1

Demir
Kkaydn
Deniz
Gezmile
lgili
Yazlar
Yaynlar
2
D
D
e
e
n
n
i
i
z
z
G
G
e
e
z
z
m
m

l
l
e
e

l
l
g
g
i
i
l
l
i
i

Y
Y
a
a
z
z

l
l
a
a
r
r


D
D
e
e
m
m
i
i
r
r
K
K

k
k
a
a
y
y
d
d

n
n


k ki in nc ci i S S r r m m
M Ma ay y s s 2 20 01 14 4
k ki in nc ci i S S r r m m



D Di ij ji it ta al l Y Ya ay y n nl la ar r
n nd di ir r O Ok ku u O Ok ku ut t - - o o a al lt t D Da a t t


B Bu u k ki it ta ap p K K x x z z s si it te es si in ni in n d di ij ji it ta al l y ya ay y n n d d r r. .
K Ka ar r a am ma ac c o ol lm ma ad da an n, , o ok ku um ma ak k v ve e o ok ku ut tm ma ak k i i i in n, , i in nd di ir rm me ek k, , d di ij ji it ta al l o ol la ar ra ak k b ba as sm ma ak k v ve e
d da a t tm ma ak k s se er rb be es st tt ti ir r. .
A Al l n nt t l la ar rd da a k ka ay yn na ak k g g s st te er ri il lm me es si i d di il le en ni ir r. .


Y Ya ay y n nl la ar r

3
D De en ni iz z G Ge ez zm mi i l le e l lg gi il li i Y Ya az z l la ar r

i in nd de ek ki il le er r
Derlemeyi Sunu .................................................................................................................... 4
Denizin Son Szleri ve Baz armlar (7 Mays 1998) .................................................... 6
Anlamak, zmlemek ve Tartabilmek (8 Mays 1998) .................................................. 12
Bir Yazdan Bir Blm (18 Nisan 1998).............................................................................. 15
Bir Mektuptan Bir Blm (26 Ekim 1999) .......................................................................... 17
Bir tartmadan Bir blm (12 Haziran 2001)...................................................................... 19
Deniz Gezmi ve Krt Ulusal Hareketi (23 Kasm 2001) .................................................... 23
Krt Ulusal Hareketinin Temel Bir zellii ................................................................... 23
Kvlcmlnn Deniz Gezmi zerinden Etkisi ................................................................. 26
Deniz Gezmiin Fark ..................................................................................................... 27
Yol Nasl Almt? (6 Mays 2010) ................................................................................... 35
Mini gal zerine Deerlendirmelerin Bir Derlemesi .................................................... 39
Masum deiliz hibirimiz - Taraf/AYA RER - Istanbul - 17.05.2008 ..................... 40
Deniz Gezmi Oya Baydar in Ne Yapmt? O gnleri unuttu mu? .............................. 41
Mini gal ......................................................................................................................... 43
Yaln Yusufoluna Dzeltme nerileri ......................................................................... 45
Hem 68li hem Ergenekoncu olmak mmkn m? ........................................................... 46
Mini gal ve Deniz zerine Birka Not .......................................................................... 48
Kycnn Notu ................................................................................................................. 51
Demokratik niversite istiyoruz!.. .................................................................................... 52
Sosyoloji Blm .............................................................................................................. 54
Darbe Kuaklarna Ak Mektup ...................................................................................... 58
Teori ve Politika ................................................................................................................... 61

4
D De er rl le em me ey yi i S Su un nu u
Denizlerin avukat olarak bilinen Halit elenk, sanki nceden planlanm gibi, onlarn lm
yldnmnden bir gn nce ld ve bu yl biraz da bu nedenle zel bir nem kazand. Her
yerde bu devlet tarafndan gen yata ldrlen bu arkadalarmzla ilgili videolar, mzikler,
resimler vs. dolu. Ama doru drst bir inceleme, bir analiz, sistemli bir ders karma abas
neredeyse yok.
Aadaki derlemeyi, bir bakma bu akntya kar bir duruun varln gsterme amacyla
yapmak gerektiini hissettim.
Temel amacm bu duygusal, hamasi anmalara bir kar duru sergilemektir.
Ama sadece politik kltre ilikin bir kar duruu da amalamyorum. Denizler, ama
zellikle de Deniz Gezmi, Burjuvazi (yani liberaller) ve Askeri Brokratik Oligari (yani
ulusalclar) tarafndan srekli arptlm bir resimle sunuluyor ve anlyor. zellikle
ulusalclar, Denizi bir pop ikonu gibi sunarak, iini boaltarak, gen kuan ona duyduu
sempatiyi Askeri Brokratik Oligarinin yedeine almaya alyorlar. Liberaller de bu
resmin zerine atlayp, devrimci gelenekleri lanetlemek iin frsat kolluyorlar.
Son yllarda buna kar, iyi kt bir mcadele de balad. Ama 1990l yllarn sonlarnda ve
2000li yllarn balarnda o sralar yeni yeni yaylmaya balayan nternette bu konuda ilk
yazlar biz yazmaya balam ve bir mcadele balatmtk.
Bu derlemedeki yazlarn ou o dnemde ve zellikle ulusalclardan gelen saldrlara kar
yazlm yazlardr.
Ne yazk ki daha banda dikkati ektiimiz, Genel Kurmayn Deniz Gezmi, Che Guavera,
Hikmet Kvlcml gibi insanlar iini boaltp ehliletirerek, gereinde bir pop ikonu,
gereinde bir milliyeti gibi gstererek, gen kuaklar rgtlemede abas byk lde
baarya ulam bulunuyor.
Bu yazlar yaynlamamzn bir nedeni de budur.
*
Deniz Gezmi, Devrimci renci Birliinde arkadam ve yoldamd. Kendisiyle en sk ve
yakn ilikide olduum dnem ise Denizin Filistinden gelip Siyasalda gizlenmeye balad
gnlerde, hatta Ho i Mingi anma toplantsnda Filistinden zerinde kalan askeri kyafet ve
botlarla yeni bir Vietnam ve halk sava ars yapt gn balar.
Ben zmir Aliaada ii rgtlenmesindeydim ve dnnce beni armt grmek zere.
Ben de atlayp gitmitim. O zamanlar benim de temel anlaym, Vietnam Halknn srtndaki
yk azaltmak iin yeni bir Vietnam yaratmak ve bunun iin de gerilla sava araclyla bir
halk sava balatmakt.
O gnler boyunca Taylan zgr ile birlikte bolca konuup tartyorduk. Niyetimiz bahar
aylarnda gerilla savana balamakt.
Bu sk iliki, Taylann lm ve Denizin tutuklanmasyla aksadysa da, stanbulda Cihan
Alptekin ile devam etti.
5
Daha sonra Deniz ktnda benim arkadala birlikte Filistine gitmek zere Hacettepe
Kampsnden yola kacam ana kadar da srd.
Bu birka aylk dnem ok kritik bir dnemdir. FKF o dnemde Dev-Gen oldu, Dou
Perincekle yollarmz o dnem ayrld. Taylan o gnlerde ldrld. Deniz o dnemde eski
DBl arkadalarnn oundan ayr dt. Devrimcilere ynelik seri cinayetler Taylann
ldrlmesiyle o dnemde balad.
Benim Filistinde grlerim deiti ve yollarmz ayrld. Ama btn o zamann devrimcileri
gibi, sevgi, sayg ve gvene dayanan ilikimiz srmeye devam etti.
Son kez olduunu bilmediimiz ama sanki sezmiesine birbirimize baarlar dileyerek
vedalatmz son karlamamzda sonraki hayatmzda yapacaklarmz birbirimize anlattk
bir bakma.
O da dediini yapt ben de.
O bir isyan gelenei balatmak ve brakmak istiyordu. Bunu baard.
Ben i Snfn rgtleyerek, iinde sabrla alarak bir Proletarya Partisi kuruluuna katk
sunmay amalyordum. imdilik grnen sonu: Kesin bir baarszlk.
Ama artk Partilerin devrim yapamayaca, tarihte hibir devrimin partiler tarafndan
yaplmad; ancak bir parti bir parti olmaktan kp bir din olduunda devrim yapaca gibi
sonulara ulam bulunduumdan, grnteki baarszln ok byk bir teorik ve
metodolojik baar ile sonulandn dnyorum. Bu nedenle artk grevini yapm
insanlarn huzurunu duyuyorum ve rahata lebilirim diyorum.
Yetmili yllarda ve daha sonra, Deniz Gezmie selam verdim diyenlerin geni rgtler
kurabildii, Trkiye tarihinin en byk radikalleme ve politikleme; ezilenlerin ilk kez
gerekten devletin kontrol dnda ve kendi insiyatifleriyle rgtlendii dnemde, Dev
Genin dar evreleri dnda Deniz ile yaknlmz bilinmez kald.
Bu dnemde Denizden sz etmek bir tr manevi rant salad iin Deniz ile ilgili
konumadm ve yazmadm. Sadece bir kere Nide Cezaevinde Aydn ubukunun ve
Erturulun Denizi tanyan bir arkada olarak benden bir konumam istemeleri zerine bir
kere konutum. Yanl hatrlamyorsam, Denizin kendisini kendisinin anld gibi
anmayaca zerine bir konumayd. Aydn da sz balarken Denizin yapaca ya da
isteyecei gibi bir konuma yaptm sylemiti yanl hatrlamyorsam.
Deniz zerine konuup yazmaya balamam aadaki yazlardan grlecei gibi, dnyada
yapran kmldamad, zel sava rejiminin Trkiyede iyice yerletii, Krt hareketine
kimsenin destek olmad zamanlara rastlar.
Okununca grlecektir ki, burada anlatlan Deniz baka bir Denizdir. Ve hamasi ve duygusal
bir yan yoktur. Hep derinliine analiz ve anlama abas vardr. Sonular doru veya baarl
olmayabilir ama okuldaki matematik retmenlerinin dedii gibi gidi yolu dorudur.
Demir Kkaydn
06 Mays 2011 Cuma
6
D De en ni iz z i in n S So on n S S z zl le er ri i v ve e B Ba az z a a r r m ml la ar r ( (7 7 M Ma ay y s s 1 19 99 98 8) )
12 Mart'ta lenlerin ans nasl canl tutulabilir?
Onlar hakknda duygu atlatan yazlar, iirler yazarak deil. O tecrbelerin analizi ile. Ve
olgular hi atlamayarak.
Son zamanlarda onlarn lmleriyle ilgili bir sr yaz yolland ama bunlarn hi biri o
deneylerin analizini iermiyor. Sadece duygulara hitap ediyorlar. Ama daha da kts, Krt
Ulusal kurtulu Hareketi'ne kar bir tavr, Anti-Emperyalist gerekeli ovenizmi, lhan
Seluk gibilerin tavrnn sosyalist sylemli; demokratik sylemli verisyonunu savunmann
arac yaplyor.
Onlarn konumuna dmeden ve duygusallklarda boulmadan o deneylerden
karlabilecekleri tartmak mmkn olmayacak m?
Deniz, Yusuf ve nan'n konumlarndan balayalm.
Ama bu konumlarn analizi iin baz olgular, tarihi arptmalar da gstermek gerekiyor.
Deniz'in son szleri yle aktarld bir tartma forumuna:
"YAASIN TAM BAGIMSIZ TRKYE !
YAASIN SLER, KYLLER !
KAHROLSUN EMPERYALZM ! "
12 Mart dneminde bu son szler ve mektuplar elden ele daktiloyla oaltlm olarak
dolayordu. ok iyi hatrlyorum imdi, Deniz'in son szleri iinde Krt halk ve Marksizm-
Leninizm de geiyordu.
Hafzas zayf bir insanm ama bunu iyi hatrlyorum. nk bunlar okuduktan sonra
birileriyle tartmtm. Deniz'in idam sehpasnda, mahkemedeki ulusal kurtuluu izgiden
daha farkl, gerek dncelerine uygun bir izgide konutuunu; aslnda Trkiye devriminin
nemli ayan ifade ettiini iddia ediyordum. (Yani Marksizm Leninizm, i Snf ve
Kyllk ile Ezilen Ulus Krtler) Deniz lrken dierlerinden daha farkl bir mesaj verdi diye
tartmtm.
Eh Duvar ykld, oradan "Marksizm-Leninizm" karlp atlabilir. Eh u Krtler de
ounlukla u "kadn ve ocuk katili"; "Fhrer" benzeri "Serok" Apo'nun peinden gittiklerine
gre, "Krtler" de karlp atlabilir. Bylece demokratik, bamszlk, ii ve kylden
yana gnn Genelkurmay icazetli sosyalizm anlayna uygun bir Deniz yaratlabilir.
Bugnk izgi bu deil mi? stediiniz kadar keskin komnistlik yapabilirsiniz ama u Krt
meselesinde snr bilin. Deniz de bu snrn iine ekiliyor.
68'liler Vakf, (Birisi yollamt gene aradm bulamadm, gazetede de km gremedim)
Samsun'dan Ankara'ya yry dzenlemi. Tam ne yazyordu hatrlamyorum imdi ama
haberi okuyunca midem buland. Tahmin ediyorum kimler var oralarda. Bugn artk, Krt
sorunu karsnda lhan Seluk ya da CHP izgisine gelmi eski DB ve FKF yeleri. ou o
7
yryte de vard. Ben de o yryteydim nk biliyorum. O yry bandan sonuna
kadar yryen tek kiiydim de galiba. O yryte ilk kez, daha sonra DEV-GEN ve DB'
oluturacak kadrolar birbirini denemi, tanm; stanbul-Ankara balantlar kurulmutu.
O zamanlar Samsun'dan Ankara'ya yrmenin bir hareketi dourmak bakmndan bir anlam
vard. Ama bugn; Krdistan'da olaanst hal ve bir sava varken; Samsun'dan yola kmak,
herhalde Genelkurmay akaklndan baka bir ey olamaz. Bugn Genelkurmay
akakl yapmayan namuslu bir insann Diyarbakr'dan Ankara'ya yrmesi gerekir,
Samsun'dan deil. O zaman urayaca saldrlar ise malumdur.
Ne ilgisi var denecek, Deniz'in son szleriyle bunun.
Var hem de ok. Deniz'in son szlerini aktaran belli ki onu baka bir yerden alm. Ald yer
ne olabilir? Bu szler genellikle hep Halit elenk'in hazrlad kitaplarda kt. O bu olayn
tek sol ahidiydi. Anlalan son basklarda Deniz'in szleri deitirilmi ve 68'liler vakfnn;
izgisine gelmi. Kendisi mi yapt, bakalar m yapt bilmiyorum. Ama ortada sinsi bir
tahrifat olduu belli.
Kalkp kitaplktan Halit elenk'in hazrlad Onur Yaynlar arasnda km 1987 tarihli
"dam Gecesi Anlar" adl kitab alyorum. Hazrlayan: Halit elenk. Kitabn 84. Sayfasnda
Deniz'in son szleri yle aktarlm:
"Yaasn tam bamsz Trkiye. Yaasn ...Yaasn ...Yaasn iiler, kyller. Kahrolsun
Emperyalizm. *
Orada bir de yldz var. Nedir o yldz? diye dip nota bakyoruz:
"* Deniz Gezmi'in idam sehpas altnda syledii bu szleri yaynlayanlar hakknda TCK'nn
141142. Maddelerine dayanlarak stanbul 3. Ar Ceza Mahkemesinin 977/585 esas sayl
dosyas ile dava almtr, dava srmektedir.
Demek ki, hafzamz bizi yanltmyor. O nokta nokta yerlerde Marksizm-Leninizm ve
Krtler vard.
O zaman hi olmazsa, biraz namuslu olarak nokta nokta koyulmu ve okuyann anlayaca bir
dip not eklenmi.
Ya imdikinde, u Internet tartma forumlarna yollananda, ne noktalar var ne de dip not.
Bildiimiz kadaryla bu arada 141 ve 142 de kalkmt. Bu sefer hukuki deil, sosyolojik
yaptrmlar (meyyideler) devreye girmi anlalan. Ya da yle diyelim: Deniz hadm
edilmi.
*
Deniz, Yusuf ve Hseyin'in son szleri karlatrlnca u grlr: Deniz'in son szleri
Programatiktir, hamasi deildir, duyguya deil akla hitap eder ve dierlerinden izgi olarak
ok daha radikal bir noktadadr. Sosyalist bir temel iinde o gnn strateji anlayn
yanstmaktadr. Hseyin ve Yusuf'un son szleri ise daha duygusal, daha dramatiktir ama bir
program olmaktan ok kendi yaptklarnn gerekesi ve aklamasdr. izgileri ise kabaca
anti-emperyalizm olarak belirir. Her ikisi de sosyalist olmasna ramen, son szlerinde
8
sosyalizmden iz yoktur. Deniz'de sosyalizme giden yolda bir aamay ifade eden ey onlar
iin bir kendi bana bir hedeftir adeta.
Bu bir rastlant deil aslnda. Deniz, bizim kuak iinde, daha ok kk yata Kvlcml'nn
bir ekilde etkisinden gemi (TP skdar ilesindeyken, Kvlcml'y TP yeliine
nermi ve bu yzden atlmt yanl hatrlamyorsam. ) yani sosyalist bir temeli olan
birisiydi. yi bir eitimi ve bilgi birikimi vard ama bunu gsteren biri deildi ve nihayet
Krdistanl idi. Faistler o zamanlar Deniz'in Ermeni olduunu sylerlerdi. Deniz buna cevap
vermezdi genellikle. (Vermemesinin nedeni Ermeni olmas deil, Ermeni olmadn
sylemenin Ermeni olmay kt bir ey olarak grme anlamna geleceiydi.) Ama kendi
aramzda konutuumuzda, Krt bir taraf olduunu sylemiti. Dolaysyla Deniz bizler
arasnda, birka Krt veya Hristiyan aznlklardan arkada haricinde, ulusal sorun konusunda
en hassas, en uyank kiilerden biriydi.
68 niversite igallerinde Krt rencilerin durumu ve nemli etkisi zerine bu gne kadar
ciddi bir inceleme yaplmad. Ancak, imdi geriye baknca, Krt renci arkadalarla ittifak
salayarak ancak o zamanki Bozkurt ve Mcahit takmn niversitelerden uzaklatrabilmi
ve onlarn terrnn nn kesebildiimiz daha ak grlyor.
Devrimci renci Birlii'ni gz nne getiriyorum imdi. Kalanlarn ou herhalde imdi
68'liler vakfndadr. Bunlar o zamanlar da Krt rencilere kar belli belirsiz bir soukluk,
Krt sorununa uzaklk iindeydiler. Ama Deniz farkl idi. Beyazt'tan Aksaray'a inerken
soldaki Diyarbakr yurdu; oraya gidilerimiz. Oradaki arkadalarn silahlaryla her zaman
hazr ve nazr yardmmza gelmeleri. (Bizler ou ehir ocuuyduk ve elimize silah
almamtk. )
Sleymaniye'nin arkasndaki bir sr kk dkknlar ve orada Krt milliyetilerinin gittii
bir kahve geliyor imdi aklma hayal meyal. Deniz'le oralara gidip onlarla konutuumuzu
baz konularda yardmlarn isteyip saladmz hatrlyorum.
Zaten Krtler de Deniz'in bu konudaki farkllnn bilincindeydiler ya da bunu seziyorlard.
Yine belli belirsiz bir sahne geliyor gzlerimin nne. Diyarbakrl bir terzi bir arkadayla
gelmiti Deniz'le konuup tartmaya. Bu terzi muhtemelen Mehdi Zana idi
1
. Herhalde bir
rastlant deildi bu.
Elbet, Alevilerle birlikte Krtler oluturuyordu Trk devrimci hareketinin ounluunu. Ama
burada allmn dnda olan, Krt arkadalarla Krtler olarak ittifak yaplmasyd. Trk
devrimci hareketinin bir unsuru olarak onlarn var oluu durumundan farklyd bu. Bunu
bilinli bir politika ile uygulayan Deniz'di ve bu politika sayesinde 196970 dneminde yava
yava nce dengeyi salayp sonra da stanbul niversitesi'ne egemen olabilmitik.
*
Deniz yaz brakmad. Yazamayacandan deil, yazmaya pek deer vermiyordu.Dergiciler
var, devrimciler var. Biz devrimciyiz" derdi.

1
Yllar sonra Berlinde Mehdi Zana ile karlatmda kendisine sordum. Evet, naraltnda grtmz
kendisiymi.
9
Dierlerinden farkl olarak, ok gerekiydi. O devrim falan yapmak iin bu ilere
girmedi.Bu memlekette bir isyan gelenei yerletirmek lazm, bunun iin de birilerinin
ortaya atlmas gerekiyor. mantyla yaklayordu.
lgintir, Trkiye'de halkn en ok sevdii insan Deniz olmutur ama Deniz'ci bir hareket
ortaya kmamtr. nk Deniz yaz yazmamtr. Ama nan'clar vardr. nk Hseyin
nan'n yazd sylenen Trkiye Devriminin Yolu diye bir metin vardr. O metin de aslnda
bildiim kadaryla Atilla Keskin'in yazd bir metindir
2
.
Bu arada bir not. Hseyin nan THKO'nun lideri idi ama teorisyeni deildi. Onun lider
olmas teorisinden deil, amac uruna her eyi gze alma kararllndan geliyordu.
*
O zaman bizler iin herhangi bir milliyetten olmann bir nemi yoktu. Ama dmanmz, yani
devlet bu ayrm yapyordu. Bylece bizler iin bir anlam olmamasna ramen biz istemesek
de bu ayrm bir ekilde yayorduk.
En ilginci kendi yaadm bir olay. Filistin'den dnerken yakalanmtk. Arkadamzn biri
Hristiyan bir aznlktand. Bunun o gne kadar bizler iin hi bir anlam yoktu. Ama Polis ve
Jandarma'nn elinde olduumuz saatlerde, bizi dvmeye gelenler biz Trklere bir vuruyor
idiyse, o arkadaa be vuruyorlard.Ulan bunlar Trk, Onlar komnist de olur anarist de.
Sana ne oluyor" deyip de vuruyorlard ona. Hayatmn en byk aalanmas buydu belki de:
istemeden belli bir imtiyaz yaamak.
Aslnda, bu imtiyaz birok eyi belirledi. imdi sosyalist olmak bu imtiyaz ortadan
kaldrrm gibi konuanlar, aslnda gerein koca bir tahrifatn yapyorlar.
rnein Taylan zgr geliyor aklma. Eer lmese ve o gn Deniz de yakalanmasa idi gerilla
hareketi belki bir yl nce 1970 baharnda balayacakt. Taylan'n lm kadar bizleri
etkileyen baka bir lm olmad denilebilir. Taylan'n seilerek ldrlmesi, bizlerin ok dar
evresinde MT'in onu Krt olduu ve o yaz Barzani'nin oralara gittii iin ldrld
yorumuna yol amt. Bu yorumda bir gerek olduuna ben hala inanyorum. Taylan da Krt
sorunu zerine kafa yormu ve o yaz Barzani'nin oraya gitmiti bildiim kadaryla. O bunu
canyla demiti.
Ya da Cevahir ile Mahir'i ele alalm. kisi iin de Krt ve Trk olmann bir nemi yoktu. Ama
MT iin bu fark vard. Bir rastlant mdr Cevahir'in ilk saldr kurunuyla ldrlmesi?
Sanmyorum.
Derler ki, stanbul polisi Mahir ve Cevahir'in tiplerini bilmiyormu. Bunlar o srada nezarette
bulunan lkay ve Necmi Demir'e sormular; onlar da tam ztlarn tarif etmiler bu nedenle ilk
kurunda Mahir sanlarak ldrlen Cevahir'mi. Bu yorumu yapanlar bu devleti hi
tanmyorlar belli.
Bize bir vururken o Hristiyan aznlktan arkadamza be vuran ayrmclktr Cevahir'i de
Taylan' da ldren.

