T.C.

GAZOSMANPAA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

EYHLSLM ESAD DVNININ TAHLL

Hazrlayan Serkan TRKOLU

Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal Eski Trk Edebiyat Bilim Dal Yksek Lisans Tezi

Danman Do. Dr. Turan KARATA

TOKAT 2007

EYHLSLM ESAD DVNININ TAHLL

Tezin Kabul Edili Tarihi: ..... / ...... / ..........

Jri yeleri (Unvan, Ad Soyad) Bakan : Do. Dr. Turan Karata ye : Do. Dr. Ali Akel ye : Yard. Do. Dr. Nesibe Ceyhan ye : Yard. Do. Dr. Zekeriya Bakal ye : Yard. Do. Dr. Mehmet Mercan

mzas

Bu tez, Gaziosmanpaa niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Ynetim Kurulunun ......../......../......... tarih ve ......... sayl oturumunda belirlenen jri tarafndan kabul edilmitir.

Enstit Mdr: .....................................

Mhr mza

T.C. GAZOSMANPAA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS MDRLNE Bu belge ile, bu tezdeki btn bilgilerin akademik kurallara ve etik ilkelere uygun olarak toplanp sunulduunu, bu kural ve ilkelerin gerei olarak, almada bana ait olmayan tm veri, dnce ve sonulara atf yaptm ve kaynan gsterdiimi beyan ederim.

(//2007) Serkan TROLU

II

TEEKKR Tezimi ynetip almalarm takip ederken hibir fedakrlktan kanmayan ve bu hususta deerli vakitlerini ayran muhterem hocam Do. Dr. Turan Karataa ve almam srasnda yardmlarn esirgemeyen deerli hocam Yard. Do. Dr. Mustafa Aslan a teekkr, yerine getirilmesi nemli bir vazife addederim. Serkan TRKOLU

III

THAF

Merhum dostum Yavuz ahin Karacann aziz hatrasna

IV

ZET eyhlislm Esad Divannn Tahlili adl tezimiz, irin hayat, edeb kiiliine yer verdiimiz giri blmnden sonra drt blm, indeks ve

bibliyografyadan meydana gelmitir. Birinci blm, Din-Tasavvuf olarak adlandrlm ve bu blmde dintasavvuf unsurlara yer verilmitir. Allah, peygamberler, kutsal kitaplar, melekler, cennet, cehennem, eitli tasavvuf terimler divanda yer ald ekliyle verilmi ve bu unsurlar hakknda eitli yorumlar yaplmtr. kinci blm, Cemiyet olarak adlandrlmtr. Bu balk ad altnda devlet adamlar, hikye kahramanlar, din kimlie sahip ahslarn yan sra, divanda ad geen dier irler ve lim ahsiyetler ele alnmtr. almamzn en hacimli ksm, nc Blm, sevgiliden, sevgilinin gzelliini oluturan unsurlardan, n hlinden, rakipten bahseden, eitli madd ve manev hlleri ihtiva eden k-sevgili-rakb lemesinin en iyi ekilde anlatld nsan balkl blmdr. Bu blm, Sevgili, k, Rakb, Manev Hller alt balklar ad altnda incelenmitir. Bu blmde, eyhlislm Esadn iirdeki kudreti ve sevgiliyi ihtiaml bir ekilde anlatma kabiliyeti sunulmutur. k olarak kendini gstermekte ve sevgilinin yolunda ektii ceflar bizlere anlatmaktadr. Sevgiliye ulamasn engelleyen rakbi ise en kt ekilde tasvir etmektedir. Drdnc Blm, kozmik lemden, zaman ve zamanla ilgili unsurlardan, sudan, topraktan, ateten, bitkilerden ve hayvanlardan oluan Tabiat baln tayan blmdr. almamzn sonunda kltr, fikir ve estetik deerleri bakmndan ele aldmz kelimelerden oluan bir de indeks yer almaktadr. Bununla birlikte almamz srasnda yararlandmz eserlerden meydana getirdiimiz bir bibliyografya (kaynaklar) yer almaktadr.

Anahtar Kelimeler: Din, ahslar, Sevgili, k, Tabiat.

VI

ABSTRACT Our thesis called The Analysis of The Divan of eyhlislm Esad occures of an introduction about, the life of the poet, his literary personality and four sections index and a bibliography. The first section is named as Religion-Mysticizm. In this section religious and mystic components are emphcsized. Components like God, prophets, holy boks, heaven, hell, angels are given at the same way how they exist in the divan, tehere are also some commentaries done about them. The second section is named Society. Under this heading, besides statesment, storyheroes and charecters having religious identities, the other poets and scholor persons mentioned in divan were studied. The third section which consits the heaviest named nsan of our thesis is the section in which the darling, the beauty element of the darling the situation of lover, the rival and the conditions which contain physical and sipirtual situations which contain the triangle of darling-lover-rival are examined. eyhlislm Esad tell us about darking in a magnificient way with showing his ability in writing poem. He shows himself as the lover and tell us the pain he lived on the way by loving her. Her describes the rival who discourages him to reachat the darling in a very bad way. The fourth section named Nature contains the topics cosmic niverse, time and elments about time, water, fire, soil, plants and animals. At the and of our thesis there is an index which contains the words that they are assessed in terms of culture idea and estetic values. However, there is a bibliyography that gives the names of the we have folloved up during our thesis. Keywords: Religion, Persons, Darling, Lover, Nature.

VII

NDEKLER ETK SZLEME ............................................................................................................I TEEKKR..................................................................................................................... II THAFIII ZET .............................................................................................................................. IV ABSTRACT .................................................................................................................... VI NDEKLER ............................................................................................................ VII KISALTMALAR ............................................................................................................ XI 1. GR............................................................................................................................ 1 1.1. eyhlislm Esad Efendinin Hayat .................................................................... 1 1.2. ahsiyeti ............................................................................................................... 2 1.3. Eserleri ................................................................................................................. 3 1.4. Dnemin Edeb Manzaras ................................................................................... 4 1.5. Esad Efendinin irlii ....................................................................................... 5 1.6. Dil ve ekil zellikleri ......................................................................................... 7 2. LGL ARATIRMALAR .......................................................................................... 9 3. YNTEM.................................................................................................................... 10 4. BULGULAR VE YORUM ......................................................................................... 13 4.1.Din ve Tasavvuf ................................................................................................... 13 4.1.1. Din .......................................................................................................................... 13 4.1.1.1. Allh ............................................................................................................... 13 4.1.1.2. Melekler ......................................................................................................... 14 4.1.1.3. Din Kitaplar ................................................................................................. 15 4.1.1.4. Ayetler ve Hadisler ........................................................................................ 15 4.1.1.5. Peygamberler ................................................................................................ 16 4.1.1.6. Kaza ve Kader ............................................................................................... 20 4.1.1.7. Ahiret ve lgili Mefhumlar ............................................................................ 21 4.1.1.8. Dier tikadi Mefhumlar ............................................................................... 23 4.1.1.9. Din le lgili Mefhumlar ................................................................................ 25 4.1.2. Tasavvuf ................................................................................................................. 26 4.1.2.1. Ak................................................................................................................. 26 4.1.2.2. Dnya............................................................................................................. 26 4.1.2.3. Abdal, Kalender, Mevlev ............................................................................. 27 4.1.2.4. Dergh, Tekye ............................................................................................... 28 4.1.2.5. Himmet ve Say.............................................................................................. 28 4.1.2.6. Zhid, Sofu..................................................................................................... 28

VIII

4.1.2.7. Nefs ................................................................................................................ 28 4.1.2.8. Zhd, Takv ................................................................................................... 29 4.1.2.9. Hrka .............................................................................................................. 29 4.2. Cemiyet .............................................................................................................. 29 4.2.1. Kiiler ..................................................................................................................... 29 4.2.1.1. Tarihi Kiilikler ............................................................................................. 29 4.2.1.2. Mutasavvflar................................................................................................. 31 4.2.1.3. lim Adamlar ................................................................................................ 32 4.2.1.4. irler ............................................................................................................ 34 4.2.1.5. Efsanev Kiilikler ......................................................................................... 36 4.2.1.6. Masal Khramanlar..................................................................................... 38 4.2.2. Kavimler ........................................................................................................... 40 4.2.3. lkeler ve ehirler................................................................................................. 40 4.2.4. Dalar ve Denizler................................................................................................. 45 4.2.5. Toplumsal Hayat ................................................................................................... 45 4.2.5.1. Pdih ve evresi ........................................................................................ 46 4.2.5.2. Rezm ............................................................................................................... 46 4.2.5.3. Kan (Hn, Dem) ............................................................................................ 45 4.2.5.4. Sava Aletleri ................................................................................................. 47 4.2.5.5. Bezm ............................................................................................................... 48 4.2.5.6. Meyhne......................................................................................................... 48 4.2.5.7. arb (Mey, Bde, Shb, Duhter-i rez)...................................................... 48 4.2.5.8. Sk, Kadeh (Cm, Peymne, Piyle, Sgar), Mest, Rind .......................... 49 4.2.5.9. Mum (em), er ........................................................................................ 50 4.2.5.10. Ss Eyalar ................................................................................................. 51 4.2.5.11. Kymetli Madenler ve Talar ...................................................................... 51 4.2.5.12. Gzel Kokular ............................................................................................. 53 4.2.5.13. Dier Ss Eyalar ...................................................................................... 53 4.2.5.14. Giyim-Kuam............................................................................................... 55 4.2.5.15. na Unsurlar ............................................................................................. 56 4.2.5.16. Msik Aletleri ............................................................................................. 58 4.2.5.17. Yiyecek ve ecekler .................................................................................... 58 4.2.5.18. Yaz le lgili Ara ve Gereler ................................................................... 59 4.2.5.19. Gnlk Hayatta Kullanlan Eyalar........................................................... 61 4.3. nsan ................................................................................................................... 62 4.3.1. Gzellik (Hsn, n, Ceml, Melhat).................................................................. 63

IX

4.3.2. Sevgili .................................................................................................................... 63 4.3.3. Sevgilide Gzellik Unsurlar................................................................................. 71 4.3.3.1. Sa (Zlf, Gsu, Turre, Kkl, Tr) ............................................................ 72 4.3.3.2. Aln (Cebn) ................................................................................................... 75 4.3.3.3. Ka (Ebr) ..................................................................................................... 75 4.3.3.4. Gz (em, Dde) .......................................................................................... 76 4.3.3.5. Gamze ............................................................................................................ 78 4.3.3.6. Kirpik (Mje, Mjgn) .................................................................................. 80 4.3.3.7. Yz ve Yanak ( Ry, Ruh, Ruhsr, Arz, Ddr, Hadd)................................ 81 4.3.3.8. Az (Dehn, Fem), Dudak (Leb) ................................................................. 85 4.3.3.9. Boy (Kad, Kmet, Endam) ............................................................................ 87 4.3.3.10. Di (Dendn) ............................................................................................... 89 4.3.3.11. Kulak (G) ................................................................................................. 90 4.3.4 Sevgiliyle lgili Dier Unsurlar.............................................................................. 90 4.3.4.1. Bse................................................................................................................ 90 4.3.4.2. Sz (Shan, Gftr) ....................................................................................... 91 4.3.4.3. Ky (Mhalle, Ky) ....................................................................................... 91 4.3.4.4. Ayann Tora (Hk-i Py) ...................................................................... 92 4.3.5. k ........................................................................................................................ 93 4.3.5.1. Genel Olarak k ......................................................................................... 93 4.3.5.2. k le lgili Benzetmeler ............................................................................. 94 4.3.5.3. Gnl (Dil, Dern, Htr) ........................................................................... 100 4.3.6. n Vcut Ksmlaryla lgili Hususlar.......................................................... 109 4.3.6.1. Beden (Cism, Ten, Vcut) ........................................................................... 109 4.3.6.2. Cn ............................................................................................................... 111 4.3.6.3. Gz (em, Dde) ........................................................................................ 116 4.3.6.4. Gzya (Sirik, Ek, Girye, Ya) ................................................................ 121 4.3.6.5. Kirpik (Mjgn, Mje) ................................................................................ 125 4.3.6.6. Boy (Kadd, Kmet)...................................................................................... 126 4.3.6.7. Sne............................................................................................................... 127 4.3.6.8. Cier ............................................................................................................ 129 4.3.7. Madd ve Manev Haller ..................................................................................... 130 4.3.7.1. h, Feryd, Fign, Nle ............................................................................. 130 4.3.7.2. Hastalk ve Delilik ....................................................................................... 133 4.3.7.3. Yara (Da, Zahm) ....................................................................................... 133 4.3.7.4. Gam, Gussa, Dert, Keder, Bel, Elem, Mihnet.......................................... 136

4.3.7.5. Cevr Cef .................................................................................................. 139 4.3.7.6. Ayrlk (Hasret, Hicrn, Firk, Frkat) ..................................................... 141 4.3.7.7. Vuslat (Vasl, Visl)...................................................................................... 143 4.3.8. Rakb (Ayr) ...................................................................................................... 144 4.3.9. Ak ....................................................................................................................... 146 4.4. TABAT ........................................................................................................... 150 4.4.1. Kozmik lem ...................................................................................................... 150 4.4.1.1. Felek............................................................................................................. 150 4.4.1.2. Yldzlar........................................................................................................ 154 4.4.1.3. Gezegenler ................................................................................................... 154 4.4.2. Zaman ve Zamanla lgili Mefhumlar ................................................................. 158 4.4.2.1. Yl (Sl) ve Ay .............................................................................................. 159 4.4.2.2.Mevsimler (Fasl) .......................................................................................... 161 4.4.2.3. Gn (Nehr, Rz) ........................................................................................ 161 4.4.2.4. Sabh (Subh, Seher) .................................................................................... 162 4.4.2.5. Akam (m) ve Gece (eb, Leyl)............................................................... 162 4.4.3. Drt Unsur (Ansr- Erbaa) ............................................................................. 162 4.4.3.1. Su ve lgili Unsurlar .................................................................................... 163 4.4.3.2. Toprak (Hk) ............................................................................................... 166 4.4.3.3. Ate (Nr) .................................................................................................... 168 4.4.3.4. Hava ............................................................................................................. 170 4.4.4. Hayvanlar............................................................................................................ 171 4.4.4.1. Kular........................................................................................................... 172 4.4.4.2. Drt Ayakl Hayvanlar................................................................................ 175 4.4.4.3. Bcekler ve Srngenler ............................................................................. 177 4.4.5. Nebatlar ............................................................................................................... 178 4.4.5.1. Aalar ........................................................................................................ 178 4.4.5.2. iekler ........................................................................................................ 180 4.4.6. Ba, Bostan, Glen, Glzr ............................................................................. 182 4.4.6.1. Ba, Bostan.................................................................................................. 182 4.4.6.2. emen .......................................................................................................... 183 4.4.6.3. Glen, Glzr............................................................................................. 183 SONU VE NERLER............................................................................................ 185 NDEKS ....................................................................................................................... 188 KAYNAKLAR ............................................................................................................ 231 ZGEM ................................................................................................................ 233

XI

KISALTMALAR Ad geen eser Ankara Cilt Ebyt Gazel Hazrlayan stanbul Kasde Lugaz Muamm Mukattat Murabba Msemmen Nazm Rubi Sayfa Tarih Terkib-i Bent Yaynevi : a.g.e. : Ank. : C. : Eb. : G. : Haz. : st. : K. : L.

Milli Eitim Bakanl: M.E.B. : Muam. : Muk. : M. : Ms. : N. : Rub. : s. : T. : TB. : Yay.

1. GR 1.1. eyhlislm Esad Efendinin Hayat Esad Efendi, 1096 ylnn Zilkadesinde (Ekim 1685) stanbulda dnyaya gelmitir. Osmanl Devletinin 56. eyhlislm Eb shak smil Efendinin oludur. Yine eyhlislm olan shak Efendinin kardei olan Esad, ilk derslerini babasndan almtr. Mutavvelci Mehmed Efendi ve dier limlerin yannda eitim grmtr. Slim ve Rmiz tezkirelerinde irimiz Eb Sid-zde Feyzullah Efendinin ikinci eyhlislml srasnda (1692-1694) mlazemete nil olduu kaydediliyorsa da, bu rtbenin herhalde henz o tarihlerde 7-8 yalarnda olan Esada teberrken verildii anlamaktayz.1 Esad Efendiye 1122 Recebinde (1710) Pamak-zde Seyyid Ali Efendinin ikinci meihatnda iken hric derecesindeki Galatasaray- slisesi pyesi verimitir. Bylelikle mderrislie balam, daha sonra kademeli olarak ykselerek babas smail Efendinin eyhlislml zamannda (1716) Musla-i Sahn derecesindeki

Abdsselm Medresesinde grevlendirilmitir. Bu olay takip eden senelerde de Yeniehirli Abdullah Efendinin meihatnda (1718), Sahn- Semndan birine tayin ve terfi ettirilmitir. Mekke ve Medinede mfettilik de yapan Esad Efendi, fetva eminlii gibi hizmetlerde de bulunmutur. Daha sonra Edirne pyesi ile Selanik kadlna getirilmitir. Mteakip yllarda kendisine Medine-i Mnevvere pyesi layk grld. Esad Efendi, aabeyi shak Efendinin eyhlislml srasnda (Haziran 1734) stanbul pyesi ile Mekke kads oldu. M. Cavid Baysun, tarihi kaynaklardan ald bilgilere dayanarak ordu kadl yapt sralarda Avusturya ile yaplan ve zaferle sonulanan muhaberelerde ordunun bana gemek istemeyen vaz Mehmed Paann ordunun bana gemesinde irimizin etkili olduunu ve harpten sonraki sulhta da pek ok

DOAN, M.; eyhlislm Esad ve Divan; MEB, st. 1997.; s. 9.

hizmetleri olduunu belirtmektedir. Kendisi bilfiil Rumeli Kazaskerlii grevinde de bulunmu, grevinden azledildikten sonra tekrar ayn vazifeye getirilmitir. kinci defa grevinden azledilen Esad Efendiden hibir zaman iltifatn esirgemeyen Sultan I. Mahmud, Temmuz 1748de kkne ararak, Seyyid Mehmed Zeyn Efendiden boalan eyhlislamlk makamn verdi. Bir seneden bir ay kadar fazla bu grevde bulunduu ileri srlen airimizin azli hususunda zz Efendi, Trihinde mizc- asra evfak bir ie muvaffak olmad n ileri srerken Vsf Tarihinde azlin sebepsiz olduu yazlmaktadr. Easd Efendinin azlinden sonra halefi Said Efendinin emri ile am yolu ile Mekkede ikamet etmee mecbur tutulmak istenmise de, padiah bunu kabul etmeyip, Sinopa gnderilmesini istemitir. slm Ansiklopedisinde M. Cavid Baysunun verdii bilgiler dorultusunda Sinoptan sonra Geliboluya srgn olarak gnderilen Esad Efendi, 1715te padiah tarafndan affedilerek stanbula gelmesini takip eden yllarda hastalanm ve Austos 1753 Perembe gn veft etmi, babas Eb shak smail Efendinin yanna defnolunmutur.2 1.2. ahsiyeti Gerek mensubu olduu aile ve gerekse devrinin en gl limlerinden grd dersler sonunda ok kuvvetli bir ekilde yetimi, dilde iir syleyip, yaz yazan, lugat, tefsir ve musikde sz sahibi bir ahsiyettir. XVIII. Yzylda gelen Osmanl limlerinin en deerlilerinden birisi olan Esad Efendiden bahseden kaynaklarda, tezkirelerdeki klielemi vg ifadelerinin dnda, hususi hayatna ve ahsiyetine ait izgilere fazlaca tesadf edilmez. Yalnz, muasr olan bu kaynaklarn mtereken altn izdikleri husus, Mehmed Esad Efendinin doru, iffetli, slam dinine kuvvetle bal, ilimde olduka ileri, isabetli grlere sahip ve cmert bir ahsiyete sahip bulunduudur. Babas eyhlislam Eb-shak smail ve aabeyi eyhlislm shak

Baysun; M. Cavid; slm Ansiklopedisi, TDV Yay, C.4, st, 1987, s. 361.

Efendi gibi iyi ahlakl ve bilhassa fetaneti ile hret bulan airimiz, daha nce de zikrettiimiz gibi eyhlislmlktan kimseye boyun emedii, herkese nabzna gre erbet vermedii iin, sudan bahanelerle azledilmitir. Ordu kadl esnasnda askeri ve siyasi meselelerle ilgili doru dnceler ileri sren, cesaretli tavrlaryla baz mklleri hallettii grlen Esad Efendinin, ata binmeyi, tfenk ve ok atmay sevdii, ava merakl olduu bilinmektedir.3 1.3. Eserleri Esad Efendinin dilden musikye, tefsirden iekilie kadar ok eitli alanlarda birok eser vermi veld bir ahsiyettir. Eserlerinin byk bir ksmnn elyazmas nshalar eitli ktphanelerde mevcuttur. Bir iki tanesinin ise (Blblnme ve Glzr brahim) maalesef ktphanelerde nshalarna rastlanmamaktadr. Esad Efendinin kaynaklarda adlar geen eserleri unlardr. 1. Lehcetl-Lugt: eyhlislm Esad Efendinin en nemli eserlerinin banda, Trkeden Arapa ve Farsaya bir szlk olan Lehcetl-Lugt gelir. 2. Atrbl- Asr f Tezkireti Urefl Edvr: XVII. Ve XVIII. asrn ilk eyreinde yetien msikinaslarmza ait yazd bu tezkiresinde 96-100 ahsiyete dir bilgiler ve bunlarn eserlerinden rnekler vardr. 3. Dvn: eyhlislm Esad Efendinin Trk Edebiyt tarihi bakmndan nemli eseri Divndr. erisinde bir Arapa manzume ile Farsa yazlm gazeller de bulunan Esad Divnnn satanbul ktphanelerinde farkl nshalar bulunmaktadr. 4.Ysin Sresi Tefsiri: bu eserin iki yazma nshas stanbul niversitesi Ktphanesi Ty., 700 ve 1753 numaralardadr. 5. Ayet-el Krs Tefsiri: ktphanelerde muhtelif yazmalarna tesadf edilen bu eser, stanbulda baslmtr.

DOAN, M.; a.g.e.; s. 16.

6. Tefsr el-Ayet el-Musaddara bi-Rabbin: Kuranda da peygamberin dualarna dair olan yetlerin Arapa tefsiridir. 7. Risale el-Nasrye: Kuran- Kermin nusret ve zafer ile ilgili yetlerinin Trke tefsri olup, Sultan I. Mahmud namna telif edilmitir. 8. Itbkul-Etbk: Mehmed Esad Efendinin, Carullah Mahmud Zemahernin Etvkuz-zeheb isimli eserini tanzir eden Adl-Mmin sfehannin Etbkuz zehebine nazire olarak yazd 100 paralk Arapa eserdir. 9. Blblnme: kaynaklarda Esad Efendinin, Nevehirli Damad brahim Paaya ithaf edilen Glzr- brahim isimli bir eseri olduundan bahsedilmekte ise de, buna da ktphanelerde rastlanmamaktadr. 1.4. Dnemin Edeb Manzaras Kaynaklarda iir ve air asr olarak kabul edilen XVIII. yzyl, air says ynyle klasik edebiyatmzn en geni ve zengin dnemini oluturur. Yaplan bir aratrmaya gre bu yzylda 1322 air yetimi ve bunlardan 168 tanesinin divan bulunmaktadr.4 XVIII. yzyl, klasik edebiyatn iir ve air bakmndan en velud dnemi olmakla beraber, bu dnemde birinci snf divan airi says olduka azdr. Bu dnemde Ftnat Hanm gibi klasik edebiyatn en mehur kadn airi yetimitir. Bu dnemin ilk akla gelen isimleri, tezkirecilerin orijinal dnceler ve kendine has hayallere sahip, usta ve yaratc airler olarak vasflandrd, kendisinden sonra birok insana tesir eden ve taklit edilen Nedim ve eyh Galibtir. Divan iirinin en grkemli devri, XVI. ve XVII. yzyllardr. slup, estetik ve edebi deer bakmndan en gzel eserler, bu dnemlerde kaleme alnmtr. XVIII. yzylda ise klasik iir anlay devam etmekte fakat nceki asrlardaki divan iirinin

entrk, A. Atilla- Kartal, Ahmet; Eski Trk Edebiyat Tarihi; Dergah Yay, st. 2004, s.401.

ihtiam, gzlerden kaybolmaktadr. Bu dnemin de kendine has baz zellikleri vardr. Bu yzyln airleri, daha nceki asrlarda oluan edeb zevkler dorultusunda gelimesini devam ettirmitir. Mevcut estetik anlay iinde dilin imknlarn sonuna kadar zorlayan stat airlerden sonra Nedim ve eyh Galib, stn yetenekleriyle iire taze bir nefes aldrmlardr. Asrn banda Nedimin, sonunda da eyh Galibin yetimesi XVIII. yzyl divan iirinin en byk kazanmlar olarak dnlebilir. Bunun yan sra nazirenin basit bir taklit, hatta sirkat seviyesinde kalmas baz airlerce eletirilmi; eskilerin tarz terk edilip yeniyi bulmann gerei ifade edilmitir. Buna karlk eskilerin kk farkllklar dnda hayat tarz ve edebiyat anlay btn heybetiyle devam etmesi airleri kudema tarzndan kurtaramamtr. 5 Bu asrn edebi tekml ierisinde en dikkate deen hadise, divan iirinde hece vezni ile koma-trk tarznda iir sylenmesidir. Bu asrn banda yetien Nedim hece vezni ile ve halk drtlkleriyle ark sylemi; asrn sonunda yetien eyh Galib de yine hece ile iirler yazmtr.6 Esad Efendinin yaad dnemde divan iirinin gl temsilcileri yaamtr. Nedim, eyh Galib, Sbit, Nazm, Osman-zde Tib, eyh brahim Glen bunlardan bazlardr. 1.4. Esad Efendinin irlii Nazara aldmz kaynaklara binaen Esad Efendi, irliinden ziyade eyhlislamlyla bilinen bir ahsiyettir. Fakat divan ele alndnda, onun iir sahasnda da baarl olduu ortaya kmaktadr. eyhlislm Esadn divannda yer alan kaside, gazel vb. incelediimizde, bu iirlerin akc ve tabi bir slup, ustaca kullanlm bir dil ve kendine has orijinal bir
5 6

sen, M.; Eski Trk Edebiyat El Kitab; Grafiker Yay.; Ank. 2003. s.140. DOAN, M.; a.g.e.; s. 35.

tarzda yazldn mahade ettik. Onun yaay tarz ve hayat hikayesi deerlendirildii zaman lim, zeki ve kltrl biri olduu grlr. Bu kapsaml bilgi ve tecrbesini, kulland muhtelif tebih ve ince hayallerle ileyerek, iirine bambaka bir zevk, ayr bir gzellik katt ortaya kar. Divan iirinin hemen hemen btn edeb sanat ve tasavvurlarndan faydalanarak seven-sevilen ilikilerini, ok gzel bir slupla bizlere takdim etmitir. Sevgilinin gzelliini dile getirme hususunda, tabiat ve ilgili unsurlar, bir ressam gibi iirlerine aksettirmeyi baarmtr. Kaside ve terkib-i bendlerinde, gazellere nazaran yabanc kelime ve tamlamalarn daha byk bir yekn oluturduunu grmekteyiz. Pek tabi olarak Arapa ve Farsa ifade, kelime ve tamlamalarn bu kadar ok kullanlm olmas, haliyle bu nazm biimlerinin anlalmasn daha da zorlatrmaktadr. Bilhassa kasidelerde bu slubun kullanlmasnn sebebi, kasidelerin genel olarak devletin en yksek makamlarnda bulunan nemli ahsiyetlere atfedildii ve mehdiye olarak yazld iin, bu trlerde, kelimelerin seilmesinde zen gsterilmesinden kaynaklanmaktadr. Bu tarz iirler yazlrken, ir, genelde ilgili devlet byn medhetmesinin yan sra, ondan baz ihsan ve lutuflarda bulunmasn da talep etmektedir. Dolaysyla bu gibi talepler iletilirken, o ahsn gnln almak iin onu incitmemeye zellikle dikkat edilir ve kelimeler, ifadeler ona gre seilir. eyhlislm Esad Divannda yer alan natlarda dorudan doruya dini konulara temas edilmektedir. Dier kasidelerde ise, dorudan doruya olmasa dahi, dolayl olarak baz din ve tasavvuf izlere rastlamak mmkndr. Lirik bir yapya sahip olan gazellerinin ounluunda tasavvuf dokuya rastlanabilir. iirde ince hayallere yer vermi olmasn, gzellere kar hissettii duygudan ilham almasna balamaktadr. Onun gazellerini okumak, zamann iki

meclislerini ve elence lemlerini, canl ve hareketli bir hayal iinde tasavvur etmek ve gzden geirmek imknn verir. 1.6. Dil ve ekil zellikleri Esad Efendi, Klasik Trk Edebiyatnn sanat anlay iinde baarl bir irdir. Zaman zaman orjinal bulular, hayal incelii ve slup gzellii ile ilk plandaki adalar arasna girmeye hak kazanm gibi grnr. Ayn yzyln byk sanatlar olan eyh Galib, Nedim ve Sbit gibi irlerin derecesinde bir ir olduu sylenemez. Ancak ikinci snf bir divan iri olduu kanaatindeyiz. Esad Efendi, divan iirinin gereklerini ve esaslarn bilen, bunlar iirlerine bihakkn uygulayan bir irdir. Nazm tekniine hkimdir. Divanda yer alan iirlerin tamam aruz vezniyle yazlmtr. Bu iirlerinde, aruzu baaryla kullanmtr. Medd ve imle gibi aruz vezninin hususiyetlerini, birok iirine tatbik etmitir. Bu zellikler, Arapa ve Farsa kelimelerde grld gibi Trke kelimelerde de gze arpmaktadr. Esad Efendi, kafiyenin kulak iin deil de gz iin olduu grne baldr. Onun iirlerinde, baz kafiye hatalar grlmektedir. Ayn kafiyenin bir iir ierisinde arka arkaya tekrar edilmesi, bir kusur olarak alglanabilir. Fakat Esad Efendinin bu hususiyete ok fazla riayet ettii sylenemez. Esad Efendi, divann genelinde Arapa ve Farsa kelimeleri youn bir ekilde kullanmtr ve ar bir dili vardr. Baz beyitlerinde, brakn Trke kelimeyi Trke bir eke dahi ratlanmaz. Pr-i pr-lerzi-ten der-dest-as v delk-p Silim nn- visl-i yra Allah akna Ahter-i tb-ende-i arh- humyn- kerem Gurre-i garr-y evc-i izzet devlet ir (T/23.3) (G/179.4)

2. LGL ARATIRMALAR Tezimizin konusu, eyhlislm Esad Efendi Divnnn tahlilidir. Bu mnasebetle Esad Efendi ile ilgili almalarn tespitine ncelik verdik. eyhlislam Esadn hayat, sanat ve eserleri hakknda yaplm derli toplu, kapsaml bir alma yoktur. eyhlislm Esad Efendinin en nemli eseri hi phe yok ki divndr. Muhtelif nazm biimlerini kullanarak yazd iirlerden oluan bu divn, Prof. Dr. Muhammed Nur Doan tarafndan Latin harflerine aktarlmtr. 1997 ylnda Milli Eitim Bakanl Yaynevi tarafndan kitap halinde baslmtr. Bu kitapta Esad Efendinin hayat, eserleri ve hakknda bilgiler de yer almaktadr. Getiimiz senelerde ise yine Prof. Dr. Muhammed Nur Doann hazrlad eyhlislm Esad ve eyhlislm shak Divnndan Semeler adl kitap yaymlanmtr. Bu eserde Esad Efendinin baz iirleri ve bu iirlerin gnmz Trkesi ile ifade edilmi halleri yer almaktadr. Diyanet Vakf tarafndan hazrlanan slam Ansiklopedisinin drdnc cildinde, E maddesinde de eyhlislm Esad hakknda genel, ansiklopedik bilgiler mevcuttur. Sava Sever, eyhlislm Esad Divannda zel simler adl almasnda, divanda yer alan hkmdarlar, limler, irler, mitolojik kahramanlar, yer, lke, ehir adlarn ele almtr. (Karadeniz Teknik niversitesi, Yksek Lisans Tezi, 1999). almamz srasnda esas aldmz kaynaklardan biri de Cemal Kurnazn hazrlad Hayl Bey Divan Tahlili adl eserdir. Gnmzde yaplan divan tahlili almalarnn byk bir ksmna rnek olmaktadr. 1987 ylnda Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar arasnda piyasaya kmtr. Bu alma, Cemal Kurnazn doktora tezidir. Daha sonradan ilaveler yaplarak geniletilmi ve kitap halinde yaymlanmtr. Divan tahlili alannda hazrlanan ve daha sonralar yaplan benzer divan

tahlillerine rnek tekil eden almalardan biri de Mehmed avuolunun Necati Bey Divannn Tahlili adl almasdr. MEB Yaynlar tarafndan 1971 ylnda yaymlanmtr. M. Nejat Seferciolu tarafndan hazlanan ve 1990 ylnda Kltr Bakanlnn yaymlad Nev Divannn Tahlili adl alma, divan tahlili alannda hazrlanan en gzel almalardan biridir. Divn tahlillerinin yan sra divane tahlilleri de byk bir yekn oluturur. Glen Ozann hazrlad Fign Dvnesinin Tahlili bu konudaki rneklerden sadece bir tanesidir. (Marmara niversitesi, Yksek Lisans Tezi, 2003). Mehmet Srur elebinin, Yard. Do. Dr. Mehmet zelikin danmanlnda hazrlad Ak mer Divnnn Tahlili adl alma, faydalanlmas gereken bir eserdir.

