T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

ANALOG VE SAYISAL HABERLEME

523EO0143

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. ANALOG HABERLEME ................................................................................................. 3 1.1. Temel Kavramlar .......................................................................................................... 3 1.1.1. Haberleme ............................................................................................................ 3 1.1.2. Haberleme sisteminin balca elemanlar ............................................................. 3 1.1.3. Frekans, Periyot ve Dalga Boyu .......................................................................... 10 1.1.4. Modlasyon ......................................................................................................... 12 1.1.5. Modlasyonun Gereklilii ................................................................................... 12 1.1.6. Modlasyon eitleri........................................................................................... 13 1.2. Genlik Modlasyonu................................................................................................... 14 1.2.1. ift Yan Bant Genlik Modlasyonu Tanm........................................................ 16 1.2.2. Tek Yan Bant Modlasyon.................................................................................. 19 1.3. Frekans Modlasyonu ................................................................................................. 20 1.3.1. Frekans Modlasyon htiyac .............................................................................. 22 1.3.2. Frekans Modlasyonunun Avantajlar ve Dezavantajlar .................................... 22 1.3.3. Frekans Modlasyonunda Bant Genilii............................................................ 22 1.3.4. Pll Faz Dedektr ................................................................................................ 24 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 32 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 33 2. SAYISAL HABERLEME ............................................................................................... 33 2.1. Temel kavramlar ......................................................................................................... 34 2.1.1. Bit ........................................................................................................................ 34 2.1.2. Saniyede letilen Bit Miktar (Bps -Bit Per Second) ........................................... 34 2.1.3. Baud..................................................................................................................... 34 2.1.4. Baud Rate (Baud Oran) ...................................................................................... 34 2.1.5. Bit Hata Oran (Ber -Bit Error Rate) ................................................................... 34 2.1.6. Kanal.................................................................................................................... 35 2.1.7. Kanal Kapasitesi .................................................................................................. 35 2.1.8. Grlt................................................................................................................. 35 2.2. rnekleme Teoremi .................................................................................................... 35 2.3. Kodlama ...................................................................................................................... 36 2.3.1. letim Kodlar ...................................................................................................... 37 2.4. Seri Data Gnderilmesi............................................................................................... 38 2.4.1. Asenkron Data Gnderim .................................................................................... 39 2.4.2. Senkron Data Gnderim ...................................................................................... 40 2.5. Darbe Kod Modlasyonu ve Kodlama Teknikleri ...................................................... 40 2.5.1. Kuantalama lemi ............................................................................................... 42 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 44 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 48 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 49 CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................. 51 KAYNAKA ......................................................................................................................... 53 i

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 523EO0143 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Haberleme Sistemleri Analog ve Saysal Haberleme Analog ve saysal haberleme tekniklerinin kullanlmas, haberleme sistemlerinin mantnn kavranmas ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir. 40/32 Bu modln n koulu yoktur. Analog ve saysal haberleme sistemlerinde modlasyon ilemini yapmak Genel Ama Analog ve saysal haberleme tekniklerini kullanarak haberleme sistemlerinin mantn kavrayabileceksiniz. Amalar 1. Haberleme sistemlerinde modlasyonun gerekliliini renecek ve frekans modlasyonunu kullanabileceksiniz. 2. Saysal haberleme temel kavramlarn bilerek darbe kod modlasyonunu ve kodlama tekniklerini kavrayabileceksiniz. Ortam: Elektrik-elektronik laboratuar, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam vb. Donanm: Bilgisayar, projeksiyon cihaz, izim ve simlasyon programlar, kataloglar, deney setleri, alma masas, avometre, bread board, eitmen bilgi sayfas, havya, lehim, elektrikli almalar, anahtarlama elemanlar, yardmc elektronik devre elemanlar, elektrik-elektronik el takmlar Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, nsanolu var oluundan bugne, uzak yerleri merak etmi ve oralarda yaayanlar ile diyalog iine girme abas iinde olmutur. Bunun iin keifler yapmlar ve oradaki insanlar ile ticaret ve teknoloji paylamn bulunduklar gibi anlamazlklar veya daha iyi topraklara sahip olmak iinde savamlardr. Bu ilikiler geniledike insanlar birbirleri ile daha abuk ve hzl nasl iletiim kurabileceklerinin ve de kendilerine gelebilecek tehlikeleri en ksa srede nasl haberdar olabileceklerinin sorusuna yant aramaya balamlardr. Tarihin eski sayfalarnda Kzlderili kabilelerin kendi aralarnda dumanla iletiim kurduklarn, baz beyliklerin ve imparatorluklarn gvercin yolu ile haberlemelerini bilmekteyiz. letiim yolunda gelimeler DC sinyalin kullanm ve elektrik sinyali zerinde yaplan almalar sonunda byk bir ivme ile ilerlemeye balamtr. kinci Dnya Savanda yaanan gelimeler ve transistrn icad ile entegre devrelerin gelimeye balamas haberlemede yenilikleri getirmitir. Artk eskiden uzak diye nitelendirilen yerler yakn olmu, insanolu uzayn derinliklerine bile mesaj gnderebilecek teknolojiye ulamtr. Bu modlde bilgiyi uzak noktalara nasl yollayabileceimizi ve bu iletim srasnda karmza kacak zorluklar inceleyeceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Haberleme sistemlerinde modlasyonun gerekliliini renecek ve frekans modlasyonunu kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
Haberleme teknolojisinin tarihsel geliimini aratrnz.

1. ANALOG HABERLEME
1.1. Temel Kavramlar
1.1.1. Haberleme
Anlaml bir bilginin karlkl alveriine haberleme denir. Haberlemenin elektronik ortamda yaplmasna telekomnikasyon denir. Teknolojinin hzla ilerlemesi, elektronik medya, internet ve kablosuz iletiimin de yaygnlamasyla elektronik cihazlarla haberleme, gnmzde iletiim kavramna kresel bir anlam katm ve iletiimin byk bir ksm artk elektronik ortamda yaplr hle gelmitir.

1.1.2. Haberleme sisteminin balca elemanlar

Tm haberleme sistemleri aada belirtilen elemanlara sahiptir. 1.1.2.1. Verici Verici bilgi iaretini haberleme kanalnn zelliine gre iletilebilecek formata dntren elektronik devrelerdir. Radyo ve televizyon yaynlarnda, her bir verici istasyonu iin frekans aralklar tahsis edilmitir. Burada ama, gnderilecek iaretlerin birbirine karmasn engellemek ve frekans bandndan olabildiince yararlanmaktr. Bu sebeple verici, kendine tahsis edilen frekans bandnda olacak ekilde gnderilecek olan iaretleri ilgili frekans bandna kaydrr. Bylece, birok radyo istasyonu tarafndan gnderien iaretler birbirleriyle karmaz. Vericilerin gcne gre iletim yapabildikleri mesafeler deimektedir. rnein, telsiz vericileri 2 W-600 W, radyo vericileri 1000 W-10KW, baz istasyonlar 25W, cep telefonu 3 W (bek 500 mw) k gcne sahiptir.

ekil 1.1: Genel bir vericinin blok emas

1.1.2.2. letim Ortam Verici ile alc arasnda bilginin ilerledii ortama iletim ortam denir. rnein, TV verici anteninden evlerde kullanlan TV alc antenleri arasnda bilgi, havay iletim ortam olarak kullanrken TV alc anteni ile evdeki televizyon arasnda bilgi, bakr kabloyu iletim ortam olarak kullanr. Genel olarak iletim ortamlarn aadaki gibi gruplandrlabilir: Bakr kablolar ift bkml kablolar Koaksiyel kablolar Dalga klavuzlar Fiber optik kablolar Hava, boluk ve su gibi doal ortamlar

1.1.2.3. letim Ortamndan Kaynaklanan Bozulmalar ve Grlt Bilgi vericiden alcya ulancaya kadar eitli bozulmalara urar. Bu bozulmalarn bir ksm vericideki elektronik elemanlardan kaynaklanrken bir ksm da iletim ortamndan kaynaklanr. Habere ait bir iaretin aslna uygun bir biimde bozulmadan iletimi iin alc tarafndaki k iareti u iki art salamaldr: k iareti, giri iaretinin genliinin klm veya bym ekli olmaldr yani giri iaretinin biiminde bir bozulma olmamaldr. k iareti, giri iaretinin zaman ekseni zerinde bir miktar kaym ekli olmaldr yani gecikme sz konusudur. Elektromanyetik dalgalarn sonlu yaynm hz yznden bu gecikmeyi hibir zaman sfr yapmak mmkn deildir.