2
Atilla Keskin, 2008 Ylnda Berlinde yaplar Ala Turca 68 toplantsnda bunun ekonomi blmn
kendisinin yazdn ilk kez ak olarak ifade etti.
10
Bunun iin deil mi ki Kvlcml, 12 Mart ncesi Krt Sorununda grn sorana, yanl bir
ey sylemekten ise hi bir eyi sylememeyi tercih ederek "maam skmyor" demitir.
O bununla skmadndan ziyade, bu konuda TC'nin nasl "hassas" olduunu ifade etmek
istiyordu.
*
Bir de Hseyin nan ile ilgili bir eyler yolland:
"Hseyin nan, THKO' nun teorisyenidir.
THKO' nun ad Deniz Gezmi ile anlr, ama aslnda gerek teorisyeni Hseyin nan' dir.
Bir Krttr. Ama, milliyeti deildir ve o zaman Serok( babu) olmad iin hidayete erememitir !
Hseyin nan devrimcidir.
THKO' nun en gencidir, ldnde 23 yasndadr.
dam bekledii hcresinde, son ana kadar, Toprak Reformu ile ilgili tasary okur, not alr.
te sehpadaki son szleri.
BEN AHS HBR IKAR GZETMEDEN HALKIMIN MUTLULUU VE BAIMSIZLII N
SAVATIM.
BU BAYRAI BU ANA KADAR EREFLE TAIDIM.
BUNDAN SONRA BU BAYRAI TRK HALKINA EMANET EDYORUM.
YAASIN LER KYLLER VE YAASIN DEVRMCLER.
KAHROSUN FAZM ! "
Bugn, Hseyin'in bu laflarn aktaran bir solcunun, sosyalistin baka eyler sylemesi,
rnein Deniz'in syledikleriyle Hseyin'in sylediklerini karlatrmas, Hseyin'in
sylediklerini eletirmesi gerekir. Sylediklerinin bugn artk maalesef hi bir tazelii
olmadn, bunun da onun aslnda Trk Milliyetisi zelliiyle ilgili olduunu belirtmelidir.
Hseyin bir Krt olmasna ramen, bir Trk kimlii ile ve bir Trk milliyetisi olarak bu
hareketin iindeydi.
Yukarda "milliyeti deildi" deniyor. Hseyin'in szleri, tipik bir anti-emperyalist Trk
Milliyetisinin szlerinden baka nedir ki? Trk milliyetisi olunca milliyeti deil de
enternasyonalist mi oluyor? Yukardaki yaklama gre yle.
Ama sorun sadece bu deil. Hseyin sanki Abdullah calan'n zdd bir tip imi gibi
koyuluyor. Bu da doru deil. Hseyin nan, Abdullah calan'da iyice ortaya kan
zelliklerin ouna sahip ilk nemli devrimciydi.
Evet, THKO'nun gerek lideri Hseyin idi -Teorisyeni deil-. Ama onun bu liderlii nereden
geliyordu? Teorisinden mi? Hayr. Sinan'n, Deniz'in entelektel dzeyleri Hseyin'den
muhakkak ki ok ilerdeydi. Bunlar iyi eitim grm, ehirli, modern burjuva ve kk
burjuva ailelerin ocuklarydlar. Humanisttiler. Onlar sosyalizme getiren kiisel
ezilmilikleri deil, ezilenlere duyduklar sempati idi.
11
Ama Hseyin'i sosyalizme getiren ezilmilii idi. Alevi ve Krt olarak ezilmilii,
dlanml. Bir ocuk ve gen olarak yaad binlerce izlenim ve olayn birikimi.
Dolaysyla Hseyin'in olaylara yaklam ok farklyd. Bu fark yle aklamak mmkn.
Ne Sinan ne de Deniz hi kimseyi ldrmedi. rnein Amerikallar serbest braktlar. Ama
benzer durumlarda Hseyin olsa idi ok baka davranr ve ldrrd.
te Hseyin'in Deniz ve Sinan zerindeki otoritesi bu kararllndan, onun bu plebiyen
yanndan geliyordu. Deniz ve Sinan aslnda 68'in gerek iki kitle lideriydiler ve en parlak iki
kafasn temsil ederler. Ama bu iki kiiyi Hseyin nan'n karsnda mahcup ve el pene
divan durur durumda grmeyen inanamaz. Hseyin'i ise dar Dev-Gen kadrolar dnda
kimse tanmazd.
te Sinan ve Deniz'in zerindeki bu otoriteyi yaratan tek zellik; Hseyin'in btn plebiyen
hareketlerde grlen zellikleriydi. Amaca varmak iin her eyi yapma kararll. Onlar
bunun kendilerinde olmayan bir zellik olduunun farkndaydlar ve bu nedenle onun
otoritesini gnll olarak kabulleniyorlard.
Denebilir ki Hseyin calan'n ilk prototipidir. O zelliklerin ou onda tohum halindedir.
*
Kimileri Devrim'i "temiz" bir ey sanyorlar.
Hayr, devrim "pis" bir eydir. O gne kadar Toplum'un en altnda kalm, ezilmi, insanlktan
karlm insanlar suyun yzne karlar, kendi kaderlerini ele almaya alrlar ve bunu o
gne kadar kurban olduklar ve tek bildikleri yntemlerle yaparlar. Onlara ne verilmitir ki ne
istensin.
12 Eyll ncesinde ayn eyler olmad m? Sonra hep 68'lilerin baka olduundan sz edildi.
Bu aslnda pleplerden korkudur. 68'liler iyi aile ocuu rencilerdi. 70'lerinkiler ise
gecekondu mahallelerinin genleri, plepler. Ayn mantk bugn Krt ulusal kurtulu
hareketine kar alyor.
Ama devrimlerin yzeysel bir deerlendirmesidir onda sadece o "pis" olan grmek. Onda
baka eyler de vardr grlecek. rnein ellerinde silahlaryla kadnlar. rnein Krtlerin
artk Krt olduklarn sylemekten utanmamalar. rnein byk Krt uyan ve rnesans.
Dnyay Sarsan On Gn" adl kitapta bir sahne vardr. Eski bir devrimci, belli ki aydn ve k
giyimli, bir asker ile tartmaktadr. Biri "sen ar baban iin dua ederken ben devrimcilik
yapyordum" der. Dieri, "Vallla ben onu bunu bilmem, burjuvazi var proletarya var.
Birinden olmayan dierinden yanadr. Der. Eski devrimci tekrar "sen de Boleviklerden
duyduunu papaan gibi tekrarlyorsun" der.
Aa yukar byle bir sahneydi.
Dnn devrimcileri, davet ettikleri ezilenler sahneye knca, ama biz bunu byle
istemiyorduk, byle olmaz diyorlar.
Ve aslnda ait olduklar yere gidiyorlar.
07 Mays 1998 Perembe 00: 48
12
A An nl la am ma ak k, , z z m ml le em me ek k v ve e T Ta ar rt t a ab bi il lm me ek k ( (8 8 M Ma ay y s s 1 19 99 98 8) )
Aradan eyrek yzyldan fazla zaman gemi. Bugn ne o dnemin rgtleri, ne de sembol
olmu kiileri hakknda bir tek bilimsel ltlere gre yaplm, duygusal olmayan bir analiz,
bir monografi, bir biyografi kt m Trkiye'de? Hayr.
Sadece yarm yamalak yaplm, belki bir aratrmada kaynak olarak kullanlabilecek anlar
veya mahkeme zabtlar falan var. Bunlarn da, nasl hazrland ise ayr bir sorun. Bir
tanesini biliyorum. THKP-C ve Mahir ile ilgili bir kitapt, saatlerce konutuk; anlatrken
rportaj yapan "ya evet, bunu biliyorum, bakalarndan da duymutum" gibi eyler de
sylyordu. Ama kitab alp baktmda, o rportaj esnasnda konutuklarmzdan hi bir
eyin kitapta yer almadn grdm
3
. En azndan olgular dzeyinde bile olaylarn sadk bir
aktarm yok; var olan ihtiyalara gre seilmesi var. Ama o olgularn analizi ve sonular
karlmas, genellemeler yaplmas, hemen hemen hi yok.
Trk burjuvazisi Atatrk'e, ya da Mslmanlar Muhammet'e onun hayatna kar nasl tavr
iindeyse, Sosyalistler ve devrimciler de kendileri iin nemli ehit ve nderleri hakknda
benzer ekilde davranyorlar. stediimiz kadar devrimci ya da sosyalist olalm, doduumuz
gnden beri bizi ekillendiren kltr ve anlaylar bir ekilde varln srdrr. te "Turhall
bir hall"nn tam da yeri buras.
Bir de u Almanya'y gz nne getiriyorum. Herhangi bir kitapya gidip, Almanya'nn
Deniz Gezmi'i saylabilecek Rudi Duke, ya da Mahir'i saylabilecek Andreas Baader veya
Ulricke Meinhof zerine veya Almanya'nn Dev-Gen'i saylabilecek SDS zerine onlarca
monografi, sosyolojik veya psikolojik analiz, anlar bulabilirsiniz. Daha geenlerde Rudi
Duke'nin ei en mahrem yanlar bile aklayan anlarn yaynlad.
Trkiye'de yok byle bir ey. Her ey bir kutsallk halesi iinde dokunulmaz tabu klnyor.
Atatrklerin ya da Mslmanlarn tepkilerinden fark yok devrimcilerin tepkilerinin de.
Bu gelenei ykmak gerek. En azndan sol kltrn bu gelenekten bir kurtulma abas gerek.
Bu yndeki her giriimin nyarglar, tabular duvarna arpaca ak olmasna ramen yine de
denemeye deer.
*
Elbette, bir deerlendirmede ya da tartmada kimsenin kararllndan, inancndan,
ballndan, iten ve samimi olduundan phelenmek ya da bunlar tartmaya amak sz
konusu deildir. Eer rnein, Hseyin nan amac iin her eyi yapma kararllndayd
szlerim Deniz'in rnein yle olmad gibi bir anlamda anlalyorsa, ne dediim hi
anlalmam demektir. Deniz de yleydi, herkes yleydi.
Burada tartlan baka bir konudur, kararllk ya da inanlarda samimilik deil. Bu, dnyada
devrimci mcadelenin, ezilenlerin mcadelesinin en can alc konularndan biridir. O kararl
ya da samimi olarak bal inan iin mcadele ederken kendinize hangi snrlar koyduunuza
ilikin bir sorundur.

3
Turan Feyizolu ve kitab kastedilmektedir.
13
Hseyin nan ile Abdullah calan arasnda belli bir iliki kurduk. Bu ya calan'n
olumlanmas ya da Hseyin'in ktlenmesi olarak anlalyor. Kimse olgular dzeyinde,
insanlarn yetime tarzlarnn, uradklar zgl basklarn onlarn ekillenmesindeki etkileri;
bu etkilerin sonular ve ortaya kann ezilenlerin mcadelesi iindeki konumu gibi sorunlar
tartmak bile istemiyor.
Deniz'in ve Sinan'n snfsal kkenleri ile Hseyin'in farkllklarndan sz ettik. Bu hemen
onlar arasna nifak sokma olarak alglanyor. Yazlanlarn olgu dzeyinde, sonular dzeyinde
tartlmas yok. Btn her ey politik tavr allarn fonksiyonu olarak ele alnyor ve yle bir
deerlendirmeye uratlyor.
Ya da Deniz'in son szlerinde, baz szlerin bugn yok edildiinden sz ettik. Ayrca, bunu o
alnty post edene kar kullanmamaya zel bir dikkat da gsterdik. Ola ki bilmiyordur. Bu
szlerin nasl bir mekanizmayla deitirilmi olabileceinden de imal bir varsaym olarak sz
ettik. Bu konuda t yok. Ortada bir olgu var. Deniz'in son szlerinin deimilii. Deimi
mi deimemi mi? Deimi ise niin deimi? Bu deimede bugn Krdistan'da yryen
sava ve buna kar azm Trk milliyetiliinin pay var m yok mu? Tartan yok. t yok.
Trkiye'de sosyalist hareketin zerindeki Kemalist etkiden genel olarak herkes sz ediyor ve
mutabk. Ama bunu somutlamaya gelince lenlere saygszlk oluyor. Elbette btn sol gibi
onlar zerinde de Kemalist ideolojinin muazzam bir etkisi vard.
Ama o Kemalizm ile bugnk Kemalizm arasnda baka bir fark da vard. O zamanlar
sosyalistlerin ou iin o Kemalist sylem, mttefik glere ynelik, bir cephe politikas
anlam tayordu, tabiri caiz ise sosyalistlerin gerek kendi dillerini yanstmyordu.
Bir dier yanyla da, Kemalizm bugnden farkl olarak yorumlanyordu. Bu ilk burjuva
muhalefetlerin dinsel biimler iinde kmas gibi bir olayd. Sosyalist hareket veya ii
hareketi de milliyeti ve Kemalist formlar iinde ortaya kyordu. THKO'nun davasnn
savunmalar ortada. O metinler bugn, kimi zel isimler kartlarak ve kimlere ait olduu
gizlenerek sola bulam gen nesilden birine verilse, ya da kendini sosyalist olarak
tanmlayan bir Krt'e, onlarn sosyalistlerden km olduunu anlayamaz.
Btn bunlar tartamayacak myz?
Acaba bu kutsallk haleleri bu arkadalarn geleneini srdrdn iddia eden hareketlerin
konumlar ve karlar ile de bir balant iinde deil mi?
Bu soruyu da tartamayacak myz?
Ne olgular ne de o olgulardan karlabilecek genellemeler ve sonular zerine bir tek sz
yok.
(Gkyz
4
ise "Kvryorsun" "kariyerist" "marjinal" "kompleksli" gibi, bizim iyi niyetimizi
ve kiiliimizi hedef alan ithamlarda bulunuyor. Bunlara ne cevap verilebilir ki? Ama teorik
dzeyde, olgular ya da karsamalar dzeyinde her trl iddiasna cevap verilecektir. Zaman

4
Bu yaznn yazld zamanlarda daha sonra Erguvaniler adli kitabn yazar olarak tannacak olan Tayfun Er,
nternet forumlarnda Gkyz adyla yazlar yazyar ve Krt hareketini savunduumuz iin bize kar
kiilaimize ynelik saldrlarda bulunuyordu.
14
olduka ve yeri geldike. Aslnda okumasn bilen iin cevaplar oktan var. Alntlar yaplan
iddialar rtr zaten. Biraz analiz abas gerek o kadar. )
*
Ama bu vesileyle yine somut olarak ulusal sorundaki tipik yanl tavrn rneini gstermeden
ve deinmeden geemeyeceim.
simsiz yazar yle yazyor:
"Ben kiisel olarak bir Krt devleti olsun da ister kapitalist ister faist olsun anlaynna
karym.
Hala o ok basit mesele anlalm deil. Ezen ulustan sosyalistin grevi, Krt ulusunun faist
mi, sosyalist mi, kapitalist mi, nasl olacaksa, ona kendilerinin karar verebilecei koullar
yaratmaktr. Adamlarn ortada faist ya da sosyalist bir devlet kurma zgrlkleri yok. Sizin
greviniz onu bu zgrl salamak ya da onlar bunun iin bir mcadeleye girmiler ise ona
destek olmak.
Kz kendi bana brakrsan ya davulcuya ya da zurnacya gider mantyla hareket
ediyorsunuz hala. Kime giderse gitsin. Gitsin davulcuyla da yatsn, zurnacyla da. Belki
sonunda gider kemancya varr. Brakn onun ne yapacana karar vermeyi.
Trklerin bugn Genelkurmay ya da zel Harp Dairesi tarafndan ynetilip ynetilmeme
hakk ve zgrl var. Bir devletleri olmasayd bu haklar ve zgrlkleri olmazd. Krtlerin
niye olmasn?
Ad stnde, "Kendi Kaderini Tayin Hakk". Brakn kendi kaderlerini kendileri tayin etsinler.
08 Mays 1998 Cuma
15
B Bi ir r Y Ya az z d da an n B Bi ir r B B l l m m ( (1 18 8 N Ni is sa an n 1 19 99 98 8) )

1969 Kongresinde, yani FKF'nin adnn DEV-Gen olduu, Atilla Sarp'n bakan seildii
kongrede, benim de iinde bulunduum, Devrimci renci Birlii'nden arkadalar beni de
nerdiler ve stanbul Blge Yrtme Kurulu'na seildim. Bu yle ahm ahm bir ey de
deildi. nk o zamann gelenei ve anlay iinde, ynetim organlarna seilenler ile
gerek ilikiler de ayn deildi. Bu sadece Devlet'e kar, ynetici bir organ gsterme
gereinden dolay yaplan zorlama bir iti.
Bu organa seilmemin nedeni de, daha sonra THKO'yu oluturacak olan, lenlerden bugn
adn anabileceim Deniz ve Cihan'n da iinde bulunduu kk bir arkada grubu-
ekirdeinin Dev-Gen ynetimini kontrol altnda bulundurma plannn bir parasyd. nk
o zamanlar biz, bahar aylarnda gerilla savan balatmay dnyorduk. O k hazrlklar
yapacak, militanlar toplayacak, baharda da yeni bir Vietnam yaratmak zere daa kacaktk.
Yani 12 Mart ve sonrasnda olan bir yl nce yapmay dnyorduk.
Bu balamda, stanbul'dan bir sr Dev-Gen militannn Filistin'e gidip gerilla sava
sanatn renmesi iin hazrlklar da yapyorduk. Ne var ki, evdeki hesap arya uymad.
Gidecek gruplar arasnda ayrlklar kt, Deniz tutukland vs..
Ben de, o balangtaki plana bal olarak Filistin'e gitmeye karar verdim. Deniz, oraya
gitmemin bir ie yaramayacan, Trk ordusunun yakn dzen piyade eitiminden baka bir
ey vermediklerini, gitmememin daha iyi olacan, ama bu noktadan sonra gitmemi de
anladn syledi. Cihan da, kalrsam daha yaral olacam syledi ama kararma da bir ey
demedi.
Bunun zerine, iin hukuki durumu zerine konutuk, bama bir ey gelirse Dev-Gen'in
hukuki bakmdan kt duruma dmemesi iin, Dev-Gen yelii ve organlarndan istifa
etmi saylmam gerektii zerine konutuk. Ben de bundan sonra, tesadfen bir araya
geldiim birka arkadala, gerilla sava renmek zere Filistin'e gittim. (12 Mart
dneminde, fiilen ok az Dev-Gen yneticilii yapmama ramen, resmen ynetici olmam
dolaysyla, -aslnda istifa etmitim ama kimse bu brokratik ileri ciddiye almadndan bir
ilem olmam. Dolaysyla resmen ynetici grnyordum- mahkum oldum ama af
kapsamna girdi. Sadece 5 ay hapis yatm olduk.)
Ne var ki, orada grlerim deiti. Trkiye'de muazzam bir i Snf ve hareketi olduu, bu
iin ok uzun bir mcadeleyi gerektirdii, niversite rencileri ortamndan kurtulmann art
olduu gibi grler edindim. Dnerken, artk, zaten teden beri iinde bulunduum ii
hareketi iinde almak zere dnyordum. Yakalandk, yattk ktk. stanbul'a gittiimde,
arkadalar, kendilerinden artk ok farkl dnyor olduumu bilmelerine ramen, tekrar
Dev-Gen Blge Yrtmesinde almam nerdiler. Ben de, "renci hareketinden bir ey
kmaz, ben iilerin arasna gidiyorum gene, zaten formel olarak istifa etmitim" diyerek,
tekrar bir yl nce de, zaten ilk rgtlenme almalarnda bandan beri bulunduum Aliaa
Rafineri inaatna gittim. Orada, 16 Haziran sonrasnda, btn ii hareketinin skynetim
16
terr altnda bulunduu dnemde, mehur Aliaa direnilerini rgtledik, Necmettin
Giritliolu ld vs..
Bundan sonra benim zaten Dev-Gen'le bir ilikim olmad. Ve ayrca o zaman yaayanlar
bilirler, genlik iinde pek az kii, niversitelerin komformist ortamn terk edip iiler
arasnda almaya tm enerji ve zamann veren bir yola girdii iin, btn gruplar, bizim
farkl grlerimizi bilmelerine ramen, bir bakma onlarn alanlaryla da fazla bir
problemimiz olmadndan, bizlere kar son derece saygl ve olumlu bir tavr iindeydiler.
12 Mart dneminde de, fabrikalarda altm, iiler arasnda rgtlenme giriimlerinde yer
aldm. Daha sonra TSP'i kuracak ekibe, onlar reformist bulduum iin muhalefet ettim ve
iste orada bir tr tasfiye yaadm. Ama bunun Dev-Yol ya da Dev-Gen ile ilgisi yok. TSP
ile ilgili.

17
B Bi ir r M Me ek kt tu up pt ta an n B Bi ir r B B l l m m ( (2 26 6 E Ek ki im m 1 19 99 99 9) )
27 Mays ve 68 kuaklar ilikisi Ankara'daki renci hareketinde pek grlmez. Orada bu
gei teorik dzeyde gibidir. stanbul'da bu gei ok ak biimlerde grlebilir. Ankara'daki
geisin en tipik temsilcisi ise kanmca Yaln Kk'tr. Onun kimi kendine ilikin
deerlendirmelerinde kanmca bir gerek pay vardr. Balangta Forum dergisi
evresindendir ve Ankarada'daki olaylarda da bir yeri var sanrsam. FKF'nin kurucularndan.
Sonra TP. Bir yerde ben Trkiye'nin ilk gerillasydm diye de yazyor. Bir anlamda, sembolik
olarak doru bir yan vardr. Bunlar kaba bir megalomanlk olarak grmemek gerekiyor
kanmca. Byle bir yan da olsa bile.
stanbul'da Kastro Nuri kuan Ahmet Glyz Ketenci'lerin kua izler (TMTF olaylar,
Yn dergileri vs.) Bozkurt (Nuholu) ayn zamanda bu kuaktandr da. Bu TMTF olaylar
srasnda, Mustafa Grkan gibi Kemalizmden gelen biri, sosyalizme doru evrilir (belki de
Deniz'in etkisiyle). (Mustafa Grkan'dan ok bilgi edinebilirsiniz. Yalnz bugn bunlarn
hepsi Krt sorunu dolaysyla gemii tahrif ederek anlatacaklar, onu o zaman da onlarn
imdiki Kemalizmleri gibiymi anlatacaklardr. rnein Deniz'in son szlerinden Krt halkn
ve Marksizm Leninizmi karmalar gibi.) TP'ten Kvlcml'y yelie nerdii iin atlan
Deniz de bu TMTF olaylarna katlr. Sanrm Grkan ve Deniz ibirlii, yani DB'n
ekirdei buradan kar. Yani Deniz ve Grkan FKF'liler ve Dier Ankarallandan farkl
olarak, 28 Nisan'dan beri gelen, CHP'lilikten Yn'le doru evrilmi izgiyle de
balantldrlar ve bir anlamda Grkan da bir gei tipidir. Bizler ise, dorudan TP'tendik.
Blgecilikler, CHP'lilikler, YN'c eilimlere kar erbetliydik. Hatta TP'ten gelmilik ile
TMTF olaylarndan gelmilik, DB iinde farkl karargahlarda oturmay bile belirliyordu.
(Ben, Cihan, Erim, Selahattin, Deniz vs. Bizler YS'i idik. Mustafa Grkan, Kyc vs. daha
ziyade TMGT'ci idi. Bu fark sonraki evrimlerde de grlr. YS'ci kadro THKO'nun
ekirdei olmutur, ODT'nn yan sra.) TMGT'liler Mihricilie evrilmiler ve simdi de
68'liler vakf isimli mason dayanmasnda bat alma grubuyla beraber alyorlar. Bizim
DB'n iki karargah vard rnein. TMGT ve YS. TMGT 27 Mays'ta AP'lilerin
kontrolndeki renci derneklerine kar onlar dengelemek iin kurulmu gstermelik bir
rgtt. Daha sonra 27 Mayslarn, Yn'clerin etkisi altna gemiti. Bu yukarda saydm
isimleri orada grebilirdiniz. Banda da yine ayn tayfadan Karadeniz'li Kazm Kolcuolu
vard. (Alp Kuran da bu gei tiplerinden saylabilir. Bedii Kuran'n olu.) TMGT DB'n
hem sa yann hem gemiini sembolize ediyordu. YS geleceini. Hatta, ylesine aktr ki
bu, biz ne zaman, bu Yn'c taifenin iine gelmeyecek iler yapsak, sosyalist yanmzn
ifadesi olan iler yapsak, radikallesek, TMGT'den bir ekilde dlanrdk. Bunun zerine
YS'e snrdk. Tabii sonra binlerce renci zerinde etkili olunca kolay kolay dlayamaz
oldular.
Yine ihmal edilmemesi gereken bir yan. Devrimci renciler Laleli'deki Diyarbakr yurdu ve
Sleymaniye camiinin oralarda taklan rencilerin (Musa Anter'den, belki Yaar Kaya'lardan
gelen), 27 Mays ncesi Krt kuann etrafnda kmelenmi sosyalist eilimli Krt
genlerinin desteini alabilerek stanbul niversitesi'nden Faistleri srebilmilerdir. Bu
ittifakn kilit ismi Deniz'dir. Yani Sosyalist renciler, 27 Mays ncesi blnmenin devam
18
olan Krt'lerle ittifak yaparak saclara stn gelebilmilerdir. TMTF DB evriminin benzeri
kanmca Krtler arasnda da grlebilir. Krt tevkifatlarna urayan eski kuak ile DDKO
kua.
Demir
26.10.1999 10:46

19
B Bi ir r t ta ar rt t m ma ad da an n B Bi ir r b b l l m m ( (1 12 2 H Ha az zi ir ra an n 2 20 00 01 1) )
Yaznzdan anladm kadaryla, siz 1970'in tartmalarnda taklp kalm, o tartmalar
anlayp aamam bir durumdasnz.
Ben o tartmalarda yanl olduumu dnmyorum. Yanl olan Deniz ve Mahir'ler idi. Bir
programatik ve stratejik sorun tartyorduk o zaman. Zaten sonraki olaylar onlarn ngrd
veya koyduu biimiyle doru olmadn gsterdi. Ne THKO'nun devam olan rgtler
(Halkn Kurtuluu ve Emein Birlii) fokoculuk yapt; ne de Cephe'nin devam olan en
byk hareket (Dev-Yol) Mahir'in "suni denge"yi bozmak iin yaptklarn yapmaya kalkt.
Ebette grlerimde bir deime vardr. 1965-69 arsnda TP'in grlerindeydim. 1969-70
yllarnda TP'in "sosyalist devrim" stratejisi karsnda "demokratik devrim" stratejisini
savunan kantta yer aldm, yani bilinen adyla "MDD'ci" idim. MDD'ciler iindeki ilk Beyaz
ve Krmz Aydnlk blnmesinde, Beyaz Aydnla kar, stanbul'da ilk bayra aandm.
O sralar, "halk savan" savunduumdan, inancma uygun olarak gerilla savan renmek
zere Filistin'e gittim. Ancak gerek orada grdklerim, gerek daha nceden iiler arasndaki
faaliyetlerim ve de gerek Marksizm'den rendiklerimin etkisiyle, bu savan ok uzun bir
mcadele olacan, nce ii snfnn rgtlenmesi ve partisi olmadan bir adm atmann
mmkn olamayacan dndm iin, grlerim deiti. Dndkten sonra btnyle
i Hareketine yneldim ve renci Hareketi beni hi ilgilendirmedi. rencilerle, sadece
onlar ii hareketine ekebilmek iin iliki kurar durumdaydm.
Bu dnemdeki blnmelerde, Denizler, Regris Desbray'n "Devrim'de Devrim" kitabna
dayanarak fokoculuu, Mahirler ayn iin partiyle yaplmasn savunuyorlard. Onlar iin
tartma mcadele biimlerine ilikindi, benim iin devrimde glerin yer alna ilikindi.
Onlar, "i snfnn ideolojik ncl" diyerek kendilerini, yani znde niversitelerde,
renci hareketiyle sosyalist olmu rencileri snfn yerine ikame ediyorlard. Temel g
kyllk diyorlard. Bylece o muazzam ii snf devrim stratejisinde yersiz yurtsuz ve
anlamsz kalyordu. Bu devrimi ciddiye almamak olurdu ve hala da yledir. Bu tartmada
ayrca ayr diller konuuyorduk. Bizler bir devrimde glerin yer aln tartrken o
arkadalar, mcadele biimlerini tartyorlard.
imdi, bu tartmalarda savunduklarmn doru olduu kansndaym bu gn de. Onlar yanl
savunuyorlard. nsan yanl bir stratejiyi savunurken kahramanca lebilir. Arkadalarn
durumu buydu.
Biz o blnmeleri yaarken kimse henz lmemiti. Onlarn devrim stratejisi bakmndan
yanl grlere dayanan davranlarnn sonradan nasl yorumlanacan kimse bilemezdi.
Biri sonradan kp da, "silahl mcadele provokasyondur" veya daha sonra rnein
Grkan'da olduu gibi "bizler ittihatydk" derse yle olmadn savunurum. Ama bu onlarn
yolunu doru grdm anlamna gelmez. Siz byle anlyorsanz yanlyorsunuz.
Evet, daha sonra yuvarlak hesap 1980'e kadar "doktorcu" idim. Yani ii snf ve onun partisi
yok ise bir ey olmaz diyen bir insandm. Bu gn de yle dnyorum. Ve hala dnyada bir
20
ii snf partisinin programnn ne olmas gerektiini tartyorum. Btn yazlarm bu
soruna yneliktir hala.
1980'e doru, gerek nc Enternasyonal'in tasfiyesi, gerek Faizm'e kar mcadele
stratejisinin sorunlar beni Trokizm denen, aslnda revize edilmemi Ortodoks Marksizm'den
baka bir ey olmayan akmla tanmama yol at.
1990'lara doru artk kendime "Trokist" dememeye baladm, daha dorusu nceden de
demezdim bir adlandrma olarak ama bu nemli deil. Onu yanl grdmden falan deil,
onun kendini tanmlad problemlerin bu gnn dnyasn anlamay salamayacandan
dolay.
Bu gn, klasik Marksist gelenein yan sra, bu klasik gelenein, devrimci ve eletirel ruhunu
koruyan ve onu gelitirmi olan, birbirinden bamsz gelenein (Trokizm, Eletirel Teori
veya "Bat Marksizmi" ve Kvlcml'nn teorik katklar) bir sentezinin, siyah, kadn, ekoloji,
bar hareketi gibi znelerin problematikleri ve teorik katklaryla birlikte gelecein bir
sosyalist hareketinin ykselii iin, bir teorik baz salayabileceini dnyorum ve bu teorik
baza dayanarak aklmn erdiince sorular sorup cevaplar vermeye alyorum.
Btn bu evrimimde, sonra gelen aamam ncekinin olumsuz anlamda bir inkar deil, onu
iinde tayarak ama olmutur. Bu evrim bir binay ykp onun yerine baka bir bina kurmaz,
bu evrim bir tepeye trmanmaya benzer, hareket noktas hep ayndr ama ufuk geniler ve yeni
problemler ortaya kar.
imdi Kvlcml'y da Troki'yi de Benjamin veya Adorno'yu da Marksizmin zirveleri olarak
grmeme ramen kendimi, "Trokist" veya "Doktorcu" olarak bile tanmlamaz iken, siz kp,
1970'lerin bir blnmesindeki sorunlarla beni yarglamaya hem de o gnn mantyla
kalkyorsunuz. Benzerini Trokistler ve Doktorcular da yapyor: her hangi bir yerde Doktor
veya Troki'yi savunduumu grdklerinde. Sanki nedamet getirmiim gibi alglayanlar
oluyor.
Hayr. yle bir ey yok. Ben TP'liliime de, MDD'ciliime de ve dier ayrlklardaki tavrma
da sahip kyorum ve onlar yanl grmyorum, o gnn blnme ve tartmalar iinde.
Ben o zaman tartmalar iinde doru olan savunduumu dnyorum ve bu tavrlar hep
daha derinliine bir kavraya ve daha st bir aamaya da denk dyordu.
*
Ben o zamann kafasyla da, eletirdiim ve yanl bulduum bu insanlar burjuvaziye kar
savundum. (1974 Kvlcm gazetesi). Uur Mumcu gibiler, Denizler ve Mahirlerin silahl
hareketlerini silahl mcadeleyi ilke dzeyinde mahkum etmek ve bir provokasyon gibi
gstermek ve 70'lerin faistlere kar z savunmalarn terrizm gibi gstermek istediklerinde
de onlarn silahl mcadelelerini tarihsel anlam bakmndan savundum.
(rnein, Uur Mumcu, CHP hkmetinde Adalet Bakanl'nn zel izniyle, ki bu izin
solcularn faistlere kar silahl z savunma yapmasn engellemek ve bunu yanl gstermek
iin Mumcu'ya verilmiti CHP stratejisinin bir paras olarak, Nide'ye geldiinde, Erturul,
Orhan ve benle rportaj yapmay planlamt. Aklnca, ben fikir sulusu olduumdan, benden
silahl eylemleri mahkum eden ifadeler alacan sanyordu. Ama bende aradn
21
bulamaynca, rportaj bile yapmaya gerek grmedi, kitabnda iki satrla bir de fikir suundan
unlar yatyor diye geitirdi. Erturul ve Orhan onun istedii gibi eyler sylememesine
ramen, ok mehur olduklar ve darda binlerce kii onlarn ne dediini merak ettii iin
onlarla yapt. Ama 12 Mart ncesi tartmalarda hepsi yukarda eletirdiim stratejileri
savunanlarla, balangta plan olmamasna ramen, grmeler yapt ve kitabnda yer verdi.
nk tam da onun istediklerini sylyorlard bir ekilde. )
Ama ben, cephe ve ordu kkenli hareketlerin yaratt Deniz ve Mahir imgelerine de itibar
etmedim ve bunlarn da yanl olduunu kendi bildiimce ifade ettim. Bu yzden hakkmda
ldrme planlar da yapld. Hatta bana yakn olan bir kii ilendi.
imdi siz de benzerini yapyorsunuz. Deniz ve Mahir'lerin isyan "doktor amcaya idi falan
diyorsunuz. Peki yleydi de bizzat kendiniz "kesintisiz 1, 2 doktorun ta kendisidir"
diyorsunuz. Evet yledir. Peki, o zaman bu nasl bir isyan oluyor Doktor'un kendisi Doktor'a
kar?
Hayr, ortada sisteme bir isyan vard ve bunun nasl yklaca sorunu tartlyordu. Herkes
ayn isyan duyuyordu. Ben iiler arasna gittim ve tesadfen lmedim diye sulu mu
hissetmem gerekiyor kendimi. Hayr baym. Sorunlar bu ekilde tartlamaz. Siz benim bu
gnden yazdm sylyorsunuz. Ama siz o gnn atmosferinden mi yazyorsunuz ki?
Kimsenin isyanndan, iyi niyetinden, cesaretinden vs. kukulanmak sz konusu edilemez.
Bizzat o insanlar birbirlerine kar sizin kin dolu ve aalayc slubunuzdan ok daha
sayglydlar. nk onlar eitli eylemler iinde birbirlerinin ne olduklarn ve sorunun bu
olmadn biliyorlard. Ben ahsen ne Deniz'den ne Cihan'dan sizin yaptnza benzer ne bir
ima ne de bir serzeni grdm. Aksine, benim hakkmda her hangi bir kiinin sizin imdi
konutuunuz gibi konumasna msaade bile etmezlerdi. Bu bir speklasyon deildir. Kimse
kimsenin inancndan, cesaretinden veya burjuvaziye veya devlete kar olduundan kuku
duymuyordu. Hepimiz ok garip koullarda birbirimizin korku ve cesaretlerini grmtk ve
birbirimize kar bir rol yapmamz sz konusu olamazd.
*
Niye bunca yldr sustuumu sylyorsunuz? Ne syleyeyim, artk bu tr ithamlardan
bktm niin imdi sylemek zorunda kaldm gibi, o kiilerin ayr grlerimize ramen
benim yoluma saygl davrandklarn hatta tevik ettiklerini mi yazaym? Bu onlarn ansnn
arkasna snp kendimi hakl gsterme abas olmaz m?
Bu gne kadar anlatma gereini bile grmedim. rnein Deniz ile son Takla'nn kantininde
karlatk, yollarmzn ayr olduunu biliyorduk. Fazla konumadk da. Artk bir ikna veya
tartma deil, girdiimiz yollarn ksa bir zetiydi birbirimize sylediklerimiz. Ben aa
yukar, "bu i ok sabr ister, milyonlarca insann, emekinin eylemi olmadan bu sistem
deitirilemez. Bu da ineyle kuyu kazarca uzun ve sabrl rgtlenme gerektirir" anlamnda
eyler syledim. O da aa yukar bana "Aslnda sen de haklsn ama bu memlekette isyan
gelenei yok, suikast gelenei yok. Biraz ttihat Terakki, Yakup Cemil falan balam, orada
kalm. Birilerinin bunu yerletirmesi gerekiyor. Ben bunu yapacam" anlamnda szler
syledi. El sktk ve vedalatk.
22
Veya baka bir olay. 12 Mart arifesi. Boaz kprsnde rgtleniyoruz smet Demir ile.
Maddi durum berbat. Acele on bin liraya gerek var. THKO'nun banka soygunlar yaptn
kimler olduunu herkes gibi bildiimden o sralar gizlenen ortalkta grnmeyen Cihan'
aryorum. Mecidiyeky'de bir evin bodrum katnda bir ka arkadayla bulunduu yere
gtrlyorum. Paraya olan ihtiyac sylyorum. Para ertesi gn hemen bize veriliyor.
Bunlar m anlataym? Bu son grmemizden sz etmem kendimi hakl gstermeye
almamn bir arac olmaz m? Cihan'n adn kullanarak kendime bir itibar salam olmam
m? Bunlara ba vurmamam m su? Anlatabileceklerim de hep byle eyler. Byle eyleri
anlatmamamn imdi karma bir su olarak kacan aklma bile getirmezdim.
*
Kvlcml ve Eek Ars hikayesine gelince. Anlarnda Kvlcml'nn allegorik olarak
anlatt son derece doru ve yerinde bir eletiridir. Hep yksekten uan ar, sonunda gider,
byk kara rmcee deil de, kk bir rmcee yem olur. Deniz'i bir bekinin
yakalamasna antrma yapar burada.
Biraz tarafsz olarak, askeri bakmdan dnn Denizlerin eylemini ve yakalann. Biraz
analiz edin. Bir yn en sradan insann bile yapmayaca dncesizce yaplm i ve hata
doludur. Brakalm devrim asndan doru olup olmadn bir yana. Dadakilerin durumu da
farkl deildir. Oyun oynamaktadrlar adeta. Eer Sinanlar lmese, Deniz'ler aslmasa, bu
eylemlerdeki davranlarndan dolay en ok kendileri alay ederlerdi her halde. O eylemler,
sonradan bu gn sizin ona yklediiniz anlamlar kazanmtr. Yaanrken dramatik bile
deildiler. Doktor tecrbeli bir devrimci olarak bunu byle gryordu. Yaasalard onun bu
deerlendirmelerini belki en ok kendileri beenirdi. Onlarda bir para humor vard. Ama
sonra onlar bayraklatranlarda bu humoru grmek mmkn deil. Onlar gerei kutsal
dramatik bir halenin arkasna ittiler.
Siz bile geen ayak bir sr yle ey yazyorsunuz. Bir rnek:
"Bizim iin Denizciliin ve Mahirciliin bir tek anlam vard: Alacaksn atadan kalma silah
skacaksn Trkiye Cumhuriyeti Devletine! "
te efsane yaratyorsunuz. Deniz Trk devletine silah skmad. Hatta Trk subayna teslim
oldu, anti emperyalist ordu falan diyerekten. Ama buna ramen de Grkan'n yanstt veya
onu aktarann gstermek istedii gibi bir ttihatlk ya da Kemalistlik de sz konusu deildir.
Olay ok daha karmaktr.
zetle. Burada politika tartyoruz ve yapyoruz. Buradaki btn tavrlarn ardnda, Krt
sorunu karsndaki tavrlar bulunmaktadr. Benim bu gnk tavrm eletirecekseniz, bu
gnk tavrm eletirin. Otuz yl ncesinde kalm tartmalar bu gnk tavrlar aklayamaz.
2001-06-12
Demir Kckaydin

