Deniz Taşımacılığı-Maliyet

T.C.
ZONGULDAK KARAELMAS NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETME ANABLM DALI
Yksek Lisans Tezi
DENZ TAIMA LETMELERNDE MALYET YAPISININ NCELENMES VE YK TAIMACILII UYGULAMASI
Glay Gerin
Zonguldak 2007
T.C. ZONGULDAK KARAELMAS NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETME ANABLM DALI
Yksek Lisans Tezi
DENZ TAIMA LETMELERNDE MALYET YAPISININ NCELENMES VE YK TAIMACILII UYGULAMASI
Hazrlayan Glay Gerin
Tez Danman Yrd. Do. Dr. Metin Saban
Zonguldak 2007
ZET
Kurum Tez Bal Tez Yazar Tez Danman Tez Tr, Yl Sayfa Adedi : ZK Sosyal Bilimler Enstits, letme Anabilim Dal : Deniz Tama letmelerinde Maliyet Yapsnn ncelenmesi ve Yk Tamacl Uygulamas : Glay Gerin : Yrd. Do. Dr. Metin Saban : Yksek Lisans Tezi, 2007 : 202
Gnmzde iletmeye fon girii salayanlar ve yneticiler ayrntl muhasebe bilgilerinden yararlanarak hem gemi faaliyetlerin sonular hakknda bilgi sahibi olmakta hem de gelecee ynelik plan, program ve projeler yaparak ynetim fonksiyonlarn yerine getirmektedirler. Hizmet retim faaliyetlerinin ynetiminde ise, ynetimin en nemli bilgi kayna maliyet muhasebesi sisteminden salanmaktadr. Deniz tama iletmeleri ynetiminde, gerek iletme ii faaliyetlerin denetimi gerek ileriye dnk olarak alnacak kararlarda, maliyetlerin belirlenmesi ve incelemesi yneticiler asndan zerinde nemle durulmas gereken bir konudur. Sektrde rekabet etmek isteyen deniz tama iletmelerinin, maksimum kara ulaabilmek iin piyasada rekabet ve pazarlk artlarnn belirledii navlun miktarn da dikkate alarak, katlanmak zorunda olacaklar giderleri ok iyi hesaplamalar gerekmektedir. Bu almada, muhasebenin bir bilgi sistemi olduu gereinden hareketle, deniz tama faaliyetinde bulunan iletmelerin kolaylkla uygulayabilecei bir maliyet sistemi oluturulmas zerinde durulmutur. ok boyutlu bu konuyu btn ynleriyle inceleyebilmek iin ncelikle literatr incelemesi yaplarak konunun kavramsal boyutu hazrlanmtr. Ayrca lkemiz deniz tama sektrnde halen uygulanmakta olan maliyet sistemleri de dikkate alnarak, bu uygulamalarn almada yararl olabilecek blmleri yeniden yaplandrlmtr. Anahtar Kelimeler: Deniz Tamacl, Sefer Maliyetleri, Navlun, Hizmet Maliyeti.
iii
ABSTRACT
Institution Title Author Adviser Type of Thesis, Year Total Number of Pages : : : : : : ZK Institute of Social Sciences, Department of Management Investigation of Cost Structure of Sea Transportation Organizations and Burden Transportation Practice Glay Gerin Asst. Prof. Dr. Metin Saban MSc. Thesis, 2007 202
Fund providers and managers have information about past activities of organizations and carry out management functions through plans, programs and projections related to futures projections. The most important information source of management of service production activities is provided by cost accounting system. Determining and investigating cost in auditing organizations activities and decisions related to future is an important issue for managers in sea transportation management. Sea transportation organizations that want to compete in their sector should estimate expenditures through considering the amount of freight that is determined by competition and bargain to get maximum profit. In this study, with considering the reality that accounting is an information system, generating a cost system that sea transportation organizations can implement easily is emphasized. For investigating all aspects of this multidimensional issue firstly, conceptual dimension of this issue is prepared through analyzing literature. The parts that are related to cost systems in Turkey and can be beneficial in the study are restructured by considering cost systems that is still implementing in Turkey sea transportation sector. Keywords: Sea Transportation, Voyage Costs, Freight, Service Costs.
iv
NSZ
Globalleen dnyada, deniz tamaclnn nemi her geen gn artmaktadr. Bunda byk hacimli yklerin bir defada bir yerden dier yere tanabilmesi, ekonomik olmas ve karayolu ile demiryolu tamaclk sistemlerinden farkl olarak uluslararas sularda tamaclk riskinin daha dk olmas ve tam zamannda eriimde salad avantajlar etkili olmaktadr. Ayrca dnyann byk bir ksmnn denizlerle kapl olmas, tanacak yklerin ok byk miktarlarla ifade edilmesi, yk sahiplerini en dk maliyetli ulam arac olan deniz tamaclna ynlendirmektedir. almann amac, deniz tama iletmeleri asndan maliyet muhasebesi kayt sisteminin oluturulmasndaki temel yntem ve yaklamlarn ele alnmas ve deniz tama iletmelerinin maliyet muhasebesi kayt sistemlerini kendi organizasyon yaplarna, byklklerine ve ihtiyalarna gre oluturabilmeleri ve tek dzen muhasebe sistemince tannan esneklikler de dikkate alnarak bir maliyet sistemi oluturulmasdr. Bu kapsamda, eitli kitap, dergi, makale ve internet sayfalarndan yararlanlm, konu ile ilgili yetkili kii ve kurulularda grevli kiilerden bilgiler alnmtr. almann her aamasnda deerli yardm ve katklaryla beni ynlendiren danman hocam Yrd. Do. Dr. Metin Sabana, yine kymetli bilgi ve tecrbelerinden faydalandm hocam Yeminli Mali Mavir r. Gr. Rahmi Uyguna, ayrca sektrdeki deneyim ve bilgilerini aktarmaktan sklmayan arkadam Selim nala ve almalarm sresince beni destekleyen, yardmlarn hi esirgemeyen canm aileme ve deerli arkadalarma teekkr bir bor bilirim.
NDEKLER
Sayfa
ZET ABSTRACT. NSZ NDEKLER .. TABLOLAR LSTES ... EKLLER LSTES . KISALTMALAR LSTES ... GR .. 1. DENZ TAIMACILII SSTEMNE GENEL BR BAKI............
iii iv v vi xi xii xiii 1 5 5 5 7 11 12 13 14 17 18 19 20 21 23
1.1. Deniz Tamaclnn Tarihsel Geliimi... 1.1.1. Dnya Deniz Tamaclnn Tarihsel Geliimi... 1.1.2. Trk Deniz Tamaclnn Tarihsel Geliimi...... 1.2. Deniz Tamaclnn Genel Ulatrma Sistemindeki Yeri Ve nemi... 1.3. Deniz Tamaclnn Genel Durumu..... 1.3.1. Dnya Deniz Ticaret Filosu....... 1.3.2. Trk Deniz Ticaret Filosu...... 1.3.3. Trk Deniz Ticaret Filosunun Dnya Deniz Ticaret Filosu indeki Yeri.................................................................................... 1.3.4. Gemi na Sanayi... 1.3.4.1. Trkiyede Gemi na Sanayi...... 1.3.4.2. Dnyada Gemi na Sanayi..... 1.3.5. Limanlar..... 1.4. Deniz Tamaclnda Yk Ve Gemi Trleri.......................................... vi
1.4.1. Deniz Tamaclnda Yk Trleri........... 1.4.2. Deniz Tamaclnda Gemi Trleri......... 1.4.2.1. Ticaret Gemileri....... 1.4.2.1.1. Yk Gemileri............. 1.4.2.1.1.1. Kuru Yk Gemileri.......................... 1.4.2.1.1.2. Sv Yk Gemileri........................ 1.4.2.1.1.3. ok Amal Gemiler........................ 1.4.2.1.2. Yolcu Gemileri.............. 1.4.2.1.3. Yk-Yolcu Gemileri.............. 1.4.2.1.4. Balk Gemileri............. 1.4.2.2. Hizmet Gemileri...... 1.4.2.3. Sava Gemileri..... 1.4.2.4. Gezinti ve Spor Gemileri..... 1.4.3. Gemilerde Kullanlan Arlk Ve Hacim lleri............................. 1.5. Deniz Tamacl Trleri... 1.5.1. Gemilerin Sularda Dolama ekline Gre Deniz Tamacl..... 1.5.2. Sefer Trlerine Gre Deniz Tamacl....... 1.5.3. Yk Ve Gemi Trlerine Gre Deniz Tamacl..... 1.6. Deniz Tamacl Sektrnde Yer Alan letmeler... 1.6.1. Mlkiyetine Gre Deniz Tama letmeleri...... 1.6.2. Faaliyetlerine Gre Deniz Tama letmeleri... 1.7. Deniz Ticaretinde Kullanlan Tamaclk Belgeleri... 1.7.1. Konimento (Marine Bill of Landing)... 1.7.2. Ordino (Ykleme Makbuzu)...... 1.7.3.Manifesto.... 1.7.4. Navlun Szlemeleri...... 1.8. Deniz Tamacl le Ticarette Teslim ekilleri (Incoterms).... 1.8.1. Grup E-k...... 1.8.2. Grup F-Navlun denmemi....... 1.8.3. Grup C-Navlun denmi... 1.8.4. Grup D-Var..... vii
23 24 25 26 26 27 28 29 29 30 30 31 31 32 34 34 35 36 40 40 41 43 43 44 45 46 46 47 47 48 49
2. DENZ TAIMA LETMELERNN MALYET YAPISI............. 2.1. Maliyet Harcama ve Gider Kavramlar.... 2.1.1. Maliyet Kavram.... 2.1.2. Gider Kavram... 2.1.3. Harcama Kavram...... 2.2. Deniz Tama letmelerinde Maliyet Kavram... 2.2.1. Deniz Tamaclnda Maliyetlere Etki Eden Faktrler... 2.2.1.1.Tanacak Yklerin Fiziksel zellikleri........... 2.2.1.2.Yaplacak Seferin Tr............. 2.2.1.3. Kullanlmayan Tama Kapasitesi........... 2.2.1.4. Geminin Ya........... 2.2.1.5. Serbest Bayrak............. 2.2.1.6. Dier Faktrler............. 2.2.2. Deniz Tama letmelerinde Giderlerin Snflandrlmas.... 2.2.2.1. Giderlerin eitlerine Gre Snflandrlmas.............. 2.2.2.1.1. lk Madde ve Malzeme Giderleri............... 2.2.2.1.2. i cret ve Giderleri............ 2.2.2.1.3. Memur cret ve Giderleri.............. 2.2.2.1.4. Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler............ 2.2.2.1.5. eitli Giderler............... 2.2.2.1.6. Vergi Resim ve Harlar............. 2.2.2.1.7. Amortismanlar........... 2.2.2.1.8. Finansman Giderleri.............. 2.2.2.2.Giderlerin Faaliyet Hacmiyle likilerine Gre Snflandrlmas........................................................................... 2.2.2.2.1. Sabit Giderleri............ 2.2.2.2.2. Deiken Giderler.............. 2.2.2.2.3. Karma Giderler.............. 2.2.2.3. Giderlerin letme Fonksiyonlarna Gre Snflandrlmas........ 2.2.2.4. Giderlerin Fiili Olup Olmamasna Gre Snflandrlmas...... 2.2.2.5. Giderlerin Planlama Kontrol ve eitli Ynetim Kararlar Asndan Snflandrlmas....................................................... viii
52 52 52 53 53 54 55 55 55 56 56 57 57 58 59 60 63 67 68 80 82 85 87 88 89 90 90 93 94 94
2.2.2.6. Giderlerin rnlere Yklenmesine Gre Snflandrlmas..... 2.2.3. Gider Yeri Blmlemesi........ 2.2.3.1. Gider Yeri Blmlemesinin Yararlar..... 2.2.3.2. Deniz Tama letmelerinde Gider Yeri Blmlemesi....... 2.2.4. Deniz Tama letmelerinde Maliyet Sistemleri....... 2.2.4.1. Kullanlacak Rakamlara Gre Maliyet Hesaplama Yntemi....... 2.2.4.1.1. Fiili Maliyet Yntemi............ 2.2.4.1.2. Standart Maliyet Yntemi.............. 2.2.4.2. Tm Maliyet Unsurlarn Kapsayp Kapsamadna Gre Maliyet Hesaplama Yntemi..... 2.2.4.2.1. Tam Maliyet Yntemi............ 2.2.4.2.2. Deiken Maliyet Yntemi............ 2.2.4.3.Kullanlan retim Tekniine Gre Maliyet Hesaplama Yntemi........ 2.2.4.3.1. Sipari Maliyet Yntemi............ 2.2.4.3.2. Safha (Evre) Maliyet Yntemi............... 3. DENZ TAIMA LETMELERNN MALYET YAPISI.............. 3.1. Deniz Tama letmelerinde Sunulan Tama Hizmeti Maliyetlerinin Sefer Maliyetlerine Yklenmesi................................ 3.1.1. Dolaysz Ulam Giderlerinin Sefer Maliyetlerine Yklenmesi.... 3.1.1.1. Bunker Giderleri...... 3.1.1.2. Gemiler Personel Giderleri...... 3.1.1.3. Ykleme ve Boaltma Giderleri...... 3.1.1.4. Liman cretleri....... 3.1.1.5. Acentelik cret ve Komisyonlar........ 3.1.1.6. Vergi Resim ve Harlar....... 3.1.2. Dolayl Ulam Giderlerinin Sefer Maliyetlerine Yklenmesi...... 3.1.2.1. Amortisman Giderleri...... 3.1.2.2. Bakm-Onarm Giderleri...... 3.1.2.3. Sigorta Giderleri...... 3.1.3. Sefer Birim Maliyetlerinin Hesaplanmas..... 3.1.4. Tama Hizmeti Maliyetlerinin Dnem Sonunda Yaplacak Yanstma Kaytlar............................... ix
96 97 99 99 100 102 102 103 104 104 105 105 105 107 108 108 110 110 111 115 117 118 119 119 121 121 122 123 124
3.2. Genel Ynetim Giderleri. 3.3. Finansman Giderleri.... 3.4. Gemilerin Boa Geen Zaman Maliyetleri.. 3.5. Gemilerin Atl Kapasiteyle alma Maliyeti.. 3.6. Tamamlanmam Hizmet Maliyetleri.. 3.7. Gemi Kiralama Yolu ile Sefer Maliyetleri... 3.7.1. plak Gemi Szlemesi (Bareboat Charter)..... 3.7.2. Zaman Szlemesi (Time Charter).... 3.7.3. Sefer Kiralama Szlemesi (Voyage Charter)...
4. YK GEMLERNN TOPLAM VE SEFER BRM MALYETLERNN HESAPLANMASINA YNELK UYGULAMA RNE
125 129 136 138 139 140 141 141 142 144 144 144 144 164 183 186 192 192 194
4.1. Uygulamann Genel Olarak Tantlmas.. 4.2. rnek letmenin Tantm... 4.2.1.M/R etin Ro-Ro Gemisinin Toplam ve Sefer Birim Maliyetlerinin Hesaplanmas.................................. 4.2.2.M/V etin Kuru Yk Gemisinin Toplam ve Sefer Birim Maliyetlerinin Hesaplanmas......
SONU. KAYNAKA... EKLER.
Ek 1: Deniz Tamaclnda Kullanlan nemli Terimler Karl.............. Ek 2: rnek Hesap Plan.................................................................................
TABLOLAR LSTES
Sayfa Tablo 1.1 : Dnya Deniz Ticareti (Milyon Ton)........................................... Tablo 1.2 : Dnya Deniz Ticaretinde Tanan Yklerin Dalm (%)......... Tablo 1.3 : Dnya Deniz Ticareti Filo Geliimi (Milyon DWT).................. Tablo 1.4 : Trk Deniz Ticaret Filosunun On Yllk Saysal Geliimi......... Tablo 1.5 : Trk Deniz Ticaret Filosunun Sicil tibariyle Dalm............. Tablo 1.6 : Trk Deniz Ticaret Filosu........................................................... Tablo 1.7 : 2006 Yl Dnya Deniz Ticaret Filosunun lk 25 lkesi............ Tablo 1.8 : 1995-2005 Yllar Trk Gemi nas........................................... Tablo 1.9 : Yeni Gemi na Eden lkelerin Pazar Paylar (%).................... Tablo 1.10: Denizyolu Tamaclnda Yklerin Snflandrlmas.............. Tablo 1.11: Deniz Tamaclnda Gemi Trleri.......................................... Tablo 1.12: Deniz Tamaclnda Kullanlan ller................................. Tablo 1.13: Teslim ekilleri.......................................................................... Tablo 2.1 : Deniz Aralar Amortisman Oranlar......................................... Tablo 2.2 : Sefer Maliyet Kart..................................................................... Tablo 3.1 : arter Szlemelerine Gre Giderlerin Paylam...................... 13 13 14 15 16 17 18 20 21 24 25 34 51 87 106 142
xi
EKLLER LSTES
Sayfa ekil 2.1: Geminin Maliyet Yaps..................................................................... ekil 2.2: Maliyet Sisteminin leyii................................................................ 91 101
xii
KISALTMALAR LSTES
CIM : Demiryolu le Uluslararas Eya Tama Szlemesi le lgili Birleik Hkmler (International Convention on Transport of Goods by Railway) : Demiryolu ile Uluslararas Yolcu ve Bagaj Tama Szlemesi ile lgili Birleik Hkmler (International Convention on the Carriage of Passenger and Luggage by Railway) : Devlet Planlama Tekilat : Deniz Ticaret Odas : Dedveyt Ton (Deadweight Ton) : Brt Tescil Tonaj (Gross Register Tonnage) : Uluslararas Denizcilik Organization) Tekilat (International Maritime
CIV
DPT DTO DWT GRT IMO
INCOTERMS : Uluslararas Ticari Terimler (International Commercial Terms) LNG LPG MSUGT OECD TEU TIR TMS TUGS UNCTAD : Svlatrlm Doal Gaz (Liquefied Natural Gas) : Svlatrlm Petrol Gaz (Liquefied Petroleum Gas) : Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Teblii : Ekonomik Kalknma ve birlii rgt (Organization for Economic Co-Operation and Development) : 20 Feetlik Konteyner (Twenty-Foot Equivalent Unit) : Uluslararas Transport) Karayolu Tamacl (International Road
: Trkiye Muhasebe Standard : Trk Uluslararas Gemi Sicili : Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans (United Nations Conference on Trade an Development)
xiii
GR
Tamaclk bir lkenin ekonomisinde retim srecinin en nemli
unsurlarndan birisidir. Avrupa, Orta Asya ve Ortadou arasnda doal bir kpr olma konumu ile tamaclk ynnden byk bir potansiyele sahip olan Trkiye, ktann gei yollarnda olan corafi konumu nedeniyle; Cebelitark Boaz ile Atlas Okyanusuna, Svey Kanal ile Arap Yarmadas ve Hint Okyanusuna, Trk Boazlarnn Karadeniz-Akdeniz balantlaryla Avrasya ve Uzakdouya uzanan bir ulam ann odak noktasndadr. Bu durum kabotaj, uluslararas ve transit tamaclk ynnden Trkiyenin nemini belirtmektedir. retilen mal ve hizmetlerin corafi olarak mal retim merkezlerinden tketim yerlerine hareketi, deiik tama trleri ile gerekletirilmektedir. Bu tama trleri arasnda deniz tamaclnn dier tama trlerine gre nemi byktr. Snrlarn ortadan kalkt, uluslararas rekabetin youn olarak hissedildii denizyolu tamaclnn, gerek sanayi ham maddesini oluturan ykleri bir seferde byk miktarlarda tanmasnda alternatifsiz olmas, gerekse tama maliyetinin dier tama trlerine gre daha dk olmas neminin belirgin bir gstergesidir. 20. yzyln son eyreinde dnyadaki politik ve teknolojik gelimeler deniz ticaretini de etkilemi, yapsal deiimlere zorlamtr. Teknolojik gelimelere paralel olarak gemilerin sratlerinin ve boyutlarnn artmas uzaktaki pazarlara daha kolay ulalmasn salamtr. Kara, deniz ve hava tamacl btnleme eilimi gstermi ve yklerin kapdan kapya tanmasna olanak tanyan kombine tamaclk ve bunun yk birimi olan birim yk kavram, zellikle konteynerlerin ortaya kmas ile giderek artan bir nem kazanmtr. Sektrde rekabet etmek isteyen deniz tama iletmesi, maliyetlerini kontrol altnda tutmak iin sefere gemisini tahsis etmeden nce piyasada rekabet ve pazarlk artlarnn belirledii navlun miktarn gz nnde bulundurarak katlanmak zorunda kalaca giderleri ok iyi hesaplamaldr.
Bir deniz tama iletmesinin en nemli gelirini kazand navlun, giderlerinde ise en nemli pay gemi iletim giderleri (personel giderleri, bakm-onarm giderleri, sigorta giderleri, ynetim giderleri, havuzlama, yedek malzeme) oluturmaktadr. Bu iletmelerde, tanan yk, gemi personelinin tecrbeli olup olmamas, gemi seimi ve yaplacak seferin tr gibi etkenler, maliyetlerin gemiden gemiye hatta seferden sefere deimesinde etkili olmaktadr. Deniz tama iletmelerinde, sefer maliyetleri hesaplanrken bu etkenlerin hepsi dikkate alnmaldr. almann temel amac, deniz tama iletmelerinin kendi organizasyon yaplarna, byklklerine ve ihtiyalarna gre maliyet muhasebesi kayt sisteminin ve uygulanabilecek bir maliyet sisteminin oluturulmasdr. Bu kapsamda eitli yazarlarn almalar incelenmitir. Bu almalarn bazlarn Altuun (1974), Orhonun (1983), Stopfordun (1997), Acarerin (1997) ve Baerin (2004) almalar eklinde sralamak mmkndr. Altuun (1974) Deniz Tat letmelerinde Maliyetler ve Maliyetlerin Ynetim Ynnden ncelenmesi balkl almas, deniz tama iletmelerinin maliyet sistemlerini ilk kez inceleyen alma niteliini tamaktadr. Bu almada, yk tamacl ile uraan deniz tama iletmelerinin ynetiminde, iletme ii faaliyetlerin denetimi nemi ve ileriye ynelik alnacak kararlarda gre, maliyetlerin deniz tama belirlenmesinin vurgulanmtr. Ayrca yazara
iletmelerinde maliyetlerin belirlenmesinde kullanlan yntemler, fiili rakamlarla sipari maliyeti esasna gre tam maliyet yntemidir. Orhonun (1983) Ulatrma letmelerinde Maliyet Muhasebesi balkl almasnda ise, deniz ulamnda sefer maliyetlerinin nemi vurgulanm ve baarl bir maliyet kontrol iin her geminin sefer maliyetinin tek tek ele alnmas gerektii savunulmutur. Stopfordun (1997) yapt almada, deniz tamaclnda gider eitlerinden bahsedilmi, iletmelerin rekabeti konuma gelebilmek iin gemi iletim giderlerini minimum dzeyde tutmalar gerektii vurgulanmtr.
Acarerin (1997) doktora tez almasnda ise, uygun yk potansiyeline gre belirlenen sefer blgesi dikkate alnarak kombine tamaclkta, denizyolu ve buna bal dier ulam trlerinin kilometre maliyetlerinin belirlenmesi zerinde durulmutur. Baerin (2004) Trkiyenin Uluslararas Denizlerdeki Tarifesiz Gemi Tamacnn Ekonomik Analizi balkl almasnda navlun oranlarnn yaps incelenmi ve navlun dzeyindeki deimelere karlk, Trkiyede tarifesiz deniz tamacl yapan gemilerin verdikleri tepkinin llmesi zerinde durulmutur. Yukarda belirtilen almalar, deniz tama iletmeleri iin bugne kadar klavuzluk eden ve maliyet yapsn belirleyen almalar olarak deerlendirmek mmkndr. Bu alma ise, deniz tama iletmelerinin maliyet muhasebesi kayt sisteminde Trkiye Muhasebe Standartlarn da dikkate alarak konunun kapsamn geniletmitir. almann ilk blmnde, deniz tamaclnn tarihsel geliimi incelenerek, genel ulatrma sistemindeki yeri ve nemi belirtilmitir. Ayrca bu blmde, Dnyada ve Trkiyede deniz tamaclnn genel durumundan ksaca bahsedilmi, deniz tamaclnda yk ve gemi trleri, tamaclk trleri, sektrde yer alan iletmeler, kullanlan tamaclk belgeleri hakknda ksaca bilgi verilmitir. kinci blmde, deniz tama iletmelerinde maliyetlere etki eden faktrler incelenmi, daha sonra deniz tamacl gider eitlerinden, gider yerlerinden ve maliyet sistemlerinden bahsedilmitir. nc blmde ise, deniz tama hizmet maliyetlerinin sefer maliyetlerine yklenmesinden bahsedilerek, farkl yk tipleri iin birim maliyetlerin hesaplanmasna deinilmitir. Ayrca, deniz tama iletmelerinde oluan faaliyet giderleri hakknda ksaca bilgi verilmi ve gemi kiralama yolu ile sefer maliyetlerinde meydana gelen deiiklikler aklanmtr. Son blmde, alma konusuyla ilgili olarak bir uygulama yaplmtr. Uygulama rnei, sektrde faaliyette bulunan bir deniz tama iletmesinin dnem
iinde gerekleen fiili maliyet verileri esas alnarak deil,
kurgulanm bir
iletmenin gerekletii varsaylan fiili maliyet verileri esas alnarak yaplmtr. Ekler blmnde ise, deniz tamaclnda kullanlan nemli terimlerin karlnn yer ald bir liste hazrlanm ve deniz tama iletmelerinde kullanlabilecek rnek bir hesap plan nerilmitir.
1. DENZ TAIMACILII SSTEMNE GENEL BR BAKI

Tamaclk, bir ykn veya bir canlnn bir yerden baka bir yere ulatrlmasn, tamaclk trleri ise tamaclk srasnda kullanlan yollar ifade etmektedir. Tamaclk trleri tercih edilirken, yolcu ve yk tamaclnda ekonomiklik, hz, gvenlik ve konfor, evreyi kirletmemeye zen gsterme, yolcu-km veya ton-km bana tkettii enerjinin minimum olmas ve bakm/onarm kolayl gibi zellikler gz nnde bulundurulmaktadr (DPT, 2004:255). Deniz tamacl, yk tama kapasitesinin fazla olmas, gvenilirlii, dier tama trlerine gre daha ucuz ve yklerin hasar grme derecesinin minimum dzeyde olmas sebepleriyle son yllarda en ok tercih edilen tama eklidir ve nemi her geen gn artmaktadr. 1.1. Deniz Tamaclnn Tarihsel Geliimi Denizcilik tarihi hemen hemen insanlk tarihi kadar eskidir. nsanolunun varlnn devam ve gelimesi iin byk su ktleleriyle ilgilenmek ve onlardan faydalanmak dnce ve davranlar, denizlerle ilikisinin domasna neden olmutur. Toplumlarn iinde yaad corafi ve doal artlar, denizlere olan ilgilerini ve karlarn ynlendirmitir. lknce sudaki ulamn kendini tayabilecek suda batmayan kk bir cisimle salayan insan, daha sonra bunu daha byk cisimlerle yani gemilerle gerekletirerek, daha ar ve byk yklerin tanmalarn salamtr (Duran, 2002:35). Denizyolu tamaclnn Dnyada ve Trkiyedeki tarihsel geliimi aada ayrntl olarak ele alnmtr. 1.1.1. Dnya Deniz Tamaclnn Tarihsel Geliimi Suyu kullanmay baaran toplumlar, gezi, ticari, keif ve fetih amacyla denizlerden ktalara, ktalardan da denizlere ulam ve bu geziler bilinmeyen kta ve denizlerin bulunmasna neden olmutur.
Tarihi belgeler, arkeolojik kalntlar suyun tama gcnden en iyi M.. 3000 ylnda Msrllarn yararlandklarn ve denizde seyreden ilk aracn Msrllar tarafndan yzdrldn gstermektedir. Daha sonralar, M.. 2000 ylnda Akdeniz ve Msrda ak deniz gemileri ticari amal seferler yapmaya balamlardr. M.. 800l yllarda Frigyallar, Akdeniz evresinde deniz ticaretini yaklak 3 yzyl kontrol altnda tutmular, M.. 600l yllarda ise, eski Yunanllarn ve Roma mparatorluunun, deniz ticareti sayesinde ekonomileri canlanmtr (Akdoan, 1988:7). Denizlerin esas keif dnemi, 15. yzylda gereklemi ve insanlk tarihinde yeni bir a balamtr. Bu dnemde gze arpan en nemli gelime mal ve hizmetlerin blgesel olarak deil kresel olarak deiiminin salanmas olmutur. Corafi keiflerin sonucu olarak yeni ortaya kan ticaret yollar ve bu yollarn zaman ierisinde birbirlerine balanmalar ile Hint Okyanusundan Kuzey Denizi, Atlas Okyanusu, Akdeniz ve buralardan i blgelere her trl maln sevkiyat mmkn olmutur. 1492de Christof Kolombun Amerikay kefi ile birlikte buralardan Avrupaya doru her eit mal tanmtr (nal, 2004:8). 18. Yzyl Kuzey ve Gney denizleri ve kutup noktalarna yaplan gezilerle, dnyann denizlerden gidilerek balatlan keiflerin tamamland bir asr olmutur. Bu keiflerle bir taraftan yeni corafi alanlar bulunmu, dier taraftan ise gemilerin daha byk ve daha gl retilmesi salanmtr. Batl devletler iin yeni bir dnem balam ve iktisadi adan gl olmak, yeni pazarlar ele geirmek, denizlerde egemenlik kurmak bu devletler iin vazgeilmez bir ama halini almtr. Yine bu devletler lkeleraras ekonomik mcadelede, lkenin ekonomik potansiyeli ne olursa olsun, denizleri kullanmadan iktisadi sava kazanamayacaklarn anlamlardr (Duran, 2002:62-63). 19. yzylda modern denizciliin esaslar belirlenmi ve denizcilik dnya uygarlnn gelimesinde nem kazanmtr. Bu devirde buharn gemilere uygulanmas sonucunda bir yandan dnya deniz ticaret filosu hzla gelimi dier yandan da lkeler arasnda ticaret nemli derecede artmtr (Akdoan, 1988:7).
20. yzyl ise turizm bakmndan denizyolu tamaclnn gelitii bir dnemdir. Bu dnemde gemilerde akaryakt ve nkleer enerji kullanlmas; kmrden, personelden, yer ve zamandan byk lde tasarruf edilmesini ve gemilerin hz bakmndan gelimelerini mmkn klmtr. 1.1.2. Trk Deniz Tamaclnn Tarihsel Geliimi almada Trk deniz tamaclnn tarihsel gelii dneme ayrlarak incelenmitir. Bu dnemler; Seluklu Devleti Dnemi, Osmanl mparatorluu Dnemi ve Cumhuriyet Dnemidir. a) Seluklu Devleti Dneminde Deniz Tamacl Trklerin, Anadolu'ya gelinceye kadar denizlerle fazla bir ilgisi olmam, daha ok karalarda g etmi ve yaylmlardr. Anadolu topraklarnn kesin olarak Trklemeye balamas ile beraber, Trklerin hakimiyet stratejisi deimi ve denizlere ynelmenin devletin gelecei iin en uygun yntem olacan anlamlardr (Denizcilik Mstearl, 2007). Sleyman ah dneminde, Boazii'nin Anadolu sahiline kurduu ve bugnk karl Gmrk Dairesi olan bir tekilat ile boazdan gelip geen gemilerden vergi almaya balanmtr. Ayrca I. Gyasettin Keyhsrev, 1207 senesinde Antalya'y fethederek, Seluklulara denizyollarn am ve olu I. zzettin Keykavus da, 1214 ylnda Sinop'u alarak, Trabzon Rum mparatorluu'na ait Sinop deniz ssn ele geirmitir. Bylece Sinop tersanesi de faaliyete geirilerek, gemilerin inasna balanm ve Karadeniz'de bir Trk filosu kurulmutur (Denizcilik Mstearl, 2007). b) Osmanl mparatorluu Dneminde Deniz Tamacl Deniz tamaclnn gelimesi, Trklerin Anadolu'ya girmesinden sonra balar. pek yolunu ellerinde bulunduran Trkler, ksa zamanda kendi denizlerine egemen olarak, deniz ticaret ve nakliyatna balamlardr. Osmanl deniz ticaretindeki bu balang dneminden sonraki gelimeler aada; Yabanc gemilerin tama yaptklar dnem, Yabanc gemilerin ve Trk
gemilerin birlikte tama yaptklar dnem ve Sadece Trk gemilerin tama yaptklar dnem olmak zere aamada incelenmektedir. Birinci Dnem: 16. Yzyl ile balayan birinci dnemde, Trk sularnda yabanc gemiler alyordu. Bu dnemde Kanuni Sultan Sleyman'n Fransa Kral I. Franois ile imzalad ticaret szlemesiyle, Avrupa ile olan Trk ticareti, Fransz bayran tayan gemilere verilmiti. Bylece, Trk limanlar arasnda Fransz gemileri iletilmeye balanmtr. Dier lkeler de Trkiye ile yaptklar ticarette Fransz bayra tayan gemileri kullanmak zorundaydlar. 17. yzylda Avusturya, Rusya, sve, spanya ve Prusya da, Babali'den Trkiye'ye ait olan ticaretlerini kendi gemileriyle yapma iznini almlardr (Denizcilik Mstearl, 2007). kinci Dnem: Bu dnemde, yabanc gemiler yannda Trkler de gemi iletmeye balamlardr. 1828 ylnda Trk kylarnda ilk buharl gemi grlm ve bylece Osmanlda yelkenli gemiler, yerini buharl vapurlara brakmaya balamtr. Tanzimat'tan bir ka sene sonra 1844'de Bahriye Nezareti tarafndan ngiltere'den getirilen Seyr-i Bahri gemisi ile, stanbul-Gemlik-zmit ve Tekirda hatt alm ve ayn sene iinde Eser-i Hayr gemisi de Boazii'nde altrlmaya balanmtr. 1843 senesinde Bahriye Nezaretine bal olmak zere Fevaid-i Osmaniye ad altnda deniz iletmesi kurulmutur. Ancak, rk bir ka gemi ile ie balayan ve nemli baar gsteremeyen, zellikle yabanc rekabetine dayanamayan bu ynetim, bir ka sene sonra bir Fransz irketine devredilmi, Fransz irketi de bu iin stesinden gelememi ve iletme yine Trk ynetimine geri verilmitir. Sultan Aziz dneminde, 1871'de dare-i Aziziye ismini alan bu teebbsn ad 1878'de dare-i Mahsusa olmu, nihayet 1910 ylnda Ticaret Nezareti'ne bal Osmanl Seyr-i Sefain daresi'ne dnmtr (Denizcilik Mstearl, 2007). Yine ayn dnemlerde, 1851 senesinde stanbul ile Boazii ve Kadky arasnda gemi iletmek zere irket-i Hayriye adnda bir zel teebbs kurulmutur. Yzyla yakn bir sre stanbul'un gnlk yaamnda vazgeilmez bir yeri olan irket-i Hayriye; nceleri yandan arkllar, 1903'den itibaren de pervaneli gemileriyle ehir ulamnda hizmet vermitir. Bu irketin bir baka zellii de,
lkemizde kurulan ilk halka ak ulusal anonim irket olmasdr (Denizcilik Mstearl, 2007). nc Dnem: Sadece Trk gemilerinin tama yaptklar dnem olup, bu dnemi I. Dnya Sava (1914) ile balatmak mmkndr. Savata kapitlasyonlar kaldrlm ve denizcilik serbest alan bulmutur. Fakat sava yllarnda mevcut gemilerimizden birou dman tarafndan batrlm olduundan, ticaret filomuz daha da klmtr. Cumhuriyet dneminin ilk yllar, zellikle kabotaj hakknn elde edilmesi, bu nc dnem iinde deerlendirilmektedir (Denizcilik Mstearl, 2007). Kabotaj, bir ulusun kendi karasular iinde kalan milli deniz evresini kullanmas (ya da kullandrtmas) hakkdr. Kabotaj hakk, Osmanl devleti zamannda mevcut kapitlasyonlarn kaldrlmas sonucu elde edilmitir ve bu hak sayesinde ulusumuz dnya denizlerine alma yolunda salam bir adm atmtr (ener vd., 2004:294). c) Cumhuriyet Dneminde Deniz Tamacl Cumhuriyet Dnemi deniz tamacl aada, planl dnem ncesi ve planl dnem olmak zere iki aamada incelenmektedir. Planl Dnem ncesi Gelimeler 1913 ylnda limanlarmzdan 500.000 ton eya yklenmi ve indirilmi iken 1960 ylnda toplam eya boaltma ve ykleme kapasitesi 5,5 milyon tona ykselmitir. Bu miktar, 1961 ylnda 6,2 ve 1962 ylnda 7,8 milyon tona ulam, limanlarn ara ve gereleri de bu lde gelimitir. 1961'de limanlarmzdan yklenen eyann yzde 29'u, boaltlan eyann yzde 30,6's, Trk bayrakl gemilerle tanmtr (Denizcilik Mstearl, 2007). 1945 ylnda Ulatrma Bakanl bnyesinde Liman ve Deniz leri Daire Bakanl'nn yansra, stanbul ehir Hatlar letmesi ve Devlet Demiryollar ve Limanlar letme Mdrl kurulmutur.
10
1961 ylna kadar deniz ticaret filosu iindeki kamu kesimi pay byrken, zel kesimin pay klmtr. 1962 ylnda tersi bir durum balam, zel kesimin pay artarken, kamu kesiminin pay azalmtr. 1958 ylnda Uluslararas Denizcilik Tekilatna (International Maritime Organization) ye olan Trkiye, Ulatrma Bakanl'nn koordinatrlnde, denizciliin hukuki, ekonomik ve teknik geliimine uyum salamak iin uluslararas kurulular (IMO, OECD, UNCTAD) bnyesinde yaplan almalara katlmtr (Denizcilik Mstearl, 2007). Planl Dnemdeki Gelimeler Birinci Be Yllk Kalknma Plan yrrle girerken, 1962 ylnda deniz tamacl kapasitesinin yzde 40' kamu kesimine, yzde 60' zel kesime ait ve filomuzun yzde 71'i kuru yk gemilerinden, yzde 21'i tankerlerden ve yzde 8'i yolcu gemilerinden olumaktayd. kinci Plan dneminde (1968-1972), 1967 sonlarnda gemi retiminin yllk ortalama %24.5 artmas sonucunda, gemi retiminin d ticaret bilanosuna ithalat nedeniyle olumsuz etkisi olmutur. nc Be Yllk Kalknma Plan (1973-1978) dneminde, gelien sanayinin yaratt ulam talebi, tama kapasitesinin arttrlmasn gerekli klyordu. ehirleraras yolcu tamaclnda ylda %9,9 ve yk tamaclnda ylda %12 gelime salanmtr. D hatlarda tamada yllk %24,6 dolaynda bir art gereklemitir. Bunun yannda, Trkiye beklenmeyen bir transit deniz trafiiyle karlam, bu da limanlarda darboaz yaratm, yeni alt yaplar ile dzenlemeleri zorunlu klmtr. 1981 ylnda denizciliimize dinamizm kazandrabilmek iin stanbul Deniz Ticaret Odas (DTO) kurulmutur. Bunu izleyen yllarda alan ubelerle DTOnun faaliyet alan tm kylar kapsayacak biimde geniletilmitir. Drdnc Be Yllk Kalknma Planndan balayarak, ticaret filosunun ya ortalamasnn kltlmesi, yal gemilerin servisten kartlmas politikas da son
11
bulmutur. 1983 ylna gelindiinde, deniz ticaret filosu, d ticaret mallarnn ancak %47,4'n tayabilmekteydi. Beinci Be Yllk Kalknma Plan dneminin ilk ylnda, limanlarn iyiletirilmesine, ara ve gere eksiklerinin giderilmesine ve modernizasyonuna ynelik projeler tamamlanmtr. Bu dnemde ehirleraras tamaclkta plan hedefleri de alarak yllk ortalama %26,1, yurt d tamaclkta ise plana uygun olarak %10,7 art salanmtr. Altnc Plan dneminde 1992 ylna kadar salanan teviklerle ihra edilen gemi tonaj artm, ancak 1993 ylndan itibaren bu teviklerin hazr gemi ithaline kaydrlmas neticesi hem i piyasaya ina edilen hem de ihra edilen gemi tonaj dmtr (Denizcilik Mstearl, 2007). Yedinci Be Yllk Kalknma Plan dneminde, Trkiye Denizcilik letmeleri Genel Mdrl tarafndan iletilmekte olan kamu limanlarndan yedisinin iletme hakk zel sektre devredilmitir. Trk deniz ticaret filosunun d ticaret tamalarndan ald pay 1995 ylnda %42den, 1999 ylnda %30a dmtr. Trk Uluslararas Gemi Sicil Kanunu 1999 yl sonunda yrrle girmitir (DPT, 2000: 157). Sekizinci Plan dneminde, Dnya sralamasnda 2000 ylnda 18. srada yer alan Trk deniz ticaret filosu, son yllarda daha da belirgin olarak yaanan finansman sorunlar nedenleri ile 2001 ylnda 20. sraya, 2002 ylnda 19. sraya, 2003 ylnda 20. sraya, 2004 ylnda 23. sraya ve 2005 ylnda 24. sraya ykselebilmitir. Limanlarmzdaki konteyner ellelemesi 2,3 milyon TEU olarak gereklemitir. Liman geliim kararlarnn salkl bilgi ve verilere dayandrlmasn salamak zere 1999 ylnda balatlm olan Limanlar Ana Plan almas 2001 ylnda tamamlanmtr (DPT, 2006b:27). 1.2. Deniz Tamaclnn Genel Ulatrma Sistemindeki Yeri ve nemi Tama eidinin belirlenmesinde, dnyann byk bir ksmnn denizlerle kapl olmas ve tanacak yklerin ok byk miktarlarla ifade edilmesi yk
12
sahiplerini
maliyeti
en
dk
ulam
arac
olarak
deniz
tamaclna
ynlendirmitir. Deniz tamaclnn dier tama trlerine gre avantajlar ok fazladr. Bu avantajlar aadaki ekilde sralanmaktadr (Acarer, 1997:16; Pekdemir, 1991:2425); Demiryolu tamaclna oranla 3.5 kat, karayolu tamaclna oranla ise 7 kat daha ucuzdur. Byk miktarda igc altrdndan lke ekonomisine olumlu katk salamaktadr. zellikle uzak mesafeler iin tama maliyeti en dk olan tamaclk trdr. Byk miktarda ykleri daha ucuza ve gvenli bir ekilde tek seferde tayabilmektedir. Deniz tamaclnn avantajlarnn yan sra dezavantajlar da vardr. Bunlar aada maddeler halinde sralanmaktadr (Acarer, 1997:16); Tanan ykn alcnn deposuna kadar denizyolu ile tanmas her zaman mmkn olmayabilir. Tama sresi dier tama trlerine gre daha uzundur ve kullanlan gemilerin ok pahal olmas nedeniyle byk sermaye gerektiren bir tamaclk trdr. 1.3. Deniz Tamaclnn Genel Durumu Deniz tamacl dnya ticaretinin en nemli ulam aracdr. Bugn dnya ticaretinin yaklak %90lk, lkemizin d ticaret tamalarnn ise yaklak %87,7lik blm yeryznn %75ini oluturan denizlerde yaplmaktadr. Gerek byk kapasitede yk tama zellii gerekse uzun mesafelerde tama maliyetlerinin dk olmas denizyolu tamacln dier tama trlerinden stn klmaktadr (Bengisoy, 1986:142).
13
1.3.1. Dnya Deniz Ticaret Filosu Dnya deniz tamaclnn 1996-2006 tarihleri arasndaki 10 yllk geliimi Tablo 1.1de verilmitir. Tabloda grld gibi son 10 ylda %4.55lik yllk ortalama bir artla tanan toplam yk miktar 2006 yl itibariyle 7 milyar 138 milyon ton deerine ulamtr. Tablo 1.1: Dnya Deniz Ticareti (Milyon Ton)
Yllar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Tah. Ham Petrol 1466 1519 1535 1550 1608 1592 1588 1673 1800 1870 1960 Petrol rnleri 404 410 402 415 419 425 414 440 465 485 500 Demir Cevheri 391 430 417 411 454 452 484 524 590 640 685 Kmr 435 460 473 482 523 565 570 619 650 685 710 Tahl 193 203 196 220 230 234 245 240 250 260 270 Boksit ve Alminyum 51 54 53 53 53 51 54 63 67 70 73 Fosfat 31 32 31 30 28 29 30 29 30 30 30 Dier Ykler 1935 2060 2065 2135 2280 2305 2435 2545 2690 2790 2910 Toplam 4906 5168 5172 5296 5595 5653 5820 6133 6542 6830 7138
Kaynak: Devlet Planlama Tekilat (2006a); Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013) Denizyolu Ulam zel htisas Komisyonu Raporu, http://plan9.dpt.gov.tr/oik31_denizyolu/31denizyol.pdf, (Eriim Tarihi: 05.10.2006), s. 6.
Tablo 1.2: Dnya Deniz Ticaretinde Tanan Yklerin Dalm (%)

Yllar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Tah. Ham Petrol 29,9 29,4 29,7 29,3 28,7 28,2 27,3 27,3 27,5 27,4 27,5 Petrol rnleri 8,2 7,9 7,8 7,8 7,5 7,5 7,1 7,2 7,1 7,1 7,0 Demir Cevheri 8,0 8,3 8,1 7,8 8,1 8,0 8,3 8,5 9,0 9,4 9,6 Kmr 8,9 8,9 9,1 9,1 9,3 10,0 9,8 10,1 9,9 10,0 9,9 Tahl 3,9 3,9 3,8 4,2 4,1 4,1 4,2 3,9 3,8 3,8 3,8 Boksit ve Alminyum 1,0 1,0 1,0 1,0 0,9 0,9 0,9 1,0 1,0 1,0 1,0 Fosfat 0,6 0,6 0,6 0,6 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,4 0,4 Dier Ykler 39,4 39,9 39,9 40,3 40,8 40,8 41,8 41,5 41,1 40,8 40,8 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Kaynak: Devlet Planlama Tekilat (2006a); Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013) Denizyolu Ulam zel htisas Komisyonu Raporu, http://plan9.dpt.gov.tr/oik31_denizyolu/31denizyol.pdf, (Eriim Tarihi: 05.10.2006), s. 6.
14
Tablo 1.2de grld gibi, 2006 ylnda tanan ykn %40.8ini dier ykler, %27.5ini ham petrol, %7sini petrol rnleri, %9.6sn demir cevheri, %9.9unu kmr, %3.8ini tahl, %1ini boksit ve alminyum, %0.4n fosfat oluturmaktadr. Dnya deniz ticaret filosunun geliimi ise Tablo 1.3de grlmektedir.. Son on ylda %2.7lik yllk ortalama bir artla filonun toplam bykl 2005 yl ba itibariyle 855 milyon Dedveyt Ton (Deadweight Ton)a ulamtr. 2005 ylnda toplam filonun %37.6s tankerler, %38i dkme yk, %1.4i kombine ve %23.4 ise dier gemi trlerinden olumaktadr. Tablo 1.3: Dnya Deniz Ticareti Filo Geliimi (Milyon DWT)
Yllar 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Tankerler 261,8 266,9 270,9 270,5 275,2 279,5 285,2 289,5 296,4 290 294,2 305,2 322,1 Dkme Ykler 215 219 225,5 242,2 252,1 263,3 263,3 267,4 276,3 277,1 284,1 306,8 325,5 Kombine Tayclar 31,3 28,7 25,9 20,7 17,3 16,9 16,1 15,2 14,6 14,1 12,8 12,2 11,7 Dierleri 125,4 130,6 157,2 164,5 171,8 177,4 183,3 185,9 191,3 205,4 214,3 189,6 200,5 Toplam 633,5 645,2 661,5 673,4 691,5 712,4 722,6 736,2 754,3 765,9 783 810,3 855
Kaynak: Devlet Planlama Tekilat (2006a); Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013) Denizyolu Ulam zel htisas Komisyonu Raporu, http://plan9.dpt.gov.tr/oik31_denizyolu/31denizyol.pdf, (Eriim Tarihi: 05.10.2006a), s. 5.
1.3.2. Trk Deniz Ticaret Filosu lkemizin taraf denizlerle evrili, Asya ve Avrupa ktalarn birbirine balayan corafi konumu gz nne alndnda, d ticaretimizin gelitirilmesi, ekonomimizin da alarak dnya ekonomisi ile btnlemesi ve dier btn ekonomik hedeflerimizin gerekletirilmesi yolunda denizcilik sektrnn nemli bir rol stlenmesi kanlmazdr. Tablo 1.4de Trk Deniz Ticaret filosunun gemi tipleri dikkate alnarak saysal gelimeleri incelenmektedir.
15
Tablo 1.4: Trk Deniz Ticaret Filosunun On Yllk Saysal Geliimi

Gemi Tipleri Kuruyk Dkmeyk Obo Petrol Tankeri Kimyevi Mad.Tank. Lpg Tankeri Asfalt Tankeri Su Gemisi Ro-Ro Ro-Ro Ferry/Yolcu Konteyner Feribot Tren Ferisi Frigorifik Balk Gemisi Yolcu&Yolcu Yk Bilimsel Ara. eh.Hat./Den.Oto. Yolcu Motorlar eh.Hat.Arabal Romorkr/Hizmet Dier Toplam 1996 475 173 8 103 39 5 5 10 24 7 16 7 1 42 35 5 68 25 131 1179 1997 469 181 7 98 41 5 5 10 25 11 17 7 1 42 36 5 72 26 139 1197 1998 465 171 6 98 43 5 5 10 29 18 19 7 1 42 40 5 73 26 141 1204 1999 465 167 7 105 52 5 4 10 28 25 19 7 1 44 42 5 72 26 158 1242 2000 460 156 5 119 57 7 3 10 30 28 19 7 3 54 39 5 73 28 167 1270 2001 445 154 1 125 58 6 3 10 29 34 20 7 3 55 39 5 74 28 165 1261 2002 417 138 1 119 51 6 3 12 26 39 20 7 2 52 31 4 76 20 157 4 1185 2003 402 125 2 120 49 6 2 13 28 37 16 7 1 52 26 4 76 20 158 8 1152 2004 404 115 2 123 47 5 2 14 21 13 31 19 8 1 62 28 4 75 47 20 164 4 1209 2005 413 113 1 129 47 5 2 15 21 12 33 32 8 0 160 42 4 69 61 24 178 10 1379
Kaynak: DTO (2006); 2005 Deniz Sektr Raporu, http://www.denizticaretodasi.org/detoportal/ Portals/Documents/sektorraporu_tr_2005.pdf , (Eriim Tarihi: 30.06.2006), s.95.
Trk Deniz Ticaret Filosunda 2006 yl sonu itibariyle, 1500 DWTnin zerinde 1422 adet gemisi bulunmaktadr. Bu gemilerin 695 adedi ulusal sicilde, 727 adedi ise uluslararas sicilde kaytldr. 1500 DWT zerindeki gemilerin toplam Brt Tescil Tonaj (Gross Register Tonnage) 5.213.887, toplam DWTsi 7.489.906dr. Bu tonajn DWT bazndaki ounluunu srasyla; %50i dkme yk gemileri, %18i kuru yk gemileri ve %16s petrol tankerleri oluturmaktadr. Tablo 1.5de, 2006 yl Trk Deniz Ticaret Filosunun sicil itibariyle dalm gsterilmektedir.
16 Tablo 1.5: Trk Deniz Ticaret Filosunun Sicil tibariyle Dalm

