Redaksia | Lidhje | Harta | Arkiva | Kontakt

E Marte, 04.06.2013, 09:12 AM (GMT+1)

Zemra

Editorial

Speciale

Komente

Personalitete

Kultur

Reportazh

Plus

Intervista

Letrsia

Aktualitet
Kerkoni

Sporti
Kerkim i avancuar

uesit austriak vizit n Kosov

EDITORIAL
Radovan Zogovi: Ardhsit - Kngt e Ali Binakut
| E Merkure, 05.03.2008, 05:34 PM |

Radovan Zogovi

ARDHSIT- KNGT E ALI BINAKUT DOLJACI- PESME ALI BINAKA

Nga Kadri Mani

N tridhjetvjetorin e paraqitjes s tyre publikut, q, edhe ne, pasardhsit e Binqeve, po i botojm - si edicion t veant dhe n t dyja gjuht - "Ardhsit - Kngt e Ali Binakut". Edhe pse me nj vones prej m se njzet vjetsh, prap, me kt rast, ne shprehim mirnjohjen ton njerzore pr kt vepr t denj, e cila, ndr t part n serbokroatishte, trimrisht dhe ndershmrisht - n mnyr humaniste, foli t vrtetn pr ne, t ashtuquajturit "shqiptar t egr", pr "agrarin" famkeq dhe t tjera kso dore; vepr ku sht grshetuar edhe ajo tradita e pohimit fisnik, q i pari ndrmjet Malazezve e shprehu poetikisht i paprkulshmi Mark Milani... N at koh - e ather ajo ishte pr ne m e nevojshmja - ajo nuk ishte vetm fjal trimrore: zemra e zemrs, dor mirkuptimi dhe nderimi e shtrime vllazrisht - por edhe flamur nn hijen e t cilit Partia Komuniste e Jugosllavis mblidhte, pa marr parasysh kombsin, partizant e vet guximtar pr prleshjen e fundit me tiranin dhe mizorin, pr sendrtimin e ndrrave shekullore t njerzve tan. Prandaj, "Ardhsit-Kngt e Ali Binak ut", n trsi u ben kng kushtrimi t Partis Komuniste n kto vise t stuhishme, qndrimi i saj, vshtrimi i drejt i realitetit t mjer tonit t shtypjes nacionale dhe ekonomike, dhe e vetmja rrugdalje prej pellgut t zi - rrfimi me gisht kah fajtort e s keqs, grishja revolucionare pr flijime dhe marrdhnie t prbashkta: Nj pr t gjith -T gjith pr nj... Prandaj kto kng vetm e forcojn dhe thellojn vllazrimin ndrmjet njerzve, pa t cilin ska lumturi; jan brum frymzimi i pashtershm i breznive t sotshme dhe t ardhshme pr dashuri, mirkuptim e nderim reciprok - kshtuq t mos kthehet kurr m e kaluara e hidhur. * Autori i ktij libri, njqinfish t dashur pr ne - poeti dhe prozatori, publicisti e prkthyesi prej Malit t Zi, por edhe prej Kosovs e Metohis - u lind n katundin Mashnic t Polimses, m 1907, ku kaloi fmijrin, kurse rinin n Metohi si "ardhs". Fakultetin Filozofik, letrsin, e kreu n Shkup. Redaktoi dhe bashkpunoi me shum revista dhe fletore ndrmjet dy luftrave, duke dprtuar n radhn e e prfaqsuesve t dalluar te letrsis realiste, prparimtare. Pr shkak t puns revolucionare e kan ndjekur pareshtur. N luftn nacionallirimtare mori pjes qysh dit e par. Dy prmbledhjet e e paralufts t poezive- "Grushti" (1936) dhe "Pllumbat e falt" (1937, ku qe botua pr her t par edhe cikli "Ardhsit" - Kngt e Ali Binak ut") - u ndaluan menjher prej policis. Mbas lirimit botoi, si libra t veant prmbledhjen "Strofat k renare" (1947), kritikat e polemikat "N fush t mejdanit" (1947), poemn "Ardhsit - Kngt e Ali Binak ut" (1958) botim i vet autorit) dhe vjershat "Fjala e artik uluar" (1965). Ndrmjet t prditshmeve t bollshme, n shumic prej letrsis sovjetike, prmenden ato prej Majakovskit, Gorkit e tjer. "Ardhsit - Kngt e Ali Binak ut", si cikl prej njmbdhjet kngsh, u botuan pr her t par shqip m 1949 n tre numra fillestar t revists "Jeta e Re", n prkthimin e E. Mekulit dhe N. Begollit; prndryshe - ciklin, asht si ka qen n botimin e par, e pati prkthyer m 1938 Mikel Marku, puntor nga Peja, por dorshkrimi humbi. Prkthimi i tashm u b sipas botimit t vitit 1958. Nntor, 1967 Esad Mekuli I iku gjumi Ali Binakut si zogu i trembur, dhe nett u bn t rnda e t pambarim. Or e or t gjata t nats ai rri zgjuar, i shtrim n postiqen e vjetr t ogiit, ndrsa netve t shurdhra e hert para se t zbardh drita rri pran oxhakut ku, sipas zakonit t strgjyshrve, e ndez vet zjarrin: rri, mendon dhe numron tespihet - mjekra e bardh e krehur i skuqet n flak si tufat e misrit t Metohis. Pshprit fjalt e thata t buzve, krcasin tespihet- koh t vshtira kan ardhur, don me iu zhduk gjurmt fisit t Ali Binakut t Metohis. M leht e kan pas strgjyshrit tij n moshn e tij: ljshin parmendn e kosn, ljshin pushkn dhe rrinin n kulla;

ndiznin zjarrin n oxhak t ods s madhe, u tregojshin bijve dhe nipave ka duhej t punojshin, shkojshin n pleqri t Shngjergjit, pajtonin gverre shtpiake, pritshin mysafirt, kujdeseshin pr nuset dhe i faleshin perndis. Po ka t bj, ka t bj Ali Binaku plak, si t rrij n Kull, qysh t dal prej saj, - dit t vshtira kan shkel, zotrinj t vshtir: duan t`i zhdukin gjurmt e tij, ashtu edhe t fisit t tij prej Metohis...

