Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi

Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph Joseph von Hammer von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

NDEKLER Bitirirken .............................................................................................................. 13 SON-SZ ......................................................................................................................... 16 Osmanl mparatorluunda Devlet Makamlar Ve Memuriyetleri . 39 I. Blm ................................................................................................................. 39 A. Hukukun En Yksek Makam: ................................................................ 39 B. Birinci Derecede Hukuk Makamlar:..................................................... 39 C. kinci Sradaki Hukuk Makamlar........................................................... 41 D. nc Sradaki Hukuk Makamlar ...................................................... 41 E. Drdnc Sradaki Hukuk Makamlar .................................................. 41 Rumeli Hukuk Tekilt .................................................................................. 43 Anadolu Adl Tekilat ..................................................................................... 45 Tevcih Harlar .................................................................................................. 47 Tasdik Harlar .................................................................................................. 48 Msr Adl Tekilt ............................................................................................ 49 II. Mahmud'un Fermanna Gre Rumeli Birinci Snf Kadlarna Uygulanan Deiiklikler .................................................................................. 49 TEVCH HARLARI ........................................................................................... 50 Tasdik Harlar ................................................................................................... 51 Tevcih Harlar ................................................................................................... 52 Tasdik Harlar ................................................................................................... 52 Tevcih Harlar ................................................................................................... 53 TASDK HARLARI ........................................................................................... 54 Tevcih Harlar ................................................................................................... 55 Tasdik Harlar ................................................................................................... 55 TEVCH HARLARI ........................................................................................... 57 Tasdik Harlar ................................................................................................... 58 Tevcih Harlar ................................................................................................... 60 Tasdik Harlar ................................................................................................... 60 Tevcih Harlar ................................................................................................... 62 Tasdik Harlar ................................................................................................... 63 Tevcih Harlar ................................................................................................... 65 Tasdik Harlar ................................................................................................... 65 Tevcih Harlar ................................................................................................... 68

Tasdik Harlar ................................................................................................... 68 II. BLM ....................................................................................................................... 70 mme Memuriyetleri Ve Sarat Hizmetleri ............................................. 70 I. mme Hizmetleri ........................................................................................... 72 II. Kl Ve Valilikler Hizmetleri: .................................................................. 72 2. Sarat Hizmetleri ............................................................................................ 72 A. Veziriazamn Kaps Veya Vekalet ......................................................... 74 I. Dhiliye Nzn ................................................................................................ 75 II. Hariciye Nzn ............................................................................................... 75 III. Mstearlk ................................................................................................... 76 IV. cra Gc Nazrl ...................................................................................... 77 B. Defterdar Kapusu ......................................................................................... 78 II. Kl Ve Valilik Makamlar ......................................................................... 85 A. Avrupa'daki Valilikler. ................................................................................ 85 I. Rumeli Valiliinde Onalt Sancak Bulunmaktadr Ve yledir: ... 85 II. Silistre Valiliinde Sekiz Sancak Bulunmaktadr Ve yledir: .... 85 III. Eski Mora Valiliinin Drt Sancak' Vard Ve yleydi: .............. 86 IV. Cezfiir , Yani Adalardenizi Adalar Valilii, Sekiz Sancak' Bulunuyordu; Artk Yedi Sancakla Kaptan Paa Valiliini Oluturuyor: ........................................................................................................ 86 V. Drt Sancakl Bosna Valilii, Sancaklar yle: ................................ 86 B. Asya Valilikleri............................................................................................... 87 Vl Kk Asya'da. Anadolu Valiliinde Ondrt Sancak Var, yle Ki: .................................................................................................................................. 87 VII. Karaman Valilii Yedi Sancakldr, yle Ki: ................................... 87 VIII. Sivas Valilii, Yedi Sancakldr, yle Ki: ........................................ 87 IX. Trabzon Valilii, Sancakldr, yle Ki: ......................................... 88 X. Kars Valilii, Alt Sancakldr, yle Ki: ................................................ 88 XI. ldr Valilii, Yirmi Sancakldr: ........................................................... 88 XII. Erzurum Valilii, Ondrt Sancakldr: ............................................... 89 XIII. Van Valilii, Ondrt Sancakldr: ........................................................ 89 XIV. Rakka Valilii, On Sancakldr: ............................................................ 90 XV. Dlyarbekr (Diyarbakr) Valilii, Yirmibe Sancakldr: ............... 90 XVI. ehrzor Valilii Otuzikl Sancakldr: ............................................... 91 XVII. Musul Valilii, Sekiz Sancakldr: ...................................................... 92 XVIII. Badad Valilii, Onseklz Sancakldr: ............................................ 92 XIX. Mara Valilii, Be Sancakldr ............................................................ 93

XX. Basra Valilii, Otuz Sancakldr: ........................................................... 93 XXI. Adana Valilii, Be Sancakldr:........................................................... 94 XXII. Haleb Valilii, Alt Sancakldr: .......................................................... 94 XXIII. Trablus Valilii, Be Sancakldr: ..................................................... 95 XXIV. am Valilii, Sekiz Sancakldr:......................................................... 95 XXV. Cidde Valilii ............................................................................................. 95 XXVI. Msr Valilii............................................................................................. 95 XXVII. Girit Valilii, Sancakldr: ............................................................ 95 XXVIII. Sayda Valilii ........................................................................................ 96 III. Adl Makam Ve Grevler .......................................................................... 96 Odallar olanlar ........................................................................................... 98 Saray ileri Ve Harem leri .....................................................................102 LSTE..............................................................................................................................104 Prens Ve Prenses Seviyesindekilerin Ve Osmanl Devleti Divan Hmynunu Oluturan Yksek Seviyedeki Makam Sahiplerinin Unvanlarna Dair .............................................................................................104 LSTE..............................................................................................................................109 Asya'da, Afrika'da Ve Avrupa'da Hkm Srm Olan Ve Bunlardan ou Avrupa'da Bilinmeyen kiyzkrkdrt Hanedan Hakknda .109 ZET BLG ..................................................................................................................129 Sultan Orhan .....................................................................................................130 Fetret Devri .......................................................................................................131 Sultan Murad II.................................................................................................132 Sultan Mehmed II. ...........................................................................................134 Sultan Byezid II. .............................................................................................137 Sultan Osman (Gen) II. ................................................................................151 Sultan Mahmud I..............................................................................................158 Sultan Osman III. .............................................................................................160 Sultan Mustafa III. ...........................................................................................160 LSTE..............................................................................................................................162 I. ngiltere ...........................................................................................................162 II. Avusturya. .....................................................................................................163 III. Badad. .........................................................................................................166 IV. Bidlis. .............................................................................................................166 V. Bizans. .............................................................................................................166 VI. Danimarka ..................................................................................................167 VII. Msr..............................................................................................................167

VIII. spanya. ......................................................................................................168 IX. Floransa. .......................................................................................................168 X. Fransa. ............................................................................................................168 XI. Cenova Cumhuriyeti. ...............................................................................170 XII. Grcistan. ....................................................................................................170 XIII. Hamid. ........................................................................................................171 XIV.Hollanda. .....................................................................................................171 XV. Macaristan. .................................................................................................171 XVI. lhanllar, Azerbaycan'da. ...................................................................172 XVII. Hindistan..................................................................................................172 XVIII. Saint Jean valyeleri. .......................................................................172 XIX. Kalmuklar. .................................................................................................173 XX. Karaman Beylii .......................................................................................173 XXI. Kastamonu Beylii: ................................................................................173 XXII. Germiyan Beylii. ..................................................................................173 XXIII. Kazaklar. .................................................................................................173 XXIV. Fas. ............................................................................................................174 XXV. Maribler. ..............................................................................................174 XXVI. Mentee Beylii. ..................................................................................174 XXVII. Milan. .....................................................................................................174 XXIX. Napoli. ......................................................................................................174 XXX. Ortokidler................................................................................................175 XXXI. Onzbeyler. ...........................................................................................175 XXXII. Papalar. .................................................................................................175 XXXIII. ran. .......................................................................................................175 XXXIV. Polonya .................................................................................................178 XXXV. Portekiz. .................................................................................................179 XXXVI. Prusya. ..................................................................................................179 XXXVII. Raguza. ...............................................................................................179 XXXVIII. siler...................................................................................................180 XXXIX. Rusya. ....................................................................................................180 XL. irvanahlar. ..............................................................................................182 XLI. Srbistan. ....................................................................................................182 XLII. sve. ..........................................................................................................182 XLIII. zmir ve Aydn. .....................................................................................183 XLIV. Dulkadr...................................................................................................183 XLV, Timur. ........................................................................................................183

XLVI. Timur (Oullan ve torunlar). .........................................................183 XLVII. TransIvanya. .......................................................................................183 XLVIII. Trkmenler, yni Kara-Koyunlu ve Ak-Koyunlu Hanedan. ................................................................................................................................184 A-Kara-Koyunlu Hanedan: .........................................................................184 B. Ak-Koyunlu Hanedan. .............................................................................185 XLIX. Ouzbeyler. ............................................................................................185 L. Eflk. ................................................................................................................186 LI. Venedik. ........................................................................................................186 OSMANLI ELLKLER ..........................................................................................188 I. ngiltere. ..........................................................................................................188 II. Avusturya. .....................................................................................................188 III. Badad. .........................................................................................................189 IV. Bitlis. ..............................................................................................................189 V.Bizans. ..............................................................................................................190 VI. Msr. ..............................................................................................................190 VII. Erzincan. .....................................................................................................191 VIII. ispanya. ......................................................................................................191 IX. Floransa. ......................................................................................................191 X. Fransa. ...........................................................................................................191 XIV. Hollanda. ....................................................................................................192 XV. Macaristan. .................................................................................................192 XVI. lhanllar. ...................................................................................................192 XVII. Hindistan..................................................................................................192 XVIII. Jean (Saint-Jean valyeleri). .........................................................192 XIX. Karaman Beylii......................................................................................193 XX. Kastamonu..................................................................................................193 XXI. Germiyan. .................................................................................................193 XXII. Fas...............................................................................................................193 XXIII. Napoli......................................................................................................194 XXIV. Ortokldler. ..............................................................................................194 XXV. Ouzbeyler..............................................................................................194 XXVI. Papalar. ....................................................................................................194 XXVII. ran. .........................................................................................................194 XXVIII. Polonya. ................................................................................................195 XXIX. Prusya. .....................................................................................................195 XXX. Raguza. .....................................................................................................196

XXXI. siler. .......................................................................................................196 XXXII. Rusya. .....................................................................................................196 XXXIII. rvanahlar. ......................................................................................196 XXXIV. Srbistan. .............................................................................................197 XXXV. sve. ........................................................................................................197 XXXVI. Tatarlar. ...............................................................................................197 XXXVII. Timur. ..................................................................................................197 XXXVII. Timur (oullan ve torunlar). .....................................................197 XXXIX. Transilvanya. ......................................................................................198 XL. Trkmenler ................................................................................................198 A. Kara-Koyunlu Hanedan ..........................................................................198 B. Ak-Koyunlu Hanedan. .............................................................................198 XLI. Eflak. ............................................................................................................199 XLII. Venedik. ....................................................................................................199 GR ...........................................................................................................................200 ZET BLGLER..........................................................................................................208 Birinci Snf ........................................................................................................208 kinci Snf ..........................................................................................................209 nc Snf .......................................................................................................209 Drdnc Snf. .................................................................................................210 II. Askeri Veya Ordu Grevleri ...................................................................212 III. Saray Grevleri. .........................................................................................215 IV. Valilikler Ve Onlara Bal Voyvodalklar. ........................................216 V. Adalet Makam Ve Grevleri. ...................................................................218 VI. Paralar Ve ller. ....................................................................................221 VII. Bayramlar Ve Uyulan Trenler ..........................................................222 AIKLAMA ...................................................................................................................225 Mahalle Taksimtiyle Birlikte stanbul Ve Surd Semtlerinin Planna Dair .......................................................................................................225 stanbul Plnndan Tablo stanbul'un Mahalleleri ............................229 skdar Mahalleleri .......................................................................................239 Eyb Mahalleleri ..............................................................................................241 Hasky Mahalleleri .........................................................................................241 Kasmpaa Mahalleleri. .................................................................................242 Galata Mahalleleri ...........................................................................................242 Beyolu Mahalleleri ........................................................................................243 Tophane Mahalleleri ......................................................................................243

Fndkl Mahalleleri ........................................................................................243 LGATE ......................................................................................................................244 A. ............................................................................................................................244 B. ............................................................................................................................245 C .............................................................................................................................247 D. ............................................................................................................................247 E. ............................................................................................................................248 F..............................................................................................................................248 G. ............................................................................................................................249 H. ............................................................................................................................249 K. ............................................................................................................................250 L..............................................................................................................................252 H. ............................................................................................................................252 N. ............................................................................................................................253 O. ............................................................................................................................253 P. ............................................................................................................................254 R. ............................................................................................................................254 S. .............................................................................................................................254 T. ............................................................................................................................255 V. ............................................................................................................................256 Y. ............................................................................................................................256 Z..............................................................................................................................257 TAKVM.........................................................................................................................257 1 Ocak ..................................................................................................................257 2 Ocak ..................................................................................................................257 3 Ocak ..................................................................................................................258 4 Ocak ..................................................................................................................258 5 Ocak ..................................................................................................................258 6 Ocak ..................................................................................................................258 7 Ocak ..................................................................................................................259 8 Ocak ..................................................................................................................259 9 Ocak ..................................................................................................................259 10 Ocak ................................................................................................................259 11 Ocak ................................................................................................................260 12 Ocak ................................................................................................................260 13 Ocak ................................................................................................................260 14 Ocak ................................................................................................................260

8 ubat .................................................................................................................264 9 ubat .................................................................................................................264 10 ubat ..............................................................................................................265 11 ubat ..............................................................................................................265 12 ubat ..............................................................................................................265 13 ubat ..............................................................................................................265 14 ubat ..............................................................................................................265 15 ubat ..............................................................................................................266 16 ubat ..............................................................................................................266 17 ubat ..............................................................................................................266 18 ubat ..............................................................................................................266 19 ubat ..............................................................................................................267 20 ubat ..............................................................................................................267 21 ubat ..............................................................................................................267 22 ubat ..............................................................................................................267 2 Mart...................................................................................................................271 3 Mart...................................................................................................................271 4 Mart...................................................................................................................271 5 Mart...................................................................................................................272 6 Mart...................................................................................................................272 7 Mart...................................................................................................................272 8 Mart...................................................................................................................272 9 Mart...................................................................................................................273 10 Mart ................................................................................................................273 11 Mart ................................................................................................................273 12 Mart ................................................................................................................273 13 Mart ................................................................................................................274 14 Mart ................................................................................................................274 15 Mart ................................................................................................................274 16 Mart ................................................................................................................274 17 Mart ................................................................................................................274 26 Mart ................................................................................................................276 27 Mart ................................................................................................................276 28 Mart ................................................................................................................276 29 Mart ................................................................................................................276 30 Mart ................................................................................................................277 31 Mart ................................................................................................................277

1 Nisan .................................................................................................................277 2 Nisan .................................................................................................................277 22 Mays ..............................................................................................................285 23 Mays ..............................................................................................................286 24 Mays ..............................................................................................................286 25 Mays ..............................................................................................................286 26 Mays ..............................................................................................................287 27 Mays ..............................................................................................................287 28 Mays ..............................................................................................................287 3 Haziran ............................................................................................................288 4 Haziran ............................................................................................................289 5 Haziran ............................................................................................................289 6 Haziran ............................................................................................................289 7 Haziran ............................................................................................................289 8 Haziran ............................................................................................................290 9 Haziran ............................................................................................................290 10 Haziran ..........................................................................................................290 11 Haziran ..........................................................................................................290 12 Haziran ..........................................................................................................291 13 Haziran ..........................................................................................................291 14 haziran ..........................................................................................................291 5 Temmuz...........................................................................................................296 6 Temmuz...........................................................................................................296 7 Temmuz...........................................................................................................296 8 Temmuz...........................................................................................................297 9 Temmuz...........................................................................................................297 10 Temmuz ........................................................................................................297 11 Temmuz ........................................................................................................298 12 Temmuz ........................................................................................................298 STANBUL CAMLERNN TASVR TARH VE TABLOSU ........................330 Elif Harfi .............................................................................................................334 Be Harfi................................................................................................................339 Dal (D) harfi. ......................................................................................................348 Re (R) harfi. .......................................................................................................351 Se (S yumuak) Harfi. ....................................................................................351 Sn (S keskin) Harfi: ........................................................................................352 in Harfi ..............................................................................................................354

Saad (S) Harfi. ...................................................................................................355 Tha (Th) Harfi. ..................................................................................................356 Kaf (K) Harfi. .....................................................................................................360 Kef (Ki) Harfi. ....................................................................................................365 Mim (M) Harfi ...................................................................................................368 Nuh (N) Harfi. ...................................................................................................373 Var (V) Harfi. .....................................................................................................375 He (H yumuak) Harfi. ...................................................................................376 Ye (Y) Harfi. .......................................................................................................376 II. stanbul Surlar Dnda n Edilmi Camiler. ...............................379 III. Eyub Camileri. ............................................................................................382 VI Surd Kasmpaa Mahallesi Camileri...............................................390 VII. Galat Camileri. ..........................................................................................395 VIII. Bu kaplarn dndaki Camiler. ........................................................397 XI. Tophane Camileri. .....................................................................................399 X. Beikta Camileri. .......................................................................................405 XI. Ortaky Camileri. ......................................................................................408 XII. Kurueme Camileri. ..............................................................................409 XIV. Rumeli Hisar Camileri .........................................................................409 XV. Mlrgune Olu Camileri. ..........................................................................410 XVI. stenla (stnye) Camileri. ...................................................................411 XVII. Yeniky Camileri. ..................................................................................411 XVIII. Kefeliky Camii. ...................................................................................412 XIX. Bykdere Camileri...............................................................................412 XX. Saryer (Sariyar) Camileri. ...................................................................413 XXI. Rumelikavak Hisar Camileri. ............................................................413 XXII. skdar Camileri: .................................................................................413 XXIII. Haydarpaa-Kskl Arasnda yer alan Camiler. .......................423 XXIV. Sar Kadkariyesi Cnl. ....................................................................424 XXV. stavroz Camii.........................................................................................424 XXVI. Beylerbeyi Camii. .................................................................................425 XXVII. engelky Camii. ................................................................................425 XXVIII. Kuleli Camii. ........................................................................................426 XXIX. Vaniky Cfimii. ......................................................................................426 XXX. Kandili Camii. ..........................................................................................427 XXXI. Byk Gksu Camii. ............................................................................427 XXXII. Anadoluhsan Camileri. ...................................................................427

XXXIII. Kanlca Kariyes Camileri. .............................................................428 XXXIV. ubuklu Bahesi Camii. ..................................................................428 XXXV. Paabahesi Cm. ............................................................................429 XXXVI. nci'ky Camii. .................................................................................429 XXXVH. Beykoz Camileri. ..............................................................................429 XXXVIII. Baliky Camii. .................................................................................429 XXXIX. Hnkr skelesi Cmii. ....................................................................430 XL. Dereseki (Dereskl) Camii. .....................................................................430 XLI. Akbaba Karyesi Camii. ........................................................................430 XLII. Tua Da Camii. ....................................................................................431 XLIII. Toris Kavas Mescidi. .........................................................................431 XLIV. Anadolu Kavakhisn Camileri.........................................................431 Medreseler Listesi Veya stanbul Yksekokullar ..............................433 Sultan II. Mehmed Saltanat Dneminde. ...............................................433 II. Bayezid Saltanat Dneminde. ..............................................................434 I. Selim Saltanat Dneminde. .....................................................................435 II. Selim Saltanat Dneminde. ...................................................................437 III. Murad Salrnat dneminde. ...............................................................437 III. Mehmed Saltanat Dneminde. ...........................................................439 I. Ahmed Saltanat Dnemi. .........................................................................439 IV. Osman Saltanat Dneminde. ...............................................................439 IV. Murad Saltanat Dneminde. ................................................................439 IV. Mehmed Saltanat Dneminde. ...........................................................441 OSMANLI MPARATORLUU TARHNDE KAVRAMLAR NDEKS ......451 Mtercim'in lveleri .....................................................................................741 Mtercimin lveleri ......................................................................................760 MTERCMN LAVELER ......................................................................................800 Hicr ve Mild Senelerin Tatbiki...............................................................800 Kosova Muhrebesinin Vuku Trihi ......................................................802 Nibolu Muharebesinin Vukuu Trihi .....................................................803 Ankara Muharebesinin Vuku Trih ......................................................804 Varna Muharebesinin Vuku Trihi ........................................................805 stanbul'un Fethi Tarihi ................................................................................806

Byk Osmanl Tarihi Bitirirken

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bir iin hacmi ne kadar byk olursa olsun, eer baarmak iin azmedilmi ve inanlmsa muhakkak basardr ve bitirilir. te yllar nce Hammer Tarihl'nin basmna byle bir azim ve nanla balanld. Allah'a sonsuz krler olsun ki, bu gn eser tamamland; bitirildi. Hem deyeni ilavelerle... Muhteem an ve ereflerle dolu olan Tarihimizin bu ok mhim kaynak eseri dnyann pek ok dillerinde yaynlad halde Trkiye'de yaynlanmam olmas mazereti makbul olmayan bir eksiklikti. Ve hatta diyebiliriz ki, yaynclmzn ve kltr hayatmzn bir ayb idi. Hammer Tarihi'nln yayn ile ilgili baz teebbsler olmutur. Bu arada yalnz birinci cildi Esat Cabir tarafndan (1908) Trke'ye evrilmitir. En mhim ve vukufla yaplan tercmesi Franszca evirisinden yaplan ve 11. cilde kadar olan ksm yaynlanan Mehmet Ata tercmesidir. Daha sonra Milliyet Gazetesince yaynlanan ve Prof. Dr. Abdulkadir Kara-han hocamz tarafndan zetlenen bir htisar yaynlanmtr. Keza ayn zet yayn yeniden Milli Eitim Bakanlnca baslmtr. Bundan otuz yl kadar nce Zuhuri Danman tarafndan sadece ilk iki cildi yaynlanmtr. te Hammer Tarihi'ne ait yayn faaliyeti bundan ibarettir. Dorusu bu muazzam ise balarken yarm kalm bu rnekler bizi rktmemi deildir. Ancak zikrettiimiz gibi biz bu eserin yaynlanmas zaruretine inanyorduk. Ve tam bir azimle e koyulduk. Cenab- Hakka sonsuz krlerimizi bir kere daha tekrarlayalm ki, bugn bu saadete kavumu ve eseri bitirmi bulunuyoruz. Hammer Tarihi. Osmanl mparatorluu'nun kuruluundan 1774 Kk Kaynarca Andlamasna kadar olan dnemini kapsamaktadr. Tabiatiyle eserdeki kronolojik eksiklik J. Von Hammer'in (1774-1856) yllar arasnda yaam olmasndan kaynaklanmaktadr.

Sayfa

13

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Osmanl Tarihi'nin Hammer Tarihi'nde yer almayan bilgi eksikliini Merhum Ahmed Cevdet Paa'nn 'Tarihi Cevdet"! tamamlamaktadr. Bu muazzam eser de tarafmzdan yaynlanmtr. Ancak, hem metod itibariyle, hem de hacim bakmndan Hammer Tarihi'nin kronolojik eksikliini Tarihi Yorga'nn be ciltlik "Osmanl Devleti Tarihi'" nin beinci cildini basarak tamamlamay uygr/ bulduk. Ve bylece esere kronolojik btnlk saladk. Yorga'nn "Osmanl Devleti Tarihi'nln bu beinci cildi Rahmetli Prf. Dr. Bekir Stk Baykal tarafndan tercme edilmitir. Bu tercmeyi de rahmete vesile olmas dileiyle yaynladk. Bu arada J. Von Hammer ve Merhum Mehmed Ata hakknda bir ka cmleyle de olsa temas etmek ve bilgi vermek bir yaynclk grevidir. J. Von Hammer (1774-1856) Graz'da doup. Viyana'da lmtr. Bu m-tebahhir arkiyat uzman, Osmanl Tarih ve Edebiyat bilgini olan Hammer gen yata elilik tercman olarak stanbul'a gelmitir. Daha sonra Msr'da ve ngiltere'de bulunmu, 1802 ylnda Elilik Sekreteri olarak tekrar stanbul'a dnmtr. Hayatnn sonlarna doru Viyana Bilimler Akademisi'ne bakan olmutur. J. Von Hammer'fn kaleme ald eser says yetmialty bulmaktadr. Bunlardan en mhimi "Osmanl Devleti Tarihi" dlr. Bu muazzam eser Hammer'in byk devlet imknlaryla otuz yl toplad ilk el kaynaklara dayanan uzun ve yorucu mesainin rndr. Tablatiyle Hammer yer yer yanlglara dmtr. Hrls Uy anlk tesirinden, hal ruhundan syrlamamtr. Ama, hereye ramen Osmanl Tarihi'nin vazgeilemiyecek bir byk kaynak eseridir. Byk vukufu ile gerek Mehmed Ata. gerek Vecdi Brn ve Refik zdek dipnotlar halinde yerinde mdahalelerle okuyucularmz yanlgdan kurtarmaya almlardr. Keza tm yayn ekibimiz ayn hassasiyeti gstermitir. Yine de muhterem okuyucularmzdan hassasiyet gstermelerini beklerken bizim yaynlamaktaki gayemizi ve niyetimizi anlayacaklarn da umuyoruz.

Sayfa

14

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Yaynmzdaki tercmeye esas tekil eden ana tercmeyi yapan Mehmed Ata Merhum (1856-1919) geni kltr, Araba ve Franszca'dakl vukufu ile tannan bir zattr, tmparatorluk'da eitli memuriyetlerde bulunmu; Mekteb-i Sultani'de Trk Edebiyat okutmu, Maliye Mektupuluu, stanbul Maliye Ka-mjsyonu zellii gibi grevlerde bulunmutur. Vefatna yakn bir tarihte, Tevflk Paa Kabine sinde Maliye Bakanl da yapmtr. stanbul'da hayata gzlerini kapayan Mehmed Ata, II. Sultan Mahmud Trbesi yaknnda yatmaktadr. Bu meyanda yayn faaliyetimize bandan sonuna kadar byk emekleri geen Sayn Erol Kl, Fuad Onuk, smet Elba, Osman Demirtepe"yi teekkr ve minnetle anmak bizim iin zevkli bir kadirinaslk borcudur. Yedibin sayfaya yaklaan bu byk eserin son sznn son satrlarn bitirirken samimi isteimiz sayn okuyucularmzn iyi niyeti, hassasiyeti ve hayr dileinden ibarettir. 28. Mart 1092 Gmsuyu - stanbul 1 Mmin EVK

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/5-6

Sayfa

15

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

SON-SZ Okuyucularmdan bir ksm, bu tarihin Kaynarcada sona ermi ol masndan hayret duyabilirler; fakat. Edirne bar anlamasna kadar deilse de en az Sistova veya Ya anla.nasna kadar. Yunan isyanna ve yenierilerin ortadan kaldrlmasna kadar devam etUrilemedii takdirde, hi deilse, Osmanl mparatorluu'na yeni messeselerin dahil edilmesine kadar niin devam ettirilmedii sorulduunda, bu tarihin yazlmasn otuz yl engelleyen ve bugn onu otuz yl teye yani kendisinin de yer ald Msr seferine kadar devam ettirmesine mani olan sebebin ayn olduu cevabm vereceiz. Ayn sebeb onu kalemi eline almakta ok geciktirdii gibi, vaktinden nce de elinden braktrmtr. Bu sebeb, mellife gerekli vesikalar btnnn tam olmak bakmndan eksikliidir. Burada bahis konusu olan zellikle milli kaynaklar, mehazlardr. Yazar, evvelce, o zamana kadar Avrupa'da yaygn bulunan Osmanl tarihi zerin .'eki kstl biyografik bilgiler evresini geniletmee ve kendisinden nce bu konuda sahip bulunan ikiyz kaynaa yirmi asl kaynak eklediyse de; zaman harcayarak ve masrafa girerek bizde hla benzerleri bulunmayan vesikalar salamakta baar gSsterdiyse de her posta geliinde yenilenen teebbsleri. Osmanl mverrihleririn tuttuklar salnamelerde (yJ!!;) .r.evcut bulunduuna srarla inand & ve tarihini I. Abdulhamid'in saltanat c&neuiyls ikinci Mrhmud'i".: saltanat dnemi arasndaki fasla bakmndan devam ettirecek vesikalar ele geirmek yolunda ayn baard sonucu getirmedi. Ele ge.rmet baard bu vesikalardan bazlar, ancak, onu, kendisinde eksik bulunan zerinde daha hassas davranmaa ve gemii, sonradan gelien olaylarla kyasladnda, daha canl bir k altnda gstermee yarad. Daha nce birok aslna tam uygun veya asim kendisi kaynaktan beslenmi yetmliki kitab gznnde tutunca, bu tarihin devam ettirilmesi, bu bakmdan son derece kusurlu ve bunun iinde faydasz grnd. Byle olunca, mhiyetleri bakmndan ve meydana getirilileri gerei zorunlu bir ekilde pek az tamam ve bllahassa pek az tarafsz kitap zerine kitap yazmaktansa, bu teebbsten vazgemek daha yerindeydi. Kaynarca barnn hemen peinden harekete geirilen siyas entrikalar, Trkiye'nin Avusturya'ya kar giritii savan olaylar, ortaya almas imknsz glkler kardlar; politik eserlerden istenen ve her gn kullanldm

Sayfa

16

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

grdmz cinsinden hafife alan ifadeler, meselelerin ksmen esasna inmi okuyucularn farkna varabilecekleri ekingen imlar, mphem bilgiler; btn bunlar, yazara, bir tarihinin kalemine lyk grlmedi. zel durumu ve mnasebetlerine bal engellerden yaplacak soyutlama da ona dneminin noksansz bir tarihini yazmak imknn vermeyeceinden baka, tam bir bamszlkla grlerini ifde etmekten de uzak tutacakt; zten, byle olunca, ada olaylarn tarafsz ve eksiksiz bir tarihini yazmak imknsz bir e serdir, hkm az doru saylamaz. Tpk yeralt kaynaklan gibi, tarihin kaynaklan da uzun zaman gn na kmadan akarlar. Onlarn zerinde dolasan sihirbaz denekleri yerlerini her zaman isabetle aretle meyi baaramazlar; sava dumanlan ve siyas serb gz yanlgya uratr ve eyay, clup bitenleri farketmesini engeller. Xenophon ve Cesar'n, Thucydide ve Tacite'n zamanlarnn tarihini, kendi hayatlarnn balca blmlerini oluturduu tarihi gelecee intikal ettirdikleri gerektir; bununla beraber, ran mverrihlerinin hikyesini, Breton destanclarnn trelerini Golva rahiplerininkileri gereklikleri bakmndan uygun bir ekilde tahkik etmek imknndan yoksun bulunuyoruz. Benzer glkler duygusu byk ngiliz tarihisini ve Jean de Ml-ler'i, tarihlerinin metin olarak gemideki vak'alann kendilerinin semesine karar verdirdi; Karamsin, ayn dnce iinde, kendi tarihini ancak hlen Rusya'da tahtda bulunan h&nedna kadar getirdi. By'ik olaylarn aktr veya ahidi olanlar bunlan hatratlarnda yazabilirler; fakat bu dank vesikalar tarafsz bir tarih iin tertip hline getirmek iine gelince, bu sonradan gelecek kiilerin iidir. Bu gr as altnda, kendisine zarur malzemeyi temin etmek bakmndan elverili olmayan engelleri bir tarafa brakarak, yazar tarihini ancak, kendisinin doduu ayn ylda imzalanan Kaynarca anlamasnn yapld, Osmanl mparatorluu iin kesin bir dnm noktas olan dnemde daha iyi bitirebilirdi. Kaynarca anlamasnn imzaland dnemde Osmanl tarihi vesikalarna nfuz edilmesi bir yana, bu, ayn zamanda o gne kadar yaynlanan vesikalar serisinin durduu dnemdir ve yine o zamana kadar ok zengin olan Avrupa arivleri kaynaklan da kurumu durumdadr; daha dorusu bunlarn eski bolluklar kalmamtr; Venedik ve Avusturya elilikleri raporlarnn aratrma yapmak isteyen kiilere evvelkilere kyasla daha az kolaylkla almasndan ayr olarak bu deiikliin iki esasl sebebi vardr. Birinci sebep, Venedik elilikleri raporlarnn, Venedik devletinin htiamnn snmesi ve elilerinin evvelce kararl, cesur, gerek bar ve gerek savata

Sayfa

17

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

arl bulunan Osmanl mparatorlu-u'nun hudut komusu bir komu hesabna artk casusluk faaliyetlerini srdrmemeleri nisbetinde bombo hle gelmesidir. Bu eliler, aristokrasinin bataklnda telef olmakta bulunan Venedik devletinin bu batn huzur iinde seyreden stanbul'daki temsilcileri durumuna gelmilerdir. kinci sebep, Rusya le Avusturya arasndaki sk birliin, Kaynarca banndan veya daha ziyde Fokschan (Fokan) kongresinden balayan tam bir zayflama hli inde bulunmasdr. Bu birliin peinden ve Byk Petro ile imzalanan kutsal ittifaktan beri ve zellikle 1726'da imzalanan ve yirmi yl sonra iki hkmet tarafndan yenilenen saldn ve savunma anlamasndan beri,, birbirine kansan menfaatleri onlar ortaklaa teebbsler zorunda brakyor ve aralarnda dnemin nemli meseleleri zerinde byk lde ve ak gr al veriini ieren muhabertta bulunuyorlard. Bu siyas beraberlik, ancak II. Petro'nun saltanat dneminde ksa bir sre kesintiye uramt; sonra Ruslarla Trkler arasndaki 1768 savan. yaklamas zerine yeniden eski durumuna dntrlmt. Ve nihayet bu beraberlik Polonya'nn paylalmasyle mhrlenmiti. Fakat, Kaynarca anlamasyla Edirne anlamas arasnda geen ve Osmanl tarihinin sonradan gelecek olaylarnn doldurduu yarm asr boyunca, mterek menfaatlerin iyice pekitirdii iki devlet arasnldaki sk dostluk, ancak Fransa ve Osmanl imparatorluuna kar srdrdkleri sava sresince varln korudu. Gemi asr boyunca Trk mparatorlusunun Bb- l'nin sahne olduu diplomatik mzkereleri ve nemli olaylarn tam bir bilgisi iinde yazmak iin, bu tarihin devam ettiricisinin, ayn kolaylkla Avusturya ve Rus arivlerine bavurmas gerekirdi; zira, ada Osmanl mparatorluu tarihinde tamamiyle karanlk kalm byk saydaki olaylar yalnz bu iki devletin ariv direlerinde bulunan vesikalar aydnla ka-vuturabilir. Karlofa anlamasndan nce yer alan kutsal ittifaka kadar, slmiyete kar hristiyanln balca iki savunuculuunu Avusturya ile Venedik cumhuriyeti stlenmilerdir; Rusya ve Polonya Osmanl mparator'+ uuyla snrda olduklar halde, bu konuda ikinci derecede tesir sahibi olmulardr. Onsekizinci asrn ak iinde, Rusya'nn bymesi orannda Polonya kld ve Osmanl mparatorluu imdiki k dnemine yaklat. Bu k dnemi Polonya'nn ilk paylalmasna rastlar. Bu paylama, hi phesiz Osman Gazi tarafndan kurulan impa ratorluu bekleyen paralanmann habercisidir. Kaynarca ban anlamasndan balayarak Edirne ban anlamasna

Sayfa

18

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kadar, Rusya, Bb- l nezdindeki mzkerelerin kesin karar sahibi, bansn veya savan hakemi, Osmanl mparatorluu'nun en nemli ilerinin karar vericisi olmutur. Fransa ve ngiltere, Msr sava ve ngiliz donanmasnn anakkale Boaz'ndan geii istisna edilirse, Bb- B 'nin politikasna ancak geici olarak ve daha nce Hollanda'nn daha sonrada Prusya'nn yapt gibi arabuluculuk yoluyla mdhalede bulunmulardr. Avusturya ise, bu dnem iinde, faaliyetlerini bansn devam ettiricisi ve dosta danman olarak snrlandrmtr. Bu rol bir n olsun terketmemitir. Yalnz Rusya, Kaynarca ban anlamasndan Edirne anlamasna kadar, Osmanl mparatorluuma diktatrce admn yerletirmitir. ki anlama arasnda geen Trk mparatorluu tarihini tam olarak yazmak iin, yazann bu tarih eserinde Karlofa anlamasndan Belgrad anlamasna ve Belgrad anlamasndan Kaynar-ca'ya kadar geen zaman noksansz vermek bakmndan yapt gibi, gerekli malzemeyi verebilmek imknna sahip bulunan Osmanl salnmeleriyle Rus arivlerine duyduu ihtiya buradan gelmektedir. Yazann, tarihini Kaynarca anlamasndan sonra devam ettirmesini engelleyen sebepleri aklamasndan sonra, sona erdirdii tarih eserin ruhu ve muhtevas zerine geriye dnk bir gzatmas yerinde olacaktr. Tarih yazma tarzlan bu dnyann en cidd olaylannn karlkl derin mnasebetlerinin aratrlmasn mmkn klan gr alan kadar eitli ve oktur. Bir tek eserde btn tarih yazma usullerini birletirmee alma, btn stekleri tatmin etme gibi lgnca bir teebbs olurdu. Aynca, kitapta geen yerlerin tamamiyle sktla gelitirilme-meleri iin bavurulacak kaynaklar da hacimli grnlerine ramen fazla yeterli deildir. Bu artllar altnda yaplacak artrmalarla Veziriazamlar tarafndan takibedilen politikalar, savata veya barta olsun belirlenecek, bu belirlemeye imparatorluun teki ileri gelenleri de alnacak, ve iinde bulunulan dnemin eitli sayfalan iaretlenecek, takvim olarak tarihlerine yer verilecektir. Bu eserin nsz'nde yazann taahht etmi olduu gibi, bu eseri boyunca takvim tarihlerinin ve ad geen yerlerin belirtilmesine tamamiyle zel bir dikkat ve gayret gsterilmitir; her mahal mmkn olan gayretle tekrar tekrar aratrlm, her takvim tarihi kendisi tarafndan ihtimamla hesaplanm, shhati aratnlm ve bylece eserin metnine dhil edilmitir. Dilbilgisi ve rklar bilgisi blm, topografya ve -ronoloji blmlerine gsterilen ihtimamla incelenmi, aratrlmtr. Bu kitabn Osmanllarn mahrem yaaylarna, endstriye, det ve

Sayfa

19

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

geleneklere, Bb- l'nin sultasna boyun een hristiyan halklann akbetlerine dir arzulan orannda ayrntl bilgi vermediini ileri s recek olan doymaz tenkitilere gelince, yazar onlara ancak unlar syle mekle yetinecektir: Biraz olsun alkaya deer olaylar ihml edilmemi, bylece bayram ve enlikler, trenler, hediye listeleri eserde yer almtr; fakat kaynaklann sustuu yerde, tarihi tdiyorlar ki... gibilerden bo laf kalabalklarn kaldrmay grev saymtr. Fazla olarak yazar, Osmanllarn det ve gelenekleri, medeniyet tarihleri ve onlarn sultalanna boyun een hristlyan halklarn tarihine dir ihmal ettii orijinal kaynaklarda bulunan karakteristik bir hususu gstermeleri iin bu mklpesent tenkitilere cesaretle meydan okumaktadr. Ayrca, eserde, imdiye kadar u veya bu sebeblerle aklanmam baz bilgiler bulunduu da inkr edilemeyecektir. Bu iddiay desteklemek bakmndan, burada, I. Ferdinand'n, kardinal Martinusius'un ldrlmesinden sonra kendisi hakknda verilen yasan kaldrlmas huu sunda Roma hkmeti nezdindekl elisine verdii talimat, Macar suikasd listesi, Belgrad bar anlamas ncesindeki mzkerelerin hikye edilmesi ve bir gizli yardm anlamasnn imzas gibi olaylar yazarn bu tarihin erevesi iine ald sylenebilir. Ayrca, eserde, bu zamana gelinceye kadar ariv direlerinin karanl iinde kalm birok diplomatik srrn gn na karlm olduu grlecektir. Bu hususta aklamalar elde edilebilecek kaynaklar bugne kadar son derece snrl kalmlardr. Bunlarn arasnda Humiecki tarafndan yazlan ngiliz elisi Sir William Roe'nun Karlofa anlamas tarihindeki mzkereleri, Pasarofa anlamasndaki ve Vendramino Bi-anchi tarafndan yazlan tarihdeki mzkereleri; Laugier, Neipperg ve Moser tarafndan yazlan Belgrad anlamas e alkal ayn tarihdeki bilgilen baz elilerin ve Ranke'nin faydaland baz Venedik raporlarnda yer alan aklamalar; Bb- l'nin yaknndan takibedilmi ve devlet ariv direlerinin srr hlinde kalm btn diplomatik mzkereler bu tarihin araclyla yayn aydnlna kavumu ve ne kadar kk bir devlete ait olursa olsun, hibir elilik, bilgi alma konusunda yazar tarafndan ihml edilmemitir. Andreossy ve Karamsin'in Fransz ve Rus elilikleri zerine yaynlanm eserleri bu konuda tek ve hkmetlerinin arivleri yararlanlarak meydana getirilmi olduklar halde, bu eserde bahsi geen birok elilik heyetlerini ilerine almay ihml etmilerdir; ihml eclen hususlara ait ve bu eserde yer alm olan bilgiler Venedik ve Avusturya resm vesikalarna dayanmaktadr. Vatan ve ilim uurunda hayattan erken ayrlm olan iki

Sayfa

20

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dostum, kont de Swiedzinski ve kont Stanislas Rzewuski le yazmalarm sayesinde Osmanl imparatorluundaki Polonya eliliklerini tam olarak sunabildim; ngiliz ve Hollanda eliliklerine gelince, baslm vesikalarn ve elilik raporlarnn verdikleri btn bilgileri aldm. Venedik vesikalar, stanbul'da grev yapan eliler dizisini elde etmem imknn salad. Yazar, Viyana devlet arivinde Avusturya elilerinin listesini dzenlemekte karlat veri yetersizliini Jenisch tarafndan yaynlanan ve daha sonra Meninsky tarafndan dorulanan bu elilikler katalogu ile, bu kaynaklardaki bilgileri kyaslamalarla salamlatrarak giderdi. Bizim verdiimiz bar anlamalar ve ek-anlamalar listesi de Martens ve Schoel tarafndan verilen bilgilerle kyaslanmak ve arlvlerdeki vesikalarla karlatrlmak suretiyle dzenlendi, bylece bahis konusu listede 280 anlama yer ald. Bu neticeye ulamak iin yazar, Trk devlet arivlerinin ilk defa kont Stadion tarafndan ald 1808'den balayarak yirmi yl boyunca Venedik ve Avusturya arivlerindeki vesikalar ve yazl eserleri inceledi; Venedik ve Avusturya arivlerinde bulunan vesikalardan ayn beyz kadar kitabn da incelenmesiyle bu eser hazrland. Ayrca Khevenhller'inkiyle birlikte elli kadar Bizans tarihi gzden geirildii gibi, Osmanl mverrihlerinin salnameleri ve Mezeray, Knol-les, Sagredo, Leenklau, Lonicerus, Koenighofen, Ortelius, Bonftnius, Is-Luanfi, Dluggs, Cromer vb... gibi Osmanl tarihi yazm eski yazarlarn eserleri de dikkatle takibedildi. Bu eserin her sayfasnda yaplm olan ktibaslar (alntlar) saylan drt bine varan btn Avrupa kaynaklarndan, siyasetle ilgili eserlerden ve kendisinde bulunan ikiyz orijinal Osmanl eserinden ne ekilde yararlanm olduunu ortaya koymaktadr. Bu listede u maddeler yer almaktadr: 1. Devletin ve hkmetin btn memuriyetlerini, kaza (hkimler) ve asker btn rtbelerini, sarayn taksimatna, Veziriazam ve defterdar kapsna gre bunlann aklanmalarn ve nihayet Osmanl imparatorluunun kaz (adl bakmdan) tekiltn aklayan istatistik bir zet. Bu tablo: Osmanl mparatorluu'n un Tekilt ve daresi Hakknda adn tayan esere ek mhiyetinde de saylabilir; 2. eitli kanunnme ve inlara gre devlet diresi memurlarnn, prens ve prenses seviyesinde unvanlarn ieren bir liste; 3. Gkbilgini Ahmed'in dnya tarihinden alnm ikiyzkrk hanedann listesi; 4. Osmanl hkmetinin imparatorluun kuruluundan Kaynarca anlamasna kadar yapt bar anlamalannm, ittifaklarn, ek-anlama ve dier anlamalarn listesi; 5. Avrupa ve Asya devletlerinin Bb- l'ye gnderdii elilikler ve

Sayfa

21

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

22

bunlara karlk eliliklerin listesi; 6. eitli Trk airetleri hakknda zet bilgi; 7. Sultan kinci Mehmed tarafndan kurulan devlet messeseleri ve bu hkmdar tarafndan mparatorluk idaresinde gerekletirilen nemli deiiklikler zerine zet bilgi; 8. stanbul ve surd mahallelerinin plnnn izah; 9. Bu tarih eserinin iinde bulunan Trke kelimelerin szl; 10. Os manl mparatorluu tarihinin, kuruluundan 1774 ylma kadar en nemli tarihlerinin bir takvimi; 11. stanbul'da bulunan beyz caminin bir tablosu; bu Camiler Bahesi adl fevkalde eserden karlan bir zettir ve yalnz toporank bakmndan deil, in tarihlerini ve yaptranlarn isimlerini vermesi bakmndan nemli bir tarih vesikadr. Bu tablo, stanbul ve Boazii adn tayan topografik vesikaya bir ek de saylabilir. Bu topografinin yazan Camiler Bahesini 2 grm olsayd, yalnz bu eserin tam bir tercmesi bir bana nc cildi oluturulabilirdi; 12. Asllar ariv dairesinde veya suretleri nlara ilitirilmi bulunan ve bu kitabn yazan tarafndan incelenmi drtbin siyas, berat ve dier unvanlar tayan vesikann bir listesidir; 13. Nihayet, evvelki durumlarda tablolarda tasnif edilmi olanlar ayn tutularak, bu eser boyunca zerinde durulan olaylarn terkibi ve genel bir tablosu. Bu tarih eserinin devam ettiricisine gerekli olan ve bugne kadar bir araya getirebildii kaynaklar mparatorluk mverrihlerinin salnameleridir; bu salnameler yle sralanmaktadr; Vsf m basl olan ve Kaynarca ban anlamasiyle son bulan tarihi ki, bu eserde birbiri pei sra be mverrihin (Hkim, imzde, Muszde, Bahet Hasan Efendi ve Enver?) eserleri zetlenmi bulunmaktadr. Bunlardan sonuncusu, enver, nce mverrihlik greviyle orduda grev yapm, sonra Bb- l'ye gemitir; Enver, Sultan Birinci Abdulhamid'in saltanat dneminin olaylarn iki sekin eserde anlatmaktadr. Bu iki tarihten ilki bu saltanat dneminin olaylann Bb- l ile Rusya ve Avusturya arasndaki savan kma kadar vermektedir; ikincisi ise, bu savan III. Selim'in saltanatnn ilk yllannda imzalanan Sistow ban anlamasna kadar bir tarihesini oluturmaktadr. Enverhi sava meydannda mverrihlik grevini yerine getirdii srada Edib Efendi ayn grevle ve terifat emnlliyle Bb- l'de bulunuyordu. Bu birinci grevi gerei, III. Selim'in saltanatnn ilk yln kaleme ald. Enver'nin lmnden sonra Halil Nuri Bey mverrih olarak onun yerini ald: Bu yazarn tarihi 1209 (1794) ylnda balar ve 1213 (1799) sonuna kadar
2

Eserin ad Cam'l Cevami dir.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

devam eder.Halil Nuri Bey'in halefi, yukanda adlan verilen be mverrihin salnamelerinin zetleyici ve iki cild halinde stanbul'da yaynlaycs Vsf Efendi oldu. Vsf Efendi, yalnz Nuri Bey'in tarihini 1214 (1799) ylndan 1219 (1804) ylna kadar devam ettirmekle kalmad, tahta kndan 1209 (1794) ylna, Nuri Bey'in tarihinin balad dneme kadar III. Selim'in tarihini de yazd. Bu ilim adam, yazd tarih eserinde, Osmanl mparatorluunda oluturulan yeni messeselerle alkal ve o zamana kadar Avrupa'nn mehul olan bilgileri, dzenlemeleri de ortaya koydu. Vsf, mverrihlik grevinden Reisefendi (Dileri nzn) makamna atannca, yerine ir Pertev Efendi mverrih olarak getirildi. Sultan kinci Mahmud'un saltanat dneminde mverrihlik grevleri stanbul'da baslm olan iki byk szln, Burhan-Ka ve Kamus'un mtercimi ve tarihini kinci Mahmud'un tahta kndan itibaren balatan dilbilimde byk ilim sahibi sim Efendi'ye verildi. Ayn dnemde, kendisine mverrihlikte halef olacak, stanbul'da iki cild olarak baslan byk bir anatomi (terih) eserinin 3 mtercimi ve yaynlaycs nizde'nin yllklarnn yaynlanmas da bu dneme rastlar. nzde'nin 1234'de (1818) ani lm zerine mverrihlik diresinin, bana mer Efendizde Sleyman Efendi getirildi, fakat bu atama ksa srd. Onun yerini imdiki mverrih Sahhafzde, yni kitapnn olu, Es'ad Efendi ald. Kendisi, yenierilerin imha edilmelerini anlatan ve Zaferin Asas adiyle stanbul'da basilmi bir tarihin yazandr. Tarihi, kendisinden nceki mverrihler, sim ve nizde'lerinki gibi Sultan Mahmud'un tahta kmasndan, clusundan itibaren baylar; nasl ki IH. Selim'in saltanatnn balangc da mparatorluk mverrihi, Enver, Edib ve Vsf tarafndan anlatlmtr. Bu dokuz mverrih (Enver, Edib, Nuri, Vsf, Pertev, sim, nizde, merzde Sleyman ve Sahhafzde) tarafndan kaleme alnm salnamelerden baka, biri Arabca, teki Trke olarak Franszlarn Msr seferine ait iki tarih buIunmaktadr. Said Efendi'nin az hacimli, fakat nadir bir deere sahib tarihi vardr; birinci blm onsekizinci asr iinde Osmanl tarihinin bir icmalini veriyor ve Nuri'nin eserinin bir zeti olan ikinci blmde III. Selim'in getirdii yenilik hareketleri ile III. Selim ve IV. Mustafa'y tahttan indiren iki ihtill hakknda ifaat mhiyetinde ayrntlar bulunuyor. Demek ki, Osmanl mparatorluunun 4
MiretolEbdan. Burada, Sultanlarn emirleri zerine resmen tarih yazm olan Osmanl mverrihlerinin listesini veriyoruz: 1. Bitlisi Idris. kinci Byezld'den ald emirle lk sekiz Su tan'in tarihini yazd; 2. Kemal Paazade, I. Selim'in emriyle tarih yazd; 3. Byk Nianc, Kanun Sultan Sleyman'n emriyle Onun saltanat tarihini
3 4

Sayfa

23

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ada tarihini yazacak bir yazar iin bavurulacak aa yukan oniki kaynak mevcut bulunmaktadr; fakat btn gayretine ramen bunun ancak yarsn bir araya getirebilmitir. Bu malzemenin , olaylarn sayfalarn ve gazete yazlarndaki yalnz bir grnne taklp kalmak tehlikesinden kurtulmak isteyen ada bir tarihiye kanlmaz bir ekilde gerekliliini belirtmek iin, Said Efendi tarafndan yazlm olan ki Byk htillin Tarihinden baka delillere htiya yoktur. Bu eser, Juchemau, Andreossi ve dier biroklarnn diplomatik raporlarn kaleme almalarnda yardmc oldu. Said Efendi'nin eseri, Avrupa'nn yukarda saylan oniki tarihten nce tercmesini arzulamas gerekendin Zira, bu eser, lm malzeme zenginliiyle olduu kadar veciz oluuyla da sekinlik kazanmaktadr. Bu deerleriyle eser, daha az dikkat ekici olanlara tercih edilmesi bakmndan Tercme Komitelerinin dikkatlerine sunulmaya hak kazanmaktadr. Bu eserin yazar, muhabert yoluyla elde ettii deerli bilgilerden dolay bunlar ltfetmek zahmetine katlananlara minnet borlarn bildirmeyi bir grev saymaktadr. Zlr, yazarn hedefine ulamasnda bunlarn az yardm ve emei gememitir. Prusya, Bavyera ve Saksonya hkmetlerinin ileri ve Dileri Bakanlarnn cmerte araclklar sayesinde, bu eitli hkmetlerin elilikleri vastasiyle Berlin, Munich ve Dresden ktphanelerindeki kitap ve elyazmalarna, Viyana mparatorluk
yazd. 4. Sadeddin, Sultan nc Mehmed'in saltanat dnemine kuruluundan Sultan Sleyman'n saltanat dneminde kadar mparatorluk tarihini yazd; 5. Nehkeslzde, Sultan IV. Murad tarafndan mverrihlie atand 1044 (1634); 6. Abdi Paa, kendisine Sultan IV. Mehmet tarafndan ayn grev verildi; 7. Nlma, 1001 ylndan 1070 ylna kadar bu grevde kald (1592 -1659); 8. Rid, 1071'den 1134 ylna kadar (1660-1721); 9. elebizde, 1135den 1141'e kadar (1722-1728); 10. Sami; II. akin 12. Suphi; 13. Suphi {ki karde). 1156'da (1743) doan Suphi, kendisinden nce imparatorluk mverrihi olan kardei Mehmed Suphi'den bahseder. Bu iki karde tarafndan yazlan tarih 1145 (1730) ile 1156 (1750) sonuna kadar geen olaylar ele aln bir cild olan eser, stanbul'da ikinci Suphi tarafndan bastrlmtr; 14. ziz .1157 (1744)'den 1163 (1750) sonuna kadar; 15. Hkim; 16. emzde; 17. Musazde; 18. Behet! Efendi; 19. Enver. Vsf Efendi tarafndan ksatlm olarak istanbul'da yaynlanan be tarih kitab, 1166'dan 1188 (1752-1774) ylna kadar zlz'nin eserinin devamn olutururlar; 20. Enver (bir dier), birincisi nc Mustafa saltanat srasndaki Bb- li le Rusya arasndaki sava Kaynarca barma kadar; ikincisi Birinci Abdulhamld saltanat dnemindeki Rusya ve Avusturya'ya kar sava Kaynarca barna kadar; kincisi I. Abdulhamld saltanat dnemindeki Rusya ve Avusturya'ya kar sava balangcna kadar; ncs Rusya ve Avusturyaya kar Sistow barna kadar ele alan tarih eserinin yazandr; 21. Edlb, terifat emni, III. Selim'in saltanatnn son yln ele alan tarihin yazan; 22. Nuri Bey, 1209 {1794)'den 1213 (1799) sonuna kadar; 23. Vsf, 1214'den 1219'a (1799-1802) kadar mparatorluk tarihinin yazan ve aynca III. Selim'in saltanatnn lk alt yln Nuri Bey tarihinin balad yla kadar kaleme almtr; 24. Pertev Efendi, 1219dan 1222 (1802-1805) ylnda Edirne'de vefat ettii tarihe kadar; 25. Asm. 1235 (1819)'de ld. 26. nizde. 1241 (1825)'de Tire'de srgnde ld; 27. merzde Sleyman Efendi, mpartorluk mverrihlll makamnda sadece birka ay boyunca grev yapt; 28. Sahhafzhade, yni kitapnn olu, imdiki mparatorluk mverrihi, kayda deer bir tarih eserinin yazan olmamakla beraber. Devlet Gazetesl'nin (Moniteur Ottoman) banda bulunmaktadr.

Sayfa

24

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ktphanesindeki kadar kolaylkla birok defalar bavurmam, aratrmalar yapmam mmkn olabilmitir. Yararlandm tarihle allcal dier elyazmalan arasnda muhtevalar btnyle bana yararl olan bu trn iki en iyi kayna zerinde duracam. Bunlar Veziriazam Nasuh Paa'nn olunun tarihi ile nc Kprl ve kendisinden sonra gelen iki ztn Vezirizarnlklan dnemine ait (yazarn ad bildirilmiyor) tarihtir; bunlardan biri Dresden Kraliyet Ktphane-si'ne, teki Berlin Kraliyet Ktphanesi'ne aittir. Bana bildirildiine gre yalnz Mnich ktphanesinde, baka yerde bulmam imkn bulunmayan yzdoksan Trke yazma eser yer almaktadr. Berlin, Dresden, Mnich ve Gttingen Kraliyet Ktphaneleri direktrleri, M. Wilken, Ebert, Lichtenthaler ve Beneke, ihtimamlarna emnet edilmi bibliyografik haznelerin yardmiyle, yedi yl nce Osmanl tarihi zerine Avrupa'da baslm yaklak bin eserin listesini tamamlamak zahmetini st lenmei can ve gnlden istediler. Oniki kadar kitap da Paris'den M. Hase ve Oxford'dan Mr. Macbridge tarafndan temin edilmiti. Fakat gerek Paris, gerekse Bodleiana ktphanelerinde bu trden olduka fazla sayda kitap bulunmadna inanmak gtr; tabi bunlar ngilizce ve Franszca olarak Osmanl tarihi zerine yazlm eserlerdir. Hl, profesr Pusey'den Oxford'da bulunanlardan birka vesika almay mit ediyorum. Yukarda szn ettii listeyi tamamlamak ve talya'da yaynlanan Osmanl tarihiyle alakal kitaplardan bazlarn benim iin satn almak zahmetine katlanan Mardana ktphanesi direktr Don Bet-tio'ya da az teekkr borlu deilim. Burada, Dou'ya ait klsik eserler bakmndan zengin Bologne Enstits Ktphanesi direktr rhib Mezzofanti'ye ve bana Marsigli ile mektupla irtibat kurmakta yardmc olan Roma'daki Avusturya elisi kont Lutzow'a da teekkrlerimi bildirmek isterim. Tarihlerde ve Trk vesikalarnda tahrifata uram has isimleri dzeltmem imknn veren bakentin arivlerinde bulunan Rus diplomatlarnn listesinin bana gnderilmesinde nzik araclklarndan tr Avusturya'nn Petersbourg elisi ekselans Kont de Fiquelmont'a minnettarlk duygularm belirtmem yerinde olacaktr. imdi Eflak'da Avusturya memuru olarak grev yapan, vaktiyle stanbul'da elilik ktibiyken gerek Kara Mustafa Paa'nn mezarn bulmakta ve gerekse bu ciltde yer alan stanbul planndaki mahalleleri gstermek, sokak adlarn tesbitte, topografik almalarmda benden faal yardmlarn esirgemeyen M. de Wallenburg"u burada anmadan gemeyeceim. Daha nce verdiim kaynaklar tablosundaki almalaryla bu eserin meydana gelmesinde emei geen ve bilhassa bibliografik ve

Sayfa

25

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tarih bilgilerin aklanmasnda Osmanl mderris ve ilim adamlaryla benim adma gren, bunlarn arasnda Veziriazam Melek Mehmed Paa'nn olu, byk ilim adam kadasker Abdulkadir Bey ile temas kuran Avusturya'nn stanbul elilii tercman Chevalier de Raab'a teekkr b orcumu burada aklamak isterim. Onun nzik tavassutlariyle giritiim mektuplama yoluyla elde ettiklerim, oniki yl boyunca, yksek alka derecesinde bir bibliyografik, dilbilgisi ve tarihle alkal paha biilmez vesikalar haznesi oluturdu 5 Nihayet, bundan yirmi yl nce, kont Stadion yazarna devlet arivle rinin kaytlarn yararlanmas iin amasayd, prens de Metternich zel arivlerden yararlanmas imknm olumsuz karlasayd ve nihayet sansr idaresi yazarn bu arivlerden ortaya karm olduklarnn yaynlanmalarna muhalefette bulunsayd, bu kitap hibir zaman yayn hayatnda yer alamayacakt. Bir ilm eserin sansrc ve tenkitileri, yazarn minnettarlnda eserin meydana gelmesinde tevik ve himayeleri grlm olanlardan daha az hak sahibi deillerdir; tenkit Hamaker'inki gibi kt niyetli olmasn ve yeter ki,
Burada ele geirdiimiz bu vesikalardan biri sadece tatmin edici bir vesika olarak deil, iki tarih ahsiyetten biri htiyar Kprl, dieri mparatorluk mverrihi Rld'dir. Kprl, zlim mstebid. dieri ise siyas esneklie sa hlp bir kiilik inde yer almaktadr. Bu tarihin notlar blmnde mverrihler tarafndan bozulan, tabi ekildeki mhiyetlerinden uzaklatrlan gerekleri Avrupallarn raporlar ve cesaretli Osmanl tarihilerinin verdikleri bilgilerle dzeltmekten geri kalmadan. Byle dzeltici bilgilerin zorunluluunda phe yoktur. Bu kabilden hemen syleyelim ki, mparatorluk mverrihlerinin sra lanmalar listesinde de bir yllk veya daha fazla bir boluk bulunmaktadr: Bunlardan birincisi Nin ile Rid arasnda geen zaman fslasdr. Nlm tarihi 1069 (1660) yl so nunda durmakta ve Rid'nki ancak 1071 (1660) ylnda balamaktadr, bundan da 1070 yl (1659) olaylar kaydedilmemi durumda kalmaktadr. Hem de bu, aa yukar btn bir yl kapsamaktadr. kincisi, yazdklar 1141 (1728) ylyla sona eren Kara eleblzde ile, tarihi ancak 1145 (1730) ylyla balayan Suphi arasnda iki yllk bir boluk bulunmaktadr. Bu kinci boluk birincisinden daha ok anlalabilir bir mhiyettedir. nk bu zaman faslas iinde olub bitenleri kaleme alm olsayd, III. Ahmed'ln hi de vme frsat vermeyen saltanatnn sonunu, yni tahttan ndiriliini ve bu sonucu getiren ayaklanmann gerek sebeblerini yaz mak zorunda kalacandan ihtiyatl mverrih Suphi buna cesaret edemedi. yiliksever dostum, lim Kadasker bu mevzuda sorduum suale cevap vermemi olsayd, N ma le Rid arasndaki boluk karanlk bir nokta olarak kalacakt, iyiliksever lim Kadaskerin cevab bu bilinmezi u ekilde aydnlatmaktadr: 1660 ylnda birok felket olay lan yer almaktadr, bunlarn arasnda Sadret Kaymakam Debba Mehmed Paa'nn Vezirizam'dan emir almadan Sultan'a bildirdii bir yangn da vardn Debbag Mehmed Paa"nn davran Kprl Mehmed Paa'nn verdii emirle idamna sebeb olmutur. Bu Veziriazam tarafndan mparatorluk mverrihliine atanan Rid Efendi, tarihine Kaymakam'n hayatna dolayl bir ekilde malolan yangn anlatmak suretiyle balamay tedbirsizlik saydndan ve kendisinden evvelki mparatorluk mverrihi gibi yal mstebldin gazabn harekete geirmek stemediinden, salnamelerinde (yllklarnda) btn bir yl ihml etmei yerinde buldu. Allah-dan ki, mparatorluk mverrihinin hikyesindeki (salnmesindeki) bu boluk, Hseyin Veclhi'nln kaleme ald tarihle doldurulmu bulunmaktadr. Bu olay. mstebidlerin baz olaylarn esrar perdesine brnmeslnde tesirleri olsa bile bunun sonuna kadar devam edemiyecelni, etmediini birok benzer mislde grld gibi ortaya koymaktadr. Bu olaydan da, onaltmc asrda istanbul'da kan bir yangn hkmetine bildirmek isteyen bir Avusturya elisinin aka yazmaktan ekinerek olay ifreyle anlatma yoluna bavurmasnn sebebini daha yi anlyoruz.
5

Sayfa

26

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yazara dzeltmek imkn tanyarak hata ve noksanlann iaret etmekle snrlansn. ok yksek bir kavisden veya ok alak bir adan atlan mermi hedefini bulmaz ve gelip topuyu vurur. ir ve hatibler, tenkidin btn hcumlarna bozulmaz bir sessizlikle mukabele edebilirler. Vicdanlarnn, zevklerinin sesini dinlemekte ve polemikten kanmakta serbesttirler. Saldn hi deilse sadece tarziyle, slbu ve edeb zevkiyle alkal kald srece tarihi de ayn ekilde davranabilir; byle tenkitlere en iyi cevap Kur'an'n yzdokuzuncu Sresinde yer almtr 6; fakat, ilm hakikat ve tarihi olaylarn gereklii bahis konusu olduu andan itibaren, tarihi gibi, kendisini ilme adam samim aratrc, haksz hcumlar pskrtmek veya hatasn itiraf edip dzelterek geree tazimde bulunmak durumundadr ve bunu grev bilmek zorundadr. Bildiim yirmibe gr bildiren ve tenkit yazsndan sadece bei, bana gerek bir tarafszlk ve dilbilgisiyle tarihi iine alan ifte gr asndan gerek bir ciddiyet vasfna sahip grnd: Bunlar eserim zerine Schlosser, Veit, Tychsen ve Sylvester de Sacy'nin Heidelberg, Berlin, Viyana Tenkit YUklan'nda, Edeb Bildirilerinde ve Goetin-gen'in limler Gazetesi'nde yaynlanan makaleleridir. Dierleri bu tarih kitab zerinde dmanca veya vc grler belirttiler. Ne var ki, bunlarn hepsi de yzeyde kaldlar. Bunlardan hibiri konuya derinlemesine girmedi. Hibiri bu kitapla evelce yazlm olan Osmanl tarihleri arasnda bir kyaslama yapmad; hibiri Bizans kaynaklarna gitmedi (en azndan bu eserin ilk iki cildinde olduu kadar); hibiri bu aklamalarda toplanan tenkit malzemesinin tahlilini yapmad. Tenkitlerde grlen hcumlara, geree yararl olacana inandm in, itirazlarm bu tarihten ayn bir makalede biraraya getirdim 7. Bu itirazlar yalnz tenkide kar dzeltmeler deil, ayn zamanda kendi kendini tenkidi de iermektedirler; zira bu tenkit baslan Osmanl Tarihi zerine yazlan tenkitleri konu olarak al makla beraber, bu eserin Macar mterciminin (M. de Szolotai) mektuplarn da iine almaktadr. Aynca, stan bul Camileri Tarihi olaanst saylabilecek eserle, alkam zerine bilgilere de orada temas edilmektedir. Yine bu ek mahiyetindeki makalede, Viyana'y muhasara etmi olan iki Trk paasna, Veziriazam brahim Paa ile Veziriazam Kara Mustafa Paa'dan da bahsetmitim.Saygdeer ve lim
{Ey Raslm!) De ki: Ey kafirler! sizin taptklarnza ben tapmam. Benim kulluk ettiime de siz kulluk ediciler deilsiniz. Ben de sizin taptklarnza ta -pc deilim. Siz de benim kulluk ettiime kulluk edecek deilsiniz. Sizin dininiz size, benim dinimde banadr. 7 Okuyucu, bahsi geen makaleyi, eserin orijinal Almanya basksnda C. X s.649, bulabilir.
6

Sayfa

27

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dostum, islm hukukunun en byk yetkililerinden Melek Paazade Abdulkadir Bey Birinci Viyana Muhasarasnn Kaldrlmas Tarihi adl eserim konusunda bana baz hususlar bildirmek nezketinde bulundu. Bu arada, brahim Paa'nn einin Kanunnin kzkardei olduunun hibir Osmanl tarihinde belirtilmediini bildirdi. Bu vesileyle bana u tenkidi gnderdi: "Sar kt zerine yazlm el yaznzn (yeni taalik harflerle) kopyas M. Raab'n araclyla elimize vard; Viyana muhasaras olaylarn ele alan aklamanzn muhtevas bizde derin bir memnunluk uyandrd. Dilinizi bilen dostlarmn da bulunduu srada okuduumda bir husus bana pheli grnd. Kanun Sultan Sleyman gzdesi olan ve sonradan onun emriyle idam edilen 8 brahim Paa'nn Atmeydan adiyle bilinen byk meydanda bir saray vard ve saray ondan sonra birok vezirin mal oldu, sonunda Fazl Paa'nn mlkiyetinde kald; bu sarayn adrlar deposu olarak kullanlan bir blmne Mehterhane denilmektedir ve bu blmden ayn olan bir dieri de Boyahane olarak kullanlmaktadr. Bu husus herkese bilinmektedir. Veziriazam brahim Paa bu sarayda tarifi imknsz denilebilecek ihtiamda bir ziyafet verdi. O dneme doru bir dn yapm olduundan, Paa'ya a2;a yollu sordu: Hangimizin dn daha muhteemdi, brahim? brahim Paa cevap verdi: Benimki, nk, sizin gibi bir pdih tarafndan eref-lendirilmiti. Sizin dnnze onunla kyaslanabilecek kim geldi? Bu sual ve cevap mill tarihlerde yer alm bulunmaktadr. Ulem arasnda yaplan grmelerde de Kanun Sultan Sleyman'n brahim Paa'ya ltufkr davrand hususunda hibir phe yoktur, fakat, sizin farzet -tiiniz veya tahmin ettiiniz gibi ona kzkardeini e olarak vermi olduuna dir herhangi bir delil, bir iaret mevcut bulunmamaktadr." Gerekten de, sadece Venedik eliliine ait, Marini Sanuto tarafn-dan yazlm bir tek raporda brahim Paa'nn karsnn Kanun Sultan Sleyman'n kzkardei olduuna dir bilgi bulunmaktadr; bu bilgi de, o dnemde yaayan Avrupal tarihilerinden birou tarafndan yalanlanmtr. Spandugino Cantacuzene'e gre Veziriazam brahim Paa'nin kars Kanun Sultan Sleyman'n yeenidir 9; anlattklar Sansovino tarafndan tekrarlanan Paolo Giovio'ye gre skender Paa'nn kzdr 10.

28
Sayfa

brahim Paa'ya bu evlilikten tr Damad da deniliyordu (.N.). Hayattayken Makbul brahim, Pdihn gazabiyle ldrtl mein den sonra Maktul ibrahim lkabiyle anlyordu (.N.). 10 Bu, tamamiyle gerek d bir grtr. Zira gerek olsayd. Makbul brahim Paa ayn zamanda Damad
8 9

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

lkabiyle an'mazd. nk Nevehirli brahim Paa III. Ahmed'in kzyla evlendii in bu lkab mnsip grlmt. Yni Sultan in veya hanedandan ok yakmiyle evlenmek gerek (.N.). 11 Yavuzun kznn sonradan ayrld Ltfl Paa ile evli olduu bilinen bir gerektir. (.N.)

Sayfa

29

stanbul camilerinin kurucular zerine Hafz Hseyin Ayvansarayfnin fazlasiyle gvenilmee deer eserine gre, brahim Paa'nn kars, Kanun Sultan Sleyman'n ne kzkardei, ne yeeni, ne de skender Paa'nn kzdr, saray kadnlarndan biridir. Fakat, tarihilerin bylesine elikili ve birbiriyle elien iddialar arasnda bu beyan dorulayc bir delil bulmann gl de ortada bir gerektir. Dostumun I. Selim'in Kanun Sultan Sleyman'dan baka evld olmad yolundaki 11 iddias da bu tarihde geen asl kaynaklardan alnan zetlerle tekzib edilmi bulunmaktadr; bu kaynaklar, Kanun Sultan Sleyman'n kz-kardelerinin eitli Paalarla evlenmi olduklarndan bahsetmektedirler. Dier taraftan, brahim Paa'nn dnne Sultan gelmi olmasna verdii byk deer, Viyana muhasaras tarihinde bulunan aslndan alnan son derece dikkat e kici imzasiyle dorulanmaktadr; imzasnda sahibes-sr, yni dnler sahibi unvann kullanmtr. Bir dier husus, bizim iin Viyana'y birinci defa muhasara eden Paa'nn karsnn kim olduu meselesinden daha nemlidir; bu husus sudun Viyana sivil mzesi anbarnda bulunan ba, gerekten Viyana'y ikinci defa kuatan Trk ordusunun serdar Veziriazam Kara Mustafa Paa'ya m aittir? Kardinal Collonitz'in parmen zerine yazd 17 Eyll 1696 tarihli tahkimnme henz basld ve bu Osmanl Devleti Ta -rihi'nde derisi yzlm ban zlim celld Human'n ii olduu henz gsterildii srada, "Camiler Bahesi" adl fevkalde bir dzenle kaleme alnm eser istanbul'dan bana gnderildi. Son asnn ikinci yansnda yazlm olan bu nefis eserde btn mektepler, emeler, hastahneler, imarethaneler ve dier hayr messeseleri hakknda sonra derece kymetli bilgiler bulunduu gibi, bunlarn kurucularnn lm yllar ve mezarlarnn yeri hakknda malumat verilmektedir. Bu stanbul camilerinin tarihinde, Viyana'y muhasara eden serdr Kara Mustafa Paa'nm kere ad gemektedir.Birincisi, camiler fihristinde Kara Mustafa Paa tarafndan Divnyolu'nda yaptrlan hadis mektebi konusunda; ikincisi, Hocapaa yaknnda yaptrd cami konusunda; ncs, stanbul dndaki, Yedikule tesindeki camiler fihristinde ve Kasaplar denilen cami mevzuunda, Bu zikrediliin birinci ve ncsnde, Kara Mustafa Paa'nn Edirne'de ba vurulup Sultann ayaklar dibine atldktan sonra ayn ehirdeki Sancapaa

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Cmil'ne gmld kesinlikle bildirilmektedir. Gerekte ise, bu cami, Hac Kalfa tarafndan yazlan Rumeli Tasviri'nde hibir suretle bahis konusu edilmemitir. Hac Kalfa'nn eserinde Edirne maddesinde gemedii halde, sadece mverrih Ali, kinci Murad'n vezirlerinden olan Sanca Paa'nn Gelibolu'da bir cami, fakirler iin bir imarethane ve medrese in ettirdiini sylemektedir. Byle olunca ilk nce, Edirne'de Sarca Paa adna bir caminin gerekten varolup olmad; ikincisi, byle bir cami bulunduu takdirde, orada yatan kiinin Mustafa Paa adn tad, ncs bu Kara Mustafa Paa'nn Viyana'y muhasara eden kumandanla arasnda hususiyet fark bulunup bulunmad zorunlu bir aratrma konusuydu. O srada stanbul Avusturya eliliinde ktiplik grevinde bulunan Wallenburg, Edirne konsolosluundan bir memur ve Osmanlcay ok iyi bilen bir ilim adamnn mahallinde yaptklar aratrmalar, bulunan mezar tann kitabesindeki bilgilerin de ahitliiyle, Kara Mustafa Paa'nn Belgrad'da deil Edirne'de gmlm olduu yolundaki gr dorulad 12. Wallenburg, stnkr bir aratrma yapmam, Edir-ne-Viyana yolu zerinde ve civarnda Sarca Paa'ya ait olduu caminin yerini kar kan aratrarak bu sonuca beraberindekilerle birlikte var-mt. Kara Mustafa Paa'nn mezar ta, idam edildii yl konmutu. Mustafa Paa'nn uydurma bann Viyana'ya gnderilmesinden on iki yl ncesine aitti. Aloyisus Braun ve Xavier Berengshoffen adlarndaki iki cizvit bu uydurma kesik ba Belgrad'dan Viyana'ya gtrp Viyana muhasarasndaki Trk ordusunun serdar ekremine ait olduunu sy leyerek, muhasara srasnda ellerine getii takdirde ehrin btn ileri gelenlerinin balarnn kesilecei tehdidiyle karlam olan kardinal Colloniz'e vermilerdi, yle anlalyor ki, bu iki cizvit rahibi, aslnda Belgrad'daki mezarn kime ait olduunu biliyordu ve kardinalin gzne girmek iin bu mutaasspa hileyi uydurup tezghlamlard. Bylece, camiler zerine yazlm eserin tarihe dayanan otoritesi, kardinal Col lonitz'in iki cizvit rahibinin ehdetleri zerine tutturulan zabt hkmsz hle getirdi. Yzotuzbe yldan beri Viyana sivil mzesinde muhafaza edilen kesik ban Trk ordusunun Viyana muhasarasnda serdar Kara Mustafa Paa'ya ait olmad kesinlikle ortaya kmakla beraber, hangi Trk

30
Sayfa

Bu mezar kitabesinde aada ekilde okunan drt satr vard: Veziriazam ve serdar ek rem Mustafa Paa gitti ve imdi ermilerle yayor Kutsal savata hibir hat ilemedi; Ve ermi ehid olarak mekn imdi phesiz cennetin sinesidir!. Kitabedeki harflerin riyazi olarak tadktan rakam deeri toplannca hicri 1005 yl kmakta, bu da 1683 ve 1684 ylna tekabl etmektedir.
12

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

13 14

1496'da 1596'da.

Sayfa

31

bynn ba olduu da anlalamad. Tabi, bu kesik ban Edirne'de idam edilip Sancapaa Cmii'ne gmlen Kara Mustafa Paa le en ufak bir alkas bulunmad iyice anlalmt. Her tarih eserin netice olarak felsef ve tarih grlerle sona ermesi kanatinde olanlarn bekleyilerini yanltmamak iin, bu eseri sadece kronolojik, takvim olarak tarih srasna uygun mahadeler ve saltanatlarn birbirini takibetmesiyle lgili ve bu dnemler iinde geen olaylarn anlatlmasna uygun bir dzende sona erdireceimizi sylyoruz. Zaten bizim nazarmzda, prensip olarak, olaylarn tarihi tarihinin deil olaylarn konumasdr ve onlardan karlacak sonular okuyucunun deerlendirmesine braklmaldr. Kuruluundan Kaynarca barna kadar Osmanl mparatorluu'nun devam yedi byk dnem arasnda blnr ve bunlar yle sralanabilir: 1. Kuruluundan stanbul'un zaptna kadar geen dnem; 2. stanbul'un zaptndan balayarak Kanun Sultan Sleyman'n tahta kmasna kadar fetihle byme dnemi; 3. Kanun ve olu II. Selim'in saltanatlarnda bymenin son haddine varmas dnemi; 4. Kanl siyasetinin bir sre iin devlete ilk ihtiamn kazandrmasna kadar III. Murad idaresinde knn balamas dnemi; 5. lk Kprl'nn ynetiminde ortaya kna kadar tam bir anari ve kargaaln hkm srmesi dnemi; 6. Kprl ailesinden gelen devlet adamlarnn idaresi altnda Karlofa barma kadar sren yeni atlm dnemi; 7. Bu ban anlamas ve Avrupa siyasetinin bu imparatorluun ilerine kanmasiyle Kaynarca bar anlamasna kadar nceden tahmin edilen k dnemi. Bu yedi dnem zerinden ilk alts, bu tarihin iki cildini doldurmaktadr; yalnz yedinci dnem drt cildine smaktadr. Yldrm Byezid'in hristiyan devletlerin birlemi ordularyla savat ve onlan datp Pettau'ya kadar takl-bettii unutulmaz. Nibolu (Nicopolis) savandan gnmze kadar Osmanl devleti eski ihtiamn hatrlatan bir yeri Dou'da igal etmee ara vermeksizin, artk Avrupa'y kalbine kadar ilerlemekle tehdit etmemektedir; aradan drtyzotuzdrt yl da gemi bulunuyor 13 ^Nibolu savandan bir asr sonra, Trkler Avusturya'nn dahilini igal etmi bulunuyor ve bu igali Polonya'ya kadar yayyordu; Nibolu savandan iki asr sonra nc Mehmet tahta kt 14 ve tahta kndan Hicr onbirinci asrn bana kadar, bizzat Osmanl mverrihleri o zamandan hissedilmee balayan Osmanl

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mparatorlu'nun kn aklamaktadr. Bir asr sonra 15 bu ad tayanlarn ncs olan bilgin ve faziletli Kprl, Osmanl mparatorluu'nda, mslman zulmlerinin arl altnda ezilen hiristiyan halkn yararna birinci reform hareketine teebbs etti; ve bu teebbsten tam bir asr sonra, uzun zaman hazrlanan bu reform III. Selim'in saltanat dneminde gn na kt.16 Hristiyan takviminin atmaltnc yl gibi (birok defa bu tesadf aklamak frsatn bulduk), seksenaltnc yl da Osmanl tarihinde dikkati son derece eken bir yl olmutur. Bu deimeyen rastlantdan karlacak sonu udur: Bahis konusu bu yllar, dikkatli okuyucunun da gznden kamayaca biimde duraklama noktalarn oluturmaktadr. Milletlerin veya baz kiilerin tarihlerinde mesud veya bahtsz, fakat mutlaka hatrdan kmayan gnler vardr: Macar tarihinde Saint-Jean'n bann kesildii gn, Napolyon'un tarihinde 14 Ekim; Osmanl muhasaralan tarihinde 8 Eyll ve nihayet Rusya'nn Osmanl mparatorluu ile mnasebetleri tarihinde Kaynarca anlamann Pruth savann htrasn bir zaferle silmek niyetiyle imzaland 21 Temmuz tarihi ite bu unutulmaz gnlerdendir. Bu kronolojik yaklamlarn zerine ektii garipsemeleri cevaplamaktan uzak olarak, Osmanl tarihinin hatrlanlacak son derece garip tesadflerin oluturduu olaylarla meydana gelen gnlerini belirtmek maksadiyle bu dikkate deer olaylarn bir tablosu veya bir takviminin yerinde bir teebbs saylabileceine hkmettim 17 Fazla olarak bu teebbsn Trklere veya Bizansllara ait Osmanl mparatorluu'na mr bien abes kehnetlerle elbette bir alkas bulunmayacakt. phesiz ki messeselerin k, hareketsizliinden gelimelere, en azndan komularndaki gelimelere kapal tutulmasndan tehis edilebilir. Devlet binas, her yap gibi, tamir ve bakmna zel bir ihtmm gsderilmedii takdirde yklr. Osmanlnn gznde Trk, medeniyet ve kltrn her trlsne yabanc kalm bozkrlarn kaba ve sert oluydu; Avrupalnn gznde ise, dininin ve devletinin ekil ve kaidelerine uygunluk gsterememi Asyal kavimdi.18
Koibey, Osmanllarn Montesquieu'su diyebileceimiz bu deerli yazar Osmanl mparatorluu'nun k zerine yazd eserinde, Nima ve ada mellif ve mverrih Said, mparatorluk'dakI son iki isyann tarihinden nce kaleme ald tarihede bu reformdan bahsetmektedirler. 16 1696'da. 17 1796 18 Hammer'in Osmanllarn Trk'e kar tavr hakkndaki gr tamamiy -le, badan baa yanltr. Herhalde Trk asll olmayan dnme devlet adamlarndan birkann grn Osmanllara mletmek istemek tedir. Osmanl grn en yetkili ve samim olarak Osmanl padiahlar temsil ettiklerine gre, bunlar Trk olmak erefini dima uurlu bir ekilde belirtmekten geri kalmamlardr. Bu davran ve
15

Sayfa

32

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Boazii'yle Cebelitark boaz arasndaki lkelerde de, Trk ayn mnlarda anlalsa bile bunda bu ruhun hkim olduu grlr. Osmanii mparatorluu uzun zamandan beri ftih bir devlet olmaa son vermise ve bugn kuzeyde Tuna kylar ve Kuban nehri, gneyde Msr kylar ve douda Frat ve Dicle skp kalm bulunuyorsa, bunun sebebi, ilerleyecek yerde yerinde sayma durumunda olmasdr; bu da duran nehrin batakla dnmesi kanununa uygunluk gstermektedir. Bu son fde Osman'n halknn karekteri hakknda bizi haksz bir hkm vermee gtrmemelidir; zellikle devletin gcn kaybetmesinin suunu bu halka yklemek hakszlk olur. Halkn devletin bu durumu karsndaki sorumluluu Osmanl olduu in baka adlar tayan milletlerinkinden farkl grlemez. Yni bu devlete, mparatorluun eski yapsn srd rememe s inden tr ne kadar sulamada bulunursa, halka bundan daha fazlas yneltilemez. Tarih gr asndan Trk milleti hakknda salam bir hkme varmak iin, bu milletin dnya hkimiyetini ve dolaysyle faslasz fetih sistemini hedef olarak gsteren slmiyet'in zincirlerini tadn unutmamak gerekir 19. Kbrs ve ran sava mnasebetiyle verilen fetvalarda yeminli ban anlamalarnn hlli meru gsterilmi, buna da ihllden stnlk kazanlaca gerekesi eklenmitir. Drt asr boyunca Osmanllar hristiyanlara (kfirlere) ancak faslalar bahetmiler ve mevcut ban anlamalarnn ebedletirilmesi yolundaki teklifler, bunun eriate aykr olduu leri srlerek reddedilmitir. Osmanllar, tarih adan mhde edilince, ilk devaml ordular tekiltlandrarak, bunlarn asker disiplinlerini mkemmelletirerek ve bilhassa yenieriler tekiltn kurmak ve devam ettirmek zere hristiyan ocuklarn toplanmasn messeseletire-rek, idare ilmine bir dereceye kadar incelik getirmilerdir. Kendilerinin Mentesquieu"leri mesabesinde ki bn Haldun, Osmanllar messeselerinde istikrar bulunmamasndan
duyguda en ileri giden hkmdarlardan ilki Ftih Sultan Mehmet'in babas, ir pdihlarn ilki ve kazand meydan muharebeleriyle btn Trklerin sevgisini ve Trk tarihinin minnettarln kazanm olan kinci Murad'dr. Tercme ve telif olarak birok Trke eserler yazdrm, Trk limleriyle irlerini himya etmi ve bu suretle baz oryantalistlerin "ilk Trk Romantizmi" adn verdikleri mill kltr hareketinin balatcs olmutur. Bu dnemde kinci Murad'n emriyle yazlm eserler inde Yazc olu Ali Efendi'nin Ouz an'anelerini ihtiva eden "Tevrih-I l-l Selu'u, Molla Arif Ali'nin onbirlnci asrdaki Anadolu fethine ait "Dnlmendnme'si, eyh'n "Husrev-u-irn'i ve Mercimek Ahmed'in "Kbusnme"si gibi Trk dilinin tarihi bakmndan ok deerli menbalar vardn bunlarn en nemlilerinden biri de Yazcolu Mehmed Efendi'nin din edebiyatmzda bir ant saylan "Muhammediye'sidir. O dneme alt daha birok eser saylabilir. 19 Birok Batl lim adamlarnn grleriyle ters den Hammer, Hristiyanlarn Engizisyon ile bata Solnt Barthelmeye olmak zere katliamlar, 100 sene Savan unutmu gryor. (.N.)

Sayfa

33

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kabahatli sayar. Osmanl mparatorluunda devlet gemisinin idaresi nadiren Trk asll olanlarn eline verilmitir; genellikle devlet gemisinin dmeni hristiyan asll Rumlarn, Morallarn, Arnavut ve Srplarn, hatt Macar ve Almanlarn ellerinde bulunuyordu, bunlar yenierilerin acemi olanlar veya sarayn hizmetkrlar blmnde yetitiriliyor ve Osmanl ktidarnn kr letler hline dntrlyorlard. Zira bunlarn artk gemileriyle hibir inan ve kan balan kalmyordu. Kanun Sultan Sleyman'n saltanat dneminde kanun lkenin refahn temint altnda tutuyordu; btn mparatorluk bu refahtan payn, hissesine deni alyordu, idare ilmi, Trke, arapa ve Farsa'da (Riyaset) deyiminde tarifini bulmutur ki geminin idaresi anlamna gelir; bylece tabi, dnyadan alnm bir imajla devlet gemisinin dmenini tutan, insanlarn ve zamann dalgalanmalarnda onu yrten, idare eden bir efi tasavvur etmektedirler 20; fakat, kullanlmas zorunlu bir sertlii eklemedikleri takdirde bu ef Dou halklarna zayf grnmektedir; bu eksiklii ve zaaf da siyaset kelimesi le belirtmektedirler, ki bu kelime Arapadr ve bir atn idare edilmesi fikrine tatbik edilmektedir 21 Devlet gemisini gvenle idare etmek ve halkn atlganln dizgin altnda tutmaa dayanan bu ifte ihnin vastalar ve gayesi kanunlara uymaktan baka bir ey deildir. Asyalda siyas hrriyet duygusu yoktur; kle veya hr adamn meden hrriyetini ancak zddiyle, esir domak veya satlm olmakla bilir. ranl sembolleri servi aac ve vahi zambak olan Zerdt mezhebi iinde din hrriyetle temas kurmutur. Arap Bedevininkinden gayn hrriyet tanmaz, hrriyetler iinde bildii budur, yni eli benzerlerine kalkan ve onlar dman bilen vahinin kaba iptidi durumu. Onseki-zinci asnn ortasnda olaylarn zoruyla Osmanllar, Polanyallann hrriyeti ve Krm Tatarlarnn bamszl bahis konusu olunca, bunu baa sank veya sarkl ba deyimleriyle 22 ifde ettiler. Bunun da sebebi, Osmanllarda, Romenlerde esirlerin apka giyememeleri gibi sark sarmalan yasak olduundan hrriyeti bu mecburiyetlerin zdd bir durumla ifade ediyorlard. Osmanl insaniyet ve birlik-camat fikirlerine daha az yabancdr; cumhuriyet 23 kelimesi vezirlerin 24 resm unvanlar iin de yer almaktadr. Btn Osmanl messeseleri iinde en

34
Sayfa

Her de reis ad altnda geminin kaptann belirtmektedirler. Seyis. 22 Serbestiyet 23 Cumhur 24 Mdebbiri umuri cumhur, yni mterek ilerin i darecisi.
20 21

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mkemmel ve elikisiz olan Ftih sultan Mehmed tarafndan kurulmu ve kanun Sultan Sleyman tarafndan mkemmelletirilmi bulunan ulemnn mertebe silsilesini konu alandr. Kad, yni hkim olarak grev yapt gibi din imann retimini de stlenmi durumdaki bu aristokratik cemat veya zmre, o zamandan beri asker ktidara kar bir arlk leti oluturdu ve istibdada kar da baz zaptedi-ci, nleyici kaideler getirdi. Bir toprak asilleri snfn deil, kanun ilmine dayal bir ilhiyatlar, hukuk danmanlar, kadlar ve mderrislerden oluan bir deerler topluluu meydana getirdi. Bu topluluun salaml ve yksek dzeydeki ilmi, zellikle devlet gemisini bazen istib-daddan, bazen anariden kaynaklanan frtnalara kar korumakta yardmc oldular; yni gemiyi batrmakla tehdit eden bu iki felkete kar balca dayanak, nleyici grevlerini yerine getirdiler. Trkiye'de profesrler, bunun iin Almanya'da olduundan paraca daha iyi tatmin edilir ve itibr grrler. Bu l, ngiltere ve Fransa da ayr tutulmakszn btn lkeler iin byledir. Byk kadlar ve hepsini yksei eyhlislmlk makamna saray gkbilginlii, doktorluk ve mderrislik gibi paral hizmet yerlerin den geildii halde, bunlarn hepsi de iki ilim dalndan, ilahiyat ve hukukdan geldikleri halde, tarih, filolojik, tb, ri yaziye, iir ve musiki, hitabet, mimari ve hat sanatnn incelenmesine dayal ve bunlarn hepsinin z olan yksek bir kltrn vcut bulmasnda olanca gayreti gstermekten geri kalmazlar. Yalnz Kur"an tarafndan yasaklanan resim ve heykel gelime gstermede aa yukan sfr noktasnda kalmlardr. Kumalar ve renkleri Avrupallar tarafndan gbta edilerek arand halde, Osmanl mparatorluunda mekanik sanatlar bir gelime gsterememitir. Trk endstrisinin dier mamulleri arasnda, burada Haleb'in rengrenk ipeklilerinden, Bur-sa'nn kadife yastklarndan, Ankara'nn allarndan, zmir'in uzun siyah denizci paltolarndan, krmz keten dokumalarndan, Edirne'nin glya ve sabunlarndan, stanbul'un kuyumculuk aheseri paralarndan ve mhr kazyclkdaki hnerinin meydana getirdii eserlerden sz edeceiz. Trk ordu musikisi btn Avrupa milletleri tarafndan alnm ve kendi bnyelerine gre intibak ettirilmitir. Osmanllar muhasaralar srasnda davulu ve dier musiki letlerini btn dier devletlerden nce kullanmlardr. Osmanl mimarisinin mkemmelii Edirne, stanbul ve Boaz kylandaki camileri ilerinden inceleyen Avrupallarda hayranlk duygulan uyandrmaktadr. Yaz (hat) sanatndaki, zellikle (taalik) yazdaki esiz eserleri karsnda, grenler benzeri olmayan gzelliklerle temasa geldiklerini yaayarak

Sayfa

35

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

36

anlamaktadrlar: Bunlar, o zamana kadar grlen eserlerin en mkemmelleri, gzellikle en st dereceye ulam olanandr. Bunlarn derecesine erimek imknszdr. Eserler, grenlere bunu kabul ettirmektedirler. Humayunnme dou slbunda bir aheserdir. Tek kelimeyle osmanl iiri, asya'da baka herhangi bir milletin ulaamad bir ykseklik derecesindedir. Btn kalpler din duygulanyla dolup tamad gibi, btn ruhlar k olmad gibi, btn zeklar da airane deildir. Byk bir ounluk hitabet ve musikinin duygulandrma, intibalandrma alanna giremez. nsanlar vardr ki Allah' inkr ederler, bu bakmdan iiri inkr eden, dou iiri zerinde eri br hkmler veren insanlarn bulunmasna amamak gerekir; byleleri yalnz gazete okuyanlar arasnda deil dou aratrmalarna sanatlar hline getirmi kimseler arasnda da bulunmaktadr. Alman doubilimcilerinin, Schultz ve onun gibi ayn zihniyetten beslenenlerin saygsz ellerinin dou iirinin mihraplanna yneltilen saldrlar, Fransz-Arap kltr aratnclan tarafndan pskrtlmtr; urasn sylemek gereki ki, dou iirinin kutsal ateinin tapclann oluturan bu savunucular, davranlanna ramen tek yetkili hkimler olarak mtalea edilemezler, bu doubilimci (oriyanta-list) ve szde iir merakllanndan daha tarafsz ve daha ok zek adam ol an Goethe, Herder ve Collin 25 ve Mengel 26 gibi aydn tenkitiler, dou dilleriyle iir yazmadklan halde Dou iirinin hakkn vermiler ve eviricilerden takdirle sz etmilerdir. ok bilmi geinen Alman Re-iske'nin zevk yoksulluu Mtenebbi'den yapt zet tercmelerle ortaya km, bu da uzun zaman nce ngiliz W. Jones'n klsik eseriyle yeterince aklanmtn Bu klsik eserin ad Asya iiri zerine'dir. Yaplan tercmeleri okuyucu bakmndan genilik kazandnda, bu husus Mutenebbi ve Baki Efendi'nin hretlerini daha da arttracaktr. AIman doubilimcisi olarak Osmanl lirik iirlerinin tercmesi bana derdi, fakat Osmanl mparatorluu tarihisi olarak yerine getirmekle grevli bulunduum almalar var. Bir milletin iiri Oziris'in anatomi-siyle uraan o tahlilci nesir yazarlan veya Virgile'in iiri denince mis-ralann hecelerini saymaa kalkan geri kalm dzyazclar iin vcuda getirilmemitir; bir milletin iiri, onun zeksnn, ruhunun, dehsnn ve karakterinin en sadk aynasdr; o
25 26

Annales de la litterature (Edebiyat yllklar). Morgenblatt gazetesinin 29 Mart 1830 tarihli saysna baknz

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

medeniyet, mnevletirme ve dinin kutsal alevidir ki, insanlk mihrabndan ge ykselir. Bu gr asndan, Osmanl iiri bu tarih yazan iin uzun ncelemeler ve aratrmalar konusu olmutur. Bu tarihin yazan, Alman Mercure dergisinde (Son eyler) ve Mesih'nin bahar zerine yazd bir iirinin tercmelerini yaynlayarak otuzdrt yl nce tercmeci olarak bu almalara balad. O zamandan beri, bu ie teebbs ederken belirledii hedefi biran bile hatnndan karmad. Osmanl tarihinin kay -naklann biraraya getirmek iin sarfettii otuz yl boyunca yirmidrt kadar, zel kolleksiyonlar, Osmanl airleri biyografileri ve Osmanl iirinin tac saylan eserler elde edebildi. Bu tarih eserinin ak iinde bu aziz blgenin ileri gelenleri, sancaklarna yazl dvizlerle zikredilmiler, bazan tarih bakmndan mnlarna nem verilen msralanndan alnn-lar yaplmtr. Bununla beraber, Osmanl mparatorluu Tarihi'ne yaplmas gereken zorunlu ek ran edebiyat tarihine e deer tayan Osmanl iiri ekidir. Goethe Batca-Doulu Divannda ran edebiyat hakknda son derece vc bir hkm vermitir. Bununla beraber, bu iki edebiyattan biri dierinde daha geni ve daha sarptr: Osmanl iir talihini yazarken yirmidrt mracaat eserini gzden geirmek gerekirken, ran edebiyatn incelemekte drt eser ayn ii grr. Trklerin ranllar ve Araplar gibi orjinal bir airane ruha sahib olmadklan halde, onlann zihn faaliyete dayal kltrlerinin meyvelerini kendilerine maletmeleri hayret vericidir ve iirlerini inceleyenler, Trklerin tesirinde kaldklan edebiyat-lannkine eit bir zenginlik derecesine ulam olmalanndan, aynca edebiy&tlannn ihtiva ettii hazineler karsnda aknlk hissi duymaktan kendilerini alamayacaklardr. Bu bakmdan Araplar ve ranllar karsnda Trkler, eski tarihin Yunan karsndaki Romallan anmsatmaktadrlar. Bu adan baklnca, Osmanl iiri tarihi yalnz bu milletin tarihinin eki deildir, fakat ayn zamanda Arap ve ranllarn Osmanllar tarafndan ok iyi benimsenmi olan iirlerinin tantlmasna da yardmc olacaktr; Trkler bu benimseme ve temesslde bunlar kanlarna intikal ettirme derecesinde baarl olmulardr. Dinle sk sikaya ballk iinde bulunan iir, zellikle Doulularda, tasavvufa dnme eilimi gsteren ilhamn Allah vgsnden alr. Doulu irlerin in ve inanlar Kur'an'n u yetidir: Allahdan sudur ettik ve ona doru dneceiz. iir gibi tarih de Allah'a gtrr; zira, Allah'n ebed takdiri ve ebed iyilii tarafndan seilmi mahalleri aydnlatr. Kendisi ebed ak ve ebed hakikat olan Kaadir- Mutlak adna ak ve

Sayfa

37

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

hakikatle tutuum kalemi, bugn brakyorum. Almanlar ve btn d indar kalbler byle konutuumda beni anlarlar; fakat tenkitilere ve ngilizce ve Franszca mtercimlere gelince, kitabmn nsznde grld gibi, fikir beyan iini nceden , u iki kelimeyle yaptlar: An sevgi ve acma. Onlara bir kere daha izah etmek zorundaym ki, ne zel bir an sevgi veya tercih, ne de hemcinslerine kar bir acma duygusu tarihi izen fram idare etti; sadece vak'a, yni tarih ve bilhassa zel artlarn genliimden beri beni temasa getirdikleri Osmanl tarihi sevgisi kalemimi hkm altna ald. Bu ahadetin sevgiye ve hakikata sadk kaldm hususunda yeterli olduu midindeyim; zira kendimi verdiim gayeye ulamak iin hibir zahmet ve fedakrlktan kanmadan ve gerei ne sakladm ne de ona kyafet tebdili yaptrdm. Hakikate ve btn tarihilerin ana kaide olarak benimsemeleri gereken u vecizeye: Hakikat, hakikat ve btn hakikatten baka hibir ey, mealindeki vecizeye gsterdiim saygnn delili, bu tarih eserini, o zamana kadar yazmakta sahip bulunduum serbestlik iinde devam ettirmek mmkn iken durdurmamdr. Bir tarihiye kontrol etmenin en iyi yolu, kaynak-lariyle temas etmek, bunlarla yazdklar arasda uygunluk bulunup bulunmadm aratrmaktr. Mracaat kitab olarak bavurduum eserlerin ou stanbul'da baslmt ve bunlarn nshalar byk blmyle umum ktphanelerde bulunuyor; ama u veya bu ktphanede bunlar hl bulunmuyor, aslolan bunlar temin etmektir; zira Osmanl mparatorluu, limlerin ve tarihilerin dikkatlerini ekmee Bizans mparatorluundan daha az lyk deildir. Bizans'a ait eserlerin bulunduu btn ktphanelerde stanbul'da baslm eserlerin bulunabilecenden emin olmak kolay deildir. Sahibi bulunduum el yazmas eserler Viyana mparatorluk ktphanesinde bulunmaktadr ve btn doubilimcilerin incelemelerine aktr; Avusturya arivler diresi de incelemeler yapacak yabanclarn giremeyecekleri bir yer deildir. Pertz, Ranke, Cox ve Macintosh gibi ilim adamlar buralarda yaptklar incelemeler dolaysiyle bu serbest giriten yararlanmlardr. Bavurulan kaynaklarn herbirinin bu tarihle mutabakat halinde bulunduu grlecektir. Tenkit yazlarnn veya kendi tarafmdan ortaya konulan ve gerek doru -yanl cetvellerinde gerekse son ciltte dzeltilen genellikle insann ve yazarnn mkemmelikten yoksunluunu belirtici nemsiz birka hat yazarn hakikat akndan phe ettirecek ve kitabnn deerini drtecek mahiyette olmaktan uzaktrlar. Ne olursa olsun, yaknda yaplacak bir bask onlarn kolaylkla ortadan kaldrlmas frsatn verecektir. Kt niyetli tenkitilere ve hakikat dman

Sayfa

38

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

sansrclere gelince, onlara syleyecek hibir szm yok; iyi niyetli okuyucu ve tenkitiler yazdm gibi yni hakkmda ak ve hakikati hkm verecekler ve bugn, Allah kr, tamamlanm olan bu muazzam tarih eserinin Douda ak ve hakikatin bir yanks olduu yolundaki tankl benden esirgemeyeceklerdir. Raab nehri zerindeki HainiU'de, 28 Eyll 1830'da, Nibolu mill savamm drtyzotuzdrdnc yldnmnde yazld. 27 Osmanl mparatorluunda Devlet Makamlar Ve Memuriyetleri I. Blm Hukuk 28 Yksek Makam ve Memuriyetleri. A. Hukukun En Yksek Makam: 1. eyhlslm'dr 29. eyhlislm1 in dorudan emri altnda grev yapan memurlar: a. eyhlislm khyas 30 yni, siyas ve iktisd btn ilerde eyhlislm vekili; b. Telhisci, yni, mhrdar ve eyhlislm'n Bb - l (hkmet) katndaki ilerinin takibe isi; c. Mektubcu, yni, eyhlislm'n dire mdr; d. Fetv-emn; yni fetvalarn yakld direnin mdr. 31 B. Birinci Derecede Hukuk Makamlar: 1. II. Bakanlar (Sudur) 2. Sadr' Rum, yni, Rumeli byk,- kads 32 3. Sadri Anadolu, yni, Anadolu byk-kads. Her ikisinin emrinde yetkileriyle ilgili ileri idare eden alt grevli bulunmaktadr: a. Tezkereci, yni, dilekeler kabul eden yksek derecede (emn) grevli; b. Ruznmeci, gnlk ilerin kaydcs; c. Matlabc, yni, kadlarn yerlerinin belirleyicisi; d.
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/7-33 Buradaki hukuk deyimi (er1!) mnda anlalmaldr. (.N.). 29 Hammer srekli olarak MfU deyimini kullanmaktadr. Gnmzdeki Diyanet tdrf tekiltyla kartrlmamas iin deitirdik. (.N.) 30 Devlet Tekiltnda yksek makamlarda bugnk mstearlk (.N.) 31 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/ 35 32 Bunlar Rumeli ve Anadolu Kazaskerleri (Kadaskerlik) d ir. (.N.)
27 28

Sayfa

39

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

40

Tatbikc, btn kadlarn mhrlerinin muhafz ve bunlarn aslna uygun olup olmadklarnn kontrolcs; e. Mektupcu, yni, kadlarla yazmalar yrtmekle grevli katip f.Khya, muhasebeyle grevli vekil. III. stanbul Kadlar 4. stanbul kads, yni, stanbul Efendisi diye de adlandrlan payitahttaki kad; dorudan emrinde bulunan grevliler: a. Unkapan naibi, yni, kadnn un depolarn gzetmekle grevli vekili; b. Yaka -pan naibi, yni, kadnn zeytinya ve sde ya depolarn gzetmekle grevli vekili; c. Ayak naibi, yni, pazarda dolaarak tart ve lleri, fiyatlar gzetmekle grevli vekili. IV. Haremeyn mollalar, yni, iki kutsal ehrin mollalar. 5. Mekke molla-kads; 6. Medine molla-kads V. Bild' erbaa kad-mollalar, yni, mparatorluun ayrcalkl drt ehrinin kad-mollalar. 7. Edirne kads; 8. Bursa kads; 9. Kahire molla-kads; 10. am molla-kads. VI. Mahre mollalar, yni, daha yksek hukuk makamlarna aday mollalar. 11. Galata molla-kads; 12. skdar kads; 13. Eyb kads (stanbul'un semti); 14. Kuds kads; 15. zmir kads; 16. Halep kads; 17. Yeniehir (Larissa) kads; 18. Selanik kads; 19. Nakib'ul -errf (asillerin seilmii) veya Peygamber sllesinden gelen emirlerin reisi; 20. Sultan hocas, yni Sultan'n ve ehzadelerin retmeni; 21. He-kim-ba, yni, Sultan'n ve sarayn hekimi; 22. Mneccim-ba, yni, sarayn gkbilgini; 23. mam' sultan-1 evvel, yni saray camisi birinci imam;

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

24. mam' sultan-i sni, yni, sarayn ikinci imam. 33 C. kinci Sradaki Hukuk Makamlar (Menasib-i devriyeler) 25. Mara molla - kads; 26. Badad molla - kads; 27. Bosna -saray molla - kads; 28. Sofya molla - kads; 29. Belgrad molla - kads; 30. Ayntab molla - kads; 31. Ktahya molla - kads; 32. Konya molla - kads; 33. Filibe molla - kads; 34. Diyarbekir molla kads 34 D. nc Sradaki Hukuk Makamlar (Mfetti ve sorguya ekiciler) 35. eyhlislm mfettii, yni, eyhlislm'n dorudan emrinde bulunduran vakf mfettii; 36. Sadrzam mfettii, yni veziria-zam'n dorudan emrinde bulunan vakf mfettii; 37. Harameyn mfettii, yni, iki kutsal ehrin vakflar mfettii (Mekke ve Medine), Kzlaraas zel nezretinde; bunlarn ne de mft denmekle beraber son zamanlarda unvanlar mfettiti; 38. Mufet-i Edirne, yani Edime vakflar mfettii; 39. Mfettii Bursa, yni, Bursa vakflar mfettii. 35 E. Drdnc Sradaki Hukuk Makamlar Kadlar snf olutururlar a. Rumeli Kadlar; b. Anadolu Kadlar;
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/35-36 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/36-37 35 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10 /37
33 34

Sayfa

41

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

c. Msr Kadlar. Birinci derecedeki bu snftan ilk ikisi dokuz, ncs alt snfa ayrlr ki, yledir: a. Rumeli Kadlar: 1. Stte- Rumeli, yni, Rumeli'nin altlar; 2. Ulalar, yni, birinci snf kadlar; 3. Karib- lalar, yni, onlarn hemen arkasndan gelenler; 4. Saniyeler, yni, ikinci snf kadlar; 5. Sliseler, yni, nc snf kadlar; 6. nebahthlar, yni, Lepanto (ehir ad)'blar snf kadlar; 7. Erililer (ehir adndan geliyor) kadlar; 8. eleblpazarklar, yni elebipazan snf kadlar; 9. anadllar, yani, anad snf kadlar. b. Anadolu Kadlar: 1. Stte-i Anadolu (Anadolu altlar); 2. Musallis, yni, derece olarak ilkleri takibedenler; 3. Saniyeler, yni, ikinci snf kadlar; 4. Sliseler, nc snf kadlar; 5. Rabieler, drdnc snf kadlar; 6. Hamiseler, beinci snf kadlar; 7. Sdisler, yni, altnc snf kadlar; 8. Sbiseler. yani, yedinci snf kadlar; 9. mineler, yni, sekizinci snf kadlar; 10. Tsyaeler, yni, dokuzuncu snf kadlar. c. Msr Kadlar: 1. Sitte- Msr, yni, Msr altlar; 2. Musalsler, evvelkilerden sonra gelenler (derece bakmndan), ikinci snf; 3. Sliseler, nc snfdaki kadlar; 4. Rabieler, drdnc snf kadlar; 5. Hftmseler, yni, beinci snf kadlar;

Sayfa

42

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

6. Sdisler, altnc snf kadlar. 36 Rumeli Hukuk Tekilt I. Birinci Snf Kadlar: (Altlar) aldklar cretleriyle 1. skub, 550 ake; Negrepont, 1100 ake; Ostromca, 900 ake; tip, 750 ake; Paravadi, 350 ake, Trhala, 2000 ake; Tfmurhisar, 950 ake; Kane 350 ake, Kuluml, 800 ake; Dubnica, 750, ake; Rusuk, 600 ake; Eski Zara, 650 ake; Slkhne 550 ake; Serez, 2250 ake; umans, 850 ake; Narda, 500 ake, Yeni-ere Vardar, 750 ake, Hezar gred, 700 ake; Salona, 750 ake; Kara feriye, 1.500 ake; Kandiye, 850 ake; Manastr, 1.600 ake; Midilli, 1000 ake; Nevrekop.1000 ake; Ake Kazanlk , 1000 ake. II. Ulalar, veya birinci snf kadlar: atalca, 750 ake; arky, 900 ake; Avrethisn , 950 ake; Flori-na, 850 ake; Kesriye, 350 ake; Kprl, 750 ake; Kstendi, 600 ake; Lefe, 500 ake; Nazile, 500 ake; Drama,400 ake; IH. Karibler, veya evvelkilere ok yaklaanlar: llbasan, 200 ake; Ahiyolu, 650 ake; Paravadi, 150 ake; baliabad-ra, 600 ake; banyaluka 550 ake; Tene ve Sice, 65.0 ake; Sakz , 400 ake; Samakov, 500 ake; Korice, 250 ake; Menlik 650 ake; Misistra, 600 ake: Nigbolu, 150 ake; Vodina, 600 ake; Yaice ve Buhurine, 700 ake; IV. Mensib- Saniyeler, veya ikinci derecede kadlar Alassona, 700 ake; Atina, 530 ake; stifa (Thebes), 700 ake; Ber kofe,150 ake; Babada 150 ake; Balk, 150 ake; Menfakte, 250 ake; Silistre, 300 ake; Tuiran, 150 ake; Gracanice 300 ake; Ferecik, 350 ake; Glhisar, 250 ake; Lefkoe," 200 ake; Memlahatem, burada gelir ikiye blnyor; Vidin, 250; Varna, 400; Yanbolu, 250 ake. V. Menasib-i Sllse.veya nc snf kadlar: Akhisar tiran, 250 ake; zdin, 144 ake; Uyvarce, 250 ake; Ohri, 180 ake; Uyvarina, 100 ake; Anaboli, 250 ake; star flak, l50ake; Burgaz, 350 ake; Tekfrgl, 200 ake; orlu, 250 ake; Hacojupa-zan, 600 ake; Serfice, 400 ake; Karatova, 750 ake; Kalkandelen, 2000 ake; Kalavrita, 450 ake; Kzlaa ve Hatunili, 50 ake; Karite-ne, 150 ake; Mostar, 220 ake; Mankalia, 20 ake; Nissa, 250 ake;
36

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/37

Sayfa

43

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

VI. nebaht Menasb veya Lepanto'Iular snfndan olan kadlar Eri kesri, 250 ake; nebaht, 120 ake; Arkadia; Uzice, 100 ake; brail, 120 ake; zladi, 200 ake; Agostos, 350 ake; Kirebolu,160 ake; Perzerin, 60 ake; Eskibaba, 230 ake; Caglaik, 150 ake; Korie-200 ake; Delonia (Delvina-,60 ake; Razlik, 350 ake; Radomir, 150 ake; Rahna, 40 ake; Radovia, 120 ake; Servi, 350 ake; Taice, 150 ake; Foca,500 ake; Kemangrad 50 ake; Karada, 250 ake; Lubirve belgradck, 250: ake; Limni (Lemnos), 250 ake; Misivri (Mesembria) , 320 ake; Novoberda, 200 ake; Velin (?) , 200 ake; Yenipazar ve Ter-govita 100. VII. Mensib-i Eil yahut eri kadlar snf: Zvornik, 150 ake; Ehlune, 105 ake; Eski- Cuma, 110 ake; nebolu , 100 ake; sak, 15 ake; iskenderiye, 100 ake; Avlonya, 10 ake; Yepek, 25 ake; hram, 100 ake; ngli Kasri, 180 ake; Piritina ,100 ake; Kstence, 80 ake; Badracik, 450 ake; Posorofca, 100 ake; Ber -e ve Kenzin ,20 ake; Bulumla ve Karalom 20 ake; Benefi, 25 ake; Hirsova, 10 ake; Srebrenice, 60 ake; Tuzla ,150 ake; Taoz-,120 ake; Osmanpazan, 255 ake; Telislam ,100; Kolhisar, 100; Kozluca, 308; Kircov, 150 ake; Koron, 30 ake; Kerenbi,150 ake; Limosin, 100 ake; Lepoka, 150 ake; Levander ,150 ake; Modeni, 250 ake; Nova-sel,120 ake; Moglai, 100; Vuldcterin, 100 ake; Bofc, 230 ake; Vieg-rad ,100 ake vm . elebipazan Mansblan veya elebizde Kadlar Snf: Alacahisar.lOO ake; Eridere, 150 ake; Abakorve Kardar, 350 ake; Orkub 100 ake; Aynecik-,150 ake; Olakhor, 140 ake; Oustura,60 ake; Eskrumerd, 20 ake; Aydunat, 10 ake; Andosa (?) ,100 ake; Ayapetraa, 150 ake; Nou. Navarin, 100; Bihurine, 50 ake; Bihiti 50 ake; Tenedos, 60 ake; Sicur, 100 ake; Bzagacik, 100 ake; Bogurdle, 100 ake; Piskopi, 25 ake; Belghai, 60 ake; Palatmone, 50 ake; Boz-baba, 15 ake; amce, 80 ake; Cemi, 150 ake; elebipazan , 100 ake; Cobanadalari, (Spalmadori) 100 ake; Kirssofl, 100 ake; Dohana , 100 ake; Fonise , 100 ake; Sumbeki adas , 100 ake; Seray Vize ; Talanda , 125 ake; Kalamata 100 ake; Kavala.lOO ake; Kalivonia, 100 ake; Firunduz (Butrinto), 100 ake; Kotluke, 100 ake; Kesilen , 60 ake; Misr 10 ake; Haut Memlaha, 120 ake; Mat, 15 ake; Mago-sa, 25 ake; Metuli, 25 ake; Main, 20 ake; Novasin, 200 ake; Yuko-va ve Tunili, 70 ake; Yerky, 25 ake; IX. uanet Mansblan anad kadlar snf (Csanad) : Ossaf, 100 ake; lsferlar, 100 ake; ketoz, 10 ake; kepoz 100 ake; merfaklh 10 ake; Eski Navarin, 10 ake; nciradas, 10 ake; lpekiadas, 100 ake; Egine, 100

Sayfa

44

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ake; starda, 5 ake; Erine (?)37 , 100 ake; Parakin, 100 ake; Pravnik, 100 ake; Peremedi. 10 ake; Beglin . 100 ake; Budrumle , 5 ake; Boghaniea, 5 ake; Bardonia, 5 ake; Boctie, 5 ake; Cetre, 100 ake; Cadka, 10 ake; Tepedelen, 10 ake; Durraci, 100 ake; Racina, 100 ake; Sadra, 10 ake; Selve, 100 ake.Aleksince.100 ake; Gorgorofce, 100 ake; Kurumi, 100 ake; Kolonia.100 ake; Kolain, 100 ake; Konice, 100 ake; Kumran, 100 ake; Kurunlu, 10 ake; Koam, 100 ake; Kerpe ada, 100 ake; Maa-den pek, 100 ake; Mitrofcik, 100 ake; Mzrak, 5 ake; Valioz, 100 ake; Herke adas, 100 ake; Yarduma, 100 ake. 38 Anadolu Adl Tekilat I. Rutbe-i Sitte. Veya ilk al snf kadlar: Kastamonu,2300 ake; Amasya,2000 ake; Nikomedi, 1200 ake; Tuzla, 1000 ake; Bozdahan 700 ake; Bergama, 750 ake; Yeniehir (Aydn) 600 ake; Burdur 350 ake; Aya 650 ake; Ezine 800 ake; La-rende 650 ake; Alaehir 750 ake; Adnayrk, 800 ake; Demirci, 700 ake; Antalya 900 ake; Sinop, 500 ake; Kestel Nasli, 500 ake; Trhala, 600 ake; Siv as, 1105 ake; angn- 700 ake; Denizli, 600 ake; ark Karahisar, 600 ake; Karaaa Glhisar, 400 ake; II. Rutbe-i Musille, Tarakl, 700 ake; Bursa negl, 600 ake; Gynk, 600 ake; Musul, 900 ake; Kerekara 800 ake; Kalack, 400 ake; Nevehir-rgb, 600 ake; Beyanabad, 500 ake; Grdes,550 ake; Akhisar, 400 ake; Erzincan,40 ake. m.'Rutbe-i Saniye, yahut kinci snf kadlar: Baliyanbolu, 500 ake; Beyehri, 350 ake; Trabzon, Srmene, 800 ake; Elmal, 250 ake; Malatya, 200 ake; Takpr, 350 ake; orba-400 ake; Tosya, 350 ake; Sivrihisar, 200 ake; Kureton Nahas, 350 ake; Sekiz Duenbe, 140 ake; Amaysa, Arpas- (?). IV. Rutbe- Slise, yahut nc snf kadlar eyhl, 630 ake; Ketankary, 350 ake; Glpazan, 350 ake; Glhisar (Hamid'de), 200 ake; Aksaray, 150 ake; Akehir (Adn), 80 ake; Tavas, 200 ake; Alaye, 300 ake; Haleb Trkmenler, 200 ake; Miha-li, 300 ake;
37 38

Hammer haritada bulamad yerlere soru iareti koymaktadr (.N.). Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/38-40

Sayfa

45

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Tirul, 150 ake; Antakya, 500 ake; Silah, 415 ake; Bor ve Kai 250 ake; Azine, ayaslu (Efes) yaknnda, 250 ake. V. Rtbe-1 Rabie, veya drdnc snf kadlar: Dedekni, 270 ake; Harit, 150 ake; Ahiska, 20 ake: skilip, 400 ake; Akhisar ve Saruhan, 450 ake; Akehir, 600 ake; orum 400 ake; Simav, 600 ake; Seydiehir, 340 ake; Tsire (?), 30 ake; Kaza-bad ,175 ake; Kiva, 400 ake; Merzifon, 300 ake; Kilis, 70 ake; en-be, 400 ake; Gerede, 330 ake; Krehir, 100 ake; Efar, 240 ake; Osmanck, 200 ake; Med, 150 ake; Viranehir, 250 ake; Udevce-50 ake; Gevek, 50 ake; Anapa, 50 ake; VI. Rutbe- Hamie, yahut beinci snf kadlar: Ladik, 500 ake; Nif, 200 ake; Ulib, 50 ake; Sonsa, 25 ake; Ereli (Karaman'da) , 130 ake; Eriha, 40 ake; Erigz, 150 ake; Eski l, 90 ake; Harim, 100 ake; Uluborlu, 250 ake; Hama, 150 ake; Basra, 100 ake; Roba, 15 ake; Dorgud, 100 ake; Balbek, 100 ake; Ladaki-atol arab, Sivrihisar Kinuri, 150 ake; Kola 250 ake; Sincanl, 300 ake; Arabsun, 60 ake; Kara sal, 15 ake; Aghros, 200 ake; Murtezaa-bad, 250 ake: Karg, 250 ake; Ayin, 300 ake; Oniki Divan, 150 ake; Kohisar Kerde, 120 ake; VII. Rutbe- Sdise, yahut altnc snf kadlar: lgn, 120 ake; Otpara, 40 ake; Ulak,90 ake; Akda.120 ake; nsanl , 100 ake; Akceabd, 70 ake; Of, 5 ake; erke, 80 ake; ere -90 ake; Ezine Lakadia, 250 ake; Siverek, 20 ake; Levan, 80 ake; Payas, 15 ake; Biretol Ferat, 5 ake; Bayburd, 90 ake; Sermin, 5 ake; Rann, 5 ake; abur, 350 ake; Bir li, 120 ake; Haumakenler, 150 ake; Kars Dulakr yakn, 10 ake; Adina, 60 ake; Karaaa Yalva, 200 ake; Niksar, 160 ake; Karahisar Behramh, 25 ake; Kars, 35 ake; Kerkk ve ehrizor, 25 ake; Maareetol- Missrn, 10 ake; Korduk, 80 ake; Mengen, 90 ake; aranba, 180 ake; Toht, 110 ake; Vm. Rutbe-i Sftre, yahut yedinci snf kadlar: Aineh,5 ake; Ovayaz, 35 ake; Akyrek, 10 ake; Atima (?) , 120 ake; Saruhanda Ilca, 50 ake; Arghin, 70 ake; Ara, 100 ake; Yedin, 160 ake; Ahlat yaknnda Ardi, 50 ake; Belviran, 40 ake; Bozok Sorgoin, 80 ake; Berun, 5 ake; Bozoyuk, 150 ake; Besni, 20 ake; Besent (?), 40 ake; Duriguher, (?) 50 ake; Bakrat skenderun yalannda, 100 ake; Rize, 10 ake; Hsnl ekrad, 100 ake; Himss, 80 ake; Derku, 100 ake; Develi, 60 ake; Samsun yaknnda Bafra, 100 ake; uur, 5 ake; Ladik yakmda Saidili, 80 ake; Silifke, 100 ake; Sivas ili- 60 ake; Safed, 100 ake; Saram, 130

Sayfa

46

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ake; kzlhsr, 10 ake; Kemeri Hamid, 100 ake; Glciez, 405 ake; Manavgat, 10 ake; Masis Ayarindi, 100 ake; kbikabd, 100 ake; IX. Rutbe-i Smine, yahut sekizinci snf kadlar: Ermenek, 20 ake; Erak, 20 ake; flan Tatar, 90 ake; E, 100 ake; Atak ve Belseme, 100 ake; Alasun ve ncipazar, 60 ake; Ekrad -yelek, 25 ake; Akky, 5 ake: Boz Olu Tamanl, 10 ake; Perkas, 10 ake; Bayraml 30 ake; Balat, 30 ake; Bamlec,100 ake; Beyazid, 100 ake; emizke, 170 ake; Sankavak Sine, 100 ake; Aclun, 100 ake; ldr, 100 ake; Hacbekta Fcur, 25 ake; Darende, 30 ake; Diula ve Kari (?), 5 ake; Dengebd, 10 ake; Taabd, 30 ake; Arabgir, 150 ake; erkipara, 15 ake; Sis, 100 ake; eyh Amik, 100 ake; Samanti (?), 10 ake; Souck, 110 ake; Sansaf, 5 ake; Fenike, 20 ake; Ka, 5 ake; Kuakl, 15 ake;Kerker (Kara sal) Tekke, 13 ake; Kohisr (Karaman), 20 ake; Kuruay, 25 ake; Kalatolmah, 100 ake; Giresun 50 ake; Keresilinti, 5 ake;Kahta, 100 ake; Kenetis, 100 ake; Kinolig (?), 100 ake; Han Vika 100 ake; Geduk ubuk, 25 ake; Maareton Naa-ma, 5 ake; Mente, 25 ake; Palass, 100 ake; Mucudz, 30 ake; Mermercik, 60 ake; Ermenak, 20 ake; Nuseybin, 180 ake; Yenice flan, 40 ake; Tizibi Kara skele, 180 ake; Yrkn Ankara, Ankara civarnda yrk airetler 100 ake; X. Rtbe-i Tasle, yahut dokuzuncu snf kadlar Abdulhayr, 5 ake; bradI, 20 ake; zml, 10 ake; atina (?), 5 ake; Edir, 10 ake; Erbil, 100 ake; Alaca Han, 100 ake; ekirce, 100 ake; Karahan Bayburdu, 100 ake, olakbd, 100 ake; Han Yunis, 100 ake; Haufa, 100 ake; Hns, 100 ake; Darar, 100 ake; Suru-100 ake.uad 100 ake; aredi, 5 ake; Tueh li, 100 ake; Erdebni Bzurk, 100 ake; Kzlkaya, 30 ake; Fa 20 ake; Kokas, 5 ake; Kalkanl, 20 ake; Kovak, 20 ake; Kolhisr, 20 ake; Kalasaray, 5 ake; Keab, 5 ake; Kanakteri (?), 100 ake; Karata, 100 ake; Kino Batun, 23 ake; Yabali, (?) ake; Keifi ve Neriman, 5 ake; Mcuriye-100 ake; Melazker, 100 ake; Muhacirin Mektube, 100 ake; Yamur Deresi, 100 ake; Dubul, 5 ake; Badebolu, 25 ake; Yuzpara, 5 ake; 39 Tevcih Harlar 40 Sayfa

39 40

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/40-42 Bir kiiye timr verilmesi ve beratn kadlka kayda geirilmesi masrafi (.N.)

47

Byk Osmanl Tarihi Mb air harl ar l.Sn.Kadtal t) On kad 2.Sn. kadlar 3. " 4. " 5. " 6." 7." 8." 9." Tasdik Harlar 41 Blme Senedi Harlar l .Sn. 2 ." 3 ." 4 ." 5 50 24 62 67 91 Kad (altlar) 113 tak. 80 69 67 57 54 52 42 37 31 . 123

Cilt 18 Sei

Ykse

Joseph von Hammer Kavu k n harc ) 91 4 12 4 5 12 2 3 1 2 (Ake 254 184 286 144 119 109 96 79 69 67 Yek

m harc 40 28 120 16 12 43 42 34 31 34

k ham _ 72 85 57 45 -

Yksek Vergi an 32 29 24 20 20 20

Kavuk kn Harcl 5 " 5 5 4 2 4 2

Ye

5 12 95 84 54 26

48
Sayfa

." 6
41

Sened veya resm evrakn kadlka tasdiki masraf (.N.)

Byk Osmanl Tarihi ." 7 ." 8 ." 9 ." Msr Adl Tekilt 23 34 34

Cilt 18

Joseph von Hammer

20 20 20

1 1 1

35 35 24

skenderiye I. Altlar, (Sekin Kadlar Snf:) Reid Mansuriyet Edyar Abuklr eyh sn (?) Mahallet.

Menuf

Beni n. Altlar dorudan takibeden kadlar: Djirce Suiyef Belbeis (Circe) Fayum Djize (Cize)

Hankah Miniyet Soyut Beni Haram

m. nc snf Manzule Manzlut

kadlar: yn.

Muzhamete

IV. Drdnc snf kadlar: Mahallet Ebi Sviye Tizmend Ali Nehrariye Snf Kadlar: Fene

Amnn V. Beinci Abutlh Senebu Mensiye Elvh (Sahra) Burlos

VI. Altnc snf kadlar: Kene

Kuss

Sayfa

II. Mahmud'un Fermanna Gre Rumeli Birinci Snf Kadlarna Uygulanan Deiiklikler

49

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Maa I. Stte-i Rumeli (Altlar) (Ake) 1. Serez, Paa makam; Sikhne ve Timurhisr'dan uzak deil; stanbul'dan alt gnlk yry uzaklnda 3000 2. Karaferta, Selanik sancanda; Agostos ve Yenice'den uzak deil; stanbul'dan onsekiz gnlk yry uzaklnda 850 3. Tirhala, sancakbeyi makam; Yeniehir, Fenar, ve atalca'dan uzak deil stanbul'dan yirmiiki gnlk yry uzaklnda 1800 4. Rusuk, Nibolu ve Hezargrad yaknnda; stanbul'dan ondrt gnlk yry uzaklnda 800 5. umnu; Silistra sancanda, Paravadi ve eski umnu yakmn- da; stanbul'dan onbir gnlk yry uzaklnda 700 6. Hezargrad, Nibolu sancanda; Rusuk ve sistov'dan uzak deil; stanbul'dan onuiki gnlk yry uzaklnda 600 7. Zara Atik, Paa makam, Yeni Zara ve Akekazanlk yaknnda; stanbul'dan dokuz gnlk mesafede. 750 8. Nevrekob Paa makam, Drama ve sikhne yaknnda; stanbul'dan ondrt gnlk yry mesafesinde. 9. Kandiye, Girit adasnda; stanbul'dan 750 mil uzaklkta (talya'dan). 750 lO.Sikhne, Paa makam, Serez'den, Drama'dan uzak deil; stanbul'dan oniki gnlk yry uzaklnda 650 11.Midilli, Mitylen adas, stanbul'da (talya'dan) 400 mil uzaklkta 400 12.skb, Paa makam, tip, Kalkandelen ve Kartova yak mnda; stanbuldan onbe gnlk yry uzaklnda 550 13.Silistre, sancak makam; stanbul'dan on gnlk yry mesafesinde. 350 14.Hanyla (Canee) Girit adas kalesi, stanbul ve (talya'dan) 750 mil uzaklkta. 450 15.Vidin, Nibolu sancanda, Feth slm ve Nibolu yaknnda; stanbul'dan onbe gnlk yry mesfesinde. 600 TEVCH HARLARI Atama ihbariyesi iin, 000 Makam harc (harc bb)

Sayfa

50

12,

( ake ) 2,5 (

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer 00 I 2,4 00 60 0 1 3,0 00 i 4,0 00 1 48 0 I 24, 980 I 1 t n 1

Kahve paras (kahve bah) Seim harc (ihtiyar harc) Tezkireci harc Ktip (mektupu) harc Hademeler harc Yekn Tasdik Harlar Taksim (ksmet) denilen hare 320 Tezkireci harc 00 Ktib harc 00 Mbair (muhzir) harc 00 Hademeler harc 0 Berat harc 00 Yekn

13,

( ake )

1,5 1,0 1 1,0 24 12 18, 1

500 18.Eriboz (Negrepot), sancakbeyi makam; payitahttan yirm iki

Sayfa

51

260 II. Rtbe-i ula Maa Yahut birinci snf kart^r :________________________________akce 16.Manastr, Paa makam: Plrlepe ve Florina yaknnda stanbul'a onseklz gnlk yry uzaklnda. 700 17. Drama, Paalk makam, istanbul'a oniki yry gn mesafesinde.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yry gn uzaklkta 22 19.'Hmurhisr, Paalk makam; Serez ve Petri yaknnda;stanbul'a onbe yry gn uzaklkta. 450 20. Kesriye (Castoria) ; Paa makam, Floruna ve gl zerinde Orite yaknnda stanbul'a yirmi yry gn uzaklkta 650 21. Avrethisr, Selanik sancanda, Toiran, Selanik ve Karada yaknnda, sdanbul'dan onbe yry gn uzaklkta. 350 22. Florina, Paa makam, Manastr, kesriye ve Staroeva yaknnda; stanbul'a on yry gn mesafede. 400 23. atalca, lepanto sancanda, Fenar, Trhala yaknnda ve stanbul'a yirmi yry gn mesafede 387 Tevcih Harlar Atama ihbariyesi (teblii) harc Kap harc Kahve paras Seme harc Ba tezkireci harc Mektupu harc Hademeler harc Yekn Tasdik Harlar Veraset ilm harc Batezkireci harc Mektupu harc (mbair ve hzarc) harc Hademeler harc Berat harc Yekn 15,720 10.680 (ake) 1200 j e00 Muhzirler 800 240 1 200 " 10,000 (ake) 2 000 .. 2 000 480 .. 2 400 2 400 48 19,328

Sayfa

52

III. Rtbe- Karb-i la,

Maa

Yahut nceki snf dorudan takibeden kadlar: (ake) 24. Samakov, Paa makam, Dubnica ve Tatarpazan yaknnda,

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

stanbul'a oniki yry gnlk mesafede. 350 25. Baliabadra, Lepanto sancanda, Klavrita yaknnda, stanbul'a yirmiiki yry gnlk mesafede. 250 26. Rodos stanbul'dan (italya'dan ) 700 mil mesafede. 400 27. Arnavutlukta lbasan, Sancakbeyi makam, stanbul' dan yirmi yry gn uzaklkta 350 28. Nibolu (Nicopolls), Sancakbeyi makam, Sistov ve Pilevne yaknnda, stanbul'a ondrt yry gn mesafede 350 29. Ostroa, Kstendil sancanda, Toiran ve Terpi yalannda, stanbul'a onbe yry gn uzaklkta 300 30. Anyolu, silistre sancanda, Karadeniz zerinde Aydos yaknnda, stanbul'a dokuz yry gn mesafede 350 31. Paravadi, Silistre sancanda, umnu ve Yenipazar yaknnda, stanbul'a onbir yry gn uzaklkta 300 32. Akekazanlk, Cermen sancanda, Eski Zara yaknnda, stanbul'a dokuz gnlk yry uzaklnda 500 33. Gorica, Paa makam, bilehlte ve Ostrova yaknnda; stanbul'a yirmi yry gn mesafede. ' 300 34. Travnik veya Bosna Yord, Yaicza yalannda. stanbul'a yirmlyedi yry gn uzaklkta. 350 35. Vodina, Selanik sancanda, yenice Vardar ve Ostrova yaknnda, stanbul'a onbe gnlk yry mesafesinde. 370 Tevcih Harlar Atama hbariyesi harc Kap (Dire) harc Kahve bedeli Seim harc Batezkireci harc Mektupu hara Hademeler harc Yekn

9,000 (ake) 2,000 2,000 480 2,400 2,400 480 18,760 Sayfa

53

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

TASDK HARLARI

Veraset lm harc 40 Batezklreci hara 00 Mbair (hzarc) harc Muhzirler harc Hademeler harc 0 Berat harc 0 Yekn 120 IV. Rtitbe-Sni,

8,0 1,2 1,6 00 80 0 24 24 12,

(ake) t

II

Maa

Sayfa

Yahut ikinci snf (ake) kadlar 36. Kulumic , Mora sancanda, Karitene, Lumdar ve Florina yaknnda stanbul'a yirmi yry gn uzaklkta. 200 37. Lofa, Nibolu sancanda, Tuna zerinde Oivarce yaknnda, stanbul'a on yry gn mesafede. 400 38. Narda, Yanina sancanda, Yanina ve Preveza'ya (Akdeniz zerinde) yakn, stanbul'a yirmiiki yry gn mesafede. 500 39. Vardar, Silistre sancanda, Karadeniz zerinde Balcik yaknnda, stanbul'a onbir yry gn uzaklklta. 250 40. Yanbolu, Silistre sancanda, slemiye ve Karinbad yaknnda stanbul'a sekiz yry gn uzaklkta. 180 41. Yenice Vardar, Selanik sancanda, Karaferia yakmda, stanbul'a onalt yry gn mesafede. 350 42. skenderiye, sancakbeyi makam; Dulcingo ve Montenegri yaknnda, stanbul'a yirmidrt yry gn mesafede. 90 43. Alassona, Tirhala sancanda, Yeniehir ve Fenar yaknnda, stanbul'a ondokuz yry gn mesafede. 700

54

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

44. tip, kstendil sancanda, Karatova ve Nigu yaknnda; stanbul'a onalt yry gn mesafede. 550 45. Dubnica, Kstendil sancanda Samakov ve Radomir yaknnda, stanbul'dan ondrt yry gn uzaklkta. 300 46. erky, Paalk makam, Sofya, Nissa ve znebol yaknnda stanbul'a onalt yry gn mesafede. 400 47. Kefe (Rafla) Krmda. 350 48. Karatova, Kstendil sancanda, itip ve skb yaknnda, stanbul'a onbe gnlk yry mesafesinde. 250 49. Ferecik, Paa makam, Dimetoka, psala ve Meghri yaknnda, stanbul'a yedi gnlk yry uzaklnda. 300 50. Banyaluka, Bosna'da, Kostanizza ve Yaicza yaknnda; stanbul'dan otuzgnlk yry mesafesinde. 51. Solona, Egriboz sancanda, zdin, Bardacik ve Livadia yaknnda, stanbul'a ondokuz gnlk yry mesafesinde. 52. Tene, Bosna sancanda, Yaicza ve Derbent yaknnda, stanbul'a yirmiyedi gnlk yry mesafesinde. 53. Menlik, Paalk makam, Serez, Timurhisr ve Nevrekop yaknnda stanbul'a onbe gnlk yry mesafesinde. 54. Babadag, silstre sancanda, sak, Tulca ve Tekfreli yaknnda, stanbul'a onbe gnlk yry mesafesinde. Tevcih Harlar Atamann iln iin Dire (kap) harc Kahve paras Seim harc Mektupu harc Batezklreci harc Hademeler iin 8,000 (ake) 1,500 1,800 360 1,800 1,800 480 Yekn 15,740

Taksim denilen hare Tezkirecilerba Mektupu harc Mbairler (muhzirler) harc Hizmetkrlar hara

Sayfa

55

Tasdik Harlar

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Berat harc Yekn V.Rtbe-i Slise, Yahut nc snf kadlar 6,720 (ake) 900 " 1,200 " 600 " 240 " 1,200 " 10,860 Maa (Ake) 55. Kstendil, Dbnica sancakbeylii makam; Radomir ve Karatova yaknnda stanbul'a ondrt gnlk yry uzaklnda. 56. Hacolupazan, Silistre sancanda; Varna ve Tekfreli yaknnda, stanbul'a oniki yry gn mesafede 240 120 57. Burgaz, Vize sancanda, orlu, Eski, Baba ve Pnarhisr yaknnda, stanbul'a drt yry gn uzaklnda 180 58. Tuiran, Kstendil sancanda, Ostromica ve Timurhisr yaknnda, stanbul'a ondrt yry gn uzaklkta. 330 59. zdin, Eriboz sancanda, Livadia ve Salona yaknnda, stanbul'a ondokuz yry gn uzaklkta. 180 60. Tekfureli, Silistre sancanda, Varna ve Balk yaknnda, stanbul'a ondrt gnlk yry uzaklnda. 55 61. Ohri, Paa makam Edirne'de, Persepe, Dobra ve Starova yakmda, stanbul'a onyedi gnlk yry uzaklnda. 300 62. kprl, Paa makam, Uskp, tip ve Perlepe yaknnda, stanbul'a onsekiz gnlk yry mesafesinde. 350 63. Lekfoce, Alacahisr sancanda, Nissa ve skb yaknnda stanbul'a onbe yry gnlk mesafede. 150 64. Hirsova, Mora sancanda, Balk ve Babada yaknnda, stanbul'a on gnlk yry uzaklnda. 25 65. Kalkan d elen, skb sancanda, Dobra yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn uzaklkta. 250 66. Karitene, Mora sancanda, kulumici, livada ve Kalavrita yaknnda, stanbul'a yirmidrt gnlk yry mesafesinde. 50

Sayfa

56

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

67. Mostar, Bosna'da, Hersek sancanda, Novasin yaknnda ve stanbul'a yirmiyedi gnlk yry mesafesinde. 150 68. Nissa, Paa makam, sferlik ve Lekoce yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn uzaklkta. 250 69. Anatoli, Mora sancanda, Tripolizza ve Korent yaknnda stanbul'a yirmidrt gnlk yry uzaklnda. 230 70. Akhisar, Bosna'da, Kilis sancanda, Glhisr yaknnda ve stanbul'a otuz yry gn mesafede. 120 71. Balcik, Silistre sancanda, Varna yaknnda, stanbul'a oniki gnlk yry mesafesinde. 200 72. Kalavrita, Mora sancanda, stanbul'a yirmibe yry gn uzaklkta. 120 73. Chocim, Polanya snrnda kale, stanbul'a yirmiyedi gnlk yry mesafesinde. 60 74. mankalia, Silistre sancanda, Tekfurgl ve Balcik yaknnda, stanbul'a on gnlk yry mesafesinde. 30 TEVCH HARLARI Atamann ln harc 00 Kap harc 00 Kahve paras denilen hare 00 Seim harc 0 Tezkireciba harc 00 Mektupu harc 00 Hademeler iin 0 Sayfa 940 Yekn 48 12, II 1,8 1,8 II 36 tt 1,5 II 1,0 II 6.0 (ake)

57

Byk Osmanl Tarihi Tasdik Harlar Taksim denilen hare

Cilt 18

Joseph von Hammer

4,0 80 90 0 1,2 00 60 0 24 0 1,2 00 8,2 20

(ake) II II

Tezkireciba harc Mektupu harc Mbair (muhzir) harc Hademeler harc Berat harc Yekn VI. Menasb- nebahti,

(1

Maaf

Yahut Lepanto adl tekilt kadlar: (ake) 75. nebaht (Lepanto), sancak makam, Patras karsnda, stanbul'a yirmi yry gn uzaklkta. 120 76. brail, Silistre sancanda, sak yaknnda, stanbul'a on yry gn uzaklkta. 200 77. Velin, Tirhala sancanda, Yeniehir yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn uzaklkta. 200 78. sakc, Silistre sancanda, brail ve macin yaknnda, stanbul'a onbe yry gn uzaklkta. 30 79. Sirfce, Paa makam, Alassona ve Eribucak yaknnda, stanbul'a onbe yry gn mesafede. 180 80. Mizistra, Mora sancanda, Tripolitza, Kalavrita ve Bordunia yaknnda, stanbul'a yirmialt yry gn uzaklkta. 180 81. Rahova. Nibolu sancanda, Vidin yaknnda, stanbul'a on yry gnlk mesafede. 120 82. smail, Silistre sancanda, sak ve Tulca yaknnda, stanbul'a onbe yry gn uzaklkta. 150 83. Kordos (korent), Mora sancanda, Tripolizza ve Anatoli yaknnda, stanbul'a yirmki yry gn uzaklkta. 120 84. Ltvadla, Egribaz sancanda, izdin, Salona ve stifa yaknn da

Sayfa

58

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

stanbul'a yirmidokuz yry gn mesafede. 200 35. stifa fThebes), Egrlboz sancanda, Ada karsnda, stanbul'a yirmi yry gn mesafede. 200 86. Misivri, Silistre sancanda, Ahiyolu ve Aydos yaknnda, stanbul'a sekiz gnlk yry mesafesinde. 120 87. Arkadia, Mora sancanda, Modon ve Kalamata yaknnda, stanbul'a yirmibe yry gn uzaklkta. 70 88. Yeni-Zara (Nouvelle Sara), irmen sancanda, Eski-Zara ve slemye yaknnda, stanbul'a dokuz yry gnlk. 250 89. Cumapazan, Paa makam, Florina ve Eribucak yaknnda, stanbul'dan onalt yry gn mesafede. 250 90. Razllk, Paa makam, Nevrekob, Dubnica ve menlik yaknnda, istanbul'a ondrt yry gn uzaklkta. 250 91. Athina, Eriboz sancanda, Livadia ve stifa yaknnda, stanbul'a yirmi gnlk yry mesafesinde. 160 92. Uzica, Bosna sancanda, Semendra, Pet ve Posega yaknnda, stanbul'a yirmi yry gn mesafede. 120 93. Ouivrdce, Nibolu sancanda, Vidin, Berkofce ve Plevne yaknnda, stanbul'a ondrt gnlk yry uzaklnda. 250 94. Eri kesri, Avlonya sancanda, Delonia, Tepedelen yaknnda, stanbul'a ondokuz yry gn uzaklkta. 150 95. Delonia, (Delvino), Sancakbeyi makam, Erikesri ve Merzak yaknnda, stanbul'a ondokuz yry gn uzaklkta. 50 96. Talca, Hersek sancanda, Toca ve Canicik yaknnda, stanbul'a yirmliki gnlk yry uzaklnda. 120 97. Perepul, Hersek sancanda, Talca ve Iflak yaknnda, stanbul'a yirmiiki yry gn mesafede. 140 98. zi ve Klburun, sancakbeyi makam. 50 99. Yenipazar, Tergovista ve Morofcecik, Bosna sancanda, skb'n tesinde, stanbul'a oniki yry gn uzaklkta. 150 100. Radamir, ve Srk, Kstendil sancanda, Sofya yaknnda stanbul'a ondrt yry gn mesafede. 250 101. Kamengrad ve Bihke, Glhisar yaknnda, stanbul'a otuziki yry gn uzaklkta. 180 102. Novoberda, Vuldcterin sancanda, Pritina ve Morava yaknnda.

Sayfa

59

Byk Osmanl Tarihi 150

Cilt 18

Joseph von Hammer

103. Lubin ve Belgradik, Bosna'da, Gabela ve Mostar yaknnda, stanbul'a yirmibe yry gn mesafede. 104.Berder, Akkerman yaknnda. Tevcih Harlar Atamann iln iin Kap (devlet) harc Kahve paras denilen hare Seim harc Batezkireci harc Mektupu harc Hademeler iin Yekn Tasdik Harlar Taksim denilen hare Batezkireci harc Mektupu harc Mbair (muhzir) harc Hademeler harc Berat harc 5,000 (ake) 1,000 " 1,200 " 300 " 1,000 " 1,200 " 480 " 10,180 3,540 (ake) 600 " 800 " 400 " 240 " 1,200 " Yekn 6,780 VII. Menasb- Eri, adl tekiltna mensup kadlar: 105.Lemnos, Adalar Denizi Adas. 106.Kozluca, Silistre sancanda, Hocaolupazan yaknnda, stanbul'dan on yry gn uzaklkta. 107.Servi, Nibolu sancanda, Tumovave Lofaya'nnda, stanbul'a yirmi yry gn mesafede. 108.Eskibaba, Krkkilise sancanda, Burgaz yaknnda, stanbul'a be yry gn mesafede. 109.Tuzla (Larnaka), Kbns adasnda, stanbul'dan 1000 mil mesafede. 110.zladi (Slatina), Nibolu sancanda, Lafa yaknnda,

Sayfa

60

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

stanbul'a ondrt yry gn uzaklkta. 11l.Kerenbes, Lepanto sancanda, Badracikyaknnda, stanbul'a yirmiik4 yry gn uzaklkta. 112.Agostos, Selanik sancanda, Karaferia ve Vardar yaknnda, stanbul'a yirmi yry gn uzaklkta. 200 90 12 120 140 200 180 170 113.Eskicuma, Nibolu sancanda, umnu ve Hezargrad yaknnda, stanbul'a onbir yry gn uzaklkta. 130 114.Osxnanpazan, silistre sancanda, umnu ve Eskicuma yaknnda, stanbul'a onbe yry gn uzaklkta. 60 1l5.Badrack, Lepanto sancanda, Modani ve Olendrek yaknnda, stanbul'a ondokuz yry gn mesafede. 200 116.Taoz (Thasos), Paa makam, Kavala karsnda. 120 117. pek, Duakhagin sancanda, Yakova ve Perzerin yaknnda, stanbul'a ondokuz yry gn mesafede. 40 118.Zvornik, Bosna sancanda, Paa makam, Sabacz yaknnda, stanbul'a ylrmisekiz yry gn uzaklkta. 24 119.star Ifrak, Bosna sancanda, Pravnik ve aka yaknnda, stanbul'a yirmisekiz yry gn uzaklkta 170 120.Avlona (Valona), Paa makam, Arnavut- Belgrad yaknnda, stanbul'a yirmliki yry gn mesafede. 30 121.znebol, Paa makam, Radamlr, Lofa yaknnda, Arnavutlukta, stanbul'a onalt yry gn uzaklkta. 120 122.Focave Ulugh, Bosna'da, Hersek sancakbeyi makam, Talca ve Tomasil yaknnda, stanbul'a yirmidrt yry gn uzaklk. 60 123.lbune ve Novasil, Bosna'da, Klis sanca, Akhisar yaknnda, stanbul'a yirmi yry gn mesafede. 130 124.Karacova, Paa makam, Calaik ve Kumurcnia yaknnda, stanbul'a onbe yry gn mesafede. 110

Sayfa

61

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

125.Bulemiye ve Karalum, Nibolu sancanda, Vidin ve Ouivarce yakmda, stanbul'a oniki yry gn uzaklkta. 70 126.Berce ve Gzin, Bosna'da, Zvomik sancanda, Srebrenice yaknnda; stanbul'a yirmidrt yry gn uzaklkta. 80 127.Srebrenice, sancakbeyi makam, Zvornik yaknnda, stanbul'a yirmidrt yry gn uzaklkta. 120 128.Horite (Khorrischte), Pasa makam, Kesriye ve Nazli yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn uzaklkta. 300 129.Piritina, Vulcterin sancanda, Novaberde ve Kaanik yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn mesafede. 250 13O.Benefe (Malvazi), Mora sancanda, stanbul'dan 500 mil mesafede. 40 131.ngli Kasri (Angelo Castro), Karl ili sancanda, stanbul'a yirmiiki yry gn mesafede. 160 132.Feth- slm ve Orsova, Nibolu sancanda, Vidin yaknnda, stanbul'a onbe yry gn mesafede. 40 133.Limasun (Llmasol), Kbns'da, stanbul'a 100 mil mesafede. 50 134.Pasarofa (Passarowicz), Semendra sancanda, Rasova ve Yogadina yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn uzaklkta. 120 135.Modonic ve Esedabd, Eriboz sancanda, zdin ve Livadia yakmnda, stanbul'a ondokuz yry gn uzaklkta. 200 136.Vulcterin, sancakbeylii makam, Piritine, Novaberda yakmnda, stanbul'a onyedi yry gn uzaklkta. 120 l37.Taman, Knm'da Kefe yaknnda, stanbul'a 800 mil mesafede. 40 l38.Menkub, Krm'da, Kefe yaknnda. 40 Tevcih Harlar Atamann n harc Kap (devlet) harc Kahve bedeli Seim harc Batezkireci harc Mektupu harc Hademeler iin 4,000 (ake) 1.000 . L0O0 |' 240 n 1,000 " 1'200 * 480

Sayfa

62

Byk Osmanl Tarihi Yekn 8,920

Cilt 18

Joseph von Hammer

Tasdik Harlar Taksim denilen hare 2,700 (ake) Tezkirecibas harc G0 * Mektupu harc 800 " Mbair (muhzir) harc 40 * Hademeler harc 240 Berat harc 1'200 Y ekn 5,940 VIII. Menasb- elebipazan. Yahut eleblpazan adliye tektma bal kadlar snf:_______(Ake) 139 elebipazan, Bosna sancanda, saray ve Viegrad yaknnda, istanbul'a yirmibe gnlk yry uzaklnda. 50 140.Kavalau sancakbeyi makam, Calaik, Pereke ve pirauta yaknnda, stanbul'a onbir gnlk yry uzaklnda 110 141.Bofca (Tenedos), stanbul'dan ikiyzseksen m mesafede. 100 142.Aynecik, Gelibolu sancanda, tekirda yaknnda, stanbul'a drt yry gn mesafede. 90 143.stavra, Ohri sancanda, Uurce yaknnda, stanbul'a drt yry gn uzaklkta. 280 144.0storova, sancakbeylii makam, Vidine ve Cumapazan yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn mesafede. 200 145.Uyvarina, kstendil sancanda, skb ve Karatova yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn uzaklkta. 180 146.Aydunat, Delvino sancanda, Yanya ve Eri kesri yaknnda, stanbul'a ondokuz yry gn mesafede. 10 147.Ayokari ve Karavarli, Lepanto sancanda, stanbul'a yirmiiki yry gn mesafede. 50 148.Ayaperta, Mora sancanda, tripolizza ve Argos yaknnda, stanbul'a yirmibe yry gn uzaklkta. 150 149.Orkub, Alacahisr sancanda, Nissave lokofa yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn uzaklkta. 110 150.Eridere, Kstendil sancanda, Karatova yaknnda. 100 151.Alacahisr, sancakbeyi makam, Parakin, Koznik ve Orkub

Sayfa

63

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn mesafede. 150 152.Bihlie (Bilhite), Paa makam, Kesriye, Korice ve Persepe yaknnda, stanbul'a onyedi yry gn mesafede. 180 153.Buhur ve Kumran, Perzerin sancanda, pek ve Yenipazar yaknnda, stanbul'a yirmi yry gn mesafede. 25 154.Cemice, Hersek sancanda, Bosna-Saray yaknnda, stanbul'a yirmidrt yry gn mesafede. 120 155.Calayik, Paa makam, Yenice, Karasi ve Kavala yaknnda stanbul'a dokuz yry gn uzaklkta. 70 156.Radovita, Kstendil sancanda, tip ve Ostromce yaknnda, stanbul'a onbe yry gn mesafede. 300 157.Talanda, Eriboz sancanda, modonic, Livadia ve zdin yannda, stanbul'a yirmi yry gn mesafede. 180 158.Gradanica, Zvomik sancanda, Sabacz ve Memlahateyn yaknnda, stanbul'a yirmidrt yry gn mesafede. 120 159.Kalamata. Mora sancanda, Arkadia ve Koron yaknnda, stanbul'a yirmidrt yry gn uzaklkta. 50 16O.Karada (Czennigora, Montenegro), Paa makam, Timur ve Avrethisr yaknnda, stanbul'a onbe yry gn. 200 161.Kzlhisr, Eriboz sancanda, stanbul'a yirmi yry gn mesafede. 150 162.Glhisar, Mora1 da, Klis sancanda, Akhisar yaknnda, stanbul'a yirmi yry gn mesafede. 130 163.Kan, Kbrs adasnda, stanbul'dan 1000 mil uzaklkta. 50 164.Modon, Mora sancanda, Arkadia ve Koron yaknnda, stanbul'a ylrmialt yry gn uzaklkta. 165.Memlahateyn, Zvomik sancanda, Bosna'da, Srebrenice yaknnda, stanbul'a yirmi yry gn uzaklkta. 166.Macin, Silistre sancanda, Babada ve saki yaknnda, stanbul'a yirmibe yry gn uzaklkta. 25 l67.Magosa (Famgosta) Kbrs adasnda. 50 168.Nazlic, Paa makam, Korigte ve Keretina yaknnda, stanbul'a onyedi yry gn uzaklkta. 169.Novasil, Bosna'da, Hersek sancanda, Lubin yaknmda, stanbul'a yirmidrt yry gn mesafede. 17O.Yundada, Midilli yaknnda ada, stanbul'dan (talya'dan) 350 mil uzaklkta. 171.Yaice ve Buhurine, Bosna'da, Banyaluka ve Brod yaknnda,

Sayfa

64

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

stanbul'a yirmidokuz yry gn mesafede. 120 172.Yakova ve Altn li, Dukagin sancanda, Perzerin yaknnda. 60 173.Kk Posega ve Teatka, Alacahisr yaknnda, Semendra sancanda, stanbul'a yirmi yry gn uzaklkta. 174.Ak- Kerman, sancakbeyi makam, Kili yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn uzaklkta. 175.Ebulahor (Iblakhor), Karli li sancanda, ngli kasri yaknnda, stanbul'dan yirmiiki yry gn mesafede. 176.Ekrumud, Karli ili sancanda, tblakhor ve ngll kasri yaknnda. Tevcih Harlar Atamann iln harc Kap (devlet) harc Kahve paras namiyle Seim harc Tezkireciba harc Mektupu harc Hademeler iin Yekn 8,220 250 65 50 120 60 60 60 150 150 Tasdik Harlar Veraset ilm harc Tezkireciba harc Mektupu hana Mbair (muhzir) harc Hizmetkrlar harc Berat harc Yekn 5,240 IX. Menasb- anad, Yahut anad (Csanad) adl tekilt snfna mensup 2,000 (ake) 600 " 800 " 400 " 240 " 1,200 " 3,500 (ake) 1,000 " 800 " 240 " 1,000 " 1,200 " 480 "

(Ake) kadlar:

Sayfa

65

Maa

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

_________________________________________ 177.Balatmona, Tirhala sancanda, karaferia yaknnda, stanbul'a onyedi yry gn mesafede. 50 I78.kepoz, Koron karsndaki ada, stanbul'dan 400 mil uzaklkta. 150 179.Andrusa, mora sancanda, Modon, Koron ve Mizistra yaknnda, stanbul'dan yirmial yry gn mesafede. 5 0 l80.Eskl ve Yeni Navarin, Modon, Koron ve Mistetra yaknnda, stanbul'a yirmisekiz yry gn uzaklkta. 40 181.Umurfakih, Silistre sancanda, Varna ve Doronca yaknnda, stanbul onbe gnlk yry uzaklkta. 20 182.Ossat veya Sokol, Zvomik sancanda, Bosna'da Uzice yaknnda, stanbul'a yirmidrt yry gn uzaklkta. 50 183.skariar ve Osliva, Avlonya sancanda, 15 184.Belghai, Bosna'da, Hersek sancanda, Novasil yaknnda, stanbul'a yirmialt yry gn mesafede. 60 185.Bohumla ve Pulav, Dukagin sancanda, pek ve karada yaknnda, stanbul'dan yirmiiki yry gn uzaklkta. 15 l86.Beglin stanbul'a ondokuz yry gn uzaklkta, lbasan sancanda, Akhisar yaknnda, 30 187.Bordonia ve Fotina, Mora'da, Misistra ve Kalamata yaknnda, stanbul'a yirmialt yry gn uzaklkta. 50 188.Piskopi, Kbrs yaknnda ada, stanbul'dan 1000 mil uzakta. 50 189.Boghania ve Koinica, Avlonya sancanda, Erikesri yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn mesafede. 50 190.Ayucaka, Bosna'da, Herat sancanda, Mostar yaknnda, stanbul'a onyedi yry gn mesafede. 50 191.Beline, Zvornik sanca-nda, Sabacz ve Tene yaknnda, stanbul'dan yirmidrt yry gn uzaklkta. 60 192.Alehince, Alacahisar sancanda, Nissa yaknnda, stanbul'dan yirmi yry gn mesafede. 20 193.Kladina, Bosna'da, Gracenica ve Srebnice yaknnda, stanbul'dan yirmi yry gn uzaklkta. 120 194.Kolhisr, nebaht sancanda, Salona ve Badracik yaknnda, stanbul'dan ondokuz yry gn mesafede. 100 195.Kolepa, Paa makam, Korice ve Peremedi yaknnda, stanbul'a

Sayfa

66

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

onyedi yry gn uzaklkta. 15 196.Koron, Misistra sancanda, Modon ve Andrusa yaknnda, stanbul'a yirmialt yry gn uzaklkta. 30 197.Lomdar, Mora sancanda, Tripolizza ve Karitene yaknnda, stanbul'dan yermibe yry* gn mesafede. 50 198.Maaden pek, Semendre sancanda, sferlikve Gvercinlik yaknnda, stanbul'dan onyedi yry gn mesafede. 50 199.Viegrad, Bosna sancanda, star flak yaknnda, stanbul'dan yirmi yry gn uzaklkta. 50 200.Parakln, Alacahisar sancanda,Bacina ve Kpri yaknnda,stanbul'dan onyedi yry gn mesafede. 201.Kostenica, Bosna sancanda, banyaluka ve Bikhe yaknnda, stanbul'dan otuziki yry gn mesafede. 90 2O2.Peremedi, Avlonya sancanda, Bahana ve Tepedelen yaknnda, stanbul'dan ondokuz yry gn uzaklkta. 25 203.Dohana, Bosna'da, Hersek sancanda, Mostar yaknnda, stanbul'a yirmialt yry gn uzaklkta. 50 204. Sar e ve Le, Dukagin sancanda, Arnavutlukta, stanbul'dan yirmi yry gn mesafede. 50 205.Saray Vize, sancakbeyi makam, Silivri ve atalca yaknnda, stanbul'a yry gn mesafede. 50 2O6.Kurunlu, Alacahishar sancanda, Orkub yaknnda, stanbul'a onsekiz yry gn uzaklkta. 50 207.Lopeka ve Lomahka, Bosna'da. 50 208.Kal'ai cedid, yni Yeni Kale. 3 209.Mezank, Delvino sancanda, Valona ve Egikesri yaknnda, stanbul'a yirmi yry gn uzaklkta. 15 2l0.Pravnik, Zvomik sancanda, Yenipazar ve star frak yaknnda, stanbul'a yirmi yry gn uzaklkta. 15 211.Bgrdlen, Zvomik sancanda, stanbul'a yirmi yry gn mesafede. 50 212.Tepedelen, Delvino sancanda, Amavutbelgrad yaknnda, stanbul'a ondokuz yry gn mesafede. 213.Sudak, Knm'da, Kefe yaknnda, stanbul'a ylnniiki yry gn uzaklkta. 214.Koronish, Delvino sancandan, Valona yaknnda, stanbul'a ylrmilki yry gn mesafede.

Sayfa

67

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

215.Korindla, Yanina sancanda, Akasi ve Yanina yaknnda, stanbul'a onbe yry gn mesafede. 50 216.Tombar, Krm'da. 217.Khrissofl, Kbns'da, stanbul'dan 1000 mil uzaklkta. 25 Tevcih Harlar Atamann iln harc Kap harc Kahve bedeli denilen hare Seim harc Tezkireciba harc Mektupu harc Hizmetkrlar iin Yekn Tasdik Harlar Taksim denilen hare Tezkireciba harc Mektupu harc Hademeler hara Mbair (muhzir) harc Berat harc Yekn 4,230 218.Perlepe, skb sancanda, Manastr yaknnda, stanbul'dan yirmi yry gn mesafede. 300 219.orlu, Vize sancanda, Burgaz ve Silivri yaknnda, stanbul'a yry gn uzaklkta. 150 Teyidt (tasdikler) 220.Sistovi, Nbolu sancanda, Rusuk yaknnda, stanbul'a on yry gn mesafede. 250 221.Aydos, Silistre sancanda, Karinabad ve Ahiyolu yaknnda, stanbul'a sekiz yry gn mesgede. 190 222.Retimo, Girit adasnda Kandiye'de, stanbul'a 750 mil 6 ,720 1 ,440 , (ake+ 450 " 600 " 3,000 (ake) 750 " 600 " 240 " 750 " 900 " 480 "

Sayfa

68

Byk Osmanl Tarihi 240 " 300 " 1 200 " ,

Cilt 18

Joseph von Hammer

mesafede. 150 223. Kzlaa, irmen sancanda, Edirne ve Yanbolu yaknnda. 224.Akhi'de saltanata ait alanlar, Paa makam, Yenice ve Karasu yaknnda, stanbul'a onbir yry gn mesafede. 150 225.Akhisar- Tiran, sancakbeyi makam, Kozanlk, Parakin ve Orkub yaknnda, stanbul'a oniki yry gn mesafede. 120 226.Olendrek, nebaht sancanda, Salona yaknnda, stanbul'a yirmiiki yry gn uzaklkta. 70 227.Yerky, Nbolu sancanda, Rusuk karsnda, stanbul'a onbe yry gn mesafede. 150 Mayiyet (mlakat), yni mlakat sorgulama yoluyla yarglama, (icr-y kaza) ve bunlarn kadlk direleri: 228. Tarabolica (Tripolizza). 229. Domenik, Tirhala sancanda. 230. Eschbat, baan sancanda. 231. Durrac (durazzo), lbasan. 232. Koniali, Midilli adasnda. 233. Kerebine, Yanina sancanda. 234. Lefkoe, Kbns'da. 235. Megri ve Semandre, Gmlcine yaknnda. 236. stendil (Tine) ada, 237. Ustulce, 238. Olgunbar (Dulcigno). 239. Persepe, Manastr yaknnda. 240. Bakiel Liva. 241. Teko, tip yaknnda 242. Saray emlki (Havza), Perzelin'de. 243. Karbas. 244. Kerine (Kbns'da). 245. Mene, Ohri sancanda.

Sayfa

69

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

246. Nakhabar (Noxos ve Paros). 247. Vonica, Paa makam, Sirfe yaknnda. Bu durumda btn olarak: I. Altlar snfndan onbe kad; II. Birinci snflan sekiz kad; m. nlerindeki snf dorudan takibeden snftan oniki kad; IV. kinci snftan ondokuz kad; V. nc snftan yirmi kad; VI. Lepanto kadlar snfndan otuzbir kad; VII. Buda (Erlau) snfndan otuzdrt kad; VIII. elebipazan snfndan otuzsekiz kad: IX. asnad snf kadlarndan krkbir kad. Bu mevkiler, Maiyyeti sert Ievhateyn, Teyidt ve Maiiyet adlan altnda belirtilenler de dhil olmak zere ikiyzkrkyedi kad yerini yekn olarak belirtmektedir. 42 II. BLM mme Memuriyetleri Ve Sarat Hizmetleri Osmanl mparatorluunda hizmetler, dier monarilerde olduu gibi, mme memuriyetleri ve Saray hizmetleri olarak ayrlmaktadr 43 . lkleri, yni amme memuriyetleri snfda toplanmaktadr: 1.Kalem veya divan memuriyetleri (menassib-i kalemiye veya divniye). 2 .Kl veya yksek dare memuriyetleri (menassib-i seyfiye veya eylet, yni valilikler). 3. limler veya seriye (menassib-i ilmiye veya er'iye). Veziriazam, kalem memurlarnn olduu gibi kl memurlarnn da yksek efl, badr; er'iyye memurlarnn efi ise eyhl islm'dr. Yksek memuriyetlerin ylda bir deiiklie uramas veya te'kid edilerek grevde bulunann yerinde kalmas bahis konusudur; nazrlar, mstearlar (khyalar), daire eminleri, yksek idareciler, mfettiler, yenieri tezkirecibalan, byk ve kk mollalar, kadlar ve mderrisler bu deiiklik veya tasdiki gerektiren memuriyetlerde bulunurlar. Kk dereceli memurlar, dairelerde ikinci derecede idareci olarak g rev yapanlar, subaylar, imamlar, ktipler, vb. bu uygulamann dnda kalarak

70
Sayfa

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/44-62 Saray hizmetinde olanlarn, Avrupa monarUerlndeki benzerleri gibi, en despotik Dou mparatorluklarnda da, idare zerinde meru hibir tesirleri yoktun gzde olmann veya entrikann sarayn resm memurlarna, subaylarna salad tesir, burada bahis konusu edilmemitir.
42 43

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

44

Staatsverfassung und Staatsvenvaltung des Osmanischen Relches (Wlen 1815), parJ.de Hammer.

Sayfa

71

grevlerini srdrrler. Osmanl mparatorluu messeseleri yukardan aaya doru dereceleriyle (silsile-i merb), ilk defa 1815'de, "Osmanl mparatorluu tekilt ve idaresi" 44 adl eserde ve dokuz yl sonra Mouradjea d'Ohsson'un "Osmanl imparatorluu'nun Tablosu" adn tayan fevkalade deerli eserinde anlatlmtr. Biz burada bu iki esere dayanarak Os-manl mparatorluu messeseleri hakknda bilgi veriyoruz; bu arada, o zamandan beri meydana gelen deiikliklerle ahenk ve uygunluk kurmaya da ihtimam gsteriyoruz. Bir asra yakn bir zamandan beri, Trkiye'de, Ramazan ayndan sonra, evval aynn lk gnlerinde yksek devlet makam sahiplerinin becayi ve tasdiki listesini yaynlamak usl getirilmitir. Yni, bu steyle makam sahipleri baka yksek greve nakledilmekte veya ayn makamda kalmalar tasdik ve te'kid edilmektedir. Bu kanunnme veya buyuruldu, imparatorluk resm muamelelerinde Tevciht, yni lutflar ad altnda tannm, yer almtr. Bu liste birbirinden farkl blm kapsar: Birincisinde Bb - l, yni hkmet grevlerindeki tyinler ve nakiller , baka bir deyile, i ve d ileri ve oda, yni Mliye vekletlerindeki deiiklikler zikredilir; ikincisinde vali ve sancakbeyle-riftin tyin ve yer deimeleri belirtilir; nc blmde se, kanun (eriat) alannda yksek makam sahipleri, yani kadlar ve mderrisler arasndaki tyin ve deiiklikler yer alr. Avrupal, ev kelimesini, Doulular gibi, genellikle hanedan yerine kullanr; fakat Doulu, ev kelimesine ok daha geni bir mna verir; zira bir evi tekil eden eitli blmler dnlnce, bunlar herbir ksmnda idarenin hkimiyetini grr. Avrupal kabinemden bahsederken, orada ele alnan gizli ve diplomatik meseleleri dnr, Doulu se Kap >y a evvelce mme ilerinin aka grld bir yer olarak ayrcalk tanr. Her iki taraf da odaya aa yukar ayn mnay (mesel, mliye diresi gibi) verir, fakat Avrupal bu kadarla kalr; Doulu ise fikri taki-beder ve evin eitli blmlerini devlet idaresinin eitli kollarna irca, eder. ranllarda ayn zamanda mihrab olan ve btn eski milletlerin urunda savatklar ocak, Doulu bakmndan ayn zamanda askeri gc de temsil eder; ocakllar, yni bir ocan etrafnda toplananlar ad buradan geldii gibi, Osmanllarn eitli snflardan birliklere ocakllar adn vermeleri de buradan kaynaklanmaktadr. Krallarn ve nazrlarn kabul salonlarnda sofa bulunur;

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

eref makam veya mevkii (Sadr A-zam) byk- Vezir tarafndan igal edilmitir ve dier eref verici yerler (sudur) kanunun (eriatn) birinci makam sahipleri (ordu kadlan-ka-daskerler) iindir. Evin dam zerinde sancak dalgalanr: Btn imparatorluk valiliklerine sancak (eylet) denmesi de bundan gelmektedir. Evin kendisi, yni, hkmdarn kona saray adn alr; sarayn i ksmna harem denir. Buna baknca, iileri ve dileri nazrlklarnn niin "kap* adn alm olduklar anlalr, maliye nazrlna oda , savunma nazrlna ocak denmesi de ayn anlaya balanabilacei gibi, kanun makamn niin sofa, eylet ve valiliklerinin sancak adn alm olduklar saray, selmlk, d saray ve harem i saray adiyle anlmalan da bu anlay iinde kolayca aydnlanr. mme hizmetleri aada ekilde aynln 45 I. mme Hizmetleri I. Bib- l ve Kalem Grevleri (Vezirizam'n banda bulunduu): 1. ileri ve dileri nazrlklar, devlet direleri (devlet ileri gelenlerinin bulunduu makamlar olarak). 2. Maliye odas (nazrl) (hocagn).46 II. Kl Ve Valilikler Hizmetleri: 1. Valilikler (eylet) 2. Sancaklar. III. Kanun (eriat) ve limler (ilmiyye) hizmetleri (eyhlislm'n banda bulunduu). 1. Kanun (eriat) bakanlklar (kadaskerler veya ordu kadlar ve byk kadlar (mollalar). 2. Kadlar. 3. Profesrler (mderrisler). 47 2. Sarat Hizmetleri

Sayfa

72
45 46

1. Saray ve harem subaylar.

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/62-64 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/64 47 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10 /64

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kalem veya hkmet (Bb-l) hizmetleri rical, hoca ve aa denilen snf olutururlar: I. Ricaller, yni erkekler, nazrdr: 1. ileri (khyabey); 2. Dileri (reis- efendi) ve 3. cra gc (avuba); daha sonra alt mstear; ricaller, zellikle, Bb- l'nin (hkmen) nazrlarn olutururlar. II. Hocalar, yni nazrlar ve reticiler drt snfa ayrlrlar: 1. Defterdar, defter emni ve nianc; bunlar Mliye nazrlnn (bakanlnn) efidir; 2. Mliye direlerinin ilk nn direktrleri; 3. Maliye Nezretinin (Bakanlnn) alt khyas (mstear) ; 4. Dier odalarn (nazrlklarn) on mdr (idarecisi); daha alt derecede grevli; on mfetti ve alt khya tezkirecisi (ktip) tef grevlisi olarak; hepsi birden krkdokuz grevli oluturmaktadr. Bylece drt snfda toplanan hocalarn tam says krksekiz ricali bulmaktadr. III. Aalar, yni beyler (senyr); bunlarn saylar onsekizdir; I. Ordu birliklerindeki alt Paa; 2. Drt zengi aas ve 3. Sekiz polis aas. Bu sonunculara gelince, bunlarn polis grevlilerinden oluturulmas uygun dyordu; zira birliklerdeki (asker) Paalarn polis aalan ile mterek bir taraflar yoktu; zengi aalarna gelince, bunlar saray grevleri arasnda tasnif edilmelidirler; bununla beraber, her yl yer deitirmee tbi tutulduklarndan, Veziriazam'n yllk atamalarn yapt Bb- li (hkmet) listesinde yer alrlar. Vezirizam'n hanesi (kona, saray) Sultan" nkinin modeline uygun dur ve kendisine bal subaylar, hkmdarn subaylarnn tad unvanlara sahiptirler. Bunun iin iki snfa ayrlrlar: dahil subaylar, haric subaylar. Bu grevler, gerei belirtmek gerekirse, mme grevleri deildir ve bu sebeble yllk deime muamelesine tbi deillerdir; fakat asl grevliler srekli olarak Vezirizam'n yannda bulunduklarndan ok byk grevlilere yaplan muameleyi grrler ve Paalardaki unvanlar tarlar; evleri de Vezirizam'n saray modeline gre tertiplenmitir. , yni dahil ilere bakan subaylar sakalldrlar; d yni harici ilere bakan subaylar byk brakrlar, bunlardan birinci snf (blm) oluturan u grevleri yerine getirirler: 1. Hazinedar; 2. Muh-zirba (Vezirizam' grmek isteyenleri mbair grevi yaparak huzura alan grevlilerin ba); 3. Emrhur (Vezirizam'n at ve arabalarnn bakm ilerinden sorumlu); 4. Basalahor (krk lalahor veya tavla mirinin ba) ; 5. mam (Veziriazamn hanesinin ruhan efi); 6.7.8. mezzin (Vezirizam'n saraynn yerinde ezan okuyanlar); 9. Harem khyas; 10. Aba veya mutbaklar ve civan odalar

Sayfa

73

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

efi. Bu snfa krk hizmetkr (vezir endurn aalar) da dhildir ki bunlar eyaletlerdeki komisyonlarda da grev alrlar; oniki alay avuu, ki bunlar, halk iindeki yry emirlerini dzenlemekle grevlidirler; sekiz satr, bunlar Vezirizam'n atnn yannda yrrler; ikiyz ayak hizmetkr (uhadar), bunlar kemerlerinde gm zincirle ssl krba tarlar; deli ad verilen otuz muhafz, ayrca gnll ad verilen otuz muhafz. kinci snfn (blmn) balca subaylar says yirmidrttr ve u grevleri yaparlar: 1. Slahdraa veya kl tayc; 2. uhadaraa veya birinci oda hizmetkr, Vezirizam'n giysileri bakcs; 3. Mhrd&raa, Vezirizam'n mhr muhafz; 4. Dvtdraa veya Vezirizam'n yaz takm muhafz. 5. Kaftanaa, ikinci oda hizmetkr, kaftan dolabi muhafazasiyle grevli; 6. Mftahaa, eyann anahtarlar muhafz; 7. Rahtvanaa, at koumlar ve rtleri muhafz; 8. Cebehaneciba, si-lap depolan mfettii; 9. Hazneba yamak, silah depolan birinci yardmcs; 10. Cindiba, cirid atmaa altrlm seksen gen uan ba; 11. Baavu veya birinci avu, oda hizmetkrlanrun ba; 12. Pekiraas, veya rtler muhafz; 13. Ttncba, ttn ilen ubuklarn bakmyla grevli ef; 14. Kahveciba, birinci kahveci; 15. Klercba, birinci limonata hazrlayc; 16. amaraa, amarlar bakcs; 17. Sofracba, yemek takmlar muhafz, sofra kurma grevlisi; 18. Mehramciba, abdest alr veya el ykarken, kullanlan havlularn muhafz; 19. hramciba, namaz seccadeleri muhafz; 20. Buhurdancba, buhurlar muhafz; 21. Macuncuba, reel ve benzerleri muhafz; 22. Sankcbai, sank bezleri, tlbendler muhafz; 23. Berberba, birinci berber; 24. brikdr, gm ve ibrikler muhafz. Bu subaylar, d subaylar ve seksen hizmetkr, say olarak ortaya drtyzyirmibe kiilik bir kadro oluturmaktadr. Ayrca, harem hizmetine bakan veya drt harem aas da bulunmaktadr, bunlara, gizli toplantda Veziriazamn kapsna bakan ayn saydaki dilsizi de eklemek gerekir.48 A. Veziriazamn Kaps Veya Vekalet Hkmet merkezi 1. Sadri Azam, Veziri ekrem, yni vezirlerin en ereflisinin bakanlk makam: vezirizam'a, adl ve er' iktidar mstesna, idarenin btn
48

Sayfa

74

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/64-66

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dallarnn mutlak iktidar sahibine verilen unvan budur. Bilindii gibi, adl ve ser iktidarn sahibi eyhlislm'dr. Vezirizam'm dorudan emirleri altna : a. Dahiliye nzn ( kahyabey) , b. Dileri nzn (re is-efen di); c. cra ve infaz nzn (avuba) verilmilerdir.49 I. Dhiliye Nzn 50 Kahyabey 51 (mparatorluk mareali, Dhiliye nzn). Evvelce emri altnda: 1. Khyayerliler, yni yenieri ve sipahi deviricileri bulunuyordu; bugn ise: 2. Ocaklar, (ocaklar ve odallar), yni bu ad muhafaza eden kapuavulan oca; 3. Topu Paalar; 4. Nakliye Paalar; 5. Tfeki Paalar; 6. avu ktipleri; 7. Mteferrika ktipleri; 8. Gedkl zim, yni zeametten yararlanan Bb- l tezkirecileri ktibi; 9. Asasba veya ehremini; 10. Suba veya polis mdr; 11. Tfekba, Veziriazam muhafzlan tfekiler albay; 12. Mataracba-. Veziriazamn ibrikle su dkcs; 13. Ba-kapuliaa, gzc yzba; 14. Tataraas, devlet, postaclan ba; 15. Telhisi, yhi, Sul-tan'a Vezirizam'm raporlann sunan grevli, medi Divn- Hmyn; 16. Vezir Karakula, Vezirizam'n raporlarn dzenleyen, telhisinin yardmcs; 17. Khya karakula, Khyabey'in, yni Dhiliye nznnn (ileri Bakan) raporlannn dzenleyicisi, onun birinci oda hizmetkrlarndan biri; 18. Bostanclar mumcusu, gerektiinde bostanclar, veya saray bahvanlarm tutuklamakla grevli; 19. Gnll-leraas. Veziriazamn muhafzlarnn aas; 20. Delleraas, evvelkiler gibi Vezirizam'm muhafz birliinden olan ve otuzbir kiiden oluan pekgzller aas.52 II. Hariciye Nzn Reisefendi (Hariciye nazn) ayn zamanda mstear ve mparatorluk Diresi (divan' hmyn kalemi) bakandr. Bu dire kaleme ayrlmtn Beylik kalemi ad verilen ilki sivil ve askeri nizamnamelerin, yabanc devletlerle imzalanan anlamalarn muhafaza edildikleri depodur, maliye
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/66 Gnmzdeki ileri Bakan (.N) 51 Khya Bey ayn zamanda Sadaret kethudalg, bugnk Babakanlk zel kalem mdrln de stlenmiti- (.N.)a. 52 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/66 -67
49 50

Sayfa

75

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kl olmayan btn emirname ve fermanlar oraya gnderilir; b. Tahvil kalemi; bu kalemde valilerin beratlar, birinci derecedeki ehirlerin molla ve kadlannn atama vesikalan (tahvilt), askeri zeamet sahiplerinin tevcih fermanlar dzenlenir; c. Ruus kalemi divn hmayun kalemi mensuplan, ordu ve diyanet memurlan, imam, mezzin, hutbe okuyan, eyhler ve kayyumlar hakknda bilgiler veren kalemin addr. Bu bilgiler zerine bu kimselere beraan verilir; yalnz bunlarn beratlar vali ve zeamet sah ipi erin i nki gibi ikinci kalemde deil, Maliye Diresinde kendilerine verilir. Divan- hmyun Diresi'nin bu kaleminde yzyirmi alan bulunur ki, bunlar da snfa aynlr: a. Ktipler; b. akirtler (yazclar) c. Yazlann suretlerini karanlar (arhller). lk snfta bulunanlarn saylan ellidir; kinci snfta olanlar askeri zeametlerden cret aldklarndan bunlara gedkl ad verilir, saylan yirmidir; ikinci snftan olanlarn saylan ellidir, bunlar aylk alrlar ve kendilerine berat yerine ferman verlir.53 III. Mstearlk 1. Byk tezkereci. Devlet ras stida Diresi birinci bakam; 2. Kk tezkereci veya dire ikinci bakan. Her ikisi de, Veziriazam tarafndan pyitahtdaki eitli direlere gnderilen emirleri hazrlarlar 3. Maktupu, Vezirizam'm alma diresinin birinci ktibi; Khyabey'in idaresindeki bu direnin muhabertn yrtmekle grevlidir ve emri altnda otuz ktib bulunun 4. Khya katibi, Khyabey'in alma diresinin ktibi, emri altnda yirmibe ktib vardr; 5. Beylki, mhrdar veya medi divan - hmynu; divan- hmynu oluturan kalemin banda bulunur; 6. Terifat, veya terifat byk emini, sarayn terifat kaydlann muhafaza eder. Yine bu seviyede u daire ve memuriyetler yer almaktadr: 7. Dvan- hmyun tercman, Bb- Al tercman. 8. medi-efendl, (maliye nzn), Reis efendi'nin alma dairesi ktibi ki, emrinde drt kesedre (para deyici) bulunur ve bunlar dvan- hmyna baldr ve yle sralanr: a. Reis kesedar (Reis Efendi'nin para deyicisi), efendisinin elinden geen btn vesikalar muhafaza etmek ve vergileri toplamakla grevlidir; b. Beylik kale mi kesedar, divan-1 hmyn birinci kalemi deyicisi; c. Tahvil Kalemi kesedn, bu dairenin ikinci kalemi kesedar, d. Ruus kalemi kesedar, nc kalem deyicisi; e. Mmeyiz, divan hmyndan kan btn
53

Sayfa

76

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/67

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

vesikalar grp kontrol eden ve grld damgasn basan grevli. Btn bu muameleler beyliki ve Reis Efendi'nin ve son olarak da nianc ve yardmclarnn ellerinden geer, ancak bundan sonra Sultan'n mhr vurulur; f. Kanuncu veya devletin esas kanunlarnn muhafz, hkmetten gnderilen vesikalarn kanunlara ve nizmlara aykn olmamasn kontrol etmekle grevli; g. lmci veya danman, mnazaal ileri izah etmekle grevli; h. Vakanvs veya mparatorluk tarihisi; i. Kaftancba makam sahiplerine eref kaftan, hil'at giydirmekle grevli; k. Terifat kesedar; terifat emininin masraf deyicisi; 1. Terifat kalfas veya Terifat emininin yardmcs. 54 IV. cra Gc Nazrl u ekilde olumaktadr: 1. avuba (mparatorluk mareali), yzaltm devlet ulann ba, ki bu yzaltm ulak onbe blme ayrlmtr. Bunlardan her birine bir yzba (blkba) kumanda etmektedir ve her birinde yirmidrt grevli vardr; bunlar, aylk yerine zeamet alan divn-i hmyun memurlaryla kartrlmamaldr, avu-bann emrindeki memurlar yle sralanr: a. avular ktibi; b. avular emini, avular khyas veya mdr; c. avuba kesedar, avuba deyicisi; d. Haberci avu, avularn habercisi, byk yrylerde devletin yksek makam sahiplerinin gelilerini bildiren mbair; e. Klavuzavu, avular rehberi, byk alaylarda Sultan'n veya Vezirizam'n alaynn nnde gider; f. Klavuz-yama, evvelkinin yardmcs; g. Duac avu, dier avularla birlikte Veziriazam saraya geldiinde kendisini takdis duasiyle karlamakla grevli; bu 1 takdis u szlerden olumakta: Selmn aleykm ve rahmetullahi, yni, Allahn takdisi ve iyilii zerine olsun; h. Muhziraa veya mbair. Bu grevlilerden baka, Bab- lfde u grevliler bulunur: i. Kapuaalaz, veya eyalet valilerinin, ulemnn ve devletin yksek makam sa hiplerinin memurlar ki, bunlar kapuuhadar, yni Bb- l'nin hizmetkrlar adn da tarlar; k. Kapukhyalar, Bodan, Eflak prenslerinin, Rum ve Ermeni patriklerinin grevlileri; Yabanc elilerin tercmanlar ve onlarn eskiden dilolan denilen yardmclar ve kapu-olan denilen grevlileri; m. Evvelce kapukhyas denilen hristiyan devlet memurlar; bir asr boyunca
54

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/67-68

Sayfa

77

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bunlara verilen bu ad maslahatgzar adyla deitirildi. 55 B. Defterdar Kapusu Bu nazar e t yle olumaktadr: I. Defterdr- kk- evvel, yni Maliye'nin birinci Bakan; 2. Defterdr- kk- sfini, yahut Mali-ye'nin ikinci bakan; 3. Defterdr- kk- sfilis, Maliye'nin nc bakan; 4. Nancba veya Sultan'n tura ktibi ve 5. Defter emini. Defterdr'n dorudan emirleri altnda bulunan ve kendilerine Hocagn veya Divn Efendileri denilen yirmidrt direnin efleri: Bu yirmi drt kalem unlardr: I. Byk ruznme kalemi veya byk ruznme, buras kaytlarn ve masraf vesikalarnn deposu durumundadr Bakalem ve Mizan dairesi de denilmektedir; 2. Ba muhasebe kalemi yahut hesaplar birinci diresi; bu kalem sava malzemesi ve yllk veya hayat boyu kiraya verilmi iftliklerin hesaplarn, eyletler vergilerinin, hudut kaleleri muhafz birliklerinin, saray masraflarnn, donanma ve top dkmhanelerinin, baruthanelerin hesaplarn tutar; 3. Anadolu muhasebe kalemi yahut Anadolu hesaplar kalemi; bu kalem Anadolu yanm adasndaki eitli iftliklerin, buradaki birliklerin cretlerini tutar, emekli askerlerin aylk hesaplan buradan geer, vb.; 4. Haremeyn muhasebesi kalemi veya sultan camilerinin ve hizmet eden din adamlarnn, ksacas Mekke ve Medine'deki kutsal yaplarn hesaplaryla megul olur; 5. Cizye muhasebesi kalemi veya, depolarn ve bunlarn vergileriyle alkal hesaplan tutar. 56; 6. Hevkuft kalemi veya avriz, bedel nussult adyla anlan vergilerin, btn snr kaleleri depolarnn sava srasnda eyletlerden alnan yol vergilerinin, asker birliklerin yiyeceklerinin ve genellikle valilerin, Paalarn ve orduya bal grevlilerin para olarak htiyalarnn hesaplarn tutan ve bunlarn teminiyle megul olan kalem; 7, Maliye kalemi, bu kalem din ileri gelenlerinin beratlarn gndermekle grevli olduu gibi, vakf idarecilerin ve din ileriyle megul kiilerin de beratlann gnderir ve maliye ile alkal fermanlar burada hazrlanr ve Sultan'n tasdiki, Defterdarn evrakn geerliini belirten mhr burada saklanr; 8. Kk ruzname kalemi; bu direde khyalarn, zeamet ktiplerinin, donanma birliklerinin ihtiya

78
Sayfa

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/68-69 Yenieri ocann kaldrlmasndan ve sipahi reformundan nce bu ka lemle hemen arka amdan gelen kalem arasnda svari mukabelesi kalemi, sipahi kalemi ve silahdar kalemi bulunmaktayd; bu u alt taksimat bugn mevcut deildir. (.N.)
55 56

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

hesaplar tutulur; 9. Esham mukabelesi kalemi veya geliri hayat boyu balanan iftlikler diresi; 10. Piyade mukabelesi kalemi; piyade, topu, tfeki ve nakliye birlikleri bu daire tarafndan kontrol edilir; 11. Kk evkaf kalemi muhasebesi, hayr ilerine ve camiler hayratna bal grevlilerin kaytlarn tutan 12. Byk kale kalemi; kalelerin depolan, kalelerde kullanlan eylet milislerinin durumlar ile megul kalem; 13. Kk kale kalemi; Arna-vutluk'daki garnizonlarn takviyesinde kullanlacak eylet ihtiyatlanyla megul kalem; 14. Maadin mukataas kalemi; maden ocaklarnn hkmetle ilikilerini dzenler. Eflak- Bodan airetleri ve Bohemya kabileleriyle, altn ve gm madenleriyle, ttn vergisiyle ve maddelerin transit geileriyle ml bakmdan megul olmakla grevlidir; 15. Saliane mukataas kalemi, aylklarn yllk tutarlar ve bunlarn teminiyle grevlidir; 16. Haslar mukataas kalemi Sultan'm, Veziriazam ve dier vezirlerin arazilerinin yllk gelirleri ve giderleriyle grevlidir; ayrca, eylet valilerinin ayn mhiyetteki ilerine de bakar; 17. Ba mukataas kalemi veya iftlikler ba kalemi; pirin, memlahalar, av ve orman mukataalan ile grevlidir; 18. Haremeyn mukataas kalemi Mekke ve Medine iftliklerinin, vakflarnn leri, anadolu din adamlarnn aylk ve dier hususlarda devletle mnasebetleriyle grevli daire; 19. stanbul mukataas kalemi; stanbul'un gda maddelerinin temini, Edirne'nin de ayn mahiyetteki ihtiyalarnn tanzimi, Selanik, Larissa ve Tirhala iftliklerinin ilerinin yrtlmesi, ipekli, altn ve gm ilerinden alnacak rsumla grevli; 20. Bursa mukataas kalemi, Bursa iftlikleri grevli; 21. Avlonya mukataas kalemi, Avlonya iftlik mukataas ileriyle grevli; 22. Rodos mutakaas kalemi, evvelce Kefe ve Krm iflikleri kalemi adn tayordu; 23. Tarihi kalemi, verilen berat ve fermanlara tarih atmakla grevli bu kalem, ayn zamanda devletin borlu bulunduklarna tediye muamelelerini hazrlamakla da grevliydi; 24. Defterdar mektubcusu kalemi, bu daireye maliye nznnm alma brosu ktibi kalemi de denilirdi. Yinnidrt kalemden her birinde halife denilen bir yardmc ve ayn zamanda dosyalara bakan bir kesedar (tediyeci) ile hoca denilen bir mir vard. Bu yardmclarn ikisi de divanda hoca ile birlikte yer alrd. Byk ruznme mirinin emrinde ayrca kalem bulunmaktayd ve yleydi: a) Malikane kalemi, bu kalem hayat boyu verilen iftliklerle megul olurdu; b) Zimmet kalemi, devlet borlariyle grevliydi; c) Muhlifat Jralemi, bu kalem yksek memurun gerektiinde yerini alacak grevlilerin ileriyle meguld.

Sayfa

79

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mevkufat veya vergiler kalemi mirinin emrinde baka kalem vard ve bunlar u ekildeydi: d) Kalemiye veya yaz harlar kalemi; e) Menzil veya posta harlar kalemi; f) Adedi anam veya koyunlarn saym kalemi. Son olarak Maliye kalemi veya nezret dairesi mirinin emrinde u kalemler bulunmaktayd, g) Din adamlar kalemi, Khyabey diresi ktibi tarafndan idare edilmekteydi; evvelki alt kalemin mirleri hocagndan deillerdi ve halife adn tayorlard. A. Maliye Birinci Ba-diresine Bal Olanlar: Direlerin mirleri arasnda saylmayan dier kalemlerin mirleri de yledir: I. Sergi halifesi veya hazneden uha vergisi karln alan yardmc; 2. Veznedarba veya hazinenin teslim ettii para blmlerinin tart amiri; 3. Sergi nazr veya ilk evvelki mirin ilerinin kontroln yapmakla grevli mfetti. B. Maliye ikinci Ba-diresine Bal Olanlar: Bu snfta, Defter emni mstesn. Defterdar ve mfettilerden sonra gelen, resm mertebe gereince bunlar takibeden emn ler yer almaktadr ve bunlar u diziyledir; 1. ehr emni veya baka bir deyi le, ehrin idarecisi; 2. Tersane emni; 3. Mutbah emni veya mpara torluk para kahyas; ayn zamanda siciye emini de denir; 4. Gmrk emni veya Gmrk khyas; 5. Kd- biran emni veya kalemlerin ihtiyalarn salamakla, dardan temin etmekle grevli khya; 6. Ka-d- enderun emini veya i katlarn (vesika) khyas ki, yeni verilen tmar ve zeametlerin harlarn almaktadr; 7. ecek emni, Merubat khyas; 8. Sanduk emni, kasalar (orduya ait) kahyas; 9. Anbarlar emni veya tersane depolan khyas; 10. Tophane nzn, top dkmhaneleri mfettii; 11. Baruthane- stanbul nzn, stanbul barut imalathaneleri mfettii; 12. Baruthane-i Gelibolu nzn, Gelibolu barut imalathaneleri mfettii; 13. Baruthane- Selanik nazn, Selanik barut imalathaneleri mfettii; 14. Evkaf - hmyn nzn, Sultan'n dini vakflar mfettii; 15. Zahire nzn veya yiyecek maddeleri khyas; hububat nzn da denirdi. 16. Mukataat nzn veya iftlik icarlar khyas. 17. Cephane nzn, silahlar khyas; 18. Humbarahne nzn veya bombaclarla alkal iler mfettii; 19. Askr- Muhammedye nzn, yeni tekil edilen muntazam birlikler mfettii; 20. Muallami askir- bostanian- hassa, i bostanc silah talimi mfettii; 21. Mehterhane nzn veya adrlar deposu mfettii; 22. Mhimmat nzn veya levazmla ilgili iler mfettii; 23. Su nazn veya, su yollan mfettii; 24. Boaz nzn, Boazii mfettii;

Sayfa

80

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

25. Galata nazn veya Galata mfettii, evvelce liman nazr. Galata voyvodas denirdi. 26. Fes nzn, yni yeni tekil edilen birliklerin fes veya balklar mfettii; 27. Tfekhne nzn veya tfek fabrikalar mfettii; 28. Dkiclar n&zn, btn diki meslekleri mfettii (terziler, ayakkabclar, vb.); 29. Anbarlar nzn, tersane depolan mfettii; 30. Tersane reisi; 31. Devlet nzn, hkmeti tefti yetkisine sahip ve bu bakmdan Vezirizam'n yannda yer alan ve mparatorluk mfettii olarak kubbe veziri, 57, (richal) rtbesinde; bu bakmndan basit bir hoca deil. C. Ocak Ktibi 58 Mevkileri aadaki ekilde kollara ayrlyordu: 1. Askir-i mansuri ktibi yahut muzaffer ordular ktibi, yni, yeni tekil edil en birliklerin ktibi; 2. Topular ktibi; 3. Toparabaclan ktibi; 4. Humbarac ktibi; 5. Kalyoncular ktibi veya sava gemileri ktibi (donanma kumandanl ktibi) ; 6. Tmar ktibi, yahut ti-marlar ktibi. Dier ktibin ocaklarda ktiplik unvanlar yok; bununla beraber, mertebe silsilesine gre, bunlar dierlerin st derecesinde grev yapyorlar. Bu dier ktipler de yle sralanyor: 7. Masraf- hmyn ktibi yahut saray masraflar ktibi; 8. Mr ktibi yahut maliye sek reteri ki, bu makam Mekke kads snfnda bulunan ulemdan biri tarafndan igal edilmektedir ve bu makam ayrcal srekli tutulmaktadr; 9. Defter ktibi veya Maliye odas vekili (Bakan) ktibi. Mr ktibi, Maliye Nezretine bab drt grevliden birincisidir ve dima Mekke kads derecesinde olan ulem arasndan seilir. Maliyeye bal dier grevli unlardr 10. Babakkulu veya devlet hzinesi muhzirleri efi, grevi hazneye ait paralarn giriini yapmaktr; 11. Hara babakkulu, vergi muhzirleri ba; adam ba vergilerini hazneye intikal ettirmekle grevlidir; 12. Mr dellalbas yahut arazi vergilerini bararak ilan eden, bildirenlerin ba.
erke Memluklerinin Msr ve Suriye'deki hkimiyetleri srasnda birinci derecede makam sahiplerine nazr deniliyordu; Osmanllar daha sonra vezir deyimini kullandlar. Bylece, nazirul -cey veya Suriye birlikleri mfettii, Cihannm, s. 654'e gre vizir unvann aldlar. Daha sonra bu unvan alnd ve sadece nazirul- nizm veya Osmanllarda devlet nazrnn karl olan nizm mfettii unvan getirildi. hin'ln olu Halil Cihahiri'den rendiimize greMsr nazrlar snf oluturuyorlard: Nazn fil mal veya hzlna mfettii; Ktib-es-sier veya hkmet ktibi, nazirul-has, arazi mlk mfettii. 58 lk zamanlarda olduu gibi, gnmzde de nazrlar veya Mfettiler enim veya khyalardan daha yksek bir dereceyi gal etmektedirler. Eskiden, Emn ve ktiplerle ayn derece izgisi zerinde bulunuyorlard. Yahut, ocak baktiplik (eitli birlikler) grevini stlenmilerdi; bu sonuncularn balca yedisi u unvanlar alyorlard: Yenieri efendisi (yenieriler ktibi); sipahi ktibi; silahdr ktibi; ulufeciyan- yemin ktibi (sa kanat cretli birlikler ktibi); ulufeciyan- yesar ktibi (sol kanad cretli birlikler ktibi; gurebay yemin ktibi (sa kanat yabanclar ktibi): gurebay - yesar ktibi (sol kanad yabanclar ktibi); bugn askir-i mansure (yeni kurulan birlikler) unvan olarak da evvelkilerin yerini alm bulunmaktadr.
57

Sayfa

81

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

D. Ocak Aalan, Yani, Birlik Paalar ve Onlarn Yardmclar Dier Aalar: 1. Bostancba veya imparatorluk bahesi koruyucularnn Paas; 2. Topuba veya topu Paas; 3. Toparabacba veya top nakliye Paas; 4. Cebeciba veya ordu deposu Paas; 5. Lamciba veya kale altnda fetih iin lam kazan stihkm birliklerinin Paas; 6. Humbaracba veya bombaclar Paas; 7. Kasabba; 8. Mimarba veya devlet inatlarna nezret eden sorumlu mimar; 9. Mehterba, adrlarn muhafasndan sorumlu; 10. htisab aas veya ar pazarn kontrolnden sorumlu grevli; 11. Mrilem veya Sancak- erif taycs Bey; 12. Byk mrahor yani imparatorluk ahrlarnn ba sorumlusu; 13. Kk mrahor, imparatorluk ahrlarnn ikinci sorumlusu; 14. Kapucular- khyas veya Sultan'in huzuruna kabul dzenleyen terifat. Veziriazamn dorudan emri altnda bulunan nazrlklarda yekn olarak yzkrkyedi grevli almaktadr, bu sayya yzyirmi divan hmyun ulak ve Maliye nezretinin yirmidrt yardmcs ve yirmidrt deyici veznedar ve avularn onbe blkbas eklendii takdirde, Bb - lnin yzotuz grevlisi bulunduu ortaya kar. Fakat, btn bu grevlerden ricaller (erkekler), hocagnlar (stad ve idareci snf) ve aalar (Beyler-Senyr karl) yllk tevcih (tyin ve terakki) listesinde yer alrlar. dareye getirilen reformlar byk deiikliklere yol am, bu husus bilhassa bu son grevlilerin saysyla alkal hususlarda grlmtr. A. Daha nce grdnz gibi, devlet memurlarnn birinci blm nazr ve alt msteardan olumaktadr ve bunlar tercihli olarak rical veya Bb- l'nin byk grevlileri adn tamaktadrlar. Bunlar Vezirizam'dan sonra yle sralanmaktadrlar: 1. ileri nzn (khyabey); 2. Hariciye nzn (Reis efendi); 3. mpa ratorluk mareali (avuba); bunlarn hemen ardndan alt mstear gelir ve yle sralanrlar 4. Dantay ba sorumlusu; 5. Dantay ikinci sorumlusu; 6. Veziri zam'n alma kabinesi katibi; 7. Terifat sorumlusu; 8. Veziriazam yardmcs (beyliki); 9. Khyabey'in alma kabinesi ktibi. B. Hocagnlardan veya daire sorumlularndan oluan kinci blm yle sralanr: a. Birinci snf hocagnlar, bunlarn saylan betir ve yle sralanrlar: 10-12. tik defterdar; 13. Oda kahyas (maliye nezareti) ; 14. Niancba. Bu sonuncularn elbiseleri krmz kadifeydi, dier hocaga-nnkiler ise

Sayfa

82

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

meneke rengi kadifedendi. b. kinci snf hocaganm saylan ancak tr; 15. Byk ruznftme; 16, Ba muhasebe, ve 17. Anadolu muhasebe. c. nc hocagn alt khyadan oluur ve yle sralanr: 18. Tersane khyalar 19. ehir khyas, 20. Nakit khyas, 21. Mutbak khyas; 22. Arpa khyas, 23. mparatorun masraflar khyas. d. Drdnc snf hocagan dier yirmi maliye dairesi efi, on m fetti ve khyadan olumaktadr ki sralamas syledin 24. stanbul byk gmr kethdas (mdr, khya, vb. ) ; 25. Srlar umum khyas, 26. Kasaplar khyas, saray mutfaklarna et salamakla grevli, Nihayet yedi katip de bu snf iinde yer almtr ve unlardr: 27. Yeni tekil edilen birlikler ktibi; 28. Topular ktibi; 29. Tfekiler ktibi; 30. Bombaclar ktibi; 31. Sava gemileri ktibi; 32. avular ktibi; 33. Gedikller ktibi. Bylece nc snfa bal hocagnlann says toplam ellisekize varmaktadr. Bu bakmdan Mouraddjea d'Ohs-son'un, C. VII, verdii say artk bugn tam deildir. C. Aalar nc blm 'D' harfinde, daha yukarlarda belirtilen ondrt aa, 'A' harfiyle iaret edilen tyin edilebilir, deitirilebilir ve azledilebilir altm yedi aaya ilave edilirse, sahipleri heryl buyrultu ile yerlerinde kalmalar te'kid, terfi veya azledilen, yekn olarak Bb- l'nin seksenbir makam bulunduu anlalr. Tyin veya yerlerinde kalmalar te'yid edilen isimlerle btn bu direlerin bir listesi (tevciht defteri) yaplr. Veziriazam bu grevlilerden birini azletmek istediinde listenin zerine isim yazar, bunlardan sonuncusu tercih ettii kii mnsna gelir ki, Sultan genellikle tasvib eder. Byle olunca, Bb- l'nin seksenbir deitirilebilir, azledilebilir grevli makamlar ve memuriyetleri unlardr: Dokuz rical ( nazr ve alt mstear); birinci snfdan drt hoca ( defterdar, defter emni ve ni ancba); yirmibir direnin, divn hmyun efi ve dini iler efi de dhil olmak zere, banda bulunanlar; ehir, tersane, imparatorluk mutfa, arpa, para, gmrk ve Sultan'n masraflar, ve d yazlar srlar ve kasaplar) kahyalar olmak zere dokuz khya; on mfetti: Top dkmhanesi, barut imalthaneleri, vakflar (imparatorluk dini vakflar), zahire, iftlikler, sava malzemesi (mhimmat), depo, yeni temsil edilen birliklerinkiler, tlim, kuma deme, cret ve sava gemilerine bakanlar; yedi ktip: mparatorluk birliklerinin, topularn, sllahdarlarn, bombaclarn, sava gemilerinin, avularn ve gedkllerin; ondokuz aa:

Sayfa

83

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

84

Veznedar, babakkulu, cizyebakkulu ve delllba da denilen drt oda aas; asker birliklerin sekiz aas: Bostancba, cebeci, topu, toparabac, lamcba; humbaracba, miralem (Sancak- erif muhafz) ve adrlar birinci muhafz, imparatorluk polisi aas: htisab aas, kasabba ve mimraa; nihayet, d sarayn aas: byk ve kk mirahur, byk kethda (Kapucularba) (165. Btn makamlar (vazifeler, mansblar) tekrar zetlendiinde aadaki yekn bulunun Btn saray halkiyle Veziriazam, yekn olarak: 430 kii Divan- hmyunda bulunan sekreter ve memurlar: 120 " Bamsz yirmibe direnin halifeleri ve yedi maliye diresinin grevlileri ki, bunlarn efleri zeametten yararlanr: 32 " Evrak kesedarlar ve bu direlerin veznedarlar: 32 " Divn avular: 630 " Bb- l'nin her yl deitirilebilen, azl ve terfi etrilebilen grevlileriyle bu uygulamann dnda kalanlar: 147 " Yekn 1391 kii. Bu yekndan Veziriazam'in sarayndaki grevliler ve yzotuz divn avuu karld takdirde geriye yine yzotuzbir yksek veya aa derecede grevli kalacaktr, fakat bu grevlilerin seksenbizl Tevciht DefterVne yni makamlar bakmndan her yl yaynlanan buyrultuda makamlar tasdik veya azledilebilir grevlilerdir. Ayn durumda bulunan ve saylar III. Selim saltanat dnemlinde yaynlanan bir nizmnme ile yirmisekiz olarak tesbit edilmi bulunan eylet valileri de ayn durumdayd . 59 . Bu taksimat, yirmiyedi grev says (makam, memuriyet says) veren Muradjea d'Ohsson'unkinden ayrlmaktadr. Gerekten de bu mellif, Mora ve Basra valiliklerini dier valilikler arasnda saymamakta, toplama dhil etmemektedir; Basra'y Badad vali-liiyle bir saymakta, Mora'y da Sistre'ye bal gstermektedir. Bu valilikler Avrupa'dadr ve unlardr: Rumeli, Bosna, Silistre, Mora, Akdeniz adalar ve Girit adas; dier yirmibir valilik Asya'da; bir tek eyalet, Msr, Afrika'dadr ve yeni istatistikte buradaki himaye altnda bulunan devletler (Etats barbaresques) sktla geitirilmitir. Fakat gnmzde, bu yirmisekiz valilikten Mora, Msr,
59

Bu nizmnme Nuri'nin mparatorluk Tarihi'nde, f. 48, bulunmaktadr.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Suriye ve Girit adasn ayrmak gerektiinden ancak yirmi drt ve Bb - li Adana, Halep, Trablus, am ve Cidde'yi teslime zorland takdirde sadece onsekiz eyalet kalmaktadr.60 II. Kl Ve Valilik Makamlar A. Avrupa'daki Valilikler. I. Rumeli Valiliinde Onalt Sancak Bulunmaktadr Ve yledir: 1. Manastr, valinin bulunduu ehir. 2. Selanik. 3. Tirhala. 4. s-kendireyi (arnavutluk'da Scutari). 5. Ohri. 6. Avlonya (Valona). 7. Ks-tendil (Gstendil). 8. lbasan. 9. Perzerin. 10. Dukagin (Dukaghin). 11. skb (Scopi). 12. Delonia (Delvino). 13. Vuleterin. 14. Kavala. 15. Alacahisar. 16. Yanya (Yanina).61 II. Silistre Valiliinde Sekiz Sancak Bulunmaktadr Ve yledir: 1. Silistre. 2. Semendere (Semendra). 3. Vize. 4. brail. 5. Krkkilise (Krklarili).
60 61

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/69-76 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/76

Sayfa

85

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

6. Nibolu. 7. Vidin. 8. Cermen (Son drt sancak Mouradjea D'Ohsson'unda yoktur.)62 III. Eski Mora Valiliinin Drt Sancak' Vard Ve yleydi: 1. Mora (Tripolizza, Valinin makam). 2. Misistra. 3. nebaht (Le-panto). 4. Kordos (Korent).63 IV. Cezfiir , Yani Adalardenizi Adalar Valilii, Sekiz Sancak' Bulunuyordu; Artk Yedi Sancakla Kaptan Paa Valiliini Oluturuyor: 1. Karl ili. 2. Gelibolu (Gallipolis). 3. (Rodos. 4. Midilli (Mytylene) adas. 5. Kbrs 6. Adalardenizi kk adalar. 7. anakkale. 8. Eriboz (Negrepont) evvelce listede olmayan64 V. Drt Sancakl Bosna Valilii, Sancaklar yle: 1. Bosna saray (Vali makam) 2. Zvomik 3. Hersek. 4. Kilis. 65

86
Sayfa

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/76 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/76 64 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/76 65 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/76
62 63

Byk Osmanl Tarihi B. Asya Valilikleri.

Cilt 18

Joseph von Hammer

Vl Kk Asya'da. Anadolu Valiliinde Ondrt Sancak Var, yle Ki: 1. Ankara (Angora). 2. Aydn. 3. Bolu 4. Teke. 5. Hamid. 6. Hudvendigr (Bursa). 7. Sultann. 8. Kastamonu. 9. Karahisr. 10. Saruhan. 11. karasu. 12. Kangri. 13. Ktahya, Valilik makam. 14. Mentee. Hoca ili, Biga ve Sula Kaptanpaa Valiliinin bnyesine dahildir. 66 VII. Karaman Valilii Yedi Sancakldr, yle Ki: 1. Konya, Valilik makam. 2. Aksaray 3. Akehir. 4. Beyehir. 5. Krehir. 6. Kayseri. 7. Nide. 67 VIII. Sivas Valilii, Yedi Sancakldr, yle Ki: 1. Sivas, Valilik makam. 2. Amasya.
66 67

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/76-77 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/77

Sayfa

87

Byk Osmanl Tarihi 3. orum. 4. Bozok. 5. Divrii. 6. Canik. 7. Arabgir. 68

Cilt 18

Joseph von Hammer

IX. Trabzon Valilii, Sancakldr, yle Ki: 1. Trabzon (Trebisonde)Vali Makam. 2. Goniah 3. Batum. 69 X. Kars Valilii, Alt Sancakldr, yle Ki: 1. Kars, Valilik makam. 2. Ardahan 3. Hocevan. 4. Saruad. 5. Ke-eran. 6. Kazmagan. 70 XI. ldr Valilii, Yirmi Sancakldr: 1. Adara 2. Ardenu 3. Ardahan, byk. 4. Ardahan, kk. 5. Oltu. 6. Petkerek 7. Penek. 8. Pasthon. 9. Tausker. 10. ldr, Valilik makam. 11. Hacrek.
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/77 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/77 70 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/77
68 69

Sayfa

88

Byk Osmanl Tarihi 12. Hartevis. 13. uad. 14. Gle. 15. Levne. 16. Mahi. 17. Nusl livne. 18. Mamrevn. 19. Ahalkelek. 20. Ahista. 71

Cilt 18

Joseph von Hammer

XII. Erzurum Valilii, Ondrt Sancakldr: l.Erzurum, Vali makam. 2. spir. 3. Pasin. 4. Tortum. 5. Hns. 6. Karahisr 7. Kzancan. 8. Mamrevn. 9. Keyfi. 10. Mecnegerd. 11. Ma-lazgird. 12. Tekman. 13. Elekerd. 14. Byezid.72 XIII. Van Valilii, Ondrt Sancakldr: 1. Van, Vali makam. 2. Adil uvaz. 3. Ardi. 4. Mu. 5. Bargiri.
71 72

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/77 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/77

Sayfa

89

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

6. Kiarkiar. 7. Kesani. 8. Espaberd. 9. Agakis. 10. Beni Kotor Krt aireti. 11. Byezid. 12. Berdaa. 13. Ovack. 14. Bitlis. (Mourajea d'Ohsson, ancak be sancak sayyor.)73 XIV. Rakka Valilii, On Sancakldr: 1. Rakka, Vali makam. 2. Roba veya Urfa. 3. Suru. 4. Habur veya Haran. 5. Celab. 6. Nirec 7. Dera veya Beni Kais 8. Beni Rebi. 9. Ce-mase. 10. Deir Rahbe. 74 XV. Dlyarbekr (Diyarbakr) Valilii, Yirmibe Sancakldr: 1. Ergani (Arghani). 2. Akcekale. 3. Amid. 4. emigezik. 5. Hasan-kehf 6. Habur 7. Harbut, 8. Saart. 9. Sincar.
73 74

Sayfa

90

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/77 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/77

Byk Osmanl Tarihi 10. Siverek. 11. Miarfa-rekain. 12. Mazgherd. 13. Nuseybin. 14. Atak. 15. Portok. 16. Tercil 17. alakur. 18. ermik. 19. Saghman 20. Kotah. 21. M ibrani. 22. Palon 23. Cezire 24. Hasu 25. Gen 75

Cilt 18

Joseph von Hammer

XVI. ehrzor Valilii Otuzikl Sancakldr: 1. Erbi 2. emamek 3. Herir 4. Ky 5. Abraman 6. Uti. 7. Baf Be-rend 8. Belkars 9. Bil 10. Evtari 11. Cebel Hamrin 12. Cengule 13. Doraman veya Daveran 14. Dolcoran 15. Surucek 16. Sid Burancin
75

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/77-78

Sayfa

91

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

17. ehrbezar 18. ehrzor 19. Acurkalaa 20. Gazikean 21. Merkave 22. Hezarmen 23. Rudin 24. Mihrevan 25. emirh 26. Karada 27. ahan 28. Kizilce 29. Bebe 30. Senge 31. Kerkk 32. Inciran (Mou-radjea d'Ohsson ancak ikisinden bahsediyor: Kerkk Erbil ve Ana; fakat bu sonucusu Rakka Valiliine bal.) 76 XVII. Musul Valilii, Sekiz Sancakldr: 1. Musul, Valilik makam. 2. Eski Musul. 3. Bacvanlu 4. Tekrit 5. Heroyane 6. Kara Daseni veya Dudaseni.77 XVIII. Badad Valilii, Onseklz Sancakldr: 1. Ali Salih 2. Badad, Valilik Makam. 3. Beyat 4. Terteng 5. Cengule
76 77

Sayfa

92

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/78 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/78

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

6. Cevazar 7. Hille 8. Deme 9. Rumahin 10. Bala, Dekirkap (Geit) 11. Sengabad 12. Semvat. 13. Amadia 15. Korinia 16. Kerne 17. Kelan 18. Vasit (Mouradjea D'Ohsson sadece Bagdad ve Hille'yi zikrediyor ve Basra'y ayr valilik yapyor). 78 XIX. Mara Valilii, Be Sancakldr 1. Maras, Valilik Makam 2. Kars. 3. Malatya 4. Anteb 5. Simosat (Samozati), bu sonuncusu Mouradjea'da yok. 79 XX. Basra Valilii, Otuz Sancakldr: 1. Abu Aarna 2. Rahmaniye 3. Sekie 4. Kaban 5. Katif 6. Medenitol Kalaa 7. Bgrdelen 8. Soveib 9. Said 10. Kavarna
78 79

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/78 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/78

Sayfa

93

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

11. Kalal Cedide 12. Kaut Davudiye 13. Kaut Abu Mansur l4. iris 15. Beragh 16. Nevde 17. Kalai Nahr Antar 18. Kalai Medine 19. Salihiye 20. Kout Ebu Soveyd 21. Kalai Dad Ben Saad 22. Kut Bahran 23. Mansuriye 24. Fethiye 25. Kut Sre 26. Kelan Akara 27. Kut Saluiye 28. Kut Muammer 29. Arslaniye 30. Kalai Dahne Evvelce daha birok sancak vard, zira Cihannuma daha otuz sancaktan bahsediyor bu sancaklar hisar da olabilir, hepsi de Basra'ya bal, fakat adlarn vermiyor. 80 XXI. Adana Valilii, Be Sancakldr: Bu valilik, mteakib alts gibi, bugn Msr Paasnn hakimiyetin -dedir. 1. Adana 2. el 3. Aliye 4. Sis 5. Tarsus 81 XXII. Haleb Valilii, Alt Sancakldr: Sayfa

94
80 81

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/78-79 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/79

Byk Osmanl Tarihi 1. Haleb 2. Kilis 3. Balis 4. Birecik 5. Azir 6. Maaret 82

Cilt 18

Joseph von Hammer

XXIII. Trablus Valilii, Be Sancakldr: 1. Trablus 2. Hona 3. Hama 4. Selimiye 5. Cebela 83 XXIV. am Valilii, Sekiz Sancakldr: 1. am (Damas, El am) 2. Kuds (Jerusalem) 3. Gaza 4. Nablus 5. Acelun 6. Lahcun 7. Beyrut 8. Karak 84 XXV. Cidde Valilii XXVI. Msr Valilii XXVII. Girit Valilii, Sancakldr: 1. Hanya (Cane) 2. Retimo
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/79 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/79 84 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/79
82 83

Sayfa

95

Byk Osmanl Tarihi 3. Kandiye 85 XXVIII. Sayda Valilii

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bylece, Msr ve Yunanistan'n Osmanl mparatorluu'ndan ayrlmalarndan nce, Avrupa'da krk, asya'da (Kk-Asya ve Afrika) iki-yz krkyedi sancak bulunuyor ve bunlarn toplam says ikiyzseksene varyordu; fakat am ve Sayda Valilikleri de bu toplama dhil edildii takdirde yekn ikiyz seksenikiye ykselecektir. Asl olarak oniki beyle idare edilen Msr'a gelince, evvelce "Cihannuma" da on iki sancakl bir Valilik olarak yer alyordu. 86 III. Adl Makam Ve Grevler Bunlar birinci blmde evvelce sraland. B. Saray Hizmetleri, Grevleri. Bu grevler yle ayrlmtn 1. Sarayn d grevleri; 2. Sarayn i grevleri yahut Harem grevleri. D Grevler I. Aalar; II. Khyalar, III. Ulem. mparatorluun be zengi aas (rikhabaalan) syledin i. Be Aa. 1. Ml alem, yni, Peygamber'in Sanca'nn (Sancak-ertf) taycs, alemdar. Muhzir yzbalara (Kapucu-ba veya mabeyincilere), btn Paa veya birinci derecedeki Beylerin oullarna ve saray musikisine de kumanda eder. Sultan'n devlet ileri gelenlerine ltfettii huzura kabullerde hazr bulunmak zel imtiyazna sahiptir. 2. Bostancbai, veya imparatorluk bahelerinin binbeyz muhafznn Paas; Boazii kylarnn ve anakkaleye kadar Marmara denizinin, Sultan'n ziyafet ve elence kasrlarnn ve bahelerinin tefti grevini yksek seviyede yerine getirir. Ayn zamanda byk-ehremini (Belediye Reisi) grevi yapar ve sarayda icra edilen devlet ileri gelenlerinin idam edilmelerinde muameleye reislik (riyaset) eder. lemedikleri cinayetleri itiraf ettirmek veya elkoymak zere sahip bulunduklar serveti bildirmeleri iin memurlar, ikence uyguladklar hapishaneleri tefti etmek de grevleri arasndadr; payitahta yakn ormanlarn genel mfettilii grevi
85 86

Sayfa

96

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/79 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/79

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

de zerindedir; bu ormanlarda av khyal yapar ve aynca, Sultan'n denizde gezmek istedii her seferinde saltanat kaynn idaresini stlenmek de grevlerindedir. 3. Mr- ahr-i evvel, yahut byk- mirhhr; bin tavla bakcnn, altyz seyisin, altbin Voinuks'un (sava zamanlarnda seyis grevi yapan) badr ve ayn grevi, yirmiyedi ayn ayn blgeye dalm vaziyette bulunan Sultan'a ait iftliklerin kuruaalan iin de yrtr. Nihayet, sarayn eercileri, deve ve katrclar onun emrindedir. 4. Kapucular- khyas veya byk- mabeyinci (muhzirler-ba); grevi, Sultan halk arasnda grndnde halktan kimselerin verdikleri dilekeleri alp Sultan'a sunmaktr ve byk bir ihtiam iinde saray mareallii grevini yrtr. 5. Kk (veya ikinci) emlrhur, saray subaylarnn atlarnn bulunduu kk tavlalar tefti eder. II. Sarayn be emini (Umenha) 1. ehrin genel emni (ehr-emni); 2. Darphane ve mdenler genel emini (Darphne emini); 3. Saray mutbaklan emini (mutbakemini); 4. Arpa veya yem emini (arpa-emnl); 5. mparatorluk mutbaklan masraflar emini (masraf ehrlgftri) Onlar gibi her yl grevde kalmalar te'kid edilebilir veya deitirilebilir durumda bulunduklarnda bu on aadan, daha yukarda, hocagandan sz ederken bahsetmitik. III. Ulema zmresine bal subaylar: l.Hoca veya Sultan'n muallimi; verdii bilgi tamamiyle dinle snrldr; 2. mam- evreL Sultan'n Bayram namaz kldrmak mecburiyetini stlenmek ona veklet etmek imtiyazna sahip tek ahs. 3. mam- sni, birinci imam yerini gerektiinde alacak olan ve onun gibi mderris (profesr) unvann atanma gn alan grevli. 4. Hekimba, birinci tabib, evvelki iki ahs gibi profesr (mderris) unvanna sahiptir. Dier doktorlar, cerrahlar, gz hekimleri ve eczaclar, onun nezreti altndadrlar. 5. Cerrahba, ehzadelerin snnet ileriyle ve saraya alnacak hadmlarn muayeneleriyle grevlidir. 6. Kehalba veya birinci gz hekimi; Kadnlarn gzlerine ekecekleri srmeyi hazrlar. 7. Hatip, saray camii vaizi.

Sayfa

97

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

8. Hafz- ktb, ktphane sorumlusu 9. eyh, sarayn vaizi. 87 Odallar olanlar A. Has oda veya iolanlar birinci odallar: Bu odallar otuzdokuz iolanmdan (hasodal) oluur, bizzat Sultan bunlarn krkncsn oluturur; nk bu rakam, btl itikada gre uurludur, bu odallarn on -yedi subay, kendi derecelerine gre atanmlardr, yle ki: 1. SIahdr-aa veya kl tayc, drt birinci yolda veya odalnn efidir, Sultan'n hanesinin ba olarak sultan'n klcn sol omuza asl olarak tamakla grevlidir; yalnz byk geit resimleri ve trenlerde klc sa omuzunda asl olarak tar. Sultan'n silahlarnn muhafzdr. 2. uhadraa, veya Sultan'n elbise dolabnn muhafz (Bizans imparatorlarnn vestiyer basorumlulan gibi): byk bayramlarda halka atar. 3. Rikbdraas, veya zengi tutucu; Sultan ata binerken zengisini tutar. 4. Tlbentiba, veya Sultan'n sarklarnn muhafz; byk trenlerde Sultan'n ardndan gider ve elindeki sang, halka selm verme anlamnda eik tutar. 5. Anahtaraas, olanlan odasnn anahtarlar onda durduu gibi, Sultan'n yemek tablas khyasnn anahtar da onda durur. 6. Pekirciaa, havlular muhafaza eder. 7. Binlpekiraas, Sultan'n atl gezilerinde pekirciaaya yardmla grevlidir. 8. brikdaraa, Sultan abdest alrken ellerine su dkmekle grevli. 9. ve 10. Keba denilen iki subay, odallarda asayii salamakla grevli. 11. Mezzinba, Namaz vaktini haber vermek ve her cuma gn Sultan'n camie gittiinde, namazdan nce du okumakla grevli. 12. Srktibi, veya Sultan'n zel ktibi; grevi saraydan camie gittii srada sunulan dilekeleri okumak; Sultan'n alayna taklr ve inde yaz yazmak iin gerekli eyleri omuzuna ast bir torbada tar. 13. Ba uhadar, veya birinci oda hizmetkr; dier odallardan
87

Sayfa

98

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/79-81

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

alnm otuz hizmetkra kumanda eder, efendisinin sandallarn taya rak Sultan'n sa tarafnda yrr. Yardmcs (ikinci uha'dr) Sultan'n sol tarafnda yrr. 14. Sarkba, Sultan'n sarklarn sarar. 15. Kahveciba, veya ef kahveci. 16. Tfekba avda veya at tliminde tfengi doldurup sultan'a vermekle grevlidir. mtiyaz, saray avclarnn ldrdkleri av kabul etmektir. 17. Berberba, Sultan'n ban tra etmekle grevlidir. B. kinci oda (hazne odas). Bu odann subaylar stanbul'un fethinden ve mparatorluun b ymesinden beri birikmi deerlerin korunmasiyle mkelleftirler ve yle sralanrlar: 1. Hazine khyas veya i hazne khyas; bu kahya, sarayn eko nomisiyle grevlidir ve her ay masraf durumunu Sultan'a arzeder. emri altnda a) Gmba veya para kutusu taycs, b) Gzel mevsimlerde Sultan'n kald sayfiye kklerinde kendisine veklet etmekle grevli bakulluku vardr. 2. Anahtar-aasi. hazne odasnda polis grevini yerine getirir. 3. Bayazn, veya bayardmc; hazinenin durumunu kaydetmekle grevlidir drt odada alanlarn durumlarnn cetvelini tutar. 4. antac, Sultan halk iinde grnd sralarda, ilemeli maroken para antasn tar. 5. Sorgucu, Sultan'n sarna takt elmas inelerin bakmyla grevlidir. 6. Kapaniac, Sultan'n byk kabul trenlerinde giydii kapani-alan muhafaza etmekle grevlidir. 7. Tabak-eski, porselen sofra takmlarnn muhafazasiyle grevlidir. 8. ve 9. iki tfekiba. Sultan atla saraydan ktnda herbiri altn ve kymetli talarla ilenmi tfeinin bakmyla grevlidirler. 10. Blblcbas, blbllerin muhafz. 11. Tutcba veya papaanlar muhafz.

1. Klercba, kilerlerin ba sorumlusu. 2. Kiler khyas veya kilerler muhafz,; kilercibanm muavini du -

Sayfa

99

C. nc Oda (kilerodas) u grevlilerden oluur:

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

rumundadr. Emrine, a) anagirba, byk erbeti ki emrinde elli erbetdr bulunuyor; b) Mehterba veya saray musikisi sorumlusu; c) Ekmekciba veya saray ekmek datm diresi sorumlusu; d) Aba, Sultan'n mutfann ba; e) Helvaba reellerin de sorumlusu; fl Klercba veya erzak temini sorumlusu, elli olaniyle hizmet grmektedir. D. Drdnc oda (seferli odas), yni amar odas, ki yle oluuyordu: 1. Seferli khyas yahut bu oda iolanlannn ba; bu iolanlan eskiden Sultan'n amarlarn ykamakla grevlendirilmilerdi; bugn musikiinaslarn, ses sanatlarnn ve arkclarn saray hizmetinde altrlmak zere yetitirildikleri bir mekteptir. 2. Nbetiba, son odada dzeni, temizlii salamakla g revli; sfli ileri grdrmek zere emirlerinde gemilerdeki krek mahkmlarndan iki tanesi bulunuyordu. E. Galata Saray veya Galata'da olanlannn yetitirildi^ mektep; Bu oda eski byk ve kk saray odasnn yerini almtr; bu oda iolanlannn efi dima bir hadmdr ve Galata-saray aas adn tar. III. imparatorluk av dairesi (ikar-i hmyn) 1. At aas veya dairesi ba; 2. Doanc-ba veya ba ahinci; 3. hlnc-ba ve beaz ah inli avclar ba. 4. akrc-ba veya akbabal avclar ba; 5. Atmacac - ba veya atmacal avclar ba. IV. Saray baheleri Muhafzlar (bostanclar): zengi aalarndan biri olan bostanc ba'dan daha nce sz etmitik; emrinde u subaylar bulunun l.Heseki-aa veya yz hasekinin ba, Sultan tarafndan verilen idam cezalarnn uygulatcsdr; bostanbamn yardmcsdr ve ilerleme uslne gre onun yerini alacaktr, 2. Bostancba kahyas veya bostancba vekili; 3. Kucuaa, Bostancba denetiminde ormanlarn ba tefticisidir. 4. Terekiba veya bostancba makamna bal vergilerin ve saray arazilerinin bir blm vergi ve gelirlerinin tahsildar; 5. Bostanclar odabas. Veziriazam kapsnda bostancbann memuru ve bu sebeble Veziriazam saraynda kalr;

Sayfa

100

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

6. Vezir karakulak veya Sultan'la Veziriazam arasnda posta grevlisi; 7. Aa karakulak veya itfailer ba; 8. Ba has eki, genellikle bostanclardan alnan yz hasekiden oluan birliin albay (yksek seviyede ilerin uygulaycsdr); 9. Kirecba veya kire imalathaneleri kiracs; kira bedeli olarak bastancbama yaklak onbin kuru der; 10. Balk emini veya istanbul liman ve civarnda balk av khyas, bunun iin bostancbana bir kira der; 11. Merubat emni, veya merubat satan yerler khyas. V. Baltac veya saray odun yanclar: 1. Baltaclar khyas veya aas, yni baltaclarn ba; devletin posta hizmetlerini yrtr; 2. Yazc-efend veya Ki zlar aas ktibi ve Mekke ve Medine'nin vakilan idarecisi; 3. Kapu haseki veya Veziriazam katnda Kzlar aas memuru; 4. Hasekba veya vakflar gelirleri genel tahsildar; 5. Hasekiba ktibi, hasekiba birinci ktibi; VI. Zlfl baltaclar, balklarnn iki yanndan salar yanaklarna kadar indiinden bu ad verlmi (beyaz hadmlar): 1. Zlfl baltaclar khyas, oda subaylarnn hizmetine bal yzyirmi kiiden oluan bir bln ba; 2. Zlfl baltaclar eskileri, bu birlikden rtbeleri birbirine eit iki kdemli; 3. Alt Kuu veya Sultan'la Veziriazam ve Ba silahdar arasnda yazl haberlemeleri salayan postaclar. VII. Muhafzlar, bilgi olarak: Solaklar (Okular), peykler (mzrakllar): l.Solakba yahut okular muhafz yzbas. 2. lUhb solaklar, bu birliin birinci ve ikinci mlzimleri; 3. Peykfca veya mzrakl muhafzlar yzbas; 4. Mjdecibcr.1, iyi haberler taycs, yni hac kervannn Mekke'ye ve am'a selmetle vardn Sultana bildiren grevli. Demek ki, yukarda bahsettiimiz ulem, emn ve aalar da dahil

Sayfa

101

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

edildii takdirde, sarayda yzyirmiiki grevli bulunmaktadr. Saray muhafzlar ve ona bal dier birlikler unlardr: 1. Bahe muhafzlar (bostanclar). 1500 kii 2. Kap muhafzlar (kapucular). 800 " 3. Mbeyincilar (kapucular-ba). 50 4. Saray tavlasnda hizmetkr (solahorlar). 80 " 5. Oda hizmetkrlar (uhadarlar). 40 " 6. Yksek iler uygulayclar, (hasekiler). 300 " 7. Odun tayclar (baltaclar). 800 8. anagirler (sofra kmclar). 50 9. Zlfl baltaclar. 120 10. Alar. 200 11. Helvaclar (reel ve dier tatllar). 150 12. Oku muhafzlar (solaklar). 400 13. Mzrakl muhafzlar (peykler). 150 " 14. Kilerlerde alanlar 100 15. avular. 600 16. Mteferrikalar 200 Yekn 5,540 Bu bebinbeyzkrk kiiye, dilsizler, cceler, musikiinaslar, oyuncular, yzyirmi unvanl makam ve altbin voynok ilve edildii takdirde, Mouradjea d'Ohsson'a gre onikibin kltan oluan Sultan saray mevcudu bulunmu olacaktr. 88 Saray ileri Ve Harem leri Sultan'n saraynn i ve d byk mareali: 1. Kzlar -aas, hadmlar-ba'dr. Kendisine babssaade-aas da denmektedir. ki kutsal ehir din vakflarnn ve Sultan camilerinin va kflarnn idarecisidir, baltac blne kumanda eder ve esir kzlar hizmetinde bulundurmak imtiyazna sahiptir. Emrinde bulunan grevliler: 2. Haznedrba, haremin ve baltaclar blnn ml ileriyle, maliye eski vesikalarnn muhafazas ve koruyucularndan yirmisinin nezretine verilen hil'at deposunun muhafazasiyle grevlidir; 3. Bazirganba veya byk tacir, Sultan'n saray iin gerekli btn
88

Sayfa

102

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/81-87

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kumalarn alm ileriyle grevlidir; 4. Pekeiba yni yabanc devlet elilerinin sunduklar hediyeleri alan ba grevli; bu hediyeler Sultan'a sunulanlardr; Dier hadmlar tamamiyle hadm edildikleri halde basit bir hadmlatrma ameliyesinden geirilen beyaz hadmlarn (ak-aalar bana: 5. Kapu-aa veya Kapu-efendsi denir; evvelce kzlar aasnn i sarayn ba sorumlusu olmas gibi d sarayn ba sorumlusu durumundayd.Ondan sonra gelen: 6. Hasodaba veya iolanlan birinci odas ba sorumlusu; kendisinden evvelce sz edilmiti. Haremi hmyunun kadnlar ve kzlar: Aslnda Osmanl hkmdarlar mslman veya hristiyan prenseslerle evlenirlerdi. Sultan I. brahim'den beri, hibir Sultan kendi teb'asmdan kzlarla evlenmedi. O zamandan beri harem ounluu para verilerek alnm ve hanm sultanlar tarafndan veya byk makam sahiplerince hediye olarak verilen kzlardan oluuyordu. Harem be snfa ayrlmt ve yleydi: 1. Kadnlar; bunlar Sultan'a yakn kadnlardr ve Sultan'in birinci kadnlarnn imtiyazlarndan yararlanrlar. Saylar genellikle drttr; bununla beraber I. Mahmud bunlarn saysn altya karm, I. Abdulhamid'de ise saylar alty bulmutu. nc Ahmed'den nce, bir ehzadenin annesi olan kadn hasek-Sultan Unvann alyordu, kz evlad dourana ise haseki-kadn veya gzde kadn unvan veriliyordu. Kadn ama ykselen ve Sultan'm huzurunda samur hil'at giyen esir kza bir ayr dire, hizmetine esir kzlar ve yzlerini hibir zaman grmedii subaylar veriliyordu. 2. Gedkller veya Sultan'n ahs hizmetine bakan oda kzlar. Bunlarn iinden en gzel ve en genlerinden onikisi, amar ustas, yemek takm (anagir) ustas gibi adlar alrlard. Sultan, len veya es ki saraya gnderilen kadnlar yerine bu esir gen kzlar arasndan beendiklerini seerdi. Sultan'n dikkatini fazlasiyle ekenler kbal unvan alyordu veya bunlara hasodalk, Sultan'n i kzlar (odalk ad buradan geliyor) deniliyordu. Bu seime ramen, bu kzlar arkadalaryla birlikte kalyor, ancak hmile kaldklarnda kadn derecesine ykseli-yorlard. 3. Ustalar, bunlara genellikle kalfa, yardmc deniliyordu ki ve Va-lideSultan'n hizmetine bakyorlard, yirmi veya otuz kzdan oluan takmlara ayrlmlard. Ustalklarna eklenen unvanlar, bunlardan herbi-rinin zel

Sayfa

103

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

hizmetini belirtiyordu. 4. akirdler veya raklar, kalfa ve ustalar snfnda yer boalnca oraya atanmak zere yetitirilmilerdi. 5. Sultan saray hareminin dier kzlarna criye veya esir deniliyordu; Bunlar alelade lerde kullanlyorlard ve snflarndan kmak imknn bulan ndirdi. Bylece, Sultan'n haremi, khya kadna itaat eden altiyz Avrupal, Asya ve Afrikal kadndan oluuyordu. Khya-kadn genellikle gedkller arasndan seiliyordu ve Valide - Sultan'n yokluunda Sultan tarafndan valide hitabiyle ereflendiriliyordu. Khya kadnn emrinde hazhinedr adn tayan hazinedar usta bulunuyordu; bu hazinedar usta, sultan'n elbise dolabna ihtimam gstermekle ve harem'in ml ileriyle grevlendirilmiti. Sultanlarn kzlarna ve onlarn kzlarna hanm sultan deniliyordu. Sultan'n erkek ocuklarna ise ehzade ad veriliyordu; kelime kraln olu anlamna geliyordu. LSTE Prens Ve Prenses Seviyesindekilerin Ve Osmanl Devleti Divan Hmynunu Oluturan Yksek Seviyedeki Makam Sahiplerinin Unvanlarna Dair A. Osmanl hanedanndan prens ve prenseslerle ve Tatar hanlarna ve dier yksek makam sahiplerine verilen unvanlar 1. Prenslerin unvanlar: En hretli hakanlarn takibcisi, iyilikleriyle nl hakanlarn asaleti, hkmdarn lutuflanyla seilmi, slmn, sultan'n dayana; zaferi gn be gn artsn: 2. Valide-Sultan ve dier sultanlarn unvanlar: Tevazu kadn, iyi yetimi kadlarn tac, kralieler kraliesi, rtl kadnlarn stn, saadet ve asaleti emrinde bulunduran; iffeti ebedi yen iek asn: 3. Tatarlarn hannn unvan: Prens makamiyle erefli, memleket ykyle dolu, saadetin sevgilisi, meleklerin ihtiam ve inceliiyle donatlm, krallk deeriyle sslenmi, mutlak iktidar sahibi, zafer ve ihtiamla parldayan, yardmn yal-vardmz hkmdarn lutuflariyle sekin; yksek vasflar ebediyen panldasn.

Sayfa

104

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

B. Veziriazam'n ve dier Kubbealt Vezirlerinin Unvanlar: 4. Vezrizam'n unvan: ok erefli vezir, dnya dzeninin devam iin yanlmaz meclis, millet ilerinin idarecisi, dnceleri yldrmlar misli fkran, her eyi kavrayc bir anlayla devlet ilerini yrten, imparatorluun hakimiyet binasnn kuvveti, imparatorluun saadeti, mutlu kaderin ve hakimiyet stunlarnn destei, byk hkmdarn eitli lutuflanyla evrelenmi, o, vezirlerin birincisi; Allah saadetine devam lutfunda bulunsun: 5. Azledilen Vezrizam'n nvn: Asillerin zaferi, o, Veziriazam ki, ahsnda yksek vasflan birletiriyor ve en byk hkmdarn eitli lutflariyle evreli; yksek vasflan dim olsun: 6. Bir eyalet Talisinin unvanlar: ok erefli vezir, dnyann dzeninin muhafazas iin yanlmaz mec lisdeki iten danman, sen ki devletin ilerini yldrm hzyla yrtr, nfuzunla insanlann en nemli ilerini bitirirsin, hakimiyet ve saadet binasna kuvvet verirsin ki bu bina mutlu kaderin stunlarn tutar ve byk hkmdarn lutflanyla evreler, Paa; Allah byklnn devamn lutf buyursun: C. Beylerin nvn: 7. Bir sancakbeyinin nvn: En erefli prenslerin rnei, zafere doymulann stunu, sen ki kud ret ve eref sahibisin ve hereyi bilen hkmdnn lutfuyla sekinsin; ereflerin dim olsun. 8. Krdstan beylerinin yni Cezire, Bitlis, uran, Amadia, emlgezek, ehrzor, vb. Hkmetlerinin nvn: Sen ki prens liyakatiyle donatlm, lke idaresi ykyle dolusun, saadet ve hkimiyet sana pay olarak verilmi, kral vasflar ve melek faziletlerine sahipsin, Allahn eitli hayrl ileriyle sekinsin, kinatn sahibi byle emretmi ey Cezire prensi; yksek vasflarn dim olabilsin (damet maalihi). 9. Krdistan varisi bir beyin nvn: erefli ve hretli insanlann rnei, sen ki ahsnda en vlecek va sflan birletiriyorsun ve btn ebediyete hkim hkmdnn lutflariyle sekinsin. 10. Bir Tayalar ve Msellemler (gnlller) beyinin nvn: erefli ve muzaffer insanlann rnei, sen ki sende en vlecek vasflan birletiriyorsun; ann gn be gn artsn.

Sayfa

105

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

11. Voynuklar ve Bohemyallar beylerinin nvn: vlmee deer ve erefli insanlann rnei, ki kendinde ebediyet hkmdnnn lutflanyla sekinlemi vlecek vasflan birletirmisin; D. Ulemlarn Unvanlar. 12. eyhlislmn, Sultan hocalarnn ve iki kadaskerin nvn: Ey limlerin en limi, ey derin dnr, ey faziletiyle seilmi ve sekinlerin en ereflenderilmii, btn ilmin kayna, sen ki mnn glklerini aka gsterir ve eriatn gereklerini tantrsn, hakikat haznelerinin basn, en karanlk kanunlann mealesi, se n hkmdarlarn hkmdarnn sonsuz lutflanyla dolusun. 13. 500 akalk gelirden yararlanan kadlarn (molla) nvn: Ey Mslmanlarn kadlarnn en iyisi, birletirici kadlarn da; faziletler ve ilimler mdeni, halk ileriyle alkal kararlarda hakikat delili. Peygamberin hukuk mirass, Allahn habercisisin, sen herkesin imdadna koan hkmdnn lutflanyla dolusun. 14. Aa derecedeki kadlara verilen nvfin: Ey mslmanlann en iyi kadlan, ey birletirici baann en dili. Fa ziletler ve ilimler mdeni, hakikat kuvvetinin delili, Allahn gnderdii Peygamberin mirass, sen imdada koan hkmdarn Allahn lutflanyla dolusun; 15. Basit bir kadya verilen unvan: Kad ve hakimlerin rnei, Allah kelmnn ve yksek vasflannn mdeni. 16. Bir nfiibn nvn: Kanunla messeselemi kad vekillerinin rnei: 17. Bir saray hekiminin nvn: Ey nfuz edici ve hekimlerin en limi, sen, bilgili tabiblerin yegnesi, blgelerin Galenos'u ve Aenlerin Hppokrat', ki onlar vcut ve ruhlara sknet ve stirahat salarlar ve sen sanatnla btn hastalklarn hakimisin; 18. kinci Menmed'n medreseleri mderrislerinin nvn: Ey limlerin en bilgilisi, ey hereyi gzden geiren derin anlay sahibi, iyilerin en iyisi; sen ahsnda eski ve ada vasflan birletiren kesin ilimler ve fazilet mdenisin; sen ki Ftih camii medresesinin sekiz mderrisinden birisin, vasflarn dim olsun; 19. Sekizden birinin, yni Ftih Cmii'ne bal sekiz mderristen birinin nvn: Hakikati arayan eriat ulemsnn rnei, ilmin en kk ayrntsna

Sayfa

106

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

nfuz eden insanlann stunu, fazilet ve msbet ilimlerin kayna, sen hkmdarlann en bynn lutflanyla sekinleiyorsun. 20. Daha aa derecedeki mderrisin nvn: Ulemnn, bilgin insanlann an, fevkalde insanlarn sekini, sen ki dikkatle hkm veriyorsun; faziletlerin ve msbet ilimlerin mdeni olan seni mutluluk hkmdn lutflanyla sekinletiriyor. 21. Emirler (Peygamberin sllesinden gelenler) bann nvn: En byk Seyidlerin sn, en asil insanlann seilmii, ok iyi bilinen Tah ve Yes ailelerinin sn, Peygamberle yaknlannn seilmii, seni or dular hkmdarnn tevecchleri sekinletiriyor; iktidarn dim olabilsin; 22. Sde bir Seyld veya Peygamber'in sllesinden olduu farze-dilen birinin nvn: En iyi ve en faziletli seyidlerin rnei, Tah ve Yes ailelerinin an, Al lahn elisinin hkmdar efendinin sllesinden inen; seni herkesin imdadna koan ve dima yardma hazr hkmdarn lutflar sekin letiriyor. 23. Bir Medine emrinin nvn: Emr liyakatiyle ereflenmi olan sana, sen ki lkenin ykyle y kmlsn, benzerleri az olan insanlarn soyundan gelmesin; sen ki ka-adirl mutlak hkmdarn saysz lutftaryle dolusun; snn her zaman devam edebilsin. 24. Bir airet eyhinin nvn: Benzerleri arasnda en muzaffer olana, Tai aireti eyhlerine; anlar dim olsun: 25. Medine eyhinin unvan: Fazilet yolunda yryen dindar insanlarn rnei, aydnlar iindeki Medine'nin eyhi; azizlii daim oalsn. 26. Bir Msrl eyhin unvan: En erefli eyhlerin (ekrim) rnei, vlecek vasflarn stunu E. Sivil ve asker memurlarn unvanlar. 27. Blkaalarndan birinin (svari paas), nvn: Muzaffer ve erefli insanlarn rnei, sen ki kendinde asil faziletleri birletirdin, sen Allahn saysz lutflanyle sekinleiyorsun ki tek bilendir. ann her zaman dim olsun; 28. Yeneriler-aasna, nianc ve defterdara: Prenslerin ve byklerin an, sende en as vasflan biraraya getirmi ve mkemmel bir kudretle ereflendirmi ve bu eref muhteem bir ltyla

Sayfa

107

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

parlyor ve tek bilici olan hkmdarn lutflan sekinletiriyor; bykln dim olsun: 29. Defterdara, niancya ve yeneri-aasma: (kinci Forml): lh prenslerin an, sen ahsnda en asl vasflan topluyorsun ve byk bir keremin kudretinden yararlanyorsun. 30. stanbul subana (polis mdrne): Deerli ve erefli insanlann rnei, en vlr vasflar sende birleiyor. 31. Mi-nrbana: Saygdeer benzerlei arasnda stun, vlmee deer ve sekinlerin rnei. 32. Uman mfettiine: Ey gvenilirler arasnda en fazla vlmee deeri, limanlar ve su ile alkal yaplar mfettii; kudretin artsn: 33. Bir gemi kumandanna: Yksek gvenle ereflendirilmi gemi kumandanlan rnei. F. Yksek saray grevlilerinin unvanlar. 34. Kapuaasnn (ak hadmlar aas) unvan: Sultann ahsn evreleyen hizmetkrlann an, en byk erefler sahibi, hkmdarlar ve Sultanlar danman, byk efendinin mahremi, sen ki zt ahaneye en fazla yardm edensin, seni talih korusun ve en byk hkmdnn lutflan sekinletirsin; bykln dim olsun: 35. Byk mirhurun unvan: Muzaffer ve erefli insanlann zaferi, ki ahsnda en vlecek vasflan birletirirsin ve bunlar hkmdrlann en bynn lutflann belirtirler. 36. Kapucularn (mabeyinci) unvan: vlen ve erefli insanlann rnei, sen ahsnda en iyi vasflan top larsn; ann dim olsun: G. Hristyan mparatorlarn, Krallarn ve prenslerin unvanlar: 37. mparatorlara ve krallara: s dini en byk prenslerinin an, mesihe minnettarlk duyanlann stunu, hristiyan halklanmn ilerinin bartrcs, sen ki ardndan otorite ve kudretin etek tutucusunu srklersin ve ahsnda zafer ve ihtiamn delillerini birletirirsin; ' Macaristan, Polonya ve Portekiz krallarna verilen hitap nvanlan ayn idi; Onlara hitabeden mektuplar yeil kadife bir muhafaza iinde kapal olarak altn bir kutuya yerletirilirdi. Fransa ve ngiltere krallanna ayn unvanlarla hitabediliyor, yalnz ikinci

Sayfa

108

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ahs zamiriyle "siz" denilerek oul ekli kullanlyordu; kendilerine gnderilen mektuplar altn bir muhafaza iine yerletiriliyordu. Moskova anna gnderilen mektuplarda, ba tarafa: Tevkii refi, yni bu yksek mesaj vardnda kelimeleri ilve ediliyordu, sonuna da almet, yni bu imza inanmaya deer kelimesi ekleniyordu. Fransa krallanna gnderilen mektuplarda yalnz tevkii refi bulunuyor, almet kelimesi konulmuyordu; Osmanl mparatorlannn Venedik dklarna hitabeden mektuplan u formlle son buluyordu: Sonu hayrl olsun, Cenab Hak durumunu slh etsin: 38. Bodan, Eflak ve Transilvanya prenslerinin nvanlan: Hristiyan halk prensleri rnei, Mesih cematinin byklerinin stunu. Transilvanya kral iin Fransa kralna kullanlan unvann ayn kullanlyordu. 39. Raguza senatr ve doklarna: Zafere lyk hirisyan prensleri, h iri s Uyan halkn danmanlar, Raguza beyleri. 40. Gouriel, D adlan, Akba prenslerine ve Krm irinbeylerine gnderilen mektuplarda sultan'm altn turas bulunuyor ve satan bir asi ile kapatlarak gm bir kutu iine konuluyordu. 89 LSTE Asya'da, Afrika'da Ve Avrupa'da Hkm Srm Olan Ve Bunlardan ou Avrupa'da Bilinmeyen kiyzkrkdrt Hanedan Hakknda Arap gkbilgini Muhammed Efendi'nin Dnya Tarihi adl eserinden alnmtr. Trk gkbilgini (astronom) Ahmed Mevlevi'nin tercmesidir: Dounun birok hanedanlarnn baslm en tamam tablosu, iinde kronolojik cetveller de bulunan Hac Kalfa'nnkidir; yazar bu eserde yzotuzbe dou hanedan sayar. Bununla beraber, "Fezlike" sinde, yni arab dnya tarihinde, yz eli i hanedan ad geer; bu rakamdan talyan, Yunan, Ermeni ve Frank asll elli kadar, ki bunlar gkbilgini Ahmed Mevlev Jean Corrio'nun eserinden evirdii gnden ve dou hanedanlarndan saylmayacaklarndan, yekn d tutulacaklar halde, biz burada ikiyz hanedan ad veriyoruz ki bunlarn krkdrd Hac Kalfa'nn "Fezlike"sinde
89

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/89-94

Sayfa

109

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bulunmamaktadr. Arab yazar Muhammed Efendi, dnya tarihinin ayrntl giri blmnde yedi zaman: Hicret a, Yunan a, ran a, Melek ah a, yahudilik a, ptidi TrkJer a olarak ayrdktan sonra otuz peygamberin tarihini veriyor. yle ki: 1. Adem; 2. Seth; 3. dris; 4. Nuh; 5. Hud; 6. Salih; 7. Lut; 8. smail; 9. brahim; 10. shak; 11. Yakub; 12. Yusuf; 13. Job; 14. hoaib (Jettro); 15. Hzr; 16. Musa; 17. Josue ; 18. yas; 19. Elisaeus; 20. Samuel; 21. Davud; 22. Sleyman; 23. Yunus; 24. saie; 25. Jeremie; 26. Danyal; 27. Ezdras; 28. Zekeriya; 29. Jean, Zekeriya olu; 30. sa, Meryem olu. Muhammed Efendi tarihinin birinci kitabnda arab airetlerinin soyaac, Peygamber'in, elerinin, esirlerinin, azad ettiklerinin, silah ar kadalarnn, ktiplerinin, hafzlarnn, mezzinlerinin, irlerinin, atlarnn ve silahlarnn tarihi bulunmaktadr. Bu blmn peinden ilk halifelerin, Ebubekir, mer, Osman ve Ali'nin, onlarn ktiplerinin, kadlannn, mbeycilerinin, vb. tarihi gelmektedir, bunun hemen peinden Hasan ve Hseyin'in ve oniki imamn tarihleri yer almaktadr. Dou hanedanlar tarihi, ancak, yazarn dnyann bellibal ellialt halk hakknda yapt rkla alakal bir aklamadan sonra balyor. Yazar bu ellialt halk yle tasnif ediyor: 1. Suriyeliler, 2. Ar ablar; 3. Arnavutlar; 4. ranllar; 5. lk Yunanllar (Elenler); 6. kinci yunanllar (Romallar); 7. Amalesitler; 8. Zenciler (Sudanl); 9. Habeler; 10. S-laaslar (Habeistan'n gneyi ve Nubi'nin kuzeyindekiler); 11. Nubyal-lar; 12. Necalar (yukan Hebeistan'da ve Nil kysnda); 13. Demadem-ler (Zengibar'n komular); 14. Senberler (Zengibar halk) ; 15. Tek-rurlar; 16. Sagkavlar; 17. Vagnetler; 18. Berberler (Berebralar); 19. Ktammlar (Moritanya'da); 20. Sinhaclar (Moritanya'da) 21. Henatlar (Moritanya'da); 22. Bergevatlar; 23. Senatlar; 24. Koptlar; 25. Hindistanllar; 26. Sndler (ndus nehri kenarnda); 27. Mindler veya Men deler (Hindli bedeviler); 28. Nabataenler; 29. Trkler ; 30. Tatarlar; 31. Trkmenler; 32. Hazarlar; 33. Bulgarlar; 34. Bcrtalar, 35. Slavlar; 36. Ruslar; 37. Lanlar; (Menler) 38. Bakrler; 39. Ermeniler; 40. Almanlar; 41. Grcler (Grcistanllar); 42. erkesler; 43. Franklar; 44. Venedikliler; 45. Cenevizliler; 46. spanyollar; 47. Portekizliler; 48. Hollandallar; 49. ngilizler; 50. Danimarkallar; 51. sveliler; 52. Lutherliler; 53. Franszlar; 54. Lehler ve ekler (Polanyal ve Bo-hemyallar); 55. Macarlar; 56. Golar ve Magaglar. Yazar aadaki oniki deniz hakknda: 1. Okyanus; 2. Yunan denizi; 3. Kara deniz; 4. Kzl deniz; 5. ran denizi;

Sayfa

110

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

6. in denizi; 7. Hind denizi; 8. Berber denizi; 9. Atlantik denizi; 10. Vazang (Sund) denizi; 11. Baltik denizi; 12. Hazar denizi, ksa aklamalar yaptktan sonra asya'da hkm srm olan eitli hanedanlar sralyor; yazar eski ranllarla sralamasn balatyor: 1. Pisdadiyenler; 2. Keyaniyenler; 3. Akianiyenler; 4. Sasaniyenler, Peinden eski arab hanedanlarn sralyor: 5. Hadramut ve Ahka/da Aad krallar; Sedid ve edad kraliyet aileri, evvelkiler gibi, dnyann yaratlnn 2500- 3044 yllarndan beri beyzkrkdrt yl boyunca saltanat srdler; 6. Tobaa ve Homaiz hanedanlar: Bu aileden elli hkmdar Yemen zerinde dnyann yaradlnn 3044 -6093 ylndan beri binkrdokuz yl boyunca saltanatlarn srdrdler; 7. Habeistanl drt kral Homairler hanedannn snmesinden sonra 6093 -6165 den itibaren Yemen'de yetmiiki yl boyunca saltanat kald; 8. Ye-men'de ranl valiler, Meraziyeler olarak adlandrlan bu valiler Hicret'ten nce 44 ve Hicret'ten sonra on yldan beri ellidrt yl boyunca taht zerinde kaldlar; 9. Hira'da Beni Lahm'lar, bu hanedan, dnyann yaradl 5606'dan Hicri 12 ylna kadar altyzyirmiiki yl Hira ve Bahreyn'de saltanat srd yirmidrt kral tahta kt. Fauteur bunlar hakknda, Redhafet hakknda. Beni Yenbulann Hira krallarna tesirleri ve Hira krallarnn mehur savalar zerine dikkate deer ayrntl bilgiler vermektedir; 10. Beni Hazanlar henedn veya Cofh ailesi Suriye'de, 5602 yaratl ylndan Hicretin 16. ylna kadar alt asr boyunca saltanat srd; 11. Beni Rende hanedan, dnyann yaradl 625 ylndan Aleksandrin takvimine gre 890 ylma kadar ikiyzaltmbe yl sreyle Diyarbakr'da saltanatta kaldlar; yazar, bu hanedann yedi kral tarafndan yaplan unutulmaz savalar sralyor; 12. Hicaz'da saltanat srm olan Beni Corhemler; yazar bu hanedann hkmdarlar tarafndan yaplan seksenbir sava sralamaktadr. imdi, yazarn Jean Corrio'nun eserinden ald Yunanl ve Romal hanedanlarn sralanmalarna geiliyor, yle ki: 13. Mekedonya hanedan; 14. Ploteneler hanedan; 15. Selkidler hanedan; 16. Roma krallar hanedan; 17. Roma mparatorlar hanedan; 18. Bizans mparatorlar hanedan; 19. Frank krallar hanedan; 20. Almanya mparatorlar hanedan; 21. spanya ve talya'da Got krallar hanedan; 22. Ermenistan drt hanedan; 23. Msr hanedanlar; 24.Beni srailin Babil'de esaretlerinden nce ve sonraki srail hhanedanlar; 25. Bbilliler ve Keldner hanedanlar; 26. Hindistan hanedanlar; 27. in hanedanlar; 28. Asriler hanedanlar; 29. Trk hanedanlar veya Trkistan'da hkim olan hakanlar; 2244 dnyann yaradl ylndan Hicri 502 ylma kadar burada otuzdrt hanedan saltanat

Sayfa

111

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

srd; 30. Tatar ve Mool hanedanlar. slmiyetin kuruluundan nce varolan bu otuz hanedanla Muhammed Efendi'nin dnya tarihinin birinci blm sona ermektedir. Bu blmn ardndan slm dininin kuruluundan beri varolan hanedanlar Hicr tarih dzeni iinde sralanmaktadr, yle ki: 1. Hicretin birinci asnndaki hanedanlar: Beni meyyeler'den evvelki eserde bahsedilmitir ve bunlarn hanedan oluturduklar belirtilmitir: 31. Sofianitler Hicr 41 -64 ylndan (661-683) itibaren yirmi yl boyunca saltanat srmlerdir; bu hanedann hkmdar: I. Muaviye, Yezid ve II. Muaviye'dir; 32. Mer-vanldler Hicr 64-132 'den (683-749) balayarak am'da altmsekJz yl boyunca saltanat srdler; onbir hkmdardan olutular; 33. Beni meyyeler Hicr 132 - 422 (755- 1030)'den balayarak Endls'de d-yzseksendrt yl saltanatta kaldlar; onyedi hkmdarlar tahta kt; 34. Korkulu Arap kral, meyye hanedannn snmesinden sonra Hicr 422'den (1030) itibaren; 35. Sevil prensleri hanedan; 36. Badgioz (Bati i o s) prensleri, bu ehir Kordua'dan yedi gnlk mesafede bulunmaktadr; 37. Toledo prensleri hanedan; 38. Saragoza prensleri hanedan; 39. Valensya ve Tortosa prensleri hanedan; 40. Mursia prensleri hanedan; 41. Almeriya prensleri; 42. Malaa ve Grenada Pransleri hanedan. Bunu takibeden blmde Beni Abbas (Abbasler) hanedanlar, Irak ve Msr'da olmak zere yer almaktadr, yle ki: 43. Beni Abbaslar (Abbasler), Hicr 112- 656 (730-1258)'den balayarak beyzkrkdrt yl saltanat srdler; otuzyedi hkmdar tahta kt; 44. Beni Abbas (Abbasler) Hicr 659-922 (1260-l5l6)'dan balayarak, Kahire'de ikiy-zaltm yl saltanatta kaldlar onyedi hkmdarlar tahta kt; 45. Beni Aghlebs hanedan Hicr 184- 296 (800-908)'den balayarak, Afrika'da Kairvan'da yzoniki yl boyunca saltanat srd; oniki hkmdar tahta kt; 46. Beni Aghlebler, Hicr 212- 407 (827-1016)'dan balayarak Sicilya'da yzyetmibe yl saltanat srdler; 47. Beni Siyadlar hanedan Hicr 203-407 (818- 1016)'den balayarak ikiyzdrt yl Se-bidde saltanatta kald; alt hkmdar tahta kt; 48. Beni Siyadlar hanedan'n kinci kolu hicr 412-553 (1021-1156) balyarak Sebid'de yzkrkbir yl saltanatta kald. Yedi hkmdar tahta kt. 49. Beni Tahirler, Horasan'da, Hicr 205-259 (820-872)'den balayarak ellidrt yl boyunca saltanatta kaldlar: Be hkmdarlar oldu. Yazar, onlardan evvelki halife ve valileri zikrediyor ve bu arada, Badad ehrinde kumandan Sahibeorta olan Taheridler hakknda da bilgi veriyor. 50. Beni

Sayfa

112

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bilindii gibi, simlerden nce yer alan Beni oul olarak oullan anlamna gelmektedir. Biz hatrda kalmas iin Arapa ekilleriyle vermei tercih ettik (.N.). 91 Bunlarn arasnda bamszlk verilmi Bey veya prensler de olabilir; biz hanedan bahis konusu olduuna gre hkmdar demei doru grdk (.N.).
90

Sayfa

113

Samanlar, Hicri 204-385 (819-995) (819- 995)'den balayarak Horasan ve Transoxane'da yzseksenbir yl boyunca saltanatta kaldlar: Onbir hkmdar tahta kt; 51. Beni Elyaslar, Hicr 317-357 (929-967)'den balayarak, Kerman'da krk yl boyunca saltanatta kaldlar: hkmdarlar oldu; 52. Garcistan krallar; 53. Beni Ferlgun-lar, Horasan blgesinde saltanat srdler; 54. Beni M ah m unlar, Ho-varzem ve Corcania'da; 55. Beni Sime urlar, be hkmdar; 56. Beni Ab t e kinler, Gazna'da, Beni sebuk tekinler1 in neslinden nce; 57. Beni Sebuktekinler, Hicr 366 - 555den balayarak (976-1160) yzseksen-dokuz yl Gazna'da saltanat srdler; bu hanedandan onbe hkmdar, oturduklar yer bakmndan Gaznevler adn da tamaktadrlar; 58. Beni Tuln, Msr'da, Hicr 254- 292 (868- 904)'den balayarak otuzsekiz yl hkm srdler: Be hkmdarlar oldu. Yazar, Beni Umeyye ve beni Abbas valilerinin listelerinin peinden bunlardan bahsediyor; 59. Beni Hamdanlar Hicr 281- 381 (894-991)'den itibaren Cezire'de bir asr boyunca hkm srdler: 60. Beni Hamdanlar, Hicr 333 391 (944- lOOOJ'den itibaren Haleb ve Kinserin'de elliy saltanatta kaldlar. Avusturya imparatorluk Ktphanesinde bulunan elyazmasnn birinci cildi Beni Tulunlarla sona ermektedir; asrlara gre tasnife hibir suretle dikkat edilmedii grlyor, zira bu hanedanlardan ou ikinci ve nc asrlarda yer almlardr ve onlar takibedenler ise drdnc asra ait bulunmaktadrlar. 61. Beni Akidler 90, Hicr 324- 357 (935-967)'den itibaren Msr'da otuz yl boyunca saltanat srdler: Be hkmdar; 62. Beni Beridler, Hicr 323-349 (934-960) 'den itibaren 26 yl hkm srdler: Drt karde hkmdar; 63. Beni ahin, Beni Be-ridler'in bir kolu, Bataib'de, yni, Basra civarndaki bataklk blgede, Hicr 338-374 (949-984)'den itibaren 36 yl boyunca hkm srdler: Drt hkmdar; 64. Beni a hinlerin bir kolu da, Bataib'de, Hicr 374-410 (984-1019)'dan itibaren otuzalt yl hkm srdler: Drt hkmdar 91. II, Hicret'in kinci asrndak Hanedanlar: 65. Beni Dabular, Hicr 40-141 (660-758)'den itibaren, Cilan'da (Ghilan) yz yl boyunca hkm srdler Drt hkmdar; 66. Beni Badusianlar, Rustemdr'da, Ruyan'da, Hicr 40-857 (660-1453)'den itibaren sekizyzonyedi yl hkm srdler.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Daha yukarda olduu gibi, burada da unvanla belirleme dzeni tamamiyle tersine evrilmi grnyor. 67. Beni Kauslar, Hicr 857-953 (1453-1546)'den itibaren, Nur'da, doksanalt yl hkm srdler; 68. Beni skenderler, Kecver'de hkm srdler ve ah Tahmasp saltanat dneminde bamszlklarn kaybettiler. Yedi hkmdar; 69. Bavendiyeler, Taberistan ve Mazende-ran'da, Hicr 45419 (665-1028)'den itibaren yzyetmidrt yl saltanatta kaldlar: Onbe hkmdar; 70. kinci Bavenderye hanedan 8 hkmdarla, Hicri 466 - 606 (1073-1209)'dan itibaren yzkrk y saltanatta kaldlar; 71. Celvyeler, Bavendiyelerin ikinci kolu, Mazende-ran'da, Hicr 750- 909 (1349-1503)ten itibaren yzellidokuz yl saltanat srdler. 72. Beni Rustemler, Moritanya'da, Tahert krallar, Hicr 138-291 (755-903)'den itibaren yzelli yl saltanatta kaldlar: Onbir hkmdr; 73. Beni Merdar lar, AszsalMaghrib'de, Secelmessa'da, yni Moritanya'nn u snrnda, Hicr 155 -297 (771-909)'dan itibaren yzkrkiki yl saltanat srdler; 74. Beni idrisler, Fas'da, Hicr 172-307 (788-919)'dan itibaren yzotuzbe yl saltanatta kaldlar. III. Hicretin nc asrndald hanedanlar: Daha yukarlarda, Yemen'de, Abbaslerin bir kolu olan Beni Siyad lar'dan bahsedilmiti; ayn ekilde Beni Samanlar'dan, Msr'da Beni Tulunlar'dan sz edilmiti, Haleb'de Beni Hamdanlar'da bunlarn arasnda yer almt. Btn bu hanedanlar kklerini nc asr iinde almlardr, yle ki: 75. Hasan (Ali'nin olu) ailesi hanedan, Taberistan'da, Amul'de Hicr 250-300 (864-912-'den itibaren elli yl saltanatta kald; 76. Hseyin ailesi, Dilem'de, Taberistan'da, Amul'de Hicr 301-318'den itibaren (913-930) onyedi yl saltanat srd; 77. Kk Beni Leisler Horasan, Secistan ve Herat'taHicr 253-296 (867-908)den itibaren krkyl saltanatta kaldlar; 78. Beni Safarlar, Secistan (Sistan veya Nimruz)'da, Serenc'de Hicr 310-952 (922-1545)'den ibaren altyzkrkiki yl saltanatta kaldlar; sekiz hkmdar; 79. Beni Akhazarlar, Hasan ailesinden, Hicr 251-350 (865-961)'den ibaren doksandokuz yl Mekke'de hkm srdler: Onbir hkmdar; 80. Beni Tabatabalar, Yemen'de Sanaa'da, Hicr 288-330 (900-94 ljden ibaren krkiki yl hkm srdler; 81. Mehd Ailesi, veya Fatimiler, Moritanya'ya, Mehdiye'de Hicr 297-361 (909-971) altmdrt yl saltanatta kaldlar, oradan yerlemek zere Msr'a getiler: Drt hkmdar; 82. Fatimler, Msr'da, Kahi-re'de Hicri 361-567 (971-1171)'den itibaren ikiyzal yl

Sayfa

114

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

saltanatta kaldlar: on hkmdar; 83. Beni Kelbler, Sicilya'da, Hicr 336 -414 (947-1052)'den baren yzsekiz yl saltanatta kaldlar: Dokuz hkmdar; 84. Beni Badsler, Mehdiye'de (Mahadia), Afrika'da (Afrika'nn kuzey kys), Hicr 360-543 (970-1148)'den ibaren yzkrk yl saltanatta kaldlar 85. Beni Hammad'lar, Sinhaca aire kolu. nce Hammad, sonra Bucaye'de hicri 386-547 (996-1152) den ibaren 161 yl saltanatta kaldlar. Yedi hkmdar; 86. Hamairtler, Batimitler, Molahidler ve s-mailer ve Alamutit yni kaaler de denir. Fmlerin Msr kolundan, Alamut'da Hicr 483 -654 (1090-1256)'dan ibaren yzyetmibir yl saltanatta kaldlar: Sekiz hkmdar; 87. Beni Salihler, Kaatiller kolundan, yemen'de, Hicr 455 (1063)'den ibren saltanat srdler: Be hkmdar; 88. smililer, Suriye'de Hicr 520 (1126)'dan itibaren saltanat srdler. IV. Hicret'in drdnc asr hanedanlar: 89. Beni Siyadlar (kinci hanedan, Corcan'da O eski Hyrkani), Hicr 315470 (927-1077)'den ibaren yzellibe yl saltanatta kaldlar: Sekiz hkmdar Beni Buyeler, Arablann adlarn Bovcih ekline soktuklar, hanedan, Farsistan'da, iki Irak'da, Kuzistan'da, Kerman'da, Taberistan, Arran, Cezire, Azerbaycan ve Ermenistan'da saltanat srdler, onsekiz hkmdarlar vardr ve kola ayrlmlardr, yle ki: 90. Moized devlet'in oullan, Hicr 331 (942)'den itibaren Badad'da saltanat srdler: Alt hkmdar; 91. Rokned-Devlet'ln oullar, Irak da Hicr 323-430 (9341038)'den itibaren yzyedi yl saltanatta kaldlar; 92. Rokned -Devletinin oullar, Farsistan ve Kerman'da, Hicr 338-447 (949-1055)'den itibaren yzdokuz yl saltanatta kaldlar; 93. Beni Has* neviyeler, Dinur'da Hicr 350 440 (961-1045)'den itibaren doksan yl saltanatta kaldlar; 94. Beni Annazlar, Holvan ve Kermisia'da Hicri 380-550 (990-1 Il5)'den ibaren yzyetmi yl saltanat srdler 95. Beni Kakuyeler, araplar tarafndan Kakvehis de denir, Hicr 394-437 (1003-1045)'den ibaren sfahan'da, krk yl saltanatta kaldlar Be hkmdar; 96. Beni Kakuyeler Atabeyleri, Hicr 536-695 (1141-1295)'den Ubaren yzellidokuz yl saltanat srdler: dokuz hkmdar; 97. Beni Mezdler, Hicr 340-558 (1012-1162)'den itibaren Cezire'de, Helli'de yzellibe yl saltanatta kaldlar: Sekiz hkmdar; 98. Beni Musaflrler, Sellar da denilir, Azerbaycan'da, Hicr 338- 420 (9441029)'dan itibaren seksenyedi yl saltanatta kaldlar; 99. Beni edad -lar, Arran'da, Hicri 340-468 (951-1075)'ten ibaren yzyirmisekiz yl saltanatta kaldlar; 100. Beni Musalar, Hicr 350-453 (961-1061)'den iUbaren Mekke ve Medine'de yz yl saltanatta kaldlar: 101. Efrasi-yab Ailesinden

Sayfa

115

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Trkistan hanlar nce Balasgun, sonra Buhara ve Se -merkand'ta Hicri 383609 (993-1212)'den itibaren 226 y saltanatta kaldlar. Yirmi han, 102. Beni Mervanlar, Amid'de, Miakerefeyn ve D-yarbekir"de Hicr 373-478 (9831085)'den ibaren yzbe yl saltanatta kaldlar: Be hkmdar; 103. Beni Moseiybler, Musul'da Hicr 380-495 (990-1 lOlJ'den ibaren saltanatta kaldlar. V. Hicretin beinci asr hanedanlar: 104.Beni Hanunudlar (Alidler), Eadjs, Kordua ve Malaga'da Hicr 407-449 (1016-1057)'den itibaren krkiki yl saltanatta kaldlar; 105. Beni Merdaslar Haleb'de, Hicr 414-472 (1023-1079)'dan itibaren elli-sekiz yl saltanatta kaldlar. Burada drt Seluklu Sultan yerletirilmi bulunuyor, yle ki: Kerman'da iki Irak'a hkim olanlar, Suriye'de ve Anadolu'da Danimeno-ullar, Artukoullar ve Atabeyler lkelerine hkim olanlar; 106. Seluklularn birinci nesli iki Irak, Horasan ve sfahan'da, Hicri 432-590 (1040-1193)'den baren yzellisekiz yl saltanatta kaldlar; 107 Seluklularn ikinci nesli Kerman'da Hicr 433-583 (1041-1187)'den ibaren yzelli yl saltanatta kaldlar; 108. Seluklularn nc nesli, Suriye'de, am'da, Hicr 470-511 (1077-1117)'den ibaren krkbiryl saltanatta kald; 109. Seluklularn drdnc nesli Konya'da, Rum diyarnda (Anadolu) Hicri 456-704 (10631304)'den itibaren ikiyzkrkse-kiz yl boyunca saltanatta kald; 110. Danmendoullar, Sivas'da, hicr 464-570 (1071-1174)'den itibaren yzalt yl boyunca saltanatta kaldlar: sekiz hkmdar; 111. Beni Ortoklar, Mardin'de, Hicr 464-814 (1071-141 D'den itibaren yzelli yl hkm srdler; 112. Beni Ilgaziler, Irak'da, Hicr 500-811 (1106-1408)'den itibaren yzonbir yl saltanatta kaldlar; 113. Beni Salihyeler, hicri 598 (1201) ylnda, Erzurum'da son buldular; 114. Beni Menkuekler, Hicr 464 (1071)'de Erzincan'da son buldular. Atabeylerin oniki hanedan ve bunlarn azadllanndan iki hanedan da Seluklular hanedan arasnda saylmaktadr, yle ki: 115. Aksan -kor ailesinden gelen Atabeyler'in birinci nesli Hicr 521-600 (1127-1203)'den itibaren Musul'da yetmi dokuz yl saltanat srdler; 116. Aksangor ailesinden gelen Atabeyleri'in ikinci nesli, am'da, Hicr 541-579 (11461183)'den itibaren otuzsekiz yl saltanatta kaldlar; 117. Sengnlerden Atabey torunlar, Sincar'da Hicr 566-617 (1170-1220)'den itibaren, ellbir yl saltanatta kaldlar; 118. Musul Atabeyleri, Cezire zerinde Hicr 576-624 (1180-1226)'dan itibaren krksekiz yl boyunca hkim oldular; 119.