Ulusal Sicil 127 9 0 8 3 0 66 0 5 1 0 0 13 0 1 12 7 0 35 162 4 18 0 11 60 72 71 0 3 7 695 Adet Uluslar Aras Sicil 288 101 1 23 6 2 64 3 47 2 6 2 3 19 11 21 0 1 8 2 0 29 24 13 3 37 6 2 1 2 727 Ulusal Sicil 167.764 250.263 0 132.382 9.400 0 73.568 0 14.258 6.555 0 0 6.051 0 1.339 2.321 7.291 0 11.317 4.715 353 3.179 0 12.421 0 4.297 20.462 0 0 0 727.936 DWT Uluslararas Sicil 1.190.781 3.528.635 77.673 215.354 45.289 13.820 1.180.959 8.368 233.880 2.335 26.172 3.318 1.605 164.469 14.307 9.048 0 6.266 525 0 0 4.882 736 12.031 0 631 825 19.774 287 0 6.761.970 Ulusal Sicil 101.994 148.701 0 106.949 6.274 0 44.075 0 13.278 4.206 0 0 3.643 0 977 3.883 11.266 0 51.305 48.636 1.554 9.884 0 11.890 14.353 26.283 31.788 0 99.545 11.320 751.804 GRT Uluslararas Sicil 746.406 2.078.085 43.487 167.689 30.951 8.786 636.986 5.536 157.944 1.316 25.034 2.357 803 364.417 39.014 55.017 0 15.195 6.973 1.261 0 14.872 9.874 17.428 621 10.152 1.360 19.608 594 316 4.462.082
Gemi Tipleri Kuru Yk Gemisi Dkme Yk Gemisi Obo Gemisi Konteyner Kuruyk-Konteyner Konteyner/Ro-Ro Petrol Tankeri rn Tankeri Kimyevi Madde Tankeri Bitkisel/Hayvansal Ya Tank. Lpg Tankeri Asfalt Tankeri Su Gemisi Ro-Ro Gemisi Ro-Ro Ferry-Yolcu Feribot Tren Ferisi Tren Ferry/Ro-Ro Yolcu/Yolcu Yk Gemisi Balk Gemileri Bilimsel Aratrma Gemisi ehir Hatlar Deniz Otobsleri ehir Hatlar Arabal Yolcu Motorlar Rmorkr Hizmet Gemileri Mavna/Sat Yzer Vin Dier Toplam
Toplam 415 110 1 31 9 2 130 3 52 3 6 2 16 19 12 33 7 1 43 164 4 47 24 24 63 109 77 2 4 9 1422
% 29,18 7,74 0,07 2,18 0,63 0,14 9,14 0,21 3,66 0,21 0,42 0,14 1,13 1,34 0,84 2,32 0,49 0,07 3,02 11,53 0,28 3,31 1,69 1,69 4,43 7,67 5,41 0,14 0,28 0,63 100,00
Toplam 1.358.545 3.778.898 77.673 347.736 54.689 13.820 1.254.527 8.368 248.138 8.890 26.172 3.318 7.656 164.469 15.646 11.369 7.291 6.266 11.842 4.715 353 8.061 736 24.452 0 4.928 21.287 19.774 287 0 7.489.906
% 18,14 50,45 1,04 4,64 0,73 0,18 16,75 0,11 3,31 0,12 0,35 0,04 0,10 2,20 0,21 0,15 0,10 0,08 0,16 0,06 0,00 0,11 0,01 0,33 0,00 0,07 0,28 0,26 0,00 0,00 100,00
Toplam 848.400 2.226.786 43.487 274.638 37.225 8.786 681.061 5.536 171.222 5.522 25.034 2.357 4.446 364.417 39.991 58.900 11.266 15.195 58.278 49.897 1.554 24.756 9.874 29.318 14.974 36.435 33.148 19.608 100.139 11.636 5.213.886
% 16,27 42,71 0,83 5,27 0,71 0,17 13,06 0,11 3,28 0,11 0,48 0,05 0,09 6,99 0,77 1,13 0,22 0,29 1,12 0,96 0,03 0,47 0,19 0,56 0,29 0,70 0,64 0,38 1,92 0,22 100,00
Kaynak: DTO (2007); statistikler, http://www.denizticaretodasi.org/DetoPortal/Default.aspx?tabid=73, (Eriim Tarihi: 12.02.2007).
17
Tablo 1.6da, Trk deniz ticaret filosunun 2006 yl tonaj ve ya gruplar itibariyle dalm gsterilmektedir. Tablo 1.6: Trk Deniz Ticaret Filosu
Trk Deniz Ticaret Filosu Tonaj Ve Ya Grupar tibariyle Dalm (DWT)
Tonaj Gruplar 0-149 150-1499 1500-5999 6000-9999 10000-34999 35000-52999 53000-79999 80000-119999 120000+ TOPLAM 0-9 Ya Adet 217 30 70 23 26 12 5 0 6 389 DWT 293 18740 273572 187886 427738 577953 328371 0 962166 2776719 % 9,36 6,96 27,52 26,78 23,41 32,48 43,26 0 83,20 37,07 Adet 132 78 48 20 5 3 2 0 0 288 10-19 Ya DWT 2193 44011 162630 155231 85992 119832 148181 0 0 718070 % 70,04 16,34 16,36 22,13 4,71 6,73 19,52 0 0 9,59 Adet 72 99 116 36 50 26 4 0 1 404 20-29 Ya DWT 294 70503 359108 260933 1014580 1046358 282521 0 194226 3228523 % 9,39 26,18 36,12 37,20 55,53 58,81 37,22 0 16,80 43,10 Adet 55 181 76 13 15 1 0 0 0 341 30+ Ya DWT 351 136026 198778 97461 298754 35224 0 0 0 766594 % 11,21 50,51 20,00 13,89 16,35 1,98 0 0 0 10,24 Toplam Adet 476 388 310 92 96 42 11 0 7 1422 DWT 3131 269280 994088 701511 1827064 1779367 759073 0 1156392 7489906
Kaynak: DTO (2007); statistikler, http://www.denizticaretodasi.org/DetoPortal/Portals/ Documents/isprogrami_2006.pdf, (Eriim Tarihi: 12.02.2007).
Yukardaki tablodan grlecei gibi Trk deniz ticaret filosunun %37.07si 0-9 ya grubunda, %9.59u 10-19 ya grubunda, %43.1i 20-29 ya grubunda ve %10.24 30 ya ve zerinde yer almaktadr. Ayn zamanda 1422 adet ve 7.489.906 DWTlik filonun, 2.776.719 DWTlik 389 gemi 0-9 ya grubunda, 718.070 DWTlik 288 gemi 10-19 ya grubunda, 3.228.523 DWTlik 404 gemi 20-29 ya grubunda ve 766.594 DWTlik 341 gemi 30 ya ve zeri ya grubunda yer almaktadr. 1.3.3. Trk Deniz Ticaret Filosunun Dnya Deniz Ticaret Filosu indeki Yeri 01.01.2006 tarihi itibariyle bayraklara gre Dnya filosu (300 GRTnin zeri) 157 lke baznda 41.110 adet gemi ile 944.498.000 DWTdir. Trk Deniz Ticaret filosu ise Dnya sralamasnda 24. srada yer almaktadr. Tablo 1.7de de grld gibi, Dnya deniz ticaret filosunun % 22,3ne sahip Panama birinci srada, %9,6sna sahip Liberya ikinci srada ve % 5,6sna sahip Yunanistan ise nc srada yer almaktadr.
18
Tablo 1.7: 2006 Yl Dnya Deniz Ticaret Filosunun lk 25 lkesi

Sra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Bayrak PANAMA LBERYA YUNANSTAN HONG KONG BAHAMA MUSLAND SNGAPORE MALTA N GNEY KIBRIS NGLTERE NORVE JAPONYA KORE ALMANYA HNDSATN AMERKA TALYA DANMARKA A&BARBUDA RAN S.VNCENT BERMUDA TRKYE MALEZYA Gemi Says 5704 1560 1110 1013 1192 735 1131 1178 2326 892 845 964 2551 976 473 407 513 751 387 996 196 658 121 840 443 1000 GT 140120 58134 30774 29977 36797 28700 29784 22785 21139 18802 18936 16031 11380 8582 11276 7547 9918 11173 7865 7140 5161 5536 7198 4941 5433 1000 DWT 210234 91010 52474 50713 49573 47741 47463 36948 31936 30134 25084 22022 14010 13876 13408 12855 11858 11766 9547 9404 8950 8364 8263 7572 7481 1000 TEU 1845 1286 181 398 373 349 423 220 313 342 543 88 35 106 912 17 289 125 397 566 55 79 58 53 59 Dnya Filosu (%) 22.3 9.6 5.6 5.4 5.2 5.1 5.0 3.9 3.4 3.2 2.7 2.3 1.5 1.5 1.4 1.4 1.3 1.2 1.0 1.0 0.9 0.9 0.9 0.8 0.8 Yllk Deiim (%) 7.6 8.6 -5.2 18.3 9.1 29.5 19.8 -0.1 10.8 -11.8 14.7 -13.7 -6.3 25.1 55.5 9.7 -11.5 7.0 8.1 7.4 -0.5 -7.4 18.6 5.6 -11.4
Kaynak: DTO (2006); 2005 Deniz Sektr Raporu, http://www.denizticaretodasi.org/detoportal/ Portals/Documents/sektorraporu_tr_2005.pdf , (Eriim Tarihi: 30.06.2006), s. 98.
1.3.4. Gemi na Sanayi Reel sektrde, ar sanayi kimliine sahip Gemi na Sanayi; desteklendii ve gelitirildii btn lkelerde nemli bir istihdam potansiyeli yaratan, dviz ikame eden, beraberinde yan sanayiyi srkleyen, yabanc sermayeyi davet eden, teknoloji transferini cezbeden, lke savunmasna hizmeti nedeniyle stratejik nem tayan ve Deniz Ticaret Filosunu destekleyen emek youn bir sektrdr (GSBR, 2007). Gemi ina sanayinde, elik sanayi, makine imalat sanayi, elektrik-elektronik sanayi, boya sanayi ve lastik-plastik sanayi gibi deiik sanayi kollarnn mamullerinin bilimsel ve teknolojik temellere dayal olarak, belirli bir sistematik ve disiplin ierisinde, tersanelerde bir araya getirilmesi ve birletirilmesi sonucunda, bu sanayinin rn olan gemi ortaya kmaktadr (DPT, 2001a:1).
19
Gemi yapm faaliyetlerinin gerekletirildii tersaneler ticari amal ve askeri amal olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Askeri amal olan tersaneler donanmann ihtiyac olan sava ve destek gemilerinin inasn esas almaktadrlar. Ancak zaman zaman ticari amal gemiler de ina etmektedirler. Ticari amal tersaneler (Gnay, 2002:2), Yeni gemi ina eden tersaneler, Gemi tamir tersaneleri, Yat ina eden tersaneler, Kzaklama metodu ile ufak gemi ve yat bakm ve tamirini yapan tersaneler eklinde snflara ayrlmaktadrlar. 1.3.4.1. Trkiyede Gemi na Sanayi Trkiyede, gemi ina sanayi be ayr grupta incelenmektedir. Bunlar; yeni gemi inas, yat inas, gemi onarm, gemi yan sanayi ve teknik hizmetlerdir (Bakrc ve zcan, 2005:718). Trk gemi ina sanayinde tersaneler ylda; Yeni gemi ina faaliyetleri ile 1,5 Milyar Dolar, Bakm onarm faaliyetleri ile 1 Milyar Dolar, Ortalama 500 kii civarnda yan sanayi i kolunda yaratlan istihdam, Dorudan 25.000 kii, dolayl olarak 100 bin kiiye i imkan ve yaratt dier katma deerlerle Trk ekonomisine kmsenmeyecek katklar salamaktadrlar (GSBR, 2007). Trk tersanelerinde; Petrol ve rn tankerleri, Ar yk gemileri, ok amal konteyner gemileri, Balk gemileri, Aratrma gemileri, Rmorkrler, Mega yat ve gezinti tekneleri (lkemiz mega yat ve yat siparii alan lkeler sralamasnda dnyada drdnc konumdadr), Off-Shore botlar uluslararas kurallara gre eitli klas kurulularnn kontrolnde imal edilmektedirler (GSBR, 2007).
20
Tablo 1.8de Trk Gemi na Sanayinde imal edilen yllara gre yerli veya ihra gemi adetleri yer almaktadr. Tablo 1.8: 1995-2005 Yllar Trk Gemi naas
Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Yerli Adet 11 9 14 16 16 11 25 18 25 27 35 Yerli Tonaj 25.850 62.293 88.450 73.950 109.970 53.400 101.750 87.920 145.400 112.066 156.429 hra Adet 6 9 11 10 7 6 1 20 19 32 43 hra Tonaj 11.234 39.396 76.887 59.600 54.700 35.100 45.380 49.655 110.102 77.688 174.173 Toplam Adet 17 18 25 26 23 17 39 38 44 59 78 Toplam Tonaj 37.084 101.689 165.337 133.550 164.670 88.500 147.130 137.575 255.502 189.754 330.602
1.3.4.2. Dnyada Gemi na Sanayi 20. yzyln son eyreinde dnyadaki politik ve teknolojik gelimeler ve yaanan youn rekabet, Dnya Deniz Ticaretini de etkilemi, yapsal deiimlere zorlamtr. Teknolojik gelimelere paralel olarak gemilerin yaps, tipi ve bykl deimi, hz ve kapasitesi artmtr. Bunun sonucu olarak Bat Avrupann gemi inacs olarak bilinen pek ok lkesi, zellikle artan iilik maliyetleri nedeniyle elektrik, elektronik gibi sanayilere ynelip ar sanayilerinden vazgeerek tersanelerini ya tamamen kapatmlar ya da konsolide etmilerdir. Bylece gemi ihtiyalarn Orta Avrupa lkelerinden ve son birka yldr artan bir taleple Uzak Dou lkelerinden (Gney Kore, in, Tayvan v.b.) karlamlardr (DPT, 2006a:125). Tablo 1.9. incelendiinde; Trkiyede yeni gemi ina faaliyetlerinin olmas gerekenin ok altnda olduu grlmektedir. 1.000.000 DWT yeni gemi ina, 10.000.000 DWTlik BakmOnarm kapasitesine sahip bulunan ve halen kapasitelerini ortalama % 70 orannda kullanabilen Trkiye Tersaneleri, Dnya sralamasnda 15. srada ve ancak %0,5 pazar payna sahiptir (DPT, 2006a:125).
21
Tablo 1.9: Yeni Gemi na Eden lkelerin Pazar Paylar (%)

Sralama 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 lkeler Kore Japonya in Almanya talya Tayvan Polonya Fransa spanya A.B.D. Danimarka Hrvatistan Romanya Finlandiya Hollanda Trkiye Norve svire 2003 (%) 38 36 11 3 2 2 1.1 1.04 1 1 1 1 0.7 0.6 0.5 0.5 0.3 0.04 lkeler Kore Japonya in Almanya Hrvatistan Tayvan talya Polonya spanya A.B.D. Danimarka Finlandiya Hollanda Romanya Trkiye Fransa Brezilya Norve 2004 (%) 37.2 37 12 2.3 1.9 1.8 1.5 1.5 0.8 0.8 0.8 0.7 0.5 0.5 0.5 0.2 0.07 0.01
1.3.5.Limanlar Rhtm veya iskelelerine deniz tama aralarnn yanap balanabilecei veya su alanlarna demirleyebilecei; tekneden kyya, tekneden tekneye, kydan tekneye yk veya insan nakli yapabilecekleri fiziksel ortam salayan ve bunlara ilikin alt yaplar, ak kapal mekanlar ve tesisler ile gemi, yk ve yolculara ynelik hizmetleri veren, kontrol ve gvenlik ilemleri iin gereken yerleik birim ve rgtleri ieren, lkenin belli blgesi zerinde ekonomik faktr tekil eden, tama sistemleri arasnda dnm noktas olan yerlere liman denir (DPT, 2001b:102). Limanlar gnmze kadar, byk bir ilev deiimine uramtr. nceleri yalnzca gemilerin barnmas iin dnlen bu ticarethaneler, sonralar hizmet retim merkezleri durumuna dnmlerdir. Gemi barndrma ilevi artk bir liman iin ikincil nemdedir. Asl nemli olan, yk ucuza, seri biimde, gvenle ve kaliteli olarak ulam sistemleri arasnda aktarabilmektir. Bu ise, limanlar hem ekonomik dnmeye hem de ekonomik davranmaya itmitir (DPT, 2001b:103).
22
Limanlarn ekonomik ve verimli bir ekilde kullanlmas iin gemi altranlar gemilerini limanlarda az, seyirde ok tutmak isterler. nk liman, alc ve satc asndan bir maliyet kapsdr. Bir gemi limanda ne kadar ok tutulursa yahut ne kadar fazla sayda limana ya da terminale urarsa tama hizmetinin maliyeti de o oranda artar. Bu yzden gemiler az sayda limana uramay tercih ederler. Literatrde limanlar; yklendii fonksiyon eidine, konumlarna, kullanm amalarna ve tama kapasitelerine gre eitli ekillerde snflandrlmaktadrlar. almada fonksiyonlarna gre limanlar ele alnmaktadr. Limanlar yklendii fonksiyonlar asndan 5e ayrlmaktadrlar. Bunlar; Ticari Limanlar; Dnyada mevcut limanlarn ou ticari limanlardan olumaktadr, yolcu ve yk tama limanlar olarak ikiye ayrlmaktadrlar (GMD, 2007). Yolcu Limanlar; Gemilerin yolcu ve yolcu beraberi yk indirme-bindirme, barnma yapmalarna elverili, bu hizmetlerin yerine getirilmesine resmi olarak izin verilmi, gmrkl, snrl deniz alanlarna denilmektedir. Yerleim yerlerine yakn mesafelerde veya ulamn gei noktalarnda bulunurlar. Ulamda ve tamaclkta en nemli konumdadrlar. lkeler aras, lke ii ve ehir ii tamalarn ounluu bu limanlarda yaplmaktadr. Yk Limanlar; Gemilerin eya ykleme-boaltma, barnmalarna elverili, bu hizmetlerin yerine getirilmesine resmi olarak izin verilmi, gmrkl, snrl deniz alanlarna denilmektedir. Bulunduklar konuma, tanan maln cinsine, kapasitelerine gre farkllklar gstermektedirler. Bu tr limanlar yk nakliyat asndan, ana ulam yolarnn (demiryolu, karayolu, havayolu) bitiminde veya yaknnda bulunmaktadrlar. Askeri Limanlar; Sava gemilerinin barnmas, yklenmesi, bakm gibi askeri amalara hizmet etmekte olup bulunduklar alanlar askeri alanlardr (Altu, 1946:12).
23
Gemi Yapm ve Onarm Limanlar; Tamir, bakm gibi ek hizmet veren gemi ina sektrnn en nemli alanlardr (Altu, 1946:12).
Balk Barnaklar; Balk gemileri bu limanlarda barnrlar; hazrlklarn yaparak buradan denize alrlar ve avladklar balklar tekrar bu limanlara getirip boaltrlar.
Yat Limanlar; Yata dorudan yryerek klmasna olanak salayan, yeterli derinlikte su bulunan, yatlara teknik ve sosyal alt yap, ynetim, destek, bakm ve onarm hizmetleri sunan turizm belgeli ky yaplardr. ehir ticaret alanna yakn ve gelir dzeyi yksek olan turistik blgelerde bulunmaktadrlar (GMD, 2007).
1.4. Deniz Tamaclnda Yk ve Gemi Trleri Dnya denizlerinde, tamaclk alannda eitli tr ve zellikte ykler tanmakta ve bu yklere uygun gemiler faaliyet gstermektedir. almada ilk olarak denizyolu ile tanan ykler incelenmi, daha sonra bu yk pazarnda faaliyet gsteren gemiler ve nitelikleri tantlmtr. 1.4.1. Deniz Tamaclnda Yk Trleri Deniz tamaclnda ykler genel olarak kuru ve sv ykler olmak zere iki gruba ayrlmaktadrlar. Kuru ykler, dkme ykler ve genel kargo da denilen para yklerden olumakta, sv ykler ise ham petrol ve petrol rnlerini kapsamaktadrlar. Tablo 1.10a gre kuru ykler grubuna giren genel kargo (para yk) bir gemiyi, ambar veya kompartman tek bana doldurmayacak kadar kk yk paketleridir. Karma ykler ve homojen ykler olmak zere ikiye ayrlmaktadrlar. Karma ykler, farkl tip ve paketlerde farkl nakliyecilerden gelen yklerdir. Homojen ykler ise, nakliyecilerden byk miktarlarda gelen yklerdir. Genel kargo, uval, karton kutu, kasa ve sandklar iinde gemiye yklenmektedir (Pekdemir, 1991:43).
24
Dkme ykler ise, demir cevheri, hububatlar, kmr, fosfat ve alminyumdan olumaktadr. Bu tr ykler ykleme aralarna dorudan istiflenebildiklerinden dkme ykler adn almlardr (Pekdemir, 1991:44). Sv ykler grubunu oluturan petrol ve petrol rnleri, temiz ve kirli ykler olarak iki gruba ayrlmaktadr. Temiz ykleri petrol ve gaz ya oluturmaktadr. Kirli ykler snflandrmas iine ise ham petrol, asfalt ve baz gazlar girmektedir. Temiz yklerin tanmas iin zel korumal tanklar gerekmektedir. Kirli ykler ise, her ne kadar kolay tanabilse de evre kirlilii asndan ok tehlikelidir. arap, kimyevi maddeler (kostik soda, nitrik asit, fosforik asit ve propilen), bitkisel ve hayvansal yalar ise sv yklerin dier grubunu oluturmaktadrlar (Odaba, 20042005: 13). Tablo 1.10: Denizyolu Tamaclnda Yklerin Snflandrlmas
Yk Trleri Kuru Ykler Genel Kargo (Para Yk) Karma Ykler Dkme Ykler Demir Cevheri Hububatlar Kmr Homojen Ykler Fosfat Alminyum Kaynak: Il Mende Pekdemir (1991); Denizyolu Yk Tamacl; Ynetim ve Organizasyonu, stanbul niversitesi letme Fakltesi Yayn, stanbul, s. 43. Sv Ykler Petrol ve Petrol rnler Temiz Ykler Kirli Ykler Petrol Gaz Ya Ham Petrol Asfalt Baz Gazlar Dier arap Kimyevi Maddeler Bitkisel Yalar Hayvansal Yalar
1.4.2.Deniz Tamaclnda Gemi Trleri Gemiler eitli ekillerde snflandrlmaktadrlar. Bu snflandrmalar Tablo 1.11de gsterilmektedir.
25
Tablo 1.11: Deniz Tamaclnda Gemi Trleri