KNGA E PAR
Un Ali Binaku heq tespihet e mij t shurdhr dhe me do kokrr t rndoj mbi qaf vargun e gurvet un Ali Binaku t mallkoj gjith `ke deri n farn e gjinis sate!

Pse, pse n pullaz ma vrave t shenjtin shpend, lejlekun? N oxhakun tim i falej allahut, n oxhakun tim puthte sqepat e bardh q si bima prej bucs shpojn lvozhgn e ves, prej oxhakut tim shtrinte n votrn time rrembat e bardh, dhe kurr me krah s`ma rrzoi molln prej rrembi, dhe kurr me sqep s`ma shpoi syrin e kuq t qershis (q t kulloj ninza e kuqe!) shpend i shenjt kur pushka e par krisi n t me habi shikoi syhapur shpend shenjti; kur pushka e dyt krisi n t vetm qafn prkuli si lulja e bardh n er; kur pushka e tret krisi n t ra prej oxhakut tim, i prgjakur, n pullazin tim...

KNGA E DYT
I rrzuen gardhiqet e mija si t lashtat, i shkeln gardhiqet e mija si t lashtat e ndeme; i shkeln livadhet e mija t blerueme si rrushin. Livadhi pranveror sht si uji i kthejllt i blertsa dielli mos me turbullue me gishtat e vet; livadhi bardh-lulue si bora e parsa zogu gjurmn mos me lan mbi t; era mos mu valvit mbi barin e vesuemmos me gafrrue! I rrzuen gardhiqet e mija si t lashtat, i shkeln livadhet e mija si rrushin.

Kmba ime kurr nuk shkeli mbi gardhin e tij, kmba ime kurr nuk la gjurm n livadhin e tij (as kur ka bor mbi t deri n gju), as dhuja ime kurr nuk hypi n gardhin e tij pipat e murrizit m`i nduk. N livadhin tim qinda rre si mbi born e vjeme. Dhe shih, kalon ai si dje nn degt e rndat qershive

t mija, ndalet dhe degn shqyen, e asaj, si gjerdanit t kputun, iu dridhn dhe iu derdhn inxhinjt e kuq t qershive. Dhe plaga ku dega u shqye u mbush me gjak.

KNGA E TRET
O nat, mos po kalojn ushtrit mbi ura, apo era thyen degt e pemishtes sime, apo trert bora po i rrzon n pullaz?

Jo, nuk po kalojn ushtrit mbi ura, nuk po i thyen era degt e pemishtes sime, nuk po i rrzon bora trert n pullaz. Po kali i tij bn lm n misrin tim tan natn, tan natn...

Po e ndiej- qerret e topave po kalojn npr misr: thyhen krcejt e njom t kallijve, thyen brijt e njoma t fletve. Po e ndiej- dushmani dalldiset n qilarin e bijs sime, shkel me gjunj shtratin e saj vajzror, junguron si qeni nn fytin vajzror. Ktu sht- me thundr m shkel n brij! Shkon ai ars- zekosat nn t kalohen. Ai me buzt e lagta tramakt i prek, me dhmb kput majn e skuqun t gjinit, dhe kafshonprej dhmbve tambli i shkumon. Ndrmjet mbrmjes e meje shtrihet viti i rnd, dhe ai sht gjith natn mbi muem`i shkel brijt me thundra.

KNGA E KATRT
As shirat nuk po e kujtojn tokn, as gjumi shpirtin. Dhe gjethet gjith natn pshprisin pr zhurmn vesore t shiut, dhe buzt e thara q ndrra si rrebesh t ushtoj. Ushto, i duhishmi, n degn e arrs , ushto, laje ndryshkun e mollave, njomi sqetullat e kallijve, freskoji pullazet, vaditi livadhet e shkeluna, mbushi shtambat e gurrave dhe prmbysi. Ushto, i buti! Dhe un po flej, e ti ushtom, dhe luhatma deri n agim degn nn dritare,

si djepin prkunde. Po pse t ushtosh, pse degn t ma luhatish? A thua nesr do t shoh zallin e shprndar n rrug, dhe turmat e pazarit, si dyndje gazmore? A sdo t shoh qet brij-lagur, dhe qerren mbas tyre, mbush fasule t bardh, dhe fasulen n rrug- sedefe n dru? A thua do t shoh kuaj t bardh shale, kur guaskat e thundrave shprndajn nper zalle, dhe xingojn me takam, e kmbsort i ngacmoj me buz, e pasqyrat e vockrra t fyejve t Gjakovs hedhin flutura t bardha n degt e arrs, n dritaret e vashava? Si t flej? I zgjuar ka t shikoj? A pemishtet tona, ku as qengjat lshue nuk jan, e tash i ndyejn thit dhe bagtit e ardhsve? A shartimet e merakut, q as puhia s`i prkuli, e tash thyejn dhit damtore t ardhacakve? A rrugt e pazarit, ku qet e zbathur shqepojn, dhe qerret ciasin, e rrotat luhaten? A kalorsit e rrall dhe kuajt e shals prej t cilavet kmbsort e zbathur fshehin kmbt n hendek? Apo burrat - t armatosur dhe kostar, me duqet rreth qafe, me vargje specash n krah? Pse tushtojsh, pse t ma lkundish degn?...

KNGA E PEST
Druaj prej ods s shurdhr n muzg, frikohem prej kumbonave t shkreta t ogive varur n tavan q lehtas n er gjmojn. Dhe iki nn bli, i kryqzoj kmbt n lendin dhe pres, presq dhent e lopt, prej kullose, t mbushin rrugicat e katundit, q t sjellin hare n katund, q t sjellin prej fushe lule midis thundrave, q t sjellin tambl n gjij. Druaj prej ods s shurdhr n muzg, frikohem prej kumbonave t shkreta q lehtas n er gjmojndhe iki nn bli, dhe kryqzoi kmbt n lndin, dhe pres, pres... Prej prone t thuajur, shtratit t rrugve t dhiareve, muzgu i shkret krcllin me thundrat e vetarve.