23
D De en ni iz z G Ge ez zm mi i v ve e K K r rt t U Ul lu us sa al l H Ha ar re ek ke et ti i ( (2 23 3 K Ka as s m m 2 20 00 01 1) )
Kvlcmlnn Ulusal sorunda birbirinden ok farkl hatta eliikmi gibi grnen tavrlarn;
bu grnmn ne anlama geldiini ve nedenlerini ele almadan nce Kvlcmlnn Krt
Ulusal Hareketi zerindeki etkilerini ele almaya alalm.
Bu etkilerin incelenmesi biraz Arkeologlarn yaptklar incelemelere benzeyecektir. Onlar
bulduklar bir seramik parasndaki desenlerden, yaplndan, stilinden onun hangi kltr ve
medeniyetlerin izlerini tadn, bylece eitli kltrel balantlar aa karrlar.
Bu tr almalar, kk ayrntlar zerine younlamay gerektirir. O farkllklarn neler
olduu ve nedenleri zerine younlama olmadan da bu tr etkilerin ortaya karlmas ve
anlalmas olanakszdr. Bu nedenle bundan sonraki blmlerde, bu etkilerin bilincine
varlmas iin bu tr bir younlamaya gidilecektir.
Krt Ulusal Hareketinin Temel Bir zellii
Krt ulusal hareketi, bir btn olarak bir ok siyasi hareket ve rgtlenmelerin cebirsel bir
toplamdr. Kimi burjuva ve feodal eilimleri yanstan hareket ve partilerden, Kemal Burkay
gibi bir tr TKP benzeri reformizme, kk sol sekter gruplardan PKKye kadar uzanan geni
bir yelpazedir. Krdistandaki btn snf ve eilimler bir ekilde bu ulusal harekette kendi
eilimlerini de yanstrlar. Bunlar sadece yatay, snflarn konumlarndan kaynaklanan bir
farkllklar deildir, ayn zamanda, dey diyebileceimiz, zamansal, tarihsel bir farkllktr
da. eitli siyasi ekillenmeler ilk ekillendikleri dnemin problematiklerini, ideolojik ve
entelektel iklimini yanstrlar ve ou kez orada talap kalm yaayan bir fosil gibidirler.
Ne var ki, bu hareketin ezici bir blmn PKK temsil eder. Bu ylesine gl bir etkidir ki,
farkl snflar eilimlerini PKK karsnda ya da ona ramen temsil edemeyeceklerini
sezdikleri iin, PKKnn ekirdeini oluturduu hareketin iinde yer alarak etkilerini koruma
ve arttrma yolunu semilerdir. Bu nedenle Trkiye sz konusu olduunda, Krt Ulusal
hareketi ile PKKy anlamda olarak kullanmak, pratik olarak fazla bir soruna yol amaz.
Bu elbette PKKnn temsil ettii temel akmn yekpare bir akm olmad anlamna da gelir.
Aslnda gerek PKK ve evresindeki i mcadeleler son durumada, Krt ulusal hareketi
iindeki farkl snflar arasndaki mcadelelerdir ve onlarn yansmasdrlar. Bu anlamda
bakldnda, Krt Ulusal Hareketi, ok sert ve ciddi i mcadeleler yaar. Btn bu sert
mcadelelere ramen, ona rengini ve damgasn vuran Abdullah calan olmaya devam
etmektedir. Bu hareket ilk ortaya kndaki baz zellikleri korumaya devam etmekte ve bu
zellikler sayesinde bu zellikleri pekitirici zellikler kazanmaktadr.
PKKnn bir ok zellikleri sralanabilir. O en modern Krt hareketidir. En son doan Krt
hareketidir. Btn Krdistan paralarnda etkili tek harekettir. Krt yoksullarnn hareketidir.
Bir kadn hareketidir. Hi bir airete dayanmayan bir Krt hareketidir. Etkisi belli bir
mezheple snrl olmayan bir laik harekettir. Bu zellikler daha uzatlabilir. Ve bu zellikler
bir i btnle de sahiptirler. Yani zellikler birbirlerini retirler. Yani modern bir hareket
olmas, kadnlara ve yoksullara dayanmas, laik olmas, bir airete dayanmamas vs. biri
olmadan dieri olmayacak zelliklerdir.
24
Ne var ki, Krt Ulusal hareketinin, ok temel bir fark da vardr. O gerek kuruluunda gerek
sonra iinde Trklerin de yer ald ilk ve tek hareket olma zelliini korumaktadr. Hi bir
Krt hareketinin kuruluunda Trkler yoktur. PKKnn kuruluunda ve ilk ehitleri arasnda
Trkler vardr. PKK gerillalar arasnda daima Trkler de yer almtr ve PKK komutanlar
arasnda bir ok Trk asll komutan da bulunmaktadr. Daha batan beri, PKKnn btn
dier Krt hareketlerinden en temel farklarndan biri bu olmutur ve bu zelliini hala da
srdrmektedir. Ve sadece Trkler deil, Krdistandaki baka uluslardan insanlarn da
bulunduu bir harekettir.
Zaten bu fark anlalmadan, Krt hareketinin mral ile yapt strateji deiikliinin anlam
ve bunun nasl mmkn olabildii anlalamaz. Krt Hareketi, mral ile bir bakma sadece
Krt hareketi olmaktan kp, Trkleri de Kapsayan bir sosyal hareket olmaya doru bir adm
atmt. calan son Urfa davas savunmas ve Avrupa nsan haklar Mahkemesine
savunmasnda ise, sadece Krtlerle ve Trklerle ilgili bir hareket olmaktan kp, Orta Dou
apnda bir hareket olmaya ynelmektedir. Btn bu muazzam deiiklikler onun
temelindeki, sadece Krtlere dayanmayan, kendini ezen ulustan insanlar da kapsayan bir
hareket olmasyla derinden balantldr.
Bu ok tayin edici bir farkllktr. Bir rlanda Kurtulu hareketinin kurucular, kahramanlar
arasnda ya da saflarnda bir ngiliz bulamazsnz. Bir Filistin hareketinin kurucular,
kahramanlar ya da nderleri arasnda bir tek Yahudi bulamazsnz. Ama Krt hareketinin
adeta tamam olan PKKnn kurucular, kahramanlar ve nderleri arasnda Trkler de vardr.
Krt hareketini biraz yakndan gzleyen unu grr. Krtler arasnda, Trklere kar son
derece hakl bir krgnlk ve kzgnlk vardr. Trklerin gsterdikleri rk tavrlar ve
kmseme; Krtlerin aclar karsndaki ilgisizlik ve baskya gsterdikleri destek... btn
bunlar geni Krt ynlar arasnda Trklere kar son derece hakl bir krgnlk ve kzgnla
yol amtr. Bu ylesine derin bir farkllktr ki, Trkiyeyi ve Krdistan bir anda
Yugoslavyaya evirebilir. calann Avrupaya kt ve Karld sralar Krtler ve
Trkler arasndaki bu farkllk ok net olarak grlyordu.
Ne var ki, Krt kitleleri arasndaki bu yaygn krgnla ramen, PKKnn kadrolarna doru
ykseldike, calanda zirvesine varan tamamen buna zt bir eilim de grlr. Burada da
aksine, bitmek tkenmeksizin Trk ezilenlerine, sosyalistlerine uzatlan bir el, Trk
dmanlna kar srekli bir mcadele vardr. Krt Ulusal hareketinin eperlerinde Trklere
rastlanlmaz, ama youn merkezine doru gidildike, yani PKK kadrolarna doru kldka
Trklerin (ve baka uluslardan olanlarn) orannda bir ykselme grlr.
Ezen uluslar gibi onlarn sosyalistleri de ezilen uluslarn hareketine kar daima anlaysz,
yukardan bakc, hatta dmanca yaklarlar. En iyileri bile ezilen ulusu kurtarlacak bir nesne
olarak grme hastalndan kurtulamaz ve onlar bir zne olarak kabul etmez. zne olarak
onlar bir mttefik deil bir rakip ve dman olarak grlrler ezilen uluslarn hareketi ezen
uluslarn sosyalistlerince. Trk sosyalist hareketi de bir istisna oluturmaz.
Peki nasl olmaktadr da, gerek ulusal bask altndaki geni Krt ynlar, Trklere kar bir
krgnlk ve kzgnlk iinde olmalarna ramen, geni Trk ynlar da, Krtlerin ac ve
mcadelelerine kar anlayszlk, ilgisizlik ve dmanlk iinde bulunmalarna ve Trk
25
sosyalist hareketinin genel olarak Krt ulusal hareketine kar ovence tavrna ramen, kar
bir eilim var olabilmekte; Krt hareketinin politikasna bu kar eilim damgasn
vurabilmektedir. Hem de eli hep havada kalmasna ramen.
Eer Trk sosyalist hareketi iinde kar rnekler olmasayd, Krt hareketi iinde Trk
ezilenlerine, sosyalistlerine el uzatan eilim var olamazd; bu eilim olmasayd da Trkler
iinden bu eilimi destekleyen ve glendiren rnekler kmazd. Yani Krt hareketinin Trk
sosyalistlerine uzatt el Trk sosyalistlerinin kk de olsa bir kesiminin Krt hareketi
iinde yer almasna olanak salam, ve Trk ve baka uluslardan sosyalistlerin bir rnek
olarak varl PKKnn bu izgisini, kar basn karsnda savunulabilir ve ikna edici
klmtr. Yani karlkl olarak birbirini destekleyen diyalektik bir etkileim sz konusudur.
Tpk, uzay boluundaki bir gaz bulutunda, belli bir yerdeki younlamann daha byk
ekim gcne yol amas, daha byk ekim gcnn daha byk younlamaya, bunun
tekrar daha da byk ekim gcne vs..
Bu sre bir kere baladktan sonra kendi kendini tekrar retir ve gelitirir. Aklama zorluu
burada deildir; zorluk bu srecin ilk kez nasl ortaya kabildiindedir. Burada ok kk bir
etkinin devasa sonulara yol amas sz konusudur.
yle bir rnek verelim. Bir terazi dnn her iki tarafta da eit arlklar olsun, dengede
olsun. Bir tarafa koyulacak, kck bir arlk, btn dengeyi alt st eder. Ordular savanda
da byledir. Glerin dengede olduu bir durum dnn. Bir tarafa yaplacak kk bir
destek, kar tarafn yenilgisine ve imhasna yol aabilir. Burada o kk farklln sonular,
onun kendi arlyla hesaplanamayacak kadar byk olur.
Ya da yle bir rnek verilebilir. Bir namlunun ucundaki kck, diyelim ki, milimetrenin
onda biri kadar bir sapma, hedefte metrelerce bir sapmaya yol aabilir. Aslnda doada bir
ok baka trlerin oluumu bu tr kk sapmalardan dolay ortaya kmaktadr. Kck bir
sapmann yol at zellikler, kendini besleyerek bir kar topu gibi bymekte, sonunda
devasa, nnde durulmaz bir a dnmektedir.
te, Kvlcmlnn Krt ulusal hareketi zerindeki etkisi byle bir etkidir. Balangta,
kck, adeta ihmal edilebilir gibi grlebilecek bir etkidir. Hatta bu etkiye uramlar bile
bu etkinin farknda olmayabilirler. Ama bu yle bir etkidir ki, yol at sapma, yol at
kk younlama, yol at kk denge deiiklii ile onun yukarda szn ettiimiz
zelliklerinin ortaya kmasnda tayin edici bir rol oynamtr ve de oynamaktadr.
Oynamaktadr nk, Kvlcmlnn Krt hareketi zerindeki etkisi, sadece bir kere
gereklemi, ilk douta bir yn deiikliine yol am bir etki deildir. Ayn zamanda
tekrar tekrar bir etkidir.
Kvlcmlnn Krt hareketi zerindeki etkisi, birbirini izleyen dalga halinde grlr.
Birincisi 60l yllarn sonundaki ilk etkilerdir. Bunlar kiisel ilikilerle yaylan grler ve
Halk Savann Planlar, Devrim Zortlamas, Oportunizm Nedir? gibi kitaplar
zerinden, Trkiye Sosyalist hareketi, zellikle THKO ve THKP-C zerinden, ilk
ekillenmeye yaplan dolayl bir etkidir.
26
kincisi, 70lerin sonunda, htiyat Kuvvet Milliyet adl kitap araclyla PKKnn douu
srasnda dorudan bir etkidir.
ncs de, imdi iinde bulunulan fazda, zellikle calann Bizler brahimiyiz dedii
Urfa Davas Savunmas ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesine savunma olarak verilen
Smer Rahip Devletinden Halk Cumhuriyetine Doru balyla yaynlanan kitapta
grlen, Kvlcmlnn Tarih Devrim Sosyalizm, Allah Peygamber Kitap gibi eserleri
zerinden bir etkidir.
Bu etkiler anlalmadan Krt hareketinin bu gnk ve dnk zellikleri anlalamaz. Bu ilk
bakta kk gibi grlen etkiler, sadece Krt hareketinin deil, uzun vadede belki Orta
Dounun ve belki de dnya tarihinin gidi ynnde etkide bulunabilecek, devasa sonulara
yol aabilecektir.
Kvlcmlnn Deniz Gezmi zerinden Etkisi
1960l yllarda ykselen ii ve renci hareketi bir ok kitle rgtlenmelerine, bu rgtlerin
nder kadrolarnn ortaya kmasna yol amtr. Ama bunlar iinde iki tip birbirinden
ayrlabilir. Bir yanda bir rgtn ynetiminde olduu iin nder durumunda olanlar vardr.
Bunlarn karizmatik bir kiilikleri yoktur, bir kitle hareketinin nderi ve bayra deildirler.
rnein Behice Boran, Aybar, Kemal Trkler, Slker, Hseyin nan, Mahir ayan. Bir kitle
hareketiyle zdelemi bayrak tipler deildirler. Hatta Hseyin nan THKOnun gerek
nderi olmasna ramen, Dev-Genin dar kadrolar dnda kimsenin tanmad bir tiptir.
Bir de, bir hareketin ykseliinin sembol olmu, geni kitlelerin gzrde sembol, bayrak ve
nder olarak kabul grm tipler vardr. etin Altan TPin ilk ykseli yllarnda biraz
byleydi. Trkiyede sosyalizm bir bakma etin Altann adyla zdelemiti.
i hareketinde, naat iileri arasnda smet Demir byle bir tipti. renci hareketinde
stanbulda Deniz Gezmi, Ankarada Sinan Cemgil bu kategoridendi. Deniz, ykselen
renci hareketinin stanbul niversitesindeki, Sinan ODTdeki bayra ve nderiydi.
Bunlardan smet Demir ve Deniz Gezmi, yani 60lardaki ykseliin ne kard bu iki kitle
nderi ve bayra, Dr. Hikmet Kvlcml ile kiisel iliki, onun fikirlerinden ve yaamndan
dorudan doruya etkilenme iindeydiler.
Yani 60larn ikinci yarsnda, en militan renci ve ii hareketlerinin karizmatik nderleri
dorudan doruya Dr. Hikmet Kvlcml ile balantlydlar. Dolaysyla bunlarn kimi
zelliklerinin dorudan doruya Hikmet Kvlcml ile balantlar vardr.
smet Demirin nderi olduu, antiyecilerin byk blmn Krt iiler oluturuyordu.
smet Demirin nderi olarak rgtledii ve yrtt, Batman skenderun Boru Hatt,
Kadnck Baraj, Aliaa, skenderunda yaplan direni ve tecrbelerin, geni ynlarn yazl
olmayan hafzasndaki birikimler ve bunun Krt hareketinin zerindeki etkileri ayrca
incelenmeye deer. Ancak biz burada konumuz olmadndan bunu geiyoruz ve kendimizi
Deniz Gezmi ile snrlyoruz.
Deniz Gezmi btn dier renci hareketi nderlerinden ok temel bir farklla sahiptir.
Deniz Gezmi, Krtler ve Krt Sorunu karsnda, btn dier renci hareketi
27
liderlerinden farkl bir profil izer. Bu farkl profil, Krt Ulusal hareketinin ilk dou
anlarnda, yukarda deinilen zelliklerinin olumasnda tayin edici bir nemde olmutur. Bu
farkl profilin kaynann ne olduu aratrldnda, karmza Dr. Hikmet Kvlcml kar.
Deniz Gezmiin Fark
Deniz Gezmi 1960lar kua iinde Krtlerle bamsz ve ayr bir zne olarak, yani Krt
olarak iliki kuran tek sosyalist genlik nderidir. Dikkat edilsin, dier Dev-Genliler de
Krtlerin kendi kaderini tayin hakkn ilke olarak tanrlard. Yapacaklar devrimle Krtleri de
Kurtarmay dlyorlard. Ama bunlar btn egemen ulus sosyalistlerinde grlen
zelliklerdir. Ezilen ulus ve onun hareketi bir nesne olarak grlr. Onlarn ayr bir zne
olarak kabullenilii noktasna gelince akan sular durur.
Deniz Gezmi bu noktada btn dier renci nderlerinden farklyd. O Krtlerle, onlar ayr
bir zne olarak kabul ederek iliki kuruyordu. Ve eer byle yapmasayd, stanbul
niversitesinde devrimciler stnl salayamazd. stanbuldaki renci hareketinin, Krt
ulusularyla ilikisinin zeri rtlmtr.
Deniz Gezmiin bu zellikleri ve stanbul niversitesine egemen oluta Krtlerle Krt olarak
yaplan ittifak ve bunda Deniz Gezmiin belirleyici nemi hakknda ortada yazl bir ey
bulunmuyor. Bu incelenmeyi ve toprak altndan karlmay bekliyor.
Bu etki ve gizlenmesi konusunda, daha nce yazmaya baladmz Krt Sorunu zerine
Yazlar balkl yazda, (ki bu yazda imdi okuduunuz bu yaznn tezlerinin ilk taslak
ifadeleri de vardr) unlar yazmtk:
1968 sonbaharndan sonra Tam Bamsz Trkiye in Mustafa Kemal Yry isimli
Samsun - Ankara yry ile birlikte Deniz Gezmiin nderi olduu gruba katlm, daha
sonra da bu grubun kurduu Devrimci renci Birliinin bir yesi ve militan olmutum.
O dnemde Sosyalist genlerin toparland rgt Fikir Kulpleri Federasyonu idi. Bu rgt
TPin niversite genlii iindeki kolunu oluturuyordu. TPin burjuva sosyalizmine kar
gelien Milli Demokratik Devrim sloganyla ykselen kk burjuva devrimcilii ve
radikalizmi, zellikle niversite genlii arasnda etkili olmutu ve Ankara Fikir Kulpleri
Federasyonu TPin kontrolnden karak, MDDcilerin eline gemiti. stanbulda ise, FKF
TPin kontrolnde bulunuyordu ve, radikal devrimciler, FKF dnda Devrimci renci
Birliinde rgtlenmilerdi. Yani, henz ortada Dev-Gen olmamasna ramen, DB
stanbulun Dev-Geni saylabilirdi.
Bu rgt, o dnemde stanbuldaki btn eylemlere damgasn vurmutur. Bu rgtn bir
yesi olduumdan, bu rgtn kimi karakteristiklerinin konumuz bakmndan nemli baz
ynlerine deinmekte yarar var.
Bu rgt esas olarak ehirli genlere dayanyordu. Herkes kendini sosyalist olarak tanmlyor
ve sosyalist bir Trkiyeye ulamak iin nce Demokratik Devrim yapmak gerektii anlayn
savunuyordu. Ancak rgtte iki farkl eilim de vard, tabii bu eilim farkllklar bu gn
bulunduumuz yerden geriye baknca grlyor, o zamanlar kimse bunun farknda bile
deildi.
28
Bir yanda gemiinde Trkiye i Partisi deneyi veya o evrelerden gelenler, yani ii snf
ve sosyalizmin ilk ekillenmede belirleyici olduu insanlar, dier yanda Yn hareketi ve
TMTF olaylar gibi yerlerden gelenler yani daha ziyade Milli Kurtulu ve Anti Emperyalizm
motifi nde olanlar.
Bu farkllk, bu rgtn iki karargahnda da grlrd. Bir yandan Tnelde 27 Maystan
sonra, bir takm ilgisiz rgtler bir araya getirilerek kurulmu TMGT kullanlrd. TMGTnin
CHP, tabii senatrler (yani cuntalar), lhan Seluk, Doan Avcolu gibilerle balantlar
vard. Caalolundaki Merkez ise, smet Demirin Yap ileri Sendikas (YS) idi. Mihri
Bellinin kard Trk Solu da ayn binann yine bu sendika tarafndan verilmi alt katnda
kyordu. YS ise daha ziyade Hikmet Kvlcmlnn damgasn tayordu. smet Demir'in bize
verdii st kattaki odada, Kvlcml'nn kflenen kitaplarnn zerinde yatyorduk. Bir sene
sonra, o byk ii olaylarnn ardndan o zerinde yatp yzne bile bakmadmz kitaplar
hzla tkenecek, byk bir alkla okunacaktr.
Devrimci renci Birlii, TMGTye egemen olan evrelerin houna gitmeyen iler
yaptnda oralardan dlanr YSe snrd. Devrimci renci Birlii iinde, insanlar her
iki tarafa da giderler iki taraf da kullanrlard ama, zamanla farkl mekanlarda
younlamalar da vard. YSde daha ziyade TPli gemii olanlar ve i snfna gitmek,
ezilen insanlarla balar kurmak gibi kaygs olanlar younlarken, TMGTde daha ziyade,
dierleri younlayordu. Zaten daha sonra da, YS'e taklanlardan THKO'nun stanbullular
ya da DB'lleri ve Doktorcu olanlar, TMGT'ye taklanlar ise genellikle Mihri Belli'nin
etrafn oluturmulardr.
Tekrar belirteyim ki, bu yle kesin bir ayrm deildi, belli belirsizdi. Tpk bir bulutsudan
ilerde farkl gezegenleri oluturacak ilk younlamalarn balamas gibidir. Yoksa her iki
taraf ta dierine gidiyordu.
Eer sembolik isimlerle konumak gerekirse, Deniz ve Cihan YS ekibinden, Mustafa Grkan
(ki imdi ad unutulmu bu insan o zamanlar Deniz kadar ve hatta bazen Denizden de
etkiliydi ve Denizin arkadayd ayn zamanda) TMGT ekibindendi. Tabii ben de ilk rgtl
siyasi yaama TP Karyaka ilesinde balam bir insan olarak zaten YS takmndandm.
Tahmin edilebilecei gibi Krt Sorunu veya Milli Mesele konusunda bu iki takmn o zaman
net olmayan farklar vard. Bu fark daha ziyade bir vurgu fark gibi grlyordu.
Bu manzarada Deniz Gezmiin ok zel bir durumu vard. Deniz hem Trkiye i
Partisinden geliyordu, hem de TMTF olaylarndan ve dier evrelerden. Yani deniz, bu iki
farkl gelenei de ahsnda birletirmiti.
Bunlar niin belirtiyorum? nk Devrimci renci Birlii, bu gn genellikle, sadece Milli
Kurtuluu ve MDDci olarak tanmlanmakta, onun rnein Krtlerle ve iilerle ilikilerinin
zellikleri grmezden gelinmektedir. Buna bir yandan o zamanki FKFlilerin ihtiyac vardr,
o zaman MDDcilerin ne kadar snftan uzak MDDciler olduunu, dolaysyla kendi
konumlarn hakllatrabilmek iin. Dier yandan, o gnn MDD'cileri de bu gn Bat
alma grubuyla alyorlar; 28 ubat destekliyorlar; hasl imdiki lhan Seluk veya
Dou Perincek gibilerin konumunda bulunuyorlar. Bunlarn da ayn ekilde gemilerindeki
29
Krtlkle ve sosyalizme ilgili eyleri unutma ve tarihi bu gn bulunduklar yerden yazma
ihtiyac vardr. Bylece o zamann blnmesindeki iki taraf da, farkl gerekelerle benzer bir
resmi ilettiklerinden, yeni kuaklarn kafasnda o dneme ilikin gerekle ilgisi olmayan bir
tablo olumaktadr.
ki taraf da, gerein ayn tek yanna vurgu yapmaktadr farkl gerekelerle, burada bu
unutulmu yana arlk vermek gerekiyor. Zaten bu unutulmak istenen halka olmad
takdirde kendi dnsel evrimimi de aklayamam.
unu belirteyim, bu gn geriye baktmda, Devrimci renci Birlii gibi, anti emperyalizm
vurgulu ve o zaman bile beni rahatsz eden milliyeti vurgular tayan bir rgtn yesi
olarak, Krt sorununu kavramamda, ya da Krt sorunundaki sonraki tavrlarmda Deniz
Gezmi'in ok nemi olduunu fark ediyorum. Yaarken bunun farknda deildim. imdi
geriye baknca gryorum. Ama onun kadar ilgin olan dier nokta, Deniz'in bu etkisinin
aslnda, Kvlcml'nn etkisi olduudur. Kvlcml Deniz araclyla bir etkide bulunmutur.
Hem o dnemin renci olaylarna, hem de bizzat bu satrlarn yazarnn evrimine.
Kvlcml'nn bu bilinmeyen etkileri ok nemlidir ve ilerde yeri geldike bununla sk sk
karlalacaktr. Bu ayr bir yaz gerektirecek bir konudur da.
Deniz'in btn o dnemde stanbul'daki renci nderlerinden ve bizim DB
evresindekilerden en nemli fark, onun Krtlerle Krt olarak iliki kurmasyd. Ve bunu
politik bir mcadele iinde yapyordu. Deniz, Krtlerle Krt olarak, ayr bir zne olarak
ittifak yapan stanbuldaki ilk nderdir. Ve kanmca bu sadece mcadelenin basksndan ve
gerekleri ile aklanamaz. Denizde bu konuda, yaygn olandan ok daha farkl bir formasyon
bulunuyordu.
Bu farkllk daha ilk gal Komitesi cra Konseyi'nde bile grlebilir. Bir Krt Milliyetisi
olan Kemal Bingll bu komitededir. Saldrlara kar hep Krtlerin silah gc yardma
gelmitir.
nce unu bilmekte fayda var. Devrimci renci Birlii olarak, stanbul niversitesine
egemen olmamz, faistlerle bir seri fiziksel kavgalar gerektirmitir. nce onlar stnd,
sonra denge saland ve en sonunda kelimenin tam anlamyla onlar Bakrclar ars'na
dktk. Ancak btn bunlarda, Krtlerle ittifak yaplmtr. Bu ittifak rgtleyen ve oluturan
kii de Deniz Gezmiti.
stanbulda, sanrm Krt tevkifatna dayanan bir Krt Milliyetisi evre bulunuyordu. Bu
evrenin kimi renciler ve yurtlarda, zellikle Diyarbakr yurdunda belli bir etkisi vard. Bu
evre genellikle Sleymaniye camii civarndaki baz kahveleri karargah olarak kullanyordu.
Denizin bunlarla srekli bir ilikisi ve diyalogu vard. Bu dier devrimcilerde bulunmayan
bir zellikti.
Dikkat edilsin, henz devrimci rencilerin ounun kafasnda Krt sorunu diye bir sorunun
bile olmad bir dnemde Deniz onlar ayr bir zne olarak kabul edip, onlarla yle iliki
kuruyordu.
Daha nce de belirtildii gibi, devrimcilerin byk ounluu Krt ve/veya Alevi idi. Ama
devrimci harekette bu kimlikle yer almyorlard, sosyalist veya devrimci diyorlard
30
kendilerine. Ama ok kk de olsa stanbulda sosyalizme sempati duysa da kendini Krt
olarak tanmlayan bir grup vard, zellikle Diyarbakr yurdu evresinde, Deniz, bunlarla ve
bu kimlikleriyle iliki kuruyordu. Bu o dnemde bakasnda grlen bir zellik deildir
stanbulda.
Peki nereden geliyordu Denizin bu zellii. Kanmca Hikmet Kvlcmldan. Deniz TP
skdar, ilesinde alm, Hikmet Kvlcmlyla da bu dnemde tanm ve hatta
Kvlcmly TP yeliine tavsiye etmiti. Kvlcml ile bir ok kereler onun
muayenehanesine gidip konumutu. Bizlere sk sk eski tfeklerin hikayelerini anlatrd,
muhtemelen ounluunu Kvlcmldan duyduu.
Kiisel kanm odur ki, Krt sorunundaki bu hassasiyet, bu olaan d tavr baka trl
aklanamaz. Yoksa Deniz de dierlerinin ou gibi bir memur ocuuydu ve hi ulusal veya
dinsel basky yaamamt. Onun bu farknn tek izah Hikmet Kvlcml ile olan ilikisi
olabilir. Kendi kiisel deneyimim de bunu kantlar niteliktedir. lk kez gittiim ak
oturumlardan birinde Krtlerin ayr bir ulus olduunu, be on dakikalk bir konuma iinde