Yolculuk Yaptklar Sulara Gre Liman ii, nehir ve gl gemileri denizler ve ksa ky yolculuklar yapan gemiler Ak deniz gemileri Yrtc Kuvvetinin Cinsine Gre Yelkenli gemiler Buharl gemiler Motorlu gemiler Sefer Blgelerine Gre Ak Deniz seferi yapan gemiler Ksa sefer yapan gemiler Kabotaj seferi yapan gemiler Kullanm Amalarna Gre Ticaret gemileri Sava gemileri Gezinti gemileri Hizmet gemileri Kaynak: Ayet Altu ( 1946); Deniz Ulatrmas, Devlet Deniz Yollar, stanbul, s. 85-86; Bar Tozar (1998); Temel Denizcilik Kursu, Yaynlanm Ders Notlar, Ajans-Trk Matbaaclk, Ankara, s.4.
almada incelenmektedir.
gemilerin
kullanm
amalarna
gre
snflandrmas
1.4.2.1. Ticaret Gemileri Trk Ticaret Kanununun 816/1. maddesinde Denizde kazan elde etmek amacyla tahsis edilen veya fiilen byle bir ama iin kullanlan her gemi kimin tarafndan, kimin nam ve hesabna kullanlrsa kullanlsn, "Ticaret gemisi" saylr hkm yer almaktadr. Ana grevleri yk ve yolcu tamak olan bu gemiler tadklar yke ve grdkleri hizmete gre aadaki gibi snflandrlmaktadrlar (Tozar, 1998:4); Yk Gemileri, Yolcu Gemileri, Yk-Yolcu Gemileri, Balk Gemileri.
26
1.4.2.1.1. Yk Gemileri Tayaca yolcu says (kendi personeli hari) on iki kiiyi gemeyen ve yk tamak iin tasarlanm olan gemilerdir. Kuru yk gemileri, sv yk gemileri ve ok amal gemiler olmak zere 3 gruba ayrlmaktadrlar. 1.4.2.1.1.1. Kuru Yk Gemileri eitli tip ve byklkte kuru ykleri tayabilen gemilerdir. Tayacaklar yklerin cins ve durumlarna uygun olarak ina edilmilerdir. Kuru yk gemilerinin, ilepler, konteyner gemileri, dkme yk gemisi, kereste gemisi, souk depolu gemiler, canl hayvan gemisi, cevher gemisi, otomobil gemisi, lash gemisi ve koster gibi trleri vardr. Aada kuru yk gemilerinin trleri ksaca aklanmaktadr (Tozar, 1998:4). ilepler: Krkambar gemisi olarak da bilinen bu gemilerde genellikle ambalajl ykler (uvall, sandkl, balyal, fl, varilli, kasal v.b.) tanmaktadr. eitli tip ve boyutlardaki birok ykn kark olarak yklenebilmesine elverili gemilerdir. Ykleme ve boaltma zorluklar, yklerin birbirlerine zarar vermesi gibi sebeplerden dolay bu tip gemiler piyasadan ekilerek yerlerini konteyner gemilerine brakmlardr (Tozar, 1998:4). Konteyner Gemileri: Belirli boyutlar olan, dayankl metal sa kutulara konteyner, bu kutular tayan gemilere ise konteyner gemisi denilmektedir. Konteynerler satcnn deposunda ya da terminalde nceden doldurularak mhrlenmekte, terminaldeki stok sahasna gnderilmekte ve buradan da zel konteyner ykleme aralaryla gemiye yklenmektedirler. Konteyner ile daha ksa srede ykleme ve boaltma yaplabildii iin, geminin limanda daha az beklemesi salanmaktadr. Bu ise sefer sresinin azalmasna ve dolays ile tama maliyetinde de imkan tanmaktadr (Kayseriliolu, 2004:14). Dkme yk gemisi: Tahl, hayvan yemi, kmr gibi taneli, toz halinde veya kk paralar halindeki ykleri tayan gemilerdir. Zamandan tasarruf salamas ve tamaclk giderlerinin daha az olmas sebebiyle tercih edilmektedirler (Akdoan, 2000:20).
27
Kereste Gemisi: Tomruk, kereste ve dier orman rnlerini tayabilecek ekilde ina edilmi gemilerdir. Byk prizmatik dzgn ambarlar vardr. Geni ambar azlar bulunur ve bu tip gemilere '' adal gemi'' denilmektedir (Sgen, 1995:41).
Souk Depolu Gemiler: Ambarlarnda istenilen scakln ayarlanabilecei soutma tertibatna sahip hzl gemilerdir. Sebze, meyve, et ve benzeri bozulabilir ykleri tamaktadrlar (Tozar, 1998:5).
Canl Hayvan Gemisi: Bykba ve kkba canl hayvanlar tamak iin ina edilmi gemilerdir.
Cevher Gemisi: ok hzl dkme olarak yaplan maden ykleme ve boaltma ii iin zel olarak tasarlanm gemilerdir (Akdoan, 2000:21).
Otomobil Gemisi: ok sayda otomobil tamak iin tasarlanm gemilerdir. Lash Gemisi: Limanlara yanama zahmeti ve zaman kayb olmamas iin zel olarak tasarlanan, yklerini yzer duba eklindeki metal kutular iinde tayan gemilerdir. Dubalar iinde bulunan ykler denize braklmakta ve gemiye yardmc olan rmorkrler bu dubalar ekerek limana getirmektedirler (Tozar, 1998:5).
Koster: Kk tonajl ve ounlukla ksa seferler yapan mini gemilerdir (Tozar, 1998:5).
1.4.2.1.1.2. Sv Yk Gemileri Sv yk tamak iin tasarlanm gemilerdir. Deniz ticaretinde ok byk yer tutan tankerler bu snfta yer almaktadrlar. Sv yk tamacl o kadar gelimi ve yaygnlamtr ki bu tamaclk ve almalar ayr bir uzmanlk gerektirmektedir (Akdoan, 2000:21).
28
Tankerler: Sv dkme yk tamak iin yaplm gemi trdr. Ham petrol, petrol rnleri, LNG, LPG, arap, asit, su ve kimyasal rnler tayabilen eitleri vardr (Akdoan, 2000:21-22). Aada tanker eitleri ksaca aklanmaktadr. Petrol Tankerleri: Bu tankerler, tehlikeli ykler snfna giren ham petrol ve eitli petrol rnlerini dnya limanlar arasnda tamaktadrlar. arap Tankerleri: arap baz lkelerde ok tketildiinden tamacl byk boyutlara ulamtr. Tamaclk maliyetini drmek ve kalitesinin de bozulmamasn salamak iin zel tanker gemilerle tanmaktadr. Asit Tankerleri: Tehlikeli ykler snfna giren asit, zel yaplm tankerlerde tanmaktadr. Su Tankerleri: Su, ok nazik bir yktr. En kk bir karm, koku btn yk bozabilmekte ve hatta kullanlamaz hale getirebilmektedir. Bu tamaclk trnde, bu hususa dikkat edilerek su tamas yaplmaktadr. LPG ve LNG Tankerleri: LPG ve LNG yklerinin tanabilmeleri iin zel olarak imal edilmi tankerlerdir. rn Tankerleri: Tanmas zel dikkat isteyen dkme kimyasal rnlerin, denizar limanlara tanmas iin retilmi tankerlerdir. 1.4.2.1.1.3. ok Amal Gemiler Bu tip gemiler deiik zellikteki ykleri ayr ayr tamaya elverili ekilde ina edilmilerdir. Tama zelliklerine gre eitlere ayrlmaktadrlar. Bunlar aada gsterilmektedir (Tozar, 1998:6); Maden Cevheri-Ham Petrol tayclar (Ore-Oilers, O/O), Maden Cevheri-Dkme Yk-Petrol Tayclar (Ore-Bulk-Oilers, OBO), Petrol rnleri-Dkme Yk-Ham Petrol Tayclar (Oil products-Bulk-Crude Oil Carriers, PROBO).
29
rnein, bir yne doru petrol veya petrol rn tayan bir gemi baka bir yne doru dkme yk alabilir ve boaltabilir. Eer ynetim ve operasyonda yeterli esneklik salanabilirse maliyet tasarrufu ve gelir art salanabilir. Ancak bu her ne kadar avantajl grnse de gemi sahipleri tarafndan gemilerinin belirli tip yk tamas tercih edilmektedir. nk ok amal gemilerin ambarlarnn boaltma sonras temizlii ok nemli ve skntl bir itir. rnein, 1 yl boyunca petrol tam olan bir geminin daha sonraki dnemler boyunca buday veya hububat yklemesine girmesi birok adan sorun yaratabilmektedir (nal, 2004:15). 1.4.2.1.2. Yolcu Gemileri Yolcu tamak amacyla ina edilmi, on iki kiiden fazla yolcu tayan gemilerdir. Ksa sefer yapan yolcu gemileri ve deniz ar yolcu gemileri olarak iki gruba ayrlmaktadrlar. Ksa Sefer Yapan Yolcu Gemileri: Seferleri ksa mesafeli olan ve ounlukla belirli tarifelerle dzenli olarak alan yolcu gemileridir (Tozar, 1998:7). Deniz Ar Yolcu Gemileri: Sefer mesafesi ve sresi uzun olan, okyanus seyri yapabilen ok byk ve konforlu gemilerdir (Akdoan, 2000:14). 1.4.2.1.3. Yk- Yolcu Gemileri Hem yk hem de yolcu tayabilecek ekilde tasarlanm gemilerdir. Bu tip gemilerde yolcularn tanabilecei kamara ve koltuklar ile yk konulabilecek ambarlar veya garaj bulunmaktadr. Feribotlar ve Ro-Ro Gemileri olmak zere ikiye ayrlmaktadrlar (Tozar, 1998:7). Feribotlar: Asl amac ksa ve orta mesafeli hatlarda yolcu tamak olan, ancak bunun yan sra araba ve kuru yk tayacak ekilde ina edilmi veya uyarlanm ve bu amala kullanlan ticari gemilerdir (Gngr, 2005: 244). Ro-Ro Gemileri: Garajlarnda tr, kamyon, otomobil gibi tekerlekli aralar, kamaralarnda da 12den fazla yolcuyu tayabilecek ekilde ina edilmi
30
gemilerdir (Tozar, 1998:7) Ykleme ve boaltmann ok hzl yaplmas nedeniyle deniz tamaclnda ok etkin rol oynamaktadrlar. 1.4.2.1.4. Balk Gemileri Balk avlanmas amacyla ina edilmi bu gemiler eitli byklk, donanm ve ilevlere sahiptirler. Sahil balkl yapan kk teknelerden, okyanus balkl yapan, avladklar balklar konserve haline getiren byk balk teknelerine kadar birok eidi bulunmaktadr (Tozar, 1998:8). Balk gemileri avlama teknii ve avlanan baln cinsine gre trol gemisi, grgr gemisi, balina gemisi ve ton bal gemisi gibi isimler almaktadrlar. Bunlar aada ksaca aklanmaktadr (Tozar, 1998:8); Trol Gemisi: Trol, deniz aracna bal olarak deniz dibinde srklenerek ekilen, huni biiminde geni azl balk adr. Trol gemisi ise, trol an srkleyen balk gemisidir (Vikipedi, 2007). Grgr Gemisi: Boyu 12 metreden uzun olan gemilerdir. Bu gemiler ile avclk, su stnde veya su stne yakn balk srsnn tespit edilerek, etrafnn bir halka eklinde adan yaplm bir set ile evrilmesine, daha sonra an alt kenarnda bulunan kurun yakann halatlarla bzlerek bir a havuzu eklinde kapatlmasna dayanmaktadr (TK, 2002). Balina Gemisi: Boyu 45 metre civarnda olan, balinann yerini belirlemek iin donatlm olan balina avnda kullanlan gemidir (Baaran, 2007). Ton Bal Gemisi: Ton bal avlamak iin kullanlan gemidir.
1.4.2.2. Hizmet Gemileri Ticari ve endstriyel gemilerin almalarn destekleyen gemiler ile denizde can ve mal gvenlii salayan gemiler bu grubu oluturmaktadrlar (Odaba, 20042005). Hizmet gemileri aadaki ekilde snflandrlmaktadr (Tozar, 1998:8);
31
Rmorkr: Yksek manevra gcne sahip, gl makineleri olan kk gemilerdir. Gemilerin limanlara yanatrlmas ve limanlardan ayrlmasnda ya da bir yerden bir yere ekilmesine yardmc olurlar.
Kablo Gemisi: Deniz dibinden geecek telefon kablosu ve benzeri kablolar deyen gemilerdir.
Buzkran Gemisi: Buzla kaplanan baz limanlara gemilerin girebilmesi iin, buzlar krabilecek sistemlere sahip gemilerdir.
Tarak Gemisi: Liman, kanal gibi yerlerin dibini tarayarak seyre elverili hale getiren gemilerdir.
Eitim Gemisi: Asl amac gemi adamlarna eitim vermek olan ve bu amaca uygun olarak ina edilmi veya uygun hale getirilmi gemidir (Gemi Personeli, 2006).
Fener Gemisi: Bulunduu mevkide seyreden gemilerin, mevki saptamasna yardm etmektedir (Sgen, 1995:42).
1.4.2.3. Sava Gemileri kmal, kartma, bombardman, abluka ve denizden destek gibi sava maksatlaryla yaplm deiik tipteki gemilerdir (Tozar, 1998:9). lkenin savunma ihtiyalarn karlayan silahlandrlm gemilerle, lke sava filosunu destekleyen gemiler bu gruba girmektedirler (Odaba, 2004-2005). Sava gemilerinin; Hcum botlar, Firkateynler, Denizaltlar, Mayn Gemileri, karma Gemileri, karma Destek Gemileri, Akaryakt Destek Gemileri, Cephane Destek Gemileri ve zel Harekat Botlar gibi eitleri vardr. 1.4.2.4. Gezinti ve Spor Gemileri Yatlar ve srat tekneleri gibi gezi, spor ve elence maksatl gemilerdir (Tozar, 1998:9). zel yatlar ve Ticari Yatlar olarak iki gruba ayrlmaktadrlar.
32
Ticari Yat: Yat tipinde ina edilmi, kamaras, tuvaleti, lavabosu, mutfa olan, ticari olarak gezi ve spor amacyla yararlanlan, yk, yolcu veya balk gemisi niteliinde olmayan, tonilato belgesinde ticari yat olduu belirtilen, tad yolcu says on ikiyi (dahil) gemeyen ya da yz mille snrl kabotaj seferinde tad yolcu says otuz alty (dahil) gemeyen gemidir (Gemi Personeli, 2006).
zel Yat: Yat tipinde ina edilmi, kamaras, tuvaleti, lavabosu, mutfa olan, tad yolcu says on ikiyi gemeyen, gezi ve spor amacyla yararlanlan, tonilato belgesinde zel yat olduu belirtilen gemidir (Gemi Personeli, 2006).
1.4.3. Gemilerde Kullanlan Arlk ve Hacim lleri Gemilerde kullanlan arlk ve hacim llerini incelemeden nce ton, tonaj ve tonilato kavramlarnn ksaca aklanmas gerekmektedir (Akdoan, 2000:214). Ton: Gemi ve iindekilerin toplam arldr. Tonaj: Teknenin yzebilmesi iin tard suyun hacmini ifade etmektedir. Tonilato: Gemilerin i hacimlerinin ifadesinde kullanlan ve 2.83 metrekpe tekabl eden hacim birimidir. Ton olarak arl bulmak iin aadaki forml kullanlmaktadr; Arlk= L* B * d * 1.025 * Blok Katsays L: Geminin ektii sudaki boyu B: Geminin ektii suda genilii d: Geminin ektii su 1.025: Deniz suyu younluu Blok Katsays: Geminin deniz iinde kalan ksmnn dzgn bir kpe benzememesi nedeniyle kullanlan katsaydr.
33
Gemilerde en ok kullanlan arlk ve hacim lleri aada sralanmaktadr. Deplasman Tonilatosu ve Tonu: Deplasman tonilatosu, geminin yzebilmesi iin tard suyun hacmini, deplasman tonu ise gemi ve iindekilerin toplam arln ifade etmektedir. Deplasman tonu, geminin bo veya ykl oluuna gre iki ekilde blmlenebilir. Bo deplasman tonu; tekneyi, donanmn, ana ve yardmc makinelerini, kazanlarn, iindeki suyunu ve devaml bulunan safras ile birlikte geminin tm arl olarak tanmlanmaktadr. Dolu deplasman tonu ise bo deplasman tonuna ilave olarak gemiye yklenen ykn arln da kapsamaktadr. Bu ton kavramlar genellikle sava gemilerinde kullanlmaktadr. Ayrca hurda gemi satlarnda da hurda gemiden ne kadar demir, elik v.b. malzemenin elde edileceini grmek iin bo deplasman tonu kullanlmaktadr (Akdoan, 2000:215). Gross Tonilato: Geminin tm kapal yerlerinin kadem kp olarak hacminin (1 Tonilato 100 kadem kp yani 2.83 m) yze blnmesiyle elde edilen hacim lsdr. Geminin bykl kkl hakknda bilgi veren gross tonilato gemilerin personelle donatlmasnda, vergi, klavuzluk resimlerinin denmesinde l olarak kabul edilmektedir (Akdoan, 2000:215). Bu oran, geminin gverte alt ve gverte st btn kapal yerlerinin hacmini gstermektedir (Kurtulu, 2001:24). Net Tonilato: Geminin yk ve yolcu tamaya imkan vermeyen ksmlarnn tonilatodan kartlmasndan sonra kalan hacmini gstermektedir (Kurtulu, 2001:24). Gross tonilatodan, kazan getirmeyen yerler karlnca net tonilato elde edilmektedir (Akdoan, 2000:215). Dedveyt Ton: Ksaca DWT olarak yazlan bu arlk ls bir geminin tayabilecei toplam arl gstermektedir. DWT bir geminin tayabilecei ykn arln gstermesi bakmndan gemi kiralama ileri iin nemlidir. Geminin yapaca sefere, yol zerinde varsa yakt, su alma olanaklarna gre tayaca ykn miktar da deimektedir. Yakt, su yerine yk tamak esas
34
olduuna gre yeterli yakt ve su aldktan sonra istif gereleri de dikkate alnarak, DWT hesaplanmaktadr (Akdoan, 2000:216). ller: Deniz tamaclnda kullanlan belli bal baz ller Tablo 1.12de gsterilmitir. Tablo 1.12: Deniz Tamaclnda Kullanlan ller
1 1 1 1 1 1 Deniz Mili Gomina Kadem Kula Pus Burgata 1852 metre 1852/10 = 185 metre 30,48 cm 183 cm 25.4 mm 25.4 mm 1 1 1 1 1 1 Metrik Ton Long Ton Short Ton Libre Tonilato Varil 1000 Kg 1016 Kg 907.18 Kg 453 gr 2.83 m (100 kadem kp) 159 Litre (Petrol lsdr)
Kaynak: Refik Akdoan (2000); Ticaret Gemileri Gemicilii, 2. Bask, stanbul, s. 217.
1.5. Deniz Tamacl Trleri Deniz tamacl, gemilerin sularda dolama ekline, sefer trlerine, yk ve gemi trlerine gre eitli ekilde snflandrlmaktadr. Aada bu snflandrma trleri ksaca incelenmektedir. 1.5.1. Gemilerin Sularda Dolama ekline Gre Deniz Tamacl Gemiler bayraklar hangi lkeye ait olursa olsun deniz sularnda serbeste dolaarak tama hizmeti vermekte ve dnya ticaretinin gelimesinde nemli rol oynamaktadrlar. Gemiler sularda dolama ekline gre; kabotaj tamacl, ithal ve ihra yk tamacl, transit yk tamacl, yabanc limanlar aras yk tamacl ve i su tamacl olmak zere be gruba ayrlmaktadrlar (Pekdemir, 1991:47-48). Kabotaj Tamacl (Kydan Kyya Tamaclk): Kabotaj tamacl, bir lkenin ynetim ve denetiminde bulunan denizlerde yaplan veya balang ve biti noktalar bu lkenin kylarnda olan tamaclk eklidir. Kydan kyya tamaclk olarak da bilinen bu tamaclk trnde, bir ulus kendi karasular iinde kalan milli deniz evresini kullanr ya da kullandrtr.
35
thal ve hra Yk Tamacl: lke limanlarndan baka bir lke limanlarna yaplan ihracatn ya da baka lke limanlarndan lke limanlarna yaplan ithalatn denizyolu ile gerekletirilmesidir.
Transit Yk Tamacl: Bu tamaclk trnde yolculuun bir blm szleme yapan taraflarn lke snrlar ierisinde gereklemekte ancak, balang ve biti noktalar lke snrlar dnda kalmaktadr.
Yabanc Limanlar Aras Yk Tamacl: nc lkeler aras tamaclk da denilen bu tamacln balang ve biti noktalar ile yolculuk, lke snrlar dnda gereklemektedir.
Su Tamacl (Gller ve Nehirlerdeki Yk Tamacl): lke iindeki gller, nehirler ve kanallarda yaplan denizyolu tamacldr.
1.5.2. Sefer Trlerine Gre Deniz Tamacl Deniz tamacl sefer trlerine gre; Liner (Dzenli) ve Tramp (Dzensiz) tamaclk olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Liner Tamaclk: Liner tamaclk dzenli, srekli ve "tarifeye dayal" biimde hizmet sunan tamaclk biimidir. Gemiler seferlerini ve hizmetlerini belirli bir tarife uyarnca srdrmektedirler. Hangi limanlara ne zaman uranaca sefer programlarnda belirtilmitir. Bu tamacln en belirgin zellii hizmetin srekliliidir. Gemiler, yeterli yk bulamadklar zaman bile, sefer programlarn aksatmamak iin programda belirtilmi limanlara uramaktadrlar. Sefer programndan kartlan limanlar ise ykleyicilere ve tatanlara nceden duyurulmaktadr (Kayseriliolu, 2004:9). Bu tamaclkta genellikle tanan yk, acenteler kanal ile ayarlanmakta ve birden fazla gndericiye ait paketlenmi yklerden olumaktadr. Liner tamacl iin en nemli yk tipi, deeri yksek ve tama hacmi snrl endstriyel ve yar-endstriyel mamullerdir (Odaba, 20042005:4).
36
Liner tamaclkta, navlun oranlar bellidir ve navlun oranlar konferans ad verilen birlikler tarafndan tespit edilen tarifelere gre belirlenmektedir. Konferans ise ayn tama blgesinde liner tamacl yapan birden fazla tayann, o hattaki rekabeti azaltmak, piyasa risklerine kar kendilerini gvence altna alabilmek, o hattaki dzenlilii ve skl salayabilmek ve en nemlisi navlunlar ayarlayabilmek iin bir araya gelerek resmi ve gayri resmi anlama ile kurmu olduklar birliklere denmektedir (Kayseriliolu, 2004:10). Tramp Tamaclk: Bu tamaclk trnde, seferler belirli bir programa bal deildir ve gemiler dnya piyasasnda nerede karl yk bulurlarsa oraya giderek, dnyann her bir kesine yk tamaktadrlar (Pekdemir, 1991:49-50). Tramp tamaclnda yk ile geminin karlamas genellikle brokerler veya gemi acenteleri vastas ile yaplmaktadr. Genellikle ekonomik deeri dk olan ykler tanmaktadr. Kmr, maden cevheri, ham petrol, tahl, eker, fosfat, gbre, kereste, imento, tuz bu tr ykler arasnda yer almaktadrlar (Kayseriliolu, 2004:10). Tramp tamacl, liner tamacl ile karlatrldnda daha az sayda arac rgtn varln gerektirir. Buna karlk gl bir istihbarat, yeterli ve elverili haberleme ve de sadk bir navlun brokeri teminini zorunlu klar. Armatr-acente ilikileri, liner tamalarndaki gibi sk deildir. Acente atamalar hizmetin doduu limanda ve genellikle her sefer iin ayr ayr yaplr. Ayrca liner tamaclnda hizmet esasken, tramp tamalarnda yk esastr (Kayseriliolu, 2004:11). 1.5.3. Yk ve Gemi Trlerine Gre Deniz Tamacl Genellikle hz, zaman ve giderler gibi baz faktrler dikkate alnarak, her tr yk iin zel gemi ina edilmekte ya da gemiye tayaca yke uygun zellikler kazandrlmaktadr. Neticede her yke ya da gemiye uygun bir biimde deniz tamacl trlere ayrlmaktadr. Bunlar; Tanker tamacl, Ro-Ro tamacl, Konteyner tamacl, Kombine tamaclk ve Dkme Yk tamacl eklinde snflandrlmaktadrlar (Pekdemir, 1991:52).
37
Tanker Tamacl: Byk hacimli sv tamacl olarak da tanmlanabilen tanker tamacl, tm deniz tamaclnda en byk tama tonajn oluturmaktadr. Tanker tamaclnda tanan ykleri grupta toplamak mmkndr. Bunlar; ham petrol, petrol rnleri ve svlatrlm gazlardr. Tankerler bu yklerin cinsine uygun olarak dizayn edilmektedirler (Odaba, 2004-2005:14). Ykler kydan pompalanarak tankerlerde yer alan tanklara alnmakta ve geminin kendi pompalama sistemi ile boaltma ilemi gereklemektedir. Boaltma sonunda tanklarda gaz kalabilmektedir. Bu gaz yanc olup, patlama tehlikesi yaratmakta ve bu sebeple koruma nlemleri alnmas gerekmektedir (Pekdemir, 1991:53).
Ro-Ro Tamacl: Bu tamaclk, karayolu ile denizyolunun balantsn salamakta ve kapdan kapya veya depodan depoya denilen tamaclk trnn bir rneini oluturmaktadr. Bu tamaclkta, yk dorudan doruya satc irketlerde veya depolarnda tekerlikli aralara yklenmekte, bu aralar vastasyla limana gelmekte ve dorudan gemilere alnmaktadr. Bu ekilde yk tekerli aralarla gemiye yklenmi olmakta ve var yerine geldiinde tekerli aralarla gemiden indirilerek ulaaca noktaya gnderilmektedir (Pekdemir, 1991:54). Ro-Ro tamaclnn dier tama trlerine gre avantajlar aadaki ekilde sralanmaktadr; - Ykleme-boaltma ilemleri daha ksa zamanda gereklemektedir, - Tama dier trlere gre daha hzldr, - Yklerin hasara urama riskleri en aza indirilmektedir, - Nakliyecinin yk daha az maliyetle ve daha abuk ulamaktadr, - Limanlarda bekleme sresinin az olmas nedeniyle liman giderleri maliyetler iinde daha az paya sahip olmaktadr.
38
Gemi makinelerinin seri ve manevra kabiliyetlerinin yksek olmas nedeniyle yakt masraflarnn yksek olmas, yklerin zel tayclarla yklenip boaltld iin zel liman yerlerine ihtiya duyulmas, Ro-Ro tamaclnn dier tama trlerine gre dezavantajlarn oluturmaktadr (Yeilba, 1999:414) . Konteyner Tamacl: Bu tamaclkta her tr yke uygun konteyner eidi bulunmaktadr. Her trl kle ve kalp, muhtelif torbal bakliyat, elektronik eya ve yedek para, cam, mermer ve benzerlerinin konteyner ile tanmas mmkndr. Bunlara ek olarak her trl dondurulmu veya souk hava ortaml olarak tanmas gereken ykler de konteynerlerle tanabilir. Bu tr tamaclk zellikle ihracatn ve ucuz ithalatn arttrmak isteyen lkeler asndan da ok nemlidir. nk ktalar arasnda karayolu olmadn ve havayolunun da hem ok pahal hem de yk kapasitesi bakmndan ok dk olduunu gz nne alrsak yk kapasitesi ok yksek ve maliyeti daha dk olan konteyner tamacl nem kazanmaktadr (The Maritimeclub, 2001). Ayrca konteynerlerin tama alannda salad baz avantajlar ise aadaki ekilde sralanmaktadr (Kayseriliolu, 2004:14). - Ykleri birletirebilme imkan vardr, - Emek youn elleleme yerine seri ellelemeye frsat tanr, - Tama daha ekonomiktir, - Maln alnma riskini ve yk hasarn azaltmaktadr. - Mala ambalaj grevi grr ve bir tama sisteminden dierine kolayca geii salar. Bu gemiler iin byk sermaye birikimine ihtiya duyulmas ve baz mallarn llerinin konteyner llerine uymamas nedeniyle kapasite boluu meydana gelmesi, bu tamacln dezavantajlarn oluturmaktadr.
39
Kombine Tamacl: Bu tamaclkta gemi, petrol veya kuru ykleri tamak amacyla tasarlanmtr. lk kombine gemi 2. dnya sava ncesinde tasarlanm olan O/O (Ore/Oil-Maden Cevheri-Ham Petrol)dur. 100-250.000 DWTlik cevher-petrol taycs olarak dizayn edilmilerdir. O/O gemisi, demir cevheri iin zellikle glendirilmi bir gvertesi ve dz ke ambarlaryla geleneksel cevher tayclarnkine benzer bir yapya sahiptir. Bunlarn yan sra petrol tamasnda kullanlan yan tanklar da bulunmaktadr. O/O gemisine bal olarak gelitirilen dier bir kombine gemi tr de OSO (Ore/Sludge/Oil-Demir Cevheri/Balk/Ham Petrol)lardr. Mineral tankeri olarak da adlandrlan bu tip gemiler, 140.000 DWTlik byklklere ulaabilmektedirler. 1965 ylnda ise, petrol, kmr ya da demir cevherini tayabilen OBO (Ore/Bulk/Oil- Demir Cevheri/Dkme Yk/Ham Petrol) gemisi 70-150.000 DWT civarnda retilmitir (Baer, 2004:64-65). Kombine gemiler ayn byklkteki petrol tankeri veya dkme kuru yk gemisi ile kyaslandnda yk tama kapasitesi daha dk ve faaliyet giderleri daha yksektir. Kombine yk gemileri, bo sefer sresini drerek kazanc maksimum dzeye karma ilevini yerine getirmektedirler (Baer, 2004:66).
Dkme Yk Tamacl: Bu tr gemiler, ktle halinde bulunan, hacimsel byklkleri nedeniyle paketlenmeye msait olmayan veya paketlenmesi olduka masrafl olan mallarn tanmasnda kullanlmaktadrlar. Dkme yk tamaclnn temelini be nemli yk tipi oluturmaktadr. Bunlar; demir cevheri, kmr, hububat, boksit, alminyum ve fosfattr (nal, 2004:12). Dkme kuru yk, ykleme, tama ve geminin gvenlii ynnden baz tehlikeler arz etmektedir. Gemi iletmesinin bu tehlikeleri nlemek iin gereken tedbirleri almas gerekmektedir. Bu tehlikelerden bazlar aada aklanmaktadr (Odaba, 2004-2005:10-11). - Yanl Arlk Datm: Ykleme srasnda ykn belli ambarlarda younlamas nedeniyle gemide ar kesme kuvvetleri ve eilme
40
momentleri oluabilmekte; bunlar gemi bnyesinde fiziksel hasara sebep olabilmektedir. - Yanl Ykleme: Geminin yk merkezi arlk merkezinin altna inerse (genelde younluu yksek yklerde olur), dalgal havalarda batma tehlikesi geirir. Birok dkme ykn zgl arl yksek olduundan ykleme sonucunda bu sorunla karlalabilmektedir. - Ani Isnma: Birok dkme yk nemin yksek olmas halinde kimyasal reaksiyonlar sonunda aniden snp patlayabilmektedir. - stif Faktrleri: Dkme yk grubuna giren mallarn istif faktr farkllklarnn hem dizaynda hem de gemi yklemesinde dikkate alnmas gerekmektedir. - ev As (Angle of Respolse): Dkme yklerin byk bir ksm serbest olarak yldnda koni eklinde bir yap gstermektedir. Bu koninin kenaryla yatayn yapt aya ev as denir. Tanan her dkme malzemenin kendine has bir ev as vardr. Bu durum doal olarak yk kayma tehlikesi yaratmaktadr. 1.6. Deniz Tamacl Sektrnde Yer Alan letmeler Deniz tama iletmeleri, tamamna veya bir blmne sahip olduklar veya kiraladklar gemi veya gemileri deniz tamaclnda kullanan iletmelerdir (Salman, 1980:11). Deniz tama iletmeleri, mlkiyet ve faaliyetlerine gre iki ana grupta snflandrlabilirler. 1.6.1. Mlkiyetine Gre Deniz Tama letmeleri Deniz tama iletmeleri sahiplik asndan armatr iletmeler ve devlet iletmeleri olarak ikiye ayrlmaktadrlar. Bu iletmeler aada ksaca aklanmaktadr.
41
Armatr letmeler: Trk Ticaret Kanununun 946/1. maddesine gre armatr (donatan); Gemi sicilinde adlarna gemi kaytl bulunan kii veya kiileri; gemi sicilde kaytl deilse geminin mlkiyetine sahip bulunan ahs veya ahslar ifade etmektedir. Armatr iletmeler ise kiralad ya da kendine ait olan gemilerde tamaclk yapan iletmelerdir.
Devlet letmeleri: Bu iletmeler devlet kurumlarnn tekelinde olup gemilerin sevk ve idareleri yine bu devlete ait kurumlar tarafndan gerekletirilmektedir. Hizmetlerinde karllk dncesinden ok, toplumda i alan amak fikri hakimdir (Salman, 1980:38-40). Her ne kadar 1995ten itibaren dnya denizlerinde devlete ait irketler zelletirilmi olsa bile bugn belirli hatlarda devlet gemilerinin varl grlmektedir. Bugn ehir hatlar gemileri ve TCDDye ait gemiler hala faaliyetlerine devam etmektedirler.
1.6.2. Faaliyetlerine Gre Deniz Tama letmeleri Deniz tama iletmeleri yklendii ilevler asndan gemi acenteleri, yk brokerleri, gemi alm satm komisyoncular ve forwarderler olmak zere drde ayrlmaktadrlar. Aada faaliyetlerine gre deniz tama iletmeleri ksaca incelenmektedir. Gemi Acenteleri: Bir veya birka gemi iletmesinin belirli bir blge iinde temsilciliini stlenen, temsilciliklerini yapt gemilerin uradklar limanlarda her trl hizmetini yerine getiren ve denetimini yapan ve yol hizmetlerini icra eden acentelerdir. Bu hizmetler, genellikle limanlardaki eitli deiiklikleri bildirmek, bulunduklar blgede yk aratrmas yapmak ve gemiler iin yk temin etmek, aktarma ykleri ait olduklar limanlara sevk etmek, personelin salk problemleriyle ilgilenerek eitli ihtiyalarn karlamak, ikayetlerini dinlemek, muhasebe kaytlarn tutmak gibi hizmetlerdir (Pekdemir, 1991:60-61). Ayrca Trk Ticaret Kanununun 116/1. maddesinde Yabanc bir limana giden gemi, o limann yasalarn, rf ve adetlerini bilemeyeceinden, farkl lkelerde i yapmak olanaksz olacaktr. Bu durumda da acenteler devreye girmektedirler hkm yer almaktadr.
42
Gemi acentesi armatr ile ykleyici arasnda araclk grevi yapar. Armatrler, gerek kendi memleket limanlarnda gerekse yabanc limanlarda kendi gemilerine ait ileri en iyi yerine getirebilecek ve kendi menfaatlerini en iyi ekilde koruyabilecek olan yerli ve tannm bir adama veya firmaya acenteliini vermektedirler (Altu, 1946:128-130). Yk Brokerleri (Navlun Komisyoncular): Brokerler, yk ile gemiyi buluturan ve gerek armatrn gerekse tatann karlaabilecekleri sorunlarn byk bir ksmn da zme grevini stlenmi kurululardr. Brokerler, gemi sahibine ya da iletmesine yk, nakliyeciye de gemi bulma faaliyetiyle urarken, armatrn reklamn yapmakta ve irketi tantmakta, yk sahibine de gerekli bilgi ve nerileri sunmaktadrlar. Bu kurulular, daha ok tramp tamaclkta faaliyet gstermekte ve hem yk arayana hem de gemi arayana kar byk sorumluluklar yklenmektedir. Brokerler gemilerin bo kalmasn nlemek ve yklerin zamannda yerine ulatrlmasn salamak iin srekli piyasadaki gelimeleri takip etmeli, uluslararas szlemeleri ok iyi bilmeli, limanlar ve limanlarn zellikleri hakknda yeni bilgileri toplamaldrlar (Pekdemir, 1991:61). Gemi Alm Satm Komisyoncular: Gemi alm satm komisyoncular, ulusal ve uluslararas alanda gemilerin alm ve satmlaryla uraan kurululardr. Gemi alm satm komisyoncularndan bir ksm, baz gemi tiplerinin alm-satmnda uzmanlam iken, bir ksm ise; yeni gemi, ikinci el gemi veya hurda gemi pazarlarnda uzmanlamlardr. Bu kurulular faaliyetlerinin karl olarak, alm-satm ilemi sonucunda elde edilen sat bedeli zerinden belirli bir komisyon almaktadrlar (Pekdemir,1991:62). Forwarderler: Kelime anlam itibariyle, tama mteahhididirler. zellikle liner tr tamaclkta faaliyet gstermekte olup, yk ve gerekli tama aralarn bir araya getirip genel ulatrma ilevini stlenen bamsz firmalardr. Yk ve tama ekillerinde uzman olduklarndan en ucuz ve ekonomik tamay gerekletirebilirler. Ayrca tama ile ilgili formaliteleri ihracat veya imalat adna yerine getirirler. Hizmetleri genellikle tama ile snrl olmamakla birlikte
43
bunlar ambalajlama, depolama ve dier fiziksel datm problemlerine de katklar olabilir (Karafakiolu, 2000:213). 1.7. Deniz Ticaretinde Kullanlan Tamaclk Belgeleri Seilen tamaclk trne gre kullanlan belgeler farkllk gstermektedir. rnein karayolu tamaclnda; tr karnesi, karayolu tama senedi, karayolu manifestosu kullanlrken, havayolu tamaclnda havayolu faturas ve demiryolu tamaclnda CIV ve CIM belgeleri kullanlmaktadr. Denizyolu tamaclnda dzenlenen belgeler ise; konimento, ordino, manifesto ve navlun szlemeleridir. Bu belgeler aada ksaca incelenmektedir. 1.7.1. Konimento (Marine Bill of Landing) Gemi ile tanacak maln teslim alndn, kararlatrlan ekilde ykleme limanndan boaltma limanna kadar tanp varma limannda teslim edileceini gsteren kaytlarn yer ald, tanacak mallar iin gemi irketi, yetkili acentas veya kaptan tarafndan dzenlenen belgedir (Kzl ve our, 1996:9). Konimentonun balca fonksiyonu vardr (Karafakiolu, 2000:219); Konimento ile tama irketi veya arac, mal teslim aldn ve teslim ald bu mal zenle var noktasna kadar tayacan taahht etmi olur. Dolaysyla konimento maln tama aracna satc tarafndan teslim edilmi olduunu gsterir. Konimento, satc (tatan) ile nakliye irketi (tayan) arasnda yazl bir szleme olduu iin maln hangi koullar altnda tanacan ve tayann tamadaki sorumluluklarnn neler olduunu aklar. Konimento, alcnn eline getiinde, alc bu belgeye dayanarak kendisine gnderilen mal teslim alr veya bu belge ile maln mlkiyetini nc ahsa devreder. Konimentolar deiik trlerde olabilmektedirler. Aada bunlar ksaca aklanmaktadr (Solak, 2004:17; GEME, 2006);
44
Ykleme
Konimentosu:
Maln
tanmak
zere
gemiye
yklendiini
gstermektedir. Temiz Konimento: Mallarn hasarsz ve kusursuz olarak teslim alnp gemiye yklendiini gstermektedir. Dzgn Hat Konimentosu: Tarifeli Gemi ile eya tanmas sonucu dzenlenmektedir. Tesellm (Sundurma) Konimentosu: Tayan tarafndan maln tanmak zere teslim alndn gsteren belgelerdir. Trk Ticaret Kanununun 1097. maddesinde Yk gemiye alnr alnmaz, ykn teslim alnd srada verilmi olan tesellm konimentosunun iadesi halinde, tayan ykletenin istedii kadar Ykleme Konimentosu hazrlamaktadr hkm yer almaktadr. Kirli Konimento: Mallarn hasarl ve kusurlu olarak yklendiini gsteren konimentodur. Maln grnrde iyi durumda teslim alnmamas halinde sz konusu olur. Doru Konimento: Maln alcya teslim edilene kadar sayca birden ok tayanla tama hizmetine tabi tutulmasdr. Aktarma Konimentosu: Tayann bir limana dorudan servisi olmamas durumunda yakn ya da evredeki bir limana ykn aktarlarak baka bir gemiyle var limanna gtrleceini belirten konimentodur. 1.7.2. Ordino (Ykleme Makbuzu) Ykn gemiye yklenmek zere teslim alndn belirleyen bir tr gvence belgesidir (GEME, 2006). Bir mal ykleme veya boaltmadan nce gemi ve nakliye acentelerinden kaptana ya da nakliyeciye hitaben bir ordino verilmektedir. Buna "teslim emri" de denilmektedir. Mal ykletecek veya boaltacak olan mal sahibi de bu ordino ile geminin kaptanna ya da nakliyeciye bavurmakta, ilemini tamamlattrmaktadr.
45
Mal noksansz yklendikten sonra kaptan ordino yerine mal sahibine konimento vermektedir (Vikipedi, 2006b). Ykleme ordinosu 3 nshadan olumakta ve maln gemiye yklenmesi iin ykleyene verilmektedir. Bu nsha aadaki ekilde hazrlanmaktadr (EMES Denizcilik ve Nakliyat A.., 2006); Birinci Nsha: Yk gemiye fiilen yklendikten sonra gemi kaptan veya ikinci kaptan tarafndan imzalanp, geminin mhr ile mhrlendikten sonra ykleyiciye iade edilir. Ykte ya da ambalajda bir hasar varsa yk ilgilendiren hususlar bu nshaya yazlp, imzalanr. Bu nsha ile ykn fiilen gemiye hangi durumda yklendii ispat edildiinden, acente buna istinaden konimentoyu ykleyiciye verir. kinci Nsha: Acente tarafndan imzalanan bu nsha gemide kalr. nc Nsha: Bu nsha acentenin nezdindeki gemi dosyasna konulmak zere tanzim edilip, ykleyicinin ykleme talimat ve konimentonun alnpsatlamaz nshas ile birlikte dosyada saklanr. 1.7.3. Manifesto Gelen veya giden maln ne olduunu, arln, nasl paketlendiini, vard yerde kime teslim edileceini gsteren evraa manifesto denilmektedir. Gemideki maln gmrk tarafndan takibi nedeniyle, nemli bir belgedir. Manifestoda, sadece gemide bulunan mallarn detayl bir dkm yer almaktadr, navlun bedeli bu belgede belirtilmemektedir (EMES Denizcilik ve Nakliyat A.., 2006). Manifesto, ykleyen tarafn acentesi tarafndan hazrlanmakta ve tahliye liman acentesine gnderilmektedir. Tahliye limanndaki acente, manifestoyu tercme ettirerek en ge 24 saat iinde gmre teslim etmektedir. Mal tahliye limanna geldiinde gemideki yk manifesto ile kontrol edilip, uygun grlrse gemiye boaltma emri verilmektedir. Eer gemi birden ok limana urayacaksa, her liman iin ayr manifesto dzenlenmekte ve ilgili limanlara gnderilmektedir. Dier limanlarda da ykleme yaplacaksa, o limanlardaki acenteler de manifesto
46
dzenleyerek ilgili limanlara gndermektedirler (EMES Denizcilik ve Nakliyat A.., 2006). 1.7.4. Navlun Szlemeleri Deniz ve nehir yolu ile tanan eya iin, tama hizmeti karlnda gemi irketine denen crete navlun denir. Navlun bedeli, resmi bir tarifeye veya szlemeye gre tahakkuk eder ve teslim ekline gre satcya veya alcya ait olabilir. Navlun bedeli pein denebilecei gibi, var limannda da denebilir. Tm bunlar deniz tamaclnda konimento ad verilen szlemelerde dzenlenmektedirler (Vikipedi, 2006a). Navlun szlemesi, tayan ile tatan arasnda yaplan bir anlamadr ki bununla tayan, bir cret karlnda gemiyi ksmen veya tamamen tatana tahsis etmek suretiyle veya tahsis etmeksizin, ykn bir yerden baka bir yere deniz yolu ile tanmasn taahht etmektedir (nan, 1987:s.y). Navlun szlemesinin iki ana unsuru aada sralanmaktadr (nan, 1987:s.y.); Tayan yk kabul eder ve zaman gelince gnderilene teslim eder ve her ikisi arasnda da yardmc ahslar araclyla bakm ve muhafaza mkellefiyetlerini zerine almaldr. Yani ykn sahipliini tayan elde etmelidir. Bu esasl unsur navlun szlemesini dier tama szlemelerinden ayrmaktadr. Sahiplii tatanda kald takdirde ortada bir navlun szlemesi deil sadece bir tama szlemesi vardr. Tama taahhdnn konusu, bir ykn gemi ile bir yerden baka bir yere tanmasdr. 1.8. Deniz Tamacl ile Ticarette Teslim ekilleri (Incoterms) Ticarette teslim ekilleri, 1936 ylna kadar yazl olmayan ticari rf ve adetlere gre belirleniyordu. Ticari rf ve adetler herkes tarafndan bilindii iin, szlemelerde ayrca yer almasna gerek kalmyordu. Ancak ticari rf ve adetler, taraflarn farkl yorumlamalar, lkeden lkeye farkl uygulamalar vb. sebeplerle deiik sorunlarn domasna neden olmutur. Bunun zerine ticari rf ve adetleri,
47
ticaret yapan lkelerin ortak bir ekilde kullanabilecei biimde standartlar haline getirecek, hkmetlerden bamsz, uluslararas bir korumaya ihtiya duyulmutur. te bu amala 1919 ylnda Milletleraras Ticaret Odas (ICC) kurulmutur (elik v.d., 2005: 93). Milletleraras Ticaret Odas ilk kez 1936 ylnda ticari terimlerin yorumu iin bir dizi uluslararas kurallar koymutur. Bu kurallar INCOTERMS olarak tanmlanmtr (elik v.d., 2005:94). INCOTERMS drt ana gruba ayrlmaktadr. Bu gruplar aada gsterildii gibidir (Melemen ve Arzova, 2000:9); 1.8.1. Grup E-k Mallarn alcya, satcnn kendi iyerinde sunulmas durumudur. "E" teriminde, satcnn ykml en az seviyede olup, satc, mallar kararlatrlan yerde, genellikle kendi i yerinde alcnn tasarrufuna brakmaktadr. Bununla birlikte, uygulamada satc ou kez alcnn mallar kendi aralarna yklemesine yardmc olmaktadr (Onursal, 2000). EXW (Ex Works) bu grup ierisinde yer almaktadr. EXW (smi Belirtilen yerinde Teslim): Mallarn satc tarafndan satcnn kendi iyerinde (imalathane, fabrika, depo v.b.) alc iin hazr hale getirilmesiyle satcnn ykmllklerinin sona ermesini ifade eder. Mallarn satcnn kuruluundan alnarak istenilen yere gtrlmesiyle ilgili btn masraf ve riskler alcya aittir (Ataman ve Sumer, 2000:16). 1.8.2. Grup F-Navlun denmemi Satcdan mallarn, alc tarafndan tespit ve tayin edilen bir taycya teslim edilmesi istenir. F grubu terimlerinde, mallar, satc tarafndan alcnn talimat dorultusunda tanmaya hazr olarak teslim edilmelidir. nk taycy belirleyip tama szlemesini yapacak olan alcdr (Onursal, 2000). FCA (Free Carrier), FAS (Free Alongside Ship) ve FOB (Free On Board) bu grup ierisinde yer alan teslim ekilleridir.
48
FCA (Tamacya Teslim): Mallarn gmrk ilemleri tamamlanm olarak, alc tarafndan belirtilen taycya, belirtilen yerde teslim edilmesiyle birlikte, satcnn mal teslim ykmllnn yerine getirilmi olmas anlamna gelir. Eer alc tarafndan teslim iin belirli bir nokta belirtilmemi ise, bu durumda satc, daha nce snrlar belirlenmi bir alan iinde veya yerde mallar taycya devredecei noktay kendisi seebilmektedir (Ataman ve Sumer, 2000:16).
FAS (Geminin Bordasnda Teslim): Belirlenen ykleme limannda mallarn gemi dorultusunda rhtma ya da mavnaya yerletirilmesiyle satcnn teslim ykmllnn yerine getirilmesidir. Bundan sonraki kayp ve riskler alcya aittir. Bu terim yalnzca deniz ve nehir tamaclnda kullanlmaktadr (Ataman ve Sumer, 2000:17)
FOB (Gvertede Teslim): Bu teslim eklinde satc mallar belirlenen tarihte ve yerde, alc tarafndan temin edilen gemiye yklemeyi gerekletirir. Mallar geminin kpetesine (gvertesine) getikten sonra meydana gelebilecek her trl hasar, kayp ve masraflar alcnn sorumluluundadr (al, 2005:5).
1.8.3. Grup C-Navlun denmi Satc, tama ilemi iin kendisi szleme yapmasna ramen, mallarn kaybolmas, zarar grmesi riskini, mallarn yklenmesi ve yola kmasndan sonra meydana gelebilecek olaylarn yarataca ek masraflar kendisi stlenmez (Onursal, 2000). C terimlerine ilikin nemli bir husus; bu terimlerin yannda var liman ya da yerinin gsterilmesinden dolay terimlerin var szlemeleri olarak alnarak maliyet ve risklerin bllmesinin deerlendirilmesinde dlen yanlgdr. Oysa bu terimler ykleme szlemelerine ilikindirler. Terimin yannda var liman ya da var yerinin gsterilmesi sadece o noktaya kadar navlunun dendiinin belirtilmesi amacn tar ki bu, teslim olaynn var liman ya da var yerinde gerekletii anlamna gelmez (Melemen ve Arzova, 2000:10). CF (Cost And Freight), CIF (Cost, Insurance And Freight), CPT (Carriage Paid To) ve CIP (Carriage and Insurance Paid To) bu grubu oluturan terimlerdir.
49
CF (Mal bedeli ve Navlun): leme konu olan mallarn belirtilen var yerine kadar tanmas iin gerekli olan masraflar ve navlun bedelini satcnn demesi anlamna gelir. Mallara ilikin kayp ve hasar riski ile birlikte mallarn gemi bordasna aktarlmasndan itibaren meydana gelebilecek olaylardan kaynaklanan btn ek masraflar, mallar ykleme limanndan gemi bordasna getii andan itibaren satcdan alcya devrolmaktadr (Ataman ve Sumer, 2000:17).
CIF (Mal bedeli, Sigorta ve Navlun): Bu teslim eklinde satc sigorta primi, navlun, ykleme masraflar ve riskleri stlenerek mallar ykleyecei limana getirmektedir. Sat szlemesindeki mallarn belirtilen tarihte ve yerde yklemesinin yapldn alcya bildirmektedir. Satc sigorta primini demek suretiyle ykledii mal cinsine uygun olan en dar kapsaml deniz nakliyat sigortasn yaptrmaktadr. Mallar gemiye yklendikten sonra navlun ve sigorta primi dndaki masraflar ve dier vuku bulabilecek her trl (sigorta anlamnda) risk alcya gemektedir (al, 2005:6).
CPT (Tama creti denmi Olarak Teslim): Bu teslim ekli zellikle ok aral tamaclk trlerinde kullanlmaktadr. Satc var yerine kadar kullanlacak olan tm aralarn navlun bedellerini demekte, ancak risklere katlanma sorumluluu, mal ilk tama vastasna yklenince sona ermektedir (Karafakiolu, 2000:217).
CIP (Tama ve Sigorta Bedeli denmi Olarak Teslim): Bu terimde satc anlama konusu mallar hazrlamakta, var yerine kadar navlun bedelini demekte mallarn kayp ve hasar riskine kar sigortasn yaptrmaktadr. Satcnn mallar alcya teslim edildii anda ykmll sona ermektedir. Alc ise var yerinde tm masraflar deyerek mallarn teslim almaktadr (Melemen ve Arzova, 2000:23).
1.8.4. Grup D-Var Dli terimlerde satc mallarn snrda veya ithal lkesi iinde kararlatrlan yere veya var noktasna ulamasndan sorumludur. Satc, bu yere mallarn getirilmesi ile ilgili btn hasar ve masraflar karlamaktadr. D terimleri, C
50
terimlerinden farkl bir nitelik tamaktadr. Zira, D terimlerine gre, mallarn, zerinde anlamaya varlm noktaya veya var yerine ulamasndan satc sorumludur ve mallarn kararlatrlan noktaya ulamasnda ilgili tm riski ve masraflar, satc stlenmektedir. Dolaysyla, C terimleri ykleme szlemeleri nitelii tarken, D terimleri var szlemeleri durumundadr (Onursal, 2000). DAF (Delivered At Frontier), DES(Delivered Ex Ship), DEQ (Delivered Ex Quay), DDU (Delivered Duty Unpaid) ve DDP (Delivered Duty Paid) bu grup ierisinde yer almaktadr. DAF (Snrda Teslim): Bu teslim ekli zellikle karayolu ve demiryolu tamaclnda kullanlmaktadr. Satc tm riskleri ve masraflar kendisine ait olmak zere mal kararlatrlan lke snrnda, belirtilen yer ve tarihte gmrk ilemlerini tamamlayarak teslim etmektedir. Tesliminden itibaren btn risk ve masraflar alcya aittir. thalat ile ilgili gmrk vergileri alc tarafndan denmektedir (al, 2005:8). DES (Gemide Teslim): Bu teslim eklinde satc mallar var limannda, gemide teslim etmektedir. Var limanna kadar btn risk ve masraflar navlun bedeli de dahil olmak zere satc tarafndan karlanmaktadr. Belirlenen var limannda mallar alcnn emrine hazr tutulduu andan itibaren teslim gereklemi saylmaktadr (al, 2005:8). DEQ (Rhtmda Teslim): Satcnn teslim ykmllnn, mallar belirlenen var limanndaki rhtmda, gmrk giri ilemleri tamamlanm olarak alcya sunmasyla sona ermesi anlamna gelmektedir. Mallarn alcya tesliminden nceki vergi, resim ve dier demeler dahil olmak zere, bu aamaya kadar olan btn risk ve masraflar satcya aittir (Ataman ve Sumer, 2000:18). DDU (Gmrk Vergisi denmeksizin Teslim): Herhangi bir tama biimi iin kullanlabilen bu terime gre satc, ithal lkesindeki ad belirtilen bir yerde mallar alcnn emrine hazr bulundurmakla teslim ykmlln yerine getirmi olmaktadr. O noktaya kadar her trl risk ve maliyet ile gmrk formalitelerini sonulandrmaya ilikin maliyet ve riski, fiili ithal srasndaki
51
vergi, har ve dier resmi giderler hari satc stlenmektedir (Kzl ve our, 1996:387). DDP (Gmrk Vergisi denmi Teslim): Bu terim ile satcnn teslim ykmll, mallarn ithal lkesinde belirlenen yerde emre hazr tutulmas ile sona ermektedir. Satc, mallarn o noktaya kadar tanmas, ithal gmrnden geirilmesi iin gerekli vergi, resim ve dier harlar dahil olmak zere risk ve masraflar stlenmek durumundadr (Kzl ve our, 1996:391). Tablo 1.13de yukarda anlatlan teslim ekilleri ksaca zetlenmitir. Tablo 1.13: Teslim ekilleri
Grup Grup Tanm Satc, mal alcya kendi iletmesinden teslim eder Ksaltma ngilizce Alm Trke Alm Ticari letmede Teslim Kullanld Tamaclk Tr Denizyolu, Karayolu, Havayolu, Demiryolu, ok aral tamaclk Denizyolu, Karayolu, Havayolu, Demiryolu, ok aral tamaclk Denizyolu Denizyolu
EXW
Ex Work Free Carrier Free Alongside Ship Cost and Frieght Cost, Insurance and Freight Carriage Paid To Carriage and Insurance Paid To Delivered At Frontier Deivered Ex Ship Delivered Ex Quay Delivered Duty Unpaid Delivered Duty Paid
FCA F Satc, alcnn gsterdii yere mal teslim eder. FAS CFR Satc, tama szlemesi CIF yapmak zorundadr. Fakat, ne kayp ne hasar rski ne de yklemeden sonra doabilecek CPT ek harcamalar stlenir. CIP DAF DES Maln, gnderildii lkeye kadar meydana gelen btn harcamalar ve riskleri satcya ykler. DEQ DDU DDP
Taycya Teslim Gemi Yannda Teslim Mal Bedeli ve Tama
Mal Bedeli, Sigorta ve Denizyolu Tama Denizyolu, Karayolu, Havayolu, Demiryolu, ok Tama denmi aral tamaclk Sigorta ve tama denmi Hudutta Teslim Gemide Teslim Rhtmda Teslim Vergileri denmemi Teslim Vergileri denmi Teslim Denizyolu, Karayolu, Havayolu, Demiryolu, ok aral tamaclk Denizyolu, Karayolu, Havayolu, Demiryolu, ok aral tamaclk Denizyolu Denizyolu Denizyolu, Karayolu, Havayolu, Demiryolu, ok aral tamaclk Denizyolu, Karayolu, Havayolu, Demiryolu, ok aral tamaclk
Kaynak: TKB (2007); hracatla lgili Genel Bilgiler, DisTicaretBilgileri/Ihracatci.htm, (Eriim Tarihi: 01.02.2007).
http://www.itkib.org.tr/ihracat/
2. DENZ TAIMA LETMELERNN MALYET YAPISI