Maja e qinarit fluturon e bie si zogu n pe, muret dhe gardhiqet hitha kundrmojn. Shkreti... Vrshima e territ i mbyt grmadhat e shtpijave. Tufat s`kan me sjell n vedrat e gjijve tambl n`katund, dhent s`kan me pru lule midis thundrave. Tufat tona, t bardha, si dhmbt e rralluem, torishtat e kullosat tona u lavruen. A din ti n muzg si lehin qent ndr dhen, a din ti t lehmet e tyne si flakrojn (flakrojn!) si zjarret gazmore rreth torishts? A din ti si duket sisa e plot n gojn e qengjit? Hej, bari po rritet mbi rrugt tona! Udht tona t gjana jan lavrue. Baj ben vorre rritet kompiri!

KNGA E GJASHT
Tufat tona te bardha si dhmbt e rralluem, rrugt e bjeshkve u mbuluen me bar. Dhe ditt e vers, shtegtare t etshme, vijn e shkojn, e re s`ka prej deti as n det. sht mesdit. Digjet ellopeku. Varen rrembat e molisur, gurt ashpr ersojn, n squfur. Tri dhen, t ndame tufet, ecin n rrugn q prvlon si t verbra dhe njrapastjtrs si t lidhura. Dhe kudo q jam, kudo q ulem: ulurojn qent e barinjve, dhe elin gropa, dhe kujisin nn dhekujisin prej zhegut, prej mallit pr bjeshkn. Dhe ditt e etshsme vijn e shkojn, e re s`ka as prej deti as n det. sht mesdit. Digjet ellopeku. N bjeshk prrojet gufojn dhe njomin barin, dhe njomin brejt deri n gju. Krojet rrahin lugjet ujvarse, pashiten n er, strpikin lugoren. E pishat ushtojn si shpellat dhe murlani, me zrin e vetmis s lasht, strlasht n bjeshk. N ciln bjeshk zani nuk po ndihet? N bjeshkn Shtedim zani nuk po ndihet. As qen m s`ndien, as kmesa t`brlykun, as kng, as sqepari, as tareq mejdanxhinj. Aty lpusht ngrihen, mbulojn stanet e shkretnueme,

dhe toka i bren hujt e torishtave mbi nye, dhe bari del nper drrasa e trina. Tufat tona t bardha si dhmbt e rralluem, N bar mbueluen udht dhe kryporet. N barin e bjeshkve tona, n barin e madh vesor ulkojat lajn gjijt dhe klysht ushqejn, dhe klysht ushqejn n kullosat e shkreta t bjeshkve tona!

KNGA E SHTAT
Mos qaj, moj Ziz Nimonja e Nimon Alis, n gjum mos qaj, mos nem obanin tnde, bjeshkt mos i ndrro, as kullosat vesore deri n gju, as mrizet mos i ndrro, as krojet e akullta. Flij, obanesha ime herake! Dhe hert zgjohu, dhe lopn gurishts teposht lshoje, teposht Bistrics, lumit shterak. Aty do t gjej flet t idhta n rremb, dhe ves do t gjejves mbi gur. Mos lngo n gjum, suta ime e rrmbyeshme, mos i nem syt, as nntr vjett e tua mos i mallko, mos ndrro hurdhat e zez n rrah, ku bari thahet, ku bari prej gjaku s`rritet. Flij, obanesha ime gjumleht! Po vijn shirat vjeshtore- shirat kan me la tokn, kan me la, me far kan me mbjell. Bari do t gufoj, dhe bari gjithka do t mbuloj, i blerti bar harrestar. Mos lngo, plep, mos u dridh prej ethesh t blerta, flokt e imt mos i shkull, mos i thyej duart e vogla gishtholla, prej lajthishtes mos u tremb, mos ndrro t dek-vramin, q vra e kan te kroi, ftyrn me lpush mbulue. Flij, obanesha ime ndrrkeqe! Po vijn shirat vjeshtore- shirat kan m`i rrafshue gropat, kan me i rrafshue, me far kan me i mbjell. Bari do t gufoj, dhe bari gjithka do t mbuloj. i blerti bar harrestar. Flij, 0banesha ime herake! Q t ohesh heret, q lopn n kullot ta lshosh. Q ushqim t gjej- s paku nj flet t idht n rremb, dhe ves t gjej, s paku mbi gur!

KNGA E TET
Na ran, tinz na ran, n prehje t mngjesit nn bli na ran. Dhe na rrzuen, na zbrthyen, na shkeln si dushmant duajt e dushmanve. Na ran nn blirin hijetar q me deg mbulon nyjzn gjasht rrembsh e me maje ia kalon tymit t oxhaqeve. Na ran, nn bli na ran ku gjyshat na rrijshin n mngjese dhe mbrmaneve verore, dhe pyetshin pr shndet, pyetshin pr zekosat, shkrepshin urorin, ret i shikojshin, dhe kosat mprehshin, dhe kuajt endshin. Dhe na rrzuan, nas zbrthyen n bar, na shkeln, aty ku, n mngjese heret, n muzgjet hijernda verore, rrijshim edhe na, ngushtue travajesh, me shata t topitur, me kosza t ngranme,dhe ekiat e kosave, dhe kujdeset, dhe duhanin ndajshim, dhe fjal uzdaje prej goje n goj nedshim si prushin e mbuluem t nadjes prej votrs n votr. Tash bliri- qyqe vetm. Dhe un plaku e kujtoj Porsa hija e tij rrugn prgjysm vrshen e shkim, kojshit i pves pr shndet, ata m nuk jan. Dhe rrij, rrij. Me degt kuvendoj n gjuhn e gjetheve. Dhe zogjt i kuptoj. Edhe zogjt thon: nuk fryejn erra ndr deg q t shitojn zogjt, q zogjt t`i rrzojn prej degve, po qe degtpo q degt zogjt t`i mbrojn.

KNGA E NNT
Mos qaj, Ibish, nxns-peng te ardhsi, mos copto shpirtin, mos i mundo syt dhe mos qaj. Po, me strajcn e nxnsit me shkronja t huaja ti je pr mue kallam misri shtalb me lung t plumbt. Kur i mshon shuplak librit, ti me shuplak godet n gozha t germave, t mprehta si gozhda n t dy ant t mprehta.- Por mos qaj, mos qaj Ibish!