Sayfa

116

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Atabeylerin bir ikinci kolu (Musul) ayn yerde Hicr 640 -670 (12321261)'den itibaren otuz yl saltanatta kaldlar; 120. Erbil Atabeyleri, Hicr 540-630 (1145-1232)'den itibaren doksan yl saltanatta kaldlar; 121. Tokteghin ailesinden atabeyler Hicr 497-549 (1103-1154)'den itibaren elliiki yl saltanatta kaldlar; 122. Douda dalan Atabeyler, yalnz birka bey yerlemi durumda; 123. Aksankor ailesinden Atabeyler, Hamadan ve sfahan'da Hicr 591614 (1194-1217)'den itibaren yirmi yl saltanatta kaldlar; 124. Atabeyler memlkleri, Irak, Hamadan ve sfahan'da hkm srdler; 125. Salghar ailesinden Atabeyler Hicr 542-685 (1147-1286)dan itibaren yzkrk yl hkm srdler; 126. Atabeyler, Kuzistan'da, Hicr 547 -591 (11521194)'den itibaren krkdrt yl hkm srdler; 127. Atabey azadhlan, bu erefli ad tamaa layk olmadklar halde, Hicr 462-550 (1069-1155) 'den itibaren seksensekiz yl hkm srdler; 128. Sultan Sancan azadllan, Horasan'da Hicr 548-595 (1153-1195)'den itibaren krkyedi yl hkm srdler; 129. Azadllar, Sin-car'da, Hicr 548-564 (1153-1198)'den itibaren onalt yl hkm srdler; 130. Harzem ahlan , Kara Hita'da Hicr 620-705 (1223-1305)'den itibaren tahtta kaldlar. 131. Harzem ahlan Hicr 490 -628 (1096-1230)dan itibaren yzotuzsekiz yl tahtta kaldlar; 132. ubanklaraslar hanedan Farsistan'da, Hicr 448-678 (1056-1279)'dan itibaren ikiyzotuzyl saltanatta kaldlar; 133. Mulseminler, Hicr 448-542 (1056-1147)'den itibaren Fess'de, doksansekiz yl saltanatta kaldlar. VI. Hicret'in altnc asn hanedanlar: 134. Muvahhidnler, Magrib'de (Moritanya), Hicri 514-668 (11201269)'dan itibaren yzellidrt yl hkm srdler. 135 . Bir evvelki hanedann kolu olan Beni Hafzlar, Tunus'da, hicr 555-982 (1155-I574)'den itibaren drtyzyirmiyedi yl tahtta kaldlar; 136. Beni Zeke -riyalar, cerbe'de, beni Hafzlar hanedannn sonuna doru hkm srdler: 5 hkmdar; 137. Beni Kazller, Sevara ve Koku'da hkm srdler. Be hkmdar. 138. Beni Ammarlar, Trablus'da, Hicr 724-804 (1323-1401)'den itibaren seksen yl hkm srdler; 139. Beni Ma-zenniler, Beskere'de, Hicr 740-804 (1339-1401)'den ibaren altm drt yl tahtta kaldlar; 140. Byk Loristan hkmdarlar. Beni Faz-luyeler- Araplar Fadlveyh diyorlar- Hicri 545-827 (1150-1429)'den itibaren ikiyzs eksen iki yl hkm srdler; 141. Beni Horidler, Hrremabd'da, Hicr 570'den 807 ylma doru (1174 -1404) ikiyzo-tuzyedi yl tahtta kaldlar; 142. Beni Gurlar, Firuzkuh ve Gazna'da Hicr 545-612 (1150-1215)'den itibaren altmyedi yl hkm srdler; 143.

Sayfa

117

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Heyatiller de denilen Ghuridler, Bamian'da, Hicr 545-610 (H50-1213)'den itibaren altmbe yl hkm srdler; 144. Hayatil-ler'n azadllan Gazna, Kabul ve Multan zerinden Hicr 602-624 (1205-1226)'dan itibaren yirmiiki yl hkm srdler;145. Bu azadlla-rn bir dier kolu, ayn yer'de Hicr'i 602690 (1205-1291)'den iUbaren seksensekiz yl tahtta kaldlar. 146. Ghuridlerin bir kolu yani Kulciye-ler, hibir zaman esir durumuna dmemi olanlar Hindistanda, Hicri 602-801 (1205-1398)'den itibaren yz yetmi dokuz yl hkm srdler, 147. Beni Kurtlar, Herat'da, Hicr 643-783 (1245138D'den ibaren yzkrk yl tahtta kaldlar. Bunlarn hemen ardndan Eyber hrednlan gelmektedir ki dier btn tarihiler bunlar ancak yedi neseb olarak zikretmektedirler; fakat burada oniki hanedana blnm olarak grlyorlar: Bunlar arasna Msr Memlklerin'in iki hanedan Eyuber hanedanlarnn blmn tekil ettiklerinden alnmamlardr. yle ki; 148. Msr ve Suriye Eyubleri; bunlar Hicr 567-615 (1171-1218)'den itibaren krksekiz yl hkm srmlerdir; 149. am Eyubleri, Hicr 589,658 (1193-1259)'dan itibaren altmdokuzy saltanat srdler; 150. Haleb Eyuberl, Hicr 579-658 (1183-1259)'dan iti-baran yetmidokuz yl tahtta kaldlar; 151. Hama Eybleri, Hicr 574-742 (1178-1341)'den itibaren yzaltmsekiz yl hkm srdler; 152, Himss Eyberi, Hicr 545 -661 (1 l50-1262)'den iUbaren yzonal yl tahtta kaldlar; 153. Kerek Eybleri, Hicr 584-661 (1188-1262)'den tibaren yetmiyedi yl hkm srdler. 154. Balbek Eybler, Hicr 533-644 (1138-1246)'dan itibaren yzonbir yl boyunca tahtta kaldlar; 155. Hasan kehf Eyubileri, Hicri 629- 661 (12311262)'den itibaren otuziki yl tahtta kaldlar; 156. Daha doudaki lkelere yerleen Eybler, Hicri 582-658 (1186-1259)'dan itibaren yetmialt yl tahtta kaldlar; 157. Eybller Yemen'de Beni Mehdiler'den hkimiyeti aldlar ve Sebid'de, Hicr 569-626 (1173-1228)'den itibaren elliyedi yl tahtta kaldlar; 158. Onlann selefleri durumundaki Beni Mahdler Hicr 554 -569 (1159-1173)'den tibaren onbe yl saltanatta kalmlard; 159. Ka hire Eybileri'nn Trkmen Esirleri Hicr 648-784 (1250-1382)'den itibaren yzotuzalt yl tahtta kaldlar; 160. erke memluklar Msr'da Hicr 784-922 (1283-1516)'dan itibaren otuzsekiz yl tahtta kaldlar ; 161. Beni Resuller, Yemen'de, Hicr 626-859 (1228-I454)'den itibaren kiyzotuz yl saltanatta kaldlar; bunlar Mevalis, yni esir deil Eyblerin bir koluydu ve bu bakmdan Avalis yni hrdler; on hkmdarlar da Sebid'de saltanat srd.

Sayfa

118

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

uras dorudur ki, -Kk ordu genellikle semav airet anlamna gelmektedir. Fakat bunun mavi airet olarak tercmesi gerekir gibi grnmektedir. Gk ayn zamanda mavi mansna gelmektedir; zaten bir de beyaz airet vardr.
92

Sayfa

119

Eyubilerin on hanedanndan sonra, Mekke ve Medine eriflerinin hanedan, Cengizlilerin onbe hanedan ve son ra Timurliler gelmektedir; bu sonuncular, yni Timurlular, Cengizliler nc dal oluturur gibi ortaya kmaktadrlar; bu hususa ancak Hicret'in dokuzuncu asr hanedanlar vesilesiyle temas edilecektir. 162. Mekke ve Medine erifleri ve nce Beni Himler, Hicr 460-598 (1067-1201)'den itibaren yzotuzsekiz yl hkmranlklarn srdrdler; 163. Beni Kitabe erifleri, ayn yerde, Hicr 598 (1201)'den itibaren gnmze kadar saltanatlarn srdrdler; 164. Beni Mo -henna erifleri, Medine'de, Hicr VII asrn balangcndan 973 (1565)'e kadar hkmranlklarn srdrdler. 165. Cengiz ailesi, nce Cengizhan, sonra olu, Oktay, Kayuk ve Meng. Karakurum'da, Hicr 599 (1202)'den beri hkm srd; 166. Oktay'n oullan. Trkistan'da, Hicr 657-805 (1258-1402)'den beri tahtta kaldlar: Alt hkmdar; 167. aatay'n oullar Transoxan'da Hicr 624-805 (1226-1402)'den itibaren yzseksenbir yl hkm srdler; 168. Cuci'nin oullan Hicr 624 (1226)'ya kadar saltanatta kaldlar; 169. Ayn Batuhan ailesinden inenler, Krm'da Bahsaray'da Hicr 624-664 (1226-1265)'dan itibaren krkdokuz yl tahtta kaldlar 170. Cuc'nln oullan. Mavi Airetin 92 hanlar olarak, Krm'da Saray'da, Hicr 665-761 (1266-1359)'dan itibaren doksanalt yl hkm srdler Be han; 171. Cuci'nin oullan. Beyaz airetin hanlar olarak, Hicr 664-834 (1265-1430)fdan itibaren yzyetmi yl hkm srdler 172. Cuc ailesinden dier birok prens Kpak lnde hkm srdler; 173. Krm hanlan, Bahe saray'da Hicr 830'dan (1426) yarmadann Ruslara teslimine kadar 1198 (1783) yzaltmsekiz yl hkm srdler; 174. eyban oullan, Cuci oullarnn ahfad, Trasoxan'da, Hicr 835 (1431)'den beri hkm srdler; 175. eyban Oullan, Har zem'de, Hicr 916 (1510)dan beri hkm srdler; 176. Tulkhan Oullan, Hanbalide Hatai'de (Peking), Hicr 658-800 (1259-I397)'den itibaren yzkrkiki yl tahtta kaldlar: Onbe hkmdar; 177. Hotagon lhanllan, Hicr 651-740 (1253-1339)'dan itibaren seksendokuz yl hkm srdler; 178. oban ailesi, Hicr 718-758 (1318-1358) krk yl hkm srd; prens; 179. lhanlar veya Celyirler Hicr 737-837 (1336-1436)'dan itibaren bir asr boyunca tahtta kaldlar; 180. Togti-mur ailesi, Horasan'da, Hicr 737

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

120

(1336)'dan beri tahtta kaldlar Drt hkmdar; 181. ncu ailesi krallar, Hicr 716 (1316)'dan tibaren kr-kiki yl tahtta kaldlar ; 182. Beni Mosaferler, Fars f s tan ve iraz'da Hicr 718 (1318)'den itibaren doksandrt yl tahtta kaldlar; 183. Serbedrlar, Sebzevarda, Hicr 730 (1335)'den itibaren elliiki yl hkm srdler. VII. Hicretin 7. asn hanedanlar: 184. Beni Anmerler, Hicr 630-900 (1233-1494)'den itibaren Endls'de ikiyzyetmi yl hkm srdler: Onseldz hkmdar 185. Beni Abdulvaadlar, Telmesan'da Hicr 621 (1224)'den itibaren ikiyzseksen yl tahtta kaldlar; 186. mamlar, Hicr 600 (1203)'den itibaren gnmze kadar hkm srdler; 187. Beni Merinler Aksa Marib'de, Hicri 610 (1213)'den iUbaren ikiyzelli yl tahtta kaldlar. 188. erif Hamzinle. Yemende Hicri 600 (1203)'den itibaren hkm srdler. 189. Hormuz prensleri Hicr 671 (1272)'den itibaren hkm srdler. imdi Anadolu Seluklularnn tahtlarnn tarihe karmasndan sonra bu tahtn harabeleri zerinde ykselen ondrt hanedan gelmektedir, yle ki: 190. Karamanllar, Hicr 676-880 (1277-1475)'den itibaren ikiyz-drt yl hkm srmlerdir; 191. Kzlahmedller, Hicr 690 (1291)'den itibaren Kastamonu'da yzyetmidrt yl hkm srdler; 192. Muineddn Pervane 'nin iki olu, Sinob'da, Hicr 676-700 (1277-1300) den tibaren yirmidrt yl hkm srdler; 193. Aydnoullan, Hicr 700-830 (1300-1426)'dan itibaren imdiki Aydn sancanda yzotuz yl hkm srdler; hkmdar; 194. Saruhanouan, imdiki Manisa'daki Saruhan'da Hicr 813 (1410) ylna kadar hkm srdler: Drt hkmdar; 195. Mentee oullan, imdiki mentee sancanda hakimiyetlerini srdrdler hkmdar. 196. Gerrayanoul-lan Ktahyada hakimiyetlerini srdrdler drt hkmdar. 197. Ha-midoullan imdiki. Hamid sancanda hkimiyetlerini srdrdler: tki hkmdar; 198. Teke oullan, Antalya'da imdiki Teke sancanda hkimiyetlerini srdler: ki hkmdar; 199. Canik prensleri; 200. Karasl prensleri, bu ad tayan sancakta hkm srdler; 201. Aliye prensleri 93; 202. Sivas prensleri, Burhaneddin ailesi. Nihayet Osmanllar hanedan gelmektedir ve hepsinin en kudretlisi olarak Hic retin sekizinci asrnda ortaya km olan hanedanlarn bandadr. Gkbilgini Muhammed
Grld gibi, saltanat srdn sylediimiz kimselerin ou bey mevkiinde, fakat Hammer kitabn aslna sdk kaldndan olacak, saltanat srmek fiiliyle bunlardan sz ediyor. Biz de ayn yolda devam doru bulduk VNJ
93

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Efendi'inin tarihinin nc cildi yalnz bu hanedan zerinde durmaktadr; bu sebeble biz de bu hanedandan ayrca bahsedeceiz. VIII. Hicretin sekizinci asr hanedanlar: 203. Timur ailesi Trasoxan'da hkm srd; ilk nesepte, by, Emir Korgan, Emir Abdullah ve Emir Hseyin'le birlikte Timur-lenk bulunuyor. mparatorluu lm tarihi olan Hicr 807 (1404) ylna kadar ayakta kald; 204. Mirza Cihangir'in, (yni Timur'un olunun) oullan, Timur'un olu Hicr 776 (1374) tarihinde ld, oullan 850 (1446)'ya kadar saltanatta kaldlar; 205. Timur'un ikinci olu ah-ruh'un oullar Hicr 854 (1459)'a kadar saltanatta kaldlar. 206. ah-ruh'un olu Mirza brahim'in oullar Hicr 812-848 (1409 1444)den itibaren tahtta kaldlar; 207. Timur'un nc olu mereyh'in oullar Hicr 795 (1392)'den itibaren Bediezamanm stanbul'daki lmne kadar saltanatta kaldlar; 208. Timur'un drdnc olu Mirahhn oullar, nce dorudan mirza Ebubekir'den, Mirahh'm byk olundan olanlar, sonra, 209. Ayn nesepten gelenler Transoxan'da Hicr 906 (1500) ylna kadar hakim oldular; 210. Ayn nesepten Umurlular Gazna, Kabil ve Afganistanda hkimiyetlerini srdrdler; 211. Timur-lular Germsir ve Kina'da hkm srdler; 212. Umurlular, Badah-an'da hkm srdler; 213. Ebusaid'in ouUar'ndan olanlar nce Andecan, Fergana ve peinden ndostanda Hicr 873 (1468)'den itibaren XVII. asnn sonlanna kadar hkm srdler; 214. Toglukahlar, Hicri 720 (1320)'den itibaren Delhi'de seksensekiz yl hkmrn oldular; 215. Toglukahlann bir kolu olan Hizrahan'n oullar Hicr 818 (1415)'den itibaren otuzyedi yl hkmrn oldular. 216. Delhi Hizra-hanlarnn bir kolu olan Ludiyeler, Hicr 854(1450)'den itibaren yetmiyedi yl hkm srdler; 217. Suriyeler, Hicr 947 (1540)'dan itibaren otuz yl hkmrn oldular; 218. Neykhaniyeler'in bir kolu; Hicri 925 (I5l9)'dan tibaren yirmibir yl hkm srdler. 219. Suriyelerin bir kolu olan Keranyeler Hicri 960 (1552)'den itibaren yirmi yl tahtta kaldlar. 220. Toglukahlann kollan nce Bengal Krallar kolu; ikinci olarak, 221. Mahra krallar; nc olarak, 222. Malva'da ki Afgan hkmdar, 223. anpur hkmdarlar Hicr 896 (1490)'dan itibaren yzdrt yl saltanatta kaldlar; 224. Gucurat hkmdarlar, Hicr 793 (1390)'dan itibaren Ahmedabad'da yzseksenalt yl tahtta kaldlar; 225. Behmenahlar. Hicr 748 (1347)'den itibaren Dekkanda sekseniki yl hkm srdler; 226. Nizamahlar, Hicri 890 (1485)'den tibaren Devletabd'da hkm srdler. 227. Kutbahlar, Delingana'da; 228. Adlahlar; 229. Kagar hkmdarlar Hicr 760

Sayfa

121

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

(1358)'den itibaren hkm srdler; 230. Kimir prensleri. Bu sonuncularla Mool hanedanlar sona ermekte ve mellif Trkmen hanedanlarn vermee balamaktadr, yle ki: 231. Karakoyunlular, Hicr 777- 883 (13751478)'den itibaren Azerbeycan'da Tebriz'de yzalt yl hkm srdler; 232. Karakoyunlular'n bir dier kolu Badad'da saltanat srd; 233. Akkoyunlular Diyarbakr'da hkm srdler; 234. Dulkadrllar Elbistan ve Mara'da; 235. Ramazan oullan Adana'da hkm srdler; 236. irvanahlar Abbasilern bir koluydu; 237. irvanahlann ikinci bir ko lu, balanglarn Nuirevan'a kadar karttrdlar. IX. Hicretin Onuncu asr hanedanlar: 238. ran'da Safeviler hanedan; 239. erkesler, Hicri 922 (1516)'dan itibaren, Yemen'de, beyl saltanatta kaldlar: hkmdar; 240. Trk denizcileri hanedan (Rumeli levendlleri), bunlar II. Se-lim'in Msr' fethinden sonra isyan etmilerdi; Hicri 943 (1533) ylna doru, 241. Seydiye mamlar, Hicr 940 (1533)'den 1092 (1681) ylna kadar hkm srdler; 242. Yemen'de Osmanl Talileri; bunlar 945-982 Hicr (1538-1574)'den itibaren hkm srdler; 243. Hseyin ailesinden erifler, Hicr 921 (1515)'den 1092 (1681)'e kadar Fas'da hkm srdler; 244. Osmanoullan hanedan. Osmanl Sultanlar I. Sultan Osman, Hicr 657 (1285) ylnda dodu, yirmiyedi yl sren bir saltanattan sonra 726 (1325)'de ld; Bursa'da yatmaktadr. Oullan: 1. Aleddin, mparatorluun ilk Vezirizam' (paa kelimesi Trkmenlerde byk karde mnsna gelmektedir); 2. Orhan, mparatorluun ilk Beylerbeyi; 3. Savcbey; sonuncu, btn teki tarihiler tarafndan kaydedilmemitir. II. Sultan Orhan, 680 (1281)'de dodu, tahta 726 (1279) ylnda kt ve krkalt yandayd; 761 (1359)'da ld. Oullan: Sleyman Paa; attan dme sonucu Bolayir'de ld, kr -klki yandayd; 2. Murad, Orhan'dan sonra tahta kt; 3. Kasm elebi, ok gen yada ld. III. Sultan Murad 1, 726 (1325)'de dodu, 761 (1359)'da tahta kt ve Kosava savanda 791 (1389)'de ehid oldu. Oullar: I. Yldrm Bayezid, yerini alan; 2. Savcbey; 3. Yakup elebi. IV. Sultan Byezd Yldrm, 748 (1347)'de dodu, 791 (1389)'da tahta kt ve 805 (1403)"de ld. Oullan: 1. Erturul; 2. Sleyman elebi; 3. Mehmed, yerine geen; 4.

Sayfa

122

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mehmed'in babasnn lm srasnda yirmidrt yanda olduu gerek olarak ortaya kmaktadr. Bu takdirde rakamn yazlnda hat edilmitir. 95 Elyazmalannda iki kere Ahmed okunmaktadr; bu da hatdr. 96 Sultan'n tahta k selefinin lm gnne rastladndan burada bir hat bulunduu grlmektedir.
94

Sayfa

123

shak elebi; 5. Musa elebi; 6. Mustafa elebi. Baz tarihilerin Erturul adn verecek yerde Kasm adnda bilinden sz etmeleri dikkate deer. Gkbilginl Muhammed Efendi, tarihinde baz tarihilerin bahis konusu ettikleri Yusuf ve Mahmud adndaki ehzadelerden hi sz amamaktadr. V. Sultan Mehmed I. Hicr 791 (1389) tarihinde tahta kt ve Hicr 824 (1421)'de vefat etti. Btn Trk tarihileri bu hkmdarn Ankara sava srasida ondrt yanda olduunu ileri srmekte birlemektedirler; bu takdirde 791 (I389)'da dnyaya gelmi olmas gerekmektedir; bununla beraber, bazlan 781 (1379)'da domu olduunu iddia etmektedirler; eer byleyse, o zaman babasnn lm srasnda yirmidrt yamda olmas gerekir 94. Oullan: II. Murad, yerine geen; 2. Mahmud; 3. Yusuf; 4. Mustafa; 5. Ahmed; 6. Mehmed 95 VI. Sultan n. Murad, 806 (1403) ylnda dodu, 824 (1421)'de tahta kt, 846 (1442J ylnda tahttan olu Mahmud adna feragat etti, 848 (1444)'de ikince defa tahta kt ve 10 Muharrem 855 (14 ubat 1451) ylnda ld. Oullan: 1. Mehmed, yerine tahta geen; 2. Orhan; 3. Aleddin; 4. Hasan; 5. Ahmed. Ahmed ve Aleddin babalannn salnda ldler ve Amasya'da topraa verildiler; Hasan ve Orhan Edirne'de ldler, mezar -lan Tunca nehrine yakn bir yerdedir. VII. Sultan n. Mehmed, 833 (1430)'da dodu, 846 (1442)'da tahta kt ve ekildi, ikinci defa, babasnn lmyle tahta kt. 16 Muharrem 855 (18 ubat 1451) 96 ve 4 Rebilevvel 886 (3 Mays 1481)"da ve fat etti. Oullan: 1. Cem; 2. Mustafa; 3. Bayezid. vni. Sultan n. Bayezid. 851 (1447)'de dodu, 10 Rebiul'evvel 88e (9 Mays 1481)"de tahta kt ve 26 Mays 1512 'de ld. Oullan: 1. Selim; 2. Ahmed; 3. Korkud; 4. Abdullah; 5. Alemah, Burada daha nce gsterilen ecere tablosunda adlanndan bahsettiimiz ehzadeler, ehinh ve Mehmed bulunmamaktadr; oysa baka kaynaklarda bu iki ehzadeden bahsedilmektedir. Bu tarihin soyaac tablolan genellikle Gkbilgini Muhammed'in tarihinde bulunanlardan daha doru ve daha tamdr, okuyucular bu tablolardan yararlanabilirler. Mneccimba tarihinden alnan Ouzbeler hnednlan:

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

124

1. Ebulhayr 837 (1433)'de Harzem'i, 854 (1450)'de Semerkand' ald ve 873 (1468)'de ld; 2. Olu Haydar, Kran han Hac-Giray'a kar bir savata ald bir yaradan ldnden yerine Mehmed eybekhan geti. Bu han 913 (1507)'de Horasan ve Bediez-Zemam ald ve Marv savanda ld: 916 (1510); 3. Mehmed eybekhan'n amcas Kuckun-cl onun yerini ald ve 936 (1529)'da ld. 4. Ebu Sal d, olu, 939 (1532)'de ld; 5. Bu sonuncunun yeeni olan beydullah, 946 (1539)'da ld; 6. Abdullah, ancak alt ay saltanat srebildi; 7. Abdullattif, Mneccimba'nn iddia ettii ve bu eserin mellifinin hatal olarak bildirdii Hicr 963de, yni oniki ay sonra deil, onbe ay sonra ld. Mellif burada V. cildde ad geen ehzade Timur'u unutkanlk eseri olarak buraya almamtr; 9. Pir Mehmed, on yl saltanat srdkten sonra taht kardei skenderhan'a brakt; 10. skenderhan 978 (1570)'de ld; 11. Abdullah Horasan' isl etti 995 (1586) ve yirmialt yl saltanat srdkten sonra 1004 (1596)'da ld, 12. mam Kuli 1044 (1634)'de hanl kardei Pr Mehmed'e brakt ve taht terkederek Mekke'ye gitti; 13.Taht terkettii AbduUzizdi. Bizim Tarih ile karlatnn -ca bu tablonun ne kadar hatal olduu grlmektedir. Knn haclarnn hanedanlar: 1. Mengl-Giray, Hac-Giray'n olu, 880 (1475)de Bahe-Saray'da tahta kt ve 920 (I514)'de vefat et; 2. Mehmed-Giray, 920 (I522)'de Nogaylara kar savata ld; 3. Gazi -Giray 932 (1525) ylna kadar saltanatta kald. 4. Saadet-Giray sekiz yl tahtta kaldktan sonra 932 (1532)'de tahttan feragat etti. 5. slam-Giray 97 , az sre tahtta kald; 6. Sahb-Giray 949 (1542)'de ikdaia geldi ve 961 (1553)'de ldrld; 7. Devlet-Gray, Mubrek-Glray'n olu ve Mengi-Giray'n torunu, 985 (I577)'de ld ve sekiz oul brakt; 8. Mehmed -Giray yedi yl tahtta kald ve boulmak suretiyle ldrld; 992 (1584); 9. slm-Gray, kardei, drt yl saltanat srd ve 996 (I588)"de ld; 10. Gazi-Glray n. 1004 (I595)'de tahta kt ve 1007 (1598)'de Avusturya'ya kar alan sefere katlmadndan azledildi; 11. Feth-Gray, tahtta birka ay kald ve halefi Gaz-Giray tarafndan ldrld; 12. Gazi Giray iktidara geldi ve 1017 (1608) ylnda ld, ir olarak lm zntye yol at t9); 13. Selmet-Gray, yl saltanat makamnda kald ve 1019 (1610)'da yerine yeen i getirildi; 14. Canibek-Gray, Mubrek-Giray'm olu, Chocim muhasarasnda hazr bulundu ve 1032 (1633)de azledildi; 15. Mehmed-Giray, Seadet-Giray" in
97

Bu han V. cilddekl tabloya sehven konulmamtr

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

olu, 1037 (1627) ylna kadar saltanatta kald; 16. Canibek-Giray, ikinci defa, 1046 (1636)'da azledildi; 17. nyet-Giray, ir Gazi-Giray'n olu, 1047 (1637)"de ld; 18. Bahadr-Giray, Selmet-Giray'm olu, 1051 (1641)'de ld; 19. Meh-med-Giray kardei 1054 (1644)'de azledildi; 20. slra-Giray, sonuncu hkmdarn byk kardei, 1064 (1654)"de ld; 21. Mehmed-Giray, ikinci defa tahta kt ve 1076 (1665)'de azledildi; 22. Adil Giray, oban devlet-Giray'n olu, 1082 (1671)'de azledildi; 23. SelimGiray 1088 (1678)'de azledildi; 24. Murad-Giray ki, bu hanla gkbilgini Muhammed Efendi'nin tarihi 1094 (1680)'de sona ermektedir. (Bu tarihin soyaac tablolarna baknz.) Seluklu tahtnn ykntlar zerinde ykselen oniki hanedann beyleri, ayn yazara gre yledir: I. Karaman beyleri hanedan: I. Mehmed Bey, 678 (1271)'de bir savata ld; 2. Mahmud Bey, Ebu Said'in paas oban tarafndan 719 (1319)'da malubiyete uratld; 3. Yahi Bey olu; 4. Aleddin bey, Yahi beyin olu; 5. Ali Bey, Aleddin'in olu; 729 (1389) da Sultan Birinci Murad'n kzyla ev lendi. Bir ay sonra Yldrm Byezid tarafndan esir edildi; 6. Mehmed Bey, Bursa'y muhasara etti; 7. Musa bey, iki yeeni Sultan II. Mu-rad'a iltica etti; Sultan, kzlarndan ikisini onlarla evlendirdi ve tahta oturttu; 8. brahim Bey, bu iki yeenden biri; 9. Pr Ahmed Bey, Osmanl birliklerinin paas Gedik Ahmed Paa tarafndan tam bir yenilgiye uraoldi. II. Kzlahmedller: 1. emseddin Timur, Keykhatu valisi, 790 (1391)'de bamszln iln etti; 2. Secaeddn, olu; 3. dil bey, bir evvelki beyin olu; 4. Byezid bey (Ktrm), Yldrm Byezid'in ada; 5. sfendiyar Bey, dil beyin olu. kinci Murad'n kaymbabas; 6. brahim bey, sfedlyar beyin olu; 7. smail bey, brahim beyin olu; 8. Kzl Ahmed bey, bir evvelki beyin olu. m. Sinop'da Pervane oullan: 1. Muneddin Mehmed, 696 (1296)'da ld; 2. Mohazibeddn Mes'ud. Hicr 700 (1300)'de ld. IV. Aydn beyleri: 1. Aydn bey; 2. Mehmed bey, olu; 3. s bey, bir evvelkinin olu. V. Saruhan beyleri: 1. lyas bey; 2. shak bey, lyas beyin olu; 3.Hzirah, shak beyin olu; bu beyle birlikte Hicr 813 (1410)'da hanedan sona erdi. VI. Mene beyleri: 1. Mentee bey; 2. Olu Yakup bey; 3. lyas bey, bir evvelkinin olu.

Sayfa

125

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

VII. Germiyan beyleri: 1. Germiyan bey; 2. Alr bey; 3. Aliirbey, evvelkinin olu; 4. Alemh, Aliir beyin olu; 5. Ali bey, Alemh'n olu ve sultan Yldrm Byezid'in kaynbabas; 6. Yakub bey, Yldrm Byezid tarafndn esir edildi ve kap Timurlenk'e iltica etti; lmnden nce Sultan II. Mehmed memleketin verasetini dzene koydu. VIII. Hamid beyleri: 1. Felekeddn Hamid. Eirdir ehrinin kurucusu; 2. Hseyin Bey. Sultan Birinci Murad dneminde saltanattayd. IX. Teke beyleri: 1. Tekebey, Antalya'da Seluklularnn valisi olarak bulunduu srada bamszln iln etti. Halefleri yledir: 2. Osman elebi, 830 (1426) ylnda Hamza bey tarafndan ldrld. X. Karasl beyleri: 1. Aclan bey. Sultan Orhan'la ayn dnemde saltanat sryordu ve Osmanl Pdih, Aclan beyin oullan arasndaki ekimeden yararlanarak babalarnn btn topraklarn ele geirdi. XI. Canik beyleri: 1. Kobadolu; 2. Taniolu; 3. Cneyd bey; 4. Hseyin bey. xn. Aliye beyleri: 1. Latif Bey; 2. Kilid bey; 3. Arslan bey; bu bey Gedik Ahmed Paa tarafndan yenilgiye uratld ve o zamandan itibaren topraklarn kaybetti. Elli Romen, Yunan, Ermeni ve Frank hanedan da dhil olmak zere kiyzkrkdrt hanedan iine alan bu tablo Deguignes'nin tablolaryla kyasland takdirde, grlecektir ki, Asya'da, Afrika ve Avrupa'da hkm sren eitli hanedanlar sralayan bu sonuncusu, Dou hanedanlarndan ancak yz kadarn zikretmitir ve iki gkbilginin (yni yazan arab, mtercimi Trk) Dnya Tarihi bize Deguignes'in mehul olan yz kadar dier hanedan tantmtr. Buna ramen, Arab, Trk ve ran hanedanlar tablolar henz tamam deildi. Bylece, sraladmz hanedanlar tablosunda Firdevs'nin ehnme'de verdii ran ehzadelerinin eksiklii hissedilmektedir, ayn ekilde Arab hanedanlar arasnda doldurulmas gereken boluklar znt verecektir; zellikle Suriye Trablus'unun Beni Ammar hanedannn boluunun mutlaka doldurulmas gerektiin sylemek lzumunu duymuyoruz; nk o kadar gerekli. Ayrca, tarihlerimizde Trk hanedanlar zerinde hkm sren belirsizlikler de nemle iaret edilecek bir dereceye varm bulunmaktadr.

Sayfa

126

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bu eitli hanedanlar, gkbilgini Muhammed Efendinin eserinde slmiyetin lkelere girii esasna gre sralanmlardr, yle ki: Anadolu'da zikretmi olduumuz oniki hanedan hkim olmutur; Si vas'da Danimend oullar (No 110); M ara ve Elbistan'da Dulkadir Oullan (No 234); Adana'da Ramazan Oullar (No 235) hkm srmlerdir. slmiyetin doduu Arabistan'da, zaman zaman veya nbetlee, Mekke ve Medine'de Beni Ahaizarlar (No 9); Beni Muslar (No 100); Beni Haimler (No 162); Beni Mohennalar (No 164) Beni Kladeler ,No 163) hkim oldular. Yemen'de Beni Tabatabalar (No 80); Beni Salihler (No 87); Beni Mehdiler (No 158); Beni Eyublar (No 157); Beni Resuller (No 161); erif Hamazinler (No 188); mamlar (No 186); erkesler (No 239); As Trk Denizcileri (No 240); Seydiyeler (No 241) Osmanl valiler (No 242) hkm srmlerdir. Sebid'de: Beni Siy adlar'in birinci nesebi (No 47); kinci nesablar (No 48); Beni Necahlar ki , Hac Kalfa'nn kronolojik tablolarna gre Hicr 412553 'den itibaren hkm srmlerdir; Beni Tabirler, Hicr 858-923, itibaren hkm srmlerdir. slmiyetin kuruluundan nce, Hadramut'da ve Ahkaf da, Beni Aadlar (No 5); Yemen'de Beni Homairler (No 6); Habeistanllar (No 7) ran valileri, Meraziye (No 8) hkm srdler. Hicaz'da Beni Corhemler (No 12); Bahreyn ve Hira'daBen Lahmlar (No 9); Suriye'de Beni Ghazanlar (No 10); Diyarbekr'de Beni Kendeler (No 11) hkm srdler; Hz. Muhammed'den sonra, Suriye, Halife Ben Omeyye ve Abbaslann hkimiyetine dt; Haleb'de Beni Ham-danlar (No 60); Beni Merdaslar (No 105); Eyubler (No 150); smailer (No 88); Hama'da Eybfler (No 151) Himms'de Eyber (No 151) Baalbek'de Eybler (No 154); am'da Seluklular (No 108); Tok-tekin ailesinden Atabeyler (No 103); Krak'da Eybler (No 153) Musul'da Beni Museyyibler (No 103) Musul'da Aksankor ailesinden Atabeyler (No 115 ve 116) hkm srdler. Beni OkaUer, Hac Kalfa'ya gre Hicr 380-485'den itibaren hkm srdler; Beni Mervanlar (No 102) ve Akkoyunlular (No 233) Dyarbe -kir'de; Basra'da bataklklar yaknnda, Beni ahinler (No 63) ve bu airetin bir kolu (No 64); Hac Kalfa'nin Esedler dedii Beni Mezdler Hel le'de; Hasankeyfde Eybler (No 155); Mardin'de Beni Ortak (No 111); Holvan'da Beni Annazlar (No:94); Dinur'da Beni Hasneviyeler (No 93); Sincar'da Atabeyler (No 117); ve Azadllan (No 129); Cezire'de Beni Hamdanlar (No 59), Beni Buuyeler (No

Sayfa

127

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

129) ve Atabeyler (No 232); Irak'da halife Beni Ommeyye ve Abbas'dan sonra smiller (No 86) hkm srdler; Beni Buuyeler (No 91); Seluklular (No 106); Ilgaziler (No 112) Cengizliler (No 155); lhanl Celayirler (No 179) hkm srdler. ran'da, slmiyetin kuruluundan nce Pidadyenler (No 1), Keyaniyenler (No 2); Akiyanyenler (No3); Sassaner (No 4) hkm srdler; slmiyetin ran'da yaylmasndan sonra: Beni Omeyye ve Abbas hanedanlar hkm srdler ve sonuncusundan sonra, bu mparatorluun eyletlerinde u durumla karlald: Azerbeycan'da Beni Buuyeler (No 89); Beni Musafirler (No 98); Karakoyunlular (No 231) ve Ebu Saidlerin ahfad hkm srdler. Horasan'da ve Irak'da, Hac Kalfa'ya gre (603-704'den itibaren), Erbil'de Atabeyler (No 120), Ar-ran'da. Beni edadlar (No 99); Erzurum'da, Beni Salhiyler (No 113); Erzincan'da Beni Menkuekler (No 114); Mazanderan'da, Beni Celftviyeler (No 71); Taberistan'da, Beni Bavendlyeler (No 69 ve 70); Amul'de Hasan ailesi (No 75) ve Hseyin ailesi (No 76); Rustemdr'da Keyumer ailesi hkm srdler; bu yazara gre Gilan'da, Beni De-buyeler (No 65); Ryanda Beni Badusiyanlar (No 66); Nur'da, Beni Kiauslar (No 67); Kedjeverde, Beni skenderler (No 68) irvan'da, ir-vanahlar (No 236); Corcan'da Beni Siadlar (No 89) Farsistan'da Beni Buyeler (No 92); Beni Kakuyeler (No 95); Atabeyler, Aksungur ailesinden (No 123); bu sonunculardan Memluklar (No 124); Salgar ailesinden Atabeyler (No 125); ubankarialar (No 132); Beni ncular (No 181) hkm srdler. Muzaffer oullan (No 182); Safever bu dne me doru btn ran ve orada bulunan btn hanedanlar zerinde kesin bir hkimiyet kurup bunu yrttler. Bu hkimiyetin altna alnan hanedanlar unlard: Kuzistan'da, Beni Buy e ler (No 91); Atabeyler (No 126); bu sonuncularn azadllan (No 127); Byk Loristan'da, Beni Fazluyeler (No 140); Kk Loristan'da Beni Korcdler (No 141); Horleuz'da bu adann beyleri (No 189); Germszir'de Timurlular (No 210); Kerman'da, Beni lyaslar (No 51); Beni Buyeler (No 91) ve Seluklular; Garcistan'da, bu ad alm olan beyler (No 52); Czcan'da, Beni Ferlghunlar (No 53); Seci s Lan'da, Beni Saffarlar (No 78); Beni Leysler (No 77); Horasan'da, Beni Tahlrler (No 49) Beni Samanlar (No 50) ; Beni Leysler (No 77); Sultan Sancar'n azadllan (No 128) ve Togatmur ailesi (No 180); Herat'da, Beni Kurtlar (No 147); Sebzevar'da, Beni Serbedarlar (No 183); Hovarezm'de, Beni Mamunlar (No 54); Beni Sncurlar (No 54); Hovarzemahlar (No 130); Beni eyben-ler (No 175); Transoxan'da, aatay oullan (No 167); Beni eybah -lar. Cci'nin oullarndan gelme (No 174); Timur ailesi (No 203-209); Bedahah'da,

Sayfa

128

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Timurlular (No 213); Gazna'da, Alptekin oullan (No 56); Sebuktekin oullar (No 57); ve Beni Ghurlar (No 142); Banlan'da, Ghuridesler, thalitler, bunlarn azadllan (No 144 vel45) ve Timurlular (No 210); Trkistan'da, slmiyetten nce Hakanlar hkm srdler (No 29); slamiyetin kuruluundan itibaren Tatar ve Mool beyleri (No 30) Buhara ve semerkandda hkm srdler; Cengzliler Karakorum'da (No 165), Krm'da (No 169), Bahesaray'da (No 170), Beyaz Airet zerine hkim oldular (No 171). Destkpak'da (No 172) Cengizlilerden olan Krm hanlar na hkim oldular; bu ayn aile in zerinde hkm sryordu (No 176). Hindistan'da Kulciyeler hkim oldular (No 154); Timurlular Delhi'de, (No 214-220), Melva'da (No 221-222), ampur'da (No 223) ve Gucuratda (No 224); Dekkan'da (No 224) Bahmenahlar (No 225); Devletabd'da Nizamhlar (No 226) hkm srdler; Telingana'da, Kutbhlar (No 227), Adilhlar (No 228), Ka-garbeyleri (No 229), Kemir beyleri (No 230) hkm srdler. Msr'da birbirlerini takiben: Beni Omeyye valileri, Beni Abbas'lar, Beni Tulun'lar (No 58) hkim oldular; bunlar Beni Aksi d ler (No 61); Ftimler (No 82) ybler (No 158) ;bu sonuncularn Trkmen esirleri (No 159) Memluk-erkesler takibettiler (No 160); Kairvan'da Beni Aglebler (No 45); Taheri'de Beni Rus t emler (No 72); Secelmesa'da Beni Medrarlar (No 73); Fez'de Beni drisler (No 74); Bucaye'de Beni Hammadlar (No 85); Fas'da Mulsemnler (No 133); Mohavidinler (No 134), Beni Merinler (No 187) hkim oldular; Afrika'nn kuzey kysnda, Mehdiye'de Beni Badisler (No 84): Telemsan'da Abdul-Vadler (No 185), ve Pas erifleri hkm srdler; Trablus'da Beni Ammar lar (No 138); Tunus'da, Beni Hafzlar (No 135); Cerbe'de Beni Sakarila-lar (No 136); Severa'da Beni Kazler (No 137); Beskere'de Beni Mazen-ner (No 139); Sicilya'da birbirlerini takibeden Beni Aghlebler (No 46) ve Beni Kelbler (No 83) hkim oldular; spanya'da Beni Omeyeler, Kordu krallar, Sevil, Badajoz, Toledo, Zorgoza, Marsi, Almeria Malaa, Valens ve Grenada (No 33-42); Ben Hammudlar (No 104), ve Beni Ahmerler (No 184) hkim oldular. 98 ZET BLG Osmanl hkmdarlarnn yaptklar bar ticaret ve mtiyazlar anlamalar ve dier ek anlamalar:
98

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/95-115

Sayfa

129

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mparatorluun kuruluundan 1774 Kaynarca anlamasna kadar. Sultan Osman I. 1. Sultan Osman I. le Rum Ulubad valisi arasnda yaplan ilk anlama, Hicr 707 (1307) ylnda, Ner, dris, Sadeddin (Bu tarihin birinci cildinde). 2. Bursa muhasarasnda 30.000 duka alnarak uzlalmasi; hicr 726 (1325) 99 Sultan Orhan 3. Bizans mparatoru Andronic-le-Jeune ile imzalanan ilk bar anlamas, Nicoinedi yaknnda imzaland ve karlkl zengin hediyeler gnderildi. Tarihi: Hicr 734 (1333). Cantazene, 2. 24, s. 273 Sultan Murad 4. Filibe'nin zaptndan sonra Bizans mparatoru Jonnes ile imparatorun hayat boyunca srmesi artiyle imzalanan bar anlamas. Tarihi: Hicr 764 (1362). Phranzes, I. c. 2. 5. I. Murad la Raguza cumhuriyeti arasnda imzalanan himaye anlamas. Tarihi: Hicr 767 (1365). Engel, Raguza Tarihi, s. 141; Ghebar -di, s. 521 0). 6. Srbistan despotu Lazar ile imzalanan ve yllk bir vergi denmesini ngren birinci bar anlamas. Tarihi: Hicr 777 (1375). Ner, td -ris, Engel, bu anlamay 1388'de yni 13 yl sonra yaplm gstermektedirler. 7. I. Murad'la Bulgar kral Sisman arasnda ban anlamas ve evlenme mutabakat. Tarih: Hicr 777 (1375). Engel, Bulgaristan Tarihi, s. II. 8. Karaman beyi ile imzalanan ilk ban anlamas, H. 788 (1386). Ner Sadeddin; Bratutti'de, s. 132 9. Cenova Cumhuriyetiyle imzalanan ilk anlama, Tarih: H. 789 (1387) Kraln elyazsmdan zetlere ve notlara baknz, C.XI, s. 59. 10. Srb ban anlamasnn te'kidi ve Srb prensi Etienne'ln kzkar deiyle Sultan Byezid'in izdivalar hususunda mutabakat nme. Bu prensle Sultan Byezid arasnda imzalanmtr. Tarih: H. 792 (1389). Engel, Srbistan Tarihi, s. 357, ve Ducas, I, f. 4, s. 11. 11. mparator Joannes'in olu Andronice ylda belirli kental altn vergi verilmesi hususunda yaplan anlama, tarihi: H. 792 (1389). Phranzes 13.
99

Sayfa

130

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/116

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

12. Karaman beyi ile yaplan anlama. Bu anlamada aramba suyu iki devletin snn olarak belirlenmitir. Tarihi:H. 793 (1390). Chal-condyle, s. 20; dris, Solakzde. 13. Andronic'in tahttan indirilmesinden sonra Bizans mparatoru Joannes ile ittifak anlamas; ylda vergi ve 12000 asker vermei ngryor. Tarihi: H. 794 (1390). Phranzes, I, f. 13 ve Chalcondyle, I,n, s. 18. 14. Eflak prensiyle yaplan ve yllk vergi denmesini ngeren ilk anlama. Tarihi: H. 794 (1391). Mouradcea d'Ohsson, Osmanl mparatorluu Tablosu, c. I. 15. ehirde bir cami ins ve bir kad bulundurulmasn ngren, Bizans mparatoru ile yaplan anlamann yenilenmesi ki yllk bir ver giyi de ngrmektedir. Tarih:H. 800 (1397). Ducas, f. 15. s. 30. 100 Fetret Devri 16. ehzade Sleyman'la Bizans mparatoru Emmanuel arasnda ittifak anlamas. Tarihi: H. 805 (1402). Sultan Mehmed 1. 17. Venedik cumhuriyetiyle Sultan Mehmed'in kardei Sleyman arasnda Arnavutluk'daki 101 cumhuriyet topraklarna skn iinde sahip olmak iin ehzadeye ylda 1600 duka vergi denmesini ngren anlama. Tarihi: H. 811 (1408). 18. Karaman beyi ile ehzade Mehmed arasnda, Mehmed'in kardei ehzade Sleyman'a kar yaplan ittifak anlamas. Tarihi: H. 809 (1406). Sadeddin, Bratutti, s. 248. 19. Raguza ile H. 811 (1408) de yaplan anlamann yenilenmesi. Schimek, Bosna ve Raguza Tarihi, s. 98 20. Kardei ehzade Musa'y tenkil etmek zere Avrupa'ya Trk birliklerinin intikalini ngren ititfak anlamas stanbul'da Birinci Mehmed'1 e Bizans imparatoru Emmanuel arasnda imzaland. Tarihi: H. 813 (1410) Chalcondyle, s. 57; Ducas, XIX. s. 51 21-22. Birinci Mehmed'le Efes ve zmir beyi Cneyd arasnda yaplm bulunan eski anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. 814 I3) (1411). Sadeddln,
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/116-117 Bu tarihin C. 4. blmnde zikrettiimiz vesikada bu 1600 duka bahis konusu edilmiyor, yalnz Venedik'ln yeni Foe in 500 duka ve Naxos iin 200 duka dediinden bahsediliyordu.
100 101

Sayfa

131

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

BrattutJ, s. 319. 23. mparator Emmanuel'le ittifak anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 816 (1413). Ducas, XX, s. 53; Chalcondyle. 24. Kolonilerini korumak hususunda I. Mehmed'le Venedik Cumhuriyeti arasnda yaplan anlama. Tarihi: H. 816 (1413). Lauguer, V, s. 425. 25. Raguza cumhuriyetine bahedilen ve Trklerin savalarnn cumhuriyeti hibir suretle ilgilendirmeyeceini ngren anlamann ye nilenmesi. Tarih: H. 817 (1414). Engel, Raguza Tarihi, s. 157; Gebhardi bu anlamay H. 819 (1416) tarihinde gstermektedir. 26. I. Mehmed'le Karaman beyi arasnda birinci Karaman savandan sonra imzalanan anlama. Tarih: H. 817 (1414). Ducas, XXII. s. 65. 27. Birinci Mehmed'le Karaman Beyi arasnda ikinci karaman savandan sonra imzalanan anlama Tarih H. 818 (1415) 28. Birinci Mehmed'le Cenova podestat Adorno arasnda Yeni-Foa'da yaplan anlama. Tarihi: H. 819 (1416). Ducas, XXTV, s. 91. 29. Birinci Mehmed'le Eflak prensi arasnda anlama imzalanmas. Tarih: H. 819 (1416). Chalconyle, s. 58; Hac Kalfa, Sadeddin ve Engel, Eflak Tarihi, s. 164. 30. Gelibolu savandan sonra Venedik'le ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: 5 Cemaziyl'ahir 819 (31 Temmuz 1416). Laugier, V, s. 438. 31. Birinci Mehmed'le Sinob beyi sfendiyar arasnda anlama. Tarihi: H. 822 (1419). Chalcondyle, IV, s. 59. 32. Birinci Mehmed'le mparator Emmanuel arasnda taht iddiasnda bulunan ehzade Mustafa'nn Bizans'da alkonarak bakm iin bu lkeye ylda 300000 ake verilmesini ngren anlama. Tarih: H. 822 (1419). Chalcondyle, s. 65; Ducas, XXII, s. 67. 102 Sultan Murad II. 33. kinci Murad'la Macaristan kral Sigismond arasnda imzalanan be yllk mtreke. Tarihi: H. 824 (1421). Engel, Macaristan Tarihi, II, s. 302 34. Karaman beyi ile ban anlamasnn yenilenmesi, Tarih: H. 824 (1421). Ducas, XXIII, s. 78. 35. Sinop beyi sferidiyar'la ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih:
102

Sayfa

132

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/117-118

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

II. 827 (1423). Ner, Sadeddin. 36. Srb despotu ile ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 828 (1424). Ducas, XXVIII, s. 105. 37. stanbul civanndaki ehirlerin Trklere terkini ve yllk 300.000 ake vergi denmesini ngren bir ban anlamas hususunda imparator Joannes'le anlamaya vanlmas ve anlamann Lucas Notaras tarafndan 3 Rebiul'hir 828 (22 ubat 1424) tarihinde imzalanmas. Ducas, XXIX, s. 109; Chalcondyle, I.V, s. 75; Phransez, I, f. 41. 38. Eflak voyvodasiyle ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 828 (1424). Ducas, XXVIII, s. 105. 39. Macaristan'la iki yllk bir mtreke anlamas. Tarih: H. 829 (1425). Engel, Macaristan Tarihi, II, s. 313. 40. Midilli prensiyle ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: 829 (1425). Ducas, XXIX, s. 109 41. Cenevizlilerle ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 829 (1425). Ducas, a5m.es. 42-43. Rodos Saint Jean valyeleriyle daha nce yaplm ban an lamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 829 (1425). Ducas H), ayn. es. 44. Hamid blgesinin teslimine karlk Karaman beyi ile yaplan ban anlamasnn yenilenmesi, imza tarihi 830 (1426). Neri, idris. 45. Macaristan'la Galambaz'n teslimini ngren mtreke yenilen mesi. Tarih: H. 832 (1428). Engel, Macaristan Tarihi, II, s. 324 ve Srbistan Tarihi, s. 373. 46. Srb kral Georges Brankovich'le yllk 50000 duka tutarnda bir vergi demesini ngren ban anlamas imzalanmas. Tarih: H. 832 (1428). Engel, Macaristan Tarihi, II, 324. 47. Venedik'le ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 834 (1430). Ducas, XXIX, s. 112. 48. Yanya'nm teslimi anlamas. Tarih: 10 Zilhicce 835 (9 Austos 1431). PouqueviUe, V, s. 271 49. Eflak voyvodas Drakul'le ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 836 (1432). Dukas, XXIX, s. 113. 50. Srbistan despotu ile ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 836 (1432). Engel, Macaristan Tarihi, II, s. 335. Srbistan Tarihi, s. 378. 51. Macar imparatoru Sigismond'la imzalanm olan ban anlamasnn yenilenmesi, Ble'de. Tarih: 837 (1433). Katona, XII, s. 623 52. Karaman beyi le imzalanan ban anlamasnn yenilenmesi. Ta-rih:

Sayfa

133

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

H. 838 (1434). Ducas, XXIX, 114, ve Chalcondyle, s. 77. Hac Kalfa. 53. Srb despotu Vulk'la ylda 25000 duka tutarnda vergiyi ng ren bar anlamas. Tarih: H. 843 (1439). Chalcondyle, s. 78. 54. Atina prensi Neri ile ban anlamas. Tarihi: H. 847 (1443). Chalcondyle, s. 100 ve Mezeray, I, s. 138. 55. Karaman beyi ile yaplan bar anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 847 (1443). Sadeddin, Neri, Ducas. 56. Srb kalelerinin teslimini ngren ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih:H. 848 (1444). Engel, Macaristan Tarihi, III. Boniflnius. 57. Eflak voyvodas Drakul ile yaplan bar anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 848 (1444). Ducas, XXXII, s. 122. 58. Macaristan kral Ladislas'la, Macaristan'n Eflak zerindeki hkimiyetini ngren ban anlamas. Tarih: 14-15 Rebiul-hir 848 (31 Temmuz veya 1 Austos 1444). Engel, Macaristan Tarihi, II, s. 74 ve Ducas, XXXII, s. 422. 59. Bizans imparatoru ile yaplan bar anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 849 (1445). Chalcondyle, s. 106 60. Raguza ile yaplan himaye anlamasnn verginin artmasn ngren yenilenmesi. Tarih: H. 849 (1445). Gebhardl, s. 535 ve Engel, Ra guza Tarihi. 61. Peloponese prensi Constantin ile bu prensin vergi demei kabul ettiini bildiren anlamann imzalanmas. Tarihi: H. 850 (1446). Chal condyle, VII, s. 108. 62. Macaristan'la yedi yl sreli bir mtreke anlamas. Tarihi: 853 (1449). Engel, Macaristan Tarihi, III, s. 145 ve 147. 103 Sultan Mehmed II. 63. Srb despotu ile ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: 855 (1451). Ducas, XXXIII, s. 130: Chalcondyle, s. 170 104. 64. Eflak'n vergiye balanmasn ngeren ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 855 (1451). Ducas, XXIX, s. 114. 65. Midilli prensiyle yaplan ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi:
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/118-120 Trk tarihilerine gre, bu anlama istanbul'un fethinden sonra 858de (1453), 30.000 duka vergi deme aryle yenilenmitir.
103 104

Sayfa

134

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

855(1451). Ayn. Kayn. 66. Sakz prensiyle yaplan ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: 855(1451). Ayn. Kyn. 67. Galata Cenevizlileriyle iyi dostluk anlamann yenilenmesi. Tarih: 855 (1451). Ayn. Kayn. 68. Rodos valyeleriyle ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 855 (1451). Vertot, Malta valyeleri Tarihi. 69. Raguza ile yaplan anlamann vergiyi 1000 dukadan 1500'e ykselmesi artiyle yenilenmesi. Tarih: H. 855 (1451). Engel, Raguza Tarihi, s. 175. 70. Bizans imparatoru Constantin'le yaplan ban anlamasnn ehzade Orhan iin 300.000 ake bakm masrafnn denmesini ngren bir anlamayla yenilenmesi. Tarih: H. 855 (1451). Ducas, XXXIII, s. 230. Knolles, I, s.230. 71. Peloponese despotuyla yaplan ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 855 (1451). Chalcondyle, s. 118. 72. Karaman beyi ile yaplan ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 855 (1451). Hac Kalfa ve Chalcondyle, s. 118. 73. Hunyad ile mtreke anlamasnn yl sreli yenilenmesi. Tarih H. 855 (1451). Ayn. Kayn. 74. stanbul'un fethinden sonra kinci Mehmed tarafndan verilen himaye mektubu. Tarih: 24 Cemziyl'evvel 857 ( 2 Haziran 1453). Ducas, XLII, s. 176; Chalcondyle, s. 145 ve Mezeray, I, s. 197 75. kinci Mehmed'le Peloponese'in despotlar iki Paleologue'lar arasnda yllk 10.000 duka altn vergiyi ngren bir anlamann imzalanmas. Tarih: H. 857 (1453). Ducas, s. 172 76. Srb despotuyla 12.000 duka altn yllk vergiyi ngren bir anlamann imzalanmas. Tarih 857 (1453). Ayn. Kyn. 77. Sakz prensiyle yllk altbin duka vergiyi ngren bir anlamann imzalanmas. Tarih: H. 857 (1453). Ayn.Kayn. 78. Yllk 3000 duka vergiyi ngren bir anlamanm Lesbos dkyle imzalanmas. Tarihi: H. 857 (1453). Ayn. Kayn. 79. Yllk bir vergi denmesini ngren anlamann Trabzon prensiyle imzalanmas. Tarihi: H. 857 (1453). Ayn. Kayn. 80. Raguza ile dedii 1500 duka yllk verginin, 3000'e; sonra 5000'e ykseltilmesini ngren anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. 857. (1453). Engel, Raguza Tarihi, s. 175.

Sayfa

135

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

81. Srbistan'la 12.000 duka tutanndaki vergiyi 30.000 'e ykseltmeyi ngren bir anlama yenilenmesi. Tarihi: H. 853 (1454). Nei, idris. 82. Naxos dkn ve Venedik'in Amavutluk'daki arazisi iin dedii verginin te'yedlni ihtiva eden ban anlamasdr. Tarihi: 20 Rebul -ahir 858 (18 Nisan 1454) Laugier, Venedik Tarihi, VII, s. 99. Morino, Storia Cvlle et Polcita del Commercoveneto, VI, s. 283. 83. Peloponese despotlaryla anlamann vergiyi 10000 dukadan 20000'e ykseltilmesini ngren yenilenmesi. Tarihi: H. 859 (1455). Chalcondyle, VIII, s. 150. 84. Lesbos prensiyle yaplan anlamann verginin 3000 dukadan 4000'e karlmasn ngren yenilenmesi. Tarihi: H. Muharrem 859 (Austos 1455). Ducas, XLIV, s. 187 85. Sakz prensiyle batan bir kalyon in 300.000 duka ve 10.000 duka vergi denmesini ngren bir ban anlamas mzalanmas. Tarihi: H. 860 (1456). Ducas, XLV, s. 190 86. Eflak voyvodas Pierre'le yllk 2000 duka vergiyi ngren bir anlamann imzalanmas. Tarihi: H. 860 (1456). Engel, Eflak Tarihi, s. 131, Cromer'e gre. 87. Despot Demetrius ve despot Thomas'la anlama imzalanmas. Tarihi. H. Zilkade 862 (Ekim 1458). Chalcondyle, s. 142 ve 143, Phranzes, IV, s. 16 88. skender Bey'le anlama imzalanmas. Tarihi: 13. Ramazan 865 (22 Haziran 1461). Barletti ve Knolles, I, s. 263. 89. Rodos valyeleriyle iki yl geerli bir mtrekenme imzalanmas. Tarihi: H. 865 (1461). Vertot, Malta valyeleri Tarihi, II, s. 131. 90. Annesi Sara Hanm'n Trabzon'da mzakerelerini yrtt Uzun Hasan'la bar anlamas. Tarihi: H. 865 (1461). Chalcondyle ve Osmanl tarihileri. 91. Lesbos dkyle ban ve ittifak anlamas. Tarihi: Adann teslimi srasnda, H. Ramazan 866 (Ekim 1462). Chalcondyle, X, s. 166. 92. Kalelerinin teslimi srasnda Bosna kral ile anlama imzalanmas. Tarihi 867 (1463). Chalcondyle, X, 172. 93. Raguza ile anlamann vergiyi 5000 dukadan 8000"e karmay ngren yenilenmesi. Tarihi: H. 875 (1471). Engel, Raguza Tarihi, s. 186. Prossi'ye gre. 94. Krm han ile imzalanan ve Sultan' hami tanyan anlama. Tarihi: H. 878 (1474). Hac Kalfa.

Sayfa

136

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

95. Dario tarafndan 20 evval 882'de (25 Ocak 1478) imzalanan, fakat tatbike konmayan anlama, Venedik Arivleri. Daru ve Laugier, Venedik Tarihi, VII, I. 20, s. 348. 96. Ferdinand d'Aragon'Ia ikinci Mehmed arasnda dostluk anlamas. Tarihi: H. 882 (1479). Sismondi, XI; Laugier, VII, t. 27, s. 318. 97. Rodos valyelerinin byk-stad ile mtreke ve ticaret anlamas, Softann araclyla, Tarihi: H. 883 (1479). Vertot, II, s. 165, 98. Venedik cumhuriyetiyle yaplan anlamann tasdiki. Tarihi: 23 Rebiulhir 884 (14 Temmuz 1480. Yunanca, Venedik Arivlerinde. 99. H. 886 (1481)'de imzalanan ticaret anlamasnn tekidi. Venedik Arivlerinde Yunanca yazlm. 105 Sultan Byezid II. 100. Raguza imtiyazlarnn tasdiki ve verginin 3500 dukadan 3000'e indirilmesi. Anlamann imza tarihi: H. 886. Engel, Raguza Tarihi, s. 187. 101. Venedik'le yaplan anlamann, vergiyi 7 Zilhicce 887 (16 Ocak 1482) tarihinde imzalanan anlamada belirtilen rakama ykseltmeyi ngren yenilenmesi, Laugier, Venedik Tarihi, VII, s. 377. 102. ehzade Cemle Rodos valyeleri byk-stad arasnda yaplan ve ehzadenin tahta ktnda uygulanmaya konulacak olan anlama. Tarihi: 5 Receb 887 (20 Austos 1482). Caoursin, Rodos Muhasaras Tarihi. 103. Sultan Byezid'le Rodos valyeleri byk-stad arasnda imzalanan anlama. Tarihi: evval 887 (Eyll 1482). Caorsin. 104. Sultan Byezid'le Rodos valyeleri byk-stad arasnda Cem Sultan in 45000 duka altnna varan masraflar hususunda yaplan giz li anlama. Tarihi: 887 (1482). Ayn. Kayn. 105. Macaristan kral Mathias Corvin ile yaplan mtreke anlamasnn be yl iin yenilenmesi. mza tarihi: 888 (1483). Katana, XII. s. 525 106. Floransa ile ilk anlama, byk-dk ve Kanun Sultan Sleyman arasnda yaplan anlamada bahis konusu edilen anlama muhtemelen 888 (1483) ylna rastlamaktadr. 107. Napolili esirlerin serbest braklmasn ve Otranto toplarnn geri verilmesini ngren bar anlamasnn Osmanl mparatorluguyla Napoli arasnda imzalanmas. Tarihi: Sefer ay 888 (1483). Marino Sa-nuto, Guerra
105

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/120-122

Sayfa

137

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

di Ferrara, s. 71 108. Macar kral Mathias Coryin'le yaplan mtreke anlamasnn gelecek yl iin uzatlmasn ngren anlamann imzalanmas. Tarihi: H. 893 (1488). Engel, Macaristan Tarihi, II, s. 418. 109. II. Byezid ile Jagellan arasnda imzalanan Polonya ile lk anlama Tarihi: 894 (1489). Osmanl mparatorluu Tarihi Hammer 1.39. 110. Bab- l ile Venedik arasnda snr tesbiti anlamas. mza tarihi: 21 aban 895 (10 Temmuz 1490), Yunanca, Venedik Arivlerinde. 111. Tunus beyinin araclyla Sultan Byezid ile Msr Sultan arasnda yaplan ban anlamas. Tarihi: H. 896 (1491). Hac kalfa, Saded-din; Mezeray, I, s. 303; Knolles, I, s. 299 ve 355, mellif 1487 tarihini verirken yanlmaktadr Dreschler de anlamay 1483 tarihinde gstermekte ve tabi hataya dmektedir. 112. Polonya ile imzalanan mtrekenin yl iin yenilenmesi. mza tarihi: H. 898 (1493). Solignac, IV, s. 162, Cromer'e gre.

Sultan Osman (Gen) II. .................................................. Hata! Yer iareti tanmlan Sultan Mahmud I. ........................................................... Hata! Yer iareti tanmlan Sultan Osman III. ............................................................. Hata! Yer iareti tanmlan Sultan Mustafa III. ........................................................... Hata! Yer iareti tanmlan LSTE ................................................................................ Hata! Yer iareti tanmlan I. ngiltere ........................................................................ Hata! Yer iareti tanmlan II. Avusturya. ................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan III. Badad. ...................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan IV. Bidlis. ......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan V. Bizans. ......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan VI. Danimarka ................................................................ Hata! Yer iareti tanmlan VII. Msr. ......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan VIII. spanya..................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan IX. Floransa. .................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan X. Fransa. ........................................................................ Hata! Yer iareti tanmlan XI. Cenova Cumhuriyeti. ................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XII. Grcistan................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XIII. Hamid....................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XIV.Hollanda. .................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XV. Macaristan. ............................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XVI. lhanllar, Azerbaycan'da. ........................................ Hata! Yer iareti tanmlan

Sayfa

138

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

XVII. Hindistan ................................................................ Hata! Yer iareti tanmlan XVIII. Saint Jean valyeleri. ........................................... Hata! Yer iareti tanmlan XIX. Kalmuklar. ................................................................ Hata! Yer iareti tanmlan XX. Karaman Beylii ........................................................ Hata! Yer iareti tanmlan XXI. Kastamonu Beylii: .................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XXII. Germiyan Beylii. .................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXIII. Kazaklar.................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XXIV. Fas.......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXV. Maribler. ............................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XXVI. Mentee Beylii. ................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXVII. Milan. ................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXIX. Napoli. ................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXX. Ortokidler............................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXXI. Onzbeyler. ........................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXXII. Papalar. ................................................................ Hata! Yer iareti tanmlan XXXIII. ran. ..................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXXIV. Polonya ................................................................ Hata! Yer iareti tanmlan XXXV. Portekiz................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XXXVI. Prusya. ................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XXXVII. Raguza. .............................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XXXVIII. siler. ................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XXXIX. Rusya. .................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XL. irvanahlar. .............................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XLI. Srbistan. .................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XLII. sve. ....................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XLIII. zmir ve Aydn......................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XLIV. Dulkadr.................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XLV, Timur. ...................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XLVI. Timur (Oullan ve torunlar). ................................. Hata! Yer iareti tanmlan XLVII. TransIvanya. ......................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XLVIII. Trkmenler, yni Kara-Koyunlu ve Ak-Koyunlu Hanedan.Hata! Yer iareti t A-Kara-Koyunlu Hanedan: ............................................. Hata! Yer iareti tanmlan B. Ak-Koyunlu Hanedan. ................................................ Hata! Yer iareti tanmlan XLIX. Ouzbeyler. ............................................................ Hata! Yer iareti tanmlan L. Eflk. ............................................................................ Hata! Yer iareti tanmlan LI. Venedik. ..................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan OSMANLI ELLKLER ..................................................... Hata! Yer iareti tanmlan Sayfa

139

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

I. ngiltere. ....................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan II. Avusturya. ................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan III. Badad. ...................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan IV. Bitlis. .......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan V.Bizans........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan VI. Msr. .......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan VII. Erzincan. ............................................................................................................. VIII. ispanya............................................................................................................... IX. Floransa............................................................................................................... X. Fransa................................................................................................................... XIV. Hollanda. ........................................................................................................... XV. Macaristan. ......................................................................................................... XVI. lhanllar. ............................................................................................................ XVII. Hindistan. ......................................................................................................... XVIII. Jean (Saint-Jean valyeleri). .......................................................................... XIX. Karaman Beylii. ................................................................................................ XX. Kastamonu. ......................................................................................................... XXI. Germiyan. ......................................................................................................... XXII. Fas. .................................................................................................................... XXIII. Napoli.............................................................................................................. XXIV. Ortokldler. ....................................................................................................... XXV. Ouzbeyler....................................................................................................... XXVI. Papalar............................................................................................................. XXVII. ran. ................................................................................................................ XXVIII. Polonya. ......................................................................................................... XXIX. Prusya. ............................................................................................................. XXX. Raguza.............................................................................................................. XXXI. siler. ............................................................................................................... XXXII. Rusya. ............................................................................................................. XXXIII. rvanahlar. .................................................................................................. XXXIV. Srbistan. ....................................................................................................... XXXV. sve. ............................................................................................................... XXXVI. Tatarlar. ........................................................................................................ XXXVII. Timur. ........................................................................................................... XXXVII. Timur (oullan ve torunlar). ........................................................................ XXXIX. Transilvanya. .................................................................................................. XL. Trkmenler ..........................................................................................................

Sayfa

140

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

A. Kara-Koyunlu Hanedan ........................................................................................ B. Ak-Koyunlu Hanedan. .......................................................................................... XLI. Eflak. ................................................................................................................... XLII. Venedik. ............................................................................................................ GR ...................................................................................................................... ZET BLGLER ........................................................................................................... Birinci Snf ................................................................................................................ kinci Snf .................................................................................................................. nc Snf .............................................................................................................. Drdnc Snf. ......................................................................................................... II. Askeri Veya Ordu Grevleri .................................................................................. III. Saray Grevleri. ................................................................................................... IV. Valilikler Ve Onlara Bal Voyvodalklar. ............................................................. V. Adalet Makam Ve Grevleri. ................................................................................ VI. Paralar Ve ller. ............................................................................................... VII. Bayramlar Ve Uyulan Trenler ........................................................................... AIKLAMA ................................................................................................................. Mahalle Taksimtiyle Birlikte stanbul Ve Surd Semtlerinin Planna Dair................................................................................................................................... stanbul Plnndan Tablo stanbul'un Mahalleleri ................................................... skdar Mahalleleri ................................................................................................. Eyb Mahalleleri ....................................................................................................... Hasky Mahalleleri ................................................................................................... Kasmpaa Mahalleleri. ............................................................................................. Galata Mahalleleri .................................................................................................... Beyolu Mahalleleri .................................................................................................. Tophane Mahalleleri ................................................................................................. Fndkl Mahalleleri ................................................................................................... LGATE ................................................................................................................... A. ............................................................................................................................... B. ............................................................................................................................... C ................................................................................................................................ D. ............................................................................................................................... E. ............................................................................................................................... F. ............................................................................................................................... G. ............................................................................................................................... H. ............................................................................................................................... Sayfa

141

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

K. ............................................................................................................................... L................................................................................................................................. H. ............................................................................................................................... N................................................................................................................................ O................................................................................................................................ P. ............................................................................................................................... R. ............................................................................................................................... S. ............................................................................................................................... T. ............................................................................................................................... V. ............................................................................................................................... Y. ............................................................................................................................... Z ................................................................................................................................ TAKVM ..................................................................................................................... 1 Ocak ....................................................................................................................... 2 Ocak ....................................................................................................................... 3 Ocak ....................................................................................................................... 4 Ocak ....................................................................................................................... 5 Ocak ....................................................................................................................... 6 Ocak ....................................................................................................................... 7 Ocak ....................................................................................................................... 8 Ocak ....................................................................................................................... 9 Ocak ....................................................................................................................... 10 Ocak ..................................................................................................................... 11 Ocak ..................................................................................................................... 12 Ocak ..................................................................................................................... 13 Ocak ..................................................................................................................... 14 Ocak ..................................................................................................................... 8 ubat ...................................................................................................................... 9 ubat ...................................................................................................................... 10 ubat .................................................................................................................... 11 ubat .................................................................................................................... 12 ubat .................................................................................................................... 13 ubat .................................................................................................................... 14 ubat .................................................................................................................... 15 ubat .................................................................................................................... 16 ubat .................................................................................................................... 17 ubat ....................................................................................................................

Sayfa

142

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

18 ubat .................................................................................................................... 19 ubat .................................................................................................................... 20 ubat .................................................................................................................... 21 ubat .................................................................................................................... 22 ubat ....................................................................................................................

Sayfa

143

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

113. Macaristan'la yaplan mtreke anlamasnn yl iin uzatlmas, Ofen'de imzalanmtr; tarihi: H. 900 (1495). Bonflnius, Dec. V, I, 5, s. 718. 114. Napoli kral Frederic'le ban anlamas. Tarihi: 25 Zilkade 903 (13 Temmuz 1498). Marino Sanuto, Venedik Tarihi, c.II ve Avusturya I.R. Ariv evinde. 115. Venedik'le bar anlamas. Bu anlama Ltince bir tek vesikaya dayanm olduundan Zanchani tarafndan Do Augustln Barbarigo dneminde imzalanm olduu eklinde yorumland. mza tarihi: 2 aban 904 (1499). Pace dolosa, Spandugino ve Marino Sanuto'da; Viyana Arivlerinde. 116. Polonya ile bar anlamasnn yenilenmesi. Tarihi Miceliowita'ya gre, anlama, 25 ubat 1500'de gelen bir Trk eli tarafndan imzaland ve Petrikau'da toplanan diet meclisi tarafndan tasdik edilerek 15 ubat 1501'de stanbul'a gnderildi; imza tarihi: 904 veya 905 (1499 veya 1500). 117. Kefalonya adasna kar Santa Maura adasnn teslimini ngren, Bb- l le Venedik arasnda imzalanan anlama. Tarihi: 3 Cemziyel'hir 907 (14 Aralk 1502). Laugier, VIII, s. 46 ve Daru, III, s. 203. Bu anlamann tasdik tarihi Diplomatik Rehber'de 1503 olarak gsterilmektedir ki, bu da Bizans tarihisi Dukas'nn yeeninin verdii tarihe uygun dmektedir. Laugier ve Daru 1501 tarihini vermekle yanlmlardr. Bu vesika Trke ve Yunanca olarak Venedik arivlerinde bulunmaktadr. 118. Yukarda zikredilen anlamann tasdiki, Yunanca yazlm olarak, esir Ali'ye verilen tfftven mektubuna ekli bulunmaktadr ve tarihi 3 Safer9Q8 (8 Austos 1503)'dir. Venedik Arivlerinde. 119. Venedik elisinin araclyla Macaristan kral Ladislas ile yaplan mtreke anlamas. Srpa yazlm olup 16 Safer 908 (21 Austos l503)'de imzalanmtr. Engel, Macaristan Tarihi, III, s. 114. 120. Macaristan'la ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 915 (1510). Istuanfl, c. IV, s. 37. 121. Venedik'le ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 915 (1510). Marino Sanuto, Kronik. Viyana Arivlerinde. 122. Polonya ile yaplan ban anlamasnn yenilenmesi; tarihi: H. 915(1510). Ayn. Kayn. Sultan Selim I. 123. Venedik'le yaplm olan ban anlamasnn eli Dona araclyla yenilenmesi. Tarihi: H. 917 (1511). Venedik Arivlerinde.

Sayfa

144

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

124. Birinci Selim'le babas Sultan Beyazd arasnda Byezid'in hayattayken taht olu ehzade Ahmed'e brakmayacan taahhd ettii anlama. Tarihi: H. 917 (1551). Sadeddin, Solakzde. 125. Raguza le yaplan ve btn ithal eyasnda yzde be gmrk resmi artrm artiyle imtiyazlar anlamas'nn yenilenmesi. Tarihi: H. 918 (1512). Engel, Raguza Tarihi, s. 196. 126. Eflak ve Bodan prenslerinin Bb- l'yi vergi alclan olarak tandklann belirten itaat anlamas. Tarihi: 918 (1512). Engel, Eflak Tarihi, s. 162. 127. Floransa ile anlamann ikinci defa yenilenmesi. Kanun Sultan Sleyman dneminde bahsedilen anlama yenilenmesi htiml bu tarihe rastlamaktadr: H. 918 (1512). Kanun Sultan Sleyman'n gnlne baknz. 128. Venedik'le ban anlamasnn, eli Gustiniani tarafndan imzalanmak suretiyle yenilenmesi. Tarih: H. 16 aban 919 (17 Ekim 1513). Marino Sanuto'nun raporu ve Venedik Arivleri. 129. Bb- l le imzalanan ban anlamasnn Macaristan'n talebiyle yl iin yenilenmesi; eli Martin Czobor'un imzasiyle. Tarih: H. 919 (1513). Engel, Macaristan Tarihi, C. III, s. 161, Sanuto'ya gre Mart aynda. 130. Macaristan'la mtarekenin yenilenmesi, yalnz bir yl iin. Tarih: H. 922 (1516). Engel, f. C. III, s. 192. 131. Venedik'le ban anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. aban 923 (Nisan 1516). Trke vesika Venedik Arivlerinde bulunmaktadr. 132. Eflak prensiyle yaplan anlamann yllk verginin 900 reich sdaler'a ykselten ve ylda 600 gen verilmesi artn tayan yenilenmesi. Tarihi: H. 923 (1516). Engel, Eflak Tarihi, s. 198. 133. Macaristan'la yaplan mtreke anlamasnn bir yl iin yenilenmesi. mza tarihi: 924 (1517). Engel, Macaristan Tarihi, in, s. 194. 134. Venedik'le yaplan ban anlamasnn ve Kbns adas mlkiyeti iin ylda 8000 duka denmesi artn tayan yenilenmesi. mza tarihi: H. 12 Ramazan 924 (17 Eyll 1517). Marino Sanuto'nun kroniki. Venedik Arivleri. 135. Macaristan'la ban anlamasnn yenilenmesi. mza tarihi: H. 12 Cemaziylhr 926 (31 Mays 1519). Venedik elisi Bemb'nun raporu, Marino Sanuto'nun kroniki ve Viyana Kraliyet Arivlerinde. Sultan Sleyman I. 136. Reguza cumhuriyetine Msr'da tannan imtiyazlarla alkal an -

Sayfa

145

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

lamann yenilenmesi. mza tarihi: 927 (1520). Engel, Raguza Tarihi, s. 198. 137. Byk-Sleyman'la Marco Memmo arasnda mza tetisiyle Venedik'le yaplan bar anlamasnn yenilenmesi. mza tarihi: H. II Muharrem 928 (11 Aralk 1521). Marino Sanuto, XXXII ve Viyana kraliyet Arivleri. 138. Raguza cumhuriyetine tannan ticar imtiyazlar ve gmrk muailklanyla alkal anlama. mza tarihi: H. 928 (1521). Ayn. Kayn. s. 199. 139. Bodan ve Eflak prensiyle 928 (1521)'de anlama imzalanmas. Cantemir, Osmanl mparatorluu Tarihi, I. s. 199 140. Polonya ile yaplm olan bar anlamasnn gelecek alt yl iin uzatlmas. mza tarihi: Muharrem 932 (Kasm 1525). Marino Sanuto. 141. Kanun Sleyman'la Macaristan kral Jean Zopalya arasnda varlan anlama. mza tarihi: H. 20 Cemziyrhir 935 (29 ubat 1528). Mouradjea d'Ohsso ve Topoltyn. 142. Fransa kral Birinci Franois ile ilk dostluk anlamas. Rinou tarafndan H. 939 (1532) tarahinde imzalanmtr. Marino Sanuto ve Osmanl mparatorluu Tarihi. 143. Polonya ile ban anlamasnn yenilenmesi. Opalinsky tarafndan H. 939 (1532) tarihinde imzalanmtr. 144. Ferdinand'la Macaristan kral sfatiyle ban anlamas imzalan mas. mza tarihi. Muharrem 940 (16 Temmuz 1533). Engel, Macaristan Tarihi, IV, s. 29; yazar anlamann 1532'de yapldn ileri sryor; fakat arivlerdeki vesikalardan bunun bir yanlma olduu anlalyor. 145. Venedikle yaplan son anlamann yenilenmesi. Tarih H. 941 (1534). Knolles, I, s. 426. 146. ran'la bar ve dostluk anlamas. Tarih H. 942 (1535). Knolles, I, s. 527. 147. Kanun Sultan Sleyman'la Fransa arasnda ilk ticaret anlamas. Tarih: H. 943 (1536). Bu anlamada yaplan dier btn anlamalardan sz edilmitir. 148. Venedik'le yalnz ay iin imzalanan bir mtreke anlamas. Tarihi: H. 946 (1539). Venedik Arivlerinde bulunan bu vesika, Cemziyl'evvel 945 (Austos 1539) tarihini tamaktadr. Laugier, IX, s. 556. 149. Venedik'le yaplan bu bar anlamasnda Malvalsia'nn teslimi ve ayrca Trklere 300.000 duka altn yllk vergi denmesi art bu lunmaktadr. mza tarihi Ramazan 946 (Nisan 1540). Venedik Arivlerinde bulunan bu vesikada anlama tarihi olarak H. Rebi'ul'evvel 947 (Temmuz

Sayfa

146

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Muahedenin gerek tarihi, Eichhorn'un Son Asrlar Krallar Tarihi, III, s. 463'de verdii deil, bizim bildirdlglmizdir. Struve'a gre Diplomatik Rehberde tesbit edilen 1504 tarihi de hataldr zira Charles Vle yaplan anlama tasdik tarihi olarak 1 Ekimi gstermektedir ve Ferdinand'la anlama ayn ayn 26'snda imzalanmtr.
106

Sayfa

147

1540) ve tasdik tarihi olarak da, H. Zilhicce 948 (Nisan 1541) tarihi grlmektedir. 150. Almanya mparatoru V. Charles ve I. Ferdinand'la mzalanan ilk mtreke anlamas, tarihi: H. I Cemziyl'evvel 954 (19 Haziran 1547 106. Sagredo, Yeni Osmanl Hkmeti (Bb- l), s. 198, yalnz vesikada yanl bir tarih olarak 7 Ekim 1547 grlmektedir. 151. Bb-l le Fransa kral II. Henri arasnda dostluk anlamas. Tarihi: H. 960(1553). 152. Polonya ile yaplan anlamann Yaslowiecky'le mzkereler sonunda yenilenmesi. Tarihi: H. 960 (1553). 153.Buda (Ifen) valisi Ali Paa ile Verantius ve Palyna arasnda yaplan mzkereler sonunda anlama imzalanmas. Tarih: H. 960 (1553). 154. Avusturya ile Chalcedoine'da evvelce yaplm mtrekenin yenilenmesi. Tarih: H. 961 (1554). 155. ran'la ban anlamas. Tarih: H. 961 (1554). Osmanl tarihileri ve Cantemir, I, s.208. 156. Avusturya ile Amasya'da alt ay sreli bir mtreke imzalanmas. Tarih: H. 962 (1555). Osmanl Tarihi, VII. 157. Avusturya ile Busbek'in taraf olarak katld mzkerelerden sonra evvelce yaplm olan mtreke anlamasnn yedi ay uzatlmas. Tarihi: H. 964 (1557). 158. Busbek'in taraf olarak katlarak yaplan anlamann Avusturya mparatoru ile Bb- l arasnda yenilenmesi. Tarihi: 969 (1562). 159. Floransa ile anlamann yenilenmesi, tarih: H. 970 (1563). 160. Maximilien II. ile yaplan ban anlamasnn tasdiki, murahhas Czernovicz, Albani ve Czaki'ye verilmesi. Tarihi: H. 972 (1565). Sultan Selim L 161. Venedikle ban anlamas yaplmas. Tarihi: 26 Zilkade 974 (24 Haziran 1567). Venedik Arivlerinde, I, s. 140. 162. Maximilien II. ile sekiz yllk bir mtreke anlamas. Tarihi; 18 aban 975 (17 ubat 1568 t7)). 163. Polonya ile ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 26 Mu harrem. 976 (21 Temmuz 1568). Albert Wyss'n Viyana I.R. Arivlerinde

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bulunmaktadr. 164. ran'la ban anlamas. Tarihi: H. 976 (1568). Knolles, I, s. 565. 165. Fransa ile yaplan ban anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. 977 (1569). Albert Wyss ve Petis de Lacroix'nm Rapor ve Hatrat, I, s. 259. 166-167. Rusya e yaplm olan anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. 980 (1570). Birinci anlamann tarihi bilinmemektedir. 168. Seydiye imam Muther ile Sinan Paa arasnda ban anlamas. Tarihi: 7 Muharrem 980 (7 Mays 1570). 169. Venedik'le Kbrs adasnn teslimini art koan anlamann imzalanmas. Tarihi: H. 5 Zilhicce 983 (7 Mart 1573). Marino, Venedik Ticaret ve Sivil Tarihi, VIII, s. 395 ve Laugier, X, s. 287 ve Antonio Barba-rico'ya gre. 170. Ferhad Paa ile Barbaro arasnda snrlarn tesbitiyle alakal anlama. Tarihi: H. 981 (1573). Rycaut, II, s. 226. 171. mparator Maximilien . ile yaplan mtrekenin yenilenmesi. Tarihi: H. 27 Cemziyl'hir 981 (24 Ekim 1573). Sultan Murad m. 172. Maximilien II. ile yaplan mtrekenin yenilenmesi. Tarihi: 2 evval 982 ( 9 Ekim 1574). 173. Venedik Cumhuriyeti ile yaplan anlamann ellialt maddede yenilenmesi. Tarihi: H. I Cemziyl'evvel 983 ( 8 Austos 1575). Vene -dik'e ait anlamalar Viyana I.R. Arivlerinde bulunmaktadr. 174. Venedik'le yaplan ban anlamann yenilenmesi. Tarih: H. 984 (1576). 175. Venedik'le Bb- l arasda yaplan ban anlamasndan sonra Scardona, Sebenico ve Zara snrlarnn tesbitiyle alkal anlama. Tarihi: H. 984 (1576). Fascicolo delle scritture Venete, Viyana .R Arivleri ve Knolles, n, s. 227. 176. Avusturya mparatoru Rodolphe ile yaplan mtrekenin yenilenmesi; Tarihi: H. 985 (1577). 177. Polonya kral Etienne'le yaplan ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 14 Cemziyl'evvel 985 (30 Temmuz 1577). Knolles, I, s. 656. 178. Murahhas Bongianni'nin grmelerde taraf olduu Floransa ile dostluk anlamas. Tarihi: H. 989 (1578). 179. Fransa kral ile Pdih arasnda ticari anlamalann yenilenmesi. Tarihi: H. 989 (1581). Bu anlamann bir kopyas Viyana Arivlerinde bulunmaktadr.

Sayfa

148

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

180. yllk bir sre iin spanya ile yaplan mtreke anlamas; Tarihi; H. 995(1587). 181. mparator Rodolphe'la yaplan mtreke anlamasnn yenilen mesi. Tarihi: H. 27 Zilhicce 991 (11 Ocak 1584). 182. spanya kral ile yaplan mtreke anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 995 (1587). 183. Polanya kral Sigismond ile yaplan ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: 995 (1587). Knolles, I, s. 706. 184. Venedik Cumhuriyeti ile yaplan anlamann yenilenmesi ve imzal anlamann Sultan nc Murad tarafndan eli Lorenzo Ber -nardo'ya verilmesi. Tarihi: H. 998 (1589). Venedik Arivlerinde. 185. ran ah ile ban anlamas. Tarihi: 998 (1590 ve 1588'de deil). Rycaut ve Knolles, I, s. 707. 186. mparator Rodolphe ile yaplan mtreke anlamasnn yenilen mesi. Tarihi: H. 999 (1591). 187. Polonya ile yaplan anlamann yenilenmesi ve imzal nshann Zamoisky tarafndan stanbul'a getirilmesi. Tarihi: H. 30 Rebil'evvel 1000 (15 Ocak 1592). 188. Murahhas Burton'un mzkerelere katlmasiyle ngiltere le nc Murad arasnda ilk ticaret anlamas. Tarihi: H. 1001 (1593). Mouradjea d'Ohsson, c. VIII, s. 479. Sultan Mehmed m. 189. Venedik'le yaplan anlamann yenilenmesi ve murahhas Leo nardo Donado'ya verilmesi. Tarihi: H. 29 Safer 1004 ( 3 Kasma 1595) . Bir kopyas Viyana Arivlerinde. Asl Venedik Arivlerinde bulunmaktadr. 190. III. Mehmed'le murahhas Germigny arasnda yaplan, Fransa ile anlamann nc defa yenilenmesi. Tarihi: H. 1005 (1596). Delac-roix'nn Htralar. Paris, 1684,1, s. 259. 191. Hollanda ile yaplan ilk anlama. Tarihi: H. 1007 (1598). Dumont, V.I.s. 558. 192. Polonya le yaplan ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 1007 (1598). Nima, I, s. 251. 193. Giraldi araclyla Sultan nc Mehmed'le Toskana devleti arasnda ticaret anlamas. Tarihi: H. 1007 (1598). 194. nc Mehmed'in bir lutf olarak Papa'nn Fransz muhafiz -lan iin bir anlama imzalamas. Tarihi: evval 1009 (Haziran 1600). Sultan Ahmed I.

Sayfa

149

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

195. Avusturya ile imzalanarak bar anlamas artiann dzenlemek zere kongrenin almas iin yaplan aylk mtreke. Tarihi: H. 18 aban 1013 (10 Ocak 1604). 196. IV. Henri ile yaplan Fransa ile anlamann, elisi M. de Breves araclyla drdnc defa yenilenmesi. Tarihi: H. 1013 (1604). Du -mont, V, f. 2, s. 30. 197. ngiltere'yle yaplan ticaret anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 1013 (1604). Diplomatik Rehber'e baknz. 198. Nian, yni Sultan'n Venedik tacirleri ve gemi seferleri iin lutfta bulunduu onsekiz maddeden oluan berat; bu berat almak erefi eli Bon'a dt. Tarihi: 30 Receb 1013 (23 Aralk 1604), Avusturya Arivlerinde (I. R Evi) bulunan eli raporu. 199. Eli Zuane Mocenigo'ya ltfedilen, Venedik'le anlamann yeni lenmesi. Tarihi: H. Receb 1013 (Aralk 1604). 200. Sultan Birinci Ahmed'le Bocskai arasnda gerekletirilen anlama. Tarihi H. I. Muharrem 1014 (19 Mays 1605). 201. Avusturya imparatoru Rodolphe H'nin olaanst yetkili eli-siyle Murad Paa'nn imzaladklar mtreke anlamas. Tarihi: H. 9 Muharrem 1015 (10 Temmuz 1606). 202. Birinci Ahmed'le imparator Rodalphe II arasnda imzalan Sitvatoruk bar anlamas. Tarihi: H. 10 Receb 1015 (11 Kasm 1606). Avusturya I.R Arivlerinde. 203. Polonya kral Sigismond'la imzalanan anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. 2 Receb 1016 (23 Ekim 1607). Nim, I, s. 251; Sar Abdullah Efendi'nin n'sna da baknz. 204. Sitvatoruk anlamasnn uygulanmasiyle ilgili olarak imzalanan Neuhaeusel mutabakatnmesi. mza tarihi: H. 21 Zilhicce 1017 (21 Mart 1608). Avusturya I.R. Evi Arivleri. 205. Gran dolaylarndakinin kyleriyle alakal olarak imzalanan anlama. Tarihi: H. 5 Rebiul'evvel 1017 (19 Haziran 1608). Avusturya I.R. Arivleri. 206. Fransa ile Bb- l arasndaki ticar anlamann eli M. de Sa-vary tarafndan imzalanarak beinci defa yenilenmesi. Tarihi: H. 101 8 (1609). Hac Kalfa'nn Fezlike'sine baknz. 207. kinci Mehmed tarafndan Galata sakinlerine bahedilen imtiyazlarn yenilenmesi. Tarih: H. 1021 (1612). 208. Bb- l ile Avusturya murahhas Michem Starzer arasnda

Sayfa

150

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bathory'nin azli ve idmiyle ilgili anlama. Tarihi: II Rebiul'evvel 1021 (12 Mays 1612). 209. Hollanda ile yaplan ikinci anlama. Tarihi: H. 7 Cemaziyl'ev-vel 1021 (6 Temmuz 1612). Dumout, C.V, f.2, s. 205 ve Knolles, I, s. 916. 210. ran ah ile ban anlamas imzas. Tarihi: H. 1022 (1613). Nim, I, s. 295. 211. Fransa ile Bb- l arasndaki anlamalarn altnc defa yenilenmesi. Fransa tarafndan imza yetkilisi M. de Cesy. Tarih: H. 1023 (1614). Din adam La Croix"nn Htralar, I, s. 259212. Transilvanya prensi Bethlen Gabor"la yaplan anlama. Tarih: H. 23 Cemziyl'evvel 1023 (1 Temmuz 1614). Nim, I, s. 306. 213. Bethlen Gabor'la yaplan Macaristan anlamas. "Tarih: H. 1023. (1614). Nim I, s. 307'de bir evvelki anlamay olduu gibi, bunu da tamamiyle vermektedir. 214. Venediklilere ltfedilen Nan- erifin yenilenmesi. Tarih: H. Rebiul'hir ay 1024 (Mays 1615). Avusturya I.R. Arivlerinde bulunan Venedik anlamalarna baknz. 215. Sitvatorok'da yaplan yenilemek zere Viyana'da yaplan anlama. Tarihi: H. 1024 (1615). Avusturya I.R. Arivlerinde. 216. Viyana ban anlamasnn tasdikli vesikas; bu tasdik H. 1025 (1616)'da gerekleti. I.R Arivlerinde. 217. Viyana bar anlamasna ek olarak, snr kyleriyle alkal mutabakatnme. Tarih: H. 20 Zilkade 1026 ( 19 Kasm 1617). I.R Arivlerinden 218. Bb- l ile Mathias Corvin arasnda yaplan ticaret anlamas. Tarih: H. 1026 (1617). 219. Polonya ile anlama mzalanmas. Tarih: 26 Ramazan 1026 (27 Eyll 1617). Nim, I, s. 314 ve Mezeray, II, s. 59. 107 Sultan Osman (Gen) II. 220. Francesco Contarini'nin imzalamasiyle Venedikle yaplan anlamann yenilenmesi. Tarih: H. 1027 (1618). Venedik Arivlerinde. 221. Sitvatorok ban anlamasnn ikinci defa yenilenmesi. Ko-morn'da imzalanmas tarihi: H. 2 Rebiul'evvel 1027 (27 ubat 1618). I.R Arivlerinde.
107

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/123-131

Sayfa

151

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

152

222. Birok palankann inasiyle alkal Viyana mutabakat. mza tarihi: H. Cemaziylevvel 1027 (Haziran 1618). Avusturya I.R Arivlerinde. 223. ran'la Serav ban anlamas. mza tarihi: H. 6 evval 1027 (26 Eyll 1618) Rycaut ve Knolles, I, s. 915. 224. Fransa ile ticaret anlamasnn yedinci kere yenilenmesi. Tarih: H. 1027 (1618). Knolles, I, s. 949; Baudier ve Mezeray. 225. Sultan kinci Osman'la Polonya kral II. Sigismond arasnda Chocim'de mzalanan ban anlamas, kral temsilen elileri Stanislas Zorawinsky, Chatelain de Betzk ve kral III. Jean'n byk babas Jean Sobiesky hazr bulundu. Tarih: H. 1027.(1618) 226. Venediklilere ltfedilen ticar Nan-L erif in (berat) yenilenmesi. Kar taraf temsilen eli Moro Nani bulunuyor. Tarihi: H. 1028 (1619). 227. Polonya ile Chocim nnde Kanun Sultan Sleyman'la yaplann esasna uygun olarak ban anlamasnn yenilenmesi; anlamada ayn zamanda Kzm Hanna ylda 40.000 florin vergi denmesi art bulunmaktadr. Tarihi 1030 (1621). 228. ngiltere'ye 108 ltfedilen imtiyaz anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 1031 (1622). Knolles, s. 967. Sultan Mnrad IV. 229. Eli Zbarawsky"nin temsil yetkisiyle Polonya le ban anlamas. Tarihi: H. 17 Rebiul'hir 1032 (18 ubat 1623). Tytlewsky bu anlamann muhtevasnda tahrifat yapmtr. 230. Venedikle yaplan anlamann, eli Simon Contarini'nin temsil yetkisiyle yenilenmesi. Tarih: H. 1033 (1624). Venedik Arivlerinde. 231. Polonya ile yaplan anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. 1033 (1624). 232. Fransa ile yaplan anlamann sekizinci defa yenilenmesi. Tarihi: H. 1033 (1624). 233. ingiltere ile yaplan anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. 1033 (1624). 234. Transilvanya prensi Bethlen Gabor'la yaplan anlamann yenilenmesi. Tarih: H. 1033 (1624). 235. Hollanda ile yaplan anlamann yenilenmesi. Tarih: H. 1033 (1624).
Diplomatik rehber, Sr Thomas Roe tarafndan imzalanan bu anlamadan hibir suretle bahsetmemekted n Bununla beraber, 1606'da yaplan anlamann yenilenmesi konusunda eli Glower tam yetki verildiini belirtiyor.
108

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mouradjea d'Ohsson, Polonya anlamasnn 1633'de bir kere daha yenilendiini ileri sryor. Fakat resmi kaytlarda byle bir bilgiye rastlanmadndan, bu iddiann bir yanlg olduu sylenebilir.
109

Sayfa

153

236. Sitvatorok bar anlamasnn Gyar Math'da nc defa yeni lenmesi. Tarih: H. 1034.(1625). Avusturya I.R. Arivleri. 237. Krm Han ile Polonya arasnda, Polonya'nn 40000 ek vergi vermesi artiyle imzalanan anlama. Tarih: H. 1035 (1626). Nim, I, s. 443. 238. Transilvanya'nn veraset yoluyla Catherine ve Brandenbourg'a intikali konusunda bu lkenin prensi Bethlen Gabor'la yaplan anlama. Tarihi: H. 1036 (1627). Nim, I, s. 450 239. Sitvatorok ban anlamasnn Szoen'de yaplan bir anlama le drdnc defa yenilenmesi. Tarih: H. 1036 (1627). Avusturya I.R. Arivleri. 240. Tarsilvanya'nn, kars kendisinden nce ld takdirde Bethlen Gabor'un mlkiyetine gemesinin te'kidi. Tarihi: H. 8 Receb 1036 (25 Mart 1627). 241. Polonya ile. Kazaklarla alkal 7 maddelik anlama. Tarihi:H. 1039 (1630). Nim, I, s. 504. 242. IV. Murad'n silerle munteem bir trenle yapt yeminli anlama. Tarihi: H. 9 Zilkade 1041 (29 Mays 1632). 243. Hollanda ile yaplan anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. 21 aban 1043 (20 ubat 1634). Bu anlamann kopyas Viyana Dou Akademisi kolleksiyonunda bulunmaktadr. 244. Polonya ile yaplan ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 1043 (1634). Nim, I, s. 585. 245. ran ah ile yaplan ban anlamas. Tarihi: H. 14 Muharrem 1049 ( 7 Mays 1639). Rycautve Knolles, II, s. 45. 246. Venedikle imzalanan ve zarar-ziyan deme artm tayan anlama. Tarihi: H. 15 Rebiul'evvel 1049 (16 Temmuz 1639). 247. Polonya kral ile imzalanan ve VII. Ladislas'la yenilenen bar anlamas. Tarihi: H. 1050 (1640). Reis Efendi Mehmed Efendi'nin 40 numaral 109 ina'sna baknz. 248. Venedik'le yaplan anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. 1050 (1640). Venedik arivlerinde. 249. ngiltere ile yaplan anlamann yenilenmesi. Tarih: 24 Receb 1051 (28 Ekim 1641). Knolles, II, s. 172. 250. ran ah ile yaplan ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H.1052 (1642). Knolles, II, s. 53.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

251. Sitvatorok ban anlamasnn beinci yenilenmesi. Tarihi: H. 28 Zilhicce 1052 (19 Mart 1642). Szoen'de ikinci defa yenilendi. 252. Rakoczy'ye lufedilen Transilvanya Ahdnmesi. Tarihi: H. Cemaziylhr 1056 (Temmuz 1646). Reis Efendi Mehmed'in na'sna baknz. Sultan Mehmed IV. 253. Sitvatorok ban anlamasnn stanbul'da altnc yenilenmesi. Tarihi: H. 20 Cemziyrhir 1059 (1 Temmuz 1649). 254. Asi pir Paa ile anlama imzalanmas. Tarihi: 1061 (1651). 255. Polonya ile Knm Han arasnda anlama. Tarihi: H. 15 Muharrem 1063 (16 Aralk 1653). Bu anlama, zellikle Caminiec ve Zbaraw anlamalarnn yenilenmesi mahiyetindedir. 256. ngiltere ile yaplan anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. 1072 (1662). 257. Bb- li ile Avusturya mparatoru arasnda Vasvar'da ban anlamas. Tarihi: H. 6 Muharrem 1074 (10 Austos 1664). Sitvatorok anlamasnn yedinci yenilenmesi. 258. Bb- l ile Cenova cumhuriyeti arasnda ticaret anlamas. Tarihi: H. 1075 (1665) Rycaut, n, s. 165 ve Torino Arivlerinde. 259. Polonya ile Anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. Safer 1078 (Austos 1667). 260. Hollanda le yaplan anlamann eli Colier tarafndan imzalanmas suretiyle yenilenmesi. Tarihi: H. 1078 (1668). 261. Venedik'le Girid-Kandiye anlamas. Tarihi: H. 8 Rebul'hir 1080 ( 5 Eyll 1669). Dumont, VII, f. I, s. 119. 262. Baraba, Potkal kazaklarnn hetman Pierre Doroszenko ile an lama. Tarihi H. 1080 (1669). Reis Efendi Mehmed'in ns'na baknz, No 136. 263. Venedik'le snr belirleme anlamas. Tarihi: H. 20 Cemziyl hir 1082 (24 Ekim 1671). Knolles, II, s. 227. 264. Boudjacs'da Polonya ile bar anlamas. Tarihi: H. 25 Cemziyl'hir 1083 (18 Ekim 1672). Dumont, VII, f. I, s. 212 ve Knolles, II, s. 223. 265. Fransa ile anlamann sekizinci yenilenmesi. Tarihi: H. 17 Safer 1084 ( 3 Haziran 1673). Dumont, VII, f. I, s. 231 ve Knolles, II s. 236. 266. ngiltere ile ticaret anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 8 Zilhicce 1085 ( 8 Mart 1675). Dumont, VII, f. I, s. 297 ve Knolles, II, s. 245.

Sayfa

154

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

267. Zuravna'da Sobieski ile ban anlamas. Tarihi: H. 26 Receb 1086 (16 Ekim 1676). Dumont, VII, f. I, s. 325. 268. Polonya le imzalanan ve Padolie ile Ukrayna'nn teslimini art koan ban anlamas. Tarihi: H. 2 Safer 1089 (26 Mart 1677). Dumont, VII, f. I, s. 325 ve La Croix, Hatrat, s. 216. 269. Polonya e stanbul'da imzalanan ban anlamas. Tarihi: H. 23 Muharrem 1090 ( 6 Mart 1678). 270. Polonya ile ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 9 Safer 1091 (12 Mart 1679). Dumont, VII, f. I, s. 435. 271. Hollanda ile ticaret ve denizcilik anlamas. Tarihi: H. Ramazan 1092 (Ekim 1680). Dumont, VII, f. 2, s. 4. 272. Radzin'de Rusya ile ban anlamas. 4 Muharrem 1093 (8 Ocak 1681). Leveques, Rusya Tarihi, IV, s. 112. 273. Vasvar ban anlamasnn stanbul'da imzalanarak yenilenmesi. Tarihi: H. 1093 (1681). Bu anlamaya Sitvatorok anlamasnn sekizinci yenilenmesi de denilebilir. 274. Emerle Toekoeli ile anlama imzalanmas. Tarihi: H. aban 1093 (10 Austos 1682). Dumont, VII, f. 2, s. 40. Anlamay ok eksik bir ekilde vermektedir. 275. Fransa ile anlamann dokuzuncu yenilenmesi. Rid, I, f. 116. Sultan Sleyman n. 276. Transvanya devletleriyle anlama imzalanmas. Tarihi: H. 21 Muharrem 1098 ( 7 aralk 1687). Sultan Mustafa n. 277. Karlofa ban anlamas esasna uygun olarak beyanda bulunulmas. Tarihi: H. 13 Muharrem 1110 (22 Temmuz 1698). 278. Rusya ile mtreke anlamas. Tarihi: H. 22 Receb 1110 (24 Ocak 1699) Dumont, VII, f. 2, s. 446. 279. Bb- l ile Avusturya arasnda Karlofa ban anlamas. Tarihi: H. 5 aban 1111 ( 26 Ocak 1699). Dumont. 280. Karlofa'da Venedik'le ban anlamas. Tarihi: 5 aban 1111 (26 Ocak 1699). Dumont.VII, f.2, s. 454 ve 458 281. Karlofa'da Polonya ile ban anlamas. Tarihi H. 5 aban 1111 {26 Ocak 1699). Dumont, s. 451. 282. Trk ve Avusturya snrlannn belirlenmesi hususunda n anlama. Tarihi: H. 29 evval 1111 (23 Nisan 1699) 283* Syrmie (Sirem) snnnn belirlenmesiyle alkal anlama. Tarihi: H.

Sayfa

155

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

23 Zilkade 1111(12 Mays 1699). 284. Venedik'le Karlofa'da yaplan anlamann tasdiki; Davud Paa tarafndan. Tarihi:H. 1112 (1700). Venedik Arivlerinde. 285. Rusya ile 30 yl iin ban anlamas. Tarihi: 6 Muharrem 1112 ( 13 Haziran 1700). Koch, IV, s. 25 ve Schoejl, XIV, s. 282. Viyana Dou Akademisi kolleksiyonunda. 286. Bosna ve Hrvatistan snrlarnn belirlenmesiyle alkal anlama. Tarihi: H. 8 Safer 1112 ( 26 Temmuz 1700). 287. Viyana'dakl Trk elisinin Karlofa anlamasnn bir maddesiyle alkal anlama imzalamas. Tarihi: 9 Safer 1112 (26 temmuz 1700). 288. Transvanya ve Banat snnnn belirlenmesiyle alkal anlama. Tarihi: H. 2 evval 1112 ( 2 Aralk 1700). 289. Gazi-Giray'la Nogay Tatarlan arasnda anlama. Tarihi: H. 4 aban 1113 ( 14 Ocak 1701). Rid, I, s. 256. 290. Karlofa ban anlamasnda belirtildii ekilde genel snr d zenlemeleri anlamas. Tarihi: H. 5 evval 1113 ( 5 Mart 1701). 291. Venedik elisi Dolfini'nin imzalad snr belirleme anlamas. Tarihi: H. 1113 (1701). Venedik Arivlerinde. 292. Karlofa ban anlamasnn tasdiki. Tarihi: H. 14 Zilkade 1113 ( 15 Nisan 1701). Ferrari, not, ist. dela lege, s. 14. Avusturya I.R. Arivlerinde. 293. Bosna snrlarnn tesbitiyle alkal anlama. Tarihi: H. 29 Rebiul'evvel 1115 ( 12 Austos 1703). 294. Polonya snrnn belirlenmesiyle alkal anlama. Tarihi: H. 1115 (1703). Avusturya I.R. Arivlerinde. Bu anlamann kopyas Polonya elisi tarafndan 4 Ekim 1773'de hkmetine gnderilen murahhasa verilmitir. 295. Venedik snrnn tesbitiyle alkal anlama. Tarihi: H. 1 aban 1115 (10 Aralk 1703). Fas c.ven.No 38. Sultan Abmed II. 296. Snr tesbiti konusunda Rusya ile yaplan anlama. Tarihi: H. 4 Receb 1117 ( 22 Ekim 1705). Schoell, XIV, s. 387. 297. Venedik'le bar anlamasnn eli Ruzzini tarafndan yenilenmesi. Tarihi: H. 1118 (1706). Venedik Arivlerinde. 298. Bosna snrnn belirlenmesi ile alkal bir dier anlama. Tarihi: H. 13 Muharrem 1121 (25 Mart 1709). 299. Rusya ile bar anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 14 Zilkade 1122 (4 Ocak 1710). 300. Pruth sava iin Byk Petro ile ban anlamas. Tarihi: H. 12

Sayfa

156

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Cemaziyl'hir 1123 (28 Temmuz 1711). Schoell, XIV, s. 288. 301. Nogay Tatarlarna verilen berat. Tarihi: H. 1123 (1711). Bu beratla Besarabya'da yerlemek hakkn elde ediyorlard. 302. Hollanda ile yaplan anlamann yenilenmesi. Tarihi: H. 1124 (1712). 303. IV. Murad'n Cenova Cumhuriyeti'ne ltfettii ticaret anlamasnn yenilenmesi. Tarih: H. 1124 (1712). Torino Arivlerinde. 304. Rusya ile 25 yl sreli ban anlamas. Tarihi: H. 9 Rebiul'evvel 1124 (1712). Schoell, XIV, s. 292. 305. Rusya ile ban anlamasnn Edirne'de yenilenmesi; yine 25 yl iin. Tarihi: H. 30 Cemaziyl'evvel 1125 (24 Haziran 1713). Schoell, XTV, s. 296. 306. Rusya snrlarnn belirlenmesiyle alkal anlama. Tarihi:H. 1126(1714). 307. Polonya le yaplan ban anlamas. Tarihi: H. 7 Rebiul'hir 1126 (22 Nisan 1714) Schoell, XIV, s. 279. 308. Stainville ile Maurocordato X arasnda kaleme alnan ve Avusturya birliklerinin Alt nehrini amayacaktan artn belirten alt maddelik mutabakatnme. Tarihi: H. 25 Safer 1129 (8 ubat 1717). 3O9.Avusturya ile yaplan Pasarofa ban anlamas. Tarihi: H. 22 aban 1130 (21 Temmuz 1718). Schoell, XIV, s. 324. 310. Pasarofa'da Venedikle ban anlamas. Tarihi: H. 22 aban 1130 (21 Temmuz 1718). Scholl, XIV, s. 330 311. Pasarofa'da imzalanan ticaret anlamas. Tarihi: H. 28 aban 1130 (27 Temmuz 1718). Schoell, XIV, s. 328. 312. Pasarofa ban anlamas esasna uygun olarak kk ve byk Eflak'n snr tesbitini tyin eden anlama. Tarihi: H. 24 evval 1130 (20 Eyll 1718). 313. Drina ve Unna nehirleri zerinde Bosna'nn snrlarnn tesbitiyle alkal anlama: Tarihi: 16 Zilhicce 1130 (10 Kasm 1718). 314. Srbistan ve Banat snr tesbitiyle alkal anlama. Tarihi: H. 22 Muharrem 1131 (15 Aralk 1718). 315. Bosna ve Hrvatistan snrlannn tesbitiyle alkal anlama. Tarihi: Tesbit, Yeni-Novi ve Triplex Conflnium'dan balayarak yrtlecek. Tarihi: H. 8 Zilhicce 1132 (11 Ekim 1719). 316. Venedik snnnn belirlenmesiyle alkal anlama. Tarihi: H. 1133(1720).

Sayfa

157

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

317. Rusya ile ebed ad altnda yaplan ban anlamas. Tarihi: H. 15 Muharrem 1133 (16 Kasm 1720). Schoell, XIV, s. 299. 318. Nogay Tatarlarna verilen ve onlann Besarabya'da yerlemelerine msaade eden beratn te'kidi (tasdiki). Tarihi: H. 1131 (1721). 319. fan imparatorluunun taksimi hususunda Rusya le anlama. Tarihi: H. 2 evval 1136 (12-24 Haziran 1724). Schoell, XIV. s. 301 ve elebizade, I, 39. 320. Avusturya ile Tunus days arasnda ticaret ve denizcilik anlamas. Tarihi: 6 Rebiul'hir 1137 (23 Aralk 1725). 321. Avusturya ile Trablus days arasnda ticaret ve denizcilik an lamas. Tarihi: H.13 aban 1138 (16 Nisan 1726) 322. Avusturya ile Cezayir days arasnda ticaret ve denizcilik anlamas Tarihi: H. 25 Receb 1139 (18 Mart 1727). 323. Rus-ran snrlannn tesbiti anlamas. Tarihi: H. 28 Rebiul'hir 1139 (12-23 Aralk 1727). elebizade, f. 129 ve 136, Schoell, XIV, s. 311. 324. Hemdan'da ah Erefle imzalanan ran'la ban anlamas. Tarihi: H. 15 Cemziyl'ahir 1140 (28 Ocak 1728). Ranway. 325. Karlkl snrlarn tesbitiyle alakal olarak Nogay Tatarlar ile Eflakllar arasnda vanlan anlama. Tarihi: H. Zilkade 1140 (Temmuz 1728).
110

Sultan Mahmud I. 326. ranla ban anlamas. Tarihi: H. 12 Receb 1144 (10 Ocak 1732) . Subhi, f. 40 327. Pasarofa'da Venedik cumhuriyeti ile imzalanan ban anlamasn dog Ruzzini dneminde eli Simon Contareni'nin katld grmelerle bir ebed bana dntrlmesi. Tarihi: H. 1145 (1733). 328. Ahmed Paa ile Tahmas Kulik han arasnda varlan bar veya mtreke anlamas. Tarihi: H. 2 Receb 1145 (19 Aralk 1733). 329. ran hkmdar Ndir h'la stanbul'da yaplan bar anlamas. Tarihi: H. 11 Cemaziyrhir 1149 (1736). Subhi, f. 81 ve 90. 330. sve ile ticaret anlamas. Tarihi: H. 19 Ramazan 1150 (10 Ocak 1737). Schoell, XIII, s. 331. 331. Transilvanya prensi sfatiyle Rakoczy ile yaplan anlama. Rakoczy,
110

Sayfa

158

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/131-137

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

prenslie Osmanl hkmeti tarafndan atanmtr. Tarihi: 14 evval 1151 (25 Ocak 1738). Laugier, I, s. 118. 332. Belgrad anlamasnn esaslar zerinde mutabakat. Tarihi: 27 Cemaziyl'evvel 1152 ( 1 Eyll 1739). Schoell, XIV, s. 365. 333. Belgrad anlamasnn hazrlanmasnda kabul edilen esaslarn uygulanmaya konmasiyle alkal anlama. Tarihi: 3 Cemaziy'hir 1152 (7 Eyll 1739). Schoell, XIV, s. 366. 334. Avusturya ile imzalanan Belgrad bar anlamas. Tarihi: H. 14 Cemziyl-hir 1152 (18 Eyll 1739). Schoell, XIV, s. 368. 335. Belgrad'da Rusya ile ban anlamas. Tarihi: H. 14 Cemaziy'hir 1152 (18 Eyll 1739). Schoell, XIV, s. 382. 336. Snr tesbitiyle alkal olarak Rusya ile yaplan Nissa anlamas. Tarihi: H. 29 Cemaziy'hir 1152 ( 3 Ekim 1739). Schoell, XIV, s. 387. 337. Avusturya ile yaplan Belgrad anlamasna ek anlama. Tarihi H. 3 aban 1152 ( 5 Kasm 1739)* Schoell, XTV, s. 377. 338. sve'le ittifak anlamas. Tarihi: H. 21 Ramazan 1152 (28 Aralk 1739). Schoell, Xffi\ s. 338 ve XIV, s. 85. 339. Nissa ve Belgrad anlamalarnn tamamlaycs olarak Ruslarla bir mutabakatnme imzalanmas. Tarihi: H. 7 Ramazan 1152 (28 Aralk 1739). Schoell, XIV, s. 388. 340. Napoli e dostluk ve ticaret anlamas. Tarihi: H. 17 Muharrem 1153 (14 Nisan 1740). Rousset, XVIII, s. 7 ve Subhi, f. 73. 341. Fransa ile anlamann onuncu yenilenmesi. Tarihi: H. Rebiu'evvel 1153 (28 Mays 1740). Schoell, XIV, s. 391. 342. Belgrad anlamasnn tamamlaycs olarak Avusturya ile mutabakatnme imzalanmas. Tarihi: H. 24 Zilhicce 1154 (2 Mart 1741). Schoell hatal olarak 1740 tarihini gstermektedir; Laugier'ye, II, s. 381'e balanz. 343. Avusturya snrnn Unna ve Sava nehirleri boyunca tesbiti ko nusunda mutabakatnme. Tarihi: H. 24 Safer 1154 (11 Mays 1741). 344. Banat ve Eflak snrnn tesbitiyle alkal mutabakatnme. Tarihi: H. 19 Rebiul'evvel 1154 (4 Haziran 1741). 345. Transilvanya snrnn tesbitilyle alkal mutabakatnme. Tarihi: H. 13 Rebiul'hir 1154 (28 Haziran 1741). 346. Belgrad anlamasna yardmc olarak Rusya ile mutabakatnme. Tarihi: H.25 Cemaziyl'evvel 1154 (7 Eyll 1741). Schoell, XIV, s. 390.

Sayfa

159

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

347. Rus snrlarnn belirlenmesiyle alkal mutabakatnme. Tarihi: H. 1155(1742). Subhi. 348. Bosna snrlarnn belirlenmesiyle alkal mutabakatnme. Tarihi: H. 13 Zilhicce 1157 ( 18 Ocak 1744). 349. ran ah Ndir'le ban anlamas. Tarihi: H. 17 aban 1159 (4 Eyll 1749). zzi, f. 82. 350. Rusya ile imzalanan ban anlamasnn yenilenmesi. Tarihi: H. 14 Rebiul'evvel 1160 (10 Nisan 1747). zzi. f. 121. 351. Avusturya ile Belgrad'da imzalanan ban anlamasnn tarihsiz olarak uzatlmas. Tarihi: H. 15 Cemazyl"evvel 1160 (25 Mays 1747). 352. Toskan ile ticaret anlamas. Tarihi: H. 15 Cemziyl'evvel 1160 (25 Mays 1747). 353. Cezayir days (bey-dey) ile Toskan arasnda denizcilik anlamas. Tarihi: H. 15 evval 1161 (18 Ekim 1748). 354. Tunus days ile Toskan arasnda denizcilik anlamas. Tarihi: H. 1 Muharem 1161 (23 Aralk 1748). 355. Trablus days ile Toskan arasnda denizcilik anlamas. Tarihi: H. 7 Safer 1162 (27 Ocak 1749). 356. Venedik'le ve Raguza ile gemilerin Venedik krfezinde serbest dolamyla alkal anlama. Tarihi: H. 15 Ramazan 1167 ( 6 temmuz 1754).
111

Sultan Osman III. 357. Trablus days ve konsolos M. de Con tarafndan imza edilen Avusturya ile denizcilik anlamas. Tarihi: H. 1168 (1755). 358. Bb- l ile Danimarka kral arasnda ilk dostluk, ticaret ve denizcilik anlamas. Tarihi: H. 2 Zilhicce 1168 (9 Ekim 1756). 359. Cezayir days ile Toskan arasnda ban ve ticaret anlamas Tarihi: H. 28 Zilhicce 1169 (28 Temmuz 1757). 112 Sultan Mustafa III.

160
Sayfa
111 112

360. Toskan tarafndan Tunus daysyla yaplan ban anlamasnn

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/137-139 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/139

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Martens 95 numaray almtr, fakat 1479 tarihi yanltr. 117 numara, Martens'de hatal olarak 1503 tarihini tamaktadr. 115 147 numara da hatal olarak 1535 tarihini tamaktadr.
113 114

Sayfa

161

yenilenmesi. Tarihi: H. 12 Rebiul'hir 1170 (13 Ocak 1758). 361. Trablus daysyla yaplan dostluk ve ticaret anlamasnn Toskan tarafndan yenilenmesi. Tarihi: H. 1170 (1758). 362. Prusya kral ile Bb- l arasnda ilk dostluk anlamas. Tarihi: H. 20 aban 1173 (29 Mart 1761). 363. Bb- l tarafndan Avusturya'ya yaplan madd yardmla alakal anlama. Tarihi: H. 2 Rebiul'evvel 1193 ( 6 temmuz 1771). 364. Rusya ile denizde ve karada mtreke anlamas, tarihi: H. 15 Safer 1184 (30 Mays - 10 Haziran 1772). Schoell, XTV, s. 417. 365. Rusya ile yaplan mtreke anlamasnn uzatlmas, tarihi: H. 20 Receb 1184 ( 9 Kasm 1772). Sultan Abdulhamid I. 366. Kaynarca'da Rusya ile yaplan anlama. Tarihi: H. 20 Rebiurhir 1186 (10-21 Temmuz 1774). Anlamann stanbul'da tasdiki tarihi: 28 Ocak 1775. Schoell, XIV, s. 425. Muahedeler ve muahede kuvvetinde mutabakat ve anlamalarn says onsekizinci yzyln sonlarna doru drtyze ykselmektedir. Mar-tens'de, Cours Diplomatique, Schoell "ve Kaln izgileriyle Bar Anlamalar tarihi'nde, tablomuzda ve tarihimizin bnyesinde bulunan aadaki numaralar bulunmamaktadr: 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25, 26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40,41,42,43,44,45,46,47, 48,49,50,51,52,53,54,55,56,57,58,59,60,61,62,63,64,65,66,67,68,69, 70,71,72,73,74,75,76,77,78,79,80,81,82,83,84,85,86,87,88,89,90,91, 92,93,94,113,95,96,97,98,99,100,101,102,103,104,105,106,107,108,109,110 ,111,112,113,114,115,116,114, 118,119,120,121,122,123,124.125,126,127,128,129,130,131,132,134,135,1 36,137,138,139,140,141, 142,143,144,145,146,115, 148,149,150. V.Charles ve Ferdinand'la yaplan ilk mtrekenin tarihi, Strowa gre, Martens'in hatal bir iddia ile ileri srd gibi 1544 deil, 1547'dir. Osmanl Tarihi'nin varlnn ilk ikiyzelli senesi iinde zikrettii bu y -zaltmalt anlamadan ancak be (30, 65, 117, 147, ve 150) tanesi varolan Anlama koleksiyonlarnda yer almaktadr; Bu anlamalarn da tarihi yanl verilmektedir. Bahis konusu bu

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kolleksiyonlarda u numaralar yer almamaktadr: 152,153,154,155,156,157,158,159,160,163,164,165,168,171,172,171 175,176,177,178,179,180,181,182,183,184,186,187116,189,190,192, 193,194,195,197,198,199,200,201,203,204,205,206,207,208,210,211, 212,213,214,217,218,219,220,222,224,225,226,228,229,230,231,232, 233,234,235,237,238,240,241,242,244,245,246,247,248,250,252,254, 255,256,259,260,262,264,267,269,272,275,276,277,282,283,284,287, 288,290,291,292,293,294.295,297,298,301,302,303,306.308,312,313, 314,315,316,318,324,325,326,327,328,329,331,343,344,345,347,348, 117 ,350,356,357,358,359,360,361,362. Muahede kolleksiyonculan onaltnc yzyln ikinci yarsndan Kaynarca anlamasna kadar Bb- l'nin ancak seksenalt anlama imzalam olduunu biliyorlar, fakat asl say bu verilerin deil, yzaltm -altdr, dolay siyi e bizim listemizde, bugne kadar yaynlanan koll eksiyonlarda bulunanlardan ikiyzseksen anlama ve dier vesikalar bulunmaktadr. 118 LSTE Avrupa, Asya ve Afrika Devletlerinin Bb- l'ye gnderdikleri ve Sultan'n Gnderdii Elilerin Listesi. Osmanl mparatorluunun kuruluundan Kaynarca barna kadar (Devletlerin adlarnn alfabetik srasna gre 119. I. ngiltere 1. Wllan Harabone, Bb- l ile ilk mzkereleri at, 1581'de. 2. Edward Burton, istanbul'da ilk eli, Bb- l ile 1593'de ilk anlamay mzalad; Seidel elilik raporlarnda (s. 80), stuanfi ngiliz elisi Ricar-dus'n Keresztes savanda bulunduunu hatrlatt halde, 1596 ylndan tibaren stanbul'da bulunduunu kaydediyor. 3. Venedik elilerinin raporlarndan, ikinci ngiliz elisi Sir Henry Billoe'nin (Knol-les.s.900) 1605 ylnn Aralk

162
Sayfa

188 numara, yni ngiltere le ilk ticaret anlamasnn grld numara, Martens tarafndan 1566 tarihinde gsterilmesi gerekirken 1579 ylma konmutur. 117 349 numara, Martens'de hatal olarak Ocak 1747 tarihini tamaktadr; aslnda Eyll 1746'dr. 118 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/139 -141 119 Alfabetik sra olarak, lkelerin yazar tarafndan tercih edilen yazl ekillerine uymay yerinde bulduk.(.N.) Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/142
116

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

aynda geldiini reniyoruz. 4. Sr Tho-mas Glober'in elilii (Oknolles, s. 900). 5. Glober'in halefi, eli Paul Pindar, Temmuz 1619'da stanbul'dan ayrld. 6. Sir John Eyriesin elilii. 7. Anlamay yenemek ve Polonya ile bar mzakereleriyle grevli Thomas Roe'nun elilii. 1622de. 8. Sir Peter Wich'm elii, 1632'de. 9. Sir Sackville Grow. ngiltere kralnn elisi. 10. Parlamentonun elisi sir Thomas Bendish, Sackvle'in halefi ve onun tarafndan uzun zaman muhalefet edildikten sonra elilii tannd. 11. ngiltere kral II. Charles tarafndan Sultan'a zengin hediyeler sunmakla grevlendirilen lord Wlnchelsea'mn elilii, 10 mays 1661. 12. valye Harvynin elilii. 13. Lord John Finch'in elilii, 20 Mart 1675. 14. 1684'de lord Sandwich stanbul'a eli olarak gidebilmek iin neticesiz gayret sarfetti. 15. Lord Chando'nun elilii. 16. valye Trumball'in elilii, 1687'de. 17. m. Guillaume'un tahta ktn bildirmek zere sir William Hussey'in elilii, ksa bir sre sonra ld ve onun yerini alacak olan Harbone yolda hastaland ve ld. 18. Lord Poget'nin elilii 1692'de; Karlofa bar mzrekelerinde bulundu. 19. valye Sut-ton'un elilii, 1702'de. 20. Worthley Montague'nin elilii, 1717'de. 21. Stanyan'n elilii, 1718'de ve 1727'de II. Georges'in tahta ktn Bb- li'ye bildirmekle grevlendirildi. 22. Lord Kiunoulun elilii, 1730'da. 23. Lord Fawkener in elilii, 1736da. 24. Porter'in elilii, Trkiye zerine bir kitabn yazan, 1755'de. 25. Lord Murray'n elilii, 1768'den Kaynarca ban anlamasna kadar. 120 II. Avusturya. 1. Jean Hobordansky de Salathnok ve Sigismond Weixelberger, I. Ferdinand'n Bb- l nezdindeki ilk elileri, 1520'de. 2. Cont Lamberg de Styrie ve Nicolas Jurischitz'in elileri. 1530'da. 3. Kont Lamberg de Styrie ve kont Nagorola'nn elileri, Gns seferinden sonra. 4. Jerome de Zara ve Comelius Dupplicius Schepper'in elilikleri, 1633'de ban anlamasmn yenilenmesiyle grevli. 5. Kont Nicolas de Salm ve Sigismond d'Herberstein de Styrie'nin elikleri, Kanunye gnderilmi eliler, 1541'de. 6. Erlau ehremini Jerome Adorno ve Edouard Cataneo, ban anlamas yapmakla grevliler, 1544'de . 7. 1547'de, Veilwyck Charles-Quint ile Bb- l arasndaki ilk ban anlamasn imzalad: Malvezzy eli olarak stanbul'da kald ve Justi de Argento anlamann tasdikli nshasn stanbul'a getirdi.
120

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/142-143

Sayfa

163

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Justi de Argento'ya ktip olarak refakat eden Malvezzy eli unvanyla stanbul'da kald ve Yedikule zindanna atld. 1552'de. 8. Antoine Wranczy ve Franois Zay'n elilii, 1553. Malwezy'nin dnnde, Wranczy, Zay ve Auger Busbek, 1555'de I.Ferdinan'n elileri olarak ban anlamas mzkerelerinde bulundular. 9. Wranczy stanbul'dan aynlnca, Busbek bakentte yalnz kald, 1557'de. 10. Ayn yl, Albert de Wyss, Osmanl karargahna drt ban projesi ve Sultan iin zengin hediyeler getirdi. 11. Ferdinand'n lmnden sonra, II. Maximilien, murahhas sfatiyle stanbul'a Venedikli tercman Czernovicz'i gnderdi, 1564 ylndaki bu olay srasnda Geor-ges Albani ve Achaz Csabi kendisine refakat ettiler; Albani lnce, Czemovicz ve Csabi Viyana'ya dndler. 12. Macar murahhas Georges Hossutoti'nin elilii, bu eli de Albert de Wyss gibi hapse atld. 1566'da. 13. 1567'de Dalmayal Wranczy ve Stiryal Teuffenbach, Belikal Albert de Wyss'e eli olarak yardmc verildiler ve zengin hediyelerle stanbul'a vardlar. Albert de Wyss 1569'da ld. 14. Charles Rym d'Estbeck'iri elilii, Ktip Haniwald stanbul'a mparatorun bir mektubunu gtrd; M. de Minkvitz 1569 ve 1570'de olmak zere iki kere stanbul'a gitti, eref hediyeleri gtrd. Drt yl sonra, bu hediyeler Philibert tarafndan gtrld. 1575'de Baron de Pregner ve 1576'da Wolf Simmich asl Styiryal refakatinde ayn grevi yerine getirdi. Edouard Provisionali ve Karantli M. Dungnad, 1577'de ayn grevle stanbul'a geldiler. 15. M. Dungnad, mteakip yl stanbul'a geldi ve eli sfatiyle, daim eli Rym'le birlikte Avusturya ile Bb- li arasndaki anlamann yenilenmesini salad. 16. M. de Sinzendorfun elilii, 1578de. 17. M. de Pregner'in elcili-i, 1580de. 18. M. Eytzing'in elilii. 19. Henri ve Lichtenstein'li Hart -man'n elilii, 1583. Bunlarn maiyyetinde, bir Osmanl Tarihi yazm olan ilk Alman Je~ an Levenklau ve bu eliliin bir tasviri ile ehzadelerin snnet dnlerinin gereki bir anlatmn brakan Malchior Besolt bulunuyordu ve eref kazandrc hediyeler getirmilerdi; bu hediyeler stanbul'a kadar 1589 ve 1590 yllarnda Jean Mollar ve Ehrenreichstein tarafndan nakledilmilerdi. 20. Bar anlamasn yenilemesiyle grevli Pezzen'in elilii. 21. Boheme Frederic de Khrekviz'in 1591'deki elilii, Maiyyetinde eczac Sidel ve Mitrowiz'li hizmetkr Wratislaw bulunmaktayd ve bunlar bu eliliin hazin akbetini kaleme aldlar. Baron Popel stanbul'a eref hediyesi getiren sonuncu kii oldu. Sitvatorok bar anlamasndan sonra, mparator,

Sayfa

164

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Styiryal Adam de Herberstein ile Macar Jean Rymai'yi bar anlamasn ve Sultan iin hediyeleri gtrmek zere stanbul'a gnderdi. 22. Pietro Buonomo ve Andreas Negroni'nin elilii, 1609'da. Bu eliliin ktibi Michel Starzer, memur olarak stanbul'da brakld. 23. Cesar Gallo ile birlikte Baron de Czernin'in elilii, 1616'da. 24. Saray meclisi bakan de Mollard'n II. Osman' tahta k tebrikiyle grevli elilii, 1618'de. Cesar Gallo Elilik greviyle stanbul'da kald ve Sultan'n tahttan indirilii srasnda bu bakentte ajan olarak Damiani bulunmaktayd. 25. Sultan IV. Murad'n tahta kmasn tebrikle grevli Kurz de Senftenau'un elilii; stanbul'dan ayrlrken eli olarak Sebastien Lustrier'y brakt. 26. Tercman Bologh stuan ve Baron de Kuefstein'in tasdikli bar anlamasnn teatisi ve mparatorun hediyelerini Sultan'a sunmak greviyle elilikleri, 1627'de. 27. Puchhaimb kontu Jeari'n elilii, 1634'de. 28. IV. Murad'n Badad fethini tebrikle grevli tercman Baron de Kinsky'nin elilii. 29. zon bar anlamasnn tasdikinden sonra tercman Iszdency'in elilii; stanbul'dan hareketinde, bakentte devaml eli olarak daha sonra yerini stinaf mahkemesi danman Alexandre de Greifenklau, rhib Foeld -war, Geoges Zeleptseny'e verecek olan M. Schmd'i brakt. 30. Baron de Czernin'in ikinci elilii, 1644'de. 31*. Ortaeli Schmid 1641'de murahhas ve 1653'de eli olarak atand. 32. Steiryal Renninger stanbul'da elilie vekalet ederken 1662'de Beris atand. 33. Temevar ve Belg-rad'da ban mzkerelerinde bulunmakla grevlendirilen Baron de Goes'in ikinci elilii, 1663'de. 34. Vasvar ban anlamasnn sonulandrlmasndan sonra, 1665'de, Walther de Leslie, M. de Pettau ve Ne-ustadt'n elilii. Sonraki yl Casanova istanbul'a srekli eli olarak atand. Beris stanbul'da lp Sattler yeniden Belgrad'a eli atannca, 1673'de, Kindsberg, eli olarak Vezirizam'n ordusuna refakat etti. 35. 1678'de Kindsberg*in yerine murahhas Hofftnann atand; bu sonuncu lnce, J. Charles Terlings eli olarak stanbul'a gnderildi; ksa bir sre sonra o da lnce genel konsolos M. de Khuniz onun yerine eli olarak atand. 36. 1682'de Albert de Caprara murahhas olarak stanbul'a gitti ve ksa bir sre sonra Unz'e dnd. Dn, Viyana muhasarasnn ncesine rastlad. Viyana'nn kurtarlmasndan sonra, M. de Khuniz serbest brakld; bylece Trk kararghndan aynlabildi. 37. Kont d'Oettingen ve Kont Schlickh'in elilikleri 1699'dadr, bu iki eli Karlof-a ban mzkerelerini yrttler ve neticeye vardrdlar. 38. Bu bansn sonulandrlmasmdan sonra Oettingen Kont Sinzendorf la birlikte stanbul'a gitti ve esirlerin deiimine bakanlk etti. 39. mparator Jo-seph

Sayfa

165

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

I.'nin tahta ktm bildirmekle grevli murahhas Quarient de Rallin elililii; stanbul'da srekli eli olarak Leopold Talman' braka. 40. 1719'da Talman'la birlikte Pasarofa ban anlamasn sonulandran kont Wirmond'un elilii. Fleischman iki imparatorluk arasnda ticaret anlamasn neticelendirdi. Wirmond'un lkesine hareketinden sonra, M. de Dirling eli olarak atand, ondan sonra da ayn makama Talman'n olu getirildi. 41. I. Mehmed'in tahta kn tebrikle grevlendirilen murahhas oul Talman'n elilii, 1732'de. 42. Ayni kiinin 1736'daki Niemirow kongresine eli olarak katlmas. 43. Belgrad ban anlamasnn neticelendirilmesinden sonra Kont Ulefeld'in 1740'daki elilii; Henri de Penkler, Ulefeld'in stanbul'dan hareketinden sonra 1743'de eli olarak atand. 44. Murahhas Henri de Penkler"in elilii, 1747. 45. Baron Schachhaimb'in elilii, 1755'de. 46. Henri de Penk-lerin ikinci elilii, 1763'de. Aynlnda stanbul'da M. de Brognard' maslahatgzar olarak brakt, 1767'de. 47. Maslahtgzr Brognard'n elilii; Brognar'n lm zerine M. Thugut maslahtgzr olarak stanbul'a gnderildi, sonra devaml eli sfatiyle atand. 121 III. Badad. Badad prensi Ahmed Celyir, H. 798 (1395) ylnda Yldran Byezid'e bir elilik heyeti gndererek, Mool ftihi Timurleng"e kar yardm talebinde bulundu (Feridun, No 175). lhanllar kelimesine de baknz. 122 IV. Bidlis. h Mehmed bey, Bidlis beyi, Sultan II. Murad'a bir elilik heyeti gnderdi; gven mektuplar, Sultan'm cevab Feridun'da, No 103 ve 104"de bulunmaktadr. 123 V. Bizans.

Sayfa

166

I. Cantacuzene in, ehzade Orhan'n kzyla evlenmesiyle alkal olarak 1346'da bir elilik heyeti gndermesi. 2. Olu Theodor'un Trk ordusuna
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/143-145 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/146 123 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/146
121 122

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kabul edilmesi talebinde bulunmak zere Joannes Paleologue'un Sultan I. Murad'a elilik heyeti gndermesi; Joannes'in Sultan Murad'n olu Savc'nn idmiyle alkal olarak gnderdii ikinci elilik heyeti. 3. mparator Manuel'in tahta kn tebrik etmek zere I. Mehmed'e bir elilik heyeti gndermesi. 4. Demetrius Leontarios'un II. Mehmed'e bir elilik heyeti gndermesi. 5. Tahta kn tebrik et mek zere Manuel'in Sultan kinci Mehmed'e Lachynes ve Theologos Karax'dan oluan elilik heyetini gndermesi. 6. Lachynes veya Lac-hanes ve Marcos Jagonis'in II. Murad'a eli olarak gnderilmesi, 1422 ylnda. 7. Olu Cneyd'i itaat altna almasn tebrik etmek zere, II. Murad'a Lucas Notaras'n eli olarak gnderilmesi. 8. Chalcondyle'in III.Murad nezdinde elilii; bu elinin babas evvelce Atina dk Ra-ner'in dul karsna da elilik grevi yapmt. 9. mparator Constantin'in Veziriazam brahim Paa'ya Phranzes ve Marcos Paleologos'u eli olarak gndermesi. Phranzes drt kere eli olarak gnderildi. 10. Sultan II. Mehmed'in tahta kn tebrik etmek zere Constantin'in elilik heyeti. 11. Costantn'in Boazii'nde yaptrd kale insn durdurmas iin II. Mehmed'e bir elilik heyeti gndermesi. 12. Efendisi Lesbos prensinin emriyle tarihi Ducas'n kinci Mehmed'e eli olarak mkerrer gnderilmeleri. 124 VI. Danimarka stanbul'da Danimarkal mzakereci olarak M. de Gaehler grld. Bb l ile bir dostluk anlamas imzaladktan sonra (1753) eli unvann ald ve Bb- l'ye Danimarkal Horn'u maslahatgzar olarak kabul ettirdi. Bu grevliyi eli olarak M. de Gossel takibetti. 125 VII. Msr. 1. Tabir Ebu Sad afcmok, Barsebay'n lmnden sonra bir eli gndermek suretiyle tahta kn bildirdi, H. 842 (1438) ylanda. 2. Hac Bin aban Msr hkmdar, H. 803 (1400) ylnda Sultan Birinci Bayezid'e bir elilik heyeti gnderiyor. (Feridun, No 167). 3. Msr sultan nal'n stanbul fethini tebrik etmek zere Ftih Sultan Mehmed'e gnderdii elilik heyeti.
124 125

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/146 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/146

Sayfa

167

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

II. Mehmed'in Msr sultanna gnderdii elilik heyeti ve cevab (Feridun, No. 203). 5. Bir Msr elisi ehzade Kor-kud'un hkmetine iltica ettiini Bab l'ye haber verdi. 6. Msr sultan Gavri'nin Birinci Selim'e bir elilik heyeti gndermesi, H. 920 (1514) ylnda; Sultan Selim'in mesajlarna Gavri'nin cevaplan Feridun, No. 265 ve 266'da bulunmaktadr. 126 VIII. spanya. 1564 ylndan itibaren Franchi ve Khios, spanya'ya yarar salayacak bir anlamay gerekletirmek hususunda Bb- l le mzkerelerde bulundu; fakat, Marigliano ancak 1581 "de y iin bir mtarekenin geeklemesini salayabildi. Raguzal Alegretti, Bb- l ile spanya arasnda bir dostluk anlamas mzkereleri iin 1651'de stanbul'a geldi. Nihayet, 1746'da Kont Ludolf Bb- H ile spanya arasnda bir ittifak anlamas iin mzkerelerde bulundu. 127 IX. Floransa. 1. lk olarak Floransa dk, Medicis, Bandino'nun mcrimlerin iadesi kanununa uygun davranlarak teslim edildii in teekkrlerini bildirmek zere Ftih Sultan Mehmed'e bir elilik heyeti gnderdi. 2. 1538 ylnda Floransal bir eli, beraberinde Sultan iin zengin hediyelerle stanbul'a geldi. 3. 1578 ylnda , valye don Bongiani Giafiliazzi eski dostluk mnasebetlerini stanbul'da yeniden dmledi ve bu bakentte Marmorio'yu eli olarak brakt. 1547 tarihinden itibaren, Almanya imparatorunun elileri, ayn zamanda Toskan'n tam yetkili elileridirler. 128 X. Fransa. 1. Flasson ve Adreoss, aratrmac olarak, 1534 tarihinde yer alan Laforest'inkinden nce bir elilik bilmemektedirler. Bununla ber aber Venedik elisi Bragadino, stanbul'dan, 1525de Bosna'ya, bir Fransz elisinin geldiini yazmaktadr. 2. Bu eli yolda ldrldnden, Je-an Frangipani mtakib yl tatmin edici bilgi almak zere geldi. 3. nc
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/146 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/147 128 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/147
126 127

Sayfa

168

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Fransz elisi Gns zerine yrd srada Kanun Sultan Sleymana vc szler syleyen yzba Rinon oldu. 4. Bb- l ile ilk dostluk anlamasn, 1536'da stanbul'a gelen eli Laforest yapt. 5. Marillac, 1537'de, stanbul'da maslahatgzar sfatiyle muteber sayld. 6. Napoli Cesar Cantelmo'nun elilii, 1539'da. 7. Rinon, elilik grevi stlenmek zere Trkiye'ye doru ikinci defa yolculuk ettii srada Milano arazisinden geerken ldrld. 8. Andreossi'nin Rinon'dan sonra hemen kendisinden bahsettii Muhafz ktas baronu yzba Pa-ulin, ne Flassan, ne de Andreossi'nin bilir grnmedikleri Fransz elisi Pellicier'nin peinden Venedik yoluyla stanbul'a geldi. 9. Gabriel d'Aramon'un 1547'deki elilii; onun elilii srasnda Pierre Gylle ve Pi-erre Belon doudaki seyahatlerini gerekletirdiler. 10. M. de Cadig-noe'in elilii, 1554'de. 11. M. de Lavigne'in elilii, 1557'de. 12. Zaferleri dolaysiyle Kanun Sultan Sleyman' tebrik etmekle grevlendirilen eli Guiliaume de l'Aube, son Gns seferinde ona refakat etti. 13. Flassan ve Andreossi, artk, Avusturya imparatoru II. Maximilien'in Bb- l ile sonulandrmak zere olduu ban anlamasn boa karmaa alan Fransz elisi Gran Campagnes ve ktibi Gran Rie'yi tanyorlar. 14. Fransz elisi, Guerines'le beyi Claude l e Bourg, 1569'da, Fransa ile Bb- l arasndaki anlamay yeniledi. 15. Flassan ve Andreossi, 1571'de Paris'e dnen ve IX. Charles'a, ilerinde Fransa kralndan Fransa'nn mdahalesini istedikleri Sultan'la Veziriazamn mektuplarn getiren tam yetkili eli Gracinan'n vazifesinden de habersizdirler. 16. Venedik elilerinin raporlar, eli M. de Persaslt'n stanbul'a geldiini kaydediyorlar. 17. yl sonda, Fransz elisi, Acque rahibi Fran-ols de Noallles, Bb- l ile Venedik arasndaki bar grt. 13. Kardei, sle rahibi Gille de Noaille, 1574'de onun yerine atand; stan bu'dan ayrlnda rhib Juge'yi maslahatgzar olarak brakt. 19. Eli, Germoles baronu M. de Germigny 1579'da stanbul'a geldi; halefi Bert -hier sadece maslahatgzar olarak onun yerini ald; gelii 1585. 20. Jac-ques Savary'nin elilii ayn yl iinde gerekleti. 21. Franois Savary de Breves'in elilii, 1589'da. 22. 1606'da bu elinin yerini Salignac baronu Franois de Gontaut-Biron ald ve bu eli de 1611 ylna kadar grevi srd. 23. 1611'den sonra baron Achille de Harlay elilik makamna geldi. 24. Kont Philippe de Harlay'm elilii, 1620 ylnda. 25. Kont Henri de Goumay'n elilii, 1631 ylnda. 26. Vautelet Beyi Jean de la Haye'n elilii, 1639 ylnda; Flassan ve Andreossi'nin hi bahsetmedikleri M. de Varennes zel bir mzkerede bulunmak zere stanbul'a geldi. Laforest, Blondel ve

Sayfa

169

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Roboli, sadece maslahatgzar olarak Jean de la Haye'n yokluunda grevlendirildiler. Sonra, 27. Eli rtbesiyle olu Denls de La Haye' stanbul'da gryoruz. 28. Charles-Franois-Olivier de Nointel'in 1670'deki elilii: de La Croix elilik ktibi sfatiyle bu eliye refakat ediyordu; elilii srasnda M. de Savanle ban mzkerelerinde bulunmak zere stanbul'a geldi. 29. Eli Gabriel-Jo-seph de la Vergne bu bakente geliinden alt yl sonra, 1685'de ldnden, M. Fabre, Fransa'nn Bb- l katndaki ilerini yrtmeyi stlendi. Pierre Girardin'in elilii, 1686 tarihinde. ldnde kardei rhib Girardin maslahatgzar pyesiyle onun yerini ald. 30. PierreAntoine de Castagneres de Chteauneuf n elilii, 1689'da: Bu elinin stanbul'daki grevi srasnda Forriol baronu Charles ve baron d'argen -tal ban mzkerelerinde bulunmak zere Trk kararghnna gittiler. 31. Kont de Desalleurs, Seigneur de Clinchamp, Pierre Puchofnun elilii, 1711 ylnda. 32. Marki de Bonnac Jean-Louis d'Usson'un elilii, 1716 ylnda. 33. Jean-Louis Picon'un elilii, 1724 ylnda. 34. Marki de Villeneuve Louis Sauveur'n elilii, 1728 ylnda. 35. Kont de Cas-tellane'nn elilii, 1741 ylnda. 36. Eli Pierre Puchofnun olu kont Desalleurs Roland Puchofnun elilii, 1747 ylnda. 37. Charles Gravi-er, Vergennes Kontunun elilii, 1755 ylnda. 38. Saint-Priest kontu Guignarf in elilii, 1768 ylnda. 129 XI. Cenova Cumhuriyeti. 1. kinci Mehmed'e gnderilen Galata Cenevizlileri elisi, 145l'de. 2. Marki Augusf in Durazzo'nun Cenova ile Bb- l arasnda ilk anlamann mzakereleriyle grevlendirilerek stanbul'a eli olarak gnderilmesi, 1666 tarihinde. Giustiniani bu eliden sonra gnderildi ve 1672 ylnda intihar etti. Dier iki eli Morasini ve Leonardo 1673'den 1680 ylna kadar grevde bulundular. 3. 1704'de Cenova elilii faaliyetini srdryordu. 130 XII. Grcistan. Grcistan prensi Canik, Sultan Birinci Selim'e Soulkadr oullarn gnderdi. 2. Grcistan ilk elisi, 1607 ylnda gnderildi. 131

Sayfa

170

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/147-149 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/149 131 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/149
129 130

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

XIII. Hamid. 1. Hseyin bey tarafndan Sultan Birinci Murjd'a gnderilen elilik heyeti (Feridun, No 119). 2. Sultan birinci Murad'm Nissa zaferini tebrik in bir elilik heyetinin gnderilmesi (Feridun, 123.). 132 XIV.Hollanda. 1. Bb- l ile bir anlama yapmak iin mzkerelerle grevlendirilen ilk Hollanda elisi stanbul'a 1612 ylnda geldi. On yl sonra, Bb - l ile Bethlen Gabor lehinde mzkerelerde bulundu. Ancak 1668'de Colyer, srekli eli unvniyle Trkiye'ye geldi. Onun yerine atanan Cro -ok, Raguza'da bir deprem srasnda ld. 2. Colyer'in elilii, 1684 tarihinde. 3. Hemskereke'nin elilii, 1691'de, Bb- l ile Avusturya arasnda ban mzakerelerinde bulunmakla grevli. 4. Colyer'in lmnden sonra, eli Cornelius 1721 tarihinde stanbul'a geldi ve 1744'e kadar bu grevde kald. 5. Van Dedel'ln elilii, 1766'dan lm tarihi olan 1768'e kadar bu grevi srdrd; ldnde maslahatgzar olarak yerine Weiker getirildi. 133 XV. Macaristan. 1. lk Macar elilik heyeti, Nibolu savandan sonra konfederelerin gnderdikleri elileri Bursa'da hapse atm olan I. Byezid'e kral Sigis-mond tarafndan gnderildi. 2. Kral Sigismond Almanya kral olarak ta giydiinde Sultan kinci Murad'a ikinci bir elilik heyeti gnderdi. 3. stanbul muhasaras srasnda Hunyad'n kinci Mehmed'e gnderdii elilik heyeti. 4. Sultan kinci Byezid'e 1485'de gnderilen elilik heyeti. 5. Macar elisi Jaxich 1487'de ldrld. 6. Pierre More'un elilii, 1495 ylnda. 7. Bb- l ile Polonya arasnda ban anlamas iin grevli Macar elilik heyeti, 1497 ylnda. 8. Bb- l ile Macaristan arasndaki bar anlamasn yenilemekle grevli Macar Elilik heyeti, 1510 ylnda. 9. Zapolya'nn elilii, 1630 ylnda. Mtakib elilikler iin Avusturya 2 numaraya baknz. 134

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/149 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/149-150 134 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/150
132 133

Sayfa

171

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

XVI. lhanllar, Azerbaycan'da. veys Bey'in, Edirne'nin fethini tebrik etmek zere H. 764 (1362)'de gnderdii elilik heye (Feridun, No. 113). 135 XVII. Hindistan 1. Cihanh'n clus tebrikiyle grevli olarak II. Murad'a gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 65). 2. Mehmedh Beman'in nl Hoca - Cihan'n yazd mektubu kinci Mehmed (Fatih)'e gtrmekle grev lendirdii elilik heyeti ,Feridun, No. 215). 3. II. Byezid'in tahta kmasn tebrik vesilesiyle 1485 ylnda stanbul'a gnderilen elilik heyeti. Bu elilik heyetinde grevli bulunan Behmenh'm veziri Hoca- Cihan Msr'da tutukland. 4. Bahadrah'm elisi prens Krt, Humyun'a kar yardm talebinde bulunmak zere firr prens Burhanbe"le birlikte 1536'da stanbul'a geldi. 5. Hurremh'm elisi, Badad seferi srasnda Sultan IV. Murad'n kararghna vard ve ertesi yl Tebriz'den memleketine gnderildi. 6. Cihanh'm elisi Hac Mehmed, zengin hediyelerle birlikte 1653'de stanbul'a geldi. 7. 1656 ylnda, Kandahar'm tekrar fethi iin Cihanah adna yardm talebinde bulunmakla grevlendirilen eli Kaimbey stanbul'a geldi. 8. 1716'da gelen Hindistan elilik heyeti. 9. Byk-Mool Nassireddin Muhamrned'in elisi Seyid Ata-ullah 1747'de stanbul'a geldi. 136 XVIII. Saint Jean valyeleri. Rodos'a uzun zaman hkim olan Rodos valyeleri, bu sre zarfnda Osmanl Sultanlarna birok elilik heyetleri gndermilerdir. Bunlarn arasnda en fazla kayda deer olanlar Sultan'n tahta kn tebrik iin gnderdikleri elilik heyetiyle, ikinci defa gnderdikleri Lycie ve Carie kylarnda ticaretlerine izin verilmesi grmeleriyle grevlendirdikleri elilik heyeti ve ncs Sultan Cem'in masraflariyle alkal olarak bykstad Aubusson'un II. Byezid'e gnderdii elilik heyetidir. 137

Sayfa

172
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/150 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/150-151 137 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/151
135 136

Byk Osmanl Tarihi XIX. Kalmuklar.

Cilt 18

Joseph von Hammer

1. Kalmuklann han Asguka'nm III. Ahmed'in tahta kn tebrik etmekle grevlendirdii elisi Pehlivan-Kuli'nin 1711'de stanbul'a var. 138 XX. Karaman Beylii 1. Karaman Beyleri tarafndan gnderilen ilk iki elilik heyeti Orhan zamanna rastlamaktadr ve H. 741 (1340) tarihindedir (Feridun, No. 59 -62). 2. Ali ve babas Aleddin Beylerin kendilerini tehdid eden harekt hazrlklarndan vazgeilmesi ricasnda bulunmak zere I. Mu-rad' elilik greviyle ziyaretleri (Ferudun, No. 133-193). 3. Birinci Mu-rad'm kz Nefise Sultan e olarak istemekle grevlendirilen elilik heyeti, 780 (1378) tarihinde (Feridun, No. 125 ve 126). 4. Germyan pren-sesiyle evlenmesini tebrik etmek zere gnderilen elilik heyeti. 5. Ali Bey'in halefi Mehmed Bey'in elilikle Sultan I. Mehmed nezdine gelmesi. 6. Karaman Beyi Mehmed Bey'in elilikle II. Murad'n nezdine gelmesi (Feridun, No. 79 ve 81). 139 XXI. Kastamonu Beylii: Kastamonu Beyi'nJn Sultan I. Byezid'in evlilii mnasebetiyle elcili- 140 XXII. Germiyan Beylii. Germtyan Beyl'nin elilik greviyle damad I. Byezid'i ziyareti (Feridun, No. 171). 141 XXIII. Kazaklar. 1. lk Kazak elileri 1653de stanbul'a geldi. 2. 1654'de gnderilen bir elilik heyeti, Bb- lfye 40000 ek tutarndaki vergiyi sundu. 3. Koronka'nn idaresindeki si Kazaklarn elilik heyeti 1667'de stanbul'a
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/151 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/151 140 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/152 141 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriy at: 10/152
138 139

Sayfa

173

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

geldi. 4. Chmielnicki'nin elisi Ginowski daha sonra stanbul'a geldi. 142 XXIV. Fas. 1. Fas prensi tarafndan 1617'de stanbul'a gnderilen elilik heyetinin balca maksad, Bb- l ile spanya kral arasnda mzakereleri yaplan dostluk anlamasn neticesiz brakmakt. 2. Sultan kinci Osman tahta kmas dolay siyle tebrik iin gnderilen elilik heyeti. 3.1695'de gnderilen elilik heyeti. 4. Prens Molla Abdullah Bin smail tarafndan gnderilen elilik heyetleri, 1762 ve 1767. 143 XXV. Maribler. Maribilerin Sultan kinci Byezid'e gnderdikleri elilik heyeti. 144 XXVI. Mentee Beylii. Germiyan prensesiyle evlenmesi mnasebetiyle Mentee Beyl'nin gnderdii elilik heyeti. 145 XXVII. Milan. Luigi Sforza'nn 1494'de kinci Byezid'e gnderdii elilik heyeti. XXVm. Muzaffer, Faristan prensi. Timurlenk'e kar harektta birlikte olmay temin maksadiyle ah Mansur tarafndan Yldran Byezid'e gnderilen elilik heyeti (Feridun, No. 183). 146 XXIX. Napoli. 1. Bb- l ile ban anlamas yapmakla grevlendirilen elilik heyeti, 1479'da. (Marino Sanuto, Commentario della guerra di Ferrara, s. 71). 2.

174
Sayfa

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/152 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/152 144 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/152 145 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/1 52 146 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/152
142 143

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1485 ylnda gnderilen elilik heyeti (Guicciardini I). 3. Fransa'ya kar yardm talebinde bulunmak zere Alphonse'un kinci Byezid'e gnderdii elilik heyeti, 1489 tarihinde. 4. Eli Thomas Paleolgue 1494'de Bb- l le ban anlamas imzalad. 5. Bb- l ile eski mnasebetleri tazelemekle gnderilen Finochetti ve Rumiti'nin 1740'daki elilikleri. 6. valye Majo'nun 1743'dek elilii. 7. Kont Lu-dolfun 1750'deki elilii. 147 XXX. Ortokidler. Mardin Beyi Nasireddin'in I. Murad'a gnderdii eli (Ferudun, No. 101). 148 XXXI. Onzbeyler. Semerkand prensi Ubeydullah'n Kanun Sultan Sleyman'a gnderdii elilik heyeti. 2. Borrakhan'n elisi Kutluk Fulhadi, Sultan Sleyman'a ranllar ikyet etmek zere stanbul'a geldi. 3. Nezirhan'n elisi Bb- l'den yardm istemekle grevli olarak 1649'da stanbul'a geldi. 4. Abdulaziz Han'n 1678'de gnderdii elilik heyeti. 5. Es-Sey-yid Muhammed Bahadrhan'n gnderdii Kk Ali beyin elilii, 1704 ylnda. 6. Prens Ouzbey'in 1706'da gnderdii elilik heyeti. 7. Ayn elilik heyetini 1711 ylnda bir kere daha gndermesi. 149 XXXII. Papalar. Bb- l ile karlkl elilik gnderme muamelesinde bulunan tek Papa Alexandre Borgia oldu. Bu karlkl elilikler Cem Sultann sulunun iadesinin kabul ve reddi konusu zerinde durmaktan baka bir ile megul olmuyorlard. Papa Sixte-Quint'in Asya'ya gnderdii elilik heyetinin ayn bir grevi vard ve Bb- l ile hibir suretle temasta bulunmad. 150 XXXIII. ran.

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/153 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/153 149 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/153 150 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/153
147 148

Sayfa

175

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Safev hanedannn balangcndan beri Bb- lfye elilik heyetleri gnderen hkmdarlar bu imparatorlua hkim olmu hanedanlar hkmnde bulunduklarndan srasiyle saylmlardr . (Bunlar yle sralayabiliriz: Timur ve onun slalesinden gelenler; Ak-Koyunlu ve Ka-rakoyunlu Trkmen prensleri, Azerbeycan lhanllar ve iraz'dak Mu -zaffer'in ailesi). Bu bakmdan, biz burada ancak Safevilerin ilk hkmdar olan ah smail'in ada Sultan kinci Byezid'in tahta kndan tibaren gnderilen ran elilik heyetlerinden bahsedeceiz. I. Saltanatnn ilk ylnda, 1501'de h smail tarafndan gnderilen elilik heyeti. 2. h smail'in, bu Sultann kendisine gnderdii ihtara cevap olarak bir elilik heyetini ebekhan'n kesik ban. I. Selim'e gtrmekle grevlendirerek stanbul'a yollamas. 3. h smail'in aldran savandan sonra, Demitoka'da tutuklu bulunan eski elilerinin esaretlerinden ikyet etmek zere bir elilik heyeti gndermesi (Feridun, No. 258). 4. h smail tarafndan Sultan'a hediyeler sunmak ve aldran'da esir edilen gzde kadnlarndan birinin fidyesini mzkere etmekle grevlendirdii bir elilik heyeti gndermesi (Feridun, No. 428). 5. Kanun Sultan Sleyman'n tahta kmas mnasebetiyle ah smail'in bir elilik heyeti gndermesi. 6. Birinci ran seferi esnasnda, 1535'de ran han Ustalu'nun ban teklifinde bulunmak zere bir elilik heyeti gndermesi. 7. 1554'de, ban grmelerinde bulunmakla grevlendirilen ah-kuli'nin elilikle gnderilmesi. 8. Ferrukznbein elilii, 1555. 9. h Tahmasb'n Kanunye ve Selim'e gnderdii elilik heyeti, 1559. 10. 1561'de stanbul'a gelen ran elilik heyeti. 11. kinci Selim'in tahta kmasn tebrikle grevli ahkuli Sultan'n elilii, 1566. 12. nc Murad'm tahta kn tebrikle grevli Tokmak Sultan'n elilii. 13. 1585 seferi esnasnda DarogaMaksudun elilik greviyle Sinan Paa ordughna gnderilmesi. Ayn yl, biri ldr'a dieri Erzurum'a, iki ran elisi daha geldi: 14. Eli brahim, stanbul'da hapishaneye kapatld. 15. 1587'de Ferhad Paa'ya gnderilen ran elilik heyeti. 16. Drt ranl hann bin kiilik bir miyyet ve binbeyz atla s-tanbula 1589'da elilik heyeti olarak gelileri. 17. 1592 ve 1593'de olmak zere iki ran elisinin gelileri. 18. nc Murad'm lmnden ksa bir sre nce, Kazvin han Kerim eli olarak stanbul'a geldi. 19, ah Abbas tarafndan III. Mehmed'in tahta kn tebrikle grevlendirilen Zlfikar'n elilii. 20. 1599'da Byk-Abbas tarafndan yirmidrt byk ehrin anahtarlarn stanbul'a gtrmekle grevlendirilen Karal an'm elilii. 21. Mahmud hann 1603'deki elilii. 22. Kadhan'nn 1612'deki elilii; yine bu yl iinde Grc bir kadn ran'la Bb - l arasnda

Sayfa

176

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

bar mzkerelerinde bulundu. 23. h'dan bir mektup getiren emseddin'in 1613de stanbula gelmesi ve yine bir ran elisinin 1614'de Trk bakentine gelii. 24. eli Kasm tarafndan ban anlamasnn sonulandnlmas. 25. Necif Kulibe'in elilii, 1621 ylnda. 26. Ad bilinemeyen bir eli 1622 ylnda, 27.11. Osman (GenJ'n tahta kn tebrikle grevlendirilen Aga Rza'nm elilii. 28. ran elisi Tok-tekhan, 1627'de Veziriazam Hafz Paa e mzkerelerde bulundu. 29. Eli Tahmasp Kuli Sultan'n h'n olunun Badad valiliine tyini talebinde bulunmak zere 1628'de stanbul'a gelii. 30. Kmranbe'in 1635'deki elilii. 31. Maksudhan'm elilii, 1637 ylnda. 32. 1639 ylnda ban mzakerelerine memur edilen Mehmed Kuli ve Saruhan'n elilikleri 33. Ayn yl ban anlamasnn tasdikini gerekletirmek zere kinci bir elilik heyeti stanbul'a geldi. 34. IV. Mehmed (AvcJ'in tahta kn tebrikle grevlendirilen Mehmedhan'n elilii, 1649 ylnda. 35. Rr Alinin elilii, 1656 ylnda. 36. 1692'de II. Ahmed'in tahta kn tebrikle grevlendirilen Kelb Ali'nin elilii. 37. 1695 ylnda bir ran elisinin gelii. 38. II. Mustafa'nn tahta kn tebrikle grevlendirilen Horasan han Abul Massum'un elilii. 39. ran ah Hseyin'in elisi Basra ve Kavama ehirlerinin anahtarlann getirdi. 40. Mirza Mehmed Mminhan'n elilii, 1700 ylnda. 41. Nahcivan han Murteza Kuli'nin elilii, 1706 ylnda. 42. Ayn eli 1721'de stanbul'a geldi. 43. 1725'de Eref tarafndan gnderilen Abdulazizhan'n elilii. 44. Mehmedhan'n elilii, 1728 ylnda. 45. h Tahmasp'in elisi olarak stanbul'a gelen Rza Kulihan 1730da Limnos adasna srgne gnderildi. 46. 1731'de I. Mahmud'un tahta kn tebrikle grevlendirilen Veli Mehmed-Kuli han'n elilii. 47. Ayn 1731 ylnda Tebrizli Feth-Alibe ve Allverdi'nin elilikleri. 48. ah Tahmasp'in elisi Shaf Kulihan Bb- l ile ban anlamasn imzalad. 49. Nadir Kulihan tarafndan gnderilen elilik heyeti. 50. Abdulbakihan, Bb- l'ye, 1736'da Nadir ah'n tahta ktn bildiriyor. 51. 1739da Ndir ah'n aracln tek lif etmekle grevli olarak gelen elilik heyeti. 52. 1741'de bir ran ah tarafndan gnderilen olaanst yetkili elilik heyeti. 53. Ndir h'n Badad zerine sefere baladn haber vermekle grevli Nezar Ali ve Mirza Seki'nin elilikleri, 1743 ylmda. 54. Feth-Alihan'n elilii, 1746 ylnda. 55. Halifeler halifesi Mustafahan'n 1746'daki olaanst elilii. 56. Nadir h'n yeeni Ali Kuli tarafndan gnderilen Kermanahan han AbdulKerimhan'n elilii, 1748 ylnda. 57. ran tahtn gaspeden brahim h

177

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tarafndan gnderilen Mustafahan ve Mehdihan'n elilikleri. 151 XXXIV. Polonya 1. 1476'da Casimir tarafndan gnderilen Wurocimoviecki'nin elilii. 2. Kral Sigismond'un 1525 ylmda Kanun Sultan Sleyman'a gnderdii elilik heyeti. 3. Opalinsky'nin elilii, 1532 ylnda. 4. Gran fethi dolaysiyle Kanunryi tebrikle grevli Polonya elilik heyeti, 1543 ylnda. 5. 1449'dan 1553'e kadar Nicolas Bohousz ve srasyla yerine gelenler. 6. Brzowski'niri elilii, 1554'de. 7. Lembergli timarsahibi Simon'un elilii, 1555'de. 8. Yaslowiecki'nin elilii, 1556 ylnda. 9. Ni-colas' Brzesk'nin elilii, 1563'de. 10. Schorowski"nin ikinci Selim'in tahta kmasn tebrik greviyle 1568'deki elilii. Christophe adl bir Ermeni, Polonya kralnn bir mektubuyla stanbul'a geldi. 11. Tara-nawsky'nin III. Murad'n tahta kn tebrik greviyle elilii, 1575'de. 12. Eli Vekili Saint Marc Sobiesky'nin 1577'de stanbul'a gelii. 13. Murahhas Fodore tarafndan bildirilen Paul Uchansky'nin elilii. 14. Martin Lubomirski'nin elilii, 1592'de. Polonyal seyis Jean Podla-doffsky'nin ldrlmesi. Eli vekili Slatofsky'nin stanbul'a gelii. 15. 1597'de ban anlamasm yenilemek zere Zamoisky'nin elilii. 16. 1598'de bir Polonya elilik heyetinin gelii. 17. 1609'da yine bir elilik heyeti. 18. Ban anlamasn sonulandrmakla grevli Stanislas Zora-winsky ve Jaeques Sobiesky'nin elilikleri, 1619'da. 19. Zbarawsky'nin elilii, 1622'de. 20. Ayn elinin gelii, 1625 ve 1626'da. 21. Stanislas Suliszevsky'nin elilii 1628'de. 22. Alexandre Trzebinsky'nin elilii, 1634'de. 23. Adalbert Miaskowsky'nin elilii, 1640'da. Chmielecki'nin stanbul'a gelii; sonraki yl eli vekili Nicolas Bieganowsky'nin zel bir vazifeyle stanbul'a gelii. 24. Albert Raziusky'nin elilii, 1656'da. Na biansky Bienensky ve Marius Jaskolsky'nin stanbul'a gelileri. 25. Szamowsky'nin elilii, 1661 "de. 26. Wisocky"nin tekrar stanbul'a gelii 1672. 27. 1674'de murahhas Siekierzynsky ve bir dierinin stanbul'a gelileri. 28. Dombrowski'nin elilii, 1676'da. 29. Sobieski tarafndan gnderilen Mysliszewsky ve Kaczorewski'nin elilik heyeti. 30. Korycki ve Bidrciuski'nin elilikleri; bu iki eli, murahhas Modrzaiowski ve eli Gninski'nin tasvib etmi olduklar bar anlamasm imzaladlar, yl 1677. 31. Eli kont Prosky, 1678 ylnda geldi. 32. Eli Spandocchi 1679'da
151

Sayfa

178

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/153-155

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

stanbul'a geldi. 33. Prosky'nin eli olarak ikinci gelii. 34. Stanislas Rzewuski, 1699'da, Karlofa'da Malachowsky tarafmdan sonulandrlan ban anlamasnn tasdikli nshasn getirdi. 35. Rapha-el de Winiawa Leszczyhski'nin elilii. 36. Guski'nin elilii, 1705'de. 37. Albay Dominique Bekierski, Sredzli timarsahibi Franois Golz'un eliliinden sonra konfederasyon tarafndan eli olarak gnderildi ve Ma -zovie valisi ile Stanislas Chomstowsky, Karlofa ban anlamasnn yenilenmesi iin gelmilerdi. 38. Murahhas Wilkomir Joannis Stru -tinsky'nin 172O'de stanbul'a gelii. 39. Sulima Popiel'in elilii, 1722'de. 40. Sierakowsky'nin elilii; aynlnda yerine eli olarak yeenini brakt, 1734'de. 41. Malujez'in elilii 1735'de. 42. Konfederasyon tarafmdan gnderilen Gorovski'nin elilii, 1739'da. 43.Murahhas Be-noe'nin 1743'de stanbul'a gelii. 44. Kont Mnizek'in selefi Malczewski 1755'de elilik grevinde bulundu. 45. Eli Stankiewicz'in lkesine gnderilmesi ve ayn yl 1766'da eli Alexandrowicz'in stanbul'a gelii. 46. Konfederasyon tarafndan gnderilen timarsahibi Podorsoki'nin elilii, 1768'de. 47. Potock ve Krasinski, Lasocki, Morasovich ve Kosakows-ki'nin elilikleri. 152 XXXV. Portekiz. Eli Odoardo Cataneo 1544 ylnda Bb- l ile Portekiz arasnda ban anlamas grmeleri yapt. 153 XXXVI. Prusya. Mzakereci Hauden, 1544 ylnda, Bb- l ile bir dostluk anlamasnn imzalanmas iin stanbul'a geldi; daha sonra eli unvanyla stanbul'a geldi; daha sonra M. de Zegelin onun yerine greve atand. 154 XXXVII. Raguza. nceleri Raguza elileri kendilerine kabul ettirilen vergiyi gtrmek zere her yl stanbul'a gidiyorlard; sonralan artk ylda bir bu g revi yerine getiriyorlard. Cumhuriyet tarafndan gnderilen Raguza elileri
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/155-157 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/157 154 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/157
152 153

Sayfa

179

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

arasnda ikisi kaydedilmee deer. Bunlardan ilki, Nicolas Bona , zincire vurulmu olarak ld; dieri, Gozzi, hasta olduu halde hapise atld. 155 XXXVIII. siler. Bohemya silerinin elisi Henri Bitter, 1619'da stanbul'a geldi; onun ardndan da Jean de Koeln ve Samuel Gschin geldiler. Aralarnda Engel ve Starzer'in bulunduu Avusturya silerinin elileri ayn yl stanbul'a vardlar ve onlarla aa yukan ayn zamanda Macar silerinin elisi Etienne Karlath da stanbul'a ula. Bu Macar elisinin gelmesinden on yl nce Bb- l, Bocskai ve Andre Gitzi'nin bir elilerini kabul etmiti. Rakoczy'nin ajanlan olan Michel Maurer ve Balthasar Sedesi 1664 ylnda stanbul'a geldiler. Inczedi ve Zriny'nin saraynn byk mareali Bacovacsi'nin 1644'de stanbul'a gelileri. Etienne Petscoczy ve Paul Szepesi'nin 1671'de st anbul'a gelileri; 1673'de birok Macar milletvekilinin gelileri. 1674'de, Forgacs, Kende, Petsy ve Koubiny"nin ve ayn sralarda Szepesi, Radoczy ve Petroczy'nin stanbul'a vanlan. 1676'da Paul Szepesi ve Pandscho Husein'in gelileri. 1677'de, Etienne Komarosi ve Debreczin milletvekili Etiene Posalaki'nin gelileri; ayn tarihte Ladislas Kutasy ve Michel, Rusai ve Andreas adlanndaki drt Ma-cann stanbul'a varmalan. Ghizi, Redin ve Dumoghi adlanm tayan Toekoel'nin murahhaslannn stanbul'a ulamalan, 1682 ylnda. 1683'de Zriny ve Bathiany milletvekillerinin stanbul'a gelileri. Toekoeli'nin 1684'de gnderdii ikinci elinin stanbul'a van. Macar aslerinin son murahhas, Trkiye zerine htralar yazarnn babas Tott'un stanbul'a var. 156 XXXIX. Rusya. 1. lk Rus elisi Michem Plestcheieff 1495 ylnda stanbul'a geldi. 2. Alexis Golokvastoffun elilii, 1499 ylnda. 3. Tretjak Gubin'in elilii, 1521 ylnda. 4. Jean Morosow'un elilii, 1523 ylnda. 5. Vasili'nin gnderdii iki eli; 1529 ylnda yola karlan bu iki eli kaybolduklarndan, bir nc eli gelip bunlarn kibetleri hakknda bilgi istedi. 6. IV. van'n gnderdii Adascheffin elilii. 7.1570'de kinci Selim'in tahta kn tebrikle
155 156

Sayfa

180

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/157 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/157-158

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

grevlendirilen NovosiltzofFun elilii. 8. 1583'de gnderilen, fakat Rus tarihlerinin kaydetmedikleri Rus elilik heyeti. 9. 1584'de ar'n iki elisinin stanbula gelii. 10. ar'n gnderdii bir Ermeninin 1585'de gelii. 11. 1592'de bir Rus elisinin ran'da bir grevi yerine getirdikten sonra stanbul 'a var; bir dier eli. 12. 1595'de nc Mehmed'in tahta kn tebrikle grevlendirilen bir Rus elilik heyetinin gelii. 13. kinci Osman'n tahta kn tebrikle grevlendirilen bir Rus elilik heyetinin 1618 ylnda stanbul'a varmas. 14. II. Mustafa'nn tahta kn tebrikle grevlendirilen bir Rus elilik heyetinin 1622'de stanbul'a gelmesi. 15. ki Rus elisi, 1624'de ahin-Giray tarafndan ldrtld. 16. stanbul'a Rus elilik heyeti gnderildi, 1628 ylnda. 17. Sultan brahim Fin tahta kmasn tebrikle grevlendirilen bir Rus elilik heyeti 1640'da stanbul'a geldi. 18. I642'de Rusya'ya gnderilen bir avuun ldrlmesinden tr Rus hkmeti tarafndan zr dilemekle grevlendirilen bir Rus elilik heyetinin stanbul'a gelii. 19. Etienne Wassiliwitsch ve Alferi KusovlefTden kurulu bir Rus elilik heyetinin Rus arl tahtna Alexis-Michailowicz'n ktn Trk Sultan'na haber vermekle grevlendirilerek 1645'de stanbul'a gnderilmesi. 1660'da, ar'dan mektup getiren tercman Daniel Kononov stanbul'a geldi ve 1666'da Striaptschi Vasili Tiapkin de stanbul'a ulat. Mteakib yl, Athanase Nestrow ve Jean Wachraniev, Bb- l'den pat-rikin atanmas yolunda talebde bulunmak zere stanbul'a geldiler. Terc man Basile Daudovv ve mzakereci Athanase Porosoukov, tercman David Schaidurow'la birlikte, 1668'de stanbul'a hareket ettiler. 1672'de , Basile Daudow ve Nicephore Winiukow'un vazifeyle Trk bakentine gnderilmeleri. Mzakereci Manol vanovi'in (Avusturya ve Venedik arivleri) Trk bakentine gnderilmesi. 20. Basile Alexand-re'n elilii. 21. ar Feodor Alexievi'in tahta ktn Trk Sultam'na haber vermekle grevlendirilen Athanase Porosukov, Starkow ve tercman Volochanin'den oluan bir elilik heyetinin Trk bakentine gelmesi. 22. 1678'de bir Rus elilik heyeti. 23. Nicephore'un elilii, 1680'de. 24. Olaanst yetkili eliden nce yola kan bir murahhas, Trk snrna gelince, 1681'de ld; bu sebeble ktibi Andre Bokow stanbul'a bir basma geldi. 25. 1686da Rus elisi geldi. 26. Karlofa'da olaanst eli olan Prokop Boganovi'in elilii. 27. Ukraintzov'un elilii, Karlofa bar anlamasnn imza yetkilisi. 28. 1704'de bir Rus elisi. 29. Tolstoi'un elilii, 1709da. 30. Abraham Lapuin'in elilii, 1712'de. 31. Alexis Dakov'un elilii, 1718'de. 32. Kont Rouman-zoffun elilii, 1725de. 33. NepluiefFin stanbul elilii, 1729'da,

Sayfa

181

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Wis-niakoff dan sonra. 34. Prens erbatov'un elilii. 35. NepluiefTin olunun eli olarak stanbul'a gelii, 1747'de. 36. Prens ahovskoi'nin elilii. nc Mustafa'y tahta kndan tr tebrikle grevli, 1756 ylnda. 37. Prens Dakov'un Sultan'a ar nc Pierre'in grevlendirilerek 1767'de elilikle stanbul'a gnderilmesi. 38. II. Katerina'nn tahta kn haber vermekle grevli pmes Dolgoroukinin elilii. 157 XL. irvanahlar. 1. irvanah'n II.Murad'a gnderdii elilik heyeti (Ferudun, No. 71). 2. Sultan Halil'in irvan prensi olarak, II. Murad'a gnderdii elilik heyeti (Ferudun No. 154). 158 XLI. Srbistan. Lazar'n I. Murad'a gnderdii elilik heyeti. 2. Osmanllarla bar imzalam olan elilik heyetinin Lazar'n olu tarafndan Yldrm Byezid'e gnderilmesi. 3. Birinci Mehmed'in tahta kn tebrikle grevlendirilen elilik heyeti. 4. Cneyd'in isyan mnasebetiyle 1425'de gnderilen elilik heyeti. 5. Ban anlamasn yenilemek ve kinci Mehmed'in tahta kn tebrik iin gnderilen elilik heyeti. 159 XLII. sve. 1. Murahhas-veya maslahatgzr-Paul Strassburg'un 1632'de stanbul'a gelii. 1652'de mzakereci Benoit Skith'in gelii; eli Claude Sohalam'n 1656'da stanbul'a van. 2. Clas Ralams'm elilii. 3. Wel -lik ve Lilienkron'un elilii. 4.Neugebauer, Poniatowski, Mayersfeld ve Funk'un elilikleri, XII. Charles'in elileri. 5. 1737'de Bb- l ile bii dostluk anlamasnm mzkerelerini yrtmekle grevlendirilen Hoep-ken ve Carlson'un elilikleri. 6. Celsing"in 1752'deki elilii. 160

182
Sayfa

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/158-159 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/159 159 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/159 160 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/159
157 158

Byk Osmanl Tarihi XLIII. zmir ve Aydn.

Cilt 18

Joseph von Hammer

zmir ve Aydn Beyi Hamza beyin kardei Musa'nn hareketierini bildirmek zere Birinci Mehmed'e gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 140).
161

XLIV. Dulkadr. Dul kadir Beyi Sleymanbey'in Eflak seferi dnnde attan derek tehlikeli bir ekilde yaralanan ve Bursa'ya gtrlen Birinci Mehmed'e gnderdii elilik heyeti. (Feridun, No. 163).162 XLV, Timur. Timur tarafndan Yldrm Byezid'e gnderilen be elinin gven mektuplar, Feridun'da 173, 177,179,180 ve 185 numaralarda bulun maktadr. 163 XLVI. Timur (Oullan ve torunlar). 1. Kara Yusufun lmnden, H. 823 (1420), sonra ahruh'un I. Mehmed'e gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 159). 2. ahruh'un ayn Osmanl Sultanna gnderdii elilik heyeti, H. 828 (1424)'de, (Feridun, No. 145). 3. hruh-Mirza'nun Sultan kinci Murad'a gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 73); elilik grevini Abdulhalil Bah stlendi. 4. hrh-Mirza, ayn Sultan'a elilik heyeti gnderdii gibi, Kara Uh ve Karaman Beyi'ne de 841'de (1437) elilik heyetleri gnderdi (Feridun, No. 87). 5. hrh Mirza'nn olu Baysungur Mirza'nn Sultan kinci Mehmed'e gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 198). 6. Ulugbey'n olu Abdullatif in elilik heyeti (Feridun, No. 196). 164 XLVII. TransIvanya.

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/160 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/160 163 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/160 164 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/160
161 162

Sayfa

183

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1. Nic, Orbay ve Franois Bologh'un elilii, 1568'de. 2. Bathory'nin elileri olarak, Pierre Egrud ve Alexandre Kendi'nin elilikleri, 1574'de. 3. Bekes, Antalfy ve Alexandre Tinodi'nin elilikleri, 1574 ylnda. 4. Mathias Nagy ve Degy Janos'un elilikleri, 1577'de. 5. Bathory tarafndan 1610'da gnderilen elilik heyeti. 6. Ferentz Balassi, Thomas Bor-sos'un elilikleri, 1618'de. 7. Balassi'nin elilii 1621'de ld. 8. Beth-len Gabor"un elilii ve elilii srasnda 1623'deki lm. 9. Keresz-tessy'nin elilii, 1625 ylnda. 10. Miko Ferentz'in elilii, 1627 ylnda. II. Sitvatorok kongresinde eski olaanst yetkili murahhas Toldola-gi'nin elilii, 1627'dej 12. Rakoczynin elilii, 1636'da. 13. Etienne Ke-orossi'nin elilii, 1640 ylnda. 14. Jean Boris'in elilii, 1652 ylnda. 15. Franois Szepessi, Nicolas Torday ve Nicolas Keresztessi'nin elilikleri, 1657 ylnda. 16. Apafy'nin gnderdii Joannes Datzo, Gabriel Hallerin elilikleri, 1662 ylnda. 17. Joannes Datzo, Ladislas Ballo ve Va-lentin Rilvasi'nin elilikleri, 1663 ylnda. 18. Nemes tarafndan gnderilen elilik heyeti, 1667 ylnda. 19. Joannes Also'nun elilii. 20. Franois Rhedei, Joannes Datzo, Math. Ballo ve Mich. Czermeny'nin elilikleri, 1671 ylnda. 21. Apafy'nin elileri olan Georges Cappy ve Christ. Pasko'nun elilikleri, ki bunlara milletten alt milletvekili katlmt, 1677 ylnda. 22. Sigismond Boier ve Pierre Varda'nu elilikle ri, 1678 ylnda. 23. Sig. de Laslo'nun yllk vergiyi gtrmekle grevlendirildii elilii; kedisine Kereli ve J. Sarossi adlarndaki memurlar da refakat etmilerdi. 24. Ladislas Secha ve Ladislas Vaida'nn elilikleri, 1681 ylnda. 25. Balth. Markhasi, Sig. Boier ve Luilok'un elilikleri, 1689 ylnda. 26. Toekoeli tarafndan gnderilen elilik heyeti, 1684 ylnda. 27. Michel Teleki, Csaki ve Jean Pop'un elilikleri, Rakoczy'nln gnderdii bu eliler 1708'de grev yaptlar. 165 XLVIII. Trkmenler, yni Kara-Koyunlu ve Ak-Koyunlu Hanedan. A-Kara-Koyunlu Hanedan: 1. Timur'un istils esnasnda Kara Yusufun Yldrm Byezid'e gn derdii elilik heyeti (Feridun, No 169). 2. ahruh'a kar mcdelesi mnasebetiyle Kara Yusufun Birinci Mehmed (elebiVe gnderdii elilik heyeti (Feridun No 147). 3. Kara Yusufun olu skender Bey'in Sultan I.
165

Sayfa

184

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/160-161

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mehmed'e gnderdii elilik heyeti (Feridun.No 149 ve 150). 4. Kara Osman'a kar kazand zaferi tebrik etmek zere Kara sken der'in I. Mehmed'e gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 161). 5. Kara Yusufun olu Cihanah Mirza'nn II. Mehmed'e gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 211). 6. Cihanh Mirza'nn Uzun Hasan'a kar sava srasnda n. Mehmed'e gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 221). 166 B. Ak-Koyunlu Hanedan. 1. Bu hanedann ceddi Kara Yuluk'un I.Murad'a gnderdii elilik heyeti (Feridun No. 77) 2. Birinci Mehmed'e ayn prens tarafndan gn derilen elilik heyeti (Feridun, No. 152.) 3. Kara Yuluk'un olu Ali Bey'in II. Murad'a gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 83). 4.Kara Yu -luk olu Hamza Beyin kinci Murad'a gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 85). 5.Kara Yuluk'un torunu, Ali Bey'in olu Cihangir'in \ Murad'a gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 99).6. Uzun Hasan'n kinci Mehmed'e gnderdii elilik heyeti, Cihanh'a kar kazand zaferden sonra 872 (1467)'de (Feridun, No. 222). 7. Uzun Hasan'n Hseyin Baykara'ya kar kazand zafer zerine ayn Osmanl Pdihna gnderdii elilik heyeti, H. 873 (1468)'de (Feridun, No. 223). 8. Ayn kiiden Osmanl Padiah na elilik heyeti (Feridun, No. 224). 9. Uzun Hasan'n olu Yakup'un I. Selim'e gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 240). 10. Uzun Hasan'n torunu Elvend'in I. Selim'e gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 242). 167 XLIX. Ouzbeyler. 1. Samarkand prensi Ubeydullah'n Kanunye gnderdii elilik heyeti. 2. Berrakhan tarafndan Kanun Sultan Sleyman'a gnderilen Kutluk Fuladi'nin elilii. 3. Bb- l'den yardm ricasnda bulunmak zere Nezirhan tarafndan gnderilen Seyyid Abdulmennan'n elilii, 1649'da. 4. Abdulazizhan tarafndan gnderilen elilik heyeti, 1678 ylnda. 5. Esseyid Mehmed Bahadrhan tarafndan gnderilen Ali Bey'in elilii, 1704 ylnda. 6. 1706'da gnderilen Han'n elilii. 7. 1711'de gnderilen elilik heyeti. 168

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/161 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/161-162 168 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/162
166 167

Sayfa

185

Byk Osmanl Tarihi L. Eflk.

Cilt 18

Joseph von Hammer

1. Eflkllann Birinci Mehmed'in tahta kn tebrikle grevlendirerek gnderdikleri elilik heyeti. 2. Sultan'n si Cneyd zerinde kazand zaferi tebrik etmek maksadiyle Eflak voyvodasnn gnderdii elilik heyeti, 1425'de. 3. Eflkllann Radoul'n voyvodalnn tasdikini ta-leb etmekle grevlendirerek gnderdikleri elilik heyeti, 1521 tarihinde. 169 LI. Venedik. 1.1408 ylnda Venedik, Yldrm Byezid'in olu Sleyman elebi ile bir ban anlamas imzalad. 2. Fetret dneminden sonra bir bana Osmanl tahtnn sahibi olan Birinci Mehmed dneminde, Franois Fos -cari, onunla bar anlamasn yeniledi. 3. II. Murad ve kinci Mehmed'in tahta klarn tebrik iin gnderilen elilik heyetleri. 4. stanbul'un fethinden sonra II. Mehmed'le ban anlamasn yenilemek zere gnderilen Marcel'in elilii. 5. Thomas Malipieri'nin elilii, 1478'de. 6. Giovanni Darionun elilii, 1479 tarihinde. Ban anlamasnn yaplmasndan sonra, Pietro Vettore, stanbul'da devaml eli olarak kalma bakmndan Bb- l'nin muvafakatini ald. 7. Hediyelerle stabul'a gelen Melchior Trevisan'n elilii (Commentarii della guerra di Ferrara di Mar. Sanuto. Venizia 1828, s. 56). 8. Ant. Veturini'nin elilii, II. Byezid dneminde, 1481 "de. 9. Ban anlamasn yenilenmesiyle grevlendirilen Dom. Bolani ve Franc. Aurelio'nun elilii, 1483 ylnda; Giov. Dario koyun ihracna msaade eden kararnameyi getirdi. 10. Ant. Ferra ve Giov. Dario'nun elilikleri, 1487 ylnda. II. And. Gritti'nin eliligi, 1497 ylnda. 12. Ban anlamasn yenilemekle grevli And. Zanc-hani'nin elilii, 1498 ylnda. 13. Gritti ve Alois Sagundino'nun elilii, 1503 ylnda. 14. Bart Contarini ve Al. Mocenigo'un elilii, kincisi Khire'ye Selim nezdine gnderildi, 1517 ylnda. 15. Ban anlamasn yenilemekle grevli Marco Memmo'nun elilii, 1521 ylnda. Eli Pietro Bragadin 1526'da yerini Pietro Zen'e brakt, 1526 ylnda. 16. Moceni-go'nun elilii, 1530 ylnda. 17. Danieli di Federici'nin elilii, 1536 ylnda. 18. ran'da kazand zaferler iin Sultan' tebrikle grevli Tomaso Mocenigo'nun elilii; Orsini elilie atand, 1537 ylnda. 19. Piet, Zen'in elilii; bu eli stanbul'a geli yolunda lmt; 84
169

Sayfa

186

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/162

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yandaki Tomaso Contarini onun yerine atand. Bernardo di Navaglero 1552de elilie atand. 20. Ber. Trevisan'n elilii, 1554'de ve 1555'de. 21. Ant. Barbarico'nun elilii, 1556da. 22. Mard. de Cavalli'nin 1559'daki elilii. 23. And. Daudolu'nun elilii, 1562 ylnda. 24. Dan Barbarico'nun kinci elilii, 1564 ylnda. 25. Ktip Bonrizo'nun tekrar greve gelii (Avusturya Ariv Evi I.R'de bulunan raporlara baknz; bu Ariv'de eli Sora nzo ve Barbaro'nun raporlan bulunmamaktadr; bu sonuncusu 1569 ylnda Soranzo'nun yerine atanmt). 26. A. Donado'nun elilii, 1571 ylnda; Giacommo Ragazzoni eli olarak kald. 27. And. Baduer"in 1572'deki elilii; Ragazzoni Ant. Tiepolo'nun atanmasiyle memleketine dnd. 28. nc Murad'm tahta kn tebrikle grevlendirilen Gia-somo Soranzo'nun elilii, 1575 ylnda; Giov. Corer 1578'de eli Ant. Barbaro'nun yerine atand; 1582'de onun yerini Giac. Soranzo ald, onu Maffeo Venier, mevkiinde takibetti; 1585'de elilie Francesco Moroslni atand ve 1590'da Lorenzo Bemardo eli olarak stanbul'a geldi. (Burada Venedik elilerinin raporlarnda 1609 ylna kadar bir boluk grlmektedir); 1590da Moro'nun elilii; 1591'da Zani atand, Lipomani onun yerine geldi, Veniero 1595de elilie geldi; Capello 1596'da onu takibetti; 1604'de bu makamda Ottavio Bon bulunuyordu; Mocenlgo eli olarak I. Ahmed'e tahta k dolaysiyle Venedik Cumhuriye'nin tebriklerini sundu; 1612'de Simon Contareni elilie atand; Christ. Va-lier 1614'de grevde onu takibetti; ayn yl elilie Maro Nani atand. (Yine burada, sz geen arivlerdeki eli raporlannda 1634 ylna kadar bir boluk grlmektedir.) 29. Sim. Contareni'in elilii, 1619 ylnda. 30. 1624 ylnda Sim. Contareni'nin elilii. 31. 1628 ylnda Venie-ro'nun elilii. 32. Giov. Capello'nun elilii, 1634 ylnda. 33. Piet. Fos-cari'nin elilii, 1637 ylnda; 1638 ylnda Luigi Contareni eli olarak atand. 34. Anlamay yenilemekle grevlendirilen Pietro Foscari'nin elilii, 1641 ylnda. 35. Capello'nun elilii. 1652 ylnda. 36. 1657de bar mzakereleriyle grevlendirilen ktip Ballerino'nin elilii. 37 1664de And. Holz'un elilii. 38. O srada Larissa'dabulunan Sultan'n yanna giden Luigi Molino'nun elilii, 1668 ylnda. 39. Bar mzakereleriyle grevlendirilen Giavarino ve Padavino'nun elilii, 1669 ylnda. 40. Sava esirlerinin sr'atle deiimiyle grevlendirilen Giaco-mo Ouirini'nin elilii, 1672 ylnda; Giov. Morosini 1676'da elilie atand; 1680'de yerine Pietro Guirano geldi, 1682'de Giov. Battista Dona onun yerine geldi. 41. 1684de Bb- l'ye sava iln etmekle grevlendirilen Capello'nun elilii. 42. Karlofa anlamasn imzalayan, daha sonra stanbul eliliinde bulunan

Sayfa

187

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Lorenzo Saranzo'nun elilii, 1699'da. 43. Ban anlamasm yenilemekle grevlendirilen Carlo Ruzzi-ni'nin 1706'daki elilii; 1725 ylnda eli Gritti eli Giovanni Em-mo'nun yerini almak zere stanbul'a geldi. 44. Emmo Angelo'nun elilii, 1732 ylnda. 45. Karlofa ban anlamasn ebed bir ban anlamasna dntrmekle grevli Sim. Contarini'nin elilii, 1733 ylnda; eli Giov. Donado 1745'de eli Erizzo'nun yerini ald, Bustaello o srada elilik ktibi olarak grev yapyordu. 170 OSMANLI ELLKLER Yukarda Saylan Devletlere Gnderilenler I. ngiltere. Hseyin avu, Sultan kinci Osman'n tahta kn resmen bildirmek zere 1619 ylnda ngiltere'ye gitti. 171 II. Avusturya. 1.1535'de Kanun Sultan Sleyman'n Almanya imparatoruna gn derdii Memi avu'un elilii. 2. Ayn Sultan tarafndan imparator Ferdinand I.'e gnderilen elilik heyeti. 3. ranllara kar kazanlan zaferleri bildirmek zere imparatora ayn Sultan tarafndan gnderilen elilik heyeti, 1549 ylnda. 4. Alman dnmesi Mahmud'un ayn yl eli olarak Transvanya'ya gelii. 5. Polonyal dnme brahim Strozzeny'nin Francfort sur-Mein'e eli olarak gelii, 1562 ylnda. 6. Avusturya mparatoru Maximilien Il'yl tebrikle grevlendirilen Bli avu'un elilii, 1564 ylnda. 7. Yenilenen anlamay gtrmekle grevli brahim Strozzeny'nin elilii, 1568'de. 8. Yenilenen anlamay teslim etmekle grevli tercman Mahmud'un eli sfatyla Prag ehrine var, 1574. 9. Veziriazam'n mektubunu gtren Kambur avu'un Viyana'ya gelii, 1585 ylnda. 10. Mustafa avu'un elilii, 1589 ylnda. 11. Bab- l'nin hediyelerini aridk Mathias'a gtrmekle grevlendirilen Zlfl-kar bey'n elilii, 1603 ylnda. 12. Sitvatorok ban anlamasn gtren Ahmed Kahy'nn elilii, 1609. 13.
170 171

Sayfa

188

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/162-164 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/165

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Viyana anlamasnn olaanst yetkili murahhas Ahmed Khya'nn elilii, 14.1. Mustafa'nn tahta kn resmen bildirmek greviyle Kapucuba Ahmed'n elilii. 15. mparator Ferdinand' tahta knda tebrikle grevli olarak gelen avu, 1619 ylnda. 16. Receb Bey'in murahhas sfatiyle gelii, 1627 ylnda. 17. Rdvan Aa'nn gelii, bir evvelki murahhasn khyas, 1634'de, Szoen anlamasndan sonra. 18. Veziriazam'n bir mektubunu getiren Mteferrika Ahmed'in gelii 1636 ylnda. 19. Sultan brahim'in bir mektubunu getiren Osman Aann gelii, 1643. 20. nce murahhas, sonra eli sfatiyle Hasan Aa'nn gelii, 1649 ylnda. 21. Bir mirhurun elilii, 1653 ylnda. 22. mparatora bir mektup getiren Kprlnn bir aasnn gelii, 1659 ylnda. 23. mparatorun tahta kn tebrikle grevli Sleyman Aa'nn gelii, 1659 ylnda. 24. Vasvar bar anlamasnn tasdikli nshasn getiren Kap ucu ba Yusuf Aga'nn gelii, 1664 ylnda. 25. Beylerbeyi Kara Mehmed Aa'nn elilii, 1664 ylnda. 26. Zlflkar Bey ve Maurocardato'nun elilii, Karlof-a bar anlamasnn olaanst yetkili murahhaslar, 1687 ylnda, 27. brahim Paa'nn olaanst yetkili elilii 1687 ylnda 28. Murahhas sfatyla brahim Aa'nn gelii, 1703 ylnda. 29. Prens Eugene de Savoie'ya Vezirizam'm mektubunu getiren mteferrika brahim'in gelii. 30. brahim Paa'nn olaanst yetkili elilii, 1719 ylnda. 31. Murahhas sfatyla Mustafa Aa'nn gelii, 1732 ylnda. 32. Ali Paa'nn elilii, 1740 ylnda. 33. Hatt Mustafa Efendi'nin murahhas sfatyla gelii. 172 III. Badad. 1. Sultan Orhan'n 740 (1339)'da Hasan Celayir'e gnderdii elilik heyeti. 2. Karaman Beyi Ali Bey'e kar kazand zaferden sonra I. Mu-rad'n Ahmed Celayir'e gnderdii elilik heye (Feridun, No. 134). 173 IV. Bitlis. kinci Murad'n Bitlis Beyi ah Mehmed bey'in mektubuna verdii ve Rakka valisi emseddin tarafndan gtrlen cevab Feridun, No. 104de bulunmaktadr. 174
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/165-166 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/166 174 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/166
172 173

Sayfa

189

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

V.Bizans. Bizans mparatorlar Osmanl Beylerine sk sk eliler gndermei det halih e getirmi idiyseler de, kar taraf bu dete karlk vermemitir. Sultan Orhan ve daha sonra Birinci Murad Bizans'a eliler gndermilerdir. Bunlardan ilki Cantacuzene'in kzyla evlenmesi, dieri olu Savc Bey'in syan mnasebetiyle eliler gndermilerdir. Sultan Birinci Mehmed, Bizans mparatoru tarafndan tutuklanan kardelerinin kendisine teslimi iin birok defalar eliler gndermi, meseleyi mzkere konusu hline getirmitir. 1410'da kad Gebize ve Fazlullah' Bizans hkmetine gnderdi; Fetret dneminde taht iddiacs Musa elebi, vergi steminde bulunmak zere Veziriazam Ali Paa'nn olunu imparatora gnderdi. 175 VI. Msr. 1. Sultan Yldrm Byezid, 797 (1394) ylnda, kendisine Sultan unvan verilmesi talebinde bulunmak zere Msr'da bulunan slm halifesine bir elilik heyeti gnderdi. 2. Sultan Yldrm Byezid, Nigbo -lu'da birleik hristiyan ordusuna kar kazand zaferi bildirmek zere 1396'da Msr sultanna bir elilik heyeti gnderdi. 3. Sultan I. Mehmed, negl kararghndan bir elilik heyeti gnderdi, 1318 (1718)'de. 4. Selanik ehrinin zaptndan sonra kinci Murad'n sultan Erefe (Berseb) 1430'da gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 89); ayn kaynakta sultann cevab da bulunmaktadr. 5. kinci Murad'n Msr'da len Hac mer'in mirasn taleb etmek greviyle 1436'da gnderdii elilik heyeti (Feridun, no. 96). 6. Sultan II. Murad'n, tahta kn tebrik etmek ve Semendra fethini haber vermek zere Msr sultan ak-mak'a gnderdii elilik heyeti, 1439 ylnda (Msr sultannn cevabiyle birlikte Feridun, No. 97de). 7. kinci Murad tarafndan 1443'de Msr sultan Melekol-Aziz'e gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 93 ve sultann cevab No. 94). 8. Birinci Selim tarafndan Msr sultan Kansu Gavri'ye gnderilen Karaca Paa le Kadasker Rkneddin'in elilikleri (Feridun, No. 262). 9. Son erke sultan Tumanbay'a Birinci Selim tarafndan gnderilen elilik heyeti. 10. Ayn sultana gnderilen Mustafa

Sayfa

190

175

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/166

Byk Osmanl Tarihi Aa'nn elilii. 176 VII. Erzincan.

Cilt 18

Joseph von Hammer

kinci Mehmed'in elisine verdii gven mektubu Erzincan Beyi'ne hitaben yazlm (Feridun, No. 194'de bulunuyor). 177 VIII. ispanya. 1. Drdnc Mehmed'in tahta kn bildirmekle grevlendirilen Ahmed avu'un elilii, 1649 ylnda. 178 IX. Floransa. 1. kinci Byezid, 1487 ylnda, Laurent Medicis'ye zengin hediyelerle bir eli gnderdi. 2. Serez sancak beyinin elilii, 1624 ylnda. 179 X. Fransa. 1569 ylndan balayarak, saray tercman Mahmud Bey, kinci Selim'in elisi olarak Fransa kralnn sarayna gitti. 2. Ayn yl brahim Bey, Mahmud Bey'den elilik grevini devrald. 3. Sultan'n Magriblile-rin lehinde bir bir mektubunu krala gtrmek zere bir avuun elilii, 1617 ylnda. 4. kinci Osman (Gen)'n tahta ktn tebli etmek zere bir avu'un elilii, 1619 ylnda. 5. Mteferrika Sleyman'n elilii, 1669 ylnda. 6. Mehmed elebi'nin elilii, 1720 ylnda. 7. Evvelki eli Mehmed Said Efendi'nin elilii, 1740 ylnda. Osmanl tarihi hibirine eli gnderildiini kaydetmediinden XI. Cenova cumhuriyeti, xn. Cenova, XIII. Amid Beylii ile diplomatik mnasebetlere dair bir ey yazlmamtr. 180

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/166-167 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/167 178 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/167 179 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/167 180 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/167
176 177

Sayfa

191

Byk Osmanl Tarihi XIV. Hollanda.

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sultan kinci Osman'n tahta ktn bildirmek zere Hseyin a-vu'un elilii. 181 XV. Macaristan. 1. kinci Murad tarafndan 1443'de Hunyade'ya gnderilen elilik heyeti. 2. kinci Byezid'in 1487'de Mathias Corvin'e gnderdii elilik heyeti. 3. Krala hediyeler gtrmek zere gnderilen Trk elilik heyeti, 1495 ylnda. 4. 1497'de kral Ladislas'a gnderilen elilik heyeti. 5. Bu-da'ya gnderilen elilik heyeti, 1510 ylnda. 6. Kanun Sultan Sleyman'n gnderdii eli Macarlar tarafndan ldrld, 1521 ylnda. 7. Kanun Sultan Sleyman tarafndan kralie Isabelle'e gnderilen elilik heyeti, 1540 ylnda (Transilvanya ve Avusturya'ya baknz). 182 XVI. lhanllar. kinci Murad tarafndan lhanl veys'e gnderilen elilik heyeti, 763 (1361) ylnda (Feridun, No. 110). 183 XVII. Hindistan. 1. Drdnc Mehmed tarafndan tahta kn Cihanh a bildirmek zere gnderilen elilik heyeti, 1650 ylnda. 2. Zlfikr'n Hindistan elilii, 1633 ylnda. 3. Fahreddin olu Maanzde Hseyin'in 1656'daki elilii. 4. nc Ahmed'in tahta kn bildirmekle greve lendirilen elilik heyeti. 5. Salim'in elilii, 1744 ylnda. 184 XVIII. Jean (Saint-Jean valyeleri). 1. kinci Mehmed (Ftih) tarafndan 1479'da Rodos valyelerine gnderilen Demetrius Sofian'n elilii. 2. Sultan Cem'in gnderdii elilerin
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/168 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/168 183 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/168 184 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/168
181 182

Sayfa

192

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Rodos'a gelileri, 1482'de. 5. Sultan'm mektubunu getiren bir elinin Rodos'a gelii, 1500 ylnda. 185 XIX. Karaman Beylii. 1. Sultan Orhan'n Karamanolu'na gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 53) ve Karamanolu'nun cevab (No. 54). 2. Edirne, Filibe ve Zagra'nn zaptndan sonra Birinci Murad'n Karaman Beylii'ne gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 114). 3. kinci Murad'n ayn Beye gnderdii, olu Savc'yla alakal elilik heyeti (Feridun, No. 129). 4. Birinci Mehmed tarafndan brahim Bey'e gnderilen eyh Pasa Aa'nn elilii, 848 (1444) ylnda. 5. Saltanat iddiasndaki Sultan Mustafa'nn ortaya k srasnda kinci Muradn brahim Bey'e gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 57). 186 XX. Kastamonu. kinci Mehmed'in oullarnn snnet dnne davet etmek zere Kastamonu Beyi smail Bey'e gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 209) ve alnan cevap (No. 210). 187 XXI. Germiyan. Birinci Murad'n Germiyan Beyi'nin kzn olu Byezid'e istemekle grevlendirerek gnderdii elilik heyeti. 188 XXII. Fas. 1. 1704'de Mulai erif smail'e gnderilen elilik heyeti, 2. Bir yldz bilgini istemek maksadiyle nc Mustafa tarafndan 1773'de gnderilen elilik heyeti. 189

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/168 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/168-169 187 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/169 188 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/169 189 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/169
185 186

Sayfa

193

Byk Osmanl Tarihi XXIII. Napoli.

Cilt 18

Joseph von Hammer

1. kinci Byezid tarafndan kral Don Frederic d'Arragon'a 1494'de 190 Cem Suttan'n cenazesini istemek zere gnderilen elilik heyeti. 2. 1741'de Hseyin Bey'in elilii. 191 XXIV. Ortokldler. kinci Murad tarafndan Mardin Beyi Nasireddin Ortok'a gnderilen elilik heyeti (Feridun, No. 101). 192 XXV. Ouzbeyler. 1. Diyarbekir fethini Ouzbeyler han Ubeydullah'a bfldinnek zere Yavuz Selim Hn tarafndan 921 (1514)'de gnderilen elilik heyeti (Fe ridun, No. 259). 2. Kanunnin Han Abdulaziz'e gnderdii elilik heyeti. Tarih Ouz Beyler'e bunlardan baka eli gnderildiinden bahsetmiyor. 193 XXVI. Papalar. Papa VI. Alexandre'n kinci Byezid nezdindeki elisi Bocciardo. 194 XXVII. ran. 1. kinci Bayezid'in 1508'de h smail'e gnderdii elilik heyeti. 2. Yavuz Sultan Selim'in harp ilanyla grevlendirerek h smail'e gnderdii elilik heyeti (Bak. Feridun'da dier baz elilerin gven mektuplar iin: No. 219. 250, 251, ve 253). Kanun Sultan Sleyman ve olu Selim dnemlerinde ehzade Byezid'in teslimi iin ah Tahmasp'a oniki eli gnderildi, yle ki, Kanun Sultan Sleyman tarafndan: 1. Sinan Bey; 2. Sofu Ali Paa; 3. Kapucuba Hasan; 4. Kara Mustafa avu; 5. Husrev Paa; 6. Pertev Paa; 7. lyas Bey; Sultan kinci Selim tarafndan; 8. Durak Aa; 9.

194
Sayfa

Cem Sultan 1495 yl 28/29 ubat gecesi vefat ettiine gre bir yanlma var (.N.). Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/169 192 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/169 193 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/169 194 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/168
190 191

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kara Mahmud Aa; 10. avuba Ali Aa; 11. Mahmud Aa; 12. Oru Aa. Hayreddin avu'un Veziriazam Mu-rad Paa tarafndan 1610 ylnda grevli gnderilmesi. ncili avuun 1615'deki elilii. Bir Kapc ba'nn Sultan II. Osman'n tahta kn haber vermekle grevlendirilerek eli sfatyla gnderilmesi. Sanca brahim'in elilii, 1636 ylnda. Bir bostancnn elilii, 1648 ylnda. avu Abdunnebi'nin elilii, 1667 ylnda. Reis Efendi Mehmed'in elilii, 1697 ylnda; Mehmed Paa'nn elilii, 1700 ylnda. nc Ahmed'in tahta kn bildirmekle grevli elilik heyeti, 1704 ylnda. Ruznmeci Mustafa Efendi'nin elilii 1732 ylnda. Nadir Kuli-han'a gnderilen elilik heyeti. 1735'de bar mzakereleriyle grevlendirilen Hseyin Aa'nn elilii. Gen Ali Paa'nn elilii, 1736 ylnda. Mustafa Paa ve iki Kadaskerin elilii, 1739'da. Naili Efendi, Mnif ve Nazif Mustafa Efendiler elilii, 1741 ylnda. Kesriydi Paa'nn olaanst yetkili elilii, 1744 ylnda. Nazif Efendi'nin ikinci elilii, 1746 ylnda. 195 XXVIII. Polonya. 1. Kral Vladislas'a 1439'da gnderilen Trk elilik heyeti. 2. 1478 ylnda Brzesc'e gnderilen elilik heyeti. 3. Polonya ile bar anlamasn yenilemekle grevlendirilerek 1499 ve 1500'de gnderilen elilik heyeti. 4. brahim Efendi'nin elilii, 1569 ylnda. 5. Bothary'ye gnderilen Ahmed avu'un elilii, 1575de. 6. Ahmed ve Mustafa avularn elilii, 1576'da. 7. avu Ahmed'in elilii, 1582 ylnda. 8. avu Ha-san'n elilii, 1583 ylnda. 9. avu Mustafa'nn ikinci elilii, 1584 ylnda. 10. Tekrar Turgud ve Mustafa avularn elilii, 1587 ylnda. 11. Tekrar ahin Aa'nn elilii, 1634 ylnda. 12. Tekrar avu Mustafa'nn elilii, 1640 ylnda. 13. 1661'de Rakoczy'nin seilmesine kar itiraz etmekle grevlendirilerek gnderilen elilik heyeti. 14. Mustafa Aa'nn elilii, 1719 ylnda. 15. Mnif Mustafa Efendi'nin tekrar elilii, 1737 ylnda. 16. Sistovlu Ali Aa'nn III. Osman'n tahta kn bildirmekle grevli elilii, 1754 ylnda. 17. nc Mustafa'nn tahta kn resmen bildirmekle grevli ikinci elilii. 196

195 196

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/169-170 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/170

Sayfa

195

XXIX. Prusya.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Berlin'de ilk Trk elisi Resm Ahmed Efendi'nin elilii. 197 XXX. Raguza. Bb- l 'ye vergi deyen bu cumhuriyet, hibir zaman bir elilik heyetiyle ereflendirilmedi ve sadece komiserlerle resm ilerini grd. 198 XXXI. siler. Bb- l silere ok sayda avu ve memur gndermekle beraber, bunlardan hibiri hkmeti tarafndan kendisine gven mektub verilmi resm eli unvann tamad. 199 XXXII. Rusya. 1. 1521'de ar Vasili'ye gnderilen Menkublu skender Be/n elilii. 2. 1583'de gnderilen Trk elilik heyeti. 3. Alexis Mihallovi'in tahta kn tebrikle grevlendirilen Arslanba'nn elilii, 1644 ylnda. 4. Ban anlamasn salam esaslara balamak zere bir avu'un Moskova'ya gelii, 1684. 5. Sultan'dan ara bir mektup getiren Nili Mehmed Aa'nn Moskova'ya var, 1722 ylnda. 6. Vezirizam'dan Rus imparatorluu hkmet bakanna mektub getiren Giritli Mehmed Bey'in elilii, 1729 ylnda. 7. Mehmed elebi'nin olu Mehmed Said'in elilii, 1731 ylnda. 8. Dervi Mehmed Efendi'nin elilii, 1755 ylnda. 9. Ayn grevlinin ikinci elilii, 1767 ylnda. 200 XXXIII. rvanahlar. Feridun'un kaytlarnda (No. 71 ve 192), irvanh'n kinci Murad ve kinci Mehmed'e gnderdii mektuplara karlk zel bir elilik heyeti gnderdiklerine dir hibir kayda rastlanmamaktadr. 201

196
Sayfa

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/171 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/171 199 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/171 200 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/171 201 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/171
197 198

Byk Osmanl Tarihi XXXIV. Srbistan.

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sultan'n nianls Srb prensesi Mara'y Edirne'ye getirmekle grev lendirilen Sarca Paa'nn elilii, 1433 ylnda. 2. Srb prensi nezdinde dier bir Trk elilik heyeti. 202 XXXV. sve. 1. Bender'de ikameti srasnda XII. Charles'a gnderilen Kapucuba Musa Aa'nn elilii. 2. Kral XII. Charles'a rehberlik hizmetinde bulunmak zere Kapucuba Yusuf Aa'nn grevlendirilmesi, 1714 ylnda. 3. XII. Charles'in sened karlnda Trk devletinden ald borcun denmesini salamak greviyle Mustafa Aa'nn sve elilii, 1727 yilnda. 4. Mehmed Said Efendi'nln ayn maksadla sve elilii, 1731 ylnda. 203 XXXVI. Tatarlar. 1. kinci Mehmed'in Knm han Ahmed-Giray'a stanbul'un fethi haberini vermek zere gnderdii elilik heyeti, 1475 ylnda (Feridun, No. 237). 2. Knm hanna Uzun-Hasan'a kar kazanlan zaferi bildirmek zere gnderilen elilik heyeti. 3. Dulkadr ve Kumah'n fethini bildirmek zere Birinci Selim (Yavuz) tarafndan gnderilen elilik heyeti. 4. Kanun Sultan Sleyman'n tahta kn Krm hanna bildirmekle grevlendirilen Trk elilik heyeti. 204 XXXVII. Timur. Yldrm Byezid tarafndan Timur'a gnderilen elinin dn, 1402. 205 XXXVII. Timur (oullan ve torunlar). 1. kinci Murad tarafndan ahruh Sultan'a gnderilen Abdul Halil Bahfnin elilii, H. 833 (1429) ylnda (Feridun, No. 76). 2. kinci Meh med
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/171 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/171-172 204 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/172 205 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/172
202 203

Sayfa

197

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

(Ftih)'tn Uzun-Hasan'n malubiyetini bildirmek zere Hseyin Baykara'ya gnderdii elilik heyeti, (Feridun, No. 231). 206 XXXIX. Transilvanya. 1. Kubad avu'un elilii, 1561 ylnda. 2. 1580'de Pleskv muhasaras, srasnda Bathory'ye gnderilen elilik heyeti. 3. Bethlen Gabor'a gnderilen Yusuf Mutahher'in elilii, 1625 ylnda. 5. Rakozcy'e gnderilen Mehmed Beyzade avu'un elilii, 1647 ylnda. Burada grevli olarak Transilvanya'ya gnderilen birok avutan bahsetmiyoruz. XL. Trkmenler A. Kara-Koyunlu Hanedan 1. Edirne'de Srblara kar kazanlan zaferden sonra Birinci Murad tarafndan ran hkmdar Cihanhah Mirza'ya gnderilen mektup (Feridun, No. 169). 2. Birinci Mehmed'in, Kara Yusuf un olu Kara skender'e gnderdii elilik heyeti, 820 (1417)'de (Feridun, No. 151). 3. Karamanolu'nun serbest braklmasndan sonra Birinci Mehmed'in Kar a Yusufa gnderdii elilik heye, 1419 ylnda (Feridun, No. 156) ve cevab (No. 157). 4. 1453de stanbul'un muhasaras srasnda kinci Mehmed'in Kara Yusufa gnderdii elilik heyeti (Feridun, No. 188). 5. kinci Mehmed tarafndan ayn hkmdara stanbul'un fethini bildirmek zere gnderilen elilik heyeti (Feridun, No. 207). 6. Ayn hkmdardan ayn hkmdara Mora'nn fethini bildirmek zere gnderilen elilik heyeti (Feridun, No. 217). 207 B. Ak-Koyunlu Hanedan. Birinci Selim'in Ferruhzd Bey'e gnderdii elilik heyeti, 920 (1514) (Feridun, No. 247). 208

Sayfa

198
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/172 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/172-173 208 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/173
206 207

Byk Osmanl Tarihi XLI. Eflak.

Cilt 18

Joseph von Hammer

1461 ylnda, mstebid Wald, Ftih Sultan Mehmed'in elilerine mthi ikenceler uygulatt ve 1574'de, voyvoda Wonia. Osmanl elilerinin kulak ve dudaklarn kestirdi. 209 XLII. Venedik. 1. Venedikte 1479'da Trk elilik heyeti. 2. 1483'de Sultan kinci Byezid'in elilik heyeti (Mar. Sanuto, Comment. della Guerra di Ferra -ra, s. 73) 3. Trk elilik heyeti 1484'de Venedik'de. 4. Bar anlamasnn tasdikli nshasn vermekle grevli tercman Ali'nin elilii, 1502 ylnda. 5. Ek vergi meelerini mzakereyle grevli Ali Efendi'nin elilii, 1510 ylnda. 6. Semiz avu'un elilii, 1513'de. 7. aldran zaferini bildirmekle grevli Semizavu'un elilii, 1514'de. 8. Ayn eli, mte-akib yl Dulkadr Beylii'ne kar kazanlan zaferi bildirir. 9. Mustafa avu'un elilii, 1518 ylnda. 10. 1530'da Trk elilik heyeti. 11. Yunus Bey'in elilii, 1536 ylnda. 12. ran'a kar kazanlan zaferi bildirmekle grevlendirilen Trk elisi. 13. Ali avu'un elilii, 1563'de. 14. Tercman Mahmud'un elilii, 1571 ylnda. 15. Yenilenen anlamay gtrmekle grevlendirilen Mustafa avu'un elilii, 1575 ylnda. 16. Tercman Ali'nin elilii, 1580 ylnda. 17. Hasan avu'un elilii. 1585 ylnda. 18. Mustafa avu'un elilii, 1592 ylnda. 19. Mustafa'nn elilii, Birinci Ahmed'in tahta kn bildirmekle grevli olarak. 20. Mehmed avu'un elilii, 1604 ylnda. 21. Abdi ve Davud avu'un elilii, 1606 ylnda. 22. Mteferrika brahim'in elilii, 1609 ylnda. 23. kinci Osman'n tahta k haberini bildirmekle grevli Mehmed avu'un elilii, 1618. 24. Birinci Mustafa'nn tahta kn bildirmekle grevli eli, 1622. 25. Drdnc Murad'n tahta kn bildirmekle grevli eli, 1623 ylnda. 26. Badad'n almn bildirmekle grevli eli, 1639'da. 27. Karlofa bar anlamasndan sonra Venedik'e gnderilen eli, 1700 ylnda. 28. nc Ahmed'in tahta km bildirmekle grevli elilik heyeti. 29. Pasarofa bar anlamasndan sonra Venedik'e gnderilen elilik heyeti, 1718'de. 210

209 210

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/173 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/173

Sayfa

199

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18 GR

Joseph von Hammer

Sayfa

200

eitli Trk Airetleri nl ran tarihisi Reideddin'in bahsettii ve Abul-Gazi'nin sylenenleri sadece kopye ettii yedi Trk aireti Ouzlar (Oghouzes), Uygurlar (Ouighoures), Kanklisler, Kpaklar, Karluklar, Kalaclar ve Agateri-lerdir. Daha nce Teophylacte'da (c. VIII, s. 174), imparator Mauriti-us'a gnderilen bir mektupla Trklerin hakannn bu yedi airetin hkmdar durumunda olduunu gryoruz. Bu airetlerden lkine; I. Ouzlar, veya Guzlar, veya Ouzlar denilmektedir ki, Araplar ve ranllar bunlar Trkmenler ad altnda ifde etmektedirler ve Bizansllar Kumanlar demektedirler; Ruslar ise Polowzlar diye adlandrmaktadrlar (Poluzlar veya Uzlar) ve Almanlar Polowz kelimesini yanl yorumlamalar sonucu Vahrf, Valbi, Volani, Gualani, yani Sarnlar demek, bu topluluu byle bir renkte anlamak yoluna gidiyorlar; nihayet Ermeniler bu airete Berzilienler veya Barzelienler adn uygun gryorlar; btn bu adlandrmalar o kadar ok rastgele ve istee gre bir grnt veriyor ki, bu airet kendisini Kunlar 211 olarak adlandryor. Ebul-Gazi, Reideddin'e gre Ouzlarn byk airetini oluturan yirmidrt oyman taksimini veriyor; bunlar, her birinin de aynca drt olu olan Ouzhan'n alt olundan geldiklerini sylyorlar. II. Kpaklar, yni Bizansllarn Patzinokitleri (Bkz. Les Annales de la litterature, c. UCV, s. 14). III. Kalaclar veya Bizansllarn Harlecleri (Baknz. Rus Asllar, s. 69, Cihannum'ya gre). IV. Karlkler, Mirkhouand'a gre Trkler Harlikler demektedirler. V. Karikller, yni Costantin Porphyrogenete'in Kankarlan. VI. Aa Eri. yni tahta adamlar. VII. Uygurlar, Trke konumaktadrlar; bununla beraber lk veya iptida dillerini kaybetmi olabilirler, ki bu da dier uluslarla temaslar neticesidir, bu yolda bir misl olarak, Bulgarlarn kendilerine galip gelenlerin dillerini almalarm gsterebiliriz. Asya'da dikkate deer devletlerin domasn salam olan aadaki airetleri Ouzlar ve Trkmenler arasnda saymak gerekir: 1. Gazne-liler; 2.
Thuman. De Comans ab Hunni* Plane diveno populo (Bkz. Act. sosic -tatis Jablonvianneoe IV, s. 142) adl eserinde Valan topluluu ile ayn olarak Chevalinleri veya Chevalisienlerl (valin veya valizienler) bize sunmaktadr, ayn yazar bu sonuncularla Kangllleri ve Peenekleri kartrmaktadr.
211

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Seluklular; 3. Artukoullar; 4. Atabeyler; 5. Ak-Koyunlu ve Kara-Koyunlu Trkmenleri; 6. Aksi d oullan; Tuln oullar; 8. ve 9. Msr Memluklar airetleri. VIII. Osmanllar, Avrupa tarihilerinin haksz olarak imdiye kadar Trkmen olarak ele aldklar Osmanllara gelince, Osmanllar Kay airetindendir; bunlar inlilerin Hoelkler dedikleridir ve Ouzlarn sekin bir soyunu oluturmaktadrlar. (Rus Asllar, s. 106, 120, 121, Cihannma'ya gre). Hoeihsler veya Kaylar da Trkistan'da hkm sryorlard (ahnme ve ran tarihilerinin Turan dedikleri); Bu bakmdan Osmanllar, Trkmen deil, Trkistan aslldrlar. in tarihileri Trkleri Hioungnou, yni Hunlar (Ghouzes, Trkmen) ve yaran ince kelime olan ve Trk anlamna gelen Tioukou ile tanmlanmaktadrlar; demek ki bu ad bir da adndan veya mifer mnsna tukulga veya tulga ve iddia edildii gibi terk'den gelmemektedir (Baknz: Annales Sanbah de la litterature, C. LXVTI. s. 14). IX. inlilerin Tioukou (Tiukiu) dedikleri Altayl Trklerden bakalar deildir. Bizans mparatorlar onlarla Mild altnc asrdan beri mnasebetlerini srdryorlard. Dou ve Bat Tioukioulan olarak ikiye ayrlm bulunuyorlard (Deguignes, c. I, s. 224 ve 227), tpk Hioungnou-lann Kuzey ve Gney Hiougnoular olarak ikiye ayrlm olmalar gibi (Deguignes, c. I, s. 215 ve 218). Lao veya Karaktan ve KarahataU veya Karaanlann iki hanedan Trkler zerinde hkm srdkleri halde (Deguignes, c. I, s. 204 ve 201), inli asmdandrlar. X. Khrkhzlar veya Krkzlar; bunlar Reideddin ve Abulgaz tarafndan eserlerinde incelenmilerdir. XI. Kimaklar veya Kamuklar bugn Dastan'da Hazer denizi kysnda yerleik durumdadrlar ve Kumuklar ve Gazi Kumuklar olarak kiye ayrlmlardr; Birinci kolun Beyi (prens) Surhai, ikincilerinki emhal unvann tamaktadr. XII. Benaklar; Bizansllar bunlar Kpaklar ve Patzinakitlerle kartrmaktadrlar. XIII. Tulassler, Origines russes (Rus Aslllar), s. 107 ve 123). XIV. Tohazlar Bizanshlann Togazlan olduklar grnm vermektedirler, aym ekilde Kumuklar lkesinde yaayan Bazsarnlar, muhtemelen Romenlerin Bastamealandrlar. XV. Mecrekler, ki elyazmalarn kopya edenler Moharrika eklinde kaydetmilerdir, Ruslarn Meterekleridirler. XVI. Sariler veya Serdkeranlar, Mohammed Eli-Aoufi ve en eski

Sayfa

201

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kaynaklara gre Kuvilerdir. XVII. Kaytaklar; Kaytaklar ve Karakaytaklar olarak ayrlrlar; Beyleri Usmai unvann tar. XVIII. Karakalpaklar, Rus tezkerelerinde ernoklobuklar eklinde adlandrlanlardr. XDC. Odkeler; tercman Selam'n seyahat raporunda bunlardan, Gog ve Magoglarla birlikte Hazar denizinin kuzeyinde oturduklarndan bahsedilmektedir. XX. Monsoklar; baz ran tarihileri bunlarn Guzlarn cedleri ol duklarm ddia etmektedirler. (Bak. Yezd'li erefeddin'in Mukadde-me'si. Viyana mparator Ktphanesi, ve Tarihi Hayder, Berlin, kral Ktp.) XXI. Berendler veya Berehdeiler, Rusya Tarihi'nde bahisleri sk gemektedir. XXII. Borosanlar veya Borosikler; bunlar Rhsa veya Rha (Volga) kylarnda yaamaktadrlar ve Lehrberg "Rusya'nn eski tarihi zerine aratrmalar" adl eserinde, s. 61, bunlarn Berteslarla ayn kavim olduklar zannn belirtmektedir. XXIII. Altnordu Tatarlar; daha sonra Voliyn, Sovalhyni, Don, Kesel, Kazan, Astrakhan, Bucak ve Knm Tatarlar olarak ayrlmlardr. XIV. Evvelce ibansk veya Tyumensk Tatarlar denilen Nogay veya Sayalskl Tatarlar, yerlisi olarak Ural tesindeki Siberya ovalarnda yaamaktadrlar. Krm'da oturan Tatar airetlerinin adlan Osmanl tarihinde Sebes-Seyar'a gre sralanmlardr. Bu sralamada, Nogayla-nn balca dokuz airetinden ayn airetler de sralanmtr ve yledir: 1. Edigular; 2. Mansuriar 3. Oruklar; 4. Mamilar; 5. Ur Mehmedler 6. Kassaisler; 7. Tokuzlar; 8. Yedieksler; 9. Cembaylikler; dierleri ise unlardr: 10. tuakoglisler; 11. Yuvarlaklar; 12. Katailer; 13. Kipak-lar ve Yedicanlan 14. Cariklen 15. Yurulceler. Klaprorh "Asia Polyplotta" adl eserinde Rusya'nn usuz bucaksz ovalarnda dolaan dier Trk airetlerinin adlarn vermektedir ve Meyendorf, Khiwa'daki seyahatinin raporunda Khftva'da oturan Trkmen airetlerinin adlarn bildirmektedir. Btn Trk, Acem ve Arap tarihi ve corafcilarnn Trk airetlerinin men'elerine dair verdikleri bilgiler Origines russe adl eserde (Sa-intPetersbourg, 1825) biraraya getirilmi bulunmaktadr. Fakat bahis konusu bu eserde yazar, yalnz Peenekler'den Trk asll airet olarak bahsetmekte; Bulgarlar, Hazarlar, Belaslar, Baralan, Tatarlar, Ruslar ve dier kabileleri sktla geitirmektedir. asr sonra, Hicr 361 (1456)

Sayfa

202

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Camlul-Hikyt ve l'amiul rivyt. Trk Vilyedinln ve ehllnn zlkrtndedlr. tbn Araba'n anlatmlar veya hikye edileri 1294. 1295 ve 1296.
212 213

Sayfa

203

ylnda, krullah ve ondan yirmisekiz yl sonra Trk tarihisi Mehmed ayn konu zerinde yazdlar, fakat bu grlerin kopya etmekten gayr bir ey olduklar hususunda dikkatli olmak gerekir W. Fakat ben, Origines russes adl eserin yaynlanmasndan sonra Col-lection des histoires et destraditions 212 adl eserin yazan Cemaled-din Mehmed Aoufl'de Trk airetlerinin menei ve taksimi (aynhmlan) ile alkal son derece dikkate deer bir blm buldum; bu eser, Seluklu Sultan Melikh'n veziriazam Nizaml Mlk iin yazlmtr. Bu deerli kolleksiyonda bindrtyz hikye veya tarih bulunmaktadr ve Trkeye kere tercme edilmitir: Birinci tercme Hicr 854 (1450) tarihinde len Timur'un Tarihi adl eserin nl yazan Ahmed tbn Arabh'a; ikincisi byk ir Nectiy'ye (lm: 914 (1598) yl) aittir; ncs Kanunnin nl tarihisinin kardei 973 (1565) ylnda len Salih Bin Cell'n kalemiyle gereklemitir. Bu sonuncu tercme en ryi ve en tam olandr ve Avusturya elilii tercman valye De Raab, Trklerin asl, men'ei ile alkal blm bu tercmeden almtr. Bu blm yeterince tamdr ve Trklerin men'eleri ve airet olarak blm leri zerinde en fazla inanlmaya deer en eski vesikay oluturmaktadr; Hatt, bu bilgilerin Trklerin kendi asllar ve airet hlinde aynl-lan hakknda bildiklerinden de daha tam olduu sylenebilin Eserin sonunda, fasl 75"de bulunmaktadr ve balk olarak yledir Trklerin halk ve memleketi zerine ksa bilgi 213. Bu blm btn sadeliiyle alryoruz: "Trkler, airetleri sonsuza kadar uzanan son derece kalabalk bir halk oluturmaktadrlar. Bir ksm ehirlerde otururlar, dierleri ise sahralarda, yerleik oturma yerlerinin yaknndaki bozkrlarda yaarlar. Bu airetlerden birine Guzlar denmektedir ve bunlar iki airete ayrlm ve bylece Guzlar, Uiggurlar adlarn almlardr. Bu airetlerden dier bazlar Harzem'de yerlemiler, Islmiyeti kabul edip ok sayda and ve mabed inaatn gerekletirmilerdir. Daha sonra, kafirler tarafndan yenilgiye uratldklarndan ilk vatanlarn terkettiler ve gelip msltnan ehirlerine yerletiler. Bu dnemden beri Trklerin ad btn bu ehirlerde kald. Mslmanlarn yaadklar ehirlerde yava yava oaldlar; o derecede ki, Prens Cagartekin'in hakimiyeti altnda bakaldrdlar ve ordular btn dnyaya hkim oldu. Seluklu prenslerinin ordular ise bir zaman boyunca yenilmezliini korudu. Trklerin bir blmne Kunlar (Kouns) denir; nce

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

204
Sayfa

kurak bir lkede oturuyorlard, daha sonra otla bulunmamas ve darl yznden burasn terkettiler. Byk Kay airetini yerinden atarak onun yerine yerletiler; daha sonra Sari 214 denilen bir lkenin hkimi oldular ve bu lkenin insanlar da Trklerin memleketinde yerletiler. Guzlar, Karadeniz, 215 kylarnda bulunan Peeneklerin arazisini igal ettiler. Trklerden dier bir blm Khnkhir (Krgz) denilmektedir; Songeriler, Merekler (Mecterek) ve Peenekler arasnda bulunan arazide oturmaktadrlar; daha kuzeyde Kimaklar ve batda Naamalar ve Sarihler vardr. Kirkiz-lerde (Krgz) llerini yakmak gelenei vardr, zira hepsi atee taparlar. Musikiyle ark syler, yiyip ierlerdi; sonra topluluk iyice kznca, maaun kendini kaybetmi bir ha de yere derdi. Btn halk onun etrafna toplanr, gelecek hakknda sorular sorarlar, yln bereketli veya ktlk olacan renmek isterlerdi. Maaun, hep yerde uzam vaziyette onlarn sorularna cevap verir, bu cevaplarn (Allah onlara acsn!) doru olduuna inanrlard. Hikye "Kirkizlerin lkelerinde ayn nehirde birleen drt rmak tarafndan su lanan drt ova vardr. Nfuz edilmesi imknsz dalarda karanlk maaralar grlr. Anlatldna gre, bir Kirkiz kk bir gemi in ettikten sonra onu suya atmt; ve nehrin varl yeri grmek iin, ne yldzlan ve ay, ne de gn n grmeksizin gn gece boyunca gemisiyle yol almt; nihayet k grdnden bir ovada karaya kmt. Orada atlarn ayak seslerini duyup bir tedbir olarak bir aaca trmanmt, oradan olub bitenleri grebiliyordu. Bir sre bekledikten sonra dev yapl atlnn geldiini grd, bunlar kz byklnde k-pekler takibediyordu. Atllar aaca trmanm adam grdler ve boyundan tr onu bir ocuk sandlar ve acyarak aatan indirdiler, onu bir ata bindirip yiyecek verdiler ve onun bir benzerini grmediklerinden boyunun kklyle ilgilenerek vakit kaybetmek istemediler. Nihayet atllardan biri, uzaktan ona kendisini n eh ire gtrecek olan yolu gsterdi; bylece orada gemisini bulacakt; Kirkiz gemiye bindi ve geldii yoldan vatmanna dnd. Grdklerini vatandalarna anlatt; fakat aralarndan hibiri, onlara szn ettii byle bir devlet halk tanmadndan adamn kendilerine yalan syledii kanaatine vardlar. Ben de bu hikyede inanlacak hi bir taraf
Sari, Hazer denizinin gney kylarndaki Mazanderan'da. Burada kopyaclar, yni eserden kopya karanlar metni korkun bir ekilde sakatlamlardr; zira pecnak yerine Yahkakiye kelimesi okunmaktadr ve Guz veya Guza kysnda yerletikleri meotid denizi Ohine ekline sokulmutur.
214 215

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

grmyorum. "Huvicler" 216, denilen baka bir Trk topluluu Burkes (Burs, yni Kafkas) dann eteinde oturuyorlard; bu da Altn dan (Altnda veya Altay) ta kendisiydi. Daha sonra prenslerinden birine kar bakaldran Huvicler Trkistan'a getiler ve Mslmanlarn oturduklar memleketlere geldiler. Dokuz blme ayrldlar, bunlardan engeliler (yani engel yapanlar), hiekli (ihtiml fiekli, fiek dolduranlar), biri bedaviler (bedevi olacak), biri hevaknev (madenci), sonuncusu da kimiaks (altn arayan madenciler) 217, adn aldlar Huviclerin bu dokuz snfnn evleri yoktu, adrlarn ormanda ve nehrin yaknnda kurdular. Srleri atlardan, boynuzlu hayvanlardan, koyunlardan oluuyordu; lkeleri yaamalarna elverili olmadndan deve yetitirmiyorlard; tuzu yabanc tacirler getiriyor ve onlar da parasn vererek satn alyorlard. Yaz boyunca ksrak st ierek, kn gnete kurutulmu et yemek suretiyle beslenmelerini salyorlard. lkelerinde kar bol yayordu, kendilerini 218, gvenli hissetmeleri iin ormann ortasnda zeri samanla rtl kulbeler yapp kn bunlara snyorlard. Huviclerin sa tarafndaki lkede Kimaklar (Kumuklar) oturuyordu ve bunlar sekin airet oluturuyorlard. Tacirlerin onlara satn alacaklar eya getirdiklerinde, Kumuklann onlarla bir ey satn alrken konumamak gibi bir gelenekleri vard. Tacirler mallar brakp ekiliyorlard; dndkleri zaman fiyatn kabul edilmemi olduunu grdklerinde evvelce braktklar mallara bir mikdar daha ilve edip yeniden ekiliyorlard. Bylece, iki taraf da pazarln sonulanmasna kadar sra le gidip geliyorlard. Atee ve suya tapyorlard ve kfirdiler. Orular ylda ancak bir gn devam ediyordu ve llerinin cesetlerini yakyorlard. Onlarn yaknnda oturan Marzernalar 219, zel bir efin idaresinde yayorlard. Bunlar gezginci airetti ve civardaki btn memleketleri dolayorlard. Daha ok yamuru sk ve srekli olanlarn tercih ediyorlard. Dolatklar ve mnvebe ile oturduklar arazinin uzunluu otuz yry gn tutmaktayd. Fazla kalabalk birok
Bu kelime metinde sakatlanmur ve Hunehen okunmaktadr. Yazar burada krullah ve Mehmed Ktip'den daha tamdr. Orig. russe, . 45 ve 63'de Kevaknev yerine Kukin, ihtimal kuhken (madenciler) kelimesinden geliyor, ve Kimiaken yerine gmiken, gm mdenlerindeki gm madencisi kelimeleri okunmaktadr. 218 Bu Sarihler veya Huvicler Kumuklann sa tarafnda oturan Kubiilerdr ve ranl corafyaclar onlar sirhklran (zrh ml eden) olarak adlandrmaktadrlar. Bazen serkeran ve serdkeran olarak adlandnldklan da grlmektedir. (Bak. Maproth. Hazer ve Karadeniz Arasndaki Rus Memlekelterinin Tasviri, Berlin, 1814, s. 152 ve 220). tbn Araba tercmesinde se Kerdeler olarak adlandrlmaktadrlar. 219 krullah'da olduu gibi tercmede Bazriye okunmaktadr (Orig. russes. s. 65); bunlarn Bastarna olmalar muhtemeldir.
216 217

Sayfa

205

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

airete ayrlmlard. Mazarnalann kuzeyinde Kifaklar (Kipcaklar) ve batda Hazarlar ve Slavlar yerlemilerdi; Slavlardan bir airetin ad Tulalar, bir diertninki Terghazlard 220. Ermenistan'a snrdatlar; ormanlarda, fundalklarda oturuyorlard ve buralarda bir yolcunun belirli bir yol bulmas mmkn deildi; bu sebeble ancak yldzlardan yn tyin etmek suretiyle bir yere gidebilirdi. lkeleri geni ve uzundu, kendi ynlerinden bir sra dalar zinciriyle snrlanmt ve bu dan uzunluun-ca eitli Trk airetleri bulunuyordu; bunlardan birine Tulalar, bir dierine Guzlar deniliyordu. Prensleri ata bindiinde, her biri uzun bir demir mzrakla silahl bin atl onu takibediyordu. Prens attan indiinde bin atl da iniyor ve onun etrafnda sralanyordu; her atl mzran yere saplyor ve kalkann mzraa asyordu; bylece prens, bir anda kendisini dmann gece saldrlarna kar koruyan demir bir kaleyle evrelenmi oluyordu. Kifcaklann (Kipaklarn) dier bir aireti Berdaslar-dr. Necur, onlarn ehirlerinden birinin addr. erlerden onbe yry gnlk memleketlerle ayrlm durumda drlar, ve krallar olarak Kurlarnkini 221, tanrlar ve kral baka hibir efin sultasn tanmadan bamsz onbin atly harekete geirebilir. Kylerinde ihtilafl iler zerinde karar veren bir ihtiyar vardr, verdii hkmlerin temyizi yoktur ve dorudan uygulanr. Kurlar, ara vermeden savaan Becnaklarla srekli yaknlk halindedirler. lkeleri bal bakmndan zengindir ve her ynde uzunluu yedi yry gn tutar, ki snfa ayrlmlardr, birinin deti lleri gmmek, dierinin yakmaktr. Araziyi kaplayan aalarn aa yukan hemen hepsi Hatc cin-sindendir. Mahrikalar (Meterika veya Mecterekler) bir baka Trk airetidir ve bunlarn oturduklar memleketin bir utan bir uca lm yz fersah tutmaktadr. Krallar 20.000 atl ile savaa girebilir ve o, ata biner binmez, adrlanyle birlikte herkes onu takibetmektedir. Arazileri Yunan denizine (Hazer denizi) bitiiktir, fakat asl bakentleri Oxus'n tesinde bulunmaktadr. Dima yendikleri Slavlarla srekli sava halindedirler; aldklar esirleri satmak zere Rum 222 diyarna gtrrler. Memleketleri Becnaklannkinden on yry gn uzaklkta bulunan Slavlar ok kalabalk bir topluluktur; zaman zaman muaazam sahralardan, zaman zamanda sk ormanlardan gemek zorunda

206
Sayfa

Oritflnes nsses, s. 47, bu ad Kerghara eklinde sakaUanmr; Guzlar, Klpakla -nn Ouzlanndan bakas olamaz. 221 Necur, ker veya kur ve Kur adlarn, phesiz, ayn soyun metinde kopyaclar tarafndan bozulmu adlandr. 222 Bizans idaresindeki Anadolu'ya Rum deniliyordu (.N.).
220

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

223 224

Orignea rusaes, s. 48, ve Channoy. Masondy'nln Raporu, s. 71. Bizansllarn Betboyalar dedikleri. Engel, Bulgarlarn Tarihi, s. 252 ve

Sayfa

207

kalan yolcuyu memleketlerine gtrecek belirli bir yol yoktur. Nehir kenarlarnda, sk aalklar altnda yaarlar; atee taptklarndan llerinin cesetlerini yakarlar. Topraklan yalnz buday verir, ikileri balla hazrlanr. Silahlan bak, mzrak ve ustaca ilenmi kalkandr. efleri 223 Sviat unvann tar ve yardmcsnn unvan ise Sunc'dur. Huran adndaki bakentlerinde her yl gn ak kalmak zere bir panayr kuru lur ve halk her taraftan buraya koar. Ruslar drt taraf denizle evrili btr adada otururlar. Bu ada her yanndan otuz yry gn uzunluundadr. taraf ormanlar ve fundalklarla rtldr. Ekyalk ve hrszlk balca uratklar ilerdir; kllariyle kazandklar yaamalarn salar. lerinden biri lr, arkasnda bir olan bir kz iki evld brakrsa, babann klc olann, servetinin geri kalan ise kzn olur. Olana unlan sylerler Baban klcnn keskinliiyle bu serveti kazand; onun yolunda yrmek sana der; sonra, babasnn servetinden tek miras olan klc kendisine verirler. Hicretin 300'nc (912) ylnda hristiyan oldular; o zamandan itibaren klla servet edinmek yasakland ve kllan knna koydular; kazan kaps yzlerine kapand; maietlerini salayacak baka bir meslek bilmediklerinden mitsizlik iine dtler; zira hayatlan bir kmazda grnyordu. slmiyeti kabul etmek ve msl-man olmak arzusu onlan sard; zira bu takdirde kfirlerle savaacak ve alacaklan ganimetlerle zenginleeceklerdi; Peygamber'in kanunu bu yolu meru gryor, bu yolda kazanca msaade ediyordu. Trkistan krallannn Hakan, Bulgarlannki Bataltar 224, adn tamas gibi, Rus-lann krallannn ad da Puladmir (VladmirJ'di. Demek ki Ruslann krallarnn ad Vladmir'dir. Puladmir, kendisini Peygamber'in kitabndan anlayabilecek hle getirecek ve btn halknn slm dinine girmesini salayacak birka hocay kendisine iletmesini rica etmek zere akrabas olan Hovarzem h'na drt eli gnderdi. Eliler grevlerinin konusunu akladklarnda, Hovarzem h Ruslarn istekleri karsnda byk bir memnunluk duydu; elilere yrekten ikramlarda bulunup onlara hil'atlar ,eref elbiseleri) giydirdi; kraln, ordusunu ve btn halkn slmiyet'i renip mslman olmalarn temin edecek eriat bilgini hocalar Rusya'ya gnderdi; aynca, kfirlerle savap lkelerini igal et memeleri znini de verdi. Eliler vatanlarna dndler ve Puladmlr btn halkiyle birlikte slmiyet'i kabul etti. Hemen Mslman olmayan halklarn

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

lkelerini karadan ve denizden istil etmei dndler; denizde gemilerini zaptettiler, karada ehirlerini, kylerini ele geirdiler. Yava yava ok kuvvetlendiklerinden btn komu lkelere sava ilan ettiler ve lkeleri dier halklar arasnda en kudretlilerinden biri haline geldi. Yalnz u hususa dikkat etmek gerekir ki, Ruslarn ordular yalnz piyadelerden olumaktayd ve eer atl birlikleri olsayd, btn teki toplumlar itaatleri altna alacaklard. te kabataslak, kaln izgileriyle Trkistan tarihi; uzun izahlara girmek fazla sz gerektirir. Bu halklarn gelenek ve yaay tarzlar sonsuz farkllklar gsterir: prenslerinin asl cesareti, bykl, liykat ve kudretleri hayalleri aar." imdiye kadar bilinenler arasnda en eski eserden alnan bu pasajn tercmesi dier eserlerde Trk airetleri hakknda bulunan Arap, ran ve Trk eserlerinde elde edilen teferruat kabilinden bilgileri tamamlamaktadr. Zaten bu eserlerdeki bilgiler Ruslarn men'eleriyle mnasebetlidir; verilen bilgiler Les Origines russes adl eserde mevcut bulunmaktadr. BykVladimir'in nbvvete, slmiyet'e deinen konumas ile alakal hikye bugne kadar mehul kalmt ki, bu hikye Byk-Vladimir'in 225, romantik tibrlar (efsneler) hlinde bize intikal ettiren ahsiyeti hakkndaki grleri ortadan kaldrlabilir; bunlar, mesel Charlemagne hakknda bildiklerimiz kadar inanlmaya deer. 226 ZET BLGLER I. Divan grevleri, yni Dileri, ileri ve Maliye Nezretleri grevleri. Hicr 1249 (8 Mart 1834) tarihinde Devlet Gazetesi'nde yaynlanan bir emirname, divan grevlerini drt snfa ayryor; bunlara mensup bulunanlar, kendi snflarnn ayrc almetlerini tarlar. Bugn says krkbe olan divan grevleri (makam ve mansplar) aada olduu gibi drt snfa ayrlmtr: 227 Birinci Snf

Sayfa

208
225 226

1. Khyabey (ileri Nzn). 2. Defterdar (Maliye Dairesi, yni Hazine bakan).

Karansn, Rusya Tarihi, c. I. s.I, IX. fasln sonu. Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/174-182 227 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/183

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

3. Reis Efendi (Dileri Nzn). 228 kinci Snf 1. avuba (imparatorluk miri). 2. Niancba (Sultan'n mhr muhafz, devlet Ktibi veya Nzn). 3. Evkaf- hmyun Nzn (mparator'un din vakflar mfettii). 4. Darbhne Nzn (paramfettii). 5. Mukataa Nazn (devlet iftlikleri mfettii). 6. Masarift Nzn (harcamalar mfettii), 7. Tophane ve Humbara Nzn (top dkm ve bomba mfettii). 8. Mhmmt- harbiye Nzn (Sava malzemesi depolan mfettii). 9. Baruthane Nzn (barut imalt mfettii) 10. Zahire emini ve Nzn (arpa emini ve dier yiyecekler nazr ) 229 11. htisab Nzn (pazar khyalar mfettii). 12. Byk mznflmeci (hazine defteri kayt efi). 13. Muhasebe-i evvel mutasarrf (birinci hesab dairesi efi). 14. Haremeyn muhasebecisi (iki kutsal ehirin, Mekke ve Medine'nin hesaplan efi; bu grevliye eski ikinci defterdarn grevleri de verilmitir). 15. Ceridl Nzn (kadastro ve istatistik daireleri mfettii 230. 16. Gmrk emni ve mutbak emini (Gmrk ve imparatorluk 231 mutba emni). nc Snf 1. Vak'anvis ve Takvm-i Vekaai nazn (mparatorluk tarihisi ve Devlet Gazetesi mfettii). 2. Byk tezkereci (arzuhaller byk veya birinci efendisi). 3. Kk tezkereci (kk veya ikinci arzuhaller efendisi). 4. Mektupu (Vezirizam'n alma dairesi ktibi). 5. Terifat (terifatlar *seremoni+ efendisi, idarecisi). 6. Beyliki (byk mrurdan Amed- Divan- Hmyun). 7. Amedd (Reis Efendi *Dileri Nzn+ dairesi ktibi).
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/183 dare mdr emn manasna geliyor. 230 Bu makamn ad birka y nce kondu. 231 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/183 -184
228 229

Sayfa

209

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

8. Kahybey ktibi (Dhiliye Nzn dairesi ktibi). 9. Divan- hmyun tercman (Bb- l tercman) 10. Anadolu muhasebecisi (Anadolu divan- muhasebat efi). ll.AsfikiriMansure ktibi (harbiye ktibi). 12. Harlr nzn (ipek mfettii). 13. iziye muhassIi (vergi tahsil edici ve kasapba). 14. Tersana mdr (Tersana ileri yrtcs). 15. Enbie- hassa mdr (saray binalar sorumlusu, yni saray inaatlar mfettii). 232 Drdnc Snf. 1. Haremeyn mukataacs (ki kutsal ehir Mekke ve Medine iftlik kira ve ileri dairesi efi: evvelce dairenin yrtt iler! de yrtmekle grevlidir; bu iler unlardr a) ba mukataa dairesi, yani genel iftlik vergileri; b) Haslar mukataas dairesi, yni saray mlk iftlikle rinin vergilerini toplama ve idaresi; c) tarihilik dairesi, yani takvim b akmndan tarihlerin incelenme ve tesbiU brosu). 2. Babakkulu (hazine dairesindeki mstahdemler, memurlar; bunlar vergi ihbarnamelerini gndermekle de grevliydiler). 3. Duhan-gtimr emni (ttn gmr idarecisi). 4. Secriye emni (merubat emni) 233. 5. Esham mukataacs (iftlikler vergisi dairesi efi). 6. Mevkufat (vergiler dairesi efi). 7. Maliye tezkerecisi (maliye ve alakal dilekelere bakan dairenin efi). 8. Aklam-i sebaa hocas (evvelce mstakil olan yedi ayr dairenin bir tek dire haline dntrlm eklinde almalarnn sorumlusu). 9. Kk evkaf muhasebecisi (kk vakflarn muhasebe odas efi; aynca, evvelce u dairelerin grdkleri ileri de yrtmektedir stanbul iftlikleri kira dairesi, ayn ey Bursa, Valona ve Rodos iin de stlenilmitir). 10. Piskopos mukataacs (rahip iftlikleri vergi ileri efi). 11. Kd- binin emni (saray d kat ve arivler daireleri idarecisi). Yaplan reform, slahat sonunda, evvelce ondrt sekin ef tarafndan bakanlk grevi yrtlen bu sayda ve hazneye bal daire lavedildi,
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/184 Bu unvan yenidir, fakat kullanlmas eskidin Gnmzde bu faaliyet kolu iin defterhnede bir dire bulunmaktadr
232 233

Sayfa

210

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kaldrld. Birok daire ve grevler birletirildi, ayn emirname divan grevleri listesinden iki seyis ve byk mabeyinciyi silerek bunlan saray hizmetleri listesine ald. avu ktipleri ile zeamet yazclan da Vezirizam'n hanesine bal olarak brakld. l ve ayarlar daJresi de mliye ve hazneye baland. Bu drt snfta bulunan grevliler iin de giyecekleri niformalar u ekilde tesbit edilmiti: Birinci snfta bulunan devlet nazr iin: Mavi renkte setre ve daha koyusu pantolon, zengin bir ekilde ilemeli olarak; dmeler altn; kllarn kabzas deerli talarla ssl ve grevlerinin iaretlerini tayacak, yni kllarda Sultan'in turas bulunacak. kinci snfdaki grevliler ak mavi setre ve koyu mor pantolon giyecekler, setre ve pantolon zengin bir ekilde ilemeli olacak; bu snfn ilk sekiz grevlisi birinci snfn tadklar grev belirtici iaretleri tayabilecekler ve kllarnn kabzas ayn ekilde deerli talarla ssl olacak. nc snfn grevlileri ikinci snf grevlilerinin ayn kyafetini tayacaklar; u farkla ki, pantalonlar yeil mavisi ve setre dmeleri altn yerine gm olacak; kl kabzalar ise deerli talarla sslenmeyecek ve grevleri ise yukardan aa ilenmi pahal talarla belirlenecek. Drdnc snf grevliler siyah kumatan elbise giyecekler, panto-lanlar da ayn renkte olacak ve dmeleri gmten dikilecekti. Grevlerinin alameti yukardan aa ilenmi elmas ve bir prlanta ile oluturulacakt. lk Nazr'a, baka yerde de belirttiimiz gibi rical, yani ergin erkek, veya erkn deniliyordu ve bu da imparatorluun stunlar mnasna geliyordu; divann btn dier grevlileri Hocagn unvannn tayorlard, ki bu da divan efendileri anlamna geliyordu. Bu unvan sahiplerini dier faal memurlardan ayrmak iin, Sultan kinci Mahmud Hatt- erifinde (Sultann yazs) bunlarn setrelerinde ilenmi kymetli talar, pantalonlannm iki yannda, zrh biiminde altn eritler bulunmasn emrediyordu. Bu unvan sahiplerinden biri (iftihar) nian aldklar takdirde, snflarn belirleyici baka nian alamazlard. Bu Hatt- erif, Hoca unvannn her divan mensubuna verilmesiyle bu hususta suistimle gidildiine iaret edip, bu unvann lyk olana verilmesi gerektii uyarsyla sona eriyordu. Listede divan grevlileri arasnda saylan oniki mfetti grevinden ayr olarak daha birok mfettilik bulunmaktadr; fakat bu mfettilerden hibiri divan efendisi unvann tamamaktadr. Bunlar yle sralanabilir: Fes nzn, asker balklar mfettii; su nazr, bunlar stanbul yaknnda

Sayfa

211

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Belgrad ormanlarnda bulunan bendler ve su yollarnn bakmyla megul olurlar, bulunduklar yer de orasdr; Boaz nzn, bunlar Boaz mfettiidirler ve yerler: Boaz'daki fenerdedir; Galata nzn (evvelce Galata voyvodas denirdi), Beyolu'nun mahallelerini tefti ederler: Aynca liman dairesi ilerine de bakarlar; evvelce bu dairenin! bakanna Liman nzn deniliyordu. Dier mfettiler iin evvelki listelerde aklama yaplmtr. Postalar dairesi de (menzil kalemi) yukarda bahsettiimiz dairelerle birlikte reform, slahat hareketlerinin konusu olmutur. Bu dairenin almas bugn posta mdr yardmcsnn nezaretine braklmtr ve ehreminlii, ehir mfettilii kaldrlmtr. 234 II. Askeri Veya Ordu Grevleri - Muntazam birlikler artk III. Selim dneminde olduu gibi Nizam- Cedid (yeni tekilt) adn tamamaktadr; gnmzdeki ad Asakr-i mansure- Muhammedlye'dir. Sultan'in muhafz ktas dier sava birliklerinden aynlmak maksadiyle Askir- hassa-i ahane adn almtr. Yani dorudan doruya Sultan'm hanesine, saraya bal birlikler mnsna gelmektedir. Btn ordunun b ak uman d nmn unvan Se -rasker-Paa'dr. Ondan hemen sonra muhafz kumandan veya beylerbey vezir, yni saray muhafzlar kumandan gelmektedir. Ordu, silahlarna gre, piyade, svari, topu, istihkam (lamc), humbarae (bombac) ve baltac olarak snflara ayrlmtr. Piyade ve svari tmenleri ferik (frka) ve daha kk birlikler alay adn alrlar. Her alaya bir mri alay (albay) kumanda eder ve her alay drt tabura ayrlmtr ve her taburda sekiz blk vardr. Taburlara binba veya kaymakamlar kumanda eder. Bir yzba emrindeki blk sekiz mangadan oluur, ki bunlar da onba veya avuun kumandasndadr, bu tekilt Mool ordularndan Cengizhan ve Timur dnmelerinden gelmektedir. Dier subaylar ayr yetkileri bulunan avulardr ve bunlar eflerin emirlerini nakletmekle grevlidirler; her blkte drt avu bulunur ve bunlara bir baavu kumanda eder; her blkte iki mlzim ve bir ktib (blk emni) bulunur. Her taburda iki kolaas veya binba yardmcs vardr; sa kanaddakine sa kolaas, sol kanaddakine sol kolaas denir;
234

Sayfa

212

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/184-187

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

235

Liva, idar ve asker taksimatta eski sancak-n yerini almtr.