bize anlatan Kvlcmlnn, kendisini nceden defalarca ziyaret eden, saatlerce onunla
konuan Deniz Gezmi ve arkadalarna bu konudan uzun uzun sz etmemesi olanakszdr.
Yani Denizin bu konudaki esnekliinde ve hassasiyetinin ardnda Kvlcml vard. Kvlcml
ise daha 1930larda htiyat Kuvvet Milliyet isimli kitab yazp, Trk solunun anca
1970lerde tartp ounluunun hi bir zaman kabul etmedii, Krtlerin ayr rgtlenmesi,
Krdistann Smrge olduu gibi tezleri savunmutu.
Dolaysyla Krtlerin ayr bir ulus olduu, onlarn ayr bir zne olarak var oluu gibi Trk
solunun byk bir blmnn hala kabul etmedii grleri, farkna bile varmadan, bilinsiz
ve kendiliinden bir ekilde, byk bir i hesaplama yaamadan pratik iinde kabul ediimin
ardnda, Deniz dolaymyla Kvlcml olduu kansndaym.
Ancak bunu ancak bu gn bir var saym olarak ileri srebiliyorum, yoksa o dnemde byle
olduunun farknda deildim Bu varsaym yanl ise de sonu deimez, Denizin benim
ulusal sorundaki evrimimde belirleyici bir etkisi olduunu dnyorum, bunu da bu gn
dnyorum, yaarken, hatta ondan sonraki yllarda farknda deildim. Bu farkna varm
ve bu konunun zerine dnmem, bundan bir ka yl nce, Denizin son szleri vesilesiyle
yazdm bir yazyla balad.
Politik Krtlerle ilikimi, onlara ilikin gzlemlerimi, ilk izlenimlerimi dndmde, hep
kafamda Deniz ile birlikte olduum sahneler canlanyor.
Bir ka kere silah ileri iin Diyarbakr yurduna gidiimiz; Bir ka kez Sleymaniyede Krt
milliyetilerinin gittii bir kahveye gitmemiz; FKFdeki bir toplantda, kar tarafn bize kar
Krtleri kkrtmak istemesi ve Denizin Biz Krtlerin kendi kaderini tayin hakkn
savunuyoruz diyerek, provakasyonu boa karmas ve plan tersine dndrmesi, Krt
arkadalarla birlikte toplantdan sonra toplu halde kmz; naraltnda Diyarbakrdan
gelmi, terzi iki TPli ile Denizin konumalar. Bu Diyarbakrdan gelmi kiilerden birinin
Mehdi Zana olduunu sanyorum. Bu, Deniz'in farkllnn Krtlerce de bilindiini, bunun
farknda olduklarn da gsterir. O zaman devrimci evreler dnda pek tannmayan Denizle
31
grmek istemeleri ve grmeleri anlamldr. Belli belirsiz hatrladm btn bu
sahnelerde Deniz var. Bunlar ayn zamanda o dnemden Krtlere ilikin olarak hatrladm
tek sahneler. (http://www.comlink.de/demir/biyograf/kurtsor/kurtsor03.htm )
Burada okuyucuya tekrar unu belirtelim. Kendi tezimiz olan, Deniz Gezmiin o dnemdeki
renci liderleri arasnda, dierlerinden farkl olarak Krt Sorununda en ileri anlaya sahip
olan nder olduuna ilikin nermenin kantlarn yine kendi anlattklarmz oluturuyor.
Bunun nedeni de, yine yukarda akland gibi, bu tarihi yaayanlarn, bu gnk konumlar
asndan gerei unutturmak ve tahrif etmek zorunda olmalardr. Biz olaylarn canl
ahitlerinden biri olarak, olgulara ilikin kar iddialarda bulunanlar karsa bunlarla her
ekilde yzlemeye de hazrz.
Bu uzun alntyla anlatlmak istenen, Deniz Gezmiin Krt Sorununda btn dier sol
renci hareketi nderlerinden farkl bir tavr olduudur. Bu bir olgudur.
Bu olgunun dier bir kant da, Deniz Gezmiin son szleridir.
(Burada bu derleminin bandaki yazlar aktarlyor ve sonra yle devam ediliyor.)
stanbuldaki rencilerin lideri Deniz Gezmiin Krt sorunundaki tavr, dier Dev-Gen ve
DBllerden ve THKOlulardan farkldr. Bu onun son szlerinde de, stanbul
niversitesindeki renci lideri olarak hareketlerinde de grlr.(Bu fark bu gn iin
yaayanlarca gizlenmektedir, bu nedenle bu farkn kantlar olarak genellikle kendi
anlattklarmz kullanmak zorunda kalyoruz.)
O halde u soru geliyor ortaya: Deniz Gezmiin bu fark nereden gelmektedir? Ne slalesinin
Krdistandaki kkleri, ne ailesinin snfsal durumu, ne de o sralar etkisinde bulunduu sol
akmlar ve rgtlenmeler bunu aklayabilir.
Ailesi tipik ehirli kk burjuva memur aydn bir ailedir. Oradan gelen sadece Kemalist ve
milliyeti etkilenmelerdir. O sralar ykselen MDD hareketi, btnyle anti emperyalizm
vurgulu bir harekettir. Kemalist kk burjuva evreleriyle yakn iliki iindedir. Daha nce
de TMTF olaylarnda yine benzer evrelerin etkisi vardr Deniz Gezmi zerinde. Deniz
Gezmiin nderi olduu Devrimci renci Birliinin bu anti emperyalizm ve milliyetilik
vurgulu tavrnn bu gn o hareketten yaayanlar getirdii yer ortadadr. Bunlar Krt
hareketinin en byk dman olan evrelerdir ve Bat alma Grubuyla birlikte
almaktadrlar. Bu tavr gkten zembille inmemitir. Bu tavr ylesine uzaktr ki, Denizin
tavrna, kendilerini onun devamcs gibi gstermek iin, son szlerini bile tahrif etmek
zorunda kalmaktadrlar.
Peki, nasl olmaktadr da Denizde adeta bir mutasyon ortaya kmaktadr ne snfsal konumu,
ne ilikide bulunduu evreler bakmndan bir ayrm olmayan dier devrimci ve sosyalist
DBl, Dev-Genli ya da THKOlu arkadalaryla.
Bu farkn bir tek aklamas bulunmaktadr: Dr. Hikmet Kvlcmlnn etkisi.
Bu satrlarn yazar bu etkinin canl ahididir. Kvlcml ile Deniz Gezmi ilikisinden bir ok
yerde sz edilir. Ancak bu ilikinin Deniz zerindeki etkileri hi inceleme konusu
32
yaplmamtr. Halbuki Denizin bir Marksist olarak ekillenmesinde ve eitiminde bu etkiler
belirleyicidir.
Bilindii gibi Deniz Gezmi, skdarldr. Ayn dnemde Kvlcml da orada yaamaktadr.
Deniz Gezmi birok kereler Kvlcml ile grmeye gitmitir. Hatta Kvlcmly ye
olarak TPe nermi ve bu yzden de TP yeliinden olmutur. Bu ilikinin nasl
kurulduunu, Erim Serkan, ki kendisi de ayn zamanda DB yesiydi, yle anlatyor:
Hikmet kvlcml ile tanmamz yle oldu. 1965 ylndayd. Nurettin bir gn Sahaflardan kitap
alrken Hikmet Kvlcmlnn Tarih Devrim Sosyalizm adl kitabna rastlyor. Bakyor bir Trk
sosyalistinin kitab. eviri deil. zgn bir eser. lgisini ekiyor ve kitab alyor. Okuyup bakmamz
iin bize de getirdi. Bizim de ilgimizi ekti. Kitabn arka kapanda kitab yazann adresi var. Ayrca
kitap hakknda eletirileriniz varsa yazn, gelin grelim diye bir de not var. Biz de Nurettin, Deniz
ve ben kalktk Caalolunda bulunan adrese gittik. Kendimizi tanttk. te byle byle dedik.
Kitabnz okuduk ilgimizi ekti. Neyse sohbetimizde kendisinden bahsetti. Bu arada bizim skdarda
oturduumuzu renince kendisinin de Salacakta oturduunu syledi. Bylece Hikmet Kvlcml ile
diyalogumuz kurulmu oldu. (Turan Feyizolu, Deniz Bir syancnn zleri, s.46)
imdi, henz yeni ekillenmeye balayan bir lise rencisi, birden bire dnyann en apl
Marksistlerinden, Trkiye sosyalist hareketinin en gl teorisyenlerinden ve eylem
adamlarndan biriyle karlayor. Biri henz ilk politik tecrbelerini edinen bir gen, dieri
yllarn hapislerde geirmi bir sava. Bu karlamann gen zerinde nasl bir etki
yarataca tahmin edilebilir.
Ayrca bu iliki yle bir kere karlamayla da bitmi deil. Birok kereler grlyor. Hatta
Deniz Kvlcmly TP yeliine neriyor. Kvlcml gibi eski bir savann, bu gen ve
sosyalizme ilgi duyan insanlara bilgi ve tecrbelerini aktarmak iin, onu yakndan
tanyanlarn ok iyi bilecei gibi, nasl bir aba iinde olaca tahmin edilebilir. Ve bu
anlatlanlarn nemli bir ksmnn da Krt sorunu olaca ok aktr. Bunu bizzat bizim
yaadmz ve baka bir vesileyle anlattmz bamzdan geen bir olay gsteriyor.
Bu olay yle anlatmtk o yazda:
Krt'lerin ayr bir ulus olduklarn, garip bir rastlant sonucu ve daha hi Krt tanmadan,
ilk kez Dr. Hikmet Kvlcml'dan duydum.
Balkesir'den sonra Karyaka Erkek Lisesi'nde dnemi bitirmi, fabrikalarda iilik yaparak
bir yl bekledikten sonra, yine sosyalizmle ilgili olduunu dndmden, stanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Gece blmne kaydolmu; i arayarak ve dier
zamanlarda da Beyazt civarnda kahvelerde pinekleyerek niversitelerin almasn
bekliyordum. O yllarda, Aksaray'daki Trkiye retmenler Sendikas (TS) lokalinin
altndaki Konferans salonunda, sk sk sosyalistlerin tertipledii ve katld konferanslar,
ak oturumlar olurdu. Biz de taradan gelmi sosyalistler olarak bunlarn hi birini
karmaz, her duyduumuzu, her grdmz byk bir alkla snger gibi iimize ekerdik.
Yapacak iimiz olmadndan; ve eski tara sinemalarnda ocukluumuzda sinemaya ok
erkenden gidip beklemenin alkanlyla, bir iki saat ncesinden toplantnn yaplaca
salona gider ve beklerdik.
33
Yine byle bir ak oturuma, toplant balamadan epey nce, daha salonda kimse yokken bir
arkadamla birlikte gidip oturmu, akalaarak, herhalde sosyalizmden konuarak vakit
geiriyorduk. Tek tk bizim gibi erkenciler dyor ve birbirlerinden aralkl olarak salonun
farkl yerlerine oturuyorlard. Bu arada yal ama olduka din grnl bir adam geldi tam
arkamza oturdu. Bir sre sonra, ok saygl bir dille bizim konumamza katlmaya balad,
daha sonra da bize Trkiye'nin toplumsal yaps zerine anlatmaya balad; tam ne
anlattklarn hatrlayamyorum ama konumasnn bir yerinde Krtlerden ayr ve ezilen bir
ulus olarak sz etmesi dikkatimi ekmi ve ona "Krtler baka bir ulus mu?" diye sormutum.
O da yle olduklarn sylemiti. Geri buna zel bir nem de vermemitim ama ilk kez byle
bir ey duyuyordum. Daha sonra bu yal adam kalkp gitmi biz de kendi konumamza,
devam etmitik. O yal adamn kim olduu hakknda hi bir fikrimiz yoktu.
Bir sre sonra, o bizimle konuan yal adam konumaclar arasnda grnce ardk ve
bundan gizli bir gurur bile duyduk. Daha sonra da, konumaclar tantlrken bu yal adamn
Dr. Hikmet Kvlcml olduunu renecektik. Konumaclar tantlrken, dinleyiciler srayla
onlar alklyordu, sadece Dr. Hikmet Kvlcml da herkesle birlikte alklamaya balamt.
Bu benim ok garibime gitmi ve yanmdaki arkadaa, adam amma da kendini beenmi,
kendi kendini alklyor demitim. Arkadam da, bunun bir Komnist adeti olduunu, onun
tam komnist gibi davrandn sylemiti. Bunun zerine cahilliimden bir kere daha
utandm ve o yal insann dediklerini daha dikkatli dinlediimi hatrlyorum.
Bir ak oturum ncesinde, ksa bir zaman iinde bizlere bile Krtlerin ayr bir ulus
olduundan, Krdistann smrge olduundan bahseden Kvlcmlnn, defalarca grt
Deniz Gezmie bahsetmemesi dnlemez. Aktr ki, Deniz Gezmite btn dier
bulunduu rgt ve arkadalarndan farkl olarak bu mutasyona yol aan Hikmet
Kvlcmldr. Denizin farkl tavrnn ve tutumunun, idam edilmeden nceki son szlerinin
baka bir aklamas olanakl deildir.
O halde tekrar zetleyelim.
Deniz Gezmiin Krtler Karsndaki tavr, btn adalarndan farkldr. Onlar bir zne
olarak grr ve yle iliki kurar; son szlerinde olduu gibi, Krt sorununu Trkiyede
devrimin temeli olarak koyar.
Bu farkn nedeni Dr. Hikmet kvlcmly tanm ve ondan etkilenmi olmasdr.
imdi eer bu fark Krt hareketinin ekillenmesinde bir etkide bulunmusa, bu dolayl olarak
Kvlcmlnn bir etkisidir, Deniz Gezmi zerinden.
Bu satrlarn yazar, bizzat 12 Mart dneminde, Denizin son szlerinin bulunduu daktiloyla
datlan metinlerin Krt rencilerde nasl bir coku yarattnn ve sosyalist Krtlerin
konumunu nasl glendirdiinin birok kereler ahidi olmutur.
Eer Deniz Gezmi, lrken Trk ve Krt halklarnn kardeliinden sz etmese, Krt ulusal
hareketi iinde o ilk ekilleni yllarnda sosyalizme olan sempati geliemez, birok Trk
devrimcisi de Krt sorununun nemini kavrayamazd, yani Krt hareketinin iinde Trkler de
yer almazd. Bu gn o hareketin, Trk solunun btn oven yaklamlarna, Trklerin
34
ovenizmi karsnda Krtlerin krgn ve kzgnlna ramen zerrece Trk dman olmayan
tavr odaya kamaz ve varln srdremezdi.
Trk sosyalistlerinin Krt sorununda gsterdikleri en kk bir hassasiyetin bile Krt
sosyalistlerinde nasl bir coku ve umut yarattnn rnein olarak, calann u syleri
alnabilir:
Musa Anter ve Hikmet Kvlcml gibi ahsiyetleri stanbulda tandm. Musa Anter
DDKOnun ruhu gibiydi. Tecrbelerini aktaryordu. Oyuna gelmeyin diyordu. Hikmet
Kvlcmldan bizzat Mezopotamyann ocuklar, mcadelenizde baarlar dilerim szn
duymutum. Fakat bende en kkl tercihe yol aan yln son gnlerinde, illegaliteye
ekilmesine ok az kala, Mahir ayann Tde krsye tek bana kp (eletirdiklerim
ounlukta olmasna ramen), gr ve olduka inan, kararllk ve bilin arz eden sesiyle
Revizyonizm bir gerektir, kar klmaldr. Krt sorunu rtbas edilemez, kabul edilmelidir.
Oportnizm tavrlarnda srar ederse, balar kesilmelidir anlamndaki konumas, sol
sempatizanlm derinletiriyordu.
Burada calan ak olarak, Mahir ayann Krt sorunundan sz etmesinin sol
sempatizanln derinletirdiinden sz etmektedir.
calan, Avrupa nsan Haklar mahkemesine sunduu savunmada da unlar yazyor:
1970ler Ankarasnda devrimci genliin sesi gr ve korkusuzdu. Tuzakl bir sahada
korkusuzluk olduu hissediliyordu. Ama onlar senin soy varlna sahip kacak kadar cesur
ve zverili idiyseler ve eer sende snrl bir onur duygusu varsa, bu genleri takip etmekten
geri duramazdm. Mahir ayanlarn Kzlderede ahadeti ve Deniz Gezmilerin idamlar,
biz namuslu sempatizanlara anlarn takip etme grevi vermiti. Artk okul bir bahaneydi.
Halk adna hareket edeceim kesindi. Ama en bata idam sehpasnda bile ad haykrlm
benim halkm, Krt halk nasl bir halkt? (altn biz izdik) Bunun bilinmesi gerekiyordu.
Ulusal soruna byle baladm.
Burada bir Trk sosyalistinin dam sehpasnda Krtlerin adn haykrnn yaratt etki bizzat
Krt Ulusal hareketinin nderinin kaleminden ifade edilmektedir.
Eer bu rnekler olmasa, solun ne calan iin ikna edicilii ve ekicilii olurdu ne de
Krtlerin hayal krklklarnn basks karsnda direnme gc. Denizin tavrnn ve son
szlerinin de Sadece calan iin deil, binlerce Krt devrimci iin benzer bir etkide
bulunduu grmezden gelinemez.
Trk solunun ovenliiyle eliki iindeki bu ayrks rnekler incelendiinde, bizzat kendisi
de bir ayrks rnek olan Kvlcmlnn etkileriyle karlalr genellikle. Bu ayrks rnekler,
bu istisnalar olmasa, Krt Hareketinin yaznn banda deinilen, egemen ulustan kiileri de
ieren istisnai durumu geliemezdi.
Burada Kvlcmlnn ilk ve en belirsiz, kiisel iliki zerinden dolayl bir etkisini ele aldk.
Ama Kvlcmlnn bu dnemdeki dier bir dolayl etki kanal da Mahir ayandr. Bu da
tpk Deniz zerindeki etki gibi unutulmu bir etkidir. Onu da dier yazda ele alalm.
23 Kasm 2001 Cuma
35
Y Yo ol l N Na as s l l A A l lm m t t ? ? ( (6 6 M Ma ay y s s 2 20 01 10 0) )
Bu yl, tam 41 yl sonra ilk kez, Trkiyede 1 Maysa katldm.
10 yl hapis, 25 yl srgn, bir de 12 Mart dnemi. te 41 yl gemi.
Bu 1 Maystan izlenimlerimi yazmak isterdim zamanm olsayd. Belki birgn zamanm
olunca yazarm. Ama imdi en azndan birini yazmak istiyorum ve yazabilirim.
Bu 1 Maysta Devrimci renci Birlii adyla bir grup grdm. Hangi politik eilimdir
bilmiyorum. Belli ki Denizin lideri olduu Devrimci renci Birliinden ilham almlar
isimlerini alrken. Bu grubun pankartnda Buzu Krana Yolu Aana Selam Olsun diye
yazyordu Deniz Gezmiin resminin yannda.
Bununla, genel anlamda, Denizin buzu krdn, yolu atn sylediklerini sanyorum.
Evet, gerekten de yledir. Denizin tam da yapmak istedii ve yapt buydu.
Takladaki kafede son olduunu bildiimiz son bulumamzda Bu memlekette isyan
gelenei yok, birilerinin bu gelenei balatmas gerekiyor. Ben bunu yapacam demiti.
Ve dediini yapt. Genel anlamda doru bu, Denizin buzu krp yolu aanlardan biri ve
belki de en nemlisi ve bunu bilerek yapan olduu.
Ama muhtemelen o pankart tayan Devrimci renci Birliinin bilmedii, u ana kadar bir
yerde rastlamadma gre, belki imdi kimsenin de hatrlamad ve belki de bilmedii daha
somut bir anlamda o pankart 1 Maysa ilikin bir gerei dile getiriyordu.
Bu 6 Mays vesilesiyle 1 Mays kutlamalarnda Deniz Gezmi ve Devrimci renci Birlii
tarafndan buzun nasl krlp yolun nasl aldn ksaca hatrlatalm.
Aradan uzun zaman geti, insan ayrntlarda ve isimlerde yanlabilir. Bu anlatacam ilk 1
Mays kutlamasn yaayanlardan, yanl hatrladklarm dzeltmelerini dilerim.
*
Biz ilk 1 Mays sanrm 1969 ylnda kutladk. 1968 olamazd. nk o zaman niversite
igallerinin arifesiydi ve byle bir gelenek yoktu. O zamanlar birinci ube her 1 Maysta
Eski Tfekleri birka gnlne tutuklard. 60 Sonras kuaklarn ou bunu bile bilmezdi.
1970 1 Maysnda cezaevindeydim. Sonras 12 Mart dnemi. Demek ki 1969 1 Mays
olmal.
Deniz Gezmiin nderi olduu Devrimci renci Birliinin karargh olarak kulland iki
mekn vard.
Biri Beyolunda Tnelde 27 Maystan sonra CHP ve 27 Mayslarn bir takm ilgisiz
dernek ve sendikalar bir araya getirerek kurduu TMGT (Trkiye Milli Genlik Tekilat)
binas.
Bir de Caalolunda Trk Solu dergisinin stnde, ayn zamanda Hikmet Kvlcmlnn
kitaplarnn deposu ve Halk Ozanlar Derneinin merkezi olarak da kullanlan ve Devrimci
renci Birliinin resmi adresi de olan, efsanevi ii nderi smet Demirin Yap ileri
Sendikas (YS).
36
renci lideri Deniz Gezmi de ii lideri smet Demir de Hikmet Kvlcmlnn Rahle-ie
Tedrisinden gemi kiilerdi. Ve Denizin nderi olduu DBe (Devrimci renci Birlii)
smet Demirin nderi olduu YSin (Yap ileri Sendikas) yer vermesi hem bir rastlant
deildi, hem de byk sembolik bir nemi vard.
Devrimci ve sosyalist gen aydnlar ve iilerin buluma ve kontak noktasyd bu bina bir
bakma. kisi de Trkiyenin en esasl Marksisti Kvlcmldan el almlard. lk 1 Maysn
burada balamas da bu bakmdan yine sembolik bir anlama sahiptir.
Bina tam Caalolu yokuu ile Nurosmaniye caddesinin kesitii kede bulunuyordu ve
aslnda son derece stratejik bir yeri vard. Az aasnda saclarn MTTBsi (Milli Trk
Talebe Birlii) ile az yukarsnda yine saclarn ve faistlerin TMTFsi (Trkiye Milli Talebe
Federasyonu) vad. Yine yakn saylabilecek Sultanahmet Cezaevine yakn bir yerde de
FKFnin (Fikir Kulpleri Federasyonu) stanbul sekreterlii bulunuyordu.
*
O 1 Mays gn, sanrm yine hafta sonu idi, her zaman olduu gibi, DBten baz arkadalar
bulumutuk. Oturuyor sohbet ediyorduk. Deniz muhtemelen Kvlcmldan duyduu eski
tfeklerin 1 Mays ve ikence hikayelerini anlatyordu. Sonra nasl oldu hatrlamyorum ama
konu Yksek retmenlilere geldi.
Faistler Yksek retmen okulunu igal etmilerdi ve Devrimci Arkadalar okula
giremiyorlard. Faistleri okuldan atmak iin bir teebbste bulunmu ama yksek ate gc
karsnda baarsz kalmtk. Bu nedenle Yksek retmenli devrimci arkadalar okuldaki
yurtlarda kalamyorlar ve Sultanahmetteki FKF brosunda yatyorlard.
Yksek retmen Okulunda okuyan sosyalist ve devrimci arkadalar -ki bunlar daha sonra
bata brahim Kaypakkaya olmak zere TKKOnun ekirdeini oluturmulardr- kimin
rgtleyecei ya da kazanaca o zaman byk nem tayordu.
Veysi Sarszenin banda bulunduu FKF, TP paralelindeydi ve Sosyalist Devrim
stratejisini savunuyordu.
Denizin banda bulunduu Mihri Bellinin kard Trk Solu paralelindeki Devrimci
renci Birlii ise Demokratik Devrim stratejisini savunuyordu.
Bizler, yani Demokratik Devrim stratejisini savunanlar, her yerde ykseli ve saldr
halindeydik. FKF hzla geriliyordu.
Yksek retmenliler her ne kadar bize yaknlk ve eilim gsteriyorlarsa da FKFde yatp
kalkmalar, onlarn Oportunistlerle (o zamanlar FKFlilere ksaca byle derdik.) yakn ve
sk iliki iinde olmalar, dolaysyla onlarn etkisine daha ak bulunmalar anlamna
geliyordu. Yksek retmenlilerin Sosyalist Devrimci olmalar bizim iin ciddi bir kayp
anlamna gelirdi.
Yksek retmenlileri nasl kafaya alacamz, onlar oportnistlemekten nasl
koruyacamz konuurken, 1 Mays kutlamas yaparak onlarla olan yaknl ve arkadal
glendirebileceimizi dndk.
37
Sonunda yurtlara, tandk renci evlerine falan haber salp, toplayabildiimiz kadar arkada
toplayp, Belgrad Ormanlarna gitmeye karar verdik. Bylece Yksek retmenlileri drt bir
yandan kuatm olacaktk.
Ama Belgrad Ormanlarn sememize bakp bunu Bahar bayram gibi anlamamal. Biz 1
Mays kutlamak istiyorduk. Ama esas amacmz 1 Mays da kutlamak deildi. Daha dorusu 1
Mays kutlamas bizim politik almamzn basit bir arac idi.
En bata Deniz olmak zere bizler, hem gelenek henz ortada olmadndan, hem de
ritellere, seremonilere ve Pazar vaazlarna hibir deer vermediimizden, bir eyi srf
kutlam olmak iin kutlamazdk.
Bunlar bizim politik faaliyetlerimiz birer arac iseler gerek hayatn ve mcadelenin iinde bir
ilevleri varsa bizler tarafndan deerlendirilirlerdi. Yaptmz buydu.
*
Toplandk. Yanl hatrlamyorsam bir otobse yakn insandk. Celal Doan, Metin Erefolu
gibilerini hatrlyorum. Belgrad Ormanlarna gittik.
imdi birok insan hayal krklna uratabilir ama yle trensel ve devrimci bir 1 Mays
deildi bu. Sevdiimiz trkleri arklar syledik, ama bu zaten bir araya geldiimizde hep
yaptmz bir eydi. Topla oynadk. imizde ayclk yapanlar, greenler oldu. Yksek
retmenlilerle konumalar yapmaya, tartmaya, yaknlklar oluturmaya altk.
Deniz Gezmi, brahim Kaypakkayann kafasn koltuunun altna alp skarak, dur lan seni
kafaya alaym, Demokratik devrim stratejisini benimse diyor ve Kaypakkaya da utangaa
ve sessizce glyordu.
Bu ilk kutlamadan bunlar kalm.
Bu kutlamann ilk kutlama olduunu, bir gn bunun hakknda yaz yazmak gerekeceini hayal
bile edemezdik.
Bu 1 Mays eylemimiz amalarna ulam olmal ki, daha sonra Yksek retmeli arkadalar
Demokratik Devrim stratejisini benimsediler ve yine o zamanki bizlerin jargonuyla
Oportunist olmayp Devrimci oldular.
*
te 41 yl nceki benim ilk 1 Maysm byleydi. Deniz ve DB kelimenin gerek anlamnda
ilk kez buzu krp yolu amaya byle balamlard.
Hi de kahramanca veya destans deil.
Hayat yledir zaten.
Her ey ylesine oluverir. Sonra gelenler onlara baka anlamlar ykler kutsal bir haleyi
bann zerine konduruverirler.
Denizin en az bilinen zelliklerinden biri de, en kutsal bilinen eylerin zerindeki kutsallk
aln kaldrmakt. Bunu bilinli olarak yaptn dnyorum.
Deniz yaasayd bu gnk ge km Deniz ile en ok kendisi alay ederdi.
38
Biz de bu ksa yazyla, onun yaasayd yapacan yapm olalm.
*
Yollar byle alr buzlar byle krlr.
Troki, hem Marksist metodun harika bir uygulamas olan, hem da bizzat devrime katlm ve
onun nderlerinden biri tarafndan yazlm, benzeri olmayan, her sosyalist ve devrimcinin
Tarihsel Maddecilii uygulamasndan renmek iin okumas gereken Rus Devrim Tarihi adl
nefis kitabnda, devrimin geliimini anlatrken metaforlardan yararlanr.
Tam hatrlamyorum imdi, kitap da elimin altnda yok. Bir atn terkisi ardna ekine ekine
ortaya kan devrimin, bir zrhl ara olup tm gc ve hametiyle ortaya dolamasndan sz
eder devrimin kat ettii gelimeyi anlatrken.
41 Yl nce bir otobs anca dolduran devrimci ve sosyalist rencinin Belgrad
Ormanlarnda trk ve devrimci arklar syleyerek; top oynayp, greerek Yksek
retmenlileri kafaya almak iin baladklar 1 Mays kutlamas, imdi yz binler olmu
Taksimi ve yollar doldurmu.
Bu gnk muhteem kutlamann btn politik grnne ramen o gnn apolitik
grnl, clz 1 Mays kutlamasndan daha politik olduunu syleyemem.