Vuajtje e pikllim- pse i imi m je m shum se dielli im n qaf, dhe mbi vorrin tim, prej dheut t gjelbt brenge e urrejtje bari nuk do t mbij- i gjelbrti bar harrestra. Por ti mos qaj. Kur e zeza bie mbi njeriun,-

he burr, mos qaj. Ibish, he burr, Ibish Nimoni, mos qaj, shtrngoi dhmbt dhe mos qaj; he burr, Ibish, mbaje mend se kush je dhe i kujt je! Mbi mua t vetmin, n kohn fishire n mua, q qytetet tona dhe katundet i ojshin si gotata dhe i cokrojshin mbi tryeza e kufij dhe i hidhshin cop-cop, prej mllefit ose qejfit, dhe kuajt i ushqejshin me buk, dhe shpatat me mish,tre mbretr, q vijshin pr mos me shkue, dhe shkuen, si vegshat u thyen. Mbi ne n mua, sa kap kosa e nj jete, kan qen tre krala, q vijshin pr mos me shkue, q ngrehshin topat n shtat rrug dhe kufij dhe na goditshin me zjarr, dhe na qllonin me fjal t mdha me na ngri, dhe na shkundshin si pemt, dhe na qethnin si delen, dhe na thurshin n lese, hujt e t cilave zblidhen n nyje,tre krala, q vijshin pr mos me shkue, dhe shkuen, si vegshat u thyen. Hullive t ktyne arave, rrudhave t ktij balli kan kalue pash Shemsi-pasht, Sav-Pataret, Teodor-bashet, sejment, krillasht, gjindarmt, qyskitartdajakxhinjt, fajdexhinjt dhe ryshfetit, kalemxhinjt-tupanxhinjt... Dhe kan kalue, prinjsit dhe ushtri. Aq m pakthim, sa lavdoheshin si t amshuem. Aq m papritmas, sa m t fort q dukeshin. Quhen ishin, dhe do t quhen, do t quhen ajo q sht! Do t quhen ishin. E na- na t part e t mbramt, na t mkmbur, na rranj t rranjosur q ec, na t prem, na q mbrohemi dhe prtrihemi n dhjet filiza, mungullojn n tri thika,ktu jemi, dhe do t jemi- q mhallat t rriten n katunde, katunishtet n katunde, q bimt t gufojn prej rruzgjers, q dielli t mbltoj fidant e tij n ujrat e vrshueme mbi gryka, q kuajt tan t shals t shkelin vanat e prrojet dhe t qndrojn mbi yje, dhe yjet t fluturojn cop e grim, q me kng t dijm ka bjm, q ti t mugullojsh, t rritesh, q t thuash se kush je dhe i kujt je!

E ti mos qaj. Kur e zeza bie mbi njeriun,he burr, mos qaj! Ibih, he burr, me zemr ti kaloje edhe librin e dhuns- kur sht edhe libri fuqi, duro dhe mso- kur sht m fuqi dhe libri! Dhe n t, madje n te t gjindarmueme, t zotnijueme, do t gjejsh se nganjher sht m burrrore dhe m e urt rrugt me i lavrue, se arat e Metohis. Nga ajo dikah ka ardh se pr ate q ligjin e ka n topuz, gjurmt i qelbn me panjerzi. Diku n te ka shkrue Mark Milani n Medun q t dihet se kush jemi dhe t kujt jemi. Pra, mos qaj. T zezs kaloja me trimni. Dhe prej atij libri, dhe t atyre mbas ktij dhe mbas tyre, mso q t mundesh- ku libri kres nuk i ndihmon, e kryet dors, mos qofshin as krena as shkronja,mso qe t krijosh, krko q t dallosh kur, me k dhe qyshq k njiga t quhet l i b r, glava t quhet k r y e, sloboda- t quhet- l i r i. Dhe ather, Ibish, urithi im rreth belit, ather lapsi n gishtat tu, q i puthi t dhjett n majtha, nuk do t jet kunj mundues, i rrasun midis gishtave, jo!- ai do t jet edhe m i but edhe m i njom se flett e barit mongjesor me t cilin fshin kosn, se griha, e but dhe e lagt, n dor heret n agim, n dorn q dashunoj t kositsit q dua, do t jet- mbaje mend se kush jemi dhe t kujt jemi!

KNGA E DHJET
Ran malet tona si ushtrit e kosituna. Tokn si thit e rrmojn rrnj drunjsh duke krkuar. Burimet tona dhe prrojet i dan prej nesh, t lashtat tona i thith dheu dhe i ushqen. Ujin pr bahe e pr arame pare e blejm. E qe- prej kullosave dhe maleve tona dhe n arat tona kaluen shtizat majemprehta, n arat tona kaluan veglat kmbmprehta. Dhe me kmb t verdha, si zogjt grabitqar, apojn prej brazs n braz dhe masin me sy t zez...

KNGA E NJMBDHJET

Erdhn tok-ngrnsit me jugun e par kur toka e bardh u qndis n lara me viza pr braz, me germa pr far. Erdhn tok-ngrnsit, arat i matn, vijat i shnuan, e viz mbi viz, megje mbi megje paluan,tokn ton si fjaln ton me shtat dylla e mbylln. Dhe ditt shkojn. Metohija gufon tambl. Le t shkojn. Le t gufoj. Gurrat le t`i luajn gurt, buburrecat e murrm le t brejn lndinat si sharra, sythat, duke elur, rrembat le t`i fillojn. Ti, i Ali Binakut Nimon Alija,duart e teprta paloji n prehr. Dhe ditt shkojn, si kalors vllezr t nj fisi q njritjetrit n ndihm i vrapon dhe asnjri nuk kthen. Po vjen pranvera! Lreni, le t vij, djemt e Ali Binakut, t Binak Rrustemit, speca le t mbjellin, ata q arat lavrojshin dhe njzet braz me nj t sjellme mbillshin; pulat le t`i ruajn, ata q ruajshin dhent dhe tufave u prijshin, dhe kng trimrie kndojshin, dhe pushk qitnin n shenj npr bjeshk. Nipat e Binak Rrustemit le t bhen hyzmeqar, mbesathyzmeqare! Duart lavrtare t`i palojsh n prehr!