Bir iletim ortamnda oluan bozulmalar aadaki gibi tanmlanabilir: aret zayflamas: letim ortamna bal olarak iaretin genliinde oluan dlerdir. Bir sinyali oluturan harmonikler iletim ortamnda farkl miktarda zayflar. Ses iletimi yapan bir kanalda frekans artka zayflama artar ve frekans band daralr. Bunun sonucu olarak sesin anlalabilirlii azalr. Farkl frekanslarn farkl zayflama oranlarn 4

engellemek amac ile iletim hatlarna dengeleyiciler ( ekolayzer) yerletirilir. Bylece btn frekanslar iin sabit bir zayflama oran oluturulur. Zayflama bozukluklar, iletim yaplan frekans band iersinde en kk ve en byk zayflamalar arasndaki fark ile belirtilmitir. Uygulamada, belirli snrlar ierisinde kalmak artyla haberin anlalmasna zarar vermeyecek kadar genlik deiimlerine izin verilir. Uzun mesafeli haberleme sistemlerinde zayflamalar engellemek iin belli mesafelerle tekrarlayclar kullanlr. Gecikme bozulmas: Farkl frekanslarn iletim zamanlar da farkl olur. Bundan dolay sinyali oluturan farkl frekanslarn hedefe farkl zamanlarda varmasnn sonucu olarak iaret eklinin deimesi meydana gelir. Bir benzer durum fiber optik kablo iindeki k nlarnn farkl yollar takip etmesi sebebiyle alcya farkl zamanlarda ulamasyla oluur. Bu tr bozulmalara gecikme bozulmas ya da iletim zaman bozukluklar ad verilir. Modlasyonlar aras bozulma (Arakipleme): Sinyaller harmonik frekanslarn toplamndan oluur. 1 KHzlik bir kare dalga, 1KHz, 3KHz, 5KHz, 7KHz gibi sonsuz sayda sinsoidal tek harmonik frekanslarn toplamndan oluur. ki tane farkl kare dalga sinyal birlikte ykseltildiklerinde bu frekanslarn harmonikleri de beraber ykseltilir. Ykseltilen bu harmonikler iinde yer alan iki harmonik frekansn birbirine karmas, modlasyonlar aras bozulmay (intermodulation) meydana getirir. Grlt: Bir haberleme sisteminde istenmeyen iaretlere grlt denir. Genel olarak elektriksel grlt, iarette oluan rastgele oluan dalgalanma olarak tanmlanr. Grlt sistem performansn snrlayan en nemli unsurdur. Haberleme sisteminde grltler aadaki gibi gruplanabilir: o Parazit (Interference-Giriim): stenmeyen sinyaller sisteme girerek sinyalde bozucu etki meydana getirmesine parazit denir. Parazit etkisinden kurtulmak iin istenmeyen sinyal kaynaklar sistemden uzaklatrlr. Termal (Isl) Grlt: Isl grlt, tm iletim ortamlarnda ve haberleme cihazlarnda var olan grltdr. Termal grlt, devreyi oluturan, diren, transistr vb. elemanlarda bulunan serbest elektronlarn s nedeniyle rastgele hareketleri sonucu ortaya kmaktadr. Bu eit grlt termal grlt, beyaz grlt, 5

Brown grlts, Johnson grlts, rastgele grlt ve diren grlts olarak isimlendirilir. o Diyafoni (Crosstalk -apraz konuma-Yan Ses): Komu devrelerden istenmeyen haber geii ile ilgilidir. Bunun en nemli nedeni, haber tayan devreler arasndaki balama yani kuplajlardr. Dier bir nedeni de hatal filtrelemedir. Schottky grlts: Schottky grlts, ayrk tayclarn bir engelden dzensiz olarak gemesi veya yar iletkenlerin almalarnda olduu gibi dzensizlikleri sonucu ortaya kar. Darbe grlts: Bu grlt, sreksiz olup yksek genlikli dzensiz darbeler biiminde ortaya kar. alma artlarna bal olarak ortaya kan etkilerdir. Elektrik motorlarnn, ateleme sistemlerinin, elektromekanik rlelerin rettikleri grltler, iletilen veri zerinde bozucu etki yapabilir.

Haberleme mhendisliinde, iaretin grltye oran (SNR), bir telekomnikasyon sistemi tasarlanrken ve sistemin performansn deerlendirmede muhtemelen en ok kullanlan ltlerden birisidir. Be nedenle teori ve tasarmda nemli bir parametredir. SNR, belirlenen bant genilii ierisinde, desibel cinsinden iaret seviyesinin grlt seviyesinden farkn ifade eder. Tarihsel olarak desibel terimi ilk olarak telefon tekniinde kullanlmtr. O zamandan beri bu terim, tm haberleme alannda iletim faktrn belirlemek amacyla kullanlmaktadr. Desibel lmnn orijinal tanm, iki g seviyesinin karlatrlmasna dayanr. k gcnn giri gcne logaritmik orann 10 kat bize desibel seviyesini verir.

G: Kazan P2=k gc

P1=Giri gc

ifade eder.

Desibel tanmna dikkat edilecek olunursa desibel mutlak bir birim deildir. Bir bykln bir dieri ile karlatrlmasdr. Buna gre rnein, bir iaretin seviyesinin 6dB olduunu sylemek, referans seviyesi belirtilmedike bir anlam ifade etmez. Bununla birlikte 1 miliwatt (mW) referans seviyesi zerinde 6 dB iaret seviyesi doru olan bir ifadedir. Hangi referans seviyesine gre desibel lmnn yapld ksaltma ile gsterilir. eit referans seviyesi vardr: dBm: 1 mW referans alnrsa dBm, g seviyelerini 1mW seviyesine gre ifade eder. O hlde dBm g seviyesi 6

biiminde tanmlanr. dBW: Vericiler gibi yksek gl uygulamalarda 1 W standart seviye olarak kullanlr. dBW g seviyelerini 1 W seviyesine gre ifade eder. Buna gre dBW g seviyesi

biiminde tanmlanr. dBf: Son zamanlarda gelitirilen dier bir standart referans seviyesi de ok kk g seviyeleri iin kullanlr. Bu seviye, 1 femtowatt (fW)tr, 1 fW = W. Bu seviye iin dBf ksaltmas kullanlr. Buna gre dBf g seviyesi fW g seviyesi

biiminde verilir. Sonu olarak SNR, belirlenen bant genilii ierisinde, desibel cinsinden iaret seviyesinin grlt seviyesinden farkn ifade ettiine gre aadaki forml ile hesaplanabilir.

SNRdb 10 log

sinyal gc(W) grlt gc (W)

1. rnek: Kuvvetlendirici girii 1 Watt olan bir sinyal, kuvvetlendirici tarafndan 100 Watta kartlyorsa kuvvetlendiricinin kazancn dB olarak bulunuz.

2. rnek: Zayflatc girii 100 Watt olan bir sinyal, zayflatc tarafndan 1 Watta drlyorsa zayflatmay dB olarak bulunuz.

3. rnek: Bir kuvvetlendiricide k gc, giri gcnn 2 kat ise dB olarak kazanc bulunuz.

4. rnek: Radyo alclar seicilii ve duyarll olan ortalama 120 dB voltaj kazanc salayan ykseltme devreleridir. Bir radyo alcsnn antenine 1 mikrovoltluk bir sinyal geldiinde hoparlr kndaki voltaj bulunuz.

1.1.2.4. Alc Verici tarafndan gnderilen sinyali alarak bu sinyalden tekrar bilgi sinyalini elde eden elektronik devrelerdir.

ekil 1.2:Genel bir alcnn blok emas

1.1.3. Frekans, Periyot ve Dalga Boyu

Frekans bir iaretin bir saniyedeki titreim says olarak ifade edilir. Birimi Herz (Hz)dir. f harfi ile ifade edilir. Frekans

1 formlyle hesaplanabilir. Burada T

f = Frekans T= Periyottur.

ekil 1.3: eitli frekanslar

aretin bir saykln tamamlama sresine periyot denir. Birimi saniyedir. Frekansn tersidir. T

1 f

forml ile hesaplanr.

10

ekil 1.4: Saykl ve periyot

1. rnek: Frekans 1Mhz olan sinyalin periyodunu bulunuz.

1 1 106 zm: T 106 sn 1sn 6 f 1*10 1

2. rnek: Periyodu 1mS olan sinsoidal sinyalin frekansn hesaplaynz.

1 1 103 zm: f 1000 Hz 1KHz T 1*103 sn 1

Bir iaretin 1 sayklnn ald yola dalga boyu denir. Birimi metredir. ile ifade edilir. Fizikte sabit hzl bir aracn ald yol aadaki gibi hesaplanr: Gidilen Mesafe = Aracn Hz * Zaman Elektromanyetik sinyalin hz bolukta k hz olarak kabul edilir. Periyodu da o sinyalin ilerledii sre olduuna gre dalga boyu, Dalga Boyu () = Ik Hz (C) *Periyot (T)

1 f

Olduuna gre

khz c frekans f

3. rnek: Frekans 100KHz olan bir sinyalin dalga boyu ne kadardr?

c 300*106 zm: 3*103 m 3000m 3Km 3 f 100*10

11

ekil 1.5: Elektromagnetik dalgann frekans spektrumu

1.1.4. Modlasyon
Genel olarak modlasyon, bilgiyi iletilebilecek bir seviyeye karma ilemi olarak tanmlanr. Bu ilem iin ounlukla dk frekansl bilgi sinyalini yksek frekansl bir sinyale bindirilmesi ile yaplr. Anlaml bir bilgi ( ses, grnt, renk veya veri) tayan dk frekansl sinyale bilgi sinyali ya da mesaj sinyali ( fm ) olarak adlandrlr. Bilgi sinyaline gre bir veya daha fazla parametresi deitirilen yksek frekansl sinyale tayc sinyal ( fc ) olarak isimlendirilir. Bilgi sinyaline gr bir veya daha fazla parametresi deitirilmi sinyale modleli sinyal denir.