05 Mays 2010 aramba
Demir Kkaydn
demiraltona@gmail.com
http://www.koxuz.org




39
M Mi in ni i g ga al l z ze er ri in ne e D De e e er rl le en nd di ir rm me el le er ri in n B Bi ir r D De er rl le em me es si i
Sezai Sarolu, Kadkyde ayda bir Nehir Muhabbetler bal altnda, tarih ve bu gn
arasnda hem bilgi ile hem sanatla dolu balar kuran toplantlar yapyor. stanbulda olduum
zamanlar bu Muhabbetlerin hi birini karmamaya alrdm.
Biraz nce Facebookta Nehir Muhabbetler ile ilgili duyurunun afiini ve ondan ksa bir
alnt grdm.
Bu ayki muhabbetin konuklar iki kadn: Oya Baydar ve Melek Ulagay imi. Konu bal:
Tarihi Sadece Erkekler Yazmamal
Altnda Sezai Sarolunun u ksa yazs var:
Pek ok ynyle ezbere bildiimiz, bizim mahallenin asilerinden Deniz Gezmi'in eylemci
karakterini ve imgesini "Bir Dnem iki Kadn" kitabndaki O. Baydar'n cmlesiyle yeniden
retebiliriz: Ders bitti; sloganlar alklar arasnda amfiden kp odama geldim. eri yeni
girmitim ki kap vuruldu, kapda uzun boylu, yakkl bir delikanl . 'Ben Deniz Gezmi'im,
teziniz reddedildii iin rektrl igale gidiyoruz' dedi ve cevabm bile beklemeden yrd
gitti. ylece kalakaldm. Durun, yapmayn diyecek halim yok; byle bir tavr kk burjuva
pasifizmi olarak damgalanr. Zaten, yapmayn desem beni kim dinleyecek! Eylem oktan
planlanm. Bu tr anlatlar, sol tarihe yeni balayan heveskarlar iin bir keif imkan,
gemii bilenler iin ise karakterleri bilmediimiz zellikleriyle tanma ve yeniden bilme
kapsdr.
Bu satrlar beni gemie gtrd. Oya Baydar hocamd. Deniz Gezmi arkadam ve
yoldam. Ve sz edilen olayda asli faillerden biriydim.
nternete gireyim ve bir bakaym, bu konuda neler var biraz aratraym dedim. Sonu
aada. Bulabildiim her eyi topladm. Ve hi yorumsuz alt alta koydum.
Ayn olayn dorudan veya dolayl ahitlerince nasl farkl alglanp anlatld; gerek ve
efsanenin nasl birbirine kart zerine ilgin bir derleme oldu. zerinde bir inceleme ve
analiz yazlmaya deer bir veri yn da denebilir.
Aada bunlar aktaryorum. zleyemeyeceim bu toplantya en azndan uzaktan byle
dolayl bir katk yapm olaym.
Ayn olayn farkl snflar, ideolojiler ve eilimler tarafndan nasl ele alnp aktarldna da
bir rnek.
Tabii tarih zerine tartmalarn aslnda Tarih zerine deil de bugn ve gelecek zerine
tartmalar olduuna da.
07 Nisan 2011 Perembe
Demir Kkaydn

40
nce Oya Baydarn Mini gal zerine dediklerinden balayalm:
Oya Baydar, Tarafta Yaynlanan bir syleide Mini gal ile ilgili olarak unlar
anlatyor:
Masum deiliz hibirimiz - Taraf/AYA RER - Istanbul - 17.05.2008
Kendisinin de devrim ateiyle yand 1968i umut ve masumiyet a sayan romanc-
sosyolog Oya Baydara gre, krk yl sonra devrimci ruhu gerilemi; hibir eyle
yzlemeyen bir toplum haline geldik
Deniz Gezmi odanza girer ve doktora teziniz kabul edilmedii iin okulu igal ediyoruz
der. Oradan balayalm m konumaya?
1964te stanbul niversitesi Sosyoloji Blmnde asistandm. Doktora tezimin konusu
Trkiyede i Snfnn Douuydu. 1967de bitirdim. Jri kabul etti, profesrler kurulu
reddetti. inde ne olduunu bile bilmiyorlard. Tezin konusu, benim o zamanlar TPe ye
oluum, 68 hareketinin nde gelen genlerini tanmam yznden reddettiler. 68de yine
sundum. Yine jri kabul etti, profesrler kurulu reddetti. Haber geldii gn, verdiim Sosyal
Dnce Tarihi dersinde, herhalde biraz da heyecanl bir konuma yaptm. Ders Sosyoloji-
Felsefe koridorunun amfisindeydi. Normalde bu dersi 60-70 kii izlerdi; o gn baktm her yer
tklm tklm, baka fakltelerden de renciler var. Belli ki benim de haberim olmadan bir
eyler hazrlanm. Konumadan sonra snftan ktm, odama gidip oturmaya zaman
kalmadan kap ald; boylu poslu, yakkl bir delikanl, hani aslan gibi derler ya yle,
kapda belirdi, Doktora teziniz reddedildii iin rektrl igal ediyoruz dedi, kt gitti.
Ben o gne kadar Denizi tanmyordum, adn biliyordum sadece. Denizin baz arkadalar
benim rencilerimdi. Yalar da bana yakn o zamanlar. Hepimiz arkadaz... Ondan sonra
Rektrle gitmiler, igal etmiler. Burada bir dzeltme yapaym. Bu igal yanl olarak ilk
niversite igali olarak anlyor. 1968in aralk sonundadr. Oysa stanbulda ilk niversite
igali haziran aynda, Fransada 68 olaylarndan hemen sonra olmutu. Benim doktora tezimin
reddedilmesi zerine yaplan igal, mini igal olarak anlrd o zamanlar.
Bu dnemde, siz 28 yandasnz. Kuanz. 2. Dnya Sava sonrasnda, Cumhuriyet
ilkelerine gre bym bir kuak. Biraz anlatabilir misiniz?
68de, ben 27-28 yalarndaysam Denizler 20 yalarndayd. Bir kuak farkndan sz edilemez
pek. Genelde orta snf, cumhuriyeti, kentli ailelerden geliyorduk. oumuz CHPli asker,
retmen, memur ailelerin ocuklarydk. ocuklar, siyasal olarak ailelerinin bir adm nne
getiler. Trkiyede 1961 anayasas sonras grece demokratik bir ortam vard. Sosyalizmin
btn glklere ramen konuulmaya balanmas, TPin kuruluu, 15 milletvekiliyle
meclise girmesi. Eitimli, kentli, cumhuriyeti devleti- elit ailelerin ocuklar sol fikirlere
ynelmeye balad. Krsal-geleneksel kesimden, taradan gelen genlerse ounlukla sada
konumlanp, dzene tepkilerini buradan gsterdiler. 1968te Trkiye deiim sanclar kendini
dinamik genlik kesimlerinde hissettiriyordu.
Avrupadaki, Amerikadaki 68 hareketleriyle nerede birleti nerede ayrld Trkiye 68i?
41
ki noktada birleti: Ezamanllk ve devrimci bakaldr, mevcut dzene isyan... Ama
zlemler farklyd. Bat 68i gelimi kapitalizme, insan tketim toplumunun paras haline
getirip tmesine, burjuva yaam dzeyi ve burjuva demokrasisinin snrlarna isyan
ediyordu. Ayn zamanda, sosyalist-komnist partilerin, rgtlerin statkoculuuna kar da bir
isyand bu. Bizdeyse, onlarn amaya alt yaplar henz kurulmamt, mevcut dzenden
genel bir memnuniyetsizlii dile getiriyorduk. ?imdi dnnce, genel taleplerimizin burjuva
demokrasisi erevesinde olduunu gryorum. Trkiye 68inin znde, antiemperyalizm
anlamnda bamszlk ruh ve dnce vard ki, bugne bu ulusalclk olarak evrildi.
Trkiye 68i, Cumhuriyeti kuan bamszlk - kalknmac ideolojisini ileri gtrmeye
ynelik bir tepki ve isyand. Bireysel zgrlkler henz gndemde deildi, zlediimiz
devrime doru giderken otoriter bir devletin gereine ve kendi statkolarmz kurmaya
itirazmz olmad gibi, byle olmas gerektiini de dnyorduk.
Krk yldr yaananlar sosyolog kimliinizle de gzlemlediniz... 1971den sonraki sertleme
sreci nasl yaand?
nsan iinde yaarken, krk yl boyunca edinilmi deneyimlere sahip deilken, olup bitenleri
tam deerlendiremiyor, yeterince sorgulayamyor. 71 sonrasnda yaanan sreteki
sertlemede, bugn yakndmz tabloya varta gnah paymz neydi, hatalarmz neydi?
Bunlara z eletirel bir bak getiremedik.
(Taraf nternette paral olduundan Syleinin gerisini bulamadk.)
*
Daha sonra Oya Baydar Taraftan ayrldktan sonra ulusalc Soner Yaln unlar yazm:
Deniz Gezmi Oya Baydar in Ne Yapmt? O gnleri unuttu mu?
23.05.2009 00:00
Yazar Oya Baydar, Ahmet Altan tarafndan liberallerin arasna den Trkan oray
filmlerini andran pavyondaki namuslu kadn benzetmesine muhatap kalnca Taraf
Gazetesinden istifa ederek medyann gndemine girmiti.
Romanlar yazp dl alm Oya Baydar bu olayla birden bire popler kltr dnyasnn
tannm isimleri arasnda yerini alverdi. Tv ve gazetelere rportajlar verdi. nlendi!
Getiimiz hafta
Bu sayfada Oya Baydar ile ilgili bir yaz kaleme alacaktm.
Diyecektim ki, Oya Baydar solcular ok eskiden tanr.
stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blmnde 4 yldr asistanlk yapan Oya
Baydar (o dnemdeki adyla Oya Sencer), Trkiyede i Snfnn Douu ve Yaps
konulu doktora tezi yazd. Tezini hocalar Prof. Nurettin az Ksemihal ve Prof. Macit
Gkberk tarafndan onayland. Ancak Profesrler Kurulu tezi iki defa reddetti.
Oya Sencer/Baydar 26 Aralk 1968te istifa etti.
42
Olay renen stanbul niversitesi rencileri, Oya Sencere destek verip, Profesrler
Kurulunu protesto etmek iin derslere girmeyip topluca merkez binaya/rektrle gittiler.
Oya Sencer burada gzyalarn glkle tutarak, onlar zannediyor ki her istifaya zorlanan
retim yesi mcadeleden vazgeecek diye konutu.
Bu szler zerine ban Deniz Gezmiin ektii renciler rektrl igal ettiler.
Demokratik niversite diye slogan atan renciler Edebiyat Fakltesi dekann da istifa
ardlar.
niversite senatosu rektrln igalini renince okulu sresiz tatil etti.
Bu eylem nedeniyle Bozkurt Nuholu, Celal Doan, Masis Krkgil gibi yedi renci
tutukland. Deniz Gezmi polis tarafndan aranmaya baland.
Geen hafta ite bunlar yazmay planlyordum
Olayl biimde ke yazarlndan istifa ederek medyann gndemine gelen Oya Baydarn,
1968de niversiteden istifasyla da rektrlk igaline neden olduunu yazacaktm.
O dneme; ve Oya Baydarn ilk ei (Osmanl Toplum Yaps, Toplumbilimlerinde
Yntem, Dinin Trk Toplumuna Etkileri, Trkiyede Snfsal Yap ve Siyasal
Davranlar, Trkiyenin Ynetim Yaps gibi hayli okunan ve tartlan kitaplar yazan)
Do. Dr. Muzaffer Sencere ait okuma yapyordum.
SonraGndem deiti.
Geen hafta baka bir ey yazdm.
Bu hafta Tevikiye Camiinde Trkan Saylann annesi hakknda yazlanlardan dolay znt
duyduunu renince ne yazacam belli oldu.
Konuyla ilgili okumalar yaparken karma kim kt dersiniz; Muzaffer Sencer Hoca!
Trkan Hoca arkadalaryla Sovyetler Birliine dzenledikleri Beyaz Geceler gezisinde
tanmt Muzaffer Senceri.
Muzaffer Senceri Rusya gezisinde, gen, ok yakkl, durmadan Ece Ayhan iirleri
okuyan, tartmalara giren, ok ynl ve ilgin, durmadan sigara ien, ineleyici espriler
yapan bir insan olarak tandm. Dndkten sonra birka yl dostluumuz srd. Uzun telefon
konumalar, ayda bir stanbula geliler, benim Ankaraya gidilerimde grmeler. ()
Sanrm bir rencisiyle yeni bir evlilik yapmt. Koleksiyon, eski eya, tak toplama-yapma
gibi zgn meraklar vard. Gm paralardan, boncuklarla ssl kolyeler yapp armaan
ediyordu etrafndakilere. Ankaradaki son evi tk tk antika doluydu.
Bu ilgin adam itii sigaralar sonucunda akcier kanseri oldu. Ei, arkadalar ona baktlar.
oluk ocuu yoktu; babasndan kalan miras baz mal mlk bir eyleri vard herhalde.
Aklna koymutu, mirasn bizim dernee brakacakt ve adna bir okul yaplacakt.
Durmadan bana haber gnderiyor, telefon ediyor, Trkan gel noter aracam bunlar sana
vereceim biliyorum sen isteimi yaparsn diyordu.()
43
Sonunda hi unutmuyorum, bir Cuma Ankara program yaptm ve bir gn ncesinin akam
evine telefon edip, yarn geliyorum demeye karar verdim. Telefona ei kt, ne yazk ki
bugn yitirdik dedi.
te Muzafferin bendeki yks. Ne yazk ki onun adna, onca olanak varken, cvl cvl
ocuklarn kouturduu bir ky okulu bile yapamadk. Bu acy, bu yitiklii belki de bu
baarszl hep iimde tarm. (Gne Umuttan imdi Doar kitabndan.)
Oya Baydar yazacakken nerelere gittik
yi de ettik; bilmeyenlere Muzaffer Sencer Hocann adn duyurduk
Soner Yaln
*
Soner Yalnn bu yazs zerine Yaln Yusufolu u yazy Yazm:
Mini gal
Soner Yaln 24 Mays 2009 tarihli Hrriyette Deniz Gezmiin Oya Baydar iin niversite
igali yaptn yazm. Aadaki deinmeyi hem --fazla nem tamasa da-- bir yanl
dzeltmek iin, hem de o olayla ilgili ilgin (ilgin olduu kadar toplumsal anlam olan) bir
anekdotu aktarmak iin yazyorum. Bir lkenin devrimci hareketinin bellei toplumun
belleinin zgn damardr, onun canl tutulmas, kuaktan kuaa eksilerek deil, artarak
devredilmesi, insann nisyan ile mll kalmasna gz yumulmamas gerektii inancndaym.
Bilindii gibi ilk niversite igali 1968 Haziranda gereklemiti. Fakltelerin alt
birimlerinden yukarya doru seilen komiteler igal ve boykot komitelerini oluturuyorlar,
faklte st birimleri stanbul niversitesi gal ve Boykot Komiteleri cra Konseyi isimli en
st organ seiyordu. Btn temel kararlar bu konsey tarafndan alnyordu.
Daha nce hi bir benzer deneyimi olmayan renciler abucak organize olmular, mmkn
olduu kadar demokratik ve ilerli bir mekanizma kurmulard. Faklte birimleri eylemi
yrtmenin yansra rencilerle iletiim iinde kendi fakltelerine ya da blmlerine ilikin
talepleri saptyorlard. Ayrca bir faist saldrya kar gvenlik bata olmak zere grevlerin
daimi ve yrtlmesi, iae-ibate bata olmak zere eylemdeki rencilerin ihtiyac olan
malzemelerin aksamasz temini, dzenli parasal kaynaklarn ba olarak salanmas gibi
dardan pek bilinmeyen, akma ieride hayli nem tayan teknik ve maddi grevler de
aksamasz yerine getiriliyordu. Eylemdeki rencilerin nemli bir blmnn o zaman dein
genlik iindeki tek yaygn ilerici rgtlenme deneyi sekiz ay kadar sonra ismi Devrimci
Genlik Federasyonuna dnecek olan ve faklte birimlerine dayanan Fikir Kulpleri
Federasyonu idi. Fakat igal ve boykot eyleminin ap, genilii FKFnin snrlarnn
tesindeydi.
Deniz Gezmi szn ettiimiz st kurulda yoktu, ama niversite yetkilileriyle
Baltalimanndaki niversite Misafirhanesinde yaplan grmelerde vard. Daha nceki
eylemlerde ismi gazetelerde genlik lideri olarak en fazla geen gen oydu, igal srasnda en
fazla ne kan, basnda adndan en ok sz edilen kiiydi.
44
renciler kendilerini destekleyen retim yeleriyle iyi ilikiler iindeydiler. TIPtan Do.
Metin zek, Hukuktan Do. etin zek, TIPtan Gencay Grsoy, Edebiyattan Murat Belge,
ktisattan Nurkalp Devrim, Kimyadan Esat Eskazan, Edebiyattan Oya Baydar Sencer
eylemin aktif destekileri arasndaydlar. Gene Hukuktan (sonradan faistlerce kurunlanp,
sakat braklacak olan) Do. Server Tanll, Prof. smet Sungurbey, Do. dris Kkmer,
(sonradan faistlerce ldrlecek olan) Prof. Cavit Orhan Ttengil, Prof. mer Ltf Barkan,
Edebiyattan Prof. Mina Urgan, Do. Cevat apan, Hukuk asistan Erdoan Tezi, TIP
asistan Trkan Saylan da rencilerden yana olan retim yeleri arasnda saylabilirler.
rencilere ynetici olarak muhatap olduu halde, onlarn taleplerini makul bulan ve
eylemlerini destekleyen Hukuk Fak. Dekan Prof. Tark Zafer Tunayay da anmsatmak
gerekir.
gal ve boykot baaryla sona erdi. Baar kelimesinden kast rencilerin akademik ve
sosyal taleplerinin kabul edilmesiydi. dare talepleri kabul ettikten sonra eylemi srdrmenin
anlam da yoktu, giriilen hareketin kurallar da onu gerektiriyordu.
Genellikle derslere, vizelere, snavlara ve harlara ilikin olan akademik taleplerin tamam
niversite Senatosu tarafndan yerine getirilecekti, ama bteye, tahsisata bal olan sosyal
talepler iin ayn eyi sylemek mmkn olmad. Kasm aynda niversite reformu ismiyle
Meclise savkedilen yasa tasars da parlamentonun labirentlerinde nemini yitirecekti.
***
Gelelim ikinci igale: Aralk sonunda Ed. Fak. Sosyoloji Blm asistan Oya (Baydar)
Sencerin doktora tezi akademik deil, ideolojik nedenlerle reddedildi. Tezin Trkiye i
Snf Tarihi zerine yaplm ilk doktora almas olduunu sylersem, ideolojik nedenler
sznden neyi kastettiim daha iyi anlalr. Tezin reddedilmesinde en belirgin rol kendisini
ilerici tantan, Cumhuriyet yazar Prof. Cahit Tanyol oynamt.
Haber leden sonra (26 Aralk 1968) niversiteye yaylnca red kararnn gericilik olduunu
dnen devrimci renciler niversiteyi igale karar verirler. Bir grup renci niversite
Merkez Binas cmle kapsnn yannda bulunan Rektrlk binasna giderler, (ismini u anda
anmsayamadm, ama rencilerin tand, sevdii ) Rektrlk Sekreterine Rektrle
grmek istediklerini, talepleri olduunu, kabul edilene kadar Rektrlk binasndan
balayarak niversiteyi teslim alacaklarn sylerler ve anahtarlar isterler.
Sekreterin yant anekdot olarak demokratik renci hareketi tarihimize geecek niteliktedir:
Deniz Bey nerede? diye sorar Sekreter.
Genler de Deniz yok derler.
Sekreter: Deniz Bey olmadan Rektrl teslim edemem diye srar eder.
renciler taleplerini Rektre bildirirler ve dar karak sonucu beklemeye balarlar. Rektr
ve yanndakiler binay terkedip Fen ve Edebiyat Fak. Binasna giderler. Bylece Rektrlik
binas da rencilere gemi olur.
45
Rektr niversiteyi tatil etme karar alr ve Emniyeti arayarak polis arr. Polis gelir. DP
iktidarna kar 28 Nisan 1960 tarihinde (o srada zerk olmayan) stanbul niversitesinde
balayan gsterilerden beri polis niversiteye ilk kez girmektedir.
Sresiz tatil edilmi bir niversitenin igali de olamayacndan igal sona erer. Eylem
renci hareketimizin tarihine Mini gal olarak geer.
Oya (Baydar) Sencerin tezinin reddedilmesini protesto etmek iin Rektrlk binasnn teslim
alnmas srasnda Deniz Gezmi yoktur. Eylem aniden gelitiinden o srada orada
bulunmad iin mi yoktu, yoksa baka bir nedenle Emniyete arand iin mi Rektrle
giden grupta yer almamt, yoksa ayr bir sebepten mi yledir, u anda anmsayamyorum.
u anda nternette yeralan ve eylemi aktaran anlatlarda ertesi sabah olay protesto etmek iin
niversite nne gelen renciler arasnda Deniz Gezmiin bulunduu ve kp ksa bir
konuma yaptktan sonra, meydandan ayrld, aralarnda Masis Krkugil, Mehmet Mehdi
Bepnar, eski gal ve Boykot Komitileri cra Konseyi Bakan Kemal Bingll, (daha sonra
Kzlderede ldrlecek olan) Cihan Alptekin, Bozkurt Nuholu gibi rencilerin gzaltna
alndklar Cihan hari dierlerinin tutukland, Deniz Gezmiin de bir sre sonra
tutukland belirtiliyor.
gal olaynn tanklarnn ou hayattadr. ayet onlar eylemin ayrntlarn anlatrlarsa
kaynaklara en doru verileri geirmi olurlar. Ben olay nce Murat Belgeden, sonra da
Rektrl devralmaya giden renci grubundaki Masis Krkgilden dinlemitim.
Kukusuz ki, eylemin anlatlmaya deer yn Denizin ilk gn orada bulunup bulunmad
deildi, Rektrlk binasna giden grupta bulunmamasnn sonucuydu: Rektrlk Sekreterinin
Deniz Bey olmadan binay veremem demesiydi.
te bunun adna toplumsal meruiyet derler. 1968 igali o denli meruiyet kazanmt ki,
Rektr niversiteye polis arrken, Sekreteri niversiteyi teslim iin Yed-i Emin gibi
grd Deniz Gezmii istiyordu.
yaln yusufolu