Sayfa

213

seksenlik bir kolaas, rtbesi bakmndan mlzmn stndedir ve nihayet sancakdar veya alemdar gelir ve mlzim ayl ald halde yzba rtbesindedir. Bir alayn kurmay heyeti bir miralaydan (albay), bir kaymakamdan ve bir alay emininden oluur. Yalnz svarilerde mlzim vekilleri, onba vekili bulunur. Basit erlere nefer ve alayn musiki takmna mehterhane denir. . Serasker Paa'nn, nmhafiz kumandan ve Paasnn ve ferik rtbe sindeki Paalarla frka (tmen) kumandan Paalarn aldklar ayln rakam olarak ne tuttuu hl bilinmemektedir. ki alayn birlemesinden oluan livalara 235, kumanda eden Paalara (mirliva) gelince, bunlar 2500 kuru aylk ve otuziki tayn, miralay 1200 kuru aylk ve onalt tayn alrlar; kaymakamlar 900 kuru aylk ve 12 tayn; alayn levazmclar (alay emni beyler), 800 kuru maa ve on tayn; binbalar, 750 kuru aylk ve 8 tayn; kaymakam muavinleri (kolaalan) 400 kuru aylk ve 4 tayn; yzbalar, 180 kuru aylk ve 1 tayn; blk efleri, 200 kuru aylk ve tayn; ikinci yzba (yzba vekili), 180 kuru aylk ve 1 tayn; Piyade mlzimleri 120 kuru aylk; svarininkiler 140 kuru aylk; Svari ikinci mlzimleri 120 kuru aylk; Muavini 80 kuru aylk; Baavular ve piyade bagediklileri, 50 kuru aylk ve svarininkiler, 60 kuru aylk; avular ve alay ulaklar, 50 kuru aylk; blk eminleri, 40 kuru; onbalar, 36 kuru aylk ; svari onba yar dmclar, 36 kuru aylk; svari erleri 24 kuru aybk; piyade erleri 20 kuru aylk alrlar. Ordu bakmndan mir-i asklr- hassa (imparatorluk muhafz kuvveti Paas), sarayda birinci derecede mevki sahibidir; emrinde, saray muhafzlar olan ve kinci Mahmud'un Hatt- erifiyle datlan bostanclarn kumandan bostancbamm yerini alm olan ve ferik-i asklr- ahane denilen muhafz frkasnn Paas bulunur. Muhafz kuvveti mirinden baka, mir-i tophane-i mire unvann tayan bir mareal daha vardr ki bu mir, mparatorluk topu kuvvetleri meclisinin de badr. Toparacba, lamcba (istihkm mnsnda), humbaracba ve cebeciba artk mevcut bulunmamaktadr; bunlarn makamlarm alan subaylara bugn nazr denilmektedir. Bylece, eski cebeciba gnmzde muhimmat - harbiye nzn olmutur. Eski mir-i alem, yni Sancak- erif taycs makam da kaldrlmtr. En eski asker messese, bir eit mill muhafz durumundaki milislere

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

214

ait olandr ki, buna redif denilmektedir ve bu isim birbirini taki -beden mnsna gelmektedir ve faslasz olarak glerini, varlklarm srdren meslekler lej iyonlarndan alnmtr. Serasker-Paa'nn polis nuhafz kuvvetleri havazs 236 adn tayordu. stanbul Devlet Gazetesi ok geni bir ekinde, bize bu asayi kuvvetlerinin tekilt hakknda ay-ntl bilgi yermektedir. Yzelli askerden oluan bu muhafz kuvvet , lerbirinde elli asker bulunan mlhak ble ayrlmtr, bunlara bir nlzm kumanda etmektedir. On kiiden oluan mfreze bir ba-neferin kumandasndadr. Bunlarn bal olduklar avu ayda 40 kuru aylk alr; ba-nefer 30 kuru; askerler 20 kuru ve mlzm (temen) 120 kuru alrlar. Divan salonunda ve Serasker kapsnda muhafaza ile grevlendirilmilerdir. Serasker Paa'nn atla her dar knda ona refakat ederler. Elli nefer, Serasker kapsnda dima hizmette bulunmakla grevlidirler ve bunun iin elli nefer gece gndz ayaktadr. Tam gerek ifadesiyle bunlar divann mzrakl askerleridirler; zira Serasker Paa Saray'ndaki asker muhafzlar, sava askerlerden ve sekbanlardan olumaktadr. Bu sonuncu askerler, havazlar gibi, stanbul'da her yangn knda Serasker Paa'y takibederler. Serasker Paa Saray yaknnda komiserlik grevi yapan makam sahibine tomruk aas denir; polis nizamlarna kar gelmek suunu ileyenlerin kapatld hapishaneye tomruk odas ad verilmitir. Tomruk ktibi zabtlar tutar ve 10 kuru almaa hakk vardr. Bu ayn zabt zerine komiserin ve memurlarn adlan ve hapis masraf belirtilir. Bu ktip 600 kuru aylk alr; yardmcsnn ayl ise 150 kurutur. Gece gndz yangnlar bildirmekle grevli birinci muhafz 75 kuru aylkla grev yapar; otuz iki yardmcsnn her birinin ayl 15 kurutur; sekbanlara bal yardmclarn her biri 60 kuru aylk sahibidir; ehrin anahtarlarnn muhafzlarnn her biri 20 kuru aylk alr; kt yola dm kzlar gzetmekle grevli kadna kolcu kadn denir ve 100 kuru ayl vardr; bu kadnn yardmcs ise ayda 80 kuru alr; evine ald kzlarn oda fiyatlar 40 kuru olarak tesbit edilmitir, mahpushane kapucusunun ayl se 60 kurutur; yardmcsnn he r biri 40 kuru aylk alr; hapishaneler dairesinin aylk masraf istihkak 50 kurutur; aylk kmr gideri 25 kuru olarak tesbit edilmitir, hapishaneye verilen gnlk 40 ekmein aylk para tutan 120 kurutur ve mahpuslann bakm ve umulmadk masraflarn aybk tutan ise 750 kurua varmaktadr.
Hammer'in metinde Osmanlca yazlndan khawzs eklinde aktard kelimenin karl bizim ugerdeki karlyla havas* olabilir ki bu da malum anlamyla -sekim anlamnda tercih edilmitir denilebilir (.N.).
236

Byk Osmanl Tarihi

237

Cilt 18

Joseph von Hammer

III. Saray Grevleri. kinci Mahmud tarafndan yaplan reformlarn en nemli olanlan, hi phesiz saray hizmetleri grevlerini ilgilendirenlerdir. Artk ne zengi beyleri ne bostancba, ne de salahorlar vardr; onlarla birlikte, silahdaraa, uhadaraa (birinci oda hizmeti bakcs), tlbendaas (sanklan muhafaza eden), ibrikdaraa, binisaas, kahveciba, tfekci-ba, berberba, serktip onlarla birlikte tarih olmutur. Geri baz grevler ekli ve ad deitirilmek suretiyle devam ettirilmise de bunlann da saylan azdr; mesel eski bostancba'nn grevinin muhafz frkas kumandanna verilmesi gibi olanlannn saylan da fazla deildir. odada, yni hazne birinci ve ikinci odasnda u grevler kaldrlmtr Anahtaraas (hazne dairesi anahtarlar muhafz), antac (imparator luk paralarnn icbeden yere taycs), sorguu (balklkuu tyn -den yaplm sorgularn muhafz), kapancac (devlet hil'atlan muhafz), blblcba (saray blblleri ba muhafz), tticiba (papaanlar muhafz), Bugn sarayda artk sadece iki oda (daire) bulunmaktadr. Bunlar: daire (i oda) yni hanei hassa, hazine oda veya dairesi (haznei hmyn); dier iki oda, yni nc daireler (kilerci ve seferli odalar) da lavedilmilerdir. Saylan otuz olan ve iki subayn emrinde bulunan birinci dairenin hizmetkrlar, bugn Peygamber'in hrkasnn bulunduu daireyi (Hrka-i erif Odas) muhafaza ile grevlendirilmilerdir; bunlar deiik olarak onbe gn srekli grevde kalmaktadrlar ve artk unvanlar da hrkai saadet hademesi olarak deitirilmitir ve balarnda bulunan idarecinin unvan da hane- hassa der-i hademedir. mparatorluk haznesi ktibi makam artk yoktur; hazine birinci ktibine bugn serktip (baktip) denilmektedir, ikinci ktib ise mlzm ktip unvann tamaktadr. Kap ucu baslarn says ise otuza indirilmitir. Aralarnda hizmet yllarndan kaynaklanan kdem fark kaldrlmtr. Evvelce kapu aalan unvann tayan ak aalar bugn akaa 1ar unvann tamaktadrlar ve saylan yzdr. Baltaclar, Harem dairesinin zlfl baltaclar olarak muhafaza edilmilerdir. Yeil sorgular olan peykler braklmsa da, mzrakl muhafz olarak saylar ikiyze indirilmi, Tirendaz solaklar ise tamamiyle
237

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/187-189

Sayfa

215

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kaldnlmtr. Ceviz muhafzlan, yni beykoz birlii ise devlet gazetesinin 35. saysnda belirtildii ekilde grevleri hallan muhafaza etmek ve Sultan'n at gezintilerinde kzlar aas 238, ve hazindnn ardndan hallan sermek zere gtrmekle belirlenmitir. Hadmlann kullanlmasna gelince, bunlann yalnz unvanlan deitirilmitir; eski kapu hasekisi bugn kapu uhadan denilmektedir, yni unvan, Bb- l tarafndan muteber saylm iki kutsal ehrin, Mekke ve Medine'nin hizmetkr olmutur. Bakapuolan ise unvann muhafaza etmitir. 239 IV. Valilikler Ve Onlara Bal Voyvodalklar. Trkiye'nin i idaresi snfa ayrlmtr ve bu aynm yledir: Valilikler, sancaklar ve voyvodalklar. Bunlardan son ikisi gerekte bir eylet valiliinin blmleri olduklar halde, bir valilii elinde bulundurana aynca verilmek veya sancakbeyleri ve zel voyvodalar tarafndan dare edilmek zere blme tabi tutulmulardr. Eyletlerin idaresindeki sisteme gelince bu, iki ekil altnda grlmektedir; Birinci ekilde valilikler ve sancaklar, vilyet veya sancan geliri gznnde tutulmakszn hazineye muayyen bir vergi deyecek olan vali ve sancakbeylerinin idaresine verilmilerdir. kincisinde sancaklar geliri bakmndan gelirle-rinni arttrlmas gznnde tutularak sancakbeyine verilmitir ve bu durumda idareci, geliri arttnc hususlara dikkat gstermek zorundadr. Bir sanca elinde bulundurucular gerek kalc olduklan takdirde bunlara mutasarrf geici, muvakkat olduklan takdirde ise mtesellim denilir. Vali eer bir ltuf olarak ikinci bir sancan idaresiyle g-revlendirilmise, bunlara muhassll (vergi toplayc) denir. 16 Rebi-ul'evvel 1250 (23 Temmuz 1834) tarihli ve 86 sayl Devlet Gazetesi mutasarrf, mtesellim ve muhassilerle alkal durumu izah etmektedir. Her tevcihat ve yksek memurlann grevlendirilmeleriyle alkal yllk listede, bir valilikten aynlan sancan valilikten aynld ve mu-hassillik unvaniyle ayn ayn idarecilere verildii grlr. Bu arada, aynlan blmn, mtesellimlikle hazineye baland da olur. stanbul Devlet Gazetesi'nde, en son olarak voyvodalklann yer ald gze arpmaktadr: Byle bir olaya evvelce hibir suretle rastlanmamtr. Devlet iftliklerinin idarecilerine bazen khya da denilir. 1249 Hicr (1833-1834) yl valiliklere atama
238 239

Sayfa

216

kinci Mahmud bu makamn adna dokunmakszn, olduu gibi devam ettirmitir. Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/189-190

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

listesinde (Devlet Gezetesi'nin 27 sayl, 27 Ramazan tarihli saysna baknz) 32 valilik gze arpmaktadr ve isimler saylrken, hibir vilyet idare etmedikleri halde Serasker Paa, m-ir-i asakir ve mir-i Tophane valilikleri de saylmaktadr ki, bu sadece isim ve unvandan ibarettir. Zaten Cezayir bugn Franszlarn elinde olduundan, gerekte Tr kiye'de 28 eylet vardr ve bunlar srasyla yledir 1. Habeistan ve Cidde, Mekke 240, eyhlharemyn makamyla birlikte. 2. Kaptan Paa eyleti (Adalar Denizi adalar). 3. Rumeli. 4. am. 5. Badad. 6. ehr-zor. 7. Basra. 8. Msr 241 9. Haleb. 10. Bosna. 11. Safed, Sayda ve Beyrut. 12. Trablus (Suriye'deki). 13. Erzurum. 14. Sivas. 15. Silistre. 16. Kandiye. 17. Trabzon. 18. Karaman. 19. Adana (ki buras da Sivas 242 gibi muhassilliktir). 20. Diyarbekir. 21. Rakka. 22. Mara, 23. ldr. 24. Kars. 25. Van. 26. Musul. 27. Tunus. 28. Trablus. Adlann vereceimiz otuzbir eylet valilerinin zel ve bamsz valiliklerini oluturmaktadr: 1. Kuds ve Nabls 243- 2. Vidin ve Nibolu. 3. Tirhala. 4. Yanya. 5. Delvino 6. Avlonya. 7. Sctari. 8. Elbistan. 9. Ohri (Bu son nauhassiliktir). 10. Semendere. 11. Karahisar. 12. Mentee. 13. Aydn (bu son de muhassilliktir). 14. Biga, Boaz kumandanl yeri. 15. Kayseri 16. Selanik. 17. orum. 18. Teke (Bu son de muharsilliktir.)19. skb. 20. Kstendil. 21. Perzerin. 22. Kilis. 23. Zvamik. 24. Hersek. 25. Dukagin. 26. Kane. 27. Akehir. 28. Reti-mo. 29. Alaiye. 30. Konya. 31. Ankara. Bu cildin sonunda bulunan bazlar Asya, bazlar Avrupa kt'asn -daki eyletlerin durumunu gzden geirince, bunlarn datl, yni taksimat bakmndan nasl bir dzensizlik iinde bulunduu gzden kamayacaktr. Devlet Gazetesi'nde bildirildiine gre voyvodalk unvann alan sancaklarn saylan ellidir ve yle sralanmaktadr: 1. Mihalii. 2. Edrenos, Bursa'da Uluda eteinde. 3. Karahisar. 4. Lefke. 5. Kokce. 6. Kirmencik. 7. Midalcik, eski Hdavendigr sancanda. 8. Edremit. 9. Ayazmend. 10. andral. 11. Emrudabad. 12. Ka-racaehir. 13. Giva. 14. Tarakl. 15. Sivrihisar (Bu drt voyvodalk Hdavendigr sancandadr). 16. Domani. 17. Gynk. 18. Bilecik. 19. Akhisar. 20.
Bu eylet hl ok ihtilafldr ve kesin durumunu Bb - l le Mehme* Ali arasndaki bir anlama belirleyecektir. 241 Bu eylet sadece isimden ibarettir ve bunun da birok sebebi var. 242 Bu eyletin sahipliinin Suriye'nin gvenlii bakmndan nemi byktr. Msr kral vekili onu Trkiye'ye vermekle kararl grnmyor. 243 Bu eyletler Mehmed Ali'nin eline gemi olduundan, bu statistikte sim olarak yer almlardr.
240

Sayfa

217

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kurupazar. 21. Kisud. 22. Kutaz. 23. Viranku. 24. St. 25. Kermasti. 26. Yarhisar. 27. Yaylakabad. 28. Sarayck. 29. Karamrsel. 30. Ayvalk. 31. Kisilce. 32. Tuzla. 33. Aydnck. 34. Mudanya. 35. Aya, Ankara sancanda. 36. Krkaa. 37. Beyehir. 38. negl. 39. Bazarck. 40. Manyas, Karasi sancanda. 41. Glpazan. 42. Kelembe. 43. Karasinit. 44. Yangadi. 45. Zindgi. 46. Bergama. 47. Ayurundu. 48. Giresun. 49. andarlu. 50. Pazarky. 244 V. Adalet Makam Ve Grevleri. Daha yukarda, mertebe silsileleriyle birlikte kadlar makam listesini vermitik. Burada, mderrisler ve adaylar hakknda birka sylenecek sz kalmaktadr. Zira bunlardan ve derecelerinden kitabn hibir yerinde sz edilmemitir. Oysa bu meslek mensuplarnn messseseleri bunca reform iinde hi el dememi bir ekilde kalmtr. Bunlarn rencileri sohta, daha dorusu suhte unvann tarlar ki, bu da ilim akyla yananlar anlamna gelmektedir. Fas krallnda rencilere thalb veya thalib denilmektedir, yni ilim taleb edenler anlamn ifade etmektedir. ran'da ayn kiiler iin danismend denilmektedir ki, bu da ilme istidatl anlamnadr. Danismend kelimesi Avrupal yazarlar tarafndan trl ekillere sokulmu, akas tahrif edilmi, stelik bu tahrif edilmi, bozulmu kelime ve onun mnas zerinde de garip yorumlar yaplmtr. Bugn stanbul'da ulemadan kimseler ve aileleri danismend unvann tamaktadr. Bir renci, hocalarm tatmin ederek imtihan geerse mulazim unvann alr ve bu kelime tam olarak muavin anlamna gelir. Zira bunlarn herbiri, hret sahibi limlerden birini efendisi, patronu, stad olarak seer. Bununla beraber, bu kelimeyi aday kelimesiyle deitirmek yerinde olun zellikle adl mn ve meslek hedef alndnda en dorusu budur. Adaylarn diplomalar, ahadetnameleri eyhlislamlk makam tarafndan verilir. Tabi, bu ahadetnamenin verilmesiyle aday adalet tekiltnda almak isteyeceinden kendisi hakknda esasl bir tahkikat yaplr. Yni, bu tahkikat sonulanmadan nce, imtihan kazanm durumda olsa, ahadetname kendisine verilmez. Bu bakmdan, adaylar, eyhlislamlk makam tarafndan verilen Mlzmlk ahadetnmesi'nden baka bir de
244

Sayfa

218

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/190-192

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kadasker tarafndan mhrlenen ikinci bir ahadetname daha alyordu. Adaylk iin (mla-zemet iin) tyin edilmi bulunan zaman sona erdiinde, aday, gnlk asl gelirleri 10 ake olan mderrislerin hibir rtbe ve mevkii olmayan snfna girer, zira mevki ve makam haricler snfyla balar. kinci snfa hareket-i haric denir; yni ayrlan hariclerin snf anlamna gelir; nc snf dahili adn alr; drdnc snfa hareket-i dhili ad verilmitir, nk dhiJden ayrlacak olanlarn snfdr; bu mertebeden knca beinci mderrisler adaylar snfna geer ki, buna da mu -zile- sahn denirdi ve buradan kinci Mehmed (Ftih) camisinin sekiz medresesinden birine girecei mns kard. Bu snflardan her birinde ilerleme gnde yirmi akalk bir art salyordu. Altnc snfa sahn altlar deniliyordu; yedinci snfa altmlar ad verilmiti; sekizinci snfa hareket altml, yni altmlar snfndan gelenler deniliyordu; dokuzuncu snfa muzile-i Sleymaniye, yni yaknda Kanun Sleyman medresesine girecek olanlar snf ad verilmiti; nihayet onuncu snftan olanlar Sleymaniye mderrisi unvann tayorlard: Bu unvan tamak bakmndan bu camiye bal be medreseden birine veya Hadisler Mektebi'ne bal bulunmalarnn nemi yoktu. Mderrisler bu on snf bitirince molla veya kad mesleine girerler. Kadlarn sekiz alt makam unlardr: Eyb, Galata, skdar, Kuds, Haleb, Yeniehir, Selanik ve zmir. kinci snf veya makam Edirne, Bursa, Msr ve am' iine alan drt molladan oluur, Mekke ve Medine kadlar nc snfdr; drdnc snf stanbul kads ve kendisinden nce bu makamda bulunmu olan meslekdalanndan oluur; beinci snf Anadolu Kadaskeri ve altnc snf Rumeli Kadaskerleri makamdr. Bu iki Kadaskere berat ve ehadetnmeleri gndermekle grevli bir reis-efendi yardm, yni muavinlik eder. Bu muavinlik makam fazla bilinmez, nitekim Mouradjea d'Ohsson da bu sebeble eserinde zik-retmemitir. Demek ki stanbul'da, biri Bb- lnin dilerini yneten olmak zere, reis-efendi vardr. Kadlarn yedinci snf, kadlarn en yksei ve bu makamda tek olan, slmiyetin imam, yni eyhlislm temsil etmektedir. Byk-mollalarn veya birinci derecede adli makam sahiplerinin meslekte ilerlemeleri dzeni (silsile-i mertib) bu ekildedir. kinci, nc ve drdnc derecede mollalarn ilerlemeleri hususunu da bu cildin ilk sayfalarnda ayrntl olarak bildirmitik. Makam sahibi, her derece alnda yeni bir ahadetname alr ki, ayn zamanda atanma ifde eden bu vesikaya resm adyla raus denir. Burada,

Sayfa

219

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

hari mderrislere verilen ahadetnamelerin mhiyetleri hakknda bir fikir edinilmesi iin bir rnek veriyoruz: "Abidinbe Efendi olu Ahmed Rid Efendi, ilimlerini arttrarak hakikati arayan limlerin rnei olarak krklar medresesini bitirmi ol duundan, eyhlislm Mevln eyhzde Esseid Abdulvahap Efendi, kendi yksek katlarndan kendisine Yusuf Paa altnc medresesinde d mderrislik (profesrlk) tevcih buyurmulardr. Gerei yerine getirile. 29 Cemaziylhir 1247." Devlet Gazetesi'nin 18 Rebuul'hir 1250 (24 Austos 1834) tarih ve 88 numaral saysnda, azalarn (mulzimlerin) hari snfna girmek iin tbi tutulduklar imtihan hakknda ayrntl bilgi verilmektedir. Bu bilgilerden, Trk rencilerin verdikleri imtihann Avrupadakilerden daha kolay olmadn; hatt, filozof Fisagor'un bahsi de getiine gre, Ltince bilmemeleri bakmndan daha da g olduu neticesini karyoruz. Gazetenin ayn saysnda, Pdih'in eitli ilim ve bilgilerin himayecisi olarak bu imtihanlarla ilgilendii, mmeyyizler arasnda saraydan gnderilmi hocalarn da bulunduklar kaydedilmektedir. lkokul retmenlerine, saraya bal olanlar gibi hoca denilmektedir. Devlet Gazetesi'nin 27 Receb 1247 tarih ve 9 numaral saysnda yaynlanan bir emirname, Bb- l hocalarn dairelerde bulunan grevlilere filoloji ilminin u dallarnda ders vererek onlar bilgi sahibi durumuna getirmee mecbur tutmaktadr: 1. gramer, 2. sarf ve nahiv, 3. kelimelerin asl bilgisi (etimoloji), 4. nutuk dzeni, 5. nutkun blm, 6. mecaz deyimler ilmi, 7. iirde vezin, 8. kafiye, 9. iir, 10. yaz sanat, 11. phelere kar Kur'an' savunma konusunda metodlu bilgi. 12. gzel yazma sanat, 13. antoloji, 14. tarih. Devlet Gazetesi, Bb- l hocalarndan baka, imparatorluk sarayna bah alt hocadan da bahsetmektedir: 1. mparatorluk saray hocas, 2. mparatorluk hazine diresi hocas, 3. Galata saray hocas, 4. Olanlar odas hocas, 5. Galata saray hocas. 6. Kzlar aas hocas. Bu snf profesrn yannda, ki bunlar Bb- l ve saraya baldrlar, dier mektebe bal profesrler (mderrisler) de vardr ve bunlar yle sralanabilir: nc Selim tarafndan kurulan mhendisler okulu; kinci Mahmud'un at Tbbiye ve mimarlk mektepleri. Mimarlk okulunun kurulmasyla ilgili emirname Devlet Gazetesi'nin 17 evval 1249 (27 ubat 1834) tarih ve 78 sayl nshasnda bulunmaktadr. Mimarlk okulu dr t snfa ayrlmtr, banda mdlr- ebnle-1 hassa, yni devlet yaplan birinci

Sayfa

220

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mdr bulunmaktadr. Birinci snf otuz kalfa yani yap mfettiinden olumaktadr; ikinci snf yirmi kalfa yardmcsndan (mulzimi kalfa); nc ve drdnc snflarda renciler bulunmaktadr. Bu sonuncular riyaziye, hendese, gramer ve nahiv derslerini takibetmektedirler. Devlet Gazetesi'nin 11 Muharrem 1250 (1 Mays 1834) tarih ve 83 numaral saysnda muntazam birliklere (askiri mansure), muhafz birlii (askiri hassa), topu birliklerine (tophane) mahsus drt hastane ile alkal bir emirname bulunmaktadr; bu hastahanelerden drdncs Maltepe'dedir. Evvelki saltanat dnemlerinde tb retilen bu has tahanelerde altm ye bulunuyordu; bunun otuzuna tablb muavini deniliyordu, otuzikisi cerrah, yni operatrd; altmncs profesr, yni mderristi. Bugn bunlar drt snfa ayrlm bulunuyorlar. Birinci snf, bizimkiler gibi sonuncu deil, en ykseidir ve krk renciden olumaktadr ve renciler aylk olarak 100 kuru alrlar. Bu snfta fizik ve kimya retilir. Bu snfn profesrne 800 kuru aylk denir. kinci snfta da krk renci akird bulunmaktadr ve bunlarn herbirine ayda 50 kuru verilir, birinci hoca 750, ikinci hoca 500 kuru aylk alr. Bunlar, anatomi (terih), fizyoloji, tedavi ve ila verme ilimlerini retirler. nc snfta ancak yirmi renci vardn hocalar onlara gramer, nahiv ve yabanc diller retmekle grevlendirilmilerdir, ayda 300 kuru alrlar. Drdnc snfta ilk iki snfda olduu gibi krk renci bulunmaktadr. Onlara okuma yazmay reten hocalarnn ayl 200 kurutur. Hoca ve rencilerin armalarnda damarlar ile birlikte bir kalb, derecelerine gre deri, gm ve altn plklar zerine kazlmtr. 245 VI. Paralar Ve ller. Yeni paralar le lgili nizamname, Osmanl Devlet Gazetesi'nin 9 Cemaziyyl'evvel 1249 (28 Eyll 1833) tarih ve 67 numaral saysnda ya ynlanm bulunuyor. Bu nizamname duka (haririye)'nin deerini 20 kuru, yanm harirfye ise 10 kuru olarak tesbit etmektedir. Findik denilen bir dirhem arlndaki duka 32 kuru olarak tesbit edilmitir; yarm fndk 16 kurutur ve rub'u, ki bu parann drtte biridir, drt karat olarak 8 kurutur. stambul denilen duka'nm deeri 24 kuru olarak tesbit edilmitir, alt karat arlndaki yarm stanbul! 12, 3 karatlk eyrek stanbul! ise 6 kurutur.
245

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/192-195

Sayfa

221

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Rum dukann deeri 48, yans 24 kuru deerindedir. Eski rum dukann kuru 54 kuru; yeni adl duka ve eskisinin kuru ise 16.5 kurutur. Msr dukas (oniki karat arlnda, ser mahbub) 20 kuru 10 para deerindedir; alt karat arlndaki yarm ser mahbubun deeri 15 kuru 5 paradr ayn parann 3 karat a lgndaki drtte biri 5 kurutur; nihayet krklk haririye denilen duka 40 kurutur, Demek ki, yarm ve eyrekler saylmamak artiyle, Osmanl mparatorluunda tedavlde yedi eit mill duka vardr ve bunlar yle sralayabiliriz: Haririye, fndkl, stanbul!, rum, adl, ser mahbub ve krklk haririyye. Byklk lleri Ekvator derecelerine gre hesaplanmtr. Her derece 60 mildir; her mil 1000 kulatr; kula, 2 ons ve yanm arndan uzundur; arn 2 ayak 12 pus: bylece alt Trk aya (kadem) 7 Fran sa ayana tekabl etmektedir. 246 VII. Bayramlar Ve Uyulan Trenler Sultan'n katld yry alaylarnda ve iki byk bayram vesilesiyle yksek makam ve mevki sahiplerinin Sultan'a tazimlerini arzet-melerindeki terifatta byk deiiklikler meydana gelmitir. Bu terifat bir taraftan sadel estirilmekle beraber, dier taraftan son zamanlarda oluturulan makam ve memuriyetleri de iine almtr. En nemli makam yenilikleri Serasker Paa ve devlet nazrlklar veya mfettiliklerinin kurulmas, ihdasdr. Bu sonuncularn almalar Vezirizam'n icrtn da kapsam iine almaktadr. 27 RebiuTevvel 1249 sayl tarih ve 77 numaral Osmanl Devlet Gazetesi'nde iki bayram (eker ve Kurban) vesilesiyle uyulmas gereken terifat kurallarn dzenleyen bir emirname bulunmaktadr. Bu emirnameye gre, bu Dayramlar vesilesiyle tebriklere bundan byle nce sarayda balanacak, sonra Vezirizam'n, eyhlislm'n ve eski Yenieri aas namn alan Serasker Paa'nn makamlarnda devam edileektir. Evvelce tazimlerini sunmak zere Sultan'a saray camisine kadar refakat eden ve camiden kmasn bekledikten sonra tebriklerini arze-dip Bb- l'ye giden ve orada Vezirizam'n gelmesine kadar bekleyen vezirler iin de ayn emirnamede deiiklik yapld grlmektedir. tulu vezirler veya Paalar ve devlet ricali veya Sultan'n nazrlar, Vezirizam' darda
246

Sayfa

222

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/196

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bekleyecekleri yerde kendilerine ayrlan salonlara girecek ve orada bekleyeceklerdir. Saraydan dnen Veziriazam arz odasnda tebrikleri kabul edecek ve oradan ayrlacak olan tebrike gelenler topluluu nce eyhlislm kapsna giderek eyhlislam'a makamnda tebriklerini arzedecekler, oradan da Serasker Paa'ya giderek ayn terifat tekrarlayacaklardr. Vezir ve Paalarn ayrlmasndan sonra Veziriazam divan salonuna (divanhane) geecek ve orada kendisini beklemekte olan Bb- l'nin drt snf grevlisinin tebriklerini kabul edecektir ve bu merasimi yerine getiren heyet oradan eyhlislam ve Serasker kaplarna, makamlarna gidecektir. Bayramn birinci gn, sarayda ileri olan zengi beyleri ve mabeyinciler, Sultan' tebrik etmeleri iin huzur salonuna alnp merasimi yerine getirdikten sonra, Vezirizam'a deil, eyhlislm ve Serasker Paa makamna gideceklerdir. Bayramn ikinci gn, Veziriazam, eyhlislm kapsna gidecek ve tebriklerini sunacak, eyhlislm da buna derhal mukabele edecektir. mparatorluun Vezirizam'n makamndan dnen eyhlislam, oradan ayrlnca Vezirizam'a gidecek olan makam sahibi kadlarn tebriklerine muhatab olacaktr. Byk mollalar, makam srasiyle Mekke kadsndan balayarak skdar kadsna kadar ve byk mderrislere (sekizler, altmnclar ve Sleymaniye mderrislerine) tebriklerini sunduktan drt saat sonra, Vezirizamlk makamnda ayn vesileyle bulunurlar. Kabul salonuna alnan mollalara nce kokular, peinden kahve ikram edilir ve burada Vezirizam'a tebriklerini arzederler. Peinden divan salonuna geen Veziriazam, orada, emirnamenin yaynlanmasndan nce adlan yksek sesle bildirilmesi det olan makam sahibi iki byk kad ve iki birinci mderrisin tebriklerini kabul eder. Yeni emirnamede, tebrik merasimlerinde isimlerin mabeyinci tarafndan yksek sesle, hayknr-casna bildirmesi geleneine de son verilmitir. Bu ziyaretten bir saat nce, Sultan camilerinin imamlar nce ba mabeyinciye, oradan eyhlislm' tebrike giderler. Kesedarlar, kalfalar (dairelerdeki yardmclar), zaimler (Umar sahiplerinin ktipleri) ile Veziriazam kapusu-nun dier grevlileri tebriklerini ayn gn ve ayn salonda arzederler. Eskiden yrrlkte olan Mekke ve Medine din vakflar mfettileriyle dier ehir mfettilerinin bayramn ikinci gn tebriklerini arzetme gelenei lavedildi ve Bab- l'nin drt grevli snfnn birine mensup bulunduklarndan, bayramn birinci gn tebriklerini arzetmeleri uygun grld. Byk geit resimlerinde Bb- l'nin birinci snf memurlarndan yalnz

Sayfa

223

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Reis Efendi (Hariciye Nzn) ve birinci Defterdar (Mliye Nazn) yer alrd; ikinci snf ise din vakf mfettilerinden, mukataa mfettilerinden, baruthane ve cephanelik mfettilerinden oluuyordu. Byk geit resimlerinde uyulmas gereken dzen ve sra Osmanl Gazetesi'nin 22 numaral saysnda u ekilde belirlenmiti: 1. Birinci ve kinci tel -hisci (Serasker Paa'nm mhrdarlan), 2. Amedci-efendi'nin iki yar-dmcisi (Reis Efendi dairesinin ktipleri), 3. Reis Efendi'nin kesedn (daire beylikisi), 4. Divan tercman ve birinci mektupu yardmcs (Vezirizam'n dairesi ktibi), 5. iftlikler ve ttn gmr daireleri efleri, 6. Kasaplar efleri ve inaatlar mdr, 7. Hassa birlii ktibi ve Seyidler mfettii, 8. Khyabey (Dahiliye Nzn) ktibi ve muntazam asker birlikler baktibi, 9. Divan amedci ve beylikisi, 10. mparatorluk mutba khyas ve birinci mhrdar, 11. Topu ve baruthane mfettii, 12. Para ve silahlar mfettii, 13. Tapu daireleri mfettii ve tersane emini, 14. Zahire ve Polis mfettileri, 15. iftlikler ve masraflar mfettileri, 16. Sultan'n din vakflan mfettii ve Sultan'n turasnn Devlet ktibi, 17. Reis Efendi ve avuba, 18. Khyabey (Dhiliye Nzn) ve birinci Defterdar (Mliye Nzn), 19. Birinci odadan iki uak, 20. mparatorluk tarihisi. Devlet Gazetesi bayazan ve devlet matbaas mfettiiyle saray ikinci imam, 21. Reis'ul-ulem, yni ulemnn kdemlisi ve saray birinci imam. Devlet Gazetesi'nin 9 Safer 1250 (Haziran 1834) tarih ve 84 numaral says, Heybetullah Hanm sultan'n on gn sren dn m nasebetiyle uyulacak dzeni yle vermektedir: Birinci gn iin tertiplenen byk geit resminde uyulacak dzen: 1. Atl muhafzlar kier sra halinde mlzmlarnn ardndan gelecek, 2. Drdnc snf divan efendileri, 3. nc snf divan efendileri, 4. kinci snf divan efendileri, 5. Birinci snf divan efendileri, iki mlzimin refakatinde, 6. Kapu-cubalar, 7. Byk Kapucubai ve ikinci mirhur, 8. Teke sancakbeyi ve ardnda iki mlzm bulunan birinci mirhur, 9. Muntazam birlikler, piyade ve svariler, 10. Arkalannda iki mlzim bulunan Paalar ve liva Paalan, 11. Donanma sancakbeyleri, 12. ki tulu paalar, 13. tulu Paalar (vezirler), arkalannda iki mlzm, 14. kinci imam, 15. Emirler efl ve stanbul kads, 16. Rumeli ve Anadolu Kadaskerle-ri, 17. Aydn ve Yanya valileri Paalar, 18. Serez ve Selanik Paalan, 19. Vidin ve Rumeli Paalan, 20. Kaptan- derya ve miri hassai ahane, 21. Serasker-Paa, 22. Veziriazam ve eyhlislm, 23. Kapu uhadar (Bb- l 'nin iki kutsal ehir *Mekke ve medinel hizmetkn , yardmcsyla; her ikisi de hadm aas, 24. Heybetullah

Sayfa

224

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sultanhanm'n bir kahyas ve iki kutsal ehrin birinci ktibi, 25. Ayn sultann ikinci khyas ve birinci hadm aas, 26. ki hazne ktibi (her ikisi de hadm aas), 27. Sultann arabas, 28. Kzlar aas ve enderuni hmyun nzn, 29. Bir Sultan arabas, 30. Pdihn hemirelerinin Esma ve Heybetullah sultanlann arabas, 31. Pdihn kzlannn arabas. 32. Evvelki Sultan'n kadnlarnn arabas ve eski Kaptan- derya Hseyin Paa'nn hemiresinin arabas, 33. Dn boyunca sarayn davetlisi olan ve muhteem bir ekilde arlanan vezir ve nzrlann harem ka -dmlannn arabalan, 34. Odalklann arabalan (atl harem aalannn muhafazasnda esir gzdeler), 35. Hassa birlii ve muntazam birlikler alaylan ve muzka, 36. Atl muhafz alay birlii. Osmanl Devlet Gazetesi'nin 84. saysnda, prenses Heybetullah'n dn mnasebetiyle nce ve sonra yaplan enliklerin tasviri hemen btn gazeteyi kaplayacak ekilde yer alm bulunmaktadr. Oysa daha nceki saylarda bu enliklerin program aynntl bir ekilde verilmitir. Trk Devlet Gazetesi, kinci Mahmud'un devlet hayatna ve mill hayata kazandrd yeniliklerin en nemli ve en yararllanndan biridir. Bu gazete Osmanl tarihi zerinde aratrma yapanlar iin paha biilmez bir kaynak oluturacaktr. zellikle aratrma konusunda, olayla-nn asln eksik olarak veren Monteur Ottoman gazetesinden deil, bu gazeteden yararlanmak imkn vardr; bu bakmdan gze alnmas gereken her trl zahmete deer. Aynca, Devlet Gazetesi'nde topograflk bilgiler de var, bunlar sk sk bahsedilen Constantinople et le Bospho-rc (stanbul ve Boazii) adl eseri yaplacak yeni bir basknn fazlasiyle zenginletirilebilir. 247 AIKLAMA Mahalle Taksimtiyle Birlikte stanbul Ve Surd Semtlerinin Planna Dair stanbul'un pln, Osmanl atlas'nda yer alan ekliyle tamamiyle yeni saylmamaldr; bu yenilikler stanbul ve Boazii adl topografik esere ilve edilmi bulunmaktadr. Bununla beraber, yalnz ehrin su -rii mahallelerini deil, surd mahallelerini, varolarn da ierdiini gryoruz. Surd mahalleler, semtler yle sralanabilir: Eyb, Has-ky, Kasm Paa, Fndkl,
247

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/196-199

Sayfa

225

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Tophane, Galata ve Beyolu. Bu mahelleler ayrmnn (taksimat) Trkiye'yi ele alan hibir topografik haritada bulunmad gibi, bu imparatorluu alkalandran hibir haritada da yer almadn gznnde tutarak pln eserimize ek olarak veriyoruz; bylece, Trkiye'de seyahat eden kimseler, mahalle ve yollarnda gidecekleri yeri bulmakta glk ekmeyeceklerdir. Aynca, bu eserin son cildinin banda ksaca anlattmz stanbul'un sekizyzyetmiyedi camisini ziyaret etmek isteyenler de bu plndan yararlanabileceklerdir. Mahallelerinin adlaryla birlikte stanbul plnn esere eklemek fikri, Zekeriya Efendi'nin eseri olan stanbul ve Boazii'ni okuyunca zihnimizde canland. Bununla beraber, mahal e 11 er says o kadar abartlmtr ki, fazla dikkatli olmayan bir okuyucu, bir an iin yazarn gerei yanstmad phesine debilirler. Mesel, yazar, stanbul, skdar ve Tophane iin, 3423 mahallede Mslmanlarn, 4580 mahallede Rumlarn, 3584 mahallede Yahudilerin oturduklarn kaydediyor; bylece, toplam mahalle says 11587 oluyor. ehrin btn surd ve suri-i mahalle saysnn 450'yi amad renilince, bu fazlala ne denecektir? Gerei bulmak iin ehrin mahkeme kaytlarna bakmak, bu kaytlan incelemek gerekiyordu; fakat teebbslerin en g olanlarndan biriydi. Bu sebeble, bu glkleri yenerek bana bu kaytlarn zetlerini salamak iin dostum Avusturya elilii tercman M. de Raab'm geceli gndzl almas bir zorunluluk oldu. Bir seyyah in bu zet-kaytlann pek ie yaramayaca sylenebilir; nk, bu mahallelerin her birini topografik durumunun tesbit edilmesi gerekiyordu. Ricam zerine, bu trl aratrmalara zten merak olan ve o srada Avusturya eliliinde Ktiplik grevinde bulunan M. de Wallenbourg, bu mahallelerin gerek durumunu tesbit iini gerek bizzat megul olarak, gerekse baka kimselerin araclna bavurarak tesbit iini stlenmek istedi. Bu, ayn zamanda Zekeriya Efendi'nin eserinde adlan geen mahallelerin gereklik derecelerinin aratrlmas, tesbit edilmesi demekti. Zaten, bu mnasebetle nceden yaplan planda, mahallelerin bilinen durumunu tesbit eden de yazarn kendisidir. Prens adalar stanbul'a yakn olmalarna ramen plan btnne dhil saylamayacaklarndan, Constantlnople etle Bosphore adl eserde adlan sralanmak suretiyle yer almlardr. Adalann adlan eserde mill dilin sadeliiyle grlmektedir. Adalar denizindeki adalar iin ayn ey yaplmamtr; haritalarmz bunlarn adlann ya tam veya sakatlanm

Sayfa

226

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

olarak vermektedirler. Sakatlanma, adlann deitirilme veya Trkeletirilme teebbslerinden kaynaklanmaktadr. Bu bakmdan corafya okuyucusu ve tarihileri karmak bilgilerden kurtarmak ve Annales de la Utterature n XXXIV. cildinde evvelce bildirilmi bulu-nanlan tamamlamak zere Adalar denizi adalarnn bazlarnn Trke adlarn da karlkl olarak veriyoruz. te bahis konusu adlar: 1. Agio Strati 2. Ainos 3. Amorgo 4. Anapos 5. Andros 6. Aiitipaxos 7. Capo Gallo 8. Caprero 9. Caso 10. Cerigo 11. Cerigotte 12. Cervi 13. Khalke 14. Khero 15. Khinara 16. Khios 17. Clistene 18. Cosinissa 19. Chypre 20. Gaiteronsi Trkesi Bozbaba (ayna babas). Ainos. Yamurgi Anasia adas Andria Antubaka Portokali adas Boynuz adas obanlk oka adas Sigilie. Paa adas Herke Odunluca Ardck Sakz Meis Yassca Kbns Himeran 21. Delos (kk ve Trkesi : Siricikler (iki kk) byk) 22. Heraklia : Knal ada 23. Hydra " : Camlca 24. Hyethusa : Hurid 25. Ikaria : Ahkeria 26. mbros " : mroz

Sayfa

227

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

27. psara 28. Kalymne 29. Kephalonia (Cephalonie) 30. Kalouri (Salamis 31. Kofou 32. Kourzolari 33. Lantha (lebynthos). 34. Lemnos 35. Leria (Leros, Lero) 36. Makri 37. Macronisi (Helene) 38. Mitylene 39. Mycene 40. Naxos 41. Negrepont 42. Nio 43. Nisari (Nisyros). 44. Nisyra 45. Paros 46. Pathmos 47. Paxo (Paxos) 48. Pharmatusa 49. Pinthenesia 50. Piskopia (Episcopi) 51. Pontiko 52. Poros (Calavria) 53. Prodana (Prote) 54. Rhodes 55. Samos 56. Samothraki 57. Santa Maura (Leucadia) 58. Santorin 59. Sapienza 60. Scarpanto 61. Skiros

: psara : Gelmez : Kefalonia : Harem adas : Korfuz : Ku adalar : Kocapapas : lmeli : leros : Kara doan baba : Berbercik : Midilli : M kene : Naka : Eriboz : Aniba : ncirli : Uzunadas : Bara : Batnos : Pasko : Fomaz : Piyade adas : lgi : Mall kilise : Ovack adas : Poradna : Rodos : Susam : Semendrek : Lefkade : Santorin : Splenke : Kye

228

Byk Osmanl Tarihi 62. Spezzia 63. Stampalia 64. Stankhio 65. Symnos 66. Syra (Sira) 67. Tenedos 68. Thasos 69. Thermia 70. Tineh 71. Vasiliko 72. Zante 73. Zea Trkesi Ikir! Suluca stanbolia t s lan ky Sumbeki Gvercinada Bozcaada Taoz Terzikayas stendil Pal usla adas Saklisse Mrted 248

Cilt 18

Joseph von Hammer

stanbul Plnndan Tablo stanbul'un Mahalleleri 1. Davut Paa 2. veys, 3. Yeni Bayezid, 4. Esirci Kemal 5. Nuruk Mahmud 6. Koca Paa,
248

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/201-204

Sayfa

229

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

7. Sara-shak, 8. Nesli Hatun, 9. Kazasker Mehmed Efendi, 10. Mftl Ali elebi 11. Arabac Bayezid, 12. Akemseddin, 13. Hace Hatun, 14. Ereli 15. Muhiyeddin 16. Keeci Plr 17. irag Hasan, 18. DebbaYunis, 19. bn Meddas, 20. Oru Gazi, 21. Uskun Ali Paa Davut Paa Gedik Paa Odaba ars Kadrga liman Edimekaps HusrevPaa ' Selimiye Koca Mustufa Paa Yenibahe Koca Mustafa Paa ehremini Salih Paa Yenibahe Yedikule Selimiye Salih paa Aksaray yaknnda 22. Glcmi, 23. Kzl Minare 24. Dye Htn, Demirkapu 25. Kumcuba, Laleli 26. Soanaa, Bayezid 27. Atik-ali Paa,

Sayfa

230

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

28. Sohte Hab, Ak-Ali Paa 29. Kavgactdede, Selimiye 30. Abdes-selm, Bezestan ar. 31. Ahmed Khya Avratpazan 32. Darl-Hadis, eyh Vefa 33. Fatma Sultan, Topkapu 34. Sar Musa, Molla Gran 35. Yavaa ahin Uzun ar 36. Pazarcadid, Byk ar 37. Cama Ali, ehzade 38. Balabanaa ehzade 39. ehsuvr, Kadrga liman 40. eremet avu, Molla Gurn 41. Hseyin Aa, Parmak kapu 42. Baklal, Aksaray 43. Hoca Hayreddin, Odun Kapusu 44. skub Ayasofya 45. Emin Sinan, Gedikpaa 46. Murad Paa, Aksaray 47. Alembe, Aksaray 48. Kepeneki, Divoli emesi 49. Arpa Emni, Yenibahe 50. Hac Kk Mahmudpaa 51. Kzlta, Lleli 52. Akbyk, Ahrkapu 53. Mimarsinan, Yenibahe 54. Caferaa, ehremini 55. Koca Mustafa Paa, 56. brahimavu, Mevlevihane 57. Kaim-Aa, Edirnekapusu 58. Defterdar Ahmed elebi, Yenibahe 59. irag Hamza, Selimiye 60. Sidi mer, Silivri kapusu 61. brahim Paa Kumkapu 62. Kazanca Sadi, 63. Hac Evliya

Sayfa

231

Byk Osmanl Tarihi 64. Ktib Muslahaddin 65. Kalenderhane, 66. Ucibe, 67. Hoca Halil Attar, 68. rdek Kasab, 69. Hseyinaa, 70. Segbanba 71. akraa, 72. Hoca Pir, 73. Melek Hatun 74. Molla Ak 75. Hoca Hayreddin, 76. Karaba Hseyin, 77. Kk-Ayasofya 78. Sleynaniye, 79. HocaHamza, 80. Krekba, 81. Mneccim Sadi, 82. Harem avu, 83. Muhtesb skender, 84. Abdi elebi, 85. Cuyibr, 86. Tarsus, 87. Akseki (Aksaki) 88. Samanviran, 89. Ktib Kim, 90. Tokludede. 91. Topta, 92. Uzunec, 93. Hac Muhiyeddin 94. Musllheddin, 95. Molla Grn 96. Hoca Kasm, 97. Cezeri Kasm Paa, 98. Alt Boha, 99. Sr Halife, 100. Mercanaa,

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

232

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

101. Hac Hasanzde, Aksaray yalannda Mevlevihane fYenlkapu civarnda) Yenibahe ehzdeba Erlkapu Unkapan Yenibahe Aksaray Sarahane Aksaray Parmakkapu Mevlevihane Erlkapu Yenibahe Yenibahe Odunkapusu Topkapu ehremini Yenibahe Karagmrk Sulu Manastr Hocapaa Yenibahe Alipaa Uzun ar Langa Bostan Ayvansaray Macuncu Kaim Perkhane Edimekapu Altmermer Balat Mahmudpaa Kazi-emesi Macuncu Kaim Eskisaray Cercer ar 102. Kaptan Sinan Paa 103. brahim Paa, 104. Kasab lyas,

Sayfa

233

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

105. Sfrikor, 106. Yeldeirmeni, 107. Mirahor, 108. Sancak Hayreddin, 109. Hac lyas, 110. Hoca Hayreddin, 111. Molla eref, 112. CmiSirek 113. Sohte Sinan, 114. Mimar Aya 115. Dlgerzde, 116. araki Kemal 117. Yavuzzde, 118. Birinci Sinan, 119. Huybar, 120. II. Byezid camii, 121. k Paa 122. Ktib Husrev, 123. Ktip Musliheddin, 124. Karaki, 125. Mismar Cece, 126. Abdi Suba, 127. Camc emesi 128. eyh Resm, 129. Hzr avu, 130. Firuzaa 131. Firuzaa, 132. Nianc Paa, 133. Mimar Kemal, 134. Sofular 135. Cebeciba 136. Muhiyeddin, 137. Eminbe, 138. Segbanba 139. Alipaa eski, 140. Hac Ferhad, Yenibahe yakannda

Sayfa

234

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

249

Kasi emesi, stanbul'un Kazleme semtini iaret etmesi muhtemel rc.N.1.

Sayfa

235

Uzun ar Davudpaa " Cebe Ali Kocamustafapaa Yedikule Kocamustafapaa Erikapu Kk Karaman Yenibahe Yenibahe Sarahane Sarahane " Sangrz ars Unkapan Ftih Camii Avratpazan ikpaa " Balat Eski Yenieriler Klas " Selimiye Selimiye Selimiye Kasi emesi 249 Balat Krkeme Atmeydam ,SultanahmeT Selimiye Eski Para Aksaray Selimiye Balat Gedikpaa Krkeme Zincirlikapu ikpaa

Byk Osmanl Tarihi 141. Sara Doan,

Cilt 18 ehremini

Joseph von Hammer yakn nda t " l< H " ti 11 t " " II 11 (I II 1 1 " t II 11 11 1 II " II II " II

142. Abdullahaa, 143. Hoca Gyeseddin 144. Mesih Paa, 145. kiraa, 146. Torldede, 147. Tavahi Sleyman, 148. Mesih Paa 149. San Demirci, 150. Kasap Timurhan, 151. Mimar Sinan, 152. Hocagi, 153. Hanc Karagz, 154. Karagi, 155. Manisa elebi, 156. kiraa, 157. Canbaziye, 158. Divn l, 159. Mfti Ali, 160. Sinan Paa, 161. Kici Hatun, 162. shakaa, 163. Hac Hseyin, 164. Beyciez, 165. Hac Bayram, 166. Hzrbey, 167. skenderaa, 168. Deniz Abdal, 169. Sergerdan, 170. Mahmud Paa, 171. rac Muhiyeddin, 172. Dabbazde, 173. Hasan Halife, 174. Cmikenise, 175. Tlbenti Hsmeddin,

Kk Lana Aakapusu Lleli-eme Mesihpaa Molla Grn Kumkapu Odunkapu Zeyrek Ftih Camii Uzun ar Sillvrikapu Hocapaa Atpazan Edirne Kapusu Avratpazan Gedikpaa Zeyrek Glcmi Avratpazan Ahrkapu Samatya arambapazan Cerrahpaa Unkapan Topkapu ehremini Unkapan Muhammediye Altay emesi Yenibahe Kazl-eme Nianc

Sayfa

236

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer 11 II M " n

176. Molla Husrev, 177. Gngrmez, 178. Trbedar Kemal, 179. atirci Ahmed, 180. Eleyn Khya, 181. Dervi Ali. 182. Ktcdede, 183. Bak Aleddln, 184. Kasab Ouz veya Ayvaz, 185. Yakubaa, 186. Hoca Ali, 187. Tahta Minare, 188. eyh Ferhad, 189. Molla Ahveyn, 190. Baba Hasan Alemi, 191. Canbaziye, 192. Voynuk ec, 193. San Nasuh, 194. ivizade, 195. Emin Nureddin, 196. Hoca Kasm, 197. Dzdariye. 198. Ktip Muslihaddin, 199. Ktip Sinan, 200. Mustafabey, 201. Kefelli. 202. Elvanzde, 203. San Bayezid. 204. Macuncu Kasm, 205. Hatice Sultan, 206. Dye Htn, 207. Ekmeki Ali. 208. Bostanc, Gmrk yaknnda Aksaray Unkapan Husrevpaa

Bezestan U. Ahmed Camii ehzade Gedikpaa Yenikapu

Sayfa

237

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Eki karadut Erikapu Musallata Alipaa ehzade Koca Mustafapaa Vefa Macuncu Kaym Topkapu ehzade Mustafapaa Petekhne Aksaray Nianc Camii Yenieriler yeni klas " Hocapaa * Vefa Davudpaa * Edime Kapusu " Mahmudpaa Molla Grn ____________ Kadrga 209. Tercman Yunis (KanunTnin) 210. rac Kara Mehmed. Unkapan 211. Nianc Paa, 212. Ktip Murad, 213. Molla Grn, 214. Molla Husrev, 215. Uzun Yusuf, 216. Sahaf Sleyman, 217. ukur Bostan, 218. Simke, 219. Efzalzde, 220. Kailce Hasan, Kumkapu Yenikapu Eski Saray

Sayfa

238

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Vefa Odaba Pazan Hocapaa Selimiye ehremini Keseken Mahmudpaa 221. imam Ali, Nalh Mescid yaknnda 222. Krekiba, Avratpazan 223. Nakibendi (Nakkibend) Sultanahmed Camii 224. Elhac Hseyin, Balat 225. Kk Yazc, Pannakkapu 226. Veled Karaba, Silivri Kapusu 227. Ktib emseddin, Aliaa 228. Molla Husrev, Glcmi 229. Baba Hki, Zeyrek 230. Byezld Aa, Topkapu 230. Eski Mustafa Paa, 250 Ayvansaray skdar Mahalleleri 1. Sinan Paa veya h saniye 2. Selimiye
Bu listede M. de Wallenbourg'un plan zerinde yazl aadaki numaralar eksik bulunmaktadr 12. narl eme; 13. Salma Tomruk: 23. Kesme Khya; 26. Yeni Kapu; 39. Debbagyunus; 70. Sultan Mahallesi; 71. Sarlack; 72. Tekir-saray; 76. Gallas; 77. Serracruyan; 81 Yeni ekiek; 83. eyh Resm; 96. Abac; 105. Mknezi elebi; 107. Hac Ferhad; 110. Ayaspl; 112. Hac Hasanzde; 117. HaydarPaa; 124. Hassirbey; 129. Yagczde; 133. eyhlislm Kapusu; 139. Zeynel; 141. Tahtakale; 146. Bezestan Cedit: 147. atal han; 148. engel Hamam; 157. Medrese; 160.Eski Para; 161. Osmaniye: 162. Vezirhan: 163. Dikilita; 134. Gevrek Paa; 168. Nallu Mescidi; 171. Yerebatan Saray 172. Valide; 175. balkpazan; 174. B&hekap; 179. Demirkapu: 180. Salkmsgt; 161. AcMusluk; 182. Clg Aiiolu; 183. Ac Hamam; 184. Akar emesi; 185. Sar Demirci; 189. Peykhane; 193. Yeil Tulumba; 194. Atmeydaiu: 200. Kabasakal: 204. Sultan Esma; 207. Kunduzkale; 208. Byk Hamam; 209. Kadrgaliman; 210. Bostanc Ali; 213. Yenfkapu; 214. Bodrum Camii; 216. Ermeni; 217. Lar-gabostan; 228, Blblaa: 229. eyhlislm Atik; 230. Rb Paa: 232. Knal -dede; 234. Karackhane: 235. Bozdoan Kemer 246. Islambe: 247. Horhor; 248. Igelat emesi; 250. Nuridede; 253. Deli Avrat: 254. Deli Avrat Pazar; 256. Koca nar 257. Is Hatun; 259. Kee Hatun; 260. Ahmed Kahya: 263. Bayezid Cedid; 267. Etyemez; 272. Karaky: 274. Mustafabe: 275. Koca nar; 277. Hekimoglu Ali Paa; 278. ilingir; 279. ieki; 280. Mala: 285. Hacivat; 288. Arabac Byezld; 289. Meeli Mescid; 290. Kurt Mehmed; 291. smail Paa; 294. Narh Kapu; 295. Yedikule; 296. Adcad: 297. Hac Karagz: 298. eydi mer; 299. Veled Karaba; 300. Reid Paa; 302. Melek Hatun; 303. Hac Evliya: 306. Agasaray; 307. Tozkoparan; 308. Nasuh Paa; 309. Nakka Paa; 310. Baruthane: 311. Tatl Koy; 316. Civizde; 317. Ltfl Paa; 318. Byezid Aga. Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/204-210
250

Sayfa

239

Byk Osmanl Tarihi 3. Mirahor, 4. Ayazma, 5. Salacak, 6. Rum Mehmed Paa, 7. Hamzafakih 8. Ahmed elebi, 9. Kefe, 10. Tava Hasanaa 11. Sleymanaa, 12. Kerede,

Cilt 18 Ayazma

Joseph von Hammer yaknnda "

Ayazna emsipaa Hd Efendi Hd Efendi Doanclar Eski Postane Byk skele Yeni Valide Camii 13. Glzam Htn, Mahkeme 14. Kara Davud-Pasa, Mahkeme 15. Bulgurlu, avudere 16. Tuygar Hamza, inar 17. Torbal, Toygar 18. Evliya Hoca, Kkl Yokuu 19. Tenbel Elhac ingene Prn Mehmed, 20. Hace Hsn Htn, 21. Solak Sinan, Blbldere 22. Hayreddin avu, Atpazan 23. Selami slm ve Kezere 24. Eski Valide, 25. ecaaba, Selami 26. Dabbalar, Topta 28. Arakiyeci Elhac Cafer, Eski Valide 29. Arakiyeci Elhac Alaca Minare Mehmed, 30. avuba, Cinli Camii 31. Kazasker, Eski Valide 32. Dividciler, Hlrmenlik 33. Karaca Ahmed Sultan, 34. Yeni Mahalle, Kefere Baheleri

Sayfa

240

Byk Osmanl Tarihi 35. Bazarba, 36. Aba,

Cilt 18

Joseph von Hammer

Cinli Camii Karaca Ahmed

251

Eyb Mahalleleri 1. Dgraeceler (Dmeciler). 2. Blbldere 3. Sal Mahmud Faa. 4. Sultan Valide. 5. Bostanc skelesi. 6. Byk skele. 7. Defterdar skelesi. 8. mlekiler. 9. Otakclar. 10. Nianc Paa. 11. Mcavir. 12. Saray Selvlleri. 13. orbac 14. Topular. 15. Ermeni. 16. Aynal Kavak. 17. Bahariye 18. Eyb. 252 Hasky Mahalleleri 1. Byk skele 2. PriPaa 3. Sakzaac. 4. Aynal Kavak.
M. de Vallenbourgun haritasnda aadaki isimler de bulunmaktadr: 2. Sultan Tepesi; 3. Blbldere: 4. Gm Arayc; 5. inaemesi; 10. Nuh Kapusu; 11. Akyapu; 12. Baglarba: 13. Cinli Cami; 15. avudere; lS.Kavak-saray; 20. Orta; 22. Dmeciler 24. tnadlye; 25. Atpazan; 26. Tahlilciler 27. Kzlaraga; 28. Yen eme; 29. Ahmediyc; 30. Eski Mahkeme: 31. Eski Hamam; 32. brikcml; 34. emsi Paa; 35. Uncular, 50. Hambarlar; 51. Ouzi-mam; 52. Kavak. Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/210-211 252 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/212
251

Sayfa

241

Byk Osmanl Tarihi 5. Halcolu. 6. Stlce. 7. Ahmedpaa 8. Karaaa 9. Camioglu. 10. iksalun. 253 Kasmpaa Mahalleleri.

Cilt 18

Joseph von Hammer

1. Kasmpaa 2. Tabaklar. 3. Zincirli Kuyu. 4. Kulaksz 5. Kk Piyle 6. Byk Piyle 7. Baruthane 8. Tataraas. 9. Hac Hseyin 10. Hac Ahmed 11. Dere i Hamam. 12. Uzunyol. 13. Kuluk Cami. 14. Okmeydan 15. Sinanpaa 16. Tatavla (Kurtulu). 254 Galata Mahalleleri 1. eme Meydan. 2. Arabcmi 3. Azapkapu. 4. Sultan Bayezid. 5. Keman Ke. 6. Kara Mustafa.
253 254

Sayfa

242

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/212 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/212

Byk Osmanl Tarihi 7. Hamam Cedid 8. Bereketzde. 9. Hac Ahmed. 10. Lleli. 11. Acesme 255 Beyolu Mahalleleri 1. Agacamis 2. Kulogju 3. Yeni Mahalle 4. ukurcmi 5. Tepeba. 6. Tekke. 256 Tophane Mahalleleri 1. Yazc. 2. ahkulu 3. Kumbaraba 4. Hendekba 5. Karaba 6. Bostanc. 7. Sirkeci Mescidi. 8. Ametlu Mescidi. 9. Tomtom 257 Fndkl Mahalleleri 1. Finzaga 2. Cihangir. 3. Kazanc 4. Ayaspaa 5. Kabata.

Cilt 18

Joseph von Hammer

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/212 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/213 257 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/213
255 256

Sayfa

243

Byk Osmanl Tarihi 6.Fndkl 7. Dereil. 8. Ayine elebi. 9. Alakdan 10. Salpazan 11. Sakaba 12. avuba 13. Defterdar. 14. Yermekba 15. Htuniye 258

Cilt 18

Joseph von Hammer

LGATE Bu tarih eserinde geen ve genellikle lgatlarda bulunmayan Trke kelimelerin mnlar A. Arsodau, kabul salonu. Ar, r, Kur'an'n onuncu blm. Aura, bir matem (Hz. Hseyin) dolaysyla yaplan tatl. Abak, kaan esirlerin vergisi. Abbay, trenlerdeki at bal. Addan, tarlalar lmekte Araplarn kulland l. Agayfln- birun, d aalar. Agayan- enderun, i aalan. Ar serbeft, sert ve ilemeli kuma. Aylak adr, genellikle orduda dam adr. Aynal, Trk dukas. Ayak divan, ayakta yaplan divan, fakat genellikle at zerinde. Ayak naibi, stanbul kadsnn yardmcs, pazar yerlerinde acele dvalara bakar. Ayan, byk topraklara sahib kimse. Ake, bir dirhem gmn drtte biri. Akkiam, adr kurucusu.
258

Sayfa

244

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/213

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Akkamba, adr kurucularn ba. Alacal, geni elbise. Alayba, albay. Alayavuu, geit resimlerinde nde giden avular. Allame, bilgin, lim. Altmla, byk camilere bal mderris, profesr. Amedc-efendi, Reis Efendi (Dileri Nazn) alma dairesinin sekre teri. Anahtar aas, anahtarlar muhafaza eden grevli. Arakhane, hapishane. Arpa emini, arpa mfettii. Arpalk, arpa paras. Arftlangoru, Trk kuruu. Asas, asayi salayan memurlar. Asasba, polis subay Aslab, deirmen vergisi Atake, at vergisi Atalk, Knm hanlarnn veziri. Atlas zarl, iekli saten kuma. Avflriz, olaanst vergi. Avarlz- divniye, divan vergisi. Azap askerleri, piyadeler. 259 B. Bab- devlet, mparatorluunun Bb- lisi Badeva, bir kuma tr. Bakiye, vergi tr. Baldk, stn ss. Bank emini, balklar satndan vergi alan grevli. Balyemez, byk muhasara topu. Baruthane nzn, barut deirmenleri mfettii. Ba zs, birinci hadmaas. Babakkulu. devlet hzine dairesi grevlisi. Babu, serdar ve bakomutan,
259

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/214-215

Sayfa

245

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ba haseki, ilk gnll. Ba eski* emekli veya kdemlilerin ba (doyen). Pafl'fc-, atn alnna koyan ss Bas muhasebesi, hesaplar genel dairesi. Bamukabelec, birinci kontrolc. Bamukataa, kiraya verilen iftlikler dairesi. Bastarda, amiral gemisi. Furtan, dmann zerine aniden varmak; ranllar ve Trkmenler *a pu diyorlar. Bcdaluka. bir top tr. Bedar, kuma tr. Bedel- berdar, serbest braklma paras. Bedel-i cizye, vergiden kurtulma. Bedel- ordu, konak vergisinden kurtulma. Bedel- timar, tnar vergisinden kurtulma. Beyliki, devlet mhr muhafz. Beylik kalemi, fermanlarnn hazrland daire. Beytuliz, birinci eref evi/ Beli, beli, yle, kesinlikle yle mansnda. Bennak, bir ehirde oturma vergisi. Berat, diploma, zinname. Beli, Veziriazamn atl muhafzlar. Belik, be kuru tutarndaki Trk paras. Bczestau, II. Mchmed (Ftih) tarafndan yaptrlan stanbul'un kapal ars, be destan. BekJUt, Viyana'da yaplm eserler, mamuller. Bld'at, yakksz yenilikler. Bid'at- kahve, yeni kahve vergisi. Bil resm, terlfatsz. Ba emini. naat mfettii. Bismillah. Allah adna. Boaz nazr, Boazii'nde gemilerin seferleriyle megul mfetti. Bostanc, imparatorluk baheleri muhafz. Bostancba, imparatorluk baheleri muhafzlarnn ba. Bur, kalede tahkimli bir blm Byk imrahor, mparatorluk ahrlarnn birinci sorumlusu. Bykoda, hazine odas

Sayfa

246

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bykruznftme, byk kaytlar dairesi. Byk teskireci, dilekeler mdr. Duyuruldu, emirname, buyrultu. Bukaa medrese, yasaklanm okullar. Blbulctt, saray blblleri muhafz. Buza, arpann ekltilmesiyle elde edilen bir merubat tr. 260 C Ce'l, byk karakterli yaz (hat sanatnda). Clncbafi, seksen hizmetkarn ba. Cizyedir, vergi tahsildar. 261 D. Dahil mttefik, korunan. Dalkavuk, gerek olmasa da hoa gidecek szler sylemeyi meslek ve alkanlk haline getirmi kii. Dalkl, pekgzl, cr'etkr. Daruit, hastahane. Darsseade, mutluluk evi, harem dairesi. Defterdar, defterler tutucu, hzine dairesi bakan. Defterdar kapusu, defterdarlk diresi. Defterdar kk evvel, birinci defterdar. Defterdar kk sftni, hazine ikinci bakan Defterdar kk slls, hazne nc bakan. Defter emini, hazine dairesi khyas. Defterl, askerlik mkellefiyetinden kurtulmu. Deliba, Vezirizam'n atl muhafzlarnn ba Delln, rehberin oulu, rehberler. Delleraas, gnlller ba. Derbendi, geit muhafz. Derbendiye, bir geitten gei hakk olarak denen para. Derbend nezreti, geitler muhafz yeri, mfettilik makam. Devr- Ku'ran, Kur'ai'n tamamnn okunmas.
260 261

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/215-217 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/217

Sayfa

247

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Db, ilemeli, zengin bir kuma tr. Dllk, elbisenin etek ksmna konulan ssler. Dilolan, dilrenen genler. Dimas. arazi vergisi. Dimi, altn ilemeli kuma. Dirlik, bakm, emeklilik paras. Duftc avu, tebriki avu. Divan, eriat ileri gelenleri meclisi; devlet meclisi. Dvan-efendi, meclis ktibi. Divan- hmyun kalemi, imparatorluk dairesi. Divan-t hmyun tercman. Bb- l tercman. Dvitdr, byk prens, Msr Sultan'nn Veziriazam. Dizdar, kumandan. 262 E. Ebniye- hassa nzn, saray inaatlar mfettii Emin, khya. Emin-i "fcM", emirler khyas. Emln- fetva. eyhlislm dairesi mdr. Emin-i kad- biran, d vesikalar khyas. Emfn-1 kftgd- enderon, i vesikalar khyas. Eni, araziler ve eitli trleri. Erzi miri, tlmar Ekinci, faal hizmetteki asker birlikler. Erefi, Msr altn. Evlad- fatihan, fetih ocuklar, lke milisleri, gnlller. Evrengh, bir tr hind kuma. 263 F.

Sayfa

248
262 263

Faile, bir tfek veya topun atdaki . Fatyeci, top veya tfein n kapamakla grevli kii.
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/217-218 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/218-219

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Felar, erkeslerin moda bir elbise tr. Fellah, kyl, ifti. Ferik, bir tmen. Ferman, Sultann emirnamesi. Yedi trl ferman vardr. Fethnme, zafer mektubu. Fundnkli, yeni Msr duka altn, deeri 150 il 160 aka deerinde. 264 G. Gedikli Kaim, bir zeametten yararlanan Bb- l memuru. Gedikli uama, Bb- l hizmetkar. Gedikli avu, bir Umardan para alan avu. Gelate, Eflak'dan alnan vergi. Gez. bir okun ucu; ok atlarnda l. Gaddare, at eerine aslan bir kl tr. Galebe dlraa, bir kargaalk dolaysyla toplanan meclis. Gaz*, kutsal sava. Gnlamfye, olan ocuk vergisi. Gurare, anlar zerine vergi. 265 H. Haberclarnf, bildirilmesi gerekli hususlar haber veren avu. Hadlm'ul'harameyn, iki kutsal ehir, Mekke ve Medine hizmetkr. Harac- mnkMtme, sanayi vergisi. Has (has), ailenin , tahtn ve sarayn emlaki. Hasaekl (haseki), yenieri ve bostanclarda gnll. Hassekl (haseki), mehrem ve gzde kadn. Haaaoda (hasoda), Ioda. Hasodabat, ( oda efi) Hatt-ferif (Hatt erif), Su tan in el yazsyla buyuruldusu veya emri. Haydut, hayduk kelimesinden bozma, Srpa ve Almanca. Harml, Bedevilerde hrsz. Harameyn dolab, ki kutsal ehirde, Mekke ve Medine'de bulunan dolaplar.
264 265

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/219 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/219-220

Sayfa

249

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Hedayye, hediye vergisi. Hlmyet (veya Slynet), koruma. Hmyun, mparatorluk ve kralla ait. bka ferman, te'kid buyuruldusu. nelik, topun ak. tntlab-afas, pazar kontrol eden belediye yetkilisi. tdlye, bayram vergisi. tmftret, fakirler iin mutfak; bedava yemek verilen yer. tmdad - seferiye, sava vergisi. tspence, esir vergisi. talambolln, Trk duka altn. olan. Uak 266 K. Kaftanbeha, kaftan vergisi. Kay veya kay, imparator. Kala (kale) khyas; kale idarecisi. Kalemye, direde denen har. Kalerf, vezirlerin tren kavuu. Kalfa, Knm hanlarnn veliahdlanna verilen ad. Kaliyeta, bir kalyon tr ba tarafnda savata zarar verici bir demir nesne bulunan veya ba taraf resimli gemi. Kanuncu, mparatorluun esas kanunlarnn muhafz. Kapan, maaza; Unkapan, un maazalarnn, depolarnn bulunduu semt. Kapanca, sultanlarn giydii krkl hil'at. Kapucuba, saray kaplan muhafzlarnn ba, ba-mbeyinci. Kapucular kahyas, bambeyinci. Kaptana, amiral gemisi. Kapukulu, Hkmetin esirleri. Kapuolan, hadmlar, haremaalar, harem kaplar muhafzlar. Kapuoglan khyan, hadmlarn efi. Kapuaruf lan, Bab- H avular. Kara, I. Osman saltanat dneminden beri mutluluk kehneti saylan lakab. Karagurus, mparatorluk akas. Karakulluku, muhafz.
266

Sayfa

250

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/220

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Karamrsel Trk tr bir gemi. Karat, Trk ls. Kervansaray, halkn indii otel eidi. Karasbas, muhafz subay. Kede, kat (ev kat gibi). Kel, mparator. Keyf, salkl hal, ikinin meydana getirdii ruh deiiklik. Kereste nazn, aa ve tahta mfettii. Krcal, bir ttn tr. Kesedar, devlet dairesinde deme yapan grevli. Kitabet, yazarlar vergisi. Kethda, bir evin veya konan her trl lerinden sorumlu, Kee, yenierilen ftrden yaplm basl. Khyabey, ileri nazn. Kahya- Hatan, harem idarecisi kadn. Kmil, mkemmel. Kpti, ingene. Kokoleda. Trk kaptanlarnn giydikleri dme ve kordelalarla ssl palto. Konak, ordu kararghlarnn hazrlaycs. Kozbeycl, kelime mansyla, ceviz bekisi; ceviz bekileri geit resimlerinde zel elbileleriyle, hallar tayarak geerlerdi. II. Mah-mud bu tekilt lavetti, kaldrd. Ksebas, hizmetkrlar dairesi mfettii. Kek, gnde yedi ake alan birliklerin creti. Koka, yenieri subaylarnn tylerle ssl bal. Kulkhya, esir salayc, yenierilerin liva rtbesi Paas. Knrisl (kirii), ok atan yay yapcs, Birinci Mehmed'in lakab. Kk evkaf, dm! evkafn kkleriyle uraan daire. Krk, ste giyilen palto veya manto; bunun birok trleri var, yle ki; 1. Kapanie, Sultan ve Tatar hanlarnn devlet trenlerinde giydikleri, bunlarn gs ksm samur krkle ssldr; 2. st krk, genellikle giyilen devlet krk, dar kollu: 3. Erkn krk, eskiden Trk vezirler tarafndan giyilir ve huzura kabul gnlerinde elilere hediye edilirdi, hediyeyi Sultan'n kendisi emrederdi; 4. Kk krk, geni kollu hermin krk; 5. Ferrac krk, genellikle elbiselerin stne giyilir, geni kollu: 6. Seraser krk, vezirlerin, eyhlislmlarn, Eflak ve Bodan voyvodalarnn trenlerde giydikleri geni kollu krk; Muvahhld krk, evvelce bayram trenlerinde ulem ve vezirler

Sayfa

251

Byk Osmanl Tarihi tarafndan giyilirdi. 267 L.

Cilt 18

Joseph von Hammer

Laguncba. kale altlarna tnel kazclar birlii Paas. Lala, terbiye edici, yetitirici retmen. Lebedr, boaz ksm dar vazo. Levend, deniz askerleri, milisler. Lllecibas, ttn iilen uzun ubuklarnn muhafz. 268 H. Haani, uslb ilmi. Maksure, camide Sultan'a ayrlan zel yer. MartabanI, in porseleni. Martolos. snrda kurulan askeri bir yerleim yerinin eri. Mashaf, Kur'an Kerim, Mushaf eklinde de telaffuz edilmektedir. Sayfa hlinde yazlm mnsnda. Maslahatgzar, i adamlar, eliliklerde lere bakan, veya mstakil olarak ilere bakan Dileri grevlisi. Masraf nazn, sarfedilen para, giderler mfettii. Matrak, dbelekl, nakkaraci. Medrese, yksek okul. Mehdi, kyamet habercisi. Mehter, adr kurucu. Mehterba, adr kurucular Paas, musiki takmnn ba. Mehter khyas, musiki dairesi ikinci mfettii. Mekteb, hazrlk okulu. Mekteb-i irfan, felsefe mektebi. Mektupa. Veziriazam diresi ktibi. Meshed, mezar. Merkufat, mliye dairesi grevlisi. Merludye, bir ocuun doumu zerine yazlan iir. Mftahaa, anahtar muhafz.
267 268

Sayfa

252

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/221-223 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/223

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mlhfel veya mahfil, mezzinlerin rnunJ. l^o okuduklar ver Mimaraa, mimar. Mirza, ranllarda kan bakmndan prens. Mirulalem. sancak tayc. Msrl, Msr duka altn. Mzab, Mekke camisinin altn yamur oluklar. Mizahiye, tarlalarn sulanmas vergisi. Mnhassil, vergi tahsildar. Mcevreze, silindir eklinde resm kavuk. Mtehid* eriat zerine yorum yapan bilgin. Mnkataa, iftlikler, devlet mlkleri, emlaki. Muneccimba. sarayn gkbilgi ni. Mnsiat, mektuplar iin bir model, rnek. Muzaffer daima. Pdihn hatt eriflerinde ve turasnda bulunan iki kelime, "hep zafer kazanan" anlamnda. Mteferrika, konak zabiti. Mutasarrf, bir sancakn gerek sahibi. 269 N. Naalbeha, at nallan vergisi. Nflib, kadlarn vekili, veklet eden. NakJbu'1-erftf, Hz. Peygamber soyundan olanlarn ba. Nevyafte, yeni vergi. Nevruz, baharn balangc. Nevzuhur, yeni bir moda. Nizaal, ihtilafl 270 O. Oba, sava cadn. Oda. yenieri alay. Ocaklu, yenieri ocana mensub Ori, ocuk hrsz.
269 270

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/223-225 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/225

Sayfa

253

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Otak, tren cadn. Otakcba. karargah kumandan. Ulak, haber ve mektub gtrc. Ulem, eriat bilginleri. Ulufeci, cretli svari. Ulufel, cretli memurlar. Umm -habais, ktlklerin, alaklklarn anas. Umur- mlkiye, hkmet ii. 271 P. Paa, vali. Patrona, ikinci amiral gemisi. Peyk, mzraklar. Penck, esir vergisi. Perian, halkn kulland sank tarz. Pervane keman, bir tr yay. Pekeiaa, hediyelere bakan khya. 272 R. Raht, at balklar. Rahtvanaa, at balklar muhafz. Rast, doru, dz; bu kelime, musikide bir makam addr da. Reis-efend, Dileri Bakan. Reisl-kttab, Dileri iin devlet nazr. Reisi-mdenisin, rektrlerin ba, Selimiye Camii mderrisleri efinin eref unvan. Rels'l-ulem, eriat bilginlerinin en yals. Resm, bir eit vergi, oniki eidi vardr. Ruznme, mliyenin iki dairesinden birinin ad. Ruznmeci, defteri kebiri yazan veya gnlk tutan. Rusum-i er'iyye, meru vergiler, resmler. Ruas, bir makama yerleme emri. 273 S.

254
Sayfa
271 272

Sancak, tek tulu bayrak.

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/225 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/225-226 273 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/226

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sancakbey, sancak prensi. Sancakdr, sanca tayan. Sancak- erif, Hz. Muhammed'in sanca. araphane emini, imparatorluk paras khyas. Sarbanbas, byk - idareci. Sarbzen, bir tr byk top, Satir, atmacac, koucu. Sehtiye, iki direkli nakliye gemisi. ehnameci, kafiyeli, vezinli Trk tarihi yazcs. ehr emini, ehir mfettii, ehir kumandan. ehrengz, iir ve nesirde ehri anlatan paralar ve kitaplar. eyh'u-f uyh, eyhlerin eyhi, Msr'da Selahaddin medresesi efi. , dinde sapma. Seyid, Hz. Peygamber'in neslinden veya akrabasndan olan; bir eriat makam. Senberek, deveye aslan kk bir top. Serhatl, snr askeri. Serkengan, haber gtren devlet grevlisi. Surnme, dnler kitab. Svari mukabelecisi, svarilik kontro dairesi efi. Sadr- Anadolu, Anadolu byk kads. Sadr- Rum, Rumeli byk kads. Sah, dorudur anlamnda; imza veya damga le olur. Sahan, Fatih Camiine bal mderrislerin (profesr) unvan. Sarf, gramer, Surre, Mekke'ye gnderilen hediyeler. Suyolcu, su mimar. 274 T. Ta'Uk, yatk ran yazs. Taghar, 20 kiloluk bir arlk ls. Tarihi kalemi, tarihleri tesbit eden daire (takvim bakmndan). Tatarajas, devlet postalan efl. Tatblk, btn mparatorluk kadlarnn mhrlerinin muhafz.
274

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/226-227

Sayfa

255

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Tefsir, Kur'an' yorumlama lmi. Telli aruf, gm sapl baston kullanan djvan avuu. Terakki ferman, rtbe veya tahsisat arttrc emirname. Teskereci, divan ktibi. Teskereslz, bir vali tarafndan nceden Bb- lnin izni alnmakszn verilne timar. Tetlmme, ek inaat. Tevc nat, devlet grevlilerinin tyin ve nakillerini bildiren liste. Tevchat- divaniye, Bb- l (hkmet) memurlar tyin listesi. Tevchat-1 lmiye, ulemann eitli grevlere atanmalarn gsteren liste. Tevcihat- vuzera, valilerin atanmalarnn belirlendii liste. Timarl, byk has sahibi. akr, atmaca tr. akrc, atmaca avcs. arhac, ileri karakol eri. orbac, yenieriler albay. Tural, Msr altn. Tuman. Krmllarda 10.000 erden oluan asker birlik. 275 V. Vakf, din veya baka bir hayrl maksatla mlkiyetinden ahs olarak vazgeilen menkul veya gayri-menkul kymetler. Valide, Ana sultan. Vak'anviz. Vak'anvis, imparatorluk tarih yazan ve genellikle tarih yazan. Veklet- mutlaka, kesin iktidar, tam yetki. Vezir, tulu Paa, devlet nzn. Voynak, seyislik hizmeti gren hristiyanlar. Vuzera, vezirler. 276 Y.

256
Sayfa
275 276

Yafte, eya listesi, envanter.

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/227-228 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/227-228

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Yaya, piyadenin bir dier ad. Yayabas, piyade yzba. Yal aas, kylar aas (Knm Tatarlarnda bir makam). Yazc ake, yazar hakk. Yeen, yardm. Yilkhan, bir lkenin beyi. Yusufi, bir sank ekli. Yuvac. ku yuvalan avcs. 277 Z Zincirli, zincirli duka altn. 278 TAKVM mparatorluun kuruluundan 1774 tarihine kadar Osmanl tarihinin unutulmaz olaylar 1 Ocak 1539. Trkler Castelnuovo nnde grnyorlar. 1623. Yenierilerin byk isyan 1634. eyhlislm Ahzde Hse yin Efendi'nin idam. 1753. Btn bapiskopos ve metropolitlere kendi ruhani idare yerlerine dnmelerini bildiren emirnamenin yaynlanmas. 1768. III. Mustafa'nn kz ah Sul-tan'n Nianc-Mehmed Emin Paa ile evlenmesi. 279 2 Ocak 1578. zdemirolu Osman Paa irvan'a kar gidecek birliklerin seraskerliine atand. 1642. IV. Mehmed'in douu. 1683. Viyana seferinin aldn bildiren tularn Edirne saray kaps
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/229 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/229 279 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/231
277 278

Sayfa

257

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

nne dikilmesi. 1748. I. Mahmud'un kz Sultan Zbeyde'nin Sleyman Paa ile evlenmesi. 280 3 Ocak 1668. Msr beyi Yusufun Yenbu'da erif Mahmud tarafndan yenilmesi. 1750. nc Mustafa'nn damad Mehmed Emin Paa'nn vezirizamlk makamna ykselmesi. 1772. Krm Han'nn umnu'ya gelii. 281 4 Ocak 1604. I. Ahmed Eyb Cmii'nde kl kuand. 1610. Kabe iin stanbul'da iml edilen yeni bir rtnn yola karlmas. 1718. Rakoczy, III. Ahmed'in huzuruna kabul edildi. 1761. III. Selimin douu. 282 5 Ocak 1401. Timur, Msr ordusunu am nnde yenilgiye uratt. 1574. III. Murad Eyb Cmii'nde kl kuand. 1641. Hasan Paa, reddettikleri takdirde burunlarn kesecei tehdidiyle Strrie halkndan bir vergi talebinde bulundu. 1700. Fransz elisi M. de Chteauneuf, yerine atanan (halefi) M. de Ferriol'u Sul-tan'n huzuruna gtrd. 283 6 Ocak 1595.Sillstre'nin Trkler tarafndan yaklmas. 1675. Yunan patrlklnln M. de No-intel ve Kuds katolikleri aleyhine ikyette bulunmas.
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/231 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/231 282 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/231 283 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/231
280 281

Sayfa

258

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1725. Kont de Roumonzoffun ran'n taksimi hakknda Rusya ile yaplan anlama- j767 nn tasdikli nshasn stanbul'a getirmesi. 1749. Beikta havuzunun inas. 1732.Bb- l ile Nadir Kulihan arasnda ban anlamas yaplmas. 1741. Prusya kral II. Frederic tahta kn Eflak prensine bildiriyor. 284 7 Ocak 1747. Sultan tarafndan Krm ham Selim-Giray'a unvan ve imtiyazlar verilmesi. 285 8 Ocak 1569. Lala Mustafa Paa sonun-cukubbe vezirliine atand. 1743. Benoe'nin Polonya murahhas sfayle stanbul'a gelii. 1750. stanbul'da bir gne tutulmasnn sebeb olduu rivayetler. 286 9 Ocak 1757. Fransa'nn mttefiki olarak sve'in bansn devamn istemesi. 1623. Davud Paa boduruldu. 1748. Kaptan Paa kalyonu isyan eden hristiyan esirler tarafndan Mal taya gtrld. 287 10 Ocak 1764. Kran hannn azledilmesi. 1604. Avusturya ile hafta sreli mtreke imzalan mas. 1680. ldrlen bir sipahi birliinin kan bedelini demekle grevli Transilvanya milletvekillerinin gelii. III. Mustafa'nn ikinci olu ehzade Mehmed'in douu. 288

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/231-232 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/232 286 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/232 287 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/232 288 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/232
284 285

Sayfa

259

Byk Osmanl Tarihi 11 Ocak

Cilt 18

Joseph von Hammer

1495. ehzade Cem'in snr dna karlmasna papann raz olmas. 1584. Avusturya ile ban anlamasnn yenilenmesi. 1653. Birgeli ilmhaline yneltilen hcumlarna cevap vermek zere ulem genel meclisinin toplanmas. 289 12 Ocak 1715.Venedik'e sava iln iareti olarak tularn saray nne dikilmesi. 1528. Lasczy'nin brahim Paa'nm huzuruna kabul edilmesi. 1621. kinci Osman'n kardei ehzade Mehmed'in idam. 1647. Retimo katedralinin Sultan brahim tarafndan camie tahvili. 1755. eyhlislm Murteza Efen-di'nin azli ve yerine Vassaf Efendi'nin atanmas. 290 13 Ocak 1732. Kutsal emnetlerin saraydan Eyyub Camiine nakli. 1751. mparatorluk valileri arasnda atama ve yer deitirmeleri belirleyen "Tevcihat" adl listenin yaynlanmas. 291 14 Ocak 1574.Yenierilerin ayaklanmalar. 1736.Koenigsegg Rusya'nn Bb- 1622. ikinci Osman'm Polonya se-ferinden stanbul'a dn. 1729. Kur zerinde Ruslarla Trk lerin arpmas. 1766. Sultan Beyhan'n douu. 292 18 OCAK

260
Sayfa

1595. III. Mehmed'in stanbul'a vaHammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/232 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/232 291 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/232 292 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/232 -233
289 290

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1680. Venedik elisi Cuirano Vezirizam'n huzuruna ka15 OCAK 1670. Saray imam Vni Efendi'ninvali olarak atanmas. 1744. Unne nehri zerindeki snr tesbiti iin Avusturya ile an1681. Sanak eklinde yamur yalamaya varlmas, mas sonucu Mekke'yi su 19 OCAK basmas. 1634 Fahreddin Maanolu'na kar 1683. Avusturya'ya kar sava iasefer hazrlklan. reti olarak Sultan'm ota Edime saray, 6nne kurl liflerini veriyorlar. m-av 1747. Eli Kesriydi Ahmed l OCAK paa lran>dsi 1482. Venediklilerle yaplan anla20 OCAK mann yenilenmesi. 1595. Sultan III. Murad'm lm. l569"S^^n &t zerindekl ^^ ^ Kp, OsmanU ^ tor. rl Ahmed Paay Girit siuu arasnda ittifakanlaperlerini terketmeye zorluyor. mas ' 1758. Reis Efendi Abdi'nin azliyle zned Pa^a ile ev.endirdi. 17 OCAK getirilmesi. 1475.Trklerin Bodan'da malu21 OCAK biyeti* 1646. Girit ftihi Yusuf Paa'nn 1639.IV.Murad'n Badad'dan Didam. yarbekir'e ekilmesi. 1665 Fnmm anlarnasi 'SSS 1717. Bodan prensinin muhafz234 HAMMER larla atp onlan lke dna karmas. 22 OCAK 1517.1. Selim'le Memluk Sultan Tumanbay arasnda Ridani-ye sava. 1699. Karlofa kongresinin sondan bir evvelki toplants. 1707. eyhlislm Sddk Mehmed Efendi'nin azliyle yerine Abdullah Efendi'nin atanmas.

Sayfa

261

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

23 OCAK , Birinci Ahmed'in snnet dn. Karlofa kongresinin son toplants. stanbul'da byk yangn. Krm hannn Balta'dan hareketi. 1604 1699 1767 1769, 1699 1703 24 OCAK .Rus elisinin Karlofa anlamasn imzalamas. . Veziriazam Daltaban Mustafa Paa'nn azli ve yerine Rami Mehmed paa'nn atan-mas. 1732. Bonneval'in stanbul'a gelii. 1741. IH. Mustafa'nn kardei ehzade Byezid'in lm. 25 OCAK 1622. Polonya seferinden sonra stanbul'da donanma enlii. 1676.Fransiskenler Kuds'deki kutsal mahalleri kaybediyorlar. 1726. ran elisi Abdulaziz'in stanbul'a gelii. 1738. Bb- l, Rakoczy'i Transilvanya prensi olarak tanyor. 26 OCAK 1479. Bb-l le Venedik arasnda ban anlamas, 1655. Veziriazam olan si pir, Sleyman Aa'y yenierilerin murahhas olarak kabul ediyor. 1749. Venedik elisi Venier'nin ayrl izni iin huzura kabul. 1758. eyhlislm Damadzde Feyzullah Efendi'nin azliyle yerine Mehmed Salih Efendi'nin atanmas. 27 OCAK 1593. Sipahilerin grltyle divan istil etmeleri. 1647. Eriboz deniz sava ve Kaptan Paa'nm lm. 1698. ngiltere'nin araclyla ileri srlen bar tekliflerini grmek zere divan toplants. 1703. Veziriazam Daltaban Mustafa Paa'nn idam. 1769. Rusya'ya kar sava ln iareti olarak tularn dikilmesi. 28 OCAK 1484. ehzade Cem'in elisinin gemiden Venedik'e kmas. 1630. Husrev Paa ran' istila etmek zere Musul'dan harekete geiyor.

Sayfa

262

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1646.Ammarzde, takviye kuvvetleriyle Napoli di Romania'ya varyor. 1725. Byk (Deli) Petro'nun lm. OSMANLI TARH 235 29 OCAK 1742.111. Ahmed'in kz Azime Sul1523. Kanunnin olu ehzade tan'n dn. Mehmed'tn douu. 1699. Avusturya elisi Oettingen 3 UBAT Beyolu'nda bir kilise ins 528 j^^- UaaSmdan Laszky.y,. iin izin talebinde bulunuhuzura kabul izni verilmesi yor. ,-,/v, ^ n t. n * ,* ^ 1682. Avusturya elisi kont Cap -1701. Daltaban Paa tarafndan . stanbul'a gitmek Basra Arablarna kar sazere Viya'dan hareketi. va. J <*n nr.AK 1750. stanbul'da byk yangn. 4 1665. Eli Kara Mehmed Aa'nn4 UBAT Viyana'ya hareketi. 1565.11. Maximilien'in elilerini 31 OCAK huzura kabul lutf. ,^,-, ~ t., fJ ,w*w ti.- 1619. Gratiani'nin Bodan 1517. Kahire'de 800 Metnluk'un ls, olarak atanmas. * drlmesi. ,_ . , . , __ , 1739. Polonya konfederasyo1566.Ayusturya elisi Hossutonu el ,si cJTcmWnin tstan_ ti'nin stanbul'a gelii. bul'a gelii. 1700. Trk elisi brahim Paa'mn 1?73 F k kongresinin dal, muhteem bir alayla Viya*^ ^ ^v na'ya girii. S UBAT 1 UBAT 1451.11. Mehmed'in Manisa'dan ,^ ... , t , . hareketi. 1606.1. Ahmed, krmz elbiseler giymi olarak bir idham 1483. ehzade Cem Nizza'dan ayn mahkemesine bakanlk ediUyor. yr1623. Yenierilerin bakaldrmas. 1707. eyhlislm Pamazde'nin 1741. Tercman Ghika'nin idam. azli, yerine S. Mehmed'in atanmas. 6 UBAT

Sayfa

263

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1736. Nadir ah mparatorluun 1474 Warasdin'in Trkler tarafn Mirzalarn (prensler, Beyler) dan yaklmas. bir hkmdar semee davet J521. Memluk beyi Gzl'nin ediyor. vefat. 17.47. Selim-Gtray'n geri gnderil- 1632. istanbul'da isyan. meS " 1695. Sultan II. Ahmed'in lm. 2 UBAT 1748. Sultan I. Mahmud'un ba1451. n. Muradn vefat. imam Hafz Mustafa'nn 1637. Veziriazam Mehmed Paann vefat. azli ve yerine Bayram pa7 UBAT ann getirtmesi. 6 1451. n. Mehmed'in Gelibolu'ya va1578. Marigliano Bb- l'ye s-panya ile bir bar projesi sunuyor. 1725. Afganl Mahmud, Safev ailesini ran'dan snr d etti. Roumanzoff imparatorie I. Ketarina'nm elisi olarak gven muktubunu verdi. 8 ubat 1679. Dnieper nehrine byk bir giri ins hususunda divanda karar verilmesi. 1689. Trk elisinin Viyana'ya girii. 1700. Avusturya elisi kont Oettin-gen'in ihtiaml bir alayla stanbul'a girii. 1717. Maurocordato ile Stainville arasnda bir anlama imzalanmas. 293 9 ubat 1451. n. Mehmed'n Edirne'de tahta k. 1632. IV. Murad'n damad Hafz Paa'nn bir isyanda ldrlmesi. 1640. IV. Murad'n vefat. 1695.11. Mustafa'nn, seleflerinin kt idaresini yerdii unutulmaz Hatt- erifi. 294
293 294

Sayfa

264

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/236 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/236

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

10 ubat 1688. eyhlislm Mehmed Efendi'nin asler tarafndan azlet-tirilmesi. 1689. Viyana yaknnda Avusturya murahhaslariyle olaanst yetkili Trk elisinin ilk toplantlar. 295 11 ubat 1482. ehzade Cem Mekke'den Ka-hire'ye dnyor. 1644. Kaptan Paa Piyale'nin idnu. 1653. Hindistan elisi Seyid Mu-hammed'e huzura kabul msaadesi lutfedilmesi. 1681.Radzin'de Rusya ile ban anlamas yaplmas. 1695. ahbaz-Giray 70.000 Krml ile Polonya'y istil etti. 296 12 ubat 1489. ehzade Cem Toulon'da gemiye biniyor. 1689. Viyana'da Trk elisiyle ikinci toplant. 1713. sve kral XII. Charles, yenieriler tarafndan esir edildi. 1726. ran tahtn ele geiren Afganl Erefe verilecek cevab tartmak zere byk meclisin toplants. 297 13 ubat 1545. Arabistan valisi veys Paa Taaz' fethetti. 1681. IV. Mehmed'in olu Sleyman'n douu. 1673. Tular, Polonya'ya kar sava iareti olarak sarayn nne dikildi.
298

14 ubat

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/236 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/236 297 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/236 298 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/236
295 296

Sayfa

265

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1668. Morosini Kandiye'nin teslimini teklif ediyor. 299 15 ubat 1577. Aridk Ernest'in eref hediyelerini sunmakla grevlendirilen mabayencisi Ulric de Koenigsberg'in stanbul'a var. 1689. Trk elisinin Viyana yaknndaki bir sayfiye evinde geen nc toplants. 1733 Nadir ah Badad'dan ekiliyor. 1751 Miri-Alem Halil'in vefat. 300 16 ubat 1567 ran elisi ahkuli'nin stanbul' a girii. 1568 Sinan Paa" n in Vezirizamlktan nc defa azli ve yerine Ferhad Paa'nn getirilmesi. 1760. lim eyhlislm smail sim Efendi'nin vefat. 301 17 ubat 1568 II.Selim'le Avusturya imparatoru II.Maximillen arasnda ban anlamas imzalanmas. 1638 IV. Murad, kardei ehzade Kasm lme gnderiyor. 1653 Ml durumu gzden geirmek zere byk meclis toplanyor. 1689. Trk elisinin Viyana yaknndaki drdnc toplants. 302 18 ubat 1623. Polonya ile ban anlamasnn sonulandrlmas. 1695. Spolmadori adas nnde deniz sava ve Venediklilerin yenilmesi. 1689. Trk elisinin Viyana yakn-dakl beinci toplants. 1703 Sultan III. Ahmed'n douu.
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/236 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/236-237 301 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/237 302 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/237
299 300

Sayfa

266

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1718 Pasarofa kongresi iin imparatorluk tam yetkili murahhaslarnn atanmas. 303 19 ubat 1405. Timur'un lm. 1711. Rusya'ya sava iln iareti olarak tularn saray nne dikilmesi. Pruth seferi. 1732. Tunus daysnn elisi Yusuf Hoca'nn Viyana'ya gelii. 1747. nl eyh Nureddin'in vefat. 304 20 ubat 1538.Hayreddin Paa (Barbaros) Akdeniz'deki son seferi hakkndaki raporunu gnderiyor. 1568 .Veziriazam Sokullu Mehmed Paa Avusturya elisine huzura kabul msaadesi veriyor. 1738.Vezirizam'n kardinal Fle-ury'ye cevab. 305 21 ubat 1483. Cem Sultan'm Roussillon'a van. 1635. IV. Murad skdar'da ka-rarhahm kurduruyor. 1695. Venedikliler Saky adasndan ekiliyorlar. 1750, eyhlislam Said Efendi'nin evi alevler tarafndan kle dntrlmek tehdidine mruz kald. 306 22 ubat 1424. Venediklilerle saltanat faslas srasnda yaplan ban anlamasnn Sultan Sleyman tarafndan tasdiki. 1495. ehzade Cem'in Franszlardan sonra Napoli'ye girii1689. Trk elisinin Viyana yaknndaki altnc toplants.
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/237 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/237 305 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/237 306 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/237
303 304

Sayfa

267

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

2 Mart ............................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan 3 Mart ............................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan 4 Mart ............................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan 5 Mart ............................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan 6 Mart ............................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan 7 Mart ............................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan 8 Mart ............................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan 9 Mart ............................................................................. Hata! Yer iareti tanmlan 10 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 11 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 12 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 13 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 14 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 15 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 16 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 17 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 26 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 27 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 28 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 29 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 30 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 31 Mart ........................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 1 Nisan ............................................................................ Hata! Yer iareti tanmlan 2 Nisan ............................................................................ Hata! Yer iareti tanmlan 22 Mays.......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 23 Mays.......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 24 Mays.......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 25 Mays.......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 26 Mays.......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 27 Mays.......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 28 Mays.......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 3 Haziran ......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 4 Haziran ......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 5 Haziran ......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 6 Haziran ......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 7 Haziran ......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 8 Haziran ......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan

Sayfa

268

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

9 Haziran ......................................................................... Hata! Yer iareti tanmlan 10 Haziran ................................................................................................................. 11 Haziran ................................................................................................................. 12 Haziran ................................................................................................................. 13 Haziran ................................................................................................................. 14 haziran ................................................................................................................. 5 Temmuz ................................................................................................................. 6 Temmuz ................................................................................................................. 7 Temmuz ................................................................................................................. 8 Temmuz ................................................................................................................. 9 Temmuz ................................................................................................................. 10 Temmuz ............................................................................................................... 11 Temmuz ............................................................................................................... 12 Temmuz ............................................................................................................... STANBUL CAMLERNN TASVR TARH VE TABLOSU ............................................. Elif Harfi ................................................................................................................... Be Harfi. .................................................................................................................... Dal (D) harfi............................................................................................................... Re (R) harfi. ............................................................................................................... Se (S yumuak) Harfi. ................................................................................................ Sn (S keskin) Harfi: ................................................................................................... in Harfi .................................................................................................................... Saad (S) Harfi. ........................................................................................................... Tha (Th) Harfi. ........................................................................................................... Kaf (K) Harfi. .............................................................................................................. Kef (Ki) Harfi. ............................................................................................................. Mim (M) Harfi ........................................................................................................... Nuh (N) Harfi............................................................................................................. Var (V) Harfi. ............................................................................................................. He (H yumuak) Harfi................................................................................................ Ye (Y) Harfi. ............................................................................................................... II. stanbul Surlar Dnda n Edilmi Camiler. ....................................................... III. Eyub Camileri. ...................................................................................................... VI Surd Kasmpaa Mahallesi Camileri. ................................................................. VII. Galat Camileri. .................................................................................................... VIII. Bu kaplarn dndaki Camiler. .......................................................................... XI. Tophane Camileri................................................................................................. Sayfa

269

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1716. Mora fethi dolaysyla Istansavanda Grimanl ve Molibul'da byk donanma ve no'nun Msr filosu karsn enlikler. daki zaferi. 23 UBAT 1670. Kandiye'nin teslimi srasnda 1638-IV.Murad'n ran seferine haVenediklilerle yaplan anlai.-*) mann tasdiki. 1653. stanbul'da byk deprem. 1692' j? f^ Kel ^ huzura J * kabul msaadesi. 1718. Kaptan Paa ibrahim ___, . _, . _. Khyamn azli 1695 Yeni geri alnan Sakz J adas kumandanna ada hal kna iyi muamele etmesi hu24 UBAT susunda emirler. 1495. ehzade Cem'in zehirle ld27 UBAT rlmesi. 1539. Yemen Valisi Sleyman Pa 1688. Veziriazam Siyavu Paa bir $a"mn stanbul'a dn. isyanda ldrld ve Kpr- 1618. Avusturya elisi M.de Mol-l'nn kz asiler tarafndan lard'n stanbul'a gelii. saygszca muamele grd. . ,. ,. ,, . _., JS & 1656. Kandiye de yenieri isyan. 1732.eyhlislm Pamakzde az- __.o - _ __. _ _, ledildi ve yerine eyh Meh- 1748.Enak ye Bogdan prensleri yer med Efendi atand. deitirdiler. (Damadzde). 28 UBAT 1733. Topal Osman Paa serasker- 1545. Odoardo Cataneo'nun stanlik mevkiine getirildi. bul'a eli atanmas. 25 UBAT 1578. Cantacuzene'in idam. 1655. Aalar si Veziriazam pir 1655. Veziriazam pir Paa'nn AyPaa'y karlamaya gidiyore sultanla evlenmesi, lar 1728. Knm Han ile zi Paasnn 1701. Korna Araplar tarafndan OsNogoylar meselesini grmanllara teslim ediliyor. mek zere bulumalar. 1732. ranllarla yaplacak bansn 29 UBAT esaslarn grmek zere iCOq t* - e i* o-i n byk meclis stanbul'da 1528. Kanuni Sultan Su eyman la toplanyor Zapolya arasnda ititfak an-

Sayfa

270

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

J ' lamas. 26 V*" MART 1618.1.Mustafa'nn tahttan indiril- 1fiVQ * mesi ve n.Osman'm tahta - 1679' 1667. Girid sularnda yaplan deniz 1736"RusIar ^ kalesml OSMANU TARH 239 maya balyorlar. 1763. Veziriazam Rb Pasa, adna ina ettirdii ktphane binasnn lk tan koyuyor. 1770. stanbul'da yangn. 1771. General Weissmann kumandasndaki bir Rus kolordusunun Tulca nne gelii. 1689. Tam yetkili Trk elilerinin Viyana yaknndaki yedinci toplantlar. 2 Mart 1703. Bahar vesilesiyle Veziriazam-'n Sultan'a verdii rapor. 1741. Unna snr tesbitiyle ilgili anlama. 1770. Pirzde Osman Efendi'nin lm. 307 3 Mart 1497. Veziriazam Davud Paa'nn azliyle yerine Hersek-Ahmed Paa'nn atanmas. 1677. Kazaklara yeni bir hetmann atandn haber vermek zere imielniki elisinin stanbul'dan hareketi. 308 4 Mart 1489. ehzade Cem'in Civita Vecc-hia'da karaya k. 1695. Defterdar Ali Paa'nn yerine Elmas Mehmed Paa'nn Veziriazamha atanmas. 1745. eyhlislm Mustafa Efendi'nin vefat ve yerine Prizde
307 308

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/239 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/239

Sayfa

271

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mehmed Efendi'nin atanmas. 1749. Geceyle gndzn eitlemesi kasrgas, 309 5 Mart 1518. Yavuz Sultan Selim'in Suriye'den hareketi. 1656. Atmeydani'nda nar aac isyannn balarjfc. 1683. Galata'da kurun deposu yangn. 1741. ran elisi tarafndan getirtilen fillerin Beikta'a varmalar. 310 6 Mart 1711. III. Ahmed'in annesinin skdar'da yaptrd caminin din trenle ibadete almas. 311 7 Mart 1560. spanyollar Cerbe nnde. 1573. Venedik'le ban yaplmas. 1582-Esclavon-brahim Paa'nm Rumeli Beylerbeylii makamna ykselmesi. 1715. Venedik'e kar sava ilan iareti olarak Bb- lTye dikilen tularn Davud Paaya nakli. 312 8 Mart 1403. Yldrm Byezd'in vefat. 1604. Birinci Ahmed'in olu ehzade Mehmed'in doumu ve gelen ylda iki ehzadenin daha dnyaya gelii. 1646. Kisamo'nun gnll itaati. 1668. Trk konvoyu Kandiye nnde Venedikliler tarafndan yenilgiye uratlyor. 1736. Ndir ah kendisini ran hkmdar iln ediyor. 313

272
Sayfa

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/239 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/239 311 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/239 312 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/239 313 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/239
309 310

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

9 Mart 1621. Veziriazam elebi Ali Paa'nn lm. 1648. Grimani kumandasndaki Venedik filosunun mahvedil-mesi. 1764. Prusya kral Frederic II. tarafndan Sultan'a gnderilen hediyelerin teslimi. 314 10 Mart 1644. Veziriazam Mehmed Pa-a'nn am'dan stanbul'a dn. 1701. Daltaban Paa, Ali Paa'y Basra valiliine yerletiriyor. 1728. ran Huveyze airetleri Osmanl hkimiyetine giriyorlar. 315 11 Mart 1591.30.000 ii Nikomedi'de bir kanal kazyorlar. 1644. Kaptan Paa'nn idam. 1671. Eli de Nointel'e Veziriazam Ahmed Paa tarafndan huzura kabul msaadesi verilmesi. 1741. ran'n stanbul eliliinde kabul resmi. 316 12 Mart 1681.IV.Mehmed Edirne'den stanbul'a dnyor. 1689. Olaanst Trk elilerinin Viyana yaknndaki sayfiye evinde sekizinci toplantlar. 1711. Ordunun Pruth seferine hareketi mnasebetiyle esnaf kurulularnn geit resmi. 1732. Veziriazam Osman Paa'nn azli ve yerine Hekimolu Ali Paa'nn atanmas. 317

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/239-240 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/240 316 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/240 317 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/240
314 315

Sayfa

273

Byk Osmanl Tarihi 13 Mart

Cilt 18

Joseph von Hammer

1689. Rus elisinin ar'n mektubunu Veziri zam'a bizzat 1693. vermek istediinin reddedilmesi. 1694. Bykl-Mustafa Paa'nn Vezirizamlktan azliyle Defterdar Ali Paa'nn bu makama atanmas. 1727. Korsan Andronaki'nin esir edilmesi. 318 14 Mart 1589.Thourzo baskn. 1632. stanbul sileri, hayatndan emin olmak iin veliahd ehzadeyi grmek istiyorlar. 1738. Avrupa deniz devletleri elileri kongrenin yerinin belirlenmesinde acele etmesi iin Vezirizam'a tavsiyede bulunuyorlar. 1759. Hibetullah sultann doumu. 319 15 Mart 1536. Viyana muhasarasiyle grevlendirilen brahim Paa'nn idam. 1578. spanyol murahhas Cugna-letta'ya huzura kabul lutfe-dilmesi. 1639. Veziriazam kumandasndaki Osmanl ordusunun Musul'dan hareketi. 320 16 Mart 1643. Durakhan torunlarndan Fa-ik'in idam. 1689. Trk elisinin Viyana yaknndaki dokuzuncu toplants. 1747. Pirizde ve damad Osman Molla Gelibolu'ya srld. 321 17 Mart

274
Sayfa

Veziriazam Elha Ahmed Paa'nn azliyle yerine Bykl

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/240 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/240 320 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/240 321 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/240
318 319

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mustafa Paann atanmas. 1664. Resm daireler grevli 1710. KalmuklannKnm baskn. lf?in or(Juya 8total bildiren emirname. 18 MART 21 MART atST 1452' *** Aupa yakasndaatanmas. ki hisann (Rumeiihisn) 1561. Kanun Sultan Sleyman, ins. torunu ehzade Murad' Ma- - 0 * ,. . m]asmas. nisa Valiliine atad. lyu- mma Dans anlamas. 1633. Deli Yusuf Pasa'nn idam. 1655' lp** ^^"S N*?m? S*?** ^^ sebetiyle Sultan a hediyeler 1683. Onbin yenieri Viyana sunmas. n!rnnde gCt reSml 1692. Veziriazam Arabac Ali Pa^P1^ann adi. 1727. Avusturya ile Cezayir arasn- ,,. , . , , ... ., da bans anlamas 1748- Cez&yI daysna yeni dkulda Dans anlamas. m toplar gnderilmesi. 19 "*** 22 MART enmes. v Vezll1zam k^ Mustafa 1733. Ndir ah tarafndan yeni Paa'nn idam. yln (Nevruz) kutlanma tre- 173Veziri2am silahdar Mehni yaplmas. med Paa.nm ^ ve ^^^ 1748. lim Nail Ahmed Efendi nin kulak Paa'nn atanmas. veft23 MART 1755. U. Frederic'in dosuk anlad . ^^ Stya. masn, yerlemesi. vu Paa^mn atamni. 20 MART 1739 Yegen Mehmed Paa'nm az 1529.Avusturya mparatoru I. liyle Hac vaz -Mehmed PaFerdinan'n elilerine harea'nn atanmas. ket izni iin huzura kabul 24 MART msaadesi bahsedilmesi. >*r,A r 1 ^j j 1627.Vezrizam Halil Paa'nn 1634. skdar saraynn yannda Ua^w mn^t yaplan yeni kkn tamamHaIeD e &nh lanmas ve nne tularn 1731. Yenieri aasnn siler taradikihnesi. fndan ar yaralanmas. 1653. Veziriazam Tarhuncu Pa- 1738. Veziriazam, Sancak- erifi

Sayfa

275

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ann azli ve yerine Dervi Sultan'n elinden alyor. Mehmed Paa'nn atanmas. 25 MART 1654. Venedik seferinden zaferle 140.am ehri Timur tarafndan dnen serasker Paa'nm sJ^^ eddi tanbul'a girii. Hanuner Tarihi, C: X. F.: 16 1525. Yenieriler isyan. 1699.Devlet-Giray'n han olarak Krm tahtna oturtulmas (Selim Giray olu). 26 Mart 1634. Eli kont Puchaimb'in bayrak amak yasayla stanbul'a girmesi. 1728. Reis Efendi'nin Rus elisi Wischniakoffla toplants. 322 27 Mart 1668. IV.Mehmed'in Larissa'ya gitmek zere Edirne'den hareketi. 1755. Veziriazam Mustafa Paa'nn azli ve stanbul'a gelen Heki-molu Ali Paa'nn tekrar Veziriazam atanmas. 323 28 Mart 1478. Zorzi Korfo'ya gnderildi. 1739. Veziriazam kaymakam vaz Paa sava almeti olarak tular dikiyor. 1741. Rus elisi kont Rouman-zofTun Yeilky'e (Snt. Stefa-no) var.
324

29 Mart

Sayfa

276
322 323

1598.Raab ehri Trklerden alnd. 1724. Trk ve Rus murahhaslarnn Fransz elisinin araclyla altnc
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/242 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/242 324 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/242

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

toplantlar. 1761. Bb- l ile Prusya arasnda ilk dostluk anlamas. 1764. Bb- l tercman Ghi-ka'nn Bodan prensiliine atanmas. 325 30 Mart 1533. Kanun'nin annesi Htun'un vefat. 1600. Yenierilerin bakaldrmas. 1649. Tercman Schwarzenhon'un stanbul'a gelii ve Ouzbey-ler elisi Abdlmennan'a huzura kabul msaadesi ltfedil mesi. 1668. Kazak ve Rus elilerine huzura kabul lutfunda bulunulmas. 1741. ran elisine huzura kabul lutfunda bulunulmas. 1765. Veziriazam Mustafa Bahir Paa'nn azliyle Muhsinzde Paa'nn atanmas. 326 31 Mart 1758.43 yanda Saliha Sultanla Veziriazam Rgb Paa'nn evlenmeleri. 1760. Lleli Cmii'nin temelinin atlmas. 1565. 1638. 1755. 1770. 1603. 1633. 1741. 1761. 327 1 Nisan 1565 Donanmann Malta zerine stanbul'dan hareketi. 1638 Sultan Murad'n hareketi. 1755 Mehmed Said Paa'nn azli, Mustafa Paa'nn atanmas. 1770 Tular Rusya'ya kar sava iareti olarak babada'nda dikildi. 328 2 Nisan

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/242 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/242 327 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/242 328 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/242
325 326

Sayfa

277

si Deli Hseyin'in Avrupa'ya kmas.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Msr valisi Halil Paa'nn azli. Gen-Ali Paa'mn idam. II. Frederic'in elisi Rexin'e huzura kabul imkn lutfunda bulunulmas. 3 NSAN OSMANLI TARH 243 1580. Trklerin Hatvan'a girii. 1720. stanbul'da Avusturya elisi ,*. n, .j , _,, .* kont Wlrmond erefine ka 1589. Divan'da yenieri isyan. bu+ resml * 1596-y^irizam Sinan Paann 1735 lran hkmdn NdIrm luma* Kars zerine yry. Mrt Hse" 1678. Cehreyn bozgunundan sonra Rus elilerine huzura kabul imkn lutfedilmesi. 7 NSAN 4 NSAN 1646. Venedikliler Tenedos adasn 1634. Sultan'm huzurunda Puchabombarduman et. imb'in nutuk sylemesi. 1680. Lirik ir Baki Efendi'nin 1744. Hollanda elisi Caleoen'e lm. izin iin huzura kabul msa- 1742. Hekimolu Ali Paa'nn ikinadesi verilmesi ci defa veziriazamlk maka 1748. ran elisi Abdlkerim'in snuna getirilii. tanbul'a gelii. 1745. Krm veliahd ve baveziri ,-,-,, -rv i n~. stanbul'da ikramlar ve ilti 1771. Tulca Ruslara teslim oluyor. faar buldular 5NSAN 8 NSAN 1538. Napoli de Romanla surlar Byezid'in Sofya zerine nnde yaplan sava. yry. 1560. Piyle Paa kumandasndaki Mehmed'in annes inin donanmann hareketi. camisinin temelinin atlmas. ^TL'SSS'K l*j ^e'ye hare-cek birliklerin kumandasn stlenmek zere hareket 1646. Girit adasnda sarnlar yaediyor. knnda Venediklilere kar i-7oo e n- +___r,^ verilen sava ve Saint-Marc 1738. Sultan tarafndan bayrann ele geirilmesi. Veziriazam Muhsinzdeye "^e* e * rtbe ve unvan verilmesi. 1654.Matteo Bessaraba'nn l1746. eyhlislm Haytizde'nin mu* azli ve yerine Pir Efendi'nin 1735.Tekirda'nda Rakoczy'nin

Sayfa

278

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

atanmas. lm. 6 NSAN 9 NSAN 1453. kinci Mehmed ordusunun 1588. Bourdon'a huzura kabul banda Kostantaniye surlar msaadesi lutfedilmesi. nnde grnyor. 1708. III. Ahmed'in iki kznn -?.-?1628. Veziriazam Halil Paann azgn. li. 244 HAMMER 10 NtSAN 1394.Timurt Terek zerinde Tokat -1704. Kaptan Paa Osman kumannu y^&ye uratyor. dasrndaki donanmann Ka- 1513.1. Selim'in ordusunun karderadeniz'e hareketi. l Ahmed'in ordusu tarafn 1731.Sancak- erifin standan maglub edilmesi. bul'dan hareketi. 1566. Piyle Paa'nm Rodos'a as -1738. Polonya elisi Stadnicki'nin ker karmas. stanbul'dan ayrlmas. 1689. Olaanst yetkili Trk eli-1747. Rusya ile yaplm olan ebed lei?nJn Viyana yaknndaki ban anlamasnn yenilenonbirinci toplantlar. mesi. 1740. Napoli ile bir dostluk anla11 NSAN masnn imzalanmas. 1694. Sultan Omm Glsm'n 1771.GevrgewotnunTrkler tara -vezir Osman Paa ile evlenfmdan gedilmesi. mesi. 15 NSAN 1757. Reis Efendi Avni'nin azliyle 1453. Donanmann stanbul'a d yerine Ebubekir Efendi'nin ns. atanmas. 1642 w Mehmed.in oglu n Sley_ 12 NSAN man'n douu. 1538.Nadin'in Trkler tarafndan 1678. Rusya'ya sava ilan. 1711. Prens Eugene tarafndan ya-1562.Transilvanya elisi Boris'e plan ban teklifleri. huzura kabul imkn lutfe- ,7Oo ^__ * m . ^ijjjjggj 173 8. Fransz elisi Villeneuve ban grmeleri iin zorunlu 1697. ran elisi Ebulmsum'a huolan tam yetkiyi devletinden zura kabul imkn ltfedilalyor. mCS 16 NSAN 13 NSAN ,-_, .* 1571. Mustafa Paa Famagosta

Sayfa

279

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

146O.H.Mehmed Peloponese'de surlar nnde ordusunu kinci sefer iin yrye getefti ediyor. 1672. Eenne Betreitschak'n Bo-1517. Msr sultan' Tumanbay dan voyvodas olarak atanasld. mas. 1635.Drz prensi Fakr-Eddin'in 1712. Rusya ile ban anlamasnn aslmas. yenilenmesi. 1689. Trk elilerinin Viyana yak- 1719. Rakoczy'nin Tekirda'na hanndaki sayfiye evinde onunreketi. cu toplants. 1770. stanbul'da byk yangn. 17 NSAN 14 NSAN OSMANLI TARH 245 1570. Pryle Paa kumandasndaki 1726. irvan snrlarnn belirleridonanmann hareketi. mesiyle grevli Trk ve Rus .*_. . w. u komiserlerinin yola kmala1704. Suriye snn zerinde bir kaJ * lenin ins hususunda emirler verilmesi. 1767. eyhlislm Drrizade'ntn iontgan az11 ve yerine Veliyeddin msAn Efendi'nin atanmas. 1454,II.Mehmed'le Srbistan des24 NSAN potu arasnda ban anlamas. 1513.1. Selimle Ahmed arasnda 1638. Drdnc Murad tarafndan Yeniehir sava. emredilen idmlann Bolva- 1584. Knm han slam-Giray'n sdin'de gerekletirilmesi. tanbul'dan hareketi. 19. NSAN 1680. Zn suu leyen bir kad 1512.1. Selim'in stanbul'a van. mn ldnu* ,^.,e t o i. -, v u - ^- 1744.Reisefendi Ragb'n azli ve 1515.1. Selim'in Kumah zerine yerme Tav^U Mustafa yuruyuu. Efendi'nin atanmas. 1761. ahsultan'n douu. 25 NSAN 1770. Ruslarn Tripolizza zerine 1479 Ftih Sultan Mehmedle Veyuryu. nedik arasnda bar anla20 NSAN mas. 1514.1. Selim Avrupa'dan Asya'ya 1512.11. Byezid'in tahttan ttdir geryor. mesi.

Sayfa

280

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1719. Vidin'deki birliklerin isyan. 1583. Osman Paa ranllarn ze 21 NSAN rine yryor. I584.islm -Girayn Knm han 1600. Anadolu silerine kar saolarak atanmas. vas* Mahmudun Buhrf !p^unlS^vet atanmas. 22 NSAN 1684. Avusturya e Venedik ara -1766. stanbul'da deprem. snda ban anlamas imza 23 NSAN landnn Salnt -Marc kilisesinde lan. 1514.1. Selim'in h smail'e w, rt , , , t v, beyannmesi. 1771. General Weismann sak 3 tahkimatm havaya uuru 1526. Kanunnin Macaristan zerlne yry. 1532.Kanunnin Gns zerine yry. 246 HAMMER 1651. Byk bir geminin denize 1765. Bahir Mustafa Paa'nn ba indirildii srada batmas. vuruldu. 1667. Osmanl donanmas Kan di30 NSAN ye'de asker karyor. 1585 Bir Ermenlye Rus elisl sfa_ 1769. Prens Galitzin Dniester nehtiyle huzura kabul izni lutfe-rini geiyor. dilmesi. 1770. Hsameddin Paa Kaptan- 1637. Krm han tnyet-Giray'm derya makamna atanyor. idam. 27 NSAN 1645. Donanmann Girit'e hareke 1402. Timur'un torunu oki'nin "' douu. 1669. Bursa'da byk yangn. 1567. kinci Selim imparatorluk 1672. IV.Mehmed'n Edirne'den yksek makam sahiplerinin hareketi. ballk yeminlerini kabul 697. imparatorluk otagmm Edireaiyor. . ne nun(je kunlmasi. 1646.Apricome^rnizonununhu- 1769 Ruslann chocim ^^^ ru hareketi pskrtlyor. hcumlarnn getirdii 1713. Veziriazam Hoca brahim felket. Paann idam. x MAY1S 1731. Ermeni, rafz ve katolikleri 1423.ikmci Murad Peloponnesse'i

Sayfa

281

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

divanda meselelerini anlat.,. pplrhmr F yorlar. e gP**1*1*0*ow a *. a A.. 1484. III. Bayezid Bodan'a giriyor. .Babadagnda sava iareti J olarak tular dikiliyor. 1566. Kanun'nin Szigetvar seferi28 NSAN ne hareketi. yor. 1649. Trk donanmasnn Girit se1688. Cornaro Knin'i zaptediyor. ferlne hareke o ntaav 1741. ran elilik heyeti erefine - ns&AH verilen parlak ziyafet. 1641.Murahhas Iszdency stanbul'a geliyor. 2 MAYIS t^l Abd"n.ah tP*9 1629.HusrevPaa'nnScutari'ye Iranla bar grmelerini ^arpic^ti srdryor. nareKeu. * t,, r. , 1670. IV. Mehmed Selnik'den . ran^elisi erefine verilen ziEdirne'ye geliyor. 1688. Mustafa Paa, smail PaOSMANLI TARH 247 a'nm azliyle Veziriazam oluuratyor, yor. 1770. Navarin'de Trk katlim. 6 MAYIS 1482. ehzade Cem Haleb'den Ka3 MAYIS hire'ye gidiyor. 1481. kinci Mehmed ,FtihJ'in 1682. M. de Guilleragues Yediku veft. le'de nezrete alnyor. 1706. orlulu Ali Paa'nn Baltac 1767. Rus an III. Petro, Bb- Paa'nn yerine l'ye Trkiye iin Banat' Veziirazamla getirilmesi. fethetmek teklifinde bulunu 1736. Azak kalesinin Ruslar tarayon fndan zaptedibnesi. 1756.Vezirizamhk makamna Mustafa Paa'nn atanmas. 1649. Kaptan Paa , Venedik do 1771. Bb- lfnin Polonya'ya karnanmasn anakkale Boas beyannmesiyle Cakal z ndan kovuyor, aklamas. 1664. Neutra Avusturyallar tara fndan geri alnyor. a uAvie 1698. Bb- l tercman Mauro4 MAYIS , , , ,. .., ,, ^ cordato nun Venedik Kong-

Sayfa

282

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1421. I.Mehmed (elebi) kardeini resi'ne verdii beyanname. Akhisar'a srgn ediyor. 1481. Korkud, stanbul'da vali ilan 8 MAYIS ediliyor. 1559 Sokul] u Menme<i Konya ze1713. eyhlislm Ebezde'nin azrine yryor, li ve Abdullah Mehmed Efen- . -,ec n. v,, . * di'nin atanmas 1655'BirlWerin W a nn aanmas. kaldrmas 1738.Fransz^ ^Jvc^n lMkaOean lm p V^zT'n huzuruna S tntadanna divanda karar bulu. veriliyor. 1726. Kprl Abdurrahman PaB MAYIS 9*' 5i!tak ve ahseven aire o a s ^gti i^zeTire yryor. 1648. Girit'te Hanya nnde siper- ,__, .-, , ., -mj- &,,., lerin hazrlanmas 1751. Afgan hkmdar Azadhan lerin nazrianmas. Tahmuras tarafndan yenil1700. Polonya elisi Leszynski'nin giye uratlyor. huzura kabul. 1721. stanbul'da muhteem en9 MAYIS 1583. Betepe muharrebesi. 1769. Prens Prosorowski Teke Va- ,, , - ^ . lisi Abaza Paa'y yenilgiye 1621IL Osman Polanya zerine 248 HAMMER yryor. kabul lutfunda bulunulmas. 1654. Donanmann hareketi. 1738. Azak tahkimatnn yklmaba vuruldu. J 10 "A 14 MAYIS 1576 ni.Murad'.n istanbul'a muh- 1478 Trk ordusunun Scutarl teem gin. zerine yry. n^nfSffiZSS 156O.H;Tyan donamnas.n.n " < vJ 6 Piyle Paa tarafndan yenilatancugiye uratlmas. 1595. Yenierilerin bakaldrmala-1689. Viyana'daki ikinci konferans. 1639 ^ ^^, yapmakla 1701.11. Mustafa'nn olunun t grevlendirilen ran elisinin renle okumaya balamas. gelii. 1732. Veziriazam Hekimolu Ali 1664. Veziriazam Kprl Ahmed

Sayfa

283

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Paann stanbul'da verdii Paa Essek kprsnden gedvet. iyor. 11 MAYIS 1676. stanbul'da Atmeydan'nda 1603. Kinm hannn kardei afbvk meclis toplanyor. fedildi. 1715. Venediklilerin zerine yrmek iin Sultan, Sancak- erifle hareket ediyor. 12 * 15 MAYIS 1612.Bathory'ye kar Starzer'le ,__ .. t t m_ . .v t , anlama yaplmas. 1458. ikinci Mehmed Yunanistan zerine yryor. 1682. Avusturya elisi Kaprara'nn ,, , _,A e , stanbul a gelii 1517. Sana, Bersebai tarafndan vamalanyor. 1724.Hoy'un Trkler tarafndan __.,,-_ . o . , , hcumla aln. 1543. Macarlar Sexart yaknnda yenilgiye uratlyor. 13 MAYIS Mft ' B' ^ 1552. Ahmed Bey Temevar surlar 1654. Venedik donanmasyla karnne varyor. lamak zere Osmanl do- , A . ^,. .. . , , nanmasmm Hellespont'dan 1569. Aden'in Trkler tarafndan hareketi. zaht1689. Trk elilik heyetinin Viyana 1574. Tunus daysn itaat altna civarndaki sayfiye evindeki ^^^^ grevlendirilen doonnc toplanlan. nanmann hareketi. 1715. Prens Eugene tarafndan b- 1622"- ?^m^jGlna'il ??1 rahim Mteferrikaya huzura bakaldrma hareketinin OSMANLI TARH 249 balanga. 19 MAYIS 16 MAYIS 1515-I.Selim'in Kumah surlar 1570. Donanmann Kaptan Paa nne van. kumandasnda hareketi. 1565. Trk donanmas Malta'da 1693. stanbul'un byk camisingrlyor. de kargaalk. 1622. Birliklerin Hipodrom zerin 1709. Sultan Ahmed'in kz Fatma de isvnSultan'n Silahdar Ahmed 1665. II. Mehmed Demotika'ya gi-Paa ile evlenmesi. dtyor.

Sayfa

284

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

22 Mays

Sayfa

285

1758.Ragb Paa'nn memluklara 1711. III. Ahmed eylet valilerini kar sava. tefti ediyor. 17 MAYIS 1736. Rus ordusu Dnieper'de top-1579. Kaptan Paa Ulu Kars'a lanyor. gnderildi. 1755. Nail Paa Hekimolu Ali Pa 1667. Kprl Fazl Ahmed Paa'nn yerine atanryor. a'nn Girit'e hareketi. 20 MAYIS 1731. Abdi Paa'nn Canum Hoca 1481.11. Byezid stanbul'a var yerine Kaptan Paala atanyor. mas1586. brahm Paa'nn Sultan Rie 18 MAYIS ile evlenmesi. 1464. Giustiniani Lesbos Rumlar- 1622. II. Osman'n ldrlmesi. m Negreponfa naklediyor. 1675 ngiz d|fll Flnch.c huzure 1482. ehzade Cem, Ahrned Pakabul imkan lutfedttmesl. a'nn araclyla ban tekli- 1733.CoTltareni( Venedik'le Bb- finde bulunuyor. ^ mamdgi ebed dcnllen 157O.Seydiyelerin imam Mutaher ban anlamasn yeniliyor. ile ban anlamas. 2 i MAYIS 1622. H Osman'n saltanattan d- ^nLMehmed'In (Ftih) cenaze srlmesi talebinde buluntreni inak zere yenieri ve sipahiler birleiyorlar. 1556. Ali Paa Szigeth nnde. 1632. Veziriazam Recep Paa'nn 1605. Veziriazam Lala Mehmed Paidam. a'nn Macaristan zerine 1653. Veziriazam Dervi Paa yeni yry. Bb- l sarayn teslim al- 1621. U.Osman (Gen) drt dervi-yor. in hcumuna uruyor. 1690. stanbul'da mthi bir frt- 1634. si Kse Ahmed'in idam, na: Bir saatten az bir za- 1649 veziriazam Mehmed Pa-manda beyz kii bouluga.^ idam yor. 1720. eyh Nazmizde'nin ldrl250 HAMMER mesl.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1577. Avusturya le yaplan bar anlamasnn tasdiki ve Bb - l'ye verilmesi. 1615. Veziriazam Damad Mehmed Pasa'nn Haleb'e var. 1622. Mustafa, birliklere clus ad verilen hediyeyi datyor. 1676. IV. Mehmed Akpnar ad verilen yeni saray ziyaret ediyor. 329 23 Mays 1480.Osmanh donanmasnn Rodos nne var. 1484. II. Byezid Edirne'deki cmi-isinin temelini atyor. 1524. Viyana muhasaras kumandan brahim Paa'nm dn. 1542. II. Selim'in tahta k. 1599. Veziriazam brahim Pasa'nn ordunun kumandasn ele almak zere stanbul'dan hareketi. 1606. Veziriazam Lala Mehmed Pasa'nn lm. 1725. Kprl Abdullah Paa 70.000 kiilik bir orduyla Taucu'ndan hareket ediyor. 330 24 Mays 1733.Kalga (veliahd) Feth-Giray Kabarta'da. 1747. Mslman olarak Osmanl devletinin hizmetine giren ve Hamet Paa ad ve rtbesini alan Bonneval'in lm. 1768. III. Mustafa'nn bir kznn dnyaya gelmesi. 331 25 Mays 1533. Gran ehrinin anahtarlar stanbul'a getirildi. 1571. Trklere kar bir ittifak. 1664. Kprl Fazl Ahmed Paa Szigeth nnde. 1667. Kandiye ordusu subaylarna hil'at datlyor. 1700. Avusturya elisi Kont Sin-zendorf istanbul'da vefat etti. 1747. Bb- l, Avusturya ile yaplan bar anlamasn ebed barla

Sayfa

286
329 330

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/250 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/250 331 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/250

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

deitiriyor. Toscan devletiyle Bb- l arasnda dostluk anlamas. 332 26 Mays 1512. II.Byezid'in vef. 1646. Girit'de Sarnlar manastn ykld. 1675. Sultan IV. Mehmed'in oullarnn snnet dn. 1736. Feld-Mareal Mnich, Perekop tahkimat nnde. 333 27 Mays 1533. Macaristan kraliesi Ma-rie'ye verilen zararn telfisi hususunda stanbul'da yrtlen grmeler. 1627. Badad surlar nnde ranllara kar verilen sava. 1651. Patrik Partnenius'un idam. 1682. Fransz elisi, Sakz adasna yaplan tecavzlerle hakszl unutturmak iin Bb- Al'ye hediyeler sunuyor. 334 28 Mays 1453.II,Mehmed, ordusuna hcum emri veriyor 1517.II.Selim Kahire'den skenderiye'ye geliyor. 1645. Osmanl donanmas Nava- 1767.Arslan-Giray'n Selim-Giray rin'den Girit adasna hareket yerine Krm hanlna atan ediyor. mas. 1667. Kprl Fazl Ahmed Paa 31 MAYIS Kandiye muhasarasn a- 1524. ibrahim Paa'nn evlenmesi ^or* erefine tertiplenen enlikle1736. Rusya'ya kar sava ln; rin sonu. ^h hl -"Osman Polonya seferine hareket ettii Edirne'ye d29 MAYIS nyor. 1416. Gelibolu'da deniz sava. 1654. Kazak murahhaslarnn hu1453. II. Mehmed tarafndan szura kabul edilmeleri.
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/250 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/250 334 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/250
332 333

Sayfa

287

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

288

tanbul'un fethi. 1664. Kprl Fazl Ahmed Paa 1509.ehzade Korkutun muhteKoia kprsnde mevzileniem bir alayla Kahire'ye girivo ' i. 1698.Vezeriazam'n Edirne'den 1524. n. Selim'in douu. hareketi. 1528. imparator Ferdinand tarafn- 174 dan gnderilen ilk eli stanbulda. yor1535. Charles-Quint Tunus'a kHAZRAN yor. 1453.11. Mehmed stanbul Rumla _.-, * ,. . ,, , ... nnm mal ve canlar zerine 1555. ranla Amasya'da yaplan ilk temint verivor ban anlamas. teminat venyor. 1559.11. Selimle kardei Byezid 1475.Rum filosu Kefe nlerine vaarasnda sava. y ' ,.*. ji j _ ^ *- 1499.11. Byezid stanbul'dan ha1704. Ferdinand para kurlarn durefeet ldyoCt 30 MAYIS 151- *stanbul surlarnn tamiri. 1559 II Selimin kardeine kars 1522.Kanun Sultan Sleyman, I55y.il. yelimin karaeine kar Rodos Byuk.Ustadna tesKesin zaen. lim olmasm tar yor 1672.Veziriazam kaymakamnn Polonya elilik ktibini huzura kabul lutfunda bulun- 1453. Galata'daki Cenevizlilerin af-mas. fedilmeleri. 1740. Fransa ile yaplan 84 mad- 1622. Ulemnn bakaldrmas. delik anlamann yenilenme252 HAMMER 1649. ran elisi Mehmed Han'a huzura kabul lutfunda bulunulmas. 1664. ehzade Mustafa'nn doumu mnasebetiyle stanbul'da yedi gn enlik yaplp ehrin donatlmas. 1678. Sultan'n Sancak- erifi Vezirizam'a teslim etmesi. 1687. Eski-Navarin, kont Koenigs-mark'a teslim oluyor. 1736. Rusya'ya kar sava iln mnasebetiyle esnaf teekkllerin geit resmi. 3 Haziran

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1587. Mutaher'in olunun stanbul'da hapsedilmesi. 1628. Canbek-Giray, Mehmed-Gi-ray hann yerine atanyor. 1673. Franszlarla yaplan anlamann yenilenmesi. 1696. Ruslarn Azak' yeniden muhasara etmeleri. 1736. Yenieri Aas Davud Paa klasna gidiyor. 335 4 Haziran 1669. ehzade Mustafa'nn trenle okumaya balamas. 1756. Sultan Zbeyde'nin vef. 1760. lim eyhlislm Abdullah Vassaf Efendi'nin lm. 1771.Kefe'de Trklerin elde ettikleri stnlk. 336 5 Haziran 1423. II.Murad Arnavutlar yenilgiye uratyor. 1549. Kanun Sultan Sleyman'n Haleb'den ran zerine yr - 337 6 Haziran 1482. ehzade Cem Konya nnde. 1610 Malta ve Napoli kalyonlar Kos adasna asker karyor. 1689 Kanuni Sultan Sleyman Sofya'da. 1768 Gen Mehmed Paa'nn vefat. 338 7 Haziran 1558 Busbek, Sultan'n elini pmek zere huzura kabul ediliyor. 1603 ehzade Mahmud'un idam. 1622 Korecki bodurularak idam edildi. 1698. Rus ar I. Petro, mparatorun Bb- l ile ban yapmak niyetinde olup olmadn Avusturya hkmetinden soruyor. 1773. Trklerin Karasu'da Rus generali Weissman tarafndan yenilgiye
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/252 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/252 337 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/252 338 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/252
335 336

Sayfa

289

Byk Osmanl Tarihi uratlmas. 339 8 Haziran

Cilt 18

Joseph von Hammer

1482. ehzade Cem Ankara nnde. 1536. Kanunfnin stanbul'a dn. 1639. Ulemnn IV. Murad'a tazimlerini sunmalar. 1665. Trk elinin Viyana'ya girii. 340 9 Haziran 1566. Arslan Paa'nn Palota'y muhasaraya almas. 1682. Sultan'n Avusturya imparatorluu elisi Caprara'y huzura kabul lutfunda bulunmas. 1769.Vezirizam'n Yasstepe'de ordugh kurmas. 341 10 Haziran 1422. stanbul'un Trkler tarafndan drdnc muhasaras. 1571. Mtercim brahim Stroze-ni'nin lm. 1630. Husrev Paa Hemedan nnde ordugh kuruyor. 1639. IV. Murad'n stanbul'a dn. 1683. Veziriazam Kara Mustafa Paa'nn Truczes'lerin kral sfatyla Toekoeli erefine ziyafet tertiplemesi. 1750. Prusya ile bir dostluk anlamas yaplmasnn Bb- li'ce reddi. 1772. Rusya ile mtreke yaplmas. 342 11 Haziran 1533. Avusturya elisinin Gritti ile mzkeresi. 1622. stanbul'da askerlerin bakaldrmas. 1637. nyet-Giray Krm han olarak Canibek-Giray'n yerine geiyor. 1668. Kandiye kalesinin muhasarasnn ikinci ylnda Veziriazam
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/252 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/252 341 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/253 342 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/253
339 340

Sayfa

290

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kprl Fazl Ahmed Paa tarafndan siperler kazdnlmas. 1689. Trk elilerinin Viyana yaknndaki sayfiye evinde on-drdnc toplantlar. 1733. Ruslarn Krm Tatarlarna kar Dastan'da verdikleri sava. 343 12 Haziran 1515. Dulkadr hanedannn yenilgisi ve snr dna karlmas. 1654. Osmanl ve Venedik donanmalarnn karlamas. 1669. IV. Mehmed'in huzurunda ilm mnakaa. 1717. Amiral Flangini tarafndan anakkale'de giriilen ve be gn srecek olan deniz savann balamas. 344 13 Haziran 1606. Almanya mparatoru ile Bos-kai bar. 1612.1.Ahmed'in kznn Kaptan Paa ile evlenmesi. 1622. Mere-Hseyin Paa'nn Veziriazam Atanmas. 1674. Yeni sava dolaysiyle mparatorlukta dua edilmesi emri. 1684. Dk de Lorraine, Gran kprsn geiyor. 1700. Rusya ile ban. 1748. Bb- l, Malta valyelerinin zaptettikleri Kaptan Paa kalyonunu geri vermeleri iin Fransz elisi M.de De-salleurs'n aracl talebinde bulunuyor. 345 14 haziran 1532. Avustury mparatorunun elileri Sultan'n elini pmek zere huzura kabul ediliyorlar, 1697. Osmanl ordusu Edirne 1634. skdar'da yangm. ordughudan hareket edi 1725.Kuzey Afrika himaye devlet- ,_, lai ^ *" beinci top.anU.an.
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/253 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/253 345 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/253
343 344

Sayfa

291

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Abdullah Paa nm ahadeti. ^ fcnnan+a ak+anmas. 15 HAZRAN HAZHAN 1389. Kosova meydan muharebesi. 1453 Mehmed istanbul'dan 1604. Serasker eklizde tran'a Edirne'ye yryor. kar harekete geiyor. 1522 Qrdu ye donamnann Muh_ l668.Vitali, Kaptan Paa tarafnteem Sleyman kumandadan yenilgiye uratlyor. snda Rodos seferine hareke 1710. Veziriazam Ali Paa'nn azli * ve yerine Kprl Numan 1684.Wissegrad Avusturyallara Paa'nn atanmas. teslim oluyor. 1715. eyhlislm Mirza Mustafa 1686. Budin'in Trkler tarafndan Efendi'nin azledilmesi. kuatlmasnn balamas. 1717. Prens E u gen e Visnitza'da 1733. Veziriazam Topal Osman Pakararghn kuruyor. a Zap suyu kenarnda 1718.Pasarofa'da nc konfeordugh kuruyor. rans. * 1751. stanbul'daki Rumlarn ba16 HAZRAN kaldrmalar. 1565.nl denizci Turgut Reisin 19 Malta'da ehde. 1463. Babicsa -Ocsak'n Trkler ta-1718. Avusturya mparatorluu rafndan zabt. murahhaslarnn Pasarof- 1480. Rodos muhasarasnda Saa'daki drdnc, Venedik int-Nicolas burcuna kar murahhaslannn birinci tophcum. lantlan. ,*--,,, - ,* ^ , 1547. Kanuni ile V. Charles ara-1736. Veziriazam Davud Paa'nn snda ban anlamas. Rusya savana hareketi. . -_ . - _ , J T 1608. Gra n civarnda bulunan 1769. Veziriazamn eli Potocki'ye kylerle alakal anlama. huzura kabul 1 utlunda bu- . . . - lunmas 1652.Tarhuncu, Gurcu Paann yerine Veziriazam atanyor. 17 HAZRAN "***" 1669. Osmanl donanmasnn GiL638. IV.Murad'n emrij'le Sakarya rit'te Hanya nne van. eyhinin idam. 1718 PasaTofa'Si ^unc toplan. OSMANLI TARHt 255 20 HAZRAN mna atanmas.

Sayfa

292

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1481. ehzade Cem, Gedik Ahmed 1740. Nianc Ahmed Paa'nn Paa tarafndan yenilgiye uVeziriazam makamna atanratlyor. mas. l591.Sinanpaa Kknn ta1747. Ndirh'nldrlmesi, mamlanmas. 24 HAZRAN 1665. Osmanl elistoin Viyana'da 1432.Drakul> Kronstadt blgesini mparatorun huzuruna ka^^ ^. bulu J bulu. 21 HAZRAN 1522. Osmanh donanmasnn Ro -ua^ikah dos'a asker karmas. 1535. V.Charles Tunus nnde. 1648 fe^^da deprem. 1556.Szigeth yangn, ve Ali Pa- 1713. Rusya ile yaplan ban ansa tun Rlnya zerinde yenillamaSnlny Edime'de toza-" lanmas. 1622. stanbul'da mlzmlar 1724<lran lmparatorluu'nun payayaklanmas. lalmas konusunda Rusya 1627.Badad kuatmasnn kalkile Bb- l arasnda anlamas, ma. 1718. Pasarofa'da yedinci toplan- 1771. Perekop'dak tahkimatn ti. feld-mareal Mnich tarafn22 HAZRAN ^^ "0"111^ zaptedilmesi. 1527. Kalenderolu'nun kesik ba 25 'aA!RAX Bb- l'ye gnderiliyor. 1630. Nef'nin hicviyelerini okudu coo i , ,, ,, ;, ! . gu srada den yldrmn 1533. imparator FeroUnand in eify Murad.m nayam tehU. smm brahim Paa Ue uunkeye sokmas. c toplants. J ,e>.o ,r i . _ , , 1723. Afganl Mahmud'un erafdan 1543. Valponun Trkler tarafn^z iranly kaetnVesi. dan zaptedilmesi. VJ J ,eo v i - _ ^ ^ 1749. nl eyhlislm Pir Meh-1592. Kulpa zerinde Osmanllarn med E?endi-nin vef. yenilgisi. 23 HAZRAN 1765- Selim"Girayln stanbul'a gelii. 1533. Trkiye ile Avusturya ara26 HAZRAN snda lk ban

Sayfa

293

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

anlamasnn imzalanmas. 1516.1.Selim Konya'da. 1534. Van'n Osmanllara geri ve- 1606. Avusturya ile otuz gnlk ritmesi. bir mtreke yaplmas. 1541. Muhteem Sleyman'n 1607. Canbulad silerle karla-onuncu sefer-i hmyunu. mak zere yryor. 1704. Sald'in Mekke erifi maka- 1656. Osmanl donanmas anak256 HAMMER kale'den kyor. 29 HAZRAN 1718. Pasarofa'da sekizinci top- 1535. Molla Hasan'n imparator V. lant. Charles nezdinde huzura ka 1759. III. Mustafa'nn huzurunda bul* lm tartma. 1566. Sigismond Zapolya'nm _ w,.-tAW Kanun'nin huzuruna kabul 27 HAZRAN edilmesi. 1664.Veni - Serinwar'a kar h1484. .ByezidTuna'y geiyor. 680^ptan Paa.nn zmif6e 1523. Daha sonra Viyana'y kuavef. tan kuvvetlerin kumandan ____ , ,, . , brahim Paa'nm Veziriazam 1718. Pasarofada onuncu toplan makamna atanmas. 1530. Kanun'nin oullarnn sn- 1724. Trkler Hemedan'da siper net dn enliklerinin Kazyorlar. balamas. 30 HAZRAN 1566. Kanun'nin Zapoh/a iin kal- 1455. II.Mehmed tarafndan Khiyonunu gndermesi. os'a sava iln. 1587. Kl Ali Paa'nn vefat. 1597. Raziye Sultan'n vefat. 1645. Girit'te Hanya muhasaras- 1615. eyhlislm, Sadeddin Efennn balamas. di olu Mehmed Efendi'nin 1684. Walzen muharebesi. vebadan lm. 1715. Damad Ali Paa Korent ber- 1649" G?rci Nebi'nta mektubunun zahn geiyor okunmasn elemek zere YJ yenieri ve sipahilerin top 1725. Esad Kprl'nn vefat. lanmalan. 28 HAZRAN 1695. Osmanl ordusunun Edir -1565. Lkab Semiz olan Ali Pane'den hareketi. a'mn lm. 1752. Yenieri patrts ve memnu -

Sayfa

294

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1683. Kara Mehmed Paa Saint niyetsizlii. Marton manastr sakinleri1 TEMMUZ nin balarn gnderiyor. , ,,_o , _ ^^ . _, * - j ^ 6 J 1478. II.Mehmed Scutari nnde. 1694. Srmeli Ali Paa Belgrad' ,-ee , -+ r ^ kuatmak zere Sancak- 1566. Zapolya Kanuni tarafmdan erifle harekete geiyor. Seri gideriliyor. 1718. Pasarofa'da dokuzuncu top- 1614.Bethlcn-Gabor ve skender jg^jjj *^ * Paa arasnda bir anlama imzalanmas. 1770. Trklerin Kartal yaknnda 22* OSMANU TARH 257 1735. Kont Osterman'n Ruslarn Dagistan zerindeki iddialaryla alkal olarak Vezirizam'a gnderdii mektub. 2 TEMMUZ Veziriazam Murad Paa'nn orduya hareketi. si Katrcolu'nun skdar yaknndaki tepelerde ordugh kurmas. III. Ahmed'e Kahya <*> tarafndan verilen ziyafet. stanbul Btpazar'nda kargaalk. 3 TEMMUZ II. Murad'n Erzurum'a girii. Fransa, Malta ve Romenler-den oluan yardm donanmasnn Kandiye'ye gelii. IV. Mehmed Kandiye ftihi Kprl Fazl Ahmed Paa'y huzuruna kabul ediyor. Korent Trklere teslim oluyor. Trkler kont Rouman-zoffdan mtareke talebinde bulunuyorlar. 4 TEMMUZ stanbul'da korkun bir kasrga. stanbul limannda yangn. 1607. 1649. 1705. 1748. 1635. 1669. 1670. 1715. 1774. 1490.

Sayfa

295

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1539. 1546. 1678. Barbaros Hayreddin Paa'nn vefat. Osmanl ordusu Cehreyn zerine yryor. O Hammer'in Khya dedii herhalde iileri Bakan grevi yapan Kahyabey olacak. (.N.). 1738. Orsowa'nn Trkler tarafndan sk bir muhasara altna alnmas. 1773. Roumanzoff Silist-re'den ekiliyor. 5 Temmuz 1390. Timur Toktam' yenilgiye uratyor. 1543.Siklos Osmanllara teslim oluyor. 1693. Veziriazam Mustafa Paa Edirne'den yrye geiyor. 1770. eme'de sava ve donanmada yangn. 346 6 Temmuz 1575. Trk elisi Mehmed Prag'da lyor. 1649. si Grc Nebfnin Maltepe'ye var. 1656. Trklerin anakkale Boa-z'nda Venedikliler tarafmdan yenilgiye uratlmas. 1754. Bb- lTnin araclyla Venedik ve Raguza'nn anlama imzalamalar. 1756. stanbul'da dehet verici yangn. 1771. Avusturya ile bir yardm anlamasna varlmas. 347 7 Temmuz 1559. ehzade Byezid ran snrn geiyor. 1595. Veziriazam Ferhad Paa'nn azli ve idam. 1622. stanbul'da yenieri isyan. 1649. stanbul surlar nnde silere kar verilen sava. 1664. Yeni Serinvar tahkimat yklyor.
346 347

Sayfa

296

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/257 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/257

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1670. Kprl Fazl Ahmed Pa-a'nn Hanya'dan dnmesi vesilesiyle divan toplants ve hil'at datlmas. 1685. Maina, brahim Paa tarafndan tahribediliyor. 1715. Egine anahtarlarnn Bb- lye gnderilmesi. 1724. Erivan'n d mahallelerinin hcumla zabt. 1774. umnu'nun general Ka-menski tarafndan kuatlmas. 348 8 Temmuz 1521.Sabancz Kalesinin Kanun tarafndan zabt. 1595. Veziriazam Ferhad Paa'nn Rusuk'a gelii. 1608. si Kalenderolu Gksun-Yayla Boaz yaknnda yenilgiye uratlyor. 1683. Veziriazam Kara Mustafa Paa Raab nehrini geiyor. 1707. orlulu Ali Paa'nn zindan yaknnda camisinin inati. 1709. Pultava Sava. 1771.Perekop'un Ruslar tarafndan zapt. 349 9 Temmuz 140l.Badad, Timur tarafndan zaptediliyor. 1416. Gelibolu savandan sonra Venediklilerle anlama yaplmas. 1538. Kanun Bodan' ele geiriyor. 1683. Pertoldorf un Tatarlar tarafndan tahribedilmesi. 1704. nc Ahmed'in tahta ktn haber vermekle grevlendirilen Mir-Alem brahim'in elilii. 350 10 Temmuz 1453. andarl Halil Paa'nn fetih-den sonra bir sre hapsedilmesi, peinden idam. 1584. zdemirolu Osman Pa-a'nn stanbul'a muhteem bir alayla girii. 1601. Veziriazam brahim Paa'nn vefat.
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/257-258 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/258 350 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/258
348 349

Sayfa

297

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1651. Osmanl donanmas Venedikliler tarafndan yenilgiye uratlyor. 1718. Pasarofa'da onbirinci toplant. 1752. Ulema bir bakaldrmay kkrtyor. 351 11 Temmuz 1526. Kanun Sultan Sleyman Badad nne varyor. 1581. Fransa ile yaplan anlamann yenilenmesi. 1688. Veziriazam smail Paa, Avusturya hkmetine bir elilik heyeti gnderiyor. 1690. Kanije'nin Avusturyallar tarafndan zabt. 352 12 Temmuz 1444. II.Murad'n Anadolu'da yry. 1470. Ezine kalesi Trklere teslim oluyor. 1621. Trkler Tuna zerinde bir kpr kuruyor. 1665. Kprl Fazl Ahmed Paa Sancak- erifi Sultan'a geri veriyor. 1715. Napoli di Romania'nm zabt. 1684. Venedik'e harb lan. 1718. Pasarofa'da onbirinci top- 1751. Byk stanbul yangn. lan1771. Avusturya ile yardm anla1737. Avusturya ordusu Srbistan mas imzas, snrn ayor. 1755. Byk stanbul yangn. 556 ^Otoan Unna ve Kulpa ne_ 13 TEMMUZ hirleri civarndaki lkelere 1534. Veziriazam brahim Paa'nn . akm "areketi. Tebriz'e girii. 1639. Venedik'le 250.00 0 duka 1539. Ltf Paa'nnVeziriazamlk denmesiyle alakal anla makamna atanmas. ma" 1656.Tenedos adasnn Venedikli- 1664.Montecuculli, Neuhof yakler tarafndan igali. mnda suru ^o* ' 1737.zi'nin Ruslar tarafndan 1686' Bavyerallar Buda'da. alnmas. 17 TEMMUZ 1772. Trk donanmasiyle Rus do- 1580. Saswar (ehsuvar), Macarlar
351 352

Sayfa

298

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/258 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/258

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

nanmas arasnda mtreke. tarafndan yenilgiye uratl14 TEMMUZ 1456.Hunyad Belgrad surlan 1594. Krm han Gazi -Giray Rab nnde. nunde 1535. Goletta'nn hcumla zap. 1645' CZ*ro'*ya nnde ye" ^ nilgiye uratlyor1683.Perteldsdorfda Trk katlim. 1565.Erdod'un Trkler tarafndan ._- * .__- ,.- l__n* < hcumla alnmas. 1703'Istanbul <& Cebecilerin isya n. 1641. Emirgnenin idnu. m8.Pasarofa anlamas.n.n 1683. Veziriazam Kara Mustafa maddelerinin yazl ve s -Paa Viyana Surlar nnde. tanbul yangn. 1684. Hamzabey sava. 1738. Kont Ostermann tarafndan 1691. II. Ahmed'in Eyb Cm'nde Veziizam'a gnderilen mekkl kuanmas. tuP1735. Veziriazam Hekimolu Ali x Paann azli. s TEMMUZ 15 TEMMUZ 1737. Banyaluka'nn Hildbourgha -1484. Kilia'mn II. Byezid tarafnusen tarafndan kuatlmas. dan zabd. 19 TEMMUZ 1498. Aragon kral FTederlc'le ba- 1481. ehzade Cem Kuds'de. n anlamas. 1521. Kanun Sultan Sleyman 260 HAMMER Sava zerine kpr kuruyor. berini alyorlar. 1566. Kanunnin Szigeth zerine 1703. siler stanbul'da Sancak - yry. erifi karyorlar. 1664. Trklerin Lewenz nnde 1711. Pruth zerinde Deli-Petro ile general Souches tarafndan anlama yaplmas. yenilgiye urathnalan. m8 pasarofa ban anlamas. 1703. stanbul'da isyan kmas. m9 istanburda byk yangn. 1733.Osmanllarn ranllar tara- 1773. Rayna^ savas ve Weiss_ fndan yengiye uratlmas mann'm lm ve Topal Osman Paann ehdeti. 1774. Kaynarca bar anlamas. 1769. Krm han Kavan'a ekili22 TEMMUZ vor1456. Belgrad'a yardm geliyor. 20 TEMMUZ 1478 scutari'nin aln. 1402. Ankara sava ve

Sayfa

299

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

I.Byezid'in 1574 Tunumun fethi. esir dmesi. , , , 1583. Sultan III. Murad'n snnet 1482. ehzade Cem bir Rodos kaldn. yonuna biniyor. 1684. Trklerin Hamzabey'da dk 1678. Cehreyn kuatmasnn bade Lorraine tarafndan yenillamasi. meleri. 1684. Morosini Saint-Maure adas- 685.Kont Herberstein'in orba"* mivorvie'yi istilas. 1687. Morosini, Patras nnde. l686.Buda'da barut deposunun 1700. Ferriol'e saldn. patlamas. 1737. Niemirow kongresinde yetki- 1698. Rami paa ve Bab- l terler deiimi. cuman Maurocordato'nun iTon xr j_i w - _j ban mzakerelerini sonu-1739. Veziriazamn Krocka zerilandrmak zere tam yetkili yuruyuu. murahhas olarak atanmala21 TEMMUZ n. 1456.II.Mehmed'in Belgrad'a h- 1739. Avusturyallarn Krocka'da cumu, yenilgileri. 1597.Michel'in Eflak voyvodalk makamna atanmas. 23 temmuz 1601. Hasan Paa'nm Veziriazam 1482.Pereny, Essek'de Vezirizamatanmas. m eIini pmek ^crt huzura 1624. Boazii'nde Kazaklann gkabul edildi. rnmesl1543. Kanun Sultan Sleyman'n 1683. Trkler, Viyana nnde dk Buda'ya girii. de Lorraine'in yaklat ha- 1683 Tra^ tarafndan Viyanada OSMANU TARH 261 Loewel ve ato denilen bur- 1664. Montecuccolli Koermand'da. lann altnda alan lamla- 706 Macar ^^^ huzura kabul nn patlamas. lutfunda bulunulmas. 1685. Dk de Lorraine'in Neuhae- 1769 BaxWvi2i arpmas, usel garnizonunda kuvvetlet*--* rini toplamas. 27 TEMMUZ 1703. Byk divann asilere 1301. Sultan Osman Muzalo zeri -kar tedbirler almak zere ne ilk zaferini kazanyor.

Sayfa

300

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Edirne'de toplanmas. 1521. Kanun Sultan Sleyman 24 TEMMUZ Sava nehrini geiyor. 1484. Ak-Kerman'n II. Byezid ta- 1526. Sultan Sleyman tarafndan rafndan zaptedilmesi. Belgrad'a kar giriilen 1669. Fransz donanmasnn Kandiye'ye gelii. 1612. IV. Murad'n douu. 1730. ran'a kar sava iln. 1634. Murteza Paa'nn Polonya'ya , __ _TJ . ^_ . , . kar serdarlca atanmas. 1737.Niemirow kongresinde top* ^ lanan Rus murahhaslannn 1664. Kopomak'n zab. ortaya kardklan glk- 1686 Budaya kar hcum. ler. , , .. ^- *. , . 1761.Prusya ile yaplan anlama-1741. Prusya kral II. Fredericin nm tasdikli nshalarnn ajannn Kiev e gelii. teatisi. _ 28 TEMMUZ 25 TEMMUZ ,-.. m _. , t--. 1479.Trklerin Pouille kylarna 1552. Temevar'a kar hcum. karma yapmalar. 1684. Venedikliler tarafndan Sa- 1480.11. Mehmed (Ftih) Rodos'a intMaure'un bombardumahcum emri veriyor. m. ______,, . , ^, 1499. Sapienza deniz sava. 1716. Trkler Sava zerinde bir kpr kuruyorlar. 1522. Kanunnin Rodos'a asker karmas. 1739. Veziriazam Belgrad'n d mahallelerini atee veriyor. 1584. Osman Paa'nn Veziri26 TEMMUZ zamla atanmas i*. ~_ ,, . ^ ., 1635. IV.Murad Erivan nnde. 1473. Onuz Hasan in malubiyeti. ,-.~.~r. , , . 1667. Msr'da kasrga. 1476. Eflak Prensine kar muha, , rabe. 17<>3- eyhlislm Feyzullah Efen-^.^ m _. ^^ dinin ve olunun Erzurum'a l557.Temevar'a hcum. srgne gSdermelerl. 1569. Trkler Sana nnde. 29 TEMMUZ 1604. Sinan Paa'nn lm. 1480 Clrknitzm Trkler tarafn 1638. IV.Murad Halep'de. dan aln.

Sayfa

301

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

262 HAMMER 1512.1. Selim'ln, kardei ve yeelangc. niyle savamak iin yry- ^7mTaA anlamasnn V.Char-e gemesi. Ies iaxaman tasdiki. 1543. Gran'n kuatlmasnm ba- 1555 Sokullu Mehmed Paa Dz_ lamasi* mee Mustafa'ya kar hare 1669. Niana Abdi'nin lm. kete geiyor. 1680. ehzade Ahmed'e ilk okuma 1664. Saint-Gothard ve Abukr sadersi verilmesi. va. 1739. Toz Mehmed Paa Belgrad 1683. Trklerin hcumunu ps nnde ordughn kuruyor. krtmek iin kont Daun Vi1747.Avustuiya ile ebedletirilen JS^SS^hSSSfhS: anlamann imzal nshalaSanm kiiler hilesine Da nnm teatisi. ^y01" 1769. Ruslar Dniester nehrini ge- 1725. Tebriz Trklere teslim oluiyor. y 30 TEMMUZ 2 AUSTOS 1478. Sktarfnin teslimi. 1591. Veziriazam Sinan Paa'nm 1-0. drme projeleri. 157722T "e b'r anlama ^ 1693. Trkler Tuna fllolann. nehi-pdmasre indiriyorlar. 1715- Mora hisannn 1739. Pancsova arp.mas.. 1716' Veziriazam Damat Ali Paa **rv Petenvardein zerine yuru 1752. Byk deprem. yor. 31 TEMMUZ 1735. iran'la bar grmelerinin 1556.Szigeth kuatmasnn kaldyeniden balatlmas. nlmas. 3 AUSTOS 156O.PiyIe Paa tarafndan Cer- 1511. II. Byezid'in olu ehzade be'nin aln. Selim Krm'a gitmek zere 1664. Raab suyunun Saint-Gotgemiye biniyor. hard yaknnda Trkler tara- 1696. ehzade Mehmed'in doufndan geilmesi. mu, Trkler Belgrad nn1683. Viyana surlarnda Trklerin de* gedikler amalar. 1728. Eref tarafndan gnderilen 1773.Don Kazaklarnn Tulcadan iran isinln stanbul'a giri-

Sayfa

302

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

almalan. 9*# ATTeTrva 173O.Sancak- erif tran seferi AUUSTOS iin harekete geiriliyor. 1522. Rodos muhasarasnn baOSMANU TARH 263 1751. Isfahan halknn, balarna 1682. Serdar brahim ve Tokol, ranl bir hkmdar ge tirilPe'e szma hareketini balamesi hususunda dilekeler yorlar. vermeleri. 1723. ran'a kar savaa karar 4 AUSTOS vermek zere byk meclis 1521. Kanun Sultan Sleyman toplanyor. Belgrad nnde. 1728. stanbul'da kasrga. 1566. Kanun Szigeth nnde. 1769. Serdar, ordughn Proso 1595. Gran surlar nnde verilen rowsky'nmkinin yerine kursava. duruvor 1639. Kazaklarn yenilgisi. l77- ^^'ta smail Zerlne **' 1648. Osmanllar Hanya'ya kar hcuma geip pskrtl -yorlar. 1539. Castelnwovo hcumu. 1718. Dulcigno nnde Venedik 1633. stanbul'da yangn. Ugradlgl 1648. stanbul'da isyan hareketi. .,_ ,, . _ . 1672. Osmanllar Dniester zerin 1737. Hi dbroughausen Banyalude Cairni^i kuatyorlar, ka dan ekilmek zorunda ka^J byor. 1693. Belgrad surlarnda gedikler 5 AUSTOS altaaS1^^^.-...^ t. jx j- -t 1710. Veziriazam Kprl Numan 1480. Trklerin Korenfe drdnc Paa'mn azledilmesi. aknlar. ^^ ,,Ct, . ,. ... 1768.Veziriazam Muhsinzde'nln 1585. Esmahan sultann vefat. azli 1611. Kuyucu Murad Paann lg AUSTOS m. t^o-t r , -*. * * v . -.-, 1533.Doria'nn Osmanl filosuna 1634.IV. Muradn stanbul'a girikar ^and^zafer. le^n AM u i 1575.Venedik'le yaplan banan 1670. Venedikle bar anlamas. hmasnn yenilenmesi. 1716. Petenvardein sava. 1635 Er1van.m teslimi.

Sayfa

303

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1724. Kprl Abdullah Paa'mn 648Sultan brahim'in tahttan in Tebriz zerine yry. irilip yerine IV. Mehmed'in 6 AUSTOS tahta karlmas. 1456. Belgrad'n zabt mnasebe- 1667. Polonya ile ban anlamastiye enlik. nn yenilenmesi. 1543. Trklerin Gran'a kar h- 1684.Saint-Maure garnizonundan cumu. k hareketi. 1605. Cicala, Tebriz gl kenann- 1738. Dniester zerinde Krmllarda, la Ruslar arasnda sava. 264 HAMMER 9 AUSTOS Kohisar'a var ve Belgrad 1521. Kanun Belgrad'a kar htoerine yW* **"* cuma. geiyor. 12 AUSTOS 1532. Kanun Gans nnde gr- 151 l.II.Byezld'in stanbul'a girii. nyr1678. Trklerin Cehryn'de yenilgi-1637. ran elisi Maksud hann sye uramalar. tanbul'a var. 1685. Koron sancaklar Venedik'e 1669. Kont Waldek Kandiye'de lgnderiliyor. vor1687. Mohac savas, 1683. Gregoroviz Viyana'da muha- U3Q j ,, itfak aiiiamasit sara altnda bulunanlara v ^ dk de Lorraine'in yaklat 1769. Vezirizam'n, Bodan pren haberini veriyor. sinin ve Bab- l tercmannn idam edilmeleri. !O AUSTOS 13 AUSTOS ,__. ._ ~.- * e 1518.ehzade Sleyman (Kanun) l500.Modunun Trkler tarafn* lsa vaimine gnderilidan aln. yor & 6 1539.Castelnuovonun Barbaros 683,Kolitzky, viyana'da muhaHayreddin Paa tarafndan sars altnda bulunanlara hazaD' ber getirmek zere Trk 1543. Gran'n Trkler tarafndan ordughna geiyor. almmasi1685. Kumandan kont Leslie Es1664. Vasvar bar anlamas. sek kprsn yakyor. 1697. Trk ordusu Belgrad nn- 1715.Modon muhasarasnn ba-de. lamas. 1703. stanbul asileri Silivri'yi ya- 1769. Prens Galitzin Dniester'i

Sayfa

304

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

malyorlar. ikinci defa geiyor. 1745. Ndir h'n Yeen Mehmed Paa'y yenilgiye uratmas. 1746. Tokat Kk'nn ins. 14 AUSTOS 1747^M& sl1686. Trk ordusu Buda'nn imda-1753. lim eyhlislm Esad Efendma fiellvordi'nin vefat. 1728. si Kalender Tebriz'den atl11 AUSTOS yor- Iran'da grevlendirilen ,.Mtt , eli Rid yola kyor. 1456. Hunyad'n lm. ,,- _ M . ^o , liWnttJ1 1745.Yeen Mehmed Paa'nm 1479. Trkler Otranto nnde. vefat. 1628. Veziriazam Husrev Paa'nm OSMANLI TARH 265 1749. lim Bolevizde'nln vefat. hareketi. 1758.Hekimolu Ali Paa'nn 1553. Turgut Reis'in Bastia kuat veft. mas. 15 AUSTOS 1562.Busbek'in stanbul'dan ha1539. Hayreddln Paa'nn Cattaro muhasaras. 1571. Bragadlno'nun dehet verici 1605. Buda veya Kanije zerine mi lm. gitmek gerektiine karar ver- 1595. Sinan Paa stanbul'dan mek zere sava meclisinin Sancak- erifle hareket editoplanmas. yor. 1624. Vezirizam'n Karasu civa- 1638. Bayram Paa'nm vefat. 1672 Osmanl ordusu Polonya s- 1652. eyhlislm Behaysi'nin annn ayor. tanmas. 1696. H. Mustafa Temes kylannm5 Modon.un dmtsU 1738. Orsowann Trkler tarafn18 AUSTOS dan zaptedilmesi. 1472 II. Mehmed'in olu Mustafa 1R *ATTCTrtfi tarafmdan Koraili gl civa 16 AUSTOS ^^ kBzamlan ^ 1548.Trk ordusu Van nnde. 1537 ^^ muhasarasmn 1556. Sleymaniye Camii mas. inaatnn tamamlanmas. 1647 Deniz Savai 1648. IV.Mehmed Eyp Camiinde 1648.Sultan ibrahim'in boularak kl kuanyor. ldrlmesi. 1685. Dk de Lorraine Gran nn- 16y2 ^.^^ (Camlnlec nnde. de

Sayfa

305

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Osmanl ordughna saldryor. 1717.Korfu'da Schulenbourg'un 1717. Trkler Belgrad nnde yekL nilgiye uruyor. 1739. Chocim'de Rouma - ___ ...-, . ^ , . .t1 zofTun saldrs. 1737.Niemirow kongresinin ilk toplants. 19 AUSTOS 1748. Murahhas Hatt Mustafa 1566.Trkler Szigeth'in i tahki Efendi'nin Schoenbrunn'e matna hkim. vannas1601. Eflak voyvodas Michel'in 17 AUSTOS lm. 1488. Osmanl ve Msr ordular 1621. Bodan voyvodasnn azli. arasnda sava. I642 istanbul'da byk deprem. X655.veziriazam Murad Paann 266 HAMMER azliyle Sleyman Paann Drave nehrini geiyor. atanmas. eil.Nasuh Paa'nm Veziriazam 1685. Gran ehrinde Avusturyalatanmas. lann giritikleri taaruz. m3 n Mustafa'nn tattan indi 1691. Slankamen sava. rilii ve III. Ahmed'n tahta l771.Muhsinzde Kalafata gidikh yor. 23 AUSTOS 1772. Tam yetkili Rus murahhas- 1595. Rusuk'da kpr kurulmas. nn Fokschan (fokanj'a geli- 1666 Mesgnien ve Menmsk Buda 9** Paas'na gnderiliyorlar. 20 AUSTOS 1683.Viyana'da hisar tabyasnn 1482. Rodos byk-stad ile Trkler tarafndan zabtedilehzde Cem arasnda anmesi. lamayaplmas. !739 ^^ ordugnnda Neipergle 1500. Koron'un Trkler tarafndan toplant. alnmas. 1740. Viyana'da Trk elisinin im1503. Macaristan'la bar anlaparatorun huzuruna kabul. mas. 1537. Barbaros Hayreddin Paa 24 AUSTOS tarafndan Pouille kylarna 422.lstarbu+ zerindeki drdn -asker karlmas. c ^^ kuatman +sal. 1543. Nice'de Krm Tatarlar akn. nmas.

Sayfa

306

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1623. Birliklerin isyan ve I. Mus- 1514. aldran sava. tafa'nn tahttan indirilmesi. 56. Mercidabk sava ve Mem 1635. IV.Murad, ordular tarafnlukSultan Gayrinin lm, dan fethedilen Erivandan ay- 574.Goetta.nn muhasara edil-nUyrmesi. 1696. Bega zerinde sava. 634 m^^ idanu 1744. Kmbed Sava. 21 AUSTOS 1747.Bodan prensi Maurocorda 1511.Yenierilerin bakaldrmas. to'nun azli ve yerine Gregoire 1689. Fethisfm'n alnmas. Ghika'nn atanmas. 1703. stanbul sileri Tunca ze25 AUSTOS rinde ordugh kuruyorlar. 1515. Byk stanbul yangn. 1717.Schulenbourg, Butrinto'yu 1541. Kanun Sultan Sleyman Trklerden geri alyor. Budin nnde. 22 AUSTOS 1553. Avusturya mparatorunun 1526. Kanun SuHan Sulaman ffiJS ^ OSMANLI TARHt 267 1580. Sinan Paa'nn Veziriazam- 1553. Kanun'nin skdar'dan hah. reketi. 1645. Hanya'dakl kiliseler camiye 1602. Stuhhveisenbourg'un zabt. dntrld. 1608. Doksan yandaki Veziri-1687. stanbul'da yangn. zam Murad Paa'nn alt 1695.H. MustafaTunay.gec.yor. ^^l 1716.PrensEugfeneTemevar'kuV 26 AUSTOS ,O> ,, , . . _T ., , , 1686.Valona seraskeri Nauplieyi 1499. II. Byezid tarafndan Lepananiden kuatarak Venediklito'nun aln. lere baskn yapryor. 1560. Piyle Paa Tunus'a doru 1694. Krm han Gazi -Giray'n yelken ayor. panesova (Panksova) civar l566.Sofu-Ali Paa'nn Szigeth a Jfe^Tui^"1J ^ ^^ nnde vef. zerinde giritii akn hare keti. 1582. Cafer Paa Kefe seraskeri. 3Q AUSTOS 1595.Bkre Tatarlar tarafndan ,, n _ , _ . . tahrib ediyor. 1621 - Bir Polonya kolordusunun J erkes Hseyin tarafndan

Sayfa

307

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1635. rv.Murad'n olu Aleddin'n yenilgiye uratlmas. douu. 1623. Sultan Mustafa'nn tahttan 1714. Brancovan ve oullarna Isindirilmesi. tanbul'da ikence tatbiki ve ,_._ TT , ., . . . damlar 1649. Hanya'nn ikinci muhasara27 AUSTOS 1653 skdar.da yenierilerin 1663. Krm han Ahmed-Giray bakaldrmalan. 100.000 atl ile orduyu ,_, _ . . ,. . ,., hmyna katdyor. 1672- Caminiec'in teslimi. 1672. Cammiec'nin teslimi. 1689. Serasker Receb Paa'nn ordugahna baskn ve yenil1715. Mora'nn fethi mnasebetiyle glye uratlmas. ^enMMer, 31 AUSTOS 28 AUSTOS 1736. Trk ve ran tam yetkili mu -1526. Moha sava iin hazrlkrahhaslarnn stanbul'da lar. hazrlk toplantlar. 1532. Guns kalesi muhafzlarna 1659. Fransz ve Papalk filolarnn *htar. Kandiye'den ayrlmalar. 1521.Belgrad Kanun! Sultan S- 1683. Viyana muhasarasnda Loleyman'a teslim oluyor. wel denilen burcun nnde1526. Moha Meydan Sava. k siperlerde bulunan Msr birlikleri yerlerini terkediyor268 HAMMER lar. ele geiriyorlar. 1736. Trk ve ran tam yetkili mu- 1754. stanbul'da byk deprem. rahhaslannn ikinci toplant4 EYLL lan. --(J , -,-_*-, 1543. Trklerin Stuhlweissenbourg 1771.zu'de Ruslarn pskrtltfstoni-Belgrad)'u almalan. mesi ve zafer kazanlmas. ^ fyll 1552. Szolnok'un zaptedilmesi. A .. a , 1593. Eli Krekhwitz'in, Belgrad'da 1588. Gencenin tahkimi. lmesi. 1601. Kanischa (Kania)-nn Avus- 16?4 Human.m hcumla alnmas turyallar tarafndan kuatlve ^mrir tohtan geirilmasimesi. 1698.Karlofa'nn kongrenin yap- 68aTurWerin Banyaluka'da Ba-

Sayfa

308

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

lacag yer olarak belirlenmede Margrav ^^ tmm. si' dan yenilgiye uratlmalan. 175O.Kilia'nn Trkler tarafndan 1746Ndir h-la vapUan ban alnmas. anlamasnn Kerden'de im 2 EYLL zalanmas. 1477.Tiranna ovasnda Trklerin 5 EYLL 1566.Szigeth'de yangn. Stuhhve-1537. Kanun Sultan Sleyman issenbourg (stoni-Belgrad) Korfu nnde. beyinin esir olmas. 1541. Kanunnin Budin'e girii. 1630. Husrev Paa Badad nn 1566. Szigeth byk burcunun alde' tna byk patlayc konul- 1646. Karabusa'nin aln. masL 1669. Hanya'nn teslimiyle alakal 1595. Gran'n Avusturyallar taramzakereler. fndan alnmas 1688 istonj.Belgrad'n Avusturya 1651.Haremaalarnn ayaklanllar tarafndan hcumla mas. zaptedilmesi. 1686. Budin'in Avusturyallar tara- 1751. Adalet ad verilen emirname. fndan hcumla alnmas. - EYlL 1731. stanbul'da karklk. 1529. Budin'in Kanun Sultan S1769. Prens Galitzin Trkleri Dnileyman tarafndan alnmas, ester'den uzaklatryor. J537 Koru muhasarasmn k^j,. 3 EYLL nimas. 1667. Yeni bir sarayn ins. 1541. Herberstein ve Salnn Trk 1683. Trkler Viyana'da bir burcu ordughna gelileri. OSMANLI TARH 269 1551.Sokullu Mehmed Paa Tugeliveriliyor. na'y geiyor. 526 KBnuT Budin nnde. 1677. Trkler tarfmdan Cehryn 1532. Kanun Gleistorf nnde, muhasarasnn kaldrlmas. .- J , , _ . ., 1549. Kanun Erzurum'da. 1695. Lippann hcumla zabt. 1739. Azak tahkimnm y.k.lma- 1522. SokuUuErlau nnde. siyla alkal anlama. 1623. IV.Murad'n tahta k. 1741. Reis Efendi Ragb'la kont Ro- 1699. kinci Mustafa'nn muhteumanzofT arasnda anlama. em bir alayla stanbul'a gi 8 EYLL ri

Sayfa

309

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1566. Szigeth'in alnmas. X1 EYLUI' le-ro t^- i - _ j _ii i 1522. Rodos'ta hcuma gei. 1578. Kanak zerinde verilen kanl sY* sava. 1552. Erlau'da hcum. l595.Wssegrad'n Avusturyallar 1565. Malta'ya yardm gelmesi ve tarafmdan alnmas. Trklerin muhasaray kaldr 1687. s ordudan bir heyetin stanbul'a gelmesi. 1596. Yenieri isyan. 1690. Nissa Trklere teslim oluyor. 1600. Veziriazam brahim Paa 1726. Hollanda ile Cezayir days Barzene'de. arasnda ban anlamas. 1731. Kabakulak Paa'nn azli ve .. Topal Osman Paann a kyau, Vezirizamhk makamna 1478. H.Mehmed'in skdar'dan atanmas, hareketi. 12 1493. Derencseny'nin yenilgisi. 1532. Kanuni Sultan Sleyman 1552. Ahmed Paa Erlau nnde. Gratz nnde. 157O.Kbns'da Lefkoa'nn drt 1663. Canzde'nin idam. burcunun hcumla alnma- 1683 yiyana'nn kurtuluu. s. J ,^ort /k . r w _* t, 1688. Knine'e kar hcum. 1630. z muhafz Murtaza Paa * ile Polonya arasnda anla- 1697. Trklerin Zenta'da yenilgiye ma. uramalar. 1672. Trklerin Lemberg akm. 1771. Rus generali Essen'in Giur.,> -. . . _ gew'a hcumu. 1683. Osmanl ordusu Dorn6 bach'da savaa balamak 13 EYLL zere mevzeniyor. 1522.Rodos'da ngiliz burcunda 1761. Kandepe sava. gedik almas. 10 EYLL 1532.Kanun'nin Gratz'dan hare keti 1481.Otranto Trkler tarafndan 270 HAMMER 1574. Sinan Paa tarafndan Go- 1703. IH. Ahmed'in muhteem bir letta'nn aln. alayla stanbul'a dn. 1625. stanbul yenieri ve cebecile- 1731.Korican sava ve ran rinin sebeb olduu kargaahkmdar Ndir h'n To-

Sayfa

310

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bklar. pal Osman Paa tarafndan 1661. Krm atarlarnn Nikolsbo***&** uratlmas, urg Brnn ve Olmtz'e ka16 EYLL dar uzanan akn. 1527. Anadolu silerinin yenilgi ye 1683. Sobieski Viyana tahkimatn uratlmalan. gzden geiriyor. 60 Yah veziriazam Murad Pa1698. Dolfino ile Kapdan-i derya a Erzurum klana ekiliMezzomorto arasnda deniz yor. savai1724. Osmanl ordusu Tebriz 1741. Michel Rakovizza ikinci defa nnde. Eflak voyvodalna atanyor. 17 j^lL 1743. ran hkmdar Ndir ah 1517. Venediklilerle yaplan anla Musul nnde. mann yenenme^ ""* 1744. IMm Ndir h tarafndan 152(Utonun, Budln kprsn abluka altna alnmas. a~nhrnr 14 EYLL 1621.Dilver Paa, Hseyin Paa 1509. stanbul'da deprem. yerine Veziriazam atanyor. 1529. Zapolya Macaristan tahtna 1693. stanbul'da yangn. qyor< 1697. Kprl Hseyin Paa sul -1537. Napoli di Romania'ya kar tan'n elini pyor. Kasm Paa'nm hcumu. 1769 vezirizam'm Ruslar tarafn -1730. Eflak prensi Maurocordadan yenilgiye uratlmas. to'nun lm. 18 eyll l7?3'^TS^T RusIa;da ^ 1570. Magosa'nn kuatlmas. mas in Souwarowun yu_ ^ rye gemesi. 1628. si Abaza Erzurum'dan ser% k pvt *w beste ekilmek talebinde 15 EYLL bulunuyor. 1514.1.Selim'in iran'dan ekilmesi. 647. veziriazam Salih Paa bo1520. I. Selim'in Oraky'e varduruluyor. mas1720. III. Ahmed'in snnet df1578. eki'nin fethi. nnn balamas. 1656. htiyar Kprl Mehmed Pa- 1739. Belgrad ban anlamasnn a'nm Veziriazam atanmas. Avusturya aleyhine imzalan 1695. Sakz adas nnde be gn m3SL sren deniz sava. 1760. Alim eyh KagarTnin vefat. OSMANLI TARH 271

Sayfa

311

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

19 EYLL 1516. I. Selim am'da. 1398 .Timur ndus nehrini ayor. 1541. Kanun! Budin surlar nn1532.Pottenstein sava ve Koronunzabt. 1575. Auerspergyenilgisi. 1605. Depedelan (Parkany) hcu- 1635. IV. Murad Selmas'da. mu> 1663. Neuhaeusel'e hcum. 1636. ^d-Han^e MmedPa- 1695 Mustafa ^ sa^s mi *^ Avusturya sava. generali Veterani'ye kar 1639. ran'la yaplan anlamann yryor. m.w k^h^ S? 1702"Esk Veziriazam Amucazde Mehmed-Kulu Hana verilKprl Hseyln Paa.nm mes* t vef. 20 EYLL 1704 In Ahjjjedjp ^ Fatma Sul 1563. stanbul'da byk su basktan'n doumu. ru* 1768. Veziriazam Hamza Paa'nn 1588. Kaptan- derya brahim Pastanbul'a dn, a'nn muhteem bir alayla 23 EYLL istanbul'da karlan. ten/% ,7 j,,,,, , , .*,_, , 1522. Rodos nnde orduya h 1620. Venediklere kar giriilen cum haberi ^^^^ sava ve Gratiani nin olumu. ,_._ _. . . . , 1621.Chocim ordughlarndan I743" S^T^V^^1 ,P%* "7 kan Polonyalann gece hVeziiizamlktan azledilmesi. J 'L 24 EYLL 1520.1.Selim'in vef. 1522 BaQ^63i ginen hcum. 1532. Trkler Viniczada. 1526.Kanun'nin Budin'den hare 1596. Trkler Erlau'da. keti. 1694. Sakz'n Venedikliler tarafn- 1566. II. Selim'in stanbul'a dndan fethi. . 1702. Veziriazam Daltaban Paa 1571. Lala Mustafa Paa Kb Scutari'den Edirne zerine ns'dan dnyor. yryor. 1621. Chocim nnde Polonya 1731. Veziriazam Topal Osman Paordughna hcum. sa'nn stanbul'a gelii. 650 Saray gkbilimcisi Hseyin 1769. Vezirizam'n geri ekilii. Efendi'nin idam.

Sayfa

312

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

22 EYLL 1663. Neuhausel'in zabt. 1514. nc vezir Mustafa Pa- 1666. Yeni Mesih olduu iddiasna'nn azli. daki Sabatay Sevy'nin slamiyet! kabul. 272 HAMMER 25 EYLL 1569. brahim (Strozzeni)'in Paris 1440. TrklerRodosda. elilii. 1585. Trklerin Hamza Mirza tara- *. yenilgiye ugratUmas. 1473.Trklerin Carinthieye ilk 1593T^r ESSCk akn. geiyor. 1481. ehzade Cem Kahire'de. 1603- Anadolu 1538. Hristiyan filosunun Preveze 1617' Boussa anlamas. karmas. 1664. Vasvar anlamasnn tasdiki. l561.Kanun'nin olu Byezid'in 1676. Zurawna sava. idm" 1690. Veziriazam, Belgrad nnde 1604. Veziriazam Lala Mehmed PaAbaza vadisinde ordugh a Pesth kprsn kurukuruyor. vor1702. Daltaban Mustafa Paa, Sul1648. stanbul'da sipahilerin tan'in elinden Sadaret muhtevan, rn alyor. 1687. Morosini Atina'y zaptediyor. 28 EYLL 26 EYLL 1396. Nibolu sava. 1566. Auersperg Hrvatistan' stil 1529. Viyana muhasarasnda manediyor. surlarn ilk k hareketi. 1603. ranllar karsnda Osmanl 1539. Snt. Maure deniz sava ve yenilgisi. Kanun'nin stanbul'a dn 1618. ranla Serav bar anlamau" s. 1555. Veziriazam Ahmed Paa'nn 1645. Hanya'nn fethi mnasebiyle idnu' muhteem divan toplants 1647. Trk donanmas Girit'e asve htra olarak hil'at datker karyor. m' 1663. Macaristan'daki kale ku1699. Eli kont Oettingen'in muhmandanlanna yardm gnteem trenle stanbul'a derilmesi ve Neuhaeusel'in uurlan. teslimi. 1710. 5000 yenieri Edirne'den 1695.11. Mustafa Nibolu'dan sBabada'na gidiyor. tanbu l'a geldi.

Sayfa

313

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

27 EYLL 1696.11. Mustafa'nn Belgrad'dan 1529. Kanun Viyana nnde; muEdirne'ye hareketi. hasara edilenlerin k ha- 1704. Damad-Hasan Paa'nn azreketi ve Zedlitz'in esir edilliyle Kalayhkoz Ahmed Pamesi. a'nm Vezirizamla getirl l560.Piyle Paa'nn stanbul'a mesl* zaferle dn. 1724. Erivan Osmanllara teslim OSMANLI TARH 273 oluyor. 1622. Recep Paa'nn stanbul'a za 173O.Sultan'n tahttan indirilme- ' ferle dn. siyle sonulanan syann 1685. Saray imam Vni Efendinin balangc. vefat. 1737.Osmanh ordusu Timok y- 1714. XII. Charles'in Trkiye'den nnde yrye geiyor. hareketi. 29 EYLL 1730. siler birka vezirin idamn 1473. Trklerin Karinthie'de yenilistiyorlar. giye uramas. 2 EKM 1529. Viyana'damuhasaradakilerin 1482. ehzade Cem Messine'den k hareketi. hareket ediyor. 1605. Gran'n d mahallelerinin 1528. Kanun stanbul haz inesini Trkler tarafndan zabt. ayor. 1619. ran'la bar anlamas. l599.Sadeddin Efendi'nin lm. 1682.Flek'in Trkler tarafndan 1607. si Canbulad ve F&hrettin'in zabt. Tos cane (Toskan) devletiyle 1730. III. Ahmed silerin tenkili ittifak imzalamalar, hususunda vezirlerle gr- 1673. Panajotti'nin lm. dl 1700. Avusturya elisi Oettingen'in 30 EYLL tatile kmas dolaysyla hu1520. Kanunnin stanbul'a dnzura kahvX. 1723. Deli Petro le ran ah Tah 1554. Kanun Erzurum'dan hareket ^P arasnda ittifak anla ediyor. mas' 1654.istanbl'agktadyo, ^ ^ Paa'nm azl.^Bah^ 1662. Venedik donanmasnn Kos Veziriazamb. adas civarnda Msr filosu EKM nu yenilgiye uratmas. 1687.Castelnuova'nn Koenigs- 1517.1. Selim am'da.

Sayfa

314

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mark tarafndan zabt. 1529. Viyana Trkler tarafndan 1724. Tebriz muhasarasnn Trky3*11tehdidl altmda' ler tarafndan kaldnlmas. 1573. Avusturya ile imzalanan ba 1730. IV. Ahmed'in tahttan indirilns anlamasnn yenilenmemesi kararlatnlyor. sl* 1736. iran'la yaplan ban anla- 1669. Kandiye'nin fethi mnasebemasnn imzalanmasr. ^^ &1 trenle.toPlanyor. 1 EKM 1727. Erefle Iran^ban anlamas*fmmerTarihi, C: X. F.: 18 274 HAMMER nn imzalanmas. siper kazdryor. 4 EKM 1682. Sultan'n muhteem yr1419. Macar kral Sigismond taray> fin dan Nissa'da kazanlan 1692. II. Ahmed'in iki olunun do-zafer. uu. 1516. I. Selim'in am'a girii. 1730.1. Mahmud Eyb Cmii'nde 1603. Hasan Paa asileri elden kakl'C kuand. nyor. 1762. Mihrimh sultann douu. 1684. Bavyerallann Budin'e kar 1768. Viyana savunucularnn dr giritikleri talihsiz hcum. dnc k hareketi. 1687. Sobieski Suczeva'y ele gei7 EKM TlJ-' f yaTU Paa 1571. Lepanto deniz sava, veziriazamla atanyor. r ^* ,.* ti. . tu l- - rf 1572. Kapdan- derya Tunus y1755. stanbul da buyuk yangm. nde yelkeI/ayor ve _ 1756. Danimarka ile ilk dostluk rai Don Juan'n peine d anlamas. yor. 1768. Rusya ile sava karan ver- 1641. Trk elisi Mehmed'in Ratismek zere sava meclisinin bonne'de huzura kabul, toplantya arlmas. 646 Remo nnde gjper g^. 5 EKM s. 1473. Trkler Windischgratz"da. 1720. Mehmed elebi Paris'de eli. 1532.Poschega (Poega)'nn zabt 1770. Ruslar tarafnadan Baraila ve yangn kmas. muhasarasnn balatlmas. 1623. IV. Murad'm verdii ilk idam 8 EKM hkm. J499 Turk+er coerz'den ekiliyor.

Sayfa

315

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1687.Trk ordughnda isyan. 539 Avustuya imparatoru L Fer. 1726. Gregoire Ghika'nn Bodan dinand'n elisi Laszky'nin prensliine atanmas. stanbul'a van. 6 EKM 1609.1. Ah m e d Camii temelinin 1529. Viyana kalesi hendekleri atlmas. Trklerle doldu. 1650. Santorin yaknnda denizden 1553.Kanunrnin olu ehzade yeni bir ada kyor. Mustafa'nn bodurulmas. 1687. Sleyman Paa'mn kesik 1570. Piyale Paa'nn donanmasyba^ stanbul'a geliyor. la dn. 1721. III. Ahmed'in ehzadesine lk 1604. Ban mzakerelerinin yeniokuma dersinin trenle verillenmesi. ' mesi1630. Husrev Paa Badad nnde 9 EKIM OSMANLI TARH 275 1431. Yanina halkyla ilk anlama. iyle bildiriyor. 1473. Trkler Aa-Styrie (tir- 1612. ran eliler heyetinin stanya'de. bul'a var. 1683. Parkany sava. 1654. Veziriazam Dervi Paa fel 1744. Kars'n ran topusu tarafnsonucu luvor* dan bombarduman. 1665. IV. Mehmed'in stanbul'a d1758.Rgb paa'nn Hekimolu n* Ali Paa'nn olunu masraf- 1673. Trklerle Kazaklar arasnda larn vererek snnet ettirkanl arpma. mesi ve enlik yapmas. 706 Avusturya imparatoru I. Jo10 EKM seph'in tahta ktm bildir -1529. Trklerin Viyana surlar meMe grevli Quarienfin elaltnda atklar lamlarn v*"ginnlaki. 13 EKM 1578. Mustafa Sokullu'nun B- 1562. Babek'in Karadeniz kulesinyk-Mrahur Ferhad Paa de hapsedilmesi, tarafndan idam. 650 Vezlrlzam M PasCrun ordu 1683. Kara Mustafa Paa Buaalaryla barmas. din'den Belgrad'a gidiyor. 16Q5 De]j peto) Azgk ^^ muha_ 1708. skdar Valide Cmii'nin tesarasn kaldryor. melinin atlmas. 16Q7 prens Eugne Bosna'y isl 11 EKM ediyor. 1529. Viyana surlarnda burlarn 1714. Kprl Numan Paa'nn

Sayfa

316

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

altnda alan lamlarn patBosna'da sileri tenkil etmelat mas. si. 1579. Sokulu Mehmed Pa- 1716. Temevar'n teslimi, a'nn ldrlmesi. m? Trklerin ban teklillerl ze 1588.Theiss zerinde Turzo savarine prens Eugene'in verdii . cevaplar. 1746. stanbul'da yangn. 14 EKM 12 EKM 1482. Raguza imtiyazlarnn tasdi1529.Viyana tahkimat altnda W' Trklerin atklar lamlarn 1529. Viyana ehri muhasarasnn patlatlmas. kaldrlmas. 1532. Kanun Sultan Sleyman 1764. Prusya'nn ittifak teklifinin Belgrad'da. reddedilmesi. 1572. Tunus'un spanyollar tara15 EKM findan igal edilmesi. j ^ Trk ordusmun Vlyana mu. 1576. Rudolph n. tahta ktn elhasarasmdan ekilmesi. 276 HAMMER 1601. Velens gl kenarnda sava. ury'nin araclk yapmasn 1633. Veziriazam Mehmed Paa'nn istiyor. ran seferine hareketi. 1772. Fokan kongresi Bkre'e 1643. li Fahreddin'in yenilgiye unaklediliyor. ratlmas. 18 EKM 1689. Veziriazam Mustafa Paa, 1546. Kanun Edirne'ye gidiyor. Sultan'n elinden Sancak- 5S2tErlau muhasarasnn kald-erifl teslim alyor. n+mas 16 EKM 1604 veziriazam Gran nnde. 1482. ehzade Cem'in gemiden Ni- 1644. Czernin.ln huzura ^^^ ce (Nis) ehrine k,. lutfunda bulunulmas. 1631. Veziriazam Husrev Paamn 1672 Sultan-n Polo ^na lu_ azli ve yerine Hafz Paann tufu buluynduunun atanmas. ordughda duyurulmas. 1723.Badad valisi tarafndan 1737.SeCkendorf un Uzica ehrini ehrzorun alnmas. hcumla almak teebbs. 17EKM 19 EKM 1448. Hunyad'n hasm tarafta bu- 1592. vezlrlazam'n Macar esirlerle lunduu Kosova meydan sapyitahta dn. ,*- * i i. j tt 1633. Krm hannn Caminie c sur-

Sayfa

317

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1479.Merles sahrasnda Hunlan nnde ordugh kurmayad'm sava. s 1513. Venedik bar anlamasnn ^.K^fa kongresinin toplan yenenmesi. masndan nce mtreke ya1530. Avusturya imparatoru Ferdiplmas. ?^m?nderdg UdnCl C" 1754. Sultan Mahmud. Galata sa-UKnfyeu* raynda kurduu ktpha1614. Nasuh Paa'nn Veziriazamneyi ziyaret ediyor, lktan dmesi. 20 EKM V^a^f&SekeT" 1463. Venediklilere kar Corinthe vara Kar oasian nareketi. (Korentjsava. 1687. Osmanl ordughnda isyan. 15J4 L Se+lm ^miazin'te. 1694.Gabella'nn Trkler tarafn- 541.v.Charles Matafous'da. dan muhasaras. cot n^ t. -n 1608. Sitvatorok kongresinin al 1697. Prens Eugene Bosna-saray & v nnde. 91* -7Qrt d .. T-r. 1 . 1646. Venedik valisi Molino'nun 1730. Rakoviza'nn Eflak prensliiRetimo'da lm. ne atanmas. 1-70-7 xr .-i* i j, -i 1683. Gran yaknndaki kuatma1737. Veziriazam, kardinal Flemn Avusturyallann hcuOSMANU TARH 277 muyla kaldrlmas. 23 EKM 1707. Rakoviza, Cantemir'in yerine 1456. Capistran'n lm. Bogdan prensliine atanyor. !538. Barbaros HayreddinPaa'nn 1743. Ndir ah Musul muhasaraEdirne'de huzura aln. sini kaldryor. 1596 ^ Paa!mn Er+sm nnde 1746. Galata'da yangn. yenilgiye uramas. 1768. Veziriazam Hamza Paa'nn 1571. stanbul'da kasrgayla birlik-azli ve Emin Mehmed Pate grlmemi kalnlkta kar a'nn atanmas. yamas. 21 EKM 24 EKM 1396.Nibolu'nun fethi. 1520. Gazali'nin syan. 1603. Tebriz'in ranllar tarafndan 1566. Kanun Sultan Sleyman'n geri alnmas. vefatnn orduya duyurulma 1672. Ordu Caminiec'den Edirne'ye SK

Sayfa

318

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

geliyor. 1584. Sultan'n Liechtenstein'i hu 1722.randa Safev hnednmdan 2urakabulle ereHendlnnesi. son ahn tahttan indirilisi 1607. Canbulat Veziriazam M urad ve Afganl Mahmud'un tahta Paa tarafndan yeniliyor. k1614. akak brahim Paa Ka1727. III. Ahmed'in olu ehzade zaklann ganimetini ellerin Numan'n din trenle ilk den alyor. okuma dersi. 1648 Galatasaraynda beyzadeler 1773. Ruslar Varna surlar nnisyan. uc* 1671. Kandiye zaferinden sonra s 22 EKM nrlarm belirlenmesi. 1516. Tumanbay Msr sultan ola- 1684. Osmanl donanmasnn bir rak tannd. frtna yznden Scopulo'da 1664.Vezirizam'nBelgrad zerikayplara uramas. ne yry. 1703. Ermeni patrikinin hapse 1705. Rusya snrlanmn belirtenatlmas. mesi. 1727.Priaa Camii Fatma Sultan 1734. Ndir h tarafndan tarafndan bitiriliyor. amhi'nin alnmas. 1766. ehzade Selim'e din trenle 1755. Veziriazam Nianc Ali PaUk okuma dersi. a'nn dam. 25 EKM 177O.Thugut ve Zegelin Bb- l 1514. Hasankeyf in alnmas. tercman.Karacam azlettir- 530 ^^^^ Ferdlnan*n elisi-me teebbsnde baarl, ne^huzura kabul lutfunda oluyrlarbulunulmas. 278 HAMMER 1555.Budin valisi Thouigoun'un 1599. Kardinal Bathoiy'rn lm. Szigeth nnde grnmesi. 1622 Devlet divannm Avusturya 1585. Kuyucu Murad Paa tarafnimparatorluunun mahvna dan verilen sava. yemin ettirmek zere 1633.RadouI. Bessaraba tarataf dan yenilgiye ugrald.. rSgarrtr^: ?***r*, Pa. _ 6 ann Neuhaeuselden hare maSL keti. 174O.Hezargrad'a gkta dme- m3 ^ Kadiasker ^ Efen. s* di'nin vefat.

Sayfa

319

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

176B-fSSS!in2Sh Velyddn 1739.Veziriazam Sancak-, erifi Efendinin vefat. Sultan'n eline teslim ediyor. 26EKM 29 EKM 1529. Kanun Budin'de. l521.Kanun-nin oullarnn cen1648. stanbul'da sipahilerin ve ze treni. beyzadelerin ayaklanmas. 52g Macar ^ ^^ e, p_ 1746.Seyid Mehmed El Hseyin mek zere KanunTnn huzuEfendi'nin Hayatzde Efendi runda. yerine eyhlislm atanma- 5g5 TMala lranllar tamdan yenilgiye uratlmalan. 27 EKM 1654. si pir Paa'nn Veziri1538. Trk donanmas Castelnuozamla atanmas. vo'da. Aknclarn felketi. ,Ot r * ^ j * * **n 1687. IV. Mehmed silere zaptettik1613.Bethlen Gabor Transilvanya leri mlk balyor ve birprensi olarak atand. ok makam sahiplerini sr1676. Polonya ile bar. ne gnderiyor. 1767. Beyoglu'nda yanan. 173-inm han silerin snr d. ^ na atlmasn Sultan'la 28 EKM kararlatnyor. 1344. Hallarn zmir'i igali. v 1773. Trklerin Karasu'da Ruslar 1516. Trk ve Msr nc birlikleri tarafndan yenilgiye uratl arasmda*arpma. malan. 1527. Molla Kaz'n dinden sapma olarak divanda lme 30 EKM mahkm edilmesi. __ , , ^ t r . 1400. Halebin Timur tarafndan 1529. Maca.istan kral Zapo^ya'ya zaptedilmesi. 1537. Argos'ahcmr. ct .AMehme<* Paa'nn veziriazam atanmas. OSMANU TARH 279 1676. Kprl Fazl Ahmed Paverlik gsteriyor. ann vef. 4 KASIM 1684. Avusturyallar Budin muha- ,- oi^t>,rtl.,- travii tJ -, sarasm kaldnyor. IV. Meh- 1463?e^.holun amUonda lmed Yanboluda. mes1698. Karlofa ban anlamasmn 1604' 1^I^ed'n olu "' O8"^'

Sayfa

320

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

imzalanmas. aoguu. 1757. ffl. Osman'm vefb. 1737' z'de hcum 1771. Trkler Giurgewo'da pskrtld. 1594. Eflak prensi Michel ittifak 31 EKM iin yemin ediyor. 1529.Kanun'nin stanbul'a dn^ ?^JJ? Q* birinin srgne gnderilme Ut si. 1768. Rus seferi iin hazneden pa- 17O7.Ermeni Komidas'm ldrl-ra alnmas. mesIyle fJm mesele 1 KASIM 1739.Belgrad anlamas tasdikli 1524. Ferhad Paa'nn idam. nshalarnn teatisi. 1661. Kprl Fazl Ahmed Pa- 1748. Stankhio kapdan brahim'in a'nn Veziriazam atanmas. iki Malta kalyonunu zaptet 1697. Prens Eugene Bosna aknnnesi. dan dnd. 6 KASIM 1741. stanbul'da yangn. 1664. IV. Mehmed'e birok ekiya2 KASIM Tun kesik bas gnderiliyor. 1477. Trkler isonzo zerinde. 1692' sdT<S^ <^J?* *" nm hanlna atanyor. 1481. Kini skender Paa'ya doru ._. v ,. oMwin vrvor 1694. Knmllann Polonyallar tarayuruyor. findan yenilgiye uratlmas. 1663.Trklerin Lewencz'i zapt. ehbaz-Glray caminiec 1698. Hristiyan tam yetki murahnnde. halan Karlofa'da ilk teklif- 1703. Vezirlere kallavi kavuk giy-lerini bildiriyorlar. ;ne izni veriliyor. 1730. Bir kasabn Bodan prenslii 1715. III. Ahmed'in annesinin vefmakamna ykselmesi. ti. 3 KASIM 1770. BraJlo Ruslara teslim oluyor. 1443. Morowa sava. 7 KASIM 1597. Hasan Paa V-zirizam. 1530. mparator Ferdinan'n elisl1666.Kpria Fazl Ahmed pane huzura kabul izni ltfeda'mn Cirid'e kmas. mesi. 1703. si alk Sultan'a misafrse- 154O.Laszky'e huzura kabul m280 HAMMER saadesl ltfedllmesi. 1444. Varna sava.

Sayfa

321

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1698. Karlofa'da Trk murahhas- 1545. V.Charles'la yaplan mtrelann kar tekliflerini bildirke. melerlt 1665. zin iin Leslie'ye (Avusturya 1757. III. Mustafa'nn Veziriazam elisi) huzura kabul msaaolarak Ragb Paa'ya kesin desi ltfedilmesi.. ikdar tanmas. 1723.Ardelan han itaatini bildiri 8 KASIM yor. 1459. Srbistan'n itaat altna gir- 1740. Hibetullah Sultan'n d-mest. n. 1604. Cicala Paa'nn Kars'a var. 11 KASIM 1668. Venedik elisi Luigl Moli- 1605. Bocskai Vezizam'n elini nl'nln Arissa'ya var. pyor. 1676. Kara Mustafa Paa'nn 1606. Sitvatorok ban. Veziriazam atanmas. 1625 Hflfiz Paa Ba&ad nnde 1687. Sadret Kaymakam Kprl ordughn kuruyor. Mustafa Paa, IV. Mehmed'in ,007 nA^,-,m-, \x~u~-a m.*u~ tahttan indMtae-ni gor- 1667e~- ^Ktu^v mek zere ulemay. topluyor. Lahtarlann ahyor. Kandi.. 9 KASIM ye'de muhasaradakilerin 1488. ehzade Cem yedi katl kule^ hareketJden aynlyor. 1673. Polonyallarn Chocim nn1532. Sahip-Giray Krm hanlna de ^^ busunu bozmalaatanyor. n* 1462.Basilikos Tomza tarafndan 703-+ ^n defflffi ldrlyor. arasnda giriilen egiiKiik J hareketi. 163O.Husrev paa Bagdad'da h- ,_rt , ... , cuma fiecivor 1712' Rusyava ***** nna karar 6 VJ ' vermek zere meclis toplan 1698. Belgrad'da yzelli depo yants. vor J ' 1737. Niemiro kongresi hazrl. 1710. Krm han Devlet-Glray Bb- ._ ., i. - ,* , liryi Rusya'ya kar savaa 1773. Mehmed Molla, Sultan a ortahr ediyor; Divan toplanSS? KamSU yerl&STli snda sava karar veriliyor. Diicuriyor. 1769. Veziriazam sak'daki ordu12 KASJM

Sayfa

322

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ghndan Babadag'ndaki or- 1577. stanbul'da bir kuyruklu yldughahna gidiyor. diz grnmesi. 10 KASIM 1605.1. Ahmed'n validesinin 1443. skender Bey Trkler elindevefat* ki esaretinden kurtuluyor. 1695. II. Mustafa'nn muhteem bir OSMANLI TARH 281 alayla stanbul'a girii. 1698. Karlofa'da beinci toplant. 1712. Veziriazam Yusuf Paa'nn 1703. Kavanoz Paa'nn azliyle Ha azledtimesi. san Paa'nn Veziriazam 1751. Kaptan Paa'nn stanbul liatanmas. inanna zaferle dn. 1720. Rusya ile bar anlamas 13 KASIM ebed bar anlamasna dn d. 1594.Trklerin Bkre'te halka ,-o_ ,_.* __ _. .,, ^ sert muameleleri. 1737- ?*** Kartal ^ stan' bul a gidiyor. 1694. Veziriazam Srmeli Ali Paa Badaddan ayrlyor. 1698. Karlofakongresinin a. 14 KAS 1698 Kaj-jofa'^ beinci toplan. 1538.Napoli di Romanla muhasa- ._.- -, . , *,,,, ras^unkaldmlmas. 1745" C*** "^>n teklifleriyle alakal gizli toplant. 1582.Trkler Hazar denizi zerin_ Q _.e~, de Derbend'de. l X*80* miaci DMw**t<m t!*.! 1482. Eski Veziriazam Gedik 1646. Retimo nun teslimi. Ahmed p^,^ Jdm 1698. Karlofada ikinci toplant. 1&32 B^ ^ Kmm hamnm po_ 15 KASIM lonya ile bar halinde kal 1593. Teufenbach tarafndan Fmasm lstivorlek'in zabt. 1667. Kandiye muhasaras al 1638. IV. Murad Belgrad nnde. malarna ara verilmesi. 1689. Hristiyanlar Nissa zerine 1698. Karlofada altnc toplan. geri ekiliyor. 1723. Kahire valisi Mehmed Paa 1693. Veziriazam Bykl Mehmed tsraa Be^i oturtuyor. Paann Belgrad' tahkim et- 1739. Ndir ah "m bar teklifleri, tikten sonra stanbul'a d.A .ns. 19 KASIM 1698.K^ofa'da drdnc top-

Sayfa

323

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1731. Ourmla'mn Trkler tarafn- 1604' Boekal bir ah*dname alyor, dan alnmas. 1698. Karlofa'da yedinci toplant. 16 KASIM 1712. Bb- lde Rusya'ya sava 1509. Edirne'de byk deprem. 1551. Ulema Lippann teslimi tek4A lifinde bulunuyor. zo 1667.Trkler Kandiyede Panigra 1661.A PaaHermanstadt zerinburcuna bayrak ekiyorlar. vuruyor. 282 HAMMER 1711. Azledilen Veziriazam Baltac Gen-AIi Paa'nn Gence'de Mehmed Paa'nn Lemnos'ta tutuklanmas. vef24 KASIM 1726. ran ah' Erefin Trk or- 559.Kanun'nin olu si duuna fesad sokmak teebBayezid'in ran ah tarafnbsudan kabul edilmesi. 1772. Bkre kongresinin almas. 1577 h smairin lm haberl. 21 KASIM 1664. Kara Mehmed Aa Avusturya 1678.Trklerin Rodomanowski taViyana elisi. rafndan yenilgiye uratlma- 698 K^f^da onikinci toplan. ,___ , , , ., . 1757. Hac kervanlarnn soyuldu 1687.Receb Paann kesik ba u haberi stanburd/duyu_ asilere teslim ediliyor. luyor 1698.Karlofa-da sekizinci ve do- 604. Veziriazam Lala Mehmed Pakuzuncu toplan. ^ Belgrad.a geliy0I, 1769. Resm Ahmed Efendi ileri 16Q5 j Ahmed Bursa-da Nazrlna atand. 22 KASIM 1635* ^ Nuhhalfetnin dam. ,e tji-_ -j u i 1698. Karlofa'da onnc top 1509. Edime de su baskn. lant v v r 1617.1. Ahmed'in vefat. m6 Bkre-ir Avusturyallar ta1642. Rakoczy'nin elisinin stanrafndan alnmas. bulavan. 1730.Rusya ile savaa karar ver 1698. Ifarlofa'da onuncu toplant. mek zere divan toplants. 1761. Ermeni katoliklerin yeni sAserin tenkili. kntlan. 1733. Polonya'ya bir Rus kolordu 23 KASIM sunun girmesiyle alkal top lant. 1522. Rodos'da Trk hcumu. , ., ^4 c ,

Sayfa

324

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1747. Toscane dk tarafndan gel526.Moha savandan sonra ri verilen esirlerin Sultan'a Kanun'nin stanbul'a dntantlmas. s. T 1770. Veziriazam klk ordugha 1596. Iran elisinin stanbul'a vardnyor. 1" 26 KASIM 1638. Belgrad ukurlar (kale) dol- 1KOO -, * D. ,. duruluvor 1539. Kanunfnin oullan Bayezidy ' le Cihangir'in snnet treni. 1698. Karlofa'da onbirinc. toplan- 54g k^^-olek.de. 1730. sileri ortadan kald.rmak 1698 Karlofa'da ondrdnc top in kararlasnlan tedbirler. anu1735. Tam yetkili Trk murahhas OSMANLI TARH 283 1512.1. Selim, yeenlerini lme 1626. Halil Paa'nn Veziriazam gnderiyor. atanmas. 1605.1. Ahmed Bursa'da cedlerinin 1698. Karlofa'da onaltnc toplan mezarlarn ziyaret ediyor. ti. 1757. Kzlar aasnn idam. 2 ARALIK 28 KASIM 1698. Karlofa'da onyedinci toplan 1524. Veziriazam brahim Paa Latakia'da. 1716. Ya baskn. 1664. IV. Mehmed Krkkilise'de 1717 stanbul'da kasrga ve birok (Krklareli). geminin batmas. 1710. Rus elisi Tolstoi Yedikule'ye 3 ARALIK hapsedildi. 1446 ikinci Murad tarafndan He 1746. Murteza Paa'nn Soanyexamilon'un zaptedllmesi. mez yerine Derya Kapdanl- 1?15 Veziriazam HaW Pa^ N u na atanmas ^ Romania.ya geli^ 29 KASIM 1738 Polonya krah Auguste Trki 1585. III.Murad'n validesinin ye ile Rusya arasnda arac vefat. lk teklifinde bulunuyor. 1590. Avusturya ile bar anlama 4 ARALIK snn yenilenmesi. 1479 Mesih Paa fflosu r^^ _ 1623. Badad'n ranllar tarafnkarma hareketinde bulunu-

Sayfa

325

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dan igali. yor. 1698. Karlofa'da onbeinci toplan- 1606. si Mehmed, kendisine kar ti. gnderilen birlikleri yenilgiye 1738.Bonneval Kastamonu'ya sr uratyor. gn edildi. 1626. Veziriazam Halil Paa Ana30 KASIM dolu'ya geiyor. 1594 Askerlerin honutsuzluu 165" Haydaraazde. Bykl Meh~ &y*. ASKerern nonutsuzmgu. med p&a yerine Kaptan Pa_ 1668. Kandiye garnizonunun bir a olarak atanyor. a- 1653. Polonya eK.nn.hanljg, ara- smda mzakereler alryor. 1693. Veziriazam Bykl Mustafa ertO . e ,, ,. .__, . Paa Sancak-, erifi Sultan'a 1698. Karlofa'da onsekizinci topteslim ediyor. ianU' 1 ARALIK 1731. Hekimolu Ali Paa Tebriz'e giriyor. 1521. Venedik'le bar anlamas ,,*. . . nn yenilenmesi 1741- ^tanbul da yangn. 1537. Kalzianefin Trkler tarafn5 ARALlK dan yenilgiye uratlmas. 1551. Ulama Paa Lippa'dan ekl284 HAMMER yor. rak muzaffer dn. 1566. Yenierilerin syan. 1617. Gran' in kasabalaryla ilgili 1582. Siyavu Paann Veziriazam anlama. atanmas. 1638. Husrev Paa'nn stanbul'a 1691. Karabusa, hin Lucca della ***** dnu Rocca tarafndan Trklere 1691. Seferden sonra Sancak- e-teslim edildi. rif Isltanbul'a getiriliyor. 1755. stanbul'da Nuri-Osmaniye 1693. Selim-Giray'in sarayda huCmii'nin ibdete almas. zura kabul. 6 ARALIK 1698. Karlofa'da yirmlbirinci top-1530. Kanun'nin Viyana ekiliinlantden sonra Edirne'ye gelmesi. 1714. Venedik'e sava ilm. 1534. Kanun Badad'da duruyor. 10 ARALIK 1535. Kanun Bakrasstagh'de. 1522. Rodos teslim olmaya bal1593. m. Murad'n kzyla Halil Payon a'nn dn. 1566.11. Sel im" in tahta k m 1698. Karlofa'da ondokuzuncu nasebetiyle hediyeler dat toptanti. rm-

Sayfa

326

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

t aoattv 1670. Kaptan Paa'nm zaferden 7 ARALIK * t 7 , ^, sonra Istanbullimanna Gior1665. Laha/e Vantelefnin elisi tgio Vitali'nin kolyonuyla birrensiz olarak elilik binasna lkte trenle girii. ^ yor* 1737. Divanda Transilvanya prensi 1687 Veziriazam Siyavu Paa ile Rakoczy'nin trenle kabul. Transilvanya arasnda yap-. ,_ATnr lan anlama. 11 aralk 1698. Karlofa'da yirminci toplant. 1606. Kuyucu Murad Paa'nm J r Veziriazam atanmas. 1699. Karlofa bar anlamasn- , nr ,, ,, , , . dan sonra karhkh eliler 1627" Muf dA^u *ehzde gnderilmesi. Ahmed in doumu. 8 ARALIK 1692- Se11'011^, Safa-Giray'n yerine nc defa Krm 1598. ibrahim paa serdar ve hanlna atand. Veziizam. ,__. _ . . , _.,.. _t_ 1754. Cezayir daysnm lduruhne-1653. Polonya Tatarlara hcum si. CdyOr12 ARALIK 1757. Bilgili Reis Efendi Ebube- .. TI ki^ makamndan azli. 1574*IL a azli. a adittv 1577. Fransa le anlamann yeni 9 ARALTC lenmesi. J656.Sidi-Ah^d Pa^an. Derya OSMANU TARH 285 Kaptanlndan azli. n anlamas. 1673. . Ahmed'in doumu. 1692. IV. Mehmed'in vefat. 1733. Veziriazam Ali Paa tarafn- 1771. Kont Panin'in araclyla dan Fransz elisine y nel tiRusya ile Ban anlamas, len siyas sorular. 18 ARAUK 13 ARALIK 582 Ferhad Paa Anadolu seras -1603. Vezir Kasm Sadret kaymakeri atamyor. kamlna atand. 1608. Kuyucu Murad Paa stan1628. Divan vezirlerinin yeniden bul'a dnp ehire giriyor.

Sayfa

327

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tekilatlandnlmas. 69g ^^^^ ytrminc top 1638. l emri Abuir'in IV.Mulant. rad'n huzuruna kabul edil- 1737. veziriazam Sancak- erifi mesSultann ellerine teslim edi1754.1. Mahmud'un vefat. yor. 1756. Rgb Paa'nm Veziriazam 19 ARALIK atanmas. 1522 Rodog-a hcum. 14 ARALIK 530 Budin muhasarasnn kald -1502. Venedik'le bar anlamas. nlmas. 1575. Bathory'nin Polonya kral se- 1698. Karlofa'da yirmidrdnc ilmesi. toplant. 1687. Erlau'nun Caraffa tarafn- 1771. Osmanl ordusunun genel dan zabt. karargah umnu'ya nakle 15 ARALIK ddi" 1516. LSelim'in am'dan hareketi. 20 A11^ 1668.Tercman Antonio Mamuc- 1481.ehzde Cem Mekke'ye gidica'nn urad hakeret. ^ 16 ARALIK 1627' Halil Paa orduyla Tokat'a geliyor. 1463'^mJS^ ta^ndan 1657.Kzlaraas Dilver Ms.r'a jaicza nn zaou. srld. 1716. Kara Devlet-Giray'n Krm hanlna atanmas. 1746. ran'la bar yapldnn resARALIK men ilam. 1574. III. Murad'n Mondania'ya 17 ARALIK 1647. Mehmed Paa-nn azliyle Sa- 1702. Reis Efendi Hami vezirlie lih Paann Vezirizaii atanykseltiliyor, mas. 1725. Urmia hannn Osmanllar 1653. Caminiec'de Polonya ile batarafndan atanmas. 286 HAMMER 1638. Veziriazam Tayyar Paa'nn 22 ARALIK Badad srlar nnde vefat. vermek zere bir ayak divan topluyor. 1721. ran elisi Murteza Kulu1564. Avusturya imparatoru II. han'm stanbul'a van..

Sayfa

328

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Maximilien"in elisinin stan- 1770. Silahdar Mehmed Paa'nn bul'a gelii. Veziriazam atanmas. 1574. III. Murad kardeini l- 1771. Trklerle bar anlamas drtyor. yapldnn imparatorie Ka 1603. III. Mehmed1* vefat. j ^rafndan iln edil 1690. Veziriazam Kprl Mustafa .__ m UnoiafaltmiMfth Paa Sancak- erifi Sul- 1773. III. Mustafa nnvefa. tan'in ellerine teslim ediyor. 25 ARALIK 1694. Veziriazam Defterdar Ali Pa- 1522. Rodos'un Trklere teslim olsa Sancak- erifi Sultan'm mas. ellerine teslim ediyor. 1574 n Selim.ln vefyle tahta 1698. Karlofa'da yirmibeinci topkan III. Murad'in askere lant. bahi datmas. 1754. m. Osman'n kl kuanma 1576. Avusturya ile bar anlamatreni. snn yenilenmesi. 1756. nc Osman'n yeeni 1599. Veziriazam brahim Paa ehzade Mahmud'un vefat. Belgrad'da. 23 ARALIK 1625. Bethlen Gabor'un elisine 1527. Laszky, ikinci vezir Mustafa IUfura kabul ^tfunda buluPaa'nn huzuruna kabul nuimas. edildi. 1638. Badad'n IV. Murad tarafm1574. Bb- l tercman Mahdan alnmas. mud ayn grevle Viyana'ya 1647. Asi Haydarolu'nu tenkille gnderildi. grevli bir kolordunun yr 1622. Yenierilerin isyan. ^e gemesi. 1727. ran tarafndaki snrlarla 1683. kinci Viyana muhasaras f alkal olarak Trkiye ile ffrdharJ Veziriazam Kara Rusya arasndaki anlama. Mustafa Pa^ mn ldaim 24 arat.tk 1704. Pruth kahraman Baltac ** amua Mehmed Paa'nn Veziriazam 443. Trajan Kaps'nda Hunyad'n atanmas. verdii sava. 26 ARALIK 635. Veziriazam Diyarbekir'den ._._ __ _ e..*- ^ ran zerine yryor. 1522. Kanuni Sultan Sleyman OSMANLI TARH 287 Rodos'da Veziriazam' huzu 1606. Bocskai'nin lm. ra kabul ediyor. i707 Oran ehrinin CJahtarlan s -

Sayfa

329

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1702. Selim-Girayn, olu Devlettanbul'a gnderiliyor. Giray yerine drdnc defa 17U.Ruslarla yapan p^ . knmhanma atanmas lamasmdan sonra Trk 1732. Tahmas Kulu-han'n Kerkk murahhaslarn idam edilmetaarruzu. leri. 1754. III. Osman'n tahta kn 1716. Knm hanlna Saadet Giblldirmekle grevli elilere ray'n atanmas. hil'at giydirilmesi. 1735 Kmm hanmm DaJstan ile. 27 ARALIK rinde ilerlemesi konusunda 1387.iraz'n Timurleng tarafnVezirizam'n ngiliz, Hollandan fethi da ve Rus KUcrlylc yap toplantlar. 1633. Nogay Paa'nn idam. 1638. Melek Ahmed Paa, Diyarbe_ kir valiliine atanarak saray3U AKAL'1M' dan ayrlyor. 1656. smail Aa ran elisi olarak 1727. Trk ve Rus elilerinin Franatanyor. sz elisinin araclyla top- 1683. Knm han, Zaporog Kazak-lant yapmalar. lanna kar hcuma geiyor. 1740. stanbul'da byk yangn. 1698. Karlofa'da, bar konferas 28 ARALIK erevesinde yirmialtnc toplant. 1583.Veliahd ehzade Manisa valio_ AD-Tra. ligine gidiyor. 31 ARALIK 1605. Kaymakam Sofu Sinan Pa- 1612. ran elisinin maiyyeyle sa'nm azledilmesi. tanbul a ' 1739. Belgrad anlamasna ek ola- 1674"m- Mura<fn A^0^ Camiirak Rusya ile yaplan anla zvareumann imzalanmas. 1698. Karlofa'da bar konferans 29 ARALIK erevesinde yirmiyedinci toplant. 1574.Zerbelloni'nin Yedikule'deki ._ mahpusluktan kurtulmas. 1703"

330
Sayfa

STANBUL CAMLERNN TASVR TARH VE TABLOSU (Hafz Hseyin Elhac smail AyvansarayTnin CAMLER BAHES Adl Eserinden Alnmtr.) A. stanbul'un iinde n edilmi camiler.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

1. Ayasofya Byk-Constantin tarafndan in ettirilmi ve hicr 984 (1573) ylnda iki minare ile gzelletirilmitir. Mermer hazineler III. Murad tarafndan yaptrlmtr; ayn tadan mezzinler iin in edilmi sedler, IV. Murad'm saltanat dnemi tarihini yanstrlar ve on -lan ssleyen kitabeler Teknecizde'nin elinin eseridir. Hizmet iin camide alanlarn says iki bindir. Kubbeye aslm bulunan ve lamba grevi yapan byk kre III. Ahmed'in hediyesidir ve orada grlen iki fener de II. Mehmed (Ftih) dneminden kalmadr. Byk kubbe zerinde hayranlk uyandran hill. Veziriazam Mehmed Sokullu tarafndan hediye edilmitir. I. Mahmud orada 1155 (1742)'de bir ktphane, bir eme, bir okulla fakirler iin bir imarethane tesis etti. Hzr Aleyhisselm'n yeri denilen mahalde, ir Ham d i Sn i tarafndan Trke'ye evrilen nl romantik iir Yusuf ile Zleyha grlmektedir. Bu caminin avlusu iinde u trbe ve mezarlar bulunmaktadr: (a) O. Sultan Selim Trbesi; burada sandukalar altnda Sultan m ei ve III. Sultan Murad'n annesi Nur Bnu Sultan; III. Mehmed'in ei Esmhan Sultan; Piyle Paa'nn ei Hac Gevherhan Sultan; Siyavu Paa'nn ei Fatma Sultan; III. Muradn tahta knda boularak ldrlen ve adlan Sleyman, Osman, Cihangir, Mustafa ve Abdullah olan II. Selim'in be ehzadesinin ve nihayet Sultan III. Murad'n yirmi-bir ehzadesi ile on kznn mezarlar yer almaktadr. (b) Sultan m. Murad Trbesi; bu trbede bu hkmdannkinden baka III. Mehmed'in annesi Safiye Sultan'la kz Fatma'nn; I. Ahmed'in olunun; ehzade Kasm'in; ondokuzu II. Mehmed'in tahta knda bodurulan dier yirmi ehzade; IV. Muradn yirmibir kznn; III. Mehmed'in ehzadesinin; III. Murad'n eleri olan iki sultann, Mihriban ve Fakri sultanlarn mezarlan bulunmaktadr. (c) Sultan m. Mehmed Trbesinde; Erlau ftihinin kendisi ebediyet uykusunu uyuduu gibi, I. Ahmed'in annesi Hanedan Sultan; I. Ah-med'in ehzadesi ve kzlarndan alts; III. Muradn Aye Sultan'n da bulunduu ondrt kz yatmaktadrlar. (d) Sultan I. Mustafa Trbesi'nde kendisininkiyle birlikte, yeeni ehzade brahim; I. Ahmed'in olu Sultan brahim; IV. Muradn kz Kaya Sultan'n; I. Ahmed'in kz, Bayram Paa'nn einin; I. Ahmedin kz ve Kenan Paa'nm ei Hanzde Sultan'n; Atike Sultann ve dier yedi hanm sultan'm sandukalar yer almaktadr. (e) ehzadeler Trbesinde III. Murad'n drt olunun ve kzlarndan

Sayfa

331

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

drdnn ve bir sultann, einin sandukalar bulunmaktadr. 1153 (1740)'da in edilen Kzlar aas mescidinin duvarlar mparatorluk saray surlannnkine bitiiktir. Bu mescitte, 951 (1544)'de Erdebil mescidini te'sis etmi olan Sinaneddin Yusuf Bin Hzr'n mezar grlmektedir. 2. Cami.Cuma namaz klnan bu cami, II. Mehmed tarafndan sekiz yllk bir alma sonunda, 875 (1470)'de tamamland. Divanhaneler, orada sekiz medrese, bir imaret, bir hastahno, ve talebeler iin sekiz dire (tetlmme) kurmu olan II. Byezid iin in ettirilmitir. Drt kaps vardr. Mihrabn karsnda kurucunun trbesi bulunuyor; sandukann zerinde ulemlarn sang grlr. Dier taraftan, ayn izgi zerinde, einin, II. Byezid'in annesi Glbahar Sultan'n trbesi gr as iindedir; ayn trbede, biri sarayl bir hanma, dieri bir sultan hanma ait olmak zere iki sanduka yer almtr. Trbenin cmle kaps ve sahanl III. Ahmed tarafndan yaptrlmtn I. Mahmud orada bir Buhar Hadisleri mektebi ve bir ktphane, veziri Ahmed Paa iki eme tesis etti. 1179 (20 Mays 1766) ylnda, Kurban Bayram'nm nc gn bir deprem byk kubbeyi devirdi ve caminin tekrar ins zorunluluunu ortaya kard; fazlas iyle zarar grm olan medrese nce onarld, sonra III. Mustafa tarafndan yeniden in ettirildi. Krsnn biraz yan tarafna yerletirilmi olan Byk-eyh Akem-seddin'in sar, I. Mahmud'un tahta knda Sultan mahfiline nakle dildi ve Mekke'ye bakan duvara asld. Bu caminin ok yaknnda Boyaclar Kaps Mezarl denilen kabristan vardr ve burada eyhlislm Esad Mustafa Efendi, Mahmud Efendi ve dier hretli ulemlar yatmaktadr. Ayak Medresesi yannda, orada yatan Carrulak Veliyeddjn Efendi tarafndan tesis edilen ktphane vardr; caminin adrvan, I. Mahmud 'un bahasekisi Elhac Aye tarafndan in ettirilmitir. 3. Sultan O. B&yezd Camii bir imaret, bir hastahne, bir mektep ve bir medreseyle klliyelendirilmitir. Buradaki trbede II. Byezid'le kz Seluk Sultan'n kabirleri bulunmaktadr. Bu caminin ins 911 de bitirilmitir. Ona bal olan ktphane 1181 'de. eyh Murad Mes-cidi'nde gml bulunan eyhlislm Veliyeddin Efendi tarafndan yaptrlmtr. 4. I. Selim cm bir minarelidir ve bir hastahne ile bir mektebi vardr. 929 (I522)'de Kanun Sultan Sleyman tarafndan in ettirilmitir; I. Selim'in trbesi buradadr ve kzlar Hatice ve Hanm sultanlarn, Kanun'nin annesi Hafsa Sultan'n ve caminin yaptrcsnn ou llan, ehzade Murad, Mahmud ve Abdullah da burada yatmaktadr. 5. ehzade Mehmed Camii, Kanun Sultan Sleyman tarafndan

Sayfa

332

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yaptrlm, bir imaret, bir medrese ve bir mekteple donatlmtr; ehzade Mehmed'in kabri buradadr, caminin ins 955 (1548)'d e bitmitir. ehzde'nin sandukasnn sanda kardei Cihangir, solunda ist kzkardei Hum'nn, onun yannda ehzade Mahmud'un ve Hmah'n kz Fatma Hanm'n kabirleri vardr. Orada, Kanunnin Vezirizam' Rustem Paa, Mustafa Paa ve dier veziriazamlarn kabirleri grlmektedir. Cami duvarnn dnda Sleyman su kemerinin yannda, Petervaradin savanda ehid den Dmd Ali Paa tarafndan kurulan ktphane bulunmaktadr. 6. Sleymaniye. Bir Hadis mektebi drt medrese, bir hastahne, bir imaret ve bir akl hastalar tedavihnesi, bir mektep ve hamamlar bu camiye baldr. Mezzinler iin on erefesi vardr; zira Kanun Sultan Sleyman, gelecek kuaklara kendisinin onuncu Pdih olduunu bil dirmek istemitir; bu cami 964 (1556)'de bitirilmitir. Btn yazlan, yaz sanat (hat) ustas nl Karahisarfnin elinden kmtr. Trbede I. Sultan Sleyman (KanunJ'n yannda, II. Sleyman, kardei II. Ahmed ve Ahmed'in hasekisinin sandukalan yer almtr; Roxelane (Hr-rem)"nn kz Mihrimh Sultan, II. Sleyman'n annesi Dilub Sali-ha'nm kabirleri Kble ynnde konulmutur. Yapnn ayn bir blmnde Valide Sultan Hurrem, II. Selim'in olu ehzade Mehmed ve II. Ahmed'in kznn kabirleri bulunmaktadr. Trbenin dnda, II. Musta-fa'nn kz Safiye Sultan'n mezar yer almtr; Sinan'n kabri, kendisi tarafndan kurulan mektebin iindedir. Ktphane Veziriazam Mustafa Paa tarafndan tesis edilmi ve I. Mustafa saltanat dneminde yenilenmltlr. 7. I. Sultanahmet! C&mU'nin drd er erefeli alt minaresi vardr. Bir medrese, bir imaret, bir hastahne ve bir mekteple donatlmtr. Caminin kurucusunun trbesinde kendisinin yannda oullar II. Osman, IV. Murad, Sultan brahim'in annesi Mhpeyker Ksem sultan, IV. Murad'n kz Safiye, torunu sultan Rukiye, ehzade Orhan, Byezid ve Mehmed'le dier onbe ehzade, oniki sultan hanm, I. Ahmed'in drt hasekisi'nin sandukalar yer almaktadr. Yazlar hat stad Seyid Kasm Gubar Efendi'nindir. 8. Valdesultan Camii; IV. M eh me d in annesi Hatice Turhan tarafndan in ettirilen cami bir mekteple donatlm ve iki adrvanla gzelletirilmitir; ins 1094 (1682)"de tamamlanmtr. Trbesinde IV. Mehmed, ehzade Mustafa, Ahmed, Mahmud ve Osman'n; I. Mah -mud'un annesi Saliha Sultan'n; Hatice ve Aye Sultanlarn; ehzade, Sleyman Mehmed, Hasan, Hseyin, s, Selim, Numan, Seyfeddin, Abdlmlk'n,

Sayfa

333

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ibrahim, Murad ve Selim'in ve III. Mustafa'nn 1145 (1732) ylnda len annesi Mir-h Emine Sultan'n ve nihayet I. Abdl-hamid'in annesi Rabia'nn kabirleri vardr. Ktphane III. Ahmed tarafndan tesis edilmitir. 9. Saltan Osman (Nuruosmaniye) Camii; inasna I. Mahmud tarafndan balanm ve III. Osman tarafndan tamamlanmtr. Annesi ehsuvr sultan ayr bir trbede yatmaktadr. Bu cami de, btn evvelkiler gibi, bir medrese, bir imaret, bir ktphane ile donatlm ve bir adrvanla gzelletirilmitir. Camideki yazlar, hat sanat ustalar Mehmed Rasim, Fahreddin ve Gediklizde Seyid Abdul Hakim'in eseridir. 10. Sultan m. Mustafa Camii (Laleli), inat 1177 (1763) d e tamamland. Pdihn trbesinde, onun yannda Hebetullah, Mihrih ve Fatma Sultanlarn sandukalar bulunmaktadr; ehzade Mehmed ve 1187 (1773)"de len annesi de bu trbede yatmaktadr 353. Elif Harfi 354 1. Edirne Kapusu Camii. ki medrese, bir mektep, hamamlarla donatlm olarak I. Sleyman'n kz Mihrimh Sultan tarafndan in etti rilmitir. Caminin kurucusunun damad vezir Ahmed Paa'nn mezar buradadr. Mihrimh Sultan, babasnn trbesinde yatmaktadr. Halliye yazan Hakan Mehmed Bey'in ve Rustem Paa'nn kznn olu 355, pencerenin altna rastlayan kabirlerindedir. Bu cami, iddetli bir depremden fazlasiyle zarar grmtr. 2. bn Meddas Mescidi '4' veya tbn Meddas camii, Husameddin Pamakczde tarafndan 860 (1455)'da in ettirildi; Salihpaa Camisi adyla da sylenir, sebebi, bu Vezirizam'n cami yaknnda bir eme yaptrm olmasdr. 3. Amal Mescd. Bu cami, II. Mehmed'in hizmetinde bulunanlardan biri olan Hoca Ferhad tarafndan yaptrlmtr. Kabri Trhala'da Fazl Paa'nn merkadi yanndadr. 4. Emnbe Mescidi, Mehmed Eminbe tarafndan in ettirilmitir;
Yazar tarihini III. Mustafa ile bitirdiinden, trbesinde yalanlan sayarken SSnsn lkan VC ehd CdUen UL Sellml bunlann arasta alamaHammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/291-294 354 Yazar, camileri adlariyle sralarken Osmanl alfabesine uymutur. Bu ba -Kmdan A ile adlan bala yan camileri vermekle kalmayacak, E ve t harfleriyle adlan balayan cami veya mescitleri de bu harfle verecektir. (.N.). 355 Rustem Paa'nn torunu, ayn zamanda caminin kurucusu ve Rustem Paa'nn ei. Kanun Sultan Sleyman'n kz olan Mihrimh Sultan'n torunu demektir (.N.).
353

Sayfa

334

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ins II. Byezid dnemine rastlar ve 918 (1512)'de tamamlanmtr. III. Ahmed'in birinci hasekisi Umetullah Eski Para meydannda gm rmeciler imalathanelerini in ettirdii srada, bu camiye destere imalatlar mahallesi yaknnda yaptrd bir mekteble donatt. 5. shakpaa Camii, 888 (1483)'de Cebekhne yaknnda shakpaa tarafndan yaptrld; kurucusunun kabri Selanik'tedir. 6. brahmpasa Cmi, 883 (1478)'de bir medrese, bir mektep, hamamlar ve bir adrvanla birlikte, Uzun- ar yaknnda brahim Paa tarafndan in ettirildi. Pasa, lepanto'da ld. 7. Ouz Mehmedpaa Camii, Ayn addaki Veziriazam tarafndan 1040 (1630) ylnda yaptrld; kurucusu Halep'de vefat etti. Ayn adda bir cami byk klalar yaknnda in ettirildi. 8. brahmpasa Camii, Veziriazam brahim ve ei Muhsin Htn tarafndan 939 (I532)'de yaptrld. Htun'un kabri Okmeydan arkasnda Kumlar Kaps yaknnda Veziriazam Nasuh Paa'nnkinln yanndadr. 9. Eski Nianc Mescidi Eski Nianc Cafer elebi tarafndan 930 (1532) ylnda byk Selim camisi yaknnda tesis edilmitir. 10. brahimpaa Camii. Kanun Sultan Sleyman saltanat dneminde, Silivri Kaps yalannda, 958 (1551)'de Hadm ibrahim Paa tarafndan n ettirilmitir. 11. UzncaTa Mescidi, Din yaplar mfettii Hoca Mustafa Efendi tarafndan yaptrlmtr; Alt Mermer yaknndadr. 12. Odaba Camii, Hasodaba Behruz Aa tarafndan yaptrlmtr. 13. Eskici Mescidi, Selim camisi yaknnda ecaeddin tarafndan kurulmutur. 14. Alt Boac Camii, Ahmed Paa tarafndan in ettirilmitir; Kaz heme yaknndadr. 15. Ayna emesi Mescidi, Ahmed Paa tarafndan yaptrlmtr; Halclar Kk yaknndadr. 16. Aydonuklu Tekkesi Mescidi, Tebrizli Salu Emir Muhiyeddin Mehmed Bin Abdulevvel Efendi tarafndan in ettirilmitir. 17. Evliya Camii, Sultan Evliya Mehmed'in eyhi ve imam tarafndan yaptrlmtr Yenikap yaknndadr. 18. skenderaa Mescidi, Yenierileraas skender tarafndan yaptrlmtr. ehremini civarndadr. 19. Uzunyusuf Mescidi, II. Mehmed'in silah arkada Yusuf tarafndan in ettirilmitir; Yayla (yazlk saray) yaknndadr.

Sayfa

335

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

20. skttbl Mescidi, akrcba tarafndan in ettirilmitir; ayn ztn, biri stanbul'da olmak zere yaptrd alt camisi daha vardr; yle ki, Nerdubanl (merdivenli) ve Mercimek Mescidleri, bunlardan ilki Cibli, ikincisi Eyb'dedir. 21. Alaca Mescidi, Alaca Hoca Mustafa Efendi tarafndan yaptrlmtr; Kzlta yaknndadr. 22. Etyemez Tekkesi Mescidi, Ftih'in arkadalarndan eyh Dervi Mirzababa tarafndan 886 (1484)'de in ettirilmitir; II. Byezid camisi yaknndadr. 23. Eski maret Mescidi, II. Mehmed tarafndan eski Rum kilisesinden camiye dntrlmtr ve Ayasofya'ya hizmetleri bakmndan eklenmitir, Yarhisn yaknndadr. 24. rdek Kasab Mescidi, Kasablar reisi ecaeddin tarafndan ku rulmutur; gkbilimci Saadi'nin camisi yaknndadr. 25. Aynbek Mescidi, Lankabeyi kaps civarnda, Yedikule yaknnda dier bir caminin kurucusu olan Mirahorolu tarafndan in ettirilmitir. 26. Ahreyn Mescidi veya ki-Karde Camisi, Kanun Sultan Sleyman saltanat dneminde Ahmed ve Mehmed adlarnda ulemdan iki karde tarafndan in ettirilmitir, Sinan'n camisi (Sleymaniye) yaknndadr. 27. Emini C Mescidi, Gm mfettii Mustafa Efendi tarafndan in ettirilmitir. 28. Ucler Mescidi, Irakzde Hasan Efendi tarafndan 959 (1551)'de yaptrlmtr, Sultan Ahmed ve Olan eyhi'nin asld metebin yaknndadr. 29. Ayna emesi Mescidi. IV. Murad'n nedimi silahdar Bykl Mustafa Paa tarafndan yaptrlmtr; bir dier mescid de, Tophane'de Kl Ali Paa'nm gzel emesi karsnda in ettirilmitir, Yenibahe yaknnda bir de eme yaptrm, 1039 (1629)'da musluklarna su yrmtr. 30. Orta Cflm, Kanun Sultan Sleyman tarafndan eski yenieri klalarnn ortasnda yaptrlmtr; isyan eden askerlere toplant yeri olmakla mehurdur. nc Ahmed'in Veziriazam Dmd brahim Paa bu camiyi bir emeyle donatmtr. 31. Altay Camii, 1080 (1669)'da vefat eden eyhlislm Debbazde Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmitir; Mesihpaa yaknndadr. 32. Ahmedk&hya Mescidi, Cerrahpaa yaknndadr ve Ahmed Aa tarafndan yaptrlmtr.

Sayfa

336

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

33. Aakakan Mescidi, Debba skender elebi tarafndan in et tirilmitir, Kocamustafa Paa civarndadr. 34. Esirpazan Mescidi, III. Ahmed saraynn nfuzlu kadnlarndan Gl adl bir kadn tarafndna yaptrlmtr ve bu inata karar verdii srada kendisi esir durumunda bulunuyordu. 35. Eiikapu Mescidi, II. Mehmed'in bazaarl avcs tarafndan in ettirilmitir. 36. Ahmedpasa Mescidi, Eski Rum kilisesi, yenieri aasnn paalk rtbesine ykselmesi vesilesiyle camiye dntrlmtn Fethiye yaknndadr. 37. smallefendi Camii, 1147'de vefat eden ve kisi kendisi gibi eyhlislm, ikisi Rumeli ve Anadolu Kadaskeri, biri mderris olan be oluyla birlikte mabedin mezarlk blmnde yatan eyhlislm Efendi tarafndan Kabe modeline gre in ettirilmitir. 38. Aa Mescidi, 954 (1547)'de vefat eden eski saray aas Yakub tarafndan in ettirilmitir; Eskisaray yaknndadr. 39. Orucgaz Mescidi, Hatasz mmin olmakla hret kazanan ve ka bri Bursa'da bulunan Oru tarafndan in ettirilmitir; Aksaray civarndadr. 40. kiciler Mescidi, Alemgazi Mahmud Aa tarafndan yaptrlmtr; Aksaray yaknndadr. 41. Emin Sinan Mescidi, II. Mehmed saltanat dneminde Emin Sinan tarafndan in ettirilmitir; Kadrga liman yaknndadr. 42. mam Ham Mescidi, II. Bay ez i d saltanat dneminde, Seyid Ahi Durmu Baba tarafndan yaptrlmtr. 43. Ak-emseddin Mescidi. 863 (1458)'de Gynk'de vefat eden, Hz. Ebubekr ahfadndan eyh Mehmed Bin Hamza tarafndan in ettirilmitir; Hrka-i erif yaknndadr. 44. Odalar Mescidi, Eski kilise yenieri camisine dntrlmtr, Salma Tomruk yaknndadr. 45. Ahmedpaa Cm, vezir olan Bostancba tarafndan yatrlmtr, ayn zt Beykoz'da bir mektep yaptrmtr; cami Demirkap yaknndadr. 46. skbye Mescidi, II. Mehmedin sisi (emir ve haber gtrc) Mehmed Aa tarafndan ina ettirilmitir; Ayasofya yaknndadr. 47. Elvan Mescidi, U. Mehmed ulemsndan biri olan Sinan Efendi tarafndan yaptrlmtr, ayn zat Azablar camisinin kurucusudur, Demirkapu civarndadr. 48. Emir Mescidi, Hoca Seyid Mustafa Efendi tarafndan tesis edilmitir,

Sayfa

337

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bahekap yaknndadr. 49. Emir Bnhftri Tekkesi Mescidi, Ahmed Efendi tarafndan n ettirilmitir. 50. brahimpaa Darulhads Mescidi, brahim Paa tarafndan 1133 (1720)'de, bir ktphane ve bir emeyle donatlarak in ettirilmitir. 51. Anzftde Camii, Tokadl Yusuf Bin Cneyd tarafndan tesis edilmitir. 52. Emir Buhar Tekkesi Mescidi, II. Byezid tarafndan in ettirilmitir. Burada emr Buhara Seyid Ahmed Nakibend'nin mezar g rlmektedir; Muhammediye yaknnda 922 (1516)'de vefat etmitir. Bu hara men'eini Ubeydullah'a karmaktadr. 53. Akbyk Mescidi, II. Mehmed'in ada olan Mehmeddin tarafndan kurulmutur. Bu caminin yannda grlen Halveti tekkesi Veziriazam Kprl Mustafa Paa tarafndan in ettirilmitir; Paa ay -nca lyas Efendi'nin halifesi eyh iin sakz adasnda bir hcre yaptrmtr. 54. Aaayr Mescidi, Kasm avu tarafndan yaptrlmtr; Yedi-kule yakndadr. 55. Aakapusu Mescidi, yni Yenieri Aas kap usu camisi. 56. Oymakapu Mescidi, Sebzepazan Meydan zerinde, Mahmud Efendi tarafndan yaptrlmtr. 57. gszce Ktip veya Akarce Mescidi, Yolgeen yaknndadr. 58. Alaca Mescidi, elebiolu Aleddin tarafndan in ettirilmitir; Kitaplar yaknndadr. 59. Aa Camii, Yni cuma namazlar tatlanan cami, III. Ahmed ve I. Mahmud saltanatlar srasnda otuz yldan fazla makamn kudretle muhafaza eden Kzlaraas Beir tarafndan yaptrlmtr; bu cami bir mektep ve bir lise ayan mektep, bir ktphaneyle donatlmtr, bir tekke ve gzellik katan bir adrvanla sslenmitir. 60. Uzun ecft Mescidi, II. Mehmed'in satir (habercilerinden biri tarafndan Peykhnc (Sultan'n muhafzlar arasndaki mzrakllar birlii) yaknnda in ettirilmitir. 61.kszce Mescidi, Bir ebe hanm tarafndan in ettirilmi, bir mekteple donatlmtr ve bir adrvanla gzelletirilmitir; Halclar Kk ve Fenar-Ali camisi yaknndadr. 62. Eri Minare Mescidi, II. Mehmed dneminde Sohte Sinan'n bir silah arkada tarafndan in ettirilmitir. 63. AhmedaTu Mescidi, avu-Ahmed Camisi bir medreseyle do-

Sayfa

338

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

natlmtr; Dervi-Ali camisi yaknndadr. 64. Uc-Ba Mescidi, 940 (1533)"da vefat eden Nureddin Hamza Bin Ataullah tarafndan ve bylece Uba kasabasnn adna da atf yaplmak suretiyle in ettirilmitir. Bu cami, 1171 (1737)'de Halil Efendi tarafndan kurulan medresenin karsndadr; Gmrk yaknnda bulunmaktadr. 65. Aa Camii, Kzlaraas Mahmudpaa tarafndan tesis edilmitir, bir medreseyle donatlmtr; ekme arabalar imalathanesi yaknndadr. 66. Ac Musluk Mescidi, Sahhab Sleyman Efendi tarafndan in ettirilmUr.III. Ahmed'in Veziriazam brahim Paa bu caminin yaknnda bir hadisler mektebi, hamamlar, bir ilk mektep ve bir sebil yaptrd; Hocapaa yaknndadr. 67. Ak-Sk Mescidi, Ftih Defterdar dneminde, 1014 (1605)'de vefat eden Kemreddin Efendi tarafndan in ettirilmitir. Bu caminin karsndaki bir binada, Hz. Peygamber'in bir sava srasnda silah arkada veys'e vermi olduu rivayet edilen bir hrka kutsal emnet olarak muhafaza edilmektedir. Veziriazam orlulu Ali Paa tarafndan bir du mihrab, bir imaret ve bir adrvanla donatlmd; Mesihpaa yaknndadr. 68. Mihrapl Mescidi, Kazanclar da denir, II. Mehmed dneminde, 880 (1475) ylnda, Hoca Hayreddin Efendi tarafndan in ettirilmitir. Bu hkmdar camiyi bytt; Ahmed Efendinin ei evini camiye katmak suretiyle ayn eyi yapt; cami Unkapan yaknndadr. 69. Arpac mescidi. Arpa mfettii Mehmed Efendi tarafndan in ettirildi; Mimarcem yaknndadr. 70. Etmeydan Mescidi, Kanun Sultan Sleyman tarafndan n ettirildi, Bu camide yenierilere giysileri iin kuma datld gn namaz klnyordu. 71. Ebe Kadn Camii, Hayreddin elebi tarafndan yaptrld ve Ebe Aye tarafndan yeniden in etterildi; Aksaray yaknndadr. 72. Odunyazczde Mescidi, Camiler Baheleri adl eserin yazan Elhac Mustafa Hulusi Efendi tarrfndan II. Mehmed saltanat dneminin sonuna doru yaptrld, Balat'da Molla shk yaknndadr. 356

73. Bekrpaa Camii, 1024 (16l5)'de vefat eden Bekir Paa tarafndan
356

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/294-301

Sayfa

339

Be Harfi.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

in ettirildi; Topkapusu dnda Takyeci camisi karsndadr. 74. Ba Mescidi; Ftih Sultan Mehmed dneminde Elhac Bin Sinan tarafndan yaptrlmtr; kurucunun vefat tarihi 900 (1494)'tr. Haseki camisi yaknndadr. 75. Bodrum Camii, Eski hristiyan kilisesi Veziriazam Mesih Paa tarafndan camiye dntrlmtr; Lleli hamamlar yaknndadr. 76. Balat Camii, Veziriazam Semiz Ali Paa'nn khyas Ferruh Aa tarafndan Saray Camisi adyla in ettirilmi ve inat ii 970 (I562)'de tamamlanmtr. 77. Byezidaa Camii, II. Mehmed'in Segbanbas tarafndan Top-kap yaknnda in ettirilmitir. 78. Bostan Mescidi, Bostancba Abdullah tarafndan yaptrlmtr; kurucusu 1000 (I591)'de vefat eden cami, Langabostan yaknndadr. 79. Payzen Yusufpaa Mescidi, esirlerinden biri tarafndan ldrlen ve mezar Revan camisinde bulunan Yusuf Paa tarafndan in ettirilmitir; Saralar-ars yaknndadr. 80. Papasolu Medresesi Mescidi, Mustafa Paa tarafndan in ettirilmitir; Eyb'de damad Sadeddin'in trbesinde gmldr. Mustafa Paa, Tabakzde camisi karsnda bir de mektep yaptrmtr; camisi Simkehne yanndadr. 81. Bl Mescidi, Ftih Sultan Mehmed saltanat dneminde Topu -ba Bli Sleyman Aa tarafndan in ettirilmitir; Silivri Kapusu yaknndadr. 82. Bayrampaa Tekkesi Mescidi, Bu addaki Veziriazam tarafndan in ettirilmitir. Ayn mabedin hadrasnda yatan Bayram Paa'nn mezarnda Kabe'nin anahtar; veys'in Siyer'inin izgileri ve Hz. Pey gamber'in ayaklarndan kalan izgiler bulunmaktadr. Bayram Paa IV. Murad'n Badad seferi srasnda Urfa'da, hicr 1048 (1638) ylnda vefat etmi ve na stanbul'a getirilmitir. Camisi Haseki camisi yaknndadr. 83. Bykl Husrer Mescidi, Bir Sipahiler avuu tarafndan yaptnlmtr; Davutpaa yaknndadr. 84. Bayclgez Mescidi, Mehmed Bey tarafndan na ettirlmitir. Mahmutpaa yaknndadr. 85. Baba Hasan Mescidi, Bayrakdr Baba Hasan tarafndan in ettirilmitir; Hokadem civarndadr. 86. Papasolu Mescidi, Mustafa Paa tarafndan Un kapan yaknnda yaptrlmtr. Ayn Paa, Mustafa medresesinin kurucusudur. 87. Bakkal Ahmedye Camii, II. Mehmed camii yaknndadr.

Sayfa

340

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

357

Esclavon, Almanca scak hamamlar* mnsna gelmektedir.