1.1.5. Modlasyonun Gereklilii

Dinleyiciler iin duyma mesafesindeki iki farkl mzik programn ayrt etmek ok g olur. ayet bu programlarn biri 100 kHz ile 110 kHz aralndaki bantta dier programda 120 kHz ile 130 kHz arasndaki banttan yaynlansa dinleyici istedii frekans araln seerek istedii mzik programn dinleyebilir. te bu ilem modlasyon ile gerekletirilebilir. kinci bir neden ise anten boyu ile ilgilidir. Bilgi iaretini gndermek iin gerekli anten boyu, dalga boyunun katlar olmak zorundadr. Anten boylar genellikle /2 ve /4 uzunluktadr. Bilgi iaretinin frekans dk olduundan dalga boylar ok byktr. Dolaysyla bilgi iaretini modlesiz olarak iletebilmek iin kullanlacak anten boylar da ok byk olmak zorundadr. ou zaman bu byklkte anten kullanmak imknszdr. Halbuki bilgi sinyali kendinden ok yksek frekansl bir tayc sinyal ile modle edildiinde bilgi ok daha kk boyutlu antenler vastasyla gnderilebilir. Bunu yle bir rnekle 12

aklayalm: 20 KHzlik yani bilgi sinyalini modlesiz olarak gndermek istersek kullanacamz antenin boyu

300*106 15*103 m 15 Km 20*103 dalga boyuna sahip bir

15 Km 3, 75 Km. 4 4 olmaldr. Oysaki bu bilgi sinyalini 20 MHzlik yani

300*106 15m 20*106 dalga boyuna sahip bir tayc sinyalle modle edersek 15m 3, 75m. 4 kullanacamz anten boyutunun 4 olmas yeterli olacaktr. Bu anteni
yapmak hem mmkn olacaktr hem de maliyeti ok az olacaktr. Bir dier nedense en nemlisi yksek frekansl elektromanyetik dalga enerjisi uzak mesafeler kat edebilir. Bylece bilgi uzak mesafelere ulam olur.

1.1.6. Modlasyon eitleri

Modlasyon temel olarak analog modlasyon ve saysal modlasyon olarak ikiye ayrlr. Analog ve saysal modlasyonun da kendi iinde eitli trleri vardr. Farkl modlasyon trleri aadaki tabloda belirtilmitir.

Tablo 1.1: Modlasyon eitleri

Bu tabloda VSB: Artk yan bant modlasyonu SSB: Tek yan bant modlasyonu DSB: ift yan bant modlasyonu PM: Faz modlasyonu 13

FM: Frekans modlasyonu PCM: Darbe kod modlasyonu PPM: Darbe pozisyon modlasyonu PWM: Darbe genilik modlasyonu PAM: Darbe genlik modlasyonu ifade etmektedir. Bir tayc sinyal sinsoidal olduunu var herhangi bir andaki sinyalin anlk deeri aadaki gibidir. e = Ec(max)sin[(2fct)+] Burada, Ec=Tayc sinyalin genliidir. Fc=Tayc sinyalin frekansdr. =Tayc sinyalin faz asdr. Bilgi sinyaline gre tayc sinyalin yukardaki parametrelerden biri dierleri sabit kalmak art ile deitirilmesine analog modlasyon denir. Bilgi sinyaline gre tayc sinyalin genlii frekans ve faz sabit kalmak art ile deitirilmesine genlik modlasyon (GM) denir. Bilgi sinyaline gre tayc sinyalin frekans genlii ve faz sabit kalmak art ile deitirilmesine frekans modlasyon (FM) denir. Bilgi sinyaline gre tayc sinyalin fazn genlii sabit kalmak art ile deitirilmesine faz modlasyonu (PM) denir. PM de frekans etkilenmeden faz deitirilemez. Modlasyon ilemini gerekletiren devrelere modlatr denir. Modleli sinyalden tekrar bilgi sinyalinin elde edilmesine demodlasyon denir. Demodlasyon i lemini gerekletiren devrelere demodlatr denir.

1.2. Genlik Modlasyonu

Genlik modlasyonunda bilgi sinyalinin genlii artarken tayc sinyalinin de genlii artar. En st seviyeye bilgi sinyalinin pozitif alternanstaki maksimum de erinde ulalr. Bilgi sinyalinin genlii dmeye baladnda tayc sinyalinde genlii der. En alt seviyeye bilgi sinyalinin negatif alternasndaki maksimum seviyesinde ulalr. Genel olarak genlik modlasyonun oluumu bu ekilde aklanabilir.

14

ekil 1.6:Genlik modlasyonu

Bu olaydaki en nemli noktalar yle sralanabilir: Bilgi sinyali yok iken Es=0 modleli sinyalde sadece tayc sinyaller bulunur. Yani verici taycy yollar. Mesaj sinyalin genlii ile tayc sinyalin genlii eit iken yaplan genlik modlasyon sonunda elde edilen modleli sinyale tam modleli denir. Bu olay %100 modlasyon olarak adlandrlr. Tayc sinyalin genliindeki deiim oran modlasyon faktr (m) olarak tanmlanr. Modlasyon faktrnn % lik olarak tanmlanmasna modlasyon yzdesi denir. rnein, modlasyon faktr m=0,6 olan bir modleli sinyalin modlasyon yzdesi %m=m*100 yani %m=0,6*100=% 60 olur. Modlasyon yzdesi 100 aarsa bu ileme ar modlasyon ad verilir. Bu durumda bilgi sinyaline grltler eklenir ve iletim kalitesi der. zin verilen modlasyon yzdesi % 85 ile % 95 arasdr. Modlasyon %100 ulamas istenmez.

ekil 1.7: Genlik modlasyonu min. ve maks. genlik seviyesi

15

V maxV min V maxV min

formlyle modlasyon faktr hesaplanr.

Bir bilgi sinyali ile bir tayc sinyal genlik modlatrne uygulanrsa modlatr knda ayr sinyaller elde edilir. Tayc sinyal (Fc) Tayc sinyal + Bilgi sinyali (Fc + Fm) Tayc sinyal Bilgi sinyali (Fc Fm)

ekil 1.8: Tayc ve bilgi sinyalinin modle edilmesi

Genlik modlatrn knda elde edilen (Fm + Fc) sinyaline st yan bant, (Fc Fm) sinyaline alt yan bant ad verilir. Bilgi sinyali her iki yan bantta vardr. ki yan bandn frekans dnda tm zellikleri ayndr. Modleli sinyalin frekans ekseninde kaplad blgeye bant genilii denir. Bu deer her iki yan bant arasnda kalan blgedir.

ekil 1.9: GM sinyali frekans band

Yukardaki ekilden de anlalaca gibi bir GM iaretinin bant genilii (BW) bilgi sinyalinin frekansnn iki katna eittir. BW = 2.Fm

1.2.1. ift Yan Bant Genlik Modlasyonu Tanm

Genlik modlasyonlu sinyalde modlasyonun olmad durumlarda tayc iletilmektedir. Taycda harcanan g, sistem gcnn te ikisi (% 66) kadardr. Bildiiniz gibi tayc sinyalde bilgi yoktur. Sistem verimlilii bilgi sinyali yok iken tayc sinyal 16

gnderilmese artar. Bu ilem taycs bastrlm ift yan bant modlasyonu yaplarak salanr.

ekil 1.10: ift yan bant genlik modlasyonlu verici blok emas

DSBde tayc sinyalle bastrlarak sadece yan bantlar iletilir.

ekil 1.11: ift yan bant GM iin frekans spektrumu

rnek: fc = 100 kHz fm = 1 kHz ise bant genilii nedir? BW=2fm BW=2 kHz

rnek: Bir YB GM sisteminde aada verilen deerler kullanlmaktadr. Frekans spektrumunda oluacak olan frekanslarn deerlerini ve genliklerini bulunuz, spektrumu iziniz ve bant geniliini bulunuz. 17

VERLENLER: Vm = 10 V Vc = 10 V fc = 100 kHz fm = 1 kHz STENEN: Frekans spektrumunu iziniz ve bant geniliini bulunuz.

1.2.1.1. ift Yan Bant Genlik Modlasyonu Elde Edilmesi Gnmzde haberlemede kullanlmak zere retilmi entegre devreler mevcuttur. MC1496 entegresi klasik genlik modlasyonu yapabilen hem de giri sinyallerinin arpm ile oranl k sinyali reten ift dengeli modlator ve demodlator entegresidir.