10

3. YNTEM Divn Edebiyat, yaklak yedi yz senede ortaya koyduu eserleri ile kltr ve edebiyat tarihimizin ihmal edilemeyecek bir blmn oluturur. Bu nedenle, bu eserlerin incelenmesi, deerlendirilmesi ilmi bir mecburiyettir. Bu sahada, metin ve divan tahlillerine arlk vermek de bu alann gerekliliklerindendir. Bilimsel bir inceleme neticesinde, sanatnn his ve hayal dnyasnn, divnn ieriini meydana getiren unsurlarn tespiti mmkn olacaktr. Sanat hakknda bu tr bir alma yapldktan sonra, o sanatnn kimlerden etkilendii, kimleri etkiledii, ahsi tasarruflarnn neler olduu ortaya kacaktr. Hatta bu aratrma, benzer trdeki aratrmalarla karlatrlarak, sanatnn edebiyat tarihi ierisindeki yeri daha net olarak belirlenebilir. Bu konuyu tercih etmemizin dier bir gayesi de, bu sahada tahlil almalarna ihtiya olmasdr. Bu almamzn, ileride yaplacak olan benzer almalara yardmc bir nitelik tayaca kanaatindeyiz. Edebiyata merak duyan okurlara da keyifle okuyacaklar ve bu konuya mnhasr genel bilgileri bulabilecekleri bir eser brakmak dncesindeyiz. Divn Edebiyat ile ilgili almalar, daha ok edisyon kritik, metin almalar ve edebiyat tarihi alanlarnda younlamtr. Bu almalar bu gne kadar baar ile devam etmitir ve bundan sonra da devam ettirilmesinde faydalar vardr. Bu almalarn yannda, milli kltrmz ve edebiyatmz asndan srdrlmesi gereken nemli bir faaliyet de, nk edebi rnlerin tahlil yoluyla incelenmesi ve ve ahsi

deerlendirilmesidir.

bilimsel

aratrmalarda,

yzeysel

deerlendirmelerden ziyade verilecek her hkm, bir delile dayandrlmak zorundadr. Bir sanatkr hakknda en mantkl ve makbul hkm, eserlerinin ilm adan incelenerek deerlendirilmesiyle verilebilir. Herhangi bir sanatnn kendisinden evvel gelenleri

11

taklit edip etmedii veya yenilikler getirip getirmedii konusunda karar vermek, o sanatnn eserlerini disiplinli bir ekilde inceleyip deerlendirmekle olur. Sanatkrn eserinin ekillenmesine tesir edecek eitim, yaratl, imkn, dini inan vb. gibi faktrler vardr. Her sanatkr, nasl bir tarza sahip olursa olsun, o gelenein kurallar ne kadar kat olursa olsun, iinde bulunduu topluma aittir ve o kiiyi, toplumdan ayr dnmek olmaz. Bylesine geni bir bak asna sahip olmak iin de o sanaty iyi tanmak gerekir. ahsen tanma imknmz olmadna gre, o sanatkr en iyi eserinden faydalanarak tanyabiliriz. Bu nedenle de eserini incelemek ve tahlil etmek gerekmektedir. Divn tahlili konusunda yaptmz bu alma ile daha nceden yaplm benzer almalara bir yenisini ilave etmeyi ve edebiyat aratrmalarna czi bir katkda bulunmay dndk. Bu almamz hazrlarken daha evvelden hazrlanm divan tahlillerinden ve bu sahada yaynlanm muhtelif almalardan faydalandk. zellikle Cemal Kurnazn, Hayl Bey Divn Tahlili ve Nejat Seferciolunun hazrlad Nevi Divnnn Tahlili isimli almalar, divan tahlili konusunda esas olarak rnek aldmz eserlerdir. Bir divan tahlilinin nasl yaplmas gerektiine dair genel kanaatimiz, bu eserleri inceledikten sonra daha da netlemitir. eyhlislam Esad Efendi Divan, edisyon kritik olarak Prof. Dr. Muhammed Nur Doan tarafndan hazrlanmt. Biz de almamzda, Muhammed Nur Doan tarafndan neredilen bu metni esas aldk. Divandaki unsurlarn nerelerde, nasl, hangi anlamda ve ne amala kullanldn izah etmeye altk. Bu almamzda, tahlil ile beraber bir de divann indeksini hazrladk. Beyitlerde karlatmz kltr, fikir ve estetik deeri bulunan kelimeleri ele aldk. Bu kelimeler airin his ve hayal dnyasn ekillendiren unsurlar ve mefhumlar ifade etmektedir. ndeks ksmnda yer alan kelimelerin eyhlislam Esad Divannda getii yerler tek tek gsterilmitir. Bu

12

almamzda yukarda zikrettiimiz eserlerin metodu kullanlmakla beraber dier eserlerden farkllklarnn da olduu kesindir. Tezimizi hazrlarken divanda yer alan her beyit tek tek incelenmi, ihtiv ettii malzemeler tek tek filenmi, elde edilen filerin tasnifi sonucunda Din ve Tasavvuf, Cemiyet, nsan ve Tabiat blmleri ortaya kmtr. Bu ana blmler, alt balklar halinde incelenmitir. Deerlendirme yaplrken, sz konusu deerlendirmeye temel olabilecek rnek beyitlerin yeteri kadar, deerlendirme metninin iine alnm, dier beyitlerin numaralar almamzn sonuna eklediimiz indekste gsterilmitir. ndeks, alfabetik sraya gre hazrlanmtr. Bylece tahlilde ele alnmayan rneklerin indeks vastasyla kolayca bulunmas ve faydalanlmasna imkn salamtr. ndekste maddelerin karsnda sralanm olan numaralar, sadece o kelimeyi deil, beyitte o kelime gememi olsa bile o kelimenin ihtiv ettii anlam tayan beyitlerin numaralarn da kapsamaktadr.

13

4. BULGULAR VE YORUM 4.1. Din ve Tasavvuf 4.1.1. Din 4.1.1.1. Allh eyhlislm Esad Efendi Divannda sadece Allh iin yazlm mstakil bir manzme yoktur. Kasde, gazel, tarih, tahmis, mukattat, ebyt, ve rubilerde Allhn isimleri, sfatlar ve yansmalar zikredilmitir. Allhn bu manzmelerde kullanlan isim ve sfatlar arasnda; Allh, lim, Br, Fetth, Feyyz, Gaffr, Gafr, Gan, Hlk, Kdir, Kerm, Mun, Mtel, Rhmn, Rhm, Settr, Vhid gibi isim ve sfatlar yer alr. Mezkr isim ve sfatlarn dnda Hakk, Hak Tel, Hd, lh, Cenb- Mevl, Cenb- zz, Cenb- lh- Vhid, Rab, Rabbn, Rabb-i Msten, Perverdigr, Mabd- lh, Mennn, Sbhn, Hallk- Cihn, Zl- Cell gibi isim ve sfatlar da Allh ifade etmek amacyla kullanmtr. Divandaki Allh inanc, slam dini ve tevhd akidesi paralelinde ele alnmtr. Tek ve orta, benzeri olmayan Allh, btn kinat yoktan var etmitir. Zatnn balangc ve sonu yoktur. O, her eye gc yetendir. kram, ihsan eden odur ve rahmeti her yan kaplamtr. Allh gizli-ak her eyi bilendir. nsanlar himaye edip onlarn dualarna cevap veren yine Allhtr. Zenginlii ve insanlara uzun mr veren hep odur. T har ide mzdd Hud devlet mrn Dim bu du evvel-i iml-y kalemdir (K/10.41)

Dnemin pdihlar iin yazlan manzumelerde, hkmdarlarn, Allhn yeryzndeki glgesi olduklar ifade edilir (Zll- pk-i Rab, Zll- Rabb-i Msten). Bu vg vesilesiyle Allhn isim ve sfatlar sz konusu edilir. Bunlarn haricinde Allha dua etmek, ondan yardm istemek, Onun affna snmak gibi niyetlerle sylenen beyitlerde Allhn isim ve sfatlar zikredilir.

14

Peygamberlerle ilgili mucizelerin ifade edildii beyitlerde de Allhn isim ve sfatlar ele alnr. Tabir olunur mu hlet-i mirc b-huss Terf kld ztn takrb ile Hud 4.1.1.2. Melekler Melekler ve huriler, beyitlerde melek, melik, kerrbiyn, hri, hri-i cennet, hri-i firdevs, hr-i behit, gibi adlarla ele alnmaktadr. Kerrbiyn, dier meleklere nisbeten daha byk ve Allha daha yakn olan olan meleklerdir. Didi tebrk idp kerrbiyn- ar trhin Bu ran beyt-i zb-tarz bdan ide Mevl (T/13.1) slam dininin iman esaslarndan biri de meleklerin varlna inanmaktr. Meleklerin ve hrlerin nurdan yaratldklar ve ok gzel olduklar yaygn bir inantr. Divan iri, bu sebeple sevgilisini/memdhunu melee veya hrye benzetmektedir. Meleklerin ve hurilerin insanlara grnmeme gibi zellikleri vardr. Sevgilinin de aa grnmeme hususiyeti ile melek-huri ve sevgili arasnda bir balant kurulur. Sevgili her zaman melek yzldr ( melek-ddr, melek-sret ). Divanda Cebrl (Cibrl, Rhul-Emn, Cibrl-i Emn), eitli yerlerde zikredilmitir. Hz. Peygambere yol gsterici olmas ve Ona yaknl Cebrlin beyitlere konu edilmesinin sebepleri arasndadr. Kkln trna dem-beste kamu ehl-i yakn Gl-i bi-hr- ruhun blbldr Rhl-emn (K/5.19) Divanda bir beyitte de Melekl-mevt (Azril) ismi gemektedir. Azril, insanlarn ruhlarn kabzetmekle grevli olan lm meleidir. Beyitte isminin gemesi de yine bu vazifesi ile yani insanlarn ruhlarn almas mnasebetiyledir. (K/1.60)

15

Rhn kabz ider iken ann Melekl-mevt-i Cenb- zzet 4.1.1.3. Din Kitaplar Divanda Mushaf adyla ifade edilen Kurn- Kerm, sadece iki beyitte gemektedir. Bunun haricinde dier semav kitaplarn adlarna yer verilmemitir. Mushaf, Divan iirinde sevgilinin yz ve gzellii iin tebih unsuru olarak ele alnr. eyhlislm Esad Efendi Divannda ise bu trl bir kullanm sz konusu deildir. Mushaf, bir beyitte tefel (fal bakma) ifadesi ile birlikte kullanlmtr. Hdv-i lemin bht- humyunna Mushafdan Tefel itdigimde ibu ayet geldi ho geldi 4.1.1.4. yetler ve Hadisler Divanda, yet ve hadisler kullanlrken bu yet ve hadisler, genel olarak tam metin eklinde verilmemitir. Genellikle kelime ve kelime gruplar halinde iktibas yoluyla ele alnmtr. Kurn- Kermden baz yetlerden ibareler zikredilirken peygamberlerin mucizelerine de telmihler yaplmtr. rnek olarak ev edn ibaresi kullanlarak Hz. Peygamberin Mirac mucizesne telmih de yaplmtr. 4.1.1.4.1. yetler Ki yani nass- teynh hkmen7 olmagn zhir Hurd-i smme den8 shib-i liv (T/49.9) (K/2.25) (T/19.3)

(K/1.41)

Mazhar- nr- ziy-p- meh-i ev edn9 (K/2.23) fi-i rz- cez mh- sipihr-i esr10 (K/2.27) (T/2.6)

Bu hlet yet-i berd selm11 eyledi im

7 8

Ey Yahy kitaba kuvvetle sarl (Meryem Sresi 19/12) Sonra (Cebril ona) yaklat ve (aaya doru) sarkt (Necm 53/8) 9 Onunla arasndaki mesafe iki yay kadar yahut daha az kald (Necm 53/9) 10 Kulu Muhammed'i geceleyin, Mescid-i Haram'dan kendisine baz yetlerimizi gstermek iin, etrafn mbarek kldmz Mescid-i Aks'ya gtren Allah, her trl noksan sfatlardan mnezzehtir. (sr 17/1) 11 Biz: "Ey ate! brahim'e kar serin ve zararsz ol" dedik. (Enbiy 21/69)

16

Tekvn-i emre old kasem nn vel-kalem12 Hayl eyle as en tekrehu13 magzasn ol rsih 4.1.1.4.2. Hadisler Esrr- knt kenzen14 hep kld hl kalem Matla-i tbi-ger-i mihr-i levlk15 4.1.1.5. Peygamberler 4.1.1.5.1. dem

(G/141.1) (G/28.2)

(G/141.2) (K/2.23)

. Hz. dem, ilk insan ve ilk peygamberdir. Ebulbeer (insanln babas) va Sfiyullh (sekin kul) lakabyla anlr.16 sminin yer ald manzmede de bu manada ele alnmtr. Dil-i ghdr ihls n tefsr iden cmle Lisn- hlidir std olup takdr iden cmle Degil ancak bedende Esad tedbr iden cmle Cihn bir gnldr Slimen teshr iden cmle Eger insn- kmil olsan demsin pederlerde 4.1.1.5.2. Eyyb Kuran- Kermde ad anlan peygamberlerdendir. Hz. Yusuf ile ayn asrda fakat farkl yrelerde yaamtr.17 Eyyb Peygamber de sadece bir beyitte zikredilmitir. Hz. Eyyb, maruz kald sknt ve meakkatlere kar byk bir sabr gstererek direnmi ve sabr khraman olarak anlagelmitir. sminin getii beyitte de yine bu mnasebetle hatrlanr. Bendedir cem-i keder bir ferd yok byle sabr derek dil sabr- Eyyb ola hir pr-srr
12 13

(Tah/2.6)

(Muam/6)

Nn, Kaleme ve yazdklarna andolsun. (Kalem 68/1) Olabilir ki siz, bir eyden holanmazsnz; oysa ki o sizin iin bir hayrdr. (Bakara 2/216) 14 Ben gizli bir hazine idim Bu hadis-i kutsidir. (Aliyyl kri, Mevzut, s. 63) 15 Sen olmasaydn felekleri yaratmazdm. Bu hadis -i kutsidir. (Aliyylkri, Mevzut, s. 67) 16 Zavotu, G.; Divan Edebiyat Kiiler-Kiilikler Szl, Aydn Kitabevi, 2006, s. 8 17 Zavotu, G.; a.g.e.; s.140

17

4.1.1.5.3. drs Kuran- Kermde anlan byk peygamberlerden biridir. Hz. itten sonra gelmi ve kendisine otuz sayfalk suhuf verilmitir.18 Hz. dris, peygamber olmasnn yan sra terzilerin de pri olarak kabul edilir. eyhlislm Esad Divannda sadece bir beyitte ismi gemektedir. Hazrer-i drsden hsl olur A-yemez mderi hmil olur 4.1.1.5.4. brhm Hall, Hallullah ve Hallrrahman sfatyla anlan brahim Peygamber, Kuran- Kermde ad ska anlan peygamberlerdendir. Hz. Ademden sonra insanolunun ikinci atas olarak bilinir. Hz. Nuhun neslindendir. slam peygamberi Hz. Muhammedin atas olarak kabul edilir.19 Olursan hst-kr- rhmet-i Hak ey dil-i nln Peresti-ghn olsun sad edeble cmle-i erkn Hussen sdk ile tazm idb ez-cn u dil her n Makm- pk-i brhimin eyle kadrini izn Kelm- Hakda hayyiz-kerde-i zikr sendr bu 4.1.1.5.5. s (Mesh) s Peygamber, divanda ismi sklkla geen peygamberlerdendir. Hz. snn mucizelerine sk sk telmihler yaplmaktadr. s Peygamber, nefesinin cn-bh olmas ve nefesiyle lleri diriltmesi gibi zelikleri ile beyitlerde yer alr. Beyitlerde s-nefes, nutk- s gibi ifadeler hep bu zeliine iaret eder. Kld cism-i kalemi yle hayt-ver kim Rh-hh eyledi cn-bh- dem-i sy (K/11.10) (Th/1.5) (L/10)

18 19

Zavotu, G.;a.g.e.; s. 246 Zavotu, G.;a.g.e.; s. 240

18

4.1.1.5.6. Ms srailoullarna gnderilen peygamberlerdendir. Kelm, Kelmullah sfatlaryla anlr.20 Ms Peygamber, sadece bir beyitte Kelm adyla yer almaktadr. Ms peygamber, Tr Danda Allh ile konumu ve Allh da o daa tecelli etmitir. Beyitte Ms /Kelm, Tr ile birlikte tenasp iinde ele alnmtr. Germ idb feyz-i rec tab- Kelm-sy Tr-tavr eyledi ddr-geh-i many 4.1.1.5.7. Nh Hz. dris, ge ekildikten sonra insanlara doru yolu gstermek iin gnderilmitir.21 Nh Peygamber, mrnn uzun olmas sebebiyle sadece bir beyitte ele alnmtr. ir, vd hsn saltanatnn Hz. Nhun mr kadar uzun olmasn ister. ehenh- mkerrem Hazret-i Hn- hmede Mevl Serr-i saltanatda ide mr-i Nh erzni 4.1.1.5.8. Sleymn Hz.Sleymn, Davut Peygamberin olu ayn zamanda peygamber ve hkmdardr. Sleymn peygamber, sadece bir beyitte zikredilmitir. Rzgrn Sleymn Peygamberin emrine verilmesi mucizesi ile ele alnmtr. Ne tesiri olur hn eger ak olmasa dilde Hevdr rzgrn kr lemde Sleymnsz 4.1.1.5.9. Yakb Yakb Peygamber, olu Ysuf Peygamberden ayr dmesi, Ysufa olan zlemi ve buna bl olarak ektii aclarla keder ve hznn sembol olmutur. Hz. Yakb, bu zelii ile k iin bir benzetme unsuru olarak ele alnr. Gzeller gzeli sevgili ise Hz. Ysuftur. Hz. Yakubun bir zellii de sevgi, merhamet ve muhabbet timsali olmasdr. Bir beyitte de bu zelii ile anlmtr.
20 21

(K/11.1)

(T/42.1)

(G/90.4)

Zavotu, G.;a.g.e.; s. 348 Zavotu, G.;a.g.e.; s. 385.

19

Dem-katra-rz-i em-i mhabbet nighyuz Yakb gibi Ysuf- gl-pirehenlerin 4.1.1.5.10. Ysuf Kuranda ad anlan ve kssas uzun uzadya anlatlan bir peygamberdir. Hz. Yakubun olu ve shak peygamberin torunudur.
22

(G/129.2)

Ysuf Peygamber, iirimizde her

zaman gzelliin sembol olmutur. Gzellii ynyle sevgili iin benzetilen olarak ele alnr. Ysuf Peygamberin yaad yer gzellik lkesi olarak adlandrlr. Hz. Ysufun zindana atlmas, Zelh ile olan ilikisi, gmleinin yrtlmas gibi Ysuf Sresinde anlatlan birok olaya da baz beyitlerde telmihler vardr. Hz. Ysufun dnya nimetlerine gnl blamayp uhrev deerlere meyletmesi de bir beyitte u ekilde ifade edilmektedir. Mil degiliz vasl- Zelh-y zamna Ysuf gibi ftde-i peygle-i hz 4.1.1.5.11. Muhammed Beyitlerde Muhammed, hmed, Mustafa, Mhmd, Resul, Sultan- Enbiy, Fhr- Rsl, Habb-i Hda, Muhammed-i Arab, Seyyidl-ver, Shib-i Liv, Mefhar-i Rsul, Resls-sakaleyn, Mhbb- Hazret-i Rabbl Enm, Hteml Enbiy gibi isim ve sfatlarla anlan Hz. Muhammed, divanda ismi en ok zikredilen peygamberdir. Divanda peygamberimiz hakknda yazlm mstakil kasideler vardr. Bu kasidelerin haricinde gazellerde, dier kasidelerde ve sair manzumelerde Hz. Peygamberin isim ve sfatlar yer almaktadr. Beyitlerde, Allhn sevgilisi olmas, emsalsizlii, gzel konumas, Allhn emirlerini tebli etmesi, kinatn onun nurundan yaratlmas gibi zellikleriyle anlr. Mirc ve akk- Kamer mucizelerine de baz beyitlerde telmihler yaplmtr. (G/86.2)

22

Zavotu, G.;a.g.e.; s. 568

20

Cenb- nr- lh Muhammed-i Arb Ki zt- enveri bd-i halk- dnydr 4.1.1.5.12. Hzr Hz. Ms dneminde yaamtr. Allah tarafndan kendisine ilahi bilgiler ve hikmet retilmitir.23 Hz. Hzr, Kurnda peygamber olarak zikredilir. b- hayt bulmas ve bu vesile ile lmszlemesi onun beyitlerde anlmasnn temel sebebidir. Esad Efendinin sk sk sz konusu ettii peygamberlerden birisidir. Sevgilinin szleri ile b- hayat arasnda bir iliki kurulur. b- hayt nasl Hzr lmszle kavuturdu ise k iin de sevgilin szleri b- hayt gibidir. Zulmet-i eme-i Hzr old sevd- emim Eyledin b- hayt- shan n icr 4.1.1.6. Kaz ve Kader Divanda emr-i kaz, kilk-i kaz, evgn- kaz, hkm- kaz eklinde ifadelerle yer alan kaz, insann iradesinin haricinde meydana gelen ve insann hibir zaman onu deitiremeyecei bir durumdur. nsan, kaz ve kaderin hkm karsnda rza gstermelidir. nk bu alak dnya, makam ve hret iin minnet etmeye demez. Ol rzi-i hkm- kaz v kader Gerdn- den minnet-i ch itmege degmez (G/85.4) (K/2.11) (K/3.13)

nsann kaz ve kaderin tecellisi karsnda aresiz kald ve bu aln yazsn yaamak zorunda olduu da bir baka beyitte ifade edilir. Ey dil-i eyd ekersin br- cevrin o ehin Byle yazm re ne pnna kilk-i kaz (G/9.4) Divandaki kaz ve kader inanc, slami inanca paralellik gsterir. Bu blamda ir, kaz ve kaderin hkmne rza gstermi ve bu hkmleri kabullenmitir.

23

Zavotu, G.;a.g.e.; s. 221

21

4.1.1.7. hiret ve lgili Mefhumlar 4.1.1.7.1. hiret nsanlarn ldkten sonra ulaacaklar bir baka leme verilen isimdir. eyhlislm Esad, hiret inanc konusunda da slam inanlara uygun bir tavr taknr. Bu dnya, fen olarak dnlr. Bu dnya ve nimetleri gelip geicidir. hiret ise sonsuza kadar varln devam ettirecek bir gl bahesi gibi glzr- bek dr. Affe Kadn ol verd-i nihlistn- iffet kim Fen bgndan itdi rhlet-i glen-geh-i ukb 4.1.1.7.2. Kymet (Har, Mher) Divanda kymet, divan- kymet, mher, rz- cez, rz- hisb, rze-i dey, yevmil-cez gibi ifadelerle anlan kymet, dnyann sonu ve ebedi bir hayatn balangcdr. Sevgilinin boyunu (kadd) gren klar arasnda bir izdiham yaanr. Kymet gnnde de insanlar arasnda bir kargaa vardr. Bu mnasebetle kymet ve kadd kelimeleri arasnda bir ilgi kurulur. Reftrn ider lemi pr-gulgule zr Kaddin gibi bir kadd-i kymet-revi olmaz (G/88.2) (T/12.1)

Kymet gnnde insanlar, zerinde hakk olan kimselerden davac olurlar. ir de byle bir gnde sevgilisinden ikayeti olabileceini dile getirmektedir. Yohsa divn- kymet gni billh cn Ktilimsn diy iderim senden dav (Ms/8)

4.1.1.7.3. Cennet ve Cennetle lgili Mefhumlar 4.1.1.7.3.1. Cennet Beyitlerde Cennet, Cinn, Behit, Firdevs adlaryla yer alan cennet, insanlarn ldkten sonra mkfat olarak oraya yerletirilecekleri gzel bir mekndr. Cennet, sevgilinin bulunduu yer olarak tasavvur edilir. Sevgili, cennete layk bir varlktr. Cennete gnhlarndan ve kusurlarndan arnan insanlar girebilir. Sevgili de

22

n nazarnda gnahszdr. ir, cenneti daha ziyade gerek anlamda kullanmtr. Allhn cemlini, gzelliini grmek k iin en byk tesellidir. Bunun iin gerekirse cennet, hr, kevser gibi mkfatlardan vazgeebilir. Ceml-i Hakdadr mhz- tesell k- zra Ne cennetde ne hrde ne glmn u ne kevserde (Th/2.5) 4.1.1.7.3.2. Tesnm Cennetteki rmaklardan birinin addr.24 Kurnda bu rman ismi gemektedir. Tesnm, divanda sadece bir beyitte ele alnmtr. Suyunun tatl ve gzel olmas sebebiyle ele alnr. Sun b- musaffs Tesnm ile hem-sudur Bu eme letfetde ayn bir iim sudur 4.1.1.7.3.3. Kevser, Selsebl Cennette yer alan bir havuzun ismidir. Bu havuz, cennet ehli kimselere ikram edilmek iin yaratlmtr. Kevser ve Selsebl, sevgilinin duda olarak tasavvur edilir. Selsebil, divanda sadece bir yerde zikredilmektedir. Grinen c-be-c m sanma tarf- lal-i diberde Demde old gy nev-emen etrf- Kevserde (G/176.1) 4.1.1.7.4.4. Glmn Cennette bulunan ve cennet ehlinin her dileini yerine getirmekle vazifeli ssl, nurdan yaratlm genlerdir. Glmn, ocuk yata lenlerden oluur ve gzelliin, safln sembol haline gelmitir. Cilve-gh eylemege bg- behiti olcak Rh- pkizesi glmn- cinna mlhak (T/25.2) (Eb/15)

24

Pala, ; Ansiklopedik Divan iiri Szl, tken Yaynlar, st. 1999.; s. 393

23

4.1.1.7.4. Cehennem hiret hayatndaki azap meknna, cehennem ad verilir. Cehennem, Kurnn birok yerinde zikredilmektedir. mansz lenler ve gnahlar blanmayanlar orada ceza greceklerdir. Divanda dzh, chm gibi adlarla anlmtr. ir, cehennem ateinden, azabndan korunabilmek iin peygamber efendimizin efaatini taleb eder. Kerem kl eyle efat ey Habb-i Hud Ki masyetde o b-re dzh-rdr 4.1.1.8. Dier tikad Mefhumlar 4.1.1.8.1. Mirc Peygamberimizin Recep aynn yirmi yedinci gecesinde Mescid-i Aks dan Sidret-i Mnteh ya kadar olan yolculuu Mirac adn alr.25 Bu hadise Kurnda sr Sresinde anlatlmaktadr. Beyitlerde yer alan esr , smme den , ev edn gibi iktibaslar Mirc hadisesne iaret eden ibarelerdir. Divanda Mirc mucizesi, birka yerde anlmtr. Bu hadise vesilesiyle peygamberimizin manevi makam daha da ykselmi ve Allh a biraz daha yaknlamtr. Tabr olur m hlet-i mir b-huss Terf kld ztn takrb ile Hud 4.1.1.8.2. Rh Rh, insanlarda cnll salayan varlktr. Duygularn ve isteklerin merkezi olan rh, lmszdr. Rhun insanlar tarafndan grlememesi, gizlilii, vcudu terk etmesi gibi zellikleri beyitlerde zikredili sebepleri arasndadr. Cnllarn rhlarn Azril (Melekl-mevt) isimli melek kabzeder. Bu nedenle rh kelimesinin getii baz beyitlerde Azril de ele alnr. (K/1.60) (K/3.33)

25 25

Pala, ;a.g.e.,s.284.

24

Rhn kabz ider iken ann Melekl-mevt-i Cenb- zzet (T/19.1)

Rh- revn ifadesi de sevgili iin kullanlr. Baka bir beyitte rhun hayat ile ilgisine iaret edilir ve rh ile bedenin bir arada olmas gerektii, rh bedenden ayrlrsa hayatn devam etmeyecei ifade edilmitir. Cn-bh hayt- mdmndr ka Olmaz hayat ile rh cism-i ittihdsz 4.1.1.8.3. Per Cin taifesinin gayetle gzel olan ksm, mecazen indan gzeli. 26 Per, cin tayfasndan olan ve dii olduklarna inanlan varlklardr. Halk arasnda ok gzel ekici olduklarna dair yaygn bir kanaat vardr. Sevgili iin benzetilen olarak ele alnan per, insanlara grnmemesi ve gzellii ile birok beyitte konu edilmektedir. Per-peyker, per-sret gibi ifadeler hep sevgili iin kullanlr. k, sevgiliyi (per) hayal eder, onun zlfn dnr ve ona kavumak iin yanp tutuur. Bu zlem neticesinde bilinmez bir derde der. Bu anlamda kullanmlar, sevgilinin bir per olarak tasavvur edilmesinin bir neticesidir. Esad girih-i zlfi haylin o pernin Kl rite gibi ukde-i pemnede mhfz 4.1.1.8.4. eytn Rivayete gre Ademi Havvay cennetten karan, insanlar azdran metrud melektir.27 eytn ateten yaratlm ve gzle grlemeyen bir varlktr. Hz. deme secde etmedii iin cennetten kovulmu ve ebediyyen lanetlenmitir. nsanlar kt iler yapmaya sevk eden eytn, rakb iin benzetilen olarak ele alnr. eytnn olumsuz zelikleri ile benzer hususiyetlere ship olan rakb, srekli eytan ile ilikilendirilir.
26 27

(T/19.3)

(G/109.5)

Onay, A. Talat; Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar; Diyanet Vakf Yay.; Ank.1992; s.332. Onay, A. Talat; a.g.e.; s.398.

25

sevgiliden ayran ve onu dnyaya kstren rakb, kara bir eytn olarak tasavvur edilir. Beni mehcr idb dildrdan dr ittiren dehri Rakb-i fitne-ger didkleri ol kara eytndr (G/46.3) 4.1.1.9. Din le lgili Mefhumlar 4.1.1.9.1. Put (Bt, Sanem), Znnr Put, sevgilinin gzelliini anlatmak iin kullanlan bir benzetme unsurudur. n sevgiliye ibadet edercesne blanmas, sevgilinin bir put olarak dnlmesinin sebeplerinden biridir. Ol btn nev hat- ruhsrna m-allh Mushaf- hsn-i pr-envrna m-allh (G/189.1)

Papazlarn bellerine bladklar kuan ismi olan znnr, divanda sadece bir beyitte gemektedir. Nice dil-bend-i zlf olmaz harm-ftde-i hsnn Ninn- halka Esad dde-i hn-br kalsun m 4.1.1.9.2. Namaz, Abdest Namaz, slam dinin artlarndan bir tanesidir. Mslmanlar gnde be vakit namaz ile mkelleftir. Divanda namaz kelimsi hi kullanlmamtr. Sadece bir beyitte Salt- Cuma ifadesi yer almaktadr. Bir cmi iin yazlan tarih manzumesinde Cuma Namaz ifadesi gemektedir. Abdest de namaz gibi sadece bir beyitte zikredilir. Abdest, temizlii, safl ve aydnl ifade etmektedir. Sdk u ihls ile bir defa tavazzi ederek Abdestin yed-i beyz gibi eyler rhn (T/31.5) (G/199.6)

26

4.1.1.9.3. Gnh, Tevbe Gnh, Allhn yasaklad ileri yapmaktr. Edebiyatmzda sevgilinin sa iin benzetilen olarak ele alnr. Divanda ise bu anlamda bir kullanma rastlanmaz. Gnh kelimesi divanda hep gerek anlamnda kullanlmtr. Umarm rz- cez senden ey sultnm Koma girdb- gnh ire dil-i nlnm (K/5.27)

Sadece iki yerde geen tevbe kelimesi iin herhangi bir tasavvur sz konusu deildir. Tl klup mukaddem olan crme tevbeyi Aks-i nakz-i zhd idp ol vsl- Hud 4.1.1.9.4. Kadir Gecesi Kadir gecesi, Kurn- Kermin nzil olmaya balad gecedir. Ramazan aynn yirmi yedinci gecesi olduuna dair yaygn bir inan vardr. Divanda sadece bir yerde Kadr-i Hayr ismiyle zikredilmitir. Hemn eyym d kadr-i hayr olsun leylisi Frg- fitb- adli klsun dehri sde 4.1.1.9.5. Cmi, Mescid Cmi, divanda sadece bir tarih manzumesinde gemektedir. Ayn ekilde mescid kelimesi de oul olarak mescd eklinde bir defa kullanlmtr. ki kelimenin de herhangi bir tasavvur iinde ele alnmas sz konusu deildir. Teallh zihran bin nev cmi-i vl Menr- nr- rhmet cilve-gh- hid-i takv 4.1.2. Tasavvuf XIII. yzyldan itibaren Trk ve Fars edebiyatlarnda tesirini gstermeye balayan tasavvufun temelinde tek bir varla inanma esas yani Vucd- Mutlak vardr. (T/3.1) (T/37.5) (K/1.27)

27

Kinatta var olan btn eya Allhn varlnn tecellisinden ibarettir. Eya, gerek manada bir mevcudiyete ship deildir. eyhlislm Esad, tasavvuf anlamda yazd iirlerinde dnyaya fazla deer vermeyen bir tavr iindedir. Dnyann gelip geici olduunu, asl hayatn lmden sonra balayaca ve buna benzer konular tasavvufla ilgili iirlerinde yer alr. 4.1.2.1. k eyhlislm Esada gre k, bu dnyada cef eken, snesi yz para olmu ve kendini insanlardan tecrid etmi kiidir. hret ve unvan peinde deildir. k her zaman sknt ve dert ekmeye taliptir. Aslnda k, dnyann geici nimetlerine deer vermeyen sadece sevgilisine (Allh) kavumay isteyen kiidir. n strab hibir zaman eksik olmaz ve snesi de sevd-y kkl ile yanmtr. Nola sad-dg yaksam sneme sevd-y kklle erg m- ak u mihnetin dim frzndr 4.1.2.2. Dnya Divanda zerinde ska durulan unsurlardan biri de dnyadr. Dnya fen olarak vasflandrlr. Bir temeli ve karar yoktur. Fitne ve fesat dnyay kuatmtr ve bu nedenle dnya, lem-i kevn fesad olarak dnlr. Dnya, bir ravza, b, emen olarak tasavvur edilmektedir. Her eya gibi dnyann da sonu vardr. Geici olduundan dnyaya bel balamamak gerekmektedir. 4.1.2.3. Abdl, Kalender, Mevlev, Tecerrd Ehli Abdl, sadece iki yerde gemektedir. Bir beyitte kab giyen bir dervi olarak tasavvur edilmitir. Kalender de abdl ile birlikte kullanlmaktadr. ki kelime de hemen hemen ayn anlamda ele alnmtr. abdl-i Kalender dg-ber-dil lle-i hamr Gelp rindn bezm-i bga sund bir tol sgr (K/6.5) (G/46.4)

28

Mevlev kelimesinin kullanld beyitte, bu tarikata ait baz zellikler de ifade edilmitir. Fakr ve fen iinde olduklar ve sem yaptklar dile getirilmektedir. Sreti fakr u fendr ekser Mevlev gibi gehi hrka giyer 4.1.2.4. Dergh, Tekye Bu dnya bir tekye olarak dnlmektedir. Bu tekyede de terk-i msiv etmek abes tir. Dergh kelimesi de ska kullanlmtr. Dergh kelimesinin tasavvuru da tekye ile paraleldir. Bu dnya bir dergh olarak dnlr. Arz-y kmrn cy-gr-i tab iken Tekye-i lemde terk-i msiv itmek abes 4.1.2.5. Himmet ve Say k, hedeflerine ulaabilmek maksadyla say ve himmeti kendisine vasta yapar. Say ve himmet k iin manevi bir kuvvettir. 4.1.2.6. Zhid, Sofu Zhid ve sofu, k ile zt karakterdedirler. Divan edebiyatndaki rind-zhid atmas bu divanda da belirgin olarak gzkmektedir. Zhid ve sofu, dnya nimetlerine talipdir. Her zaman riyakrlklaryla ne karlar. Onlar, yaptklar ibadetin manasna nfuz edemezler. Onlarn ibadetleri sadece ekilden ibarettir. Ol serv-i nz bezmimize davet eyleriz sye pyine deriz minnet eyleriz Sf yeter riyy ko rindne bezme gel Sf-diliz seninle dahi lfet eyleriz 4.1.2.7. Nefs Cn, benlik (z, kendi), ruh, aa duygular. Kulun kt huylar ve irkin vasflar, kt his ve huylarn mahalli olan latife, cism-i latf.28 Nefs, insann kt huy (N/2) (G/23.4) (L/10.14)

28

Uluda, S; Tasavvuf Terimleri Szl, (Marifet Yaynlar), st. 1991.