KNGA E NJMBDHJET

Fusha ka thithur born si pogaa tablin. Dhe- burra, mbi buk betohen!n arat tona ardhsit plugje kan pru, nn themel po na lavrojn. Burra ndr ardhsa, burra npr ara, ndalni plugjet npr braza, mbani farn n grushte,ndgjoni! Ai plug, q u ngul n arat tona, nuk sht- plug, s`sht plug, as umi s`sht um! Ata kan ngulur thikn midis nesh n mishin ton t toks!

SHNIME

(PR "ARDHSIT" DHE ZANAFILLN E TYRE)

Cikli "Ardhsit" sht shkruar, n versionin e par, n vitin 1937, si dokument lirik i vuajtjeve t popullsis shqiptare n ish-Jugosllavi, si protest ezopiane kundr politiks serbomadhe t marrjes s t drejtave, t shtypjes, t shpronsimit dhe t shfarosjes s shqiptarve n Kosov e n Rrafshin e Dukagjinit. Para lufts shqiptarve n Jugosllavi u ishte ndaluar emri i tyre, ndr shkolla dhe zyra detyroheshin t prdornin gjuhn serbe, taksat dhe tatimet q paguajshin ishin m t rnda se kudo brenda shtetit. Kullosat malore t fshatit ku shqiptart e Dukagjinit dilshin gjat vers, u shpalln si prona shtetit, dhe kush dshironte edhe m tutje t dal n bjeshk, duhej t paguante taksa kullose t mdha. Me rastin e kolonizimit t Malazezve dhe t Serbve n Dukagjin, n fillim, Shqiptarve u morn t gjitha kullosat, zabelet, vendet komunale prej kah merrshin drunjt e zjarrit, dhe kta, s shpejti u shtrnguan me ua el ardhsve parcelat pyjore vetm pr rrnjt q nxirnin atje. M n fund qeverit e gjashtkallnorit filluan me u marr shqiptarve komplekse t tra t toks s punueme, shpesh edhe t mbjelluar, dhe me ua dhn ardhsve. Pakngapak ka ardhur puna sa n Kosov e Dukagjin s`kishte gjallni as pr Shqiptar as pr t ardhurit, pse t ngushtuem dhe t gjakosun ndermjet vete. Pushtetmbajtsit serbomdhenj mu kt edhe synonin: ata dojshin q Shqiptart t`i shtrngojn ose t shprnguleshin ose t shfaroseshin (pr kt qllim kan tlerue gjakmarrjen, kan lirue prej gjyqit ardhsit q vrsnin Shqiptart, u kan ndalue banorve Shqiptar ndihmn mjeksore kundr sifilisit e malarjes, etj.), dhe me kt rast t`i gjaksojn sa m tepr ardhsit me ta, q t jen t varur sa m tepr prej pushtetit. N versionin e par, t botuar m 1937, n revistn "Nasha stvarnost" (Realiteti yn), cikli "Ardhsit" ka pasur pes kng ( e pesta ndahej n tri fragmente). N prmbledhjen "Prk osne strofe" (Strofa krenare) cikli ka pasur njmbnjet e ktu ka dymbdhjet kng. Fragmenti i par dhe i tret n "Prk osne strofe" t ish kongs s pest, jan dhn si kng m vete. I treti sht i prpunuar dhe poashtu i ndam. Jan shkruar rishtas knga e katrt, e gjasht, e shtat dhe e tet, kurse e nnta e tashme sht botuar m 1958, sepse dorshkrimi, si dhe 134 faqe t dorshkrimit t pambaruar dhe t pabotuar t traktatit poetik "Krlezha si estetik dhe k ritik letrar" u gjet pas botimit t "Prk osne strofe" , n nj pako q gjat okupacionit ka qen fshehur n tavanin e shtpis s Dr. Vojisllav Vukotiqit. Titulli "Ardhsit-Kngt e Ali Binak ut" gjithashtu sht si shifr. Ai duhej t ishte i paqarte pr censurn, dhe i qart pr lexuesit aq sa, me ann e dy pjesve t tij, t`u printe n marrdhniet e shtypjes, t`i njihte kush jan viktimat e kush ekzekutuesit dhe, kshtu, t`i bnte m t qart madje edhe disa vende q s`jan shprehur deri n fund n tekstin poetik.

(KOMENTET E TEKSTIT)

"Shpendi shenjt (Knga e par, f. 11).- Shqiptart n Kosov e Dukagjin e mbajshin lejlekun pr shpend t shenjt; ai i lutet perndis ("falet") dhe sht i dashtun te zoti, prandaj i sjell fat shtpis ku ndrton erdhn. "Pikllueshm hna kqyr shqiptarin..." (f. 12).- shqiptarin, ktu, trsishm- Shqiptart q banojn n Dukagjin. "N vorre rritet kompiri" (Knga e pset, f. 20.)- Ardhsve shpesgher u jepshin edhe vorrezat e lashta t Shqiptarve, t cilat i lavrojshin dhe i mbillshin; e Shqiptart, deri n ardhjen e ardhsve, nuk kan dijt pr patate, prandaj edhe kta i mbajshin n fillim si dika t huaj dhe t ndyt. "Na ran, tinz na ran" (Knga e tet, f. 25).- Te Shqiptart e Dukagjinit mbahej nj zakon i vjetr q n ver dhe kah fundi i pranvers, para dhe pas puns, t mblidhen nn bli midis katundit- t bisedojn, t kryejn punt midis tyre, t`i mprehin kosat, t mbshtjellin nganj fitil duhan dhe t dgjojn shpotit m t reja. Diku kah 1937-ta pushteti i ndaloi kto ndeje. "Kan qen tre mbretr...tre krala" (Knga e nnt, f.27 dhe 28).- N periudhn prej mbarimit t shekullit XIX deri n tridhjetvjetshin e ktij shekulli Kosova dhe Dukagjini kan qen, n rend, m gjat ose m shkurt, nn sundimin e mbretit turk, austriak dhe gjerman, kral Nikolls, kral Petrit dhe kral Aleksandrit. "Kan kalue pasht Shemsi-pasht, Sav-Pataret, Todor-basht (f. 28).-Shemsi-pasha: njri prej komandantve t ushtris turke me rastin e shuarjes t kryengritjes s madhe t Shqiptarve n Kosov e Dukagjin, n fillim t vitit 1910; ka vrar me qindra kryengrits, ka djegur nj numr t madh katundesh t Kosovs e Dukagjinit, ka prishur dritaret e vogla t shtpive t panumrta. Sav-Patara: Sava Llazareviq, komandant i gjandarmeris malazeze (t "krillashve") n pjesn e Dukagjinit q, prej 1912-1915, pati rn nn pushtetin e Malit t Zi; ka br zullume t mdha, plakitje, djegie, pushkatime, pr kt e pagzuan edhe Shqiptart me merin Patare; u vra si etnik prej pushks partizane gjat LL. Toddor basha: Todor Todoroviqi, prefekt i rrethit n Dukagjin n vjett e par t mbretris s Jugosllavis, organizues i vrasjes tinzare, provokuese, plakitjeve dhe torturave mbi banort shqiptar (n Junik et.) "Ka shnue Mark Milani..." (Knga e nnt f. 29).- Pr Mark Milanin, q e nderojn shum edhe ather kur sillen ndaj tij si ndaj armikut, Shqiptart kan shum kng.