18

ekil 1.12: MC1496 i yaps

ekilde de MC1496 entegresinin i yaps grlmektedir. D1 diyotu R1,R2,R3 direnleri ve Q7,Q8 transistrleri, Q5 ve Q6 transistrlerinin DC polarmalarn salar. Q5 ve Q6 transistrleri, Q1,Q2,Q3 ve Q4 transistrlerinin oluturduu apraz bal fark ykseltecinin giri fark birleimini salar. 2 ve 3 nu.l ayaklar arasna balanacak bir diren dengeli modlatrn kazancn kontrol eder. 5 nu.l ayak ile GND arasna balanacak diren ile ykselte iin gerekli polarma akmnn bykl ayarlanr. 1 ve 4 nu.l ayaklardaki DC seviyesi fark ykseltelerinin n gerilimlerini dengeler ve bu denge tayc sinyali (Fc) bastrr. 6 ve 12 nu.l yan bantlarn k ayaklardr. Taycnn giri gerilim seviyesi tayc bastrma ileminde ok nemlidir. Dk gerilim seviyeli tayc iaretlerde entegre gerekli anahtarlama ilemini yapamaz. Bu durumda tayc iyi bastrlamaz ve kayp g artar. MC1496 entegresi RSM 60 mV giri iaretine gre tasarlanmtr. En uygun tayc frekans 500 KHz ve yaknlardr.

1.2.2. Tek Yan Bant Modlasyon

Bant genilii B olan bir bildiri iaretinin genlik modlasyonu sonucu elde edilen modlasyonlu iaretin tayf 2B bant geniliindedir. Bu tayfn taycnn altnda ve stnde kalan blgelerinin (alt yan bant, st yan bant) her birinde bildiri iaretinin tm zellikleri mevcuttur. Bu eitlik bize sinsoidal bir iaretin genlik modlasyonu sonucu elde edilen tayfn, taycnn hem altnda hem de stnde birbirine eit iki bileenden olutuunu gstermektedir. Alt ve st yan bandn her birinin bildiri iaretinin tm zelliklerini tamalarndan dolay bu bantlardan yalnzca birinin iletilmesi bildiri iaretinin iletilmesi iin yeterlidir. Byle bir iletime tek yan bant (SSB) iletimi denir.

19

SSB kullanmann en nemli avantaj g kazancdr. Bildiiniz gibi bir GM sinyalinin iletiminde gn yars bo taycy dier yars da alt ve st bantlar iin harcanacaktr. Oysa sadece st band ya da alt band ileterek gcn tamamn iletim iin harcanmas salanmtr. Bir dier avantaj ise bant geniliinde % 50 tasarruf salanmasdr.

ekil 1.13:SSB sinyali frekans spektrumu

1.3. Frekans Modlasyonu

Frekans modlasyonunda bilgi sinyali yok iken yayn iin ayrlan merkez frekans iletilir. Bilgi sinyalinin pozitif alternaslarnda modleli sinyalin frekans artmakta, negatif sinyallerinde modleli sinyalin frekans azalmaktadr. Tayc frekansndaki bu deiime frekans sapmas denir. fc ile gsterilir. Aadaki ekilde bu olay gsterilmitir.

ekil 1.14: SSB sinyali frekans spektrumu

Aadaki tabloda FM bandnda yayn yapan kurulularn frekans band, bant genilii ve izin verilen maksimum ses frekans gsterilmitir. FM radyo yaynnda bant genilii 200 KHz iken bu bandn banda ve sonunda 25KHzlik koruyucu bant ayrlmaktadr.

20

Servis Tipi Ticari FM radyo yayn

Frekans Aral 88.00MHz ile 108.00MHz

BW

fc

En yksek ses

200 KHz

75 KHz

15 KHz

Televizyon ses iletimi

Resim Tayc frekansnn 4.5 MHz st

100 KHz

25KHz Manuel ve 50 15 KHz KHz Stereo 5 KHz 3 KHz

Toplum gvenlii Amatr ve i radyo band

50.00 MHz ile 122.00 MHz 216.00 MHz ile 470108.00 MHz

20 KHz

15KHz

3 KHz

3 KHz

Tablo 1.1: FM band aral

ekil 1.15: Basit FM verici blok emas

21

ekil 1.16:FM alc blok emas

1.3.1. Frekans Modlasyon htiyac

Genlik modlasyonunun iletim srasndaki grltlerden ok fazla etkilenmesi ve tanmak istenen sinyallerin bozulmas neticesinde frekans modlasyonu gelitirilmitir.

1.3.2. Frekans Modlasyonunun Avantajlar ve Dezavantajlar

Avantajlar: Sinyal zerine binen grlt seviyesi kesilebildii iin ses kalitesi yksektir. Frekans modlasyonunun grlt bakl, genlik modlasyonundan daha iyidir. FMin yakalama etkisi vardr. Bu etkiden dolay istenmeyen sinyalleri kolaylkla yok edebilir. Ayn frekanstaki iki sinyalden hangisinin k gc fazla ise o sinyalin alc tarafndan alnmasna yakalama etkisi (capture) denir. PLL sentezr devreleri kullanr. Dezavantajlar: FM ok byk bant genilii kullanr. FM devreleri daha pahaldr.

1.3.3. Frekans Modlasyonunda Bant Genilii

Bir FM iaretin sonsuz sayda yan bantt vardr. Bu durum FM yaynnn bant genilii arttrmaktadr. Mr. Fred BASEL almalar sonucunda bir FM iaretinin yan bant saysn modlasyon indisine gre gsteren tabloyu hazrlamtr.

22

Tablo 1.2: Modlasyon indisine bal yan bantlar

Fonksiyon tablosunda dikkat edilecei gibi en uzaktaki yan bant en kk deere sahiptir. Burada yle bir nokta (toplam genliin %1 altndaki genlikler) vardr ki ondan sonraki yan bantlarn genlii gz ard edilebilir. Yani o bantlar yokmu gibi davranlabilir. Curson kural yalnzca var olan yan bantlar iin bant genilii sz konusu olabileceini belirtmektedir. Bu durumu aadaki forml ile belirtmitir: BW = 2(fc+fm) FM modlasyonunda bilgi iaretinin frekans ile frekans sapmas arasndaki ilikiye modlasyon indeksi denir. Modlasyon indeksi(mf)=frekans sapmas/mesaj sinyal frekans Modlasyon indeksi /2 den kk olan FM sinyallere dar bant FM denir. Burada FM taycs bir ift yan bantta (GM sinyali gibi) sahiptir. Burada ama GMden ok kaliteli bir sinyale sahip olurken frekans spektrumunda bolular yaratmaktr.

23

1.3.4. Pll Faz Dedektr

PLL (faz kilitlemeli evrim) devresi bir geri besleme devresidir. Devre geri beslenen sinyalin frekansn ve fazn deerlendirir. Faz kilitlemeli evrim aamada yaplr. Faz dedektr (FD) Gerilim kontroll osilatr (VCO) Alak geiren filtre (LPF)

Haberleme sistemlerinde kullanlmak zere retilmi faz kilitlemeli evrim yntemi ile demodlasyon yapan entegreler vardr. rnek olarak LM565 entegresi byle bir entegredir. Yukardaki ekilde entegrenin i yaps ve faz kilitlemeli evrimin devre emas grlmektedir. Devrede giri sinyal frekans artarsa k sinyalin gerilimi azalr. Giri sinyal frekans azalrsa k sinyal gerilimi artar. Giri ucuna sinyal uygulanmad zaman gerilim kontroll osilatr (VCO) C1 kondansatr ve P potansiyometresinin belirledi i frekansta sinyal retir. Bu frekans deerine serbest alma frekans denir. Gerilim kontroll osilatr knda elde edilen bu iaret faz detektrne uygulanr. FD giriine uygulanan giri sinyali ve VCO k sinyalini kyaslar ve puls dizisinden olumu nc bir sinyal oluturur. Bu sinyal entegre kna srlr. k ucundaki R direnci ve C2 kondansatr alak geiren fitrenin kesim frekansn belirler. Filtre knda elde edilen iaret bilgi sinyalinin aynsdr. k ucu ile 8 nu.l ayak arasna balanan C3 kondansatr parazit osilasyonlar yok etmek iin kullanlr. Devrenin almas gerilim kontroll osilatr frekansnn giri sinyal frekansna eitlenmesiyle gerekleir. VCOnun serbest alma frekans 10 KHz ve kontrol geriliminin 2 V olduunu kabul edelim. Giri sinyal frekans 1 KHzden daha kk ise gerilim kontroll osilatrn kontrol gerilimi azalr. Buna bal VCOnun k frekans da azalr. Bu azalma giri sinyal frekansna eitleninceye kadar srer. Giri sinyali frekans 1 KHzden byk ise gerilim VCOnun k frekans artar. Bu artma yine giri sinyal frekansna eitleninceye kadar srer. VCO k frekansnn giri sinyal frekansna eit olduu duruma kilitlenme denir. alma annda kilitlenme iin geen zaman ok ksadr. Giri sinyalinin frekans deiimi alak geiren fitre knda deeri deiin doru gerilim olarak grlr. Frekans gerilim ilikisi ters orantldr. Frekans demodlasyonu yaplrken modlatr ve demodlatr frekans ve faz olarak senkronlu olursa kta elde edilen bilgi sinyali, girie uygulanan bilgi sinyali ile benzer ekilde elde edilir.