29

ve davranlarn, isteklerini temsil eder. nsan, srekli nefs ile mcadele halindedir. Dnyaya ballk ve manevi zayflk, nefs kelimesinin tedaileri arasndadr. Nefsin istekleri ile bayku sesi arasnda iliki kurulmaktadr. Glzr- marifetde zebnm idp hezr Feryd- bm- nefsimi hezr kl bana 4.1.2.8. Zhd, Takv Zhd, btn dnyevi hazlardan syrlarak kendini Allh yoluna adamaktr. Allhtan korkarak onun rzas dahilinde hareket etmek de takvy ifade eder. nsan, takv shibi olmay engelleyen her trl sebebi gidererek sadece Allh a vasl olabilmek iin umutlu olmaldr. Takvy men sarf iden illetleri gider Rh- sedda mnsarif olmag kl rec 4.1.2.9. Hrka Yamal elbise, eitli kuma paralar birbirine dikilerek yaplan elbiseler, dervilerin toplu zikir yaptklar esnada giydikleri yelek.29 Hrka giymek bir eyhe intisp etmenin ve derviliin alameti olarak bilinir. Hrka giymek, dnya ve masivdan el ekmek anlamna da gelir. Muarrdr ten-i feyz-in kayd- tecemmlden Tecerrd-pe-i cak- hakikat hrka-p olmaz 4.2. Cemiyet 4.2.1. Kiiler 4.2.1.1. Tarihi Kiilikler 4.2.1.1.1. Hkmdarlar, ehzdeler ve Devlet Adamlar
(G/77.2) (G/2.4)

(K/1.22)

29

Uluda, S; a.g.e., s.222.

30

Divanda, Osmanl pdihlarndan I. Mhmud Hn ve Sultan Ahmedin isimleri zikredilmitir. Bu pdihlarn haricinde hanedandan ehzde Abdlmelik, ehzde Sleyman ve ehzde Numn iin muhtelif tarih manzumeleri kaleme alnmtr. Divanda ad geen devlet riclinin arasnda Ali Paa, brhim Paa, vaz Mehemmed Paa, Mustafa Aa gibi isimler yer almaktadr. 4.2.1.1.1.1. I. Mahmud Hn 1694 ylnda dnyaya gelen I. Mahmud, 1730 ile 1754 tarihleri arasnda saltanatta kalmtr. Sebkt mahlasyla iirleri ve besteleri vardr. iirlerinde din,ak ve tabiat temalar hakimdir.30 ocuu olmayan I. Mahmud, 58 yanda vefat etmitir. Esad Efendi, I. Mahmudun kollayp gzettii bir ahsiyettir. Divanda I. Mahmud iin yazlm kaside ve tarih manzmeleri vardr. I. Mahmud, genellikle adaleti, yiitlii ve cihan pdih olmas gibi zellikleriyle ele alnmaktadr. eheneh-i cihn Sultn Mahmud Hn- dil kim kh- evket iclli haclet-bah- skender 4.2.1.1.1.2. III. Ahmed IV. Mehmedin olu olan III. Ahmed, hattat ve irdir. Necib mahlasyla iirler yazmtr. III. Ahmed, ince ruhlu ve sanatkr bir kiiydi. irleri ve limleri koruyan, onlarla sohbet etmeyi seven bir padiaht.31 III. Ahmed iin yazlm herhangi bir kaside veya tarih manzmesi yoktur. Dnemin padih olmas sebebiyle baz beyitlerde ad gemektedir. ehenh- mkerrem Hazret-i Hn Ahmede Mevl Serr-i saltanatda ide mr-i Nh erzn (T/42.1) (K/6.13)

30 31

Ak, C.; air Padiahlar, Kltr Bakanl Yay., Ank. 2001 Ak, C.; a.g.e. s. 305

31

4.2.1.1.1.3. brhm Paa Saraya damat olarak giren brahim Paa, sonra vezir ardndan da sadrazam olarak grev yapmtr. III. Ahmedin kz Fatma ile evlendirilmitir. 1730 ylnda isyanclar tarafndan ldrlmtr.32 brhm Paa, III. Ahmedin damad ve dnemin baveziridir. eyhlislm Esad Efendinin de hmilerindendir. Divanda brhm Paa vasfnda kaleme alnm mstakil kasideler ve tarih manzmeleri mevcuttur. brahm Paa iin genellikle mbalaal ifadeler kullanlr. Vezr-i azmu dmd- ehriyr- cihn Semiyy-i bn-i beyt-i mkerrem-i Settr 4.2.1.2. Mutasavvflar 4.2.1.2.1. Bl Efendi Bugnk Arnavutluk snrlar iinde kalan Ustaurumca da dodu. Tahsilini Sofya ve stanbulda tamamlad. Daha sonra Halvet eyhlerinden Kasm elebiye intsp etti. Sofya yaknlarnda Salihiye de vefat etti.33 Divanda sadece bir beyitte ad gemektedir. Olursun vsl- srr- hakkat Ziyretle telezzz kl o kandi Teekkr eyler isen merkadinde
c

(K/9.29)

Akden pk ider Bl Efendi

(Muk/1)

4.2.1.2.2. Beyzv VII. yzylda yaayan Beyzv fkh, teshir ve tasavvuf shalarnda sz shibi bir hsiyettir. Tefsr-i Beyzv adyla bilinen Envrt-tenzl Esrrt-Tevl isimli mehur bir eseri vardr. Divanda da bu eseri dolaysyla sz konusu edilmitir. dince yasemen itmm ders-i z-i msbh Hemn Tefsr-i Beyzvye masrf itdi ezmn (K/8.12)

32 33

Zavotu, G.;a.g.e.; s. 245 slam Ansiklopedisi, Diyanet Vakf Yay.;1987, c.5, s.20.

32

4.2.1.2.3. Sivas Asl ad emsettin hmed bin El-Berekt tr. Zhir ve batin ilimlere vakf olan Sivas, Halvetiye eyhlerindendir. Yla-y sme ser-gz idince Svas O bukay Zeheb balad zer-ena 4.2.1.3. lim Adamlar 4.2.1.3.1. elebi-zde sm ir, lim ve tarihi olan elebi-zade sm XVIII. yzylda yaamtr. Kadlk, vakanvislik, kazaskerlik ve eyhlislmlk gibi nemli mevkilerde grev yapmtr. Ayn zamanda hattat olan elebi-zade smn bir de mrettep divan bulunmaktadr. 234 para yazdan oluan Mnet da bir dier eseridir. Esad Efendi, smn iyi bir ir olduuna ve gzel sz sylediine dikkat ekmektedir.34
Shan-glukda pey-rev olmayan 'sm Efendiye Es'ad silk-i nazma byle sad drr-i girn ekmez (G/79.6)

(T/35.13)

4.2.1.3.2. Demr Haytl-heyevn adl mehur eserin mellifidir. Hadis ve fkh shasnda sz shibidir. XIV. yzylda Msrda yaayan Demr, Arap dili ve edebiyatnda mtehassstr. Dnemin birok liminden ders alarak fetva, tedrs iczeti almtr. Grp derinde gl-mhi em-i Haddd Sarld hem Demir o bb- z-na 4.2.1.3.3. Efltn lk a Yunan dnrlerindendir. slam felsefesi zerinde nemli etkileri olmutur. Sokratn rencisi ve Aristonun hocas olan Eflatn, Yunanl bir filozoftur.Msrda eitli ilimleri okumu ve Atinada Akademiya isimli bir okul (T/35.18)

34

Banarl, M. Sami; Resimli Trk Edebiyat, MEB Yaynlar, Ank.1971. c.II; s.785.

33

kurmutur.35 ok zeki bir insandr. Edebiyatmzda da bu zellii mnasebetiyle sz konusu edilir. yle bir dver-i dn ki revdr klsa Rey tedbrine sad akl- Feltn hased 4.2.1.3.4. Haddd X. yzylda yaayan Hadddi; kraat, tefsir, Arap dili ve edebiyat limi olarak tarihe mal olmu bir hsiyettir. Birok limden hadis, fkh, tefsir, dil ve edebiyat gibi konularda ders almtr. Gelb ilm-i cedelden tg-i tb- ssene hidded Okur imdi o telift- Haddd ve Kirmn 4.2.1.3.5. Maverd Hicri V. Asrda yaayan imam Maverd, fkh ve tefsir limi olarak kabul edilir. Bdatta kadlk grevinde bulunmu olan Maverdnin birok eseri bulunmaktadr.36 dp dtni tebhr mm Mverd Pr itdi anberi tbi gm buhurdnana 4.2.1.3.6. Harr Asl ad Ebu Muhammed Ksm Bin Alidir. X. Asrda Arap yarm adasnda yaamtr. Birok edebi eseri vardr. Drretl-guvvas isimli mehur bir nhv manzmesi de mevcuttur. Harrnin iir yazd da bilinmektedir. En mehur eseri ise Makmttr. Bu esere Arapa, Fasa ve Trke birok erh ve hiye yazlmtr.37 Mutarz ve Harr perdedr olub Mekkil old Kis fir- eyvna 4.2.1.3.7. bn-i Askir (T/35.10) (T/35.11) (K/8.16) (T/21.2)

35 36

Zavotu, G.;a.g.e.; s. 149 Sami, .; Kamsl-Alm, st.1898. 37 Sami, .; a.g.e., c.3,s.1937.

34

XII. yzylda yaam bir Arap limidir. Fkh ve hadis gibi slam ilimlerde hret kazanmtr. Bu ilimlere dair baz eserleri olan bn-i Askir, ayn zamanda da bir irdir.38 Divanda da eserleri dolaysyla anlr. Klup bn-i Askr nshasn tedrs ile tefhm Okutd tg- hye ftht ile hakn 4.2.1.3.8. bn-i Hacer XIV. yzylda yaayan bn-i Hacer, hayat boyunca yz elliden fazla eser kaleme almtr. Birok ilme ina olan bn-i Hacer, bir muhaddis olarak temayz etmitir. Ayrca irdir ve mrettep bir divan bulunmaktadr.39 Beyitte de vlen, bn-i Hacere benzetilmektedir. Ya Takend hemn kendi bu biza ile Sez ya bn-i Hacer disem o bnyna 4.2.1.4. irler 4.2.1.4.1. Nb XVII. asr divan iirinde nemli bir ahsiyet ve geni tesirli bir irdir. Klasik ark dillerini ve slam ilimleri iyi bilen Nb, slam medeniyeti edebiyatna vkf, lim ve fazl bir hsiyettir. Hayyriyye ve Hayrbd gibi fikr ve didaktik mesnevileri mevcuttur.40 Divanda iki yerde zikredilen Nb, Esad Efendinin beendii bir irdir. Nb-i ho-edya nazr olmaa sez Nazm- gzn-i Escad- mucciz-beyn olur 4.2.1.4.2. Nail Nailnin hayat hakknda bilinenler ok azdr. iirden baka bir alanda sz shibi olmayan Nailnin Divanndan baka bir eseri de bulunmamaktadr. Divanda iki yerde anlmaktadr.
(G/53.6)

(K/8.18)

(T/35.17)

38 39

Sami, .; a.g.e., c.1, s. 648. Sami, .; a.g.e., c.1, s. 616. 40 Mengi. M; Divan iirinde Hikemi Tarzn Byk temsilcisi Nb, Ank.1991.

35

Es'ad aceb mi sde olursa nazremiz cz ir-i Nil-i rn-gdedir 4.2.1.4.3. Nazm XVIII. yzylda yaam Trk iri ve bestecisidir. eyhlislm Esad Efendi Divannda iki beyitte ismi gemektedir.
Es'ad Nazm-i genc-i dr-i nazma pey-rev ol Kim hmesinde nice nikt- nihn nihn (G/150.5) (G/62.5)

4.2.1.4.4. Nevres Nevres-i Kadm adyla bilinen Abdrrezzk Efendi, divan iirinin hatr saylr irlerindendir ve mrettep bir divan bulunmaktadr.41 Esad Efendinin de nem verdii bir hsiyettir. Eyleyp Nevresi shan-pervz Nazm- rengn ile bir ism elgz 4.2.1.4.5. Kirmn XIV. yzyl ran irlerindendir. Asl ad Mhmd olup iirlerinde Hacu mhlasn kullanmtr. Mrd ve Kirmn nisbeleri ile anlmaktadr. Usta bir ir olan Hacu zellilkel gazel shasnda byk bir baar gstermitir. Gelp ilm-i cedelden tg-i tb- ssene hiddet Okur imdi o telift- Haddd ve Kirmn 4.3.1.4.6. smet XVII. yzylda yaam Trk bilgini ve iridir. Yazm olduu iirlerini bir Divanede toplad. Esad Efendi, smetnin bir beytini thmis etmitir.
Kalem ebrular fikriyle cism-i zn nl itdim Meer kim ser-nvitimdir ki kalbim b-mecl itdim Escad geri ok gn gedi ben fikr-i muhl itdim

(L/19)

(K/8.16)

41

Sami, .; a.g.e., c.6, s. 4608.

36

Bu eb ol mh-rnun csmet vasln hayl itdim Ald htr- mhznum ilk-y srr itdi (Th/5.5)

4.2.1.4.7. Eymen Asl ad Eymen Bin Hureym Bin Fatik El-Esedidir. Shabe olarak kabul edilir. Ayn zamanda irdir. Eymen, siyasi konularda bilgi ve tecrbe shibidir. Methiye, gazel, hiciv ve hikmet tarznda iirler yazmtr. Hz. Osman iin yazd mersiye mehurdur. Devrinin tannm irlerindendir.42 Komaz frg- hakkatden iktibse hev Reh-i mecz vdi-i Eymen itsem de 4.2.1.5. Efsanev Kiilikler 4.2.1.5.1. Keykbd (Dr) ehnmede ad geen hkmdarlardan biridir. Yz yl hkmdarlk yapmtr. rann Kenniyn slalesinin dokuzuncu hkmdar olan Keykbd ayn zamanda hkmdar anlamna gelen Dr ismiyle bilinir.43 vlen, gc, kuvveti ve adaleti ynyle Drya benzetilir. Hem vezr-i azm shr- l-chdr Pdih- lemin ol dver-i Dr-nin 4.2.1.5.2. Cem (Cemd) Pitadiyn slalesinin drdnc hkmdar olup ran mitolojisne gre bin yl yaamtr. Nuh peygamber zamannda yaad rivayet edilir. 44 arb icad etmesi mnasebitiyle beyitlerde sk sk sz konusu edilmektedir. Cm- Cem, sgr- Cem gibi terkibler iinde anlr. Her demi hurrem olur bde-ksarn- gamn ekmez erbb- sitem katrasn cm- Cemin (G/127.1) (T/29) (G/166.4)

42 43

pekten, H.; Tezkirelere Gre Divan Edebiyat simler Szl, Ank. 1988. Zavotu, G.;a.g.e.; s. 285. 44 Pala, ; a.g.e.; s. 37.

37

4.2.1.5.3. Ferdn ran destan kahraman, rann efsanevi hkmdarlarndan, Cemin soyundan gelen Atbinin oludur. Divanda sklkla ad geen Ferdn, pdihlar iin benzetilen olarak anlr. Husrev, ran pdihlarndandr. Nirevnn torunu olan Husrev, Pervz lakabyla da anlr.45 Byk bir hsiyet olmas ve efsanevi kiilii nedeniyle anlmaktadr. Ferdn-haem-i pdih- devrnn Ola yan- nigh- keremi ger lle 4.2.1.5.4. skender Tarihte iki tane mehur skender vardr. Birisi skender-i Zlkarneyn, dieri de Makedonya hkmdarnn olu olan ve ran zapteden skenderdir. Kurnda da ad geen skender birincisidir. Birinci skender, pdih ve peygamberdir. kinci skender ise kan dkmekten zevk alan, adam ldren, adalet ve hukuk tanmayan zlim birisidir.46 skender-i Yunan eklinde de anlan Makedonya hkmdar skender, uza gsteren aynas ile sk sk anlr. den dnyy gz gre gre mushhar Olupdur anda Husrev ya da Sikender 4.2.1.5.5. Keykvus ehnmede ad anlan on ikinci ran padiahdr. Keykubadn olu, Siyavuun babas ve Keyhsrevin dedesidir.47 rann Kenniyn slalesinden efsanevi bir hkmdardr. Sava ve macerac bir insand. Rivayetlere gre bir savata esir der ve Zalolu Rstem tarafndan kurtarlr. Olur m nzline hem-t simt- Keykvs Bu n u evketi hbnda grmedi Dr (T/11.3)
45 46

(K/8.32)

(Mu/17)

Pala, .; a.e.g. s.140. Pala, .; a.e.g. s.260. 47 Zavotu, G.;a.g.e.; s. 285.

38

4.2.1.5.6. Nermn ran mitolojisinde yiitlii ile bilinen Nermn, Rstemin dedesidir. Kelime anlam pehlivan demektir.48
Hall ider ger rite-i hatrda akd olsa terh Hil olmaz dhme feth eyler Nermndr kadeh (G/25.3)

4.2.1.5.7. Rstem Yiitlii ve pehlivanlyla mehur olan rann mitolojik kahraman Rstem; eceaat, kuvvet ve yenilmezlik semboldr. Cemdin soyundan gelir. Zaln oludur. Keykvus zamannda yaad sanlmaktadr. Efrsyb ile olan savalar mehurdur.49 Divanda, vlen hslar, zaman zaman Rsteme tebih edilmektedir. Odur Rstem-i ablak-svr-savlet kim Hirs- khr ider pli mr-mikdr 4.2.1.5.8. Bihzd, Mn Byk bir Trk minyatr-ressamdr. Heratta yaam. Hseyin Baykara ve Ali ir Nevai den tevik grmtr. Eserleri hala mzeleri sslemektedir. ok taklit edilmitir.50 smi sadece bir yerde anlmaktadr. Mn ise inli bir ressamdr. Sasaniler zamannda rana gelmitir. Burada Zerdtlk ve Hristiyanl birletirerek yeni bir mezhep (Maniheizm) kurmutur.51
Fikr-i sevd- tr- hatnla hayl olup Hem-reng-i my-i hme-i Bihzd olam gibi (G/200.3)

(K/9.37)

4.2.1.6. Masal Khramanlar ster Bat medeniyetinde olsun, isterse slam lemi veya dnyann sair milletlerinde olsun, her milletin dimanda vefl ve cef eken klar temsil eden ak khramanlar mevcuttur. Bunlar, o milletlerin aka, hangi adan, ne ekilde baktklarn
48 49

Pala, .; a.e.g. s. 338. Pala, .; a.e.g. s. 415. 50 Pala, .; a.e.g. s. 71. 51 Pala, .; a.e.g. s. 262.

39

bizlere haber verir. slam medeniyeti edebiyatlarnda en mehur ak khramanlar Leyl ile Mecnn, Ferhd ile irin, Vamk ile Azra vb. gibi ak khramanlardr. eyhlislm Esad Efendi Divannda bu konulara temas edilmitir. 4.2.1.6.1. Leyl, Mecnn slam medeniyeti edebiyatlarnn mterek ak hikyeleri sralanacak olursa, phesiz ki ilk srada Leyla ile Mecnn hikayesi yer alr. Hatta bir ksm msterikler, Leyla ile Mecnn hikyesinin Batdaki Romeo ve Juliet gibi baz ak hikayelerine kaynak tekil ettii grn savunurlar. Divan iirinde ise Leyl ile Mecnn isimli birok mesnevi yazlmtr. Bu mesneviler iinde en mehuru Fuzlye aittir. Mecnnun yani Kaysn sevgilisine kavumak iin gsterdii aba, ektii skntlar, yapt fedakarlklar dillere destan olmutur. Hatta ak ve mihnet deyince akla ilk gelen isim Mecnndur. Bu durumu nazara alan eyhlislm Esad da bir beytinde yle ifade etmektedir.
Sevd-perest-i leyl-i zlf-i btan olup n Kays- cak u mihnet ile yd olam gibi (G/200.5)

Leyl ile Mecnn kelimelerinin gece, karanlk ve deli anlamlar vardr. Bu anlamlar sebebiyle bu kelimeler tevriyeli olarak kullanlr. 4.2.1.6.2. Ferhad, rn Mslman milletlerin edebiyatlarnda yer alan bir baka ak hikyesi de Ferhd ile rindir. Divan iirinde anlan ak khramanlarnn her birisinin kendine has baz nitelikleri vardr. Sevgilisine kavuabilmek iin her trl skntya gs germek, yaplamayacak ileri baarmak ve ektii btn skntlara ramen sevdiine kavuamamak, Ferhdn bariz zelliklerini yanstr. Dier bir ifade ile ile eken bir n semboldr. Ferhd, rne kavuabilmek iin da delmitir. Da delmek iin de te (klng) kullanmtr. Bu sebeple Ferhd, rn, kh (da), tie kelimeleri tenasp iinde ele alnmtr.

40

Olmakda kh-dz- cef h- te-kr rn hev-y akda Ferhd olam gibi (G/200.4) 4.2.2. Kavimler 4.2.2.1. Acem, Arap Arap kelimesi, kavim anlamnda, divanda sadece bir yerde gemektedir. Bunun haricinde Muhammed-i Arab terkibi iinde yer alr. Acem ise rk anlamnda kullanlmaktadr. Esvedl-levndir asl arabdir amm Geh olur cme-i zerrn ile zver-peym 4.2.2.2. Alaman, Frenk, Rm Alaman, Frenk ve Rm kelimeleri sadece birer defa zikredilmitir. Frenk, Rm, Acem ve Trk kelimelerine ayn beyitte ele alan ir, aslnda bu rklarn doduklar yerin skenderiye olduunu ifade etmektedir. 4.2.2.3. Trk Trk kelimesi, herhangi bir tasavvur iinde ele alnmamtr. Sadece bir yerde anlmaktadr. Freng Rm Acem Trk muvattn amm Ki asl- mevlidi skenderiyyedir gy 4.2.3. lkeler ve ehirler Divan iirinin nemli hususiyetlerinden biri de, ele alnan mazmun, mefhum, tarihi ve efsanevi hsiyetlerin yan sra, ya irlerin yaad zamanda muhtelif zellikleri ile ne kan, ya da daha evvelki dnemlere ait efsanevi zelliklere haiz ehirlerin veya lkelerin isimlerinin kullanlmasdr. Sevgilinin gzelliini, cefsn, vefszln veya daha baka bir zelliini dile getirmek ve farkl alardan ilgi kurmak amacyla iirlerde bu konulara rastlamak mmkndr. (L/8.6) (L/14.3)

41

eyhlislm zikredilmektedir.

Esad

Divannda

da

muhtelif

lke

ve

ehir

isimleri

4.2.3.1. in, Hoten, Ht eyhlislm Esad Divannda en ok ismi geen lke indir. in kelimesi, bir lkeyi ifade etmesinin yan sra deiik anlam ve tasavvurlar da ihtiva eder. Bir ceylann gbeinden elde edilen misk kokusunun asl vatan indir. Nfe, h, misk, det gibi kelimeler, in kelimesi ile birlikte tenasp iinde ele alnmaktadr.
c

Aceb mi nfe-ve k- girbn eylesem Escad (G/163.5)

Bana cy itdi det-i n-i hecri ol gzi h

Hoten kelimesi de genellikle in ile birlikte kullanlr. Bir lkenin addr. Orta Asyada yer alan bu lke, bugn birka devletin snrlar iindedir. Eski zamanlardan beri bu yrede gzel misk kokular retildiinden bu blgenin n dnyann her yanna yaylmtr. Divan irleri, Hoteni, sevgili iin benzetme unsuru olarak ele almlardr. eyhlislm Esadn beyitlerinde de geen Hoten kelimesi, h ile birlikte anlr. Haclet-i emi deil gbta-i mjgn ile Ml eksn gzine n Hotende h 4.2.3.2. Bbil, rem, Msr Bbil, Bdat yaknlarnda yer alan tarihi bir ehirdir. Bbil halk by ve sihirle fazlaca uramtr.52 Divanda Bbil kelimesinin getii beyitte sihir, efsn, cd gibi kelimeler tenaspl kullanlarak Bbil halkna telmih yaplr. Mlk-i hsni Bbilistn eyle sihr-i nz ile Gamze cdluklar itsn emin efsun eylesn (G/144.5) (G/162.3)

rem kelimesi, divanda sadece bir beyitte zikredilmitir. rem, Yemen civarnda eddd tarafndan yaptrlan grkemli bir bahedir. Divan iirinde genellikle sevgilinin

52

Pala, .; a.e.g. s.65.

42

gzelliini anlatmak iin kullanlr.53 eyhlislm Esad Divannda ise bu mealde bir kullanm yoktur. Mustafa Efendi-zde tarafndan yaptrlan saray iin tarih manzumesi yazan ir, bu saray Havernak ve reme tebih eder. Mkil olsa ferz Havernakla rem ana Yine ills vardr gayri olmaz byle mstesn (T/41.8) Msr, Ysuf peygamber vesilesi ile zikredilir. Firdevs-i Msr, Msr- visl gibi terkiblerle kullanlr. 4.2.3.3. ran, Revn, Isfhan Osmanl irleri ve ranl irler arasnda sk bir rekabet vardr. Ayn durum devletler baznda da geerlidir. Osmanl ve ran srekli sava halindedir. Divanda rann zikredilmesinin nedeni de budur. Hicri 1140 ylnda Osmanl ile ran arasnda imzalanan sulh antlamas iin eyhlislm Esad bir tarih manzmesi yazmtr. Lafzan u manen didim ol demde trh Esad Buld bin yz krkda rn sulh ile emn mn (T/29.15) vlenin hangi memleketten olduunu ifade eden ir, sevgilinin Revnl olduunu sylemektedir. Bir tnd-h ise akdan yan Esad Kl cst c o rh- musavver Revnldr (G/71.5)

Isfahan, srmesi ile mehur olan bir yerdir. Divanda zikredilmesinin sebebi de srmedir. Srme-i Sfhan terkibi iinde ele alnr. Divanda sadece bir yerde ele alnmtr. Gubr- dergehi aks itdi em-i Rgbda Aceb mi bakmasa ger srme-i Sfahana (T/35.16)

53

Pala, .; a.e.g. s.210.

43

4.2.3.4. Rm, Edirne, Karaman Rm kelimesi, getii beyitlerde Anadoluyu ifade etmek amacyla kullanlr. Dnemin devlet ricalinden Mhmd Efendinin tayin olmas vesilesi ile yazlan tarih manzumesinde Rm kelimesi, iki defa kullanlmtr. Bunun haricinde bir beyitte millet anlamnda ele alnr. Divan irinde daha ok sevgilinin gzelliini ifade etmek amacyla kullanlr. eyhlislm Esad Divannda byle bir tasavvurdan bahsetmek zordur. Nakb Efendi cenb- erfine Mabd Mbrek eyleye mesned-nin-i Rm (T/43.5)

Karaman, sevgilinin mlk, mekn olan bir yerdir. Bu mnasebetle sz konusu edilir. Sevd-ger eyleyen beni bir Karamanldr Geri siyh-erdedir amm ki nldr (G/71.1)

Edirne, bhr mevsimin de gzel temiz bir havaya shiptir. Bu zellii nedeniyle bir gazelin giri beytinde zikredilmitir. Gl mevsiminde Edrinenin ho hevs var d-fez-y tab olacak sad fezs var 4.2.3.5. stanbul Osmanl devletinin bakenti olmas, o dnemde ilim, kltr merkezi olmas hasebiyle cezbedici bir merkezdir. ir de gnlnn stanbula aktn bir beytinde u ekilde ifade etmitir. Olmaa r-ml bir serv-i revnn pyma Sy-i Istanbula sular gibi akd gnlmz 4.2.3.6. Mekke (Yesrib), Medine (Bath), m Mekke ve Medine, divanda sadece bir yerde zikredilmitir. Yesrib ve Bath eklinde eski adlaryla anlmaktadr. Beyitte peygamberimizin Mekke ve Medinenin gnei olduu ifade edilir. (G/81.3) (G/54.1)

44

Sensin ol mihr-i Yesrib Bath ki eyledin Nrunla tb-nk cihn- risleti (K/4.23)

m kelimesi, sadece bir yerde gemektedir. Hem gerek anlamyla hem de gece, karanlk anlamna gelecek ekilde tevriyeli olarak kullanlr. Gnl ki kkl-i eb-gne bestedir hir Diyr- m o sevd ile penh ideriz 4.2.3.7. Belgrad, Huveyze, Mora vlen kii tarafndan fethedilmeleri mnasebetiyle ele alnr. Cey-i dmn knca didiler htifden Sulh ile old Beligrad Mehmmed P (T/8.10) 4.2.4. Dalar ve Denizler 4.2.4.1. Dalar Dalardan Tr ve Kaf, divanda adlar geen dalardr. Tr Da, Hz. Msnn Allh ile konutuu yer olmas ve Allhn nurunun bu daa tecelli etmesi mnasebetiyle ele alnr. Eyleyp pr-teb-i envr- tecell-y ceml u'le-i kh-i dili tacne-zen-i Tr eyle (G/178.2) (G/84.4)

Kaf, hayal bir dadr. Smurg adl efsanev kuun orada yaadna inanlr. r-i jiyn- gbe-sitn- besletim Smurg- Kf-lne-i kevn-i celdetim Mnend-i mr geri ki nz-hey'etim Bz- ikr-gr-i er-gh- himmetim Km- d-kevn cnb-i bl perimdedir (Th/3.2) 4.2.4.2. Denizler Denizleri ifade etmek iin genel olarak bahr, derya, yem kelimeleri

45

kullanlmtr. Bunun dnda ad anlan denizler; Bhr-i siyeh (Karadeniz), Bhr-i muht (Okyanus). Umman kelimesi de okyanusu ifade etmek amacyla kullanlr. 4.2.5. Toplumsal Hayat Toplumsal hayat, birlikte yaayan insanlarn deiik ynlerden birbirleriyle iliki kurduu, hayat tecrbelerinin aktarld, maddi ve manevi deerlerin paylald bir ortamdr. Bu ortamdaki insanlarn deiik hal ve zellikleri, karmak ilikileri netice verir. nsanlarn beraberce yaad bir toplum iinde, muhtelif sebepler neticesinde kiiler arasnda tabakalama, bir snf ayrm ortaya kabilir. Yaad dnemin toplumsal zelliklerini belirli bir seviyede yanstan divanlar, sosyal tabakalama hakknda bize fikir vermektedir. 4.2.5.1. Pdih ve evresi Beyitlerde sultan, h, eh, ehenh, hn gibi adlarla anlan pdih, cemiyetin en st noktasnda olan hs konumundadr. Allhn yeryzndeki glgesi (Zll- Rab) olarak tasavvur edilir. Kasidelerde ve tarih manzumelerinde bu isimlerle ifade edilen kii genellikle dnemin pdihdr. Gazellerde pdih, gerek anlamnda pek kullanlmamakla beraber, daha ok mecaz manada sevgiliyi ifade etmek maksadyla ele alnr. Pdih, her zaman vlen konumundadr. Devletin huzur ve bekas onlarn varlyla devam eder. Onlarn var olmas dnyadaki dier insanlar iin mutluluk vesilesidir. kram ve ihsan bol olan pdih, her zaman adalet shibir. Yaratltan gzel ahlak shibidir. Allhn iltifatna mazhar olan pdihlar, ok aklldr. lkeleri feth ederler. Bu bakmdan pdihn mr ve saltanatnn uzun olmas her zaman istenir.