Radovan Zogoviq: Ardhsit- Kngt e Ali Bunakut * Redaktor teknik: Shemsedin Gorani * Korrektor: Fehmi Spahiu * Tirazhi: 2.000 cop * U shtyp n Shtypshkronjn e Siprmarrjes gazetare-botuese "Rilindja" Prishtin

Radovan Zogovi

DOLJACI-

PESME ALI BINAKA PJESMA PRVA

Ja Ali Binak brojim svoje mukle brojalnice i sa zrnim svakim niem ti o vrat nisku kamenja, ja Ali Binakkunem ti sve do sjemena u odivi! Zato mi, zato mi ubi na krovu svetu pticu rodu? Na mom oaku klanala je alahu, na mom oaku ljubila je kljunove bijele to kao pronik iz grudve zemlje probiju iz ljuture jajeta, sa mog oaka irila je na moj dom svoje bijele grane, i nikad krilom nije oborila jabuku sa grane, i nikad kljunom nije probila crveno oko trenje (da iscuri crvena zjenica) sveta ptica! Kad je prva puka pukla na njuzaeno je gledala rairenim oima svetica; kad je druga puka pukla na njusamo se povio vrat kao bijeli cvijet na vjetru; kad je trea puka pukla na njupala je na mog oaka, krvava, na moj krov... No je. Tuno mjesec gleda kipniju i Mtohiju. Sjedim pred oakom- po arovlju je pa zeleni paspalj pepela. Sve spava... uje se samo apat brojalnice. lei mrtva sveta ptica. Bijela i krvava- krvavo otvorena grudva snijega, bijela i krvava- y svojoj krvi jagnje zaspavalo. ujem, ujem: sa moje strehe kaplje krv.

PJESMA DRUGA
Oborie plotove moje kao ito, prigazie plotove moje kao poleglo ito; pogazie livade moje zelene, kao groe. Prolena livada je prebistrena voda zelenasynce da je ne zamuti svojim prstimabijelo ocvala livada je snijeg prvoroeniptica da ne ostavi trag po njemu,

vjetar da ne povalja po rosnoj travi, da je ne zamrsi! Oborie plotove Moje kao ito, pogazie livade Moje ka groe. Noga Moga nikad ne stade na njegov plot, noga Moja nikad ne ostavi stope na njegovoj livadi (ni kad je po njoj snijeg do kolena!), ni koza se Moja nikad ne pope na plot njegov da obrsi glogovi mlad.

PJESMA TREA
O, noi, Da li to prolaze vojske preko Mostova, il vjetar kri grane Moga vonjaka, ili se slama ljeme pod Mojim krovom? Ne, ne prolaze vojske preko Mostova, ni vjetar ne kri grane Moga vonjaka, niti se slama ljeme pod Mojim krovom. To njegov konj hara po MoM kolombou svu no, svu no...

ujem ga- to vojska gazi preko njive: lome se jedre kosti stabljika, lome se vite sablje listova, ujem ga- to dymanin aikuje u klijeti Moje keri, koljenama gazi po njenoj djevojakoj postelji, rei kao pas pod grlom bijelim. Ty je- gazi me kopitom po rebrima! Ide on po njivi- pod njim padaju otkosi. On vlanim usnama drhtavo pipa klipove, i otkida zubima rumenu bradavicu sa dojke, i grizesa zubi mu pjeni mlijeko. Izmeu veeri i mene lei muna godina, a on je svu no na menigazi me kopitom po rebrima!

PJESMA ETVRTA
Ni kie vie ne pohode zemlju, ni sanak duu. I lie svu no ape o rosnom umoru kie, i usne suve da san zaumi ko pljusak. Zaumi, plaha, u grani orahovoj zaumi, operi ru s jabuka, nalij, pazuhe kukuruza, natopi rosom potrte sjenokose. Zaumi, blaga. I ja u usniti, a ti mi umi,

i njihaj mi do zore granu pod prozorom, kao kolijevku je njihaj...

Al emu da umi, emu da mi granu njiha? Hou li sjutra vidjeti preprani pijesak po putu, i povorke pazarne, kao vesele seobe? Hou li vidjeti volove mokrorogove, i kola za njima, prepunjena bijelog pasulja, i pasul po putu, ko sedef po drvetu? Hou li vidjeti konjice sedlanike, kad sitno trepere opranim koljkama kopita, i romore ormom, i pjeaci im pyckaju usnama, a sitna ogledala sa uzda akovikih bacaju bijele leptirove na granje opahove, na okna djevojaa? Po livadi mojoj stotinu prtina kao po lanjskom snijegu. I gle, prolazi on jue podno tekih grana mojih trenjastade, i iai granu; a na njoj, na raskinutom erdanu, zadrhtae i prosue se crveni dragulji treanja. I rana gdje je iaena grana napuni se krvlju...