Not: Gazeteci olmak illa ki medyatik davranmay m gerektiriyor? Soner Yaln olaya
deinen yazsnn baln Deniz Gezmi pavyondaki kadn iin niversite igal etmiti
diye semi. gali Denizin yapmadn yukarda yazdk, o baln ilgin ve sevimli bir yan
olmadn, erkeklere zg az alkanlyla kullanlm pavyona dm kadn
benzetmesinin ikinci kez kullanlmas ilkinden daha sevimsiz olmu.
*
Mustafa Ltf Kyc, Yaln Yusufolunun bu yazsyla ilgili u yazy yazar:
Yaln Yusufoluna Dzeltme nerileri
mustafa ltfi kyc
46
1. deniz, hukuk fakltesi igal komitesi, hukuk fakltesi sorunlarn seilen retim yeleri ile
tartan/gren komitenin yesi ve doal olarak igal ve boykot komiteleri icra komitesi
yesidir. igal olayn balatan kiidir. masisin aktarmalar eksik kalm olabilir. bir an
sktraym: bir toplantda deniz sesini duyuramaynca sandalye zerine karak konuunca
eletirilmitir.
2. oya (baydar) sencerin tezi imdilerde ilgilileri dnda kimsenin hatrlamayacan
sandm asya tipi retim tarz gr ile yazlm ideolojik/akademik bir tezdir. yaplan
protesto eylemidir. gerek ise senato yelerinin binay terk etmeleridir. gerek anlamda bir
igal olmamasna ramen mini igal olarak bilinmitir.
3. hukuk fakltesi dekan tark zafer hocamz deil reha poroydur.
4. rektrlk sekreterinin ad sebahat hanmdr.
fkf balangta igale katlmamtr. olayn baarszlkla sonulanacan ve bunun
sorumluluunun solcular zerinde kalmamas gerektiini bizzat veysi sarszen iktisat
fakltesinin dernek odas gibi kulland velinin odasnda bana sylemitir. sa sol yok
boykot var yazs birazda bundan dolay kara tahtaya yazlmtr. fkf, kitle tarafndan
benimsendikten sonra olaya katlmtr. baka trls de zaten dnlemezdi. katklar da
olmutur.
masisin anlattklar eksik veya aklnzda yanl kalm olabilir. yaanlanlar doru aktarmak
birinci elden sorumluluumuzdur.
*
Yine M. Ltf Kycnn bu konuyla ilgili deinmeler ieren ama baka balamda yazlm bir
yazsn aktaralm:
Hem 68li hem Ergenekoncu olmak mmkn m?
Dinci bir TV kanalnda program yapan liberal konumaclara yneltilen, Deniz Gezmi
yaasayd Ergenekona kar tavr ne olurdu? eklindeki bir izleyici sorusuna bir dnemin
Maocusu ve cuntacs ahin Alpay, kesin Ergenekoncu olurdu! diye cevap verdi.
lginti.
Eski patronlarmdan Oya Baydar da 14 mart gnl Taraf*taki yazsnda, darbecilie meyilli
68lilere sitemkr ve duygusal bir makale yazd. Bal, darbe kuaklarna ak mektup
68lileri belli fikri kalplar benimseyen ve ayn kalan kiiler olarak kabul eden bu grleri
kabul etmek mmkn m? Bir kua, darbe kua olarak isimlendirmek ne kadar doru?
Belli ki oya Baydar hala 68li yllarda, 68i yaratanlara ynelttii eletirilerin tesine
geememi bir fikri yapdaki dnemda. o yllarda yaam olmakla 68li olunmuyor. 68i,
68 yapan hibir harekete katlmayan, hatta eletiren/kar duran, o zaman da sonrasnda da
eletirenler de 68li olmuyor. Onlar sadece dnemdatr. demokratik dayanma veya tavr
adna urad akademik hakszlk nedeniyle mini igal denilen olay gerekletirdiimiz
Oya Baydar da bu emek verilmi sfat hak ediyor mu? Tartlr. 68, bakaldr kltryle
ilikilidir.
47
Genelleme yaparak, 68lileri darbecileri desteklemekle sulamak Bence bu mmkn deil.
Dn de deildi; bugn de deildir. Skynetim savclar bile hazrladklar iddianamelerde,
zellikte dev-gen davalarnda, sanklar ayn kategoriye koymamlard. dorusu da bu idi.
68de zellikle yn ve devrim gazetesinin etkisi ile ve 27 Mays darbesini gerekletirenlerin
iradesine bal olmayan siyasal, sosyal kazanmlarnn da oluturduu iklimde, cuntaclk da
elbette ki etken bir siyasal hareketti. 27 Maystan daha te kazanmlar salayacak bir ihtilal
beklentisi yaratldn, byle bir iklimi hep birlikte yaadk.
rnein; ahin Alpay ve Halil Berktay, aydnlk sosyalist dergide bugnk Aydnlk dergisi
ile alakas yoktur- ve Trk Solu dergisinde bunun da bu gnk ayn isimli dergi ile alakas
yoktur- devrime giden yolu drt aamaya ayrm ve ncelikleri kk burjuva radikallerine
yani cuntac hareketlere veren yazlar yaynlamt. Bu ve benzer yazlar nedeniyle, FKFnin
Dev Gene dnt kongrede, bu yayn organlarnn bizim yayn organlarmz olup
olmad konusunda nerge vermi ve Dou Perinek ekibiyle ayrla yol aan tartmay
balatmtm.
Mahir sonradan aydnlkta yaynlanacak olan en etkili konumalarndan birini yapt. bu
yazlar toplu eserlerini tayan kitaplarda vardr. ve darbecilerle kprleri attk. Dou da
(Perinek) Doan Avcolunun devrim gazetesiyle ayn kata tanp, proleter devrimci
Aydnlk, yani Beyaz Aydnlk kard. Maoculuu sonradr.
ahin Alpay imdi deniz yaasayd kesin Ergenekoncu olurdu diyebiliyor.
lgin.
Derlemeci oldu diye eletirdiim iin alnganlk gsteren Turhan Feyizolunun Deniz ile
ilgili kitabndan bir iki tanklk aktarmak istiyorum.
Erturul Krknn bakan seildii kongrenin ilk gnnn akamnda denizin farkl bir
liste kartt sylentileri zerine, gece saat 2 civarnda tan gndz ile birlikte denizin
yanna, ODT yurdunda kald mekna gitmitim. Birlikte devrimci hukuklular rgtn,
Devrimci renci Birliini kurduumuz, nice eylemleri birlikte organize ettiimiz, bursa
cezaevinden ktktan sonra Filistine gitmek istedii iin klavuz ve Filistin fedai kartn
verdiimiz denizi son grdmn farknda deildim. Deniz sylentinin doru olmadn,
bilinen mcadeleye atlmak istediini syledikten sonra, dev genten bizim beklentimizin ne
olduunu sormu; yoksa cuntaya m teslim edeceksiniz! diyerek her zamanki akac tavryla
dalgasn gemiti. Orada hala hayatta olan nemli tanklar vard.
Gene DBl arkadalarmzdan Eyp Yldrmn kitapta aktarlan tanklnda; denizin sa
cunta da gelse sol cunta da gelse kendilerinin dada olacan sylediini aktarr. bu ve
oaltlabilecek tanklklar denizin o zaman da bugn yaam olsa da Ergenekoncu
olmayacann ipulardr. Sehpadaki son szlerinin hi mi anlam yok!
Kk burjuva radikallerini arkalarna alan kii ve gruplarn estirdii rzgrn hibirimizi
etkilemediini sylemek gereki olmaz. dahlimizin mmkn olmad, dmzda gelien,
daha nce de darbe yapm bir gcn gerekletirmesi ihtimal dhilindeki bir hareketten
etkilenmemek de mmkn deildir. Kamuoyunu oluturan bugnk deyimle, kanaat
nderlerinin estirdikleri hava da arkdaki gibi bir sabah anszn gelebilirim dizesine
48
uygundu. Devrimciler iin sorun nasl tavr alnaca ile ilgilidir. Darbeyi desteklemekle ilgili
deil. Eer gerekleirse, en az zararla nasl ayakta kalnabilecei ile ilgilidir.
Bugn, dn deildir. Kimse de 20li yalarda deil. Bu insanlar 12 Mart, Ziverbey
Kkn, Mamak Cezaevini, Selimiyeyi, Avc Kklerini, Eczaclk Okulunu ve eitli
ikence haneleri yaadlar. yle ki cezaevine gelii kurtulu gibi karladlar. Militarizmin ne
olduunu bedenlerinde yaadlar. nderlerini darbecilerin katlettii bir hareket nasl
darbecileri destekleyebilir?
Darbeleri ve darbecileri desteklediklerini dnmek bile rktc.
Deniz ve Cihan Alptekinin bursa cezaevinden gnderdikleri mektuplar hep yaasn halk
savann zaferi! sloganyla biter. Mahirin ise yazlar ortada, Kzlderedeki sloganlar
kulaklarda