Deniz tama iletmeleri, bir rekabet sistemi ierisinde faaliyetlerini srdrmektedirler. Maliyetler ise bu rekabet sistemi ierisinde nemli bir rol oynamaktadr. Deniz tamaclnda ama, ykn verimli ve ucuz hareketini salamak ve maksimum kara ulamaktr. Tama olabildiince ekonomik ve verimli yaplabilirse iletmenin hem kar pay ykselmekte hem de rekabet gc artmaktadr. Karn artrmak isteyen deniz tama iletmeleri, ya ayn arz miktarnda tama cretlerini artracaklar ya da tamaclk maliyetlerini azaltacaklardr. Normalde yaplmas gereken ikinci alternatiftir. nk bu rekabet piyasas ierisinde birinci alternatifi gerekletirmek olduka zordur. 2.1. Maliyet Harcama ve Gider Kavramlar almann bundan sonraki blmlerinde, muhasebe terimleri arasnda yer alan maliyet, harcama ve gider kavramlar ksaca aklanmakta ve bu kavramlar arasndaki iliki ele alnmaktadr. 2.1.1. Maliyet Kavram Maliyet, iletme ve ekonomi bilimlerinin en ok tartlan konularndan biri olup, hemen her konuda deiik grnmlerde karmza kan esnek bir kavramdr. Bu kavram ile ilgili eitli tanmlar yaplmtr. Bu tanmlardan bazlar unlardr; Belirli bir amaca ulamak iin katlanlan, parasal olarak ifade edilebilen ve bir deer birikiminin olumasna olanak veren fedakarlklarn tmdr (Altu, 2006:15), Hedeflenen bir sonuca ulamak iin katlanlmas gereken esirgemezliklerin parasal toplamdr (Bykmirza, 2006:44),
53
Elde edilen veya elde edilecek mal ve hizmetler karlnda denen nakdin veya transfer edilen dier bir varln, karlan hisse senedinin, sunulan hizmetlerin veya katlanlan borcun para cinsinden llm tutardr (Akit, 1996:1). Yukardaki tanmlardan da anlalaca zere maliyet, ayn yargy belirten deiik ifadelerle eitli ekillerde tanmlanmaktadr. 2.1.2. Gider Kavram Gider kavramn da maliyet kavramnda olduu gibi deiik biimlerde tanmlamak mmkndr. Gider, iletmenin faaliyetlerini ve varln srdrebilmek iin belli bir faaliyet dneminde tkettii mal ve hizmetlerin parasal tutardr (Erdoan ve Saban, 2006:22), letmenin faaliyetini ve varln srdrebilmesi ve bir ekonomik yarar salamas iin belli bir dnemde kulland ve tkettii girdilerin, faydas tkenmi maliyetlerin haslattan dlen ksmna gider denilmektedir (Akdoan, 1994:7). Gnlk hayatta sklkla gider ve zarar kavramlar birbirlerinin yerine kullanlmaktadr. Ancak u unutulmamaldr ki gider zarar deildir. Zarar, iletme faaliyetlerini srdrlmesi iin gerekli olmayan veya normal lleri aan harcama veya tketimler olarak ifade edilebilir (Erdoan ve Saban, 2006:22). Farkl bir ekilde ifade edecek olursak zarar, belirli bir dnemin gelirlerinden giderlerinin kartlmas sonucu elde edilen olumsuz farktr. Bu tanmlardan da anlalaca gibi, gider ve zarar birbirlerinden ok farkl iki kavramdr. 2.1.3. Harcama Kavram Harcama kavram gerek maliyet kavramndan gerekse gider kavramndan farkl ve daha geni bir anlama sahiptir. Genellikle harcama kavramnn deme kavramyla ayn anlamda kullanlmas ok sk karlalalan bir durumdur.
54
Harcama, salanm bir hizmet veya satn alnm bir varlk iin denen veya denecek olan para tutar veya varlk deeridir. deme ise, para ya da para yerine geen aralarn veya dier varlklarn, satn alnan mal, hizmet ya da varlklarn karl olarak veya bor ya da zararlarn karl olarak iletmeden kdr (Altu, 2006:18-19). Tanmlardan da anlalaca gibi harcama kavram deme kavramndan daha geni bir anlama sahiptir. Harcama kavram daha ok maliyet ve gider kavramlarna yakn bir kavramdr. Bu aadaki ekilde aklanmaktadr. Harcamaya konu olacak deerler para ve bunun gibi deme aralar ile maddi ya da maddi olmayan varlklar olabilecei gibi, enerji, zaman, yer, emek, makine gc ve bunun gibi retim faktrleri de olabilmektedir. Harcama karlnda elde edilen mal ve hizmetlerin yararnn ayn dnemde tketilmesi ile sz konusu harcamalar gider haline dnmektedir. harcamalar maliyete dnmektedir. tamaktadr (Akdoan, 1994:9). 2.2. Deniz Tama letmelerinde Maliyet Kavram Maliyet kavram, iletmelerin rekabet gcn etkileyen en nemli unsurlardan biridir. Sektrde rekabet etmek isteyen deniz tama iletmesi, arzu edilen kara ulamak iin, sz konusu sefere gemisini tahsis etmeden nce katlanmak zorunda kalaca maliyeti ok iyi hesaplamak zorundadr. Hesaplamay yaparken, piyasada rekabet ve pazarlk artlarnn belirledii navlun miktarn da dikkate almaldr. Aada ilk olarak deniz tama iletmelerinde maliyetlere etki eden faktrler incelenmekte, daha sonra deniz tamacl gider eitlerinden ve gider yerlerinden bahsedilmektedir. Buna karn harcama karlnda elde edilen mal ve hizmetlerin yararlar gelecek dnem veya dnemlerde tketilecekse, Dier bir anlatm ile harcama tketim ise, maliyet ya da gider, bir ykmlln yerine getirilmesi ise, deme zellii
55
2.2.1. Deniz Tamaclnda Maliyetlere Etki Eden Faktrler Deniz tamaclnda maliyetlere etki eden faktrler, Tanacak yklerin fiziksel zellikleri, Yaplacak seferin tr, Kullanlmayan tama kapasitesi, Geminin ya, Serbest bayrak uygulamas, Dier faktrler eklinde snflandrlmaktadrlar. letmeci bu faktrleri gz nnde bulundurarak gider kalemlerini kontrol altnda tutmaldr. 2.2.1.1.Tanacak Yklerin Fiziksel zellikleri Tanacak yklerin fiziksel zelliklerine gre tamaclk maliyetleri deiiklik gstermektedir. Baz yklerin tanmas ek nlem ya da zel ambalajlama, uzman personel veya hzl tama gerektirebilir. Bu da tama maliyetlerini daha da ykseltmektedir (Baer, 2004:10). rnein, dondurulmu et, tereya veya yumurta tamak iin soutulmu ambarl gemiler yaplmtr. Bu gemilerin ambarlar zel olarak izole edilmekte ve soutma ilemi zel makinelerle salanmaktadr. Meyve tayan gemiler, kuvvetli hava fanlar ile donatlmtr. Kereste gemileri ise, byk prizmatik dzgn ambarl gemilerdir. Geni ambar azlar bulunmaktadr (Sgen, 1995:41). 2.2.1.2. Yaplacak Seferin Tr Gemilerin dzensiz (tramp) ya da dzenli (liner) sefer yapmalar tamaclk maliyetlerini etkilemektedir.
56
Dzensiz sefer yapan gemilerin, nceden belirlenmi sabit rotalar olmad iin tam kapasiteyle tamaclk yapabilecekleri rotalar seme ve daha ucuz bir fiyatla, hi beklemeden yk alabilecei bir liman tercih ederek birim maliyetleri drebilme imknlar vardr. Ancak bo sefer orann yksek olduu dzensiz tamaclkta, zellikle talebin dk olduu dnemlerde bo sefer oran daha da ykseleceinden, maliyetlerdeki ykselme dzenli sefer yapan gemilere oranla ok daha hzl olur. Dzenli sefer yapan gemilerin ise, dzensiz sefer yapan gemilere gre daha sk bir acente a olduu gibi, trafiklerinin youn olduu limanlarda kendi ykleme ve boaltma tesisleri ve personeli olabilir. Yeniden yk alaca zamana kadar, belirli bir limanda u veya bu nedenle beklemek zorunda kalabileceinden liman giderleri de ykselebilir (Orhon, 1983:163-164). 2.2.1.3. Kullanlmayan Tama Kapasitesi Birok tama sisteminin ortak zellii, kapasitelerini tam olarak
kullanamamalardr. Bu tr eksik kapasite kullanm, tamaclk sistemlerinde maliyetleri artrmaktadr. Bunun sebebi ise, sabit giderlerin toplam maliyetler iindeki oranyla ilikili olarak, kapasite kullanm orannn azalmasyla birim maliyetlerin art gstermesidir. Yklerini limana boaltp yksz olarak geri dnen kmr ve demir cevheri gemiler veya soutulmu ambarl gemiler, eksik kapasite kullanmnn yaygn olduu gemilere rnek olarak verilebilir. Bu tip gemiler, tek tip yk iin imal edildiklerinden, yk boalttktan sonra ayn cins yk bulamazlarsa bo olarak geri dnmektedirler. Bu da tm tama sistemlerindeki yetersizlii gstermektedir. Ayrca bir tama sistemi ne kadar ok zel donanmlysa kapasite kullanm oran da o derece dk olmaktadr (Stopford, 1997:391). 2.2.1.4. Geminin Ya Eski gemiler genel olarak yeni gemilere nazaran daha farkl bir maliyet yapsna sahiptirler. Gemi yalandka sermaye maliyetleri der fakat yeni gemilere nazaran sefer ve operasyon maliyetleri artar.
57
rnein, yal bir geminin makine, pasl tekne yaps iin sreklilik gerektiren bakm-onarm masraflar, yksek fuel-oil ihtiyac veya motorin tketimi, teknenin deformasyonu gibi sebepler yznden gnlk maliyetleri daha yksek olacaktr. Modern gemilerde ise, mrettebat ihtiyacnn azl, gvenilir yakt kullanm, etkin makine sistemi ve dk bakm-onarm giderleri sayesinde maliyetleri daha az olacaktr (nal, 2004:23). 2.2.1.5. Serbest Bayrak Bir armatrn ya da iletenin kendi lkesi siciline kaytl olmas gereken gemisine, eitli kolaylklar gsteren baka lkenin bayran ekmesi, onun siciline kaytl olmas serbest bayrak uygulamasdr. zellikle, Liberya, Panama, Bahama, Gney Kbrs Rum Kesimi, Malta, Bermuda ve Lbnan gibi lkeler, kendi bayraklarn eken gemilere birok kolaylklar sunmakta bylece kendi lke sicilinin tercih edilmesini salamaktadrlar (Akten, 2007). Bu kolaylklar aada ksaca aklanmaktadr (Saka, 1992:121). Deniz tama iletmelerinde nemli bir gider kalemi olan kapital giderleri (amortisman ve finansman gideri) dktr. Gelir ve kazanca gre vergilendirme yoktur. Vergiler genellikle GRTye gre sabit ve dk oranl alnmaktadr. Mrettebat giderleri dktr. Kendi vatandalarnn gemilerde istihdam zorunluluu art olmamas nedeni ile gemilerde yabanc gemi adam kullanlmasna imkan tannmaktadr. Ayrca gemilerde istihdam edilen personel zerinde, Deniz Adamlar Sendikalar Federasyonunun bir etkisi yoktur. Bu sebeple emei daha da ucuzlatmak mmkn olmaktadr. 2.2.1.6. Dier Faktrler Deniz tamaclnda maliyetleri etkileyen dier faktrler aada
sralanmaktadr.
58
Yksek verimlilikte yk elleleme ekipmannn kullanlmas, ykleme ve boaltmada birim maliyetleri drr, geminin yk ellelemede harcayaca zaman en aza indirir, depolama maliyetlerinde tasarruf salar ve operasyonun tmnde maliyet verimliliine katkda bulunur (Baer, 2004:18).
Ykn tama sisteminin tm basamaklarnda kolayca ellelenebilecek biimde paketlenmesi, elleleme maliyetlerini ve dolaysyla toplam maliyetleri drr.
Geminin izledii rota ve tad bayrak, varlan limanlar, hava koullar gibi faktrler de maliyetleri etkilemektedir. Hatta ayn gemi, ayn yk bileimiyle ayn rotay dahi izlese her seferindeki hava koullar farkl olabileceinden, katlanlan maliyetler de deiik olabilir (Orhon, 1983:169).
Geminin seyrettii mesafe arttka ton/kilometre bana den tama maliyetleri dmektedir. Tama maliyetleri sabit ve deiken maliyetlerden olumaktadr. Yolculuk boyunca sabit maliyetler deimez ancak mesafe arttka toplam maliyetler iindeki pay azalr. Deiken maliyetler ise, mesafe arttka azalan bir hzla ykselmektedir (Baer, 2004:7).
2.2.2. Deniz Tama letmelerinde Giderlerin Snflandrlmas Giderler, pek ok bilim adam tarafndan deiik biimlerde
snflandrlmaktadr. Ancak bu snflandrmalarn her birinde yer alan giderler birbirinden farkl deildir. Sadece ilgi durumlar nedeniyle deiik balklar altnda toplanmlardr. Giderlerin snflandrlmasnda (Erdoan ve Saban, 2006:31); retim maliyetlerinin hzl, kolay ve salkl bir biimde hesaplanabilmesi, Etkin bir gider kontrolne olanak vermesi, Planlama ve karar verme asndan iletme ynetiminin gereksinimlerinin karlanmas gz nnde bulundurulmaldr. Bu aklamalar nda deniz tama iletmelerinde giderler; eitlerine, iletme fonksiyonlarna, rnlere yklenmesine, faaliyet hacmiyle olan ilikilerine,
59
kontrol edilebilirlik zelliklerine, fiili olup olmamasna gre deiik alardan snflandrlmaktadr. 2.2.2.1. Giderlerin eitlerine Gre Snflandrlmas Doal snflandrma ad da verilen bu snflandrma, giderlerin ortaya k ekillerine gre blmlenmesini kapsamaktadr. Giderlerin eitlerine gre snflandrlmas aadaki gibidir. Gider hesaplar gruplar: 0 lk Madde Ve Malzeme Giderleri 1 i cret ve Giderleri 2 Memur cret ve Giderleri 3 Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler 4 eitli Giderler 5 Vergi, Resim ve Harlar 6 Amortismanlar ve Tkenme Paylar 7 Finansman Giderleri Gider eitleri hesaplarnn, iletmelerin bnyelerine uygun olarak alt hesap dzeyinde detaylandrlmalar serbesttir. almada, deniz tama iletmelerinin zellikleri gz nnde bulundurularak, ynetimin gereksinim duyduu bilgileri salayacak ayrntda bir hesap plann bu serbestlikten yararlanlarak her bir gider eidi altnda alt hesap dzeyinde oluturulmakta ve bu iletmeler iin zellik arz eden giderler ksaca aklanmaktadr.
60
2.2.2.1.1. lk Madde ve Malzeme Giderleri lk madde ve malzeme giderleri; iletmenin retim, hizmet ve dier faaliyetlerini srdrebilmesinde veya retimde bulunabilmesi amacyla kulland her trl ilk madde ve malzemelerin parasal tutardr (Erdoan, 2001:40). Yukarda da belirtildii gibi ilk madde ve malzeme giderleri retim veya faaliyet gideri olarak ortaya kabilirler. retim iin kullanlan ilk madde ve malzemeler, ana hesaplara direkt ilk madde ve malzeme ya da genel retim gideri olarak kayt edilirler. Direkt ilk madde ve malzeme; retilen mamuln zn oluturan, mamuln bnyesine giren, hangi mamul veya mamul grubu iin ne kadar tketildii kolayca hesaplanabilen ve toplam retim maliyeti ierisinde nemli bir yeri olan ilk madde ve malzemelerdir. Yaplan tanmdan da anlalaca gibi (Erdoan ve Saban, 2006:89); Kullanlan ilk madde ve malzeme mamul yaps iine girip, mamuln zn oluturmal, Ne kadar ilk madde ve malzemenin kullanldnn saptanmas teknik olarak olanakl olmal, Ne kadar ilk madde ve malzemenin kullanldnn saptanmas ekonomik adan anlaml olmaldr. Endirekt malzeme giderleri ise, mamuln bnyesine girmekle beraber mamuln belirli bir unsuru olmayan yardmc madde giderleri ve retim ilemi srasnda mamuln bnyesine girmemekle beraber onsuz mamuln retilmesi olanaksz olan ve dolaysyla retimi kolaylatran her trl iletme malzemesi giderlerini iermektedir. Sz konusu yardmc madde ve iletme malzemesi giderlerinin hangi mamul veya mamul grubu iin ne miktarda kullanldklarnn izlenmesi g olduundan bu giderlerin mamullerle ilikilendirilmesinde bir takm datm anahtarlarndan yararlanlmas gerekmektedir (Akdoan, 1994:200).
61
Endirekt malzeme giderleri maliyet asndan genel retim maliyetleri ierisinde yer almaktadrlar. Deniz tama iletmelerinde hizmet retildii iin ilk madde ve malzemeler retime direkt olarak katlmazlar. Bu giderler sefer maliyetlerine yklenirken 740 Hizmet retim Maliyeti hesabnn alt krlmlarna kaydedilmektedirler. lk madde ve malzeme giderleri deniz tama iletmeleri iin oluturulan maliyet sistemi iin aadaki gibi blmlendirilmektedir. 0 lk madde ve malzeme 01 Bunker Giderleri 010 Motorin 011 Yalar 012 Su 013 Fuel-Oil 01 Bunker Giderleri Bunker gemilerin kmrle alt dnemden kalma ve halen kullanlmakta olan bir terimdir. Nkleer gemiler ve rzgr gcyle alan gemiler dnda, gemi hareketi iin gerekli enerji kaynadr. Bu enerji kayna sadece geminin pervane dndrmesi iin deil, ayn zamanda gemi gverte ekipmanlarnn gereksinimi olan elektrik enerjisi retimi iin kullanlan yardmc makineler iin de gereklidir (Saka, 1992: 34). Bunker giderleri gemilerin yakt, ya ve su giderlerini kapsamaktadr ve gemi sefere kmad srece minimum seviyededir. Ancak hibir zaman sfr olmaz. nk gemi limanda olduu srede elektrik retimi, havalandrma, soutma, stma gibi nedenlerle yardmc motorlarn almas gerekmekte ve bunker giderleri ortaya kmaktadr.
62
Gemilerin ihtiya duyduu, gerek makinenin soutulmas gerekse ime ve temizlik iin kullanlan su, gemiler tarafndan makine dairesinde bulunan evaporeyter aracl ile geminin seyir halinde olmas art ile deniz suyundan elde edilebilmektedir. Ancak gemide bu makinenin bulunmamas ya da geminin limanda kalma sresince, su ihtiyac limandan karlanmaktadr. Seferde tketilen ya, yakt ve su tketiminin miktar, o sefere ait makine sarfiyat jurnalinden (kaptann seyir defteri) renilmektedir. Deniz tamaclnda gemiler Fuel-Oil ve Dizel-Oil dediimiz yaktlar kullanmaktadrlar. Liman ii harekette, ykleme ve boaltma esnasnda sadece DizelOil kullanlrken, ak deniz seferinde gemiler ana makinelerinde Fuel-Oil tketmektedirler. Gemi iletme giderlerinin byk bir ksmn yakt giderleri oluturduu iin hem gemi makinelerinin performans hem de kabilecek problemlerin getirecei yksek maliyetler asndan yaktlar iin belirlenmi standartlara uyulmas gerekmektedir. Makinenin zelliklerine gre, makine reticilerinin belirttii yaktlar almak performans ve arzalar asndan byk nem tamaktadr (ARKAS, 2007). Geminin normal seyirde tkettii yakt miktar ile limanda ya da kanal geiindeki yakt tketimini birbirinden ayrmak gerekir. Ayrca geminin seyirde kulland yakt miktar hesaplanrken de bunlar gz nnde bulundurulmaldr (Saka, 1992: 35). 02 Dier lk Madde ve Malzeme Giderleri 020 Yedek Para ve Malzemeler 020.0 Makine Yedek Para ve Malzemeleri 020.1. Gverte Yedek Para ve Malzemeleri 020.2. Donanm Yedek Para ve Malzemeleri 020.3. Elektrik Yedek Para ve Malzemeleri
63
021 Krtasiye, Basl Evrak, Bilgisayar ve eitli Bro Malzemeleri 022 Bro Ara Gere ve Donanm 023 Sosyal Yardm Malzemeleri 024 Yiyecek ecek Malzemeleri 025 Temizlik Malzemeleri 026 Dier Madde ve Malzemeler 03 retimle lgili Darya Yaptrlan ler 030 Fason retim Giderleri 2.2.2.1.2. i cret ve Giderleri letme faaliyetlerini srdrmek, retim ve hizmetleri gerekletirmek amacyla altrlan iiler iin tahakkuk ettirilen her trl tutar kapsar. Bu tahakkuk eden giderler; esas iilik, fazla mesai, retim primleri, ikramiyeler, yllk izin cretleri, sosyal sigorta iveren primleri, isizlik sigortas iveren primi, tehlike primi, hafta tatili ve genel tatil cretleri, her trl sosyal yardmlar ve iilere ait dier giderlerdir (Altu, 2006: 49). i cret ve giderleri, almada oluturulan maliyet sistemi iin aadaki ekilde blmlendirilmektedir. 1- i cret ve Giderleri 10- Brt cretler 100- Esas ilikler 101- Fazla alma creti 102- Hafta Tatili ve Genel Tatil creti 103- Personel Ulam Masraflar
64
104- Dier Brt cretler 10- Brt cretler Bu giderler hakknda en geni bilgi 854 Sayl Deniz Kanunundan elde edilebilir. Deniz Kanunu, denizlerde, gllerde ve akarsularda Trk Bayran tayan yz ve daha yukar GTRlik gemilerde bir hizmet akdi ile alan gemiadamlar ve bunlarn iverenleri hakknda uygulanmaktadr. Gemiadam, bir hizmet akdine dayanarak gemide alan kaptan, zabit ve tayfalarla dier kimselere denir. Gemiadamlarna denecek cretler ya ferdi hizmet akdiyle ya da toplu i szlemeleriyle belirlenmektedir. Ticaret gemilerinde gemiadam says; geminin siciline kaytl olduu lkenin konuyla ilgili dzenlemelerine, otomasyon derecesine, makine dairesi zelliklerine, ynetim-organizasyon derecesine, gemi byklklerine ve tiplerine baldr (Stopford, 1997:103-104). 100- Esas ilikler (Normal cretler ) Esas iilikler, iinin gnlk normal alma sresi iinde tahakkuk eden cretlerinin izlendii gider trdr. 854 Sayl Deniz Kanunun 26. Maddesine gre i sresi, gnde 8 saat haftada 48 saattir. Bu sre haftann gnlerinde eit olarak datlmak suretiyle uygulanmaktadr. 101- Fazla alma creti ilerin gnlk normal alma sreleri dnda fazladan almalar halinde kendilerine denen ek cretleri kapsamaktadr. Yaplacak fazla almann her saatine denecek cret, normal alma cretinin saat bana den miktar %25 artrlmak suretiyle bulunacak miktardan az olamaz.
65
Aada yazl haller fazla saatlerle alma saylmamaktadr. Bunlar (854 Sayl Deniz Kanunu, Madde 28); Geminin ve gemideki ahslarn gvenlii iin kaptann yaplmasn gerekli grd iler, Gmrk, karantina ve dier shhi formaliteler dolaysyla yerine getirilmesinde zorunluluk bulunan ilave iler, Gemi seyir halinde veya limanda iken gemide yaptrlan (yangn, gemiyi terketme, denizde atma, denizden adam kurtarma ve savunma) talimlerdir. 102- Hafta Tatili ve Genel Tatil creti Ksa, yakn ve uzak sefer yapan gemilerde alan gemiadamlarna, iveren veya iveren vekili tarafndan geminin seferde bulunduu mddete rastlayan hafta tatili gnleri iin bir i karl olmakszn, bir gndelik tutarnda hafta tatili creti denmektedir. Genel tatil creti ise ulusal bayram ve genel tatil gnlerinde, bir i karl olmakszn gemi adamnn bir gnlk creti tutarnda denmektedir (854 Sayl Deniz Kanunu, Madde 42 ve 43). 103- Personel Ulam Masraf Gemide alan personel, iine son verilmesi ya da szleme sresinin bitmesi sonucu, gemiden ayrlmak isteyecektir. Deniz tama iletmesi, 854 Sayl Deniz Kanununun 21, 22 ve 23. Maddelerine gre, hizmet szlemesinde baka bir hkm yoksa, yabanc gemiadamn ikametgahnn bulunduu mahal limanna, szlemenin feshi halinde ise gemiadamn geminin balama limanna iade etmek ve gemiadamnn iadeye ilikin ve durumuna uygun yol, iae vesair zaruri masraflarn karlamak veya demek zorundadr. 11- crete Bal Dier demeler 110- Tehlike Primleri
66
111- kramiyeler 112- crete Bal Dier demeler 110- Tehlike Primleri Tehlikeli maddeler (patlayc veya yanc) tayan gemilerde, gemi adamlarna ferdi hizmet akdi veya toplu i szlemesi hkmleri uyarnca bir tehlike primi denmektedir (Altu, 1974:38). 12- Kanuna veya Statye Bal demeler 120- Sosyal Sigortalar Kurumu veren Paylar 121- sizlik Sigortas veren Paylar 122- Sosyal Gvenlik Destek Primi veren Paylar 123- Kdem Tazminat Karlk Gideri 124- Dier Kanuna veya Statye Bal demeler 123- Kdem Tazminat Karlk Gideri 854 Sayl Deniz Kanununda yer alan baz sebepler nedeniyle, hizmet akdi son bulan gemiadamlarna iveren tarafndan hizmet akdinin devam sresince her geen tam yl iin otuz gnlk creti tutarnda kdem tazminat denmektedir. Bir yldan artan sreler iin de ayn oran zerinden deme yaplmaktadr. Kdem tazminatlarnn dendikleri anda maliyetlere yanstlmas o ayn maliyetlerini dier aylara gre arttrarak hizmet maliyetlerinin aydan aya farkllklar gstermesine neden olmaktadr. Gerekte ise dendii ay deil tm aylar ilgilendiren bu giderlerin ylbanda ngrde bulunularak hesaplanmas ve hesaplanan bu tutarlarn yln tm aylarna eit olarak datlmas aylk maliyetlerdeki suni deiimleri nlemektedir. 13- Sosyal Yardmlar
67
130- Yemek Yardm 131- Yakacak Yardm 132- Giyim Yardm 133- Dier Sosyal Yardmlar 2.2.2.1.3. Memur cret ve Giderleri letme faaliyetlerini yrtmek, retim ve hizmetleri gerekletirmek amacyla altrlan ve ii kapsamna girmeyen ynetici, memur, bro personeli gibi grevliler iin denen cretler ile bunlara ilikin her trl giderler bu gruptaki hesaplarda izlenmektedir (Altu, 2006:49). Deniz tama iletmesinin merkez binas ve ubelerinde ya da gemide memur statsnde alan kiilere verilen cretler, memur cret ve giderleri snflandrmasnda yer almaktadr. Memur cret ve giderleri, iletmelerin ihtiya ve organizasyon yaplarna uygun bir biimde aadaki gibi blmlendirilmektedir. 2- Memur cret ve Giderleri 20- Brt cretler 200- Esas cretler 201- Fazla alma creti 202- Hafta Tatili ve Genel Tatil creti 203- Dier Brt cretler 21- crete Bal Dier demeler 210- Tevik Primi 211- kramiyeler
68
212- crete Bal Dier demeler 22- Kanuna ve Statye Bal demeler 220- Sosyal Sigortalar Kurumu veren Paylar 221- sizlik Sigortas veren Paylar 222- Sosyal Gvenlik Destek Primi veren Paylar 223- Kdem Tazminat Karlk Gideri 224- Dier Kanuna veya Statye Bal demeler 23- Sosyal Yardmlar 230- Yemek Yardm 231- Yakacak Yardm 232- Giyim Yardm 233- Dier Sosyal Yardmlar 2.2.2.1.4. Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler Dardan salanan fayda ve hizmetler, iletme faaliyetlerini yrtmek, retim, pazarlama ve dier hizmetleri gerekletirmek amacyla elektrik, su, gaz, bakmonarm, haberleme, nakliye gibi dardan salanan fayda ve hizmetler iin katlanlan giderleri kapsamaktadr (Kksava, 2006:57). Dardan salanan fayda ve hizmetler aadaki gibi blmlendirilmektedir. 3- Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler 30- Acentelik cret ve Komisyonlar 300- Acentelik cretleri 301- Acente Komisyonlar
69
302- Forwarder Acente Komisyonlar 303- Simsar (Broker) cretleri 300- Acentelik cretleri Acentelik cretleri, limanlarnda kalnd srece her trl deniz tat ve aralarnn yolcu, yk, bakm/onarm, survey, ikmal, personel deiiklii, ykleme/boaltma, klavuz/rmorkr alma vb. ilemlerini ilgili kurulu ve birimler nezdinde yerine getiren kiilere yaptklar hizmet karlnda denen cretleri ifade etmektedir (Sanayi ve Ticaret Bakanl, 2004). cretler geminin tonajna ve ykn nitelik ve niceliine gre deimektedir. 31.10.2005 Tarihli 25982 Sayl Resmi Gazetede yaynlanan Gemi Acenteleri Hakknda Ynetmeliin 21. maddesine gre, Gemi ve tanan eya/yolcuya ilikin her trl vergi, resim, har, pul giderleri ile gemi ve ykn mevzuata uygun olmamas nedeniyle denmesi gereken giderler, navlun tahsili ve havale giderleri, armatr, iletmeci veya kaptann onay alnmak suretiyle armatr, iletmeci ve gemi personeli adna yaplan her trl deme acentelik cretine dahil deildir hkm yer almaktadr. 301- Acente Komisyonlar ve d limanlarda ykleme ya da boaltma ilemleri iin deniz tama iletmelerinin acentelerine verdikleri komisyonlardr. Bu komisyonlar iki ksma ayrlmaktadrlar. Bunlar (Altu, 1974:55); Acente hra Navlunu Komisyonlar: Acentenin, bulunduu yer limanndan gemiye ykledii ykn navlun kazanc zerinden belli bir oran karl alm olduu komisyondur. Acente thal Navlunu Komisyonlar: Acentenin, bulunduu yer limannda gemiden boaltlan ykn navlun kazanc zerinden belli bir oran karl alm olduu komisyondur.
70
302- Forwarder Acente Komisyonlar Gemiye yk bulmak, bulduu yk rhtma getirmek gibi ilemleri yapan araclara verilen cretlerdir. 303- Simsar (Broker) cretleri Deniz tama iletmesi ya da yetkilisi ile yk tatan ya da yetkilisi arasndaki navlun szlemesinin dzenlenebilmesi iin her iki taraf bir araya getiren, szlemenin imzalanmasn salayan araclara verilecek crete simsar cretleri denilmektedir. Simsar cretleri navlunun belirli bir yzdesi olarak hesaplanmaktadr (Altu, 1974:56). 31- Haberleme Giderleri 310- Telefon Giderleri 311- Posta Giderleri 312- Faks Giderleri 313- Teleks Giderleri 314- Kargo Giderleri 315- Telsiz Giderleri 316- Uydu Haberleme Giderleri 317- Dier Haberleme Giderleri 31- Haberleme Giderleri Denizde haberleme amalar aadaki ekilde sralanmaktadr (Boazii niversitesi Yelken Takm, 2005:70). Gemi/Tekne ii haberleme, Gemi- Gemi aras haberleme,
71
Gemi- Ky aras haberleme, Ky- Gemi aras haberleme, Acil durum haberlemeleri. Denizde haberleme yntemleri grerek haberleme ve duyarak haberleme
eklinde ikiye ayrabilmektedir. Grerek haberleme yntemleri en eski uygulamalar olup ksma ayrlmaktadr. Bunlar (Sgen, 1995:169); Bayrak ve flamalar ile haberleme, Ildak ile haberleme, aret fiekleri ile haberlemedir. Bu yntemlere gnmzde ok fazla kullanlmad iin deinilmemitir. Bunun yerine haberleme gideri bal altnda dier bir yntem olan duyarak haberleme ekillerine yer verilmitir. Denizde duyarak haberleme yntemlerini ise aadaki ekilde snflandrabiliriz. Bunlar; Telefon ile haberleme Telsiz ile Haberleme Uydu ile Haberleme sistemleridir.
32- Bakm ve Onarm Giderleri 320- Deniz Nakil Vastalar Bakm ve Onarm Giderleri 320.0- Rutin Bakmlar 320.1- Byk Tamir Giderleri 320.2- Havuzlama Giderleri 321- Tesis, Makine ve Cihazlar Bakm ve Onarm Giderleri
72
322- Kara Nakil Vastalar Bakm ve Onarm Giderleri 323- Deme ve Demirbalar Bakm ve Onarm Giderleri 324- Binalar Bakm ve Onarm Giderleri 325- Survey ve Muayene cretleri 326- Dier Bakm ve Onarm Giderleri 320- Deniz Nakil Vastalar Bakm ve Onarm Giderleri Gemilerin, yl ierisinde yurt ii ve yurt d tersanelerde yaptrlan bakm onarm ile ilgili giderlerini kapsamaktadr. Bakm onarm giderleri rutin tamir, ana ve yardmc ekipmanlarn bakm, havuzlama giderleri ve gemi iletim verimliliini arttracak bakmlardan olumaktadr (Stopford, 1997:105). Gemi bakm-onarm giderlerini aadaki gibi blmlendirilmektedir. Bunlar; Rutin bakmlar: Geminin sefer boyunca emniyetli hareketini salayacak olan ana ve yardmc makinelerin bakm, tekne boyalar, ambar ve gverte paralarnn yenilenmesi gibi hem zorunlu hem de nemli olan faaliyetlerdir (nal, 2004:3132). Byk Tamir Giderleri: Tersane bakmlar boyunca baz paralarn deitirilerek yenilerinin taklmas yoluyla geminin deerini artrmak iin katlanlan giderlerdir. Gemiler, iki ylda veya drt ylda bir byle tamirlere girerler. Geminin ya ile de doru orantl olan bu bakmlar olduka pahaldr (ak, 1998:187). Havuzlama Giderleri: Gemi, bakm-onarm ileri, kontrol veya su iinde kalan blmnn temizlii iin havuzlanr. Gemileri havuzlamann ok eitli yollar vardr. En basit yol, gelgit olaylarndan faydalanarak gemiyi kumsala doru ekmek ve sonra da temizlemektir. Ancak bu, kk gemiler iin uygundur. Byk gemiler iin de rayl gemi kzaklar, yzer ve sabit havuzlar kullanlr.
73
Bir geminin havuzlanmas, bulunulan yerde yaplmas zorunluluu yoksa ilk yaplacak hazrlk, en elverili fiyat saptamak zere tersanelere bavurmaktr. Havuz yaplacak yer saptandktan sonra, havuzlamada gerekli olacak malzemeler en ucuz olan yerden temin edilmektedir. Havuzlamada gerekli olan eitli boyalar kalitesi ve fiyat gz nnde tutularak birka ay nceden alnabilir. Havuzda yaplacak tersane ileri varsa, geminin uzun bir sre kalaca gz nnde tutularak balama limannda kalacak personel senelik izinlerine gnderilebilir. Bylece fazla personel masraflarndan saknm olunmaktadr (Sgen, 1995:122). 325- Survey ve Muayene cretleri Gemiler, belirli aralklarla belli kurulular tarafndan denetime tabi tutulurlar. Bu denetime survey denilmektedir. Yk surveyi ve teknik survey olarak iki ksma ayrlmaktadr. Yk surveyi, geminin ne lde ykl olduunun bilirkiiler tarafndan tespit edilmesidir. Yk surveyinin yaptrlmas zorunlu deildir. Teknik survey ise, teknenin, makinelerin ve pervanelerin teknik yeterlilikte olup olmadnn belirli kurulular tarafndan zorunlu olarak denetime tabi tutulmasdr. Bu denetimleri yapan kiilere denen cretler ise survey ve muayene cretlerini oluturmaktadr (Orhon, 1983:173). 33- Ykleme ve Boaltma Giderleri 330- Puantr cretleri 331- Aktarma cretleri 332- Bekleme cretleri 333- Despatch/Demurrage 334- stif Malzemesi Giderleri 335- Dier Ykleme ve Boaltma Giderleri 336-Arazi Kullanm creti
74
33- Ykleme ve Boaltma Giderleri Ykleme ve Boaltma giderleri, gemiye ykletilen ya da boaltlan yk iin ykleyici kii ve kurumlara verilen cretleri kapsamaktadr. Bu giderler, cret dzeyine, alma yntemlerine ve hzna bal olarak limandan limana farkllk gstermektedir. Bu giderlerin kim tarafndan stlenileceine dair Trk Ticaret Kanununun 1021. maddesinde, szleme, ykleme liman artlar ve bunlar yoksa mahalli teamller ile aksi tayin edilmi olmadka, eyann gemiye kadar tama masraf tatana, ykleme masraf ise tayana aittir, 1051. maddesinde ise szleme, boaltma liman nizamlar ve bunlar yoksa mahall teamller ile aksi tyin edilmi olmadka eyann gemiden karlmas masraf tayana, geri kalan boaltma masraflar da gnderilene aittir hkmleri yer almaktadr. 330- Puantr cretleri Gemiye ykletilen veya gemiden boaltlan yk tespit eden ve liman rf ve adetlerine uygun olarak listeler dzenleyen kiilere verilen cretlerdir. Bu listeler, yk miktarnn eksik ya da fazla kmas, sigorta ve hasar tespiti, ynlerinden nemlidir (ak, 1998:184). 331- Aktarma cretleri Gemiye yklenilen mal, geminin urak limanlarndan baka limanlara nakledilecekse, bu ykler uygun bir limanda boaltlmakta ve baka bir gemiyle gidecei limana gnderilmektedir. Bu gnderme ilemi iin denen cretlere aktarma creti denir (Altu, 1974: 49). 332- Bekleme creti Ykleyicilerin emre hazr durumda olmalarna karlk, geminin ge gelmesi, geminin zamannda gelip ykn beklenmesi veya kt hava artlar nedeniyle ykleme ya da boaltmann zamannda yaplamamas durumlarnda boa geen zaman iin ykleyicilere denen creti ifade etmektedir.
75
333- Despatch/Demurrage Deniz tamaclnda alc ve satc limana gelen maln ne kadar sre iinde ykleneceini ve boaltlacan szleme ile belirler. Trk Ticaret Kanununun 1031. maddesine gre Ykleme sresi taraflarca szleme ile tespit edilmemi ise, ykleme limannn dzenine gre tayin olur. Byle bir dzen yoksa ticari rf ve adetlere gre belirlenir. ayet bu da belirli deilse ykleme sresi halin icaplarna uygun bir sre olarak tespit edilmektedir hkm yer almaktadr. Trk Ticaret Kanununun 1053. maddesinin boaltma sresi ile ilgili Boaltma mddeti szleme ile tespit edilmemi ise boaltma limannn artlarna, byle bir art yoksa oradaki rf ve adetlere gre tayin olunur; ayet belli bir rf ve adet de yoksa boaltma mddeti halin icaplarna uygun olan mddettir hkm yer almaktadr. Deniz tamaclnda ykleme ve boaltma ilemlerinin belirlenen sreler iinde tamamlanmamas halinde ise, navlun szlemesi uyarnca gemilerin fazladan bir sre beklemesi gerekecektir ki bu sreye srastarya ad verilmektedir. Ykleme ve boaltma mddetinde gnler i gn olarak, srastarya mddetinde ise aralksz olarak hesaplanmaktadr. Srastarya ad verilen fazla srelerde denecek cretlere demuraj denilmektedir (Biyan, 2007). Despatch ise alc veya satcnn ykleme/boaltmay belirlenen sreden daha ksa bir zamanda yapmas sonucu taycnn deyecei primdir (Saka, 1992:66). 334- stif Malzemesi Giderleri Nitelik ve niceliklerine gre, ykn ambarlara yerletirilebilmesi iin kullanlan malzemelere istif malzemeleri denilmektedir. Bu malzemeler iin katlanlan giderler ise stif Malzemesi Giderleridir (Altu, 1974:50).
76
336- Arazi Kullanm creti Arazi kullanm creti, gemilerin ykleme ve boaltma esnasnda igal ettikleri liman alanlar iin dedikleri cretlere denilmektedir. 34- Liman cretleri 340- Fenerler ve Tahlisiye cretleri 341- Pilotaj, Rmorkr, Palamar ve Rhtm cretleri 342- Barnma Hizmetleri creti 343- Atklarn Alnma creti 344- Gemi Sifting creti 345- Kanal Gei Giderleri 346- Depolama creti 347- Tatl Su creti 348- Dier Liman Giderleri 34- Liman cretleri Liman cretleri, uranlan limanlarn says, limanlarda kalnan sre ve geminin byklyle deien ekme, klavuzluk, rhtm harlar gibi eitli liman hizmetleri cretlerinden oluan ve liman bakanlklarna denen cretlerdir (Saka, 1992:44). Liman giderlerinin toplam giderler ierisindeki pay, uranlan limann hangi lkede olduu, limana urama skl, limanda kal sresi ile gemi byklne baldr.
77
340- Fenerler ve Tahlisiye cretleri Fenerler, gemilere yol gstermek ve konumlarn belirlemek amacyla yaplm sabit seyir aralardr. Gndz fenerin kulesi, gece seyirde yardmc olmaktadr. Fenerlerin konumlandrldklar yere gre iki eidi vardr. Bunlar; Ky fenerleri, Deniz (alarga) fenerleri. Ky fenerleri ky blgelerinde, kara paralar zerinde
konumlandrlmaktadrlar. Deniz fenerleri ise denizle i ie olan, deniz alanlarnda konumlandrlan fenerlerdir (Sgen, 1995:345). Fener cretlerine esas olan hizmetler, fenerler, radyofar, sis ddkleri, kl ksz amandralar ve geit amandralar gibi hizmetlerdir. Fener cretleri ise, bu hizmetler karl liman bakanlklarna denen tutar ifade etmektedir. Tahlisiye, denizde can kurtarma hizmetidir. Tahlisiye cretlerine esas olan hizmetler ise, tahlisiye motor veya sandallar, roket istasyonlar gibi hizmetlerdir. Bu hizmetler karl liman bakanlklarna denen tutarlar ise tahlisiye cretleri olarak adlandrlmaktadr (UBKEGM, 2007). 341- Pilotaj, Rmorkr, Palamar ve Rhtm cretleri Bu cretler; gemilerin liman ve deniz alanlarna giri ve klarnda, rhtm ve iskelelere yanama ve ayrlmalarnda, rhtma balanmalarnda, demirlemelerinde, buralar terk etmelerinde ve buralarda herhangi bir nedenle yer deitirmelerinde verilen hizmetleri kapsamaktadr (Altu, 1974:50-51). Pilotaj creti: Kapsamda belirtilen yerlerde, gemilere verilen klavuz ve servis motoru hizmetlerini ifade etmektedir. Bu hizmetler karlnda yaplan demeler ise Pilotaj cretleri olarak adlandrlmaktadr. Rmorkr creti: Uranlan limanlarda rhtma yanama, ayrlnan limanda rhtmdan uzaklama srasnda, gemi rmorkr tarafndan liman iinde veya
78
dnda uygun bir yere ekilmektedir. Bu ilem iin denen cret rmorkr cretidir. Palamar creti: Uranlan limanda gemi halatnn rhtma balanmas veya ayrlnan limanda gemi halatnn rhtmdan kartlmas iin verilen crete denilmektedir. Rhtm creti: Kapsamda belirtilen yerlerde gemilerin demirlemeleri karlnda denen creti ifade etmektedir. 342- Barnma Hizmetleri creti Gemilerin kurulua veya mendirek iinde bakalarna ait rhtm, iskele, amandra ya da demirleme yerlerinde ileri bitinceye kadar barnmalar hizmetine karlk alnacak cretleri kapsamaktadr (Kurtulu, 2001:51). 343- Atklarn Alnma creti Gemiler limanlara yanatklarnda kat ve sv atklarn brakma gerei duyarlar. Gemilerin kat ve sv atklarn limanda brakma karl dedikleri cretler atklarn alnma cretlerini oluturmaktadr. Ancak gemilerin p tme makineleri varsa ve bunun her sene dzenli kontroln yaptrdklarn kantlamlarsa kat atklar iin hibir cret demezler. 344- Gemi Sifting creti Geminin ayn liman ierisinde yer deitirmesi sebebiyle bir takm masraflar olumakta ve cret denmesi sz konusu olmaktadr. Bu crete gemi sifting creti denilmektedir. 345- Kanal Gei Giderleri Baz ticaret yollarnda (Panama, Svey kanal gibi ulam yolunda) nemli tasarruf salayan suyollar vardr. Bu yollarn kullanmnda gemilerin tonajlar zerinden alnan kanal otoritelerince belirlenmi, kanal gei cretleri denmektedir. Kanal gei cretleri sabit olmayp, tarifeleri deimektedir (Saka, 1992:47-48).
79
346- Depolama creti Karayolu veya demiryolu aralar ile iyerine gelen rnn tartlmas, aratan tahliyesi, depolama tesislerine alnmas, depolanmas, depodan tahliyesi, aralara yklenmesi ve tartlmas hizmetlerini kapsamaktadr. Depolama tesislerine alnan toplam rnden, depolama tesislerinde kalma srelerine bal olarak depolama creti tahsil edilmektedir. 347- Tatl Su creti Gemiler, limanda kaldklar sre ierisinde su ihtiyalarn limandan karlamaktadrlar. Kullanlan tatl suyun cretlendirilmesinde, verilen suyun miktar ile liman tarafndan tespit edilen su creti arplmaktadr. 35- Elektrik, Su, Gaz Giderleri 350- Elektrik Giderleri 351- Su Giderleri 352- Odun, Kmr ve Gaz Giderleri 36- Danmanlk cretleri 360- Mali Mavir - Yeminli Mali Mavir cretleri 361- Hukuk Mavirlii cretleri 37- Fason malat Giderleri 370- Fason malat leri Giderleri 38- Toplant Giderleri 380- Ynetim Kurulu Toplant Gideri 381- Genel Kurul Toplant Gideri 39- Dier Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler
80
2.2.2.1.5. eitli Giderler Bu gider grubu, yukarda incelenen ilk madde ve malzeme giderleri, ii cret ve giderleri, memur cret ve giderleri, dardan salanan fayda ve hizmetler ile daha sonra incelenecek olan vergi, resim ve harlar, amortismanlar ve finansman giderleri dnda kalp, iletmenin faaliyetlerini srdrebilmesi iin yaplmas gerekli olan giderleri kapsamaktadr (Altu, 2006:49). Deniz tama iletmelerinin ihtiyalar ve organizasyon yaplar gz nnde bulundurularak eitli giderler aadaki ekilde detaylandrlmaktadr. 4- eitli Giderler 40- Kira Giderleri 400- Bina Kiralar 401- Makine Kiralar 402- Arsa ve Depo Kiralar 403- Tat Kiralar 404- Dier Kira Giderleri 41- Sigorta Giderleri 410- Tekne ve Makine Sigortas 411- Harp ve Grev Sigortas 412- Kulp Sigortas 413- Tekne Kira/Kazan Kayb Sigortalar 414- Dier Sigorta Giderleri
81
410- Tekne ve Makine Sigortas Tekne ve makine sigortas, tekne veya geminin deniz tehlikelerine kar tekne (gvde) ksm, makine ve donanmlarn teminat altna almaktadr. Bu sigorta; armatr veya gemi zerinde sigorta edilebilir menfaati olanlar tarafndan yllk olarak veya sefer iin yaptrlmaktadr (Gven Sigorta, 2007). 411- Harp ve Grev Sigortas Gemilerin harp blgesi olarak belirlenen blgelerdeki riske ve grevlere kar yaplan sigortalardr. Denizcilik ile ilgili dier sigorta trlerinin aksine, geminin ya ile personel ve ynetimin kalitesinin hasar zerinde ok az etkisinin olduu ve piyasa koullarndan en az etkilenen sigortalardan biridir (Snmez, 2000). 412- Kulp Sigortas P and I ksaltmas (Protection & Indemnity) ile gsterilen bu sigorta tr 19. yzyln balarnda ngiltere'de ortaya km ve giderek tm armatrler tarafndan benimsenmitir. Gnmzde P & I Kulpleri tarafndan sigortalanan riskler; gemi personeli, yolcular ve nc kiilerin lm veya yaralanmas hususundaki zarar ziyan, hastane veya tedavi masraflar ve mrettebatn yaralanmas veya hastal hususundaki tazminat talepleri; gemide tekne ve makine polieleri altnda tahsil edilemeyen can kurtarma masraf1ar; nc taraflarn karada yada denizde, sabit veya yzen mallarnda meydana gelen hasarlar; deniz kirlenmesi hususundaki eitli cezalar ve eitli mevzuat ihlalleri yznden gemilere konan para cezalar eklinde sralanabilir (Sgen, 1995:248-249). 413- Tekne Kira/Kazan Kayb Sigortalar Tekne ve Makine sigortasnn kapsad risklerden bir tanesinin gereklemesi veya normal anma/ypranma dndaki bir makine hasar sonucunda geminin mahrum kald kira/kazan kaybnn nceden belirlenen bir gnlk limit ve gn muafiyetiyle teminat altna alan sigortalara Tekne Kira/Kazan Kayb Sigortalar denilmektedir. zellikle son yllardaki artan talep nedeniyle bu sigorta trnn nemi artmaya balamtr (Snmez, 2000).
82
42- Yolluk ve Seyahat Giderleri 420- ehir i Seyahat Giderleri 421- Yurt i Seyahat Giderleri 422- Yurt D Seyahat Giderleri 43- Mahkeme ve Noter Giderleri 430- Mahkeme Giderleri 431- Noter Giderleri 44- Havale ve Tahsil Giderleri 440- Havale Giderleri 441- Senet, ek, Kredi Kart Tahsil Komisyon ve Giderleri 45- Sosyal Giderler 450-Temsil ve Misafir Arlama Giderleri 451- Birlik, Oda, Mesleki Kurulu Aidatlar 452- Yardm ve Balar 453- Dier Sosyal Giderler 46. Dier eitli Giderler 2.2.2.1.6. Vergi, Resim ve Harlar Bu gider eidi, mevzuat gereince tahakkuk ettirilen ve iletme iin gider niteliinde olan vergi, resim ve harlarn izlenmesinde kullanlmaktadr (Kksava, 2006: 57). Vergi, resim ve harlar aadaki gibi blmlendirilebilir.
83
5- Vergi, Resim ve Harlar 50- Vergiler 500- Damga Vergisi 501- Motorlu Tat Vergisi 502- Gmrk Vergileri 503- zel letiim Vergisi 504- Katma Deer Vergisi 505- zel Tketim Vergisi 51- Resimler 510- Belediye Resimleri 52- Harlar 520- Gemi ve Liman Harlar 521- thalat ve hracat Belgesi Harlar 53- Dier Kanuni Ykmllkler 500- Damga Vergisi letme tarafndan dzenlenen belgelerden damga vergisine tabi olup da, Damga vergisi yasas uyarnca, deme ykmll iletmeye ait olan damga pulu giderlerini kapsamaktadr. 4490 sayl Trk Uluslararas Gemi Sicili (TUGS) Kanununun 12. maddesinde yer alan, Trk Uluslararas Gemi Siciline kaydedilecek gemilere ve yatlara ilikin alm, satm, ipotek, tescil, kredi ve navlun mukaveleleri; damga vergisine, harlara, banka ve sigorta muameleleri vergisine ve fonlara tbi tutulmazlar.hkm gerei
84
TUGS belgesinin ibraz edilmesi artyla damga vergisi ve har istisnasndan yararlanlmaktadr. 502- Gmrk Vergileri 4458 sayl Gmrk Kanunu 176. maddesinde Akaryakt ve Kumanya ile lgili Hkmler dzenlenmitir. lgili madde hkmne gre; 1. Gemilerin, botlarn, dier deniz tatlarnn ve hava gemilerinin d seferlerde kullanacaklar yakt ve yalar ile karaya karlmamak artyla yurtdndan getirdikleri kumanyalar ithalat vergilerinden muaftr. 2. Antrepolarda bulunan ve henz serbest dolama girmemi olan yakt ve yalar ile kumanyalar, transit hkmlerine gre 1. fkrada belirtilen tatlara verilir. Serbest dolamda bulunan yakt ve yalar ile kumanyalarn d sefere kan gemi, bot ve dier deniz tatlar ile hava gemilerine verilmesi ihracat hkmndedir. 507- zel Tketim Vergisi zel Tketim Vergisi yasas uyarnca denen vergilerden iletme iin gider nitelii tayanlarn izlendii hesaptr. 25333 Sayl 31 Aralk 2003 tarihli Resmi Gazetede yaynlanan 6 Seri Numaral zel Tketim Vergisi Genel Tebliine gre, Trk Uluslararas Gemi Siciline ve Milli Gemi Siciline kaytl, kabotaj hattnda mnhasran yk ve yolcu tayan gemilere, ticari yatlara, hizmet ve balk gemilerine miktar her geminin teknik zelliklerine gre tespit edilmek ve Kararname kapsamna giren deniz aralarnn ana ve yardmc makinelerinde kullanlan akaryakt kullanacak geminin jurnaline ilenmek kaydyla verilecek akaryaktn zel tketim vergisi tutar sfra indirilmitir hkm yer almaktadr. 520- Gemi ve Liman Harlar Gemi ve Liman Harlar 492 Sayl Harlar Kanununun yedinci blmnde yer almaktadr. Bu kanuna gre, Gemi ve liman ilemlerinden, bu kanuna bal 7 Sayl Tarifede yazl olanlar, gemi ve liman harlarna tabidir.
85
2.2.2.1.7. Amortismanlar Vergi Usul Kanununun (VUK) 313. maddesine gre; iletmede bir yldan fazla kullanlabilen ve ypranmaya, anmaya veya kymetten dmeye maruz kalan gayrimenkullerle, gayrimenkul gibi deerlenen iktisadi kymetlerin; alet, edevat, mefruat, demirba ve sinema filmlerinin deerlemeye ilikin kanuni esaslara gre tespit edilen deerlerinin, amortismana tabi tutulmas gerekmektedir. Deniz tama iletmelerinde amortismanlar, retim ya da dnem gideri olarak ortaya kabilirler. Hizmet retimi ile ilgili amortisman giderleri hizmet retim giderleri fonksiyon hesabnda, dnem gideri olarak ortaya kan amortisman giderleri ise ortaya ktklar faaliyet alanlaryla ilgili fonksiyon hesaplarna kaydedilmektedirler. Amortisman giderlerini aadaki ekilde blmlendirebiliriz. 6- Amortisman Gideri 60- Maddi Duran Varlklar Amortisman Giderleri 600- Tesis, Makine ve Cihazlar Amortisman 601- Binalar Amortisman 602- Kara Nakil Vastalarnn Amortismanlar 603- Deniz Nakil Vastalarnn Amortismanlar 604- Demirbalarn Amortisman 605- Dier Maddi Duran Varlklar Amortisman 61- Maddi Olmayan Duran Varlk Amortisman Giderleri 610- Deniz Tat letmeleri erefiye ve Haklar Amortisman 611- Kurulu ve rgtlenme Amortisman Gideri
86
612- zel Maliyet Bedelleri Amortisman 613- Dier Maddi Olmayan Duran Varlklar Amortisman Giderleri 603- Deniz Nakil Vastalarnn Amortismanlar Amortisman uygulamasyla duran varlklardaki deer kayplarnn bir dneme yklenmesi nlenerek, kullanm srelerine datlmakta, bylece her dnemin geliri o dnemin gideriyle karlatrlarak faaliyet sonucunun salkl ve doru olarak tespiti mmkn hale gelmektedir (Sevilengl, 2005:421). Bir varln amortismana tabi deerini yararl mr boyunca sistematik olarak datmak iin eitli amortisman yntemleri kullanlmaktadr. TMS-16 Maddi Duran Varlk Standardna gre bu yntemler; Dorusal amortisman yntemi, Azalan bakiyeler yntemi, retim miktar yntemidir. Dorusal amortisman ynteminde, varln kalnt deeri deimedii srece, amortisman gideri yararl mr boyunca sabit kalmaktadr. Azalan bakiyeler ynteminde, amortisman gideri yararl mr boyunca azalmaktadr. retim miktar ynteminde beklenen kullanm ya da retim miktar zerinden amortisman ayrlmaktadr. Deniz tama iletmelerinde, varln gelecekteki ekonomik yararlarnn beklenen tketim biimini en ok yanstan amortisman yntemi seilmektedir. Seilen yntem gelecekteki ekonomik yararlarn beklenen tketim biiminde bir deiiklik olmadka dnemden dneme tutarl olarak uygulanmaktadr. Deniz nakil aralar amortisman oranlar 333 Sra Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Teblii gereince belirlenmi ve 28.04.2004 gnl ve 25446 sayl Resmi Gazete'de ilan edilmitir.
87
Tablo 2.1: Deniz Aralar Amortisman Oranlar

Amortismana Tabi ktisadi Kymetler Faydal mr(Yl) Normal Amortisman Oran(%) Deniz Aralar 1) Yk ve Yolcu Gemileri 18 5,55 2) Tankerler ve Frigorifik Gemiler 8 12,5 3) Kayk Mavnalar 5 20 4) Aa Tekne 8 12,5 5) Deniz Motorlar 8 12,5 6) ime Bot 5 20 7) Kurtarma Gemileri 20 5 Kaynak: 28.04.2004 Tarihli 25446 Sayl Resmi Gazete
Deniz nakil aracnn amortisman gideri hesaplanrken Tablo 2.1.de yer alan oranlar kullanlmaktadr. 2.2.2.1.8. Finansman Giderleri letmenin gerek yatrm, gerekse iletme sermayesi ihtiyacn karlamak zere yapt ksa ve uzun vadeli borlanmalaryla ilgili faiz, komisyon ve kur fark giderlerini iermektedir (Kksava, 2006:58). Finansman giderlerinin iki nedenle ortaya kt varsaylmaktadr. Bunlar; 1- Yaplan yatrmlar iin ortaya kan finansman giderleri. 2- letmenin tm faaliyetleri iin ortaya kan finansman giderleridir. Deniz tamacl sektr, kendine has zellikleri olan, gemi ina sanayi ve deniz iletmecilii ynnden sermaye ve emek youn irketlerden olumaktadr. Byk rakamlarla ifade edilen yatrm tutarlarnn sadece zkaynaklar kullanlarak karlanmas mmkn olmadndan alternatif finansman yntemlerine sklkla bavurulmaktadr. Armatrler, fon salayanlardan genelde, daha uzun vadede dk ve sabit faizli kredi talep etmektedirler. Sektrn yaps gerei, uluslararas ticaret, ekonomik byme, dviz kurlar, politik deiimler uzun vadede firmalarn nakit girilerini ciddi ekilde etkileyebilmektedir. Ancak, yatrmn olduka byk tutarlarda olmas buna karlk beklenebilecek kazanlarn uzun vadeye yaylmas ve belirsizlik iermesi kredi imkanlarn kstlamaktadr (Erdoan, 1999:174).
88
Finansman giderlerini aadaki ekilde blmlendirebiliriz. 7- Finansman giderleri 70- Ksa Vadeli Banka Kredi Faizleri 700- Trk Liras Kredi Faizleri 701- Yabanc Para Kredi Faizleri 71- Uzun Vadeli Banka Kredi Faizleri 710- Trk Liras Kredi Faizleri 711- Yabanc Para Kredi Faizleri 72- Verilen Dier Faizler 720- Satclara Verilen Faizler 721- Resmi Dairelere Verilen Faizler 73- Dier Finansman Giderleri 730- Teminat Mektubu Komisyon ve Giderleri 731- Kredi Szleme Pullar 732- Banka Gider ve Komisyonlar 733- Kredi Kur Farklar 2.2.2.2. Giderlerin Faaliyet Hacmiyle likilerine Gre Snflandrlmas Giderler faaliyet hacmiyle balantlar asndan sabit giderler, deiken giderler ve karma giderler olmak zere grupta toplanmaktadrlar. Giderlerin bu adan gruplandrlmas, maliyet hacim kar analizlerinde, btelerin hazrlanmasnda byk nem tamaktadr.
89
2.2.2.2.1. Sabit Giderler Sabit giderler; belli bir faaliyet dnemi iinde retim hacminde meydana gelecek deimeden etkilenmeyen, toplam tutar deimeyen, ancak birim bana den pay retim miktar arttnda azalan, retim miktar azaldnda ise artan giderlerdir. Sabit giderlerin iki temel esi bulunmaktadr. Birincisi "belli bir faaliyet dnemi" ikincisi ise "retim hacmi"dir. Temel alnan faaliyet dnemi ksaldka giderlerin byk bir blm sabit kalmasna karn, faaliyet dnemi uzadka daha nce sabit saylan baz giderler deiken duruma gelebilmektedir. kinci e ise sabit giderlerin belli bir retim hacmi iinde sabit olduudur. retim hacminin deiiklie uramas halinde sabit giderlerde deiiklik ortaya kmaktadr. retim hacmi arttka mamul bana den sabit gider hzla azalmaktadr. Bu durum byk sermaye yatrmyla alan retim iletmelerinde kapasite kullanm orannn yksek olma zorunluluunun bir aklamas olarak karmza kmaktadr. Sabit giderler genellikle yapsal giderler ve programlanm giderler olarak iki ekilde karmza kmaktadrlar. Yapsal Giderler; iletmelerin faaliyetlerini srdrebilmesi iin gerekli olan ve iletme yneticilerinin ksa dnem de alacaklar kararlardan etkilenmeyen giderlerdir. Dolaysyla bu giderler almalarn geici olarak tmyle durdurulmasnda dahi ortaya kmaya devam etmektedirler. rnek olarak gsterilebilir. Programlanm Giderler; Dnem iinde harcanacak tutarlar st ynetim tarafndan saptanan giderlerdir. Programlanm giderlere rnek olarak reklam giderleri, aratrma gelitirme giderleri, hizmet ii ve d eitim giderleri gsterilebilir (Erdoan ve Saban, 2006:34). Bir denizcilik iletmesinin toplam maliyeti, sabit ve deiken giderlerden olumaktadr. Sabit giderler; Deniz Tat letim Giderleri (personel giderleri, bakm-onarm giderleri, sigorta giderleri, ynetim giderleri, havuzlama, yedek Sz konusu giderlere, amortismanlar, kiralar, bina ve arazi vergileri, yneticilerin cretleri
90
malzeme, yalama ya giderleri), denen Vergiler, Finansman Giderleri, Amortismanlar ve Genel irket Giderlerinden olumaktadr. Gemiye ait sabit giderler ise, gemi sefere ksa da kmasa da katland giderler toplamn ifade etmektedir. Bu giderler seferin sresi itibariyle hesaplanan kapital giderleri (amortismanlar ve finansman giderleri) ve deniz tat iletim giderleridir. 2.2.2.2.2. Deiken Giderler Belirli bir faaliyet aralnda retim miktar arttnda toplam tutar retim miktar ile orantl artan, retim miktar azaldnda toplam tutar retim miktar ile orantl azalan giderlere deiken giderler denilmektedir (Kksava, 2006:35). Deiken giderlerin toplam tutar retim hacmiyle ayn ynde deime gsterirken retim hacmi birimi bana den tutar, baka bir deile deime oran sabit olarak kabul edilmektedir. Buna gre toplam deiken giderler, deime oranyla retim hacminin arplmas yoluyla belirlenmektedirler (Erdoan ve Saban, 2006:36). Denizcilik i letmelerinde deiken giderler ise yaplan hizmetle doru orantl olarak deiim gstermektedir. Bu gider grubunda, Deniz Tatnn Bunker Giderleri, Liman Giderleri, Personel Yolluk Vize Masraflar, Ykleme-Boaltma Giderleri, Acentelik cret ve Komisyonlar gibi giderler yer almaktadr. 2.2.2.2.3. Karma Giderler Karma giderler, belirli bir faaliyet aralnda hem sabit hem de deiken gider zellii gstermektedirler. Bu giderlerin yar deiken ve yar sabit gider olmak zere iki eidi vardr. Yar Deiken Giderler, faaliyet hacmi durduunda tamamen ortadan kalkmayan ancak faaliyet hacmine bal olarak artan veya azalan giderlerdir. Sz konusu giderler iki ksmdan meydana gelmektedir. Bunlar; Faaliyet durdurulduu halde ortaya kmaya devam eden sabit ksm, Faaliyet hacmi ile orantl olarak deime gsteren deiken ksmdr.
91
Yar deiken giderlere, bakm onarm giderleri, temizlik malzemesi giderleri, elektrik giderleri ve telefon giderleri rnek olarak verilebilir (Bykmirza, 2006:337). letmelerde retim yaplmasa dahi makinelerin periyodik bakmlar nedeniyle belirli giderlere katlanlmaktadr. Ancak retim miktar arttka bakmonarm giderleri de artacaktr. Yar deiken giderlerde, iletmelerde retim yaplmadnda katlanlan bakm giderleri sabit ksm, retim yapldnda gerekleen bakm-onarm giderleri ise deiken ksm oluturmaktadr. Yar Sabit Giderler, belirli bir faaliyet aralnda sabit, bu faaliyet aral aldnda basamaksal art gsteren giderlerdir. Bu tr giderlere, basamaksal bir grnt sergilediinden kademeli sabit giderler ad da verilmektedir (Erdoan ve Saban, 2006:39). ekil 2.1: Geminin Maliyet Yaps
Toplam Maliyet Karma Giderler
Sabit Maliyet Sermaye ve Vegiler Amortisman Personel Sigorta Finansman demeleri Giderleri Bakm ve Onarm KISMEN SABT
Deiken Maliyet Gnlk Ekstra Yakt Ykleme ve Liman Faaliyet Mrettebat Harcamalar Boaltma creti Giderleri (Elleleme KISMEN DEKEN Giderleri)
Kaynak: Sadk zlen Baer (2004); Trkiyenin Uluslararas Denizlerdeki Tarifesiz Gemi Tamaclnn Ekonomik Analizi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt 6, Say 2, s. 55.
ekil 2.1.de denizcilik iletmesine ait bir geminin, maliyet yaps gsterilmektedir. ekle gre, geminin toplam maliyeti sabit, deiken ve karma giderlerden olumaktadr. Sabit giderler; sermaye ve finansman giderleri, vergiler, amortismanlar, sigorta giderleri, personel cretleri (maa, fazla mesai, SSK iveren pay, isizlik sigortas gideri gibi) , bakm-onarm ve gnlk faaliyet giderlerinden olumaktadr. Deiken giderler ise, liman cretleri, ykleme-boaltma giderleri, bunker giderleri ve ekstra mrettebat giderlerinden olumaktadr. Ancak bu gider gruplar ierisinde yer alan, bakm-onarm, gnlk faaliyet giderleri (telefon gideri,
92
temizlik gideri, elektrik gideri gibi) ve ekstra mrettebat giderleri karma gider zellii tamaktadr. rnein gemi seyirdeyken kzaktakine oranla ekstra vasfl personel talep edecektir. Bu durumda gemi kzaktayken igc cretleri sabit gider zellii tarken, seyirdeyken deiken gider zellii tayacaktr. rnek: Bir tramp iletmesinde 5500 ton ykn 2800 mil mesafede tanmas teklif edilmektedir. Geminin seferde geecek gnleri aada tabloda verilmitir.
Ykleme 12 gn Boaltma 24 gn Seyir 10 gn TOPLAM 46 gn
Geminin ykleme masraflar 1.400.000 YTL, boaltma masraflar ise 1.100.000 YTL olarak hesaplanmtr. Ayrca ykleme ve boaltmada uygulanacak komisyon %10dur. Gemi seyir durumunda 40.000 YTL/gnde ve limanda iken 5.000 YTL/gnde yakt tketmektedir. Bu geminin bir yllk sabit giderleri tablodaki gibidir;
Personel cretleri 1.000.000 Kumanya 600.000 BakmOnarm 3.500.000 Sigorta 400.000 Amortisman (%10) 5.000.000 Genel Sabit Giderler 500.000 Toplam Sabit Giderler 11.000.000
letmenin, %20 kar oran ile almas durumunda navlun kazancnn hesaplanmas aadaki ekilde olacaktr. Sefere ait sabit giderler aadaki ekilde hesaplanmaktadr.
Toplam Sabit Giderler Gnlk Sabit Giderler = 365 =
11.000.000YTL 365
30.136,99YTL/Gn
Sefere Ait Sabit Giderler =
30.136,99 YTL/gn * 46 gn = 1.386.301,54 YTL
93
Sefere ait deiken giderler ise aadaki ekilde hesaplanmaktadr.