Sayfa

341

88. Bk Efendi camii, Osmanllarn byk lirik iri Baki Efendi tarafndan in ettirilmitir. Mezar Edirne Kapusu yaknnda, Ll Efendi'nin yaptrd adrvann yanndadr. 89. Bostanc Mescidi, Bostancba Ali Aa bn Abde-akir tarafndan 966 (1558) ylnda in ettirilmitir. Reis Efendi (Hariciye Nzn) mizade, burada kendisi tarafndan yaptrlan byk-mihrbn nnde gmldr; Kadrga liman yaknndadr. 90. Teblice, asl dilindeki kelimeyle Teoplitz 357 Mescidi, Hz. Peygamber'in soyundan ve Tebliceli Ali Efendi'nin ei, eyhlislm ivizde Mehmed Efendi'nin yeeni Fatma Htn tarafndan Kzlaraa-s Camisi yaknnda in ettirilmitir. 91. Bucakba Mescidi, Prenses Rukiye tarafndan n ettirilmitir; Yedikule yaknndadr. 92. Belbanaa Mescidi. Ftih sultan Mehmed saltanat dneminde, Segbanba tarafndan kiliseden camiye dntrlmtr. 93. Bostanzde Mescidi, eyhlislam Mehmed Efendi tarafndan tesis edilmitir; Samatya'da Hackadn Camisi yanndadr. 94. Bezirgan Mescidi, Bir mektep ve bir medrese ile donatlm olarak tccar Aceyn Hseyin Efendi tarafndan in ettirilmitir; eyhlislm smail Efendi camisi yaknndadr. 95. Parmakkap Mescidi, Kadasker Mehmed Efendi tarafndan yaptrlmtr; Husrevpaa Trbesi yaknndadr 96. Bodrum Mescidi, Hoca Haneddin tarafndan yap tinim i Ur, II. Mehmed ulemlanndandu-; Sleymaniye yaknndadr. 97. Pertev Han Mescidi, Pertev Han'n idarecilerinden biri tarafmdan in ettirilmitir, mescidin kurucusu 1168 (1754)'de vefat etmitir; Uzun ar civarndadr. 98. Pirinci Mescidi, II. Mehmed dneminde Sinan Aa tarafndan yaptrlmtr; Mesihpaa Camisi civarndadr. 99. Balipaa Mescidi, II. Byezid'in veziri Baki Paa'nn ei sultan Hum Hatun tarafndan bitirtilmitir. Camide grnen kitabenin yazan Byezid'in esirlerinden ve torunu Sleyman'n hocalna atad Kenan Bey'dir. Mimar Sinan'n eseri olan cami, ba vurulan Veziriazam Hus-rev Paa'nn trbesi yanndadr. 100. Parmakkapusu Mescidi, Husrev Halil tarafndan kiliseden camiye

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dntrtlmtr; eyhlislm Ali Efendi hamamlar yanndadr. 101. Burmal Mescld, 961 ,1553)'de vefat eden Mevln Nureddin Osman Efendi tarafndan yaptrlmtr. Ayn yerde, eyhlislm Abd -laziz Efendi'nin yeeni, tarihi, Kadasker Ebulfazlzde Mahmud Efendi medresesi grlmektedir. 102. Byezid Cedld Mescidi, II. Byezid tarafndan in ettirilmitir; Davudpaa yaknndadr. 103. Bazrgan Cmi, Gzel bir tekke ile donatlm olarak Husrev elebi tarafndan in ettirilmitir; Kocamustafapaa yaknndadr. 104. Bezaziye Mescidi, Ayn yerde kabri bulunan Bezaz Ali Paa ta rafndan in ettirilmitir; Uzunar yanndadr. 105. Parmakl Mescidi, Cigalazde Yusuf Paa tarafndan in etti rilmitir; Bal Mescid yanndadr. 106. Bayramavu Cm, Veziriazam Mehmed Sokullu'nun avu-bas tarafndan tesis edilmitir; Kadrga liman yaknndadr. 107. Bak Mescidi, Hayreddin Efendi tarafndan in ettirilmitir; Haydarpaa yaknlarndadr. 108. Peykhne Mescidi, Cigalazde ailesi khyas Elhac Mehmed Aa tarafndan 1134 (1724)'de in ettirilmitir. 109. Baklan Mescid, II. Mehmed dneminde Baklac Kemaleddin tarafndan kurulmutur; Langabostan yaknndadr. 110. Baruthane Camii, Yaknndaki bir barut imalathanesinin infilkiyle tahrib olduktan sonra Veziriazam Hamid Halil Paa tarafndan 1196 (1781)'da yeniden yaptrlmtr, camiyi tahribeden infilak olay 1110 (1698)'de vukubulmutur. Te Harfi. 111. Terkim Mescidi, skender Paa tarafndan in ettirilmitir, yeni klalar yaknndadr. 112. Timurkap Mescidi, Baka yerlerde de szn edeceimiz Aya Daye tarafndan kurulmu, Kzlaraas Beir tarafndan bir medrese eklenmek suretiyle yenilenmitir. 113. Tahta Minare Mescidi, Gzel bir adrvanla donatlarak II. Mehmed tarafndan in ettirilmitir; Balat yaknndadr. 114. Takyeci Mescidi, Arakiyeci Cafer tarafndan yaptrlmtr; Bayla yaknndadr. 115. Terlikcel Mescidi, Veziriazam Pr Mehmed Paa tarafndan n ettirilmitir, Mercan camisi yanndadr.

Sayfa

342

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

116. Timurta Mescidi, II. Mehmed saltanat dneminde kurulmutur; Rustempaa Camii yanndadr. 117. Teklye Mescidi, Veziriazam Rustem Paa'nn Lalas Hoca Kasm tarafndan in ettirilmitin Rustem Paa, mescidi bir medrese ile donatlm ve inat tamamlamtr; Caalolu yaknndadr. 118. Talakhftne Mescidi, II. Mehmed camisi akl hastalan bakimevindedir. 119. Tabakhane Mescidi, Sleymaniye camisi akl hastalan bakmevindedir. 120. Cerrahpaa Camii, 1002 (1503)'de Veziriazam Mehmed Paa tarafndan in ettirtlmitir; karsnda II. selim'in kz ve Piyle Paa'nn ei Gevher Sultan medresesi vardr. 121. Cankurtaran Mescidi, avuba Sleymanaa tarafndan in ettirilmi, bir medrese ve bir adrvanla donatlmtr. 122. obanavu Cm, avuba Sleymanaga tarafndan in ettirilmi, bir adrvan ve bir medreseyle donatlmtr. 123. nar Mescidi, Davutbe tarafndan in ettirilmitir; Heki-moglu Alipaa Camisi yanndadr. 124. sakraga Mescidi, Segbanba Iakiraa tarafndan in ettirilmitir; Tekfursaray yanndadr. 125. vixade Mescidi, 995 (I586)'da vefat eden eyhlislm Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmitir; Krekiba Sleymanaga camisi yaknndadr. 126. Cakc Mescidi, Suba Cafer tarafndan yaptnlmtr; I. Selim camisi yaknndadr. 127. Cbl (Cubali) Mescidi, Sorikoz Mehmed Efendi tarafndan yaptnlmtr. 128. avu Mescidi, Divan avuu Balatl Hzraa tarafndan in ettirilmitir. 129. akraa Mescidi, Veziriazam Rgb Paa tarafndan tesis edilmitir; Aksaray'dadr. 130. avu Mescidi, avu brahimaa tarafndan tesis edilmitir; Bayla yaknndadr. 131. ivizde Cm, Bir medresesi vardr; Zirak yaknndadr. 132. adrl Mescd, Ahmed Aa tarafndan tesis edilmitir, Kumka-p yaknndadr. 133. erer Mescidi, eyhlislm Kadzde emseddin Ahmed Efendi

Sayfa

343

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tarafndan in ettirilmitir; vefat tarihi 988 (158O)'dir; Zeyrek yaknndadr. 134. narl Mescidi, Veziriazam Ali Paa tarafndan 1128 (17l5)'de in ettirilmitir; kurucusunun kabri buradadr. 135. avu Mescidi, avu ec tarafndan ina ettirilmitir; Hekimoglu Alipaa Camisi yanndadr. 136. Camcrc mescidi, Kad Hsmeddin Hasan tarafndan Kanun Sultan Sleyman saltanat dneminde in ettirilmitir; medresesi I. Selim hamamlan yannda tcoic edilmi, 961 (1553)"de yanm, Elhac Mustafa Efendi tarafndan yeniden yapUr-lmr ehzade Camii yaknndadr. 137. orlulu Alipaa Camii, Veziriazam orlulu Ali Paa tarafndan n ettirilmitir. Evvelce orada gm rmeciler imalathanesi bulunmaktayd; imalathane darphaneye tannca, Ali Paa 1120 (1708) ylnda camisini oraya yaptrd ve bir hadis mektebi, bir ktphane ile donatt. 1122 (1710) ylnda ba vurulmak suretiyle idam edilince kesik ba oraya defnedildi. 138. Canbaziye Mescidi. Mustafa Aa tarafndan in ettirildi; Koca Mustafa Paa camisi yaknndadr. 139. ilingirler Mescidi, Abdielebi Abdullah Bin Abdurrahman tarafndan 940 (1533) ylnda tesis edilmitir, Kzlaraas Beir tarafndan yaptrlm bir mektebi vardr; Sulu Manastr civarndadr. 140. Cfrak Mescidi, Hasan elebi tarafndan in ettirilmitir; Samatya yaknndadr. 141. ivizde Mescidi, Civizde rom Glsm tarafndan in ettirilmitir; II. Byezid camisi yaknndadr. 142. ukurbostan Mescidi, Sleymaniye Camii birinci vaizi ve Muhzir Sinan Kuli adyla tannan Hafz Musliheddin Mustafa Efendi tarafndan yaptrlmtr; Selimiye yaknndadr. 143. Cebeciba Mescidi, Cebeciba eceddin tarafndan tesis edilmitir; Eski nianc Cafer elebi camisi yaknndadr. 144. Cankurtaran Mescidi, II. Mehmed'in topubas Seyid Hasan Aa tarafndan in ettirilmitir. 145. unaclarhan Mescidi Elhac Hasan Aa tarafndan yaptnl-mtir. Dkmhaneler yanndaki han, III. Ahmed dneminde Veziriazam Dmd brahim Paa tarafndan in ettirilmitir; Nuruos -maniye camisi yaknnda ehzade camisiyle kar karyadr. 146. inaneme Mescidi, Bursa kads Fenrizde Yusuf Bli Efendi tarafndan in ettirilmitir; Defterkapusu yaknndadr. 147. ukureme Mescidi, Mfetti Sinan Efendi tarafndan tesis

Sayfa

344

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

edilmitir. Karda grlen eme atirba Siya Paann hayratdr ; Uzun ar yaknndadr. 148. Camclar Mescidi, Gureba-y yemin Paas Hseyin Aa tarafndan tesis edilmitir; Aksaray yaknndadr. 149. rak Mescidi, Hamza Aa tarafndan tesis edilmitir; Selimiye yaknndadr. 150. avuzde Mescidi, Mustafa Aa tarafndan in ettirilmitir, Yedikule hisn iindedir. 151. Canbaziye Mescidi, Cerrahpaa yaknndadr. 152. asnegr Mescidi* Kanun Sultan Sleyman kz Mihrimh Sultan'n Aas Asia tarafndan in ettirilmitir; Mahmudpaa yaknndadr. 153. Cezeri Camii, Safi ad altnda Defterdar Kasm Paa tarafndan yaptrlmtn Eyb'de de bir cami ve bir medresesi vardr; Cegl Saray (Caaloju) yaknndadr. 154. Camc Mescidi, Ali elebi tarafndan kurulmutur; Hoca mu -rad paa yaknndadr. 155. Caferaa Mescidi, Ftih Sultan Mehmed dneminde Yusuf Fa-kih tarafndan in ettirilmitir; Mimarcem yaknndadr. Ha Harfi. 156. Hekimolu Alpa*a Camii, saray hekimi Nuh Efendinin olu Veziriazam Hekimolu Ali Paa tarafndan, bir ktphane, iki eme, bir kuyu ve bir mescitle donatlarak in ettirilmitir. n tarihi 1147 (1734)'dir. 157. Hac Ev had Cmli, Bu ad tayan bir kasab tarafndan 994 (1585)'de yaptrlmtr. 153. Hac Kadn Mescidi, Mehur Nasiveddin Hoca'nn torunu, Celleddin olu, stanbul'un ilk kads Hzr Bey tarafndan yaptrlmtr. Hzr Bey 864 (1459) tarihinde vefat etti. Bitiikdeki Voynuk ec camisinde gmldr. Bu cami, Mekke'de hac ziyaretinde bulunan bir kadn tarafndan yaptnlmatr; Zeyrek yaknndadr. 159. Htiseyinaa Camii; Esir Pazar yanndadr. 160. Hac yas Mescidi, Bir medrese, bir hadis mektebi ve bir adrvanla donatlarak Hac lyas tarafndan in ettirilmitir. 161. Hac Kalfa Mescidi, II. Byezid'in inat mfettii tarafndan in ettirilmitir; On u kapusu yaknndadr. 162. Hflfzpaa Cfim, Ahmed Paa tarafndan bir mektep, bir ktphane, bir adrvan ve bir kuyu ile donatlarak kurulmutur; Ftih -

Sayfa

345

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Karaman yaknndadr. 163. Haydarefendi mescidi, Trabzon mfts tarafndan yaptrlmtr; Hafzpasa Camisi yaknndadr. 164. Hacbayram Kaftan Mescidi, II. Mehmed'in kaftanlar muhafz tarafndan in ettirilmitir; Muradpaa yaknndadr. 165. Hac Hasanzade mescidi* 914 (1505)'de vefat eden Mehmed Bin Mustafa Bin Hac Hasan tarafndan yaptrlmtr; Rumeli Kadas-keri olan kurucunun mescidi yaptrd tarih bilinmemektedir; Haydarpaa yaknndadr. 166. Halvacba mescidi. Kanun sultan Sleyman Halvacs, 945 (1538)'de vefat eden skenderaa tarafndan in ettirilmitir; Mehmed paa yaknndadr. 167. Hackadn Camii, skender Paa'nn 947 (1540)'da vefat eden kz Mihrimah tarafndan in ettirilmi dr, Kocamustafapaa yaknndadr. 168. Hasanpaa Mescidi, Bir medrese, bir ilk mektep, bir adrvan ve bir sarnla donatlarak in ettirilmitir; kurucusu Seyid Hasan Paa 1058 (1648)'de vefat etmitir; II. Byezid Camisi yaknndadr. 169. Haydaraa Mescidi, Bir yenieriler khyas tarafndan yaptrlmtr; Davutpaa yaknndadr. 170. Heklmelebi Tekkesinin Mescidi, eyh H ek imce leb i Seyid Mehmed Bin Seyid Ahmed tarafndan in ettirilmitir; Koska'dadr. 171. Husambey Mescidi, Kapdan- derya Ali Paa'nn 1073 (1662)'de vefat eden babas Husambey tarafndan yaptrlmtr; Krk cemler yaknndadr. 172. Hseyinpaa Medresesi Mescidi. Bir ktphane, bir mektep ve bir emeyle donatlarak Hseyin Paa tarafndan kurulmutur. Kurucu, Veziriazam Kprl Fzl Ahmed Paa'nn yeenidir ve Amcazade Hseyin Paa ad ile tannr, II. Mustafa'nn Vezirizam' olmutur; camisi Saralar ars yaknndadr. 173. Hac Ferhad Mescidi, kpaa yaknndadr. 174. Hasrc Mescidi, Emin Efendi tarafndan in ettirilmitir; ehremini yaknndadr. 175. Harbi mescidi, II. Mehmed'in ulak, sisi tarafndan yaptrlmtr. Yanndaki eme, ukureme ve ar emesi adyla tannmtr; Topkap'dadr. 176. Halc Hasan Mescidi, Elhac Hasan Aa tarafndan tesis edilmitin 1165 (1751)'de yeniden yaptrlmtr.

Sayfa

346

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

177. Hac Timur mescidi* Timur Elhac Hasan Aa tarafndan yaptrlmtr; Bekirpaa yaknndadr. 178. Havuzlu Mescid, Kanun Sultan Sleyman'n veziri Lala Hseyin Paa tarafndan in ettirilmitir; Tavanta yaknndadr. 179. Haydarhane mescidi. Haydar Dede tarafndan eski kiliseden camiye dntrlmtr; Mimar Aya yaknndadr. 180. Hamldefend Medresesi, eyhlislm Hamid Efendi tarafndan in ettirilmitir; kurucusu 985 (1577)'de vefat eden mescid, Yedi -kule yaknndadr. 181. Hac lyas Mescidi, veya Alaca Mescidi, Hac Evhad tarafndan in ettirilmitir; Yedikule yaknndadr. 182. Hac Hamza Camii, 987 (1579)'de len bir bostanc gedikli subay tarafndan yaptrlmtr; Kocamustafapaa yaknndadr. 183. Hamzapaa Mescidi, Eski kilise 1094 (1682)'de Msr valisi Hamza Paa tarafndan camiye dntrlmek suretiyle kurulmutur; Peykhne yaknndadr. 184. Haydarpaa Mescidi, Kurucusu 977 (1569)'de vefat ettiinde Rumeli Beylerbeyi makamnda bulunuyordu. 185. Hasan-Hseyin Mescidi, Hoca Kasm tarafndan in ettirilmitir; Eyb Hazretlerinin iki silah arkada burada yatmaktadr. 186. Hac Muhlyeddn mescidi, II. Mehmed'in ekmekisi tarafndan in ettirilmitir; Edirne Kapusu yaknndadr. 187. Hallpaa Camii, Caminin kurucusu iki kere veziriazam oldu. Karsnda, Sultanmehmed Camisi yaknnda katledilen eyhlislm Feyzullah Efendi'nin medrese, ktphane ve mektebi bulunmaktadr. 188. Hoca Rnsiem Mescidi, Bir tacir tarafndan in ettirilmitir. Kardaki medrese, 988 (1597)'de len Kzlaraas Mehmed Aa tarafndan yaptrlmtr; Fazlpaa civarnda, Sleymaniye yanndaki kendi camisinde gmldr. 189. Hadm Hasanpaa Mescidi. st kat medresedir. Kurcunun iki gn sren vezirlii vardr. Cami 1006 (1597) tarihinde tamamlanmtr, Caalolu saray yaknndadr. 190. Hoca Hayreddin Mescidi, Kanun Sultan Sleyman'n 952 (1545)'de len hocas Csim Bin sa tarafndan in ettirilmitir. 191. Ho Kadem Mescidi, Segbanba Mehmed Aa tarafndan in ettirilmitir; yaknnda Ankaral eyhlislm ve Kzm Aa'nn medreseleri bulunmaktadr, aynca defterdarn arda da buradadr; ehzade Camii

Sayfa

347

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yaknndadr. 192. HaraI Mescidi, 1182 (1768)'de vergi tahsildar Muhiyeddin tarafndan in ettirilmitir; Sultanmehmed Camii yaknndadr. 193. Hoca Ali Mescidi, Tacir Hoca elebi tarafndan yaptrlmtr; Balat yaknndadr. 194. Hara Mescidi, ahsi vergi muhassili Kara-Mehmedbey tarafndca in ettirildi; 994 (1585)"de vefat eden Halvetiye tarikat eyhi Muhiyi'nin kabri karsndadr; skbl mescidi yaknndadr. 195. Huiremavu Camii, 968 (1560)'de vefat eden divan avularndan biri tarafndan in ettirilmitir; Ak-emseddin camisi yaknndadr. 196. Hoca Hayreddn Mescidi, Evvelce bir kiliseydi; Mesihpaa yaknndadr. 197. Haseki Camii, Bu cuma namaz camisi Haseki Hurrem (Roxe-lane) tarafndan bir adrvan, fakirler iin bir imaret, mektep, hastahne ve medreseyle donatlarak in ettirilmitir; Aksaray'dadr. Sultan I. Ahmed tarafndan geni lde onarlmtr. 198. Hocapaa Camii, stanbul'da idam edilen Kahire valisi veys Paa tarafndan n ettirilmitir; kardeleri burada yatmaktadr. Kurucunun idam tarihi 999 (1590)'dur. 199. Hobyar Cml, 878 (1473)"de Hoca Hobyr tarafndan yaptrlmtr; Hocapaa yaknndadr. 200. Hoca veys Mescidi, Yukarda Msr valisi olarak ad geen veys Paa tarafndan in ettirilmitir ve kendisi burada gmldr; Mesihpaa yaknndadr. 201. Hobyar Mescidi, yukarda cuma namaz camisinin in ettiricisi olarak ad geen Hobyar tarafndan, Mira kandili gn Miraciye okunmas iin 150 kuruluk bir bala in ettirilmitir; Davutpaa yaknndadr. 202. Hocyi Mescidi, Hocazde Mustafa Efendi tarafndan 998 (I589)'de in ettirilmitir; Sultanmehmed Camii yaknndadr. 203. Hatunlye Cftm', Hac kadn tarafndan in ettirildi; kendisi burada gmldr; Samatya yaknndadr. 358

348
Sayfa
358

Dal (D) harfi. 204. Davutpaa Camii, Adn tayan Veziriazam tarafndan, medrese,
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/301-310

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mektep, imaret ve adrvanla donatlarak in ettirilmitir. Mabedin in tarihi olarak 890 (1485) yln gsteren kitabesi eyhlislm Kemal Efendinin eseridir; caminin badiresinde kurucusundan baka IV, Murad dneminde Mekke kads makamnda bulunan ve su baskn sonucu tahribata urayan kutsal evi tamir ettirten, 994 (1585) ylnda vefat eden Nakib Sofi Emir Mehmed Esad Efendi de yatmaktadr. 205. Dersiler Krhnes (Terziler atlyesi) Mescidi, Sultan I. Selim Msr'dan dndnde, saray terzilerinin alma yeri olarak imparatorluk kapsnn stn ayrmt, bunlarn giri klar muhafzlar rahatsz ettiinden ve saray hademelerinden Yusuf Aa'nn bir cirit oyununda tesadfen lmesi onlarn Souk eme'ye nakledilmelerine vesile oldu, eski yerlerinde ise yararlanacaklar bu mescidi yaptrd. 206. Dye Hatun Camii, (Dye, yani ocuk bakcs, dad anlamnda) Sultan Sleyman'n dyesi olan kadnn rtbesi drt mermer stun zerinde ykselmektedir. Ve Mahmud Paa yaknnda Sultan'n camisi nin karsndaki Ya Vuhut iskelesi zerindedir. 207. Dlekoh Mescidi, emseddin Efendi tarafndan yaptrlmtr; mihrab tarafndan bir merdivenle medreseye inilmektedir. Caminin byk kaps sokak zerindedir; kk tap Papuular carsndadr. 208. Debba Yunis Mescidi, Selimiye yaknndadr. 209. Deirmen Mescidi, stanbul Ftihi saltanat dneminde San Nasuh tarafndan in ettirilmitir. 210. Demrhan Mescidi, II. Mehmed dneminde kasaplarbai tarafndan in ettirilmitir mehur bir emesi vardr, Soukkuyu camisi yaknndadr. 211. Dlbenti Cml, Elhac Mehmedaa tarafndan yaptrlmtr; Odaba camisi yaknndadr. 212. Darulhadls Mescidi, Kesriydi Ahmed Paa'nn kz kardei tarafndan yaptrlmtr; Rumeli yenieri acemileri klas yaknndadr. 213. Duhniye Mescidi, I. Selim saltanat dneminde Msr'n fethinden sonra bu memleketin istatistik asndan bir tasvirini yapan Mustafa Efendi tarafndan in ettirilmitir. Bu camide bulunan mektebi Fethiye yaknnda bir medresesi olan Mehmedaa yaptrmtr; Kocamustafapaa yaknndadr. 214. Dares-fa Mescidi, II. Mehmed'in klliyesinden olan hastahenenin mescididir. 215. Dar-tis-seade Aalan Mescidi, Kzlaraasna bal aalarn

Sayfa

349

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

hastahnesi mescidi. 216. Derrs Ali Mescidi; Draman yaknndadr. 217. Defterdar Mescidi, brahim Paa tarafndan in ettirilmitir; eyhlislm Molla Ali Arabi'nin trbesi yanndaki medrese ile donatlmtr Mehmedaa Camii yaknndadr. 218. Dlbent (Tlbenti) Mescidi, Husmeddin tarafndan in ettirilmitir; Namazgah yaknndadr. 219. Dzdarye Mescidi, yenieri Efendi Mehmed Said Bin brahim tarafndan 911 (1505)'de in ettirilmitir; stanbul yaknndaki baba Nakka kasabasnda mezar vardr. Bu baba Nakka' ran'dan kap bu kasabada yerleen, kaabiliyetiyle hret kazanan ve Kanun Sultan Sleyman dneminin ortasna doru vefat eden Nakibend Baba Nakkala kantrmamaldr; Kadrga liman yaknndadr. 220. Divarcoglu emesi mescidi. Hoca hanza tarafndan in et tirilmitir. Karsndaki medrese Siyavu Paa tarafndan yaptrlmtr; Sleymaniye yaknndadr. 221. Defterdar kapusu Mescidi, 1153 (1740) de btn vergi dairelerini birletiren Mahmud tarafndan yaptrlmtr; Reisefendi Abdullah burada yatmaktadr. Reisefendi, 1178'de (1764) Bb- l'ye giderken aniden vefat etmitir. 222. D&re-if Mescidi, Sultan I. Ahmed'in camisinin yanndaki hastahanenin camisidir. 223. Daltaban.Mescidi, Sinan Efendi tarafndan in ettirilmitir; yaknda bulunan camiden adm almtr; cami Veziriazam Daltaban Mustafa paa tarafndan yaptrlmtr. 224. Dabbazde Cmil. 1141 (1728)'de len, eyhlislm Dabbazade'nin khyas Hseyin Efendi tarafndan in ettirilmitir; Sormagir mahallesinde, Hekimoju Alipaa camisi yaknndadr. 225. Deniz Abdal Mescidi, 985 (1577)'de vefat eden mimar lyas Abdullah Efendi tarafndan in ettirilmitir; ehremini yaknndadr. ' 226. Drogman (Arapadan: tercman) Cmil, Drogman Yusuf Aa tarafndan in ettirilmitir; inat srasnda vefat etmi, mihrabn nne gmlmtr; cami, kardei Mustafa Aa tarafndan tamamlanmtr. Tamamlanma tarihi 848 (1541)'dlr. Caminin, Kanun dnemi mehur eyhlislmlarndan Ebus1 Suud Efendi'nin yazd bir tarih kitabesi vardr. eyh Mustafa Muliheddin Efendi'nin ikinci olu Abdul-mmin Efendi bu caminin karsna bir dergh yaptrd. 1004 (1595) ylnda ld ve

Sayfa

350

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Drogman'n yanna sonradan gelen dergh eyhleriyle gmld. 227. Dikilita Mescidi, 905 (1499) ylnda vefat eden ve Bursa'da gml bulunan Fenrizde Ahmed Pasa tarafndan in ettirildi; Vali desultan Hamamlar yaknndadr. 228. Demirciler Mescidi, Sultan II. Mehmed'in cerrahi Ali tarafndan n ettirilmitir. Adn civarnda yerlemi olan kilitilerden almtr; Ftih camii yaknndadr. 359 Re (R) harfi. 229. Rustempaa camii. Veziriazam Rustem Paa tarafndan in ettirilmitir. Kanun'nin damad, Mihrnh sultann kocas olan Paa, ehzade Camii yaknndaki trbede yatmaktadr. Sonradan Caalolu saray yannda gzel bir medrese yaptrmtr. 230. Rustem elebi Mescidi, Kariye camii yaknndadr. 231. Rustempaa Han Mescidi, Veziriazam Rustem Paa tarafndan sahip olduu hana bal olarak in ettirilmitir. 232. Remzi Mescidi, Renizi eyh Mahmud Efendi tarafndan n ettirilmitir. Remzi Efendi 886 ,1481)'de vefat etmitir. Medrese inat Ali Efendi'nindir; Hud camisi yaknndadr.. 360 Se (S yumuak) Harfi. 233. Sirek (Zirek) Camii, II. Mehmed (Ftih) tarafndan eski kiliseden camiye dntrlm ve birinci mderrisi Mehmed Efendi'nin ad verilmitir; Kanun'nin Krk emelerinden biri olan ukur eme ya knndadr. 234. Seineb (Zeyneb) Sultan Camii, III. Ahmed'in kzkardei Zeyneb sultan tarafndan yaptrlm, bir mektep, bir ardak ve bir adrvanla donatlmtr; Kocas Melek Ahmed Paa ile burada gmldr; Melek Ahmed paa 1216 (1801), Zeyneb sultan ise 1188 (1774) ylnda vefat etmilerdir. 235. Sincirli (Zincirli) kuyu Cm, Cuma namaz camisi. Ayn harfinde yer alacak olan Atik Paa tarafndan in ettirilmitir. Civardaki medrese
359 360

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/311-313 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/313

Sayfa

351

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Eyb'de gml Veziriazam Semiz Ali Paa tarafndan yaptrlmtr; Niancpaa Camii yanndadr. 236. Src Mescidi, Kemleddin Efendi tarafndan in ettirilmitir. 237. Sunburcuba Mescidi, II. Mehmed'in kovanlar .nfettii tarafndan in ettirilmitir. Otuzbir merdivenle klan mescid Tahtakale yaknndadr. 361 Sn (S keskin) Harfi: 238. Sultan Cm, Annesiyle birlikte babasnn trbesinde yatan I. Selim'in kz Hatice Sultan tarafndan in ettirilmitir; Aksaray yaknndadr. 239. Snanaa Mescidi, Bu addaki Kzlaraas tarafndan in ettirilmitir; Fazlpaa Saray yaknndadr. Bosnev (Bosnal) Mehmed Pa-a'nn ba orada' gmldr. 240. Stthtun Mescidi, Bir medreseyle birlikte Zirek'de babasnn yannda gml olan nl eyhlislm Zembilli Ali Efendi'nin kz tarafndan in ettirilmitir; Silivrikap yaknndadr. 241. Simke Mescidi, skender elebi tarafndan in ettirilmitir; Lulfi Paa camii yanndadr. 242. Sivas Tekkesi Mescidi, eyh Yauss Muhiyeddin iin II. Bayezid tarafndan camiye dntrlmtr; bu eyh, byk eyhlislm Ebussuud Efendi'nin babasdr. Bu eyh Kayseri'de vefat etti ve orada gmld; Selimiye yannda dergh eyhleri safndadr. 243. Sarabaneba Mescidi, 892 (1486)"de bir mimar tarafndan Su terazisi Soka kesinde in edildi; karsnda Saliha Canfed (III. Mehmed dnemi) adl bir kadnn yaptrd serinlik bulunmaktadr. 244. Sirkeci Tekkesi Camii, nl eyh Yorgan Emr eyh Gilanh Mahmud Kissudr tarafndan in ettirilmitir; Aya Kapu yaknndadr. 245. Sinanaa Cam, II. Mehmed'in bina emini tarafndan yaptrlmtr. Karsnda Damat Mehmed Efendi Medresesi bulunmaktadr. Kurucusu eyhlislm Mehmed Salih Efendi le orada gmldr.Yar -hisar Camii yaknndadr. 246. Seyit mer Camii, II. Byezid'in Arpa emmi mer Bin Fahred-din tarafndan 896 (1590)'da in ettirilmitir. 1101 (1689)'de Malkara'da vefat eden Veziriazam Tekirdal Mustafa Paa, bu caminin yannda Halveti eyhi
361

Sayfa

352

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/313-314

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mehmed Efendi iin bir dergh yaptrd; Bab- l yaknndadr. 247. Simke Mescidi, Elhac Hasan Efendi tarafndan yaptrlmtr; Mimar Acem yaknndadr. 248. Sara tshak Mescidi, Kumkap yaknndadr. 249. Sara Doan Mescidi, Uskbl Doan Aa tarafndan in et tirilmitir; Deniz Abdal yaknndadr. 250. Sarahane Mescidi, Ftih Sultan Mehmed tarafndan in ettirilmitir. 251. Simkeh&ne Mescidi, III. Sultan Ahmed'in birinci hasekisi Emetullah tarafndan in ettirilmitir; in tarihi 1119 (1707)'dur. 252. Simkehne Mescidi, II. Mehmed (Ftih) tarafndan yaptrlmtr; Ayasorya'ya bitiiktir. 253. Sultansem Medresesi Mescidi, Kanun Sultan Sleyman tarafndan babasnn medresesi yannda in ettirildi, Halclar Kk yaknndadr. 254. Sancakdar Mescidi, II. Mehmed'in sancakdn Hayreddin tarafndan eski kiliseden mescide dntrld; nar yaknndadr. 255. Segbanba Hseyinaa Mescidi, 1129 (17l6)'da yand; Revani Camisi yaknndadr. 256. Sinanpaa Mescidi, 995 (1586)'de Msr valiliinden ekilen Sinan Paa tarafndan in ettirildi: Mahmudpaa Camii yaknndadr. 257. Seyidbey Mescidi. Bu caminin kurucusu, Kanun Sultan Sleyman'n su tesisleri emni olarak grev yapt; mescidin yapl tarihi 969 (1561)'dur; Molla Grn Camii yaknndadr. 258. Sakaemesl Mescidi, Sultan III. Mustafa tarafndan in ettirildi; Validesultan Han yaknndadr. 259. Sarahane Mescidi, Bu cami cirit oynayan saray iolanlan iin Kanun Sultan Sleyman tarafndan in ettirildi. 260. Segbanba Mescidi, brahim Aa tarafndan 902 (1496)'de kiliseden camiye dntrld; Krk eme yaknndadr. 261. Sultan Mescidi, II. Bayezid'ln kz Hatice Sultan tarafndan in ettirildi; Edimekap Camii yanndadr. 262. Surur Mescidi, Mahmud Paa tarafndan in ettirildi; byk bir caminin yanndadr. 263. Sinanpaa Mescidi, Bu ad tayan, Veziriazam Rustem Pa-a'nn kardei Kapdan- derya tarafndan in ettirildi; Sinan Paa 961 (1553) ylnda vefat etti, skdar'daki Mihrimhsultan Camii yanndaki trbeye

Sayfa

353

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

gmld. Bu Paa'y Caalolu Sinan ve Msr' fetheden, Rida-niye savanda ehid den Sinan Paalarla kantrmamaldr. 264. Sinanpaa Camii, Kapdan- derya Sinan Paa tarafndan kiliseden camiye dntrlerek in ettirildi; Yunis baheleri yanndadr. 265. Sklk Mescidi, Ktip Musliheddin tarafndan in ettirildi; Aksaray'da Muradpaa Camii civarndadr. 266. Segbanba Mescidi* Yakup Aa tarafndan in ettirildi. 267. Segbanba Mescidi, Eski kilisedir; Ferhad Aa tarafndan tesis edilmitir; Zeyrek civarndadr. 362 in Harfi 268. heda Mescidi Evvelce kiliseydi; eyhlislm Ahzde Hseyin Efendi tarafndan tesis edildi; idam edilen Hseyin Efendi 1043 (1633)'de Florya'da gmld; Khya Kadn Camii yanndadr. 269. on Hoban Odalar Mescidi, Kanun 'nin kz kardei ve Lutfi Paa'nn kars tarafndan in ettirildi; bu sultan hanm Paa Kapusu yaknnda bir medrese ve bir mektep yaptrd; Camiler Bahesi'nin yazar bu mektepte kald; Zeyrek yaknndadr. 270. eyh'ul-Harem Mescidi, Yni Mekke eyhi camisi; Mn Mehmed Efendi tarafndan in ettirildi; Hobyar yaknndadr. 271. ah ve Gedfl, yni Sultan ve dilenciler Camii; Mehmedh tarafndan 971 (1563)'de n ettirildi; Langabostani yaknndadr. 272. eyh Vefa Camii. 891 (1486)'de II. Byezid tarafndan in ettirilmitir; camiyi Snnler eyhi Musliheddin Elhac Mustafa Efendi'ye hediye etti; bir medrese, bir eme ve bir hamam vardr; eyh Vef'nm trbesinin bulunduu meydann yanndadr. 273. eyh Davud Mescidi. Bu addaki hann iindedir. II. Meh-med'in me'ale tayc siydi; Tahtakale yaknndadr. 274. Sadrevan Mescidi, Ahir Kapusu yaknndadr. 275. eyh Sleyman Mescidi, Bu addaki eyh tarafndan kiliseden camiye dntrlmtr; II. Mehmed dnemindedir. III. Mustafa dneminde Aye Sultan'n khyas Kashan Hasan Aa tarafndan yeniden yaptrlm, karsna bir medrese de in ettirilmitir, Zeyrek camisi yaknndadr.
362

Sayfa

354

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/314-316

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

276. hsultan Cflm, I. Selim'in kz tarafndan yaptrlmtr. Veziriazam Lutl Paa'nn kars olan ah Sultan, skdar'da kendisi tarafndan in ettirilen bir trbede gmldr; trbesi yine kendisinin in ettirdii caminin yanndadr. eyh Yakub Dergh da bu sultan tarafndan medreseye dntrlmtr. Silivri Kapusu iinde Arabac Byezid'de bir de mektebi vardr. Lutf Paa 950 (1543)'de Dimetoka'da vefat etti. 277. eyh Murad Camii, Kiliseden camiye dntrlmtr; eyhlislm Ali Efendi hamam yanndadr. 278. ehir Emn Cmli.II. Mehmed tarafndan ina ettirilmitir. Kap yarmdaki eme eyhlislm Ebussuud Efendi tarafndan yaptrlmtr. Cami orada gml olan bir ehir khyasnn adn almtr. 279. Esir Murad avu Mescidi, 920 (1514)'de vefat eden bir sipahi tarafndan yaptrlmtr; Aksaray Muradpaa Camii yaknndadr. 363 Saad (S) Harfi. 280. Sangzel Mescidi, 899 (1493)'de vefat eden knk Kemleddln tarafndan in ettirilmitir. Mescid, yaknda oturan II. Mehmed dnemi hukuk danmannn adn almtr; Kanun Sultan Sleyman'n Krk eme sularndan bir emenin yaknndadr. 281. San Byezid Mescidi, Sultan II. Mehmed ulemlarndan biri tarafndan in ettirilmitir; Sleymaniye yaknndadr. 282. Sagrclar Camii, II. Mehmed'n sancakdarlanndan biri olan Yavuz Sinan elebi tarafndan in ettirilmitir. Caminin ilk idarecilerinden biri, nl Evliya elebi Seyahatnmesi'nin yazan Evliya Hafz Mehmed Efendi'dir; Unkapan yaknndadr. 283. Sarmsak Mescidi, Cebeci Pir Aa tarafndan in ettirilmitir; Lokumcular yaknndadr. 284. Samanveren Mescidi, Evvelce ad geen ukureme Camisini yaptran bir saman khyas tarafndan in ettirilmitir; Uzun-ar yaknndadr. 285. Soanaa Mescidi, II. Byezid saraynn soan mteahhidi Sinan Aa tarafndan in ettirilmitir; Snkehne yaknndadr. 286. Sofiler Mescidi, eyhlislm Molla Husrev tarafndan in et tirilmitir. Emektekkesi Dergh karsna dmektedir; Atmeydan ci363

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/316-317

Sayfa

355

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

varndadr. 287. Sarmsak Mescidi. eyhlislm Drrizde Mustafa Efendi'nin ceddi ordugh kads Abdulkadir tarafndan in ettirildi; Lokumcular yaknndadr. 288. Solakba Mescidi, Elhac Mehmed Aa tarafndan in ettirilmitir; Halc Hasan Camisi yaknndadr. 289. Sar Musa Mescidi, Ftih Sultan Mehmed'le gelenlerden biri tarafndan yaptrld. 290. Soukkuyu Camii, 940 (I533)'de vefat eden Yavuz ve Kanun'nin Vezlrlzam' tarafndan in ettirildi; kendisi Silivri'de g mldr. Stlce'de gml olan ve Cemal Halveti adyla tannan eyh shak Karaman, orada az caminin kaps dnda bulunan bir sarn yaptrd bu da camiye bu adn verilmesine yol at. Caminin idarecilerinden biri olan hfdfnin yazd eserin yorumcusu Abdulbki Bey orada gmldr. Veziriazam Piri Mehmed Paa Molla Grni Camii karsndaki Halveti derghnn da kurucusudur. 364 Tha (Th) Harfi. 291. Taraklar Camii, Ahmed Bey'in kz, Ftih Sultan Mehmed'm stannesi Hnid Htn tarafndan in ettirilmitir; ayn kadn, Demir-kap yannda da bir cam yaptrmtr. 981 (1486)'de vefat etmitir; cami, Taraklar ars yaknndadr. 292. Tarsus Mescidi, Taraklar ars yaknnda Faik Paa tarafndan in ettirilmitir. Caminin kurucusu II. Mehmed'n miyyetlndendir; Yenikap'da, Mevlevihane yaknndadr. 293. Tulumcu Husam Cmi, Husameddin Efendi tarafndan III. Mehmed'in snnet dn erefine in ettirildi; Husameddin Efendi 1081'de (1670) Kahire'de vefat etti; cami Balat yaknndadr. 294. Tava Cftmi, Sleyman Aa tarafndan yaptrld; Kumkap civarndadr. 295. Tathkuyu Mescidi, Seyirci Kemleddin tarafndan in ettirildi; Gedikpaa yaknndadr. 296. Tti Latif Mescidi, Kendi camisinin hadiresinde gml olan Abdullah Efendi tarafndan in ettirilmitir; lm tarihi 1081 (1670)'dir.
364

Sayfa

356

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/317-318

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

297. Tathkuyu Mescidi, Ktip Musliheddin tarafndan yaptrlmtr; Nazmi Dergh civarndadr. 298. Tahirye Tekkesi Mescidi, 1196 (1781)'da Mekke dnnde hayatn kaybeden Said Mahmud Thir tarafndan in ettirilmitir; kpaa Cuma Camii yaknndadr. 299. Top Kapusu Camii, Veziriazam Rustem Paa'nn kardei Veziriazam Kara Ahmed Paa tarafndan yaptrlmtr, bir medrese, bir mektep, bir adrvanla donatlan caminin kurucusu 962 (1554)'de idam edilmitir. nat, Fatma Sultan'n trbesi de eklenmek suretiyle Rustem Paa tarafndan tamamlatld. 300. Tokldede Mescidi, Eski kileseden camiye tahvil edilmitir. Tokldede, Ftih Sultan Mehmed saltanat dneminde Hz. Hali d'in silah arkada Ebu enbe Al-Hazri'nin trbesi trbedn idi ve orada inatlar yaptrd. Bu eyh orada gmld ve onun yannda nl eyhler yatmaktadr; bunlarn arasnda Camiler Bahesi* yazan eyh Karamanizde Ahmed Efendi var, ki 1167 (1753)'de vefat etti. Yine ayn yerde, yazarn babas Elhac smail Efendi, Baltaclar khyas, IV. Mehmed'in kz Hatice Sultan da yatmaktadr; ayn yerde, Mustakimz-de'nin bir tarih kitbesiyle Sultan Sleyman'n bir emesi, ah Hoban Sultan'in bir mektebi bulunmaktadr; Sultan Abdulhamid'in binalar emni, Ahmed elebi'nin olu Elhac Mustafa Efendi de ayn yerde gmldr ve 1194 (1780) ylnda len bu zat zerine Camiler Bahesi yazan aynnt bilgi vermektedir, nk bu zt yazann akrabalarndan biridir. 301. Azabkaps Mescidi, Ahmed Dede tarafndan in ettirildi; Narlkap civarndadr. 302. Arabac Byezid Mescidi, Evvelce kiliseydi; Silivri kasabas yaknnda. 303. Ouzefend Camii, Caminin kurucusu Aliyel'ydi ve Menav Ouz Efendi ad altnda tannmt. Vefatnda Rumeli Kadaskeri ydi; vefat tarihi 994 (I585)'dr. Bir Miftah ve bir Beydav tefsiri yazd; camisi Erikapu yaknndadr. 304. AcemoUuu Klas Mescidi; Kapamaclar klas arkasnda II. Mehmed tarafndan in ettirildi; Yenieri frnnn hemen karsndadr ve III. Ahmed tarafndan kurulan yangn sndrclerin (tulumbac) klalarndan da uzakta deildir. 305. Ali Fakih Mescidi, II. Mehmed'in obanlarnn ba Ali Efendi tarafndan in ettirilmitir; Kocamustafapaa Camii yaknndadr.

Sayfa

357

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

306. Abay Mescidi, Sultan brahim saltanat dneminde eyh Sleyman Abay tarafndan in ettirilmitir; Davutpaa iskelesi meydan yaknndadr. 307. Azablar Camii, Yni bekrlar cuma camisi, Elvan elebi tarafndan in ettirilmitir; Unkapan yaknndadr. 308. Aleddin Mescidi, Kfal eyh leddin Ali tarafndan in ettirilmitir; mektup rnekleri yazan Kadasker Haleti Azimzde orada gmldr; Sofiler Camii yaknndadr. 309. Ouz Kasab Mescidi, Ouz Aa'nn hizmetkrlarndan biri ta rafndan in edilmitir; Blpaa yaknndadr. 310. Acemaa Mescidi, Evvelce kiliseydi. Hayr sahiplerinden biri olan Kzlaraas Ahmed'in adn ald; 889 (1484)'da in edildi; Veziriazamkaps civarndadr. 311. Abadulu Mescidi. Kurucusu ve mezarnn bulunduu yer bilinmemektedir; Davutpaa Camii yaknndadr. 312. Atik Alipaa Camii, ki defa Veziriazam olan ve Anadolu'da siler tarafndan ehd edilen yal (k) Ali Paa tarafndan in ettirilmitir; Paa'nn ehd edildii tarih 917 (I5ll)'dir. Bu mbedden baka, Zincirlikuyu camisini, Yassren camisini yaptrd ki, bunlardan biri Kaariye, Edime Kapusu yaknnda, Karagmrk yaknnda, dieri Dikilita (emberlita) yanndadr ve ad Sedefiler camisidir. Bu cuma camisinin bir imareti, bir dergh ve 902 (1496)'de yaptrlm bir medresesi vardr; bir Hzr dura da bulunmaktadr. 313. Abbasaa Camii, Bursa'da doan ve orada vefat eden Seluk Htn tarafndan in ettirilmi. Kzlaraas, bu mabedin yangnda tahribata urayan bir blmn tekrar yaptrmtn Molla Grni yaknndadr. 314. zzet Mehmed Paa Camii, Bu addaki Veziriazam tarafndan 1196 (1781)'da n ettirilmitir. 315. bd elebi Mescidi, Enr Buhar dergh eyhlerinden biri ta rafndan in ettirilmi ve bu hayr sahibi 903 (1497)'de vefat etmitir; Hisar Camii yaknndadr. 316. Aliavu Mescidi, Selimiye yaknndadr. 317. Arabaclar Mescidi, Attar Hoca tarafndan in ettirilmitir; At -tar Hoca'ya Halil Aa'da denilmektedir; Azablar yaknndadr. 318. kpaa Mescidi; k Paa ahfadndan eyh Ahmed Efendi tarafndan yaptrlmtr. Caminin kurucusu 886 (1481)'de vefat eden eyh Zeynel Abidin Efendinin oludur; bu vefat tarihi Ftih Sultan Mehmed'in

Sayfa

358

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

vefatnn krkiki gn ncesine rastlamaktadr. k Paa'nn ad Ali Bin Muhlis Baba lyas Horasan (Horasanl)'dir; 813 (1429)'de vefat etmitir; Hac Bekta'n ikinci erkek kardeidir ve Maarifnme adl eserin mellifidir. Eri Abdullah bir krs tesis etti; Szigeth'in fethin den sonra iki kere nianc oldu; Kanun Sultan Sleyman'n vefatna duyduu znt yznden ld ve Kasmpaa'da Be-Kilise'ye gmld; Eski Marmara'daki medresesi Eski-Nianc adyla tannmtr; caminin karsnda Seyid Vilyet efendi'nin trbesi vardr. 319. Arabaclar Karhanesl Mescidi, Kanun Sultan Sleyman tarafndan arabaclar zmresi iin in ettirilmitir. 320. kpaa Tekkesi Mescidi. Bu cami kpaa adn tad halde onun tarafndan deil, kpaa Camii karsnda zel bir trbede ailesiyle birlikte gml bulunan Seyit Vilyet Efendi tarafndan ina ettirilmitir. 969 (1461) tarihinde vefat etti. kpaa camiini in ettiren eyh Ahmed'in kz Rebi Htun'la evlenmiti. Burada gml bulunan birok eyh arasnda Takprzde Hsameddin Ahmed Efendi de vardr. Ansiklopedici, akaik muharriri olan bu zt 968 (l560)'da vefat etti; onun yannda 1101 (1689)'de vefat eden Multeka muharriri, ir Uk Mustafa Efendi ve Magharibes Zeman (Zamanmzn Merak Edilen Nesneleri) adl bir eserin muharriri Toktinzde Mehmed Paa ve 1112 (1700)'de vefat eden Yazcolu gmldr. 321. Attar Ahmed Camii, Mesih Paa civarndadr. 322. Fruzaa Cflm, II. Byezid'in hazinedar tarafndan inha ettirilmitir; vefat tarihi 896 (1490)'dr, Sultanahmed Camii yaknndadr. 323. Fener Kapusu Mescidi, Srekci Yusuf Efendi tarafndan n ettirilmitir. 324. Fatmasultan Mescidi, Evvelce bir terzi tarafndan in ettiril miken, Fatma Sultan tarafndan 1114 (1702) tarihinde bytlmtr; Fatma Sultan civarda bir saray yaptrmtr, in. Ahmed saltanat srasnda ldrlen Veziriazam brahim Paa'nn eidir. Fatma Sultan 1145 (1732) ylnda ld ve Validesultan Trbesi'ne gmld. 325. Fenay Mescidi. Ak Baba Mehmed Efendi tarafndan yaptrlmtr. Adn, Halveti eyhi Feny'den almtr. eyh, Molla Grni Camii civarndaki bir trbede gmldr. 326. Fatmasultan Mescidi. I. Sultan Selim'in kz ve Kara Ahmed Paa'nn eidir; Ahmed Paa Top Kapusu'ndaki bir caminin messisidir; Ahmedpaa Camii yanndadr.

Sayfa

359

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

327. Fethiye Camii, Evvelce terkedilmi bir kiliseydi ve IV. Murad tarafndan ilk defa olarak 1000 (1591-'de camiye dntrld ve bu olay byk bir sava sonrasna rastlad; yannda, iinde bir emesiyle, Veziriazam Sinan Paa'nn bir medresesi vardr ve ayn yerdeki mektep, m. Ahmed saltanat dneminde asiler tarafndan ldrlen Veziriazam Damad brahim Paa'nn khyas tarafndan ina ettirilmitir. 328. Fazbpaa Saray Mescidi. Daha birok cami yaptrm olan II. Mehmed'in saisi Uzun-ec tarafndan in ettirilmitir. 329. Fenfir sft Mescidi, Evvelce kiliseydi. Camiye dntren Aleddin Efendi Fenar ailesindendi ve 900 (1496) ylnda vefat etti. Bu caminin imam ve vaizi ts El-Mahv orada bir Halveti dergh tesis etti; Halclar Kk yaknndadr. 330. Fruzaa Mescidi. Caminin bu ad tayan kurucusu orada g mldr. 365 Kaf (K) Harfi. 331. Kzlta Mescidi, Saray diresinde ktip olduktan sonra II. Byezid'in olu ehzade Korkud'un kz Ferruhd Sultan'la evlenen ve Bl Efendi camisi yaknnda bir trbe ve mektep yaptrm olan Ktip Bali Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmitir. Kzta adnn verilmesi sebebi, evvelce ayn yerde hamallarn zerine oturarak dinlenmeyi ti-yad edindikleri kzl renkli bir granit tan bulunmasdr; Lleli mahallesi yaknndadr. 332. Karanohud Mescidi, mparatorluk top dkmhanesi kahya yardmcs olan Kanun Sultan Sleyman'n adamlarndan biri tarafn dan in ettirilmitir; kurucu 999 (1590) "da vefat etmitir; Mehtere-mesi yaknndadr. 333. Kavac Mescidi. Sofiler camisi karsnda Ekmel derghnda yatan ve Halveti eyhlerinin en byklerinden olan, 1026 (1617) ylnda vefat eden Kavacizde Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmitir; Mu -radpaa Camii yaknndadr. 334. Kahriye Camii, Evvelce kilise iken yukarda ad geen Ali Paa tarafndan camiye dntrlmtr. Caminin kaps iinde Hz. Peygamber'in yolda Ebu Said El-Hasr gmldr ve kendisi stanbul'a Eyb
365

Sayfa

360

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/318-322

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Hazretleriyle gelmitir. Mustafa m, Divan muharriri, bu caminin imamyd; 1180 (1766) de vefat etti. maret ve mektep Kzlara-as Beir Aa'nn eseridir ve kendisi 1159(1746) 'da vefat etmitir; Tekfur Saray (Hebdoman) yaknndadr. 335. Kasab Mescidi. Halil Bin brahim tarafndan in ettirilmitir; 954 (I547)"de vefat eden kurucu Kanun Sultan Sleyman'n kasablar-bas idi; Bekirpaa Camii yaknndadr. 336. Kzm Minar Mescidi, Kiremithane sahibi Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmi, byk yangndan sonra II. Mehmed tarafndan yeniden yaptrlmtr; Lleli yaknndadr. 337. Kavaciler Mescidi, Revan ec Efendi tarafndan in ettirilmitir; ec Efendi ilk Surre Emini, yni hediyelerle her yl Mekke'ye gj -den elilik heyetinin muhafz kumandandr, 930 (I523)'de vefat etmitir; cami Krkemeler yaknndadr. 338. Karagz Mescidi. 1083 (1674)'de Sadullah avu tarafndan n ettirilmitin camiye adn vermi olan Karagz avu, caminin yaknnda bir eme yaptrmtr. Drt saatlik Veziriazam Zurnazen Mustafa Paa, bu ksa Veziriazam mddeti iinde onu defterdar makamndan tulu Paala ykseltmiti; Llezr yaknndadr. 339. Kamaa Mescidi, Ak eme ve ukurbostan yaknndadr ve Segbanba Kasm Aa tarafndan in ettirilmitir. 340. Karabah Mescidi. Aye Hatun tarafndan in ettirilmitir; eyhlislm hamam yaknndadr. 341. Kol Cm, Manisal Mehmed Paa tarafndan n ettirilmitir; Paa'nn vefat tarihi 901 (1495)'dir, Atpazan civarndadr. 342. Karaba Mescidi. Neidibanl (merdivenli) Mescidi de denir. Ali Efendi tarafndan in ettirilmitir; Kuburbeli yaknndadr. 343. Karaaa Mescidi, Mezarnn yeri bilinmeyen Melek Hattn tarafndan in ettirilmitir; cami, adn byk bir kara meeden almtr; eme karsndadr. 1089 (1629) tarihinde vefat eden Haleb Mfts Ebusuud elebi bn Abdurrahman Bin Mehmed El-Hanesi Ess-Sof El-Olvan burada gmldr; Mevlevi dergh yaknndadr, 344. Kazanc Mescidi. Cerrah shak Efendi tarafndan in ettirilmitir. 345. Kocamustafapaa Cftmi. Bu adda iki cami vardr: Bunlardan biri Bursa'da idam edilen ve orada gml bulunan Veziriazam Koca Mustafa Paa tarafndan 918 (I5l2)'de kiliseden camiye tahvil edilmitir; defterdar Ekmekizde, bu mabedi minaresiyle camisi ortada kalacak ekilde

Sayfa

361

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

geniletti: Bir medrese, krk hcreli bir tekke, bir mektep ve bir adrvan yaptrd. eyhlislm Veliyeddin Efendi, ikinci defa bu makamdayken burada byk bir cami yaptrd, avlu kapsnn stnde muvakkite (ezan saatlerini dakikas dakikasna bildiren grevli) bir oda n ettirdi; sol tarafta kendisi iin yaptrlan bir trbede kz Safiye gmldr. Veziriazam Kabakulak brahim Paann kesik ba da burada gmldr; karsnda Veziriazam Hekimolu Ali Paa'nn saray doktoru olan babas Nuh Efendi'nin medresesi bulunmaktadr. Mustakimzde, 1181 (1767) kurban bayramnn nc gnne rastlayan depremden sonra restorasyonun hemen peinden bir tarih kitabesi yazd. 346. Kalenderhne Cni, Evvelce kilise iken Ftih Sultan Mehmed tarafndan camiye dntrld; buna tohum khyas Mustafa Efendi bir mektep ve bir medrese ekledi ve idareci yerine torunu smail ve ei Zeyn Htun'un kz mm Glsm'e verasetle intikal yoluyla brakt. Badad surlan nnde ehid den Reisefendi smail ve onun ahfad Kametzde adn tarlar. eyhlislm Mirza Mustafa Efendi ve olu, tara byk kads Salim burada gmldrler. Daha nce Aya Htn Camii mnasebetiyle kandisinden sz ettiimiz ve daha sonra idam edilen Kzlaraas pir tarafndan cami bytld. 347. Kuyumcu Mescidi. Kuyumcularba Bahayi elebi tarafndan in ettirildi; Lleli Camii yaknndadr. 348. Karagz C&mil, Muhtezib Mehmed Bey tarafndan yaptrlmtr; ehzade Camii yaknndadr. 349. Kadasker Cftms, Amasyal Kzl Abdurrahman Efendi tarafndan 962 (1554) ylnda in ettirilmitir. Rumeli Kadaskerlii makamndan ayrldktan sonra vefat etti ve Emr Bunalt trbesi karsndaki mektebinin bahesinde yatmaktadr; Emr Buhar'nin damad AbduHatifin kz kardeiyle evlenmiti; Osmanllarn ileri gelen ilim adamlarndan Mehmed Birgeli'nin stad oldu; cami Molla Grn yaknndadr. 350. Kocamustafapaa Camii, Yal Koca Mustafa Paa'nn ikinci camisi, Ayvansaray iinde eski bir kiliseydi ve camiye dntrld. Hz. Peygamber'in yolda, Eyb ve Ebu eybe ile Arab ordusuyla stanbul'a gelen Cbir Bin Semre (veya Zemre) burada gml olacaktr. Avludaki adrvan JV. Mehmed'in Satiri Hasan Aa tarafndan in ettirilmitir. 351. Kzl Mescidi, Hseyin Aa tarafndan yaptrlmtr; Draman yaknndadr. 352. Koruk Mescidi (korucu mnsnda), Korucu Mehmed Paa ta-

Sayfa

362

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

rafndan in ettirilmitir; Odaba yaknndadr. 353. Kad (kaz) an Mescidi, ki defa eyhlislmlk makamna gelen ve 1124 (1712)"de vefat eden Pamakczde Ali Efendi tarafndan in ettirilmitir. 354. Kantarclar Mescidi, Sar Demirci Muhiyeddin tarafndan n ettirilmitir. Caminin krss Kameti Abdurrahmanzde Mehmed Emin Efendi tarafndan tesis edilmitir. Kardeinin trbesinde yatan kz Sdka Emetullah lmnn kitabesine yazd. Baba 1089 (1678), kz 1115 (1703) ylnda ld. Kz tasavvuf kasideler ve bir divn brakt. 355. Karaba Mescidi, U. Osman'n hocas, 940 (1533)'da len eyh Abdurrahman tarafndan in ettirilmitir; mehur Tevid'in yazardr; vaz Mehmedpaa Cnii yaknndadr. 356. Kavacdede Trbesi Mescidi, eyh uceddin Halert tarafndan in ettirilmitir. lmnden sonra, IV. Mehmed onun hcresini bir medreseye dntrd. Krs, kadlk mesleinden ayrldktan sonra 1055 (1645)'de Bursa'da vefat eden eyh Husameddin UakTnin olu eyh Vardar (Vardarl) Mehmed Efendi tarafndan Eyrenos Gazi'nin brakt para ile ina ettirildi. Trbenin karsndaki medrese 1098 (1686)'de len eyhlislm Ezin Mehmed Efendi'nin kardei Kadasker Mustafa Efendi'nin gayretiyle vcud buldu. Kar srada eyhlislam Zekeriya Efendi medresesi vardr ve onun yannda kurucu ve eyhlislm Yahya Efendi'nin annesi, 1024 (1615)'de vefat eden Rukiye Hanm gmldrler; bu hanm bir medrese kurmutur; Selimiye yaknndadr. 357. Kaz (Kad) Saadl Mescidi, Kahire kads Elhac Said Efendi tarafndan in ettirldi; ayn ztn yaknda, Kesmekaya yannda bir mektebi de vardr. 358. Krm Mescidi, Knm Seyid Ahmed Efendi'nin inat brakmasndan sonra, Muhammed Muhiyeddin teebbs ele alarak mescidin yapmn tamamlatt; Eski-Kla yaknndadr. 359. Ktmrulu Mescidi, M ezan II. Mehmed camisi yaknnda bulunan Mimar Sinan tarafndan in ettirildi; adnn byle konmasnn sebebi mezar penceresinin yannda, su borusunun zerinde iki gvercin resmi bulunmasdr. 360. Karakulak Mescidi, II. Mehmed'in pazar khyas (intisab aas) skender Aa tarafndan in ettirilmitir. Mezarta zerine bir haner hakkedilmi, oyulmutur. Karakulak Aa, cami kapsnn yanna bir eme yaptrd; caminin ad bu emeden gelmektedir; Hka-i erif Camii

Sayfa

363

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yaknndadr. 361. Karamustafapasa Darulhadisi Mescidi, kinci Viyana Muhasaras Serdar, Veziriazam Kara Mustafa Paa tarafndan in ettirilmitir; Paa'nn kesik ba Sultan'n ayaklan dibine atldktan sonra, Edirne'de Sancapaa Camii hadiresine gmld; minaresiz medresenin yannda bir mektep ve Kaynak Mustafa avu'un gml bulunduu bir dinlenme yeri bulunmaktadr. Kaptan- derya olan Kaymak avu, I. Mahmud tahta knca idam edildi, nk III. Ahmed'in Vezirizam' brahim Paann damad idi. Kara Mustafa Paa Hocapaa yaknnda baka bir cami; yine dier bir camiyi de Galata Gmr-'nden uzak olmayan bir yerde in ettirdi; biricisi, Veziriazam orlulu Ali Paa'nn camisi yaknndadr. 362. Kabasakal Mescidi, Mtefferika kumandan Sinan Aa tarafndan in ettirilmitir; Sultanahmed Camii yaknndadr. 363. Katrhan Mescidi, III. Mustafa'nn hasekisi Aynulhayat Sultan tarafndan in ettirilmitir; kendisi Lleli emesi yannda yaptrlm olan trbede gmldr; cami Kadrga Liman yaknndadr. 364. Kanl Mescidi Arabacba, yni II. Mehmed saltanat dnemi nakliye Paas tarafndan ind ettirilmitir; camisinin yannda gmldr; cami Sultan Ahmed Camii civarndadr. 365. Karanlk Mescidi, 884 (I479)'de vefat eden eyh Hoca'nn torunlarndan biri tarafndan in ettirilmitir; Bak Mescidi yaknndadr. 366. Karamustafapasa Mescidi, Merzifonlu Kara Mustafa Paa tarafndan in ettirilmitir; bu paa, yukarda Viyana muhasaras serdr Veziriazam Mustafa Paa'dr; cami Hocapaa yaknndadr. 367. Kz Ahmed Efendi'nin Tekkesi Mescidi, II. Mehmed'le stanbul fethine gelen bir asker tarafndan yaptrlmtr; Fen Mescidi yaknndadr. 368. Karak Mescidi, Saray aas Mustafaaa Medresesi karsnda deirmenci Hseyin Aa tarafndan in ettirilmitir; Aydmzde Dergh yaknndadr. 369. Kara Sarraf skender Mescidi, Kasmpaa yaknndadr. 370. Kazganc Mescidi, II. Mehmed saltanat dneminde uvalclar kumandan Sdeddin tarafndan in ettirilmitir; Aksaray, Muradpaa Camii yaknndadr. 371. Karagmrk Mescidi, Mesih Paa tarafndan yaptrlmtr. 372. Kaptan brahmpaa Mescidi, Kaptan- derya brahim Paa tarafndan in ettirilmitir; 1119 (1707)'da yapm tamamlanan mescid bir mektep, bir hamam ve bir adrvanla donatlmtr. Camiyi yaptran, inat

Sayfa

364

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bittii srada Veziriazam orlulu Ali Paa'nn kahyas grevini yrtyordu; bu grevden derhal tulu paala ykseldi. Yapnn tamamlanmasndan sonra, efendisi Ali Paa ona son derece sanatl bir Kur'an gnderdi; satrlar arasnda Frasca evirisi de bulunuyordu. Gi-rit'de Kandiye'de, kendisi tarafndan yaptrlan bir mektebin avlusunda gmldr; camisi eski saray yaknndadr. 373. Kasab yas Camii, Kurucusu Ftih Sultan Mehmed'le stanbul'a geldi; Davudpaa civarndadr. 366 Kef (Ki) Harfi. 374. Glen Tekkesi Mescidi, Babas Ahmed Efendi saray helvacs ve Halveti olan, ayn tarikattan Mahmud Hal^et tarafndan yaptrlmtr, yapm 1035 (1625)'dir. 375. Kepekler Mescidi, Kepekcizde Muhiyeddin Mehmed Ffendi tarafndan yaptrlmtr, kad olan kurucu Baki adyla da tannrd ve 1057 (1647)'de vefat etti. Bu Baki Efendi'nin Osmanllarn byk iri Baki ile bir alkas yoktur; cml, Ftih Camii yaknndadr. 376. Kreki Mescidi, Krekiler khyas Elhac Hseyin Aa tarafndan ina ettirilmi ve 1022 (1613)'de tamamlanmtr; Yedikule yaknndadr. 377. Kprl Mescidi, Byk Kprl Mehmed Paa'nn trbesi yanndadr, minaresi yoktur; bir eme ve bir ktphaneyle donatlmtr; yapm 1072 (1661)'de tamamlanmtr; Divanyolu yanndadr. 378. Ktaphne Mescidi; Rgbpaa Ktphanesi yanndadr; k tpheneciyi imam temsil eder ve ktphanenin ak olduu gnlerde namaz kldrr; Rb Paa'nn kz tarafndan in ettirilmitir; tarih kitabesini Nevres Efendi 1176 (1762)'da tertib etmitir. Rgb Paa'mn trbesi avludadr ve iki emesi bulunan bir serinleme yeri vardr. Byezid Koska'da, Lleli yaknndadr. 379. Kep em i Mescidi, Tasavvuf! bir kitabn yazar olan ve 952 (154 5)'de vefat eden Sinan Muhted tarafndan in ettirilmitir; Kantarclar yaknndadr. 380. Kesmekaya Mescidi, Muhiyeddin Hamam tarafndan in et tirilmitir; mektebin kapsnda Kanun'nin bir emesi vardr; byk yangndan sonra, 1142 (1729)'de Melek Aa tarafndan yeniden yapt 366

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/322-327

Sayfa

365

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

rlmtr; nazrlar ve devlet ileri gelenleri yap masraflarn aralarnda paylamlardr. 381. Kemalpaa Mescidi, Sleyman Bey ve mescitde gml olan olu tarafndan in ettirilmitir. Sleyman Bey'in olu nl eyhlislm Kemalpaazde emseddin Ahmed Efendi'dir. Halveti dervii Ho Baki Efendi, bu caminin yaknnda bir tekke kurdu; ada bir aratrcya gre bugn Altuncuzde denilmektedir; cami Esk-Kla yaknndadr. 382. Kemanke Mustafapaa Medresesi Camii, Dershane ile trbe arasnda demir bir parmaklk vardr; kurucu 1053 (1643)'de vefat etti; ayrca trbesinde nl si ve Aye Sultanla evlenen ve sileri yendikten sonra alt ay Veziriazam olan 1065 (16651 de idam edilen Mehmed paa'nn yeeni Veziriazam pir Paa yatmaktadr. pir Paa bir cami in et tirdi ve Kurun deposu yannda evliler klas iindeki bir kiliseyi camiye dntrd; Kemanke Medresesi Camii, Halc Hasan camii yaknndadr. 383. Kirazl Mescd, Suba Sleyman tarafndan in ettirilmitir; yalannda defterdar emseddin El-Cender gmldr ve Nevruzkadn Mektebi bulunmaktadr, karsnda III. Ahmed dneminde ihtillcilerin ldrdkleri brahim Paa'in khyas ve damadnn trbesi vardr. 384. Kahya kadn Camii, I. Ahmed saray Harem diresi idarecisi Canfed Saliha Htn tarafndan in ettirmilerdir; Karagmrk yaknndadr. 385. Krekciler Ham Mescidi, II. Mehmed'in silah dar veya zengi tutan Hac Kk tarafndan in ettirilmitir. O srada Veziriazam olan Mahmud Paa han, beriki de mescidi n ettirmilerdir; Mahmud -paa meydanndadr. 386. Krek Mescidi, Hac s tarafndan yaptrlmtr; yaknnda yksek bir eme vardr; Balat yaknndadr. 387. Kk Mescid, Ftih Sultan Mehmed'in silah dar tarafndan yaptrlmtr; Sultan Valide yaknndadr. 388. Keskindede Mescidi, Karaman meydan kys ve ekerci Han yaknnda bir medresesi bulunan ve bu medresede gml bulunan eyhlislm Eftalzde Hamideddin Efendi tarafndan yaptrlmtr. Ka dasker Hamidzde Abdullah Efendi'nin trbesi de bulunmaktadr; karsnda, en gzel Hadis mektebini in ettirmi olan eyhlislm Seyid Mehmed Efendi gmldr. Keskinzde Ftih Sultan Mehmed'le stan bul fethine gelenlerdendir; cml onun adn ald, nk caminin yaknnda bir bana gml bulunmaktadr; cami Niancpaa yaknndadr.

Sayfa

366

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

389. Kepeneki Mescidi, shak Aa tarafndan in ettirilmitin Daltaban emesi yaknndadr. 390. Ktikmustafapasa C&m, nl eser Durerl Gurer, yni Salarn incilerinin, Mutavval, Telvih erhinin, Beydv tefsirinin, Mrka -tul-Vusul ve Mretul-Usl tefsirlerinin yazar Molla Husrev Efendi fon Firamuz Bin Ali tarafndan in ettirilmitir; Gller Camisi yaknndadr. 391. Keychatun Mescidi, Caminin kurucusu Kaftan Mescidi camisi hadiresinin ortasnda gmldr; Himpaa Mektebi karsn-dadr. 392. Kinnasti Mescidi, Mutavvel zerine bir erh ve Vikayet zerinde bir tefsir ve ahkm diniye hakknda Vecf adl eseri yazm olan, 912 (1506) tarihinde vefat eden Yusuf Efendi Bin Husrev tarafndan in ettirilmitir. 393. Kefeli Mescidi, Eskiden kilise idi, Kefe doumlu birinin teklifi zerine camiye dntrld. Draman'da Mahmutpaa Medresesi ya knndadr. 394. Gl Cml, Evvelce klieydi, sonradan her trl deniz vastalar malzemesi deposu olarak kullanld ve II. Selim dneminde camiye dntrld. 395. Kreki Cam, M ezan am'da olan kreki Ahmed Efendi ta rafndan in ettirilmitir; caminin sanda bir medrese, solunda bir mektep vardr; eyh Harir Mehmed Efendi Dergh ve Topkap civarndadr. 396. Kedk (Gedik) Paa Mescidi, Divan ktibi Ali Efendi tarafndan in ettirilmitir. 397. Kilise Mescidi, Molla Grn tarafndan in ettirilmitir, hadiresinde birok fkh ve eriat ileri geleni gmldr; Vefa Camii yanndadr. 398. Kk Ayasofya Cm, Evvelce kilise olan mabed, II. Byezid saltanat dneminde idam edilen ve burada gml bulunan Kzlaraa -s Hseyin Aa tarafndan camiye dntrld. Ayn zt, Esir-Pazan yaknnda bir cami ina ettirdi. Bu caminin yannda otuzalt hcresi bulunan bir dergh vardr ki, bunlardan on toplant yeri, onikisi okul, onbi eyhlerin ikmet yeri olarak kullanlmaktadr. Burada Ramazan aynda hatim indirilir, mevlidler okunun buras 1163 (1749) ylnda vefat eden ehr Mehmed Efendi Vakfdr; Eminehtun Hadis Mektebi yanndadr. 399. Keman Mescidi, 936 (1529) ylnda musikiinas Ahmed Efendi tarafndan in ettirilmitir; Aksaray yaknndadr. 400. Kemacba Mehmed Efendi Mescidi, Vasiyeti gereince, vasiyetname uygulaycs Yusuf Aa tarafndan 1060 (1650)'de n ettirilmitir.

Sayfa

367

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

401. Kreklba Mescidi, Topkap'da bulunan bir cami in ettirmi olai Ahmed Bey tarafndan yaptrld; Cerrahpaa Camii yaknndadr. 402. Kebeclhan Mescidi, Veziriazam Rustem Paa tarafndan yaptrlmtr. 403. Ktb Kasm Mescidi. Kurucu Ftih Sultan Mehmed'le stanbul'a geldi; Langa, Yenikap yaknndadr. Lam (L) Harfi. 404. Lutfipaa Mescidi, Yaknnda bulunan Lutfipaa emes'nden bu ad almtr, bir medreseyle birlikte defterdar Ahmed elebi tarafndan 941 (1534)'de in ettirilmitir; kendisi mescidin avlusunda gmldr; Ekmel Tekkesi yaknndadr. 405. Lfilezr Mescidi, Bir sipahiler avuu tarafndan in ettirilmitir; daha sonra Yefsir Ahmed Efendi ve iekiler khyas olan olu Mehmed Efendi tarafndan tekrar yaptrlmtr, Ahmed Efendi burada gmldr 1149 (1736). 406. Leylek Yuvas Mescidi, Geber Hac Pr tarafndan in ettirilmitir. Yedikule yaknndadr. 367 Mim (M) Harfi 407. Mahmudpaa Camii, Evvelce bir kiliseydi; 868 (1463)'de Veziriazam Mahmud Paa tarafndan yktrlan kilisenin yerine ina ettirildi; avlusunda bir serinleme yeri ve 1062 (165l)'de Kzlaraas Mustafa Aa tarafndan yaptrlan bir emesi vardr. 408. Meshpaa Camii, Hadm Veziriazam Mesih Paa tarafndan in ettirilmitir. Evvelce ayn yer zerinde Hasanpaa Camii bulunuyordu ve Mesih Paa tarafndan Karagmrk'e naklettirildi. Hasanpaa Camii hizmetlilerine yeni yaptrlan caminin vakf tarafndan tazminatlar dendi; cami 994 (1585) ylnda tamamland. 409. Mehmedpaa Camii, Evvelce bir kiliseydi; II. Selim'in kz, Veziriazam Mehmed Paa'nn ei Esmahn Sultan tarafndan camiye dntrld; Mehmed Paa, camiyi bir medrese ve bir adrvanla donatt ve bu sebeble mbed onun ad ile tannd. Paa, 919 (I513)'da vefat et. Camide bir Sultan mahfili ve bir kbe ta paras grnmektedir. Camiyi in ettiren Esmhan Sultan, Ayasofya'da, babasnn trbesinde gmldr
367

Sayfa

368

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/327-331

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ve 969 (1561) ylnda vefat etmitir. Mehmed Paa ile Sultan Hanmn evlenmelerinden doan brahim Han, bir sultan'dan doma olduu halde idam edilmedi. Camide gml bulunan eyhlerin listesi vardr. 410. Mehmed Murad Efendi Mescidi, eyh Ahmed Efendi'nin olu ve iki defa Rumeli Kadaskerlii makamnda bulunduktan sonra 1192 (1778)'de am'da vefat eden Damadzde Feyzullah Efendi tarafndan in ettirilmitir. Caminin yannda bir Nakibend dergh ve bir ktphane de kurmutur; Fethiye yaknndadr. 411. Mmfiraa Mescidi, Bu cami aslnda bir medresenin mtalea salonuydu, bunun iin IV. Murad'n imam Evliya Efendi 1045 (1635)'de, namazlar iin bir imam ve bir mezzin makam tesis etti; Vefa Camii yaknndadr. 412. Mr&hur Camii. Evvelce bir kilise idi; II. Byezid'in ahrbeyi, mrhuru yas Bey tarafndan bir cuma camisine tahvil ettirildi; doum yeri olan Arnavutluk'ta da bir cami, bir medrese ve bir mektep yaptrd ve kendisi orada gmldr; cami Yedikule yaknndadr. 413. Molla sh&k Mescidi, shak Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmitir; kendisi Fatih Sultan Mehmed'in koruduu ir lerden biridir; cami Balat'tadr. Ftih Sultan Mehmed bu ire bir ktas iin bin duka ihsanda bulunmutur. 414. Merkebcler Mescidi, Kzlaraas Cafer Aa tarafndan in et tirilmitir; Sultan I. Mustafa saltanat dneminde yaptrlan cami II. Byezid camii yaknndadr. 415. Medrese Mescidi, Bir yenieri aas tarafndan insna balatld, kendisi Msr'a srgne gnderilince kz kardei nat tamamlatt; bir Hadis mektebiyle donatlan cami Lleli yaknndadr. 416. Malc Mescidi, amdanc (imalat) Hasan elebi tarafndan in ettirilmitir; Kocamustafapaa Camii civarndadr. 417. Memi elebi Mescidi. Bu cami, III. Ahmed saltanat srasnda kan bir isyanda ldrlen Damad brahim Paa'nn kz Fatma Ha -nm'n vesiyetnmesine uygun olarak Zeyneb Sultan'n nezretinde in edilmitir; tshakpaa Camii civarndadr. 418. Mustafabey Mescidi, II. Mehmed'in bahazinedn ve 874 (1469)'de vefat eden Musliheddin tarafndan in ettirilmitir; Halilpaa Camii yaknndadr. 419. Mehmedaa Cml, Zamannda Babsaade'nin ald ve kendisine her perembe divan imkniyle Mekke ve Medine vakf idareleri

Sayfa

369

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kontrol yetkisi verilen Kzlaragas Elhac Ahmed Paa tarafndan in ettirilmitir; caminin karsnda 999 (1590) 'da yaptrlm ve Halveti dergahiyle bir eme vardr. Divanyolu yannda bir medrese, bir mektep ve Hoca Rustem camii karsnda bir serinleme yeri tesis etti; bu kzlaragas Parmakkap'da da Siyaset adyla tannan bir serinleme yeri kurdu. skdar'da ki cami yaptrd. leri fikirlerinden phe edilen Bamimr Davud Aga Vefa Saraynda dam edildi. Derghn birinci eyhi Yahyaba zade Hzr Efendi Bin tlyas, Eri savanda III. Mehmed'in yannda bulunanlardan biri oldu ve 1005 (I529)'de Eri nnde verilen ordugh savanda ehid dd. 420. Molla Kestel Camii, Musliheddin Mustafa Kastelln tarafndan in ettirilmitir. Bu zt, kendisine gelinceye kadar Rumeli ve Anadolu Kadaskerlii tek ahsta topland srada 886 (1481)'da Anadolu Kadaskeri olduktan sonra, 901 (1484) ylnda vefat etti; camisi Eski-Kla yaknndadr. 421. Mimar Sinan Mescidi. Yni, binalar stad, Kanun Sultan Sleyman yaplarnn unutulmaz ekillendiricisi Mimar Sinan'n camisi. Aakaps yaknndadr ve bir mekteple bir serinleme yeri vardr; caminin zellii k ve yaz, yni mevsim farkn hissettirmeyecek bir yap anlayla in edilmi olmasdr. Byk usta Sinan 901 (1495) tarihinde vefat etti. 422. Meeli (Miseli) Mescidi, Arkiyeci (yani svire tarz kk balklar iml eden) Ahmed Aa tarafndan in ettirilmitir; Silivri Kapusu yaknndadr. 423. Mimar Hayreddn Mescidi. Yni binalar stad Hayreddin'in camisi; Sinan'n byk eserleri civarndadr. 424. Molla eref Camii, II. Mehmed'in adalet ve fkh lmi danmanlarndan biri olan Krml erefeddin tarafndan in ettirilmitir. Halclar Kk yaknndadr. 425. Mercanaa Cam, Kzlaragas Mercan A^. tarafndan in ettirilmitir; 1114 (1702)'de Kzlaraas khyas Nezir Aa tarafndan yeniden yaptrlmtr; Eski Saray civarndadr. 426. MiLrimhhatun Mescidi. Yni II. Byezid'in saray kadnlarndan biri olan Mihrimh'n camisi; Karagmrk yaknndadr. 427. Molla Husrev Mescidi, Mehmed Bin Firamuz Bin Ali tarafndan in ettirilmitir. Fetih srasnda stanbul Kadl yapm olan Hzr Beyin yerini ald. Bu sebeble, asl ad Chalcedon olan Kadky bu ztn adm ald; 885 (1480) ylnda vefat etti; Bursa'da gmld. Yaknndaki Medrese Ekmekizde Ahmed Paa'nn tesisidir; cami Vefa Meydan yanndadr.

Sayfa

370

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

428. Musliheddin Mescidi, Tahta Minare de denilmektedir. eyh Foal Mustafa Efendi tarafndan in ettirilmitir, olu Mehmed Efendi eyhtir ve Beydav tefsiri zerine bir erhin yazardr: karsnda Top Kapusu'nda, Hz. Peygamber'n hrkasnn muhafaza edildii caminin yaknndadr. 429. Mehmedpaa Mescidi, Byk eyh ve lim adam Ak-emseddin'in yeeni tarafndan n ettirilmitir, byk eyh'in akrabasnm ad Giyaseddin Mehmed Efendi'dir ve Paaelebi adyla tannmtr; 927 (l52O)'de vefat etmitir; cami Aa-Kapusu yaknndadr. 430. Makaslar Mescidi* Hoca Piri tarafndan yaptrlmtr; Kemanke Mustafapaa Trbesi civarndadr. 431. Muselli Mescidi, Yni, Du Snma yeri camisi, Veziriazam Ferhad Paa tarafndan yaptrlmtr. Caminin yapm bir rya ile alkaldr: Fer had Paa Yenieriaas iken Halvetlerden eyh Mehmed Efendi, ona ryasnda kendisini Sultan'n damad ve Veziriazam olarak grdn anlatt. Ferhad da ona, rya gerekletii takdirde bir cami ve bir tekke yaptraca vaadinde bulundu ve szn yerine getirdi. eyh, 976 (1568)'de vefat etti. Ferhat Paa iki defa Veziriazam olduktan sonra 1003 (I595)'de idam edildi. Kendisi iin yaptrlm trbede yatmaktadr. Mektep ve Hadis mektebi, iki defa Reisefendi (Hariciye Nzn) makamnda bulunmu olan Elhac Mus tafa Efendi tarafndan kurulmutur ve kendisi 1106 (1694)'de vefat etmitir; cami Kumkap civarndadr. 432. Manastr Mescidi, Silivri Kap usu yaknnda bulunan ve 1183 (1769)'da Davutpaa'da mparatorluk ordughnda vefat eden Hadm brahim Paa tarafndan yaptrlmtr. 433. Meydanck Mescidi* eyhlislm D iti zade Mustafa Efen-di'nin ana tarafndan ceddi ve Sarmsak Mescidi maddesinde ad geen, Tara Byk-Kads Abdlkadir Efendi tarafndan in ettirilmitir; 1145 (1769) ylnda vefat etti ve Divanyolu ile Sinanpaa medresesi yannda topraa verildi. 434. Muradpaa Camii, II. Mehmed (Ftih) saltanat dneminde bu addaki vezir tarafndan bir medrese ve yaknndaki ille hamamla birlikte in ettirildi; Murad Paa Uzun Hasan'a kar yaplan savata, 879 (1474) ylnda ehid oldu. adrvan, bu caminin hadiresinde gml bulunan Veziriazam Kara Davud Paa tarafndan yaptrlmtr. Byk mihrabn yannda, Veziriazam ve bu addaki ilk devlet adam Mesih Ali Paa gmldr: onun yannda 1182 (1768)'de vefat eden eyhlislm Pirizde Osman Efendi'nln kabri bulunmaktadr; adrvann karsnda, nl

Sayfa

371

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bursa kads altparmak brahim Efendi'nin kabri vardr; cami Aksaray'dadr. 435. Muamele Mescidi, eyh Mustafa Bin Yusuf Bin Abdulltif ta rafndan in ettirilmitir; Yenierilerin Ortacmi vaizi olan kurucu 1006 (1597)'de vefat etmitir. Mesih adl ilk Vezirizam'n camisi yaknndadr. 436. eyhlislm Ali Efendi Mescidi, Galata'da da bir camisi olan eyhlislm Zenbilli Ali Efendi tarafndan yaptrlmtr; 932 (I525)'de vefat eden nl eyhlislm'n camisi Sirkeci'dedir. 437. Hahmudaa Camii, Kanun Sultan Sleyman'n su tesisleri khyas (emni) tarafndan in ettirilmitir; Fener yaknndadr. 438. Manastr Mescidi, Eski bir kilise olan bina, III. Mehmed'in miyyet avularndan biri tarafndan camiye dntrlmtr. Caminin yaknnda grlen mektep ve eme Ali Aa tarafndan yaptrlmtr; Kreki Sleymanaa Camii yaknndadr. 439. Mercimek Mescidi, akr Aa tarafndan yaptrlmtr; Lleli civarndadr. 440. Macuncu Mescidi, Yni bu cuma namaz klman cami, 936 (1521)'de vefat eden macun imalats Kasm Abdullah Aa tarafndan yaptrlmtr. Yaknndaki hamam eyhlislm Ebussuud Efendi tarafndan kurdurulmutur. 441. Mnftd Mescidi, Mezzin Elhac Hasan Aa tarafndan in ettirilmitir; 1179 (1765) depreminde yklm, Sultan III. Mustafa tarafndan yaptrlmtr; Sara Doanaa Camii yaknndadr. 442. Mneccim Saadi Mescidi, Yni gkbilimcisi Saadi'in camisi. Kurucu, Kanun Sultan Sleyman'n saltanat dneminin ortalarnda gkbilimci olarak tannyordu; kendisine shak Efendi deniliyordu ve Dervi Saadiler tarikatndand. 947 (1540)'da vefat etti; eski barut imalthanesi yaknndadr. 443. Mmr Camii, Bina emni Acem s tarafndan yaptrlmtr; ayn yerde bir Halveti dergh vardr ve eyhi 1090 (1697)'de vefat eden Mevlev elebi smail Dede Efendi'dir. Halifelerinin tad mevlev klah bir stuna aslmtr. II. Mustafa'nn kz Emine Sutan orada st kapal bir trbede gmldr; trbenin yanndaki eme 1154 (1738)'de kendisi tarafndan yaptrlmtr. 444. Molla Grflnl C&mi, Bu addaki eyhlislm tarafndan in ettirilmitir. naat 866 (1464)'de tamamland; camiye bir adrvan ve bir mektep ilve edildi; 892 (1486)'de vefat etti; biri Eski Saray yannda, dieri Vefa meydannda, bir dieri de Galata'da Tekke Camii ad altnda olmak

Sayfa

372

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

zere cami in ettirdi. Camideki adrvan Veziriazam Kprl Amcazade Hseyin Paa'nm kz tarafndan yaptrlmtr. Camisinde Nahifi tarafndan tertip edilmi ve 1124 (17l2)'de Fundukzde brahim Efendi'nin stad elinden kma bir kitabesi bulunmaktadr; caminin 1136 (1723)'de vefat eden tabiblerba mer Aa'nn yaptrd bir mektebi vardr. eyhlislm Damad elebizde sim smail Efendi de burada gmldr. 445. Mehterhane Mescidi; adr mehterleri klas kapsnn stndedir; Kanun Sultan Sleyman tarafndan yaptrlmtr. 446. Muhasebeci Cfimi, I. Ahmed saltanat dneminde Maliye birinci muhasebe Odas miri Ahmed Efendi tarafndan yaptrlmtr; Ye-nlkapu Langa yaknndadr. 447. Mustafaefendl Cfim, Din vakflar ktibi tarafndan yaptrlmtr; Kocamustafapaa'dadr. na tarihi 1193 (1779)'dr. 368 Nuh (N) Harfi. 448. Nianc Camii, Veziriazam Karamni Mehmed Paa tarafndan in ettirilmitir; Mehmed Paa Cellleddin Rum soyundandr ve 8 86 (1481)'de idam edilmitir 369. 449. Nevbahar Mescidi, Muhiyeddin Mehmed Bin s tarafndan in
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/331-336 Karaman Mehmed Paa, Ftih Sultan Mehmed'in son Veziriazamdr. Karaman Mehmed Paa'nin idam edilmedii, kkrtlan yenieriler tarafndan kona yama ve kendisinin ehld edildii tarih bir gerektir. Bir konuda ya Camiler Bahesi adl eserin sahibi Ayvansarayl Hseyin Efendi veya bu Osmanl Tarihi'nin yazan Hammer yanlmaktadrlar. Hseyin Efendi yanlmsa, Hammer gibi dikkatli bir mell if ve aratrcnn onu dzeltmemesi hayret vermektedir. Btn tarihlerde yazld gibi, Byk Ftih 886 (1481) 3 Mays gn Maltepe civarnda "Hnkrayn" mevkiinde ikindi vakti vefat etmitir. Bundan sonra da Karaman Mehmed Paa'nn ahadeti ile sonulanan olaylar yle gelimitir: Osmanl menblanna gre. Karaman Mehmed Paa, byk ehzade Byezid'l tahta davet iin Keklik Mustafa'nn Amasya'ya gnderilmesine zahiren muvafakat etmi olmakla beraber, husus adamlarndan birini de gizli bir mektupl a Konya'ya gndererek ehzade Cem'i hemen yola kp sr'at -le yetimek zere stanbul'a davet etmi, bu suretle Byezid gelmeden evvel meru veliahd tahta karak bir emrivaki yapmak istemi, Yenierilerin herhangi bir hareketine maanl olmak iin de Fatih'in lmn gizlemi ve tabutunu btn perdeleri kapal bir arabaya koydurup, Pdiah'n hasta olduunu ilan ederek, derhal stanbul'a gtrmtr. Fakat Paa'nn tedbirli davranmad rivayet edilin stanbul'la skdar arasnda yollan keserek Maltepe' deki orduyu istanbul'a geemeyecek bir vaziyette tutmak istemesi ve hatt stan bul'dakl Acem i -olanlarn da bir i bahanesiyle ehirden karmas meselenin derhal anlalmasna sebeb olarak Yenieriler payitahta akn etmi, o srada stanbul muhafzlnda bulunan eski Veziriazam Devirme tshak Paa'nn tahrik ve tevikiyle Trk Veziriazam Karamni Mehmed Paa'nn kona yama edilip Ftih'in bu kymetli veziri ehd edilmi, dier birtakm Trk devlet adamlarnn konaklan da yama ettirilip dier bir takm cinayetler daha irtikb edilmi ve te bu suretle, devirme ve dnme tshak Paa, stanbul'da Yenieri kuvvetine stinaden kendi kendine vaziyete ve hkmete hkim olmutur. Fatih'in son Veziriazam olan Karaman Mehmed Paa merhum, Yenierilerin paralayp ldrdkleri lk Veziriazam saylr. Osmanl Tarihi Kronolojisi, smail Hami Danlmend (.N.).
368 369

Sayfa

373

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ettirilmitir; Fatih Sultan Mehmed'in ekmekibadr. Hasekisul-tan camiini yaptnda esiri Nevbahar' da ibdete altrd. Camiye ta bir minare koydurdu ve cami bu sebeble Nevbahar adn ald; Haseki Camii yaknndadr. 450. Nurdede Mescidi, Elhac Bahyi Mirallah Efendi ve dier birok eyh tarafndan in ettirilmitir; Molla Grn yaknndadr. 451. Nazmi Tekkesi Mescidi. 1010 (1601)'da, avuba olduu srada Yavaa Mehmed Efendi tarafndan yaptrlmtr; kendisi burada gmldr; aynca birok eyh de burada gmldr; ehremini yak nndadr. 452. Nerdubanl Mescidi, Yni dereceler camisi, eyhlislam Molla Grni tarafndan in ettirilmi tir; Bezasiye Camii civarndadr. 453. Nerdubanl Mescid, Ktip Sinan tarafndan yaptrlmtr. Kadrga civarndadr. 454. Nlancpaa Cmi, 950 (1543)'ye doru Haleb kads, byk nianc Cellzde ve Reisefendi'nin yakn dostu Pr Ahmed Efendi'nin olu Nianba Boyal Mehmed Paa tarafndan in ettirilmitir; babasnn lmnden sonra Nianc makamna geldi 981 (1573). 985 (1577)'de Haleb Beylerbeyi oldu; 988 ,l580)'de yeniden nianc makamna geldi; 989 (1581)'da drdnc Kubbeveziri oldu: bir yl sonra tekrar nianc makamna atand; nihayet altnc Kubbe veziri oldu. Bu makamdayken 1004 (1495) ylnda vefat etti. Camisinin yannda iki medrese, bir Sofi tekkesi ve adrvann karsnda bir sarnc vardr. Karsnda Um Veled Camii ve civarnda Keskindede Tekkesi vardr. 455. Nerdubanl Mescidi, Keml e d din tarafndan yaptrlmtr; Koska yaknndadr. 456. Nahlbend Mescidi, Uzun-ar'da in edilmi bir caminin de kurucusu olan, brahim Paa miyyetinden Elhac Hasan Aa tarafndan yaptrlmtr. dris Kk yannda zel bir trbede gmldr. Caminin yapld yere Nahlbend denmesinin sebebi burasnn palmiyelerle ssl olmasdr; prenslerin dnleri ve ehzadelerin snnet dnleri burada balard. Caminin krss Veziriazam Srmeli Ali Paa tarafndan konulmutur; bu Paa 1106 (1694)de Edirne'de idam edildi ve Kasmpaa Camiinde gmldr; Nahlbend Camii, Ahmedpaa Camii yaknndadr. 457. Nerdbanh Mescidi, Mr skender elebi tarafndan yaptrlmtr; Sarmsak Mescidi yaknndadr. 458. Naall Mescidi. Fatih Sultan Mehmed'le gelenlerden ve byk

Sayfa

374

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

eyh Ak-emseddin Hz.'nin akrabas imam Ali Efendi tarafndan in ettirilmitir. Bu cami Naalli adn tamaktadr, nk minare duvarnda drt at nal bulunmaktadr. Karsnda Veziriazam Sofu Mehmed Paa bir medrese yaptrmtn Veziriazam Kapusu yaknndadr. 459. Nesls&h Cmi, annesi II. Byezid'in kz Gevher Sultan'dan torunu olan Mehmed Bey'in kz tarafndan in ettirilmitir. Nesliahn kocas skender Bey, Salih Paa tarafndan yaptrlan inek-tebun nnde gmldr. Caminin su deposunun zerindeki kitabede 956 (1549) rakamlar vardr. Yakndaki bir mektebin kitabesinde 987 (1579) rakamlar grlmektedir. Caminin ve mektebin vakflar birbirlerinden tamamiyle ayrdrlar; bununla beraber, ihtiya durumunda birbirlerini desteklemeleri gznnde tutulmutur. Tesis kavnmesi caminin duvarna hakkedilmitir. Civardaki eme Sultan emesi adn tamaktadr ve Kanun tarafndan tesislerden, Krkeme'den beslenmektedir. Bu emeyi Mesih Paa'nn khyas yaptrmtr; Cami Edirne Kapusu'ndadr. 370 Var (V) Harfi. 460. Veled Karaba Mescidi, Llezr yaknndaki Karaba camisinin kurucusu Abdurrahman Efendi'nin olu Elhac Mehmed Efendi tarafndan yaptrlmtr. 461. Vezirhane Mescidi, Babas Kprl Mehmed Paa'nn trbesinde gml bulunan. Veziriazam Kprl Ahmed Paa tarafndan yaptrlmtr. 1087 (1676)'de Edime yolunda, orlu'da vefat etti. Bu trbenin yannda bulunan ve yukarda sz edilen ktphaneyi kurdu; enberlita'tadr. 462. Valide Medresesi Mescidi, Asl olarak ark ftihi ve III. Mu-rad'n Vezirizam' zdemirolu Osman Paa tarafndan yaptrld; IV. Mehmed'in byk annesi Mhpeyker Ksem Sultan tarafndan tamir edildi ve civarnda bir eme kuruldu. zdemirolu Osman Paa'nn tesisini gsteren kitabede 993 (1583), Validesultan'm eme kitabesinde ise 1050 (1640) tarihleri grlmektedir. Veziriazam zdemirolu Osman Paa baba tarafndan erke asllyd ve kendisi Abbasilerden olduunu ileri sryordu. 371 Validesultan Ksem, ei I. Ahmed'in trbesinde gmldr IV. Murad ve
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/336-338 zdemirolu Osman Paa, erke deil Daistan Trklerindendir. Babas zdemlr Paa'nn erkeslikle alkas yoktur. Hammer, zdemirolu Osman Paa'nn Msr valilii ve Mekke emirlii srasnda Abbas prensesiyle evlenmi olmasyla Paa'nn soyunu kartrmaktadr (.N.).
370 371

Sayfa

375

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sultan brahim'in annesidir ve aynca inili Cmii'nin kurucusudur; skdar'da bulunan bu cami 1061 ylnda in edilmitir. En yakn medrese Ayaspaazde Mustafa Pa-a'nnkidir ve karsnda eyhlislm Debbazde Mehmed Efendi medresesi bulunmaktadadr; II. Selim hamamlar civarndadr. 463. Voynuk ecft Mescidi, eyh brahim Efendi tarafndan yaptrlmtr; caminin karsmdadr ve mektebin yannda nl ir s Necb Efendi gmldr, 914 (1508) ylnda vefat etmitir; Vefa meydan yanndadr. 464. Valide Han Mescidi, IV. Mehmed'in daha nce ad geen byk annesi, 1062 (1650)'de bodurularak ldrlen Mhpeyker Ksem validesultan tarafndan yaptrlmtr. 372 He (H yumuak) Harfi. 465. Himmetzde Zaviyesi Mescidi, 1095 (1683)de vefat eden def terdar brahim Efendi tarafndan, bir defterdar tarafndan yaptrlan tekkesinin iinde in ettirilmitir; tekkeyi in ettiren IV. Mehmed'in defterdarlarndan biridir; Taral Bykkadlar Camii civarndadr. 466. Hindiler Tekkesi Mescidi, Yni Hindistanllar Tekkesi Mescidi; Sultan II. Mehmed tarafndan yaptrlmtr ve Nakibend shak Buha-ra'nn ibdetine tahsis edilmitir; caminin kaps yannda Horhor e mesi bulunmaktadr; Veziriazam Mahmud Paa, tekkenin masraflarna karlk gmrk varidatn tahsis etti; Aksaray Muradpaa Camii yaknndadr. 373 Ye (Y) Harfi. 467. Tayla Mescidi, Davud Paa'nn khyas Aydn khya tarafndan yaptrlmtr. Krs, elebi Ulak Seyid Mehmed Sadk Aa tarafndan tesis edilmitir. Mehmed Sadk Aa, Akehir'de Nasireddin Ho-ca'nn yannda gmldr; 1091 (1680)'de vefat eden elebi, hat yazan olarak drtyz Kur"an yazmtr. 468. Yahya Gzel Mescidi, Mescidin kurucusu yakndaki medresenin yannda gmldr. Krs defa veziriazam olan brahim Paa'nn ei ve
372 373

Sayfa

376

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/338-339 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/339

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ayasofya'da III. Mehmed trbesinde gml bulunan Aye Sultan tarafndan konulmutur, cami Vefa'dadr. 469. Yolgeen Mescidi, Defter Emni mer Efendi tarafndan in ettirilmitir; 991 (1583) "de tamamlanan cami, Atik (eski) Marmara yak nndadr. 470. Yarhisar Mescidi, 906 (1500)'de vefat eden Musliheddin Mustafa Efendi tarafndan in ettirilmitir. Camisinin karsnda bulunan emenin ins iin Kanun Sultan Sleyman dneminde gayret gsterdi; bu sebeble emeye Kad emesi denilmektedir. Yaknnda eyhlislm Ahmed Efendi camii vardr ve kurucusu medrese yannda gmldr. 471. Yenibahe Mescidi, Bakkaliye taciri ve bir un deposunun camiye dntrerek Arpaclar camiini tesis eden Halil Aa tarafndan in ettirilmitir. Aynca bir eme yaptrmtr; camisi Yenibahe ayr yanndadr. 472. Yorganc brahimaa Mescidi; Kasap Elhac Ahmed Aa tarafndan in ettirilmitir; Haydarpaa yaknndadr. 473. Tazc Camii, Ktip Musliheddin tarafndan yaptrlmtr; Fethiye yaknndadr. 474. Yenikap C&m, Cuma camisidir; Veziriazam Sofu Mehmed Paa tarafndan yaptrlmtr. 1060 (1650) ylnda idam edilen bu Veziriazam, Naalli Cmii-yannda grlen caminin de kurucusudur. 475. Yakubzade Mescidi, 1148 (1735)'de vefat eden Seyid Mustafa Efendi tarafndan yaptrlmtr; Yayla civarndadr. 476. Yamaklar Mescidi, Bina eminleri eyhi, smail elebi'nin babas Yamak Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmitir; avu Camii yaknndadr. 477. Yedikule Camii, Fatih Sultan Mehmed tarafndan in ettirilmitir. 478. Tayla Camii, kere Badad valiliinde bulunan ve 1077 (1666)'da vefat eden Kanbur Mustafa Paa tarafndan yaptrlmtr. Mektebinin yannda, suyu Kanun Sultan Sleyman'n Krkeme'sin -den gelen gzel bir eme vardr. 986 (I578)'da doksan yanda vefat eden, San Grz'n damad ve Beydvi erhi yazan Sinaneddin Yusuf Efendi burada gmldr. 479. Takubaa Mescidi, Eski Saray aas tarafndan in ettirilmitir; Selimiye yaknndadr. 480. Yavuz Mehmedaa Mescidi, Bu addaki Segbanba tarafndan in

Sayfa

377

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

378

ettirilmitir; Davutpaa yaknndadr. 481. Yenimahalle Mescidi, mparatorluk ailesinden ehsuvar Bey tarafndan yaptrlmtr; Kadrga liman yaknndadr. 482. Temciler Mescidi, Fazlpaa Saray iinde bulunan camilerin ncsdr. Uzun ec camii bahsinde kurucusu bahis konusu edilmitir. 483. Yavuce ahin Mescidi, Ftih'in askerlerinden biri tarafndan in ettirilmitir; Mahmud Gaznev mektebi yaknnda, Uzun-ar yanndadr. 484. Yourtular Krhnes Mescidi; Ah ur Kapusu yaknndadr. 485. Yataan Mescidi, II. Mehmed'in topu Paas Elhac lyas Aa tarafndan in ettirilmitir. Adn eyh Yataandede'den almtr; eyh, II. Mehmed saltanat dneminde burada gzel bir eme yaptrmtr. Mektep, Boazii'nde Kanlca'da grlen camiyi yaptrm olan skender Paa tarafndan tesis edilmitir. Yakndaki tekkeyi yaptran ve 1038 (1628) ylnda vefat eden Hakikzde eyh Osman Efendi, ken disinden sonra gelen eyhlerle (halifeleriyle) orada gmldr. 486. Tahnikapan Soka Mescidi, Yni kasap dkkan soka Mescidi. dam edilen Kzlaraas Beir Aa'nn esirlerinden Hatice Usta tarafndan yaptrlmtr. Hatice Usta, 1166 (1752)'da bu caminin yannda bir eme in ettirmitir; Sultan II. Byezid'in camisi yanndadr. 487. Teni Dersiye Mescidi, Edirneli bir mderris olan Dlbendcizde Mustafa Efendi tarafndan in ettirilmitir; Krekiba- Sleymanaa Camii yaknndadr. 488. Yldz Tekkesi Mescidi, Kurucusu Yldzdede, stanbul fethi srasnda bir kiliseyi hamama dntrd ve bu yap onun adn ald; Sultan I. Mahmud tahta ktnda mezan yeniden yaptrld ve orada 1166 (1752)'da bir tekke kuruldu. 489. Buraya kadar zikredilen camilerin says 485'e varmaktadr 374, bunlardan 108'i ilk in edildikleri durumdadrlar; 166'snn namaz krsleri vardr ve daha sonra in olunmulardr; 209'u mahallelere baldr, yni her biri bir mahallenin camisidir; 168'inin bal bulunduu mahalle yoktur. Btn bu camiler ehir srlar ve saylar 28 olan ehir kaplan iindedirler ki, bu kaplarn adlan yledir: 1. Bahe kaps. 2. Cami kaps. 3. Balkpazan kaps. 4. Zindan kaps. 5. Odun kaps. 6. Ayazma kaps. 7. Unkapan kaps. 8. Ctbali (Cubali) kaps.
Yazarn bulususdakl hesabnda yanlm olduuna inanmak zordur. Herhalde bir kafiye hatasdr, zira say ilk 10 Sultan camltyle 499'a varmaktadr
374

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

9. Aya kaps. 10. er yeni kaps. 11. Petro kaps. 12. Fener kaps. 13. Balat kaps (Yahudiler mahallesi kaps). 14. Ay-vansaray kaps. 15. Eri kaps. 16. Edime kaps. 17. Top kaps 18. Mevlevihane kaps. 19. Silivri kaps. 20. Yedikule kaps. 21. Narh kap. 22. Samatya kaps. 23. Davutpaa kaps. 24. Bahe(Bostan) kap. 25. Dara (dar) Yeni Kap. 26. Kum kaps. 27. atlad kap. 28. Ahr kap, 375 II. stanbul Surlar Dnda n Edilmi Camiler. 490. Yedikule Cm, II. Mehmed tarafndan in ettirilmitir; Yedikule dndadr. 491. Kasablar Mescidi, Divanyolu'nda bir cami ve bir medrese yaptrm olan Veziriazam Kara Mustafa Paa tarafndan in ettirilmitir. Kesik ba Sanca camiinde gmldr; cami Yedikule dndadr. 492. Debbaler Mescidi* 1139 ,1726)'da debba Elhac Ahmed Aa tarafndan in ettirilmitir. Camiler Bahesi yazannn dneminde Ahmed Aa daha hayattayd. 493. Hac Mahmud Mescidi. II. Byezid dneminde yaayan mes-cid adnn sahibi tarafndan in ettirilmitir; Merkez Efendi ve yeni Mevlevi Tekkesi kaps yaknndadr. 494. Yenikap Mevlevihane Mescidi, Malko Mehmed Efendi tarafndan yaptnlmtr; Mekke'de hac srasnda bir su yznden idam edilirken Yenieri bahalifesine bildirdii son arzusu zerine ina edilmitir (10061597). 495. Merkezefendi Tekkesi Mescidi, eyh Musliheddn Merkez Musa efendi Bin Mustafa Bin Killd Bey Bin Haydar tarafndan in ettirilmitir. Tekkenin eyhleri orada gmldr, Hadis mektebi kurucusu Abdulbki Paa da orada gmldr, kendisi Tokat'da onalt yl valilikten sonra vefat etmitir. Tekkenin kaps dnda bir eme vardr; eyhin trbesinin arazisi zerinde birka basamakla inilen bir ayazma bulunmktadr; yaknda bulunan kaplcaya ifya kavumak zere hastalar gelmektedir. 496. Amfini Mescidi, Bir valinin divan ktibi tarafndan yaptrlmtr. 497. lyasefendl Mescidi, tlyas eceddin Bin lyas tarafndan yaptnlmtr. Dimetokal ve Edirne Sultanbyezid Camii mderrisi olan tiyas Efendi doksan yanda vefat etmitir. Seyid erif Corcannin btn eserleri
375

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/340-342

Sayfa

379

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

iin tefsirler yazm olan lyas Efendi, oullarndan Ebu Hamid ve Lutfullah'la birlikte camisinin yaknnda gmldr. 498. Tekyeci Cftm, Kk svire tekkeleri imal eden ve 986 (1578) ylnda vefat eden brahim Efendi tarafndan yaptrlmtr. Top -kap dndadr. 499. Savak Mescidi, Husm Ahmed Paa tarafndan yaptrlmtr. Ahmed Paa, damad Veziriazam Siyavu Paa'dan yl sonra, 1008 (I599)'de vefat etmitir. Caminin bulunduu mahalleye Savak dendii gibi Cebeci de denilmektedir. Caminin karsnda Kanun'nin Krke -me sulannn taksim deposu ve nnde yksek bir eme vardr. Su deposunun (Taksim) bahesinde eski Segbanbann kk bulunmaktadr. Segbanba orada hristiyanlann paskalya yortusunda gn nbete kyordu. 1193 (1779)'de, silahdar Seyid Mehmed Paa, caminin tahta minaresini ta olarak yaptrd. Kalecikli iman Mehmed Aa bn Baba Yusuf, 1194 (1642)' de bir abdest alma emesi tesis etti; Eri Kapu dndadr. 500. Ayvansaray Mescidi, 999 (1590)'da vefat eden Korucu Mehmed elebi tarafndan yaptnlmtr. Mezan Eyub yolunda, sa taraf -daki Tokmaktepe eteinde tatan yaptnlmtr; Ayvansaray Kapusu dndadr. 501. Balat skele Mescidi, Yusuf uceddin tarafndan in ettirilmitir. 502. Yenikap skele Mescidi, Yangn sonucu yandktan sonra eyhlislm Drrizde Mustafa Efendi tarafndan tamamiyle yeniden in ettirilmitir ve kitabesi 1179 (1765)'de Mstakimzde tarafndan tertip edilmitir. 503. Ayakapusu Mescidi, Ahmed elebi tarafndan yaptrlmtr. Orada bir trbede stanbul fethinde ehd den Segbanba Abdur -rahman Aa gmldr; Veziriazam Ahmed Paa camiyi yeniden n ettirmitir; Aya Kapu dndadr. 504. Cibfilikapusu Mescidi, Osmanzde Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmitir: CiblI Kapusu dndadr. 505. Tfenkhne Mescidi, yni tfek imalathanesi Mescidi, Kanun Sultantan Sleyman tarafndan yaptnlmtr; caminin karsndaki silah imalathanesi de onun eseridir; Unkapan yaknndadr. 506. Unkapan Mescidi, Suba (polis mdr) Sleyman Aa tarafndan Kanun Sultan Sleyman saltanat dneminde n ettirilmitir. Kzlaraas Beir Aa, camide Mevlit okunmasn tesis etti ve Mekke ve Medine vakfian idarecisi Beir, camiye byk yardmlarda bulundu. Birinci Beir, Eyub Sultan'da trbesinde gmldr; ikincisi, skdar'da ahin Camii yalannda

Sayfa

380

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

gmldr; cami Unkapan dndadr. 507. Zeytinciler Cm, Hseyin Aa tarafndan in ettirilmitir. Caminin iindeki emenin suyu Sleymaniye camisinin aasndan gemektedir; Ayazma Kapusu dndadr. 508. Ayazmakapusu Mescidi, Elhac Davud Aa tarafndan yaptnlmtr. 509. Odunkapusu Mescidi Sebze taciri El hac Salih tarafndan in ettirilmitir; Odun Kapusu dndadr. 510. Soanclar Mescidi. Soanclar kahyas tarafndan yaptrlmtr; Camiler Bahesi yazarnn dneminde, 1194 (1780)'de tamamlanmtr; Oduncular Kapusu dndadr. 511. Yourtular Mescidi, An elebi Mehmed Bin Kemal Ah Can, Tebriz tarafndan yaptrlmtr; bu h elebi Kanl Fnn Cmii'ni yaptrm olandan ayrdr. Birincisi, Sultan kinci Mehmed Hastahane -si tabibler ba idi; hac ziyaretinden Msr'a gelirken 930 (1523)'de vefat etti; Hapishaneler Kapusu dndadr. 512. Tekneciler Mescidi, Ftih Sultan Mehmed dneminde, Kzla-raas Mustafa Aa tarafndan n ettirildi. 513. Gmrkn Mescidi, Ftih Sultan Mehmed tarafndan yaptrlmtr. 514. Hidyet Camii, Bahe Kapusu'nda kayklarn eki yeri yaknnda; Sultan II. Mahmud dneminde, 1220 (1812)'de Pdihn kendisi tarafndan n ettirilmitir; srekli endie ve asayisizlik sebebi olan kayklarn eski kaldklar yerde yaplm, ad da doru davran anlamnda yine Sultan tarafndan konmutur. 515. Bursa Tekkesi Camii, Caminin kaps yannda kardei Visl Efendi'yle gml bulunan Mehmed Gilan Efendi tarafndan yaptrlmtr; Bahe Kapusu dndadr. 516. Kire skelesi Mescidi, II. Sultan Mehmed tarafndan in ettirilmitir. Krs, nc defa Veziriazam olan ve daha sonra 1138 (17l2)'de idam edilen Mustafa Paa tarafndan tesis edilmitir. 517. Tulumbaclar Oca Mescidi, I. Mahmud tarafndan yangn sndrme tekiltnn kurulmas mnasebetiyle in ettirilmitir. 518. Yeil Kiremitli Mescd, Kanun Sultan Sleyman tarafndan yakndaki Ocak halknn yararlanmas dnlerek in ettirilmitir. Bostanc Sivasl Mehmed Aa, caminin damna renkli kiremit detti ve byk kapnn yannda, cami d duvarlar iinde iki emeyle bir Hadis mektebi yaptrd. Bu nat 1131 (1718)'de tamamland. Altdakl iki binadan

Sayfa

381

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

birinde svaclar, dierinde meremetiler (restorasyon ii yapanlar) bulunmaktadr; daha aada baklar ve iki yannda oku ve yayclar bulunmaktadr. 519. Bostanclar Tabhanesi Mescidi; yni Bostanclar hastahane-si camisi, hasta bostanclar iin Kanun Sultan Sleyman tarafndan in ettirilmitir. 520. Ahurkapusu Mescidi, Kzlaraas Mahmud tarafndan yaptrlmtr. 521. atladkapusu Mescidi, Kasaplar khyas Pf Aa tarafndan in ettirilmitir. 522. Kumkapu Camii, Cuma namazlar klnan cami Krekciba Sleyman Aa tarafndan in ettirilmitir. 523. Kaptanpaa Mescidi, Gedikpaa Mektebi yannda gml bulunan Kaptanpaa tarafndan in ettirilmitir; Kumkap dndadr. 524. Yenkap Mescidi. Malkozde Ebubekir Aa tarafndan yap trlmtr; Langa Yenkap dndadr. 525. Davutpaa skelesi Mescidi, 1149 (1636)'da vefat eden defterdar Bekir Paa'nn trbesi yanndadr; krs, Veziriazam Nail Abdullah Paa tarafndan tesis edilmitir; Paa Cidde valisi bulunduu srada vefat etmi ve Mekke'de Zemzem Kuyusu yanna gmlmtr. 526. Samatya Mescidi, Elhac Faik Sleyman Aa tarafndan yaptrlmtr; Kapu dndadr. ehir surlar ve kaplan dnda 37 cami vardr, ve imdi ehrin du? mahallelerinin ve Eyub camilerin anlatmna geiyoruz. 376 III. Eyub Camileri. 527. Osmanl Sultanlarnn yedincisi II. Mehmed'in saltanat srasnda, stanbul'un fethi dneminde, eyh Ak- em eddin, bn Ebu Suf-yan zamannda Yezid Bin ecred Es-Sehassi kumandasnda stanbul muhasarasnda ehid den sekiz kahramandan en saygdeerinin Eyb Ansari Halit Bin Seyid'in mezarnn bulunduu yeri kefetti. Eyb camii, stanbul'un fethinden be yl sonra 863 (1458) ylnda in edildi. Ekmekizde Ahmed Paa, 1000 (1591)'de camiye lve yapt ve 1136 (1723) ylnda bir fermanla btn camilerde Ramazan'da kandillerle mahye
376

Sayfa

382

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/342-345

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kurulaca emri verildiinden, caminin iki ve alak minaresi yerine, her biri ki erefeli iki minare in edildi. Caminin dndan grlen iki mahfil Kzlaraas Belr'in eseridir ve kendisi de orada gmldr. Birinci Mahmud kendi saltanat dneminde sarayda bulunan kutsal emnetlerden Hz. Peygamber'in ayak izini bu camiye koydu. I. Ahmed byk pencereyi atrd ve 1133 (1720)'de vefat ettiinde Kzlaraas Mustafa'nn trbesinin kk kaps yanna gmlen Veziriazam Sinan Paa avludaki narlarn arasnda ykselen kk yaptrd. III. Osman'n annesi Hatice Sultan, byk kapnn karsnda iinde gml bulunduu kk evi yaptrd. Veziriazam Semiz Ali Paa da byk trbenin kaps bitiiinde, yan tarafndan mezarnn bu lunduu kk bir ev in ettirdi; onun yannda Veziriazam Grc Mehmed Paa'nn mezar bulunmaktadr ve bahe iskelesinin i tarafnda Kbrs ftihi Lala Mustafa Paa'nn yanlan ak, st kubbeli mezar vardr. Bu trbenin mezarlk alannda Hoca Sinan Paa'nn ve Kaynarca bar anlamasn imzaladktan sonra vefat eden Muhsinzde Gazi Mehmed Paa'nn kabirleri vardr. Byk kapnn karsnda bir serinleme yeri vardr ve bu da tacirler khyas smail Paa tarafndan n ettirilmitir. adrvanla havuz. Veziriazam Halilpzde brahim Paa'nm hayr eseridir. brahim Paa, Uzun-ar yannda bir cami de yaptrmtr. 528. Zalpaa Camii, Kanun Sultan Sleyman'n silah dan Zal-Mahmud Paa ve kans hsultan tarafndan in ettirilmitir; her ikisi de burada yaptrlm olan bir trbede yatmaktadrlar. Burada bir Sultan mahfili, bir medrese ve bir adrvan vardr ve trbenin karsnda bir ikinci medrese ve avlu kapsnn yannda, 958 (I551)'de bir eme in ettirilmitir. Trbe medresesi yannda, Ba sokana fazla uzak olmayan yerde, nl hat sanat stad ivicizde Mehmed Efen-di'nin mezan bulunmaktadr. Ba sokana bakan trbenin yannda, Laalizde Abdullah Efendi'nin Sergzet adl eserinde bahsettii Bayram dervilerinden mer Sekini'nin ikinci erkek kardei Edirneli Pr Ahmed yatmaktadr; onun yannda Haddad Ali Efendi'nin kabri vardr. Trbenin yaknnda skender Bey ve ei Gevheri Mulk Sultan tarafndan in ettirilmi, fakat genellikle Zal-Mahmudpaa Mektebi olarak anlan mektep bulunmaktadr. 529. hsultan Camii, Sultan II. Selim'in buraya gmlm olan ayn addaki kz tarafndan in ettirilmitir. Orada bulunan eski cami Camiler Bahesi yazarnn dneminde yeniden yaptrldnda (restore edildiinde), kubbenin altnda eski bir yaz ile 963 (1555) tarihiyle karlald. ah Sultan, bayramlarda Mevlid okunmas ve Allah (C.C.)'n birliine du iin bir salon

Sayfa

383

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ve bir de mektep in ettirdi. Deniz kenarnda grlen hcreler, zamanmzda Kocamustafapaa Zakirba eyh Abdulkerim Efendi tarafndan yaptrlmtr. Yaknda, Bahariye Saray karsndaki Talburun'da, Belgradh Lagir Cennet Efendi tarafndan yaptrlm ve inde iki Bekta derviinin yatt bir tekke vardr. nl Veziriazam Melek Ahmed Paa (IV. Mehmed dnemi Vezirizam'.) Eyb bostanclarnn deniz kenarnda bulunan VaJidesultan Saray'nn karsndaki klk mahall esinde gmldr. 1073 (1662) ylnda vefat et. 530. Mustafaefendi Tekkesi Camii, Yni Murteza Efendi Tekkesi Cuma Camisi; Bb- l'de yksek grev mevkilerinde bulunan Yek-em (bir gz grmeyen) Elhac Murtaza Efendi tarafndan Kagarh Nakibend eyh Abdullah iin yaptrlm ve bu tekke in ettirilmitir. Bu eyh nce, Laalizde Abdullah Efendi tarafndan yalnz bekrlar iin in ettirilen Kalender tekkesini idare etti; fakat, evlenmek istedii iin oradan ayrld; 1147 (1734) "de vefat etti. Caminin kurucusu ise 1160 (1747)'da ld ve oluyla birlikte demir parmaklklarla evrili kabrinde yatmaktadr. 531. Zeynephfitun Mescidi, Kurucusunun kabrinin bulunduu cami, tdris Kk yanndadr. Sls ve Taalik yazda Nesi 'den stn hat sanat stad, Osmanl hizmetine girinceye kadar ran prensleri divanna bakanlk eden Ve Sekiz Cennet adl nl Osmanl tarihini yazan Bitlisli dris'in kars idi. Bitlisli dris, kendi adn tayan kkn bitiiinde n ettirdii emenin yannda gmldr. Babasnn yazd tarihi devam ettiren olu defterdar Ebulfazl Mehmed, Tophane'de yaptrd defterdar camisinin avlusunda yatmaktadr. 971 (1563)'de vefat etti. Caminin civarnda, olak eyh Hseyin Efendi tekkesinin karsnda, caminin Karaaa tarafndaki duvarndan baklnca grnen tatan yaplm eski bir trbe vardr. Orada, Kzlaraas Mehtne-daa Cmii'nln yaknnda bir cami ve bir medrese in ettirmi olan defterdar brahim Paa gmldr, bu ta trbe harabesinin ortasnda 901 (1495)'de vefat eden nl eyhlislm Ali Arab yatmaktadr. 532. Kasmavu* Mescidi, Fatih Sultan Mehmed saltanat dnemi avularndan olan Kasm Aa tarafndan in ettirilmitir; kardei, Sofular camisini in ettiren avu Ali onun yanndaki kabrinde yatmaktadr. 533. Defterdar Mescidi, II. Byezid saltanat dnemi defterdar Sleyman Paa tarafndan in ettirilmitir. 534. slmbey Mescidi, 535. Dmeciler Mescidi, 998 (1589)'da vefat eden Dmeclzde Mehmed Bekir Efendi tarafndan yaptrlmtr.

Sayfa

384

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

536. Ahmeddede Mescidi, Eyb bahesi muhafzlar eyhlerinden biri tarafndan in ettirilmitir. 537. Hoca Bli Mescidi, III. Murad saltanat dneminde Abdullah Bal Efendi tarafndan yaptrlmtr. 538. Ulucababa Mescidi, Ftih Sultan Mehmed'in yakn adamlarndan biri olan Veliyeddin Efendi tarafndan yaptrlmtr. 539. Mustafaavu Mescidi, Mehmed Kayabey'in yaptrd hamamn yaknndadr. 540. Bak Mescidi, Camisinin yanna gmlm olan Ferhad elebi tarafmdan in ettirilmitir. 541. Alipaa Mescidi, Veziriazam Semiz Ali Paa tarafndan n ettirilmitir. Kendisi Hz. Peygamberin sahbilerinden Hz. Eyb'n yaknnda gmldr ve mezar tanda 972 (1564) tarihi yer almaktadr. 542. Surur Mescidi, 1008 (1599) ylnda vefat eden ve nl ahsiyet Yahya Zde'nin Eyub'deki kabri yaknnda gml bulunan eyhlislm Hoca Saadeddin Efendi tarafndan yaptrlmtr. 543. Sofiler Mescidi, kardei Kasm avu'un yaptrd camide onun kabri yaknnda gml bulunan avu Ali Aa tarafndan yaptrlmtr, cami, Saadeddin tarafmdan da yeniletirilmi (restore edilmi) tir. 544. Abdulkadrelend Mescidi, Babas eyh Abdurrahman Efendi 944 (I537)'de vefat eden ve Sivs Efendi tekkesinde gm' eyhlislam Abdulkadir Efendi tarafndan yaptrlmtr. Olu bu camiyi 1002 (I593)'de babasnn mezan yannda na ettirdi. Caminin yaknnda, olu tarafndan daha sonra Halvet! tarikat tekkesine dntrlen Kur'an okuma evi Saadeddin'in hayr eseridir. 545. Demirciler Mescidi, Abdurrahman Paa'n in kz Zhre tarafndan 952 (1545) ylnda ina ettirilmitir. 546. Kzl Mescd, Kiremiti Sleyman Efendi elebi tarafndan yaptrlmtr. Krs, Rumeli eylet byk-kads Feyzullah Nazif Efendi'nin ei olan ve Camiler Bahesi yazarnn dneminde hayatta bulunan Elhace Fatma Hanm tarafndan tesis edilmitir; yaknnda eski vezir Cafer Paa'nn trbesiyle bir medrese bulunmaktadr. 547. Be Mescidi* Silahdar (mparatorluk ahudan s ilah dan) Meh -med Be tarafndan n ettirilmitir; Zal-Mahmudpaa Camii karsnda, Nakka Hasanpaa Trbesi yanndadr. 548. skele Mescidi; Minaresizdir. Dua mahalli tbrahimhanzdeler ailesinden Elhac Mehmed Khya tarafndan camiye dntrlmtr.

Sayfa

385

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

549. Kasmpaa Camii, 921 ,1515) de Cesiri Kasm Paa tarafndan yaptrlmtr. Bursa'da Emr Buhara vakfna balad bir medrese ve bir hamam yaptrd. Caminin kitabesi 1138 (1725)'de konulmutur. Kasmpaa tarafndan in ettirilmi bir mekteple ahb bir medrese vardr. Orada, birok mderris arasnda 978 (1725)'de vefat eden Cafer bn Abdunnebi Bin Mustafa yatmaktadr. skdar'da bir cami yaptrd ve bahe karsna rastlayan bu camiye ekilerek seksen yanda vefat etti. Drt kere eyhlislm olan San'ullah Efendi'nin babasdr. Yine burada, nl eyhlislm Ebussuud Efendi'nin yeeni Ab-dulfettah bn eyh Nassrullah yatmaktadr. Babas, eyh Nassrullah, olundan sekiz yl sonra, Sivan tekkesi eyhi iken 984 (1576)'de vefat etti. 550. Balk Tekkesi Mescidi, Okuma mektebi olarak kullanlmak zere nce 863 (1458)'de in ettirildi; sonra vezir Tir Hasan Paa tarafndan camiye dntrlerek bir imam atand; yanna, hadiresin -de birok eyhin yatmakta olduu bir tekke eklendi. 551. eyhlislm Tekkesi Mescidi, nl eyhlislm Seyld Feyzullah Efendi'nin olu eyhlislam Seyid Mustafa Efendi tarafndan eski eyhlislm Fenr Efendi bahesinde in ettirilmitir. Tekkenin kaps yannda bir eme ve sokan kenarnda eyhin trbesi bulunmaktadr. 552. Tahtamlnare Mescidi, Temevarl brahim Efendi tarafndan yaptrlmtr. 553. Darlha&s Medrese Mescidi, Caminin iine kk bir de ktphane konularak Kzlaraas Elhac Beir Aa tarafndan in etti rilmitir. Yahya Efendi'nin elinden kma kafiyeli tarihede 1147 (1734) tarihi grlmektedir. 554. Baba Haydar Mescidi, Hoca Haydar tarafndan yaptrld; Nakibend'nin krk yldan beri Eyb trbesini ziyaret ettiini renen Kanun Sultan Sleyman bu kk camiyi in ettirdi. 555. Dere Mescidi, III. Murad saray kadnlarndan biri tarafndan yaptrld. Halilaa yannda grlen eme de III. Murad dneminden-dir. 556. Arpac Mescidi. Bu caminin yaknndaki bir trbede Akemseddin'le birlikte stanbul fethine gelen eyhoju Edhem Baba yat maktadr. 557. Takkec Mescidi, Takke imalats Cafer elebi tarafndan 981 (1573)'de in ettirilmitir. Krs, Kzlaraas Elhac Beir Aa tarafndan konulmutur. 558. Defterdar Camii, Nazl Mahmud Efendi tarafndan 948 ,I544)'de

Sayfa

386

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

in ettirilmitir. Caminin kurucusu, Osmanl mparatorlu-u'nun en byk yaz san'at stadlarndan eyh Hamdullah'dan, minarenin alemi zerine bir yaz hokkas le kalemler koymak msaadesi ald. Camiye, nnde bulunan Defterdar iskelesi ad verildi. Kurucu, caminin bahesindeki zel trbesinde gmldr ve kafiyeli tarih kitabesinde 953 (1546) rakamlar grlmektedir. Medrese nce evliler iin kurulmutu, daha sonra mektebe dntrld. 559. Sultan Cm, Ftih Sultan Mehmed'in adamlarndan biri olan eyh Abdulvuhud tarafndan yaptrld. Sonra Sofya'ya giden kurucu, dnnde, stanbul'da Ayvansaray dnda bir cami yaptrd. Ftih Sultan Mehmed'in emri gereince 860 (1455)'da tekkesinin yanna gmld. Zamanla bu vakf eseri harabe hline gelince II. Mehmed buraya bir mektep, bir serinleme yeri yaptrd ve mektebin yannda bir cami ile Mehmed Ansar iin bir trbe in ettirdi; bu sebeble caminin ad Sultan Camisi olarak kald; 1156 (1743)'da maramattan (restore) geti. 560. Yenimahalle Mescidi, Eri Kapu iniinin sonunda gml bulunan Elhac Husrev tarafndan yaptrld. Yakndaki mektebin kurucusu, damad brahim Paa'dr. eme, Hasan Aa tarafndan yaptrlmtr; yaknnda Kerpi hamam vardr. 561. adrba Mescidi. II. Mehmed'in adr kurucularnn ba Hseyin a tarafndan yaptrlmtr, kendisi de orada gmldr. 562. Otaklar Mescidi. Yni ota kurucular Mescidi; Fethullah elebi tarafndan in ettirilmitir. nl Kzlaraas Gazanfer (Macar dnmesi), caminin harb olmasndan sonra onu yeniden in ettirdi ve bir eme kurdu. Kendisi Krkemeler yannda gmldr ve ayn yerde bir e meyle bir medresesi vardr. Caminin krss Veziriazam Bayram Paa tarafndan konulmutur. Kzlaraasnn camiyi yeniden yaptrmas tarihi 1008 (1599)'dir. 563. Tank Minare Mescidi, Takprl Nakibend Ahmed tarafndan 900 (1494) ylnda yaptrlmtr. Kl kuanma merasimine giderken bu caminin harb hlini grd ve inat bakmndan yeniden ele alnmas emrini vererek, Sultan mahfili de olan bir Cuma camisi yaptrd. 564. Mehmed Bey Mescidi, adr kurucularba, Okuba Hseyin Aa tarafndan in ettirilmitir; daha nce kendisinin dier camisinden sz etmitik. 565. Mutala Pasa Mescidi, Bu addaki Veziriazam tarafndan yap tnlmtr. Kendisi defa Vezretiuzm makamnda bulundu ve Sakz

Sayfa

387

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

adasnda vefat ederek orada 1178 (1764) ylnda topraa verildi. Havuzlu camiyi in ettiren Hseyin Aa bu camide emenin yannda gmldr. 566. Aba Mescidi, Ahlarba Mehmed Aa tarafndan in ettirilmi. 567. Kapuaas Mescidi, Yni sarayn yksek dereceli mabeyincisinin camisi. Bu grevli Davud paa'dr; cami 962 (1554) d e in edilmitir. 568. eyh Murad Tekkesi Mescidi. Minkrizde Yahya Efendi'nin damad Mustafa Aa Efendi tarafndan nce medrese olarak yaptrlm, sonra tekkeye dntrlmtr; eyhler burada gmldr. 569. Musevvir Mescidi, Suba (polis mdr) Musevvir Sleyman tarafndan yaptrlmtr. 570. Nianclar Mescidi, Byk nianc, tarih yazan Tusial Ce-laleddin tarafndan in ettirilmitir; 975 (I567)'de vefat eden Celleddin oraya gmld. Camide bulunan adrvan ve mektep Veziriazam Rami Mehmed Paa tarafndan hayr eseri olarak yaptrld. Caminin kurucusunun kabri yannda, Kanun Sultan Sleyman'n emri gereince, Tarihler Kolleksyoncusu adl eseri Farsa'dan Trke'ye eviren ve 973 (1565) ylnda vefat eden kardei Salih Efendinin mezar bulunmaktadr. 571. Topular Mescidi, Topu paas Esad Aa tarafndan in et tirilmitir; Bu Paa'mn vefat tarihi 966 (1558)'dlr ve bamihrabm d n tarafnda gmldr. 572. Erar Buhara Zaviyesi Mescidi. Yni Emr Buhara Tekkesi Camii; Kanun Sultan Sleyman tarafndan yaptrlmtr; eyhlerin mezarlar da buradadr. Eylece, Halid Bin Seyid Eyb Ansri mahallesinde 46 cami var demektir ve bunlardan 23'nde Cuma Namaz klnmaktadr. imdi, Da-vudpaa'da ve Alibey ky kasabasnda, Saadabat ve Karaaa'daki camilerin anlatanna sra gelmektedir. IV. Davutpaa ve Civan Camileri. 573. Davutpaa Saray- Camii, Sultan IV. Mehmed tarafndan 1061 (1650) ylnda yni mehur ikinci Viyana Muhasarasndan on yl nce in ettirilmitir. Sultan, zten Avc lkabndan da anlalaca gibi, byk bir av meraklsyd. stanbul civarndaki ormanlar ve krlarda sk sk avland gibi, zaman zaman av hayvanlar bakmndan zengin olan Edirne'ye kadar da gider, orada aylarca kald olurdu.Bu camiyi de eski Davut Paa Saray yaknnda av camisi olarak ina ettirmitir. Bu caminin hizmetleri her zaman grldnden, Sultan'n ava kmad zamanlarda da cematin ibdetine

Sayfa

388

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

akt. 574. Dduz Cam, Yedikule'de ldrlen II. Osman tarafndan yaptrlmtr. 575. Alibey Kariyesi Mescidi, H ebe tu Hal Hoca kadn tarafndan yaptrlmtr. 576. Saadabat Camii, yni III. Ahmed'in Vezirizam' brahim Paa tarafndan in ettirilen kasrn camisi. 577. Tekle Mescidi, Veziriazam Kara Mustafa Paa tarafndan 41. Yenieri alaynn ibdeti iin yaptrlm ve inata alayn yzbas nezret etmitir. 578. Kthane Kariyesi Camii, Yni, kt imalathanesinin bulunduu kyn cuma namaz camisi; Kanunnin kz ve ehzade Meh-med'in kars Ayahtun tarafndan 951'de (1544) in ettirilmitir. 579. Tahta Kas Camii. Halen kapal ve harb; Mustafa Efendi tarafndan in ettirilmitir. 580. Karaaa Mescidi. Kzlaraas Osman Aa tarafndan in et tirilmitir; daha sonra Kzlaraas Beir Aa tarafndan badanbaa yenilenmitir. V. Surdst Hasky Mahallesi Camileri. 581. Keeci Mescidi, Yni, at eyeri altna konan uhalar imalats camisi; uha imalats Mehmed Aa tarafndan yaptrlmtr. Sultan . Ahmed'in birinci kadn tarafndan cami yeniden yaptrld ve yannda bir okul tesis edildi. 582. Hanedan Ata Mescidi. III. Ahmed saltanat dneminde Tersane khyas Kblelizde tarafndan yeniden in ettirildi. 583. Kiremiti Camii. Mezar mihrabn d-nnde bulunan Ahmed Aa tarafndan in ettirilmitir. Krs bu zt ve hazinedar Es'edullah Efendi'nin kars Ayn Htn tarafndan 1591 "de tesis edilmitir. 584. aban Mescidi. n ettirici mescid hadiresinde gmldr. 585. Pirpaa Mescidi. Ad, Silivri'de yaptrd caminin badiresinde gml olan yaptrcsndan gelmektedir. Mimberi, Camiler Bahes'nin yazld dnemde, 1192 (1778) de, sipahiler Paas Hatipzde Dni Ahmed Efendi tarafndan tesis edilmitir. 586. Turucu Mescidi. Yemi taciri Hseyin Aa tarafndan yaptrlmtr. 587. Abdessettm Mescidi. Mezar Kkekmece'de fakirler imareti yannda olan defterdar Abdesselm Efendi tarafndan yaptrlmtr.

Sayfa

389

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

588. Kaysunzde Mescidi. Bu ad tayan ve 970 (1552) ylnda len tabib tarafndan yaptrlmtr. 589. Stlce Cftmi. Kzlaragas Mehmed Bin Abdullah tarafndan yaptrlmtr. Yapm tarihi 959 (1551) olan caminin hadiresinde bir imamlar topluluunun mezarlar bulunmaktadr. 590. Humbarachane Camii. Yni, bombaclar klas camisi; skdar'da Bostan iskelesi yannda bir mektep in ettiren III. Selim'n annesi Mihrih Sultan tarafndan yaptrlmtr. Mihrih Sultan, olu merhum m. Selim iin 1209 (1794)da yksek bir kk in ettirdi. Yandaki trbede, nce oda ua ve daha sonra tulu Kap tan- derya makamna ykselen ve Msr fethi srasnda Gazi eref unvann alan Gazi Hseyin Paa gml bulunmaktadr. Ayn yerde Sultan kinci Mahmud'un Sr Ktibi ve 1222 (1810) ylnda vefat eden Feyz Efendi le bir sultan kz olan Banye Hanm ve 1220 (1805) ylnda Hakkn rahmetine kavuan Mihrih Sultan'n kendisi medfundur. 377 VI Surd Kasmpaa Mahallesi Camileri. 591. Kasmpaa Camii. Rodos muhasarasnda serasker olan Pa-a'nn adn tayan cami III. Ahmed saltanat dneminde ve o srada kere veziriazam olan Ali Paa'nm kardei, Nuh Efendi olu Feyzul -lah Bey idarecilik grevindeyken yeniden yapld. O dnemde aslndan Mevlna Celleddin Rum'nin Mesnev'sinin okutulduu bir medrese, bir ifte hamam ve bir mahkeme de yaptrld. 592. Kalyoncular Klas Camt. Yni deniz erleri klas cuma camisi; Gazi Hasan Paa tarafndan ina ettirilmitir; caminin kaps nnde bir mektep, bunun stnde avularn baaalan iin odalar ve bir hapishane 1198 (1783) ylnda in edilmitir; caminin her yannda eme vardr. nsndan bir yl sonra ykld ve bytld. Orta kubbe de bytld ve Sultan iin de bir mahfil yapld. 593. Surun Mescidi. stanbul Kads Muhiyeddin Fenr'nin vekili (naibi) ve Kasmpaa Medresesi'nin kurucusu Hoca aban olu M ule-heddin Mustafa tarafndan yaptrlmtr. Sultan Mustafa'nn hocasyd. Onun idamndan sonra bu camiye ekildi ve mderris olarak 969 (1561)'da orada vefat etti. Cami iindeki bir hcrede kendisine ait btn kitaplar
377

Sayfa

390

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/345-352

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bulunmaktadr. Mescidin karsnda grlen eme 1145 (1732) ylnda yenieriaas Abdulbki Aa tarafndan tesis edilmitir. 594. Yahyakhya Camii. Sokullu Mehmed Paa'nn Vezirizamh dneminde Kahyabey (ileri Nzn) mevkiinde bulunan Yahya tarafndan fskiyeli bir emeyle birlikte yaptrlmtr. 595. Taaks Mescidi. Fh Sultan Mehmed'le stanbul'a gelen Kad Mehmed Efendi tarafndan yaptrlmtr, lm tarihi H. 973 (I568)'dr. 596. Eiyhm Mescidi. Amasya, Bursa ve Gelibolu kadlklarnda bulunan ve H. 941 (1534)'de vefat eden emseddin Ahmed Efendi Bin Yusuf El-Yekan tarafndan in ettirilmitir. Caminin mimberi, Be-ikta'da Ba sokanda kendi yaptrd mektebin yannda gml bulunan Kamer Htn tarafndan tesis olunmutur. Eiyhm Mehmed ah Riyaz'nin olu Edirne'de mderrislik grevinde bulunduu srada babasndan bir yl sonra ld. Kamer Htn da Sinan Bey'in kzdr. 597. Hac Ahmed Camii. Kanun Sultan Sleyman'n sanatkr hasr rcs Hac Ahmed Bin Abdessamed El-Yekan tarafndan biraz uzanda ve zerinde H. 955 (1548) tarihini tayan bir emeyle birlikte in ettirilmitir. 598. Emlnbey Camii. Tersane Emmi ve H. 984 (1597)'de vefat eden Ba Hasan Efendi tarafndan yaptrlmtr. 599. Aa Camii. Galata saray aas ve Mekke'de vefat eden bu mahallin imam Hseyin Efendi tarafndan yaptrlmtr. 600. ahkulu Mescidi. nc Mehmed'in nedimlerinden biri olan Mehmed elebi tarafndan yaptrlmtr; Atf Efendi Ktphanesi kar snda, Bulak Htn emesi yannda tesis ettii mektebin bahesinde gmldr, ayn zamanda Parmakkap'da Mustafa Paa'nn Kemanke Medresesi karsndaki Sinekli Medresesi'ni tesis etmitir. 601. Asma Mescidi. II. Byezid saltanat dneminde Tersane miri Yunis Aa tarafndan in ettirilmitir. Mescidin asma adm tamasnn sebebi, yaptrcsnn mezar tann yanmdakilerin hepsinden daha yksek olmasdr. Bu ta Beyolu drt yoluna ok uzak deildir. Civarda rastlanan eme, harem idarecisi Elhac Beir Aa'nn eseridir ve kendisi H. 1153 (1740) ylnda vefat etmitir. 602. Kamerhtun Mescidi. Mabedin bina ettiricisi olan kadn, ba mihrabm d nnde gmldr. Yaknndaki eme Veziriazam Grc smail Paa tarafndan yaptrlmtr; bu eme Aynal eme adiyle tannmtr.

Sayfa

391

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

603. Sar Lutfi Mescidi. II. Byezid saltanat dnemi ulemsndan biridir ve Bursa'da mderrislik grevinde bulunduu srada, fikir hrriyetini savunma kanaatinden tr, Anadolu Kadaskeri'nin hkmyle 900 (1494) ylnda ehid olarak idam edilmitir. Hakknda idam hkm veren Kadasker Ktipzde Mustafa Efendi'dir. 604. Tozkoparan Mescidi. H. 957 (1550) ylnda vefat eden Elhac Byezid Efendi tarafndan in ettirilmitir. 605. Kapdan Mescidi. 1452 (1739)'de vefat eden Kapdan aban tarafndan in ettirilmitir. 606. Taatma Mescidi. Byk caminin bina ettiricisi Kasm Paa tarafndan yaptrlmtr. 607. Bedreddin Mescidi. Bu ad tayan ve H. 915 (1509) tarihinde vefat eden kalyon kapdan tarafndan yaptrlmtr. 608. Karanlk Mescd. Kasm Paa'nn mahremlerinden biri olan ve Hac iin gittii Mekke'de vefat eden Hac Ferhad tarafndan in ettirilmitir. 609. Mevlevhne Mescidi. Kasmpaa mahallesinin merkezindedir. Evvelce Galata Mevlevhnesi'nde eyh olan ve kendi yerini vermek istedii bir Mesnevi yorumcusu iin evinin bahesinde H. 1041 (1631) ylnda ina ettirilmitir. Vaiz krssnn arka dnda dier eyhlerle birlikte medfundur. 610. Dizdar Mescidi. Dizdar Mehmed Aa tarafndan ina ettirilmitir. 611. Altuncu Mescidi. Kuyumcu aban Aa tarafndan yaptrlmtr. 612. Hac Husrev Mescidi. Yaptran Elhac Husrev'dir. 613. Kara mam Mescidi. Kitap Muhiyeddin tarafndan ina ettirilmi, mimberi III. Ahmed saltanat dneminde Kaptan- derya olan Kaynak Mustafa Paa tarafndan konmutur. 614. Sakzaa Mescidi. Kitap Musliheddin tarafndan yaptrlmtr. Mezarnn yeri mehuldr. 615. Kapst Mescidi. Kasmpaa'ya doru alan kapnn stndedir; Tersane Emmi Mehmed Emin Aa'nn kans Rbia Htn tarafndan yaptrlmtr. 616. Divanhane Cmi. II. Mehmed tarafndan in ettirilmitir. Divan salonu ilk defa Kapdan paalar iin Kanun tarafndan yaptrlmtr. eme, I. Ahmed tarafndan tesis edilmitir; Krsnn kurucusu ise, ilk ad Gelibolu yaknnda Aca Oval Yakub olu Hzr olan Barbaros Hayreddin Paa'dr. 617. Alipaa Camii. Deniz kenarnda, emekli olduktan sonra ba vurulan eski Veziriazam orlulu Ali Paa tarafndan yaptrlm bir Tersane

Sayfa

392

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

camisidir. Ba, 1119 (1707) ylnda bu caminin yanma gmlmtr. 618. Zindan Mescidi. II. Byezid tarafndan in ettirilmi, zindann iindeki hamam eski bir kzlaraasnn hayratdr. 619. Svrikoz Mescidi. Sivrikoz Mehmed Efendi tarafndan yaptrlmtr. Yaknndaki hamam H. 1192 (1777) ylnda Kaptanpaa Cezayirli Hasan Paa tarafndan in ettirilmitir. 620. badullah Mescidi. Yani Allah'n hizmetkrlar camisi. 997 Hicr (1588) ylnda Seyid Ali Reis tarafndan in ettirilmi; adn Sultan III. Murad'n bir sznden almtr. III. Murad, bir gn kenarnda Caminin temellerinin atld dere boyunca geerken, toplanm byk bir kalabalk grd ve Allah'n hizmetkrlar byle toplanm ne istiyorlar? diye sordu. Caminin yaknndaki eme, 1114 (1702)'de Kz-laraas Beir Aa tarafndan yaptrlmtr. 621. Yeldeinnen Mescidi. H. 1000 (1591) ylnda Sultan mam AbdulKerim tarafndan bir yel deirmeni yannda in ettirilmitir. Yaknndaki mektep, Piyle Paa khyas Mehmed Aa tarafndan yaptrlmtr. 622. Yeneme Mescidi. H. 974 (1566) ylnda Kad Mehmed Efendi tarafndan yaptrlmtr. Orada grlen eme Kaptanpaa Piyle II. tarafndan in ettirilmitir. Kendisi mektebinin yannda Zin -cirlikuyu emesi yaknnda gmldr. 623. Sal Emr Efendi Camii. Cami ve tekke 1003 (1594) ylnda vefat eden Sivasl Seyid Osman Him Efendi tarafndan yaptrlmtr. 624. Kulaksz Mescidi. Zincirlikuyu emesi yannda gml olan Ahmed Reis tarafndan in ettirilmitir. 625. Okmeydan Mescidi. Ftih Sultan Mehmed tarafndan ina ettirilmi, II. Byezid bir minare ve bir tekke eklemitir. Ayn yerde b ir Sultan kkyle, altnda bir eme bulunmaktadr. Civardaki antta nl okular adna dikilmitir ve zerinde adlan yazldr. Bu dikili talardan biri, daha yukarda adnn verildii caminin bahsettiimiz Tozkoparan iin dikilmitir. 626. Snanpaa Cmi. H. 987 (1579) ylnda in edilmitir. Camiyi yaptran bekere Vezirzam olmutur ve stanbul Divanyo -lu'nda in edilmi kubbe biimindeki mezarnda yatmaktadr. Caminin yanndaki, mektep, 998 (1589)'de vefat eden Kapdan- derya elebi Hasan paa'nndr. 627. Gazenfer Aa Mescidi, Bu ad tayan bir Yenierileraas ta rafndan yaptrlmtr. 628. Kk Piylepaa Mescidi. Bu addaki byk camiyi yaptran

Sayfa

393

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kapdan- derya Piyle Paa tarafndan in ettirilmitir. Yapl tarihi H. 973 (1565)'dir. Mektep ve emeyi avu Kadri yaptrmtr. 629. Gedk Abdi Mescidi. Donanma kapdanlanndan biri olan Ge-dk Abdullah Paa tarafndan yaptrlmtr. 1031 (1621) tarihinde vefat etmitir. 630. Pimaniye Mescidi. Mumcuzde Bostanc Mehmed elebi ta rafndan yaptrlmtr. 631. Sirkeci Mescidi. Sirkeci Musliheddin tarafndan in ettirilmitir. Karsndaki mektep, orada gml bulunan Kapdan - derya Piyle II. tarafndan yaptrlmtr; oradaki iki eme de ayn ztn hay-ran dardr. 632. Naalinc Mescidi. Elhac Hasan Aa tarafndan yaptrlmtr. Cami, yaknnda bulunan emenin adn almtr. 633. Kurd elebi Mescidi. H. 1020 (1611) ylnda vefat eden do nanmann kapdanlanndan biri olan Kurd tarafndan in ettirilmitir. Ayn yerde, sultan III. Murad tarafndan H. 994 (1585) ylnda yaptrlan iki eme bulunmaktadr. 634. Husflmeddn Uk Tekkesi Mescidi. Yni, Hsameddin Uk Tekkesi camisi. H. 1005 (1590) tarihinde vefat eden Halvet eyhi Konyal Hsameddin Hasan tarafndan yaptrlmtr; eyh, halifesi olan eyhlerle birlikte stanbul'da medfundur. 635. Piyle Paa Camii. H. 985 (1577) tarihinde vefat eden I. Piyle Paa tarafndan yaptrlmtr. Camide grlen yazlar (Sleyma-niye'nin de yazlarnn sahibi) hat stad Karahisr 'nin elinden kmtr. Bu hat stad H. 1000 (1591) tarihinde vefat etmitir ve Stl-ce'de gmldr. Caminin bir taraftan medrese hcresi, dier taraftan Halveti tekkesi yannda ykselen iki stuna dayal alt kubbesi vardr; Sultan Mahfili karsndaki kubbe, alt stuna dayaldr ve sada ve solda mezzin iin yaplm iki d mahfili bulunmaktadr; bu mahfillerden her biri yirmi stun zerine oturtulmutur; bundan baka, kemeri tutmak iin yirmi ve kubbeyi tutmak iin yirmi stun vardr. Tekke tarafndaki kemerler yirmidokuz stun tarafndan tutulmaktadr; medrese tarafndaki stunlarn says onsekizdir. Abdest su yolunu ulatran dam iki stuna dayanmaktadr. Trbe kubbesinin d tarafnda orta kalnlkta yirmiiki stun grlmektedir. Ant trbenin iinde ilk srada Piyle Paa'nn ve oullarnn sandukalar yer almtr; ikinci srada, oullarndan drdnn ve kzlarndan birinin sandu kas bulunmaktadr; nc srada, oullarndan ikisinin ve kzlarn dan nn sandukalar grlmektedir. Caminin nsnn biti tarihi H. 981

Sayfa

394

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

(1573)'dir. Piyle Paa, ondrtyl Kapdan- derya olarak devlete hizmet etti. Adalar Denizi ve Akdeniz'de altmyedi ada fethetti; Nava-rin deniz savanda dman donanmas amiralini esir ederek stanbul'a getirdi ve II. Selim'in kz Gevherhan'la evlendi. Sakz adasn fethederek orada bir cami yaptrd. anakkale yaknnda Tunusban kurdu ve stanbul'da Uzun ar yaknnda bir mekteple bir serinleme yeri n ettirdi. Trbenin dnda, 1117(1705) ylnda Tersne'de bir yangn kmas yznden nc Ahmed saltanat dneminde idam edilen Kapdan- derya Abdurrahman Paa'nn mezar bulunmaktadr. Kasmpaa'da Kk Piyle Camii de Piyle Paa'nn yaptrd bir mbeddir. Piyle Paa Camii yaknndaki tekkenin kurucusu Mehmed elebi Efendi H. 1020 (1644) ylnda vefat etmitir. Kasmpaa'daki bu krkbe camiden yirmldrd minberlidir, yni vaiz krss vardr ve cuma namazlarnda Sultan iin du edilmitir. imdi Galata camilerine geiyoruz. 378 VII. Galat Camileri. 636. Arapcflml Umeyye hanedannn emri Msleme tarafndan in ettirilmitir. Caminin kurulu , tesis hikyesi manzum olarak caminin iinde, bahede bir levhada anlatlmaktadr. Abdulmelikln halifelii dneminde, Hicretin 66. ylnda kumandan Msleme, stanbul muhasaras (manzum k'tbede "fetih" okunuyor) srasnda bu camiyi in etmi olmaldr. Kumandan Msleme, halife II. mer tarafndan geri arld; caminin harb vaziyette kalmas ve ancak Sultan Mehmed tarafndan restore edilmesinin sebebi budur. Galata'da en byk mbed olduundan bu camiye Byk Cami de deniliyordu. Caminin iinde bir stuna dayal bir Sultan mahfili de grlmektedir; mezzin mahfilleri sonradan Sultan Mahmud'un annesi Saliha Sultan tarafndan yaptrld gibi, Azapkaps'nn iine iki eme, bir serinleme yeri ve fskiyeli bir eme yaptrm, 1147 (1734)'de bu camiyi tamir ettirmitir. 637. Validesultan Camii. Sultan II. Mustafa'nn annesi, skdar'da da kendisinin trbesinin bulunduu bir camiyi in ettirmi olan Glnu Ummetullah Sultan tarafndan ahb tarzda yaptrlmtr. Yanan bir kilise yannda 1109 (1697) ylnda, bir Sultan mahfili, su tertibat ve bir emeyle birlikte yaplmtr. Karsndaki medrese, Sultan'm daha sonra vezir olan
378

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/352-356

Sayfa

395

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

khyas tarafndan in ettirilmitir. 638. Manastr Mescidi. Bir tekke camisi, aslnda bir kilise camisidir. stanbul'da byk camisinde gml bulunan eyhlislam eyh Molla Gurn tarafndan yaptrlmtr. 639. Alaca Mescid. eyh l i sn Zenbilli Ali Efendi tarafndan in ettirilmitir. 640. Hac Uur Mescidi, Ama camisi de denilmektedir. 641. Etmekyemez Mescidi. H. 999 da (1590) Hsameddin tarafndan yaptrlmtr. 642. Yolcuzade Mescidi. Mescid had i re sin d e gml mer Efendi tarafndan in ettirilmitir. 643. Bereketzfide Mescidi. Belgrad fethinden sonra ilk trenler dzenleyicisi, Galata dizdar Elhac Ali Bin Hasan tarafndan yaptnl mtr. 644. Oku Mescidi. Oku Musa tarafndan in ettirilmitir. 645. ehsuvar Mescidi. Sultan II. Mehmed askerlerinden biri tarafndan yaptrlmtr. 646. Krekiler Mescidi. Meslek zmresinden bir adam tarafndan yaptrlmtr. 647. Bektaefendi Mescidi. Camiyi yaptran Bek ta, Ayvansaray dnda ayr bir trbede gmldr. 648. Kemanke Mustafa paa Cama Evvelce bir kilise olan caminin yaptrcs Badad fethi srasnda Kapdar- derya ve daha sonra Veziriazam olan Kemanke Kara Mustafa Paa'dr. Trbesi, medrese ve emesi Divanyolu yalfnmdadr; H. 1053 (1643) ylnda idam edilmitir. 649. Sultanbayezd Mescidi. II. Byezid tarafndan in ettirilmitir. Vaaz krss Kzlaraas Beir Aa tarafndan konulmutur ve ayn Aa'nn stanbul'da bir emesi vardr; Eyb'de gmldr. Galata Kaplan ve Bunun Dnda Bulunan Camiler. 1. Tophane kaps, yni surd Tophane mahallesi. 2. Kkkule kaps. 3. Bykkule kaps. 4. Azap kaps. 5. Meyit kaps. 6. Kreki kaps. 7. Yakapan kaps. 8. Balkpazan kaps. 9. Karaky kaps. 10. Kurunlumahzen kaps. 11. Mumhane kaps. 12. Kire kaps. 13. Eri kaps. Arac (mutavasst) Kaplar. 1. Kk-Karaky kaps. 2. Mihal kaps. 3. Meydanck kaps. 4. Kilise

396

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kaps. 5. azab kaps. 6. Sadklar kaps. 379 VIII. Bu kaplarn dndaki Camiler. 650. Meyltskelesi Mescidi. Evvelce du mahalli olarak ayrlm bu yer de ulcu Murteza elebi tarafndan in ettirilmitir. 651. Azabkaps Camii. brahim Paa'nm babas ve Kalyoncular kapsndaki byk camisi anlatlm olan Mehmed Paa tarafndan yaptrlmtr. Doum tarihi 985 (1577) olan Paa Eyb'de zel bir trbede gmldr. 652. Nianc Mescidi. stanbul'da Yeni-Nianc camiini yaptran Mehmed Paa tarafndan in ettirilmitir. "Camiler Bahesi" yazar za mannda idareci olan paa, byk ir Bak Efendi ailesindendi. 653. Yelkenchan Mescidi. ehir iindeki camisi yukarda anlatlm olan Kemanke Mehmed Paa tarafndan yaptrlmtr. 654. Eski Yakapan Mescidi. ldrlm olan Veziriazam Bayram Paa tarafndan yaptrlmtr. Kendisi, ailesinin Byk-Costan-tin'den geldiini ileri sryordu. Selanik'de, Hiargrad ve Kavala'da camiler yaptrd. Saray, stanbul'da Hipodrom yakmmdayd; mezan Tersne'de, Canfeza Tekkesi yanndadr; idam edilen Veziriazam Nasuh Paa da onun yannda gmldr. 655. Yakapan Mescidi. Medrese ve minaresiz camisinden daha yukarda bahsettiimiz Veziriazam Mustafa Paa tarafndan yaptrlmtr. 656. Kurunlu Mahzen Mescidi. Bir eyhin arap kumandan Msleme'nn stanbul muhasarasndan ekildikten sonra bu mahalle Ms lmanlarn gmldkleri ve kemiklerinin kurun kapl bir kap arkasnda muhafaza edildikleri yolunda grd rya zerine, kere Veziriazam olan Mustafa Paa tarafndan in ettirilmitir. Caminin ad, Mslman llerin kemiklerinin kurunla kaplanm bir kap ardnda bulunduklarnn ryada grlmesinden gelmektedir. Bir deprem srasnda yklan minaresi I. Mahmud dneminde 1166 (1752) ylmda tekrar yaptrlmtr. Ayn vezir, Nakibendlerden ald emir zerine stanbul'da Otaklar mahallesinde byk bir tekke yaptrmtr. Caminin ikisi deniz, ikisi kara tarafnda olmak zere drt kaps vardr. Cami, altmiki adm uzunluunda ve ellibir adm geniliktedir. Kubbedeki krkiki ok bir
379

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/356-358

Sayfa

397

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yayla birletirilmitir. Caminin iinde mezar bulunmaktadr; bunlardan biri ayn trbe olup, dier ikisi parmaklkla evrilidir. 657. Yazc Camii. 990 (1582)'de vefat eden, Meyyedzde ailesinden Mehmed Efendi tarafndan yaptrlmtr. Meyitzde'nin yatt (bazlar yanl olarak Meyyedzde'n in bilirler) mezarl karsndadr. Bu ad Meyit iskelesinden de gelmektedir. H. 1075 (1664) ylnda Yazc Mehmed Efendi, ayn yerde bir mektep ve bir hamam yaptrd. 658. Galata Mevlevihane MescidiYni, Galata Mevlevi Tekkesi camisi. Yavuz Sultan Selim Saltanat dneminde skender Paa tarafndan yaptrlmtr. Divan Sim Dede Efendi Konya'ya gitmeden evvel bu tekkenin birinci eyhi idi ve bugn hl grlen zeytin aalarn dikmi ve yetitirmiti. Bir mddet terkedilmi halde kalan cami, sonradan Halveti tekkesine dntrld; daha sonra, Kasmpaa Mevlevi Derghnn kurucusu Abdi Dede tarafndan Mevlevlere iade edildi. Bu tekkenin eyhi olan smail Dede Efendi Mesnev'yi orada tamamlad ve 1041 (1634) ylnda vefat etti. 659. Bozac Soka Mescidi. Mokrizde Elhac Hseyin Bin Mustafa Aa tarafndan yaptrlmtr. Yukarda odalar kaps stnde grlen mektep ve eme H. 1166 (1752)'de mutbaklar khyas Han Aa tarafndan in ettirilmitir. 660. Hendek Mescidi. Yni mezar camisi; omda gml olan Ali Kaptan tarafndan yaptrlmtr. 661. Karanlk Mescd .Elhac Memi elebi in ettirmitir. 662. Palamut Mescidi. Elhac Mustafa Paa tarafndan yaptrlmtr ve Paa'ya semizliinden tr bu lakab takldndan cami de byle anlmtr. 663. Galatasaray Mescidi. ki cami vardr: Biri odalarn iinde ve dnda. Bu sonuncusu, Sultan III. Ahmed tarafndan in ettirilmitir. II. Byezid'in saray, zerinde evvelce bir kilise bulunan arsaya Yavuz Sultan Selim tarafndan in ettirilmiti. Oradan i olanlar uzaklatrld ve yalnz bir medrese kald. Veziriazam brahima Pa-a'nn tevikiyle Sultan III. Ahmed binay eski eklinde ihya etti ve binann iine, tarih kafiyesiyle son bulan bir manzume hakkedildi. Manzumede kasideyi oluturan yetmi beyit, ayrca byk kapnn ve emenin zerinde H. 1126 (1714) tarihini gsteren tarih kafiyeli bir manzume paras bulunmaktadr. odaya blnm ve her odada bir hamam ve dier ihtiyalar iir her ey bulunan bu sarayn io-lanlan mparatorluk sarayndakilerden farkszdrlar. Bu oda byk, orta, kk diye adlandrlmlardr. Ayrca, hastalar in bir oda

Sayfa

398

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bulunmaktadr. Hamam harab duruma geldiinden. Sultan Birinci Mahmud onu ktphaneye dntrd; mparatorluk mverrihi (tarihisi) Hakim Efendi tarafndan yazlan kafiyeli tarih ktasndan bu deiikliin 1158 (1743) ylnda yapld anlalmaktadr. Ezan okunur okunmaz, nce Byk, sonra Kk ve daha sonra Orta oda io-lanlan camiye giderler. le vakti, meydanda vcut idmanlar yapmaya ayrlmtr. Bir yaz hocas ve tabibler orada devaml olarak almaktadrlar. Sultan Mustafa'nn emri zerine Kk oda iolanlan eski saraya nakledilince, bu oda tamamiyle kapatld. Bununla beraber, daha sonra zek tlimleri iin yeniden ald. Sal gn ocuklarn grmee gelen ana-babalann ieri girmelerine msaade edildi. Galata'nn iinde bulunan ondrt camiden yedisinde cuma namaz klnmaktadnyine ondrt camiden alts Galata Kaplar dnda bulunmaktadr, tamam yirmisekiz" camiden ibarettir. imdi sra denizden Dolmabahe'ye kadar uzanan Tophane mahallesinin camilerinin anlatlmasna gelmi bulunuyor. 380 XI. Tophane Camileri. 664. Tophane Camii. Kl Ali Paa tarafndan yaptrlmtr; Sultan mahfiliyle adrvan, bir mektebi, bir medresesi ve bir hamam, kaps vardr. Meydann yanndaki kapsndaki manzum kitabede 988 tarihi grlmektedir. Caminin tesis ve bina ettiricisi Kl Ali Paa, mabedinin tamamlanmasndan on yl sonra H. 988 (1589) tarihinde vefat etti. Caminin karsndaki serinleme yeri (park) IV. Murad'n eski silahdan Kapdan- derya Mustafa Paa tarafndan yaptrlmtr ve Cevheri tarafndan yazlan kitabeden 1046 (1636) tarihinde tesis edildii anlalmaktadr. Meydan zerinde grlen byk eme Sultan I. Mahmud tarafndan yaptrlmtr; Nilfnin manzum tarih kitabesine gre H. 1115 (1732) ylnda yaplmtr. 665. Karaba Tekkesi Mescidi. Karaba Mustafa Aa Bin Kzlara-as Korkudbe tarafndan yaptrlm, kendisi H. 937 (1530) ylnda vefat etmi ve oraya gmlmtr. Ayni yerde nl hat sanats, byk hat (yaz) stad Karahisrnin rencisi Demirci Kulu Elhac Yusuf da gmldr. Hattat Demirci, Kl Alipaa Camisinin i ve d yaz ilerini yapmtr ve bunlar kabartma yaz sanatnn en gzel rneklerinin karsna konulabilecek deerdedir, H. 1020 (1611) tarihinde vefat etmitir. Demirci,
380

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/358-360

Sayfa

399

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yni demir eritici lkab, top dkmhanesinde alan bir demir eriticisinin azadl klesi olmasndan gelmektedir. Ftih Camiinde ve Kk-Piyle Camii yannda Seferkhya Mek-tebi'nde ve daha birok yerlerde her zaman sanatn rneklerinden saylabilecek yazlan vardr. 666. Defterdar Camii. Ebulafz Mehmed Efendi tarafndan yaptnl mtr. Bu zt, nl tarihi Bitlisli dris'in oludur. Kafiyeli tarihi bulu nan manzum kitabe Mehmed Efendi tarafndan yazlmtr. Mezan, caminin yannda, sokak tarafndadr. Babas tarihi dris'in eserini Sultan I. Selim'den ileri devam ettirerek gtrmedi, o dnemde kesti. BurnmfateraberbHa^frrVaifin tefcirteyirn tercMa feftftHz. Sultan I. Selim'den ileri devam ettirerek gtrmedi, o dnemde kesti. Bununla beraber, Hseyin Vaif in tefsirlerini tercme etti; Hz. Peygam -ber'in Hadislerini bir kitapta toplad ve Ahlak-t Muhsenl ile Harzemh'n Sahlre'sini tercme etti. 667. Bostanc Mescidi. Sefer Khya tarafndan in ettirilmitir. Kendisi Kk-Piyle Cam'nin avlusunda gmldr. 668. Tomtom Mescidi. mam Tomtom lkab taklan donanma kaptanlanndan Mehmed Aa tarafndan yaptnlmtr. eyhlislm Esad Efendi, arkclar Hal Terce meleri adl eserinde Mehmed Aa hakknda bilgi vermektedir; H. 1127 (1745) ylnda vefat etmitir. Camiye yakn mektep topu Paas Bli Aa tarafndan tesis edilmitir. Bu mescidin tahta minareleri Fatma Kadn tarafndan 1174 (1758)'de yaptrld. 669. ukurcuma Camii. eyhlislm Molla Mehmed Fenr tarafndan in ettirilmitir; vaaz krssnn d arka tarafnda, Kk Emr Efendi'nin yannda gmldr ve H. 954 (1547) ylnda vefat etmitir. Messis Muhiyeddin Fenr, Mehmed Paa'nn babas, 929'da (1522); yeeni Aleddin Fenr 903 (1497)'de; babas emseddin Mehmed Bin Hamza, eyhlislmlk makamnda bulunduu srada H. 834 (1430) ylnda vefat ettiler. Bu caminin tesis ettiricisi Muhiyeddin'in days Ahmed paa Dlvanyolu'nda bir cami ve Mehmed Paa Defterha-ne kesinde dier bir cami in ettirdi. 670. Ekmeba Mescidi. Ali Aa tarafndan in ettirilmitir. 671. Kaadlrihane Mescidi. Aslnda bir kilise olan bln bir Kaadiri tekkesidir. Kurucusu Tosyal eyh smail Rumi, H. 1053 (1643) ylnda vefat etti ve hadiresine gmld. Tosya, Edime ve dier il ve lelerde saylan krksekizi bulan baka tekkeler de kurdu. 672. Frzaa Mescidi. 1040 (1630) ylnda vefat eden Sipahiojan

Sayfa

400

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mehmed Aa'nn olu tarafndan yaptrlmtr. 673. Rast Mehmedaa Mescidi. Yan tarafdaki hamam da yaptran Kzlaraas Yakub tarafndan in ettirilmitir. Bu hamamn geliri Kadky Fenerbahe'deki deniz fenerinin bakm ve masraflanna tahsis edilmitir. 674. Kolaa Mescidi. 911 (1505) ylnda vefat eden saray amarhanesi khyas Kololu Mustafa Bey tarafndan yaptrlmtr. Bitiik-deki mektebi yaptran saray kilercisi Elhac Ferhad Aa'dr. 675. Yenimahalle Mescidi. Yaknndaki cuma namaz camisinin kurucusu ve Medine'de vefat eden eyhulharem Hseyin Aa'nn ktibi Katib Mustafa Efendi tarafndan in ettirilmitir. 676. Sakaba Mescidi Sakalarba emseddin'in 999'da (1590) tamamlanan camisidir. Caminin karsndaki Glen tarikat tekkesi III. Ahmed'in damad Veziriazam brahim Paa'nn yardmiyle tamamlanmtr. Birinci eyh Cb Dede 1180 (1766) ylnda vefat etti. 677. Sormagr Mescidi. Caminin kurucusu, mabedi Sormagir meydan zerinde ykseltmeyi dnd ve yle yapt. Caminin ins 1132 (1719) ylnda tamamland. Bu camiye hatimciler iin verdii Kur"an kendisi tarafndan yazlmtr. ok iyi bir gre sahib bulunduundan em lkabn ald. 678. Sirkecba Mescidi. Sirke taciri Mustafa Aa tarafndan in ettirilmitir. 679. Topu Odalar Mescidi. 1086 (1675) ylnda Topu Paas El-hac Ali Aa tarafndan in ettirilmitir Civardaki yirmi oda evli topular indir. 680. Cihangir Camii. Kanun Sultan Sleyman tarafndan, krk yanda ve Haleb'de beylerbeyi bulunduu srada vefat eden ehzadesi Cihangir adna in ettirilmitir. ehzade Cihangir stanbul'da ehzade Cmil'nde, 961 (1553) ylnda len ehzade Mehmed'in trbesinin yannda gmldr. Cihangir Cami'nin Sultan mahfiliyle bir mektebi ve avlusunun bir yannda bir tekke bulunmaktadr. 681. Akarce Mescidi. Donanma defterdar lyas tarafndan in ettirilmitir. 682. Tophane Oca Mescidi. Kanun Sultan Sleyman tarafndan yenieriler arasndan seerek kurduu topular iin in ettirilmitir. Bir yangn sonucu yandndan III. Mustafa'nn gayretiyle yeniden yaptrlmtr. 683. Kestaneczde merpaa Mescidi. Bu ismi tayan Paa tulu Badad Paas ve iki kere tulu Paa oldu. Elmal kynde bulunan camisinin hadiresinde gmldr.

Sayfa

401

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

684. uyucu Liman Mescidi. Evvelce umum du iin bir ayr sofas olan mahallin zeri avu Mahmud tarafndan rttrlerek camiye dntrld; 1153 (1740) tarihinde yeniden in edildi. 685. Aralk Mescidi. Validesultan'm kardei Yusuf Paa tarafndan yaptrld. Validesultan'm da stanbul'da, gmrk yaknnda in ettirdii bir camii vardr. 1092 (1681) tarihinde tamamlanan Aralk Mescidi 1184 (1770) ylnda yand ve yeniden yaptrld. 686. Sahpazar Camii. Donanma kaptanlarndan Sheyl Bey tarafndan in ettirildi. Karda grlen eme Sultan'm nedimi Mehmed Aa tarafndan yaptrlmtr. 687. Htunce Cmli. Saray kadnlarndan biri olan ve kendisine bir arsa hediye eden Ahmed Paa'nm ei Sdka Htn tarafndan bu arsa zerine in ettirilmitir. Caminin adrvan bu Ahmed Paa tarafndan 983 (1575)'de yaptrlmtr. Veziriazam Bykl Ali Paa burada bir mektep yapmna balatlmt. Fakat idam edilince, yarm kalan mektebi Sultan III. Osman'n nc hasekisi Sevgi Htn tarafndan tamamlatld. 688. Selmehtun Mescidi. Fndkl vadlsindedir. Caminin kurucusu kadn, Kl Alipaa Saray mensuplarndand ve bir deniz gezintisi srasnda denize derek bouldu. 689. Pimaniye Camii. Abdullah Efendi tarafndan ina ettirilmitir. 690. Hac Receb Mescidi. Kurucusunun mezar da oradadr. 691. Alakdam Mescidi. Tophane'de Kl Alipaa Cmii'nde ktip olarak grev yapan ve 1060 (1630) ylnda vefat eden ritilan Hasan Efendi tarafndan yaptrlmtr. 692. Emir mam Mescidi. Seyid Yahya Bey tarafndan yaptrlmtr. Mezarnn yeri bilinmemektedir. 693. Kazanc Mescidi. Eyer imalats Elhac Ali Aa tarafndan yaptrlmtr. Tarihi 1067 (1656)'dr; Kprl Ahmed Paa tarafndan in ettirilmi yksek bir emenin karsn dadr. emenin yapm tarihi 1145(1732)'dir. 694. Fndkl Camii. Evvelce stanbul kads olan Kadasker Molla elebi Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmitir. Saray kadnlarndan Subb Aye Htun'la evlenmiti. 998 (1589) ylnda vefat etti. stanbul kadlarna mahkemeye ktklarnda mdevveze ve cbbe giymemeleri yolunda emirname gnderen odur. Serrac Vehac ve Lemat adl eserleri Osmanlca'ya evirmi ve iirler brakmtr. 695. Kas Mescidi. 1038 (1628) ylnda vefat eden Kutb brahim Efendi

Sayfa

402

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tarafndan yaptrlmtr. 696. imenciler Tekkesi Mescidi. imen yetitiricilerin ba Bed-reddin Mahmud Aa tarafndan in ettirilmitir; in yl H. 904 (1498)'dr. Civarda Veziriazam Ali Paa'nn iktidarda bulunduu srada yaptrd ve suyunu bendinden alan bir eme yaptrd. Bu sebeble ir Vehbi bir manzum kitabe tertipledi ve in tarihini bildirdi. 697. Kabata Camii. Cuma namaz klman bir camidir ve kaba tatan Avni mer Efendi tarafndan in ettirilmitir. Caminin kurulu kitabesinde 1062 (1651) tarihi grlmektedir, kitabe Reis mer Efendi adna dzenlenmiti. mer Efendi, Nianc grevinde bulunduu srada vefat etti. 698. Bezirgan Mescidi. Yni tacir camisi; Elhac Ali Aa tarafndan yaptrlmtr. 699. Baodalar Mescidi. dam edilen Hseyin Efendi'nin ei Fatma Hatun tarafndan H. 1167 (1753) tarihinde ina ettirilmitir. akr -dede Cami'nin alt katn yaptrd, III. Ahmed saltanat dneminde idam edilen Tersane khyas Hseyin Aa cmiinin st katn hemen yaptrd/ Zamanmzda (Camiler Bahesi yazarnn zaman) Beiktal marangoz olunun halifelerinden Hoca Attar, byk Kasm Paa vaizi Mustafa Efendi'nin eyhlikdeki halifelerindendi, cuma ve sal gnleri namazdan sonra Allah'n birliini ven ilhiler okunmas iin Celvet ve Nakbendlere bir salon yaptrd. Civarda sipahiler Paas Elhac X. Beikta Camileri......................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XI. Ortaky Camileri. ....................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XII. Kurueme Camileri. ................................................. Hata! Yer iareti tanmlan XIV. Rumeli Hisar Camileri ............................................. Hata! Yer iareti tanmlan XV. Mlrgune Olu Camileri. ............................................ Hata! Yer iareti tanmlan XVI. stenla (stnye) Camileri. ......................................... Hata! Yer iareti tanmlan XVII. Yeniky Camileri. .................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XVIII. Kefeliky Camii. ..................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XIX. Bykdere Camileri. ................................................ Hata! Yer iareti tanmlan XX. Saryer (Sariyar) Camileri. ......................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXI. Rumelikavak Hisar Camileri. ................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXII. skdar Camileri: ................................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXIII. Haydarpaa-Kskl Arasnda yer alan Camiler. ...... Hata! Yer iareti tanmlan XXIV. Sar Kadkariyesi Cnl. ......................................... Hata! Yer iareti tanmlan XXV. stavroz Camii. ........................................................ Hata! Yer iareti tanmlan XXVI. Beylerbeyi Camii. ................................................... Hata! Yer iareti tanmlan Sayfa

403

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

XXVII. engelky Camii. ............................................................................................ XXVIII. Kuleli Camii. ................................................................................................... XXIX. Vaniky Cfimii. ................................................................................................. XXX. Kandili Camii. .................................................................................................... XXXI. Byk Gksu Camii. ......................................................................................... XXXII. Anadoluhsan Camileri. .................................................................................. XXXIII. Kanlca Kariyes Camileri................................................................................ XXXIV. ubuklu Bahesi Camii. ................................................................................. XXXV. Paabahesi Cm. ......................................................................................... XXXVI. nci'ky Camii. ............................................................................................. XXXVH. Beykoz Camileri............................................................................................ XXXVIII. Baliky Camii. .............................................................................................. XXXIX. Hnkr skelesi Cmii. ................................................................................... XL. Dereseki (Dereskl) Camii. .................................................................................... XLI. Akbaba Karyesi Camii. ....................................................................................... XLII. Tua Da Camii. ................................................................................................ XLIII. Toris Kavas Mescidi. ........................................................................................ XLIV. Anadolu Kavakhisn Camileri. ......................................................................... Medreseler Listesi Veya stanbul Yksekokullar ..................................................... Sultan II. Mehmed Saltanat Dneminde. ................................................................ II. Bayezid Saltanat Dneminde. .............................................................................. I. Selim Saltanat Dneminde. .................................................................................. II. Selim Saltanat Dneminde. ................................................................................. III. Murad Salrnat dneminde. .............................................................................. III. Mehmed Saltanat Dneminde. .......................................................................... I. Ahmed Saltanat Dnemi. ...................................................................................... IV. Osman Saltanat Dneminde............................................................................... IV. Murad Saltanat Dneminde. .............................................................................. IV. Mehmed Saltanat Dneminde. .......................................................................... OSMANLI MPARATORLUU TARHNDE KAVRAMLAR NDEKS .............................

Sayfa

404

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

eyin Aa bunlara bir mektep ve bir hamam ilve etti. Babasnn serinlii nne de 1188 (1774)'de bir fskiyeli eme yaptrd. Dolmabahe iskelesine giden yolun kesindeki gzel eme Sultan Abdulhamid'in olu Sultan Mahmud'un annesi hasekisultan Humh'n eseridir. Bu emenin hizmeti baheler muhafzlarndan bostanclar blkbama verildi. Onbe ake yevmiye alan muhafazac, emenin temizliine bakt gibi su ime taslarn da eksik etmedi. emenin tarihi Kuran'in u szlerinden kmaktadr; Allah onlar iilecek saf eylere dntrd. 1184(1770) Tophane'den Dolmabahe'ye kadar olan sahada yer alan bu otuzse-kiz 381 camiden yirmisekizi mahalle camisidir; dierleri mahalle camisi deildir. Cuma namaz cami olan dokuzunda klnr; dierleri mescid-dir. imdi sra Beikta mahallesi camilerinin anlatmna gelmi bulunuyor.
382

X. Beikta Camileri. 701. Beikta Camii. Semtte bulunan camilerin en by olan bu cami, Kanuni Sultan Sleyman'n damad ve veziriazam Rustem Paa'nn kardei Kapdan- derya Sinan Paa tarafndan yaptrlmtr ve Sinan Paa'nn vefatndan iki yl sonra, H. 963 (1555) ylnda tamamlanmtr. Sinan Paa, skdar'da Kanuninin kz, Rustem Paa'nn ei olan Mihrimh Sultan'm in ettirdii caminin n tarafnda gmldr. Piyle I. Kapdan - derya olarak bu Sinan Paa'nn yerine atanmtr. Mihrimh Sultan, camisinin yannda bir mektep ve bir medrese yaptrmtr ve bu ikincinin avlusunda fskiyesiyle birlikte bir mermer havuz bulunmaktadr; 963 (1555) ylnda tamamlanmtr. Medrese yolunun solunda Kzlaraas Elhac Beir Aa abdest alnmas in su tesisleri yaptrmtr. Bu caminin imamlarndan olan Elhac Rza Efendi, caminin karsnda bulunan evini tekkeye dntrd ve 1159 (1746) ylnda vefat etti. 702. Beikta skelesi Mescidi. Yni Beikta skelesi camii. Veziriazam'n alma dairesi ktibi ve camileri anlatan eserin yazarnn ada Mehmed Sadk Efendi tarafndan ina ettirilmitir. 703. Hayreddin skelesi Mescidi. Barbaros adyla nl Kapdan - derya Hayreddin Paa tarafndan in ettirilmitir. Bu nl denizci H. 953 (1546)
Eserin aslnda byledir. Bununla beraber, eserin kopyasnda otuzyedi cami vardr. Bu da eserin asln kopye eden ztn birini atlam olmasyle zah edilebi lir. 382 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/360 -364
381

Sayfa

405

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ylnda vefat etmitir. Trbesinde, yannda kz ve iki kardei onunla birlikte ebed uykularn uyumaktadrlar. stanbul'da inili Hamam yaptrd. Btn Kapdan- deryalarn stad ve koruyucusu-dur. Sefere kacak olan Kapdan' deryalar donanmann hareketinden nce trbesine gidip seferlerinin takdisi rica ve duasnda bulunurlar. Beikta adn da Barbaros Paa'nn kyya be ta koydurup donan-mann harekiten elverili bir rzgar kp kmayacan anlamak istemesi olayndan gelmektedir; fakat halk dilinde Beta, bozulup ekil deitirerek Beikta ve daha sonra Bkta olmutur. 704. Arap skelesi Mescidi. Mihrabn d n tarafnda gml olan Tekerlek Mustafa Efendi tarafndan in ettirilmitir. Bir gn Sultan III. Ahmed o cuma gn namazn bu mescidde klmak isteyince, bu mescit alelacele cuma camisi ekline dntrlmtr. Bunun iin de bir Sultan mahfili, vaiz iin bir krs konuldu. Caminin karsndaki trbede, Sultan Mahmud'un yaknlarndan bir kadn, Raziye Htn, kzyla birlikte yatmaktadr. Nasibi Halil Efendi yakndaki emenin zerine bu yln tarihini manzum olarak yazmtr. 705. Vlnezde Mescidi. Klalar iin in edilmitir. Kflar zamanndan kalma ta bir tabut, Bostancba Halil tarafndan bir eme haline getirilerek ihtida ettirildi. Caminin tesiscisi zzet eyh Mehmed Efendi'dir ve babas eyhlislm Ltfullah Efendl'nin kardeidir ve iki defa Rumeli Kadaskeri olmutur. H. 1075 (1664) ylnda vefat etti. 706. Sleymanye Camii Kanuni Sultan Sleyman, Beikta semtindeki bu camiyi, Dolmabahe'de zeytin aalan yetitiren betac Kara Abal Mehmed'in hatrn ho etmek iin yaptrd. M ezan Dolmabahe iskelesi yannda bahe iinde duaya ayrlan yerde grlr. 707. Ekmekiba Mescd. Furuncular Khyas Ali Aa'nn camisidir. Ftih Sultan Mehmed zamanndandr. 708. Maka Mescidi. eyh enlik Dede tarafndan in ettirilmitir, mezar da oradadr. Vaiz krss Rabi Htn tarafndan 1161 (1748)'de tesis edilmitir; tekkenin karsnda, stad gibi idam edilen Kzlaraas Beir Aa'nn hazinedar Sleyman Aa tarafndan 1164 (1750)'de bir eme yaptrlmtr. 709. Uzuncaova Mescidi. Rum Ali Aa tarafndan yaptrlmtr. 710. Sormagir Odalar Mescidi. Kla mescidi olarak yzba brahim Aa tarafndan yaptrlmtr. Krs, veziriazam Elhac Mehmed Paa Girit'de Kandiye valisi iken hazinedar olan voyvoda Mehmed Aa tarafndan tesis edilmitir. Mehmed Aa, efendisinin vefatndan sonra stanbul'a geldi ve

Sayfa

406

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Galata voyvodas Arabgirli brahim Aa'nn yerini elde etti. Rgb Paa'nn halefi Veziriazam Hasan Paa bu camiyi yeniden yaptrd. Caminin karsnda grlen eme, Sultan II. Mustafa'nn kz Safiye Sultan'n eseridir. Dinlenme yeri ve Byk Kpr karsndaki eme, Birinci Sultan Mahmud'un altnc hasekisi Rami Htn tarafndan yaptrlmtr. 711. Abbasaa Camii. Bu ad tayan Kzlaraas tarafndan 1076 (1665) ylnda yaptrlmtr. Ayn Kzlaraas stanbul'a iki yerde eme ve skdar'da onlkl yerde ve stanbul'da iki yerde hamam, bir mektep ve bir serinleme yeri yaptrmtr. 1082 (1674) yllarnda bu hayr eserlerin i yaptran Kzlaraas Msr'a srld. Vefatnda Kahi-re'de mam afi'nin mezarnn yanma gmld. Abbasaa Cmii'nin kn yamur, yazn eme ve kaynaklardan yararlanan sarnlar vardr. Tophane suyollarnn (Mahmut dneminde) yaplmas halka byk fayda salad. Daha nce yaz aylarnda Tophane susuz kalr ve halktan baz kimseler Beikta'a kadar gidip bu sarnlardan su alrlard. 712. Hazinedarla Mescidi. Hazinedar Sleyman Aa tarafndan 1114 (1702) ylnda yaptrlmn 1133'de saray yksek mabeyincisi olarak vefat etti. 713. Topalhoca Mescidi. Sancak alemleri iml edicisi Elhac Hseyin Aa tarafndan in ettirilmitir. 714. Snanpaa Mescidi. Byk Sinanpaa Cmii'nin bina ettiricisi Sinan Paa tarafndan yaptrlmtr. Byk avludaki mektep, IV. Mehmed'in byk annesi tarafndan in ettirilmitir. Mhpeyker Ksem Sultan 1051 (1644J'de vefat etmitir. 715. Klali skele Mescidi. nl Kapdan- derya, byk caminin bina ettiricisi Kl Ali Paa tarafndan yaptrlmtr. Byk camisinin yaknnda III. Ahmed dneminde idam edilen brahim Paa tarafndan da bir cami in ettirilmiti. 716. Beikta Mevlevihnes Tekkesi Mescidi. Yni Beikta Mevlevihnesi tekkesi camisi. 1034 (1621) ylnda idam edilen Veziriazam Hseyin Paa tarafndan yaptrlmtr. Yahyaefendi Camii hadiresinde gmldr. 718. Han mit adn Mescidi. Hayrsever bir hanm tarafndan yapt rlmtr. 992 (1584) tarihinde vefat etmitir. 719. Yahyaefendi Mescidi. Mderris lkabiyle de tannan mderris Yahya Efendi tarafndan in ettirilmitir. Babas aml Osman Efendi Trabzon'da kadlk grevindeydi. Yahya Efendi, Kanun Sultan Sleyman'la

Sayfa

407

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

H. 900 (1494) ylnn ayn haftas iinde dodu. Annesi Kanun'nin stanaln yapt ve Kanun bu stkardeliine her zaman say gstermekten geri kalmad. Annesi, Yahya Efendi mderrislik grevini srdrrken 962 (1554) ylnda vefat etti. Bu camiyi ve yaknndaki emeyi yaptrmtr; kafiyeli tarih kitabesi kendi elinden kmtr ve 945 (1538) tarihini gstermektedir. Kurban Bayram'nn ilk gn vefat eden Yahya Efendi'nin lm zerine, nl eyhlislm Ebussu-ud Efendi bir mersiye yazarak tarih drd: 976 (1568) ve cenaze namazn kldrd. Husus bir trbede yatmaktadr. Sandukasnn yannda drt erkek ve drt kadnn sandukalar bulunmaktadr. Afyon imee alm tabib Yusuf Rabih, Yahya Efendi'nin azadl klesiydi ve 954 (1547) ylnda ld. Yaknnda, zeri kurun kapl olmayan bir trbede Veziriazam elebi Ali Paa yatmaktadr; kendisine elebi lkab verilmesinin sebebi, emirlerin (Hz. Peygamberin yol arkadalar) ilk veziriazam olmasdr. 1030 (1620) ylnda vefat etti; onun yannda kalyonlar kapdan Ali Paa (vefat: 1078 (1667), Kapdan - derya Ali Paa ve Muradpaa Donanmas kapdan yatmaktadr. Saydmz bu ondokuz camiden dokuzunda cuma ezan okunmaktadr.
383

XI. Ortaky Camileri. 720. Eskihatun Mescidi. Tahta bir minaresi vardr. 721. Ortaky Camii. Mahmud Aa tarafndan in ettirilmitir. Veziriazam brahim Paa'nn kahyas Mehmed Aa, bu camiyi deniz kenarnda yeniden yaptrd ve bir Sultan mahfili ilve ettirdi. ir Se -yid Hseyin Vehbi, manzum tarihesinde in tarihi olarak 1134 (1721) yln vermektedir. Caminin kurucusu, Khya Mehmed Aa, efendisiyle birlikte idam edildi ve Sleymaniye Camii yaknndaki evinin bahesine gmld. Damad Divitdr Mehmed Paa Veziriazam olunca, baheden darya trbesinin grlebilecei bir pencere atrd. Ortaky Camii etraf olarak Yahudi ve Hristiyan mahalleleri ile evrili bulunduundan, mehur msra bu camiye uygun grld: Hristiyan elde imnn itiraf parmak gibi. 722. Defterdarburnu Camii. Bitiikdeki Sultan sarayn in eden Defterdar brahim Paa tarafndan yaptrld. Paa, Msr valisi bulunduu
383

Sayfa

408

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/364-367

Byk Osmanl Tarihi srada vefat etti. 384

Cilt 18

Joseph von Hammer

XII. Kurueme Camileri. 723. Kurueme Cm. Devlet ras Reisi Osman Efendi tarafndan in ettirilmitir. Ayn yerde bulunan mektep, skdar'da brahim Paa hadiresinde gml Kzlaraas Ahmed Aa tarafndan yaptrlmtr; mezar tamdaki manzum tarihe 1066 (1655) yllarm vermektedir. Annesi Kerime Htun'un engelky'de yaptrd caminin yannda in ettirmi olduu bir mektebi daha vardr. Bu semtin Kurueme adn almasnn sebebi, in ettirilen bir emenin kurumu olmasdr. Veziriazam Kprl Ahmed Paa'nn hemiresi kurumu olan emeyi tamir ettirdi; Damad brdahim Paa'nn (Veziriazam) siler tarafndan ldrlmesinden iki yl nce (1141) (1728) oraya ay-nca bir eme daha yaptrd. Kurueme ile Bebek arasndaki Arna-vudky'de cami yoktur, fakat Bebek'de vardr. 724. Bebek Camii. Sultan III. Ahmed tarafndan in ettirilmitir. Minare kapsnn yannda 1148 (1735) tarihlerini veren manzum bir kitabesi bulunan bir adrvan vardr. Bu semtte yaptrlan bir sayfiye kknn ad Humynbad'dr, yni mparatorun binas mnsna gelmektedir. Semtin ad, bu addaki bir blkbadan gelmektedir. Sultan II. Mehmed (Ftih) burann muhafazasn bu blkbaya brakmt. 725. Kayalar Mescidi. tulu Paa olarak emekli olduktan sonra Temevar1 da vefat eden 1074 (1663) Reisefendi (Hariciye Vekili) Saf Ahmed Efendi tarafndan in ettirilmitir. Kayalar Mescidi'nin yapld yksek kayann eteinde fevkalde bir ayazma (aziz-su) akmaktadr. Deniz kenarnda in edilmi bulunan Reisefendi Mustafa Efendi'nin saraynn yannda 1173 (1759) ylnda yaptrlm bir eme vardr. 385 XIV. Rumeli Hisar Camileri 726. Hisar Kalas. stanbul'un fethinden bir yl nce, 857 (1452)'de II. Mehmed tarafndan yaptrlmtr. Hisarn bir kaps duvarla rldr, bir kap, Gmrk yaknnda denize doru alr; hisarn ortasnda bir cami in ettirilmitir. Kale duvarlanyla deniz arasnda, birinci eyhi brahim
384 385

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/367 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/367

Sayfa

409

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Glenfnin kk oullarndan biri, Hasan Zarifi olan Ak-kermanl Durmu Dede'nin tekkesi vardr. Dede 976 (I568)'de vefat etmitir. Durmu Dede bir gn gemiyle getii srada (III. Ahmed dneminde), o zaman eyh olan hemehrisi Ali Babaya yiyecek ve yakacak hediye etti. Bu hareket o zamandan beri bir det halini ald; gelip geen gemiler ayn ekilde Durmudede Tekkesi'ne hediyeler verdiler. Durmu Dede, tekke dndaki bir trbede yatmaktadr. 727. skele Mescidi. Hac Kemal tarafndan in ettirilen cami, Sultan I. M ah mu d dneminde yand. Bu yangndan son, I. Mahmud iki kapl yksek bir cuma camisi in ettirdi 1159 (1746). 728. Fenan Mescidi. Mescidin bina ettiricisi, Tophane'de daha nce bahsettiimiz ukur Camiyi yaptrmtr. Yeni Hamam, trbesi de orada bulunan Nalbur Mehmed Efendi tarafndan yaptrlmtr. 729. Arpa Emini Mescidi. stanbul'da Topkapusu iinde Arpa Emni Cmii'ni de yaptrm olan; in tarihi 949 (1542), Defterdar Mustafa Efendi tarafndan yaptrlmtr. Halen grevde bulunan Arpa emini onun ailesindendir. 730. Torlakdede Mescidi. Mezar yeri mehul bulunan Ali Dede ta rafndan yaptrlmtr. 731. Hamam Mescidi. Ayn yerde gml bulunan Pertev Ali Bey tarafndan yaptrlmtr. ifte hamam II. Byezid'in bir tesisidir. Ta mekteb, mezar Gebze'de bulunan oban Mustafa Paa'nn tesisidir. Ayn yerde kedeki eme ise, Rgb Paa tarafndan babas brahim Efendi ruhuna 1128 (17l5)'de yaptrlmtr. 732. Baltaliman Mescidi. Mihrabn d nnde gml bulunan Pamak ecaeddin tarafndan in ettirilmitir. Ayn yerde bulunan dua mahalleri ve eme Veziriazam Hezarpre Ahmed Paa tarafndan yaptrlmtr ki, buras sonradan dutluk ve halk gezinti yeri hline getirilmitir. 386 XV. Mlrgune Olu Camileri.

Sayfa

410

733. Emlrgunolu Cm. IV. Murada birlikte stanbul'a gelen Emirgune Tahmasip Kulu han Yusuf Paa tarafndan yaptrlmtr; lmnden sonra, 1050 (1640), camiye bir krs ve bir mimber konuldu ve
386

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/368

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mlk olarak eyhlislm Mirza Mustafa Efendi'ye verildi, mlkiyet daha sonra olu Kadasker Salim Efendi'ye geti ve daha sonra, ran eliliinde Kara Mehmed Paazade Mustafa Paa'ya refakat eden hukuk danman Vassaf Abdullah Efendi'ye intikal etti; ondan sonra bu vakf eyhlislm Mehmed Es'ad Efendi'ye geti ve nihayet o da vefat edince vakf boald ve I. Abdulhamid'e intikal etti. Sultan da 1194 (1780)'de bir cami, bir hamam, bir medrese ve bir eme in ettirdi. 387 XVI. stenla (stnye) Camileri. 734.Dervi Reis Mescidi. Kurucusu mihrabn d nne gmlmtr. 735. Krek Mescidi. Sultan Sleyman'n krekibas Ahmed Bey tarafndan in ettirilmitir. stanbul'da Topkap yaknnda bir cuma camisi ina ettirdi ve bir cami de Cerrehpaa yaknnda yaptrd. 736. avu Mescidi. Mezarnn yeri bilinmeyen avu Mahmud tarafndan inha ettirildi. 737. Neslih Cfimi. n ettiricisi Mehmed Bey II. Byezid'in damad ve Sultan Neslih'n babasyd. Caminin zerinin kubbelenmesi zerine drlen manzum tarih 947 (1540)'dir. 388 XVII. Yeniky Camileri. 738. Osman Reis Camii. 1055 (1645)'de ayn yere gmlen gemi kaptan Elhac Osman Bin Abdullah tarafndan yaptrlmtr. 739. Alipaa Camii. Beikta'da Yahya Efendi trbesi yannda gml Veziriazam Ali elebi tarafndan in ettirilmitir. Bu Paa'nn babas iki defa Kapdan- derya olmu Kos'lu Ali Paa di; 1040 ,1630)'da vefat etti. ilk Seyid vezir oldu. 740. Molla elebi Camii. nl eyhlislam Zenbilli Ali Efendi'nin olu Molla elebi Fazl Efendi tarafndan ina ettirilmitir. Ad kendi doum tarihesini vermektedir: 920 (1514). 991 (1583)'de vefat etti ve babasnn mektebinin yanna gmld. Tenvrul-Vusl ve Aynul-Ra-did adl eserleri brakt. Caminin hamam Kanlca'l skender Paa tarafndan yaptrlmtr. Caminin yanndaki tekke, eyh Ahmed Rauf smail Efendi'nin kk
387 388

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/368-369 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/369

Sayfa

411

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

oullarndan smail Efendi'nin tekkesidir. Bu tekke, emekli Anadolu Kadaskeri, yukarda ad geen eyhin dervii Mehmed Atf Efendi tarafndan yaptrlmtr. 1185 (1774j'de topraa verildii Tarabya'da vefat etti. 741. Tarabya Mescidi. Tacirler khyas Elhac Osman Aa tarafndan yaptrlmtr. 389 XVIII. Kefeliky Camii. 742. Kefeliky Mescidi. stanbul'da Kumkap dnda yannda kz Meryem Bnu'nun gml bulunduu bir cami yaptrm olan Hasan Paa tarafndan in ettirilmitir. Okmeydan'nda, Sinanpaa civarn da bir de mektep ykseltmitir. Caminin vaiz krss eyhlislm Damadzde Abulhayr Ahmed Efendi tarafndan tesis edilmitir. eyhlislam 1154 (1741)'de vefat etmitir, mezan eyh Murad Tekkesi'nin iindedir. Bu cami, stanbul'da, Kanun Sultan Sleyman'n ehzadesi Mehmed'ln bir vakfdr.
390

XIX. Bykdere Camileri. 743. Cerrah Mahmudefendl Mescidi. Mescidin kurucusu, Tophane'deki byk cuma camisini yaptran Kl Ali Paa'nn cerrahyd. 744. Karakahya Camii. III. Mustafa dneminde patlak veren bir isyanda ldrlen Khya (ileri Nzn) Mehmed Aa tarafndan yaptrlmtr. Bu cami, Kefeliky'nk gibi, ehzade Mehmed cuma camisi vakfdr. Bykdere su datm iini tanzim eden Maliye halifesi (mdrn vekili), bu iin yrtlmesini, 80 kuru yllna mltezime verdi. Bu parann 20 kuruu Molla elebi (Yeniky) Camii imamna, 20 kuruu ise Osman Reis Camii hizmetkrlarna (hademe-i hayrat), geri kalan da vakf olarak tesisin vrisine veriliyordu. Saltanat divn hocagnndan Ferruh smail Efendi, vakfn mtevelli vrisi olarak, ha-rab duruma dmekte olan camiyi tamir ettirdi ve gelir salamak bakmndan faydasna kaani olduu bir ticaret yeri (sebzeci dkkn) ile bir hamam yaptrd; bunlar iin 9.000 kuru harcad; bunlarn yapm 1211 (1796)'da tamamland. 391
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/369 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/369-370 391 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/370
389 390

Sayfa

412

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

XX. Saryer (Sariyar) Camileri. 745. Alikhya Camii. Mezar mehul olan Ali Khya tarafndan yaptrlmtr. III. Ahmed saltanat dnemindeki isyanda ldrlen Veziriazam Damad brahim Paa'nn damad Mehmed Aa 1133 (1720) ylnda yeniden yaptrd. Kyde bulunan emeden biri, Sultan'n nedimlerinden olan Mes'ud tarafndan caminin karsnda yaptrld. Kzlaraas Elhac Beir Aa buna iki depo yaptrd. nc eme kyn dnda, mezarlk yanndadr. ifte hamam, eyhlislm Hocazde elebi Mehmed Efendi'nin Zekeriyakynde yaptrd cuma camisi vakfmdandr. Bu semte, kuzey mahallesi yaknndaki da boyunca uzanan altn mdeni bulunduundan Saryor (Sariyer) ad verilmitir. 392 XXI. Rumelikavak Hisar Camileri. 746. Kalei Mescidi. IV. Murad tarafndan in ettirilmitir. 747. Karaka Mescidi. Abdullah Paa olu, mezar yeri bilinmeyen Mustafa elebi tarafndan yaptrlmtr. 748. Valide Camii. stanbul'da kendi adyla anlan camiyi (Yeni Cami) in ettiren Hatice Turhan Sultan tarafndan yaptrlmtr. Ken disi IV. Mehmed'in annesiydi ve buradaki camiyi kardei Yusuf Aa'nn ruhu iin yaptrd. Civarda eski Rum kilisesi Mauromolos'un ykntlar bulunmaktadr. Kilise iinde gizli silahlar bulunduu iin, Mora fethine giden ve Petervaradin'de ehid den ehid Damad Ali Paa'nn vezirizaml dneminde yktrlmtr. 393 XXII. skdar Camileri: 749. Valide Atik (Eski) Cm. III. Murad'in annesi Nur Bnu Sultan tarafndan ina ettirilmitir. Bu camiyle birlikte yaptrlan bir medrese, bir Hadis mektebi, bir Kuran okuma evi, faki rler iin imarethane, bir hastahane, bir mektep, yabanclar iin m stemilatiyle beraber bir han yaptrd. Avludaki adrvan etrafndaki hcreler de onun eseridir. dareci Pir
392 393

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/370 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/370

Sayfa

413

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

414
Sayfa

Ali daha sonra camiye iki kubbe ekledi .Yeni Valide karsndaki stanbul'da Divan yolu yaknndaki ifte yeil s-tunlu hamam, Yenikap'daki havuzlu hamam hep bu caminin vakfdr. Eski Valide Cmii'nin kurucusu ve bina ettiricisi olan sultan, H. Selim'in zevcesi olduundan, Ayasofya avlusundaki trbede onun yannda gmldr. Camisinin inatnn biti tarihi 991 (1583)'dir. Vefat tarihi ise 990 (1582)'dr 394 . eyh Emir Hoca yni eyh Abdulkadir El Hseyn el Nakibend, minare kapsnn yannda Hzr'n (hayat kaynann muhafz) durduu yeri kefetti ve bu keif manzum bir kitabeyle tesbit edildi. Hoca mam Hseyni bu kitabeyi 1178 (1764)'de tamir ederek yerine koydu. eyh Cilan ailesinden ve Nakibend ve Kaadir tarikatlarnda yazl bulunan Emir Hoca Abdulkadir 1179 (1765) buraya gmld. 395 750. Valide Cedld (Teni) Cm. III. Ahmed'in annesi Gln Sultan tarafndan bir imaret, bir mektep, bir eme, bir serinleme yeri (syebn) bir Sultan mahfili, iki erefeli iki minareyle birlikte in ettirildi. Biti tarihi 1000 (1591)'dir. Caminin bina ettiricisi sultan Htn, camisinin inasnn bitmesinden yirmiyedi yl sonra, 1027 yl (1617) Zilkadesinin 8'inde Edirne'de vefat etti. Cenazesi drt gn sonra, skdar'da bu caminin yanna gmld. Olu III. Ahmed, Galata'da ahb minareli bir cuma camisi in ettirdi. Valide sultan'n trbesi dnda Sadret Kaymakam Khyas Kayserili Ahmed Paa mezan bulunmaktadr; vefat tarihi, elyazmas eserde grld gibi hat eseri 1035 deil, 1135 (1722)'dir. 751. Mlhrimh Cm. Kanun Sultan Sleyman'n kz tarafndan bir mektep, bir medrese, fakirler iin bir imarethane, bir Sultan mahfili ve btn gerekli binalaryla birlikte iki minareli olarak in ettirilmitir; minarelerin bir erefesi vardr. Cami, klliyesiyle birlikte 954 (1547) ylnda tamamlanmtr. (**) Sa minaresi dibinde Rustem Paa zade Osman Bey'in mezar bulunuyor ve mihrabn d nnde Kap-dan- derya Sinan Paa'nnki, sonra IV. Murad'n emirleriyle idam edilen, Kayserili, Bayramiye tarikatndan Abaza adiyle tannan nl eyh Seyid Abdurrahim'inki. Mezar tandaki tarih de, elyazmasnda hatal olarak kaydedildii gibi 1147 deil, 1047 (1637). 964 (1556) ylnda vefat eden Mihrimh Sultan, Sleymaniye yanndaki babas Byk Kanun'nin trbesinde yatmaktadr. Bu caminin
Eserin yazan Hammer'in faydaland eserde eer bir temize ekme hats yoksa. Atik Valide Cml'nl yaptran Nur Bn Sultan, inatnn bitiminden bir yl nce vefat etmitir (. N.). 395 Camilerin knyeleri verilirken, hemen tmnn burada olduu gibi, mimarlarnn ad verilmektedir. Bu eserin mimn byk usta Sinan'dr (.N.).
394

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bitmesinden sonra, Edimekapusu iinde tek minareli bir cami daha yaptrd. I. Mahmud saltanat dneminde, Kzlaraas Beir Aa'nn ktibi dervi Mustafa, ilk bu camiyi mahyalarla donatt. Bylece Ramazan gecesine ayr bir renk katt. 752. Ksem Valide Cfim. Sultan IV. M ura d ve Sultan brahim'in anneleri Mhpeyker Ksem Sultan tarafndan in ettirilmitir. Bu cuma namaz camisine inili Cami de denir. Camiyle birlikte, klliye olarak bir mektep, bir eme, bir Hadis mektebi bir ifte hamam ve Sultan mahfili yaptrmtr. Manzum kitabesi, kurulu olarak H. 1050 (1640) tarihini vermektedir. Bu caminin vakf stanbul'dadr. nl Valide Han, eyhlislm Tabakzde'ninkiyle kar karya bulunan Valide Medresesi bu sultann vcuda getirdii tesislerdir. Medrese, asl haliyle ann en byk askeri, Dou ftihi ve III. Murad'n veziriazam' zdemirolu Osman Paa'ya aittir. Ksem Valide Sultan, I. Ahmed'in hasekisi olduundan, onun Sultanahmed Camii yanndaki trbesinde gmldr. 753. Hdfti Tekkesi Camii. Yni, Aziz Mahmud Hdi Efendi'nin yaptrd tekkenin cuma camisidir. Feyzullah Bin Mahmud'un olu, Bursa'da Ferhadiye medresesinde ve kk mahkemede kad vekili olarak alt; grd bir ryadan sonra eyh ztada Efendi'nin mridi oldu ve onun yerine getiinde, 1007 (1598) ylnda skdar'da bir cami yaptrd, 1038 (1628) ylnda vefat etti ve oraya gmld. Vefatnda doksandokuz yandayd. Caminin yannda eyhler iin zel bir tekke ve bir mutfak vardr, birok mezar muhafz trbesini daima ak tutmak iin alrlar. Her gece orada ilhiler okunur; bunlar zel tem-cidlerdir. Caminin avlusunda bir adrvan, tekkenin kaps nnde birok du mahfili vardr. Tekkenin kaps nnde birok eme grlr. Zaviyesinin hemen yannda kapc tekkeleri vardr. Yine ayn yerde iki defa veziriazam olan ve eyh Mahmud Hudi'nin derviler zincirinde yer alan Halil Paa'nn trbesi grlr; eyhin trbesinin yanndaki trbe 1049 (1639)da vefat eden olu Mahmud Efendi'ye aittir. 1088 (1677)'ye kadar birbirini takibeden eyhler silsilesinin kabirleri de buradadr. 754. Rum Mehmedpaa Cmi, Bu addaki Veziriazam tarafndan in ettirilmitir; tarihe belirten Arabca kitabesi vardr: 876 (1471). Paa zel bir trbede yatmaktadr. Cami harb haldedir. Bu veziriazam H. 875 (1470) ylnda idam edildi. Cami ise, Rum Mehmed Paa'nn idam edilmesinden bir yl sonra tamamland. 755. emslpaa Camii. Sultan III. Murad'n veziri ve nedimi emsi

Sayfa

415

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ahmed Paa tarafndan H. 988 (1580) ylnda in ettirilmitir. 756. sfendyar Mescidi. Bu adla tannan mescid n ettirici, Bal-ban iskelesi yaknnda da bir cami yaptrd. Baczde'nin tarikatn dervileriyle birlikte devam ettirmesi iin bu camiyi onlara tahsis etti. 757. Kerdel Mescidi. Kzl Mescid de denir. Caminin in ettiricisi Kerdeli elebi, 999 (1590) ylnda vefat etti ve skdar mezarlna g mld. 758. Babssaadetaas Cmll. Kzlaraas Sleyman Aa'nn H. 912 (1506) ylnda in ettirdii cuma camisidir. Mezan da burada bu lunmaktadr. 759. Glfam Cfim. Saraya mansub Glfam Htn tarafndan yaptrlmtr. Yaknnda bir de mektep vardr. H. 969 (1561) ylnda vefat etmitir. 760. Davutpaa Cmi. Bu addaki Paa tarafndan n ettirilmitir. Karanianc Camii de denir. ehire gtren kapnn stndeki mektep, Petervaradin savanda ehid den Trk veziri Ahmed Pa-a'nn hayr eseridir. 761. Aa Mescidi. Bir mekteple birlikte Kzlaraas Husrev Aa tarafndan in ettirilmitir. 762. Tenieme Mescidi. stanbul'da, aranba pazar yaknnda in ettirdii byk camide gml bulunan Kzlaraas Mehmed Aa tarafndan yaptrlmtr. Vaiz krss Kzlaraas Elhac Beir Aa tarafndan tesis edilmitir. 763. Ayazma Cmi. Btn ntemilyla birlikte Sultan m. Mustafa tarafndan in ettirilmitir. Dier Sultan camilerinde (Seltin Camii) bulunduu gib, Sultan iin bir mahfil (mahill-i hmyn), mezzin mahfili, cmekn (kaymhne) ve iki byk kollu amdan vardr. Caminin in tarihini gsteren manzum kitabe muvakkithaneye (namaz vakitlerini saatle takibeden bir ustann bulunduu mahal) alan nc kapnn zerindedir ve H. 1189 (1775) tarihini gstermektedir. Orta kap zerindeki kitabede, o srada veziriazam makamnda bulunan Ragb Paa'dan bahsedilmektedir, bu kitabe hat sanatnda usta olan eyhlislm Veliyed din Efendi'nin elinden kmtr. Bu kitabede, caminin Sultan IH. Mustafa'nn annesi Emine Sultan'n ve byk kardei Sleyman'n hatrasna 1173 (1759) ylnda yapld bildirilmektedir. Mihrabn d nnde bir kk mezarlk bulunmaktadr. 764. Ahmedye Camii. Kefe Mehmed Dede tarafndan n ettirilmi,

Sayfa

416

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

daha sonra III. Ahmed saltanat dneminde Tersane Emni Ahmed Aa tarafndan yeniden yaptrlmtr; bir ktphanesi, bir su tesisat leti, bir medresesi ve bir emesi bulunmaktadr, H. 1134 (1721) ylnda tamamlanmtr. 765. Sultanmahmud Camii. Dvitizde tarafndan in ettirilmitir. Mahmud Efendi tekkesinin eyhlerindendir. 1090 (1679) ylnda vefat etti. Babasyle birlikte Blbldere cuma camisinde gmldr. Adyla anld Sultan Mahmud tarafndan yeniden in edilmitir. 766. Bandrmak Tekkesi Cmi. Aslnda, Celvetiye tarikatndan eyh Bandurmal Esseyid Yusuf Efendi Nizameddin'in ikr jnetg&udr. Veziriazam Hekimolu Ali Paa burasn bir tekke hlinde ina ettirdi. Ayrca bir vaiz krss tesis etti. Camide hizmet eden din adamlar cretlerini Ali Paa'nn stanbul'daki vakfndan alyorlard. Daha sonra Nianc Ahmed Paa bu tekkeyi tamir ettirdi ve eyh Nazif Ali De-de'nin nc olu bir tarihe kaleme ald; manzum yazlm kitabede H. 1150 (1741) tarihini grlmektedir. Defterdar Mehmed Behet Efendi 1159 (1749) ylnda bu tekke camisini bytt. Eerservi Meydannda grlen hamam, messisin ei tarafndan yaptrld; ndiye hamam Kkfll Hatun tarafndan yaptrlmtr. Yapm tarihi 1114 (1702)'dir. 767. Hayreddin Mescidi. avu Hayreddin tarafndan yaptrlmtr, civarnda gmldr; mezar tann zerinde H. 964 (1556) tarihi okunmaktadr. 768. Kaymak Tekkesi Mescidi. Yni kaymak taciri tekkesi camisi. Mehmed Efendi tarafndan yaptrlmtr. Mehmed Efendi, Kanun Sultan Sleymann dneminde yenieriler ktibiydi ve baka grevlerde de bulundu; H. 955 (1548) ylnda vefat etti. Civardaki tekke eyh skenderbaba Tekkesi'dir, 769. Aa Cam. n ettiricisi Malatyal smail Aa, her ne kadar hadmlar aas idiyse de kzlaraasi kadar nfuza sahipti. Camiyi H. 1114 (1702) tarihinde in ettirdi. Caminin bir mektebi, emesi ve fakirler iin bir imarethanesi vardr. ifte hamam da onun tarafndan yaptrlmtr. Bunlar yaptrd srada sarayn kilerciba l grevinde bulunuyordu. 770. Tavas Camii. Hadm Hseyin Aa tarafndan in ettirilmitir, (H. 995-1586) 771. Ahmed elebi Mescidi. Ayn ad tayan zt in ettirmitir (957 1550). eyhlislm Meinkrizde Yahya Efendi'nin trbesi kar-sndadr. 772. Naalceci Tekkesi Mescidi. Naalceci Halil Efendi tarafndan in

Sayfa

417

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ettirilmitir. Pazar Tekkesi adiyle tannmtr. Halil Efendi'nin mezar tanda H. 1060 (1650) tarihi okunmaktadr. 773. Takkeci Mescidi. 944 (1537) ylnda vefat eden Elhac Cafer Aa tarafndan in ettirilmitir. 774. Debbalar Mescidi. Hac Ferhad Efendi tarafndan yaptrlmtr. Konya'dan kardei Hac Mehmed'le gelmi ve her ikisi de Atik (eski) Valide Cmii'nin insnda yardmc olmulardr. Parann kalan ksmiyle ve Validesultan'n izniyle bu camiyi in etmilerdir. Cami, Validesultan'nkinden drt yl sonra tamamlanmtr. 775. Murad Reis Mescidi. nl donanma kaptan Murad Reis ta rafndan in ettirilmitir. Murad Reis 1011 (1602) ylnda vefat etmitir ve Rodos'da kendi trbesinde yatmaktadr. 776. Alacaminre Mescidi. Hoca Murad tarafndan yaptrlm ve I. Mahmud'un annesi Saliha Sultan tarafndan yeniden in ettirilmitir. 777. Pazarertes Mescidi. Pazar kumandan Ahmed Aa tarafndan in ettirilmitir. 778. Arakiyec Mescidi. Takke imalats Mehmed Aa tarafndan H. 950 (1543)'de yaptrlmtr. Cuma vaiz krss Reisefendl Abdullah Efendi tarafndan tesis edilmitir. Abdullah Efendi, Bb- l'de 1178 (1764) ylnda aniden vefat etmitir. 779. Hac Bekir Cm. Asl mescid olancam \.uug Nasuh Efendi tarafndan in ettirilmitir. 780. Aa Mescidi. arambapazan yaknnda (stanbul) yaptrd camisinde gml bulunan Kzlaraas Mehmed Aa tarafndan in ettirilmitir. 781. Drifa Mescidi. Eski Valide tarafndan yaptrlm hastal ene camisidir. skdar'da tek hastahnedir. Mezzin ve mam cretleri byk Atik Valide Camii vakf tarafndan kanlanmaktadr. 782. Slhefend Mescidi. avuderesi'nde Ahorn Tekkesi yaknndadr. Atik Valide Camii bina mfettii tarafndan in ettirilmitir. 783. Osmanefendi Cmi. H. 1133 (1725) ylnda eyh Osman Efendi tarafndan yaptrlmtr. 784. Kossra Mescidi. Kossrazde Mustafa Efendi tarafndan in ettirilmitir. 785. Fenfly Mescidi. Ktahyal eyh Seyid Ali Efendi tarafndan yaptrlmtr; ayn zt Manisa'da bir cami, bir eme yaptrmtr. e me hl adiyle anlmaktadr; 1126 (1714) ylnda inat tamamlanmtr;

Sayfa

418

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ruslara kar savat iin trbesi rerinde bayrak dalgalanmakladr. Vezir Ahmedpasa Cmii'nin. yanma mektep yaptrmtr. 786. Kadasker Mescidi. Babas eyh Zihni'nln eyhi Musliheddin ve kendisi Kadasker olan, eyhlislm Ebussuv.d Efendi'nin akrabas olan zt tarafndan yaptrlmtr. 787. Aba Mescidi. 1062 (1651) ylnda vefat eden usta a Mehmed Paa tarafndan yaptrlmtr; mezan Hindistan elisinin lahit mahzeninde bulunmaktadr. 788. Talar Mescidi. Cuma camisidir. Halk arasnda skele camii de denilen Mihmhsultan Camii bina mfettii Mehmed Aa tarafndan H. 955 (1548) ylnda in ettirilmitir. Yanndaki emenin kitabesinde de grld gibi Veziriazam Rustem Paa'nn hayratdr. Cami karsnda, kendisine yaptrlan mezarda 1041 (1631)'de vefat eden Himmetdede yatmaktadr. 789. Tastciler Mescidi. Ordu muhafz kpekleri bakclarnn adna mescidin ilk kurucusu Kanun Sultan Sleyman'dr. Veziriazam Hekimoglu Ali Paa'nn iktidar dneminde yeniden in denilebilecek derecede tamir grmtr., 790. Kavaksaray Mescidi. Yni saray meydan camisi. Sultan I. Ahmed tarafndan Sultan mahfili ve dier mtemiltiyle birlikte yaptrlmtr. 791. Ortasofa Mescidi. Kanun Sultan Sleyman tarafndan in ettirilmitir. 792. Kavak skelesi Mescidi. H. 1133 (1720) ylnda IV. Mehmed saltanat dneminde hazinedarlk grevinde bulanan Lala Beir Aa tarafndan in ettirilmitir. Vaiz krss, bir cami yaptrm ve Eyb'de gml bulunan Kzlaraas Beir Aa tarafndan konulmutur. 793. Harfib Mescld. Kzlaraas acu brahim Aa tarafndan yaptrlmtr. brahim Aa ayn zamanda, Ordu muhafz kpekleri mahal -lesiyle zaar kpekleri mahallesi arasnda bugn hl bir ibdet yeri olarak kullanlan meydan mabedini, manzum kitabesine gre 1149 (1736) ylnda yaptrmtr. Ayn yerde grlen eme, Sultan I. Ah-med'in vakfdr. Yolun teki tarafndaki eme ise hazinedar aann hayratdr. 794. erefbad Mescidi. Bostanclarn, yni saray baheleri muhafzlarnn almalaryla, onlar iin yaptrlmtr. 795. Salacak Mescidi. Terifat Reisi Akif Mehmed Bey tarafndan ina ettirilmi ve H. 1114 (1702) tarihinde tamamlanmtr. Caminin kurucusu, Mahmud Hud klliyesinde dervilerin merkadleri yaknnda gmldr.

Sayfa

419

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

796. Snanpaa Camii. Yemen ftihi Sinan Paa tarafndan yaptrlmtr. Divanyolu yaknnda kubbeli bir trbede gmldr; 1004 (1595)'de vefat etmitir. 797. Ftih Mescidi. Ftih Sultan Mehmed'in camisi. 798. Mirahor Camii. Yni saray ahrlan Beyi Elhac Mehmed Aa tarafndan yaptrlmtr. Mehmed Aa, Caalolu Sinan Paa'nn hizmetindeydi; cami, Kur'an Evi karsndadr, buras da Aye Sultan tarafndan in ettirilmitir; cami Mihrimh Sultan tarafndan yaptrlan mektebin karsna da dmektedir. 799. Kapdanpaa Camii. Cami ilk eklinde hukuk danman ve H. 905 (1499) ylnda vefat eden Hamza Efendi tarafndan yaptrlmtr. III. Ahmed'in tahttan inmesine sebeb olan isyanda hayatn kaybeden Veziriazam Nevehirli brahim paa'nn damad Kaymak Mustafa Paa tarafndan temelinden kubbe alemine kadar yeniden in ettirildi. Caminin insnn tamamlanmasndan yl sonra idam edildi. Divan yolu yaknnda Kara Mustafapaa Trbesi yannda yatmaktadr. 800. Tunusba Mescidi. Hoca Bli tarafndan in ettirilmitir. Hoca Bli, camisinin karsnda gmldr. 801. hsaniye Cftm. Sultan III. Osman tarafndan H. 1169 (1755) "de in ettirildi. 802. hsaniye Mescidi. Yine Sultan III. Osman tarafndan yaptrlmt. Evvelki byk bir cuma camisiydi, bu se kk bir cami (mes-cid'dir. hsaniye'deki evlerin tm, III. Mehmed'in kz, III. Osman'n halas Hatice Sultan tarafndan Ayvansaray dnda deniz saraynn karsnda tesis edilen mektep ve park yerinin vakfndandrlar. . Osman ve bu sultan, stanbul'da Valide Cuma Camii (Yeni Cami) yanndaki trbede gmldrler. 803. Sleymanpasa Cmi. Veziriazam Sleyman Paa tarafndan bir Sultan mahfili, su hazneleri ve byk bir adrvanla birlikte H. 1098 (1686) ylnda in ettirilmitir. Sleyman Paa idam edilmitir ve camisinin nnde gmldr. 804. akrcba Cmi. Yani doan av idarecisi cuma camisi. akrcba brahim Aa tarafndan, yannda harabe halinde bulunan mekteb gibi in ettirilmitir. Caminin n sofas mektep olarak kullanlmaktadr. n tarihi H. 966 (1558)dir. Caminin kurucusu, Edirne'de kendisi tarafndan yaptrlan tekkede gmldr. Caminin mihrabnn n-dnda, Sultan IV. Mehmed'le Erlau savana giren vezir Hoca Mehmed Paa gmldr, thsaniye'ye alan kapnn yannda, Msr valiliinden emekli olduu srada

Sayfa

420

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

idam edilen zmirli Ali Paann gml ba bulunmaktadr, idam tarihi H. 1123 (1744)'dr. 805. Nasuh Tekkesi Cmi. Sultan IV. Mehmed'in kz, Veziriazam Damad Hasan Paa'nn ei Hatice Sultan tarafndan eyh Nasuhfnin dine hizmet yolunda ibdeti iin in ettirilmitir Ei Hasan Paa Msr valiliinden istifa ettikten sonra H. 1125 (1713)'de ld. "Camiler Bahesi" adl yararlandmz eserin yazarnn babas bu sultann khyasyd; eyh Nasuh Elhac Mehmed Bin Nash, halveti tarikatndan ve eyh Karaba Ali Efendi'nin halifesidir, Ali Efendi de halifelik zincirinde Kastamonulu eyh aban Efendi'ye baldr. 1120 (1714) ylnda vefat eden eyh Nasuh Efendi, caminin yanda zel bir trbede yatmaktadr. 806. eyh Camii. eyh Mahmud Hd'nin halifesi Makaad Ali Efendi halifesi eyh Diviti (mrekkeb yapmcs) Mustafa Efendi tarafndan in ettirilmitir. 807. ingane Furunu Camii. H. 1000 (1591) ylnda buraya gmlen Kametzde Aleddin tarafndan yaptrlmtr. Arpa tacirleri kahyas Elhac smail Aa bu yerde bir mektep in ettirdi. 808. Toygar Hamza Mescidi. Mihrabn d-nnde gml Toygar Hamza elebi tarafndan yaptrlmtr. Bu yere Toygar Tepesi denmesi mescidin kurucusunun adndan gelmektedir. 809. -Fatmahtton Mescidi. Bln ettiricisinin mezar yeri mehuldr. 810. ecflbat Mescidi. Mahmud Hud Efendi tekkesine iki defa eyh seilmitir. 811. Sere Mescidi. Sere lkab verilen Mehmed Efendi tarafndan yaptrlmtr. Mezan Blblderesi yaknndadr. 812. Kusun Mescidi. Kumru lakabl Mehmed Aa tarafndan yaptrlmtr. 813. Tenbcller Mescidi. Elhac Mehmed Efendi tarafndan ina et tirilmitir. 814. Mumcuba Mescidi. Mumcular reisi Mehmed Aa tarafndan Selim Tepesi'inde yaptrlmtr. 815. Haticehtun Mescidi. Hac Hseyin tarafndan yaptrlmtr. 816. Solak Sinan Mescidi. Solaklar (Muhafz Birlii okular) Aas Sinan tarafndan in ettirilmitir. H. 955 (1548) yln in tarihi olarak gsteren manzum kitabe caminin iinde asl bulunmaktadr. 817. Torbal Mescidi. Sultan II. Mahmud dneminde Ali Bl Aa tarafndan yaptrlmtr.

Sayfa

421

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

818. Evliya Mescidi. Evliya Hoca Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmitir. 819. Bulgurlu Mescidi. Bina ettiricisinin mezan mehuldr. Yaknndaki mektep Mehmed Paa'mndr ve Rgb Paa tarafndan yeniden in ettirilmitir. 820. Bk Efendi Cm. Mezarnn yeri bilinmeyen Abdulbaki Efendi tarafndan yaptrlmtr. 821. kzliman Mescidi. Sultan III. Mustafa'nn silahdarlanndan biri olan Abdurrahman tarafndan yaptrlmtr. n tarihi camiye aslm bulunan manzum tarihesinde 1180 (1766) olarak gsterilmitir. Kurucusunun mezar skdar'da Yankmer emesi yaknndadr. 1184(1770) tarihinde vefat etmitir. 822. Mlrzazde Mescidi. Sultan I. Mahmud saltanat dneminde eyhlislm Mifzazde Mehmed Efendi aralndan in ettirilmitir. Ad lm tarihini vermektedir: H. 1147 (1734). Caminin iine aslan kitabede grd rya zerine Sultan I. Mahmud'un kendisine bir cami in etmek izni verdii anlatlmaktadr. nat ii Veziriazam He-kimolu Ali Paa dneminde tamamland. Mabedin idaresi ii kurusunun ocuklarna verildi. eyhlislmlktan istifa ettii srada vefat eden olu Mehmed Seyid Efendi H. 1188 (1774)'de buraya gmld. 823. Hac Hoca Tekkesi Mescidi. Eski Darphane mfettiiyken iki tulu paalkla vezirikzam khyas olan, daha sonra Mara valiliine atanan Abdullah Paa tarafndan yaptrlmtr. Camisini 1166 (1752) ylnda Sultan Tepesi'nde in ettirdi. 824. Altm Odalar Mescidi. Bedemur Ali Dede tbn Hammal Veli Dede tarafndan H. 1140 (1727) ylnda ina ettirilmitir. 825. Odalar Mescidi. Byk eyh Mahmud Huda'nin asadan (as taycs) Osman Dede tarafndan yaptrlmtr. Mezan eyh Makaad Ahmed Efendi'nin trbesi dndadr. Bu odalar (evvelki altm odalara kar olarak) yetmisekiz odalar adiyle de tannmtr. Blblderesi yaknndadr. 826. Haydardede Mescidi. Rza adiyle iirler brakm olan Buha-ral eyh Haydar tarafndan in ettirilmitir. H. 1117 (1705) ylnda vefat etti. 827. Selamiye Mescidi. Mahmud Hud tekkesi, Celvetiler Tekkesi eyhi Selami eyh Ali Efendi tarafndan yaptnlmtr. skdar camilerinin says, otuzbei mahalle camisi, krkdrd cuma camisi olmak zere yetmidokuzdun imdi Haydarpaa, brahima -a ayn, Dedeler, Kadky, Sarkad, Bulgurlu ve Kskl camilerinin anlatlmasna

Sayfa

422

Byk Osmanl Tarihi geiyoruz. 396

Cilt 18

Joseph von Hammer

XXIII. Haydarpaa-Kskl Arasnda yer alan Camiler. 828. Haydarpaa Cmil. mer Efendi olu, dem ir-elik eya deitiricisi ve "Camiler Bahesi" adl eserin yazannm ada Mehmed Efendi tarafndan n ettirilmitir. 829. brahmaa ayr Mescidi. Bu addaki Kzlaraas tarafndan 888 (1483) ylnda in ettirildi; aslnda ayr zerinde on oda evli kim seler, on oda ise bekr kimseler iin yaptrld ve daha sonra Kaadiri dervileri eyhi Mustafa Efendi burada bir tekke yaptrd. Krs, son zamanlarda Kzlaraas Beir'in binek atlan yedekisi olan ve daha sonra da Trkmenlerin aalna atanan Elhac Veliyeddin tarafndan konmutur. 830. Dedeler Mescidi. Miskinler Mescidi adyla da tannmtr, Su ltan I. Selim tarafndan H. 920 (1514) ylnda in ettirilmitir. Krs, Veziriazam Elha Mehmed Emin Paa tarafndan 1182 (1768) ylnda tesis edilmitir. Ruslara kar savata Sancak- erifi tad. Askerlikten anlamad iin baarl olamad. Fakat drstlnden tr birka kere istifa ettiyse de aldnlmadt. Nihayet tereddtleriyle askerin evkini krd ikyetleri zerine azledildi. Dimetoka'ya srgne gnderilirken yolda ba vuruldu ve kesik ba stanbul'a sevkedildi. 831. Kadky Camii. Her yl Mekke ve Medine'ye hediyeler gtren Surre Eminlerinin bu kutsal ehirlere buhur ve gnlk gtrmeleri detini koyan Kzlaraas Osman Aa tarafndan in ettirilmitir. Camide grlen su depolarn ve abdest adrvann manzum bir tarihe kitbesiyle Kzlaraas Muselli Bekir Osman Aa 1030 (1620)'da yaptrd. Bu caminin halihazrdaki ad Kad Mehmed Efendi'nin adn dan gelmektedir. Cami, Sultan I. Ahmed'in emri zerine Kzlaraas Osman Aa tarafndan yeniden in ettirildi. 832. akraga Mescidi. n ettiricinin mezar yeri mehuldr. 833. Caferaga Mescidi. Bu addaki Kzlaraas tarafndan in ettililmitir ve mezar ayn yerdedir. 834. Sultanmustafa Mescidi. Sultan III. Mustafa tarafndan in ettirilmitir. naatn tamamlanmas tarihi H. 1174 (1760)'dr. 835. Bulgurlu Mescidi. Mezar mehul bulunan Baltac Mehmed Aa
396

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/370-379

Sayfa

423

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tarafndan yaptrlmtr. Krs, evvelki Veziriazam Bayram Paa tarafndan koydurulmutur. Mektebi yaptran Sultan silahdan Sleyman Aa'dr ve in tarihi H. 1164 (1750) yldr. Yandaki tek hamam (ifte hamamn karsna den) nl eyh Mahmud Hud Efendi Hz.'leri tarafndan yaptrlmtr. 836. Kskl Mescidi. H. 1000 (1591) ylnda vefat eden Batana -ba Abdullah tarafndan in ettirilmitir; ayn zt, stavroz'da, Bur-sa'da, Lanka'da ve stanbul'da cuma camileri yaptrd. 837. Selflm Mescidi. skdar camilerinden bahsedildiinde ad geen eyh Ali Efendi tarafndan in ettirildi. Vaiz krss masraflar ilk defa, o srada tulu defterdar olan ve Erivan valisi bulunduu srada, H. 1142 (1729) tarihinde vefat eden Damad Mehmedzde zzet Ali Paa tarafndan dendi. Kendisi Erivan'da, Sultan I. Mahmud'un valisi Salih a Sultan tarafndan yaptrlan cuma camisi yannda, ran'a kar savata serasker olan Recep Paa ve Benli Mustafa Paa'nn yaknnda yatmaktadr. amlca emesinin manzum tarihesi Nail Efendi tarafndan kaleme alnmtr ve H. 1021 (1642) yln vermektedir. 397 XXIV. Sar Kadkariyesi Cnl. 838. Sanky kasabas, skdar'n arkasnda, Alemda eteinde kurulmutur. H. 887 (1482) ylnda vefat eden eyh lyasbey olu San Kad Mehmed Dede Efendi olu Mustafa Dede Efendi orada yatmaktadr. Bu eyh yas Efendi, yeeni Badad'l byk eyh Cneyd'e bal byk eyh Necmeddln Efendi'nin sekizinci dereceden akrabasdr. Sultan III. Murad'n annesi Banu Sultan, Mustafa Dede Efendi'nin yaz hocas Bosnev (Bosnal) Osman Efendi H. 1181 (1767) de vaiz krssn tesis etti. Boazii'nin Asya kys zerinde in edilen son camidir. 398 XXV. stavroz Camii. 839. stavroz Camii. Kskl ve stanbul'da Langa'daki camilerin bina ettiricisi Bosnacba Abdullah Paa tarafndan yaptrlmtr. Mezanndaki kitabe lm tarihini vermektedir: H. 1000 (1591). Sultan mahfili I. Mahmud saltanat dneminde in edilmitir. Sultan Abdul-hamld stavroz'da vcuda
397 398

Sayfa

424

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/379-380 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/380

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

getirdii baz hayr eserlerini bu camiye vakf olarak vermitir. skele meydannda iki depolu adrvan ve namazgah yeri nce Reisefendl (Hariciye Nzn), daha sonra eli ve vefatndan nce de tulu Paa rtbes iyle mkfatlandrlan Osman Efendi tarafndan yaptnlmtr. 399 XXVI. Beylerbeyi Camii. 840. Sultan Abdulhamid tarafndan btn mtemilt ve icplar ile 1192 (1778) ylnda yaptnlm, ve kitabelerden anlalaca zere annesi Rabia Sultan'a hediye etmitir. Sultan Abdulhamid'in stanbul'daki yeni tesislerinin mfettii ehremini Hafz Elhac Mustafa Efendi, bahe kaps yanndaki (trbe, imarethane ve ktphane) inatlarndan nce bu caminin tamamlanmas enirini ald. Caminin duvanna konulan manzum tarih kitabesi muhtemelen eyhlislm Esad Efendi zade Mehmed erif Efendi'nin hemiresi Fitnat Zbeyde Hanm tarafndan kaleme alnmtr. marethanesinden baka, bir serinleme yeri (sebil) ve bir de mektebi vardr. Darda tmrethhanenln iki kaps yannda iki eme bulunmaktadr. Sonra trbe, bir akademi (medrese) ve ktphane vardr. nce hazne dairesi iolan olan, sonra Harem'de grev yapan ve srasiyle silahdar ve yirmi ay boyunca Veziriazam olarak mparatorluu yneten Kayserili Seyld Mehmed Paa sanlk hastalna yakaland ve Abdulhamid'in iek hastalna tutulan ehzadesi Mehmed'le ayn gnde (25 Sefer) vefat etti. Sultan Ab dulhamid'in yola bakan penceresi iine gmld. Sultan Abdulhamid'in Badad'da bir cuma camisi yaptrm olduunu evvelce sylemitik. Olu Sultan Mahmud tahta knca, babasnn Beylerbeyi Cmii'ne bir minare ilve etti ve Ramazan'da geceleri aydnlatmak zere gerekli mahya tertibatiyle byk bir lamba koydurdu. Manzum tarihi nizde, yni kadife imalats Mehmed Ataullah olu tertibledi; nizde, bu manzum tarihi yazd srada fkh tarihisi ve Mekke kads unvanna sahipti ve yl H. 1236 (1820) idi (bu bilgiler camiler Bahesi adl eseri aslndan kopye eden kii tarafndan ilve edilmitir). 400

399 400

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/380 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/381

Sayfa

425

XXVII. engelky Camii.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

841. mer Efendi Mescidi. Elhac mer Efendi tarafndan in ettirilmitir. Vaiz krss Sultan Mahmud'un annesi Salihe Sultan tarafndan tesis edilmitir. 842. Kerimehtun Cmi. Kerime Htn tarafndan yaptnlmtr. Olu Ahmed Paa da ayn yerde bir mektep kurdu. Kurueme'de de bir-mektep yaptrdndan bahsedilen Paa'nn bu vesileyle tbrahimaa ayn'nda gml olduundan bahsedildi; htiml, annesi de orada ve olunun ycnda gmldr. Beylerbeyi vakf idarecisi bu engelky camiini de idare etmekted1*-. engelky kasabas adn, nl seyyah Evliya elebi'ye gre, Fetih'den sonra bu mahalde engeller bulunmasndan almaktadr. 401 XXVIII. Kuleli Camii. 843. Kapdan- derya grevini yrtt srada III. Ahmed'in tahttan inmesine sebeb olan isyanda kaynbabas Veziriazam Damad brahim Paa ile birlikte hayatn kaybeden Kaymak Mustafa Paa tarafndan in ettirilmitir. stanbul'da Divanyolu ve kendisi tarafndan yaptrlan medresenin yaknnda, ceddi Merzifonlu Kara Mustafa Paa'nn trbesi yannda gmldr; H. 1143 (1730). Ayni yerde bir emen -sofa ve eme yaptrmtr; bunlarn manzum kitabesinde 1137 (1724) tarihi grlmektedir. 844. Samsoncular Mescidi. Kanun Sultan Sleyman tarafndan in ettirilmitir. Av ve saray kpeklerinin muhafaza edildikleri yerin yaknndadr. 402 XXIX. Vaniky Cfimii. 845. Evvelce Papasgaji, yni Papaslar denilen Vaniky Sultan IV. Mehmed'in vaizi Vn Efendi'ye Bb- l tarafndan mlk olarak verilince o da burada bir Cuma camisi in ettirdi. Veziriazam Kprlzde Fzl Ahmed Paa tarafndan korunan Van Efendi, ilk nce eyhlislm Minkrizde Yahya Efendi'den sarayda cuma vaazlar ve ders vermek msaadesini de elde etmei baard ve bu grevlerine H. 1076 (1665) ylnda balad; 1094 (I683)'de Veziriazam Kara Mustafa Paa ile birlikte
401 402

Sayfa

426

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/381 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/381-382

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mparatorluk ordugh imam olarak Viyana kuatmasna katld. Kara Mustafa Paa'nn idam edilmesinden sonra Bursa yakndaki Kestel'e srgne gnderildi ve H. 1096 (1684) ylnda vefat etti ve orada kendisi tarafndan in ettirilen caminin yaknna gmld. 403 XXX. Kandili Camii. 846. Kandilli Camii. Sultan I. Mahmud, aslnda Sultan IV. Mu-rad'm sayfiye kk bahesi olan bu yerde ilk defa bir cami in ettirdi. Ayn yerde hamam ve emesi de grlmektedir; manzum kitabesi H. 1165 (1751) tarihini vermektedir. Mektep meydan zerinde, Rumelihisar yerlilerinden biri olan Hatice Htn bir eme yaptrd; bu emenin manzum kitabesi 1169 (1755) tarihini gstermektedir. Vezir Divitdr Mehmed Paa, bir dier emeyi beslemek hususunda, Sultan IV. Muradn annesinin hadmaas tarafndan yaptrlm olan emenin suyundan yararland. Vezir Divitdr Mehmed Paa, Kksu'da bir sayfiye kk yaptrd. Kksu'nun yry yolu Kandilli'ye kadar uzanr. 404 XXXI. Byk Gksu Camii. 847. Deirmen Mescidi. Kprlerden sonra insanlar Kkgksu Saray'na nakledilen Bostanc camii bulunmaktadr. Etrafdaki imalathanelerde tula ve saks gibi kullanlacak eyler ate frnlarnda iml edilmektedir. Tula ve saks topra frnclarnn ba-ustas Salih Aa bu camiyi yeniden in etti; yakndaki fnn ve toprak deirmenini o kurdu ve camiye deirmen ad verildi. 405 XXXII. Anadoluhsan Camileri. 848. Anadoluhsan Cmi. Hisar nnde, denize ok yakn bir yerde II. Mehmed tarafndan in ettirilmitir. Kale toplarnn yannda ak bir meydanda, ta bir mihrapla namaza ayrlm bir yer vardr, bir vaiz krss ve bir parmaklk da grlr. Cuma camisi karsndaki mektebin kurucusu Yasemin Htun'dur.
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/382 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/382 405 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/382
403 404

Sayfa

427

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

849. Snanefend mescidi. Mu (Mulu) Sinaneddin Yusuf Bin Hsmeddin Efendi tarafndan in ettirilmitir. Beydavnin Kur'an tefsirleriyle alkal tenkit ve aklamalaryla byk hret kazanan Mu Sinaneddin Yusuf Efendi doksan yanda vefat etmi, mektebin yaknnda kaynbabas San Grz Musliheddin Efend'nin yanna gmlmtr. 850. Dolab Mescidi. Mu (Mulu) Sinan Efendi biraz nce ad geen tarafndan in ettirilmitir; imdi harb haldedir. 406 XXXIII. Kanlca Kariyes Camileri. 851. Kanlca Mescidi. Bostancba, vezir Uzun Gazi skender Paa tarafndan in ettirilmitir. n tarihi H. 997 (I588)'dir. M ezan caminin avlusundadr. Yannda, olu Ahmed Paa gmldr; yaknda bir medrese ve bir mektep bulunmaktadr. Baz kimseler Mu Lan Efendi'nin burada gml olduunu ileri srerler, fakat eyhlislm ve mderris olduu srada Diyanbakr'da vefat eden bu zt, skender-paa Cuma Camii badiresine gmlmtr ve mezan oradadr. Meva-kif ve email zerine haiye ve yorumlann yazandr; ayrca, Atay'nin hal tercmeleri (biyografiler) eserine bir ek ve byk bir tarih yazmtr. Vefat tarihi H. 979 (I571)'dir. Caminin sa tarafnda, Sultan III. Ahmed'in tahttan indirilmeden nceki son eyhlislm' Yeniehirli Abdullah Efendi ve Bursa kadlndan istifa eden, lm tarihi H. 1176 (1762) olan Emin Mehmed Efendi yatmaktadrlar. 852. Snanefend Mescidi. stanbul'da bir cami, bir mektep ve bir medresesi olan Sinan Efendi tarafndan yaptnlmtr. Tasavvuf bir eser brakarak H. 974 (1566) ylnda vefat etmitir. Arazisi ubuklu'ya kadar uzanan Kanlca'mn yourdu mehurdur. 407 XXXIV. ubuklu Bahesi Camii. 853. Ocak Mescidi. Bostancba Halil Aa vaiz krssn koydurmutur. Havuzlu ve stunlarla ssl adrvaniyle caminin gzel bir bahesi vardr. Bir iir parasnda, inat tarihi olarak 1124 (1712) tarihini vermektedir. Yaknndaki imenlik din bir tesisdir ve ubuk-lu'da bir kk yaptrm olan III. Ahmed'in ihtillde hayatn kaybeden Veziriazam Damad
406 407

Sayfa

428

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/383 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/383

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

brahim paa'nn din vakfdr. 408 XXXV. Paabahesi Cm. 854. Camii Kebir. Yni byk Cuma camii. 1177 (1763) ylnda bir hamam, bir eme, bir mektep ve byk bir emeyle (ukureme) birlikte Sultan m. Mustafa tarafndan in ettirilmitir. 409 XXXVI. nci'ky Camii. 855. ncirli Kariyes Cmi. Cuma camisidir ve Bostancba Sinan Aa tarafndan yaktrlm, bostanc Dz Hseyin Aa yeniden in ettirmitir. Mezar skdar'da Karacaahmed yaknnda, ayrlkla kar karyadr; ncirky snr olarak Sultaniye'de sona erer. Kk Gms deresi dadan buraya iner. vezir Pr Mustafa Paa'nin olu ve eyhlislm Pirzde Osman Efendinin damad Mehmed Efendi burada H. 1177 (1763) ylnda bir eme ve bir namazgah yaptrmtr. Sultaniye, Beykoz snrnda sona erer. 410 XXXVH. Beykoz Camileri. 856. Beykoz Camii. Sinan Binari'de bir Cuma camisi ve Yalky'de bir Mescid yaptran Bostancba Mustafa Paa tarafndan in ettirilmitir. Su yollan da onun eseridir. Byk adrvan in ettiren Beh -ruz Aa'dr Odaba ars yaknnda istanbul'un kendi byklndeki camileri arasnda ad geen mabedi yaptran da Behruz Aa'dr. Beykoz'daki emesinin hemen btn Boazii'nde gzellik bakmn dan bir benzeri yoktur. Bu adrvan-eme, 1159 (1746) tarihinde Gmrk mfettii shak Aa'nn gzetiminde yaplmtr. 857. Meiyemzfide Mescidi. Hacca gidip orada vefat eden Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmitir. 411 XXXVIII. Baliky Camii.

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/383 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/384 410 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/384 411 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/384
408 409

Sayfa

429

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

858. Balky Mescidi. Beykoz'da Cuma camisini yaptrdndan bahsettiimiz Mustafa Paa tarafndan n ettirilmitir. Bu kyn me zarlnda, stanbul'un II. Mehmed tarafndan alm srasnda gaza gayreti grlenlerden Yunis yatmaktadr. Bu kyn nihayetinde gzel bir gezi yeri bulunmaktadr. 412 XXXIX. Hnkr skelesi Cmii. 859. Ocak Mescidi. Kpekciler adyla da tannmaktadr. 860. Ocak Mescidi. kinci Ocak (Bostanclar) camii minaresizdir. Yakndaki deirmenlerin khyasna Uncuba denir; burada tlen budaydan elde edilen unlar, stanbul'da, Parmakkap'da, Mahmudpa -a Meydan yaknnda satlr. Bunlarn yaknnda Tokatbahe Hnkr Kk ve hnkr gezinti yeri grlr. Bunlar zel bir bostanc (muhafz) ustasnn gzetimi altndadr. Evliya elebi Seyahatnmesl'nde anlatldna gre, Ftih Sultan Mehmed Tokat'n fethini bu mahalde rendii iin buraya bu ad da verilmitir. 413 XL. Dereseki (Dereskl) Camii. 861. Dereseki Mescidi. H. 954 (1547) ylnda vefat eden eyhlislm Molla Mehmed Efendi tarafndan in ettirilmitir; son derece gzel bir suyu vardr. 414 XLI. Akbaba Karyesi Camii. 862. Akbaba Camii, Akbaba ky Cuma camisi; stanbul'da Kahya Cmisl'ni, bir sebil ve Saralar ars yaknnda bir eme yaptrm olan Canfed Htn tarafndan in ettirilmitir. Akbaba, kinci Meh-med'in byk fethinin kazandrd yerlerdendir. Cuma camisinin karsnda, yaz bulunmayan taiyle byk bir mezar vardr. 415

430
Sayfa

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/384 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/384-385 414 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/385 415 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/385
412 413

Byk Osmanl Tarihi XLII. Tua Da Camii.

Cilt 18

Joseph von Hammer

863. Tua Da Mescidi. Ya Da (Dev Da) Mescidi, Veziriazam Mehmed Said Paa tarafndan H. 1169 (1755) ylnda in ettlrflmi.tir. Paris elisi Yirmisekiz Mehmed elebi'nin olu olan Mehmed Said Paa, Mara valisi grevini yrtt srada H. 1175 (1761) ylnda vefat etti. Bu mahalde gml bulunan Yu peygamber deildir. Fakat, bitiik arazide, Macarbahe'de bir aziz gmldr ve adn Macaristan'dan deil, akan su anlamna gelen (ma-i cri) sznden almaktadr. 416 XLIII. Toris Kavas Mescidi. 864. Toris Kalas Camii. Yoris Hisan Cuma camisi Sultan II. Bayezid tarafndan in ettirilmitir. Hisar iinde ev, bir eme ve Elhac Mehmed Aa tarafndan yaptrlm bir hamam vardr. Mehmed Aa, hisarn eski dizdarlarndan biridir. Bitiikdeki mezarlk bir hac mahalidir, zira iinde din savalarna katlm bingok kii gmldr. 417 XLIV. Anadolu Kavakhisn Camileri. 865. Kavak Kalas Mescidi. Birinci Ahmed'in Bahasekisi, IV. Mu-rad ve Sultan brahim'in anneleri, IV. Mehmed'in byk annesi Mah-peyker Ksem Validesultan tarafndan yaptrlmtr. Ksem Validesul-tan, cami ile hisan ayn zamanda, H. 1033 (1623) ylnda na ettirdi. Evliya elebi, Seyahatnamesi'nde byle anlatmaktadr. Ksem Valide ei I. Ahmed'in yannda, camisinin yaknndaki trbesinde gmldr. 866. Ali Reis Mescidi. 1001 (1592) ylnda Elhac Ali tarafndan yaptrlmtr. 867. Yeni C&mii. Bu Cuma camisi Usta Elhac Mehmed Aa tarafndan H. 1106 (1694) ylnda in ettirilmitir; kendisi am'dan konak uzakdaki Mefrik'de lmtr. Bitiikdeki mektebin kurucusu Kzlara-as Yusuf Aa'dr; Veziriazam Damad Nevehirli brahim Paa'nm khyas Mehmed Aa da yabanclar iin bir han in ettirmitir. Manzum tarih drc Vehb, yapsnn tarihi olarak H. 1163 (1740) yln vermektedir.
416 417

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/385 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/385

Sayfa

431

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

Kavak'n iki hisarndan baka, Fener'in hisarlar var ve bunlardan Rumeli yakasn anlatrken sz etmitik. Yazarn camileri anlatan eseri 1195 (1780) tarihinde tamamland. Bylece, semtler ve cami saylan bakmndan karmza yle bir dkm kmaktadr: 1. stanbul 499 2. Kaplar nnde 37 3. Eyb 46 4. Davudpaa ve civar 8 5. Hasky 40 6. Kasmpaa 45 7. Galata 14 8. Galata dnda 14 9. Tophane 37 10. Beikta 19 ll.Ortaky 3 12. Kurueme 1 13. Bebek 2 14. Rumelihisar 7 15. Mirgune Olu (Emirgan) 1 16. stenia (snye) 4 17. Yeniky 4 18. Kefeliky 1 19. Bykdere 2 20. Sanyar (Sariyer) 1 21. Rumeli Kavak Hisar 3 22. skdar 79 23. Haydarpaa 1 0 24. San Kad Kariyesi 1 25. istavroz 1 26. Beylerbeyi 1 27. engelky 2 28. Kuleli 2 29. Vaniky 1 30. Kandilli 1 31. Byk Gksu 1

432

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

3 2 1 1 1 2 1 2 1 1 1 1 3

Joseph von Hammer

32. Anadolu Hlsn 33. Kanlca Kariyesi 34. ubuklu Bahesi 35. Paabahesi 36. ncirky 37. Beykoz 38. Baliky 39. Hnkr skelesi 40. Dereski (Dereseki) kariyesi 41. Akbaba Kariyesi 42. Ya Da 43. Yoris KaTas 44. Anadolu Kavak Hisn

387 Toplam 877 Camiye tahvil edilen kiliseler, I numaraya baknz (Sultan camileri); 22, 23, 36, 44, 75, 92,100, 179. 183, 196, 233, 242, 254, 260, 264, 267, 268, 275, 277, 300, 302, 310, 327, 329, 334, 345, 346, 350, 383, 394, 395, 398, 399, 408, 410, 413, 439,489, 638, 648, 663, 674, 748, toplam olarak 44 cami evvelce kiliseydi. zel adla ve prensipleri iinde in edilmi olan 10 camiden baka, dier 9 cami de Sultan camileri unvan ve imtiyazlanndan yararlanmaktadr; bunu da Monteur Ottoman adl resm danma kitabnn Sultan camileri saysn 19 olarak gstermesinden anlyoruz. 418 Medreseler Listesi Veya stanbul Yksekokullar Sultan II. Mehmed Saltanat Dneminde. 1-8. Sultan II. Mehmed, kendisi tarafndan yaptrlan caminin yannda Sahn Medreseleri denilen sekiz medrese tesis etti. 9. Akemseddn Medresesi. stanbul muhasaras srasnda Eyb'n mezarn kefeden eyh Ak-emseddln tarafndan veya onun in Ayasofya yaknnda tesis edilmitir.
418

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/385-387

Sayfa

433

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

10. Kalenderhftne Medresesi (eski kilise). Kalenderhane Cuma camii yaknnda. 11. Zeyrek Medresesi (eski kilise). Fetlhden yirmi yl sonra eyh Ab dullah ansna evvelce Hersey gren Allah kilisesi olan Cuma camii yannda kurulmutur. 12. Muradpafa Medresesi. II. Mehmed'in bu ad tayan vezirlerinden birinin in ettirdii caminin yannda kurulmutur. Murad Paa, Diyarbekir'de harp meydannda H. 879 (1473) ylnda ehd dt. 13. Mlhrablt Medresesi. Mlhrabl caminin medresesidir; camiyi in ettiren Hoca Hayreddin tarafndan kurulmutur; yl: H. 879 (1475). Hoca Hayreddin II. Mehmed'in ustalarndan biridir; camisine Kazanclar Camii de denir. 14. brahmpaa Medresesi. Halilolu tarafndan kendisinin ayn simde yaptrd Cuma camisinin yarmda kurulmutur. Babas Halil ve bykbabas brahim veziriazam olmulardr ve andarl ateindendirler. 15. Molla Husrer Medresesi. Mehmed Bin Firamurs tarafndan yap trlan bu ad tayan caminin yarmda kurulmutur. Molla Hus-rev stanbul'un ikinci kadsdr ve Chalcedoine'a Kadky adn veren kiidir. H. 885 (1480) ylnda vefat etmitir. 16. Molla Gtiran Medresesi. Ayn ad tayan caminin yanndadr. Cami, bu nl din hukuku ve fkh bilgini tarafndan in ettiril mistir; vefat tarihi H. 892 (1486)'dr. Biri eski saray, biri eyh Vefa Camii, dieri kendi camisinin yannda olmak zere stanbul'da medrese kurmutur. 419 II. Bayezid Saltanat Dneminde. 17. Resm Mescidi Medresesi. Resm Mahmudefendi Camii yanndadr; H. 886 (1481) ylnda AU Efendi tarafndan tesis edilmitir. 18. Davudpaa Medresesi. Ayn ad tayan ve Sultan II. Byezid tarafndan in ettirilen caminin yannda H. 890 (1485) ylnda tesis edilmitir. 19. Atik Alipaa Medresesi. ki defa Veziriazam olan yal hadm Ali Paa tarafndan 902 (1486) ylnda tesis edilmitir; ayn ad tayan Cuma camisi yanndadr. 20. eyhlislm Eftalzde Seyid Hamldeddin Medresesi. Keskin-dede
419

Sayfa

434

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/389-390

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Camii yanndadr; H. 908 (1502) ylnda tesis edilmitir; Ka-dasker Hasanefendi Medresesi karsmdadr. 21. Hocamustafapaa Medresesi. Bursa'da idam edilen yal Veziriazam Mustafa Paa tarafndan H. 918 (1512) ylnda kurulmutur. 22. Sklk Medresesi. Cami binalar mfettii, Uzuncova Camii'nj ina ettiren eski Mustafapaa Musliheddin Efendi tarafndan Es -ki-Marmara yannda kurulmutur. 23. Kahriye Medresesi. Ayn ad tayan cami (eski kilise) yannda, Edirnekapusu yaknnda Ali Paa tarafndan kurulmutur; ir an orada gmldr. Kendisi caminin imamyd. 24. eyh Vefa Medresesi. Bu eyh iin II. Byezid'in in ettirdii caminin yanndadr; H. 890 (1485) ylnda tesis edilmitir. 25. Sultan II. Byezid Camii Medresesi. nl eyhlislm Zenbilli Ali Efendi medresenin lk mderrisi oldu. 420 I. Selim Saltanat Dneminde. 26. Sultanselim Medresesi. Kendi camisi yannda deil, byk Halclar Kk yaknndadr. Kanun Sultan Sleyman tarafndan H. 970 (1562) ylnda yeniden n ettirilmitir. 27. Kasmpaa Medresesi. Rodos muhasarasnda serasker olan bu addaki Paa tarafndan ir Surr adna in ettirilmi, burada mderris (profesr) olan ir bu grevi srasnda 969 (1564) ylnda vefat etmitir. Kanuni Sultan Sleyman Dneminde. 28. Sleymaniye Medresesi. Drdnc blm olarak Kanun Sultan Sleyman'n in ettirdii byk camiye baldr. 29. ehzade Medresesi. ehzade Camii yannda bir imaret, bir mektep ve akl hastalar iin bir hastahane ile birlikte H. 950 (1543) ylnda Kanun Sultan Sleyman tarafndan in ettirilmitir. 30. Ceser Kasmpaa Medresesi. Bu ad tayan stanbul'daki caminin yannda vezir Kasm Paa tarafndan kurulmutur. Bu Pasa'y Rodos seraskeri ile kartrmamak lzmdr. 31. Hayreddin skelesi Mescidi Medresesi. Barbaros Hayreddln Pa sa'nn Beikta'da karaya kt yerdeki caminin yanndadr. H. 953 (1546) ylnda kurulmutur, trbesinin yanndadr.
420

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/390

Sayfa

435

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

32. Mihrmfih Medresesi. Kanuni Sultan Sleyman ve Hurrem Sultan'm kzlar Mihrimh Sultan tarafndan skdar'da H. 954 (1547) ylnda in ettirilen caminin yannda kurulmutur. 33. Haseki veya Hurremiye Camii Medresesi. Hurrem Sultan tarafndan H. 957 (1550) ylnda tesis edilmitir. 34. Zal Mahmud Medresesi. Kanuni Sultan Sleyman'n silahdan tarafndan ayn adla Eyb'de in ettirilmi olan caminin yannda tesis edilmitir. 35. Lutfipaa Medresesi. Veziriazam Lutfl Paa tarafndan stanbul -da ayn ad tayan camisinin yannda H. 941 (1534) de kurulmutur. 36. Krekc Medresesi: Kanuni Sultan Sleyman'n krekibas tarafndan tstanbulda ayn ad tayan Caminin yannda kurulmutur. Ayn zt stinye'de de bir cami yaptrmtr. 37. Hamamiye Medresesi. amara veya Hamamc adyla anlan ve H. 961 (1553) ylnda in ettirilen caminin yannda. Sultan Sleyman'n kads Husmeddin Hasan Efendi tarafndan kurulmutur. 38. Karaahmedpaa Medresesi. Bu ad tayan ve H. 962 (1555) ylnda dam edilen Veziriazam tarafndan Topkapusu'nda in ettirdii caminin yannda kurulmutur. 39. Beikta Saray Medresesi. Veya Beikta Saray Camii; H. 953 (1555) ylnda Kapdan- derya Sinan Paa tarafndan in ettirilmi ve lmnden ^.ncak iki yl sonra tamamlanabilmitir. 40. fth Hban Medresesi. Veziriazam Lutfi Paann kans tarafn dan Zeyrek'de ayn ad tayan caminin yannda kurulmutur. 41. Mihrimh Medresesi. Kanun ve Hurrem Sultan'n kz Mihrimh tarafndan, Edirnekapusu'nda, cami (eski kilise) nin yannda H. 965 (1557) ylnda tesis edilmitir. 42. Soukkuyv Medresesi. Kzlaraas Cafer Aa tarafndan Ayasof-ya Camii yaknnda H. 967 (1559) ylnda kurulmutur. 43. Kzl Mesdd Medresesi. Eyb'de tula imalats Sl ayman elebi tarafndan tesis edilmitir. 44. Cflferpasa Medresesi. Bu ad tayan caminin yannda, evvelki maddede geen medreseye yakn. 45. Eski Nianc Medresesi. Sigeth muhasarasnda Kanun ile birlikte bulunan ve iki defa nianc makamna atanan Eri Abdullah tarafndan kurulmutur. Kanun Sultan Sleyman'n lmnden duyduu acya dayanamayarak H. 1177 (1566) ylnda vefat etmitir.