24

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Osiloskop ile frekans ve periyot lm yapnz. lem Basamaklar Osiloskopun 1. kanalna probu balaynz. neriler Probun X1 kademesinde olduuna dikkat ediniz. Osiloskop zerindeki dmeleri ortalaynz. Ekranda dz izgi grnz. Bunun iin kanal seim dmesinin CH1 olduuna, X ve Y pozisyon tularnn ortada olduuna, TIME/DIV tuunun msn kademesinde ve sinyal ekli seme tuunun GNDde olduuna dikkat ediniz. FOCUS ve INS tular ile ekran parlaklk ayarlarn yapnz. -Sinyal seme tuunu ACye alnz. CAL kntsnda yazan genlik deerini OSCden okuyunuz. Deer ayn deilse VOLT/DIV tuunun st ksmn deer tam oluncaya kadar eviriniz. Ekranda grnen kare dalgann frekansnn 1 KHz olduunu grnz. Genlik= Dikey Kare Says * VOLT/DIV*Prob Kademesi Periyot= Yatay Kare Says*TIME/DIV

Osiloskopa enerji veriniz.

Osiloskop probunu OSCde CAL yazan kntya takarak OSCnin ilk ayarn yapnz.

Osiloskopunuzun probunu bu sefer sinyal jeneratrne balaynz. retmenizin istedii frekans, genlik ve sinyal eklini ayarlaynz. Osiloskop ekrann aadaki ekrana izerek sinyalin genliini ve frekansn hesaplaynz. Sonucu retmenizin istedii deerlerle karlatrnz.

25

UYGULAMA FAALYET
DSB sinyalini osiloskop ekrannda inceleyiniz.

MC1496 ile DSB elde edilmesi

lem Basamaklar neriler ekil deki devreyi board zerine Devre beslemesi simetrik olduuna dikkat kurunuz. ediniz. Osilaskobun ilk ayarlarn ve Ekranda cal sinyalinin tam ve dzgn bir kalibrasyonunu yapnz. kare dalga olduuna dikkat ediniz. 1. sinyal jeneratrnn kn 1 KHz Jeneratrn kn OSC balayarak frekansnda 250 mVpp genliinde sins gerekli ayarlar yapnz. iareti olarak ayarlaynz. Jeneratrn kapal olduuna dikkat ediniz. Elde ettiiniz k ekil deki Jeneratr knn canl ucunu Fm yazan devrenin Vs giriine balaynz. ksmna dier ucunu GNDye balaynz. 2. sinyal jeneratrnn kn 1 MHz Jeneratrn kn OSC balayarak frekansnda 150 mVpp genliinde sins gerekli ayarlar yapnz. iareti olarak ayarlaynz. Jeneratrn kapal olduuna dikkat ediniz. Elde ettiiniz k ekil deki devrenin Jeneratr knn canl ucunu Fc yazan Vc giriine balaynz. ksma, dier ucunu GNDye balaynz. Besleme balantlarn yapnz. OSCnin CH2 kanaln ekil deki DSB yerine balaynz. GND takl olduundan emin olunuz. Probun X1 kademesinde olduuna dikkat ederek canl ucunu OSC yazan ksmna, dier ucunu GNDye balaynz. 26

 OSCnin CH1 kanaln ekil deki Vs yerine balaynz. POT orta konuma getiriniz. retmen gzetiminde enerji balantlarn yapnz. OSC CH2 kndaki sinyali izerek yorumlaynz. OSC yerine spektrum analizr balayarak k sinyalini izerek yorumlaynz.

Probun X1 kademesinde olduuna dikkat ederek canl ucunu Fm yazan ksmna, dier ucunu GNDye balaynz. OSCyi Dual konumuna alarak k gzleyiniz. Merkez frekans olarak 1 MHz seiniz. Span kademesini uygun seiniz.

27

UYGULAMA FAALYET
Frekans modleli sinyali inceleyiniz.

LM566 ile frekans modlasyonu

lem Basamaklar Yukardaki devreyi kurunuz. Devreye bilgi sinyali uygulamadan POT ile modlesiz k (3 nu.l ayak) frekansn 20 KHz ayarlaynz. Devre konumunu bozmadan Fm giriine frekans 1 KHz ve genlii 1Vpp olan sins iaret uygulaynz. Giri ve k frekanslarn ayn anda grnz. kta OSCde grdnz sinyali defterinize izerek tanmlaynz. Bilgi sinyalinin frekansn 2 KHz karnz. ktaki iaret deiimini yaznz.

neriler Devrenin simetrik beslendiine dikkat ediniz 3 nu.l ayaa OSC balaynz. Time/div 50S iken yatayda 1 kare grnz.

Fm giriine OSC ch1 kanaln, 3 nu.l ayaa OSCnin ch2 kanaln balaynz.

28

UYGULAMA FAALYET
FM radyo bandn frekans spektrumu ile gzlemleyiniz. neriler Enerji uygulamaynz. Anten takl olduundan emin olunuz Merkez frekans 100 MHz, Span tuunu 2 MHz ayarlaynz. Setiiniz istasyonun frekansn merkez frekans giriniz ve demod ilemi yapnz.

lem Basamaklar Spektrum analizr giriine FM anten balaynz. Spektrum analizr altrnz. 88.00 MHz ile 108 MHz aras frekanslar grecek ekilde analizr ayarlaynz. En kuvvetli iareti seerek yayn dinleyiniz.

29

UYGULAMA FAALYET
PLL devresini kurunuz.

ekilde LM565 entegresi kullanlarak yaplm FM demodlatr devresi verilmitir. POT 5K ohm ve opamp beslemesi 5V olacaktr. Bu uygulamada LM 566 ile yaplan FM modlatr devresi de kullanlacaktr. Bu devre ilem basamaklarnda devre1 olarak adlandrlacaktr. LM 565 entegreli devre, devre2 olarak adlandrlacaktr. lem Basamaklar neriler Devre1 ve devre2 yi kurunuz. Devreye bilgi sinyali uygulamadan POT 3 nu.l ayaa OSC balaynz. Time/div ile modlesiz k (3 nu.l ayak) 50S iken yatayda 1 kare grnz. frekansn 20KHz ayarlaynz. Devre1 nin konumunu bozmadan Fm giriine frekans 1KHz ve genlii 200mVpp olan sins iaret uygulaynz. Giri ve k frekanslarn ayn anda grnz. Devre1 kn gzlemleyiniz Devre1nin kn devre1de FM yazan yere balaynz. Devre ikideki potu kullanarak VCO noktasndaki maksimum Frekans metre kullanarak lm yapnz. ve minimum frekans deerlerini defterinize not alnz. 30

 VCOyu 20KHz olarak ayarlaynz. CH1i devre1in fm giriine, CH2 Deney1in fm girii ile deney2 fm kanaln devre2nin fm kna kn OSCde gzlemleyiniz ve deftere balaynz. iziniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1. Frekans modlasyonu devresini kurabildiniz mi? 2. Osilaskobun ilk ayarlarn ve kalibrasyonunu yapabildiniz mi? 3. Modlasyon giriini ak brakarak osilaskopta iaret sinyalini lebildiniz mi? 4. Modlasyon giriini balayarak osilaskopta modleli iaret sinyalini lebildiniz mi? 5. Spekturum analizrn ilk ayarlarn ve kalibrasyonunu yapabildiniz mi? 6. Spektrum analizr cihazn balayarak FM sinyalini lebildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

31

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. ( ) Verici de modlasyon ilemi yaplr. ( ) Alcda demodlasyon ilemi yaplr. ( ) Fiber optik kablo, k ile bilgi iletimini salayan bir iletim ortamdr. ( ) Dalga boyu artka frekansta artar. ( ) Periyot artka frekans azalr. ( ) PCM bir analog modlasyon trdr. ( ) Dar bant FM sinyalinde sonsuz yan bant oluur. ( ) Frekans 2 KHz olan bir bilgi sinyali GM modlasyonuna tabi tutulursa bant genilii 5 KHz olur. ( ) 88.00 MHz ile 108.5 MHz frekans aral FM ticari radyo yayn iin ayrlmtr. ( ) FM sinyalli karasal TV yaynnda ses iareti iin kullanlrken GM sinyali resim iareti iin kullanlr. Aada verilen cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 11. 12. 13. 14. 15. Bir GM modlasyonunda tayc bastrlarak iki yan banttn gnderilme prensibi modlasyonudur. SSB modlasyonda sadece ya da .. gnderilir. letim ortamna bal olarak iaretin oluan dlere iaret zayflamas denir. Beyaz grlt olarak da adlandrlan grlt tr . Bilgi sinyaline gre . fazn deitirme olayna .. modlasyonu denir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

32

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Saysal haberleme temel kavramlarn bilerek darbe kod modlasyonunu ve kodlama tekniklerini kavrayabileceksiniz.

ARATIRMA
Tek bir frekans stnden birok yaynn nasl yapldn aratrnz(rnein, uydu yaynnda TRT iin bir frekans deeri girildikten sonra nasl oluyor da tm TRT kanallar ve radyolar geliyor?).