46

Pdihm Hak idp efzn mr devletin Eyleye dim serr-i saltanatda py-dr (T/23.4)

Pdih olan sevgilinin bir klesi konumundaki k ise pdihn btn emirlerini yerine getirmek zorundadr. n gnl her an sevdiinin hizmetindedir. k, genellikle bende, ged olarak tasavvur edilmektedir. 4.2.5.2. Rezm Osmanl dneminde insanlarn hayatlarnn byk bir blmnde rezmin yani savan etkisi vardr. Osmanl milleti bezm ile rezm arasnda yaayan bir millettir. O dnem insannn yaay, irlerin divanlarna az ya da ok yansmtr. eyhlislm Esad Divannda rezm kelimesi fazla kullanlmam fakat birka yerde anlmtr. Tarih manzumelerinde, vlen hsn sava meydannda gsterdii yiitlikten bahsedilir. Dman askerinin karsnda Rstem gibidir. Yiit ve cesurdur. Feltun-fikr Risto-reydir tedbr-i milketde Dem-i rezm-i adda Rstem-i meydn- heycdr 4.2.5.3. Kan (Hn, Dem) Kan unsurunun savala ilgisinden dolay baz yerlerde hn ve rezm kelimeleri beraber kullanlr. Kan kelimesinin hn, dem gibi kullanmlar da vardr. Kan kelimesinin kullanm alan sadece savala snrl deildir. Hn- cier, demi sirik gibi terkiplerden de anlalacaa zere kan, n acsn, strabn ifade eder. n cieri kanldr, gznden ise kanl gzyalar dklr.
Hayli demdir ki gnl hsnne meftn olmu Hasret-i la'l-i lebinle cierim hn olmu Bend-i zlfnde kalup hl-diger-gn olmu Dil-i dvne bu seva ile mecnn olmu Halka-i ehl-i iyredden yine brn olmu Vhetievki-le sr-dde-i hmn olmu

(T/24.5)

47

Bin dil cn ile ten imdi giriftarndr Cn esr-i iken-i zlf-i siyeh-krndr (Ms/2)

4.2.5.4. Sava Aletleri 4.2.5.4.1. Ok (Tr, Nvek, Hadeng) eyhlislm Esad Divannda skca bahsedilen bir sava aletidir. O kadar sklkla bahsedilmesinin en nemli nedeni de, sevgilinin baz gzellik unusurlarnn (gamze, kirpik) ldrc olarak tasavvur edilmesi ve okla ilikilendirilmesidir. D ur derna eyleme tr-i nigh red Dil-ddenim annla beni eyle ber-murd 4.2.5.4.2. Kl (Haner, emr, Tg) Kl, keskin olmas, ekli itibariyle kavisli olmas, kesici olmas gibi zellikleriyle ele alnmtr. Sevgilinin ka, gamzesi (nigh), kirpii gibi gzellik alametleri iin benzetilen olarak kullanlmtr. Sevgilinin baklar da bir kl gibidir ve ldrebilecek bir etkiye shiptir. Fakat sevgili, ihmal ederek, onu baklarnn klcyla ldrmekten vazgeer. Sevgilinin bak klcnn nnde k gibi metanetli duran olmamtr. k sevgilinin bak klcyla vurulmutur. Pinde t-i amze-i yrin durulmad Tr-i nigha ben gibi kimse urulmad (G/197.1) 4.2.5.4.3.Yay (Kemn) eyhlislm Esad Divannda yay, sevgilinin ka iin benzetme unsuru olarak kullanlmtr ve genelde ok (nvek) unsuruyla beraber ele alnmaktadr. Sevgilinin ka ekilmi yaydr, gamzesi de yaydan frlam bir oktur. Gamze oklar, yay gibi olan kalar vastasyla n gnlne atlmtr. Ol kemn ebr nola baglar ise kabasd Zl-i hsni okn atd ve yayn yasd (EB/5) (G/31.3)

48

4.2.5.5. Bezm Bezm, insanlarn bir araya gelerek sohbet ettikleri, iki ierek glp elendikleri bir toplantdr. ki meclisleri ya bahar mevsiminde glen veya bahelerde, ya da genel olarak geceleri meyhanelerde kurulur. Bu elence ve iki meclislerine sevgili bazen katlr, bazan de gelmeyebilir. Sevgili, meclise geldii zaman elence ve zevk d aha da ziyadeleir. Sk, mutlaka mecliste yer alr. Kadeh, mzik ve mey meclislerinin vazgeilmez unsurlardr. Geceleyin tertip edilen iki meclislerinde mum (em) da vazgeilmez unsurlardan biridir. Fakat btn bunlara ramen sevgilinin orada olmas en ok arzu edilen eydir. 4.2.5.6. Meyhne Meyhane tasavvufi anlamda dergh veya tekke olarak tasavvur edilir. Meyhaneler n gnl olarak da dnlr. k her zaman sknt eker ve kederlidir. Bu nedenle gnl harab olmutur, n gnl viranedir. Meyhanler de virane yerlerdedir. Bu bakmdan meyhane ve gnl arasnda bir ilgi kurulur. 4.2.5.7. arb (Mey, Bde, Shb, Duhter-i rez) arap, iki meclislerinin vazgeilmez bir unsurudur. arap, ister renk isterse sarho etmek zellii ile olsun sevgiliye yaklatran bir kavramdr. ki meclislerinde saki tarafndan klara ikram edilen mey, krmz rengi ile sevgilinin dudan hatrlatmaktadr. Olsa n'ola arb- lebin cisme cn gibi Yokdur humar keyf-i mey-i eravn gibi (G/193.1)

Beyitten de grlecei zere arap, dorudan doruya sevgili ile birlikte anlmaktadr. arap, sevgilinin krmz duda gibidir. Bu arbn en nemli zellii, aa cn vermesidir. Yani arap, hayata blayan bir sebeptir. Hayata balamasnn yan sra arbn sarho etme zelliine de dikkat ekilmektedir. arabn birok zellii vardr. Bu zelliklerinden biri de arb ien rind,

49

kendisini sultan zanneder. Bu dnya hayatnn skntlarn ortadan kaldrmak iin arb bir vesile olur. arb ve gl (verd-i l), lal, leb, ergavn, gonca, hn (kan) arasnda benzerlik kurulmaktadr. 4.2.5.8. Sk, Kadeh (Cm, Peymne, Piyle, Sgar), Mest, Rind Sk, iki meclislerinin vazgeilmez mdavimlerinden birisidir. Beyitlerde ele alnd ekliyle sk, iki tipte karmza kar. Birincisi ve en yaygn olan ekli, sknin iki meclisinde bulunanlara mey datan gzel olarak kabul edilmesidir. kincisi ise, sknin sevgili ile ayn kii olarak dnlmesidir. Sk, gzel bir kadn olmas itibariyle, phesiz birok benzetmeye konu olmakla, sevgilinin mecliste

bulunmamasn unutturmak zere klara saf ve nee verir. ekme el sk meded dmn- bezm-i 'den Kesme gel sr-ksrn- mhabbetden aya (G/112.3)

Beyitlerde de grld gibi, sknin her daim mecliste yer almas istenir. Sknin meclisten el ekmesi, ayak kesmesi yani meclisten uzak kalmas istenmemektedir. Beyitlerde ou zaman sevgili olarak tasavvur edilen sknin yanaklar gl gibi, duda ise krmzdr. Hbb- bde sanma cmda ey sk-i gl-ruh Gzm kald md-i n ile mirat- sgrda (G/176.2) ki meclislerinin vazgeilmez unsurlarndan bir dieri de, phesiz ki kadehtir. Bu meclislerde sk, misfirlere ikiyi kadehle ikram eder. O dnemde kullanlan kadehler, insanlarn sosyal hayatta ait olduklar snflara gre, ekil ve malzeme itibariyle farkllk gstermektedir. Kadeh, rengi ve ekli ynyle baz yerlede aya, bazen de sevgilinin gzne tebih edilmektedir. Bir deniz olarak dnlen iki meclisinde,

50

kadeh de sevgiliyi o denizden kurtarp sahile karmaya yarayan sandal gibidir. Sr zevrk- piyleyi dery-y bezmde Yri kinre ekmenin sn rhdr
(G/39.4)

ki meclisleri, kadeh ve sk sz konusu olunca, haliyle o mecliste elenen sarholar ve rindler akla gelmektedir. Bu meclislerde yer alanlar ya aktan ya da ikiden sarho olmulardr. Bir beyitte rindlerin, efsanevi ran pdih Cem dneminden beri arbla i ie olduklar, beraber anldlar ifade edilir. Sk haramdr ele ekdirme ayan Rindna duht- rez dem-i Cemden nianldr 4.2.5.9. Mum (em), er Mum ve er, aydnlatma ve etrafa k sama zelliklerinin yan sra yakclk zelliiyle de ele alnmaktadr. Mum ve er, genellikle geceleyin dzenlenen iki meclislerinin vazgeilmez unsurlarndandr. Bunlar bazen sevgiliyi bazen de temsil eder. Sevgili iin tebih unsuru eklinde ele alnd zaman k samas ve yakclk zellikleri dikkate alnarak deerlendirilir. Mum nasl iki meclislerini aydnlatyorsa, sevgilinin bezme terif etmesi de, iki meclisinde bulunan klarn gnllerini aydnlatr ve klar iin nee, srur kayna olur. Baz yerlerde mum sevgilinin bulunduu yeri aydnlatan bir unsur olarak karmza kmaktadr. Bu durumda k, mumun etrafnda dnp en sonunda mum alevinde yanan bir pervane gibidir. Dier bir ifade ile k, sevgilinin ak iin kendini feda etmekten ekinmez.
Pervne-i er- ruhundur dil-i ham Olsan caceb mi emc-fat ebkem-in (G/3.2)

(G/71.4)

Bu beyitten de grlecei zere sevgilinin yana, era benzetilmektedir. Mum, sessiz ve dilsiz olarak tasvir edilmitir. n gnl de bir mum gibi sessiz bir

51

ekilde sevgili iin yanp tutuur. Beyitlerde pervane , em ise sevgiliyi sembolize etmektedir. Bu nedenle em ve pervane birok yerde birlikte ele alnmaktadr. 4.2.5.10. Ss Eyalar Ss eyalar olarak deerli ta olan cevher, yakut, zmrt, elmas, mercn, inci ve kymetli metallerden altn ile gm eyhlislm Esadn iirlerinde sklkla gemektedir. Bu deerli ta ve madenler, genellikle sevgilinin tasavvurunu yapmak veya bu tasviri tamamlamak iin kullanlan gzellik unsurlardr. 4.2.5.11. Kymetli Madenler ve Talar 4.2.5.11.1. Altn (Zer) Altn, kymetli bir maden olmas, doada ok fazla bulunmas gibi zellikleriye ilgi eken ve nemsenen bir madendir. Ss eyas olarak kullanld gibi para olarak da kullanlr. Ayrca gnlk hayatta kullanlan baz eyalar altndan yaplabilir. Glenin yani gl bahesinin yapraklar birer altn olarak dnlr. Altn baz yerlerde sm (gm) kelimesi ile tenasp iinde ele alnr. Aksa cy- keremi s-y sebl-i bga Sm zer marabalar ola ana her lle 4.2.5.11.2. Gm (Sm) Kymetli bir metal olan gm, divanda sz edilen madenlerden biridir. Deerli bir madendir ve ss eyas olarak da kullanlr. Rengi ve parlakl ynyle sevgilinin snesi ile ilikilendirilir. Aryi-i pehl-y hayl it an Esad Kim levha-i smn-i mcelldr o sne (G/165.5) 4.2.5.11.3. Lal Krmz ve deerli bir ss ta.54 Divanda sklkla sz edilen ve sevgiliyle iligili birok tasavvurda yer alan deerli bir tatr. Renginin krmz olmas nedeniyle (K/12.31)

54

Pala,.; a.g.e.; s. 251.

52

sevgilinin duda yerine kullanlr. Sevgilinin duda lal, szleri ise tertemiz bir inci olarak kabul edilir. Sevgili konutuu zaman dudandan inciler dklr. Hy-kerde olsun 'arzn ol germ-i mest-i nz La'ln levhe sad-dr-i pki nir kl 4.2.5.11.4. Elmas, Yakut, Sedef Elmas, sert ve deerli bir ta olmas mnasebetiyle ele alnmtr. Bir beyitte bitkilerin elmastan mzrak eklinde tasavvur edilidii grlr Fez-y heybetinde bir giyeh bir nze-i elms Zemn-i devletinde cmle l-n ezhr (T/39.18) (G/135.3)

Yakut, muhtelif renklerde olan deerli bir tatr. Divanda ok fazla bahsi gememektedir. Sadef, inciyi muhafaza eden istiridye veya midyenin sert ve effaf kabuudur. Bir beyitte peygamberimizin az sadef olarak dnlmektedir. 4.2.5.11.5. nci (Drr, Ll) nci. Divan edebiyatnda sevgilinin dileri, teri vuslat; n gzya; airin iiri ve gzel sz yerine kullanlr. Denizde, sadef iinde olumas irlii, parlakl en ok kullanlan zellikleridir.55 Divanda en fazla ele alnan kymetli bir tatr. Sevgilinin az, dii, szleri inci olarak dnlr. Sevgilinin gnl inci yata gibidir ve onu azndan kacak szler/inciler k iin hereyden deerlidir. Bir beyitte yer alan drr-i yetm terkibi, peygamberimizi ifade etmektedir. Peygamberimiz, gzellii ve hsiyeti ynyle iki cihanda ei, benzeri bulunmayan bir inci gibidir. Kurretl-ayn-i d-lem drr-i yekt-y himem Seyyid-i cmle-i dem eh-i efkat-peym (K/2.21)

55

Pala, .; a.g.e.; s. 116.

53

4.2.5.11.6. Cevher (Gher, Gevher, Cebhir, Mcevher) Bu ss eylar veya kymetli madenler, eyhlislm Esadn iirlerinde, sevgilinin tasviri yaplrken, farkl beyitlerde, gerek anlamalarndan ok mecazi anlamlaryla ele alnmaktadr. Bu madenlerin farkl renklerde olmas ve maddi deerlerinin yksek olmas nedeniyle deiik tasavvurlar iinde kullanlmaktadr. 4.2.5.12. Gzel Kokular eyhlislm Esad Divannda misk, kfur, nfe, anber gibi kokularn adlar zikredilmitir. Adlarn saydmz koku maddeleri, rengi ve kokusu ynyle sevgiliyi tasvir etmek iin eitli tasavvurlar iinde ele alnmaktadr. Misk ve anber, genel olarak sevgilinin kvrml sa llesi iin benzetme unsuru olarak kullanlmaktadr. emm-i zlf-i eb-byn alup bd- seher yrin Didi nkhet viren anber mi mk-i ter mi bu (G/163.2)

Nfe ve miskle birlikte bu koku maddelerinin anavatan olan in ve Hoten lkelerinden bahsedilir. Nfe, hdan elde edilen bir maddedir. Bu mnasebetle h kelimesi de zaman zaman misk ve nfe ile birlikte kullanlmaktadr. Bu beyitte de h, in ve nfe kelimeleri tenasp iinde ele alnmtr. Aceb mi nfe-ve k- girbn eylesem Escad Bana cy itdi det-i n-i hecri ol gzi h (G/163.5)

Anber, kokusu ve ekli itibariyle sevgilinin sa ve yzndeki siyh benle ilikilendirilir. Sevgilinin sa ve beni, gzel kokularn kayna olarak tasavvur edilmektedir. Anda mfreddir o hl-i anbern mk-s Old mazmn ann baht- siyh- mbtel 4.2.5.13. Dier Ss Eyalar 4.2.5.13.1. Srme (Kuhl), Kna (Hnn) (G/1.3)

54

Srme, insanlarn kimi zaman gz sal iin, bazen de sslenmek, gzel grnmek iin gzlerine srdkleri bir maddedir. Srmenin rengi siyhtr ve anavatan da Isfhandr. Bu sebeple srme, kimi beyitlerde Isfhan ile birlikte srme-i Isfhan terkibi iinde kullanlr. Sevgilinin derghnn gubr (toz), Rgbn gzne bulat iin artk Isfhan srmesne gerek kalmamtr. nk sevgilinin bulunduu mekenn tozu, Isfahan srmesinin vazifesini grr hatta dah deerlidir. Gubr- dergehi aks itdi em-i Rgbda Aceb mi bakmasa ger srme-i Sfhana (K/35.12)

Kna, toz eklinde yeil bir maddedir. Genellikle ele ve ayak parmaklarna yaklr. Bir beyitte knann ba parmaa yakld ve yakldktan sonra krmz bir renk ald ifade edilmektedir. Benn manzar- hnn-i em-i k olmudur Ser-engt-i la'ln old sanman reng-i hnndan 4.2.5.13.2. Ayna (Ayne, Mirat) Aynann edebiyatmzda kullanl sebeplerinin banda bir ss malzemesi oluu gelir.56 Parlakl ve yanstmas hasebiyle, ya sevgilinin temiz yz ya da n kalbi iin benzetme unsuru olarak kullanlmtr. Sevgilinin gzelliinden bahseden bir beyitte k, sevgilinin ayna gibi parlak ve temiz yzne bakar. Bu baktan ald evk ile bir papaan gibi konumaya ve gzel iirler terennm etmeye balar. Tab- Esad bakmasa yine-i ruhsrna Sylemezdi tt-s byle ir-i ho-ed (G/9.5) (G/155.3)

Bir baka beyitte ise ayna, kader olarak tasavvur edilmektedir. nsann hakk ve

56

Pala, .; a.g.e.; s. 49.

55

liyakat ne ise kader aynasndan o grnr. Kader aynasndan grnmesi ise o iin bu dnyada insann bana geleceine delildir. 4.2.5.14. Giyim-Kuam nsanlar, bl olduklar dini, tarihi, milli ve kltrel evreleri nedeniyle muhtelif kyafetler kullanmlardr. hslarn giyim kuamlarndaki bu farkllklar, zellikle iletiim ve etkileimin gnmzdeki kadar yaygn olmad dnemlerde o kadar aktr ki, bir kiinin hangi toplulua, millete veya devlete bal olduunu anlamak zor deildir. Daha da tesi, baz insanlarn sosyal tabakalamada mensup olduklar snf klk kyafetinden tesbit etmek mmkndr. eyhlislm Esad Divannda da seven-sevilen ilikilerinde meydana gelen tabakalamada veya sevgilinin tasviri yaplrken giyim-kuamn bir unsur olarak kullanld grlmektedir. Divanda ad geen giyim-kuam eyalar arasnda kaba, aba, hrka, gmlek (pirehen), etek (dmen), al, znnar, kemer, klh, destar, nikab, ta bulunmaktadr. Hrka ve kaba, genellikle devrilerin giydii elbiselerdir. Hrka giymek dnya nimetlerinden elini ekmek anlamna gelmektedir. Gmlek sevgilinin bedenini rten bir giysidir. Bir beyitte Ysuf peygamberin kanl gmlei de anlmtr. Pirehen-i sabr terkibinde sabr ile gmlek birlikte ele alnmaktadr. Psde klar pirehen-i sabr kettn Hsyyet-i mehtb ile hem-tdr o sne (G/165.3)

Pdihn tac ile fakirin klh, her ikisi de baa taklan fakat bu hslarn cemiyet iinde bulunduklar konumu belirleyen unsurlardr. Pdihn tac, bir memleketin en yksek mertebesinde bulunan kiinin, fakirin klh ise sradan insanlarn hatta bir lkede en alt tabakada bulunan insanlarn balarna takt giysidir.

56

Etek (dmen), lutuf ve ihsan temsil etmektedir. Byk insanlarn eteini pmek veya eteini tutmak o insanlarn ikram ve iltifatna mazhar olmay ifade eder. Znnr, papazlarn bellerine doladklar, siyh renkli bir kuaktr. Kfrn ve kfirin alameti znnar blamaktr. Nice dil-bend-i zlf olmaz harm-i ftde-i hsnn Ninn- knit-i ak b-znnr kalsun m (G/199.6)

Kemer, beyittlerde herhangi bir tasavvur iinde ele alnmaz. Sevgilinin ince belini sarmas vesilesiyle zikredilmitir. Bir kerre kemer gibi sarlsam o miyna Bel balar idim yre fed-y dil cn 4.2.5.15. na Unsurlar na unsurlar da yerine, zamanna ve snf farkna gre farkllk ve eitlilik gstermekte, insanlarn yaay biimlerini yanstmas bakmndan byk nem tamaktadr. eyhlislm Esadn iirlerinde saray, kk, ev (hane), kulube, dergh, adr (etr, hayme), iyn, eme, deirmen (siyb), syebn, tk, kuyu (h), cmi, kap (der, bb), pencere (revzen) gibi deiik inai unsurlar gemektedir. 4.2.5.15.1. Saray, Kk (Kasr, Eyvn), Kap (Der) eyhlislm Esad Divannda ve genel olarak divan iirinde pdihn gerek anlamndan ok mecaz anlamda yani sevgiliye tebih olarak kullanld grlmektedir. Hi phesiz ki bu pdihn yaad yer de sradan bir kulube deil bir saray ya da bir kktr. Kasr, divanda herhangi bir tasavvur iinde kullanlmamtr. Divanda o dnemlerde yaplan deiik saraylar iin yazlm tarih manzumeleri vardr. Kasr kelimesi de bu manzumede genellikle gerek anlamyla ele alnmtr. eyhlislm Esadn iirlerinde kap (der) da bir ina unsur olarak ele alnmtr. (G/169.1)

57

Bu unsur, bazen hkmdarn kaps, bazen devlet kaps, bazen de zaten pdih olan sevgilinin kaps olur. Kap unsuru, genellikle mecaz anlama gelecek ekilde kullanlmaktadr. Sab snbl-sitn- bga bs-y abr old Meger peym kklle der-i dildrdan geldi 4.2.5.15.2. Cmi, Mescid Bir cmi vesilesi ile yazlan bir tarih manzumesi vardr. Cmi kelimesi de sadece orada gemektedir. Ayn ekilde mescid de, oul olarak mescd eklinde sadece bir yerde anlmtr. Bu iki kelimenin de herhangi bir tasavvuru yoktur. 4.2.5.15.3. Deirmen (siyb) Deirmen kelimesi sadece bir beyitte gemektedir. Gerek anlamyla kullanlmayp mecaz bir kullanmla ele alnan deirmen, dnya ve felek olarak dnlr. ir, felek deirmenin kendi muradnca dnmesini arzulamaktadr.
Dner mi kutb- md zre Escad bilmem Bu syb- felek bir zaman murdmca (G/186.5)

(G/204.2)

4.2.5.15.4. adr (etr), Eik (sitan), Duvar, Pencere (Revzen) adr, etr-i sikender terkibi iinde divanda sadece bir yerde ele alnmtr. Kubbesi olsa nola etr-i Sikender ki ann Menba- b- hayt olmada ayn-yle hemn (T/31.3)

Eik, sevgilinin veya vlen hsn mekn ile birlikte dnlr. Beyitlerde, iltica edilecek yer olarak tasavvur edilir. Bu bakmdan belli bir nem ve kudsiyet kazanmaktadr. Duvar ve pencere, divanda adlar geen ina unsurlardandr. Duvar, herhangi bir tasavvur iinde ele alnmamtr. Pencere, n viran olmu gnl sarayndaki deliklere benzetilmitir. k, sevgilinin gamzesi ile batan ayaa kadar hep yaralanmtr. Bu yaralar da pencere olarak dnlr.

58

Aceb mi ser-be-ser pr-d olsa Es'ad ck (G/103.5)

Dil-i vrn-sery- ehl-i gam b-revzen olmazm 4.2.5.15.5. eme, Tk, Kubbe

Divanda bir emenin yapl mnasebetiyle yazlm tarih manzumesi mevcuttur. Ayrca n siyh gzleri zulmet-i eme-i Hzr olarak tasavvur edilmitir. Mustafa Efendi-zdenin saray iin yazlm bir tarih manzumesinde meh-i nev (yeni ay) o sarayn tk olarak dnlr. Kubbe, bir ev iin ve bir adrvan iin yazlan farkl tarih manzumelerinde zikredilmitir. 4.2.5.16. Msik Aletleri Mzik aletleri genellikle iki meclislerinde kullanlan elence unsurudur. Divanda ekilleri ve kardklar sesler ile ele alnmlardr. eyhlislm Esad Divannda ney, tanbur, ud, knun, rebb, ks (davul), eng, etr, def gibi mzik aletlerinin adlar gemektedir. k, kendi boyunu (kadd) ney olarak tasavvur eder. Sevgili, n snesinde, barnda derin yaralar aar ve n ney gibi olan boyunu eng eyler. Barm d ile ney kaddimi eng eyler o yr Olsa rmi-ger idp d'ire mh- tbi (G/190.3)

eng, ekli itibariyle n bklm bedeni olarak dnlr. klarn iniltisi, ses ynyle ud sesine benzetilir. El ile vurularak alnan def, n gnlyle ilikilendirilir. hdan st-i gel savt- nefre dndi Dgnb def gibi dil old nagam dolab 4.2.5.17. Yiyecek ve ecekler Btn cnllarn hayatnda olduu gibi insan hayatnda da yiyecek ve ieceklerin nemi tartlmayacak kadar byktr. Bunlar olmad takdirde, insann hayatn idame (G/190.5)

59

ettirmesi mmkn deildir. Bu mnasebetle irlerin iirlerine de konu olan yiyecek ve iecekler, hi phesiz eyhlislm Esadn iirlerinde de ele alnmtr. 4.2.5.17.1. eker Divanda ismi sklkla geen bir yiyecek maddesidir. Sevgilinin duda ekere benzetilir. Sevgilinin azndan kan szler de yine eker olarak dnlmektedir. Onun az aldka, azndan etrafa ekerler salr. eker kelimesinin getii baz beyitlerde papaan (tt) da ele alnmaktadr. Bu bakmdan eker ile papaan arasnda kurulmaktadr. ekker-fen vaf- lebin olsa ger n'ola Tt-i tab- ndire-g Kandehrldr 4.2.5.17.2. Ekmek (Nn) Temem bir yiyecek maddesi olan ekmek, divanda bir yerde gemektedir. ftar vaktinde orucunu amak isteyen ir, ekmei iftarlk yiyecek olarak dnr. tmege izhr- iftr- visl-i m-i d Nn- savm rzdan itdim ikest ahamlk 4.2.5.17.3. Kebb airlerimiz, ilerinde yanan ak ateiyle cierlerinin veyahut btn vcutlarnn kebab olduunu tahayyl etmilerdir.57 n gnl de, ayrlk atei ile yanp kl olmutur. Bu itibarla gnl, kebb olarak dnlmektedir. Bezm-i frkatde hayl- c n- yr ile Bde-i hamrdr ek-i hn lht- dil kebb 4.2.5.18. Yaz le lgili Ara ve Gereler nsanlk tarihi kadar eski olan yaz, insan hayatnda olduka nemli bir greve shiptir. Tarih boyunca nesilden nesile insanlarn bilgi birikimlerinin aktarlmasnda nemli bir rol vardr. lmi shada ve hayatn her aamasnda ba dndrc gelimeler (G/11.2) (G/120.5) (G/70.6) ilgi

57

Onay, A. Talat; a.g.e., s.246.

60

yaz sayesinde kaydedilmitir. Bugn insanlk medeniyetinin bu noktaya ulamas yaz sayesindedir. Hal byle olunca sadece ilim shasnda deil, pek tabii olarak iir sahasnda da yaznn ehemmiyeti asla kmsenmeyecek boyutlardadr. eyhlislm Esadn iirlerinde, dorudan doruya iirin konusu olmasa dahi sevgilinin gzelliini dile getirmek amacyla yaz unsuru ele alnmaktadr. 4.2.5.18.1. Kalem (Hame, Kilk ) Hokka, Mrekkeb (Midd) Yaznn en nemli ara ve gerelerinden birisi, hi phesiz kalemdir. eyhlislm Esadn birok beytinde hem gerek hem de mecaz anlamyla yer alan kalem, divanda en fazla sz edilen yaz unsurudur. Divanda, kalem redifli bir de kasde yer almaktadr. ir, bazen kaleminin sihirli olduunu dnr ve bu kalemle sevgilinin vasflarn anlatabileceini syler. Kabil mi hsn nm takrir Es'ad Nak u nigr hme-i sihr-verimdedir (G/37.7)

Baka bir beyitte ise sevgilinin gzelliini anlatmakta kalem ve lsn yetersiz kalmaktadr eklinde bir anlam vardr. Kalem, ayrca kilk-i kaz (kaderi yazan kalem) terkibi iinde kullanlmtr. Bu kullanm kalemin kudsilik ynne de iaret eder. Dier bir beyitte de kirpik ( mje), kaleme tebih edilmektedir. Gamzesi geri mucammdr cef ma'nsna Hall ider kilk-i mjem amma vef mansna (G/184.1) Hokka da kalem gibi bir yaz aracdr. ine mrekkep konulan kabn addr. Sevgilinin duda iin benzetme unsuru olarak kullanlr. Dendnlarn gren dehen-i yrda sanur La'ln hokkada iki inc kldesi (G/194.4)

Mrekkep (midd), baz maddelerin karmndan meydana gelen ve yaz

61

yazabilmek iin gerekli olan bir maddedir. Bir beyitte sevgiliyi vasfedebilmek iin yeryzndeki btn aalar kalem; Bhr-i siyeh (Karadeniz) mrekkep olsa yine de yeterli olmayacan syler. Zemn varak emen erkn u sfr olub jle Midd bahr-i siyeh hme olsa hep ecr 4.2.5.18.2. Kat, Mektup (Nme), Kitap eyhlislm Esadn iirlerinde yaz ara ve gereleri olarak kat, mektup, kitap gibi eyalar da yer almaktadr. Bu unsurlar genellikle sevgilinin gzelliini ifade etmek amacyla farkl tasavvurlar iinde ele alnr. Kitap, bir beyitte sevgilinin yz olarak dnlmektedir. Old ta'lkt- hsn-i hat kitb- ryna M-ikfn lk hami eyler hat ma'nsna (G/184.4) (K/9.35)

4.2.5.19. Gnlk Hayatta Kullanlan Eyalar 4.2.5.19.1. ie, Bardak, Kse, Tas, Tabak Bu unsurlardan ie ve bardak, dorudan doruya iki meclisiyle ilgili olup mey imeye yarayan kaplardr. eyhlislm Esadn iirlerinde bu unsurlar hem gerek hem de mecaz anlamlaryla ele alnmtr. ie ve bardak, iki ile alakal beyitlerde kullanlmtr. Bardak, effaf olmas ve elden ele devretmesi gibi zellikleriyle birok irin iirlerinde kulland bir eyadr. Bardak, saydaml ve parlakl ynyle bir beyitte ayna ayna olarak dnlmtr. Habb- bde sanma cmda ey sk-i gl-ruh M-ikftn lk haml eyler hat mansna (G/184.4)

Kse, divanda yerde gemektedir. ekli itibariyle dnya olarak dnlr ve krlma zellii ile dnya hayatnn gelip geici olduunu ihtar eder. Tabak, sadece bir beyitte yer alr ve lle ile birlikte kullanlr. Lle, sevgiliye sunulmak iin azna kadar altn dolu bir tabak olarak tasavvur edilir.