Sayfa

436

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

46. Rustempaa Medresesi. Rustem Paa tarafndan stanbul'da in ettirilen caminin yannda, H. 968 (1560) ylnda kurulmutur. 47. Tekke Mescidi Medresesi. Bu cami ile ayn zamanda, Rustem Paa'nn vergiler khyas Hoca Kasm tarafndan tesis edilmitir. 48. Zncirlkuyu Medresesi. Kanun Sultan Sleyman'n Rustem Paa'dan sonraki Veziriazam Semiz Ali Paa tarafndan Niana Camii yaknnda tesis edilmitir. 49. Stth&tun Medresesi. Slttihtun Camii yannda, eyhlislm Zenbilli Ali Efendl'nln bu addaki kz tarafndan kurulmutur. lm yl H. 932 (1525)dir. 421 II. Selim Saltanat Dneminde. 50. Esmaban Camii Medresesi. Esmahan'la evli Veziriazam Meh-med Paa'mn camisi yanndadr. Medrese, babasnn Ayasof -ya'daki trbesinde yatan Esmahan Sultan tarafndan H. 969 (1561) ylnda kurulmutur. 51. eyhlislm Ahmed Efendi-Medresesi. eyhlislm Ahmed Efendi Camii yannda H. 969 (161) ylnda tesis edilmitir. 422 III. Murad Salrnat dneminde. 52. Kzlaraas Medresesi. Kzlaraas Selimiye yaknndaki camisinde gmldr ve yannda Anber Aa'nin mezan bulunmaktadr; medrese, Hoca Rustem Camii yaknndadr ve H. 988 (1580) ylnda kurulmutur. 53. Tophane Cftm Medreses*. Kapdan- derya Kl Ali Paa tarafndan.H. 988 (1580) ylnda byk camisinin yannda tesis edilmitir. 54. Valide Medresesi. III. Murad'n annesi Nurbnu Sultan tarafndan skdar'da "camisinin yannda kurulmutur; ilm mes seseyle bir aradadr: Bir Kur'an okuma salonu, bir Hadis mektebi ve bir hastahanesi vardr. Kurulu tarihi H. 991 (1583)'dir. 55. Valide Medresesi. Veziriazam ve ark ftihi zdemirolu Osman Paa tarafndan kurulmutur; kurucj.su zdemirolu Paann vefat tarihi 993 (1585)'dr. Adn, medreseyi tamir ettiren Drdnc Mehmed'i.1
421 422

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/390-392 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/392

Sayfa

437

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

438

annesi Ksem Mhpeyker Sultandan almtr. Sultanselim Hamam yaknndadr. 56. Ouzefendi Medresesi. Erikap yaknndadr ve H. 994 (1585) ylnda tesis edilmitir. Bir debban olu olan Ouz Efendi ki defa Rumeli Kadaskerligl makamnda bulunmutur. 57. Kanlca Medresesi. Boazii'nin Asya yakas zerinde Kanlca Cuma Camii yanndadr. Vezir Bostanc iskender Paa camiyi ina ettirmi, olu Ahmed Bey medreseyi kurmutur. 58. Nianc Cedid Medresesi. Nianc Boyal Mehmed Paa tarafndan yaptrlan caminin yanndadr. Mehmed Paa altnc kubbe-veziri olarak H. 1004 (1595) ylnda vefat etmitir. 59. Um Veled Medresesi. Yni azd edilmi esirler medresesi. 60. Sinanpaa Medresesi. 1000 (1591) ylnda camiye dntrlen eski kilise Fethiye yaknndadr, bu yapnn in ettiricisi ve medresenin kurucusu Veziriazam Sinan Paa'dr. 61. Kzlaraas Mehmed Medresesi. H. 993 (1585)'de kendisi tara fndan in ettirilen caminin yanndadr. Bu medreseye, Darul -Hadis veya Hadis Mektebi denmektedir. 62. Gevhersultan Medresesi. II. Selim'in kz ve Kapdan- derya Piyale Paa'nn haremi olan Gevher Sultan, Cerrahpaa Camii yanndaki medresesini H. 995 (1586) ylnda tesis etti. 63. Sarayaas Mustafa Medresesi. Aydmzde Tekkesi yaknndaki Karaca Camii yannda saray yksek khyas Mustafa Aa tarafndan H. 999 (1591) ylnda tesis edilmitir. 64. eyhlislm Zekerlya Efendi Birinci Medresesi. H. 1001 (1592) ylnda tesis edilmitir. Esir Mehmed Efendi'nin camisi karsndadr. 65. Siyavupaa Medresesi. Vezirizamlktan defa azledilen Siya-vu Paa tarafndan 1001 (1593) ylnda kurulmutur. Sleyma-niye yaknndadr. 66. Papasolu Medresesi. Eyb'de, damad ehzadeler hocas Hoca Sadeddln'in trbesinde gml Mustafa Paa tarafndan kurulmutur. 67. Ayn zt, eyhlislam Tabakzde'nin medresesi karsnda da bir medrese kurdu. 423

423

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/392-393

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

III. Mehmed Saltanat Dneminde. 68. m. Sultanmehmed Medresesi. 69. Hafupaa Cftmi Medresesi. Karaman meydan yaknnda, H. 1004 (1593) ylnda in edilmi olan Hfzpaa Camii yanndadr. Bir Kur'an okuma mektebi ve bir ktphane medreseye baldr. 70. Hadm Hasanpaa Medresesi. Veziriazam! ancak iki gn sren bu hadm tarafndan kurulmu ve al caminin tamamlanmas tarihi olan H. 1006 (1597) ylna rastlamtr. Caaloglu meydan yaknndadr. 71. Kzlaraas Gazanferaa Medresesi. Eyb'de, Otaklar Camii yanndadr. Yapm tarihi: 1008 (1599)'dir. 424 I. Ahmed Saltanat Dnemi. 72. Sultanahmed Cm Medresesi. Atmeydan'nda, bir akl hasta* hanesi bir hastahane (darif) ile birlikte H. 1026 (1617) ylnda kuruldu.
425

IV. Osman Saltanat Dneminde. 73. Behrmiye Medresesi. H. 1030 (1620) ylnda tesis edildi. lk mderrisi (profesr) Nakibul Eraf Kudszde eyh Mehmed Efendi oldu. 74. Dlgerolu Mescidi Medresesi. H. 1031 (1624) ylnda kuruldu, Marangoz olu Camii yannda kurulan medreseye bir merdivenle iniliyordu. 75. Valide Medresesi. skdar'da kendi camisinin yannda Sultan brahim'in annesi ve IV. Mehmed'in byk annesi Mhpeyker Ksem Sultan tarafndan H. 1050 (1640) ylnda kuruldu. 426 IV. Murad Saltanat Dneminde. 76. Suba Sleyman Medresesi. H. 1033 (1623) ylnda tesis edildi. lk mderrisi Hamid Mehmed Efendi oldu. 77. Kemanke Alipaa Medresesi. Kurucusu H. 1035 (1624) tarihinde dam edilen Veziriazam Ali Paa tarafndan tesis edilmitir, Halc Camii
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/393-394 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/394 426 Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/394
424 425

Sayfa

439

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

civarndadr. 78. eyhlislm Yahya Efendi Medresesi. H. 1037 (1627) ylnda tesis edilmitir, ilk mderrisi Fetva Emini eyhzde Mehmed Efendi oldu. 79. Ekmekzde Ahmedpaa Medresesi. Molla Husrev Camii yanndadr ve stanbul'da Vefa meydannn yaknndadr. 80. Yksek Tara Kads Hasan Efendi Medresesi. H. 1039 (1629) tarihinde tesis edilmitir. lk mderrisi Molla Mustafa Bin eyh Davud oldu. 81. Ahzde Hseyin Medresesi. IV. Murad n idam ettirdii bu ad tayan bir eyhlislm tarafndan tesis olundu; hed Mescidi denilen caminin yanndadr. 82. Bayrampaa Medresesi: 1045 (1636) ylnda kurulmutur. Acem Mehmed Efendi ilk mderrisi oldu. 83. Buhariye Medresesi. H. 1045 (1636) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Abdullatif bn Molla Mehmed'dir. 84. Kovacdede Trbesi Medresesi. H. 1049 (1639) ylnda, Sultan Mehmed tarafndan kurulmutur; Halveti eyh Sunduk caed -din tekkesi yanndadr. lk mderrisi Ebezde Mehmed Efen-di'dir. 85. eyhlislam Zekeriya Efendi'nin kinci Medresesi. H. 1048 (1638) ylnda kuruldu. lk mderrisi Molla Sinaneddin Yusuf olu Kadri Efendi'dir. 86. Kad Mahmud Medresesi. H. 1048 (1638) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Karaba Mehmed Efendi'dir. Sultan brahim Saltanat Dneminde. 87. Mimar Sinan Medresesi. 1051 (1641) ylnda kurulmutur. lk mderrisi eyh ikpaa olu Seyid Mehmed Efendi'dir. 88. Kara m stafa paa Medresesi. Bu ad tayan ilk vezirizam'dr, medrese H. 1054 (1641) ylnda kuruldu. lk mderrisi Hac Yusufzde Zamr Ahmed Efendi oldu. 89. B Efendi Medresesi. H. 1051 (1642) ylnda tesis edildi. lk mderrisi Husamzde eyh Mehmed Efendi'dir. 90. Husrevkhya Medresesi. H. 1056 (1646) ylnda tesis edildi. lk mderrisi lhzde Mehmed Efendidir. 91. Kara elebi Mahmud Efendi Medresesi. H. 1056 (1646) ylnda kuruldu. lk mderrisi Nakibul-erf Es'adzde Mehmed Said Efendi'dir. 92. Mahmud Hudi Medresesi. skdarl nl mutasavvf eyhin tekkesi H. 1056 (1646) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Naki-bu-Erf Es'adzde Efendi'dir. 93. eyh Emini Medresesi. ehir eminidir H. 1056 (1646) ylnda tesis

Sayfa

440

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

edilmitir. lk mderrisi eyhlzde olu Mehmed Sdk Efendidir. 94. Kara elebz&de Aziz Efendi Medresesi. H. 1056 (1646) ylnda tesis edilmitir. 95. eyhlislm Muid Ahmed Efendi Medresesi. H. 1057 (1647) ylnda kurulmutur. 427 IV. Mehmed Saltanat Dneminde. 96. Sofi Mehmedpaa Medresesi. Veziriazam olan Mehmed Paa iki medrese kurmutur: Bunlardan biri Yenikapi Camii yanndadr, dieri Naili Camii yaknndadr. 97. Sheylbey Medresesi. H. 1060 (1650) ylnda kurulmutur. lk mderrisi San Abdullah Efendi'dir. 98. Mehmed Efendi Hadis Mektebi. Naili Camii yaknndadr ve H. 1060 (1650) ylnda kurulmutur, ilk mderrisi, daha sonra eyhlislm olan Ankaral Mehmed Efendi'dir. 99. Manisal Ali elebi Medresesi. H. 1061 (1651) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Konyal Mahmud Efendi'dir. Medrese stanbul'da Demirkap'dadr. 100. brahimkhya Medresesi. H. 1061 (1651) ylnda tesis edildi. lk mderrisi Sofal brahim Efendi'dir. 101. Halilpaa Medresesi. H. 1061 (1651) ylnda kuruldu. lk mderrisi Tosyal Mehmed Efendi'dir. 102. eyhlislam Debbazde Medresesi. eyhlislm1 m babas debba olduundan medresesi bu ad almtr. Medrese skdar'da Ksem Validesultan Camii yanndadr; Medrese'nin ilk in ettiricisi Veziriazam, ark ftihi zdemirolu Osman Pa-a'dr. Medreseyi tamir ettiren, Ksem Sultan adn deitirmek lzumunu nedense duymutur. 103. Kirimi Medresesi. H. 1061 (1651) ylnda kurulmutur, ilk mderrisi Saadizde Seyid Hebetullah Efendi'dir. 104. Kermant Medresesi. H. 1061 (1651) ylnda tesis edildi. lk m derrisi Bostanzde Ebu Bekir Efendidir. 105. Yourtu brahim Medresesi. H. 1061 (1651) ylnda Yourtu brahim tarafndan tesis edilmitir; ilk mderrisi de kendisidir. 106. Dzdariye (kale kumandanl) Medresesi. 1062 (1651) ylnda
427

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/394-395

Sayfa

441

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kurulmutur. lk mderrisi Yusuf Paa'run imam Ebubekr Efendi oldu. 107. Frinc Sinan Medresesi. lk mderrisi mer Efendi'dir. 108. Sutlttceli Cemftleddin Medresesi. H. 1063 (1652) ylnda kuruldu. lk mderrisi Kebirzde Mustafa Efendi'dir. 109. BUipasa Medresesi. H. 1063 (1652) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Ahmed Mendal Efendi'dir. 110. MaltUzde Medresesi. H. 1063 (1652) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Mselli avuzzde Efendidir. 111. Hamd Efendi Medresesi. H. 1063 (1652) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Nef eyh Mehmed Efendi'dir. 112. skdar Birinci Burhan Medresesi. 1063 (1653) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi, Dervi Mehmed Paa'nn hocas aban Efendi'dir. 113. Aba Medresesi. H. 1063 (1653) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi, Hanumzde Mehmed Efendi'dir. 114. Hanedanaa Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda kurulmutur, ilk mderrisi Mendal Ahmed Efendi'dir. 115. Buh&nye Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Arab Sleyman Efendi'dir. 116. Kse Alibey Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi banzde Efendi'dir. 117. Vftnl elebi Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi smailaazde Efendi'dir. 118. Frzaa Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Mollazde Hasan Efendi'dir. 119. Anbaraas Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Kasmpaal avuzde Mustafa Efendi'dir. 120. sbey Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi smat Hissimi Mehmed Efendi'dir. 121. efi Aliaa Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda kurulmutur. lk mderrisi banzde Khyas Ahmed Efendi'dir. 122. Hach&tun Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Nisbet Ali Efendi'dir. 123. Kasmpaa Evuhum Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Fndkl Abdullah Efendi'dir. 124. tbn Temen Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi s Aazde'dir. 125. Hadis Mektebi. Osman Efendi tarafndan H. 1064 (1653) ylnda

Sayfa

442

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tesis edilmitir. lk mderrisi Kz Ali Efendi'dir. 126. meddin Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Sid Yusuf Efendi'dir. 127. Lutflbey Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Vardar eyhzde Abdulgasi Efendi'dir. 128. Ahmed avu Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Gmilcineli Abdullah Efendi'dir. 129. Revanbey Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda kurulmutur. Ak mderrisi smailaazde Ali Efendi'dir. 130. Hadis Mektebi (Darul-Hadis). Fazl Efendi tarafndan H. 1064 (1653) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Kara Cafer Efendi'dir. 131. Cenb Efendi Medresesi. H. 1064 (1653) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Nedim Mehmed Efendi'dir. 132. Ouz Efendi kinci Medresesi. H. 1065 (1654) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Edirneli elebi Efendi'dir. 133. eyh Muhyeddin El-Kocev Medresesi. H. 1065 (1654) ylnda kurulmutur, lk mderrisi Erzurum! Mehmed Efendi'dir. 134. Sayadba Medresesi. H. 1065 (1654) ylnda kuruldu. lk m derrisi ErzurumMehmed Efendidir. 135. Bazrganba Medresesi. H. 1065 (1655) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Tevsikzde Mehmed Efendi'dir. 136. Hzr avu Medresesi. H. 1065 (1655) ylnda tesis edilmitir, ilk mderrisi Sivaszde Mehmed Efendi'dir. 137. Yahya nc Medresesi. H. 1066 (1655) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Muttahirzde Efendi'dir. 138. Eski brahimpaa kinci Medresesi. H. 1066 (1655) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Kzl Musa Efendi'dir. 139. Helvacba Medresesi. H. 1066 (1655) ylnda kuruldu. lk m derrisi Kabasakal Ahmed Efendi'dir. 140. Nakka Hasanpaa Medresesi. H. 1066 (1655) ylnda kuruldu. lk mderrisi Yavruzde Es'ad Efendi'dir. 141. brahmaa Medresesi. HA067 (1656) ylnda kuruldu. lk m derrisi Edirneli elebi Efendi'dir. 142. inanpaa Hadis Mektebi. H. 1067 (1656) ylnda kurulmutur. lk mderrisi KemaJ Efendizde Yahya Efendidir. 143. Kad Hayreddin Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Musazde Abdullahbak Efendi'dir.

Sayfa

443

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

144. Attarzde Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda kuruldu. lk mderrisi Edincikli Mehmed Efendi'dir. 145. Salihpaa Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda kuruldu. lk m derrisi Sere Hseyin Efendizde'dir. 146. Sleymanaa Hadmlarnn avubas Medresesi. H. 1067 ,1656) ylnda kuruldu, ilk mderrisi Mihalili mer Efendi'dir. 147. eyh emseddin Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda tesis edildi. lk mderrisi Aruz Mehmed Efendi'dir. 148. Pirpaa Birinci Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda kuruldu. lk mderrisi Bolev'nin kardei Ali Efendi'dir. 149. Piri Pasa kinci Medresesi. Kumkapi yaknndadr; H. 1067 (1656) ylnda kuruldu. lk mderrisi Solak Fndk Efendi'dir. 150. Niancpaa Medresesi. H. 1067 ylnda kurulmutur. Kumkap yaknndadr; ilk mderrisi Hseyin Efendizde Yahya Efendi'dir. 151. Husrevpasa Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Nakibul-Eraf Hocazde Esseyid Osman Efendi'dir. 152. Hadis Mektebi (Darul-Hadis). Kumkap'da brahim Paa tarafndan H. 1067 (1656) ylnda kurulmutur. lk mderrisi bilinme-mektededlr. 153. Anmedkahya Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda kurulmutur. lk mderrisi eyhlislm Sadeddinzde Sadkzde Efendi'dir. 154. Mrahor Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Kara Himmet Efendi'dir. 155. Muharremaa Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Ekmekizde Esseyid Ali Efendi'dir. 156. Yusuf Efendi Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Mantk Mehmed Efendi'dir. 157. Yusuf avu Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Aruz Mehmed Efendi'dir. 158. Hssab Mehmed Aa Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Ankaral Yakup Efendidir. 159. Hac yas Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda tesis edilmitir. Mesihpaa semti yaknnda bulunan medresenin ilk mderrisi Rodoslu (Rodos) Ahmed Efendi'dir. 160. Balabanaa Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Bolevnin kardei Ali Efendi'dir. 161. Ebulfazl Mehmed Efendi Medresesi. Tophane'de bulunan Medrese H. 1067 (1656) ylda tesis edilmitir. lk mderrisi Musazde Seyid

Sayfa

444

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mustafa Efendidir. 162. Fahrhtun Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Safa Mustafa Efendi'dir. 163. Nizamiye Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi shakaazde Hasan Efendi'dir. 164. Hac Hamza Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda kurulmutur, ilk mderrisi Solakzde Halil Efendi. 165. Safiyehtun Medresesi. H. 1067 (1656) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Eyb Surur Mustafa Efendi'dir. 166. Has Odaba Medresesi: H. 1069 (1658) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Kzl Mustafa Efendi'dir. 167. Ahmed avu Medresesi. H. 1070 (1659) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Ner Mehmed Efendi. 168. sa Efendi Medresesi. H. 1073 (1662) ylnda kurulmutur. lk mderrisi San Osman Efendi'dir. Bir Hadis Mektebi bu medreseye baldr. 169. Darulkurra Medresesi (Kur'an okuma mektebi). IV. Mehmed'in annesi Hatice Tarhan Sultann camisi yannda ve H. 1074 (1663) yl nda kurulmutur. 170. kinci Medrese. Yeni Niancpaa Camii yannda H. 1075 (1664) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Bakzde smail Efendi'dir. 171. Hadis Mektebi (Darul-Hadis). eyhlislam ivizde tarafndan 1 Muharrem 1075 (25 Temmuz 1664)'de kurulmutur. lk mderrisi Alakoz Hocas Mustafa Efendi'dir. 172. Emirulganem Medresesi. H. 1077'(1666) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi tabib Halil Efendi'dir. 173. kinci Medrese. Tophane'de Kl Alipaa Camii yanndadr; H. 1078 (1668) ylnda kurulmutur. lk mderrisi ahranzade Mehmed Ramazan Efendi'dir. 174. Lutfi Efendi Hadis Mektebi. H. 1079 (1668) ylnda kurulmutur. k mderrisi Tezkereci Abdulhalim Efendi'dir. 175. Tut Ltif Medresesi. Ayn ad tayan caminin yanndadr. Ab dullah Efendi tarafndan H. 1081 (1670) ylnda kurulmutur; Naz Mescidi yaknndadr. 176. Mustafa Efendi Medresesi. Haydar mahallesin dedir; H. 1083 (1672) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Malkaral mlazime Abdulkadir Efendi'dir. 177. Karaba Mustafaaa Medresesi. Tophane'de, H. 1084 (1673) y-

Sayfa

445

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

lnda tesis edilmitir. lk mderrisi Beyasizde ktibi Abdulkadir Efendi'dir. 178. Kenanpaa Medresesi. H. 1084 (1673) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Ali Efendizde Mehmed Efendi'dir. 179. Kadzde Mehmed Efendi Medresesi. H. 1084 (1673) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Matlabzade Mehmed Salih Efendi'dir. 180. Rum Mehmed Faa kinci Medresesi. H. 1084 (1673) ylnda kurulmutur. lk m derrisi Mehmed Efendioglu Ali Efendi'dir. 181. A elebi ikinci Medresesi. H. 1081 (1673) ylnda tesis edildi. lk mderrisi Nakibul-Eraf Sahhaf eyhzde Esseyid Mehmed Efendi. 182. brahlmpaa Birinci Medresesi. H. 1086 ((1675) ylnda kurulmutur, ilk mderrisi Nakibul-Eraf Seyid Cafer Efendi'dir. 183. brahim Paa kinci Medresesi. H. 1086 (1675) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi dilcevazh mer Efendi'dir. 184. Galata Saray Birinci medresesi. H. 1086 (1675) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Rfk Mehmed Efendi'dir. 185. Galata Saray kinci Medresesi. H. 1086 (1675) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Rfk Mehmed Efendi'dir. 186. Defterdar brahim birinci Medresesi. H. 1086 (1675) ylnda ku rulmutur. 187. Kadasker Mustafa Efendi medresesi. H. 1088 (1677) ylnda kurulmutur. lk irderrisi Kuyumcuzde Ahmed Efendi'dir. 188. Karamustafapaa Medresesi (Viyana muhasaras serdar). stan bul'da, Kasaplar Camii yannda. 189. Karamustafapaa Medresesi. stanbul'da, Divanyolu'nda. 190. Karamustafapaa Hadis Mektebi Medresesi. orlulu Alipaa Camii yannda. 191. Debbazde Mehmed Efendi Medresesi. H. 1094 (1683) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Fazl Kara Halil Efendi'dir. 192. Minkfirzade Yahya Efendi Medresesi. H. 1095 (1684) ylnda ku rulmutur. lk mderrisi Eminullah Efendi'dir. 193. Damadzde Efendi Medresesi. lk mderrisi Galatal aban Efen di'dir. H. 1096 (1685) ylnda kurulmutur. 194. Ayaspaa Medresesi. H. 1096 (1686) ylnda kurulmutur, ilk mderrisi imamzde Lutfullah Efendi'dir. 195. Esiri Mehmed Efendi Med resesi. Esiri ad, Venediklilerin eline esir dmesinden gelmektedir. Medrese H. 1098 (1686) ylnda kurulmutur, Langa Cmii'nin karsmdadr.

Sayfa

446

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

196. Kadasker Mehmed Efendi Medresesi. H. 1098 (1687) ylnda Fndklda kurulmutur. lk mderrisi Sadreddinzade Abdulay' E-fendi'dir. 197. Mahmud Efendi Medresesi. II. 1098 (1687) ylnda kurulmutur. lk mderrisi SadreOdinzde Mahmud Efendi'dir. 198. brahmpaa nc Medresesi. Evvelki gibidir. 199. brahmpaa Drdnc Medresesi. H. 1098 (1687) ylnda kurul mutur, ilk mderrisi Biraderzde Abdullah Efendi'dir. 200. tbrahimpaa Beinci Medresesi. H. 1098 (1687) ylnda kurulmutur, ilk mderrisi Sallaba Damad Abdurrahim Efendi'dir. 201. brahmpaa Altnc Medresesi. H. 1093 (1687) ylnda kurulmu tur. lk mderrisi Molla brahim Bin Molla Mehmed'dir. 202. brahmpaa Yedinci Medresesi. H. 1098 (1687) ylnda kurul mutur. lk mderrisi Kebrzde Reis Yahya Efendi'dir. 203. brahmpaa Sekizinci Medrescs1. H. 1093 (1687) ylnda kurul mutur. 204. brahmpaa Dokuzuncu Medrescs1. H. 1098 (1687) ylnda kurulmutur, ilk mderrisi Sandalczde Ali Efen di'dlr. 205. Hoca Medresesi. H. 1098 (1687) ylnda kurulmutur, tik mderrisi Kad tsnuri Sleyman Efen di'dir. 206. Galata Saray nc Medresesi. 207. Galata Saray Drdnc Medresesi. 208. Galata Saray Beinci Medresesi. H. 1098 (1687) ylnda kurulmutur, tik mderrisi tabib Seyid Abdullah Efendi'dir. 209. Galata Saray Altnc Medresesi. H. 1098 (1687) ylnda kurulmutur. 210. Galata Saray Yedinci Medresesi. H. 1098 (1687) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Edirneli Murteza Efendi yeeni Mehmed Efendi'dir. 211. Galata Saray sekizinci Medresesi. H. 1098 (1687) ylnda tesis edilmitir, tik mderrisi Kaba mer Efendi'dir. 212. Galata Saray Dokuzuncu Medresesi. H. 1098 (1687) ylnda kurubnuftur. tik mderrisi Mber smail Efendi'dir. 213. Hokadem Medresesi. Sultanmalmud Camii'nin yanndadr ve H. 1098 (1686) ylnda eyhlislam Ankaral Mehmed Efendi tarafndan tesis edilmitir. 214. Ali Efendi Hadis Mektebi Medresesi. H. 1098 (1686) ylnda ku rulmutur. lk mderrisi Gelibolulu Mektub Osman Efendi'dir. 215. Damad Efendi kinci Medresesi. H. 1099 (1687) ylnda tesis

Sayfa

447

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

edilmitir. lk mderrisi Yeniehirli Hseyin Efendi'dir. 216. Burhan Efendi Hadis Mektebi Medresesi. H. 1098 (1687) ylnda tesis edilmitir. 217. Osman Efendi Medresesi. H. 1099 (1687) ylnda kurulmutur, tik mderrisi Osmanzde Ahmed Efendi'dir. 218. Hekimba Medresesi. H. 1100 (1688) ylnda kurulmutur. k mderrisi brahim Efendi'dir. 219. Yakubpaa Medresesi. H. 1100 (1688) ylnda kurulmutur, ilk mderrisi Durmuzde Ahmed Efendi'dir. 220. Svari Mukabelesi Medresesi. H. 1100 (1688) ylnda kurulmutur. k mderrisi eyhlislm Mehmed Efendi'dir. 221. Tercman Tunus Bey Medresesi. H. 1101 (1689) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Banli Abdurrahman Efendi'dir. 222. Defterdar Ahmed elebi Medresesi. H. 1101 (1689) ylnda ku rulmutur. lk mderrisi, Dede Efendi'nin damaddr. 223. Mimar Kasm Medresesi. H. 1103 (1691) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Hseyin avuzde Abdulbaki Efendi'dir. 224. skender Pasa Medresesi: H. 1104 (1692) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Sari Naip Naim smail Efendi'dir. 225. Tunuspasa Medresesi. H. 1106 (1694) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Hseyin ve Kahya Ata Efendilerdir. 226. Behremkahya nc Medresesi. H. 1106 (1694) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Kevakibizade Ahmed Efendi'dir. 227.Cfer elebi Medresesi. 1106 (1694) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Seyid Osman Efendi'dir. 228. Mehmedaa Medresesi H. 1106 (1694) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Kurizde Ahmed Efendi'dir. 229. Feyzullah Teni Medresesi. H. 1106 (1694) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Esseyid Ahmed Efendi'dir. 230. Dfikar Medresesi. H. 1106 (1694) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Esseyid Abdulat Efendi'dir. 231. Vflnl Efendi Medresesi. H. 1106 (1694) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Vnizde Esseyid Mahmud Efendi'dir. 232. Valide Hadis Mektebi. H. 1106 (1694) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Vnizde Esseyid Mahmud Efendi'dir. 233. Babazflde Medresesi. Halid Aann tesis ettii krsyle H. 1106 (1694) tarihinde kurulmutur. lk mderrisi Mderriszde rec Abdullah

Sayfa

448

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Efendidir. 234. Gazipaa MedresesL H. 1106 (1694) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Emin Mehmed Efendi'dir. Medrese stanbul'da. Kefeli Camii yanndadr. 235. Firuzbey Medresesi. H. 1106 (1694) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi smailzde Mehmed Sadk Efendi'dir. 236. sfibey Medresesi. H. 1106 (1694) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Dede Efendi Kyas Hseyin Efendi'dir. 237. Parsen Yusufpasa Medresesi. H. 1107 (1695) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Beypazarh Mehmed Efendi'dir. 238. Dftyehatun Medresesi. H. 1107 (1695) tarihinde kurulmutur. lk mderrisi Veziriazam Elhac-Ali Paa olu Bebek Efendi'dir. 239. Beyaziye Medresesi. H. 1106 (1696) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Beyazzade Hamid Efendi'dir. 240. Fenfiydede Medresesi. H. 1108 (1696) ylnda kurulmutur. lk mderrisi ehl Ahmed Efendi'dir. 241. Orkezade Ahmed Efendi Medresesi. H. 1108 (1696) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi beli Mustafa Efendi'dir. 242. Valide Glnusultan Medre sesi. II. Mustafa'nn annesi olan Glnu Emetullah Validesultan, Sultan III. Ahmed saltanat dneminde skdar'da bir cami yaptrmtr. Galata'da yanan bir kilisenin yerinde yaptrd caminin yannda da bu medreseyi H. 1109 (1697) tarihinde tesis etmitir. 243. Nuh Efendi Medresesi. Veziriazam Hekimou Ali Paa'nn ba bas olan Nuh Efendl'nin medresesi stanbul'da Eski-Mustafapaa Cmii'nin karsndadr. 244. Ayasofya Dini Messeseler Medresesi. H. 1114 (1702) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Mlazim avuzde Seyid mer Efendidir. 245. Sultan&h Medresesi. H. 1116 (1704) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi tabib Sleyman Efendi'dir. 246. Mimar Mustafaaa Medresesi. H. 1117 (1705) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Uakl Mehmed Efendi'dir. 247. AMurrahman Yeni Medresesi H. 1117 (1705) tarihinde Ftih Camii yannda kurulmutur. Kurucusu, ktphanesinin yanda gmldr. Ayak Medresesi yaknndadr. 248. Ayak Medresesi. Bu medresede ktphane ve nceki medresesi nin kurucusu Abdurrahman Efendi'nin mezar bulunmaktadr.

Sayfa

449

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

249. Kemaczde Mustafa Medresesi. H. 1117 (1705) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Hayrullah Mehmed Efendi'dir. 250. Hayreddinpaa kinci Medresesi. H. 1117 (1705) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Avem Seyid mer Efendi'dir. 251. Kadizde Mehmed Efendi Medresesi. H. 1118 (1706) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Attarzde Ahmed Efendi'dir. 252. Ali Tus Medresesi. H. 1118 Zilhicce'sin de (Nisan 1706) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Berberzde brahim Efendi'dir. 253. Fatmahtun Medresesi. Eyb'de H. 1118 (1706) ylnd a kurulmutur. lk mderrisi mamzde San'ullah Efendi'dir. 254. Byk-Mirahor alk Ahmedaa Medresesi. H. 1119 (1707) ylnda kurulmutur. lk mderrisi mam alk Hse yin Efendi. 255. Seferpaa Medresesi. H. 1119 (1707) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Telhis Abdulbki Efendi'dir. 256. orlulu Alipaa Hadis Mektebi. Veziriazam orlulu Ali Paa tarafndan H. 1120 (1708) ylnda tesis edilmitir. 257. Solakba Hac Mustafa Medresesi. H. 1121 (1709) ylnda ku rulmutur. lk mderrisi Mektub Esseyid Mehmed Efendi'dir. 258. Hac Dursun Medresesi. H. 1121 (1709) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi veraset vergisi mdr Yahya Efendi'dir. 259. Vuruk Medrese. H. 1122 (1710) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Lucm Mustafa Efendi'dir. 260. krezde Medresesi. H. 1123 (1711) ylnda kurulmutur. lk mderrisi Sor Hseyin Efendi'dir. 261. eyhlislm Mehmed Efendi Medresesi. Ad geen eyhlislam Efendi tarafndan H. 1123 (1714) tarihinde tesis edilmitir. Halifezde brahim Efendi ilk mderrisidir. 262. Karakulak Mustafaaa Medresesi. H. 1123 (1711) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi alkbendizde Abdullah Efendi'dir. 263. eyhlislm Feyzullah Efendi Medresesi. H. 1124 (1712) ylnda tesis edilmitir. lk mderrisi Bosnal Sleyman Efendi'dir. 264. Ayehtun Medresesi. H. 1124 (1712) ylnda Hara Muhiyed din Camii yannda tesis edilmitir. lk mderrisi Krml Mslim Kerimzde Mehmed Efendi'dir. 265. mer Efendi Medresesi. Tabib mer Efendi tarafndan H. 1126 (1714) ylnda tesis edilmitir. 266. IH. Sultanahmed Medresesi. skdar'da Ahmediye Cuma

Sayfa

450

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Camii yannda, H. 1134 (1721) ylnda tesis edilmitir. 267. Kzlaraas Maktul Ber Medresesi. stanbul'da Demirkap Camii yannda tesis edilmitir. 268. Kzlaraas Beiraa Hadis Mektebi Medresesi. Eyb'de H. 1147 (1724) ylnda tesis edilmitir. 269. Hasanpaa Medresesi. Yaptrd caminin yannda H. 1158 (1745) ylnda tesis edilmitir. 270. Abdulfaslzde Mahmud Efendi Medresesi. Kadasker olan Mah mud Efendi tarafndan stanbul'da, Burmal Camii mescidi yannda ehzade Camii yaknnda tesis edilmitir. 271. m. Sultan Osman Medresesi. Ayn addaki caminin yannda H. 1165 (1763) ylnda tesis edilmitir. 272. Koyunlu Medrese. H. 1172 (1758) ylnda tesis edilmitir. 273. obanavu Medresesi. stanbul'da, ayn ad tayan caminin yannda, Sultan III. Ahmed dneminde tasis edilmitir. 274. Lleli Medresesi. S'i'tan III. Mustafa'nn Lleli'de ayn ad tayan camisinin yannda K. i 177 (1763) ylnda tesis edilmitir. 275. Gzel Yahya Medresesi. Ayn addaki caminin yarmda tesis edilmitir. Kurulu tarihleri ve yerleri eyh ve Uak: . Camiler Bah-esi'nde bulunan bu *?75 medreseden baka, Attaye, Baldirzde ve Takprlzde bu neviden baka kurulularn varlna iaret etmektedirler. 428 OSMANLI MPARATORLUU TARHNDE KAVRAMLAR NDEKS rides (Suriye halklarndan) Bunlarn bal bulunduklar airet, cild IV. Aden (Arabistan'da ehir). Sinan Paa bu ehre kar donanma ve ordu gnderdi, Trklerin eline dt dnem, cild VI. dil- Giray, Bknz. Giray dil. dlah (Ghilan doumlu). Bu ehrin idaresini ele alr Arslan Bey onun ld haberini yayar, cild IX. dllah, Bknz. Ali Kuluhan. Akif Mehmed Efendi, (I. Meh-med saraynda terifat miri. El-pme treninde unvana dikkatsizlii yznden cezaya arptrlmas, cild XV. Alem ah- Bana (Uzun Ha-san'n kz). Evlendii kii, cilt rv. mfld elhseyn (ranl hat ustas). Byk hret sahibiydi; ah Abbas'm
428

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/396-405

Sayfa

451

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

gazabna urad, cild IX. Arif (Rumeli Kadaskeri). lm dnemi ve brakt eser, deeri, ctxm. Arif FethuLah (ranl yazar). III. Murad dneminde bulunduu makam, yazan olduu eser, cild VII. Arif Sidi (Arab airet reisi). Afrika seferinde Charles-Quifi destekledi, cild VI. Arifi Ahmed paa (Rakka valisi). ran seferinde serasker olarak atand. Bu sava harekt hakknda bilgiler XIV. cildde. Aaron (Bodan voyvodas). stanbul'da yenierilerden grd muamele, Osmanl hkimiyetine kar bakaldrmas, cild VII. k elebi (Osmanl yazar) Biyografik terdeki eseri ve lm dnemi, cild VI. Ar Efendi (Abdurrazak'n kardei) Onun gznden ddk-ten sonra srgne gnderilmesi, cild XVI. Aure bayram . ilerle Snnler arasndaki atmalar, cild IV. tika (IV. Mehmed'in kzkarde-i). mparatorluun nl kiileriyle birka kere evlenmitir XII. cildde bilgi vardr. zime (Sultan I. Abduhamid'in kzkardei). Evli olduu Veziriazam ve kz kardei Zeyneb'e kar besledii husmet, sonra onunla barmas, tesiri, cild XVI. Abaka-Han (Mool prensi). Seluklularla btn alkas, cild I. Abazde Abdullah. eyhlislmlk makamnda yerine geldii kii, ild XIII. Abaza-Hasan (Anadolu Trkmenleri beyi) Anadolu'da tertipledii isyan ve bunun btn safhalar: X. ve XI. cildde lmne kadar teferrutiyle veriliyor. Abaza Mehmed Paa (Mara Beylerbeyi) Vezirizam'n Krm han ile Rusya'ya kar harekete gemesi iin kendisine gnderdii para, 1769; katld savalar ve trl safhalardan sonra kendisini bekleyen kibet, cild XVI. Abaza Paa (Erzurum valisi). ahsiyeti ve isyan;Vezirizam'n ordusuyla arpmalar hakknda geni bilgi, cild VHI ve IX.'de. Abazalar. Bu halk zerine bilgi ve Bb-i l'nin gcne kar isyanlar, cild III ve XIV. Abbas, Bknz. ah Ao Abbas-Efend (ulem), Msr'da stlendii grev ve lm, cild XVI.

Sayfa

452

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Abdal (Bitlis han). Melek Ahmed Paa'ya yenilmesi; hisnndaki kymetli nesneler, cild X; stanbul'daki hayat ve idam; cild XI. Abdal - Murad. Bu derviin tekkesinin hla grld yer. Orhan gazi seferlerinde dualarnn tesirini grmtr, cild I. Abdal-Musa. Bu din adamnn mescidinin ve mezarnn bulunduu yer. Orhan Gazi eeferlerinde du ve mucizelerinin tesirine hid olmutur, cild I. Abdallar (Osmanl dervileri). Bu din snf zerinde teferruatl bilgi, cild I. Abdi, Bknz. Abdurrahman (Osmanl tarihisi). Abdi,- Reisefendi (Hariciye Nzn) makamnda yerine atanan ahs, mizac ve azledilii. Srgnden getirilii, -Atand grev.- Yerine gelen kii. -kinci defa reisefendi makamna getirilii. - lm, cild XVI. Abdi-Paa (Osmanl donanmas Kapdan- deryas). - Donanmann bana getirildiin deki g artlar. - Yerine atanan kii. -Tekrar ayn makama getirilii, cild XIV. Abdi Paa (Belgrad valisi). -Belgrad kalesindeki yamaklann bakaldrmalarn bastrd iin Veziriazam Rgb Paa'nn kendisini hediyeyle mkfatlandrmas; Silistre valiliine atanmas; sebebi; gzden dmesi; tekrar makamna iadesi; banda bulunduu Kara -man'a snan bir levend etesi hakknda ald emir. -1769'da Rusya'ya kar savaa katlmak zere harekete geiyor; Eflk seraskerliine atanyor. -Bu unvanla giritii harekt; Kartal savandan sonra kat yer; Savunmas iin kendisine gvenilen ehir. -Brai-la'da kuatlanlara yardm, cild XVI. Abdulvas (ranl yazar). Sancar iin medhiye yazan, cild I. Ab dul az iz (Hasan Karaele-bizde olu). Soyaac; grevi. -stanbul kadlna atanmas. -IV. Murad'n ona verdii ceza; sebebi; Hapsedildii ada, cild 9. Abdulaziz Efendi, Bknz. Karaelebzde. Abdul-Bki (Osmanl lirik iri). Sanatnn deerlendirilmesi; Kanun'nin ona imtiyazl muamelesi, cild VI. Abdulbk Han. ran ah Ndir'in stanbul hkmeti nezdin-de grevlendirdii eli; stanbul'da balatt mzkereler, cild XIV. Abdulcelilzde Hasan Paa, veya Abdulcelil Paa, Bknz. Abdulcelilzde Hseyin, Musul valisi. Abdulcelilzde Hseyin (Musul valisi).- ran hkmdn Ndir'e kar savata bu ehri savunmakla grevlendirildi. -Basra sancanda onun yerine

Sayfa

453

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

gelen kii. -lm; III. Mustafa onun deerini takdir etti, cild XV. Abdul-Halim (Sultan brahim dneminde Kadasker). Veziriazam Sultanzde Mehmed Paa onu ne maksatla davet etti? Vezirizam'n ona gsterdii meraka deer Hatt- erif, cild X. Abdulhalm, Bknz. Karayazc. Abdulhamid I. (Sultan III. Ah-med'in olu). -Tahta k. zellikleri. Askere culs bahii vermei niin reddetti? -Devlet idarecileri arasnda yapt deiiklikler. -Devlet daresi fikrinden yoksunluunun delili, cilt XVI. Abdul Kadir Geylni. Tarikat kurucusu: Hakknda teferruatl bilgiler, cild I. Abdulkadir Hoca (Osmanl limi). Timurleng'in eline geii; yazd musiki eseri, cild II. Abdulkadir Faa (IV. Mehmed dneminde Kapdan- derya). -Makamnda ilk hareketi. -Milo savan kaybettikten sonra veziriazam Kprl tarafndan yazlan mek-tub. Azledilmesi, cild XI. Abdulkerm (Kirmanah han). Ali Kuli han tarafndan Osmanl hkmeti nezdinde elilikle grevlendirilerek gnderilmesi, cild XV. Abdulkerm Efendi (Divan hocas). Guirgevo kongresi srasnda Bb-l tarafndan kendisine verilen grev. Kongre tarihi: 1771. Cild XVI. Abdullah (III. Ahmed dneminde eyhlislm). ran ah Erefin elilik heyetinin reddi iin verdii fetva, cild XIV. Abdullah bey (Firar Hasan Pa-a'nn olu). Kendisine Kibns eliliinin verilmesi, cild XV. Abdullah Efendi. -Ordugh kadlna atand. Bb- l'nin Rusya'ya kar at 1769 sava srasnda okuduu fetva. -Kendisinin anld lkab. Ykseldii makam.-lm, arkada brakt hret: Yazan olduu eser, cild XVI. Abdullah Esseyld Paa (eski veziriazam). lm dnemi; III. Ahmed'e kar isyandaki pay; Veziriazam+ a ykselmesini borlu bulunduu himaye, cild XVI. Abdullah Kprl, Baknz: Kprl Abdullah Abdullah Kagar (eyh). Yazan olduu eser; lm dnemi, cild XVI. Abdullah Nail. Bknz. Nail Abdullah Paa. Abdullah paa (Klburun kumandan). Rusya'ya kar alan 1771 savanda gsterdii yararlk, Vezirizam'n gnderdii mkfat, cild XVI. Abdullah Paa (Hac emri). Hac kervanlarna zarar veren arab reislerini esir etmesi ve cezalandrmas, hizmetlerine kar kendisine valilik verilmesi,

Sayfa

454

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

lm; deeri; yaza-n olduu eser, cild XVI. Abdullah Vassaf (eyhlislm). - Bu makama geldii sradaki ya, Eflk'daki tertiblere katlma pay; azledilii.- lm dnemi; Ndir ah nezdinde kendisine verilen grev; yazan olduu eser, cild XVI. Abdulolzade Mehmed Faa (Diyarbekir valisi) Ruslar tarafndan esir edildi; IH. Mustafa'nn kendisine gnderdii yardm kuvveti, cild XVI. Abdul Vehhab. slam dininde giritii reform hareketi. Kendisi hakknda ve ortaya koyduu doktrin hakknda ksa bilgi. Bb- lf de, divan ve sarayda, payitahtta hakkndaki dnceler, cild XV. Abdurrahim (Sultan brahim saltanat dneminde eyhlislm). Veziriazam, Ahmed Paa'ya kar isyandaki itiraki. -Sultan brahim'in tahttan indirilmesini istiyor. -Sultan'Ia arasndaki tartma ve ona kar verdii karar. -Sultan'n idamnda hazr bulunuyor. -Dmanlar; azledilmesi ve srgne gnderilmesi, cild X. Abdurrahim (Kadiasker). Bu makamda yerine getii kii; yazan olduu fetvalar kolleksiyonu, cild xm. Abdurrahman (Sultan brahim'in saraynda ak hadm aas). anakkale Boaz savunmasna gtrd birlik; Bb- lye verdii rapor; :dmi sebebiyle stanbul'da grlen yanklan; Sultan brahim'in ldrlmesine katlmas. IV. Mehmed'in tahta kmasndaki hizmeti; mahkumiyeti hakknda ayrntl bilgi, cild X. Abdurrahman (Osmanl tarihisi), Saray'daki grevi; ykselii; IV. Mehmed'in onu yazmakla grevlendirdii yllklar, Sultan'n ona gsterdii ayrcalkl muamele; hkmette yrtt grev; Sul-tan'a sunduu eser; Karniniec'in alnmas zerine yazd ms'ralar; stanbul Kaymakamlna getirilmesi, Basra vali in e atanmas, Sultan'n yllklarn yazmay reddetmesi sebebi; hayat ve lm hakknda ayrntl bilgiler , cild XI. Abdurrahman (III. Ahmed dnemi Kzlaraas). -Sultan Di. Ah-med'ln tahta kmasn salayan ihtillde oynad rol ve alk Pa -a'nn ona kar gsterdii saygszlk. -Kapdan- deryalk makamna atanmas; valisi olduu ehir; sve kral XII. Charles'a kar davrannn tesirleri, cild XIII. Abdurrahman-Gazi (Orhan'n silah arkada). Ald yerler; Aydos hisarnn zaptn kolaylatran ak meselesi; bu macera zerine bilgiler, cild I.

Sayfa

455

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Abdurrahman Paa (Abdullah Kprl'nn olu). Sultan III. Ah-med'in ayrcalkl muamelesi; ran ah Erefe kar savada zel bir seferle grevlendirilmesi, cild XIV. Abdurrahman Paa. (Msr valisi). Bosna valiliine geii; kendisi iin savat kral; Kminiec valiliine atanmas; Buda'daki muhasara harekt; lm, cild XII. Abdurrahman paa (vezir). Karaman valisi olarak isyan, cild XVI. Abdurrazak (Veziriazam dairesi ktibi). -1770'de Rusya seferine gidecek olan orduya Sultan III. Mustafa'nn beyannmesini okumas; bir ehri ustaca savunmas. -stanbul' getirdii haber; ordunun durumuyla alkal olarak Sultan'a izdii tablo; babas kimdi? Ragb Paa tarafndan anlatl; srekli megul olduu yerler; Bkre kongresindeki grevi; Ruslarn zerine yrmek teklif): Seferinin neticesi. Ruslara kar yeniden savaa giriyor; kendisini atmann ortasnda bulmas ve kamak zorunda kalmas. -Mruz kald tehlike; Hapsedilmesi, cild XVI. Abukuf, Bknz. Ahmed Abukuf. Abul Abbas (lk Abbas halifesi), cild II. Abu-Muslim. Bu savann dncesi; mezarnn bulunduu ehir; Timur'un bu savaya saygs, cild UI. Abuzeheb (Abaza Ali Bey'in kayn). Ali beye ihanetinin neticeleri; Ali Bey'in mirasndan stanbul'a gnderdii mebla, cild XVI. Acate Barcsay, Bknz. Barcsay Acate. Acclaloli (franco). Atina d-kyle akrabal; II. Mehmed'in verdii valilik; tahakmnn ilk hareketi; Sultan'n onu mahkm ettii ceza, cild III. Acebeg (Orhan'n kumandan). Trkler tarafndan Avrupa'da yaplan fetihlerdeki rol, Umar olarak ald vadi, cild I. Adana (Kk-Asya'da ehir). -Osmanl Sultanlarna kar Mem-luklerin savanda Msrllarn eline gemesi; 1489'da Ouzbeyler tarafndan muhasaras ve alm. -To-porafik durumu, cami ve hisarlar, cild IV. Adony (Macaristan'n ehri). Trk ad Cankurtaran; Veziriaza m Lala Mehmed Paa tarafndan ehrin kalesinin tahkiminde gsterilen ihtimam, cild VII. Adorno (Joannes). Foa havalisi kumandan; I. Mehmed'le yapt anlama; II. Murad'a kar davran, bu Sultan'n dosta itirazi; Mustafa'nn Avrupa'da takibi iin bu Sultan'a gsterdii kolaylk; doruluunun delili, cild II. Adranople, Bknz. Adiinople.

Sayfa

456

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Adrlen (Roma imparatoru),cild I. Aerolithe. (gkta). Kabe'yi ssleyen ta hakknda rivayet; 1618 ylnda den gktalanmn zellikleri, 1740da Hezargrad'a den bu gktalanndan ikisiyle alkal hdise, cild VII ve XV. Afganllar, Bu halkn oturduu memleket ve kendileri hakknda bilgiler, cild II ve XIV. Aftb (Osmanl iri), hizmetinde bulunduu Sultan, cild IV. Aflzeddn (Knm mfts). Man s ur aireti hakknda verdii fetva; yaadj dnem, cild X. Aa. Bu unvan zerine fikir, Cid 2. Aakakan (cami). Camiyi in ettiren kii, cild XVIII. Aaliman (Silifke'de liman). Venediklilerin bu ad vermelerinin sebebi, cild III. Aka Ae Koca (Orhan Ga-zi'nin silah arkad). -Kendisinin Bizansllardan ald kalenin bulunduu blge, Konuralp'le birlikte Semendra kalesini ele geirileri; kalenin bulunduu blgenin onun adn ald ak; mezannn grld yer; Soyundan gelenlerin ya-adklan dnem, cild I. Ahlenler. Tatarlar prenslere bu ad veriyorlard, cild II. Alenler, Bknz. Olanlar. Abmed I. (Sultan III. Meh-med'in olu). -Babasnn vefatndan sonra Kaymakama gnderdii Hatt- erif, tahta k ve o sradaki ya; nlzm- lem iin kardelerini ldrmee cevaz veren kanuna uymad. Saray ve Harem diresinde gerekletirdii reformlar snnet edilii; ilk olunun domas mnasebetiyle enlikler; Transilvanya prensi Bocskai ile yapt anlama; Anadolu'daki silerin zerine bizzat gitme kara-r.-Bu kararn sonucu; istanbul'da kendisini isyanla tehdid eden yenieri ve sipahilere kar davran; hazr bulunduu divan toplants; Dervi Paa'nn idam esnasnda yaptk sylenen hareket; Avusturya ile imzalad anlama; Transilvanya mnasebetiyle bu devletle giritii mzkereler; -Adn tayan caminin ve Tophane'deki emenin yapmlarnn bittii yl; kars Ksem Sultan'n tesiri altnda kalmas, niin? -Devlet idaresinde megul olduu hususlar. -ran'la yapt bar anlamas; Hollanda ile imzalanan anlamalar. -Polonya ile dostluk mnasebetlerinin bozulmas; Avusturya ile mnasebetleri; ahsiyetinin deerlendirilmesi; lm, brakt zenginlik; oullarnn kaderi. -Saltanat dnemini ereflendiren hareketleri, cd VIII. Mekke'ye hediye olarak gnderdii kendi elyazis Kur"an- kerim. -Di-

Sayfa

457

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

van toplantlar ve iftliklerle alkal fermanlar. -lm hastal. -Bu konuda dnceler, cild XII. Ahmed I (camisi). Bu mbed hakknda ayrntl bilgi, cild XVIII. Ahmed II. (II. Sleyman'n kardei). -Tahta k; gelenein aksine kl kuand yer. -ahsiyeti; zevkleri. -Saltanat dneminde Bb- l'ye gelen eliler doan ikiz ehzadesi; Veziriazam Hac Ali Pa-a'ya kar cmerde davran. . Ahmed III. Tahta kmasn salayan artlar. -Tahta kt srada ya; ihtillcilere verdii dnler; stanbul'a ihtiamla girii, kl kuanma treni; baltaclara (saray muhafzlar) uygulad reform; kendisini tahta karan ihtillciler aleyhine ald karar; Rusya'nn o dnemde Karadeniz'de silahlanmas. -Saltanatnn ilk ylnda doan ocuklar. -Sultan'n stanbul'da bulunmad srada bir isyan hareketi tehdidi. -Diplomatik mnasebetleri. -Deli Petro'ya kar tehdit edici tavrn srdryor; ki devlet arasnda snr belirlenmesi; iki yeeni ve kz Fatma'nn nianlanmas vesilesiyle enlikleri; -Saltanat zamannda kutlanan ilk bayram; Fas sultan'nn gnderdii elilik heyetinin grevi; Sultan'n onlar kabul tarz; sve kral XII. Charles ile arasnda kurulan mnasebetleri; Fransa'ya kar gsterdii zel muamele; sve kralna gnderdii hediyeler. -Rusya aleyhine kendisine ulatrlan ikyetler; bu konuda byk mec lisi toplamas; sava iin karar veriyor; hareketlerinden nce ordu birliklerini tefti ediyor; Deli Petro ile bar anlamas yapldn rendiinde aa vurduu sevin; bu anlamann gerekletirili ekli zerinde kendisine ulaan sylentiler; anlamay imzalamay red ve Rusya tekrar sava iln ediyor; memleketine dnmesi iin sve kralna yazd mektup, Sultan'n bu konudaki tavru; hareket gn sve kralna verdii hediyeler; saltanat srasnda len ir, ilim adam ve hukukular. -Mora sava iin vesile; bu sefer hakknda ayrntl bilgi; ieklere kar gsterdii dknlk ve sevgi. Avusturya'ya sava amak iin toplad ve bakanlk ettii meclis; Edirne'ye gelii ve bu ehirde toplad meclisin sonucu; ordusunun yenilgisini karlay tarz; Avusturya ile ban mzkerelerinde bulunmak zere murahhaslarna verdii yetki; bu konuda toplanan kongre; iki devlet arasnda ban anlamasn gerekletirme dnemi; anlamann mhiyeti hakknda ayrntl bilgiler. Edirne'ye geliinde Veziriazam erefine verdii ziyafet; kzlarndan nn, yeenlerinden ikisinin dn ve oullarndan drdnn snnetleri vesilesiyle enlikler tertipledii dnem. -stanbul'da bulunan Beylerbey ileriyi e alkal emirnamesi; saltanat dneminin ilk on

Sayfa

458

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ylnda doan ocuklarnn says. -enlikleri dndaki meguliyeti. Saltanatn son ylnda len nl kiiler. -ran'n bllmesi yolunda Rusya ile imzalad anlama. -Ahmed'in Avrupa ve Asya devletleriyle diplomatik mnasebetlerine bir gz at. -ran seferinin neticesi. -Erefle bar anlamas ve onun ran hkmdar olarak tannmas. Bu lkeden topraklarn yeni snr olarak belirlenmesi. -Snrlandrma anlamasnn kelimesi kelimesine tercmesi. -Saltanat zamannda imparatorluk iindeki isyan ve kargaalklar. -Onun eseri olan idar reformlar. -Onun eseri olduu sylenen yap ve messeseler. - 1729 ylnda Fransa, sve ve Rusya ile diplomatik mnasebetlerine bir gz at. -Dneminde devlet grevlilerine verilen idam cezalaryla evvelki saltanatlar dnemindekiler arasnda muvzilik. -Yeni ran seferini kabul ettiren glkler; Bu mnasebetle stanbul'da dolaan sylentiler. syann balangc. Sultan'm iinde bulunduu g durum. Tahttan feragat etmesi. -Saltanat dneminin deerlendirilmesi. -Saltanat dneminde tabi lmle hayattan ayrlan kiiler. -Portresi. lm, cild XIII. Ahmed (Memluk beyi). Mekke fakirlerine her yl belirli bir mikdar para yardmnda bulunurdu, cild XII. Ahmed (II. Byezid'in olu). -Valisi olduu eylet. -Tahta vris olmak bakmndan Ali Paa'nn tercih ettii ehzade. -ehzde'nin babasna ikyetleri; niin? Bu ehzadenin kendisine balad kiiler; yenierilerle beraberlii. -Babasnn onun lehine tahttan feragat etmesi projesi; kardei Selim'i kendisinin rakibi olarak gryor; babasn tahttan feragata ikna et mek hususunda Veziriazamla anlat halde bu plnn uygulanmasndan vazgeiyor ve erteliyor; niin? mparatorluk payitahtna onu yaknlatran sebeb. -Sultan olan kardei Selim'e kar isyan karan veriyor; kardeini ncleri zerinde zafer kazanyor; bu art iinde yapt hat; savatan nce kardeine mterek saltanat teklifinde bulunuyor; kendisi iin kanlmaz olan sonu. lm ve gmld yer. Cild IV. Ahmed (Doulu ir). Geni hreti; Timur tarafndan grd ayrcalkl muamele; bu hkmdara verdii cevap; sahibi olduu eser, cild II. Ahmed Abuntf (III. Osman dneminde Kzlaraas). -Byk ldeki nfuzu. -Sultan Osman'n lm nnda Rid Paa'ya ramen davran. Azledilii; cezala dnlmasm gerektiren sebebler, cild XVI. Ahmed Aa. -Azledilmesinden sonra srd hayat, nianclk grevlerinden uzaklatrlmasndan itibaren. siler tarafndan stanbul'da

Sayfa

459

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sadret Kaymakamlna getirildi. Kaymakamlktan Vezirizamla; bu unvan III. Ah-med tarafndan tasdik ediliyor; Haznenin para bakmndan tken-mesi. -zgemii; devlet hayat hakknda ayrntl bilgi. -Lakab, azledilii, srgn gnderildii yer, cild XIII. Ahmed Aa, Bknz. Kk Ah-mcd Paa. Ahmed Bey (Nikopolis valisi). Urad kibet; niin? Cami yaptrd sayg gren yer, cild XI. Ahmed Bcftn (Osmanl yazan). -I. Murad dneminde kazand n; nasl isimlendirilmiti? Yazan olduu eser. -Kiilii zerinde biyografik ayrntlar, eserinin deeri, cild Ahmed Burhaneddin. -Adnn mns; Kayseri Bey'i tarafndan kendisine verilen grevler; ele geirdii beylik hakimiyeti; yldnm Byezid'le savann sebebi. -lm dnemi, cild II. Ahmed Dede (eyh; Trk gk-bilgini.) lm dnemi; deeri; yazm olduu eser, cild XIII. Ahmed Hezargradh, Bknz. Voynak Ahmed. Ahmed Celayir (lhanl hanedan prensi). -Timur'le mcdelesi; srekli snd yer. -Timur'e gnderdii elilik heyeti; kendisi asndan zc sonu; devletinin topraklarndan srldkten sonra snd yer; tekrar tahta kmak iin yararland artlar; nerdeyse kurban olaca ihanet. -ntikamn almas. -Yeniden snmak zorunda kald hkmdar; Yldnm Byezid'le haberlemeleri, Badad'da kurduu sylenen rgt, cild II. Ahmed Duzd (Kaatiller tarikat ba). Osmanl ordusunda zarara sebeb olmak iin yerletii hisar; bu orduya Husrev Paa kumanda ediyordu; lm, cild IX. Ahmed Efendi (IV. Mehmed saraynn gkbilgini) Sultan onun bilgisine sayg gsteriyordu; bu konuda ustaca kandrmacas, cild XI. Ahmed Giray, Bknz. Giray-Ah-raed Ahmed Hamid Efendi (Abdur-rezak'n olu) Feld-mareal RumanzoiTun oluna at hediye etmesi, cild XVI. Ahmed He zar pare. -Veziriazam Kara Mustafa yanndaki grevleri; Kaymakamla atand; bavurduu tertiplerle imparatorluk Veziri Vezirizam' oldu; Musa Paa'nn yerini almt. -Veziriazam olarak davranlan. -Sultan brahim'in en kk kzyla evlenmesi mnasebetiyle yaplan dn ve enlikler; kardeine kar merhametsizlii; Fazl Paa'nn onun iktidanna kar bouna mcdelesi; kt davrannn tesiri; olunu

Sayfa

460

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sultanha-nmla nianlyor; kendisine kar tahrik ettii isyan; ka, yakaland yer. Kt durumda kalmas; urad akibet; Hezerpre lkab nereden geliyor? Cild X. Ahmed tzzet Efendi (Eski Khyabey). Mallye'deki grevi; Sultan tarafndan Ruslara kar giriilen 1770 savanda kendisine orduda verilen grev, cild XVI. Ahmed han (ran beyi). Mene'i; evlendii prenses; Osmanllar tarafna gemesinin sebebi; Ahmed Pa-ayi uyarmas; Bb- l'nin kendisine verdii makam; iranllara kar giritii sava; malubiyeti; lm, cild IX. Ahmed Han (Bin Abu Hasser Bin Ali). Hayatn belirleyen hareketler, cild I. Ahmed Kprl, Bknz. Kprl Ahmed. Ahmed Paa (camii). Kendisi zerine ayrntl bilgi, cild XVIII. Ahmed Paa (Badad seraskeri). -I. Mahmud dneminde ranllara kar basanlar. - ran'la yapt anlama; Divan da bu anlama sebebiyle alan mzkereler. -Ndir Kulli-han'nn dmanlklarna kar ald tedbirler. Bu beyle mzakerede bulunmakla grevlendirilmesi; Ndir ah hakknda verdii raporlarn Bb- l'de uyandrd endie. -Nihayet Ndir'e kar alan savata serasker; bu hkmdarla mzkerelerde bulunmas in Bb- l kendisine tam yetki gnderiyor; lm, cild XIV. Ahmed Paa (vezir, Mora vergi toplaycs). Evlendii prenses, cild XV. Ahmed Paa (nianc), Bknz. Elhac Ahmed Paa. Ahmed Paa.-nce ehzadelerle alkdar olmak zere grevlendirildi; daha sonra stlendii grevlen Osmanl lirik irleri arasndaki yeri. - lm, mezarnn bulunduu yer; tesirinde kald eserler, cild III. Ahmed Paa (Rumeli beylerbeyi). -Macarlara kar alan seferde Kanun'nin ona verdii emir; Sa-bacz ehrini kuatma; Rodos muhasarasnda; kuatma onun idaresine braklyor; bu artlar iinde davran; hrsl mizac zerine gr. -Msr valiliini istiyor, niin? daresi dneminde onu sulu dren isyan. Kimin ihanetine urad? lm, Cd V. Ahmed Paa (Kanunnin ikinci veziri). Macaristan'a kar alan 1552 seferinde serdarlm kendisine verilmesi; Edirne'den sefere hareketi dnemi; bu sefer hakknda ayrntl bilgi. Erlau kuatmasnda baarszlk; bu vesileyle Ali Paa'y sulu tutmas; ran seferinde kendisine yerilen grev; Veziriazam oluyor; ran h'nm vezirleri ile giritii sava konusundaki tartma; kibeti, hatratn yazm ve brakmtr.

Sayfa

461

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ahmed Paa (vezir). ld yer; ifte lkab; hakknda ayrntl bilgi, cd XVI. Ahmed Resm. -Viyana'daki grevinin konusu. - stanbul'a dnd dnem, elilik mnasebetleri; Veziriazam'n alma diresinde ktip olarak yerini ald kii. -Prusya kral II. Frederic nezdinde kendisine verilen grev. Bu mnasebetle ald unvan; verdii bilgilerin muhtevas. -Yazan olduu eser. -Dahiliye Nzn oluyor; azledilmesi; yeniden Khyabey, yni Dahiliye Nzn oluyor; Divan hocalanna tavsiyesi ki, feld -mareal Rumanzoff a gnderildikleri sradadr; ayn meraal nezdinde olaanst yetkili murahhas olarak kendisinin grev almas. -Yapt bar anlamas. - Ahlk zerine grler, cildXVI. Hz. Aye (Kz. Peygamber'in ei). Hz. Peygamberin kendisine kar besledii muhabbet; Hz. Ali taraftarlarna kar idare ettii ordu; bu konuda ayrntl bilgi, cikl VII. Aye (IV. Mehmed'in kzkarde-i). Birbiri peinden imparatorluun byk ahsiyetleriyle evlendi, cild XII. Aye (III. Mustafa'nn kzkarde-i). Evlendii kii; evlenirken ald ehiz, cild XVI. Aydodu (Gndzalp'n olu). Hayatn kaybettii sava; mezan zerinde grlen mucizeler, cild I. Avaz (vaz) (I. Mehmed'in veziri). Bu ahsiyet hakknda ayrntl bilgi, cild H. Akbyk (c&mi). Kurucusu hakknda bilgi, cd XVIII. h. Bu kelimeyle belirlenen snf hakknda bilgi, cild I. h Hasan (Edebali'nin yakn). Mescidin kurucusu olduu sylenir, cd I. hzde (eyhlislm). -Valide-sultan'a kad Gmizde'nin ida-myla alkah olarak yazd mektup; bu teebbsnn kendisi bakmndan getirdii me'um sonu, cild M. Akid. Mene'i; hanedann kurulu ve sonu, Cild I. Ah ve in (Camii) Kurucularnn adlan. Cilt I. Akyaz (Anadolu'da bir blge). Bu blge hakknda^ grler; kaleler, cild I. Aknc (vurucu atl birlikler). -Osmanl ordusunda kullanlmalar; Almanya ve Macaristan ilerine yaydklar korku. -Bu korku, ad geen lkeler ve Avrupa'da uzun yllar srd, yenieri korkusunu glgede brakt, cild I.

Sayfa

462

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Akkerman (Besarabya'nn vilyeti). II. Byezid tarafndan muhasara edildi, cild IV. Akova (Anadolu'da bir blge). Durum hakknda bilgi, cild I. Akemseddin (camii). Caminin kurucusu, cild XVIII. Akemseddin (eyh). stanbul fethi zerine kehnetinin gereklemesi; ahsiyeti zerine ayrntl bilgi, yazar olduu eser, cild II. Ak-Sk (camii). n edildii dnem; kim in ettirdi? Bu caminin karsnda muhafaza edilen kutsal emnet, cild XVIII. Aleddevle (Dulkadir Beyi). -Kardeinin tahtnn yklmasna yardm eden Bey. Osmanl devletine ihaneti. Budak Bey zerine kazand zafer. Olu ve iki torunun-nu akbeti. -h smail'le sava srasnda Yavuz Selim'e kar dmanca hazrlklar; Osmanl Sulta-n'nn ona kar sava iln. -lm, cild III. Alaeddin (Orhan Gazi'nin kardei). -Kardeine kar karclktan uzak tutumu. Vezirizamlk anlaynda kendisinden sonrakilerle kyaslanmasndan kan fark. -Osmanl mparatorluunun kuruluundaki gayret pay. - lk kanunlarnn mevzuu, cild I. Alaeddin I. (Seluk hkmdar Aleddin Keykavus'un kk kardei). mparatorlua sahip olmak iin kardeiyle giritii mcdelenin getirdii sonu. -Tahta kyor; bu hkmdara vg; tarihinin nemi. - Saltanatn belirleyen ilk hareketler. - Ona sava aan hkmdar. - Kazand unutulmaz sava. - Kendisine kar oluan ittifak; ele geirdii ehirler; onun damgasn tayan kurulular. -Saraynn nl ahsiyetleri. - Halife Lidinilah'n ona gnderdii bert; halifenin elisini kabul; Alaeddin'e vg; yaayn ilere bl tarz. -mparatorluunun muazzam yayl. - Saltanat sresi; lm, Erturul Gazi'nin bir savata kendisine yardmda bulunmasna minnettarln belirti tarz, cild I. Alaeddin II. (Gyaseddin Key-husrev olu). Bu prensin tahta ktna dir phe vardr, cild I. Alaeddin III. (Firamurz'un olu). - Saltanat dneminde Seluk imparatorluu'nun durumu; bu hkmdarn akbeti. ran ve Osmanl tarihileri onu nasl deerlendirdiler? Biga ovasnda Tatarlara kar kazand zafer, cild I. Alaeddin (ehzade Ahmed'in olu). Selim'e kar isyan ediyor ve nc kumandann karyor, ld yer, cild IV. Alaeddin (Hind sultan). Kanun'den yardm ricasnda bulunuyor; elisi bu hkmdara hediyeler sunmakla grevlendiriliyor, cild VI.

Sayfa

463

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Alaeddin Karaman (Karaman hkmdar Yahi Bey'in olu). Babasndan sonra tahta kyor; I, Murad'm kzyla evleniyor; bu hkmdara kar savaa kalkyor. -Savan onun aleyhine getirdii sonu. - Yldrm Byezid'e yeniliyor. - Ar artlarla ban elde ediyor. Yeniden isyan bayran ayor; iki oluyla esir ediliyor; urad kibet, Cild I. Alaeddin Mehmed (Alaeddin Teke'in olu). Messeselere getirdii deiiklikleri; Cengiz Han 'm hmn nasl zerine ekti? Cild I. Alaeddin Teke (Hovarsem hkmdar). - Yerine getii hkmdar; iine srklendii sava; ahs zerine gr. - Bayrak ve otana koydurduu iaret, cild I. Alamut (hisar). Hisarn yaplm olduu yer; mene'i; ran ahlarnn onu ne yolda kullandklar, cild VII. Aliye (Kk-Asya'da ehir). Adnn nereden geldii; kurucusunun ad; topografik durumu; II. Mehmed'in eline nasl getii, cild III. Alemah (II. Byezid'in olu). Valisi olduu eylet, cild IV. Alessio (Epir'de ehir). ehri nl klan zellikleri; Kalesi zerine ayrntl tarih bilgi; ehirde nl sava skender Bey'in mezan bulunmaktadr; kaleyi zapteden Osmanllarn bu savaya gsterdikleri sayg, cild III. Alexandre VI. Bknz. Borgia (Alexandre). Alezandre (Eflk prensi). -Tahtndan atld; kim tarafndan? -Snd yer; lkesini tekrar elde ediyor, cild VI. Alezandre (Radoul- Cherban'n olu). Eflk prensliini elde ediyor, Bodan prensiyle yer deitiriyor, cild VIII. Alezandre-Byk. - Dou halklar onun bu sfatn kabul etmiyor. Timur'la arasnda ahlk orant, cild II. Alexandrowcz (Polonya kralnn elisi, Poniatowski). -Bb- irnin eliye ve yeni krala kar politikas. - stanbul'da grd muamele, cild XVI. Alger (Cezayir): Hkmdar nibliliiyle dare edilen lkenin payitaht). Barbaros Hayreddin Paa'nn hkimiyeti altna girmesi. -Birbiri pei sra gelen hkimiyetler. - Charles-Quint'in donanmasnn tehdidi altnda; muhasara altndakilerin imdadna frtna yetiiyor. - Osmanl idaresi altna giriyor; akdeniz' kartran korsanlarn yuvas oluyor, cild V. -Avrupa devletleriyle anlamalar yapyor, clid IX. - Day unvann ilk kullanan kii. ngiltere kral II. Charles'la yapt anlama. Bu devletle ngiltere ve Fransa arasndaki mnasebetler. - Bu niblik idaresinin IV. Mehmed'e sunduu

Sayfa

464

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

hediyeler, cild XII. - Tunus'la arasnda kan sava; hu sava nasl sonuland? Filosunu Oran muhasarasna gnderiyor. Portekiz'le arasnda ban anlamas, cild XV. -artlar bakmndan Bb- l yeni dayy tasdik ediyor; daynn deimesiyle sonulanan isyanlar, cild XV. AI, Bknz. Damad Ali. Ali (Hz. Peygamber'!n damad). Domasna yolat mezhep, bu konuda ayrntl bilgi, cild IV. li (Osmanl tarihisi). III. Mu-rad saltanat dnemiyle alakal grleri, cild VII. AI Aa (Veziriazam Rb Paa'nn ktibi). Bb- l nezdindeki grevinde Prusya elisini destekledi; Kbrs'a srld; niin? Cild XVI. AI Bey (Kara Mustafa'nn olu) Hakknda ayrntl bilgi, cild XIII. AI Bey (Kel Ahmed Paa'nn o0u) Evlendii prenses, cild XV. AH Bey (Karaman Bey'i Mehmed Bey'in olu). Esiri olduktan sonra II. Murad'dan nasl bir muamele grd? Cild II. Ali Bey (Ahmed Kprlnn kardei). 1663'de Macaristan'a alan sefere hareket ediyor, Cid XI. Ali Bey (abaza). - eyhul-beled makamna atand; hakknda ayrntl bilgi. - Kahire'de Memluklara kar mcdelesi; snd kasaba; mruz kald muamele. - mparatorluk tarihisinin ona verdii ad; Ghaza'ya katktan sonra yerlemek zere geldii yer; dman Hseyin Keke'e kar kazand zafer; Kahire'ye zafer alay le girii; Bb - l'ye kar zahiri itaati; bamszln iln ediyor. -Halil Bey'in isyannn baarya ulamas; Suriye'de fetihleri; ona ihanet eden kii. - Bu konuda ayrntl bilgiler. lm, cild XVI. Ali Bey, Behesnili. - Bu adla tannmt. Rum Mehmed'e kar grevlendirildii zel vazife; kazand basan. - Mkfat olarak kendisine valilik veriliyor, cild IX. AI Bey -Mhololu (skender) Mihalolu'nun kardei). -Sirbis-tan'da Mechel Szilaggi ve Gregoire Labathan'a kar kazand zafer, -Kardeiyle bir batan bir baa getii lke; nlerinden kamak zorunda kald korkun dmanlar. - Sktari'nin muhasaras iin hareket ediyor. -Frioul'e yapt akn hareketi; bu seferin amac.- Tran-silvanya'nn stils hareketine giriiyor. -Villach yaknnda hmstiyan-lara yeniliyor, lm, cild IV. AI Bestami (eyh). Bu kii hakknda ayrntl bilgi; cild III. AI Circel (Msr Beyi). Byk bir servet sahibiydi, cild X.

Sayfa

465

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ali Canbulad (Anadolu sileri reisi)?- Onu Osmanl daresine isyana gtren artlar, -baarlan; Bb- lTye verdii korkular. -Uruc Ovas'nda Veziriazam Murad Paa tarafndan yenilgiye uratld. -Ka; snd blge. - I. Ahmed nezdinde affn salamak zere giriimleri. - Kalenderolu birlemesi; stanbul'a kayor; Sultan'm onu affederek huzuruna kabul; beylerbeyiliine atand vilyet; ehirde karlan; lm, cild VI-II. AI Cemali (I. Selim dnemi din, ve eriat bilgini).- Bu ahsiyet zerine aynntl biyografik bilgiler. -Zenbilli eyhlislam ad ona nereden geliyordu. Hayatna eref veren olaylar ve karclktan uzak olduunun delili; I. Selim'in sorusuna verdii cevabn hristiyanlar bakmndan sonulan.lm dnemi; eriatn en yksek makamna igal ettii sradaki artlar, clid IV. Ali Efendi, atalcal. eyhlislmlk makamnda yerine gledii ahsiyet; Kandiye muhasaras srasndaki grevleri, cild XI. AI Kinahzde (Osmanl limi). - idaresini stlendii Akademi; ailesi. Yazan olduu eserler, cild VI. AU-Kufa han (Ndir h'n yeeni), -iran tahtna k; Bb- l'ye gnderdii elilik heyeti. - Ald unvan; kendini sulu dren cinayetler, lm, cild XV. AH Kuu (Trk gkbilgini), Yazar olduu eser, cild III. Ali Kuapa (Isfahan ehri demircisi). Timur tarafndan gnderilen elilere kar isyan tahrik ediyor; mthi bir sonu, cild II. Ali Moldovanc Paa. -Ruslara kar 1769 savana katlyor. -Veziriazam olarak atanyor; hakknda aynnth bilgi.- dare ettii sava hakknda rapor. Azledilmesi. -anakkale giriini savunmakla grevlendiriliyor, cild XVI. Ali Umur Bey (Kastamonu Beyi). -Roma mparatoru ile alkasn kesmesi. - Anadolu'da giritii sava, cild I. Ali Paa. Kapdan- derya makamnda yerine geldii kii, cild XIV. Ali Paa (eski hazinedar). - Vali olarak atand Msr'da kargaalklar bastrmak emri alyor.- Veziri zamlk makamna ykselmesi. -Kendisine nasl lkab verilmiti; hakknda aynntl bilgi. - darede giritii deiiklik hareketi; Macaristan zerine yryor. -Kendisine Lord Paget'yi ordughda kabul etmemesi tavsiyesinde bulunan Fransz elisi Ferriol'e verdii cevap. -dare ettii sava hakknda rapor. -Vezirizamlnn zelliklerini oluturan ald idar tedbirler. -Urad kibet; borlan; servetinin azl, cild XII. Ali Paa (Badad valisi). Kendisine kar patlak veren isyan; urad

Sayfa

466

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kibet, cild XVI. Ali Paa (Badad valisi), Irak'da kan kargaalk ve bu lkenin Arab blmne yaygn kargaalklar srasndaki davran, cild XII. Ali Paa (Diyarbekir Valisi) ran'a kar alan seferde seraskerlie atand. lm, cilt XV. Al Paa (Rakka valisi). -Evlendii prenses. -Bu mnasebetle yaplan dn enlikleri. -Emirul-hac grevinde yerine atand kii, cild XIV. Ali Paa (Buda valisi). -Bu ehrin idaresinde yerine geldii ahsiyet.Hzr Bey'in imdadna geliyor ve Szegedin valisi byk bir skntdan kurtulmu oluyor. - heyduk-lara (blgesindeki ekiya) kar kazand zafer; bu mnasebetle Sul-tan'n ona verdii mkfak. -Wess-prim ehrimi kuatyor; Dregely hisarn zaptediyor; katld bu sefer srasnda birok basan elde ediyor.- Erlau muhasaras sebebiyle gzden dyor; yeniden ayn greve atanyor. -Szigeth'e kar bir sefer tertiplemekle grevlendiriliyor; bu seferde elde ettii netice. -Portresi, lm, cild VI. neliyor.- Anadolu'daki seferi. -Uz-be'in dman ordusuyla karlat yer; sava ve neticesi zerine ayrntl bilgi; Sultan'in emri gereince stanbul'a gnderdii kii. -Kzlkule geidinde yenilgiye uram ve Transilvanya'dan pskr-tlmtr; yerini ald veziriazam. - Byezid'in olu ehzade Ahmed'e taht salamaya alyor; eytan-kulu'na kar giritii sefer- lm, Ali Paa'nn karekterinin deerlendirilmesi, cild IV. Ali Paa (nianc). -Yerini almak iin azlettirdii veziriazam. -Bir yangnn sndrlmesinde gsterdii gayretten tr III. Osman'n ona teekkr etmesi; urad akbet; ahs hakknda ayrntlar, cild XV. Ali Paa (I. Osman'n veziriazam). Lkab verilmiti; bu ahsiyet hakknda biyografik ayrntlar; damad Mehmed'in onun aleyhine entrikalar; bunun intikamn alyor. -Sultan'm dncesi zerindeki tesiri; hristiyan devletlerin temsilcilerine kar kabal; ona kar genellikle beslenen duygu; onun karekterini aa vuran davran. -lmne sebeb olan hastalk, cild VIII. Ali Paa (hadm; Rumeli beylerbeyi). -II. Byezid'in Bodan voyvodasnn memleketini istil etmesi hususundaki emrini alyor. Davud Paa'nn seferinde mterek harekt iin Karaman snrna yAli Paa (I. Murad'n veziri ve Paas). -Karaman Beyi ile savata gsteridii evkli atlganlk. -Bulgar kral Sisman'a kar giritii sefer; seferin sonucu. -Srp kral La-zar'dan ald kale.-Yldnm Bye-zid saraynn iine srklendii lks ve sefahat. -Kadlar, adliye tekiltnda ve para sisteminde

Sayfa

467

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

gerekletirdii slahat. - Bizans imparatoru Theodore Paleoldgue 'dan intikam almas iin Yldrm Byezid onu grevlendiriyor. -stanbul surlar nnde muhasara kuruyor. -Bu ehire kar entrikalarnn sonulan, cild I. Ali Paa (Yldrm Byezid'in olu Sleyman elebi'nin veziri). -Hile yoluyla Ankara'y ele geirmeye teebbs ediyor. -I. Mehmed'in Sleyman'a kar savadan vazgeirmek iin uygulad politika, cild II. Ali Paa (Kanun'nin veziri). -Valiliinin blgesi; Veziriazam Ah-med Paa'nn onun hakknda yayd iftira. -Kendisini farkl klan olaanst imanl. -Veziriazam olarak yerine atand kii; lkabnn sebebi; hakknda biyografik ayrntlar. -Ferdinand'la imzalad anlama. Zeksnn zellii, lm, cild VI. Ali Paa (vezir, Belgrad valisi). Evlendii prenses, cild XV. Ali Paa, Bknz. Alizde (ikinci kaptan- derya). Ali Paa, Bknz. Arabad Ali Paa. Ali Paa, Bknz. Hosambeyzde Ali Paa. Ali Paa, Bknz. Kse Ali Paa. Ali Paa, Bknz. Kendiye"den Morali Ali Paa. AU Paa, Bknz. Seyid Ali Paa Ali Paa, Bknz. Sofi Kulun Ali Paa AU Paa Hekimzde (Hekl-molu) (ran seferinde Trk ordusu seraskeri). -ran ordusuyla karlat yer; iki ordu arasnda mzkereler. ah Tahmasip'e kar kazand zafer. -Sultan I. Mah-mud'un ona gnderdii mkfat. -Sava harektnn sonras zerinde ayrntl bilgiler; Veziriazam oluyor, -idaresinin balangcnda yer alan deiiklikler. -Para sisteminin Islhna nem veriyor.Vezirlzaml- lutf ve licenaplyla ayncalk kazanyor; hkmler*-*-ki hakkaniyet; Franszlara uygulad korumaclk ve ayncalk; Bonneval'e kar gsterdii alka; ynetiminin deerlendirilmesi, azledilmesi vesilesiyle. -Bosna valiliinde Avusturya ordular karsnda savunmayla mukabelesi. -Basanlar; kendisinin ynelttii sava harekt. kinci defa Veziriazam oluyor; darede yenilikler; azledilmesi; sebebi? kinci ynetiminin deerlendirilmesi. -Ha-leb valiliine geiyor; Kars seraskerliine atanyor. -III Osman'n tahta knda mparatorluk Vezreti-uzma makam mhr kendisine nc defa olarak veriliyor; grev sahipleri arasnda yapt deiiklik hareketleri, azledilmesinin sebebi, -kapatld hapishane; Magosa'ya srgne gnderiliyor; Msr valiliini elde etmeyi baarmas, duumunur. gl; valiliinde karlan tarz; daresinin ilk hareketleri;

Sayfa

468

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

azledilii ve ikametine izin verilen yer. -lm; hayat zerinde ayrntl bilgiler, cild XIV., XV., XVI. Ali Paa, orlulu (Veziriazam). -Makamnda yerine atand ahsiyet; bu konuda aynnth bilgi; Ali Paa'nm iktidara geldiini belirten birok deiiklik iaretleri. -stanbul'da katolikler zerindeki basklar; III. Ahmed'e eyhlislm Pamakzde'nin azli kararn verdirmekte kulland vastalar. -Yeni eyhlislm'n yetkilerini kstlama yolunda bulduu tedbirler. -Zeks ve ahlk zerine dnceler; idare tarzn belirleyen hareketler. -Evlendii prenses. -Vezirizaml dneminin artlan. -sve kral XII. Charles'a kar olumlu davranla-n; bu hkmdnn onun hakkndaki dncesi; onun tarafndan XII. Charles'a gnderilen hediyeler; bu hkmdnn hediyeleri reddetmesi ve bunun Ali Paa'da uyandrd fke. -Azledilmesi sebebleri; Kefe valiliine atanmas emrini alyor. - lm, cild XIII. Ali Portuk (Rodos beyi). Yat zerinde yerine getirdii grevler. (Kanun, Drava zerindeki kpry tefti ediyor), Szigeth muhasarasndaki gayreti, cild VI. Ali ehsuvarolu (Zuldakir beyi) Kanun'ye kar besledii kin; Selim'in onu Kayseri valiliine atamas; Sultan'a gnderdii ba; Sleyman dneminde Suriye silerini itaat altna alnmadaki pay; lme gnderilmesi; kim tarafndan? Cild IV. Allzde (II. Selim dneminin ikinci Kapdan- deys). Kbns seferinde bir filoya kumanda etti. -stanbul'a dnd Magosa muhasaras srasnda adalara zarar verici taarruzlarda bulundu; birleik hris-tiyan deniz kuvvetlerine kar, filosunun banda savalar verdi; bunlarla karlat yer ve verdii sava emri; bu savalar hakknda ayrntl bilgi; lm, cild VI. Alamanlar. ranllarla ayn soydan gelmeleri; dmanlarnn cesetlerinin ilerini boaltmak vahetini uyguladklar dnem; niin byle yapyorlard? Cild VI. Almogabarlar. Trkopollerin efl shak ve Alaeddin-keykavus'u olu Constantin'in uratldklar kibet, cild I. Alparslan (Turul'un yeeni ve halefi). -Saltanatnn zellii olan hareketler. -lm; mezarndaki kitabede okunanlar, cild I. Altenbourg (Macar ehri). 1683 seferinde Trk istilsna kar dayanamyor. Cild XII. Amadeddn (Osmanl iri). Bu ahsiyet zerine biyografik ayrntl bilgiler, bahtsz akibeti, yazar olduu eser, cild II. ' Amasra (Anadolu ehri). Evvelce ad neydi? Topografik konumu;

Sayfa

469

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kalenin II. Mehmed'e teslim olmas, Cild III. Amasya (Kastamonu valiliinin ehri). ehir nehrin kylan zerinde kurulmutur; ehir zerine to-pografik ve istatistik ayrntlar, cild I. Amid (Diyarbekir'in merkezi). Timur'un bu ehri uratt kt kibet, cild II. Amid, Bknz. Diyarbekr. Amucazde Hseyin Kprl, Bknz. Kprl Amucazde Hseyin. Amul (Asya ehri). Timur'a kar koymas; ehrin sahnesi haline geldii katlim, cild II. Amruulkays (Arab iri). hreti, cild IV. Anadolu (Kk-Asya) Snrlan; iine ald arazi; bu alanda birbirini takibederek kurulan devletler ve adlan, cild I. Andrezal (Vikont de'; Fran-ce'mn stanbul elisi). Bu grevde yerini ald ahsiyet; Osmanl imparatorluu tarihisi onun tecrbesini vyor; lm, cild XIV. Andrlnople (Roma ehri). -Osmanl imparatorluunun Avru-pa'daki payitaht olduu dnem. -Tarihi ve istatistik aynntl bilgiler; topografik konumu; rettii rn ve mamuller; saltanatlar dneminde byd ve gzelletii hkmdarlar; I. Murad'n payitaht oluyor. -II. Byezid'in orada kutlad bayram; bu hkmdnn temellerini att cami, ehrin ona borlu bulunduu eitli yaplar. -ehri penesine alan yangn; yldrm dmesinin sebeb olduu tahribat. - II. Selim'in tahta kmasna doru ikinci bir yangn felketine uruyor. Andronicus- Eski (Bizans imparatoru). - II. Mes'ud'un onun yannda brakt rehineler; Turkopel-lerin efiyle mzkeresini yapt anlama. Saltanat dneminde Bizans imparatorluunun durumu. -Bursa kumandanna teslim olmas emrini veriyor. -Tahttan indiriliyor ve hapse atlyor; kim tarafndan? -Trklere kar lkesinin etrafn surlarla evirtiyor.Hazinesinin ve makamna ait sslerin Trkmenlerin ellerine dmesi. - Bu soygunlardan sonra Bizans'da hkm sren ktlk. - Orhan Gzai'den yardm ricasnda bulunmas. - Trklerle yapt savalar. - Orhan'n ona gnderdii mesaj ve bu hkmdarla ittifak anlamas yapmas; lm yllarnda Bizans'da hkm sren sknet, cild I. Bknz. Paleologue. Androncus-Le-Comnene (Bizans imparatoru). Kendisine kar ilenen cinayet zerine aynntl bilgi; feci sonu ile II. Osman'n sonu arasndaki benzerlik, cild VIII. Andronicus- Gen (Bizans imparatoru).-Orhan'a kar yapmay kararl

Sayfa

470

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

olduu sava; niin? -Savan Rumlara getirdii sonu. - Orhan'la imzalad anlamalar. -Osmanllar ve Cenevizlilerle savarken arad ittifak. stanbul kylarna inen Trklere kar kazand zafer. - Orhan'la ban anlamasn yeniliyor, cild I. Bknz. Palologue. Andronicus- Paleologue, -Bknz. Andronicus- Eski. Anemas (kulesi). Bu kule hakknda aynntl bilgi, cild I. Angelocama (kalenin ad. Kalenin durumu, Trklerin ad zerinde yaptklan deiiklikler, cild I. Angleterre (ngiltere). -Bb- l ile ilk mnasebetlerini kurduu dnem.- Bu konuda ayrntlar. -Tunus ve Cezayir'le yapt anlamalar. Trablus ile yapt anlama. - II. Charles ve II. Jaques zamanlarnda tarihinin Osmanla-nnkiyle benzerlii. -Karlofa barnn grlmesi srasnda Bb- Al tarafndan arac tyin edilmesi. -Bb- l ile Avusturya arasndaki savata aracl; bu tercihin sebebi, cild VII, IX, XI, XII, XHI. Angora (Ankara) (Kk-Asya ehri). -Nesiyle nl? ehir hakknda aynntl bilgi. - Bu ehir ci-vannda Yldran Byezid'le Timur arasndaki unutulmaz sava, cild I, II. Anne de Savoe (mparatorl-e.Jean Paleologue'un annesi). -Umurbey'i Cantacuzene dvasndan ayrmak iin kulland mzkereler. Trkmenlerle gerekletirmeye alt ittifak, cild I. Antalya (Anadolu ehri). Osman Bey tarafndan muhasara edildi; Hamza Bey'inden ehir yardm ald, Hamza Firuz bey'in oludur; ehir zerine aynntar, cild I. Antakya (Osmanl mparatorluu ehri). Birok kere sahip deitirdi, cild I. Antonakbe (erke prensi). lkelerinin kralln elde etmek iin kardeiyle arasnda sren dmanlk; onu himayesine alan hkmdar, cild X. Aoudouslas (Cneyd'in damad). -Savunduu kale. - Byezid Paa ondan intikam almak istiyor, cild II. Aouvni (Avni) Efendi. Defterdarlk makamnda yerine atand ahsiyet; lm, cild. XVI. Aoz (vaz) Mehmed Faa (nce Karaman, sonra Vidin valisi). -1737 Avusturya savandaki rol. -Sultan'dan ald mkafat; 1738 Avusturya seferinde Mehadia'ya yardmlar; Avsuturyallara kar verdii savan sonucu. - Kolordu kumandanlndan azlediliyor. -Avusturyallara kar onun tarafndan elde edilen baarlar. Veziriazam olarak atanmas; nasl

Sayfa

471

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

deirlendirildi? ahs zerine ayrntl bilgi. -Sefere katl; Avusturya ordusuna kar giritii harekt. - Bb- li, Rusya ve Avusturya arasnda 1739 bar anlamas mzakerelerine katlmas. -mzalad anlama. stanbul'a dn. -Sultan'a gsterdii misafirperverlik. -Azledilmesi sebebi. -Aznden sonra atand grevler, cild XIII. vaz Paa. -Politika olarak C-neyd'i Mustafa'nn dvasndan ayrmas; bylece ehzade Mustafa'nn yalnz kalacan dnyordu. -II. Murad'm zihninde uyandrd pheler; bu hkmdarn verdii ceza; lm dnemi, cild II. Apremont (1670'de stanbul limanna gelen Fransz ince donanmasnn kumandan) Gsterdii davran, cild XI. Apafy (Michel; Tarnsilvanya prensi). -Transilvanya tahtna hak iddialarnda Bb- Al'nin ona verdii destek. - Hayatnn zellikleri; Bb- l'ye yneltii ikyetler. -Macaristan'a kar alan 1663 seferinde Trk ordughna gelii; grd muamele, ayrl; mruz bulunduu tehlike. - Tekrar ordugha getirildikten sonra ayrl- srasnda kendisinin mkfaklandnlmas. -Vezirizam'a yazd mektup; konusu ne idi? Onunla Nicola Zollyoni arasndaki kavga; hasmna kar tertiplettii suikasd; Bb- l katndaki teebbsleri; bunlarn amac; ona kar Kprl'nn duyduu fke; sebebi. -Vezirizam'a gnderdii haber; Bb- l'de evirdii entrikalar. To-ekoeli ile ittifaknn Viyana'da se-beb olduu endieler. -Bb- l'ye gnderdii eliler; Bb- l ile ihtilflarn; hasmlarna kar dayanyor; Toekoeli'ye verdii destek. -1683 Avusturya seferinde Trklere verdii asker birlik; Bb- l'de sebeb olduu zntler; Avusturya ile mterek hareketleri, cild XII. Arabac Ali Paa (Sultan'm zengi kaymakam). Vezirizamlk makamna ykselmesi; hakknda ayrntl bilgiler. - Makama geliini takibeden deiiklik ve idamlar. -Arabac lkab nereden geliyor? -Azledilmesi ve sebebi. - Kendisine reva grlen aalayc muamele ve srgne gnderildii yer, cild XII. Ar ablar. - Hz. Muhanmed'den nce kz ocuklarna uyguladklar muamele; .Frat kylarn tehdit etmeleri; II. Mustafa'nn ald tedbirler, cild III, XII. Arablar (mparatorluklar). Eski imparatorluklarla kyaslanabilir, cild I, II ve giri blmnde. Arabistan. - Snrlan, topografyas ve blgenin taksimi. -Dikkate deer ehir ve limanlar. - Sakinleri zerine ayrntl tarih bilgiler; ara-bistan'n

Sayfa

472

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

belirleyici gelenek ve grenekleri. - slmiyetten sonraki tarihi zerinde dnceler. slmiyetin kurallarn kabul ettikten sonraki hanedanlar. - Osmanllar tarafndan iki kere fethedilmesi. - IV. Murad saltanat dnemindeki i savalar, cild VI, IX. Arab Receb Paa (Sofya valisi). 1689 Avusturya savanda Tuna ordusu kumandanlna getirilmesinin borlu olduu tesir; bu seferdeki harekt zerine ayrntl bilgiler; arptrld ceza; sebebi, cild XII. Arabh (Suriyeli tarihi). - Yldran Byezid'in esarette kapatld sylenen demir kafese dair inandrc hususlar anlatyor. - Timur'un yanndaki grevi; Osmanllara ka; yazan olduu eserler, clid II. Aragonia (Joanna dia). -Gzelliine borlu olduu hreti. - Portresinin bulunduu mze, cild V. Altn Aai Badad'da iinde bulunduu saray; eskilii zerine dnceler, cild V. Aranjelgrod (Yeni Srbistan'da kaleJ.Topografik konumu; ins zer ine dnceler, cild XVI. Argental Ferriol (Bb- l nez-dinde Fransz memuru). - ngiliz elisi Lord Paget'in Sultan'm ve Vezirizam'm huzurlarna kabul edilmesine muhalefet gstermesi. - Sultan tarafndan kabul srasnda kard hdise; Boazii'nde gezmelerine yasak konmas. - Hakknda aynntl bilgiler. - Yazan olduu eser; Divan'da Rakoczy'yi desteklemesi. - Politikasnn hedefi. - Veziriazam Ali Paa ile anlamazlk sebebi. - Yakaland bunama hastal. - Fransa'ya aldrlyor, cild XII, XIII. Argun- Han (Abaka-Han'n halefi). Gyaseddin'i uratt kibet cdl. Arslan Bey (Veziriazam Topal Osman Paann olu). Ykseldii makam, cild XVI. Armes (Ordular). - Trklerin, Mool ve Tatarlarn ordu tekilatnda kabul edilen taksimat. - Alparslan'la mcdelesinde Bizans mparatoru Romanus Diogene ordusunun oluumu ve sayca nemi. -Keyhusrev ordusunun Moollar karsnda kapld panik deheti. - O zamanlarda aknclarn grevi. - Devaml bir ordu vcuda getirilmesi dnemi. - Byle bir orduyu ilk kullanan hkmdar. - O srada byle bir ordunun tekilt nasld? - Osmanllarla ordu rehberlerinin menei. - Timur ordusunda uygulanan yeni dzen. - Asya'da nifor-malann ilk izleri. - En eski zrhl alaylann

Sayfa

473

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ortaya ktklan dnem. -Timur ordusunun sayca miktar. -Polonya ordulannn yk tamada uygulad usl. - Kara Mustafa Paa'nn 1678'de Ruslara kar kumanda ettii ordunun oluum ekli. - Sayca kuvveti. - Bu ordunun urad kayplar. - 1682'de Avusturya'ya kar karlan ordunun tasviri. Bu ordunun yry.-Orduda bulunan balca kumandanlar. Viyana etrafnda meydana getirdii tahribat. - Say gc; verdii kayplar. Trk ordularndan muhasarann sresi bakmndan nemi olan inanlar, cild I, II, XII. Armores (Zrhlar). nce ran hkmdarlar kullanyorlard; sonra Bizans tarafndan uyguland; daha sonra Osmanllar uyguladlar, cild XII. Aislan Bey (Zulkadr hkmdar). Saltanat sresi; lm, cild I. Arslan Giray, Bknz. Giray -Arslan. Arslan - Han (Abul.Muzaffer-bin -Ali) Ald ad, hakimiyetini kabul etrdii lke-Kuzey in halkna kar davran, cild I. Arslan Faa (Mehmed Paa'nn olu). Lakabnn nerden geldii; valisi olduu ehir; Macaristan' Kan un f ye hangi grn altnda sunuyordu, Palota zerindeki teebbsnn baarszl. Kanunfde kendisine kar uyandrd fke; niin? Aleyhinde bildirilen hkm. - lm. - Soyaac zerine ayrntl bilgi, cild IV. Artllerie (Topuluk). Osmanllar Kanun dnemjde, ksaylamal olarak dier Avrupa devletlerinden stn durumda bulunuyorlard, cildV. Ase-Mineur (Kk-Asya). -Burada bulunan sancaklarn says. lerinden bir hkmdar savaa girdiinde dierlerinin tutumu, cildi. Osmanl saraynda bunlara bir lim dal mensuplar olarak sayg g steriliyordu, cild XV. Ataullah Bey (silahdarlar ktibi). Bkre kongresinde temsil grevi, cild XVI. Athenes (Atina). - Yldrm Byezid'in ehri fethettii dnem. -Bu konuda tarihi bilgi.- Bu ehri Trk hkimiyetine geiren sebeb. -1687'de Venedikliler tarafndan muhasara edildi. - Muhasaracla-nn sebeb olduklar byk tahribat ve Atina ellerine geiyor. - Trkler tarafndan nasl geri alnd? Cild III, XII. Atlubeyzde Mehmed (Knin kumandan). - Bu kalede nasl bulunuyordu? Kaleyi Venediklilere teslim etmesinin sebebi. - ehrin sakinleri tarafndan ldrld; bunun sebebi, cild XII. Attkba (rniret sakinleri). Bb- l'ye vergi veren airet; srekli bir savata malub oldular, cild XVI.

Sayfa

474

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Atou (Kuban nehri mansabin-da in edilmi kale). n sebebi ne? Cild XII. sur (imparatorluu). Modern devletler onunla kyaslanabilirler, cild I, II. As t ara kn (Asya Tataristan ehri). Durumu, Timur'un ona getirdii kibet, cild II. Astrologlar (Yldz bilimciler). Timur bunlardan yararlanyordu; bunlarn kehnetleri bu hkmdar tarafndan nasl karlanyordu, cd II. Astronomlar (gkbilimciler). Attalc (Kk-Asya kral). Payitaht olarak kullanlan ehir; vasiyetnameyle Roma'ya miras braklan lke, cild I. Aubusson (Pierre d': Rodos -velyeleri byk- stad). - Adann savunmas iin kuleler yaptrd; Rodos tarikatndan btn valyeleri aryor; niin? -II.. Mehmed'Ie bir anlama imzalyor; sava ihtimalini gznnde tutarak drt tarafnda tedbirler alyor. - Rodos ehrinin Trkler tarafndan muhasaras srasndaki tutumu. Adaya gemiyle geldiinde ehzade Cem'e gsterdii kabul. - ehzade Cem dolaysyle kendisine bavuran eliler; ehzadeyi Fransa'ya gndermeye karar veriyor; niin? Tahta kt takdirde uygulanmak zere Cem'le bir anlama imzalyor. - Cem hakknda Sultan II. Be-yazid'le gizli bir anlama yapyor. -Byk-stad'n bu ahzdeye kar uygulad sert politika, ki ona bir esir muamelesi yapyordu. - Bu sebeble papa tarafndan nasl mkfatlandrld. Cild III. Auersper (Herbart; Camiol kumandan, general). - Malubiyet hakknda Ferhad Bey tarafndan yazlm rapor. - Kesik bann gmld yer, cild VII. Auguste (Polonya kral). Karlof-a barnn mzkeresi srasnda gsterdii davran, cild XII. Auguste III. (Polonya kral). -htilafl durumda Polonya konfederasyonu ile beraber bulunuyordu; Bb- l ile Rusya arasnda bir yaklam iin gayret sarfediyor, cild XIV. Avusturya. -Bu devletin Osmanl devletiyle tarih iindeki mnasebetleri. - Bu durumda birok aknc birliklerinin verdikleri zararlar Avusturya'nn Bb- l'ye lk elisini gnderdii dnemdeki artlar. - Kanun ile imzalad bar anlamas. - Bb- l'ye kar dmanln tekrar balamas. - Bu durumda mzkerelerle geen yllar sona eriyor. - Trkiye bakmndan Avusturya imparatorluunun snrlan zerinde dnceler. Osmanl imparatorluu tarafndan Avusturya nasl grld? -1584'den

Sayfa

475

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

itibaren Avusturya ile mnasebetlerinin durumu. -1568den itibaren Avusturya'nn Bb- l'ye sunduu yllk hediyelerin says. - Osmanl mparatorluu ile giriilen ve sonunda ban getiren tarih mzkereler. - Bu ki devletin Transilvanya konusunda birbirlerini sulayan ikyetleri; bu konudaki mzkerelerin gzden geirilmesi. -Avusturya'nn Bb- Al ile yeni diplomatik mnasebetlerinin durumu. - Avusturya'nn imparator adna Sultan brahim'le imzalad bar anlamas. - IV. Mehmed saltanat dneminde bu devletle Bb- l arasnda mevcut bulunan diplomatik mnasebetler. - SaintGothard savandan sonra iki devlet arasnda imzalanan bar anlamas. Avusturya'nn Bb- l nezdinde Wardein Paas hakkndaki ikyeti. - Ve Transilvanya kral aleyhinde de ayn yoldan ikyet. Macaristan snn dolay syla yeni sulamalar. - 1682'de Bb- l'nin Avusturya'ya dorudan sava iln. - Polonya ile tedafu ve tecavz ittifak; Avusturya'nn birbiri pei sra urad malubiyetler; payitahtnn urad muhasara. - Viyana kim tarafndan kurtarld? - Polonya, Venedik ve papa ile Trkiye'ye kar birleiyor. - Belgrad', Semendra, Galaboz ve dier yerleri muhasara ederek ele geiriyor. - Hisarck'da bir yenilgiye uruyor. - kinci Sleyman tarafndan taleb zerine toplanan konferanslarda yer ald; tekliflerde bulundu. - Bb- l'ye kar srdrd sava zerine aynntl bilgi; Holanda elisi Hemskerke tarafndan Bb- l'ye aklanan ban teklifleri. - Raguza cumhuriyetinin himaye karl ona dedii vergi. -talya ehirleri Avusturya'nn zaferine yardmc oldular. - Karlofa baryla elde ettii hisse. - Karlofa ban anlamas esaslarnn hazrlanmas mnasebetiyle Trkiye ile imzalanan mtreke. - Bu ban anlamasnn salad avantajlar. Avusturya ve Bb- Al tarafndan imzalanan pasarofa anlamasnn sonucu. - Avusturya'nn Tunus ve Trablus'la imzalad anlamalar. -Bb- l konusunda Rusya ile yeni zm anlamalar. - Avusturya'nn, Niemirow kongresinde aa vurduu grleri. - Osmanllar karsnda yer ald sava; 1737, 1738 ve 1739 seferleri harekt zerine ayrntl bilgiler. Avusturya'nn 1739'da Bb- l ile yrtt mzakerelerin konusu ve bunlarn sonucu olan anlama. -mparatorie Anne ve Almanya imparatoru ile yapt son ittifak anlamasna bal ekilde ifde edilen son gizli madde. - Avusturya'nn sultanlara hediyeler gndermee son verdii dnem. Avusturya, mparator Franois ve Cezayir nibiyle yapt anlamalar yeniliyor. - Avusturya'nn Bb- l ile arasndaki gizli yardm anlamasnn gereklemesini borlu bulunduu eliler. - Bu anlamalarn mevzuu. -

Sayfa

476

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Polonya'nn taksimi hususunda Rusya ile Prusya'nn Avusturya'ya yaptklar teklifler, cild I, XV, ve giri blm, IV, V, VI, VII, VIII, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI. Avariz. Osmanl imparatorluunda bu vergi teriminin anlam, cild VIII. Aya Sofla (camii). nsn gerekletiren kii; bu yap zerine ayrntl bilgi; avlusunda grlen trbeler, cild XVIII. Aya Paa (Anadolu beylerbeyi). Selim'in Msr savandaki politikas zerindeki tesiri. - Sultan Tam-bay' esir almas. - Kanuni tarafndan bana getirildii hkmet. -Rodos savama katlmas; Sultan in gznden dmesi, niin? Grevleri kendisine geri veriliyor. -Katld muhasara zerine ayrntl bilgi. -brahim Paa'nn evlenmesinde yerine getirdii grevler. -Men'ei; zeksnn aa seviyesi. -Macaristan seferine katlmas. -Vezirizamlk makamnda Damad brahim Paa'nn yerini almas. -Venedik cumhuriyeti lehinde gsterdii bar niyetler; Korfu mu-hasarasndaki pay. - lm; ahsiyetinin deerlendirilmesi, cild IV. Aya Paa (Erzurum beylerbeyi) ehzade Byezid'e hizmeti; bu hizmetin ehzadenin me'um sonundaki rol, cild VI. Azablar. Osmanllardaki bu yaya askerler zerine dnceler; onlara savata verilen grev; muhasaralarda bunlarn fedkarlk-lanna dayanan grevleri. - Avrupa'da bunlar yenierilerden daha ok korku vericiydiler, cild I: Azeddin (zzeddin). Bknz. Kl-arslan I, n ve m. Azeddin Keykavu I. (Keyhus-rev'in byk olu, Seluk ehzadesi). Bu prensin ahlk ve fizik vasflar; onu sultan iln eden beyler; amcasnn taht zerindeki iddialar karsnda mecbur olduu mcdele; ayn iddialar kk kardei de savunuyordu. - Amcasnn ve kk kardeinin beylerini uratt kibet. - Feheri ve talihsizlikleri; Paalarna gsterdii muamele. lm; mezarnn bulunduu yer. - Mezar ant kitabesinde okunan yaz; bu prensin soyaac, cild I. Azeddin Keykavu n. (II. Gyeeddin Keyhusrev'in olu). - Onu kardeiyle birlikte tahta karan artlar. - Aralarnda ortaya kan ayrlk. Azeddin bakmndan bu ayrln getirdii sonu. - Aynos hisarna kapatlmas; niin? -Hisardan ka. - lkesine dnnde evlenmesi. lk karsnn kibeti. - Olunun kabul ettii din. - Soyaac, cild I. Aziz Efendi (Khios kads). -eyhlislm Mes'ud Efendi'yi azlettirmesi. Onu bir Musev olarak gsteren tarikat tarihinde anlatt artlar. Msamahaszl. - lm, cild XI.

Sayfa

477

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Aziz Efendi, Bknz. Karaelebizde. Az mi zade Haleti (Osmanl iri). lm dnemi; yazd eserler, cild IX. Azof (Azak Denizi). - Trkler bu denizin kylarn Rus kayklarna kar korumak iin Kuban nehri mansabnda bir kale in ettiler, cd XII. Azof (Azak, Asya ehri). - Bu e-hire kar Osmanllarn tertipledii sefer; bu konuda ayrntl bilgi; Kazaklarn ehri urattklar kibet; ehrin yeniden ins; kim tarafndan? ehrin Byk Petro tarafndan sonusuz kuatlmas. - Ruslar tarafndan yeniden muhasaras; ehir ellerine geiyor, X, XII. Baba Giray, Bknz. Giray Baba. Bab Reden (Rufailer tarafndan sayg gren esrarengiz kii). - Yaad olaanst a; hakknda ayrntl bilgi. - stadlan olduu kiilerin zmresi, cild I. Baban Han (ran Paas). - Hus-rev'in esiri oluyor; hayatn muhafazay neye borlu. - Bann kesilmesi artlar cild IX. Babalar (Osmanl dervileri). Bu din zmre zerine ayrntl bilgi, cild I. Babada Sleyman Paa, Bknz. Sleyman Aa (serasker). Babek (mezhep reisi). Mezhebini yayd dnem; mezhebin mhiyeti, cild II. Bafa, Bknz. Safiye. Badad (Asya ehri). - ehire Azizler ehri dedirten artlar. -Payitaht olduu hkmdar. - Timur'a teslim olmas. - ehirde bulunan mezarlar. Kanun'nin ehri fethettii dnem. - Bu ehir zerine ayrntl tarih ve istatistik bilgisi. - ehire lkab nasl verilmiti? Bekir Paa isyan peinden ehir ran ah tarafndan muhasara edilmiti. - ehrin ranllar tarafn dan fethinden sonra halkn grd muamele. - ehrin Hafz Paa tarafndan kuatlmas. Veziriazam'in ordularna kar savunmas. - Kalenin konumu; surlar; kaplar. - IV. Murad'n muhasaras; bu konuda ayrntl bilgiler. ehrin teslim oluu, cild I, II, V, IX, Bahir Mustafa Paa (III. Mustafa saltanat dnemi Vezirizam') - Bu makama birok defa geldi; daresindeki belirlilik ve kesinlik. -Nianland prenses; azledilii. -Urad kibet. - lm zerine dnceler. - Polonya Bavekili ve Bakumandan ile Poniatowski'nJn, III. Auguste'n lmnden sonra yaplan seimlerde kazanmas zerine mektuplamalar; bu vesileyle takibettii siyaset, Cild XVI.

Sayfa

478

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Balbourd (Bayburd Asya ehri). - Selim'in bu kaleyi kuatmas emrini verdii Paa. - Kalenin teslim oluu. - BtTehir kzlarnn gzelliklerininhreti, cild IV. Basnkor (Hind prensi). - Soyaac; snacak bir yer aramak zere stanbul'a geliyor; niin? lm. - Men'ei ve kaybolmas zerine ayrntl bilgi, cild X. Baki (Osmanl iri). - Sanatnn deerlendirilmesi; yazd eserler. lm, cild VII. Bakcs (Mathias). Kruppa'da Trklerle mcdele eden mukavemeti, cild VI. Baku (Kafkasya ehri). ehri dikkate deer klan husus, cild VII. Balaban (Osman Gazinin Paas). - n ettii kale; kalenin bulunduu yer. Kaleyi Bizans imparatorunun yeeni Musa'ya teslim ediyor, cild II. Balaban Badera (II. Mehmed'in Paas). - Sultan'n ona verdii kumandanlk; Doumu. - stanbul muhasarasnda kazand zafer; skender Bey'e kar yapt savalarn neticesi. - lm, cild III. Balbek (Suriye'nin ehri). Timur dnemindeki halk zerine dnceler; nl mezar, cild II. Bli Bey (Malkoolu). - Eflk voyvodas Wlad'a yaplan savada byk yararl. - Waradin ehrine yapt aknn sonucu; Pruth nehri tesi blgeye aknlaryla verdii zarar. - 1498'de Polonya'ya kar idare ettii sefer, cild III, IV. Bl Bey (Yahya Paa'nn olu). - Kanun tarafndan 1521'de Macarlarla yaplan savadaki yararll. - Belgrad valisi oluyor. - 1526 seferindeki davran; Buda valilii ile Sleyman Paa'nn yerine atanyor. 1523'de Macaristan'a kar sefer ayor; baarlar. - lm, cildV. Bli Paa (Diyanbekir valisi). -Azledilmesi sebebi. - Pesth ehrinin savunmasiyle grevlendiriliyor; Ferdinand'n ordularna kar dayand muhasara, cild V. Blizde. - eyhlislmmlk makamna atanmas, yazd eserler; Veziriazam Kprl'ye gnderdii yaz. - Azledilmesi; niin? Cild XI. Balkanlar. - Bu sradalar zerine ayrntl bilgi. - Bizans imparatorlar Paleologe'larm Bulgar ve Srplarn istilsna kar bu tabi eddi kullanmay ihml etme hatlar, cild I. Balkh (Belh, Asya ehri). Burasn payitaht olarak kullanan hkmdar; Timur'un bu ehre yaptklar, cild II. Baltac Mehmed. Bknz. Meh-med Baltac.

Sayfa

479

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Baltaolu (Osmanl imparator-luu'nun ilk amirali). -II. Mehmed'in stanbul muhasaras iin kurduu donanma; Baltaolu'nun adn alan krfez; Baltaolu Les-bos'u tahribediyor; ele geirdii ehir. - II. Mehmed'in Baltaolu'na duyduu fke; niin? Bu hkmdarn ona verdii ceza, cild II. Banat. Bu blgenin Osmanllarn hkimiyetine girdii dnem, cild IV. Bandino (Medici'Iere kar ikyeti olanlardan biri). stanbul'a snr Floransa dk Lorenzo*ya II. Mehmed tarafndan teslim edilir, cild III. Banyaluka (Bosna kalesi). - Kalenin nemi; Trklere teslim olur. -Louis de Bade'n hakimiyetine girdii dnem; Osmanllarn burada bulunan top gllesi dkmhanesi, cild V, m Barbarigo (Jaques, Peloponse ehremini). Patras' kuatyor; urad yenilgi; lm, cild III. Habbaro (Venedik elisi). stanbul'da yerine atand bu vasfdaki ahsiyet; Kbrs ve Lepanto'da Venediklilerin silah stnl kazanmalarndan sonra Veziriazam' ziyaret ediyor; Amac ne? Yksek makam sahibi Trkn ona syledii szler; snr belirlenmesi iin Dabnaya'ya gidiyor, cild VI. Barberousse (Frederic). Bu imparatorun Konya'y kolayca almasnn sebebi; kendisiyle birlikte gtrd rehine, cild I. Barcsay (Acate, Tarnsilvanya kral). - Bu blgede idarede yerini ald hkmdar; Bb- lnin tasvibini hangi artlarla elde ettii; bu tasvibi ifde eden Hatt - erif. -Elisinin stanbul'da mruz kald muamele; Sidi Ail nezdinde teebbste bulunmasnn konusu; tutuklanp hapse atlyor, cild XI. Barkyarok (Melek ah'm byk olu), saltanat zerine ayrntl bilgi, cild I. Barozzi (Venedikli mhendis, Trkiye'nin hizmetinde). Bb - l'nin ona verdii aylk; niin? lm; bu lmn dourduu pheler, cild XII. Baslicus (Jean Samos mste-bid hkmdar). -Douu; ykselmesinin sebebi. - Bu kii zerine ayrntl bilgi. - Eflk voyvodal Bb- l tarafndan nasl tannd. Halkn ona kar tavr. - Urad kibet, cild VI. Bessemond (Pierre Robert de). Men'ei; ona slmiyeti kabul ettiren sebeb; kiilii zerine ayrntl bilgi, cild XVI. Basra (Asya ehri). -ehrin anahtarlarn Kanun Sultan Sleyman'a gnderen hkmdar. -ehirde kan kargaalklar ne vesileyle? ehir sakinleri temsilcileri Bb- l tarafndan nasl karland, 1693 ylnda. -

Sayfa

480

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Urad dknlk durumu, cild XIII, XV. Basta (Avusturya bakumandan). Eflk voyvodas Michel'i ldr-tyor; niin cild VIII. Batailles (Savalar).-Bizans imparatoru Romanus Diogene tarafndan Alparslan'a kar verilen savan neticesi. - slam yllklarnda Nissi-emene verilen nem.- Koso-va savanda birlemi Srb, Bosna hkmdarlarna kar I. Murad ordusunun giritii harekat; unutulmayan cinayet. Macaristan kral Sigismond'un Yldrm Byezid'e kar verdii savan raporu.-Timur'la Byezid arasnda geen sa-va.-Varna sava. - Kracowitz savann neticesi.- Kenger Mezae savandan sonra galiplerin tedhie bavurmalar. - aldran sahrasnda Selim'in ah ismail'e kar verdii sava zerine ayrntl bilgilen bu savata hayatlarn kaybedenler. - Moha savann Macaristan asndan neticesi. - slmyetin kuruluundan beri verilen en nemli savalarn sralanmas. -Safnt -Gothard savann ve daha ncekilerin neticeleri. - 1683'den 16971 ye kadar Trkler tarafndan kazanlm ve kaybedilmi savalardan bazlarnn raporu. -Krozka sava zerine ayrntl bilgiler; Osmanl tarihisi Suphi'nin bu savaa verdii derece. - 1770'de Trklerin Ruslar karsnda kaybettikleri Kartal sava. 1773'de Trklerle Ruslar arasnda geen Kaynarca sava neticeleri, cild I, II, III, IV, V. VII, XI, XII, XIV, XVI. Bathory Di somlyo (E ti erme; Transilvanya hkmdar); - Yerine getii hkmdar; Bb- lye vergisini demekle dzenli davranyor; Selim bu hususdaki memnunluunu belirtiyor. - Bekes'in rakib-lii; onun tertiplerini nasl boa karyor. - Murad III. dneminde Bb- l ile mnasebetleri. Polonya krallna seilmesi. -Transilvanya tahtn lehine terkettii prens. Bb- l'nin onunla yapt anlama. Bu devlete ynelttii ikyetler ve ald cevap. -III. Mu-rad'n emirlerine uymakla itaatinin delilini veriyor. 1583den itibaren bu hkmdarla mnasebetleri. -lm, cild VI, VII, Bauer (Rus generali). Trklere kar Kartal Sava'nda n kazand, savan tarihi 1770, Cild XVI. Bayender (hanedan). Kurucusunun ad, cild I. Byezid I. (Yldrm; I, Murad'n olu). -Evlendii prenses, dnlerinin yapld yer; ei prensesin cihaz olarak Yldrma verdii ehirler. - Tahta k; tek kardeini l-drtmesi; bu karan vermesinin sebebi. - Yldrm lkab nereden geliyor. - Babasnn balatt sava srdryor. Srbistan kralnn onunla yapt anlama. -Anlamay imzalayan kral Lazarolu'nun Bizans'a kar davran; onlarn blnmelerinden yararlanyor. -Byezid'in

Sayfa

481

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

temelini att yaplar. Alaehir'i ele geirmesi. - Avrupa ve Asya'daki fetihleri. - Kendisini brakt lks ye sefahat. - Disiplin iin sertlii. - na ettirdii camiler. Macaristan, Bulgaristan ve Eflk zerine gerekletirdii fetihler. Macaristan kral Sigismond'a kar sava; savan bu hkmdar asndan sonucu. - Savadan sonra sava meydann dolarken iini dolduran duygu; bu mnasebetle malublardan intikam almas. -Fransz valyelerini serbest brakmak iin raz olduu fidye; onlar geri gndermeden nce seyrettii av sahneleri; zaferini nmelerle bil dirdii hkmdarlar. - Bizans imparatorundan elde ettii tvizler. -Yunanistan ve Asya'daki fetihleri sryor. -Payitaht Bursa'da kalyor. - Timur'un ona mesaj ve bu kahramana verdii cevap. - Bizans tahtn istiyor; stanbul'u kuatmasna engel olan artlar. - Timur'a kar girdii kanl savan sebebleri; hangi vesileyle Sivas ve Erzincan' ele geiriyor. - Timur'dan ald mektup; bu hkmdarla mektuplamas. Timur'un elilerine hakaretle muamele ediyor. - Davrannn ser beb olduu arpmalar. - Osmanl tarihilerinin bildirdiklerine gre oullarnn says. - Timur'a gnderdii elilik heyeti. - Timur'un ona kabul ettirmek istedii artlar. - Byezid'in cevab. - Tatar mparatoru ile savamakdaki israr. Bir meydan sava iin yapt hazrlklar. - Savan balad yer. - Bu sava zerine ayrntl bilgiler. -Savan Byezid asndan sonucu. - Timur'un onu esir olarak karlamas. - Niin sert bir muamele grmek zorunda kald. - Malll durumu. - Esirlii sra snda Timur'la aralarndaki konumalar. -lmnden nce Timur'dan ricalar. - Bu vesileyle Timur'un syledikleri. - Timur'un Yldnm'a kar davran. Osmanl mparatorunun saltanat sresi, cild I, II. Bayezid II. (II. Mehmed'in olu). - Babasnn lmnden sonra tahta kmakta gsterdii tez canl lk. - Saltanat dnemini balatrken verdii tvizler. -Cenaze merasiminde babasna kar son grevlerini yerine getirmesi. - Kardei ehzade Cem'e kar ald tedbidrler. - Ona kar sava verdii ova.- Cem'in kanda yardmc olan Trkmenlere muamelesi. Gedik Ahmed Paa, Cem'i takible grevlendiriliyor; Bursa'y yamalamalarna engel olmak iin yenierilere verilen yeni tvizler. -Cem'in teebbslerine kar koymak zere yeniden Anadolu'ya hareket ediyor. - Bu hkmdarla ehzade arasndaki sava zerine ayrntl bilgi. - Kardeine meeleri mzkere etmel teklifinde bulunuyor. - Rodos valyelerinin ehzade Cem konusunda gnderdikleri elilik heyetini kabul ediyor. - Bu

Sayfa

482

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

artlar altnda yaplan anlamann muhtevas; valyelerin sdad ile yaplan anlamada Cem'in ahsyla alkal gizli maddeler. - Sultan'n stada gnderdii hediye; dostluklarnn delili olarak. - Papa le mzkerelerinin amac; Cem'in ahs zerine cniyne teklifler ve papa VIII. n-nocent. Borga'nn Byezid'e mracaat; bu vesileyle bir rhib iin Papa'dan garib bir talebde bulunuyor. - Kardei Cem'i defnettirdii yer. - Tahta kt sradaki ya; ahlk yaps ve karekteri zerine dnceler; kardeininkiyle kyas lanan portresi. - lk savalar; Venedik'le imzalad anlama. - Btn vezirlerini davet ettii ziyafet; onlan uurlarken aralarndan biri zerindeki yapt me'um seim. -Rumeli seferinin amac. - Byk bir av partisi terdipledil ova; bayram geirecei ehirler. - Onunla Macar kral arasnda imzalanan anlama. - Moldavya seferi zerine ayrntl bilgi. - Djole da zerinde kabul ettii elilik heyetleri. - Msr'da savaa girmesine karar verdiren sebebler. - Bu sava zerine ayrntl bilgi. - stanbul'da kabul ettii elilik heyetleri. - Mathias Corvin nezdindeki elisine verdii grev. - Sis ehri kumandanna muamele tarz. - Budak'a verdii destek; hangi amala? Msr ordusuna kar harekt ahsen idare etmesine engel olan sebebler. ocuklarnn says; bunlarn valiliklerini yapti\lan eyletler. - ocuklarnn evlendirdii kimseler. - Msr'la anlama imzalad dnem. -Macaristan zerine projeleri. - Birliklerinin Arnavutluk'da meydana getirdii tahribat; ldrlmesine ramak kalmt. - Bu vesileyle yeni koruma dzenlemeleri. Sultan'la Polonya arasndaki ahenkli dzeni aniden bozan sebebler. - Eflak voyvodasn Bodan hizmetlerinden tr mkafatlandrma tarz. - ar III. Jean'dan ald mektup. -Bu hkmdarn ilk elisini kabul ettii dnem. steklerine verdii olumlu cevap. - Cem'in kzna gnderdii dn hediyesi. - ki kz torunun evlendikleri prensler. - Bu iki evlenmenin Osmanl mparatorluu asndan nemi. - Trk d politikasna kazandrd gelime. Avrupa devletleriyle mnasebetlerine bir gz at. - Lepanto blgesine gnderdii aknclar. -Bu kalenin fethinden sonra in ettirdii kale. Modon kalesi muhasarasnda hazr bulunuyor. -slm ibdetine tahsis ettii oradaki kilise. - Coron'a girdii tren gn. - Gelirlerinin bu iki kaleye tahsis ettii ehirler; Modon'da yaptrd almalar. -mparatorluunun ticaretini korumak iin orada ald tedbirler. - Dalmaya ve Bosna'da giritii fetih hareketleri; Venedik cumhuriyeti ve Macaristan'la imzalad anlamalar; Sultan'm srekli derin dnmeden holanmas; i hayatyla ilgili ztraplan. - Doduu ehir; bir deprem hereyi altst ediyor. -Byezid bu olay sebebiyle Divan toplantya aryor; Vezirlerine hitabesi; stanbul

Sayfa

483

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

surlarnn yenilenmesi mnasebetiyle halk mkfatlandrmas. - Kendisiyle ocuklar arasnda balayan ekime; Taht'ta yerini almak zere Ah-med'i tercih ediyor. - Payitahtnda bu tercihin sebeb olduu ayaklanma. - Olu Selim' Rumeli'ye armasn gerektiren sebebler. - Yenierilerin ayaklanmalar; Olu Se-lim'e valiliine dnmesi iin yapt teklif, - Tahttan feragat edii. - Yeni Sultan'dan aff talebinde bulunmas. - lm: Bu konudaki tahminler, grler. - ahsnn ve saltanat dneminin deerlendirilmesi. - Saraynn tekilt. - Onun eseri olan yaplar; himyesi sayesinde sanat ve ilimde kaydedilen ilerlemeler. - iirlerinin zellii, cild m, IV, Bfiyezid II (Sultan camii). Bu konuda ayrntl bilgi, cild XVIII. Byezid (Kanun'nin olu). -Onu babasnn gznden drmee alan kii. - Kurban olduu gizli tertip. - ran'a doru ka. - h'n onu kabul edii. -ah Tahmasip'in sarayndaki durumu. - Bu hkmdarn ehzadeye kar tavn. - Mezarnn bulunduu yer, cild VI. fa'nn kardei). lm; bu olayn tahrik ettii tahminler, cild XVI. Byezid paa (Osmanl Paas). - Ankara savandan sonra kaan Yldrm Byezid'in olu Mehmed elebi'ye yardmda bulundu. C-neyd'den grd muamele. - Bu bey'in damadndan intikam alyor. - Karaman'da kurduu kapan. -Mehmed elebi lmnden nce ona son talimatn veriyor. - Meh-med'in lmnden sonraki davran. Mustafa'ya kar kendisine verilen grev. - Urad kibet, cild II. Boynueri Mehmed Bknz. Mehmed Boynu eri Boynuyaral Mehmed, Bknz. Mehmed Boynu yaral. Beatris de Naples (kral Mathi-as Corvin'e nianl prenses) Macaristan seyahati srasnda yolda karlat dehet verici sahneler, cild III. Boafort (dkde). Adn duymak korsanlar dehete dryordu, Tunus days ile arasnda imzalanan anlama, cild XI. Beauregard (Floransah amiral).. Bu kii zerine ayrntl biyografik bilgi, cild VIII. Beber Mehmed Paa, Bknz. Mehmed Beber Paa. Bediuz-Zeman. - Mene'i; babasnn lmnden sonra yanna snd hkmdar.- smail'in saraynda srdrd hayat tarz; II. Selim'in ona gsterdii sekin muamele, cild IV. Bedouns (Bedeviler). Bu halk zerine ayrntl bilgi. - tarihleri zerine aklamalar, karekterleri, cild VI.

Sayfa

484

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Yazar, baz isimleri Almanca ve Franszca yazl ekilleriyle vermektedir. Alfabetik dzenin bozulmamas in bunlar, yukarda grld gibi ufak deiikliklerle veriyoruz. Bazen da aklama da yapyoruz. (. N.).
429

Sayfa

485

Byezid (Sultan III. MutaBedreddin Simav, Bknz. Bedreddin Smavnaolu. Bedreddin Simavnaoln (Musa elebi saraynda ilim adam). -Bu kii zerine biyografik bilgiler; yazd eserler; Mehmed elebi'nin hkim olduu imparatorluk topraklarnda tertipledii suikast. -Brklce Mustafa ve Torlak Kemal tarafndan vaazedilen ihtill mezhebinin yayld yer. Kendisine verilen ceza, cild II. Bega. Bu ehrin yaknnda Osmanl ordusuyla dk de Saxe"n ordusu arasnda cerayan eden sava; savan sonulan, cild XII. Beglerbey. Bu kelimenin mns; bu makamn ifde ettii ehemmiyet, cild I. Bektaaa (yenieri aas), 429. -Veziriazam Ahmed Paa'nn ona kurduu tuzak. -Kkrtt isyan.-Saraya gidiyor; niin? Sahip bulunduu nfuz ve tesir imkn. -Mtaasplara eyhlislm Bani aleyhinde verdii destek. -veziriazam Siyavu Paa'nm nasihatlerine terbiyesizce mukabelesi. - Validesultan'n ona gsterdii gven. Bekta'n onunla birlikte tertipledii suikast. - Bu Sultann ldrlmesinden sonra Bekta'n iinde bulunduu g durum. -Atand sancak. - Urad kibet. - Evinde bulunan hazine, cild X. Begta- Hac. - Yenieriler ne mnasebetle Bu derviin kllhn kendilerine uyguluyorlar. - bu asker oca hakkndaki kehneti, cildi. Begti (tarikat). - Yenierilerle mnsebeti. - Malta valyelerlyle arasndaki benzerlik. Bu tarikatn ayrclk zellii, cild I. Behy Efendi (stanbul kads). - eyhlislmlk makamnda yerine atand zt'n Veziriazamla bozumas; niin? Azledilmesinin sebebleri. ekildii yer. - stanbul'a arlyor. - eyhlislmlk makamna tekrar getirilii. - Abaza Hasan' desteklemesi. - Onun zamannda tasavvuf mensuplaryla eriata bal olanlar arasndaki ekime yeniden balyor. lm, cildX. Beiram (bayram) Aa Bknz. Beiram Paa. Beiram (Bayram) Paa (eski yenieri khyas). - IV. Murad'n tahta k srasndaki yenirei ve sipahi ayaklanmasndakl rol; Yenieri aas oluyor. Evlendii prenses. -Azledilmesi. - Zarar ve ziyannn karlanmas. Msr valiliinde halkn honutsuzluu. - Grc Ahmed Paa'ya kar davran. Bir

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

isyan srasnda Veziriazam Hafz Paa'ya tavsiyesi. Sipahilerle alkal bir meseleye karmas. - Buda valisi oluyor. - Di-van'da tekrar yer alyor. Hayatn kurtard kii. - Srgnden dnnde onu hiciv konusu yapan ir.- Kaymakam grevinde; Abaza Hasan meselesi hakknda phelere yol ayor. - IV. Murad'n, Divan toplantsnda, Aziz- mezar kilisesine sahip olmak iin Rumlarla Ermeniler arasndaki ekime konusunda ona lettii emir. - Sul-tan'n at ran seferindeki rol. -Veziriazam oluyor. - ranllara kar savaa girii zerine ayrntl bilgi.- lm; ahlk ve mizacnn deerlendirilmesi. Belram (Bayram) Paa Tekkesi (camii). Kurucunun ad; mezann-daki saygdeer eya, cild XVIII. Betarolu (Baytarolu). Bknz. Betaesnlli Ali Bey. Bekir. - Hakkndaki fkra; birbiri pei sra ele geirdii kaleler. -Bunu borlu bulunduu tesir. -Atand valilik. -lm; zenginlii zerine dnceler, -cirit atmadaki mahareti, cild XVI. Bekir (Trk denizcisi), 1770 eme deniz savanda yanan amiral gemisinden mu'cize denilebilecek ekilde kurtulu tarz, otuz yl sonra ykseldii makam, cild XVI. Bekir (ailesi). Msr eyhleri arasnda ailenin igal ettii yen bu aileden kuaklardan bir mensubuna ait meraka deer bir fkra, cild VII. Bekir Paa (Badad valisi). -Bu kii zerine biyografik ayrntl bilgi. Bb- H ile birlik olduu bir isyan durumu. - IV. Murad'n onu Badad valiliine atadn bildiren ferman. - Osmanllara kar yardmna gelen ranllara muamelesi. - ah ordusu tarafndan kuatlyor.- Badad'in ranllar tarafndan alnmasndan sonra, olunun sorularla onu bunaltmas. Kendisine yaplan zlimce muamele. - lm, cild IX. Bekir Paa (Kapdan- derya). Bu makamda yerine getirilen kii; Sultan brahim'e sunduu hediye; niin? Cild X. Bekir Paa (I. Mahmud dnemi veziri). Evlendii prenses ve banda bulunduu valilik, cild XV. Belgrad (Srbistan'n ehri). -Sultan II. Murad'a kar dayand muhasara. - Topografik konumu; II. Mehmed'n muhasara hareketinde kudretli dayan. - Bu muhasaray tasvir eden tarihiler. -Belgrad Kanun'nin taarruzu karsnda. - Bu muhasara zerine ayrntl bilgi. Belgrad'm dmesi. - Bu dn birok kalenin teslim olmas zerindeki tesiri. - Avusturyallarn 1688'de Belgrad' abluka altna almalar.Vali Yeen Osman Paa'nn ayrl. - Belgrad ldrc muhasaraya

Sayfa

486

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dayanyor. - Kalenin teslim olmasndan sonra Avusturyallarn orada bulduklar. - Camilerin kibeti. - Mnih ktphanesin de bulunan bu muhasara hakkndaki raporlar. - Avusturyallara kar Belgrad'm tekrar muhasaraya alnmalar ve bunlarn kaldrlmalar zorunluluu.-Belgrad kalesine eklenen burlar, muhafzlarn ald takviye kuvvet leri. - 1698'de Belgrad'da bir yangn kyor, cild II, III, V, XII. Belgrad (bar anlamas). 1739'da anlamayla sonulanan mzkereler; anlama muhtevasnn uygulanmas, cild XIV, XV. Belgrad (stanbul yaknnda ky).Baz zelliklerden tr hretli oldu, cild XIII. Bender (Avrupa'da Trk ehri). 1750'de Ruslar tarafndan muhasaras, cild XVI. Ben-Ammar (hanedanlar). Hanedann kurulmas ve sona ermesi dnemleri; birok hkmdar kard; Arablann Ammar kelimesine verdikleri mn, cild VI. Ben-Hafss (hanedanlar). -Hkimiyetini Tunus ve civar lkelerde srdrmesi sresi. - Vene-dikle mnasebetleri. - Mehdiye ve Tunus'u hkimiyet altna ald dnem, cild V, VI. Beni-Harb (Arab airetleri). Hac kervanlarn yamalar; niin? Cild XVI. Beni-Ramazan (hanedan). Hkimiyetini srdrd blge, cildi. Berdl-Gazal, Bknz. Canberdi-Gazal Berghama (Bergama, Kk Asya ehri). Blgesinin baehri; eskiden kraln oturduu ehir; sanatlar ve imlerdeki lerilii ile n yap mt; bugnk grn, cild I. Berke-Han (Kpak ve Knm Tatarlarnn efi). - Teselsl; Azed-din'e hizmeti. - Bu hkmdara yaptrd evlenme, cild I. Berkouk (Berkuk) (Ferruc'un babas, Msr sultan). Timur'da uyandrd fke, cild II. Berlas (eski Ara kanal). Timur tarafndan tekrar kazdrld; niin Berlas ad verildi, cild II. Berthoroldo d'Este. -Venedik cumhuriyeti Bb- li ile yapt savata ona bakumandanlk verdi; bu olay II. Mehmed saltanat dnemine rastlar. - Bu mcdeleler iin gsterdii faaliyet, cild III. Beschntasch (Beikta camii). Bykl; kurucusunun ad; yapmnn tamamland dnem, cild XVIII. Beschir (Beir, eski kzlaraa-s.- ahs hakknda ayrntl bilgi; I. Mahmud1 un tahta kmasnda silerin gcn yokediyor; Veziriazam

Sayfa

487

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kabakulak paa'nn az-ledilmesindeki rol. - Hekimolu Ali Paa'nn Veziriazam olmasn salyor. - Ali Paa'y yerine tyin ettirdii kii. - Sahib bulunduu byk nfuz; bu ona her eyi avu-cunun iine almak imknn veriyor; smail Paa'dan ntikam alyor. Yalanmann getirdii deiiklik. Mehmed paa'nn azline se-beb oluyor; niin? artlar onun Hac Mehmed Paann azlini istemesini gerektiriyor. - Bir halk hareketini nceden haber vermekte yararland ara. - Esseyid Hasan Paa'nn Veziriazam olmasn salyor; niin? lm; brakt servet; onun himmet eseri kurulu. Haya tnn son zamanlan, cild XIV, XV. Beschir (Beir; Kzlaraas, gen).- Genlii; greve balama-siyle tesirini de kullanmaya balamas. - Saygszca davranlarnn ulem snfnda ona kar sebeb olduu kin. - kibeti; lmnden sonra bulunan serveti. - kalelerden yapt kaaklk, cild XV. Beschr (Beir, Sultan III. Mustafa'nn banedimi). Yerini ald kiinin kimlii; brahim'e gven-memesinin sebebi, cild XVI. Be araba (Constantin; Eflk voyvodas). Bb- l tarafndan azlediliyor; sebebi? Yakt d mahalle; snd yer, cild XI. Besaraba (Mat h i as; Eflk voyvodas). - Bodan voyvodasna kar kazand basanlar. - Tarihilerin ona takt lkab, cild X. Besaraba (Nagoul; Eflk prensi). Gen kiiler ve para olarak Sultan Selim'e yllk vergi demesi; niin? stanbul'a gnderdii olunun ondan karlmas, cild V. Bethlen (Etienne) .- Trnasil-vanya hkmdarlnda kardei Bethlen Gabor'un yerine gemesi; yerine geldii hkmdar; bu lke nin hkmdarl iin yeni iddialar. - Rakoczy'ye kar yapt sava, cild V. Bethlen (Gasor), Bknz. Bethlen (Gabrile). Bethlen (Gabriel). - Translvan ya tahtnda yerine geldii hkmdar; karekteri ve tahta daha nce gelenlerin zamanna ait bilgiler; onun tarafndan Bb, l ile yaplan anlamalar; Gratiani'ye kar intikam; niin? Macaristan taht zerindeki hak iddias; Bb- lnin onun elilerine kar gvensizlii; siyaseti zerine grler; IV. Murad katnda Avrupa devletlerinin ona verdikleri destek. -Kimliini aklayacak ayrntl bilgiler. htirasl tasavvurlarna son veren hastalk, Cild VIII, IX. Beyazizde, Bknz. Beyazizde Ahmed Efendi. Beyazizde Ahmed Efendi (IV. Mehmed saltanat dneminde Kadasker). - Yrrlkdeki kanunlara gre ilk defa zina suundan tr ceza uygulad. - Yazd eser. - dine saygszlk suundan bir mstahdemi cezaya arptrd. -Davrannn uyandrd nefret. -lm, cild X, XII.

Sayfa

488

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bbars-Bourdoukdar (Memluk sultan).- Kurucusu ve kanun dzenleyisi olduu imparatorluk; bu ahsiyet zerine ayrntl bilgi.-Mekke'ye her yl bir kervan gnde mek geleneini kurdu. Cild IV. Bbliotheques (Ktphaneler). - Saltanat dneminde Osmanllarn stanbul'da kurduklar ilk ktphane. -Ktphanelerin II. Byezid dneminde yaygnlamas.- III. Ahmed saltanat dneminde alan ktphaneler hangileridir, cild III, IV, XIV. Bidlis (Dou sancaklarndan biri). -Bb- l'nin himyesi altnda yer almas.- syan etmesi; yeniden Osmanl hkimiyetine geii, cUd IV, V. Biniti (Osmanl iri). lk olarak getirdii yenilik; yazd tarihin II. Byezid tarafndan nasl karland, cild IV. Bkhe (Hrvatistan kralnn eski baehri). ehrin Avusturyallar tarafndan muhasara edilmesi, cild XII. Bykl Mehmed Paa (I. Selim'in silahdn).- Bu hkmdara Bayburt'un mukavemet ettiini bildiriyor. - Sultan'n ona verdii hizmetleri karl mffat. - Ku-mah' kuatmak emrini alyor. Mardin ehri konusunda Sadi Paa ile arasndaki anlamazlk. - Bu sefer srasnda iledii hat. - Karahan'a kar savada mdhalesi. - Bu savata elde edilen netice. -Mardin ehrini drmeyi baaryor. - Osmanl imparatorluuna katt eyletler, cild IV. Bykl Mehmed paa (Mustafa deil). - Kapdan- deryalk makamnda yerine geldii ahsiyet. - Azledilmesi; niin- -Bastrmakla grevlendirildii Anadolu isyanlar; Mkfat olarak rumeli Beylerbeyi veriliyor, cild XI. Bykl Mustafa Paa (Kayma-kam-Sadret). - Hac Ali Paa'nn yerine veziriazam oluyor; Ali Pa-a'ya kar asl tavr. - Yapm olduu grev. Avusturyallarn kurduklar Belgrad muhasarasn kal-drtyor. - Bu kaleye kazandrd ek tahkimat. - Temevar ve Gyu-la'la erzak ve kuvveti nasl gnderiyor. - Orduya onun verdii dzenin sonucu. - Vezirizamllrtan drlmesi kim tarafndan ve nasl tertiplendi; kibeti, cild XII. Bilecik (hkimi, beyi). Osman Gazi'ye ziyafet veriyor; ondan kendisine sayg gstermesini isti-yor;kendisi bakmndan bunun sonucu, cild I. Bivados (Bizans mparatorluu ehri). Srlarnn salaml; II. Mehmed'e boyun eii; onu hretli klan ant. cild III. Black (ngiliz filo kumandan). Cezayir ve Tunus'u bu iki ehrin zindanlarna atlan vatandalarn serbest brakmalar in zorluyor, cUdXI. Blondel (Berlin hkmeti nez-dinde Fransz elisi). XTV. Louis, ona stanbul'daki Fransz elisi M. de La Haye'n davranlarn kollama grevi

Sayfa

489

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

veriyor, cild XI. Boccolno Guzzoni (Osimo ehri vatanda). Osimo ehri ko nusunda H. Byezid'le onun yrtt mzkereler; bu ehrin papa'nn boyunduruuna kar giritii ihtille mdhalesi; raz olduu zm; lm, cild IV. Bocska (Transvanya prensi). - I. Ahmed'le yapt anlama. Veziriazam Lala Mehmed Paadan ald mektup; Mehmed paa'nn ona k defa verdii unvan.- Macaristan kral olarak ta giymesi. -lm, cild VIII. Brklce Mustafa.- Bu ahsiyet zerine ayrntl bilgi; Sultan I. Mehmed'in lkesinde kan din bakaldrmadaki rol; felsefesinin dayand fikirler. - Kendisinin arptrld ceza; mridlerinin taassubu, cild II. Bodan (Eflk prensi); - Polonya ile mnasebetleri; Bb- l zerinde uyandrd gvensizlik; rakibi Jean lwonia.- Kendisini bekleyen felaketli kibet, cild IV. Boazkesen (Boazii'nin Avrupa kysndaki kale). n ettiren hkmdar; bu konuda ayrntl bilgi, cild II. Bora-Han Harun. Soyaac; "hayatn belirleyen hareketler, cild I. Bohr (Osmanl byk-eyhi). -I. Byezid'i ilemekten alkoyduu cinayet.- Ankara savandan sonra esir ediliyor; Emr Nureddin'in ona kar muamele tarz. - Timur'un onu karlamas. - II. Murad'n tahta kt gn onun tarafndan icra edilen merasim. -Bu hkmdar iin ettii dualar; soyaac; stanbul'un II. Murad tarafndan muhasaras srasnda taknd tavr. lm dnemi, cild II. Bolev, Bknz. Mustafa Bleri. Bombalar. Bunlarn Osmanllar tarafndan ilk defa kullanldklar dnem, cild V. Bonnac (Marki de; Fransa'nn stanbul elisi). - ran dolaysyla Bb- l ile Rusya arasnda sava konusunda mdhalesinin tesiri. -stanbul'a eli olarak yerine gelen kii, cild XIV. Bonaparte. Trklerin merdi ii ve cesareti hakkndaki dnceleri, cild XVI. Bonneval (Fransz generali). -Hakknda ayrntl bilgi. - stanbul'a geldii dnem; kendisine tahsisat olarak verilen para; onunla Rakoczy arasndaki anlamazlk. - Avusturya'ya kar dnlm pln. - Ykseldii makam. - XV. Louis'ye sunduu Bb- l ile Fransa arasnda taarruz ve tedaf (saldn ve savunma) pln.

Sayfa

490

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

- Gayretlerinden tr hkmetin onu mkfatlandrmas. - Ona itibrn kaybettiren artlar. - Srgne gnderildii yer; niin? - Osmanl siyaseti zerindeki tesiri. Plnlarn uygulamaya koymakta Fransz elisi Vileneuve'n ahsnda karlat engel; birbirlerine karlkl destek vermelerini gerektiren artlar. Napolilerin onun mdhalesine borlu bulunduklar Osmanl mparatorluu ile imzaladklar dostluk anlamas. Osmanl mparatorluundun Avrupa devletleriyle mnasebetleri zerindeki tesiri.- Avrupa'da eavaan devletler arasnda ara rol oynamasn Bb- l'yi nasl dndryor. -Bb- l Fransa ile taarruz ve tedf (saldn ve savunma) bir anlama imzalamas hususunda sarfettii gayretler. -D'Argenson'Ia mektuplamalar.-Prusya ile Osmanl mparatorluu arasndaki mnasebetleri kuvvetlendirmek hususundaki gayretlerinin boa gitmesi. Avusturya hkmetine kar besledii kin; niin? -Fransa'ya dnmeyi tasarlyor.- eli Cestellane onu nasl deerlendiriyor.- lm, cild XIV, XV. Borga (Alexandre; papa). -ehzade Cem konusunda II. Byezid'e teklifi. - Bu ehzadeyi Fransa kral VIII. Charles'a teslim ediyor. -ehzade Cem vesilesiyle fazla jkar agzllnn ona ilettii cinayet. - kardinallerine kar davran; nasl ld. - Yardmn isteyen Venedik'e verdii cevap. Macaristan kral ve Venedik'le arasnda bir taarruz ve tedf anlama yapmasna karar verdiren sebeb, cild III, Borssl (Venedikli tercman). Sultan'm emriyle arptnld ceza; niin? Cild VIII. Bornemssa (Gregoire). - Ona nasl lkab taklmt; Erlau ehrine hizmetleri, Trkler tarafndan muhasaras srasnda; Ali Paa tarafndan esir edildii yer; felketli kibeti, cild VI. Borrak (Burak) Reis (Davud-paa donanmas kaptan). -Bb- Ali'ye kar sefere ktnda bindii geminin bykl; Venedik donanmas kumandan Alban Armenio ve Loredano'nun giritii sava. - Ona mitsizlik telkin eden karar, cild IV. Boscamp (Tatar han nezdinde Prusya konsolosu). Bu hkmdarn kendisine kar fkesini tahrik etmesi; Polonya'nn hizmetine giriyor. Stanislas Ponia-towski murahhas heyetiyle Bb- l'de grd vazife. stanbul'da grd muamele, cild XVI. Bosnie (Bosna).- Dou Roma'n in paralanmasndan meydana gelmi bir prenslik; bir Trk eyleti olduu dnem. - Bu eylet halk nasl bir muamele grd, cild III.

Sayfa

491

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bosnallar. - Sava tarzlar, cild XIV. Bosphore (Boazii). - Bu kanal zerine tarih ve toporaftk ayrntl bilgi. - Sularnn tamamiyle donduu yllar. - Mamucca della Tor-re'nin airane tasviri, cild XII. Bostanclar. - II. Mustafa tarafndan bunlarn niformalarna getirilen dzen. - ordudaki grevleri. - niformalarnn tasviri, cild XII. Bostanzde (III. Murad dnemi Kadaskeri). stifasn gerektiren sebeb. - Yeniden greve gelii.- Bir sipahi isyan srasnda bir Paa'nn bam kurtarmak in cesurca davran. - Seadeddin'e besledii kinin sebebi. Ferhad Paa aleyhine verdii fetva; hangi artlar altnda? Voyvoda Michel konusunda Seadeddin'e kar kmas. - lm; yerine atanan kii, cild VII. Bouccatt (Fransa mareali). -Yldrm Byezid'le yapt savata Macaristan kral Sigismond'u desteklemitir, bu durum ve artlar altnda davran. - Esir edildi ve serbest brakld, cild I. Boudak (Budak). Bknz. Scnah (ah). Budak. Bourhaneddn (Burhaneddin) (I. Murad dnemi mantk limi). Deerlendirilmesi. - Yazan olduu eser, cild I. Bouroun (Burun) Kasm (ah Abbas'n elisi). Adnn mnas; grevini yerine getirme tarz; grev yeri Osmanl ordusu kararghyd; burnunun bykl sebebiyle alay konusu oldu. - Adn deitirmesinin sebebi ne? Cild VIII. Boyac Hseyin. - damn halk tasvibetti; bu konuda aynntl bilgi.Mahkmiyetinin sebebi, cild X. Bragadino (Marco-Antonio). -Magosa savunmasnda bu generalin gzel davran. - mzalad teslim vesikas. - Tertiplenen bir alayla ehrin anahtarlann teslim etmek zere Osmanl ordughna gitti, cd VI. Brancvan Cantacuzene Bessa-raba (Eflk prensi). Kendisine yneltilen bir sulamadan temize kyor; Bb- l nezdindeki tesirinin neticesi. Veziriazam Rami Paa tarafndan stanbul'a davet ediliyor; onun saltanatm tasvir eden ahs. - Ustaca uygulad politika sayesinde onbe ya yakn bir zaman makamnda kalyor; en byk dman ve rakibi Bb- l tercman Maurocordato; ald emir onu Bb- lTye gitmek bakmndan korkutuyor. - Bu seyahat konusunda aynntl bilgi. - Kendisini kaydhayat artiyle makamnda tutulacan bildiren berat alyor, cild XII, XIII. Branckl (Polonya krall bakumandan). - III. Auguste'n lmnden sonra Veziriazam Mustafa Paa ile mektuplamas. - Fransz elisi M. de Vergennes'le mnasebetleri, cild XVI.

Sayfa

492

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Brankoran, Bknz. Brankovan Cantacuzene Besaraba. Brankovich (Georges; Srbistan despotu). - Onu Trklerle sava hline getiren sebeb. - II. Murad'la bar anlamas yapmas imknn veren artlar. - Bu hkmdarn ona kar maksatlar; fkesini nasl baka yne eviriyor; Sultan'n emirlerini yerine getirmeyi reddetmesi; bunun sonulan. - Sultan Muradn ona kar davran. - II. Mehmed'den ald mesaj. - II. Mehmed'in bu prense kar at sava; ban elde etmesinin neye mal olduu. lm; hkmran olduu lkede brakt ailesi yeleri, cild H. Brognard (Avusturya elisi). -stanbul'da eli olarak yerine atand kii. - Grev yeri stanbul'a merasim ve gsterili bir alayla girii. Hkmetinden ald talimat ve konular. - III. Mustafa'nn sava projeleri, doktor Ghobis'nin eliye verdii dikkat etmesi gereken hususlar aklayan bilgiler. - Bb- l'nin Rusya le sava konusundaki tekliflerine verdii cevaplar. -Fransisken mezhebi kilisesiyle alkal olarak ald tvizler. - Rusya'ya kar sava aldnda San-cak- erif geidini seyretmek istedii iin stanbul halknn ona kar dmanca bir tavr taknmasiyle mruz kald tehlike. - 1769 Rusya'ya kar sava ln dolaysyla bir ihtiyat tedbiri olarak Vezirizam'dan stanbul'dan ayrlma izni almas. - Avusturya hkmet Bakan prens Kaunitz'in ona ynelttii azarlamalar; niin? lm, cild XVI. Brousa (Bursa Anadolu ehri). Osman Gazi'nin ehrin kalesine kar ele geireceini aklayan gsterileri. - ehrin on yl boyunca mruz kald saldrlar. - gal edilmesi. - Bu ehir zerine ayrntl tarih bilgiler. - ehrin bir yangnn penesine dt dnem. -Sancak iken payitaht oluyor. -ehri gzelletiren yaplar. - Hkmdarlar onu uzun sre bakent olarak kullandlar. - Bursa'da mezarlar bulunan hkmdarlar ve nl kiiler. Bursa evresinin gzellii; tabi ve sna mahsul ve mamullerinin ekicilii. Osmanl mparatorluu ehirleri arasndaki yeri. - Timur'un torunu Mehmed'in ehirdeki tahribat, cild I, II. Bruce (Rus generali). Rusya'nn 1769'da Trklere kar at savaa katld, cild X. Bulgaristan. Toporafik konumu, cild I. Busbek (Ferdinan'n elisi). -Kanun n ezdin de yerine getirdii grev; mzkerelerde urad baarszlk. - Sultan'n onu hapsettirdii yer; esaretinden kard yarar. - Ali Paa'nm ona kar gsterdii dosta davran, cild VI. Bussy Rabutin (Neustad ehri kumandan). - 1683 ylnda Trklerin Avusturya'ya kar atklar seferde ehri erefli savunmas. -hangi artlar

Sayfa

493

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

altnda Avusturya ordusunun sol kanadna kumanda etmiti? Cild XII. Butineur. Bir sava snfa verilen ad, cild H. Buyg (Alman ressam), tablolar; bu tablolarn bulunduklar yer, cild II. Byzance (Bizans mparatorluu). -mparator Andronicus Paleologue'un saltanat dneminde bu imparatorluun durumu. - mparatorluun kurucusunun ad. -Trklerin imparatorluu Avrupa-da'daki topraklarna yerlemelerinin tarihesi. - Selnik'in II. Mu-rad tarafndan fethi neyi ifde ediyordu? Varna savandan sonra Bizans'n snrlan, cild I, II. Cafe. - stanbul'da iiliinin ge-nelletii dnem. - Kahvenin Viya-na'da iilmee balanmas. - II. Mustafa dneminde kahveye yeni bir vergi getirilmesi; II. Sleyman dneminde kahvenin okka ile verilmesinde mslmanlarla hristi-yanlar arasna bir istihkak farknn kanunlatrlmas, cild VI, XII, Cafe Moka. Faydalarn Douda ilk anlayan kist, cild I. Cafeler (Kahvehaneler). - stanbul'da byle bir messesenin ilk al.Viyana'da ilk kahvehanenin al tarihi, cild VI, VII. Conon (olaanst yetkili Rus elisi). 1739'da Bb - l ile Avusturya ve Rusya arasndaki bar anlamas mzkerelerinde bulundu, cildXTV. Care (Kahire, Msr'n payitaht). - Memluklarn Yavuz Sultan Selim'in ordularna kar gsterdikleri savunma: Trk hkmdarnn ehir halkna kar davran. - Bu ehir ve antlar zerine ayrntl bilgi. - Trklerin ehre taktklar lkab. - smail Pa-a'nn valilii srasnda ehirde kan veba hastal; bu konuda ayrntl bilgi. - smail paa'nn ehir halkna gsterdii iyilikseverlik ve fedakarlk, cd IV, XH. Calavrita (Peloponese ehri). II. Mehmed'in kalen'in teslimi srasnda muhafzlara kar davran, cd m. Calendrier (Takvim), Bknz. Tarihler. Caliste m, (papa). - 6 Austos yortusunu bu tarihe deitirme-sindeki sebeb. - Trklere kar hal seferi iin vaaz etmesi; bunun iin bir filo donatmas, elid m. Calntus Ottomanus. (Ftih Sultan Mehmed'in kardei olduu iddiacs). Bu konuda ayrntl bilgi, cild X. CaUmach (Bb- l tercman). - Yerine atand kiinin kimlii. - Eflk voyvodalna atanmas. - Urad kibet, cd XV, XVI. Calycadnus (Karaman nehri). Bu nehirde boulan imparator; kylarnda

Sayfa

494

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bulunan harabeler, cd VIII. Caminiec, Bknz Kaminec. Canal (Kanal). - Sinan Paa'nn Karadeniz'i bu vasta ila anakkale'ye balamas projesi. - Bu proje Rb Paa tarafndan tekrar ele alnd, cd VII, XVI. Canale (Nicolas; Venedik amirali). Trklerin hakimiyetindeki topraklara tertipledii sefer, Trklerin mukabelesi karsnda taknd tavr, cd III. Candl (Kandiye Girid adas ehri). - Sultan .brahim'in saltanat dneminde Trkler tarafndan muhasara altna alnmas. - ehrin savunma tahkimat. - IV. Meh-med dneminde muhasaras dolaysyla topograflk konumunun tasviri. - Bu muhasara zerine ayrntl bgi. - ehrin teslim olmas ve adann tamamnn Osmanl hkimiyetine gemesi, cild XI. Can6e (Haya, Girid adas ehri). - Bu ehir zerine ayrntl bilgi. - Sultan brahim dneminde trklerin ehri muhasara etmeleri, cildX. Canons (Toplar). - Croia'nn muhasaras srasnda ehrin zerine byk csseli glleler yadran II. Murad'n toplan. - stanbul muhasarasnda kullanlmak zere II. Mehmed'in dktrd toplar hakknda ayrntl bilgi. Belgrad muhasarasnda kullanlan toplatn namlu uzunluu. - Trklerin Scutari muhasarasnda kullandklar toplaon kalibreleri. - Avusturyallar tarafndan Groswardein'de bulunan topun dikkate deer yap, biimi ve tarz, cild II, III, XII. Cantacuzene (Bizans imparatoru Gen-Andronicus'n hizmetk- r). -Bu hkmdarla Orhan Gazi arasnda yaplan sava hakknda verdii ayrntl bilgi. -Onunla Umurbey arasnda kurulan dostluk. - Trkler zerinde kazand zafer. -Constantinopole'de elde ettii iktidar; bu iktidar rakiplerine kar kendisini savunmada kullanyor. - Orhan Gazi ile ittifaknda kendisine rehber edindii siyaset; Kznn Orhan'la evlenmesinden nce yaplan tren. - inde bulunduu tehlike. - mparator Jean Poleologue'u zehirlemesi iin kendisine yaplan teklif; Orhan'n onu korumas. - Orhan'la dostluunun balad dnem. -Orhan'dan yeniden yardm istemesinin sebebi. Tezembe ehrini tekrar satn almasnn fiyat. - Sleyman'n bu kaleyi vermeyi reddetmesi. - Orhan Gazi'ye bu hususu ikyet olarak bildirmesi; ikyetine ald cevap. - Jean Paleologue'la arasndaki rekabetin mparatorluk bakmndan me'urn sonucu, cild I. Cantacuzne (Constantin). -Medine'nin ona kar besledii kin; Bb- l nezdinde Medine'nin onun aleyhinde yayd iftiralar. -Sonunda

Sayfa

495

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ldrlyor; kim tarafndan? Cild XI. Cantacuzene (Demetrius; Eflk voyvodasnn esvabcbas). -Gligoraskul tarafndan Veziriazam nezdinde bir vazifeyle grevlendirilmesi; Vezirizam'a kar davran. - Eflk voyvodaln ele geiriyor. Kaabiliyetsizlii; yerine atand kii, cild XI, XII. Cantacuzene (Emmanuel). Peloponese despotu Thomas'n zulmnden kurtulmak iin isyan edip kayor; snd II. Mehmed'in yannda da gzden dyor, holanlmayan kii durumunda muamele gryor; niin? Cild III. Cantacuzene (Jean; imparator Joannes Ducas'n nedimi). Rodos'u Cenevizlilerden almak iin teebbse geiyor; baarl olamamasnn sebebi, cild III. Cantacuzene (Mechel). dam ediliyor; mahkmiyetine yol aan artlar, cild XII. Cantacuzene (Cherban-erbar; Eflk prensi). Lkab neydi? 1683'de Trklerle birlikte Viyana muhasarasna katlyor; dindarl; karekteri; prensliini muhafaza etmekte kulland vasta, cild XII. Cantacuze*ne (Thomas; Srbistan despotunun kardei). Semand-ra muhasarasnda II. Murad'a kar savunmada bulunmas; cild III. Can t e mir. - Yazd Osmanl mparatorluu adl eserin tenkidi; yapt garib hatlar. - Bir Paa'nn imanl zerine kendisi tarafndan anlatlan acib bir fkra, Constantin Cantemir lehinde taraf tutmas; oban -Giray ailesi mirassna nazaran kendisinin hakir duruma dmesi. - Sultan Mustafa yerine Sultan Ahmed'in olunu tahta karma projesini Veziriazam Srmeli Paa'ya amakla iledii hat, cild I, XII. Cantemir (Kan tem ir) (Costan-tin). - Eflk voyvodalna atand dnem; men'ei, cedleri. - Polonya ile gizli haberlemesi. - Onu yerinde tutmak iin Trkiye kararl tedbirler uyguluyor. - lm, cild XII. Capello (Vicenzo; Venedik amirali). Preveze deniz savanda Barbaros Hayreddin Paa'ya kar davran, cild V. Caplstrano (Joannes; Fransis-ken rahibi). - Belgrad muhasaras srasndaki vaazlarnn tesiri. - Bu artlar altnda gsterdii cesaret. -lm; htrasna tazimleri; mezarnn bulunduu yer, cild III. Capitulation (anlama). - mparatorluun kuruluundan 1774 tarihine kadar Osmanl hkmdarlanyla yaplan anlamalar hakknda ksa bilgiler, cild XVII. Caprera (Kont Albert de; Bb-1 l nezdinde Avusturya elisi). Be-

Sayfa

496

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

raberinde bulunan kiiler. - brahim Paa'nn kendisine gsterdii kabul (Paa Buda valisidir); Sul-tan'n kendisini huzuruna kabul lutfunda bulunmas ve muhteem merasim. -Btn grmelerden bir sonu elde edilememesi. -Avusturya'ya kar sava hazrlklarna ah d oluyor. Hkmeti tarafndan geri arlyor. - Trkler tarafndan Tulu'ya nasl gtrld, cild XII. Caraca (Karaca, byk gemi). Bu ad nereden geliyor, cild II. Carlowicz (Karlofa Bar Anlamas). - Konferans iin bu ma-hale arlan kiiler. - Bu anlama hakkna gr ve dnceler. -Kongrede elilerin toplantlar zerine ayrntl bilgiler; toplantlarda zmlenen meseleler. - neticelenmesi dnemi. - Sresi ve toplant says. - Bu konferansn neticesi ve sonras zerine grler. - Esirler konusunda maddeler, - Anlamay oluturan maddelerin says. - Snrlarn belirlenmesi iinde gecikme; bunun yapld dnem, cild XII, XIII. Carlowicz (Karlofa, Avusturya ehri). Topografik konumu, srlar iinde ban anlamas imzalanmas ehre n kazandrd, cild XII. Carniole. - Osmanllarn bu lkeyi ilk defa istil ettikleri dnem. - Bu millet tarafndan stil edilmelerinin says, cild II, IV. Caro (Sultan III. Mustafa'nn doktoru). - Soyusopu. - Grevinden yararlanarak kulland tesiri, cild XVI. Casanova (Avusturya'nn stanbul elisi). - Bb- Al nezdinde grd grev. - Viyana'ya dn, cild XI. Caimir (Polonya kral). II. Mehmed'e itiraz, cild III. Castagneres, Bknz. Chataune-uf (marki de). Castaldo (Ferdinann ordusunun generali). - Trklere kar Lip-pa muhasarasna katlmas. -Rhib Martinuzzi'nin entrikalarna Ferdinand'n dikkatini ekmesi: bu rahibin ldrlmesi olayna katlmas, cild VI. Castellan (Marki de, Fransa'nn stanbul elisi). Bu grevde yerine atand kii; Belgrad anlamasnn yrrle konmasndaki rol. - lk defa sarayn baz dairelerini grmek msaadesi alabilen ilk hristiyan eli oluyor. - Bb- l'yi Fransa ila taaruz ve tedafi (saldn va savunma) bir anlama imzalamaya ikna etmek hususundaki gayretleri. - M. d'Argenson'a yazd ve inde Osmanl hkmetinde beendii kii ve hu -sulan deerlendirdii mektub. - stanbul'a eli olarak yerine gelen kii, cild XV. Castel-Nuova (Dalmaya kalesi). - Toporafik konumu. - Karma hristiyan donanmas tarafndan muhasaraya alnmas, cild V. Castriota (George), Bknz. Scanderbe (skender Bey).

Sayfa

497

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Catherine (Kateriria Rusya im-paratoriesi). Bb- l ile imzalad anlama. - Osmanl mpara-torluu'na kar sava hazrlklan. - Savaa son verilmesi konusunda Bb- Alye yazd mektup. - Bb- l ile Avusturya arasnda yardm anlamas imzaland haberinin onda uyandrd endie. Avusturya'ya tekliflerde bulunmas. -Polonya iin kulland ifade. - Avusturya'nn arabuluculuunu kabul ediyor.- lm dnemi, XIV, XVI. Catherine de Brandenbourg (Transilvanya prensi Bethlen'in ei). IV. Murad'n ona verdii, kocasnn mr boyu Transilvanya tahtnda kalacan bildiren berat, cildDC. Cavalerie (Svarilik). Osmanl-lardaki tekilat zerine aynritl bilgi, cild I. Caverne Veteran. Bulunduu yer, hangi artlarla bu adn verildii, cild XII. Cehryn. Bu kalenin durumu. -1677'de Trkler tarafndan muhasaras. 1678'de yeniden muhasaras, cild XII. Ceinture (Kemer). Gucurat prensinin Kanuni Sultan Sleyman'a sunduu kemerin deeri, cdV. Centerion Zacharas (Bizans imparatoru Constantin'in enitesi). Peloponese despotlan Demetrius ve Thomas'a kar tahrik ettii isyan, cild III. Cephalonie (Kefalonya adas). -Ayn zamanlarda onu ellerine geiren devletler; Venedikliler tarafndan fethedildii dnem. - Bu parlak asker harekat anlatan kitabe, cidlV. Cervantes (Don Kiot adl eserin yazan). Sol kolunu kaybettii sava, cild VI. Cesare (Kapadokya'nn merkezi). Kilisesinin hreti, cild I. Cesarini (Julien; papa vekili). -II. Murad'a kar savaa katlmas.' Sultanla Macar kral Vadislas arasndaki ban anlamasnn bo-zulmasmdaki tesiri. - Varna sava zerindeki gr, cild II. Champuant, Bknz. Chiene-ventre. Charles VI. (Avusturya imparatoru). - Tahta kt dnem; ta giyme treni. - lm; Belgrad anlamasnda kararlatrlan snrla-nn belirlenmesi mzkerelerindeki kt tesiri cild XV. Charles VIII. (Fransa kral). ehzade Cemin talya'ya gtrlmesine msaade etmesi. - Bir Fransz ordusuyla Roma'ya girmesi dnemi. - Papa Borgia ile bir ban anlamas imzalamas; Cem'e sahiplenmeyi baaryor. - Bu ehzadenin hazin akbeti

Sayfa

498

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

karsnda duyduu znt, cild III. Charles XH. (sve Kral). - Pol-tava savandan sonra onu Osmanl topraklannda snacak yer aramak zorunda brakan artar zerinde ayrntl bilgiler. - Onunla Osmanl hkmeti arasnda kurulan mnasebetler; Veziriazam Ali Paa'ya kar ald tavr. - Bu Pa-a'nn gnderdii hediyeleri reddetmesi. - Fransz elisi Feririol'un bunama hastalna yakalandn rendiinde syledikleri. -Veziriazam Baltac Mehmed Pa-a'nn Deli Petro ile ban anlamas yapacan rendiinde itiraz etmesi. - Bu gibi artlar iinde gsterdii fke. - Sultan'm kendisini lkesine dnmee davet ettii mektup; Trkiye'de kalmakdaki srn. - Kendisi bakmndan kan netice. Bir sre sonra lkesine dnmeyi kendi istiyor. - Bu vesileyle Sultan'n verdii hediyeler; kraln dn ktas; ona nasl bir lakap taklmt, lm, cild XIII, XIV. Charles de Lorraine 1664 Sa-int-Gothard savanda gsterdii cesaret, cild XI. Charles-Qunt. - Kanun Sultan Sleyman'n ona bak. - Bu hkmdarla boy lmek iin lkesinden aynl. - Kardei Ferdi-nand lehinde mdhalede bulunmas iin Sultan'a yazd mektup; Veziriazam brahim Paa mektubu saygyla kabul ediyor. - Tunus fethi iin Barselona'dan harekete getii dnem; sefer kuvvetlerinin durumu. - ehrin muhasaras zerine aynntl bilgi. - Charles-Quint ile Molla Hasan arasnda ban anlamas; Kuzey-Afrika k-ylanndan ayrld gn. - Tunus seferinde imparatorun davrannn deerlendirilmesi. - Bu seferin savalarn izen ressam. -Cezayir'e kar ynelttii sefer.-Frtma yznden donanmasnn felkete uramas. - Ric'at srasnda karlat glkler.- Kanun ile imzalad anlama. - Ban anlamas mtrekeyi takibediyor. -lm dnemi, cild V, VI. Chateauneuf (Fransa'nn stanbul elisi). - Fransa'nn stanbul eliliine atanyor. - Ald talimat.- Osmanl hkmetine yapt tekliflerden elde ettii neticeler. - Bab- lye tavsiye ettii politika. - Bb- li'de rvet olarak verdii paralan niin? Cild XII. Chevaliers de Rhodes (Rodos valyeleri). - Timur'a kar davranlar. valyelerin II. Mehmed'Ie anlama imzalamalan. - Mesih Paa tarafndan Rodos adasnn muhasara edildiinde Trklere kar kahramanca savunmalar. -ehzade Cem dolaysyla II. Byezid'le yaptklan anlamann metni. - Bu bahtsz ehzadeye kar davranlan. - Cebren alnan paray geri demede szlerinde durmalan, cild I, II, III.

Sayfa

499

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Chmielnicki (Ukrayna Kazaklarnn hetmani). Men'ei; bahtsz-lklan; bulunduu makama gelmesini borlu bulunduu artlar. -lkede kendisini temsil etmekle grevli Ginovvski'ye nasihatleri.-Haksz yere otorite iddiasnda bulunmas. - ddialar zerinde aklamalar. - Tehlikeli dunun. lm, Cilt XII. Choseul (dkde). Bb- l ile arasndaki 1770 mzkereleri, cild VI. Chretens (Hristiyanlar). -Bosna hristiyanlannn prens Eugene'den izin istemeleri; niin? II. Sleyman saltanat dneminde dedikleri kahve vergisi ve bunun m si umanlar tarafndan denen vergiyle kyaslanmas. - Karlofa bar anlamas dolaysyla elde ettikleri karlar. - Keeprila'nn Bb- l tab'as kimselere kar gsterdii insanca davran. -Kendisinden sonra gelenler onu rnek alm olsalard, Yunanllarn son isyannda bunun delilini vereceklerdi, cild XII. Chrstodulas (Rum mimar). Cami mimn olarak II. Mehmed tarafndan mkfatlandrld, cild II. Chypre (Kbrs adas). - Adnn men'ei; irler tarafndan konulan adlar. - Yzlm ve topogra-fik konumu; ayrntl tarih ve istatistik bilgisi. Osmanl seferlerinin hedefi olarak Kbrs - Adann muhasaradan nceki durumuna bir gz at. - Dmanlk mnasebetleri. - Osmanllarn eline gemesinden sonra ada gelirlerinin yn.- Halk itaat altnda tutmak iin Frank-Mehmed Paa'nn bir pazarta zerine yazdrd tehdit; bir bakaldrma hareketi. - Kb-ns'da kumandana verilmek zere yeniden ahs idaresi kurulmas. -1766 ylnda kan karklklar, cild VI, XII, XV, XVI. Ccala. Bknz, Digaralzade (Cgaralzde). Cios, Bknz. Kemlik. Clemantns (tepeler). Bu blgenin halk zerine ayrntl bilgi, cild IX. Coiffure (serpular). - Orhan Gazi dneminde Rumlarn, Trkmen ve Osmanllarn bala na giydikleri serpular. -. Balklarn urad deiilik. II. Mahmud'a kadar Osmanl hkmdarlarnn balklarnn men'ei. - Saray subaylarnn giydikleri kenarlar srmal balklarn men'ei, cild I. Collonitz (rhlb). Kandiye mu-hasarasndaki gzel davran; 1633 Viyana muhasarasndan sonra dokunakl iyilikseverlii, cild XII. Colonna (Marco-Antonio). -Trklere kar verilen Lepanto deniz savana katlmas. - Roma'ya muzafferne gidii; Meryem tapna nndeki kurban sunuu; Senato'nun ona tazimlerini bildirmesi, cild VI. Colonne de l'Empereur Theodose (mparator Theodose stunu). Bu

Sayfa

500

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

stunun yklmas sebebi ve ayrntl bilgi, cild VI. Colonnes de 1'Empre (mparatorluk stunu). - Trkiye'de drt adet olan bu adn verilmesi. -Bunlar Osmanl anayasasnn temellerini olutururlar. - Tarihi Ali'nin Osmanl daresinin bu dayanaklarna kar ktklarn belirttii ahslar, cild III, VII. Colosse de Rhodes (Rodos'un dev csseli heykelleri). Rodos ehrinin sahip bulunduu bu ad verilen eitli heykeller zerine ayrntl bilgi, cild III. Comtes (Kuyrukluyldzlar). Timur dneminde grlen kuyrukluyldz hakknda ayrntl bilgi. -Bunlar zerine ranllarn btl iti-kadlan. - Sultan Ahmed'in vefat ettii gn grlen kuyruklu yldzn sebeb olduu byk heyecan, ciidn,vn,vin. Comandants (Kumandanlar). Bizansllar kalelerin imknlar elverdiince Bizans mparatorluu snrlarn savunuyorlard; bu hususta Michel Paleologue'un getirdii reform, cild I. Commorce (Ticaret). - Ticaretin serbest olmas Karlofa anlamasnda tesbit edildi. - sve'le Bb- l arasnda 1737 ylnda yaplan ticaret anlamas. - Fransa ile Osmanl mparatorluu arasndaki ticar mnasebetleri daha fazla canlandrmay hedef alan anlama, cd XII, XIV, XV. Communaute des Femmes (Kadn Cemati). Yenilik taraftarlar bu prensibi Osmanl mparatorluu'nda yaymaya alyorlard; bunlarn kibeti, cild VIII. Comnene (David; Trabzon imparatoru). Yerine geldii hkmdar; ona mparatorluunu kaybettiren artlar. - II. Meh-med'den zarar-ziyan karl olarak tazminat alyor. - Sultan'n btn ailesiyle kendisine kar muamelesi, cild III. Concles Ecumeniques (Ruhan Meclisler). znik'de toplananlar zerine ayrntl bilgi, cild I. Congres (Kongreler). - Bb- l le Rusya arasndaki sava konusunda Niemirow'da toplanan kongre zerine rapor. - 1739'da Belg-rad'daki kongrenin neticesi. -1772'de Fokan'da toplanan kongre zerine ayrntl bilgi; hedefi. -Toplantlarn Bkre'de balamas. - Orada kararlatrlan artlar. -dalmas. - Bu durumun baland sebeb. - Bkre kongresi zerine ayrntl bilgi, cild XIV, XVI. Congres Scentifques \fafi Kongreler). III. Mustafa saltanat dneminde toplanan kongre zerine ayrntl bilgi, cild XVI. Costantn. Kurucusu olduu imparatorluk

Sayfa

501

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Constant (Dragoes), Bknz. Paleologue (Dragozes). Constantn (Porphyrogenete; Bizans mparatoru), cild I. Constantinople (imparatorluu), Bknz. Bizans (mparatorluu). Constantinople (Dou Roma mparatorluu payitaht). - Bu kalenin Franklardan Michel Paleologue tarafndan alnmas. -Osmanllarn ilk muhasaras. - Yldrm Byezid'in uygulad ablukann sresi. - II. Murad'm ehri muhasaras. - Muhasara altndakilerin panie kaplmalar. - Bu ehir hakknda tarih ve topografik ayrntl bilgi. - ehrin bugn sahip bulunduu kaplarn says. -Hakkndaki eitli kehnetler. -ehrin Araplar tarafndan muhasaras. - kinci Mehmed'in ehri ele geirmee alt dnem. - O srada Rum ve Ltin kiliseleri konusunda ehirliler arasndaki kavgalar. - II. Mehmed'in ehri muhasaras zerine ayrntl bilgi. - Hcumun arefesinde ehir ve civarnn verdii grnt. - Taarruz srasndaki dayanmas hakknda rapor.-ehrin dayanamayp dt dnem. - ehir kuruluundan beri ka muhasaraya dayand? Surlarn ins ve bakmyla alakalanan hkmdarlar. - Ayr dnemlerde ehre yerlemek zere gelen halk topluluklar. - ehirde ykmlara yol aan 1509 depremi. - n. Byezid'in depremin sebep olduu ykm onarmada gsterdii sr'at. - ehirde suyun her blgeye taksimi ama iyi e eitli dnemlerde gerekletirilen yaplar. - ehirde korkun bir yangm felketi. - Kazaklarn lk defa ehrin surlar nnde grndkleri dnem. -Mthi bir veba can kaybna yol ayor. - iddetli bir kasrga ehrin binalarn ykyor. - Husrev Paa'nn istifa ve lmnden sonra ehir ayaklanmalarna sahne oluyor. - IV. Murad dneminde ehirde byk bir yangm felketi ba-gsteriyor. - IV. Mehmed dneminde daha korkun bir yangnla karlalyor. - Bir Fransz filosunun getirdii sahte paralarn tedavle konulmasnn peinden ehirde kargaalklar ba gsteriyor. , 1680 ylnda ehirde olaanst gserilerle karlalyor. - 1687'de yangm ve aln tahribat. - stanbul limannda kan benzeri grlmemi bir frtna. ehrin karlat iddetli zelzele. - 1693'de kan yangn ve neticesi. - Ayn yl baka bir yangm. - Limannda olaanst bir balk. - Bir barut deirmeninin infilk etmesi sonucu kan yangn, 1698'de kan bu yangnn sebeb olduu hasar. - III. Ahmed dneminde karlalan ve ehri sarsan deprem. - yl iinde kan ve ehre byk zararlar veren yangnlarn says. - 1750'de alevleri ehri kl ynna dndren ve 1751, 1755, 1756 yllarnda da ortaya kmaktan geri kalmayan yangnlar. - 1755'de III. Osman'n tahta k srasna rastlayan olaanst souk. - Ayn olayn grld eitli dnemler. -HI. Ahmed ve III. Mustafa saltanatlar

Sayfa

502

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dnemlerinde ehir nfusunun art. - 1767 ve 1770 yllarnda kan yangnlar. - Plnnn ve sur d mahaileleriyle ehir mahalleleri taksimatnn aklamalar." Sur iinde ve sur dnda bulunan cami ve medreselerinin says; bunlarn yapm tarihleri ve kimler tarafndan te'sis edildikleri; durumlar ve kendi hadi relerin d eki mezarlar; bu yaplar hakknda ayrntl bilgiler, tablolar, cild I, II, III, IV, V, VI, IX, XI, XII, XV, XVI, XV\ XVIII. Costructions (Yaplar). - Lala ahin Paa'nn hretini arttran yaplar. Yldrm Byezid'in yaptrd binalar. - elebi Mehmed'in yaplan zerine ayrntl bilgi. - II. Murad'm yaptrd binalarn zellii. - II. Mehmed'in Boazii'nin Avrupa yakasnda yaptrd hisar. - II. Mehmed'e borlu bulunan binalara bir gz at. - II. Byezid'in ina ettirdii binalar. - Sleymani-ye cmiinin tamamlanmas. -Kanun Sultan Sleyman dneminde suyollar ve birok kpr yapm. - Selim dneminde Edirne Selimiye cmiinin temelinin atlmas. - Bu hkmdar dneminde ykselen antlar. - III. Murad dnemi yaplan. - Birinci Ahmed dneminde yaplan cami ve emeler. - II. Mustafa dnemi yaplarnn anlam. - Veziriazam Kprl'ye borlu bulunan cami ve antlar ve binalar. - III. Ahmed dneminde ykselen yaplar. -1. Mahmud dnemi yaplarnn anlam. - III. Mustafa'nn ykselttii ant yaplar. - Bknz: stanbul camilerinin tasviri ve tarih tablosu, cild XVIII, cild I, II, III, IV, VI, VII, VIII, XHI, XIV, XV, XVI, XVIII. Contarini (Carlo). Navarin hi-sann alakla Trlere teslim ediyor; Pesaro'nun onu arptrd ciz, cild IV. Contarini (Paul). Malvasie'nin Napoli ehrinde Osmanllara kar savunmas, cild IV. Contarini (Simon; Venedik elisi). - Venedik cumhuriyetiyle Bb-i l arasnda gerekletirmeyi baard anlama. - Kendisiyle alkal aynntl bilgi, cild XIV. Contarini (Tommaso). Venedik cumhuriyeti tarafndan Kanun Sultan Sleyman nezdinde grevlendirilmiti; Kanun tarafndan huzura nasl kabul edildi; eliliinin neticesi, cild V. Copepcs (Kpekler; Dou aireti). Ad nereden geliyor? Menei, cild II. Coran (Theolosos; Manuel Paleologue'un saraynn yorumcusu). - Taht iddiacs konusunda II. Mehmed nezdinde grevlendirilmesi. - Hayatnn baz zellikleri konusunda ayrntl bilgi. - Constani-nople skinlerinin kendisine fke duymalan. Urad kibet, cild II.

Sayfa

503

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Corcyre, Bknz. Corfou (Korfu). Corfou (adas). - Toporafik durumu; ekli; eitli isimler taklm olmas; bu ada zerine tarih ayrntl bilgi. - Kanun dneminde Trklerin istil hcumu, cild V. Corfou (Korfu; adarm bu addaki ehri). Kanun Sultan Sleyman'n muhasarasna dayanmt, cildV. Coribut (Michel; Polonya kral). - Tahta k; Bb- l'ye gnderdii elilik heyetinin amac. -Veziriazam Kprl Fazl Ahmed Paa'nn kendisine gnderdii mektup. - Bb- altye kar destekledii sava, - lm, cild XI. Corlnth (Peloponese (Pelopo-nez+ ehri). - Trklerin bu ehre verdikleri ad. - Bu ehir zerine tarih aynntl bilgi, cild II. Koron (Mora ehri). - Andre Doria tarafndan muhasara edildi; bu konuda ayrntl bilgi. - Kalenin Kanun'nin birlikleri tarafndan alnmas. Kalenin teslimi srasnda halkn durumu. - 1685'de Venedikliler ehri kuatyor. - Teslim oluu, cild V. Corporasyons (loncalar). Bu messeselerin Bizans'daki eskilii, cild IX. Corvin (Mathias; Macaristan kral). - Kendisinden yardm isteyen Wlad'a kar davran tarz. -Yaitze ehrini muhasaras. - Bu hkmdnn Bosna'ya girii; Trk kuvvetlerinin basks karsnda ric at zorunda kalmas. Dnn ve Semendra muhasarasnn ha-zrlklanyla megul bulunduu srada ald zafer haberi. - Viyanay muhasara ettii yl. - II. Byezid'le yapt mtareke. - Bu Pdihn elisini kabul ettii yer. - Eliye hkmdarna bildirmek grevini verdii cevap. - Macaristan'n bu kraln lmnden sonraki durumu, cild IV. Cosaques (kazaklar). lk -defa stanbul surlar nnde grnmeleri dnemi. - Polonya'ya kar dmanca hereketleri. - Bu halkn tarihesi; blmleri. - Lipkanlann Polonya aknlan, cild IX X, XI, XH. Costumes (giysiler). - Osman Gazi'nin giysisinin tasviri. - Orhan Gazi dneminde Rumlann, Trkmen ve Osmanllann balanndaki serpular arasndaki aynlklar. -Bu balklarn eitli dnemlerde geirdikleri deiiklik. - Selim dneminde Osmanl giysileri. -Kanun dneminde grlen deiiklik. , Trkiye'de kiilerin rtbe ve makamn bildiren giysiler zerine aynntb bilgi. - Ahmed m. saltanat dneminde kadnlarn giyinilerini dzenleyen ferman, cild I, IV, V, XIV. Coucy, Yldrm Byezid'le savanda Macaristan kral Sigis-mond'a verdii destek; bu artlar iindeki davran; lm, cild I. Coulers (Renkler). Her milletin bayranda kullanmak iin setii

Sayfa

504

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

renklerin zel mnas, cild I. Coureurs (Ulaklar). Bunlar saraynda messese hline getiren Sultan, cild XI. Coutumes (Adetler). - Sofra takm kullanmakta Mslmanlarn detleri nedir? - Memurlarnn istibdadndan ikyetlerini hkmdara duyurmak hususunda Dou milletleri insanlarnn bavurduklar yollar. - ranllarn yemekten nce nem verdikleri husus. - Osmanl mparatorluu insanlarnn balarnda m e'al e tadklar hl ve artlar. - douda bir krk veya hil'at verme ve geri almann manlar. - Sultan erefine verilen veya Sultan'n verdii bir ziyafette Avrupa devletlerinin stanbul elilerinin uymak zorunda olduklar hususlar. - Hareme gittiklerinde Sultanlarn giydikleri izmeler niin? . - Osmanl prenseslerinin nianlamalarnda grlen terifat ve tren, cild VI, X, XI, XV, XVI. niz'de sava halindeyken bu hanlkta patlak veren kargaalklar; bu olaylar tahrik eden sebebler. -Bu lke hannn bamszln ve hanedannn Osmanl hneanndan stn olduunu ln ettii dnem. - Yeni bir htille sahne oluyor. - Bu lkeyi sarsan kargaalklar. - Bu lkenin hanlar tarafndan Avusturya hkmetine birbiri pei sra gnderilen elilik heyetleri, ki bu dnem 1633'den 1680 arasn kapsyor. - Halk, hanlar hakkndaki ikyetleri IV. Mehmed'e ulatryor; aldklar memnunluk verici sonu. - Seadet Girayla lkenin birinci ailesi i-rinbeyler arasndaki anlamazln sebebi. - Berzahta vcuda getiren tahkimat eserleri. - Bu lkenin fethini gerekletiren Rus generali cild IV, V, VI, VII, IX, XII, XTV. Crimes (Cinayetler). Politik se-beblerle birok Dou ve Bat hkmdarlarnn iledikleri cinayetler zerine bir gz at, cild VI. Croatie (Hrvatistan). - Kanun Sultan Sleyman'n Belgrad' fethinden itibaren bu lkede cereyan eden olaylar, cild V. Crete (Girit adas). - durumu hakknda, halk ve tarihi zerine ayrntl bilgi. - Sultan brahim'in bu adaya kar at sefer, cild X. Crmt (Khm hanl). - Krmllar hakknda II. Selim'in kanaati. -daresi altnda bu hanln urad deiiklikler (politika asndan). - Hanl igaliyle gelen inklplar. - Kanun! Sultan Sleyman Akde Croia (Arnavutluk ehri). - skender Bey'n eline nasl dt; kaledeki kuvvet. - II. Murad'n burasn muhasara etmesi. - Arnavutluk sancakbeylnin muhasarasna kar koyusu. - II. Mehmed ehri bizzat tehdit ediyor. - Teslim olma durumu. - gali; ehir sakinlerinin akibeti. - Bu ehir zerine ayrntl tarih ve topogra-fik bilgi, cild

Sayfa

505

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

II, IH. Crossant (Yanm ay). Osmanl devletinden nce bu alametin kul lanlmas, cild I. Csanad (Macar ehri). - Topografik durumu; ayrdedici zellikleri. Trklere teslim oluu, cild VI. Cyrille (stanbul Rumlar patrii). -IV. Murad'n saltanat dneminde urad akbet, cild IX. Cyrus (ran hkmdar). - Hkmdarln memurlarn azletmesine sebeb olan dnce. - Kurucusu olduu imparatorluk; Dou milletleri onun hakknda nasl dnd, cild II. Cysque. Bu ehrin tarih asndan tasviri, cild I. Szaki (Rakoczy'nin yerine geen). - Transilvanya taht zerindeki iddialar. - Macaristan muhaliflerinin bana geiyor;, ld yer, cild XV. ar veya Tzar. - Bu kelimenin aklanmas, cild VI. Czartorisky (aile). - Fransz memurlar tarafndan bu aile aleyhine tezghlanan entrikalar; niin? - Potocki'nin bu aileyi hedef alan iftiras, cild XV. Czartorisky (Polonyal prens). Polonya'nn baz stanbul elileri hakknda ktphanesinde bulunan vesikalar, cild VI. Czernin (Hermann, Baron de; Prag asil snfnn ba). - mparator Mathias tarafndan elilikle grevlendirilmesi; stanbul seyahati srasnda kendisi iin dzenlenen kabul resmi. - Bu ehre giriinin uyandrd alka. Hapsediliyor; niin? Sultan'n huzura kabul lut-funda bulunmas. - Bb- li katndaki grevi hakknda ayrntl bilgi. - Viyana'ya hareketi. - Seyahati srasnda ortaya kan kaza. -yeniden Bab- l katnda gvenilir belgesi veriliyor; niin? - Sultan brahim'in onun iin dzenledii kabul resmi. - eliliinin neticesi, cd VIII. Dastanl Aliaa, - Bknz. Dastan! Aliaa (III. Mustafa'nn bamabeyincisi). Dalmatie (Dalmaya). Kanun Sultan Sleyman'n Belgrad fethinden beri bu lkede cereyan eden siyas olaylar. - Karlofa bar anlamas gereince Venedik'e veriliyor, cd V, Xn. Daltaban Mustafa, Bknz. Mustafa Daltaban. Damad Ali (silah dar-paa; III. Ahmed'in gzde adam). - Evvelce bulunduu makam. - Nianland prenses. - Veziriazam orlulu Ali Paa'ya kar besledii kinin sebebi. - Onun yerine Veziriazam olmas iin destekledii kii. - Saraydaki kudreti ve nfuzu; bunun uyandrd

Sayfa

506

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kskanlk. - Geici olarak yrtt grev. - Veziriazam brahim'in onun hayatn hedef alan sulkasd tasavvuru.- Veziriazaml kendisine kabul ettiren sebeb; doum yeri; Rusya le ban kuvvetlendirmek istiyor; bu konuda imzalanan anlama. - Msr'da asayiin yerlemesine dikkat gsteriyor. - Mora savama hareket iin Sultan'n elinden Sancak- erifi alyor; bu sefer hakknda ayrntl bilgi. - Bu artlar altndaki davran. - devlet adam kabiliyetinin deerlendirilmesi. - Megul olduu reformlar. Avsuturya ile savamak iin istedii beyanname. , bu vesileyle gsterdii karakter. -sefere kmak iin yapt hazrlklar. - Bu konuda Edirne'de toplanan mecliste ileri srd kanaat. - Prens Eugene'e gnderdii cevab mektubu. - Bu sefer hakknda ayrntl bilgi. - lm. - Mezarnn bulunduu yer, cild XIII. Damad Hasan Paa (II. Mustafa saltanat dnemi sadaret kaymakam). Lakabnn nasl konduu; kocas olduu prenses. -Veziriazam olarak yerini ald ahsiyet; menei; hakknda aynn-tl bilgi. - Asayiin kurulmas konusunda eyhlislm'la arasnda geen konuma. - Gsterdii kar gzetmeyen tutumu. - Cmertliinin delili, - Rusya'nn Karadeniz'de silahlanmasna kar ald tedbirler. - Ulem zmresini isyanclardan temizleme teebbsne giriiyor. - Dmesini hzlandran kiiler. Azledilmesi; srld yer. -darede kendi eseri olan hareket* ler, cild Xni. Damad brahim Paa (III. Ah-med saltanat dneminde kaymakam ve veziriazam). - Hakknda ayrntl bilgi. - Evlendii prenses. - mparatorluk veziriazam makamn reddetmesi. - Kabul etmesini gerektiren artlar.Liyakat ve ahlaknn deerlendirilmesi; yararland destek. Mzakerelere ramen ihtiyatllk olarak Avusturya'ya kar sava hazrlklar. - Pa-sarofa anlamasndaki pay. -Edirne'ye geliinde parlak kabul resmi. daresi dnemini belirleyen hareketler. - Avusturya elisine verdii ziyafetler. - Kendisi tarafndan sve kraliesine XII. Char-les'n lm dolaysyla yazlan basal mektubu. - diplomatik mnasebetlerinde gsterdii tavr. - daresi dnemine getirdii yksek zek ve ekonominin deerlendirilmesi. - lim adamlarna kar koruyuculuu ve Sultan ven tarih drme msralar. - Baz sekin kiilerin lmlerine sebep olmasndan tr zntler. - III. Ahmed'in oullarnn snnet dnlerinde duyduu eref. - Bu vesileyle yaplan enliklerdeki pay. Bu enliklerin hemen peinden ald dar tedbirler. - Politikasnn karakteri; enlikler ve yaplara kar stn zevki; yapt antlar ve binalar. Ulem ve ilimlere kar byk saygs.- Sultan'n kendisini ziyaretleri. -

Sayfa

507

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Uygulamaya koyduu adalet. - ran elisi Murteza Kulihan' kabul. ran'daki hanedan deiikliinden yararlanmas. - Ruslarn Hazer denizindeki gelimelerinden duyduu endie. -Bb- l ile Rus ar Petro arasnda kan byk glkler. - Zorunlu bir sebeble iran'a sava ilan etmesi. - Muhasemtn balamas. - Bb- l'nin yardmn rica eden Tahmasip'e verdii cevap. - Abaza-lara verdii koruma hakk. - Rusya'ya kar sava ilnn grmek zere toplad meclis. - Byk-Petro'nun ona gnderdii ve ran'n baz eyletleri zerinde Bb - l'nin haklarn kabul ettiini bildirdii mektup. - ran ah Erefin elisine verdii kabul resmi izninde sergiledii htiam, idaresinin zaferini salayan bilgili tedbirler. Sultan'n zevkine hitabeden enlikler. - Edebiyat almalarn destekleme ve korumas. - Veziri zam l dneminde vefat eden irler ve yazarlar. ran'a yeniden sava iln ediyor; niin? - Bu mnasebetle stanbul'da dolaan sylentiler. -syann balangc. , Bu konuda meclisi toplamas. Ona kar halkn fkesi. - inde bulunduu fi durum. - Urad kibet. lmnden sonra bulunan zenginlikler, hakknda verilen hkm, cild XI. Damadzde Ebulhayr. eyhlislmlk makamnda yerine atand ahsiyet, cild XIV. Damadzde Feyzuilah Efendi. - eyhlislamlk makamnda ye.i-ne atand kii. - Sayfiye yerindeki evinde dinlemesine msaade edildiini bildiren vesikay bildiriyorlar. - kinci defa eyhlislmlk makamna getiriliyor.- Azledilmesi. - lm; hakknda ayrntl bilgi, cild XV, XVI. Damas (am.Suriye'nin ehri). - Timur ehri muhasara altnda tuttuu srada bu hkmdara gnderilen eli heyeti. - dedii byk fidye karl olarak ehir yamalanmaktan kurtuluyor. -Surlar iinde yaplan silahlarnn n. Urad korkun felket. -Osmanl Imparatorluundaki sra ve derecesi; am'n lkab nedir? ehrin topografik durumu. - Civarnn gzellii. Yetien meyveleri. - ehir zerine tarih ayrntl bilgi. - Camileri ve mezarlar, cild II, IV. D an e mark (Danimarka). Bu devletin Bb- l ile imzalad anlama, cild XVI. Danube (Tuna). Bu nehrin II. Mustafa ve ordusu tarafndan geilii, cild XII. Daoud (Davud) Paa (Rumeli Beylerbeyi). - Muhasara etmek zere

Sayfa

508

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Scutari'ye gnderildi. - Bu kiinin dnceleri. - Kaleye hcumdan nce giritii hazrlklar. -Veziriazam!k makamnda yerine atand kii. sanbul'da brakt htralar. - Karaman zerine bir sefer amakla grevlendirilmesi. -Emekliye ayrld dnem; ald yllk emekli tahsisat. Sultan'n msaadesiyle zel hayata giren ilk ahsiyet midir? Cild III, IV. Davud Paa (Osmanl Paas). -Anadolu'da kan isyan bastrmakla grevlendirilmesi; tehizat ve dier giderler iin ald para tutan. - I. Ahmed'in Anadolu seferi srasnda savunmakla grevlendirildii snrlar; kendisi hakknda ayrntl biyografik bilgiler; g artlar iinde Veziriazam atanyor. - II. Osman'a kar davran. - Yenieri ve Sipahilerin tutmadklar kii oluyor, niin? Halkta kin duygulan uyanmasna sebeb oluyor, -Azlediliyor; bunda hangi tahrikin rol var? - II. Osman'n kaatllleri hakknda sylentilerin onda uyna-drd korkular.- Hapse atlyor. -lm cezasna arp tnlyor. damdan ka. - Heyecanl olaylarla karlayor. - lm, Clid VIII. Dara (Kk-Asya ehri). - mparator Anastase'n ehri eritirdii dzey; Justinlen'in buna lve ettii savunma almalar; surlarnn ve harabelerinin nemi. - ehirde mezar, bulanan azizler, ehrin eski ad, cild IV. Dario (Giovanni; Venedik cumhuriyeti devlet nzn). - II. Meh-med'le imzalad anlamann artlan. - Sultan tarafndan sekin kii muamelesi grmesi. - Bb- l nezdinde baard grevler, cild III. Dates (Tarihler). - Osmanl mparatorluunun kuruluundan itibaren en ok hatrlanmas gerekli tarihler (1774 ylna kadar), cild XVII. Daun (Avusturyal general). -Prusya kral II. Frederic'e kar kazand sava, cild XVI. Debreczln (Macaristan'n ehri). ehrin sakinleri himaye altna alnmalan iin Bb- lye bavuruyorlar; niin? Cild XII. De4jal (Deccal). Mslmanlarn varlna ve bir rol olduuna inandklar kii, Cild XI. DefterdAr (cmU). Yaptrann ad; dier mabetlerden farkl zellikleri, cild XVIII. Defterdar kaps (camii). Yaptrann ad; 1740'da orada toplanan kiiler, cd VIII. Defterdarlar. Bu grevlilerin ilerinin tarifi; bu konuda ayrntl tarih bilgi, cild III. Dejoces, Bknz. Cemid.

Sayfa

509

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Delhi (Hindistan'n ehri). Timur'un bu ehirdeki zlimce tutumu, cild n. Dell Buiader (Trk iri). - Hayat ve eserlerinin deerlendirilmesi; Yavuz Sultan Selim'in ona kar gsterdii yaknlk. - Bu ahs hakknda Yavuz'un hkm; idamdan ka. - Hayatnn zellikleri. - lmndeki garabet. - iirlerinin bazlarndaki dnce, cdV. Deli Ferhad. ran seferi ordusunun seraskerliine atand; bu ahs zerine dnceler, cild VIII. Dell Hasan (Karayazc'nn kardei). - silerin kumandanlnda kardeinin yerini alyor. - Anadolu silerinin banda Osmanl birliklerine kar zafer kazanyor; Tokat ehrini ele geiriyor. - Bb- lye kar itaati ve kendisine bir valilik veriliyor. - Emrindeki birliklerin garip grnts. Temevar valiliine kar Bosna valiliinin deitirilmesi. - Valilii halknn memnuniyetsizlii; Vezirizam'n onu ortadan kaldrmak iin bulduu re; idama mahkm edilmesi; bu hkm gerektiren artlar. - Katledilerek ld ehir, cild VIII. lerbeyi). - Hanya valiliine atanyor. - Frtnaya tutulan geminin Girit'e varmadan nce snd yer. - Hseyin Paa'nm Girit'e var. Osmanl garnizonunda sevince yol ayor - Adaya yayd dehet havas. - Kandiye muhasara-sndaki davran. - Kendisine kar bagsteren isyan; bu artlar iinde grlen karakteri. - Kandiye nnde bulunduu durum. -Klk kararghn kurduu yer. -Veziriazam oluyor. - Bu makamda yerine geldii zt. - Kprl Meh-med Paa ona kar husmet besliyor; Kapdan- deryala atanmasndaki maksat; kendisini Vezirizam'n husmetinden saklayan davran. - Dt tuzak; Sultan tarafndan nasl muamele grd; urad klbet. - Hakknda ayrntl bilgi, cild X, XI. Dell Hseyin Paa (Sultan brahim dneminde Kapdan- derya). - Bu unvanla idareyi ahsletirdi. - Azak seferinde kendisine verilen rtbe ve makam; bu ehri muhasaras, Cild X. Demetrius Lascars Leontarios (Selanik valisi). , kendisine sman Mustafa ve Cneyt hakknda Sultan Mehmed'e verdii cevap. - Kostantaniye imparatoru tarafndan verilen ve uygulad emir. - Hediyelerle birlikte Sultan Gelibolu'dan getii srada karlamaya gnderiyor. - Michel Paleologue'a verdii vazifett - Ona kar Mustafa'nn davran, Cild II. Deli Hseyin (eski Buda beyDemetrius Tazich (Macar elisi). - Domu olduu lke. - II. Byezid'ln

Sayfa

510

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ona kar gsterdii iyi muamele . - Macaristan'a dnnde Gazi Mustafa tarafndan lduruldu; niin? Cild IV. Demitoka (Avrupa ehri). Onu fetheden general; bakent yapan hkmdar; ehri dikkate deer klan husus, cild I. Derenceny (Hrvat generali). -Yakub'u bu generali emeklilie raz olmasn kabul ettirmee zorlayan artlar. - Albina yaknnda ona yeniliyor. Byezid II. karsnda gsterdii tavr. - Bu hkmdar tarafndan gnderildii srgn yeri; lm, cild PV. Dervi. Bu kelimenin mns, cd I. Dervi Aa. - I. Mustafa tarafndan Vezirizam'a hitab ekli; tahttan indiriliinin sebebi. - lk art. - Kendisi hakknda verilen lm hkm, cilt VIII. Dervi Mehmed Paa (Kapdan- derya). - Bu makamda yerine atand zt. - Grlmemi bir ihtiamla stanbul limanna gelii. - Onunla Veziriazam arasnda geen tartma; kendisi bakmndan bunun sonucu. - Tarhuncu Ahmed Paa'nn idamndan sonra Veziriazam olarak atanmas; olaylarn iine girdiini belirten tedbirleri. - Sultan'n ona verdii saray.- eyhlislm'n sulamas karsnda onu desteklemesi.- Tutulduu fel hastal. Vezirtazamla pir Paa'nm atanmasndaki tesiri. - lm. - Miraslarnn hazineye devrettikleri serveti; ahs hakknda ayrntl bilgi, cd X. Dervi Paa.- Birinci Ahmed tarafndan kendisine gsterilen himaye; bu ltf kullanma tarz. -Veziriazam Lala Mehmed Paa'nn lm mnasebetiyle onun zerinde uuan pheler. - mparatorluk mhrn elde etmeyi baararak Veziriazam oluyor. Kendisinden nceki Veziriazamlarn ocuklarna kar davran. Vezirizamlk makamna oturuundan itibaren gsterdii sertlik. - Mahvnn sebebi. - lm. - Bu mnasebetle stanbul'da duyulan sevin, cild VIII. Dervi Paa (Anadolu Beylerbeyi). Sultan brahim'e bakaldrmasnn sebebi, cd X. Derviler - Bu din snf zerine ayrntl bilgi. - Bunlarn sem rakslarnn tesiri, cild I, V. Derviler Mevlevi (din tarikat). Bunlar saygyla karlanmtr ve fetih, muhasara olaylarna karmlardr, cild I. Dervi Niyazi. Bu tarikatn kurucusu olmutur, cUd XII. Desalleurs (Fransa'nn stanbul elisi). - Bu ehirde yerine geldii kii; Sultan'n kendisini huzura kabul lfunda bulunmas. - Grevinin yerine getirilmesi* srasndaki eitli hareketleri. - Onun tarafndan Kont de

Sayfa

511

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Puisieuxye gnderilen raporlarn zeti. - Osmanl hkmeti zerinde yararland nfuzu. - Politik davran, cild XV. Desauteul (Fransz kaptan). Trklere kar savunmakla grevlendirildii ehir; halkn davran yznden mruz kald tehlike ; Trk Paasnn ona kar davran, cd XI, Devlet Giray, Bknz. Giray-Devlet. Damants (Elmaslar). stanbul'da mparatorluk hazinesini ssleyen elmasn tarihesi, cild XII. Diyarbekr (Osmanl dou eyleti). - Halknn I. Sellm'e gsterdii yaknlk. - ran ablukasna kar dayanyor. - ehrin ayr ayr adlan. - Kale hakknda tarih ayrntl bilgi. - Sunduu garip grntler. - ehri gzelletiren cami ve baheler. - ehri besleyen iki suyun zellii. - Surlar ve kuleleri hakknda bilgi. - ehirdeki nl mezarlar. - Halkn geimini salayan sanayi; halk, cild IV*. Deudonne de Gozon (Dragon valyesi). Bir Trk filosunu bozguna uratt yl; Rodos'da yapd- almalar; ChevaUer de Dragon (dragon valyesi) adn aklamas, cild m. Dlflveraazde mer Efendi (veziriazamlar biyografileri devam ettiricisi). Onu Reisefendi (Dileri Nazn) makamna getiren artlar; vefat, cild XVI. Dilaver Paa (Diyarbekr valisi). - Veziriazam olarak yerine atand zt. Men'ei; askerlik deeri; bu makama geliini kime borluydu. -Nasl anlalmtr. - ngiltere elisi Sr Thomas'a kar davran. - IV. Murad'in ran seferinde bu hkmdar tarafndan muhteem karlan. - Kendisine verilen valilik, cild VIII. Dimo (Eflk prensi Mi eh el'n elisi). - Nicopolis nnde Hafz Ah-med paa'y drd tuzak. -Ahmed Paa'nn intikamnn kurban oluyor, cild VII, VIII. Dogene (Romanus; Bizans imparatoru). Alparslan'a kar sava; onun bakmndan savan neticesi; lm, cild I. Diplomasi . - Osmanl mparatorluu diplomasisinin zelliinin deerlendirilmesi; deerlendirmenin II. Byezid saltanat dneminde uygulanmas - Bb- l ile biri Napoli, dieri Venedik'le yaplm iki anlamann kopyalan. - Kanun dneminde sylenmi ve Osmanl diplomasisinin zelliklerini belirten nutuklar. - III. Murad dneminde diplomasinin uslb kabalna deiiklikler getiren sebebler. - Osmanl mparatorluu'nun Avrupa milletleriyle

Sayfa

512

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mnasebetlerini deitiren anlama, cild IV, V, VII, VIII. Dilek Hseyin Paa (Ahiska seferi seraskeri). - Bu artlar altnda kumanda ettii kuvvetler. - Ka-rekteri. - Erzurum kadsna gsterdii fkeli davran. - Erzurum'da Ilca geidine girildiinde ordughta iledii hat. Sonucu kendi bakmndan lm sebebi olan mektuplam alan. - lm, cild IX. Divan. - Bu kelimenin aklamas. - s Peygambere kfrettii iin bir Rum dnmesine divan tarafndan verilen ceza, cild III, XII. Dx. (On rakam). - Doulularca kutsal saylan bu rakam zerine dnceler. - Kanun Sultan Sleyman'n saltanat dneminde bu rakamn tesiri, cild V, VI. Djafer (Cafer) (Trk yazan). Bu ehsiyet zerine aynnl bilgi, cild V. Djafer (Cafer) (Gazanfer'in kardei). - Men'ei; II. Selim'n harem diresinde nasl grev ald. - III. Murad dneminde ranllara kar alan sefere katlmas. - zdemi-rolu Osman Paa tarafndan Da-istan Kaymakamlna atanmas. - Tebriz'de muhasaraya dayanmas. - ran'daki baanlan, Ferhad Paa le birlemesi, cild VII, Djafer (Cafer) (Osmanl donan- rek Tumanbay' tahrik etmesi; bu mas kaptan). - IH. Osman'n yzden balayan sava. - Tuman-onun deerini mkafatlandrma bay tarafndan yenilgiye uratl-tarz. - Kapdan- derya makamna mas; lmnden nasl kurtuldu. -getirilii; bu makamda ondan nce Memluklarn itaat altna alnma-bulunan kii, cild XV, XVI. snda mdhalesi. - Yavuz tarafnDjafer (Cafer) Bey (I. Selim'n ^ ***. ffdl*en ^^ft donanmasnn Kapdan deryas). - iddee hitab. - Ondan intikam Selim'in fkesinin tehdidiyle duy- *-*". ^ I*nu duu tehlikeli durum. - CtaakarV J^8*^^?^ ! Kanun Sultan Sleyman'n gste?- ?^ne *f *: Kanum'nin dii adalet; lm, cild IV, V zerine aynntl bilgi. - Samda yaptrd Djafer (Cafer) Paa (Rumeli katlim. - Yenilgiye uramas ve Beylerbeyi). Nisa'dan Belgrad'a gi- lm, cild IV, V. den yolun ekyadan temizlenmesi hususunda Ildg. emir, cild XII. , Djanbulatzde (Haleb vallsO. Iran savandaki davran ve bu Djafer (Cafer) elebi (Kadas- sebeble serdar durumundaki Ciga-ker) Birinci Selim'n kendisine karla Paa'dan grd muamele; l- sert davran; bu hkmdar mnn Osmanl mparatorluu hakkndaki kehneti, cild IV. bakmndan kanlmaz olaylara

Sayfa

513

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Djagatay (aatay) (Cengiz yQ amas, cild VIII. Han'n olu). Adn ald dil, cild I. Djanbulatzde (Canbulatzde) Djagatay (aatay dili), Bknz. Mustafa Paa (Kapdan- derya). Uytfurdili Murad'm nedimi Musa'nn, srf hoa gitmek iin, suikastlarla Djami (camii). Hkmdarlar ya- birlik olduuna inandrmas. - Erpmnda birbirleriyle yantlan tr- zurum'a vannda kendisi in ha-besi ve yaknnda grlen mezarlk; zrlanan ziyafet; cezalandnlmas; bu yap zerine ayrntl bilgi, cild niin? Cild IX. XVI Djanfed (Canfed) (harem Djami (Cami, ran iri). - lkediresi bakalfas). III. Murad'n sinin ir ve yazarlan arasndaki dnceleri zerindeki tesiri, cild yeri; lm dnemi, cild I, IV. VII. Djanberdi Gazali (Msr ordusu Danlk (Canik) (Grcistanl bakumandan). - Kumandas al- hkmdn). - Yavuz Sultan Selim tnda bulunan kuvvet; Osmanl or- h smail ile savaa girecei sra-dusu ncleriyle karlat yer; da bu hkmdara verdii hediye-Osmanl ordusuna kar verdii sa- nin yaran; Sultan'n ona teekk-va; malubiyeti. - Yavuz Sultan r. - Yavuz'un fkesine hedef olu-Selim'le Tumanbay arasndaki sa- yor; bavurduu davran sayesin-vata Memluklar dvas in ihanet de hkmdnn gazabndan kurtu-etmesinin tesiri. - Araplara kar Uyor, cild IV. grevlendirildii sava. - Garip bir savata Kayt-Rhabi ye kar ka- A Djanum (Canum) Hoc zanm zafer. - Arap kyefetine gire- df1"1 *?&\Z IIL Ahmed dneminde Mora sava srasnda Tineh'i fethetmesi. - Kendisi hakknda ayrntl bilgi. - Bu alm seferdeki davran. - Korfu adas muhasarasnn kaldrlmasnda ona yklenen hatlar; azledilerek Yedkule zindannda hapsedilmesi. - Yeniden Kapdan- deryala atandnda yerine ald kii. -1. Mah-mud'un tahta kmasn borlu bulunduu syan hareketinde silerin kuvvetini krmak iin Kz-laraas Beir'e yardm. - Azledilmesi; niin? - nc defa Kapdan- derya makamna getirilmesi; gzden dmesinin sebebi, cild XI-II, XIV. Djelaleddin (Celleddin) Mak-beri (Hovarezm hkmdar). -Cengiz Han tarihinde bu hkmdarn rol. - Bu hkmdara ve Aleddin Keykubad'a kar yapt sava; babas kimdi? Cild I. Djelaleddin (Celleddin) (Rum (Osmanl tasavvuf iri). - Kurucusu olduu tarikat. - Orhan'n olu Sleyman'n onun erefine serpu-da yapt deiiklik. - hreti; lkab neydi? Cild I. DJelal (Celli) (tarikat ba). -Selim dneminde Anadolu eyletlerinde

Sayfa

514

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tahrik ettii isyan bu adla anld. - Kim tarafndan ma-lub edildi? CldlV. Djem (Cem) (II. Mehmed'in olu). - Avrupa'da tannd isim; bu ehzadenin portresi. - Karaman halk zerindeki tesiri. -Vezirizam'n onun lehinde yapt hazrlklar, ki bu hazrlklar babasnn lm srasndayd. Tahtn sahibi kardei Byezid'e kar giritii mcdele. - Zaptettii ehir. Byezid'e gnderdii ve onunla gren elilik heyeti; ondan ald cevap. Yeniehir ovasnda kardeiyle savayor. - Savan Cem bakmndan getirdii sonu. - Kanda grd kabul; yanna snd hkmdar. - Mekke ve Medine'ye giderek hac farizasn yerine getiriyor. Taht fethetme yolunda bir kere daha silaha sarlarak talihini deniyor; yardmndan yararlanmak maksadiyle Kasm Bey'e vaadde bulunuyor; kardeiyle kendisi arasndaki sava zerine ayrntl bilgi. - kinci defa kamak zorunda kalyor. - Yerine getirildiinde bara raz olaca artlar. Avrupa eyletlerini kendi lehine ayaklandrmak yolunda verdii karar. Rodos'da aldatc bir kabul tarziyle karlanmas. -Fransa'ya, snaca yer olarak gnderiliyor. - Yolculuu hakkndaki rapor. - Fransa'nn Nis ehrine van; Cem'i esir olarak tutmak iin bavurulan vasta; bu ehir zerine Cem tarafndan yazlan beyit. - Memleketin iine yapt seyahat zerine ayrntl bilgi; kamay dnyor. - Dk de Savoie ile grmesi; ehzade Cem'e kar Rodos valyelerinin davran .-Sassenage'da gzel Philippine Helene'e kar derin bir aka tutuluyor. -Tahkim edilmi ve valyelerin muhafazasnda bulunan bir kuleye kapatlyor. - Cem'in talya'ya gtrlmesi iin VIII. Char-les'n verdii emir. - Roma'ya girii ve kaderi papa'nn elinde. - Papa VIII. nnocent ile, takdim edildikten sonra zel bir grme yapyor. - ehzade Cem tarafndan kardei II. Byezid'e gnderilen mektup. - ehzadenin ahsna kar papa Borga'nn projeleri. -Fransa kralna teslim ediliyor. -Kim tarafndan zehirlendi? - Son szleri, lm. - Cesedi nereye gmld? ld sradaki ya; esirlik sresi; Fransa'da brakt htralar; iirlerinden oluan eserinin deeri. - Hakknda aydnlatc bilgiler, cild ffi. Djem n. Bknz. Djemt. Djemaleddn (Cemaleddin) (I. Murad dneminde dilbilgini ve molla). Deeri hakknda dnceler. - Yazd eserler, cild I. Djemali (Cemli) (Osmanl iri). Bu ahsiyet zerine ayrntl bilgi, cild II. Djem&li, Bknz. Ali Cemli. Djemd (Cemid). - Kurucusu olduu imparatorluk. - Dou halklar

Sayfa

515

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tarafndan hakknda ne dnld, cild II. Djenglz-Han (Mool airetleri reisi). - Ortaya k dnemi. - Bu hkmdarn airetlerinin Aleddin'in devletlerinde oluturduklar kargaalk. - lm dnemi. - Douu ve annesinin imanl zerine rivayetler, - Nasl belirlenmitir ve zellikleri nedir? -Timur'la kyaslandnda, bu hkmdarn tarih ehemmiyeti. -Devletlerini oullan arasnda bltrmesi, cild I, II. Djerbe (Cerbe) (kk Syrte adas). - Coraf durumu; hakknda tarih ve istatistik! ayrntl bil gi. - Osmanl donanmas tarafndan muhasaras, cild VI. Djerrah (Cerrah) Mehmed Paa (III. Mehmed dneminde vezir). Sultan'n ona hitaben yazd ve kendisine Veziriazam atad kesin mekt up. Azledilmesi; niin? Cerrah ad ona nereden geliyor? Kaymakamlk makamna getiriliyor. -Azlini hazrlayan kii, Cild VII, VI-II. DjezayirU (Cezayirli) Hasan Paa (Trk donanmas Kap tan- deryas). 1770'de Ruslarla yaplan ve kendisinin de katld deniz sava. - Kendisine verilen makam. - Lemnos ehrinin teslimini reddediyor. - Fakirlii sebebiyle ald yardm, cild XVI. Djgalizde (Cagalolu). - Bu ahsiyet zerine ayrntl biyografik bilgi. Sultan'a her yl sunduu hediyeler. - Onda kudred domasna yol aan iddialar ve IH. Mu-rad'm gzndeki itibr. - Srld yer, niin? Macaristan seferine katlmak zere III. Mehmed'in emrini alyor; Ferhad Paa'ya uygulamada yardm ediyor. - Hetvan ehrini kurtarmakta gsterdii gnlszlk. - Keresztes savann kazanlmasndaki pay. Vezirizamla hangi vesileyle atanyor? ktidarn ktye kullanyor - Bundan mparatorluun gvenlii bakmndan tehlike douyor. -italya kylarna verdii zarar. - mparatorluk idare dallarnn karklk iinde kalmasna niin yardmc oluyor? - ran seferinin idaresi kendisine veriliyor. Sefere gitdii dnem; sava hakknda rapor. -Savan sonucu Osmanl ordular iin dndrc. -Cigala Pa-a'nn Canbuladzde'ye kar davran. - Cigala'nn lm sebebi, Cild VII, VIII, Djihangir (Cihangir) (Timur'un byk olu). Evlendii prenses; bu mnasebetle tertiplenen byk ziyafetler zerine dnceler, cild I, II. Djihangir (Cihangir) (Kanun'nin olu). - Vcuta illetli. - Buna karlk ruh ve zek zenginliine sahip; lyor; niin? Gmld yer. - Babas Sleyman byk znt duyuyor ve htrasna

Sayfa

516

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Cihangir Camiini yapt nyor, cild VI. Djihanh (Cihanh) (Hindistan ah). Bb- l'ye eli gnderiyor; IV. Mehmed'e hediyelerle mukabelede bulunuyor, cild X. Djinc (Cinci), Bknz. Hseyin Cinci (Sultan brahim'in hocas). Djinistan (Cinistan). Bknz. Ni-zibin. Djulefe (Culefa) Asya ehri). -Kprsyle mehur, cild II. Djuneyd (Cneyd) (zmir valisi). - Sleyman elebi ordularn ona kar harekete geiren artlar. - Bu ehzadeye itaati. - Mehmed elebi'ye kar isyan. - Bu mnasebetle bu hkmdarla arasndaki mcdele. - Mehmed elebi onu nasl gryordu. - Hainlikleri. -Taht iddiacs Mustafa'ya verdii destek. - Mustafa'nn Bizans imparatoru Manuel Paleologue'un sarayndaki esareti. - Serbest braklmas. - Mustafa'nn Osmanl mpa-ratorfuu'nu ele geirmek iin at seferde ona refakat ediyor. -ByezJd Paa'ya kar intikam. -Mustafa'ya tavsiyesi. - Cneyd bu ehzadeye ihanet etme durumuna nasl getirildi. - Murad'a kar davran. - Onu Aydn'n sahibi yapan olaylar zerine ayrntl bilgi; Mustafa'nn ordughndan katktan sonraki durumu. - Murad'm ona sava iln etmesi. - Cneyd iin zc sonu. - Cneyd'in kaderi; hayatnn eitli dnemleri zerine bir gz at, cild II. Djouvan Kaps (Civan Kapu-cu), Bknz. Mehmed Paa Sultanzde. Dobo de Rouszka (Elau ehri kumandan). - Ahmed Paa'nn ona ihtan; buna karlk verme tarz. - Vezirin ve Ali Paa'nn kuv vetlerine kar dayand muhasara, cild VI. Docy (Franois). Kardeiyle birlikte iki Mihalolu'nu malub etmesi, cild III. Docy (Pierre). Kardeiyle birlikte iki Mihalolu'na galip gelmesi; bu olayn getii yl ve yeri, cild III. Doezme (Dzme veya Dzmece) Mustafa (Yldrm Byezid'in evvelce iaret edildii gibi kardei deil olu). - Bu ehzadenin Yldrmla alkas bakmndan iddialarnn meruluu zerine dnceler. - Bu konuda elebi Mehmed'le giritii mcdele. - Bizans mparatoru Manuel Paleologue'un sarayndaki esareti. - Osmanl impaa-torluunu ele geirmek iin teebbs; ilk basanlar. - Trk h-kmdarlannm askerlerine cret vermek bakmndan ilki, israf ve sefahati, birliklerinin sava brak-malan sebebi, Avrupa'ya ka ve tekrar askerleri tarafndan terke-dilmesi. - Bu ehzadenin kibeti, cd II. Dolu Baba. - Bu din adamnn mezannn bulunduu yer. - Du ve kerametleri Orhan Gazi iin seferlerinde baar kazanmasnn habercisi

Sayfa

517

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

oldu, cild I. Dolgorucki (Rus prensi). Kate-rina tarafndan tahta un tebli etmek zere Bb- l'ye gnderildi. - 1770'de Mora seferine katld. - Knm'da giritii harektn baar kazanmas. - 1773'de Trklere kar alan seferdeki davran, cild XVI. Donado (Giovanni Bastia; Ve-nedik'in stanbul elisi). - lk defa olarak Avrupa'da Osmanl edebiyatn tantt. - Bb- l'yi Venedik'le ban srdrmesi iin IV. Mehmed'e ve vezirine verdii paralar, cd X\ Doria (Andrea; Charles-Qu-int'in amirali). - Koron ve Patras' kolayca ele geirmesi. - anakkale'de ki hisan ele geirmesi. - Ko-ron'u geri almak iin Kanun Sultan Sleyman tarafndan gnderilen donanmaya kar kazand zafer. - Barbaros Hayreddin'e kar sava tasavvurlan. - deniz seferleri. - Bb- l'nin ekimelerine son vermek iin bavurduu hiyle. Barbaros Hayreddin'e kar Santa-Maura sava, cild V. Doria (Jean Andrea; bahsi geen amiralin yeeni). Trklere kar yaplan Lepanto savandaki rol, cild VI. Doroszenko (Kazaklarn het-man). - Polonya savandaki rol. Zaporog Kazaklan hetmannn kartl. - Nieper nehri iki kys hetman iln ediliyor. - Bb- l nezdindeki teebbs. - Sobies-ki'nin onun zerinde kazand zafer. - Huzuruna ktnda IV. Mehmed'e gsterdii tazim. - Hetman'm Trkler tarafndan alnmasna yardm ettii ehirler. - lkesine dnmek iznini elde ettii srada Sultan tarafndan verilen hediyeler. 1677'de Trkleri brakarak Rusya'nn hizmetine giriyor; yerini ald kii. Trklerin hizmetinden aynlmasnn sonulan, cild XI, XII. Duce (Bostancba). - IV. Mu-rad'i konanda arlyor Sultan'a Rumelihisan'nda refakat ediyor. -Bu hkmdar, ona Aziz-Mezar'a sahip olmak yznden aralarnda kavga edip duran Ermenilerle Rumlar mevzuunda emirler veriyor.- IV. Murad s Abaza'nn lm fermann ona ulatryor.- Bosna valiliine getiriliyor; snrda ban tesis ediyor.- Gzden nasl kayboluyor. - Arnavutluk silerini tenkil etmek emrini alyor. - Kendisine getirilen mparator ferman; bu konuda aklama. - Bosna valiliinden azlediliyor, cild IX. Dragut (Turgut). Bknz. Torffo-ud. Drako (Eflk prensi maslahatgzn). -Urad akbet; niin? Cild XVI. Drako (Nikolas; Bab- Ali tercman) urad kibet, niin? Cild XVI. Drakul, Bknz. Wlad.

Sayfa

518

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Dregley (kalesi). Topografik durumu, cild VI. Drgman. Bu unvann kimlere verildii hakknda aklama, cild XII. Ducas (Lesbos dknn tarihisi). - II. Mehmed'in donanmas Kapdan- deryasna hediyeler sunmak zere bu hkmdar tarafndan grevlendirilmesi. - Metelino sarayndaki mevkii; Sultan nezdin-de kendisine verilen grev. - Sultan onu nasl karlad ve hkm-dariyle onun hakknda nasl dncelere sahip. - Lemnos halki lehinde Sultan'n katnda teebbsnn sonulan, cild III. Dukat. - mparatorie sabel-le'in saltanat dneminde bu para-nn deeri. - 1565'deki deeri, cild VI. Duka (Bodan voyvodas). -Voyvodaya kar tahrik edilen isyan; kim tarafndan? -Kendisine yaplan yardm. - Azledilmesi; niin? Eflk voyvodalna atanyor; istanbul'a gnderdii vergi. - Bodan voyvodaln elde ediyor, hangi deer karlnda? - lkesinin beyleri Bb- l'ye ikyet ediyorlar, bu ikyetler zerine azlediliyor, cd xi, xn, xra. Dndar (Sleyman ah'n olu). - Babasnn lmnden sonra idaresi altnda olan blge. - Osman Gazi'ye tavsiyesi. - Bunun neticesinde feci kibet, cild I. Duesne (Fransz amirali). Sakz adasmm bombardumann idare etti; bu taarruzun sebebi, cild XIII. Drrzfide Esseyid Mehmed Arif Efendi (eyhlislm). - Azledilmesi. Yazar olduu Fetvalar Kolleksiyonu adl eser. - nc defa eyhlislmlk makamna atanyor. - Grevlerini ona braktran sebeb, cild XVI. Drrzftde Mustafa Efendi. eyhlislmlk makamnda yerine atand zt, cild XV. Drziler. - Yavuz Sultan Se-lim'in onlara kar uygulad siyaset. - Bu halk zerine ayrntl bilgi. - Adlarnn men'ei. - Airetleri zerine ayrntl tarih bilgi, cild IV, VII. Dwornk (Anoine). - Eflk prensi olarak yerine atand voyvoda. -IV. Mehmed'in kendisine makam alametlerini verdii yer. - Sultan'n ksa hitabesi, cild XI. Dynastler (Hanedanlar). Asya, Afrika ve Avrupa'da saltanat sren hanedanlarn listeleri, cild XVII. Dyndmos (tepe), orada ykselen nibed, cild I. Ebezde (eyhlislm). - Bu makamda kendisinden nce bulunan zt;

Sayfa

519

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

sve kral aleyhinde verdii fetva. - Srgne gnderildii yer; azledilmesi ve srgne gnderilmesi sebebi. - Yolda urad kibet, cild XIII. Eboubekr (Ebubekir) (III. Mustafa saltanat dneminde maliye emni). lm; meziyetinin deerlendirilmesi; stlenmi olduu grevler, cild XVI. Eboubekr (Ebubekir) paa (Mora vergi sorumlusu). - Cidde valiliine baladnda artlar. - Kap-dan- derya olarak yerine getirilen zat; ya ve zenginlii makamnda yerine gelen kii. - kinci defa hacca gitmek arzusu, cild XV. Ebubekr (Ebubekir) Paa (Hus-rev'in ordusunda vezir). Mardin'e hapishaneye gnderildi; niin? Cild, IX. Eboubekrzde Ahmed Efendi (eski eyhlislm). - Meziyetinin deerlendirilmesi ve karakteri; lm, cild XVI. Ebou-Hanife (Byk-mam). -Mezarnn bulunduu lke; mezar aratan ve bulduran hkmdar; hakkndaki bir tarih fkra. - Mezarnn bulunmasndan beri Mslmanlarn bu kutsal saylan mahalli ziyaretleri, cild V. Eboul-Abbas (Ahmed-Burha-neddin'in olu).- Yldrm Byezid'e kar savamasnn sebebi. - Kendisini esir eden hkmdar; lm, cd II. Eboul Hasan ezel. - Kahvecilerin stad; niin? Cild I. Eboulraeymn (I. Ahmed dneminde eyhlislm). - Onun hemen peinden mparatorluun en yksek eriat makamna getirilmesini gerektiren ve bunun ikinci defa gereklemesini salayan artlar. - Vefat, cd VIII. Ebou Seyid Feyzullah (Erzurumlu) (Sultan II. Mustafa'nn lalas) eyhlislam Seyid Feyzullah Efendi'nin olu), babasnn Sultan zerindeki nfuzunu olu iin ktye kullanmas, cild XII. Ebou Seyid Mehmed (Esaad'n olu). - eyhlislm olarak yerine atand zt. - Bu makama ka kere geldii. - Azledilmesi. - Ortodoks, eriata ballarla mutasavvflar arasndaki ekimede taknd tavr. - tekrar eyhlislmlk makamna getirilmesi; bunu gerektiren artlar. - IV. Mehmed'e tavsiyesi. - Abaza Hasan ve bir Paa'ya kar taknd tavr. Azledilmesinin sebebi. - Tekrar eyhlislmlk makamnda. - tmparatorlukta rvetin her yeri sard sulamasnda bulunan uleml zmresine bir zarar gelmemesi iin bavurduu hiyle. - Kendisine Ip-ir Paa'dan sorumlu kii gzyle baklyor. - pir'e skdar'a ve istanbul'a

Sayfa

520

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

giriinde refakat ediyor. -Sipahi ve yenierilerin fkelerini zerine ekiyor. Azledilmesi. -Srgne gnderildii yer, cild X. Aboussuud El- Amad (eyhlislm). - Bu ahsiyet zerine biyografik ayrntl bilgi ve dnceler. - II. Selim'in tahta knda kendisine gsterdii sekin muamele. Bu vesileyle hkmdrm ilk hareketi ulem zmresine hediye sunmak oluyor. - Ald ayln arttrlmas. - II. Selim'in Kbrs fethi konusunda karar vermesindeki tesiri; bu vesileyle verdii fetva. - lmnn II. Selim zerinde uyandrd byk znt. - Yazd eser, cild VI. Echanson (Saki). Bu grevin eskilii; onu eski ran sarayna balayan gr, cild I. Eclipse de Lune (Ay tutulmas). Bu olaya Ermeniler tarafndan nasl baklmt; felketli neticeleri bertaraf etmek iin onlar ve Romallar tarafndan kullanlan vastalar, cd XIII. Eclipse de soleil (gne tutulmas). - 1760'daki gne tutulmas srasnda olayn sebeb olduu garip sylentiler. - Veziriazam'in bu vesileyle vaizlere gnderdii emirname, Cd XVI. Eclses (Tutulmalar). 1749'daki ay ve gne tutulmalarnn sebeb olduu heyecan, cild XV. Edebali (eyh). Bu bilgin kii zerine ayrntl bilgi ve kznn Osman Gazi ile evlemesinden nceki olaylar, cild I. Edessa (Mesopotamya ehri). -ehir kim tarafndan kuruldu? Onu mehur eden vesile; Timur'a kar gsterdii mukavemet. - Bu ehir hakknda ayrntl tarih bilgi ve zellikler, cild IV. Edirne Kapusu (camii). Cami zerine ayrntl bilgi, cd XVIII. Egine (adalar denizi adas). Bu ada zerine tarih ayrntl bilgi, cdV. Eri Mehmed, Bknz. Boynu Eri Mehmed Eriboz, Bknz. Negrepont. Egypte (Msr imparatorluu). -Bu devletle Osmanl mparatorluu arasndaki ahengin bozulduu dnem. - ki devletin mnasebetlerinin kesilmesi sebebleri. -ehzade Cem'in bu lkede bulduu snma yeri. - Bab l ile Msr arasnda imzalanan ban anlamasnn artlan. - Blgeye ve idare eden hkmdarlara tarih acsndan bak. - ordunun tekili ve sultanlarn saray. Giysiler zerine ayrntl bilgi. - Bu imparatorluu oluturan valilikler. - Doulularn ve Avrupallarn Msr' eitli gr tarzlar.- Kanun dneminde Msr'n demesi gerekli vergi yeknu. -1.

Sayfa

521

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ahmed saltanat dneminde idar bakmndan durumu. - Bu hkmetin Haydar Aazade Mehmed idaresinde iine dt anari. - Bu hkmetin kayd hayat art getirilerek canlandrlmas teklifinin yapld dnem. 1667'de ortaya kan hdiseler. - Msr'n Bb- l'ye yapt yardmlar. 1690 ylnda karlalan ve bu blgeyi mitsizlie dren kargaalklarn mhiyeti. - Bu kargaalklar bastrmak iin Bb- l'nin bavurduu vasta. Byk Petro'ya kar sefer ald srada Msr'da ortaya kan fitne zerine ayrntl bilgi. -Patlak veren kargaalklar. - Verginin dzenli bir duruma kavutuu dnem. - 1766'dabagsteren kargaalklar, cild III, IV, V, VIII, XI, Elhac Ahmed (Kazabadi). Bu lkab ona nereden geliyor? Yazd eser; lmnden sonra brakt hret, cd XV. Elhac Ahmed Paa (kaymakam, Nibolu valisi). ,1771 Rusya savanda serasker Muhsunzde'ye gnderdii takviye kuvvetleri; Bkre zerine yry; yenilgisinin sebebi. - Vidin valiliini alyor, cild XVI. Elhac Ahmed Paa (Nianc). -Vezirizamhk makamnda yerine ald zt.- Kendisi hakknda ayrntl bilgi. - sve kral XII. Char-les'n Bb- l'ye ilticas srasnda senedli borcunun sve sava gemisi karl dettirme talebinin reddi. - icraat ve ahsiyeti hasl deerlendirildi. - Avrupa devletleriyle srdrd ve koruduu ahenkli mnasebetler; bu davrannn sebebi. - ran h'nn elisine verdii parlak ziyafet. - Azledilmesi; niin? - Servetinden kayplara uramas; nasl? - Rakka valiliine getiriliyor. - ran ah Ndir*e kar yaplan savata seraskerlik veriliyor. - bu hkmdarn bar tekliflerini dinlemesinin sebebi. -ranllara kar Kars ehrini savunuyor. - Yeen Mehmed paa'n in yerine atanmakla yeniden serasker unvann alyor. - Ndir h tarafndan kendisine yeni ban teklifleri geliyor. - Grevlerini kendisine devretmek zorunda kald ahsiyet. - Badad valisi olarak Ahmed paa'nm yerini alyor. - Bir yenieri ayaklanmas sonucu ehirden atlyor; Bb- l bu mnasebetle kendisine tazminat dyor. - Msr valiliini kabul ediyor.-Abdulvehb'm Vehblik mezhebini ortadan kaldrmasn emreden ferman geliyor, cild XV. Elhac Ahmed Paa (vezir). -ldr valilinden azledilmesi; niin? Urad kibet; kendisinin eseri olan kurulular. - Gzden dmesinin ve lm sebebleri zerine aydnlatc bilgiler, cild XVI. Elhac Mehmed Paa (III. Ahmed saltanat dnemi Kapdan- deryas). Negrepont adasna k; Akdeniz'deki seferlerinin sonular, cild XIII. Elhac Mehmed Paa

Sayfa

522

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

(Khyabey, ileri Nzn). -Veziriazam olarak yerini ald zt; lkab nereden geliyor.- Veziri-zamla atandn bildiren Hatt- erif. - Makam sahipleri arasnda yapt deiiklikler. - kendisi hakknda ayrntl bilgi, Uzun zaman boyunca bulunduu grevler; dncelerinin tabiat ve mhiyeti; azledilmesi. - srgne gnderildii yer. - Badad valiliine atanmas. -lm ve lmnn baz olaylarla birlemesi, cild XV. Elhac Mehmed Paa, Bknz. Hac Mehmed Paa. Elhac Mustafa (Reis Efendi). -I. Mahmud'un tahta k srasndaki Viyana'da elilik grevi. -1737 ylnda Bb- Al ile Iran arasndaki din mesele ile alkal olarak grevlendirilmesi.- 1737'de Rusya ile Bb- li arasndaki anlamazlklar dolaysyla yaplan birok toplantda grevlendirilmesi. - 1738'de Yenieriaasm Avusturya seferi iin ikna ediyor ve bu seferin seraskeri Gen Ali olacaktr. - Bu sava vesilesiyle katld yeni konferanslar. - Belgrad ban mzakereleri; srasnda eli Neipperg'e Trk ordughnda verdii ziyafet. - Bu konuda toplantlar. Azledilmesi ve srgne gnderildii yer. - Mekke'ye hac ziyaretinden sonra dn. - Yeniden Reisefen-di grevinde. - Kendisi tarafndan hazrlanan sava halindeki Avrupa devletlerini bartrma projesi. -atand grev. Azledilmesi. -Belgrad ban anlamas zerindeki tesiri. - lm; hakknda ayrntl bilgi, cild XIV, XV. Elias (lyas) I. Mehmed'in arabdn). - Sleyman elebi tarafna gemek iin hkmdarn terkediyor. - Mehmed elebi'nin olu Mustafa'y kardei Murad'a kar tahrik ediyor. - Ele geirmeye alt ehirler. - Mustafa'ya kar ihanetle sulanyor, Cild II. Elias (lyas) Paa (IV. Murad'm veziri). - Kendisine verilen valilik; hayat zerine ayrntl bilgi. - Urad kibet, IX. Elisebeth (ngiltere kraliesi). Bb- l ile ilk diplomatik mnasebetleri kurduu dnem; buna nem vermesinin sebebi? Cild VII. EUbethgrod (Yeni Srbistan kalesi). Topografik durumu; in edilmesindeki dnce, Cild XI. Ekass Mirza (ran ah Tah-masp'n kardei). - Bb- lfden istedii yardm. - Kendisine askeri yardm vermekte Kanun saray cmerd davranyor. - Kendisine sayg gsterilmesi; Sultan tarafndan verilen hediyelerin mns. , snra gnderiliyor, ne vesileyle? Sultan tarafn dan ran'a kar alan seferdeki rol. - kardeine kar baarlarnn mkfat olarak bu gen prense Sultan tarafndan hediyeler gnderiliyor. - kibeti,

Sayfa

523

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

cild VI. Elmas Mehmed paa. Veziriazamlk makamnda yerine atand kii. - Kprl Mustafa Paa ile alkal olduuna dair grd rya. - Bu konuda syledikleri. - Tuna yaknndaki Titel kalesinde yangn. , kurdurduu ve yaptrd kprler. lm, Cild XII. Elphinstone (ngiliz filosu kumandan). - Ruslara kar verilen eme Deniz Savandaki rol. -1770 ylnda verilen bu savan sonulan, cild XVI. Elvan (Camii). Kurucusu hakknda bilgi, cild XVIII. Elvan Bey (II. Murad'n birinci silahdr). Sultan'n idaresini kendisine bahettii eylet, cild II. Emnbey (camii). Geni bilgi, cild XVIII. Emin Mehmed, Bknz. Mehmed Emin Bey. Emir Buh&r Tekkesi (camii). Kurucusu hakknda bilgi, cild XIII. Emr Fahreddin Manolu (Drzi Beyi). - syann cezalandrmak zere Bb- l'nin savaa hazrlanmas. - Bu Bey'in Floransa seyahatinin sebebi? Ordusunun baars ve yenilgisi; kendisinin snd yer. - Esir edilerek stanbul'a gnderilmesi. Adnn n. -IV. Murad'n emriyle urad akibet, cild VIII. Emrgune (Erivan ehrinin ranl kumandan). - Valisi olduu ehrin muhasarasnda IV. Murad'a kar mukavemet etmesi. - Teslim olmas ve Sultan tarafndan huzura kabul. - Kendisine verilen valilik ve unvan; bu ahsiyet zerine dnceler. - Zoru grnce eski khyasna teslim olmas; srgne gnderilmesi. - Affedilerek stanbul'a dn. - Sultan'la ok yakn mnasebetler iindeki hayat. -lm. - Adn tayan ky, cild IX. X. Emrsultan (Byk eyh). - Yldrm Byezid'in detlerinde meydana getirdii deiiklik; Sultan'm ona hediye ettii cami; Emrsultan'n evlendii prenses; ruhan meslekdeki unvanlar; sal ib bulunduu mtiyaz, cild I. Emr elebi (IV. Murad'n doktoru). Sultan'm ona kar zlimce davran, cild IX. Enver (ranl yazar). - San-car'in medhiyesini yapyor; medhi-ye trndeki istidad.- lm dnemi, cild I. Epr (eyletleri), il. Murad saltanat dneminde bunlarn durumlarna bir gz at, cild II. Erivan (ran ehri). - ehrin refah dnemi. - Grcistan savandan beri durumu. - ehrin temelini atan kii. - Kaleye bal muhafz birlii. - IV. Murad tarafndan muhasaras. - Surlarnn uzunluu ve savunma gc. -

Sayfa

524

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ran ordusu nnde teslim oluyor.- III. Ah med dneminde Trkler tarafndan muhasaras. - Teslim olmasnn Ulu-kerd ve Nuharvend ehirleri zerindeki tesiri, cild VII, IX, XTV. Erizzo (Anne; Eriboz valisinin kz). Keder verici kibeti; niin? Cild III. Erizzo (Paul; Eriboz valisi). -II. Mehmed'in ordular karsnda kahramanca dayanmas. - Eriboz muhasaras sonunda ikenceyle lmesi, cild III. Erkan- Devlet, Bkz. Devletin stunlar. Erlau (Macaristan ehri). - Ad zerine tarih grler. - Ahmed Paa muhasarasna kar dayanmas. - nc Mehmed tarafndan muhasaras; birliklerin kale muhafzlarna kar zlimce davranlar; ehrin kalesinin tasviri. -1687'de Avusturyallar tarafndan aln. - Bu konularda ayrntl bilgi, cild XII. Erturul (Sleyman ah'in olu). Bir vatan arad blge. - arpan iki ordu karsnda verdii karar. - Savaa mdhalesinin kendisi bakmndan sonucu. - Kazand zaferler. - Hkmdar Aleddin'den ald mkfatlar. Kendisine bakent olarak setii yerin ad. - Mezarnn bulunduu yer. Soyaac. - Grd ermi-cesine rya. - lm dnemi, cild I. Erturul lYUdnm Byezid'in olu). - Sivas'da kendisine kar mukavemet ettii iin Timur'un bu ehzadeye reva grd akibet. -eitli yazarlarn bu ehzadeye verdikleri eitli isimler zerinde dnceler, cild II. Efl'ad Efendi (eyhlislam). Bu makamda yerine atand zt; zeksnn sekinlii; eserleri, cild, XV. Es'ad Paa (Hac kervan sorumlusu). - Kzlaraas Abukuf un sebeb olduu azledilmesi olay. -Kzlaraas bakmndan bu olayn getirdii sonu. Dz gitmeyen meslek haya; niin? Cild XVI. Eref (Mahmud'un yeeni, Afgan hkmdar). - Mahmud'un ldrlmesi emrini veriyor. - Emriyle ldrlen kiilerin says. - ran ah Tahmasp'e kar davran. -Kendisine destek salamak mak-sadiyle stanbul'a gnderii elilik heyeti. - Eref tarafndan serasker rif Ahmed paa'ya kar kazanlan zafer. - Trk ordusu karsnda itidal gsteriyor. Bb- l tarafndan Iran ah iln ediliyor. -Osmanl elisini huzuruna kabul ediyor. - Talih gneinin bat. -h Hseyin'e kar iledii cinayet. Kendisinin urad akibet, cild XIV. Esirlik (messesesi). Ermeni ve ranllarn yaattklar messese meru mu? Cild VII. Esirler. Girit'te esirlere uygulanan hukuk kaideler, cild X.

Sayfa

525

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Eslrpazan (camii). Kurucusu olan kadn, cild XVIII. Esir Mehmed Efendi (Rumeli Kadaskeri). - eyhlislmlk makamnda yerine atand zt. - Azledilmesi; niin? Cild XI. Eski maret (camii). Cami hakknda ayrntl bilgi, XVIII. Espagne (spanya), Bu devlet tarafndan III. Murad'la mtreke imzalanmas. - Bb- l ile sksk yapt mzrekeler; politikasnn karakteri VII, IX. Esseyd Abdullah Paa, Bkz. Abdullah Esseyd Paa. Esseyd Hasan paa (Silistre kumandan). Muhafazasna verilen ehrin Ruslar tarafndan muhasarasnda takdire deer bir savunma kahramanl ortaya koydu ve z valiliine atand, cild XVI. Esseyd Hasan Paa (I. Mah-mud saltanat dneminde Veziriazam). - Bu yksek makama ykselmek iin hangi grevden hareket etti? Atanmasn kendisine borlu bulunduu kii; ran ah Ndir'e kar sava srdryor. Memurluklarda yeni dzenlemeler deniz devletleri elileriyle deniz tarafszln kararlatran anlamay gerekletirmesi. - Kzlaraas Be-ir'in lmyle tesiri daha da artyor. - Azledilmesi, cild XV. Esseyid Mehmed Paa (I. Mahmud saltanat dneminde silahdr). - Vezirizamla atanmas. Rusya konusunda Avusturya murahhasna ikyetleri; yezirizam, Rusya'dan Bb- l'den taleplerini sralad bir mektup alyor - Rusya'ya sava iln edildiini bildiren bir terifat. - Avusturya elisi Talman ve Kont de Koenigsegg ile mzkereleri. -Azledilmesi, cild XIV. Esseyid Mehmed Sad, (Anadolu Kadaskeri eyhlislmla atanmas. Cilt XVI. Esseyd Mustafa Paa (Kap-dan- derya). I. Mahmud, almalanndan memnunluunu belirtmek iin onu mkfatlandryor, Cild XV. Esseyd Mustafa Efendi (eyhlislm Feyzullah Efendi'nin olu). Srgnden geri arlyor; kim tarafndan ? eyhlislmlk makamnda yerine atand zt; kendisi hakknda ayrntl bilgi, cild XV. Essek (kprs). Kpry yaptran hkmdar; uzunluu ve genilii ne kadard, cild XI. Essek (Macaristan ehri). -Trklerin burada Avusturyallara kar kazandklar baarlar. - ehrin, Bosna valisi Hseyin Paa kuvvetlerine kar gsterdii savunma, Cild XII. Esterhazy (kont: Hrvatistan han). Avusturya'nn 1737'de Trklere kar

Sayfa

526

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

at savata prens Hldburhausen'le aralarnda kan ve had dereceye varan anlamazlk, cild XIV. Etat (Devlet). Doulular devleti nasl tasavvur ediyorlar, cild III. Etienne (Srblarn efi). Byezid'Ie Timur arasnda unutulmaz savadaki davran, cild II. Etienne (Bodan prensi). -Bb- lfye dedii vergiyi artlardan yararlanarak affettiriyor; Trklere kar unutulmaz zaferini kazanyor. - II. Mehmed'e gnderdii eli. - Bu hkmdar tarafndan kabul ettirilmek istenen artlar reddediyor. - Rosboeni vadisinde Trklere kar verdii savata byk bir tehlikeye mruz kalyor, cild III. Etienne (Lupul'un olu). Yedikule'de tutuklu kalyor; Bodan voyvodalna atanyor, cild XI. Etiket. II. Byezid'e kar bir suikast teebbs sebebiyle stanbul Sultan'n sarayna konulan disiplin ve dzen, cild IV. Etme k i zade (I. Ahmed saltanat dneminde defterdar). -Veziriazam Murad Pa onu korkun bir cezaya arptrmay tasarlyor. - Bundan nasl kurtuluyor. -Sultan'n onun lehinde mdhalesi. - Sultan Ahmed'e ramen Nasuh Paa, Etnekcizde'yi yoketme projesini stleniyor. -lm; bu ahsiyet zerine ayrntl biyografik bilgi, cild VIII. Eugene (Avusturya prensi; mparatorluk ordusu bakumandan). - 1697 seferinde Osmanl ordularna kar ynelttii harekt. - Bosna'ya yapt akn ve sonular. - Vezirizam'dan Bb- l'nin Venedik'le savanda Avusturya'nn tarafsz kalmasn isteyen mektubunu alyor. - Buna verdii cevap.- Kendisinin Vezirizam'a yazd mektubun konusu. - Savala tehdit ediliyor.- Ordusuyla ordugh kurduu yer. - Trklere kar bu savan cereyan zerine ayrntl bilgiler. - nnde ordugh kurduu ehir. Kurduu kuatma. - Belgrad'a kar taarruzunu idare ediyor. - Belgrad'da bulunmasnn Bb- li ile Avusturya arasndaki mzkerelere tesiri oluyor. Ayn mesele iin toplanan kongrelerdeki grmeler.- iki devlet arasnda ban anlamasna varlmas dnemi. - Anlamann muhtevas zerine ayrntl bilgi. -Tunus, Trablus ve tatbik edilecek meyyideler hakknda Avucturya imparatoruna tavsiyeleri, cild XII, Evliya elebi (nl Osmanl seyyah). - Mezzin olarak bir sefere katlyor.- Getii ve grd blgeler; brakt belgelerin deerlendirilmesi. - Erzurum valisi Meh-med Paa'nn yanndaki grevleri. -Paa tarafndan grevlendirildii vazife. - pir Paa'nn yanndaki davran. - Murteza Pasa ile ilikileri. - stanbul'da karsna kan imkan ve artlar. - Anadolu'yu dolamak imkan veren frsat. - Vas-var

Sayfa

527

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

anlamasndan sonra Viyana'da Trk elilik heyetine katlyor, cild X, XI. Evrenos (ailesi). Ailenin hreti ve aileyi oluturan kiiler zerine biyografik ve aydnlatc ksa bilgiler, clid II. Evrenos (I. Murad'm Paas). -Trkler tarafndan Avrupa'da gerekletirilen fetihlerdeki rol. -Hac dnnde Srbistan kral La-zar'a kar I. Murad'a yardmc oluyor. - Eflk' Yldrm Byezid'in hkimiyetine sokuyor. - Karaman ordusunu iine ittii memleket. -Sleyman'n tell bir nnda Paa'nn sylediklerine verdii cevap. - Zukadr Beyi'ne ve Mehmed'e gnderdii mesaj.- Musa elebi'nin onu yanna armasn boa karmak iin bavurduu hile. -Mehmed elebi'ye Musa'ya kar nasihatleri. ehzade Musa'ya kar mcdeledeki rol, cild I, II. Eyb (camii). Bu mbed zerine ayrntl bilgi. - Camide bulunan kutsal emnet, cild XVIII. Eyb (Hz. Peygamber'in sancakdr). - Hayatn kaybettii muhasara. Gmld yer. - Mezarnn ortaya karlmasnn stanbul fethindeki tesiri, cild II. Eyb Paa (vezir). - Msr valiliine atand; bu grevi kabul etmekte kard glkler. - Bu lkeyi idare edi tarz, cild X. Esd Efendi (Sadeddln Efendi'nin olu). - Babasnn onun iin elde ettii makam. - Bu konuda Baffa sultannn muhalefetiyle karlayor, Sultan'n bunu telfi etmesi. - Anadolu Kadaskerlii grevinden azlediliyor; niin? eyhlislm olarak Sultan Mustafa'nn tahttan indirilmesindeki rol. Sultan II. Osman'n daresindeki tesiri. - Nasl tannd ve tantld. - Kzn nikahl olarak Sultan'a veriyor. - Sultan Osman' hacca gitmekten vazgeirmek iin gayret sarfediyor. - Onu Sultan'la kar karya getiren artlar. - L Osman'n ldrlmesinden sonra eyhlislmlk grevinden istifa ediyor. - Tekrar eyhlislmlk makamna dnyor. - lm dnemi, Ahlk asndan deerlendirilmesi, cild VII, VIII, DC. Fabriclus (Rus generali). 1769 Trk-Rus savandaki rol, cild XVI. Faik Paa (Rumeli Beylerbeyi). Menei; idamn tahrik eden sebeb -ler, cild X. Fahreddln, Bkz. Emir Fahred-din Maanolu. Fakirler. Bu kelimenin mnas, cild I. Famagosta (Magosa, Kbrs adas ehri). - II. Selim saltanat dneminde karlat Trk muhasaras. - kalenin tesliminden sonra galibi erin davran. Bu muhasarada Trk kuvvetlerinin says, cild VI. Farabi (Trk filozofu). Deeri; yaraland zafer. - Mezarnn bulunduu

Sayfa

528

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yer. - Yazd eserler, cild IX. Ffitimler. Bayraklar iin setikleri renk, cild I. Fazl Paa (Sultan brahim'in gzdesi). - Sultan'n kzyla nianlanmas hakknda ayrntl bilgi. -Kapdan- derya makamna getiriliyor ve Musa Paa'nn yerini alm oluyor. - Girit'e gidiyor. - Grevinden azlediliyor. Vezirizma'la mcdelesinin kendisi asndan neticesi. - Azak valiliini stlenmek zere gitmek zorunda kalyor. - Temevar valiliini kabul ediyor; niin? Eflk ve Bodan voyvodalarnn azledilmeleri srasndaki davran; urad kibet, cild X, XI. Fedayiler, Bkz. Kaatiller Feyzi Sleyman (Veziriazam Mehmed Emin Paa'nn kabine ktibi). Rusya'ya kar 1769 savanda Knm han nezdindeki grevi, cild XVI. Feyzullah Efendi (eyhlislm). - Erzurum valisi Grc Mehmed Paa zerindeki basklan. -Olu Ebuzid Feyzullah lehinde birtakm isteklerini yerine getirmek iin, rencisi olan Sultan II. Mustafa'nn nazanndaki itibrm ktye kullanmas. - Veziriazam Amcazade Hseyin Paa'nn bir kararna muhalefette bulunmas; birtakm yiyecek maddeleri temini hususunda Karaba Mehmed'i korumas. - Nasl deerlendirildi. -Kendisi hakknda biyografik ayrntl bilgi. - mparatorlukta dzen ve asayiin kurulmasnda Veziriazam "a destek olmas. - stememesine ramen Vezirizam'n atanmasn yapt kii. - Reisefendi Rami ile birlik olmasnn sebebi. - Sava tasavvurlarn gznnde tutarak Vezirizam'a kar tavr almas; Veziriazam tarafndan zehirlenmekle tehdit edilmesi; intikam almak iin bir ittifak kurmas. - Genellikle kendisinden nefret edilmektedir; niin? Adamlarnn veziriazam hakknda yaydklar dedikodular; onu makamndan uzaklatrma teebbs. - stanbul silerinin Sultan'dan azlini istemeleri. Bu artlar altnda kendisine ramen alman tedbirler; azledilmesi. - Yerine eyhlislm olan kii. -Urad kibet, cild XII, XIII. Fenr (nl Osmanl eriat bilgini).- Byezid'i ilemekten alkoyduu cinayet; Ankara savandan sonra Timur tarafndan esir ediliyor; Emr Nureddin'in ona muamelesi tarz.- Timur tarafndan kabul edilii. -Yazd eserler, cd II. Fedor Aleksyev (Rusya mparatoru). - 1678de, elileri stanbul'da kt bir kabulle karlanyorlar; 1679'da gnderdii eliler baarszla uruyorlar; ar'n ta-leblerinin aklanmas. - Bab* l bunlara nasl cevap veriyor. -nc elilik heyetini gnderiyor.

Sayfa

529

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

- Bar elde ediyor; anlamann artlan; Sultan'a sunduu hediyeler, cild XII. Ferdinand I. (Almanya mparatoru ve Macaristan kral). - Soy asl; Macaristan ve Avusturya hkmdarlna sahip bulunmas do-laysiyle tad unvanlar. - Onun tarafndan Jean Zapolya ile srdrm olduu sava. - Kanun Sultan Sleyman'a gnderdii elilik heyeti; bu hkmdar tarafn dan heyete nasl muamele edildi. -Kanun'iin ona sava iln etmesi. - mparator, Sultan tarafndan iyi karlanaca midiyle yeni bir elilik heyeti gnderiyor; bu yeni elilik heyetlerinin kabul edili tarz. - Kanunnin gnderdii mesaj taycnn kabul edilmesi; mzkerelerin konusu; mzkerelerin neticesi. - mparator tarafndan Bb- l nezdinde yeni teebbsler; bunlarn amac ne? Be' baarszca muhasara etmesi lm, Cild V. Ferdinand n. (Almanya imparatoru).- Avusturya aridk olarak Kanije hisarn muhasara ediyor.- Tel iinde alelacele ricat zorunda karmas.adrnda Trklerin bulduklar eyalar.- Yerine getii prens.- Saltanat dneminde yenilenen ban anlamas; Sultan IV. Murad'a gnderdii hediyeler, cd VIII, IX. Ferdinand d'Aragon (Napoli kral).- II. Mehmed'in Eriboz'un alndn bildiren mektubuna verdii cevap.- Bir mddet sonra bu Trk hkmdariyle imzalad ittifak anlamas ve bu anlama kin besledii Venediklilere kar, cild III. Ferhadbe (III. Murad saltanat dnemi Paas).- Baron Auers-perge kar kazand zafer; stanbul'a dn ve ehre muzafferne girii.Avusturya topraklan zerindeki baard istillan, cild VII. Ferhad Paa (Rumeli Beylerbeyi).- Vezir makamna ykselmitir; iran'a kar sefere kacak ordunun serdarhn stleniyor.- Erivan kalesine ehemmiyet veriyor.-Tokmakhan'n saraynda yapt ilhaklar; Erivan valiliini verdii kii; II. Selim saltanat dneminde yerine getirdii grev; bu konuda ordudan gelen im; hareketsizlii yznden orduda fitne kmas. Kendisinin sebeb olduu gzden dme.- Grcistan seferine kan ordunun serdarhn stleniyor; bu sefer zerine aynntl bilgi. -ran'a kar savadaki davran.-Vezirizam oluyor; serdarhk grevini de srdryor; Eflk'da acele savaa girmesini gerektiren artlar.- Bu sefer zerine aynntl bilgi.- Sinan Paa'nn ona kar entrikalarnn tesiri.- lm, cild VII. Ferhad Paa (Macar dnmesi).-Kanun Sultan Sleyman'n tevecchn

Sayfa

530

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

nasl kazanyor.- Evlendii sultan hanm; Sultan'n onun in oluturduu vezirlik makam.- Ne amala Kur'anlan kopye etmekle megul oluyordu? lm dnemi; bu konuda aynntl bilgi, cild VI, VII. Feridun (Kollekisyonlan). Tarih olaylan yaz hlinde ve tarih metoduna yakn bir ekilde zaptet-mitir; Sokullu'nun Sr Ktibi'dir. Bu eserde kendisinden alnan paralar u ciltlerde bulunmaktadr: I, II, III, IV. Feridun (nianc).- Kalyonunu stanbul'a girip tahta kmas in III. Murad'a ariyet olarak veriyor. -Tahta kt gn III. Murad'a bi'at edip tazimlerini sunuyor.- Sultan'a eserini sunuyor.- Sultan'n kendisine byk tevecch gstermesi; gzden dmesi, cild VII. Ferriol. Bkz. Argental Ferriol (marki). Ferruc (Msr sultan). - Timur'un kendisine gsterdii fkeli davran.Bu hkmdara kar Timur tarafndan tertiplenen ldrme teebbs, cild II. Feth Giray, Bkz. Giray- Feth. Fetvalar. Bunladan meydana getirilmi kolleksiyonlar, cild XVI. Finch (John; ingiliz elisi-. - stanbul'da kabul edili tarz. - Bb- l ile ngiltere arasnda anlamalarn yenilenmesini baaryor, cild XI. Framurz (zzeddin Keyka-vus'un olu). Bu hkmdarn soyaac, cild I. Frat (Asya nehri). - Kaynan ald yer. - Avrupa ve Asya hkimiyetlerinin politik snrlar olarak nemi; Araplar tarafndan tehdit edilen kylan; Frat'n akn dzene sokmak iin II. Mustafa tarafndan alnan tedbirler, cild II, IV, X*. Fleury (kardinal). Niemirov kongresi mnasebetiyle Veziri-zam'a ve Fransz elisi Villeneuve'e yazd mektuplar, cild XIV. Floranse ,cumhuriyeti). Bb- l ile 1563'de imzalad anlama; III. Murad'la imzalad anlama, cild vi, vn. Filo (donanma). - 1683'de Trkiye'nin Venedik ve mttefiklerine kar donanmasn hazrlamak yolunda almalar. - donanmada hkim olan sert disiplin.- Trk donanmasnn Venedik donanmasna kar zaferi; ayn devlete kar srdrd mcdele ve neticeleri.-1697 ylnda Avusturya'ya kar mcdelesinde donanmay geniletmesi. - Veziriazam Hseyin Paa dneminde Osmanl donanmasnn durumu. - Osmanl donanmasnn Midilli aklarnda Venediklilere kar verdii sava, cild XII.