Yakt Giderleri Limanda Seyirde TOPLAM Liman Giderleri Ykleme Boaltma TOPLAM Gn Says (1) 36 Gn 10 Gn Yakt Gideri (2) 5.000 YTL /gn 40.000 YTL/gn Toplam Yakt Gideri (1*2) 180.000 YTL 400.000 YTL 580.000 YTL TOPLAM 1.540.000 YTL 1.210.000 YTL 2.750.000 YTL
Ykleme Gideri 1.400.000 YTL 1.100.000 YTL
Komisyon (%10) 140.000 YTL 110.000 YTL
Seferin toplam maliyeti ise; sabit giderler ile deiken giderlerin toplamndan olumaktadr.
Toplam Sefer Maliyeti
1.386.301,54YTL
580.000YTL
2.750.000YTL
4.716.301,54YTL
Seferde %20 kar oranyla 5500 ton yk tanmaktayd. letmenin ton bana elde edecei navlun kazanc aadaki gibi hesaplanmaktadr.
Toplam Sefer Maliyeti = Tanacak Olan Toplam Ton * (1 + Kar Oran) = 1.029 YTL/ton
Ton Bana Navlun Kazanc
2.2.2.3. Giderlerin letme Fonksiyonlarna Gre Snflandrlmas letme faaliyetlerinin srdrlebilmesi iin ynetimin yapmak zorunda olduu iletme fonksiyonlarna gre yaplan snflandrmadr. ilikili bu snflandrma aadaki gibidir. Satn Alma (Tedarik) Giderleri, Hizmet retim Giderleri, Aratrma Gelitirme Giderleri, Pazarlama, Sat ve Datm Giderleri, Genel Ynetim Giderleri Finansman Giderleri letme fonksiyonlaryla
94
Yukarda temel iletme fonksiyonlarna gre blmlenen giderlerden retilen mal ya da hizmete yklenenler mal veya hizmet maliyetleri, dorudan gelir tablosuna yanstlanlar ise dnem giderleri olarak adlandrlmaktadrlar. 2.2.2.4. Giderlerin Fiili Olup Olmamasna Gre Snflandrlmas letmede uygulanan maliyet hesaplamalarnda esas alnan rakamlarn gerek ya da ngr rakamlar olmasna gre giderler; Gerek (fiili) Giderler ve ngr Giderler olmak zere iki grupta snflandrlmaktadrlar. Bu gruplandrma altnda da ngr giderler, tahmini ve standart giderler olarak ikiye ayrlmaktadr (Altu, 2006:27). Mal ya da hizmetlerin retimleri tamamlandktan sonra, fiilen ortaya kan (gereklemi) giderlere gerek ya da fiili gider ad verilmektedir. retim faaliyeti gereklemeden, belirli faaliyet dzeyleri itibariyle (beklenen, normal ya da ideal retim dzeylerinde) ngr rakamlardan hareketle hesaplanan giderlere ise ngr giderler denilmektedir. retimde kullanlmas gerekli girdi rakamlarndan hareketle hesaplanan giderler standart, retimde kullanlmas beklenen girdi rakamlarndan hareketle hesaplanan giderler ise tahmini giderler olarak adlandrlmaktadr (Altu, 2006:27). letmeler fiili sonularla tahmini veya standart sonular karlatrp, sapmalar belirleyip, gerekli dzeltmeleri yaptktan sonra kesin durumu saptayabilirler. Bu nedenle, fiili giderler hem giderlerin kontrol iin hem de gerek durumun belirlenmesi iin hesaplanmas zorunlu bir unsurdur. 2.2.2.5. Giderlerin Planlama Kontrol ve eitli Ynetim Kararlar Asndan Snflandrlmas Planlama, Kontrol ve eitli ynetim kararlar asndan giderler, aadaki gibi snflandrlmaktadr. Kontrol Edilebilir Giderler- Kontrol Edilemez Giderler letmelerdeki sorumluluk merkezi yneticisinin lmlenmesine yardmc olacak giderlerdir. Kontrol edilebilen giderler, bir birimin yneticisi tarafndan belirli
95
bir zaman dilimi iin, dorudan etki edilebilen giderlerdir. Yakt gideri, deniz tamaclnda kontrol edilebilir gidere bir rnektir. Belirli bir birimin yneticisinin karar ve sorumluluk alan dndaki giderler ynetici asndan kontrol edilemeyen giderlerdir (Kksava, 2006:53). Ertelenebilir Giderler Ertelenemez Giderler retim veya dier iletme faaliyetlerinin srdrlmesi iin annda katlanlmas gereken giderlere ertelenemez giderler ad verilir. ertelenemez giderlere rnek olarak verilebilir. Direkt madde kullanmlar Dier yandan fabrika binas ile
retimde kullanlan makinelerin bakmlar bir ay sonra da yaplabiliyorsa bu giderin yaplmamasyla iinde bulunulan ay iinde retim faaliyeti durmayacaktr. Bu tr giderler de ertelenebilir giderler olarak adlandrlmaktadr (Altu, 2006:30). Orijinal Maliyet - Yenileme Maliyeti zgn maliyet olarak da adlandrlan orijinal maliyet, varlk ve hizmetlerin satn alnmas ya da retilmesi iin katlanlan maliyetlerdir. Yenileme maliyeti ise, daha nce edinilmi ya da retilmi mal ve hizmetlerin bugnk deeridir (Altu, 2006:30). Frsat Maliyeti Vazgeme maliyeti ve alternatif maliyet adlaryla da bilinen bu maliyet, ilgili sonu uruna karlan net kazan tutardr. Yani eer belli bir eyin yaplmas daha baka bir eyden vazgeilmesini gerektiriyorsa, vazgeilen eyden salanabilecek net kazan yaplan eyin frsat maliyetini meydana getirmektedir (Bykmirza, 2006:50). rnein bir armatr gemisini kiraya verebilir ya da yk bulup seferi kendisi dzenleyebilir. Armatrn gemisini kiraya vermesi sonucu elde edecei navlun kazanc, yk bulup sefere kendisinin kmasndan elde edecei navlun kazancndan fazla ise, bu durumda armatr gemisini kiraya vermeyi seecektir. Sonu olarak armatrn yk bulup sefere kendisinin kmas, gemiyi kiraya vermesinin frsat maliyeti olacaktr.
96
Frsat
maliyetleri
fiilen
ortaya
kmazlar
ve
muhasebe
kaytlarnda
gsterilmezler. Bu maliyetler daha ok karar almaya yneliktir ve farkl alternatiflerin deerlendirilmelerinde gz nnde bulundurulmas gerekmektedir (Kksava, 2006:55). 2.2.2.6. Giderlerin rnlere Yklenmesine Gre Snflandrlmas Giderler ilikili bulunduklar retim unsurlarna (maliyet yeri, faaliyetler, projeler, mal ya da hizmetler) dorudan yklenip yklenememesine gre direkt (dolaysz) ve endirekt (dolayl) giderler eklinde iki gruba ayrlmaktadrlar. Direkt Giderler Belirli bir mal veya hizmetin retim maliyeti ile herhangi bir gider yeri veya iletme fonksiyonuna dorudan herhangi bir datm anahtar kullanlmadan yklenebilen giderlerdir. Bu giderlerin en belirgin zellii, belirli bir retim birimi iin ne kadar harcandnn dorudan doruya hesaplanabilmesidir. Direkt ilk madde ve malzeme giderleri ile direkt iilik giderleri bu gruplandrmaya rnek olarak verilebilir (Altu, 2006:48). Deniz tamaclnda Gemiler Personel Giderleri, Bunker Giderleri, Acentelik cret ve Komisyonlar, Vergi Resim ve Harlar, Ykleme-Boaltma Giderleri ve Liman cretleri direkt giderler snfna girmektedirler. Endirekt Giderler Direkt giderler dnda kalan tm giderler endirekt gider saylr. Bir baka anlatm biimiyle, mamul maliyetlerine dorudan yklenemeyip, bir takm datm ltleri yardmyla yklenebilen giderlerdir. Deniz tamaclnda eitli Malzeme Giderleri, kramiyeler, Sosyal Yardmlar, Haberleme Giderleri, Amortisman Giderleri, Bakm-Onarm Giderleri ve Sigorta Giderleri endirekt gider niteliindedir. Direkt ve endirekt giderlerin ayrmnda baz hususlara dikkat etmek gerekmektedir. rnein, ustaba cretleri rn asndan dnldnde endirekt
97
giderdir. nk bir rne den ustaba cret payn dorudan hesaplamak mmkn deildir. Ancak departman sz konusu olduunda, belirli bir departmanda alan ustaba cretleri o departman asndan direkt giderdir. 2.2.3. Gider Yeri Blmlemesi Tek dzen muhasebe sistemi gider yerini retim ve hizmetlerin yapld ve maliyetlerin olutuu, iletmenin bir birimi ya da birim iindeki bir yer olarak tanmlamaktadr. almada, deniz tama iletmelerinin gider yerleri bu tanmlamaya uygun olarak yaplandrlmaya allmtr. Gider yerleri, giderlerin fonksiyonel blmlenmesine ve Tekdzen Hesap Planna uygun ekilde aadaki gruplar altnda toplanmaktadrlar. A- Hizmet Gider Yerleri 1-Esas Gider Yerleri 2-Yardmc Gider Yerleri 3-Hizmet Gider Yerleri 4-Hizmet Yerleri Ynetimi Gider Yerleri B-Dnem Gider Yerleri 5- Aratrma ve Gelitirme Gider Yerleri 6- Pazarlama, Sat ve Datm Gider Yerleri 7- Genel Ynetim Gider Yerleri 8- Finansman Gider Yerleri C-Yatrm Gider Yerleri 9- Yatrm Gider Yerleri Belirtilen bu gider yerleri, aadaki gibi ksaca aklanabilir;
98
A.1. Esas Hizmet Gider Yerleri letmenin ana faaliyet konusunu oluturan hizmetlerin retildii iletme blmleridir. Bu gider yerlerinde oluan giderler, dier gider yerlerine datlmaz. A.2. zel Hizmet Gider Yerleri Esas gider yerlerinin ve dier birimlerin faaliyetlerini srdrmeleri iin gerekli hizmetlerin retildii gider yerleridir. Bu gider yerlerinin giderleri hizmet verdikleri gider yerleri arasnda datlr. A.3. Yardmc Hizmet Gider Yerleri Gerek esas gider yerlerinin gerekse yardmc gider yerlerinin ilemlerinin gereklemesinde yararlanlan eitli hizmetlerin retildii gider yerleridir. Bu gider yerlerinin giderleri hizmet verdikleri dier gider yerleri arasnda datlr. A.4. Hizmet Yerleri Ynetimi Gider Yerleri letmedeki almalar yneten, egdm salayan, hizmet retim eflikleri gibi ynetim ve planlamayla ilgili hizmetlerin retildii gider yerleridir. B.5. Aratrma ve Gelitirme Gider Yerleri Aratrma ve gelitirme almalar ile ilgili ortaya kan giderlerin yklendii gider yerleridir. B.6.Pazarlama, Sat ve Datm Gider Yerleri retim sonras depolama, datm ve sat ilemlerini gerekletiren pazarlama ve sat blmlerini kapsamaktadr. B.7. Genel Ynetim Gider Yerleri Genel mdrlk, muhasebe, bilgi ilem gibi genel ynetim giderlerinin yapld gider yerleridir. B.8. Finansman Gider Yerleri Finansman giderlerinin biriktirildii gider yerleridir.
99
C.9. Yatrm Gider Yerleri Yatrm faaliyetine ilikin giderlerin topland gider yerleridir. yerlerinde toplanan giderler yatrmlarn maliyetini oluturmaktadr. Dnem gider yerleri olan aratrma gelitirme gider yeri, pazarlama sat ve datm gider yeri, genel ynetim gider yeri ve finansman gider yerlerinin giderleri, dier gider yerlerine datlmaz. 2.2.3.1. Gider Yeri Blmlemesinin Yararlar Gerekleen hizmet retim giderlerinin eitleri ve toplam tutarlar hesaplandktan sonra bu giderlerin iletmenin hangi blm ya da ksmlarnda yapld aratrlmaktadr. Sonu olarak giderler organizasyon ilkeleri dorultusunda gider yerlerine ayrlmaktadr. Giderlerin gider yerleri itibariyle izlenmesinden salanacak yararlar aadaki ekilde zetlenmektedir (Bykmirza, 2006:197-198); Her bir gider yerinde oluan giderlerin ayr ayr bilinmesi iletme btelerinin hazrlanmasna ve ynetimin alaca eitli kararlara yardmc olur. Gider yerlerinde oluan maliyetler izlenebildii takdirde, maliyet artlarnn hangi gider yerinde ortaya kt ve bundan sorumlu yneticinin kim olduu kolaylkla belirlenebileceinden maliyet kontrolnde etkenlik salanr. retim, sat veya fiyatlandrma program ve politikalarna ilikin kararlarn alnmasna yardmc olur. Gider yerlerinde biriken giderler, gider datmlar ve yklemelerinde esas alnacak tutarlar oluturur. Bu datm ve yklemeler ise mamul ve yar mamul maliyetlerinin salkl biimde saptanmasn salar. 2.2.3.2. Deniz Tama letmelerinde Gider Yeri Blmlemesi almada, deniz tama iletmelerinin tama hizmetlerini ilgilendiren gider yerleri blmlendirmesinde, iletmeye ait her bir gemi esas retim gider yeri olarak Bu gider
100
ele alnmtr. Yani gemi, gverte, makine ve kamara olarak hizmet retim gider yerlerine blmlendirilmeyip, sefer srasnda oluan giderler esas retim gider yeri olan geminin tamamna yklenmitir. Deniz tama iletmelerinde, esas hizmet gider yerlerinin blmlendirilmesi aada gsterildii gibi yaplabilir. 10- Kuru Yk Gemisi 11- Ro-Ro Gemisi 12- Konteyner Gemisi Bu snflandrma 10-19 rakamlar aralnda yer almaktadr. Yukarda farkldr. Yolcu gemilerinde, kamara, disko veya restoran gibi gelir getiren blmler hizmet retim gider yerleri olarak blmlendirilmektedir. 2.2.4. Deniz Tama letmelerinde Maliyet Sistemleri Maliyet sistemi, ynetimin beklentileri ve iletme d evrenin (devlet, bankalar, sermaye piyasas kurulu) talepleri dorultusunda, iletme giderlerinin gereksinmelere yant verecek biimde snflandrlarak izlenmesi, bunlarn gider yerlerine datlmas, retim giderlerinin dnem giderlerinden ve zararlardan ayrlarak retilen mamul maliyetlerine yklenmesi ve bylelikle mamul birim ya da toplam maliyetlerinin saptanmas amacyla kullanlan belgelerden, dzenlenen tablolardan ve tutulan kaytlardan olumaktadr (Bykmirza, 2006:82). Maliyet sisteminin ileyiindeki aamalar ekil 2.2de gsterilmektedir. yaplan blmlendirme yk gemileri iin geerli bir
blmlendirmedir. Yolcu gemilerinde ise gider yerleri blmlendirmesi daha
101
ekil 2.2: Maliyet Sisteminin leyii Defter Kaytlar
Giderlerin Saptanmas ve zlenmesi
Giderlerin Gider Yerlerine Datm
Giderlerin Mamullere ve Hizmete Yklenmesi
Kaynak: Kamil Bykmirza (2006); Maliyet ve Ynetim Muhasebesi, 10. Bask, Gazi Kitabevi, Ankara, s. 83.
Bir maliyet sistemi, maliyetlerin kapsam, nitelik ve hesaplan ekliyle ilgili birtakm maliyet hesaplama yntemlerinin bir arada kullanlmasndan olumaktadr. Baka bir anlatmla eitli maliyet hesaplama yntemlerinin sentezinden maliyet sistemleri ortaya kmaktadr. Bu nedenle maliyet sisteminden sz edebilmek iin deiik alardan gruplandrlm maliyet hesaplama ynteminin her birinden en az bir yntemin seilerek bir araya getirilmesi gerekmektedir. Maliyet hesaplama ve izleme yntemleri ana balk altnda toplanabilir. Bunlar (Altu, 2006:288); Kullanlacak Rakamlara Gre; Fiili Maliyet Yntemi ve Standart Maliyet Yntemi Tm Maliyet Unsurlarn Kapsayp Kapsamadna Gre; Tam Maliyet Yntemi ve Deiken Maliyet Yntemi Kullanlan retim Tekniine Gre; Sipari Maliyeti Yntemi ve Safha Maliyeti Yntemi eklinde snflandrlmaktadrlar. Bu gruplandrmadaki yntemlerin hibiri tek balarna bir maliyet sistemi oluturmak iin yeterli deildir. Maliyet sistemi yukarda snflandrlan yntemlerin alt krlmlarndan en az birini ele alarak, bunlarn birleiminden olumaktadr. Bu gruplandrmaya uygun bir maliyet sisteminin oluturulmasnda ncelikle, maliyet hesaplamada fiili rakamlarn m yoksa standart rakamlarn m kullanlaca
102
tespit edilmektedir. kinci aamada ise safha ya da sipari maliyeti yntemlerinden iletmenin retim yapsna uygun olan belirlenmektedir. Son aamada ise, hangi maliyetlerin retim kapsamna alnacan hangilerinin ise dnem gideri olacan belirleyen tam veya deiken maliyet yntemlerinden biri seilerek mamul maliyeti hesaplanmaktadr. rnein, fiili rakamlarla- safha maliyeti esasna gre-tam maliyet sistemi, standart rakamlarla-sipari maliyet esasna gre-tam maliyet sistemi gibi. lkemiz deniz tama iletmelerinde genellikle uygulanan maliyet yntemleri, fiili rakamlarla sipari maliyeti esasna gre tam maliyet sistemidir. Ancak, fiili maliyet esas ierisinde tahmini, ya da btelenmi maliyetlere de yer verilmektedir. Bu uygulama, tam maliyet esasna aykr deildir (Altu, 1974:94). Yukarda snflandrlan maliyet hesaplama yntemleri aada ksaca aklanmaktadr. 2.2.4.1. Kullanlacak Rakamlara Gre Maliyet Hesaplama Yntemi Mal ya da hizmet maliyetleri, retim yapldktan sonra veya retim yaplmadan nce hesaplanabilir. retim yaplmadan nce hesaplanan maliyetler ya beklentileri ya da olmas gereken maliyetleri ortaya koymaktadr. Buna gre maliyetlendirmede kullanlan rakamlara gre uygulanan yntemler iki balk altnda toplanmaktadr. 2.2.4.1.1. Fiili Maliyet Yntemi Tarihi maliyet veya gerek maliyet yntemi gibi adlar da verilen bu yntem, maliyetlerin retim yapldktan sonra retim giderlerinin fiilen gerekleen tutarlar esas alnarak saptand maliyet yntemidir. Maliyetlerin bu ekilde hesaplanabilmesi iin retimin fiilen tamamlanm ve maliyetlerin de fiili tutarlarnn kesinlemi olmas gerekmektedir. rnein, iletmenin bir sre nce satn alm olduu malzeme, retim maliyeti hesapland srada, piyasadaki deeri ne olursa olsun, maliyet deeri ile mamuln maliyetine katlacaktr. Fiili maliyetler, gerek durumu gstermesi bakmndan ynetim asndan her zaman gerekli olan maliyetlerdir. Ancak bu yntem aracl ile maliyetlerin salkl bir biimde kontrol yaplamaz. nk verilerin karlatrlmasnda kullanlabilecek
103
kstas yoktur. Bu yzden fiili maliyet yntemi ierisinde btelenmi rakamlardan faydalanlan ngr yntemi de kullanlmaktadr. Fiili giderlerin ngr tutarlar ile kaytlara alnmas, fiili maliyet ynteminin yapsn bozmaz. ngr yntemi, fiili giderlerin kesin olarak saptanmasnn gecikmesi durumunda, maliyetlerin fazla beklemek zorunda kalnmadan karlmas iin, o giderin tutar hakknda yaplan tahminden olumaktadr. kramiyeler, amortismanlar, bakm onarm giderleri, faiz giderleri, tamir harcamalar ve vergiler gibi giderler ngr tutarlar zerinden kaytlara alnan giderlere rnektir. Bu giderlerin yllk ngr tutarlar, yl banda hesaplanarak, aylk olarak maliyet hesaplarna aktarlacak paylar saptanmaktadr. Giderlere ait aylk ngr tutarlar, her ay sonunda ilgili maliyet hesaplarna bor, 373 Maliyet Giderleri Karl hesabna alacak verilmek suretiyle kaydedilmektedir. Bu giderler ile ilgili yl iinde gerekleen tutarlar ise, 373 kodlu hesaba bor, ilgili varlk ya da bor hesaplarna alacak kaydedilmektedir. 2.2.4.1.2. Standart Maliyet Yntemi Maliyetlerin olmas gereken tutarlarnn faaliyet yaplmadan nce, bilimsel yntemlerle nceden saptanmas ve kaytlarn bu maliyetlere gre tutulmasn ngren bir yntemdir. Bu yntemin kullanld maliyet sistemlerinde giderler gereklemi tutarlaryla izlenmekte, standart tutarlar zerinden retim maliyetlerine yanstlmaktadr. Fiili ve standart gider tutarlar arasndaki farklar nedenlerine gre zmlenerek fark hesaplarna kaydedilmektedirler (Bykmirza, 203:240). Deniz tamaclnda standart maliyetler; bir yolculukta normal artlar altnda ulam hizmeti grlrken katlanlmas gereken maliyetleri ifade etmektedir. Standart rakamlar genellikle son yllardaki ulam giderlerinin ortalamas alnarak belirlenmekte ya da yaplan en son sefer standart olarak alnmaktadr. Standartlar, kaptan ve irketin gemi mhendisleri tarafndan belirlenmektedir. Daha sonra faaliyetin yaplaca gemi personeli tarafndan yeniden gzden geirilmektedir. Tespit edilen standartlar deerlendirilmek zere irketin muhasebe departmanna gnderilmektedir. Bu departmanda da belirlenmi standartlarla fiili
104
maliyetler karlatrlp, ortaya kan farklarn nedenlerinin belirlenmesi ve bu nedenlerin ortadan kaldrlmasna ynelik nlemler alnmas yoluna bavurulmaktadr (Altu, 1974:94-98). 2.2.4.2. Tm Maliyet Unsurlarn Kapsayp Kapsamadna Gre Maliyet Hesaplama Yntemi Maliyetlerin hesaplanmasnda, hangi giderlerin maliyet kapsamna alnaca konusunda iki temel yntem esas alnmaktadr. Bunlar; Tam Maliyet Yntemi ve Deiken Maliyet Yntemidir. Kullanlan yntem ne olursa olsun deiken giderler retilen mamullerin maliyetine yklenmekte, ancak sabit giderler mamul maliyetine yklenirken kullanlan maliyet hesaplama yntemine gre farkllk gstermektedir. 2.2.4.2.1. Tam Maliyet Yntemi Dnemde retim giderlerinin tamamn, o dnemde yaplan retimin maliyetine ykleyen yntemdir. Tam maliyet yntemi, ister deiken, ister sabit olsun, dnem iinde ortaya kan retim giderlerinin hepsine retim yapmak iin katlanldndan dolay sz konusu giderlerin tamamnn retilen mamullere (varsa yar mamullere) yklenmesi gerektiini kabul etmektedir (Bykmirza, 2006:498). Yntemin stnl, basit olmasdr. Genel retim giderlerinin deiken ve sabit ksmlarnn birbirinden ayrlmasna gerek yoktur. nk, hepsi o dnemde yaplan retimin maliyetine yklenecektir (Bykmirza, 2006:498). Yntemin en nemli sakncas sabit giderlerin birim bana den paynn retim hacmine bal olarak deimesi ve sonu olarak birim maliyetlerde farkllk ortaya kmasdr. Ayrca, bu farklar sadece birim maliyetleri deitirmekle kalmayp, yneticileri karar ve kontrol bakmndan da zor durumda brakmaktadr (Altu, 2006:378).
105
2.2.4.2.2. Deiken Maliyet Yntemi Maliyetlerin, yalnzca deiken giderlerin esas alnarak hesapland yntemdir. Bu yntemde, giderler deiken ve sabit olarak ayrlmakta ve maliyeti bulunacak birimlere yalnzca deiken giderler yklenmektedir. Deiken maliyet yntemi, eitli retim hacimlerinde maliyetlerin
deikenliini belirtmesi nedeniyle, iletmenin faaliyet sonularn izleme ve analiz etme olana salamaktadr. Dolaysyla iletme yneticilerine karar almada bilgi salama ilevini yerine getirmektedir (Erdoan, 2001:468). 2.2.4.3. Kullanlan retim Tekniine Gre Maliyet Hesaplama Yntemi letmelerde birim maliyetlerin ne ekilde saptanaca byk oranda iletmenin retim koullar ile uygulanan retim tekniine baldr. ile hesaplanmaktadr. 2.2.4.3.1. Sipari Maliyeti Yntemi Sipari maliyeti yntemi birbirlerine gre ayrcalkl olan ve ou kez mterilerin zel isteklerine uygun biimde retilen mamullerin maliyetlendirilmesinde kullanlan yntemdir. letmede; retilen her birimin veya grubun dier birim ya da gruplara gre ayrcalkl nitelikleri varsa, Bu ayrcalklar ou kez mteriler tarafndan belirleniyorsa, Yine ou kez mterilerin yaptklar siparilere gre retime geiliyorsa, retim faaliyetinin muhasebeletirilmesinde sipari maliyeti yntemi uygulanmas gerekmektedir. Aksi halde, gereki bir retim pln ile fiyatlandrma imkn olmaz (Erdoan ve Saban, 2006:234). Sipari maliyeti yntemini uygulayan iletmelere rnek olarak; mobilya, hazr giyim, yap inaat ileri, araba tamiri, uak yapm, beyaz eya reten iletmeler gsterilebilir (Altu, 2006:293). Sipari maliyet yntemi ayn zamanda hizmet letmelerin retim etkinliklerine gre maliyetler, sipari veya safha maliyet yntemlerinden uygun olan
106
iletmelerinde de kullanlmaktadr. Hastaneler, avukatlk brolar, danmanlk firmalar, muhasebe irketleri, reklm acenteleri ve tamaclk iletmeleri sipari maliyeti yntemini uygulayabilen iletmelere rnek olarak verilmektedir (Byksava, 2006:280). Tablo 2.2: Sefer Maliyet Kart
SEFER MALYET KARTI Geminin Tr : Siparii Veren Firma: Ykn Ad : Miktar : zellikleri : Yakt Tketimi (ton/gn) Ykl Yksz Liman Ana Mak. (Fuel Oil) Yard. Mak. (Dizel Oil) Sefer No : Sefere Balama T. : Seferin Biti T. : Rota : Sefer Mili : Sefer Gn Gnler (denizde) Gnler (limanda)
Ykl Yksz Toplam Direkt Sefer Maliyetleri
Tarih
Miktar
Tutar
Endirekt Sefer Maliyetleri Tarih Ykleme Oran Tutar
MALYET ZET Sat Fiyat..XXX Maliyetler Direkt Sefer Maliyetleri Endirekt Sefer Maliyetleri Toplam Sefer Maliyeti............................................................................................................XXX Brt Sat Kar.XXX Toplam Sefer Maliyeti Birim Sefer Maliyeti = = Toplam Sipari Miktar XXX
107
Deniz tamaclk iletmelerinde, her bir sefer bir i emri olarak kabul edilerek, o seferin gerekletirilmesi srecinde oluan maliyetlerin o hizmet sreci ktsna yklenerek hizmet birim maliyetlerinin hesaplanmas daha doru olabilir. Bu nedenle deniz tamaclk iletmeleri iin sipari maliyet yntemi daha uygun bir maliyet saptama yntemi olarak ortaya kmaktadr. Bu iletmelerde, gerekletirilen her sefer iin bir sefer numaras verilir ve ayr bir sefer maliyet kart dzenlenir. Seferle ilgili ortaya kan maliyetler bu karta ilenmektedir. Karttaki maliyetlerin toplam sz konusu seferin toplam maliyetini vermektedir. Tablo 2.2de grld gibi sefer maliyet kart iki blmden olumakta ve bu blmlere seferle ilgili genel bilgiler yazlmaktadr. st ksmda ayrntl maliyet bilgileri yer alrken, alt blmde zet maliyet bilgileri yer almaktadr. 2.2.4.3.2. Safha (Evre) Maliyet Yntemi Evre maliyet yntemi olarak da bilinen safha maliyet yntemi bir veya birbirine benzeyen birka mamuln bir arada ve birbirini izleyen aamalarda kitle eklinde retildii iletmelerde giderlerin safhalar itibari ile biriktirilerek maliyetlerin hesapland bir yntemdir. Safha maliyet ynteminin uyguland iletmelere rnek olarak; petro-kimya, lastik, tekstil, imento, cam, eker, gda ve otomotiv gibi sektrler verilebilir (Erdoan ve Saban, 2006:265). Sipari maliyet ynteminde maliyetler birbirinden farkl zellikler tayan siparilere gre hesaplanmaktadr. Bu durumda tamamlanan siparilerin maliyetleri ayr ayr hesaplanabilmektedir. Eer ayn tip rnlerin retimi srekli yaplyorsa, bu rnlerin maliyetleri, departmanlar ve dnemler itibariyle saptanan safha maliyet yntemi ile hesaplanmaktadr. Bu maliyet ynteminde nihai ama, birimlerin ileme tabi tutulduu departmanlarda ortaya kan toplam ve birim maliyetleri elde etmektir (Kksava, 2006:300).
3. DENZ TAIMA ZLENMES
LETMELERNDE
MALYETLERN
1 Nolu MSUG teblii ile 7 Maliyet Hesaplar snfnda yer alan gider hesaplar, uygulamada esneklik salamak gerekesiyle iki seenek halinde sunulmutur. Buna gre; 7/A seeneinde giderler defter-i kebirde fonksiyon esasna gre, 7/B seeneinde ise eit esasna gre,
belirlenmitir. Bylece, iletmelere giderlerin blmlenmesinde ve defter-i kebirde izlenmesinde kendi organizasyon yaplarna, byklklerine ve ihtiyalarna gre dzenleyebilmeleri iin kolaylk salanm, farkl maliyet hesaplama yntemlerine uyulabilmesi asndan da esneklik tannmtr. almada, maliyet muhasebesi kayt sisteminin oluturulmasndaki temel yntem ve yaklamlar deniz tama iletmeleri asndan ele alnarak, deniz tama iletmelerinin maliyet muhasebesi kayt sistemlerini kendi organizasyon yaplarna, byklklerine ve ihtiyalarna gre dzenleyebilmeleri incelenmitir. Ayrca, deniz tama iletmelerinin maliyet muhasebesi kayt sistemleri dzenlenirken, gider hesaplarndan 7/A seenei dikkate alnmtr. 3.1. Deniz Ta ma letmelerinde Sunulan Ta ma Hizmeti Maliyetlerinin Sefer Maliyetlerine Yklenmesi Deniz tama iletmeleri hizmet reten iletmeler olduu iin, retim maliyetleri, MSUG tebliine gre 740 Hizmet retim Maliyeti hesabnda takip edilmektedir. Hizmet retiminde kullanlan tm maliyet kalemleri (malzeme, iilik ve genel retim gideri zelliinde olan tm giderler) bu hesapta izlenmektedir. retimin tr hizmet olduu iin 710 Direkt lk Madde Ve Malzeme Gideri, 720 Direkt ilik Gideri ve 730 Genel retim Gideri hesaplar hizmet retiminde kullanlmamaktadr (Yk, 2001). Deniz tama iletmelerinde 740 Hizmet retim Maliyeti hesabnn yaplan seferlere ve gider eitlerine gre blmlendirilmesi aadaki ekilde olur;
109
740 Hizmet retim Maliyeti 740 10 Kuru Yk Gemisi 740 10 0 lk Madde ve Malzeme 740 10 1 i cret ve Giderleri 740 10 2 Memur cret ve Giderleri 740 10 3 Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler 740 10 4 eitli Giderler 740 10 5 Vergi, Resim ve Harlar 740 10 6 Amortismanlar ve Tkenme Paylar 740 10 7 Finansman Giderleri 740 11 Ro-Ro Gemisi 740 11 0 lk Madde ve Malzeme . Hizmet retim maliyeti tamamlandka bu hesapta biriken maliyetler yanstma hesaplaryla 622 Satlan Hizmet Maliyeti hesabna aktarlmaktadr. Deniz tama iletmelerinde, hizmet maliyetlerini hesaplarken giderler ilgili sefere yklenmesine gre; Dolaysz (Direkt) Ulam Giderleri, Dolayl (Endirekt) Ulam Giderleri, olarak iki gruba ayrlmaktadr.
110
3.1.1. Dolaysz Ulam Giderlerinin Sefer Maliyetlerine Yklenmesi Dolaysz ulam giderleri, dorudan bir sefere yklenebilmekte ve hibir datm anahtarna gerek duyulmamaktadr. Deniz tama iletmelerinde ki dolaysz ulam giderleri; Bunker Giderleri, Gemiler Personel Giderleri, Ykleme-Boaltma Giderleri, Liman cretleri Acentelik cret ve Komisyonlar, Vergi Resim ve Harlardr.
3.1.1.1. Bunker Giderleri Bunker giderleri, gemilerin yakt, ya ve su giderlerini kapsayan bir kavramdr. Bunker giderleri hesaplanrken, geminin seferle ilgili olarak makine sarfiyat jurnali kullanlmakta ve bu defterde miktar olarak gsterilen yakt, ya ve su tketimi birim fiyatlar zerinden deerlendirilmektedir. rnein bunker giderleri iinde yer alan motorin giderini hesaplarken, ilgili seferde geminin limanda ve seyirde gnlk ne kadar motorin tkettii makine sarfiyat jurnalinden tespit edilmektedir. Tketilen miktar tespit edildikten sonra aadaki hesaplamalar yaplmaktadr.
Limanda Motorin Gideri = Geminin Limanda Gnlk Motorin Sarfiyat * Geminin Limanda Kalaca Gn Says * Motorinin Birim Fiyat
Seyirde Motorin Gideri
Geminin Seyirde Gnlk Motorin Sarfiyat
Geminin Seyirde Kalaca Gn Says
Motorinin Birim Fiyat
111
Hesaplanan bu giderler ilgili olduu seferin maliyetine aadaki ekilde kaydedilmektedir;

/ 740 HZMET RETM MALYET H. 740 10 Kuru Yk Gemisi 740 10 0 lk Madde ve Malzeme Giderleri 740 10 0 01 Bunker Giderleri 150 LK MADDE VE MALZEME H. / XX
XX
3.1.1.2. Gemiler Personel Giderleri Deniz tama iletmelerinin en nemli maliyet kalemlerinden birisi, personel giderleridir. Gemilerin byklkleri, tipleri, siciline kaytl olduu lkenin konuyla ilgili dzenlemeleri, otomasyon derecesi ve tanan yk eidi, bu giderleri etkileyen etmenlerdendir. Gemiler bydke, kaptanlarn ve baarklarn cretleri artmaktadr. Ya da modern ve yeni ina edilmi gemilerin ierisindeki mekanizasyon ok yksek dzeyde olduundan, gemi personelinin nitelii yksek, says ise olduka dk olmaktadr. Ayrca tanan ykn cinsi de personel giderlerini etkilemektedir. rnein; benzin tayan bir tankerdeki personel cretleri yksek risk nedeniyle, kuru yk tayan gemilerde alan personel cretlerinden daha fazladr. Bunun yan sra, geminin yolcu gemisi ya da yk gemisi olmas da personel giderlerinde farklla neden olmaktadr. Yolcu gemilerinin personel giderleri, ayn byklkte bir yk gemisinden daha fazladr. nk, yolcu gemilerinde, gvenlik koullarnn gerei daha fazla gverte elemanna ihtiya duyulmakta ve yolcu hizmetleri iin de ayrca personel istihdam gerekmektedir (Orhon, 1983:174-175). Gemiler personel giderleri grubunun ierisinde yer alan giderlerin, seferlere yklenmesi aada ksaca aklanmaktadr.
112
Esas ilikler Esas retim gider yeri olan gemide, alan personel dorudan hizmet
retimiyle ilgili faaliyet grd iin, bunlarn esas cretleri sefere dorudan yklenmektedir. Gemi personeline denecek cretler ya ferdi hizmet szlemesi ile ya da toplu i szlemeleri ile belirlenmektedir. Gemi sefere kmadan nce, personele denecek cretler bellidir. Herhangi bir geminin seferinin bitiminde, sefer esnasnda gemi personel cretleri hesabnda bor kaydedilmi miktar alacaklandrlmakta ve 740 Hizmet retim Maliyeti hesab ile sefer maliyetine yklenmektedir. Sefer maliyetlerine yklenen esas cretlerin muhasebeletirilmesi aada gsterilmektedir.
/ 740 HZMET RETM MALYET H. 740 10 Kuru Yk Gemisi 740 10 1 i cret ve Giderleri 740 10 1 10 Brt cretler 740 10 1 10 100 Esas ilikler 335 Personele Borlar 360 denecek Vergi ve Fonlar 361 denecek Sosyal Gvenlik Kes. / XX
XX XX XX
Fazla alma creti Normal alma saatleri dndaki almalar iin gemi adamlarna denecek ek
cret fazla alma cretidir. 854 Sayl Deniz Kanununun 28. maddesine gre Yaplacak fazla almann her saatine denecek cret normal alma cretinin saat bana den miktar % 25 orannda artrlmak suretiyle bulunacak miktardan az olamaz denilmektedir.
113
rnek: 8 saatlik bir i gnnde, iletmenin Ukrayna seferine km bir gemide 10 saat alan bir mionun gnlk alma cretinin 50,00 YTL, fazla alma zamm ise normal alma cretinin saat bana den tutarnn %25i kadardr. Bu bilgiler dorultusunda;
Saat Bana Fazla alma creti = 6,25YTL/Saat * 1.25 = 7,81 YTL Normal alma creti = 6,25YTL/Saat * 8 s. = 50,00 YTL Fazla alma creti = 6,25YTL/Saat * 2 s. = 12,50 YTL Fazla alma Zamm = 12,50 YTL * 0.25 = 3,13 YTL
Yaplacak muhasebe kayd ise aadaki gibi olacaktr;

/ 740 HZMET RETM MALYET H. 740 10 740 10 1 740 10 1 10 Kuru Yk Gemisi i cret ve Giderleri Brt cretler 50,00 12,50 3,13 65,63 65,63
740 10 1 100 Esas ilikler 740 10 1 101 Fazla alma creti 740 10 1 102 Fazla alma Zamm LGL AKTF VE PASF H. /
Hafta Tatili ve Genel Tatil creti Geminin seferde bulunduu dneme rastlayan hafta tatili gnleri iin bir
gndelik tutarnda hafta tatili creti denirken, genel tatil creti gemi adamnn bir gnlk creti tutarnda denmektedir. rnek; 30 gn sren seferin 3 gn ulusal bayram gnne rastlad iin gemi adamna gnlk creti tutarnda genel tatil creti denmektedir. Gnlk creti 50,00 YTL
114
olan gemi adamnn, genel tatil cretinin sefer maliyetine den pay aadaki gibi hesaplanacaktr.
Genel Tatil creti = 50 YTL/Gn * 3 Gn = 150,00 YTL / 740 HZMET RETM MALYET H. 740 10 Kuru Yk Gemisi 740 10 1 i cret ve Giderleri 740 10 1 10 Brt cretler 740 10 1 103 Hafta Tatili ve Genel Tatil creti LGL AKTF VE PASF H. / 150,00
150,00
Tehlike Primleri Tehlikeli maddeler tayan gemilerde, gemi personeline yaplan szleme
kapsamnda tehlike primi denmektedir. Tehlike primlerinin sefer maliyetlerine yklenmesi aada bir rnek yardmyla anlatlacaktr (Altu, 1974:39-40). rnek; 9000 GRTlik asit ve akaryakt tayan bir geminin bir seferinde, 6000 ton asit tanmtr. Tama Hopa, Yarmca arasnda yaplmtr. Ton bana 3,00 YTL tehlike primi denecektir. Gemide bir kaptan, bir ba makinist, geici kadrolu bir birinci zabit, kadrolu bir birinci zabit ve 10 mrettebat bulunmaktadr (rnekte mrettebatn cretleri eit varsaylmtr).
Toplam Prim Tutar = Tanlan Ton * Prim = 6000T * 3,00YTL/T = 18.000,00YTL
Prim Datm Faktr = 18.000,00 YTL / 70.800,00 YTL = 0.25 Teh. Prim Pay(YTL) (1 * 2 = 3) 2.500,00 2.000,00 1.700,00 1.500,00 10.000,00 17.700,00 Toplam cret(YTL) (1 + 3 = 4) 12.500,00 10.000,00 8.500,00 7.500,00 50.000,00 88.500,00
Gemi Personeli Kaptan (1) Ba Makinist (1) 1. Zabit (1) G. K. 1. Zabit (1) Mrettebat (10) TOPLAM
creti (YTL) Datm Faktr 1 2 10.000,00 0.25 8.000,00 0.25 6.800,00 0.25 6.000,00 0.25 40.000,00 0.25 70.800,00 0.25
115
Gemi personeline seferle ilgili olarak denen bu primler dorudan sefer maliyetlerine yklenirler. Bu ilem muhasebe kaydnda aadaki ekilde gsterilmektedir.
/ 740 HZMET RETM MALYET H. 740 10 Kuru Yk Gemisi 740 10 1 i cret ve Giderleri 740 10 1 10 Brt cretler 740 10 1 10 100 Esas ilikler 70.800,00 740 10 1 11 crete Bal Dier demeler 740 10 1 11 110 Tehlike Primleri 17.700,00 LGL AKTF VE PASF H. / 88.500,00
88.500,00
3.1.1.3. Ykleme ve Boaltma Giderleri Ykleme ve Boaltma giderleri gemiye ykletilen veya boaltlan yk iin ykleyici kii veya kurumlara verilen cretleri kapsamaktadr. Tanan ykle, alma hz ve yntemleriyle dorudan ilikilidir. Bu gider grubu iinde yer alan puantr cretleri, aktarma cretleri, bekleme cretleri, despatch/demurrage ve istif malzemesi cretleri seferle ilgili olarak dorudan maliyetlere yklenmektedirler. rnek; letmeye ait Azra Kuru Yk Gemisinin, 2007 yl Tuzla-Tekirda Limanlar arasndaki 1 Nolu seferinde ykleme boaltma giderleri tabloda yer almaktadr.
Ykleme Boaltma Giderleri Puantr cretleri Arazi Kullanm creti TOPLAM 1 No'lu Sefer 95,00 YTL 1.200,00 YTL 1.295,00 YTL
Ayrca, tayc ile tatan arasnda yaplan navlun szlemesinin ykleme sresi ve despatch ile ilgili hkm aadaki gibidir; Pazarlar ve bayram gnleri dnda yk, havann elverili olduu her i gnnde 1.500 ton olarak yklenecektir.
116
Ykleme Sresi, Cumartesi saat 13.00 ile Pazartesi 07.00 arasnda ve resm bir tatil gnnden nceki son i gn saat 13.00 ile bundan sonraki ilk i gn saat 07.00 arasnda ilemeyecektir.
Ykleme sresi, herhangi bir gn (pazar ve resm tatil gnleri dnda) saat 9.00 ile 17.00 aras kaptan ya da acenteler tarafndan, gemiyi kiralayanlara ya da acentelerine geminin yklemeye hazr olduuna ilikin yazl bildirim (hazrlk mektubu) de bulunulmasndan 24 saat sonra, gemi ister balama yerinde olsun, ister olmasn ilemeye balayacaktr.
Despatch paras, yklemede kazanlan tm alma sresi iin gnde 1.200,00 YTLdir.
Yklemesi yaplacak yk miktar 8.400 tondur, ancak bu miktar yzde on eksik ya da fazlas kadar olabilir. Ykleme sonrasnda yaplan hesaplamalar sonucunda 3 gn 1 saat 10 dakika
yklemeden kazanlan sre olarak hesaplanmtr.