2. SAYISAL HABERLEME
Gnmzde haberleme teknolojilerinin gelimesi ile analog modlasyonlu haberleme sistemleri yerine daha modern olan saysal haberleme sistemleri kullanlmaktadr. Dijital haberleme sistemlerinin analog haberleme sistemlerine gre byk stnlkleri vardr. Bunlar Darbe modlasyonunda iletilen g yalnz ksa darbeler iine younlamtr. Anaolog modlasyonundaki gibi srekli deildir. Darbeler arasndaki boluklar baka bir mesaj sinyalinin darbeleri ile doldurulabilir. Bylece tek bir haberleme sistemi zerinden birden fazla bilgi sinyali yollanabilir. Tmleik devre teknolojisinde geliim ok hzl olduundan saysal haberleme devrelerini gerekletirmek her gn daha kolay hale gelmektedir. Grlt bakll ok daha iyidir.

Saysal haberleme sisteminde bilgi genellikle ses, resim gibi analog biimdedir. Saysal haberleme iin yaplmas gereken ilk i bilginin saysal darbelere evrilmesidir. Vericiden gnderilen bu darbeler alc ksmda tekrar analog bilgi hline getirilir. Analog bilgiyi saysal iletim ortamna hazrlamak iin deiik modlasyon yntemleri vardr. Her modlasyonunda kendisine uygun demodlasyon sistemi vardr. Yaygn olarak kullanlan saysal haberleme sistemleri aadadr. PAM (Darbe Genlik Modlasyonu) PCM (Darbe Kod Modlasyonu) PWM (Darbe Genilik Modlasyonu) PPM (Darbe Durum Modlasyonu) ASK (Genlik Kaydrmal Anahtarlama) FSK (Frekans Kaydrmal Anahtarlama) 33

PSK (Faz Kaydrmal Anahtarlama) Delta Modlasyonu QPSK (eyrek Faz Kaydrmal Anahtarlama)

2.1. Temel kavramlar

2.1.1. Bit
Elektriksel bir iarete bit(b) denir. Genelde elektrik olduunu saysal 1 ile elektrik olmadn saysal 0 ile ifade edilir. Bu durumda bir bilgi iaretinde bulunan her bir 1 ve 0 bilgisi bir bitte karlk gelmektedir. 8 bit bir byte (B)eder. rnein, 1001000011111010 eklindeki bir iaret 16b(bit) veya 2B(byte)dr.

2.1.2. Saniyede letilen Bit Miktar (Bps -Bit Per Second)

Bilgi iletim hz saniyede iletilen bit miktarna gre llr. Birimi Bps(bit per second) dr.

2.1.3. Baud
Genelde modem benzeri cihazlarn sinyalleme hzlarn ifade etmekte kullanlr. Bir baka deyile modemin bir sinyalleme srasnda gnderdii bilginin lsdr. rnein, bir cihaz her bir sinyalleme esnasnda 2 bitle kodlanm bir bilgi gnderiyorsa 1 baud deeri 2 bittir.

2.1.4. Baud Rate (Baud Oran)

Baud oran verinin gnderildii kanal boyunca llen saniyedeki elektriksel deiimidir. Bir bit iin bir elektriksel deiim prensibi ile alan RS 232 standardnda 9600 baud saniyede 104 mSnlik periyotlarda (1/9600 sn.) 9600 veri bitinin iletilmesine karlk gelecektir. Eer her bit iin iki elektriksel deiim gerekiyorsa (NRZ kodlamas) 9600 baud orannda yalnzca saniyede 4800 bit nakledilebilecektir.

2.1.5. Bit Hata Oran (Ber -Bit Error Rate)

Saysal bilgi iletiminde gnderilen veri iindeki bozulan ya da yanl alglanan bit orann ifade eder.

BER

Gnderilenhatalbitsays Toplamgnderilenbitsays

34

2.1.6. Kanal
Bilginin alcya gnderildii ortama kanal denir. Veri aktarmnda gnmzde ift bkml kablolar (UTP-STP), fiber optik kablo ve kablosuz iletiim kullanlmaktadr.

2.1.7. Kanal Kapasitesi

Bir kanaldan iletilebilecek maksimum bit miktarna kanal kapasitesi denir.

2.1.8. Grlt
Grltnn eitleri ve grlt formlleri analog haberleme konularnda anlatlmtr. Saysal haberlemede de etkili olan grlt eitleri sistem ii ve sistem d olmak zere iki grupta toplanr. Sistem ii grlt kaynaklar Isl grlt: Bir iletkenin scakl arttka serbest elektronlarn enerji seviyeleri artacandan iletken iindeki rastgele hareketi artar, elektronlarn bu hareketi sl grlt olarak tanmlanr. Bu grlt ancak 273 C derece scaklnda olumaz. At grlts: Transistr ve diyot gibi yar elerin p-n eklemlerinde elektronlarn rastgele yaynmlar (emission), eklemden nfuz etmeleri (diffusion) ya da tekrar birlemeleri (recombination) sonucunda oluan rastgele elektriksel deiimlerdir.

Sistem d grlt kaynaklar Gne patlamalar Yldrm dmesi ve imek akmas Floresan lambalar Elektrik motorlarnn almas

2.2. rnekleme Teoremi

rnekleme teoremi W Hz ile bant snrl bir x(t) analog iaretinden, onun yeniden ve bozulmasz tekrar elde edilmesi iin rnek deerlerin nasl alnmas gerektiini bildirmektedir. Bu teoreme Shanan ya da Nyquist teoremi denir. rnekleme teoremi, ideal rnekleme ve doal rnekleme olara iki ekilde incelenebilir. deal rnekleme: rnekleme teoremi W Hz ile bant snrl bir x(t) analog iaretinden, onun yeniden ve bozulmasz tekrar elde edilmesi iin gerekir ve yeter koul Fs2W olmaldr. 35

Burada fs rnekleme frekansn gstermektedir.

ekil 2.1: fs rnekleme frekans

ayet fs deeri 2 fm deerinden kk olursa alnan rnekler frekans spektrumunda st stte geleceinden bilgi sinyalini tekrar elde etme imkn ortadan kalkacaktr. Bu olaya rtme hatas (aliasing) denir.

ekil 2.2: fs rnekleme frekans

fs>2 W ise bilgi iaretini tekrar elde etmek mmkndr. deal alak geiren szgeleri tasarlamak mmkn olmadndan rnekleme ileminde bir koruma bandna ihtiya vardr. rnein, telefon iaretinin bant genilii 3300 KHz genellikle en dk rnekleme frekans 6600 KHz yerine 8000 KHz kullanlr. Doal rnekleme: Pratikte rnekleme sonlu genlik ve srekli darbeler yardmyla yaplmaktadr. Byle bir ilemde bilgi iareti darbe boyunca rneklenecektir.

2.3. Kodlama
Saysal kodlama veri bitlerinin fiziksel haberleme ortamnda nasl ifade edileceinin yollarn tanmlar. Bir saysal kodlama tekniinde en az aadaki koullar salamaldr: 36

Sz konusu haberleme kanalnda birok iaretin ayn anda iletimin salanmas iin en az bant geniliinin kullanlmasdr. Yksek DC seviyeli iaretlerin iletiminde daha fazla zayflamaya maruz kaldndan, daha uzun mesafe iletimi iin dk DC seviyesidir. 2 telli kablodan iletilirken kablonun fiziksel yapsndan kaynaklanan problemlerden etkilenmemek iin iaretin polarize olmamasdr.

2.3.1. letim Kodlar

Kodlama yntemleri yle sralanabilir: NRZ (Non Return to Zero) sfra dnsz: Bu kodlamada 0 bitleri 0V bir gerilim ;1 bitleri bir pozitif gerilim ile temsil edilir. Bu en temel ve basit yntemdir.

RZ (Return to Zero) sfra dnl: Saysal verilerden 0 biti 0V ile 1 biti, bitin yars pozitif bir gerilim dier yars da 0V bir gerilim ile temsil edilir.

nrzi(Non Return to Zero Invertive): 0 verisi 0V ile 1 verisi eer nceki

gerilim 0V ise pozitif gerilimle, nceki gerilim pozitif ise 0V ile temsil edilir.

37

AMI, dnml darbe tersleme: 0 biti 0V ile, 1 biti dnml olarak pozitif veya negatif gerilim ile ifade edilir.

PE (Phase Encode, Manchester) faz kodlamas: 0 bitlerinin ilk yarsnda pozitif bir gerilim ile dier yarsnda negatif bir gerilim ile kodlanr. 1 bitleri ilk yarda bir negatif gerilim, dier yarda pozitif bir gerilim ile ifade edilir.

Bu kodlamalar dnda CDP ve HDB3 kod sistemleri bulunmaktadr. Bunlardan en karmak olan HDB3 kod sistemi telefon hatlarnda, PE kod sistemi ethernet kartlarnda ve en basit olan NRZ RS232 seri haberleme sistemlerinde kullanlmaktadr.