62

4.2.5.19.2. Anhtar (Mifth), Kild, Sprge (Crb), engel, Zencr Anahtar ve kilit kelimeleri, mecaz anlamlaryla deerlendirilmitir. Aralarnda ilgi bulunan bu eyalar, baz beyitlerde birlikte ele alnrlar. Peygamberimiz iin yazlan bir kasidenin ilk beyitinde mifth ve kilit kelimeleri tenasple kullanlr. Gele ey hme-i dr-p- knz- man Gele ey hme-i mifth- kild-i iml (K/2.1)

Sprge (crb), kirpik (mjgn) kelimesi ile birlikte ele alnmakatadr. Sevgilinin yolunu gzleyen k, yol zerindeki dikenleri temizlemek iin kirpiklerini sprge yapmak ister. Arz eyleyelim savb- reh-i cnn Yollarn hrna crb idelim mjgn (K/5.4)

engel, bir takm eyalar asmak iin kullanlan demirden yaplm, ucu kvrml bir alettir. Bir beyitte engl-i bel terkibi iinde kullanlr. Divanda ad geen ara gerelerden biri de zincirdir. Sevgilinin sa, zlf ekli itibariyle zincire benzetilir. Sevgilinin yzne dklen zlf (zincir), n divane gnln tutsak eder. k, kendini bu zencirle blanm bir esir olarak telakki eder. Dklen ryuna ol zlf-i girh-gr midir Dil-i dvneyi bend itmee zencr midir 4.3. nsan eyhlislm Esad Divanndaki insan unsuru, genel olarak k, mak ve rakb ls ierisinde ele alnr. Bu l arasndaki ilikiler, gazellerde daha da ne kar. Gazeller konu itibariyle ak ve arb konularn ele ald iin genelde seven ve sevilen arasndaki iliki bu iirin merkezindedir. Gazellerde cereyan eden olaylar hep bu iki taraf arasndaki ilikiyi anlatmak adna dile getirilmektedir. (G/73.1)

63

4.3.1. Gzellik (Hsn, n, Ceml, Melhat) 4.3.1.1. Genel Olarak Gzellik Divanda en fazla ele alnan kavramlardan biri de gzelliktir. eyhlislm Esadn iirlerinde ister dorudan doruya isterse dolayl yoldan olsun, genel olarak sevgilinin gzelliinden bahsedilir. Sevgilinin her zellii bir gzellik unsuru olarak karmza kar. Gzellik sadece d grn olarak deil, yakc olmasyla da ele alnmaktadr. divane eden gzellik, gl, snbl gibi baz iekleri de kendine hayran etmektedir. Umumi olarak gzelden bahseden beyitlerde, n hep gzele kavuma midiyle yaad belirtilmektedir. Bu beyitte ise gzellik, kitap olarak dnlmtr. Hatladr cemciyyeti ecz-y nz u 'ivenin Dalur mecm'a-i hsn bh rzesiz 4.3.1.2. Gzellikle lgili Benzetmeler 4.3.1.2.1. Bhr, B, Glen Bhr mevsiminin gelmesiyle tabiatta cnlanma, yeni oluumlar ve bir gzellik gzlenir. Bu mevsimin gzellii ile sevgilinin gzellii arasnda mnasebet kurulur. Bhr mevsimi, yln en gzel mevsimidir. Sevgili de gzelliin en st noktasn temsil eder. Bu bakmdan sevilen, gzelliin bhr olarak dnlr.Baz beyitlerde gzellik, bir gl bahesi olarak tasavvur edilmektedir. Gl bahesi iindeki sevgili, dier ieklerle birlikte ele alnr. Snbl ve benefe, sevgili tasavvurunun tamamlaycs olur. eh glende snbl zlfne rek eylemi turmu emm-i hattn almken benefe kl kl itmi Nlende eyleyen seni mnend-i andelb Esad o verd-i glen-i behcet deil midir 4.3.1.2.2. Bezm, Ysuf, Gne nsanlarn bir araya gelerek sohbet ettikleri, iki itikleri meclislere bezm denir. Hsn (gzellik) de bir beyitte bezm olarak dnlmtr. (G/49.6) (G/101.2) (G/93.2)

64

Sensin ol tre-zid-y eb-i ihf ztn em-i tbende-i bezm-i harem-i hsn-i ed (K/2.16) Hz. Ysuf, gzellii ile mehur olan bir peygamberdir. Divan iirinde de gzellik timsali olarak sk sk ele alnr. Ysuf- hsn olarak dnlen sevgili, gzelliin en st noktasnda yer alr. Srh-i dde-i Ya'kb- dil iy Ysuf- hsn Fikr-i prhen-i lde-be-hnundandr 4.3.2. Sevgili 4.3.2.1. Genel Olarak Sevgili Ak konusunun ele alnd gazellerin merkezinde sevgili unsuru vardr. Yani gazellerin mevcudiyetinin sebebi sevgilidir. Divanda sevgili iin birok benzetme ve tasavvur kullanlmtr. Sevgiliyi anlatmak amacyla kullanlan kelimeler ve terkipler, onun fiziksel ve ruhsal yapsn ifade etmektir. eyhlislm Esadn iirlerinde sevgili, ister gerek anlamyla, ister deiik benzetmler iinde, isterse mecaz kelime ve deyimlerle olsun durumuna gre uygun ekillerde ele alnmtr. Sevgili, hereyden nce vefszdr ve rakb ile ayra yz vermek suretiyle aa ac ektirmekten zevk alr. k her ne kadar inleyip h ekse de bu iniltiler, zalim ve cefkar sevgilinin kulana girmez sevgiliden karlk gremeyen k, meyhanelerde ve iki meclislerinde teselli aramaya alr. Fakat sevgilinin terif etmedii iki meclisinin de n yaral gnlne bir faydas olmaz. Divanda yer alan sevgili tipinin en nemli zelliklerinden biri, aa kar cefkar ve acmasz olmasdr. Sevgilinin aa cevr etmesi, n gnhlarnn cezas olarak dnlmektedir. Dil eylemekle nlesin efzn Escad Yrin de cevri ana cez-y gnhdr (G/39.5) (G/67.2)

65

Sevgilinin nemli zelliklerinden biri de, yksek yerlerde, ya da pdih mevkiinde olmasdr. Buna mukabil k, ok istedii halde bu yksek makama ulaamayacak zelil ve yoksul bir durumdadr. Her zaman bo hayallerle kendini avutmaya, kanl gzyalaryla derdine derman bulmaya alr durur. Fakat hibir zaman sevgiliden bekledii ilgiyi gremez. Ey hn-i sirik itme yeter c o hun Engt-i temenn-y vsline hizb ol (G/138.3)

k, blbl gibidir. Srekli inler durur. Bunun sebebi de, gzellik bahesinin gl olarak dnlen sevgiliye olan akdr. Sevgilinin baklar fitne doludur ve bu baklarla n br kanla dolar. Beni afte klan zlf-i perindr hep Barm hn iden ol gamze-i fettndr hep (G/10.1)

Ancak, sevgilinin ak derdini eken k, o derdin verdii acy bilebilir. Sevgi belasn yaamayanlar, bunun acsn hissetmeyenler, n derdini anlamak ve

anlatmaktan acizdir. Ayrca sevgili, o kadar acmaszdr ki, k ne kadar ac ekip gzya dkse de ona merhamet ve efkat gstermez. Rhm itmez ol peri ne kadar girye eylesen Ekinle virme milket-i sabrn fenaya kes (G/99.4) Sevgili, aa eziyet etmekten zevk almaktadr. Sevgilinin bu cevrine dayanmann, sabr etmenin zor olduunu ifade eden k, sevgilisinden de vazgeememektedir. Byle bir ikileme den k, aresizlik iinde tek ihtiyacnn vef olduunu dile getirmektedir. Cevre sabr itmek de g dildrdan gemek de g re yok ancak vefya kald Escad ihtiy (G/22.5)

66

Ak derdinin derman olan sevgilinin eziyetlerine sabretmek, muhabbetin ortaya kmasna vesile olacaktr. Terk eyleme ol hr-vein cevrine sabr it Terkb-i sitemden kar sr- mhabbet (G/17.3)

k, sevgilinin ilgisizlii ve onun yapt eziyetler karsnda kaderine rza gstererek sevgilinin cefsn ekmekle meguldur. Bu hassas durum karsnda n aresizlii gzden kamaz.
Ey dil-i eyd ekersin br- evrin ol ehin Byle yazm re ne pnna kilk-i kaz (G/9.4)

eyhlislm Esad Divannda sevgili iin tebih unsuru olarak pdih, eh, gonca, gl, nihal, servi, mh, mihr, drr, gher, sm, zer, h, sk, sanem vb. gibi kavram ve kelimeler de kullanlmtr. ir, sevgilinin methini yaparken hem deiik kelime ve mecazlarla tebih sanatn kullanm, hem de sevgilinin gzellik unsurlarndan istifade etmitir. Bunun temelinde de sevgilinin gzellik itibariyle ele alnmas vardr. Divanda sevgili iin yr, dost, mhbb, cnn, habb, nazenn, h, pdih, ehenh, dildr, dilar, celld, drr-i pk, drr-i yetm, rh- revn, dilber, gli b- behcet, b- melhat, mh- nev vb. kelimeler, sevgiliye ait isim ve sfatlar olarak kullanlmtr. Divanda sevgili unsuru, bazen gerek anlamda kimi beyitlerde ise tasavvufi anlamda ele alnr. Mauk, yr, dost, mhbb gibi sevgiliyi ifade eden kelimeler, her yerde ayn anlam ifade etmeyebilir. Sevgili, bazen Allh, bazen Hz. Peygamber ve dnemin pdih veya devlet ricali olabilir. 4.3.2.2. Sevgili le lgili Benzetmeler 4.3.2.2.1. Per (Per-peyker, Per-ruhsar)

67

Sevgili, gzellik itibariyle perye tebih edilmektedir. Sevgilinin ve pernin benzer zellikleri vardr. kisi de ok gzeldir ve ikisinin de insanlara grnmeme gibi bir hususiyeti vardr. Bu mnasebetle sevgili ve per arasnda bir ilgi kurulur. Birok beyitte sevgili, per olarak dnlmektedir. Ne ol per gibi bir dil-rb grlmdr Ne ana bencileyin mbtel grlmdr (G/57.1)

Sevgili ve pernin suret olarak grnmeme zellii bir baka beyitte u ekilde ifade edilmektedir. Rahm itmez ol peri ne kadar girye eylesen Ekinle virme milket-i sabrn fenaya kes 4.3.2.2.2. Hr Cennete ait bir varlktr.58 Hrilerin ok gzel olduuna inanlr. Gzellik ynyle ei benzeri olmayan sevgili, hr olarak tasavvur edilmektedir. Ey bt-i ive-ger ey fet-i hr-peyker Esad-s n'ola usk iderlerse hazer Gamze ad-k-kn-i laht- dil-i am-perver Nigehin sk-i sar-be-kef-i hn-i cier Na'il ne'esi mhmr- kadeh-cy gibi 4.3.2.2.3. Gl, Gonca Sevgili, gzellii itibariyle gle benzetilmektedir. Gl, iekler arasnda ayrcalkl bir konuma sahiptir. n nazarnda, sevgilinin de mstesna bir yeri vardr. Sevgilinin gl olarak tasavvur edilmesiyle k, gl iin inleyen, feryd eden blbl; rakb ise diken olarak dnlr. Gl-i nev-reste nin (taze gl) eteini dikenler sarmtr. Blbln gece gndz feryd etmesi bounadr. (Tah/4.6) (G/99.4)

58

Pala, .; a.e.g. s.191.

68

Harlar dmenin alm her gl-i nev-restenin Rz eb b-hde eyler h u efn 'andelb (G/15.3)

Sevgili, gzellik bahesinin gldr. Gln bu zelliine meftn olan blbl (k) ise her daim feryd edip inlemektedir. bu duruma dren ise verd-i glen-i behcet (gzellik bahesinin gl) dir. Nlende eyleyen seni mnend-i andelb Escad o verd-i glen-i behcet deil midir (G/49.6)

Peygamberimiz iin yazlan bir kasidede sevgili zenginlik, cmertlik bahesinin dikensiz goncas olarak vasflandrlr. Meded ey gonca-ib-hr- glistn- at Mede ey drr-i girn-kadr-i yem-i lutf- Hud 4.3.2.2.4. Servi, Fidan Sevgilinin boyu uzun, ince ve dzgndr. Ayn zelliklere ship olan servi ve fidan (nihl) ile sevgili arasnda ilgi kurulur. Sevgili iin sevr, sevr -i revn, sevr-i hramn, sevr-i bal, sevr-i emen vb. kelime ve terkibler istiare yoluyla kullanlr. k, sevgiliye kavumay hayal ederken kendisini de su olarak tasavvur eder. Servinin (sevgili) bulunduu ba doru akan su (k), serviye temas edince, k sevgilisinin ayan pm olacak ve murad gerekleecektir. Su gibi aksam tolansam b- kyun bir zaman Bahtm el virse ayan psem ey serv-i revn Eyledike gl ruhun evk-yle ben h fign Sen disen gl-zr- hsnn blbl-i nlnsn (Mur/3.3) (K/5.30)

Sevgilinin baz beyitlerde taze, dzgn ve henz serpilen bir fidana (nev-i nihal) benzetildii grlmektedir. Gzelliin taze fidan olarak tasavvur edilen sevgili, n hnn rzgryla saf bulacaktr.

69

4.3.2.2.5. Gne (Mihr, Afitb, Hurd), Ay (Mh, Kamer) Sevgili, n nazarnda daima yceltilir. k, sevgilisini verken, onu en gzel varlklara benzetmeye alr. Bu benzetme ve tasavvurlarn temelinde sevgilinin gzellii vardr. Sevgili; gzellii, yznn parlak olmas, yksek bir yerde bulunmas gibi zellikleriyle gne ve aya tebih edilmektedir. Sevgili, bir beyitte dnyay aydnlatan gne olarak dnlr. Sevgilinin etrafa k saan yznn zerine bir sa paras ya da zlfnn bir ksm derse, bulutlarn gnein n setretmesi gibi bir durum ortaya kacaktr. Bu beyitte sevgili, hem gnee hem de aya benzetilmektedir. Ry-i pr-tb zre ol meh zlfni kld nikb fitb- 'lemi setr eyledi gy sehb (G/11.1)

Sevgilinin gn yznden etrafa yaylan kla btn cihan aydnlanmaktadr. Bu ynyle sevgili, gzellik ikliminin gnei olarak tasvir edilir. 4.3.2.2.6. Mum (em) Bir aydnlatma arac olan mum, etrafa k samas, evresini aydnlatmas, n benzetileni olan pervanenin mumun etrafnda gezmesi gibi zellikler mnasebetiyle sevgili ile mum arasnda ilgi kurulur. Mum, geceyi ssledii gibi sevgili de n kara gnln aydnlatr ve ssler. Pr itdi lle-i d ile det-i cism-i 'ryan Gel ey em-i eb-r sneye seyr it ern Hatn reyhan zlfn snbli fte-hl idp Misl-i gona dil-hn itdi haddin verd-i handan 4.3.2.2.7. h, ehbz, Hm Ceylan. Gzel gzl, gzel kokulu ve rkek olduu iin sevgiliye benzetilen ahu, edebiyatmzda birok tebihlere neden olmutur.59 Sevgilinin hya tebih
59

(N/6)

Pala, .; a.e.g. s.22.

70

edilmesinin sebebi; gzel, zarif olmas ve zorlukla ele geirilmesindendir. Sevgilinin gz de hnun gzne benzetilir (h-dde). k, ayrlk ve zlem tuzann av olmutur. Sevgilinin (h-y nz) hayali bile aa zevk vermektedir. Bu durumu n konumunda olmayanlar anlayamaz. Ne bilr zevk-i haylin senin ey h-y nz Olmayan dm-geh-i hasret-i hicre nhcr (G/61.4)

h, insanlardan uzak duran yabani bir hayvandr. Sevgilide de benzer zellikler grnr. Bir beyitte h-y vhet terkibi kullanlarak Mecnnun llere dp hlarla arkadalk etmesi olayna telmih yaplr. Ayn beyitte h, vhet ve sahra kelimeleri tenasb iinde ele alnmaktadr. hu-y vhet-ver-i shr-y fitne Olmaz heme dde-i yr dem-in (G/3.3)

n gnl, hbz gzl bir avcnn tuzana dm ve bir av gibi avlanmtr. Esad bir gzi eh-bza ikr old gnl Tutlup drna kapld yine h-y heves (G/100.5)

Himmetin hbz olarak dnld bir beyitte sevgili ise hma-i nz eklinde vasflandrlmaktadr. h-bz- himmeti perrn idp sayd eyledim Ol hm-y nz Esad evcde pervz ile 4.3.2.2.8. Tabb Ak derdiyle ve sevgilinin hasretiyle, cevriyle hasta (bmr) olan k, derdinin derman olarak sevgiliyi grr. Bu mnasebetle sevgili, baz beyitlerde tabb olarak tasavvur edilmektedir. k, hasta olduunu ve sevgilinin onun hasta halini bir kez grmek iin gelmesini istediini, haberci olan rzgra (sab) sylemektedir. (G/171.5)

71

Sab var ol tabb-i cna bmr oldgm syle Beni bir kere grmek ana sklet gelmesn gelsn 4.3.2.2.9. Pdih Sevgilinin pdih olarak dnld beyitlerin says olduka fazladr. Sevgili, pdiha tasvir edilmesinde pdih- nevbhr, pdih- diyar- ive, pdih- bhr u berr, pdih- devran, pdih- cihan, eh-hsn, ehenh- lem vb. terkibler kullanlmaktadr. k, gzellik hnn kapsnda bekleyen fdadelerin ok olduunu ve bu yzden, sevgiliye ayrlk ve dertten yana ikayette bulunmak iin frsat bulumadn sylemektedir. Ol eh-i hsnn derinde kesreti ftdeden ekve-i derd firka bulmadm furat dir 4.3.2.2.10. Bt (Sanem) Put ki mriklerin yapp taptklar heykel vesaire. nsan eklinde gzel yontulmu olanna sanem denir.60 Sevgili, gzellii ynyle ve ta kalpli olmas, acmaszl itibariyle put olarak tasavvur edilmektedir. Seni ad-k ider hir o btn gamzeleri htiraz it sakn ey Esad- gam-hr meded (G/32.5) 4.3.3. Sevgilide Gzellik Unsurlar irler, sevgilinin methini yaparken hem deiik kelime ve mecazlarla tebih sanatn kullanm, hem de sevgilinin gzellik unsurlarndan istifade etmilerdir. eyhlislm Esadn gazellerinde az, dudak, yanak, yz, ene, kulak, gz, gamze, ka, kirpik, zlf, ben, da, sne, parmak, diz, boy, hat vb. gibi gzellik unsurlar kullanlmtr. (G111/5) (G/146.4)

60

Onay, A. Talat; a.g.e., s.84.

72

4.3.3.1. Sa (Zlf, Gsu, Turre, Kkl, Tr) 4.3.3.1.1. Genel Olarak Sa Sa, divan iirinde genel olarak renk, koku ve ekil ynnden sevgilinin bir gzellik unsuru olarak iirlere konu olmutur. Divanda zlf, turre, kakl, gs, tr olarak birok beyitte ele alnan sa, farkl tasavvurlar iinde kullanlmaktadr. Sevgilinin en fazla vurgulanan gzellik unsuru satr. Sa, beyitlerde daha ok ekli itibariyle kullanlr. Rengi ve kokusu itibariyle birok tasavvura konu edilmitir. 4.3.3.1.2. Sa le lgili Benzetmeler 4.4.3.1.2.1. Zencir, Tuzak (Dm) Sa, ekil ynyle kvrm kvrm ve uzun olduundan zincire benzetilmektedir. Sa ve zincir arasnda hem renk hem de ekil benzerlii vardr. Bu iki unsurun dier bir ortak paydas da esarettir. Sevgilinin sa, esir eder. Zincir ise esirlere ve dilelere vurulur. Bu ynden de sevgili ve zincir arasnda ilgi kurulur. Sevgilin yzne dklen zlf, n deli gnln tutsak etmeye yarayan bir zincirdir. Dklen ryuna ol zlf-i girh-gr midir Dil-i dvneyi bend itmee zencr midir (G/73.1)

n gnl ku olarak dnlmektedir. Sevgilinin kakl ise bu kuu yakalamak iin hazrlanm tuzak olarak tasavvur edilmektedir. Fakat gnl kuu, dt bu tuzaktan kurtulmay baarr. Kalur mu mur-i dilin dm-gh- kklde Hevlanur yine Es'ad devende-bl olarak 4.3.3.1.2.2. Ylan (Mr) Sevgilinin dalgal ve uzun salar, ekli itibariyle ylana benzetilmektedir. Deerli mcevherlerin, hazinelerin banda ylan bekler. Sevgilinin yz veya snesi de bir hazine kadar deerlidir. Bu mnasebetle bu hazinenin banda ylan (zlf) (G/119.5)

73

beklemektedir. Kt mizal kimselerin (ayar) sevgilinin trbeye benzetilen, gm gibi parlak ve temiz gsne el vurmamas iin zlf ylann gsnn zerine sarktmas gerekmektedir. Dk mr- zlfi sne-i smnin eyle bend Dest urmasun o dhmeye ayr- bed-nihd 4.3.3.1.2.3. Gece, Glge, Karanlk Sevgilinin sa, rengi ynyle geceye tebih edilmektedir. Karanlk, aydnln zttdr. Yani kesreti ifade eder. Sevgilinin sa da karanlktr. Segilinin sann dank, karmakark, bklml olmas hep kesreti ifade etmektedir. Hev-y zlf-i eb rz-y ryunla Siyeh-r u beyz-intihdr h- sabh (G/27.4) (G/31.2)

Zlf, bir dier beyitte rengi itibariyle s ye (glge) olarak dnlmtr. Nigha hrelenr em-i fib sana Meer ki sye-i zlfn ola nikb sana 4.3.3.1.2.4. Snbl, ebb San bu ieklere tebih edilmesi koku ve ekil itibariyledir. Sevgilinin zlf snbl olarak tasavvur edilir. Bir beyitte ele alnd ekliyle snbl, sevgilinin zlfn grnce onu kskanmaktan kendini al koyamaz. eh glende snbl zlfne rek eylemi turmu emm-i hattn almken benefe kl kl itmi (G/101.2) (G/6.1)

Zlf, baka bir beyitte kokusu mnasebetiyle ebbya benzetilmektedir. emm-i zlf-i eb-bym alup bd- seher yrin Didi nkhet viren anber mi bilmem mk-i ter mi bu (G/163.2)

74

4.3.3.1.2.5. Tura, Sehb (Bulut) Sevgilinin sann ekil ynyle kvrml ve dalgal olmas turaya tebih edilmesinin en nemli sebebidir. Sevgilinin turaya benzeyen salar, k iin cef tuzandan daha ktdr. Turra-i tur-vei dm- cefdan dahi kec n-i ebrkemn- kec-nmdan dahi kec (G/24.1) Sevgilinin yznn ay eklinde tasavvur edildii bir beyitte zlf, ayn n, parlakln gizleyen bulut olarak dnlmektedir. Zlf, sevgilinin yzn rtt zaman sanki gnein kesilmi gibi olur. Ry-i pr-tb zre ol meh zlfni kld nikb fitb- 'lemi setr eyledi gy sehb 4.3.3.1.2.6. Anber, Mk Hind denizlerinde yaayan bir eit ada balndan elde edilen yumuak, yapkan ve kara renkte gzel kokulu bir maddedir.61 Sevgilinin salar gzel koktuu iin anbere tebih edilmektedir. San anbere tebih edilmesi koku mnasebetiyledir. Bend oldum o zlf-i 'anberne Dil virdim izrna berine Dil su gibi akdi b- hsnn Nhl-i gline sanavberine (N/27) (G/11.1)

Sevgilinin sann hem koku hem de renk ynnden benzetildii bir dier koku maddesi de misktir. Hatta sevgilinin zlf o kadar gzel kokar ki bu kokuya misk demek byk bir hata olur.
O hli anbere tebih hm sevddr O zlfe mk dimek kuvvet-i hatdandr (G/43.4)

61

Pala, .; a.e.g. s.30.

75

4.3.3.2. Aln (Cebn) eyhlislm Esad Divannda, sevgiliye ait gzellik unsurlar iinde zerinde en az durulan gzellik unsurlarndan biri de alndr. Aln, parlak ve temiz olmas ynyle ele alnr. Zanbak zekan cebn-i mnevver gl-i beyz Hy jle dde nergis-i mestne-bn ola 4.3.3.3. Ka (Ebr) 4.3.3.3.1. Genel Olarak Ka Sevgilinin gzellik unsurlarndan olan ka, divanda ska ele alnmtr. ekli itibariyle muhtelif tasavvurlar iinde yer alr ve farkl eyalara tebih edilmektedir. Bir gzellik unsuru olarak kan vazifesi, sevgilinin gamze ve kirpik oklarn aa atmasdr. Ka, ekil ynyle yaya, keskin klca, hanere, hilale benzetilir. Sevgilinin yznn Kabeye benzetilmesi, kalarnn da mihrab olarak tasavvur edilmesinin sebebidir. 4.3.3.3.2. Ka le lgili Benzetmeler 4.3.3.3.2.1. Mihrab, Kble Kan mihrab olarak dnlmesinde, ekil en nemli etkendir. iirlerde yer alan sevgili, tasavvuf anlamda ele alnrsa Allhtr. Allh, cmi gibi ibadet meknlarna gzellii ile tecelli eder. Bu mnasebetle cminin mihrab da sevgilinin ka olarak dnlmektedir. ekdi evirdi kble-nm gibi ckn Mihrb- ebruvn dil-i pr-tabdesin (G/154.5) (K/7.10)

Sevgilinin yz kabe, kalar ise kble olarak dnlr. Cst-c-y kacbe-i ddra yokdtr ihtiy Kble-i t'at-gern- ak ebr gsterir (G/52.4)

76

4.3.3.3.2.2. Hill Kan hille tebih edilmesinde, ekil benzerliinin yan sra sevgilinin de hillin de insanlara ok az grnmesi gibi baka bir faktr de etkili olur. Sevgilinin ka, bayram mjdeleyen hill-i d eklinde dnlmektedir. Sevgilinin kan grmek, k iin bayram sevinci gibidir. Kan old hill-i cd-ve manzr mhlka Amd- subh-s vasf- kaddin kd ayyuka (G/168.1) 4.3.3.3.2.3. Yay (Kemn) Ka, ekli itibariyle yaya benzetilmektedir. Gzellik unsuru olarak yayn grevi, sevgilinin gamze ve kirpik oklarn aa atmasdr. Yay, hill gibi olan sevgiliye hevesli olduu iin eklin eri olduu ifade edilir. Sevgilinin dudan pme fikrine engel olan keman kalardr. Fikr-i bs- lacline mni kemn ebrsdr Var m bir mey kim humr olmaya hamyzesiz (G/93.3) 4.3.3.4. Gz (em, Dde) 4.3.3.4.1. Genel Olarak Gz Gz, sevgilinin en nemli gzellik unsurlarndan biridir. Gz, kirpik ve kala birlikte ele alnd zaman ldrc bir zellie sahip olur. nk ka yaydr, kirpik de yay tarafndan atlan oktur. Fakat dorudan doruya gz ile ilgili olan husus, gzn cn alc bakdr. Divanda, sevgilinin gzleri her ne kadar hya benzetilir ise de bu gzler daha ok dzenbaz olur ve aldatc, alatc, ldrc zellikleriye ele alnmaktadr. , sevgiliye meftn eden, onun akln alan, sevgilinin fitne dolu gzleridir. 4.3.3.4.2. Gz le lgili Benzetmeler 4.3.3.4.2.1. h, Gazal, hbz Sevgilinin ok gzel olmas, onun uzuvlarnn en gzel varlklara tebih edilmesine vesile olur. Gz gzellii denince, siyh ve byk gzleri olan h ve gazal

77

akla gelir. Sevgilinin gz de h veya gazaln gzne tebih edilmektedir. Bu benzetmenin en nemli sebebi hnun/gazal gznn gzel olmasdr. Ol h-dde uhun sanmanz derdi ekilmezmi Meer zhm- nigh- hn-perverdi ekilmezmi
(G/102.1)

Sevgilinin gz, klar avlad iin iyi bir avc olan hbza (hin) benzetilir. Kolu ve kanad, fitne ve sihir olarak tavsif edilen hbz, gnl kularn avlamaktadr. Per blin fsn u fitne bir eh-bzdr emin ikr itmekde murg- dilleri ser-bzdr emin 4.3.3.4.2.2. Cd, Mest Sihirbaz demektir. Gya sa telleriyle sihir yapan byc kadn.62 Sevgilinin gzleri, sihirli, aldatc, hilekrdr. Bu hususiyetleri, her zaman a etki eder. Cdlar da by ve sihir ileriyle insanlar kandrrlar. Bu ortak zellikleri mnasebetiyle gz, cdya tebih edilmektedir.
Manzar snesidir dde-i cdlarnn Sm shras er-ghdr hlarnn (G/132.1)

(G/126.1)

Gz, krmzl ve baygn baklaryla kendinden gemi (mest) olarak dnlmektedir. Yakn olduka almaz caynna hergz nigh itmez Grnmekden o em-i meste hodur dr-bn olmak (G/118.3) 4.3.3.4.2.3. Cm, Revzen Ayrlk derdi iinde sevgiliyi hayal eden k, kanl gz yalarn bade; gz ise cm (kadeh) olarak tasavvur eder. Bu iliki gz ve kadehin ekilsel benzerliinden de kaynaklanr. Fikr-i lebiyle bezm-i firak ire Esad Hn-i sirik bade ana dde cm olur
62

(G/56.5)

Onay, A. Talat; a.g.e., s. 86.

78

n midinin drt tane gz penceresi olsa da ay gibi gzel sevgiliden a bir tane mutluluk kaps almaz. r olsa da ger revzene-i em mdi Uka o mehden der-i ikbl almaz 4.3.3.5. Gamze 4.3.3.5.1. Genel Olarak Gamze Gzlerin vefsz ve acmasz olmas, kan aktcl, ldrc zelliklere sahip olmas hep gamze araclyla gerekleir. Gamze, gzlerin en nemli silhdr. eitli eyalara, varlklara tebih edilen gamze, muhtelif tasavvurlar iinde yer alr. Gamzenin oka benzetilmi olmas, yakn mesafeden hari aa uzak mesafelerden de sbet edebilecek bir zellie sahip olduu anlalr. Divanda yer alan bir gazelin tamamnn gamze redifiyle yazlm olmas, bu gzellik unsurunun ne kadar nemli olduunu anlatmas bakmndan dikkat ekmektedir. 4.3.3.5.2. Gamze le lgili Benzetmeler 4.3.3.5.2.1. Kl (Tg, emr), Ok (Hadeng, Tr) Sevgilinin ka, genel olarak yaya; gamzesi de kl ve ok gibi sava aletlerine benzetilir. Sevgilinin gamzesi bu tr silhlara tebih edilince ldrme, yaralama ve kan gibi kelimeler de gamzeyle birlikte ele alnr.
emine gelse ne dem srh-i mn-y fiten Kan dkp gamzeleri eyleye ihy-y fiten (G/149.1)

(G/83.3)

Gamzenin kl olarak tasavvur edildii bir beyitte sevgilinin nz sarhou olan, kendinden gemi klar, gamze klcyla katlettii ifade edilmektedir. Krar uk mest-i nz iken emr-i gamzeyle Bel hyr olan b-hde t-i hn-ekn ekmez (G/79.5) Sevgilinin n gnlnde at gamze okunun yaralarn tedavi etmek ok zordur. n sevgiliye kavumas bile bu yaralara merhem olmaz.

79

Kfr- vuslat olsa da ger olmaz ol mehin Zhm- hadeng-i gamzeleri merhem-in 4.3.3.5.2.2.Tatar Sevgilinin gamzesinin Tatar olarak dnlmesinde, Tatarlarn savac, kan aktan bir millet olmas en nemli sebeplerden biridir. Gamze ve Tatar ayn zellikleri arz eder. Bu mnasebetle aralarnda iliki kurulur. Yah kys itmi idim geri Escad Ttr- gamzesini yaman sylerim sana (G/8.7) 4.3.3.5.2.3. Celld, Cd, Gaddr Gamzenin acmasz, zalim, kan dkc ve ldrc olmas gibi zellikleri, cellad olarak dnlmesinin en nemli sebebidir. Cellad, insanlar ldrmekle vezifelidir. Gamze de ya ldrr ya da onun vcudunda, gnlnde derin yaralar aar. Meftn- em-i yr-i per-zd olam gibi Ser-gete-t-i amze-i celld olam gibi (G/200.2) (G/3.4)

Sevgilinin gamzesi sihirli, fitne dolu ve byldr. Sevgiliden gzellik mlkn Babil gibi yapmas istenir. Bunu yaparken de gamzesi cdluk yapacak, gz ise sihir ile megul olacaktr. Mlk-i hsni Bbilistn eyle sihr-i nz ile Gamze cdluklar itsn emin efsun eylesn (G/144.5)

Gamze, acmasz olmas mnasebetiyle bir beyitte gaddar olarak tavsif edilmitir. Her nigeh bir tg-i mjgn tr-i ebrlar keman Gamzeler gaddre olmu eh-levendim pr-silh (G/26.2)

80

4.3.3.5.2.4. r (Aslan), Pergr, Delll Gamze, insanlar avlayan bir aslan gibidir. Gamze ve aslann avclk ve acmaszlk gibi ortak zellikleri vardr. Bu zellikleri ynyle ilikilendirilirler. Pene-i mjgn- b-ddm sunar cklara r-i merdm-grdir gamzen eh dem kapar (G/72.5) Sevgilinin gamzesi, gle benzeyen bir yanak resmi izen pergele tebih edilmektedir. D- dernum Esad vefk-i cefdr an Pergr- gamzesiyle bir gl-'izr izdi (G/198.5)

Gamze, gzellik arssnda karmaa kuma satan bir delal olarak dnlr. Dd dihide rsy-i hsni b-kesd Delll-i gamze kle-i b ider mezd 4.3.3.6. Kirpik (Mje, Mjgn) 4.3.3.6.1. Genel Olarak Kirpik Kirpik, sevgilinin nemli bir gzellik unsuru, ayn zamanda yaralayc veya ldrc zellii olan bir silhdr. Sevgilinin gzleri fitne dolu, kalar yay, gamzesi katildir. Kirpik ise kl, ok gibi sava aletlerine tebih edilerek bu gzellik unsurlaryla (gz, ka) birlikte ele alnr. Kirpiin farkl eyalara benzetilmesinde veya muhtelif tasavvurlar iinde ele alnmasnda ekilsel zellikleri en nemli etkendir. 4.3.3.6.2. Kirpik le lgili Benzetmeler 4.3.3.6.2.1. Kl, Ok Kirpik, genellikle ok ve kl olarak dnlr. Bu benzetmenin yaplmasnn temek sebebi ok, kl ve kirpiin ekilsel benzerliklerinin yan sra ldrme ve yaralama zellikleridir. Sevgilinin ka, kirpii, bak, gamzesi her biri ayr bir silh olarak dnlr. Bak (nigeh) kl, kalar yay (keman), kirpikleri de ok olarak ele alnmaktadr. (G/31.1)

81

Her nigeh bir tg-i mjgn tr-i ebrlar kem Gamzeler gaddre olmu eh-levendim pr-silh (G/26.2)

Sevgilinin kipii ok, ka ise kemndr. Buna mukabil n gnl de hedef olur. O ebruvn u o mjgnn old dil hedefi Keman u tre mukabil nian murdmca 4.3.3.6.2.2. Kalem, Sprge (Crb) Kirpiin bu unsurlarla ilikisi ekilsel zelliine dayanmaktadr. Kirpiin hafif kvrml uzun ve ince olmas kaleme tebih edilmesinin en nemli sebebidir. D satr- ebruvnn hme-i mjgnla yaz Escad O eh-beyt-i melhat matlac- dvnm olmudur (G/51.5) (G/186.5)

Kirpik, sevgilinin yolundaki dikenleri temizleyen bir sprge (crb) olarak dnlmektedir. Kirpiin yan yana ve dzenli bir ekilde sralanmas sprgeye benzetilmesinde nemli bir etkendir. Arz eyleyelim savb- reh-i cnn Yollarn hrna crb idelim mjgn (K/5.4

4.3.3.7. Yz ve Yanak ( Ry, Ruh, Ruhsr, rz, Ddr, Hadd) 4.3.3.7.1. Genel Olarak Yz ve Yanak Yz ve yanak sevgilinin ene, burun, gz, kirpik, ka gibi gzellik unsurlarn zerinde bulundurduu iin ayr bir nem arz etmektedir. Sevgilinin zerinde en ok durulan gzellik unsurlarndan biri olan yz ve yanak, birok beyitte farkl tasavvurlar iinde ele alnmtr. Yz, gzellii ve parlakl mnasebetiyle beyitlerde zikredilmektedir. Yz ve yanak, zerinde bulundurduu dier unsurlarla da tenasp iinde ele alnr. Ayva tyleri ve benler, yz ve yanak kitab zerinde yazlm yaz gibidir. Yz, btn bu zellikleriyle kendisine eken bir cazibe merkezidir.

