen iten
gelen bir ey olan drstlg yava yava yok olur. Kitlelerle
ilikisi o kadar gerekddr ki, otoritesinin insanlarda kr
gmlk yarattna ve lkeye verdigi hizmetlerden kuku rlu
yulduuna inanmaya balar. Lider kitlelern nankrln
166 )CI)ilzllulln ldnctlilcri
iddetle yarglar ve her geen gn smrgecilerin safna daha
kararl bi ekilde geer. O zaman da zevk ve sefaya dalm
gen burjuvazinin ibirlikisine bilinli olarak dnr.
Gen devletin ekonomik kanallan geri dn olmayan bir
ekilde yeni-smilrgeci sisteme dogru kayar. Eskiden koru
nan ulusal ekonomi bugn tam olarak devlet gdmndedir.
Bte bor ve hibelerle dengelenir, drt ayda bir devlet
bakanlan ya da hkmet heyetleri sermaye aray iin eski
metropolleri armlar.
Eski smrgeci g taleplerini artrr, garanti ve dnleri
biriktirir ve yava yava ulusal hkmet zerindeki egemen
liini maskeiemek iin ald nlemleri azaltr. Halk dayanl
maz bir sefaJet iinde geri kalmln srdrtir ve liderleri
nin inanlmaz ihanetinin yava yava farkna varr. Bu uyan
burjuvazi bir snf halini almay baaramad iin daha da
keskinleir. Zenginliin rgtl dalm eitli kesimlere b
lnmemitir, farkllam deildir, ara tonlarla bir hiyerari
oluturmaz. Bu yeni kast hakaret ve fkeir; zellikle de ok
byk ounluk, nfusun onda dokuzu alktan lmeye de
vam ettii iin. Bu yeni kasnn hzl, acmasz ve skandal bir
tarzda zenginlemesine halkn kararl uyan ve zorlu mca
dele gnlerinin yaklatn belinen bir bilin elik eder. Bu
burjuva kast, lkenin tm zenginliini kendine akuan ulusun
bu paras, doasna uygun olarak, ama gene de beklenmedik
bir biimde, smrge iktidarnn eski temsilcilerinin rk
doktrinlerini birok adan hatrlatan tarzda dier siyahlara
ve Araplara kar aalayc nyarglar gelitirir. Dnce ve
tavrlar senletiren de hem halkn sefaleti, hem de burjuva
kastn azgn zenginlemesi ve ulusun geri kalann kmse
resi olur.
l
'
rJntz fanun 167
Ama ufukta beliren tehlike, otorilenin salamlamasyla ve
bir diktatrln ortaya kmasyla sonulanr. Sadk bir
yurtsever olarak militan gemiiyle lider, halkla agzl b ur
juvazi arasnda perde grevi grr, nk bu kastn giriim
lerini destekler ve kkten ahlakszhna, kstahlna ve iki
yzllne gzlerini kapar. Halkn artan bilinlenmesinin
frenlenmesine yardmc olur. Bu kasta destek vererek manev
ralarn halktan gizler, by
lece halkn uyumlmasnn ve mis
tikletirilmesinin en ateli faili olur. Ne zaman halka hitap et
s, ounlukla kahramanca yaanm hayatndan, halk adna
katld arpmalardan ve onlar adna kazand zaferlerden
dem vurur, bylece kitltlerin gzn korkutarak ona gven
duymaya devam etmeleri gerektiini dncesini iletir. Ken
dilerinden nceki kuaklann temkinli siyasal mtcadelesine
cesur, militan tarzlarn getirmi olan byle birok Afrikal
yurtsever rnei vardr. Bu yurtseverler lkenin i ksmdan
geldiler. Smrgeciyi akna evirdiler ve bakentteki ulusal
kapitalistleri utandrarak kkenierine yksek sesle ve aka
sahip ktlar ve siyah kitleler adna konutular. Irklarn
ven, gemilerinden -yamyamlk ve soysuzluklanndan
utanmayan bu insanlar, bugn ne yazk ki i kesime srtlar
n dnen ve halkn grevinin her zaman ve sonsuza dek bo
yun emek olduunu syleyen bir ekibin bandadrlar.
Lider halk pasifletirir. Bamszln kazanlmasndan yl
lar sonra halka somut hibir ey sunamayan, gelecei hazrla
yamayan, ulusal ina yoluna, dolaysyla kalknmaya halk y
nelteneyen liderin bamszlk tarihini sk sk tekrarlad ve
kurtulu mcadelesinin kutsal cephesini hatrlaun duya
rz. Ulusal burjuvaziyle ilikisini kesmeyi reddeden lider hal
kn gemie dnmesini ve bamszla gtren destanla sar
ho olmasn ister. Nesnel olarak bakldnda lider halk
168 )<tyoUIIniln lanetlileri
frenler: ya halk tarihten silinmeye ya da tarih iinde kk sal
mamaya yneltebilmek iin umarszca aba gsterir. Kurtulu
mcadelesi srasnda lider halk uyandrm, onlara ileriye
doru, radikal, kahramanca yry sz vermiti. Bugn
ise, srekli onlar uyutnaya alyor ve ylda drt kez on
lardan smrge dnemini haurlayarak o zamandan ber ka
tettikleri muazzam mesafeye bakmalarn istiyor.
Ne var ki, kitlelerin kendi katetlikleri muazzam mesafeyi
deerlendirebilecek durumda olmadn da belirtmek gere
kir. Topraktan kt kanaat geinmeye devam eden kyl, i
bulamayan isiz, kutlaralara ve yepyeni olsalar da bayrakla
ra karn, yaamnda bir eylerin deiliine hibir zaman tam
olarak ikna olmamtr. Iktidarda olan burjuvazi bu deiimi
kantlamaya ne kadar urasa da kitleler hibir zaman kendi
ni kmdrmay baaramaz. Kitleler anr ve ank Afrikah olan
polis de zellikle onlara gven vermez. Kitleler araya mesafe
koymaya, srtlarn dnmeye ve kendilerini dlayan bu ulusa
ilgilerini yitirmeye balar.
Ama lider zaman zaman glerini toplar, radyoda konua
rak ya da lke iinde tura karak halka gven vermeye, onu
sakinletirip uyutnaya alr. Parti olmadnda lider daha
da gereklidir. Bamszlk mcadelesi srasnda bugnk hce
rin bamda olduu bir parti vard. Ama o dnemden sonra bu
pani ne yazk ki dald. Geriye yalnzca bir at, bir ad, bir
amblem ve bir slogan olarak parti kald. Kitlelerin gerek ih
tiyalarna dayal bir ideolojinin gerek dolamn salamak
zere tasarlanm organik parti, bireysel karlar sendikasna
dnmtr. Bamszln ilan edilmesinden sonra parti ar
nk halkn taleplerini formle etmesine, ihtiyalarn daha iyi
saptamasma ve ikdann daha iyi kurmasna yardm etmez.
Bugn partinin misyonu, tepeden verilen emirlerin halka ile-
tilmesidir. Bir partide demokrasinin temeli ve gvencesi olan
aadan yukarya ve yukandan aaya tretken dei toku
artk mevcut deildir. Parti tam tersine artk kitlelerle liderlik
arasnda bir perde halini almtr. Parti yaamdan skp aln
mtr, Smrge dneminde kurulan hcreler bugn tama
men ani haldedir.
Militann sabr tlikennektedir. Kurtulu mUcadelesi sra
smda baz militanlarn ne kadar hakl olduunu ancak imdi
kavryoruz. Gerekten de, mcadele srasnda ok sayda mi
litan rgtlerinden doktrin oluturmasn, bedeneri neletir
mesini v
e bir program nermesini istemiti. Ama ulusal birli
i koruma bahanesiyle liderler byle bir grevi stleureyi
kesin olarak reddetti. Doktrin, diyorlard, smUrgecilie kar
ulusun birliiydi. Ve doktrinin yerine yalnzca cafean bir
slogan la silahlanarak yollarna devam ettiler, her tr ideolojik
faaliyeti de, kanlmaz olarak smrgedlii silip sptrecek
tarihin rzg<rmn ve kendi kaderini tayin hakknn bir dizi
eitieresine indirgediler. Militanlar tarihin rzgarnn biraz
daha derinlemesine analiz edilmesini istedikleri zaman, lider
ler onlarn karsna umudu kardlar ve smrgesizletirme
nin gerei ve kanlmazl
y
la yant verdiler.
Bamszlktan sonra parti derin bir uyuuklua gmlr.
Militanlar yalnzca halk festivallerine, uluslararas konferans
Iara ya da bamszlk gn kutlaralanna anhr. Paninin
yerel kadrolarna ynetsel grevler verilir, partinin kendisi
bir ynetim haline gelir ve militanlar kalabalgn arasna kar
arak sradan yurtta sfatn benimserler.
Arlk burjuvaziyi iktidara getirmek gibi tarihsel bir grevi
gerekletirmi olduklanndan geri ekilmeleri kesin bir dille
istenir, bylece burjuvazi kendi misyonunu sakin sakin yer-
ne getirebilir. Ne var ki, azgelimi lkelerin ulusal burjuva
zilerinin herhangi bir grevi yerine getirmekten aciz olduu
nu grmtk Birka yl sonra partinin zlmesi gzle g
rlr hale gelir ve en yzeysel gzlemciler bile, artk iskelete
dnm prtinin tek rolnn halk hareketsizletirmek ol
duunu grebilir. Kurtulu mcadelesi srasnda tm ulusun
odak noktas olmu bu parti erimektedir. Bamszlk arife
sinde partiye akn akn gelen aydnlarn imdiki tutumu, o
dnemdeki ballklarnn bamszlk pastasndan pay al
maktan te bir ama tamadn kantlar. Parti zel karla
rn bir arac haline gelir.
Ne var ki, yeni rejim iinde farkl zenginleme ve mal edin
me dereceleri vardr. Baz insanlar her eyi nakde evirebilir
ve parlak oportnistler olduklann kantlar. Bol bol illimas
yaplr ve yozlama hkm srer, ahlaki deerler ker. Bu
gn ulusal servein ktlna kyasla akbabalar oklar ve son
derece agzller. Burjuvazinin elinde gerek bir iktidar ara
c haline gelmi olan parti, devlet aygtn glendirir ve hal
km elini kolunu balayarak hareketsiz hale gelmesine yol
aar. Parti devletin halk zerindeki denetimine yardmc olur.
Giderek bir zor arac haline gelir ve aka anti-demokratik
tir. Parti bilmeden, baz durumlarda da bilerek ticari burjuva
zinin ibirlikisidir. Ulusal burjuvazi zenginlemek iin olu
um aamasn nasl es gemise, ayn ekilde kurumsal d
zeyde de parlamenter aamay es geer, Nasyonal-Sosyalist
trde bir diktatrl seer. Yann yzyldr Latin Ameri
ka'da hkm sren bu miyop faizmin, bamszlktan beri
egemen olan yan-smrge devletin diyalektik sonucu oldu
unu artk biliyoruz.
Kural olarak muazzam zenginligin bUyk sefaletle yan ya
na yaadg bu yoksul, azgelimi lkelerde ordu ve polis re
jimin temel dayanaklarn oluturur; yine hatrlannas gere
ken baka bir kurala gre her ikisi de yabanc uzmaniann da
nmanltgndadr. Bu polis ve ordunun gc, ulusun geri ka
lanmn yaad korkun sefaletle doru oranuldr. Ulusal
burjuvazi biiyk yabanc irketlere kendini girgide daha per
vaszca satar. Komisyonlar sayesinde yabanclar tavizler ko
parr, saysz skandal patlak verir, bakanlar zenginleir, eleri
lks iinde yzer, parlamento yeleri kpn doldurur ve
herkes, polisten gmrk memurlarna kadar, bu muazzam
yozlama kervamnda el
ele tutuur.
Muhalefet daha d saldrganlar ve halk hemen onlarn
propagandalanna kaphr. Artk burjuvaziye kar ak bir
dmanlk vardr. Erken bunama belirtileri gsteren bu gen
burjuvazi, verilen tlere kulak asmaz ve halk smiirmesi
ni biraz olsun gizli kapakl yapmasnn kendi kanna olaca
n anlayamaz.
Brazzaville'de yaynlanan Hristiyan dergisi La Semaine Af
ricaine'de kan yaz rejimin baranianna yle seslenir: kti
dardaki beyler ve siz onlarn eleri, bugn servetiniz size ra
hatlk, gzel bir ev, iyi ilikiler ve yeni ufuklar aan yurtd
grevleri salad. Ama servetiniz evrenizdeki yoksulluu
grmenize engel bir kabuk iine soktu sizi. Dikkatli olun!" La
Semaine Af
ricainede yaynlanan ve Bay Youlou'nun er ortak
lanna seslenen bu uyar, hi de devrimci deil. Bu derginin is
tedii ey, Kongolula ra alk ektirenleri Tanr'nn cezaland
racan gstermek: "Yreinizde sizden altta olan insanlara
kar yer yoksa, T ann'nn evinde de sizin iin yer yok."
Ulusal burjuvazinin bu tr knamalara pek aldrmad
172 \'criV.oinhn l. mclilcri
aktr. Yalnzca Avrupa'ya odaklanm olan burjuvazi, du
rumdan en iyi ekilde yararlanmaya kararl bir ekilde devam
eder. Halkn smrlmesinden elde ettii muazzam karlar ya
banc lkelere gnderilir. Gen ulusal burjuvazi kurduu re
jimden, yabanc irketlere oranla daha ok kuku duyar. Ken
di topraklanna yatrm yapmay redderer ve onu koruyan ve
besleyen devlete kar artc bir nankrlkle davranr. Av
rp borsalarnda yabanc hisse senederi alarak hafta sonlar
n Paris ya da Hamburg'da geirir. Baz azgelimi lkelerin
ulusal burjuvazilerinin tavr, her soygundan sonra paylarn
su ortaklarndan saklayarak akllca emekliliklerini hazrla
yan ete yelerini hatrlatr. Bu tr davranlar, ulusal burju
vazinin uzun vadede kaybedeceini az ok kavrarn gste
rir. Byle bir durumun sonsuza dek sremeyeceini ngrr,
ama bundan en iyi ekilde yararlanmak iin elinden geleni ya
par. Ne var ki byle bir smr dzeyi ve devlete ynelik
byle bir gvensizlik kanlmaz olarak halk kitlesi iinde
honutsuzlua yol aacaktr. Rejim bu koullarda daha da
sertleir. Bu yzden ordu sistematik basknn vazgeilmez
arac haline gelir. Parlamento yerine ordu hakemlik roln
stlenir. Ama er ya da ge nfuzunun farkna varr ve srek
li muhtra tehdidiyle hkmetin gzn korku tur.
Grm olduumuz gibi, baz azgelimi lkelerin ulusal
burjuvazileri tarihten hibir ey renmemitir. Latin Ameri
ka lkelerini daha iyi incelemi olsa, onu tehdit eden tehlike
lerin farkna vanrd kukusuz. Bu yzden, bu mikro-burjuva
zinin btn atafatna karn hibir eyi baaramadan yok ol
maya mahkUm olduu sonucuna varabiliriz. Azgelimi lke
lerde burjuva aama imkanszdr. Polise dayal bir diktatrlk
ya da bir rantiye kast pekala mmkn olabilir ama bir burju
va toplumu baarsz kalmaya mahkmdur. Yaygn sefalete
karn para iinde yzen btn yaldzh ramiye grubu, er ya
da ge yabanc uzmanlar tarafndan kurnazca maniple edi
len ordunun elinde oyuncak olacaktr. Dolaysyla eski met
ropol hem besledii burjuvazi araclyla hem de uzmanlan
nn halk put gibi hareketsiz klmak ve terrize etmek iin
eiUii ve denetiedii ordu araclyla lkeyi dotayl olarak
ynetir.
Ulusal burjuvazi hakknda yaptmz birok yorum, bizi
kanlmaz bir sonuca yneltir. Azgelimi lkelerde burjuva
zinin kendi varl ve:geliimi iin gerekli koullar bulmas
na izin verilmemelidir. Dier bir deyile, bir partinin ynlen
dirdii kitleler ile devrimci ilkelerle silahlanm ve hayli bi
linli aydnlarn ortak abas bu yararsz ve zararl burjuvazi
nin yolunu tkamaldr.
Azgelimi lke tarihleri son elli yldr ele alnrken soru
lan kuramsal soru, yani burjuva aamasnn atlanp adanama
yaca sorusu mantkla deil, devrimci eylem araclyla ya
ntlanmahdr. Azgelimi lkelerde burjuva aamas, ulusal
burjuvazinin bir burjuva toplumu ina etmeye, hatr saylr
bir proletaryann geliimi iin gerekli koullar yaratmaya, ta
rm makinelermeye ve son olarak da gerek bir ulusal kl
trin olumasna giden yolu amaya yeterli ekonomik ve tek
nik gc olduu taktirde kendisini meru klabilir ancak.
Avrupa'da gelien burjuvazi, bir yandan nfuzunu salam
\aurrken bir yandan da ideolojisini ileyebiliyordu. Bu dina
mik, eitimli ve laik burjuvazi, sermaye birikimini tam anla
myla baarnt ve uusa en azndan minimum bir refah d
zeyi salamt. Azgelimi lkelerde gerek burjuvazinin de-
174 vc"'(lt.llnlln l.mclilcri
il, eski smrge iktidarnn verdii krmlar almakla yeti
nen, kUk dkkanc mantnn egemen oldugu, hrsl, gz
dnm ve her eye el koyan bir burjuvazi olduunu daha n
ce grmtUk. Bu miyop burjuvazi vizyon ve yaratclktan
yoksundur. Baul elkitaplarnda okuduklarn ezberlemitir
ve kendisini Avnpa'nn tam kopyas bile deil, ancak karika
trUne dntrmtUr.
Azgelimi lkelerde burjuvaziye kar mcadele yalnzca
kuramsal bir mcadele olmaktan ok uzaktr. Burjuvaziyi ta
rihin nasl yargladn ve mahkom ettiini kavrama sorunu
degildir. Azgelimi lkelerde ulusal burjuvaziye, ulusun bir
arada, uyumlu kalknmasn yavalarmakla tehdit ettii iin
kar klmaldr. Hibir yarar olmad iin kararllkla kar
klmaldr. Edindii karlarda, baarlarnda ve dncele
rinde vasat olan bu burjuvazi, bu vasadn prestij iin gs
terili projelerle, kromajh byk Amerikan arabalaryla,
Fransz Riviera'sndaki tatilleriyle ve hafta sonlar neon tkl
gece kulpleriyle maskelereye alr.
Halka tamamen srt eviren bu burjuvazi, San'dan lkenin
ekonomisi iin gerekli yatrmlar ya da baz sanayilerin geli
mesi gibi byk dnler koparnay bile baaramaz. Ne var
ki, montaj sanayi artmaktadr: lke ekonomisinin iinde de
belendii yeni-smrgeci modeli dorulayan bir eilim. Dola
ysyla ulusal burjuvazinin lkenin kalknmasn yavalatn,
ulusun zamann boa harcad ya da ulusu olaslkla kmaz
sokaklara srkledii hibir ekilde sylenemez. Ama doru
su u ki, azgelimi lkelerin tarihinde burjuva aamas asln
da tamamen yararsz bir aamadr. Bu kast yok edildii, ken
di elikileriyle ortadan kalkt zaman, bamszlktan sonra
frnof>n<>n 17 5
hibir ilerleme kaydedilmedigi ve her eye sfrdan balamak
gereklii grlecektir. Ekonominin yeniden yaplandrlmas
burjuva iktidarnda kurulan dzene dayal olmayacakur, :n
k bu kast smrgecilerden kalan ekonomi, dnce sistemi
ve kurumlar mirasn oldugu gibi almaktan baka bir ey yap
mamtr.
Daha nce de grdmz gibi saysal, zihinsel ve ekono
mik olarak zayf olduu iin bu burjuva snfn etkisizletir
mek kolaydr. Smrge topraklardaki burjuva kast, bamsz
lktan sonra gcn asl olarak eski smrge iktidaryla yap
n anlamalardan alr. Hatta eski smrgeci glerle yakn
ilikileri korumak iin her tr olanaa sahip olduundan,
ulusal burjuvazinin smrgeci tahakkmn brakt yerden
devam etme ans daha da byktr. Ama kk salm eliki
ler bu burjuvazinin saflarn sarstndan, gzlemci bir istik
rarszlk izlenimi edinir. Henz kastn trdehi sz konusu
deildir. rnein birka kiinin tahakkmne dayanan bu re
jimi birok aydn mahkm eder. Azgelimi lkelerde planl
ekonominin gereini, vurguncularn yasad ilan edilmesi ve
halkn uyu tu lmas iin yaplan her tr giriimi hasurma gere
ini itenlikle hisseden aydnlar, memurlar ve brokratlar
vardr. stelik bu tr insanlar, halkn kamu ilerine en fzla
katlmn bir dereceye kadar savunurlar.
Bamszhgna kavuan azgelimi lkelerde, hemen her
zaman netlemi siyasal dnceleri olmayan, bamszln
hemen ertesinde ok sk grlen i ve sadaka yanma igd
sel olarak gvensizlikle bakan kk bir saygn aydnlar gru
bu bulunur. Bu insanlarn konumlan (geni aileleri beslerler)
ya da gemileri (zorlu mcadeleler ve kat ahl<ki eitim)
l 76 ycr\lt.hnil" landltlcr;
vurguncu ve yiyicilere kar ak gvensizliklerini aklar.
Ulusu salkl bir yne ynehme mcadelesinde bu insanlar
dan akllca yararlanmamz gerekir. Ulusal burjuvaziye yolu
kapamak, bamszlk sonrasnn ac olaylan ndan, ulusal bir
liin getii snav ve skntlardan, ahlak kntsnden,
yozlamann egemen olmasndan, ekonomik skntlardan ve
ksa vadede zor ve yldrmaya dayal anti-demokratik bir re
jimden kanmann kesin yoludur. Ama ayn zamanda da ile
riye gitmenin tek yoludur.
Yeni ulusun ok demokratik ve ilerici unsurlan burjuvazi
nin grnrde esneklii yznden herhangi bir karar alma
konusunda isteksiz ve utangatr. Yeni bamszlna kavu
mu azgelimi lkelerde smrgeciliin kurduu ehirlere
ynetici snf dolumutur. Nufusun bir bUtn olarak ciddi
analizi yaplmad iin, gzlemciler gl ve rgtll bir bur
juvazinin var olduguna inanma eilimindedir. Aslnda artk
biliyoruz ki, azgelimi lkelerde burjuvazi yoktur. Bir burju
vaziyi burjuvazi yapan ey, tutumu, zevkleri ya da tavrlar
degildir. Burjuvazi her eyden nce kesin ekonomik koulla
rm dolaysz rndr.
Ne var ki smrgelerdeki ekonomik gereklik yabanc bir
burjuvazinin gerekliidir. Smrge ehirlerinde bulunan,
yerel temsilcilerinin temsil ettii metropol burjuvazisidir. S
mrgelerdeki burjuvazi bamszlktan nce Batl bir burju
vazidir, yani meruluunu, gcn ve istikrarn metropol
den alan, metropol burjuvazisinin bir ubesidir. Bagmszhk
tan nceki huzursuzluk ortammda bu ithal burjuvazi iinde
bulunan baz yerli aydnlar ve i dnyasndan kiiler kendile
rini onunla zdelelirmeye alr. Metropolden gelen burju
va temsilcileriyle kalc bir zdeleme isteidir onlarnki.
Metropole zg zihinsel refekslerini cokuyla ve saknca
fm01t1 f;onon 177
grmeden benimseyen, kendi dlineesine tamamen yabanc
laan ve bilincini tipik yabanc nosyonlar zerinde ekillendi
ren bu burjuvazi, bir burjuvaziyi burjuvazi yapan eyin, yani
parann kendisinde eksik olduu gereini kabullenmekte
zorlanr. Azgelimi bir lkenin burjuvazisi yalnzca ruh ola
rak bujuvazidir. Burjuvazi olabilmek iin ne ekonomik gc,
ne ynetsel dinamizmi ne de dnce genilii vardr. Bunun
sonucu olarak ilk aamalarda da sonrasnda d bir memur
burjuvazisi olarak kalr. Sahip olduu gc kadar gveni de
yeni ulusal ynetirde elde ettii konumlardan alacaktr. Yet
kililer yeterince zaman ve olanak salarsa tahakkmn pe
kitinnek iin kk bir servet edinmeyi baarr. Ama gene
de btn ekonomik ve endstriyel sonularyla birlikte ger
ek bir burjuva toplumu yaratamaz.
Ulusal burjuvazi batan itibaren abalarn araclk f<aliyet
lerine yneltir. Gcnn temeli ticaret ve kk ticaret kafa
sdr; komisyon kapma yeteneindedir. Paras deil, ticaret
kafas iler. Yatrm yapmaz ve zgn bir burjuvazinin oluu
mu ve genilemesi iin gerekli sermaye birikimine ulaamaz.
Bu hzla giderse kabaca bir sanayileme iin yzyllar gereke
cektir ve her durumda eski metropolln gl kar koyuoy
la engellenecektir. Metropol yeni-smrgeci anlamalar er
evesinde her tr nlemi zaten almtr.
Iktidar lkeyi ekonomik durgunluktan karmak, kalkn
ma ve ilerleme yolunda byk admlar atmak istiyorsa, nce
likle araclk sektrn milliletirmesi gerekir. Kar ve haz ru
hunun zaferini isteyen, keza kitlelere ynelik kmseyici bir
tavr sergileyen ve karlarm (daha dorusu hrszlktarm de
meliyiz) skandal nitelie ykselten burjuvazi, gerekten de
bu sektre yatrm yapar. Eskiden smrgecilerin egemen ol
duu araclk sektr gen ulusal burjuvazinin hcumuna
1 78 WO'ii/ilniln lnctlilcr
ugrar. Bir smrge ekonomisinde araclk sektr fazlasyla
nemli bir sektrdr. Ilerlemek isteniyorsa ilk birka saat
iinde bu sektr milliletirme kararnn verilmesi gerekir.
Ama byle bir milliletirmenin tamamen sk devlet deneti
minde olmamas gerektigi de aktr. Bu demek degil ki siya
sal eitimi olmayan yurttalar ynetim konumuna getirelim.
Ne zaman byle bir karar verilse, hkmetin memur dikta
trlne katkda bulunmu olduu grlr. Bu memurlar
eski metropolden eitim almtr ve ulusu bir btn olarak
dnemeyen insanlar olduklann ok abuk kamtlarlar. ok
gemeden ulusal ekonomiyi sabote etmeye ve ekonomideki
kurumlan paralamaya balarlar; yozlama, dolandrchk,
haksz mal edinme ve karaborsa yerleir. Araclk sektrn
milliletirmek, alm-satm kooperatiferini demokratik bir te
melde rgtlerek anlamna gelir. Kitleleri kamu ynetimine
katarak bu kooperatifleri merkezilikten karma anlamna ge
lir. Aktr ki btn bunlar ancak halk siyasal olarak egitil
mise baarl olabilir. Daha nceleri byle muazzam bir soru
nu btn ayrntlaryla halka aklama gerei kavramrd. Bu
gn kitleleri siyasal olarak eitme ilkesi azgelimi lkelerde
genellikle verili bir ey olarak kabul ediliyor. Ama bu temel
grevin drste ele alnmad aktr. Halk politize etme
karar rejimin stlendii her tr eylem iin halk desteinin
koul olmas gerektiini dndrr. Halk politize etmek is
tediini ilan eden bir hkmet, halk halkla birlikte ve halk
iin ynetme isteini de ifade etmi olur. Burjuva bir liderlii
kamufle etmeye ynelik bir dil kullanmamaldr. Kapitalist
lkelerde burjuva hkmetler bu ocuksu iktidar aamasn
geride brakal yllar oldu. Yasalarnn, ekonomik glerinin
ve polislerinin yardmyla soukkanllkla ynetirler. Iktidar
larn salamlaurdktan sonra demagojik tutumtarla zaman
fr.n<t faun 179
kayhelmeye artk gereksinimleri kalmaz. Kendi karlarna
gre ynetirler ve iktidarlarndan cesaret alrlar. Merulukla
rn saglamlardr ve hakl olarak gldrler.
Yeni bamszlna kavumu lkelerde burjuva kast, eski
burjuvazilerio iktidarn dayad kinizme de sakinlie de sa
hip deildir henz. Gizli inanlarn saklamas, kukular gi
dennesi, ksacas halk olduunu gstermesi bu yzdendir.
Kitlelerin politizasyonu ylda drt kez dzinelerce ya da
yz binlerce kiinin seferber edilmesiyle olmaz. Bu kitlesel
mitingler, bu muhteem toplantlar bamszlktan neeye da
yanan eski aktiklere benzer, kendinize ve dierlerine halkn
arkanzda olduunu kantlamak iin gcnz sergilersiniz.
Kitlelerin siyasal eitimi ise kitlelere ocuk muamelesi yap
mamay, tam tersine onlar olgunlatnnay amalar.
Btn bunlar bizi azgelimi bir lkede siyasi partinin ro
lne getiriyor. Daha nceki sayfalarda ounlukla basit kafa
larn, stelik yeni olumakta olan burjuvaziye ait olanlarn,
azgelimi bir lkede lke ilerini ynetebilmek iin gl bir
otoriteye, hatta diktatrle ihtiya olduunu yinelemehen
hi btkmadn grmUtk. Bu perspektif ierisinde, partiye
kitleleri izleme grevi verilir. Parti, ynetim ve polis gUcnU
iki katna karr ve lke ynetimine halkn gerek katlmn
salamak amacyla deil, hkmetin onlardan itaat ve disip
lin isterigini srekli haurlatmak amacyla kitleleri denetler.
Tarihin kendisini oraya getirdiine inanan ve bamszlk
sonrasnda kendisini vazgeilmez olarak gren bu diktatr
lk, aslnda, burjuva kastn azgelimi lkeyi nce halkn
desteiyle ama hemen sonrasnda onlara kar ynetme kara
rn simgeler. Partinin yava yava istihbarat servisine dn-
180 ycryil'l ,(lolln lanethleri
mesi, yetkililerin giderek daha ok savunmaya getiinin gs
tergesidir. ekilsiz halk yn, ya gzn byayarak ya d po
lisiye korkuyla srekli dizginlenmesi gereken kr bir g ola
rak grlr. Parti bir barometre, bir istihbarat servisi haline
gelir. Militanlar muhbirlere dnr. Kyleri cezalandrma
grevi militaniara verilir. Henz ba vermi muhalefet pani
leri coplarla ya da ta yamuroyla tasfiye edilir. Muhalefet
adaylarnn evleri yaklr. Polis provokasyonlarn artrr. Bu
koullarda elbette ki tek bir parti vardr ve hkmet adaylan
oy larn %99'unu alr. Afrika'da ok sayda hkmetin bu iz
gide hareket etliini belirtmemiz gerekir. Genellikle ilerici
olan ve halkn kamu ynetimine daha fazla katlm iin aba
sarfeden, kibirli ve nerkantil burjuvazinin dize getirildiini
grmek isteyen btn muhalefet partileri coplanr, cezaevle
rine konularak sustrlur, sonra da yeraltna gemeye mec
bur braklr.
Afrika'nn bugn bamsz olan birok blgesinde siyasi
parti ok tehlikeli bir ekilde abartlmtr. Bir parti yesinin
karsnda halk sessizdir, koyun srs gibi davranr, parti li
derine ve hkmetine vgler dzer. Ama sokakta, bir ak
am, kyden uzakta, kahvede ya da nehir kysnda halkn ac
hayal krkl, umutsuzluu ama ayn zamanda da birikmi
fkesi aka duyulabilir. Parti halkn honutsuzlugunu ifade
etmesine izin vermek yerine, halkla liderlik arasnda zgr
dnce alveriini temel grevi olarak grmek yerine, araya
bir yasaklar duvar rer. Pa ni liderleri polis komiseri gibi dav
ranarak halka "saOarda sessizlik" gereini srekli haurlar.
Halkn hizmetinde oldugunu iddia eden, halkm mutluluu
iin altn iddia eden bu parti, smrged g lkenin de
netimini devreder etmez, halk tekrar maaralarna geri yolla-
fr.u< hr"n 181
mak iin acele eder. Ulusal birlik konusunda ok fazla yanl
yapar. rnein szde ulusal parti, kabHelere dayanarak ilev
grr. Blr partiye dnm etnik bir gruptur aslnda. Kendi
ni hemen ulusal ilan eden ve tm halkn adna konutuunu
iddia eden bu parti, gizlice, bazen de ak ak gerek bir et
nik diktatrlk kurar. Artk bir burjuva diktatrlnn de
il, bir kabile diktatrlnn doduuna tank oluruz. Ba
kanlar, zel sekreterler, bykeliler ve yerel komisyon ye
leri liderin etnik grubundan, hatta bazen de dorudan ailesin
den seilir. Aileye dayal byle bir rejim, f tarihi kadar eski
endogami" yasalarn tekrarlar durur sanki ve byle bir aptal
lk, byle bir dzmecelik, byle bir zihinsel ve ruhsal yoksul
luk karsnda fke deil, utan duyarz. Bu hkmet bakan
lar Afrika'nn gerek hainleridir, nk ktalarn btn d
manlarn en tehlikelisine satmlardr: aptalha. Iktidarn bu
kabileletirilmesi, beklenecei gibi, blgeci dnme tarz ve
ayrlklkla sonulanr. Btn ademimerkeziyetilik eilim
leri yeniden ortaya kar ve egemen olur, ulus paralanr. Bir
zamanlar "Afrika birlii" diye haykran ama kendi kk ai
lesinden baka bir ey dnmeyen lider, bir gn uyanp be
kabilenin srtna bindiini grr; onlar da kendi eli ve ba
kanlar olsun istemektedir. Hala her zamanki gibi sorumsuz,
kaytsz, sefil bir haldeki lider bu kez "ihanet" diye harr.
Uderin ounlukla zararl olan rolne defalarca dikkat
ektik. Bunun nedeni, paninin baz blgelerde en kabadays
nn liderlie ykseldii bir ete gibi rgtlcnnesidir. Lideri n
soyaac ve glerinden ok sk sz edilir ve bilgi ve biraz
hayran bir ifadeyle onun en yakn adamlarnda bile korkuyla
kark haynnlk uyandrd hemen belirtilir. Bu belalardan
~~--
'Y:lnz kbilc ya da aile iinden evlcnme (.n.)
182 )'c.U.iloUo loncdikri
kanmak iin, partinin bir liderin elinde oyuncak haline gel
memesi iin srarl bir sava verilmelidir. Lider, yol gstermek
anlamnda ngilizce "lO lead" fiilinden gelir, ama genellikle
Franszca'ya "gtmek" olarak evrilir.* Halkn gdcs bu
gn artk yoktur. Halk ank bir sr deil, gdlmeye ihtiya
c yok. Lider beni gdyorsa benim de onu gttm bilme
sini iterim. lke, bir Manitu'nun yneuii bir i olmamal
dr. Liderlerden biri ne zaman hastalansa hkmet evrele
rinde yaanan panik de bu yzdendir, nk onun yerine kim
gelecek sorusuna kafalarn takmlardr: Lider lrse lkeye
ne ol;cak? Kr sorumsuzluklanyla yaam tarzlann, kokteyl
partilerini, hkmet parasyla denen seyahatleri ve karl do
landrchklann korumakla daha ok ilgilenen ve lider kar
snda kendi konumlarn terk etmi olan etkili evreler lke
nin iinde bulunduu ruhsal boluun ara sra farkna varr.
Tarihe gerekten yant vermek isteyen, ehirlerini ve yurt
talannn zihinlerini gelitirmek isteyen bir lkede gerek bir
parti olmaldr. Parti hk.metin elinde bir ara dei.ldir. Tam
tersine, parti halkn elinde bir aratr. Hkmetin y.r.tti
politikaya karar veren partidir. Parti, btn hkmet yeleri
nin ve rejimin ileri gelenlerinin istedikleri gibi biraraya gele
bilecekleri bir politbro deildir ve asla olmamaldr. Ne ya
zk ki genellikle tUm partiyi oluturan politb.rodur ve yele
ri srekli bakentte oturur. Azgelimi bir U lkede partinin n
de gelen yeleri bakentten veba varm gibi kamahdr. Baz
istisnalar dnda krsal kesimde yaamahdr. Btn faaliyet
lerin bakentte merkezilemesinden kanlmaldr. lkenin
onda dokuzuna oranla zaten ar kalabalk ve ar gelimi
"Fanon ktabn orijinalinde Ingilizce "leader"" szclinU kullanr ve Fran
szca "conduire" fiiliyle krlatrma yapar.
fmn> f"""" 183
olan bakentin normalin dnda bymesini merulatran
hibir ynetim mazereti olamaz. Parti merkezilikten son de
rece uzak olmaldr. l blgeleri, henz uyanmam blge
leri canlandrmann tek yolu budur.
Pratikte her blgede en azndan bir palithro yesi olmal
ve bu kiinin o blgenin bakan olarak atannamasma zen
gsterilmelidir. Ynetsel sorumluluklan olmamaldr. Potit
bronun blge yesinin blgesel ynetirde ille de en yksek
konumda olmas gerekmez. llle de yetkililerle g birligi yap
mas gerekmez. Halk iin parti otorite deil, halkn kendi oto
ritesini ve iradesini gerekletirecei rgttr. Ne kadar az
kafa karklg olursa, ne kadar az iktidar ikilii olursa, parti
klavuz roln o kadar ok oyuayabilir ve o halkn temel g
vencesi haline o lde gelebilir. Eger parti iktidarla zdele
irse, o zaman parti militam olmak, kendi bencil amalarna
ulamann, ynetirde bir i elde etmenin, terfi etmenin, rt
be kazanmann ve bir kariyer sahibi olmann en ksa yolu
olur.
Azgelimi bir lkede, dinamik blge ynetimlerinin yara
tlmas ehrin makrosefalleme srecini ve kr kitlelerinin e
hirlere doru kaotik hcumunu durdurur. Bamszln da
ha ilk gnlerinde blge brolannn yurtta bilincini tevik et
me, canlandrma ve hziandrma yetkisiyle birlikte kurulma
s, ilerlemek isteyen her lkenin kanlmaz nkouludur.
Yoksa parti liderleri ve rejimin nde gelenleri liderin etrafn
da toplanr. Ynetim, geniledii ya da uzmanlat iin de
il, daha ok akraba ve daha ok militan bir mevki bekledii
ve i kapmay umduu iin orantsz bir ekilde ier. Her
yurttan hayali bakente gitmek, pastadan kendi payn kap-
18 yery!l/un!ln l;oncrh!eri
maktr. Kasabalar ve kyler terk edilir, desteksiz, egitimsiz ve
bilgisiz kr kitleleri kendilerine bir ey vermeyen topraa srt
larn dnerek ehir eteklerine doru yola koyularak lmpen
proletaryay ar derecede iirirler.
Baka bir ulusal kriz ufukta belirmitir. Biz tam tersine i
kesime, art-lkeye ncelik verilmesi gerektiine inanyoruz.
stelik son are olarak da hkmetin bakem dmda toplan
masnda hibir saknca grmyoruz. Bakent miti yklnal
ve mlkszlere bu kararn onlarn yaranna veildigi gsteril
melidir. Brezilya hkmeti Brasilia ilc ilgili giriiminde bir
dereceye kadar bunu yapmaya alt. Rio de Janerio'nun ks
tah havas, Brezilya halkna bir hakareui. Ama ne yazk ki
Brasilia hala bakent, hala tekiler kadar canavar. Bugn or
mandan yolun gemesi ancak bir avamaj. Hayr, yeni bir ba
kentin seimi, tm hkmeti en geri blgelerden birine yer
letirme konusunda hibir ciddi itiraz gelemez. Azgelimi l
kelerde bir bakent dnCesi, smrge dneminden miras
kalan ticari bir nosyondur. Ne var ki azgelimi lkelerde kr
sal kitlelerle ilikilerinizi artrmamz gerekir. Ulusal bir poli
tika, yani zel olarak kitleleri amalayan bir politikauygula
malyz. Bamszlklar ve daha iyi bir yaam iin savaan in
sanlarla ilikiyi asla kopannamalyz.
Yerli memurlar ve teknisyenler, diyagramlanna ve istatis
tiklerine gmhnck yerine, nfusun tm gvdesine gml
melidir. "I kesim" e atama sz konusu olduunda yzlerini
buruturmamaldr. Krsal blgeye atanmaktan kanamayan
kocalarn boannakla tehdit eden gen elcr gibi olaylar ar
tk duyulmamaldr. Bu yzden parti polibrosu yoksul bl
gelere ncelik vermeli ve ulusal gereklie yabanc bir beden
gibi kaznm bakentin yapay ve yzeysel yaam ulusun ya
amnda olabildiince _kk bir yer tutmahdr; ulusun yaa
m ise tam tersine temel ve kutsaldr.
Azgelimi bir lkede parti, yalnzca kitlelerle ilikide ol
makla yetinmeyen bir ekilde rgtlenmelidir. Parti kitlelerin
dolaysz ifadesi olmaldr. Parti, hkmet emirlerini yayma
misyonuna sahip bir ynetim deildir. Kitlelerin ateli szc
s ve drst savunucusudur. Bu pan i nosyonuna ulamak
iin, ncelikle, kitlelerin kendi kendini ynetemeyecei gibi
ok Batl, ok burjuva ve dolaysyla ok aalayc bir d
nceden kurtulmalyz. Cezayir devriminin Ceayirli aydn
lara yapu en byk hizmetlerden biri, onlan kidelerle bu
luturmak, halkn ar, aza almamayacak sefaJetini grmele
rini ve ayn zamanda da zekalarnn uyanma ve bilinlerinin
geliimine tank olmalarn salamak oldu. Cezayir halk,
yzyllardr inanlmaz bir karanla sokulmu olan bu alk
eken, okuma yazmas olmayan erkek ve kadn ym, tank
Iara ve uaklara, napaln bombalarna ve psikolojik savaa
ama hepsinden nemlisi de rmle, beyin ykamaya,
ihanetiere ve General Bellounis'in "ulusal ordusuna direndi.
Cezayir halk zayf aklllara, kenarda duranlara ve diktatr
adaylarna karn tavrn korudu. Cezayir halk tavrn koru
du, nk yedi yllk mcadele hayalini bile kurmadklar
alanlar amt. Bugn silah fabrikalar yerin metrelerce altm
da cebel'de* faaliyet gsteriyor; bugn halk mahkemeleri her
dzeyde alyor ve yerel planlama komisyonlar byk 'a
rm arazileri yaratyor ve Cezayir'i gelecee tayor. Tek ba
na bir birey bir konuyu anlamaya direnebilir, ama grup, ky
aruc bir hzla kavnyor. Elbette yalnzca hukuk ve ekono-
Arapa dag (.n.)
186 ycryilzfni b nciiieri
mi mezunlannn anlayabilecegi bir dil kullanmay seersek,
kitlelerin yaamlarn kendileri iin ynetecek birilerine ihti
ya duyduu kolayca kantlanabilir. Ama basit bir dil konu
ursak, konular karmaklatmnak ve halk dlamak gibi
sapkn bir kararlla saplanp kalmamsak, o zaman kitlele
rin ince noktalan ve hatta her hileyi kavrarn grrz.
Teknik dile bavurmak, kitlelere bilgisiz muamelesi yapmaya
kararisnz demektir. Byle bir dil, eitmenin halk aldatma
ve onlar olan bitenin dmda tutma isteini pek gizleyemez.
Dilin kafa karkl yaratma abas, ardnda daha byk bir
mlkszletirme giriiminin gizlendii bir maskedir. Niyet,
halkn mal kadar egemenliini de elinden almaktr. Halka
her eyi aklayabilirsiniz, ama gerekten anlamalarn iste
meniz kouluyla. Halksz da olabileceinizi, halkn -daha faz
la sefalete itmeyi amalayan- zel ve limited irketlerin ile
yiini bozacan dnyorsanz, o zaman sylenecek bir ey
yok demektir.
Bir lkeyi halk katmadan ynetebileceinizi sanyorsanz,
varlklannn bile oyunu bozacan dnyorsanz, halkn
bir engel olduunu ya da doutan bilinsizlii yznden za
yOatc bir etmen olduunu dnyorsanz, tereddt etme
nize hi gerek yok: Halk iin dnda tutulmaldr. Ama halk
tan hokomete katlmas istendiinde, onlar engel yerine itici
g olurlar. Biz Cezayirliler bu sava srasnda birok eyin
dorusunu tam olarak kavrama ansn bulduk. Baz blgeler
de devrimin siyasal-askeri liderleri radikal zmler gerekti
ren durumlarla karlatlar. Bu durumlardan bazlarna dei
neceiz imdi.
1956-57 yllannda Fransz smrgecilii baz yerleri yasak
fron11. fanon 187
blge ilan etmiti ve bu blgelerde seyahat sk denetim altn
dayd. Kyller artk taze erzak almak iin kasabalara rahata
gidemiyordu. Bu dnemde bakkallar bUyk karlar elde etti.
ay, kahve, eker, ttn ve tuzun fiyatlan inanlmaz oranda
anu. Karaborsa grlmemi bir kstahhkla ald yrd. Na
kit paralan olmayan kyller rnlerini, hatta topraklarn
ipotek eniler ya da aile mlkn bir bir ellerinden karular;
smdklan son are yalnzca bakkal faturalarm demek iin
ahmakt. Siyasi komiserler durumun tehlikesini kavrar kav
ramaz hemen tepki gsterdiler. Bylece rasyonel bir erzak sis
temi kuruldu: Kasahaya giden bakkal, mallarn fiyatlarn gs
teren fatura veren hkmet toptanclanndan mal almaya z.o
runlu tutuldu. Bakkal dovvar'a dndnde ilk i olarak siya
si komiser gelip faturay inceliyor, kar marjm kararlatnyor
ve sat fiyatlarn saptyordu. Fiyatlar dkkana aslyorru ve
bir tr mfetti olan dovvar'dan biri fellahlara satlan mallarm
kesin fiyatn bildiriyordu. Ama bakkal ok gemeden planda
bir delik kefetti ve drt gn sonra stounun bitini be
lirtti. Aslnda el altndan karaborsa mal satmaya devam etti.
Siyasal-askeri yetkililerin buna tepkisi sert oldu. Ar para ce
zalar verildi ve toplanan paralar ky fonuna yattnlarak hayr
ileri iin ya da topluluun yaranna ilerde kullanld. Bazen
dkkAn bir sreliine kapatma karar verildi. Karaborsachk
devam ederse dkkana hemen el konuyor ve eski sahibine ay
lk deme yapan bir komite tarafndan ynetiliyordu.
Bu deneyim temelinde ekonomik yasalarn ileyii halka
somut rneklerle akland. Sermaye birikimi bir kurar ol
maktan karak ok gerek bir davran tarzna dnt. In
sanlar nasl zengin olunacan ve sermayenin nasl artrld
gm rendi. Ancak o zaman kyller bakkaln onlara an fa
izli bor verdiini anlattlar; bazlan topraklarnn nasl elin-
188 )<ry!ltilnnn lnctlilcri
den alndn, toprak sahibiyken nasl toprak iisi haline
dtklerini hatrlad. Halk ne kadar ok aniarsa o kadar uya
nk olur, aslnda her eyin onlara bal olduunu, kurtulula
rnn kendi dayanmalannda, karlarn renmelerinde ve
dmanlarn tanmada yattn o kadar iyi kavrar. Halk, zen
ginliin almann rn deil, rgtl, korunmal soygo
nun meyveleri olduunu anlar. Zenginler artk saygdeer in
sanlar deil, etobur hayvanlar, halkn kann emen akal ve
akbabalardr. Siyasi komiserler artk kimsenin bir bakas iin
ahmayacana karar verdi. Toprak ileyenindir. Bu ilke. bir
bilgilendirme kampanyasyla Cezayir devriminin temel yasas
haline geldi. Tarm iileri altran kyller, eski alanla
rna topraktan pay vermeye zorunlu tutuldu.
Bylece saysz Fransz saldrsna, hava bombardmaniarna
ve gbre almann zorluunu karn hektar bana rnn
katna kt grld. Hasat zaman rnleri tartan ve kendi
gzleriyle grebilen fellahlar bunun nasl gerekletiini
renmek istediler ve almann basit bir nosyon olmadn,
kleliin almann tam tersi olduunu ve almann zgr
lk, sorumluluk ve bilin gerektirdiini hemen kavradlar.
Bu aydnlatc deneyimleri baaryla ele alabildiimiz, dev
rimci eitimietle insann bilincinin geliti\ne tank oldugu
muz blgelerde, kyller ie ne kadar net bir ballkla kat
lrlarsa o kadar iyi allacan ok ak bir ekilde kavrad
lar. Kitlelerin almasnn fiziksel egzersiz ya da baz kaslarn
almas olmadn, insanlarn kaslar ve terlerinden ok be
yin ve yreklerini kullanarak altn kavramasn salad k.
Ayn ekilde, eski ticaret yollarnn dnda tutulan kurtani
m blgelerde, eskiden yalnzca kasabalara ve ihracata yne
lik yaplan retimi de deitirmek zorundaydk. retimi hal-
fmnr. t:rwu 189
kn ve ulusal kurtulu ordusu birliklerinin tketim gerrksi
nimlerini karlayacak ekilde dzenledik Mercimek relimi
ni drt kat artrdk ve kmlrn ilennesini dzenledik. fa
ze meyve ve sebzelerle krUr kuzeyden daglar alarak gne
ye gnderildi, gney blgesi ise kuzeye et yollad. Bu koordi
nasyon FLN (Ulusal Kurtulu Cephesi) tarafndan karara
bagland ve iletiim sistemini de onlar kurdu. Byk Bat ni
versitelerinden gelen teknisyenlerimiz ya d uzmanlanmz
yoktu. Ama kurtanim blgelerde gnlk tayn oran 3.200
kalari gibi daha nce hi grlmemi bir rakama ulat. Halk
yalnzca zaferini kutlamakla yetinmedi. Kuramsal sorular da
sordular. rnegin, kurtulu savandan nce binlerce ton
portakal her yl yurtdna ihra edilirken neden baz blgeler
portakal hi tanmam n; Avrupallar milyonlarcasn yerken
neden birok Cezayirli zm nedir bilmiyordu? Bugn halk
neyin kendisine ait olduu konusunda net bir fkre sahiptir.
Cezayir halk bugn topran ve lkesinin yeralt ve yerst
zenginliklerinin sahibi olduunu bilmektedir. FLN'nin bu
hakkn gaspedilmesine hogr gsterneyi srarla reddetme
sini ve ilkeler zerinde herhangi bir uzlamay kabul etmeme
kararlln anlamayanlar varsa, Cezayir halknn bugn ye
tikin, sorumluluk sahibi ve bilinli olduunu haurlamaldr
lar. Ksacas, Cezayir halk mlk sahibi dir.
Konuyu aydnlatmak iin Cezayir rneini vernemizin ne
deni, kendi halkmz vmek deil, mcadelelerinin bilin
lenmede nemli bir rol