Gnlk Despatch creti = 1.200,00 YTL Saat Bana Despatch creti = 1.200,00YTL / 24 Saat = 50,00 YTL Dakika Bana Despatch creti = 50,00YTL / 60 Dakika = 0,84 YTL
Bu hesaplamadan sonra tahakkuk edecek toplam despatch paras aadaki gibi hesaplanmaktadr.
Despatch Sresi 3 Gn 1 Saat 10 Dakika Toplam Tutar Despatch creti 1.200,00 YTL 50,00 YTL 0,84 YTL Tutar 3.600,00 YTL 50,00 YTL 8,40 YTL 3.658,40 YTL
Azra Kuru Yk gemisinin 1 Nolu seferine ait ykleme boaltma giderleri aadaki ekilde muhasebeletirilecektir.
117
/ 740 HZMET RETM MALYET H. 740 10 Azra Kuru Yk Gemisi 740 10 3 Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler 740 10 3 33 Ykleme ve Boaltma Giderleri 740 10 3 33 330 Puantr cretleri 95,00 740 10 3 33 333 Despatch/Demurrage 3.658,40 740 10 3 33 336 Arazi Kullanm creti 1.200,00 LGL AKTF VE PASF H. / 4.953,40
4.953,40
3.1.1.4. Liman cretleri Liman iletmeciliinde her yerde geerli bir tek cret politikas yoktur. Her bir liman iletmesi konumuna, trafiine, uzmanlna, yre artlarna, evre limanlardan gelen rekabete gre bir cret ve fiyatlandrma politikas izlemektedir. Geminin limanda kal sresi ve Gros tonaj ile orantl olarak hesaplanan liman cretleri, ilgili liman bakanlklarna denmektedir. Limanlarda gemilere verilen hizmet karlnda denen cretler; Fenerler ve tahlisiye cretleri, gemilerin barnma hizmetleri cretleri, atklarn alnma cretleri, kanal gei giderleri, depolama cretleri, gemi yer deitirme creti, pilotaj, rmorkr, palamar ve rhtm cretleri eklinde snflandrlmaktadrlar. rnek; Zonguldak-Odessa Limanlar arasnda sefer yapan Azra kuru yk gemisinin, 2007 yl 1 Nolu seferine ait liman giderleri aada tabloda gsterilmektedir.
Azra Kuru Yk Gemisi 1 Nolu Seferi Liman cretleri Fenerler ve Tahlisiye cretleri Pilotaj, Rmorkr, Palamar ve Rhtm cretleri Barnma Hizmetleri creti Atklarn Alnma creti Toplam Tutar(YTL)
Tutar (YTL) 120,00 1.800,00 102,00 200,00 2.222,00
Azra kuru yk gemisinin 1 Nolu seferine ait liman cretleri aada gsterildii gibi muhasebeletirilmektedir.
118
/ 740 HZMET RETM MALYET H. 2.222,00 740 10 Azra Kuru Yk Gemisi 740 10 3 Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler 740 10 3 34 Liman cretleri 740 10 3 34 340 Fenerler ve Tahlisiye cretleri 740 10 3 34 341 Pilotaj, Rmorkr, Palamar ve Rhtm cr. 740 10 3 34 342 Barnma Hizmetleri creti 740 10 3 34 343 Atklarn Alnma creti LGL AKTF VE PASF H. /
2.222,00
3.1.1.5. Acentelik cret ve Komisyonlar Deniz tama iletmecilii, yaplan hizmetin nitelii gerei, blgeler, uluslar ve ktalar aras birtakm ilemlerin yerinde, zamannda ve gerei gibi yaplmasn zorunlu klmaktadr. letmenin, bulunduu yerden bu ilemleri (yk bulma, szleme yapma vb.) yapmas imkanszdr. Bu nedenle ok geni bir acente a olmas, onlarla sk bir iliki ve ibirlii kurmas gerekmektedir. Kald limanda gemi ve yk ile ilgili eitli ilemler yapan acentelere, hizmetleri karl acentelik cretleri verilmektedir. cretler, geminin tonajna ve ykn niteliine gre deiebilmektedirler. Ancak, genellikle sabit bir cret belirlenmektedir. Ayrca deniz tama iletmesi, yklenen ya da boaltlan yk zerinden navlun kazancnn belirli bir yzdesini acentelere komisyon olarak demektedir (Altu, 1974:54-55). rnek; stanbul-Hamburg limanlar arasnda sefer yapan M/V Demir Kuru Yk Gemisinin, 2007 yl 2 Nolu seferinde elde ettii navlun kazanc 700.000,00 YTLdir. M/V Demir Kuru Yk Gemisinin ilgili seferine ait acente creti toplam 3.000,00 YTL olup, seferde navlun kazancnn %5i orannda acente komisyonu denmitir.
Acente Komisyonu = Navlun Kazanc * %5 = 700.000 * 0.05 =35.000,00 YTL
119
M/V Demir Kuru Yk Gemisinin, 2007 yl 2 Nolu seferine ait Acentelik cret ve Komisyonlar gideri aada gsterildii gibi muhasebeletirilmektedir.
/ 740 HZMET RETM MALYET H. 38.000,00 740 10 M/V Demir Kuru Yk Gemisi 740 10 3 Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler 740 10 3 30 Acentelik cret ve Komisyonlar 740 10 3 30 300 Acentelik cretleri 740 10 3 30 301 Acente Komisyonlar LGL AKTF VE PASF H. /
38.000,00
3.1.1.6. Vergi, Resim ve Harlar Gemi ya da yk ile ilgili olarak alnmas ya da verilmesi gerekli belgeler iin denen damga vergisi, yaplan seferle ilgili gemi ve liman harlar, gmrk vergileri ve noter giderleri sefer maliyetlerine dorudan yklenmektedir. rnek; M/R Demir Gemisinin 2007 yl 3 Nolu seferi iin denen Gemi ve Liman Harlar tutar 350,00 YTLdir. Bu ilem muhasebe kaydnda aadaki ekilde gsterilmektedir.
/ 740 HZMET RETM MALYET H. 740 10 M/R Demir Gemisi 740 10 5 Vergi, Resim ve Harlar 740 10 5 52 Harlar 740 10 3 52 520 Gemi ve Liman Harlar LGL AKTF VE PASF H. / 350,00
350,00
3.1.2. Dolayl Ulam Giderlerinin Sefer Maliyetlerine Yklenmesi Dolayl ulam giderleri geminin tamamnn sorunsuz bir ekilde almasna yardmc olmak amacyla yaplrlar ve nceden belirlenen datm anahtarlar
120
yardmyla sefer maliyetlerine yklenirler. Deniz tama iletmelerine ait dolayl ulam giderlerini aadaki gibi snflandrabiliriz; Amortisman Giderleri, Bakm-Onarm Giderleri, Sigorta Giderleri. Dolayl ulam giderlerinin sefer maliyetlerine yklenmesinde kullanlacak en uygun datm anahtar sefer gn says anahtardr. Bu anahtarn seilmesinin esas nedeni; sosyal yardmlar, amortisman, sigorta ve bakm-onarm giderleri bir zaman sresini ilgilendiren giderlerdir ve kullanlacak datm anahtarnn da zaman faktrn dikkate almas gerekliliidir. Sefer gn says anahtar, dolayl ulam giderlerinin seferlere ykletilmesini salayarak bu amaca hizmet etmektedir (Altu, 1974:72). Bu anahtara gre datlacak giderlerin yllk ngr tutarlar, yl banda hesaplanacak ve sefer maliyet hesaplarna aktarlacak paylar saptanacaktr. Sefer gn says anahtar aadaki gibi formle edilmektedir.
Datm Faktr = Tahmini Dolayl Ulam Gideri / Tahmini Sefer Gn Says
Dolayl ulam giderlerinin sefer maliyetlerine yklenmesinde kullanlan dier anahtar Gayri Safi Haslat Anahtardr. Bu yntem uygulandnda, belirli bir sefere yklenecek dolayl ulam giderleri pay, toplam tahmini dolayl ulam giderlerinin, gelecek yl iin tahmin edilen haslat toplamna blnerek, bulunan oran zerinden hesaplanmaktadr. letmenin sahip olduu her geminin amortisman, bakm-onarm, sigorta giderlerinin yllk tutarlar birbirlerinden farkl olduu iin, bu oran her gemi iin ayr ayr tespit edilmelidir.
Datm Faktr = Tahmini Dolayl Ulam Gideri / Gayri Safi Toplam Haslat
121
3.1.2.1. Amortisman Giderleri Amortismanlar yl sonunda tahakkuk ettii iin, yl iinde seferi biten gemilerin sefer maliyetlerinin hesabnda, her gemiye ait olan tutarlar gemilerin sefer gnne blnerek bir gnlk amortisman tutar bulunmaktadr. Daha sonra seferi biten geminin, nceden tespit edilmi olan bir gnlk amortisman tutar, o geminin sefer gn toplamyla arplarak, sefer amortisman gideri hesaplanmaktadr. rnek; Ekonomik mr 18 yl, maliyeti 900.000.000,00 YTL olan bir kuru yk gemisine normal amortisman yntemine gre amortisman hesaplanp ayrlmtr. Yedinci yln sonunda geminin 32 gn sren seferine yklenecek amortisman gideri aadaki gibi muhasebeletirilmektedir.
Amortisman Oran 1 Yllk Amortisman Gideri = 1 / 18 = 0.055 = 900.000.000,00 * 0.055 = 49.500.000,00 YTL = 135.616,44 YTL
1 Gnlk Amortisman Gideri = 49.500.000,00 / 365 Sefer Amortisman Gideri
= 135.616,44 * 32 = 4.339.726,02 YTL /
740 HZMET RETM MALYET H. 4.339.726,02 740 10 Kuru Yk Gemisi 740 10 6 Amortisman Gideri 740 10 6 60 Maddi Duran Varlklar Amortisman Gid. 740 10 6 60 601 Deniz Nakil Vastalar Amortisman LGL AKTF VE PASF H. / 4.339.726,02
3.1.2.2. Bakm-Onarm Giderleri Gemilerin bakm-onarm giderleri; geminin bykl, ya ve tama ekillerine gre farkllk gstermektedir. rnein, bir yolcu gemisinin bakm-onarm giderleri, ayn hz ve byklkteki bir yk gemisine oranla daha fazladr. Ya da byk gemilerin manevra kabiliyeti, kk gemilerden daha az olduu ve genellikle uzak mesafeli seferler yaptklar iin, donanmlar daha az ypranmakta ve daha seyrek aralklarla bakm yaptrlmaktadr.
122
Deniz tama iletmeleri, hazrladklar yllk i programlaryla, bakm ve onarmn her gemi iin ne zaman yaplacan, bakm ve onarm giderlerinin ne kadar tutacan belirlemektedirler. Yllk i programlaryla belirlenen gemi bana hesaplanan standart bakm-onarm giderlerinin bir gne den pay, sefer maliyeti hesaplanan geminin, sefer gn says ile arplarak, bakm-onarm giderleri sefer maliyetlerine yklenmi olur. Sene sonunda, tahmini bakm-onarm giderleri ile fiili bakm-onarm giderleri arasnda bir fark olumu ise, gerekli dzeltme kaytlar yaplarak bu fark ortadan kaldrlmaktadr (Altu, 1974:63). rnek; Azra Kuru Yk Gemisi 2006 ylnda byk tamire girmi ve bu tamir iin 160.000,00 YTL denmitir. Bu tamirden yararlanma sresi 4 yl olarak belirlenmitir. Azra Kuru Yk Gemisinin, 2007 yl 2 Nolu seferinin toplam gn says 42dir. Sefer maliyetlerine yklenmesi gereken byk tamir gider pay aadaki gibi hesaplanmaktadr.
Yllk Byk Tamir Gideri Gnlk Byk Tamir Gideri = 160.000,00 / 4 = 40.000,00 YTL
= 40.000,00 / 365 = 109,59 YTL
Sefere Yklenecek Byk Tamir Gideri = 109,59 * 42 = 4.602,78 YTL
Sefere yklenecek byk tamir giderinin muhasebe kayd ise aadaki gibidir;
/ 740 HZMET RETM MALYET H. 4.602,78 740 10 Kuru Yk Gemisi 740 10 3 Dardan Sa. Fayda ve Hizmetler 740 10 3 32 Bakm ve Onarm Giderleri 740 10 3 32 320 Deniz Nakil Vastalar Bakm ve Onarm Gid. LGL AKTF VE PASF H. / 4.602,78
3.1.2.3. Sigorta Giderleri Bir armatr, gemisini eitli risklere kar (geminin fiziksel olarak zarar grmesi, batmas, sava riski v.b.) sigorta ettirmektedir. Sigortal, yaplan szlemeye gre sigortacya sigorta primi der. Sigorta primlerinin zamannda denmesi nemli
123
bir husustur. nk zamannda denmeyen primlerde, bir kayp meydana geldiinde, sigortalnn talebi sigortac tarafndan yerine getirilmeyebilir. Gemilerin sigorta ettirilmeleri, sigorta giderlerinin tahakkuku ve demelerin yaplmas ile ilgilenen birim, her gemi iin ayr ayr sigorta primlerini tespit etmekte ve bunlar i programnda belirtmektedir. Tahmini sigorta primleri iin ek cret istenmesi veya sigortaya esas deer artlar sebebiyle, oluacak fazla ya da eksik tutarlar iin, yl ierisinde ya da yl sonunda gerekli dzeltmeler yaplmaktadr (Altu, 1974:65). Sefer maliyeti hesaplanan gemi iin, denecek toplam sigorta primlerinin bir gne den pay ile sefer gn arplarak, sefer maliyetine yklenmesi gereken gemi sigorta primi belirlenmektedir. Sefere ait sigorta primi belirlendikten sonra, bu tutar ilgili sefere aadaki gibi yklenmektedir;
/ 740 HZMET RETM MALYET H. 740 10 Kuru Yk Gemisi 740 10 4 eitli Giderler 740 10 4 41 Sigorta Gideri 740 10 4 41 410 Tekne ve Makine Sigortas LGL AKTF VE PASF H. / XX
XX
3.1.3. Sefer Birim Maliyetlerinin Hesaplanmas Deniz tama iletmelerine ait herhangi bir geminin, iinde bulunulan hesap dneminde gerekleen belli bir seferinin birim maliyetlerinin hesaplanabilmesi iin aadaki forml kullanlmaktadr.
Toplam Sefer Maliyeti = Dolayl Ulam Gideri + Dolaysz Ulam Gideri Sefer Birim Maliyeti = Toplam Sefer Maliyeti / Tanan Yk Miktar
Yk miktar iin kullanlan l, seferde tanan yke gre deimektedir. rnein Ro-Ro gemisinde tanan tr bana, konteyner gemisinde tanan konteyner bana, petrol tayan bir tankerde varil bana, kuru yk tayan kuru yk gemisinde tanan ykn ton bana birim maliyetleri hesaplanmaktadr.
124
rnek; X Deniz Tama letmesine ait Yaz Gemisinin 4/2007 seferine ait maliyet bilgileri aada verilmitir. Dolayl Ulam Giderleri = 20.000,00 YTL Dolaysz Ulam Giderleri = 80.000,00 YTL Toplam Sefer Maliyeti = 100.000,00 YTL
Yaz Gemisi 4/2007 seferinde 6000 ton kmr tamaktadr. Bu bilgiler nda, 4/2006 seferinin birim maliyetleri aadaki gibi hesaplanmaktadr.
Toplam Sefer Maliyeti Sefer Birim Maliyeti = Tanan Yk Miktar = 100.000,00YTL 6000 Ton = 16,67YTL/Ton
3.1.4. Tama Hizmeti Maliyetlerinin Dnem Sonunda Yaplacak Yanstma Kaytlar Deniz tama iletmelerinde, dnem iinde katlanlan hizmet retim giderleri 740 Hizmet retim Maliyeti hesabnn bor tarafnda izlenmektedir. Dnem sonlarnda ise bu hesabn borcuna kaydedilen tutarlar, 741 Hizmet retim Maliyeti Yanstma Hesabnn alaca karl 622 Satlan Hizmet Maliyeti Hesabnn borcuna kaydedilecektir. Bu kayt aada gsterildii gibi olacaktr.
/ 622 SATILAN HZMET MALYET H. 741 HZMET RETM MALYET YANSITMA H. / XX XX
Bu iletmeler, her bir seferin maliyet oluumlarn ayr ayr izlemek isterlerse, 622 kodlu hesabn altnda aacaklar alt hesaplarda bu amalarn gerekletirebilirler. Standart maliyet sisteminin uygulanmas halinde ise yanstma hesaplar araclyla retime yklenen giderler fiili deil standart giderlerdir. Bu nedenle
125
faaliyet dnemi sonunda fonksiyonel bir gider hesabnn bor kalan ile ilgili yanstma hesabnn alacak kalan farkl olacaktr (Erdoan ve Saban, 2006:220). Hesaplanan hizmet retim maliyetlerinin fiili tutarlar ile nceden hesaplanm standart tutarlar arasndaki olumlu veya olumsuz farklar, 742 Hizmet retim Maliyet Fark Hesaplarnda izlenecektir. Ortaya kan olumsuz farklar bu hesabn borcuna, olumlu farklar ise bu hesabn alacana kaydedilecektir. Dnem sonlarnda ise bu hesap, 622 kodlu hesaba aktarlarak kapatlmaktadr. rnek; 3/2007 seferi iin 741 Hizmet retim Maliyeti Yanstma hesabnn alacana karlk sefer maliyetine 120.000,00 YTL yklenmitir. Dnem sonunda bu sefer iin hesaplanan fiili tutar ise 130.000,00 YTLdir. Ortaya kan bu fark aadaki gibi muhasebeletirilmektedir.
/ 741 HZMET RETM MALYET YANSITMA H. 742 HZMET RETM MALYET FARK H. 740 HZMET RETM MALYET H. / 120.000,00 10.000,00 130.000,00
Dnem sonunda ise, farklar 622 Satlan Hizmet Maliyeti hesabna devredilerek kapatlmaktadr.
/ 622 SATILAN HZMET MALYET H. 742 HZMET RETM MALYET FARK H. / 10.000,00 10.000,00
3.2. Genel Ynetim Giderleri letmenin genel ynetimiyle ve iletmenin esas faaliyetleri ile dorudan ilikili olan giderler genel ynetim giderleridir. Bu giderler, iletmelerin ynetim fonksiyonlar, iletme politikasnn belirlenmesi, organizasyon yapsnn oluturulmas, d evre ile ve kamu otoritesiyle olan ilikiler, gvenlik, hukuk, mali
126
iler ve muhasebe ilemleri, genel kurul, ynetim ve denetleme kurulu giderlerini kapsamaktadrlar. Geminin yapt seferle dorudan ilikisi olmayan genel ynetim giderleri, sahip olunan filonun byklne bal olarak deimekle beraber, deniz tama iletmelerinin faaliyetlerini devam ettirebilmesi iin zorunlu olan giderlerdir. Genel ynetim giderlerinin sefer maliyetlerine yklenmesinde iki temel sorun ile karlalmaktadr. lk temel sorun, iletmenin genel ynetim giderlerinin belirlenmesi gldr. kincisi ise, bu giderleri sefer maliyetlerine yklemede kullanlacak bir datm anahtarnn seilmesi sorunudur. Genel ynetim giderlerinin, sefere yklenmesinde ortaya kan bu sorunlar nedeniyle deniz tama iletmeleri, genel ynetim giderlerini sefer maliyetlerine katmama ya da dnem sonunda gerekleen (fiili) genel ynetim giderlerini sefer maliyetlerine aktararak, sefer maliyeti hesaplarn dzeltme yollarndan birini semek durumunda kalmaktadrlar. Deniz tama iletmelerinin kullandklar bir baka yol ise, genel ynetim giderlerinin dnem banda tahmin edilmesi ve tahmini rakamlar zerinden sefer maliyetlerine yklenmesidir (Altu, 1974:73). Genel ynetim giderlerini sefer maliyetlerine katmayp, dnem gideri olarak kaydetme yntemini benimseyen iletme, dnemde oluan genel ynetim giderlerini aada gsterildii ekilde muhasebeletirecektir.
/ 770 GENEL YNETM GDER H. LGL AKTF VE PASF H. / XX XX
Dnem sonunda yaplacak kayt ise aada gsterildii gibi olacaktr;

/ 632 GENEL YNETM GDERLER H. 771 GENEL YNETM GDER YAN. H. / XX XX
127
Genellikle genel ynetim giderlerinden gemi bana den pay (birden ok gemisi bulunan iletmeler iin) dnem sonundan nce bilinemedii iin datm ilemi yl sonunda gerek rakamlar zerinden yaplmaktadr yani ikinci yol uygulanmaktadr. Bunun iin ilk olarak, genel ynetim giderlerinin, sefer maliyetlerine gerekmektedir. Bu datm anahtarlar aadaki gibi sralanmaktadr (Orhon, 1983:237); Gemilerin personel saylar, Gemilerin sefer gn saylar, Gemilerin toplam gross tonaj anahtar, Gemilerin giderleriyle, gelirlerinin birlikte ele alnd kombine datm anahtarlar. Deniz tama iletmesi, yaplan genel ynetim giderleri ile kendi gemilerine hizmet gtrmektedir. Hizmeti de, gemiler iin yapt gider ve gelirlerdir. Deniz tama iletmelerinde yaplan bu tr giderler ile iletme gemilerini iletebilmekte bu gemilerin yapm olduu seferlerden salanan gelirlerle de hem gemilerin hem de kendisinin varln srdrebilmektedir. Dolaysyla genel ynetim giderleri, sefer maliyetlerine gemilere yaplan hizmet orannda yklenmelidir. Bu ykleme iin de en uygun lek gemilerin giderleriyle, gelirlerinin birlikte ele alnd kombine datm anahtardr (Altu, 1974:78). Aada bu datm anahtar kullanlarak, genel ynetim giderlerinin sefer maliyetlerine yklenmesi bir rnek yardmyla ksaca anlatlacaktr. rnek; ABC Denizcilik letmesinin 2 gemisi bulunmaktadr. Bu gemilerin her birinin 2006 yl giderleri toplam ve navlun kazanc aada verilmitir. yklenebilmesi iin uygun datm anahtarnn seilmesi
128
Direkt ve Endirekt Giderler Toplam (YTL) A Gemisi B Gemisi 12.000,00 20.000,00
Navlun Kazanc (YTL) 20.000,00 31.000,00
Bu gemilerin 2006 ylnda gerekleen toplam sefer gn saylar 650 gndr. Btelenmi toplam genel ynetim giderleri ise aada tabloda gsterilmektedir;
ABC letmesinin Yllk Genel Ynetim Giderleri Toplam Aydnlatma, Istma ve Su Gideri Haberleme Giderleri Danmanlk creti Bina Gideri Krtasiye Gideri Dier eitli Giderler Demirba Amortisman Gideri Personel cret Giderleri TOPLAM 27.500,00 12.500,00 9.200,00 15.000,00 2.600,00 1.450,00 800,00 420.000,00 489.050,00 YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL
A gemisinin yllk toplam sefer gn says 300 gndr ve 4/2006 seferinin, sefer gn says 32 gndr. A gemisinin 4/2006 seferinin, genel ynetim gider pay aadaki gibi hesaplanmaktadr. lk olarak her geminin giderleri ve gelirleri arplmakta, arpmlarn sonular toplanmakta ve genel ynetim gideri toplam, arpmlarn sonular toplamna blnerek datm anahtar elde edilmektedir.
A Gemisi Giderleri * A Gemisi Navlun Kazanc = 12.000,00 * 20.000,00 = 240.000.000,00
B Gemisi Giderleri * B Gemisi Navlun Kazanc = 20.000,00 * 31.000,00 = 620.000.000,00
TOPLAM Toplam Genel Ynetim Gideri = Gelir-Gider arpm Toplam = 489.050,00 YTL
= 860.000.000,00
Datm Anahtar
= 860.000.000,00 YTL
0.0006
129
A Gemisinin 4/2006 seferinin genel ynetim gider paynn hesaplanabilmesi iin, ilknce A Gemisi bana yllk genel ynetim gider (G.Y.G.) pay hesaplanmaldr.
A Gemisi Yllk GYG Pay = A Gemisi Gelir-Gider arpm Sonucu * Datm Anahtar
A Gemisi Yllk GYG Pay = 240.000.000,00 YTL * 0.0006 = 136.479,07 YTL
A Gemisinin 2006 yl sefer gn says toplam 300 gn ve 4/2006 seferinin sefer gn says 32 gndr. Bu sefere den G.Y.G. pay aadaki gibi hesaplanmaktadr.
A Gemisi Yllk GYG Pay = Toplam Yllk Sefer Gn Says = 300 Gn 136.479,07YTL = 454,93YTL
A Gemisi Sefer Gn Bana GYG Pay
A Gemisi 4/2006 Seferi GYG pay = 454,93YTL * 32Gn = 14.557,77YTL
3.3. Finansman Giderleri Finansman giderleri, iletmenin gerek yatrm, gerekse iletme sermayesi ihtiyacn karlamak zere ald ksa veya uzun vadeli kredilerin faiz ve kur farklarn kapsamaktadr. Kullanlan kredi karlnda denen finansman giderleri, dnem gideri mi yoksa maliyet gideri mi olarak saylaca sz konusu kredinin, niin kullanldna baldr (Erdoan ve Saban, 2006:228-229). Trkiye Muhasebe Standard TMS-23 Borlanma Maliyetleri Standardna gre; bir iletme tarafndan yaplan borlanmalarla ilgili olarak katlanlan faiz ve dier giderler borlanma maliyetleri kapsamnda deerlendirilmitir. Bu giderlerin ilgili varlk maliyetine dahil edilip edilmeyecei onun zellikli varlk olup olmamasna gre deiecektir. Standartta zellikli varlklar; amalanan kullanma veya sata hazr duruma getirilebilmesi zorunlu olarak uzun bir sreyi gerektiren varlklar olarak belirlenmitir. Bunlara rnek olarak; satlabilir duruma getirilmesi
130
uzun bir sreyi gerektiren stoklar, retim tesisleri, enerji retim tesisleri ve yatrm amal gayrimenkuller gsterilebilir. TMS-16 Maddi Duran Varlklar Standardna gre; bir maddi duran varlk kaleminin maliyeti, muhasebeletirme tarihindeki pein fiyatn edeeri tutardr. Eer deme normal kredi vadelerinin tesine erteleniyorsa, pein fiyat edeeri ile toplam deme arasndaki fark, TMS-23te izin verilen alternatif yntem erevesinde defter deerinde tanmad srece, kredi dnemi boyunca faiz olarak finansal tablolara yanstlr. Bir zellikli varln satn alnmas, inaat veya retimi ile dorudan ilgisi bulunan borlanma maliyetleri ilgili varln maliyetine dahil edilir. Ayrca bu tr maliyetlerin gvenilebilir bir biimde llebilmeleri ve gelecekteki ekonomik yararlardan iletmenin faydalanabilmesinin muhtemel olmas durumunda da, zellikli varln maliyetine dahil edilir. Bunun dndaki borlanma maliyetleri olutuklar dnemde gider olarak muhasebeletirilir. Deniz tama iletmelerinde finansman giderleri, ilgili geminin satn alnmas, bakm-onarm veya her bir sefer iin kullanlan iletme sermayesi nedeniyle kullanlan tm d kaynaklara denen faiz demeleri, kur farklar ve komisyonlar kapsayan giderlerdir. Deniz tama iletmelerinde gemi, TMS-23 Borlanma Maliyetleri
Standardnda yer alan zellikli varlklar kapsamna girmektedir. Bu standarda gre gemi edinme ile ilgili katlanlan finansman giderleri geminin maliyetine dahil edilmektedir. Geminin edinilmesinden sonra ortaya kacak finansman giderleri ise olutuklar dnemde gider olarak muhasebeletirilmektedir. rnek: Bir Deniz Tama iletmesi, yeni bir gemi ina ettirmektedir. Bu ina ile ilgili olarak kullanlmak zere, A Bankasndan vade sonu demeli uzun vadeli kredi alnmtr. Birinci yln sonunda 50.000 YTL faiz gideri, ikinci yl sonunda 60.000 YTL faiz gideri tahakkuk etmitir.
131
kinci yln sonunda gemi inas tamamlanmtr. Muhasebeletirilen ina maliyetleri 400.000 YTLdir. na tamamlandktan sonra, nc yln sonunda alnan krediye 60.000 YTL faiz gideri tahakkuk etmitir. Buna gre yaplmas gerekli kaytlar aadaki gibi olacaktr; 1. Yl: Krediye ilikin faiz tahakkuku
/ 780 FNANSMAN GDERLER H. 780.71 Uzun Vadeli Borlanma Giderleri 400 BANKA KREDLER 400.01 A Bankas / 50.000 50.000
Krediye ilikin faiz tutarnn maliyete yanstlmas

/ 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR H. 781 FNANSMAN GD. YAN. H. / 50.000 50.000
Maliyet hesaplarnn kapatlmas,

/ 781 FNANSMAN GD. YAN. HES. 780 FNANSMAN GDERLER / 50.000 50.000
2. yl tahakkuk eden 60.000 YTLlik faiz gideri iin de, 1. yl tahakkuk eden faiz gideri iin yaplan muhasebe kaytlarnn ayns yaplacaktr. Gemi inas tamamlandnda, Yaplmakta Olan Yatrmlar hesabnda oluan ve borlanma maliyelerini de ieren tutar; 400.000 + 50.000 + 60.000 = 510.000 YTL gemi maliyetine aktarlmaldr.
132
/ 254 TAITLAR H. 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR / 510.000 510.000
4.
Yl: Standarda gre, aktifletirmenin bittii tarihten sonra tahakkuk eden kur fark
ve faiz giderleri varlk maliyetlerine eklenmemeli ve dnem gideri olarak kaydedilmelidir. Buna gre;
/ 780 FNANSMAN GDERLER 780.71 Uzun Vadeli Borlanma Giderleri 400 BANKA KREDLER 400.01 A Bankas / 60.000 60.000
Bu maliyete ilikin dnem sonunda, faiz giderlerinin ilgili gelir tablosu hesabna aktarlmas,
/ 661 UZUN VADEL BORLANMA GD. 781 FNANSMAN GD. YAN. HES. / 60.000 60.000
Maliyet hesaplarnn kapatlmas,

/ 781 FNANSMAN GD. YAN. HES. 780 FNANSMAN GDERLER / 60.000 60.000
Geminin edinilmesinde kullanlan dier bir yntem ise finansal kiralamadr. TMS-17 Kiralama lemleri Standardna gre finansal kiralama, bir varln mlkiyetine sahip olmaktan kaynaklanan risk ve yararlarn tamamnn devredildii kiralamalardr. Sz edilen riskler, atl kapasiteden veya teknolojik eskimelerden kaynaklanan zarar olaslklarn ve deien ekonomik koullar nedeniyle getirilerde oluabilecek deiiklikleri kapsamaktadr. Yararlar ise, varln yararl ekonomik
133
mr ierisinde krl bir ekilde iletilmesi ve deerinde art meydana gelmesi sonucunda gelir elde edilmesinin beklenmesi ya da kalnt deerinin nakde evrilmesinin beklenmesidir. Kiraclar, finansal kiralama ilemini, kiralama szlemesinin ba itibariyle tespit edilmi, geree uygun deer ya da asgari kira demelerinin bugnk deerinden dk olan zerinden bilanolarnda varlk ve bor olarak muhasebeletirirler. Asgari kira demelerinin bugnk deerinin hesaplanmasnda kullanlacak iskonto oran; tespit edilebiliyorsa kiralama ileminde zmnen yer alan faiz oran, bunun tespit edilememesi durumunda ise, kiracnn ek borlanma faiz orandr. Kiracnn her eit balang dorudan maliyetleri, varlk olarak muhasebeletirilen tutara eklenir (Akdoan, 1999:16-18). Finansal kiralama ilemlerinin, kiracnn finansal tablolarnda gsterilmemesi durumunda, ilgili iletmenin ekonomik kaynak ve ykmllkleri olduundan az gsterilmi, dolaysyla anlan iletmenin finansal oranlarnda bozulma meydana gelmi olur. Bu nedenle, finansal kiralama ilemlerinin kiracnn bilanosuna, hem varlk hem de gelecek kira tutarlarnn denme ykmll eklinde yanstlmas gerekir (Akdoan, 1999:16-18). Aada geminin finansal kiralama yoluyla edinilmesine ilikin TMS-17ye uygun bir rnek verilmitir. rnek: Kardelen Denizcilik A.. ile Ser Finansal Kiralama irketi arasnda yaplan finansal kiralama szlemesinin zeti aadaki gibidir;
Kiralanan Varlk Kira Sresi Kiralanan Varln Cari (Piyasa) Deeri Satn Alma Tarihi Szleme Tarihi denecek Kira Taksitleri deme Tarihi ve ekli Kiralanan Varln Ekonomik mr Taraflarca Kabul Edilen Zmmi Faiz Oran Kuru Yk Gemisi (Yk tamacl iin kullanlacak) 5 Yl (01.01.2003-31.12.2007) 2.500.000 YTL 01.01.2003 01.01.2003 ? Her Yln Sonunda Eit Taksitlerle 5 Yl 25%
134
Kiralama konusu gemi, X Gemi na San. A..den kiracnn beenisi zerine satn alnm olup, irket 3 aylk dnemler itibariyle bilano dzenlemektedir. Buna gre; 1. Tablodaki bilgiler esas alnarak deme plan aadaki gibi oluturulmaktadr.
1- {1/[(1+i)n ]} Taksit Tutar
=
Kira demelerinin Bugnk Deeri
/
i
i: Faiz Oran (%25) n: Dnem Says (5 Yl) Kira demelerinin Bugnk Deeri = 2.500.000 YTL
1- {1/[(1+0,25)5 ]} Taksit Tutar
=
2.500.000 YTL
/
0,25
929.617YTL
YIL 1 2 3 4 5 TOPLAM
TARH 01.01.2003 31.12.2003 31.12.2004 31.12.2005 31.12.2006 31.12.2007
DEMELER (X) 929.617 YTL 929.617 YTL 929.617 YTL 929.617 YTL 929.617 YTL 4.648.084 YTL
ANAPARA FAZ DEMELER DEMELER (X-Y) (Y) 625.000 YTL 304.617 YTL 548.846 YTL 380.771 YTL 453.653 YTL 475.964 YTL 334.662 YTL 594.955 YTL 185.923 YTL 743.693 YTL 2.148.084 YTL 2.500.000 YTL
ANAPARA BORCU 2.500.000 YTL 2.195.383 YTL 1.814.612 YTL 1.338.648 YTL 743.693 YTL 0
2.
Oluturulan deme plan dikkate alnarak kiracnn, TMS-17de ki genel
dzenlemelere uygun muhasebe kaytlar aadaki gibi olacaktr. Kiracnn kaytlar;

01/01/03 25 4 30 2 40 2 TAITLAR ERTELENM FNANSAL KR. BOR. MALY. 2.500.00 0 625.000 1.523.08 4 929.617 3.718.46 7
ERTELENM FNANSAL KR. BOR. MALY. FNANSAL KRALAMA LEMLERNDEN BORLAR 301 FNANSAL KRALAMA LEMLERNDEN 401 BORLAR / Devir (Al) Kayd
135
Kiralanan varlk yukardaki kaytla kiracnn aktiflerine kaydedilmi ve kiralamadan doan borlarn tahakkuku gerekletirilmitir. Faiz gideri tahakkuku
31/03/03 FNANSMAN GDERLER 381 GDER TAHAKKUKLARI Faiz gider tahakkuku (625.000 *(3/12)) = 156.250 / 780 156.250 156.250
Taksit demesi
31/12/03 301 FNANSAL KRALAMA LEMLERNDEN BORLAR 191 NDRLECEK KDV 100 KASA KDV Oran %8 / 929.617 74.370 1.003.987
Faiz gideri kayd

31/12/03 780 381 FNANSMAN GDERLER GDER TAHAKKUKLARI 302 ERTELENM FNANSAL KR. BOR. MALY. / 156.250 468.750 625.000
Aktarma kayd
31/12/03 401 FNANSAL KRALAMA LEMLERNDEN BORLAR 929.617 301 FNANSAL KRALAMA LEMLERNDEN BORLAR /
929.617
Faiz aktarma kayd

31/12/03 302 ERTELENM FNANSAL KR. BOR. MALY. 402 ERTELENM FNANSAL KR. BOR. MALY. / 548.846 548.846
136
Amortisman kayd
31/12/03 770 GENEL YNETM GDERLER 268 BRKM AMORTSMANLAR / 500.000 500.000
Amortisman Tutar = 2.500.000,00 YTL / 5 Yl = 500.000 YTL/Yl
Bu kaytlar 2007 ylnn sonuna kadar, her yln sonunda tekrarlanmaktadr. 3.4. Gemilerin Boa Geen Zaman Maliyetleri letmelerin hemen hepsinde u veya bu nedenlerle allmayan ya da almayan sre ve zamanlar sz konusu olabilmektedir. Burada nemli olan boa geen zamann ynetimin kontrol altnda gerekleip gereklemediidir. retilen hizmet maliyetinin doru ve geree en yakn olarak belirlenmesi iletme ile ilikisi bulunan tm kar gruplar asndan son derece nemlidir. Bunun iin, boa geen srelere isabet eden giderlerin, 740 Hizmet retim Maliyeti ile 680 almayan Ksm Gider ve Zararlar Hesaplar ile ilikisinin ortaya konarak hizmet retim gideri ve dnem gideri olacak tutarlarnn belirlenmesi gerekir. Bu belirlemede iletmelerde ortaya kan bo zamanlarn irdelenmesiyle yaplabilir. Bu balamda iletmelerde ortaya kan bo zamanlar iki adan ele alabiliriz (Yk ve Susmu, 2000:20-21); retim srecinin doal sonucu ortaya kan bo zamanlar retim srecinin doal sonucu olmayan bo zamanlar
137
Deniz tama iletmelerinde, retim srecinin doal sonucu ortaya kan bo zamanlar, yneticilerin kontrol altnda olan, salkl bir retim ilemi iin gerekli olan bo zamanlardr. Bu zaman kayplarndan kanmak mmkn deildir. Geminin havuzlanmas veya byk tamiri, rutin bakm ve onarm gibi nedenlerle ortaya kan bo zamanlar rnek olarak verilebilir. Bu ekildeki bo zamanlarn maliyetleri, retimin bir gerei gibi dnlp 740 Hizmet retim Maliyeti hesab ile ilgili seferin maliyetine yklenir. Hizmet retim srecinin doal sonucu olmayan bo zamanlar, genellikle iletme yneticilerinin kontrol dnda ortaya kmaktadr. Bu ekilde ortaya kan bo zaman maliyetlerinin retim gerei olmadn dnerek 680 almayan Ksm Gider ve Zararlar olarak sonu hesaplarna aktarlmas gerekmektedir. Kt hava artlarndan dolay limandaki geminin sefere zamannda kamamas ya da sava nedeniyle sefer sresinin uzamas deniz tama iletmelerinde ynetimin kontrol dnda ortaya kan bo zamanlara rnektir. Bunlar sklkla meydana gelen doal durumlar olmadndan, boa geen srelere isabet eden giderlerin retim giderlerinden karlarak almayan ksm gider ve zararlar hesabna aktarlmas gerekir. rnek; X Deniz Tama letmesine ait M/R Demir Gemisinin Ocak aynda 12 sefer yapmas planlanmaktadr. Geminin yapaca bir seferin ortalama 56 saat srecei dnlmektedir. Bu durumda; Planlanan alma Hacmi = 12 Sefer * 56 Saat/Sefer = 672 Saat olarak hesaplanmaktadr. Dnem sonunda M/R Demir gemisinin gerekleen alma hacmi 630 saattir. Aradaki 42 saatlik farkn M/R Demir gemisinin Ocak ay 3 nolu seferinde kt hava artlar nedeniyle limandan ge kmasndan kaynakland belirlenmitir.
138
M/R Demir gemisinin Ocak ayna ait boa geen zaman maliyeti 20.000,00 YTLdir. Bu durumda dnem sonunda yaplacak muhasebe kayd aadaki gibi olacaktr.
/ 680 ALIMAYAN KISIM GDER VE ZARARLARI H. 741 HZMET RETM MALYET YANSITMA H. / 20.000,00 20.000,00
3.5. Gemilerin Atl Kapasiteyle alma Maliyeti Deniz tama iletmelerinde, gemilerin mevcut tama kapasitesinden tam olarak faydalanlamyorsa, atl kapasiteye isabet eden giderlerin dikkate alnarak, bu giderlerin 680 almayan Ksm Gider ve Zararlar hesabnda m, yoksa 624 Datlmayan retim Giderleri hesabnda m izleneceine karar verilmesi gerekmektedir. Deniz tama iletmesinin geminin tama kapasitesinden, talep yetersizlii hizmet retiminin geici bir sre ile durdurulmas, grev gibi nlenebilecek mahiyette nedenlerden tr faydalanamad durumlarda, atl kapasiteye den sabit giderlerin retim maliyetine dahil edilmeyip Trkiye Muhasebe Standartlar gz nnde bulundurularak, hesap plannda satlarn maliyeti blmnde alacak 624 Datlmayan retim Giderleri hesabnda izlenmesi gerekmektedir (Akdoan ve Sevilengl, 2007:622). Bu belirlemenin tersi dnldnde yani atl kapasite iletmenin elinde olmayan nedenlerden dolay ortaya kmsa, bu ekilde vuku bulan atl kapasiteye den sabit giderler 680 almayan Ksm Gider ve Zararlar hesabnda izlenecektir. rnek: M/V Demir Kuru Yk Gemisinin, 2007 yl 2 Nolu seferinin toplam maliyeti 1.500.000,00 YTLdir. Gemi, sefer boyunca 14.000 ton yk tam, talep yetersizliinden dolay 1000 ton atl kapasite ile almtr.
139
Atl kapasiteye den giderlerin muhasebeletirilmesi aadaki ekilde olacaktr.

Sefer Maliyeti (YTL) Toplam Kapasite (Ton)
Atl Kapasite Maliyeti
Atl Kapasite (Ton)
1.500.000,00 = 15.000 * 1000 = 100.000,00YTL
/ 624 DAITILMAYAN HZMET RETM MAL. H. 622 SATILAN HZMET MALYET 622 10 M/V Demir Kuru Yk Gemisi 622 10 002 2 Nolu Sefer Maliyeti / 100.000,00 100.000,00
3.6. Tamamlanmam Hizmet Maliyetleri TMS-2 Stoklar Standardna gre, verilen hizmetle ilgili haslatn mali tablolara gelir olarak yanstlmad durumlarda ilgili giderler stok hesabna yanstlmaktadr. Hizmet sunan iletmelerde stoklarn maliyeti, esas olarak, kontrol ilemlerini yrten personel dahil olmak zere, hizmetin sunulmasnda dorudan grev alan personelin iilik cretleri ve dier maliyetleri ile bunlarla ilikili olabilecek genel giderleri iermektedir. Sat ve genel ynetimle ilgili personel cretleri ve bunlarla ilgili dier giderler hizmet retim maliyetine dahil edilmeyip, dorudan gider yazlmaktadr. Hizmet Stoklar iin, 154 Tamamlanmam Hizmet Maliyetleri hesab kullanlmaktadr. Bu hesap, hizmet iletmelerinde henz tamamlanmam, devam eden hizmet retimleri iin yaplan harcamalarn izlenmesinde kullanlmaktadr. zellikle televizyon yayn yaplan kurulularda, mhendislik hizmeti sunan iletmelerde ve tama iletmelerinde, hizmet retimi bir faaliyet dneminde sonulandrlmam olabilir. Bu gibi durumlarda, hizmetin gerekletirilmesi iin yaplan harcamalar, stok maliyeti olarak muhasebeletirilebilir (Akdoan ve Sevilengl, 2007: 182).
140
Deniz tama iletmeleri iin, 154 Nolu hesab aadaki ekilde blmlendirebiliriz. 154 TAMAMLANMAMI HZMET MALYET 154 10 Kuru Yk Gemisi 154 20 Ro-Ro Gemisi 740 Hizmet retim Maliyeti hesabnda izlenen giderler, dnem sonlarnda hizmet henz tamamlanmam ve gelir unsurunu douran olay gereklememi ise, 741 Hizmet retim Maliyeti Yanstma hesab alaca ile 154 Tamamlanmam Hizmet Maliyeti hesabna bor kaydedilecektir. Hizmetin tamamlanmas halinde ise, 154 Tamamlanmam Hizmet Maliyet hesabna alacak, 155 Tamamlanm Hizmet Maliyetleri hesabna veya hizmet tamamlandnda gelir tahakkuk etmi ise dorudan 622 Satlan Hizmet Maliyetleri hesabna bor kaydedilecektir (Akdoan ve Sevilengl, 2007:183). rnein mali tablolarn aylk olarak dzenleyen bir deniz tama iletmesine ait bir geminin seferi, Ocak aynda balayp, ubat aynda bittii durumda, Ocak ay sonunda tamamlanmam seferle ilgili aadaki kayt yaplacaktr.
30/01/07 154 TAMAMLANMAMI HZMET MALYET 154 10 Kuru Yk Gemisi 741 HZMET RETM MALYETLER YANS. H. / XX XX
ubat ay sonunda, sefer tamamlandnda ise yaplacak kayt aadaki gibi olacaktr.
28/02/07 622 622 10 SATILAN HZMET MALYET Kuru Yk Gemisi 154 TAMAMLANMAMI HZMET MALYET / XX XX
141
3.7. Gemi Kiralama Yolu ile Sefer Maliyetleri almann buraya kadar olan blmlerinde Deniz Tama letmelerinin tama maliyetleri, tamaclk hizmetini kendisinin gerekletirdii varsaylarak, hesaplanmt. imdi ise, iletmeye ait geminin kiraya verildii takdirde tama maliyetlerinde meydana gelecek deiikliin tama maliyetleri zerindeki etkileri incelenecektir. Deniz tama iletmelerinde armatr, kazan elde etmek amacyla gemilerini belirli bir sre iin kiraya verebilir. Gemi, Trk Ticaret Kanununun 1016nc maddesinde bu konu ile ilgili yle bir hkm yer almaktadr; Navlun szlemesiyle tayan, navlun karlnda, geminin tamamn veya bir ksmn yahut belli bir yerini tatana tahsis ederek yk denizde tamay taahht eder ki buna arter Szlemesi (Charter Party) denir. arter szlemeleri ekilde yaplabilmektedir. Bunlar; 1. plak Gemi Szlemesi (Bareboat Charter), 2. Zaman Szlemesi (Time Charter), 3. Sefer Kiralama Szlemesi (Voyage Charter) eklinde sralanmaktadr. Aada bu szlemelerin ierikleri hakknda ksaca bilgi verilecektir. 3.7.1. plak Gemi Szlemesi (Bareboat Charter) plak gemi szlemesi, gemi sahibinin yapt kira szlemesi uyarnca, gemisini personelsiz olarak kiralamasdr. Bu szleme ile geminin sahiplii ve tm kontrol belirli bir sre iin kiracya geminin teknik donanm ile birlikte devredilmektedir. Bu durumda, geminin gerek teknik gerekse ticari ynetimi konusunda armatrn bir yetkisi bulunmamaktadr ve bu yetkiler kiracya braklmaktadr (Light, 2005:153). Normal zamanlarda gemilerin plak gemi esas zerinden kiralanmalar ile pek sk karlanmaz. Gemi ina bedellerinin ok yksek olduu dnemlerde, kullanclar
142
yeni bir sipari vermektense acil ihtiyalarn karlama amacyla plak kiralama yoluna gidebilirler. 3.7.2. Zaman Szlemesi (Time Charter) Zaman szlemesi, armatr ile kiraclar arasnda belirlenen zaman temeline gre saptanm gemi kiralama szlemesidir. Bu szlemelerde bedel, belirli bir ykn karl olarak deil, ykn belirli bir sre iinde tanmas karl olarak tespit edilmektedir (Demir, 2006:88). Genel olarak, zaman szlemelerinin ierii ok nemlidir. Btn teknik ve idari ksmlar dahil, personel ile ilgili btn masraflar armatr tarafndan denmektedir. Ayrca armatr, gemisinin her trl teknik donanmlarn ve gerekli belgelerinin uluslar aras tamacln gerektirdii asgari artlarn yerine getirmek zorundadr (nal, 2004:66). 3.7.3. Sefer Kiralama Szlemesi (Voyage Charter) Sefer kiralama szlemesi, geminin bir veya birka yolculuk iin tamamen veya ksmen personeli ile birlikte kiralanmasdr. Bu szlemede, armatr tamac gibi hareket etmektedir. Tamaclk bedeli, tanan yk miktarna gre hesaplanmaktadr. Yk ilgilendiren giderler hari, yakt gideri, personel cretleri, liman cretleri gibi giderler armatr tarafndan denmektedir (Altu, 1974:106-107). Tablo 3.1: arter Szlemelerine Gre Giderlerin Paylam
Sefer Kiralama Zaman plak Gemi Szlemesi Szlemesi Szlemesi Bunker Giderleri Armatr Kirac Kirac Liman cretleri Armatr Kirac Kirac Ykleme-Boaltma Giderleri Kirac Kirac Kirac Personel cretleri Armatr Armatr Kirac Sigorta Gideri Armatr Armatr Armatr ve Kirac Bakm-Onarm Gideri Armatr Armatr Armatr ve Kirac Amortisman Gideri Armatr Armatr Armatr Kaynak: Selim nal (2004); Deniz letmeciliinde Planlama, Krfez Gazetecilik Matbaaclk, Balkesir, s. 69. Giderler
Tablo 3.1de arter szlemelerinde, ortaya kan giderlerin armatr tarafndan m yoksa kirac tarafndan m karland gsterilmektedir.
143
Tablodan grld gibi, plak gemi szlemesinde armatr sadece amortisman, bakm-onarm ve sigorta gideri gibi sabit maliyetlere katlanmakta, seferle ilgili dier giderler ise kirac tarafndan karlanmaktadr. Ayrca, szlemede belirtilmek art ile kirac geminin sigorta ve bakm-onarm giderlerini stlenebilmektedir. Geminin belli bir zaman esasna gre kiraya verildii szlemelerde ise, bunker giderleri, liman cretleri, ykleme-boaltma giderleri kirac tarafndan stlenilmektedir. Armatr ise, gemide alacak personeli bulmakta, personelin cretini, geminin sigorta, bakm-onarm ve amortisman giderlerini kendisi karlamaktadr. Geminin belli bir sefer iin kiraland durularda ise kirac sadece ykleme ve boaltma giderlerine katlanmaktadr. Armatr ise geminin sabit giderlerinin yan sra, bunker gideri, liman cretleri gibi deiken giderleri de stlenmektedir.
4.
YK GEMLERNN TOPLAM VE SEFER BRM MALYETLERNN HESAPLANMASINA YNELK UYGULAMA RNE
4.1. Uygulamann Genel Olarak Tantm Uygulamada, denizcilik sektrnde faaliyet gsteren, deniz tama iletmesine ait kuru yk ve Ro-Ro gemilerinin dnem iinde gerekletirdikleri seferlerin toplam ve birim hizmet retim maliyetleri nerilen yntemler dorultusunda hesaplanmaya allacaktr. Uygulama, sektrde faaliyette bulunan bir deniz tama iletmesinin dnem iinde gerekleen fiili maliyetleri esas alnarak deil, kurgulanm bir iletmenin gerekletii varsaylan fiili maliyet verileri esas alnarak yaplacaktr. Uygulamada, fiili rakamlarla sipari maliyeti esasna gre tam maliyet yntemlerinden oluan bir maliyet sistemi oluturulmutur. Fili maliyet yntemi ierisinde btelenmi rakamlardan faydalanlan ngr yntemi de kullanlmtr. Ayrca ikramiyeler, amortisman giderleri, bakm-onarm giderleri ve sigorta giderleri ngr tutarlar zerinden maliyet hesaplarna kaydedilmitir. 4.2. rnek letmenin Tantm etin Denizcilik A.., 1995 ylnda Zonguldakta kurulmutur. letmenin genel merkezi Zonguldakta olup, Tuzlada irkete ait ofis bulunmaktadr. Biri kuru yk dieri Ro-Ro olmak zere iletmenin iki adet gemisi bulunmaktadr. Gemilerin her seferi dzenli olup, uygulamada kuru yk gemisi Almanyann Rostock limanna, Ro-Ro gemisi ise Ukraynann Odessa limanna yk tamaktadr. 4.2.1. M/R etin Ro-Ro Gemisinin Toplam ve Sefer Birim Maliyetlerinin Hesaplanmas rnee konu olan M/R etin Gemisinin teknik bilgileri aadaki gibidir.
145
Gemi Ad Gemi Tipi DWT Bayra Klas Kuruluu na Yl Boyu Genilii GRT Net Tonaj Kapasitesi Azami Su ekimi
M/R etin Gemisi