PJESMA PETA
Bojim se mukle sobe u sutonu, bojim se pustih ovnujskih zvova to vise na tavanu i tiho na vjetru jecaju. I bjeim pod lipu, skrstim noge na ledinu, i ekam, ekam...Da ovce i krave, sa pae, napune seoske sokake, da unesu radost u selo, da unesu sa polja cvijee meu papcima, da unesu mliko u vimenima... Bojim se mukle sobe u sutonu, brojim se pustih ovnujskih zvona to vise na tavanu i tako na vjetru jecaju. I bjeim pod lipu, skrstim noge na livadu, i ekam, ekamDa ovce i krave, sa pae, napune seoske sokake, da unesu radost u selo, da unesu sa pola cvijee meu papcima, da unesu mlijeko u vimenima... Bojim se mukle sobe u sutonu, bojim se pustih zvona to tiho na vjetru jecaju,i bjeim pod lipu, i skrtim noge na ledinu,

i ekam.Sa polja, syvim kopitama ulica, u selo utie neujna poplava sutona, vrh erma uzlijee i pada, ko ptica, na uetu, sokaci i plotovi miriu na koprive. Pusto... Poplava potopa raspukle emija kua.Nee krave u vedrima vimena unijeti mlijeko u selo, nee ovce unijeti cvee meu papcima,stada se naa, bijela, razniae kao zubi, torovi i panjaci sy nai preorani. Zna li ti kako psi laju kod ovaca u stanu, zna li ti kako lavei njihovi bukte (bukte!)kao radosni ognjevi oko torova,zna li ti kako je puna sisa u ustima jagnjeta?

PJESMA ESTA
Stada se naa bijelaraznizae kao zubi, u travu urastoe putevi k planinama. I dani ljetnji, putnici edni, dolaze i prolaze, a oblaka nema ni smora ni na more. Podne je. elopek gori. Visi malaksalo granje, kamenje mirie oporo, po suporu. Pas krene ovce idu po vreloj ulici, kao slijepe i jedna za drugiu svezane. I gdje god bio, gdje sio, ujem: jauu psi ovari, i dubu jame, i cvile ispod zemlje,od ega cvile, od tuge za planinom. I dani edni dolaze i prolaze, a oblaka nema ni s mora ni na more. Podne je. elopek gor. U planini prskaju potoci, i rose trave, i rose jele do kolena. I esme prebacuju dugaka borova kopita, Kako da zaspim? Kud budan da pogledam? Hou li na zabran, kud ni jagnjad nisu putana, a sad planduju krave u krmci doljaki? Hou li na kaleme mezimce, koje vjetar nije svijao, a sad ih lome kosmate koze doljake? Hou li na puteve pazarne, kud ralju bosi volovi i kola cvile, tokovi glavinjaju? Hou li na rijetke jahae i konje sedlanike od kojih bosi pjeaci skrivaju noge u jarku? Hou li na ljude- orunike i kosae, s bisagama o vratuniskama paprika o ramenu?! emu da umi, emu da mi granu njiha?

PJESMA SEDMA
Ne plai, bre, Ziz Nimon, Nimon Ali, ne plai u snu, ne kuni svoje obanstvo, ne sanjaj planine, ni panjake rosne do kolena, ni plandita ne sanjaj, ni eme ledenice. Spavaj, obanko, pod djedovom rukom sjenovitom, obanko moja ranoranko! I rano porani, i kravu niz kamen-polje pojavi, niz Bistricu, rijeku presuenicu.Ty e nai grki listak na grani, i rose e nai- rose na kamenu. Ne plakuj u snu, ni godine svoje ne kuni, ne sanjaj liajeve crne na ledini gdje trava gine, pod djedovom rukom uvalicom, obanko moja lakosanko! Dolaze kie jesenje- kie e zemlju oprati, oprati, sjemenom zasijati. Izbie trava, i sve e pokriti trava, zelena trava zaborava. Ne boluj, jasiko, ne lomi tanane grane, ne kidaj sitnu kosu, ne lomi tanane grane, ne strepi od lijeske, ne sanjaj mrtvaca-pogibalca, koga su pod granom ubili, i lice mu lopuhom pokrili. Spavaj, obanice moja zlosanice! Dolaze kie jesenje- kie e zemlju oprati, oprati, sjemenom zasipati. Izbie trava, i sve e pokriti trava, zelena trava zaborava. Spaavaj, obanko moja ranoranko! Da rano porani, da kravu na pau pojavi. Da nae hrane- makar grki listak na grani, i rose da nae, makar na kamenu!

PJESMA OSMA
Udarie na nas, iz potaje udarie, na stanku jutarnjem pod lopom ydarie. I oborie nas, paspasae, pogazie, kao dymani snoplje dymansko. Udarie na nas pod lipom sjenovitom

to granjem nadvija raskre triju puteva i vrhom stoji izmeu vitih dimnjaka. Udarie na nas, pod lipom udarie gdje su nam djedovi sjedjeli u jutra ljetnje i veeri, i pitali se za zdravlje, pitali za otkose, u trud kresali, oblake tolkovali, i kose klepali, i konje provodili. I oborie nas, raspasae, na travi pogazie, gdje smo, u jutra rano, u sutone ljetnje tekosjene, sjedeli i mi, nevoljom stjejeni, s motikama tupim, kosama izjedenim,i ekie kosne, i brige, i duvan dijelili, i rije uzdanici od usta do usta prenosili kao supret jutarnji s ognjite. lepei na vjetru, prskaju po pojnitvu. I borovi huje nemute, hladovito kao u davne, pradavne dane u planini. Koja gora razgovora nema? tedim-gora razgovora nema. Ni pse vie ne slua, ni bradve doglasnice; ni grozdove pastirskih puaka sa panjaka. Tu bluturi ustaju, prepastaju puste katune, i zemlja pregriza jalove koce topova, i trave proniu kroz tice i vrljike. Stada sa nae bijela raznizae kao zubi, u zemlu urastoe putevi i solila. U travi naih planina, u visokoj posnoj travi, vuice peru sise, i doje vuad, i doje vuadna pustoj pa naih planina!

PJESMA DEVETA
Pale su ume nae, kao pokoene vojske. Zemlju kao krmci pijemo, traei ile drvea. Izvore nae i potoke okrenu od nas, vade su nae presahle kao na piesku. Bodu za bate i za njiveza novce kupujemo. I eto- s panjaka naih i iz uma i na njive nae preoe arena koplja bez zastava, i na njive nae preoe sprave tronoice.

i utim nogama, kao tice grabljivice, sprave krau brazdama, i crim okom mjere.