ynadn gstermektir. Dier halk

Iann da ayn sonuca farkl yntemlerle vardklar aktr. Bu
gn Cezayir'de glerin arpmasnn kanlmaz olduunu
daha iyi aniayacak durumdayz, ama dier lkelerde partinin
siyasal mcadelesi ve bilinlendirme kampanyas sayesinde
19 vcr)ii/iiiHin hncdileri
ayn sonulara ulalmtr. Cezayir'de kitlelerin karlarnda
ki sorunlara tam olarak hazr oldugunu biliyorduk. Azgeli
mi bir lkede yaadgmz deneyimler, nemli olann yz
kiinin aniayp karar vermesi deil, iki ku daha uzun za
man alsa bile tm halkn aniayp karar almas oldugunu ka
ntlamtr. Gerekten de, aklamalann ald zaman, iiyi
insanlatrmakla kaybedilen'' zaman, uygulamada yakalana
caktr. Halk nereye ve neden gittiini bilmelidir. Politikaclar,
halkn bilin dzeyi kusursuz olmaklan uzak, ilkel ve bulank
kald taktirde gelecein karanlk kalacan unutmamaldr.
Biz Afrikah politikaclar, halkmzn durumu hakknda ok
net dncelere sahip olmalyz. Ama bu dnce netlii di
yalektik olmaldr. Halkn bir btn olarak uyan hemen
tm boyudanyla ortaya kmayacaktr; ulusu ina etme gre
vine aklc ball basit ve dosdoru olacaktr; nk nce
likle iletiim yntem ve kanallan henz gelime aamasnda
dr; ikincisi, zaman duygusu ank o <nn veya da bir sonraki
hasadn deil, dnyann zaman duygusu olmaldr; son olarak
da smlirgeciliin zihinlere kazd moral bozukluu hala
ok canldr. Ama lkenin maddi ve manevi tahakkm altna
alnmasnn miras olan en kk direniin dmleri zerin
deki bu zaferin hibir hkmetin kamamayaca bir gerekli
lik olduunun da farknda olmamz gerekir. SmUrge rejimi
altndaki almay rnek alalm. Smrgeci lkelerden gelen
yerleirciler "yerlinin yavalndan yaknr srekli. Bugn,
bamszlna kavumu baz U lkelerde liderlerin de ayn ya
knmada bulundukfarn duyuyoruz. Smrgeci yerleirciler
aslnda klenin cokuyla dolu olmasn istiyordu. En yksek
yabanclattma biimi olan bir tr aldatmacayla kleyi, ile
dii topran kendisine ait olduuna, ahrken saln kay
bettii madenierin de onun olduuna ikna etmek istiyordu.
Smrged yerleimciler, klelerin can ekimesiyle zengin
olduklann nedense unutuyorlard. Aslnda smrgeci yerle
imd, smrge insanna unu diyordu: "Ben zenginleeyim
de sen istersen lene kadar al!" Bugn biz daha farkl dav
ranmahyz. Halka, "lke zenginlesin de sen istersen lene
kadar al" dememeliyiz. Gayri safi milli haslann artmasm,
yararsz hatta zararl baz mallarn ithalinin azaltlmasn, ta
rmsal retimi artrmak ve okumaz-yazmazhn stesinden
gelmek istiyorsak, bir bilinlendirme kampanyas balatma
mz gerekir. Halk neyin tehlikede olduunu anlamahdr. Ka
mu ileri kamunun ii olmaldr. Dolaysyla yerel hcrelerin
saysn artrmahyz. Kadnlar Birlii, Genlik Hareketi ve
sendikalar gibi ulusal rgtleri ounlukla tepede ve her za
man bakentte kurmakla yetiniriz. Ama bakentteki bronun
ardnda neler oldugunu araurma zahmetine katlanrsak, ka
ytlarn tutulmas gereken arka odaya gidersek, boluktan,
hilikten, blften ok geiririz. Bir temele, ierik ve dinamizm
salayan hcrelere ihtiyacmz var. Kitleler toplanabilmeli,
tanabilmeli, neri yapabilmeli ve direklif alabilmelidir.
Yurttalar konuma, kendini ifade etme ve bulu yapma ola
nana sahip olmaldr. Yerel hcrenin ya da komitenin top
lamlan ayine benzer. Bireyin dinlemesi ve konumas iin
ayrcalkl bir olanaktr. Her toplantda beyin dnce agn

mn artrr ve gz daha geni bir insan panoramas grr.

Azgelimi lkelerde genlerin sayca fazlal bklmete
akllca zmesi gereken zgl sorunlar yaratr. Aylak ve o
unlukla okumas yazmas olmayan ehirli genler her tr
olumsuz etkiye aktr. Azgelimi lkelerde genlige oun
lukla sanayilemi Ulkelerin elence anlay pazarlanr. Kural
olarak bir toplumun zihinsel ve maddi dzeyiyle toplumun
sagladg bo zaman faaliyederi arasmda bir orant vardr.
Ama azgelimi iilkelerde genlere kapitalist lkelerin genle
ri iin tasarlanm elenceler sunulur: polisiye roman lar, ku
mar makineleri, porno resimler, porografik yaynlar, on alu
yan altndakilere yasaklanm filmler ve hepsinin tesinde
de alkoL Batda aile ortam, okul ve emeki ynlarn grece
yksek yaam standard bu elencelerin zararl eLkilerine kar
bir tr koruma oluturur. Ama zihinsel geliimin eitsiz ol
dugu, iki dnya arasndaki iddetli arpmann eski gelenek
leri sarst ve dnce tarzlarn olumsuz etkiledii bir Afri
ka lkesinde, gen Afrikallarn etkilere ak oluu ve hassa
siyeti Bat kltrnn saldrganlnn insafna kalmtr.
Gencin ailesi bu iddet karsnda istikrar ve trdelik sergi
lemektc ounlukla yetersiz kalr.
Bu alanda hkmetin grevi filtre olmak ve istikrarlatnc
grevi grmektir. Azgelimi lkelerdeki genlik komiserlii
sk sk u hataya der: Kendi rollerini ounlukla gelimi
lkelerdeki genlik rgtlerinin rol gibi grrler. Ruhu g
lendirmekten, vcudu gelitirmekten ve sporda yetenektilerin
zendirilmesinden sz ederler. Bizce bu anlay konusunda
ihtiyatl olmaldrlar. Azgelimi bir lkenin genlii oun
lukla aylaktr. nce hepsi iin uralar bulunmas gerekir. Bu
nedenle Genlik KomiserliV alma Bakanl'na balanma
ldr. Azgelimi bir lilkede birincil neme sahip alma Ba
kanl, azgelimi lkelerin dier bir gerei olan Planlama Ba
kanl ile ibirlii iinde alr. Afrikal genlik spor stad
yunianna deil, tarla ve okullara ynlendirilmelidir. Stad
yumlar ehirlerde dikilmi gsterili yerler deil, temizlene
cek, zerinde allacak ve ulusa sunulacak tarlalardr. Kapi
talist spor anlay, azgelimi lkede olmas gerekenden te-
fran11. f"""" 19.)
melde farkldr. Afrikal politikac profesyonel sporcu yetitir
meye deil, spor da yapan bilinli bireyler yetitirmeye al
maldr. Oyunlar ulusun yaamyla, yani ulusun inasyla b
tnlemi deilse, bilinli bireyler deil ulusal sporcular yeti
tiriyorsamz, spor hemen profesyonellik ve ticarilikle yozlar.
Spor ehirli burjuvazi iin bir oyun ya da elence olmamal
dr. nmzdeki en byk grev, lkemizde neler olduunu
srekli kavramaknr. Istisna olma ruhunu tevik etmemeli,
kahraman veya herhangi bir trde lider aramamalyz. nsan
lar uyandrmal, zihinlerini gelitirmeli, onlar donanml ha
le getirmeli, eitlendirmeli ve insan haline getirmeliyiz.
Btn Afrikah politikaclarla paylamak istediimiz sap
lantmza bir kez daha geri dnyoruz: halkn abasna k
tutma, almay iyiletirme ve tarihsel bulanklktan kurtul
ma gerei. Azgelimi bir lkede sorumlu bir konumda ol
mak, her eyin sonunda kitlelerin eitimine, zihinlerinin ge
litirilmesine ve hemen siyasal eitim olarak grlen eitime
bal olduunu bilmektir.
Kitleleri politize etmenin zaman zaman uzun bir siyasal
nutuk ekmek demek olduu, su saylabilecek bir yzeysel
likle yaygn bir dncedir. Liderin ya da devlet bakannn
tumturakl bir ses tonuyla temel gncel konularda konuma
snn kitleler politize etmek iin yeterli olduu dnlr.
Ama siyasal eitim, zihni amak, uyandrmak ve dnyaya a
mak demeklir. cesaire'in dedii gibi, insanlarn ruhlarn
bulmak"ur. Kitleleri politize etmek, siyasal bir konuma yap
mak anlamna gelmez, gelemez. Kitlelere her eyin onlara
bal olduunu, gerilemenin onlarn hatas olacan ve ileri
ye gitmemizden de onlarn sorumlu olacam, her eyin so
rumluluunu stlenen evren yaratcs, rnek bir insan olma-
l 94 ycryiot,Onoin lanedilen
dn ama yaratcnn halk olduunu ve mucizenin yalnzca
ve yalnzca kendi ellerinde olduunu zihinlerine kazmak de
mektir. Btn bunlar baarabilmek iin, bunlar gerekten
somut hale getirmek iin de daha nce belirttiimiz gibi en
son snnna kadar merkeziyetilikten uzaklamamz gerekir.
Tepeden tabana ve tabandan tepeye dnce ak saglam bir
ilke olmaldr; bunun nedeni yalnzca ekilcilik deil bu ilke
ye balln kurtuluun gvencesi olmasdr. Liderlie dina
mizm veren ve diyalektik olarak ileriye sramasn salayan
da tabandr. Biz Cezayirliler bir kez daha bu gerekleri kavra
makta hzl davrandk, nk st konumlarda bulunanlardan
kimse hibir kurtulu misyonunda ne kma imkan bula
mad. Cezayir'de savaan tabandr ve taban kahramanca ve
zor gnlUk mcadeleler olmadan yukansnn Okeceinin t
myle farkndayd, npk st ynetim ve liderlik olmakszn
tabann kaos ve anariye saplanacan da bildii gibi. Iktidar
yaps gcn ve geerliliini yalnz halk mcadelesinin var
lndan alr. Pratikte iktidar yapsn zgr iradesiyle seen
halktr, yoksa halka katianan iktidar deildir.
Kitleler, hkmetin ve paninin kendi hizmetinde olduu
nu bilmelidir. Saygya deer, yani onurunun bilincinde olan
bir halk, bu ak gerei asla unUlmayan bir halktr. Smrge
igali srasnda halka onuru adna yaamn feda etmesi gerek
tii sylendi. Ama Afrika halklar, onurlarn tehdit edenin
yalnzca igalci g olmadn hemen kavradlar. Afrika
halklar onurlarnn ve egemenliklerinin birbirine edeer ol
duunu hemen kavradlar. Gerekten de onuruyla yaayan
zgr bir halk, egemen bir halktr. Onuruyla yaayan bir
halk, sorumluluk sahibi bir halktr. Afrika halklarn ocuksu
ya da zihinsel olarak geri "gstermenin" bir anlam yoktur.
fmn<>. fonon 195
Bir parti ya da bir hkmet layk olduu halk ynelir, az ok
uzun vadede de halk layk oldugu hkmete sahip olur.
Yukardaki savlar pratik deneyimlerden domutur. Bazen
toplantlarda bir militan zor bir soruya "Gereken tek ey ... "
diye cevap verir. Kendiligindenlii, basite badatrmach
ve entelektel yetersizlii tehlikeli bir ekilde bir araya geti
ren bu gnll kestirme yol ounlukla gn kurtarr. Bir
militanda bu sorumluluktan kannay gzledigimiz zaman
ona yanldn sylemek yeterli degildir. Onu sorumluluga
hazr hale getirmeli, mantk zincirini sonulandrmas iin
tevik etmeli ve "Gereken tek ey" sznn ounlukla ir
kin, insanlk d ve son olarak da ksr niteliini grmesini
salamahyz. Kimsenin gerek zerinde tekeli yoktur, ne lide
ri n ne militann. Yerel olaylarda gerei aramak topluluun
sorumluluundadr. Baz militanlar deneyim asndan daha
zengindir, kafasn daha hzl toplar ve gemite ok sayda
mdahalede bulunmutur. Ama halk glgede brakmaktan
kanmak gerekir, nk alman bir kararn baans tm hal
kn koordineli, bilinli abasna baldr. Hepimiz ayn gemi
deyiz. Herkes katiedilecek ya da ikence grecek ve bamsz
ulus balammda herkes ayn ah ve sknty ekecektir. Ko
lektif mcadele, tabanda kolektif sorumluluk, tepede bilinli
sorumluluk gerektirir. Evet, herkes ortak kurtulu adna m
cadeleye kaulmal. Kimsenin elleri temiz deil, masum seyir
ciler yok. Hepimiz elleTimizi topramzn bataklklarnda ve
beyinlerimizin korkun boluunda kirletme srecindeyiz.
Kenara ekilip seyredenler ya korkaktr ya da hain.
Bir liderliin grevi kitleleri kendi yanna ekmektir. Ne
var ki her tr taahht, yerine getirilmesi gereken grevin far-
knda olunmasn ve kavranmasn, ksacas ne kadar ilkel de
olsa aklc bir analizi ngrr. Halk dlanmamal, duygusal
lkla saa sola yalpalamamal ya da kafas kartrlmamaldr.
Bugn ancak halkn iinden kan devrimci sekinlerin y
nettii azgelimi lkeler kitlelerin tarih sahnesine kn
salayabilir. Ama ulusal bir burjuvazinin, ayrcalkl bir kas
tm ortaya kna iddetle ve kararl bir ekilde kar kmak
kouluyla. Kitleleri politize etmek ulusu bir btn olarak her
yurtta iin gerek klmaktr. Ulus deneyimini, her yurttan
deneyimini yapmaktr. Bakan Sekou Toure'nin lkind Afrika
l Yazarlar Kongresi'nde yapt gzel konumada bize hanr
Iatt gibi: "Dnce alannda insan dnyann beyni olduu
nu iddia edebilir, ama her eylemin ruhsal ve fiziksel varl et
kiledii gerek yaamda dnya hala insanln beynidir, n
k glerin oplamnm ve dnce unsurlarnn birliinin,
dinamik gelime ve ilerleme glerinin younlat yer, ene
jilerin birletii ve insann zihinsel deerler toplamnn so
nunda kaydedildii yer burasdr." Kiisel deneyim ulusal ol
duu iin, ulusal zincirde bir halka olduu iin snrl, dar ve
bireysel olmaktan kar, ulus ve dnya gereine yol aabilir.
Silahl mcadele srasnda tm savalarn ulusa sarlmas gi
bi, ulusal ina dneminde de tm yurttalar gnlk faaliyet
lerinde ulusu bir btn olarak kucaklamaya ve ulusun srek
li diyalektik gereini kendisinde cisimletirmeye ve bir b
tn olarak insann zaferini hemen orackta istemeye devam
etmelidir. Bir kprnUn yapm stnde alanlarn bilincini
arnrmyorsa, o halde bu kpry yapmayn, brakn yurua
lar nehri yzerek gemeye ya da kaya binmeye devam etsin.
Kpr deus ex machina !makintyle getirilen tanr] ile top
lumsal nmzaraya tepeden indirilmemeli, tam tersine yurtta
larm kas ve beyinlerinin rn olmaldr. Elbette byk ks-
tl_ En"n J 97
m iin mhendis ve mimarlara, yabanclara gereksinim ola
caktr, ama yerel parti liderleri tekniklerin yurttan beyinsel
llerine tanmasn saglasm ki bir btn olarak ve tm ay
rntlaryla onlarla btnlesin, yeniden rasarlansm ve sahip
klsn. Yurua kprye sahip kmaldr. Bu ekilde, ancak
bu ekilde her ey mmkn olabilir.
Kendisine ulusal hkmet diyen bir hkmet, tm ulusun
sormlulugunu almaldr ve azgelimi bir lkede genler en
nemli kesimlerden birini temsil eder. Genlerin bilin dze
yi yksehilmelidir, genler aydnlaulmahdr. Ulusal orduyu
oluturacak olan bu genlerdir. Yeterince bilgilendirilmiler
se, Ulusal Genlik Hareketi onlar ulusla btnletirme gre
vini yerine getirmise, Latin Amerika cumhuriyetierinin gele
ccgini tehdit eden hatalardan kanabilir. Bir ordu hibir za
man bir sava okulu deildir, bir yurttalk ve politika okulu
dur. Yetikin bir ulusun askeri paral asker deil, ulusu silah
la savunan bir yuruatr. Bu nedenle askerin, ne kadar rnek
bir insan olursa olsun komutannn deil, lkesinin hizmetin
de olduunu bilmesi ok nemlidir. Ulusal askeri ve sivil hiz
met ulusal bilin dzeyini ykseltmek, kabilecilikten kurtar
mak ve ulusal birlii salamak iin kullanlmaldr. Azgeli
mi bir lkede erkek ve kadnlarm seferberlii olabildiince
hzl bir ekilde gerekletirilmelidir .. Azgelimi lkeler erke
ge kadn karsnda ncelik veren feodal gelcnegin srdrl
memesi iin nlemler almaldr. Kadnlara yalnzca anayasa
maddelerinde degil gnlk yaamda d, fabrikada, okulda ve
meclislerde erkeklerle eit nem verilmelidir. Bau lkeleri as
kerlerini klalara yerletirmise bunun her zaman en iyi
zm olduunu syleyemeyiz. Askere almanlarn ille de mili
tarize olmas gerekmez. Ulusal hizmet sivil ya da askeri olabi
lir ve her durumda, zrl olmayan her yurtta ulusal ve top-
1 98 y.rli?llolln hnclilci
lumsal kazanmlar savunmak iin her an sava birligine gire
bilecek durumda olmaldr.
lke yaranna byk kamu projelerinde askerliini yap
makta olanlar kullanlmaldr. Bylece geri blgeler uyandr
lr ve ok sayda yurua lkenin gereklerinin farkna varabi
lir. Ordunun er ge kendisini aylak ve misyonsuz bularak "si
yasete girecek" ve hkmeti tehdit edecek zerk bir yapya
dnmemesine dikkat edilmelidir. ktidar koridorlarn ar
nlamadan g alan salon generalleri darbe ryalan kurar.
Bu tehlikeden kanmann tek yolu, orduyu politize etmek,
yani milliletirmektir. Ayn ekilde dier bir acil grev de mi
lisleri glendirmektir. Sava oldugu taktirde tm ulus sava
r ve alr. Profesyonel asker diye bir ey olmamal ve su
baylarn says en az dzeyde olmaldr: birincisi, nk su
baylar ounlukla niversite mezunlarndan seilir ve onlar
da baka yerlerde ok daha yararl olurlar -bir mhendis l
kesine bir subaydan bin kez daha yararl olur-; ikincisi, n
k her trl kast ruhunun oluumundan kanmak gerekir.
Daha nceki sayfalarda milliyetiliin, halkn ezenlere kar
ayaa kalkmasn salayan bu muhteem ilahinin bamszl
gm hemen ertesinde zldn grmtk Milliyetilik
siyasal bir doktrin deildir, bir program deildir. lkelerimi
zi gerilik, hareketsizlik ya da kten korumay gerekten
istiyorsak, ulusal bilinten siyasal ve toplumsal bilince dogru
hzla gememiz gerekir. Ulus, devrimci liderligin yazd ve
kitlelerin cokuyla ve tam olarak aniayarak kabul ettii prog
ramda can bulabilir ancak. Ulusal abay genel azgelimi l
keler erevesine srekli uydurmak gerekir. Ahga ve karan
lga kar sava hatt, yoksulluga ve durdunlmu bilince kar
sava hatt, erkek ve kadnlarn kaslarnda ve zihinlerinde
her zaman yer almaldr. Kitlelerin almas, yzyllardr on
lan insanlk tarihinden dlayan ktlklerin stesinden gel
me kararllklan, tm azgelimi halklarn alma ve kararl
lyla birletirilmelidir. Azgelimi kitleler arasnda bir tr
kolektif aba, bir ortak yazg vardr. nc Dnya'nn halk
lan, Kral Baudouin'in evlilii haberiyle ya da halyan burjuva
zisinin olaylaryla ilgilenmez. Duymak istedigiriz haberler,
Arjantin'in ya da Burma'mn okuma-yazma bilmemeye kar
mcadelesi ya da teki liderlerin diktatrlkleriyle ilgili vaka
tarihleridir. Bunlar bize esin veren, eiten ve verimliliimizi
byk oranda artran elerdi