82

4.3.3.7.2. Yz ve Yanak le lgili Benzetmeler 4.3.3.7.2.1. Gne (Afitb, Mihr, Hurd), Ay (Meh, Kamer), Ayna (Ayne, Mirat) Sevgilinin yz ve yana, yuvarlak, parlak ve yakc olmas ynyle gnee ve aya benzetilmektedir. Yz ve yanak zerinde ki dier gzellik unsurlar (zlf, ben) bulut ve gece gibi farkl varlklar olarak tasavvur edilir. Sevgilinin gne gibi gzel yzn zlf glgeledii zaman, o gzel yzn hasreti ile n gzne matem perdesi iner. Mihr-i ruhsnn ne dem ol zlf-i ham-der-ham kapar Hasret-i r'yetle emim perde-i matem kapar (G/72.1)

Sevgilinin yzn bir defa grmek bile n mutlu olmas iin yeterli olacaktr. Onun yz o kadar parlaktr ki n gzne sevgilinin yznden, yanandan nur yansmaktadr. Gsterp mihr-i ciznn bizi mesrur eyle Manzar- ddemizi yne-i nr eyle (G/178.1)

Sevgilinin yz, o kadar parlaktr ki gkyzndeki gnein gibi yeryzn aydnlatr. u gibi derdi zemine mihr-i sem Felekde grse izrn bu istinre ile (G/180.3)

Yz ve yanak parlak olmas, gzellii ve ekli itibariyle ay olarak dnlmektedir. k, ay yzl bir sevgili yznden inleyip fign etmektedir. hma zrde iken dil virp bir meh-ruha Nle eyler ol per-ruhsr bir yzden dahi (G/196.4)

Sevgilinin parlak yznn yannda ay bile snk kalr ve ay, bu gzel yze gpta etmekten kendini al koyamaz.

83

Vcdn byle vakf- d- sz- mhre klmazd Ruh- berrkna olmasa ey meh bta-ger kaz (G/35.3)

Yzn temiz, parlak ve przsz olmas aynaya tebih edilmesinin en nemli sebebidir. n papan olarak dnld bir beyitte sevgilinin yz de ayna eklinde tasavvur edilmektedir. Papaan (k), bu aynaya baktka konumaya, iir sylemeye balar. Tab- Esad bakmasa yine-i ruhsrna Sylemezdi tt-s byle ir-i h-ed 4.3.3.7.2.2. Gl, Glen Sevgilinin yz ve yana, hem gzellik ynyle hem de rengi itibariyle gle benzetilmektedir. Sevgilinin yanann gl olarak dnlmesi, n da blbl olarak ele alnmasn netice vermektedir. Baklsa gl ruhunun andelbiyz amma O h sayda dil-i zar h-bz ideriz (G/94.3) (G/9.5)

Gl olarak tasavvur edilen sevgilinin yz, o kadar gzeldir ki dier gllere benzemez ve o gl kadar gzel baka bir gl yoktur. Bihn-ter old ruhun hattn kr olal Henz byle gl almad bhar olal (G/206.1)

Yz, gl bahesi olarak dnlr. Sevgilinin az ise bu gl b ahesinde yer alan almam bir gl gibidir. Dehnn n-kfte glen-i ryunda bir gldr Fin- teinim anda rek-i savt- blbldr (G/58.1)

4.3.3.7.2.3. Kabe, Per, Mum, Mushaf k, sevgilinin yzne bakt zaman Allha ynelmi olur. Allhn cemali orada tecelli eder. Bu mnasebetle yz, kabeye tebih edilmektedir. k, kabe yzl

84

sevgiliye kavuabilmek iin mrn ve btn gnl varln vermeye hazrdr. Eylerim infk nakd-i cmr emvl-i dili Rh- val- kacbe-i ddra Allh 'akna (G/179.3)

Sevgilinin yznn Mushaf olarak ele alnd bir beyitte yzde yer alan ayva tyleri de ayet olarak dnlr. O uhun rnushaf- rynda Esad yet-i hatt Ulvv-i hsnine nass olduunda irtiybm yok (G/121.5)

Yzn perye benzetilmesinin temelinde gzellik unsuru vardr. Yz de per de gzellii ile anlr. Bu ortak zellik iki varln ilikilendirilmesinin temel sebebidir. hma zrde iken dil virp bir meh-ruha Nle eyler ol per-ruhsr bir yzden dahi (G/196.4)

Yz ve yanan en ok benzetildii varlklardan biri de mumdur. Mumun parlak ve yakc olmas, sevgilinin yznn ve yanann muma benzetilme sebeplerindendir. Yzn muma tebih edildii bu tasavvur iinde k da, mumun etrafnda dnen pervane olarak dnlmektedir. emc-i ruhsrna hurd-i mcell m disem Kadd-i mevznun in nhl-i tecell m disem 4.3.3.7.2.4. Levha, Nsha Sevgilinin yznde bulunan ben ve ayva tyleri yaz olarak dnldnde yz levhaha veya nshaya bezetilir. Yz stnde ince hatla yazlm yazlar, n kara talihi hakkndadr. Ne imi nsha-i ryunda o nev-hatt- dakk Mebha.-i bht- siyh- dile thrr midir 4.3.3.8. Az (Dehn, Fem), Dudak (Leb) 4.4.3.8.1. Genel Olarak Az ve Dudak (G/73.3) (Ms/1)

85

Az ve dudak, divanda sklkla ele alnan gzellik unsurlarndandr. Az ve dudak gzellii, esas itibariyle dar ve ufak olmasnda aranr. Az, di ve dudan i ie olmas bu gzellik unsurlarnn birlikte ele alnmasna neden olur. Bu gzellik unsurlar, hem ekil hem de renk itibariyle ele alnr. ekli ynyle gle, goncaya, hokkaya benzetilirken rengi mnasebetiyle arap, yakut gibi maddelere tebih edilmektedir. Lezzet ynnden de farkl tasavvurlar iinde ele alnr. 4.3.3.8.2. Az ve Dudakla lgili Benzetmeler 4.3.3.8.2.1. s, Ab- Hayvn, Kevser, Mm Az ve dudan Hz. sya benzetilmesinin en nemli sebebi cn balama zelliidir. s peygamber, mucize eseri olarak lleri diriltir. Sevgili de klara cn verip onlar diriltebilir. Bu mnasebetle az ve dudak Hz. s ya tebih edilmektedir. Dudak, yukarda ifade ettiimiz zellii ile b- hayvna tebih edilmektedir. Az ve dudak, Hz. s ve b- hayvana benzetildii bent iinde mim harfine de tebih edilmektedir. Bu benzerliin temel sebebi de az ve dudan kk olmasdr. Ey lebin mye-i hasyyeti b- hayvn Lacl-i cs-nefesin gona-i glzr- cn Ey ruhun arh letfet-dih lmi'a-fen Taratn yine-i sureti shib-nazarn Gn gibi nr- Hud safha-i ryunda cayn Macn-i harf-i vef mm-i dehnnda nihn emc-i ruhsrna hurd-i mcell m disem Kadd-i mevznun in nahl-i tecell m disem (Ms/1)

Sevgilinin yznn cennet olarak tasavvur edilmesi, dudak ve aznn da Kevsere tebih edilmesini netice verir. Sevgilinin yzndeki, dudan etrafnda yer alan ayva tyleri kevserin etrafndaki emen olarak ele alnmaktadr.

86

Grinen c-be-c m sanma tarf- lal-i dilberde Demde old gy nev-emen etrf- Kevserde 4.3.3.8.2.2. Gonca, Glberg (Gl Yapra), Gl Sevgilinin aznn veya dudann kk, kapal ve renginin krmz olmas, goncaya benzetilmesinin en nemli sebebidir. Sevgili, gl goncas olarak dnlr. Gonca-fem terkibiyle kast edilen de sevgilidir. Sevgilinin az yok denecek kadar kktr. Dehn- teng terkibiyle de bu anlam ifade edilmitir.
c

(G/176.2)

Adem-vcd o denl dehn- tengi kim (G/170.2)

Nhfte b gibi gftr o ona-i femde

Dudan gl yaprana benzetilmesi renginden dolaydr. Sevgilinin yz, ieksiz bir gl bahesi olarak dnlr. Bu gl bahesinde yer alan tek iek ise azdr. Sevgilinin az gl olarak tasavvur edilmektedir. Dehnn n-kfte glen-i ryunda bir gldr Fign- teinim anda rek-i savt- blbldr 4.3.3.8.2.3. eker, Hokka Dudak, tad ve lezzeti ynyle ekere benzetilir. Az ve dudaktan etrafa eker salmas da dudak ve eker ilikinin ayr bir ynn ortaya koymaktadr. Sevgilinin her bir sz eker olarak dnlmektedir. ekker-fen vasf- lebin olsa ger n'ola Tt-i tabc- ndire-g Kandehrldr (G/70.6) (G/58.1)

Hokka, dar azl bir eya olmas mnasebetiyle sevgilinin az olarak dnlr. Az ekil ynyle hokkaya benzetilir. Bunu yan sra hokkann iinde deerli eyalar muhafaza edilir. Sevgilinin aznn iinde de di (dendan) ve sz gibi deerli eyler vardr.

87

Dendnlarn gren dehen-i yrda sanur La'ln hokkada iki inc kldesi 4.3.3.9. Boy (Kad, Kmet, Endam) 4.3.3.9.1. Genel Olarak Boy Sevgilinin en fazla ele alnan gzellik unsurlarndan biride boydur. Sevgili uzun ince ve dzgn bir boya sahip olduu iin farkl benzetmeler iinde ele alnr. Sevgilinin yrrken sallanmas ve nz ile yrmesi, onun yryen bir servi olarak tasavvur edilmesine sebep olur. Sevgilinin genlii, incelii ve tazelii fidana tebih edilmesindeki en nemli etkenlerdir. Kmet kelimesi, kymet kelimesi ile birlikte ele alnr. Sevgiliyi gren klar arasnda bir izdiham yaanr. Bu izdiham kyamet gnndeki kargaa ile ilikilendirilir. Kmet ve kymet kelimelerinin birlikte kullanlmasnn nedeni bu benzerliktir. 4.3.3.9.2. Boy le lgili Benzetmeler 4.3.3.9.2.1. Servi Boy, genellikle serviye tebih edlimektedir. Sevgilinin boyunun uzun ince olmas ve sevgilinin salnarak yrmesi servi ile boy arasda benzerlik kurulmasnn sebeplerinindendir. Sevgilinin boyu iin serv, serv-i revn, serv-i hrmn, serv-i bl, serv-i emen gibi terkibler boy kelimesi zikredilmeden istiare yoluyla kullanlr. Servi, ounlukla, emende bda, bahede, su kenarlarnda bulunur. n temiz gnl, kalbi ise bir akarsu gibidir. O su servinin yanna kadar gider ve onun ayan pmeyi arzu eder. n suya benzetilen gnl, sevgilinin civarnda srekli gezer durur. Su gibi aksam tolansam b- kyun bir zamn Bahtm el virse ayan psem ey serv-i revn Eyledike gl ruhun evk-yle ben h fign Sen disen gl-zr- hsnn blbl-i nlnsn (Mur/3.3) (G/194.4)

88

Sevgilinin endam o kadar dzgn ve gzeldir ki o yrmeye balad zaman serviler bile sevgiliyi kskanr. Bu beyitte sevgilinin boyu, mbalaal bir ekilde ele alnmaktadr. Reftra gel hrmna serv eylesn hased Bl-tern olan bu revidir hemn sana (G/7.3)

n gnl, sevgilinin (serv-i revn) ayana yz srebilmek iin su gibi akmaktadr. Olmaga r-ml bir serv-i revnn pyna Sy-i Sitanbula sular gibi akd gnlmz (G/81.3)

n yaral gnl, bir glge gibi sevgiliyi takip eder ve her an onun yanndadr. Hal byle olunca n gzyalar da sevgilinin yanna ve yoluna doru akar. Deli sye-ve ol serv-i revnn pyna Akd ekim gibi sy- rehine dil-i heves 4.3.3.9.2.2. Elif Sevgilinin boyu, dzgnl ve uzunluu itibariyle, ekil bakmandan elif harfine benzetilir. Sadece bir yerde bu ekilde bir kullanm vardr. Eyleyen zde iken servi glende d-t Evvel hir elif-kaddidr ann Esad 4.3.3.9.2.3. Fidan (Nhl, Nihl) Fidann dz, uzun ve taze olmas gibi zellikleri, sevgilinin boyu ile ilikilendirilmesine sebep olmutur. k, sevgilinin mevzun boyunu, nahl-i tecell olarak tasavvur eder. Sevgilinin yanann parlak bir gne olarak dnld beyitte boy ise bir fidann yansmas olarak ele alnmaktadr. emc-i ruhsrna hurd-i mcell m disem Kadd-i mevzunun in nhl-i tecell m disem (Ms/1) (G/1.5) (G/81.3)

89

4.3.3.9.2.4. Kymet Sevgilinin boyunu ifade eden kmet kelimesiyle kymet kelimesi ayn kkten gelir. Sevgiliyi gren klar arasnda bir izdiham, kargaa yaanr. Kyamet gnnde de o gnn deheti dolaysyla insanlar arasnda bir kargaa yaanr. Bu iki olay arasndaki benzerlik, boyun kyamet eklinde ele alnmasna sebep olur. Bu ne kmet-i kymet bu ne cnb ne reftr Ki der saye hke gren k- dil-efgr Bu ne gerden-i mnevver ki fr mihre benzer An da had ile eyler dn gn zevle der-kr 4.3.3.10. Di (Dendn) eyhlislm Esad Divannda sevgiliye ait bir gzellik unsuru olarak ele alnan di, beyitlere fazla konu edilmemitir. Birka beyitte ele alnan di, baz tasavvurlar iinde kullanlmaktadr. Di rengi, ekli ve parlakl ynnden genellikle inci olarak ele alnr. Sevgilinin dilerini gren birisi, krmz bir hokka iinde iki tane inci grdn zanneder. Dendnlarn gren dehen-i yrda sanur La'ln hokkada iki inc kldesi (G/194.4) (N/5)

ir, bir baka beyitte ise sevgilinin inci dilerinin tertibindeki gzellii gremeyenlerin iirin anlamn idrak edemiyeceini sylemektedir. Hsn-i tertb-i dr-i dendn- yri grmeyen Fehm ider mi lafz- nazmn Esad mansna 4.3.3.11. Kulak (G) Divanda birka yerde ele alnan kulak, herhangi bir tasavvura konu olmamtr. Fakat bir yerde gnl kula anlamna gelen g- dern terkibi iinde mecazen kullanlmtr. (G/184.5)

90

Zb-ver it yeter yeter ey cn- b-nev G- derna halka-i meng-i tati 4.3.3.12. Gs (Sne) Gs, koyun, kalp, bar. Divan iirinde sne, duygularn algland yer olarak dnlr.63 Gs rengi, parlakl tazelii sebebiyle eitli tasavvurlar iinde yer alr. Parlak olmas nedeniyle aynaya benzetilmektedir. Balanma zlfe sne-i billr- yra bak Gr hl-i zrn yine-i tb-dra bak (G/116.1) (K/4.3)

n snesi, sevgilinin gamze oklaryla yaralanm ve sad-pare (yz para) bir vaziyettedir. Zahm- snemde eh ni-i tg-i gamn Gayret-i hsyet-i merhem-i kfur eyle 4.3.4 Sevgili le lgili Dier Unsurlar 4.3.4.1. Bse Bse, dudak ile bir btnlk ifade ettii iin beyitlerde genellikle dudakla beraber konu edilmitir. k, sevgilinin krmz bir gle benzeyen yanan ve goncaya benzeyen dudan pmenin hayalini kurmaktadr. Hayli ckn bs-i ruh- gl-fmdr femdir Harsn- menle dima evham dirhemdir (G/48.1) (G/178.3)

k, sevgilisinin dudaklarndan pmek ister fakat sevgilinin yaya benzeyen kalar buna izin vermemektedir. Fikr-i bs- lacline mni' keman ebrsdr Var m bir mey kim humr olmaya hamyzesiz (G/93.3)

Sevgilinin dudan ve yanan pme arzusuyla yanp tutuan k, bazen de sevgilisinin elini ayan pmek ister.
63

Pala,; a.g.e.;s. 354.

91

Bs iderdim ya aya girse ya desti ele Escad sk-i smn-sk grsem mey-be-kef (G/114.5)

k, sevgilinin ayan pme erefine nail olabilmek iin onun glgesi gibi onunla birlikte her yerde gezmektedir. Bs iderdim ya aya girse ya desti ele Escad sk-i smn-sk grsem mey-be-kef 4.3.4.2. Sz (Shan, Gftr) Sz, divanda zerinde ska durulan unsurlardan birisidir. Szn sevgiliyle ilgili olarak yer ald beyitlerde genellikle az, dudak, dil gibi uzuvlarla birlikte ele alnd grlmektedir. Dili uzun olan bir kiinin szlerinin dank olaca bir beyitte u ekilde ifade edilir. Esad zebn-drz olann hl ndr Elbet olur shanda pern edas ok (G/117.5) (G/87.6)

Bir baka beyitte ise sevgilinin dudaklarndan eker sald ifade edilerek sevgilinin szleri, eker olarak dnlmtr. Sevgilinin vasfalarn kalemiyle anlatmaya alan k, kaleminin konuma zelliinden bahseder. nsana ait olan sz syleme zellii kalemde de vardr. Ne kilk-i shan-g ne lisn vasfna kadir Dillerle ne mmkin k'ola takrr-i mahabbet 4.3.4.3. Ky (Mhalle, Ky) 4.3.4.3.1. Genel Olarak Ky Sevgilinin mahallesi, divanda zerinde ok durulan unsurlardan birisidir. Sevgilinin nitelendirildii veya tebih edildii varlklara gre bu mekn farkllk arz eder. Sevgilinin bulunduu mekn, n ve rakbin ilgisini ektii iin genellikle onlarla birlikte ele alnr. Sevgili bir gle benzetildii zaman, ky glen; hrye (G/18.3)

92

benzetildiinde ise onun mekn cennet olur. Rakb ise genellikle kt sfatlarla vasflandrlr. Bazen bir kpek kimi zamanda kara eytan olarak ele alnr.
Beni mehcr idp dildrdan dr ittiren dehr Rakb-i fitne-ger didkleri ol kara eytndr (G/46.3)

4.3.4.3.2. Ky le lgili Benzetmeler 4.3.4.3.2.1. Kabe Sevgilinin mahallesinin kabeye tebih edilmesi, ona verilen deer bakmndan nemlidir. n gnl, dnp dolaarak sevgilnin Kabeye benzetilen meknn bulur. Dil-i tapde bulur semt-i kabe-i kyn Misl-i kble-nm Es'ad istidre ile 4.4.4.3.2.2. Eik (Asitn), Kap (Der) Eik, divanda zerinde fazla durulmayan unsurlardan biridir. Birka beyitte ele alnan eik, k veya sevginin bulunduu bir tasavvur iinde yer almaz. Gl-mh-i sitn- sadet-gehin eh hn- kiver-i himemin em-i devleti (K/4.31) (G/180.5)

Kap da eik gibi divanda pek yer almaz. Herhangi bir benzetme ya da tasavvura konu olmayan kap, sevgilinin anld baz beyitlerde sz konusu edilmitir.
Sab snbl-sitn- baa bs-y abr old Meer peygm kklle der-i dildrdan geldi (G/204.2)

4.3.4.4. Ayann Tora (Hk-i Py) Sevgilinin ayann topra, k iin nem tayan unsurlardan biridir. Sevgilinin ayann topra, bir gzellik unsuru olmasnn yannda k iin kutsallk arz eder. k, her zaman sevgilinin ayann topra olmak ister. Bunun iin de kendini sevgininin glgesi olarak tasavvur eder. Sevgili ise bunu a ok grr ve onun bu isteini reddeder.

93

Sye-s ry-ml-i hk-i py olma Eyledi benden o serv-i ravza-i behcet dir 4.3.5. k 4.3.5.1. Genel Olarak k Seven. Divan edebiyatnda air daima ktr. Bu yzden her ey, ak ile ilgili grnr.64 eyhlislm Esad Divannda sevgili ve sevgiliye ait unsurlarla beraber en ok ele alnan bir dier tip ise ktr. Sevgiliyle ilgili hemen her beyitte k da sz konusu edilmitir. Divanda k iin kullanlan ifadelerden bazlarda unlardr: k, k- dildr, k- afte, k- felek, k- eyd, ftde, esr, divne, bmr, gam- ak, mrde, bende, dil ehli, kul, fakr, mbtel, pervne, blbl, sye, seyyh, haste. Divanda k, genellikle irin kendisi olarak yer almtr. Esad ve k kelimelerni kulland beyitlerde ir, kendisinden sz etmitir. Yukarda bahsettiimiz n en ok dikkat eken vasflarndan biri sevgiliye duyduu sonsuz ve karlksz ak uruna hereyi terketmeye hazr olmasdr. Dil n ke-zb-i tekye-i ak- cnn oldun Thamml-pe-i sabr u skn ol msivdan ge (G/23.3) (G/111.3)

k, sevgilisine kavumak iin yaar. Bu sebpele ak konusunda en mehur kii olan Mecnn ile kendisi arasnda mnasebet kurar. k, sevgilisini Leyl olarak dnr ve onun zlfnn esiri olduunu ifade eder.
Ben ol zencr-i mihnet-ber-gel Mecnn- cakm kim Esr itse beni Leyl-i zlfn itinbm yok (G/121.3)

k, sevgiliye kavumay o kadar arzu eder ki bu uurda gznden kanl yalar dkmektedir. Ey hn-i sirik itme yeter c o uhun Engt-i temenn-y vsline hizb ol
64

(G/138.3)

Pala, .; a.g.e.; s. 41.

94

Sevgiliye bir trl kavuamayan k, vuslat arzusunu yava yava yitirmektedir. k, bu noktada kendini, sevgilinin hayali ile teselli etmektedir. Klma hli em-i fikrin knc-i gamda Escad Vuslat olmazsa hayl-i yr olur br nasb (G/15.5)

n gnl yaralar iindedir nk sevgilinin gamzesi, kirpii, ka ve dier gzellik unsurlar yaralamaya hatta ldrmeye niyetlenmitir. Sevgilinin baklar da n gnlnde saysz yaralar amtr.
c

Aceb mi lle-s sne-sad-k olsan ey Esad (G/86.4)

Gnl pr-d- emr-i nigh- pr-tegfldr

n snesinde bu kadar ok yara olmasnn sebebi, sevgilinin baklarndaki sihif ve bydr. n sevgilinden yana mstarip olduunu sevgiliye fet-i cn eklinde hitap etmesindende anlayabiliriz. Sne-pr-d- cef oldgm iy fet-i cn Eser-i gamze-i pr-sihr fsnundandr (G/67.4)

k, gzellik bahesinin gl olarak vasflandrlan sevgili iin srekli inleyen bir blbl gibidir. 4.3.5.2. k le lgili Benzetmeler 4.3.5.2.1. Blbl (Andelib, Hezr) n blble benzetilmesinin sebeplerinden biri, sevgilinin yanann ve yznn renk itibariyle gl veya gonca, bulunduu yerin de gl bahesi olarak dnlmesidir. k ve rakb, sevgilinin yanndan ayrlmayan varlklar olduu iin k, rakb ise diken olarak hayal edilir. Sevgilinin yeni am taze bir gl olarak tasavvur edildii beyitte, blbln gece-gndz feryd etmesinin bouna olduu nk her gln eteini dikenlerin istila ettii ifade edilmektedir.

95

Hrlar dmenin alm her gl-i nev-restenin Rz eb b-hde eyler h u efgn andelb (G/15.3)

Blbl, btn dikenleri geerek pdih olan gln huzuruna varr ve feryd ederek ona ikyette bulunur. Dvn- h- verde kup dest-i hardan Blbllerin fign iderek itikas var (G/54.9)

nsan muhayyilesinin snrlarn zorlayan bu beyitte sabh rzgr, haberci veya mjdeci olarak dnlr. Sabahleyin gln baa geldiini gren rzgr, aceleyle blbln yanna gelir ve bu durumu blble mjdeler. Seher bada grdm yelerek bd- sab Geldi terf-i gli blble kld tebr (G/61.3)

Blbl, k ateine dtnden beri mutsuzdur. Onun ate saan feryd, h btn cihan yakmak iin yeterlidir. Delden te-i caka dil- n-dfi ey blbl Cihn-sz old her dem h- te-zdn ey blbl 4.3.5.2.2. Tt (Papaan) n papaan olarak dnlmesinin en nemli sebebi, konuma zelliidir. Bununla birlikte sevgilinin yana, yz veya snesi aynaya; onun szleri ise ekere benzetilir. Btn bu unsurlar papaanla ilgilidir ve papaan tasavvuruna sebep olmaktadr. Papaan olarak dnlen k, sevgilinin parlak ve beyaz snesini ayna eklinde grr ve istekle konumaya balar. Grp pr-evk olur dil sne-i billr- cnn Bel yinedir ttyi gy itmee bcis (G/21.3) (G/137.1)

96

4.3.5.2.3. Pervne Kk, kanatl bir bcektir. Srekli mumun etrafnda dolar ve sonunda kendini atee atar.65 Divanda k iin benzetme unsuru olan pervane, bu zelliiyle ele alnmaktadr. n pervane olarak dnlmesindeki en nemli husus, sevgilinin kendinin veya yanann mum olarak vasflandrlmasndandr. Sevgilinin yanak mumun pervanesi olan k, sevgilinin de mum gibi sessiz, dilsiz olmasn ister. Pervne-i er- ruhundur dil-i ham Olsan aceb mi em-sfat ebkem-in (G/3.2)

4.3.5.2.4. Bende, Esir, ftde, Kem-nm n bende olarak tasavvur edilmesi, sevgilinin h olarak vasflandrlmas mnasebetiyledir. n gnl, gzellik h olan sevgilinin hizmetkar, k ise sevgilinin klesi olmutur. Menr- hatla mlk-i dil old mshharn Ey h- sn bende-i fermnnm senin (G/131.5)

k, sevgilisini pdih olarak dnr. Sevgilinin vuslatna kavumutur ve bu nedenle ok mutludur. Aa lutfedilen bu durum karsnda dmanlar feryd etmektedir. Hamd li'llh pdihm kalbi dn eyledin Gona-i maksdm lutfunla handan eyledin Eyleyp ben bendene incz- vacd-i vuslatn Krn ardalarn h ile efgn eyledin (N/36)

n sknt ve kederden kurtulamamas, onun dert ve gam esiri olarak hayal edilmesine sebep olmutur. k, sevgilinin zlfnn esiri olmutur.

65

Onay, A. Talat; a.g.e.;s.333.

97

Esr-i zlfi olup hl-i yre bakma misiz Abri mk-i Htya deimiyor musunuz (G/92.2)

n ftde oluu, sevgiliye olan dknlndendir. n zamann gzelliklerini istememesi ve Hz. Yusuf gibi yalnzlk kuyusunu tercih etmesi, kfdade benzetmesinde yer almtr. Mil deiliz vasl- Zelh-y zamna Ysuf gibi ftde-i peyle-i hz (G/86.2)

Sevgiliye olan ak nedeniyle dillere den k, kem-nm olarak vasflandrlr. Sevgiliye olan ak nedeniyle k, kt namla anlmaktadr. Nigh- merhamet kl kendi bendendir senin Escad Dime ey ehriyr- nz o bir kem-nmdr nemdir 4.3.5.2.5. Bre, Mpte, Hayrn, Bmr, Mrde Divanda peygamberimiz iin yazlan bir manzumede k, kendini aresiz olarak grmektedir. lemi olduu gnhlar ve hatalar onu aresizlie srklemitir ve bu durumdan kurtulmak iin peygamberden medet istemektedir. mmetlerinden Esad- b-re bendenin Old mukayyed ism ile efli mutlaka (K/1.63) (G/48.5)

n sevgiliye olan ball, mptela olarak vasflandrlmasnn temel sebebidir. Sevgilinin per olarak tasavvur edildii beyitte k da mptel olarak ele alnr. Ne ol per gibi bir dil-rb grlmdr Ne ana bencileyin mbtel grlmdr (G/57.1)

Sevgilinin mptels olan ve onun yapt eziyetler, ceflar sonucunda hastalanan k, sevgiliden iyilik ve merhamet beklemektedir. Hastalnn ilac da sevgilinin lutuf ve keremidir.