Sayfa

531

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Forgacz (Avusturya kardinali). - Foscari (Venedik'in stanbul elisi). Hkmeti tarafndan, tahta k mnasebetyile III. Mustafa'ya tebrik mektubu gtrmekle grevlendirilmesi, cild XVI. Fransa, - Bb- l nezdine ilk defa bir eli gnderdii dnem. Kanun tarafndan elisinin kabul edilmesi; bu hkmdarla imzalanan anlama. - III. Murad dneminde anlamalarn yeniliyor; Cezayirli korsanlarn ticaretine zarar verdiklerini ileri srerek Osmanl hkmetinden tazminat talebinde bulunuyor. - Cezayirli korsanlarla bir anlama mzalamak suretiyle verdii rnek. - stanbul'da 1677'de Avusturya'ya kar dzenledii entrikalar. Temsilcilerinin baarszl.- Kuds ve benzeri kutsal mahalleri himyesi altna almak talebinde bulunuyor. - Trkiye ile ittifak araylar; ta-leblerinin baar kazanmas.- stanbul elisi M. de Catagnaneres'e verdii talimat.- III. Ahmed dneminde Bb- li'nin Fransa'ya zel bir yaknlk duyulduunun delilini vermesi.- Trkler ile Rusya arasnda bartrc bir rol stlenmesiyle orantl olarak Fransa'nn divandaki nfuzunun artmas. - Belgrad bar anlamas mzkereleri srd srada Fransa'nn Osmanl mparatorluundan yana arln koymas.- 1740'da Bb- l ile bir dostluk ve ticaret anlamas imzalamas.- Trk topuluunun ilerlemesine Fransa'nn katklar, cild VII, VIII, XII, XIV, XV. Franciscain'ler. - Avusturya imparatoruna bir dileke veren bu mezheb mensuplar kutsal yerlere sahib olmak istediklerini belirtti* ler; hangi vesileyle? Cild XII. Franois I. (Avusturya imparatoru). - Tahta k dnemi; Bb- l ile mnasebetleri.- Bb- l, bu hkmdarn Kuds *.:ral unvann tanmay reddediyor, cild XV. Franois (Dk de Lorraine). cild IV. 1737'de Avusturya'nn Trklere kar at savata Srbistan zerine giden orduya kumanda ediyor.- Bu seferdeki harekt; 1738 savandaki rol.- Tam yetkiyle donatlmas, cild XIV. Frank Mehmed Paa.- Kb-ns'da yenieri ve tmarllarn kardklar kargaal bastrmas.- Lefkoe arsnda birtaa yazdrd tehdit, cild XII. Francomat. Kbrs'ta bu adla anlan asker snf zerine grler, cild VI. Frederlc I. (Prusya kral).- Karakterinin deerlendirilmesi. -Veziriazam Mehmed Paa'nn dosta yazd mektup.- stanbul'a bir eli gndermesi.Ne amala? cild xrv. Frederic II. (Prusya kral). -Bb- l ile sk dostuluk balar kurmas hususunda krala yardm eden kii.- Viyana hkmetini ahsna kar suikasd

Sayfa

532

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tertiplemekle sulamas.- III. Osman'a gnderilen mektup ve elinin hangi maksad gerekletirmenin arac olduklar.- Prusya elisinin bir dostluk anlamas mzkerelerinde bulunmak zere ald talimat ve Bb - l'de bu konuda teebbse gemesi.- III. Mustafa'ya yazd tebrik mektubu. 1761'de bu hkmdarla imzalad anlama. -Avusturyal general Daun'a kar kaybettii sava.- III. Mustafa'ya gnderdii hediyeler.- Sultan'm elilerine verdii gven mektuplarnda bu kral in kulland sfatlar.-Bb- l ile imzalamak istedii taarruz ve tedaf (saldn ve savunma) anlamas projesinin baarszla uramas.- Berlin'e yl-dzbilim bilgini bulmaya gelen bir Trk murahhasna cevap veri tarz, cild XV, XVI. Frederc m. (Almanya imparatoru)- ld ya; dk de Styrie ve imparator olarak saltanat sresi, Freystadt (Macaristan ehri). Bir Osmanl Paas bu ehrin sakinlerine garip bir uyanda bulunuyor, cild XII. Fressinet (Malta kumandan).-Baffa aklarnda Kayserili Halil Paa kumandasndaki Trk do-nanmasiyle savaa tututu; yenilgiye urad, cild VIII. Fulek (Macaristan ehri).- Kalesinin durumu.- Hamza tarafndan almyor.- 1682'de Toekoeli ve mttefikleri tarafndan muhasara ediliyor; teslim olmak zorunda kahyor. cild XII. Funduk Mehmed (defterdar).-Osmanl mparatorluunda yrrle koyduu yeni vergiler: Kandiye valiliine atanyor, cild XII. Gbella (Dalmaya'da kale). To-pografik durumu; Venedikliler tarafndan zaptediliyor; 1694'de Osmanllarn kaleyi geri almak teebbsleri, cild XII. Gabor, Bkz. Betblen (Gabriel). Gaehmer (de; Danimarka'nn stanbul elisi).- Osmanl devletiyle imzalamay baard dostluk anlamas; III. Mustafa nezdindeki grevi; huzura kabul edili tarz; istanbul hkmetiyle uzun sreli mzkerelerinde kuland memur.- Hkmeti tarafndan geri arld dnem, cild XV. Galata Saray (camii).- Bu yap hakknda zellikleriyle birlikte aynntl bilgi, cild XVIII. Galmatias. Bu kelimenin men'ei, cild VII. Gelibolu (Trakya ehri). Trklerin ehri zaptedi tarz; bu kale hakknda ayrntl bilgi, cild I. Gallz ,Alexandre Mihailovl). 1769'da Osmanl savanda kumanda ettii Rus ordusu, cild XVI.

Sayfa

533

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Gallo (Cesar). - Men'ei; Czer-nin'le birlikte yrtmek zere grevlendirildii stanbul elilii.-Avusturya imparatoruna gtrd ticaret anlamas, II. Rodolphe tarafndan kendisine verilen diplomatik grev, cild VIII. Gatelusio (Doninque). Kardeinin ona kar davran, clid III. Casteluzio (ailesi). - I. Jean Paleologue'un ona verdii ada.- Bu hkmdarn ona byle bir lutufta bulunmasnn sebebi.- Adalar denizinde kudretini artrmas, cild III. Casteluso (Nicolas).- Lesbos adasnn hkmdar nasl oluyor.-II. Mehmed'in fkesini zerine eken hareketler.- II. Mehmed'e kar mukavemeti.- Teslim oluu.- Dininden ayrlmas, lm, cild III. Gen Ali Paa.- ran hkmdar Ndir h'la mzkerelerde bulunmak grevi.- Ndir'in ona teklif ettii artlar.- Kendisine verilen bakumandanlk; Fethettii ehir. -damn gerektiren artlar, cild XIV, XV. huzuruna kabul edii ve patriklik makamn vermesi; hkmdar tarafndan ona uygulanan muamele, cild III. Geographie (Carafya). Osmanllarda bu ilme hizmetleri geenler: Piri Reis, Murad ve Seydi-Ali Reisler, cild VI. George (Rodos adas valyeleri stad).- II. Mehmed'in Rodos adasna hcum etme kararndaki rol; bu kii zerine ayrntl bilgi; adann muhasaras srasnda Osmanl ord us undaki grevi; temsil ettii rol vastaslyle ehire girii.-Kullanlmasm tavsiye ettii man* emik, cild III. Geropoldi (tarihi).- Kanun'nin otan tasvir e di sindeki noksanlar.Balancia Politica del mpero Ottomano (Osmanl mparatorlu-u'nun Denge Polikasi) adl eserinin deerlendirilmesi; bu eser 1686'da Venedik'te baslmtr.-Kara Mustafa Paa'mn biyografisi zerindeki hatalar ve 1678 sava zerindeki hatal grleri, cild XII. Ghas elebi (II. Mesud'un olu ve Gyaseddin'in yeeni). Kastamonu ve Sinop valiliklerindeki grev sresi, tannd grnm, Cild I. Ghasna (Hindistan ehri).- Sahip bulunduu sonsuz zenginlik.Mahmud'un yaptrd caminin eiine koydurduu mbud; niin? - Bu mabudun ortaya karlmas, cildi. Gnes (Cenova) (cumhuriyeti). II. Mehmed'e sava iln ediyor; niin? Cild III. Gnadius (Kostantaniye patriki). Ftih Sultan Mehmed'in onu fetih ten sonra muhteem bir trenle Ghazanfer Aa (III. Murad'in nedimi). - Menei; saraydaki grevi.- Bu

Sayfa

534

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kii zerine ayrntl bilgi.-Cigala (Caalolu)'nn Vezirizam-la atanmasndaki itiraki.- III. Mehmed dneminde bulunduu makam.Veziriazam Hasan paa'nn ona ramen bir teebbs; intikamn nasl alyor.- lm; bu lmde kimin rol bulunduu, cild VII, VIII. Ghayaseddln (III. Aleddin'in olu).- Bu prensin ahlk yaps; soy aac.lm, cild I. Ghayaseddn Keyhosrev I. (Izeddin Klarslan Il.'nin olu, Seluk hkmdar).- Kardei Rkneddin'e kar srdrd savan sonucu.- Bu prensin lmnden sonra imparatorlua sahip olmak iin vermek zorunda olduu mcdele. - lm, - Htrasna yazlan bir mersiyenin balang blm.- Bu hkmdarn soyaac (tabloda), cild I. Gh ay e eddin Keyhosrev II (Aleddin Keykubad Tin olu).- Babasna kar iledii cinayet; tahta ktktan sonra kutlad dnler.- Para zerinde kendisininkiyle birlikte ikinci karsnn adn ebediletirmek iin kulland tedbir.-Saltanatn kartran isyan hareketi. -Mogollara kar sava; kendisi asndan netice; lm, cild I (Bu hkmdarn soyaac tabloda). Ghayaseddn Keyhosrev III (IV. Rknedin Klarslan'n olu).-Babasnn yerini ald sradaki ya.Kk yada devleti idare eden hkmdar. - Karamanl Mehmed'in gsphna kar Abaka Han'n yardm. - kibeti; bu hkmdarn soy aac tablodadr, cildi. Ghayaseddn Pir Ali.- Bu hkmdarn mensubu bulunduu hanedan.Timur'a kar koymas, cild II. Ghazal, Bknz. Canberd Gaza-L Ghazazzlde Ahmed Aa (IV. Mehmed'in mabeyincisi).- Kendisine verilen korkun vazife.- Bu iin iinden kmas.- Ykselmesini borlu olduu kii.- lm, cild XII. Ghaz Giray, Bknz. Giray Gazi. Ghazi Mustafa.- Demetrius Ya-xich"in ahsnda ledii cinayet; niin? lm, cild IV. Ghyeklibaba (geyiklerin babas).- Orhan Gazi'nin bu din adamna yaptrd inziva evi.- Du ve kerametleri Orhan'n seferlerini kazanmasnda yardmc oldu, cild I. Ghika (Alexandre; Bb- l tercman).- Yldrm dmesinde kapld dehet; bu olaydan onun hesabna karlan kehnet.- dam edilmesi sebebi, cild XV.

Sayfa

535

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ghika (Georges). Bb- l ter-cmanll grevinde yerine atand kii; Rakibi olan kii kimdi? Cild XVI. Ghika (Gregoire).- Yapt J.-Bodan prensliinde yerini aM kii.Azledilmesi.- Yeniden prenslik makamna atanmas.- istanbul'a gitme emri alyor; kendisi hakknda ayrntl bflgl.- 1737'de Rusya ve Avusturya'ya kar yaplan savaa katlmas.- Makamndan dmesine yol aan artlar.-kinci defa olarak Eflk prenslii tahtna kyor.- Kardei Mathi-as'm Bb- l tercmanlna atanmasnn kendisine malolduu mebla.- lm; gmld yer, cild XTV. Ghika (Mathias; Bb- l tercman).- Bu memuriyeti elde etmek iin babasnn dedii para.-Eflk tahtna karlmas.- Bodan prensliine atanarak Ya'a gnderilmesi, cild XV. Ghika (Scarlatto; Bodan pren- babas ve amcasna kar crmsi). Nicolas Maurocordato ile yer ilemi duruma dren su. - Bu deitirerek Eflak prensliine sebeble ald unvan.- lm, cild atand, cild XVI. Ghika (Bodan vayvodas, Gli-goras Kul'un babas).- Men'ei; Eflk voyvodas Michne tarafndan yenilgiye uratlmas; snd yer.- Bb- Al tarafndan Eflk prenslii makamna oturtulmas, cild XI. Ghika Gligoras Kul (Gregoire; Eflk voyvodas). - Yerine getii prens; onu himayesine alan Veziriazam; askeriyle katld sava.- Kat yer; niin? Tahta karak ortaya koyduu davran. -Osmanllarn Polonya'ya kar atklar savata Polonyalarm tarafna geiyor, cild XI. Ghilen (hm hanedan). Men-e'inin ve sonunun dnemi; hanedann kard hkmdar says, cild IV. Ghlray- dil (Krm han, Meh-med Giray'm kardei).- zdemiro-lu Osman Paa'n in ranllara kar zafer kazand sava d ak i rol.-Bu savata esir dt.- ahn hareminde kane entirakalar evirdi.- Urad kibet, cild VII. Ghiray Adil (Krm han).- Yerine atand hkmdar; bu konuda ayrntl bilgi, cild XI. Ghiray - Ahmed (Tatarlar han Mehmed Giray'm olu). 1663 Macaristan seferinde Osmanllara yardmc oldu, cild XI. Ghiray- Aslan (Devlet Giray'n olu).- Krm tahtna k.- Ruslara kar ikyetleri.- lm, cild XV. Ghiray - Baba (Mehmed Giray'n olu, Knm han).- Kendisini Ghiray- Bahadr (Knm han).-Bu makamda yerine geldii han.-Tahta kmasnda rol olan hkmdarlar.- Osmanl ordusu Azak seferine

Sayfa

536

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

katlyor.- Bu seferde Kapdan- derya ile arasnda anlamazlk kyor.lm, cild X. Ghiray- Devlet (Mubreke Giray'm olu).- rehine olarak stanbul'da bulunduruluyor.- amcasnn hanl dnemide lmnden kurtulabilmesi.Han iln edildii blge, Sahib- Giray'a ramen.- amcas hanlk makamndan ekiliyor.- lm.- Moskova ftihi oluyor; lmnden sonra tahtta yerini alan han, cild V, VII. Ghiray - Devlet (Selim Giray'n byk olu). - Krm han olarak yerine getii hkmdar.- Tahta kt ehir.- Kardelerinin ad; ehbaz Giray'a yapt muamele.-Babasnn srgne gnderilmesi iin tertiplere bavuruyor.- Rusya'nn silahlanmas hakknda Bb- l'ye rapor gnderiyor.- Azledilmesinin sebebi.- Bb- l'nin azil kararna kar isyan ediyor.- Yanlarna snaca halk.- Tekrar Knm tahtna davet ediliyor.- III. Ahmed onu huzuruna kabul ediyor; Ruslara sava iln iin mevcut se bebleri aklyor.- Sultan'n ona verdii hediyeler.- Yusuf Paa'ya kar duyduu kinin sebebi.- Bb- l'nin Ruslara kar at sava-daki rol.Vezirizam'm Deli Petro ile bar anlamas yapmasna kar kmas.Azledilmesinin sebebi.- Srgne gnderildii yer; lm, cild XIII. Ghiray- Devlet (Selmet Giray'n olu).- Knm hanlna getirilmesini borlu olduu kii; yetersizlii.- Ok muhafazas paras adyla mkafatlar alyor.- Bb. l'ye kar davran.- Srgne gnderildi yer, cild XVI. Ghiray - Feth (Knm veliahd).-Kardei Gazi Giray'n han olmasna aldn edilmeden Knm han olarak atanyor; bu atama yznden kan isyan.- Yeni Hana itaat ediyor, lm, cild VII. Ghiray - Feth (Knm veliahd). -Ordusuyla Anadolu'ya yryor.-Ruslar onun geiine mni olmak stiyor; ordusu feld - mareal Mnch'e kar giritii savata yeniliyor.- Hanlk makamnda yerine geldii kii.- Veziriazam tarafndan istanbul'a anlyor.- Knm'a dn ve kazand zafer.- Azledilmesi sebebi, cild XIV. Ghiray - Gazi (Knm han).- Yerine atand han.- Tahtn borlu olduu kudret.- Gsterdii sebatszlk, alkaszlk Veziriazam Caa-lolu (Cigala) tarafndan azlediliyor.- Tekrar tahta atanyor.- Kardei Feth Giray'n ailesine ettii zulm.- 1598'de Osmanllann Macaristan seferin deki rol.- Dostu Satrc'nn lm onda brahim'e kar kin duymasna sebeb oluyor; Vezirizam'm onu ziyareti.- Knm'a dn.- Gelen yl alan sefere katlmay reddetmesi.- Ona Osmanl ordughnda gitmeyi karar verdiren sebeb.- Klakdayken yazd manzum eser.- Knm'a dnmesinin sebebi.-

Sayfa

537

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kaabiliyeerinin deerlendirilmesi, cild VII, VIII. Ghiray - Gazi (Devlet Giray'n kardei).- Krm hanna kar isyannn sebebi; bu konuda Bb- l nezdinde getii teebbs.-Edirne'ye snyor; srgne gnderildii yer.- Babasnn lmnden sonra kendisine hanlk makam verilerek tahta kanlyor; Osmanl tarihindeki hreti.- Ruslara kar sefer amak emrini alyor. -Azledilmesinin sebebi.- lm, cd XIII. Ghiray - Hac (IV. Mehmed saltanat dneminde Knm han).-Tab'asmn memnuniyetsizliini zerine ekmesi; Tubak Zaporog Kazaklarna kar kazand basanlar.- Azlediliyor, cild XII, r,hiray- Halim (Knm Veliahd).- Knm hanl makamna ykseldii dnem.- itaat altna almas emredilen airet.- Azledilmesi; niin? cild XVI. Ghiray - nayet (Gazi Giray'n byk olu).- Knm han olarak yerine geldii kii; kendisine balanan mitleri nasl boa kanyor.-Azledilmesi; niin? stanbul yolculuunun hedefi.- lm, cild IX. Ghiray-slm (Gazi Giray'n kardei) Knm tahtm nasl ele geiriyor; kendisine kar Bb- Ali'nin davran, lm, Cild V. Ghiray - slm (Devlet Giray'm olu).- Krm han olarak yerine geldii hkmdar; tahta kncaya kadar srd hayat; halk tarafndan nasl kabul edildi.- Saadet -Giray'a kar srdrmek zorunda kald mcdele; zaferi; hutbelerde adn ilk okutan Knm han.-lm; gmld yer, cild VII. Ghiray - slm (Selmet Gi-ray'n olu).- Bahadr Giray'n hanl srasnda kendisine verilen Knm hanl makam.- Bu hkm-dann yerine gelene kar kan kii; oturduu yer; besledii mit.-Knm hanlna Bb- l tarafndan atanmas. - Knm hanl ma-

Sayfa

538

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kamna karlmasndan sonra taknd tavr.- Rusya ve Polonya aknlar konusunda brahim'in gnderdii mektup; cevab .- lm dnemi, cild X Ghiray - Kaplan (Devlet Giray'in kardei).- erkeslere kar at sefer; niin? Kendisinin harekete geirdii ihanet.- stanbul'a snyor.- Serbest braklmasnn sebebi.- Kardei Gazi Giray'm yerine Krm hanlna atanyor.- Tahta knca Osmanl devletine vergi vermemek iin savaa bavuruyor, yenilgiye uratlyor; azledilmesinin sebebi.- Bir kere daha tahta karlmak zere srgnden getirtiliyor.- Azlediliyor.- artlar onu tekrar tahta getiriyor; I. Mahmud'u tahta karan siler kuvvetini orta dan kaldrmada yardm.- ran'a kar yrmek emri alyor.- Bu harekete kar Rusya'nn protestosu.-Ordusu feld-mareal Mnch-'n kuvvetleri karsnda yeniliyor.- Azledilmesi sebebi, cild XIII, XIV. Ghlray - Kaplan (Selim Gi-ray'n olu).- Hanlk makamnda yerine atand hkmdar.- Trklerin 1770'de Ruslara kar atklar savadaki rol.- Azledilmesi, cild XIII. Ghlray - Kara - Devlet. Krm han olarak yerine getii hkmdar; hanla atanmasna kar muhalefet. lm, cild XIII. hareketi.- Zehirlenmek suretiyle ldrlmesi, cild XVI. Ghiray- Mengli (Hac Giray'in olu, Knm han). - Kardeinin Krm tahtn zorla ele geirmesinden sonra snmak mecburiyetinde kald yer; lm cezasna arptrlmak zere stanbul'a gtrlyor; affedildiini rendii an.- Knm han olarak atanyor; babasndan sonra tahta kmasnda Ftih Sultan Mehmed'in ona yardm. -kinci Byezid'in yardmna komas; Sultan'n onu hediyelere bomas.- Rus ar III. Jean'n Bb- li ile mnasebetlerinde aracl.- hanl dneminde Krn politikasnn urad deiiklik.-zeksnn deerlendirilmesi.- Taht zerinde kald sre.- Nasl ldrld? Bu hkmdar zerine ayrntl bilgi, cild III. Ghiray - Mengli (Knm ham).-Krm hanlna atanmak zere srgne gnderildii Rodos'tan ge-tirtilmesini gerektiren artlar. -Ruslara kar kazanmakla vnd zafer.- lm, cild XV. Ghiray - Mehmed (Mengli Gi-ray'm olu).- Selim'le akrabal; bu Sultan tarafndan Krm hanlna atanmas; ona verdii tahsisat; niin? Hayatndaki hareketleri.- lm, cild IV, V. Ghiray Kerim (Arslan Giray'm kerdei).- arta gre Krm hanlna atanmas.- Azledilmesi.-Ruslara verdii dehet; ikinci defa olarak han atanmas; Sultan'm ona tevecchnn iareti.-Veziriazam Hamza Paa'nm aze-dilmesindeki tesiri.- Yeni Srbistan'a kar 1769'da giritii akn

Sayfa

539

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ghiray - Mehmed (Krm han).- Han olarak Knm tahtnda yerine getii hkmdar.- derben surlarna kar harekete geiyor; niin?- K Dastan'da geirmeyi reddediyor; bu hareketle hazrlanan gzden dme; kardei Saadet Giray iin hazrlad makam.- III. Murad tarafndan azledilmesi; niin? Sultan'n emrine kar direnmesi.- Onun yerine atanan hkmdar.lm, cild VII. Ghlray - Mehmed (Knm hannn kardei).- Nasuh Paa'mn onu stanbul'a armakdakl maksad; Yedikule'de hapse atlyor; niin? Oradan nasl kayor.- Vard yer.- Knm han olarak atanyor.-Bb- l'nin ona kar sefer tertiplenmesinin sebebi.- Seferin Osmanllar bakmndan kt sonucu.- ktidan yrtmekte tam ms-tebid kesilmesi; Kap snd yer; Yeniden Knm taht iin rakipleriyle ekiiyor; lm, cild VII. Ghiray - Mehmed (Bahadr Gi-ray'n kk kardei).- Knm tahtna karlyor; o zamana kadar tutuklu kald yer.- Azak'a kar alan ikinci seferde idare ettii ordu.-Azlediliyor; niin? Kardei slm Giray'dan sonra yeniden Krm tahtna getiriliyor.- Politikasndaki hareketler.- Tansilvanya'y istil ettii ordu; Osmanl Sultan bu basandan tr duyduu memnunluu belirtiyor.- Ruslara kar srdrd sava ve onlar malub ederek kazand zafer; bu konuda ayrntl bilgi; 1663 Macaristan seferinde oullarnn ahsnda Osmanllara verdii destek ve yardm.- Knm tahtnda onun yerine geen kii, cild X, XI. Ghiray - Mbarek (Knm han).- men'ei.- lk defa kendisinden nceki Knm hanlarnn Avusturya imparatoruna gsterdikleri saygy bozuyor; cild XII. Ghiray - Safa (Krm han).- niin byle adlandnld; cimrilii; kendisini ticarete kaptrmas; makamnn almetleri; Sultan II. Ah-med'den ald hediyeler.- Azledilmesi; srgne gnderildii yer; lm, cild XII. Ghiray - Sahih (slm Girayn amcas). - Kanun Sultan Sleyman tarafndan Krm hanlna atanyor; niin? Tahttaki durumunu salamlatrmak hususunda Sultan yardmda bulunuyor; slm Giray engelinden nasl kurtuluyor.- veziriazam Rustem Paa'nm onu kendisine balayan yaknh.-lm, cild V. Ghiray - ahin (Kran veliahd).- bu ahsiyet zerine ayrntl bilgi.kardei Mehmed Giray'la birlikte Bb- li'den gelen emirlere kar direnmesi.- Direnmenin basan kazanmas.- Saltanatlanndaki istibdd.Snmak zorunda kald yer; kardeiyle birlikte Krm' tekrar ele geirmek yolunda gayret sarfediyor.- Kamak zorunda kalyor.- Karadeniz'deki Rus

Sayfa

540

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

plnlan hakknda Kapdan- derya Hasan Paa'ya aktard bilgi; Polonya banmdan sonra Bb- l le beraber hareket etmek emirini ald yer.-lm, cild X. Ghiray - ahin (Sekin ir). Soyaac; yazd sarklan; cild XII. Ghiray - ahin (Kmm han). Bu makama kim tarafndan karld; cd XVI. Ghiray - ehbaz (Selim Giray"n olu). Polonya'y istils. - Bu krallkta sebeb olduu zararlar.- Kardei Knm han olduunda vellahd atanyor.deeri; urad kibet; niin? cild XII, XIII. Ghiray - Sadet (Mehmed Gi-ray'n kardei). Kanun Sultan Sleyman kimin tevikleriyle onu Knm tahtna kard? Saltanatnn deimesi; lm; mezannn bulunduu yer, cild V. Ghiray- Sadet (Kerim Giray'm olu).- Selim Giray'n tahttan feragat etmesinden sonra Krm han olarak atand.- Nasl bir ahlk ve icraat sahibi olarak tannd? Ona kar yneltilen sulama, srgne gnderilmesi; lm, cild XII. Ghiray - Sadet (Devlet Giray'in kardei) .- Krn hannn yanndaki grevi.- Krm'a geri getirdii aileler.- Bb. l'ye bakaldrmas.- Snd lke.- Krm han olarak atanyor.- lkenin bata gelen ailelerinden irin Beylerle anlamazl, cild XIII, XIV. Ghiray - Selim (Bahadr Giray'in olu).- Knm han iln edilmesini gerektiren artlar.- Polonya'ya kar savada IV. Mehmed'in ordughnda bulunmamasnn se-bebleri.- Osmanl ordusuna yardm; lkesine dnerken Sultan'dan ald hediyeler.- 1677'de Rusya'ya sava iln edildiinde IV. Mehmed'in ona verdii akn grevi. -Cehreyn nnde urad yenilgi.Azledilmesi.- Hanlk makamna yeniden getirilmesi.- Hanla tekrar getirilmesi mnasebetiyle Sul-tan'n saraynda parlak bir trenle huzura kabul edilmesi.- 1685 sefe-rindeki rol.- Edirne'de toplanan sava meclisinde bulunmas. -Avusturyallara kar kazand parlak zafer.Vezirizam'dan grd muamele tam.- Tahttan feragat edii ve Mekke'ye hac ziyareti; dnnde inzivaya ekildii yer.- nc defa olarak Knm han atanyor.- Oullarna ve yeenine verdii unvanlar.- Edirne'de Su tan'in ve Vezirizam'm onu ereflendirmeleri.- Gzden dmesi, tekrar Krm hanl makamnn verilmesi; emeklilii isteyip almas; niin? Ken di arzusu zerine getirilen hkmdar.-1 Kendisine verilen yllk emekli tahsisat.Srgne gnderilmesinin sebebi.- Sultan Mustafa'nn ona kar gsterdii iyilikseverlik.- Telrar Krm taht-

Sayfa

541

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

na davet edilii.- Bu mnasabetle dzenlenen parlak tren.- lm ve brakt ocuk says, cild XI, xn, x. Ghiray- Selim (Kaplan Giray'n olu).- Kardei Mengi Giray'm lm zerine Krm han atanmas.-stanbul'a arlmasmn sebebi.-Yeniden hanla seilmesi.- Ndir h'a kar Osmanllarn at ran seferindeki rol.- stanbul'a gelii erefine dzenlenen enlikler.- lm, cild XV. Ghiray - Selim (Knm han). -1770'de ikinci defa han olarak atand.Krm' Ruslarn hkimiyetine brakyor, cild XVI. Ghiray - oban, Bu hanedann esas dnemi; bu ahsiyet hakknda tarihi Cantemir'in yanl bilgileri, cild XII. Ghibis (Sultan III. Mustafa'nn doktoru).- Menei; Sultan'n kendisine gveni sonucu olarak tedavideki baansi.- Sultan'n, karsnda Rus aleyhdan grmek istedii kararna varmas.- Avusturya tercmanna tavsiyesi, cild XVI. Ghouz (Ouz) (dili), Bu dilin urad deiiklikler, cild I. Ghouzlar (Ouzlar).- Bu halk topluluunun hkmdrlan San-car'a bakaldrmalar, onu esir hline getirmeleri; istil ettikleri lke. - Bu ad almalanna yol aan artlar.- Aralanndaki dier airetler.- inlilerle mnasebetleri.- Ars-lan Han'n sebeb olduu rahatszlklar; yerlemek iznini aldklar lke, cild I. Giagari (Manuel). Bizans (s-tcmbul) surlarnn tamiri iin imparatorun verdiinden daha az para harcyor, cild II. Ganflgliazzi (don Bongiami; F jransa elisi).- Bu cumhuriyetle Bab li arasnda bir anlama imzalad.- Bu vesileyle diplomatik mnasebetlerinde grd muamele; Sultan'a sunmakla g-rivlendirildii hediyeler, cild VII. Govio (Paolo; imparator Charles - Quinfin tarihisi). Trk millerinin menei hakkndaki kanaati /e gr , cild I. Girardn (Pierre de; parlamento danman ve Fransa'nn stanbul elisi).- stanbul'a gelii.-Veziriazamn huzuruna kabul; steklerinin anlayla karlanmas, cild XII. Giustiniani (Jean; Cenevizli kaptan).- Kostantaniye'nin II. Mehmed tarafndan muhasaras srasnda denizden yardm getirmesi; Bizans imparatorunun onu mkfatlandrma tarz; Trk donanmasn atee verme teebbsnn baarszlkla sonulanmas; Trk hcumu arefesinde surlann tmiriyle megul olmas.- rekabet yznden Lucas Notaras'la arasnda kan kavga.- Sultan'n teebbslerine ramen doru yoldan ay-nlmay;

Sayfa

542

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yaralanmas ve muhasara edenlerin, cesareti karsnda geri ekilmek zorunda kalmas.-lm, cild II. Gnnski (Kulm Palatn; Bb- l nezdinde Polonva kralnn elisi- 1677 ylnda). stanbul'a htiaml van.- Elilik alaynn inanlmaz htiam ve zenginlii.- Sultan'a sunduu hediyeler; elde etmee alt dnler.Veziriazam tarafndan deerlendirilmesi.- Ta-leblerinin kabulnde baanszla uramas.-Trk ordusunu takibet-mek, refakatte bulunmak zorunda kald.- Rusya'ya kar ilerleyen ordudan aynlmak istedii; arzusunun yerine getirilmemesi.- Kazak hetmanmn gasb hareketinde bulunmasn Vezirizam'a ikyette bulundu. - taleplerinin zeti. -Miyyetinde bulunanlarn ektiklerinin sralanmas.- Bu hususla kralndan ald mektuplar ve talimat, cild XII. Gonzalve Vaillant (spanyol donanmas amirali).- Kefalonya'nn zaptna katlmas.- II. Byezid dneminde kylann onun tarafndan tahribata uramas.- Venedik filo-suyla birlikte getii deniz, cild IV. Gndzalp (Osman Gaz'nin kardei).- Yapmak zorunda olduu savalarda kardeini destekledi.-Kendisine verilmi olan valilik, cild I. Grcistan.- Bu lke eskiler, ranllar, Ruslar tarafndan nasl isimlendiriliyordu; bu lkenin ka-dmlannm gzellii; bu gzellikleriyle baardktan.- Balca hisarla-n Trklerin elinde.- nc Mustafa'nn saltanat dneminde bu blgede bagsteren kanklklar; bunlarn sonulan, cild VII, XVI. Grcal Koibey (IV. Murad'n nedimi).- Osmanl mparatorlu-u'nun k zerine lyihasnn deeri.- Tavsiyelerinin dare ve Sultanlar zerindeki tesiri, cild IX. Grc Ahmed Paa (Habeistan eski Beylerbeyi).- Yemen valiliine atand.- lkeden getii srada halkn kendisine teklifleri.-Kurban olduu gizli tertip, cild DC Grc Mehmed Faa (Rumeli Beylerbeyi).- 1625'de Badad kuatmasna katlyor.- am valiliine atanyor.- Bursa'da IV. Murad'a refakat ediyor.- 1638 Badad eferinde Iran esirlerini yz on kelleyle birlikte Sultan'n kararghna gnderiyor.- Anadolu Beylerbeyi olarak onun yerini alan kii.- Tekrar am valiliine atanyor ve bu atama Sultanzde Mehmed Paa'nn Vezirizamli dnemine rastlamaktadr.- Erzurum valiliine atandndaki artlar., Divanda iki yl boyunca vezirlerin has gelirlerinden vazgemeleri yolunda, teklif ekli altnda syledii szler.-Veziriazam olarak atanmasn borlu olduu kii.- Bu vesileyle hakknda verilen hkm.-

Sayfa

543

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

daresinin ilk hareketi; bu vesileyle kan mnazaa.- Vezirizamh dneminde kanun olandan fazla vergi toplanmas.- Kendisine taklan lkab; niin? giritii mzkereler sonunda Abaza Hasan ve pir Paa'nn itaat altna alnmalarn salamas.- Divan toplantsnda Msr valilii konusunda ileri srd teklif.- Musul'da karlat muhalefet.-Azledilmesi.Veziriazam Si-yavu Paa ondan nasl intikam alyor.- Vefat ettiinde ya, cild IX. XI. Grc Mehmed Paa (hadm).-Veziriazam olarak yerine atand kii.idaresinin telkin ettii gven; istanbul'da asayii sai&aak mak-sadiyle tedbiiier alyor.- Hakknda verilen hkmden kaan Davud Paa onu endielendiriyor; idam iin emir veriyor.- Maruz kald tehdit karsnda makamn brakyor.- Srgne gnderildii yer.-Idaresi dneminin diplomatik faaliyetlerine gz at.- Vezirizem Kemanke Ali Paa tarafndan ona yneltilen sulama.- Onu yine Sadaret Kaymakam grevinde gryoruz.- Sipahi ve yenieriler ona kar kin gsterilerinde bulunuyorlar.Urad kibet. cd VIII, IX. Grc Nuri (Anadolu isyanlarn elebas).- Soyu; Anadolu'da isyan bayran ayor; payitaht zerine yryerek stanbul'da uyanmasna sebeb olduu endie; ahsiyeti zerine ayrntl bilgi.- Ona kar asker harekete gei.- leri srd iddialar.- Veziriazam Kara Mustafa Paa'ya kar verdii sava; iledii hat; taraftarlar arasnda blnmeler; yenilgiye uramas; lm, cild X. Gratzas (Salmenikos kumandan). II. Mehmed'in ordularna kar gsterdii iddetli direnme ve savunma, kalenin ele geirilmesini geciktirmesi, cild III. Gramer Bilginleri. IV. Murad dneminde yaayan bu bilim dal ileri gelenlerinin deerlendirilmesi, cild VIII. Gran (Macaristan ehri). Hisarnn ykseldii yer.- ehri kurmu olan kral; ehrin hretini oluturan antlar; Kanun Sultan Sleyman tarafndan muhasara edilmesi.- Kalenin teslim oluu.- Avusturyallar tarafndan kurtarlmas (1683); Trklerin 1685'de baarya ulaamayan muhasaras, cild XII. Grant (Jean; Alman topusu). II. Mehmed'in Kostantaniye muhasaras srasnda Bizansllara hizmet etli, cild II. Gratiani (Naxos dk). Eflk prensliine atand.- Giritii hareketler Polonya savama sebeb oluyor.- Azledilmesi; dmanca hareketleri ve lm, cild VIII.

Sayfa

544

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Gratiani (Gsapard).- Sultan I. Ahmed tarafndan Avusturya imparatoru katnda Osmanl mparatorluu elisi olarak grevlendirildi; bu ahs zerine ayrntl bilgi.-Bb- Al tarafndan atanan ilk hristiyan elisidir, cild VIII. Grman (Antonio; Venedik amirali).- Trklerinkine kar kumanda ettii donanma.- Loreda-no'nun hretinin onda uyandrd kskanlk duygusu.Trk donanmas Venedik donanmasiyle savaa tututuundaki davran. Lepanto sava iin kararszl ve korkusunun sonulan, cild IV. Gritt (Venedikli amiral).- Trk donanmasna kar kazand zafer.- San Francesco della Vigna kilisesindeki mezar tanda okunan yaz, cild III. Gritti (Andrea).- Onunla II. Byezid'in elisi arasnda mzkereler cereyan etti; bu mzkerelerin hedefi? Venedik cumhuriyetinin Sultan katnda ona verdii grev.- stanbul'dan dnnde grevi hakknda verdii rapor.- Kendisine Kanun Sultan Sleyman katnda mzkereler yetkisi veriliyor, cd IV, V. Gritti (Houis).- Babas kimdi? ahlknn deerlendirilmesi.- Za-polya'nn stanbul elisiyle nasl iliki kurdu? Bu diplomatn Bb - l ile likilerindeki tesiri.- Kanu-n'nin hkmeti katnda Zapolya lehinde tesir grevi.- Bu hkmdarn Macaristan tahtna kmasnda yerine getirdii grev.- Viyana muhasaras srasnda halasnn bulunduu yer.- Zapolya ile birlikte Kanuni Sultan Sleyman'dan hediyeler alyor; hangi vesileyle-Perenny'nin tutuklanmasndaki rol.- Bir konferansta Jerme de Zara ile birlikte Macarisan tahtyla alkal bir meseleyi ortaya atmas.- Bu konuda mzkereler.- brahim Paa ve Kanun'nin ziyaretlerini kabul ediyor; mzakerelerin devam; lm, cild V. Gross (kont). 1739'da, Bb- l, Avusturya ve Rusya arasndaki ban mzkerelerine katld, cd XV. Grosscardein (Macaristan ehri).- IV. Mehmed saltanat dneminde Osmanllar tarafndan muhasara edilmesi.- Bu kalenin surlar hakknda ayrnt bilgi.- Avusturya imparatoru tarafndan fethi; galiplerin kalede bulduklar eyalar.- Kale muhafzlar niin esir eddi? Cild XI, XII. Gullleragues (Gabriel Joseph de la Vergne: 1680'de Fransa'nn Bb - li nezdindeki elisi).-Vezirizam'm kendisine Osmanl usulnce tren kaidelerini kabul ettirmesine kar kyor.- Khi-os'un Fransz gemileri tarafndan bombarduman edilmesiyle alkal olarak Veziriazam tarafndan yneltilen tehditlere verdii gzel cevap.- Sonraki davranlarnn sertlii.Byk Sultan'n tevecchn kazanyor.- 1684'de parlak bir ekilde huzura

Sayfa

545

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kabul ediliyor; Edirne'de maiyetlyle ehre muhteem bir alayla giriyor.- Elde ettii diplomatik baarlar.- lm, cild XII. Gmzde (Nicomedie kads).- IV. Murad'm memnuniyetini belirtmek zere ona verdii mektup, niin? Urad kibet, cd K. Gurdersdorf (baron de), Bkz. Teufel (Erasme). Guns (Almanya'da kk bir ehir) Kanun'nin muhasarasna dayanmas; bu konuda ayrntl bilgi, cild V. Oustave (Charles; sve kral). IV. Mehmed'e gnderdii elik heyetlerinin amac, cild XI. Gustendil (Kstedil) (Bulgaristan'n ehri). - Kalesi hakknda tarih ve istatistik bilgisi.- Birinci Murad tarafndan alnyor, cd I. Gzelce Kasm (imparatorluk zengi beyi).- Lakab nasl taklmt; Msr valiliinde yerine atand kii; ksa sren idare dnemi. -stanbul'da kurucusu olduu semt.- Tekrar Msr valiliine atanyor.- Mabeyinci Mehmed Bey'le aralarnda kan anlamazlk.-Haklln anlatmak zere Veziri-zam'n yanma geliyor.- Kanun Macaristan seferindeyken stanbul'da kalarak yrtt grev,-Veziriazam brahim Paa'ya Sul-tan'n tediye ve tevecchlerini sunmakla grevlendiriliyor, cild V. H. Hac Ayvad. Bu adn mns, cild IX. Hac Ali Paa ( Haleb valisi).-Veziriazam olarak yerine atand ahs; ahs ve ahlk nasl deerlendirildi.- Atanmas dolaysyle devlet erkn arasnda deiiklik ve idamlar.- Avusturya'ya kar at seferin neticesi.Azledilmesinin sebebi; Bykl Mustafa Pa-a'nm ve Sultan'm davran; ad geen Paa onun yerini alyor.- karclktan uzak bulunmas, cild XII. Hac lbeki, Bkz. lbeki- Hac. Hac Kalfa (Trk tarihi ve corafyacs).- Osmanl mparatorluu bakmndan almalarnn yaran.-Belgrad muhasaras srasnda Husrev Paa iin yapt grev. -ahsiyeti hakknda ayrntl bilgi; yazd eserler; lm, cild IX, XI. Hac Mehmed Paa, Bkz . vaz Mehmed Paa. Hac Mustafa Paa (ran'a kar alan irvan seferi seraskeri).-iran'da yaplan fetihlerden sonra III. Ahned'in ona gnderdii fermann konusu.irvan'da Pa^a tarafndan kazanlan zafer; yendii kuvvetler Sigh inak Ermenilerinden olumaktayd.- paa unvniyle birlikte ald sancak, cild XIV. Hac Paa (Osmanl doktoru). Deerinin aklanmas, cild II.

Sayfa

546

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Hfiz (ran lirik iri).- ld dnem.- Eserlerinin Osmaitl edebiyat zerinde tesiri, cild I. Hafz Ahmed Paa paldm).-Nibolu nndeki yenlgisi.-Sadret kaymakamlna atanyor.- Elk voyvodas Michd'in elisinden intikamn alyor; r.iin? -Azledilmesini gerektiren nezaketleri.- Anadolu'ya silere kar savunmak zere stanbul'dar gnderiliyor.- Anadolu'nun merkezinde onlan muhasara altna alyor.- Yavuz Ali Paa onunla grev deiimi yapyor: Valilik verip Sadret Kaymakaml alyor.- 1. Almed'm hatt- erifiyle bu makan:a naklinin tasdiki yap yor.-Vezirizam'm fkesinden kurtulmak iin bavurduu tcdbirler.-Vezirizaml reddetmesi, cild VII, VIII. Hafz Ahmed Paa. Tapdan- derya olarak yerine atard kii; bu makamda ok ksa bir sre kalabildi, cild XIV. Hafz Paa (Diyarbeki;- valisi). -Evlendii prenses.- si Bekir'i itaat altn almakla grevlendiriliyor; bu sefer hakknda ayrntl bilgi.-ranla sava.Vezirazem olarak kendisinin giritii sefer; bu seferde si Abaza Paa'y hareketsiz hle getirecektir; seferin neticesi. Badad'a kar sefer.- Bu ehrin muhasara altna alnmas.- Seferin baarszlkla sonulanmas.- Hafz Paa'nn azledilmesi.- Veziriazam Husrev Paa'ya kar iinde bulunduu gizli tertip.- Bu paa'nn yerini alyor; Sipahiler ona kar kin besliyor; urad kibet, cild IX. Hafsa Htn (Kanun Sultan Sleyman'n annesi).- lm dnemi.Mezarnn bulunduu yer, cildV. Haydar (Cneyd'in olu).- Uzun Hasan ona kar dostluk hisleriyle doluydu. Bu hkmdarn kzyla bir anlama yapt.- Uzun Hasann lmnden sonra ihtirasn aa vurmas; hayatnn son bulmasn gerektiren artlar, cild IV. Haydaraazde Mehmed. Grc Nebi'ye kar ynelttii sefer.Kapdan- derya makamnda yerine atand kii.- Evlendii p-renses (sultan). - Kendi valilii srasnda Msr anari iine yuvarlanyor. Sadret kaymakamlna atanyor. IV. Mehmed'e kar tertiplenen suikasdda sulu bulunuyor; lm, cild X. Haydar Mirza (Hamza'nn olu). Bab- l katnda elilikle grevlendiriliyor; bu konuda ayrntl bilgi, cild W. Haydarolu.- Anadolu'da ortal kasp kavuruyor.- Yakalanp stanbul'a getiriliyor; sorguya ekilmesinde Vezirizam'a verdii cevap.- lm, cild'K Haimbourg (Almanya ehri). Trklerin Avusturya'ya kar atklar seferde urad kibet, cild XII.

Sayfa

547

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Hakamakbe (erke beyi). Memleketlerinin idaresini ele almak bakmndan kardeiyle arasnda hkm sren ekime; kaarak snmak zorunda kald yer; stanbula gnderiliyor; er-keslerin hkmdar olduu tasdik ediliyor; onu lme mahkm eden prens, cild X. Haleb (Suriye ehri). Bu kalenin Timur tarafndan alnmas; bu hkmdarn zulm. - ehirlilerin Selim'in hkimiyetine boyun emeleri.teslim oluunun snr zerindeki dier ehirleri etkilemesi.-Bu ehrin Osmanl mparatorluu iindeki sras ve seviyesi.- Bu ehir hakknda tarih, istatistik ve topografik ayml bilgi; Arablar tarafndan fethinden beri Haleb'de hkm sren hanedanlar, cild II, IV. Halebll Ahmed (Aydn sanca). - Lkab nasl ald? Kbrs'a vali atanyor. Lefkoe valiliine gn-derilmesindeki ama? - ehir sakinleri valiye kar kyorlar.-Azledilmesi; lm, cild XII. Halim Giray, Bkz. Ghlray -Halim. Hlimi (Trk ilim adam). Bu ahs zerine ayrntl bilgi, cild IV. Hlimi Efendi- Srgnden dnnde atand makam.- Urad kibet; niin? Cild XVI. Famadan (ran ehri). - Ayrntl bilgi.- Husrev tarafndan tahrib ediliyor.- Konumunun nemi; III. Ahmed saltanat dneminde Trkler tarafndan kuatlmas; balca kuvveti, cild IX. XIV. Hamid Efendi (eyhlislm). -Kurduu messeseler.- Kendi eseri olan Fetvalar Kolleksiyonu'nun deeri, cild VII. Hammer (J. de). - Osmanl mparatorluu Tarihi adl eserine vesika toplamaya ayrd zaman.-Bu konuda yapt harcamalar. Aratrmalar.Hazrlk almalar fikri ve aratrmalarnn istikameti, cildi. Hamza (KaatiUerin elebalarndan biri). - nll; emri altnda bulunan hisarlarn says, cild IV. Hamza (skender Bey'in yeeni).- Amcasyla birlikte Osmanl ordusunu terkettii dnem.- Epir"in Trk hkimiyetinden kurtarlmasnda amcasnn yardm.- Hristiyanl kabul etmesi.- II. Meh-med'in tahta kmasndan ksa sre sonra esir edilmesi. - Amcasna ve lkesine kar tuttuu taraf.-Esir ediliyor.- Amcasnn cmertlii; lm, cild II, III. Hamza (Secseny sancakbeyi). -Kanun Sultan Sleyman dneminde zaptettii ehir.- Adnn n, cild VI. Hamza Aa (Husrev'in Badad seferinde topu Paas). Altunson geidinde ald tedbirlerdeki eksiklik; bu yzden nasl cezalandrld? Affna raslayan hdiseler, cild IX.

Sayfa

548

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Hamza Aa (rt muhafz). Ykseltii makam, cild XVI. Hamza Bey (Byezid paann kardei).- lmpsaki'de Venediklilerin karaya asker karmalarna kar harekete geiyor; bu Paa'nn bu artlar indeki davran.-Mustafa tarafndan hapse atlyor; Cneyd onu serbest brakyor.- Bu hkmdarn katnda grevlendirildii vazife.- Cneyd'e kar katld sefer; kuatt ehir.- Cneyd'i ve ailesini arptrd ceza.- Murad II. tarafndan Selnik'i muhasara etmek** grevlendiriliyor.- Bu konuda ayrntl bilgi.- II. Mehmed ona donanma kumandanln veriyor; Bundaki ama nedir? Tamamlad sefer.- Dnnde II. Mehmed tarafndan kabul edili tarz; atand valilik.- Uzun Ha-san'm lkesine, ran'a yapt akn.Karaman' zaptetmek emiri-ni alyor, cild II, III. Hamza Hamid (Dahiliye Nzn). Bu makama getirilii ve azli.-Veziriazam atanyor; ahs hakknda ayrntl bilgi.- daresi sresini belirleyen hareketler.- Azledilmesi.- Birbiri pei sra bulunduu valilikler; nazrl dneminde uygulad politika.- Nianland prenses, cild XVI. Hamza Mirza (Hudabend'in olu).- Amcas ah smail tahta ktnda babasiyle yaad yer.- smail tarafndan ldrlmesi emri veriliyor.- Bu lm hkmnden kap kurtulmas.- Annesiyle birlikte Erzurum Beylerbeyine kar kazand sava.- Ozdemirolu Osman Paa ordusunun keif kollarna kar kazand basan.- zdemirolu Osman Paa karsndaki malubiyeti.- Selmas ve Erivan Pa-alann yeniyor.- Kardei Tahma-sip'i lme gnderiyor; niin? Nasl ld, cild VII. Hamza Paa (III. Mustafa saltanat dneminde silahdar). - Nianland prenses.- Sultan'm tevecchne erimeden nce igal etmekte bulunduu elde etmi olduu makam.- Veziriazam Mustafa Paa'nn gznden dmesi. -Muhsinzde tarafndan kendisine verilen valilik.- Vali olduu srada Msr'da bagsteren kargaalklarda taknd tavr.- Grevlerinden azlediliyor., Vezirizamlk makamnda yerine atand kii; ahs hakknda aynnth bilgi.- Kendisinln Veziizamh dnemindeki hareketler.- Bir huzura kabulde Rus elisine muamelesi.- Azledilmesi; srgn olarak gnderildii yer.- lm, cild XVI. Hanefizde (ulem).- eyhlislmlk makamyla alkal olarak besledii mit- IV. Mehmed'in riyasetindeki meclisde haremde Ksem sultana kar yrtlen hareket srasnda ileri srd teklif.-eyhlislmlk makamna atanmas ve bu makama gelmesiyle gitmesinin bir olmas.- daha sonra bu makamda yerine atanaca kii.- Azledilmesi, cild IX, X. Hanfteln (Baron de). Lugos kalesinin alnmasnda esir edilmesi;

Sayfa

549

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kendisini bekleyen kibet, cild XII. Hanbal (Rus hizmetindeki e-kiya). Menei; Akdeniz'deki seferde oynad rol, cild XVI. Harbler.- Mehmed h'n Suriye ve Hindistan'daki harplerinin zellii.Sancar'n saltanat dneminde yaplan savalann says.-Son Hovarzem sultanlarna kar yaplan yedi yl savalar dnemi.-Murad ve brahim Beyleri kar karya getiren garip sava sebebi.- Yldinm Byezid'in Timur'a esir dmesi neticesinde Osmanl ehzadeleri arasnda kan taht savalan.II. Murad'n Karaman Beyi ve Macar kraliyle savalan zerine aynnth bilgi.II. Mehmed'in Eflk voyvodasiyle savann sebebi ve neticesi.- Trklerin 1462'den 1466'ya kadar yaptklan savalar ve fetihler.- 1463 OsmanlVenedik sava zerine rapor. -Trklerin Bodan ve Macaristan-daki savalan hakknda ayrntl bilgi.- Msr'la Bb- l arasndaki ilk savan sebebleri.- 1499'da Venedik Savann yeniden patlak vermesi. 1516'da Selim'in Msra kar sava. Kanuni Sultan S'eyman'm birinci Macaristan seferinin sebebi. 1529'da Avusturya'ya kar sava.- 1553 ran sava hakknda rapor. - Venedik'le yeni atmalar.1541'de Macaristan sava.- 1548, 1554 ran seferleri.-1551'de Avusturya ve Macaristan'a kar yeni savalar.- II. Selim dneminde Kbns sava.1578'de ran'a kar savan yeniden balamas.- Avusturya le sava.- Eflk ye Macaristan'a sefer.- 1593'de ran'la yine sava; 1604'de bu devletle yine sava.- Polonya'ya kar sava almas.- IV. Murad'n ranllara kar at sefer.- 1663'de Macaristan'a kar sava.- 1677'de Rusya'ya kar alan savan sebebleri.- Bu durumda Trkiye'nin hazrlklan.- Elde edilen sonular.-1682'de Avusturya'ya kar sava; kehnetler ve almetler,Neticeler.- 1684'de Venedik, Polonya, Avusturya ve papalk devletlerine kar sava.- Savan neticeleri.-1714 ylnda Almanya'ya kar sava.1731'de ran'a yeni sava iln; arpmalar zerine rapor.-Mteakip yl ve 1734'de savan tekrar balamas.- 1736'da Rusya'ya kar sava; hazrlklar; 1737'deki arpmalar zerine rapor ve aynntlar.- ran'a kar yeni sava hazrlklan.- Rusya le ban-m bozulmas ve 1678'de hazrlklar.- Savaa giri.- arpmalar zerine aynnth bilgiler, cid III, IV, v, vi, v, v, ix, xii, xh, xrv. XV, XVI. Harem.- Bir camide bu ad verilen yer; kullan.- Saraydaki harem; hareme nezret etmekle grevli kiiler.- Bu kelimenin asl, merfei, ifade ettii ey.- Veziriazam Kara Mustafa Paa'nn haremi, cild IH, X, XII.

Sayfa

550

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Harlri (ranl yazar). Yazd eser, cild I. Harran ,Rebia blgesinde kale). nemi; bu kale zerine ayrntl bilgi, cild IV. Hasan (IV. Murad'n nedimi).-Veziriazam Husrev Paa'ya kar tertiplenen ve katld suikasd. Yenieri aalna atanyor.- Husrev Paa'nn azline sebeb olduu iin sipahiler ona kar kin duyuyorlar. - Kendi askerlerinden bulduu destek.- Urad kibet, cild IX. Hasan (Macaristan Beylerbeyi), lm; Macaristan snrlarna yayd dehet; Gitmek zorunda brakmak iin Freystard halkna hitaben yaynlad garib beyanname, cild XII. Hasan (Rumeli yrkleri reisi). -stanbul'da 1703'de patlak veren ihtill srasnda kendisine kumandanlk verilmesi; bu olay srasnda oynad rol.Haclar kervannn idareci ve koruyuculuuna atanmas, cild XIII. Hasan Abaza, Bkz. Abaza Hasan. Hasan Aa (Kapdan- derya).-Bu makamda yerini ald ahsiyet; daha nce yapm olduu grevleri; evlendii prenses.- Ruslarn Karadeniz'deki projelerine dair Kran han ahin Giray'dan ald haberler; bundan yararlanarak kazand zafer.- Donanmann durumunu dzeltmek iin sarfettii gayretler.- Vezirizam'm bu gayretlere kar kmas.cjonanmanm Kefalonya ve Santa-Kaura yaknlarnda yenilgiye uramas.Azak valisi Murtaza Paa'ya hediyeler gtrmesi.- Kendisine kar tertiplenen suikasd.- Rumeli'de bir grev verilmesi.- lm, cild IX. Hasan, Ahskal (Selanik sanca Paas).- 1769'da Rusya savana katlyor.- lm, cild XVI. Hasan Cezyirli, Bkz. Cezayirli Hasan. Hasan, Yemii (in. Mehmed'ln veziri).- Sadaret Kaymakaml makamnda yerine atand kii.-brahim Paa'nn veftiyle veziriazam olarak atanyor.- Macaristan seferi serdarlm stleniyor; sefere kmadan nce gerekli tedbirleri alyor.- Kumandanln stlendii sefer hakknda ayrntl bilgi.- Seferin mutlu sonucundan tr mkfatlandnlmas.- Stuhlweissenbourg ehrini zaptetmesi; Macaristan savann devam.- stanbul'a arlmas; tehlikeye doru yol almas; bu durumda gsterdii maharet.Kendi kendisinin dn hazrlyor.- Azledilmesi; lm.- mparatorluun tekilt dallarnn zlmesine neye mdahale ediyor, cild VIII. Hasan Kk (yenieri aas). IV. Murad onu, ehrin zaptndan sonra Badad valiline atad, cild IX. Hasan Saati (silahor ve III. Murad'n nedimi).- Kendisine verilen

Sayfa

551

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

valilik; grd rya; rya III. Murad tarafndan nasl yorumland.Yedikule'deki mahpusluu srasnda mruz bulunduu tehlike.Kaymakaml srasnda, davrannn doruluunu savunmas iin isyan eden sipahilerin karsna gnderiliyor.- Hapsedildii yen ran'a kar alan seferin serdarb-n stleniyor, cild VII, VIII. Hasan Faa. - Bkz. Hasan Paa Damad Hasan Paa (Barbaros Hayred-din Paa'nn olu).- babasnn vefatndan sonra grd i; onun yerine atanan kii.- 1565 Malta muhasarasna katlmas, cild VI. Hasan Paa (Veziriazam Sokul-lu'nun olu).- Valiliinde bulunduu ehir; grevini Rumeli Beylerbeyi ile deitirmesi.- papa ehrini zaptediyor.Karayazc'mn elebalar olduu Anadolu silerini yenerek zafer kazanyor.Onlara kar Tokat muhasarasn srdryor; azledilmesi, lm, cild VII ve VIII. Hasan Paa (Cezayir valisi).-Menei; Kapdan- derya olarak atanyor; Venedik devlet reisinden istedii.- Servetinin kayna.-Sultan'a sunduu hediyeler, cild VII. Hasan Paa (Badad valisi).-lm dnemi; kendisi hakknda ayrntl bilgi, Cild XIV. Hasan Paa (Badad valisi).-Bb- l ile ran arasndaki savata ele geirdii eylet.- lm, cild XIV. Hasan Paa (Basra valisi). ehrin emirleri Basra valiliini almas iin kendisine murahhas gnderiyorlar; bu durumdaki davran, cd XII. Hasan Paa (III. Murad saltanat dneminde Msr valisi).- Nasl bir ahlk ve mizaca sahipti; Yedi-kule zindanna atld; niin? Yldznn parlamasn ve Veziriazam oluunu borlu bulunduu prenses.- lmnn sebebi, cild VII. Hasan Paa (Bosna valisi).-Menei; Venedik'e salad yarar. Usoklarla yapt sava.- Avusturya ile bar ihlal ediyor; basanlar.- Lakab nereden geliyordu.-Sinan paa'ya besledii kinin sebebi.- Sessek'de muhasara kuruyor; yenilgisi ve lm, VII. Hasan Paa (III. Mustafa Saltanat dnemi Kapdan- derya).-Kapdan- deryalk makamna kar hkmetin teklif ettii valilik; teklifi reddedince gzden dyor; ldr valiliine atanyor.- Grcistan'daki karklklar srasnda taknd tavr, cild XVI. Hasan Paa (II. Mustafa saltanat dneminde Veziriazam khyas).- Ona nasl bir lakab taklmt, niin? stanbul'daki isyanda oynad rol; birinci

Sayfa

552

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

defterdar grevinde bulunduu dnem; Rumeli Beylerbeylii makamna atanyor.- Kendisine verilen Msr valiliini reddetmesi; sebebi.-Urad kibet, cild XIII. Hasan Paa (hat sanat ustas, Bosna valisi).- Evvelce bulunmu olduu grev; Sultan IV. Murad'n onun hakknda verdii idam hkm; Tahrik nereden geldi? Kap snd yer, hkmn yerine getirilmesinden nasl kurtuldu, cild IX. Hasan Paa (vezir; eski Msr valisi) Kendisine evvelce iyilii dokunmu bulunan Kzlaraas Yu-sufa minnettarln belirtmesi, cd XII. Hasan Sabah (Kaatiller tarikatnn ba.)- Fazilet sahibi Nizaml Mlk'le ilikileri.- Mezhebinin z, cild II. Hasan Tiryaki (Kanije kalesi kumandanJ.-Aridk Ferdinand'n stn kuvvetlerine kar ustaca bir savunma.- Vezirizam'n kendisini huzuruna kabul ederek ustaca savunmasndan tr ereflere garketmesi.- yksek kumandanlna atand ehir; bir halk ayaklanmas tehlikesi. - Vezir rtbesiyle emekliye ayrlmas, cild VIII. Hatemai, mzasz bir tarih kitabnda bu kiinin eli hakknda anlatlan dikkate deer bir fkra, cild XII. Hauden, Bkz. Rexn. Hayatzde Mehmed Emin (Sultann doktoru).- eyhlislm olarak yerine atand kii.- Greve giriinin ilk hareketi.- Veziriazam-'m azlinde oynad rol.- Azledilmesi; niin? - lm, cild XV. Hebetullah (III. Mustafa'nn kz).- Doumunda yaplan enlikler.- Drt aylk iken nianland ahsn lm, cild XVI. Hecir. Bu kelimenin takvim balangc olarak fde ettii mn, cdl. Heduklar. Kendilerine bu ad verilenler, cild VI. Hekimh (Osmanl eriat hukukusu).- Bu ahsiyetin deerlendirilmesi. Yazar olduu eser, cild IV. Helene (Bizans mparatoru Da-vid Comnene'nin kans) Kocasna son grevlerini yapyor, lm, Cild III. Helene (Lazar'n dulu).- elinde olan imknlarla Srbistan' Trklerin elinden kurtarmaya alt.-Semendra'nn tesliminde anlamaya onun iin madde kondu, cild III. Hemdem Paa (Karaman Beylerbeyi). Yavuz Sultan Selim'in ah smail'le savamasnda tesiri oldu; bu hkmdar tarafndan nasl muamele grd, cild IV.

Sayfa

553

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Hemskeerke (Hollanda'nn stanbul elisi).- Kendisinden nce bu makamda bulunan kii; divanda Avusturya imparatorunun bar tekliflerini sunuyor.- Bunlarn basan salayamamas, cild XII. Hare t (Asya ehri). ehrin hazinelerini ve kaplarn alan hkmdar, cild II. Herkofze (Sirem'in kasabas) . Burann asl; insanlarnn olaanst cesaretleri ve kadnlarnn dikkate deer tuvalet zelliiyle nll, cild XIV. Hersek Ah m e d Paa (Anadolu beylerbeyi). - Kendisine serdarlk verilmesi; Msrllar tarafndan yenilerek esir edilmesinin sebebi.-Bir maksada uygun olarak Msr Sultan ona hrriyetini veriyor.-Karaman kylarna gtrd donanma.- Giritii harekt hakknda ayrntl bilgi.Akrabal; menei.- ld yer; hizmetlerinin deerlendirilmesi; antlar htrasn canl tutuyor, cild IV. Herzefovin (prenslii). Baz artlar altnda bu lke Osmanl hkimiyetine giriyor; bylece Osmanl imparatorluunun bir sanca oluuyor; bu blgede ortaya kan olaylar, cild XII. Hesa (Arap aireti Beni- Harb-larn reisi Beni Madhiad'n amcas). artlar onu ayn airetin bana getirdi, cild XVI. Hexamilon (Yunan boaz). -Ad nereden geliyor? Bu toprak kntsnn nemi.- Constantin'in burada yaptrd tahkimat.- kinci Murad'm buradaki muhasaras. -Venedikliler II. Mehmed'e kar savalarnda bu blge de tahkimat hareketlerine giritiler, cild III. Hildbourgnausen (prens).-Avusturya'nn Trklere kar at seferde Bosna zerine giden orduya kumanda etti.- Bu sefer srasndaki harekt. Prensin Avusturya hkmetinin gznden dmesi; niin? 1738 seferindeki bakumandanl.- 1739 seferindeki rol, cild XIV. Hunaroh (Tersane khyas). -Kapdan- derya olarak atanyor.-Ad zerinde yapt deiiklik.-idam edilmesinin sebebi, cild X. Hmss (Suriye ehri). Evvelce tad ad.- Bu ehir zerine tarih ayrntl bilgi ve zellikleri, cild IV. Hisarck. Bu ehrin yaknnda Avusturyallarn urad malubiyet, cild XII. Hobordansky (Avusturya elisi). - Kanun Sultan Sleyman dnemindeki elilik grevi.- Zapol-ya'ya kar canice projeleri; bu yzden cezalandrlmas, cild V. Hofmann (Avusturya'nn 1678-1679 yllarnda stanbul elisi). -lk defa

Sayfa

554

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

huzura kabul edilii nasl gerekleti. - Aniden lm.- Yerine atanan eli, cild XII. Hollanda.- Cezayir'le yaplan anlama.- Osmanl mparatorlu-u'na kar dnceleri.- Bu devletle elilik ilikileri zerine ayrntl bilgi.- Rusya, Avusturya, Venedik ve Trkiye arasnda imzalanan Karlofa Bar Anlamasndaki aracl, cild XI, XII. Homan. Harita fikrinin bulucusu, cild I. Hosambeyzde Ali Paa (Kapdan- derya). Grevlendirildii sefer; karlat glkler; azledilmek suretiyle grd muamele, cildX. Husameddln Gmtilolu (eyh). I. Mehmed'e vaazlar, cild II. Husam Karaelebizde (Rumeli kadaskeri). Soyaac, cild DC Husameddin (Kapdan- derya).-Bu makama atanmas; 1770'de Rusya'ya kar savata ald emir; eme'de Rus donanmasiyle tututuu sava; savan sonucu.-Azledilmesi. - lm, cild XVI. Husmazde Abdurrahman. eyhlislmlk makamnda yerine atand kii; azledilmesi, cild X. Husn-Keif (Mezopotamya ehri).- Timur ordularna kar direnmesi.- Bu kale zerine ayrntl tarih bilgi.- Topografik durumu. -ad zerine aydnlatc bilgi, Cild II, IV. Humi (ran kraliesi).- Onun yaptrd sylenen yaplar; adnn mns, cild I. Hunnius . inlilerin bu ad verdikleri topluluklar, cild I. Hseyin (Halep valisi), Ndirh'a kar savata Diyarbe-kir seraskerliine atand, cild XV. Hseyin I. (ran ah; Safev hnedn'nn son hkmdar). -Bb- l'ye gnderdii elilik heyeti.- Urad kibet.- lmnn sorumlusu, cild XIV. Hseyin (Horosan hkmdar).- Timur'dan ald yardm; bu hkmdarla imzalad ittifak anlamas.- Onunla giritii mcdele; lm, cild II. Hseyin Aa (III. Mustafa'nn mirhuru).- Sultan'n ona kar sekin muamelesi; Rakka Beylerbeyliine atanyor; nasl bir dnceyle? tulu vezir rtbesine ykseltiliyor; savunmas kendisine braklan kale; bu vesileyle kendisine balanan sancak, cild XVI. Hseyin Aa (I. Mustafa saltanat dneminde Khyabey). Ruslara ve Avusturyallara kar savalarda oynad rol, cild XIV. Hseyin Bey (I. Byezid'in elisi).- Sultan'n kendisine verdii grev, cild III.

Sayfa

555

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Hseyin bey (Fahreddin'in olu, Drzi prensi).- Babasiyle birlikte tutuklanarak stanbul'a gnderiliyor.- ahs hakknda ayrntl bilgi, cilt IX. Hseyin Cinci (Sultan brahim'in hocas).- Kara Mustafa Pa-a'ya kar kendisinin katld suikast tertibi; ahlk anlay.- Hakknda ayrntl bilgi.Nfuzunun artmas.- Venedk'e kar sava ilnnda Sultan brahim zerindeki tesiri; itibrnn dalgalanmas. -Gzden dmesinin sebebi.- Btn servetine devlete elkonmas.-lm sebebi, cild X. Hseyin Efendi (saray yldz-bilimcisi). Bu ahs zerine ayrntl bilgi, lm, cild X. Hseyin Keke (Memluklar beyi).- 1766'da Msr'daki karklklarda oynad rol.- Kahire'deki nfuzu.- Ali Bey'e kar giritii savada malubiyeti, cild XVI. Hseyin Mezzomorto, Bkz. Mezzomor Hseyin. Hseyin Mirza (Timur'un yeeni).- Amcasna isyan ettikten sonra kendisine snd hkmdar. -Kendisine verilen ceza.- Katld unutulmaz sava.- Zaptettii ehirler, cid II. Hseyin Nasuh Paazade. Onu Bb- l ile mcdeleye zorlayan sebebler; bu konuda ayrntl bilgi, lm, cild X. Hseyin Paa (II. Osman'n Vezirizam').- Bu ahs zerine ayrntl biyografik bilgi.- II. Osman tarafndan idare edilen Polonya'ya kar savaa katlmas.-Vezirizamlktan azledilmesi; niin? Orduda bir kumandanlk greviyle ikinci vezir unvann muhafaza ediyor.- Polonya seferi baarszlnn sebebi ksmen o mu? -Sultan'n Hacca gitmek projesi sebebiyle stanbul Kaymakamlna atanyor; g artlar altnda Veziriazam makamna atanyor. -Bu vesileyle davran.- lm, cild VIII. Hseyin Paa (Buda valisi). Bb- l'nin 1663'de Macaristan'a kar at seferdeki rol, cild XI. Hseyin Paa (Msr valisi). Yerine atand ahs; atld hapishane; niin? Cild XIII. Hunyad (Jean; Macar generali). - Doudan soyu- Sopu.- Osmanllara kar Macar savalarnda ilk defa ortaya kt dnem; Trkler ona nasl bir ad koymulard? - II. Muradn Paas Mezid Bey'e kar kazand zafer. Dnnde vatandalarnn onu karlaylar.- Yeni baarlar hretini yaygnlatn-yor.- Vladislas'a tleri.- Trklere kar tekrar savaa balamak zere kendisinden vaad alyorlar.- Savalarn tekrar balamas.Varna meydan muharebesi hakkndaki dncesi.- Bu artlar iinde delilini

Sayfa

556

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

verdii merdlik.- Kral Vladis-las'n lmnden sonra ykseldii makam.stil ettii eylet; II. Mu-rad'm ordusunun zerine yryor.- Bir Srb kadnn ona bildirdii kehnet.- Ordusunun Kossova savandaki hazrl; bu sava zerine ayrntl bilgi.- Yenilgiye uramas.- II. Mehmed'e kar Belgrad savunmas iin toplad ordu.- Bu artlar altndaki davran.- lm; zulmnden tr tenkitler, cild I, II, m. Hussey (Guilliaume; ngiltere'nin stanbul elisi). Grevinin konusu; Sultan tarafndan huzura nas kabul edildi, cild XII . bn - Haldun (nl Arap tarihisi). - Kaabiliyetinin deerlendirilmesi; am ehrinin temsilcisi olarak Timur'u karlyor, bu hkmdardan grd iyi kabul.-Mukaddemt adl tarih kitabnn deeri; deeri nasl belirtildi, cild II, XVI. bn Meddas (camii). Mbed hakknda ayrntl bilgi, cild XVIII. bn - ohne (Halepli tarihi). -ehrin zaptndan sonra Timur'la grmesi.- Bu hkmdara verdii bir cevapta byk cesaret gstermesi, cild II. bn Vani, Msr'da tahrik ettii karklklar, cild XII. brahim (Bosnal veya Hrvat). Hristiyanlk lehinde propaganda yapyor; mahkm ediliyor, cild IV. brahim (Macar dnmesi). stanbul'daki matbaann mdrln yapt; hakknda dnceler; yerine getirmekle ykml bulunduu grev; srgne gnderildi; niin? Cild XIV. brahim (Macar dnmesinin olu). - Devletin Avrupa devletleriyle mnasebetleri konusunda Bb- l'ye hizmet etti, onlarn elileriyle ahbablklar kurdu; Bb- l terc-manyla birlikte devlete hizmet veriyordu.- Bu ilemlerden uzaklatrld; niin? Cild XVI. brahim (. Murad'n nedimi). - Bu ants zerine ayrntl bilgi.Msr valiliine atanyor.- Sul-tan'dan ald emir.- beyazlar denilen Drziler valiye destek oluyorlar ve si airetlere kar onunla birlikte hareket ediyorlar.- Maanolu topraklarnda valilik kuvvetlerinin tahribat. Suriye'deki davran.-stanbul'a zafer alaylaryla dnyor; Sultan'a getirdii hediyeler.-Prensesle evleniyor ve bu vesileyle dn enlikleri yaplyor.Avusturyallara kar kazand bir zaferin kutlanmas iin stanbul donatlyor.- Kapdan- deryala atanyor; bu makamda kald sre.-Misr ve Suriye seferleri srasndaki davrannn deerlendirilmesi.-Yenierilerin saraya kar isyanlarnda vezir olarak oynad rol.- stanbul asayiini gzetmesi iin III. Mehmed'in ona verdii grev.- Veziriazam Ferhat Paa

Sayfa

557

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

aleyhinde evirdii entrikalar; bu ahsn idammdaki rol, Veziriazam Sinan Paa'nn onda kin uyandrmasnn sebebi.- Sinan Paa'nn onu Sultan'n nnde tahrik etmesi.- Veziriazam oluyor.- Valide sultana kar sehveti.Macaristan seferinde serdar- ekrem olarak ordunun bana geiriliyor.- Sultan'm stanbul'a dnmek arzusuna kar kyor.- Veziriazam olarak yerine atanan kii.- yeniden ayn makama getiriliyor.- Azli olaynda az veya ok pay bulunanlardan intikam alyor.- Gzden dmesi olay.- nc defa olarak imparatorluun en yksek makamna getiriliyor.- Satrc'y ortadan kaldrmak iin kulland ara.- Macaristan seferi hakknda Avusturya imparatoruna yazd mektup.- Kendisi tarafndan idare edilen bu sefer hakknda ayrntl bilgi.- aridk Mathias'a yazd mektup.- lm.Mezarnn bulunduu yer, cild VII, VIII. brahim (Kanun Sultan Sleyman'n nedimi).- Veziriazam olatfak yerine atand kii.- brahim hakknda aydnlatc ve ayrntl bilgi.-Evlendii prenses ve bu vesileyle yaplan enlikler.- Msr'a gnderiliyor; niin? Grevi yerine getirme tarz.- stanbul'a dnnde Sul-tan'dan ald hediyeler.Bu hkmdarn kendisine gsterdii yaknlk ve tevecch; brahim'i dier vezirlerden ayran manev ve zek farklar.- Macaristan seferine katlmas; bu konuda ayrntl bilgi.- M oh a meydan muharebesinde askerin maneviytn nasl g-lendiryor.- Zaferden sonra Sul-tan'n onu mkfatlandrmas.-Buda ehri yangnnda taknd tavr.- Baks'n zaptndan sonra ona den ganimet pay.- stanbul'da Atmeydan'nn sslenmesinde Kanunye kabul ettirdii yenilikler.- Zapolya'nn elisini huzuruna nasl kabul etti.- Kanun'den ald bert ve dier lutuflar.- Ardik Ferdinand'a kar savaa katlmas..- Kaleyi gzden geirdii srada Viyana surlar nnde mruz kald tehlike. - Son hcum iin karar alnmak zere sava meclisini topluyor.- Birliklerin sava evkini arttrma yolunda sarfettii gayretler boa gidiyor. -brahim'in sava esirlerinin braklmasyla ilgili olarak Avusturya sava komiserlerine gnderdii mektup.Macaristan tacn Zapol-ya'ya giydiriyor.- ehzadelerin snnet edilmeleri mnasebetiyle Sultan'a sunduu hediyeler.- Bu enlikler vesilesiyle Sultan'a verdii vc cevap.- Avusturya imparatoru Ferdinand'n elilerini kabul ediyor; onlarla arasnda geen konuma.- Guns ehri nnde ordugh kurmaya geldii dnem; bu ehrin muhasaras hakknda ayrntl bilgi.- Avusturya imparatoru Ferdinand'a gnderdii mektup; Kanunnin ona Umar olarak verdii hisar; bu hkmdarla bulutuu yer.Veziriazam brahim Paa'nn meraka deer bir mektubunun kopyas.-

Sayfa

558

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kendisine Gran ehrinin anahtarlarn ve hediyeler sunmakla grevli imparator Ferdinand'n elilerini kabul etmesi. -brahim Paa'nn portresi; karakterini izen ve politik durumunu belirten konumalar.- Sultan huzuruna kmak iin elilere verdii talimat.- Mzkerelerin sonucu.-Ona yeniden serasker unvan veriliyor.- Kanunnin hakimiyetine sokmak zere zerine yrd ehir.- yolda memnun edici haberler alyor; klk ordughlarn kurduu yer.- Birok ran kale ku-mandanlaryla balatt mzkerelerin tesiri.- Sava pln; bunun gerekletirilmesine engel olan ahs.- skender elebi'ye duyduu kinin sebebi.- Badad' zaptediyor.Sultann ona yeni tevecch ve iltifatlar.- skender elebi ve kaynbiraderinden intikam alyor.- brahim Paa'nn ihtirasl mizacnn deerlendirilmesi.- lm. Gmld yer.- Hayatnn sr'atli bir zeti, cild V. brahim I. (IV. Murad'n kardei). - Kendisi hakknda verilen lm hkmnden nasl kurtuldu? -Bu hkmdarn dnceleri.-Tahta kaca haberini alnca gsterdii gvensizlik.- Kardeinin cenazesine kar son grevlerini yerine getiriyor.- Validesultan'n onda sefahatin tkettii kuvvetleri canlandrmak iin sarfetii gayret. - Avrupa devletleriyle ilikilerine ksa bir gz at.- Tahta kndaki hdiseleri ve olu ehzade Meh-med'in doumunu falclar ve khinler nasl yorumladlar? - Salk durumu.- Hseyin Cinci'ye gsterdii tevecchn sebebi.- Avusturya imparatoru Ferdinand'la arasndaki politik ilikiler.-Safahtleri.- Ona Venedik'le sava karan verdiren artlar.- Bu konuda yaplan hazrlklar.- Girit adasna kar alan sefer hakknda rapor.- Yusuf Paa'ya kar davran.Rakoczy'nin elisini huzura kabul edii.- Vali ve vezirlik makamlarn parayla satt dnem.-Girit ve Dalmaya sava srasnda vaktini nasl geiriyordu.nc haseki sultan iin yaptrd muhteem araba.- eriat kaidelerine aykr olarak evlendii kadnlarn says.- daresinin zaafndan cesaret bulan isyanlar.- mparatorlukta otoritesini srdrmek iin uygulad politikann dnce yaps.- Harem kadnlarnn onu tesirleri altna aldklarnn delili.Krklere kar gsterdii ihtiras derecesindeki dknlk.- Kendisinin ve veziriazamnn sebeb olduu honutsuzluklarn sonucu olarak kendilerini iinde bulduklar g durum. - Tahttan indirilmesi.- Hapsedildii yer.lm.- Mezarnn bulunduu yer, cild IX, X. brahim (Ahska valisi).- Bu ehrin sakinleri tarafndan nasl deerlendirildi? Cild XVI. brahim (IV. Mehmed dnemi Kzlaraas).- Hapise atld yer; niin?

Sayfa

559

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dama mahkum edilmesi sebebi, cild V. brahim (Divan hocas, IV. Mehmed dnemi).- Entrikalarnn imparatorluk mhrn verdii ahs.- orduda lmnn sebeb olduu znt.- Sultan'n zerindeki tesiri, cd IX. brahim ,Abuk uf un ! III. Osman'n lm nnda Rgb Paa'ya uyars.- Grevlerini sr-dremedi; niin? Cild XVI. brahim Aa, Bkz. Karakulak. brahim Bey (Karaman Beyi Mehmed Bey'in olu).- Babas Antalya kalesinde ldnde ona kar yerine getirdii grevler.- II. Murad tarafndan nasl muamele grd? - Bu iki hkmdar arasndaki savan sebebi.- II. Murad'n hkm altna girmesi.- Ona kar Sultan'm cmerdlii.Bu Bey'in lmnn Osmanl imparatorluu bakmndan nemi. - Brakt ocuklarnn says.- Onlarla Sultan arasndaki savan sebebi.- Savan sonu, cild II, III. brahim Efendi (eyhlislm Feyzullah Efendi'nin olu).- rencisi olduu ehzade.- Bu greve gelmek iin sarfettii gayretler, cild XIII. brahim Hanzde Ali Bey. Ordu birliklerini, masraflar kendisi tarafndan denmek zere harekete geirmesi iin II. Mustafa'ya verdii para. Hanzade'nin kimlii, cild XII. brahim Hoca (Kapdan- derya).- Veziriazam olarak makamna atand kii.- Kendisi hakknda ayrntl bilgi.- Azledilmesi ve idam sebebi, cild XIII. brahim Mirza (ran ah Ali-kulu Han'n kardei).- Kardeinin aleyhine taanlar.- Kardeini uratt kibet.- Ksa sren saltanat.- lm, cild XV. brahim Paa. - II. Mustafa saltanat dneminde Avusturya hkmeti katndaki elilik grevi. -Avusturya imparatoruna sunmakla grevlendirildii hediyelerin zenginlii.- Miyyetindeki kiilerin says.- Viyana'ya girii.Elilikte lisanlarn ve belli bal grevlilerin listesi. - Esirlerin fidyeleri konusunda Viyana hkmetiyle yapt anlama.- lkesine dnnde kendisine verilen valilik.- mparator Lepold katnda grevlendirildii vazife; Bu vesileyle Sultan'm ona verdii unvan.- Negrepont valiliine atanyor.Mezarnn bulunduu yer, cild XIII. brahim Paa. (Kaminiec valisi).- 1677'de nc defa olarak Buda valiliine atanyor.- Avusturya'dan talebleri; Bb- l'nin kendisine verdii grev.- Toekoeli'nin Macar kral olarak tahta karlmasndaki rol.Viyana'ya ynelen Trk ordusuna katlyor.- fikirleri seferin serdar Kara Mustafa Paa tarafndan nasl karland? - Savunmakla grevlendirildii mevzi.-Viyana muhasarasnn kaldrlmasndan sonra mruz kald sula-

Sayfa

560

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

malar; niin? lm, cild XII. brahim Paa (Msr valisi).-Menei; hakkndaki grler.- Birbiri pei sra bulunduu grevler, cild XI. brahim Paa (Haleb valisi).-1684 ylnda Buda'y savunmakla grevlendirildi.- Bu ehrin muhasaras srasndaki davran.- Sul-tan'n verdii mkfat; seraskerlie atand; kendisine taklan lkab; niin? Gran ehrini baarszca muhasara etti.- Cezalandrlmas, cild XII. brahim Paa (III. Ahmed saltanat dneminde silahdr).- Hac kervan idareciliine atand.- Kap-dan- deryalk makamnda yerine atand kii.ld yer, cild XIII. I brahim Paa (I. Mehmed'in Vezirizam').- Bu ahsiyet zerine ayrntl bilgi.- II. Murad saltanat dneminde eritii kudret.- lm dnemi, cild II. brahim Paa (Sadret Kaymakam).- Kapdan- derya grevinden azledilmesi.-Hizmetleri; Veziriazam oluyor.- Ishak Efendi'ye kar besledii kin.- Transilvanya kralna, Bodan ve Eflk voyvodalarna kar davran.Kendisine nasl lkab taklmt.- Polonya seferi serdar bulunduu srada II. Sleyman'a kar dnd tuzak.-Gzden dmesi.- Srgne gnderildii yer; lm, cild XII. brahim Paa (Camii) Kurulduu dnem, kim tarafndan, sonradan yaplan mtemilt, Cild XVIII. brahim Paa (III. Ahmed saltanat dneminde ikinci defterdar).Pasarofa anlamasnn imzas srasnda Viyana eliliiyle grevlendirilmesi; bu vesileyle verilen unvan.- mparatorlua lyk bir grnm iinde olmas iin Sultan'n gze ald masraf; mparatora sunulmak zere gtrd hediyeler.- Viyana'ya miyyetiyle girii.-Her zamanki tren kaidelerine uymakta kard glkler.- mparatorun kendisini trenle huzura kabul etmesi, cild XIV. brahim Paa (IV. Mehmed saltanat dneminde serasker).- Polonya ile yapt bar anlamas; Cehryn'e kar giritii hcumun baarszl.Sultan'n verdii ceza, cild XII. brahim Paa, Bkz. Dmd brahim Paa. brahimpaa Darulhadis (camii). n edilmi olduu dnem; kim tarafndan? Orada bulunan mezarlar, cild XVIII.

Sayfa

561

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

brahim Paa (Diyarbekirli).ldr valisi olarak yerine atand kii.- mi ret prensinin kardeini prense kar desteklemesi; idare ettii savan neticesi.- Azledil ii, cild XVI. dris (Doulu tarihi).- Kendisini sarayna davet iin II. Byezid'e bir vesile veriyor.- Nerninkiyle kyaslamal olarak kaabiliyetinin deerlendirilmesi.- Kiilii zerine ayntl bilgi.- Osmanl mparator-luu'nda Diyarbekir, Roha ve Musul valililerinin toplantlarna katlmas.- Bu vilyetlere getirdii tekilt.- Krdistan eyletine Sultan'n deil, onun atad bir prens yerletirmek.- Selim'in ona gnderdii mkfat.- bu prensin yanna arlyor; niin? - lm dnemi.- Msrllar bezdiren ar vergilendirmeden Sultan vazgeirmek iin bavurduu re, cild, IV. bey- Hac (Orhan Gazi'nin Paa kumandan).- Trklerin Avru-pa'daki fetihlerinde kendisinin pay.- Kendisi serdarla getiriliyor; Macar ordusuna kar kazand zafer.- Kskanla kurban gitmesi, cdl. leri - Hoca (Orhan Gazi'nin silah arkada). lhanllar (hanedan).- Balangc; son bulmas.- Saltanat srd lke, cd II. maret (fakirler mutba). Kurucusu ilk hkmdar hakknda ayrntl bilgi, cild I. Imprimere (matbaa). lkinin stanbul'da kurulduu saltanat dnemi.Bu matbaalarda baslan eserler.- Msr'daki matbalarda baslanlar, cd XTV, XVI. nayet Giray Bkz. Ghlray -nayet. nce Balaban (I. Murad'in kumandam). Muhasara ettii ehir; ehri ele geiri tarz, cild I. nn (Sultann sar ca ehri).- Topografk durumu.- ad nereden geliyor? Cild I. n. Trkiye'de dz yazya verilen ad, cild XVI. n Efendi (Suriye Trablus'u kads).- IV. Murad'n huzurunda kendisine yneltilen sulama.- hayatn kurtaran ve ona Sultan'n tevecchn kazandran artlar, cd IX. pir Paa. - Vardar Ali ve Mehmed Paa isyanna yardm va-ad etmesi.Vaad alanlarn ondan phe etmeleri.- Bu artlar iindeki davran.Anadolu'nun durumu hakknda Sultan'a verdii rapor.- si Abaza zerine yrmek emri alyor; kumandanlktan azlediliyor; niin? Kendisine verilen valilik.- Abaza ile buluuyor.-artlar Sultan'a bildiriyor; kendisine bdirmi olan teklifler.- taat ve ballna karlk elde ettii valilik.- Haleplilertn onu

Sayfa

562

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

karlaylar.- Kendi valiliinde reform almalar.- Veziriazam makamna ykselmesi.- Halep'de kendisine imparatorluk mhrn getiren Bamirhuru karlay.- istanbul'a gtrlmeyi reddediyor.- Osmanl imparatorluundaki rvet belsn yenmek hususunda alnmas gereken tedbirler zerinde dnyor.- Anadolu'da pir hakknda ne dnyorlar? - stanbul'da endie duyulmasna sebeb oluyor.- Otoritesini kullanma tarz.Kendisine nianlanm olan prenses.- stanbul'a yaklatnda onu karlamaya hazrlanyorlar.-skdar'a var.- stanbul'a giriyor.- dnn kutladklar gn. Veziriazam olarak daresinin lk hareketleri.- Sultana sunduu hediyeler.- Talihinin tersine dnmesinin sebebleri.- Ona kar isyanlar.Azledilmesi; lm, cild X. psylantl (Veziriazam Rgb Mehmed paann doktoru).- Menei; ngiliz elisi Porter'ln entrikalarna yardaklk^ etmesi ve ibirlii yaparak Bb- l'yi Avusturya ve Fransa'ya kar kkrtmaya almalar.- Geores Ghikann voyvoda makamna oturtulmas iin bouna gayretleri.- Bb- lfye tercman olarak atanrrajs, cild XVI. trene (Cantacuzene'n kans).-Kocasnn onu bir bana yaamaya brakt ehir.- Umur be/i kabul etmesi.- Ondan grd himaye, cild I. sft (Osmanl Padiah Bayezid'in olu).- Babasnn lmnden sonra kardeiyle elde etmek iin ekitikleri eylet.- Ankara savandan sonra snd yer.-Kenlslni hkmdar iln ettii lke.- mzalad ittifak anlamas. -Kardei Mehmed'e kar giritii sava.- Kumandan Timurta Pa-a'nn lmnden sonra kat memleket; hkmdarln elde etmek iin urayor.- Bu ehzadenin ortadan kayboluu, cild II. sa Bey (Karaman Beyi Mehmed Bey'in olu). Esiri olduktan sonra II. Murad ona kar nasl davrand? Cild II. ordughna gndermee davet ediliyor; bu sebeble duyduu korku; bu teebbsn sonras.- Ona payitahtndan ayrlmasn bildiren emir.- Buda ehrini dier ehirlerine katmak imknn oluna veren berat.- Sultan'm ondan hl istedii ehir.- Kraln ekildii yer.- rahip Georges'un ona telkin ettii, entrikalanyla alkal korku.- lm dnemi, cild V, VI. s Taher (Mardin hkmdar).- Timur'a gsterdii direnme.- Kurtuluu neye borlu? - Tatar imparatorunun ona ihtar ve buna kar verdii cevap, cild II. Isfahan. Bkz. tspaha. sfendiyar Bey (Sinop ve Kastamonu Beyi). - II. Murad'a kar giritii

Sayfa

563

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mcdele.- Kendisi bakmndan bu mcdelenin neticesi, cild II. shak (Turcopollann ba).- Bizans imparatoru ile mzkere ettii anlama.- Bu prensin sonu.- Bizansllar onu nasl aryorlard? Cild I. shak Bey (Karaman Beyi brahim bey'in olu).- Douu; babasnn onu kardelerine tercih etmesi.- Kardei Pr Ahmed ile mcdelesi.Dostluundan emin olmas iin II. Mehmed katndaki teebbs.- Bu beyin II. Meh-med'le savamasnn sebebi.- Urad malubiyet- lm, cild III. sebelle (Macaristan kraliesi). -Olunun meru kral olduu yolundaki pheleri datmak iin Kanun Sultan Sleyman'n elisi karsndaki davran.- Bb- li'ye gnderdii elilik heyeti; ald berat.- Kanunnin ona gnderdii hediyeler.- Olunu Osmanl shak Bey (Srbistan snn valisi).- Ergene ve Marizza nehirlerinin mansabndaki kpr inatn idare etmesi.- Macar krallna taarruzu.Muhasarasn bitirdii ehir.- Bir macar birlii zerinde kazand zafer, cild II. shak Efendi (IV. Mehmed1 in nedimi). Vezirizam'n kskanl sebebiyle lm, cild XII. shak Faa.- Birinci art; ykseldii makam.- Karaman'da yerine getirdii grev.- Uzun Hasan'n istilsndan sonra iinde bulunduu durum.II. Mehmed'in lmnden sonra ele geirdii otorite; stanbul'da asayii salamak iin bu otoriteyi kullanmas.- II. Byezid tarafndan veziriazam olarak atanyor.- Azledilmesi; niin? Cild III, IV. shak elebitTrk iri). Bu ahsn karakter ve zeksnn deerlendirilmesi, cild V. skender Bkz. Scandarbe. skender Mlhalolu (Ali Bey'in kardei).- Srbistan'da Michel Szi-laggi ve Gregoire Labathan'a kar kazand zafer.- Dalmaya ve Cr-niole'e akn; aknclarla birlikte getii lkeler.- Korkun bir dmanla karlayor. Scutari'in muhasarasmdaki rol.- Friul'e yapt akn hareketi; bu aknn amac.- TransHvanya'nm istilsna katlyor.- Friul ve Carinthie'de ikinci stil.- Ordularn Bosna'ya sevkediyor, onu geri ekilmek zorunda brakan hkmdar; lm, cild in, IV. skender Mirza (Timur'un torunu). Kendisine verilen valilik; Trkistan'da kazand zafer; zaferin yeenlerinde uyandrd kskanlk, cild II. skender Paa (Erzurum kumandan).- ran h'nn olu s-mail-Mirza tarafndan yenilgiye uratlmasnn sebebleri; bu mnasebetle Kanun

Sayfa

564

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sultan Sleyman'n davran, cild VI. skender Paa (SUistre valisi). Gratiani ve Polonyallara kar idare el, sefer, efld Vffl. skender elebi (defterdar).-ran seferinde bu unvanla brahim Paa'ya yardmc olarak ran seferine katlyor; bu seferdeki davranlar Kanuni'nin gvenini kazandryor.- Sonsuz serveti kendisine byk bir nfuz salyor.Vezirizam'n kinini ekmesinin sebebi.- Kendisi de dmanca bir duyguyla Vezirizam'a kar harekete geiyor.- Vezirizam' ortadan kaldrma teebbs.- Gzden dyor; niin? - Mahkm edildii ceza.- Etrafndaki byk sayda esir, niin? Cild V. slm Giray, Bkz. Gbiray slm. slam Paa.- Azak valiline bu ehre kar alan seferden sonra atand; sefer Sultanzde Mehmed Paa tarafndan idare edilmiti.-Urad kibet; niin? cild X. smail Efendi (camii). Konusunda ayrntl bilgi, cild XVIII. smail, Bkz. h-smftl. smail (defterdar). Saray masraflar ve aylklar zerinde tasarruf tedbirleri ald; ttn vergisi zerindeki karar, cild XII. smail (kzlaraas) Veziriazam Ali Paa'nn onu drmek istedii utandrc durum; Bundan nasl kurtuldu? Cild XII. smail Paa (Grc). -Veziriazam olarak yerine atand kii; hakknda ayrntl bilgi.- dareye baladnn belirtileri.- Nadir h'm kendisine gnderdii mektup.- ran'a kar ald tedbirler. -Azledilmesinin sebebi, cild XIV. smail Bey (Penderai Bey.- II. Mehmed'in bu Sinop Beyi'ne verdii emir.- Pdihn ona havale ettii iler.- Bundan urad zararn tazmini, cild in. smail Faa (veziriazam).- Bu grevi yrtt dnem.- Srgne gnderildii yer; idama mahkm edilmesi; Ne sebeble? Cild xn. smail Paa (vezir ve am valisi). Mekke erifi Saad'n zulmne son vermekle grevlendirildi; bu artlar iindeki davran, cild XII. smail Paa (Kahire valisi). -Bir veba srasndaki fedakrl zerine dnceler.- Kiiliini oluturan zellikler; ehirde isten-memesinin sebebleri; Badad valisi oluyor.- Kendisi hakknda ayrntl bilgi.- lm, cild VII, VIII. smail Paa (Yanina eski valisi). tulu vezirlii kaybetmesinin sebebi; lm, cild XVI.

Sayfa

565

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

smail Paa (stanbul kaymakam).- IV. Mehmed'in ona verdii unvan; grevini yerine getirmedeki sertlii.- 1664"de Bab- l'nin at Macaristan seferindeki rol.-ehid dt sava, cild XI. znik, Bkz. Nic6e. sfahan (ran Irak'nm payitaht).- Mehmed h'n akademisinin eiine koyduu put; niin? Timur'un bu ehre reva grd korkun intikam, cild II. s pir zade (Ayasofya imam).-III. Ahmed'i tahttan indiren ihtilldeki rol.- Sultan' azarlamak cr'etini gstermesi.- silerle gizli mnasebetlerinin neticesi.-Nasl lyor? Cild XIV. stuanfi (Nicolas).- Bb- l ile yaplan Sitvatorok anlamasna Avusturya tam yetkili murahhas olarak katlmas.- Tarihi olarak deei, cild VIII. talyanlar. Trklere kar Avusturya ordularna kumanda eden talya Beyleri, cild XII. vanov (Fedor, Rusya an). III. Murad'la imzalad anlama, cd VII. vanovi Rumanoff (general kont Alexandre).- Bb- l katnda kendisine verilen grev; stanbul'da nasl karland? - Olaanst eliliinin alt ay srmesinden sonra muhafaza ettii unvan; bu konudaki tahsisatnn kstlanmas.- ran'n paylalmasnda snr belirlenmesiyle grevlendirilmesi.- irvan Han'nn ikyetlerine verdii cevap, cild XIV. vanovna (Anne; Rusya ariesi).- Avusturya ve Bb- Ali ile mnasebetleri.- Kendisini imparatori-e olarak tanmak bakmndan Bb- li tarafndan 1739'da karlan glkler.- lm, cild XIV, XV. vonia (Jean).- Men'ei; Eflk prenslii makamna atanmas iin Bb- Ali katnda teebbsleri. -Taht zorla ele geirmekte Bb- l tarafndan desteklenmesi.- Bir zlim olarak davranlar; kendisine has zellikleri.lm, cild VI. zzet Mehmed Paa (Rusuk seraskeri).- 1771 sava srasnda Vezirizam'n ona gnderdii Bosnal birlikleri ve Ruslara kar harekt.Sadret kaymakam oluyor, cild XVI. Jacob (Bohemyal kaak). Azak ehrinin alnmasndan sonra urad kibet, ,cild XII. Janissaires (Yenieriler).- Kurulularn borlu bulunduklar artlar.- lk nceki adlar; bu asker snf zerine aynth tarihi bilgi.knn balad dnem.- IV. Mehmed saltanat dnemine kadar bu birlii besleyen gen hristiyan-larn says.- Azab askerleriyle yenieriler

Sayfa

566

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

arasndaki kinin ilk sebebi.- II. Murad'n tahttan gnl n-zasyle ayrlmas srasnda yenierilerin isyan.- Hkmette sebeb olduklar endie.- syan etmek suretiyle II. Mehmed'i kendilerine bahi vermee zorluyorlar; bu hkmdarn yenierilerin kt alkanlklarn ortadan kaldrmak maksadiyle bunlar dier birliklere datmas.- II. Mehmed'in nizm ve intizm anlay. - Yenieriler tahta knda II. Byezid'den cretlerinin artrlmas talebinde bulunuyorlar.- Bu gelenei getirdikleri imparatorluk.Bunu tamamiyle laveden hkmdar.- Yenieri isyanlarnn sebeb ve tesirleri.-Culs bahiinin her tahta kta verilmesini det hline getirmek zere Sultan Selimi zorluyorlar.-Bu hkmdarn saltanat dneminde birok defa isyan ediyorlar. -Selim, Yenieri birliklerine eski kurulularyla mukayeseli olarak reform getiriyor.- I. Sleyman'n tahta knda ileri srdkleri iddia.- Bu hkmdarn saltanat dnemindeki yenieri bakaldrmas.- Buda'nm zabtnda serkel'kle-rin tesiri.- II. Selim'in tahta k srasnda ileri srdkleri talebler.-Yenierilerin ocukken devirildik-leri lkeler.- zellikle muhafz birlii olarak bulunduklar ehir. -Kurulularn manaszla - tiran sebeblerin.- III. Murad dneminde yenierileri isyana gtren artlar.- Sarayda toplant hlinde bulunan divana kar yenierilerin ilk silahl gsterileri.- Yenierilerin Bodan tahtna kardklar hkmdar.- Sipahilerin onlara kar besledikleri kinin sebebi.- II. Osman'n Mekke'ye hareket ettii haberi zerine kargaalk karmalar.- Bu isyann dnt mhiyet ve neticesi.- I. Mustafa'nn saltanat dneminde yenieri istibdad.- Yenierilerin IV. Mu-rad'da uyandrdklar korkular. -Osmanl imparatorluu tarihinin kaydettii hristiyan genlerin son devirilmeleri.- Tekiltlarnn siphilerinkiyle arasndaki muvzilik.- Bu iki kurulu arasndaki mcdelenin sebebi.- 1687 yenieri isyan.- ayn dnemde yenieri asker snfnn says.-syanlarnn gsterdii zellik.silerin cezalandrlmas ve aalarn idam.- II. Mustafa'nn tahta knda ileri srdkleri talebler.-Vezirizam iin kardklar isyann sonucu.- I, Mahmud saltanat dnemide nasl blnmlerdi? Cild I, II, III, IV, V, VI, VII, VIH, IX, X, XII, XV. Jean m. (Rusya ar).- Bb- l ile ilk politika mnasebetlerini kurduu dnem.- Sultan II. Byezid'e gnderdii mektup.- Bu ar tarafndan stanbul'a gnderilen heyet, cild IV. Jean IV. (Rusya an).- Yerine geldii hkmdar.- Kanun Sultan Sleyman'a gnderdii dostluk mektubu, cild V. Jean Albert (Polonya kral).-Tahta k.- II. Byezid'le mzalad

Sayfa

567

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

anlamann sona ermesinde Bodan'a kar at sefer, cild II. Jean Mthi (Rusya anJ.II. Selim'e gnderdii elilik heyeti, cd VI. Jean-Korkusuz (kont de Ne-vers).- Yldrm Byezid'e kar Sigismond'un yapt Nibolu savandaki ya.- Trk hkmdarna kar yer ald sava.- Esir dmesi; ahidi olduu kltan geirilme; hayatnn balanmasn elde ediyor.- Tutukluluu; denen fidye sayesinde hrriyetini elde ediyor.- Onu geri gnderirken Byezld'in syledii szler.Hareketinden nce seyrettii av sahneleri, cd I. Jesult (Cizvitler).- stanbul'da gerekletirdikleri hristiyanlatr-malar; kurucusu olduklar mektep; Bb- l zerinde uyandrdklar gvensizlik.Fransz elisinin bunlarn zerindeki korumas.- stanbul'da yerleme abalan.* Planlan neydi? - Veziriazam'in stanbul'da onlara uygulad sert tedbirler.- Cizvitlere kar ikyet ve tedirginlikler, cild VIII, IX, XIII. Jesus-Chrst (s). Yunanl bir dnmeye, sa'ya kfrettii iin divan tarafndan ceza veriliyor, cild XII. Jones (Wiliam; ngiliz doubi-1 imcisi). Osmanllarn tarihiyle alakal ve kendisi tarafndan grlen kk sayda kitap, cild I. Joseph I. (Avusturya imparatoru).- Tahta k.- Bu olay bildirmek zere Bb- l'ye gnderdii elilik heyeti.- lmne sebeb olan hastalk cild XIII. Joseph n. (Avusturya imparatoru).- III. Osman'n tahta kmas mnasebetiyle kendisine hediye gndermeyi reddediyor.- Kendisinin de katld Bb- l ile Rusya arasndaki mzkerelerde arac olmak istemesi dolaysiyle kan diplomatik anlamazlk, cild XVI. Joseph (Kahire'de para mfettii). Nasl atand ve katledildi; niin? Cild XII. Joseph (don), Bkz. Miguez (Zu-an). Juan (Avusturyal) (don; Avusturya imparatoru Charles-Quinfin gayrimere olu).- zellikleri; Trklere kar hristiyan ittifak kurulmas srasnda donanmayla Mesine'den harekete gemee hazrlanyor.ilerleyiini plnlamas.-Osmanl donanmasyla karlat yer.- Deniz ordusunun sralanmak bakmndan uyduu muharebe dzeni. - Osmanl donanmasyla sava zerine aynntl bilgi.- Kazand zafer zerine Papa tarafndan yceltici muamele.- Trklerden Tunus ehrini alyor, cild VI. Jurischitz (Nicolas). Kanun Sultan Sleyman tarafndan Gn s ehrinin muhasaras srasnda Trk ordusuna kar parlak savunma baans; lm dnemi zerine dnceler, cild V.

Sayfa

568

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

K. Kaba (Kabe). - Surlarla rtl olduu dnem; Kabe ka kere yeniden in edilmitir? - Bu konuda rivayet.- Bu kutsal yerin tarihesi, cild IX. Kabakulak (I. Mahmud'un ba mabeyincisi). - Lkab nasl takld? - I. Mahmud'un saltanatn borlu bulunduu asilleri kltan geirmee hazr olma gayretleri.-ahs hakknda aynntl bilgi .-vezirzam oluyor.- idaresi dneminde kan isyan.- silere gsterdii sertlik.- Azledilmesi; niin? Atanmak suretiyle gnderildii valilik.- dam edilii, cild XIV, XV. Kabarta (Kafkas diyan). - To-pograflk durumu.- Halk hakknda aynntl bilgi.- Bb- l ile Rusya arasnda atmaya yolaan durumu.- Bu blgedeki Tatar istillan, cd XIV. Kabz (ulem snfndan).- stanbul'da Hz. sa'nn Hz. Muham-med'den stn olduu fikrini vaaz ve konumalarnda ileri sryordu.- Pdiah'n uzaktan takibettii limler toplantsnda fikrinin sakat olduu isbatland. Aleyhinde idam hkm verildi.- Son nna kadar grnde direndi, cild V. Kadasker. Grevlerinin tarifi ve nemi; bu konuda ayrntl bilgi, cild III. Kadzflde (Kadasker) Veziriazam Sokulu'ya kar Hoca Sadeddin tarafndan desteklenmesi, bu ahsiyet zerine ayrntl bilgi Cild VII. Kadr-Han Yusuf. Menei; hayatn belirginletiren hareketler, cd I. Kafes. Bu kelimenin aklamas, cd n. Kaffa (Kefe) (Knm'm ehri).-ehir ve kalesinin nemi.- Ticaretinin genilii.- Gedik Ahmed Paa tarafndan muhasara edilmesi.-Bu kalenin teslimi dier Knm kalelerinin dmesi tesirini getiriyor, cd m. Kahra*ran Paa (Trk paas).-1739 Rusya savanda artlar onu Chocim kumandanlna getiriyor. -Adnn mns.- Vezirizam'n ordughn ziyaret ediyor.- Urad kibet, cild XVI. Kalnarca (bar anlamas).-eriini oluturan maddeler. -Rusya asndan ehemmiyeti zerinde dnceler.- Ek maddeler, cd XVI. Kaltbay (Msr sultan).- Bu hkmdarla n. Mehmed arasnda mnasebetlerin kesilmesi sebebi.-Byezid'in kardei Cem Sultan' kabul, cild m. Kaithah (Asya ehri).- Timur'a kar gsterdii mukavemet; ehrin ad nereden geliyor? Cild II. Kalayl Ahmed Paa (Kbns valisi).- stanbul kaymakamlna atand; idaresinin ilk hareketleri. -Azledilmesinin sebebi.- Evvelce saraydaki grevi.Veziriazam makamna atanmas.- ahs zerine aynntl bilgi.- daresini

Sayfa

569

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

snrlayan tedbirler; azledilmesi.- Azlinde rol oynayan kii .- Kandiye valisi oluyor; valilikten azledilme sebebi.-Srgne gnderildii yer; lm, cd XII, XIII. Kalaylkoz Ahmed Pa;a, Bkz. Kalayl Ahmed Paa. Kalaysefd (beyaz hisar). Timur bu kaleye nasl hkim oldu? Cild II. Kalanos (Bizansl Karacahisar-beyi'nin kardei). Zalimlii Osman Gazi'nin onu idam ettirmesi sebebi oluyor, cd I. Kalenderolu (Anadolu asileri elebas).- Ankara blgesine verdii zarar ve ziyan.- Bu ehrin sonusuz olarak muhasaras.- Bursa yangn.Nakka Paa tarafndan yenilgiye uratlyor.- Vezirizam'a yazd mektup.Ordusuyla teslim olduu geit.- Malubiyeti.- ran'a snyor, cd VIII. Kalil (defterdar). Kanun Sultan Sleyman tarafndan kendisine Macaristan'da yerine getirilecek grev, idaresi zerine dnceler, cd, V. Kamahk Siyavu Paa (Kap-dan- derya).- Kumandasn stlendii Azak seferi.- Azak seferinin sonucu.- Kapdan- derya makamnda yerine atanan kii.- Haleb valiliine atanyor.- bu grevden azledilmesi; niin? Evlendii ultan.- Azak valiliinde bir erke prensine gsterdii misfirse-v erlik.- Ve z iri zami k makamna atanyor.-ahsiyeti hakknda ayrntl bilgi.- Sarayda Ksem Valide sultana kar giriilen isyandan sonra davran.- Kzlaraas Sleyman'n nfuzuna kar harekete gemesi.- Azledilmesi; mruz kald muamele.- Srgne gnderildii yer.- Silistre valiliindeyken yapmakta beis grmedii aka.-Kazaklara kar kazand zafer. -Tekrar Veziriazam oluyorEski dman Grc Mehmed'den intikamn nasl alyor? - stanbul'a gelirken tutulduu hastalk.-Defterdar Mehmed Paa'ya kar besledii kini hedefine vanyor; lm, dld X. Kamck (nehir). Topograflk durumuna gre adnn belirlenmesi, cildH. Kameriye, Bkz. Malhtn. Kamlnec (Polonya ehri).- IV. Mehmed'in saltanat dneminde Osmanllar tarafndan muhasara edildi.- Daha sonra Polonya Kral tarafndan muhasara edildi. - ehir kim tarafndan takviye edildi-Cild XI, XII. Kandilli (camii), in ettirenin ad; evvelce yaptrlm olduu yer, cild XVIII. Maaa (Macaristan'n ehri). -Veziriazam brahim Paa kumandasndaki Osmanl ordusu tarafndan 1600 ylndaki muhasaras, cild VII. Kanunnme. Osmanl mparatorluunun anayasas mesabesin-deki bu kanunun incelenmesi, cild III. Kansu- Gavr (Msr sultani).-Osmanl ordusunun hareketlerini

Sayfa

570

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

renince yapt gsteri.- Yavuz Sultan Selim'in elilerini kabul edi tarz.-Yavuz'la savaa girdii sradaki ya.- Bir kehnetinin yanl yorumlanmas yznden iledii hat.- Yavuz Sultan Selim'in ordusuyla karlat yer.- ki ordunun ordughmdaki hazrlk.-Savam sonucu.lm, cild IV. Kantemir - Mirza (Nogaylar hkmdar).- Bb- l'nin Gratia-ni'ye kar savanda Polonyallara rehine olarak verilmesini reddetmesi.- Kendisine verilen valilik. -Sultan II. Osman tarafndan idare edilen Polonya seferine katlmas.-Krm'da ailesinin urad kibet.-ntikamn almak iin ahin - Giray'la savamas.- Tatar hanlanyla srdrd dmanlk.- stanbul'a gelmesi emrini alyor; niin? Kendisine verilen sancak beylii.-IV, Murad'm onun hakknda verdii lm hkm; ne sebeble? Cild VIII, IX. Kaplan Giray, Bkz. Ghray-Kaplan. Kaplan Mustafa Paa (Kapdan- derya).- Girid savann tekrar balamas srasnda kumandasn stlendii donanma.- nnde demir att ehir; evvelce davranyla sekinletii sava; Veziriazam tarafndan davranna mkfat olarak evlendirilmesi.- Kandiye'ye arlyor.- Karaya kt liman.-Giorgio Maria Vitali'ye kar kazand zafer; adnn mns; kendisi tarafndan Leros adasnda in edilen bur.- Hanya'ya geliinin muhasaradakilere cesaret vermesi.- stanbul'a zaferle dn.Yunanistan'n gneyindeki Mayna-hlar esir hline getirmek iin uygulad politika.- IV. Mehmed'in Polonya seferine dahil edilmesi iin gayret sarfettii ehir.- Kanlyor; kim tarafndan? Vali olarak atand eylet.1678'de Cehryn nndeki davran.- Sadret Kaymakamlna atanyor.lm, Uyandrd pheler, cild XI, XII. Kapukran Mehmed Paa (vezir).- Lkabnn mns. - Bir emirnameyle birlikte serdar unvann alyor.- 1770 Rusya seferinde VezJrizam'a verdii nasihat.- lm, cild XVI. Kapuda (eski Sizik yarmadas).- Topografik durumu, cild I. Kara, Bu lkabnn mns, cild XII. Franszca Noir kelimesine baknz. Kara Abdurrahman (Abdurrah-man Gazi'nin olu). - Cesaretiyle kazand hret, cild I. Kara li (nl beylerbeyi Ti-murta'n babas). Zaptettii hisar; bu olayn Canstantin'in bakenti kaderi zerindeki tesiri, cild I. Karaba Sleyman Paa (kap-dan- derya). - Kapdan- derya makamnda yerine atand ahsiyet.-III. Osman'dan ald hediyeler, cd III. Karaba Ali (skdarl eyh).-Yazan olduu tasavvui eser.- Urad

Sayfa

571

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ceza, cild XII. Karaba Mehmed (et mubayaa memuru). Onu himaye eden ahsiyet; bu himayeyi ktye kullanmas, cd XII. Karaba Tekkesi (camii). n ettirenin ad; mabedi ssleyen dikkate deer yazlar, cild XVIII. Karadan Faiz (Beni - Sakhar araplannn eyhi), Hac kervanlarna gsterdii dmanlk; urad kibet, cild XVI. Kara Devlet - Ghray, Bkz. Ghiray - Kara Devlet. Karacebe (Osman Gazi'nin silah arkada). - Kendi adn verdii hisar.Kalenin harebelerinde bu mchidin mezar grlmektedir.-Bu yerleim yerindeki Trkler onun adn ebedletirmek stemilerdir.- Bu savann girdii blge, cild I. Karaferia (Rumeli ehri). Eskiden ehrin ad neydi? Durumu; bu ehirde canna kyan prenses, cild I. Karagz Paa (Anadolu beylerbeyi) . - eytankulu tarafndan malub ve esir edildi.- lm, cild rv. Karagz Paa (Karaman valisi).- II. Byezid tarafndan grevlendirildii sefer.- Basanlar.- Hersek Ahmed Paa tarafndan Msrllara kar verilen savadaki davrannn sebebi.- Sultan'n emri zerine stanbul'a gnderiliyor, niin? - lm, cild IV. Kara Hasanzde Hseyin (yenieriler eyhi).- Kprl Mehmed Paa'ya besledii kin.- IV. Mehmed hkmeti iindeki politik hareketi.Vezirizam'n azledilmesi teklifinde bulunuyor; lm, cild XI. Kara Halil andarb (eyh Ede-bali'nin kaynbiraderi).- slmiyet anlay iinde yetitirilmi hristi-yan ocuklar vastasiyle, onlar kullanmak suretiyle bir ordu vcuda getirmeyi teklif ediyor.- Birinci Murad tarafndan kendisine grevler veriliyor.- Vezir makamna ykseliyor; devaml silah altnda tutulan ordularn gerekletiricisi oldu; hayat hakknda ayntl bilgi; ilk veziriazam unvann tayan devlet adamdr; bu unvann ailesinde kald sre, dld I. Kara Han (Ustaluolu'nun kardei).- h smail'den ald ehir.Mardin garnizonunu kuvvetlendirmek iin artlardan yararlanyor.- Bykl Mehmed bir sava birliini yeniyor.- Trklere kar vermek zorunda kald bir meydan sava.- lm, cild IV.

Sayfa

572

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kara Han. Bkz. Salour. Kara Han Omar. Menei; lm, cild i. Kara Koyunlu (hanedan), hkm srd blge, cild I. Karaman (Karamanl hkmdar). - Sleyman'a kar Cneyd'i desteklemesi. - Kanunnin nnden aalanm bir ekilde kayor.Mehmed'le yapt ittifak anlamas.- Bursa'y muhasara ediyor; babasnn intikamn almak iin, bu ehrin d mahallelerini ve civarn yakp ykyor. Kendisi ve ordusu byk bir korkuya kaplyor; hangi vesileyle? Cild II. Karaman (hanedan), Meneinin tarihesi, cild I. Karaman.- Bu lkenin Osmanl Sultanlarna kar yapt savalar.brahim Bey'in oullarnn birbirine kar dman vaziyete dmelerine sebeb olan kargaalklar.- Bu devletin II. Mehmed'in fethiyle ald durum. Bu hkmdarn hakimiyeti altndaki durumu, cild m. Kara Mehmed Aa (bostanclarn eski odabas).- Vasvar anlamasndan sonra, IV. Mehmed tarafndan Viyana eliliine atanyor; grevi hakknda ayrntl bilgi; miyyeti ve mparatorun huzuruna kabul, cild XI. Kara Mehmed Paa (IV. Mehmed saltanat dneminde Diyarbekir valisi).- Trklerin 1683'de atklar Avusturya seferindeki rol; sertlii.- Buda valiliine atanyor. -Gran'n kaybedilmesinden sonra Veziriazam'm ona verdii korkun vazife.- 1684'de Buda'nn muhasaras srasndaki davran.- lm, cild XII, XIII. Kara Mehmed Paa.- Yerine atand Msr valiliindeki kii; II. Mustafa'nn atamasn bir Hatt- erifle bildirmesi.- Selefi Paaya kar davran.- daresi dneminde kazand hret, cild XIII. Kara Murad (Yenieri aas).-Veziriazam Ahmed Paa'nn ona kurduu tuzak.- Katld isyan hareketi.- Tahttan indirilmesinden sonra Sultan brahim hakknda verdii karar.- Veziriazam Sofu Mehmed Paa ile anlamazlnn sebebi. Veziriazam'in dmesi iin tertiplere giriiyor. Veziriazam oluyor.- Selefi Sofu Mehmed Pa-a'ya kar davran.Sitvatorok anlamasnn yenilenmesini kabul ediyor.- Grc Nebi isyan srasndaki davran.- Bu ahsa kar verdii sava.- Kapdan- deryalk makamn Haydarzde'ye verdiren sebeb.- eyhlislam Abdurrahman Efendi'yi azletmesi.- Entrikacl. -Ahlakszl zerine dnceler; Sultan'n onu yzne kar knamas; bundan duyduu fke; onunla yenieri kulkhyasnn aralarn amalar.- Azledilmesi.-Atand valilik.- Hseyin Efendi'ye minnettarlklar.- Kapdan- derya makamna atanyor.- Venedik donanmasna kar verdii sava.-Zafer kazanmas.- Bu sefer zerine

Sayfa

573

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ayrntl bilgi.- pir konusunu Sultan'n huzurunda deerlendirii.- plr Paa'ya kar besledii kin.- Ipir'Ie bozumas.- Hadmlar onu nasl gryordu.- pir"in hayatn tehlikeye sokmak maksadiy-le ortaya sald rivayet.- Veziriazam atanmas.- inde bulunduu glkler.- Emekliye ayrlma talebinin kabuln istiyor ve hac farizasn yerine getirmesine izin veriliyor.- Mekke'de; lm, cild X. Kara Mustafa (Veziriazam Kprl Fazl Ahmed Paa'nn enitesi). Kapdan- derya makamnda yerine atand kii; stanbul Kaymakaml makamna atanyor. -Hrs ve zenginlik ihtirasn tatmin imkn veren artlar.- Sultan'n stanbul'a dnnde onu karlay,- Sultan'a Kanburdede mezarn ziyaret etmenin hac saylmas btl itikadn ykmak teklifinde bulunuyor.- Belirgin vasflan bakmndan tannma tarz.- ultan'm huzuruna kabul edilen bir Rus elisine muamelesi.- Sultan'n ona hediye ettii atlar; ne vesileyle? Hayatnn farkl hareketleri tannmasn salyor.1672 Kaminiec mu-hasarasndaki rol.- Grevlendirildii ilk sefer ve ordu ynetimi denemesi; ynetimindeki kuvvetlerin ilk muhasara hareketi.Zaptettii ehir; ehir sakinlerine uygulad sert muamele.- Sultan'n kznn evlenmesi srasnda kendisi bakmndan onurlandrc durum.-Kprl Fazl Ahmed Paa'nn yerine Veziriazam oluyor.- Menei; terbiye ve eitimi; Sultan'n tevecchyle ilk unvanlar ve rtbeleri; srekli ald rtbeler.Avusturya ve Macaristan'a kar davran.-Fransz elisiyle ihtilflar.vezirlie ykseldiinde btn elilerin tebrikleri.- stanbul'a geliinde Polonya elisinin grlmemi ihtiam ve lks zerine dnceleri.-Hrs ve tamahkrlnn birok delilleri.- Rusya'ya kar harekete geen ordunun seraskerliine atanmas ve seferin 1678'de balamas,- Bu seferdeki bir hats.-Cehryn ehrini muhasaras.- Baars konusunda yaynlad tantanal rapor.- Edirne'ye dnnde ordusunun durumu.- Sul-tan'dan grd kabul.- Rusya'nn ban tekliflerine verdii cevap.- Bir ok devletin temsilcilerine kar davran.- Agzl ve haris olduunu isbatlayan hareketler.- Fransz amirali Duquesne'in Midilli'ye bombarduman etmesi dolaysyla Fransz elisinden taleb ettii zarar ve ziyan.- Venedik cumhuriyetiyle bar devam ettirmek iin eliden istedii para.- Avusturya aleyhindeki gizli niyetleri.- Avusturya'ya sava iln ettii sradaki tantanal tavr.- orduyu hmyunun serdarln stleniyor.- Viyana zerine yrmek iin giritii hazrlklar.- brahim Paa'nn bilgi dolu uyarlarn reddetmekte gsterdii sertlik.- Viyana surlar nnde ordugh kuruyor.- ehrin teslim olmas ihtarnda bulunuyor.- Muhasara iin gerekli al-malarn yaplmas

Sayfa

574

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

emrini veriyor.-Viyanallara ynelttii tehdit.- Sul-tan'n onu vmeleri ve cesaretlendirmeleri.- iledii hatlar.- Avusturyallarn hcumuna uruyor.Bu savan sonucu.- adrlarnn ihtiam.- Kaarken brakt zenginlikler.Viyana muhasaras srasndaki davrannn deerlendirilmesi.- Yenilginin sorumluluunu kimin zerine ykt.- Paalara ve Gran ehrini teslim eden generallere kar sert davran.- Gzden dmesinin balamas.- aleyhinde verilen hkm; lm; bu grevin yerine getirilmesi emri verilen kii nin zalimlii, mezarnn bulunduu cami hangi ellere dyor.-Bylece kafatas ve kefeninin ne olduu.- ahsiyeti hakknda ayruv tl bilgi, cild XI, XII. Kara Mustafa Faa (IV. Mu-rad'n saltanat dneminde Kap-dan- derya).- Bayram Paa'nn vefatnda imparatorluk mhrn almasn ve Veziriazam olmasn entrikalanyla engelleyen kiiler.-Alemdarlann yry zerine Sultan'a verdii karar.- Veziriazam atad srada IV. Murad'm ona syledii szler.- Badad muhasa-rsndaki davran.- ran snrlan zerinde duruyor; niin? ran'la bar anlamas yapmasna karlk olarak IV. Murad'm ona gnderdii mkfat.- dmanlar onu Sultan'in zihninden silmee alyorlar.- Anadolu'daki harekt zerine bir gz at.- stanbul'a dn.- Men'ei; ykselii zerine ayrntl bilgiler; idaresinin neticeleri.Kurtulduu rakibi.- Sultana verdii ziyafet.- D; Cezalandrma hkmnden nce yerine getirilen idam cezas.- Nasuh Paazde'ye besledii kin.- dmanlarnn ona kar tasavvurlarn desteklemesi.- Azli; ka.- Ele geirildii yer; lm.- Konanda bulunan eyler bunlarn sebeb olduklar yorumlar.- Onu tanmaya tamamlayan izgiler, cild IX, X. Karamrsel. Trklerin bu ad verdikleri bir eit gemi, cild I. Kara Osman, Bkz. Kara - Tuluk. Karadurmu (Anadolulu nl korsan). lkesinin ticaretini sknt iinde brakt, deniz ticaretini hareketten alkoydu; tenkili iin kuvvet kullanmak gerekti, cild IV. Karaavu (yenieri subay). -Veziriazam Ahmed Paa'nn ona kurduu tuzak.- Katld isyn.-Sultan brahim'in tahttan indirilmesinden sonra bu hkmdar aleyhine verdii karar.- Veziriazam Sofu Mehmed Paa'ya d tuza hazrlayanlarla ibirlii yapyor.Kara Murad'm yerine yenieriaas oluyor.- Grc Nebi isyan srasndaki davran.- Bu ahsa kar savaa katlyor.- stanbul esnaf loncalarnn kendisine kar aa vurduklar fke.- Vezirizamlk makam teklif ediliyor.Ksem Sultan'n kaatilinin tahrik ettii isyan srasnda IV. Murad'n ona ynelttii uyarlar; Sultan'a verdii cevap.- Kendisine verilen valilik.-Urad

Sayfa

575

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kibet, cild X. Karaelebzde (Rumeli kad-askeri).- eyhlislmlk makamna mutlaka gelmek istiyordu; fakat bir grnt olarak rakibi Bahay Efendi'yi ileri sryor.- Onu devirmek iin sarfettii gayretler; fahr eyhlislm unvann elde ediyor.-Divan'da vezirler tarafndan karlan tarz.- Rumeli Kadaskerlii makamndan azlediliyor.- eyhlislmlk makamna ykselii.stanbul'da esnaf loncalarnn isyan srasnda bask altnda kalmas.-Bu vesileyle mdhalede bulunmasnn sonucu. Valide Ksem Sultan'n katlinden sonra ortaya kan harekette yer almas.- Azli ve srgne gnderildii yer.- lm. -Yazd eser.- Hayatnn zellikleri, cild X, XI. Karayazc (Kerestes kaaklarnn elebas). - Anadolu'daki Osmanl devletinin endie duymasna yol ayor.- Hkmranlk iddias yolunda hareketleri.- Uratld kibet.- Yerine geen kii; kendisine uygun grlen mezar, cild VII, VIII. Kara - Yuluk.- Kurucusu olduu hanedan.- Adnn mns.-Onu akrabas Kara - Yusuf a kar Timur'la birletiren sebeb.- Ebul-Abbas Burhaneddin'i uratt kibet.- lm bulduu yer.- Msr sultannn ondan lmnden sonra ald ntikam.- Evlenmi olduu prenses, cild II, m. Kara Tusuf (Karakoyunlu hanedan hkmdar).- Timur tarafndan yurdundan atldktan sonra lkesine snd hkmdar.- Yeniden kamak zorunda kalmasnn sebebi.- Bu hkmdarn Yldrm Byezid'le mektuplamalar, cild II. Karibler. Osmanl mparatorluu'nda bu adla anlan grevliler; bunlarn grev yerleri; aldklar aylk, cild XII. Karpos (Srb isyannn elebas).- Sultan'n kendisine verdii makam.Kral unvan alyor ve Ka-anlk'de tahkimli bir duruma geliyor.- Krml askerler tarafndan esir edilmesi; skb kprs zerine urad kibet, cild XII. Kars (Asya ehri).- ehirlerinin Timur'u karlamalar, itaat gstermeleri.- Hkmdar ehrin yeniden ins emrini veriyor; niin? -Bu ehir hakknda ayrntl bilgi, cild II, VII. Kartal. Bu yerde 1770de Trklerin kaybettikleri sava; bu konuda ayrntl bilgi, cild XVI. Kasm (I. Mehmed elebi'nin kardei). Bu ehzadenin kibeti, cd II. Kasm (bahesi). Bu ad ona nereden geliyor? Bu konudaki fkra, cildX. Kasm Bey. - Kanun Sultan Sleyman tarafndan yaplan Viyana muhasaras kumandan.- Sultan'n aridk Ferdinand'a kar at ikinci

Sayfa

576

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

seferde lkeyi tahrib etmesi.- inde bulunduu g durum; ald esirlere sert muamelesi; niin? - lm.- Miferinin dillere destan gzellii, cild V. Kasm Bey (shak Bey'in kardei).- lkesi Karaman'n II. Mehmed tarafndan feth edilmesinden sonra tahrik ettii syan hareketi; yenilgiye uramas.- Silifke, Sighin ve Kurko'yu muhasara altna almas.- Yardmlarn grd Venedik amiraline bunun karl olarak verdii hediye.- II. Byezid'in tahta knda Osmanl devletine isyan hareketine gemesi. Ahmed Paa'nn karsnda verdii ric'at sava.- ehzade Cem'e yardm.Cem Sultan'a nasihati.- lm dnemi, cild III, IV. Kasm Paa [IV. Murad'n enitesi).- Ykseliini borlu bulunduu artlar.- Karsna yaptrd ameliyat, cild VII. Kasm Paa (Buda valisi).- Bu yerin valisi olarak yerine geldii kii.Kralie sabelle ve oluna yardm etmek hususunda ald emir.- Valilikten azlediliyor; niin? - ehrin tesliminden sonra Teme-var kumandann koruyor. -taatini bildirmesi peinden Banal valiliine atanyor.- Tekrar Buda valiliini alyor, cild VI. Kasm Paa (Kanun'nin retmeni).- Vezir rtbesine ykseltiliyor.- Bu kii hakknda biyografik ayrntl bilgi.- Kendisine verilen emeklilik creti, cild V. Kasm Paa, Bkz. Gzelce Kasm. Kastamonu (valilii).- Topogra-fik durumu; balca ehirleri; mdenleri.Burada hkm sren hkmdar,- Yldrm Byezid tarafndan fethi.Refahn borlu bulunduu kaynaklar.- Bey'e zeamet olarak verilmesi.- Trk hazine ka-ytlanndaki nemli yeri; bu blgenin dou edebiyatndaki hreti, cd I, ffl. Kastamonu (bu ad tayan valiliin baehri).- Camilerinin dikkate deer mimarisi; evvelce sahip bulunduu sanayi; halihazr nfusu; topografik durumu; snrlan iindeki nl kiilere ait mezarlar; burada domu olan irler, cild I. Kastamonu, Bkz. Ali Umur-be. Kastrza (Peloponese ehri). II. Mehmed'in ehri muhsaras; ehrin hisar muhafzlarnn uradk-lan kibet, cild III. Ktibi Rum, Bkz. Sidi ali. Katrcolu (Anadolu sileri elebas).- Blgede sebeb olduu ykm.Kuvvetlerini Grc Ne-bi'ninkilerle birletiriyor. -Vezirizam'a kar katld sava; iledii hat.- Grc Nebi ile arasnn almas.- Bir yenilgiden sonra

Sayfa

577

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

snd yer.- Affedilerek Bb- l'ye gelmesi.- Sultan Mehmed'in onu atad sancak.- Karakteri zerine dnceler.- pir Paa'ya itaati; ondan grd kabul. - Girit seferine katlyor, cild X. Kfitb elebi. Bkz. Hac Kalfa. Katzianer (Fardinand'm ordusunun bakumandan).- Memleketi; seferinin hedefi.- Topusunun kuvveti; bulunduu durum.- Ka.- Adn tayan top; Viyana'da hapsediliyor; ka; Bosna sancakbeyi Mehmed Paa ile giritii mzkere, ldrlyor; kim tarafndan Cild V. Kaunitz (prens de; Avusturya elisi).- Veziriazam Mehmed Emin Paa'nn ona yazd Rusya ileriyle alkal mektup.- Belgrad anlamasnda kullanlan ebed-sreli kelimesini aklamasn istemesi; bu hususta Vezirizam'n verdii cevap.- Tercman Brognard'a serzenite bulunmas.- Avusturya ile Bb- li arasnda araclyla mzalanan gizli yardm anlamas.-Bb- l ile Rusya arasnda ban mmkn klacak vastalar zerinde Prusya kral ile grmesi, cild XVI. Kazanc - Doan (yenieriaa-s).- II, Mehmed'in ona muamelesi; niin? Cild H. Kzm (III. Mehmed'in veziri) .-Evvelce yrtmekte olduu grev. eyhlislm le mkemmel anlamasnn ona kazandrd nfuz ve tesir gc.- III. Mehmed'in lmnden sonra ald Hatt- erif. -Bu artlar iindeki davran.- Vezir olarak divanda igal ettii makam.- Urad mutsuz kibet, cild VIII. Kazzzde (eyh).- Banda bulunduu tarikat.- Hz. Peygamberin doum yldnm vesilesiyle ettii yemin.- Bundan tr uyandrd fke, cild IX. Kazzde Rum (I. Murad dnemi matematikisi).- Deeri zerinde gr.- Yazm olduu eser, cild I. Keduk (Gedik) Ahmed Paa.llk balang art; elde ettii makam ve derece; zaptettii ehir.Sknu tesis etmek zere harekete getii lke; Cilicie'de (Kilikya) idare ettii sefer hareketi.- Bu blgede muhasara ettii kale.- Mustafa'nn lmnden sonra ykseldii makam.- Ordularn Krm zerine sevketmek emrini alyor.- Hareketi srasnda Sultan'n ona verdii hediye.- Kefe nnde muhasaray kuruyor.- Kendisine ehri teslim eden hinlere kar davran.Teslim ald dier kaleler. -Vezirizamlktan azledilip hapise atlyor; niin? Sultan katnda affedilmesini borlu bulunduu kii.- Zaptettii adalar.- Pulya kylarna kadar inen bir sefer tertibi yolunda Ftih Sultan Mehmed'den emir alyor.- Hizmetlerini II. Byezid'in emrine sunduu ehir.-Bu Sultan

Sayfa

578

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tarafndan ehzade Cem'i takibetmekle grevlendiriliyor.- Gzden dyor; affn borlu olduu kii; dman Mustafa Paa'dan intikamn alyor.Anadolu'da Karaman Beyi Kasma kar sefere balyor.- Sultan tarafndan stanbul'a arlyor.- II. Byezid tarafndan vezirlere verilen bir ziyafette bu hkmdarn ona kar muamelesi; lm; II. Byezid Gedik Ahmed Paa'ya kar besledii kinin sebebleri zerinde ayrntl bilgi, cild m. Kedk (Gedik) Mehmed Paa.-Osmanl hkmetine kar isyan.Trklere kar zaferi.- Belgrad eski valisi Ahmed Paa'nn ona uratt kibet, cild XII. Kelhosrev, Bkz. Cyrus. Keikobad (Keykobad), Bkz. Aleddin I, II, m. Kel Ahmedzde Elhac Ali (Bender valisi). lm; hakknda ayrntl bilgi, cild XI. Kelb Ali (Sultan II. Ahmed katndaki ran ah elisi). Grevinin mevzuu; Sultan'n hediye ve eref unvnlanyla mkfatlandrld, cild XII. Kemal Efendi (Rumeli kadas-keri). Ebed hretini lekeleyen hareket; yazm olduu eser, cild VIII. Kemal Hudbin, Bkz. Torlak-Hu-Kemal. Kemal Paazade (Anadolu Ka-daskeri).- I. Selim'in eref veren yaknl; bu hkmdar stanbul'a dnmee raz etmek iin bavurduu hile; bu konudaki fkra; eyhlislmlk makamnda yerine geldii kii; kaabiliyetinin deerlendirilmesi.- Yazm olduu eserler; doru yoldan sapm bir ulem ile tartmas; onu arptrd ceza.- Vefat ettii yl, cild IV, V. Kemal Reis (Osmanl donanmas Kapdan- deryas).- Gzel erkek olarak tannmas.- Kapdan- deryalk makam kendisine verilen donanma.Ykselmesinin temeli; daha sonra hristiyan donanmalarnn deheti hline gelmesi; Le-panto seferinde bindii geminin bykl; Navarin hcum undaki baars, cild IV. Kemanke Ali Paa (I. Mustafa'nn Veziriazam).- Sultan tahttan indirmek yolunda iktidarn kullanmas.- eyhlislm Yahya Efendi azlediliyor; niin? - Grc Mehmed ve Halil Paalar sulamas.- ranllarn Bdad muhasaras karsndaki aldr sizlii; O srada ne ile urayordu? Kim tarafndan iktidardan uzaklatrld?-lm, cild VIII, IX. Kemeny (Apafy'nin Transvan-ya Prensliinde rakibi).- Kprl Mehmed paa tarafndan ona kar lmnden nce alnan tedbir. -Bb- l'ye kar at mcdele ve iddialarndaki srn.- Urad kibet, cild XI.

Sayfa

579

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kemlik (Gemlik) (Anadolu ehri). Trklere kar gsterdii mukavemet; bulunduu yer; ehir rulmu olduu yer.- ad nereden zerine ayrntl bilgi, cild I. geliyor? Cild I. Kenan Paa (yenieriaas). Bir isyan gnnde silere Sultan adna verdii nasihat; Tehlikeye komas, cild X. Kenan Paa (Osmanl donanmas kaptan- deryas). 1656'da stanbul'dan hareket ettii donanma Venedik gemileri tarafndan tama-miyle yokediliyor, cild X. Kenan Paa (IV. Murad saltanat dneminde vezir).- Kazak Gruhuna kar Karadeniz seferi.-1634 Polonya sava srasnda stanbul Kaymakaml grevlerini yerine getiriyor.- ran seferi srasnda, 1635 de Ah iska ehrini ele geiriyor.- Azak valiliinden azlediliyor.- 1638'de Badad muhasaras srasnda esirleri Osmanl ordughna gnderiyor.- Veziriazam Sultanzde'nin geliine kadar Kaymakamlk grevlerini yrtyor.- Anadolu Beylebeyliine atanyor.- Divanda hazr bulunma sras konusunda eyhlislm Karaelebizde'ye kmas.- Buda valiliinde yerine atand kii.-1658'de Tarnsilvanya'ya kar balayan savaa katlmas.- Abaza Hasan isyan srasnda savunmasyla grevlendirildii ehir.-silerle arasndaki anlama.- dt tuzak.- Urad kibet, cild K, X XI. Keresztes (ovas). Trklerin burada Alman ve Macarlara kar kazandklar unutulmaz sava, cild Vffl. Kereztes (Macar ehri). Osmanllarn bu ehir yaknnda 1597'de uradklar malubiyet, cild XII. Kermast (Anadolu ehri).- KuKench (de; Tunus'da Avusturya konsolosu). Cezayirli birlikler tarafndan esir olarak gtrlyor; III. Mustafa'nn Cezayir daysna konsolos lehinde gnderdii ferman, cild XVI. Ke (Asya ehri).- ehri meydana getiren nl hkmdar.- Timur'a borlu olduu gelime.- Bu hkmdarn sava dn ehri ziyareti, cild II. Kesriyel Ahmed Paa (ran hkmdar Ndir h'a kar alan seferde Ahmed Paa ordusunun defterdar).- Bu artlar iindeki davran.arptrld cez.-ran saraynda grevlendirildii parlak elilik; Sultan bu eliliin ihtiam iin eldeki hibir imkn esirgemiyor; maiyyetini oluturan lar.- Gtrd hediyelerin nemi.- Ndir h'n ldn renince geri dnyor.- Basra valiliine atanmas.- Nasl Badad valisi oluyor.Azledilmesi.- Mara valiliine gnderiliyor.- lm; hakknda ayrnl bilgi, cild XV.

Sayfa

580

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ketga Ahmed Paa, Mensubu bulunduu erke aireti. - Sancak beyliindeki ehirler; Granto zerinde l Araplarn uratt akibet onlann kemiklerini ne iin kullanyor, Cild X. Kevkebn (Yemen ehri). To-pografik durumu; Trkler tarafndan muhasara edilmesi, cild VI. Khadm Sleyman (Arnavutluk sancakbeyi).- Bodan hkmdar Etienne'e kar idare ettii sava; malubiyeti.- Lepanto'yu muhasara etmekle grevlendiriliyor; gayretlerinde baarszlk.- Fazla bir baar elde etmeden Coria muhasarasn ynetiyor.- Bu vesileyle ehrin civarndaki bir dan ondan ald ad.- Rumelihisar kalesine hapsediliyor; niin? Cild IH. Khaynbe (Haleb valisi). - Osmanllar tarafna geerek ihanet etmesinin Memluklar devleti zerindeki me'um tesiri.- Kurtbay'n lm srasnda ona kmas. -Birinci Selim'e esir den Tuman-bay'n onu knamas.ntikamn nasl alyor?- Msr'n valiliinde yerine atand kii.- Sultan'a gnderdii rehineler.- Kanun Sultan Sleyman'n, onun Msr valiliini tasdik ettiini bildiren nmesi.-Hkmdara verdii cevap.- Suriye'de Gazali'nin isyan srasndaki davran.- lm, - Karekterini oluturan zellikler, cild IV, V. Khayreddn - Barbaros.- Tunus'da gerekletirdii fetih.- Bu ahsiyet hakknda biyografik ve tarih ayrntl bilgi.- Tunus'da Charles-Quint'e kar muhasara kurmas.- Goletta kalesinin dmesinden sonra kendisi bakmndan g durum.- ekildii yer.-Giritii deniz aknlar.- Kanun Sultan Sleyman tarafndan Osmanl donanmas Kap dan- derya makamna atanyor.- Pulya sahillerine tertipledii aknlar.- Sultan' Venedik'e kar savaa tevik ediyor.- Korfi adasna gitmesi emri veriliyor; burann muhasarasna katlyor. -Akdeniz'de sald dehet.- Direnmeyle karlat adalar.- Naxos adasiyle anlama imzalyor.- Ege akn zerine rapor.Doria'ya kar kazand Preveze zaferi.- Bu vesileyle Kanun'nin ona verdii mkafatlar.- Castel-Nova'ya ynelen hristiyan mttefik donanmasn takibettii srada yakaland frtna.- Bu kaleyi zaptetmek iin gtrd donanma.Kalenin muhasaras hakknda rapor.- Cezayir'in yardmna yetimek emrini alyor.- Bu seferin sonucu.- Charles-Quinfin donanmasn mahveden frtnadan kurtulmak iin snd liman.- Bu hkmdara kar giritii yeni sefer. -Marsilya'da karlan.- Donanmasnn Fransa kral I. Franois'nmkiyle birlemesi; Nice ehrini muhasara ediyor.- lm dnemi.Mezarnn bulunduu yer.-Brakt servetin durumu, cild V.

Sayfa

581

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Hareddin Paa (I. Muradn Paas), askerlik deeri; lm dnemi; hakknda ayrntl bilgi, cild I. Khalil (Halil) (Osmanl mparatorluu Viyana elisi).- Yce divan bakan yerine Bavekili ziyaret eden ilk eli.- Bu artn her iki lkenin mnasebetleri zerindeki tesiri, cild XV. Khalil (Halil) (Uzun Hasan'n olu).- Veliahd olarak babasmn onu teki kardelerine tercih etmesi.- Kardelerinden birini tahtn vrisi olarak semesi; lm, cild IV. Khalil (Halil) (Kbrs'da Girne kumandan).- Kbns'da syan bayran amas zerine ayrntl bilgi.- Urad kibet, cild XVI. Khalil (Halil) (Basra valisi). si Maam'n ona kar kazand zafer;* Bb- li tarafndan valilii blgesinin topografik bir tasvirini yapmakla grevlendiriliyor, cild XII. Khalil (Halil) (Belgrad valisi).-Vezirizam olarak yerine geldii kii; hakknda ayrntl bilgi.- Prens Eugene ordusuna kar idare ettii sefer.Seferin neticesi.- Azledilmesi, cd XIII. Khalil (Halil) (Chocim valisi). Gzden dmesinin sebebi, cild XII. Khalil (Halil) (Ancone'lu dnme). nc Murad'n ona verdii yen Sultan'n bir kzyla evlenmesi dnemi; bu vesile Sultan'n son yllarn htiamla aydnlatyor, cild VII. Khalilbe (eyhul - Beled).-Bb- l'nin onun yerine atad kii.- Ali Bey'le mcdelesi; mcdelenin sonucu* cild XVI. Khalil (Halil) Paa-Kayserili (I. Ahmed dneminde Kapdan- derya).Bu kii zerine ayrntl biyografik bilgi.- stanbul limanna zaferle dnnde Sultan'n onu ereflendiren mektubu; vezirlie ykseliyor. Sultan'n ona verdii mkfat.Veziriazam oluyor. -ran'la savaa girmeden nce ald tedbirler.- Bir sava'n kaybedilmesinden sonraki davran.- ran ah ile ban anlamas.- Seferin sonunda n. Osman'n onu tebriki; Vezirtzamlk grevinden azlediliyor.- Niin? -Snd kii; Kapdan- deryala atanmasn borlu bulunduu araclk.- Deniz zerindeki stnlkleri.- Polonya sava srasnda XI. Osman'n ordughna gnderdii esirler.- Sultan' ihtiamla karlad saray.- Nasl tannyordu? - Akdeniz seferinden dnd dnem.- Abaza zerindeki himyesi.- Abaza dolaysyla hakknda karlan dedikodular.-Vezirizam olmay reddediyor. -Srgne gnderildii yer.- mparatorluk mhrn kabul ederek Veziriazam oluyor.Niin?- Haleb'e hareketi.- Ahiskaya kar idare ettii sefer; Abaza'dan

Sayfa

582

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

istedii harekt; Osmanl ordusunun Abaza'y uratt bozgun.- Erzurum ehrini bouna muhasara ediyor. -ekilii srasnda souk yznden ordunun perianl.- Grevlerinden azlediliyor; lm; karakterinin deerlendirilmesi, cild VIII, IX. Khalil (Halil).- Uzun (Anadolu'da siler elebas).- Zarar verdii blgeler.- Nasuh Paa ve Ali zerine kazand zafer.- Bb- Al otoritesi altna girmesi iin yaplan teklifler; bu konuda Halil tarafndan ileri srlen artlar, cild VIII. Khalil (Halil) - Pehlivan (yenieri albay).- I. Mahmud'un tahtn borlu bulunduu Kzlaraas Be-ir'e silerin kudretini mahvetmekte yardm.Yenieri Paalna ykseliyor.- Azledilmesi, cild XIV. Khalil (Halil) Paa (II. Murad'n Veziriazam).- II. Murad'n kendi nzasyle taht olu Mehmed'e brakmasndan sonra makamnda kalyor.- D tehlike karsnda tekrar tahta kmasn rica etmek zere gnderdii heyet.- Bu vesileyle ocuk yadaki gen Mehmed'i tahttan uzaklatrmak maksadiyle bavurduu re.- II. Murad'n tahta tekrar kmadaki kararn biliyordu.- kinci Mehmed'in, babas II. Murad'n vefatndan sonra tahta ktnda Vezirizam' karlay tarz.- Bizans mparatoru Constan-tin'in elilerine verdii cevap.- II. Mehmed bir gece kendisini arttnda duyduu korku.- II. Mehmed'in Bizans muhasarasn kaldrmas hususundaki srarlar.- Bu hususta kulland vasta.- Halil Paa'nm talihsiz sonu.- Bu mnasebetle ayrntl bilgi, cild II, III. Khalil (Halil) Paa (Sivas beylerbeyi).- ran Paas Zeynel Han'a kar savata gsterdii cesaret; bu vesileyle kendisine taklan lkab.-Diyarbekir valiliinde yerine atand kii.- Veziriazam Husrev Pa-a'nn onu grevlendirdii sefer. iranllar tarafndan pskrtld yer.- Erzurum muhafaza- siyle grevlendiriliyor.- IV. Murad- 'in onun hakknda verdii idam hkm; niin? Cild IX. Khalil (Halil) Paa.- Veziri-azamlk makamnda yerine atand zt.Kendisi hakknda ayrntl bilgi.- 1770 Rus seferinin serdarh-n stleniyor.dare ettii harekt.- Ordusunun iinde bulunduu durum.- Azledilmesi ve srgne gnderildii yer, cid XVI. Khalil (Halil) Paa, Bkz. Kse Halil Paa, Khalil (Halil) - Yahibe (Bye-zid Paa'nn enitesi).- II. Murad'n Cneyd'e kar onu grevlendirdii sefer.- Elde ettii basan, cild II. Khanura- Sultan (III. Mustafa'nn yeeni).- Zevcesi olduu ahsiyet; Sultan'n yeenine besledii efkat ve sevgi; Pdiah'n zerindeki tesiri.-

Sayfa

583

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Yapt izdiva, cild XVI. Kharicler (Haricler) (din zmreciler). lk isyan tertipledikleri dnem; isyanlarnn amac, cild II. Khaseki (Haseki). Bu kelimeyle Trkiye'de neyin anlatlmak istendii, cd VIH.- (Bkz. XVII. cilddeki lgate). Khaseki Hurrem, Bkz. Roxela-ne. Khatt Mustafa-Mevkufat (Trkiye'nin Viyana elisi).- Bu vesileyle ykseldii makam; kendisi hakknda ayrntl bilgi; maiyyetin-deki kiiler.- I. Franois'ya gtrd hediyelerin deeri ve listesi. -Grevinin konusu.- Elilii hakknda kendisinin yazm olduu rapor, cild XV. Khiyall (Hayal) (Osmanl iri).- Kendisine niin bu ad kondu? - Kanunrnln onun istidadn deerlendirme tarz, cild VI. Khios (Ee adas).- Trklerin adaya verdikleri zararlar.- Trk amirali Hamza'nn bu adaya kar tehditlerinin sonusuzluu.- Ada sakinlerinden bazlarnn indeki kiilerle birlikte bir Trk kalyonunun ele geirmeleriyle sonulanan kavga.- Bu kavgann getirdii netice.- II. Mehmed'in sava tehdidini bertaraf etmek iin katlanlan fedakrlk.- Ada'nn Fransz amirali Duquesne tarafndan bombar-duman.- Venedik donanmasnn asker karmas; muhasara etmesi; adann teslim olmas.- Ada Trklere yenilen Venediklilere snak hizmeti gryor ve Trklerin eline geiyor; limanda ve kalede bulduklar eya ve tehizat; Ada sakinleri canlarn ve mallarn nasl kurtardlar? Cild I, n. Khra (Hir) (III. Murad harem diresinin kadn kahyas), menei; yararland nfuzu; sebeb olduu kargaalklar; lm, cild VII. Khzrbey elebi (stanbul'un ilk Osmanl kads). Bu ahsiyet hakknda ayrntl bilgi, cilt m . Khzrh (Saruhan Beyi). Kardei ehzade Mehmed eebi'ye kar s elebi'yi desteklemesi; esir edildii yer; lmeden nce ga-libden af diliyor, cild II. Khemielnick (Kazaklarn het-man).- Polonya'ya kar giritii hasmne hareketler.- eyhlis-lm'a gnderdii mektup.- Tam yetkili elilerine gsterilen kabul, cildX. Khodabende (Hdbend), Bkz. Mehmed Khodabende. Khoca. - Bu meslein grevleri zerine ayrntl bilgi. II. Mehmed ve olunun yannda bu grev mnasebetiyle bulunan ahsiyetler, cildin.

Sayfa

584

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Khoca (Hoca) mameddln Vaiz (nl lim). Timur, hatratnda saygsnn delilini veriyor, cild II. Khocazfide Mes'ud Efendi (Bursa kads). Azledilmesinin sebebi; kendiliinden gitmesine msaade edilen yer; hakknda ayrntl bilgi, cd X Khosrev (Husrev) Paa.- Menei; Vezirizamlk makamnda yerine geldii ahsiyet; evvelce bulunmu olduu grevler.- dar prensiplere balln gstermi olduu ehir.- Abaza'ya kar girimi olduu sefer.Erzurum ehrini kuatyor.- Abaza'nn itaatini kabul ediyor.- Bu sye kar davran.-stanbul'a dn; Sultan tarafndan grd muamele.Vezirlerin makamlarn dzenlemekle megul oluyor.- Benimsedii otorite.Ha-medan seferine hareket etmek zere hazrlklar.- Nasl belirtilmitir? ranllara kar seferde geiinin iareti olarak katlimlar.- Korkun yamurlar ordusunu hrpalyor. -Bu sefer zerine ayrntl bilgi. -Hamadan ehrini uratt kibet-Badad muhasaras raporu.- Ordunun ekilii.- Bu seferin sonrasnda Husrev Paa'nn davram.-Mteakib yl savalarn tekrar balamas. - Hareketini geciktiren sipahi ve yenieri isyan.- Kendisine kar tertiplenen suikasd.-Azledilmesi.- Bu vesileyle kan isyan. -Kendisi hakknda verilen idam hkm.- damna taatle boyun emesi, cild IX, Mehmed'in saltanat dneminde yerine getirdii grevler; stanbul halknn kendisine kar gsterdii saygnn ahitlii.- Bursa'ya ekiliyor; niin? - Yazan olduu eserler, Cild III. Khosrev (Husrev) Bey (Bosna valisi).- Macarlara kar seferde kumandanl.- Moha savandan nce Kanun'ye verdii nasihat.-Bu vesileyle uygulad manevrann mutlu sonucu.- Ordunun gerisini korumakla grevlendiriliyor. -Bosna'da elde ettii basan., Menei.idaredeki davran zerine dnceler.- darecilik sresi.-Kanun Sultan Sleyman'n ikinci Almanya ve Charles Quint'e kar seferinde ord uyla gelip kendisine iltihak etmesi.- Dalmaya ve Macaristan'daki teebbsleri.Rumeli Beylerbeylii makamna ykseltiliyor; Castel Nuovo'ya kar ynettii ordu.- Kale muhasaras raporu.-Siklos'u almak zere harekete geiyor.- Azledilmesi, lm, cild V, VI. Khotschibe, (Koibey) fTrk yazar). Osmanl mparatorlu-u'nun k zerine yazd eserin deeri, cild VI. Khodavandigar (Hdvendigr) (Sancakbeylii). Blge ne mnasebetle bu ad alyor? Cild I. Khovaresm (Hovarezm).- Bu adla anlan blge; halk ve balca ehirleri

Sayfa

585

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

hakknda ayrntl bilgi; orada domu olan nl kiiler.-Timur'un bu devleti fethi ve payitahtnn kibeti, cild II. Khosrer (Husrev) (Molla).- nl bir ahsiyet; lm dnemi; yazan olduu eser.- Menei; deeri ve karakteri zerine dnceler.- Molla Grn ile kyaslamal olarak- ; II. Khunitz (de; Avusturya mpa-ratorluu'nun Bb- l katndaki elisi, 1680-1683).- lk tekliflerimi sonucu.- Reisefendi'nin daire mdryle Trkiye- Avusturya ve Macaristan' ieren anlama zerinde toplant; Trkleri - Avusturya'ya kar seferlerinde Trk ordughnda tutuklu olarak bulunduruluyor.- Muharasa srasnda Viya-na'ya hizmeti; bu hususlar rapo runda belirtti, cild XII. Kif Mehmed Efendi (reis efendi).- Khyabey (ileri Nzn) makamna ykselmesi; Lkab nasl konmutu?- III. Mustafa ile yapt gizli toplant; lm; ve Sultann duyduu znt, karakteri zerine dnceler, cild XVI. Kaya (Khya), Bkz. Pala Uzun. Kiblelizde Alt Bey (II. Mustafa'nn birinci mirhuru). damndan tr Veziriazam Kprl'nn duyduu byk znt; bu olayn sebebi, cd Xffl. Kbotos, Bkz. Gemlik. Klaoun (Msr sultan).- Zrri-yeti.- Gyaseddin'in vasisine kar kazand stnlk.- Adna hutbe okunduu yerler, cild I. Kl Ali, Bkz. Ulu Ali. Klarslan I. (Sleyman'n olu).- Bamsz devletini kurduu blge; fetihleri; lm.- Brakt ocuklar, cild I. Klarslan D.. (I. Mes'ud'un olu).- Kzn evlendirerek verdii hkmdar; fetihleri.- mparatorluunu bltrmesi.- Bu hareketin byk hat olduunun anlalmas.- Kurucusu olduu ehir.-mparatorluu ele geirmek iin ocuklan arasndaki sava.- Soyaac tabloda, cild I. Klarslan m. (Rukneddin Sleyman'n olu).- Ksa sren saltanat.Soyaac tabloda, cild I. Klarslan IV. (II. Gayaseddin Keyhusrev'in olu).- Kardeiy' saltanat ortakl hlinde onu tahta karan artlar.- Onlara kar ykselen aynlk.- Rukneddin bakmndan bunun sonucu. Bu hkmdar- m kibeti, - Soyaac tabloda, cild I. Kindsber (Avusturya'nn 1677 'de stanbul elisi).- Werdein valisi paa hakknda Bb- l'ye ikyeti.- nn ald entrikalar.- lm; lmn uynadrd pheler; Yerine kim atand? Cild XII. Kns (Paul; Temevar kontu, Macar ordusu kumandan).- Etien-ne

Sayfa

586

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bathor'a Trklere kar yardmlar; Transilvanya voyvodas Bat-hor'un zaferden sonraki zulm.-K uman da ettii ordu.- Kruszovaz nehri civar blgesinde sebeb olduu ykm.- Osmanllara kar kazand zafer.Maluplara kar giritii ikenceler,- Oiiii yatana kadar Osmanllara kar besledii zlim kin.- lm arafesinde katld sava.- ld yer, cild III, IV. Kpak. Bu ad altnda anlan lke, cd III. Kzl Ahmedli, Bkz. Mustafa Paa (Kanunnin beinci veziri).Klosternebourg (Avusturya ehri).- ehirlilerin 1683 Viyana muhasaras srasnda Trklere kar koyarak gzel bir savunma rnei vermeleri, cild XII. Knn (Dalmaya ehri).- Venedikliler tarafndan Trklerden nasl geri alnd? - Mruz kald mu-iiasaralar, cild XII. Kobad. Eski ran'da ihtillin basma geiyor, cild II. Koenigsezgg (kontu; Viyana yksek meclisi bakan).- Bb- l ile Rusya arasndaki sava konusunda Veziriazamla mektuplamas.- Osmanllara kar 1738 savanda kumandanln kendisine verilmesi.- Sava srasnda Veziri-zam'la mzkerede bulunmas, cildXIV. Keonigsmark (Venedik cumhuriyeti hizmetindeki sveli general).- 1687 Mora savana katlmas.- Birbiri ardndan Modon ve Na-uplie'yi ele geirmesi.- Baarlarndan tr muk'atlandnlmas. Negrepont muhasarasnda vebadan lm, cild XII. Kpr (Anadolu ehri). ehrin kurulmu olduu yer; ehir hakknda tarih ve stratejik ayrntl bilgi, cild XI. Kprtihsr (kprler hisar).-Bu hisar Osman Gazinin srarla hcumlarna mruz kald.- Bu kalenin teslimi srasna rastlayan unutulmaz artlar, cild I. Kprl Abdullah Faa (Kprl Fazl Mustafa Paa'nn olu).Kaymakamlk makamna atanmas.- Cebeciler tarafndan tahrik edilen isyan srasndaki davran.- stanbul'da konann yamalanmas.- Tebriz seferine hareket edecek olan ordunun seraaskerli-ini stleniyor.- Bu sefer srasndaki davran.- Tebriz'i muhasara ediyor.- Sultan'n hizmetlerine mkfat olarak kendisine valilik veriyor.- Hkmdarn Paa'ya hitaben yazlm fermannn konusu.- Serdarlktan ayrlmak msaadesi alyor.- ran ah Nadir Kuli-han katnda grevlendirilmesi. -ranllarla yapt sava; lm, cild XIII, XIV. valilik.- Kendisi hakknda ayrntl bilgi.- Veziriazam olarak babasnn makamna atanyor.- daresinin ilk hareketleri.- Politik davran.- Valide

Sayfa

587

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

sultan ve danman Reisefendi mizde ile yaknlnn uyandrd sylentiler.- dmanlarna ramen iktidarda kalmak dirayetini gstermesi.Macaristan'a kar idare ettii sefer.-Saint- Gotthard sava hakknda ayrntl bilgi.- Malub olduktan sonra imzalad bar anlamas.-Sefer dnnde karlan tarz.-Fransz elisine kar aalayc muamelesi.Girit savann balamasnda Sultan'n elinden San-cak- erifi teslim almas; bu sefer hakknda ayrntl bilgi.- Seferin sonucu.- Kandiye'ye dn dnemi; karlan treni.-Vaktini Khi-os adasnda geiri tarz.- Fransz elisi Nointel'i az memnun edici karlay tarz.- Rusya arna cevap mektubu.Kraln Ukrayna zerinde hak iddia etmesi konusunda Polonya bavekiline yazd mektup.- Polonya'ya kar giriilen sefer hakknda ayrntl bilgi. Edirne'ye dn; yapt sava hazrlklar.- Evvelki seferin tekrar ele alm.Serdar olduu ordunun urad felket.- Bu seferin harektnn devam.Osmanl ordusu bakmndan naho sonu.-Tutulduu hastalk.- lm; bu ahsiyet zerine dnceler; fizik ve moral portresi.- Sokullu Meh-med Paannkiyle karakteri arasndaki benzerlik, cild XI. Kprl Fazl Ahmed Paa (Merhum Veziriazam Kprl Mehmed Paa'nn olu).- Sadaret kaymakaml grevi iin arldKprl Amcazade Hseyin (Belgrad paas).- Avusturya imparatorluuna kar giriilen sava hakkndaki kanaati.- Veziriazam oluyor.- Adnn mns.- Hangi aileye mensup bulunuyordu; hayat hakknda ayrntl bilgi.- daresinin ilk hareketleri.- Byk bir meclis topluyor; hangi vesileyle?- Avusturya tarafndan yaplan bar tekliflerini reddetmemee karar verdiren sebebler.- Mzkerelerin neticesini beklerken ald tedbirler. -Bu ahsiyet adam hakknda ayrntl biyografik bilgiler.- Avusturya, ngiltere ve Hollanda elilerine verdii ziyafetler.- mparatorlukta devam ettirdii reformlar.Tesis edicisi olduu antlar.- Tam idari iktidarn kullanmakta ona engel olan kiiler.- Yeeninin idamndan duyduu znt.- Faal hayattan ekilmesi; Sultan'a sunduu hediyeler; ekildii yer; lm; kaabili-yetlerinin deerlendirilmesi, cild XII, XIII. Kprl Hafz Ahmed (Rumeli beylebeyi).- 1737 Rusya ve Avusturya savalarna katlmas, cild XIV. Kprl Mehmed.- dare ettii sancak; Evliya elebinin onun yannda yerine getirmekle grevlendirildii vazife.- Wardar'a kar yrmek emri alyor.- Malup oluyor ve esir ediliyor. Nasl kurtuldu? - Boynu yaral

Sayfa

588

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mehmed Paa'ya nasihati.- Gstendil'e srgne gnderiliyor; niin? Ktahya civarnda Veziriazam Ipir Paa tarafndan karlanmas.- Kendisine Veziriazam makam veriliyor; vazgemek zorunda kalyor; niin? Veziriazam makamnda Sleyman Paa'nn yerine gelmesi teklif ediliyor; kim tarafndan? Bu konuda Sleyman'n cevab.- Onu Veziriazam makamna ykseltmek isteyen parti.- Trablus valiliine atanyor.- Valide Sultan'la yapt grme, niin; Veziriazam makamna atanmas; Atanmaya kar tavr; kaabiliyetinin deerlendirilmesi,- Hakknda ayrntl bilgi.Ortodokslarn ayaklanmalarn bastrmakta kulland vasta.- iktidarn kullanmas.- anakkale'ye kendisinin idaresinde tertiplenen sefer.- Trk ve Venedik donanmalar arasnda cereyan eden atma; bu artlar iindeki davran.-Tenedos adasn ele geiriyor.- Hareketlerini sertletirmekte teviki olan dman.Onu bu durumdan kurtaran artlar.- Lemnos adasn fethediyor.Rakoczy'ye kar bir sefer hazrlyor.- Savaa girii; seferin baans.- Sultan'n ona gnderdii hediyeler.- Onun Anadolu'ya gitmesini zorunlu klan kargaalklar.- Bu artlar iindeki davran.- Onun mizacn belirleyen izgiler.ktidarn kullanmada gsterdii mutlakiyetilik.- Niyetlerini gizlemekteki mahreti.-Onu Anadolu silerine kar ahsen yrmekten vazgemek zorunda brakan artlar.- Seferin ser-darln verdii kii.- Deli Hseyin'e besledii kin.Harareketle srdrd reform ve tenkil s istemi.Hellespont'un savunmas bakmndan yaptrd hisarlar.- ntikam duygusundan kaynaklanan idamlar.- Tutulduu hastalk.- Yaptrd binalar.Onun tarafndan Sultan'a verilen son nasihat.- Be yllk Vezirizaml srasnda bodurduu kurbanlarn says.- Ka-rekterinin deerlendirilmesi, cild X, XI. Kprl Mustafa Faa (Silistre ve Nibolu valisi; Valid e sultan'm eski kahyas). Drdnc Mehmed saltanat dneminde birdenbire emekliye sevkediliyor; niin? Khios adas kumandanln elde ediyor; anakkale'ye gnderiliyor.-Sadret Kaymakamlna gelmesini salayan artlar.- Sultan'n tahttan indirilmesine sebeb olan ihtill srasndaki davran sultan*! onu stanbul'dan uzaklatrmak zorunda brakan tesir.- Dzen ve asayii salamak maksadiy-le Kandiye'ye hareket ediyor.- anakkale kumandanln tekrar alyor. Veziriazam oluyor.- Hakknda ayrntl bilgi.Ordunun sebeb olduu kayblan telfi etmek maksa-diyle bavurduu tedbirler; hkmette gerekletirmek istedii deiiklikler iin harekete gemesi.- Sava hazrlklar.- darede nizmn yerlemesine gsterdii

Sayfa

589

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

htimam.- Hristiyanlar lehindeki emirleri.- Rey'ya kabul ettiren mdahaleler; Vezirizamlk makamnn nfuzunu arttrmak iin ald tedbirler.- dare politikasnn becerileri.- Para konusunda yaynlad emirname.- 1690 seferinde ordularnn Avusturya karsndaki baarlan.- II. Ahmed tarafndan da makamnda kalmas tasvib edildi.- Sefer srasnda idare ettii harekt hakknda ayrntl bilgi.-lm.- vgs; hakknda bir fkra, cild VII. Kprlzde Nman.- Girit'de Kandiye valiliine atanyor.- Evlendii prenses.- stanbul'a dnnn uyandrd heyecan.-Veziriazamla atanmas; idaresinin tesirleri.- Azlediliyor.- Negre-pont valiliine dnyor; bykbabas Kprl Mehmed Paa'nnki-lerle kyaslamal olarak karakter ve kaabiliyetlerinin deerlendirilmesi, cild XIII. Koer (Kr) Ahmed Paa (Teke beylerbeyi).- 1766'daki Kbns karklklarna son veriyor.- Bu baarsna karlk ald mkafat, cild XVI. Koer (Kr) Mahmud (IV. Murad saltanat dneminde krmz sancak aas).- Serarik Araplann bozguna uratmas.- Mekke zerine yry; bu sava hakknda ayrntl bilgi.- Urad kibet, cild IX. Koese (Kse) Ali Paa.- Girifde Kandiye'nin zaptndan sonra kendisine Mainott'lara kar bir grev verilmesi.- Bu vesileyle yaplan bar anlamasnda belirtilen esirler deiimini gerekletirmekle grevlendirilmesi, cild XI. Kssem (Ksem), Bkz. Mhpeyker. Koese (Kse) Mehmed (yenieri aas) .- IV. Murad'n tahttan indirilmesine kar kyor.- Kendi asker snfnn kadrolarndaki reform gerekletirmeleri.- Haleb'de ona kar isyan hareketi.- Azlediliyor; lme mahkm ediliyor; Sul-tan'n ona kar duygusuzluu, cild IX. Koetrtim Byezid, Bkz. Byezid- Ktrm. Koese (Kse) Mihal (Harman-kaya beyi ve Osman Gazi'nin dostu).Aralarndaki dostluk balarn salayan artlar.- Bu hkmdara yapt yardm.- Hkmdara kar davrannn me'ruluu.- slmi-yeti kabul ediyor; hangi vesileyle?-Karacahlsar savunmasnda ve dier seferlerde Orhan Gazi'ye yardm.- Mzakereler sonunda Bur-sa'nn teslimini salyor.Bunun hristiyan hkmdarlar bakmndan gelecekdekl sonucu, cild I. Kok (Jcan). II. Mehmed'in stanbul muhasaras srasnda Trk donanmasn yakma teebbsnn baanzl, cild II. Kolitzky de Szombor (Viya-na'daki Dou Ticaret Kumpanyasnn

Sayfa

590

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tercman). - 1683 ylnda Trkler tarafndan muhasara edildiinde ehire hizmetleri.- Hizmetlerinin mkfat: Avusturya payitahtnda ilk kahvehaneyi ayor, cild XII. Konah (Konya) (Anadolu ehri).- Merkezi olduu din tarikat; snrlan iindeki nl mezarlar.-Bu ehir zerine ayrntl tarih bilgisi.- Orada hl grlen trbe, cd I, III, V. Konisay, Bkz. Vladislas Kon-sai. Konuralp (Orhan Gazi'nin silah arkada).- Kuvvetleriyle girdii blge.Yunanllardan ald hisarlar.- Aka-Koca ile birlikte Semendere kalasini al tarz.- Abdurrah-man'la birlikte Aydos hisarn muhasaraya almas.Mezarnn grld yer, cild I. Kontophres (Bizans imparatorunun avcbas). Osmanllarla savamak isteyen Gen Androni-cus'a verdii nasihat, cild I. Koran, Bkz. Coran. Kos (adas) . Bu yer hakknda ayrntl bilgi, cild III. Kosec Halil Paa (Msr valisi).-Bu blgede patlak veren bir fitnede oynad rol.- Urad kibet, cild vin. Kossova (Ovas).- Top o grafik tasviri.- I. Murad'n burada Srp kral ve mttefiklerine kar verdii meydan sava hakknda ayrntl bilgi, cild I. Konmakt (Kumakh) (Asya ehri).- Bu ehir hakknda ay.nntl tarih bilgi.- I. Selime burasn* fethetmee karar verdiren sebebler, cildlV. Kouraml (Molla) <*).- II. Meh-med'in yannda, bu hkmdar he(*) Ftih Sultan Mehmed'fcn hocas ve ad Molla Guran (.N.). nz ocuk ken yerine getirmekte olduu grev; dosdoru ve eilip bklmeyen karakterinin delili. -Yazm olduu eser, cild m. Kurdzde Abdurrahim (III. Murad'm saray imam). Giyim kuamda debdebe ve gsterie an dknlk, cild VII. Kurdolu (kapdan- derya; I. Sleyman dneminde). Bu hkmdarda fetihler arzusu uyandryor, cild V. Kourd-Uzen (I. Mehmed'in doktoru). Sultan'm lmnden sonra askerin bozulmamas iin Sul-tan'n lmemi olduunu bir are olarak ileri sryor, cild II. Kour-Han (kuzey in hkmdar). Sancar'a kar kazand zafer.Dostluunu elde etmek iin teebbste bulunuyor; kabul ettii eliler heyeti; elilere verdii garib cevap; Sancar'a karsava iln ediyor; kazand zafer, cild I, II.

Sayfa

591

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kourko (kalesi).- Topografik durumu.- Bu kale hakkndaki zellikler, cild III. Kourkoud (Korkud) (Sultan n. Byezid'in byk olu).- Vali olarak bulunduu eylet.- Veziriazam Ali Paa ile anlamazlnn sebebi. - Msr'a gitmesindeki ama.- Msr Sultan'nn onu karlay.- Dnnde birok Rodos valyeleri gemisine kar verilen, kendisinin de katld deniz sava; kendisiyle amcas Cem arasndaki kader benzerlii.- Kardei Selim gibi kendisinin de yrtt valilik.- Tahtn kendisine intikalini salamak maksadiyle giritii teebbsler. -Kardei Selim'in onun zerinde uyandrd korkular; ka.- Snd yerde nasl bulundu? lm, clld IV. Kouroultay (Kurultay) {Milletin genel meclisi) Bu meclisin topland dnem, cild II. Kouroinlu (Kurunlu) Mahzen (camii).Bu ad almasna vesile olan artlar; yeniden in edildii dnem; bu bina hakknda ayrntl bilgi, cild XVIII. Kourt (Kurt) (hanedan). Menei; sonu, clid II. Kourtbay (Kurtbay) (Memluk beyi).- Kahire'de I. Selim'in ldrc hcumundan nasl kurtuldu? Onu snd yerden alp bu hkmdarn huzuruna karan artlar; sorguya ekilmesi.- lm, cild IV. Koutbeddin (eyh). lm dnemi, hreti, cild III. Koutoulmu (Kutulmu). Mensup olduu soy; bamsz bir devlet kurmak yolundaki teebbsleri; lm, cild I. Krasinski (Polonya konfederasyonu eflerinden biri).- Bb- l'ye gnderdii mektup: Ruslar taraftn-dan Polonyallarn hrriyetlerine tecvz konusunda. - Hantepe ordughnda Veziriazam'dan grd muamele tarz, cild XVI. Ktesphon (Yunanl mimar). Efes'deki Diane mabedinin gerekletiricisi, cild X. Kk Ahmed Aa, Bkz. Kk Ahmed Paa. Kk Ahmed Paa.- Menei; IV. Murad tarafndan kendisine verilen makam; ranllara kar savaa gidiyor.- lyas Paa'ya kar yrmek emri alyor; si ile yapt anlama.- Sultan'n lyas'a gsterdii sertlikten kendi hayat bakmndan duyduu Iorku.- am valiline atanyor.- Fahreddin'e kar idare ettii sava.- Drzlerin Prensinin kendisine bir yol amakta bavurduu vasta, teebbsnn baarlan.- Erzurum valisi olarak yerine atand kii.- Bu ehirde Sultan'n elini pmek erefine eriiyor.- Bu sayede eski valilii olan am'a dnmeyi

Sayfa

592

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mid ediyor.-Erivan muhasarasna katlyor.-Tebriz civarnn savunulmas grevi kendisine veriliyor. Hizmetlerinin zeti; kendisiyle mektuplamay srdrd kii.- ranllara kar verdii sava; lm, cild IX. Kk Mustafa Paa (1X1. Mustafa'nn damad).- Kocas olduu prenses; Paa'nn lkab ne idi? Srasiyle bulunduu grevler; ykseldii makam. - Zek ve karakterinin deerlendirilmesi; lm, cild XVI. Krdi er.- Bu halk hakknda ayrntl bilgi.- Airetlerinden bzlarn sekinletiren zellikler, cild IV. Krdistan.- dris'in bu memlekette gerekletirdii tekilt. -Bu memleketi oluturan arazi, evvelce yetitirdii hkmdarlar; bugn Krdistan'n hkimi olan devlet, cild IV. Ktahya (Anadolu ehri). Buras hakknda ayrntl tarih ve istatistik bilgiler, cild I. L. Labathan (Gregoire).- Kardeleri Alibe ve skender'e teslim olmak zorunda kalyor; dam nnda onu lmden kurtaran ve hrriyetine kavuturan artlar; onu daha nceden esir drm olan muharebe, cild III. La Croiz (de) Trklerin 1678 Rusya seferi konusundaki hatlar, Cild XII. La Garde (baronu).- Deeri; Fransa kral I. Franois'nm Kanun Sultan Sleyman katnda ona verdii grev.- Barbaros H. ./-reddin Paa'nn donanmasiyle Marsilya'ya geliyor; Nice muhasa-rasmdaki rol, cild V. La Haye Vantelet (de; Fransa'nn stanbul elisi).- Babasnn temsilcisi olarak bu ehirde denekle dvlmek cezasna arptrlmas.- Grevinin ifs srasnda grd muamele.- Grevinde karlat glkler, cild XI. Lala Mehmed Paa (III. Meh-med dnemi valisi).- Bu ahsiyet hakknda ayrntl biyografik bilgi.-Sultan'a sunduu muazzam hediye.- Buda kalesini aridk Mathi-as'a kar savunuyor.- nc vezirlik makamna ykseliyor.Deli Hasan'n ordusuyla birleiyor.-Macaristan seferini ynetiyor. Veziriazam atanyor.- Sava harekt hakknda ayrntl bilgi.-stanDul'a arlyor; Sultan I. Ah-med'in onun iin tertipledii zarif kabul resmi. Macaristan ordusu serdarlm yeniden ele ald dnem.- Sava sona erdiren sebeb ve mzkereler.- ran seferini ynetmek zorunda kalm olmaktan duyduu znt; lm, cild VII, VIH. Lala Mustafa Paa (Kanunnin oullarnn retmeni). Ykseliini borlu bulunduu vezir. -Kanun'nin damad Rustem Paa'nn onu mahvetmek iin

Sayfa

593

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kurduu tuza kendi ihtiras lehinde nasl ters eviriyor.- Rustem Paa'ya kar Selim'den ald destek. Yemen fethine gnderiliyor.-Kendisini hedef alan hor grme.-Msr valisiyle arasnda kan anlamazln sebebi.- Kendisini temize karmak iin Sultan'a yazd mektup.- zdemirolu Osman Paa'ya hizmeti.- Kbrs adasna yaplacak seferin serdarlna getiriliyor.- Bu sefer hakknda ayrntl bilgi.- Kbrs'da Nikosie'yi kuatyor.- Zaptetmek amacyle Magosa surlar nne gidiyor; bu ehre kar ynelttii hcumun rrporu.-Muhafzlara ve kumandan Bragadino'ya kar zellikle sert davran.- Bu artlar iinde Paa'nin deerlendirilmesi ve an ahlk.-stanbul'a zafer alay ile girii dnemi.Portresi.- Sokullu'nun yldzn sndrmek iin yakalad frsat.- Sokullu'nun lmnde katks bulunduu phesi.- III. Mu-rad' ran'a kar sefer amaya tevik ediyor.- Serdarlk kendisine veriliyor; ne amala? - Bu artlar iindeki davran.- Mustafa Pa-a'nn serdarlmdaki ran seferi.-Paa tarafndan Tokmakhan'a yazlan mektup.- Tokmakhan'a kar zafer kazanyor.- ran kuvvetlerini azaltmak iin kulland vasta. -Baanlar.- Kanak nehrini geerken ordusuna verdii rnek.- Grcistan' fethediyor.- Bu blgedeki politik davran.- ran tarafnda Osmanl snrlarnn korunmas amacyle yaptrd kale.- Sinan Paa'nn vezirizamla atanmasnn Mustafa Paa'da sebeb olduu hayl krkl; lm.- Bu ahsn deerlendirilmesi, cild VI, VII. Lala ahin Paa (Orhan Gazi ve I. Murad'n kumandanlarndan biri).Gerekletiricisi olduu yaplar ve din vakflar.- Trklerin Avrupa'daki fetihlerinde rol.-Kendisini tehdid eden ittifak.- Sul-tan'dan takviye kuvvetleri istiyor. -Silah arkada Hac lbey'e kar davran.- Fetihlerine verdii devam.- Avrupa'da bulunan ehirlerln Beylerbeylii makamna, Rumeli Beylerbeyliine atanyor.- makam iin tesbit ettii ehir; zaferleri.lm, cild I. L&lzde Nuri Bey (Mekke ve Medine din vakflar idarecisi). III. Mustafa'nn ona dnle verdii prenses; fazlasiyle istedii grev, cild XVI. Lambeccus (mparator Ferdi-nand'n bilgin ktphanecisi). Buda ehrine gitmeslndekl konu, cild XI. Lflmi (Trk iri). - Kaabiliyetinin deerlendirilmesi.- Yazd e-serier, cild VI. Lancaster (mimar usl). Hz. Muhammed'in bir rencisi tarafndan am camiinde uygulanmtr, cild IV. Lance (azize). Antakya muhasarasnda cesaret vermek bakmndan hal ordusu zerinde tesirli olmutur, cild VI.

Sayfa

594

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Larnaka (Kbrs adas ehri). -Kurulmu olduu yer.-Mslman-larca kutsal saylmtr; niin? Cild VI. Lasczky (Jerome; saray unvanl derebeyi).- Macar kral Zapol-ya'nn Kanun Sultan Sleyman katnda elilikle grevlendirmesi. -Zek ve karekterinin deerlendirilmesi; Louis Gritti ile stanbul'da salad irtibat; ne amala? -Bundan grevi bakmndan yarar salyor.- Zapolya tarafndan hapsettiriliyor; hrriyete kavumasn borlu bulunduu kii.- Hizmetine girdii hkmdar; eski efendisine kar besledi kin; Kendisini sulu duruma sokan intikam.- Kanun katdaki elilik grevi; tehlikeye komas.- Onunla vezirler arasndaki toplantlar.- Sultan'm onun yzne kar aklad fke.- Tutuklanp hapise konuluyor.- Kendisine yaplm olan teklifler; hapislii srasnda iinde bulunduu durum; Macaristan seferinde Osmanl ordughn takibetmek zorunda kalyor.Sonunda serbest braklyor, cild V. Laskarls (Bizans imparatoru).-Bu hkmdarn malubiyetleri.Azeddin'den esirgedii konukseverlik.- Michel Paleologue'un ona uygulad zlimce muamele, cild I. Lavalette (Malta valyeleri byk-stad). Trklerin bu ad tayan ehri muhasaras srasnda gsterdii direnme, cild VI. Lazar (Srbistan despotu Geor-ges'un olu). Babasnn lmnden sonraki davran; saltanat sresi cild III. Lazar (Srbistan kral). - Sis-man'la birlikte I. Murad'a kar giritii sava.- Bu konuda ayrntl bilgi.- ehrky' kaybettikten sonra verdii karar.- Kossova'da Trklere kar verdii sava; iki taraf asndan savan sonucu.- Esir ediliyor ve lme mahkm oluyor.-Bu hdise zerine Jean Ducas'nm hikyesi, cild I. Lazkovi (Etienne) .- Macar kral Sigismond'un Yldrm Byezid'e kar verdii savata bakumandanl.- Harekete gei anndaki ihaneti.Osmanllarn banda Syrmie (Sirem)'e girii.-Kral Sigismond'a duyduu kinin etkisiyle hazrlad proje; getii yerlerde meydana getirdii ykm, cildi. Lemnos (adas). - iv. Mehmed saltanat dneminde Trkler tarafndan muhasaras.- Bu ada zerine ayrntl bilgi, cild XI. Leon X (papa). Trklere kar hal seferi tertiplemeleri konusunda Avrupa'nn byk hristi-yan devletlerini kkrtmas, cild W. Leonardo (Santa-Maura, Zante ve Kefalonya beyi).- Onu II. Meh-med'e ve Venedik cumhuriyetine kar kkrtan sebeb; Bb- l'ye demeyi

Sayfa

595

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

taahht ettii vergi.- Osmanl devletinin harb iln etmesine sebeb olan hareket.-Kap snd yer, cild III. Leopold I. (Avusturya imparatoru).- Kendi devletleri ve IV. Meh-med'in devletleriyle mnasebetleri.Wardein Paa's konusunda ve Transilvanya'da devleti aleyhindeki tertipler zerinde Bb - Al katnda ikyetleri.- Macaristan konusunda sulamalar.- Sultan'n ona dolayl bir yoldan sava iln.- Polonya kraliyle savunma ve saldn ittifak imzalamas.Trk ordusu yaklatnda payitahtn aniden terketmesi.- Kendisinden sonra tahta kan hkmdar, cild XI, Lepanto (deniz sava).- Hristiyan ve Trk donanmalarnn karlkl kuvvetleri hakknda ayrntl bilgi; iki deniz ordusunun sava zerine ayrntlar.- Sava meydannda zaferi elde eden donanma.-Karlkl kayplar durumu.- Savan getirdii neticeler, cild VI. Lepanto (kalesi). Top o grafik durum; Kale hakknda ayrntl tarih bilgi, cild IV. Lepanto (Hellad ehri). Kanun'nin Vezirizam' Hadm Sleyman paa tarafndan muhasara edilmesi; buras hakknda ayrntl tarih bilgi, cild in, IV. Lesbo (Ege adas). Adann Osmanl imparatorluu lkelerine bal olduu dnem; Trkler bu adaya ad olarak ne diyorlard? Bu ada hakknda ayrntl tarih bilgi, cd IH. Leslie (Walter de; Avusturya elisi), - Unvanlar; ayrlma izni almak zere IV. Mehmed tarafndan huzura kabul edildii dnem.- El-iliindeki ihtiam; Sultan'a sunduu hediyelerin zenginlii.- Grevinin sonular.Trklere kar alan 1685 savandaki rol.- Hrvatistan'da giritii harekt, cild XI, XII. Lezze (Antonio de; venedik valisi).- II. Mehmed'J karlamaya gitmeyi reddetmesi.- Sultan'a kar kahramanca bir direnmeyi gerekletirmesi.ehri boaltp ayrlmas, cd III. Llberius veya Liberaccio Ge-ratari (mainot esiri).-Kprlzde Mustafa Paa, Veziriazam olarak onu Maina beyi tyin ediyor.- Yaklamas Lepanto garnizonuna korku telkin ediyor; Mora'ya yapt akn.- Evlenmi olduu prenses; Trklerin tarafndan kayor, cild XII. Libertini Askerlik ileri ve meseleleri zerinde ilm grmeler yaplmasna Kbrs adasnda bu ad veriyorlard, cild VI. Lig. Hristiyan devletler aralarndaki ittifaka, birlemeye bu ad veriyorlard; Trklere kar ikinci ittifak da bu adla anlyordu. - ittifakn ilkini

Sayfa

596

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

papa oluturdu; sonu bakmndan ikincisinden farkl olmad.- Papann 1571 'de spanya kral, Venedik cumhuriyeti ile oluturduu ittifakn komisu.Kuvvetlerini birbiriyle ahenkletirmek olan bu devletlerin durumu.O zamana kadar Osmanl imparatorluuna kar ka ttifak oluturuldu? Cild IV, VI. Ulenfeld (Styrie ehri). ehirlerin 1683 savanda kahramanca davranlar, cild XII. Lion (Arslan). Trklerde temsil ettii sembol; bu millet arlar eklini sava gemilerine izerek kullanyorlard; Kanun dneminde antlar zerinde de grlyordu, cildV. Lppa (Macaristan ehri).- ehri surlarla evreleyen kii; bu yerin zerindeki zellikler.- Trkler buraya garnizon koyuyor.- Avusturya ordusunun muhasaras.- ehir 1695'de Trkler tarafndan alnyor muhafzlarnn kibeti.- Orada bulunan hazne, tahkimatnn ne olduu, cild VI, XII. Longus (Jean), Bkz. Giustnia-ni (Jean). Loredano (Antoine; Venedik cumhuriyeti generali). - Scutari muhasarasnda Trklere gsterdii direnme; ona teslim olmas uyarsnda bulunan Kanun Sultan Sleyman'a verdii gzel cevap.-Kahramanca davranyla muhasara altnda bulunanlara cesaret vermesi ve kendisine emnet edilen ehri kurtarmas.- Trklere kar balatd sefer.- Venedikle mzkere- lerin balamas amacyla Sultan'm ona gnderdii murahhas.1499 'da II. Byezid'in donanmasna kar sava.- lm, cild III, IV. Loredano (Luigi). - II. Mehmed saltanat dneminde Bb- li'ye kar savata, Venedik cumhuriyeti bakumandanl ona veriliyor. -Bu savata gsterdii faaliyet, cild III. Loredano (Pietro; Venedikli amiral).- Kendi donanmasiyle Osmanllannki arasnda kanl bir savaa yol aan artlar.- Maluplara kar muamelesi. Lampsaki kulesini bombardumana tutuyor; karaya asker karmak, ihra yapmak cesaretini gstermiyor; niin? cild II. Lorraine (Charles, dk de).-1683 Viyana muhasarasnda Trklere kar savunmadaki rol.-Parkany savandan sonra Polonya kralna gsterdii nezket.- 1684 seferinde Avusturya ordusu bakumandanln stleniyor.Wei-zen ve Hamzabe'de kazand zaferler.- Buda muhasarasn ynetiyor; Bu teebbsten vazgemek zorunda kalyor.- 1685 seferi.-1686'da Buda'yi tekrar muhasara ediyor; kazand basan.- Tehlikeye kouyor.- Moha savandan sonra paylamada setii ganimet, cild XII.

Sayfa

597

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Losanczy (Ternevar kumandan).- Bu ehrin muhasaras srasnda Ahmed Paa'ya kar kahramanca savunmas.- Teslim olmasna yol aan artlar ve artl teslim.- lmne sebeb olan durum, cild VI. Lous I. (Macaristan kral).-Hayatn kaybetmesine ramak kalan sava; kurtuluunu neye balyor; bu hdisenin ansna in ettirdii kilise, cild I. Lous n (Macaristan kral).- Bu hkmdnn Mohac meydan savanda Trklere kar davran. -Bu savaa giderken miferini bana giydii srada, sylediine gre, duyduu heyecan.- Kendisi iin takdir edilen alnyazs, cild V. Lous XIV. IV. Mehmed'in bir elisini huzura kabul etmesi.Cezayir, Tunus ve Trablus hkmdar naiplerinden (daylardan) ald mektuplar, cild XI. Loib de Bade.-Bosnada Gra-diska'y zaptediyor.- Bu eyletdeki baarlan, cild XII. Loutfi (Lutfl) Paa.- Beylerbeylik makamnda yerine ald kii.-Pulya ve Korfu seferlerinde ald unvanlar.- Ksa bir sre iin Sul-tan'n gznden dmesi.-Veziriazam makamna atanyor; menei; hayatnn zellikleri.- Yazd eserler.- Avusturya imparatoru Ferdinand'n elisiyle yapt grme; hangi konuda? Emekliye ayrld dnem; ald tahsist.-Son gnlerini nasl kullanyor, cild V, VI. Loutfi Sinan Paa (Osmanl hukukusu). Bu ahsiyet hakknda aynnl bilgi, cild IV. Lucanos (Bizans imparatoru Constantin'in enitesi). ki Peloponez despotuna kar tahrik ettii isyan; bahis konusu iki despot, yni mtebid, Demetrius ve Thomas'dr, cild III. Ludolf (kont de; Napoli elisi). -Hkmetinin III. Mustafa'nn tahta kn tebrik eden mektubunu Sultan'a sunuyor.- Bb- Al'nin spanya ile bir ban anlamas yapmas hususundaki teebbslerinin baanszl.- Bu ama dorultusunda gsterdii faaliyet, cild XVI. Lugos (Macaristan ehri).- Sultan n. Mustafa'nn bu ehir nnde Avusturya generali Veterani'ye kar kazand zafer.- Trkler tarafndan yaplan hcumla ehir zaptediliyor, Veterani garnizondan kyor, cild XII. Lnpu (Bodan voyvodas).Transilvanya'ya bansn hkim olmasndaki rol.- Aziz Paraske-ven'in cesedinin stanbul'a nakli iin harcad para.- Bb- lden snrlar korumak emrini alyor, cildX. Lutzow (kont de). M. de Goeh-ler'in III. Mustafa katndaki elii

Sayfa

598

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

srasnda kumanda ettii gemi, cild XVI. Lutzow (kont de; Avusturya'nn son elisi).- Osmanl mparatorluu Tarihi adl eserine hizmet olarak M. de Hammer'e verdii eserler, cild I ve giri blm. M. Maaden (Anadolu ehri). Maa-denlerinden gelen hret, cild IV. Maanev (eyh). Gzden dmesi; grmekte olduu sayg, cild XII. Maan (Arap eyhi). syannn Bb- l zerinde uyandrd endie; Basra'dan kovuluyor, cild XII. Maanolu (Drziler beyi). Hkimiyeti altndaki lke; mensubu olduu parti; bu partiyi ag verme ile belirlendiriyorlard; Trklere kar isyan; brahim'in verdii huzuruna kma emri.- Emri red etmesinin sebebi; brahim'in ona kar davran, cild VII. Maanzade Hseyin (Drzlerin beyi Fahreddin'in olu). - Hindistan ah katnda grevlendirdii eliler heyeti; bu grevlendirmenin konusu hakknda ayrntl bilgl.-stanbul'a dnd dnem; grevi hakknda Sultan'a bilgi vermesi, cd X, XI. Mabeyinci. Trkiye'de yaptk-lan iden tr kendilerine bu ad verilen kiiler, cild II. Macar (Tatar ehri).- Durumu; Timur'un uratt kibet.- Bu ehir hakknda bilger, cild II. Macaristan.- Trklerin bu dev-Ietdekl ilk istillar. - Mathias Cor-vin'in lmnden sonra Macaris-tan'm durumu.- Bu devletin II. Byezid'le yapt anlama.- Bb- l ile yapt en eski anlamann kopyas.- Kanun Sultan Sleyman'n Belgrad' fethinden beri bu lkede cereyan eden politik olay lar.- Trklere kar yaplan M oh a meydan muharebesinin sonular.Moha meydan muharebesinden sonra Trk aknclarnn bu lkeye verdii zararlar.- Bu savalarda verilen l says.- Trklerle ilk ittifak anlamasnn yapld yl.- Semendra ve Horzogvin sancak beylerinin yaptklar aknda Macaristan'n urad byk zarar.- Kanun tarafndan bu lkede kurulan sancak says.- Trklerin Macaristan'a yeni seferleri.- III. Murad dneminde Bb- l ile mnasebetlerinin durumu.- III. Mehmed dneminde Trklere kar at sava.- Bu lkede Trklere kar verilen sava hakknda ayrntl bilgi.- Sava sona erdiren mzkereler.- Sitvatorok anlamasnn Bb- l ile mnasebetlerine getirdii yenilikler.- Sultan'n bu lkeyi silerin ba Toekoeli'ye hediye etmesi.- Karlofa anlamasndan sonra ortaya kan durum, cild IV, V, VI, VII, VIII, XII.

Sayfa

599

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Macarlar.- Trklerle ilk defa savatklar dnem; bundan duyduklar dehet.- il yavrusu gibi etrafa dalrlarken attklar lklar.- Moha meydan muharebesindeki davranlar.- Uradklar yenilgi.- Trklere kar srdrdkleri savalarn raporu, cild I, II, IV, V,VI. Magnecki (Bar konfederasyonu maslahatgzar).- stanbul'daki gizli grevinin sonucu.- Chocim valisi Halil Paa'mn gzden d-mesindeki rol, cild XVI. Manesia elebi. Ykseldii makam; evvelce kendisine verilen grev, cild III. Manesia (Thessalie ehri). II. Murad mrn burada tamamlamay dndnden ehri gzelletirmiti.- Orada bulunan dikkate deer binalar, cild II. Magrhaweran (Grc prens). h Abbas'n Tahmurashan konusunda intikam almas iin verdii emir.- h Abbas'n emrettii katliamdan Grcistan ordusunu kurtarmas; davrannn ran ordusu bakmndan getirdii sonu.- Kendisini bamsz hkmdar iln ediyor.- Osmanl Vezirizam'nn ordughndan uzaklamasnn sebebi.- slmiyet! kabul ederek mslman olmas; ald mevki.-Veziriazam Husrev Paa'ya aleyhinde yaplan ikyetler.- Kendisine Boa lkab verilmiti; niin? Urad kibet, cild IX. Mahmud (Melek h'n beinci olu). Bu prensin kibeti, cild I. Mahmud (defterdar).- Bonaklarn ona kar gsterdikleri fke.Snd yer.- Davud Paa'nn onu idare etmesi; cezasn ekmee terkedilmesi; niin? Cild IX. Mahmud I. (II. Mustafa'nn olu). - Yetidirilme tarz; ilk okuma dersi mnasebetiyle verilen ziyafet ve enlikler.- Onu tahta gtren hal ve artlar.- Saltanat dneminin ilk byk hareketi.- Grltclerin, avamn talepleri karsnda ilk dn.- Halihazr mevkiinin deeri.- Saltanat dneminde kan karklklar.- ran'a kar savam yeniden balamas.Ordularnn basanlar.- Ahmed Paa'nn ran'la anlama yapmas konusunda meclisi toplamas.- Avusturya elisi M. de Talman'i huzuruna kabul etmesi.Tahta kn bildirmekle grevlendirilen Trk elilerinin Viyana ve Polonya hkmetleri tarafndan kabul edili tarz.- Bu vesileyle Rusya'nn gnderdii tebriknme.- Adna "Muzaffer" unvann ilve ettiren olaylar ve artlar.Vaktini nasl kullanyordu?- Kerkud savandan beri Rusya ve Osmanl mparatorluunun Asya snrlarnda cereyan eden olaylara bir gzat.Rusya'ya kar sava iln edildiini bildiren terifat.- Iran ah Ndir'le

Sayfa

600

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yaplan anlama.- sve'le yaplan ticaret anlamasnn tasdiki.- Rusya ve Avusturya seferinden stanbul'a dnen Veziriazam yeen Mehmed Paa'y ereflendirmesi. Veziri-zam'a kendisini konanda misafir etme imknn vermesi.- Ayasofya ktphanesine yapt bir ziyaret.-kardklar bir ayaklanmadan sonra stanbul'da yaayan Arnavutlara kar yaynlad bir ferman.- Vezirizam'n azlini bir emirnameyle orduya bildirmesi; o zamandan beri bir gelenek hlini alan bu davran zerine dnceler.- ran ahnn elisini huzuruna kabul etmesi.- Din grevlerinde daha dikkatli olmas hususunu salayan sebebler.- Kuds'e kar sahavetinin delili.- ah Hseyin'in olu olduunu iddia eden bir kiinin bu iddiasndan Ndir h aleyhine yararlanmaya almas.-Fransa kral ve kardinal Fleury tarafndan gnderilen hediyeleri kabul.- Musiki renimini stanbul'da yerletirmee alryor.- Byk - Mool'un kendisine gnderdii elilik heyeti.- Avrupa'da savaan devletler katnda kendisine yapacak iler dtn dnyor.- ran hkmdar Ndir h'n, kendisine ulatrd bar teklifleri.- Aralarndaki sava sona erdiren anlama.- Onun tarafndan hm sarayna gnderilen parlak elilik heyeti.- Selim Gi-ray'n karlanmas iin muhteem bir karlama treni tertibettiriyor; niin? Mimarde hakim zevki.-ran hkmdar Ndir h'n ldrlmesi mnasebetiyle olaanst divan toplamas.- Bina ins projelerinin, enlik, ziyafet ve dnlerin sava yllan boyunca duraklamas.- Abdulvehb tarafndan uygulanan din inklb haberini alnca duyduu znt. Mekke'ye gnderdii hediyelerin ihtiam; niin? Hediyeler iin bizzat sahip olduu zevk.- Yenieriler birliini erefli saymak lutfunda bulunmas.-Bu dnemde mparatorluu iz'ac eden dahili ayrlklar.- Kabarta do-laysiyle Rusya ile arasnda kan anlamazlklar.- Ndir h'n lmnden sonra memleketi blen anari srasnda ran'a kar davran.- Son olarak yerine getirdii halkla alkal muhteem hareket. - lm .- Saltanat dneminin deerlendirilmesi, cild XIII, XIV, XV. Mahmud (bamabeyinci).- Kap-' dan- derya makamnda yerine atand kii; lkab ne idi? - Azledilmesi; srgn edildii yer, cild XV. Mahmud (Afganistan valisinin yeeni).- ran tahtna kmay nasl baard.- h I. Hseyin'i uratt kibet.- Karakterinin deerlendirilmesi.Kendisine kabul ettirdii pimanlk.- Tekrar zulmlere balamas; urad kibet, cild XIV. Mahmud (eyh; Urmiya eyhinin yeeni).- Lkab ne idi? Kazand hret.- Validesultan aleyhindeki vaaz.- Ahlkszlklarnn ortaya karlmas

Sayfa

601

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

in bavurulan vasta, cild X. Hahmud (Gazne hkmdar).-Hayatn belirleyen hareketler. -Sultan unvanna kar deitirdii ilk unvan.- Ailesinin taht zerinde kald sre.Yalnz kendi hkimiyeti altndaki blge.- Yalnz kendi hkimiyetin+ yayd blge, cild II. Mahmud, Bkz. Kazz&de Rm (I. Murad dnemi riyaziyecisi). Mahmud skdarl *byk eyh). - hreti, yaay.- stanbul'a zaferle dndnde Kapdan- derya Halil Paa'ya yazd mektup.- Yann ilerlemilii.- Halka telkin ettii sayg; bu hal devlet katnda tesirini arttrmas.- skdar'da Ali Paa tarafndan ziyaret edilmesi.- Ona mnzevi bir hayat yaamas kararn verdiren artlar, cild VIII. Mahmud Urmay (eyh). damna sebeb olan ayaklanma; bu ahs zerine ayrntl bilgi, cild IX. Mahmud Efendi (III. Ahmed saltanatdneminde eyhlislm). Kendisinden nceki iki eyhlis-lam'n srgne gnderilmesi; azledilmesi, cild XIII. Mahmud Paa. - Azledildii valilik; Msr valiliinde yerine atand ahs.- Debdebe ve ihtiam merak; valilik sresinin ksal iindeki davran.- lm; mezarnn bulunduu yer, cild VI. Mahmud Paa (Anadolu beylerbeyi). II. Selim tarafndan vezirlie ykseltildi; kendisine niin soluk lkab taklmt? Cild VI. Mahmud Paa (Yemen valisi).Katledilerek ld; niin? lmnden sonra taklan ad.- Valiliinde ilk icraatndan biri ne idi? davran zerine dnceler.- Msr valiliine terfi ettirilmesini dndren hareketi.- Yemen'in iki valilie blnmesinin sebebi, cild, VI. Mahmud Paa (II. Mehmed'in Veziriazam).- Bu ahsiyet zerine ayrntl biyografik bilgi.- Semend-ra'y muhasaras.- Macaristan'da esir alnan askerleri Sultan'a sunduu ehir.- Bu hkmdar tarafndan dvlmesi.- Drakul'a kar savadaki rol.- Bir Eflkl esiri sorguya ektirmesi.- Lesbos adasna kar idare ettii sefer.-Bosna savanda oynad rol.- tm adamlarn saygl himyesi.-Zwornik ehrinde muhasara altnda bulunanlara yardm.- Mora sava zerine Sultan'a tavsiyesi; bu blgede ynettii byk kuvvetler; ordusunun baarlar.- Karaman seferi zerine ayrntl bilgi.- Sul-tan'm nazarnda onu mahvetmek isteyen hasm.Dmannn muhbirliinden onun bakmndan kan sonular.-

Sayfa

602

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Veziriazamlk makamndan uzaklatrldktan sonra yrtt grev; Negropont'a kar sefer yapmakla grevlendirilmesi.-Hangi vesileyle tekrar Veziriazam makamna getirildi? - Yeniden gzden dmesi.- Sultan tarafndan onu lme mahkm ettiren ikyetler.- Mahmud Paa'nn deerlendirilmesi; kurduu din vakflar ve binalar.- Vasiyetnamesinde bulunan szler.- Halkta brakt sevgi, cild III. Mahrmd Paa (Cigala Paa'nn olu).- Vali olarak atand ehir; oullarnn says; Mustafa'y def etmekle grevlendiriliyor.- Baarlan, cild VIII. Mahpeyker (Sultan I. Ahmed'in gzde kadn).- Daha ok tannd ad; erkek evldlannn says; II. Osman'a verdii ziyafet.- Tahta ktnda olunun vasisi oluyor.-karakteri zerine dnceler.- Fizik ve moral portresi.- Olu brahim'i tahta kmaya kna etmek iin bavurduu re.Bu hkmdarn sefahat ynn tatmin iin bulduu tedbir.- Hkmet zerindeki nfuz ve tesiri.- Vardar Ali Paa'ya yazd mektuplar.- Srld yer; niin? Olu Sultan brahim'in tahttan indirilmesine mdhaleye kar kyor.- Torunu Mehmed'in tahta karlmas srasndaki davran.- Kk Pdih adna saltanat srmee davet ediliyor.- Kara Muradn Vezirizamla atanmas srasnda Mahpey-ker"ln syledii nutuk.- ktidarnn zayflamas.- Bekta Aa ile birlikte tasarlad suikasd.- Ona kar sarayda tahrik edilen isyan.- Urad kibet.- Ykanp kefenlendil yer.- Karakterinin deerlendirilmesi.- Ona borlu bulunulan yaplar.- Arkasnda brakt benzerleri, cild VIII, IX. Mlath (Macar efi. -Kanun'nin eline nasl dyor; kendisini mahveden hareket; mebbed hapse mahkmiyeti.- Dinine fcalh, cdV. Maynotlar. - Venedik'in Bb- li'ye iln ettii savata general Morosinl'nin kendi topraklarna asker karmasna kar koyuyor lar.- 1685 savanda Coron muhasaras srasnda Venedik bakumandanna bir heyet gnderiyorlar.- Trklere kar Venediklilere destek veriyorlar, cild XII. Makovicz (dk; Rakoczy'nin olu). Bir elbise iinde stanbul'a gidiyor, cild XIV. Maksud Paa (Msr vali si). -Valiliini adaletle dare ediyor.- Azledilmesinin sebebleri, cild X. Malatesta (Venedik ordular generali). II. Mehmed dneminde Bb- l'ye kar savata uygulad harekt cild IH. Malezewsky (Polonyal albay).-Bb- l katndan bir vazifeyle grevlendirilmesi.- Toplad bilgilerin aklanmas, cild XV.

Sayfa

603

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mallperi (Thomas; Venedik cumhuriyeti valisi). - Venedik senetosunun ona II. Mehmed nez-dinde verdii grev.-Mzkerelerde bu hkmdar tarafndan karlan glklerle karlayor, cild III. Malhtun (eyh Edebali'nin kz).- Adnn mns.- Osman Ga-zi'ye ilham ettii ihtiras; bu hkmdarla evlenmesinden nceki artlar.- lm; Osmanl tarihileri ona mhimsenemeyen adlar vermektedirler, cild I. Malko Efendi. - Menei; nc defa atand makam. - Bu mnasebetle Sultan'm kendisine dedii tazminat.- vazifesinde sebatl.Vezirizam'n irdesi karsnda cessur bamszlk.- Grevinden azlediliyor; niin? Cild IX. Malta (adas).- Kanun Sultan Sleyman tarafndan muhasarasna karar verildii dnem.- Trklere kar gsterdii mukavemet, cild VI. Malvezz (Ferdinand'n elisi).-Kanun ile Avusturya arasndaki ban anlamasndan sonra, yararl olduundan stanbul'da braklyor.- Hapse atlyor; niin? Cd V, VI. Memlukler. - Byle anlmaktadrlar; Halifeler mparatorluu zerindeki tesirleri; yeni hanedanlar kuruyorlar.- Byklklerinin son noktas; ordularnn kuruluu.- Giysileri.- I. Selim'e kar girdikleri sava; talihlerinin tersine dnmesi; Kansugavri'nin lmnden sonra setikleri sultan.Osmanllara kar savaarak yeni malubiyetlere uruyorlar. -Yavuz tarafndan itaat altna alndklar dnem.- limlerin Msr'dan aldklar destek.- Bahar ad onlara nereden geliyor? Cild IV. Mamucca Della Torre (Trklerin hizmetindeki Avusturyal tercman).1678 Rusya savanda sefer tarihi yazarlna atand.-Grd muamele.Boazii'nin airane tasvirlerini yapyor.- Rus harflerini evirirken glkle karlayor, baarl olmak iin hileye bavuruyor, cild XII. Mara (despot George'un kz). Sultan'la evlenmiti; hkmdarn lmnden sonra babasnn yanna snd, cild III. Marchevlle (Fransz elisi). -IV. Murad tarafndan mruz brakld muamele.- Avusturya eli-siyle yakn dostluunun sebebi, clid VIU. Mardin.- (Anadolu ehri). - Timur ordularna kar gsterdii mukavemet.- Bu yerin nemi; d-ris'in ehir sakinlerine uyars; ehrin teslim olmas.- kalesinin Timur ve Selimin Paalarna gsterdii mukavemet.- Bu kalenin tasviri.- Mardin zerine ayrntl tarih bilgi.- grn.- Mardin'in hretini oluturan zellikleri.-Garnizonunun ald takviye.- Se-lim'in hkimiyetine girdiinde mruz kald muamele, cild II, IV.

Sayfa

604

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mariazell (kilisesi). Tesisinin menei; rivayete gre kiliseyle alkal mucizeler, cild I. Marie (Bizans imparatoru and-ronicus'un gayri me'ru kz kardei). Birbiri pei sra nianland hkmdarlar, cild I. Mariette (Polonya kral Sobies-ki'nin kars). Kocasnn Viyana muhasaras sras ve sonrasnda kendisine yazd mektuplar (mektuplar Trklerin Viyana'y muhasara ettikleri 1683 tarihini tamaktadr), cild XII. Marin Capello (Girid donanmas kumandan). Hanya'nn muhasaras srasnda Suda limannda hareketsizlik iinde grlyor, cild X. Malini Sanuto. Yazd Osmanl mparatorluu Tarihi adl eseri zerine dnceler, cild I. Markhazy (Paul) Transilvanya taht zerindeki iddialar; bu ahsiyet zerine dnceler; abalarnn sonucu, cild XII. Marmaris (Bat Anadolu ilesi). Topografik durumu; bu yer hakknda tarih ayrtl bilgi, cild V. Marsigli (Bolonyal).- Kendisini ilme adam olmasnn delili.- II. Ahmed'den sonra lkesi eliliinin mensubu olarak stanbul'da grev yapt; Viyana ve stanbul'a seyahatleri; yazd eser, cild XII. Martinengo. Kale altlarna kazlan ve patlatlan lamlar bulan leti ve dier icdlarm gerekletirdii sradaki yaay artlan, cildV. Martinezz (G e rge, kei).-Macaristan kraliesi sabelle'tn katndaki grevi,- Zapolya'nm oluna vasi atanyor.- Valantin Toerek'in zehirlerim es in deki rol.- Martlnez-zl'nin hilekr politikas.- Kardinal serpuunu giymeyi baaryor.-Avusturya ordusu Lippa'y muhasara ettiinde gsterdii faliyet.-Kalenin muhafz kuvvetlerini kurtaryor; niin? - lm srasndaki hal ve artlar.- Bu konuda ayrntl bilgi ve aklamalar, clid V. Martolozlar. Byle adlandrlanlar, cild VI. Mathias (Cantacuzene'in olu). Trklere kar kazand zafer, cild I. Mathias (Avusturya aridk, imparator Rodolphe'un kardei).Kanije'nin alnmasndan sonra Veziriazam brahim Paann ona gnderdii mektup.- Onu muhasaray kaldrmak zorunda brakan artlar.- Bb- l'nin Transilvanya taht hkmranl konusunda onun nezdindeki ikyeti.Avusturya tahtna kndan sonra, Sultan I. Ahmed'le diplomatik m nasebetlerinin durumu.- lm, cild VIII. Maurocordato (Alexandre; Bb- l tercman).- Kendisi hakknda verilen idam hkmnden nasl kurtuldu? - Tercmanlk grevlerinin tekrar

Sayfa

605

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kendisine verilmesi., Bar anlamas mzkerelerinde bulunmak zere Avusturya'ya gnderilen bir heyete katlyor.- Bu teebbsn baarszla uramas sonunda stanbul'a dnyor; gidiiyle dn arasnda y gemi bulunuyor.-Karlofa bar anlamas mzkerelerinde oynad rol.Hakknda ayrntl biyografik bilgi, cd xn, xni. Maurocordato (Constantin). -Drdnc defa Eflk voyvodalna atand.- Dier adaylar arasndan seilmesinin para olarak maliyeti. -nc defa olarak Bodan voyvodalna geiyor.- Azlediliyor; srgne gnderildii yer, cild XV. Maurocordato (Jean; Bb- l tercman).- Bu grevde yerine atand kii; bu kiiyle akrabal.- Kardeinin yerine Eflak voyvodalna atanyor, cild XIII. Maurocordato (Nicolas; Bb- l tercman).- Atand makam; gsterdii sebatszlklar; Eflk voyvodalna ykseltiliyor.- Avusturyallarn hkimiyetine dyor; onu yoketmek iin dzenlenen tertip ve entrikalar. Avusturya imparatoruna onun azlini stememee karar verdiren sebeb.lm; kendisinin edeb deeri; yazd eserler, cd XVIII, XIV. Maurocordato (Niccb.s).- Tahtnda oturduu Eflk voyvodalnda gerekletirdii reform; azledilmesi; hayatn kurtarmak iin para olarak dedii rakam.- Srgne gnderildii yer, cild XVI. Maximilien II. (Avusturya imparatoru Ferdinand'n olu).- Romallarn kral olarak ta giydii dnem.- Tahta ktktan sonra Kanun Sultan Sleyman'la mnasebetleri.- II. Selim'Ie arasndaki politika mnasebetleri.Bu hkmdarla imzalad ban anlamas.- Zapolya'ya vaadi; niin? Cild VI. Mazimilien (Avusturya aridk).- Polonya ordusu tarafndan esir ediliyor.- Fethettii ehirler. -III. Mehmed'in ordularna kar Keresztes ovasnda verdii savalar.- Bu konuda ayrrl bilgi, cild VII. Mazar (airet memleketi). Bu blgeyle alkal tarih htralar, Hezdek (tarikat reisi). ran imparatorluunda yayd tarikat, mezheb, cild II. Mazeppa (Kazak hetman).-Ruslara kar savaan tsve kral XII. Charles kuvvetlerini destekliyor.- Rus elisinin Bb- l'den Kazak hetman aleyhindeki talebi.-Yusuf Paa'n in hetmandan yana tutumu.- lm, cild XII. Mecque (Mekke).- Bu kutsal ehirde hac ziyaretinde bulunan ve hac farizasn yerine getiren Osmanl hanedan mensuplar.- Bu kutsal ehre gitmek iin hac menzil ve konaklan., 1681'de ehre zarar veren mthi sel

Sayfa

606

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

afeti; bu felket hakknda ayrntl bilgi; Yklma ve hasar kim tamir ettirdi?II. Muradn bu ehrin fakirlerini korumay hedef alan fermn. Memluk beyi Ahmed'in onlara demek zorunda olduu tahsisat, cild III, VI, XII. Medem (Rus generali). Ruslarn Bb- l'ye kar atklar 1769 savandaki rol, cild XVI. Mdicis (Lorenzo; Floransa dk).- II. Mehmed'in dk hatunda iyi dnceleri vard; Sul-tan'dan, kardeinin kaatilini geri verme emrini almay baard.- II. Mehmed'e teekkrlerini bildirmek zere gnderdii elilik heyeti.- stanbul'daki eski antlarn resimlerini yaptrmak amacyla gnderdii ressam.- Osimo ehrinde papalk otoritesine kar kan isyana mdhalede bulunmasnn sebebi.- II. Byezid'in ona gsterdii nezketin nianesi, cild % IV. Medie (imparatorluu). Modern devletler bu imparatorlukla kyaslanabilirler, cild I. Medine (Sultan II. Mustafa'nn bu ehir fakirlerinin himaye ve koruninalar yolunda yaynlad ferman, cild XII. Medrese (yksek okul).- Osmanllarda ilk mederse kurucusu hkmdar.- Medreselerde ders veren mderrisler, cild I. Okullar.- Ayrca XVIII. cllddeki stanbul'un Medrese veya Yksek Okullar'n belirten, stanbul camileri tarih ve tasvir listesi'ne de baknz. Mehdi.- Mslmanlarn bu varlk hakknda edindikleri bilgi ve dnce.- Byle bir rol yerine getirmekle grevlendiridilni iddia eden kii; bunun kibeti.- Sahte bir mehdinin yeniden ortaya k; Edirne eski camiindeki vaazlar; bu iddia sahibinin srgne gnderildii yer, cild XI, XII. Mehdiye (Afrika ehri). Char-les-Quint tarafndan muhasara edildi.Buras hakknda ayrntl tarihi bilgi, cild VI. Mekklzde Hseyin Paa (vezir).- Srekli olarak Araplarla mcdele etti; lm cild XVI. Melek Ahmed Paa (IV. Murad saltanat dneminde silahdr).-Evlendii prenses; ei sultann ona gtrd cihaz.- Diyarbekir valiliine atanarak tulu vezirlie ykseltildi.- Veziriazam olarak yerine atand ahsiyetAyrntl biyografik bilgi.- Karakter ve idaresinin deerlendirilmesi.- Aalarla arasnda patlak veren anlamazlk.- Azledilmesi; niin? - Kendisine verilen valilik.- Veziriazam pir Paa'mn ona kar kin beslemesi sebepleri.Gnderildii valilik.-Bosna valiliine geii.- lm, cild IX, X, XI. Melek-Constantin, Bkz. Cons-tantin (Azeddin'in olu).-

Sayfa

607

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Melek-Bref (Ermenistan hkmdar). Aleddin'e yardm, cild I. Melek-Gourghin (Grcistan hkmdar).- Timur'un hkimiyetine kar isyan.- Timur'a itaat edecei vaadinde bulunuyor, cildll. Melek-saac, Bkz. shak. Melek Mehmed Paa (eski sadret kaymakam). - Kapdan- derya makamnda yerine atand kii.- Evlendii prenses.- Sadret kaymakaml grevini yrtt sradaki artlar.- Kapdan- derya makamna atand srada vali inde bulunduu eylet.- Sultan'n ona takt lakab.- Ege denizinde giritii sefer hareketi.- Dnnde atand grev.- Gidip Kapdan- deryalk makamn almak zere stanbul'dan ayrlmasn borlu bulunduu tesir.- Hayat hakknda bilgi, cild XVI. Melek ah (Aplarslan'n olu ve halefi).- Bu hkmdarn hayat zerine ayrntl bilgi.- Vefatnda brakt ocuklarnn says.- Ku-tulmu'dan inen Seluklu koluna kar karan ne idi? - Sarayna gtrlen prensler; lmnden sonra kurulan devlet, cild I. Melek h (Saisan; I. Khars-lan'n olu).- Ele geirdii hkmet.lmnn kardei Mes'uda salad stnlkler.- Soyaac tabloda, cild I. Memekzade.- eyhlislmlk makamnda kald sre.- Srgne gnderildii yer. cild X. Memi (Krml irinbey), Kanun Sultan Sleyman katnda Seadet Giray konusundaki teebbs, cild V. Mensb- nebaht. Osmanl mparatorluu'nda bu adla anlan ve resmi bir snf ifade eden memurlar; makamlarnn yeri; ma-malar, cild XVII. Menasb- Ar Osmanl mparatorluunda byle anlan memurlar; makamlarnn yeri, maalar Cild XVII. Menasb- Salise. Osmanl mparatorluu'nda bu adla anlan memurlar; makamlarnn yeri; maalar, cild XVII. Menasb- Saniye. Osmanl mparatorluu'nda byle anlan memurlar, makamlarnn yeri; maalar, cild XVII. Menasb- end.- Osmanl mparatorluu" nda byle anlan memurlar; makamlarnn yeri; maalar, cild XVII. Mensb- elebipazarlan.-Osmanl mparatorluu'nda byle anlan memurlar; makamlarnn yeri, maalar, cild XVII. Mengl Giray. Bkz. Ghray-Menghll. Mercan (hadm aas). Cantacuzene'e at zehirleme teklifi; kime kar? Cild I. Mere Hseyin Paa (Msr valisi).- Veziriazam olarak yerine atand

Sayfa

608

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ahsiyet; ayrntl biyografik bilgi.- Vezirizamhk makamna atanmasn neye borlu? Grevlerinin yerine getirilmesindeki tavr. -Kendisi hakknda tahrik ettii rivayetler.- Makamndan azlediliyor.- Entrikalanyla tahrik ettii idam.Veziriazamh tekrar elde etmesindeki tesir.- Grc Mehmed Paa'y ona srgn ettiren sebebler. Yenierilerin srtn svazlyor ve onlara yaranmaya alyor; niin? - ktidarn srdrrken kibirli davran.- Ulem snfnn bakaldrmasn ezmek iin ald tedbirler.- Ulamann isyan sayesinde zalimliinin brnd karakter.- Sipahileri ve siphiolan-lann ortadan kaldrmak iin ta-sarlad pln; buna engel olunmas.- Azlediliyor ve btn grevler elinde alnyor.- lm, cild VIII, IX. Mer-Nore (Karadeniz). Bu deniz hakknda tarih ncesi dnemde dnlenler, cild VII. Mesih Paa (II. Mehmed'in donanmasnn Kapdan- deryas). Donanmayla Rodos adas nnde grnmesi.- Giritii hareketler.-ok kuvvetli bir donanmayla Rodos adas nnde tekrar grnmesi.- Asker karma harektn gerekletirdii yer.- Ynettii muhasara harekat zerine ayrntl bilgi.- Gayretlerinin sonucu.- Petro-nion ve Halicarnasse kalelerine ynettii hcumlarn baarszl. -Bu seferlerden dndnde Sultan tarafndan grd mumele.-lmnn sebebi, cild III, IV. Mesih Paa (III Murad'm saltanat dneminde Msr valisi). -Zalimlii zerine dnceler.-Veziriazam olarak atand sradaki ya, cild VII. Masopotamya. slm efsnelerde bu blge zerine dnceler; Mslmanlar iin buraya bal htralar, cild V. Mes'ud I. (I. Kharslan'n olu).- Mahpus olarak gnderildii saray; babasnn lmnde kendisini hkimi olarak bulduu imparatorluk.- Bu hkmdarn vgs; lm dnemi; soyaac tabloda, cildi. Mes'ud II. (Azeddin Keyka-vus'un olu).- Babasnn imparatorluunu gaspedenlere kar Aba-ka Han'dan yardm istiyor; nce zerinde hkm srd blge; hereyye hkim olduunda imparatorluun durumu.- ona kar Konstantaniye imparatorunun davran.- Soyaac tabloda, cild I. Mes'ud (Drz prensi Fahred-din'in byk olu).- Esir edilerek babasyla birlikte stanbul'a gnderilmesi.- IV. Murad'n emriyle urad kibet, cild IX. Mes'ud (Anadolu Kadiaskeri).-Bakalannm onun hakkndaki dnceleri; divan toplantsnda Veziriazam Grc Paa'ya muhalefette bulunmas.- Vezirizam'n yerine atanmasn teklif ettii ahsiyet.- Mecliste

Sayfa

609

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

sahib bulunduu tesir, cild X. Mes'ud Efendi.- eyhlislamlk makamnda yerine atand ahsiyet.Sultan'n el pmesinde giydii giysi.- Yetki ve iktidarn kullanma tarz.Vezirzam Mehmed Pa-a'nm atanmasndaki katks.-Onu devirmee alyor; niin? Sultan'a kar suikast tasars.-Azledilmesi.- Sultan'n gitmesini emrettii ehir.- lm, cild X. Mes'ud Hocazde, Bkz. Mes'ud Efendi. Meslekler. III. Murad dneminde stanbul'da mevcut bulunan meslek zmrelerinin saylmas, cild VII. Mevlna Ali et Tus (ranl bilgin). Bu ahs zerine ayrntl bilgi, cd III. Mevlna Celle ddin (tasavvuf iri).- Aleddin Keykubad'n sevdii ehirlerin surlarna konulmak zere kitabeler tertibediyor.- Rm diyn denilen Anadolu'ya yerletikten sonra ald ad; kurucusu olduu din tarikat.- Tad eref unvan, cild I. Mevlevi (tarikat!).- Sahib bulunduu nem.- Gsterilen sayg, cildi. Mezid (Osmanl Paas).- lk meslei; Byezid Paa'ya gsterdii mukavemet.- Sonraki zaferlerinin salad hret; II. Murad'n saltanat zamannda bulunduu mevki.- Akn hareketinde bulunduu lke.- Olu ile birlikte ehid olduu sava, cild II. Mezzomorto Hseyin (Kapdan- derya).- 1695 ylnda Venedik donanmasna kar kazand zafer; stanbul'a dn; an ve erefle karlanma.- Venedik donanmasna kar Lemnos adas yaknnda kazand yeni zafer. -Asker zaferleri.- Asayiin kurulmas yolunda Vezirizam'a verdii destek; mparatorlukta tam bir disiplinin kurulmas amaciyle desteini geniletmesi.- lm, cild XII. Mhalowizc (Alexis; Rusya ar).- Bb- l'ye gnderdii eli.-Sultan brahim'in ona yazd mektup.- Bu mektuba ar'n verdii cevap.Vezirizam'n ald mektup, cild X. Mchalegrod (yeni Srbistan kalesi). Topografik durumu; ins zerine dnceler, cild XVI. Mchel (Rusya ar). Bb- l'ye yazd mektubun konusu, cdX. Mchel (Eflk voyvodas). Tad lkab; onun zelliini oluturan husus.- Sinan Paa kumandasndaki Osmanl ordularna kar savayor.- Vezir Hafz Ahmed Pa-a'y Nibolu'da drd tuzak.- Bb;i l'ye yaklamaya alyor.- mparator Adolphe'Ie mzkereleri.Transilvanya'y igal ediyor ve sava, hkmdarlk beratn Bb- l'den almay baard Eflk'a sratyor.- Onu ldren kii, cild VII, VIII.

Sayfa

610

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Midine (Eflk voyvodas).- Bu voyvodalkta yerine ald kii; menei; Arslan Paa'nn onu hareketle kk drmesi; bunun intikamn alyor; syandan nceki hareketler.- verdii zararlar.- Bildii diller; snmak zorunda kalyor, cild XI. Mco Ferenz (Bethlen'n Bb- l katndaki memuru). IV. Murad katnda kendisine verilen grev; kazand baar, cild IX. Mihmandar.- Dou'da bu grev ne gibi hususlar yapmay gerektirir? Grevin eskilii, cild VII. Mihri (Trk kadn air). hreti, cd IV. Mihal (Anadolu ehri).- ehrin bulunduu yer; ad nereden geliyor? Cild I. Mihal- Kse. Bkz. Kse Mlhal. Mihamolu.- Kumandan olduu birlik; rtbesinin aile inde veraset yolu ile intikali.- Akrabas olduunu iddia ettii hkmdar. -Sleyman'n nezdindeki tebb-s; ondan ald cevap.- Sadk kald hkmdar.- Musa elebi'nin saltanat dneminde yrt grev.- Bu Fetret dnemi hkmdarnn dmesinden sonra bu dneme son veren Mehmed elebi le anlamas.- Adna bal olan an ve eref ; bu ahsiyetinin politik davran.- Oullar, cild I, II. Mihalolu Mehmed (Aknclar kumandan). Kanun Sultan Sleyman'n Macarlara kar seferinde tahribedecei emrini ald blge, cd V. Mkcs (Macar muhaliflerinin efi). - Ahlisinden olduu memleket. eflikte yerine getii kii, cd XVI. Mllllia (sultan; II. Osman'n kadm).- Menei; gzellii; Sultan Osman'dan meru kadm unvann nasl elde etti?- Dourduu ehzade; II. Osman' karlamak zere gitlti ehir; Sultan zerindeki tesiri; Sultan'a verdii ziyafet ve bu vesileyle olunu kaybetmesi, cd vni. Milo Kabilovi (Srb asli).-Kosova sava sonunda I. Murad' ldrmekle iledii cinayet.- Bu konudaki bilg ve rivayetler; hare-ketlnni aklamasnda gsterilen sebeb, cild I. Minkrizde.- eyhlislmlk makamnda yerine atand ahsiyet.nl hoca Vni Efendi ile arasnda kan anlamazdk; hangi konuda?, Minkarizde'nin azledilmesi; niin? Cild XI. Miquez, Bkz. Mguez. Miranah (Timur'un olu).- Ald valilik ve berat.- Babasnn ona hkmranl brakt devlet. -Bu hkmdarn amlklannn sebeb olduu karklk, cild II.

Sayfa

611

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mremelebl (Osmanl hukukusu). Bu ahsn deerlendirilmesi, cild IV. Mrmah (Kanun'nin kz, Veziriazam Rustem Paa'nn kadn). Yararland gnlk geliri, cild VII. Mrmah (Sultan II. Mustafa'nn kz). Doumu ve lm, cd XVI. Mr Mehmed (Kazu beyi).- Ka-rekteri zerine dnceler.- li-de'nin onun hakknda Veziriazam Husrev Paa'ya ikyetleri; Veziri-zam'n tehdidi.- Vezirizam' ldrmee kalkmas; niin? lm, cild IX. Mirza Baber (Gazne hkmdar). Menei; ah smail'in ordularna yardm; yenilgiye uramas, cUdlV. Mirza Mustafa Efendi (III. Ah-med'in saltanat dneminde ka-dasker).eyhlislmlk makamnda yerine atand zt; grevi sresince gerekletirdii reform. -Azledmesi sebebi, cild XIII. Mirza Pr Mehmed (Timur'un torunu).- Evlendii prenses.- Kendisine verilen kumandanlk; basanlar.- Hkimiyeti altna ald blge.- ledii cinayetler.- Timur'dan grd muamele, cild II. Mirza Sultan Ali (ah smail'in nedimi). aldran savanda candan ballyla smail'in hayatm kurtaryor, cild IV. Msistra (Peloponese ehri). Durumu, cild XII. Msrlzde brahim (IV. Mehmed saltanat dneminde Kap tan- derya), bu makamda yerine atand kii; tulu vezir rtbesi alyor, cd XII. Msr (Halvetler eyhi; dervi-niyziler tarikatnn kurucusu).-Linini adasna srlmesi sebebi-Kim onun aleyhinde bulundu? -Srgnden getirtiliyor, niin tekrar srgne gnderiyor?- lm, Mocenfo (Lazzaro; Venedik donanmas amirali) anakkale boaz kndaki savata Osmanl donanmasna kar zaferi.- Ve-nedik'e muzzafferne girii.- Donanmasnn Osmanllannki karsnda stnl; kuzey Afrika lkelerine kar verdii sava.- Seferinin baarlan.- Bindii amiral gemisi bir felketin kurban oluyor; lm, cild X. XI. Mocenigo (Pietro; Venedik donanmasnn baamirali).- Grevlendirildii sefer; gidi yolu zerindeki ehirleri muhasara ediyor.-zmir'i zaptndaki davran.- Sif-ke'de muhasara altnda bulunan Kasm Bey'e yardm gtryor.-Bu hkmdardan grd minnettarlk karl.Seferleri srasnda tahribata uratt ehirler.- Venedik nller mezarl (Pantheon) 'ndaki mezar kitabesinde okunanlar, cild III. Modezelvski (Polonya kralnn stanbul elisi). Bb- l katndaki grevinin konusu, cild XII. Modon (Mora ehri).- II. Byezid tarafndan muhasaras.-Osmanllarn

Sayfa

612

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

hkimiyetine nasl dt? - Urad tahribat.- Bu ehrin zaptnn Navarin ve Coron ehirlerinin kaderi zerindeki tesiri.- 1687'de Trkler tarafndan Venediklilere kar savunuluyor.-ehrin teslim olmas zorunluluu; kim tarafndan stste zaptedildi? CUd IV, XII. Modren (Firikya ehri). Durumu; ehirlilerin zenaati, cd I. Moollar (mparatorluu).- Eski devletlerle kyaslanabilir.- Avrupa'da hl bu tarihin uzman yok.-Seluklu mparatorluunun kaderi zerindeki tesiri; bizzat kendisini tehdit eden kader, cild I. Moollar. - Seluklu mparatoru Aleddin'in lkelerinde yap-tklan tahribat.- Kk Asya'y istil ettikleri dnem.- mparatorlarna sayg gstererek bu toplumun kullanlmas.- mza karlnda imparatorlarna hizmet ediyorlard.- Zaferlerini kutlama tarz, cd I, II. Mool Tarihileri. Milletlerinin men'ei zerindeki grleri, cild I. Mohacz (Moha) (Macaristan'n kasabas).- Toporafik durumu; dolaylan.- Trklerle Macarlar ve mttefikleri arasndaki meydan savandan sonraki durumu.-Trkler 1687'de ayn yerde yenilgiye uruyorlar.- IV. Sultan Meh-med'in bundan duyduu znt.-Bu savan sonular, cd V, XII. Mehmed I. (Yldrm Byezid'in en kk olu).- Babasiyle Timur arasndaki savan iinden nasl kurtulabildi?- Babasn esirlikten kurtarmak iin giritii teebbs.-Osmanl mparatorluu'nu dalma hlinden kurtanp btnlne kavuturuyor.- Kardeleri arasnda tek meru hkmdar olarak saylyor.- elebi olan lkabnn mns.- Ankara savandan sonra nasl kurtuldu?- Srekli urama-lan.- zerinde hkm srd lke.Kardei s ile yapt sava.-Ban kardei Sleyman'a gnderdii Paa'nn kesik ba.- Babasnn cesedini gmd cami; kudretinin yaylmas.Tokat'da inde bulunduu mkil durum.- Ankara'nn teslim olduunu rendiinde dt mitsizlik; yaklamasnn kardei Sleyman' korkuya drmesi.- Gecikmesinin sebebi.Sleyman'a kar ittifak anlamas yapt hkmdar; kardei Musa elebi'den gelen teklif; bundan elde ettii yarar.- Bizans imparatoru Manuel Paleoogue'a yardmlar; imparator kardei Musa tarafndan yenilgiye uratlyor.- Ona lkesine dnme karan verdiren sebebler.Musa'ya kar ittifak anlamas yapt hkmdarlar.- Bu ehzade ile kendisi arasndaki sava hakknda ayrntl bilgi.- Savan neticesi.- Saltanat srasnda imparatorluun durumu.- I. Meh-med'in fizik ve moral portresi.Anadolu'ya gemesini gerektiren olaylar., Cneyd'e itaat altna girmesi

Sayfa

613

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ihtarnda bulunuyor; bunu red etmesi zerine at sava.-zmir'i muhasara altna alyor.- Bu ehrin muhasara sebebiyle ald grnt.- Rodos valyelerine ait ykt bir kale konusunda valyelerin byk-stadna verdii cevap.- Cneyd'e kar nasl davranyor? Karaman'a kar ald tedbirler.- Karaman Beyi ile bar yaplyor; I. Mehmed'in yakaland hastalk; nasl iyileti?- Karaman Be-yi'ne kar cmerte davran. -elebi Mehmed'in donanmasiyle Venedik'inki arasnda kanl bir atmaya yolaan sebebler.- Vene-dikle yeni bir anlama imzalanmas.- I. Mehmed'in Dicle ve Oxus nehirleri arasndaki blgenin eitli hnednlanyla haberlemesindeki ama.- Kudretinin Avrupa'da gelimesi.- Tekrar Anadolu'ya gemesini zorunlulatran artlar.- devletlerinde patlak veren din isyanlar; bu konuda ayrntl bilgi.- Mustafa'nn Byezid'n mirasna kar yrtmek zorunda olduu mcdele.- Kardei Kasm'a kar davran.- Kostantaniye'den geerken nasl karland?- lmn abukatran kaza; lmnden nce uyulmas isteiyle Byezid Paa'ya verdii talimat. -Kardei Sleyman elebi'nin olunu urattrd kibet.- lm.-lm olayn gizlemek iin acele alman tedbirler.- mparatorluunun birok ehrini ssleyen mimar eserleri.- Mezarnn bulunduu yer; bu ant eser zerinde dnceler.- Birinci Mehmed'in ve saltanat dneminin deerlendirilmesi, cild II. Mehmed n. (II. Murad'n olu). Nasl bir lkab vard? Doumundan nceki ve doumunu takibe-den olaylar.- Babasn rzasiyle tahta kt sradaki ya.- Babasnn zorunluluk sebebiyle tahta gelmesine kar kmamas iin bavurulan tedbir; gitmesi emrini ald yer.- Tahttaki bu deiiklik sebebiyle Halil Paa'ya besledii kin.- Evlendii prenses.- Bu vesileyle yaplan tren ve enlikler; tahta kt dnem.- Politikasiyle alkal ilk hareketler.- Huzuruna kabul ettii elilik heyeti.- Karaman Beyi ile ittifak.Kostantaniye imparatorunun talebleri.- Bu hkmdara kar duygularn gizlemesinin sebebi.- Bakaldran yenierilere kar davran tarz. Hasmne tedbirleri sebebiyle Kostantaniye imparatorunun kapld endie.- Bu hkmdarn elilerine nasl cevap veriyor.- Boazii'nin Avrupa yakasnda ykselttii kale.- mparator Constantin'e sava iln etmek iin yararland vesile.- Savaa balamadan nce ald tedbirler.- stanbul'a kar projelerinin peinden megul olduu husus.- Kostantaniye muhasarasna balad yl.- Bu konuda ayrntl bilgi.- Hangi vesileyle atn dalgal denize sryor.Kapdan- derya Baltaolu'na kendi eliyle verdii ceza.- Donanmasnn gemilerini stanbul Umanna sokma kar an.-Bizans imparatoruna gnderdii

Sayfa

614

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mesaj.- Ordughndaki beyan ve ilnlar., Kararszl.- Onu ilk kararnda srara dndren kiiler.-Verdii hcum emrinin raporu (r-lesyon).- ehrin alnmasndan sonra bu hkmdarn stanbul'a zaferle girii.- Ayasofya'y grdnde duyduu hayranlk.-Mabedin iinde tahribatla megul bir askere verdii ceza; bu din antn Sultan tarafndan slm i -badete almas.- Zaferden sonra bu hkmdarn zel davran. -Hristiyanlar himyesi altna almas.- Rum patrikine kar hayrhah niyetinin delili.Galata Cenevizlilerine kar dikkati; stanbul'da yerletirmek zere dier ehirlerden getirttii halk topluluklar.- Edirne'ye dnnde peindeki maiyyeti; Veziriazam Halil Pa-a'dan nasl intikam alyor.- Komusu hristiyan devletlerine kabul ettirdii yllk vergi. - Pelopo nese'in sekin ailelerine gnderdii berat. - Srbistan'n fethini dnd dnem; bu lkenin despotuna gnderdii elilik heyeti.- Bu despota kar giritii sava; bu despota ltfettii bansn fiyat.- stanbul'u konu ald gzelletirme ve idare almalar.- Srbistan'a kar yeni teebbs.Kendisine Rodos valyelerine sava iln ettiren sebeb.- Bu seferle grevlendirdii Kapdan- Dery'ya nasl muamele ediyor.- Lesbos adas prensini huzuruna kabul. Zaptettii ada.- Belgrad muhasarasnn baarszlkla sonulanmas.-Edirne'de verdii ziyafetleri; hangi vesileyle?Sultan'n Srbistan ve Mora seferi.- Basanlar.- skender Bey'le yapt ban anlamas.- Bu Bey'e Alessio savan kaybeden skender'in Sultana teklifleri.Onunla yaplan ban anlamas.-Ftih Sultan Mehmed'in karakterini oluturan zellikler.- Bu hkmdarla Cenova cumhuriyeti arasndaki sava: niin? Sinop ehrine sahib olmas tarz.- n ettirdii dev csseli gemi. II. Mehmed'in ran hkmdn Uzun Hasan ve Trabzon imparatoruna kar niyeti.- Bu imparatorlua sahib olmasndaki kolaylk.- Bu imparatorluk hanedan Comnen'lere kar davran.- mzasn atarken kulland unvan.Wlad' voyvodalktan uzaklatrmak dncesinin sebebi.- Zlim Wlad'm davrann renince fkeye kaplyor.- Sava onun btn topraklanna yayyor; gzlerinin nndeki dehet verici grnt; bu vesileyle syledii szler.- stabul'a dn; hareket etmeden nceki disiplin hareketi. -Lesbos adasn fethettii dnem.-Buna karar verdiren sebebler. -Esir edilen yz korsana uygulad muamele.- Lesbos dk Gate-lusioya kar iddetli davrannn konusu.- Bosna kralyla yapt sava; niin? - II. Mehmed'in lkelerini zaptettii hkmdarlara kar politikas.- Karaman'n zaptedilmesi emrini veriyor; niin?- Bu lke hakknda verdii karar; fetih s-rasda

Sayfa

615

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

uygulanmasn istedii sert emirler.- Veziriazamn makamndan azletme tarz; yerine atad kii.- Arnavut Beyi skender'le aralarndaki ban srdrme teebbs.- Bu Bey'le arasndaki sava hakknda ayrntl bilgi.skender Bey'i ldrtmee teebbs ediyor; onunla ahsen dmek istiyor; karlat mukavemet.- Croia muhasansm kaldrmak zorunda kalyor.- Amavutlan hkimiyeti altnda tutmak in tedbirler alyor.-skender Bey'in lmnden sonra kendisini verdii almalar, inatlar.Negrepont'un fethine teebbs ediyor.- Sultan'n Eriboz garnizonuna kar davran.-Uzun Hasan'm Karaman" tahri-bettiini renen II. Mehmed'in fkesi.- Bu vesileyle oluna yazd mektup.- Sultan'm Uzun Hasan'n Karaman' tahribettiini renen II. Mehmed'in fkesi.- Bu hkmdara kar Anadolu'da yapaca sava.- Paalarndan birinin yenilgisi.- Bu meseleyi kknden kesip atmay dnyor.* Ordu zerinde gerekli tesiri elde ediyor; neticede zafer geliyor.- Savan kazanlmasndan sonra idamlar emrediyor. -Kadn erkek btn esirlere hrriyetlerini veriyor.- stanbul'a dnnn iareti olan ilk politik hareket.- Mahiri u d hakknda hkmn veriyor.- Ona kar ikyetleri. -Venedik cumhuriyetine bar teklif ettiriyor; ne amala?- Bu mzakerelerin neticesi.- Hazrlad sefer.- orduyu ynelttii ilkeler. -Krm'n itaat altna girmesinden sonra silahlarn tad lke.- Polonya kralnn elileri Etienne ve Casimir'e nasl muamelede bulundu?Rosboeni savanda yenierilerin cesaretini ortaya kard ok.- Kral Mathias' Semendra muhasarasndan caydrmak iin bavurduu re.Dehsnn karakterini aa vuran messeseler.- Venedik'le mzkerelerin tekrar balamas.- Sultan'n politikas.- Napoli kral Ferdinand'la ititfak anlamas.- Venedik cumhuriyetinden talebi.- Scutari'yi muhasara etmee geliyor.- Kalenin ehir sakin- leri lehine teslimini kabul; onlara kar davran.- Scutari nne gelii.- Muhasarasna katlmas.- Yaplan anlama gereince ehrin teslimini kabul ediyor; sava yeniden Macaristan'a gtryor.- Sultan Mehmed'le Msr arasndaki dzgn ahengi kartran sebebler; saltanatnn son yllarnda yeni teebbslere getii lkeler.- Napoli kylarna bir ini yapmay tasarlyor.- Bu sebeble Gedik Ahmed Paa'ya verdii emir.- Rodos adas konusuna geriye doru bir gz at.- Saint-Jean valyelerine kar bir teebbse gemesi hususunda karar vermesinde tesirli olan kiiler.Ordularnn baarszlndan tr kendisini nasl teselli ediyor?- Yeni projeler tasarlyor; lm anndaki ya; saltanat sresi.- Onun tarafndan ka imparatorluk, ka devlet, ka prenslik veya beylik ve ehir fethedildi?-

Sayfa

616

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ebed istirahatg- hinin bulunduu yer; trbesinde bulunduu sylenen kitabe.- Karakterinin deerlendirilmesi, ahlk ve inanlar.- Fizik portresi.kinci Mehmed'in yaplar ve politik messeseleri.- Zek ve bilgilerinin sekinlii.- Tahta kmadan nce mektuplamakta olduu hkmdarlar.Saltanat dneminde n sahibi olmu, ilimde, edebiyatta ve iirde ycelmi ahsiyetler.- Kendi iirlerinde kulland ad, cild II, III. Mehraed m. Tahta k.- Bu vesileyle kardelerine kar davran.Yenierilere datlan clus baiinin tutar.- Verdii emirle Okmeydan'nda klnan umum ve btn halk topluluklarnn katld namaz; niin?- Tahta k mnasebetiyle huzuruna kabul ettii eliler.- Emrettii mali tedbirler. -arap ve elence yerlerini yasaklayan ferman.- Macaristan seferi iin stanbul'dan hareket ettii dnem.- Erlau ehrini muhasara altna almas.Payitahtna dnmek iin gsterdii arzu.- Almanlara ve Macarlara kar verdii sava zerine ayrntl bilgi.- stanbul'a dnsnde parlak bir ekilde karlan.- Eski det ve geleneklere an ball yznden kendisini mruz brakt tehlike.- Papa'nn Fransz muhafz birliiyle imzalad anlama.Onaltnc asrn son yl iindeki yabanc devletlerle mnasebetlerine bir gz at.- Ka-nije kalesi savunucularna gnderdii garib Hatt- erif.Oullarndan birinin idamn emrediyor; niin? lm dnemi; bu olay ncesi olaylar. - Saltanat dneminin deerlendirilmesi.- Bu hkmdarn mnevi portresi.- Saltanat dneminde yaam olan nl slm hukuku bilginleri.- Saraynda yaayan Tatar ilim adamlar.- Sekin din adamlar.cenaze treni, cild VII, VIII. Mehraed IV. (Sultan brahim'in olu).- Yedi yandayken kendisini tahta karan hal ve artlar.- Kl kuand dnem.- Clus bahii olarak datt para tutan.- Saltanatnn lk ylnda yer alan isyanlar.- Veziriazam Sofu Mehmed Pa-a'y azlettii divanda gsterdii miza yaps.- Avrupa ve Asya devletleriyle ilikileri.- Snnet edildii gn geirdii kaza.- Saltanat dneminde gzle grlen, dikkati ekici ilerlemeler.- Sultan'a kar dzenlenen suikasd.- Bu durumdaki davran.- Venedik, spanya ve Avusturya ile yrmekte olan diplomatik ilikileri.- Anadolu'da Abaza Hasan ve pir Paa isyannn stanbul'da sebeb olduu endie.-Sultan'n bakanlndaki divan toplants., Ttn enlere kar sert davran.- Kendisinin aldrd idar tedbirler.- ran, Hindistan ve Polonya elilerinin huzura kabulleri.- tpir Paa'nn Vezirizamhk makamna atanmas ona znt veriyor.- pir Paa'nn kendisine s nduu zengin hediyeler.- syan eden bir birliin hatrn ho tutmak iin zorla davet edildii ayakdivan.- Tasvib etmek zorunda

Sayfa

617

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kald idamlar.- Sarayna gelen elilikler.- Kendisine kar suikasd tertibi.mparatorluun durumu., Sultan tarafndan sipahilerin yokedilmesini amalayan karar.- Avlanmaya kar duyduu ihtiras derecesindeki merak.Transilvanya'nn istils hususunda Tatar hanna belirttii memnunluk.Abaza Hasan'a kar ald karar.- Bursa'ya hareket ediyor; ne amala? Kendi devletleriyle Avusturya'nnkiler arasndaki diplomatik ilikiler.Ordularnn Macaristan ve Rusya'da baarlar kazanmalarndan duyduu sevin.- Edirne'ye hareket ediyor.-Validesultan'm tevikiyle Veziriazam Kprl Fazl Ahmed Paa'nn davranlarn gzetim altnda tutmak karan veriyor.- Tran-silvanya'y bir paala dntrmeyi dnd dnem. Macaristan'a kar sava karan veriyor. Neuhausel'i zaptetmesinden sonra Vezirizam'a gnderdii tebrik mektubu.-Kendisine payitahtta grnmek zorunluluunu hatrlatan Kadasker'e verdii cevap.- Olu ehzade Mustafa'nn doumundan duyduu sevin.- zellikle kendisini verdii zevkler. -Yanbolu dolaylarnda zevkald partileri. -Kendisi tarafndan Avusturya imparatoruna gnderilen elilik heyeti.- Kaabiliyet ve istidada verdii nem ve destek.- Macaristan'a kar alan seferden dnen Vezirizam' kabul.- Ziyaret ettii yerler.- Validesultan'n ona sunduu hediyeler.- Birok Avrupa devletleriyle diplomatik ilikileri.-Kendisi tarafndan Moskova anna gnderilen mektup.- Girit savann devamna karar veriyor; bu konuda ettii fedkrlk. - Gzdesi kadnn onun zerindeki etkisi.-Bu kadnn olu lehinde ilemee hazr olduu cinayetler.Zamannda Basra, Msr ve Mekke'de kan karklklar; bu konuda ayrntl bilgi.- Btl itikatlar ibdete kartrmak isteyen basklara kar gsterdii dikkat.- 1668 ylndaki diplomatik ilikilerine bir gz a.-Bir Rus elisine yapt ar muamele.- Saray yldzbilimcisinin ilmine uymas., Larissa'ya gitmeye karar veriyor.- Tasarsna uygun olarak ordu banda stanbul'dan ayrlyor.- Getharino yaknnda kendisini mruz brakt tehlike. Oullarndan ikisini ldrtme teebbs.- Karakterinin deerlendirilmesi.Gsterdii ces- ret delilleri,- Kandiye'nin zaptedildii mjdesi karsnda duyduu heyecan; Bu mutlu olayn kutlanmas iin imparatorluun her tarafnda enlikler tertiplenmesini emrediyor.- Kandiye barndan sora kendisi tarafndan Venedik'le yaplan bar anlamas. Bodan ve Eflk voyvodalar ve Kazaklarla ilikileri.- Kraln bir mektubunu sunmakla grevli Polonya tercmanna verdii cevap.- Polonya'ya kar at sefer; bu konuda ayrntl bilgi. Edirne'ye dn.- Evvelki seferin tekrar.- Osmanl ordular bakmndan zc sonu.- Olunun snneti ve kznn dn

Sayfa

618

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mnasebetiyle verdii ziyafetler. -Bu vesileyle kendisine sunulan hediyeler.Polonya ile imzalad bar anlamas.- 1677 ylnda Rusya'ya sava iln ediyor.- Bu seferin idaresine memur ettii ahs.- Bu sefere hibir suretle katlmak istemiyor.- Bu seferin sonulan. Sefer sonunda Vezirizam' parlak trenlerle karlamas.- istanbul'a dnyor.- Dniester'i tahkim ettiriyor.- Boazii kysnda yaptrd bir saray kendisine muazzam masraflara maloluyor.- Ukrayna'dan ald tela drc haber.- Saray zel haznesinin mevcut deerlerinin saymn yaptryor.- Saltanat dneminde zina suunun cezalandrld ilk oluyor.- Recmet-mek, talanmak suretiyle uygulanan bu idamda bizzat hazr bulunuyor.- Veziriazam tarafndan tas-vib gren, fakat divann ve eyhlislm'n itiraziyle karlanan karde ldrme karan projeleri.- stanbul'da boza iilmesine ve elence yerlerine msaade edildiini renince duyduu fke.-Bir su basmas sonucu Kutsal ehir Mekke'nin 1681de urad felketleri tamir ettiriyor.- Rusya ile bar anlamas imzalyor. -Fransa elisine gsterdii gven.-Macaristan' Toekoeli'nin lehine kullanyor.- 1682'de Avusturya'ya sava iln ederken kulland ihtiaml szler, otalar, geit alay., Bu grlmemi derecedeki lks ve ihtiamn orduda tahriklere sebeb olduu sylentileri.-Vezirizam'a hitaben tebrikleri.-Parkany savann kaybedildiini renince Veziriazam iin syledii sulayc ve mahkm edici szler.- Kumanda kadrosunda yapt byk deiiklik.- Rtbesinin dk oluundan ikyetleri bulunan basilahdan Sleyman'a teselliler vermesi.- Cezayir daysnn sunduu hediyeleri kabul ediyor.-Eski kaymakamlarndan birine kar iyilii.Buda'nn muhasaras srasnda yaynlad fetva.- Mo-ha'da ordusunun yenilgiye uramasndan duyduu znt.- syan eden ordu tarafndan tahttan indiriliyor.- Karakteri ve tahttan dmesinin sebebleri., Kapatld hapishane.- lm, cild X, XI, XII. Mehmed (Circe beyi). Yukan-Msr'da yararland nfuz ve tesiri; lkenin valisini snr dna atmay tasarlyor; isyan zerine ayrntl bilgi.Urad kibet, cild XI. Mehmed (Bekir'in olu; Ba-dad'da polis subay). ahlk zerine dnceler; Babas ile Ba-dad'dan ayrld srada kendisi ve babas hakknda tertiplenen bir dzen.- Badad muhasaras srasnda ran casusluk tekiltiyle alkalar bulunduu ileri srlyor.- Mehmed babasnn sululuuna inanm bir tavr taknyor ve adamn haksz yere cezalandrlmasna yol ayor. -Durumu renen ran ahnn duyduu fke.-Mehmed srgne gnderiliyor.-lm, cild IX.

Sayfa

619

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mehmed (III. Murad'n olu). -Snnet dn erefine tertiplenen ziyafetler.- Kendisine bir harem, muhafzlar ve bir saray verildii a.Atand sancak.- Greve ald emirle balyor, cild VII. Mehmed (Nasuh Paazde'nin olu).- Kara Mustafa Paa tarafndan takibedildiinden babasnn evinden katktan sonra yakaland yer.Sonu.- Yazd eser, cild X. Mehmed (Kanun! Sultan Sleyman'n olu).- Atand valilik; kendisine verilen tahsisat.- Valilie atanmas treni.- lm., Cenaze treninin yapld gn.- Trbesinin bulunduu yer; bu ant zerine dnceler, cild V. Mehmed (Sultan brahim'in olu).- Babas tarafndan bir sarnca atlyor; niin? Alnndaki yara izi o zamandan kalma.- Manisa valiliine atanmas, ctld X. Mehmed (ehzade camii). Bu bina hakknda ayrntl bilgi; iinde bulunan hat sanatyla ilgili levhalar, cild XVIII. Mehmed (Nianc Paa). -Veziriazam olarak yerine atand kii; hakknda ayrntl bilgi.- Azledilmesi, cild XIII. Mehmed Aa (Kahyabey-Dahi-liye nzn).- Veziriazam brahim Paa'nn akrabas olmas sebebiyle nfuz sahibiydi.- Ortaky'de yaptrd cami, cild XIV. Mohammed almostavsr (Molla Abdulmelek'in rakibi). Abdulme-lek'in bu ahsa kar verdii unutulmaz sava; yenilgisi; lm, cild VII. Mehmed Baltac (III. Ahmed saltanat dneminde Veziriazam). mparatorluun btn valilerine gnderdii emirler.- Son derece byk bir baln yakalanmasiyle ilgili olarak anlatt hikyeler.-mparatorluk mhrn, yni Vezirizamlk makamn ele geirme tarz.- Zek ve karakterinin deerlendirilmesi.- Hakknda ayrntl bilgi.- Azledilmesi sebebi; atand valilik.- Srgne gnderildii yer;- Veziri- zamla tekrar getirilmesini borlu bulunduu tesir.-Avustuiya ile barn muhafazas teebbsleri.- Rusya seferine hareket hazrlklar,, Ordunun ve donanmann kuvvetleri hakknda dnceler.- lerleyiini nasl dzenliyor?- Bu Rusya seferleri zerine ayrntl bilgi.- Sonunda yaplan bar anlamas.- Edirne'ye dn.- Azlini gerekletiren dmanlar; srgne gnderildii yer; lm, cild XIII. Mehmed Boyeri (Suriye valisi).- Veziriazam makamnda yerine atand kii; hakknda ayrntl bilgi.- istanbul'a var; eyhlislm ona dman.- daresi kesin kararlarla ayrcalkl balyor.- Ona kar harekete geirilen entrikalar.- Azledilmesi; Sultan'n sert davran.- Hatann balan-

Sayfa

620

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

masn borlu bulunduu kii, cild XI. Mehmed Boynuyaral (eski Anadolu beylerbeyi).- Srgne gnderilmiti; niin?- Sultan IV. Mehmed tarafndan affedildi.- Onu Malkara'ya srgn etmesinin sebebi, cild X. Mehmed Berber Paa (eski Msr valisi).- Veziriazam Kemanke Ali Paa'nn ona kar besledii kin son haddinde; sebebi?- lm, cild IX. Mehmed Bey .- Msr tahtn zorla ele geiren Ahmed Paa tarafndan vezirlie atand; Mehmed Bey'in Kanun lehinde davran. -Kanun Sultan Sleyman tarafndan mkafatlandnhnas.- Eflk'da uygulad dirayetli politika, cild V. Mehmed Bey (Karaman olu).-Soyaac.- Kurucusu olduu hanedan.Seluklu payitahtn ve imparatorluunu ele geirmek iin bavurduu hileli yol.- Vergi kaytlarnda yapt deiiklik; bu hkmdarn lm, cild I. Mehmed Bey (Mihalolu'nun olu).- Ms elebi'nin saltanat ddias hline getirilmesinden sonra Mehmed Bey nasl bir muameleyle karlat?II. Mu-rad'n lehindeki rol kabul ediyor.-Bu hkmdar ona Mustafa'ya kar grev veriyor, bu vesileyle ortaya kan garib sava.- lm, cild II. Mehmed Bey (Karaman beyi). -II. Murad'a kar davran; Antalya surlar nndeki lm., bu konudaki fkra, cild II. Mehmed Bey , Bkz. Arslan Paa. Mehmed Behadrhan (zbekler hkmdar). Sultan II. Ahmed'e gnderdii elilik heyeti konusu; tahta k, cild XII. Mehmed Bin Hseyin Bin Na-suh, Bkz. Mehmed (Nasuh-Paazde olu). Mehmed Bcan.- I. Murad dnemi Osmanl edebiyatn ssleyen yazarlardan biri oluyor, - Bu ahs hakknda ayrntl biyografik bilgi, cild I, II. Mehmed Ahskal (Dahiliye nzn). III. Mustafa'nn tevecchn kazanm olmas, cild XVI. Mehmed Akkermanl (Mekke kads). Sarayda yapm olduu grevler; vefat ettii yer; deeri zerinde dnceler, cild XVI. Mehmed Bursal, Bkz. Esir Mehmed Efendi. Mehmed Dvtdr, Bkz. Mehmed Emin. Mehmed Cizer (Osmanl bilgini).- Ankara muharebesinden sonra hapise atld; emr Nureddin'den grd muamele tarz; Timur'un ona gsterdii karlama.- Yazd eserler; Tatarlarn lkesinde grd vazifeler, cild II. Mehmed Efendi, Bkz. Malko

Sayfa

621

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Efendi. Mehmed Efendi, Bkz. Mehmed elebzde. Mehmed Efendi, Bkz. Salih Mehmed Efendi. Mehmed Efendi (Bursal).-eyhlislmlk makamnda yerine atand ahsiyet.- imzalamak zorunda kald fetvalar.- Sultann huzuruna grmek zere kabul; Sultan'a tavsiyeleri; III. Ahmed'e kar davran.- eyhlislm Fey-zullah Efendi'ye kar koyduu tavr.- Azledilmesi; srgne gnderildii yer, cild XIII. Mehmed Einli (yenieriaa-s).- Azledilmesi; urad iren muamele; ka; lm, cild XII. Mehmed Emin (Veziriazam).-Yerine atand kii; hakknda ayrntl bilgi; azlinin Sultan tarafndan bir Hatt- erif de bildirilmesi sebebi; srgne gnderildii yer.-Retimo kumandanln stleniyor.- Rakka valiliine atanyor; Msr valiliinde yerine atand kii, cd XV, XVI. Mehmed Emin (III. Mustafa dneminde Veziriazam ktibi). Rei-sefendi (Hariciye Nazr), makamnda yerine atand kii; zellikleri.- Musul valiliine atamyor.-Reisefendi makamnda yerine atand kii.- Ykseldii makam.-Evlendii prenses.- Veziri azami a atanmas; 1769 Rusya sava iin giritii hazrlklar.- Bu devlet hakknda prens de KauniU'e yazd mektup.- Memleketine dnme izni iin huzuruna kabul ettii eli Brognard'a kar davran.- Rusya'ya kar ynettii sava.- Azledilmesi; urad kibet.- Kaabili-yet ve ahlknn deerlendirilmesi, cd XVI. Mehmed Emin (eyhlislm Veliyeddin Efendi'nin olu). Sultan Byezid Ktphanesini zenginletiren eseri, cild XVI. Mehmed Giray, Bkz. Ghiray Mehmed. Mehmed bn Suud Abdulvehab'm din mezhebine gsterdii an ballk; hakknda ayrntl bilgi, cild XV. Mehmed Karaelebizde (Rumeli Kadaskeri).- Soyaac.- Yazd eser; kurmu olduu messese, cild IX. Mohammed Hudbend (ran ah Tahmasp'n olu).- Kardei ts-mail tarafndan nem verilen sakatl.- smail'in lmyle ran tahtna kyor.Onun adna hkmet dizginlerini elinde tutan prenses.- Grclerden ald intikam, niin? - Osmanllara kar Trkmenlerin onu desteklemeyi reddetmeleriyle karlat durum, cild VII. Mehmed Kprl, Bkz. Kprl Mehmed Mehmed Kulkran (Msr valisi).- Bu lkede uygulad reformlar ve

Sayfa

622

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

islahat.- Bu hareketinden tr Sultan I. Ahmed tarafndan mkfatlandnlmasi tarz, cild VI-II. Mehmed kz (I. Ahmed saltanat dnemi Kapdan- derys).-Evlendii prenses; grlmemi bir ihtiam iinde yaplan dnn tasviri.- Bu vesile le Dou detleriyle Yunanl ve Romallarn gelenekleri arasndaki benzeyiler zerine grler.- Evlenmelerinden sonra Paa'ya verilen ad.Do-nanmasiyle denize almas.- Azledilmesine yol aan.sebeb.- Veziriazam oluyor.- ran'a kar ynettii sefer.- II. Osman'la ran arasnda imzalanan anlamaya katlmas.-Azledili-esi; niin? - Ali Paa'y Sultan'a kt gstermek ili. bavurduu entrika.- Gnderildii valilikler; Ali Paa'ya kar besledii intikam duygusu; lm.- Mezan-nn bulunduu yer, cild VIII. Mehmed Cendere, Bkz. Meh-med kz. Mehmed Hadm, bkz. Grc Mehmed (hadm). Mehmed Molla (Ordu kads).-eyhlislm tarafndan Ali Bey hakknda verilen lm hkmne katlmas. III. Mustafa'ya tavsiyesi; eyhlislmla atanmasn borlu bulunduu sebeb.- Azledilmesi, cildXVI. Mehmed N&n, Bkz. Mehmed Paa Kara man. Mehmed Paa, Bkz. Melek Mehmed Paa. Mehmed Paa (Vidin valisi), Bkz. vaz Mehmed Paa . (Vidin valisi). Mehmed Paa (Veziriazam), Bkz. Tabanyass Mehmed. Mehmed Paa (II. Byezid dnemi Paas, Hzrbey olu).- Msrllara kar savata kumandan Heres Ahmed Paa'ya kar davrannn sebebi.- II. Byezid tarafndan maiyetine verildii ehzade; ne amala? Cild IV. Mehmed Paa (Salih paa'nn olu).- Erzurum valisi olarak katld sava.- Ahmed Paa tarafndan onu yoketmek iin giriilen tertip.Vezirizam'n emirlerine kar geldikten sonra iinde bulunduu durum.artlar stanbul'a gitmesini salyor. -Veziriazam Sofu Mehmed Paa ile tartmas.- Sancak beyliine atanyor, cild V. Mehmed Paa (Sinan Paa'nn olu).- Avusturya'ya kar savan serdarhna getirilmesi (III. Murad dneminde).- Kendisine Buda valiliini brakt kii.- in. Mehmed'in tahta k mnasebetiyle Avusturya aridk Mathias'a yazd mektup.- Yeni Sultan'n elini pmek zere huzura kabul ediliyor; btn mal ve servetine el konuluyor; niin?Yeniden vezir grevine balattrlyor.- Erlau valiliine atanyor, cild VII. Mehmed Paa (Zwomik valisi).- Evvelce Osmanl donanmasn-daki grevi.- Banyalouka savunmasna katlmas.- Avusturyallara kar Bosna savanda milis kuvvetleri kumandanlnn kendisine verilmesi; basanlar,

Sayfa

623

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

cild XIV. Mehmed Paa (eski zi valisi).-Tekrar vezirlik makamna getirilmesi.Bodan snr savunmasnda hat iliyor, cild XIV. Mehmed Paa (III. Mustafa saltanat dnemi Kapdan- deryas Hasan Paa'nn khyas), Kapdan- deryalk makamna atanyor; bir sre sonra Msr valisi oluyor cild XVI. Mehmed Paa (camii), dierlerinden ayran zellikleri, cild XVIII. Mehmed Paa (serasker). Vezirler listesinden ad silinip emekli ediliyor; niin? cild XVII. Mehmed Paa (Vezir).- Kapdan- derya makamnda bulunuyor.- Belgrad valiliinde yerine at?nc( kii.- ehrin valiliini stlenmek zere geldiinde Kars halknn muhalefeti; lm, cild XVI. Mehmed Paa (III. Mustafa saltanat dneminde silahdar).- Evlendii prenses; mutasarrf bulunduu sancak.- Valiliine dnmek emrini alyor.Atanm bulunduu Bosna valilinden azledi-!:yor.- Karada sileri elebas Kk-Etienne'e kar kazand zafer.- Onun tarafndan Bb- l'ye gnderilen niyaznme. Veziriazam makamna atanyor. -Hakknda ayrntl bilgi.- yi bir disiplin kazandrmak amacyla orduya getirdii reform., Rusya'ya kar ynettii 1771 seferi.- Ordusunun yenilgiye uramas.- Azledilmesi, cild VI. Mehmed Paa, Bkz. Kapuki-ran Mehmed Paa. Mehmed Paa, Karaman.Ykseldii byk makam; bu ahs zerine ayrntl bilgi.- Ftih Sultan Mehmed'in lmn gizlemek zere bulduu re.- Bulduu renin kurban oluyor, cild III. Mehmed Paa, erif (Msr valisi).- Evvelce bulunduu grev, stanbul'a gnderdii rapor.-Emirlerin balklarnda yapt yenilik, cild vn. Mehmed Paa, Sultanzde (Silis ire valisi).- Niin Sultanzde lkab verildi? Azak seferine katlmas, - Sahib olduu dier lakab. -Azak'a kar dzenlenen yeni seferde kumandann kendisine verilmesi.- Bu ehirde karlat. durum; ehri harabe hlinden kurtaryor.- Kubbe vezirliine atanyor.-Kara Mustafa Paa'y hedef alan, kendisinin de katld suikasd; hakknda ayrntl bilgi.-Veziriazam oluyor.- darede ald tedbirler.Azlediliyor; niin? - Girit serdrlma atanmas.- Bu sefer zerine ayrntl bilgi.- Btn Osmanl tarihilerinin onu knamalar.- Sultan ibrahim'in ona yazd acib mektup.- lm, cild X. Mehmed Rakm, Bkz. Rakm Mehmed.