2.4. Seri Data Gnderilmesi

Seri haberlemenin temelindeki prensip, verinin tek bir hat veya devre zerinden ayn anda tek bir bit olmak zere iletilmesidir. Bilgiler 8, 16 veya 32 bit paketleri hlinde ard ardna sralanrlar ve bit bit yollanr. Teorik olarak bir seri hat, bir yerden dierine seri iareti iletmek iin biri iaret hatt ve biri de toprak olmak zere iki kabloya ihtiya duyar. Ancak pratikte bu uzun sre iin almaz ve iaretteki baz bitler kaybolur ve sonu etkilenir. Eer alan uta bir bit bile eksik olursa dier bitler kayacandan alc ksmda hatal sonu ortaya kar. Bunun iin iki farkl iletim metodu kullanlarak hatalar ortadan kaldrlmaya allmtr. Bu metotlar: Asenkron seri haberleme Senkron seri haberleme

38

2.4.1. Asenkron Data Gnderim

Bu haberleme ynteminde her veri bitinin izlenmesine yardmc olmas iin bit dizisinin iine iaretleyiciler eklenir. Ksa bir veri akmnn balangc, belirten bir balang biti eklenerek her bitin yeri bitlerin dzenli aralklarda zamanlamas ile tespit edilir. Her 8 bitlik verinin nnde balang biti gnderilmesiyle iki sistemin e zamanl almasna gerek kalmaz, tek dikkat edilmesi gereken her iki sistemin veri hzlarnn ayn olmasdr. Haberleme alc ucu balang bitini aldnda ksa sreli bir zaman sayac altrr. Dizilerin ksa tutulmasyla zaman saycnn devre d kalmasnn nne geilmi olur. Bu yntem haberleme kanalnn alan ve gnderen ularnn bir iaret hatt ile tam olarak e zamanll salanamad iin asenkron haberleme olarak bilinir. Geleneksel olarak bir mesajn en arkadaki biti ilk, en ndeki biti son olarak gnderilir. Haberleme srasnda gnderen taraf, her mesajn bana bir balang biti, sonuna da bir veya iki duru biti ekleyerek kodlar. Bazen ilk duru biti ile son bit arasna veri doruluunu kontrol etmek iin bir elik (parity) biti eklenir. Bu oluan yapya veri erevesi (data frame) denir. Veri erevesinde elik bitlerinin kullanlmas zorunlu deildir, bu her erevede iletilecek bir bitten tasarruf salar ve bundan eliksiz (non parity) bit erevesi olarak sz edilir.

ekil 2.3: Asenkron data gnderimi

Aada gnmzde sk kullanlan RS232 seri haberlemesi kullanlan konnektr balants gsterilmitir. Burada dikkat edilirse 2 ve 3 nu.l ayaklar karlkl olarak aprazlanmtr. Bylece ift ynl (duplex) haberleme imkn domaktadr.

ekil 2.4: RS232 seri haberlemesi kullanlan konnektr balants

39

Siz de yukardaki balanty gerekletirerek bir uydu alc ile bilgisayar arasnda balant kurabilirsiniz.

2.4.2. Senkron Data Gnderim

Bu yntemde bir saat (clock) darbesi ile alc ve verici arasnda e zamanllk salanarak bitlerin belirlenen zaman periyotlarnda gnderilmesine olanak salar. Bundan dolay senkron seri haberleme denir. Alan u, saati kontrol ederek bir bitin eksik olup olmadn veya fazladan bir bittin seri dizi iinde kp kmadn tespit eder. rnein, bir tayc bandn zerinde bir rn tandn ve rnn be saniyede bir, bir alglayc cihaz nnden getiini varsayalm. 5 saniye sre iersinde cihaz bir cisim alglarsa bunun tanan rnden farkl bir cisim olduunu anlar ve alarm verir. Eer 5. saniyede bir cisim gemezse bu sefer eksik bir rn olduunu fark eder ve baka bir alarm verir. Bu yntemin zayf yan, haberlemenin bir ucu saat iaretini kaybettiinde iletim durur.

2.5. Darbe Kod Modlasyonu ve Kodlama Teknikleri

PCM dier modlasyon trlerine gre hata ve grltlerden daha az etkilenir. PCM de bilgi tayan fm iareti nce uygun bir rnekleme frekans ile rneklenir. Daha sonra bu rnek deerler belirli seviyelere yuvarlatlr. Sonra elde edilen her deer bir ikili kod szc ile yani sonlu sayda 0, 1 dizisi ile gsterilir. Sonuta rnek deer dizisi ikili kod szckleri dizisi ile gsterilir ve bir darbe dizisine dntrlr. Bu yolla elde edilen iarete PCM dalga biimi denir.

ekil 2.5: PCM blok emas

rneklenmi analog iaret belirli seviyelere yuvarlandktan sonra saysal iarete dntrmek iin kodlanmas gerekir. Bu ilem iin analog saysal dntrc (ADC) kullanlr. Bu dnmden sonra kodlanm iaret elde edilir. Uygulamada kullanlan ADC tipleri gruba ayrlabilir.

40

Basamakl dntrc

ekil 2.6: Basamakl ADC

Bu dntrc tipinde, giri iareti(Va) rnekleme sresi iinde D/A dntrc kndaki Vb gerilimi ile karlatrlr. Eer Va>Vb ise karlatrcnn k yksek seviyededir. Bu durumda kap aktr. Bylece gelen saat darbeleri saycya ular ve sayma devam eder. D/A kndaki gerilim her basamak geldiinde bir basamak ykselir. Bir sre sonra Vb gerilimi Va giri iareti geriliminden byk olacaktr. Tam bu anda karlatrcnn k sfra der ve kap kapanr. Artk sayma ilemi durmutur. Bu andaki Q klar giri gerilimine kar den kodu verecektir. Ardal yaklaml dntrme: Bu dntrc basamak dntrcye gre ok hzldr. Burada sayc yerine bir programlayc kullanlmaktadr. Programlayc karlatrc devresi kna bakarak k kodunu arttrr ya da azaltr.

ekil 2.7: Ardal yaklaml dntrme

41

Paralel dntrc: Bu dntrcler olduka karmak ve pahal olmalarna karlk ok hzl alr. Btn bir dntrme ilemi tek admla yapldndan bunlara fla dntrc denir.

Paralel dntrcnn alma prensibi ok basittir. Her kuanta dilimi iin ayr bir karlatrc kullanarak giri geriliminin hangi dilimde olduunu anlar. Geriye kalan ilem, karlatrc klarn uygun bir encoder balayarak bu klarn kodlanmasn salamaktr.

2.5.1. Kuantalama lemi

Analog sinyallerin rneklenmi deerlerini belirli seviyelere yuvarlama ilemine kuantalama denir. rnein, -8V ile +8V arasnda deien bir iareti 8 kuanta seviyesine ayrld dnlsn. ncelikle kuantalama araln bulmak gereklidir. a={(8)-(-8)}/8=2 olacaktr. Yani bu sinyal iin alnan rnek deerler -8V, -6V, -4V, -2V, 0, 2V, 4V, 6V ve 8V seviyelerine yuvarlanacaktr. Bir kuantalam ilemi sonunda eski rnek deerlerin tekrar elde edilmesi mmkn deildir. Bunun anlam, tersine bir ilem olmayan kuantalama sonucunda bir bilgi kaybolmaktadr. Bu bozulmaya kuantalama hatas denir. Bu hata kuantalama dilim aral artrarak azaltlabilir. Buna karn bir rnei belirlemek iin kullanlmas gereken bit says da artacaktr. Dzgn kuantalama: Bir giri sinyalinin rneklenmi deerleniri dorusal olarak belirlenen seviyelere yuvarlanmasna dzgn kuantalama denir. Bir nceki rnekte olduu -8V ile -7,5 arasndaki rnek deerleri 8 Vta yuvarlanrken 3 V ile 3,5 V arasndaki deerler 3 V yuvarlanmasdr. Dzgn olmayan kuantalama: Ses iareti istatiksel incelendiinde kk genliklere daha sk rastland grlmektedir. Oysa kk iaretlerde kuantalama grlts rahatsz edici boyutlara ulamaktadr. Bu grlty azaltmak iin bavurulacak ilk yntem, adm byklnn azaltlmas veya dilim saysnn arttrlmasdr. Ancak, bu durumda her bir rnei gstermek iin kullanlmas gereken bit says artacandan bu yntem her zaman uygun ve ekonomik deildir. Dier taraftan, ok seyrek ortaya kan yksek genlik iaretleri iin gereksiz yere bir miktar dilim ayrlm olacaktr. Eer en byk genlii kk tutarsak bu defa krplmalar meydana gelecektir. Bununla beraber byk iaretler iin byk adm, kk iaretler iin de kk adm kullanlarak iaret grlt oran ayn olmas salanabilir. Bu ekilde yaplan kuantalama ilemine dzgn olmayan kuantalama denir. Bunu yapmak iin haberleme sistemlerinde bir sktrma yaplmaktadr.

