T R K

T A R l H

K U R U M U X V I . Dizi S a . 38

Y A Y I N L A R I

SMAL SOYSAL

TARHELER VE AIKLAMALARI LE BRLKTE

TRKYE'NN SYASAL ANDLAMALARI

I. CLT (1920-1945)

TRK TARH KURUMU BASIMEV ANKARA

19 8 3

1930 TRK - YUNAN DOSTLUK, TARAFSIZLIK, UZLATIRMA VE HAKEMLK ANDLAMASI Bu Andlama, savaml bir gemii olan Trk - Yunan ilikilerini ilk kez dosta duruma getirmeyi amalayan bir bat olmutur. Lozan Andlamasnn nyazsnda deindiimiz zere, Trkiye ile Yunanistan arasnda siyasal ilikiler, Nfus Mbadelesinin ortaya koyduu sorunlar - ki buna bir ara stanbul'daki Ortodoks Patriinin seiminden doan uyumazlk da eklenmitiyznden uzun sre dzelmemiti. Hatta, Mbadeleye ilikin przlerin zmlenmesi iin yaplan 1926 Andlamas da yeterli olmamt. 1929 ylnda bu ilikiler iyice gerginleince, iki Taraf deniz kuvvetlerini glendirmee balamt. Ancak, 1930 ylnda bir yumuama balayacaktr. Bunda, bir yandan Atatrk ve Yunanistan Bakam Elefteros Venizelos'un, iki komu Devletin dmanca deil, dosta yaamalarmn daha yararl olacam sezmesinin ve bunu iyi niyetle ve yreklilikle ortaya koymalarnn, te yandan o srada Dou Akdeniz'de bir dostluk ve, gvenlik dzenini kurmak giriiminde bulunan talya'nn Ankara ile Atina'y yaklatrc abalarnn rol olmutur. te bu hava iinde, 10 Haziran 1930 gn Ankara'da, Nfus Mbadelesinden doan tm sorunlar kesinlikle zmlemek iin bir Szleme yaplmtr ki, bununla Trk - Yunan dostluk yolunun kaps alm oluyordu. Bu Szleme yaplr yaplmaz Babakan smet Paa'nm ars zerine Yunanistan Babakan Venizelos 27-31 Ekim 1930'da Trkiye'yi ziyaret etmiti. Dostluk gsterileri iinde geen bu ziyaretin sonunda, Ankara'da bir Dostluk, Tarafszlk, Uzlatrma ve Hakemlik Andlamas yaplmtr . Andlamaya bir de Deniz kuvvetlerinin snrlandrlmasna ilikin Protokol eklenmitir. Ayrca, bir de Oturma, Ticaret ve Denizcilik Szlemesi imzalanmtr. (Bu Szleme, Kbrs bunalm sonucu Trk - Yunan ilikileri bozulunca 1964 ylnda Trkiye Hkmetince ortadan kaldrlmtr) .
1 2

1928 Trk-talyan Andlamasna (Kitabn XVI. srasndaki bat) benzeyen Trk - Yunan Dostluk, Tarafszlk, Uzlatrma ve Hakemlik Andlamasmm 1. ve 2. Maddeleri en geni anlamda Tarafszlk ykmn getirmektedir. 3. ve ondan sonraki Maddeler ise, iki Devlet arasnda kacak uyumazlklarn - eer diplomasi yolu ile bir anlamaya varlamazsa - uzlatrma yntemi ile, o da sonu vermezse, yargsal zm ya da hakeme bavurarak zm ngrlmektedir. (Uzlatrma Komisyonunun kurulu ve ilevine ilikin 7. - 20. Maddeler 1928 Trk - talyan Andlamasmm bu

Trkiye B.M.M. nce 22 ubat 1931 gn 1752 sayl Yasa ile onaylanan bu Andlamanm Franszca metni ve Trke yasal evirisi iin bak. Dstur, Ter. III, C. 12, s. 73 (39). Ayrca, 125 LONTS, 9, Reg. No. 2841. Oturma, Ticaret ve Denizcilik Szlemesinin metni iin bak. Dstur, Ter. III, C. 12, s. 114 (62). Szlemeye son veren 17 Mart 1964 gn ve 6/2806 sayl Bakanlar Kurulu Karar iin bak. Resmi Gazete, 17 Mart 1964, No. 11658.
2