98

ekme dmen mbteldan gel cefdan vaz ge Cn- bmra kerem kl al elin eyle 'ilc (G/22.3)

k, sevgilinin gzellii karsnda aknla dmtr ve kendini ayna gibi dnr, hayran olarak vasflandrlr. Oldum nigh- suretine dde cmle ten Bak kim misl-i yine hayrnnm senin (G/131.6)

n bmr (hasta) olarak vasflandrlmasnn sebepleri, n ak derdine mptel oluu ve dermann yalnz sevgilide olmas mnasebetiyle sevgilinin tabb olarak tasavvur edilmesindendir. Sevgili, hasta olan aa are bulacak tek tabbdir. Bu sebeple k, ondan yardm ister. Sab var ol tabb-i cna bmr oldgm syle Beni bir kerre grmek ana sklet gelmesn gelsn Gam ve mihnet sebebiyle len klar, (G/146.4) sevgili tarafndan yeniden

diriltileceklerdir. Sevgilinin dudandan klara ltfedilecek bir damla su, btn klara hayat verecektir. Sevgilinin bu hayat-bh mucizesini Mesih bile

kskanmaktadr. hy-y mrdegn- gam u mihnet itmede Rek-ver-i Mesh ola bir katra b- leb 4.3.5.2.6. Divne, eyda, Mecnn, Ferhd n vasflarndan biri de divaneliktir. Sevgiliye olan derin muhabbeti, onun akln yitirmesne neden olmutur. Sevgilinin sihirli baklar n divane olmasna sebep olan bir dier unsurdur. tdi dvne beni bir nigeh-i pr-run Bis-i silsile-cnbn- cnndur gamzen (G/124.5) (G/13.2)

Beyitte, blbl olarak dnlen n, sevgilinin gl olarak tasavvur edilen

99

yana eyda etmitir. Ruhundur n hezr cuk eyd itmee bis Hev-y turradr tahrk-i sevda itmee bis (G/21.2)

Edebiyatmzda temsil eden Mecnn ve Ferhd, divanda da eitli tasavvurlar iinde yer alr. Sevgilinin mihnet ve gamndan kurtulamayacan syleyen k, gnlnn Mecnn gibi sevgilinin zlf zincirine takldn ifade etmektir. Ne mmkindir reh dr'-if-y mihnet gamdan Dil-i Mecnn-revi ser-beste-i zencr-i kkldr (G/58.2)

n Ferhd olarak nitelendirildii beyitlerde ise Ferhd ile ilgili olarak kh, te, rn ifadeleri de yer almtr. Ferhdn sevgilisine kavuabilmek uruna da delmesi olayna da telmihte bulunulmaktadr. Olmakda kh-dz- cef h- te-kr rn hev-y akda Ferhd olam gibi 4.3.5.2.7. Hz. Yakub, Glge (Sye) Sevgilinin Hz. Yusufa benzetilmesi, onun zlemiyle srekli gzya dken n Hz. Yakub olarak dnlmesine sebep olmutur. Srh-i dde-i Ya'kb- dil iy Ysuf- hsn Fikr-i prhen-i lde-be-hnundandr (G/67.2) (G/200.4)

Glgenin, k iin benzetme unsuru olmas onun, sevgilinin karsndaki durumunu ifade etmek iindir. Sevgiliyi yceltme arzusu da bu tebihte nemli bir rol oynamtr. k, glge gibi toprakta sevgilinin ayaklarnn altnda olmay istemitir. Fakat sevgili, bunu bile aa ok grr ve bu duruma msaade etmez. Sye-s ry-ml-i hk-i pay olma Eyledi benden o serv-i ravza-i behcet dirg (G/111.3)

100

4.3.5.2.8. Kalender, Abdl Lale olarak tasavvur edilen k, ayn beyitte hem abdal a hemde kalendere tebih edilmektedir. Tekye-i glenin abdl-i nemed-p iken k idp snesini old Kalender lle 4.3.5.3. Gnl (Dil, Dern, Htr) 4.3.5.3.1. Genel Olarak Gnl Seven-sevilen ve bunlarn arasndaki ilikiler, iirlerin bel kemiini oluturur. Bu mnasebetle sevgili, sevilen; k ise seven konumundadr. Onlarn arasnda meydana gelen her hal ve hareketler, hep bu eksen etrafnda cereyan etmektedir. Sevgili, genelde vefsz olup aa yz vermedii halde bu mnasebeti srekli klan, n gnldr. Bu sebeple n gnl, inili kl olan bu ilikilerde en gl ba ve devam salayan en nemli unsurdur. Durum bu ekilde olunca, konunun nemini gze alarak divandaki iirleri incelediimzde, sevgilinin gnlnden hemen hemen hi bahsedilmezken, n gnlnden birok yerde sz edilmektedir. Dier unsurlara gre bu, k iin en ok zerinde durulan hususlardan birisidir. n snesinde yer aldna inanlan gnln en nemli zellii, sevgilinin akn kendi iinde barndrmasdr. Fakat sevene kar acmasz ve alakasz olan sevgilinin ak ykn tamak hi de kolay deildir. Sevgilinin bu ak, kendisine meyil veren n gnlnden her zaman kamakta, yabanclarla hohl olmaktadr. Byle ele avuca smayan sevgilinin ak, n gnlne ancak cef, ez verir ve ac ekterir. Gnl; ak hislerinin, karlkl ilikilerin, iletiimin ve bunlarn neticesinde ortaya kan duygularn tamamnn cereyan ettii merkezi bir yer konumundadr. Btn bu zor artlar altnda n gnl, ezilip bzlerek ve genellikle ac ekerek halden hale girmektedir. n gnl, ak arzusuyla her zaman okundur ve sknt ve bela onun (K/12.2)

101

bandan hi eksik olmaz. Bu beyitte, gnl iin kullanlan sf ifadesi n gnlnn temiz olduuna iaret etmektedir. Dil-i sf hev-y ak ile cndr dim Ann n eksik olmaz ztrb bhr- ummndr
(G/46.2)

n gnlnn bu denli yanmasnn sebebi, delilik ateidir. Bu hararetin, scakln temelinde ise n dernundaki ak atei vardr. Sziin sanma dil nr- cnnundandr Bu teb tb senin sz- dernundandr (G/67.1)

Akamdan sabha kadar inleyen, feryd eden blbln sesini dinleyen gnl, bir h ekerek nce gle daha sonra da sevgilinin yanana bakmaktan kendini alamamtr Nlesin eb-t-seher dil g idince blbln h idp bir verde bir ruhsre bakd gnlmz (G/81.4)

k, neyi var neyi yoksa akln, gnln, fikrini ve idrakini hepsini sevgiliye vermitir. ir, kendisine seslenerek bundan sonra zr dilemek iin kabahat kalmadn sylemektedir. Akl fikr dil idrkini virdin yre Esad zr idecek gayri kabhat kalmaz (G/82.5) Taze bir gl olarak vasflandrlan sevgiliye gnl veren k, blbl olarak tasavvur edilir. Sevgilinin gam tuzana den blbln tekrar bu tuzakatan kurtulmas mmkn deildir. Seni ol denl dil-bend eylemi ak- gl-i ter kim Ne mmkin dm- gamdan bir dahi zdn ey blbl 4.3.5.3.2. Gnl le lgili Benzetmeler 4.3.5.3.2.1. Mecnn, Divane, ftde, Mptel, eyd (G/137.2)

102

n gnl, sevgilinin akyla kendinden gemitir. Mecnn olmutur. Gnl, sevgilinin gzellii karsnda tedrici olarak ktye gitmektedir. nce meftn olan gnl sonra divane en sonunda da Mecnn olmutur. Hayli demdir ki gnl hsnne meftun olmu Hasret-i la'l-i lebinle cierim hn olmu Bend-i zlfnde kalup hl-diger-gn olmu Dil-i dvne bu sevda ile mecnn olmu Halka-i ehl-i hredden yine brn olmu Vheti evki-le sr-dde-i hmn olmu Bin dil cn ile ten imdi giriftarndr Cn esr-i iken-i zlf-i siyeh-krndr (Ms/2)

n gnlnn divane, Mecnn, eyda olarak vasflandrlmas, sevgilinin her trl eziyetine, ilgisizliine ramen ona kavumak istemesiyle ilgidir. k, sevgilinin yzne dklen zlf, divane gnln esir etmek iin kullanacak bir zincir olarak tasavvur eder. Dklen ryuna ol zlf-i girh-gr midir Dil-i dvneyi bend itmee zencr midir (G/73.1)

Gnl, aresiz, dkn ve acnacak bir halde olduundan ftde olarak vasflandrlmaktadr. Olamaz yr ile hem-sne dil-i ftde Cisme bir vech ile yne komaz gncy (K/11.21)

Sevgilinin cevrine, nazna dkn olan ve neredeyse bunun bamls olan gnl, mptela olarak dnlr. k, kendi mptela gnl iin sevgiliden cevr ve naz kuamndan bir elbise dikmesini ister. Sevgilinin eziyetlerine ve nazna alan k, her an bunlarla birlikte olmak ister.

103

Kl-y nz cmelik ol dil-rbya kes Pls- evri d- dil-i mbtelya kes (G/99.1)

Sevgilinin kakln grp heveslenen, onun gzelliine meftn olan divane gnl, bu istekle eyd olmutur. Ddn yeni badan heves-i kkl-i yre Dvne misin ey dil-i eyd bu hev ne 4.3.5.3.2.2. Virn Sevgilinin acmaszl, aa kar yapt kt muamele, n gnlnn yklp viran olmasna sebep olmutur. k, harap ve ykk gnln tamir etmesi iin sevgiliye yalvarmakta ve onun yzn grmek, ona kavumak istemektedir. Gster yne-i ryun bana dil-d olaym Yap o yzden dil-i vrnm bd olaym Beni mhrm- vsl itme aman sultnm Grme lyk ki gam- hecr ile n-d olaym 4.3.5.3.3. Hasta, Yaral, Kebb Sevgilinin aa ilgi gstermemesi, ayar ve rakb ile beraber olmas, n hasta olmasnn sebeplerindendir. Gnl hasta olan k, sevgilinin vuslat erbetini talep etmektedir. Tabib olan sevgili ise ayrlk derdi ile n hasta gnln idare etmek ister. erbet-i vuslat iken dil-haste-i hecre dev Derd-i frkatla mdr itmek ister ol tabb (G/15.4) (N/20) (G/169.1)

n gnl, sevgilinin eza ve cefsyla, onun baklaryla, aa yapt eziyetlerle yaralanmtr. Hatta o derece yaraldr ki, gnl yz paraya ayrlmtr.
Dil-i sad-kimiz pde zlf-i yr kalsun m O sevd ile n ne keke-kr kalsun m (G/199.1)

104

n gnlnn kebb olarak tasavvur edilmesinin en nemli sebebi, ayrlk ateiyle yanmasdr. k, ayrlk meclisinde sevgiliyle olan birlikteliini hayal eder ve kanl gzyalar krmz bade, gnlnn bir paras ise kebap olmutur. Bezm-i frkatde hayl-i n- yr ile Bde-i hamrdr ek-i hn laht- dil kebb (G/11.2)

4.3.5.3.4. Murg (Ku), Bae (Atmaca), hbz (Doan), Blbl, Pervane, Av n gnlnn genel olarak kulara benzetilmesi sevgilinin sann tuza, gzlerinin hbza tebif edilmesi ile ilgilidir. Gnl, tuzaa dm bir ku gibi sevgilinin sa tuzana balanmtr. Kalur mu murg- dilin dm-gh- kklde Hevlanur yine Es'ad devende-bl olarak (G/119.5)

Atmaca kuu, avclyla bilinir. n avc gnl de atmacaya tebih edilmektedir. Be-i sayyd- dil dahi deil hurde-ikr Perr bl adrmadan sayd eyler ank-y emel
(G/136.5)

k, genel olarak sevgilinin gl yanann blbl olarak ele alnr. Fakat sevgiliyi avlaya bilmek iin n gnl, doan olarak dnlmektedir. Doan, iyi bir avc olmas mnasebetiyle n gnlyle ilikilendirilir. Baklsa gl ruhnn andelbiyz amma O h sayda dil-i zr h-bz ideriz (G/94.3)

Gnl, gl bahesinin blbl olarak tasavvur edilmektedir. Gln kokusuna kavutuu zaman kendinden geer ve bu hal her zaman devam eder. Bir dil ki andelb-i glistn- km olur By-i gl-i visl ile mest-i mdm olur (G/56.1)

Sevgilinin yanann, parlaklk ynyle muma tebih edildii beyitte ikar (av)

105

eklinde hayal edilen n gnl, bu hbzn tuzana dmtr. Pervne-i er- ruhundur dil-i ham Olsan aceb mi em-sfat ebkem-in 4.3.5.3.5. Akarsu, Deniz, Da (Kuh) Sevgilinin boyu, uzunluu ve dznl itabariyle sanevber ve gl fidan olarak dnlmektedir. Bu aalarn genellikle su kenarnda bulunmas gereinden hareketle n gnl de suya tebih edilmitir. Bend oldum o zlf-i 'anberne Dil virdim izrna berine Dil su gibi akdi b- hsnn Nhl-i gline sanavberine (N/27) (G/3.2)

Gnl, kendi zenginliini ifade etmek iin denize benzetilmitir. Sevgilinin lutuf denizinin dalgar cotuka n gnlnn shillerine sadef, inci dolmaktadr. tsn sevhil-i dili asdf- drr-i feyz Emvc- bhr- lutfun pr-c kl bana (G/2.3)

Sevgilinin gzellik nuru, gnl dana yansmaktadr. Bu tecelli Tur Dana yansyan nurdan bile stndr. Eyleyp pr-teb-i envr- tecell-y ceml u'le-i kh-i dili tacne-zen-i Tr eyle 4.3.5.3.6. Ayna (Mirat), Cm (Kadeh) n gnlnn saf, temiz olmas ayna ile ilikilendirilmesine sebep olmutur. Gam, klarn gnlne tesir etmez. Gamn tasviri, parlak bir aynaya zarar vermez. tmez dil-i uka eser jeng-i kdret Sf yineye sret-i gam mnteks olmaz (G/88.3) (G/178.2)

106

Sevgilinin hayali, n aynaya benzeyen gnlnde saklanmtr ve oradan kmas da mmkn deildir. Bir vech ile dilden kamaz nak- haylin Aksin gibi cn o da ynede mhfuz (G/109.2)

n gnl, sevgilinin ak meyi ile dolmutur. Akn meye tebih edildii bu beyitte gnl de kadehe benzetilmektedir. Sevgiliye duyulan ak, sarho eder. Kadehteki mey de sarholuk verir. Bu ortak zellik mnasebetiyle gnl ve kadeh arasnda bir benzerlik kurulmaktadr. Cm- hatr pr-mey-i akndr ana bakma kec alma taa eyleme ey seng-dil kesr-i zcc (G/22.4)

Gnl, baka bir beyitte iki meclisinde elden ele devreden kadeh olarak dnlmektedir. Ne dem devr itse bezm-i meyde rindne mezk zre Dner peymne-ve dil sk-i smn-sk zre 4.3.5.3.7. Kl, Tarak (ne) Ay yzl sevgilinin ince belini tahayyl eden k, gnln de sevgilinin kaklne bir kl gibi balamtr. Baland klca kald gnl kklinde ben Fikr-i miyn- dilber-i meh-vedeyim dahi (G/195.4) (G/174.1)

n gnl, ektii skntlar ve sevgiliden grd eziyetler yznden para para olmutur. Tarak da ekli itibariyle blk blktr. Bu ortak zellikler, gnl ve tarak arasnda mnasebet kurulmasna sebep olmaktadr. k, gnln tarak gibi yz paraya da ayrsa bile sevgili, buna kymet vermeyecektir. Bir myna saymaz seni ol h- kat-ver Sad-pre de klsan dili mnende-i ne (G/169.4)

107

4.3.5.3.8. Sersem, Pern, Nln k, genel olarak akl banda olmayan, yar meczup bir insandr. Onun bu duruma dmesine ak ikisi sebep olmutur. Eyle dili mest-i bde-i 'ak Zehr-b- elemle itme sersem (TB/5.5)

n gnl, maruz kald skntlar nedeniyle perian bir haldedir. Onun gnl, ayrlk acsn ekmeye mecbur edilmitir. Lyk m ola dil-i perin Rencr- humr- derd-i hicrn (TB/2.8)

k, srekli strap ektii iin gnl feryd etmektedir. Maherde, peygamberimizden efaat talep ederek gnh girdabndan kurtulmay istediini ifade etmektedir. Umarm rz- cez senden ey sultnm Koma girdb- gnh ire dil-i nlnm 4.3.5.3.8. Yakb, B-karar Sevgilinin Hz. Yusufa tebih edilmesi, sevgilinin hasretiyle srekli gzya dken n Hz. Yakub olarak hayal edilmesine sebep olmutur. Bu beyitte gnl ile Hz. Yakub arasnda benzerlik bulunmaktadr. Gnl Yakubunun gznn krmzl, Yusufun kanl gmleinin hayalini kurmaktan olmutur. Srh-i dde-i Ya'kb- dil iy Ysuf- hsn Fikr-i pirhen-i lde-be-hnundandr (G/67.2) (K/5.27)

n gnl, ak yznden muhtelif hallere dmtr. Ak arbn itikten sonra dehete dm ve kararszlk haline dr olmutur. Humrdan dahi buld net- tze gnl arb- ak ile medh b-karr olal (G/206.4)

108

4.3.5.3.9. elik (Pld), Altn, Oyuncak (Bze) Gnl, ayn beyit iinde hem elik hem de altnla ilikilendirilmektedir. n gnl elikten bile olsa ak potasna girdii zaman muhabbet iksiri o elii altna dntrr. Pld ise de dil giricek pte-i caka Altn ider elbet an iksr-i mahabbet (G/18.3)

n gnlnn oyuncak olarak tasavvur edilmesinde, sevgilinin ona hi deer vermemesi nemli bir etkendir. Sevgili, n gnlne bir pul kadar deer vermemektedir. e-der-geh-i cefda beni zr kld yr Bir pula saymad dil-i bze-dnm 4.3.5.3.10. Glge (Sye) Glgenin k iin bir benzetme unsuru olmas onun, sevgilinin karsndaki durumun ifade etmek iindir. Sevgiliyi stn klma, onun yceltme arzusu da bu benzetmede nemli bir rol oynamtr. n inleyen gnl, bir glge gibi sevgilinin ayaklar altndadr. Deli sye-ve ol serv-i revana dil-i zr Akdi ekim gibi sy-i rehine cy-i heves (G/100.3) (G/191.4)

Gnl, naz ile salnarak yryen iveli bir sevgili grse bir glge gibi hemen onun ayana der. Hrm- nz ile bir nhl-i iveyi grse Misl-i sye der pyine dil-i meyyl 4.3.5.3.11. Klbe, aaa-gh Yana, gam gecesinin ay olarak tasavvur edilen sevgili, n gnl kulubesini de bir elence meknna dntrebilmektedir. (G/134.4)

109

Fikr-i ruhsrn m- gama mh itdike Klbe-i htrm a'aa-gh itdike em-i pr-hre-i hayretle nigh itdike erm-sr- ruh- pr-tbnm h itdike Ma'zeret-hhm olan bht- siyeh-ry gibi (Tah/4.5) 4.3.6. n Vcut Ksmlaryla lgili Hususlar eyhlislam Esadn iirlerinde, her an sevgilinden ayr, vuslattan uzak olarak ele alnan n, bin trl sknt ve keder iinde bulunduu ve bu yzden hem bedenen hem de ruhsal ynden rahatszlklara maruz kald belirtilmektedir. ster bir btn halinde isterse belirli ksmlar olsun n bedeni ve buna bal unsurlar birok beyitte deiik halleriyle konu edilmitir. 4.3.6.1. Beden (Cism, Ten, Vcut) 4.3.6.1.1. Genel Olarak Beden Acmasz, vefsz sevgilinin verdii ac ve kederi k, maddi olarak ya btn bedeni ya da ayr ayr uzuvlaryla hissetmektedir. eyhlislam Esadn iirlerinde kullanlan beden unsurlar, zayf ve gsz olup sevgilinin karlksz ak yznden inlemektedir. Sevgilinin gz, gamzesi bu zayf ve yaral bedenin bu halini d aha da artrmaktadr. n bu gsz bedenini ayakta tutan ise sevgili veya onun hayalidir. Sevgilinin dudak arb n bedenine cn vermektedir. Olsa n'ola arb- lebin cisme cn gibi Yokdur humar keyf-i mey-i ergavn gibi 4.3.6.1.2. Beden le lgili Benzetmeler 4.3.6.1.2.1. Ney n kl eklinde hayal edilen gnl, ak meclisindeki sazn teli olarak tasavvur edilmektedir. n sararm bedeni ise gam yarasyla ney gibi inlemektedir. k ve ney kardklar ses bakmndan birbirleriyle ilikilendirilmektedir. (G/193.1)

110

Eyleyen my- dilin tr- rebb- bezm-i cak D- gamla cism-i zerdi ney gibi nln olur 4.3.6.1.2.2. Pervne, Kl n bedeni, mumun etrafnda uan pervane olarak dnlmektedir. Fena meclisinin mumu iin bedenin pervane gibi yakmak sevgiliye demeyecek bir itir. Escad hele bu emc-i bezm-gh- fenya Pervne-sfat cismi tebh itmee demez (G/68.4) (G/68.4)

n pervane, akn ise ate olarak tasavvur edildii beyitte beden, ak ateiyle yanm ve kl olmutur. n kl olan bedeni, bir an bile susmamaktadr. Her zaman feryd eder ve inler. Kl ile n yank vcdunun ilikilendirilmesinde renk benzerlii de sz konusudur. Hezr b- cakn yansa da pervne-ve Escad Remd- cismi h u nleden bir dem ham olmaz (G/77.7) Ak ateine den n cismi, byk bir derdin aleviyle yanm ve kl (hkister) olmutur. Ad nikb- zlfni ben kadaym dahi Subh old mh- nevle kekedeyim dahi Hkister itdi cismi lehb-i mehb-i gam Ben ak dirler h bir tedeyim dahi 4.3.6.1.2.3. Mrde Sevgilinin eza ve cefs karsnda zayf den n bedeni, bu zayfl ve gszl nedeniyle mrde (l) olarak vasflandrlmaktadr. Eer sevgili, aa ilgi gsterir, ona kar vefl olursa o zaman k, taze bir cna kavuacaktr. Vef iderse o rh-i revn murdmca Bu cism-i mrde bulur taze cn murdmca (G/186.1) (N/1)

111

4.3.6.1.2.4. Nl Hayvanlarn ayaklarna aklan demir alettir.66 Bedenin nl olarak

dnlmesinin sebebi, n bedeni ve nl arasndaki ekil benzerliidir. n gsz bedeni, sevgilinin eziyetleri ve onun hayalinin yk altnda bklm ve eklen nl gibi olmutur. Kalem ebrular fikri-yle cism-i zr nl itdim Meer kim ser-nvitimdir ki kalbim b-mecl itdim Esad geri ok gn gedi ben fikr-i muhl itdim Bu eb ol mh-rnun smet vasln hayl itdim Ald htr- mhznum ilk-y srr itdim 4.3.6.2. Cn 4.3.6.2.1. Genel Olarak Cn eyhlislam Esad Divannda gnl gibi cn da k ile ilgili olarak zerinde ska zerinde durulan bir unsurdur. Cn, baz beyitlerde gnl ile birlikte ele alnmtr. Cn da gnl gibi sevgili iin yanp yaklmaktadr. Onun bu ekilde yanmasna sebep olan, sevgiliden ayr olmasdr. n cn, yaralar iindedir. Sevgilinin muhabbet klc, n cnna kastetmitir. Pr-erha idp snemi emr-i mahabbet ak cnma kr eyledi te'sr-i mahabbet (G/18.1) (Tah/5.5.)

Per kadar gzel olan sevgili, gurur pazarnn ehbenderi (konsolos) olarak tasavvur edilir. Bir satc eklinde hayal edilen sevgili, vsl malna karlk n cnn istemektedir. k ise sevgilinin bu isteini anlayla karlar. Olup ehbender-i bzr- nahvet bir per gelmi Metc- vaslna ger nakd-i cn isterse erzndr (G/46.6)

66

Onay, A. Talat; a.g.e., s. 310.

112

Sevgilinin yanandaki benin kokusu n gnlnn yanmasnn sebeplerinden biridir. Ayn sebep, n cnnn yank olmas iin de geerlidir. Old pr-nkhet dima u cn pr-sz Escad Anbern hl-i ruh- pr-tb yakd gnlmz (G/81.5)

k, sevgilinin yolunda cn vermeye hazrdr. Sevgilinin cefdan vazgemesini, kendisine eziyet etmeyi brakmasn ve vefl olmasn isteyen k, bu uurda sevgili iin en deerli varl olan cnn vermek ister. Sen esb-i cefdan harem-i hs- vefaya Ben yoluna cn virmege indike ineydim (G/142.4)

Sevgili her zaman yaralamak ya da onun cnna kast etmek ister. Sevgilinin kalar eridir ve kin doludur. Sevgilinin kalarna nazar eden k, ilk bakta bu manay karr. Onun kalar, n cn iin tehlike arz etmektedir. Bedhdir ki kasd- cn ider pr-n-i kn olmu Bu macndr kan evvel nazarda beyt-i ebrdan (G/157.2)

Sevgilinin dudann suyu, arba tebih edilmektedir. Bu arb, n cismine, bedenine kuvvet verecek ve k, cn bulacaktr. Bu arb imenin herhangi bir zarar yoktur. Bunda ergavan ikisinin keyfi gibi bir zevk vardr. Olsa n'ola arb- lebin cisme cn gibi Yokdur humar keyf-i mey-i ergavn gibi 4.3.6.2.2. Cn le lgili Benzetmeler 4.3.6.2.2.1.Murg n gnl ve cn, sevgiliye gitmek, ona umak ister. Bu nedenle n cn, ku olarak tasavvur edilmektedir. Cn ve gnl kuu, kanatlarn aarak sevgilinin tarafna umak ve onun kapsn yuva yapmak istemektedir. (G/193.1)

113

Aalm murg- dil cnmzn bl u perin Aiyn eyleyelim haclet ile savb- derin 4.3.6.2.2.2. Bmr Cn, sevgilinin acmaszl ve vefszl nedeniyle bmrdr. n mptela olarak vasflandrld beyitte, sevgilinin cefdan vazgemesi ve n hasta cn iin ila bulmas istenmektedir. ekme dmen mbteldan gel cefdan vaz ge Cn- bmra kerem kl al elin eyle 'ilc (G/22.3) (K/5.2)

Sevgilinin gl bahesinde seyrana baladn gren k, hasta cnn sevgiliye sunmu, onun yoluna koymutur. Sevgiliyi uyank zanneden k, ona gnl derdini anlatmtr. Fakat sevgili sarhotur. Gnl derdini zamansz aa vuran k, kusur ettiini ifade etmektedir. O eh seyrna z eyleyince shn- glzr Kodm rhnda istirham idp bu cn- bmr Grnce geri sundum arz- hl-i htr- zr Meer ser-mest imi hyr andm ol sitem-kr Zamansz syledim derd-i dil-i zr kusr itdim 4.3.6.2.2.3. Gz (em) Cn, insann fiziki lemi manevi bir ekilde seyrettii, maddi lemdeki gzellikleri ve irkinlikleri hissetii bir yer olmas mnasebetiyle gze (Tah/5.4)

benzetilmektedir. air, bir beyitte cn gznn halkasn, ak hayalinin parmana yzk yapmas iin Allha dua etmektedir. Kl halka-i em-i can d'im Engt-i hayl-i caka htem (TB/5.4)

k, kendi kirpiklerini rakb olarak tasavvur etmektedir. Kirpikler, n cn

114

gznn yoluna al rp gibi bir set ekmitir. Satr- mjem de bana rakb old b-mess Sedd itdi rh- bsra-i cn hr u has (G/98.2)

An sevgilsini grememesinin sebebi, ayrlk uykusunun n cn gzn kapatmasndandr. Hb- firk beste klup em-i cnm Gzden nihn kld o rh-i revanm (G/191.1)

Sevgilinin bulunduu meknn tozunun srme olarak tasavvur edildii drtlkte k, bu srmeyi cn gzne ekmitir. Bu durumdan honut olan k, ceylan gzl sevdiilinin kapsnn toprandan ayrlmamak ister ve sevgilisinden kendisini kovmamasn taleb etmektedir. Gubr- kyun khl itdigi-n dde-i cnm Beni hk-i derinden srme ey emi gazlnm O eh nz eyledike ben niyz- bselik kldm Tarab-bh-y uk old bu hletle efgnm 4.3.6.2.2.4. Glzr Sevgilinin nefesinin Hz. snn nefesine tebih edildii, duduann ise lmszlk suyu olarak tasavvur edildii manzumede n cn, glbahesi eklinde hayal edilmektedir. s nefesli sevgili, cn bahesinin goncasdr. Ey lebin mye-i hasyyeti b- hayvn Lacl-i cs-nefesin ona-i glzr- cn Ey ruhun arh letfet-dih lmi'a-fen Talatn yine-i sureti shib-nazarn Gn gibi nr- Hud safha-i ryunda cayn Macn-i harf-i vef mm-i dehnnda nihn (Ms/1) (N/17)

115

4.3.6.2.2.5. Mlk, Rz (Hazine), Nakd (Para) Sevgili, sihirli baklaryla btn lemi talan etmitir. Cn ve gnl mlknn felh bulmas mmkn deildir. Bu beyitte cn, lke olarak tasavvur edilmektedir. Sevgilinin baklar her yeri yama ettiinden cn lkesi de bu duruma maruz kalmaktadr. Bir nigh- pr-fsn lemi trc ider Milket-i sabr- dil cna ne mmkindir felh (G/26.3)

Cn, deerli ve grnmez olmas mnasebetiyle hazineye tebih edilmektedir. Gzya, cn hazinesinin emaresidir. Sevgili, btn srlara vakf olabilen gzleriyle bunun farkna varmaktadr. Ayniyle rz- cn bilr ek-i ddeden em-i nhfte-bni shib-nazr gibi (G/201.3)

n cn, sevgilinin vuslatn satn almak iin harcnan bir nakiddir. k, gurur pazarnda cn nakdi ile sevgilinin vuslatn satn almaya kararldr. Sevgiliden byle bir teklif gelirse k buna razdr. Olup ehbender-i bzr- nhvet bir per gelmi Met- vaslna ger nakd-i cn isterse erzndr 4.3.6.2.2.7. Rite (p), Hedef k, sevgilinin san hayal ederken cn ipi krdm olmaktadr. Cnn ip olarak tasavvur edilmesinde, cnn sevgilinin salarnn arasnda yer ald fikri vardr.
Rite-i cn haylt ile pr-'ukde klan Fikr-i ham-der-ham-i turre-i pde midir (G/47.2)

(G/46.6)

Cn, ektii ac ve keder, sevgilinin gamze ve kirpik oklarnn muhatab olmas sebebiyle hedefe benzetilmektedir. Sevgilinin baklarn hayal eden k, kalar yay olan sevgilinin nazar oklarna hedef olur. Asl hedef olan n cndr.

116

Fikri her kez gzer eyler hedef-i cnmdan Ey ka yy hayl-i nigehin tr midir 4.3.6.2.2.8. Dhme (Mezar), Hne (Ev) Sevgili, n cn iinde yer etmitir. k, sevgiliyi burada muhafaza eder. Mezar, iindeki cesedi saklar. k da sevgilisini cn iinde saklar. Bu benzerlikler, cn ve mezar arasnda iliki kurulmasna sebep olmutur. Her dem ki gele tr-i gamn cna yer eyler Bir dhmedir ol taze de drne de mhfuz (G/109.3) (G/73.2)

Sevgilinin yanann mum olarak tasavvur edildii beyitte n kirpii o mumun fitili, cn ise hane olarak dnlmektedir. Sevgilinin yana, n cn evini aydnlatan mum gibidir. Ak da kendi kirpiini, cn evinin mumuna fitil yapacaktr. N'ola tb- er- rzn gitmezse emimden O em-i hne-sz- cana mjgnm fetl itdim 4.3.6.2.2.9. Nizr, Rh- Revn Cn, sevgiliye olan zlemi ve ektii skntlar neticesinde zayf ve gsz dmtr. Bu nedenle nizr olarak vasflandrlmaktadr. Zr u nzr ise ne caceb cism cnmz Zencr- zlfe beste hevy-tabiatz (G/74.4) (G/139.2)

Rh- revn, sevgiliyi ifade etmek iin kullanlan bir ibaredir. Cn ve ruh, her iki varlk da gze grlemedii iin, bu varlklar arasnda benzerlik kurulmaktadr. Ukn ayn- zulmet olur nr- ddesi Cn gibi gzden olsa o rh- revn nihn 4.3.6.3. Gz (em, Dde) 4.3.6.3.1.Genel Olarak Gz Sevgilinin gzleri, baklaryla ve gamzesiyle ldrc bir zellie sahiptir. Onun gzlerinin merhametsiz olmasna ramen n gzleri, sevgili uruna kanl (G/150.4)

117

gzyalar dkmesiyle ele alnmaktadr. Divanda birok beyitte ele alnan bu gzler, ne hya benzemektedir, ne de sevgiliye gamze o klarn atabilmektedir. Gamze oklarn atan sevgiliye karlk, n gzleri hedef tahtas konumundadr. Sevgilinin bklm bklm zlf, gne gibi parlak yzn rtnce onun gzlerini gremeyen n gzne mtem perdesi iner.
Mihr-i ruhsrn ne dem ol zlf-i ham-der-ham kapar Hasret-i r'yetle emim perde-i mtem kapar (G/72.1)

Sevgilinin cevr oku, n gz halkasndan geerse, keman kal sevgili ktan bir an bile gizlenemez. Ger tr-i evri gese de zihgr-i ddeden Bir kez gzmden olmaz o ka kemn nihn (G/150.2)

Rh- revn olarak vasflandrlan sevgili, cn gibi gze grnmez olursa, o zaman klarn gzlerindeki aydnlk, tam bir karanla dnr. Ukn cayn- zulmet olur nr- ddesi Can gibi gzden olsa o rh- revn nihn (G/150.4)

n gznn bir zellii de kanl olmasdr. k, sevgilinin cevr ve cefs, ondan ayr olmas gibi sebeplerle ok alamaktadr. Bu kadar ok alayan n gzlerine kan dolmaktadr. Benn manzar- hnn-i em-i k olmudur Ser-engt-i la'ln old sanman reng-i hnndan (G/155.3)

Sevgiliden uzak den n cn gzn ayrlk uykusu kapatmtr. Gzleri kapal olan k, ruh- revn olarak vasflandrlan sevgilisini de grememektedir. Hb- firak beste klup em-i canm Gzden nihn kld o rh- revanm (G/191.1)

n gzlerinin parlak olabilmesi iin sevgilinin gzellini hayal etmesi

118

gerekmektedir. Cennet hrisi bile olsa n gnl ona meyil etmez. Sevgilinin gzelliine sahib olmas gerekmektedir. Deildir ddemiz ren hayl-i hsn-i cnnsz Nigh itmez gnl hr-i behit olursa da nsz (G/90.1)

Gnlde ak olmaynca n gznn aydnlk olmas mmkn deildir. inde gzel bir koku olmayan ienin grn de ho deildir. Olmasa dilde hev dde deildir ren Nefha-yb olmayacak e ho-endm olmaz 4.3.6.3.2.Gz le lgili Benzetmeler 4.3.6.3.2.1. Cm (Kadeh), Zihgr (Yzk) Sevgilinin dudann krmzl, n gzne yansd zaman o gzlerden kan akar. Gz; bir kadeh, iindeki krmzlk ise ergavan arb olarak tasavvur edilmektedir. Gzn kadehe tebih edilmesinde ekil benzerliinin yan sra gzdeki krmzln, rengi mnasebetiyle, arb olarak dnlmesi de nemlidir. emim ki caks-i laclin ile hn-ekn olur Rind-i nigha cm- mey-i ergavn olur (G/53.1) (G/76.3)

n gz, okularn parmaklarna taktklar bir eit yzk olan zihgre benzetlimektedir. Bu beyitte tr (ok), kemn (yay) ve zihgr kelimeleri tenasp iinde ele alnmtr. Ger tr-i evri gese de zihgr-i ddeden Bir kez gzmden olmaz o ka kemn nihn (G/150.2)

k, ayrlk meclisinde sevgilinin dudan dnd zaman, n kanl gzyalar bade, gz ise kadeh olarak tasavvur edilmektedir. Fikr-i lebiyle bezm-i firak ire Es'ad Hn-i sirik bade ana dde cm olur (G/56.5)

119

4.3.6.3.2.2. Misfirhane, Pencere (Revzen) klarn gzne bir an bile uyku girmemektedir. Onlar her zaman uyanktr. n gznde her gece, sevgilinin hayaline benzeyen bir misafir vardr. Sevgilinin hayalinin misafir olarak tasavvur edildii beyitte gz de bu misafirin konaklad bir misafirhanedir. Nice bdr olmasun cukn iy nr- basar Ddede her eb haylin gibi bir mihmn olur (G/68.3)

Anlam itibariyle sevgilinin merhametsizliinin ve istinasnn vurguland beyitte gz, pencereye tebih edilmektedir. n sevgili iin drt tane mit penceresi olsa bile sevgili, aa ikbal kapsn amayacaktr. r olsa da ger revzene-i em mdi Uka o mehden der-i ikbl almaz 4.3.6.3.2.3. Klf (Niym), Drbn Sevgilinin baklar klca tebih edilmektedir. n gzleri de bu baklarn odak noktasdr. Bu mnasebetle n gz kl kn/klf olarak tasavvur edilir. k, srekli olarak sevgilinin fitne dolu gzlerini dnr. Gz ise sevgilinin bak klcnn klf olmutur. Fikr-i d-em-i fitne-ger-i yr ile mdm Ddem hayl-i tg-i nigha niym olur (G/56.3) (G/83.3)

Sevgiliye daha yakndan bakmaya alan k, kendi gzlerini drbn olarak dnr. Bu sayede ay yzl sevgiliyi daha iyi grebilecektir. Thsl-i kurba sacy ile kl emi dr-bn Olmazsa br drdan ol meh- cizra bak 4.3.6.3.2.4. Selsebl, Habb (Kabarck) (G/116.4)

120

Selsebl, cennette yer alan zel bir emedir.67 n gzlerinden srekli ya akmas, gzn bu emeye tebih edilmesinin en nemli sebebidir. Bu beyitte n snesi de Selseblden dklen sularn topland bir havuz olarak dnlmektedir. Kirpiklerin ucundan damla damla dklen yalar, sne havuzuna dklr. Dkp ekim gibi ser-i mjgnlarmdan karta-ber-katra D emim havz- snem zre gy Selsebl itdim (G/139.4)

Bir baka beyitte ise gz, su zerindeki kabarck olarak dnlmektedir. Gz, sevgiliye beyhude bakmaktadr. Ondan svg ac suyu zerinde bir kabarck olmas istenir. Ey em yeter nazra-i b-hde o yre Telh-be-i dnmma gel br habb ol 4.3.6.3.2.5. Kr, a (Ahvel) Gz, bir dier beyitte n-bin olarak vasflandrlmtr. Grmeyen bir gze srme ekmek o gzn grmesini salayamaz. C-be-cdr nazar- gerd-i hat zhhdn Srme tenvr idemez dded-i n-biny (K/11.20) (G/138.2)

n gzleri, sevgilinin kalarna dr olduktan sonra a olmutur. Baklsa hey'eti 'ayniyle hvel olmudur O r-ebrya em-i taleb dr olal 4.3.6.3.2.6. Atedn k her an alamaktadr. Onun gzlerinden kimi zaman gzya, inci dklrken bazen de o gzlerden kvlcmlar kar. Sevgilinin gzelliinin yakc hali, n gzlerine tesir etmitir. Bu sckalk nedeniyle gzya ate olmutur. Gz de bu sebeple atedan olarak tasavvur edilmektedir. (G/206.2)

67

Pala, .;a.g.e., s. 348.