. Grm olduumuz gibi, hal

k siyasal ve toplumsal olarak gerekten zgrletirmek iste
yen bir hkmet iin program arttr. Yalnzca ekonomik bir
program deil, ayn zamanda zenginliin dalm ve toplum
sal ilikileric ilgili bir politika da olmaldr. Aslnda bir insan
kavram ve insanln gelecei kavram olmaldr. Bu da hi
bir vaazn, eski igalci gle yrtlen hibir dankl dv
n bir programn yerini alamayaca anlamna gelir. Bata
aydnlatlmam ama ok gemeden bilinlenen halklar byle
bir program srarla isteyecektir. Afrikallar ve azgelimi
halklar, yaygn inancn aksine, toplumsal ve siyasal bilinci
hzla ina eder. Tehlikeli olan, ulusal aamadan nce toplum
sal bilin aamasna ulamalandr. Bu durumda, -paradoksal
olsa da- lkelerin iddetli toplumsal adalet arlan oun
lukla ilkel kabilecilikle birleir. Azgelimi halklar alk e
ken insanlar gibi davranr - bu demektir ki Afrika'ya oyun
alan muamelesi yapanlarn gnleri sayldr. Dier bir deyi
le, iktidarlar sonsuza dek sremez. Kitlelere yiyecek olarak
yalnzca milliyetilik veren bir burjuvazi misyonunu yerine
getiremez ve kanlmaz olarak bir dizi snav ve skntdan ge
er. Milliyetilik anlatlmaz, zenginletirHip derinletirilmez-
200 yerytl;!lno l"ncdokn
se, ok hzl bir ekilde toplumsal ve siyasal bilince, hUmaniz
me dntrlmezse, knaza saplanp kalr. Azgelimi l
kelerin burjuva liderligi ulusal bilinci ksr ekilcilie hapse
der. Ancak erkek ve kadnlarn kendilerini kitlesel olarak
retken ve verimli almaya vakfetmesi bu bilince ekil ve z
verebilir. O zaman bayrak ve hkmet ulusun simgeleri ol
maktan kar. Ulus bakentin sahte ltlarn terk ederek, ya
am ve enerjisini buldugu i kesime s,nr. Ulusun canl ifa
desi tm halkn hareketli, kolektif bilincidir, erkek ve kadn
larn aydnlanm ve tutarl pratigidir. Kaderi n kolektif olarak
oluturulmas, tarihsel lekte sorumluluk stlenmeyi gerek
tirir. Yoksa anari, bask, kabile partileri ve federalizmin orta
ya kug grlr. Ulusal hkmet ulusal olmak istiyorsa
halk tarafndan ve halk iin, mlkszler iin ve mlkszler
tarafndan ynetilmelidir. Ne kadar deerli olursa olsun hi
bir lider halk iradesinin yerine geemez. Ulusal hkmet
uluslararas prestijini dnmeden nce, tm yurttaiara
onurlarn iade etmeli, zihinlerini ve gzlerini insanca eyler
le doldurma h, bilinli ve egemen insanlarm yaadg bir insan
manzaras yaratmahdr.
4
Ul usal Kl tr zerine
Afrika devriminin bir paras olmak iin devrimci bir ark
yazmak yeterli degildir, bu devrimi gerekletirmek iin halkla
birlerek gerekir. Halkla birleince arklar kendiliginden gele
cektir.
Bir eylemin zgn olmas iin Afrika'nn ve onun dnce
tarznn canl bir paras o\malsnz, Afrika'nn kurtuluu, iler
lemesi ve mutlulugu iin seferber olan bu halk enerjisinin bir
paras olmahsnz. Bu biricik mcadele dnda, Afrika'nn ve
strap iindeki insanlgm verdigi byk savata halkla birlikte
seferber olmam ve kendini adamam ne sanatya ne de ayd
na yer vardr."
Sekou Toure.
l- SC ko u Toure, "Bir Kltrn Temsilcisi Olarak Siyasi Lider", Ikinci Siyah
Yazarlar ve Sanatlar Kongresi'ne sunulan tebli, Roma 1959.
202 yryun\min lancthlcr
Her kuak grece alacakaranlkta kendi misyonunu kefet
meli, ya bu misyonu yerine getirmeli ya da ona ihanet etme
lidir. Azgelimi lkelerde daha nceki kuaklar smrgecili
in ardndan gelen erozyona direnirken bugnn mcadele
sinin ortaya kmasnn da yolunu atlar. imdi savan g
beindeyken atalarmzn abalarn kmseme ya da onla
rn suskunluklarn ve pasifliklerini anlamam gibi yapma
alkanlndan kurtulnalyz. Atalarmz o zaman ellerinde
bulunan silahlarla mmkn olduunca iyi savanlar ve mca
deleleri uluslararas alanda yanklanmamsa bunun nedeni
kahraman olmamalarna deil, temelde farkl uluslararas du
ruma atfedilmelidir. Bugn zaferimizden emin, ayakta salam
durmamz iin birden fazla smrge insannn "Artk yeter!"
demesi, birden fazla kabilenin isyan etmesi , birden fazla ky
hi isyannn bastrlmas, birden fazla gsterinin datlmas
gerekiyordu.
Smrgeciliin srtn yere getirmeye kararl olan bizlerin
tarihsel misyonu, her ayaklanmay, her umarszca hareketi,
kan glnde boulan ya da baarsz kalan her saldry di.
zenlenektir.
Bu blmde bir ulus olma meru iddias gibi temel bir ko
nuyu analiz edeceiz. Ne var ki, halk harekete geiren siyasi
parti bu meruluk konusuyla pek ilgilenmez. Siyasi partiler
yalnzca gnlk gereklikle ilgilenir ve bu gereklik adna, er
kek ve kadnlarn bugnn ve geleceini etkileyen bu acili
yet adna harekete geme ars yapar. Siyasi parti ulus ad
na duygusal terimlerle konuabilir, ama asl olarak dinleyen
lerin, halkn, var olmak istiyorlarsa mcadeleye katlmalann
salamakla ilgilidir.
Ulusal mcadelenin ilk aamasnda smrgeciliin ekono
mizme bvurarak milliyeti talepleri etkisizletirmeye al
tn artk biliyoruz. lik hak talepleri kendini gsterdiinde
smrgecilik lkenin byk ekonomik ve toplumsal reform
lar gerektiren ciddi bir azgelimilik iinde olduunu gster
melik bir alakgnlllkle kabul ederek anlam gibi yapar.
Aslnda orada burada isizler iin iyerleri almas gibi ba
z gstermelik nlemlerin ulusal bilincin oluumunu birka
yl geciktirdii dorudur. Ama smrgecil ik, smrge kitlele
rin isteklerini karlayacak ekonomik ve toplumsal reformla
r uygulamaya kayamayacan er ya da ge kavrar. Insanlarn
karnlarn dayurma konusunda bile smrgecilik doutan
gsz olduunu kantlar. Smrgeci devlet r.illiyei parti
leri tamamen ekonomik dzeyde silahszlandrmaya ynelik
her tr giriimin, kendi lkesinde yapmay istemedii eyleri
smrgelerde uygulamaya denk dtn hemen kefeder.
Bugn hemen her yerde Cartierizm doktrininin gelimesi hi
de rastlant deildir.
Birok Fransz kt bir yaam srerken Fransa'nn besle
mek zorunda olduu halktarla balarn koruma inatl y
znden Cartier'nin ac hayal krkl, smrge sisteminin
partizan olmayan bir yardm programna dnmesi konu
sundaki yeteneksizliini yanstr. Bu yzden "kle olarak t
kabasa doymakransa onurlu bir ekilde a kalmak evladr" s
zn tekrar etmekle zaman kaybetmeye gerek yok. Tam ter
sine, smrgeciliin smrge halkiara onur kaygsn ununu
rabilecek maddi koullar salamasnn mmkn olmadna
ikna olmamz gerekir. Smrgecilik toplumsal reform taktik
lerinin kendisini nereye srklediini kavrar kavramaz, eski
reflekslerine geri dnerek polisi glendirir, askeri birlikler
getirir ve kendi psikolojisiyle karlarna daha uygun bir terr
rejimi kurar.
Siyasi partiler iinde, daha dorusu onlara paralel olarak,
kltrl smrge aydnlar snfn buluruz. Bir ulusal kltr
talebi, bu kltrn var olma hakknn tannmas onlarn en
sevdii mcadele alandr. Politikaclar eylemlerini gerekliin
iine. yerletirirken aydnlar kendilerini tarih baiamma yer
letirirler. Smrgeciler, smrgeetlik ncesi barbarlk kura
mma saldrgan bir tepki gstermeye karar veren aydnlar kar
snda suskun kalr. Gen smirge emelijensiyasnn ne sr
d dnceler metropoldeki uzmanlarca kabul grdn
den zellikle suskun kalr. Aslnda on yllardr saysz Avrpa
l aratrmacnn Afrika, Meksika ve Peru uygarlklarn dirih
lii yaygn bir gr tr. Smrge aydnlarnn ulusal kltrle
rini tutkuyla savunmalar bazlarn anabilir, ama bu tutku
yu abartl bulanlar, kendi ruhlannn ve benliklerinin, deeri
kantlanm ve kar klnayan bir Fransz ya da Alman kul
trnce korunduunu nedense unuuna elimindeler.
Bir Aztek uygarlnn gerekten var olmasnn bugnk
Meksika kylstn yemeinde pek bir ey deitirmediini
kabul ediyorum. Bir zamanlar gl bir Songhai uygarlnn
var olduuna dair kantlar varsa bile bugnk Songhailerin
okumas yazmas olmayan, bakmsz, havann ve suyun insa
fna braklm, bo bakl ve bo akll insanlar olduunu ka
bul ediyorum. Ama defalarca belirttiimiz gibi, smrge d
neminden nce var olan bu tutkulu kltr aray, smrge
aydnlarnn kendilerini Bat kltrnden uzaklatrma ve
kendisini yu tma ya hazr bu kltre iyice bir bakma ortak is
teiyle aklanabilir. Kendilerini kaybetme ve dolaysyla ken
di halklannn gznde yok olma srecinde olduklann tam
olarak kavraymca, deli gibi atan bir yrek ve fkeli bir zihin
le halklannn en eski ve smrgecilik dneminden en uzak
mki zyle baglarn yenilereye alrlar.
Daha da derine inelim: Belki de bu tutku ve lke, bugnn
sefaletinin Lesinde, bu kendinden nefretin, bu vazgeme ve
inkrn tesinde, kendim
izin ve digerlerinin gznde bizi
saygn klacak muhteem ve parlak bir dnem kefetme gibi
gizli bir umutla beslenir ya da en azndan ynlendirilir. Daha
da derine inneye karar verdiimi sylemitim. Belki de s
mrge aydnlar bilinaltlarnda ezilen halklarnn tarihiyle
baramadklar iin, u anki barbarhk durumlarnda vnO
lecek ok az ey oldugu iin, ileri gitmeye
,
daha derine inme
ye karar vermilerdir; genite utamlacak hibir ey olmad
gm, tam tersine onur, baar ve ciddiyet olduunu kefedin
ce ar mutlu olmu olmallar. Gemie sahip kmak yalnz
ca bir ulusal kltr umudunu canlandrmakla ya da nerula
trmakla kalmaz, smrge insannn psikolojik etkilenme
dengesi asndan temel nemde bir deiimi de tetikler. S
mrgeciliin, smrge Ulkenin bugnne ve geleceine ken
di yasasn dayatmakla yelinmediini belki de yeterince gs
tereredik Sm.rgecilik halk ana dirmekle ya da s
mrge halkn beyninden her tr biim ve z boalunakla
mtmin olmaz. Bir tr sapkn mantkla smrge halkn gemi
ine ynelir, bu gemii bozar, biimsizlelirir ve yok eder.
Smrgecilik ncesi tarihin deersizletirilmesi giriimi bu
gn diyalektik bir nem tar.
Smirge dnemine zg kltrel yabanclamay sala
mak iin kullamlan kaynaklan dikkate alrsak, hibir eyin
ansa braklnad we smrgecihin nihai amacnn yerli
halk karanhkt:l kurtarmak olduguna inandrmak istendig:i
anlalr. Smrgeciliin kastl olarak ileri srd gibi, bu
durumun sonucu, smrgeci yerleimciler ekip giderlerse,
barbarhk, bayalama ve hayvanlk gibi kltc bir yaa
ma geri dneceklerini yerli halkn kafasna kazmak olur. Do
laysyla smrgecilik, bilinaltnda, yerli nfus taafmdan
ocuunu dnan bir ortamdan koruyan, tatl, yumuak bir
anne gibi deil, daha ok sapk ocuunu intihar etmekten ve
kr igdlerine yol vermekten koruyan bir anne gibi grl
nek ister. Smrged anne ocuunu kendisinden, benliin
den, fizyolojisinden, biyolojisinden ve ontolojik anssizln
dan korumakmdr.
Bu balamda smrge aydnnn talepleri bir lks degildir,
tutarl bir program talebidir. Mcadelesini meru bir temele
dayamak isteyen, kant bulmada srar eden ve bedeninin tari
hini daha iyi sergilemek iin nlplak kalmay kabul eden s
mrge aydn, halknn en derinine inen yolculua yazgldr.
Bu derinlere yolculuk zellikle ulusal deildir. Smrged
yalaniarna kar savaa girmeye karar veren smrge aydn
kna leinde savamaktadr. Gemi yeniden deer kazanr.
Btn ihtiamyla sergilenrek zere gemiten karlan kl
tr onun kendi lkesinin kltr degildir. Ayrntlandrma
abasna girmemi olan smrgedlik "pis zenci"nin vahi ol
dugunu iddia etmilir her zaman, Angolal ya da Nijeryal de
il, yalnzca "pis zenci". Smrgecilie gre bu geni kta bo
inanlar ve fanatiklik dolu, hor grlmeye ahm, Tanr'nn
Janededii bir vahiler ini, yamyamlar lkesi, "pis zenciler"
lkesidir. Smrgeciliin aalamas kta leindedir. S
mrgeciliin, smrgedlik ncesi dnemin insan ruhunun
karanhna benzer oldugu iddias tm Afrika ktasn kapsar.
Smrge halkn canlanma ve smrgedliin penelernden
fww. r.,.,, 207
kurtulma abas da ayn nantk kurallanna uyar. Bat klt
rnn iine iyice batn ve kendi kltrnn varln kant
lamaya girimi smrge aydn bunu hibir zamanAngola ya
da Dahoney adna yapmaz. Sahip klan kltr, Afrika kl
trdr. Kendini asla beyaz tahakkm altndaki kadar "Zen
ci" hissetmeyen siyahlar, kltrn kantlamaya ve kltrl
bir insan gibi davrannaya karar verdiinde, bu tarihin ona
oktan tanmlanm bir corafyay dayaun, onu ok zgl
bir yola soktuunu ve bir "Zenci" kltrnn var olduunu
gstermesinin beklendiini kefeder.
Dncenin rksallatrlmasnn ya da en azndan bunun
uygulanma tarznn balca sorumluluunun Avrupallarda
olduu ok dorudur; Avrupallar beyaz kltr teki kltr
szlerin karsna karnaktan hi vazgenedi. Smrgecilik
farkl ulusal kltrleri birbiri ardna ink<r etmekle zaman
kaybetmeyi dnnyordu. Bu yzden smrge halklarn
tepkisi hemen kta leinde oldu. Afrika'da son yirmi yln
smrge yazm, ulusal deil "Zenci" yazndr. rnein zenci
cilik kavram, beyaz adamn insanla hakaretinin mantksal
deilse bile duygusal bir amitezidir. Zenciciliin beyaz ada
nn hakaretine kar k baz alanlarda tek bana tabu ve
aforozlar l<aldrabilecek gte olduunu kantlamtr. Yeni
Gine ve Kenya aydnlar genel bir dlanma ve smrgecinin
genel aalamasyla karlatklar iin tepkileri zsayg ve
kendilerini vme olmutu. Avrupa kltrnn koulsuz ka
bul edilmesinin ardndan Afrika kltrnn koulsuz kabul
edilmesi geldi. Zencici airterin hepsi Avrupa dncesine
kar gen Afrika'y, donuk manta kar iiri ve boztc
manta kar takn Doa'y karr; bir yanda kaskatl k, t
ren, protokol ve kukuculuk dururken te yanda saflk, can-
208 w"llltiniin l.nlok;
llk, zgrlk ve gerekten de lks vard. Ama ayn zamanda
da sorumsuzluk vard.
Zencici airler ktann snrlan dna ulamakt: tereddt
etmedi. Amerika'dan siyah sesler mkarat daha geni bir l
ekle devrald. Siyah dnya varlk kazand ve Gana'dan Busi
a, Senegal'den Birago Diop, Mali'den Hampate Ba ve Chica
go'dan Saim-Ciair Drake ortak balara ve birbirine e dn
ce izgilerine sahip knada hzl davrand.
imdi Arap dnyasna bakmak iin uygun bir zaman olabi
lir. Arap topraklarnn byk ksmnn snurge tahakkmli
ne girdiini biliyoruz. Smrgecilik, bu blgelerde, yerli n
fusun kafasna, smrgecilikten nce tarihlerinin barbarlk
tarihiyle ayn olduu dncesini kazmak iin ayn taklikle
ri kulland. Ulusal kurtulu mcadelesi yaygn olarak slam'n
uyan diye bilinen kltrel bir olguya baland. ada
Aap yazarlarnn halklarna Arap tarihinin byk blmleri
ni hatnlatrl<en sergHcdikleri tutku, igalci glerin syledii
yalaniara bir tepkidir. Arap yaznnn byk isimleri kaydedi
lir ve Arap uygarlnn tarihi Afrika uygarlldarnnkiyle ayn
coku ve hrsla ortaya konulur. Arap liderler on ikinci, on
(lnc ve on drdncil yzyllarda parlak bir etki yaratm
olan nl Dar-tti lslam' canlandrmaya almlardr.
Bugn, siyasal dzeyde, Arap Birlii gemiin mirasn ye
nden canlandrma ve doruga vardrma kararllnlll somut
bir Orneldir. Bugn, Arap doktorlarla Arap airler yeni bir
Arap kltr, yeni bir Arap uygarl kurma abasyla snrlar
tesinden birbirlerini e\amhyor. D.tncelerine klavuz
olan Araplk adna gilerni birletiriyorlar. Ne var ki Arap
dnyasnda hatta smrge tahakkm alunda bile milliyeti
r'"""- l.u.m 209
duygu Afrika'da grlmeyen bir yogunlukla canl tutulmu
tur. Bunun sonucunda grup yeleri arasndaki kendiliinden
dayanma belirtileri Arap Birlii'nde grlmez. Tam tersine,
paradoksal olsa da, her ye kendi ulusunun baaniarna v
gler dzmeye alr. Kltrel unsur Afrika dnyasna zg
farkllkszhkan kurtanim olsa da, Araplar bir ama k:r
snda her zaman ortak kimliklerini unutnay baaramaz. Kl
trel yaant ulusal deil Arap'tr. Srun henz ulusal bir kl
tr oluturmamak, henz uluslarm mcadelesine katlma
mak deil, smrgecinin topyekn aalamasma kar bir Af
rika ya da Arap kltrn ileri srmektir. Hem Afrika hem de
Arap perspektifi asndan smrge aydnlannn talepleri
Araplarda herkesi kucaklayc, kta leinde ve kresddir.
Afrikal aydnlarm iinde bulunduu bu tarihsel zorunlu
luk, taleplerini rksallanrmak, bir ulusal kltr yerine Afrika
kltrn vurgulamaya ynelik bu tarihsel ykiimllk, onla
n kmaz sokaa srkleyecektiL rnein Afrika Kltr Der
nei'ni ele alalm. Bu dernek, kar lkl dnce, deneyim ve
aratrma alverii yapmak isteyen Af ri kah aydnlar tarafndan
kurulmutur. Dolaysyla bu dernein amac bir Afrika klt
rnn varln onaylamak, bu kltr farkl uluslar dzle
minde eitlendirrek ve ulusal kltrlerden her birinin dina
mizmini aa karmal<l. Ama bu dernek ayn zamanda ba
ka bir talebi de karlyordu: Evrensel Kltr Dernegi'ne d
nmekte tehdit eden Avrupa Kltr Dernei safiannda yerini
alma gerei. Dolaysyla bu karann altnda, Afrika ktasnn la
iinden fkran bir khrle silahlanm olarak, evrensel are
nada eit dzlemde yerini alma saplans vard. Ne var ki, bu
dernek bu farkl grevleri omuzlayamayacan ok (abuk ka
nu!ad ve yelerin faaliyetleri Avnpahlara Afrika kltrnn
21 O ycryii:.ILnlm l.onclilcn
gerekten var oldugunu kanulamak ve Avrupallarn narsisiz
mine ve gsteriiligine kar kmak gibi tehirci tezahrlere
indirgendi. Byle bir mtumun normal oldugunu ve merulu
unu Avrupal aydnlarn propagandasn yaptm yalanlar
dan aldn gstermitik. Ama zencicilik kavram ilendigi za
man bu dernegin amalar ciddi bir deer kaybna urayacak
n. Afrika Kltr Derei, Siyah Dnyann Kltr Dernegi ha
line gelecek, siyah diaspora'y, yani iki Amerika ktasma yayl
m milyonlarca siyah iine almak zorunda kalacakt.
Amerika Birleik Devletleri'nde ve Orta ya da Ltin Ameri
ka'da yaayan siyahlar gerekten de kltrel bir ana yataga
baglanma gereini duyuyorlard. Sorunlar Afrika'dakilerden
temelde [arkl deildi. Amerika'daki beyazlar onlara beyaz s
mrgecilerin Afrika'ya davrandndan daha farkl davranm
yordu. Beyazlarn btn 'Zenci"leri ayn kefeye koyduunu
grmtk 1956'da Paris'te toplanan Birinci Afrika Kltr
Dernei Kongresi'nde, siyah Amerikallar, kendiliginden, so
runlarn Afrikal kardeleriyle ayn bak asyla ele aldlar.
Afrikal aydnlar, eski kleleri Afrika uygarlgyla btnleti
rerek onlara kabul edilebilir bir sivil konum verdi. Ama siyah
Amerikallar kendi var olu sorunlarnn Afrika h siyahlarnki
lerden farkl olduunu yava yava kavrad. Chicago lu bir si
yahla Nijeryallar ya da Tanganikallar* arasndaki tek ortak
payda, hepsinin kendisini beyazlara gre tammlamasyd.
Ama ilk kyaslamalar yapldktan ve znel duygular yattnl
dktan sonra siyah Amerikallar nesnel sorunlarn temel ola
rak ayn olmadn kavrad. Siyah ve beyaz Amerikallarm
rk aynmcla kar savarken kulland zgrlk ilkesi
ve amac, Angola halknn Portekiz smrgeciliinin eitsizli-
Bugunk Tananyallar (.n.)
fnHH/, f.wn 2J J
ine kar verdii kahraman mcadeleyle ok az onak yana
sahiptir. Bu yzden Afrika Kltr Dernei'nin ikinci kongre
sinde siyah Amerikallar bir Amerikan-Afrika Kltr Derne
i kurmaya karar verdi.
Dolaysyla zenddlik ilk snnyla, yani insanlarn tarihsel
letirilmesini dikkate alan olgularla karlat. "Zenci ya d
"Zenci-Afrikal" kltr paraland, nk bu kltr var et
me iine girien insanlar, her kltrn ncelikle ulusal oldu
unu ve Richard Wright ya da Langston Hughes'u uyank tu
tan sorunlarn Leopold Senghor ya daJomo Kenyatta'nn kar
laabilecei sorunlardan temelde farkl olduunu kavrad
lar. Ayn ekilde, Arap Rnesansna muhteem ilahiler yazm
olan baz Arap devletleri corafi konumlarnn ve blgelerinin
ekonomik karlkl bamll canlandrmaktan daha nem
li oldugunu kavradlar. Dolaysyla bugn Arap devletleri or
ganik olarak Akdeniz toplumlaryla ve kltrleriyle balant
ldr. Bunun nedeni, bu devletlerin modern hasklara ve yeni
ticaret kanallanna maruz kalmalar, oysa Arap yaylmacl
dnemindeki byk ticaret yollarnn artk yok olmu olma
sdr. Ama hepsinden nemlisi, baz Arap devletlerindeki si
yasal rejimler birbirleriyle yle alakasz ve birbirlerine yaban
cdrlar ki kltrel dzeyde bulumalar bile anlamsz kalr.
Dolaysyla baz smrge lkelerde kltr sorununun orta
ya konutu tarz ciddi belirsizliklere yol aabilir. "Pis zenci
ler"in kiiltrsz olduu ve Araplarm doas gerei barbar ol
dugu ynndeki smrgeciliin sran, kanlmaz olarak ulu
sal deil ktasal ve rksal hale gelen kltr olgusunun gkle
re kanlmasna yol aar. Afrika'da aydnlarn manug siyah
Afrikal ya da Arap Mslman'dr; yoksa zel olarak ulusal
deildir. Kltr gereklikten giderek uzaklar. Parlama k iin
21 2 ycrvililnilo l"ndikri
kvlcm bekleyen duygularda gvenli bir snak bulur ve
kendisine retkenlik, trdelik ve younluk verebilecek dz
bir yol bulmakta glk eker.
Smrge aydnnn davranlar, tarihsel olarak snrl olsa
da, politikaclarn tavrlarn destekler ve hakl karr. S
mrge aydnnn tavrnn bazen bir klt ya da bir din zellii
ald da dorudur. Ama dikkatle incelenirse, halkyla son ba
n koparna riskine atldnn farkmda olduunu yanstr.
Bir ulusal kltrn varlna ynelik bu ak inan, aslnda
herhangi bir eye geri dnmek iin yakc, uroarsz bir istek
tir. Smrge aydn, kurtuluunu garantilemek, beyaz kll
rn Ustnlnden kamak iin bilinmeyen kklerine dnme
ve bedeli ne olursa olsun barbar halknn iinde kaybolma ge
reini hisseder. Yabanclamakta olduunu, yani almaz ol
ma tehlikesi ieren elikiler yumana dntn hissetti
i iin, smrge aydn, onu iine ekip alabilecek bataklk
tan kendini kurtarr ve bulduklarna inanmaya kararl olarak
her eyi yreiyle ve ruhuyla kabul eder. Her eye ve herkese
yant vermekle sorumlu bulur kendini. Yalnzca savunu hali
ne gelmekle kalmaz, tekilerin arasna karmay kabul eder
ve bundan byle gemi korkaklna glmeyi bile baarr.
Ne var ki acl ve zor olsa da bu kopu gereklidir. Yoksa
ok ciddi psikolojik zarariarta karlarz: ufuksuz, hudut
suz, renksiz insanlar, vatanszlar, kkszler, melekler. S
mrge aydnlannn "Bir Senegaili ve Fransz olarak. .. ", "Bir
Cezayirli ve Fransz olarak. . . " dediini duymak da bizi art
mayacaktr. Hem Arap hem Fransz ya da hem Nijeryal hem
Ingiliz olan aydn, iki uyruk, iki belirlenmeyi stlenme gere
i karsnda tkezleyince, kendisine kar drst olmak isti-
fr;om fanon 21 3
yorsa, bu iki belirlenneden birini inkar etmeyi seer. Bir se
im yapamayacagndan ya da yapmak istemedii iin bu ay
dnlar ounlukla onlar artiandran tm tarihsel belirleyici
etmenleri bir araya getirir ve tam bir "evrensel perspektif
benimser.
nk smrge aydn kendisini batankara Bat kltr
nn iine atmtr. Ancak psikolojik durumunda minimum
bir gvenlik saland zaman yeni aile onamn sorgulamak
tan vazgeen evlatlk bir ocuk gibi, smrge aydm da Avru
pa kltrn benimsemeye alr. Rabelais ya da Diderot,
Shakespeare ya da Edgar Alien Poe'yu bilmekle yetinmeye
cek, onlarla tmyle zdeleene kadar zihninin snrlarn
geniletecektir.
"Kadn yalnz deildi
Kocas vard onun
Iyi, saygn bir koca
Racine ve Comeil!e'i
Voltaire ve Rousseau'yu
Victor Hugo ile Musset)i
Gide ve Valery'yi
Dierlerini de okuyabilen ezberden. "2
Ne var ki, baz durumlarda, partiler ulusal bamszlk ad
na halk seferber ettii an, smrge aydn birden yabancla
tnc oldugunu hissettii bu kazanmlan reddeder. Ama bunu
sylemek yapmaktan daha kolaydr. Kltr araclyla Bat
uygarlna szm, Avrupa uygarln kendisinde cisimletir-
2- Rcnt Depesre, Facc la u!.
21 4 """ iuimi;n l.nrl.lcri
meyi, daha dorusu bedenini dei toku etmeyi baarm ay
dn, zgnlk adna benimserek istedii kltr modelinin
igalcinin uygarlnn birok rnek ismiyle kyaslanabilecek
szde mevki sahibi kiiler sunamacn kefeder. Kukusuz
Batllarn Banllar iin yazm olduu tarih, dnem dnem
Afrika tarihinin belli blmlerini ne kartabilir. Ama lke
sinin bugnk koullaryla kar karya kalan ve sahip k
mak istedii ktasnn gerekligini soukkanlca ve nesnel
olarak gzleroleyen aydn, orada grd boluk, aklszlk ve
vahilikten dehete der. Gene de bu beyaz kltrden ka
mas gerektiini hisseder. Baka bir yere, herhangi bir yere
bakmaldr; smlrgecinin gsterdii muhteem manzarayla
kyaslanabilecek kltrel uyarclar olmadndan, smrge
aydn sk sk ateli lartmalara giriirve abartl bir duyarl
lk, hissiyat ve kukuculugun egemen oldugu bir psikoloji ge
litirir. Psikolojik mekanizmasnda ve fizyonomisinde bir pe
titio principii'den* kaynaklanan bu geri ekili hareketi, her
eyden nce akla bir reOeksi, bir kas gerilimini getirir.
Bu vazgei, zgrlemektc olan bilincin bu aamasn ifa
de etmeye karar veren smrge aydnlarnn tarzn aklama
ya yeter. atmal, son derece hayali -nk hayal, bilinal
t glerin evredeki ayrlara yaylmasna izin veren alp
kapanabilen kprdr- bir tarz. linden can fkran ritimler
le dolu enerjik bir tarz. Renklidir de, bronzlam, gneien
mi ve sert bir tarz. Bir zamanlar Batllarn sinir bozucu bul
duu bu tarzda, tersi iddialara karn, rk bir yan yoktur,
ama her eyden nce tek bana verilen bir sava yanstr ve
Kuku uyandr.n. yant al< olmayan. tartna konusu bir sorunun do
ru q]Jugunu hibir kan ta dayannadan iddia etme. (.n.)
frJHI t.n"n 215
aydnn kendisini yaralamasnn, kpkzl kanlar dkmesinin
ve zaten rmeye balam olan ksmndan kendisini kurtar
masnn ne kadar gerekli olduunu ortaya koyar. Kasn ka
nlmaz olarak kavramn yerini alaca acil, acl bir atma.
Bu yaklam iir alannda allmadk boyutlara tanmsa
da, varolu dzeyinde ounlukla knaza saplanp kalr. Ay
dn, eskiden kim olduundan ya da imdi kim olduundan
bagmsz olarak, halkyla temas kurarak ateli hastalktan
kurtulduktan sonra gnlk hayatn rutinine dnmeye karar
verince, servenlerinden geriye getirdii tek ey, korkun k
sr klieler olur. Gelenek grenekiere ve adedere vurgu yapar,
ama acl zoraki aray baya bir egzotiklik arayndan ba
ka bir ey olamaz. Aydnlarn yerli ortamnn en ufak
gstergelerini bile ycelttii bir dnemdir bu. iekli bubu el
bisesi kutsal grlr ve Paris ya da ltalya'dan gelen ayakkab
lar yerini Mslman terhi babu'lara brakr. Smlirgednin
dili birdenbire dudaklarn yakar. Insann kendi halkn bul
mas bazen bu aamada bir "zenci" olmak, istisna bir zenci
deil, gerek bir "zenci'', beyaz adamn tanmlad tUrde "pis
zenci" olmay isterek anlamna gelir. Kendi halkn yeniden
kefetmek "pis Arap" olmak, olabildiince yerlilemek, tann
maz hale gelmek anlamna gelir; byUmesine izin verilen ka
natlar kesrek anlamna gelir.
Smlirge aydn smrge dUnyasnn karakteristigi olan es
ki kt alkanlklannn bir listesini karmaya karar verir ve
halknn, dorunun bekisi olarak atanm bu halkn iyiliini
aceleyle hatrlar. Bu yaklamn smrge yerleimcilerde yol
at skandal, aydnn kararlln daha da biler. Asimile et
tii bu aydnlar Uzerindeki zaferlerinden sarho olan smr-
Z 16 ycryll/.iin(in lanedileri
geci yerleimciler, kurtardklarn sandklar bu adamlarn
"zenci pislik"lerle birlemeye baladgn kavradgmda tm
sistem sarslr. Kazanlm her smrge aydn, itirafta bulu
nan her smrgeli, ie yaramaz olmaya karar verdiinde, yal
nzca smrge giriimine kar bir engeli temsil etmekle kal
maz, baarlm btn ilerin yararszln ve yUzeyselligini
de simgeler. Hattn br yanna geen her smrge aydn, re
jimin ve ymemlerin radikal anlamda mahkOm edilii de
mektir ve bunun yaratt grlt onun vazgeiini hakl
karr, azirole ilerlemesi iin onu tevik eder.
Smrge yazarlarn kitaplarnda bu eitli geliim aamala
nn incelersek, nmze aama kar. Birinci aamada s
mrge aydn smrgecinin kltrn asimile ettiini kant
lar. almalar metropoldeki muadillcrininkilerle noktas
noktasna denk dier. Esin kayna Avrupa'dr ve bu eserler
le metropol yaznndaki iyi tanmlanm akmlar arasnda ko
layca balant kunlabilir. Bu, smrge aydnlar arasnda
Sembl)listlcri, SUrrealistlcri ve Parnasyenleri bulduumuz
tam bir asimilasyon dnemidir.
lkinj <lamada svnrge yazarnn inanlar sarslmtr ve
zihinsel bir geriye yolculuk yapmaya karar verir. Bu dnem,
aa yukar, biraz nce tarif ettigimiz kendini adama dnemi
ne denk der. Ama smrge yazar halkyla btnlememi
olduundan, onlarla dtan biri gibi iliki kurduundan, hatr
lamakla yetinir. Eski ocukluk anlan derinliklerinden kar
lr, eski efsaneler dn alnm rstetizmin ve baka gkyz
lerinin altnda kefedilen bir dnya kavramnn mla yeni
den yorumlamr. Bu sava hazrlg yazn kah mizah ve alego
riye, kah ac, ktlk, lm ve irenmeye batmnr. Ama bu
kendinden irenmenln altndan kahkaha sesi duyulabilir.
fran.< fanun 21 7
Son olarak, nc aama, smrge yazarn halk arasnda
kaybolmaya altktan sonra, halkla birlikte halkn uyandtr+
cag sava aamasdtr. Halkn uyuukluunun hkm srme
sine izin vermek yerine kendisi halkn uyandrcs haline d+
nr. Sava yazm, devrimci yazn, ulusal yazn ortaya kar.
Bu aamada o zamana kadar yazmay hi dnmemi ok sa+
yda erkek ve kadn, artk kendilerini istisnai koullarda, ceza+
evinde, direnite ya da idam arife. 'inde bulurlar, uluslanna sa+
hip kma, halklarnn portresini izme gerei duyarak hare
kete gemi yeni bir gerekliin s: cs haline gelirler.
Ne var ki, smrge aydn, bir halkn varlnn kltrle
deil, igalci glere kar halk savayla kantlandn er ya
da ge kavrar. Hibir smrgeci sistem meruiyetini, igal
ettii topraklarn kltrel olarak var olmad gereinden
alamaz. Gn yzne kmam kltr hazineleri gzne so+
kuldu diye snrgeci asla utanmaz. Smrge aydn bir sa+
nat eseri yaratmaya balad anda, igalciden dn ald
teknik ve dili kullandnn farkna varmaz. Bu aralar, ulu+
sal olmasn istedii, ama nedense egzotiklik kokan bir tarz+
da kullanmalda yetinir. Sanat eserleriyle halkna geri dnen
smrge aydn aslnda bir yabancdr. Halkn olabildiince
yaknnda olma isteini gstermek iin bazen ive kullan+
mak ta tereddt etmez, ama ifade ettii dnceler ve kafas
m kemiren kayglar lkesinin erkek ve kadnlarnn gnlk
yaamyla hi mi hi rtmez. Aydnn eilim gsterdii
kltr ou zaman blgesel zellikler stoundan baka bi.r
ey deildir. Halkna sk sk yapmak isteyen aydn yalnz+
ca rnrdeki svaya yapr. Ama bu sva sreidi kendini
yenileyen, derinlerde, yerin altndaki bir yaamn yanssdr
yalnzca. Kr gzm parmana halk karakteristii olan bu
somutluk, aslnda radikal degiimlerle dolu olan daha temel
bir zn birok ama her zaman tutarl olmayan uyarlamala
rnn hareketsiz, zaten geerliligi kalmam rndr. Ay
dm, bu z aramaya koyulmak yerine, artk pekierek tam
tersine olumsuzluk, eskilik ve sahteligi gsteren mumyalan
m paralarla hipnotize olmasma izin verecektir. Kltr
hibir zaman gelenegin effaOgna sahip olmamtr. Kltr
her tr basitletirmenin elinden kaar. Khr, znde, her
zaman kltrn deformasyonu olan gelenegin tam kart
dr. Gelenee bal kalma ya da bir kenara braklm gele
nekleri canlandrma istei yalnzca tarihe kar kmak deil,
ayn zamanda kendi halkna kar kmak anlamna da gelir.
Halk acmasz smrgecilie kar silahl mcadeleye, hatta
siyasal mcadeleye girdiinde gelenein anlam deiir. Ge
miteki pasif direni teknikleri bu aamada radikal biimde
baarsz kalabilir. Silahl mcadele veren azgelimi lkede
gelenekler temelde salam degildir ve merkezka glerce
devre d brakhr. Aydnlarn ou zaman ann gerisine
dme riskine girmesi de bu nedenledir. Mcadele iindeki
halklar demagojiye giderek daha da kapal olur ve bunlar
yakndan izlemeye alan aydn da volger bir oportnist ol
maktan, hatta zamannn gerisine dmekten baka bir ey
yapmaz.
rnein grsel sanadar alannda ne pahasna olursa olsun
ulusal nemde bir eser yaratmak isteyen smrge sanats
kendini klie aynntlarla snrlar. Modern teknikleri ok iyi
bilen ve agda resim ve mimarideki ana eilimlerden etkile
nen bu sanatlar, yabanc kltre srt evirir, bu kltre
meydan okur ve gerek bir ulusal kltr ararken, ulusal sana
tn salam zellikleri olarak dndkleri eylere n-elik ve-
fnr< f.non 21 9
rirler. Ama dnce biimlerinin, beslenme tarzlannn, mo
dern iletiim tekniklerinin, giysi ve dilin halkn bilincini di
yalektik olarak yeniden dzenlediini ve smrge dnemin
de korkuluk olmu sabit zelliklerin muazzam radikal dei
imlerden geme srecinde olduunu unuturlar.
Ulusun gereinin portresini izmeye karar veren sanat,
paradoksal ama, gemie dner ve bugn geerliliini kaybet
mi olan eye bakar. Gzn diktii ey, toplumsal dnce
artklar, d grnler, kalntlar, zaman iinde donmu bil
gilerdir. Ama kltrel zgnlk peinde koan smrge ayd
n, ulusal hakikatin her eyden nce ulusal gereklik olduu
nu kavramaldr. Bilginin habercilerinin bulunduu taknlk
iindeki yere varana kadar da devam etmelidir.
Bamszlktan nce smrge ressam ulusal manzataya
duyarszd. Dolaysyla figratif olmayan sanat yeliyordu ya
da daha ok natrmort konusunda uzmanlamt. Bamsz
lktan sonra, halkyla yeniden btnleme isteiyle, ulusal
gerekliin bire bir temsiliyle kendisini snrlar. Oysa bu
dz, bozulmam, hareketsiz, yaamdan ok lm hamla
tan bir gerektir. Aydn evreler hakikatn byle dikkatle di
le getirilmesiyle kendilerinden geerler, ama bu hakikatn
gerek olup olmadn, aslnda modas gemi, geersiz olup
olmadm ya da halkn tarihe yryndeki kahramanlk
destamnn bu hakikati sorgolayp sorgulararn sorma
hakkna sahibiz.
Ayn ey iir alannda da sylenebilir. Uyakh iirle dolu asi
milasyon dneminden sonra iirsel tamtarn ritmi patlak ve
rir. Bu ayaklanma ihidir, ama ayn zamanda aklayc ve
analitik lir iirdir de. Ne var ki air, silahl halkn yannda
mcadeleye aklc ve geri dnsz balln yerini hibir e-
220 ycryill(lo(ln lnc<lilcri
yin alamayacan anlamak zorundadr. Depcstre'den bir aln
t daha yapalm:3
"Kadn yalnz deildi
Bir kocas vard onun
Her $Cyi bilen bir koca
Ama doruyu sylemek gerekirse hibir
ey bilmiyordu
nk taviz vermeden kltr sahibi olunmaz
Etinizi ve kannz te5lim etmeden
Kendinizi tekilere teslim etmeden
Bir taviz ki deger
Klasisizm ve Romantizme
Ve ruhumuzu besleyen her eye.
Ulusal nemde bir sanat eseri yaratma kaygs duyan ve
halkn betinlemekte srar eden smrge airi amacna ula$a
maz, nk kalemi kagdn stne koymadan nce henz
Depestre'nin syledii temel tavizi vermeye hi mi hi hazr
deildir. Fransz air Rene Char, "iir znel bir aba ve nes
nel bir seimden kaynaklanr. Bir iir, byle bir ykmll
ne karan bir kiiyle konu asndan ilikili olan belirleyici
zgn deerlerin hareketli bir araya geliidir,"4 derken bunu
tam olarak anlamu.
Evet, smrge airinin ilk grevi, yaransnn znesi olan
halk net bir ekilde tanmlamaktr. nce yabanclamamz
kavramazsak, emin admlarla ilerleyemeyiz. teki taraftan
her eyi aldk. Oysa teki taraf binlerce dolambal yolla bizi
kendi ynne ekmek, bizi kandrmak, cezbetmek ve hapset-
3- Rcne Depcstrc. f1u a la rwi.
4- Rcne Clar, Parlagcfonnel.
meyi baarmak dnda bize hibir ey vermedi. Almak baz
dzeylerde alnmak anlamna da gelir. Iddialar ve inkarlar
birikretek kendimizi kurtarmaya almak yeterli olmaz. Ar
nk var olmadklar bir gemite halkla yeniden bulumak ye
terli olmaz. Birden her eyi sorgulayacaklar ve kafalannda ta
sarladklan hareketlerinde onlarla yeniden bulumamz gere
kir; halkn bulunabi.lecei o gizli deiim blgesine odaklan
mamz gerekir; nk, hi kukunuz olmasn, oras ruhlarn
apak ortaya kt ve alglarn, yaam soluklarnn dnt
rld yerdir.
Gine Cumhuriyeti'nde bugn iileri bakan olan Keita Fo
deba, "Afrika Balesinin yneticisi olduu dnemde Gine hal
knn gerekliiyle kurnazlk yapmad. lkesinin bllln ri
mik imgelerini devrimci bir bak asyla yeniden yorumlad.
Ama daha fazlasn da yapt. Az bilinen iirlerinde mcadele
nin kesin tarihsel ann tanma, doru olarak tanmlama, hal
kn iradesinin net olarak ortaya kaca eylem yeri ve dn
celeri tanmlama sapiants vardr onda. Ketia Fodeba'nm bi
zim gzmz aan, savaa ve dnmeye samimiyede davet
eden bir iirini ele alalm.
AFRIKA AFAGI
(Gitar)
afak skyordu. Neredeyse btn gece tamtam sesleriyle
dans etmi olan kk ky yava yava u yanyordu. Kavalla
rn alan partat obanlar srlerini vadiye sUryorlard. Su
testilerini balarnun zerinde tayan kzlar tek sra halinde
kuyuya ynelmiti. Marabout avlusunda bir grup ocuk hep
birlikte Kuran'dan ayetler okuyordu.
222 ycryilr(ln(in l"ncdikn
(Gitar)
afak skyordu. Gnle gece arasndaki sava. Mcadele
den tkenen gece yavaa son nefesini verdi. Gnnn za
ferini mjdeleyen birka gne , ufukta malcup ve sol
gun oyalanrken, son yldzlar da ieklenmi alevden aala
rn rengindeki bulut kmelerinin ardna kayd.
(Gitar)
afak skyordu. evresi eflatun rengi geni ovann kena
rnda iki bklm topra ee\eyen bir adam siheti: Naman'n
silueti, iftilik yapan kyl. apasn her kaldrnda kor
kan kular uuuyor, byk Nijer nehri joliba'nn sakin ky
latma doru hzla kanat rpyorlard. iden sianm gri pa
muklu pantolonu iki taraftan odara srnmekteydi. Terleme
yen, hi yorulmayan, srekli iki bkhim duran Naman, apa
syla yamurlar balamadan tohumlan ekmek iin becerikti
ellerle alyordu.
(Kora mzii)
afak skyordu. afak hala skyordu. Yapraklarm aras
na kmelenmi sereler yaklaan gn mjdeliyordu. Kk
ok sadan omzunda tayan bir ocuk ovadaki slak parika
da Naman'a doru komaktayd. ocuk seslendi: "Naman
karde, ky bakan toplant aaemn altna gelmen i istiyor."
(Kora mzii)
Sabahn bu kadar erken saatinde arlmasna aran Na
man, apasn brakt ve ykselen gnein klanyla parlama
ya balayan kye doru yrd. Kyn yaltiar oktan aa
cn altna yerlemiti, her zamankinden daha ciddi duruyor
lard. Yanlannda niformal bir adam, bir blge muhafz, sa
kin sakin piposunu iiyordu.
(Kora mzigi)
Naman koyun derisinin stne oturdu. Ky bakannn sz
cs wplulua ihtiyar heyetinin kararm aklamak zere aya
a kalkt: "Beyazlar bir muhafz yollayarak kyden lkelerinde
ki savaa gidecek bir erkek gndermesini istemiler. lhtiyar he
yeti konuyu grtkten sonra beyaz adama biz Mandingolarn
her zaman zetligi olmu cesaretimizi kandamak zere rkm
z en iyi temsil edecek genci yollamaya karar verdi."
(Gitar)
rklitc iriyarl ve kaslaryla ky kzlannn gece trk
lerinin znesi olan Naman oybirligiyle seildi. Gen kars
Kadia, bu haberden sarslarak msr tneyi birden brakt,
havam ambarn altna koydu ve tek bir ey demeden anssz
lna sessiz hkrklarla alamak iin kulbeye kapand.
lm ilk kocasn elinden aldndan, imdi beyazlarm btn
umudunu balad Naman' alacaklarna inanamyordu.
(Gitar)
Bir sonraki gn, Kadia'nn btn gzyaianna ve atlarma
karn, sava tamtamlar Naman'a kyn kk !imanna ka
dar elik etti.Naman blge baketine gidecek bir mavnaya
bindi. O gece ky kzlar her zamanki gibi ky meydanmda
dans edeceklerine Naman'n sofasma giuiler ve orada sabaha
kadar atein bamda hikayelerini anlaular.
(Gitar)
Naman'dan hi haber alnamadan birka ay geti. Gen Ka
dia o kadar endieliydi ki, komu kylin pttubama bile git
tL thtiyar heyeti bile konuyla ilgili gizli bir toplant yapt, ama
bundan bir ey kmad.
224 Y'''l iil,llnlln bncdilcri
(Kora mzigi)
Sonunda bir gn Kadia'ya bir mektup geldi. Kadia kocas
nn bana gelenlerden kayg duyduundan o gece kyden
kt ve saatlerce yrdkten sonra blge bakentine giui, bir
evirmen bulup mektubu okuuu.
Naman Kuzey Afrika'dayd; sal iyiydi ve hasadn, balk
bayramnn, danslarn, toplant aacnn ve kyn nasl oldu
unu soruyordu . .
(Balafon)*
O gece kyn yal kadnlar gen Kadia'mn, en yallarn
topland meydanda geleneksel aacn altnda yaplan top
lantya katlmasna izin verdiler. Naman'dan haber gelmesin
den ok memnun olan ky bakan evredeki btn dilenci
lere byk bir len verdi.
(Bala fon)
Gene birka ay geti, gene herkes kayglanmaya balad,
nk Naman'dan baka haber alnamamt. Kadia ikinci
mektubu ald sralarda putubana danmay dnyor
du. Naman, Korsika ve ltalya'dan sonra imdi de Almanya'ya
gelmiti ve madalya ald iin gururluydu.
(Balafon)
Daha sonra yalnzca bir kart geldi. Naman'n Almanlar ta
rafndan tutsak alnd yazyordu kartta. Bu haber kye tm
agrhyla kt. htiyar heyeti topland ve bundan byle Na
man'n Douga dansm, yani nemli bir baar gstermemi hi
kimsenin yapmasna izin verilmeyen bu kutsal aklaba dans-
" !t Afrika'da kullanlan kscnofora benzer bir alg (.n.)
franv r 4nnn 225
n, her bir adm Mali'nin tarihinde bir dnemi temsil eden bu
Mandingo imparatorlarnn dansn yapnasma izin verilmesi
ni kararlatrd. Kadia kocasnn ulusal kahraman onuruna
ykselmesiyle teselli buldu.
(Gitar)
Zaman gei . . . Yllar yllar kovalad. .. Naman hala Alman
ya'dayd. Ank mektup yazmyordu.
(Giar)
Gzel bir gn ky bakan Dakar'dan Naman'n yaknda
evde olaca haberini ald.
Hemen tamtamlar alnaya balad. afag
.
a kadar danslar
edildi, arklar sylendi. Ky kzlan onun eve gelii iin yeni
arklar yazdlar, nk ona ithaf edilen eski arklar Douga
dansndan sz etmiyordu.
(Tamtamlar)
Ama bir ay sonra, Naman'n yakn arkada Onba Mous
sa, Kadia'ya trajik bir mektup yazd: "afakt. Tiaroye-sur
Mer'deydik. Bizimle Dakar'n beyaz polisleri arasndaki b
yk arpmada Naman vuruldu. Senegal topraklannda ya
tyor."
(Gitar)
Gerekten de afak skyordu. Gnein ilk nlan denizin
yzeyini yalayarak kpk kpk dalgalara altn rengini veri
yordu. Esintiyle rperen palmiyeler, bu sabah savandan
hasta olmular gibi gvdelerini okyanusa dog.ru egdiler. Kar
galar enebaz srler halinde Tiaroye'deki afag kana bula
yan trajediyi komulara haber verdiler ... Gkyznn kavruk
mavisinde Naman'n bedeninin tam stnde dev bir akbaba
226 )'c"oi/(onilll lncllcn
agr agr dnd. Sanki ona, "Naman Admn verildigi das
yapmadn. Bakalar yapacak," diyordu.
(Kora mzigi)
Bu uzun iiri sememin nedeni tartmasz pedagojik dee
ridir. Burada her ey ak. Giderek gelien, titiz bir aniat bu.
Bu iiri anlamak yalnzca zihinsel deil ayn zamanda siyasal
bir eylemdir. Bu iiri anlamak, oynamamz gereken rol anla
mak, yaklammz belirlemek ve savaa hazrlanmaktr. Bu
iirin mesajn anlamayacak tek bir smrge insan yoktur.
Naman, Avrupa'daki arpnalann kahraman, metropoln
iktidarna ve sUrekliliine sonsuza dek destek veren Naman,
tam eve dnerken polis tarafndan katledilen Naman 1945'te
ki Se tiPtir bu, Fort-le-France'dr, Saygon, Da kar ve Lagos'dur.
Fransa'nn zgrhin ya da Ingiltere uygarln savunmak
iin savaan tm "nigger"lar ve tm "pis Araplar", Keita Fo
deba'nm bu iirinde kendilerini tanyacaklardr.
Ama Keita Fodeba daha ilerisini de grr. Smrgecilik
yerli halklar sava alanlarnda kullandktan sonra bamsz
lk hareketlerini krmak iin eitimli askerler olarak da kulla
mr. Smrgelerdeki kdemli asker dernekleri var olan en mil
liyetilik-karn glerden biridir. air Keita Fodeba, Fransz
smrgeciliinin rgdedii komplolan sonusuz brakmas
iin Gine Cumhuriyeti Iileri Bakan'n hazr!yordu. Fransz
gizli servisi, dier eylerin yan sra, yeni bagmsz Gine dev
letini ykmak iin gerekten de eski kdemli askerlerin yard
mn almtr.
Halk iin yazan smrge aydn, gemii kullanrsa bunu
fr:nz f,.,,,,, 227
halk gelecege amak iin, onlar eyleme tevik etmek ve
umut beslemek iin yapmaldr. Ama bu tnudu salamak ve
ona bir z verebilmek iin eyleme kanlmal, kendisini ulusal
mcadeleye ruh ve bedeniyle adamahdr. lstediginiz her ey
den sz edebilirsiniz, ama bir insann yaammda yeni ufuklar
anakla ilgili bir eyden sz etmeye, lkerizi aydmlatmaya
ve kendi halkmzn yanmda dimdik dunnaya gelince, o za
man kas gc gerekir ite.
Smrge aydm, yalnzca kendi ulusal kltrne kar so
rumlu degildir, yalnzca bir vehesini kltrn oluturdugu
ulusun tmne kar sorumludur. Smrge aydm, ulusal
mcadelenin nerede ve ne zaman verilecei ni belirlemekle il
gilenmemelidir. Ulusal kltr iin savamak, ncelikle ulu
sun kurtuluu iin, iinde bir kltrn geliecei bu somut
dl yatag iin savamak demektir. Kltr iin sava, halkn
mcadelesinden ayr verilemez. rnein Cezayir'de Fransz
smrgeciliine kar diiyle tmayla savaan tm erkek ve
kadnlar hi de Cezayir kltrne yabanc insanlar deildir.
Ulusal Cezayir kltr, sava srasnda, cezaevlerinde, giyotin
altnda, tm Fransz mevzilerinin ele geirilmesi ve yok edil
mesinde biimlenir.
Bu yzden smrgeciliin bozma ve kltme giriimleri
ni boa karacak somut rnekler bulmak iin halkn gemi
ine daimakla yelinmememiz gerekir. Gelecei kurmak ve fi
liz vermeye imdiden balayan bir zemin hazrlamak iin
halkla ayn ritimde almal ve savamahyz. Ulusal kltr,
soyut poplizmin gerei ortaya kardna inand bir falk
lor deildir. Saf davranlar ktlesi, dier bir deyile halk ger
ekliiyle giderek daha az ilikisi olan davranlarn donuk
ktlesi degildir. Ulusal kltr, halkn g)erini birletirmek
ve gl kalmak iin yapn eylemleri tanmlamak, merula-
trmak ve vmek zere kolektif dnce srecidir. Azgelimi
lkelerde ulusal kltr, bu lkelerin verdii kurtulu mca
delesinin tam gbeinde yer almaldr. "Zenci-Afrika" klt
r iin hAla savaan ve bu kltr birletirmeye adanm kon
feranslar dzenlemeye devam eden Afrikal aydnlar, bugn,
sikkeleri ve lahideri kyaslamakan te bir i yapamayacakla
rn kavramaldr.
Senegal ve Gine ulusal kltrleri arasmda ortak bir kader
yoktur, ama ayn Fransz smrgcciliinin tahakkminde
olan Senegal ve Gine uluslannn kaderleri ortaktr. Senegal
ulusal kltrnn Gine ulusal kltrne benzemcsini isti
yorsak, iki lkenin liderlerinin bamszlk, sendikalar ve
ekonomi sorunlarn ayn bak alaryla ele almalan yeterli
deildir. O zaman bile tam bir aynlktan sz edilemez, n
k halkla liderlerin hz ayn deildir.
Tmyle ayn iki kltr diye bir ey olamaz. Bir siyah kl
tr yaratnann mmkn olduuna inan mak, onlarn yaratan
larn ekonomik ve kltrel stnlklerinin ykldma tank
olduklar iin, "Zenci"lerin yok olma srecinde oldugunu ne
dense unutnaktr.s Siyah kltr diye bir ey asla olamaz,
nk siyah cumhuriyetleri var etmenin grevi olduunu his
seden tck bir politikac yoktur. Sorun, bu insanlarn halklar
na biti)i rol, kurmaya karar verdikleri toplumsal ilikiler
5- DkH'daki sot okul oduh trcinde Secgal Cumhuriyeti Bakan Leo
pold Senghor, 2encld\ik kavramn okul milfredanna kmaya kanr verdi
ni aklad. Bu karar kltr arihi alan,nd; bir altrmaysa, kimsenin bu
nu clctirnesi mimkn deildir Ama siyah bilinci yaratmak iin alnm bir
kararsa, "Negr"lann biiyuk oranda yok olduunu okan belirtirmi arihi
srtn dnmek tir.
r,,.,,., r"""" 229
trUn ve insanhgn gelecei iin dncelerini bilmektir.
nemli olan budur. Geri kalan bo laf ve gz boyamadr.
1959'da Roma'da biraraya gelen Afrikah aydnlar birlik s
zn agzlanndan drmediler. Ama bu kltrel birliin n
de gelen savunucuhndan biri, Birlemi Milletler Genel Ku
rulu'nda Cezayir halkna kar oy kullanan hkUmetini des
tekleyen, bugn Madagaskar hkmetinin bakan jacques
Rabemananjara'yd. Rabe, kendisine kar drst olsayd h
kmetten istifa eder ve Madagaskar halknn iradesini temsil
ettiini iddia edenleri knard. Doksan bin lU Madagaskarh,
Rabenananjara'ya Birlemi Milletler Genel Kurulu'nda Ceza
yir halknn isteklerine kar kma yetkisini vermemiti.
"Zenci-Afrika\" kltr arklar, iirler ya da folklorla de
gil, halklarn mcadelesiyle derinleir. Afrika Kltr Dernei
yesi de olan ve Afrika kltr konusunda bizimle alan
Senghor, delegasyonuna Cezayir'deki Fransz hattm destek
lemesi direkti.ini vermekten hi ekinmedi. "Zenci-Afrikal"
kltrne ve Afrika'nn kltrel birliine verilen destek hal
kn kurtulu mcadelesine koulsuz destek olmann ilk kou
ludur. Bu kltr iin gerekli koullarn yaratlmasna, yani
tm ktann kurtuluuna gereki bir katkda bulunmad
taktirde kimse Afrika kltrnn gelimesini bekleyem ez.
Kltre ilikin hibir konuma, hibir aklamann bizi te
mel grevlerimizden -ulusal topraklanmz kurtarma, smr
gedliin yeni biimlerine kar srekli mcadele; ve liderler
olan k zivede kendimize hayran olmay inatla reddetme- al
kayamayacan bir kez daha belinclim.
Ul usal Kl trn ve
Kurnl u Savann Ortak Temel l eri
Smrge tahakkminn her eyi silip sprc, yerle bir
edici nitelii, fetbedilen halkn kltrel yaamn son derece
hzla bozar. Bu kltrel yok olua, ulusal gerekliin inkan,
igalci gcn dayatt yeni hukuk sistemi, yerli halkn ve ge
leneklerinin smrge toplumu tarafndan marjinatletirilme
si, zorainn ve kadnlarla erkeklerin sistematik kleletirlme
si katkda bulunmumr.
yl nce ilk kongremizde, smrge durumunda her tr
dinarizmin yerini hzla somut tavrlarm aldn gstermi
tim. Kltr alan gvenlik itleri ve tabelalarla evrilidir; bun
larn her biri en temel nitelikte savunma mekanizmalandr,
birok adan temel kendini koruma igdsne benzer. tl
gintir, nk ezen ank fetbedilen ulusun ve kltrn nes
nel olarak var olmamasyla yetinmez. Ank smtirge insan
mn bir dizi igdsel davranna dnm olan kltrnn
tekilerden aa olduunu kabul etmesi, ulusunun gerekd
ln tanmas ve en u noktada da, kendi biyolojik yaps
nn dzensiz ve tamamlanmam karakterini kabul ettiini iti
raf ettinnek iin her abaya bavurur.
Smrge insannn bu duruma tepkisi farkllk gsterir. Kit
leler smrge durumuyla tamamen farkl gelenekleri bozul
madan kor rken, zanaatkarn tarz giderek klie bir ekilcilie
brnrken, aydn kii igalcinin kltrn edinmek iin de
li gibi abalar; kendi ulusal kltrn eletirrek iin hibir
olana karmaz ya da bu khiirn tutkulu, yntemli ve ay
rntl ama hzla ksrlaan bir envanterini karnakla yetinir.
fmuu. Luwn 231
Bu iki tepkinin anak zelii, her ikisinin de kabul edile
mez elikilerle sonulanmasdr. Ister dnek, ister zc ol
sun, smrge insan, smrge durumunun analizi kesin iz
gilerle yaplmad iin etkisiz kalr. Smrge durumu ulusal
kltr neredeyse tamamen durdunr. Smrge durumu ba
lamnda ulusal kltr, ulusal kltr olaylar, bulular ya da
reformlar gibi eyler yoktur ve asla da olmayacaktr. Kltrel
dinamizni canlandrmaya ve temalan, biimleri ve tonlar ye
niden ekillendirmeye ynelik giriimler ara sra grlr. Bu
tr klarn hemen, somut ve grnr etkileri sfra yakn
dr. Ama sonular sonuna kadar izlersek, ulusal bilincin s
tndeki rtnn kalktnn, baskya meydan okunduunun
ve ulusal kurtulu mcadelesi iin umut olduunun iaretle
rini grrz.
Smrge tahakkm altndaki ulusal kltr, sistematik bir
ekilde yok edilmeye allan sorgu altmda bir kltrdr.
Hzla yasadla mahkUm edilmi bir kltr haline gelir. Bu
yeralt kltr nosyonu, igalcinin tepkilerinde hemen algla