Ro-Ro 55.000
Trk Trk Loydu Vakf 1979

235 m. 55 m. 15.600 8790
40 Adet TIR
6 m.
M/R etin gemisi, 1979 ylnda Polonya Gdansk Tersanesinde 55.000 DWTlik kuru yk gemisi olarak bir Alman armatr iin yaplmtr. 2x6000 beygir gcne (horse power) sahip olan bu gemi, 20 yllk sefer mrn tamamladktan sonra bir Yunanl armatre 7.000.000$a satlmtr. Yunanl armatr gemiyi 3 yl kullandktan sonra hurda fiyatna bir Trk armatre 5.500.000$a satmtr. Armatr bu paray Maldiv Adalarndaki hesabndan pein olarak demitir. Ancak geminin sigorta bedeli ok yksek olduu iin, armatr deien pazar yapsn da gz nne alarak gemisini Gney Kore Pusan Limannda Ro-Ro ya evirtmitir. Bu veriler nda, Geminin Satn Alnma Tarihi : 1 Ocak 2002 Tersaneye Gnderilme Tarihi :1 Haziran 2002 Tersaneden k Tarihi : 1 Haziran 2004
Geminin tersanede bulunduu sre ierisinde, ana gvdesi ve saclar deimi, yeni makine ve elektronik sistemler eklenmitir. Gemi 40 adet TIR kamyonunu dengeli biimde tayabilecek seviyeye getirilmitir. Tersane ile yaplan anlamada gemi Zonguldak limanna tersane tarafndan ayarlanacak kadroyla getirilecek ve bu sre iinde de test seferi tamamlanm olacaktr. Armatr tarafndan tersaneye denecek toplam cret 9.500.000$dr (1$=1.32 YTL). Armatr bu creti, bankadan %8 faiz oran ile ald, geri deme sresi 5 yl olan yatrm kredisi ile deyecektir.
146
YIL 1 2 3 4 5 TOPLAM
TARH 01.01.2004 31.12.2004 31.12.2005 31.12.2006 31.12.2007 31.12.2008
TOPLAM FAZ DEMELER DEMELER 3.140.723,94 3.140.723,94 3.140.723,94 3.140.723,94 3.140.723,94 15.703.619,70 1.003.200,00 832.198,08 647.516,02 448.059,38 232.646,22 3.163.619,70
ANAPARA DEMELER 2.137.523,94 2.308.525,86 2.493.207,92 2.692.664,56 2.908.077,72 12.540.000,00
ANAPARA BORCU 12.540.000,00 10.402.476,06 8.093.950,20 5.600.742,28 2.908.077,72 0,00 TL
TMS 23 Borlanma Maliyetleri Standardna gre zellikli varlklar kapsamna giren geminin, edinimi ile ilgili katlanlan finansman giderleri geminin maliyetine dahil edilmektedir. Geminin edinilmesinden sonra ortaya kacak finansman giderleri ise olutuklar dnemde gider olarak muhasebeletirilecektir. Uygulamada finansman giderleri, geminin edinilmesinden sonra ortaya kt iin dnem gideri olarak kaydedilecektir. Buna gre;
/ 780 FNANSMAN GDERLER 780.71 Uzun Vadeli Borlanma Giderleri 381 GDER TAHAKKUKLARI / 37.338,28 37.338,28
Bu maliyete ilikin dnem sonunda, faiz giderlerinin ilgili gelir tablosu hesabna aktarlmas,
28/02/2007 381 GDER TAHAKKUKLARI 400 BANKA KREDLER 400.01 A Bankas 37.338,28 37.338,28 /
Sefere likin Bilgiler; Yukarda teknik detaylar verilen M/R etin Gemisi, Ukraynann Odessa Limanna TIR kamyonlar tamaktadr. Gemi Zonguldak-Odessa hattnda %100 kapasite ile almakta ve bo sefer yapmamaktadr. Aadaki tabloda M/R etin Gemisinin ykleme ve boaltma limanlar arasndaki mesafeler hakknda bilgi verilmektedir.
147
Zonguldak-Odessa Odessa-Zonguldak TOPLAM Gemiye likin Bilgiler;
330 Mil 330 Mil 660 Mil
Uygulama rneinde M/R etin Gemisi ykl ve boken ayn hz yapmaktadr. Geminin hz, saatte 15 mildir. Geminin, denizde geen sefer sresini hesaplamak iin aadaki formlden yararlanlmtr.
Toplam Mesafe (Gidi-Dn) Denizde Geen Toplam Sefer Saati = Geminin Hz = 660 15 = 44 Saat
YK ED MKTAR YKLEME ORANI BOALTMA ORANI MESAFELER ZONGULDAK-ODESSA ODESSA-ZONGULDAK TOPLAM MESAFE YKSZ HIZI YKL HIZI LMANDA HIZI SEFER SRES YOLCULUK (YKL) LMANDA (YKLEME) LMANDA (BOALTMA) LMANDA (BEKLEME) TOPLAM
M/R etin Gemisi TIR Kamyonu 40 Adet 100% 100%
330 Mil 330 Mil 660 Mil 15 Knot 15 Knot 0 Knot
44 Saat 4 Saat 4 Saat 4 Saat 56 Saat
Yukardaki tabloda, M/R etin gemisinin Odessa-Zonguldak hattnda ki ubat ay, 1 Nolu seferine ait bilgiler yer almaktadr. Bu tabloya gre, gemi OdessaZonguldak arasndaki seferini 56 saatte tamamlamakta. Bu srenin 44 saati denizde geerken, 12 saati limanda bekleme ve ykleme-boaltma ile gemektedir.
148
Geminin, ubat aynda toplam ka sefer yaptn hesaplayabilmek iin ise aadaki forml kullanlmtr.
Aylk Gn Says*24 Saat Toplam Sefer Says = Sefer Saati = 28*24 56 = 12 Sefer
M/R etin Gemisi ubat aynda toplam 12 sefer yapmtr. Uygulamada, geminin ubat aynda yapt her sefere, Sefer No: 1, Sefer No: 2 eklinde numaralar verilmitir. lk Madde ve Malzeme Gideri M/R etin Gemisinin Odessa-Zonguldak hattndaki ubat ay seferlerinde kullanlan bunker miktar aadaki tabloda yer almaktadr. Sefer esnasnda ne kadar bunker tketildii, o sefere ait kaptann jurnal defterinden elde edilmitir.
Sefer No: 1 Sefer No:2 Sefer No:3 Sefer No:4
Seyirde Limanda Seyirde Kullanlan Kullanlan Kullanlan Miktar Miktar Miktar Sarfiyat Cinsi Motorin (Ton) Fuel Oil (Ton) Ya (Litre) Su (Ton) 4 20 220 8 Sefer No:5 8 0 152 8 Sefer No:6 4 21 215 6
Limanda Seyirde Limanda Seyirde Limanda Kullanlan Kullanlan Kullanlan Kullanlan Kullanlan Miktar Miktar Miktar Miktar Miktar 9 0 158,3 7 4,5 20,6 235 7 Sefer No:7 10,5 0 158 5 3,91 20 228 5 Sefer No:8 10,4 0 163 5
Seyirde Limanda Seyirde Kullanlan Kullanlan Kullanlan Miktar Miktar Miktar Sarfiyat Cinsi Motorin (Ton) Fuel Oil (Ton) Ya (Litre) Su (Ton) 3,99 20 230 7 Sefer No:9 9,7 0 170 5 4 20,4 230 6
Limanda Seyirde Limanda Seyirde Limanda Kullanlan Kullanlan Kullanlan Kullanlan Kullanlan Miktar Miktar Miktar Miktar Miktar 10 0 180 6 4 20 240 7 Sefer No:11 10 0 186 7 3,8 20 230 4 Sefer No:12 10 0 185 5
Sefer No:10
Seyirde Limanda Seyirde Kullanlan Kullanlan Kullanlan Miktar Miktar Miktar Sarfiyat Cinsi Motorin (Ton) Fuel Oil (Ton) Ya (Litre) Su (Ton) 4 19,5 220 6 10 0 185 5 4 20,4 230 5
Limanda Seyirde Limanda Seyirde Limanda Kullanlan Kullanlan Kullanlan Kullanlan Kullanlan Miktar Miktar Miktar Miktar Miktar 10 0 180 6 3,8 20 230 7 10 0 179 5 4 20 230 5 10 0 185 4
149
Trk Ticaret Kanununun 982. Maddesinde her gemide gemi jurnali denilen bir defter tutulur. Bu deftere her yolculukta yk veya safrann yklenmeye baland andan itibaren geecek belli bal hadiseler yazlr hkm yer almaktadr. Gemi jurnali her gemide bulunmas gereken zorunlu bir defterdir. Aadaki tabloda M/R etin Gemisinin ubat ayna ait bunker giderleri yer almaktadr.
Bunker Giderleri Seyirde Fuel Oil (Ton) Seyirde MOTORN (Ton) Limanda Motorin (Ton) Limanda Fuel Oil (Ton) Seyirde Ya (Litre) Limanda Ya (Litre) Seyirde Su (Ton) Limanda Su (Ton) Bunker Giderleri Seyirde Fuel Oil (Ton) Seyirde MOTORN (Ton) Limanda Motorin (Ton) Limanda Fuel Oil (Ton) Seyirde Ya (Litre) Limanda Ya (Litre) Seyirde Su (Ton) Limanda Su (Ton) 1 Nolu 2 Nolu 3 Nolu Sefer Sefer Sefer 20 4 8 0 220 152 8 21 4 9 0 215 158,3 6 20,6 4,5 10,5 0 235 158 7 4 Nolu Sefer 20 3,91 10,4 0 228 163 5 5 Nolu Sefer 20 3,99 9,7 0 230 170 7 6 Nolu Sefer 20,4 4 10 0 230 180 6 Toplam Toplam Miktar Fiyat(YTL) Tutar(YTL) 122 24,4 57,6 0 1358 981,3 39 1.168,00 1.800,00 1.800,00 1.168,00 2,49 2,49 5,00 142.496,00 43.920,00 103.680,00 0,00 3.381,42 2.443,44 195,00
8 7 5 5 5 6 36 5,00 180,00 7 Nolu 8 Nolu 9 Nolu 10 Nolu 11 Nolu 12 Nolu Toplam Toplam Sefer Sefer Sefer Sefer Sefer Sefer Miktar Fiyat(YTL) Tutar(YTL) 20 4 10 0 240 186 7 7 20 3,8 10 0 230 185 4 5 19,5 4 10 0 220 185 6 5 20,4 4 10 0 230 180 5 6 20 3,8 10 0 230 179 7 5 20 4 10 0 230 185 5 4 119,9 23,6 60 0 1380 1100 34 32 1.168,00 1.800,00 1.800,00 1.168,00 2,49 2,49 5,00 5,00 140.043,20 42.480,00 108.000,00 0,00 3.436,20 2.739,00 170,00 160,00
ubat ay iin sefer sonlarnda jurnallerden elde edilen veriler dorultusunda 593.324,26 YTL tutarnda bunker gideri hesaplanmtr.
ubat Ay Toplam Bunker Giderleri (YTL) Sarfiyat Cinsi Fuel Oil (Ton) Motorin (Ton) Ya (Litre) Su (Ton) TOPLAM Fiili Alnan Harcanan Tutar (1*2) Miktar Miktar (1) Fiili Fiyat (2) 274 241,9 1.168,00 282.539,20 200 165,6 1.800,00 298.080,00 4900 4819,3 2,49 12.000,06 220 141 5,00 705,00 593.324,26
150
Hesaplanan
bunker
giderleri
dnem
sonunda
aadaki
gibi
muhasebeletirilecektir.
28/02/2007 740 HZMET RETM MALYET H. 593.324,26 740 20 M/R etin 2 Ro-Ro Gemisi 740 20 0 lk Madde ve Malzeme Giderleri 740 20 0 01 Bunker Giderleri 740 20 0 01 010 Motorin 298.080,00 740 20 0 01 013 FuelOil 282.539,20 740 20 0 01 011 M. Ya 12.000,06 740 20 0 01 012 Su 705,00 150 LK MADDE VE MALZEME 593.324,26 150 0 lk Madde ve Malz. Stokl. 150 0 010 Motorin 298.080,00 150 0 013 FuelOil 282.539,20 150 0 011 M. Ya 12.000,06 150 0 012 Su 705,00 /
M/R etin Gemisinin, ubat ayndaki 1 Nolu seferine ait bunker giderleri tabloda gsterildii gibi hesaplanacaktr.
1 Nolu Seferin Toplam Bunker Giderleri (YTL) Harcanan Fiili Fiyat (2) Fiili Miktar (1) Tutar (1*2) 20 1.168,00 23.360,00 12 1.800,00 21.600,00 372 2,49 926,28 16 5,00 80,00 5367,8 45.966,28
Sarfiyat Cinsi Fuel Oil (Ton) Motorin (Ton) Ya (Litre) Su (Ton) TOPLAM
Ayrca armatr, ubat ay balangcnda gemiye seferde gerekli olabilecek dier ilk madde ve malzemeleri de temin etmitir. Aadaki tabloda geminin ubat ay seferlerinde kulland dier ilk madde ve malzeme giderleri gsterilmektedir.
151
ubat Ay Dier lk Madde Ve Malzeme Giderleri Makine Yedek Para ve Malzemeleri 3.607,00 YTL Gverte Yedek Para ve Malizemeleri 779,00 YTL Donanm Yedek Para ve Malzemeleri 1.836,00 YTL Elektrik Yedek Para ve Malzemeleri 659,00 YTL Krtasiye Malzemeleri 375,00 YTL Bro Ara Gere ve Donanm 620,00 YTL Sosyal Yardm Malzemeleri 1.035,00 YTL Yiyecek ve ecek Malzemeleri 26.400,00 YTL Temizlik Malzemeleri 2.740,00 YTL 38.051,00 YTL TOPLAM
Armatr geminin, ubat aynda ki seferleri iin toplam 38.051,00 YTL tutarnda dier ilk madde ve malzeme giderlerine katlanmtr. Bu veriler de iletmenin elindeki faturalardan tespit edilmitir. Gemi, ubat aynda toplam 12 sefer yapmtr. 1 Nolu sefere den ilk madde ve malzeme giderleri ise aadaki ekilde hesaplanacaktr.
Endirekt malzeme Ykleme Oran = Aylk Toplam Sefer Saati = 38.051,00 56*12 = 56,62YTL/s.
1 Nolu Seferin Endirekt Malzeme Gideri = 56,62 YTL/s. * 56 s. = 3170,92YTL
Personel cret ve Giderleri Zonguldakta armatr, geminin seferi iin gerekli personeli bulmu ve
personelle 1 seneliine anlama imzalamtr. Aadaki tabloda, uzak sefer blgesinde alan M/R etin Gemisinde bulunmas gereken gemi adamlar ve aylk ortalama brt cretleri yer almaktadr.
152
Gemiadam Uzakyol Kaptan Uzakyol Birinci Zabiti Uzakyol Vardiya Zabiti Uzakyol Makine Ba Mhendisi Uzakyol Makine kinci Zabiti Uzakyol Makine Vardiya Zabiti Telsiz Elektronik Zabiti Gverte Lostromosu Usta Gemici Gemici Mio Makine Lostromosu Yac Silici A Kamarot TOPLAM
Say 1 1 2 1 1 2 1 1 2 2 1 1 3 1 1 1 22
Brt creti 6002,60 YTL 4817,77 YTL 2 * 4817,77 YTL 6002,60 YTL 5291,69 YTL 2 * 4817,77 YTL 2930,92 YTL 3210,05 YTL 2 * 2791,35 YTL 2 * 1814,37 YTL 1291,00 YTL 3314,73 YTL 3 * 2512,21 YTL 2023,73 YTL 1465,45 YTL 1395,67 YTL 73765,36 YTL
Gemiadamlarndan almaktadrlar.
kaptan
memur,
dierleri
ise
ii
statsnde
Sefere Direkt Yklenecek i cret ve Giderleri ubat ay ii cret ve giderleri 82.759,33 YTL tutarndadr ve 1 Nolu seferin ii cret ve giderleri 6.896,61 YTLdir (i cret ve giderlerine Sosyal Sigortalar Kurumu veren Pay ile sizlik Sigortas veren Pay dahildir). ubat ay iin kaptann tuttuu puantajdan elde edilen verilere gre gemi adamlarnn aylk fazla alma saatleri tabloda gsterilmektedir.
153
Gemiadam Uzakyol Birinci Zabiti Uzakyol Vardiya Zabiti Uzakyol Vardiya Zabiti Uzakyol Makine Ba Mhendisi Uzakyol Makine kinci Zabiti Uzakyol Makine Vardiya Zabiti Uzakyol Makine Vardiya Zabiti Telsiz Elektronik Zabiti Gverte Lostromosu Usta Gemici Usta Gemici Gemici Gemici Mio Makine Lostromosu Yac Yac Yac Silici A Kamarot TOPLAM
Say 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 21
Fazla alma Saatleri 14 18 8 12 14 16 0 16 16 22 22 22 24 22 8 24 24 24 32 0 0 338
Puantajdan elde edilen veriler nda 1 Nolu seferde gemide alan iinin, fazla alma creti tutar 588,53 YTLdir (Fazla alma cretine Sosyal Sigortalar Kurumu veren Pay ile sizlik Sigortas veren Pay dahildir). Sefere Endirekt Yklenecek i cret ve Giderleri ubat ay, iilerin hafta tatili creti 998,00 YTLdir (Hafta tatili cretine Sosyal Sigortalar Kurumu veren Pay ile sizlik Sigortas veren Pay dahildir). Anlamaya gre, personele 6. ayda bir maa deerinde ikramiye verilecektir. ubat aynda btelenmi ii ikramiye tutar 5.494,69 YTLdir. Ayrca personele senede iki kez giyim yardm yaplacaktr. Giyim yardmnn bir senelik tutar aada tabloda gsterilmektedir.
154
Gemiadam Uzakyol Birinci Zabiti Uzakyol Vardiya Zabiti Uzakyol Makine Ba Mhendisi Uzakyol Makine kinci Zabiti Uzakyol Makine Vardiya Zabiti Telsiz Elektronik Zabiti Gverte Lostromosu Usta Gemici Gemici Mio Makine Lostromosu Yac Silici A Kamarot TOPLAM Aylk denecek cret ve Tutarlar Ykleme Oran = Aylk Toplam Sefer Saati
Say 1 2 1 1 2 1 1 2 2 1 1 3 1 1 1 22 7951,62YTL = 56*12
Giyim Yardm 1.500,00 YTL 2*800,00 YTL 800,00 YTL 800,00 YTL 2*800,00 YTL 800,00 YTL 800,00 YTL 2*800,00 YTL 2*800,00 YTL 800,00 YTL 800,00 YTL 3*800,00 YTL 800,00 YTL 800,00 YTL 800,00 YTL 19.000,00 YTL
11,83YTL/s.
1 No'lu Seferin i Hafta Tatili creti, kramiye Gideri ve Sosyal Yardm Gideri denecek cret ve Aylk Gider Ykleme Sefer Yklenecek Giderler Tutar(YTL) Pay(X) Oran(Y) Saati(Z) Gider(X*Y*Z) Hafta Tatili creti i kramiye Tutar Giyim Yardm TOPLAM 998,6 5.494,69 1.458,33 7951,62 0,13 0,69 0,18 11,83YTL/s. 11,83YTL/s. 11,83YTL/s. 56s. 56s. 56s 83,21YTL 457,89YTL 121,52YTL 662,59YTL
Memur cret ve Giderleri Geminin ubat ay memur cret ve giderleri 7.338,20 YTLdir (Memur cret ve giderlerine Sosyal Sigortalar Kurumu veren Pay ile sizlik Sigortas veren Pay dahil edilmitir). ubat aynda 12 saat fazladan alan memurun creti 678,57 YTLdir. Ayrca aylk hafta tatili creti olarak 400,16 YTL denmitir (Fazla alma ve hafta tatili cretlerine Sosyal Sigortalar Kurumu veren Pay ile sizlik Sigortas veren Pay dahil edilmitir). Anlamaya gre, personele 6. ayda bir maa deerinde ikramiye verilecektir. ubat aynda btelenmi memur ikramiye tutar 507,54 YTLdir.
155
Ayrca personele senede iki kez giyim yardm yaplacaktr. Memur giyim yardmnn bir senelik tutar 1.500,00 YTLdir. ubat ayna den giyim yardm tutar ise, 125,00 YTLdir. Aylk memur cret ve giderleri, 1 Nolu sefere aadaki ekilde yklenecektir.
Ykleme Oran Aylk Memur cret ve Giderleri = Aylk Toplam Sefer Saati = 9.049,47YTL 56*12 = 13,46YTL/s.
1 No'lu Sefere Yklenecek Memur cret ve Giderleri Aylk cret ve Gider Ykleme Sefer Giderler Pay Oran Saati (YTL) (X) (Y) (Z) Memur cret ve Giderleri 13,46YTL/s Brt cretler 7.338,20 0,811 . 56s. Fazla alma creti 678,57 0,075 13,46YTL/s 56s. Hafta Tatili creti Memur kramiye Tutar Giyim Yardm TOPLAM 400,16 507,54 125 9.049,47 YTL 0,044 13,46YTL/s 0,056 13,46YTL/s 0,014 13,46YTL/s 56s. 56s. 56s.
Yklenecek Gider (X*Y*Z) 611,52YTL 56,55YTL 33,35YTL 42,30YTL 10,42YTL 754,12YTL
1 Nolu Seferin Personel cret ve Giderleri Personel cret ve Giderleri Brt cretler Fazla alma creti Hafta Tatili creti kramiye Tutar Giyim Yardm TOPLAM i cret ve Giderleri 6896,61YTL 588,53YTL 83,21YTL 457,89YTL 121,52YTL 8147,77YTL Memur cret ve Giderleri 611,52YTL 56,55YTL 33,35YTL 42,30YTL 10,42YTL 754,12YTL
Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler
Sefere Direkt Yklenecek Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler Acente cret ve Komisyonlar Armatr anlat acenteye ubat ay iin, 16.850,00 YTL demitir. ubat aynda yaplan ilk sefer iin Odessada bulunan acenteye 2.100,00 YTL denmitir. Ayrca, navlun kazancnn %5i orannda acente komisyonu denmitir. Buna gre,
Navlun Kazanc = Toplam TIR Says (Gidi-Dn) * TIR Bana Fiyat = (40 + 40) * 1.815 YTL =145.200 YTLdir. Acente Komisyonu = Navlun Kazanc * %5 = 145.200,00 * 0.05 = 7.260,00 YTL
156
Liman cretleri letmenin ubat aynda gerekleen liman cretleri tablodaki gibidir.
ubat Ay Liman cretleri Fenerler ve Tahlisiye cretleri Pilotaj, Rmorkr, Palamar ve Rhtm cretleri Barnma Hizmetleri creti Atklarn Alnma creti Gemi Sifting creti TOPLAM
1.500,00 YTL 21.780,00 YTL 700,00 YTL 1.005,84 YTL 400,00 YTL 25.385,84 YTL
Liman cretleri deiken bir giderdir. letmenin ubat aynda gerekletirdii seferlerinde katland liman cretleri aada tabloda gsterilmektedir.
ubat Ay Liman cretleri
Liman cretleri Fenerler ve Tahlisiye cretleri(YTL) Pilotaj, Rmorkr, Palamar ve Rhtm cretleri(YTL) Barnma Hizmetleri creti(YTL) Atklarn Alnma creti(YTL) Gemi Sifting creti (YTL) Toplam Tutar(YTL) Sefer Sefer Sefer Sefer Sefer Sefer 1 2 3 4 5 6 120 1800 102 200 200 2222 2187 2197 2214 2020 135 1750 102 145 1950 102 142 1850 102 120 138 1780 102 125 1890 102 200 Sefer 7 142 1780 102 102,8 200 2317 2326,8 2269,42 2180,02 1802 2012 2162,6 Sefer 8 105 1980 102 82,42 Sefer 9 128 1850 102 100,02 Sefer Sefer 10 11 100 1600 102 120 1700 102 90 Sefer 12 100 1850 102 110,6
Ykleme ve Boaltma Giderleri M/R etin Gemisinde ubat aynda Ykleme Boaltma Gideri olarak 5.555,00 YTL tutarnda Puantr cretine ve Arazi kullanm cretine katlanlmtr. Aylk eit miktarda ykleme boaltma giderine katlanldndan 1 Nolu seferin ykleme boaltma gideri 462,95 YTLdir. Bu tutarn, 371,25 YTLsi arazi kullanm creti ve 91,67 YTLsi puantr cretidir. Sefere Endirekt Yklenecek Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler Bakm ve Onarm Gideri M/R etin Gemisi 2006 ylnda byk tamire girmi ve bu tamirden yararlanma sresi 4 yldr. Byk tamir gideri, geminin maliyetinin %10u deerindedir.
157
Byk Tamir Gideri = Geminin Maliyeti * %10 = 12.540.000,00 YTL * 0,10 = 1.254.000 YTL Yllk Byk Tamir Gideri = Byk Tamir Gideri / 4 = 1.254.000 / 4 = 313.500 YTL Aylk Byk Tamir Gideri = Yllk Byk Tamir Gideri / 12 = 313.500 /12 = 26.125 YTL
Ayrca M/R etin Gemisi, senede bir kez havuza girecektir. letmenin bu ilem iin bteledii yllk tutar 376.980,00 YTLdir. Bu tutarn ubat ayna den pay ise 31.415,00 YTLdir.
ubat Ay Havuzlama Gideri = 376.980 / 12 = 31.415,00 YTL Aylk Toplam BakmOnarm Gideri Aylk Toplam Sefer Saati 61.166YTL = 56*12 = 91,02YTL/s
Ykleme Oran
1 Nolu Sefere Yklenecek Bakm-Onarm Gideri Gider Ykleme Sefer Aylk Bakm Pay Oran Saati Bakm-Onarm Giderleri Onarm Gideri (X) (Y) (Z) Byk Tamir Gideri 26.125,00YTL 0,43 91,02YTL/s 56 Havuzlama Gideri 31.415,00YTL 0,51 91,02YTL/s 56 Tesis, Makine ve Cihazlar Bakm Onarm Gideri 526,00YTL 0,01 91,02YTL/s 56 Demirbalar Bakm ve Onarm Gideri 1.100,00YTL 0,02 91,02YTL/s 56 Survey ve Muayene cretleri 2.000,00YTL 0,03 91,02YTL/s 56 61.166,00YTL TOPLAM
Yklenecek Gider (X*Y*Z) 2.177,08YTL 2.617,91YTL 43,83YTL 91,66YTL 166,66YTL 5.097,17YTL
Haberleme Gideri Geminin, ubat ay seferlerinde gerekleen Haberleme Giderleri toplam, 699,00 YTLdir.
ubat Ay Haberleme Gideri Telsiz Giderleri 289,00 YTL Uydu Haberleme Giderleri 410,00 YTL TOPLAM 699,00 YTL
158
Geminin ubat ay 1 Nolu seferinde haberleme gideri olarak, 24,08 YTL Telsiz Giderine ve 34,17 YTL uydu haberleme giderine katlanlmtr. Bu giderlerin hesaplanmas tabloda gsterildii gibi olacaktr.
Aylk Haberleme Gideri Ykleme Oran = Aylk Toplam Sefer Saati = 699YTL 56*12 = 1,040YTL/s.
1 Nolu Seferin Haberleme Gideri Toplam = 1,040YTL/s. * 56s. = 58,25YTL
eitli Giderler Sigorta Giderleri M/R etin Gemisinin btelenmi yllk sigorta giderleri tablodaki gibidir.
M/R etin Gemisinin Yllk Sigorta Giderleri Tekne Sigortas Kulp Sigortas Tekne Kira/Kazan Sigortas Harp Sigortas TOPLAM 338.328 YTL 40.426 YTL 26.024 YTL 11.046 YTL 415.824 YTL
M/R etin Gemisinin aylk sigorta gideri ve bunun 1 Nolu sefere den pay aadaki gibi hesaplanmaktadr.
Aylk Sigorta Gideri = 415.824 / 12 = 34.652 YTL Aylk Sigorta Gideri Ykleme Oran = Aylk Toplam Sefer Saati = 34.652YTL 56*12 = 51,56YTL/s.
Sefere Yklenecek Sigorta Gideri
51,56YTL/s.
56s.
2.887,67YTL
Vergi, Resim ve Harlar ubat aynda iletme, 338,45 YTL tutarnda Gemi ve Liman Harlar Giderine
katlanmtr. 1 Nolu seferin vergi, resim ve har gideri 28,20 YTLdir.
159
Amortisman Gideri M/R etin Gemisinin Amortisman Gideri aadaki ekilde hesaplanmaktadr.
Geminin Yllk Amortisman Gideri = Geminin Maliyet Deeri * Amortisman Oran =12.540.000,00 * %5.55 =695.970,00 YTL Geminin Aylk Amortisman Gideri=695.970,00 / 12 Aylk Amortisman Gideri = 57.997,5 YTL
57.997,5YTL = 56*12 = 86,30YTL/s.
Ykleme Oran
Aylk Toplam Sefer Saati
1 Nolu Sefere Yklenecek Gemi Amortisman = 86,30YTL/s. * 56s. = 4.833,13YTL
Gemi iin satn alnan demirbalarn 1 Nolu sefere yklenecek amortisman gideri tablodaki gibi hesaplanmaktadr.
Aylk Amortisman Gideri Ykleme Oran = Aylk Toplam Sefer Saati = 4.543,81YTL 56*12 = 6,76YTL/s.
Sefere Yklenecek Demirbalar Amortisman Aylk Amortisman Gider Ykleme Sefer Yklenecek Gideri Pay(X) Oran (Y) Saati(Z) Gider(X*Y*Z) Demirbalar Makine Blm Demirbalar 1.273,97 0,28 6,76 56,00 106,16 Gverte Blm Demirbalar 1.910,95 0,42 6,76 56,00 159,24 Donanm Malzemeleri 1.019,17 0,22 6,76 56,00 84,93 Elektrik Techizat ve Malzemesi 339,72 0,07 6,76 56,00 28,31 TOPLAM 4.543,81 378,65
Tm bu hesaplamalar yapldktan sonra, ubat ay 1 Nolu seferinde 740 Hizmet retim Maliyeti hesabnda biriken giderler, aadaki tabloda gsterilmektedir.
160
M/R etin Ro-Ro Gemisi 1 Nolu Seferi Hizmet retim Maliyetleri 740 740 0 740 0 01 740 0 02 740 1 740 1 10 740 1 11 740 1 13 740 2 740 2 20 740 2 21 740 2 23 740 3 740 3 30 740 3 31 740 3 32 740 3 33 740 3 34 740 4 740 4 41 740 5 740 5 52 740 6 740 6 60 HZMET RETM MALYET lk Madde ve Malzeme Giderleri Bunker Giderleri Dier lk Madde ve Malzeme Giderleri i cret ve Giderleri Brt cretler crete Bal Dier demeler Sosyal Yardmlar Memur cret ve Giderleri Brt cretler crete Bal Dier demeler Sosyal Yardmlar Dardan Sa. Fayda ve Hizmetler Acentelik cret ve Komisyonlar Haberleme Giderleri Bakm ve Onarm Giderleri Ykleme ve Boaltma Giderleri Liman cretleri eitli Giderler Sigorta Giderleri Vergi Resim ve Harlar Harlar Amortisman Gideri MaddiDuran Varlklar Amortisman 83.367,07 YTL 49.137,20 YTL
45966,28 YTL
3170,92 YTL 8.147,77 YTL 7568,35 YTL 457,89 YTL 121,53 YTL 754,12 YTL 701,41 YTL 42,30 YTL 10,42 YTL 17.200,34 YTL 9360,00 YTL 58,25 YTL 5097,17 YTL 462,92 YTL 2222,00 YTL 2.887,67 YTL 2887,67 YTL 28,20 YTL 28,20 YTL 5.211,78 YTL 5211,78 YTL
M/R etin Gemisinin 1 Nolu seferine ait direkt ve endirekt giderler toplam ise aadaki tabloda gsterilmektedir. Tabloya gre 1 Nolu seferin toplam maliyeti 83.367,07 YTL tutarndadr. Seferin birim maliyeti ise, aadaki gibi hesaplanmaktadr.
Toplam Sefer Maliyeti Sefer Birim Maliyeti = Tanan Yk Miktar = 83.367,07YTL 80 TIR = 1.042,09YTL/TIR
161
M/R etin Ro-Ro Gemisi 1 No'lu Seferi Toplam Maliyeti Seferin Direkt Giderleri Bunker Giderleri i cret ve Giderleri Brt cretler Fazla alma creti Acentelik cret ve Komisyonlar Liman cretleri Ykleme ve Boaltma Giderleri Vergi Resim ve Harlar Direkt Giderler Toplam Seferin Endirekt Giderleri Dier lk Madde ve Malzeme Giderleri i cret ve Giderleri Hafta Tatili creti crete Bal demeler Sosyal Yardmlar Memur cret ve Giderleri Bakm ve Onarm Giderleri Haberleme Giderleri Sigorta Giderleri Amortisman Gideri Endirekt Giderler Toplam Toplam Sefer Maliyeti(YTL) 83,21YTL 457,89YTL 121,52YTL 754,12 5.097,17 58,25 2.887,67 5.211,78 17.842,53 83.367,07 6.896,61YTL 588,53YTL 9.360,00 2.222,00 462,92 28,20 65.524,54 Tutar(YTL) 3.170,92 662,62 Tutar(YTL) 45.966,28 7.485,14
Aadaki tabloda, M/R etin gemisinin ubat aynda gerekleen btn seferlerinin gider eitleri itibariyle ayrntl bir ekilde maliyetlerinin incelenmesi yer almaktadr. Tabloya gre, M/R etin Gemisi ubat aynda 12 sefer yapm ve bu seferleri sonucu oluan toplam maliyet 1.033.029,55 YTLdir. M/R etin Gemisinin navlun kazanc ise 1.742.400 YTLdir. Navlun kazanc aadaki ekilde hesaplanmaktadr.
162
ubat Ay Navlun Kazanc= Sefer Says*Toplam TIR Says(Gidi-Dn)* TIR Bana Fiyat = 12 * (40 + 40) * 1.815 YTL =1.742.400,00 YTL
GDER ETLER TBARYLE SEFER MALYETLER TOPLAM GDER ETLER SEFER 1 SEFER 2 SEFER 3 SEFER 4 SEFER 5 SEFER 6 SEFER 7 SEFER 8 SEFER 9 SEFER 10 SEFER 11 SEFER 12 TOPLAM 0 49137,20 52093,43 55270,29 53312,51 52228,92 53279,02 52861,66 52449,27 52210,37 53274,02 52449,33 52809,27 631375,26 1 8147,7685 8147,7685 8147,7685 8147,7685 8147,7685 8147,7685 8147,7685 8147,7685 8147,7685 8147,7685 8147,7685 8147,7685 97773,22 2 754,1225 754,1225 754,1225 754,1225 754,1225 754,1225 754,1225 754,1225 754,1225 754,1225 754,1225 754,1225 9049,47 3 17200,34 15065,34 17175,34 17192,34 14898,34 17295,34 17305,14 15147,76 17158,32 14680,34 17015,34 17165,94 197299,84 4 2887,6667 2887,6667 2887,6667 2887,6667 2887,6667 2887,6667 2887,6667 2887,6667 2887,6667 2887,6667 2887,6667 2887,6667 34652,00 5 28,20 28,20 28,20 28,20 28,20 28,20 28,20 28,20 28,20 28,20 28,20 28,20 338,45 6 5211,78 5211,78 5211,78 5211,78 5211,78 5211,78 5211,78 5211,78 5211,78 5211,78 5211,78 5211,78 62541,31 MALYET (YTL) 83.367,07 84.188,31 89.475,16 87.534,38 84.156,79 87.603,89 87.196,33 84.626,56 86.398,22 84.983,89 86.494,20 87.004,74 1.033.029,55
Dnem Sonu lemleri M/R etin Gemisinin ubat ay seferlerine yklenecek hizmet retim giderlerini 740 Hizmet retim Maliyeti hesabnn borcuna kaydetmitik. Dnem sonunda ise bu hesabn borcuna kaydedilen tutarlar, 741 Hizmet retim Maliyeti Yanstma Hesabnn alaca karl 622 Satlan Hizmet Maliyeti Hesabnn borcuna kaydedilecektir. Bu kayt aada gsterilmektedir.
163
28/02/2007 622 SATILAN HZMET MALYET H. 622 20 M/R etin 2 Ro-Ro Gemisi 83.367,07 84.188,32 89.475,16 87.354,38 84.156,79 87.603,89 87.196,33 84.626,56 86.398,22 84.983,89 86.494,20 87.004,74 1.033.029,55 1.033.029,55
622 20 001 1 Nolu Sefer Maliyeti 622 20 002 1 Nolu Sefer Maliyeti 622 20 003 1 Nolu Sefer Maliyeti 622 20 004 1 Nolu Sefer Maliyeti 622 20 005 1 Nolu Sefer Maliyeti 622 20 006 1 Nolu Sefer Maliyeti 622 20 007 1 Nolu Sefer Maliyeti 622 20 008 1 Nolu Sefer Maliyeti 622 20 009 1 Nolu Sefer Maliyeti 622 20 010 1 Nolu Sefer Maliyeti 622 20 011 1 Nolu Sefer Maliyeti 622 20 012 1 Nolu Sefer Maliyeti 741 HZMET RETM MALYET YANS. 741 20 M/R etin 2 Ro-Ro Gemisi 741 20 0 741 20 1 741 20 2 741 20 3 741 20 4 741 20 5 741 20 6 lk Madde ve Malz. Gid. Yans. i cret ve Gid. Yans. Memur cret ve Gid. Yans.
631375,26 97773,22 9049,47
Dardan Sa. Fayda ve Hiz. Yans 197299,84 eitli Giderler Yans. Vergi Resim ve Harlar Yans. Amortisman ve Tk. Paylar Yans. / 34652,00 338,45 62541,31
Yanstma hesaplarn kapatmak iin aadaki kayt yaplacaktr.

28/02/2007 741 HZMET RETM MALYET YANS. 741 20 0 741 20 1 741 20 2 741 20 3 741 20 4 741 20 5 741 20 6 lk Madde ve Malz. Gid. Yans. i cret ve Gid. Yans. Memur cret ve Gid. Yans. Dardan Sa. Fayda ve Hiz. Yans eitli Giderler Yans. Vergi Resim ve Harlar Yans. Amortisman ve Tk. Paylar Yans. 740 740 20 M/R etin 2 Ro-Ro Gemisi / 631375,26 97773,22 9049,47 197299,84 34652,00 338,45 62541,31 1.033.029,55 1.033.029,55
741 20 M/R etin 2 Ro-Ro Gemisi
HZMET RETM MALYET
164
4.2.2. M/V etin Kuru Yk Gemisi Toplam ve Sefer Birim Maliyetlerinin Hesaplanmas etin Denizcilik A..ye ait M/V etin Kuru Yk Gemisinin teknik zellikleri aada tablodaki gibidir.
Gemi Ad Gemi Tipi DWT Bayra Klas Kuruluu na Yl Boyu Genilii Derinlik GRT Net Tonaj Kapasitesi Azami Su ekimi M/V etin Gemisi
Kuru Yk 6.000
Trk Trk Loydu Vakf 1990

92,25 m. 15 m. 7,60 m.
1800 621 6000 Ton 6,80 m.
1990 ylnda bir Rus armatr iin ina edilen gemi, 1997 ylnda etin Denizcilik A.. tarafndan 5.500.000$a satn alnmtr. letme bu parann %20sini kendi zkaynaklarndan karlarken geri kalan %80lik ksmn bankadan ektii 6.000.000 YTL tutarndaki geri deme sresi 5 yl olan yatrm kredisi ile demitir. Sefere likin Bilgiler Yukarda teknik detaylar verilen M/V etin Kuru Yk gemisi, daha kolay yk bulabildii iin Tuzla limannda bulunmaktadr. M/V etin Kuru Yk gemisi, Tuzla limanndan ykn almak iin Tekirda Limanna doru sefere balayacaktr. Tekirda limannda demir cevheri yklenip, Almanyann Rostock limanna getirecektir. Rostock limannda kmr ykn aldktan sonra Tekirda limannda ykn boaltarak seferini tamamlayacaktr. Geminin gerekletirdii bu sefer, dzenli bir seferdir.
165
Sefer Balama Tarihi Sefer Biti Tarihi Yke likin Bilgiler Yk eidi
M/V etin Kuru Yk Gemisi Sefer Bilgileri 01.02.2007 29.03.2007 Dkme Kuru Yk Gidi Dn Toplam 5000 Ton 6000 Ton 11000 Ton 6000 Ton 6000 Ton 12000 Ton Toplam Mesafe 730 Mil Yksz Mesafe 3805 Mil Ykl Mesafe 15 Knot 13 Knot Saat Gn 48,67 2,03 292,69 12,20 292,69 12,20 634,05 26,43
Miktar Kapasite Limanlar Aras Mesafeler Tuzla-Tekirda Tekirda-Rostock Geminin Hz Yksz Hz Ykl Hz Sefer Sresi Denizde Geen Sre Tuzla-Tekirda Tekirda-Rostock Rostock-Tekirda Toplam Limanda Geen Sre Tekirda Liman Ykleme Bekleme Rostock Liman Boaltma Ykleme Bekleme Tekirda Liman Boaltma Toplam TOPLAM SEFER SRES
8340Mil 730 Mil 7610 Mil
200,00 12,00 120,00 240,00 12,00 144,00 728,00 1362,05
8,33 0,5 Gnde 600 Ton ykleniyor 5,00 Gnde 1000 Ton boaltlyor. 10,00 0,5 6,00 30,33 56,76 (Yaklak 57 gn olarak alnacaktr.)
Yukardaki tabloda M/V etin Kuru Yk Gemisinin sefer bilgileri yer almaktadr. Tabloya gre, sefer 56,76 gn srecektir. 2 ubatta Tuzla Limanndan yola kacak olan geminin 29 Martta Tekirda Limanna varmas beklenmektedir. Gemi, Tuzla Limanndan Tekirda limanna yksz olarak gelecek, Tekirda limanndan 5000 ton demir cevheri yklenip, Rostock Limannda ykn boaltacaktr. Rostock Limannda ise 6000 ton kmr yklenip, Tekirda Limanna getirecektir. Demir cevheri ton bana 140 YTL fiyatla, kmr cevheri ise ton bana 160 YTL fiyatla tanacaktr.
166
Geminin
denizde
geen
sefer
sresi
aadaki
forml
yardmyla
hesaplanmaktadr.
Denizde Yksz Geen Sefer Saati = Toplam Mesafe Geminin Hz Toplam Mesafe Geminin Hz = 730 Mil 15Knot 7610 Mil 13Knot = 48,67 S.
Denizde Ykl Geen Sefer Saati =
585,38 S.
Gemi Tekirda ve Rostock Limanlarnda toplam 728 saat barnacaktr. Bunun 440 saati ykleme, 264 saati boaltma ve 24 saati bekleme ile geecektir. Gnde 600 ton ykleme ve 1000 ton boaltma yaplmaktadr. Bu verilere gre limanda geen ykleme ve boaltma sreleri aadaki gibi hesaplanmaktadr.
Ykleme Sresi = 11000 Ton / 600 = 18,33 Gn 440 Saat
Boaltma Sresi
11000 Ton
1000
11 Gn
264 Saat
M/V etin Gemisinin 1 ubatda Tuzla Limanndan yola kp, Tekirda Limanndan ykn alp, Rostock Limannda ykn boaltmasna kadar toplam 28 gn gemektedir. Uygulamann kolayl asndan, geminin bu seferi 1 Nolu sefer olarak adlandrlmtr. 1 Martta Geminin, Rostock Limanndan ykn alp, Tekirda limannda ykn boaltmasna kadar 29 gn gemekte ve geminin bu seferi de 2 Nolu sefer olarak adlandrlmtr. lk Madde ve Malzeme Gideri M/V etin Kuru Yk Gemisinin 1 ubat29 Mart arasnda gerekletirdii seferine ait kullanlan bunker miktarlar tablodaki gibidir. Sefer esnasnda ne kadar bunker tketildii kaptann jurnal defterinden alnan veriler dorultusunda belirlenmitir.
167
Tuzla-Tekirda Seyirde Fuel-Oil(Ton) Seyirde Motorin(Ton) Seyirde Ya(Litre) Seyirde Su(Ton) Tekirda Liman Fuel-Oil(Ton) Motorin(Ton) Ya(Litre) Su(Ton) Tekirda-Rostock Seyirde Fuel-Oil(Ton) Seyirde Motorin(Ton) Seyirde Ya(Litre) Seyirde Su(Ton) Rostock Liman Fuel-Oil(Ton) Motorin(Ton) Ya(Litre) Su(Ton) Rostock-Tekirda Seyirde Fuel-Oil(Ton) Seyirde Motorin(Ton) Seyirde Ya(Litre) Seyirde Su(Ton) Tekirda Liman Fuel-Oil(Ton) Motorin(Ton) Ya(Litre) Su(Ton)
Bunker Giderleri Tketim Fiili Fiyat(YTL) 40,6 1168 2,03 1800 400 2,49 5 5 0 17,92 1700 15 243,91 12,20 4000 30 0 31,25 3440 27 243,91 12,20 3950 28 0 12 450 8 1168 1800 2,49 5 1168 1800 2,49 5 1168 1800 2,49 5 1168 1800 2,49 5 1168 1800 2,49 5
Toplam Tutar(YTL) 47420,80 3654,00 996,00 25,00 0 32256,00 4233,00 75,00 284887,18 21951,92 9960,00 150,00 0 56250,00 8565,60 135,00 284887,18 21951,92 9835,50 140,00 0 21.600,00 1.120,50 40,00
Sarfiyat Cinsi Fuel Oil (Ton) Motorin (Ton) Ya (Litre) Su (Ton) TOPLAM
1 Nolu Seferin Toplam Bunker Giderleri (YTL) Harcanan Miktar (1) Fiili Fiyat (2) 284,51 1.168,00 YTL 42,15 1.800,00 YTL 7175 2,49 YTL 58 5,00 YTL
Fiili Tutar (1*2) 332.307,70YTL 75.870,00YTL 17.865,75YTL 290,00YTL 426.333,45YTL Fiili Tutar (1*2) 284.886,88YTL 81.810,00YTL 16.844,85YTL 275,00YTL 383.816,73 YTL 810.150,16YTL
2 Nolu Seferin Toplam Bunker Giderleri (YTL) Sarfiyat Cinsi Harcanan Miktar (1) Fiili Fiyat (2) Fuel Oil (Ton) 243,91 1.168,00 YTL Motorin (Ton) 45,45 1.800,00 YTL Ya (Litre) 6765 2,49 YTL Su (Ton) 55 5,00 YTL TOPLAM Sefer in Toplam Bunker Gideri
168
ubat ay bunker giderlerine ilikin muhasebe kayd aadaki ekilde yaplacaktr.

28/02/2007 740 HZMET RETM MALYET H. 426.333,45 740 10 M/V etin 1 Kuru Yk Gemisi 740 10 0 lk Madde ve Malzeme Giderleri 740 10 0 01 Bunker Giderleri 740 10 0 01 010 Motorin 75.870,00 740 10 0 01 013 FuelOil 332.307,70 740 10 0 01 011 M. Ya 17.865,75 740 10 0 01 012 Su 290,00 150 LK MADDE VE MALZEME 426.333,45 150 0 lk Madde ve Malz. Stokl. 150 0 010 Motorin 75.870,00 150 0 013 FuelOil 332.307,70 150 0 011 M. Ya 17.865,75 150 0 012 Su 290,00 /
Mart ay bunker giderlerine ilikin muhasebe kayd aadaki ekilde yaplacaktr.

31/03/2007 740 HZMET RETM MALYET H. 383.816,73 740 10 M/V etin 1 Kuru Yk Gemisi 740 10 0 lk Madde ve Malzeme Giderleri 740 10 0 01 Bunker Giderleri 740 10 0 01 010 Motorin 81.810,00 740 10 0 01 013 FuelOil 284.886,88 740 10 0 01 011 M. Ya 16.844,85 740 10 0 01 012 Su 275,00 150 LK MADDE VE MALZEME 383.816,73 150 0 lk Madde ve Malz. Stokl. 150 0 010 Motorin 81.810,00 150 0 013 FuelOil 284.886,88 150 0 011 M. Ya 16.844,85 150 0 012 Su 275,00 /
169
Ayrca armatr gemi sefere kmadan nce, seferde gerekli olabilecek dier ilk madde ve malzemeleri de temin etmitir.
Dier lk Madde Ve Malzeme Giderleri (YTL) Makine Yedek Para ve Malzemeleri Gverte Yedek Para ve Malzemeleri Donanm Yedek Para ve Malzemeleri Elektrik Yedek Para ve Malzemeleri Krtasiye Malzemeleri Bro Ara Gere ve Donanm Sosyal Yardm Malzemeleri Yiyecek ve ecek Malzemeleri Temizlik Malzemeleri TOPLAM 9.000,00 1.550,00 3.360,00 2.772,20 750,00 1.110,00 2.450,00 77.767,00 9.400,00 108.159,20
Yukardaki tablo, geminin seferi boyunca kullanlan dier ilk madde ve malzeme giderlerini gstermektedir. Bu veriler, ilgili servisin eline sefer dn ulat iin, ubat ay mali tablolarnda dier ilk madde ve malzeme gideri yer almamaktadr. Kullanlan dier ilk madde ve malzeme giderleri, Mart ay mali tablolarnda gsterilmektedir. M/V etin Gemisinin ubat ay ve Mart ay seferlerinde kulland dier ilk madde ve malzeme giderleri aadaki ekilde hesaplanmaktadr.
Toplam Endirekt Malz. Gideri Toplam Sefer Gn
Ykleme Oran =
108.159,20YTL 57 Gn
1.897,52YTL/Gn
1 Nolu Seferin Endirekt Malzeme Gideri = 1.897,52YTL/Gn * 28Gn = 53.130,83YTL 2 Nolu Seferin Endirekt Malzeme Gideri = 1.897,52YTL/Gn * 29Gn = 55.028,37YTL
Personel cret ve Giderleri Tuzlada armatr, geminin seferi iin gerekli personeli bulmu ve personelle 1
seneliine anlama imzalamtr. Aadaki tabloda, uzak sefer blgesinde alacak M/V etin Gemisinde bulunmas gereken personel ve aylk ortalama brt cretleri yer almaktadr.
170
Gemide alacak personelden kaptan memur, dierleri ise ii statsnde almaktadr.