Sayfa

624

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mehmed Said. - lmne sebeb olan znt; babas kimdi?-Bulduu eitli grevler.- Yazan olduu eser, cild XVI. Mehmed Said (I. Mahmud'un Fransa hkmeti katndaki elisi).Sultan'a getirdii hediyeler. -Kahire'de kendisine verilen grev. -Dahiliye Nazrl grevinde yerine atand kii.- Bulunduu eitli makamlar; eski grevlerine dnyor.- Nasl tannyordu? Veziri-zamlk makamnda yerine atand ahsiyet; evelce kendisine verilen vazifeler.- daresinin ilk muhteem icraat.- Azledilmesinin sebebi.-lm.- Hayatna bir gz at; yazan olduu eser, cild XV, XVI. Mehmed Said (Rumeli kadas-keri).- eyhlislmlk makamnda yerine atand zt.- Bir yangnn sebeb olduu kayb.- Azledilmesi.-lm; yazar olduu eser, cild XV. Mehmed h (Melek h'n olu).- Kardelerinin ad.- Kurucusu olduu hanedan; kardei Barkya-rok'a kar saldnsmn sonucu.-Suriye ve Hindistan'da yapt sava; Hindlileri sahte tannlann ayaklan altnda paralamaa zorlamak iin kulland vasta.-irleri himyesi altnda bulundurmas. - Kendisine konulan ahane lkab, cild I. Mehmed Semiz, Bkz. Mehmed Giray. Mehmed Sokullu (Kanun Sultan Sleyman saltanat dnemi Veziriazam).- Bu ahsiyet zerine dnceler ve aynntl biyografik bilgi.Rumeli Beylerbeyliine atanyor.- Slankaman'de kumandasndaki ordu; Martinuzzi ile ilikileri.- Sefer zerine aynntl bilgi (kendisi tarafndan kumandanl ynetilen Macaristan seferi).- Bu kumandanlk Ahmed Paa'ya veriliyor.- ran seferi esnasnda ald emir.- Birliklerinin grn.Vezir oluyor.- Sultan ona cezadan kaan ve kendisinin ehzade Mustafa olduunu iddia eden bir maceracy yakalamak grevini veriyor.- Ali Paa'nn yerine Veziriazam oluyor.- Avusturya mparatoru Maxitnilien'le Bb- l arasnda cereyan eden mzkerelerdeki davran.- Ad ona nereden geliyordu? O zamana kadar bulunmu olduu grevler.-mparator Maximilien'e duyduu kinin asl sebebi.- Ali Paa'dan ban nasl kurtaryor?- Arslan Pa-a'ya garaz balamasnn sebebi.-Bu ahsiyeti sorguya ekmesi.-Szigeth muhasaras srasnda vefat eden Kanun'nin lmn askerden gizlemek iin bavurduu tedbir.- Ruhunu teslim etmeden birka saat nce Sultan'n ona yazd mektup.- Szigeth kalesindeki patlamayla mruz kald tehlike.- Kanun Sultan Sleyman'n lmnden sonra ald tedbirler.-II. Selim'e tavsiyeleri.- Yenieri isyanna son vermei nasl baaryor.- n. selim saltanat dneminde kulland

Sayfa

625

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

nfuzu.- Fransa kralyla evlenmek zere gnderdii prenses (sultan); niin? Svey kanalyla alkal olarak dnd proje.- Elindeki makam muhafaza etmek iin uygulad politika.- Lala Mustafa ve zdemirolu Osman Paalara kar davran.- Vene-dlk'in hristiyan devletler itifakma girmesini engelleme teebbsleri (ittifak, Osmanl devletine kar). Sultan'la Yahudi Jean Miguez arasndaki ilikiler vesilesiyle ifde ettii hayret- II. Selim saltanatna vermekte yardmc olduu zafer.-Bu hkmdar ve III. Murad zerindeki tesirinin grnleri zerine dnceler.- Gzden dme durumu.- Ahlk temizliinin delili.- III. Murad'n tahta k dolaysiyle ald hediyelerin deeri.- Polonya kralnn elisine verdii cevap.Onun tarafndan Floransa, spanya ve ngiltere ile balatlan mzkereler.Onu Sultan'n indinde kt gstermee alan dmanlar.- Gzden dmesine yardmc olan hal ve artlar.- lm.- Bu ahsiyetin deerlendirilmesi, cild VII. Mehmed Suphi (eski imparatorluk tarihisi).- 1769da Bb- l ile Rusya arasnda yerine getirdii grevler; lm; brakt eser, cild XVI. Mehmet Sultan (Timur'un torunu).- Kendisine verilen valilik.-Yeenin zaferinin onda uyandrd kskanlk.- Birliklerine giydirdii niformalar.Yldrm Byezid'e kar yaplan savata grevlendirildii kumandanlk.Yldnm'n byk olu ehzade Sleyman' ta-kibde gsterdii iddet.- Bursa ehrine kar davran.- Gemlik ve dier ehirlere ettikleri.- Evlendii prenses.- lm; bundan duyulan matem; cenaze treni, cild U. Mehmed Sultan (II. Osman'n kardei).- Bu ehzadenin deeri; lme gnderilmesi.- Niin? Cild VIII. Mehmed elebi, Bkz. Mehmed I. Mehmed elebi (Gkbilgini ve yldz khini).- lm dnemi.-Yazd eserlerin deeri, cild IX. Mehmed elebizde.- Nasl lkab verildi; Paris'deki grevi.-Kahire'de erke Mehmed'in isyan srasnda uygulad emir.-Onun tarafndan Fransa'da toplanm zel bilgilerin imparatorluk asndan yaran, cild XIV. Mehmed erke, Bkz. erke Mehmed. Mehmed erke (IV. Murad'n eski mirahru). Valisi olduu ehir; Veziriazam atand, cild IX. Muhyeddn tbn-al-Arab (eyh).- Mezarnn bulunduu yer; I. Selim'in duyduu sayg; bu ahsiyet zerine ayrntl bilgi.- Yazm olduu eserler, cild IV. Mokanna (tarikat ba). nancn yayd dnem; mezhebinin mahiyeti

Sayfa

626

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ne idi? Cild II. Molika (Peloponese ehri). II. Mehmed tarafndan muhasaras zerine ayrntl bilgi.- Bu yer zerine aydnlatc bilgiler, cild III. Moldavya (Bodan). -Kanun prensiyle karar verdiinde bu lke ne zamandan beri Bb-_ l'nin hakimiyetini tanyordu?- lke yabanc maceraclarn entrikalarna ve vezirlerin agzllklerine terkedilmi bir halde.- Bu lkede yer alan yenilik hareketi, cild XIII. Moldavanc Ali Paa, Bkz. Ali Moldavanc Paa. Molla Ali (Rumeli Kadaskeri). Karakteri zerine dnceler, cild VIII. Mollard (Baron de; Avusturya imparatorunun tam yetkili eli si). stanbul'a gelii; grevinin konusu.- Eflk prensliini verdirdii prens, cild VIII. Monasterler (Osmanl lkesindeki manastrlar).- Bunlarn okluu.Osmanl mparatorluunun kuruluundan nce varolan hristiyan tarikatlar; daha sonra ortaya km olanlar.- Aralarndan bazlar hakknda ayrntl bilgi, cildi. Montecuccol (Avusturyal feld-mareal).- 1663 Macaristan seferi srasnda Osmanllarn muhasara ettikleri Neuhausel kalesine takviye gnderilmesi teklifinde bulunuyor.mparatorluk ordusunun bakumandanln stleniyor; Trklere kar ynettii harekt zerinde ayrntl bilgi. -Saint-Gothard savandaki davran, cild XI. Morali (IV. Mehmed saltanat dneminde defterdar). -Vezirizamlk makamna gelecek kii iin reyini belli eden kll.-Vezirizam fpir paa gcenmlli-ini yzne kar belirtiyor.- Defterdar, bu kiiye kar Sultan' teklifini bildiriyor.- Makamndan azledilip hapse atlmas ve srgne gnderilmesi; urad kibet, cildX. Morali Ali (Msr valisi).- Yerine atand kii; si erkebe*le srdrd gizli haberleme.- Azledilmesi, cild XIV. Mora.- Morosini tarafndan Osmanllardan alnd dnem.- Bu lkede cereyan eden olaylar.- Kar-lofa bar anlamasyle Venedik'e verilmitir, cild XII. Morlaklar. Bu adla anlan bir toplum, cild VI. Morosini (Franois; Venedik cumhuriyeti donanmas kumandan). Kandiye muhasaras esnasndaki davran.- Venedik cumhuriyeti onu mkfatlandnyor.-Mttefk filolar kumandanlanyla birlikte Trklere kar genel bir saldn dzenliyor.- Venedik ordular konusunda Dk de Nales ile anlamazlklarnn tesiri.-Veziriazam onu dikkatle kolluyor.-1684'de Venedik

Sayfa

627

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

baamirali seildiinde o zamana kadar yapm olduu grevler.- Santa Maura adasna kadar inii.- Coron ve Maina blgesinin birok ehirlerine kar silahlarnn kazand basanlar.- Arnavutluk kysndaki baarlan. Napoli muhasaras srasnda zaferi kesinletiriyor; 1686'dak bu baars vesilesiyle senato tarafndan mkfatlandrlyor.- Mte-akib yl harektn srdryor. -Ona mkfat olarak verilen erefler ve lkab.- Mora'y Osmanllardan alyor; orada kurduu hkmet.- Venedik'in devlet bakanlna getiriliyor.- 1688 seferinde, Selanik ve Kandiye'nin Trklerden alnmas iin tertiplenen seferde urad hezimet.- Malvoi-sie'ye kar gayretleri neye azalyor, cild XI, XII. Morosinl (Gir ol ama; Venedik filosu amirali). Girit'de Hanya muhasaras esnasnda Trk donan-masiyle karlamak iin bouna gayret sarfediyor, cild X. Moskova (Rusya'nn ehri). Timur'un askerlerinin yamasna urayor, cild II. Moses Golento (skender Bey'in silah arkada).- Epire blgesini Trk hkimiyetinden kurtarmak in arkadana verdii destek ve yardmlar.- Bu tutumundan vazgemesi.- II. Meh-med'e yapt teklif., skender Bey'e kar dzenledii seferin neticesi; II. Mehmed onu affediyor.-Osmanl Pdih'nn onu uratt kibet, cild II, III. Moslm (Haleb valisi), menei, Kanun'ye kar savamasnn sebebi.lm, cild VI. Mosquees (Camiler).- Her byk camiyi oluturan paralarn tasviri.Nicee Cmii'nin tarihesi. -Bursa Camii zerine ayrntl bilgi.- Evvelce am Cmii'nin olan, bu ok gzel bina zerine ayrml bilgi.- Sultanahmed Cmiinin in edildii yer; tesisi dnemi.- Bu anteser zerine dnceler.-Binbir stn Cmii'nin ykseldii ehir.- Cami ile alkal kehnet; caminin hreti.- Nuri-Osman Cmii'nin al; mimarsinin karakteri, cild I, II, III, IV, VIII, IX, XV. (Bkz. stanbul camilerinin tarih ve tasviri tablosu, cild XVIII). Mosul (Musul) (Rebia eyleti baehri).- Bu ehir zerine ayrnt ve zellikler.- ran hkmdar Ndir h'n muhasarasna dayanmas, cild IV, XV. Mbarek Giray, Bkz. Giray Mbarek. Mubarezeddn Mohammed (Mozaffer hanedannn kinci hkmdar).- dare ettii lke.Hanedannn menei ve sonu.- Sava halinde olduu toplumlar cild I.

Sayfa

628

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mucevrez. Tren sang, cild IV. Mueyyedin (Osmanl hukukusu). Bu ahsiyet hakknda ayrntl bilgi, cild IV. Mezzinler. Yerine getirdikleri grevler, cild II. Mezzinzde Ali, Bkz. Alizde. Mft. Adl dzen iinde bu makamn nemi, cild III. Muhiyeddin Kafiyeci (Osmanl dil bilgini). Bu ahs zerine ayrntl bilgi, yazm olduu eserler, cild II. Muhsnzde Abdullah Paa (Veziriazam).- Bu makamda yerine atand ahs.- Haknda aynnth bilgi.- Fransa'nn mdlesini salamak maksadiyle kardinal Fleury nezdinde teebbslerde bulundu.-Bu konudaki mekuplamalan.-Seferin sonuda stanbul'a dnmek zere ordughndan ayrlyor.- Azledilmesi, cild XIV. Muhsinzftde Mehmed Paa (Ktahya valisi).- Sultanla akrabalna ramen valiliinin bana dnmesi emrini alyor.- Veziriazam makamna atanyor.- stanbul'a gelii; hakknda aynnth bilgi.-daresi dnemine zellik veren balang olaylan; ehzade Se-lim'in okumaya balamas treninde hazr bulunuyor.Makamnda kalmay neye borlu.- Azledilmesi; azlin baland sebeb.Srgne gnderildii yer.- Mora'y savunmakla grevlendiriliyor.- Vidin'e gitme emri alyor.- 1771 Rus savandaki davran.- Vezirizamlk makamna tekrar atanmas.- Yeni idaresine balarken getirdii reformlar; ynetimini ele ald seferin devam hakknda aynnth bilgi; muhasamatn durdurulmas konusunda Romanzoff'la mzkereleri.- Fokan kongresinde araclklarn sunan Avusturya ve Prusya elilerini kabul edi tarz.- RomanzofFun mzkerelerin kesildiini grmekten duyduu znty bildiren mektubu.- Bakumandanlkta Vsf a verdii grev.- Elde edilen sonutan duyduu memnunluk.- Rus feld-marea-linin ona gnderdii mektuplann konusu; Bkre'de yeni bir kongrenin almas.- Bu hususta atad tam yetkili murahhas.-Mzkerelerin kesilmesinden bir gn nce verdii ihtiyatllk rnei.- arpmalarn tekrar balamas bakmndan snra doru yry.- Bu seferin aync almeti olan harekt.- Ruslarn yaklat haberi onu dikkatli olmaya evke-diyor; Avusturya ve Prusya elileri tarafndan aktarlan Romanzoff un tekliflerini karlama tarz. Veziriazam tarafndan ynetilen harb harekt hakknda aynntl bilgi; sava yeniden sryor; iinde bulunduu mkil durum.- Ba-n anlamas, Bb-

Sayfa

629

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

l ile Rusya arasnda Kaynarca'da imzalanyor.- Bu vesileyle hakknda verilen hkm.- Azledilmesi; lm, cild XVI. Mukataa. Bu adla anlan ml bir messese; kim tarafndan gerekletirilmi, cild III. Mulai Abdulmelek (Fas erifi). Menei; rakibi Mohammed Almostanzsar'a kar srdrd mcdele; zaferi; kendi bakmndan sonu, cild VII. Mulai Hasan (Fas imparatoru). Bb- l'ye gnderdii elilik heyeti; III. Ahmed'in nezdine gnderdii taht iddiacs prens; bu teebbsten kan sonu, cild XIII. Mulei Hasan (Tunus su tam). -Mensub bulunduu hanedan.- Bu hkmdarn karakteri zerine dnceler.- Tahttan indiriliyor; kim tarafndan?- Tunus'u Hayred-din'den almak yolunda bouna teebbsler; bu konuda Charles-Qu-int'den yardm ricasnda bulunuyor.- Bu hkmdarla imzalad ittifak anlamas, cild V. Munlb Ahmed (reis efendi).-Veziriazam Muhsinzde'nin ona Rus feldmareali Romanzoff nezdinde verdii grev.- Kendisinin de hazrlanmasna katkda bulunduu Bb- l ile Rusya arasnda ba-n anlamas, cild XVI. Murad (nl korsan). Bu ahs zerine aynnth biyografik bilgi, cild VI. Murad I. (Orhan Gazi'nin olu).- Sultann valiliine getirildii dnem.Babas ve kardeinin lmlerinin hayatna getirdii deiiklik.- Tahta ktndan beri tasarlad fetih projeleri; bunlarn uygulanmasnn ertelenmesini zorunlu klan sebebler.- Ankara ehrini zaptediyor.- Bursa kadlyla alkal olarak yaynlad emirname.- Kendi divn yeleri bakmndan gerekletirdii reform.- Avrupa'daki fetihleri.- Merkezi, payitaht olarak setii ehir.- Esirler zerine vergi koyuyor.- Bizans imparatoru ile bir bar anlamas yapyor.- Avrupa tarafnda bulunmasn gerektiren sebebler.- Yaptrd cami ve mescitler; ne amala?- Kendisinin kurucu ve incs olduu dier yap-lar.-Kendisi tarafndan hristiyan bir devletle yaplan ilk anlama. -Anlamay imzalama tarz.- Bu hu-susdaki tecrbesizliinin ekilileri.- olunun snnet trenini kutluyor.- Devlet merkezini Edirne olarak tesbit ettii dnem.- Fetihlerini srdryor.- Tekrar Anadolu'ya geiyor.- Avrupa'da sahibi olduu ehirler.- Balklar deitirmesini gerektiren hal ve artlar; kendi kyafeti.- Portresi.- slv ve Eflkl hkmdarlar itaati altna alma ekli.- Fetihleri.- Megul olduu idare ileri.- Germiyan Beyi ile gerekletirdii ittifak; hangi amala?,- Olu Savcnn ihaneti.- Su ortaklaryla birlikte Savc'y da cezalandryor.-

Sayfa

630

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Emmanuel Paleologue'a kar sahvetli davran.- Karaman'a kar giritii sefer.-Seferin sonucu.- Srb halknn kendisine kar isyan hareketi. -Bu vesileyle giritii sava.- Murad Han tarafndan Srb kral kumandasndaki mttefik orduya kar Kosova sahrasnda verilen meydan sava zerine ayrntl bilgi.- Kurban olduu cinayet.- Vefat.- Cesedinin gmld yer.- ahsiyetinin deerlendirilmesi, cild I. Murad II. (I. Mehmed'in olu).-Oniki yanda bulunduu srada babasnn kendisine verdii grev.-Elde ettii basan.- Babasnn onun lehinde ald tedbirler.- Tahta k hakknda ayrntl bilgi.- Saltanatnda deiiklikler.- Kardeleri.- Kendileriyle bir bar anlamas yapt hkmdarlar.-Kostanta-niye imparatorundan ald bir mesaj; cevab.Byezid Paa'y Mutalann istillarna kar grevlendiriyor.- Manuel Paleologue le yrtt mzkereler; bunlarn neticesiz kalmasnn sebebi.-Cenevizlilerle ittifak.- Mustafa'ya hcum etmek iin yapt hazrlklar.- Dmann ordusunu zayflatmak iin bavurduu tedbir.- Baarlar.Mustafa'ya Rumeli'de beklemek iin yeni Foa valisinden ald yardm. - Bu hizmetleri nasl mkfatlandryor.- Mustafa'y arptrd ceza.- Manuel Paleologue'dan intikam almak iin hazrlklar.- Kostantaniye'yi muhasara ediyor.- Bu konuda ayrntl bilgi.- Muhasaray kaldrmak zorunluluunu duymasnn sebebi.-Yeni ortaya kan taht iddiacsyla savamak zere Anadolu'ya geiyor.- Yeni iddiacy arptrd ceza.- Anadolu'da savat hkmdar.- Paalann Avrupa'da kazandklar baarlar.- Vezirlerinin iktidarlarn nasl azaltyor; vaz Paa'ya verdii* ceza; niin? Sinob Beyinin kzyla evlenme ha-zrlklaryla megul oluyor.- bu mnasebetle verilen ziyafetler; ayn zamanda evlenme merasimi de yerine getiriliyor.Kendileriyle ba-n anlamas yapt hkmdarlar. -Sismond'la hediyeler alp veriyor.- Cneyd'in isyann cezalandrma teebbsne geiyor.- Ald intikam; Anadolu'ya dnmesindeki ama; Efes'de kabul ettii elilik heyeti.Neticelendirdii ittifak ve bar anlamas; Venedik! niin mstesna tutuyor.- Teke Beyliinde hkimiyetini kabul ettiriyor.-Karaman Beyinin oullarna kar davran.- Germiyan Beyi iin tertipledii parlak kabul resmi.- Bundan salad yararlar.- Ordularnn Srbistan'da kazand baarlar.- Selnik'e kar taanlar.- Burasn muhasara altna almas.-Yanya'ya hkim olduu dnem.-Kudretinin Arnavutlua tamas. -Macaristan'la dostluk mnasebetlerini kuvvetlendirmee karar vermesi.- brahim Bey'le arasndaki savan sebebi.- Sava nasl bitti? - Sigismond'un hiylekr

Sayfa

631

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

politikasnn intikamn alyor.- Branko-vi'in kzyla evlenme treni.- Bu hkmdara ve Eflk voyvodasna kar balatt sefer.- Politikas zerine dnceler.- Belgrad' muhasara etmesine karar verdiren husus.- Hunyad'n idaresindeki Macarlar muhasarasnn devamna engel oluyor.- Karakterinin deerlendirilmesi.- Olu adna tahttan vazgetii dnem.- Taht braknca dinlemek zere ekildii yer.- Ba-n anlamasn ihll eden Macar-larla arpmak zere Rumeli'ye dn.- Varna'da ald vaziyet.-Sultan'n sava srasndaki davran.-Savatan sonra muharebe meydann dolarken dndkleri.- Zaferinin delili olarak Bur-sa'ya gnderdii kesik ba.- kinci defa tahttan arzusuyla ayrldktan sonra ekildii yer.- Onu yeniden saltanat ele almaya aran artlar.- Taht iktidarn kullan.- He-xamilion'u zaptediyor.- zerine yneldii ehir.- Onu muhasara ediyor.Seferinin neticesi Peloponese.- Hunyad'n istil hareketine kar kmak iin toplad ordu.- Kosava sava zerine ayrntl bilgi.-Sultan'n kazand za-fer.-Sultan tarafndan skender Bey'e kar giriilen arpmalar; bunlarn sonulan. Bizans tahtna k usln dzenlemee a-nlyor.- Olunun evlendii prenses.- Vefat.- Sultan Murad'n deerlendirilmesi.- mparatorluunun birok ehrini gzelletiren bina ve messeseleri.- Ordughna ve ordusuna getirdii tekilt.-Saltana dneminin sekin hukuk ve fkh bilginleri.- O dnemde n sahibi olmu irler, cild II. Murad in._ - Saltanat zerine dnceler.- zerinde tesir ve nfuzu olan kiiler. - Bu hkmdarn fizik ve moral portresi.- stanbul'a gelii.- Gelir gelmez yaynlad ilk emirname.- mparatorluun ileri gelenleri ona tazimlerini arzediyorlar.- Haremde syledii szlerin hadmaalar tarafndan yorumlani.- Kendisi tarafndan birliklere ve makam sahiplerine datlan clus bahii.- Muhteem bir trenle kl kuand yer.- arab iilmesini yasaklyor; hangi vesileyle? Emrini geri alyor; niin?- Venedik, Fransa, Polonya ve Transilvanya, Avusturya ile diplomatik mnasebetleri.Saltanatnn balangcnda yabanc devlet elilerinin mruz kaldklan basklar.- Onun dneminde hizmet gren imparatorluun birinci derecedeki makam sahiplerinin men-elerine bir gz at.- II. Philippe ile yapt mtreke.- ngiltere ile mnasebetleri kurmas.- Kurulmasn emrettii rasadhne.-rasadhneyi yktryor; niin? -Vezirizam'a verdii devleti ynetme iktidarn kendi elinde toplamaya tevik ediliyor.- ran elisi Tokmakhan' huzura trenle kabul ran ile mnasebetleri bozma ve sava ama yolunda kkrtlyor. -mparatorluunun bu blmnn

Sayfa

632

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

snrlarnda kudretini tesis etmesi hususda Mustafa'ya verdii emir. Sarayndaki entrikalara bir gz at.- Holand elence ve meguliyetler; iyi gelenekler konusunda kendisi tarafndan alnan tedbirler.- Olu Mehmed'in snnet dn dneminde d mnasebetlerinin mhiyeti.-Kendisinin snnet dn vesilesiyle emrettii enliklerin hikyesi.- brahim'in Suriye'den gelerek sunduu hediyeler.- 1584'den itibaren Avusturya ile mnasebetleri; 1582'den itibaren Polonya le ilikileri. -1584'den itibaren Rusya ile ilikilerinin durumu.- stanbul'da in ettirdii dev csseli gemi.1590da ran'la imzalad bar anlamas.- Polonya krallnda hakimiyet iddialar; deliller?- 1593'de Rusya ile mnasebetlerinin durumu.- Ayn yl iinde Avusturya ile sava-yor.-Saltanatnn son yllarnda imparatorluun payitahtnda ve eyletlerinde yer alan olaylar.-lm dnemi; bu konuda ayrntl bilgi.- Karakter ve zeksnn deerlendirilmesi.- Kendisi tarafndan yaptrlan yaplar ve kurduu tesisler.-Saltanat dneminin sekin irleri.Saltanatnn zellikleri, cild VII. Murad IV. (Sultan I. Ahmed'in byk olu).- Tahta k.- Bu hkmdarn fizik portresi.- Vesayeti altnda saltanat srmee balad Kadnsultan.-Tahta k srasndaki hal ve artlar.-Saltanat daresinde imparatorluun durumu.- Badad seferinin baarszl srasnda Hafz Paa'ya kar honutsuzluu aa vuru tarz.- Yenieri ve sipahilerin Grc Mehmed'e kar fkelerinin ona yaatt korkular.- stanbul'daki birok an haller zerine getirdii reform.- Boazii'nin Karadeniz giriinde bitirilmesini emrettii tahkimat.- Veziriazam Husrev Paa'y Abaza'ya kar basanlarndan tr mkfatlandrma tarz.- Tran-silvanya voyvodas Gabriel Bethlen ile mnasebetleri.- Tahtta bulunan hkmdarn vefatnda onun yerine gemek hakkn salayan berat Catherine de Brandeburg'a vermesi.- IV. Murad'n fizik ve moral portresi.- Genliini tehdit eden hastalk.- Bir kasrga gnn stanbul'a getirdii tehlike.-Kabe'yi yeniden in ettiriyor.- Baz kimseler Veziriazam Husrev Paa'nn azli hususunda siphilerin isyann ilham ediyorlar.- Bu ahsiyet zerindeki karar.- Evvelkinin devam olan yeni isyan.- Azle-dimekle tehdit ediliyor; bu husus ta engel olan kiiler.- Recep Pa a'nm idamn emrediyor.- iktidar bakmndan bu davrannn sonucu.- stanbul yangnndan sonra kahvehanelerin kapatlmas ferman.- dam yaptmmyla ttn yasa ferman.- Fermanlarn kesinlikle uygulatyor.- ran snrna doru orduyla birlikte gidiyor.-Onun geiinin iareti olan idamlar.- stanbul'a acele dnnn sebebi.- Bu

Sayfa

633

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

artlar altndaki davran.- Polonya kral Vladislas'n elisinin huzura kabul.- Eliye sert muamelesi.- Polonya'ya kar sava hazrlklarn hzlandnyor.-Savaa girdii dnem.- stanbul'a dn.- arap ienlerin cezalandrlacan bildiren yeni ferman.-ki ienlere uygulatt muamele.Polonya ile yeni bir bar anlamas imzalanmas., Sertlii zerine dnceler.- Saltanatnn ilk oniki ylnda seferlerinin genilii.; ran llara kar ynettii sefer.- mparatorluu iinde yryn iareti olan kanl idamlar.- Dev gcnn delileri.- Ordu iinde yaama tarz., Bu sefer hakknda ayrntl bilgi.- Erivan muhasaras.- Kardeleri hakknda verdii idam hkm.-Seferin devam.- Yeni bir ehzadenin doum haberini alyor.Tebriz'e girii; bu ehri ura-t kibet.- Ordunun ekilmesi emrini veriyor.Diyarbekir'de damla hastalnn nemli bir be-lirtisiyle karlayor.stanbul'a muzafferne girii; Bu mnasebetle payitaht kaymakamna yaynlatt ferman.- bu dnemde, stanbul'a yerleen Kayseri ve dier eyletler halk konusunda yaynlad ferman.- Murad'n karakterini Tibere'inkiyle kyaslanmas.- Cezalandrlmasn istedii ahslar.Yenierilerle alkal reform tasarlar.- Kardelerinden birini yoketti-riyor; niin? Badada kar yeni sefer.- doktoruna kar davran.-Badad surlan nnde otalarn kurdurduu dnem.- Bu ehrin muhasaras zerine ayrntl bilgi.-h Safi Behadr'a yazd mektup.- stanbul'a zaferle dn.ran'la yeni ban anlamas.- Tutulduu damla hastalnn iyice belirmesi; hayatndan endie duyulmas., yiletiini kutlamak iin kendisini verdii sefahat.- Bunun sal bakmndan sonucu.- Hastal iinde onu megul eden kanl ve karanlk dnceler.- lm; fizik ve moral portresi.Emirleriyle feda edilen kurbanlarn yksek says.- En mehurlarnn ad ve makam., Atlara kar besledii sevgi; bu konudaki lks.- Annesi ve karsnn tesir ve portreleri.- mparatorluk zerindeki tesirinin deerlendirilmesi, cild VHI, IX. Murad Paa (Diyarbekir beylerbeyi).- Avusturya olaanst yetkili murahhaslanyla diplomatik mzkereler.- Kendisine verilen ban grmele ri yapmak grevi; yetkili murahhaslann taleblerine verdii cevap.- Vezirizamlk makamna ykselmesi.- Bu vesileyle I. Ahmed'den ald mektup.-Lkab ne idi?- Veziriazam olur olmaz kendisini megul eden ama.-Anadolu sileriyle uramak iin at sefer hakknda rapor.- Karakterini belirleyen ve kendisine 'imparatorluun klc', hkimiyetin ihycs* lakablann hakl gsteren hareketleri.- Sultan'n Hatt- eriflerine verdii cevaplar.- stanbul'a seferden dnd ve muhteem trenle

Sayfa

634

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

karland dnem.-Sultan Ahmed tarafndan karlan tarz.- Avusturya ile balatt yeni mzkereler.- Bu konuda aridk Mathias'a yazd bir mektubun kopyas.- si Muselli avu ve Yusuf Paa'y ortadan kaldrmak iin bavurduu hiyle.- Etmeki-zde iin uygun grd korkun ceza.Projesini uygulamasna engel olanlardan ald intikam. -Iran seferine hareketi; bu sefer hakknda aynntl bilgi.- Nasuh Paa'ya kar davran tarz.- lm; mezannn bulunduu yer.-Kaabiliyetinin deerlendirilmesi, cild VIII. Murad Paa, Bkz. Kara Murad. Murteza Efendi (eyhlislm). -Bu makama ykselii.-Sultan'n bu vesileyle kendisine yazd mektup.- Bb- l'nin hristiyan devletlerle ttifak anlamas yapmas konusunda kendisine sorulan soru; bu soruya verdii cevap.-III. Osman'n tahta k srasnda azledilmesi, cild XV. Murteza Kulhan (ran ahnn elisi). stanbul'a ihtiaml geliinin zellikleri: Veziriazam tarafndan huzura kabul zerine ayrntl bilgi, cilt XIV. Hurteza Paa (Sultan brahim'in byk mirhuru).- Karakteri; Buda valiliinde yerine atand zt.- Neutra valisine kar seferinde Bethlen'e yardm, Kapdan-i derya Hasan Paa'ya kar ihaneti; ka.- stanbul'a arlmas; evlenmesi.- Tekrar Buda valiliine atanmas; Badad valiliine atanmas; lm.- Menei; hakknda ayrntl bilgi, cild IX. Hurteza Paa (Erzurum beylerbeyi).- Evlendii kadn; Badad valiliine atanmasn borlu bulunduu tesir.-Kendisine isyan eden airet.- Haleb valiliine atanma tarz.- si Abaza'ya kar ald emir.- Bu seferde kendisine kumandanlk veriliyor. Urad yenilgi.- Bu yenilgi ona Vezirizam'n gvenini kazandryor; bavurduu bir hileyle silerin elebas durumuna geiyor. -sileri kltan geiriyor.- Sultan'n gnderdii mkfat.- Girit adasna srlmesi; isyan tahrikiliine kalkyor.- Urad kibet, cild X. Murteza Paa (Tirhala beylerbeyi).- Ndir h nezdinde Ahmed Paa tarafndan grevlendirildii mzkereler.- Bu hkmdara kar alan savaa katlyor, cild XV. Murteza Paa (zi valisi).- Polonya ile yapt anlama.-Sul-tan'm kendisini ereflendirdii mkfat.- Husrev Paa'nm lm hkmn yerine getirmekle grevlendiriliyor.- Grevini nasl yerine getiriyor.- Evlendii prenses.- Musul'da yaptrd tahkimat.- ranla sava srasnda Osmanl ordusunu toplad yer.- stanbul'a arlyor.- ran seferi srasnda IV. Mu-rad ordughnda yerine getirdii

Sayfa

635

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

grevler. Halil Paa'nm idam hakknda ald ferman; niin?- Sultan'n emri zerine Erivan muhasarasna katlyor.- Bu ehrin valiliine atanyor., ranllarn muhasarasna mruz kalyor.- lm, cild IX. Musa (anak Han'n olu). Hayatnn belirli hareketleri, cild I. Musa (Osmanl Padiah Yldrm Byezid'in olu).- Babasnn Timur karsndaki esaretini paylayor.- Timur bir tevecch olarak, vefat eden Yldrmn cennezisini lkesine gtrmek iin Musa'y serbest brakyor. Babasnn vefatndan sonra mparatorluun eyaletlerini ele geirmek zere dier ehzade kardeleriyle mcdeleye giriiyor.- Germiyan Beyi tarafndan kardei Mehmed'e teslim ediliyor.- Mehmed'e, ehzade Sleyman'a kar harekete geme teklifleri.- Karakterinin ehzade Sleyman'nkiyle benzerlikleri.-Edirne surlar nnde aniden grn.Kardei Sleyman'n lmnn intikamn nasl alyor;- ktidarnn da yaylmas.- Kostan-taniye (stanbul)'y muhasara altna almas.- Ona kar ordularn birletiren hkmdarlar.- Tahta knn ilk ylndan itibaren zaptettii yerler.- Kardei Mehmed'le arasndaki mcdele zerine ay-rmtl bilgi.- Musa'nn sonu, bu hkmdarn deerlendirilmesi, Cild II. Musaid - Ben - Said (Mekke erifi) Azledilmesi; niin? - Bu konuda stanbul'a ikayetleri.- Makamn geri verilmesi Cild XVI. Musa - Halife Bkz. Musa - elebi Musa Paa (Osmanl donanmas kumandan) Donanmay Boazii'ne gtryor, Sultan brahim'in donanmay ziyareti.- Kans eker-pare'nin nfuzuyla elde ettii makam. Girit seferinde Kapdan- Derya olarak donanmay ynetiyor. Savaa.girii bu konuda ayrntl bilgi.- Ablukaya alnd Liman. Azledilmesi, Veziriazam oluyor. Bu tayini bozduran kii, Cild IX. Musa Paa (Buda valisi).- Birok defa bu ehrin valiliine atand.- Onun adn tayan meydan.-Rakoczy'ye verdii destek.- Azledilmesi yl.- Azak kalesinin savun-masiyle grevlendiriliyor.- Badad valiliinde yerini almaya gittii ahsiyet; nasl muameleyle karlat? Hal ve artlar onu valilik makamna getiriyor.- idaresindeki iddet. Onu stanbul'a gtren se-beb; hapsedilmesi; lm, cild X Musa elebi (IV. Muradn nedimi).- Husrev Paann azledilmesi konusunda sipahilerin kendisine kars gsterdikleri fke. - Recep Paann ona kar davran.- Urad kibet.- Yararland byk nfuz, cild IX. Muslin . Bu ad tayan kuman dokunduu ehir, cild IV. Muselll avu (Killkya silerinin ele bass). Murad Paa'n in onu

Sayfa

636

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

drmee alt tuzak; lm, cild VIII. Musli (basit yenieri). - III. Ah-med'i Tahttan indiren isyandaki rol.Urad kibet, cild XIV. Musliheddln (yeniertaas). -Veziriazamn kendisine kurduu tuzak.Rol sahibi olduu syan hareketi.- Bu artlar indeki davran.- Sultan brahim'le giritii tartma.- Sultan'n ldrlmesine kar kmas.-Karakteri hakknda bilgi, cild X. Mustafa I. (I. Ahmed'in kardei). - Kardeinin tahta knda hayatna dokunulmad; niin?-Sultan Ahmed'in vefatnda tahta kmas; moral ve fizik portresi.-Ald idari tedbirler; zamann geiri tarz.- stifas., Onu yeniden tahta getiren artlar.- Yenierilerin kendisine verdikleri ricanme.Tahtn sahibi oluyor.- Clus bahii dolaysyle homurdanmalar.-Onu tahttan indiren vezir.- lm, cild VIII, IX. Mustafa II. - Tahta k (1695).- Sultan II. Ahmed'in cenaze trenine katlmas; yaynlad Hatt- erif.- Olaanst zekl bir ocua ve babasna gsterdii ltuf ve alka.- Scutari skinlerinin valilerine kar ikyetlerini nasl karlad?- Ordusuyla birlikte Belgrad'a gidiyor.-Tuna'y geiyor ve gelip Boriza'da ordugh kuruyor; orduyu tetikde tutmak iin emirler veriyor. Lugos kalesini zapdediyor.- Dzensiz asker tekilt kaldryor ve Bostanclara niforma veriyor.- stanbul'a zaferle dn.- Basra Arap-lannn syann nasl yattryor.-Mekke ve Medine fakirleri lehinde verdii emirler; ingenelerin gelenekleriyle alkal emirname- leri.-Dk de Saxe tarafndan muhasara edilen Temesvar'a yardm gtryor.- Ttn zerine koyduu vergiler.- Paralar zerindeki deiiklikleri; kara hadmlar zerine koyduu vergi.- Akdeniz'e gnderilen donanmadaki denizcilerin cretlerini demek in zel hazineden ektii para.- Edirne'ye gidiyor ordunun orada toplanmas iin verdii emirler.- Sofya'ya varldnda Dlyarbekir valisine gsterdii adalet.- Kendisi tarafndan ynetilen bu sefer hakknda ayrntl bilgi.- Zenta Savann kaybedilmesi zerine, ekilirken braklan eya ve silahlar.-ngiliz elisi Paget'nin tekliflerine kar cevap olarak Sultan'n kendisi tarafndan yazlm notlar.- Kar-lofa anlamasn imzalamak zere stanbul'a dnyor; bu konuda ayrntl bilgi.- Rusya ile imzalad anlama.ngiltere elisine verdii sekinlik nian.- Mekke fakirlerine gnderdii hediyeler; Anadolu ve Krm'da patlak veren kargaalklar.- Olu Mahmud'un ilk derse balamasn kutlamak zere tertipledii muhteem tren.- Av merak.- Edirne'de kalmasn uzatmas ve kz iin yaplan

Sayfa

637

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mobilya masraflarnn stanbul halknda uyandrd honutsuzluk. - Cebeciler tarafndan tahrik edilen isyan sonulan hakknda ayrntl bilgi.-inde bulunduu midsiz durum.- Tahta kardei III. Ahmed karlyor.- Kapatld yer.- lm; karakter ve zeksnn deerlendirilmesi, cild, XII, XHI. Mustafa m. (III. Ahmed'in olu).- Doumunu iaretleyen dnem; ayn ad tayan hkmdarlarla alakal kader anlay. Saltanatnn ilk hareketinin deerlendirilmesi.- Kl kuanma treni.-Tahta kn iaretleyen sehveti.- Bu vesileyle bahi veren sultanlarn sonuncusu oluyor.- Tahta k vesilesiyle eli gnderdii devletler.- Tebrik mektubu gnderen hkmdar ve hkmetler. Danimarka ile anlama imzalanmas.Kzlaraasm aptrd ceza; niin?- Devleti bizzat idare eder grnmek arzusu.-Lks aleyhine yaynlad emirnameler.- Karakteri zerine dnceler.- Saltanat dneminde baslan para.- Dualarda adna niin Gazi unvan ekleniyor?- lk ocuunun doumu erefine verdii ziyafet.- Lks engelleyen kanunlara riyeti istemekte gsterdii iddet.- ilim adamlar ve islm hukuk bilginlerine kar eksik olmayan koruyuculuu; bakanlk ettii ulemlar meclisi; mecliste grlen mesele.- stanbul'un yollarnda ve yollar azlarndaki esrarl gezintileri.- Yaplara kar ar merak.- Hz. Peygamber'in kabrini cihazlandirdii zmrt.- Prusya kral II. Frederic ile imzalad dostluk anlamas.- kinci kznn ve ilk olunun doumlarnda yaad sevin.-Rgb Paa'nn vefatndan itibaren d politikasna bir gz at. - Doan yeni ocuklar.- 1766 depremi dolaysyla yaplan almalara ve gemi inaat tersanelerine gsterdii dikkat ve ihtimam. - Divan toplantlaryla alkal olarak yaynlad emir.- lerin idaresinde gsterdii sebat.-mparatorluundaki doktorlar konusunda yaynlad emirname.-Rusya'ya kar aklad karar.Savadan nce cereyan eden mz- kereler.- Avrupa devletleri tercmanlarna tebli edilen beyanname.- Seferin almas treni.- Gazi unvann ald hal ve artlar. Polonya aleyhine beyanname.- Bu devlet konusunda uygulad politika.- Kendisi tarafndan Fransa'ya teklif edilen ittifak.- Diplomatik mzkereleri zerine bir gz at.- Ulemnn kudretini ve Sultan'n kudretsizliini isbatlayan olay.- Savan tekrar balamas konusunda kendisi tarafndan valilere ve asker birliklere gnderilen tebligat.- Yakaland hastahk.-Birliklerinin yenilgisi haberi zerine duyduu fke.-eyh Yasincizde'nin lmnn ruhunda meydana getirdii karklk.Vefat sebebi olan hastal.- ahsnn ve saltanat dneminin deerlendirilmesi.- Ciltilik sanatn renmiti, cild XV, XVI.

Sayfa

638

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mustafa III. (camii). Tamamland dnem; orada grlen trbesi, cild XVIII. Mustafa, Bkz. Kara Mustafa Paa. Mustafa (IV. Murad'm nedimi).-Menei; yararland nfuzu; eski efendisi Hasan Paa'nm lm kararn alyor.- Abaza'ya kar besledii kin.Sultan'n ona tand sekinlik.- tibrnn sresi.- Kendisi hakknda ayrntl bilgi.- lm, cild X. Mustafa (Kara Mustafa Paa'nm olu). 1736'da ran hkmeti katnda eli olarak atanyor, cild XIV. Mustafa (II. Mehmed'in olu).-Uzun Hasan'la savaa giden babasnn ona yazd mektup.- Yusuf-a Mirza'ya kar zafer kazanan babasnn ona yazd mektubun ierii.- Uzun Hasana kar seferden dnen babasnn ona verdii grev.- Karaman hkmdarlarna kar sava srasnda ehzade Mustafa'nn salk durumu.- ld yer, cild III. Mustafa (II. Muradn kardei).-Bu ehzadenin imparatorluk taht zerindeki iddialar.II. Murad tarafndan stanbul muhasarasnn kaldrlmasndaki tesiri.- Bizans imparatorunu ziyareti.- znik'de atlatt tehlike; kurban olduu ihanet.- lm; mezarnn bulunduu yer, cild II. Mustafa (Kanun Sultan Sleyman'n olu).- Kendisine verilen valilik; babasnn elini pmek zere huzura kabul edildi.- Babasnn ran seferine hareketi srasnda idaresinde bulunan blge.- Babas kendisini Amasya valiliine naklederek tahsisatn da arttrd.-htirsmn babasnda uyandrd gvensizlik.Veziriazam1 m ehzade Mustafa aleyhinde verdii rapor.- idam edilmesi olay.- Gmld yer.- lmnn sebeb olduu znt; ahsiyet ve kaabiliyetinin deerlendirilmesi, cild V, VI. Mustafa (eski Aydn Beyi'nin torunu).- Cneyd'e kar verdii Aydn konusundaki sava.- Savan onun bakmndan sonucu, cild II. Mustafa Aa (II. Mustafa saltanat dnemide avuba). Damad olduu Veziriazam.- Venedik cumhuriyetinde bir grevle vazifelendiriliyor, cild XIII. Mustafa Aa (III. Mustafa'nn mirahru). Kahire'deki grevinin konusu.Mekke'de.- lm, cild XVI. Mustafa Bey (Davud Paa'nn olu) . Yavuz Sultan Selim'in ona verdii valilik; ihaneti, cild IV Mustafa Bey (Karaman olu).-Byezid Paa tarafndan esir edildi; II.

Sayfa

639

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mehmed'in huzurundaki yemini.- Bu hkmdarn licenab davran; bu beyin ihaneti, cild II. Mustafa Bey (Kprl Ahmed Paa'nn kardei).- 1663 Macar seferine katlmas .- Kubbe vezirliine atanmas, cild XI, XII. Mustafa Bekri (halk adam). Bir sarholuk gnnde IV. Mu-rad'a garib ikram; Sultan'n masa arkadalarndan biri olmay neye borlu? Cild IX. Mustafa Bolevt (Rumeli Kad askeri). - eyhlislmla atanyor.- Deli Hseyin aleyhinde Kp-rl'nn ondan istedii fetva; reddetmesinin sebebi.- Anadolu silerine kar fetva veriyor.- Azlini ve srgne gnderilmesini gerektiren sebeler, cild XI. Mustafa Daltaban (Rumeli beylerbeyi).- Adna eklenen lkab; 1696 ylnda Temevar'da gsterdii cesaret.- Valisi olduu Diyarbe-kir halknn kendisini sulamalar; Sultan'n kendisine verdii cez.-Bornie valilii iin srgnden getirtilmesi,- Aknlarnda verdii zararlar.- Hakknda biyografik ayrntl bilgi.- Anadolu'da bir isyan bastrmak in toplad ordu; elde ettii basan.- Vezirizamlik makamna atanyor; karakteri hakknda dnceler.stanbul'a gelirken yol zerinde karlanmas.- Ald ilk idar tedbir.Yaynlad sert emirname.- Gerekletirdii reformlar.- ntikam duygulanna kendisini kaptryor.- Krm'da ortaya kan va makamndan dmesini hazrlayan olaylar.- eyh lislam' zehirlemeyi tasarlyor; niin? Azledilmesi; lm, cild XII, XIII. Mustafa Lefkell. Vezlrizamha atanyor; niin? -Azledilmesinin sebebi, cild VIII. Mustafa EbulmeyAmln (III. Mehmed saltanat dneminde ka-dasker).eyhlislmlk makamna atanmas.- Veziriazamla arasndaki dostluu bozan sebebler, cild VIII. Mustafa Efendi (Medine kads).- G artlar inde eyhlislmlk makamna getirilmesi, cild XIV. Mustafa En-Near (Yemen valisi).- Niin Testere lkabn ald? tik olarak beylerbeyi unvann alyor.Azledilmesinden sonra katld sefer.- Ozdemir Paann onu grevden uzaklatrmas. .Yemen eyle- tinde kervanlar dzenliyor; valilii kendisine brakt ahs, cild VI. Mustafa Kaplan, bkz. Kaplan Mustafa. Mustafa Kulolu (IV. Meh-med'in nedimi). Bu vazifede yerine geldii zt; doumu; Sultan'n lutflanni neye borlu? Cild XI. Mustafa Paa. Bkz. Bahir Mutan Paa.

Sayfa

640

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mustafa Paa, Bkz. Bostana Mustafa Paa. Mustafa Paa Bkz. Lala Mutan Paa. Mustafa Paa, Bkz. Mutan Sokuu. Mustafa Paa (Rumeli beylerbeyi). - II. Bayezid'in kendisine papa VIII. nneocent katnda bir grev vermesi.- ehzade Cem nezdlnde yerine getirdii grev; menei.* n. Byezid dneminde Lepanto mu -hasarasndakl kumandanl.-n ettirmekle grevlendirildii donanma.- Ykseldii makam.-1509 depremi srasnda stanbul'daki konanda enkaz altnda kalarak lenlerin says.- II. Byezid tarafndan velfahd tyin edilen ehzade Ahmed'i karlamakla grevlendirilmesi.- Hangi vesileyle? - Vezlrizamha atand.-Semendra'da, idarenin Selime verilmesi grmelerinde Yavuz'un lehinde olmayan mdhalesi.- Selim1 n ondan pheleri; bu pheleri dorulayan hareketleri.- lm.- Bu kii zerine aydnlatc bilgiler, cild III, IV. Mustafa Paa (Kanun Sultan Sleyman'n beinci veziri).- 1565 'de dare ettii Malta muhasaras srasndaki ya; menei.- Ordusunun kuvveti.Muhasara harekt.-II. Selim tarafndan emekliliine izin verilmesi. Hacca gitmeden nce yapt hazrlklar; lm, cild VI. Mustafa Paa (defterdar).- Veziriazam Hurev Paa'ya kar tertiplenen ve kendisinin katld sui-kasd.- Sipahilerin kendisini hedef alan fkesi.Kamak mecburiyetinde kalyor.- Urad kibet, cild IX. Mustafa Paa (yenieriaas).-Kendisinin de katld zlimce grev.Bundan tr ald mkfat.- Avusturyallara kar 1684 savandaki davran.- Orduya verilen sekinlik madalyalarndan pay bulunmasna ramen gzden dmesi.- Vezirizamhk makamnda yerine atand ahs.Paralarn mline ve vergilerin dalmna getirdii deiiklik.- Azedilmesi.Srld yer.- lm, cild XII. Mustafa Paa (Veziriazam Kp-rl'nn damad). Kapdan-i derya makamnda yerine atand ahs, cild XI. Mustafa Paa (I. Mahmud saltanat dneminde bamirhr).Vezirizamlk makamnda yerine atand ahs.- Taht tehdit eden tehlikeleri savuturmakta gsterdii bilgilik.- Devletin asayi ve refahn salamakta gsterdii dikkat.- III. Osman olay srasnda azledilmesi.Yeniden Vezirizamhk makamna geliyor; azlinden sonra bulunduu ma -kani.Azledilmesi, cild XV. Mustafa Paa (kk), Bkz. Kk Mustafa Paa.

Sayfa

641

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mutan Paa (m. Ahtned saltanat dnemide nianc).- Evlendii prenses.- Bu mnasebetle yaplan tren ve enlikler, cild XIV. Mustafa Paa (Kanun Sultan Sleyman'n veziri).- Menei; Sul-tan'la akrabal; yaptrd cmi.-Kanun'nin Macarlara kar at savaa katlmas.- Rodos muhasa-rasndaki grevi.- Bu konuda ayrntl bilgi.- Msr valiliine atanyor.- Bu lkeye birlikte gittii donanma.- Bastrd isyan.istanbul'a arlyor; niin?- Mene.-Kendisini Veziriazam ibrahim Paa'dan ayran eksiklii.- Macar seferine katlmas.- lm, cild V, VI. Mustafa Paa (IV. Mehmed'in veziri ve nedimi).- Bir hastalk mnasebetiyle Sultan'm kendisine gsterdii alkann delilleri.- Ba-badanda Sultana muhafzlk ediyor., Evlendii prenses.- Bu mnasebetle dzenlenen tren ve enlikler.- artlar kendisini Kap-dan- derya makamna ykseltiyor.-1684 'de Venedik cumhuriyeti ve mttefikleriyle yaplan savata donanmay arttrmak in ald tedbirler.- Donanma kaptanlarna kar zulm derecesine varan sertlii.- Davranndan tr elde ettii hret.lm; yerine getirilen kii, cild XI, XII. Mustafa Ria Efendi (Nakibendi eyhi). Lkab ne idi? Vefat dntmi; yazd eserler, cild XV. Mustafa Sokullu (Veziriazam Mehmed Sokullu'nun yeeni).-Kendisine verilen valilik; istil ettii lke; niin? hretini neye borluydu; birbiri pei sra ykseldl makamlar.- Hrvatistan seferi hakknda ayrntl bgi; zaptettii ehir.- Buda valiliine atanyor.lm; bu ahsn deerlendirilmesi, cild XI, XII. Mutahher (Seydiyeliler imamnn olu).- Sebid valisine hcum enirini babasndan alyor; yenilgiye uramas., zdemir Paa onun kuvvet ve mezhebine kar gayret sarfediyor.- Ona verdii berat valil-e sknet getiriyor.- Yemende bir isyana nclk ediyor.- Basanlar kazanyor; halife ve emir'l-mmi-nin iln ediliyor.- Trklere kar srdrd mcdele zerine ayrntl bilgi.- Karlnda baar elde edebildii artlar, cild VI. Muzaffer (hanedan).-Balangc ve sonu denemi.- Hkm srd lke.- Hkmdarlarnn kibeti, cild II. Muhlenbacher. Bu ahsiyet zerine ayrntl bilgi; yazd eser, cild II. Munch (kot de; Rus feld-mare-ali).- Tatarlarn hannn Rus topraklarna gemesine kar kmak iin yapt hazrlklar.- Bu sefer hakknda ayrntl bilgi.- Onun K-nm'dan geiinin iareti olan zulm ve ykntlar.- Seferin devamnn hikyesi.- Mteakib seferin sonulan.- 1739'da ynettii harekt, cild XIV.

Sayfa

642

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Munich. Bu ehrin sahib bulunduu meraka deer eyler ve elyazma eserler, cild XIII. Munkacs (Macar ehri) . nemi; Avusturyallarn hkimiyetine dyor; orada bulunan dosyalar, cild XII. Murray (lord).- stanbul'da ngiliz elisi olarak yerine atand ahs.Sultan ve Veziriazam iin hkmdarndan ald mektuplarn mevzuu; Sultan'n huzuruna kabul istei reddediliyor.- M. d'ObreskofTun serbest braklmas talebinde bulunuyor.- III. Mustafa'nn Rusya ile savanda hkmetinin arabuluculuunu deerlendirmek iin Bb l nezdinde gayret sarfediyor.- Reisefendi (Hariciye NzrJ'den bu konuda ald cevap.- Bb- l ile Avusturya arasndaki yardm anlamasnn srrn ele geiriyor.- Baarsndan yararlandrma tarz, cild XVI. Mursal (Aka Kocann silah arkada).- Kara lkabn ona aldrtan sebeb; Ele geirdii yerler; buralarn kendisine timar olarak verilmesi art.Trklerin hl onun adyla andklar gemi tipi, cild I. Musiki . - Doulularn sava musikisi bestesi.- ranllarnki zerine dnceler.- IH. Ahmed saltanat dneminde Trklerinki zerine dnceler, cild I, VI, XIV. Mslmanlar.- Saltanat dneminde tarihlerini yaygnlatrdklar hkmdar.- Bu topluluun savalarnn tarih kronolojisi, cild I. Myre (Pierre; Eflk voyvodas). - Zincire vurulmu bir halde stanbul'a gtrld; niin? Sultan II. Selim'i kararndan vazgeirmek iin bavurduu reler.- Nasl mume- le grd? lm, cild VI. Myre (Eflk prensi). Byezid'den sonraki ehzadeler mcdelesinde Musa elebi'yi destekliyor., I. Mehmed'den elde ettii barn artlar.Mustafa'nn Osmanl mparatorluu taht zerindeki iddialarn destekliyor.Bu yzden lkesinin zerine bask ve tahribat ekiyor, cild II. Myzapur (Hindistan'n ehri). Timur tarafndan zlim bir kaderin kurban haline getirildi, cild L Mytilene (burnu). 1698'deki Osmanl donanmas le Venedik donanmas arasndaki deniz sava bu mahalde cereyan etti, cild XII. N Naal (camii). n ettiricisi; adn borlu bulunduu zellik, cild XVIII. Nadir Kulihan, Bkz. Ndir ah. Ndir ah. Doduu eylet; hakknda ayrntl bilgi.- ran ahna kar

Sayfa

643

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

sesini ykseltmek in ele geirdii frsat; bu hkmdar tahttan indiriyor; kimin lehine?- Birinci Mahmud'a gnderdii mesaj; Trklere kar balad sava.- Bu savan harekt.- -Osman Paa tarafndan tam bir yenilgiye uratld sava.- Bu Paa'ya kar 1732'de kazand zafer.- Osman Paa ile arasndaki benzerlik.- Ve- zirizam smail Paa'ya yazd mektup.- Zafer kazanm ordularn Trkiye s-nrlannndan ektiren artlar.- Ahmed Paa ile Ndir arasndaki bar.- Ndir'in bar konusunda Veziriazam Hekimolu Ali Paa'ya hitaben yazlm iki mektubunun muhtevas.- 1734'de savan yeniden balamas; Ndir'in basanlarnn devam.- Nasl ran ah iln edildi?, stedii reformlar.- Onun tarafndan stanbul'a gnderilen eli.- I. Mahmud'la yapt anlama. Bb- l'ye gnderdii yeni eli.- Eliye verdii grevin konusu. -Ndir, Bb- l'ye kar savaa tekrar balyor.- ddialar.Kendisi tarafndan Trklere kar ynetilen harekt.- I. Mahmud'un gnderdii eliyi kabul edi tarz., Kendisi tarafndan daha nce bildirilen ba-n artlan.- mzalad anlama. -Ndir'e kar Erivan isyan; lm, cild XIV, XV. Nail Abdullah Paa.Vezirizamlk makamnda yerine atand ahs; kendisi hakknda ayrntl bilgi. dareyi ele almasiyle yaplan atamalar ve deiiklikler.Azledilmesi.- Arzusu olan hac farizas; lm, cild XV, XVI. Nakib'ul-Erf. Bu makamn mhiyeti; lavedidii dnem, cild III. Nakka Mustafa Paa (Msr valisi).- Valiliine giderken ldrlmesi emrini ald prens.- Kubbe vezirliine atanyor; kendisi hakknda ayrntl bilgi, cild X. Nakka Paa.- Anadolu'daki -silerle mcdele iin stanbul'dan gnderiliyor; Kalenderolu'na kar kazand zafer.- lm, cild VIII. Nani (Venedik elisi).- Devlet adam olarak deeri; ailesinin sahib bulunduu mehur para ve el-yazmalan kolleksiyonu; Sultan'n onu huzura kabul edii.- Gerekletirmeyi baard ticaret anlamas.- Diplomatik grevi iinde ispatlad kaabiliyeti, cild VIII. Napoli (krall). Osmanl mdhalesi karsnda davran, cild III. Napoli di Romanla (Yunanistan'n ehri).- Menei; Osmanllar tarafndan muhasara edildii dnem; topografik durumu.- Burann nemi; bouna hcum eden hkmdarlar; Kanun'nin gayretleri karsnda direnmesi, cild V. Napoliler.- Bb- l ile 1740'da imzaladklar dostluk anlamas, cild XV. Nazif Efendi (imparatorluk tarihisi). - Abdullah Nail Paa hakknda

Sayfa

644

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yazd vg, cild XVI. Nassreddn (doulu nl gkbilimcisi). lme kazandrd mhade metodu;mezannn bulunduu ehir, cild II. Nassreddn Hoca, Akehirli (Trk mizahs).- Timur'un icrtna kar ineli szleri.- Kendi asndan bunlarn sonular, cild II. Nasuh Paa (III. Mehmed'in eski mirhuru).- Azlediliyor; ne vesileyle? Veziriazam Hasan Paa'ya gtrd Sultan'n mektubu.-Atand makam.Uzun Halil'e kar hcuma gemek iin birliklerinin Anadolu Beylerbeyi'ninkilerle birlemesi.- Savan verildii yer; Osmanllar bakmndan neticesi.-Malubiyetini hakl gstermek iin Sultan Ahmed katnda teebbsleri.- Sultan bizzat sefere kma karar veriyor.- Bu sefer srasnda savunmakla grevlendirildii snrlar.- Anadolu silerine kar birlikte harektta bulunduu Veziri- zam'n bu kusur karsndaki davran.- Gnderildii yer.-Sultan Ahmed'den Vezirlzamlik makamn istiyor; bu istei karsnda Sultan'n davran.-Veziriazam olarak atanyor; ran seferine katlan askeri terhis ediyor.- Prensesin lmnn sebeb olduu matem.- Sultan'la cirit oynad yer; mruz kald tehlike.- Megul olduu devlet idaresiyle alkal hareketler.- Sultan'dan defterdar Etmekizade'nin dam kararn almak iin bavurduu hile.- Tran-silvanya konusunda Avusturya imparatoru Mathias'a yazd mektup.Vezirizamlktan uzaklatrlmasnn sebebleri.- Bu ahsiyet zerine ayrntl biyografik bilgi.- lm.- Brakt byk servet, cild VIII. Nasuh Paa (haclar kervan efi).- Suriye'de benimsedii rol; ahs zerine ayrntl bilgi., Urad kibet, cild VIII. Nasuh Paazade, Bkz. Hseyin Nasuh Paazade. Nassy (jseph), Bkz. Mlguez (Zuan). Navanin (Yunanistan'n ehri).-Eski ve ada htralar orada buluurlar.- Limann tasviri.-1687 de Venediklilerin hkimiyetine dt, cild XII. Nozos (Sikladlardan ada).- Barbaros'la imzaladi anlama; Osmanl amiralinin adaya kar davran.- Bu ada hakknda ayrntl tarih bilgi, cild V. Nazif Efendi (ran hkmeti katnda Osmanl elisi).- ah tarafndan kabul edili tarz.- Bu hkmdarla imzalad anlama, cild XV. Nef (Osmanl iri). Doduu yer; kaabillyeti; hakknda ayrntl bilgi; urad kibet; niin? cild IX. Nelpperg (kont de; Avusturyal feld-mareal).- 1738'de Avusturya'nn

Sayfa

645

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Trklere kar at savaa katlyor.- 1739 savanda oynad rol.- Bar anlamas konusunda Bb- l, Avusturya ve Rusya arasnda katld mzkereler,-Bu vesileyle gzden dmesi.- Bu artlar iinde davrann aklayc mektup, cild XIV. Neophytus (kei). mparator tarafndan verilen paray Kostan -taniye surlarnn tamirinde kullanyor, cild H. Nepluleff (Rusya'nn stanbul elisi).- III. Ahmed hkmetinin ona ynelttii ikyetler.- Rusya lehinde ileri srd iddialar.- Osmanii tam yetkili murahhaslanyla ran konusundaki mzkereleri., ran'la alkal olarak 1724'de imzalad taksim anlamas.- I. Mahmud'un tahta knda tebrik greviyle stanbul'a gnderiliyor. -istanbul'da Krmllarn ran'a doru yrye gemelerini protesto ediyor.- Rusya'nn ran'la mnasebetlerinden bahsederek Bb- l'ye muhtra veriyor.- Politik davran; lm, cild XIV, XV. Nesil (Osmanl tarihisi).- Yazd eser.- Trkmen kelimesinin yaps zerindeki kanaati.- Kanaatinin tarihde ehemmiyeti.- II. Byezid'in onu yazmakla grevlendirdii eser; di s' in k iyi e kyaslama-I olarak kaabillyetlnin deerlendirilmesi.- Ne olduu, cild I, II, IV. Nesefl (ranl yazar). Yazd eser; lm dnemi, cild I. Nesim, Bkz. Amadeddin. Nesturiler. Mezheplerini Roma kilisesinden ayran zellikler, cild VII. Neuhoeusel (Macaristan kalesi).- 1663 ylnda Trklere kar direndii muhasara.- Teslim olmas.- Bu kale zerinde ayrntl tarih bilgi.- 1685de Trkler bu kalede Avusturyallar tarafndan muhasara edildi.Savunmalarnn tkenip erimesi.- Bu ehrin tekrar Hristiyanlk lemine kazandrlmasnn sebeb olduu sevin, cild XI, XII. Neustadt (Avusturya ehri). -1683 seferinde Trklerin istilsna kar koyuyor.- Trklerin, bugn ehir arivlerin muhafaza edilen uyarlaryla tescil oluyorlar, cild XII. Neren (kont de), Bkz. Jean-sans-Peur. Nevres (Osmanl iri). Yazd eser; stanbul'dan srlmesinin sebebi; lm, cild XVI. Nesir (kzlaraas).- Bykl Mustafa Paa'nn iktidardan dmesini tahrik ediyor.- Kendisi de azlediliyor.- Eski makamn elde ediyor.- Kendisi hakknda ayrntl bilgi, cild XIII. Nice. - Trk ve Fransz birleik donanmalarnn ortaklaa muhasaras ve ehrin kar koymas.-Osmanllarda bu ehrin yaygn hreti, cild V.

Sayfa

646

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ncee (znik) (Anadolu ehri).-ehri savunan surlar; Osman'n bu kaleye kar dmanca gsterileri- ehrin iinde bulunduu durum.- Osmanl tarihilerinin ehrin zabt iin gsterdikleri nem.-Tesllm olmas konusunda ayrntl bilgi.- Teslimin gerekletii tarih; hal ordusu tarafndan ehrin muhasarasnn hikyesi.- ehre tarih adan bir gz at, cild I. Nemrow (kongresi), Bkz. Conges. Nklnse (Syrmie'nin kasabas).-Menei; insanlarnn cesareti.- Kadnlarn klnn dikkate deer zellii, cild XIV. Nkosle (Kbrs adasnn payitaht).- Evvelce ehrin ad neydi?- ehrin kurulmu olduu yer; bu ehir hakknda ayrntl bilgi.-kinci Selim saltanat dneminde ehrin Trkler tarafndan mu-hasas srasndaki muhafzlarnn kuvveti.- Dnn adann dier ehirleri zerindeki tesiri, cild VI. N1 (Msr nehri). Nehrin takn yapmas vesilesiyle kutlama enlii hakknda ayrntl bilgi, cild IV. Nizami (ran airi).- Sanat kaabiliye.- eserleri, cild VII. Nianc Ali Paa Bkz. AU Paa (Nianc). Nianclar. Bu makam sahiplerinin yaptklar iin mhiyeti; bu konu zerinde ayrntl tarihi bilgi, cd III. Nissa (Bizans imparatorluu ehri).- nemi; I. Murad'n hkimiyeti altna dyor.- Bu yer hakknda tarih ayrntl bilgi.-1689'da Avusturyallar tarafndan aln.- Mteaklb yl Veziriazam Kprl Mustafa Paa tarafndan geri alnd.- Bu ehirden Belgrad'a giden yol hakknda Cafer Paa'nn ald emir, cild I, XII. Nizam- Cedid.- Bu messesenin ne olduu.- Bunun Macaristan'n kaderi zerindeki tesiri.- Ayrca reayann kaderi zerine getirdii sonular, cild XII. Nizamul-Mlk (Sultan Alparslan'n veziri). Bu hkmdarn idaresinin vgs; yazm olduu eserler; lm, cild I. Nzbn (Mezopotamya'nn eski baehri).- Bu yer hakknda ayrntl tarih bilgi.- Kurulmu olduu yer; bugnk grnts; Cinistan ad ona nereden geliyor? Ona verilen dier ad.- Civarnda dikkati eken zellikler, cild IV. Nogay Paa (Haleb valisi). Abaza'ya kar dzenlenen seferde Veziriazam Husrev Paaya ibirlii suretiyle yapt yardm.- lme mahkm ediliyor; niin? cild IX. Nointel (Ollier; marki de; Fransa'nn stanbul elisi).- Payitahta geli dnemi.- Muhteem bir trenle elilik sarayna girmesi.- Grevinin konusu.-

Sayfa

647

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Veziriazam tarafndan huzura kabul tarz., Sultan tarafndan huzura kabul.- Gerekletirmeyi baard anlama.-Ege denizinde elde ettii arkeolojik zenginlikler, Antiparos maarasn gezmesi zerine ayrntl bilgi.-1677'de Avusturya ile alkal olarak kendisine verilen grev. -Vezirzam'la anlamazl, cild XI, XII. Normandlar. Pares muhasarasnda kayklaryla yaptklar, cild I. Notaras (Lucas; byk amiral).- II. Mehmed'in Kostantaniye muhasaras nnda Cenevizli kumandan Giustiniani ile aralarnda kan kavga.- ehre hkim olan muhasara kuvvetleri tarafndan tutukland n.- ehri dren hcumun bir gn ncesinde igal ettii makam.- stanbul ftihi II. Mehmed tarafndan sorguya ekilmesi.- Bu hkmdarn kendisine kar iyiliksever davran. -Hkmdara sunduu hediye. -Kendisinin ve ailesinin ac sonlarnn sebebi, cild II. Nuhavend (ran ehri).- III. Ah-med saltanat dnemide Trklere teslim olmas kararndaki tesir; ehri nl yapan zafer.- Adnn ifde ettii mn, cild XTV. Numan (Sultan III. Mustafa'nn kardei). Genel bir znt sebebi olan lm, cild XIV. Numan Kprl Paa, Bkz. Kprlzde Numan. Numan Paa (Kefe valisi).- ktidar dneminde azledilerek Midilli'ye gnderildii Veziriazam; vezir makamm geri almasn borlu bulunduu kii.- Evlendii prenses, cild XIV. Numan Paa (Trabzon valisi)., Ahiska valiliinde yerine atand kii; bu artlar indeki davran.am valiliine atanyor.- Ahlk bakmndan tann; Bkre kongresinin dalmasndan sonra Ruslara kar balayan savadaki rol.- Gzden dmesi; niin? Cild XVI. Nur - Bnu (III. Muradn annesi).- Olu zerindeki tesiri.- lmnden nce oluna tavsiye ettii kadn, cild VII. Nureddn (byk atabey).- Yararland hreti; kurucusu olduu yap ve akademiler; ahlkn belirleyen zellikler, Cild IV. Nureddin (emir-eyh).- Timur'un saltanat dneminde grevi ne idi? Buhar, Fenar ve bilgin Mehmed Cezer gibi din ve ilim adamlarna kar Ankara sava sonrasnda gsterdii muamele tarz.-Kutabia'ya giderek yerine getirdii grev, cild II. Nureddn (eyhler eyhi). lm dnemi; sahip bulunduu evliyalk hreti; cenaze treni; gmld yer, cild XV.

Sayfa

648

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Nureddin Abdurrahman Isfe-rayin (Badadl nl hukuk bilgini).- Timur katndaki elilik grevi, cild II. Nuri Osman (camii). Tamamlanp ibdete al dnemi; mimarsinin karakteri, cild XV. Nur-S o fi (Karaman soyundan Bey). Soyaac, cild I. tabloda. Novorberda (Srbistan ehri). -Buras zerine ayrntl bilgli.- II. Mehmed tarafndan kurulan muhasara, cild III. Novanlar. Tatarlarn bu adla andklar hkmdarlar, cild II. Nyar (Laurent; Szolnok kumandan). Bu kale muhafzlarn kendisine kar duyduklar alaltna duygusu; karakter ve ahlk zerine dnceler, cild VI. O. ObeyduUah Mehdi. Afrika'da kurduu halifelik, cild I. Obeydullah (zbeklerin han).-Kanun'ye yazd mektup.- Men-sub bulunduu hanedann tarihesi., Hkimiyetinde bulunan lke, cild IV. Obreskoff (Alexis Mihailovi; stanbul'daki Rus elisi).- Bb- l'ye verdii nota; Kendisine Veziriazam cevap veriyor; hkmdar adna ikyetleri.-Kendisi tatmin ediliyor. Polonya milliyetilerine kar hazrlklar.-stanbul'daki ikameti srasnda politik davran.- III. Mustafa'nn Rusya'ya kar savandan nce mzkere ve diplomatik notalar tetisindeki rol. -Veziriazam'in kendisini huzura kabul; bu konuda ayrntl bilgi.- Eli Yediku-le'ye hapsediliyor.- Mahpus tutulmas hakknda Vezirizam'a ikyeti.- Serbest braklmas.-Fokan kongresine gnderilmi tam yetkili murahhas olarak Ya ehrine gelii. Toplantlarn konusu.- Bkre kongresinde mzkereleri amakla grevlendiriliyor.- Bu konuda ayrntl bilgi.-Teklif ettii artlar ve bunlardan kabul edilenler.- Bu artlar iindeki davran ve tutumu.- Grmelerin ayrntlarn kaydettii mektup.Kongrenin dalmas, cild XVI. Ochali, Bkz. Oulouc Ali. Oczakov (Azak). Ruslarn feldmareal Mnch'n kumandasndaki muhasaras, cild XIV. Odalk. Bu kelime nereden geliyor? Mns, cild X. Oettingen (kont de Avusturya tam yetkili murahhas).- Karlofa grmelerinde oynad rol.- 1699 ylnda stanbul'da Bb- l katndaki elilii.- Miyyetini oluturan kiiler hakknda ayrntlar.- II. Mustafa'ya sunmakla grevlendirildii hediyeler.- Grevinin konusu.- Almay baard fermanlar; bunlarn muhtevalar, cild XII, XI-II.

Sayfa

649

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ofen (Buda) (Macaristan'n payitaht).- II. Louis'nin malubiyetinden sonra Kanun! Sultan Sleyman'a boyun eiyor.- Sultan tarafndan ehrin sakinlerine bahedilen himaye.- ehirde kan yangnlar. ehir Arfdk Ferdi-nand'dan Kanun tarafndan tekrar almyor. Guillaume de Roggendorf un sonu getirmeyen muhasaras.- Buda'nn Osmanl ehri olduu dnem. gali hakknda ayrntl bilgi.- ehrin 1699'da geirdii yangn.Viyana muhasarasnn kaldrlmasndan sonra, Trklerin bu ehirde aldklar tedbirler.- 1684 muhasarasnn hazrlklar.- ehrin bandan geenler bir tarih roman andryor.- Bu ehrin tasviri.- artlar Avusturyallar muhasaray kaldrmak zorunda brakyor.- 1685'de uradklar yeni kayplar.- ehir 1686'da dyor-Bu muhasara hakknda ayrntl bilgi.Trklerin bu ehri ellerinde bulundurmaya verdikleri nem. -ehri srasiyle idare etmi olan valilerin says; ehrin yaad eitli muhasaralar; imparatorluun ehirleri arasndaki yeri.- Buda fethi zerine yaynlanan eserler, cild V, XI, XII. Olanlar. Trklerde bu ad verilenler, cild V. Ouzlar. Bu halkn tarihesi, cild I. Bkx. Guzlar. Ouz Han. Nasl mtalea edildi? Trk rivayetlerine gre tarihi, cild I. Ourlu (Uuldu) (Mehmed) (Uzun Hasan'n olu).- ran ordusunun ona kar sevgisi; ordular babasna kar kullanyor; niin?-lm, cild IV. Ohri (ayn addaki sancak merkezi) .- Bu ehir hakknda topog-rafik ve tarih ayrntl bilgi, cild III. Okullar. Osmanllarda okullarn tekili ve retim tarz, cild III. Olaylar. Avrupa ve Asya'da XIII. yzyln sona erdiini belirleyen olaylar hangileridir? Cild I. Ollti (Rus generali). Bb- l'nin Rusya'ya iln ettii 1769 savanda Chocim (Hotin)'e kar ynettii hcum.- Zaptetmek emrini ald ehir, cild XVI. Olympe. Bu blgenin n ve gzellii zerine dnceler, cild I. mer (Durakhan'm olu). - II. Mehmed'in kendisine verdii valilik.Niin azlediliyor? Tesalya valiliine atanyor; hangi vesileyle? -Verbes geidinde orduya rnek olmas, cild III. mer Bey (Bosna sancak beyi).- Peloponese genel valisi Venedikli Jaques Barbarigo'ya kar kazand zafer.- Bu Paann Frto-ul'da gerekletirdii istil; Venedik ordusunu ortadan kaldrma-casma yenilgiye uratt sava; svari birliklerinin tahribetl lke; cesaretinin kendisine telkin ettii ekingenlik; askerlerinin atlaryla orduya ilhak etmekte ektik-

Sayfa

650

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

leri glk.- Frioul'u boaltyor, cfldIII. Hum merbeyolu (aknclar kumandan). Kanun Sultan Sleyman'n Macaristan seferine katlyor, cild V. mer Bin Abdulasls.- Osmanl tarihileri onun hakknda neler dndler? Halifelerin tahtna kt dnem.-Klc zerine dnceler.- Bir gn bu klc kullanmas ve Hz. Peygamberin kendisine takt lkab, cild I. mer Aa (Badad valisi Sleyman Paa'nn khyas). Yeni vali Ali Paa'ya kar kkrtt isyan; kendisi nasl Badad valisi oluyor, cdXVIr mereyh (Temur'un olu). Babasnn hkmranlnn verdii krallk, cild II. OpaUnskl (Plerre; Polonya kralnn elisi). Kanuni Sultan Sleyman katndaki elilik grevinin konusu; mzkerelerden elde ettii basanlar.eitli devletler katnda yerine getirdii grevlerinin sralanmas, cild V. Orban (toplar dkcs).- Sa-natlyle gelip Trklere yardmn sunmasndaki sebeb; II. Mehmed iin dkt muazzam toplar. -lm, cild II. Orfa, Bkz. Edessa. Orl (tsrael; Ermeni tccar). lkesi in yapt proje, cild XIV. Orlk (Hetman Mezappa'nn eski ktibi).- Efendlsiyle birlikte snd lke., Bb- l! tarafndan Rusya'ya kar ayaklanan Kazaklarn hetmaru iln ediliyor.- Bu sfatla gnderildii yer; Bb- l ile Rusya arasnda bar anlamas yaplnca durumu, cild XIV. Ortoff (Alexls; Rus filosu kumandan).- Akdeniz'de ynettii sefer.- Trk donanmasna kar yaplan eme deniz savandaki rol; savan sonucu.- Msr'da isyan eden eyh-ul-Beled Ali Bey'le anlama imzalyor, cild XVI. Oroff (kont Gregoire; Fokan kongresinde tam yetkili Rus murahhas).Ya ehrine gelii.- Katld mzkerelerin konusu.-Feldmareal Romanzoffun ona kar besledii kinin sebebi, cild XVI. Orloff (kont Theodore).- May-notlara vaadettii himaye.- Amiral Spiritoff un Adalar denizi seferin-deki rol.- eme'de Trk donanmasna kar zaferinin kazandrd unvan ve mkfat.- Lemnos adas muhasaras, cild XVI. Orsato Glustinanl (Venedik amirali). II. Mehmed saltanat dneminde Bb- l'ye kar alan savata giritii harekt; lm, cild in. Orta (camii) Hakknda ayrntl bilgi. cdXVin. Oslmo (talyan ehri). - Pa~ pa'nn hkimiyetinden kurtulduu dnem.-

Sayfa

651

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kendisini Bey olarak atamasn yaptran kii: bu konuda ayrntl bilgi, cild IV. Osman I. (Erturul'un olu).-Doum tarihi.- Kurucusu olduu imparatorluk; cedlerinln tarihinin balad dnem.- Eskiehir civarnda kazand zafer.- Onun vesilesiyle bu blgenin ald ad.- Silah arkadalarnn adlar.- Malha-tun'la evlenmeden nce grd rya hakknda ayrntl bilgi.- Adnn ifde ettii mn.- Abdal Kumral'in ona gaibden haber verii; karlnda mkfatlandrmak zere Osman'n ona verdii hediyeler.Ermeni boaznda onun in yaptrd mescit.- Bu yerde Osman tarafndan Bizansllara kar kazanlan zafer.- Airetlerine serbest gei hakk elde etmek maksadiyle kumandan Angeloco-ma ile yapt anlama.- Daha sonra yaptklar savalar.- III. Aleddin'den ald timar ve unvan: almet ve tayiniyle alakal tren.- Hkimiyetini belirleyen lk hareketleri.- Snnn yaylmasnn uyandrd kskanlk; onu drmek istedikleri tuzaktan kurtulmak iin bavurduu hile.-Hkimiyetinin bamsz hale geldii dnem.- Devletlerinin idaresini taksim edi tarz.- Baehri olarak setii yer.- Hanedannn Karaman hanedanyla giritii amansz mcadele.Osman adnn mns; so-yaacnm balatld hkmdar.-Bamsz hkimiyetinin ilk hareketleri., Amcasna kar nasihatleri yznden iledii cinayet; fetihleri., znik ehrine kar dmanca niyetlerinin gsterileri; Kete kumandann kendisine teslim etmesi karlnda Ulubad valisine vaadleri.,Tahrib hareketlerini ulatrd blgeler.- Kendi eyletlerini teh-did eden istil.- Oluna verdii grev.- Bursa taarruzunun kendisi tarafndan ynetilmesine engel olan sebeb.- lmnden nce yaad memnuniyet: sava mesleine son verdii dnem.- lm yatanda Oluna vasiyetleri; cesedinin konulduu yer; orada muhafaza edilen bu hkmdara ait htra eyas.- Halefleri, giysileri ve ahs zerine dnceler; kendisine niin Kara lkab verilmiti? Adna hutbe okunduu ve para basld dnem hakknda dnceler, cild I. Osman n. (Sultan I. Ahmed'in olu).- Tahta k.- Bu mnasebetle Veziriazam Halil Paa'ya yazd mektup.- Tahta k ylnda ran ah ile yaplan bar anlamas.Bu anlamann maddeleri., Kendisinin hkim ihtiras ne idi?-Kardel Mehmed iin lm karan.-Vezirlerin vasiliinden kurtulduu dnem; karakterini belirleyen hkim izgiler.- ahsen Polonya savana giriiyor.- Bu sefer hakknda ayrntl bilgi.- Polonya ile yapt anlama.- Bir ehzadenin douunun onda uyandrd ne'e.- stanbul'a girdii dnem. -Halkta uyandrd honutsuzluk.-Haseki Sultan kadnn verdii ziyafet.-

Sayfa

652

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kadnlarnn seiminde getirdii yenilik.- Tebasnm sevgisini kazanmak yolunda ald tedbirler.- Mekke'de hac farizasn yerine getirmek zere yapt hazrlklar.- Karakterinin deerlendirilmesi.- Kargaalk sebebiyle grd rya; rya trl ekillerde yorumlanyor.-Hacca gitmedeki srar.Bu srarndan vazgeirten sebeb.- Sipahilerin ve yenierilerin ayaklanmasnda Sultann davran.- Sultan asndan bu isyann sonucu.Hapse konuu.- Asker gruhu tarafndan hakarete uramas, terzil edilmesi; kibetinden korku duyuluyor; birok kere kendisini bomak zere atlan kemendden kurtuluyor.- Yedikule'ye gtrlyor; celldlanna kar koyuyor; lm.- Yenierilii ortadan kaldrmak yolunda pln hazrlamt.- Ksa sren saltanat srasnda megul olduu yaplar.- lmn habercisi olarak yorumlanan olaylar, cild VIII. Osman m. (II. Mustafa'nn olu).- Tahta k.- Bu hkmdarn fizik ve moral portresi.- Kl kuanma treni.- Tahta kma denilen vergi konusunda imzalad Hatt erif.- Orduya clus bahii olarak datt para.- Sarayda gerekletirdii deiiklik ve reformlar.-* Kaptan- derya ve kumandan Cafer'e verdii hediyeler.- Yeniden ins emrini verdii cami.- Saltanat dneminde imparatorluun eitli yerlerinde kan karklklar.Saltanatnn ilk ylnda kabul ettii elilik heyetleri.- Kyafet deitirerek stanbul sokaklarnda yapmaktan holad gezintiler.-Prusya kral II. Frederic'in gnderdii mektup.- Nuri-Osman'i Cmii'ni ilk defa ziyareti.Devlet idaresinde nem verdii husus.-Saltanat sresi.- lm; gmld yer, cild XV, XVI. Osman (halife). Hz. Peygam-ber'in halefleri arasnda zaman sralamas asndan yeri; zaferi; ald eref unvanlar; hangi vesilelerle? Cild I. Osman (I. Mahmud saltanat dneminde Khyabey-.- Yararland nfuzu.- damn tahrik eden kii; niin? Cild XIV. Osman (Sultan camii). Hakknda ayrntl bilgi, cild XVIII. Osman Aa (veziriazam Baltac Mehmed Paa'nm khyas).- Efendisine Vezirizamlk makamn verdirmeyi nasl baard?- Baltac Mehmed paa zerindeki tesiri. -Bb- l ile Deli Petro arasndaki bar anlamas grmelerine katlmas.- stanbul'a bar haberini gtrmekle grevlendirilmesinin sebebi.- Urad kibet; niin? Cild XIII. Osman Aa (Napoli di Romania kumandan). Viyana'da yerine getirdii grev; idam edilmesi sebebi; iek yetitirme merak, cild XIII. Osmanck (Kastamonu civarnda ehir). Kenarlarnda kurulduu nehir; sahib bulunduu kpr, mezarlar ve manastrlar, cild I.

Sayfa

653

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Osman Efendi (avular ktibi).- Rusya imparatoriesi El isabetli Petrowna katnda kendisine verilen grev.- stanbul'a dn. -Sultan a dncesizce tavsiyesi.-Thugut ve Zegelai ile birlikte katld mzkerelerin neticesi.- Dalkavuka davrannn delilleri. -ok syleme merak.- Fokan kongresinde hazr bulunmas iin Bb- l kendisine tam yetki veriyor.Mzkerelerin alndaki davran.- Sonraki davran, cild XVI. Osman Efendi (yenieri ktibi). Bu makamda yerine atand kii, clid IX. Osman Paa (Topal).- Vezirizamlk makamnda yerine atand kii., Hakknda ayrntl bilgi.-Dnn sebebi.- Vezirizamlk mhrnn kendisinden alnma tarz.- Karakterinin belirlenmesi.-daresi zamannda yer alm olan olaylar.- Franszlara kar yaknlk duymasnn sebebi.- ran Paas Ndir Kulihan'a kar alan seferin seraskerliine getirilmesi.- Bu sefer hakknda ayrntl bilgi.- ran ordusuna kar kazand zafer.-Bu savan hikyesi.- Kerkk yaknnda yenilgiye uramas; lm.- Bu kiinin biyografisi, cild XIV. Osman Molla (Anadolu Kadas-keri).- Eli Gaebler'e Bb- l ile mzkerelerinde yardm; hakknda ayrntl bilgi.- eyhlislmla atanyor; babas kimdi? - III. Mustafa'nn kendisine kar duyduu yaknlk; ald ilk kararlar greve baladnn iaretleri oluyor, cild XVI. Osman Paa (zdemirolu). Beylerbeyi olarak atand blge.lmnden nasl kurtuluyor.- Azledilmesi.- Mekke yoluyla stanbul'a geliyor. Vezirizam'n ahsn -daki dman; kendisinin ona kar davran; Lala Mustafa Paann Osman Paa'ya byk hizmeti. -Atand valilik.irvan valiliine nasl geiyor.- Memleketi de emri altnda birlik haline getiriyor. -tranllara kar kazand zafer. -Serasker Mustafa paa kendisini tebrik ediyor.- irvan' terketmek zorunda kalyor.- Dastan'daki evlenme treni; kaynbabasna kar davran.- Memlekette seferler dzenliyor.1583 ran seferin-deki rol .- Geri ekilme hareketini gerekletirirken karlat glkler.- Knm han Mehmed Giray' tahttan indirmekle grevlendiriliyor.- Sultann kendisini karlamas.- Sultan in Osman Paa'ya iltifatlar.- Suland kt alkanlk.- Kendisine imparatorluk mhr veriliyor ve Veziriazam makamna atanyor.- Onun Veziriazam olmasn engellemi bulunan dmanlar.- Krm'da bir sefer ynetiyor.- stikametini ran'a eviriyor; niin? Bu sefer hakknda ayrntl bilgi.- Vefat, cild VI, VH. Osman paa (erke).- Kanun Sultan Sleyman'n ikinci seferi srasnda garib bir hileye bavurarak ranllar malub ediyor.-Kanun onu mkfatlandryor, cild VI.

Sayfa

654

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Osman Paa (hac emri). Azledildi; hiin? Cild XIV. Osman Pasa (stanbul kaymakam). IV. Mehmed'in bir kzyla evleniyor; azlediliyor; devaml srgne gnderildii yer, cild XII. Osman Paa (Sili&tre seraskeri).- Ruslara kar alan 1773 seferinde ynettii harekt.- Rou-manzoffa kar kazand zaferle mkfatlara lyk grlyor, cild XVI. Osman Prizade (eski eyhlislam PMzde'nin olu).- mparatorluk saraynda grev yapt makamlar; Rumeli Kadaskerliine atanyor. Deeri, cild XV. Osmanl edebiyat.- Dou dnemi.- Meydana getirdii eserler. -Balca kaynaklar tablosu.- IV. Mehmed dnemindeki gelimesi.-Bu hkmdar dneminde edebiyatn verdii eserler.- Avrupa'da bu edebiyat tantan ilk eser.- Karlof-a'dan Kaynarca'ya kadar gelimesine bir gz at, cild II, XI, XII, XIV. Osmanl mparatorluu Tarihi. - Bu tarihi gnmze kadar devam ettirmesi bakmndan yazara engel olan sebebler.- Bu eserin yazl, anlay ve muhtevas zerine geriye doru bir gz at.- Bu tarihin devamnda gerekli kaynaklar, cild XV. Osmanl rf ve Adetleri. Yldran Byezid dnemindeki durum zerine dnceler, cild I. Osmanl Tarihileri.- Hkmdarlarnn meruluuna bak tarzlar., XVIII asrn sonuna doru ortaya kan olaylara ve Osman'n bir asnn banda tahta kna verdikleri nem.- VI. Murad dneminde yaam olan tarihilerin deerlendirilmesi, cild I, II. XIII. Osmanl mparatorluu.- Meneleri, dnemi.- Getii aamalar; nemi zerine dnceler.- Ykntlar zerine kurulmu olan imparatorluk.Kyaslanabilecei eski devletler.- Olutuu devletlerin says., Onalnc asnn sonunda gsterdii durum; kudretinin gelimesi; kne doru eilim, Tahkimli hle geldii dnem.- ke gtrmesine ramak kalan sava.Osmanl devletinin gcn zayflatmak iin Timur'un uygulad politika.-1. Byezid'in lmnden sonra imparatorluun durumu., Devletin kaderini deitiren hkmdar.-1. Mehmed'in saltanat devamnca devleti alkant iinde brakan kargaalklar.- II. Mehmed'in saltanat dneminde Avrupa ve Anadolu'da bulunan sancaklarn in says.- mparatorluun normal gelirleri.II. Bayezid'in tahta knda imparatorluun durumuna bir gz at.- Bu Sultan'm Rusya ile ilk ilikileri kurduu dnem.- Onbeinci asnn sonunda gelirlerinin ykseldii mikdar.- Venedik cumhuriyeti ve Macaristan'la yapt

Sayfa

655

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

anlamalar.- II. Bayezid'in lmnden imparatorluun gelirlerinin ykseldii mebla.- Bu dnemde ordu ve donanmann durumu.- Osmanl mparatorluu'nun Macaristan ve ran'la tabi hasml nereden kaynaklanyordu.Sultan brahim'in lmnden sonra Venedik'le mnasebetlerinde deiiklik.- Venedik cumhuriyetine kar muhasamatn balamas.- Bunlarn sonular.-1553'de imparatorluun gelir ve giderleri zerine statistik.- Kara ve deniz kuvvetlerinin durumu., Bb- l ile ran arasndaki bar anlamas bilinen ilk vesika.- Anlamann imzaland ehir.- mparatorluun k sebeblerinn sralanmas.- Lepanto deniz sava malubiyetinde uranan zararlar telfi- deki sr"at.~ Bu savan sonunda Venedik'le yaplan bar anlamas.- Arabistan ve Hindistan'da yapt savalann sebeble-ri.- III. Murad dneminde imparatorluun gelirleri ve kara ve deniz kuvvetleri.- cretli ordunun ve saray mstahdemlerinin durumu.-Avusturya'y nasl gryor.- knn sebebleri zerinde dnceler.- Polonya hkimiyetinde iddi-alann dayandrd deliller.- III. Murad'n lmnde imparatorluun durumu.Onaltnc yzyln son sen elerin de tesirleri grlen olaylar.- Yabanc bir devlete verilen slhat rnei.- Osmanl imparatorluu ile ran arasnda sava getiren artlar.- Osmanl imparatorluunun anlamalann yeniledii devletler.- Macaristan'la sava sona erdiren mzkereler.- Sitva-torok anlamasnn peinden milletleraras hukukun deiiklie uramas.mparatorluun Anadolu eyletlerinde isyann gelimesi. -Transvanya konusunda Avusturya ile mzkere- lerin yeniden balamas.- Bb- l'nin Polonya ile yapt anlama.- Avrupa ve Asya'nn eitli devletleriyle mnasebetlerinin durumu.- Polonya ile dostluu bozan artlar.- 16111624 arasnda denizlerde ortaya kan olaylar.- Polonya ile Boussa anlamasnn aktedilmesi.- Avusturya ile yeni diplomatik mnasebetler.- I. Osman dneminde Osmanl hkmetinin politikas.- I. Mustafa dneminde birlikler istibdat! uyguluyorlar., Bu dnemde Osmanl donanmasnn durumu., II. Osman'n ldrlmesinin hatrlanmas stanbul'da hareketlere sebeb oluyor.- I. Mustafa saltanat dneminde Osmanl imparatorluunun Avrupa devletleriyle mnasebetleri.- Son Sultanlann kaa-biliyetsizlikleri dolaysiyle iinde bulunan durum.- Bu dnemde edebiyat ve hukukun kayda deer gelimeleri. IV. Murad'n saltanat dneminde imparatorluun tablosu.- Tauride ve Arabistan ileri Bb- l'yi uradnyor.- sve'le ilk mnasebetler dnemi.- Polonya ile yaplan yeni bar anlamas.-Bb- l le Eyletler Birlii arasndaki anlamann yenilenmesi.-IV. Murad'n

Sayfa

656

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

saltanat dneminde imparoturluk gelirlerinin ykseldii rakam.- Sultan brahim saltanat dneminde sarayn, yksek memurlarn ve ordunun durumu.- IV. Mehmed'in saltant dneminde Anadolu'da ortaya kan kargaalklar.- Bb- lnin Girid ve Dal-maya seferleri hakknda ayrntl bilgi.- Loncalarn imparatorluun payitahtndan yer alan ilk isyan hareketi. IV. Mehmed'in saltanat dneminde imparatorluun gelir ve giderleri durumu.- Hindistan hlanyla mnasebetleri.- darenin btn dallarna giren rvet.-Bu devlet ve Avusturya devleti arasnda mevcut bulunan diplomatik mnasebetler.- Saint - Gothard savandan sonra aralarnda imzalanan bar anlamas.- Birok devletin Bb- l'ye kar hak bakmndan itirazlar.- Hoca Vn Efendinin tahrikiyle stanbul'da yeni arab ime yasa.- Saint-Gothard bar anlamasndan beri Osmanl mparatorluu ile Avusturya arasndaki diplomatik mnasebetlerde grlen zel artlar. -1684'de Venedik, Avusturya, Polonya ve papalk arasndaki drtl ittifak karsnda g durum.- Osmanl mparatorluunun buna kar koymak iin yapt hazrlklar.- Bu dnemde yer alan sava. Dnd ittifak.- Ona hararetle bar arzu ettiren durum. -Bu konuda teebbsler.1688'den itibaren Bb- l'nin Avrupa diplomasisi hakknda bilgisi.- Onyedinci asrn ikinci yarsnda hkmdarlarla alkal hususlarda ngiltere ile arasndaki benzerlik.-Hseyin Kprl'nn Vezirizam-h dneminde kara ve deniz kuvvetlerinin durumu.- Karlofa kongresi toplantlanndaki rol.- lk defa olarak mdahaleyi ve iki Avrupa devletinin arabuluculuunu kabul ediyor.- Osmanl mparatorluu asndan Karlofa bar anlamasnn neticeleri., II. Sleyman ve II. Ahmed saltanatlarnn takibeden dnemin karakteri zerine dnceler.- II. Mustafa saltanat dneminde hristiyan devletlerle mnasebetleri.- Bu dnemde asker birliklerin cret durumu.- Avusturya ile imzalanan Pasorofa bar anlamasnn neticesi.- Anlamann muhtevas gerei iki devlet arasnda yaplan snr tesbiti.- Bb- l'nin dier devletlerle diplomatik mnasebetleri.- ran konusunda Rusya ile arasnda yaplan grmeler.ran'n taksimi in Rusya ile yapt anlama.- Osmanl mparatorluunun ilhak ettii topraklar.- mparatorluun bamllna boyun emi birok ksmlarnda isyan ve bakaldrmalar.- I. Mahmud saltanat dneminde imparatorluu Rusya ile savaa gtren sebebler zerine gz at.- Venedik'le imzalad son anlama.-ran hkmdar.- Ndir ahla anlama imzaladktan sonra imparatorluun durumu zerine dnceler.- sve'le ticaret anlamas.-Avusturya'nn Rusya ile bir ittifak anlamas imzalamas

Sayfa

657

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

karsnda Osmanl mparatorluunun durumunun kark bir hal almas.- Nimierow kongresi raporu. Bb- l'nin Rusya ve Avusturya'ya kar srdrmek zorunda olduu sava.- Polonya cumhuriyeti Bb. l'ye savunma ve saldr ittifak teklifinde bulunuyor.Osmanl mparatorluu'nun Avusturya ve Rusya ile balatt mzkerelerin konusu, bu mzakerelerin neticesi olan anlama.- Bb- l, sve'le saldr ve savunma anlamas imzalyor.- Napoli ile imzalamaa rza gsterdii dostluk anlamas.-Fransa ile bir dostluk ve ticaret anlamas imzalyor.- Osmanl mparatorluu'nun Rusya arlarna imparator unvann tanmaya raz olduu dnem.- Daistan hkmdarlarna kar politikas.-1. Fran-ois'ya Kuds Kral unvann tanmay reddetmesi.- 1747de imzalad eitli anlamalar.- Ndir h'm lmnden sonra anarinin bld ran'a kar uygulad davran.- Rgb Paa'nm lmnden sonra diplomatik mnasebetleri ve d politikas zerine gz at.- Avusturya ile bar halinde kalmak iin Bb- l'nin serfettii gayretler.- Avusturya hkmetine Polonya'nn taksimini teklif ettii dnem.- Bu devlet hakkndaki beyan.Fokan ve Bkre kongrelerinin konulan.- Rusya'ya kar giritii beinci sefer.- Rusya ile Kaynarca'da yapt anlama.- Bu anlama zerine grler.- Osmanl mparatorluunu bekleyen istikbal.- Kuruluundan Kaynarca anlamasna kadar devamnn blnd dnemler, cild I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII, Osmanl (dili). Saflamaya balad dnem; gelimeleri, cild I. Osmanllar.- Meneleri.- Bu hanedann tarihinin balad dnem.Harzemlilerle kartrlmlard.- Osman verdikleri Kara lkabnn bu hkmdar ve babasnn sahib bulunduu ehirlerin adyla uygunluk gstermesine verdikleri mn. - Costantin'in payitahtn tehdit etmee baladklar dnem.- Fetihlerini yaygnlatrdklar lkeler.- Av ve mutbak lerinden alarak yenierilerin st ve ast subaylarna verdikleri unvanlarn asilletirilmesi.- Dnemde Bizansllarla ilk mnasebetlerini kurduklar hkmdar.- Timur'a kar verdikleri unutulmaz sava.-Almanya'ya dzenledikleri ilk akn dnemi.- Bu aknlan srdrdkleri zaman sresi.Birincisi kime borlu?- Daha sonraki aknlar hakkndaki rapor.Hkimiyetlerinin tamamiyle gerekletii dnem.- Venedikliler tarafndan konulan ad.- Msr' istil ediyorlar.-Kendilerini hkim durumuna getirdikleri dnem.- Kanun dnemindeki Macar seferlerinin raporu.- Viyana'yi muhasara ediyorlar.- Alman ve ranllara ne gzle bakyorlar.- Venediklilere

Sayfa

658

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kar yaptklar sava.- Lepanto'da deniz savanda uradklar yenilgi. Yendikleri bu kadar ok millet zerindeki hkimiyetleri neye balanabilir.III. Murat saltanat dneminde Akdeniz'e dzenledikleri devaml aknlar; niin? - Bb- l ile h Abbas arasnda yaplan bar anlamasndan yararlar elde ediyorlar.- Avrupa milletleraras hukukunun diplomatik ekillerini ilk defa uyguladklar dnem.- Osmanllarn asndan bunun eski hukuk bakmndan gsterdii fark.- Osmanllarn kahve, ttn, afyon ve arap dknl.- lk cinayetlerini sultanlarnn ahsnda ilediler.Diplomasi sanatnda kazandklar ustalk.- Bu toplumun karakteri.Muhasaralarnda ilk defa davul ve yeralt kaleye giri yollarn kullandlar; mimarlerinin mkemmellii., Yaz san'atnda (hat) gsterdikleri stnlk; iirin onlarda kazand zenginlik ve yenilik, cild 1,11, ffl, IV, V, VI, VII, VIII, XV, XVII. Osmanllar (tarihi). Bu tarihe kar duyulan alka; bu tarihi yazmak iin Avrupal tarihilerin imdiye kadar karlatklar glkler, cild I ve giri'de. Osmanllar (din adamlar zmresi). Bu konuda ayrntl bilgi, cild I. Ostrovz (Bosna ehri).- Yaad muhasara.- Bu vesileyle kadnlarnn gsterdikleri cesaret, cild XIV. Otranto (Napoli krall ehri). ehrin Trkler tarafndan muhasara edildii dnem; ehrin insanlar galip tarafndan pek iyi muamele grmediler, cild III. Ulama (Azerbaycan valisi).-ran'a iltica ediyor; niin?- Kanun Sultan Sleyman'n dvas yolunda h'nkine ihanet ediyor.- Sul-tan'dan mkfatlar alyor.- Atand valilik.- Bitlis'i ele geirme yolunda neticesiz gayretler sarfedi-yor.- erif Bey'e kar kazand zafer.- kalenin Trkler tarafndan t spanyollardan alnmasndan sonra Castel-Nuovo kumandanlna getiriliyor.- Siklos muhasarasmda-ki rol.- Lippa'ya muhafz olarak konuluyor.- ehrin orglarndan duyduu zevk.- Lippa kalesinde g durumda kalyor.- Ric'at ediyor; bu artlar iinde mcadele ediyor, cild V, VI. Ulalar. Osmanl mparatorlu-u'nda makamlar bakmndan bu ad verilen memurlar; makamlarnn bulunduu yer; aylklar, cild XVII. Ulem.- Mesleklerinin yrtlmesi ve nemi, ulemlar Zinciri denilen husus zerine ayrntl bilgi.- Tekiltnn aklanmas.- I. Mustafa saltanat dneminde ulemlarn honutsuzluunun patlay halini almasnn sebebi.-isyanlarnn ocan kurduklar yer.- Mere Hseyin Paa aleyhine aldklar karar.- Bu art iinde grdkleri muamele tarz.-

Sayfa

659

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Cinayet ilediine kanat getirdikleri ilerinden birini nasl cezalandrdlar?Zmrel erindeki ilerleme kurallarnn zorlanmas.- Osmanl imparatorluu iinde bu topluluun deerlendirilmesi, cild III, VIII, XII, XVII. Ulubad (Anadolu ehri). Kurulmu olduu yer, cild I. Ulu Ali (Cezayir beylerbeyi). Menei; Tunus'u fethi; drt Malta kalyonunu esir almas.- Famagos-ta muhasaras srasnda ky ve adalara zarar vermesi.- Mttefik hiristiyan donanmasna kar deniz savanda uygulad ustaca manevra.- Kapdan- deryalk makamna atanyor; niin?Sultan'n adnda yapt deiiklik.- Filoyu, dnyann en mkemmel donanmas durumuna getirmek iin sar-fettii gayretler.- Tunus ehrini spanyollardan geri alyor.- Masraflarn kendi deyerek III. Murad Hn iin yaptrd hamamlar.-lm dnemi; brakt tereke, cild VI, VII. Ulucmi (byk cami). Bu mbed hakknda ayrntl bilgi, cild II. Ulubey (Timur'un torunu). Gkbilimde kazand hret, cild II. Umutul-Cebbar (Hoca Vni Efendi'nin ei).- eyhlism Fey-zullah Efendi ile akrabal; l-mndeki ya; ilmi ve sofuluu zerine dnceler.Gmld yer, cild XIII. Umurbey. - mparator Androni-cus'un lkelerine yapt karma hareketleri.- Cantacuzene iin dostluunun sebebi.- talyanlar tarafndan adnda yaplan deiiklik.- Cantacuzene'e yardm.- artlar kendisini onu terketmeye zorluyor.- Ana-imparatorie ile mzke- relerinin konusu. Cantacuzene'e verdii destek.-Mttefikini ona yeniden terkettiren sebeb.lmle bulutuu sava, cild I. Umurbey (Saruhan Beyi). zmir'in fethi srasnda grmelere girdii cumhuriyet, cild II. Umurbey (Timurta Paa'nn byk olu).- Byezid Paa'nn onun lehinde yapt hazrlklar.-II. Murad'm ona pusudaki Azab askerlerini baskna uratmak iin verdii grev.- Elde ettii baarlar, cUd II. Orhan (Osman Gazi olu).- Doumu dnemi.- Erken ada cesaret gsterdii hal ve art; Osman Gazinin bu konuda onu mkfatlandrmas.Nilfer Htun'la evlenmesinden doan ocuklar.- Babasnn ona verdii kumandanlk grevi.- Babasnn devletleri zerinde taknlklarda bulunan Moollara kar kazand zafer.- Kendisine verilen grev; baarlan.Babasnn lm yatanda ona vasiyet ve nasihatleri.-Tahta kt dnem; kendisinin tahta k artlaryla babasnnki-ler arasndaki uygunluk.Kardei leddin'e kar davran.- Hkim olduu topran genilii.Baehrinin yeri.- Rumlarn, Trkmenlerin ve Osmanllarn balklar, onun

Sayfa

660

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dneminde devaml bir ordu bulunduran ilk hkmdar. - Dervi Hac Bekta nezdinde bulunduu teebbs: Yenieri askeri konusunda.- Bizans imparatoru Gen-Andronicus'a kar verdii sava; bu savan Orhan bakmndan neticesi.- Bu hkmdarla alkal olduu sylenen det ve kurulular.- Merhamet ve adaleti zerine dnceler.Seluklulara bal beylikler zerinde giritii feth hareketleri.- Kendisi tarafndan yaptrlan din tesisler.- Trbesinin yeri.- Saltanat dneminde Osmanllarn Bizansllarla kurduklar mnasebetler. -Bizans imparatoru Andronicus'le yapt ittifak.- Cenevizlilerin dvasn benimseme-meye karar verdiren sebeb.- Kos-tantaniye arazisine girmesinin neticesi.- Jean Paleologue'la arasnda yenilenen bar anlamas.-Cantacuzene'n kzyla evlenmesi.-kayn babasn ziyareti.- Ona himaye vaadinde bulunuyor.- Venediklilere kar duyduu kin; niin? - Cantacuzen'le dmanlnn balad dnem.- Politikasnn hilesi.- Bizans imparatorluunu mitsizlie dren kargaalklardan yararlanmas.- Cantacuzen ondan yeniden yardm talebinde bulunuyor.- Askerlerinin Trakya kylarna verdii zarar ve ykmlar.- Cantacuzene'in ban anlamasnn ihll edildii yolundaki ikyetlerine cevap veriyor.- Politik durumunun stnlkleri.- Avrupa'da yaplan fetihlerin muhafazas ini kendilerine verdii kiiler. -Olu Sleyman iin Hellespont kysnda yaptrd mezar.- Tasavvuf erbabn ve ilim adamlarn srekli himyesi.- ld ya; saltanat sresi; bu hkmdarn portresi, cild I. Orhan (Sleyman'n torunu).-II. Mehmed'in ona kar zaman zaman ald tedbirler.- Bu konuda dnceler.- Ortadan kaldrl tarz.- Bu ehzadenin kesik bana kar terzil edici hareketler, cild II. Orugaz (camii). Kurucusu, cild XVIII. Uskubiye (camii). Kurucusu, cild XVIII. Ustacolu (Diyarbekir valisi).-Yavuz Sultan Selim ordusunun karsna kmak zere ilerliyor; aldran savanda ah smail tarafndan kendisine verilen kumandanlk.- Uygulamak zorunda olduu manevra; baaramamas lmyle sonulanyor, cild IV. Uzbe (Msr ordular bakumandan).- Tarsus garnizonuna kar baarlar.- Adana garnizonu da yenilgiden kurtulamyor.- Hersek Ahmed Paaya kar kazand zafer.- Ali Paaya kar ynettii ordu.- Suriye geidinde duruyor; geidi nasl at?- ki ordudunun karlatklar yer; savan hazrlk ve sonucu zerine ayrntl bilgi.-Msr bakumandannn ele geirdii ehir.- Kzyla olunu evlendirdii hkmdar.- Aleddevle ordu-

Sayfa

661

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

suyla birlemesinin gayesi.- Venedikliler tarafndan verilen ad, cild IV. zbekler.- Bu adla anlan soy; evvelce yurd edindii yer.- Girdikleri lke.- Bu halkn ran'a kar Osmanllarla birlemekdeki kar.- Hanedann tarihesi.-zbekle-rin ran ahma kar dmanlklarnn, Osmanl Sultanlarna kar dostluklarnn sebebi.- stanbul'a gnderdikleri elilik heyetleri, cild I, VI, XIV. zderair (erke efi).-Kanun Sleyman dneminde Osmanllara hizmetleri.- ld yer; mezar, cild VI. zdemir Paa, Bkz. Osman (zdemirolu) Uzun Hasan (AK-Koy unlu hanedan hkmdar). - II. Mehmed'e gnderdii elilik heyeti., Aldklar cevab- Sultan'dan bar anlamas elde etmek iin annesini grevlendirdii teebbs.- shak Beyi desteklemesi.Karaman Beyi lehindeki karar; lkenin bu blgesine verdii zarar.- Bu hmmdar hakknda ayrntl biyografik bilgi.- II. Mehmed'in kendisine kar at savada ald vaziyet.- lk basan.-Kesin yenilgiye uramas., Venedik cumhuriyeti ve Saint-Jean valyeleri nezdindeki politik teebbsleri.lm dnemi.- Oullarnn says.- Bunlardan birinin kendisine kar giritii mcadele.-Bunlardan herbirinin sonu.-Hnednn kendisiyle birlikte son bulduu hkmdar, cild III. Uzun Yusuf (camii). Kurucusu, cild XVIII. vcys (lhanl hanedann ikinci hkmdar). Hanedann menei ve sonu, cild I. veys Paa (III. Murad'm nedimi).- Paalk makamna nasl ykseldi? Bu kii zerine ayrntl biyografik bilgi.- Buda valiliine atand.- Tesirinin delili, cild VIII. Pages (olanlan).- Saray io-lanlan tekilt zerine ayrntl bilgi., Sultan brahim ve IV. Meh-med saltanatlar dnemlerindeki isyanlar, cild X. Paget (Lord; ngiltere'nin stanbul elisi). Fransz ajan Ferrol'un entrikalarna ramen Sultan ve Veziriazamn huzurlarnakabul. -Elilik grevi boyunca, Bb- l ile Avusturya arasnda bar meselesinde devam ettirdii davran, cild XII. Pag*, Bkz. Halil (Ankonal dnme). Paleologue (Andronicus; Je-an'm byk olu).- Venedik'te alacakllar tarafndan tutuklanan babasnn yalvarmalar karsndaki duygusuzluu,Bizans imparatorluunun idare ilerine nem vermeden I. Muradn olu Savc le birlikte babasndan intikam alma tasarlaryla urayor.- Kendisine verilen ceza.- Babasna kar Yldrm Byezid'den yardm ricasnda

Sayfa

662

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bulunuyor.- dedii bedel karlnda Sultan tarafndan yardm gryor.mparatorluun taksiminde hissesini elde ediyor, cild I. Palelogue (Costantin; son Bizans mparatoru).- mparator olmadan nce ve olduktan sonra hkm srd lke; sahipliini ald ehir; iktidarnn da yayl,- II. Murad'dan talebi.- Onu karlay tarz.- Politikas zerine dnceler.- II. Murada yapt anlama.- Bizans mparatorluuna kendisini atamas iin bu hkmdar katndaki teebbs.- II. Mehmed'e gnderdii elilik heyetleri.-Aralarnda dmanla yol aan sebebler.stanbul muhasaras srasnda II. Mehmed'in mesajna verdii cevap.Trkler tarafndan ehire hcum edildii sradaki davran.- lm. Cild II. Paleologue (Demetrius; Peloponese despotu).- Kendisine kar patlak veren isyan; kim tarafndan hazrland? - Durak -han'dan yardm ve destek gryor.- Kardeinden ayrlmasnn kendisi asndan neticesi.- II. Mehmed'den karlnda bar satn ald artlar.- Kardeine kar yapt sava.- Kardeiyle barmas.- Sultan'n kendisine kar duyduu fkeyi nasl yattrd? -Kendisinin ikameti iin tyin edilen ehir.- Kei elbisesi giyiyor, cild III. Paleologue (Emmanuel; Jean'm ikinci olu).- Babasn Venedlk'de mahpus tutan alacakllarndan kurtarmak iin gerekli fedakrlkta bulunuyor.- mparatorluun ilerinin idaresini ele alyor.- Kendisini I. Murad'a kar sulu dren cr'eti.- bu hkmdar licenab bir davranla onu affetti.- I. Byezid in ona kar davran.- Tutuklanmas; babasyla birlikte saltanat srmesini gerektiren artlar.-Byezid'in emirlerine harfiyen uyduunu gsteren belirti.- Babasnn lmnde tahta kmak iin Osmanl ordughndan kayor.-Sultan'la alkasn kesmesi zerine dt g durum.- Androni-cus'un olu yeeni Jean'la imzalad anlama.Tahttan uzak kald yllarn says; yeniden tahta kt dnem; Sleyman elebi ile yapt anlamadan elde ettii yarar.- Musa elebi tarafndan payitahtnda muhasara ediliyor; Mehmed elebinin ona kudretsiz yardm.II. Murad'a gnderdii mesaj; bu hkmdar tarafndan verilen cevaptan sonra ald karar.- Mustafa'nn ona kar davran.- Mustafa'dan intikam almak iin bavurduu politika.- ehzade Mustafa'nn yenilgisinden sonra II. Murad'a gnderdii murahhas heyeti; bu hkmdarn ona verdii cevap.II. Murad'n stanbul'u muhasaras srasnda can ekime hli.- Payitahtn karmak iin bavurduu re.- lm dnemi ve olu Joannes'in tahta k, cildi, II. Paleologue (Jean; Andronicus ve Emmanuel'in babas, Kostanta-niye

Sayfa

663

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

imparatoru).- Onunla birlikte tahta kan kii.- Annesinin Trkmenlerle bir saldn ve savunma ittifak yapmak iin almalan.-Ona kar Emmanuel'e yaplan zehirleme teklifi.- Orhan Gazi'den yardm talebi.- Bu hkmdarn ona kar Cantacuzene'e yapt yardm.- Cantacuzene'le mcadelesinin imparatorluk iin me'um tesiri; Orhan Gazi'ye hizmeti.- I. Murad'la arasnda mevcut bulunan dostluk mnasebetleri.- Papa V. Urbain'le yapt ittifak anlamas; ne gaye ile? - Katolik kilisesine itaati. Bor yznden Venedik arazisi zerinde tutuklanyor; nasl serbest brakld; kim tarafndan? - Murad'la ban halini srdrmek iin verdii dn.- Olu Andronicus'un ona kar ihaneti.-Ona kar Yldrm Byezid'in davran.Olu Andronicus tarafndan imparatorluk almeti olan asasnn alnmas; tekrar nasl ele geirdi? Bu konuda Sultan'la imzalad aalatc anlama. Byezid'e esir durumunda olduunun iareti.- stanbul savunmasn kuvvetlendirmekle urayor.- Mu-rad bu konuda ona emir tebli ettiriyor.lm sebebi, cild I. Paleologue (Jean; Androci-cus'un olu).- Tutuklu olarak konulduu kule.- Amcas mparator Manuel'le yapt anlama.- stanbul'a hkim olunca, otoritesini ilk kullan.- Amcas tekrar tahta knca kendisine hkmetin idaresi braklyor, cild II. Paleologue (Joannes; Kostan-taniye imparatoru Emmanule'in olu).Trklerin stanbul muhasaras srasnda kumandanlk yeri.-Tahta k yl; II. Murad'la imzalad anlama.- Macaristan ve Polonya kral Wadislas'a yazd mektubun konusu, cild II. Paleologue (Michel; Kostantaniye mparatoru).- Azeddin'e uygulattrd muamele.- mparatorluun snr kaleleri kumandanlarna kar getirdii reformlarn etkileri., Kurucusu olduu hanedan; Jean Laskaris'e uygulattrd zlimce muamele, cild I. Paleologue (Theodore; Manu-el'in kardei).- Yldrm Byezit'in ona kar duyduu fke.- fkenin sebebi.- Peloponese'e dnyor, cild I. Paleologue (Thomas; Peloponese despotu).- Kendisine kar kan isyan; kim hazrlad? -Durakhan'dan gelen yardm.- Kardeinden ayrlmasnn kendisi asndan sonucu.- Karakteri zerine dnceler.- II. Mehmed'den satn ald bansn fiyat.- Trklere kar dmanla giriiyor. Kardeiyle barmas., Ona kar davran. -II. Mehmed'le mzkerelere giriiyor.- Yerine getirilmesi imknsz artlarla karlamas.- Ka; snd lke; beraberinde gtrd kymetli eya; II. Mehmed'e gnderdii mesaj.- Sultan tarafndan elisine verilen cevap, cild III.

Sayfa

664

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Palfy (Avusturya birlikleri generali). Raab ehrinin zaptndaki rol, cild VII. Pallavicini (Avusturya donanmas kumandan).- 1739'da general Vallis'in Trklere kar Tuna zerinde verdii bir savadaki rol, cild XIV. Palmiyeler. Grlmemi derecede lks palmiyeler Veziriazam Ahmed Paa'nm Sultan brahim'in kzyla evlenmesi mnasebetiyle dzenlenen dn treninde kullanld, cild X. Panayotti (Bab- l tercman).- Kprl Fazl Ahmed Paa'nm onunla vaiz Vni Efendi arasnda tahrik ettii tartma; ne amala? Kandiye muhasaras srasndaki mzkerelerin Osmanllar lehine baarl olmasndaki rol; bar anlamasnn imza treninde hazr bulunuyor. Aklayarak ihanet ettii sr.- Hizmetlerinin deerlendirilmesi, cild XI. Panin (kont; Rus generali).-1770 ylnda Bender ehrini muhasara ediyor.- Avusturya elisine hkmdar adna tekliflerde bulunuyor, cild XVI. Paraskeve (saint-ermi).- Cesedini stanbul kilisesinden Ya ehrine naklettiren hal ve artlar. -Bu azizin htra eyalar iin Bo-dan voyvodas Basilius'un verdii muazzam fiyat, cild XII. Parkany (Tuna kysnda ehir). 1683'de Trklerin burada uradklar yenilgi, cild XII. Paros (Adalar denizi adas). Mermerlerinden gelen hreti; bu ada hakknda ayrntl tarih bilgi, cildV. Paa, Kelimenin mn ve etimolojisi, cilt I. Pamakczde Ali.- Veziriazam Rami Paa'ya yazd mektup; Mektubunda eyhlislm Feyzul-lah Efendi'nin azledildiini ve yerine kendisinin atandn haber veriyordu.- Yerine Mehmed Efendi getirildi; niin? Bu makama tekrar atanmas., III. Ahmed'e onu azletme kararn verdiren sebeb.-orlulu Ali Paa'nm Veziriazamktan dnde tekrar eyhlislmlk makamna atanyor.- Ruslara kar sava lehinde verdii fetva.- Olm,.cd XIII. Pamakczade Seyid Abdullah (Rumeli kadaskeri).- III. Ahmed'i tahttan indiren silerin elebasna kar vakur davran, eyhlislmlk makamna atanyor.- Azledilmesi, cild XIV. Pasin Ovas. Bu ad verilen blge, cild I. Passarofa (anlamas). - Bab- l ile Avusturya arasnda yapld dnem; ierii hakknda ayrntl bilgi., ki devlet arasnda snr dzeltmeleri getiriyor, cild XIII.

Sayfa

665

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Patras (Mora ehri).- Bu ehir hakknda ayrntl tarih bilgi., Osmanllar tarafndan tahrlb edilmesi; ehirlilerin kar kmalar, cild II Patrona Halil (Arnavut yenieri).- III. Ahmed'i tahttan indiren isyandaki rol.- Yeni Su tan'in onu sorguya ekmesi.- Verdii cevap.- bu sinin davran.- Etkisi; urad kibet, cild XIV. Peloponese. Trklerin bu memleketi fethetmesini kolaylatran artlar, cild XII. Penkler (Baron de; Avusturya'nn stanbul elisi).- Bab- ITye I. Franois'nn tahta ktn resmen bildirmekle grevlendiriliyor.-Tesiriyle elde ettii dnler.- Gizli yllk masraflar.- 1744'de para zerindeki bir durumu.- stanbul'daki grevi zerine ayrntl bilgi.- Eflk ve Bodan prensleriyle alkal olarak Bb- l'den ald ferman.- Bb- l ile Prusya arasnda taarruz! ve tedafi bir ittifak anlamas tasla onun tarafndan kefediliyor.- Buna kar kard engel.- Viyana'ya arlyor.- Hareketinden nce Tesisciler kilisesinin ins fermann elde etmei baaryor; kilise Beyolu'nda n edilecekti, cild XVI. Perchtolds - Dorf (Avusturya ehri).- 1683'de Trk ordusu tarafndan muhasara edildi; ehir halk, teslim olmasna ramen sert muameleyle karlat.- llerin gmlmesi ii onlara verildi, cild XII. Perclval Palavcini (Yeni Foa valisi). Cneyd'e kar II. Murad'a yardm, cild II. Pereny (Pierre; Macar generali).- Moha savanda Osmanllara kar davran.- Macar tacn saklyor.- Bu durumu borlu bulunduu kii; iinde bulunduu durum.- Vezirizam'a sayglarn bildiriyor; hrriyetinden oluyor; sayesinde hrriyetini elde ettii rehine.- Olunun stanbul'daki durumu, Pe ehrinin muhasarasnda hazr bulunuyor, cild V. Pergame (Bergama) (Anadolu ehri). Antiketede hret bulduu ad; Osmanl geleneine gre idaresinin verildii ehzade, cild IX. Perian (ranl prenses).- ove-nist karakteri zerine dnceler.-II. smail'e ran tahtna kmas haberini vermeyi stleniyor.- Devleti bu zlim hkmdarn zulmnden kurtarmak iin bavurduu re, cild VII. Perseans (ranllar).- Yeil renge kar duyduklar sayg.- Onlara 'kzlba* denmesinin sebebi ne? -Bu halkn Almanlarla mterek olan kk.- Yemekten nce uyduklar gelenek, cild IV, V, X. Pers (imparatorluu).- Modern devletler onunla kyaslanabilir. Trklerin istils ortasnda koruduklar bamszlklar; Safev hanedanndan gelen ahlarn says, ki bunlar XVI. yzyln bandan beri taht zerinde

Sayfa

666

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bulunuyorlard.- Bu konuda ayrntl bilgi.Bu devletle Bb- Al arasnda yaplan bar anlamasnn ilk bilinen vesikas.- Anlamann imzaland ehir.- ah Thamasp'n lmnden sonra lkede durum.-Bu imparatorlukla Osmanllar arasnda sava getiren artlar.- ran ordularnn basanlar.- Bb- l ile bar yaplmas.- Barn imzaland ehir.- bu anlamann artlar.- h Saf dneminde ran' blen i karklklar.- IV. Murad'la yaplan ban anlamas.- Bu imparatorlukta kan ve devlet asndan hanedan deiikliine yol aan isyan.- Rusya ve Bb- l tarafndan uygulanan taksim edilme hali.- Ndir h'n lmnden sonra ran' blen anari, cild IV, VI, VII, VIII, IX, XIV, XV. Pervane (Mool imparatorluu generali).- Rkneddin Kilarslan ve Azeddin Keykavus'un erginle-medikleri dnemde yapt grevler.Rkneddin Klarslan zerinde uygulad zlimce dzen, cild I. Pesaro (Jacque; Papalk donanmas kumandan).- Santa-Mau-ra'y muhasara etmek iin birletii filolar.- Bu konuda ayrntl bilgi, cd IV. Pe (Be) (Macaristan ehri). Ferdinand'n ordularna kar dayand muharasara, cild V. Peterfy (Nicolas; Macaristan Vali yardmcs).- Trklere kar kazand zafer, cild II. Peterwardein. Veziriazam Srmeli Ali Paa tarafndan muhasaras; kurtuluu, cild XII. Petit de La Crox. Yazd Osmanl mparatorluu Tarihi zerine tenkitler, cild I. Petit-Etienne (hristiyan keii). Montenegro (KaradaJ'da Rusya hesabna kard isyan; Osmanl kuvvetlerine kar srdrd mcdele, cild XVI. Petreitschak (etienne; Bodan voyvodas).- Bu prenslikte yerine geldii kii.- Osmanllara kar davran.- Polonya'nn hizmetine gemek iin Trkiye'yi terketmesi; 1683 seferinde Trklere kar zlimce tutumu, cild XII. Pelowna (Elizebeth; Rusya ariesi). Bb- l'nin kendisine imparatorie unvan vermee raz olduu dnem, cild XV. Peev (Osmanl tarihisi), hakknda bir fkra, cild IX. Pettau (Macaristan ehri). ehri hretli yapan antlar; hakknda tarih zellikler; kral Pettau'nun saray, cild XI. Philppe II. (spanya kral), III. Murad ile yapt mtreke, cild VII. Philippe d'Artos (Fransa genel kumandan).- Sigismond'a Yldrm

Sayfa

667

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Byezid'le savanda yapt yardm.- Bu artlar iindeki davran.- lm, cild I. Priscus, Bkz. Marmaris. Phocee (Foa) (Bat Anadolu ehri). hreti; ehrin insanlannm karakterleri zerine dnceler, cild I. Pranza (George; Yunan tarihisi).- Osmanllarn mensellerine uygulad roman tarz anlatm; Constantin'in mabeyincisi idi; bu ahs zerine ayrntl biyografik bilgi.- Kendisine verilen eitli grevler, cild , I, II. Phranzes, Bkz. Phranza. Piyade (yaya askeri). Osmanl birlikleri arasnda piyadelerin tekilt ve cretleri, cild I. Pyle (Korkud'un nedimi).-Efendisiyle birlikte snd yer.-Onunla birlikte esir ediliyor.- Korkud'un htrasna kar muhafaza ettii duygu ehzadenin lmnden sonra da deimiyor, cild IV. Pyle (Uzun; IV. Murad saltanat dneminde tersane khyas).Karadeniz'de Kazaklara kar alan deniz seferini ynetiyor.-Azak'a kar alan sefere katlyor.- Kapdan- derya makamnda yerine atand kii; Azak'a kar alan yeni seferde serdarha atanyor.- Trablus'a son seferinde Day Mehmed'e daveti.- Ald hediyeler.- Hal ve artlar idamn getiriyor, cild IX, X. Piyfile Paa (Osmanl donanmas kapdan- deryas).- Asl memleketi; harem dairesindeki grevi; srekli ykselii.- Deniz seferleri zerine rapor.stanbul'a muzafferne girii.- Esirlerine kar davran.- Malta muhasarasn yapt dnem.- Donanmasnn kuvveti.- Muhasara harekt.Seferin baarszl.- II. Selim'e sunduu hatr saylr, byk hediyeler.- Bu zenginliklerin geldii kaynaklar.- Sultan onun hizmetlerini nasl deerlendiriyordu.- Kbrs Adasnn kar alan seferde kendisine verilen kumandanlk, bu sefer hakknda ayrntl bilgi.- Donanmay stanbul'a getiriyor.- lm; yaptrd cami, cild VI, VII. Pylepaa (camii). Kurucusunun ad; bu mabedin tasviri; orada bulunan mezarlar; caminin insnn sona eri tarihi, cild XVIII. Pe II (papa). Trklere kar bir hal seferi dzenlemesini vazediyor, cild III. Perre le Grand (Deli Petro) (Rusya an).- Azak muhasarasn Osmanllarn zoruyla kaldnyor.-Banla alkal olarak Avusturya imparatoruna ynettii sorular. -Kond de Kinski'ye ayn konuda verdii cevap; bu mnasebetle Hollandallar ve ngilizler hakknda dnceleri. -

Sayfa

668

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Karadeniz donanmasn arttrmas sebebiyle Bb- l'de uyandrd endie.- III. Ah-med'e kar taknd tehdit edici tavr.- ki devlet arasnda arazi snrlandrlmas.- ar Petro ile sve kral XII. Charles (arl) arasndaki sava hakknda ayrntl bilgi.-Bb- l'nin at savata Petro g duruma dyor.- Kurtuluunu kendisine borlu bulunduu kadn.- Bu artlar altnda imzalamak zorunda kald Ban Anlamas.- Ban anlamasnn yenilenmesi., ran devletinden istedii tazminat.- Hazar denizinde gelimeler kaydetmesinin Bb- l zerinde uyandrd kukular.-Onunla Bb- l arasnda bags-teren glkler, ran hkmdar Tahmasip'le yapt anlama.-ran'n baz eyletleri zerinde Bb- l'nin haklarn tamyor.Trkiye ile imzalad bu konuda ran'n paylalmas anlamas. -lm dnemi, cild XII, XIII, XIV. Perre_ le Perlus (Bodan prensi).- nc defa tahta k vesilesiyle III. Murad'n kendisine verdii hediye.- dedii para ile olunun kendisinden sonra tahta kmak hakkn satn alyor, cild VII. Pinnon de Velez (hisar).- To-pografik durmu; ad nereden geliyor.Durumunun nemi, cild VI. Pr Ahmed (Karaman Beyi tbra-himbey olu).- Beyliin ele geirdii blm.- Kardei shak Bey'e kar srdrd sava.- Yenilgiye uramas.- Eyletlerine yerleiyor; kim tarafndan?- II. Mehmed'in ona kar ald karar.- Gedik Ahmed Paa'nn ona kurduu tuzak. -Snd ehir.- Ald iddetli ve an karar, cild III. Piraua Top gllesi dkmha-nesiyle mehur ehir; bu konuda ayrntl bilgi, cild XII. Piree (Atina ehrinin liman). Ad nereden geliyor; bu ehirde grlen heykeller, cild XII. Piri Bey (Adana valisi).- Kilik-ya'da patlak veren isyandaki davran.Sultan Sleyman'dan grd kabul edili tarz.- Sidi'nin Adana blgesindeki isyann bastrmakla grevlendiriliyor; elde ettii basan, cild V. Piii Mehmed Paa (I. Selim'in aldran ordusu defterdar).- ah smail'e kar giriilecek sava iin toplanan mecliste ileri srd gr.- Yerine getii vezir.- Sul-tan'm imparatorluk donanmas konusunda ona verdii emir.- M-sir seferi srasnda istanbul'un idaresiyle grevlendiriliyor.- artlar onu Veziriazamlk makamna ykseltiyor.- Gelip Sultan Selim'e iltihak ettii ehir.- Karakterinin deerlendirilmesi; bu konudaki fkra., Menei.Hkmdnn lm grdnde duyduu ztrap; bu vesileyle nasl

Sayfa

669

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

davrand? nsanlk sevgisini gsteren hareketi.-Kanun'nin Macaristan seferi srasnda Belgrad'a yneliyor.- Bu ehri ablukada tuttuu sre.- Bu savan harektndaki rol.- Rodos muhasarasna yardm.- Ve-zirizamlktan uzaklatrlm,e-mekliye kanlmtr; niin? Cild , IV, V. Pil Reis.- Bu ahsiyet zerine aynntl biyografik bilgi.. lm; brakt miras, cild VI. Przde Mehmed Efendi (Sultan imam).- stanbul kadl makamnda yerine atand zat.- Anadolu Kadaskerlii makamna ykseltiliyor., eyhlislmlk makamnda yerine atand zt.- ran hukukulan reisine yazd mektup.- Azledilmesi; niin? - Vefatnda ya; ahsiyeti konusunda ayrntl bilgi, cild XIV, XV. Przde Osman Efendi (eyhlislm).- Meziyetlerinin deerlendirilmesi; yazar olduu eser.Politika bakmndan hakknda verilen hkm, cild XVI. Pr Mustafa Paa. - Kapdan- derya makamna yerine atand kii.Emekliye karlyor, cild XV. Pisani (Napoli di Roumania kumandan).- ehrin muhasaras srasnda Kasm Paa tarafndan sarfedilen gayretlere kar koyuyor.- Mezanndaki kitabede yazlanlar, cild V. Podkowa (van).- Adnn mns.- Hkmetinden kovduu kii; lm, cild VII. Poesie (iir).- iirin Osmanllarda doduu dnem.- iir yoluyla ve bu trde verilen eserler, cild II. Osmanl irleri.- Birinci Mehmed (elebi) dneminin nl irleri kimlerdir? - II. Murad saltanat dneminin en nl irleri.-II. Mehmed ve II. Byezid saltanat-lan dnemlerinin en nl irleri., Kanun dneminin en nlleri.-Bu dnemde vefat edenlerin haklarnda bilgi.- IV. Murad saltanat dneminde yaayan irlerin sanat baknndan deerlendirilmeleri., Hicretin onbirinci asnnda lm olanlara bir gz at.- 1676'dan 1700 ylna kadar sanatlannda parlam olanlann listesi, cild II III, IV, VI, VIU, XII. Politika (d).- Osmanl mparatorluu dneminde hkim olan bu konudaki anlayn zetlenmesi, cild IV.- Bkz. Diplomasi. Polonya. - II. Byezid'le ilk anlamay yapt dnem.- bu lkeyle Bb- l arasndaki ahenk ve anlamay bozan sebeb.-Kanun Sultan Sleyman'la ilikilerinin durumu.- Bu hkmdar katnda 1549'dan 1553'e kadar itibarl saylm elilerinin listesi.- m. Murad saltanat dneminde Polonya'nn Bb-

Sayfa

670

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

l ile srdrd ilikiler.III. Mehmed saltanat dneminde srdrd bar ilikileri.-1. Ahmed'le gerekletirdii anlama.-Bu hkmdar'la mnasebetlerini gletiren ahval ve artlar.- Bo* ussa anlamasn imzalad dnem.- Bu anlamada yer alan artlar.- Knm velihahd ahin Gi-ray'a snma hakk tanyor.- IV. Murad la imzalad anlama.- Polonya le harbetmesi iin Bb- l'yi tahrik eden devlet.- Muhasebatn gdit zerine ayrntl bilgi., Polonya bana hazr.- Bb- Al ile barn anlama olarak ihtiva ettii artlar.- Kran han ile yaplan anlama.- Polonya'ya kar IV. Mehmed tarafndan giriilen sefer.- Knm hannn araclyla Bb- li ile yapt aalayc anlama.- Osmanllarn Polonya toprakanndan karlmalanndan Sobieski tarafndan yaplan yeni anlama.- Polonya 1677'de stanbul'da kim tarafndan temsil edilmitir? - 1678 ylnda Bb- l le yapt kesin ban anlamas.-1683de Avusturya ile ittifak anlamas.Trkiye'ye kar papa, Venedik ve Avusturya ile ittifak,1695 ve 1696da topraklarnn Krm Tatarlan tarafndan istilas.-Karlofa ban anlamasnn Polonya asndan sonucu.- Bb- l'ye saldn ve savunma ittifak teklifinde bulunmas.- Hekimoju Ali pa-a'nn ikinci Vezirizamh dneminde Polonya tarafndan stanbul'a gnderilen elilik heyetinin zel amac.- Polonya'nn taksimi konusunda Bb- Al'nin tutumu zerine dnceler.- Bb- l'nin Polonya konfederasyonu murahhaslarn karlay tarz., Murahhaslarn teebbslerinin baarszl, cild IV, V, VI, VII, VIII, IX, XI, XII, XIV, XV, XVI, XVII. Poniatowsk (Stanislas).- sve kral XII, Charles'n ona Bb- l katnda verdii grev.- Onun Polonya tahtna seilmesini tahrik eden istekler.Seildiini bildirmek zere Bb- l'ye gnderdii grevli.- Rusya ve Prusya'nn tevikiyle Bb- Al seimi tanyor, cild XIII. Pont (Kprler). Osmanl mparatorluu corafyas dzeyinde yaplm dikkate deer kprlerin sralanmas, cild IV. Porter (ngiltere kral II. Geor-ges'un stanbul elisi).- Bb- l Nazrlar tarafndan 1755'de kabul edili tarz.- III. Mustafa'ya sunmakla hkmeti tarafndan grevlendirildii tebrik mektubu.- Bb- l'yi Avusturya ve Fransa'ya kar tahrik etmek yolunda ahmalan,-Prusya elisi Rexin'e verdii destek.- Bb- l'ye III. Georges'un tahta ktn bildiriyor, cild XV. Posta Gvercinleri. Dou'da bu muhabere aracnn icdcs, cild IV. Potemkin (Rus generali). 1773'de Bb- l'ye kar alan savadaki rol, cild XVI.

Sayfa

671

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Pohyaohlayc Hediyeler.- Hkmdarlar arasnda hediyeler verme detinin eskilii ve delili.- Hediye sunmada Doulu hkmdarlarn ekle ballklar.- Tahta k mnasebetiyle ran elisinin hkmdar adna II. Selim'e sunduu hediyelerin sralanmas.- 1568'den itibaren Avusturya'nn Bb- l'ye sunduu hediyelerin says.- eref hediyelerinin lavedildii, kaldrld dnem.- Belgrad anlamasndan sonra Avusturya elisinin I. Mahmud'a getirdii hediyeler nelerden oluuyordu? Bu artlar altnda Bb- Al'nin Avusturya imparatoruna gnderdii hediyelerin sralanmas.- ran ah tarafndan Sultan'a sunulan hediyelerin listesi.- Sultan tarafndan aha gnderilenlerin durumu.- Bb- l tarafndan Prusya kral II. Frederic'e gnderilen hediyelerin sralanmas.- Veziriazam Mehmed Emin Paa tarafndan ei ah Sultan'a verilen hediyelerin tr, cild I, II, VI, VII, XV, XVI, Potock (Polonya bakumandan).- Bb- l ile diplomatik ilikileri.Czartorysky ailesine kar kulland iftira.- Bb- l ile yazmalarnn konusu., ltica ettii yer; Veziriazam Mehmed Emin Pa -a'nn onu 1769'da Trklerin Ruslara kar at sava srasnda ordughnda kabul edii.- Konfederasyon adma Osmanllar lehine girdii taahhd.- Yeni Veziriazam tarafndan Hantepe'de kendisine nasl muamele edildi? Cild XV, XVI. Preveze (Arta Krfezi giriinde kale). Kaleyi Venediklilerin Trklerden aldklar dnem, cild XII. Brenslerni Vergileri.- Hristiyan prens ve hkmdarlar ban halinde kalabilmek iin Trklere belirli bir vergi dyorlard., Bu zorunluluun kalkt dnem, cild I. Prosk (Bb- l katndaki Polonya elisi).- Avusturya'ya kar alan seferde kendisinin tutuklu bulundurulmas; bu artlar iinde Avusturya ordusuna yardmlar., Trkiye'ye kar papalk, Venedik, Avusturya ve Polonya tarafndan oluturulan drtl ittifak srasnda Vezirizam'a tavsiyeleri, cild XII. Prosorovsk (Rusya hizmetindeki Polonya prensi).- Rusya'nn Bb- l ile savanda idare ettii harekt.- 1769'daki savata bu hizmetinden sonra 1771 Knm savanda da sava idaresi bakmndan oynad rol, cild XVI. Prusya.- Bu devletin Kraliyet ktphaneleri mdrlerine verdii msaade.- II. Frederic'in saltanat dneminde Bb- li'ye teklif ettii dostluk anlamas.- Bu anlamann gerekletirilmesi.- Avusturya'nn muhtemel bir dmanca hareketine kar Rusya ile yapt gizli anlama, cild I, XVI. R. Raab (Macaristan ehri).- Avusturya birliklerinin eline gei tarz.- Bu

Sayfa

672

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ehrin valisi 1683'deki Trk istils srasnda hangi hileye bavurarark onlarn ellerinden kurtulup saklanabildi? Cild VII, XII. Radul (Eflk voyvodas Wlad'n kardei).- II. Mehmed'in ona kar duyduu yaknlk.- Sultan'n onu bana getirdii prenslik; orada ne kadar zaman saltanatta kald? lm, cild III. Radul (Eflk voyvodas, eski rhib).- Mehmed Bey'e kar srdrd mcdele; kendisinden yardm grd hkmdar.-Kanun Sultan Sleyman'a kendiliinden teslim oluyor; ona kar Sultan'n davran, cild V. Radul (Eflk voyvodas, Leon'un olu).- Bu prenslii satn almak iin dedii fiyat; Trklerin ona taktklar lkab; idaresinin karakteri. Azledilmesi; hayatn tamamlad yer, cild XI. Ragb Mehmed Paa (reisefendi - Hariciye Nzn).- Nasl deerlendirildi?- Msr vezir-valiliine atand.- Memluk beylerinin isyann bomak iin kulland vasta. -D.- stanbul'a arlyor; ne sfatla? Atand makam; zeks; derin bilgisi.- Rakka valiliindeki davran.- Vezirizamlk makamnda yerine atand ahs; hkmete verdii yeni anlay.- III. Mustafa tahta ktnda onu ye rinde brakyor.- Prusya ile ittifak iin gerekletirdii uygun hazrlklar.- ilerini gizli yrtmedeki mahareti.Suistimllere kar reformlara verdii ehemmiyet; nc Mustafa'nn tahta kmasndan nceki crtna geriye doru gitmek suretiyle bir gz at.- Kzlara-s Abukuf kendisinin aleyhine tertiplerin maskesini nasl drd? - Evlendii prenses.- Mekke ve Medine mukataasna getirdii dzenin hazine bakmndan mutlu sonulan.- Bundan tr grd mkfat.-Birok srgnn stanbul'a dnmelerine msaade ediyor.darede ve eylet valileri arasnda nemli deiikleri gerekletiriyor.Yararland otoritenin delili.- Msr vergisini dzenli bir ekilde stanbul'a gndermek ve Mekke'ye tohum sevketmek iin tedbirler alyor., daresinin bilgili ve tedbirli almas.- slbu zerine dnceler.- Devlet adam olarak kaabiliyetlerinin deerlendirilmesi-- Sultan'a kar dik duruunu korumak maksadiyle ona verdii dnler.- Kurucusu olduu yksek okul ve ktphane.- lm; gmld yer.- Yazd eserin deeri.- Hakknda ayrntl biyografik bilgi, cild XV, XVI. Raguza (cumhuriyeti).- Topo-rafik durumu; Osmanllarla bir anlama yapan ilk hrisyan devleti.- Bu anlamann konusu.- I. Mehmed'in bu devletle yeniledii ittifak anlamas; bu ehzadenin hkmranlk hakkn ve hkmdarln ilk tanyan devlet.- II. Mehmed tarafndan vergisine bir

Sayfa

673

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

artrma getirilmesinin sebebleri.-Scutari muhasarasndan sonra Trkler tarafndan fazladan ikibin duka altn istenmesine yol aan olay ve artlar. II. Byezid'in tahta knda elde ettii lutf ve kolaylklar.- Sultan ile Veziriazama gnderdii hediye: niin? Kanun Sutan Sleyman'la ilikilerinin du-rumu.-III. Murad ile Veziriazam 'ma gnderdii hediyenin deeri.-1668 'de bir deprem yznden urad felket.- Bu olaydan sonra Bb- l'den nasl bir muamele grd? - IV. Mehmed'in saltanat dneminde Veziriazam Kara Mustafa Paa'nm kabul ettirdii vergi.-Gnderdii murahhaslarn stanbul'da kt muameleye mruz kalp hapse atlmalar.- Serbest braklmalar iin istenen fidye.- Nihayet onlar kurtarmay baaryor.- 1692de Belgrad'm Kprl Mustafa Paa tarafndan geri alnmasndan sonraki politik durumu.- Bb- li'ye dedii vergi.- II. Mustafa'nn saltanat dneminde bu devletle likileri.- Venedik krfezinde seyreden gemilerden Venedik cumhuriyetinin gei vergisi almas yznden bu devletle arasnda kan glkler.- Soussar adasnda imzalanan anlamann yenilenmesi, clid I, II, III, IV, V, VII, XI, XII, XIII, XV. Rftkm Mehmed Efendi (tersane khyas).- Defterdarlk makamna atanyor.- Msr valisi olarak yerine atand kii.- Bu eylette yrrle koyduu nizmlar.- Azledilmesi, cild XVI. Rakka (Rebta merkezi ehri). Evvelce tannd ad; bu yer zerine ayrntl bilgi, cild IV. Rakoczy (Transilvanya hkmdar.) htiras ve entrikalarnn Macaristan ve Transilvanya zerindeki tesirleri Transilvanya hkmdar olarak meruluu Bb- l tarafndan tasdik ediliyor.- Sultan brahim'e gnderdii eli; ne amala? - Entrikalarnn Bb- li ile Avusturya arasnda hkm sren iyi mnasebetler zerindeki tesirleri.- sve ordusu bakumanda-myla Avusturya'ya kar imzalad ittifak.- Yukan Macaristan taht zerindeki iddialar.- Bb- l'ye vergisinde indirim yaptrmak baarsn elde ediyor.Sultan brahim'in elisine gsterdii kabul, Yakaland ldrc hastalk. Azledilmesi sonucunu getiren davran.- Azlinden sonra dt durum.Elinde bulunan kuvvetler.- Urad yenilgi; kat yer.-lm, cild IX, X, XI. Rakocy (Macaristan prensi).-Macaristan'da giritii tertiplerin divanda uyandrd gvensizlik.-stanbul hkmetini bu prens lehine hazrlamak yolunda Fransz elisinin sarfettii gayretler; Fransz elisinin gayretlerine Avusturya elisi kar kyor.- Fransz hkmetinin Rakoczy'e gnderdii

Sayfa

674

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

para yardm.- Sultan'a yazd mektup.- inde bulunduu g durum.Damad Ali Paa Avusturya ile savaa balamakta onu ta-ahhd altnda tutmak iin mektup yazyor.- Fransa'dan Edirne'ye dnnde dzenlenen kabul merasimi.- Srld yer; orada srd hayat.- Teebbs ve manevralarnn baarszl; olunun Fransa'da ald unvan.- Bb- l'nin ona tahsis ettii para yardmlar; onunla Bonneval arasnda kan anlamazlk; niin? - yl sonra Yeen Mehmed Paa ile anlama imzaladna gre, yanl olarak lm haberinin yaylmas.- Transilvanya tahtna kmak in baarsz gayretleri., lm, cild XIII. Rakoviza (Costantin; M i eh e m Rakoviza'nn olu).- Bodan tahtnda yerine getii kii.- Hospodar (umum vali) unvanyla Eflk'a gnderiliyor, cild XV. Rakoviza (Michel; Bodan prensi).- Bu makama ykselmesinde uyulan det.- kinci defa tahta karlyor.- Azledilmesi.-Eflk hospadorluuna atand dnem.- Azledilmesinin sebebi.. Srgne gnderildii yer, cild XIII, XIV. Rakoviza (Richard).- Kendisine nasl lkap verilmiti? Eflk prenslii makamn satn ald fiyat.-Azledilmesi, cild XIV. Ramadhan (Cezayir days).- IV. Mehmed'e gnderdii hediyeler.Divannm terkibi; diplomatik ilikileri, cild XI. Ramazan (eyh).- Fetret dneminde ehzade Sleyman ele-bi'nin kendisine Timur katnda verdii grev; bu hkmdarn onu karlay, cild II. Ramazanolu (hanedan), Menei zerine ayrntl tarihi bilgi, cild IV. Rami Mehmed Paa (reisefen-di; n. Mustafa saltanat dneminde).1698'de kendisine Avusturya'da verilen diplomatik grev.- Bu artlar altnda toplanan kongredeki davran.- Kaabiliyet ve slubunun vlmesi.Politika yazlarndan oluan kolleksiyonunun deeri.- ahs hakknda ayrntl biyografik bilgi.- eyhlislm Fey-zullah Efendi'nin onunla yapt ittifak; ne amala? Vezirlik rtbesine atanyor.- Sava projeleri asndan vezirizam'a muhalefet ediyor,- Vezirizamlk makamna ykseltiliyor.daresinde zerine eildii ilk iler.- Gerekletirmee alt reformlar.imparatorluun gvenliine ve maliyesine verdii byk nem.- Baltalayc dmanlar.- Halk lerinden anlay zerine dnceler; tahrik ettii honutsuzluk.- Kendisini hedef alan genel fkenin sonucu.- stanbul'da patlak veren isyan esnasndaki davran.- Ka.-Damad Hasan'in ona kar tutumu; atand valilik.- Msr valiliini alyor, Hayatnn deimesi.-

Sayfa

675

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Urad kibet; brakt eser cild XII, XIII. Bares (Bodan prensi).- Kanun Sultan Sleyman'n onunla yapmaya karar verdii sava; niin? Osmanl ordusunun nnden ka.Hkmdarlkta yerini alan ve atanan prens, cild V. Ravestein (Fransz amirali).-Midilli adasna yapt karma; baehri kuatyor.- Karaya vuran donanmas tamamiyle elden kt, cdlV. Rewendi (mezhep ruhani reisi). Mezhebini, doktrinini yayd dnem; mezhebi neye dayanyordu, cild II. Rebia Gln (IV. Mehmed'in gzde sultan kadn).- ehzade Mustafa'y dourduu dnem; menei; kocasnn zerindeki tesiri.- IV. Mehmed'in tahttan indirildikten sonra ekilmek zorunda kald yer; portresi; kskanlnn bariz izgilerini aklayan artlar, cild XI, XII. Receb Paa (Osmanl donanmas kapdan- deryas).- Kumandan olduu donanma.- Karadeniz kazaklarna kar stnlkleri. -Kapdan- derya makamnda kendisinden sonra gelen kii.- Evlendii prenses.- Krm hanna kar ynettii sefer; karsnda Mehmed Giray bulunmaktadr.- Bb- l kuvvetleri iin bahtsz sonu.- Karadeniz Kazaklarna kar kazand zafer.Entrikalar yznden payitahtta sebeb olduu itaatsizlik.- stanbul kaymakamlna atanyor.-Hasan Paa'ya kar tertipledii suikasd.- Bu ahsa isnad edilen su.- Husrev Paa'nm asli konusundaki sipahi isyannda oynad rol.- Veziriazam oluyor.-Husrev Paaya uyars.- Bu ahsn lmnden almak istedii intikam.- Bu artlar iindeki davran.- Urad kibet, cild VIII. Recep Paa (IV. Mehmed'in bamabeyincisi).- Evelki durumu ne idi? Yeni tevecch ve iltimaslar elde ediyor.- Edirne'de zengi kaymakamlna atanyor.- Eski stanbul kaymakamna kar duyduu kskanlk.- Rumeli Kadaskeri ile anlamazl.- Sultan tarafndan hakknda idam karan veriliyor.-artlar kamasn kolaylatryor.Urad kibet, cild XII. Reliques (kutsal emnetler). -Aziz mzrann bulunduu yer kim tarafndan kefedildi? - stanbul'un fethinden sonra, saray hazinesine konulan kutsal eya., II. Byezid tarafndan Rodos valyeleri stad- zamna gnderilen Aziz-Jean Baptiste'in sa eli. -Mslmanlarn ibdetine tahsis ve camiye dntrlen kilise.- Rumlarn durumu ktye kullanmalar.- Harem dairesinde zel bir odada duran kutsal eyann telkin ettii sayg, cild II, III, VIII, Reninger (Avusturya imparatorluu elisi).- 1664'de Bb- n l'nin

Sayfa

676

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

at Macaristan seferinde ordugahta mevkuf tutulmas. -Vezirizam'n onunla yrtt mzkereler.- Bb- l ile Avusturya arasnda 1664'de barn imzalanmasndan sonra ald hediye, cild XI. Repnin (Rus generali).- 1770de Trklere kar savata oynad rol.Kaynarcada Bb- lnin eli-leriyle imzalad bar anlamas, cild XVI. Resm Ah m e d Efendi, Bkz. Ahmed Resm. Retlmo (Girit adas ehri). Bu yer zerine ayrntl bilgi; Osmanllar tarafndan muhasara edilii, cild X. Rezn (Prusya maslahatgzar).- III. Osman katnda yerine getirdii grev; hakknda ayrntl bilgi., istanbul'daki teebbslerinin sonucu.- zmir seyahatinin amac; stanbul'a baka bir hviyetle gitmesine msaade edildi., Doum yeri; hayatnda yapt iler; Bb- l katnda II. Frederic tarafndan kendisine verilen grev, III. Mutafa ile yapta anlama, Ragp Pa-a'nn kendisine verdii not; Bb- Al katndaki olaanst grevinin sonucu.- Hkmeti tarafndan geri arlmasnn sebebi, cild XV, XVI. Nhodes (Rodos) (bu ad tayan adann merkezi).- Bu ehir zerine tarih adan gz at.- II. Mehmed'in kumandanlarndan Mesih Paa tarafndan muhasara edilii; Kanun Sultan Sleyman tarafndan muhasaras.- Bu konuda ayrntl bilgi, cild III, V. Rhodes (Rodos adas).- Tarih adan adaya bir gz at.- Topog-rafisi.II. Mehmed'in kumandanlarndan Mesih Paa'nm muhasara harekt hakknda rapor.- Kanun Sultan Sleyman tarafndan mu-hasars zerine ayrntl bilgi., Rodos'un dmesinden sonra teslim olan adalar.- Bu muhasarann n, cild III, V. Rodoslular.- Bu halk zerine ayrntl tarih bilgi., Mesih Paa'nm baarszla uramasnda halka balanan sebeb, cild III. Rodolphe II. (Avusturya imparatoru).- Tahta kt dnem.- III. Murad'la imzalad mtreke, bu hkmdarla arasndaki ilikilerin durumu.- Trkler komisyonunu oluturduu lke; niin? Bb- l'ye kar srdrd sava.-Bathory'nin lmnden sonra Transilvanya'nm Avusturya'ya dnmesi artyle yapt anlama., Eflak voyvodas MicheTe kar uygulad politika.- I. Ahmed'le imzalad dikkate deer anlama.-Bu hkmdarla Transilvanya zerindeki mzkerelerin yeniden balamas.- Bu vesileyle imparatorun Sultan'a verdii cevap, cild VII, VIII. Roger (Bizans imparatorluu byk amirali), daha nceki meslei, cd

Sayfa

677

Byk Osmanl Tarihi I.

Cilt 18

Joseph von Hammer

Roggendorf (Guillaume; baron de).- Kanun Sultan Sleyman'a kar Viyana savunmasnda oynad rol.- Buda ehrine kar muhasara hareketine giriiyor.- Bu teebbslerinin baarszl, cild V. Roha, Bkz. Edessa. Rokneddin Kl a rs lan, Bkz. Klaislan IV. Rokneddin Sleyman (Azeddin Klarslan U'nin olu).- Hkimi olduu imparatorluk; bu hkmdar zerine dnceler; karakterini belirlemek maksadiyle Msr halife leri nin ona verdii unvan.-Zalimliinden rnek. lm.- Bu hkmdarn soyaac, tabloda, cild I. Romanzoff (kont Pierre Ale-xandrovi, Rus feldmareali).-Bb- l'ye kar sava da bakumandanlnda bulunduu Rus ordusu (1769 sava).Ynettii harekt.- Veziriazam Halil Paa'ya yapt bar teklifleri., Bir mtreke konusunda Bb- l ile mzkereler.- Vezirizam'a gnderdii, mzkarelerin kesilmesinden duyduu znty bildiren mektup.- OrlofFa kar besledii kinin sebebleri.- Yeni bir Bkre kongresinin almasn imzasiyle Vezirizam'a bildiriyor.- Kongrenin dalmasndan sonra arpmalar baladnda Trklere kar taknd tavr.- Bb- l ile mzkerelerin balatlmas hususunda yetki alyor.-Bu konuda Avusturya ve Prusya elileri nezdindekl tee-bsleri.- Kendisinin teebbsyle Kaynarca'da Bb- l ile yaplan bar anlamas, cild XVI. Roraandanovsky (Rus generali).- Cahry nnde Trkleri pskrtyor.Bu kaleyi almalarna engel olamyor.- Onlara kar kazand zafer, cild XII. Rufailer (tarikat). Bu zmrenin mensuplar zerine ayrntl bilgi, cild I. Rumeli Bu blgedeki yar-zeametin asl ve amac, cild II. Rum Mehmed (Husrev Paa ordusunun bir subay).- Kaatiller tarikat birliklerinin saklanm olarak bulunduklar Nefsid geidini temizleme emri alyor; teebbsnde baarl oluyor.- IV. Muradn azil fermanna kar kyor; ne amala? Hakknda ayrntl bilgi.- Aynab'da Ali Bey tarafndan kuatlyor; urad kibet, cild IX. Rum Mehmed Paa (II. Meh-med'in ikinci veziri).- Mahmud Pa-a'ya kar besledii kin; onu Sul-tan'n huzurunda itham etmesi; niin? Davrannn karakteri hakknda dndrdkleri.- Yetitirilmi olduu vazife.-Karaman'da kendisine verilen grev; bu vesileyle davran.Pdihn gznden dmesinin sebebi.- daresi dneminde maliyeye getirdii messese, cild III. Rus tem Paa (Buda beylerbeyi). Bb- li ile Avusturya imparatoru

Sayfa

678

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ferdinand arasnda mzkereler srd srada Ma-carlarla mcadeleye girimesi, cild VI. Rustem Paa (vezir ve Kanuni Sultan Sleyman'n damad). Akabinde ikinci vezirlie ykselmesini salayan hl ve artlar.- yararland tesiri; bu tesir gc ona nereden geliyordu.- Avusturya imparatoru Ferdinand'm murahhaslaryla yapt toplant.- Charles-Quint'e kar harekete geen donanmaya katlyor.- Veziriazam makamna ykseliyor.Menei; hakknda ayrntl biyografik bilgi.- ran seferini idare etmekle grevlendiriliyor.-Yenierilerin ehzade Mustafa'dan yana olduklar hakknda Kanun Sultan Sleyman'a verdii rapor.-Azledilmesi.-ehzadenin Jdamm-daki itiraki zerine dnceler.-ehzde'nin lm zerine zntsn manzum bir atla aklayan ir Yahya'dan (Tahcal) intikam al tarz.- Lala Mustafa Pa-a'ya kar besledii kinin sonulan.- Bu devlet adamnn idare ilerindeki davrannn deerlendirilmesi.- lm, cild V, VI. Rustem Paa (Karaman valisi).- Vezirizamlk makamna atanmasn reddetmesi.- -ran seferi seraskerliine atanmas.- Zaptettii ehir ve kale, cild XIV. Rutbei Karb- Uls. Osmanl idare tekilatnda bu adla derecesi belirlenen grevliler; makam yerleri ve maalar, cild XVII. Rutbe- Hamie. Osmanl dare tekiltnda bu adla derecesi belirlenen grevliler; makam yerleri ve maalar, cild XVII. Rutbe-i Mussle. Osmanl idare tekiltnda bu adla derecesi belirlenen grevliler; makam yerleri ve maalar, cild XVII. Rutbe-i Ul. Osmanl idare tekiltnda bu adla derecesi belirlenen grevliler; makam yerleri ve maalar, cild XVII. Rutbe-i Rabie Osmanl idare tekiltnda bu adla derecesi belirlenen grevliler; makam yerleri ve kinlii, cild I. maalar, cild XVII. Rutbe- Sadse Osmanl idare tekiltnda bu adla derecesi belirlenen grevliler; makam yerleri ve maalar, cild XVII. Rutbe-i Slise. Osmanl idare tekiltnda bu adla dereceleri belirlenen grevliler; makam yerleri ve maalar, cild XVII. Rutbe-i S amin e. Osmanl idare tekiltnda bu adla dereceleri belirlenen grevliler; makam yerleri ve maalar cild XVII. Rutbe-i Sni.- Osmanl idare tekiltnda bu adla dereceleri belirlenen grevliler; makam yerleri ve malan, cild XVII. Rutbe- Sn.- Osmanl idare tekilatnda bu adla dereceleri belirlenen grevliler; makam yerleri ve malan, cild XVII.

Sayfa

679

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Rutbe-i Saniye. - Osmanl idare tekilatnda bu adla dereceleri belerlene grevliler; makam yerleri ve malan cild XVII. Rutbe-i Sarie. Osmanl idare tekilatnda bu adla dereceleri belirlenen grevliler; makam yerleri ve malan, cild XVII. Rutbe- Sitte. Osmanl idare tekilatnda bu adla dereceleri belirlenen grevliler; makam yerleri ve malan, cild XVII. Rutbe-i Tasie. Osmanl idare tekiltndan bu adla dereceleri belirlenen grevliler; makam yerleri ve malan, cild XVII. Russel-Baliol (Bizans imparatoru Diogene'in hizmetindeki bir Frank cretli asker grubunun efi).- Bu imparatorun Alparslan'a kar yapt savata sava meydann terketmesi.- Derecesi'nin seRusya (devleti).- Osmanl imparatorluu ile ilk ilikileri dnemi.-I. Selim'le mnasebetlerinin mhiyeti ve Kanun ile.- III. Mu-rad'la.Trkiye'nin I677'de Rusya'ya iln etmi olduu savan sebebi.- Elilerinin stanbul'da yi karlanmamas.- Bb- l'den artlar ileri srerek bar telebinde bulunuyorlar.- arpmalarn yeniden balamas.- Bb- l'den yeniden ban istemesi.- Veziriazam buna nasl cevap veriyor.- Bb- l'ye nc elilik heyetini gnderiyor.- Bar elde ediyor; hangi artlarla? Sultan'a sunduu hediyeler.- Trkiye tarafndan istenen ittifak.- 1668'de Trkiye'ye kar Polonya ile ittifak anlamas yapyor.- 1688, 1689 ve 1695'de ordulannm akbeti.- 1696'da s-tnik salyor.- Karlofa ban anlamasndaki rol.- Bir kongrede ilk defa olarak karlarnn mzkeresini yapyor.- Polonya ile arasnda ban.- Byk Petro dneminde Karadeniz'de silahlanyor.- Bu hkmdar dneminde Bba- l ile imzalad anlama, Bu devletle diplomatik mnasebetler iine giriyor.- ann imparator olarak tannmasnn Bb- l tarafndan reddedilmesi., ran konusunda 1724 ylnda Bb- l ile yrtlen mzkereler.- ran'a kar Trkiye ile imzalad taksim anlamas.- I. Mahmud saltanat dneminde onunla Bb- l arasnda sava getiren sebeblere bir gz at.- Bb- l konusunda Avusturya ile yeni bir zm bulunmas.- Niemirow kongresinde aa vurduu iddialar.- 1739'da Bb- li ile imzalad anlama.-Bb- l'nin arlara imparator unvan verilmesine raz olduu dnem.- mparatorie Anne le Almanya imparatoru arasnda imzalanan son anlamaya konulan gizli madde.- sve ve Avrupa'nn kuzeyi zerindeki emelleri.- Viyana hkmetine Osmanl imparatorluunun taksimini teklif ettii dnem.Avusturya ile sava ihtimline kar Prusya ile imzalad gizli anlama.Fokan ve Bkre kongrelerinin sonu ve konulan.- Trkler Rusya'ya kar

Sayfa

680

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

beinci seferlerini balatyorlar. -Bb- l ile Kaynarca'da yaplan bar anlamas.- Bu anlama zerine dnceler.- Rusya'nn bymesi.- Osmanl imparatorluu zerindeki tesiri, cild IV, V, VII, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII. S. aad (Mekke erifi Said'in olu).- ledii zulmler.- am valisi smail Paa'nn nnde kayor; niin? Osmanl ordusunun hcumu.- Sultan II. Mustafa'dan ald mektup; smail Paa orduyla Mekke'ye giriyor.- Bab- li'nin ona kar zoraki davran, cild XII. Saadi (Trk yazan). Bu ahsn deerlendirilmesi, cild IV. Sabaz (kale).- Kurulu dnemi.- nat nlemekte Macarlann boa giden gayretleri.- Bu ad zerine aydnlatc bilgi, cild III. Sabatay Sevi (zmirli Yahudi).-Kendisinde uluhiyet ve mehdilik belirtileri bulunduu iddiasiyle ortaya kyor.- Yahudiler arasnda heyecana sebeb oluyor; bu konu hakknda ayrntl bilgi.- ddias ne oluyor, cild XI. Sadi (tarikat).- Kurucusunun ad; bu zmre mensplannn karakteri, cild I. Sadk Mehmed.- eyhlislmlk makamnda yerine atand zt.- Azledilmesi sebebi, cild XIII. Sadi elebi. Grevlerinde Kemalpaazde'ye selef oluyor; ka-abiliyeti, cild V. Sefa Giray, Bkz. Ghiray-Safa. Satfer (Safevler) (hanedan).-Menei.- Bu konuda aynntl bilgi, cild IV. Safi Behadr (ran ah).- Yerine tahta kt hkmdar.- tahta k ncesindeki sava.- Ghi-lan'n en iyi drtyz okusuna uygulattrd muamele; niin? - Bykbabasnn atad beylere kar dmanca hazrlktan.- Badad'n Osmanl ordulan tarafndan fethinden sonra IV. Murad'm ona gnderdii mektup.- Bb- l ile ban anlamas yapyor, cild IX. Safi Mirza (h Hseyin'in olu olduu iddiacs).- Bb- Al Ndir h'a kar ondan yararlanmaya alyor.- Bb- l'nin ran'la anlamasndan sonra grd muamele tarz.- Ndir h'm lmnden sonra ran tahtna hak iddialan.- Bu hkmdara ait zengin hediyeleri ele geirmee alyor, cild XV. Safiye (III. Murad'n birinci kadn).- Sultan'm zerindeki tesiri; bu prenses hakknda ayrntl biyografik bilgi-, Catherine de Medi-ci'den ald mektup.- Venedik'e ayrd himaye.- Ferhad Paa lehinde mdhalesi.Yksekliini III. Mehmed'in saltanat dneminde de koruyor.- Hristiyanlara kar teklif ettii kanl proje.- Yararland gelirler.- stanbul'a dn

Sayfa

681

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

srasnda Sultan kabul ettii yer.-Hasan Paa'ya ltfettii himaye.-Bu ahsn onun zerinde tesiri olduu sylentisi.- skdar'da yaptrd cami.Nfuzunu muhafaza etmek iin kulland vasta.- I. Ahmed'in tahta knda kendisinin ekildii yer.- lm dnemi, cild VII, VIII. Saganoz (Zaganoz) Paa. (II. Mehmed'in Bakapdan- deryas).-Sultan tarafndan grevlendirildii sefer.- Azledilmesi sebebi.- Franco Acciailoi'ye kar uygulad emir, cild III. Sagundlno (Aloisio).- Venedik cumhuriyetinin ona II. Byezid katnda verdii grev.- Yazd eser, cild IV. Sahak Mustafa (Rumeli kad-askeri).- lm dnemi.-Yazd eser, cild XII. Sahib (Knm han Mehmed Gi-ray'n kardei). Btn kardelerinin kurban olduu katlimdan nasl kurtuldu? cild V, Bkz. Ghi-ray-Sahib. Sahl Efendi (Esad Efendinin kardei). IV. Murad'm tahta ktnda yrtmekte olduu grevler, cild IX. Said Efendi, Bkz. Mehmed Sa-id. Sainte - Sophie (Ayasofya kilisesi).- Bu mabedin zenginlii zerine dnceler.-Rum tarihilerinin mabedin menei hakkndaki kanaatleri; in dnemi; geirdii deiiklikler; kullanl ekilleri; in deeri, cild II. Saint-Gotthard (manastn). Durumu; orada oturan din adam; manastra hret kazandran sava, cild XI. Sant Lous (Fransa kral). Da ihtiyarnn ona gnderdii hediye, cild I. Saint-Priest (chvalier de; Fransa'nn stanbul elisi).- Bb- lnin ona verdii tahsisat., Bb- l'nin lehinde hkmeti katnda destekledii taleb.Polonya federasyonu tam yetkili murahhaslan-n desteklemesi.- Bb- l ile Rusya arasndaki mtrekeye Polonya'y dahil etme gayretleri, cild XVI. Sait-Scpulcre Fransa kral kutsal mezar zerinde koruma hakkna sahipti; ona sahip olan millet, cild XI. Sakum (Grcistan ehri). Halknn olaanst artmas; h Ab-bas'n fazlaln kltan geirilmesi iin valiye verdii zlimce emir, cild IX. Salabaddln-Byk (Eyub hanedannn kurucusu).- Klcnn kendisiyle birlikte gmlmesi emrini veriyor; niin? mer'in Hallara kar verdii kanl savata ka yandayd? Msr'n ona borlu bulunduu vakflar ve yaplar, cild IV. Sallha (III. Mustafa'nn kz kardei.)- Onunla^ ikinci defa olarak evlenen kii.- nc defa olarak Mehmed Paa ile evleniyor.-Nfuzunun tesirleri, cild XVI.

Sayfa

682

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Salih Bey (Memluk beyi). Msr' kantran ayaklanmalardaki rol, cild XVI. Salih Bin Merdas (hanedan).-Saltanat sresi.- Hanedandan gelen hkmdarlar, cild IV. Salih Efendi (ikinci defterdar). Deerinin belirtilmesi, cild XVI. Salih Mehmed Efendi eyhlislmlk makamnda yerine atand zt.- Makamna atand gn Sutan'm kendisine gnderdii hediye; grev sresi.- Azledilmesi, cild XVI. Salih Paa (Sultan ibrahim saltanat dneminde defterdr).-Vezirizam olarak atanyor; hakknda ayrntl bilgi., Transilvanya prensi Rokoczy'ye gnderdii mektup.- arptrld ceza; niin? Cild X. Salih Paa (Cidde valisi).- Abdullah Paa'nn yanndaki grevi; Cidde valiliini nasl salad? -lm, cild XVI. Salih Reis (Kanun saltanat dnemi Kapdan- deryalarndan). lk meslei; doum yeri; cesaretinin kendisine kazandrd hret, cild VI. I. Salonique, Bkz. Thessaloni-que. Salour. - Menei; slmiyeti kabul edii.- Kendi ald ve halkna verdii ad, cild I. Saltukdede (Trk-Seluk prensi). Hakkndaki efsne, cild XVI. Samarkand (Asya ehri).- Onu payitaht yapan hkmdar.- Bu ehrin oniki kraliyet bahesinde yapt deiiklik.- Timur'un buraya yerletirdii halk.- Sanatkr ve alimlerini ald ehirler.- Timur'un bu alimlerini payitahta girii.- Bu hkmdarn ehirde yaptrd saray, cild II. Sam Mirza, Bkz. Saff. Samsama avu.- Osman Ga-zi'ye hizmeti.- Hizmetlerinin karl olarak bu hkmdardan istedii.- Osmanl imparatorluu grevler derecesindeki yeri.- Osman Gazi'nin muhafazasn ona brakt kale, cild I. Samsun (Kastamonu valilii ehri). Hakknda ayrntl tarih bilgi; hlihazrdaki nfusu; hretini salayan sanayi rnleri, cild Sanaa (Yemenin merkezi).- To-pografik durumu.- kliminin sala yararl.- Bu ehir zerine ayrntl bilgi, cild VI. Sancar (Melik ahn olu). Horasan hkmdarln alyor; ne artla? Kardelerinin lmnde Seluklu mparatorluu mirasn alyor.- Zaptettii ehir; orada bulduu zenginlik.- Tahtta kald sre; imparatorluun genilii; saltanatn zellikleri.- syan eden taba-as tarafndan esir alnyor.Ka; hkmdarln elde ediyor; lm dnemi.- Fetihleri dolaysyla Dou halklarnn ona verdikleri lkab; saraynn ii zerine dnceler;

Sayfa

683

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

saltanat dnemi srasnda iir sanatnn kazand canllk, cild I. Sandor (Caspar). Bodan ve Transilvanya'da yapt tahribat, cild XII. San. (Pietro; Fransz donanmas kumandan). - Santa-Mau-ra'y muhasara etmek iin birletii donanmalar., bu konuda ayrntl bilgi, cild IX. anzde (IV. Mehmed saltanat dneminde eyhlislm).- Bu makamda yerine atand zt.- Azledilmesi; niin? cild XI. San'ullah (III. Mehmed saltanat dneminde eyhlislm).- ir Bki'nin vefatndan sonra dzenlenen anma treninde onu tazimle anyor.Sipahileri tahrik ettiinde Veziriazam Yemii Hasan Paa aleyhine fetva veriyor.- Azledilmesi. - Srgn cezasna arptrlyor., Snd yer.eyhlislmlk makamna yeniden atanmas.- Dervi Paa'nn iktidar kaybetmesindeki rol, cild VII, VIII. Santa-Maura (Bu addaki adann ehri.) D eklinin tasviri; 1684'de Venedikliler tarafndan muhasaras, Cild XII. Santa - Maura (adas).- Durumu; Fransa, Venedik ve papalk devletleri mttefik donanmalar tarafndan muhasaras hakknda ayrntl bilgi.- Ada sularnda cereyan eden Barbaros Hayreddin ve Doria arasndaki sava.1684'de Venedikliler tarafndan Trklerden alnyor, cild V, XII. Sanuto (Maro) . Yunanistan'da zaptettii adalar; imparator Henri'nin bir beratla birlikte kendisine verdii unvan cild V. Savc (I. Murad'n olu).- Jean Paleologue'un oluyla birlikte babasna ihaneti.- Urad kibet, cild I. Sapor (ran kral).- Muhasaradaki ehirde ta yerine altn mifer giymesi.- Bu miferin ekli, cild IV. Serelizde Feyzullah (Sivas valisi).- Bir ekiya etesini saf d etmesi.Bu vesileyle Sultan'n gnderdii mkfat, cild XVI. Sanktip (Maliye diresi efi). hretinin tr; yksek makamla ra geliini nfuzlarna borlu bulunduu kiiler; urad kibet; niin? Cild X. Sark Mustafa. -1. Ahmed tarafndan kaymakamla atanrken kendisine verdii talimat; idarede yapt deiiklikler.- eyhlislm' makamndan uzaklatrma teebbsnn kendisi bakmndan me'um sonucu, cild VIII. S ar zade, Bkz. Sniz&de. Sarzde Mehmed Paa (Van valisi). Kars'da asayiin salanmas ve kargaalk karanlarn cezalandrlmasyla grevlen diriliyor, cild XVI. Satalia (Kk-Asya ehri).-Bu yer ve Hallarn muhasaras zerine

Sayfa

684

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ayrntl bilgi, cild III. Sat (Trk iri).- II. Byezld'n saraynda yapmak zorunda olduu yllk iler.- Tahta ktn anlatan bir kasidesine karlk I. Selim'in kendisine verdii mkfat, cid IV. Satrc Mehmed (III. Mehmed'in veziri).- Macaristan'a kar grevlendirildii sefer; bu konuda ayrntl bilgi.- Azledilmesi; niin? - Onu ortadan kaldrmak iin Veziriazam brahim Paa'nn tertipleri.- lm, cild VII. Saxe (Saksonya) (krall). Bu devletin nzn kraliyet ktphaneleri mdrlerine yetkiler veriyor, cild I. Saace (dk de).- 1696'daTeme-var' muhasara ediyor.- Sultan . Mustafa'ya kar giritii sava kaybediyor, cild XII. Scanderbe (skender Bey) (Epir prensi).- Karakterinin belirlenmesi.Gerek ad nedir? Bu ahsiyet zerine ayrntl biyografik bilgi.- Ali Paa'ya kar kazand sava.- Ordularnn basanlar; onu Venediklilerle ban yapmaya zorlayan sebeb; Mustafa'ya kar kazand zafer.- Sfetirad ve Deb-re ehirlerine II. Murad'a kar sal-dnya getiinde kahramanlnn bir ie yaramamas.- Bu hkmdarla mcdelelerinde gsterdii deeri.- n. Mehmed'e kar bamszln savunduu lke.- Bu h-mmdarla yapt ban anlamas.- Belgrad muhasarasnda gsterdii kaabiliyet.- Yenilgiye uramas.- fke anlannda kendisinde grlen zellik.- Silah arkada Moses'e kar davran.- Dman olan yeeni Hamza'ya kar kazand zafer.- Ona kar cmertliini gsteriyor.- Fransa kral VII. Char-les'a kar Napoli kral Ferdinand'a verdii destek.- II. Mehmed'le arasnda bar anlamas.- Anlamay bozmas yolunda gelen tevike boyun eiyor.Trklere kar verdii eitli savalar zerine rapor. -lm dnemi; karakterinin deerlendirilmesi.- Mezarnn bulunduu yer; Osmanllar onun mezarna sayg gsteriyorlar, cild II, III. aban (Hat stad Hasan Paa'n m hizmetkr). Efendisinin hayatn kurtarmak iin lm gze almas, cild IX. h Abbas I (Hudabende'nin olu).- ocukluunda banda bulunduu valilik.- Amcas h smail tarafndan boulmas emri veriliyor.- Bu lm hkmnden nasl kurtuluyor.- lediinden phe edilen cinayet.- ran tahtna kt dnem.- Osmanllarla bar anlamas yapmasna karar verdiren sebeb.- Bu anlamann neticesi.- Avrupa'nn balca hkmetlerine gnderdii elilerin grevi; III Mehmed'e kar savayor.- Veziriazam Murad Paa'ya gnderdii mektup.- Bb- l'nin ona kar besledii niyetler.- eh-

Sayfa

685

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

rin fazla nfusunun kltan geirilmesi hususunda Sakum valisine verdii zlimce emir.- lm; saltanat sresi; tahtn brakt hkmdar.- Nasl deerlendirildi? Cild VII, VIII, IX. h Abbas n. (ran hkmdar).- Sultan brahim'e gnderdii elilik heyetinin amac; tahta k dnemi; babas zerinde iledii cinayet. - IV. Mehmed'e gnderdii elilik heyeti.- Sultan'n ona gnderdii hediyeler, cild X, XI. h Budak (Zulkadir hkmdar).- Kardei Arslan'm ldrl-mesindeki itiraki; ona hkmranl veren hkmdar.- lkesinin beylerinin onun saltanatna kar muhalefetleri.- Kardei eh-suvar tarafndan tahttan atlyor; snd lke.- ehsuvar'a kar at mcdele; nasl ona kar muzaffer oldu?- Kardeini cezalandrdktan sonra tekrar tahta kyor.Yeniden tahttan atlyor; kim tarafndan? - II. Byezid katnda teebbste bulunuyor; bu hkmdara verilen sancak.- Sava Zl-kadir topraklarna gtryor; Ala-eddevle ile yapt savan kendisi asndan sonucu, cild III, IV. h Ekber (Byk-Mogol). Bu hkmdarn deerlendirilmesi.cild V. ah Hseyin, Bkz. Hseyin I. (ran ah). ahn Ghiray, Bkz. Ghiray hn. fthn Mustafa (IV. Mehmed'in silahdn). Kaymakamla anlamazlklar, cild XII. hn Pasa. - Bosna valiliinde yerine atand ahs.- daresinin ilk icraat., Mahmud'a kar lm ferman aldrtan sebeb, cild IX. h smail I. (Safev hanedannn kurucusu).- Menei.-Yakub'un ona uygulatt tutuklama.- Ona hrriyetini geri veren hkmdar.- ocukluu boyunca sakl kald yer.- irvan ahna kar giritii teebbs; baarlan.kinci Byezidle ilikilerinin mahiyeti.- Zlkadir lkesinde yapt tahribat.Emrindeki ranllara Alaeddevle'in olu ve torunlarna kar uygulattrd vahet.- Tekke silerinin ekiyalklann nasl bastryor.- Bu konuda II. Byezid'e gnderdii elilik heyeti., Selim'e kar Ahmed tarafn tutuyor. Kudretinin bymesi zerine geriye doru bir gz at.- Selim'inkine kar olan dini mezhebi yayyor.-Dmanlklarna mezhep ayrlndan gayn kin kaynaklanda ekleniyor.- Selim'e kar ynettii ordu; niin? Selim'in ona yazd mektup.- smail'in cevab.- smail'in Sultan'dan ald yeni mektup.Selim'in karsna kmakla yapt hata.- dmannn bekledii ova.-Bir Osmanl esirinden Selim'in ordusu hakknda ald bilgi.- Os-manllarnkine kyasla kendi ordusunun durumu.- Sava hakknda ayrntl bilgi.- Savan

Sayfa

686

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

neticesi; kendisini att tehlike; lmnden nasl kurtuluyor.- Tebriz iine girmek korkusu; niin? - Selim'e gnderdii elilik heyetinin konusu.Sultan'n hareketinden sonra payitahtna girmek iin acelesi. -Diyarbekir'i tekrar ele geirmek iin teebbse geiyor.- Teebbsnn baarszl.Suriye'de Ga-zali'nin isyanna mit balyor.-lm dnemi, cild IV, V. h smail II. (h Tahmasp'n olu).- Alamut hisarnda tutukluluk zaman.- Oraya niin kapatld? - Bu ehzadenin karakteri zerine dnceler; ran tahtna ktktan sonraki davran.- lm, cild VII. ahkuli (ranl musikiinas).-ranl generallerin Badad'da IV. Murad tarafndan verilen bir emirle ldrldkleri srada lmden nasl kurtuldu? ran musikisini stanbul'a getirdi, cild IX. h Mansur (Muzaffer-ailesinden hkmdar). I. Byezid'le mektuplamalar, cild II. fihruh (Timur'un olu).- Bu ad ona nereden geliyor? - h-Man-sur'a kar kazand zafer.- Bu hkmdarn kesik ban Timur'un ayaklan dibine atarken syledii szler.- Babasnn onun lehinde yapt hazrlklar.- Hkmranln Timur'un torunu Pr Mehmed'le ekitikleri lke, cild II. ahruh (ran tahtna hak iddiacs).- Aile teselsl durumu; brahim Mirza'ya kar kuvvetli hukuk deliller karyor.- Bu hkmdara kar savata zafer elde ediyor; iyi taraflar onu halka sevdiriyor; urad kibet, cild XV. fih Saff, Bkz. fl Behadr. ah eca (Muzaffer ailesinden hkmdar).- Timur'a verdii taat delili.bu hkmdarla imzalad anlamas, cild II. ah Sleyman (ran hkmdar II. Abbas'n olu).- Sultan II. Ah-med'e ho grnmek maksadiyle gnderdii elilik heyeti; sunulmak zere gnderdii hediyeler.- Elisinin Sultan tarafndan grd muamele tarz.II. Mustafa'nn tahta kmas vesilesiyle stanbul'a gnderdii elilik heyeti; bu konuda ayrntl bilgi, cild XII. hsultan (III. Mustafa'nn kz).- Drt yandayken nianland kii.Evlendii ya; bu konuda ayrntl bilgi, cild XVI. ah Tahmasip (ran hkmdar).- Menei; nasl deerlendirildi? ; Tahta knca taknd tavr.- Rus an Byk Petro ile yapt anlama.- Bb- l katnda arad destek.- Afgan hkmdnna kar srdrd mcdele.Hasm Erefe kar verdii sava.- ahlk sfatnn tannmas talebinin Bb- l tarafndan karlan.- Bu makamda onun yerini alnan kii.- sfahan'a giriinde halkn karlay.- I. Mahmud'un ona sava iln.-arpmalar

Sayfa

687

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

zerine ayrntl bilgi.- Talihinin tersine dnmesi.-Tahttan indiriliyor; kim tarafndan? Cild XIV. h Tahmasp (ran hkmdar).- Kanun Sultan Sleyman'n kendisine gnderdii mektup.- Bu mnasebetle Macar kral ve Char-les-Quint nezdindeki teebbs.-Kanun'nin onunla sava srasnda yksek makam sahiplerinin ayrlmalar.- Bu hkmdarn yeniden saldrya gemesi; bavurduu misilleme; ordusunun garib bir ekilde yenilgiye uramas.Ermenistan ve Krdi stan'daki istil hareketi; niin? -Kanun Sultan Sleyman'n sava iln etmesinin onda uyandrd korku.- Kanun'nin mesajna verdii cevap.- Bu sulamalarla birlikte mnasebetlerin ald ekil.- Kanun ile yapt ban anlamas; anlamann imzaland ehir.Byk cami ve Rus-tem'in yeniden Veziriazam atanmas vesilesiyle Kanun'ye gnderdii tebrikler.- Devletine snan ehzade Byezid'in karlanmas. -lkesine snm bulunan Byezid vesilesiyle ahn Kanun ve veliahd Selim'le yazmalar. -Bu bahtsz ehzadeye kar davran. Byezid'in idam edilmesinden sonra Kanun Sultan Sleyman'a gnderdii mektup Byazid'in katli cretini demee gelen elilik heyetine karlk Bb l'ye gnderdii elilik heyeti; bu elilik heyetinin amac.- III. Murad'la ilikileri.-lm; bu konuda ayrntl bilgi.-Brakt ocuklarn says.- Portresi.- ocuklarnn taslak-portrele-ri, cild V, VI, VII. mizde (Validesultan'n mahrem danman).- Kprl Ah-med Paa'ya kar taknd tenkit edici tavr; niin?- Ahmed Paa'nn ona saygl davran; ne amala? -Urad kibet; niin? Cild XI. tizde. Bkz. Kif Mehmed Efendi. ehbaz Ghiray, Bkz. Ghiray ehbaz. ehabeddn Paa. - Bu Paa'nn vcl.- Hunyad'la mcdelesinde yaad terslikler, cild n. ehnfth (II. Byezid'in olu). Valiliinde bulunduu eyalet, cild IV. ehsuvar (Vali de sultan; III. Osman'n annesi). Menei; dine sofuca ball; lm dnemi, cild XV. ehsuvar (Zlkadir hkmdar).- lke beylerinin ona gsterdikleri ballk.- Kim tarafndan hkmdarlk makamna getirildi? Kardei Budak'Ia onu tahttan indirdikten sonraki mcdelesi., Kurban olduu ihanet; lm, cild III. ehsuvarz&de Murteza Bey (I. Mahmud'un bamirhuru).- Kap-dan- derya makamnda yerine atand kii.- Azledilmesi, cild XV.

Sayfa

688

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

eytan Kulu. - Bu kii zerine dnceler.- II. Byezid'in ordusunu uratt yenilgi.- Haydar bey ordusunu Kzlkaya boaznda yo-kediyor; Ali Paa'ya kar verdii sava; lm, cild IV. ekerpflre (Sultan brahim'in gzdesi esir kadn).- Yararland nfuzu.Evlendii erkek; nfuzuna dayanarak datt makamlar, cild X. emseddn. Kurucusu olduu hanedan; bu ahsiyet zerine ayrntl bilgi.- Yazd eserler, cild VI. emsi Paa (sipahiler aas).-Kanun Sultan Sleyman'n yannda grd hizmet; ran elisinin huzura kabul srasnda II. Se-lim'in ona verdii grev.- Bu elinin sorularna verdii cevaplar. -Soyaac; bu ahsiyet zerine ayrntl biyografik bilgi., Veziriazam Sokullu'yu mahvetmek iin eline geen frsat, cild VI, VII. emler (tarikat). Mensubu olduklar toplum; ikamet ettikleri yer; inanlarnn konulan, cild VII. emsul-Mlk (Beni lik Han bin Tama). Menei; yapt ittifak anlamalar, cild I. enk (George). Trklerin Ka-rinthideki aknlarna kar savayor; yenilgiye uramas, cild III. epper (Cornelius Dupplicius; Avusturya imparatoru Ferdinand ve son Macaristan kralnn dul kraliesinin elisi).- Kanun Sultan Sleyman'n katnda grevlendirildii vazife; Veziriazam brahim Paa ile mzkereler konusunda grmeleri.. Mzkerelerin sonucu, cild V. erban (David). Eflk prensliine atanmasn destekleyen devlet; lm, cild VIII. erban (Radoul). Mahrum brakld prenslik makam.-Mdhalesi sonucunu getiren Bb- l ile Polonya arasndaki anlama, cild VIII. erban Cantacuzene, Bkz. Cantacuzene erban. erbatoff (prens). Rusya tarafndan I. Mahmud'a gnderilen elilik heyetinde grevlendirilmesi, cid XIV. erif Bey (Bitlis han).- ran ahmn hizmetine girmek iin Kanun'nin hizmetini terketmesi.-Bitlis muhasarasn kaldrmada Ulama'nm zorlamas.Malubiyeti; lm, cild V. erfzde Molla Muhamraed, Bkz. Mehmed Molla. ilddebeger (Bavyeral silahdr). Byezid'le Timur arasndaki Ankara meydan sava hakknda verdii rapor, cild II. raz (ran ehri). Timur hkimiyetine gsterdii sayg.- Bu hkmdar tarafndan ehre gsterilen muamele; kaplarnn says. -Timur tarafndan

Sayfa

689

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bu ehirde yaptrlan saray, cild II. irvan (ahn hanedan). Menei ve son dnemi; hanedandan gelme hkmdarlar, cild IV. irvan (ran eyleti).- ran ahlarna buradan gelen gelir.- Osmanl hkimiyeti dneminde idaresinin urad blnme, cild VII. Senlik (kont; Avusturya elisi) Karlofa ban konferansnda oynad rol, cild XII. del (Arab eyhi). Kahvenin zelliklerini nasl kefetti? cild VI. Scholarius, Bkz. Gennadus. onuri (Trk iri). lm dnemi; yazd eserler, cild XII. Schumna (umnu) (Avrupa Trkiyesi'nde kale). Topografik durumu; hakknda ayrntl bilgi, cild XVI. Schwahheim (baron de ).- III. Osman katndaki elilik grevi.-Hediye getirmeden Sultan'n tahta kn tebrike gelen ilk Avusturyal eli.- III. Mustafa'nn tahta knda hkmetinden gven mektubu alyor.stanbul'daki kal boyunca zellikle megul olduu mesele, cild XV, XVI. Scutari (Arnavutluk ehri).- ehir hakknda tarih ve topografik ayrntl bilgi.- II. Mehmed'e kar kmak iin yapt hazrlklar.- Bu hkmdar tarafndan mruz brakld muhasara hakknda ayrntl bilgi., ehrin teslim oluu.- ehir halk tarafndan II. Mustafa'ya iletilen ikyetler; bunlar nasl karland? Cild III, XII. Scyros (Adalar denizi adas). Bu ada zerine ayrntl tarih bilgi, cild V. Seadeddin (III. Murad'n nedimi).- Yapmakta olduu grevler. -Bu kii zerine ayrntl bilgi., nsnda yardmc olduu rasadhnete Evlenmesi srasnda Sultan Aye'ye sunduu hediye.-eyhlislm Bostanzde'nin ona kar besledii kinin sebebi.- Voyvoda Michel konusunda bu ahsla tartmaya tutuuyor., III. Meh-med'in Almanlara ve Macarlara kar sava kazanmasndaki tesiri.- brahim'in azlinde oynam olduu rolden tr nasl cezalandrld? - eyhlislmlk makamna atanmas.- Kaabiliyetinin deerlendirilmesi; yazm olduu eserler.- lm, cild VII. Seadeddin Cebr.- Kurucusu olduu din tarikat; dervilerinin karakteri, cild I. Seadeddin Paa. Msr valiliinde yerine atand kii, cild XVI. Seadet Giray, Bkz. Ghiray *Se-adet Sebabtien (Portekiz kral). Mu-hammed Almostansaar'n iddialarn desteklemek zere katld sava; lm, cild VII. ebektesin. Menei; ykselii, cild I.

Sayfa

690

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Seckendorf (kont).- Trklere kar Avusturya'nn 1737'de at savata Srbistan'a doru ynettii ordu.- Bu seferin harekt.- Viya-na'da tutuklanmas; niin? Cild XTV. Segbanba. Trklerde bu adm mns, cild V. Segna (Uscoque'lann ehri).-Topografik durumu., Barndrd halk, cild VII. Seyid Abdullah Paa.- Veziriazam olarak yerine atand kii; atanmasn haber veren Hatt- erif.- Hakknda ayrntl bilgi.- Yksek grevliler arasnda deiiklikler.-Idr icrtnda ald ilk tedbir.- Sultan'a sunduu hediye.-Bir halk ayaklanmasn datt iin Sutan'n onu bir mkfaatla ereflendirmesi.- Nide Ermeni ve Rumlar hakknda yaynlad emirname.Arabistan'daki karklklar yattrmak ve reformlarn gelimesini engellemek iin ald tedbirler.- Azledilmesi; azlin Hatt- erifte belirtilen sebebi, cild XV. Seyid Ahmed Rufai. Kurucusu olduu tarikat; bu konuda ayrntl bilgi, cild . I. Seyid Ali (ranl molla). Yorumlad ve yazar olduu eserler, cild II. Seyid Ali Paa.- Transilvan-ya'ya dzenlenen 1660 seferinde serdar olarak grld.- Viyana hkmeti katnda tamamlad diplomatik grev.Grosswardein muhasaras iin megul olduu hazrlklar.- Rarcsay' esir olarak tutuyor; niin? Grosswardein fethini tamamlyor.- Sultan Sidi Ahmed konusunda ona mektup gnderiyor; ad geen kii adrnda idam ediliyor.Transilvanya seferinin devam zerine ayrntl bilgi.-Prenslii Bb- l adna ilhak ediyor.- Valilikler kendisine balanyor., 1663'de Macaristan'a kar alan seferde, Veziriazam otanda Avusturya murahhaslarn huzura kabul ediyor.- Bu seferdeki rol.- ld yer, cild XI. Seyid Buhr Emr Sultan, Bkz. Buhr. Seyid Hac Mehmed (Hindistan elisi). Cihanh tarafndan IV. Mehmed'e hediyeler getiriyor; Sultan kendisini huzuruna kabul ediyor, cild X. eydiler (tarikat).- Eyleme geip peinden kendilerini Yemen'de bamsz iln ettiler.- syanlar Osmanllar tarafndan nasl karland? Cild VII. Seydyeler (hanedan).-Hanedann saltanat srd lke; kurucusu kimdir? Douuna imkn verdii tarikat hakknda ayrntl bilgi.- Seydyeler mezhebinin (doktrin) esas, cild VI. Seyid Mehmed 1 Hseyn,

Sayfa

691

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

eyhlislmlk makamnda yerine atand zt, cild XV. Seyid Nataa (eyh). - Bu ahsiyet zerine ayrntl biyografik bilgi, cild II. Seyid Vilyet Hseyni (eyh).-Yavuz Sultan Selim'in dvetine gitmeyi red eden tek ilim adam; bu hkmdar hakkndaki kehneti, cild VI. Seyfeddevlet (Hamdan hanedannn byk hkmdar).- Ha-leb ehrinde ykseldii mevki; muzaffer ordularm gtrd lke. ld yer.- Bu hkmdarn saltanatnn balca safhalar ve seferleri, cild V. Seyitoh Yusuf Paa (Suriye'de Trablus valisi).- Bb- l esirlerini yoketme teebbs.-Hakknda ayrntl biyografik bilgi, cild VIII. Seluklu (imparatorluu, Dou veya ran).- Alparslan'n lmnde genilii.- Melik ah saltanat dneminde urad blnme.- San-car'n saltanat dnemindeki snrlan.- Bu hkmdarn lmnden sonra urad taksim, cild I. Seluklu (mparatorluu; Suriye'de).- Kurucusunun ad.- Ortaya kt ve snd dnem; saltanat sren hkmdarlarnn says, cild I. Seluklu (imparatorluu; Dou veya Anadolu).- Teekkl ettii dnem.Onun harabelerinden kan devlet.- Seluklu imparatorluunun urad blnme.- Onu btnl iinde yeniden kuran hkmdar.- Bamszlnn sonunu getiren sebebler.- inde tahrik edilen karklklar.- Moollar hannn yapt taksim. - Mes'ud ve III. Aleddin saltanat dnemlerindeki durumu.- Yaplan yine taksim; daha sonraki.- Bu imparatorluk hanedannn balangc ve sonu; Saltanata gelen hkmdarlarnn says, cild I. Seluklular. - Menselleri; oturduklar lke; yerletikleri lke.-zerinde saltanat srdkleri imparatorluk; bu saltanatn sresi.-Blnmek yoluyla oluturduklar hanedanlarn says ve kudretlerinin kuatlmas.mparatorluklannn muazzam genilii; savalarnn kronolojisi, cild I. Seluklular (Rum veya Batl, Kk-Asya).- Hallarla sk ilikileri.- Bu kolun tarihesi, cild I. Seluklular (ran veya -Doulu).- Bu hanedann ilk hkmdarlar; onlarn yerlerini dorudan alan hkmdarlarn adlar.- Kendileriyle birlikte iktidarlarnn da snd hkmdarlar, cild I. Selim I. (II. Byezid'in olu).-Hkmdarlk kudretini elde etmeden nce valisi olduu eylet.-Taht iinde ihtirasn harekete getiren sebeb.- Bu hkmdarn karakteri; babasna kar isyan.- Yenilgiye urad sava; ka.-Kendisinden yana olan Yenierilerin isyan.- Babasna onu Rumeli'ye armaya karar verdiren sebeb.- stanbul'a girii; Sul-tan'm valiliine

Sayfa

692

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dnmesi hususuda ona yapt teklif.- Reddetmesi; babasn kendi lehine tahttan vazgemee zorluyor.- Tahta k.-Eski Sultan'a gsterdii sayg.Kendisine nasl bir lkab verilmiti? Salsnn moral ve fizik olarak deerlendirilmesi.- Yenierilerin tahta k (clus) bahii taleble-rinden kurtulmak iin bavurduu hile.- Kendisinden tahsisat zamm isteyen bir sancakbeyine muamelesi.- Yenierilere kar fazla cmerd davranmas yznden hazinenin tkenmesini tamir yolunda bulduu re.- Kardei Ahmed'e kar giritii teebbsn ve kendisine isyan eden yeeni Aleddin'e kar harekete geiinin raporu.- Vezirizam' Mustafa Pa-a'nn ihanetine verdii ceza.- Kardei Korkud'u mahkm ettii kibet; bu ehzadenin lmnden bir saat nce yazd mersiyeyi okurken alamak suretiyle gsterdii duyarllk.- Korkud'un sakland yeri haber veren Trkmenlere muamele tarz.- Kardei Ahmed'e kar kazand zafer.- Ona kar davran.- Avrupa'nn eitli devletleri ve Msr'la ilikileri zerine ayrntl bilgi., ran ahna kar besledii kin.- Bu kinin balangcna bir gz at.Dininin ah tsma-il'inkiyle farkll; bu farkllk da sava kayna olan anlamazlklara ekleniyor; ilik mezhebini topraklarndan skp atmak iin bavurduu re; bu mnasebetle idam edilenler.- h smail'e kar yrmee hazrlanyor.- Sava hline girdii gn; iinde ah smail'e sava iln ettii mektup. -Takibettii yol; ordusunun kuvveti.- smail'e yazd ikinci, nc mektuplarn z., Bu hkmdarn Selim'e verdii cevap. lerledii yerlerde yokluk ve mahrumiyet hkm srmesi yznden iine dd mkil durum.- sma-il'mkine cevap olarak yazd yeni mektup.Bu seferin hedefine kar yenierilerin homurdanmalar; on -lan nasl susturuyor.- Dman ordusunun kendisine doru ilerlemekte olduu haberini alyor.- smail'in ordugah ile karlat ova.- Derhal hcum emrini veriyor; Osmanl ordusunun durumu ve olutuu birlikler zerine ayrntl bilgi; Ordunun girdii sava dzeni.- ki ordunun savaa balamalar raporu. - Selimin kazand zafer.- ran'n payitahtnda nasl karland? Prens Bediuz Zeman'a sekince muamelesi.- Tebriz'de kald srece yapt iler.- Fetih projeleri; onu bunlardan vazgemeye zorlayan artlar; geri ekilii srasnda zaptettii ehirler ve kaleler.- Kayseri valiliine atad prens; niin? Yenierilerin bakaldrmalarn nasl cezalandrd? h smail'in elilerine yaptrd muamele.- Msr elilerini kovarken verdii cevap.- Aleddevlet'den ald intikam.- Bu prensin kesik ban Msr sultanna gnderiyor; hangi niyetle? Yenieri birlikleri tekiltna getirdii

Sayfa

693

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

reformlar.- mparatorluk donanmasna verdii ehemmiyet.- Yanndaki irlerin yararlandklar itibr.- Msr sultanna kar balatt sava.- Bu hkmdara gnderdii mesaj; niin? -Elisine gsterdii muamele.-Msr ordusuyla karlat yer; iki ordughahta sava dzeni hazrl.- Savan neticesi; Halep'in byk camiinde vaizden gelen vg; onu nasl mkfatlardmyor? Suriye'nin zaptnda karlat kolaylk.- eyhlerin mezarlarna gsterdii sayg ve tazim.- iri olduu iirler.- Savaa balamadan nce Memluklarn yeni sultanna yapt teklifler., Bu elilik heyetinin neticesi.-Memlklere kar birliklerinin zaferi elde etmemelerinden sonra Gaza ve Ramla silerine muamelesi.- Hkimiyetini tanyan ehirler ve airetler.- Katiye ln geiyor.- Gelip ordugahn kurduu yer; Tumanbay'a kar verdii sava., Zaferi neye borlu?-Memluklara ve Kahire halkna kar davran.- Msr sultanna bildirdii yeni bar teklifleri; intikam duygusunu harekete geiren arLar.-Savan cereyan zerine ayrntl bilgi., Memluklarn sultann ele geiriyor; bu hkmdar ve beylerinden biriyle yapt konuma.- Onlar mahkm ettii cez.Tomonbay'n cenazesine sayg gsteriyor.- Kendisinin Msr' almasn kolaylatran hainleri mkfatlandrma tarz.- Bu zaferin akabinde tebrikler alyor.- Kahi-re'de kald gnleri ne ile megul olarak geiriyor.- Melek Moneyed Cmii'nde tevazuunun delilini veriyor.- Raudha adasndaik Nil derinlik leine nem veriyor.- Bu adada karlat tehlikeler.- skenderiye'ye gidiyor; niin? Msr'n idaresini kendisine brakt ahs.- stanbul'a dnmeye nasl karar verdi? Surre ad altnda tannan, Mekke'ye gnderilen yllk hediyeye verdii ehemmiyet.-Nil'in tamas srasnda evini naklettii yer.- Suriye zerinden geri ekiliini balatt dnem; tedbirler alyor.Yusuf Paaya arptrd ceza; niin?-Suriye'nin iilerine ve imparatorluun dilerine verdii ehemmiyet.-Hebron ve Kuds'e doru kutsal mezarlar ziyaretle hac teebbs iin kyafet tebdili.- stanbul'a var.-Yeni Krm hannn onda uyandrd kskanlk; onu bamll iine yerletirmek iin Selimin polikas.-Msr'n fethinden sonra Bb- l'nin d ilikilerine bir gz at.-Anadolu devletlerinde kan isyan; kim tarafndan bastrld?- Taht zerinde yeni bir hak iddia edicinin onda sebeb olduu geici endie., Donanmasna dikkat gsteriyor; niin? ran ahma kar tasarlad yeni bir sefer.- Vezirlerine syledii son szler; vefat ettii yer; bu konuda ayrntl bilgi.- ldnde iinde bulunduu ya.-Zek ve karakterinin deerlendirilmesi.- lm haberi zerine muhafz birliklerini saran matem. - Cenaze

Sayfa

694

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

treni zerine ayrntl bilgi, cild IV, V. Selim II. (Kanun Sultan Sleyman'n olu).- Kendisinin atand valilik.Valilik beratnn verilmesi treni.-Kardei Mehmed'in lmnden sonra elde ettii valilik.-Babasnn yokluunda imparatorluu vekleten idare etmekle grevlendiriliyor.- ran'a kar a

Sayfa

695

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

lan sefere katlmak iznini alyor. -Kardei Byezid'e kar kinini tahrik eden kii.- Babasna onu unutturmak iin nem verdii tertipler.- ran ah Tahmasp'a kerdei aleyhine iftiralarla dolu mektup.-Kardeinin yannda hizmetkr Ali Aa'y cinayetle grevlendiriyor.-Byezid'in ldrlmesi olaynda mkfat olarak verdii mebla. -Safahat; babas Kanun'nin azarlamalarna hedef oluyor.- Tahta k hakknda ayrntl bilgi.- Sktnldnda askeri birliklere verdii dnler.- Yapt terakki atamalar., mparator Maximilen'in mektuplarna verdii cevap.- Bu hkmdarla arasndaki politik mnasebetler; aralarndaki bar anlamas; anlamann muhtevas.-ran elisini hu zura kabul etmesi.- Polonya ile yaplan bar anlamasnn yenilenmesi.-Veziriazam Mehmed Sokullu'nun ona ilham ettii korku.- Saltanatnn byklk ve dehetini belirten husus.- Kbrs fethine nasl karar verdi? -Bu konuda Venedik doj'una yazd mektup.- Bu seferin serdarln verdii kii.- Seferin baars.- donanmasnn Lepanto'da yaad ters talih.- Venedik cumhuriyeti ile bar anlamas imzalyor.wonia ve Bodan mnasebetiyle Eflk'da cereyan eden olaylar nasl neticeleniyor. -Sullan'n Polonya, Fransa, Rusya ve Avusturya ile ilikilerinin durumu.- lmnden nce cereyan eden olaylar; eyhlislm Ebussu-ud Efendi'nin vefat karsnda duyduu keder.- lmnn sebebi.- frata kac mizac.- Brakt ocuklar; kendisine borlu bulunulan yaplar, cild V, VI. Selim (III. Mustafa'nn olu). Meclis huzurunda trenle renime balamas, cild XVI. Semendra (Srbistan ehri).- II. Murad tarafndan muhasaras.- II. Mehmed'in ordular karsnda direnmesi., Teslim olmas.- Zaptedflmesinden sonraki durumu; urad deiiklikler.- Macarlarn ehre kar tutumlar.- 1688deTrkler tarafndan uratld tahribat; bu dnemde Macar hkimiyetine giriyor.- 1690'da Trkler yeniden ehre hkim oluyor.ktidardaki hkmdarlarnn ellerine srekli olarak geiyor, cild II, III, XIV. Sem i ram is. Bagistan danda ve Oront'da ona ait olduu sylenen almalar, cild IX. Seray. 1680'de Sarayda bulunan hazinenin saymnn yaplmasn emreden hkmdar; orada bulunan kymetli elmaslar, cild XII. Seray (Kpaklarn merkezi). -Durum.- Timur'un onu uratt kibet, cild II ve Nofda. Serank (aireti). Bu airetin Araplann savata kullanan ordular, cild IX. Serberdarlar (hanedan). Kurulu dnemi; sonu, cild II. Serdan Ali Paa. Bkz. Seyid Ali Paa.

Sayfa

696

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Serinwar (Macaristan kalesi).-Durumunun elverisizlii.-1664'de Bb- l'nin Macaristan'a kar at savata Trkler tarafndan muhasaras, cild XI. Siavu Paa, Bkz. Kamalk Si-avu Paa. Siavu Paa. - Memleketi; Vezirizamlk makamna ykseldii dnem.III. Murad'm olu ehzade Mehmed'e snnet dnnde verdii hediye.Sultan'n kzlarnn dnnde kendisi ve halefleri iin kopard yararlar.nc defa olarak Vezirizamlk makamna atanyor; hangi vesileyle? Azledilmesi, cd VII. Siavu Paa (Halep valisi).-syan hlindeki asker tarafndan kaymakamlk makamna getiriliyor.- Sultan'n tasvibini alyor.-Nasl Veziriazam oluyor?- Ykseliinden nce ne yapyordu.- stanbul'a gelii.Urad kibet.-1687 'de Transilvanya ile yapt anlama, cild XII. Sicco (Horazio, Paduval).-Trklerin Viyana muhasaras srasnda adn eb edile tiriyor; 1683 muhasarasnda Trklere kar kahramanlndan tr imparatorun ona verdii unvan.- Padu-va'daki mezar kitabesi, cild XII. Sid-Ben -M ah di a d (Beni-Harb airetinin eyhi). Haclar kervaniy-le tututuu arpma; iki oluyla birlikte ldrlyor, cild XVI. Sidi Ahmed paa (pir'in yakn).- Bir voyvodalk elde ettii lke; lkede an vergiler karmas. -Karaman valiliine atanmasna itiraz eden kii.Halep valiliine atanyor; Abaza Hasan'm halka ehir kaplarn kapattrma teebbsne gemesi; Sivas valiliini elde ediyor.- anakkale Boaz konusunda kendisine verilen grev.- kendisinden dilenen aff olumlu karlyor.- Yararland nfuz. Bosna valiliine atanyor; niin? -Buda valiliine geiyor.- Rakoczym'ye kar kazand zafer.- Veziriazam Kprl'ye besledii kin; urad kibet, cild X, XI. Sid Ali Paa, Bkz. Seyid Ali Paa. Sdh Paa. Menei; hakknda ayrntl bilgi, cild X. Sigismond I. (Auguste; Polonya kral).- Kanun Sultan Sleyman'a gnderdii elilik heyeti: heyetin elde ettii netice.- lm dnemi; soyu onunla birlikte snyor, cild VI. Sigismond m. (Polonya kral).-Menei; Polonya tahtna seilmesi; III. Muradla srdrd ikiler.-Bb- l'ye ikyetleri; bu devletin fkesini yattrmak iin giritii teebbs; hangi vesileyle? Onunla Bb- l arasnda bansn gereklemesi, cild VII, VIII. Sigismond (Macaristan h-hkmdn).- Byezid'e gnderdii elilik heyeti; ne amala? Byezid'in ona telkin ettii korku; arad mttefikler.-

Sayfa

697

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sultan'a kar savan balatlmas; harektn devam zerine aynntl bilgi.Yenildii sava.-Kamay nasl baard? -Snd yer.- Bu hkmdnn I. Mehmed katndaki teebbs; nasl karland? - Trklere kar kazand zafer.- II. Murad'n gnderdii elilik heyeti; Sultan'la yapt mtareke.Almanya imparatorluu tahtna kmas vesilesiyle Sultan'la birbirlerine hediyeler vermeleri.- II. Murad'Ia kavgalanmn sebebi.- Almanya tahtana kmas vesilesiyle Sultan tarafndan gnderilen elilik heyetini kabul ediyor.-Hile peinde koan politikasnn onu tevik ettii sava; kendisinden sonra gelen hkmdar, cild I, II. Sidi Ali - Bu isim altnda ir Sne (Dalmaya kalesi).- Koolarak hret sahibidir; hakknda numu.- Venediklilerin netice verbiyografik ayrntl bilgi.- Yazan ol- meyen muhasaralar.- 1685 muduu eserler, cd VI. hasaras sonrasnda kaleyi ele geirdikleri yllar, cild XII. Siklos (Macaristan ehri).- Kanuni Sultan Sleyman'n birlikleri tarafndan muhasaras.- Teslim oluu, cild V. Silistre (Avrupa Trkiyesi ehri).- ehrin 1678 seferi esnasnda merkez haline getirilmesi.- Topog-rafik durumu.- 1773'de Ruslarn muhasarasna dayanmas, cild XII. Silivri (stanbul civarnda ehir).- Kalesinin salaml; ikinci Mehmed'e boyun eiyor.- Bu ehirde grlen tarih kalntlar, cild III. Sma (adas). hretini salayan ey, cild III. Sinan Paa. pheciliinin babas tarafndan deliller verilerek ortadan kaldrlmas; daha sonra kendisini verdii ilim.-Ykselii.-II. Mehmed nezdinde gzden dmesi.- Yazd eser.- II. Mehmed'in vefatndan sonra ehzade Cem'e gnderilen haberciye mdhalesi; niin? - ehzade Cem'in birliklerini malub ediyor.- Modon'u nasl zaptediyor? - II. Byezid'in onu kendi isteiyle evlendirdii prenses.- I. Selim'in ran ah ile yapt savata ustaca uygulad manevra.- Veziriazam makamna ykseliyor.- Sultann ona kar aa vurduu fke; niin? - Onu affetmesinin sebebi.- Frat istikametine gitmekle grevlendiriliyor.-Msr'a kar savaa gitmek emrini ald ehir; niin? Msr ordusuyla karlat yer; yapt sava; kazand zafer.I. Selimin ona verdii mkfat.- Memluklarla savata onu ehid eden hkmdar.- Pa-a'nm lm karsnda I. Selim'in duyduu znt, cild III, IV. Sinan Paa (Osmanl donanmas Kapdan- deryas ve Veziriazam Rustem Paann kardei).- Turgud Reis'e gsterdii sayg.- Reisin ona nasihati.- Bu denizcide uyandrd honutsuzluk; onu yattrmay nasl

Sayfa

698

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

baard? -Sinan'n lm, cild VI. Sinan Paa (Msr valisi).- Menei; bu ahsn karakterinin belirlenmesi; Lala Mustafa Paa'ya kar besledii kin; niin? Ona kar uygulad kk drc muamele.- Lala Mustafa Paa aleyhine Sultan'a verdii rapor.-Lla Mustafa Paa'nm atanm olduu serdarl kendi alyor.- Ye-men'deki fetihleri.-Karakter bakmndan zellikleri.- Mekke'de hac farizasn yerine getiriyor.- Osmanl tarihilerinin ona kar vc bir dil kullanmalarn neye borlu? -Tunus'un zaptn da ki baar pay; Goleta tahkimatn ykyor; niin? -III. Murad' ran'la savaa tevik ediyor.- Serdarlk kendisine veriliyor; ne amala? Azledilmesi.-Vezirizamlk makamna nasl geliyor? - ran seferi zerine ayrntl bilgi.- stanbul'a dnmek izni alyor.- Sultan'da kendi aleyhine dnceler uyandryor.- Gzden dmesi.- Karakterini oluturan zellikler.-Kendisi tarafndan stanbul'da in ettirilen kk., Vezirizamlk makamna tekrar atanmas.- Yeniden azlediliyor.-Makamn yeniden elde ediyor.-Avusturya elisine ynelttii sual.- Sultan'm Macaristan savama karar vermesindeki tesiri.- Bu vesileyle kendisine verilen serdarlk.-Bu seferin harekt zerine ayrntl bilgi.- III. Mehmed'in tahta k-masiyle emekliye karlyor.- Fer-had Paa'ya kar entrikasnn tesiri.- Eflk'da idare ettii harekt. -Gzden dmesi; niin? Beinci defa olarak Vezirizamlk makamna geliyor; bu ahsiyetle Romal Konsl Marius arasnda kyaslama.Karakterini oluturan zellikleri.- lm.- Zek ve ahlk anlaynn mhiyeti hakknda grler, cild VI, VII. Sinan eyh (Germiyan beyinin doktoru).- ir olarak hreti; yazd eserler.- Mehmed'in hastal hakkndaki tehis ve yorumlar.-Bu ahsiyet zerine ayrntl bilgi, cild II. Sinop (Anadolu ehri).- Topog-rafik durumu., II. Mehmed'in fethi srasndaki savunma imknlar.-Bu ehir hakknda ayrntl bilgi, cild III. Sinzenbory (Avusturya elisi). III. Murad'a sunmakla grevlendirildii hediyeler, cild VII. Sipahiler (birlikleri).- Bayraklarnn rengi.- Topluluklarnda kan syanlar; niin? - taatsizlik ve a-mataclklarnn tesiri.- Veziriazam Yemii Hasan paa'ya kar ileri srdkleri sulamalar.- syanlar nasl bastrld? Yenierilerle aralarndaki kinin sebebi.- II. Osman'n hacca gidecei haberleri zerine kardklar kargaalklar.-Bu bakaldrmann gelimesi ve neticesi.- I. Mustafa saltanat dneminde sipahilerin zulm.-Mere Hseyin Paa'ya kar homurdanmalarnn sebebi., syanlarnn IV. Murad' fkelendirmesi korkusu.-Tekiltlarnn yenierilerinkiyle muvzilii.-

Sayfa

699

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Aralarnda mcadele aan sebeb.- IV. Mehmed tarafndan yckedilmeleri hakknda verilen emir, cild VII, VIII, IX, X, XI. Sisman (Bulgarlarn kral).- I. Murad'a kar Srb kraliyle birlei-yor.-Bu konuda ayrntl bilgi.- Barn elde edebildii artlar, cild I. Sis (kk Ermenistan ehri). ehrin durumu; muhasara eden ve teslim olduu Paa; kumandanna II. Byezid tarafndan gsterilen muamele, cild IV. Sitvatorok (bar).- Kim tarafndan imzaland? -Anlamay oluturan maddeler.- Anlamann Trkiye'nin diplomatik ilikilerine getirdii deiiklikler.- Sitvatorok anlamasnn yenilenmesi.- Sultan Mehmed tarafndan anlamann uzatlmas, cild VIII, X. Sivas (Anadolu ehri).- Yeniden insn borlu bulunduu hkmdar; bu kalenin kuvveti ve halk; Timur'un ehri muhasaras hakknda ayrntl bilgi, cild II. Sivasizde Efendi (eyhler eyhi). Yaygn hreti; IV. Mu-rad'n apansz ziyareti; ba olduu tarikat, cild XI. Sinte IV. (papa). Trklere kar hazrlanmasn istedii hal seferi iin verdii vaazlar, cild III. Snte-Quint (papa). Asya'da yaylm hristiyan topluluklarna gnderdii elilik heyeti; gayesi, Cild XII. Smyrne (zmir) (Anadolu ehri).- Kalesinin hristiyanlar tarafndan muhasaras; 1343'de, ilk defa Trklere kar ittifaka dahil oluyor.- Timur tarafndan ehrin muhasaras zerine ayrntl bilgi.-Cneyd tarafndan yaplan savunmann durumu.- Hallardan grd zarar ve ykm.Trklerin ehre verdikleri ad; Ticari deeri zerine dnceler. Tahkimatnn zayfl.- 1683de bir depremin se-. beb olduu felket; bir kuyrukluyldzn grnmesi zerine halkn kapld dehet.- Kurban olduu yangn, cild I, II, III, XII.. Sobeyde (Zbeyde) (sultan; III. Ahmed'in kz).- Nianlsnn lmnden sora evlendii kii.-Hayrseverlii.- lmnn payitahtta sebeb olduu byk znt, cild XV. Sobieskl (Jean; Polonyal general). Kimliini belli etmeden gelip stanbul halknn karakter ve detlerini incelemesi.- Kazaklar zerindeki zafer ve fetihlerinin Trkler zerinde uyandrd dehet.- IV. Mehmed'in Polonya'ya at sefer srasnda giritii harekat hakknda ayrntl bilgi; Veziriazama gnderdii zr dileme mektubu.- arpmalarn yeniden balamas; bu savata elde ettii baarlar.- Polonya kral seiliyor.-Onun tarafndan

Sayfa

700

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bb- lfye gnderilen resm vesika; Vezirizam'n kendisine verdii cevap.Podoli erafndan bir yksek memura Sultan katnda verdii grev.- Krm hanna gnderdii hediyeler; ne amala? -Polonya'y Trk ve tatarlardan temizlemeyi srdryor.-Lemberg'de kazand zafer.-Bb- l ile imzalad anlama.-Trkiye ile Zurawna'da yaplan ban anlamasnn imzalanmas imknn veren artlar.- Elisini hametli bir ekilde stanbul'a gnderiyor.-Mzkerelerin baarszl.- Bb- l himayesindeki Polonyal Kazaklar hetmaru Chimielnicklnin iddialar ve gasplar ile alkal mektuplar.Sultan'la ban anlamasnn kesin artlan.- Avusturya imparatoru ile Trkiye'ye kar bir saldn ve savunma ittifak imzalyor.- Viyana muhasaras sras ve sonrasnda kansna yazd mektuplar. -Viyana'nm kurtulmamdaki rol; bu artlar iinde gsterdii sofuluk.- Dman takibederken kendisini mruz brakt tehlike.- Parkany savandan sonra dk de Lorraine'e gsterdii nezket.- Moldavya'da yapt sava zerine ayrntl bilgi (I685'de), cild X, Sofia (Sofya) (Rumeli ehri). Osmanllar tarafndan muhasaras; buras hakknda aynntl tarih bilgi, cild I. Sofi Byezid (Byezid I'in olu Mehmed elebi'nn valisi).- Bu hkmdar onu Timur katnda grevlendiriyor.- Mehmed elebi'ye tavsiyelerinin neticesi, cild II. Sofl-kulun A1 Paa (Msr valisi).- Babas II. Byezide mcdelesi srasnda I. Selim'e hizmeti.-Birbiri pei sra bulunduu valilikler; Araplar ve Trkler tarafndan nasl atand? - Gelenek ve greneklerinin sadelii.- Msr parasna getirdii tai (kantrma, bozma).- Kendisinden sonra bu greve gelen kii.- Szigeth muhasarasm-daki rol.- lm, cild IV. Sofi Mehmed Paa. Vezirizamlk makamna getiriln^-si srasndaki artlar.- Sultan brahim tarafndan huzura kabul edili tarz.- Karsna getirilen selefini karlay.Durumu.- Sultan brahim'in tahttan indirilmesinden sonra onun aleyhinde ald karar.- Bu vesileyle davran.- Tahta k treninde giydii elbise.- Salih Paann olu Mehmed Paa ile aralarndaki iddetli az dala. -Ona kar sipahiler honutsuzluklarn aklyorlar; niin? Ayaklanmay bastrmak iin bavurduu tedbirler.- syan yeniden alevlendiren sebebler.- syan yattrmay nasl baanyor.- ktidannm k.- Azledilmesi sebebi.- Halefi tarafndan kendisine gsterilen muamele tarz.- lm; karakterinin deerlendirilmesi, cild X. Soan Yemez, Bkz. Mahmud (Kapucuba).

Sayfa

701

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sor Murteza Paa (Anadolu beylerbeyi).- Veziriazam Husrev Paa'nm ran seferine katlyor.-lm artlan, cild IX. Subhi (Osmanl tarihisi). Grg tan olduu Krozka savana katlyor, cild XIV. Sulli (Zull) Efendi (Anadolu Kadaskeri).- III. Ahmed'i tahttan indiren isyandaki rol.-silerin plnn. Knm hanna ifa ediyor.- Asilerle ibirliinden cezalandrlyor, cild XIV. Sleyman (Abaza).- Vezirizamlk makamnda yerine atand kii; ahs hakknda aynntl bilgi.-Azledilmesinin sebebleri.- Kapdan- derya makamna atanyor, cild XIII. Sleyman (yenieriaas). Tar-huncu Paa'nn azil ve idammdaki ibirlikilii; teslim olma emrini ald yer; lm, cild X. Sleyman (Yldnm Byezid'in byk olu).-Babasyla Timur arasndaki savan yenilgiyle sonulanmasndan sonra kamay nasl baard?Mehmed Sultann onu iddetle takibi.- Rumeli'ye ka.-Timur'un ona kabul ettirmek istedii artlar.- Sleyman'n cevab.-Roma imparatoru ile ittifak; evlendii prenses.- zerinde saltanat srd lke.- Anadolu eyletlerine gitmesini gerektiren artlar.-Baarlan.- Kardeinin yaklatn renince kapld korku.- Kardei ehzade Musa'nn Rumeli'deki vilyetler asndan sebeb olduu sknt.- Kazand zafer; Osmanllarn Sultan olarak tannyor.-Topraklarni igal ettii lke.- Venedik cumhuriyeti ile yapt anlama.- Bosna taht iin ekien iki hkmdann ona yaptklar teklif.Bozuk ahlk ve al i kanl klan zerine dnceler.- Musa'nn E-dirne surlar nnde aniden grnmesi zerine yapt hazrlklar.- Ka; lm srasndaki artlar ve ahvl.- Bu hkmdann deerlendirilmesi, cild II. Sleyman (Seluklu hkmdar Kutulmu'un kk olu).-Onu tehdit eden kaderi.- Kendisine verilen serdarlk; zaptettii ehir.-lm.- Brakt ocuklar; soy aac; saltanatnn sonu, cild I. Sleyman I. (I. Selim'in olu).-mparatorluun idaresini stlendii sradaki ya; ne vesileyle? - Msr seferi srasnda babasnn idaresini kendisine brakt ehir.-Kendi valilii olan Saruhan'a dnerken tahsisatna yaplan zam.-Saltanat dneminin deerlendirilmesi.- Tahta kndan tr duyulan sevinci neye borlu? -Doumu dnemi; ahsiyeti ve saray zerine dnceler.- stanbul'da karlan tarz zerine aynntl bilgi.- Babasnn cenazesine kar son hizmetleri.- Saltanat makamnda ilk icraatlan.Suriye'de Gazal'ye kar kazanlan zaferden duyduu sevin.- Onu Macarlara sava ilnna karar verdiren sebeb.- Bu sefer zerine aynntl bil-

Sayfa

702

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

gi.- Belgrad'n fethi; bu ehirde yapt hazrlklar.- stanbul'a dnnde ocuklann keybetmenin sebeb olduu znt.- Rusya, Ra-guza ve Venedik devletleriyle ilikilerinin durumu.- Balklarda yapt deiiklik. mparatorluun idaresi iin uygun grd vezir says.- Rodos adas fethine teebbs ettii sradaki Avrupa durumuna bir gz at.- Savatan nce byk-stad uyarmas.- Bu seferde donanma ve ordusunun kuvvet durumu.- Rodos adasnn muhasaras zerine ayrntl bilgi.- Rodos valyeleri byk-stad ile grmesi.- Syme Rum kadnlarnn hizmetlerini nasl mkfatlandryor.- Rodos fethi birok hkmdann dncelerini onun lehine dndryor.- stanbul'da kutlad evlenme.Kendisini Msr valiliine atamak suretiyle brahim Paa'y grlmemi bir ekilde mkfatlandrmas.- Ferhad Paann idamnda sertlik ve adalet delili veriyor.- Az kalsn kurban gidecei yenieri isyan.- ranllar ve Macarlarla ilikilerinin durumu.-ran ahma yazd mektup.- Bu vesileyle srdrd sava hazrlklar.- Fransa ile mnasebetlerinin mhiyeti.- Polonya, Raguza, Venedik ve Macarlarla mnasebetleri.- Macaristan seferine giritii dnem; bu konu zerinde ayrntl bilgi.- Moha meydan muharebesi.- Bu vesileyle kendisini mruz brakt tehlike.- Zaferden sonra ordunun tebriklerini kabul ettii yer.- Esirler hakknda verdii sert emir.- Buda'nn teslimini savasz elde ediyor; ehir sakinlerine himayesini vermek lutfunda bulunuyor.Macar asillerine vaadleri.-Ald ganimetlerle stanbul'u zenginletirmesi.Payitahta zaferle girii.- Bu dnemde Anadolu eyletlerinde kan isyanlar.- bu isyanlarn bastrlmasn borlu bulunduu Adana valisini huzuruna kabul.- eriat yolundan sapan bir ulemya kar sertlii.- stanbul'daki Arnavutlara kar hain muamelesi; niin? mparatorluunun baz ksmlarnda patlak veren kargaalklar.- Adaletinin dn vermezliinin devlet ilerindeki tesiri.- Macaristan'a kar yeni bir sefer hazrlad yl.- Bu devletle bir ittifak anlamas imzalamas.- Macaristan kral Aridk Ferdinand'n elilerini kabul edi tarz.- brahim Paaya verdii berat.- Buna ekledii lutflar,- Aridk Ferdinand ile savaa giritii dnem; ordusunun kuvveti; yry emri.- Zapolyan'm gelip Mo-ha'da ona tazimlerini sunmas.-Sultan'n Buda nne van; bu ehre uygulad muhasara.- Zapolya'y Macaristan tahtna karyor.- Viyana zerine yryor; surlar nne vard gn.- mparatorluk otann ihtiam.- Avusturya imparatorluu payitahtn bouna muhasara ediyor.- Geri ekilme emri., Ordughn kaldrd gn.-Orduya verdii mkfatlar.- Bu seferin zeti.- Viyana seferinden sonra Venedik Doju'na gnderdii mektup.- stanbul'a vard

Sayfa

703

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dnem.- Oullarnn snnet dn mnasebetiyle verdii parlak ziyafetler.-Kendisi tarafndan Fransa kral I. Franois'ya yazlan ki mektubun kopyas.- Ferdinand'n elilerini huzura kabul.-Wassili'nin ona ynelttii tehdit; halefi IV. Jean'm ona hitaben yazlm iki dosta mektubu.Ferdinand ve Charles-Ouinfe ne gzle bakyordu.- Kulland unvanlar.Almanya ve Charles-Quint'e kar yeniden savaa girdii dnem; ordusunu oluturan birlikler.- Yolda ele geirdii kaleler.- Gunes ehrinin teslim olmasndan duyduu memnunluk.- Ferdinand'a gnderdii tehdit edici mektup.- Bu seferin devam zerine ayrntl bilgi.-Seferinin gnl.- Bu sefer hakknda Venedik Doju'na gnderdii mektup.- Knm hanl makamna atad hkmdar.- Almanya zaferi zerine tertipledii enlikler.Bar tekliflerini daha msait karlamasnn sebebleri.- Ferdinand'a gnderdii mesaj.- Sahibi bulunduu baarlar.-Mtrekenin salad bo zaman ne ekilde kullanyor.- Olu ehzade Mustafa'ya verdii valilik.Annesinin lm.-Annesinin mezarnn bulunduu yer.- Veziriazam brahim'le birlikte Gritti'yi ziyareti; Mslmanlarca bu teebbsn yakksz saylmas.- Avusturya imparatoru Fer-dinand'm elilerinin huzura kabul.Sonu nedir? - ran ah ile savamak istemesi ve buna ahsen karar vermesi.- Bu imparatorluun snrlarna doru yneldii dnem; getii ehirler.- Konya'da yerine getirdii dini icablar.-Iran'm payitahtna girdii gn; bu seferin sonrasnn tarihesi.- Ba-dad'a yaklatnda kim tarafndan karland? Maiyyetinden birok kiiye mkfatlar datyor.- Ced-lerinden kalanlara ekledii unvanlar.- Badad'da kald srece yeni fethettii yerlerin idaresi iin alnmas gerekli tedbirler zerinde duruyor.- Bu blgede varln arad mezar.- Kefinin ordu zerindeki tesiri; bulduunun dekoru olan inat.-Tebriz'e varmak zere yola koyuluyor; yolda geirmesi gereken zaman.- Iran payitahtnda kald srece megul olduu meseleler.- Eski divan ve terifatna getirdii reform.- stanbul'a dn.- Sultan Sleyman'n birinci ran seferini zetleyen gnl.- I. Franois ile imzalad anlama; bu anlamann konusu.-Veziriazam brahim Paa'nn ihtiraslarnn onda uyandrd pheler.- Ona gzdesi ibrahim Paa'dan vazgemeye karar verdiren sebeb-ler.- Tunus'u kaybettii y:l.- Valo-na seferi.- Bu seferin zetinin yer ald Kanun Sultan Sleyman'n gnl. Kendisini Venedik'le savaa gtren artlar.- Korfu muhasarasnda hazr bulunuyor.-Ona bu ehrin muhasarasn kal-drtan dnceler.- Floransa elisini kabul ediyor.Onu Bodan prensiyle savaa gtren sebeb-ler.-Savaa girii.- Savan

Sayfa

704

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

sonucu.-Oullarndan ikisinin snneti ve kz, Mihrimh'n dn m nasebetiyle tertipledii ziyafet ve enlikler.-Zapolya'nn bir olunun dnyaya geldii tesbit teebbs. -Bir beratla doan prensin taht silsilesinde bulunduunu tasdik ediyor.- Sultan'm Ferdinand mnasebetiyle Lasczky'ye kar lkesi.- Bu hkmdara kar sava karan veriyor., Macaristan'a kar sava at dnem.- Olu ehzade Mustafa'nn ihtirasna kar hareket ederek tedbir alyor.- Bu sefer hakknda ayrntl bilgi.- Buda'y Osmanl impataroluuna lhak ediyor.- Ferdinand'n bir elilik heyetiyle Sultan'a gnderdii saat.-Macaristan'a at yeni sava.-Ordusunda nizam ve disiplin fikri.- Bu seferin raporu.- Stuhlwe-senbourg ehri sakinlerine kar davran.- Olu Mehmed'in lmnn onda sebeb olduu teessr.Onun iin ina ettirdii trbe, - Olunun lmnden sonra eyletlerinin idaresinde gerekletirdii deiikliin nemi.- Onunla Ferdinand ve Charles-Quint arasnda imzalanan mtreke.- Bu mtrekenin ardndan imzalanan ban anlamas.- Hindistan Sultan Aleddin'in ona gnderdii hediyeler.- -ran prensi Elkass Mirza iin emrettii geit resmi.- Kendisinin idare ettii yeni ran seferi.-Bu seferin zeti.- stanbul'da byk camisinin temelini att y.-Eli Malvezzi'ye kar insan haklar konusunda Almanya imparatoruna verdii cevap.- daresini ahsen stlendii yeni ran seferine teebbs etmesi sebebi.- stanbul'dan harkeketi dnemi; idareyi eline brakt ehzade.- Olu ehzade Mustafa'y idam ettiriyor.- Sefer ordusu zerine dnceler; aha gnderdii sava ilan. -ran ahnn ona verdii cevap.-Bu tartmann ardndan mnasebetlerin ald ekil.- ran ah ile bir bar anlamas imzalyor.- Anlamann imzaland ehir.- Byk camisinin yapmnn tamamlanmas vesilesiyle ran ah Tah-masp'n tebriklerine Kanun Sultan Sleyman'n cevab.- zbekler hanedan hkmdarlanyla srdrd mnasebet.- Avusturya ile mzkerelerin sona erdii yl.Rusya'mn idaresini elinde tutan kiiye ilk defa ar unvan verdii dnem. skdar ordugahna geiyor; niin? ran hkmetine iltica eden olu Byezid konusunda ah ile arasndaki yazmalar.- ran ah ile mektuplarndaki hitap tarz birok Dou hkmdarlarna kullandndan farkszd.- Sultann olunun ldrlmesine mkfat olarak dedii para. hm karlk olarak gnderdii elilik heyeti?- Olu Selim'in sefahat hayatnn onda sebeb olduu znt, Ona kar gstermek zorunda olduu znt, Ona kar gstermek zorunda olduu sertlik.- Mthi bir kasrgaya yakaland yer; mruz kald tehlike.- stanbul'a zaferle dnen Kapdan- derya Piyle Paa'y mkafatlandrmas.- Malta adas muhasaras emrini

Sayfa

705

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

verdii dnem.- Maximilien'le ilikilerinin mahiyeti (II. Maximilien olarak tahta ktktan sonra).- Bu hkmdara kar sava ilan kararn verdiren artlar.- Seferin idaresini eline almasn gerektiren sebeb.ahsen kumanda ettii savalarn says.- Sultan'n ve ordusunun yry zerine dnceler.-Macaristan tahtna yerletirdii Sigis-mond Zapolya'y huzuruna kabul.- Kapucu ba Ali Aaya kar fkesini tahrik eden garib sebeb. -Zapt- rapta uygun hareket edilmesini kabul ettirme tarz.- Szi-eth'i muhasaraya almas; bu konuda ayrntl bilgi.- Vefat.- Szigeth kalesinin direnmesinin onda sebeb olduu sabrszlk; sabrszln lmnden birka saat nce Veziriazam'na ifade edi tarz.- On rakamnn ahs ve saltanat zerindeki tesiri.- Fetihlerinin saylmas.- Saltanat dnemini ssleyen vakflar ve yaplar.- Dneminin nl ahsiyetleri.- ir olarak kabiliyetinin deerlendirilmesi.-Ulem ve mderris zmresinin ona borlu bulunduu mesleklerine ait gelimeler.- Saltanat dneminde devletin maliyesi.- Asker tekilta onun tarafndan getirilen deiiklikler.mapartorluk arazisine onun tarafndan kazandrlan idar taksimat.- Polis nizmlarnn ona borlu bulunulan d-zenmesi.- Dneminde imparatorluun kn harekete getiren se-belerin sralanmas. - Sultan'a lkab olarak kullanlan Kanun, Ftih, Kudretli ve Muhteem unvanlar. - Kendisine yaplan cenaze trenleri.- Portresi, cild IV, V, VI. Sleyman II. (Sultan I. brahim'in olu).- si ordu tarafndan tahta karlyor.- hreti; karakteri.- Sefere kmak zere iyi temennilerle stanbul'dan aynlyor.-Belgrad'n kaybedilmesinden sonra ordusunun eksiklerini tamamlamak iin tedbirler alyor.- Viya-na'ya gnderdii elilik heyeti; ne amala? - Viyana'daki grmeler srasnda verdii karar; sefere k.- lm hastal.- Doktorunun uygulad tedavi, cild XII. Sleyman (IV. Mehmed saraynn baidarecisi).- Harem dairesinde Ksem Validesultan'a kar girdii mcdele.- Kendisini tehdit eden tehlikeden kurtulmak iin verdii cinayet karar.- Veziri-zam'n kudretine kar muhalefet.-Azini tahrik ediyor.- Onu mruz brakt muamele.Msr'a srlyor; niin? Cild X, Sleyman (IH. Ahmed saltanat dneminde Kapdan- derya).- Evlendii prenses.- Bu vesileyle yaplan enlikler, cild XIV. Sleyman (kzlaraasl.- II. Osman'a tavsiye ettii cinayet.- Harem dairesindeki nfuzu.- Karakteri, cild VIII. Sleyman Aa (serasker).-1684 savan srdrmek bakmndan ordusunun Avusturyallar karsndaki yetersizlii., Hamza-be yaknlarnda

Sayfa

706

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

urad yenilgi.-Babada yaknlarnda Polonyallar yenilgiye uratyor; menei; tad lkab- Kazand zaferden sonra ald mkafat. Podolie'ye kar alan seferi ynetiyor.- Sob-eski'ye kar Bojan'da kazand baarlar.- Vezirizam'm ona kar kurduu tuzaklar; bunlar nasl ortaya karyor.- Vezirizarnlk makamna atanyor; selefine kar davran.- Yeni grevinde kaabili-yelinin delilini veriyor.-Macaristan savama girmeden nce tedbirler alyor., Buda nndeki harekt. -Essek'de elde ettii basanlar.- Mo-ha'da urad yenilgi., Ordunun ona kar gsterdii honutsuzluk.- Belgrad'a kamak iin ordughtan gizlice ayrlyor.- Ordunun ona kar ikyetleri., Gizlice stanbul'a geliyor, imparatorluk mhrn ve Sancak- erifi Sul-tan'a gnderiyor.- Urad kibet, cild XII. Sleyman Aa Bosnal (IV. Mehmed'in bamirhuru).-Kaymakam atand sradaki durum ve artlar.- Bamirhorluu srasnda silah dara kar duyduu kine dir fkra, cild XII. Sleyman Bey (Bonneval'm evlatl ve manev evld). Bb- l hizmetinde devletin yabanc devletlerle mnasebetleri konusunda gayretle almas, cild XVI. Sleymaniye (stanbul'un byk camii). Kurucusu olan hkmdar; in edildii yer; ihtiam zerine dnceler; insnn bittii yl; yapm iin harcanan para; caminin tasviri, cild VI. Sleyman Han (Ustaluo-lu'nun kardei).-Mardin kalesinin muhasarasnda Trklere kar ko-yuyor.-Bu kalenin alnnda urad kibet, cild IV. Sleyman Paa, Bkz. Hadm Sleyman Paa. Sleyman Paa. - Bosna valiliinde Hasan Paa'nn yerine atan-yor.Selefi hakknda verilen idam hkmn uygulamakla grevlendiriliyor.- IV. Muradn, grevini yerine getirmedii iin onun cezalandrlmasn isteyen ferman.-Sultann tehdidinden kurtulmak iin gerekeni yapyor, cild IX. Sleyman Paa (Edirne yenieri aa s).- Yenieriaalna atanyor.Rusya'ya kar alan 1771 seferinde bu asker ocann kard bir isyann intikamn alyor.-Sertliini belirten lkab.-Vezirizam'n kararghnda ordunun ekilmesine maani olmak iin Bu vesileyle kendisine verilen rt gsterdii faaliyet.-Kaymakamhk be ve makam. Emekliye ayrlmak makamnda yerine atand kii.- isteinde bulunuyor; lm, cild Ksa sren grevleri, cild XVI. V. Sleyman Paa (Aye Sultan'n kocas).- Menei; hakknda ayrntl bilgi; Veziriazam oluyor.- Bidi Ahmed Paa ve Abaza Hasan'a kar mhirne

Sayfa

707

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

politikas.-Mali durumun bozukluu yznden kt durumda bulunuyor.stifasn veriyor.- ekilmesi emrini ald yer, cild X. Sleyman Paa (Orhan Ga-zi'nin olu).- Hazr bulunduu Nice muhasarasna katlmas; teslimden sonra ehrin idaresini stlenmesi.- Daha nce valiliinde bulunmu olduu sancak.- Amcas Aleddin vefat edince stlendii grev.- O srada giritii sefer. -Srplara kar Cancuzeene Sleyman Paa'dan yardm alyor.- Bizans imparatorluundaki kargaalktan salad yarar.- cyzique harabelerini grdnde duyduu hayranlk.- Ona Avrupa ile Asya'y birletirme karar verdiren ry.-Teebbs ettii fetihler; onlara verdii genileme.- Merkezini kurdumu yer.-lm; mezarnn yeri; Orhan'n ona yaptrd trbe. Cild I. Sleyman Paa (Anadolu beylerbeyi). Evlendii prenses, cild XV. Sleyman Paa (Badad valisi).- ld yer.- Hakknda ayrntl bilgi, cild XV. Sleyman Paa (Diyarbekir valisi).- Kanun'nin Badad' muhafazas iin ona brakt garnizon; bu ehrin ilk Osmanl valisi olarak grevde. - Menei; Buda garnizonuna kumanda grevi veriliyor; Bu-da'nm Osmanl mparatorluuna ilhakndan sonra ilk kumandan. Sleyman Paa (Hadm) (Suriye beylerbeyi).- Msr valiliine atand dnem.- Hindistanllara ve Araplara kar Kzldeniz'deki seferinin nemi; ahsiyeti ve karakteri zerine dnceler.-Kzl-deniz'de kumanda ettii donanmann kuvveti; bu artlar altnda deniz ordusunun giritii harekt.Hizmetlerini Sultan nasl mkfatlandrd? Lutfi paa'nn yerine Veziriazam oluyor; o sradaki ya.- Ferdinand'n elisi Tran-quilius'la arasndaki mzkereler. -Azlediliyor; niin? Cild V. Sleyman ah (Kayaalpn olu).- Menei; airetiyle yurd tutuu lke.Yerleecei memleket.- Vatanna dnerken takibettii yol.-Yokedilme tarz; mezarnn bulunduu yer.- Kumandas altnda birleen ailelerin lm sebebiyle dalmas.- Oullarnn yneldikleri lke, cild I. Sleyman elebi (Doulu irJ.-Kaabiliyeti zerine dnceler.-Yazd eserler, cild II. Sleymaniye (camii). Bu mbed zerine ayrntl bilgi; hadi-resinde bulunan mezarlar, cild XVIII. Srmeli Ali Paa. Bkz. Ali Paa (eski hazinedar). Srmelukur. Bu adla anlan blge, cild I. Surur (Osmanl dilbilimcisi). hreti; yazan olduu eserler, cild VI. Surre.-Manas.- Bu konuda ayrntl bilgi, cild XVIII.