nabilir; gelenekiere ball ulusun ruhuna sadakatsizlik ve
boyun emeyi reddetme olarak deerlendirir. Smrge toplu
munun mahkm ettii kltr ifadelerinin bu inatl ulusal
ln bir gstergesidir. Ama bu gsterge bizi ataJet yasalanna
geri gtrr. Hibir saldr balatlmanu, hibir iliki tanm
lanmamtr. Giderek daha da bzen, daha da atl ve bo
hale gelen bir e kirdee unarszca yapma vardr yalnzca.
Bir ya da iki yzyllk smr dneminden sonra ulusal
kltr panoramasnda byk bir bOzme olmutur. Ulusal
kltr, davran kalptan, geleneksel giysiler ve eitli adetler
envanteri haline gelmitir. Pek az hareket grlebilir. Gerek
232 Wr)illliuin l"nclikri
yaratclk ve canllk sz konusu degildir. Yoksulluk, ulusal
ezilme ve kltrel bask tek ve ayn eydir. Bir yzyl smr
ge tahakkUmnden sonra kltr phtlam ve taiam bir
hal alr. Ulus gerekliginin dumura uramas ve ulusal klt
rn lm sanclar birbirini besler. Bu nedenle de kurtulu
mcadelesi srasnda bu ilikilerin geliimini izlemek hayati
bir nem tar. Kltrn inkan, her tr duygu ya da dina
mizm belirtisinin hor grlmesi ve her tUr rgtlenmenin ya
saklanmas smrge insanndaki saldrgan davran tarznn
ortaya kmasna katkda bulunur. Ama bu davran kalb bir
savunma tepkisidir, belirli degildir, anarik ve etkisizdir. S
mrge talan, yoksulluk ve yaygn ktlk smrge insann
ak rgtl isyana giderek dh ok iter. Yava yava, fark
na vanlmadan kar karya geli gerei kendisini dayatr ve
sonunda halkn byk ounluu tarafndan hissedilir. Daha
nce var olmayan gerilimler ortaya kar. Uluslararas olaylar,
smrgeci imparatorluklarn tm kesimlerinin k ve s
mrge sistemine ikin elikiler bir yandan ulusal bilinci mo
tive edip canlandrrken dier yandan da smrge insannn
savama yeteneini glendirir ve tevik eder.
Ank smrge sisteminin her dzeyinde var olan bu yeni
gerilimlerin kltrel cephede de yansmalar olur. rnein
yazn alannda grece ar bir retim grlr. Bir zamanlar
smrged yaznnn soluk bir taklidi olan yerli retim daha
ok eitlenir ve kendine zg bir nitelik edinir. Bask dne
minde asl olarak tketici olan entelijensiya artk retici olur.
Yazn bata kendisini trajedi ve iirle snrlar. Daha sonra ro
manlar, ksa hikayeler ve denemeler ortaya kar. Kurtulu
mcadelesinin yntem ve amalan netletike iirsel yaratc
ln soluklamasna yol aan bir tr i rgtlenme, bir ifade
yasas vardr sanki. Temalarda kklen bir deiim olur. Ger
ekten de, igalciye gven veren o ac, umutsuz ikayetleri, o
grltl, iddetli patlamalar giderek daha az grrz. S
nrgeciler eskiden bu tr anlatm abalarn tevik etmi$ler
ve var olmalarna yardmc olmulard. Aslnda igalci bu ra
hatsz edici tehirleri, sergilenen bu sefateli ve ateli szleri
bir katarsis eylemine benzetiyordu. Bunlar tevik etmek, bir
anlamda dramatiklikten kamak ve ortam yumuatmaktr.
Ama byle bir durum uzun sre devam edemez. Aslnda
ulusal bilincin halk arasnda kaydeuig.i ilerleme, smrge ay
dnnn yaratlarn deg.itirir ve onlara netlik kazandrr. Hal
kn kalc gc karsnda aydn, agular amaya ynelir. Ya
knma nce sulama halini alr, sonra davete dnr. Daha
sonra da isyan ars gelir. Ulusal bilincin berraklamas ya
znsal slup ve temalarda radikal deiikliklere yol anakla
kalmaz, tamamen yeni bir dinleyici kitlesi de yaratr. Smr
ge aydn bata yalnzca igaleiyi dnerek -etnik ya da z
nelci aralarla onu sulama ya da honut etme niyetiyle- ie
koyulmuken, yava yava kendi halkna ynelir.
Ancak bu noktadan sonra ulusal bir yazndan sz edebili
riz. Yaznsal yarat tamamen milliyeti olan temalar ele alr
ve anlatr. Tm halk ulusun var olmas iin savaa armas
anlamnda, szcn lam anlamyla sava yazndr bu. Sava
yazndr, nk ulusal bilince katk salar, ona biim ve er
eve verir ve nne yeni, snrsz ufuklar aar. Bu bir sava ya
zndr, nkti tarihsel bir zamana yerletirilmi bir kararllk
tr, nk sorumluluk alr.
Baka bir dzeyde, vaktiyle snflandrlm ve zaman iin
de donmu szl yazn, masallar, destanlar ve halk arklar
234 vcry(lf_,nnn lanclilcri
deimeye balar. Srkleyicilikten yoksun hikAyeler anlatan
hikoyeciler artk anlattklarna canllk katar ve radikallii gi
derek anan deiiklikler yapar. Savalan gncelletirmeye ve
mcadele trlerini, kahraman adlarn, kullanlan silahlan
modernletirmeye ynelik giriimler grlr. Dolayh anlatm
yntemi giderek daha ok kullanlr. "Uzun zaman nce" de
mek yerine, "Anlatacaklanm baka bir yerde oldu, ama bugn
ya da yarn burada da olabilir" gibi daha belirsiz bir ifade kul
lanlr. Buradan bakldgnda Cezayir rnei anlamldr.
l952-53'ten itibaren eskimi ve snkleni hikfyeciler hem
aniatma yntemlerini hem de masallarnn ieriini kkten
deitirdiler. Eskiden az sayda olan dinleyicileri hzla anu.
Epik anlatm standart biimiyle yeniden ortaya karak bir
kez daha kltrel deeri olan zgn bir elence biimi haline
geldi. S mrgeeilik l955'ten itibaren bu hikayecileri sistema
tik olarak tutuklamaya balad srada ne yapun ok iyi bi
liyordu.
Halkn bu yeni kahramanlk arklaryla bulumas yeni bir
coku kazandrr, unutulmu kas gerilimlerini uyandrr ve
hayalgcn gelitirir. Hikayed ne zaman yeni bir blm an
latsa, halka gerek bir arm sunar. Yeni bir insan tipinin
varl halka gsterilir. imdiki zaman artk kendi iine d
nk deildir, her yne kanalize edilmitir. Hikfyeci hayalg
cnn dizginlerini bir kez daha elinden brakr, bulular ya
par ve yaratc haline gelir. Hatta byle bir dntme hazr
olmayan karakterler, kaaklar, serseriler gibi az ok toplum
d kiiler bile yeniden kefedilir ve rehabilile edilir. Bir s
mrgede hayalgcnn ve arktarla halk masallarnn yara
tclnn ortaya kna ok dikkat etmek gerekir. Hikayeci
deneme yanlnayla halkn beklentilerine karlk verir ve ye-
ni modeller, ulusal modeller aramaya koyulur; bu modeller
ona aitmi gibi grnse de asimda dinleyicileri n desteiyle or
taya kar. Komedi ve farslar yok olur ya da ekiciliini kay
beder. Tiyatro ise ank yalnzca aydnn huzursuz ve ac e
ken bilincine ait deildir. Umutsuzluk ve ayaklanma karakte
rini yitiren liyatro halkn gnlk ii olur, hazr ya da hazrlan
makta olan bir eylemin paras olur.
El sanatlar alannda phulam, taiam biimler esnek
leir. rnein ayn belirli yz ve durutan binlereesi yaplan
aa iiligi eitlenneye haslar. lfades iz ya da as gergin
masklar ortaya kar, kollar bir eyleme koyuluyormu gibi
yukar doru kalkmsur. lki, ya da be figr ieren kompo
zisyonlar belirir. Saylar gibi byyen amatr ya da ele
tirmenler geleneksel okullar yaratc almaya tevik eder.
Kltrel yaamdaki bu yeni canllk ou zaman fark edilmez.
Ama ulusal mcadeleye katks yaamsal nemdedir. Figr ve
yzlere can veren, yarat temas olarak ayn heyket kaldesine
otunulmu bir grubu seen sanat rgtl hareketi esinler.
Uyannakla olan ulusal bilincin seramik ve mlekilik
alanlarnda da az ok benzer etkisi oldu. ekilcilik bir kenara
brakld. Tesler, kpler ve tepsiler nce biraz, sonra hayli
radikal bir biimde yeniden ekillendirildi. Eskiden ancak
birka tane olan ve geleneksel uyum kurallarna uygunluk
gsteren renkler, devrimci kabarn etkilerini yanstarak hep
birden geri dnd. Belirli kltrel koullarda tamamen yasak
lanm olan baz maviler ve sanlar aruk rahatsz etmeden or
taya kyor. Ayn ekilde, sosyologlara gre baz kat kurall
blgelerde tipik olarak grilen insan yznn temsili tabusu
da birdenbire }ok olur. Metropol antropologlar ve uzmanlar
236 \ criililn!in lnctlrlcrr
bu degiimleri hemen fark eder. Kodlara baglanm sanatsal
sluba ve smrge sistemine uyumlu gelien kltre gnder
me yaparak bunlarn tm mahkm edilir. Smrgeci uz
manlar bu yeni biimleri tanmaz ve yerli geleneklerinin im
dadma koar. Yerli slubunun savunucusu haline gelen, s
mrgeciler olur. Bir smrge gerekligini tam iermedii iin
hamlamaya deer ve zel nem kazanan bir rnek verelim:
beyaz caz tutkunlarnn bebop gibi yeni llsluplarn tkinci
Dnya Sava'ndan sonra ortaya kmasna verdikleri tepki.
Smrgecilere gre caz be bardak viski imi, kendi anssz
lna ve beyazlarn rkhgma alayan yal bir "Zencinin k
nk, uruarsz zlemiydi. Kendisini anlar anlamaz, tm dnya
y farkl bir ekilde grmeye balar balamaz, umut g
rp rk dnyay geri ekilmeye zorlar zorlamaz, borusunu
cannn istedii gibi alacak, buulu sesi yksek ve berrak
kacaktr. Caz tarzlan yalnzca ekonomik rekabetin sonucu
deildir. ABD'de Gney'in yava da olsa kanlmaz yenilgisi
nin sonularndan biridir. Yaklak elli yl iinde yoksul ve
zavall bir "Zencinnin hkrklarla at yakt caz tirnn,
belirli bir zencicilik biiminin ve belirli bir iliki trnn bu
donuk imgesine inanan beyazlatea savunulacan dnmek
hi de gerekd olmaz.
Dans, ark ve geleneksel tren alanlarn incelediimizde
de ayn dnmleri, ayn ilerlemeyi ve ayn sabrszh bulu
ruz. Dikkatli bir gzlemci, siyasal ya da silahl mcadeleden
ok nce bu sanatlarda yeni canhlgn nabz aularn ve yak
laan atmay hissedebilir. Allmadk ifade biimleri, artk
agn gcyle degil, yaklaan atmay aklda tutarak bir ara
ya getirme ve seferber etme gcyle donanm zgn temalar
grhr. Her ey halkn saduyusunu uyandrmak ve ataleti
fmntz tOnon 237
ya da yenilgiyi devre d brakmak ve reddetmek iin birlik
te altr. El sanatlan, dans, mzik, yazn ve szl anlatma
yeni bir anlam ve din.mizm kauldgndan, smrge insan al
gsn yeniden kurar. Dnya artk lanetli grnmez. Kanl
maz anma iin gerekli koullar olgu ulamtr.
Kltr alannda ye.ni bir enerjinin ortaya kma tank ol
mutuk. Bu enerjinin, bu yeni biimlerin ulusal bilincin ol
gunlamasyla balanuh olduunu ve imdi de giderek daha
da nesnelletiini ve kurumsaliatn grmtlk. Ne paha
sna olursa olsun ulusal bir varolu geregi bu yzdendir.
Ayrca pek savunulamayacak ortak yanllardan biri de,
klltrel bululara girimek ve yerli kltrnn deerini s
mlrgc tahakkm balarma yerletirmeklir. Paradoksal gibi
grlnen bir nermeye varmamzn nedeni budur: Smrge
bir lkede en temel, en kaba ve eitlilikten en yoksun haliy
le milliyetilik, ulusal klltrl savunmann en etkili ve g lU
aracdr. Bir kUltr ncelikle bir ulusun ifadesidir; tercihleri
nin, tablannn ve modellerinin ifadesidir. teki tabu, deer
ve modeller toplumun her aamasnda oluur. Ulusal kltr
btn bu dl'gerlerin toplam, bir btn olarak wplumun ve
onun oul katmanlarnn iinde ve dndaki gerilimlerin so
nucudur. Sniirge koullarnda, ulusun v., devletin destein
den yoksun kalan kltr rok olur ve lr. Clusal kurtulu ve
devielin yeniden yaratlmas, kltrn varl iin gerekli n
koullardr.
Ulus. kltlrn takmhnn, srekli kendisini yenilemesi
nin ve olgunlamasnn sadece nkoulu deildir. Bir gerekli
liktir de. Birinc;,i, kltrlin nndeki engelleri kaldran ve
yaratclk kaplarn aan, ulus olma mcadelesidir. Daha
sonra kltrn ifade koullarn ve erevesini saglayacak
olan da ulustur. Ulus, kltre gvenilirlik, geerlilik, dina
mizm ve yaratclk verebilecek tek g olan o vazgeilmez
koullar saglar. Ayn ekilde bu ktdtrn baka kltrlere
alnasm ve onlar etkilemesini ve iine szmasn saglayacak
olan da, ulusal karakterdir. Var olmayan bir kltrn gerek
lik zerinde etki yaratmas, hana onu etkileyebilmesi bekle
nemez. Dolaysyla ulusun yeniden inas, szeUgn en biyo
lojik anlamyla ulusal kltre can vermelidir.
Bylece eski kltr katnanlar arasndaki giderek nemi
anan atlaklar grm olduk ve ulusal kurtulu iin belirle
yici savan arifesinde yeni anlatm biimleri ile hayalgc
nn kanatlann kavradk.
Geriye nemli bir soru kalyor: Mcadeleyle, siyasal ya da
silahl atmayla kltr arasnda nasl bir iliki vardr? at
ma srasnda kltr askya m alnr? Ulusal mcadele bir kl
trn ifadesi midir? Khr iin a posteriori* yararl olsa da
kurtulu savann kendi iinde kltrn in kar oldugu sonu
cuna varmal myz? Diger bir deyile, kurtulu mlicadelesi
kltrel bir olgu mudur?
Smrge halkn ulusun egemenligini tesis etmek iin kal
ktg bilinli ve rgltl mcadelenin var olan en byk kl
tr almm oluturduguna inanyoruz. Kltre daha sonra
geerlilik ve enerji veren, tek bana mcadelenin baars de-
Ardndan gelen; gzlenen olgulardan yola karak genel sonulara varan.
(.n.)
ildir; kltr mcadele srasnda k uykusona yaunaz. Gn
cel mcadelenin geliimi ve i ilerleyii, kltrn yndebile
cei ok sayda yol aar ve st kapal yeni olaslklar gste
rir. Kurtulu mcadelesi ulusal kltre eski deer ve biimle
rini geri vermez. nsanlar arasndaki ilikileri temelden yeni
den kurmay amalayan bu mcadele, halk kltrnn ne bi
imini ne de ieriini etkiler. Mcadeleden sonra yalnzca s
mrgecilik deil smrge insan d yok olur.
Bu yeni insanlk, kendisi ve bakalar iin kanlmaz olarak
yfni bir hmanizna tanmlar. Mcadelenin ama ve yntem
leri bu yeni hmanizmann habercisidir. Toplumun her dze
yini harekete geiren, halkn niyet ve beklentilerini ifade eden
ve yalnzca halkn destegine dayanmaktan korknayan bir m
cadele istisnasz zafere ular. Bu tr bir mcadelenin deeri,
kltrel geliim ve yenilikler iin gerekli azami koullan sa
lamasdr. Ulusal zgrlk bu koullarda yaratldktan sonra,
baz yeni bamsz olmu lkelerde grlen etrefl kltrel
kararszlk diye bir ey sz konusu olamaz, Unk ulusun do
u ve ileyi tarz kltr zerinde temel bir etki salar. Hal
kn uyumlu eyleminden doan ve halkn gerek isteklerini ci
simletiren devleti dntrebilen bir ulus, kendi varoluu
iin istisnai lde yaratc anlatnlar zerinde varolur.
Kendi lkesinin kltr konusunda kayg duyan, bu kl
tre evrensel bir boyut kazandrmak isteyen smrge insan,
bu amaca ulamak iin gvenini yalnzca bamszln ka
nlmaz olduu ve otomatik olarak halkn bilincine kaznd
ilkesine dayandrmaktan kannaldr. Ama olarak ulusal
kunulu bir eydir, mcadelenin yntemleri ve halk bileen
leri baka bir ey. Inanyoruz ki, kltrn gelecei ve bir ulu
sal kltrn zenginlii, zgrlk mcadelesine esin kayna
olan deerlere dayanr.
imdi baz ikiyzlleri deifre etme zaman geldi. Bazlar
diyor ki, insanlk milliyeti iddialar aamasm oktan geti,
daha byk siyasal birlikler kurma zaman geldi, dolaysyla
eski moda milliyetiler hatalarn dzeltmeliler. Biz inanyo
ruz ki, tam tersine, ok ciddi sonubr olabilen hatalar ulusal
aamay atlama arzusundan kaynaklanr. Kltr ulusal bilin
cin iraJ.esiyse, ele aldgnuz durumda ulusal bilincin kltrn
en yksek biimi olduunu sylemekte bir an bile tereddt
etmem.
z larkndalk iletiime kapy kapamak deildir. Tam ter
sine, felsefe bize iletiimin tck bana bilincin gvencesi oldu
unu retir. Milliyeti olmayan ulusal bilin bize uluslarara
s bir boyut kazandrabilir. Ulusal bilin ve ulusal kltr so
runu Afrika'da zel bir boyut kazanr. Afrika'da ulusal bilin
cin douunun Afrika bilincinin douuyla tamamen kout
balants vardr. Afrikaltiarn ulusal kltire kar sorumlu
luklan ayn zamanda "Zenci-Afrikah" kltrne kar da so
runluluklandr. Bu ortak sorumluluk metafzik bir ilkeye de
gil, smrgeciliin hala tutunmaya alt bir Afrika'da her
bamsz devletin kuatlm, knlgan ve srekli tehlike iin
de olan bir ulus oldugunu anlatan basit kuraln farknda
olunmasna dayanr.
nsan davranlanyla deerlendiriliyorsa, o zaman bugOn
Afrikal aydnlara den en acil grevin kendi ulusunu ina
etmek oldugunu syleyebilirim. Bu ina doru olursa, yani
halkn ak iradesini ifade ederse, Afrika halklannn huzur
suzingunu yanstrsa, o zaman kanlmaz olarak evrensel de
erlerin kefedilmesine ve ilerletilmesine yol aacakt1r. Ulusal
kurtulu, dier uluslardan uzaklatrmak bir yana, ulusu tarih
sahnesine karr. Uluslararas bilin ulusal bilincin tam iin-
tranli bnm 24\
de byr ve geliir. Bu iki yanh gelime aslnda btn kltr
lerin benzersiz odak noktasdr.
Ikinci Siyah Sanat ve
Yazarlar Kongrtsi'nde verilen teblig
(Roma, 1 959)
s
Smrge Sava ve Zi hi nsel Bozukluklar
Ama sava devam ediyor. Smlrge saldrsnn halkmzda
at saysz ve bazen onulmaz yaralar daha yllarca sanyar
olacaz.
Bugn insanln hakl kurtulu mcadelesine kar sava
an emperyalizm, oraya buraya rme tohumlan ekiyor;
bunlar acmaszca topraklarmzdan ve zihinlerimizden s
kp atmalyz.
Bu blmde Cezayir halknn verdii ulusat kurtulu sava
ndan kaynaklanan zihinsel rahatszlklar sorununu ele ala
cagz,
Belki de okur bu psikiyatrik nodar byle bir kitapta yersiz
ve zamansz bulacak, ama bu konuda yapabileceim iz bir ey
yok.
Bu savata ortaya kan psikiyatrik olgu, davran ve d
nce bozukluklanmn, "pasifikasyon" iini yrtenieric "pa
sifletirilmi" insanlar arasmda nemli lde grlyor ol
mas bize bal bir durum deildir. Dorusu u ki, smrge-
cilil' z gerei psikiyatri hastaneleri iin uygun ortam zaten
yaratyor. 1 954'ten beri eitli bilimsel aratrnalarda Fransz
ve uluslararas psikiyatristlerin dil<katini, bir smrge insan
n "iyiletirme"nin, dier bir deyile, onu smrge tipi bir
toplumsal ortama tmyle uydurmann glgne ekmek
istiyoruz.
tekinin sistematik in kar ve tekini her tr insani zellik
ten yoksun brakmaya ynelik delice kararllk nedeniyle s
mrgecilik smrge insann kendisine srekli "Aslnda ben
kimim?" sorusunu sormaya zorlar.
Smrge insomyla smrgeci arasndaki bu iddetle ar
pmann yaratt savunma durumu, smrge insannn kii
liini ortaya koyan bir yap oluturur. Bu "duyarhlg" anla
mak iin smrge rejiminde geirilen bir gn, smrge insa
nnda alan yaralarn bykln ve derinliini incelemeye
ve deerlendirmeye yeter. Bir smrge insannn yalnzca ta
hakkm edilen bir insan olmadn da hatrlamak gerekir.
Alman igali srasnda Franszlar insan olarak kald. Fransz
igali srasnda Alnanlar da insan olarak kald. Cezayir'de yal
nzca tahakkm yoktu, tam tanuna topraktan baka bir eyi
igal etmeme karar da vard. Cezayirliler, pceli kadnlar,
palniyeler ve develer Fransz varlnn manzarasn, doal
arkaplann oluturur.
Kkten isyanc Doa aslnda smrgelerde ahlar, sivrisi
nekler, yerliler ve hastahklarla eanlamhdr. Smrgecilik an
cak bu ehlilememi Doa'y denetim altna alnca baarl ol
mutur. allarn arasndan demiryolu geirmek, bataklkla
rn kurutulmas ve yerli nfusun siyasal ve ekonomik varhg
n grmezden gelmek aslnda tek ve ayn eydir.
Smrgecilie silahl mcadeleyle meydan oknnadn
da, zararl gdler toplam belirli bir eii atnda, smrge
insannn savunma mekanizmas ker ve ogu psikiyatrik
kurumlara der. Bu muzaffer smrgecilik dneminin sakin
ortamndaki srekli ve han n saylr zihinsel semptomlar bas
knn dolaysz sonulardr.
Bugn Cezayir halknn son yedi yldr kran krana verdi
gi ulusal kurtulu sava, zihinsel bozukluklar iin elverili
bir zemin haline gelmitir.1 Bu blme, zellikle anlaml bul
duumuz ve tarafmzdan tedavi edilmi Cezayirli ve Fransz
hasta vakalarn ekledik. Buradaki yaklammzm bilimsel ol
madn ve semiyolojik, nosolojik ya da terepotik tartma
lardan kanacagmz ekleremize gerek yok. Kullanlan bir
ka teknik terim yalnzca bavuru noktalar olarak kullanl
mur. Ama iki konuda srar ediyoruz:
Klinik psikiyatri, genel bir kural olarak, hastalarmzn gs
terdii farkl bozukluklar "reaksiyoner psikoz" bal altn
da snflar. Bunu yaparken de bozukluun telikiedii duruma
ncelik verilir. Ama baz vakalarda hastann psikolojik,
duy
gusal, biyolojik tarihinin rol ile, bulunduu ortamn oynad
rolden sz edilir. Inanyoruz ki burada seilen vakalarda te-
l - L'an V de l rfvo!uion algel'icme (Cezayir Devriminin Beinci Y h) adl ki
tnbn ilk iki basksna yaynlanman unsde, bunun ortaya kard psi
kosomatil' sonulanyla kolektif ve karlksz bir kym iinde bogulan m
bir Cczayirli kuag:nn Fransa'nn Cezayir'deki insan nirs olacan zaten
belirtmitik. Cezayir'de ikenceyi knayan Franszlar sUrekli ularak tmyle
Fransz bal1 asn benimserler. Bu bir knama dcgil, yalnzca bir eyit: Bu
gunkU ikenceellerle potansiyel ikencecilerin vicdlarn konrak ve
Fransz genligini ahlaki okusen korumak istiyorlar_ Biz ise byle bir yak
lam yalnzc. oaykyahilirz. Buraya alnan baz gzlemler. zellikle de A
serisinin 4 ,.e 5 no'lu vakalar, ne yazk ki Fransz demokratlarn bu saplan
l korkusunu gsterip dorulamakta. Her halukarda bizim amacmz, bck
lrncbileccgi gibi her tUr ikencenin ikence grenin kiiliini derinden bo
zaragn gostcrmektir.
246 yervil/_o\nllr l.onclilcri
tikleylci etken, asl olarak kanl, acmasz onam, insanlk d
uygulamalarn yaygnh ve insanlarn tam bir ykma tank
olmalarnn yol at kalc izlenimdir.
A serisindeki 2 nolu vaka tipik bir reaksiyoner psikozdur,
ama B serisindeki l , 2, 3, 4 ve 5 nolu vakalar, tetikleyici etke
ni tam olarak anlayamasak da, ok daha belirsiz bir nedeni
dndryor. Burada sava var; bu, dnyay temelinden sar
san ve bozan, aslnda tetikleyici olan, ounlukla tam bir soy
krm zelliine brnen smrge savadr. Resmi terimi
ku!lanrsak, ama smrge savann genel ve zel koullarna
zel bir vurgu yaparsak, bunlar ksa sreli reaksiyoner psi
kozlardr. lki byk dnya savandan sonra sivil mheciler
ve bomba kurbanlarnn yan sra savaa kaulan askerlerin zi
hinsel patolojisi uzerine de ok sayda yayn kt. Burada be
lirtilen baz psikiyatrik tablolarn daha nce rastlanmadk g
rinm, bu smrge savann neden olduu patolojide bile
yeni olduunu hala gerekiyorsa dorular.
Bu reaksiyoner bozukluklarn grece zararszhg ve sekon
der psikotikleme vakalarnn, yani kiiliin tamamen altst
oldou vakalarn da elbette ele alnabilecei, ama bunlarn
yalnzca istisna olduu eklindeki yerleik nosyon ise bizce
pek dikkate alnnanaktadr. Biz, tam tersine, bu patolojik s
relerin kural olarak ounlukla habis oldugu griindeyiz.
Bunlar aylarca sren, benlie tm gcyle saldran ve hemen
her zaman geriye neredeyse plak gzle grlebilecek bir za
yflk brakan rahatszlklardr. Var olan bt(n kantiara gre
bu tr hastalarn gelecei ipotek altndadr. Bu gr aydn
latmak iin bir rnek verelim.
Birka yldr bamsz olan bir Afrika lkesinde direnie
katlm bir yurtsever ve eski direni savasn tedavi etme
olana bulmutuk. Otuz yalarndaki bu adam bize t ve
frnv 1'"""" 247
yardm talebiyle geldi. Her yln belirli bir gnnde uzun s
reli uykusuzluk, panik atak ve imihar saplants yayordu. O
belirli gn, bir yere bomba koymas emrinin verildii gnd.
Saldnda on kii lmt.
2
Bir an bile yapt eylemi reddenneyi dnmeyen bu mili
tan, ulusal bamszlk iin demek zorunda olduu bedeli
tam olarak kavramt. Bu tr snr (border/ine) vakalar dev
rimci ereve iinde sorumluluk sorusunu ortaya koyar.
Buraya alman gzlemler 1954-59 aras dnemi kapsar. Ba
z hastalar Cezayir'de ya hastanelerde ya da zel muayeneha
nelerde tedavi edildi. Dierleri Ulusal Kurtulu Ordusu'nun
salk birimlerinden tedavi grd.
2- Semptomlarn ortaya k koullar birka nedenden ilgintir. U lkesi b
gmszlgm kavutuktan birka ay sonra hasta eski smrged lkeden kii
lerle tanklk kurdu. Arkada oldular. Bu erkek ve kadnlar yeni kazanlan
bamszla memnun olmular ve ulusal kurtulu mcadelesindeki yurtse
verlerin cesaretine tereddt etmeden sayg duymulard. O zaman militan
bir tr verigo (Genel anlamda ba dnmesi ve hareket duygusunun yiril
nesi -.n.) yaad. Koyduu bmbnn kurbnlan arasncia yeni arkdalar
na benzer kiiler olup olmadn sordu kendine. Bombalanan care'nin nl
rklarn mekan olduu doruydu, ama yoldan geen bii de ieriye girp
bir iki alabilirdi. O gunden itibaren hasta gemi olaylar dnmekten ka
n maya al. Ama paradoksaldr. o belirli tarihten birka gn nce ilk
senptomlar patlak verdi. O zamandan beri de surekli kendilerini gsterr ol
dular.
Diger bir deyile, eylemlerimiz peimizi asla braknaz. Bt eylemlerin due
leii. uygulan ve gudlcnimleri a poseriori kkten dnm olabilir. Bu
hi de tarihin ve ok saydaki belirleniminin en ufak tuag degildir. Ama
venigodan kaabilir miy? Vertigonun her yaamt yakalamadgn kim id
dia etmeye kalkabilir?
A Serisi
Burada be vaka var. Bunlar agr reaksiyoner bozukluklarn
ok ak semptomlarn gsteren Cezayirli ya da Avrupallar
dr.
I .Vaka.
Karsna tecavz edilmesinden sonra bir Cezayiriicle grlen
iktidarszlk
B . . . yirmi alt yanda bir erkek. Bize uykusuzluk ve srekli
migren ikayetiyle FLN'nin Salk Bli.\mli tarafndan gnde
rildi. Eski bir taksi srcs olan B . . . on sekiz yandan beri
milliyeti partilerde nilitand. l955'te FLN yesi oldu. Tabi
siyle defalarca siyasi brorler ya da siyasi liderleri tant.
Snrgeci bask ok arttnda FLN sava ehirlere tama
karar ald. Bylece B . . . , komandolar eylem yerine yakn yer
lere tama ve ounlukla dnte gtrmek zere bekleme
grevini stlendi.
Ama bir gn ehrin Avrupal ksmnda hayli byk bir ko
mando basknndnn c-onra blge giri ka kapatlnca B . .
raksisini brakmak. komandolar da dalmak zorunda kald.
D;man aramasndan kanay baaran B. .
bir arkadann
evine smd. Birka gn sonra da evine dnemeden stleri
nin emriyle en yakndaki direnii grubuna katlarak yeralt
na geti.
Birka ay einden ve yirmi aylk kzndan hi haber alama
d. Ama polisin kentte haftalarca onu aradn renmiti.
Direniilerio yanmda iki yl geirdikten sonra karsndan
onu unutmasn isteyen bir mesaj ald. Kansnn namusu le
kelenmiti. B . . . geri dnp onunla yaamay ank dnme-
r,.,.u Enm 249
meliydi. Ar kayglanan B . . . komutanndan gizlice eve git
mek iin izin istedi. lstegi reddcdi\d, ama bir FLN yesinin
B . . . 'nin kars ve ailesiyle iliki kurmas iin giriimde bulu
nuldu.
lki hafta sonra B . . . 'nin birim komutanna ayrml bir rapor
geldi.
Terketii taksisi (iinde iki makineli tfek arjryle bir
likte) bulunduktan hemen sonra bir grup Fransz asker ve po
lisi B . . .'nin evine gitmiti. B . . . 'nin evde olmadn grnce
karsn almlar ve bir hafta kadar gzaltnda tutmulard1.
Kadn kocasnn arkadalar konusunda sorguya ekildi ve
iki gn boyunca feci ekilde dayak yedi. cnc gn bir
Fransz asker (kadn onun subay olup olmadn bilmiyor
du) dierlerini odadan karp ona tecavz etti. Ksa bir sre
sonra ikinci bir asker, bu kez odadakileri danya karmadan
tecavz etti ve "Bir daha orospu ocuu kocan grme imka
n bulursan sana yaptklanmz sylemeyi unutma," dedi. Ka
dn bir hafta daha baka sorgudan gemeden orada kald. Da
ha sonra mevcudu olarak eve getirildi. Olay annesine anlat
t zaman, annesi her eyi B . . . 'ye sylemesi gerektii konu
sunda onu ikna etti. Bu yzden kocasyla ilk temas olanan
yakalar yakalamaz kadn onuruna srlen lekeyi itiraf eni.
tik ol; getikten sonra B ... yaamnn her dakikasn dava
ya adayarak kendisini toplad. Aylar boyu tecavz edilen ya
da ikence gren Cezayirli kadnlar hakknda raporlar topla
d; bu kadnlarn kocalanyla grme olana buldu ve kiisel
ansszl, incinmi erkek onuru ikinci plana geti.
I 958'de B . . . 'ye bir yurtd grevi verildi. Tam birliine ye
niden dnecei srada uykusuzluk ve allmadk unutkanlk
lar yoldalarn ve stlerini endie\endirdi. Dn ertelendi
ve tbbi muayeneden gemesi gerektii karanna varld.
250 ycrlznUn l.nclolcr
B . . . 'yi o zaman grdk. lik izlenimimiz iyiydi. Canl bir yz,
belki biraz fazla canl. Gl biraz abartl, cokusu yzey
seldL "Ben iyiyim ... iyiyim. Kendimi imdi daha iyi hissediyo
rum. Bana vitamin, biraz itah urubu verin, sonra brakn gi
deyim." Anlalan derinlerde bir anksiyete vard. Hemen has
taneye yatrld.
tkinci gnden itibaren iyimserlik perdesi yok oldu. Kar
mzda melankolik depresyon yaayan, yataa mahkUm bir
anoreksik vard. Her tr siyasi tarnmada kayar ve ulusal
mcadeleyle ilgili her eye dikkate deSer bir ilgisizlik gsteri
yordu. Kurtulu savayla ilgili haberleri dinlemekten ka
yordu. Sonniarn belirlemek ok zahmetli oldu, ama birka
gn sonra hikayesini yeniden kurmay baardk
Yurtdndaki grevi srasnda B . . . cinsel iliki kurmay de
nem i ama baarsz olmutu. Bunun yorgunluga bal oldu
unu, kt beslenmenin ve ar yrylerin normal bir so
nucu olduunu dnerek iki hafta sonra yeniden denedi ve
gene baarsz oldu. Bir arkada ona Bl 2 vitamini almasn
syledi. Vitamini hap eklinde ald. Bir giriim daha, gene ba
arszlk. Ayrca ilikiden birka saniye nce kk kznn
resmini ynmak iin iinde kar konulmaz bir istek duyuyor
du. Byle sembolik bir balant, bilinaltnda ensest gdler
olasln dndrebilir. Ama birka grme ve hastann
kk bir kedinin dayanlmaz kokularla hzla rdgn
grd bir riya bizi baka bir yola yneltti. Bir gn kk
kzndan sz ederken, "Bu kz," dedi, onda da rmi bir
eyler var." Bu andan itibaren uykusuzlugu daha da artt ve
yksek dozda nreleptik verilmesine karn hayli kaygland
nc buldugumuz bir anksiyete gsterdi. Sonra bizimle ilk kez
kars hakknda konutu. Glerek, "Franszlarn tadna bak
t," dedi. Ite o an tm hikayeyi birletirebildik. Olaylarn do-
r'"" rannn zs
kusu nedeti. Bize ne zaman cinsel ilikiyi denese kansn d
ndn syledi. Itiraflar bize ok nemli grnd.
"Bu kzla evlendim, oysa kuzenime <ktm. Ama kuzeni
min ailesi kzlarn baka biriyle evlendirdi. Bu yzden ailemin
bana bulduu ilk kz kabul ettim. Karm iyiydi, ama onu sev
miyordum. Kendime hep yle derdim: 'Henz gensin ... biraz
bekle, dogru kz bulunca boanr ve mutlu bir evlilik yapar
sm.' Yani kanma ok bal deildim. Savala birlikte daha da
uzaklatm. Sonunda yle bir hale geldi ki, eve gelir, yemekle
rimi yer ve neredeyse onunla hi konumadan uyurdum.
"Direniilerin arasnda karmn Franszlarn tecavzne
uradn renince, nce orospu ocuklarna rke duydum.
Sonra, "Oh iyi, fazla zarar vermemiler, ldUrmemiler. Haya
tna yeni batan balayabilir,' dedim. Birka hafta sonra beni
aradllar iin ona tecavz ettikleri kafana dank etti. Konu
mad iin cezalandrmak amacyla ona tecavz etmilerdi.
En azndan bir militann adn verebilirdi, bylece o kiiden
yola karak tm ebekeyi bulur ve ortadan kaldrabilir, hatta
belki beni de yakalayabilirlerdi. Dolaysyh bu basit bir teca
viz olay deildi, dovvar'larda sk sk grdklerime benzer,
aylakhktan ya da sadiste nedenlerle yaplm bir ey degildi;
kocasn ele vermekteuse her eye katlanmaya hazr inat bir
kadna yaplan tecavzd. Ve o koca da bendim. Bu kadn ha
ya tm kurtarm rgt korumutu. Onurunun lekelenmesi
nin nedeni bedim. Gene de bana, 'Senin iin katlandklarma
bak,' demiyordu. Tam tersine 'Beni unut, yeni bir hayata ba
la, nk onurum lekelendi,' diyordu.
"O zaman savatan sonra karma geri dnme kararn ver
dim; gzle'rinin nnde m.larna geilen kanlarnn gzyala
rn silen kyller grmtm. Bu beni ok sarst; itiraf etme
liyim ki, bata bu tav anlayamadm. Ama sivillere durumu
aklamak iin bu tr olaylam sk sk mdahale etmemiz ge
rekiyordu. Fransz askerlerinin tecavz ettigi ve hamile kalan
kzlara evlilik teklifinde bulunan siviller grdm. Btn bun
lar karm yeniden dnmeme yol at.
"Bylece ona geri dnmeye karar verdim, ama onu grd
grde nasl tepki verecegimi hala bilmiyorum. Kznn res
mine bakarken, ou zaman sanki kannla ilgili her ey r
m gibi, kznn da lekelendiini dnyordum. Ona i
kence yapm olsalar, btn dilerini dkm olsalar ya da
kolunu krsalar bu kadar aldrmazdm. Ana hu ey, byle bir
eyi nasl atlatabilirim? Neden her eyi bana anlatmas gereki
yordu ki?"
Sonra bana "cinsel baarszlnn" endielerinden kay-
naklanp kaynaklanmadn sordu.
Ben yant verdim: "ok mmkn.
Sonra yataa ourdu.
"Senin bana gelmi olsayd ne yapardn?"
"Bilmiyorum . . . "
"Karna dner miydin?"
"Sanrm dnerdim ...
"Ah, bak ite ... sen de pek emin deilsin."
Ban ellerinin arasna ald ve birka saniye sonra da oda
dan ku.
O gnden sonra yava yava siyasi tartmalan dinlemeyi
kabul etti, migren ve anoreksiya nemli lde azald.
Iki hafta sonra birliine geri dnerken bana yle dedi:
"Bamszl kazannca kanma geri dneceim. Ilikimiz y
rmezse gelip seni Cezayir'de grrm."
fmn!1 f.onun 253
2. Vaka.
Katliamdan sa kurtulan bir kiide grlen rastele ldrme
gds
S . . otuz yedi yanda bir fellah. Constantine yaknlanndaki
bir dovvar'da yayor. Politikaya hi karmam. Sava bala
dktan sonra yaad blgede Cezayir gleriyle Fransz or
dusu arasnda iddetli arpmalar olmu. Dolaysyla S . .
lmler ve yaralanan insanlar grm. Ama her eyin dmda
kalmaya devam etmi. Nfusun genelinin yapt gibi o k
yn halk da oradan geen Cezayirli savatiara yardm eder
mi. Ama bir gn, l958'in banda dovvar'dan uzakta olmayan
bir yerde lmcl bir pusu kurulmu. Dman gleri ope
rasyon balatarak tek bir asker bulunmayan ky kuatm
lar. Btn kylleri toplayp sorguya ekmiler. Kimse ko
numam. Birka saat sonra bir Fransz subay helikopterle
gelerek, "Bu dovvar iin fazla yaygara koparld. Yerle bir
edin, d: mi. Askerler evleri atee verneye balamlar. Biraz
yiyecek ya da giysi almak isteyen kadnlar dipik darbeleriyle
uzaklaunlm. Baz kyller genel karklklan yararlanarak
kamlar. Subay kalan erkeklerin bir araya toplanmasn ve
yaknlardaki vadi ye getirilmesini emretmi. Katliam orada ya
plm. Yirmi dokuz kii yakn mesafeden atele ldrlm.
S . . . sa uyluundan ve sol kolundan iki mermi yemi, kola
sapianan mermi kol kemiini krm.
S . . . baylm ve kendine gelince kendisini bir grup ALN
(Ulusal Kurtulu Ordusu) direniisi arasnda bulmu. Salk
Servisi tarafndan tedavi edilmi ve hareket edebilecek hale
gelir gelmez tahliye edilmi. Yolda davranlan giderek daha
da anormallemi ve ona elik edenleri srekli endielendir
mi. Sivil olmasna karn silah istemi ve kimsenin arkasn
da yrmesine izin vermemi. nnde insan olmasn da red-
254 )Cryill,iinfm lanetlileri
detmi. Bir gece bir askerin silahn alm ve uyuyan askerle
re beceriksizce ate etmeye alm. Biraz kaba biimde sila
h elinden alnm. Bundan sonra elleri balanm. Merkez'e
gelii bu ekilde oldu.
Bize l olmadn ve digerlerine iyi bir oyun oynadn
aniatmakla balad. Kalkt ldrme giriiminin hikayesini
yava yava birletirmeyi baardk S . . . gergin deildi, ama id
detli ruh hali deiiklikleri gsteriyordu ve barlarla ar
heyecanlyd. Bir ey krp dkmedi, ama bitmek bilmeyen ko
numasyla herkesi bitkin drd. Tm servis onun dile ge
tirdii "herkesi ldrme" niyetine kar srekli teyakkuz ha
lindeydi. Hastanede kald . r;. iinde yaklak sekiz hastaya
uyduruk silahlarla saldrd. Hemirelerle doktorlar da onun
gazabmdan kurtulamad. Hemen her zaman ortaya kmaya
hazr genel bir saldrganln karakterize ettii latam epilepsi
vakalanndan birine tank olup olmadmz bile merak ettik.
Narkoterapiye baladk. nc gnden itibaren gnlk
konsltasyonlar patolojik srecin dinamiklerini daha iyi an
lamamz salad. Hastann kafa karkl giderek hafiOedi.
Aada sylediklerinden baz alntlar bulacaksnz:
"Allah benimledir . . . ama lenlerin yannda olmu olamaz . .
acayip anshydm . . . hayatta lmemek iin ldreceksin . . . bu
i hakknda hibir ey bilmediimi dnnce ... aramzda
Franszlar var: Arap klna girmiler. Hepsinin ldrlmesi
gerek. . . bana bir makineli verin. Btn bu szde Cezayirliler
aslnda Fransz ... ve beni rahat brakmayacaklar. Ne zaman
uyumak istesem odama geliyorlar. Ama artk neyin peinde
olduklarn biliyorum. Herkes beni ldrmek istiyor. Ama
kendimi savunacam. Hepsini ldreceim, her birini. Hep
sinin grtlan keseceim, seninkini de. Siz hepiniz beni l
drmek istiyorsunuz, ama baka yollar bulmanz gerekecek.
Sizi ldrmek beni hi mi hi etkilemez. Siz bykler ve k
kler, kadnlar, ocuklar, kpekler, kular, eekler ... kimse
kurtulamayacak O zaman huzur iinde uyuyabi\irim."
Btn bunlar kesik kesik anlatt; hastann tavr dmanca,
kmser ve mesafeliydi.
hafta sonra ajite hali yok oldu, ama yalnz kalma eili
mi ve iletiim kurma isteksizlii nedeniyle rahatszlnn ok
daha ciddi bir gelime iinde olmasndan korktu k. Ama bir ay
sonra zrl durumuna uygun bir i renmek iin dar
kmak istedi. Sonra FLN'nin Sosyal Servisi'ne gnderildi.
Onu alt ay sonra grdk, iyiye gidiyordu.
3. Vaka.
Geici psikotik bir dnem srasnda hir kadn ldrdkten
sonra ruh haline uygun psikotik 7. elliklere sahip majr dep
resif bozukluk
D . . eski bir renci, ALN savas, on dokuz yanda. Mer
keze geldiinde hastalnn zerinden birka ay gemiti.
Semptomlar karakteristikti: derin depresyon, elleri srekli
nemli, dudaktan kuru. Derin derin i ekiyordu. Agr uyku
suzluk, rahatszlk baladktan sonra iki intihar giriimi. Ko
numa srasnda iitsel halsinasyon. Bazen gzlerini yukan
da belirli bir noktaya birka saniye sabitliyor, bu arada yz
aydnlanyor, orada bir ey grd izlenimini veriyordu. Tu
tarsz dnceler. Psikiyatride bloklama olarak bilinir: Bir mi
mik ya da ifade balyor, sonra belirgin bir neden olmadan
birdenbire kesiliyor. Ama zellilde bir e ilgimiz i ekti: Has
ta kannn dkldnden, damarlannn boaittidndan ve
anormal kalp atlanndan sz ediyordu. Bize kanamay dur
durmamz ve hastaneye gelip "kann emme"lerine izin ver
mememiz iin yalvard. Baz zamanlar hi konuamacnda
256 ycr)ti/iiniiu hncliler
bizden kalem istiyordu. Yazd: "Sesimi kaybeuim, H.m haya
tm akp gidiyor." Bu kiiliksizleme grnts hastaln
ciddi bir aamaya ulatna inanmamza yol at.
Konumalarmz srasnda hasta birka kez gece olduun
da onu ldrmeye gelen bir kadndan sz etti. Daha nce tap
t annesinin ldn ve bu kayb atlatamadn (o anda
sesi kslm ve biraz gzya dkmt) bildiim iin, apraz
muayeneyi annelik imgesine yneluin. Onu rahatsz eden
kadn tarif etmesini istediim zaman, bu kadnn yabanc bi
r olmadn, onu ok iyi tandn ve onu ldrdn sy
ledi. Freud'un Yas ve Melarlwli'de tanmlad gibi annesinin
lmlinden sonra bilinalt sululuk kompleksiyle kar kar
ya olup olnadmz anlamaya altk. Hastaya onu bu ka
dar iyi tand ve ldrd iin bu bdn hakknda daha
ok ey anlatmasn syledik. Bylece aadaki hikayeyi bir
letirmeyi baardk
"Yeralt hareketine kanlmak iin rencilik yaptm kent
ten ayrldm. Birka ay sonra evden haber aldm. Annemin bir
Fransz askeri tarafndan infaz edildiini ve kz kardelerin
den ikisinin klaya gtlrldn rendim. Bugn bile ne
rede olduklann bilmiyorum. Annemin lm beni derinden
sarst. Birka yl nce babam ldtnden beri ailedeki tek er
kek bendim ve tek amacm annenle kz kdrdelerim iin yaa
m kolaylauracak bir eyler yapmak tt. Bir gn beyaz yerleim
cilere ait byk malikaneye gittim. Orada nl bir smrgeci
olan ynetici iki Cezayirli sivili ldrmt. Oraya vard
mzda gece olmutu. Ama adam evde deildi. Yalnzca kars
evdeydi. Kadn bizi grnce barnaya ve onu ldtrmememiz
iin yalvarmaya balad. 'Kocam iin geldiinizi biliyorum,'
dedi. 'Ama o burada deil... Ona defalarca politikayla ilgilen
memesini syledim.' Kocasn beklemeye karar verdik. Ama
ben srekli kadna bakyor ve annemi dnyordun. Kadn
iskem\ede oturuyordu, kafas baka yerlerdeymi gibiydi. Ne
den onu ldrmyorum diye dndm. Sonra kadn birden
bire ona bakttm fark eni. 'Ltfen ... beni ldrme ... ocukla
nn var,' diye bararak st me adad. Bir saniye sonra lm
t. Onu barota ldUrmtn. Komutanun elimden silah
ald ve gitmemi emretti. Birka gn sonra takm komutan be
ni sorguya ekti. Beni vuracaklarn dn.yordum ama hi
urourumda deildi) Sonra her yemekten sonra kusmaya ba
ladm, uykutarm da ktyd. Daha sonra bu kadn her gece
gelip kanm istedi. Ama ya annenin kan, o nerede?"
O akam, hasta yataa yatar yatmaz oJ.as gene de "kadn
lar tarafndan igal edildi." Btn kadnlar ayn kadmm kop
yasyd. Her birinin karnnda ak bir yara vard. Kansz, has
talk derecesinde solgun ve dehet verecek kadar zayfnlar.
Gen hastaya kence ettiler ve kendi kanlarn geri vermesi
ni istediler. O an akan suyun sesi oday doldurdu ve bu ses o
kadar yUkseldi ki grltyle akan bir elaleye dnit. Gen
hasta odasnn demesinin kanla -kendi kanyla- dolduu
nu grd. Bu arada kadnlarn rengi yava yava yerine geldi
ve yaralar kapanmaya balad. Hasta endieyle dolu ve ter
iinde u yand ve afaga kadar ajite hali gemedi.
Gen hasta u anda birka haftalk tedavi grm durumda
ve oneroid semptomlar (kabuslar) neredeyse tamamen yok ol
du. Ne var ki kiiliinde ciddi bir bozukluk kald. Annesini d
nmeye balad anda annenin yerini kar deilmi bu ka
d alyor. Bilimsel grnmeyebilir ama, bence bu gencin bo
zuk kiiliini ancak zamann iyiletirebileceine inanyorum.
3- Tbbi ve hukuki raporlar olaym patolojik nitdigini vurguladhan sonra
ALN Merkezinin atg soruturma dt.
258 ycrlii<iloHin l.ucdikri
4. Vaka.
Hastane tedavisi altndayken kurbanianndm biriyle, uyuma
rahats71jyla bize gelen bir Cezayirli yurtseverle karlaan,
depresyon geiren bir Avrupa polis;
A . . . yirmi sekiz yanda, evli ve ocuksuz. Birka yldr kar
syla birlikte ocuk sahibi olmak iin tedavi grdklerini
rendik. Davran bozukluklar nedeniyle onu bize stleri gn
dermiti.
ilk iliki hayli iyi grnyordu. Hasta sorunlarndan ken
diliinden sz etti. Karsyla ve karsnn ailesiyle ilikileri
iyiydi. Iyerinde neslektalaryla aras iyiydi ve stleri zerin
de iyi bir izienin vard. Sorunu, gece uyumasna engel olan
lklar duymasyd. Son birka haftadr yataa yatmadan
nce scaktan b oulacak gibi olan karsnn btn ikayetleri
ne karn btn panjurlar i ndirdiini ve pencereleri sk sk
kapattn (mevsim yazd) anlatt. lklar daha az duymak
iin kulaklarna pamuk da tkyordu. Bazen geceyars uuhu
yu ruynamak iin radyoyu ayor ya da mzik alyordu. So
nu olarak onu rahatsz eden tm skntlarn btn ayrnt
laryla anlatt.
Birka ay nce anti-FLN ugayna gnderilmiti. Bata baz
bina ya da kahveleri izleme grevi verilmiti, ama birka haf
ta sonra polis merkezinde tam zamanl olarak alnaya ba
lad. Orada sorgulam girdi, bu sorgular "dayaksz" olmuyor
du. nk, "asla irafta bulunmak istemiyorlard. "
"Bazen," diye devam eni, "bizi biraz olsun dCmyorlarsa
baklay azlarndan karp bizi kelime kelime bilgi almak
iin saatlerce uraurmamalarn sylemek istiyor insan. Ama
ha duvarla konumusunuz ha onlarla. Sordoumuz btn
sorulara, 'Bilmiyorum,' diye yant veriyorlard. Adlarn sordu
umuz zaman bile. Nerede yaadklarn sorsak 'Bilmiyorum'
kJHI. l';no 259
derlerdi. Tabii onlara iimi gstermek zorundaydm. Ama ok
banyorlard. Bata bu beni gldrd. Ama sonra sinirimi
bozmaya balad. Bugn lk sesinden sorgunun hangi aa
maya geldiini anlayabilirim. Iki yumruk ve kulaklannn ar
kasna cop darbesi yiyen bir adamn belirli bir konuma, ba
rma ve masum olduunu syleme biimi vardr. tki saat as
kda kaldktan sonra sesinin tonu deiir. Kvetten sonra ses
gene deiir. Bylece devam eder. Ama elekrik verildikten
sonra dayanlmaz olur. Adamn her an lebileceini dUnr
snz. Elbette barmayanlar da var, bunlar dayankl insan
lar. Ama onlar orackta ldreceimizi sanrlar. Ama biz on
lan ldrmekle ilgilenmeyiz. Bizim istediimiz bilgi. nce
onlar bartma ya ahrz, er ge boyun eerler. lik zaferimiz
budur. Sonra devam ederiz. Emin ol, bunu yapmak istemez
dik. Ama ileri kolaylaurmyorlar. imdi evde bile onlarn
lklarn duyuyorum. zellikle de polis merkezinde lenle
rin lklarn. Doktor, bu iten usandm. Beni iyiletirirseniz,
Fransa'ya dnmeyi isteyeceim. Reddederlerse istifa ederim."
Bu durum karsnda hastaya salk izni verdim. Hasta has
taneye gitmeyi kabul etmediinden onu zel hasta olarak te
davi ettim. Bir gn, terapi balamadan hemen nce acilen ko
ua anldm. A . . . evime geldiinde karm ona beklemesini
sylemi, ama A . . beni bulahilecei dncesiyle hastane
bahesinde yry yapmay tercih etmi. Birka dakika son
ra eve dnerken yolda ona rastladm. Bir aaca yaslanmt,
ter iindeydi ve titriyordu, panik atak geiriyordu. Onu ara
lama alp evime gtrdUm. Kanapeye uzanmca, hastanede,
polis merkezinde sorgulanan (Cezayirli bir yurtsever) ve trav
ma sonras stres nedeniyle tedavi gren bir hastan grd
n syledi. O zaman bu polisin hastama yaplan ikenceye ak
tif olarak katldn rendim. A . . . 'nm anksiyetesini azalt-
260 VC"'II>iinlin l.mctlilcro
mak ii
ona yantnc verdim. A. , gittikten sonra hastanede
yurtseverin tedavi edildii kogua gittim. Personel hibir ey
fark etmemiti, ama hasta bulunamyordu. Sonunda onu inti
har etmeye alt hanyoda saklanrken bulduk. O da polisi
tanm ve tekrar merkeze gtrmek iin kendisini aramaya
geldiini sanm.
Daha sonra A . . birka kez daha beni grmeye geldi ve du
rumunda hzl bir ilerleme kaydedildikten sonra tbbi neden
lerle Fransa'ya dnmeyi baard. Cezayirli yurtsevere gelince,
personelin onu yanl dndne, polislerin haSlane iine
alnmadna. onun ok yorgun olduuna ve orada tedavi iin
bulunduuna vb. ikna etmesi ok uzun zaman ald.
5. Vaka,
Karsna \'e ocuklarna ikence yapan Avrupa l bir k om i ser
R . . omz yanda. Kendi isteiyle bize geldi. Haftalardr "bir
eylerin ters gittiini" fark eden bir komiserdi. Evli, ocu
u var. ok sigara iiyordu. Gnde paket. Itahn kaybet
miti ve uykusu sUrekli karabasantarla blnyordu. Bu ka
rabasanlarda zellikle ayn edici bir yan yoktu. Onu en ok
rahatsz eden ey "dclilik nbetleri" dedii eylerdi. Birincisi
ona kar klmasndan holanmyordu: ''una bir aklama
getirin, doktor: Biri bana kar kar kmaz ona vurmak isti
yorum. Iimin dnda bile yoluma kan insanlara vurma is
tei duyuyorum. Hi nedensiz. rnein gazete almak iin ga
zeteciye gidiyorum. Kuyruk var. Beklemem gerekiyor. Gaze
temi almak iin elimi uzanyorum (gazeteci eski bir arkada
m). Kuyruktaki biri bana saldrgan bir tavrla, 'Sranz bek
leyin,' diyor. Eee, onu dvmek istiyor ve kendi kendime, 'Bir
ka saatliine elime dseydin JJstun, benimle uramaya
kalkmazdn,' diyorum." Hasta grltye dayanamyor. Evde
srekli herkese vurma istei duyuyor. ocuklarna, hatta yir
mi aylk bebeine bile iddetle saldnyor.
Ama bir akam kars ocuklara kar ok sen olduunu ac
ac protesto edince (Kars ona "Allahm, sen delisin" bile de
miti) karsnn Ustne atlama<, dvmesi ve "Sana bu evin
hakiminin kim olduunu tam olarak reteceim," diye ba
rarak bir iskemieye balamas onu ok korkmmutu.
Neyse ki ocuklar alayp barmaya balad. O zaman
davrannn tam arlnn farkna vard, karsn zd ve
ertesi gn bir "sinir doktoruna gitmeye karar verdi. Daha n
ce byle olmadn syledi; eskiden ocuklarn pek cezalan
drmaz ve karsyla hi kavga etmezdi. Bu durum sorunlar
dan bu yana" balamt. "Dorusu u ki, dedi, "bugnlerde
asker gibi kullanhyoruz. rnein geen hafta sanki orduday
m gibi alttk Hkmettekiler Cezayir'de sava olmadn
ve polisin dzeni salamas gerektiini sylyorlar. Ama as
lnda Cezayir'de sava var ve bunu fark ettikleri zaman i i
ten gemi olacak. Beni en ok rahatsz eden ey ikence. Na
sl olduunu bilmiyorsunuz, deil mi? Bazen tam on saat bo
yunca ikence ediyorum . . .
"ikence yapmak sizi nasl etkiliyor?"
"ok yorucu ... Elbette srayla yapyoruz ama sorun ii ar
kadana ne zaman brakatana karar vermek. Herkes tutuk
ludan her an bilgi almak zere olduunu dnyor ve ken
disi adam iyice yumuattktan sonra dier arkadan onu ko
nuturma erefini kazanmamasna dikkat ediyor. Bu yzden
bazen tutukluyu bakasna devrederiz, bazen de etmeyiz.
"Bazen adam konuturmak iin ona para, kendi cebimiz
deki paray bile teklif ederiz. Sorunumuz u: Bu adam konu
turabilecek misin? Bu bir kiisel baar sorunu; bir tr rekabet
ediyoruz. Sonunda kollarmtz yorulur. O zaman Senegallileri
anrz. Ama onlar da ya fazla hzl vurur ve yarm saat iin
de adam mahvederler ya d yeterince hzl vurmaz ve sonu
alanazlar. Gerekten de bu tr bir ite baarl olmak iin ka
fan kullanmak gerekir. Ne zaman duracam, ne zaman de
vam edeceini bilmek lazm. Iin ilmini alm olman lazm.
Adam yeterince yunuamsa ona vurmaya demez. Bu ne
denle ii kendiniz yapmak zorundasnz, en iyi yorumu siz ya
pabilirsiniz. Adam bakalarnn eline brakp saatte bir gele
rek nasl olduuna bakanlara karym. Ahn kural, adama siz
den canl kurtulamayacag izlenimini vemenektir. nk o
zaman konusa bile hayatn kurtaramayacan dnr. Bu
durumda ondan bir ey alma ansnz yoktur. Adam umutlan
maya devam etmelidir, onu konuturacak olan ey umuttur.
"Ama beni en ok kayglanduan karma yaptklarm. Ka
famda bir vida eksik mi ne. Beni iyiletirin do klOr."
stleri ona mazeret izni vermeyi kabul etmedigi ve hasta
da bir psikiyatrist raporu almay istemedii iin, onu "mesa
i saatlerinde alrken" tedavi ettik. Byle bir tedavi eklinin
dezavantajlar olduu aktr. Bu adam sorumluluu tama
men "var olan zorluklar"a balamaya alsa da, rahatszlkla
rnn sorgularn yrtld odada olanlardan kaynakland
n ok iyi biliyordu. lkenceci olarak iini brakmaya hi ni
yeti olmad iin (bu durumda istifa etmesi gerekeceinden
anlamsz olacakn) benden vicdan azab duymadan, davran
bozukluklar ortaya kmadan ve tam bir gnl rahatlyla
Cezayirli yunseverlere ikence yapmaya devam etmek iin
ona yardmc olman ak bir dille istedi.4
4- Bu v.l<a hi<bir eyi dokunmadm brakmaran tutarl bir siscnin varhg
n ortaya kard. Kular seven ve sakince senfoni ya da sona dinlemekten
holanan bir ikencec, srecin yalnzca bir aamasdr. Bir sonraki aama.
radikal w mutlak bir sadizmden baka bir ey degildir.
B Serisi
Burada tetikleyici etkenin ncelikle Cezayir'de hikm s
ren genel sava ortam olduu baz vaka ya da vaka gruplar
n bir araya getirdik.
I. Vaka
Avrupal oyun arkadalarn ldren on li ve on drt yan
da iki Cezayirli.
Bu bir adli tp ekspertizidir. On ve on drt yandaki iki
Cezayir li renci, Avrupal okul arkadalarmdan birini ldr
mekle sulanyorlard. Olay stlendiler. Tatbikat yapld ve
fowraOar kayda ekleidi. Bu fowraflarda ocuklardan biri
kurban tutarken dieri ona bak saplyordu. Sanklar ifade
lerini geri almad lar. Onlarla uzun konumalar yaptk. Karak
teristik laflarn burada aktaryoruz:
a. On yadaki o