Gnmzde eitli kentlerde rgtlenmi 68 dernekleri tornadan km, ayn grleri
paylaan kiilerden olumu yaplanmalar deildir. Varsa eer -ki vardr- bazlar iinde yer
aldklar bugnk siyasi oluumlarn grleri nedeniyle bu izlenimi vermi olabilirler. ve
onlar bugnk kimlikleriyle 68in ana damarndan kopmulardr. Darbe isteyenle devrimi
zleyen ayn kefeye konulamaz.
Sevgiyle kaln, hak bilir olmanz dilei ile.
Mustafa Ltfi KIYICI
*
Yaln Yusufolu ve M. Ltf Kycnn yazlar zerine Demir Kkaydn da u ekleme ve
dzeltmeleri yollam:
Mini gal ve Deniz zerine Birka Not
Merhaba deerli Yusufolu ve Kyc,
Bu "mini igal" konusunda sanrm benim de sylemem gereken birka ayrnt var.
Galiba bu mini igal iine Deniz'in bulamasna yol aan bendim.
yle ki, ben DB'lydm (Devrimci renci Birlii, Mustafa Ltf Kyc da yleydi).
Bizim DB genellikle Hukuk ve ktisatllardan oluurdu ve esas olarak "Merkez Bina"
arlklyd.
Bunun bir nedeni de zellikle (Daha sonra Partizan' karp 74 sornrasnda TKP'nin
atlmnda nemli bir yeri olan) o zamanki FKF'ye de egemen olan Veysi Sarszen'lerin
Edebiyat Fakltesinde byk arlklar olmasyd.
Ben DB'deki birka Edebiyatldan biriydim. Sosyoloji Blmnde okuyordum ve Oya
Baydar da benim retmenimdi. Elbette Oya Baydar'n tezi reddedilii vs. gibi gelimeleri o
blmde olduum iin ayrntsyla biliyordum ve szn ettiin Cahit Tanyol ile de derslerde
sk tartm bir renciydim.
49
Bu Cahit Tanyol, Kemal Tahir ve dris Kkmer'den kapt (aslnda onlar da
Kvlcml'dan kapmlard, daha sonra da Kvlcml'nn da belirttii gibi) kimi fikir
krntlaryla Osmanl Devletini lkletiren bir takm grler savunurdu.
Bizim DB elbette Demokratik Devrim Stratejisini savunduundan Oya Baydar'a pek
sempatiyle baklmazd.
Ben, mini igal olayndan bir ya da iki gn nce, DB'ller olarak sohbet edip arap ierken,
Deniz'e, Oya Baydar'n urad hakszl anlatp akademik fikir zgrln savunmak iin
bir eylem yapmamz gerekeceinden sz edip, bir yanyla DB olarak bu konuya sahip
kmamz, bir eylem koymamz nerdim.
Deniz de aka yollu, "Oya Sencer oportunisttir (Biz TP'lelire ve sosyalist devrim stratejisini
savunanlara yle derdik) bo ver" anlamnda bir eyler sylemiti.
Ben de yle bile olsa bunun fikir zgrl sorunu olduunu syleyerek Oya Baydar'n
grlerine katlmasak da bu durumda onu savunmamz gerektiini ve bunun fikir
zgrln savunmak iin iyi bir vesile olacan falan syledim. Ama konunun zerinde
fazla da durmadk. Deniz'in konuya ilgi gstermediini grnce, ben kendim Oya Baydar'n
yapaca toplantda en azndan kk apl bir protesto imkan aramam gerektiini
dndm.
Ertesi gn sosyoloji blmnn giriindeki byke anfide Oya Baydar'n aklama ve veda
toplants vard. Salon doluydu. Fakat ben birden bizim arkadalarn, Deniz'in falan toplantya
geldiini grnce ardm. lgisiz olduu izlenimi edinmi ve gelmeyeceini sanmtm.
Dolaysyla sadece izlemek zere geldiklerini dndm.
Oya Baydar konumasn yaptktan sonra ben de krsye frladm ve imdi hatrlamadm,
bunu protesto etmek gerektiine dair ajitatif bir konuma yapmaya altm. Ancak Deniz de
krsye kt ve birden eylem ars yapp bunu protesto edelim dedi.
Bizler zaten DB'ller olarak kitleyi istediimiz gibi ynlendirmekte adeta profeyonel
olduumuzdan ve birbirimizle konumadan anlaabildiimizden, anfideki dinleyici
topluluunu alarak rektrle gtrdk. Amacmz igal falan deil, protesto etmekti.
Ne var ki rektrl girdiimizde rektrler ya da retim yeleri toplant halindeydi. Deniz
de bizlerle birlikteydi. O sekreter kadn olay doru olabilir ama ben ahit olmadm.
gale evrilmesinin nedeni biraz inat gibi oldu. Yanl hatrlamyorsam olay yle geliiyor.
Bizim igal gibi bir niyetimiz olmamasna ramen, o srada binada bulunanlardan Masis
Krkgil, sanrm Mustafa Grkan'a "Grkan ben sylersem bana oportnist derler, sen
syle arkadalara igal falan yapmasnlar, yanl olur" gibilerden bir eyler sylyor.
O zaman bizim arkadalar da "Oportnistler igal yapmayn diyorlar o halde igal yapalm"
diye dnp, buras igal edilmitir gibi bir eyler sylediler. Hatta ben bunu duyunca
toplant halindeki profesrlerin odasna girip, buras igal edilmitir bile dedim.
Sanrm prefsrlerin binay terk etmelerinde benim byle dememin etkisi oldu ve daha sonra
olayla ilgili mahkeme safahatnda, profesrn biri de "zayf sar bir renci girip buras igal
50
edilmitir dedi" diye ifade vermiti. Hatta o bu ifadeyi verirken beni grp tanmasn ve orada
ihbar edip de tutuklatmasn diye arkadalarn arkasna saklanmtm.
Ancak biz inat olsun gibilerden igal ettik ama aslnda hi istemediimiz bir ii yapmtk ve
bu iten nasl kurtuluruz diye dnyorduk. Yani bizim igal yapmadmz ve profesrler
gittii iin igal gibi bir durum olutuu hikayesi, aslnda tam gerei ifade etmiyor. O, bizim
bu srf gck olsun diye yaptmz igal belasndan kurtulmak iin, aslnda igal falan
olmadn sylemek iin gelitirdiimiz bir hikayedir.
Ama elbet ortada toplanlm oylanm, alnm bir igal karar da yoktu. Herey bir oyun gibi
de olmutu ve profesrler de korkuyla svmt. Yani byle bir anlatmn da doru bir yan
vard ve duruma da uyuyordu. Ama bizler de stten km ak kak deildik.
Deniz birka kez "bu ie senin yznden bulatk" diye aka yollu taklmt daha sonra bana.
*
Bu "mini igal" iini biz kendimiz aramzda eletirirdik. Ama "oportunistler" bunlar anaristtir
olur olmaz igal yaparlar anlamnda bizi eletirmeye kalktklarnda da "hayr doru bir i
yaptk" diye de savunurduk.
Bu "mini igal" olaynn ilgin bir yan daha vardr.
Bizim Devrimci renci Birlii'nin iki merkezi vard. Biri Caalolu'ndaki YS (smet
Demir'in Yap ileri Sendikas) dieri 27 Mays'tan sonra bir takm dernekler bir araya
getirilerek kurulmu bir at rgt olan TMGT'nin Tneldeki yeri.
Aslnda bizler sosyalist olmamza ramen, gerek 27 Mays tabii senatrler, gerek lhan
Seluk ve Doan Avcolu gibiler bizi bura araclyla kontrol etmeye alrlard. Biz
onlarn bu niyet ve abalarn bilir kendi amalarmz iin de bu ilikileri ve olanaklar
kullanmaya alrdk.
Bizler cuntac deildik, hem Marksisttik hem de hedefimiz yeni bir Vietnam yaratmak,
gerilla sava balatmakt. Btn hayalimiz ilk gerilla grubunda yer almak ve ilk lenlerden
biri olmakt. renci eylemlerini vs. yapmamzn gerek nedeni, gerillaya insan devirmekti
biraz da.
(Bu gn ulusalc olan kimileri sanki hep yleymiler gibi anlatyorlar. Ama o zaman yle
deildi. in kts bu geree uymayan resmi sadece onlar deil, o zamanki muarzlarmz
da o zamanki konumlarn doruymu, sanki bizler o zaman cuntacymz gibi anlatyorlar.
Ve kimi liberaller de bunun zerine atlayp oradan Deniz'i rnein ttihat diye tanmlyorlar.
Bunlarn hi birisi gerek resmi yanstmamaktadr.)
Hafzam beni yanltmyorsa, bu cuntac evreler "Mini gal" olayn hi beenmemiler ve
bize ok ar saldrlarda bulunmulard. Hatta bunun zerine TMGT ile ilikilerimiz de
baya eker renk olmutu bir sre. Yani onlarn hesaplar ve kontrolleri dna ktmzda
bizim nmzdeki baz kaplarn kapanacan da bizlere bir ekilde anlatmaya almlard.
*
Birka ayrntya ilikin olarak da unlar diyebilirim.
51
Oya Baydar'n tezinin ATT ile ilgisi yoktu. Kyc yanl hatrlyor kanmca. Ama Oya
Baydar'n tezinin reddinde rol olan Cahit Tanyol byle bilinirdi. Bu nedenle hafzas ona
oyun oynam olabilir.
FKF aslnda tek byk rgtl gt 68 igallerinde ama Kyc'nn dedii gibi balangta
olaya uzak durdular. Zaten FKF'nin gerilemesi yle balad. (rnein Edebiyat gal
edilmiti. Bizler FKF'ye gidip saldralm, alalm dediimizde aman provakasyon olur diyor ve
bizi gemlemeye alyorlard. Benim de, TP'ten gelmeme ramen FKF'den uzaklamam ve
daha sonra DB'e yaklamam bu gibi deneylerle balamtr aslnda)
Ancak saclarn igali bir saldryla baaryla krlp Fen-Edebiyat ele geirildikten sonra,
(hatta ilk saatlerde deil, ki o ilk saatler ok kritikti, o saatlerde eski dernekiler tecrbeleriyle
kontrol ele almaya alyorlard) tek rgtl ve bilinli grup olduundan bir sre sonra
kontrol byk lde eline de geirmiti en azndan Fen-Edebiyat tarafnda.
Kvlcml'nn i Snfnn Sosyal Varl aslnda 1930'larda latin harfleriyle yaynlanmt.
Ben bunu Fahrettin Kerim Gkay ktphanesinde bulup okumutum. Sanrm hafzan seni
yanltyor. Aslnda 30'lardaki telif yaynlar, esas olarak Yol'un legal yayna uyacak bir biim
ve slupta yaynlanmasdr.
Dolaysyla Kvlcmlnn, yazdklarnn kaale alnmadn sylerken, biraz da aslnda Oya
Baydar'a dokundurduunu sanyorum. Bilimsel bir aratrma yapan Baydar'n bu ok nemli
kitab, Marks'n alrken yapt gibi unutulmuluktan ve susu kumkumasndan kurtarmas,
tarihsel adaleti yerine getirmesi beklenirdi.
Oya Baydar'n, Kvlcml'nn kitabn kaynak olarak gsterip gstermediini hatrlamyorum.
Benim diyebileceklerim bunlar. Hafzas zayf bir insanm. nsan hafzasnn ona nasl oyunlar
oynadn da iyi biliyorum. Bu nedenle anlattklarmda yanllar varsa zellikle o dnemi
beraber yaadmz Kyc'nn dzeltmesini dilerim.
Selam ve Sayglarmla
Demir Kkaydn
26 Mays 2009 Sal
Ek Not: daha sonra bu yazdklarmla ilgili olarak Kycdan bir itiraz gelmedi. Eyp Babaya
(Yldrm) sorduumda ise, Senin hatrladn en dorusu dedi. D.K.
*
Daha sonra Mustafa Ltf Kyc u ek notu yollad:
Kycnn Notu
Demir Merhaba,
Yaln Yusufolu'nun anlatlarna yeterli cevaplar verilmitir. Burada birinci elden tanklklar
olmad iin anlalr "eksiklikler" var.
Deniz'in Konseyde olmad gibi,yok saymaya kadar gidebilecek anlatlar ve Deniz'in ad
basnda ok yer ald iin sanki baz yaynlarda konsey vs de yer alm gibi gsterilmi gibi
52
yok sayc anlatlar. Kendilerine yakn FKF'nin balangtaki rolnn aklanmad gibi
anlatlar.
Madem bu konudaki anlatlar toplamakla grevlendirdin kendini sevgili Demir kardeim
FKF yneticilerinden Osman Saffet Aralot'n igal/boykot'un balad ilk gn ile ilgili
anlatlarn da eklemelisin diye buraya aktaryorum;" O gn (12 Haziran 1968 ) niversiteye
FKF'liler olarak kar bildirilerle gidildiinde grld ki boykot balam, pankartlar aslm.
BZ ELDE BOYKOT KARITI BLDRLERLE, Merkez Binann ta bahesinde "Sa
yok,sol yok boykot var" pankartnn asld bir ortamla karlatk. Bildirileri sakladk, belki
de bir ksm datld.."(Sokak Gzeldir-68'de Ne Oldu,s.64)
Benim kafamda hala zmsz kalan ,Celal'in bomba grnml kutularla gazetecilere poz
vermesidir. Bunlar tamamlayc olmas ii aktardm.
Sevgi ile kal. Mustafa Ltfi Kyc
*
Mini gal konusunu Esat Korkmaz de ele alm. Ama elimizde kitap olmadndan nternette
bir Forumda bir okuyucunun onun kitabndan yapt aktarmaya aktaryoruz.
Demokratik niversite istiyoruz!..
Edebiyat Fakltesi, Sosyoloji Blm asistanlarndan Oya (Baydar) Sencer, "Trkiye'de i
Snfnn Douu ve Yaps" isimli Doktora tezinin reddedilmesi zerine istifa eder. Ardndan
Rektrlk binas devrimci renciler tarafndan igal edilir...
Yl, 1968... Boykotlarn, igallerin, hak aramalarn balad yl... 1968 yl, ekonomik,
demokratik mcadelenin ykselmeye balad, renci genliin eitim sorunlarnn yan
sra, Amerikan emperyalizminden ii hareketlerine kadar birok konuda eylemler
dzenledii yl olarak geecektir tarihe...
26 Aralk 1968 gn ite bu eylemlerden biri daha gerekleecek, stanbul niversitesi
devrimci renciler tarafndan igal edilecektir. O gn, stanbul niversitesi Edebiyat
Fakltesi Sosyoloji Blm asistanlarndan Oya (Baydar) Sencer, "Trkiye'de i Snf'nn
Douu ve Yaps" isimli doktora tezinin hibir bilimsel gereke gsterilmeden ikinci kez
reddedilmesi zerine istifa eder.
Edebiyat Fakltesi'nde drt yl Sosyoloji asistanl yapan Oya Sencer, istifa ederken veda
konumasnda rencilere yle seslenir: "Fakltemizde her yeni hareket nlenmektedir.
Onlar zannediyorlar ki, istifaya zorlanan her retim yesi mcadeleden vazgeecek. Bu defa
darda karlarna daha gl kacaz."
Derslere girmeme karar alan renciler, toplant halinde olan stanbul niversitesi Ynetim
Kurulu'na protestolarn iletmek zere Rektrlk binasna doru yrye geerler...
REKTRLK BNASI GAL EDLR...
Olayn devamn Esat Korkmaz'n "Kafa Tutan Gnler-68 Gncesi" isimli kitabndan
okuyalm: "Olaya tepki duyan renciler 26 Aralk 1968 gn, niversite Senatosu'nun
toplantsn bast. 'Demokratik niversite istiyoruz. Edebiyat Fakltesi Dekan istifa etsin. Bu
53
konuda derhal bir karar aln, yoksa buray terk etmeyiz' dayatmasyla profesrleri karara
zorlayan renciler, daha sonra dar karak Rektrlk binas nnde sonucu beklemeye
baladlar. Olay karsnda ok geiren rektr ve faklte dekanlar, bir sre sonra binadan
karak Fen Fakltesi'ne getiler. Burada yaptklar toplant sonunda, niversiteyi sresiz
kapattlar, ayrca Valilik'e bavurarak, niversitenin igal edildiini, igalcilerin polis
tarafndan boaltlmasn istediler." [1]
Fikir Kulpleri Federasyonu (FKF) ile Devrimci renciler Birlii (DB) yesi rencilerin
ncln yapt eyleme niversite Senatosu'nun niversiteyi sresiz kapatmas zerine
son verilir. Ertesi sabah stanbul niversitesi'nin kapatlmasn protesto etme karar alan
renciler, dzenledikleri basn toplantsyla Senato'nun kararn knarlar. Olaylar zerine,
stanbul Valisi Vefa Poyraz, sulular hakknda takibat yaplacan aklar...
27 Aralk sabah, stanbul niversitesi evresi sivil polislerce sarlarak, "igalci renciler"
yakalanmaya balanr. Beyazt Meydan'nda toplanan renciler Merkez binann nnde
protesto gsterisi yaparlar. Deniz Gezmi bir arkadann omzunda yapt konumada; "28
Nisan'dan bu yana ilk kez niversiteye polisin sokulmas, senatonun tarihi ihanetini
belgelemitir. u anda bize den zincirlerini krp, niversitemize girmektir." diyerek
devrimci rencileri eyleme arr. Ancak o srada polislerin saldrmasyla birlikte atma
kar. renciler dalr, Deniz Gezmi kaar...
MN GAL!..
Yakalanan renciler; Masis Krkgil, cal Olcay, Mehmet Mehdi Bepnar, Kemal
Bingll, Bozkurt Nuholu ve Cihan Alptekin adliyeye sevk edilirler. Tutuklama karar
karlan Celal Doan ve Deniz Gezmi aranmaya balar. Gzaltna alnan rencilerden
Cihan Alptekin serbest braklrken, dier renciler tutuklanarak cezaevine gnderilir. 29
Aralk 1968 gn DB Genel Sekreteri Mustafa Grkan, Sultanahmet Cezaevi nnde bir
basn aklamas yaparak tutuklamalar protesto edecektir: "Tutuklu arkadalarmzn serbest
braklmasn istiyoruz. Basit bir protesto ve ihtar hareketine kar niversiteyi kapatmak
tarihe bir ihanet belgesi olarak geecektir."
Ksa bir sre sonra yakalanan Deniz Gezmi ve Celal Doan'da tutuklanarak, dier tutuklu
rencilerle birlikte Samaclar Cezaevi'ne sevk edilir[1]. 26 Aralk 1968 gn Edebiyat
Fakltesi Sosyoloji asistanlarndan Oya Sencer'in istifasnn ardndan dzenlenen bu protesto
eylemi sol hareketin tarihine, "Mini gal" olarak geer...
niversiteden ayrlan Oya Sencer'in tezi, 1969 ylnda Habora Yaynlan tarafndan baslr.
Oya Sencer, 19. yzyldan 1970'lere kadar Trkiye ii snfnn tarihini anlatan kitabn;
"Mutlu yarnlar iin birlikte savaacamz tm renci arkadalarma" diyerek rencilerine
ithaf eder. Alannda kapsaml bir aratrma olan kitabn nsz u satrlarla balar: "Bu
aratrma bir Doktora almas olarak hazrland. Bilimsel zgrln yuvas olmas gereken
niversite'de her konuda aratrma yaplabilecei sanlmt. Aman bu konuyu alma.
Doktoran tehlikeye girer' diyenler kmt o zamanlar... Doktoram tehlikeye girdi, iki defa
reddedildi. niversite'den ayrlmak mecburiyetinde kaldm. Yine de bu aratrmay yapm
olmaktan ve sosyal tarihimizin bir blmne benden sonraki aratrmaclarn
yararlanabilecei baz belgeler ve kk bir katk getirmekten mutluluk duyuyorum." [2]
54
26 Aralk 1968, devrimci rencilerin "zgr ve demokratik niversite" taleplerinin
ykseldii, hocalarna sahip kt bir gn olarak tarihe geer...
BRGN
[1] Esat Korkmaz, Kafa Tutan Gnler-68 Gncesi, Arba Yaynlar, 1992. [2] Oya Sencer,
Trkiye'de i Snf'nn Douu ve Yaps, Habora Yaynlar, 1969.
*
O dnemin Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blm Atmosferini bir lde yanstan Demir
Kkaydnn Bir Devrimcinin Teorik ve Politik Otobiyografisi adl kitabmdan bir
blm:
Sosyoloji Blm
1967- 68 Yllarnda stanbulda niversite rencisi olmann, hele sosyoloji blmnde
okumann nasl byk bir ans olduunu ancak yllar sonra kavrayabilmiimdir.
Trkiye i Partisi ykseliinin zirvesindeydi. Trkiyenin en iyi aydnlar ve en ileri
iilerinin cebinde Trkiye i Partisi yelik kart bulunuyordu. i hareketinin ykselii
bizzat TP ve DSKde ifadesini buluyordu. Kyller de ufaktan ses vermeye balamlard.
"Dou Mitingleri" ile Krt hareketi uzun sren bir uykudan uyanmaya balamt. Eski
hemeri gruplarnn (Krtler, Lazlar, Karsllar) ve burjuva partilerinin kontrolndeki renci
derneklerinin (TMTF, MTTB, TMGT) kabuuna smayan ve Fikir Kulpleri Federasyonu
(FKF) yumurtasnda olgunlaan renci hareketi yumurtann kabuunu atlatmaya
hazrlanyor, gemini kemiriyordu.
Harika bir tartma ortam bulunuyordu ve bu tartmalar soyut ve pratikten uzak deil, son
derece somut siyasi grevler balamnda yryordu. rnein Osmanlnn toprak dzeni veya
bir elikinin nasl tanmlanaca zerine u veya bu gr o gnk politik grevler veya
devrim stratejisi tartmalar balamnda son derece pratik ve somut bir anlama sahip
oluyordu. Mthi bir alkla okunuyor, tutkulu tartmalar onlar izliyordu.
Sosyoloji blm de, bu tartmalarn dnda deildi. Derslerde en soyut ve skc bilinen
sosyoloji veya felsefe teorileri bile bu atmosfer iinde somut bir politik anlama balanarak
tartlyor ve reniliyordu.
O zamanlar Sosyoloji blmnde asistan ve TP yesi olan Oya Baydarn (Sencer) hazrlk
snf imtihanlarn baarmak iin okunmas gereken kitaplar listesi (Literatr), o yllarda
Trkeye evrilmi kitaplarn snrllna ramen, daha sonraki yllarda devrimci rgtlerin
yapacaklar Teorik Eitim Planlarndan ok daha geni bir ufka sahipti ve daha
derinlikliydi. Aa yukar o dnemlerde Trkiyede Sosyalizm ve Marksizm konusunda
km btn kitaplar kapsyordu. Marksn Kapitalinden (zet), Thomas Moreun
topyasna; Rousseaunun kitaplarndan Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm zerine
kitaplara kadar btn nemli kitaplar bu listede bulunuyordu. Ve bu kitaplar derslerde
okuyor, anlatyor ve tartyorduk.
Oya Baydar kendine asistan yapp ona byle bir inisiyatif tanyan ise, daha kk bir
beylikken Osmanl ile ittifak yapm Mihallk tekfuru Kse Mihailin soyundan gelen, artk
55
soyu tkenmi Osmanl-Bizans elebiliini hogr ve liberallikle birletirebilmi,
muhtemelen kendi bilimsel snrlarn bilen ve bunu asistanlarna tand geni alanla
kapatmaya alan Nurettin azi Ksemihal isimli bir profesrd.
Ksemihalin Sosyoloji Tarihi derslerinde okuttuu Sosyoloji Tarihi adl kitap, aslnda u
bizim Leninin, Bay Pitirim Sorokinin Kymetli tiraflar adl yazsnda szn ettii P.
Sorokinin ada Sosyoloji Kuramlar kitabnn neredeyse kopyas gibiydi[2] .
Bu kitabn temel zellii, neredeyse o zamana kadarki, btn nemli sosyoloji kuramlarn bir
somut toplumun analizi erevesinde bir yerlere yerletirmi olmasndayd. Yani her kuram
toplumun bir yann ne kard veya esas olarak o alanda younlat asndan anlatlyor,
eletiriliyor ve bu balamda snflanyordu. Tabii yazar bylece, ayn zamanda, btn
kuramlar kapsayan kendi kuramn da (ki bu sistematik olma iddial ama eklektik bir
kuramd) aklam oluyordu. Bu erevede Marksizm de, toplumda ekonomiyi ne karan
bir sosyoloji teorisi veya ekol, ekollerden bir ekol, teorilerden bir teori olarak ele alnyordu.
Ama bu derslerin nemi, neredeyse btn sosyoloji okullar, yani metafizik sosyolojiler
hakknda bir fikir sahibi olmamz salamasyd. Onlar tanynca da, bir sosyalist olarak,
sosyolojinin kendisinin, bizzat Marksizmin ifade ettii snf savamnn bir alan olduunu
gryorduk. Sosyoloji renmek iin sosyolojiyi sememizin ocuksu safln grmek bu
derslerin en nemli kazancyd. Marksn bir yerde dedii gibi, kazancmz kaybettiimizdi:
ham hayallerimiz.
*
N. . Ksemihal, btn bilimsel snrllna ramen ok nemli ve salam bir noktay
yakalamt. Hep, dnceleri kaynandan okuyun. Aslnda byle kitaplar da ok fazla
deildir. Sakn ikinci el kitaplardan renmeye kalkmayn. nemli olan dncenin o ilk
ifade ediliindeki skntlar, dolambal yollar, zorluklar, tutkulardr derdi ve buna uygun
olarak da derslerinde zellikle Klasik Yunan Felsefesinin, Rnesans ve Aydnlanma
dneminin dnrlerinin kitaplarn veya onlardan blmleri okuturdu ve bunlar zerine
bizleri tartmaya tevik ederdi.
Bylece Aristonun Politika veya Organonundan Macihavellinin Prensine; Platonun len
veya Devletinden Descartesin Metod zerine Konumasna veya Baconun Novum
Organonuna kadar, listesi daha ok uzatlabilecek olan, modern bat dncesinin
kaynaklarnn en nemlilerini birinci elden okumu ve tartm oluyorduk. Kanmca bu paha
biilmez deerde bir birikimdi.
Yine bu stanbul elebisi Ksemihal, sanrm kendi yetkisi erevesinde Cemil Meriin
haftada bir gn Edebiyat Fakltesinde bir dershanede bir konferans vermesine de olanak
salamt. Bunlar da karmyordum. Cemil Meri, zellikle 19. yzyl Fransasnn ve
Fransz kltrnn hayran, eski skenderun Komnist Partisinden olduu sylenen, bir
tarihi ve dn adamyd.
zellikle Fransz tarihini ve sosyalizmini anlatyordu konferanslarnda. Ama bunlar yle
kuru, sradan konferanslar deildi. nceden hazrlanlm, zengin armlar, ufuk ac ve
dndrc deinmelerle dolu, Cemil Meriin tutkuyla, kaslarnda sinirlerinde yaayarak
56
olaylar anlatt derslerdi. rnein Blanquinin bir mahkemesini anlatrken, Blanquinin
sorgusunda meslek olarak Proleter demesi zerine, nce yarg olup, Byle meslek yoktur
dedikten sonra, Blanqui olur, proleter, milyonlarca Franszn mesleidir diye haykrarak, o
an kendince yaard ve yaad biimde de bize yaatrd.
Bylece Marksizmin temel kaynaklarndan biri olan, Fransz sosyalizmini de renme
olanamz oluyordu.
Ama dersler sadece bat dncesinin kaynaklar zerinden yrmyordu. Cahit Tanyol adl
yine yeteneksiz ve birikimsiz bir profesr daha vard. O da Kemal Tahir ve dris
Kkmerden kapt[3] kimi grleri savunur, zellikle Osmanl ve slam zerinde
younlard. Bylece bir yandan bir sosyalist olarak bu devleti ve mesiyanist (Trkln ve
Osmanlln baka olduu ve adeta insanl kurtarmakla grevli ve buna ehil olduu
tarznda bir yaklam. Bu yaklam hala btn slamc evrelerde egemendir. ) grlerle
tartrken ve bu tartmalar iinde kendimizi bilerken; dier yandan da o tarih zerine daha
geni bir bilgi edinme olanamz oluyordu. Osmanl toplum dzeni, Evliyalar, Mecelle, slam
Hukuku vs. derslerin belli bal konularyd. Bu derslerde de Farabi, bni Haldun gibi slam
uygarlnn dnrleri okunuyor ve tartlyordu. Bylece klasik uygarlklarn birikiminin
slam uygarlna geen miras ile de tanm oluyorduk.
Ama bu tartmalar sadece derslerde srmyordu, derslerin dnda sosyalist hareket de bu
tartmalar yapyor, ayn kitaplar okuyordu.
Btn bu tartmalarn z, Trkiyede devrim stratejisinin ve programnn ne olaca idi.
Yani iinde bulunulan aamada hangi glere dayanarak, hangi gleri karya alarak bir
mcadele yrtmek gerektii, dolaysyla da nasl bir programa sahip olmak gerektii idi. En
soyut ve ilgisiz gibi grnen tartmalar bile bu balamda bir anlam tayordu.
Bu dnem Trkiye Tarihinin en kritik, canl, yaratc ve nemli dnemlerinden biri, belki de
birincisidir ve biriciktir. Daha sonraki btn blnmeler, siyasi ekillenmeler hep bu
dnemdeki gr ve varsaymlara gre ortaya kmtr.
*
Bu ilk yl bittiinde, Marksizm hakkndaki bilgilerimiz, etin Altann veya Orhan
Hanerliolunun makale ve kitaplarnn dna km oluyordu. Geri hala kaynandan
uzaktk, bu alanda evrilmi birka el kitabndan tesini bilmiyorduk, ama bu bile uluslararas
sosyalist yaznla ve orijinal kaynaklarla bir ba anlamna geliyordu.
Ama sanrm esas nemli kazan, Marksizmin zerinde ykseldii eski Yunan, Rnesans ve
Aydnlanmann mirasn ve Marksizme kar ykseltilmi sosyoloji ekolleri ve teorilerini
dorudan veya dolayl olarak tanm olmakt. Bu yl boyunca, belki Marksizmi deil ama
onun zerinde ykseldii birikimi (Felsefe) ve onun zerine rtlm pleri (Sosyolojiler)
biraz olsun tanmtk. O hala masallarn yedi zorluktan sonra ulalan hazinesi gibi derinlerde
bir yerdeydi. Yollar yedi bal ejderhalar tutmutu.
Tabii o zamanlar bunun byle olduunu da bilmiyorduk. Okuduumuz Marksist el
kitaplarndan rendiklerimizi Marksizm sanyorduk.
57
Ama ok nemli bir sonuca ulamtk, Sosyoloji, yani toplum bilimin kendisi bizzat
Marksizmin ifade ettii snf mcadelesinin bir alanyd. Ve sosyolojiler aslnda Marksizme
kar sava yrten ideolojilerdi.
Buradan da o yl yaptmza tam ters olan u sonu kyordu: sosyoloji (toplum bilimi)
niversitelerin sosyoloji blmlerinde renilemezdi. Btn sosyolojiler aslnda bunu
engellemenin aralaryd. Onlar hastalklarn gerek nedenlerini gizlemek iin; sistemi
yaatmak iin vardlar. Onlar zmn yolu deil, sorunun kendisiydiler.
Bir tek sosyoloji vard: Marksizm yani Tarihsel Maddecilik. Ama o da bizzat btn o
sosyolojiler tarafndan, kendilerinden biri gibi, ekonomik faktre arlk veren, tek yanl bir
gr olarak, bayalatrlarak ele alnyor, tantlyor ve eletiriliyordu.
Sosyolojiden reneceimizi renmitik. rendiimiz: niversitelerin sosyoloji
blmlerinde sosyoloji renilemeyecei idi.
Dolaysyla niversiteye devam etmenin bizim iin bir anlam kalmamt. Belki bir meslek
olarak, geimi salamak iin eitime devam edilebilirdi. Ama baka bir bilgi, tecrbe ve
karsamaya bal olarak onu da bir kenara atmtk.
Bizler snfl toplumda yayorduk. Bizzat Marksizm retiyordu ki, insann dncesini
belirleyen varldr. Toplumsal konumumuz da ezilenlerin iinde olmalyd ki, yarn br
gn, bilgilerimizi o st bir konumu merulatrmak iin kullanmayalm. te bizzat
niversitede okuduumuz sosyolojiler bunun rnekleriyle dolu deil miydi?
Diplomal bir sosyolog olduum takdirde, kolaylkla i bulabilirdim. Yapacam i ise, en
kt ihtimalle bu gerici teorileri gen beyinlere rnga edecek bir retmenlik veya bir
fabrikada daha rafine smr mekanizmalarnn kurulmasnda veya daha incelmi ve geni
apl benzer projelerde almak olabilirdi. Bu ise, sadece mesleimde inanlarma ters iler
yapmak anlamna gelmezdi, o iler ayn zamanda olduka st ve iyi bir toplumsal konum
anlamna geleceinden, bir sre sonra inanlarm yaptm ilere uygun hale gelebilirdi.
Bylece sosyoloji eitimini, sadece sosyolojide sosyoloji renilemeyecei iin deil; ayn
zamanda toplumsal konum olarak da hibir zaman st ve imtiyazl bir konumda bulunmamak
iin, brakmaya, daha dorusu niversiteye devam etsem de, hibir zaman diploma almamaya
karar verdim. Ertesi sene imkan bulduka felsefe ve psikoloji blmlerine de devam ettim
ama olduka parlak bir renci olmama ramen, hibir zaman diploma almaya almadm ve
almadm.
niversite reniminde, gerekten renilebilecek en nemli dersi renmitim: ancak
sosyolojiyle savaarak ve sosyolog olmayarak gerek bir sosyolog olunabilecei.
Daha sonraki yllarda, Hikmet Kvlcmlnn Metafizik Sosyoloji Eletirileri kitabn
okuduumda; onun da, sosyoloji ve Marksizm konusunda bu kendi ulatm sonular
destekleyen ayn zde grleri yazdn grdmde, dncemin doruluuna olan
gvenimin de pekitiini hatrlyorum.
Bugn de bu sonularn alfabetik dorular olduunu dnyorum. Sosyal bilimler alannda
okuyan ve alanlara kar, imdi bile, son derece salkl olduuna inandm bir kuku ile
58
yaklarm. Cellatlar her zaman rahiplerle birlikte olurlar. Devletin iddet aralarn modern
toplumun cellatlar olarak tanmlarsak, sosyologlar ve sosyal bilimciler de modern toplumun
rahipleridirler.
Bylece, sosyoloji eitimiyle ve niversiteyle, ne sosyalizm ne de yaamm asndan hibir
ilikim kalmam bulunuyordu. niversiteyi ve Sosyolojiyi bitirmem iin bir yl yetmiti.
Bundan sonra niversite benim iin sadece, ilgimi eken kimi dersleri izlemenin, sosyal
mcadelenin ve askerlii tecil etmenin bir alan ve arac olacakt.
*
Bu da Oya Baydarn Darbe Kuaklarna Ak Mektup yazs:
Darbe Kuaklarna Ak Mektup
Bu ak mektup aslnda kendi kuama; 68lilere. Ama, darbeler sz konusu olduunda, ayn
zamanda 78lilere ve daha genlere de.
Bazlarnzn, yazdklarma fkeleneceini biliyorum. Yine de siz arkadalarm, eski
yoldalarm, kendi kuam ve ardndan gelen kua, yalansz, riyasz seviyorum ben.
nk bizler, Trkiyenin umut ve masumiyet ann ocuklaryz. Gerekletirmeyi
baaramam olsak da savasz, smrsz, adil bir dnya ve devrim uruna yaamlarn,
genliini, aklarn feda etmekten ekinmemi olanlarz. Bir yanda byk hatalarmz,
lmcl yanlglarmz, te yanda zverimiz, devrim inancmz ve umudumuzla, bir baka
an trajik kaderli insanlaryz. Bugn ayr saflarda yer alsak bile, bizi birbirimize balayan
bir gemiimiz var. Benzer yanlglardan, ayn yenilgilerden ve ayn devrimci topyadan, ayn
zafer tutkusundan geliyoruz.
27 Maysta oumuz ok gentik, ocuktuk, ne olduunu tam anlamamtk. Ama 12
Martta, 12 Eyllde, darbe ynetimlerinin ikencehanelerinde, asker tutukevlerinin
koularnda, hcrelerinde, srgn olup sndmz yabanc lkelerde ayn kaderi yaadk.
Yoldalarmz darbecilerin daraalarna, kurunlarna, ikencelerine kurban verdik.
Skynetimleri, mdahaleleri, darbeleri iyi biliriz; lkeye, halka nelere mal olduklarn da.
Bu ak mektup, siz arkadalarma, eski yoldalarma u basit soruyu sormak iindir: Nasl
oldu da buralara geldik, nasl oldu da kimileriniz darbeci zihniyetin destekisi oldunuz? Nasl
deitiniz byle? Karnzda/ karmzda; vatana millete zararl grdmz, ideolojik
kartlk iinde bulunduumuz, sylemi ve eylemiyle ters dtmz, iktidardan dmesini
tutkuyla istediimiz bir siyasal g odann varl darbecilii merulatrabilir mi? Bir
darbe, bize kar yaplmsa kt, bakalarna kar yaplmsa iyi olabilir mi? Arkalarn ordu
gcne ve desteine dayam, zgrlkleri sadece kendi ideolojilerinin zgrl,
demokrasiyi hemen vazgeilebilecek bir ss, ii bo bir sz sayan bir takm darbe
heveslilerine ve onlarn kullandklar vurucu etelere kol kanat germe noktasna nasl
geldiniz? Hangi umutsuzluklar, hangi hayal krklklar, hangi dogmatik direnler, hangi
mahalle basklar getirdi kimilerinizi darbeseverlie?
Bir televizyon programnda, 12 Martn saygn ve mmtaz direniisi, bir zamanlar tanm da
olan anayasa profesrnn szlerini duyunca, rt ki lem dedim kendi kendime. u anda
59
darbeye teebbs suuyla yarglanmakta olan sanklar temize karmak iin, Diyelim ki
darbe yapmay konumu, planlam olsunlar, bu bir su deildir, diyordu. Darbe hazrlnn
kuvveden fiile kmas halinde zaten iin bitip darbecilerin iktidar olacan ve sonrasnda
yaanacaklar en iyi bilenlerden biriydi oysa. te vicdann karard, insann kendini inkr
ettii an diye dndm.
Sonra, davann bir baka sanna destek vermek iin birbirinizi krdnza tank oldum.
nsan, en byk suu ilemi dostunu bile yalnz brakmaz, ona dostluk elini esirgemez, bunu
saygyla karlyorum. Ama sizler orada basn ve dnce zgrl adna bulunduunuzu
sylyordunuz. O arkadamzn tutukluluk nedeninin ve dava dosyasndaki yerinin gazeteci
olarak yazd yazlar falan deil, darbe planlarna bulamak olduunu bilmiyor muydunuz?
Neydi sizleri darbe teebbs sulamasn aklamaya, desteklemeye srkleyen? Haksz,
hukuksuz bir ithama, darbe ithamna maruz kalm meslektanzla dayanma iin orada
bulunduunuzu syleseydiniz; Hrant Dink her durumasnda Ergenekon davasnn eleba
sanklar tarafndan adm adm lme gnderilirken aklnza gelmeyen byle bir toplu destek
eylemini, yine de alklayabilirdik. Ama orada, Arkadamz darbeci deildir, onun darbeye
teebbsten tutuklanmasna itirazmz var, diyemiyordunuz ki. Dnce ve basn
zgrln savunmak iin buradayz, diyordunuz. Darbecilii ne zamandr dnce
zgrl kapsamnda bir temel hak saymaya baladnz?
* * *
Trkiye tarihinde ilk kez, bir sivil mahkemede darbe teebbs ve darbeci zihniyet
yarglanyor. ki yl nce, lkeyi adm adm darbe ortamna gtrmek isteyen bu zihniyet,
Tehlikenin farknda msnz? manetleri atyordu. imdi ben Umudun farknda msnz?
arkadalar, darbecilik ilk kez su oluyor, diyorum.
Bu davann sanklar, kamu vicdan ve tarih nnde oktan mahkm olsalar da bir ekilde
aklanabilir, biraz da sayenizde paay kurtarabilirler. Darbeye teebbs sular sabit grlse
bile, adalet mekanizmas zerinde yaratlan basklar ve mdahaleler sonucunda, zaten iin
ovuyla yetinen sivil iktidarn askerle uzlamasyla dava debilir, beraatla da sonulanabilir.
Bu ihtimali gzden uzak tutmadm gibi, gl de gryorum. Ama dnn ki bir ilk
gerekleiyor, darbecilik su saylp yarglanyor. Kaplumbaa veya mehter admlaryla
ilerleyen sivilleme ve demokratikleme srecimizde bunun nasl bir adm, nasl bir eik
atlama olduunu ve bu davann, 12 Eyllclerin, 28 ubatlarn yarglanmasna da kap
aabileceini hi dndnz m? Umudun farknda msnz?
Darbeler atlatm, darbelerle rselenmi, hayatlar kararm, en yakn yoldalarn
daraalarnda, ikencehanelerde, sokak kelerinde kaybetmi kuaklara, siyasal kayglar,
ideolojik saplantlarla deil vicdann diliyle, yreimle seslenmek istiyorum. Darbe zlemi ve
zihniyeti deimedi; giderek karikatrleti, ad kald, o kadar. Peki, nedir bu
darbeseverlik? Yoksa darbecilik, diktatrlk ve vesayet; sol geleneimizin bir paras m?
yle bile olsa, bir an, bir dnyann deitii u son otuz yl hibir ey retmedi mi bize,
yenilgilerden de mi renmedik?
Hatalarmza, zaaflarmza ramen, devrim umudunun ve zgr bir dnya hayalinin
kanatlarna binmi gnei zapta kan bir kuan ocuklar olan bizler, bu soruyu kendimize
60
soralm, cevabndan da korkmayalm. Asl korkmamz gereken, tarihe darbeseverler olarak
gemektir.