Sayfa

708

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Surre.- Bu adla anlan ey.- Bu detin olutuu dnem.- Selim'in ona verdii nem; bu konuda ayrntl bilgi, cild IV. Suvarow (Rus generali). Trklerin Ruslara kar beinci seferin-deki rol (1774de), cild XVI. Spinolo (Cenevizin stanbul elisi). Vezirizam'n ona kabul ettirdii cerime, cild, XII. Spiritoff (Rus amirali). Ege'de idare ettii sefer, cild XVI. Starhamberg (kont; Viyana kumandan).- Veziriazam'in Viyana'y teslim etmesi uyansm nasl karlad? (1683 kinci Viyana muhasaras srasnda).ehirlilerin uymalarn mecbur tuttuu askeri tekilt.- Veziriazamdan yeni teslim ol uyarlan alyor.-Dk de Lor-raine'e gnderdii mektup, XII. Starhemberg (Guido de; Viyana valisinin yeeni). ehri kurtard hareket (Osmanllarn 1683 Viyana muhasaras srasnda), cild XII. Steinau (Avusturyal general).-Mora'da idare ettii harekt., Trklerin Venediklilere kar verdikleri deniz savanda tehlikeden kurtuluu, cild XII. Stoffein (Rus generali). Trklere kar 1769 savandaki rol, cild XVI. Storozzi (kont; Avusturyal general). 1664'de Bb- l'nin Macaristan'a kar at savata Osmanllara kar salad stnlk, cild XI. Stuhlweissenbourg (Macaristan ehri).- ehre ayncalk kazandran zellik.- Kanun Sultan Sleyman tarafndan muhasaras.-ehir skinlerinin grdkleri muamele, cild V. SultanniL Bu ad alan idare merkezi; hangi vesileyle? Osmanl devletinin beii; buras hakknda tarih ve topografik aynntl bilgi, cild I. Sultanlar (Osmanl). Uzun zaman bu hkmdarlara ne gzle bakld? Cild XV. Sultanzde Mehmed Paa, Bkz. Mehmed Paa Sultanzde. Snbll (Sultan brahim saltanat dnemi kzlaraas). Hakknda aynntl bilgi, cild X. Suriye . Bu lkede yaayan airetlerin saylmas.- eitli dnemlerde urad blnmeler.- bu lkenin, airetlerinin isyan; Kim tarafndan bastnld? Cild IV, XII. Szgeth (Macaristan ehri).- Ali Paa'nn 1556'daki muhasaras.-Bu kale zerine dnceler.-Kanun Sultan Sleyman tarafndan muhasaras, cild VI. Szlaggi (Michel; Mathias Cor-yin'in amcas). ki kardee, Ali ve skender gitmee zorlanyor; stanbul'a geliinde urad kibet, cild III. Szolnok (Macaristan ehri).-Topograflk durumu; ehri evreleyen

Sayfa

709

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

tahkimat.- Trklerin eline gemesi, cild VI. T. Taaz (Yemen'in ehri).- Ehemmiyeti.- Buras hakknda aynntl bilgi, cild VI. Tabanyass Mehmed Paa (Arnavut).- Osmanl mparatorluu Vezirizam' oluyor; evvelki hayat hakknda aynntl bilgi.- ran sini-nna yneliyor.- Haleb'e girdii dnem.Asker bir isyan bastrmak iin gayret sarfediyor.- Drdnc Murad ran seferinde Halil hakkndaki idam fermann ona intikal ettiriyor.- Sultan karlamaya gittii ehir.- Bu hususta ald emir.-Erzurum'da Sultan'a sunduu hogeldin hediyeleri., Diyanbekir'e dnyor.- Erivan'n imdadna komak iin hazrlk yapyor.- ekilmesinin hedefi olarak plnlad ehir.-K karargahlarn kurduu yer.- Azledilmesi; mahpus olarak bulundurulduu yer.- Yeniden Veziriazam oluyor, cild IX. Ta ceddin (II. Murad'n kardei Mustafa'nn veziri).- Bu hkmdara kar gsterdii ballk; Mi palolu le arasndaki garip sava.-Muhalifierinin akrabalarnn onun ahsndan aldklar intikam, cild II. Tacikler. Bu adla anlan toplumlar, cild II. Tastan (Daistn) Ali Aa (III. Mustafa'nn mabeyincisi).-Zahire ambarlanndaki eski grevi; 1769 Rusya savandaki rol.- tulu vezir berat alyor.- Gitmek emri ald yer.- Rusuk seraskeri unvanyla valilik veriliyor.- Fokan mzkerelerinin kesilmesi zerine birlikleri iinde kan kargaalklar ona ordusunun durumu hakknda fikir veriyor.- Bkre kongresinin neticesiz kalmas zerine arpmalarn tekrar baladnda davran.- Bosna valiliine atanyor.-Rusya'ya kar alan beinci seferde seraskerlik kendisine veriliyor, cild XVI. Tama (Samarkand hn). Hkimiyeti altnda birletirdii lke, cild I. Taherten (Ermenistan hkmdar).- Merkezi yapt ehir.- Timur'un hkimiyeti altna girmesi.Bu hkmdardan ald berat ve hediye.- Timur'un yeniden lutufta bulunmas, cild n. Tfihir (Akka eyhi).- Bb- l'ye kar isyan.- Bb- l'ye dedii yllk vergi; hangi artlarla? Cild XVI. Tahmasp, Bkz. h Tahmasp. Tahmas Kulihan, Bkz. Ndir Kulihan. Tahmasp, Bkz. ah Tahmasp (ran hkmdar). Tahmuras (hkmdar Salo-mon'un yeeni).- Grcistan'daki

Sayfa

710

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kargaalklar srasnda Hasan Pa-a'nn muhafazasn kendisine brakt hisar; hkmdarlk makam Bb- l tarafndan tasdik ediliyor.- mirette halknn kendisine itaati, cild XVI. Tahmurashan (Kakheti hkmdar). Ahiskal Yusuf Paa 'ya kar kazand zafer; Ndir ahn onu mkfatlandrmas, cild XV. Tahmurashan (Sakum hkmdar). - Menei; ran ahma ihanet ediyor; snmak zorunda kald lke.- Merkezi Sakum'a dnyor; hangi zamanda? Cild IX. Taille. Bu addaki verginin urad deiiklik, cild XII. Takbostan (maaras) Her tarafa yaylan n; bu maara hakknda merak verici ayrntl bilgi, cild IX. Talak. Boanmayla alkal durum. Talman (Avusturya elisi).-Sultan I. Mahmud tarafndan huzura kabul.Bb- l'yi ona kar kkrtmak isteyen kiiler.- Bon-neval'in plnn boa karmakta gsterdii ustalk., Rusya'ya kar sava konusunda Mehmed Paa tarafndan huzura kabul.- Bu hal ve artlar iinde Veziriazam Mehmed Paa'ya dncesini bildiriyor.- Arac olarak atanyor., Ona yeni roln veren asker geit resmi.- Vezirizam'la mzkerelerinin konusu.Hkmetinin takdirine mruz kalacak herekette bulunuyor; niin? Cild XIV. Tamar (Grcistan kraliesi).-Hakknda meraka deer sylenti.-Bu prenses zerine ayrntl bilgi, cild VII. Tamerlan, Bkz. Timur. Tavuku Mustafa, Bkz. Elhac Mustafa (reisefendi). Tarakl (Yenice-Tarak; Anadolu ehri). ehir halknn urat sanayi, cild I. Tarkhan. Bu makam zerine dnceler, cild II. Tarhan (IV. Mehmed'in annesi).-Menei; olunun tahta ktnda oturduu saray.- Elde ettii tesir ve nfuz, cild X. Tarhuncu Ahmed Paa (Msr valisi).- Menei; hazineye verdii byk meblalar.- Yedikule'deki tutukluluu.- Vezirizamlk makamna teklif ediliyor; kim tarafndan? - Sultann imparatorluk mhrn verirken ksa hitabesi.-Tarhuncu Ahmed Paa hakknda ayrntl bilgi.- daresinin ilk icraat.- Davranyla zerine dmanlklar ekiyor.- Dervi Mehmed Paa ile yapt tartma.-Kendisi asndan bu tartmann sonucu.- idam edileceinin n sezisi.- lm, cild X. Tatarzar (Rumeli ehri). Kuruluunu borlu bulunduu toplum, cild II. Tatarlar.- Volhynie ve dier l kelerde verdikleri zararlar.- Mz rakla

Sayfa

711

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

silahlanm olarak ilk grn dkleri dnem.- 1692'deki Polonys aknlar.1692'de Avusturyallar* kar kazandklar zafer.- Polonya llar tarafndan Uscieszko yaknla rnda uratldklar yenilgi. 1696'da Polonya'da zarar ve ykn: meydana getiriyorlar.- Atschou vt Temrouk kaleleri arasna gelip yer leen Tatar aireti; niin? Tatarla Sultan'nnm nezdinde imtiyazdar yararlanyorlar.- 1659 ve 1697'de hanlarna hitaben yazlm mektuplar.1733'de ran'a gemek iin gerekletirdikleri ilerleyiin raporu., Bu milletin bir ordusunun olutuu snflar ve yry hakknda ayrntl bilgi.- Elde ettikleri sava ganimetini gzetmek ve ko-rumakdaki maharetleri, cild XII, XIV, XVI. Tayyar Mehmed Paa.- Kendisine niin bu lkab verildi? si Abaza'nn saldrlarna kar Sivas halkna verdii gven.- Asilerin elebasn aldatmak iin giritii teebbs.- silerin gcn ortadan kaldrmak iin sarfettii gayret.- Abaza le Vezirizam'n ordusu arasndaki savata davran.-Sivas valiliine atanmas tasdik ediliyor.- Msr kumandanlna atanyor.Diyarbekir valiliine getiriliyor.- Veziriazam olarak yerine atand kii.- IV. Murad'a sunduu hediyeler.- Badad muhasaras srasnda Sultan'm kendisine ynelttii tenkitler ve kmalar bu artlar karsndaki davran.Olm, cild IX. Tebriz (ran'n payitaht).- ah smail'e kar zafer kazandktan sonra ehir halknn Yavuz Sultan Selim'i karlay.- Osmanl Sulta-n'nn bu ehirdeki ikameti.- zdemirolu Osman Paa ordusu tarafndan muhasaras.- Hedef haline geldii arpma.- Bu ehir zerine tarihi ve istatistik! ayrntl bilgi.-ranllara kar dayand muhasara IV. Muradn ehri uratt akbet, cild IV, VII, IX. Telli (Sultan brahim'in gzdesi). Yalnz ona ait bir unvan, cild X. Temevar (Macaristan ehri).-Mehmed Bey'in ordusu karsnda direnii.- kinci vezir Ahmed Paa tarafndan muhasaras; bu konuda ayrntl bilgi.- 1696'da dk de Saxe'n ehrin kalesini muhasara altna almas.- Sultan II. Mustafa'nn yardm kuvveti yetitirmesi, cild VI, XII. Temir Han (zbekler hkmdar ebek Han'n olu). ran hkmdar ah smail'e kar kazand zafer, cild IV. Tenedos (adas).- Bu ada hakknda ayrntl tarih bilgi.- Zaman zaman onu ele geiren devletler, cild XI. Tentes (adrlar).- Sultan IV. Mehmed'in adrlarnn (ota) tasviri.Bunlarn para olarak deeri.-1683 Viyana muhasarasnda Veziriazam Kara Mustafa Paa'nn otalarnn ihtiam.- 1687'de Mo-ha'da alman Sleyman

Sayfa

712

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Paa'nn ota zerine dnceler; bu ota ellerine geiren kiiler, cild XII. Terlngo de G us man (Jean Charles). 1679da Bb - l katnda Avusturya elisi olarak atand, cild XII. Teryaki (Tiyaki), Bkz. Elhac Mehmed. Bkz. Hasan Teryaki (Tiyaki). Terifat. Bu kelime Trkiye'de ne ekilde anlald? Cild XVI. Tetes (balar). Balan kesmek ve onlar tuzlayarak muhafaza etmek deti olan milletler, cild VII. Teufel (Erasme; Ferdinand ordusu generali).- Esir edildii sava.Kanun Sultan Sleyman'a gnderiliyor; Bu hkmdar onu idama mahkm ediyor; niin? cild VI. Teufenbach (Avusturya ordusu generali). III. Mehmed'in ordularna kar Kereztes ovasnda yapt sava, cild VII. Tharagay (Taragay). (Timur'un babas). Menei, cild II. Thebe (Yunanistan adas).-1687'de Venedikliler aday Trklerden alyorlar.- Bu adaya Trkler ne ad vermilerdi? Cild XII. Theodose (Bizans imparatoru). Bu hkmdarn Theessalonique (Selanik) halkna kar zlimce davran, cild II. Thessalonique (Selanik) (Bizans imparatorluu ehri).- Trklerin aknlarndan kamak yolunda ehir halknn ald karar.- Bu yerin Sultan II. Murad tarafndan muhasaras hakknda ayrntl bilgi.- ehrin bu hkmdar dnemindeki durumu.- ehrin urad deiikliklerin tarihesi, cild II. Thugut (Avusturya'nn stanbul elisi).- Eli olarak yerine atand kii.Bb- li ile Avusturya arasnda imzalanan ml yardm anlamasnn gerekletirilmesindeki rol.- Trkiye ile Rusya arasndaki anlamazlkta Avusturya'nn aracln teklif etmekle grevlendiriliyor.- Bu konudaki mzakereler.-Bb- l'ye hkmdar adna mtreke teklif ediyor.- Olaylar gzden geirmekte diplomasiye onun tarafndan getirilen usl.-Kongreye gitmeden nce Fokan kaymakam tarafndan kabul edilmesi; kendisine yaplan imtiyazl muamele.- umnu ordughnda veziriazam tarafndan kabul edili tarz.- Trke ve Arapa dilleri zerinde sahip bulunduu bilgi; hafzasnn olaanst bir gle almas.- Kongrenin alnda urad hayal krkl.- Glklerden syrlmadaki mahareti., Diplomatik kaabiliyetinin delili olan raporlannn zeti, cild XVI. Tiflis (Ermenistan ehri).- Adnn menei; ehrin temellerini atan hkmdar; Tiflis'le aralann-da benzerlik olan ehirler.- Mustafa'nn iki kilise zerindeki ameliye-siyle yol at deiiklik.- ran muhasaras karsnda

Sayfa

713

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dayanmas, Cilt VII. Timur.- Adnn mns; soyaac; doumu.- Atilla ve Cengiz Hn'la mukayese edilen bu hkmdarn ehemmiyeti.- Fizik ve moral portresi.Timurlenk ad ona nereden geliyor?-Kanunlan zerine dnceler.Yaptrd casusluu kullan.- Askerlerinin ona ta-assub derecesinde ball.- Genlii.- Kocas olduu prenses.- Onu tahta karan hal ve artlar.-Pyitaht yapt ehir.- Tahta k zerine aynntl bilgi; adna ekledii unvan ve sfatlar; kendi alametini oluturan kelimeler. -Ta ve tahtlarn kendisininkine katt lkeler., mparatorluunun genilii.Kudretinin bymesi iin sar-fettii ve kendisine pahalya malo-lan gayretler.- Giritii yeni evlilikler. -Samarkand'n oniki imparatorluk bahesinde yaptrd dei-t.- Onu Hovarzem ah ile ten sebeb; baanlannn ortasnda onu zen olaylar.-Bulduu teselliyi neye borlu? Kendisini dolduran ihtiras.- Fetihleri.- Avudkud ehrinde bana gelen garib kaza.Abu Mslim'in mezarndaki duas.- Zalimliinin dikkate deer rnei.Hkimiyetini genilettii lkeler. -Grcistan fethini kutlamak iin emrettii av.- Bu blgelerin h-kmdarlanna unvanlarn ve lkelerini brakmak iin bitii fl-yat.- taatinin delilini vermek iin irvan hkmdarnn ona sundu u hediyeler.- lim ve din adamlarna sayg yolundaki retilerinin rnei.iraz'da kendisine gsterilen tazimler.- Herzem'in payitahtn uratt kibet- Birliklerini tefti ediyor.-Toktam'a kar kazand zaferden sonra verdii ziyafetin ihtiam., Kaatillere uygulad katlim.- Galib olarak iraz'a giriyor.- Badad fethi.-Kendisinin bizzat megul olduu ordudaki temizlik.Ele geirip hkimi olamad ehirler.- Karakterini oluturan zellikler.Hakimi olduu yeni lkeler.-Mingoel dalarnda kutlad bayramlar. Toktam ile kesin sava.- Sava dnnde kadn ve ocuklannn ziyfetleri.Pyitahtnda kendisini verdii almalar.- mparatorluun ilerine dikkat gsteriyor.-Yeniden evlenmesi.- Yeni kansna verdii hediye; nikhl kanlannn says.- Fethine giritii lke.-Esirkrden kurtulmak iin emrettii korkun katliam.- Bu olay zerinde yldzbilimcilerin kehnetlerine verdii cevap.- Yenilmi milletlere kar davran.-Hindistan'dan oanat iileri ve sanat eserlerini ekiyor; niin? - Kutsal nehre tapanlara kar zalimlii; sava sona erdiren byk av.- Onu imparatorluunun batsna ynelten sebeb.- Grcistan hkmda-riyle yapt savata kulland acib vasta.Yldrm Byezid'e gnderdii elilik heyeti; elilerinin . kabul edili tarz. Gelip Sivas' muhasara ediyor.- Bu ehir halkna reva grd korkun katlim.- Tatar ftihinin Msr sultanna kar besledii kt niyetler. Halep

Sayfa

714

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

surlar nnde verdii sava.- ehir halkna kar zulm.- ehrin fkh ve hukuk bilgin-leriyle konumas.- Farauc'un ona kar giritii ldrtme teebbs; bu hkmdara teklif ettii barn artlar.- am'n muhasaras esnasnda ziyaret ettii mezar; Bu ehir halknn kendisine gnderdii eyh ve bilginlerden oluan temsilcileri karlamas.- Yama yaplmamas temintn vermek iin istedii mebla; bu harac almak iin kulland vasta.- Mardin hkmdarna gnderdii teslim uyars; bu hkmdarn cevab.-Ba-dad muhasaras.- Byezid'in elilerini kabul ettii ordugah.Bunlar kabule zorlad artlar.-Byezid'le savamakdaki tereddt.- Onu zaferden yana mitlendiren olaylar.-Byezid'le mcdelesinin balangc.Bu hkmdarn ona gnderdii mektubun ruhu.- Bu konuda Timur'un fkesi.-Byezid'in ordusunu zayf drmek iin kulland vasta.- Kendi ordusu sayca ne kadard? - Bir meydan sava iin hazrhklar.-Savam yapld yer.- Bu vesileyle Timur'un oul ve torunlarnn saylmas.- Sava zerine ayrntl bilgi., Timur asndan savan sonucu.- Esiri Byezid'e kar Timur'un karlama tarz.- Fetihlerinin sonu.-Byezid'e kar hazrlklarn deitiren artlar.- Bu hkmdar ile konumalar; Timur'un fizik irkinlii.lm dnemi.- Byezid ve Karaman Beylerine kar davran.- Osmanl deyletina kar politikasnn ruhu.- zmir'in muhasaras.-Timur'un yakp ykt lke.-ehirlerini kurtarmak iin kendisine ricaya gelen bir ocuk topluluuna kar kendisini sulu dren zlimce davran.- Samar-kand'a dn.- Ailesi ferdlerinden birini kaybetmesi.- Bu vesileyle syledii szler.- Byezid'den sonra ne kadar hayatta kald? Sa-markand'de yeniden gzelletirdii muhteem saray.- Kanighul ovasnda kutlad dn enlikleri.-in'i istil etmek taanlar kuruyor; lm; o sradaki ya; saltanat sresi; ocuklarnn ve torunlarnn says., Zrriyeti zerine aydnlatc bilgi.- Bu hkmdarn lkesini alkantlar iinde brakan kargaalklar, cild I. Timur Kazk, Bkz. Halil Paa (Sivas beylerbeyi). Tmurta (ailesi). hreti ve aileyi oluturan yeler zerine aydnlatc bilgi, cild II. Timurta (I. Muradn kumandan, Paa).- Babas kimdi? - Osmanllarn balklar zerindeki tesiri.-Trkler tarafndan Avrupa'da yaplan fetihlerdeki pay.- Beylerbeyliine atanyor.-Makedonya'ya giriyor.- Anadolu'da Karaman zerine gitmek emrini ahyor.-Sava srasndaki davran; karlnda I. Murad'in onu mkfatlandrmas.-Taht kavgas srdren si ehzade Aleddin tarafndan esir ediliyor.- Bu ehzadeden ald intikam.-

Sayfa

715

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Fetihlerini Anadolu'da srdryor.- Timur'un eline esir dyor. - Bu hkmdar tarafndan grd muamele.- Yaptrd kpr.- s elebi'yi desteklemesi., lm.- Mezarnn bulunduu yer.- Adna bal olan zafer; Yld-rm Byezid'in esaret ve lmnden sonraki Fetret (saltanat faslas dnemi) srasnda sahib bulunduu nfuz, cild I, II. Toci (Carlo). Frank prensleri iinde despot unvann alan ilk asil; kendisinden sonraki ahfad, ciid II. Toekoeli (Macar silerin ba).-1677'de kendisine kar Bb- l'ye yaplan ikyetler.- Ayn dnemde istanbul'a gnderdii bir temsilciler heyeti.- Avusturya'da uyandrd endie.- Dvasn zetleyen cmlesi (dvizi).- 1682'de Sullan'm himyesi altna giriyor; ald unvan; ihtirasnn hedefi.-Vezirizam'a gnderdii vc, yaltaklanc mektup.-Vatanda Zriny'nin kzyla evleniyor.- Buda valisinin ahsnda bulduu kudretli yardmc.- Fulek'de Orta Macaristan kral iln ediliyor.- Sultan taralndan verilen ve bu durumu tasdik eden berat.- Fulek valisi Kohraym'nin ona gnderdii knama mektubu.- Gtt politika. -Parlak bir ekilde Essek ehrine giriyor.- Orada yukar Macaristan kral olarak yerleiyor.- Viyana zerine yryen Trk ordusuyla birleiyor.- Sava srasndaki davran.Trk ordusuna verdii birlikler.- Kt niyet davran olarak Veziriazam Kara Mustafa Paa'nn ona kar vaziyet al.- Veziriazam ve serdar Paann emriyle mruz kald muamele.- Onu bir mahkmiyetten kurtaran artlar.-Kendisine verilen grev.- Trk ordusunun bozularak ekilmesinden sonra Avusturyallarn Munkacs ehrinde ele geirdikleri bu hkmdara ait eya.- Belgrad savunmas grevi verilen Yeen Osn,an Paa ile kayor.1689'da Viya-na'da toplanan konferansta hakkndaki tartma.- Avusturyallara kar Zernesch yalannda kazand sava.- Bu savata eline esir den Hoesler ile Doria'nm serbest braklmalar konusunda karsna yazd mektup. Sultan II. Sleyman tarafndan Transilvanya prensi iln ediliyor.- stanbul'a gitmek zere Belgrad'dan ayrlyor. -Sultan II. Mustafa'ya Zenta sava srasndaki tavsiyesi., Karlofa bar anlamasnda yer alan onunla alkal madde (1699da), cilt XII. Toeroek (Valentin). Mebbed hapse mahkm olmas; dinine ball, cild V. Tomruk, Bkz. Torul Bey. Torul Bey (ran seluklu hkmdar).- Hkmdarlk teselsl; hayatn damgalayan hareketler.-Halife Kaim-Biemrullah'dan ald unvan; tahta

Sayfa

716

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kma treni hakknda ayrntl bilgi.- mzalad ittifak anlamas; lm, cild I. Torul Bin Kcarslan (Erzurum beyi). Yeeni Azeddin Keyka-vus ile giritii mcdele; bu hkmdarn onu uratt kibet, elidi. Tokat (Anadolu ehri). Sava sonrasnda terkedildii dehetler, cid III. Toktam (Kpak Tatarlar han).-Kendilerine snma hakk verdii Tatar valileri; Timur'un bu hkmdara borlu bulunduu hizmetler.Aralarndaki savan sebebi.- Timur'a gnderdii elilik heyeti.arpmalarn balamas.-Imparatorun ordularnn nnden ka.- irvan' istils., Timur'dan ald mektup.- Bu hkmdara kar savann sonucu.Toktam zerine U. rih ve biyografik ayrntl bilgi, cila III. Tokmakhan (ran elisi). III. M ura d katndaki grevi; huzura kabul zerine ayrntl bilgi, cild VII. Tokmak Hisar. Bu ada balanan ahvl ve artlar, cild III. Tolstoi (kont; Rusya'nn stanbul elisi).- arn birliklerinin Bo-dan'a akn hareketinde bulunmalar zerine Osmanl hkmetinin taknd hor grme tavr.- Bar anlamasnn yenilenmesi konusunda grmelerinin sonucu.-Yedikule zindanlarnda hapsedilmesi.- Yeniden hapsedilmesini gerektiren artlar, cild XIII. Tomor (Paul; kei). Moha meydan muharebesinde Osmanllara kar davran, cild V. Tomza (despot Basilicus'un eski anbarlar khyas).- Kendisini geici olarak Eflk tahtna karan isyan).- Bb- l onun bu durumunu tasdik etmiyor, cild VI. Topal Mehmed Paa (Hamid sancakbeyi).- Katrcolu'na kar kazand zafer.- Azledildi vali-1 ik.-Lkab nasl konmutu? Kap-dan- deryalk makamnda yerine atand kii.- anakkale'den darya kt donanma.Lemnos'a kar idare ettii sefer; Bu muhasara srasnda yaralanyor.- Azledilmesi; niin? -Urad kibet, cild X. Topal Osman, Bkz. Osman (Topal). Tora (Cengiz Han kanunu). Timur'un bu kanuna kar an beenme ve takdiri, cild II. Torak Mehmed (Kapdan- derya).- Bu makamda yerine atand kii.Azli.- ld yer, cild XV. Torgud (Turgud).- Menei; bu ahsiyet zerine ayrntl bilgi.-Zaptettii ehir.- Charles-Quint'le sava. stanbul'a arlyor; Niin? Kendisini tehdit

Sayfa

717

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

eden cezadan kama karan.- Kanun Sultan Sleyman tarafndan affediliyor; bu hkmdann ona vaadi.- Hayl k-nkh.- Trablus'un zaptndan sonraki seferleri hakknda rapor; Trablus Beylerbeyliine atanyor; hangi vesileyle? Malta muhasarasna katlmas.- lm, cild VI. Torldller (aireti). Yeen Osman Paa idaresi dnemindeki isyan, cild XII. Torlak Hu-Kemal (Yahudi dnmesi).- I. Mehmedin saltanat dneminde din bir isyanda oynad rol.- Doktrini zerine dnceler.-arptnld ceza, cild II. Toht (Michel).- Szeeddin'i zaptetmeye alyor.- Ali Paa tarafndan yenilgiye uratlyor., Tevar kalesine yiyecek sokmak iin giritii teebbslerin baanszl, cild VI. Totleben (Rus generali). 1769'da Rusya'nn Trkiye'ye kar savanda oynad rol, cild XVI. Tott (baron de; svari birlii generalinin oluJ.-Kaynbabas tarafndan stanbul'a gnderiliyor. -Karadeniz'den alacak bir kanaldaki yardmcl.Hatratnda bu kanal amakla grevlendirilen mhendisler hakknda belirttii kanaat.-Krm hnnn yannda yapt grev.- Rusya'ya kar bir Knm seferini tasviri; bu seferdeki rol.- anakkale Boaz'nn savunmasna memur ediliyor.- Osmanl topuluunda malzeme bakmndan gerekletirdii deiiklik, cild XVI. Tot (Fransa hizmetinde tugay kumandan general). Mensub bulunduu lke; lm; olu tarafndan kaleme alnm nl hatrat, cild XVI. Tkelhamm (Timur'un dokuzuncu kans). Kocasnn kendisine hediye ettii bahe, cild II. Tuln (hanedan). Menei; hanedannn kuruluu ve sonu, cild I. Tuman Aa (Timur'un kans).-Kocasnm ona verdii ak delili, cild II. Tumanbay (Memluklann sultan).- Bu hkmdann zellikleri; sultan seildii artlar.-Yavuz Sultan Selim'e kar yapt savata sahte hazrlklar; niin? arpmada gsterdii cesaret; bu arpmann sonucu.- Kahire Osmanl garnizonuna nasl baskn yapt? -Memluklaryla birlikte iltica ettii yer; Vustaniye adasnda Selim'e hcumu tasarlyor. Ona ihanet eden kiiler.- Cenim Seyfi'den gelen meydan okumay kabul etmesi.- Bu vesileyle Osmanllara kar elde ettii stnlk.- inde bulunduu ahs durum. Ehramlara doru geri ekiliyor.-Burada kaleme ald mersiye.- Garip bir mcdeleye tahrik ediliyor; kim tarafndan? Hasmna kar gsterdii merde davran.- Yannda bir snma yeri, arad kli.-Selim'in eline nasl

Sayfa

718

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dyor.-Bu hkmdarla konumas.- Mahkum edildii ceza; niin? Tumanlar (asker birlikler). Bu birliklerin ka askerden olutukla-n, cild II. Turakhan (Rumeli beylerbeyi). -II. Muradn Hexamilon'u muhasara etmek kararn vermesindeki tesiri.- Ona kar Sultann duyduu fke: niin? Kendisine isnad edilen zulm hareketi.-Peloponese'da sava tahribatna sebeb oluyor.- Corinthe (Korint)'de giritii geici icraat.- Thebes ehri konusunda Bizans imparatoru Constantin'in elisine verdii cevap.-Macarlarn mill kahraman ve II. Murad'n can dman. Hun-yad'la yaplan savad uygulad manevra.- Arnavutluk halknn bakaldrmasn yattrma baan-snda karlat glkler.-Kos-tantaniyye muhasarasna giriecei srada Sultan Mehmed'in kendisini grevlendirdii akn hareketi., Arnavutlara kar savaan Peloponese do spotlar Paleologue'lara yardm.-Hexamili-on'da kazand zafer, cild II, m. Trkan (Trkan) Hfltun (Melek ah'n kans). Entrikalan, cild I. Tursun (Karasi hkmdarnn olu).-Yaptrd saray; tahta gemesi iin yardmn kazanmak zere Orhan Gazi'ye vaadde bulunmas.- Tursun (Dursun)'un bahtsz sonu, cild I. Tursun (Dursun) Mehmed Paya (Anadolu mfettii). Suriye airetleri arasnda kan kargaalklar yattnyor.cild XII. Tutu (Melek h'n kardei). Kurucusu olduu hanedan, cild I. Tuz (Asya ehri). Lakabnn mns; bu ehirde mezarlan bulunan nl kiiler, cild n. Tuzukfit Timur'un kanunnmesi). Bu kitapta bulunan kanunlar zerine dnceler, cild II. Toi Mehmed Paa (Kars valisi).- Hac Mehmed Paa'nm kumandasndaki savaa katlyor.Muhafazas kendisine braklan ehir.- Urad hezimet; idam; niin? Cild XVI. Trk mparatorluu Bar Anlamalar.- Osmanl Imparatorlu-u'nun Avrupa diplomatik mnasebetleri bakmndan Sitvatorok bar anlamasnn nemi.- Vasvar bar anlamas hakknda ayrntl bilgi.- Bu anlamann elilikler terifat zerindeki tesiri.- Belgrad anlamasna vcut veren mzkereler zerine ayrntl bilgi (tarih: 1739).-Bb- Al ile sve arasnda savunma ve saldn ittifak anlamas.- 1740'da Bb- l'nin Napoli ile imzalamaya raz olduu dostluk anlamas.- Trkiye ile Fransa arasndaki

Sayfa

719

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dostluk ve ticar mnasebetleri dzenleyen anlamann borlu bulunduu eli.- III. Mustafa saltanat dneminde, Osmanl mparatorluu arasnda kararlatrlan anlamann mhiyeti.- 1761'de Prusya kral II. Frederic'le Bb- li arasnda imzalanan anlamann konusu.-Avusturya'nn Osmanl mapataro-luu ile gizli bir yardm anlamas imzalam olmasn borlu bulunduu eliler.- Bu anlamann konusu.- Rusya ariesi Katheri-ne'in bundan duyduu endie.-Bb- li ile Rusya arasnda imzalanan Kaynarca anlamasnn muhtevas.- Bu anlamann Bb- li aleyhine elverilikleri zerine dnceler.- Ek maddeler.- mparatorluun kuruluundan 1774 tarihine kadar Osmanl hkmdarlar tarafndan imzalanan bar ve ticaret anlamalar zerine aydnlatc bilgi, cild VIII, XI, XV, XVI, XVII. Tranquillius Andrcncus (Ferdi nand1 m elisi).-Kanun Sultan Sleyman katnda mzkerelerle grevlendirilmesi; bu konuda toplant.- Teebbsnn baarszl, cildV. Transilvanya.- 1542de bu lkeye sahib olan hkmdar.- lkenin iinde alkaland mcdele ve entrikalar.- lkenin Osmanl imparatorluu'na dedii yllk verginin III. Muradn saltanat dneminde arttrlmas.- Bb- l le mnasebetleri.- Onu Osmanl mparatorluu hkimiyetinden ayran ahvl ve artlar.- Sitvatorok anlamasndan Karlofa banna kadar Osmanl mparatorluu le Avusturya arasndaki diplomatik mnasebetlere konu tekil etmesi.-Rakoczy'nin azledilmesinden sonra Krm hannn lkeyi istils. -Transilvanya devletinin bir paalk (valilik) haline getirilmesinin dnld dnem.- Transilvanya temsilcilerine stanbul'a gittiklerinde yaplan muamele; niin? Kral Toekoeli Vezirizam'da honutsuzluk uyandryor; Veziriazam Kara brahim Paa'mn honutsuzluu son haddine varyor.-Transilvanya'nn Osmanl hkimiyetinden kurtulma abalarna girdii dnem.- Transilvanya'y Sul-tan'n hkimiyeti altna sokmay konu alan diplomatik mzkereler.- Bb- l'ye denen yllk verginin azaltlmasyla alkal 1687 tarihli anlama.- Karlofa anlamasyla bu lkede hakimiyet sahibi devlet deiiyor, cild V, VI, VII, VIII, XI, XII. Trbizonde (imparatorluu).-Bu konuda ayrntl tarih bilgi., II. Mehmed'in bu lke halkna muamelesi, cild III. Trevisani (Melchior; Venedik amirali).- Modon ehrinde muhasara altnda kalanlara vermek iin gayret sarfettii yardm; bu ehir iin gayretlerinin sonucu.- lm, cild IV. Tripoli (Trablus) (Afrika ehri).-Bu ehir hakknda ayrntl tarihi bilgi.-

Sayfa

720

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Osmanl topraklan iine alnyor; kim tarafndan? Akdeniz'i gvensizlik iinde brakan korsanla yuvalk etmesi, cild VI. Trzebinskl (Alexandre; Polonya kral Vladislas'n elisi). IV. Murad katnda vazife veriyor; elde ettii netice, cild IX. Ts eh aldran (aldran ovas) Buras I. Selim tarafndan ah smail'e kar verilen meydan sava hakknda aynntl bilgi, cild IV. Tschalczade (alczde) ,Di-yarbekir beylerbeyi).-Husrev Pa-a'nn ran seferinde muhafazasna braklan geit.-Hazu Beyi'nin davran hakknda Veziiizam'a ikyetleri, kendisi hakknda gelen idam karan; niin? Cild IX. Tschahk (alk) (Yenieriaa-s).- II. Mustafa'y tahttan indiren ihtilldeki rol.- III. Ahmed erefine tertipledii ziyafet; bu vesileyle aa vurduu ihtiras.- Dn hzlandran sebeb.-Sultan'm ondan kurtulma tarz, cild XIII. Tschaousch (avu).- Doulularda bu grev zerine dnceler.Grevin eskilii.- ngiltere'deki usler greviyle mnasebeti, cild I. elik Mehmed Paa (erde-ci).- Aydn vergi toplayclna (muhassl) atanyor.- Hac emiri makamna ykselmesi, cild XVI. Tschendereli ( en dereli) ailesi. hreti ve aileyi oluturan kiiler zerine aynntl bilgi, cild II. Tscherkes (erke) Mehmed (eski Memluk beyi).- Viyana'ya seyahati Avusturya devleti iin can skc oluyor; hakknda verilen idam hkm.- Msr valisiyle gizli haberlemesi.- syanndan sonra Kahire'de cereyan eden mcdele.-Kap snd yer, cild XTV. Tscherkesler (Kabarta erke-leri).- gal ettikleri toprak; Rusya ile Osmanl mparatorluu arasnda anlamazlk konusu oluyorlar. -Menselleri zerine aydnlatc bilgi, cild XIV. Tscheschme (eme) (deniz sava).- Osmanl ve Rus donanmalarnn durumu; iki donanmann savamas; savan neticesi, cild XVI. Tscheetci (eeti) (yenieria-as). IV. Murad saltanat dneminde atand valilik, cild K. Tschetedji (eteci) Y*f en Hasan (Chocim kumandan!.- Rusya'nn Bb- l ile savanda ald yardm (176'da).- lm, cild XVI. Tschoban (oban) (bu addaki hanedann kurucusu). Bu konuda aynitl bilgi, cild I. Tschoban (oban) Giray, Bkz. Ghiray-oban. Tschorlulu Ali Paa (cam i i).-n edildii dnem; kim tarafndan?

Sayfa

721

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

naat yerinde daha nce bulunan imalathane, cild XVIII. Tunus (saltanat naiplii).-Kanun Sultan Sleyman'n bu devlet hakkndaki projeleri; bu lke zerinde saltanat sren hanedan.- Avrupa devletleriyle imzalad anlamalar, cild V, IX. Tunus (ehri).- Barbaros Hay-reddin Paa hkimiyetine giriyor; CharlesQuint tarafndan muhasaras.- 1695de Cezayir ve Trablus gemilerinden oluan bir donanma tarafndan muhasara ediliyor, cild V, XII. Trkmenler.- Bu ad alan halk; g ettii lke; urad blnme. Neri'ye gre Trkmen kelimesinin olumas, cild I. - Bkz. Trkler. Trkopols.- Bu ad verilen asker birlik.- Bizans imparatorunun Katalanlar ve Trkmenlerle yapt bir savadaki davranlar, cild I. Trkler.- Meneleri zerine grler.- Bizansllar onlar nasl adlandryorlard? - inliler tarafndan onlara verilen ad.- Yerletikleri lkeler.Eski tarihleri hakknda ayrntl bilgi. slmiyeti kabul etmeleri.- Bu topluluun yapt savalarn kronolojisi.- Donanmalarnn Akdeniz'in birok adalarna inmesi.- Kendilerini bar iinde yaatmann bedeli olarak onyedin-ci asra kadar hristiyan hkmdarlardan vergi talebinde bulunmalar.- Orhan Gazi olu Sleyman Pa-a'nn harektna kadar btn gemi zamanlarda Avrupa'ya inilerinin tarih ve tarihesi.- Avrupa'ya geen eitli rklar.- Bayraklarnda ve eflerinin adr nndeki flamalarda kullandklar almet ve iaretler.- Macarlarda uyandrdklar dehet duygusu.-Muhasara topuluunu kullanmaya baladklar dnem.- lk defa Tagliamento kylarnda grndkleri yllar.- Transilvanya'y istil ediyorlar.- Birok defa Styrie'ye giriyorlar.- Kumandas altnda Napoli krall kenarlarna kadar indikleri hkmdar.- II. Byezid dneminde, Suriye ve Ca-rinthie'de giritikleri ldrme olaylar.- HrisUyanlarn onlar urattklar yenilgi.1496'da zaptettikleri hisarlar; mteakib yl Dalmaya' da meydana getirdikleri tahribat. Avusturya, Macaristan, Transilvanya ve Polonya seferlerinin tablosu.- II. Byezid saltanat dnemindeki rf ve detleri zerine dnceler.-Yavuz Sultan Selim dnemindeki ran savandan elde ettikleri neticeler, cild, I, II, III, IV. Trkler (imparatorluu), - Bkz. Osmanl (imparatorluu).Trkistan.- Hudutlar; btn zamanlarda bu lkenin hretli olmasnn sebebleri.- Hudutlar iinde yaayanlarn rf ve detleri.- Eski ranllarn ona verdikleri ad, cild I. Trkiye, Bkz. Osmanl (imparatorluu). U.

Sayfa

722

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Ulefeld (kont; Avusturya'nn stanbul elisi).- stanbul'da karlan tarz.- Hkmetinden alm olduu talimatnn konusu. -Miyyetini oluturan grevlilerden en nemlilerinin adlar.- Belgrad anlamasnda kararlatrlan snrlarn tesbitinde Trklerin iddialaryla onu drdkleri g durum, cild XV. Ungern (Rus generali). Trklere kar alan 1773 seferinde davran, cild XVI. Uracontes (Croia kumandan). Kalenin savunmas iini baard, cild II. Urbain V. (papa).- Gnderdii bir bildiriyle hristiyanlara sa'ya inanmayanlara kar bir hal seferine aryor.-Jean Paleologue'la bir ittifak anlamas imzalyor, cild I. Uzciezko. - (Polonya ehri). Bu ehrin yaknnda Krm Tatarlar Polonya'ya kar sava kaybettiler, cild XII. Us koklar.- Bu halk hakknda ayrntl bilgi.- Venedik ve Dalma-ya snrlarnda ekiyalk yapyorlar.- Korsanlklarnn I. Ahmed saltanat dneminde devam, cild VII, VIII. V. Valachie (Eflk).- Sultanlarn kendilerini bu prensliin sahibi olarak grdkleri dnem.-Kanun Sultan Sleyman dneminde bu lkede cereyan eden hdiseler.-lke macerac yabanclarn entrikalarna ve vezirlerin agzllklerine braklyor.- Bu prensliin Ra-dul tarafndan satn alnd fiyat, cild III, V, IX, XI. Vassili, Bkz. Wassill. Venedik (Cumhuriyeti).- Bu devletle Osmanl imparatorluu tarihlerinin mnasebeti., lk defa bir Trk hkmdariyla yaplan mzkereler; bu devlet tarafndan Osmanllarla ilk defa imzalanan anlama., I. Mehmed'in bu devlete kar taahhde girmesi.- Osmanl mparatorluu "yla mnasebetlerini kesmesini gerektiren sebebler.- Bu milletle mzalad yeni anlama.-Thessalanique'in hkmranlk hakkn kazanyor.- Bu hereketle II. Murad'm fkesini uyandrmas. -kinci Mehmed'le yapt anlama. -Bu cumhuriyetin Bb- l le savaa girmesi sebebi.- arpmalarn tarihesi.Uzun Hasan'a yapt yardm. Venedik cumhuriyeti ile Bb- Ali arasndaki mzakerelerin neticesi. Mzakerelerin yeniden balad dnem. arpmalarn yeniden balamas.- Trklerin Fri-oul'u istillariyle Venedik cumhuriyetini tehdit eden tehlike.- Ban elde etmi olmak iin Venedik'in Bb- l'ye vermee raz olduu tviz.- artlar Venedik'i buna zorluyor.,

Sayfa

723

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Scutari ve arazisini II. Meh-med'e teslim anlamasn imzalad dnem.- Bu anlamann Vene-dik'e kabul ettirdii artlar.- Venedik'in yine anlamadan yararlanarak elde ettii telfi.- Bu dnemden itibaren Venedik cumhuriyetinin politikas.- n. Mehmed'in Napoli kylarn istil kararna itiraki.- Tahta knda II. Byezid katnda giritii teebbs.- Bu hkmdarla imzalad anlama.- 1497'ye doru Bb- l ile arasnda kan savan menei.1498'de onu tehdit eden dmanlar.- Elisinin Byezid tarafndan ba tan savar ekilde grd muamele.- Venedik'in sava ihtimline kar hazrlad donanma.-Lepanto'n un teslimiyle urad kayp; Venedik iin telfi yerine geen fetih.- Bb- l'ye kar yardm istedii devletler; papann bu talebe verdii cevap.- Bb- l'ye kar VI. Alexandre ile Macaristan kral arasnda oluturduu savunma hatt.- Macaristan'la yapt anlama.- Venedik cumhuriyetinin eitli dnemlerde Msr'la ticar mnasebetlerini gsteren vesikalar.-Kanun Sultan Sleyman ile mnasebetlerinin durumu.- Bu hkmdar tarafndan Rodos'un fethedilmesi nasl kar-land?-Tunus devlet nibleriyle imzalad anlamalar.- Sultan ibrahim'in lmnden sonra Bb- l ile mnasebetlerinde ortaya kan deiiklik.-1. Sleyman'n Venedik cumhuriyetine kar savalarnn balamas.- Sava konulan zerine ayrntl bilgi.- Venedik cumhuriyetine savan sona ermesi mkann salayan artlar. 1569'da tersanesinde kan yangnn sebeb olduu cesaret kinci durum.- II. Selimle arasnda savaa yol aan sebebler.- Trklere kar yaplan Lepanto deniz savana htra olarak verdii ehemmiyet.-Bu olaylardan sonra Bb- l ile giritii mzkerler.- Osmanl mparatorluu le imzalad bar anlamas.- Sultan III. Murad'la mnasebetleri.-Tahta k mnasebetiyle III. Mehmed'e gnderdii elilik heyeti.- Denizcilik, ticaret ve Venedik konsolosluklar lehinde Bb- l'den elde ettii imparatorluk berat.- Bu ki devletin aralarnda teati ettikleri mektuplar.-Venedik cumhuriyeti ile Sultan tb-rahimin arasnda savaa yol aan hal ve artlar., Girit ve Dalma-ya'da Bb- l'ye kar sava durumunu srdryor.- Venedik cumhuriyetine Osmanl imparatorluuna yeni bar tekliflerinde bulunmasn gerektiren sebebler.Bu konuda gerekletirilen mnasebetler,- Girit savann devam.Kandiye'nin dmesinden sonra belirlenen teslim artlar.- Avusturya ye Polonya ittifak iinde Bb- l'ye sava iln.- Venedik ordulan basan kazanyor.- Negro-pont saldrsnda olduu gibi, Selanik nnde ve Kandiye'de yenilgiye uruyor.- Belgrad'n alnmasndan sonra Trkler tarafndan taleb edilen ban anlamas iin 1689'da Viyana'da toplanan

Sayfa

724

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kongrede yer alyor.- 1692'de AvusLurya imparatoru tarafndan ileri srlen ban teklifleri vesilesiyle Bb- l'nin karsna birtakm iddialar karmas.1694'de Trklerin elindeki Kios adasn zaptediyor.-Karlofa ban konferasnda yer alyor.- Bu anlamaya dayanarak kazanlar elde ediyor.Anlamada onu gzeten maddeler.- Uymak zorunda olduu artlar.- III. Ahmed saltanat dneminde onu Bb- l ile sava hline getiren artlar.- Muhasemt zerine aynntl bilgi; Bunlann elde ettikleri neticeler.- Prens Eugene'in kazand zaferden salad avantajlar.- Bb- li ile yapt son anlama.- Venedik Krfezi'nde seyreden gemilerden alman gei vergisinin Raguza cumhuriyeti gemilerine de uygulanmas yznden Osmanl mparatorluu ile Venedik cumhuriyeti mnasebetlerinde glklerle karlalmas.- Sussar adasnda imzalanan anlamann yenilenmesi, cild I, II, III, IV, V.VI.VII, V, X, X, XIII, XRV,XV. Venedik (bu addaki cumhuriyetin payitaht).- Frioul'e giren Trklere kar bu ehirden bir ok birlikler gnderildi; Trkler mer Bey kumandasndayd.- Veba hastalnn ehirdeki tahribat, cild III. Venedikliler.- Mehmed Paa'ya kar Hexamilon savunmasndaki davranlan., II. Byezid'in yaptrd gemileri yaktklan yllar.- Kb-ns'n bellibal ehirlerinde binalar sahibi olmaya baladklar dnemler., Kendilerine bu ehirlerde imtiyazlar tanyan anlama, cild m, IV, VI, Vergennes (kont; Fransa'nn stanbul elisi).-Hkmeti adna III. Mustafa'ya tebrik mektuplan sunmas.- Karadeniz'den alacak bir kanaln almalarna katlyor., Hristiyan esirler tarafndan zaptedilen bir bayra ve amiral gemisini III. Mustafa'ya iade ettiriyor.- Rexin'in Bb- Al ile Prusya arasnda bir saldn ve savunma anlamas gerekletirme grevine engel oluyor.- Bb- lye Polonya lehinde bir memorandum veriyor; Branicki ile bu vesileyle mektuplamas, cild XVI. Veteran (Avusturyal general).-Hal ve artlar, Orsoya'nn stnde, alt fersah mesefede, Drava nehrinin sol kysnda bulunan bir maaraya onun adm verdirdi.,Hayatn kaybettii sava, cild XII. Viye (ViyanaJ.-Kanun Sultan Sleyman'n 1529'da ehrin surlar nne gelii; Trklerin ordughnn grntsne bir gz at.- Muhasara altndaki birliklerin sava dzeni.- Kuvvetlerinin durumu; aldklan tedbirler.- ehrin dayand muhasara hakknda ayrntl bilgi.- Trklerin ekilmesi srasnda Viyanah halkn sevinci.-Muhasarann srd zaman.-1683de Osmanl ordusu Viyana'y yeniden muhasara ediyor.- garnizonunun nemi.-

Sayfa

725

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Muhasara edenlerin hazrlklar.- Muhasara edilenlerin hazrlk ve imknlar., Da-yandklan hcum says.- Muhasara harektnn sonu hakknda aynntl bilgi.- ehrin mitsizlii.-Kurtarmaya gelen Avusturya imparatorluk ordusunun mevcudu ve tekilt.- Trklerin yenilgisi; kurtuluu.Fethetmi olduu takdirde Veziriazam Kara Mustafa Pa-a'nm Viyana'ya yapaca iddia ettii ey.- Bu ehirde 1689'da toplanan diplomatik konfereanslar ve bu konferanslarda Trkiye ile bar konusunun ele alnmas.-AvusLurya imparatorluk hazinesinde bulunan meraka deer eya.Viyana'da hl grlen muhasara yadigrlan.- Bu ehir ileri gelenleri ve zenginlerinin vakitlerini nasl kullandklan, cd V, XII, XIII, XVI. VilleneufVe (marki de).- Nemi-dow kongresine dahil olmas konusundaki mektubu.Hkmetinin verdii talimatn konusu.- Rusya ile Bb- l arasnda anlamazlklar konusunda Veziriazam Yeen Mehmed Paa le mzkereleri.- Bb- li ile Rusya ve Avusturya arasnda ban konusunda toplanan kongrelerde hazr bulunuyor., Sultan'n ona verdii hediyeler.Belgrad anlamasnn neticesi zerindeki tesiri.- Osmanl mparatorluu'nda kendisine gsterilen tibr.- Bonneval'n tesirine kar kmas; karlkl olarak destekledikleri hal ve artlar., Rusya'dan ald nian ve hediyeler; niin? Mdhalesi sonucu gerekletirilen Bb- l ile Fransa arasndaki dostluk ve ticaret anlamas.- Nfuz ve tesiri azaltan hal ve art.- Onun yerine greve gelen kii, cild XIV, XV. VUUers de L'sle-Adam (Rodos valyeleri byk stad).-Kanun Sultan Sleyman aday muhasaras srasndaki davran.- Rodos'un tesliminden sonra Sultan'Ia grmesi.-Kanun'nin onu ziyaret etmek bykln gstermesi. -Adadan ayrlmadan nce Sultan'a sayglarn arzetmesi; gittii lke, cild V. Vrmont (kont de; Avusturya'nn sltanbul elisiJ.-Viyana'dan hareketi zerine aynntl bilgi.- stanbul'da karlan tarz.- Sul-tan'a sunduu hediyeler.- Bb- l katndaki grevi hakknda hkmetinden ald talimatn konusu.-Bb- l katnda neticelendirdii iler, cild XIV. Vizlrler (vezirler).- Grevlerinin tarifi; bu konuda aynnth tarih bilgi.Toplant gnleri; bu vesileyle yerine getirilen terifat.- Onlan belirleyen almet ve iaretleri; giysileri; kendilerine ayrlan tahsisat.- Yalnz kendilerinin yararlandklar imtiyazlar.- Divanda saylarnn srekli artmas, cild III, IX. Vizrler (byk) (Veziriazamlar).- Doulu imparatorluklar tari-hi'nin

Sayfa

726

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ayn aileden kiilerin bu makamda birbirlerinin ardndan gelmeleri hususunda verdii rnekler.- Vizir (vezir) kelimesinin mns.- Bu grevleriyle alkal tercih sebebleri., Bu makamn kuruluundan 1497 ylma kadar orada bulunmu kiilerin says, cild I, IH, IV. Vladislas (Macaristan ve Polonya kral).- II. Murad'n ona teklif ettii ittifak.-Bu hkmdarn elilere verdii cevap.-Sultan'dan Belgrad muhasarasn kaldrmas talebinde bulunmas.-Bizzat hazr bulunduu sava.- II. Murad'la imzalad bar anlamas.- Anlamay ihllde gecikmemesi.- Muhasamatn tekrar balamas., Bu hkmdarn Varna meydan muharebesindeki kibeti, cild II. Vladislas (Polonya kral).- IV. Murad katna gnderdii elilik heyeti.Sultan'm ona sava iln etmesi.- Bar iin yapt hazrlklar, cild IX. Vladislas Kana (Yaitze valisi). -Yakub'un dello daveti karsndaki cevap tarz.- stil ettii lke: zaptettii hisar; Derenc-zeyn'nin lmyle ykseldii makam; Belgrad ehri konusunda uygulanmasn nledii suikasd, cild IX. Volhynie Krm Tatarlar tarafndan tahribata uratld dnem, cild XII. W. Wadios-Seyl (ovas). Buraya hret kazandran olaylar, cild VII. Wazen (Macaristan ehri).- Bu kale nnde Trklerin uradklar yenilgi.-1685'de ehri zaptediyor-lar, cd XII. Wakf (Vakf). Bu kelimenin aklanmas, cild III. Wakhtang V. (Karthliler hkmdar).-Tutuklanmas; ykseldii makam.Haklarn muhafaza iin srdrd mcdele, cild XIV. Waldner (Saint-Jean Alman valyeleri kumandan).-Kanun Sultan Sleyman tarafndan Rodos'un muhasarasnda Osmanllarn ik hcumuna dayanyor.- Bu ahs hakknda ayrntl bilgi.- Harekt iindeki davran, cild V. Walerle.- Osmanl mparatorluunda bu isimlendirmeden anlalan; kelimenin mns.- Bu ad tayan bir kadn sultann yararland tesir ve nfuz, cild VIII, X. Wade (sultan camii). nasnn tamamland dnem; hadiresinde bulunan mezarlar, cild XVIII. Walide (sultan; IV. Mehmed'in gzde kadn).- Menei; Mehmed'in tahttan indirilmesinden sonra bir yere kapatlarak tecrid edilmesi. -Ik olunun saltanat dneminde kulland nfuzu; lm dnemi, cild XIII. Walls (Franois Paul de). 1737'de Trklere kar giriilen seferde,

Sayfa

727

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Avusturya ordusunu Eflk zerine yneltmesi, cild XIV. Wallis (Olivier; Avusturyal feldmareal).- 1738'de Avusturya'nn Trklere kar at seferde grev almas; 1739'daki seferde kendisine bakomutanlk grevi verilmesi.- 1739'da, Bb- Al, Avusturya ve Rusya arasnda bar konu alan mzakerelere katlyor.- Gzden dyor; bu artlar iinde davrann aklayc mektup, cild XIV. Walter de Leslle, Bkz. Leslie (Walter de). Wan (Van) (Anadolu ehri).- Timur ordularna kar gsterdii diren; savunucularn kibeti. -Tahkimatnn salaml.- Kanun Sultan Sleyman tarafndan muhasaras, cild II, VI. Wn (Vni) Efendi (IV. Meh-med saraynn birinci vaizi).-eyhlislam Minkrizde ile ekimeleri; hangi konuda? Niteliklerini ortaya koyan aynntlar.-Sultan'm tevecch ve bundan yararlanmas., Yahudilerin islm olmalarn salamak hususunda yararland kii.- Onunla Panayoti arasndaki din tartma; hangi maksad iin? Bir vaaz srasnda dinleyiciler zerinde oluturduu tesir. Sultan hocalna atanyor.- Onun tarafndan tahrik edilen stanbulda yeni arap ime yasa.- Cahryn muhasarasnda Sancak- erif nnde dua etmesi.- Tasavvuf irlerine kar tahrik ettii tazyik ve taciz hareketleri.- Sultann olunaalfe-benin (elifbann) ilk drt harfimi retiyor.- Viyana muhasarasnda hazr bulunmasnn tesirsizlii., lm, cild XI. XII. Warder (Vardar) Ali Paa (Sivas valisi).- Onu Bb- l'ye kar isyana sevkeden sebeb.-Vezirizam'n emirlerine kar gelmesinde Erzurum valisi Mehmed Paa'ya verdii destek.- zerine gnderilen Paalara kar kazand zafer. Bu baarlardan tr onu sarho eden ihtiras.- Gerekleri grememesinin sonucu; lm. Cild X. Wassaf (Vassai) Abdullah, Bkz. eyhlislam. Wassf (Vsfl. (Osmanl imparatorluu resm tarihisi, vakan-visi).Iran Tarihi adl eserinin deeri; tarihini Osmanl mparatorluunda edeb kltrn kendi hline brakld bir dnemde yazd.- eyhlislm sim Efendi'nin edebi deeri hakkndaki vgs.-Reisefendi (Hariciye Nzn) makamna atanyor.- Ruslar tarafndan esir ediliyor; Rus imparatoriesi tarafndan yazlan mektubu stanbul'a getiriyor.- Getirildii ysek makam.Feld-mareal Romanzoff katnda kendisine verilen grevin konusu.- Osman Efendi'ye kar gsterdii sayg; Osman Efendi'nin Yasincizde'nin Fokan kongresindeki davran zerine ona bildirdii ikyetler.- Rus Bakomutanyla grmesinin neticesi.- Dnnde Veziriazam ona memnuniyetini

Sayfa

728

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bildiriyor.- Bkre kongresinde yerine getirdii grevler, cild XVI. WassIi (Rusya byk prensi). -I. Selim'e elilik heyeti gndermesinin sebebi.- Sultan ile arasnda kurulan mnasebetler zerine ayrntl bilgi.Kanun Sultan Sleyman ile giritii mzkerelerin ba-arszl.-Kanun'ye ynelttii tehditler.- ar unvann ald dnem, cild IV, V, VI. Waslet (Vaslet) (Trk destan iri). Yazd eser; lm, cild XII. Weimarn (Rus generali).- Rusya'nn 1769'da Bb- l'ye kar; savanda kumanda ettii ordu: kendisine verilen grev, cild XVI. Weis (Veys) (Osmanl iri). IV. Murad dnemindeki hreti. lm; bu ahsiyet zerine ayrn th bilgi, cildVIII, IX. Weisseman (Rus generali).-Rusya'nn 1771'de Osmanllara kar at savadaki rol.- Bkre kongresinin dalmasndan sonra tekrar balayan arpma-lardaki davran.- lm, cild XVI. We 1dan zade (Veldanzde) Mevlna Ahmed (Ankara kads).Anadolu'da isyan eden Kalende-rolu'na kar gsterdii metanet. -Bu siye kar uygulad muhasara, cild VIII. Weli (Veli) (eski Kapdan- derya).-Msr valiliine atanyor; valilii srasnda ortaya kan kargaalklar.- Onu sulayan Hatt erif. Hapsedilmesi; stanbul'a gtrlmesi ve urad kibet, cild VIII. We1ieddin (Veliyeddin) (Veziriazam Hekimolu Ali Pa-a'nn khyas). Karakteri zerine dnceleri; lmnn sebebi, cild XVI. Weyeddin (Veliyeddin) Efendi (eski KadaskerJ.-Srgnde bulunduu Bursa'dan stanbul'a arlmas; karakteri zerine dnceler.eyhlislmlk makamna atanmas; azledilmesinin sebebi.-lm; kurucusu olduu ktphane, cild XVI. Weli (Veli) Mehmed Kulihan (ran ah Tahmasip'in elisi).- I. Malmud katndaki grevinin konusu.Gtrld yer, cild XTV. Weli (Veli) Paa (Aydn valisi). silere kar yerine getirdii grev; lm, cild XV. Wesprim (Macaristan ehri).-Bu ehre niin Beyaz Kaynak ad verildi; hakknda ayrntl bilgi.-Ali Paa tarafndan muhasara edilmesi, cild VI. Weleddn (eski Khyabey- ileri Nzn). Veziriazam Yeen Mehmed Paa'ya yapt aka, cild XV. Wniawa Leszczynski (Raphael de; Polonya kraliyet bahazine-dar).stanbul'da yapt elilik grevi.- Bu ehre ihtiaml bir alayla girii.-Sultan tarafndan kabul edili tarz.- Grevinin konusu, Cild XIII.

Sayfa

729

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Wschniakoff (Rusya'nn stanbul elisi).- Hkmeti tarafndan I. Mahmud katnda elilikle grevlendirilmesi.- Bb- lye sunduu Rusya ile ran arasndaki mnasebetler zerine bilgi veren Muhtra.-Veziriazamla yapt grmeler. -Rusya'ya kar alan savada Osmanl ordusuyla bulunmak emrini alyor. Belgrad anlamas srasnda hkmetinden Bb- l nez-dinde bulunmakla grevlendirin-yor.-Bb- l ile sve arasndaki ittifak konusunda Vezirizam'a dncelerini bildiriyor; ittifak engelleme teebbsleri.- lm, cild XIV, XV. Wissegrad (Macaristan ehri).-ehire taklan ve bununla anld lkab; lkabn mns; ehir hakknda ayrntl bilgi.-Kanun tarafndan muhasara edilmesi, cild V. Wlad (Eflk voyvodas).- Kendisine nasl bir lkab verildi, niin? Onu II. Murad'la sava durumuna getiren sebeb.-Bu Osmanl hkmdar ile bir anlama imzalyor; Trk birliklerinin bamda girdii lke.-Sultan'n onun hakkndaki niyeti; bunun cezasn nasl ekiyor.- II. Murad ona eski makamn veriyor.- Trklere kar savaa baladnda Macar ordusuna yardmlarda bulunuyor; bu sava hakkndaki kanaati.-Kendisinin karakterini belirleyen portre.- II. Mehmed'in elilerine mumelesi.-II. Mehmed'e kar giritii lk dmanlk hareketi.-Sultan'n ona kar sava.- Geri ekildii lke.-Mathias Corvin ona nasl muamelede bulundu? lm, cild II, III. Wladislas, Bkz. Vladlslas. Woynuk Ahmed Paa (Boazlar kumandan).- Kapdan- derya makamna atanyor.- stanbul limanna donanmasyla girerken se-beb olduu kayp.- Kocas olduu prenses.- Gallipoli'ye dzenlenen seferde emrinde bulunan gemilerin says.- Venedik donanmasna kar verdii sava; bu atmann Osmanl donanmas asndan can skc sonucu. lm, cild X. Worthley Montague (Lady). Kocasnn istanbul'daki grevi; ahs deeri; olu zerinde yaptrd iek as denemesi, cild XTV. Wyosockl (Polonya kralnn elisi).-Bb- l n ezdin deki elilik grevinin konusu; mzakerelerde gsterdii karakter, cild XI. Yahia (Yahya) (Sultan I. Ah-med'in kardei olduu iddiacs). Sultan'n lmnden sonra Osmanl mparatorluuna sahip olmak iin giritii teebbsler, cild VIII, Yahya Bey (Osmanl iri).-Kanun'nin olu Mustafa'nn lmn dokunakl bir duyarlkla bir mersiye hlinde ifde ediyor.- Hayatnn baz hl ve artlan zerine ayrntl biyografik bilgi.-Veziriazam ve Kanun'yi cinayete

Sayfa

730

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

sebeb olmak ve cinayet ilemekle suluyor.- Veziriazam Rus tem Paa iri Pdih fermaniyle lme mahkm ettirmek iin bouna gayret sarfediyor, cild VI. Yahya Efendi.- eyhlislmlk makamnda yerine atand zt.-Davud Paa'ya kar Validesul-tan'a nasihati.- Azlediliyor; niin? eyhlislmlk makamna yeniden getirilmesi IV. Murad'a verdii ziyafet.- lm, geride brakt hret ve dikkate deer iirlerinin topland divn, cild X. Yahya Efendi (Rumeli Kadas-keri). lm dnemi; ak yreklilii zerine dnceler, cild XIII. Yahya Paa (Msr valisi).- ran ah Ndir'le yaplan savata Kapdan- deryalk makamna getirildi.-Bir kalenin savunulmas kendisine brakld, cild XV. Yaylakbad (kaplcalar). -Bunlann bulunduu yer.-Burada mparatorie Helene'in yaptrd gzelletirme almalan.- Yayla kbd kyne Constantin tarafndan konulan ad; niin? Cild I. (Bkz. Helenopols). Yalak Mustafa Paa (Rodos muhasaras srasnda Osmanl donanmas Kapdan- deryas). Grevinden azlediliyor, cild V. Yahibey (Timurta Paa olu). Ankara savandan sonra Timur'un eline esir dyor, cild n. Yahibey, (Mihalolu'nun olu).-Fetret dneminde Musa'nn nc birliklerine kar kazand zafer.-Succi geidinde Mehmed e-lebi'nin emirlerini baanyla uyguluyor, cild II. Yakub (I. Murad'n olu).- I. Murad, Byezid'e onu kollamasn emrediyor; Byezid'in Sultan'a bu vesileyle verdii cevap.-Karaman Beyi'ne kar kt sava., Kossova savanda komutasn stlendipolya i tmen.- Sava harektindakl rol.- Kardei Byezid'in onu uratt akbet, cild I. Yakub (Uzun Hasan'n olu).-Kardei hkmdar Halil'e isyan ediyor; onu tahta karan hal ve artlar.- Saltanatnn sresi; bu sre iindeki icraat; lm, cild IV. Yakub (II. Mehmed'in kumandanlarndan).-Arnavut Beyi skender'in topraklarna giriyor; bu Beyle arasndaki sava; bu savataki kibe, cild III. Yakub (ehzade Cem'in ba-mbeyincisi).- hanetinin efendisinin yenilmesindeki tesiri, cild III. Yakub San (Osmanl bilgini). Yazar olduu eserler, cild II. Yakub Paa (Adana valisi). Evlendii prenses, cild XV. Yakub Paa (Karaman valisi).-Birliklerini Ali Paa'nnkilerle birletiriyor.-

Sayfa

731

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Styrie istilsnda tahribata uratt lke; bu ahs zerine ayrntl bilgi; delloya dvetine Yaitze valisinin verdii cevap; Sadbar'da g durumda kalmas; glkten kurtuluyor; kendisini takibeden hristiyan ordusuna kar kazand zafer.- II. Byezid'in ona verdii mkfat, cild IV. Yalova.- Yaylakbd (kaplcalaYanaki (Rum kasab). Nasl Bodan prensi oldu? - dam edilmesinin sebeb olduu karklklar, cild XIV. Yanina (Yanya) (Yunanistan ehri) . II. Murad'n hkimiyetine girdii dnem, cild II. Yanu (Macar kral), Bkz. Za* Yausi iskilipli (eyh). II. Byezid saltanat dneminde yaygn hreti ve grd itibr; bu hkmdara bildirdii kehneti, cild IV. Yavuz Ali Paa (III. Mehmed saltanat dneminde Msr valisi).-Menei; Veziriazam oluyor.- stanbul'a makamna oturmaya gelirken gsterdii sertlik delil ve rnekleri.- Birinci Ahmed'in tahta k srasnda stanbul'a van.-Yerletii saray.- Ald idar tedbirler.- Macaristan seferini ynetiyor.- Sefere hareketinden nce yapt deiikliklerin neticeleri.-ld yer, cild VIII. Yr AH (Haydar'n olu).-Yakub tarafndan hapsedilmesi.- Ona hrriyetini veren hkdar; bu hkmdara kar isyan; lm, cild IV. Yasincizde (Fokan kongresinde tam yetkili Trk murahhas).-Yapt grevler.-Kongrenin meseleleri grmesindeki grevi.-Kaabiliyetinin derecesini ortaya koyan fkra.-Kongrenin devam srasndaki meguliyeti.Sultan'da ruh zntye sebeb olan lm, cild XVI. Yassay (Trkistan'n payitaht).- Bu ehrin tarihi hakknda ayrntl bilgi.Corafi durumu.- Timur'un oraya in ettirdii ant, cild I. Yassy (Bodan'm payitaht).-Polonya kral Sobieski'nin hkimiyetine giriyor.- Kraln orada yapt tahribat.- Ele geirmek istedii kymetli eser, cild XII. Yazcolu, Bkz. Mehmed B-can ve Ahmed Bican. Yedikule. (hisarlar). Temellerini atan hkmdar; hangi dnemde? Oraya kapatlan gartb devlet mahpusu, cd III, XIII. Yeen Mehmed Paa (eski Khybey-ileri Nzn). Srgnden arlyor; kim tarafndan? Yeen lkabn nasl aldna dair ayrntl bilgi, cild XV. Yeen Mehmed Paa (Kaymakam).- Evvelki grevleri; Veziriazam olarak

Sayfa

732

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yerine geldii kii.-Karakteri zerine dnceler.-Bb- l ile Rusya arasndaki anlamazlk konusunda Rus elisine yapt teklif; Fransa'nn araclyla raz olduu kongre. Rakoczy e-yapt anlama.- Fransa, Rusya ve Avusturya ile sava iin stanbul'dan ayrlyor.- Fransa elisiyle mzkerelerin tekrar balamas.-Hac Mehmed Paann sava harektnn onda uyandrd memnuniyetsizlik.- Orsova adasn feUediyor.-Bu savan sonras hakknda ayrntl bilgi.- stanbul'a dn.- Sava srasnda katld mzakereler.- Polonya konfederasyonunun ona teklif ettii saldn ve savunma ittifak.- Sava projeleri karsnda Krm hannn muhalefeti.Ndir aha kar savata Kars seraskerliine atanyor.- Ordusunu takviye ettii birlikler.- Urad malubiyet; lm, cild XIV, XV. Yeen Osman Paa.- 1688 savanda Veziriazam smail Paa'ya onun Bakomutanla atanmasna karar verdiren sebeb; gcn kullanma tarz; Bb- l'de uyandrd endie.- Mensubu bulunduu airet; lakabnn manas.- syan etmesi; bunun tesiri.- Veziriazam taralndan makam tasdik ediliyor.- Belgrad savunmasnn kendisine verilmesini salay tarz.- Gidip yerleecei ehir; bu durum iinde davran.- mparatorluun skuneti zerinde isyannn tesiri.- Onu itaat altna almak Jyin Sultan'n teebbs.- Urad kibet, cild XII. Yemen.- Bu adla anlan lke.-Oraya yerlemek zere gelen airet; hangi dnemde? - islmiyet! kabul edi artlan.- Bu prenslie hakim olan hanedan.- Bamszlnn sebebleri.- Osmanl hakimiyetine geiyor.- Bu dnemde kurulan hanedan.-Kanun Sultan Sleyman tarafndan yaplan taksim.- Bu blmenin sona erdii dnem, cild VI. Yenil Hseyin Paa (eski Trablus beylerbeyi). Kkrtc nutuklarnn tehlikesi; tevkif ve dam ediliyor, cild XII. Yerkki (kale). Kaleyi in ettiren hkmdar; bulunduu yer; Eflkhlann kaleye koyduklan ad, cildn. Yezidiler (mezhebi).-Mensup olduklar toplum; oturduklan yer; ibadetlerinin konusu.- Baz onlara snad ettikleri dehetler, cild VII. Yunte Paa (Osmanl Kap dan- deryas).- Valisi olduu ehir; II. Mehmed'in onu grevlendirdii Khios seferi; bu konuda ayrntl bilgi. -1. Selim dneminde Msr seferine katlmas; Veziriazam atand dnem.Msr seferi zerinde belirttii duygu.-1. Selim'in onunla Kahire'de brakt ordu.- Fetihten sonra Msr'n idaresiyle grevlendiriliyor; Bu grevde onun yerine gelen ahs.- lmne sebeb olan szler.- Gmld yer, cild III, IV. Yurekci Paa. Bu ahs zerine ayrntl bilgi, cild II.

Sayfa

733

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Yusuf (eski yenieriaas).-Vezirizamlk makamnda yerine atand kii; hakknda ayrntl bilgi.- Orduyu stanbul'a gtryor.- Ona Rusya ile bar anlamasn yenileten sebeb.- Azledilmesi; niin? Cild XIII. Yusuf Faa (eski kapdan- derya).- Khios adasnn kaybedilmesi konusunda onun zerine ar basan sulama; greve dnmesi artlar.Boaz hisarlar valiliine atanmas, cild XII. Yusuf Paa (eski Khyabey-Da-hiliye Nzn). Edirne imparatorluk saraynn tmiriyle grevlendirildi. cildXVX Yusuf Paa (Sultan brahim'in silahdar).-Katld Kara Mustafa Paa'ya kar tertiplenen suikasd.-Pdiah'n yararland lutuflan.-Atand valilik; Kapdan- derya olarak atanyor.- Asl ad ve memleketi.-Tavsiyelerinin Girit fethin-deki tesiri.-Hayatnn ilk zamanlan zerine ayrntl bilgi; ykselii; Venedik'le savada seraskerliin kendisine verilmesi; nianl olduu prenses.-Kendisinin ynettii Girit seferi hakknda rapor.- stanbul'a dn; Sultan'n zengisini pmek izni veriliyor.- Veziriazam olmay red ediyor.- Feci lm zerine aynntl bilgi, cild X. Yusuf (Uzun Hasan'n olu).-Kardei Halil tarafndan hapse atld yer.lm sebebi.cild IV. Yusuf (kzlaraas).- Gzden dmesi; bu artlar iinde Hasan Paa'nn ona kar gzel davran., Daha sonra atanaca makam, cild XII. fa ve Davud Paa tarafndan yenilgiye uratlmas, cild III. Yusuf Efendi (byk eyh). lm; yazd eserler, cild XV. Yusuf Efendi (tersane khyas).- lm cezasna arptn-lyor; niin? Cild XII. Yusuf Paa (Aydn sileri elebas).-Murad Paa'nn onu 'rmeye alt tuzak.- lm, cild VIII. Yusuf Paa (Hasankale vali s O.Abaza konusunda Veziriazam Husrev Paa'ya gnderdii mesaj. -ehrini savunduundan tr ald mkfat, cild IX. Yusuf Paa (Azak valisi).- sve kral XII. Charles ile Bb- l arasnda bir ittifaka taraftarl.- Bu hkmdarla arasnda kurulan mnasebetler.Abdurrahman'n sve kralna kar davrannn intikamn alyor.- sve kralna kar gstermekten geri kalmad alka.- Sultan'n gznden dyor.- Kan d iye valiliine atanyor, cild XIII. Yusuf Paa (II. Mustafa saltanat dneminde kaymakam).- Daltaban Mustafa Paa'nn Veziri-zamla atanmas vesilesiyle yemek ziyafeti veriyor.- Azledilmesi; niin? Cild XIII.

Sayfa

734

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Z. Za (baron de; Macar muhaliflerinin ba). Yerini ald ahs; lm, cild XVI. Zam ah art (dilbilimci ve Kuran yorumcusu). lm dnemi, cild I. Yusufce Mirza (Uzun Hasann Zanan (Andrea).- Venedik yeeni).Katld sefer.-Yenilgiye cumhuriyetinin onu Bb- l ka-uratt kolordu.ehzde Muta- tnda elilikle grevlendirmesi; bu devlet tarafndan alkaszlkla karlanmas.- Onun tevikiyle II. Byezid'in Venedik'le kat zerinde kalacak bir anlama imzalamas.Venedik arazisinin Osmanllar tarafndan istils srasndaki tavr, cild IV. Zapolya (Jean; kont de Zips).-Mehmed Bey'e kar Eflkllara yardm.Onun tarafndan Kanun Sultan Sleyman'a gnderilen elilik heyeti; niin? Heyetin ald netice.- Moha'da Sultan'a tazimlerini sunmaya geliyor.-Huzura kabul edili tarz.- Arpadlann tahtna oturtulmas., Viyana seferinde Sultan'a refakat zorunluluunda.- Avusturya seferi dnnde Sultan'a hizmetleri.-Maca-ristan tac giydiriliyor.-Devleti iinde ykma sebeb oluyor.Pereny'nin onun ellerine brakt rehine; niin? -Onun tarafndan Ferdinand'la imzalanan gizli anlama. -lm, cild V. Zapolya (Sigismond, Macar kralnn olu).- Zemlin'de Kanun Sultan Sleyman'la grmesi; bu hkmdar tarafndan huzura kabul.- Sokullu Mehmed Paa'mn kinini nasl tahrik ediyor.-Luther mezhebini kabul.Avusturya hkmeti nezdinde onun tarafndan alan mzakereler zerinde II. Selim'in dndkleri ve bunlar kendisine bildirmesi., Avusturya ile Osmanllara kar yapt ititfak anlamas; lm, cild VI. Zaporogues ,Kazaklarn hetma-n).- Osmanl tarihilerinin ona yaktrdklar ad; Rus arnn ona gnderdii elilik heyeti; bu heyetin gtrd mektup; Kazak het-mannn ar'n teklifleri karsndaki davran, cild XI. Zara (Jerome de; Ferdinand'n elsi).-Kardei kimdi? Kanun Sultan Sleyman tarafndan nasl kabul edildi?-Eliliinin konusu.-Bu ahs zerine ayrntl bilgi.-Vezirizam'a Gran ehrinin anahtarn ve Ferdinand'n hediyelerini sunuyor; brahim Paa'nm onu huzuruna kabul edii; aralarndaki mzakereler konusunda grmeler.- Grmelerin neticesi.lm, cild V. Zavlssa-Niger de Garbow. Bu generalin Macar kral Sigismond'a candan ball, cild II. Zdarras (Polonya ehriJ.-Mruz kald tahribat; niin? Cd XI.

Sayfa

735

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Zedltz (Christophe; Avusturya bayrakdarJ.-Kamn Sultan Sleyman'n Viyana muhasaras srasnda Aknclar tarafndan esir edildi; kendisine yaplan bask hareketi.- Veziriazam brahim Pa-a'nn ona kar davran, cild V. Zegelin (de; Prusyal binba).-stanbul'da yerine atand eli.-Bb- K nezdindeki politik davran zerine dnceler.- III. Mustafa'nn Ruslara kar savandan nceki mzkereler ve notalar alnp verilmesindeki rol.Osmanl devletiyle Rusya arasndaki mnasebetlerin kesilmesini nleme maksadiyle Bb- l'ye araclk teklifinde bulunmas.- 1770'de, savaan iki lke arasnda ban salamak maksadiyle ayn konuda seiliyor.- Bu konuda mzkere-mzkereler.- Veziriazam Kaymakamna sunduu muhtrann konusu. Hkmdar adna onun tarafndan Bb- l'ye yaplan mtreke tekifi.- Fokan kongresi iin hareket etmeden nce Veziriazam Kaymakamndan ald huzura kabul daveti; kendisine verilen sekinlik (Mmtziyet) nian.umnu ordughnda Veziriazam tarafndan kabul edili tarz.- Kongrenin alndaki hayl krkl, cild XVI. Zeraonico (Dalmaya snr ehri).-Hakknda ayrntl bilgi.- Tekeli Paa tarafndan muhasarasnda yanmas, cild X. Zenta (sava).-Bu savata Osmanl ve Avusturyallarn harekt zerine ayrntl bilgi.- Osmanllar asndan bu malubiyetten kan netice, cild XII. Zeyneb (III. Mustafa'nn kz kardei).- Evlendii kii.- Sultan'n ona kar besledii sevgi.- Kocasnn onun nfuzundan yararlanmas.- Kardei Azime'ye kar besledii kin; nasl bart? lm; kardei I. Abdlhamid'e brakt servet, cild XVI. Zeyneddn Karaca Zulkadr. Kurucusu olduu hanedan; bu konuda ayrntl bilgi, cild II. Zeynel Han (ran Paas). ran snrn Husrev Paa'ya kar sa vunmak in mevzilendii yer; malubiyeti; cellda teslim ediliyor, cild XIII. Zollyom (Nicolas). Transilvan-ya'da yararland nfuzu; prens Apafy'le arasnda kan atma; bu konuda ayrntl bilgi, cild XI. Zring (Nicolas; dont de).- Bosna valisi Ulama Paa'ya kar kazand galibiyet.- Pabosca ve Koroth-na muhasaralanndaki rol.-Szi-geLh nnde Arslanbey' yenilgiye uratmas.- Baarlarnn Kanun Sultan Sleyman'a verdii karar.Osmanllara kar Szigeth savunmasndaki davran; lm, cild VI. Zrlny (Nicolas; kont de).- Kani-je ehrini muhasara altna almas; kendisini ric'ate zorlayan emirler: Murr nnde yaptrd kale. -1663'de

Sayfa

736

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Macaristan'n at sa-vadaki rol.- Faili olduu ihnet.-Urad akibet, cild XI. Zlflkar Efendi (Bab l murahhas).- 1688 sava srasnda, Veziriazam Yeen Osman Paa onun iin serbest seyahat vesikas, verilmesini Bavyera elektrnden taleb ediyor.- Bu hkmdar genel karargahnda Trk murahhasn trenle kabul ediyor.- Viyana hkmetine gidiyor; bu murahhas elilik grevi hakknda ayrntl bilgi.- stanbul'a dn.- Grevinin baarszlklar.- Mekke'de fakirlere verilecek hediyeleri gtrmekle grevlendiriliyor.- ehid dd sava, cild XII. Zlfikar (Veziriazam Salih Pa a'nm kardei). Karakter bakmndan tannmas; Bb- l'nin Hindistan'da temsili iin kendisini tercih ettiren sebebler, cild VII. Zlflkar Paa (Safed valisi). syan eden Nasuh Paa'y desteklemesi; nasl cezalandrlarak. Cild X. Zlkadr veya Zlkadir (hanedan). Hanedannn hkm srd lke, cild I. Zlkadr (Beylii). Arazisinin Osmanl mparatorluuna ilhak edildii dnem, cild I.430

430

Hammer, Byk Osmanl Tarihi, dal Hikmet Neriyat: 10/407-644

Sayfa

737

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

738

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

739

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

740

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Mtercim'in lveleri kinci Kitap (M.. 1) Sleyman h airetinin Mahan'dan hicretine dir Takvmii't Tevrh'in ibaresi: Refter Sleyman h bin Kaya vli-i M-hn cedd-i Osmniyn be-cnib-i Rm. Sa'd'd-dn ise (c. 1, s. 14), bu hicreti yazd srada Ner'den naklettii fkraya kadar tarih tyin etmez. u halde mverrihin biraz aada (metinde) gsterdii 621/1224 trihi g zamanna it ise, Hac Kalfa ve Sa'd'd-dn'in bu hicreti be sene evvel olmak zere zikrettiklerine dir olan fkrann me'haz bulunamam olur. Ne-r'ye gelince, Tc't-Tevrh, onun ifdesini byle nakleder: Amma Trih-i Nerfde demitir ki kable-i mezbre navh-yi Ah-lat'da yzyetmi yl temekkn etdikden sonra sene-i sittin ve aere ve sittimaede (616) Cengiz ol havaliye musallat olup Sleyman h bin Kaya Alb bild- Rm'dan Erzincan'a intikal edp... Demek ki, Nerinin yazd 616 trihi hicrete deil, Cengiz tasallutuna aittir. Ktip elebi de Cengiz tasallutunu daha evvel yazar; Takvm't-Tevrh'in bu bbdaki ibaresi de udur: Altyz onbete Cengiz hurc edp Trkistan ve ran ve Alan (Arran?) memleketlerin alt slde berbd etdikden sonra o diyarlardan zrriyet-i dem inktaa karb oldukda makarr- devletine rc etdi. Muvedet-i Cengiz, trh-i avdetidir. (Muve'det-i Cengiz, ebced hesabyla 621'i gsterir). El-hsl mverri-hn-i slmiyye'nin trh-i hicretde ihtilf anlalamyor; Ne-rnin dier mverrihlerle muhalif kald cihet Kay-hnhlarn Ahlat'da temekknleri zamandr; Ner bunu 170 sene gsterdii hlde dierleri bir mddet-i kalle gibi yazarlar. Fakat ijbu trih-i hicret takrb bireydir. Bunun aret-i muhcirenin hatt- hareketlerinin, nerelerde ne ka'dar ikamet etdiklerinin vesika mstenid olarak ta'yni mmkin olmayup mverrihlerin bu bbdaki ifdti rivyt- muntakleye nazaran tahminden ibretdir. (M.. 2) Hammer, Dndar ve Erturul takmnn iki muharip orduya tesadf etmeleri zerine henz meydn- muharebeye yaklam ve hangi

Sayfa

741

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ordunun ok olduunu tefrik etmemi bulunduklar halde ErturuTun zayfa yardmc olmak azm-i kahramnsin ittihaz ettiini yazmakla, Erturul takmnn mavere edip de, bu maverede ekseriyetinin galip tarafa destek olunmas re'y-ni ileri srdkleri hakkndaki bir rivayeti muhakemeye bile -yh grmemi oluyor; Keml Be merhum Osmanl Trihi'nde serdettii mlhazalara binen Mavere rivayeti Erturul Be'-in kadrini i'l in ihtira olunmu bir mdhene-i kzibeden b-ret grnyor ki, tahayyl eden her kim ise emrin snn, kadrini, rfeka-y hamiyyetiniri nms- diyanet ve mrvvetini ihll etmi oluyor diyerek, Hammer ile mtevfk bulunuyor. Fi'1-hakka, kendilerini vatanlarndan hicrete zorlayan, neslen karda bulunduklar Selkleri mahva alan Moollar'a Seluk memleketlerinde yerlemek zere gelmekte bulunan- Erturul takmndan bir ferdin bile temayl etmesi Trkler'in kav-miyyet duygularna ve asl necbetlerine klliyen mugayirdir. Trkler, dmanlar olan Moollar'a nasl yardm edebilirleri? Ve galip hasmlarna iane ile yiitlik ve cesaretteki hretlerini ihll etmekten baka ne kazanrlard? Dndar ve Erturul takmnn u muharebeyi grnce bir mavereleri olabilir ve herhalde Seluklularn malp ve Moollar'n galip olduklarn grdkten sonra malba imdd etmi olmalar lzm gelir. Eer biTakis Moollar malp ve Seluklular galip olsayd, Ertu-rul'lular yine Moollar'a yardm edemezlerdi. Binenaleyh ahvl ve vekayden karlabilecek trih hakikat, Dndar ve Erturul takmnn bir sahrada iki ordunun muharip ve Seluklular'n malp, Moollarn ise galip olduklarn grerek-bi'lmvere resnm ittihd- rsiyle- Seluklular'a mdd etmi olmalarndan ibaret grnyor. fil. 3) Bu hususta en eski bir vesika, Byezd'in Timur'a bir mektu bundaki u (tercmede grlen) ibaredir: Cedd-i l-tebanm Erturul, rahmetu'llahi, kendisinin altyz kadar atlsyla Mool Tatarlar'nn-Al'ddn-i Selk'ye . galebe etmi bulunan- onbin mtecaviz zrhl askerine hcum etti. u suretle kendisini demirden bir da zerine vurarak Moollarn-El-biruz Dalarna benzer- saflarn bozup bi-tevfkullah galebe eyledi. (istanbul matbuu Mnet-i Feridun'un 1. cildinde, 125 ve 126. sahfelerde dercedilmitir; tarihsizdir.) Birok glklerden sonra galip gelebilmi olan onbin kii zerine muharebenin son zamannda aniden hcum eden altyz cesur svarinin atmamn neticesini deitirebilmesi pek tabi olduundan, bu hususta bz tarihilerin gsterdikleri phe elbette bounadr.

Sayfa

742

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

(M.. 4) Sultn Al'd-dn bin Fermuz-i Selk'nin Sultn Osman Gz'ye 688 tarihli trke menurunda: Aba ve ecdd - izammzla (inrAUah berhynhm) ab ve ecdad (rahmehm-Al-lah) Trn'dan ran'a bel-i Ahlat'dan Yunan'a muhaceret ve mzaheret tarkin meslk tutub eyym- fursatda-ki hengm- gabatatdir- mersim-i can-siperde env- dikkatle dakika fevt etmeyb sbk kendlere yurt ve ocaklk virilen mahmiyye-i Ankara Karada'ndan havl-i n-n ve Ht- bd (Sd) ve Yeniehir'den Eskiehir'e ve negl ve Yr-hisr etraf ve Ma'-mrye'nin (Amriye) ekser nevhsin kuvve-i bzuyile aub memlik-i slmiyye muzftna dhil etdiinden gayn ... ale'l-huss ine Mouliyye. denen (dman) haklayup ... ibareleri mndericdir. Seluklularla Sleyman h takm Ahlat'dan Yunan'a beraber gelmemi olduklarndan bel-i Ahlat'dan Yunan'a lfzlar Kemal Be merhumun tenkidi vehile kafiye evkiyle vcud bulmu bir manaszlktr. Eyym- fursatda mersim-i cansiper galiba Moollar aleyhine imdada iarettir. Bu vesika Erturullular'a verilen yerleri ve bu bbda Sa'd'd-dn'e tammiyle inanlmak lzm geleceini gsterir. (M.. 5) Vaka Aknclar Avrupa'ya dehet saldlar. 1870 -1871 muharebesinde Fransa'ya dehet veren Alman svarileri bu Aknclar gibi sr*tle hareket ederlerdi. Binenaleyh imdiki svarilerin ilk numuneleri Osmanl Aknclar' olduu gibi, asrlarn icb-lar dnlrse, Akmclar'dan pek de ikyete mahal grlemez. (M.. 6) Erturul'un vefat 680'dir; Sleyman h 629'da vefat etmiti. Binenaleyh Erturul'un-bir mddet Pasin ovasnda kaldktan sonra-San Yat'y Seluklular sarayna gndermesi altm sene evvel deil idi. Mahaza Sar Yat, Osman Gz'nin kk kardei olmak ve herhalde Erturul'un Seluklu hkmetinden rmgh istemesi pederinin vefatndan ok sonra olmamak itibariyle, Hammer'in katiyyen ihtimal dhilinde deildir sz doru grnyor. Lkin Sar Yat Osman Gz'den kk myd? 680'de doksan yan mtecaviz olarak vefat etmi olan Erturul'un 629 senesinden sonraca-ki o zaman l-akal 39 yanda idi- elilikle gidecek bir olu olabilir. Osman Gz'nin byk olu Al'd-dn deil, onun k Orhan' kendisine halef olarak brakmas nazar- itibre alnnca, Erturul'un da-byk kardelerine tercihan- Osman' halef semesi ihtimli kuvvet bulur. San Yat takriben 610 tarihlerinde domu ise, pederinin vefatnda yal bulunuyordu. Airetin riyasetine gen Osman yakrd. Erturul'un 629 da veyahut daha sonralar yetimi bir olu olup da 656 trihinde altmbe

Sayfa

743

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

yan mtecaviz iken, Sultn Osman'n domu olmas tereddd edilecek bir nokta olamyaca gibi, oullarnn en by Osman'dr deyip de btn ocuklarn ihtiyarlk anda vcda getirmi olmasna ihtiml vermekten ise, Osman'n en kk oludur demek akla daha mlayim gelir. Bizim eski masallarda kk kardelerin byklere tercihine pek ok tesadf olunur; bu hikyeler efsne olmakla beraber kavimlerin ahlk ve detleri nok-ta-i nazarndan hakikat emalarn iine alr. elebi Sultn Meh-med de en kk kardeti. (M.. 7) Bu ryadan-bazlarnn zann gibi- Erturul'un o vakit e-ref-i slm ile merref bulunmad mnsn karmak Ham-mer'in bile asla hatrna gelmemitir. Eer yle bir istihra caiz olsayd, Osmanl trihi yazan mverrihler iinde en ziyde m-lmta, en ziyde aratrma hasselerine mlik olan Hammer is-tihrc ederdi. Trkler'in islm'dan nce-eski kavimlerin pek-ou gibi- gnee ibdet ettikleri Tengri lfzndan da istidlal olunur. Tan yeri hl kullanlmakta olan bir lfzdr ki, gnein doduu yer demektir.-ri (Teng-ri'nin -ri'si) zarf edatdr, eri ve dar kelimelerinde olduu gibi. Bundan dolay Tengri, yahut Tangr, Tan-yerindeki demektir. Sonralar Cenb- Vcib'l-Vcd'a tahsis klnmtr. Tanr dn zikr idelm evvel (Sleyman Dede, Mevlid-i erif), Trke'de hud mnsna kullanlan alap lfzna dikkat edersek, trih bir hakikate nmyn olur: Bu Farsa lfzda elba eklinde bulduumuz salbden baka birey deildir, tseviyyet ile slmiyyet arasnda Orta Asya'da Arius mezhebi intiar etmiti. Bu kelime o mezhebin brakt bireydir. Ariuslular (Ar-yuslular) muvahhid idiler. slm'n ilk asrnda Trkistan'n fet-hilye oralarda dah Dn-i Mvbn-i Ahmed mnteir olmutur. Erturul'un pederinin Sleyman ismi ve Osmanhlar'n kardeleri olup ran'da, Badad'da Anadolu'da grnen Seluklularn isimleri Osmanllar'n ecdadnn Erturul'dan ok zaman evvel Mslman bulunduklarnda asla pheye mahal brakmaz. (M.. 8) Hoca S'd'd-dn'in Osman'n ryasna dir nazm udur: Eyle frz rzumu, Yrb! Samim kl s-hr- Hakk'a sebeb. Eyle tedbrimi sevaba karn T zuhur eyleye levmi-i dn. Nm- nikye mazhar eyle beni, Nazar- ltfa manzar eyle beni! Ey it-bah merhamet gster, Muktez-y rzn yol gster! Sened et er'-i Mustaf'y bana

Sayfa

744

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Gazavat ire ver safy bana! Bu makle makaali syler iken, Hakk'a emrin havale eyleriken, ok tazarru'lar edp etdi scd em-i bdr oldu hb-ld. Grd kim tli' oldu bir meh-i bedr Matla' sad- eyh-i l-kadr Nf- Osman'a nk etdi vrd Bir ecer bitdi h n-ma'dd. Bir nihi ol ki Zll- Yezdn Mnbiti nf- pk-i Osmn. Bir draht ol ki bahtdr semeri Aslih sbitel nn haberi yle olmu blend onun sak Zll- evrak tutmu fk Syeghmda var cibl- till Her cebel-i dmeninde ma'-i zill Ol yenb'a halk varmakda Kimi bustn su varmakda; Kimi ma'l-hayt gibi ier Kimi bustn hsln bier; Kimisi emeler binasnda Kimi seyrn eder fenasnda Baht-ve-i ddesi olup bdr EdebaU'dan etdi istfbr Ddi kim: Ey Civn- l-baht, Oldun evldn ile mlik-i taht; Mjde olsun ki pd-h oldun; Shib-i ryet- siph oldun. Lk damadm oldun, ey ferzend Diyben etdi onlar peyvend nki ol iki sa'd etdi kurrn m- snde dodu Orhan Hn. Sdk- ta'br hb etdi zuhur, Pertevi etdi lemi pr-nr. ,Aslih sbiteb lfzen iktibasdr. Fena etraf mnsnda; tsti'br ryann tbirini istemek; onlar peyvend etti; Osman Gz ile kermesini

Sayfa

745

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

izdiva ettirdi.) Bu rya hakknda Sahifi-Ahbr'in ifdesi (Osmanl Trihi, Keml, c. 1, s. G6): Osman Gz asrnn meyihmdan eyh Ede-bal'nm zaviyesine vard ve eyh ile dah lfeti var idi. Bir gi-ce ryasnda grd ki, eyh'in koynundan bir nr kup kendinin koynuna veyahut cevfine girdi. Ba'dehu gbeinden bir aa bitp ol kadar azm oldu ki sayesi cmle ry- zemini tutup kffe-i ns nn sayesinde cem' oldular. Bu ryay eyh'e nakl buyurduklarnda bir devlet-i azme-i dima ile tebir ve kermeleri Mal Htun'u tezvc buyurdular. Yine Sahif'l-Ahbr'n nakline nazaran Erturul Gz'ye istind olunan iki rya dah unlardr (Kezlik): Birinci rya: Erturul Gz bir gece. ryasnda grd ki ocandan su kaynayp, gitdike oalup, bir azm derya gibi oldu, ve bilcmle ry- arz mlml eyledi. Ertesi bu ryay bir arif kimseye hikye eyledikde senden bir veled vcde gelp kendisi ve evld- kiram bi'1-cmle ry- zemine yahut ekseriyyete hkm ederler diye ta'br etdi,hemn bir ka gn mrurunda Osman Gz vcde geldi. kinci rya: Bir gece Erturul Gz ulemdan bir kimse hanesinde m -sfir olup bir kitb grd. Sul etdikte Bu kitb Allahu Sub -hnehu ve Tel hazretlerinin Resl-i Ekrem'ine inzal ettii Kur*n- Kerm'dir dedi. Ba'dehu shib-i hne uykuya girp Erturul Gz tenh kaldkda sabhadek Mushaf- erifin karsnda el-peyrnnede aya zre durdu. Ol esnada bir mikdr uykuya varup ryada bir hitb itdi ki Sen benim kelmma ta'zm ve tekrm etdin, ben dah senin evldn kyamete kadar dim olacak bir devlet-i celle ile tekrm eylerim. Hammer arkllar' ryaya inandklar iin hayl-perest addederse de, Avrupallar'n da pek oklar ryaya itikd etmektedirler. Hi kimse yoktur ki, mrnde hi olmazsa bir iki ryann te'sri altnda kalmasn. spirtizm mes'elesi bu asrn en byk tabblerinden Monelye Tp Fakltesi muallimi doktor Gras-se'nin mhim bir eserine konu tekil edecek kadar ehemmiyet ve vuzuh aldktan sonra, ryaya inanmamak beyhudedir. Paris Fakltesi fizyoloji muallimi doktor Rie dah ispirtizmaya itikd etmektedir. Rya, hastalklarn tehisinde bile ehemmiyeti hizdir. Mesel bir adam ryasnda bir bacann kesildiini gryor; az bir mddet sonra o bacak kangren oluyor (Doktor Vaid'in klinik mahedelerinden.). (M.l. 9) Mslmanlarca mukaddes aa yoktur. Olsa olsa aa altndaki

Sayfa

746

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

medfnun nmna hrmet olunur. Sar Yat (birka sahife evvelki haiyeye gre) Osman Gznin kardei olmad gibi, e-hdetinde hayl yal olmas lzm gelir. (M.t. 10) Bu kanl almet mes'elesi-mverrihin kinci Kitab'a it 12 numaral notunda muharebe mevkiinin mekkiyeti hakkndaki ifdelerine gre- bir halk efsnesi olacaktr ki, Sa'd'd-dn, her naslsa bunu dnmeyerek nakletmitir. Ad geen 12 numaral notta vak'ay M. d'Ohsson'un 687/1288 senesinden 627/1230 senesine, Osmanllar'dan Seluklular'a, harb mahallini ve garb isimli ovay Ulubd'dan Erzurum ovasna naklettii dercedilmitir. Evliya Seyahat-nmesi de yle yazyor: (Yldrm Hn'n vefat) akbince elebi Sultn Mehmed 40.000 benm ve gzide asker ile cend-i Timur'a yetip yle bir str urur ki cmle Tatar' korkudup tela drd. Timur yerine gitdikden sonra bakyyet'l -syf olan Tatarlar esir edp bu vech ile pederinin intikamn ald. O sahraya ... ovas derler. Evliya arasra cezbedr olarak-Seyahatnamesinin ekser mahallerindeki n-fz- nazara tamamen mugayir olmak zere- byle garb eyler yazar. Ksaca, bu mes'ele ovann ismindeki tuhaflktan dolay hatrlarda kalm, mahalle ve tehlfn hadd-i azam yzyetmi sene olmak zere zamana isnd olunmu bir hurafedir. Hammer, ne hl ise, bunun aslszln farketmise de Leonklav'n slm Trihi'ne geirecek kadar ehemmiyet vermesi hayreti mcibtir. (M.L 11) bu terifat mes'elesi ileride tetkik olunacaktr. (M.. 12) El-esmu tenezzl mine's-sem. Ancak, bu cmle yet blma-d gibi, hads olmas da mekktr. Gayesi bir eser'den ibarettir. (M.. 13) Dndar mes'elesi, meydana gelii itibariyle, hibir Osmanl mverrihi tarafndan vgye deer bir faal olarak addolunmam-tr. Fakat vak'a sabit midir? Trih bir hakikat olduunu isbt edecek deliller yoktur; mverrih dah bu hususta pheli bir nokta kondurmutur. Dorudan doruya vak'alar ve ahvl tet-kk edilecek olursa, blye bir eyin muhtemel bulunmad kuvvet kazanr. Dndar'n vefat trihi 688 olacaktr. Mverrihin dedii gibi o zaman doksan yalarnda idi. Eer bu ihtiyar, zannolunduu gibi- riyasete hrsl olsayd, Erturul'un vefatnda emelinin istihsline kalkrd. Bununla beraber, Osmanllar iinde bir hilaf ve ikak ihdasna almakla itham mantk grnmez. kinci olarak, silh arkadalar iinde mstebid bir mir deil, seilerek gelmi bir kimse hkmnde bulunan Osman'n doksanlk bir amcasn vurup ldrmesine o zamann ahlk temizlii ve tavrlar nasl kail olurdu? nc olarak, nakledili

Sayfa

747

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

suretine gre vak'a bir mavere meclisinde olmu. Yakn bulunan ahslar aleyhine silh ok ve yay deil, kltr. Mzkere mahalline gelinirken Osman Gz'nin mtd zre klc belinde olabilir; fakat mevere yerineuzaktaki dman iin kullanlan- ok ve yay ile mi gidilir? (M.. 14) Bizans hkmeti her frsat dtke Osmanl hkmeti aley hinde teebbslerde bulunmaktan geri durmad cihetle, bir taraftan da u hlin evkiyle taraflar arasnda muharebe vukuunda eski bir mukavelenin artna riyet etmek lzm gelir miydi? Osmanllar, Ulu-bd hkiminin pek de ahlka muvafk olmayan bir cemile ile alm olduu bir sz iin, o kazay kyamete kadar taarruz edilemez olarak m addetmeleri gerekirdi? A caba hl dah, mukavele ahkmna Hammer'in arzu ettii kadar ih-ls ile riyet car midir? (M.. 15) Pahimares Osmanllarn kl korkusuyla ibu Sakz tahribini Osmanlar'a isnd etmekte hat etmi olduuna nazaran, tah-rb hakkndaki rivayeti de hi olmazsa mbaladan hl deildir. (M 2.16) Osmanl pdihlar hemen cmleten binicilikte pek muvaffaktrlar. Sultn Selm'in dik bir yoku zerindeki Haleb Kalesi'ne at ile kt rivayet olunur ki, baka bir atl bunun tecrbesine cesaret edememitir. IV. Murad, Revan Seferi'nde, bir neferin kendisini nehrin akntsna kaptrmas zerine, atn srp neferi sandan tutmutu. Nefer, salimen te tarafa ktnda, hayranlk ve heyecan iinde bu manzaraya bakan btn ordu yek-vz olarak takdr-hn olmutur. Abdlzz Hn, Pariste anzeli'de atla dolarken, Gran Trkn (Franszlar'n Osmanl pdihlarna verdii unvan ki Byk Trk demektir) tarz - hne-i cndiynesi Parisliler*! hayretler ierisinde brakmtr. (Abdlhamd Hn- Sn'nin binicilikte dah muvaffakiyeti malmdur.) (kinci basmn ilavesidir.) nc Kitap (M. 1) Orhan zaman ulemsndan Tc'd-dn el-Krd'nin bir kermesini Erturul ve Osman zamannda olan Edebal'ya tezvci dikkati eken bir nokta olarak grnyor. Lkin Edebal 120 sene yaamtr; zahir bu zt dah uzun bir mre mazhar olmutur. (M.l. 2) Mnet-i Feridun'da Canbeg Hn'a yazlm olan Orhan'n nmesi ve onun cevb dah tarihsizdir. Ancak znik fethi trihini Sa'd'd -dnHammer'e muvafk olarak- 731 gsterdii gibi, iznik hkmetine dir Sleyman Paa'ya yazlm olan Orhan'n bert evil-i ehr-i rebi''l-evvel sene 733 trihiyle tarihlen-mi ve znik'ten sonra Gynk ve Tarak ve civarnn mn ile fethi 732'de vk olduundan, znik'in fethi trihi o lan 731

Sayfa

748

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

iin baka deliller aratrlmasna hacet yoktur. (M.. 3) Bu mesele, birgn znik'te birok kadnlarn,. Sultn Orhan'n geecei yolda toplanmas zerine, Pdih bunlarn kocasz kaldklarn tahkik ederek, askerden arzu edenlerin bunlarla evlenerek hanelerinde ikametlerine msade etmi olmasndan ibarettir; ne mkfat, ne tazminattr; ne de taksimdir. (Tc't-Te-vrh, c. 1, s. 43). (M.. 4) Akdem-i bild- rmiyye'dir, ve ol kiverin hkinden in-i zurf hsl olur ki, vasfnda elfz ve hurf kaasirdir. Fafur inisinden fark mkildir. Bild- Rumiyyede bina olunan mescid ve mebid ve ebniye -i lyyede isti'ml olunan kler ol beldede (znik) ilenr. (Tc'trTevrh, c. 1, s. 44), bn Battuta Sultn Orhan zamannda znik'i ziyaret etmitir. Seyahatname-si'nde, hayli malmat veriyor. Mtercimin Tercme Mec. mracaat (M.. 5) Dg farsa ayran demektir. Kes nikyed ki dg men tircst: Kimse ayranm ekidir demez. Guzta atademinde ayran ulatrd cihetle bu nm ile (dulu) mehur oldu. Tc*t-Te-vrh, c. 2, s. 407.) (M.. 6) Abdal Murad, Bursa fethinde Orhan Gz ile hazr bulunmutur. Kabri da:n eteinde Bursa'ya eref veren bir ykseklikte mehur mesire yeridir. (Tc't-Tevrh, c. 2, s. 407). Tekye-i Abdal Murad, Bursa'ya havale bir teferrcgh- emen-zrda vki' sitne-i l-i ibddr. P ve ser brehne, ak- lh ile cieri bryn, sinesi uryn canlar vardr ki, teferrce varan kimseye cn- ezdl hizmet ederler. Bu tekyeyi Orhan Gz bina etmi, bini mtecaviz sahan, tencere, kazan gibi bakr, birok evn vakf eylemitir. (Evliya, 2. cild, s. 18). (M.. 7) Sen Jorj yahut Aya-Yorgi nc mild asrda, Kapadokya hkmdn olup, Hristiyan ehitleri meynna dhil olunmutur. Ehl-i Salb muharebelerinde ngilizler onu kendilerine hami ittihaz etmilerdi. Yortusu rz- Hzr'a (Hdrellez'e) tesadf etinektedir. Roland, irlerin efsnelerine gre, arlman'n yeenidir ki, gayet uzun boylu, gayet kuvvetli bir muhrib idi. 778 M.'de ordunun bakiyyesini Endls'e getirmekte iken ldrlmtr. Onbirinci asrda tertb olunduu zannedilen franszca Roland arklar. Roland'n muharebelerini ve lmn anlatr. (M. 8) Bursa hakknda Evliya Seyahatnamesinde malmat vardr. Vilyetin 1324 Salnamesi-ki mnderectiye, resimleriyle, emsalsiz bir salnamedirHudavendigr Vilyeti, sancaklar, kazalar, ve bu srada Bursa ehri hakknda tafsilt verir. Vilyetin eski tarih alardaki vaziyetinden de bahseder. Mtercim burada, trihe it olmayan kk bir mlhazay

Sayfa

749

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kaydetmekten sarf- nazar edemiyor: imdiki Fransa ve Almanya kaplcalarnn nm iitilmedii zamanlarda Bursa'nm sular mehur idi. Nasl ki, bu trih de gsterir. Avrupa kaplcalar bulunduklar memleketler iin pek byk bir servet menbdr. Eer Bursa kaplcalar-Avrupa'da olduu gibi- mr ve tezyin ve vapur ve demiryolu seyhatlar tanzim edilmi olsa, Bursa'nm ihysna kifayet eder. Saltanat tahtnn ilk karargh) olan bu ehir iin ne kadar himmet edilse azdr. Drdnc Kitap (M.l. 1) Turkopollar, mverrih tarafndan, hristiyanlm Trkler olmak zere gsteriliyorsa da, bunlarn hristiyanlatklar Rum mverrihlerinin zannndan ibarettir. psala ve Aynack'da Bizans mparatoru ve Aydn Trkmenleri arasnda vukua gelen muharebede, bir paras bulunduklar mparator ordusuna yardm etmemeleri (metinde, az ileride) ve reislerinin Melik s-hak (metinde, bu notu tkibeden sahfelere bkz.) gsterir ki, islmiyet'te sbit-kadem idiler. (M.. 2) Tac't-Tevrh'in (c. 2, s. 54) Rumeli'ne geie dir olan ifdesinin hlsas budur: Rm ili'nin menf-i mevkas, serveti ma'lm olduundan Sultn Orhan teshirini arzu ederdi. Bir gn ehzade Sleyman Paa ile mlakat ederken, mcerred tezekkr suretinde denizden te tarafa geilmesi temennisini beyn buyurdular. ehzade derhal bu bbda pederinden ruhsat istedi. Makarr- hkmeti olan Karesi'ye avdetinde kenar- deryada Aydnck beldesine azimet ile sr- kadmesini grdkten sonra Temlk nmyla maruf kasra kt. Erkn- hkmetini oraya celbetti. Ak-dolunan meclis-i maverede Ece Be ehzadeyi mtefekkir ve mteellim grerek sebebini sul eyledi. Sleyman Paa maksadini syledi. Aceb karya gep de bize dil (malmat alnacak dman esiri) getirecek kimse bulunur mu? dedi. Ece Be, Gz Fzl arz- nefs ile Grec mevkiinden imni'ye sal ile getiler. Buras denizin dar bir mahalli idi. imni'de balk iinde bir hristiyan bulup ehzadeye getirdiler. Bu hristiyan talep olunan malmat t ile beraber rehberlii taahhd eyledi. Sr derilerinden kaylar karlp aalar birbirine o kaylar ile rabt edilerek iki sal yapld. Ak-sunkur, Karaolan-olu, Kara Timurta, Kara Hasan-olu, Aka- Koca-olu, Balabanck-o-lu, gibi krk dilver bir salda; Hac lbei, Ece Be, Gz Fzl, Evranos Be ile dier kahramanlardan krk kii dah ikinci bir salda idiler. Gece karanlnda, karya gep rehberin delaletiyle bir byk gbrelikten kale burcuna ktlar. Anadolu'dan gemisiz hibir kimsenin gemesine

Sayfa

750

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ihtimal verilmediinden kale muhafzlar mstarak- hb- gaflet idi. Osmanllar bunlar esr ettilerse de tatyp eylediler. Tedrik olunan gemilerle daha o gece Anadolu tarafndan yz gz Rum -ili cihetine geirildii gibi gn iinde gelen asker bine bali oldu. Ktip elebi de, Hammer gibi, 758 trihini gsterir. (M.. 3) imni'nin 10.000 ve metinde, mteakip sahifelerde belirtildii zere, Rumeli'de fetholunan yerlerin 40.000 altn mukabilinde iadesine muvafakat olunduu szleri Kantakuzen'in hayallerinden ibaret olacaktr. (M.. 4) ehzade Sleyman Paa Bizansllar'n Osmanllar zerine gele ceklerini haber almt. Bir ryay irtihline iaret addederek dmana byk bir metanetle mukabele olunmak zere vasiy-yet etmiti. 761 senesinde birgn ava karak mr-tend-i rf-tr gibi semend-i rehvre svr olup ahbz- blend-pervz ile ikr ardnca itb ederken py- semendi bir srha bend olup arsa-i kaza fezasnda varta-i helake ve serr-i zinden hazz-i helake dt. ahbaz rh mrgn- l ecniha-i melik ile lem-i firza pervz eyledi, Siph, vze-i nne li'IIhi ile azm- rh edp cesed-i eriflerini Bolayr'da saray- lyeleri civarnda bina buyurduklar mescide muttasr mahalde defn etdiler. Bur-sa*da Helvay (Helvac) mahallesinde olan mescid-i h-zde-i kuds-hirmn sr- hayrlarndandr. (Tc't-Tevrh, c. 1, s. 60). ehzade Sleyman Paa'nn veladet tarihi: 715. (M.. 5) Fuzl: Mn-i hikmet ki hme-i hikmet-i nigr Safha-i eyyama klm sebt-i vasf her diyar Buk'a-i Badd'n etmi nmm Dr's-Selm Kim ana teslm-i tahsn ide. her kiver ki var Evliya Burcu dimi; zr ki hk-i erefi Buk'a buk'a evliyullaha olmudur mezar. (M.t. 6) Reten, bn Kiryl bin Reten el-Btrerid dedikleri kimsedir. Ashb- kiramdan deildir, bir kezzb (yalanc) dr. 600 trihinden sonra Hindistan'da zuhur ederek nice aklszlar tarafndan tasdik olundu, ,Gy altiyz seneden ziyde yaamtr. Hind lisanlarnda Baba Reten Hind diye geen ahs bu olacaktr. Bitrend Hindistan'da bir beldedir. Kaamus mellifi de bu ahs inkr eder; sahabenin sonuncusu Eb'1-Tfl (R.A.) dr. Haz-ret-i Peygamber yz sene kadar ashb- kirmlarmdan kimse kalmayacan beyn buyurmulardr. Molla Cm'nin, Al'd-devle Smnn'nin bu ahs hakkndaki ifdeleri de kat'iyete dellet etmez. Bunu kitaplarnda yazanlar, isminde ihtilfa dmlerdir. Kimi Reten bin Kiryl; kimi Eb'1-Rz knyesi, Reten ismi; kimi Reten lkab, Shl bin Cildiv

Sayfa

751

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bin Mihd ismi olmak zere yazmlardr. Birtakmlar da Reten bin Mhk bin Halide, Ratuna, Nndd (Nevn-dd?) diye isimlendirmilerdir. Hulsa siyer kitaplarnda, trihlerde, hadslerin hibirinde ismi ve resmi yoktur. Gip zanna gre, sm-i b-msemmdr ki, Islm-a desise olmak zere uydurulmutur. (Tercme-i Kaa-mus'dan hulsa, c. 3; s. 636. Kaamus mtercimi, bu adamcaz gen yanda ldrmtr. Yaad farzedilen mr mverrihin dedii gibi 1.000 olacaktr. Az daha yaamaa gayret etseydi teerrf ederdik.) (M.l. 7) Orhan Gz'nin doum trihinde ve ka yl yaadnda mverrihler mttefik deildirler. Ekseriyete gre veldeti 680, clusu Bursa fethi senesi olan 726, irtihli 761'dir. u halde mddet-i hayt 81, mddeti saltanat 35 senedir. Beinci Kitap (M.L 1) Edirne byk bir ticret merkezi iken, Rumeli demiryolu o merkez vaziyetini ihll ettii gibi, daha sonra Dou Rumeli ve Bulgaristan'n teekkl zerine pirin ve glsuyu gibi ticar eylerini bsbtn ve dier ticar maddelerinin de byk bir ksmn kaybetmitir. Dedeaa da Edirne'ye rekabete balamtr. Mevkiinin byk ehemmiyetinden dolay Rumeli'de bir iki kol demiryolunun ins, nehirlerin temizlenmesi ve ecnebi ispirtolar meselesinin kapanmas ile ma'mriyyet edebilir. imdi dah Edirne'ye bir kol daha demiryolu ins lzumu bakdir. (M.. 2) Pirin zirat ve ticreti imdi en ziyde Diyarbakr vilyetinde aramaldr. Bu ziraat Piyarbakr ile beraber nakliyat ve ticretiyle Anadolu vilyetlerinden ekserisinin yzlerini gldrebilir. (Harb-i hir (I. Dny Sava) mnsebetiyle istanbul'da pirincin okkas yz gurua kadar kmtr.) (M.. 3) Mverrih, I. Murad asrnda ulemdan ztn yabanc memleketlere gittikleri hakkndaki ifdenin me'hazm gstermiyor. Evvel Semerkand'a Kad-zde-i Rm unvanyla hret alan hretli riyaziyeci Mahmd deildir; Kad Mahmd'un olu olup gen yanda irtihal eden Mahmd'un mahbubudur ki, T-c't-Tevrh'in (c. 2, s. 407) ifdesine gre, bunun ismi Ms Paa'dr (O vakit Paa unvan ve vezret deildi; nasl ki k Paa da vezr olmu deildir. Ahmed Vefik Paa bunu Bee suretinde yazar). Ms Paa bild- Acem ulemsnn hretini iiterek oraya gitmek istemi; tasavvurundan kimseye birey amad halde hemiresi anlayarak kitaplarnn arama biraz mcevherat koymu, birgn birdenbire akrabasna veda ederek gitmi. Tahsilini ikmlden sonra lag (A.L..) bee muallimlik

Sayfa

752

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

etmi ve riyaziyatta te'lift sahibi olmutur. Ceml'd-dn Ak-saray'nin azimetine dir de mlmt bulunamad. Onun terc -me-i hlinden bu cildde, mverrihin Beinci Kitapa it 25. Not*unda bahsedilmitir. Geden ulemnn ncs olarak zikredilen Ahmed Burhan'd-dn ise, 26. Not'ta yazld zere Erzincan'da kad iken arz-y hkmetle ban belya uratmtr. (M.l. 4) Sultn Murad ol k Edirne'de ikamet buyurup, Rm-ili belerbeilii Timurta Be'e inayet olundu. Timurta'n tedbiriyle birok umr mstahsene icra edildi. Ezcmle Siph Olan askeri ihdas klnd. Vefat eden Siphler'in vazife ve timar-larnn evldlanna taksimiyle kul-olu mahrum olmamak o nm-dnn srndalr. Hfz- levazm ve esbb- sefer ve hizmet-i - asb- ester in voynuk askeri istihdam onun ihtir'dr. (T c't-Tevrh, telhis, c. 1, s. 94). (M.. 5) Sofya'nn ele geiriliinin vukuu suretini yazan nce Balaban'n arizas: Drr-i devlet-medr ve sdde-i sadet-iktidra arz- bende-i b-mikdr budur ki: Devletl Hudvendigr- Kmgnn eyym- hmynlarnda Sofiya teshirine tedbr zere idik ki bu cnibden Uzunca Sevindik doanc mrted eklinde kasaba- mezbrede be olan Ya-foka Ban ile imtiza edp musahibi ve doanc-bas oldukdan sonra evst- seferde bir rz- frzda hev mu'tedir olmala sayd- ikre kup seyrne megul iken, Ban doanc-ba ile Tatar-Pazan canibine av kovalayarak hayl mesafe kat' edp haem- hademden dr derler. Bu esnada akam karb olma-la menzil arayup slm smurunda bir Cariyeye rast gelirler. Do-anci-ba frsat fevt etmeyerek derhl atdan inp Ban'a 'c-zetinizle kye varup Etrkden yem ve yiyecek getreyim' der. Ban atndan inp doanc gelince (gelinceye kadar) tevakkuf eder. Sevindik, Deli Balaban ile Ahmed Gz'yi kyde bulup ahvli lm eder; sidii me'klt Ban'a gtrp 'Trkler bizim bunda idmizi bildiler' der. Ban yalvararak 'Nasl beni hals edersin?' dedikde, o da 'Seni esvaba sarup orman iinde saklayarak ben iki bargr ile gideyim, Sofiya'dan asker getirp seni hals edeyim' demi. Ban da bu tedbre kail olmu. Doancbai tekrar kye gelip Balaban'la Ahmed Gz'yi Ban'in yanma gtrerek 'Beni de tuttular' der. Bunlar Ban' Filibe'ye getirdiler. Doanc Sevindik'e riyet olunup Ban der-zencir olarak sdde-i saadete gnderildi. Bu bendeleri askir-i mansre ile doancy klauz edp Sofiya'y gr ile yardk. O bild ve nevh kamilen teshir edilerek sikke ve

Sayfa

753

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

hutbe nm- erf-i pdih ile ziynet buldu. Bu haber-i meserret ile doanc Sevindik ve Gz Ahmed kullar huzr- hmynlarna gnderildi. mddir k in-yet-i aliyyeleriyle kmkr buyurulup irlerine mcib-i izdiyd- gayret ola. Bak ferman devletl Hudvendignndr. Bende: nce Balaban (Mnet- Feridun, c. 1, s. 106 - Pek az mahalleri melen.) (M.. 6) Hammer bu dn bahsinde, gya erkek ocuklar iin yaplan snnet dn gibi kzlar iin yaplan velme dnlerinin de bunlarn dr olacaklar madd elemlere mukabil olduuna dir bir fikir dermeyn eder. Anlaldna gre mverrih ark'da seyahatleri esnasnda'kaba bir ltife olarak bir mnasebetsizden iittii sz cidd addederek zapt etmitir. (M.. 7) Hudvendigr Gz lisnndan Sa'd'd-dn'in nazm: b- ry- Habb-i Ekrem in Kerbel'da revn olan dem n eb-i firkatde alayan gz n eh- aknda srnen yz in Ehl-i derdin dil-i hazn-i in Cana te'sr eden enini in Eyle Yrabb ltfuna hem -rh Hfzn eyle bize pt- penh Ehl-i slm'a ol mu'n- nasr Dest-i 'dy bizden eyle kasr Bakma Yrb bizim gnhmza. Nazar et cn- dilden hmza Etme Yrb mchidini telef Tr-i 'dya klma bizi hedef emimiz sakla gerd-i ma'rekeden Cnd-i slm' yele mhlikeden Bunca yl sa'y- itihadmz Gazavt ire yahi admz Etme, Yrb, kahrnile tebh Yzm halk iinde etme siyah Rh- dn ire ben feda olaym Siper-i asker-i hd olaym Dn yolunda beni ehd eyle hiretde beni sad eyle Mlk-i slm' py-ml etme Mnzel-i frka-i zll etme Keremin okdur ehl-i slm'a Dilerim ki erie itmama. (M.. 8) Kosova fetihnamesinde yazldna gre Srb Kral Lazr, yni bizim tarafn ifdesine gre Las-olu muharebe esnasnda maktul dmtr.

Sayfa

754

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Altnc Kitap (M.. 1) Sultn Murad Gz tarafndan Karaman-olu AH Be'le vuku bulan muharebeye ve AH Be'in hezimete uradna dir Ba -dd ve Azerbaycan Hkimi Ahmed Celyr'ye yazlan nme-i hmynda (Mnet- Ferdn, c. 1) muharebenin tafsili srasnda Derhl ferzend-i devlet-yr- nusret-ir Yldrm Bye-zid Hn, zd-allah mrihi v refi'u kadrihi, bi-t n burak-rahn bi-firak- dmenn der resd v b hamle-i hne malp ve mnkesir girdnde... ibaresi mderic olarak, u halde Byezid'in daha pederinin haytnda Yldrm unvanyla yd olunduu anlalr; hatt Yldrma mnsebet alan burak-rahan ta'brine gre, Yldrm tbirinin nmede mutlaka mnderic olmas lzm gelir. Sultn Murad Gz nmna olmak zere yazlm Kosova fetihnamesinde dah Byezid Yldrm* unvanyla zikredilmitir. Binenaleyh bu unvann Sultn Yldrm Byezid'e karde katlinde sr'atinden dolay verilmi olmas hakkndaki mverrihin ifdesi hakikate uygun grnmez. Yldrm unvan, ehzde'nin daha pederi zamanndaki muharebelerin birinde gsterdii keml-i iddet ve sr'atine binen verilmi olacaktr. (M.. 2) Kara Yuluk (Kara Yoluk) bizim trihlerde Kara Eylk de mekle mehur Ak-Koyunlu serdr Kara Osman bin Tur-AI'dir. (M.. 3) Biri Hristiyan, dieri Mslman Samsonu nmyla iki Samson olaca Tc't-Tevrh'in (c. 1, s. 287) ifdesinden anlalr ki, bunun biri mstakbel Canik sancann idare merkezidir. Anadolu'nun ksmen ticretine, ezcmle son zamanlarda, yumurta ihractna merkez olarak, gittike kesb-i umrn etmektedir. Gi-liba ikincisi (Hristiyan Samsonu) harb ve herhalde mehur deildir. (M.. 4) te bu Samson (Samsun) yukarda yazld gibi, sonralar m mur olmutur. (M.. 5) Nibolu muharebesinde onbin esirin idam edildiine dir gerek Hammer'in, gerek dier Avrupa mverrihlerinin me'hazi Schild-berger ile mellifi belli olmayan Sen-Denis Trihi olduu anlalyor. Mttefikler ordusu Osmanl esirlerini daha evvel idam etmi olduklar iin El -bdyu azlem kaidesine uygun olmu olurlar. Lkin Osmanhlar'n o kadar esri ldrm olduklar trih bir hakikat deildir. Schildberger Nibolu muharebesinde adet bir ocuk idi. O ocukluk anda grm olduu bir sahray, bir binay otuzbe-krk sene sonra grm olsa, sahra ve bina klm gibi gelir; hafza bir nevi fotoraftr ki, zamasi getike saklad eyleri bytr. Nibolu'da henz ocuk olan ve ahvl-i harbiyyenin umm,

Sayfa

755

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

cihetlerini kavramaktan ciz bulunan Schildberger-gurur sarhou olanmttefikler ordusunun fec hezimetinden dolay elbette pek korkmu idi. Psikolojik durumu u halde bulunan bir ocuun ahadeti ne kadar itimda yn olabilir? kincisi, bu ocuk bu kadar sene Osmanl memleketlerinde "kaldktan sonra memleketine dnerek bir seyahatname neretmi. Seyahatnamenin umm rabete mazhar olmas iin kitaplar-gariplikler merkezi olan- ark hakknda acib malmat ihtiva etmesi ve zellikle o zaman Avrupa'y sarsmakta olan Trkler'in barbarlndan bahsetmesini arzu edecekleri de tabi idi. Binenaleyh mverrihlik, vak'a-nvisik me-ziyyetierini hiz olmayan Schildberger'in Seyahatnamesi tarih eser unvanna g yakr; hatt ocukluunda valyelerin hademesinden olmasna baklrsa, o vakit lisnn iyi yazmak iktidarnda olamyaca gibi, esaret mddetinde de elbette yazma sanatm tahsil edememi olacandan, acaba bu eseri kendi mi yazmtr, yoksa, bir kitap istedii gibi yazdrarak Schildberger'in imzasn satn m almtr? Muharebenin birok safhalarn gsterdiine ve gya mttefiklerin galebesine birka defa ramak kaldna dir olan ve bizim trihlere kaabil-i tatbk olmayan ifdeler, tatl tatl okutmak iin hikye kitaplarna yakr tafsilttan saylmaa sezyerdir. Schildberger'in, Nibo-lu'daki Osmanl ordusunu 200.000'e karmasnda yandan ziyde mbala olduunu Hammer dah tenkd etmitir; bu da onun ne kadar az inanlmaa mstehak olduunu gsterir. mzasz Sen Denis Trihi ise, bu kadar da tenkide demez. Trkler niin onbin esri idam etsinler? O zaman Avrupallar ellerine geirdikleri Mslmanlar korsan gemilerine balayarak krekilikte istihdam ederlerdi. "Arasra esirler mbadele edilirdi. Osmanl ordusu onbin esirden de bu vehile istifde eder, yahut o asrn umm uslnden olduu zere, bir bedel mukabilinde satard. Hammer'in esirler hakknda Altnc Kitap Not: 34'de k Paazde'den naklettii rivayet, Tc't- Tevrh'de dah dercedilmitir ki, Umur Be'le grm olan tarihi, o ma're-kede hazr olan Timurta-olu Umur Be'in yalnz kendi ellerine giren esirin ikibinden ziyde olduunu mutazammndr; ite bu da esirlerin idamna deil, onlardan istifde olunduuna" dellet eder Esr idamna dir-eski mverrihlerin birey dememi olmalarna aykr olarak- onikinci asrn (18. asr) bidayetinde yaayan, yni, Nibolu muharebesini vukuundan -yz bukadar sene sonra yazan ve me'haz gstermeyen Hezari1-fen, bir efsnenin nakliyle ibrz-i marifet etmi olmaldr. Btn trih gereklerimizi aibelerden zde addetmeyip; lkin Osmanllardn ve esirlerin asilzadelerim ava gtrecek

Sayfa

756

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kadar nazikne muamelede bulunan veyahut Avrupallarn ifadesince, o derecede bir tam-valyelik gsteren Sultn Byezid'in ulvv i cenb ve mrvvetine kat'iyyen muhalif olarak, onbin mdfaadan mahrum esirin ldrldn ve hi olmazsa bu szn byk bir mbalaadan hli olmadn, mhiyyetleri terih olunan rivayetlerle tasdik etmekte ma'zruz. (M.. 6) Mverrihin bu sahfelerde yazd tarih isimlerden Sokrt, Ef ltun, ripid, Aristfan gibi filozof ve irler mruftur. Arte-miz, Afrodit ile dier bzlarnn birer mbd olduklar da ifdenin siyakndan anlalmaktadr. Bunlardan bakalar hakknda izht: Partenon (Parthenon)- Minerva mabudu iin M.0. 438'de in olunmu bir mbeddir ki, en mhim san'at bidelerin-dendir. Pantenon (Panthenon)- Roma'nn btn ilhlar iin yaplm bir mbeddir; birok ilhlara inanan kavimlerin mbudlar-'_ nn hey*et-i mecmuas mnsnda kullanldndan, Atini bahsinde zikri bu mnya olmaldr. Pandrosiyon (Pandroseion)- Eski Yunan'da bir kzn medfeni. Erekteon (Erechtheion)- Akropol zerinde bir bina ki Pandrosiyon onun bir ksmdr. Sinozark (Cynosarge)- Atina'nn eski bir mahallesi, arkiyy-nun Diyocans Diyojen'in de slik olduu mezheb-i kelbiy-ynun bir mektebini hv idi. Olimpiyon (Olympion)- Olimpiyad oyunlarnn oynand yer. Areopaj (Areopage)- Merih mabudunu mensup bir tepe zerinde mahkemedir. Mecazen, imdi hakemler meclisi mnsna da kullanlr. Fniks (Phnyx)- Akropol'un dousunda, Aeropaj'n gneybatsnda halk toplantlarna mahsus yer. Akropol (Acropole)- Atina'nn i-kalesi. Lycee (Lise)- Aristo'nun yryerek ders verdii mahal, ki meslek-i msiyyn bu mektepten zuhur etmitir. Avrupa'da idd mekteplerine alem olmutur. Mekteb-i Sultnye de franszcada Lycee denilir. Bu mektebin (Glatasarayn-daki) te'ssi l Paa'nn tahld-i nm esbabndandr. Mze (Musee)- Heykellerle dolu bir mtala mahallidir. sr- atka sergisi mnsna mze bundan me'hzdur. Odeon (Odeon)- iirler okunmas, msik dinlenmesine mahsus yer. Pritane (Prytanee)- Filozoflarn toplanma yeri idi. Poekil (Poikile- Gngn renkleri hv mermerlerden masn bir bina

Sayfa

757

Byk Osmanl Tarihi idi.

Cilt 18

Joseph von Hammer

Jimnaz (Gynnase)- Yunan genlerinin yarma salonu. Stade- Kou yeri. 97,184 tulunda bir lye dah denir ve galiba kouda katedilen mesafe bu l ile llrd. Hammer, Atina kelimesini zikretmesi zerine trih-i kadmi tefekkrle mstarak- sniht olduu gibi, Yunan hkmetinin ihys hususunda bu bidelerin hatrlatlmas az te'sr etmemitir. Fakat Sokratar, Bukrat'lar, Efltunlar, Aristo'lar bir daha yetimez ve bu bidelerin nazrleri yaplamaz. Mverrihin Me-dnet'l-Hkem tbiri Atina'nn Osmanl erbb- irfan tarafndan bu vehile lkaplandrlm olduuna telmhdir. Bu tel-mhden ve Osmanllar'n Atina'da hibireyi tahrb etmediklerini itiraftan sonra, barbar tbirinin hakszl kendi kendisine zahir olur. Yunan hikmetini Arablar nerettiler. Hatt bn Rd Yunan-i Kadme in olmad Aristo'nun kitaplarn beinci, altnc, hatt sekizinci derecede tercmelerinden okuduu halde, ark'da muallim-i evvel (Ba Muallim) o hakimin fikrini harikulade deh ile kef ve hayret-ver olacak surette erh etmitir. Daha yakn zamanlara kadar Avrupa'nn okuduu, 1b -n Rd'n erhleri tercmesinden ibaretti. Kenan'n bn Riid ve bn Rd Meslei unvanl mehur eserinde tafsilt grlr. slm'n bu himmeti ve Endls ulen- hkem ve er-syla bideleri dah hatrlatlsa sezadr. Notlar ve Aklamalara Mtercimin lvesi (M.. 1) bn Battta'nn verdii tafsilta gre, bu Ahiler Sultn Orhan zamannda dah Anadolu'nun her tarafna yaylm byk bir cemiyyet idi. Seyahatnameyi franszcaya itin ile tercme eden iki msterik, yahut marnk, bu Ahiler1!. Jeunes-gens-freres' diye lkaplandrmlardr. Bunlarn her kasaba ve kariyede zaviyeleri bulunarak, masraflarn cemiyyetin azalar tedrik ederler, gelip geenleri zaviyelerde doyururlar ve zabta memurlarnn yoldan kmamalarna bilhassa dikkat ederlerdi. Fakat daha sonralar Ankara'da kardklar gaileden dolay zerlerine asker evkine mecbur olunduu anlalyor. (M. 2) Kosova muzafferiyeti zerine Bursa kadsna evst-i a'bn 791 trihiyle yazlan fetihname, ehd-i sad Sultn Murd- Hudvvendigr tarafndan olmak zere yazlmtr. Pdihn e-hdet haberinin n olarak yaylmasyla bir tarafta bir vak'a ortaya kmamas dncesiyle byle yazlmtr. bu fetihnamede Sa kolda ferzend-i ercmend-i devlet-yr ve kaaim-i ma-kam- saltanat-ir, el-meyyed min indallahi, mlki'l-menn olum Yldrm Byezid edm-Allah Tel eyym- azzehu ve ikblihu t'yn

Sayfa

758

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

klnub denildikten sonra, Ykb Be'den ferzend-i sadet-mend-i lmikdr olum Ya'kb Be diye bahso-lunmutur. Fakat fetihname Kulillahmme mlike'1-mlk, t'-ti'1-mlke men teu ve tenziVl-mlke mimmen te... (l-i Imrn, 2) yet-i kermesiyle musaddar (km) ve rtbe-i e-hdetin ulviyyetine dir yet-i kermeler ve hads-i erifler ile ve bilhassa Vel tahsebennellezne kutil f seblillahi... (l-i mrn, 169) kavl-i kermiyle muvaah (im edilmi) olduundan, Bursa kads ibu beli iaretten muzafferiyet srasnda Sultn Murad Gz'nin ehdeti vk olduunu elbette istidlal etmi olacaktr. Mehurdur ki, veda haccmn sonunda Eb Bekir hazretlerinin z ce nasrullhi... (Nasr Sresi, 1) srei kermesiyle nihyetlerindeki Vestafirh... elfz- mbrekesinden ve dnin hkmlerinin itmam buyurulduunu nutazammm hit -be-i Peygamber'den Resl-i Ekrem Efendimizin karben irti-hllerine intikal ile, alamlardr. Fetihnme'de Byezid hakkndaki kaaim-i makam- saltanat tbiri de saltanat deitiini im eder. Daha baka iaretler de vardr. Fetihnamenin sonunda dah Bundan gayr anda hassa emniyle grlecek m-himmt-i mir in hkm-i erifim der-kse gnderilmidir. ibaresi dercedilmitir ki, hassa emininin grecei mhimmat Sultn Murad'n na'- mbrekinin nakl ve defnine mteallik idi. Kese iinde Kad Efendi ile hsse-i hare emni Sleyman Be'e hitaben gnderilen fermn- hmyn Sultn Byezid nmna yazlmtr. Bunda: Bi-takdrallhu Tel Kos-ovada vk olan fetih ve zaferden sonra sad'l-hayt ehd'l-memt babam Su-tn Murd Hn- tb-serh ve ca'l'l-cennetin misvh grdkleri vka-yi erife zre ehdet rica eder iken, ittifak- keml-i " shhatle ma'reke-i ktalden otak- gerdun-nataka dhil olup malp ve menkb olan banlarn ba'zlannn ba kesilp smm-i semend-i sadet-mendlerine nikrisr bralup ve ba'zlan dah dest-beste ve bz-ikesteidl tutulup alamlardr. Ferah ve net zere idk ki n-gh Milo Kopilik dinmekle ma'rf olan ahs hiyle ile ben mselmn oldum diy guzt -i refi'i'-dderectm birine rica idp cenb- saltanat-meblarma yz srnmez zere varma istid'a etmele mezbru terahhumen ilet-diklerinde p-y bs- devlet-menslarma mukaarin olduu esnada b-teh yeninde gizledii haner-i ehr-ld ol unsur- ltife havale idp zahm- gezend iridirmele erbet-i ehdeti n kld ve Milo kamala ardndan eriilerek pare pare edildii ve bu hallerden haberdr olmas zerine Sultn Bye-zid'in ehitlik yastnda yatan pederinin yanma geldii ve bu hengmda karnda merhum Yakb Be intikal idp tbt- mnevverinin Bursa'da defn

Sayfa

759

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

olunmak zere gnderildii mnde.rictir. Bu cihetlerin kimseye haber verilmemesi skca tenbih olunmutur. Birinci fermn - hmynda 791 a*bnnn ondr-dnc pazarertesi gn muharebeye ve ertesi gn muharebe vuku bulduu tafsil olunmutur. (Mnet- Feridun'un 1. cildine mracaat).431 Mtercimin lveleri Yedinci Kitap (M.. 1) Tercme-i Kaamus'un Zlkarneyn kelimesinden: Ba'zlar ddiler ki arzn iki karnna, ya'ni iki kutrundan ibaret olan marib ve marka seyr- sefer edp bali ve vsl olmala mleskab oldu. Yni Zlkarneyn lkabn ald. Her nekadar bizde Is-kender-i Rm (Byk skender) Zlkarneyn zannolunursa da, Kanm us mtercimi sim skender maddesinde bu bbda tafsilt itsyla skender'i Zlkarneyn'den tefrik eylemitir. skender, Makedonyal Filip'in olu olduu malmdur. Asl Zlkar-neyn'i Tercme-i Kaamus, Himyer olmak zere Sa'b bin er-Ryi ismiyle kaydeder. Tafsilini arzu edenlere Tercme-i Kaa-mus'da skender ve Zlkarneyn kelimelerine ve Burhn'da Cem ve Cemde mracaat etmek zere yle hlasa olunabilir ki, ttskeneM Zlkaroeyn denilen ran pdihnn isini Cem ve Cemd olarak Zlkarneyn de baka ve skender-i Rm ise yine bakadr. Bunlarn yekdierine kartrlmasndan, Cem lfznn byk pdih mnsna alnmasndan dolay Cem yne ile birlikte ird olunduka Iskender-i Rm demek olur. (M.. 2) Cihangir, memleketler fetheden hkmdar, ki sel gibi geip gitmi de olabilir; Cihandr ise fethettii veya tevars ettii memleketleri idareye muvaffak olur. (M. 3) Timur, azminde son derecede sabit idi. Rivayet olunduuna gre, Asya'da ordusuyla sefer ederken birgn bir kyde istiraha-ti iin hazrlanm olan odasnda uzanr. Grr ki, bir karnca bir buday dnesi yklenmi gtryor; yolunda bir yokucua tesadf ederek yuvarlanr, dne de bir tarafa gider. Karnca kendisini toparlar, dneyi yklenir, yine yuvarlanr. Timur btn dikkatiyle bakar. Karncann yuvarlann yzonsekize kadar sayar; lkin yzondokuzuncuda sabrl hayvanck
431

Sayfa

760

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/279 -302

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dnesini br tarafa armaa muvaffak olur. Timur bunu yd ederek, karncadan ibret aldn syler imi. (M.. 4) Timur'un ok dkn olduu satran, buralarca mruf olan sat ran (satran) olmayp Arabh'm verdii tafsilta ve yapt resme gre (s. 312 ve 324), uzunluu on, genilii onbir, yni cem'an 110 hanelidir; bunda iki deve, iki zrf, iki tal (nc), iki piyade, bir vezr ve ir ziyde talar vardr; satran- kebr denilen bu oyun satranc- sagr (kk satran) denilen te oyundan ok olduunu. Arabh zikreder. (M.. 5) Bir defa unuttuu ey, tekrar huzurunda okunulduu zaman yanl telffuz olunursa, Timur onu tashih ederdi (Arabh, s. 212). (M. 6) (51 nu.l dipnota aittir) Yasa, Yasak; cez-y idam: Nmnsib sz itkan uun yasak-ka yitti. (Yni: Mnasebetsiz sz syledii iin idam cezasna urad.) Nizam, kaanun: Yasaga hzr bolup yolluk turalik szidin kmagaylar (Yni: Herkes emrine imtisal ile kendi yolunca, kendi mevkince sznden hrice kmasn.). Yasak, asker (Emre tab). (El-Lugt'1-Ne-vyye ve'I-stihdati'l-Cagatiyye, Paris tab, 1870, imparatorluk Matbaas.) Tzk, nizam. (Yasa: kaanun; tzk: niznf, ta'lmt). Bir ngim tapsa ehlidin riyaset Tzk bolnias ii klmay siyset. (Yni: Taraf -i hkmdrden riyasete nail olan bir kimse kaanunlar iddetle tatbik etmedike ii intizam bulamaz.) (Lugt-i Neviyye). (M. 7) Narkesnin bir eyin etrafna dire evirme mns Lugt- NTeviyye'nin 508'inci sahfesinde mnderitir. evrilen dire mns da bundan alnm olmaldr. Fakat Lugt-i Neviyye'de kerkesnin av srcleri mnsna tesadf olunamad. Ona gre Krg, Krge, kerranay nev'inden bir sad leti (saz), tepsi, blme, duvar ve adr perdesidir: 1 - Yene kerrenay ve krg oni Klp akre kyamet gni Yni: Yine kerrenay ve krge sads kyamet gn gsterdi.) 2 - Koyd n eh basa ta kmin Krge ire krdi z min. (Yni: Pdihn kraliesi zerine ayak koyunca, kendi kadehini tepsi zerinde grd.) 3 - Ak eviga iing rast tnglk da Bolup krke evi krmega tn da.

Sayfa

761

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

(Yni: adrn metanetli bir kaps ve duman kacak bir bacas vard; -adrn- duvarlar krklerle rtl idi.) (??) (M.. 8) Lugt-i Neviyye'den: Fettan kznin beyaz ve sevdin krgeli olpanga salmadm nazar arh v mhiga. (Yni: Fettan gznn kn karasn greli ne yldza, ne felein arkna, ne aya bakmadm.) (M.. 9) Birinci cildde ve burada bz mverrihlerin imlsna imtislen (eski harflerle) Timur-da (Demirta) yazlm ise de Timur-ta dorusudur. Filvaki, Edirne'de bir ky isminin Demirde telffuz olunduu sonradan htra gelmitir. Ta ve de, arkada, nmda (ada), bekta kelimelerinde dah grlr. u halde Timurta, bir demire, bir klca mensup ve tab demek olsa gerektir. (M.. 10) Msr Sultn Ferec bin Berkuk ki mukaddema vlidi -Sultn Ahmed Celyr tahrikiyle- Timur'un elilerin kati edp Avnk kal'asnn muhfazatiyle me'mr olan mer-y Timur'dan til-mi Kon dah -Kara Ysuf ile muharebe eyyamnda giriftar olup Sultn- Msr'a irsal olundukdahabs eylemi id. Ferec dfh vlidi eserine iktifa edp mceddeden kendiye gelen elileri habs etmi idi. (Sa'd'd-dn, c. 1, s. 154). Bratutu biraz yanl anlam olacaktr. Hammer'in Avnik yazdn, bizdeki Sa'd'd-dn Oynik (Avink) yazyorsa da, bunun bugn Diyarbakr vilyeti dhiKnde olan (Avnik) mahal olmas kuvvetle muhtemeldir. (M.t. 11) Timur, Hz. Nuh'un kabrini, eytanlar tarafndan yaplm zan nedecek sdedilerden deildi. Sa'd'd-dn'in buna dir yazd fkra udur: ... (Timur) Baalbek ehrine vard. Elsine-i nssda mehurdur ki Hazret-i Sleyman al nebiyyin ve aleyhi's-se-lm shdinde Ya'melne lehti m ye (Onun her dilediini yaparlar) (Sebe: 13) millerinin ameli ile msn' olmu bir hi-sr-i matb'dur; divrnn bir kuesinde mevzu' olup tul yiirmi sekiz zira' ve arz onalt zira' ve irtif yedi zira' olan hacer -i azimden ve garib bina ve tavrndan masn- beer olmayp mstahdest- afrit olmasna istidlal olunsa olur. Ol hsn- ha-sn dah taht- tasarrufuna dhil olup hull- it ikaametine mni' olman mh- cemdi'1-ulnn alisinde diyr- Kerek'de Hazret-i Nh aleyhi's-selm trbesine nmna mehur olan mezar ziyaretine varup ndan ezim-i Dmk oldu. (c. 1, s. 15) Hammer buralarn olduka ksa gemi ve meal de hayli deimitir. (M.. 12) Arabh, casuslarn resi olan Fzl ile maiyyetinin, trih ge milerinin ahvlini ileri srerek ve Timur'dan grecekleri iyilikleri sayarak Tatarlar' ne vehile kandrdklarn ve grnte Sultn Byezid tarafnda,

Sayfa

762

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

fakat gizlice te tarafa bal bulunmaa sevkettiklerini, birbuuk sahfelik tafsilt ile yazar. (Arabh'n Msr tab', s. 126-127'ye mracaat). (M.1.13) Sa'd'd-dn'in (c. 1, s. 177) ifdesine gre, esarete den birok beler ve emirler meynnda Rumeli belerbei Frz Be, Minnet Be, Mustafa Be, Timurta Paa ve evldnn ekseri, bilhassa Al Be de bulunuyordu. Timurta'n Yahi Be nmn-daki olu daha birok kumandanlarla birlikte ehdler zmresine iltihak etmiti. Fakat bu trihin Sekizinci Kitapsnda grld zere, Timur'un Timurta Paa ile Ktahya'da karlkl konumalarna nazaran Timurta ve evld ibaresinde hat olacaktr. (M.. 14) Sultn Yldrm Byezd'in ecaat ve mrvvet hasletleri, Ti mur'a mukavemette iddeti Hammer'i de bylemitir. Bzan hatra gelir ki, acaba Timur'a mdr yolunu tutamaz myd? Timur'un yazmalardaki diplomasi tarz, bu hususta senet ittihaz edilecek birey deildir, Byezd gibi izzet-i nefsin son derecesiyle mtehallk bir pdihn Timur'a yaltaklanmas kaa-bil-i imkn olmamakla beraber, cizane kanaatime gre, yle de yaplsa bu seyl-i hurn yine durdurulamazd. Sekizinci Kitap (M.. 1) Demir kafes hikyesinin asl, yine ayn sahfede k Paazade ile Ner'nin ifdelerinden ibaret olaca anlalr. Lkin velev ki yalnz geceleri olsun, demire vurmak, demir kafes iinde hapsetmekten daha hafif bir muamele deildir. Timur anlatlmas kaabil olmayan mezlimiyle beraber hkmdarca davranmak emellerine gre -bizim trihlerde zikredilmi olmayan- gece demire vurmak fkras da itimda yn olmasa gerektir. (M.. 2) Ktrm Byezd olu sfendiyr'n bin kadar adam ile ehzde'nin gzerghna karak malp olup Tosya'ya katn ve ehzde'nin daha sonra Bolu'ya gittiini ve ehzade. Bursa'ya azimet etmek istemi ise de tecrbeli kumandanlarn ihtar ve Timur'un harektna ve Aydn taraflarnda klayacana dir alman malmat zerine Amasya'nn tercih edildiini Sa'd'd-dn tafsil eder (stanbul tab', c. 1, s. 192-193). (M.. 3) Kara Devlet-h vak'asn istanbul basm Sa'd'd-dn, 193-196. sahfelerinde yazar. Sad'd-dn'e nazaran bu adam bu taraf Trklerinden bir dezd-gmrh (uursuz bir sapk) olduu halde Osmanl devletinin fenaln istedii cihetle, Timur'un makbul olmutu. Muharebe Kaala nm mevzide imi; hesapa Amasya taraflarnda olacaktr. Kara Devlet-h ile mektupla-m; dman ehzde'nin ocukluunu, babasnn

Sayfa

763

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

malbiyetini sylemi; ehzade de mnasip cevb vermi. Sa'd'd-dn'e nazaran Kara Devlet-h bizzat ehzde'nin okuyla vurulmu olmayp bir civn- ser-firz tr-endz bir tr-i pkize kd ile Kara Devlet-h'n em-i cihn- beynini kr ve kevkeb-i baht- hbnk gibi b-nr edp atndan dmesi zerine kl rl-mtr. Vak'ann trihi 805 gsteriliyor. (M.. 4) Kubd-olu vak'as, bizim Sa'd'd-dn'de 196. ve 197. sahfelerdedir. Mverrihin Felnik dedii istanbul basksnda Felen -bel ve sahfe kenarnda Felnik diye mezkrdur. Bu kale gayet metn olduundan, ele geirilmesi iin hayl uralmtr. (M.. 5) nal-olu yirmibin Trkmen ile Kazovas'na gelince ehzade bir mektupla eli gndermi. nal-olu mutazzmne davranarak imdi Mehmed nerede, ne yapyor? diye sormu; sefirin verdii cevp zerine idam edecek olmu. Yazd cevpta Ben mukateleye gelmedim; elindeki yerleri kurtarmaa geldim; buralardan k, gznn grd yere git. yolunda pervaszca cevap yazm Sa'd'd-dn'in drs'den nakline ve kendisinin de ayrca yazdna gre, dmandan pekok maktul olduu halde, bizim taraftan kimseye zarar erimemi. ehzde'nin maiy -yetinden Cebel-olu ve Zaarc Ykb'dan madas salim ve ganim avdet etmiler; bu iki kii nal-olu firar ederken, onun eline dm olduklar hlde Zaarc Ykb bir aralk kat gibi Cebele-olu (Cebel-olu) 'nu da bir mddet sonra nal olu asmtr (istanbul tab', s. 198-200). (M. 6) Gzler-olu Kara-Hisar zerine dp, ehrini alup karasn muhasara etmi. Gzler-olu Osmanllar'n hcumu zerine her-eyi brakarak kam (s. 200-201). Kpek-olu vak'as, 202. s. dedir. (M.. 7) Mezd-olu vak'as Sa'd'd-dn'in 202-204. sahfelerindedir. Sa'd'd-dn, bunun himmetiyle Sivas'n ksa zamanda eski hline dndn yazarsa da, hakikat Haber-i Sahh'in dedii gibi, m-ra alm olmasndan ibarettir. Timur'un yapt harbiyet hl zail olmamtr. (M.. 8) Sa'd'd-dn'e gre, Timur ehzde'yi hiyle ile ele geirmek maksadnda bulunmu, Sultn Byezd'e ehzade hakknda hsn-i nivet gstererek ondan mektup ald gibi kendi evldna tak-dm edeceini, ve kzn vereceini Hoca Muhammed nmnda bir eli ile ehzde'ye tebli etmi; ehzade erknn elinin istikbline gndermekle beraber, Yldrm Byezd ile Timur'dan gelen mektuplar pp bana koymu; mavirlerini dinlemeyerek mutlaka Timur'un nezdine gitmek zere yola km; yolda karlalan vak'alar zerine Timur'un elisine ziyafet vererek Bolu'dan geri dnm (istanbul basm, s. 204-208).

Sayfa

764

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

(M.. 9) ehzadeler muharebesi hakknda Hammer'in en ok nerye bakarak, onu tercih edip naklettii, rivayetin ess udur: 804 zilhiccesinde Ankara muharebesinin vukuundan sonra, meydandaki ehzadeler bekleyi hlinde kaldlar. 805 recebinde Byezd irtihl edince Sleyman Edirne'de, s Bursa'da, Mehmed Amasya'da hkm sryorlard. Mehmed s zerine yrd; sa kat; Byezd'in na' Bursa'ya getirilerek Mehmed'e teslim olundu. s, defa daha Mehmed ile arptktan sonra ortadan kayboldu. Sleyman Bursa ve Ankara zerine yrd. Mehmed, Tokat ve Amasya'ya ekildi. Bu aralk, Mehmed'in msadesi zerine Ms ortaya karak Sleyman'a galebe etti ve Sleyman vefat etti (814). En sonra Mehmed, Ms ile harbederek galebe etti (816). Hoca'nn tercih ettii rivayete gre, Byezd'in irtihlinde Timur nezdinde bulunan Ms pederinin na'giyle gelerek, sa'ya galebe etti ve yerleti. Sleyman Musa'nn zerine yrd. Ms sfendiyr-olu nezdinden (Sleyman'n kumandanlarnn ittifakla belirttikleri rivayete gre) Rumeli'ne geti, ve Sleyman' mahv etti; sonra Mehmed de Musa'y mahvetti. Lkin Hoca bir taraftan da Mehmed'in s ile birok muharebelerini yazar ki, bu halde rivayet karr. Hammer'in rivayeti daha mdekkkanedir. Yalnz iki nokta var ki, birincisi Timur'un Ms eleb'yi al-tamga ile gnderdii, Timur mverrihlerinin ifadesiyle te'yd edilmitir. kincisi, e-leb Sultn Mehmed'in Musa'ya galebe ile istils btn mverrihler tarafndan 816 gsterilmi ise de, ilk defa Haber-i Sahih mellifi ihtar etmitir ki, bu vak'ann trihi 818'dir. nk Meh-m&d'in Edirne yaknlarnda Musa'ya galebe ederek, Musa'nn Al'd-dn ovasnda ldrldn iaret eden, Bursa Kadsna gnderilen fermanda u sz mnderitir: Zulmet-i adavet envr- nusrat- ilhyle ziy-dde olduu sebebden trihi h-zv 818 dmtr. Ferman dah rebi''1-hir min heza't-trih bi-yurt-i Filibe ibaresiyle tarihlenmitir. (Feridun Be Mneat, c. 1, s. 141 ve 142). Bu hakikate gre, sultanlar cedvelinde dah Mehmed Hnn clusu iin 816 gsterilmesi sehv addolunabilir. Dokuzuncu Kitap (M.. 1) 819'da Sultn Mehmed attan dp hayli mddet ztrap ekti (Hoca, s. 1, s. 285) 821'de (metinde 819 talihinde gsterilmesi hatdr) Ermeniyye-i Kbr'da birok fitneler ortaya karak, ya-ltrlmas iin kumandanlara emirler verildii gibi, Amasya ve Tokat hududundan Kastamonu ve Bursa'ya kadar byk bir zelzele zuhur ederek ehrin ahlisi

Sayfa

765

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ay adrlar altnda kaldlar (s. 286). (M.. 2) Kara-Hisar sahibi Melik Ahmed olu Hasan Be ehzade Murada Pr mer'in zulmnden ikyet ve istimdat etti. Alp-Ars-lan olu Hasan Be Cneyd Be*i ldrn Cnik*i ald (s. 287). Szn dorusu bu olacaktr. Mverrihde tercme hats osla gerektir. (M.. 3) Borklce Mustafa... Aydn iline vard ve mekr ve telbs-i asbesini ol diyar 'ynnm uynuna sard. (s. 297). Asbe ve sarmak kelimeleri gsterir ki, kk vezninde brk okunacaktr. (M.. 4) ... (Mustafa) nice sdedleri dm- riya ve tezvir ile bend ve teshir edp hubb habbn mzri kup ekti. (s. 297). Herhalde br hubb kelimesi olacandan phe yok idiyse de, bu ibare, bizim nshada Mustafa'ya aittir. (M.L 5) erh-i Mevfk'da (istanbul basks, s. 626-627) mezkrdur ki, bunlarn yedi lkablan var idi: 1) Btniyye, btn- Kitb'a is-tind ettikleri iin; 2) Karmta, mezheb kurucusu Hamdan Kar-mat olduu iin, 3) Haremiyye, muharremt ve mahrimi ib-ha ettikleri iin (Hammer bunu hurremiyye anlamtr); 4) Sebeiyye, yedi peygambere, yedi imama ve yedi eylere itikd ettikleri ve yedi dereceye ayrlm olduklar iin; 5) Bbekiyye, Azerbaycan'da Bbek nmnda bir ahsn hem-fikirleriyle birlikte bunlara iltihak ettikleri iin; 6) Muhammere, Bbek zamannda krmz giydikleri yahut kendilerine muhalif olan Ms-lmanlar' hamr diye adlandrdklar iin, 7) smiliyye, smail bin C'fer-i Sdk'a imamet isnd ettikleri iin. Daha baka unvanlar da vardr. Eski matbuat mdr Nzhet Efendi bunlarn epeyce mufassal bir trihini krk sene nce bir gazetede dercediyordu. Ayrca baslmadna teessf olunur. (M.t. 6) Bedr'd-dn Siroz'da medfundur. tikadnn hlsas Varidat kitabdr. (M.. 7) Dzme Mustafa'nn aada beyn olunaca zere, iki defa hdise kararak Murad a balarnda da meydana kmas daha doru grnyor. nk bu zaman frsattan istifde etmek iin daha msaittir. Haber-i Sahih mellifi Mustafa'nn birok taraflardan grd muvafakate nazaran Yldrm'n evldndan Timur vak'asmda kayboldu denilen Mustafa olacann pek gzel farkna varmtr (Haber-i Sahih, Murd- Sn, 17). (M.. 8) Avrif'I-Marif sahibi ahb'd-dn Eb Hafs mer Shreverd 532'de Shreverd'de domu ve 632'de Badad'da irtihal eylemi olduu cihetle Abd'r-rahm, ahb'd-dn'den icazet alamazd. Szn dorusu Dokuzuncu Kitap, Not: 39'dadr.

Sayfa

766

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Onuncu Kitap (M.. 1) Birka sahfeden beri devam eden ve ksmen bizim Osmanl trihlerinden menkul olan Mustafa hdisesi, bizim trihlerde Dz me Mustafa denilen ahsa aittir. u halde, Hammer'in elebi Sultn Mehmed zamannda beyn ettii Dzme Mustafa hdisesine nazaran bu adamn iki defa ortaya km olmas gerekir. (M. 2) Bu iki mektup bizim Feridun'un 161 ve 162. sahfelerindedir. N-me-i Pdiahde, Mustafa'nn dzmelii gsterilmi ise de, cevapta Mustafa'dan hi bahsedilmeyerek, yalnz sonsuz sevin kayna olan zaferlerinden dolay memnuniyet ifde edildiinde bir hubb kelimesi olacandan phe yok idiyse de, bu ibare, bizim nshada Mustafa'ya aittir. ti. 5) erl- Mevfk'da (istanbul basks, s. 626-627) mezkrdur ki, bunlarn yedi Ikablar var idi: 1) Btniyye, btn- Kitb'a is-tind ettikleri iin; 2) Karmta, mezheb kurucusu Hamdan Kar-mat olduu iin, 3) Haremiyye, muharremt ve mahrimi ib-ha ettikleri iin (Hammer bunu hurremiyye anlamtr); 4) Sebeiyye, yedi peygambere, yedi imama ve yedi eylere itikd ettikleri ve yedi dereceye ayrm olduklar iin; 5) Bbekiyye, Azerbaycan'da Bbek nmnda bir ahsn hem-fikirleriyle birlikte bunlara iltihak ettikleri iin; 6) Muhammere, Bbek zamannda krmz giydikleri yahut kendilerine muhalif olan Ms-lmanlar' hamr diye adlandrdklar iin, 7) smiliyye, s-mil bin C'fer-i Sdk'a imamet isnd ettikleri iin. Daha baka unvanlar da vardr. Eski matbuat mdr Nzhet Efendi bunlarn epeyce mufassal bir trihini krk sene nce bir gazetede dercediyordu. Ayrca baslmadma teessf olunur. t.. 6) Bedr'd-dn Siroz'da medfundur. tikadnn hlsas Varidat kitabdr. X. 7) Dzme Mustafa'nn aada beyn olunaca zere, iki defa hdise kararak Murad a balarnda da meydana kmas daha doru grnyor. nk bu zaman frsattan istifde etmek iin daha msaittir. Haber-i Sahh mellifi Mustafa'nn birok taraflardan grd muvafakate nazaran Yldrm'n evldndan Timur vk'asmda kayboldu denilen Mustafa olacann pek gzel farkna varmtr (Haber-i Sahih, Murd- Sn, 17). |.I. 8) Avrif'l-Marif sahibi ahb'd-dn Eb Hafs mer Shrever-d 532'de Shreverd'de domu ve 632'de Badad'da irtihal eylemi olduu cihetle Abd'r-rahm, ahb'd-dn'den icazet alamazd. Szn dorusu Dokuzuncu Kitap, Not: 39'dadr.

Sayfa

767

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Onuncu Kitap t. 1) Birka sahfeden beri devam eden ve ksmen bizim Osmanl t rihlerinden menkul olan Mustafa hdisesi, bizim trihlerde Dz me Mustafa denilen ahsa aittir. u halde, Hammer'in elebi Sultn Mehmed zamannda beyn ettii Dzme Mustafa hdisesine nazaran bu adamn iki defa ortaya km olmas gerekir. 2) Bu iki mektup bizim Feridun'un 161 ve 162. sahfelerindedir. N-me-i Pdiahde, Mustafa'nn dzmelii gsterilmi ise de, cevapta Mustfa'dan hi bahsedilmeyerek, yalnz sonsuz sevin kayna olan zaferlerinden dolay memnuniyet ifde edildiinden, Dzmenin yalanc bir ehzade Mustafa olmadna bu da bir delil-i zmndir. (M.. 3) Altn Kap ileride zikrolunacak olan Yaldzl Kapdr. Onbirinci Kitap (M.. 1) Sultn Murad, vuku bulan mkerrer davetler zerine geliyordu. Sultn II. Mehmed Hn'n ikinci defa yazd mektubun mealini Hoca byle kaydeder: Eer saltanat ve cihandan cenbla-nna mteallik ise def-i advviye mbaeretleri farz- ayndr. Eer bu canibe mteallik ise ull-emre itaat lzumu zamr-i mnrlerinin malmudur. (C. 1, s. 379). (M.. 2) Belerbei Our-olu (s. 387). (Uur-olu veya Uurlu-olu olacaktr. Hazrlayan). (M.. 3) Osmanl trihleri Sa'd'd-dn'e imtislen, Murad' yalnz iki defa clus ettirirler. Sa'd'd-dn, Sultn Murd'n vki davet zerine Manisa'dan Rumeli'ne geerek ve Edirne'ye Sultn Meh-med'i brakarak, dmann mukabelesine ktn ve muzaffe-riyetten sonra Edirne'ye gelip ikinci defa clus ettiini yazar (s. 377-387). Ancak mteakiben, mehur olan bu ise de. bz trihlere nazaran II. Murad'm Varna gazasndan sonra uslb - sabk zere, saltanat Mehmed'e devrederek Manisa'ya gittiini ve Edirne'de byk yangn vukuu, Yenieriler'in Hadm ahb'd-dn Paa'ya hcumu zerine vzer ve merdan Hall Paa, t-hak Paa, Belerbei Uurolu ittifak ederek Sultn Murad' ardklarn ird ve bu vak'alann 849 sonlarnda olduunu zikreder. Vaka u rivayet dah clusu iki sayar. Lkin Anadolu'dan dman karsna giden Sultn Murad fiilen clis-i taht olmu demek olarak, olu, Edirne'de kaaim-i makam hkmnde idi. Varna muharebesi 848 recebinde vki olduundan, birbu-uk sene Sultn Murad Edirne'de kalamazd. kinci rivayette grld gibi, Varna muharebesinden sonra Manisa'ya getii ve tekrar geldii anlalr. Hammer'in tercihi bu rivayettedir. u halde Sultn Murd'n -hi olmazsa fiilen- clusunu defa saymak dorudur.

Sayfa

768

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Onikinci Kitap (M.. 1) Ftih, gayet byk ve o zamanlara kadar emsaline pek az tesadf olunur bir ordunun hem erkn- harb resi, hem bakumandan, hem levazm resi idi. Ondan mada -Bizans ropa-ratorluu'nun bekasna hizmet eden vezirler iinde- devletin de hem sadrzam, hem hriciye nzn, hem de dhiliye nzn idi. Clusundan beri btn dnce ve emellerini cihann bu kadar hkmdarlarnn asrlardan beri uraarak muvaffak olamadklar istanbul fethine hasr etmi ve her ciheti kuatan tedbirleri sayesinde maksadna nii olmu ve devletini mull yeni bir pdihn, trih huzurunda kendisini lekeleyecek hallere byle alenen cr'eti nasl dnlebilir? Hussiyle ki, bu kadar fikr meguliyet iinde bulunan bir adamn nefsn heveslere dalmas kat'iyyen mmkn deildir. Bundan dolay bu isnadla-r klliyet aslsz, Ftih'e kar dman tarafndan uydurulmu olduunda asla phe yoktur. Notlara Mtercim'n lveleri (M. 1) Mnet- Feridun'da olmad beyn edilen arapa mektup ve cevb -dier mektuplar srasnda olmad iin- sonradan yine Mnet'ta bulunmutur. Bu mektuplar, tercme edilmi zet-leriyle beraber, Haber-i Sahh'de mnderi olduundan arzu edenler orada dah grebilirler. Sa cenahta Anadolu Sipahileri bulunuyordu, akrabalk rabtas bulunan Srb Kral Vilak-olu yirmibin zrhl svari ile onlara imdadc tyin klnmtr. Aydn, Saruhan, Karesi sancaklar mutasarrf Emir Sleyman, Rumeli askeriyle sol cenahtayd. Pdih oniki bin Yenieri ve Azap askerleriyle merkezde bulunuyordu. Kapkullar merkez etrafnda idiler. Hamd -ili ve Teke-ili sancaklar valisi Mustafa elebi ile Ms elebi, s elebi babalarna muavenete memur idiler. Amasya Valisi Mehmed eleb nclerin banda idi. Vezirler ve kumandanlardan Al Paa, Timurta Paa, Malko Be, Evranos Be, Abd Be, Frz Be, s Be, Hasan Paa, Hall Paa, Murad Paa, ahin Be, Y-kb Be, Balaban Be, Dvd Bal, Alagz, Ahmed, Ber, T-hir, Muhammedi, Mukbil, Paack vesir nmdrlar Mehmed elebi maiyyetine verilmiti. Timur cuvangar ve barangar tabiriyle itihar bulan sa ve sol cenahlarn svarilerle doldurmutu. Sada Horasan Valisi Emr-zde ahruh, emrzde Hall Sultn, emrzde Sleyman h, birok kumandanlarla beraber bulunuyordu. Sultn Hseyin imdadc idi. rz Hkimi Mirza Pr Ahmed, sfahan Hkimi Mirza skend er, Mirza Eb-bekir gibi ehzadeler Timur'un sancann nnde ve arkasnda idi. irvan Hkimi eyh brhm, Erzincan Hkimi Tahar-teh, Diyrbekr Vlsi,

Sayfa

769

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Kara Osman Bayndr dah orduda dhil idiler (te Hoca'nn, 1. c, 169 ve 170. s. lerinde kumandanlarn isimlerine dir verdii tafsiltn zeti budur). (M.. 3) Fenr Osmanllar'm en byk ulemsndandr. Eserleri pekoktur. Ezcmle Pezdev'nin metni ve Menr' ile mm Fahr'd -dn-i Rz'nin MahsPn ve bn Hcib'in Muhtasar'n zb-de-i mtebrt- usl bi'ttamm cami olan Fusl'l-Bedyi' f Usli'-eryi' kitabn otuz yl mr sarfyla te'lf etmitir. Hlbuki sgoc erhi'ni bir gnde yazmtr. Fevkalde hrmet ve servete nail idi. Bursa'da, Kuds'de hayr eserleri de brakmtr. Tafsilt arzu edenler akaik'a ve Hoca'nn ikinci cildine m racaat edebilirler. 751 saferinde domu ve 834 recebinde vefat etmitir. ,M.. 4) eyh Bedr'd-dn'in eserlerinden bzlar: Fetv'da C&miVIFusleyn; fkhda Latif'l-rt ve Teshil nm erhi (Bunlar znik habsinde yazmtr). Sarf da Unkd'l-Cevhr; tasavvuf-da Meserret'l-Kulb ve Varidat (bu esere itiraz edilmektedir). Sa'd'd-dn, c. 2, s. 454. (M.l. 5) Osman Kara Ylk'n ahruh'a yazlm mektubunda Ne tenh Kara Ysuf belke Rm v m bin tevecch v ikdm- mazbut v musahhar est; zr ez mer-i Haleb v m ale'd-devm arza-i itaat mr sedd v ez emir Muhammed Karaman v sfendiyr- Kastamon ve Hseyn Beg hkim-i Hamd-ili v Hamza Beg veled-i Cneyd Beg zmr v Sleyman Beg hkim-i Zlkadir v tekfr- Kostantiniyye v tekfr- Trabzon v m-lkn- Grcistan bi'1-cmle ubdiyyet-i nmih mebzlt-st v ez hkkm- rvn v Gln v vlyn- Krdistn niz-esb b-i fermandan mheyya ibaresiyle isimleri zikrolunan hkmdarlar ve emirlerin Osmanllar aleyhine ittifakn ortaya koyarak Timur-zde'yi tevik eder. Osman Kara Ylk Pdiah'a yazd arzada sefiri Hoca Mansur Tcir-i Amid'nin kati ile mektup elinden alnp kendi nmna bir mhr tasni edildiini ve o mektubun sahte olduunu yazar. Bu sze pek de inanlmam olduunu yazmak lzm gelirse de pdih iltifat ve istimletle cevp vermitir. (Dokuzuncu Kitap, Not: 8'de Kara Yusuf un mektubu denilmesi hatdr, dorusu Kara Ylktr). (M.t. 6) eleb Sultn Mehmed Trbesindeki kitabelerin yazlarak ulatrlmas Bursa'da birine yazlm ise de, buna dir olan mek-tb- Fuzli'nin selm- mehurundan ziyde hsn-i telkki grmemitir. Daha sonra Mekteb-i Mlkiye me'zunlarndan Nazm Be muvakkaten Bursa'da gittii cihetle, ric-y vki zerine bu himmeti deruhde etti. Onun verdii malmata gre Trbe-i erife ierisindeki kitabeler alt tanedir; ancak her pencerenin zerine tesadf eden bir kitabe iki kelm hv olduundan mecmuu onikidir. Bunlar aada yazlm ve Hammer'in tercmesini

Sayfa

770

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dercettii sekiz kelmn hizasna, onun tercmesine konulmu olan rakamlar iaret edilmitir. Mahir bir ressam olan Nazm Be, Trbe'nin ve Cmi-i erifin hayret verecek derecede gzel ve dnyda emsaline ndir tesadf olunur bir bina olduunu ve teessfe yn olmak zere birok yerleri harb olarak pek fena tamir edildiini kaydetmitir. (M.. 7) Muviye'yi Hammer Hazret-i Al'nin generali addetmise de, Muviye kendi hesabna hareket ediyordu.432 Oniinc Kitap (M. 1) stanbul'un fethinden birka gn sonra vezr-i zam brahim Paa-zde Hall Paa tevbiiyle habs olunup krkgn sonra kati olunarak, kendisine bal olanlar salverildi. (Nuhbe'den telhis, s. 28). Mtercimin fikrine gre, Hall Paa'nm kabahati Sultn Murad'n tekrar clusu srasnda Ftih hakknda mufilne muamele etmesidir. htiml ki Paa'nm bu hususta mesasi Sultn Mehmed'in pek gen olmasndan dolay, II. Murad'n tekrar tahta kmas hususunda dnd faydaya dayanmaktadr; lkin yeni padiah artk kendisine emniyet edemiyor ve gemiteki muameleyi unutamyordu. Yoksa Bizansllarn Paa'ya balklar iinde altn gndermesi efsne kabilinden grnd gibi, No -taras'n ihbarlar da mevsuk addolunamaz. Osmanl Devletinin en byk rtbesini tayan Hall Paa'nn, can dudanda olan Bizans hkmetine hm olmasna nasl inanlabilir? Paa'nn kendisi itham ediliyorsa, etraf neden habs olundu? Fakat Ftih yine nisbeten dildir ki, bunlar salvermitir. damnn krk gn sonraya braklmas, Edirne'de halkn efkrnn anlalmas mtlasndan ne'et etse gerektir. (M.l. 2) strovi yahut strovia Sa'd'd-dn'de -Neri gibi- Sivrice Hisar'dr (c. 2, s. 449). Hammer'in 34 no. lu dipnotunda Onul dedii kale Sa'd'd-dn'de <s. 449) Amle Hisan'dr. (M. 3) rpc, uka vesireyi basan san'at erbab! rpc ayrunn ne demek olduu bu mndan anlalr. Savetiers lgatine istinaden kundura eskicileri diye tercme olunmu ise de, ale'l-tlak ayakkab ml edenler olmak lzm gelir. (M. 4) Novoperdabi Sa'd'd-dn'de Novaberda imlsyle zabtedilmitir, ve eskiden II. Murad tarafndan ele geirildiinde Feth-i edd-ger-i
432

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 1/629-640

Sayfa

771

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

hsn-i Novaberdera unvn-i manzmiyle vezne getirilmitir. (M.. 5) Truva (Troie) Kk Asya'nn kuzeybatsnda bulunan ve imdi Biga sancandan (anakkale ili mlhakatndan) ibaret olan Truva kt'asnn merkezi ve Truva devletinin bakenti. Sonralar, Beyeke kynn on km. dousunda ve Kal'a-i Sultnye'-nin 40 km. gneybatsnda Hisarck karyesinde (Eski stanbul) Almanyal Dr. eliman tarafndan kef olunmutur. Kaamus'l-A'Im, . Sm. (M. 6) Ferecik kads dergh-i pdihye gelerek psala ve Fere halk Aynzllardan bzr kaldlar; ser onlara iltc ediyor; bedelini almadka geri virmiyorlar; Pdihn hss olan tuzlaya da taarruz ediyorlar yolunda ikyet etti. resine bakanz cevabiyle de edildi. Mteakiben hss Ynus'u arup kendisi de berren Aynoz fethine gideceini beyn ile Ynus'un on paraya (kadrga) azab doldurarak -mahall-i tevecchini kimseye haber virmeksizin- o tarafa gitmesini emr eyledi. Ynus Be htgirdr-i ketye ynus-var girp Aynoza gitdi. Mteakiben Padiahn sancaklar Aynozda grindi. Aynoz bei kal'ay teslime mecbur old; Ynus Be emr-i pdih ile giderek Taoz' da ald. Ba'z trihlern rivayetine gre Aynoz bei Semdirek'e ka di; Aynoz'un teshirinden sonra Edirne'ye avdet-i hmynda bir shibetl-ceml kzn hedy ile takdim ederek kendisine Zihne tmar virilmi ise de yolda muhafzlarn ifal ve dm ile Frenk canibine kad. (Sa'd'd-dn'den telhis, c. 1, s. 451. Sa'd'd-dn bu vekay'nin trihini tyin etmiyorsa da, ilk Srbistan seferinin hitmndan ve Mahmd Paa'nn vezr-i zam-lk makamna tyininden hemen sonra yazar. Hammer ise No-voberda, Midilli seferlerinden sonra gsterir. (M.t. 7) Belgrad'da son muharebe gn iin Hammer'in ihtiyar ettii 22 Temmuz 1456 tarihi 18 a'bn 8600 hicrtrihine tesadf eder. S'd'd -dn ve dierleri ayn ve yl tyin etmiyorlarsa da, seferin sittin ve semne mi'e (860) baharnda balad Sa'd'd-dn'de dah zikredilmitir. Sa'd'd-dn'in rivayetine gre Karaca Paa Tuna'nn te yakasna geip de Belgrad ile Kral arasna hil olmak zere ruhsat istemise de, paann bu mhirne tedbri muhaliflerin itirazlaryle reddedilerek dorudan doruya Belgrad zerine hcum olunmutur. Bu kt hareketin neticesi ise Ka -raca'y zy' etti. Son muharebe gn Ftih, zerine hcum eden Ehrimen-peyker dmann bana o kadar iddetle kl vurmutur ki, Sa'd'd-dn'in manzum tbirine gre Ny-i halkumine dek old iki pare seri! (Ny-i halkum: Boaz, grtlak). Sa'd'd-dn, Belgram muvaffakyetsizliini (stanbul matbuu, c. 1., s. 454-460) tefsl eder.

Sayfa

772

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

(M.. 8) Mcevvid ve hafzlar tertl-i Kur'n itdiler ve na't-i erif okudlar. Kraat olnan yt-i kermeye ve ulm-i akliyyeye mteallik mebhis cereyan itdi. Halviytdan her mollamn hissesi nine konlarak sonra hanelerine gtrld. Sa'd'd-dn'den hlsa, c. 1., s. 462. Ftih, Belgrad muvaffakyetsizliinin ehemmiyeti olmadn gstermek iin tam bir ay sren bu dne i'ti-n ediyordu. Dnde dah ulemnn sohbetleriyle vakit geirmesi Pdiah'n ilme ne kadar muhabbeti olduunu gsterir. (M.l. 9) kinci gn meyh davet olunarak zikr ve tevhd olnd. ke limt-i zevkyye ve mushabt-i evkyyelerinden pdih mn-irah old. (Sa'd'd-dn, kezlik). (M.l. 10) nc gn mlk ve merya ve sipha ziyafet virilerek si lhrler hnerler arz itdiler. At kous icra olnarak ndller virildi; kemn keler na'ller ve pulad levhalar deldiler; tz-en-dzlar at koar iken yksek srklara dikilmi altunl maraba-lara nian alarak bunlar mkften uranlara virildi. Drdnci gn fukara, ermil, eytm, umm halk t'm olnd. Dn bir ay srdi. Sonra iki ehzade mansblarna gitdiler. Sa'd'ddn'den telhis, s. 462-463. Sr-i Hitn-i Byezd, der Edirne, 861, Takv-m'tTevrh. Ktib elebi 862*de Zuhr-i Yeni Dny bi-mberet-i Kolon (Kolomb)-i Efrenc ez taraf-i Ispaniye diye kayd eder. (M. 11) Metnin burasmdaki emlk vergisi araz vergisi olacaktr. ift bana ibl olunduu mikdr, Sa'd'd-dn'e nazaran 23 deil, 33'dr: Resm-i ift yiirmi iki iken 33 klnd. (M.. 12) Cem'in doum trihi 27 Safer 864, cumaertesi gecesi. (M.. 13) Yunan'n istiklli, o vakit Avrupa'nn durumu yanl takdir etmesi neticesidir. Lord Aberdinin 1854 trihinde parlamentoda verdii nutukta hakikat i'tirf olunmutur. (Cevdet Trihi, c. 12, s. 285). stikllin kazanlmasnda Navarin dah unutulmamaldr. Maamafih bunlar mzye id ve Osmanllarca ahvl-i hazirann kabul tabi olarak, istikble id menfaatler ise Osmanl devleti ile Yunan devletinin musft-i kmilesinde ve hatt ittifakn-dadif. Ondrdnc Kitap (M. 1)' bu Koyunlu Hisar, Kara Hisar-i ark sancanda olup elhleti-hzihi Koyla Hisar (Kavile Hisar?) denilen mahal olarak o zamanlar liv-i mezkrun merkezi imi. Haberci Sahih, Ftih Devri, s. 78, haiye. (M.. 2) Uzun Hasan Validesi Sara Htun emikezek hkimi Krd

Sayfa

773

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

eyh Hasan ile mu'teber beleriyle gnderdi. Sa'd'd-dn, c. 1, s. 479. (Hammer eyh Hseyin yazmt). Pdihn Sara'ya ana dedii Sa'd'ddn'in mder diy hitb buyurmala sznden dah anlalr, s. 480. Haber-i Sahh h-ana diyor, s. 182. Padiahn Krd beine baba demesini trke me'hazlarmz-da gremedik. Sara, pdih anas di; emikezek bei onun kadar hrmet bulamazd. Sa'd'd-dn'in ifdesine gre Sara Hatun alayarak pdih andrp sulhe imle etmitir; dier taraftan Uzun Hasan Mahmd Paa'ya dah nihn darat -nme gnderp istid'-yi efaat itmiidi. Sa'd'd-dn, s. 479. (M.. 3) Ftih ile Sara Htnun konumalar: - h olum, Trabzon kal'as bu kadar zahmete, kendin-zi yormaa deer mi? Hussiyle buralarda kaht var; askere za-hre, hayvanata ulaf bulunamyor... - h ana, elmzdeki seyf-i slm ile dima cihda me'-mruz. Zahmetsiz muzafferiyet olmaz; bu kadarck yorgunluk bizi vazfemzden gir brakmaz. Haber-i Sahhden telhis, 182-183. Sara Htun'un -alka-i musharet-i takarrb ile (yni Trabzon imparatorlarnn Uzun Hasan ailesine kz vermelerinden dolay)- kelm garaz-ld idi. Sa'd'd-dn 481. Hoca, Erzincan ile Trabzon arasnda vki' olup, pdihn byk zahmetle getii da Bulgar Da diye isimlendiriyor ve ne hutt- i'iye-i rsmn ile rif ati mikdnn lmek myesser, ve ne rub'-i dire ve usturlab ile almak mutasavverdr diye tasvir ederek (buraya sdece mealini aldmz) u beyitleri ilve eder: Akl almayacak kadar dolambal yollar! lemin hkimi ve ku diline dah vkf olan Sleyman Peygamber bile oradan gemek iin tercmana muhtc olurdu. (Sara'ya telmh'te bulunuyor). Kuv-ve-i vahime derek kalkarak kaar; bu daa gidersen kendini zayi etmi olursun. Akl ondan korkar ve titrer; bu dadan haber vermek istersen akln verirsin! Anlalan, Zigana Da olacaktr. Altyz metre yksekliine kadar am ormanlar bulunur ki, gittike harb olmasa alanacak ahvldendir. 600 m/nin geildii, am aalarnn dz bir hat zerinde tkenmi olmasndan anlalr. Zigana'nn yol zerindeki en yksek tepeleri 1200 m.'yi geer. ose varsa da ha-rabca ve meyli ziydedir. Kn geilemedii zamanlar olur. Mtercim (M. Ata Bey) hayl zahmetle tern-i sni-i efrencnin 23'nde gemitir. (1330 Hicr'de). (M.. 4) Trabzon mparatoru ordu-yi hmynda Sara Htun'dan msheret hasebiyle efaat isteyerek, o da ricada bulunacak olmusa da, Ftih

Sayfa

774

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

skt ile geitirdi. Sinop'taki donanma Trabzon nne gelince imparator* da tahammle takat kalmad. Sa'd'd-dn, c. 1, s. 481. (M.. 5) Kapitlasyonlarn ilki bu olacaktr. (M.. 6) tbu Onbinler ehzade Keyhusrev'in Kleark (Clearch) nmn da bir Ispartah ma'rifetiyle Yunanistan'da serseri takmndan yazdrd muavin kuvvetlerdir ki, ran zerine sevk olunduklar hlde Ksenofon kumandasnda ric'ate mecbur olmulard. (M.. 7) Kostantiniyye eski byk saray, ehrin birinci tepesi zerinde kin idi. bu birinci tepe Atmeydan, Sultn Ahmed, Ayasofya cmileriyle Topkap sarayn iine alan mahaldir. Eski Saray'n muhiti 300.000 m2 idi. Ltince ve Franszca Triclinium denilen mehur diresinde mparator, devlet byklerini kabul eder ve mparatorieler burada tc giyerlerdi. mparatorun sekiz keli (Octagone) salonu ile Kitonun Triclinium ile balants vard. Ondokuz yatakl Triclinium denilen salonda dah mparator ve ondokuz davetlisi -Romallarda olduu gibi- yataklarna uzanm olduklar hlde yemek yerlerdi. Saray Oaton, Sigma, Monothyron, Pentacubilicum nmlarndaki binalarla daha birok eserleri iine alrd. bu byk saray, mild XII. asrdan ve belki daha nceden beri harb olmu ve Osmanllar ondan eser bulmamlardr. Bizans1 mparatorlar eski Byk Saray'n tezyinat ve enkaznn ekserisini Bukaleon (Boucouleon) ve Bla-kern (Blaquernes) saraylarnda kullanmlardr. Tafsilt almak isteyenlere -bu zeyle me'haz olan- Anjelo Zanetti (Angelo Za-notti)'nin Autour des mures de Constantinople (stanbul Surlar Etrafnda), Paris, 1911, adl eseri tavsiye olunur. Buna dir Avrupa lisanlarndaki eski eserlerden ve bilhassa Dr. Mordtmann'n kitabndan dah mezkr eserde istifde edilmitir. Zanotti'nin eseri ad geen melliflerin eserlerinde ve mahallerinde tedk-kat iin rehber ittihaz olunabilir. (M.. 8) Burada bahis mevzuu olan Yeni Saray, Topkap Saray-i Hmynu'dur. Ftih, Kstantiniyye'yi fethinde, imdiki Harbiye Ne -zreti'nin (bugn stanbul niversitesi Merkez Binas) bulunduu mahalde bir saray bina ettirmiti. Bunun Eski Saray nm zamanmza kadar gelmitir. stanbul kalesinin Topkapu isminde olan iki kapsndan biri Sarayburnu sahilinde ve dieri kara tarafnda idi. Osmanllarn ilk dhil olduklar Topkapi kara tarafmdakidir ki, hl o isimle mevcuttur. Ftih'in deniz tarafndaki kapnn civarnda sonralar in ettirdii Topkap Saray, tekinin Eski Saray, Sary-i Atk-i mire isimlerine mukabil, Yeni Saray, Sary-i Cedd-i mire ismini almtr. Bugn Hirka-i Saadet Diresi,

Sayfa

775

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Darbhne, Mzehne, birok binalar bunun muhiti diresindedir. Ayasofya tarafndaki Bb- H-myn'un, -ki alaylarda ve terifat merasimlerinde girilip klan saltanat kapsdr- stnde bir dire iinde hatt- msenn ile yni Msr ars'nda grlen ifte vav gibi- aadaki Besmele ve yt-i kerme yazldr: Bismi'Uah'r-rahmni'r-rahm. nnel-mttakyne f - cenn-tin ve uyun. dhulh bi-selmin minin. Ve ne-za'n m f s-drihim min gllin ihvnen al srrin mtekaabiln. L yemes-shm fh nasabn ve mhm minh bi-muhrecn. (Sret'l-Hicr.) Bundan sonra drt satr grlyor. Altnda yine bir dire iinde Sultn Mahmd Hn-i Sn'nin bir turas ve turann yukardaki keideleri hizasnda Adl 230 ve altnda Ketebe-hu Rakm yazldr. (Saray hakknda tafsilt iin TOEM'nda Abdurrahman eref Be'in makalelerine ve son zamanlarda kan neriyata baklmaldr.) Onbeinc Kitap (M.l. 1) Notlar ve Aklamalar, Onsekizinci Kitap, Not: 24'de de yazld gibi, Hammer'in Ftih ehzade iken yazdn syledii bz muharrert ilk saltanat zamanndadr. ehzade Sultn Mustaf'ya yazlan bert, unvan ve slbuna nazaran Dvn-i Hmyn kaleminden yazlm olacak ise de, Ftih'in emir ve ta'-rifiyle tastr olunduunda phe olamayaca gibi, bz ibareleri Sultn II. Mehmed'in lisanndan sdr olduu vehile, belki padiahn kalemiyle yazlm olabilir. (Fermanda dercedilen (nr-i hadka veya) Nevr-hadka terkibindeki nevr (nr) kelimesinin aa ve nebat iei mnsna olaca -ibu tercmeyi nazar-i mtalalarndan imrr buyurmalar bis-i eref olan- bir zt-i lnin ihtar zerine, Terceme-i K a an us'a mracaatla tahkik olunduu, Onbeinci Kitab'n 16 numaral dipnotunun bir fkrasnn tashhen beyn olunur.) (M.t. 2) Reb'l-evvel'in ondrdi vki' olan enbe gni aslndan aynen alnmt. Hammer, bunun sal olmak iktiz edeceini beyn ediyorsa da, Islh't-Takvm'e nazaran 887 senesi -Hammer'in pazar demesine muhalif olarak- pazartesi ile balad ve Reb''l-evvel'in ilk gn perenbeye tesadf edecei cihetle, Reb''l-evvel'in 14' aramba olur (takvim ile tekml-i slseyn ve r'-yet ihtilf olmad halde). u hlde enbe kelimesinden i-hr sukut etmi olacaktr. 14 Reb''l-evvel 887: 19 Austos 1472 aramba. (M.. 3) Uzun Hasan'n bu mektubu -ki Hammer Ftih'e deil, Karaman olu Mehmed Be'e yazldn beyn eder- Akkoyunlu Hkmdarnn

Sayfa

776

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

satvetinin derecesini gstermitir. Mektubun son fkralar, Karamanolu'na yazldm isbat eder. Unvannda Ni-zm'd-devle Sultn Mehmed denilmesinden maksad Karaman-olu olacaktr. (M. 4) Onbeinci Kitap, 51 no.lu dipnotta, ve Onsekizinci Kitap, Notlar ve Aklamalar, Not: 24*de Ftih'in ilk saltanatnda olduu aklanmt. 51 no. lu dipnotta geen Cihnh'm, hl-i ebbnda... ibaresinin dorusu Cihnh'n Ftihin hl-i ebbnda... olacaktr. (M.. 5) Onsekizinci Kitap, Not: 24'deki 198 ve 199 numaral mektuplar ahruh'un olu Baysungur tarafndandr. (M.. 6) Ftih'in Uzun Hasan'a mektubunun dah evvl-i mbrekede... Fetth-i zl-mennan destriyile leker-i mansrum birle kal'a-i Karahisr'un zerine varrn gibi ibareleri Pdihn aynen sz vleri veyhud yazs olaca phesizdir. (M.. 7) ehzade Cem'e Hseyin Baykara'ya, Osmanl memleketlerine Otlukbel muzafferyeti tebr-nmeleri Feridun'un stanbul basmndan 276-279 sahfelerinde mnderitir. Onsekizinci kitaba it 24 no. lu Not'da gsterilmitir. Kastamoni Vlsi ehzade Cem'e olan mektubda muzafferiyetin ol mh-i reb'n nsfn-dan ehr-enbe gni vuku bulduu ve trih-i sli Ve yansu-reke Allhu nasran azizen yeti ile trihlenmi olduu mezkrdur. Reb''l-evvel'in son yansnn ilk arambas Onbeinci Kitap, Not: 16'da yaplan hesaba muvafktr ki, maksad bu olaca Sa'd'ddn'in ifdesinden karlabilir. ehzadeye mektup Trke, Hseyin Baykara'ya farsadr. Lkin Feridun'un Me-mlik-i Mahrseye dedii fetih-nme dah farsadr ki, bunun fara olmas emsaline muhaliftir. Bundan dolay bu.da dier bir Asya hkmetine olmaldr. (M.. 8)' ehzade Sultn Mustaf Mahmd Paa'y sevmezd i. ehzadenin irtihlinde Mahmd Paa, inziv-ghmdan (imdi Bulgaristan'da Uzunca-ova Hsky ki havas gayet gzeldir; koleradan masn olmakla ma'rufdur. F'1-hakka 82 koleras o civara geldii halde Hasky'e girmemitir. Mahmd Paa'nn orada dah vakflar vard) ta'ziyye iin stanbul'a geldi. Hasmlar yine ve-zr-i zam olmasndan korkuyorlard. ehzade ile husmetini, Paa'nn imdi sevindiini sylediler. Hanesine gnderilen bir casus, Mahmd Paa'nn satran oynamakta olduunu haber verdi. Onyedi gn Yedikule'de habs olunduktan sonra (Metnin dipnotunda iaret olunduu vehile) 879 Reb''l- hirinin 3'nde idam olundu. Nmna yazlm kitaplar, hasenat ve hayrat, ezcmle, Mahmd Paa Cami ve Medresesi marifperverliine, ulvv-i himmetine delildir. Kendisi de

Sayfa

777

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ashb-i marifdendir. Sa'd'd-dn'den hlsa, c. 1, s. 553. Vefatna sylenilen (Trh-i Tayyr-zde, c. 2, s. 8) trih, asrn hrriyet fikirlerine delildir: (878). NOT: Trih-i bid terkibinden Bir trih zuhur itdi mnsiyle -uzak bir ihtiml ise de-- ta'miye muhtemeldir, bu takdird 879 olur. Onaltnc Kitap (M. 1) skdar, Isgdr, Eskidr ekillerinde olmak zere trl okunabilirse de, mehuru skdrdr. Kf-i fris ile, yni tsgdr olursa, menzil-hne'ye derler, menzil atna dah derler, ve her merhalede birbirine elden ele ulatrlmas sr'ati icbet-tiren pdih hkmleri vesir mektuplar ulatrmak iin vaz' ve tyin olunan piyadelere ve ulaklara dah derler. Ve ulaklarn mektup koyduklar keseye, haritaya dah denir. Trkeden -rezin (evrezen) tbir ederler. (Burhn-i Kaati', Bulak basm, 1268). Harita, iine kd konulacak zarftr. evrezen, bunun harita mnasnda tercmesi olmaldr. (M.. 2) 27 Temmuz 1478: 26 Rebi'l-hir 883. Onyedinci Kitap (M. 1) Ko disnler h Budan ba var darb-i meseli, ibu Budak Be'den kalm olsa gerekdir. Ba kelimesinden dolay da ve h da tevriye'yi mutazammndr. Anlalan, h Budan Mara'daki ba pek de gzel bir bahe deildi. Darb- mesel, h Budan ba var diyecekler ya! Bu kadar kfi mnsndan sylenir. r Kraca-olan r, / Ta yerinde ar darb-i meselindeki Trkmen jir-i blend-sads da Mara taraflarndan olsa gerektir. Zlkadiriyyeliler'e, Mara'n ulemsna, ur kalkacak bir halde braklmasna nazaran,. devletin asl kurucusu -mull kanun! te'sisler ortaya koyan ve eski hanedanlarn kaldrlmasyla mlk vahdetini te'mn eden- Ftih'tir. Bosna Kral da bu siyset muktezsyle idam edilmitir. O zamann hkmne gre Bosna Kral baka bir tarafta daha iyi bir muamele mi grecekti?... Endels hileleri o vakitler olunuyordu. (Kanun-i Mehmedi'nin trke nshas henz elde deildir. (TOEM. lveleri, 1943'de neredilmitir. Hazrlayan) ehzadelerin eylete karlmas kaidesi -ki Ftih'ten sonra hayl zaman bak idi- mer' olduka clsda kardelerin idamndan byk mahzurlar kacandan, Ftih'in bunu kaide ittihaz etmesi uzak ihtiml deildir. Sultnlarn erkek ocuklarnn ldrlmesi rivayeti Trih-i Cevdet'de tenkd olunmutur.) Onsefcizinci Kitap (M.l. 1) Hads-i erif Kostantiniyye elbette ve elbette fetholunacaktr.

Sayfa

778

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Onun emri ne gzel emr ve o asker ne gzel askerdir melin -dedir. bu hads-i erif mm Syt'nin Cmi'-i Sar'inde, mam Ahmed'in Msned'nden, ve Hkim'in Mstedrik'inden nakl olunmutur. Bir -i Ganev (R.A;) Fahr-i Alem'e sl eder. Feth-i Kostantiniyye, mm-zde Es'ad Efendi, stanbul basm, 1285. (Dier hadsler, Azz-i Msr'a ve ran ahma yazlan fetihnamelerin metinlerindedir.) (M.. 2)' Mderrislerin imdiki derece-i i'tibrsinde btid-yi Altml, Hareket-i Altml tabirleri, bunlarn vaktiyle yevmi altm ake vazife almalarndan kald anlalr. (M. 3): Ftih'in ilm terakkilere vukuf ve himmeti ve o zaman Asya'daki marifperver hkmdarlarla mnsebeti ma'Im ise de, bunlarla muharebe evrak-i mevcudesi -mukaddema beyn olunduu zere- hep ilk saltanat zamannda olup, clusundan evvel deildir. (M.. 4)' Ak-ems'd-dn-zde Hamdullah Hamd'nin Ysuf ve Zleyh's mn itibariyle Cm'nin eserine tercih olunabilir. u kadar ki, Cm'nin eseri farsann tekemmlnden sonraya tesadf etmi olduu halde, Hamd'nin zamannda Osmanl lisan henz takarrr etmemiti. Binenaleyh vesi bize bzan garb grnr. Hamdullah Hamd, Ysuf ve Zleyh'y yazp satar, onunla geinirdi, tesadf edilen yazma nshalar nzmn hattyle zuhur etmek ihtimli vardr. ktitf, tab -i nevn, ksm: 1, bir na't-i erif alnmtr. Ondokuzuncu Kitap (M. 1)' Mnet-i Feridun'da (stanbul basm, c. 1, s. 284-287) ehzade Cem'in Sultn Byezd'e iki mektubu ve Pdih'n iki cevb mnderitir. Birinci mektupta ehzade, Byk kardeinden atfet dilemektedir. Mektup farsadr, bunun trke cevbnn meali udur: Adamnz ile mektup gndermisiniz. Daha nce gnderdiimiz mektuba mnsip bir cevab verilmeyip, memleket istid'a olunmutu. Evvelce bildirildii zere bu mmkn deildir. Bir mahalde feragati ihtiyar ediniz. Elbette sizi ecnebilere muhtc etmeyiz. Bu surete raz iseniz bir adam gnderiniz. Bu mektuplarn trihi yoksa da, ehzde'nin Msr taraflarnda veyhud malbiyetden sonra henz melik-i Osmniy-yede iken yazd cevbdan anlalr. nk ikinci muharebeden de aka anlalm olaca zere, sonralar ihtiyar-i feragat edebilmesi kaabil deil idi. ehzde'nin ikinci mektubunda -ki Rodos'tan gnderildii Mnet'da iaret olunmutur- yine yardm talebinde bulunulmu ve cevbnda eer

Sayfa

779

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kendisini Efrenc elinden tahls edebilecek olursa evvelce tyn olunan ylln gnderilecei bildirilmitir. Mektub ve cevb farsadr. (M.. 2) Blanefor, Sa'd'd-dn'de Rodos beinin akaribinden beler be-isi olan Biyanke Fortdur. Sa'd'd-dn Rodos beine Maal Mas-tori der ki, std-i zam m rumcas Magalo Mastori'dir. (M.. 3)' Sa'd'-dn, Cem'in Papa ile mlakatn u telhis vehile yazar: (Papa) murassa konmasn bana koymu, parmaklarna ar yzkler geirmi idi. Belerinin kimisi oturuyor, kimisi ayakta duruyordu. Fransa, spanya, Portakal, Ceneviz, Venedik, Alman, Engrs, Leh, eh, Rus elileri hzr idi. Sultn Cem maiy-yeti ile girdi; Papa grnce ayaa kalkt. ehzde'nin boynunu iki tarafndan pt. gn sonra yalnzca davet eyledi. Buralara gelmekten maksadn ehzde'den sordu. Cem Ben Rmiline gemek iin Rodoslular'dan ahd almtm, szlerinde durmadlar; yedi yldr beni habs ettiler dedi. Papa, ehzde'nin valide ve evldna itiyakndan dolay aladn grerek kendisi de aladktan sonra Cem'i Engrs canibine gitmee tevik ve muahharan EngrsMen eli gelmesi zerine teviki tekrir etti. ehzade Ben Engrs'e gitsem ulem-yi slm katlime fetva verirler. Dnimi Osman memleketi deil, cihan saltanatna vermem dedi. Papa bu srar zerine yzn evirip kendi lismnca mnasebetsiz szler syledi. ehzade Frenke renmiti; Size gelen daha ziyde hakarete mstehaktr dedi. Papa Sizin hayrnza dir szmz reddettiiniz iin b-ihtiyr sdr oldu diyerek i'tizr eyledi. C. 2, s. 33-34. (M. 4) Sa'd'd-dn'in rivayetine gre Rodoslular Cem'i ellerinden brakmak istemediklerinden Fransa vkelsna rvet vererek eh -zde'nin istenilmesine mni olurlar imi. Fransa Kral Cem'i grmek istedike Sizinle grmek istemez cevb verildii gibi,-ehzde'ye dah Fransa Kral memleketine Trk aya bastna raz deil denilir imi. Fakat, Kral'n Cem ile mlakat eden bir kapudn niin Paris'e gelip de grmediini ehzde'ye sul etmesi zerine Cem kendisine sylenilen szleri nakletmi. ehzade Papa'nn kendisine verdii iki yorgadan birini bu zta, ka -pudana hediye eylemi. Fransa Kral bu hayvan grerek nereden aldn sormasna binen, kapudan ehzde'nin evsfm haber vermi... Fransa Kral ehzde'ye gyabnda muhabbet etmekle beraber Osmanl memleketlerine taadd azminde bulunduundan Roma'ya azimetle muharebesi, ehzde'yi ele geirmek maksadndan kaynaklanyormu, c. 1., s. 36, 37. (Kapudn, yni kumandanlarndan)'. (M.I. 5) Sa'd'd-dn, Papa'nm Poliya beini de zehirledii hakknda

Sayfa

780

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Fransa Krah'na bir haber verildiini yazar. c. 1, s. 30. Grlyor ki, Hoca Avrupa'nn ahvl-i trihiyyesine de vkf idi. (M.I 6) ehzade merhumun AUahu yensuri's-sultn Cem! diyen ttsi (papaan) Allahu yerham's-sultn Cem diyerek bb-i saadet erdi. Sa'd'd-dn, c. 2, s. 50. Cem'in Avrupa'da bulunuu Osmanhlar'm hatt-i istilsna azm bir mania tekl ettii derkr ise de, zehirlenerek ldrlmesinin o yolda tefsiri yakmazd. (M.. 7) Cem'in berberi Mustafa, Koca Mustafa Paa'dr. Hadkat'I-Cevm\ Koca Mustafa Paa Cmi'i stanbul'da iki ve ikisi de kiliseden evirme olduunu beyn ile, hayl tafsilt verdikten sonra bnsi hakknda u telhis olunan malmat veriyor (c. 1, s. 161-166): Efrencyl-asldr. Devr-i Byezd'de saray gulmlanndan iken ba tir etmekde mahareti olduundan ehzade Cem'in i'dmna mteahhid olup al-rivyetin kapuc-ba olduktan sonra ryini mydan r iderek hey'et-i efrenc zere daramaya (Romaya olacak) gitdi ve ehzde'nin hizmetine girdi. Lisn-i Efrenc'e dah vkf idi. Az mddetde ser-terlik hizmetine nail olarak ehzde'yi zehirli ustura ile tir etti. Mteakiben kap stanbul'a geldi. hbr-i hl itdii srada ehzde'nin vefat haberi de Efrenc tarafndan vsl oldu. Sonra Rm-ili eyletine, daha sonra vezr-i zamla tyn olundu. Cls-i Selim Hn'de ehzade Ahmed'i iltizm etmi bulunduu iin cinyet-i sabkas da buna munzam olarak Bursa'da i'dm olundu. Mezar Bur-sa'da Mevlev-hne mukabilindedir. Mehur olan Koca Mustafa Paa Cmi'inde eyhu'l-tslm Efdl-zde Seyyid Hamd*d-dn Efendi'nin trihinde Mustaf, z'1-menkbi'l-'l denibnekle gliben -irde-i mfd-i ma'ks tarikiyle- ehzade Cem'in berberliine iaret edilmi olsa gerektir. (M. 8) Cem'in Fransa hakkndaki nazm Duk D Savua ile grd zamann ahvlini musavver: Cm- Cem n eyle, ey Cem, bu Frengistn'dur Her kulun bana yazlan gelir, devrndr. matla'ndaki kasidesi olacaktr. Haber-i Sahh'in Sergzet-i Cem ksmnda dah dercedilmitir. Pek mehur olduu iin nakline hacet grlmedi. Notlar ve Aklamalarda Mtercimin lveleri (M. 1) (14. Kitap, Not: 20): Sultn Mehmed'in insanlan ikiye bimek ten mtelezziz olduu hakkndaki rivayetten Kont Daro phe ettii gibi, biz de

Sayfa

781

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bunu klliyen reddederiz. Sefer ve hazarda ulemnn mbhaseleri ile mahzz olan bir pdih bu trl vahetlerin temaasna tahamml edemez. Bu hususta Hammer'in belirsiz bir muharriri (Autore incerto) hid gstermesi garb ve iddiann aksini tefyd eder. Ftih'in byle insanlar ikiye blmek merak Belgrad muharebesinde zerine yryen bir hasmn ban darbe-i t-i hayderne ile boazna kadar iki para etmi olmasndan mnteir olsa gerektir. (M. 2) (15. Kitap, Not: 3): Kara-Koyunlu ailesi reisinin, yni Cihn-h'n Ftih'e mektubunda Uzun Hasan Hasan Akkoyunlu ksa tabiriyle yd olunduu gibi, zahir ve btn birbirine uymaz, ahd miskm nakz eder olmasndan ikyet olunmutu. (M. 3) (15. Kitap, Not: 8): Ftih'in ryas hakknda Sa'd'd -dn'in zet olarak ifadesi udur: Uzun Hasan grei kyafetiyle grnm. Padiah da soyunup grei rubas giymi. Gremeye balamlar. Uzun Hasan Ftih'i diz stne drm. Pdih ise trnaklanyla Uzun Hasan'n cierini karp bir parasn kopararak yere atm. Fazilet sahiplerinden biri galebenin nihayet Osmanllarda kalacan ta'bir ile beraber, kendisi Kur'n'dan Yansu-reke Allahu nasran azza yet-i kermesi zuhur ettiini, yet-i kermenin 878 trihini gsterdiini, ve kf- hitb Hazret-i Pey-gamber'e iaret olup, nm- pdih dah Muhammed olma-la nusratn bu tarafta olacana dellet eylediini sylemitir. Hs Murad'n dt ve yanndaki merya Trkmenler'in -d haberi zerine, Pdih bu skt- cz'yi ryann ilk ksmnn ta'brine hamlederek, kendini teselli etmi ve f'1h.akka sonraki muharebede Hasan'n cier kesi olan olu Zeynel mak tul olmutur. Ak-emseddn'in Mahmd Faa'ya iki mektubundan (Ferdn, c. 1, 273-275) birincisinin meali udur: 20 Zilhicce gecesi lem-i menmda Bursa'daki Seyyd Buhr trbesini defalarca ziyaret eylemi ve sdttan hzr bulunan bir zt Ak-emseddn'in trbede bulunmad bir zaman kabir yarlarak Seyyd Buhr'nin zuhur eylediini ve kendisi Hazret-i Peygamber'den istifsar zerine galebenin bu tarafta kalacana dir teb-r aldn sylemi. Slihlerden biri dah ryasnda Hazret-i Peygamberce telki etmi; sa tarafta Eb Bekr ve mer, sol tarafnda Al ve Osman (Al fi-Osmn; keza, f'l-asl) hazert bulunduklar gibi birok ashb-i kiram hzr imi. Ahyrdan kii Sultn Mehmed'in Uzun Hasan'a galebesini istirham ve ce vb alamamalar zerine istirham tekrir eylemiler; Hazret-i Peygamber bir mddet Esedu'llah ile mzkere eyledikten sonra Hazret-i Al yksek sesle defa Kad galeb's-sultn Muhammed al Hasan Beg demi. Konya ve

Sayfa

782

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Karaman evliyas Hasan Be'i ve Eb Eyyb Ensr ve eyh Arab ve Seyyd Buhr Ftih'i iltizm etmiler. Ak-emseddn bu ryann sdkma dir delilleri akladktan sonra, galebenin kn dklmee hacet olmak vukuunu temenni ile beraber, nihayet ta'br-nme-de esr almak ve kati ve mal yamasa zuhura gelmemesi hakknda Pdih'dan ahd msk aldn ifde eder. Ak-emseddn bu suretle vazfe-i lemnesini f ediyor. Ftih'in ryasnn ta'brini mutazammm olan ikinci mektupta ryann sdkma dir kezlik delil iradndan sonra teneyn (ejder), mehb, me -hf, zalm (zulmedici) bir hkmdar olduunu, teneyn iki dilli olduundan sz bir olmadn, ondan korkmak dmandan korkmak demek olacam, uarak hcum etmesi sr'atine ve defa hcumu muharebe vukuuna, nihayet hcum edenlerin lm zevaline dellet edeceini beyn ile Ger tehevvrle gele o seyl var / Sernign olup de ol nr zr trke beytini rd eyler. Daha sonra Pdiah'n teneyn libasiyle def etmesi hassa askerlerinden istifdesine, haner mala ve zenginlie kavumasna, bandaki harze (mutlak cevher) haznelerin en azzi olan cevahir istemesine dellet edip, Pdih'n tanmad yardmcnn ricalden imdd-i halfeye me'mr bir zt olacan ifde ile sadaka verilmesini ve slehdan istimdd olunmasn htime-i kelm ittihaz eder. Ryann tafsilt, ta'brden anlalr. (M.. 4) (15. Kitap, Not: 10): Bu notta, Sultn Byezd'in bir beyti ter cmesi olmak zere u ibare mnderitir: Aie pitie de mes lar-mes, ne les dedaigne pas; ce sont des fils de l'homme (de la prunelle), enfantes par les yeux. Bunun asl Gzm yana rahm et, srme (sorma) derdin ki merdm zdedir dm nazardan mfredidir. Tercmede eski edebiyatn meftn olduu incelikler ed olunamamtr. Beyit ise -Adn mahlasnda olanMahmd Paa'nm olmak zere ma'rftur. Sultn Byezd'in Trkeden baka Farsa iirleri de vardr. Bir beytine birok irler tarafndan nazireler yazlmtr Nasreddin h zamannda ran'da baslan Mecma''l-Fseh'-da II. Byezd'in beyti, Yldrm Byezd'e isnd olunmak hatsnda bulunulmutur. (M.. 5) (18 kitap Not: 24): Ftih'in Fenar-zde Ahmed Be'e hkm, fikirlerini gstermek cihetiyle, bz fkralar melen ve en ziyde yn- dikkat olanlar aynen naklolunur: Olum Byezd'in hdmetinde bulunan Mahmd ve talebeden

Sayfa

783

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Meyyed-zde Abdu'r-rahmn'n bir ok n-yeste ahvli olduu, mukaddema Uurlu Mehmed'in firarna ve Al'd-dev-le'nin mahbs ve k Be'in maktul olmasna ve olumun haznesine birtakm erirlerin el uzatmasna sebep olduklar, o taraflarda avam ve havass kendilerinden mteezz olduklar taf-slen arz olunmutur. Env-i husstile fesdlarndan gayr be-nm olumu tab'-i zt muktezsndan karup esrri mhim-mile ilk idp htr-i erifine gubr-i hayretden inkisar mte-rettib olmu, macn-i garibe ve dahi ber ve afyondan mrek-keb olmu nice mkeyyeft-i acbe getrp menfi'-i kesre ve fevid-i latife arz idp dire-i insniyyetden karup mizc-i erifine ftur tr olmu. mdi sen anda ne maslahat in konup turursun ve ne beklersn? Bunun gibi fazhat anlalmaz m? Eer muttali' olup da techl ediyorsan bundan eedd hyanet olur mu? ntizm-i meslih iin sana siyset ettirmek muktez idi; lkin olumun eref-i hdmetiyin, Ecdd bein yz suyu iin afv ettim. Hkm-i vcib'l-imtisl vard gibi bir an te'-hr ve terh etmeyerek mazmniyle amel eylesin. Fermanm oldur ki bu bedbahtlarm vcd -i npki... b-yi vech-i kn zail ola. Sen benm i'timd itdm abd-i muhlis misin, ta-rk-i definde re'y-i sibme ve fikr-i skbuma nev' tereddd vki' olduu ecilden bu vaz*-i lzimi'd-def senn tedbrine tef-vz olnd. Bundan garaz budur ki olumun mbarek hatrna gh ola tayir gele. Akbet kendlerin devleti maslahat ve rz- namuslar muhfazasyn olduuna hod muttali' olsa gerekdr. imdi ne tarkla mmkindr? Atebe-i ulydan hkm-i hmyn gnderp timr ve cihet virlmele mi, yohsa sitne -i sadet-yna da'vet idp sekametlerine mlayim illa m olur? Amma sen benm mu'temed hdmetkrumsin, senn keml-i tedbrine nihayet mertebe i'timdum vardur; senden umarn ki ol b-temzlern (temeyyz?) bu kadar hyanetleri sabit ve zahir olup vel-i ni'metlerine ve mahdumlarna bed-nmlk kasd idp se-beb olanlar helak itmek ayn-i sevbdr; belki mukabelede dnyev ve uhrev nef-i ceml ve ecr-i cezl bulasn. Bu takdirde sevb oldur ki bir tedrik idp ma'cn ile veya esrar ile vey-hd gayr tarkla ikisini dah ale't-ta'cl helak idesin. Bana bundan mhim maslahat ve enfa' hdmet yokdur.. Ol bed-bahtlarun sr kazysn mufassl ve olum macn ve afyon ve ber ve hubb ve ne keyfiyyet ile tenvl itdni ve ne zamandanber mbaeret itdni yazup bildiresin ve hkm-i erf-i ln sana ne gnde ve ne vakitde ve ne satde ve ne nda vardn ve sende ne hnde mbaeret ve tark-i def n kang ksmn ihtiyar itdni yazup bildiresin ve keml-i ihtiyat ve fart- tayakkuz zere olasn ki,

Sayfa

784

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mazmn-i erifine senden gayr kimesne muttali' olmaya. 10 Muharrem 884. Be-ma-kam-i. Kostantiniyye. Evvel, ehzade Mustafa'nn irtihliyle kalbi dalanan Ftih'in Sultn Byezd'e ne kadar muhabbeti olduu anlalr. Mahmd ile Abdurrahmn gen ehzadeyi mkeyyefta altrmakla devlete byk fenalk etmilerdir. kinci olarak, Ftih'in ne kadar tedkk ve tahkike mail olduu grnyor. Ftih'in irdesi yerine getirilmek mecburiyeti olan bir emirdir. Lkin Fen-rzde*nin ehzde'yi gcendirmemesi lzm gelirdi. nk onun gcenmesi Fenr-zde hakknda vahm sonulanabilirdi; ayn zamanda, ehzde'yi haberdr etmeksizin ferman hkmn infaz etmesi kendisini fena bir mevkide bulundurmu olacakt. Ne yaplacak ise ehzde'ye haber verilmesi ve haber verildiinin de PdiVa arz iktiz ediyordu. Mahmd ile Abdurrahmn1dan dolay Pdih kendisini tekdir ettiinden, ferman tekzb etmeksizin tebriyye-i zimmet de icb ediyordu. Fenri-zde buralarm -satranta yedinci hareketi dnen mahir bir oyuncu gibi- tefekkr ile cevaben u arzay takdim etmitir: Dergh-i muall ve brgh-i i'lya ve l-zl-i liy arz- bende-i bi-mk-dr ve zerre-i hkisr budur ki, hl hkm-i erf-i vcib't-terf mazmn-i hmynunda mnderic olan ehzde-i nmdr tl-i bekah ve nl-i menh hazretlerinim mukarreblerinden Mahmd-i n-Mahmd ve Meyyed-zde Abdu'r-rahmn nm kimes-nelern bedbahtl ve vcib'1-hazf olduklarndan giderilmesi ne vehile myesser ise te'hr olunmaya diy buyurulmidi. Zikr olman bedbahtlar didklerinden ziyde itdklerinde bhe yok-dur. Lkin ehzde-i Sadetdestgh hazretleriyle sdde-i seniy-yeye arz olunduu kadar ihtiltlan olmayup ve fermn-i vci-b'1-z'n zere giderilmesi hussi ehzade hazretlerine arz olunsa inkyad muhakkak olman ihf olunmayup hikmet-i kmile zere arz olunduu gibi redd idp giderilsn diy sadeti pd hun rz-y erifine gre amel olunduu ol ki vki'-i hldr, sdde-i merhim-baha arz olundu. Bende Ahmed. Hazf yn-i dikkatr. Bu hazf adaletli davrana uygun mudur? Siysette buras aranmaz. (M 6) (18. Kitap, Not: 33): Molla Grn Msr'da tahsil etmitir. Molla Yegn hacdan dnnde Molla Grn'yi stanbul'a getirmi ve II. Murad Bize ne getirdiniz? deyince Molla'y takdim etmitir. Derhl Bursa'da Kaplca ve sonra Yldrm Byezd Medresesi verildi; daha sonra Ftih'in yetitirilmesine me'mr oldu. Ftih vezr-i zam yapmak istediyse de Molla Grn Bu kadar mer bu mesned iin alyorlar, onlarn mdleri

Sayfa

785

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

kesmek caiz deildir diye kabul etmedi. Kazasker ve sonra evkaf tev-liyyeti zammiylo Bursa kads oldu. Ftih'in bir emrini er'e muhaliftir diyerek yrtt ve getiren avuu kovduu iin arada bir soukluk meydana gelerek Msr'a gitti. Lkin Ftih'in arzusu zerine geri geldi. Yine Bursa kads oldu. Yevmi 200, aylk 20.000, senelik 50.000 ake alrd. Vezirleri Mahmd! Dvud! diye isimleriyle arrd. Selm musafahadan ibaret idi. Bir bayram gn amurdan i'tizr beyn etmesiyle Ftih Bab's-Sade'ye kadar arabasyla getirtmitir. Sultn Mehmed'e Haramdan perhiz et derdi. Bir gn beraber yemek yediler; Ftih: - Siz de haramdan yediniz. dedi. Molla Grn: - Benim nme hell dmtr. cevbm verdi. Pdih sahan evirdi; Molla Grn yemee devam edince Ftih: - Artk bu defa haram yediinizde bhe kalmad. dedi. Molla: - Hayr, sizin nnzde haram, benim nmde hell kalmad iin evirdiniz. diye mukabele etti. Bir gn Ftih'e: - Timur bir tarafa ulak gndermiti. Bu adam Sa'd'd-dn'in otlamakta olan hayvanlarndan birini alr; Sa'd'd-dn'in hademesi ula derler; Timur bunu iitince Bunu yapan olum olsayd ldrrdm; lkin sr-i kalemiyyesi kalem-ryumun hricinde cri olan bir adama ne yapabilirim? demitir. Benim de asarm Mekke'de okunur. demesi zerine, zarf Pdih: - Evet, fakat siz asarnz kendiniz himmet buyurup gnderiyorsunuz; Sa'd'd-dn asarn yazar, gtrrlerdi. cevbn vermitir. Vefat ederken: - Byezd'e syleyiniz, adaletten ayrlmasn! diye vasiy-yet etmitir. Pdih btn borlarn hid aramakszn dedikten sonra, bizzat namazn klmtr, (vefat: 893). Eserleri: G-yet'l-Emn f Tefsrf s-Seb'i'sSenn, EI-Kevscr'1-Cr il Ri-yzi'l-Buhr (Sahh-i Buhr'ye erh), Kasde-i atbiyye'nin erh-i Ca'bersine haiye, Araba Kostantiniyye fetihnameleri ke-ml-i fazlna iarettir. (M.. 7) (18. Kitap Not: 34): Molla Husrev'in asl ismi Muhammed'dir. Enitesi Husrev Be'in yannda terbiye grd iin Husrev'in kayn ve ksaca Husrev denilmitir. Pederi Rum'dan dnmedir. Teftezn'nin tilmizlerinden bulunan Hayder-i Herev'den tahsil edip Edirne'de h-Melek Medresesine mderris olmu, Mutavvel haiyesini orada yazmtr. Hzr Be'in vefatndan sonra Eyp, Galata, skdar ile beraber stanbul kadl

Sayfa

786

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Molla Husrev'e verilmiti. Ayasofya'da dah ders verirdi. Talebesi hanesine gelip yemek yerler, mderrisi -atnn nnden yryerek- camie gtrrler, sonra bylece hanesine getirirlerdi. Btn hizmetlerini kendisi grrd. Tedris ve kaza ile beraber kendinden ncekilerin kitaplarndan gnde iki varaka yazard. Eserleri: Mutavvel haiyesinden mada, Telvh'e Adud havsine-, Tefsr-i Beyzv'nin Eviline haiye, uslden M irk a t ve erhi Mir*t, Gurer ve Drer, Sre-i En'm hirine tefsir, Velayete mteallik risale. stanbul'da mescidleri vardr. Vefat: 885/1480. (M. 8)| (18. Kitap, Not: 35): Tcir-zde mnsna olarak Hoca-zde lakabyla hret kazanan Muslih'd-dn Mustafa, kendisinin mesleini tutmad iin, pederinin gnde bir ake olmak zere tyin ettii maa ile tam bir zaruret iinde ilim tahsilinde bulunmutur. Hzr Be'e mud (asistan) yni muavin olduktan sonra II. Murad zamannda Bursa'nn Esediyye medresesine mderris olmutu. Ftih'in bir Edirne'ye gidiinde Mahmd Paa delaletiyle padiahn elini pmee nail olarak, Pdiha refakat eden Zeyrek-zde ile mbhese ve galebe etmesiyle muallim-i sultan ve sonra Mehmed Paa'nm istirkabiyle kazasker oldu. Daha sonra 50 ake vazife ile Bursa Sultaniyyesi mderrisliine tyin edildi. Bu mderrislikte iken stanbul'a davet olunarak Molla Zeyrek ile Burhn-i Tevhd zerine mbhase eylediler. Ho-c-zde, Ftih'in huzurunda Delili inkrdan medlul inkr lzm gelmez dedikten sonra, yedi gn Molla Zeyrek'in btn r-dtma cevap vererek, Molla Husrev'in tasdik ve hkmyle galebe edip Molla Zeyrek Medresesi uhdesine tevcih klnd. Da ha sonralar Edirne ve stanbul kadlklarnda bulundu. Karamanl Mehmed Paa Hoca-zde stanbul'un havas mcib-i nis-yn olmasndan mteekkdir tarznda bir hiyle ile znik medresesini verdirdi. Oradan da Hatb-zde ile mbhaseye a-rldysa da Sinan Paa Hatb-zde'yi korumak iin mbhase-den sarf- nazar ettirdi. mam Gazl ile cevaben hkem (filozoflar) yi mdfaa eden bn Rd'n itihadlannn muhake mesine dir Tehft eser-i mehurunun bir nshas Byezd ktphanesinde istiraht-gzndir. Haytnn son gnlerinde sol elinden baka zas hareket etmedii halde, erh-i Mevkf a haiye yazard. Tevali' ve Telvh'e haiye ve erh yazdysa da msveddede kamltr. Irtihli: 893. Hatb-zde dah Ftih zamannda muallim-i pdih idi. Sultn Byezd zamannda gnde 160 ake ile tekad edilmi olduu halde mft Efdalzde'ye tekad-dm ederdi. Bir bayram gn bayramlamada Hatb-zde huz> ra girip selm verdii zaman Sultn Byezd yedi adm ileri gelmitir.

Sayfa

787

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Vefat: 901. Tecrd Hiyyesine ta'likat erbb- tedris arasnda hlen okutulmaktadr. Sadr'-er*a ve Keaf ile erh-i Muhtasar bn Hcib haiyeleri eviline ta'lkat vardr. erh-i Mevkf eviline de haiyeler yazmtr. Telvh'in drt mukaddimesini dah tahiyye etmitir. R'yet bahsine ve cihdn faziletlerine dir risaleleri vardr. (Sa'd'd-dn'den hlsa). (M.. 9) (19. Kitap Not: 6): Reb''l-hir'in 22'si bizim hesbmzca pazara tesadf eder. Sa'd'd-dn'in cumartesi demesi takvim ile tekml-i slseyn ve ryet hesaplarnda ihtilftan domu olaaktr. Hammer dier bz evirme hesaplarnda da birer ikier gn hat grlyorsa da, mhim olmayanlarn tashihine lzum grlmedi. (M. 10) (19. Kitap, Not: 11) Sa'd'd-dn'e nazaran Cem Rodos'a 13 cmdi'l-hirede varup 17 Receb'de kmtr. Hammer, Kaorsen'in ifdesine uygun olarak 19. Kitap Not: 9'da Cem'in varn 13 yerine 3 tarihine irca ederek, Kilikya'dan Rodos'a gzel mevsimlerde 3 gnde gidileceini beyn etmise de, havann msid bulunmu olduu bilinemez. ehzade Rodos'da birka gn daha az kalm olabilir. (M.. 11) (19. Kitap, Not: 20): Firar teebbsne dir Sa'd'd-dn'in verdii tafsiltn telhisi: ehzade -Hoca'nn rivayetine gre Rodos beinin 3500 altn harcayarak yaptrm olduu- Gros Tor*da iken Byezd'in elisi oralara gelerek ve Aya Be, Cell Be, Sinan Be, r Merd Aa ile buluarak birtakm anahtarlar vermi. Firar iin tyin olunan gnde hayli at vesaire ile Hseyin Be dah hazr bulunacak imi. ehzde'nin adamlar ber-mutd seyre ktklar srada 12 eli zenberekli, yni tfekli muhafzn ellerinden latife tarikiyle tfenklerini alp ldrmeyi kararlatrmlar. Lkin bunlardan biri muhafzlardan biriyle hem-kadeh olarak! srr haber vermi. Muhfzlarca bu i Sinan Be'den bilinerek, onun idamna kalkld halde, ehzade pek g kurtarabilmitir. Ondan sonra hapis daha sklatrlm ve ehzade bu kulede iki sene kalmtr. Sa'd'd-dn -kim olduu anlalamayan- bir Hristiyan beinin firar tedrikt iin yirmi bin altn koyduunu yazarsa da, bu uzak bir ihtimldir. Hseyin Bein, Cem gailesinden kurtulmak isteyen Sultn Byezd hesabna hareket ettii aikrdr. Tuasne'nin Djem Sultan (Paris, 1892) adl eserinde, Sanatu'dan naklen, Fransa Kral ehzde'nin na'mi Sultn Byezd'e bebin duka altununa satd yazldr. ehzde'nin Fransa Kral'nn eline gemesi zerine stanbul'da hayl tel edildii ve Boazlar'a. istihkm verildii ve Sergzet-i Cem'in tafsilt mezkr eserde dercedilmitir.

Sayfa

788

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Yirminci Kitap (M1) Sultn Byezd'in bir yaz mevsimini geirdii Cule Da , Sa'd'd-dn'de (c. 2, s. 44) beyn olunan ke Yayladr ki, Edirne kazasnn bir nahiyesi hlen (mtercim M. Ata zamannda) bu isim ile yd olunur. (M.. 2) Ykb Paa bu muharebesini bizzat nazm etmi ve Sa'd'd -dn (c. 2, s. 79) bu nazmn bir parasn almtr. yle balyor: Buluduk dmene n Krbuada Nida iridi kim Kr bu arada Ykb Be, bir d kulunu Belgrad'a voyvoda etmek arzusunda olduunu, gazilere yardmc olmaktan baka bir emeli olmadn beyn ile nazmn yle imza ediyor: Benem Bosna Bei Dervi Y'kb! Huda avniyle irdm bu cihda. (M.t. 3) Ktib eleb'nin, III. cildin Mtercim'in lveeri'ne nakledilen ifdesini tashih ediyor. Hakkaten Amerika Ktib eleb'nin dedii gibi 862/1457'de deil, 898/1492'de kefolunmutur. (M.t. 4) Sa'd'd-dn'e nazaran, Bal Be, ald emir zerine, krkbin kii ile Tuna'dan Bodan'a geti; Bodn Hkimi zahire hazrlk-larn grd ve beraber klavuzluk etti. Bodan'm nihyetinde Turli (Turla Suyu, Dinyester)ya kpr kurup Lehistan'a girdiler. Bal Be'in olu AH Be dmdr, k Tur Al Be pdr idi. u sekiz mahalle akn ettiler: 1) Kakva (Kakua) Hisar ki, Sa'd'd-dn'in haiyesinde tbi' tarafndan Sorok ve Hammer*de Suruka denilmitir; kpr muhafzlar ldrld; hisar yama edildi, muhafzlar esr alnd. 2) Sa'd'd-dn'in haiyesinde Dreni ve Hammer'de Drengzeni eklinde yazlan mahal ki, ortasnda byk bir gl, etrafnda byk ehirler vard; kezlik yama olundu. 3) Glagori ve Klebani ki Hammer'-de Kaikuga ve Klebe sretindedir. Bu ehirler de yama edilip yakld. 4) Sa'd'd-dn'in Adne ili dedii mahal ki, Hammer'in Notlar ve Aklamalar ksmnda (bk. Yirminci Kitap Not: 17) gsterildii zere Adne kelimesi bu aknlarda her ehre ilve olunduuna gre asl ismi Hoca'da unutulmu olup Sa'd'd-dn'in haiyesinde Hammer'in zabt vehile Braklau denilmitir. Orada kral saray var imi. ehir yaklm ve sakinleri esr alnmtr. 5) Cenanca ki Hammer'de musarrah deildir. 6) Radmin ki, Hammer'de dah byle yazldr. Bal Be burada durup Tur Al Be Prerska ehrine ki -Hammer'de Provsk-Provosk dr- akn etti. 7) Sa'd'd-dn'de ismi zikredilmeyen bir ehir ki, Hammer'de

Sayfa

789

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

dah tasrh edilmemitir; fakat Hammer'in Hazan Voyvoda dedii Hasan Voyvoda'nm o taraf dolatn Hoca kaydeder. 8) Kraln dn yolunda Turla Suyu zerindeki kpry yakt haber alnarak Hasan Voyvoda kpry tamir etti. Bal Be kprden geerek te taraftaki derbendi zabtetti. Ondan sonra Sana yni Hammer'in Saan yazd nehri muhafaza eden dman mahvedilerek Yerlav ehri ki -Hammer'de Paruslav diye grlr- yama edildi. Ksaca: Leh'n iklimini yakd ve ykd, Ger* leker selmet geldi, kdi (Sa'd'd-dn, c. 2, s. 82-85). (M. 5) Kordu Endels (Endls) n Kurtubasdr. Kurtub unv myle maruf bykler oraya mensubdur. (M. 6) Metinde, Mesh Paa'nn vefat zikredilmitir (906); Karaman hdisesi Mesh Paa'nn vefatna yol aan yangndan evvel vuku bulmutur. u halde yangnn 906 veyhud 905'de olmas lzm gelir. Hoca Sa'd'd -dn dah yangn Karaman'dan sonra yazar. Yrmibirinci Kitap (M. 1) Mersd'I-Ittl'da (c. 2, s. 195) Tabsern denilen mahal olacaktr ki, Nibr ve Isfahan arasnda Khistan mntkas olduu Meras d'd an anlalyor. Mersd'm haiyesinden Tebersern eklinde yazld dah grlr. Yirmiikinci Kitap (M. 1) Hayrullah Efendi Trihi'ne nazaran (c. 10, s. 92) Sultn Sem Pri Paa'ya u hatt- hmynu gndermiti: Benim vezirim, ahvl-i umur, cmle, senden sul olunur. yle k tehvn ve teksl etmi olasn, elimden hals olma muhal bilesin; ve hrette dah yzi kara har olup azm ikb ve azaba giriftar olursun. Allahu Subhne ve Tel Hazretlerinden korkmak gerek; mazlumlardan zlimlerin zulmn def etmek gerek; zinhar gaflet etmeyesin, ve ahvlinle mukayyed olunmaz sanmayasn, her hussda benim casuslarm vardr; ahvline behemahal muttali' olurum. Kazaskerlerime ve ir v-zerma ibu hatt- hmyn- sadet-makrnumu gsteresin ki, anlar dah elimden hals olmazlar. Cmlesinin ahvline sen mukayyed olasn; zerre kadar zulme rzy hmynum yokdur. Malmun ola, ve*s-selm. Pr Paa bu hatt aldktan sonra bir gn huzr- hmyunda Nihayet bir bahane ile beni de ldreceksiniz, bari bir gn evvel olsa da u daim korkudan kurtulsam! demi. Bunun zerine Pdih, epeyce gldkten sonra Benim de hatrma gelmiyor deil; fakat henz yerini tutacak birini

Sayfa

790

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bulamadm. suretinde ltife ve taltiften mrekkeb bir cevap vermitir. Selimle ilgili menkbelerdendir ki, Pr Paa ikinci vezirlie Rumeli Belerbei Mustafa Paa'y tavsiye eder; Pdih: - Ben mecnn muyum ki yle bir deliyi vezir yapacam? Fakat senin vezirin olsun. diye msade gsterdi. Mustafa Paa ise unun bunun ifaline kaplarak, Pr Paa aleyhine huzurda iken sze karr. Sultn Selim: - Mel'n! Ben Pr Paa'nn gereini, senin yalann fark etmez miyim? Hem sen benim vezirim deil, onun vezirisin. diyerek huzurundan karr. Pr Paa ise: - Pdihm, onu yardan atmasnlar diye efaatle kurtarr. Yine Selm'in menkbelerindendir ki, Cell-zde Mustafa Be bir gn huzura arlr. Pdih gzlk ile Trih-i Vassf okur-mu: - Cell-olu sen misin? buyurur. Cell-zde Evet dedikten sonra, o trihte mrdlerinin okluuyla ma'rf bir eyh hakknda: - Geveli-olu'nu nasl bilirsin? diye sul eder. Mustafa Be: - Kermt ma'rf bir ulu kii olduunu syleyince Ce-ll-zde'y daha yakna ekerek o sz bir daha syletir. Bunun zerine defa: - Olur mu? Olur mu? Olur mu? demi ve Cell-zde'nin ulufesini sorup On ake cevbn almas zerine On mu, on mu, on mu?... Seni hizmetime alrm, vezr ederim. eyhe selm syle. buyurmu. Szn tekrar fikr cevvliyetin iddetine ve son derece asabiyete dellet eder. (M.t. 2) std- zam I. Selm'i yle tarif ediyordu: Sultn Selm kaameti tle mail, kemikleri kaim, omuzlarnn aras gayet vsi', vcdunun nsf- ls nsf- esfelinden ksa, ba byk, kalar atk, yz mdevver ve krmz, byklar ehresine bir ga-rb heybet verir halde byk, arslan gibi az iri, ene kemii vsi ve kavi bir dehetli kahraman idi. Hele cebhesinin intizam ve nrniyetiyle gzlerinin gh -bir fikr-i hakimane gibi- manzrunun gnlnde olan en pinhn kelere duhl eder yolda ve gh -bir zebn-gy gibi- nazarlara if-y meram eder sretde baklar isti'ddnn fevkaldeliine birer vazh brhn idi. Sretde ise kudretinin nadiren tezyininde bezl-i keml etdi-i havnk- dtdan ma'dd bir zt olarak ulw-i himmet, me-tnet-i azm, kibr-i nefs, ittis- tasavvur, hiddet-i zek, umk- nazar, sr'at-i intikal, isbet-i zann,

Sayfa

791

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

celdet-i ftriyye, mahret-i harbiyye, meyl-i inklb, tahkr-i dt, nfz- emr, ilkaa-y dehet, iddet-i sekime, galebe-i mkilt, nefret-i leziz, istihf^f- hayt gibi her biri bir kahramana sermye-i iftihar olacak birok meziyyt- celleyi cami olmakla beraber ftratnda ehvet ve rahata inhimak olmamak cihetiyle hl! zamanlarn sohbet-i ulem ve mzkere-i ulm ile imrr etmiidi. Hatt kendisi mizacnda olan iddet-i teessrle beraber otuz sene kadar mlkn bir kesinde cz'iyyt ile itigle mecbur olduuyn pek ziyde sklm ve bittab mlik olduu hiyt gnlne dnydan bir nefret vermi olmak cihetiyle baya bir hzn-i daimye mbtel olduundan, bu ztrbn te'sriyle geceleri uykusu saate mnhasr olmala, o zamanlar saray ktphanesinde ne kadar roellift vr ise leyl-i tenhyde cmlesini gzden geirmiti. Bu fazil ve mevhbe ve kemlt- aleniyyeden baka teebbsnde lemin muazzamat- umurunu cz*iyytdan muhak-kar grmek ve icrada biTakis makaasdnm en kk bir cz'-ine klyet-i cmi'as kadar ehemmiyet vermekden ibaret olan ve mteessir-i celleye mazhar olmu ne kadar ezm vr ise hemn cmlesinin en byk silh kuvveti bulunan hassa- imtiyaza mlik olduu gibi hakk ve kymet-ginslk -ki teby-i beerdeki nakaays ve kemltn mzn- ta'dlidir- mzcmda hibir hdise ile halel bulmayacak sretde yerlemi idi. lemde maksadn taharride ikdam ise o derecede idi ki, tark- azminde mevt-i hil tecessm ederek karsna durmu olsa b-perv zerine gider ve bu yolda her trl mtehiyyt ve hissiyatna pek suhuletle galebe ederdi. (M. 3) Sa'd'd-dn'e nazaran (c. 2, s. 229 ve 230) bu ehzadeler stanbul'da deil, Bursa'da ldrlm ve Bursa'da cedleri Sultn Murd - Sn trbesine defn olunmutur. Bunlar Sultn Ahmed tarafndan kaarak Sultn Selm'e iltica etmi olduklar halde, Sultn Ahmed ailesinin zuhuru idamlarna vesile tekil etmitir. (M.. 4) ehzade Korkud'un, vki ahid hilfna, taht iin mnazaa kar mak emelinde olduunu Sultn Selm haber almas zerine, eh-zde'ye askerin kumandanlar lisnndan davet edildiini bildiren mektuplar gndermi idi. Ahlka aykr olduu izaha muhta olmayan u hileyi Korkud anlamayp, muvafakat cevb vermi ve cevap Pdih'n eline gemitir. Korkud'un znaaradki hlini tasvir eden Hoca'nn beyitlerinden birka (c. 2, s. 230-34). Girdiler bir gara zr mestmend Dde ter, leb huk, zr derdmend Ac ve muhtc ve garb ve hksr Ne beer ydd ne deyyr diyar Bisteri gl

Sayfa

792

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

berki gibi nerm iken Meclisi evk- teden germ iken Bisteri hk old, blni hacer Korkudan Korkud neler ekdi neler! (M.. 5) ehzadelik zamannda Sultn Selm'e Sultn Ya'kb'dan gelen iki nme ve cevablar stanbul matbuu Feridun'da (c. 1, s. 340 -342) ve Elvend ah'dan gelen nme ile cevb (s. 342-345) derce-dilmitir. (M.. 6) bek (veya eybek), bz trihlerde zbek Pdih Muhammed Hn eybn suretinde grlr. 916, Maktul-i eybek Hn der ceng-i h ismail der Merv. eybek Hn kafas dmen elinde kse olan mlkdandr. Takvm't-Tevrh. (M.. 7) Ziya Paa'mn Musta'sm' kim etdi karin bn Alkame ms randa bn Alkam suretinde dah ird olunan Meyyed'd -dn bni Alkam ki halfeyi iler aleyhine tahrik ve bu suretle memlekette bir honudsuzluk ilka ettikten sonra Hlg'yu davet ve Halfe'yi hiyle ile ona teslim ederek hainliin trih ve mcessem bir timsli olmutur. (M.. 8) Bu adamlarn idam ahlk nokta-i nazarndan elbette menfurdur. Ne re ki ahlk ile siyset ayr ayr eylerdir. h smail'in ecdad mezhebcilik bid'atiyle Anadolu iini fitne kazan haline koymutu. Sultn Selm'in gsterdii, daha dorusu devletini muhafaza iin gstermee mecbur olduu iddet siyset nokta-i nazarnca ma'zeretten hl deildir. Bununla beraber, fevkalde bir zamana mnhasr olan bu hli, asrlarca hatt spanya'da I. Napolyon'un istilsna kadar devam eden Hristiyanlam Mslmanlar bile hirete temz gitmek iin yakan Engizisyon'a kys etmek b-tarafha aykrdr. Mslmanlar hibir vakit, hibir yerde Engizisyon yapmamlardr. slm'da dn taassubun vahet eklinde zuhuru, siysetin tahrikiyle halkn duygularnn birdenbire feveran etmesinden domu c-hilne hareketlerdir. Engizisyon ise halk esaret altnda tutmak ve byk servet kazanmak iin huss surette tertb edilmi ul-hiyyet kanunu nmna asrlarca icra edilmi byk ve eytanca bir zulmdr. (M.. 9) h smail'in bu mektuba deil, mektuba bir cevb vardr ki, Mnet- Feridun'da s. 356-357'de dercedilmitir. Eizim trihlerde ve Feridun'da birinci mektuba ayrca bir cevap yoktur. (M.. 10) Maltepe'den deil, znikmid, yni zmit'ten yazld hateme-sinden de anlalr. (M.. 11) Suitn Selm'in bu ikinci mektubu stanbul basm Mnet - Feridun'da, s. 354-355'de grlr. (M.. 12) Sa'd'd-dn'in pederinden rivayetine gre, Tcl Hanm, ald-

Sayfa

793

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

ran hezimetinde Mesh Paa olunun eline girmi ve bir gece Paa'nn adrnda kalm, tatl diliyle La'l-i Brek denilen krmz yakutun paralarndan ma'ml bir kpesini hediye ederek Mesh-zde'nin elinden kurtulmu. bu L'l-i Brek emsalsiz derecede byk imi, h smail sarholukla krm, veziri Acem, mahir kuyumcu olduundan, Pek l etmisiniz, evvel bir ie yaramaz idi, nice pdihdan kalm uursuzca bir ey idi, imdi paralarndan bir gzel eyler yaplr. Pek kkleri de mferrihta konulur. demi ve yle yaplm. Osmanllar elinde kalp da Tc-zde ile evlendirilen, bu Tch Hanm deildir. Tcl Hanm'n pek de gzel olduu anlalr. Trihlerimizin bu trl malmat gzel trih romanlara sermye olabilir ve zannma gre cin roman tercmelerinden pek ok faydal olur. Yirminc Kitap (M. 1) Sa'd'd-din'den telhis (c. 2, s. 292): Kemah'n cmle-i garibnden biri budur ki baharda bulutlardan sere yavrusu gibi henz kanadlanm kular der; halk bunlar toplayup kablar iinde saklarlar. ekilde slvya, ekilde helvaya benzer. Sayd olun-mayup kalanlar uup gider. (M.. 2) Mezdek, veya Mjdek hakknda Burhn'dan telhis: Nirevn'm babas Kubd zamannda nbvvet iddiasnda bulunmu bir adamdr.' Nr ve zulmet kadm, ve nurun fiil ihtiyar ve zulmetin fiili ittifkdir; dn-i hakk teperestlikdir; emval ve ezvc mterekdir der idi. Bu mezheb birok adamlarla beraber Kubd'a dah ho grnd halde olu Nirevn Mezdek'i seksen bin tevbiiyle idam eyledi. (M.l. 3) dris-i Bitls'ye yazlan Selm'in fermannn hlsas: Mektubun geldi, Diyrbekir vilyetinin klliyen fethine bis olduun anlald. Yzn ak olsun, na'allah sair vilyetlerin fethine de sebep olursun. evvale kadar ulufeniz ile iki bin sikke-i efrencye filori ve bir samur ve bir vaak ve ki murabba sf ve bunlardan gayr bir samur ve bir vaak krk kablu sfar dah ve bir fireng kemha glaflu mzehheb kl in'm ve irsal olundu. Diyrbekir'den arz- mutbaat eden belere oraca tyin olunan sancaklarla kendilerinin elkaab sence ma'lm olduundan diyar belerbei Mehmed'e irsal olunan nin- erifimle muanven beyaz ahkm- erfenin imsyle suretlerinin buraya gnderilmesi ve tafslt- tevcihtn bildirilmesi lzmdr. Lzm gelen belere istimlet-nme yazlmak zere baka nianl beyaz kdlar da gnderilmitir. n'mlanyle beraber kendilerine irsali ve suretlerinin bu tarafa tesyn muktezdir.

Sayfa

794

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Burada mhimmt- sefer muradm zere yetimitir. n'allah o tarafa geleceim. Erdebl-olu smail, Hseyin Be ve Beh-rm Aa nmnda iki ilci gnderp her ne murd olunursa kabul edeceini beyn ile sulh teklif etmi ise de ilcilerini Dime-toka'da ve adamlarn Kilid'l-Bahir'de habs ettirdim, trn ileri hakknda mecd s' olasn. Evst- evval, 921, Edirne, Sa'-d'ddn, c. 2, s. 322-323). Yirmidrdnc Kitap (M.. 1) Feridun'da (c. 1, s. 401) dercedilmi olan Merhi-nme'ye nazaran Ynus Be nikaab- sadkat altnda am'a giderek ldrlm olmayp -uhdesine Filorine belii tevcih olunmu olduu halde- Rdniye (Reydniye) muharebesinde bizim tarafta Msrllar'la vuruarak telef olmutur. (M.. 2) Sa'd'd-dn'e nazaran (c. 1, s. 335), Ynus Paa Hayrbay'in arkasndan azimete me'mr olarak Haleb'e cebren girmi ve Hayr-bay mukavemete muktedir olamayp m tarafna kamtr. Daha sonra Ynus Paa'ya mracaat ve onun delaletiyle itaat etmitir. (M.t. 3) Asrib, kadm Sarepta'nn Arabalamdr. Hammer'in Franszcasnda Asaret yazlmas hatdr. Asrib Mersd'l-Ittl'da mruf bir kale olup Haleb'e fersah mesafededir diye kaytldr. (M.. 4) Garb lisanlarnda Palmr (Palmyre) diye maruf olan kadm bir ehirdir. ark lisanlarnda Tedmrdr. (M.. 5) Bered; Berd' eklindedir. am'n en byk nehridir. Zeydn nahiyesinde am'a Baalbek cihetinden be fersah mesafede Kan -v> kynden kar. Mersd'l-Ittl. (M.I. 6) Kur'n- Kerm'de Ve'ttn ile Ve*z-zeytndan murad, Dmk ve Kuds olabilecei tefsirlerde dercedilmi ve filhakika bu s -re-i erfede Tr- n ve Mekke'den de bahis buyurulmu olmas bu sureti te'yd etmektedir. (M.. 7) Sultn Selim eyh-i Ekber'in mezarnda mu'tekif olan ilm-i cifr ile mtevaggl bir zttan Acaba Msr' alacak myz? diye sul eder. O zt Evet, alacaksnz; Kur'n- Kerm'de Ve leked ke.-tebn f'z-zebr min ba'di'z-zikri ennel arda yerish ibdiyes-slihn (Enbiy/105) yet-i kermesi buna iarettir. nk Kur*-n'da arz muarref bil-lm olarak zikr olununca Msr maksd olur; Velikadd ebced hesbnca Selm ile msavidir; zikr dah dokuzyz tutar k fethin dokuzyz'de (yni dokuzyzden sonra) olaca anlalr. diye cevb verir. Solak-zde, s. 427, l'den naklen.

Sayfa

795

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

(M.. 8)! Bu fkrann asl udur: Pdih am'da iken Ben meyye C mii'nde mcavir eyh Muhammed Bedah'yi ziyarete gitti. eyh ve Pdih bri dierinin sze balamasna intizr ettiklerinden res'l-etbba ve mushib Ah elebi sze balayarak am'n havasna dir sz syledi. Pdih muber olarak eleb'nin szn kesip eyh'jden du istedi. eyh Siz Allah'n manzrusunuz, Mslmanlarn zahirisiniz, duanz mstecbdr; biz duay sizden umarz. dedi. Pdih'n iltimas zerine eyh du etti. Pederinden rivyeten Sa'd*d-dn, Selim-nme. (M.. 9) stinsah olunan kitab hakknda Sa'd'd-dn'in pederinden naklen rivayetinin hulsas: Sultn Selm am'dan l tarikiyle giderken Urbn'n ele geirdikleri eya arasnda bir sandk var imi. Pdih'n dima okuduu Trih-i Vassf da onun iinde imi. Hoca Halm'nin hanesinde bulunan Molla ems'd dn, on gnde bir mushaf yazacak kadar seri'l-kalem (sr'atli bir yazc) olduundan bir Vassf yazmak iin Hasan Can onu tavsiye etmi. Hattat misafirlerden rahat olmak iin bir odaya kapanm; bir gn yannda birini grm; kapah odaya giren bu vcddan korkmu, lkin (araba olarak) Korkma, biz de senin gibiyiz; ziyarete geldik. te'm inini alarak mushabete balam. Hicl-i gaybdan olan bu zt Pdihm Msr' feth edeceini, fakat seneden ziyde yaamyacan, ems'd-dn'in de Halm eleb ile ayn gnde vefat ederek dier biri dah o gn irtihl edeceinden, nn cenazesinde Sultn Sem'in hazr bulunacan syledikten sonra, Pdih ve Halm eleb iin birer arakyye verip kendi bamdakini de ems'd-dn'e hediye etmi; arakyye Hasan Can tarafndan huzr- Selm'ye ulatrlm. Pdih'n Onlara bir ey vermemi mi? suli zerine Halm eleb'nin arakyyesi ve biraz khne olan ems'd dn'in arakyyesi dah kendisine gtrlm. Sultn Selm ems'd-dn'in arakyyesi-ni mahzziyyetle koklam. ems'd-dn, Trih'i yazdktan sonra Hasan Can da kendisi iin mm- Cezer (Cezri) nin Hsn- Hasn'ini istemi; sefer zaman olduundan yazlamam. Hal-m'nin hastalanmas zerine Pdih hatrn sormaa gitmi. Onun hastal zerine ems'd -dn Hasan an'a Ksn- Hasn'i yetitireni ezsem benimki senin olsun diye vasyyet etmi. ems'd-dn hasta olmad halde, o da Halimi elebi ile birlikte irtihl eylemi ve filhakika nn namazm klm. ems'd-dn'in kitablar beyt'1-mle it olduundan Pdih, bunlar gzden geirirken vasyyet'ten haberi olmad halde- Hsn- Hasn'i Hasan an'a ihsan etmi. Selm-nne, s. 211-214.

Sayfa

796

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

(M.. 10) Bu adamn ismi bizim trihlerde Dzme Murddr. Sultn Selm bilhare devletinde bir nifak sebebi olmamas iin, bizzat tahkikat yaptrarak herifin sahtelii hakknda kimsenin bhe-si kalamryacak derecelerde deliller meydana karmtr. Sa'd'd-dn'de, c. 1, s. 375-377'de tafsilt vardr. (M.. 11) Kk ve resimi hakknda Sa'd'd-dn'in Sem-nme'sinden telhs Bir gn derya kenarnda Sultn Selm kk dimekle me hur olan kk bina ederler iken baeye inp kasr seyre buyurdular. Meer nakkalar naka megul idiler. Bir musavvir, rnerhm Sultn Mehmed (Sultn Mehmed'in resmi Hammer'in zann gibi duvarda izilmi deildi, bir ressam tecrbe-i kalem kabilinden yapmt) hazretlerini tasvir etmi. Dilsizler grerek alup huzr- pdihye getirdiler; Pdih Sultn Mehmed Hazretlerini tasvir etmek istemi amma, benzedememi. Merhum bizi hl-i tfuliyyetimizde mbarek dizleri stne almlardr. Sret -i erifeleri haylimdedir: Doan burunlu idiler. buyurdu. (M.. 12) Sa'd*d-dn, Sultn Selm'in hastal hakknda pederinden yle nakleder: Pdih bir gn saraydan kp saray kurbndeki baeye gitmi idi. Bir yokutan karken Hasan Can, arkama diken gibi bir ey batyor dedi. Belki aalardan yle bir ey dm-dr, msade buyurursanz baklsn dedim. skemlecinin getirmekte olduu iskemleye oturdu; yakasndan elimi ieri sokdum; lkin bir ey bulamadm. Sultn Selm biraz yrdkden son ra tekrar ardan ikyet etti. Bu defa dmelerini atm, kllarn arasndan bir kl ba kadar aarm ve etraf kzarm, ben dokununca te odur buyurdu ve Nasl eydir? diye sul etti. Syledim, Biraz sk demesiyle ehdet parma ve orta parmak ile kenarn yokladm, iki parmamn aras gayet kat bir ban ile doldu. Pdihm, bu byk bandr; henz hamdr, zedelemek caiz deildir; bir mnsib merhem konulmal dedim. Ben mukaddemce bir bandan b-huzr olarak gn hdmetten dr kalm bulunduuma telmhen Biz elebi deiliz ki bir ban iin cerrahlara mracaat edelim? dedikten sonra, kke kt. Ve o geceyi ztrb ile geirdi. Ertesi gn hamamda ban deilka udurmu, avdetinde Hasan Can, seni dinlemedik; amma kendimizi telef ettik buyurdu. Tafsl-i mcer edince aklm uayazd. Azmet-i hmynlar mukarrer olduundan te'hr etmeyp ata binmi olduklar halde Edirne'ye gitmek zere adra ktlar. orlu kurbnde Srt Kynde tevakkufa mecbur oldular. Yara byd ve ald, hibir ilcn fidesi olmad. (Hulasaten alnmtr, c. 2, s. 392-394.)

Sayfa

797

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Bu rivayetten de anlalyor ki, ban Pdih'n kasnda deildi, arkasndayd. Aadaki haiyede yazlaca zere Sultn Selim Srt Kynde iki ay hasta kald. Etbb'dan dah s-ret-i mahssada sul ile anlald zere veba bu kadar sremezdi. Hammer her naslsa Sa'd'd-dn'in dikkatli tafsiltna itibr etmeyerek Venedik elilerinin raporuna atfen rpenesyi tn sanm ve grdmz Avrupa trihlerine ve ezcmle Lamartin'e dah byle gemitir. (Mi. 13) Pdih'n Edirne'ye gitmek zere adra kt 2 a'bn 926'dr. Srt Ky'nde irtihi 9 evval 926 gecesidir. Demek olur ki, hareketiyle irtihi arasnda iki ay ve bir hafta gemitir. (Mi. 14) Sa'd'd-dn (c. 2, s. 394-397), Sultn Selm'in rhletini pederinden naklen tafsil eder. rtihi gecesinde Hasan Can Y-Sn kraatine balayp Sultn Selm birinci defasnda Sre-i erfe-yi nihayetine kadar beraber okumu ve ikinci defasnda Hasan Can Selmn kavlen min rabbin rahim yetine geldikte, Selm, dudaklar bu yetin kraatiyle hareket eder olduu halde ehdet parmam kaldrarak dier parmaklarn yummu ve o anda nabz durmutur. Tabb Ah elebi Daha hayt bakdir diyecek olmusa da Hasan.Can Artk tababetin hkm gedi diyerek o zamann lzm gelen hizmetini ed etmekte acele etmitir. (Mi. 15) Zten ihtiyar ve pek zif olan Sultn Byezd'in saltanat ter ketmee mecbur brakld darbe zerine, yolda irtihl etmesi fevkalde bir hl deildir. Zehirlendii hakknda bizim trihlerden yalnz Cenb'de grlen rivayet efsne kablindendir ve trih mevskyyet bakmndan delillerden mahrum olduu gibi, Avrupalard'an bunu haber veren yalnz Menavino'dan ibarettir. Bu byle olduu halde, bu didin Yirmibirinci Kitabnn sonlarnda olduu zere, Sultn Byezd'i de bir olunun ida mndan dolay gafil n e itham eden bu adamn gya gya B -yezd zamannda sarayda bulunmu iken P di ah'm ka ehzadesi olduundan bile habersiz olduu yine bu cildin Yirmiikinci Kitabnda Hammer'in tenkdiyle anlalr, Binenaleyh, Sultn Selm'in pederini ldrm olmasna inanmak asla doru olamaz.433

798
Sayfa
433

MTERCMN LAVELER ...........................................................................................

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall) Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 2/621 -632

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Hicr ve Mild Senelerin Tatbiki ............................................................................... Kosova Muhrebesinin Vuku Trihi ........................................................................ Nibolu Muharebesinin Vukuu Trihi ....................................................................... Ankara Muharebesinin Vuku Trih ........................................................................ Varna Muharebesinin Vuku Trihi .......................................................................... stanbul'un Fethi Tarihi .............................................................................................

Sayfa

799

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

MTERCMN LAVELER Hicr ve Mild Senelerin Tatbiki Hammer, ekseriya Mild sene ile beraber Hicr seneleri de gstermi ve Hicr trihlerden bzlar tercmede ilve olunduu gibi, mverrihin bz rakamlar incelenerek bask hats olduuna kanat hsl ola rak tashih edilmise de, Hicr ve Mild trihlerin tatbiki iin okuyuculara bir kolaylk olmak zere, 601 hicr senesinden ikinci cildin vakalarnn sonuncusunu tekil eden 857 senesine kadar -devletl Gaz Ahmed Muhtar Paa Hazretlerinin Islh't-Takvm'inden iktibsen- aadaki ksa cedvel tanzim olunmutur.434 Hicr Mild Hicr Mildi 601 1204 761 13 59 621 1224 781 13 79 623/6 1226 790/791 13 24 88 641 1243 801 13 98 656/6 1258 821 18 57 14 661 1262 824/825 14 21 681 1282 857 14 53 690/6 1291 91 701 1301 721 1321 723/7 1323 24 741 1340
Mildi tarz yeni takvimin kullanl tarihi olan 1*83 senesine kadar olan tarihl er bittabi eski tarz zeredir. langc mild senenin hangi ay ve gnne de tesadf ettii bilinmek zere, aadaki cedvel tanzim edildi:
434

Sayfa

800

Byk Osmanl Tarihi 757/7 58 1356

Cilt 18

Joseph von Hammer

M hicr'ye mukabil bir mild yazlan hanelerde iki hicr senenin ba langc bir mild senede dhil demek olur. Ancak bu misill muhtasar cedvellerden bulunacak mild senelerde -sene balarndan denkgelmemesinden dolay- bir sene yanllk olabilir. nc cildin vekyii daha ok ve seneleri daha muayyen olduundan, bu cilt iin her hicr senenin balangc mild senenin hangi ay ve gnne de tesdf ettii bilinmek zere, aadaki cedvel tnzm edildi: 8 23 Kanunsan 1452 87 2 Austos 14 56 2 67 8 12 1453 87 22 Temmuz 14 57 3 68 8 1 1454 87 11 Temmuz 14 58 4 69 8 22 Knunevvel 1454 87 30 Haziran 14 59 5 70 8 11 1455 87 20 Haziran 14 60 6 71 8 29 Terinisani 1456 87 8 14 61 7 72 8 19. 1457 87 29 Mays 14 62 8 73 8 8 Terinievvel 1458 87 18 14 63 9 74 8 28 1459 88 8 14 64 0 75 8 17 1460 88 26 Nisan 14 65 1 76 8 6 1461 88 15 14 66 2 77 8 26 Eyll 1462 88 4 14 67 3 78 8 15 1463 88 25 Mart 14 68 4 79 8 3 1464 88 13 14 69 5 80

Sayfa

801

Byk Osmanl Tarihi 8 70 8 71 13 24 Austos

Cilt 18 1465 6 1466 88 88

Joseph von Hammer 81 20 ubat 14 14

7 82 Her hicri senenin gurre-i muharremi, hizasndaki gn ve ay ve mild seneye tesadf etmektedir. Her hicr senenin gnlerinin hangi mild senenin kanc aynn kanc gnne isabet ettiini hesb iin en yeni ve en mkemmel cedvel Islh't-Takvm'dir. Bundan sonraki cildler iin de -Cenb- Hak murd etmise- byle cedveller yaplacaktr.435 Kosova Muhrebesinin Vuku Trihi Kosova muharebesine 791 a'bnnm ondrdnc pazartesi gn hazrlanlp ertesi gn muharebe vuku bulduunun Hudvendigr -i ehd nmna muharebe meydanndan yazlan fermn-i hmynda mnderic olduu, birinci cildin Mtercim'in lveleri ksmnda yazlmt. Mezkr cildin nerinden sonra Arnavudluk'a seyyaht-i hne (Pdihn seyya-' hati) mnsebetiyle Kosova muharebesinden bahsolunduu srada, bz evrak -i havadis muharebenin vuku trihi bakmndan teredddmz mlhazalarda bulunmasna ve ahiren Kosova, Nibolu, Ankara, Varna muharebelerinin plnlan bu trihin kar'ilerine tevz' edilmesine mebn dier muharebelerin trihleri tedkk edilecei gibi Kosova muharebesi t-, rihi hakknda dah aadaki tafsiltn verilmesine ibtidr olunur: Sene ehad ve tes'n ve seba' mi'e (791) a'bnnun on drdi vki' olan d-enbe (pazartesi) gn Kos ova sahrasnda... suff-i kattl mheyya klnup ol gice subha kadar her kes uyank bulnarak irtesi gn farza-i subhdan sonra emr-i ta'biye icra klnd fermn- mezkrde muharrer ve ferman evst-i ehr-i a'bni'l-mu'azzam 791 trhiyile mver-rehdr. Vak'a-i ehdeti mutazammn Yldrm Byezd'in ferman dah kezlik o trihi hvidir. (Feridun Be Mneat, stanbul basks, c. 1, s. 112-114). 791 Muharrem'inin ibtids perembeye ve a'bn'n ba pazartesine tesadf ettiinden, 14' pazar olacakt. Ancak tekmil slseyn ve r'yet hesabnn bir gn te'hri pek ok vk'dir. u halde takvim hesabyla 16 a'bn 791 olacaktr. nk gnn, yni muharebeden bir gn evvelki gnn denbe: pazartesi denilmesinde yanllk olamaz. Mezkr trihin
435

Sayfa

802

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall) Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 2/283 -284

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mildyesi hesabna gelince: 791 Muharrem'inin ba 1388 Knun -i evvel'inin 31'inci gnnde vki* olduundan, a'bn'n 16*nc sal gn 1389 Austosunun 10'uncu gnne isabet eder ki, Austos'un ba pazar oldu undan 10'u sak'ya tesadf edecei cihetle, u hesabn shhati bununla da anlalr. Demek olur ki eski vesikalarmz mucibince Kosova muharebesin in vuku trihi udur: 15 (Takvim hesab 16) a'bn 791 = 10 Austos 1389 sal gn. Hammer, Srbhlar'm rivayetlerine ve trihlerine gre 15 Haziran 1389 olduunu ve yalnz Sa'd'd-dn, Sultn I. Murad'n vefatn 27 Austos gsterdiini yazar (Hammer tercmesi cild: 1). Bu hususda Srpllar'a m inanalm, bizim vesikalara m? Bizim vesikalar elbette daha tercihe -yn grnr. Hussiyle ki ordudan Sultn Murd nmna, ferman yazan zt pek hner sahibi bir mnidir ki, Pdiah'm ehdetini gayet st -dne im etmitir, (bk. 1. cild). u surete Srpllardn gsterdii trih, muharebeye azimet zaman olabilir. (Hazirandn 15'i de Sal'ya tesadf ediyordu; herhalde harbin bir sal gn olmu olmas asla phe gtrmez.) 27 Austos trihine gelince: Hoca Sa'd'd-dn, Sultn Murd irtihl it-dkde 792 Ramazan'n drdnc gn Yldrm'n clus ettiini ve muhariplere ihsanlar ederek Edirne'ye azimet ile bir yevm-i mes'dda Edirne tahtna ymn se'd ile su'd eylediini yazyor. Hammer'in 27 Austos dedii, bu trih olacaktr. Hlbuki Hoca'nn 792 (isneyn ve tes'n ve seba' mi'e) demesi mutlaka yanltr. Muharebeyi Ktib elebi dah 791' -de zabt eyledii gibi, btn rivayetler ve vak'alar 791 hesabna gredir. Bu yanllktan sarf- nazar ile 791 Ramazanmn 4* alnrsa, bizim hesbmzca Austos'un 28'ine gelir. Fakat Hoca'nn gsterdii trih esasen Sultn Murad'n ehdeti trihi deildir, Edirne tahtna clus trihi olmas muhtemeldir. u ihtiml, vesikalarla Hoca arasndaki ihtilf ortadan kaldrr.436 Nibolu Muharebesinin Vukuu Trihi

436

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall) Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 2/284-285

Sayfa

803

Yldrm Byezd'in Nibolu muharebesinde muzafferiyetine dir Osmanl memleketlerine yazlm bulunan evst- safer 798 tarihli fetihnmesinde (Feridun, c. 1, s. 120-122) Sene semn ve tes'n ve seba'

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

mi'e saferinn on biri olan cum'a gninde tarafeynden suff baland beyn ve vuku bulan muharebenin tafsilt etyn olunmutur. Lkin tak vim hesabiyle cumaya tesadf eden, Safer'in onbiri deil, onikisidir. bu bir gn fark -yukarda yazld zere- takvim ile tekml-i slseyn ve r'yet ihtilfndan domu olabilir. Binenaleyh muharebenin takvim hesabiyle vukuu trihi 12 Safer 798 cuma gn olmak lzm gelir. Bu trihin mildyesi 1395 senesi Terin-i snsinin 26'sidr. Tern-i sn ba Pazartesi gn olduundan 26's cumaya tesadf eder ve hesabn shhati te*yd edilmi olur. Hammer ise (Tercme, c. 1), bu muharebe iin bir Avrupa vekayinmesinde 25 Eyll, Bonfinius'da 29, Franszlar tarafndan 28 gsterildiini beyn etmitir. Plan da 28 trihini ihtiyar ediyordu. Engel'in muharebe gnn Sal gstermesine (c. lfe bk.) ve sal'nn 28'e tesadf etmi bulunmasna nazaran, ihtiyarn ve tercihin sebebi bu olmas lzm gelir. Fetih-nmede gsterilen Arabi trihin nldsiyle, Hammer'in gster dii trihleri uydurmak kaabil deildir. Bu hlde, yine hangisini mu'te -ber tutmak lzm gelecei mes'elesi karmza kar. Madem ki fetih -n-me'nin trihi evst-i safer 798 olmakla beraber, yukarda yazld gibi vuku bulduu gn 11 Safer olmak zere, iinde dere edilmitir. Ve byle bir galebe-i azmenin derhl iln da emr-i tabi olarak aylarca temhirine imkn yoktur, bu vesikann mu'teber olmas tabidir. Bir de eer 24, 28, 29 Eyll trihlerinden biri alnsa muharebe 797 Zi'l-hi ece'sinde ve bayram gnlerinde olmak lzm gelirdi. Fetih-nme'nin mukaddimesinde geen sene Kostantiniyye zerine varld yazl olarak muharebenin 798'de vuku bu ifde ile de te'yd edilmitir. Bununla beraber eer muharebe bayramda olsayd, fetih-nme'de mutlaka buna dir bir iaret olurdu. Yazlan bu tafsilttan sonra Nibolu muharebesinin -Hammer'in Avrupa mverrihlerinden ald rivayetler gibi- 24; 28, 29 Eyll trihlerinden hi birinde deil, 11 (takvim hesabna gre 12) Safer 798, 26 Tern-i sn 1395, Cuma olduunu ifde edebiliriz.437 Ankara Muharebesinin Vuku Trih

804
Sayfa

Ankara Muharebesinin vukuu trihini en ziyde tyin eden Arab -h'dr ki, onun ne dediini 2. cildde yazmtk.
437

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall) Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 2/285 -286

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

Tabidir ki, aldanlmas en az muhtemel olan erba'a yni aramba tasrhidir. Hlbuki 804 Zi'1-hicce'si takvim hesabiyle pazar*dan balar. Bu ayn arambalar 4, 11, 18, 25 trihlerine isabet eder; evvelce yazld zere tekml-i slseyn ve re*ye* ile takvim arasnda bir gn ihtilf olabilir ve bittabi tekmil ve r*yet hesab te'hir eder. u hlde tekmil ve r'yet hesabiyle 17 trih arambaya der; Arabh'm trke muhtasar tercmesinde 17 Zil-hicce denildiini de, ikinci cildde gstermitik. Vk bizdeki nshaya ve mverrihin nakline itimden tercmede yanllk olaca beyn edilmi ise de, tercmeye esas ittihaz edilen nsha matbundan daha doru olmak muhtemeldir. Bu trih, yni tekmil ve r'yet hesbnca 17, Takvim hesbnca 18 Zi'1-hcce 1402 Temmuzunun 19'una isabet eder, 19 Temmuz aramba olaca hesap yoluyla grlm olduundan (nk 1402 Knun-i sn'sinin ba pazar ve Tammuz'un ba cumartesidir), bu da hesabn shhatini te'yd eder. Arabh'm s-min aeri kelimelerinden y () tertb hatas olaca gibi, Arab mverrihinin mild takvimde bir gn aldand farz olunursa 19 Temmuz trihi kar. Yazlm olan tafsilta gre mtercimin en muhtemel grd trih: 17 (takvim hesabiyle 18) Zil-hicce 804, 19 Temmuz 1402 aramba'dr.438 Varna Muharebesinin Vuku Trihi Sa'd'd-dn'in muharebe gnn 848 Receb'inin 9'uncu sah gn gsterdiini yazmtk (Tercme'nin 2. cildine bk.) Hoca'nn ibaresi aynen udur: Bu gaz-yi srr-efz sene semne ve erba'n ve semne mi'e recebinn tokuznda yevm-i selsede vuku bulup... Hammer Sen Marten Yortusundan bir gn evvel taraflarn askerlerinin harb saf zere dizildiim beyn ve muharebe iin 10 Tern*i sn 1444 trihini gstermitir. 848 Receb'i aramba ile baladndan 9'u per embeye isabet eder, binenaleyh sal, ne takvim hesabna, ne tekmil ve r'yet hesabna uyar. Bundan vazgeerek, Receb'in 9'u 1444 Tern-i evvelinin 22'sine gelir ve Hammer'in trihine tevfuk etmez. Lkin Hris tiyanlar, Sen-Marten Yortusu'nda aldanamazlard. Sen Marten imparator Konstans'n alaylarndan birinde bir askerdir ki, azizler srasna dhil edilmi ve yortusu 10 Tern-i Sn'ye tesadf ettirilmitir. Ehl-i Sa-lb, muharebenin
438

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall) Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 2/286 -287

Sayfa

805

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

bu askerden olan azz'in gnne tesadf etmesiyle pek memnun olmu olacakt. 10 Tern-i Sn trihini alrsak Recebin dokuzu, Recebin yirmidokuzu olaca hatra gelir; lkin 29 Receb 848 aramba gnne der; muharebe sal gn olacaktr. nk Hoca sal dedii gibi, Hammer'in gsterdii 10 Tern-i Sn 1445 gnnn sah olduu hesab yoluyla anlalr. u halde Hoca'nn sal kelimesini ve Hammer'in rivayetini esas kabul edersek u trih kar: 28 Receb 848, 10 Tern-i Sn 1444, Sal. Sultn Mehmed'in Varna muzafferiyetine dir hruh Mrz*ya mektubu (Feridun, tstanbul matbuu, c. 1, s. 214-215) 848 Ramazan'mn evhr trihiyle mverrehdir, muharebe gnn gstermez; fakat mektubun trihi, muharebe zamanna tekarrb ederse, ihtimle de o kadar tekarrb eder.439 stanbul'un Fethi Tarihi Ftih tarafndan Hoca Kermi insiyle ran ah Cihn -h Mrz'-ya gnderilen farsa fetih-nmede (Feridun, stanbul basm, c. 1, s. 238-241) 857 baharnn balarna tesadf eden 12 Reb''l-evvel cuma gn Edirne'den hareket olunduu, Rebl-evverin 26'nc cuma gn Kostantiniyye'nin muhasara altna alnd, ellidrt gn gece gndz muharebeden sonra cmdi'l-ul'nn 20'inci sal gn ehrin fethedildii mnde-ritir. Bu hesabn shhatinde hi phe yoktur, nk: Evvel 857 Muharreminin birinci gn cuma ve Reb''l-evvelinin birinci gn pazartesi'ye tesadf ettiinden, Reb''l-evvel'in 12'si cuma'dr. kinci olarak, Reb''l-evvel'in 26's da tabiatiyle cuma'dr (Edirne'den ordunun b-huss gayet cesm toplarla stanbul'a gelebilmesi ve mevkiini tutmas iin iki hafta gemesi tabiidir). nc olarak, cmdi'l-ul'nn ilk gn perembe olduundan 20'si aal'ya tesadf eder. Drdncs, 26 Reb''l-evvel cuma ile 20 Cmdi'1-ul sal arasnda balang ve biti dhil olmak zere tam ellidrt gn vardr. Elli drt gn muharebeden sonra demek de balang ve bitiin dhil olduunu gsterir; zr muharebenin balad ve ehrin alnd gnlerde dah elbette
439

Sayfa

806

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall) Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 2/287 -288

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 18

Joseph von Hammer

muharebe edilmiti. Bu trihlerin mild hesabna gelince: 20 cmde'1-ul 857, 29 Mays 1453 trihine tesadf eder. 1453 sene-i bastesi pazartesi ile baladndan, Mays'n ba ve 29'u da saldr. 26 Reb''l-evvel 857, 6 Nisan 1453 cuma'ya der. 12 Reb''l-evvel 857, 23 Mart 1453 cuma'ya tesadf eder. Hoca Kerm'nin evvel-bahar demesi nevruz deil, baharn evveli, yni balan demek olaca anlalr. Fethin drdnc cuma gn -ki Ayasofya'da Ftih Sultn Mehmed nmna ilk hutbenin okunduu gndr-, bittabi Dukas'n dedii gibi 31 Mays'a deil, Franzes'in dedii gibi 1 Haziran'a tesadf eder. Veska ve hesaba mstenid tetkiklerden sonra, birbirini tutmayan szlerin ve bunlara nazaran Hammer'in mtala ve tenkitlerinin (Elinizdeki cild, Mverrihin Notlar ve Aklamalar Onnc Kitap, Not: l'e ve ayrca 2. cildin Notlarna bkz.) hkm kalmaz. Mverrih-i mdekkk Ktb eleb'de 857 Feth-i Kostantmiyye, der muntasf reb''l-evvel, b pench ve yek rz-i muhasara denilmesi hakknda u kadar sylemek kfidir ki, muntasf reb'l-evvel ordunun Edirne'den hareketidir. Takvtm't-Tevrfh'i brahim Mteferrika tab' ederken cedvelleri brakd gibi havmi ve havde olan menhvt geri kitaba almsa da, anlalan bunlardan bzlarn da drm veya yanl almtr. Takvm't-Tevrh'in mteaddid nshalar mukabele edilerek yeniden baslmas arzu olunursa da, nefs-i kitb ve bu arzu varak- mihr-i vefa kablindendir. Molla Grn insyle Azz-i Msra irsal olunan fetih-nmede dah Hoca Kerm'nin insiyle tamamen muvafktr. erf-i Mekke'ye ola fetihnamede dah trih 10 cmdel-ul' gsterilmitir. 440 Drdnc Cild vekayiinin cereyan ettii Hicr seneler balangcnn hangi Mild seneye ve hangi ayna, hangi gnne tesadf ettiini gsteren cedveldir: (Tarz- atk (V.S.) dir, tarz- cedd o zaman henz kullanlmyordu)'. 8 88 8 89 0
440

9 3 sn

ubat Knun-

1483 08 1484 09

9 9 6

7 Temmuz 502 2 Haziran 503

1 1

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall) Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 2/288 -289.

Sayfa

807

Byk Osmanl Tarihi 8 90 8 8 91 8 92 8 8 93 7 8 94 8 95 5 8 96 4 8 97 8 98 3 8 99 2 9 00 9 01 1 9 02 9 03 0 9 04 9 9 05 9 06 8 9 3 1 8 2 1 Austos Temmuz 1 7 2 Knun- evvel 1 2 1 4 2 l 1 2 2 Eyll Terinievve Terinisani

Cilt 18 1485 10 1486 11 1486 12 1487 13 1488 14 1489 15 1490 16 1491 17 1492 18 1493 19 1494 20 1495 21 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9

Joseph von Hammer 1 Haziran 1 504 4 Haziran 505 2 Mays 1 506 1 Mays 1 507 2 Mays 508 2 Nisan 1 509 1 Nsan 1 510 3 Mart 1 511 1 Mart 1 512 9 Mart 513 2 ubat 1 514 1 ubat 1 515 5 ubat 516 . Knun- sn 517 1 Knun- sn 1 518 3 Knun- sn 519 2 Knun- evvel 1 1 519 1 1 1 1 1

4 3

1 0 1 9

6 5 9

Eyll

1496 22 1497 23 1498 24 1499 25 1500 26 1501

9 24 9 3 9 9 3

Sayfa

808

Byk Osmanl Tarihi 07 7

Cilt 18

Joseph von Hammer

Sayfa

809