uk:
"Ona kzgn deildik. Her perembe birlikte kyn Ustnde
ki tepede sapanla avlamrdk. En iyi arkadamzd. Babas gi
bi marangoz olmak istediinden okulu brakmt. Bir gn
onu ldrmeye karar verdik, iink Avrpallar btn Arap
lar ldrmek istiyorlar. Yetikinleri ldremeyiz, ama onun
gibileri ldrebiliriz, llnk bizimle ayn yatayd. Onu nasl
ldrecegimizi bilmiyorduk. Onu bir ukura atmak istedik,
ama ya lmez de sadece yaralanrsa? Bu yzden evden bak
alp onu ldrdk."
"Ama neden onu setiniz?"
"nk bizimle oyun oynard. Baka ocuklar bizimle te
peye gelmezdi."
264 yertlOniln lnclilcri
"Ama sizin arkadanz degil miydi?"
"Peki neden bizi ldrmek istiyorlar? Babas milis gcn-
de ve hepimizin bo gaznn kesilmesi gerektigini sylyor."
Ama o size byle bir ey sylemedi, degil mi?
"ocuk mu? Hayr?
"Onun ank l oldugunu biliyorsun."
"Evet."
"l ne demek?"
"Her ey bitmi demektir, cennete gidersin.
"Onu sen mi ldrdn ?"
Evet."
"B:irini ldrm olmak seni zd m?"
"Hayr, onlar bizi ldrmek istiyorlard, bu yzden ...
"Cezaevinde olmak cann skyor mu?"
"Hayr."
b. On dirt yandaki ocuk:
Bu ocuk dier snf arkadandan ok farkl. Kas denetimi,
grnts, yantlannn tonu ve ieriiyle neredeyse bir er
kek, bir yetikin. O da cinayet ilediini reddetmedi. Neden
ldrmt? Bu soruya yant vermedi, ama bana cezaevinde
hi Avrupal grp grmediimi sordu. Bir Cezayirlinin ld
rlmesi nedeniyle tek bir Avrupal tutuklanm ve cezaevine
konulmu muydu? Cezaevlerinde hi Avrupal grmedigim
yantn verdim.
"Gene de her gn Cezayirliler ldrlyar, deil mi?"
"Evet.''
"Peki o zaman neden cezaevlerinde yalnzca Cezayirliler
var? Bunu bana aklayabilir misin?"
"Hayr, ama neden arkadam olan bu ocuu ldrd
nz bana anlat.''
fran r"""" 265
"Anlatacam ... Rivet olaynS duymu muydu n?"
"Evet."
"Orada ailemdcn iki kii ldrld. Evde, Franszlarn he
pimizi birer birer ldrmeye yemin euiini sylediler. Orada
ldrlen Cezayirliler iin tek bir Fransz yakaland m?"
"Bilmiyorum."
"Kimse yakalanmad. Dalara kmak istedim, ama ok
gencim. Bu yzden [teki ocuk[la ben dndk ki bir Av
rupal ldrelim."
"Neden?"
"Sana gre ne yapmamz gerekirdi?''
'"Bilmiyorum. Ama sen bir ocuksun ve yaananlar yeti-
kinlerin ii."
"Ama onlar ocuklan da ldryor."
"Bu arkadan ldrmek iin bir neden deil."
"Tamam, onu ben ldrdm. Artk istediini yapabilirsin."
"Arkadan size bir ey yapt m?"
"Hayr, hibir ey yapmad."
"Eeee?"
"Hepsi bu ite."
2. Vaka.
Yirmi iki yandaki gen bir Cezayiriice "terrist faaliyet k
hf altnda intihara yatknlk ve paranoid he-.eyanlar.
Bu hasta, Cezayir'de alan Fransz psikiyatristlerinin adli up
muayenesinden sonra hastanemize Fransz yetkililer tarafn
dan gnderildi.
Hasta bir deri bir kemik haldeydi ve kafas karkt. Vcu-
5- Rive. Algiers blgesinde. 1956 ylnda bir gOn manetiere kan bir ky
dur. Bir akamstO ky Fransz milisler tararndan basld ve krk erkek ya
aklarndan karlarak ldOrld.
266 yryil>.llnoln l.<lilcri
du berelerle doluydu ve ene kemiginin iki yerden krlm
olmas beslenmesini olanaksz klyordu. Bu yzden hasta iki
haftadan daha uzun sre damardan beslendi.
Iki hafta sonra dncelerindeki karkhk biraz dzeldi ve
ileim kurabildik Bu gencin dramatik gemiinin hikayesi
ni yeniden kurmay baardk
Hasta ergenlik dneminde ateli bir izciymi ve Mslman
lzci Hareketi'nin liderlerinden biri olmu. Ama on dokuz ya
ndayken kendini tmyle mesleine adamak istedii iin iz
dlii tamamen brakm. Tutkulu bir mekanik veri ilem
rencisi olan gen, bu alanda nde gelen bir uzman olma ha
yali kuruyormu. l Kasm 1954 onu tamamen mesleki sorun
larla bouurken bulmu. O dnemde ulusal mcadeleye kar
hi ilgi duymuyormu. Ank eski arkadalarnn arasna ka
rmyornu_ Kendisini o dnemde "tamamen teknik yete
neklerini artrmaya uraan" biri olarak tanmlad.
Ama l955'in ortalarnda, bir akam aile yemeinde anne
babasnn onu bir hain olarak grdkleri izlenimini edinmi.
Birka gn sonra bu duygu bulanklam, ama kavrayamad
bir tr huzursuzluk ve gerginlik kalm.
Dolaysyla yemeini olabildiince hzl yemeye, ailesiyle
olabildiince az konumaya ve odasna kapanmaya karar ver
mi. Btn ilikilerden kanm. Felaket bu koullar altnda
gelmi. Bir gn, saat yann sularnda, sokak ortasnda ona
korkak diyen bir sesi ak seik duymu. Arkasna bakm,
ama kimseyi grenemi. Admlarn hzlandrm ve artk ie
gitmemeye karar vermi. Odasnda kalm ve yemek yeme
mi. Gece kriz gelmi. saat boyunca her tr hakare li, bey
ninde ve karanlkta baran sesleri duymu: "Hain . . . korkak..
btn kardelerin lyoL.. hain, hain ...
Anlatlmaz bir anksiyete her yann kaplam. "On sekiz sa-
at boyunca kalbir dakikada 130 att. leceimi sandm."
Hasta o andan beri tek bir lokma bile yutamyordu. Gzle
grlr bir ekilde eriyordu, kendisini tam bir karanlk iine
hapsetmiti, ailesinin ieriye girmesine izin vermiyordu.
nc gn kendisini duaya verdi. Her gn on yedi on sekiz
saat diz ktn syledi. Drdnc gn bir anlk bir g
dyle her zamanki ceketini giymeden ve kravatn takmaran
onu daha da deli gsteren bir sakalla "bir deli gibi" kendisini
sokaa au. Sokaa ktnda nereye gideceini bilmiyordu,
ama yrmeye balad ve bir sre sonra kendisini ehrin Av
rupa ksmnda buldu. Fiziksel grnts (Avrupahya benzi
yordu) devriyeler tarafndan durdurulup sorgulanmasn n
lyordu. Oysa yan banda Cezayirli erkekler ve kadnlar ya
kalanyor, kt muamele gryor, aalanyar ve stleri ara
nyordu. stelik kimlik kan da yannda deildi. Dman
devriyelerinin ona kar igdsel olarak hml tutumu, "Her
kes onun Franszlarn yanmda olduunu biliyordu. Askerler
bile emir almt, onu rahat brakyorlard," tarzmda bir beze
yan doruluyordu.
Buna ek olarak ellerini ensesinde birletirerek stlerinin
aranmasm bekleyen yakalanm Cezayiriiierin baklan da
ona irenme dolu gibi grnd. Her yann kaplayan gerilim
le hzl admlarla oradan uzaklau. Tam o ana da Fransz Ge
nelkurmay Merkezi'nin nnden geiyordu. Binann giriin
de makineli tfekleri olan askerler duruyordu. Hasta askerle
re doru yrd, birinin stne atlad ve "Ben Cezayirliyim"
diye bararak tfei elinden almaya alt.
Askerler hemen onu etkisiz hale getirerek polise gtrd.
Hastaya karakolda liderlerin adlarn ve iinde olduu sanlan
hcrenin yelerini itiraf ettirmeye altlar. Birka gn sonra
polis ve askerler onun hasta olduunu anlad. Muayene yapl-
26H \cryfylinlln l.onclilcri
d ve hastann zihinsel bir rahatszl oldugu ve hastaneye
gtrlmesi gerektigi sonucuna varld. Hasta, "Istediim tek
ey lmekti,n dedi. "Karakolda bile ikence yaptktan sonra
beni ldreceklerini dndm ve umut ettim. Dayak yemek
houma gidiyordu, nk benim de onlarn dman olduu
mu dndklerini kannhyordu. Artk hibir ey yapmadan
sulayan sesleri duymuyordum. Ben korkak deilim. Kadn
deilim. Hain deilim."6
3. Vaka.