Gemiadam Uzakyol Kaptan Uzakyol Birinci Zabiti Uzakyol Vardiya Zabiti Uzakyol Makine Ba Mhendisi Uzakyol Makine kinci Zabiti Uzakyol Makine Vardiya Zabiti Telsiz Elektronik Zabiti Gverte Lostromosu Usta Gemici Gemici Mio Makine Lostromosu Yac Silici A Kamarot TOPLAM Say 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 1 1 3 1 1 1 20 Brt creti 6002,6 YTL 4817,77 YTL 4817,77 YTL 6002,6 YTL 5291,69 YTL 4817,77 YTL 2930,92 YTL 3210,05 YTL 2 * 2791,35 YTL 2 * 1814,37 YTL 1291,00 YTL 3314,73 YTL 3 * 2512,21 YTL 2023,73 YTL 1465,45 YTL 1395,67 YTL 64129,82 YTL
Sefere Direkt Yklenecek i cret ve Giderleri ubat ay 1 Nolu seferin ii cret ve giderleri toplam 71.806,99 YTL ve Mart ay 2 Nolu seferin ii cret ve giderleri toplam 66.936,27 YTLdir (i cret ve giderlerine Sosyal Sigortalar Kurumu veren Pay ile sizlik Sigortas veren Pay dahil edilmitir). Ayrca, kaptann sefer esnasnda tuttuu puantajdan elde edilen veriler dorultusunda, iilerin fazla alma saatleri tabloda gsterilmektedir. 1 Nolu seferde (ubat aynda), ii fazla alma creti 2.101,90 YTL, 2 Nolu seferde (Mart aynda) ii fazla alma creti ise 2.341,03 YTLdir (Fazla alma cretine Sosyal Sigortalar Kurumu veren Pay ile sizlik Sigortas veren Pay eklenmitir).
171
Gemiadam Fazla alma Saatleri Gemiadam Say Uzakyol Birinci Zabiti 1 Uzakyol Vardiya Zabiti 1 Uzakyol Makine Ba Mhendisi 1 Uzakyol Makine kinci Zabiti 1 Uzakyol Makine Vardiya Zabiti 1 Telsiz Elektronik Zabiti 1 Gverte Lostromosu 1 Usta Gemici 1 Usta Gemici 1 Gemici 1 Gemici 1 Mio 1 Makine Lostromosu 1 Yac 1 Yac 1 Yac 1 Silici 1 A 1 Kamarot 1 TOPLAM 20
ubat 8 6 6 8 8 7 5 12 10 11 11 9 4 15 12 11 15 0 0 166
Mart 12 6 7 6 4 6 7 8 10 12 8 8 5 8 14 14 15 0 0 158
Sefere Endirekt Yklenecek i cret ve Giderleri Personele senede iki kez giyim yardm yaplacaktr. Giyim yardmnn yllk tutar tabloda gsterilmektedir.
Gemiadam Uzakyol Birinci Zabiti Uzakyol Vardiya Zabiti Uzakyol Makine Ba Mhendisi Uzakyol Makine kinci Zabiti Uzakyol Makine Vardiya Zabiti Telsiz Elektronik Zabiti Gverte Lostromosu Usta Gemici Gemici Mio Makine Lostromosu Yac Silici A Kamarot TOPLAM Say 1 1 1 1 1 1 1 2 2 1 1 3 1 1 1 20 Giyim Yardm(YTL) 750,00 750,00 750,00 750,00 750,00 750,00 750,00 2*750,00 2*750,00 750,00 750,00 3*750,00 750,00 750,00 750,00 14.250,00
172
Yaplan giyim yardmnn bir aya den toplam tutar ise,

14.250,00 YTL / 12 ay = 1.187,50 YTLdir.
M/V etin Gemisinin Mart ay seferi 29 gn srd iin, 2 Nolu sefer iin 29 gnlk giyim yardm hesaplanacaktr. Yani;
2 Nolu Seferin Giyim Yardm Tutar = (1.187,50 YTL / 31g.)*29g. = 1.110,88 YTL
Ayrca iilerin ubat ay hafta tatili creti 766,14 YTL, Mart ay 29 gnlk hafta tatili creti ise 1186,00 YTL tutarndadr (Hafta tatili cretine Sosyal Sigortalar Kurumu veren Pay ile sizlik Sigortas veren Pay eklenmitir). Bu veriler dikkate alnarak, M/V etin Gemisinin ubat ve Mart ayndaki seferlerine den toplam ii cret ve giderleri aadaki ekilde hesaplanacaktr.
ubat Ay cret ve Giderleri = Sefer Gn Says =
1 Nolu Seferin Ykleme Oran
1.953,64YTL 28 Gn
69,77YTL/g.
1 No'lu Seferde denecek i cret ve Giderleri Aylk Gider Ykleme Sefer Yklenecek Tutar(YTL) Pay (X) Oran (Y) Gn (Z) Gider (X*Y*Z) Hafta Tatili cret ve Giderleri 766,14 0,39 69,77YTL/g. 28 Gn 766,14 YTL Giyim Yardm 1.187,50 0,61 69,77 YTL/g. 28 Gn 1.187,5 YTL 1953,64 YTL TOPLAM 1.953,64 Mart Ay cret ve Giderleri = Sefer Gn Says =
2.296,88YTL 29 Gn
79,20YTL/g.
2 No'lu Seferde denecek i cret ve Giderleri Toplam Gider Ykleme Sefer Gn Tutar Pay Oran (Z) (YTL) (X) (Y) Hafta Tatili cret ve Giderleri 1.186,00 0,52 79,20 YTL/g 29 Gn Giyim Yardm 1.110,88 0,48 79,20 YTL/g. 29 Gn TOPLAM 2.296,88
Yklenecek Gider (X*Y*X) 1.186,00 YTL 1.110,88 YTL 2.296,88YTL
173
Tabloya gre, gemiadamlarna ubat aynda 1.953,64 YTL tutarnda, Mart aynda ise 2.296,88 YTL tutarnda hafta tatili creti denmi ve giyim yardm yaplmtr. Memur cret ve Giderleri Geminin ubat ay memur cret ve giderleri 7.056,99 YTL ve Mart ay memur cret ve giderleri 6.971,54 YTLdir. Geminin Mart ay seferi 29 gn srdnden dolay memur cret ve giderleri 29 gne denk den tutar kadar alnacaktr. Bu tutar da aadaki ekilde hesaplanmaktadr (Memur cret ve giderlerine Sosyal Sigortalar Kurumu veren Pay ile sizlik Sigortas veren Pay dahil edilmitir).
2 Nolu Seferin Memur cret ve Tutar = (6.971,54 YTL / 31 Gn)*29Gn = 6521,76YTL
ubat aynda 8 saat, Mart aynda 8 saat fazladan alan memurun ubat ay fazla alma creti 213,43 YTL, Mart ay fazla alma creti 213,43 YTLdir. Ayrca ubat ay hafta tatili creti olarak 54,00 YTL, Mart ay hafta tatili creti olarak ise 125,00 YTL denmitir (Fazla alma ve hafta tatili cretlerine Sosyal Sigortalar Kurumu veren Pay ile sizlik Sigortas veren Pay dahil edilmitir). Gemi personeline senede iki kez giyim yardm yaplacaktr. Memur giyim yardmnn bir senelik btelenmi tutar 1.400,00 YTLdir. Her aya den giyim yardm tutar ise, 116,66 YTLdir.
2 Nolu Seferin Giyim Yardm Tutar= (116,66 YTL / 31Gn)*29Gn = 109,13 YTL
Aylk memur cret ve giderlerinin, 1 Nolu ve 2 Nolu sefere yklenmesi aada tabloda gsterilmektedir.
ubat Ay Memur cret ve Giderleri = Sefer Gn Says =
7.441,08YTL 28 Gn = 265,75YTL/g.
174
1 No'lu Seferin Memur cret ve Giderleri Aylk Gider Ykleme Tutar Pay Oran (YTL) (X) (Y) Brt cretler 7056,99 0,948 265,75YTL/g Fazla alma creti 213,43 0,029 265,75YTL/g. Hafta Tatili cret ve Giderleri 54 0,008 265,75YTL/g Giyim Yardm 116,66 0,015 265,75YTL/g 7441,08 TOPLAM Mart Ay Memur cret ve Giderleri = Sefer Gn Says =
Sefer Gn (Z) 28 Gn 28 Gn 28 Gn 28 Gn
Yklenecek Tutar (X*Y*Z) 7056,99 YTL 213,43 YTL 54,00 YTL 116,66 YTL 7441,08 YTL
6.969,76YTL 29 Gn = 240,32YTL/g.
2 No'lu Seferin Memur cret ve Giderleri Toplam Gider Ykleme Tutar Pay Oran (YTL) (X) (Y) Brt cretler 6521,76 0,94 240,32YTL/g Fazla alma creti 213,43 0,03 240,32YTL/g Hafta Tatili cret ve Giderleri 125 0,02 240,32YTL/g Giyim Yardm 109,13 0,01 240,32YTL/g 6969,32 TOPLAM
Sefer Gn (Z) 29 Gn 29 Gn 29 Gn 29 Gn
Yklenecek Tutar (X*Y*Z) 6521,76 YTL 213,43 YTL 125,00 YTL 109,13 YTL 6969,32 YTL
Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler
Sefere Direkt Yklenecek Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler Acente cret ve Komisyonlar Armatr 1 Nolu seferde (ubat aynda) 3.927,00 YTL tutarnda acente creti, navlun kazancnn %5i orannda da acente komisyonu demitir.
Navlun Kazanc = Tanan Yk Miktar* Ton Bana Fiyat = 5000 Ton *140,00 YTL =700.000,00 YTLdir. Acente Komisyonu = Navlun Kazanc * %5 = 700.000 * 0.05 =35.000,00 YTL
2 Nolu seferde (Mart aynda) ise, 4.488,00 YTL tutarnda acente creti, navlun kazancnn %5i orannda da acente komisyonu denmitir.
Navlun Kazanc = Tanan Yk Miktar* Ton Bana Fiyat
= 6000 Ton *160,00 YTL =960.000,00 YTLdir. Acente Komisyonu = Navlun Kazanc * %5 = 960.000,00 * 0.05 =48.000,00 YTL
175
Liman cretleri; M/V etin Gemisinin Rostock seferinin tamamnda katland liman cretleri tablodaki gibidir.
Liman cretleri Fenerler ve Tahlisiye cretleri Pilotaj, Rmorkr, Palamar ve Rhtm cretleri Barnma Hizmetleri cretleri Atklarn Alnma creti Kanal Gei Giderleri TOPLAM 1 No'lu Sefer 2 No'lu Sefer 1.875,00 YTL 1.900,00 YTL 1.527,24 YTL 1.450,00 YTL 308,88 YTL 380,16 YTL 356,40 YTL 450,00 YTL 1.320,00 YTL 1.320,00 YTL 5.387,52 YTL 5.500,16 YTL
Ykleme ve Boaltma Giderleri Tabloda sefere ait toplam ykleme ve boaltma giderleri yer almaktadr.
Ykleme Boaltma Giderleri 1 No'lu Sefer 93,04 YTL 1.200,00 YTL 1.293,04 YTL
Puantr cretleri Arazi Kullanm creti TOPLAM
2 No'lu Sefer 98,18 YTL 1.350,00 YTL 1.448,18 YTL
Yukardaki tabloya gre, ubat ay ierisinde 1.293,04 YTL tutarnda ve Mart ay ierisinde 1.448,18 YTL tutarnda ykleme ve boaltma giderine katlanlmtr. Sefere Endirekt Yklenecek Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler Bakm ve Onarm Gideri M/V etin Gemisi 2005 ylnda byk tamire girmi ve bu tamirden yararlanma sresi 4 yldr. Byk tamir gideri, geminin maliyetinin %10u deerindedir.
Byk Tamir Gideri = Geminin Maliyeti * %10 = 7.260.000,00 * 0,10 = 726.000,00 YTL Yllk Byk Tamir Gideri = Byk Tamir Gideri / 4 = 726.000,00 / 4 =181.500,00 YTL
Ayrca M/V etin Gemisi, 2007 ylnda bir kez havuza girecektir. letmenin bu ilem iin bteledii yllk tutar 156.980,00 YTLdir.
176
1 Nolu Sefere Yklenecek Bakm-Onarm Gideri Bakm-Onarm Giderleri Yllk Bakm Onarm Gideri Gnlk Bakm Onarm Gideri(X) Sefer Gn (Y) 28 28 28 28 28 Yklenecek Gider (X*Y) 55.693,15 TL 12.042,30 TL 294,58 TL 803,64 TL 1.564,93 TL 70.398,60 TL Yklenecek Gider (X*Y) 57.682,19 TL 12.472,38 TL 305,10 TL 832,34 TL 1.620,82 TL 72.912,83 TL
Byk Tamir Gideri 726.000 YTL 1.989,04 TL Havuzlama Gideri 156.980 YTL 430,08 TL Tesis, Makine ve Cihazlar Bakm Onarm Gideri 3.840 YTL 10,52 TL Demirbalar Bakm ve Onarm Gideri 10.476 YTL 28,70 TL Survey ve Muayene cretleri 20.400 YTL 55,89 TL 917.696 YTL TOPLAM 2 Nolu Sefere Yklenecek Bakm-Onarm Gideri Bakm-Onarm Giderleri Byk Tamir Gideri Havuzlama Gideri Tesis, Makine ve Cihazlar Bakm Onarm Gideri Demirbalar Bakm ve Onarm Gideri Survey ve Muayene cretleri TOPLAM Yllk Bakm Onarm Gideri 726.000 YTL 156.980 YTL 3.840 YTL 10.476 YTL 20.400 YTL 917.696 YTL Gnlk Bakm Onarm Gideri(X) 1.989,04 TL 430,08 TL 10,52 TL 28,70 TL 55,89 TL
Sefer Gn (Y) 29 29 29 29 29
Haberleme Gideri M/V etin Gemisinin ubat ay haberleme giderleri 300,00 YTL, Mart ayna ait haberleme gideri ise 500,00 YTL tutarndadr. Bu tutarlarn 1 Nolu ve 2 Nolu seferlere yklenmesi ise aadaki gibi olacaktr.
Aylk Haberleme Gideri 300,00 YTL 500,00 YTL 800,00 YTL Gnlk Haberleme Gideri(X) 300/28=10,72 YTL 500/29=17,24 YTL Sefer Gn Yklenecek Gider Says(Y) (X*Y) 28 Gn 300,00 YTL 29 Gn 500,00 YTL 800,00 YTL
Sefer 1 Sefer 2 TOPLAM
eitli Giderler Sigorta Gideri M/V etin Gemisinin yllk sigorta giderleri toplam tablodaki gibidir.
177
M/V etin Gemisinin Yllk Sigorta Giderleri Tekne Sigortas Kulp Sigortas Tekne Kira/Kazan Sigortas Harp Sigortas TOPLAM Yllk Sigorta Gideri* Sefer Gn Says = 365 = 278.980YTL 30.426YTL 16.024YTL 10.046YTL 335.476YTL
1 Nolu Seferin Sigorta Gideri
335.476*28 365
25.735,14YTL
2 Nolu Seferin Sigorta Gideri
Yllk Sigorta Gideri* Sefer Gn Says = 365 =
335.476*29 365
26.654,25YTL
Vergi Resim ve Harlar M/V etin Gemisinin 1 Nolu seferi iin denen Gemi ve Liman Harlar
tutar, 350,02 YTL, 2 Nolu seferi iin denen Gemi ve Liman Harlar tutar 364,20 YTLdir. Amortisman Gideri
M/V etin Kuru Yk Gemisinin, sefere ait amortisman giderleri tablodaki gibi hesaplanacaktr.
Sefere Yklenecek Amortisman Gideri Yllk Gnlk Maddi Duran Amortisman Amortisman Gideri (YTL) Gideri (X) Varlklar Gemi Makine Blm Demirbalar Gverte Blm Demirbalar Donanm Malzemeleri Elektrik Te.ve Malz. TOPLAM 399.300,00 12.480,00 21.873,80 10.598,00 4.068,00 1 No'lu Seferin 2 No'lu Seferin Amortisman Gideri Amortisman Gideri Sefer Sefer Gn Yklenecek Gn Yklenecek (Y) (Z) Gider (X*Y) Gider (X*Z) 30.631,23 1.093,97YTL 28 YTL 29 31.725,35 YTL 34,19 YTL 59,93 YTL 29,04 YTL 11,15 YTL 28 28 28 28 957,37 YTL 1.677,99 YTL 813,00 YTL 312,07 YTL 34.391,66YTL 29 29 29 29 991,56 YTL 1.737,92 YTL 842,03 YTL 323,21 YTL 35.620,07YTL
178
Geminin Yllk Amortisman Gideri = Geminin Maliyet Deeri * Amortisman Oran = 7.260.000,00 * %5.55 = 399.300,00 YTL
ubat ay sonunda M/V etin Gemisinin tamamlanmam sefer maliyetleri aadaki gibi muhasebeletirilecektir.
28/02/2007 154 TAMAMLANMAMI HZMET MALYET H. 686.420,04 154 10 M/V etin Kuru Yk Gemisi 741 HZMET RETM MALYET YANS. H. 686.420,04 741 10 M/V etin Kuru Yk Gemisi 741 10 0 lk Madde ve Malz. Gid. Y. 426.333,45 741 10 1 i cret ve Gid. Y. 75.862,53 741 10 2 Memur cret ve Gid. Y. 7.441,08 741 10 3 Dardan Sa. Fayda ve Hiz. Y. 116.306,16 741 10 4 eitli Giderler Y. 25.735,14 741 10 5 Vergi Resim ve Harlar Y. 350,02 741 20 6 Amortisman ve Tk. Paylar Y. 34.391,66 /
Tm bu hesaplamalar yapldktan sonra, M/V etin gemisinin 1 ubat-29 Mart tarihleri arasnda gerekleen seferinde 740 Hizmet retim Maliyeti hesabnda biriken giderler, aadaki tabloda gsterilmektedir.
179
M/V etin Kuru Yk Gemisinin Hizmet retim Maliyetleri 740 740 0 740 0 01 740 0 02 740 1 740 1 10 740 1 11 740 1 13 740 2 740 2 20 740 2 21 740 2 23 740 3 740 3 30 740 3 31 740 3 32 740 3 33 740 3 34 740 4 740 4 41 740 5 740 5 52 740 6 HZMET RETM MALYET lk Madde ve Malzeme Giderleri Bunker Giderleri Dier lk Madde ve Malzeme Giderleri i cret ve Giderleri Brt cretler crete Bal Dier demeler Sosyal Yardmlar Memur cret ve Giderleri Brt cretler crete Bal Dier demeler Sosyal Yardmlar Dardan Sa. Fayda ve Hizmetler Acentelik cret ve Komisyonlar Haberleme Giderleri Bakm ve Onarm Giderleri Ykleme ve Boaltma Giderleri Liman cretleri eitli Giderler Sigorta Giderleri Vergi Resim ve Harlar Harlar Amortisman Gideri 1.452.427,16 918.309,38 810.150,18 108.159,20 147.436,71 138.743,26 6.395,07 2298,38 14410,4 13578,75 605,86 225,79 249155,33 91415 800 143.311,43 2.741,22 10.887,68 52.389,39 52.389,39 714,22 714,22 70.011,73
M/V etin Kuru Yk Gemisinin 1 ubat-29 Mart tarihleri arasndaki seferine ait direkt ve endirekt giderler toplam aadaki tabloda gsterilmektedir.
180
M/V etin Kuru Yk Gemisinin Toplam Sefer Maliyeti Seferin Direkt Giderleri Bunker Giderleri i cret ve Giderleri Brt cretler Fazla alma creti Acentelik cret ve Komisyonlar Liman cretleri Ykleme ve Boaltma Giderleri Vergi Resim ve Harlar Direkt Giderler Toplam Seferin Endirekt Giderleri Dier lk Madde ve Malzeme Giderleri i cret ve Giderleri Hafta Tatili creti Sosyal Yardmlar Memur cret ve Giderleri Bakm ve Onarm Giderleri Haberleme Giderleri Sigorta Giderleri Amortisman Gideri Endirekt Giderler Toplam Toplam Sefer Maliyeti(YTL) 1952,14 2298,38 14410,4 143.311,43 800 52.389,39 70.011,73 393.332,67 1.452.427,16 138.743,26 4442,93 91.415,00 10.887,68 2.741,22 714,22 1.059.094,49 Tutar(YTL) 108.159,20 4250,52 Tutar(YTL) 810.150,18 143.186,19
Tabloya gre seferin toplam maliyeti 1.452.427,16 YTL tutarndadr. M/V etin Kuru Yk Gemisi sefer boyunca toplam 11.000 ton yk tamtr. 1000 ton atl kapasite ile almtr. Eksik kapasiteye den giderlerin sefer maliyetlerinden kartlarak, 624 Datlmayan Hizmet retim Maliyetleri hesabnda muhasebeletirilmesi gerekmektedir.
Sefer Maliyeti (YTL) Toplam Kapasite (Ton)
Bo Kapasite Maliyeti
Atl Kapasite (Ton)
1.452.427,16 = 12.000
1000
121.035,60YTL
181
Toplam Sefer Maliyeti = 1.452.427,16 YTL - 121.035,60 YTL = 1.331.391,56 YTL
Seferin birim maliyeti ise, aadaki gibi hesaplanmaktadr.

Sefer Birim Maliyeti Toplam Sefer Maliyeti = Tanan Yk Miktar = 1.331.391,56 YTL 11.000 Ton = 121,04 YTL
Mart ay sonunda yaplacak kaytlar aadaki gibidir. Bo kapasiteye den giderlerin muhasebeletirilmesi;
31/03/07 624 DAITILMAYAN HZMET RETM MAL. H. 622 SATILAN HZMET MALYET 622 10 M/V etin Kuru Yk Gemisi 622 10 001 1 Nolu Sefer Maliyeti / 121.035,60 121.035,60
ubat ay sonunda 154 Tamamlanmam Hizmet Maliyetleri hesabnn borcuna kaydettiimiz tutar, sefer tamamlandktan sonra 154 hesabn alaca karl, 622 Satlan Hizmet Maliyeti hesabnn borcuna kaydedilmektedir.
31/03/07 622 SATILAN HZMET MALYET 622 10 M/V etin Kuru Yk Gemisi 622 10 001 1 Nolu Sefer Maliyeti 154 TAMAMLANMAMI HZMET MAL. 154 10 M/V etin Kuru Yk Gemisi / 686.420,04 686.420,04
Mart ay boyunca 740 Hizmet retim Maliyeti hesabnn borcunda oluan tutarlar ise sefer tamamlandnda, 741 Hizmet retim Maliyeti Yanstma Hesabnn alaca karl 622 Satlan Hizmet Maliyeti Hesabnn borcuna kaydedilecektir. Bu kayt aada gsterilmektedir.
182
31/03/2007 622 SATILAN HZMET MALYET H. 622 10 M/V etin Kuru Yk Gemisi 741 HZMET RETM MALYET YANS. 741 10 M/V etin Kuru Yk Gemisi 741 10 0 lk Madde ve Malz. Gid. Yans. 741 10 1 i cret ve Gid. Yans. 741 10 2 Memur cret ve Gid. Yans. 741 10 3 Dardan Sa. Fayda ve Hiz. Yans 741 10 4 eitli Giderler Yans. 741 10 5 Vergi Resim ve Harlar Yans. 741 10 6 Amortisman ve Tk. Paylar Yans. / 491.975,93 71.574,18 6.969,32 132.849,17 26.654,25 364,20 35.620,07 766.007,12 766.007,12
622 10 001 1 Nolu Sefer Maliyeti
M/V etin Kuru Yk Gemisi 29 Martta seferini tamamlam ve 30 Martta yeni bir sefere balamtr. Bu durumda Mart aynda tamamlanmam yeni bir sefer maliyeti ortaya kmaktadr. Yeniden bir hesaplama yaplarak yeni seferin maliyetleri 154 Nolu hesabn borcunda izlenecektir.
SONU
Globalleme ile birlikte lkeler arasndaki snrlar kalkm ve her alanda var olan uluslararas rekabet artmtr. Dnya genelinde artan bu rekabetin gelimesine en byk katky tm dnyada etkin olan ticaret salamtr. Dnya ticareti iinde byk bir yere sahip olan tamaclk sektrnn nemi de gnden gne art gstermitir. Dnyada deien ekonomik artlar ve teknolojik gelimeler deniz ticaretini de etkilemi ve yapsal deiimlere zorlamtr. Gemilerin sratlerinin ve boyutlarnn artmas dnyann bir ucundaki pazarlara daha kolay ulalmasn salam, deniz tamacl dkme tamaclktan konteyner, Ro-Ro tamaclna doru kaym, yklerin kapdan kapya tanmasna olanak salayan kara, deniz ve hava tamaclnn bir btnlemesi olan kombine tamaclk giderek artan bir nem kazanmtr. lkemizin taraf denizlerle evrili, iki ktay birbirine balayan corafi konuma sahip olmas gz nne alndnda, d ticaretimizin gelitirilmesi, ekonomimizin da alarak dnya ekonomisi ile btnlemesi ve dier btn ekonomik hedeflerimizin gerekletirilmesi yolunda denizcilik sektrnn nemli bir rol stlenmesi kanlmazdr. Kreselleme sreci ve enerji kaynaklar asndan da bakldnda; Orta Asya lkelerinin cazibe merkezi olduu bir dnemde, nemi giderek artan Trkiyenin Bat ile entegrasyonunda Deniz Tamacl en nemli etken olacaktr. Byk hacimli sanayi hammaddelerini oluturan yklerin bir defada bir yerden dier yere tanabilmesi, ucuz olmas, karayolu ve demiryolu tamaclk sistemlerinden farkl olarak uluslararas sularda tamaclk riskinin daha dk olmas, deniz tamaclnn avantalar arasnda yer almaktadr. Bu avantajlarnn yan sra, deniz tamaclnn dezavantajlar da mevcuttur. Bunlar; tanan ykn alcnn deposuna kadar denizyolu ile tanmasnn her zaman mmkn olmamas, tama sresinin dier tama trlerine gre daha fazla olmas ve kullanlan gemilerin ok pahal olmas nedeniyle byk sermaye gerektiren bir tamaclk tr olmas
184
eklinde sralanmaktadr. letme yneticileri yukarda sralanan dezavantajlara kar nlemler alabilmek, riskleri en aza indirecek eitli stratejiler gelitirebilmek iin salam, gvenilir, objektif, zamannda elde edilebilen maliyet verilerine gereksinim duyarlar. Salkl maliyet verileri ise deniz tama iletmelerinin rettii hizmet tr, iletmenin bykl, organizasyon yaps ve retim teknolojisi gibi, kendi zelliklerine uygun bir maliyet sisteminin kurularak srekli olarak gelitirilmesi ve deien koullara uyumlatrabilmesiyle elde edilebilir. Ancak bu ekilde kurulan maliyet sistemleri, retilen hizmetin hesap dnemleri ya da faaliyet dnemleri itibariyle toplam ve birim maliyetlerinin hzl, kolay ve salkl bir biimde hesaplanmasn salamann tesinde, giderleri izleyen, etkin bir kontrol olana veren, bteleme ve karar verme aamalarnda ynetimin gereksinimlerini karlayabilen bir sistem olabilme zelliini gsterirler. almada, deniz tama iletmelerinin kendilerine zg zellikleri ile maliyet fayda ilikisi gz nnde bulundurularak oluturulan maliyet sistemi bu tr iletmelerin maliyet ile ilgili tm beklentilerine yant verebilecek nitelikte yaplandrlmtr. Ayrca sektrde faaliyette bulunan eitli iletmelerce halen uygulanmakta olan ve almamz dolaysyla inceleme olana bulduumuz maliyet sistemlerinin bizce eksik ve aksayan ynleriyle ilgili eletirilerimizi ve zm nerilerimizi ksaca u ekilde zetleyebiliriz. Maliyetlerin sadece fonksiyonlarna gre blmlenmesi, ynetimin alaca kararlar iin yeterli olmayacandan, deniz tama iletmelerinin zellikleri gz nnde bulundurularak ynetimin gereksinim duyduu bilgileri salayacak ayrntda bir hesap plan, her bir gider eidi altnda yardmc hesap dzeyinde oluturulmutur. Ayrca, hizmet retim maliyetleri hesabnda, her bir gemi ve seferle ilgili ayrntl bilgiye ulaabileceimiz yardmc hesaplar oluturulmutur. Fiili rakamlarla sipari maliyeti esasna gre tam maliyet yntemlerinden oluan bir maliyet sistemi oluturulmutur. Fiili maliyetler, gerek durumu gstermesi bakmndan ynetim asndan her zaman gerekli olan maliyetlerdir. Ancak bu
185
yntem aracl ile maliyetlerin salkl bir biimde kontrol her zaman yaplamayacandan fiili maliyet yntemi ierisinde btelenmi rakamlardan faydalanlan ngr yntemine yer verilerek bu giderlerin muhasebe kayt sistemi iersinde ne ekilde izlenecei, aylk maliyetlere ve sefer maliyetlerine nasl yklenecei aklanmtr. Mali tablo dzenleme dnemlerinde genel ynetim giderleri faaliyet giderleri olarak raporlanmakla birlikte, ynetime daha salkl maliyet bilgileri sunabilmek amacyla bu giderlerin ilgili ykleme anahtarlar ile seferlerle ilikisinin nasl kurulaca hakknda bilgi verilmitir. Deniz tama iletmeleri asndan geminin tama kapasitesinden, talep yetersizlii hizmet retiminin geici bir sre ile durdurulmas, grev gibi nlenebilecek mahiyette nedenlerden tr faydalanamad durumlarda, atl kapasiteye den sabit giderler retim maliyetine dahil edilmeyip, Trkiye Muhasebe Standartlar gz nnde bulundurularak, hesap plannda satlarn maliyeti blmnde alacak 624 Datlmayan retim Giderleri hesabnda izlenebilir. Yaplan uygulamada atl kapasiteye den giderler bu dorultuda muhasebeletirilmitir. TMS-2 Stoklar standardna gre Deniz tama iletmeleri asndan aylk mali tablo karma dnemlerinde henz tamamlanmam devam eden hizmet stou niteliindeki maliyetlerin hesap plannda stoklar grubu altnda alacak 154 Tamamlanmam Hizmet Maliyetleri hesabnda izlenmesi gerekmektedir. Yaplan uygulamada da tamamlanmam hizmet maliyetleri bu hesapta muhasebeletirilmitir. Sonu olarak, toplam ve birim sefer maliyetlerinin, nerdiimiz belge ve kayt dzeni iinde yine nerdiimiz yntemlerle hesaplanmas halinde, iletmede yrtlmekte olan hizmet retim dzenine uygun, maliyet belirleme amac yannda kontrol amacn da gerekletiren, yneticilerin doru kararlar alabilmelerini salayacak eitli verileri salayabilen ve iletmelerin maliyet sistemlerinden beklentilerine yant verebilecek yeterlikte bir sistem oluturulmu olacaktr.
KAYNAKA
Acarer, lker (1997); Trkiyenin D Ticaret Yklerinin Tanmasnda Kombine Ulam Sisteminin Uygulanabilirlii ve Bu Amala Kullanlacak Bir Konteyner Gemisinin Maliyet Analizi, Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul. Akdoan, Nalan (1994); Tekdzen Muhasebe Sisteminde Maliyet Muhasebesi Uygulamalar, Ankara. Akdoan, Nalan (1999); Finansal Kiralama lemlerinin Muhasebeletirilmesinde IAS 17 Nolu Standart Hkmleri ile Trkiye Uygulamasnn Karlatrlmas, Muhasebe Bilim Dnyas Dergisi, Cilt 1, Say 1, s.13-42. Akdoan, Nalan ve Orhan Sevilengl (2007); Trkiye Muhasebe Standartlar ile Uyumlu Tek Dzen Muhasebe Sistemi Uygulamas, 13. Bask, ISMMMO Yaynlar, stanbul. Akdoan, Refik (1988); Deniz Ticareti, Zihni Eitim Yayn, stanbul. Akdoan, Refik (2000); Ticaret Gemileri Gemicilii, 2. Bask, stanbul. Akit, Bilgtay (1996); Maliyet Muhasebesi Teori ve Problemleri, Der Yaynlar, stanbul. Akten, Necmettin (2007); Trk Loydu: Trkiyeyi Dnyaya Tayan Yldzmz, http://www.denizhaber.com.tr/index.php?sayfa=yazar&id= 9&yazi_id=37, (Eriim Tarihi: 20.05.2007). Altu, Ayet ( 1946); Deniz Ulatrmas, Devlet Deniz Yollar, stanbul. Altu, Osman (1974); Deniz Tat letmelerinde Maliyetler ve Maliyetlerin Ynetim Ynnden ncelenmesi, Yaynlanm Doktora Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul Matbaas, stanbul. Altu, Osman (2006); Maliyet Muhasebesi, 14. Bask, Trkmen Kitabevi, stanbul. ARKAS Petrol rnleri ve Ticaret A.. (2007); Bunker Hakknda, http://www.arkas.com.tr/sirketler/arkas_petrol/bunker_hakkinda.htm, (Eriim Tarihi: 15.04.2007). Ataman, mit ve Haluk Sumer (2000); D Ticaret lemleri ve Muhasebesi, Beta Basm, 7. Bask, stanbul. Bakrc, Erhan ve Erman zcan (2005); Trkiyede Gemi na Sanayinin Genel Yaps, Sorunlar ve Bu Sorunlarn zmne Ynelik nerileri, II. Mhendislik Bilimleri Gen Aratrmaclar Kongresi, 17-19 Kasm, stanbul, s. 717-724.
187
Baaran, Serdar (2007); Deniz Aralar Szl, http://www.denizce.com /denizaracsozlugustuvz.asp, (Eriim Tarihi: 24.06.2007). Baer, Sadk zlen (2004); Trkiyenin Uluslararas Denizlerdeki Tarifesiz Gemi Tamaclnn Ekonomik Analizi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt 6, Say 2, s. 64-65. Bengisoy, Ycel (1986); Dnya Gemi naa Sanayinde Arz ve Talep Durumu, Uluslararas Deniz Tamacl ve Eitimi Sempozyumu, s. 142-145. Biyan, zgr (2007); Deniz Tamaclndaki Demuraj Bedellerinin Gider Olup Olmada, http://www.alomaliye.com/2007/ozgur_biyan_ demuraj.htm, (Eriim Tarihi: 27.02.2007). Boazii niversitesi Yelken Takm (2005); leri Yelkencilik Kitap, www.sailing.boun.edu.tr/sailing/8_2Ydenizde_haberlesme.pdf, (Eriim Tarihi: 15.04.2007). Bykmirza, Kamil (2006); Maliyet ve Ynetim Muhasebesi, 10. Bask, Gazi Kitabevi, Ankara. ak, Serta (1998); Deniz Ulatrma letmelerinde Maliyetler ve Maliyet Sisteminin Kurulmas, ada Denizcilik Stratejileri-letme Ynetimi Yaklam, (Ed.: Gldem Cerit, Hakk Kii, Funda Yercan ve Ayla zhan Dedeolu), Dokuz Eyll Yaynlar, zmir. al, Asm (2005); hracatta Teslim ekilleri ve Nakliyat, http://www.igeme.org.trTURpratiknakliyat.pdf, (Eriim Tarihi: 05.11.2006).
elik, Kenan, Cemalettin Kalayc ve Rza Sandalclar (2005); D Ticaret lemleri Ynetimi, Derya Kitabevi, Trabzon. Demir, eref (2006); Uluslararas Tamaclk/Lojistik, 2. Bask, Kurti Matbaaclk, stanbul. Deniz Kanunu, http://www.calisma.gov.tr/mevzuat/854_deniz_is_kanunu.htm. Denizcilik Mstearl (2007); Trk Denizcilik Tarihi, http://www.denizcilik.gov.tr/hakk/tarih.htm, (Eriim Tarihi: 05.03.2007). DPT (2000); Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan (20012005), http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/viii/plan8str.pdf, (Eriim Tarihi: 08.05.2007). DPT (2001a); Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan: Gemi naa Sanayi ve Rekabet Edebilirlik zel htisas Komisyonu Raporu, DPT Yaynlar, Ankara. DPT (2001b); Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan: Ulatrma zel htisas Komisyonu Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr, (Eriim Tarihi: 26.02.2007).
188
DPT (2006a); Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013) Denizyolu Ulam zel htisas Komisyonu Raporu, http://plan9.dpt.gov.tr/oik31_denizyolu/ 31denizyol.pdf, (Eriim Tarihi: 05.10.2006). DPT (2006b); Dokuzuncu Be Yllk Kalknma http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/ix/9kalkinmaplani.pdf, 08.05.2007). Plan (2007-2013), (Eriim Tarihi:
DTO (2006); 2005 Deniz Sektr Raporu, http://www.denizticaretodasi.org/ detoportal/Portals/Documents/sektorraporu_tr_2005.pdf , (Eriim Tarihi: 30.06.2006). Duran, Tlay (2002); Trk Denizcilii ve Deniz Ticareti Kaynaklar, Vapur Donatanlar ve Acentalar Dernei Yayn, stanbul. EMES Denizcilik ve Nakliyat A.., Genel Bilgiler, http://www.emes.com.tr/pages/sss.html, (Eriim Tarihi: 05.11.2006). Erdoan, Necmettin (2001); Maliyet Muhasebesi, Bar Yaynlar, zmir. Erdoan, Necmettin ve Metin Saban (2006); Maliyet ve Ynetim Muhasebesi, 4. Bask, Bar Yaynlar, zmir. Gemi Personeli (2006); Deniz Aralarnn Tanm, http://www.gemipersoneli.com, (Eriim Tarihi: 28.09.2006). GSBR (2007); Trk Gemi na Sanayiniin Gnmzdeki Durumu, http://www.gisbir.com/DesktopDefault.aspx?tabid=115, (Eriim Tarihi: 13.02.2007). Gnay, Deniz (2002); Gemi naa Sanayi Sektr Aratrmas, http:// www. tkb.com.tr/esa/SA/2002-SA/SA-02-03-07_Gemi_Insaa_Sektoru. pdf, (Eriim Tarihi: 03.11.2006). Gngr, Serkan (2005); KDV Kanununun 13/A Maddesindeki stisna Kapsamna Giren ve Girmeyen Deniz Tama Aralar ile Bu Konuda Ortaya kan Tereddtlerin Giderilmesi, Mali zm Dergisi, Say 73, s. 238-245. Gven Sigorta (2007); Tekne Sigortas, http://www.guvensigorta.com.tr/ html/urunler/nakliyat/tekne.html, (Eriim Tarihi: 17.04.2007). GEME (hracat Gelitirme Etd Merkezi) (2006), hracatnn Klavuzu, http://www.igeme.org.tr/TUR/sss/Bolum_ XII.pdf, 08.11.2006. GMD (stanbul Gmrk Mavirleri Dernei) (2007); stanbul Deniz Limanlar Giri Kartlar Ynergesi, http://www.igmd.org/doc/yonerge.doc, (Eriim Tarihi: 27.02.2007).
189
nal, Selim (2004); Deniz letmeciliinde Planlama, Krfez Gazetecilik Matbaaclk, Balkesir. nan, Murat (1987); Deniz Ticaretinde Kullanlan Mukavelelerinin zellikleri, Vergi Dnyas, Navlun ve Charter
TKB (2007); hracatla lgili Genel Bilgiler, http://www.itkib.org.tr/ ihracat/DisTicaretBilgileri/Ihracatci.htm, (Eriim Tarihi: 01.02.2007). Karafakiolu, Mehmet (2000); Uluslararas Pazarlama Ynetimi, Beta Basm, stanbul. Kayseriliolu, Enis (2004); Deniz Tamacl Sektr Profili, stanbul Ticaret Odas Yaynlar, stanbul. Kzl, Ahmet ve Macide our (1996); hracat-thalat lemleri ve Muhasebe Uygulamalar, 2. Bask, Der Yaynlar, stanbul. Kurtulu, Aysun (2001); Deniz Tama leri ve Acente Muhasebe lemleri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kocaeli. Kksava, Nihat (2006); Ynetim Asndan Maliyet Muhasebesi, 2. Bask, Kare Yaynlar, stanbul. Light, Didem (2005); CMI Tarafndan Gemi letme Mteahhidinin (Bareboat Charterer) Tesciline likin Yaplan almalar ve Deerlendirme, stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yl:4, Say:8, s.149-172. Melemen, Mehmet ve Burak Arzova (2000); Uluslararas Ticaret Alternatif Finansman Teknikleri ve Muhasebeletirilmesi Ticari Yazma rnekleri, Trkmen Kitabevi, stanbul. Odaba, Ycel (2004-2005); Genel Plan Dizayn,Gemi Mhendisliine Giri Yaynlanmam Ders Notlar, stanbul Teknik niversitesi, stanbul. Onursal, Erkut (2000); Uluslararas Ticari Kaytlar Doru Kullanabiliyor Muyuz, http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/DTDERGI/tem2000/ ticari.htm, (Eriim Tarihi: 08.05.2006). Orhon, Feryal (1983); Ulatrma letmelerinde Maliyet Muhasebesi, EKO-BL Yaynclk, stanbul. Pekdemir, Il Mende (1991); Denizyolu Yk Tamacl; Ynetim ve Organizasyonu, stanbul niversitesi letme Fakltesi Yayn, stanbul. Saka, Serhat (1992); Deniz Tamaclk Sektrnde Tamaclk Giderleri ve Navlun Piyasasna Etkileri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi letme ktisad Enstits, stanbul.
190
Salman, Gnay (1980); Liman ve Deniz letmecilii, Yksek Denizcilik Okulu Yaynlar, stanbul. Sevilengl, Orhan (2005); Genel Muhasebe, Gazi Kitabevi, Ankara. Solak, Zeynep (2004); hracatta Belgeler, http://www.izto.org.tr/NR/rdonlyres/40566CF7-EDCA-415F-85FB-2D42 D020E16B/4073/ihracat2.pdf, (Eriim Tarihi: 05.11.2006). Snmez, M. Levent (2000); Denizcilik Sigortalar ve Running Cost, http://eski.tsrsb.org.tr/private/trk/temmuz.htm, (Eriim Tarihi:17.04.2007). Stopford, Martin (1997); Maritime Economics, Routledge, London. Sgen, Ycel (1995); Kaptann Klavuzu, Beta Yaynlar, stanbul. ener, Bekir, Uur Bura elebi ve Serkan Ekinci (2004); Kabotaj Hatt ve Sularmzdaki Mevcut Durum, Gelecek Tasarmlar, Gemi Mhendislii ve Sanayimiz Sempozyumu, 24-25 Aralk, s. 293. T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl (2004); Acentelik Hizmetleri cret Tarifesi, http://www.sanayi.gov.tr/webedit/gozlem.aspx?sayfano=1690, (Eriim Tarihi: 17.04.2007). The Maritimeclub (2001); Deniz Tamacl, http://www.maritimeclub.com/, (Eriim Tarihi: 14.06.2006). Tozar, Bar (1998); Temel Denizcilik Kursu, Yaynlanm Ders Notlar, AjansTrk Matbaaclk, Ankara. TK (Trkiye statistik Kurumu) (2002); Deniz rnleri Anketi, http://tuikrapor.tuik.gov.tr:7778/reports/rwservlet?mthtmlcss&report=Metarp4. rdf&p_degisken=719, (Eriim Tarihi: 24.06.2007). Trk Ticaret Kanunu; Madde 118, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/ 997.html, (Eriim Tarihi: 10.02.2007). Trk Ticaret Kanunu; Madde 816, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/ 997.html, (Eriim Tarihi: 02.01.2007). Trk Ticaret Kanunu; Madde 946, http://www.mevzuat.adalet. gov.tr/html/ 997.html, (Eriim Tarihi: 02.01.2007). Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulu; TMS-16 Maddi Duran Varlk Standard, http://www.tmsk.org.tr/, (Eriim Tarihi: 26.04.2007). Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulu; TMS-17 Kiralama lemleri Standard, http://www.tmsk.org.tr/, (Eriim Tarihi: 07.05.2007).
191
Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulu; TMS-2 http://www.tmsk.org.tr/, (Eriim Tarihi: 29.05.2007).
Stoklar
Standard,
Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulu; TMS-23 Borlanma Maliyetleri Standard, http://www.tmsk.org.tr/, (Eriim Tarihi: 05.05.2007). UBKEGM (Ulatrma Bakanl Ky Emniyeti Genel Mdrl) (2006); Fenerler ve Tahlisiye cretleri Tarifesi, http://www.salvage.gov.tr/UPDIR/tarife.pdf, (Eriim Tarihi: 13.03.2007). Vikipedi (2006a); Navlun, http://tr.wikipedia.org/wiki/Navlun, (Eriim Tarihi: 08.11.2006). Vikipedi (2006b); Ordino, http://tr.wikipedia.org/wiki/Ordino, (Eriim Tarihi: 05.11.2006). Vikipedi (2007); 24.06.2007). Trol, http://tr.wikipedia.org/wiki/Trol, (Eriim Tarihi:
Yeilba, Ltfi (1999); Ro-Ro Tamaclnn lkemiz Deniz Ulatrma Sektrndeki Yeri, Gemi naat ve Deniz Teknolojisi Teknik Kongresi, Yapm Matbaaclk, stanbul. Yk, Sleyman (2001); Hizmet retiminde Yar ve Tam retilmi Hizmet Stoklarnn Muhasebeletirilmesi, Yaklam Dergisi, Yl: 9, Say: 104, ss.2127. Yk, Sleyman ve Trker Susmu (2000); letmelerde allmayan, almayan Srelere sabet Eden Maliyet Giderleri ve Muhasebeletirilmesi, Yaklam Dergisi, Say: 118, ss. 19-27. 25982 Sayl Resmi Gazete (31.10.2005); Gemi Acenteleri Hakknda Ynetmelik, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/24424.html, (Eriim Tarihi: 17.04.2007). 25446 Sayl Resmi Gazete (28.04.2004); Amortismana Tabi ktisadi Kymetler, http://alomaliye.com/vuk_gen_teb_333.htm, (Eriim Tarihi: 10.05.2007).
EKLER
Ek 1: Deniz Tamaclnda Kullanlan nemli Terimler Karl
ACENTE ARMATR : Herhangi bir limanda armatr adna faaliyet gsteren, onun temsilciliini yapan kurulu : Gemi sicilinde gemi adlarna kaytl bulunan kii veya kiileri gemi sicilde kaytl deilse geminin mlkiyetine sahip bulunan ahs veya ahslar : Yksz yola kmalar gereken gemilerin dengelerini artrmak ve pervanenin yeterli derecede suya gmlmesini salamak iin, seyirden nce tanklarna alm olduklar su miktar : Nkleer gemiler ve rzgar gcyle alan gemiler dnda, gemi hareketi iin gerekli enerji kayna : Tayann, navlun karlnda, geminin tamamn veya bir ksmn yahut belli bir yerini tatana tahsis ederek yk denizde tamay taahht ettii navlun szlemesi : Geminin tayabilecei toplam arlk : Geminin yzerken yer deitirdii suyun arl : Ham petroln damtlmas srasnda 200-300C kaynama aralnda alnan ana rn olup, dizel motorlarda kullanlan bir yakt tr : Bir geminin su ekimi, su hatt ile omurga arasndaki dey mesafe : Yk tamak veya kpr kurmak iin kullanlan, ii bo her yan kapal, suyun stnde yzen, bir tr deniz arac : Gmrk gzetimi altndaki eyann asli niteliklerini deitirmeden istiflenmesi, yerinin deitirilmesi, byk kaplardan kk kaplara aktarlmas, kaplarn yenilenmesi veya tamiri, havalandrlmas, kalburlanmas, kartrlmas ve benzeri ilemler : Deniz suyundan ime suyu veya saf su reten cihaz : Ambarlarnda dondurulmu ve soutulmu gda tayan gemi : Ham petroln damtlmas ile elde edilen bir yakt tr : veren ile yapt bir i anlamasna bal olarak gemide bulunan geminin kaptan, zabitleri, yardmc zabitleri, tayfalar ve yardmc hizmet personeli : Geminin tm kapal yerlerinin hacminin 2.83 me blnmesiyle elde edilen tonaj : Bir devletin kendi limanlar arasnda yolcu ve yk tama hakk
BALAST
BUNKER ARTER SZLEMES DEAD WEGHT TON DEPLASMAN TONU DZEL-OL
DRAFT DUBA ELLELEME
EVAPOREYTER FRGORFK GEM FUEL-OL GEMADAMI
GROSS TONLATO KABOTAJ
193
Ek 1: (Devam Ediyor)
KLAS KURULUU : Gemi ve su aralarnn emniyetli bir yapya sahip olabilmeleri iin kendine mahsus yapm ve denetim kurallar ile uzman personeli olan ve gemi/su arac sahibi veya tesis sahibi tarafndan, gemi ina, tadilat ve bakm-onarm faaliyetlerinin denetimi iin bavurulan ve idare tarafndan yetkilendirilen kurulu : Denizcilik hz birimi. 1 Knot 1852 m/saat : Ykleme ve boaltma yaplmadan nce bunun ne ekilde yaplacan gstermek zere gemi acentelerinin kaptana veya nakliye acentelerinin nakliyeciye hitaben yazdklar talimat : Tarifeye dayal biimde hizmet sunan tamaclk biimi
KNOT KONMENTO
LNER TAIMACILIK MENDREK
: Liman ilerini yada zel alanlar dalga, rzgar gibi doal faaliyetlerden korumak amac ile byk talarn denize insanlar tarafndan dklmesi ile oluturulmu dalgakranlar : Deniz ve nehir yolu ile tanan eya iin, tama hizmeti karlnda gemi irketine denen cret : Tama amacyla ykn nakliyeci tarafndan teslim alndn gsteren belge : Gemileri iskeleye balamaya yarayan kaln halat : Gemilere verilen klavuz ve servis motoru hizmetleri : Uranlan limanlarda rhtma yanama, ayrlnan limanda rhtmdan uzaklama srasnda, gemiyi liman iinde veya dnda uygun bir yere eken deniz arac : Teknelerde grn kstl olduu (sis, kar, yamur gibi) zamanlarda kullanlan malzemeler : Geminin, uluslararas anlamalara dayanlarak, sahip olmas gereken asgari seyir, gvenlik ve ykleme uygunluunu saptamak amacyla yaplan aratrma ve kontrol : Denizin trafik iaretleri : Denizde can kurtarma hizmeti : Belli bir tarifeye bal kalmadan hizmet sunan tamaclk biimi
NAVLUN ORDNO PALAMAR PLOTAJ RMORKR
SS DDKLER SURVEY
AMANDIRALAR TAHLSYE TRAMP TAIMACLIK
194
Ek 2: rnek Hesap Plan
195
196
197
198
199
200
201
202

Deniz Taşımacılığı-Maliyet

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Deniz Taşımacılığı-Maliyet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ZONGULDAK KARAELMAS NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETME ANABLM DALI

Yksek Lisans Tezi

DENZ TAIMA LETMELERNDE MALYET YAPISININ NCELENMES VE YK TAIMACILII UYGULAMASI

Yksek Lisans Tezi

DENZ TAIMA LETMELERNDE MALYET YAPISININ NCELENMES VE YK TAIMACILII UYGULAMASI

Hazrlayan Glay Gerin

Tez Danman Yrd. Do. Dr. Metin Saban

iii iv v vi xi xii xiii 1 5 5 5 7 11 12 13 14 17 18 19 20 21 23

Ek 1: Deniz Tamaclnda Kullanlan nemli Terimler Karl.............. Ek 2: rnek Hesap Plan.................................................................................

DPT DTO DWT GRT IMO

iinde gerekleen fiili maliyet verileri esas alnarak deil,

1. DENZ TAIMACILII SSTEMNE GENEL BR BAKI

Tablo 1.2: Dnya Deniz Ticaretinde Tanan Yklerin Dalm (%)

Tablo 1.4: Trk Deniz Ticaret Filosunun On Yllk Saysal Geliimi

16 Tablo 1.5: Trk Deniz Ticaret Filosunun Sicil tibariyle Dalm

Toplam 415 110 1 31 9 2 130 3 52 3 6 2 16 19 12 33 7 1 43 164 4 47 24 24 63 109 77 2 4 9 1422

Kaynak: DTO (2007); statistikler, http://www.denizticaretodasi.org/DetoPortal/Default.aspx?tabid=73, (Eriim Tarihi: 12.02.2007).

Kaynak: DTO (2007); statistikler, http://www.denizticaretodasi.org/DetoPortal/Portals/ Documents/isprogrami_2006.pdf, (Eriim Tarihi: 12.02.2007).

Tablo 1.7: 2006 Yl Dnya Deniz Ticaret Filosunun lk 25 lkesi

Tablo 1.9: Yeni Gemi na Eden lkelerin Pazar Paylar (%)

Tablo 1.11: Deniz Tamaclnda Gemi Trleri

Taycya Teslim Gemi Yannda Teslim Mal Bedeli ve Tama

2. DENZ TAIMA LETMELERNN MALYET YAPISI

Tablo 2.1: Deniz Aralar Amortisman Oranlar

Sefere Ait Sabit Giderler =

30.136,99 YTL/gn * 46 gn = 1.386.301,54 YTL

Sefere ait deiken giderler ise aadaki ekilde hesaplanmaktadr.

Ykleme Gideri 1.400.000 YTL 1.100.000 YTL

Komisyon (%10) 140.000 YTL 110.000 YTL

Ton Bana Navlun Kazanc

blmlendirmedir. Yolcu gemilerinde ise gider yerleri blmlendirmesi daha

ekil 2.2: Maliyet Sisteminin leyii Defter Kaytlar

Giderlerin Saptanmas ve zlenmesi

Giderlerin Gider Yerlerine Datm

Giderlerin Mamullere ve Hizmete Yklenmesi

Ykl Yksz Toplam Direkt Sefer Maliyetleri

Endirekt Sefer Maliyetleri Tarih Ykleme Oran Tutar

3. DENZ TAIMA ZLENMES

Seyirde Motorin Gideri

Geminin Seyirde Gnlk Motorin Sarfiyat

Geminin Seyirde Kalaca Gn Says

Motorinin Birim Fiyat

Hesaplanan bu giderler ilgili olduu seferin maliyetine aadaki ekilde kaydedilmektedir;

Yaplacak muhasebe kayd ise aadaki gibi olacaktr;

yklemeden kazanlan sre olarak hesaplanmtr.

Tutar (YTL) 120,00 1.800,00 102,00 200,00 2.222,00

1 Gnlk Amortisman Gideri = 49.500.000,00 / 365 Sefer Amortisman Gideri

= 135.616,44 * 32 = 4.339.726,02 YTL /

= 40.000,00 / 365 = 109,59 YTL

Sefere Yklenecek Byk Tamir Gideri = 109,59 * 42 = 4.602,78 YTL

Dnem sonunda yaplacak kayt ise aada gsterildii gibi olacaktr;

Direkt ve Endirekt Giderler Toplam (YTL) A Gemisi B Gemisi 12.000,00 20.000,00

Navlun Kazanc (YTL) 20.000,00 31.000,00

B Gemisi Giderleri * B Gemisi Navlun Kazanc = 20.000,00 * 31.000,00 = 620.000.000,00

A Gemisi Yllk GYG Pay = 240.000.000,00 YTL * 0.0006 = 136.479,07 YTL

A Gemisi Sefer Gn Bana GYG Pay

A Gemisi 4/2006 Seferi GYG pay = 454,93YTL * 32Gn = 14.557,77YTL

Krediye ilikin faiz tutarnn maliyete yanstlmas

Maliyet hesaplarnn kapatlmas,

/ 254 TAITLAR H. 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR / 510.000 510.000

Maliyet hesaplarnn kapatlmas,

Kira demelerinin Bugnk Deeri

Yklenecek Gider (XYZ) 611,52YTL 56,55YTL 33,35YTL 42,30YTL 10,42YTL 754,12YTL

Yklenecek Gider (XYZ) 2.177,08YTL 2.617,91YTL 43,83YTL 91,66YTL 166,66YTL 5.097,17YTL

Yklenecek Gider (XYX) 1.186,00 YTL 1.110,88 YTL 2.296,88YTL