61
T Te eo or ri i v ve e P Po ol li it ti ik ka a
(12 Eyllclerin ve Dierlerinin Yarglanmas Karsndaki Tavrlar zerine)
ok uzunca bir sredir, kimi sosyalistlerin gemite yaananlara (12 Mart, 12 Eyll vs.)
ilikin intikamc bir tonla sylediklerini okuduka; bu konuda sosyalist teorinin tm
ncllerinin ve mantk sonularnn, eski gzel geleneklerin unutulduunu acyla grdke;
buna kar bir eyler yazmak gerekir, keke biri yazsa diye aklmdan geirmeden
edemiyordum. Kimseden ses kmaynca gene i baa dt diye uygun bir zaman bulmaya
alyordum.
En son geen hafta sonu, Sosyalist Yeniden Kurulu isimli giriimin stanbulda yapt
toplantdan birine gitmitim. Bizim sosyalistler nerede, ne yapyorlar, neler tartyorlar;
bakalm, buradan bir eyler kar m diye. Radar ekranndan yitirmemek iin.
Oradaki kimi konumalar dinleyince, artk geciktirmemeli sorun ok daha derinde ve
metodolojik diye dnp hemen yazmaya karar verdim. Dn sabah kalknca bu yazy
yazdm. Sonra bir gn demlensin hele diye beklemeye braktmda, Radikalde, 28 ubatta
ordudan atlm, iinden, evinden olmu skender Pala ile yaplm 28 ubat soruturmasna
sevinemiyorum balkl, Hakszlklardan intikam alnmaz, nk intikama baladnzda
siz ok daha byk hakszlklar yapmaya balarsnz szleri ne karlm syleiyi
okuyunca, artk daha fazla geciktirmemeli diyerek, bu gn son eklini vererek yaynlyorum.
*
Pazar gnk toplantda, her ey her zaman olduu gibi yine yeterince can skcyd: yz elli
civar bir katlmc, yal ve erkek arlkl bir topluluk
Erturul Krknun, Krt zgrlk hareketi gibi ezilen kitlelere dayanan bir hareketle yakn
ilikiye girdiinden ve onlarn z suyundan beslenmeye baladndan beri, beri kat ettii yolu
ve olumlu gelimeleri yanstan konumas haricinde btn konumalar o topluluun
bileiminden de daha moral bozucuydu. Bir tek politik veya teorik, zeka parlts olan
konuma yoktu. Ve yine her zaman olduu gibi, eer kk bir umut veren konumalar
vardysa, bunlar da yine birka kadnn ve gencin yapt konumalard.
Daha kts ou onlarca yldr sosyalist olan konumaclarn, konumalarnda, Erturul
Krknn alta yapt ve tartmalara zemin olarak sunduu konumas tam da teorik ve
politik konularda olmasna ve byle bir tartma zeminine bir davet anlamna gelmesine
ramen, bir tek teorik ve politik sorunlara deinen sz yoktu neredeyse..
Ama bundan daha da kts, konumaclar, ncllerini, bildiklerini de unutmulard. ou,
syledikleri szlerin nereye gideceinin, mantk sonularnn ne olacann bile farknda
deildi. Bilgeliin son perdesi olarak syledikleri veya zerine tartlmas gerei bile
duymadan kabul ettikleri aksiyom derekesindeki temel gr: eer Sosyalist veya
devrimci veya kurulmak istenen toplumun rnei ilikiler imdiden kurulamazsa veya byle
kiilikler imdiden olumazsa, bu giriimin de dierleri gibi baarszla urayacayd.
62
Marksizmin tam da bu grlerle atma ve mcadele iinde doduunu unutmulard.
Kendilerini Marksist sanyorlard hala ve aslnda Marksizmin kendisine kar mcadele
iinde doduu grleri savunuyorlard ve bunun farknda bile deildiler.
Bu temel yanl, idealizmdi; yani varln dnceyi deil; dncenin varl belirledii n
kabul. Bu metodolojik temel yanl itirazsz egemenliini srdryor ve her yerden yedi
bal ejderha gibi bir ban karyordu.
Geri Trk solunda bu idealizmin her zaman derin kkleri olmutu onun kyl, esnaf veya
kk burjuva toplumsal temeline bal olarak.
rnein snflarn nesnel toplumsal blnmeler deil de bilinle oluan blnmeler olduu
ynndeki yaklam; bunun halk saflarn politik ve ideolojik kriterlerle belirleme
biiminde ortaya kmas. Yani dncenin varl belirlemesi. Bylece nesnel olarak ezilen
snflarda yer alanlara kar ikna deil, imha politikalarnn yerlemesi ve iine kapanp
sektleme.
rnein, bir partinin merkez komitesinin bir karar veya bileiminin deimesiyle (Kuruefin
veya u En Layin partiye egemen olmas gibi) lkenin sosyo ekonomik yapsnn deimesi,
yani bir anda, revizyonist (revizyonist lkeler revizyonizm nasl bir rejim veya retim
biimi veya sosyo ekonomik formasyondur o da ayr bir sorun ve yanl), kapitalist veya
emperyalist olmas (Sovyet Sosyal Emperyalizmi rnein). Yani yine dncenin varl
belirlemesi.
Bu rnekler oaltlabilir. Ama artk o lkelerin ve tartmalarn olmad bu dnyada ayn
idealizm, ayn temel metodolojik yanl bu sefer kendini baka biimlerde ele veriyor;
Meduza ban baka biimlerde ve tartmalarda karyor. O Meduza ba, Sosyalist Yeniden
Kurulu tartmasnda da yansyan ve her yerde duyulabilecek; sosyalist veya devrimci
ilikilerin veya ahlakn ya da kiiliklerin bizlere egemen olmadka eski yanllarn
tekrarlanaca veya baarsz olunaca gibi nermelerde kyordu. Yani nce bizler, kafalar
deiecek ancak o zaman toplumsal dzen deiecek diyen ayn deimeyen Meduza
kafasyd.
Ama bununla sanki ilgisizmi gibi grnen intikamclkta, cezalandrmay toplumsal
sorunlarn zmym gibi sunan veya alglayan yaklamlarda da ayn metodolojik yanl
kafasn karyor. Ve bu ayn temel ve metodolojik yanl bakmndan, sosyalistlerin ou ile
Recep Tayyip, ne kadar zt grnrlerse grnsnler, ayn yerde bulunuyorlar
Geenlerde Recep Tayyip de, bu darbecilerin cezalandrlmasnn baka darbecilere ders
olaca ve bunun darbeleri nleyecei trnden bir szler ediyordu. Ve bir de stne stlk
bunlar intikamc olmadklarnn kant olarak, ou sosyalist olan kimi muhaliflerin, 12
Eyllclere yeterince sert ve gl, ibretlik cezalar verilmeyecei, bunun yolunun yapld
itirazlarna cevap olarak.
Halbuki brakalm Marksizmi bir yana, olaan burjuva toplumunun Kriminoloji veya hukuku
bile, cezalarn ve onlarn sertliinin hibir caydrclnn olmadn; nemli olann o su
oluturan eylemi yaratan koullarn ortadan kaldrlmasnn nemli olduunu sylemez mi?
63
En caydrc ve ibretlik cezalar verilse bile, toplumsal koullar uygunsa ve pahal, baskc,
brokratik ve militer bir devlet cihaz varln srdryorsa; en geni fikir ve rgtlenme
zgrlkleri ortamnda ezilenler birlerce biimde rgtlenmemise darbeleri engelleyemez.
Darbeleri engellemenin bir tek yolu vardr. Devletin merkezi, brokratik, militer yapsna son
vermek; en geni fikir ve rgtlenme zgrlkleri ile geni ezilen ynlarn rgtlenme ve
kendilerini savunma mekanizmalarnn yollarn amak.
Ve tarihin ac alay odur ki, szde bir daha darbeler olmasn diye yaplan bu mahkemeler,
aslnda tam da btn bunlarn yaplmadn gizleyen, bir yanlsama yaratan bir sis rts
olarak kullanlmaktadr. Yani darbelere kar mahkemeler aslnda gelecekte yaplabilecek
olas baka darbelerin yollarna talar demektedir.
Ama sosyalistler, eletirilerini, darbecilerle hesaplamann yeterince gl ve sert yaplmad
gibi bir noktadan yaparak, bu politikann basit bir aracna veya piyonuna dnmektedirler.
Ve stne stlk, intikamc bir syleme de hapsolarak, iktidara bir de ahlaki stnlk ve
erdem kaftan bahederek.
Metodolojik hatalar byledir. En zt grndklerinizle ayn yerde ve varsaymlarda buluur ve
ittifaklar kurarsnz. imdi artk unutulmu olan Marksizm, imdi hor grlen o teorik
tartmalar, o ztlarn birliini grmenin kavramsal aralarn sunard en azndan.
*
Marksizmin doum l, temel nermesi, insanlarn dncelerinin varlklarn deil,
varlklarn dncelerini belirledii nermesidir.
Toplumsal hayatn maddi temelleri (retim, blm, tketim, deiim ilikileri)
anlalmadan kendisinin anlalamayacana ilikin bu materyalist denen sosyolojik nerme,
aslnda en manevi deerlerin temelidir.
Bu nermenin mantki ve ahlaki sonucu, egemen snflarn dahi kt ya da sulu olmad;
onlarn toplumsal koullarn sonucu olarak smrdkleri; bizlerin sorununun insanlar ve
cezalandrlmalar deil; o smry ve basky yaratan toplumsal koullar deitirmek
olduu; bu nedenle sosyalizmin sadece ezilenleri deil; ezenleri ve smrenleri de kurtarc
olduudur.
Tam da bu mantki sonular nedeniyle bu materyalist nerme ayn zamanda en humanist
(insancl) ve maddiyata zerrece deer vermeyen bir ahlakn temelidir.
Eer esirgeyip balayan Allah ile sze balayan slamn diliyle konuursak, bu
dncenin varl deil; varln dnceyi belirledii nermesi; tpk slamn Allah
gibi, insanlarn sulardan esirgenmesinin ve sularnn balanmasnn temel ilkesi ve
gerekesidir.
nk, eer insanlarn dncelerini varlklar belirliyorsa, sosyolojik dzeyde, her insan
prensip olarak (hikmetinden sual olunmayan Allah gibi) srrna erilememi toplumsal
kuvvetlerin bir kurban olarak grlebilir. Byle bir gr asndan ise, insanlar deil, o
toplumsal kuvvetler ve o toplumsal kuvvetlerin var oluuna ve etkilerine yol aan dzenler;
toplumsal sistemler ve onlarn ardndaki retim ilikileri temel neden olarak grlrler.
64
Ve tam da bu nedenle, sosyalist dncenin ve deiim programlarnn insanlarla deil,
toplumsal dzenlerle sorunu vardr. nsanlarn ancak onlar yle veya byle davranmaya
zorlayan toplumsal dzenler deitirildiklerinde deiebileceklerini syler sosyalist dnce.
Ne yazk ki o Pazar gnk toplantda da grld gibi, bu ok temel materyalist nerme ve
bunun ardndaki derin humanizm oktan unutulmu bulunuyor. Sosyalistlerin her
toplantsnda, kendilerine sosyalist diyenlerin, insanlar arasndaki sosyalist ilikileri
kurmaktan; kurmay dndkleri toplumun ilikilerinin bu gnk toplumda minyatr
rneklerini kurmaktan sz ettiklerini, bunlar olmadan hibir eyin dzelemeyeceini
sylediklerini duyarsnz
Marksizmi bilmeyen daha gen kuaklarn veya uzun gericilik yllarnda amneziye urayp
bildiklerini de unutmu sosyalistlerin bu ifadelerini duyunca, insann aklna gelecek
tasavvurlarnn gelecei deil, o tasavvurlar yapanlarn dnyasn yanstmaktan baka bir ey
yapmad, yani yine unutulmu bir baka gerek geliyor. Bylesine basit bir gerei bile
kavrayamaylar ve unutular karsnda aresizlikle kvranmaktan baka bir ey gelmez
insann elinden.
O arkadalarn, sosyalist ilikiler, devrimci ilikiler, sosyalist ya da devrimci ya da
demokrat kiilikler dedikleri, bir kk burjuvann, bir esnafn veya bir kylnn
dnyasndan, ilikilerinden ve kiiliinden baka bir ey deildir. Devrimci ahlak dedikleri
henz modern olmay bile becerememi bir dnyann birbiriyle rekabet iindeki esnaf, kyl
ve kk burjuvalarnn antika ahlak anlayndan tesi deildir.
Bir zamanlar, imdi tpk kendilerinin sosyalist kiilikler ya da ilikiler yaratmaktan sz
etmeleri gibi, Ekim Devriminden sonra bir proleter kltr yaratmaktan sz edenlere,
Leninin nce hele bir kltrl tccarlar olabilelim deyileri geliyor insann aklna.
Ama ylesine hafzasn yitirmi; teoriye ilginin ylesine yok olduu; insanlarn genelleme
yeteneklerini ylesine yitirdii bir dnemdeyiz ki, Ekim Devriminden sonra yaplm bu
tartmalar kim bilir ve kimin ilgisini eker? Hele bunlar iyi kt bilenlerin bile bildiklerini
veya onlardan kacak mantki sonular unuttuklar bir dnemde kim dinler bunlar?
*
nsanlarn dnceleri varlklarn deil; varlklar dncelerini belirliyorsa, bu nermenin
kimi sonular vardr.
Bu sonulardan birincisi, gelecein toplumunun ilikilerinin (veya kiiliklerinin) bu gnk
toplumda yaratlamayacadr. Bu yndeki ahlaki vaazlarn hibir anlam ifade etmedii ve
btn bunlarn aslnda tam da bu gnk toplumun ilikilerinin ve dncelerinin bir yansmas
olduudur.
Bunun bir sonucu daha vardr. Eer gelecein toplumunun ilikileri bu toplumda yaratlamaz
ise, o zaman btn enerjinin ve zamann, o gelecein toplumunun maddi ilikilerine ulama
mcadelesine yneltilmesi gerektiidir. Yani her eyden nce ekonominin ve bunun iin de
ncelikle politikann; yani devletin deitirilmesine; yani zel mlkiyete, kara dayanan
ekonomiye, devlete, devletler de milletler biiminde rgtlendiinden millete ve milletlere
kar bir mcadeleye girmek gerektiidir. Bunun iin gereinde ineyle kuyu kazarcasna bir
65
mr boyu ura vermek ve her yenilgi, yanl veya baarszlktan sonra, her seferinde
Sisyphos gibi yeni batan balamak gerektiidir.
te o toplantda, olmayan bu politik bakt. Bu politik bak yokluu ile gelecein ilikileri
ya da kiiliklerini imdiden kurma anlaynn varl, ayn madalyonun iki yzdr.
Ama bu anlayn bir sonucu daha vardr. Eer insanlarn dncelerini toplumsal varlklar
belirliyorsa, kendilerine kar mcadele ettiimiz burjuvalarla, diktatrlerle de insanlar olarak
bir sorunumuz yoktur. Biz onlara kar bu mcadelede karmza ktklar iin mcadele
ederiz.
Kiileri cezalandrma, onlardan intikam alma gibi bir sorunumuz olamaz. Biz kiileri yle
veya byle davranmaya zorlayan toplumsal ilikileri deitirmeyi esas alrz.
Yani burjuvalar iileri smrdkleri iin cezalandrmak gibi bir derdimiz olamaz bizim.
Onlar iileri smrdkleri iin alma kamplarnda yaatmak veya yoksullua mahkum
etmek gibi bir sorunumuz olamaz bizim. Aksine, eitliki bir dzenin, sadece ezilenlerin
deil; ama ayn zamanda ezenlerin de kurtuluuna hizmet edeceinden hareket ederiz.
Tam da bu kabuller nedeniyle, ezilenler, egemen snflar, burjuvalar, insanlar smrdkleri
iin yarglama ve cezalandrma gibi yntemlere bavurmayacaklardr ve vurmamaldrlar.
(Bunu imdi yazmak ve hatrlatmak zorunda kalmak bile nasl bir hafza kaybyla malul
olunduunun bir baka delili aslnda) Smry ortadan kaldrmann yolu, burjuvalar
cezalandrmak deil; mlkiyet ilikilerini; toplumsal ilikileri deitirmektir.
Ayn mantk, sadece mlkiyet ilikileri iin deil; ayn zamanda kendisi de bizzat o mlkiyet
ilikilerinin rn olan devlet ve rejimler iin de geerlidir. Sorun o devletlerin yapsnda ve
rejimlerin rgtleniinedir. Onlarn deitirilmesi gerekir. Her biri aslnda korkak ve aciz;
korkak ve aciz olduu kadar ve bir bakma tam da bu nedenle gaddar ve keyfi memurlara da
eer sistemi deitirme mcadelesine bir direni iinde deillerse ve mcadelenin olaan
karlamalar tesinde, cezalandrma gibi bir sorunu olamaz ezilenlerin.
Ama ortada bir direni varsa dzenin ve devletin yapsnn deitirilmesine kar, elbette bu
mcadelenin bir paras olarak; btn savalarda olduu gibi hukuki veya askeri aralarn
kullanlmas; kar tarafn direncinin krlmas gerekir. Ama bu baka bir sorundur; orada
savan kendi kurallar ve mant vardr.
Ve hatta egemenlerin direncini eer daha bar aralarla krmak veya onlar
tarafszlatrmak, yani onlar satn almak mmkn ise, en byk maddi fedakarlklar bile
yapabilmeyi gze almaldr ezilenler.
Marks, bir yerde (tam hatrlayamyorum imdi neredeydi
5
), eer der egemen snflarn sert bir
direniini engelleyecekse ve onlar tarafszlatracaksa, onlarn ellerindeki topraklarn ve

5
Bir okuyucum ve dostum (Alp nsal) u ksa notla alnty ve yeri hatrlatt. Kendisine ok teekkr ederim.
Selam Demir, "Marks, bir yerde (tam hatrlayamyorum imdi neredeydi), eer der egemen snflarn sert bir
direniini engelleyecekse ve onlar tarafszlatracaksa, onlarn ellerindeki topraklarn ve retim aralarnn
gereinde tazminatla toplumsallatrlmalarnn, direniin ve onu krma abalarnn yol aaca insan, zaman vs.
kayplarn gz nne alarak, en ucuz yol olacandan sz eder.", diye yazmsn. Ben de Engels'in bir sz diye
hatrlyordum. Aradm buldum. "Fransa ve Almanya'da Kyl Sorunu"nda Engels, Marx'n bunu defalarca
66
retim aralarnn gereinde tazminatla toplumsallatrlmalarnn, direniin ve onu krma
abalarnn yol aaca insan, zaman vs. kayplarn gz nne alarak, en ucuz yol
olacandan sz eder.
imdi bunlar aktaralm bakalm Kenan Evren veya 12 Eyllclerin yarglanmas ile ilgili
davaya ve o davalar esnasnda kimilerinin sylediklerine.
Sosyalistlerin demesi gereken neydi ncelikle?
Nasl kimi topraklarn veya fabrikalarn kimi kapitalistlerin elinden alnp baka kapitalistlerin
eline verilmesi ve eski sahiplerinin cezalandrlmas smry ortadan kaldrmazsa; yaplmas
gerekenin mlkiyet mnasebetlerini deitirmek gerektii; yani topraklarn ve retim
aralarnn toplumsallatrlmas gerektii; ancak bu koullarda smrnn ortadan
kaldrlabilecei ise; ayn kural devlet iin de geerlidir.
Bu pahal, baskc, brokratik ve militer devlet cihaz ve tmyle anti demokratik yasalar
radikal bir ekilde ortadan kaldrlmad srece; darbeci generallerin, politikaclarn
cezalandrlmas, sermayenin bir elden dier ele gemesinden farkl deildir. nk,
demokrasiyi ounluun karar alabilmesi olarak grmenin kendisi anti demokratik ve gerici
bir ilkeyi savunmaktr, nk genel olarak, ounluun karar alma hakk olarak demokrasi, en
korkun gericilikle bir arada bulunabilir. ounluk ancak demokratik ilkelerin ve haklarn
savunucusu bir ounluk olduunda demokrasiden sz edilebilir. nk, ounluun
kendisini demokratik ilkelere balamad ve bunlar savunmad, demokratik olmayan bir
lkede, ounluk, aznlklarn bire kadar krlmasn gayet demokratik bir ekilde ounluk
olarak karar altna alabilir. rnein Trke konuan ounluk, gayet demokratik bir ekilde,
Krtleri Trke renmeye mecbur klarak en anti demokratik kararlar almakta ve
savunmaktadr. rnein Snni ounluk, dinsizleri, Alevileri ve Hristiyanlar vs. kendisi gibi
yaamaya; din derslerine zorlayan kararlar aldrmakta; aznlklar be vakit sonuna kadar
alm ve bir terr ve g gsterisine dntrlm ezanlar dinlemeye zorlamakta veya
onlardan Snni ve Mslman Diyanet ileri iin zorla vergiler alabilmektedir.
Politik karar yetkisinin, generallerden demokratik hedefleri olmayan; yani bu devlet cihazn
paralamak gibi bir hedefi olmayan bir ounluun eline gemesi, ne demokrasinin gelmesi
ne de darbe tehlikelerinin ortadan kalkaca anlamna gelmez. Aksine bu ikisi birbirini besler.
Anti demokratik ounluun yarataca memnuniyetsizlikler, bir sre sonra, o gcl, militer,
brokratik cihazn varlnda temelini bulan; binlerce yllk tecrbeli; ta Firavunlar, Nemrutlar
andan kalma; gereinde ok esnek ve geri ekilmeyi bilen; ve hatta gereinde, son yllarda
olduu gibi, karlar attnda nasl doucu ve anti-emperyalist oluyorsa demokrat
da olabilen askeri brokratik oligarinin yedei olabilir ve hatta askeri brokratik oligari,
milletin tevecchn tekrar kazanm olarak son derece demokratik yollardan eskisi gibi karar
alma gcn tekrar da kazanabilir ve byle giderse kazanacaktr da.

kendisine sylediini belirtiyor. Ayrca Engels'in "Komnzmin lkeleri" ve "Konut Sorunu" yaptlarnda da bu
ynde aklamalar bulmak mmkn.
Alnt: Eine Entschdigung sehen wir keineswegs unter allen Umstnden als unzulssig an; Marx hat mir wie
oft! als seine Ansicht ausgesprochen, wir kmen am billigsten weg, wenn wir die ganze Bande auskaufen
knnten. (F. Engels, Bauernfrage, MEW 22, 503f.)
67
Byle bir anlay ifade eden bir tavr, hem politik olarak radikal bir demokrasinin savunusu;
AKPnin (yani burjuvazinin) olduu kadar askeri brokratik oligarinin de eletirisi ve onlara
kar radikal demokrat bir alternatif olur; hem de intikamclk veya cezalandrmacln
karsnda ok daha insani, ayn zamanda ok daha teorik ve metodolojik olarak da doru
olurdu.
Sol ve radikal demokrat bir politik g yokluunun temel nedenlerinden biri, bir bakma
dncenin varl belirledii noktasna varan metodolojik temel yanllarda bulunmaktadr.
Ve yaplan nedir? Ortalkta grlen nedir?
Hesap soracaz; Kafeste getirilsin gibi intikamc sylemler.
Bu intikamn yeterince iddetle alnmasn veya cezalandrlmann yeterince yaplmayaca;
bunu engelledii noktasndan hkmete ynelik bir eletiri.
Demokratik bir program ve hedefler zerine (Bugnk pahal, baskc, brokratik, militer
cihazn tasfiyesi ve paralanmas) politik bir mcadelenin yokluu ile intikamc; hesap
sorucu, cezalardan medet umucu bir bayaln varl. Ayn madalyonun iki yz.
Ve bylece hkmet solcularn eline bir oyuncak veriyor. Onlarn bu oyuncakla oynamas
araclyla; Kenan Evrenin yarglanmasnn gndemi belirlemesini salyor ve bunu sanki
darbelere ve darbecilere kar bir mcadele gibi gsterebiliyor.
En ar cezalar verilse de; hatta bununla yetinilmeyip, tpk hakikat komisyonlar gibi
komisyonlar kurulup darbeler toplumun vicdannda mahkm edilse de; eer bu pahal;
baskc; brokratik; merkezi; militer devlet cihaz yerinde duruyorsa; bu gc yerinde duran
devlet, her zaman, koullar ve snf ilikileri uygun olduunda var olan dzeni ve kendi
varln korumak iin darbeler yapabilir ve yapacaktr.
Liberaller, bu pahal ve baskc, merkezi, brokratik, militer cihaz hibir ekilde ortadan
kaldrmay hedeflemeyen; aksine onu reforme edip yetkinletiren ve imdilik seilmi bir
hkmetin egemenliinin arac olarak kullanan hkmetin yaptklarn demokratikleme diye
ne kadar boyayp satmaya alrlarsa alsnlar; yarn br gn dnyann ve lkenin
koullarndaki bir deimeye bal olarak ortam ve snf ilikileri uygun olduunda;
dokunmadklar cihazn snflardan bamsz bir g gibi kendilerine ve imdi destekisi
olduklar hkmete kar yapaca darbeleri veya askeri brokratik oligarinin uygun snf
ilikilerini kullanarak tekrar legal yollardan iktidar ele geirdiini ve imdi kendisine
yaplanlarn intikamn alacan greceklerdir. 10 yllk DP iktidar ve sonraki 27 Mays
bunun gemiteki bir kantdr.
Ama liberallere ve hkmete kar kar kan, en radikal muhalefeti 12 Eyllcleri yeterince
sert ve kapsaml olarak mahkemeye karmad veya cezalandrmad iin eletiri
noktasnda yapan ya da tam da byle gerekelerle mdahil olmay reddeden veya mdahil
olan yetmez ama eveti veya ulusalc sosyalistler bu askeri brokratik cihazn
deitirilmesini gndemden uzaklatrmann aralarna dnerek bu yenilgilerini bile zafer
gibi gsteriyorlar veya gryorlar.
68
Hayr baylar, biz sosyalistler, gerek ve radikal demokartlar olarak bu oyuna gelmeyiz. 12
Eyllclerin yarglanmas ne darbelere, ne keyfilie kar demokrasi yolunda en kk bir
adm bile oluturmaz. Aksine, bu admlarn yokluunu gizler ve ezilenlerin gzne kl atar.
Bizim sorunumuz 12 Eyllclerin yarglanmas deildir. rnein tm emniyet kuvvetlerinin
Avrupadaki gibi seilmi mahalli yetkililerin emrine verilmesidir. Bizim sorunumuz
merkezden atanan Vali, kaymakam gibi btn kurumlarn kaldrlmas bunlarn yerini
seilmi ynetici ve meclislerin almasdr. Her trl fikir ve rgtlenme zgrl snrlarnn
kaldrlmas; bylece halkn en geni ekilde rgtlenip kendini savunabilmesinin koullarnn
yaratlmasdr. Bu ordunun btnyle tasfiyesi ve sviredeki gibi tm emekilerin silahl
olduu, sadece ok zel teknik birliklerden (radar vs.) ibaret kk bir profesyonellerden
ibaret bir ordunun bugnknn yerini almasdr.
Byle halkn rgtl olduu; merkezi cihazn ok snrl yetki ve gcnn olduu; tm
dzeyde tm yneticilerin seimle geldii ve emniyet kuvvetlerinin bunlarn elinde
bulunduu; halkn en kk hcresine kadar bamszca rgtlendii; ounluu oluturan
alan nfusun bizzat kendisinin ordu olduu bir lkede, ordu hem kendi vatandalarna kar
bir darbe yapamaz; hem hibir lkeyi tehdit edemez hem de hibir lke, byle bir anda
milyonlarca insandan oluabilecek bir orduya sahip bir lkeyi igal etme gibi bir eye cesaret
edemez.
Bizler eletiri ve tartmalar rnein byle noktalara ekip; hkmetin ve burjuvazinin
korkakln, Askeri brokratik oligariyle kayak dvn bitip tkenmezce sergileyecek;
bu demokratik talep ve hedefleri adm adm geni ynlarn bilincinin derinliklerinde
biriktirecek yerde; 12 Eyllclerden hesap sorma; mahkemeye kafeste getirme gibi hedeflerle,
sadece liberallerin ve hkmetin basit piyonlarna dnrz. ster ulusalc sol, ister liberal
sol olunsun, sonu deimez ve temeldeki metodolojik hata ayn hata olarak kalmaya devam
eder.
Hi de rastlant deildir, bir yanda gelecein ilikilerini (bunlar demokrasi, sosyalizm,
demokratlk vs. oluyor sylemine gre) imdi kurmaktan sz edip de bu olmadan bir ey
olamayacan syleyenlerin ayn zamanda 12 Eyllden hesap sormay programatik bir hedef
haline getirenlerin ayn solcular ve sosyalistler olmas.
nk hepsinin temelinde ayn metodolojik yanl yatmaktadr. nsanlarn varlklarnn
dncelerini belirlediini unutmular ve dncelerinin varlklarn belirlediini var
saymaktadrlar.
Ama tam da dncelerin varlklar belirledii dncesinin kendisi; varlklarn dnceleri
belirlediinin bir delilidir. nk bu kk burjuvazinin varlnda kaynan ve temelini
bulan bir dnce ve yntemdir.
*
Burada, bizlerin nasl intikamclkla iimizin olmadna ve gereinde intikamclara kar
intikamn nesnesi olanlar korumakla da ykml olduumuza dair Deniz Gezmie ilikin bir
anmz anlatalm.
69
1968lerde stanbul niversitesi, faistlerle bir seri silahl atmalar sonras ve bu
atmalarda faistlerin fiilen askeri yenilgilere uratlmasyla devrimcilerin zgrce ve
korkmadan fikirlerini ifade edebilip savunduklar yer haline gelebilmiti.
Bu atmalarn en sonuncusunda, Faistleri, kelimenin tam anlamyla, stanbul niversitesi
yemekhanesinin oradan Bakrclar arsna dkmtk.
te bu nihai atma baladnda, nceleri bizler hukuk binasnn iindeydik ve faistler
dardan bize saldryorlar ve askeri bakmdan ok elverili bir konumda bulunuyorlard.
Biraz aada yemek kuyruunda yzlerce renci sanki o atma kendi gelecekleriyle de
ilgili deilmi gibi bekliyorlar ve bizi seyrediyorlard. Aslnda be on kii oradan talarla
faistlere saldrsalar, hatta birka slogan atsalar, faistler iki ate arasnda kalabilir faistlerin
terrne son verilebilirdi. Durumumuz ok kritikti.
Bu arada bizler faistleri arkadan evirmeyi akl edip, bir ksmmz onlar binann iinden
oyalarken, biz (Deniz, Cihan vs.) faistleri arkan kuatp, ok kk bir g olmamza
ramen, iki ate arasnda brakarak, onlar panie uratp bakrclar arsna doru kovalam
ve oradan dkmtk.
G dengesi bizden yana dnp de kazanacamz anlalnca, o ana kadar hibir ey
olmam gibi yemek kuyruunda duranlar, o son noktada hep glden ve zafer vaat edenden
yana kayan ounluk, birden bizlerin safna gemi ve bizlerden ok daha byk bir heyecan
ve arlkla zaferi kutlamaya balamlard.
te tam bu arada, bu da onlardand, bu da faitti diye bu sonradan saflara katlanlarn
bazlarnn birisini bir keye sktrp dvmeye baladklarn, hatta lin etmek zere
olduklarn grdk.
te bu noktada bizim yaptmz, yalnz ve silahsz bir insana vurulmayacan syleyip
ocuu linten kurtarmak oldu. Ve tam bu noktada Deniz Gezmi, dvlen ocuun zerine
kapanp, kendisi darbeler yeme bahasna onu darbelerden korudu. Sonra biz duruma hakim
olunca, ocuu sa salim oradan uzaklatrdk.
Sradan biri de olabilirdi. Ama byk bir olaslkla az nce bize ta ve kurun atanlardan ve
belki imkn bulsa, Allahsz komnistleri ikenceyle ldreceklerden biriydi.
Devrimciler sosyalistler byle davranmaldr.
Kafeste getirme talepleri ortaya atan kimilerine kar; bizlere nice aclar ektirmi Kenan
Evrenin stne kapanp, bu yal bir insandr; hele yallar ve hastalar, eer
yarglanacaklarsa bile onlarn bu durumlar gz nne alnarak insanlara uygun koullar
salanp yarglanmaldr veya bu koullar salanamyorsa gereinde yarglamaktan vaz
geilmelidir diye savunacak bir sosyalist kalmad m bu lkede, Denizin o az nce bize
belki ta atan veya kurun skan; bulsa bir kak suda boacak olan faistin zerine kapanp
onu linten koruduu gibi?
O gzel insanlar o gzel atlara binip gittiler.

70
Demir Kkaydn
17 Nisan 2012 Sal
http://demirden-kapilar.blogspot.com/
demiraltona@gmail.com
Ek1:
Bu yazy okuyan bir okuyucum bana Hz. Alinin u meselini anlatt. Ali bir savata tam bir
dmannn kafasn koparacakken, dman Hz. Aliye kfretmeye balyor. Bunun zerine
Ali adam ldrmekten vazgeiyor. Adam kfre devam ediyor, Ali yine hibir ey yapmyor,
klcn indiriyor. Bunun zerine adam, beni niye ldrmyorsun deyince, Hz. Ali, ben Allah
iin savayorum (yani adil ve insanca bir dzen iin savayorum), imdi seni ldrsem, bana
kfrettiin iin seni ldrdm sanlabilir diye cevap veriyor.
Bu mesel, anlatmak istediklerimi ok daha ksa ve zl anlatyor. Devrimciler (Hz Ali veya
Marks-Engels veya Deniz Gezmi olsun fark etmez) byle yaarlar ve savarlar