st dzey memur olan babas pusuda ldrlen gen bir

Fransz kadnda grlen anksiyete
Yirmi bir yamda bir renci olan bu kz, okulunu ve sosyal
ilikilerini etkileyen baz nemsiz anksiyete semptomlar ne
deniyle beni grmeye geldi. Elleri srekli nemliydi ve zaman
zaman hayli kayglandrc belirtiler gsteriyor, ''ellerinden ter
fkryordu. Gs ka f i skyar, gece migren arlar eki
yordu. Ttmaklarm yiyordu. Ama en ok dikkatimizi eken,
haun saylr bir anksiyete olmasna karn temas kurmaya a
n istekli olmas oldu. Tarihten anlald kadaryla yeni yaa
d babasmn lmn yle bir rahatlkla anlatt ki, sorutur
mamz hemen babasyla ilikilerine kayd. Bize ok ak, ke
sinlikle akl banda bir dille anlatt, o kadar akl banda bir
tarzda ki duyarszca denilebilirdi; bu aklclyla gen kadnn
rahatszlnn niteligini ve kkenini ortaya kardk.
"Babam st dzey bir memurdu. ok geni bir krsal kesi
min sorumlusuydu. Sorunlar balar balamaz manyak gibi de
lice bir Cezayirli srek avma giriti. Bazen ne bir ey yiyebiHr
6- 1955 ylnda bu nr vakalar Cezayir'de ok yaygn olarak grUIUyordu.
Yazk ki butun hastalar hstaneye gnderilme ansna sahip olamad.
ftt fon<>o 269
ne de uyuyabilirdi. Kendisini isyan hasurma iine o kadar
vermiti. Babamdaki ywa deiimi aresizce seyretmekten
baka bir ey yapamyordum. Sonunda artk onu grmeye git
memeye ve kentte kalmaya karar verdim. Gerekten de ne za
man eve gitsem alt kattan gelen lklar beni uyutmazd; evin
bodrumunda ve kullanlmayan odalarnda konuturmak iin
Cezayiriilere ikence yaphrd. Btn gece byle lklar
ruynann nasl korkun bir ey olduunu bilemezsiniz. Ba
zen insan buna nasl dayanabilir diye merak ederdin, ken
ceyi deil, ac eken bir insann lklarn ruynay kast edi
yorum. Bu byle de"an etti, etti. Sonunda eve hi gitmez ol
dum. Babamn ara sra kente beni grmeye geldii zamanlar
da yzne bakamazdm, o kadar dehet ve utan duyuyor
dum. Onu pmek giderek daha da zorlayordu.
"Kyde uzun bir sre yaamtm. Neredeyse btn ailele
ri tanrdm. Kkken benim yandaki Cezayirlilerle birlik
te oyun oynardm. Ne zaman eve gitsem babam yeni insanla
rn yakalandn anlatrd. Sonunda artk sokakta yrmeye
bile cesaret edemez oldum, nereye baksam nefretle karlaa
camdan ylesine emindin ki. Cezayiriiierin hakl olduuna
btn kalbinle inanyorum. Ben bir Cezayir kz olsaydm,
direniitere katlrdnn."
Ama bir gn babasnn ar yaral olduunu belinen bir te\
graf ald. Hastaneye gittiinde babasn bma halinde buldu.
Ksa bir sre sonra da babas ld. Askeri bir keif srasnda
vurulmutu. Devriye, Ulusal Cezayir Ordusu'nun kurduu
bir pusuya dmt.
"Cenaze treni beni tiksindirdi," dedi. " 'Yksek ahiiki
bzellikleri yerli halkn hayranln kazanm olan' babamn
blmne alayan btn o grevliler beni tiksindirdi. Herkes
bunun doru olmad'H biliyordu. Babamn tm blgede b-
tln soruturma merkezlerini demir yumrukla ynettiini bil
meyen yoktu. Ikence annda gnde on kiinin oldnU bi
liyorlard, ama gene de oraya babann :verisi, lkesine duy
duu sevgi vb. hakknda yalanlar sylemek :ere gelmilerdi.
Itiraf etmeliyim ki ank bu tr szlerin benim in pek anla
m yok, eee, ok fazla yok. Trenden hemen sonra kente dn
dm ve btn yetkililerden katm. Bana mali yardm verme
yi nerdiler ama reddenim. Bence o para babamn dkt1
kanla satn alnd. Hibirini istemiyorum. alacan.
4. Vaka.
On yan altndaki Cezayiriilerde kark davransal ve duy
gusal zellii olan uyum bozukluklar.
Bu vakalar gmenlerden oluuyor, Franszlarn ldrd
zgrlk savalarnn ya da sivillerin ocuklar. Bu ocuklar
Tunus ve Fas'ta eitli merkeziere gnderilmilerdi. Okula
gnderilmi, onlar iin oyun saaderi ve dar kma zaman
lar ayarlanmt. Dzenli olarak doktora grndkleri iin
b:zlanyla karlama olana bulduk.
a. Bu ocuklarn her birinde ebeveyn imgesine dikkati e
ken bir sevgi var. Anneye ya da babaya benzeyen her ey b
yk istekle aratrlyar ve kskanlkla korunuyor.
b. Genel olarak hepsi grhye kar fobi belinileri gste
riyor. En kk bir azardan derinden etkileniyorlar. Huzur ve
elkate kar byk bir susuzluklar var.
c. ou uykusuzluk ekiyor ve uyurgezer.
d. Zaman zaman altn slatma.
e. Sacist eilimler. En sevdikleri oyun, yere bir k:t serip
zerinde fkeyle delikler amak. Rahatsz edici bir sklkla
btn kalemleri yiyor ve trnaklarn keniriyorlar. Birbirleri
ne derin sevgi rluynalarma karn sk sk kavga ediyorlar.
fnon" f"'"" 271
S. Vaka.
Mlteciler arasnda doum sonras psikozlar
Doum sonrast psikoz, ocuk douran kadnlarda rastlanan
zihinsel rahatszhklarla ilgilidir. Bu tr rahatszlklar doum
dan hemen nce ya da birka hafta sonra ortaya kabilir. Psi
kolojik nedenleri hayli karmaktr. Balca iki nedeninin, en
dokrin salglarnn ileyiinin bozulmas ve "psikolojik ok"
kabaca halk arasnda "byk korku" olarak bilinen biraz be
lirsiz bir terim olduu dnlyor.
Fransz hkmetinin arazi yakma politikas uygulamaya ve
yzlerce kilometrelik alanda bir tampon blge oluturmaya
karar vermesinden sonra Fas ve Tunus snrlannda 300 bin
kadar mlteci olutu. inde bulunduklar korkun sefaJet
herkesin yakndan tank olduu bir ey. Uluslararas Kzlha
komiteleri buralara srekli gelir; byk yoksulluu ve yaam
koullarnn istikrarszln gzledikten sonra bu mltecilere
uluslararas rgtlerden gelen yardmn annlmasn tavsiye
etmilerdir. Bu kamplarda grlen kt besienmeyi dnr
sek, zellikle hamile kadnlarn doum sonras psikozlara ei
limli olmalar kanlmazdr.
"Avlama ve izleme hakk"n uygulayan Fransz askerleri
nin sk sk yapt basknlar, hava bombardmanlannn
-Fransz ordusunun Fas ve Tunus topraklarn bombalamas
nn sonu yok, bu bombardmanlardan en kanis Tunus'taki
ehit Sakiet-Sidi-Yusuf kyne yaplandr-, makindi tfek
saldrlarnn ve ayrca savatan kan getirdii paralanm
ailelerin ona k etkisi nedeniyle bu mlteciler kalc bir gven
sizlik ortamnda yaar. Doruyu sylemek gerekirse, bu tr
koullarda doum yapp da zihinsel rahatszlk geirmeyen
ok az Cezayirli kadn var.
Bu rahatszln eitli semptomlar var: bazen fkeye d-
27Z l'Ctyl>.llnun lanlilcri
nen ar heyecan hali; intihar giriimleriyle birlikte derin
astenik depresyon; gzyalar, agtlar ve yalvarmalarn elik
ettii anksiyete semptomlar vb, Ayn ekilde bezeyan bozuk
luklar da ok eitli karakteristiklere brnebilir: kimseyi
hedef almayan belirsiz bir infaz hezeyan; yeni dogmu bir be
bei ya da dogmam bir ocugu ldrmek isteyen Franszla
ra kar delice saldrganlk; annenin ocuklarm kurtarmak
iin grnmeyen katiliere yalvarnasma neden olan yaknda
lecegi izlenimi.
Burada bir kez daha belirtmeliyiz ki, bu sorunlar yatttr
cyla ya da rahatszln semptomlarn tersine evirerek
zlmez. Hasta iyilctikten sonra bile durumunun istikrarsz
l bu patolojik lwmplikasyonlar korur ve besler.
C Serisi
Ikenceden Sonra Zihinsel ve Ruhsal Deiimler le
Duygusal Ah st Olular
Bu seride, rahatszlklan ikence srasnda ya d hemen
sonrasnda ortaya kan, durumlar hayli ar hastalan bir
araya getirdik. Onlar alt gruplara ayrdk, nk karakteris
tik morbirite sempwmlan kiilik zerindeki etkilerinden ba
msz olarak uygulanan farkl ikence yntemlerine de denk
diiyordu.
Grup No. 1 S,..de nlem olarak ayrmsz ikenceden sonra
Burada tutuklutara gerekten ikence yapmak yerine konu
turmaya ynelik kaba yntemleri ele alyoruz. Belirli bir aa
madan sonra acnn dayanlmaz bir hal alnas ilkesi burada
zel bir nem tar. Dolaysyla ama bu aamaya miimkn
olduunca abuk ulamaktr. Bunun iin kl krk yarmaya
gerek yoktur. Kaba gle eitli yntemler kullanlr: kurba
na aym anda birka polisin birden vurmas; kurbann evre
sinde ember oluturan drt polis kum torbas gibi onu bir
birlerine dogru ileri geri iterken dierinin de gsnde sigara
snd rmesi, bir dierinin de [alakaya ekmesi. Kurbanlar an
latrken bize zellikle korkun grnen ve Cezayir'de uygula
nan baz ynt:mler unlardr:
Tazyikli sabunlt suyla lavman yapma ve aza zorla su ver
ne.7
Anse ie sokma.
7- Bu llr ikence ok Syda ohine neden olur. Tazyildi su verildkten son
ra barsak salgs barsak kananalanna neden olur. Sonu\"(a enbolizn vt
peritonit ok sk gorulur.
Hareketsizlie zorlama" denilen iki ikence tr:
Tutukluya zorla diz ktrlr, kollan yere paraleldir,
avu iieri ise yukanya dnk tr. Gvde ve ba diktir. Hibir
harekete izin verilmez. Tutuklunun arkasnda duran bir polis
cop darbeleriyle tutukluyu kumidamamaya zorlar.
Tutuklu yz duvara dnk ekilde tutulur. Kollar kald
rlr ve elleri duvara dayal tutulur. Burada da en kk bir
harekette ya da en kk bir rahatlama iaretinde darbeler
yamur gibi iner.
Ikence gren iki kategori kurban olduunu belinmeliyiz:
Bir ey bilenler
Bir ey bilmeyenler.
a. Bir ey bilenlerin hastanelere getirilmesi ok ender gr
lr. Fransz cezaevlerinde falanca yurtseverin ikence grd
n kesin olarak biliyor olabiliriz, ama onunla asla hasta
olarak karlamayz.8
b. Buna karlk, hibir ey bilmeyenler sk sk bize bavu
rur. Burada genel bir tutuklama dalgasnda ya da arama sra
smda dvlen Cezayiriiierden sz etmiyoruz. Bunlar da bize
hasta olarak gelnezler. Hibir rgte dahil olmayan, yakala
nan ve karakoliara ya da sorgu merkezlerine getirilen Ceza
yiriiierden sz ediyoruz.
Karlalan Psikiyatrik Semptomlar
a. Klinik depresyon: Drt vaka
Bunlar anksiyeteden tamamen muaf, depresif ve ou za
man yataa bal melankolik hastalardr, iliki kurmaktan ka-
3- Burada elbette bir ey bilip de ikence altnda konumayan Cezayiriiiere
dcginiyoruz, Unk itiraftabulunan Cezayiriiierin ldrldUg ok iyi bilin
mektedir_
r.mv h""'" 275
nrlar, sonra belirli bir neden olmadan birden ar iddet
hali gsterirler.
b. Anorexia nervosa: Be vaka
Bu hastalar ciddi sorunlar yaratr, nk sinirsel anoreksi,
beraberinde her tr temas fobisini de getirir. rnein hasta
nn yanna gelerek ona dokunmaya, elini tutmaya alan
hemireyi hemen sert bir ekilde iterler. Yapay yoldan besle
mek ya da ila vermek olanakszdr.9
c. Huzursuzluk: On bir vaka
Bunlar sakin duramayan hastalardr. Yalnz kalmakta srar
ederler ve doktorla odasnda yalnz kalnaya ikna etmek zor
dur.
Birinci kategoriye giren ikence kurbanlannda sk sk iki
duyguya rastlanr:
Birincisi, adaletsizlik. Bir hi uruna gece gndz ikence
grmek bu insanlarn iinde bir eyleri yok etmitir sanki. Bu
kurbanlardan bir tanesi zellikle ac verici bir deneyim yaa-
.
mt: Birka gn sonusuz ikence grdkten sonra polis
FLN ile hi ilgisi olmayan barsever bir adamla kar karya
olduunu anlad. Belirtilciine gre, buna karn polis efi
yle dedi: "Onu bu halde karmayn. Biraz daha Uzerinde
aln ki, dar ktnda sesini karmasn.
"1
0
9- Tp personeli nbetiee olarak gece gUndOz hastann yannda onuarak
ona aklama yaparlar. Anlaldg uzere "'haswya biraz sen davranma"' !or
mu\0 ie yaramaz.
10- Bu nleyici ikence baz Mlge\erde '"nleyici bask" halini alr. Orncgin
Rivct blgesi s;kin olmasna karn smOrgeciler hazrlksz yakalanmamak
iin (komu bo\geler kprdanmaya balamlard) bun FLN iyelerini yok
etme karar aldlar. Tck bir gonde krkn Uzcrinde Cczayirli oldrldu.
276 yrvli<lnlin hnctlilcri
tkinci olarak, bfn alldki deerlere haytszlk. Bu hastala
ra gre hakl dava yoktur. Ikenceye neden olan bir dava za
yf bir davadr. Yaplmas gereken ilk i kiinin gicn artr
masdr, yoksa davann erdemleri sorununu ortaya koymak
degil. nemli olan tek ey gtr.
Grup No. 2 Elektrik ikencesinden sonra
Bu grupta asl olarak elektrik ikencesinden geen Cezayili
yurtseverleri ele aldk. Elektrik daha nce bir dizi ikence
yncminden biri olarak kullanlmasna karn, Eyll
\ 956'dan sonra baz sorgular yalnzca clektriklc yapld.
Kartlulm Psikiy11trk Semptomlar
a. Ksmi ya da sistemli somatik hastalklar: vaka
Bu hastalar vcutlannda "incler" hisseder ve onlara elleri
paralanyormu, kafalan patlyormu, dillerini yutuyorlar
m gibi gelir.
b. Apati, isteksizlik ve ilgisizlik yedi vaka
Bu hastalar hareketsizdir, motivasyonlar ve enerjileri yok
tur ve grlbirlik yaarlar.
c. Elektrik fobisi
Elckril< dmesine dokunmaktan, radyoyu amaktan
korkma, telefon korkusu. Dokorun elekrook tedavisi olas
lgndan sz etmesi bile mmkn degildir.
fnuu< f.onon 277
Grup No. 3 "Gerek serumu" sonras.
Bu ila, hibir apraz muayenenin ie yaramayaca bir bilin
alt zihinsel bloke durumu yaayan hastalarda kullanlr.
Kimyasal yntemler denenir. rnga edilen penthanol en yay
gn kullanlan serumdur; amac hastay kurtulamadg i eli
kiden kurtarmakur. Doktor hasy bu "yabanc beden"den
kurtarmak iin devreye girer .ll Ne var ki g psikolojik etkenierin
yava zOlmesini kontrol etmenin zorluklar vardr ve hasta
hn daha da ktOye gitmesi ya da yeni ve pek aklanamayan
semptomlarn ortaya kmas allmadk bir ey degildir. Bu
yzden genel olarak bu yntem az ok kullanlmaz olmutur.
Cezayir'de askeri doktorlarla psikiyatristlcr gzalt merkez
lerinde bu yntemle deney yapmak iin geni bir alan buldu
lar. Nevroz vakalannda penhanol bastrmay rahatlatyorsa,
o halda Cezryirli yurtseverlerde de siyasal engellerin yl<lna
sna ve elektrige gerek kalmadan tutukluyu konuturmaya
hizmet edebilirdi nk up gelenei ac ektirmekten ka
nlnas gerektiini belirtir. Bu, "psikolojik sava"n tpta ki e
deeridir.
Senaryo yledir: nce psikiyatrist_ "Ben doktorum, polis
deilim. Sana yardm etmek iin bundayn," der. Bu ekilde
birka gn sonra tutuklunun gveni kazan\r.
12
Sonra: "Ka-
J . Aslnda hi de yabanc" deil. anna, "yabanc beden" diye bir eyin
s konusu oladg kiiligin dinamiginin dcginesinin sonucundan b.k;
bir ey degildir. Kot asimile edilmi dersek daha iyi tariretmi oltru.
l2- Ayn ekilde psikiyanislerin rresencc Franaise" gnp!arn yOnettigi
vakalardan da sz edebiliriz. Burada psikiyaristler tutukluyu muayene eder
ken hemen savunma avukatyla byuk doslugundan soz eder ve tutukluyu
birlike (avukat ve psikiyaris} oradan karacan iddia ederdi. Bu yn
temle muayene edilen butUn tutuklular giyotine gnderildi_ Bu psikiyatrist
lcr dircni"in stesinden gelecek bu temiz ynlemi bizim onuzde gok
lerc kardlar,
278 cr, iirini l.nc<lilcr
fan toplaman iin sana ine yapacam." Birka gn boyun
ca her tr vitamin, kalp altnclar ve dier yalanc ilalar
verilir_ Drdnc ya da beinci gn damardan penthanol ve
rilir. Sorgu balar.
Kurlalan Psikiyatrik Sempwmlar
a. Konumada klieler
Hasta srekli, "Onlara hibir ey sylemedim_ Bana inan
malsnz, konumadm," tarznda cmleler tekrarlar. Bu tr
k\ielere srekli anksiyee elik eder. Aslnda hasta oun
lukla ikence altnda konuup konumarn bile bilmiyor
dur. Uruna savat davaya ve isimleriyle adreslerini ver
mi olabilecei yoldahrna kar sululuk duygusu burada
ok ar hale gelir_ Bu paralanm vicdanlan hibir ey ra
hatlatanaz.
b. Zihinsel ve duyusal algda bulanklk
Hasta bir nesnenin varlndan emin olamaz. Yrtlen
mntk hi ayrm gzetmeden kabul edilir. Ayn anda her ey
h:n doru hem de yanltr.
c. Tckc tck konumalara kar [obi
Bu korku, her an yeniden sorgulanabi/ecei akut izlenir
den kaynaklanr.
d. Ie kapanma
Hasta srekli tctiktedir. Bir soruyu szc szcne
kaydeder ve yantn szc szcne ince ince iler. Bun
dan psikolojik yavalk, kesintili cmleler, tekrarlar vb. ile
birlikte yan ie kapanma grnts ortaya kar.
frnv. f.non 279
Bu hastalarn btn damardan verilen ilalar inatla reddet
tikleri aktr.
Grup No.4 Beyin ykamadan sonra
Cezayir'de "psikolojik sava konusundan son zamanlarda
ok sz edildi. Bu yntemler konusunda eletirel bir inceleme
yapma niyetinde deiliz. Burada psikiyatrik sonularn ha tr
latmakla yetinecegiz. Cezayir'de iki kategori beyin ykama
merkezi vardr:
I. Aydnla,- Jin
Burada ilke aydnn oyunda rol almasn saglamaknr. Bunun
hangi psikoterapi okuluna dahil olduu akur.13
a. Ibirlii oyunu oynamak
Aydn ibirliinin nedenlerini belirleyerek ibirligi yapma
ya dave edilir. Dolaysyla ikili bir kiilik yaamak ve nleyi
ci tedbir olarak dolamdan ekilen nl bir yurtsever roln
oynamak zorunda kalr. Operasyonun amac bilinci oluturan
gelere ieriden saldrmaktr. Aydn yalnzca ibirlii yap
makla kalmayacaktr, hasmlarn ya da konumaktan ka
nanlar kazanmak iin "zgrce" tartma emri de verilmitir.
1 3