konuyla ilgili ek Protokolne ok benzedii iin, aadaki Andlama metnine konulmamtr). Ankara Andlamasna ekli Protokol, Deniz silahlar yarm durdurmak amacyle, Taraflarn 6 ay nceden birbirlerine haber vermeden yeni sava gemisi yapmamak ya da almamak ykmn ortaya koymutur. Andlama ve Ek Protokol onay belgelerinin 5 Ekim 1931 gn Babakan smet Paa'nn Yunanistan' ziyareti srasnda Atina'da veriilmesiyle yrrle girmitir. Andlamann yrrlk sresi, 28. Maddesiyle, 5 yl olarak saptanmt. Ancak, Taraflarca ona son verilmedike, kendiliinden beer yllk sreler iin yrrlnn uzamas ngrlmtr. Bununla birlikte, iki Hkmet gerek bu Andlamann, gerek 1933'de yaplan tenlikle Anlama Paktnn yrrlk srelerini 27 Nisan 1938 gn Atina'da imzaladklar yeni bir Andlama (Bak. Kitabn X X X V I . srasndaki Bat) ile ayrca, uzatmtr. Bylece, 1930 Andlamas, 1938 Batnn 5. Maddesi uyarnca, bu batm yrrle girdii 15 Temmuz 1938 gnnden balayarak, 10 yl iin uzatlm ve, ortadan kaldrlmadka, onar yl iin kendiliinden uzamas ngrlmtr. Bu durumda, Andlama, hukuksal bakmdan, bugn de yrrlkte grnmektedir. u da var ki, Trk - Yunan ilikileri 1933 itenlikle Anlama Pakt ve 1934 Balkan Pakt ile bir dayamma ve ittifak aamasna ulaacandan, ikinci Dnya Savandan sonra ise NATO iinde daha ileri bir ierik kazanacandan, 1930 Andlamas "tarafszlk "ykmleri bakmndan anlamm yitirmitir. te yandan, her iki Devlet, ayrca Uyumazlklarn Bar Yollardan zmne ilikin 1928 Genel Batna katlmtr. (Bu Batm metni Kitabn X X I X . srasnda verilmitir). * * *

TRKYE CUMHURYET LE YUNANSTAN CUMHURYET ARASINDA DOSTLUK, TARAFSIZLIK, UZLATIRMA VE HAKEMLK ANDLAMASI (Trait d'Amiti, de Neutralit, de Conciliation et d'Arbitrage) Ankara, 30 Ekim 1930 (Metin) Her durumda uyum ve anlama [concorde] politikas izlemek, genel bara katkda bulunmak ve Trkiye ile Yunanistan arasnda kabilecek uyumazlklar Devletler Genel Hukukunun stn ilkelerine gre zmlemek istei ile, Trkiye Cumhuriyeti Bakan ve Yunanistan Cumhuriyeti Bakan, bu ortak dileklerini bir Anlama ile gerekletirmee karar vermiler ve yetkili Temsilcileri olarak : Trkiye Cumhuriyeti Bakan : Babakan, Malatya Milletvekili, Sayn smet Paa ile Dileri Bakan zmir Milletvekili Sayn Dr. Tevfik Rt'y; Yunanistan Cumhuriyeti Bakan : Babakan Sayn Eleftherios K. Vnizlos ile Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan Sayn Andr Michalakopoulos'u atamlardr. Ad geenler, yntemine uygun olduu grlen yetkili belgelerini veritikten sonra, aadaki Maddeleri kararlatrmlardr : Madde 1. Batl Yksek Taraflar ilerinden birine kar yneltilmi hi bir siyasal ya da ekonomik anlamaya ya da tertibe [combinaison] katlmama karlkl olarak ykmlenirler. Madde 2. Batl Yksek Taraflardan biri, bar tutumuna karn, bir ya da bir ka Devlet tarafndan bir saldrya urarsa, teki Taraf, uyumazln t m sresi boyunca, tarafszlk gtmei ykmlenirler. Madde 3. Batl Yksek Taraflar aralarnda uyumazlk douran ve dzgl diplomasi yolundan zmlenmeyen t m sorunlar, aada 8-19. Maddelerde ngrlen uzlatrma yntemine bal tutmay ykm-

doruya Uluslararas Srekli Adalet Divanna yalnzca bir dileke ile sunulacaktr. Madde 28. bu Andlama en ksa bir sre iinde onaylanacak ve, onay belgeleri veriilir veriilmez yrrle girecektir. Andlama, yrrle girii gnnden balayarak, 5 yllk bir sre iin yaplmtr. Bu srenin sona ermesinden 6 ay nce, ona son verilecei bildirilmezse, ikinci bir 5 yllk sre iin uzatlm saylacak ve bu bylece srp gidecektir. Yukardaki hkmlere olan inanla, adlar anlan yetkili Temsilciler ibu Andlamay imza etmilerdir. Ankara'da, 30 Ekim 1930 gn yaplmtr. SMET E. K. VENZELOS Dr. TEVFK RT
* * *

A. MCHALAKOPOULOS

PROTOKOL Bugn imza edilen Dostluk ve Hakemlik Andlamasmm yaplmasn gerektiren ilkelerden esinlenen ve deniz silhlar iin harcamalarn bo yere artrlmasnn nne gemek ve, her birinin zel koullarn gznnde bulundurarak birbirlerinin kuvvetlerini kout biimde snrlandrmak yolunda birlikte ilerlemek isteyen Batl Yksek Taraflar, deniz silhlar yarnn her iki Tarafa, itenlikle ve dosta bir gr ve bilgi alverii yaplarak, nn alabilmek olanan her iki Hkmete vermek zere, 6 ay ncesinden, teki Tarafa haber vermeden hi bir Sava gemisinin ya da silahlarnn smarlanmasna, edinilmesine ya da yapmna girimemei ykmlenirler. Ankara, 30 Ekim 1930. SMET E. K. VENZELOS Dr. TEVFK RT
* * *

A. MCHALAKOPOULOS