PJESMA DESETA
Dooe zemljojedi za prvom jugovinom kad zemlju bijelu ispisa proarica crtama za brazde, slovima za sjemenje. Dooe zemlojedi, izmjerie njive, linije zarezae, i upisae, i propisae, i crte na crtu, meu na meu preloie,nau nam zemlju ko rije nau peatom zatvorie. I dani idu. Ravnica pjeni mlijekom. Nek idu. Nek pjeni. Nek vrela pokrenu kamnje, nek mravi uljani pomile preko puteva, neka pupoljci, pupei, pokrenu grane. Ti Ali Binaka Nimon Aliruke puste sloi preko krila. I dani idu, kao konjici jednoplemena braa to hitaju jedan drugom u pomo i ni jedan se ne vraa. Dolazi prolee! Nekaga neka dollazi, neka sinovi Ali Binaka, Binak Rustema Sad lipa ami sama. I ja je starac polazim im sjenka njena pokrije vrelu ulicu, i sjednem pod granje, skrtim noge na ledinu, susjede pitam za zdravlje, kjih nema. I sjedim, sjedim. S granama razgovaram jezokom lia. I ptice razumijem. I ptice vele: ne viju vjetri u grane da ptice pomore, da ptice obore sa grane, no da graneno da grane ptice odbrane! papriku sade, koji su orali oranja i dvadeset brazda sijali iz zamaha, neka kokoe uvaju, koji u ovce uvali i krda vodili, i pjesme bugarili. Neka unuci Ali Binaka postanu izmeari, unukeimearke! Ruke puste sloi preko krila!

PJESMA JEDANAESTA
Ravnica je jutros popila snijeg kao pogaa mlijeko.

I- ljudi, hljebom se zaklinjem,na nae njive doljaci su donijeli plugove, ore nam pod temeljom! ustavite plugove u brazdama, zadrite sjeme u akama,ujte! Plug taj, to se zario u nae oranice, nije plug, nije plug- ni sjeme nije sjeme! To otrov siju, to su no zarili izmeu nas u meso prolene zemje! --------------------------------San se razbio Ali Binaku kao oboren grag i noi su pastale tvrde i bezkonane. Duge i duge none sate lei on budan na staroj koi-ugiini, a u gluhe ponoi u ranu pred zoru sjedi pred oakom, u kome po obiaju svojih predaka sam loi vatru.,- sjedi, razmilja i broji brojalnice- oeljana bijela brada rumeni se prema plamenu kao svila metohijskih kukuruza. ape suvo lie usana, apu brojalnice- teka su vremena nastala, trag hoe da se utre plemenu Ali Binaka iz Metohije. Lake je bilo njegovim precima u njegovim godinama: ostave ralo i kosu, ostave puku i ostanu na kuli; loe vatru na oaku velike sobe, upravljaju radom svojih sinova i bratania, odlaze na urevdanske sudove staraca, mire kune svae, doekuju muke goste, paze na mlade ene i klanjaju alahu. Ali ta da radi, ta da radi stari Ali Bunak, kako da ostane na kuli, kud iz nje da izie- teka su vremena nastala, trag hoe da iskopaju i njemu i njegovom plemenu...

(Vota: 0)

Facebook

Tweet

Google +

Digg

Komentoni
Emri: Emaili:

Kodi i sigurise: Titulli:

Komenti:

Dergo

Publikime te tjera ne kete kategori:

Pal Sokoli: Festa e pavarsis s Kosovs n Koblenc, Republika e Nordvestallenit - Gjermani (03.03.2008) Selman Vokshi: Ta flasim shqipen pa sllavizma (03.03.2008)

Kozeta Zylo: Requiem pr Lazr Radin (02.03.2008) Shyhrete Gosalci: Ballkani dhe ''Pakoja Ahtisaari''..! (02.03.2008) Koo Danaj: Kushtetuta kundershqiptare (01.03.2008) Faik Bj Konica mbi Muhaxhirt! (01.03.2008) Ilir Dardani: Une, tru-drejtuesi i se ardhmes se mire! (01.03.2008) Gafurr Adili: Kosova gjithka mund t quhet, por jo shtet i pavarur dhe sovran (01.03.2008) FBKSH: Ndarja e Kosoves dhe loja Domino...! (01.03.2008) Shefqet Dibrani: Kur rrzohet presidenti, nuk duhet t hesht presidenti (29.02.2008) Ekskluzive - Albert Vataj: Krrakmat e morteve, si dimension estetik n art (29.02.2008) Ekskluzive - Kujtim Mateli: Imazhe poetike q t shoqrojn gjith jetn (29.02.2008) Kosova fitoi, tani radhn e ka amria (29.02.2008) Jeton Kelmendi: Republika e Kosovs apo shteti i Ahtoisarit (28.02.2008) Dioguardi: SHBA-te nuk do te lejojne ndarjen e Kosoves (28.02.2008) Kadri Mani: Serbia e fatkeqsive ballkanike!! (27.02.2008) Kadri Mani: Polemik me budallnj e me etnik!! (23.02.2008) Ekskluzive - Suzana Kuqi: Pushteti i budallallekut (23.02.2008) Ismail Kadare: Serbt t mos harrojn ndodhi n Kosov (23.02.2008) Ilir Dardani: Faqja e zeze e Shqiperise (III) (23.02.2008) Grekt: Vorio-Epiri, vetvendosje si Kosova (23.02.2008) Kadri Mani: Bashk (21.02.2008) Kadri Mani: Me adrese e pa adrese - Qe te gjithe te pabese (20.02.2008) Bahtir Hamza: Kosova, shteti me i ri ne bote (19.02.2008) Mrgim Kora: Kumtes me rastin e dekretimit t Pavarsis s Kosovs (19.02.2008)

ZEMRA | REDAKSIA | LIDHJE | HARTA | ARKIVA | KONTAKT

Powered by SNE Pro 3.1. Copyright 2005-2012 by sosovn.com. All rights reserved.