ABD'de tenpiyc ynelik br egitim var. Bu okulun dcsekkyki!cri (l
da insann iinde bulundugu ktu durumun ank oynayacak rolU olmama
snda yattgn ve toplumsal mekaniznada bir vidadan baka br ey olmad
na inanr. Dolaysyla sosyal terapi, bir insann gerek bir elence faaliy
tinde eitli roller oynamasm salar. Herkes her rol uynayabi!ir, hatta gn
iinde rolni detirebilir; sembolik olarak kendini baka birinin yerine
koyabilir. ABD'deki meslek psikiyatristleri fabrika iileri arsnda grup psi
koterapisi alannda mucizeler yaratm grnuyor. Iilerin kendilerini rol
modelleriyle zdeletirmesi salanyor. lverenlerle iiler arsndaki iliki
lerin gerginlii hatr saylr olUde azalyor.
280 ycriWinlln bnctlkri
Bu, yurtseverlerle ilgili ipular vermesi ve bylece nuhbir
grevi grmesi iin etkili bir yoldur. ans eseri hi muhalif
bulamadm iddia ederse, muhalifler ona gsterilir ya da mu
halif varm gibi davranmas sylenir.
b. Fransa'nn baarlan ve smrgeciliin deerleri zerine
konuma
Bu grevi mmkn olduunca iyi yapabilmesi iin aydn
Yerli Brosu'ndan memurlar ya da daha iyisi psikologlar, sos
yal psikiyatristler, sosyologlar vb. gibi "sipsi dannan
lar"dan hilgi alr.
Cezayir Devrimi'nin savlarn ele alp hirer birer rmc
Cezayir bir ulus deildir, hibir zaman bir ulus olmamtr;
hihir zaman da olnryacaknr.
"Cezayir halk" diye bir ey yokmr.
Cezayir yurtseverlii anlamdan yoksundur.
Fellahlar komplocu, su ileyen insanlardr ve aldatlm
zavalllardr.
Aydnlar srayla hu temalarda stmus yapmak zorundadr ve
sonularn ikna cdd olmas gerekir. Notlar (nl "dller")
verilir ve her ay sununda bu nodar toplanr. Aydnn darya
<.:knasm zin verilip verilmeycceinin deerlendirilmesinde
kullanlr.
d. Tamamen patolojik bir konn yaam srme
Tek bana kalmak bir isyan eylemidir. Bu yzden aydnm
yannda her zaman biri olmaldr. Sessizlik de yasaklanmnr.
Aydn yksek sesle dnmelidir.
f<;utf.<> 2HJ
Tanklk
Bu, gzaltna alnan ve aylarca beyin ykamaya maruz bra
klan bir akademisyen vakasdr. Bir gtin kamp yetkilileri onu
gsterdii gelimeden dolay kutlayarak yaknda serbest kala
can sylediler.
Dmann manevralarnn farknda olan adam, bu haberi
fazla dddiye almad. Gerekten de stratejileri tumklulara ya
knda serbest braklacaklarn sylemek ve kararlatrlan
gnden birka gn nce bir zeletiri seans organize elmek
L Toplantnn sonunda, tam iyileme belirtileri gstermedi
inden ounlukla tutuklunun serbest braklna tarihini er
ekrlerdi. Orada bulunan psikolog\ara gre seans tek taran
milliyeti virse dikkat ekiyordu.
Ama bu kez byle bir kandrnaca olmad. Tutuklu gerek
ten de serbest brakld. Darya kan eski tutttklt yaad
ehre ve ailesine kavuunca, oyununu bu kadar iyi oynad
;:in kendisini tchrik etti. Ulusal savata tekrar yer alaca iin
mennundu ve liderleriyle baglan kurmaya alu. Tam o an
da kafasnda korkun, rahatsz edici bir dnce belirdi. Bd
ki de hibir zaman kimseyi kandrnamt; ne kendisini hap
scdenleri ne dier tutuklular ne de kendisini.
Oyunun ne zaman sona ermesi gerekiyordu?
Burada br kez daha hastay rahatlatmak ve sululuk duy
gusundan anndrmak zorunda kaldk.
Karlalan Psik(vatrik Semptomlar:
a. BUtOn kolektif tartmalara kar fobi. ya da dn kii
bir araya gelir gelmez yasaklamalar ona ya kar, gvensizlik,
kararszlk kendini hissettirir.
b. zne verili bir bak asn aklamay ve savunmay
282 ycry(zllmln lonelilcri
olanaksz bulur. Antitezli dnce sreci. Onaylanan her ey
ayn anda ayn gle reddedilebilir. Bu savata karlatmz
en ac verici miras budur. Sapiantl kiilik Cezayir'de smr
geciliin hizmetinde kul1amlan "psikolojik sava'"n rn
dr.
2. Aydn olmayanlar iin
Berrouaghaia gibi merkezlerde artk znellik bireyin tavrn
deitirmenin balang noktas olarak alnmaz. Tam tersine
bedene odaklanlr, ulusal bilincin bylece yok edilecei
umuduyla beden bozulur. Birey "dvlerek" ekle sokulur.
Bireyin dl, ikence grmemek ya da yiyecek bulmaktr.
a.
FLN yesi olmadnz iliraf etmeniz gerekir. Tm grup
bunu yksek sesle haykrmal ve saatlerce tekrar etmelidir.
b. Sonra bir zamanlar FLN'de olduunuzu itiraf etmeniz ve
artk bunun yanl olduunu kabul etmeniz gerekir. Kahrol
sun FLN!
Sonra bir sonraki aama gelir: Cezayir'in gelecei Fran
sz'dr, Fransz'dan baka bir ey olamaz. fransa olmadan Ce
zayir ortaaa geri dner.
Son olarak, siz Franszsnz. ok yaa Fransa!
Burada karlalan rahatszlklar ciddi deildir. Huzur ve
skUnet isteyen, ac eken hereli bir beden sz konusudur.
D Serisi
Psikosonatik Rahatszlklar
Zihinsel rahatszlklarda art ve zgl patolojik koullarn
ahlan Cezayir'de smrge savann tek miras deildir. I
kence patolojisinin, ikence grenin ve ikence yapann pato
lojisinin dnda Cezayir'de tOm bir ortam patolojisi, doktor
larn anlamadklar bir vakayla karlauklarnda, "Bu Allahn
belas sava biuiinde bunlarn da hepsi bilecek," dedii bir
koul gelimitir.
Bu drdnc seride bazlar toplama kamplarna konulmu
olan Cezayirliler arasnda karlalan hastalklar ele aldk.
Bu hastalklarn balca karakteristii psikosonatik trde ol
malardr.
Psikosomatik patoloji, bir alima durumuna tepki olarak
grlen genel organik rahalSzhklar grubuna verilen addr.
1
4
Psikosomatik, nk belirlenimi ruhsal kkenlidir. Bu pato
loji, organizmann yant verme tarz, dier bir deyile kar
lat atmaya uyarianma tarz olarak grlr; hastalk hem
semptom hem de tedavidir. Daha kesin bir ifadeyle, organiz
nann (burada bir kez daha Antik dnrlerin psikosoma
tik, kortiko-viseral birlii sz konusudur) atmay yanl
ama gene de ekonomik kanallarta ah ettii genel olarak kabul
grr. Organizma tam bir ruhsal kten kamak iin ehve
n i eri semitir.
Bu pawloji bugn genel olarak yaygn kabul grr, ama ra-
[4- !dalist bir kavram iLde eMn bu ad giderek daha az kullanlyor. Kor
tika!-viser.l terminoloji. aslnda Sovyet ar.rmalannn -oze!!iklc Pav\ov'un
aratnnalar-bir miras. en azndan beyni yerine geri getirmek, yani beyni
ruhun ilendigi ana kalp olarak gorck gibi bir avanaja sahiptir.
hatlama ve telkin gibi eitli tedavi yntemleri kesinlikten
hayli uzaktr. rnein Ikinci Dnya Sava'nda Ingiltere'de
hava akmlar ve Sovyeder Birlii'nde Stalingrad kuatnas s
rasnda bu tr hastalklarda byk bir art oldu. Bugn, sa
vatan beden ve zihin olarak etkilcnmek iin ille de nermi ya
ras alnann gerekli olmadn ok iyi biliyoruz. Btn dier
savalar gibi Cezayir sava da kortiko-viseral rahatszlklar
yaratmtr. Aada ele alnan Grup G dmda Cezayir'de kar
lalan haswlklann hepsi "geleneksel" savalarda grlen
hastalklardr. Grup G'nin ise Cezayir'deki smrge savana
zg olduunu dmiyoruz. Bu zel patoloji biimi (siste
mik kas kaslnas) devrimin balamasndan nce dikkatimizi
ekniti. Ama bu hastal tarif eden doktorlar, onu "yer
Ji"nin doutan gelen kusuru, sinir sisteminin zgn bir zel
lii (?), smrge insannda ekstra-piramidal sistemin ak ka
nt olarak grdler. IS Aslnda bu kaslma tamamen postrn
uyundtr, smrge insannn smrge ynetimine kar is
teksizliinin ve reddinin kat kaslardaki kan!ldr.
Ktrlatlm Psikfi.WJnatik Semptomlar
a. Mide lseri
ok yaygn. Arlar zellikle gece hissedilir, buna ar
kusma, kilo kayb, melankoli ve depresyon elik eder; sinirli
lik az grlr. Hastalarn byk ounlugu ok gen, on se
kiz yirmi be ya arasndadr. Genel bir kural olarak ameliyat
nermeyiz. Iki vakada gastrektomi yapld ve ikisinin de ayn
yl iinde ikinci kez ameliyat olmalan gerekti.
l ' Norolojik lekle ne kadar yilksek olunursa o kadar az ekstra-piramidal
olunur. Grldugu gibi her ey uyum halindedir.
b. Bbrek arlar
Burada bir kez daha gece youn arlarla karlarz. Asln
da ta yoktur. Bu arlar en der olmakla birlikte on drt on al
t ya arasndaki ocuklarda da grlebilir.
c. Kadnlarda regl sorunlar
Bu semptomlar ok yaygndr ve ksa olur, bu yzden (az
la ayrmsna girmeyeceiz. Ya kadnlar ya da dn ay adet
kanamas grmez, ya da o kadar iddetli ar eker ki kiilik
ve davranlar deiir.
d. ldyopatik titrerelere bal ar uykusuzluk
Hastalar ergenlik andadr. Parkinson hastalm hatrla
tan haf sistemik linerder grlr. Burada da "bilimci in
sanlar" el<stra piranidal be\irleyicii nerme eilimindedir.
c. Erken agarn salar
Sorgu merkezlerinden sag kanlar arasnda salar birden
bire yer yer, belirli blgelerde ya da tmyle beyazlar. ou
zaman buna derin astheni, cinsel ikidarszhk ve ilgisizlik e
lik eder.
f. Paroksinal taikardi
Kalp au birden hzlanarak dakikada 1 20, 130 ya da 140
atar. Bu taikardilere panik atak., lm korkusu elik eder,
krizin sonunda ar terleme grlr.
g. Sistemik kaslma, kas kaslnas
Bunlar merdiven kmak, hzl yrimek ya da komak gibi
baz hareketleri yapmakta tedrici glk eken (iki vakada
ok ani olmutur) erkek hastalardr. Bu glgn nedeni, bi-
ze kanlmaz olarak beynin baz blgelerine (merkezi gri
madde) saldry anmsatan karakteristik bir sertliklir. Yr
mek kesik kesik olur
.
ve giderek ayak sryerek yaplr. Alt
uzuvlann pasif bklmeleri neredeyse olanakszlar. Hemen
kaskat olan ve kendi zgr iradesiyle geveyeneyen hasta
yekpare gibidir. Kaslann rahatlamas sz konusu deildir.
Hastann yz ifadesi gergindir, ama dikkate deger bir .akn
lk ifade eder.
Hasta "sinirlerini hareketsizletirme"yi baaramaz. Srekli
gerilim iinde yaan ile lm arasnda beklemededir. Bir has
tann bize dedigi gibi: "Gryorsunuz, bir ceset gibi kaskau
ym.
"1
6
Kuzey Afri kal l ar n Su leme Gdsnden
Ul usal Kurtulu Savana
nsann halknn zgrlg iin savamas tek gereklilik
degildir. Sava devam enii srece yalnzca halka deil, en
nemlisi kendinize de bir insann boyutunu bir kez daha
retmeniz gerekir. Tarihin patikalarna, baka insanlarca lanet
leneo insann tarihine izleri takip ederek geri dnmeniz
ve
halknzn tekileric biraraya gelmesini salamanz gerekir.
Asimda silahl atmaya, ulusal bir savaa katlan milita
nn amac, smrge basksnn yarau btn gndelik aa
lamatarla hesaplamaktr. Militan bazen halkn ukurdan,
naaradan srkleyerek karnas gerektii izlenimini edi
nir. ou zaman grevinin yalnzca dman gleri deil, ay
n zamanda snlrge insannn bedeninde aa km umar
szl da yenmek olduunu grr. Bask dnemi acldr, ama
kurtulu mcadelesinin insan yeniden iyiletirmesi, ok ve
rimli ve belirleyici bir yeniden btnleme srecini besler. Bir
halkn muzaffer sava, yalnzca halklarnn talandrc zafe
ri deildir, halka tutarlhk, trdelik ve z de salar. nk
smrgecilik smrgeletirdii insan kiiliksizletirmekle
kalmaz, toplumun tm yaps da kolektif bir dzeyde kiilik
sizletirilir. Bylece smrgelemi halk, varln smrgeci
nin varlna borlu olan bir bireyler topluluuna indirgenir.
Halkn kurtuluu iin verdii mcadele, koullara bagh
olarak, smrge rejiminin, askeri igalin ve ekonomik smti
rnn bilincine yerletirdii szde dorular ya reddetmeye
ya da yok etmeye gtrr. Yalnzca silahl mcadele, aramz
daki en biliniiiere bile boyun ediren ve kelimenin tam an-
ZH8 )'Cf)Oitilnlu l.nc!lilcrj
lamyla sakatlayan, insan hakkndaki yalanlan skp atabil ir.
Paris ya da Aix'te, Cezayir ya da Basse-Terre'de smrge in
sanlarnn, siyah, Cezayirli ve Vietnamimm szde lenbellii
ni iddede protesto ettiini kim bilir ka kez duyduk. Gene
de, smrge rejiminde iine dkn bir fellah ya da dinlen
meyi reddeden bir siyah patolojik vakalar olarak grlr. S
mrge insannn tenbellii smrge aygtna ynelik bilinli
bir sabotajdr, biyolojik dzeyde bir Oz savunma sistemidir ve
hibir ey deilse bile igalci glerin tm lke zerindeki ta
hakkmne kar emin bir frendir.
Ormanlada bataklklarn yabanc szmasna kar direnii
smrge insannn doal mllefikidir. Kendinizi onlarn yeri
ne koyun ve "pis zenci"nin alan bir ii, "Arap"n toprag
temizlerede harika olduunu iddia etmekten vazgein. Bir
smrge rejiminde ''Arap
"
n gereklii, pis zenci"nin ger
eklii, smrgecinin penelerini avna daha derin batrmas
na yardmc olmamak, bunun iin parman bile kprdatna
naktr. Henz siyasal bilin dzeyine ya da igaleiyi reddet
mc kararna varmam smrge insannn grevi, en kk
bir abasnn bile kendisinden sklerek alnmasn sagla
maknr. Bu, aka ibirlii yapnama ya da hi deilse en az
ibirlii yapmann somutlat noktadr.
Smrge insannn alna eilimiyle ilgili bu gzlemler ay
m ekilde smrge insannn smrgednin yasalarm, vergi
lerine ve smrge sistemine kar tavrna da uygulanabilir. Bir
smrge rejiminde minnet, samiriyet ve onur bo szckler
dir. Son birka yldr temel bir dnceyi dogrulama olana
buldum: Onur, vakar ve btnlk ancak ulusal ve uluslarara
s birlik balamnda ram olarak aikardr. Siz ve kardeleriniz
kpekler gibi yok edi\iyorsanz, bir insan olarak arlnz
yeniden kazanmak iin var olan btn aradan kullanmaktan
fwom bn"n 289
baka areniz yoktur. Dolaysyla ikencecinin bedeni zerin
de mmkn olduunca artnz koymalsnz ki bir yerlere
kam akl sonunda evrensel boyutuna dnebilsin. Son yllar
da sava dnemi Cezayir'inde onur, zveri, yaam sevgisi ve
lmi.t hie saymann olaanst rneklerini grme olanag
buldum. Hayr, zgrlk savatiarna vg dolu arklar sy
lemeyeceim. En kudurmt smrgecinin bile fark etmeden
geemeyecei ok sradan bir gzlem: Cezayir\i savann al
lmadk bir savama ve Olme tarz var ve halkn savunma ya
da kardelerine kalkan olma sz konusu oldugu zaman bu z
veri ruhunu ne lslan'a ne Cennete yaplan gndermeler ak
layabilir. Ayrca ldrc bir sessizlik varclr -beden alamak
tadr kukusuz-, ikenccciyi boa n bir sessizlik. Ulus hareke
te getiinde, insan snrsz insanln hem talep ettii hem de
ona sahip kunda, :anl hibir eyin hareketsiz kalamayaca
n ifade eden o ok eski yasay burada bir kez daha buluruz.
Smrgeciliin Cezayir halknda yaratt karakteristikle
rinden biri de artc su orandr. 1954'ten nce yarg, po
lis, avukat, gazeteci ve adli tp doktorlar, Cezayir'de su ei
liminin bir sorun olduuna oybirliiyle karar verdiler. Ceza
yirlinin sulu olarak dodugu iddia ediliyordu. Bir kura m ge
liti ri Idi ve bu kuram destekleyecek bilimsel kantlar bulun
du. Bu ku ram yirmi yldan fazla niversitelerde okmldu. Ce
zayirli tp rencileri bu eitimi aldlar ve sekinler farknda
olmadan ve yava yava smrgecilie teslim olduktan sonra
Cezayir halknn dogutan kusurlan olduunu dnmeye
balad: dogutan tembel, doutan yalanc, doutan hrsz
ve doutan sulu.
Burada bu resmi kuram tekrarlayacak ve temelini ve bi
limsel manum hatrlatacaz. Ikinci aamada olgularm ze
rinden geerek yeniden yorumlamaya alacaz.
290 ;crytll(lntin lanetileri
Cezayirli sl sk cinayet iler: Yarglar size mahkemeye ge
len davalarn bete drdnn yaralama ve kavga olaylan ol
duunu syler. Iddiaya gre Cezayir'de su oran dnyadaki
en yksek oranlardan biridir. KUUk su yoktur. Cezayirli
(bu btn Kuzey Afrikallar da ierir) yasalarn dna kt
nda her zaman ar ya kaar.
Cezayirli vahi bir katildir: Setii silah da baktr. "lke
yi tanyan" yarglar bu konuda kendi kurarlarn gelitirdi
ler. rnein Kabyle halk* tabanca ya da tfei tercih eder.
Ovalarda yaayan Araplar ba yeler. Baz yargdar Ceza
yiriiierin kan grmek isteyip istemediklerini merak ediyor.
Cezayirliler, derler, kanm scakln hissetme ve kurbann
kanmda banyo yapma istei duyarlar. Yarglar ve polisler,
Mslman ruhuyla kan arasndaki ilikiye ciddi bir ekilde
eilirler_l7 Haua baz yarglar Cezayirlinin
insan ldrme
nedeninin asl olarak kurbann boazn kesrek olduunu
syleyecek kadar ileri giderler. Cezayiriiierin barbarl zel
likle yaralarn saysnda kendini gsterir, bazen kurban l
dkten sonra da gereksiz darbeler indirilir. Otopsiler bir ger
ei tartmasz ortaya koyar: Katil, an yaralarm her biri
nin ld.rclne baklrsa, saysz kere ldrmek istedii
izlenimi verir.
Cezayir/i nedensiz cinayet ileyen katildir: Cinayet nedenle
ri yarg ve polisleri sk sk artr: bir hareket, bir benzetme,
birka anlama ekilebilecek bir sz, bir zeyn aacnn ml
kiyeti ya da biraz uzaa gitmi bir hayvan zerine kavga vb.
Baz durumlarda iki ya da cinayeti aklamas ve katili bul
nada yol gstermesi beklenen cinayet nedeni hayal krkl
Cezayir'de etnk bir grup (.n.)
17- Aslnda Islam dininin hayvanlarm kann akmadan etinin yenilmesini
yasaklad1n biliyoruz. Bu nedenle hayvanlarn boaz kesilir.
frawt.nun 291
yararacak derecede nemsiz kar. Topluluun gerek neden
leri saklad izlenimi buradan kaynaklanr.
Son olarak, Cezayirlinin yapg soygun her zaman gasptr ve
bazen cinayet, ama her zaman saldr ierir.
Cezayirlinin su eilimine odaklanan btn bu unsurlar,
sistematiklelirme abasn desteklemeye yeterli kant sala
m grnyordu.
Biraz daha rtk olsa da Tunus ve Fas'ta da benzer gzlem
ler yapldndan sorun Kuzey Afrika'daki sua eilime d
nmltr. Cezayir Fakltesi'nde psikiyatri blm profes
r olan Profesr Porot bakanlnda eitli ekipler otuz yl
akn sUredir bu su eiliminin ifade
tarzlarn tanmlamak ve
sosyolojik, ilevsel ve anatomik yorumlarn sunmak zerine
alyorlar.
Cezayir Fakltesi'ndeki psikiyatri okulunun konuyla ilgili
yriHtli ana aratrma sonularmzn temelini oluturacak.
Unutmayalm, yirmi yldan uzun sredir ylirltUlen aratrma
sonular Psikiyatri blm derslerinin konusu oldu.
Dolaysyla Cezayir Fakltesi'nden mezun olan Cezayirli
doktorlar, Cezayiriiierin sulu doduunu duymak ve ren
mek zorunda kaldlar. stelik bizden birinin bltn ciddiye
tiyle rendii kurarlar gelitirdiini de hatrlyorum. Hat
ta, "Kabul etmesi zor ama bilimsel olarak kantlanm bir te
oridir, diye eklemiti.
Kuzey Afrikah sua eilimlidir, saldrganlk igds iyi
bilinir; saldrganl plak gzle bile grlebilir. Kuzey Afri
kal arlklan sever, bu yzden asla ona tamamen gvene
meyiz. Bugln arkadalarm en iyisidir, yarn dmanlarn en
kts olur. Nanslar kavrayamaz. Kartezyencilik ona tama
men yabancdr, hmhhk, oran duygusu ve dengelilik doa
syla eliir. Kuzey Afrikah iddeti seven bir insandr, kaltsal
292 )'Cf)'l<iinll J.mtljlw
olarak iddet yanhsdr. zdisiplini yoktur, gdlerini yn
lcndiremez. Evet, Cezayirli doutan dnmeden hareket
eden biridir.
Bize diyorlar ki, ama bu dncesizlik hayli saldrgan ve
genel olarak canicedir. Melankolik Cezayirlinin gelenekiere
aykr davrann byle aklyorlar. Cezayir'deki Fransz psi
kiyatristlcr zor bir sorunla kar karyaydlar. Melankolik bir
hawyla ilgilcnirkcn intihar edecei korkusunu duymaya ah
kmdlar. Oysa melankolik Cezayirli ldrUyor. Her zaman
kendini u lama ve intihar eilimlerinin elik ettii bu ahlaki
vicdan hastal, Cezayiriilerde cinayet icgidsl hiimini alr.
Melankolik Cczayirli intihar etmez. ldrr. rencisi Mon
serrat' tezinde Profesr Porot'nun ayrntlaryla iledigi l
dl.rmc mc lankol isidir bu.
Cezayir Okulu byle bir ananaliyi nasl aklyor? Cezayir
Okulu'na gre, insann kendini ldrmesi kendi duygularn
incelemesine, kendine bakmasna ve ie elnnesine edeer
dir. Oysa Cczayirli i yaamnda isyakfrdr. Kuzey Afrika'da
i dnya yoktur. Tam tersine Kuzey Afrikal mdielcrinden
evresindeki insanlara saldrarak kurtulur. zmleme duy
gusu yol<tur. Mclankoli, tanm gerei, ahlaki vicdann hasta
lg olduu iin, vicdann gUvcnilmezlii ve ahlak duygusu
nun zayfln dnlrsek, Cezayr\i ancak sahte melankoli
ye l<aplabilir. Fransz psikiyatristlerin nerdii iki nedensel
lik trne bavurursak, Cezayiriiierin bir durumu analiz et
me, zihinsel bir panorama dzenleme eksiklii anlalr.
Dmlardan birincisi zihinsd kapasiteyle ilgilidir. Cezayirli
zihinsel olarak geridir. ks noktasn tam olarak anlamak is
tiyorsak, Crzayir Okulu'nun seniyolojisini hatrlanamz ge
rekir. Bu kurama gre yerli su zdlikleri gsterir:
ftn!l foooo 293