Ses iletimi iin nerilen balca iki tr sktrma erisi vardr. Bu erilerin biimi sesin istatiksel zelliklerine baklarak en uygun biimde belirlenmitir. Bu eriler: 42

Amerika ve Japonyann kulland -tipi Avrupann kulland A-tipi erilerdir.

ekil 2.8: Balca iki tr sktrma erisi

Sesin doalln koruyabilmesi iin kk genliklerde erinin dorusal olmas byk genliklerde ise logaritmik olmas gerekmektedir. A-tipi eri tanm gerei bu koulu salamaktadr.

UYGULAMA FAALYET

43

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Analog dijital evirici devresini kurunuz.

Yukarda ADC 0804 entegresi ile yaplan analog dijital evirici uygulama devresi verilmitir. RV1 potu 500 ohm ve RV2 potu 10 K ohm deerindedir. Besleme devresi 5 V ve ledlere bal diren deerleri 150 ohmdur. lem Basamaklar Devreyi board zerine kurunuz. Devreye enerji veriniz. RV1 potun ile entegrenin 9 nu.l aya 2,5 V ayarlaynz. neriler Ledleri yan yana dizmeye zen gsteriniz. Beslemeyi ters balamaynz. Dijital l aleti kullannz. Krmz probu entegrenin 9 nu.l ayana, siyah probu aseye balaynz.

Analog giri ucu gerilimini 0V yapnz. 1 ve 2 nu.l noktalar ksa devre yapnz ve RV2 potunu kullannz. ledleri gzlemleyiniz. Sonucu defterinize not alnz. RV2 potu ile aadaki tabloda verilen Her deer ayr ayr yaplacak. Entegrenin gerilim deerleri iin k deerini 18 nu.l k en deersiz bittir. doldurunuz. 44

Analog Giri 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0

deal Saysal Deer 0000 0000 0001 1010 0011 0011 0100 1101 0110 0110 1000 0000 1001 1010 1011 0011 1100 1101 1110 0110 1111 1111

Okunan Deer

45

UYGULAMA FAALYET
PWM sinyalini, saysal haberleme sistemlerini inceleyiniz.

Devre emas

lem Basamaklar
Yukardaki devreyi kurunuz. 1 ve 2 nu.l noktalar balant yokken RV1 potunu ayarlayarak 741in 3 nu.l ayan gerilimini 0V yapnz. 1 ve 2 nu.l noktalar ksa devre yaparak k iaretini defterinize iziniz. 1 ve 2 nu.l noktalar anz. 741in 3 nu.l ayann voltaj +5 V oluncaya kadar pot ile ayarlaynz. 1 ve 2 nu.l noktalar ksa devre yapnz k eklini iziniz. 1 ve 2 nu.l noktalar anz. 741 in 3 nu.l ayann voltaj -5 V oluncaya kadar pot ile ayarlaynz. 1 ve 2 nu.l noktalar ksa devre yapnz k eklini iziniz.

neriler
Beslemenin simetrik olduuna dikkat ediniz. Dijital l aleti kullannz. Krmz probu 3 nu.l ayaa, siyah probu GND ye balaynz. Frekansn ve genliini not alnz. Dijital l aleti kullannz. Krmz probu 3 nu.l ayaa, siyah probu GND ye balaynz. Frekansn ve genliini not alnz. Dijital l aleti kullannz. Krmz probu 3 nu.l ayaa, siyah probu GND ye balaynz. Frekansn ve genliini not alnz.

46

 1 ve 2 nu.l noktalar balant yokken Dijital l aleti kullannz. Krmz RV1 potunu ayarlayarak 741in 3 nu.l probu 3 nu.l ayaa, siyah probu GND ayan gerilimini 0V yapnz. ye balaynz. fm giriine frekans 500 Hz ve genlii 10 Vpp sins dalga uygulaynz. k Frekansn ve genliini not alnz. sinyali izerek tanmlaynz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Bit kavramn renebildiniz mi? Seri haberleme tekniklerini kullanabildiniz mi? rnekleme ilemini rendiniz mi? Kodlama tekniklerini aklayabildiniz mi? ADC 0804 entegresini kullanabildiniz mi? DB9 konnektr balants yapabildiniz mi? Saysal haberleme tekniklerini ayrt edebildiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

47

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. ( ) Zamanda ayrk sinyallere saysal sinyal denir. ( ) 16 bitlik bir veriye byte denir. ( ) Saysal modleli sinyalle analog modleli sinyallere gre grltden daha ok etkilenir. ( ) PAM darbe genlik modlasyonudur. ( ) PPM darbe konum modlasyonudur. ( ) Saysal haberlemede bir frekans zerinden birden fazla bilgi iletilebilir. ( ) Elektrik motorlarndan dolay oluan grlt sistem ii grltdr. ( ) Frekans 3 KHz olan bir bilgi sinyali en az 6 KHz rnek hz ile rneklenmelidir. ( ) HDB3 kod sistemi telefon hatlarnda kullanlr. ( ) Asenkron seri iletiimde parity biti zorunludur. Aada verilen cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 11. 12. 13. 14. 15. ..,ve .PCM modlasyonunun aamalardr. Senkron seri haberlemede ilk nce .. darbesi sonra veri katar gnderilir. .. ilemi sonunda bilgi sinyalinde geri dn olmayan bozulma oluur. Bir kuantalama ileminden sonra -2V, -1V, 0V ,1V ve 2V seviyeleri olumutur. Kodlama ilemi en az .bit ile kodlanmaldr. Saysal haberleme hz lm birimi dir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

48

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Haberleme ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) Anlaml bir bilginin karlkl alveriine haberleme denir. B) Atmosfer bir iletim ortamdr. C) Sinyal iindeki harmoniklerin birbirine karmasna intermodulation (ara kipleme) denir. D) Ayn klf iersinde yan yana bulunan kablolardaki sinyallerin birbirini etkilemesine termal grlt denir. I- Verici II- Alc III- letim ortam IV-Frekans Yukardaki kavramlardan hangisi ya da hangileri haberlemenin balca elemanlardr? A) Yanlz I B) I-II-IV C) I-II-III D) I-II-III-IV Frekans 1KHz olan sinyalin periyodu ka saniyedir? A) 1 sn. B) 0,001 sn. C) 0,01 sn. Aadaki kavramlardan hangisi yanltr? A) Frekans artka periyot klr. B) Bir saniyedeki titreim saysna periyot denir. C) Bir sinyalin bir saniyede ald yola dalga boyu denir. D) Bir sinyalin boluktaki hz k hzna eittir. Genlik modlasyonu ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanltr? A) Tayc sinyale gre bilgi sinyalinin genlii deiir. B) Modlasyon sonunda bir st bir de alt yan bant oluur. C) Yan bantlarn genlii tayc genliinin modlasyon indisi ile arpmnn yarsna eittir. D) Bant genilii bilgi sinyalinin frekansnn 2 katdr. Bant genilii nedir? A) Tac sinyalin frekansdr. B) Bir bilgi kanalnn uzunluudur. C) Bilgi sinyalinin frekansdr. D) Bir bilgi kanalnn kapasitesidir.

2.

3.

D) 0,1 sn.

4.

5.

6.

49

7.

I.Ses kalitesi GM gre daha iyidir. II.Maliyeti GM gre daha azdr. III.GM gre grltlerden daha az etkilenir. Frekans modlasyonu ile ilgili yukarda verilen ifadelerden hangisi ya da hangileri dorudur? A) Yalnz II B) I-II C) I-III D) I-II-III 8. Saysal iletiimde veri iletim hz birimi nedir? A) Herz B) Baud C)bps

D) sn.

9.

PCM oluturan ilem sras hangi kta doru olarak verilmitir? A) Kuantalama Kodlama rnekleme B) rnekleme Kodlama Kuantalama C) rnekleme Kuantalama Kodlama D) Kodlama Kuantalama rnekleme Asenkron seri iletiim ile ilgili hangisi dorudur? A) Balang ve biti bitleri vardr. B) Kontrol biti kullanm zorunludur. C) Haberleme senkranizasyon puls ile balar. D) Tm data katar ayn anda gnderilir.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

50

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 11 12 13 14 15

Doru Doru Doru Y Doru Yanl Yanl Yanl Yanl Doru DSB
st Yan Bant/Alt Yan Bant Genliinde Termal Grltdr. Tayc Sinyalin/Faz

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6

7 8 9 10 11 12 13 14 15

Doru Yanl Yanl Doru Doru Doru Yanl Doru Doru Yanl
rneklemeYuvarlama-Kodlama

Saat Kuantalama 3 Bps

51

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D C B B A D C C C A

52

KAYNAKA KAYNAKA
Harold B. KLEN Modern Elektronik letiim Teknikleri, MEB Yaynlar, STANBUL, 1997 John RONAYNE, Saysal Haberlemeye Giri, MEB Yaynlar, STANBUL, 1997 KAYRAN Ahmet H., Erdal PANAYIRCI, mit AYGL, Saysal Haberleme,Birsen Yaynevi Robert J. SCHOENBECK, Merrill PUBLSHNG, Electronic

Communications Yasin KAPLAN, Veri Haberleme Kavramlar, Papatya Yaynclk, STANBUL,2000 Yasin KAPLAN, Veri Haberlemesi Temelleri, Papatya Yaynclk, STANBUL,2000

53