tamamen ya da byk oranda duygudan yoksunluk

ar saflk ve kandrmaya aklk

kei gibi i
nalk
ocuk dzeyinde zihniyet ama Ball ocukta bulunan merak
ruhu yok
kazalan eilim ve sen tepkiler.
IS
Cezayirli btmi kavrayanaz. Kendisine sordugu sorular
her zaman ayrnularla ilgilidir ve sentezi kapsamaz. Belli nok
alara taklp kalma, nesnelere yapp kalma, ayrntlar Iinde
kaybolma, dncelere kar duyarszlk kavramiara kar ka
pal olma. Szl anlatm asgari dUzeydedir. Hareketleri her za
man dncesizce ve saldrgandr. Genel tablodaki ayrntlar
yorumlayamayan Cezayirli, bileeni mutlaklatrarak bUtn
yerine paray seer. Bu yzden en kk bir provokasyon ya
da bir incir agac, bir mimik ya da kendi topragndaki bir ko
yun gibi nemsiz bir olay karsnda gencllemc yaparak tepki
gsterir. Kaltsal saldrganlg k noktas arar ve en kk bir
b,hane yeterH olur. Burada saldrganlk en saf hiimindedir.19
Cezayir Okulu bir sonraki aklama aamasna gemek iin
tanm evresini atlad. Profesr Porot bu kuramn bilimsel te
mellerini ancak 1935'te Brksel'deki Franszca Konuan N
rologlar ve Psikiyatristler Kongresi'nde tannlayacakt. Ba
ruk'un histeri zerine tebliini ele alrken, "korteksi ve ref-
1.- Proksor A. Poro( Analcs mtdiw-psycho!ogi'lliCS. 1918.
\9- Caayir'dc hir mlkere yargc Cezayiriiierin bu <!drganhn "f<ntaz
ya" S<'vgis obnk ifade eni. "BtUn bu huwruzlugun siyQsi olduuna inan
makb yanl }apyoruz," ded. "Sahip olduklan bu saldrgmhk sevgisi za
mn zamm aga vunlmak zorunda! Antmpologlara gorc, sorge insa
nnn gncl saldrganlk
i
gudUkrini kanalize edebilecek bir dizi nleyici
oyun ve testler 1955-5tlda Aur6'ek devrin sona erdircbi!irdi.
leksleri ok az gelimi olan Kuzey Afrika yerlisi, sebzeye da
yal ve igdsel yaam ara beyin (diencephalon) tarafndan
ynetilen ilkel bir varlktr, dedi.
Profesr Porot'nun bu kefinin nemini kavrayabilmek
iin, insan trn diger omurgailardan ayran zelliinin
korteks oldugunu hatrlamak gerekir. Ara beyin, beynin en il
kcl paralarndan biridir ve insan korteksin ynettii tek
onurgal canldr.
Profesr Porot'ya gre Kuzey Afrikal yerlinin yaam ara
beyin tarafndan ynetilir. Bu, Kuzey Afrikal yeriide korteks
yok demektir. Profesr Porot bu elikiden rkmez ve Sud
medical er chirurgical'n Nisan 1939 saysnda u an Ceza
yir'de psikiyatri profesr olan rencisi Sutter ile birlikte
yle yazar: "llkellik, olgunluktan yoksunluk ve zihinsel psi
enin geliiminde bir duraklama degildir. Evriminin snrna
ulam oplumsal bir kouldur ve mantksal olarak bizim
kinden farkl bir yaamn benimsenmcsidir." Sonu olarak
profesrler doktrinin temelini ele alrlar: Bu ilkellik yalnz
ca belirli bir yetime tarznn sonucu olan bir koul degildir,
ok daha derin kkleri vardr. Altkatmann, arkiteklOnik ya
pnn belirli bir dzenlemesinden ya da hi deilse sinir
merkezlerinin hiyerarik dzenleome dinamiklerinden kay
naklanabileceine bile inanyoruz. Bilimsel olarak aklana
bilecek tutarl bir yaam biimi ve tutarl bir davran mode
liyle kar karyayz. Cezayiriice korteks yoktur, ya da daha
kesin konuursak ilkel omurgallar gibi ara beyin tarafndan
ynetilir. Korteks ilevleri, var olduu zaman bile, ok zayf
tr, beynin dinamiklerinden neredeyse tmyle dlan mtr.
Dolaysyla ne paradoks ne de gizem var. Smrgecin in yer
liye sorumluluk verme konusunda tereddd rklktan ya
da hamilihen deil, biyolojik olarak snrl biyolojik olanak-
lannn bilimsel bir deerlendirmesinden kaynaklanr.
Bu konuyu Dnya Salk rgt uzman Dr. A. Carot
hersm tm Afrika'ya ilikin bulgularyla birelim. Bu ulusla
raras uzman, l954'te yaynlanan kitabnda ilk gzlemlerini
aklama olana bulnum.
ZO
Dr. Carothers Orta ve Dou Afrika'da doktorluk yapt, ama
bulgular Kuzey Afrika Okulu'na uyuyor. Uluslararas uzma
na gre: "Afrika l fromal lohlarn ok az kullanr. Afrika psi
kiyatrisinin htlln kendine has zellikleri frontal tembellie
balanabilir.
"21
D. Carothcrs hu noktay daha da aydnlatmak kin canl bir
karlatrma yapar. Normal Afrikaimm b(
'
yni karlm bir
Avrupal okiuu diunccsini ileri strer. Angio-Sakson okulu
nun beynin n ktsmn ameliyat ederek baz ciddi zihinsel ra
hatszlkhrn tedavisi iin radikal bir terapi hulduklarna
inandn biliyoruz. Ama bu yntemin kiilii ciddi biimde
bozduu gereinin ortaya kmas bu yntemin bir yana b
raklmasna yol at. Dr. Carothers'a gre nonnal Afrika\ ile
beyni k<rlm Avrupal arasndaki benzerlik arpcdr.
Dr. Carothas, Al"rika'da alan eidi yazarlarn aratrna
larn inceledikten sonra bize tcktip Afrika kavramn getiren
bir sonu cnar: "Bunlar Avrupa kategorileriyle ilgisi olma
yan vaka verikidir Afrika'nn eitli yerlerinden -dLlu, bat
ve gney- topl
:
:nnlr ve genel olarak her yazarn dierleri
nin kitaplar hakknda ya hi bilgisi yoktur va Ja ok da var
dr. Bu aratrmalarn arpc benzerligi bu yzden hayli dik
kat ekicidir.
"
22
20 Carohrrs\ "Psychologie oormak et pahologique de l"Aricain"". Ewdn
chw-p.ydiatnqcs, Masson tdicur.
21- A.g.y . s.l76.
22- A.g_y., .178.
296 cry/.ln(ln IJnclilcri
Bitirmeden nce Dr. Carmhers'm M au-M au ayaklanmasn,
bilinalu bir ketleme kompleksinin ifadesi olarak tanmlad
gn da belirtmeliyiz; bu kompleks kurgusal psikolojik uyar
lanalarla bilimsel olarak tedavi edebilir.
Yani gzlemcilere sorun yaratan ey, Afrikaimm sk sk
su ilemesi, su nedenlerinin nemsizlii, kavgalarn her
zaman kanl ve cinayetle sonulanmas gibi allnadk dav
ran.lard. Ders programma sokulmu olan aklama son
tahlil
d
e .yledir: Kuzey Afrikalnn beyin yapsnn dzen
lenii, "yerli"nin tebclliinin, zihinsel ve toplumsal yeter
sizliinin ve neredeyse hayvani igdselliirin nedenidir.
Kuzey Afrikalnn sua egilini, sinir si"tcninin hclirli bir
dzenieniinin davran hiimine <ktarlmasmn sonucu
dur. Bu nrolojik olarak anlalabilir bir tepkidir, eylerin
doasna baldr; eylerin biyolojik ohr;k dzcnlenmi5 do
asna kaznm bir tepkidir. Fronal lohhn emhdlii Af
rikalnn temhelligini, sularn, hrszlklar, Eecavuzlerini
ve yalanlarn aklar. imdi vali olan bir vali yardmcs, so
nt,c bzn< yle aklad: "Kend doalarmr yasalarna
kr
u uyan bu ditlnccsiz varlklar sert ve acmaszca eitme
!iyiz_ Do,a} ikn< wnek deil, chliletirmeliyiz." Disiplin,
rhlitctirnc, boyun edirme ve <imdi de pasiOetirmc, igal
:lund<ki topraklarda smrgenin en sk kullandg sz
cklerdir.
Smirgeci akadenisyenlcrin savunduu bu kurarlan
uzun uzadya ele almamzn nedeni, asl olarak bu kuramia
rn yetersizlik ve samalklarn gstermek deil, ok nemli
bir kuramsal ve pratik sorunu ele almaktr. Aslnda Devrim'in
karlat sorular ve siyasal aydnlanma ve denistifikasyon
tart<malar srasnda ortaya kan konular arasnda Ceza-
yir'deki su eilimine grece az nem verildi. Ama bu kmuy
la ilgili tartmalar o kadar yapcyd ki, bizim toplum-al ve
bireysel zgrlUk nosyonunu daha iyi inedememize olanak
salad. Cezayir'deki su sorunu lider ve militantarla ele -ln
dnda, Devrim'den nceki dnem sularn, hrszlklarn ve
ktU davranlarn orwlama sayst belirldiinde, su neligi
nin ya da kt davranlarn erkeklerle kadnlar arasnda, in
sanla devlet arasnda var olan ilikilere dayand akland
nda ve herkes bunu anladnda; Cczayirli ya da Kuzey Af
rika\'nn sua eilimli biri oldugu nosyonu paralandgmda,
"Bizler ll<eli insanlarz, kavgacyz, ktyz . . . bu byle" di
ye Cezayirlinin bilincine de yerletirilmi olan bu nosyon yok
olduunda, evet o zaman Devrim'in ilerlemekte olduunu
syleyebiliriz.
nemli bir kuransal sorun da, iimizde var olan insan
aalamay her zaman ve her yerde ortaya karnak, zerin
deki giz perdesini kaldrmak ve yakalamaktr. Ulusun yeni
ins<tnlar yaratmasm beklemeneliyiz. Devrim srekli yeni
likler yaratrken insann yava yava deimesini beklememe
liyiz. Iki suretin de nemli olduu dorudur, ama yardmc
olunmas gereken ey bilintir. Devrim uygulamada tama
men kurtaracak ve olaanstti verimli olacaksa, her ey dik
kate alnmaldr. Olaylar genelleme, her eyin stesinden
gelme, her eyi yerli yerine koyma, her eyin sorumluluunu
tistlenmc ynnde (e\\ilde ciddi bir ihtiya duyulur. O za
man, bilin ank gemie ynelmekle ya da gerektiinde at
lacak adm belinmekle yetinmez. Bir sava birligi arazide
ilerlerken, pusunun sona ermesi dinlenmek anlamna deil,
bilincin bir adm daha atmas anlamna gelir, nk her ey
ayn hzda olmaldr.
Evet, Cezayirli, yarg\arla polislerin hakl olduunu ken-
diliinden kabul ediyor.23 Gerek canlln bir grngs
olarak Cezayirlinin su eiliminin bu narsistk zellii tekrar
ele alnmal ve smrge tarihi nda yeniden gzden gei
rilmeliydi. rnein, Fransa'daki Cezayirlikrio su eilimleri
nin dorudan smrge talanna maruz kalan Cezayiriiierin
kinden tamamen farkl olduun gsterme i iyiz.
Ikinci bir nokta daha dikl<alimizi ekti: Cezayir'de Cezayir
liler arasnda su neredeyse fasit bir daire iinde ilcnir. Ce
zayirliler birbirlerini sayar, birbirlerini paralara ayrr ve bir
birlerini ldrr Cezayir'de bir Cez<yirlinin Franszlara sal
drmas az grlr ve onlarla kavga cnrktcn karrlar. Oy
sa Fnms:'da gmenlerin iledigi sular topluluk ve toplun
sal kategori snrlarn aar.
Fransa'da Cezayiriiierin iledii su( oran azalyor. Asl ola
rak Franszlan yOnelik ve nedenleri tm l yle yeni bir durum.
Ne var ki, bir paradoks bir gerei milit.nlara anlatn<mza
imkan tand. 1 954'ten bu yana smckn sular nnedcysc yok
oldu. Artk kicltk ayrntlar zerine lme varan kavgal;.r,
anlan.zlldar yok. Koun kannn aln ya da sol onzu
nu grd diye n.;e patlamalar gnilmyor. Ulusal ncadcle
htin !l,cyi kanalize etni' ve btn duygus;l tepkiyi milli
letirmi grnyor. ransz yarglar ve hukukular bunu
roktan saptadlar, ama milit<n da bmun farkna varmal ve
nedenlerini kavnnalyd.
2 )-
u
elik .\vnpalnn yaraug ingcylc hu zdt}lesnein hayli hcliriz ol
duu da <\kr. Alda Avrupa!:, hayatn hr yrmll ya d so: vb. i<i ris
ke atan. ddcl yanls. kolay alev alr, v,li, ksbmc gunrlu ve k.sah Cr
zayirlyc ay oranda belirsiz bir minnc borcu oduyordu anki. Gcerkln
unu da belirlelim ki. metropol r:nna"da f'nszlaL kar karya gelen
Ce:ayir'tkld Avrupallr l'ranz igesi yerine bu Cczavirli ingcsivlc rzdc
lc}ne cglmindcdr.
r.""' fawn 2(9
Artk bir neden bulmamz gerekiyordu.
Savan, sonuta kolektif bir saldrganl ifade etmenin bu
ayrcalkl biiminin, Cezayiriiierin dog:utan gelen canice
davranlarn igalci gce ynelttigi sylenebilir mi?

nemli
toplumsal allst olularn zihinsel rahatszlklar ve kt dav
ranlar azaltt bilinen bir gerektir. Bu yzden, Cezayirii
Ierin su epiliminin azalmas, Cezayir'i ikiye blen ve yargy
ve ynetsel aygt dman tarafnda brakan savala kusursuz
bir biimde aklanabilir.
Hatta daha nce bamszlna kavumu Majrip lkele
rinde. kurtulu mcadeleleri srasnda bu ekilde olan durm
hapnszln ilrnncbn sonra daha belirgin hale bile geldi Bu
nedenle, sorge ko<ullarnn su ilcmc nedenlerini yeni
den yorumlanava zemin hazrlayacak kadar zgn olduu
;l(;ktr l\iz de miliwnlar kin yeniden yorunladk. Bugn bi
zim tarafmzdaki lerkcs su eiliminin Cez<yirlinin kalnn
sal kiilijiin ya da sinir si-.tcnini dzcnknm: biiminin
sonucu olmad biliyor. Cezayir'deki sava ve butn dier
ulusal kurtulu saval.r gerek kahr,llnanlar yaratnsur So
mirg( koull:mnda, daha ner de belirttiimiz gibi, sonirge
insan birbirleriyle kar karya gelir. Birbirinini hir perde gi
hi kullrnma eilinindedil"\er. Her biri komusunun uluSl
dUman grmesini nler. On all! saatlik ar almadan yor
gun dn<en smrge insan iltesine k zaman, kuma
blmenin teki tarallndaki ocuk da alar ve onu uyutmazsa,
or,s kk bir Cezayir olur. Adam bakkald;n braz ssrn ya
da biraz ya istedii V( birka yz frank borlt olduu iin
bakkal vcrnediginde iinde byk bir nefret ve ldrme iste
i dogar - hakkal bir Cezayirlidir. Hafalarca k.tktan sonr;-
"vergilerini" demesini syleyen kail onu keye skrd
ndr bir Avrupal yneticiden nefret etme h.iksunden yarar-
J()() )crvioninu bnctltlcr
lanamaz; tinde nefretini kknan haid durur lwid de bir
Cezayirlidir.
Her gn ktlk, kiray denedigi iin odasndan aulma, an
nesinin kurumu meme\eri, bir deri bir kemik ocuklar, ile
rinin kapannas, karga gibi ustabann etrafnda dolanan i
sizler gibi etkenlerden kaynaklanan cinayet ileme istei k
krtlan Cezayirli, komusunu onmaz bir dnan gibi grme
ye balar. Ayana ta taklsa komusundan bilir; toplayaca
birka zcyini X'in. ocuklar gece alp yemitir. Eve, nk
Cezayir'de ve teki yerlerde smrge dneminde birka gram
innik iin ok ey yaplabilir. Bunun iin cinayet ilenebilir.
Bunu kavramak iin hayalgcnz ya da belleinizi h<rcke
tc geirmeniz gerek. Toplama kamplarnda insanlar bir Jokma
ekmek ugrum birbirlerini ldrdler. Korkun bir sahne ha
trlyorum. 1944'tc Oran'dayd. Yerlctirilmeyi hcldedimiz
askeri kampta askerler Cezayirl ocuklara cknek krntlar
atyor, ocuklar da krnlan kapmak in fke ve ndretlc
birbirleriyle bouuyordu Vetcrinerlcr. msr tanesi Uzerine
kavga edilen iftliklerde gzlenen nl 'gagalana dlzcni"yle
bunu aklayabilir kukusuz. En gl kular btn taneleri
toplarken, daha az saldrgan olanlar gzle grlr biimde za
ynar. Her smrge tek yasann hak olduu dev bir iftlik
avlusuna, geni bir toplama kanpna dnme egilimindedir.
Cezayir'de ulusal kunulu savann halang:ndan bu ya
na her ey deiti. Bir ailenin ya da mechta'nn tm yiyecek
stoku bir akam oradan geiveren askerlere verilebilir. Aile
nin tek eei yaral bir savann tannas iin dn verile
bilir, birka gn sonra adam hayvann uaktan atlan bom
bayla ldgn renince tehdide ve kfretmeye baslamaz.
Eeini deil, yaral adamn sa salim olup olmadn endi
eyle sorar.
f'"'"' f.own 301
Bir smrge rejiminde bir dilim ekmek ya da bir deri bir
kemik bir koyun iin her ey yaplabilir. Bir smrge rejimin
de insann d dnyayla ve tarihle ilikisi yalnzca yiyecek ili
kisidir. Smrge insan iin, Cezayir'deki gibi bir bask orta
mnda, yaamak bir deerler grubuna sahip olmak demek de
ildir, dnyann tutarl ve yapc gelimesiyle btnlemek
demek degildir. Yaamak, lmemek demektir yalnzca. Yeti
en her hurma bir zaferdir. Sk almann degil; hayata kar
zafer kazanmay kutlamann zaferi. Bu yzden hurma al
mak ya da koyununun komunun otlarn yemesine izin ver
mek bakalarnn mlkne tecavz etmek, yasalara kar gel
mek ya da saygszlk deildir Bunlar cinayet giriimleridir.
Hrszlg yasad ya da do .a olmayan bir eylem deil, bir
cinayet giriimi oldum kavramrk kin Kabyle'de erkeklerin
ve kadnlarn haftalarca vadinin eteklerinden zar zor inip wp
rak doldurduklar kk sepelerle eve dndklerini grmek
gerekir. Tek perspektH, ne kadar az talep ederse etsin, ne ka
dar klUrse kUlsn mideyi doyurmaktr. Acsn kimden
karacaksnz? Franszlar polisleriyle, ordu vc tanklanyla
ovadadr. Dalarda yalnzca Cczayirliler vardr. Yukarda, ahi
ret vaatleriyle cennet, aad< da u:zacvi, dayak ve idam vaat
leriyle Frazlar. Kcrdiizle kar karya gelmeniz kanl
mazdr. Blnns toplumlarda rksal atmalarn karakteri
tii olan z nefretin tohumu burada yatar
Dolaysyla Cezayiriiierin su eilimi, dunneden hareket
edii, cinayetlerinin vahilii sinir sisteminin dzenieniinin
ya da belirli bir kiilik zelliinin sonucu deil, smrge sis
teminin dolaysz rndr. Cezayirli yurtseverlerin bu soru
nu ele alnalan smrgedliin onlara dayattg inanlar sor
gulamaktan korkmamalan, birbirlerine perde grevi grdk
Jcrini ve aslnda konusuna kar karken imihar ettiklerini
anlamalar, devrimci bilin zerinde ok muazzam bir etki
yaratacakt. Smrge insan bir kez daha tahakktime son ver
me! iin savar. ,\ma sm.rgeciligin iine ilettii doru ol
mayan her eyi yok ettiinden de emin olmaldr. Cezayir'de
ki gibi bir smrge rejiinde, snrgedliin renii d
nceler yalnzca Avrupal aznl deil, Cezayiriileri de etki
lemii. Tam kurtulu, kiiliin her eyiyle kurtulmasdr. Bir
pusu ya da bir saldr, ikence ya da yoldalarn katli, kazan
ma kararllgn biler, bilinli olmayanlar uyandrr ve hayal
gcUnU besler. Ulus bir btn olarak harckctt getiinde ye
ni insan bu ulusun a posteri ot i bir rn deildir; onunla bir
liktc yan yana var olur ve onunla olgunlar ve onunla birlik
te z<fcn: ular. Gu diyalektik ngereklilik, snurgecilii
ynkik biimlerine ve yzeysel rdormlarna kar direnii
aklar. Gagszlk sihirli bir ritutl deil, kadnlarla erkekle
rm gerekten zgr v<r olmas iin, dier hir deyile toplu
mun radikal dnm i:n gerektn tm maddi kaynaklara
:ahip olmas iin olmazsa olmaz bir kouldur.
Sonu
Haydi yoldalar, imdi taraf deitirme zaman. Bizi iine
sn n geni karanlk rtliyli silkcleyip atmal ve a ulama
lyz_ Doacak yeni gn bizi kararl, aydnlanm ve saduyu
lu bulmal.
Hayallerinizi terk etme li, eski inanlarmza ve dosthklar
mza elveda Jeneliyiz. Yararsz aglar, ksr yalvarnalar ve
kokumu abalarla zaman harcamayal m. Azndan insan s
zn hi drmeden sokak kclcrinde, dnyann btn k
clerinde insanlar katleden bu Avrupa'y bir kenara brakalm.
Avrupa kendi amalar ve ihliam iin yzyllar boyunca
teki insanlarn gelimesini engelledi ve onlar kleletirdi;
yzyllar boyunca szde "tinsel deneyim" adna neredeyse
tm insanl krp geirdi. Onlara bir bakn, atom bombasnn
yok etme tehdidiyle ruhsal k arasnda gidip geliyorlar.
Gene de Avrupa'nn kendi topraklarnda giriimlerini baa
ryla talandrdn kimse inkar edemez.
Avrupa dnyann liderliini ate, kinizm ve iddetle stlen-
304 ycr;liEilniln l.nclolcto
di. Bakn, antlannn glgesi nasl da genileyip ilerilere uza
nyor. Avrupa'nn hareketi uzam ve dnce snrlarn yanp
geiyor. Avrupa kendisini yalnzca alakgnl\Uk ve lnllk
tan deil yumuaklk ve meraktan da yoksun brakyor.
Insana kar bir cimrilik gsterisi bu yalnzca, yalnzca in
sana kar cimriligini ve et obur caniliini gstermitir Avrupa.
Yani kardelerim, bu Avrupa'nn ayak izlerini izlemekten
baka yapacamz daha iyi eyler olduunu nasl anlayanayz?
Insandan sz etmeyi asla brakmayan, tek kaygsnn insan
oldugunu iddia etmekten hi bkmayan bu Avrupa'nn her bir
ruhsal zaferi iin insanln ne aclar ektiini artk biliyoruz.
O halde yoldalar, Avrupa oyunu sonunda bitti, baka bir
ey bulmalyz. Avrupa'y taklit etmediimiz srece, Avrupa
dzeyine kma saplantsna taklp kalnadmz srece bu
gn her eyi yapabiliriz.
Avrupa bugn yle delice, yle soluksuz bir ivme kazand
ki, btn denetimi ve akln kaybeui ba dndrc bir hz
la dosdogru uuruma kouyor. TUm hzmzia ondan kurtu
lursak iyi ederiz.
Ama gene de bir modele, plana ve reklere gereksinim
duyduumuz ok ak u. Bir oumuz iin Avrupa modeli en
esinleyici nodeldir. Ama daha nceki sayfalarda byle bir
taklidin bizi yanl ynlcndirdiini grmUtk Avrupa'nn
baarlar, Avrupa'nn teknolojisi ve Avrupa yaam tarzlar ar
tk bizi etkilememeli, dengemizi bozmamal.
Avrupa'nn teknii ve yaam tarznda insan aradgmda,
srekli insann inkanyla, gibi byyen cinayetieric kar
tayorum.
Insan bir btn olarak glendiren amalar iin insanlar
arasndaki ibirlii, insann projeleri ve insanlk durumu, ger
ek yaratlar gerektiren yeni konulardr.
ft.mu:"'"'' 305
Avrupa'y taklit etmemeye karar verelim; beyrnimizi ve
kaslarmz yeni bir ynde birletire !im. Avrupa'nn yaraama
dg btnlkl insan biz yaratmaya ahalnn.
tki yzyl nce eski bir Avrupa smrgesi Avrupa dzeyi
ne kmaya karar verdi. O kadar baarl oldu ki, Amerika Bir
leik Devletleri bugn bir canavar haline geldi, Avrupa'nn
kusurlarn, hastalgn, insanlkdlgn korkun boyutlara
ulaurd.
Yoldaslar, nc bir Avrupa yaratmaktan baka yapacak
iimiz yok mu? Bat kendisini ruhsal bir naceradaym gibi
grd. imdi isanlgn beste birini kapsayan kleligi hu ruh
adna, yani Avrupa ruhu adna hakl kard ve merulatrd.
Evet, Avrup< ruhu tuhaf temeller zerine kurulmu. Btn
Avrupa dncesi, giderek daha da terk edilen ve ulalmas
olanakszlaan yerlerde ortaya kmr. Bu yzden bu yerler
de insanla karlamak ans giderek daha da azald.
Srekli kendisiyle konumas ve giderek irenleen narsi
sizmi, kanlmaz olarak yar delilie ortam hazrlad; entel
lektel dnce bir strap halini ald, nk yaayan, alan,
kendini yaratan bir varlk olarak insann gerekliinin yerini
szler, bir araya getirilmi szckler ve anlamlarnn yaran
gerilimler ald. Ne var ki, Avrupal iileri bu narsisizmi kr
maya ve gerekliin inkarndan uzaklamaya zorlayan Avru
pallar da vardr.
Genel olarak Avrupal iiler bu anlara yant vermedi,
nk iiler kendilerinin de Avrupa Ruhu'nun ala<.<k b
yklkte serveninin bir paras olduuna inanyor.
Insanln byk sorunlarna zmn tm unsurlan Av
rupa dncesinde farkl zamanlarda var olmutur. Ama Av
rupallar kendilerine den misyonu hayata geirmedi. Bu
misyon, tm agrhklanyla bu unsurlar ilemekten, dzenle-
J()6 ;rvll. dlmh bclb
nilerini, varlklarn deitirmekten ve son olarak insanlk
sorununu en snrsz ylkseklie karmaktan ibaretti.
Bugn Avrupa'da bir duraanlga, damar tkanklna ta
nk oluyoruz. Yoldalar, diyalektiin yava yava bir denge
mantna dnt bu duragan harekenen kaahm. Insan
lk sorusunu yeniden ele alalm. Beynin gerekliini, kitlesini
btnyle yeniden inceleyelim. Beynin balantlar artrlma
l, balantlar eitlcndirilmeli ve iletileri yeniden insanclla
trlmalr.
Haydi yoldalar, an oyunlarla oyalanamayacak kadar ok
i var elimizde. Avrupa yapmas gerekeni yapt; genel olarak
baktmzda da iyi bir i kard: Onu sulamaktan vazgee
lim, ama kararl bir ekilde, bu kadar gsteri yeter, diyelim.
Artk ondan korkmamz iin bir neden yok, Avrupa'ya imren
mekten vazgeelim.
Bugln lncU Dnya Avrupa'nn karsnda, projesi bu
Avrupa'nn yant bulamad sorunlar zmeye almak
olan muazzam bir ktle olarak duruyor.
Ama imdi nemli olan karllk sorunu deil, Uretkenligi
artrma sorunu deil, retim oranlan sorunu degil. Hayr, do
aya geri dnme sorunu da deil. Bugin nemli olan ok ba
sit bir sorun: Insan parampara eden ynlere sUrklenenek,
beynine onu hzla bozan ve akln alan bir tempo dayatna
mak Bakalarn yakalama nosyonu, insan vahiletirme,
onu kendisinden ve i bilincinden skp alma, ktnp dkne,
ldrme mazereti olarak kullanlmamahdr.
Hayr, kimseye yetirek istemiyoruz. Yapmak istediimiz
ey udur: Gece gndz, her an her dakika insann, her insa
nn yanmda yrmek. Kervamn saflarn skiarmak gerekir;
nk kervann aras ahrsa, her bek ancak nndekin i g
rr, insanlar artk birbirlerini tanyamayacaklar kadar, gitgi-
fr.mt. inon 307
de daha az karlaacaklar, birbirileriyle gi!gide daha az ko
nuacak]an kadar birbirlerinden ayr derler.
nc Dnya, yalnzca Avrupa'nn iddia ettii nadir dahi
likleri degi! onun iledii sular da dikkate alan yeni bir in
san tarihine sil batan balamaldr; bu sularn en korkuncu
insann tam kalbinde, ilevlerinden patolojik olarak uzak tu
tulmas nda ve birliinin yava yava eriyip yok olmasnda;
topluluk koullarnda snfn bcslcdigi katcgorilcrc ayrlmacia
ve kanl gerilimlerde, ve son olarak da engin insanlk lein
de rk nciret klelik, smr ve en nemlisi hir buuk mil
yar insann yeryznden silindii ok kann yitirildii soyk
rnda ilendi.
yleyse yoldalar, esin kaynan Avrupa'dan alan devlet
ler, kurumlar ve toplumlar yaratarak Avrupa'ya minnet borcu
demeyel im.
Insanlk bizden hu grotesk ve genellikle tiksindirici taklit
yerine baka eyler bekliyor.
Afrika'y yeni bir Avrupa'ya dnUtrmek istiyorsak Ane
rik;'y yeni bir Avrupa'ya dntrmek istiyorsak, o halde l
kclcrimizin kaderini Avrupallara emanet edelim. Onlar bizim
en iyimizden daha iyi bir i rkarr!ar.
Ama ins; mln ileriye adm atmasn istiyorsak, insanl
Avrupa'nn yeriestirdiinden farkl bir dzeyc gtirwk isti
yorsak, nc olmamz gerekir.
Halkmzn beklentilerine yant vermek istiyorsak, Avrupa
dnda baka yerlere bakmamz gerekir.
Ayrca, Avrupallarn beklentilerine yant vermek istiyor
sak, onlara, ne kadar ideal olursa olsun :aman :aman onlarn
bile midesini bulandran toplumlarnn ve dncelerinin bir
yansmasn gnderneneliyiz.
Avrupa iin, kendimiz iin ve insanlk iin, yoldalar, yeni
308 )Cf\'il?Lo<o laoclilci
bir b-alang yapmal, yeni bir dnce tarz gelitirmeli ve
yeni bir insan yaratmaya almalyz.
2002 Tari hl i Bask ya Sonsz
Muhammed Harbi
Kapitalizmin almaz bir ufuk olmadn dnen bizler
yanldk m? Blirokralik sosyalizm yaand. nc DU oyac
lk da, Bunlarn yenilgisi, artlarndan ok sayda trajedi ve in
san yaamnn grlmedik ykmn ve dcersizlemesini de
getirerek, Bat'da, altml yllarda inisiyatif ezilen halklar a
rafm getiinde kendi ayrcalklan iin lpcrmi olan herke
si honut klar.
O dnemde byk sanayi gleri, mecbur kalarak ve zorla,
nc Dnya lkelerinin talepleri karsnda geri ekilmek
zorunda kaldlar. O zamandan bu yana, yakn dnemdeki ge
limeler, karanlktan kmak ve gelime ile demokrasiye erie
bilmek iin kendi!crinldnden baka yol olmadnn kesinlii
iinde rahatladlar. Ama olgulara bakarsak, daha ziyade eko
nomik ve ideolojik basklara, egemen olduklar uluslararas
mali kurumlara, IMF ve Dnya Bankas'na gvenmektedirler.
Ne var ki ncu Dnya'daki krizin derinlii, smrgeci
lik-sonrast dnemin ve zgrlk hareketine elik etmi ya da
31 O ''crunuun l;ooiolcn
itilim kazandrm ideolojilerin eletirel bir bilanosunu zo
runlu klar. Bu perspektif ierisinde, Frantz Fanon'un eseri
nin ve zellikle Yeryznn Lanetlileri'nin yeniden deerlen
dirilmesi byk bir nem tamaktadr, -n ku devrimci dina
mik zerine birok basmakalp dnce, kkenierini -bu va
siyet-kitapta Fanon'un dincesinin kaynaklarndan biri
olan- Cezayir deneyiminin genellikle deforme edilecek bir
bak a(snda bulmaktadr.
"Fanonculutn" gcnn nedenlerinden biri, l'ncl'
Dnya'nn "ani-eliis clitler"iin. o dnemde Stalincilerin
deersizlctirilni Marksizmininkinden rarkl bir toplunsal
peline yasalan formlasyonuna sahip olma zlcmiw cevap
vermesidir. Fanon nc Dnya'y eylemiyle ve ierde ve
darda dumanlar oldugunun bilgisiyle savunuyordu Ben
onu Tunus'ta Mays 1 959'da t<ndn_ Her ikimiz de Cezayir
Cumhuriyeti Geici Hkmeti (GPRA) merciierinde grev
liyelik Devrimci olaylara dair onak bir yorumumuz vard ve
cntdcktlicllcrin nclk rolu zerine gereklerden kopuk
rasyonelleti-mc abalarn ikimiz de rcddccliyorduk. Onun
kyllilgc tandg devindirid rol, ortak bir ulual bilince olan
inanc ve din olgusuna yaklam ise anlamazlk noktalar
nzd. Bu sonuncu noktada Fanon, konumu gerei -daha zi
yade agnostik militanlarla temas halinde yayordu-, Ceza
yir'in k:ltlrcl ortamlarnda Aydnlanma dncesinin igal
etii geici yeri deerlcndircbilecek durumda dcgilcli. Aydn
lanma dncesi, dini n etkisine daha duyarl bir ounluun
oldugu FLN'yc k:tlnn kkenindcki rnan liUk kolla
nndan biriydi.
Ana bu, YeyUziinUn Lanetlileri'nin neminden bir ey ek
siltnez. Sorun oluturan blmleriyle olduu kadar, haberci
bir deer tayan blmleriyle de bu kitap, devrinci idealin ve
fu!l f;n<>n 31 1
gncel sonularnn oluumu zerine derinlemesine bir tar
tmaya girisneyi saglar. "Yka h m bu khne dzenW: Enter
nasyonal'in bu fikrini Fanon benimsemir. Ve Marx'n katk
s zerinden geilerek Fanon'un sorunsal anlalamaz.
Nihai bir hedefe ynelik ve evrensel bir devrim sorunsal
Marx'la birlikte ekillenir. Marx'n, temelde Avrupai olan ka
pitalist toplum analizi, omn dneminde, alternatifi ancak ka
pitalizm ile komnizm arasnda gryordu ve birincisinin [ai
li btiuvaziyken, ikincisininki de proletaryayel . Toplumun
diger snnan onlarn atmalannn dinamii ne tabidir. Pro
letarya tarihin znesi haline getirilir: evrenselliin taycs
olarak, zincirlerinelen kurtularak insanl kurtaracak gltr.
Bu analiz iinde, sOnrgedekiler tarihin dinamiinin merke
zinde yer almaz. (Ve, znde, Fransz Komnist Purtisi s
nrgc lkelerin kaderini "Fransa Birlii"nin gdcccgine ba
ladnda bu mant savunuyordu: Fransz proletayasna la
hi nttcl"kler olan snrgr halklarna kurtulus yolum aa
cal< olan, hansa'nn antikapitalist devrimiydi.)
Rusya'da popUlistlcr Rusya'nn [arkll ilkesini savunuyor
ve Marx'n tezlerini tartyorlard: Devrimin, kendi lkelerin
de, proleter devriminden ziyade kyl devrimi olacag ve
kapitalist gelimenin burjuva evresini es geerek dorudan
dogruy: sosyalizme gtreceini dnyorlard. Bu iraz
karsnda Marx (Plekhanov ve Vera Zasuli gibi Rus Mark
sistleriyle yaznasnda) kendi emasnda bir dzcltmc yapar
ve eger Rus devrimi Bat'daki devrimin balama vuruu ola
caksa, o dnemde geni ltide krsal ve geleneksel olan Rus
toplumunun kapilalist evreden gemeden tamamlanabilece
ini kabul eder. Marx'n lmnden sonra, yolda Friedrich
Engels Rus istisnas fikrine geri dner: yalnzca proletarya ve
kyllk devrimci snOardr.
31 2 ycryti7o\nlln l.ocliki
Devrimci modelin ifadesindeki bir dnm noktas Lenin'le
birlikte eklenir: Snf mlicadelesi ilkesini tm dnyaya yayan
Lenin Marx'n devrimi dnya apndaki bir projeye dahil emc
ynnde izcligi yolda devam eder, ama emperyalizmin zayf
halkasnda, yani sanayi ve ehir bileeni zayf olan, ogunluu
kyllerden oluan oplumlarda meydana gelebileceini kabul
eder. Mesihi zne proletarya olarak kalr, ama onun karla
rn bir parti stlenir, nk -Lenin'in dncesinde- prole
tarya kendi bana brakldnda dog:JI olarak sendikacdr.
Marx'n gr bu degildir. Devrimci dinamie dair bir baka
anlayla kar karyayz. Lenin bir pragmatiktir ve onun d
ncesi devrime yol aan olay ko\lamakladr; bu Dou'da da
olabilir -"dnya devriminin bozgucu maddi koultar"nn
( 908) burada olgunlatn grmektedir- Avrupa'da da.
Ekim 9 Tyle birlikte, devrim iaretini veren esase krsal
bir lkedir, ama kvlcm umulan yangn tututurmaz. Byle
ce, tek lkede devrim yaanr.
Komnist Enternasyonal'de kelimenin tam anlamyla
"nc Dnyaclar" olan Tatar Sultan Galiyev, Hintli Roy,
Endonezyal Tan Malaka, hareketin smtrge halklarn, Ma
xime Rodinson'un belirttii gibi global stratejisinin bir nesne
sP olarak deiL deiimin motoru yapmasn bekliyorlard.
(.aha lar boa kacaktr, ama, ok sayda degiim ve olaydan
sonra, bu nkir, komUnist hareket iinde, Mao Zerung'la bir
likte, ve onun dnda Frantz Fanon'la birlikte kendi yolunu
aacaktr. Her ikisi de kyl devrimine vurgu yapar: Ezilen
halklar mUcadeleye katacak olan Batl lkelerin proJetaryas
degildir, dnya proletaryasnn devrimci davasn belirleyecek
1 M.xine Rodinson. Marxismc c mo11dr muhan, Le Seuil, Paris, 1972. s.
307.
lmtt_ faon 31 3
olan ey bu halklarm mcadelesidir. Bu bak as, Avrupa da
dahil olmak zere, kendine yanda buldu.
Ama Fanon'dao fakl olarak Mao Zendung kendi stratejisi
ni "krsallatrmad"

proletarya, komnist partinin arachgy
la, ncl korur. Bununla birlikte Fanon yenilik yapar.
Emperyalizmin tamamen ekonomik bir analiziyle yctinmez.
Kimlik ve kltr atmalarn da teoriletirir ve gerek yer
ylznn lanetlilerinin, mutlak anlamda smrlcnlerin s
mtrgelerdckiler olduunu gsterir. Bat'nn mahkemesi, mil
liyetilerde oldugu gibi, tekillik iinde kapanmaz: bunun de
vindirici gc, tmeki umuttur.
Bununla birlikte, nc Dnya davasnn savunmas da
korn: dqildir: Fanon, ahakkm altndaki lkelerin maddi
temeli ilc devrinci proje arasndaki mesafenin bilincindedir.
Gelimeyi ve demokrasiyi ipotek altna alan sosyolojik ar
lklar gzidt kamaz. Onun Arrika deneyimi, zellikle Tu
nus ve Gana, devletlerin kurulmasnda politik elitlcri tehdit
eden sapnalar konusunda onu uyarmur: otoriterlik, ogul
culugun reddi, yozlama ve iktidarn kiisel\enesi. Hatta
belki de duiLcsinin arka plannda yeni bir dtinya devrimi
savunusu, tck lkede sosyalizmiyle birlikte Sovyet deneyimi
nin yenilgisi, devrimci hareketlerin tek parti despotizminin
ve kalesinin savunucusuna dnmesi yauyordu.
Gntmzde Fanon'tn politik gncellii bu dncelerle
snrl deildir. Afrika'da ondan nce hi kimse e\itlerin Ure
tim koullarn, snnirgecilerle baglarn analiz etmedi; doal
olarak ynetme rolUne sahip olduklan inancyla ve kitlelerin
olgunlamamh sylemleriyle yetimi kategorilerin "id
detli elitizni"ni ondan nce kimse vurgulamad. Demokrasi
nin engellerinden biri -hem de en nemsizi degil- bu elitizm
de yatmaktadr.
3 14 wrvl/llnn l.oclokr
Dolaysyla Yerznn Lanetlileri'nden yalnzca tartlabi
lir lirik temalan, kyl Mesihilig:ini, kefaret detki iddeti,
tnc Dnya'nn jeopolilik bloklar halinde yapay oluumu
nu ne karmak ve bizi devrimci romantizmin tehlikelerine
kar uyank olmaya davet eden son derece gncel temalar
gz ard etmek hatal olur. Radikal bir talep byk umutlarda
deil; ynetenler ve leraclar eklindeki blnmeyi tevik eden
her ey karsnda, doal olarak yetersiz ve tabi olmaya mah
km olarak lanmianan kitleler zerinde iktidar ve bilgi talep
eden brokrasi olarak yerlemek isteyen her ey karsnda
clc!irel dncenin titiz uyanklgnda yatmaktadr. Sm
renler ilc sm.lenler arasndaki topolojii sreklii ancak
buradadr: smren deiir ama smrlenler ayn kalr.
Bitirirken unu da eklcyelim ki, Fanon'un esini, kendi psi
kiyatri pratiini kavray tarznda da grlr. Psikiyatri kuru
mu ona ''deli"yi normalletiren ve sznn Hade ettii cylt
ilikisi olmayan nonnlar dayatan bir makine gibi gelir. Anti
psikiyatri harekcine dahil olan Fanon, doktor ilc hasta ara
snekki ilikiyi tersine evirerek bu szn serbest hroklma
sna vurgu yapacaktr. Hakikat ve sahicilik delilik tararcla
Jr; bu hakikatle sahicilii zgr brakmak gerekir. Faon'un
li herter boyutlu poplizmi ilc tp pratii arasndaki paralellik
aikardr.