121

Hayl-i sz- hsnnle erer-efndr imdi Aceb kim dde-i pr-bm te-dnm olmudur 4.3.6.4. Gzya (Sirik, Ek, Girye, Ya) 4.3.6.4.1. Genel Olarak Gzya n vucut ksmlarndan olan gzlerin en nemli hususiyetlerinden biri, sevgiliye muhabbet ile bakmasnn yan sra gzyalar da dkmesidir. n en nemli zelliklerinden bir olan gzya, beyitlerde genellikle gz ile birlikte konu edilir. okluu, rengi, parlak ve kanl olmas gibi zellikleriyle eitli tasavvurlar iinde ele alnmtr. okluu ynyle su birikintisine, sele benzetilen gzya, yuvarlak ve parlak olmasyla inciye tebih edilmektedir. n hasretle dkt gzya ve ak atei sevgiliye bir gzellik vermektedir. Sirik-i dde-i hasretle szi-i cakm Virir ne denl fzn olsa b tb sana (G/6.2) (G/51.3)

n gzleri kanldr. Bunun tek sebebi, srekli olarak sevgiliyi hayal etmesi deildir. Sevgilinin dudann krmz arb n gznde yer etmitir. Bu nedenle n gzleri kanldr. Hnn sirik sanma hayl-i mdmdan emimde kald srh-i shb-y nb- leb (G/13.4)

Sevgilinin boy itibariyle taze bir fidana tebih edildii beyitte, n gzyalar, her yandan bu fidann ayaklarna ulamak ister. k, bir su gibi her yerde bu taze fidan aramaktadr. Her s sirikim olsa revn payna n'ola Ey nhl-i taze su gibi cynnm senin (G/131.6)

Gzya, n ok alam olmas sebebiyle kanldr. k, kanl gzyalarnn durmasn ve sevgilinin parmanda boya olarak yer etmesini istemektedir.

122

Ey hn- sirik itme yeter c o hun Engt-i temenn-y visline hizb ol (G/138.3)

Gam nedeniyle dkllen gzyann bir damlas, n saf gnlnde yer eder. Bir damla yamur, denizi doldurur. Dne-i ek-i gam eyler dil-i sfiye eser Dg ile karta-i brn pr ider deryy (K/11.17)

Ate, suyu buharlatrr ve onun yok olmasna neden olur. n gzyann ilerlemesine de ak atei engel olmaktadr. Ate ok olduu zaman denizi bile kurutabilir. H kor m sz- cak ki eskim revn ola Bisyr olunca huk olur tede yem dahi 4.3.6.4.2. Gzya le lgili Benzetmeler 4.3.6.4.2.1. Su, Akarsu (Cy), Akdeniz (Bhr-i sefd), Sel Gzyann aslnn su olmas, ekil benzerlii ve okluu bu unsurlarla ilikilendirilmesinin sebepleri arasndadr. Sevgilinin boyunun ve yanann hayalini kuran k, gzya dkmeye balar. n gzya, taze gl aacnn glgesinden akmaya balayan su olarak tasavvur edilmektedir. Fikr-i kadd rznla bak sirik-i emime Sye-i nhl-i gl-i terden revndr sanki b (G/11.3) (G/195.2)

k, gzel sevgilinin hayalini kurup alamaktadr. Onun gzyalar, bir su gibi sevgilinin mahallesinin civarna akp orada sevgiliyi aramaktadr. Hayl-i b tb- hsni ile rzi-i ekin N'ola su gibi sy-i ky-i yri olsa cy-ende (G/167.3)

Gzya, hzl akmas ve okluu itibariyle akarsuya tebih edilmektedir. Sevgili, serviye benzetilmitir. Serviler su kenarlarnda yetiir. n gzyalar da

123

servinin ayana akan, onu besleyen, canlandran bir akarsu olarak hayal edilmektedir. Misl-i cy ol serv-i revann pyine akdi Dil-i meyyali de eskim gibi ol suda grdm ben (G/158.3)

Gzyann ok olmas ve birikmesi, bir beyitte Akdenize benzetilmesine sebep olmutur. Bhr- sefde dnse sirikim bi-caynih Cn aceb mi merdm-i em Akbnarldr 4.3.6.4.2.2. nci, Mercn, Yakut Sevgilinin zlemiyle veya dudann, diinin hasretiyle dklen gzyalar, sadefin iinde yer alan inciye tebih edilmektedir. k, sevgilinin diini hayal edip alam ve onun gzya her taraf kaplamtr. Sadef veya inci grmek isteyen n ya dolu gzlerine bakmaldr. Fikr-i dendnnla c itdi sirikim her taraf Dr dilerse em-i ek-ldma baksun sadef (G/114.1) (G/70.4)

Sevgilinin krmz yanan dnp alayan n gzyalarn grenler, her bir damla gzyan mercn zannetmektedir. Fikr-i izr- li ile girye eylesem Her karta-i sirikimi mercn sanur gren (G/147.2)

Sevgilinin drr-i yetm (byk inci tanesi) olarak vasflandrld beyitte k, sevgilinin dudan hayal eder ve gzya dker. n gznden dklen her bir damla ya, paha biilemeyen krmz bir yakut gibidir. Gzyann kanl olmas, krmz yakuta tebih edilmesinin en nemli sebebidir. Fikr-i la'linle senin ddemden ey drr-i yetm Old rzde nice ykt- srh-i b-bh (G/9.2)

124

4.3.6.4.2.3. ebnem, Jle Gzya, ekli ve saydaml ynyle ebneme benzetilmektedir. ebnem, gnein scaklna dayanamaz ve buharlar. n gzya da sevgilinin yanann hayaline dayanamaz ve hemen akmaya balar. Hayl-i crzn itmezdi ek-i emi revn Tahamml olsa teb-i fitba ebnemde (G/170.3)

Bir baka beyitte gzya, yine ekli ve mhiyeti cihetiyle i tanesine tebih edilmektedir. n yaralar lleye, gzya ise jleye benzetilir. Ey d- taze yre al lleler gibi Ey ek-i dde sen de sal jaleler gibi 4.3.6.4.2.4. arb, Glb (Glsuyu) Kanl gzya, arba benzetilmektedir. Gzyann ayrlk meclisinde iilen arba tebih edildii beyitte, gnl de arbn yanndaki meze olarak kebaba benzetilmektedir. Gzyann arb olarak tasavvur edilmesinde gzn kadehe benzetilmesi ve gzyann kanl olmas gibi faktrler etkilidir. Bezm-i frkatde hayl- c n- yr ile Bde-i hamrdr ek-i hn lht- dil kebb (G/11.2) (G/192.1)

Sevgilinin yanann hayaliyle alayan k, sanki gzlerinden damla damla glsuyu aktmaktadr. Gzya ile glsuyunun ilikilendirilmesinde renk benzerlii nemli bir etkendir. Hayl-i rz- yr ile Esad girye-rz olsam Gl-b-efn olur bu em-i giryn katra-ber-k:atra (G/177.6)

Sevgilinin yanann hayali, n gzlerinin dolmasna sebep olmutur. Gzden akan ya, inbikten szlen glsuyuna tebih edilmektedir.

125

Fikr-i ruh- yr eyleyp ey dde pr-b ol Ayn ile dkp katralar inbk-i gl-b ol 4.3.6.4.2.5. Zencr n gzya zincire benzetilmektedir. Gzya damlalarnn art arda sralanmas, ekil benzerlii bu tasavvurun sebebidir. Gzden katre katre inen yalar, krdm olmu zincir gibidir. Katrh-y tz-i rz-i sirikim ddeden Nle-g pr-ukde bir zencrdir sensiz bana 4.3.6.5. Kirpik (Mjgn, Mje) 4.3.6.5.1. Kirpikle lgili Benzetmeler 4.3.6.5.1.1. Sprge (Crb) n kirpikleri, sprgeye benzetilmektedir. Bu benzetmenin en nemli sebebi, kirpikle sprge arasndaki ekil benzerliidir. k, kirpiklerin sprge yaparak sevgilinin yolundaki dikenleri temizlemek ister. Bu vesile ile onun yoluna yz gz srm olacaktr. Arz eyleyelim savb- reh-i cnn Yollarn hrna crb idelim mjgn 4.3.6.5.1.2. Kalem (Hame, Kilk) Kirpik, ekil ynyle kaleme tebih edilir. Sevgilinin kalarn gzellik iirinin en gzel beyti olarak dnen k, onu, divannn giri beyti olmas iin kirpikleriyle yazmtr. D satr- ebruvnn hme-i mjgnla yaz Escad O eh-beyt-i melhat matlac- dvnm olmudur (G/51.5) (K/5.4) (G/4.2) (G/138.1)

Sevgilinin gamzesi, k iin cef anlam tar. Fakat n kirpik kalemi, sevgilinin gamzesinden vef manasn karr.

126

Gamzesi geri mucammdr cef mansna Hall-ider kilk-i mjem amma vef mansna (G/184.1)

n kirpiinin herbir teli kalemdir. Fakat iinde bulunduu sknt halini hi kimse sevgiliye aklayamaz. n hali, bir metin olarak dnlmektedir. Kirpik kalemleri ise bu metni izah etmekten acizdir erh eyleyemez metn-i gam-i hli o ha Her tr- mjem geri bir al-y kalemdir 4.3.6.5.1.3. Saff (Ordu) Kirpikler, dizilii ve dzeni itibariyle saffa benzetilmektedir. k, her gece sevgiliyi hayal etmektedir. Eer uyursa, sevgilinin hayali gznden gidecektir. Bu nedenle kirpik ordusu, her gece uyku ile mcadele etmektedir. Ddeden nr- haylin olmasun z'il diy Saff- mjgnm ider hb ile her eb kemeke 4.3.6.5.1.4. Reh-zen (Yolkesen) Mest gzl sevgilinin hayalini kuran k, onu grmek istemektedir. Kirpikler ise n bu isteine engel olur ve onun nazar yolunu kapatr. O em-i meste tahayylledir hemn nazarm Reh-i nighma zr mjem de reh-zendir 4.3.6.6. Boy (Kadd, Kmet) An boyu, strap ve dert yznden iki bklm olmutur. Boy unsuruna divanda fazla yer verilmemitir. ektii skntlara paralel olarak boyunun eri olmas, beyitlerde kla ilgili gze arpan bir husustur. n boyu, hamde (eri) olarak vasflandrlmaktadr. Eri endamyla sevgilinin gzellik mumu karsnda yanmaktadr. Yandm hamde kadd ile bak em-i hsnne Pervne-gr khne kemn sylerim sana (G/8.3) (G/65.2) (G/104.4) (K/10.33)

nsanlarn karsnda rk eder gibi eilmek doru deildir. Kbleden baka

127

hibir eyin karsnda eilmemek gerekmektedir. htiraz eyle rk-s peresti klmadan Kbleden gayrlara kaddin d-t itmek abes (G/20.3) Sevgilinin kalarn hayal eden n boyu erilmi ve ba da top gibi olmutur. Cismi de evgandan daha kt bir vaziyet almtr. Ham klup kaddim serim top itdi fikr-i ebruvn Cism-i zrm kld evgn- kazadan dahi kec 4.3.6.7. Sne 4.3.6.7.1. Genel Olarak Sne n sevgilinin akn barndrd, gamze ve onun kirpik oklarn saplad yer olan snesi, genellikle ateli ve yaral olmas itibariyle konu edilmitir. Bu yaralarn sebebi gamze ve kirpik oklardr. Sevgilinin aa gnderdii gamze oklar, snesini parampara bir hale getirmitir. Nigh- mesti girbn- sabrm alm iken Yetidi gamze de k itdi sinemi der-hl (G/134.2) (G/24.4)

Ak klc, n snesinde birok yara amtr. n snesinin para para ve yaral olmasnn bir sebebi de aktr. Pr-erha idp sinemi emr-i mhabbet ak canma kr eyledi te'sr-i mhabbet (G/18.1)

Ak ve efkat, dert ve bela klcyla n snesinin yaralanmasna neden olnutur. evk meclisini, a dar eden de yine bu iki unsurdur. Sinemi pr-d- emr-i bel v derd idp Bezm-i evki teng iden mihr mhabbetdir bana (G/5.4)

n snesi her zaman yara bere iindedir ve eitli nedenlerle para para olmutur. Snenin yank olmas da bir dier hususiyetidir.

128

Bu sz- sne bu d- dern ile Escad Sarr-i hmeni g it ki nya m'ildir (G/41.5)

n snesinde ve bann zerinde grnenler kana bulanm yaralar deildir. tiyak aac zerinde yer alan yz yaprakl bir gldr. Grinen d- hn-lde sanma snede serde Gl-i sad-berg-i hasretdir nihl-i itiyak zre 4.3.6.7.2. Sne le lgili Benzetmeler 4.3.6.7.2.1. Hazne (Gencne), Hedef Ay gibi gzel olan sevgilinin n snesinde at yaralar mcevhere, n snesi ise bu mcevherlerin muhafaza edildii hazineye tebih edilmektedir. Bu benzetmede sevgiliye ve n snesinde meydana getirdii yaralara deer verilmesi nemlidir. D- gamn itdim o mehin snede mhfz Gevherdir olursa n'ola gencnede mhfz (G/109.1) (G/174.4)

n snesi, sevgiliden gelecek her trl olumsuz davran karsnda bir hedef tahtas gibidir. Ceml olsa aceb mi tr-i kilk-i tre-peykna Hedef-ve sne germi d- derde sabr ider kaz 4.3.6.7.2.2. Lle Sevgilinin gamze ve kirpik oklaryla yaralanan n snesi, ekli ynyle lleye tebih edilmektedir. Llenin gbeinde yer alan kara nokta, n snesindeki yara olarak dnlr. Yapraklarnn sayca ok olmas da n snesinin para para olduuna iaret etmektedir. Aceb mi lle-s sne-sad-k olsan ey Esad Gnl pr-d- emr-i nigh- pr-tegfldr (G/58.5) (G/35.4)

129

4.3.6.7.2.3. Msikr Musikar, baz dervilere mahsus telli bir sazdr.68 Sevgili, n snesini yz paraya blmtr. k da bu nedenle feryd etmektedir. Bu durumdaki sne, hem ekli hem de kard ses mnasebetiyle msikra tebih edilmektedir. Kld sad erha snemi muskr gibi Nlem itse nola pr smia-i hbb 4.3.6.7.2.4. Get-gh (Gezi yeri) n snesi bir gezi alanna benzetilir. Snedeki yaralar, sevgilinin ayak izleri olarak tasavvur edilir. Sevgili, daha nce burada gezmi ve iz brakmtr. Sz-in-y berk-i kaza dr- gamzeyim Kim get-gh- sinede gam tde tdedir 4.3.6.8. Cier Cier, n ektii eziyetler sebebiyle kanl ve yaraldr. Sevgilinin krmz dudaklarnn hasretiyle n cierine kan dolmutur. Hayli demdir ki gnl hsnne meftun olmu Hasret-i la'l-i lebinle cierim hn olmu Bend-i zlfnde kalup hl-diger-gn olmu Dil-i dvne bu sevda ile mecnn olmu Halka-i ehl-i hiyredden yine brn olmu Vheti evki-le sr-dde-i hmn olmu Bin dil cn ile ten imdi giriftarndr Cn esr-i iken-i zlf-i siyeh-knndr (Ms/2) (G/62.2) (G/190.1)

Gnl iesinin krlan her bir paras n cierini delip geen bir ine gibidir.

68

Pala, .; a.g.e., s. 296.

130

Her paresi bir n-i ciger-dz olur Es'ad keste kalursa dil-i gam-dde e (G/185.5)

Sevgilinin sihirli kirpik oklar, n cierini delip gemektedir. Fitnenin mekn, sevgilinin ktlk dolu gzlerinin kesidir. Tr-i mjgn n'la olsa ciger-dz-i fsn Ke-i dde-i pr-riidir cy- fiten 4.3.7. Madd ve Manev Haller Ak tuzana dm olan k, genel olarak sevgiliden karlk grmemesinin neticesinde trl trl hallere girerek, takatsz dmektedir. Bu haller gam, keder, feryd, dert, biarelik, hasret vb. gibi manevi haller olarak ele alnabilir. k, bazen bu skntl hallerden kurtulmann aresini aramakta bazen de sevgilinin vuslatna kavuma adna bu halinden honut olarak karmza kmaktadr. Bu unsurlar, eyhlislam Esad Divannda birok beyitte sz konusu edilmitir. Seven ve sevilen ilikilerinde, sevgili her zaman eza ve cefsyla eziyet eden taraf, k ise bu olumsuzluklara hedef olan kii konumundadr. Divanda bunun aksi bir duruma isabet edemedik. Haliyle bu skntlara giriftar olan k, byk bir ac iinde kvranmakta, dertten derde dar olmaktadr. Gnlde hasl olan ak ateinin, sevgili tarafndan sndrlmemesi, bu atein gzyalar vastasyla darya sevk edilmesine sebep olmaktadr. Sevgilinin mihnet ukuruna den k, aresiz bir ekilde derdine derman bulmaya alr. Dert ve gam saldrsna maruz kalan k, kurtulu aresini yine sevgilide aramaktadr. 4.3.7.1. h, Feryd, Fign, Nle 4.3.7.1.1. Genel Olarak h, Feryd, Fign, Nle h ekmek, feryd u fign edip inlemek, gzya dkmek n srekli yapt ilerdendir. Feryd etmek n yapmas gereken bir itir. Blbl, gle olan akndan sabahlara kadar inlemektedir. Ayn durum klar iin de geerlidir. (G/149.4)

131

Old fign lzime-i hl-i ckn eb-t-sabh nleler eyler hezra bak (G/116.3)

k, gnln sevgiliyi balamak istemektedir. Fakat sevgilinin zlfnn dahi birok sevdals vardr. Bu nedenle k h ekmektedir. Dil-beste olmak ister idim h neyleyim Sevd-y zl finin dahi ehl-i hevs ok (G/117.3)

k, rakb ve ayar tahkir eder ve onlar kt varlklara benzetir. Bu beyitte de ayar, dikene benzetilmektedir. Taze gl olarak tasavvur edilen sevgilinin her yann dikenler sarmtr. Byle bir durumda andelibin (k) sabah akam feryd etmesinin hibir faydas olmayacaktr. Harlar dmenin alm her gl-i nev-restenin Rz eb b-hde eyler h u efgn andelb (G/15.3)

Blbln sesi ile n h u efgn arasnda benzerlik vardr. Blbl, genellikle sembolize eder. Mutluluk anlarnda bile blbl h ve nleyi elden brakmaz. Fign u zr kim eyler bu devr-i hurremde derse blbl ider h u nleyi her br (K/9.43)

Sevgili, ta kalplidir ve aa yz vermez. Bu nedenle k her zaman feryd etmektedir. Sevgili artk aa ilgi gstermekte ve onun yzn gldrmektedir. Vuslat szn yerine getiren sevgili, aresizlikten kurtarp dmanlar feryd u fign iinde brakmtr. Hamd li'llh pdihm kalbi dn eyledin Gona-i maksdum lutfunla handn eyledin Eyleyp ben bendene incz- va'd vuslatn Krn a'dlarn h ile efgn eyledin (M/2.1)

132

n feryd hibir zaman dinmez. Ak bann blbl olarak dnlen k, pervane gibi yanp kl olsa dahi h u nleden geri kalmaz. Hezr b- akn yansa da pervne-ve Escad Remd- cismi h u nleden bir dem ham olmaz (G/77.7)

Blbln nle ve feryd, goncann gl gibi almasn salamtr. n inlemesi, sevgilinin gonca olarak tasavvur edilen dudann almasna yani onun konumasna vesile olmaktadr. Gller gibi ad nefesin goncay hir Blbl bu eser nle v ferydna mahss (G/105.4)

4.3.7.1.2. h, Feryd, Fign, Nle le lgili Benzetmeler 4.3.7.1.2.1. Ate, err, Duman, ule hn ate ile mnasebeti, yakc olmas itibariyledir. Kvlcm saan h atei, sevgiliyi ate koruna evirmitir. err- nr- h itdi seni ahker-nmn amm Sakn ad-k olursun nle-i nghdan ey arh (G/30.3)

Sevgilisinden ayr den n h atei o kadar yakcdr ki btn cihan o h yznden yanmtr. Germ-i frkat-i yr ile cihan szandr te-i hmn Escad erer-i kzndan (G/153.5)

n h her zaman gkyzne doru ykselir. Bu zellii ile dumana benzetilmektedir. n ektii gam yk, hnn bu ekilde ykseklere kmasna sebep olur. k, yksek bir daa tebih edilir ve yce dalarn bandan dumann eksik olmayaca ifade edilmektedir. Br- girn- gamdr iden h ser-firz Elbette ba kh- birlendin dumanldr (G/71.2)

133

4.3.7.1.2.3. Rzgr (Bd) n hnn rzgr, taze fidan olarak tasavvur edilen sevgilinin elenmesi iin bir sebep olabilir. k, yle iten ve etkileyici bir h eker ki bu h, etkisi sebebiyle esintiye veya rzgra tebih edilir. Aceb mi kesb-i saf itse bd- hundan O nev-nihl-i melhat hevya m'ildir 4.3.7.1.2.4. Halat (Rismn) hn halat ile bezerlii ekli itibariyledir. n h ince ve dzgndr. Sevgili, gzellik hsu olarak dnlmektedir. n halata benzetilen ve gnlnden kan h, sevgiliyi yakalamaya yarayan bir kement gibidir. Ol h-y melhat olmasun b-hde rera-kerde Mheyya rsmn- h- dil ann kemendidir 4.3.7.1.2.5. Gda (Kt) k, her zaman hastalk ve acizlik iindedir. h, feryd, nle, fign gibi haller onun bu durumda olduuna iaret etmektedir. Bu haller o derece isellemitir ki artk h ve nleden vazgeemez bir duruma gelmitir. Hatta h ve nleyi ruhunun gdas olarak tasavvur etmektedir. Dilde am- 'akmz nihn eylemiz Gy am genc-i ygn eylemiz Sanman bizi kim grsine-i bezra-i gamz Biz nle v h kt- cn eylemiz 4.3.7.2. Hastalk ve Delilik Bu haller, n kendisi ve gnl iin sz konusu edilmitir. Ayrca baz beyitlerde k, hasta ve deli olarak vasflandrlmtr. n hastalnn sebebi veya n gnl hastal, sevgilinin ayrl, cefs olduu iin derman da sevgilidedir. ekme dmen mbteldan gel cefdan vaz ge Cn- bmra kerem kl al elin eyle 'il (G/22.3) (R/10)
(G/45.2)

(G/41.2)

134

Sevgilinin gzellik unsurlar karsnda k, deli divane olmutur. Bharn gelii, n deliliinin artmasnn sebeplerindendir. 4.3.7.3. Yara (Da, Zahm) 4.3.7.3.1. Genel Olarak Yara n snesi, gnl ve vcudu yaralar iindedir. Onun bu yaralarnn sebebi, sevgilinin kl, haner gibi sava aletlerine benzetilen gzellik unsurlar, cevr cefs ve ayrldr. Bunun yannda diken olarak vasflandrlan rakb de yaralayan unsurlardan biridir. Sevgilinin kirpik oklar n snesinde yaralar aar. Tr-i mjgnn fetl-s ko zhm- snede Dursun ey fet meded bir pare Allh cakna (G/179.2) lemi olduu gnhlar n hasta olmasna neden olmutur. Klca tebih edilen hata ve isyan, onun snesinde yaralar amtr. Benim ol haste-i emrz- gneh kim oldum Dg-pr-sne-i emr-i masi v hat (K/2.45)

Sevgilinin cevri tesiri itibariyle klca benzetilmektedir. Bu dert ile yaralanmak, bu klcn at yaralar, n mutluluuna vesile olmaktadr. T-i cevr-i yr kim ete eyler hnum Esad pr-dg- derd olmak meserretdir bana (G/5.5) k; gnlnde ve snesinde hatta vcudunda yer alan yaralardan kurtulabilmek iin bazen sevgilin yardmn ister ve ondan efkat bekler. Fakat ou zaman da yaralarndan memnuniyet duyar ve bununla iftihar eder. Sevgilinin yan bak okuyla snesinde yaralar almasn ister. Bu ekilde muradna ermi olacaktr. Dd dihide rsy-i hsni b-kesd Delll-i gamze kle-i b ider mezd (G/31.3)

135

Baka bir beyitte ise sevgilinin kan dkc gamzesinin vcudunda aaca yaralardan korkar ve yine sevgilinin lutfunu, merhametini ister. Seni ad-k ider hir o btn gamzeleri htiraz it sakn ey Esad- am-hr meded 4.3.7.3.2. Yara le lgili Benzetmeler 4.3.7.3.2.1. Kfr Sevgili tarafndan n gnlnde, snesinde ve vcudunda alan yaralar, etrafa gzel koku yaymas itibaryla kfra tebih edilmektedir. Sevgilinin gzel kokusu, n vcudunda at yaralara da sirayet etmitir. Zhm kfr- haytmdr ann havf itmem Dene-i gamze-i mirrh-i felek-dznda 4.3.7.3.2.2. em (Mum), er n gnl yaras, krmz rengi ve parlakl sebebiyle etrafna k saan muma tebih edilmektedir. n dernundaki yaray grenler onu parlak bir mum zannetmektedirler. Sevd-y ak m- garbn sanur gren Dg- dern em-i firzn sanur gren (G/147.1) (G/153.2) (G/32.2)

Sevgilinin yanann yakc ve etrafa k saan bir atee benzetildii beyitte n snesinin stndeki yara da er olarak tasavvur edilmektedir. Sne zerinde yara oluabilmesi iin sevgilinin yanann yakcl gerekmektedir. evk- ruhsannla yaksam snem zre n'ola da te-i pr-ucleden szn olur zr er 4.3.7.3.2.3. Gevher Sevgili, n snesi zerinde gam yaras amtr. Bu, sevgiliden bir hatra, niane olarak dnld iin deerlidir. n snesinin hazine odas eklinde ele alnd beyitte gam yaras da bu odada muhafaza edilen deerli bir mcevher gibidir. (G/112.1)

136

D- gamn itdim o mehin snede mhfuz Gevherdir olursa n'ola gencnede mhfuz (G/109.1)

4.3.7.4. Gam, Gussa, Dert, Keder, Bel, Elem, Mihnet 4.3.7.4.1. Genel Olarak Gam, Gussa, Dert, Keder, Bel, Elem, Mihnet Bu unsurlar, n iinde bulunduu durumu en gzel ekilde ifade etmektedir. k, mtemadiyen skntya maruz kalmakta ve ac ekmektedir. Gnl ve snesi yaralar iindedir. Bu yaralar, vcudunun zayf dmesne ve yznn sararp solmasna neden olmutur. k, gam kesinde yalnz, hasta ve aresiz bir ekilde beklemektedir. Onun yiyecei gam, h ve nledir. Btn bu olumsuzluklara ramen iinde bulunduu durumdan memnundur. Bu unsurlar, kla zdelemitir ve k da bu olumsuzluklara maruz kalmadan yaayamayacan ifade etmektedir. 4.3.7.4.2. Gam, Gussa, Dert, Keder, Bel, Elem, Mihnet le lgili Benzetmeler 4.3.7.4.2.1. Ke (Peygle, Knc) Gam, baz beyitlerde yalnzlk ve aresizlik mekan, kesi olarak tasavvur edilmektedir. Ke, kimsesizlii ve n dur olduu olumsuz durumu temsil eder. Sevgilinin akyla srekli konumay isteyen k, gam kesinde dilsiz kalmamak iin Allha niyaz etmektedir. Aknla zebanm eyle gy Peygle-i gamda itme ebkem (TB/5.2) 4.3.7.4.2.2. Bezm k, ektii btn skntlar, maruz kald musibetleri, lezzet olarak telakki etmekte ve bu durumdan zevk almaktadr. Hal byle olunca gam da iret meclisne tebih edilir ve kadeh, ayrlk gecesindeki mecliste yanan mum olarak tasavvur edilmektedir.

137

Halka-i bezm-i gama emc-i fiirzndr kadeh Hsl zulmet-zd-y m- hicrandr kadeh 4.3.7.4.2.3. Drif (Hastane), Deyr (Kilise) Mihnet ve gam, drifaya benzetilmektedir. k, hastal nedeniyle gam ve mihnet hastanesne dmtr. Buradan kurtulmak ise mmkn deildir. Ne mmkindir reh dr'-if-y mihnet gamdan Dil-i Mecnn-revi ser-beste-i zencr-i kkldr (G/58.2) (G/25.1)

Deyr, trik dnya hristiyan rahiplerinin ibadet ettikleri manastr.69 Sanem olarak tasavvur edilen sevgili, n hayalhanesini puthaneye evirmitir. Bu durumda mihnet de kilise eklinde ele alnmaktadr. k da bu kilise de cnsz bir suret gibi grnmektedir. Thayyl-ghmz bt-hne kld bir sanem imdi G'rnsem deyr-i mihnetde caceb mi ret cnsz 4.3.7.4.2.4. Dm (Tuzak), Hr (Diken) Gam, avlamak iin sevgili tarafndan hazrlanm tuzak gibidir. Sevgilinin taze gl, n ise blbl olarak vasflandrld beyitte sevgili, n gnln elmi ve onu gam tuzana drmtr. Blbln gln tuzandan kurtulmas mmkn deildir. Seni ol denl dil-bend eylemi cak- gl-i ter kim Ne mmkin dm- gamdan bir dahi zdn ey blbl (G/137.2) (G/90.3)

Baka bir beyitte ise elem, dikene tebih edilmektedir. Elem dikeninin incittii ifade edilmektedir. tdi bizi rencide bu dehr-i gele-pe zrde-i hr- elemiz geleli ne (G/185.1)

69

Onay, A. Talat; a.g.e., s. 124

138

4.3.7.4.2.5. Kl (emr, T), Ok (Tr) Kl ve ok gibi sava aletlerinin bel, dert, gam, mihnet ile ilikilendirilmesi, bu aletlerin yaralayc bir zellie ship olmas mnasebetiyledir. n snesi, dert ve bel klcyla yaralanmtr. Snemi pr-d- emr-i bel v derd idp Bezm-i evki teng iden mihr mhabbetdir bana Gam oku, her an n snesini yaralamaktadr. Her dem ki gele tr-i gamn cna yer eyler Bir dhmedir ol taze de drne de mhfuz 4.3.7.4.2.6. Bel, m (Akam), eb (Gece) k, belaya giriftar olduu zaman ondan kurtulmas ok zordur. Bu zorluk, bela ile engelin ilikilendirilmesinin temel sebebidir. Ayrn ftratnda ktlk vardr. Onlar iin doruluk sz konusu deildir. Ak iin bu durum bela engelinden daha kt grnmektedir. Rast olmaz kec-revidir tabc- ayar Escad Grinr 'uka engl-i beldan dahi kec (G/24.5) (G/109.3) (G/5.4)

Ak ve mihnet, karamsarl ifade eder ve akama tebih edilmektedir. Mihnet akamnn mumu her zaman yanmaktadr. N'ola ad dg yaksam sneme sevd-y kklle er m- ak u mihnetin dim frzndr (G/46.4)

Sevgilinin zincire benzetilen siyh zlfne n gnl balanmtr. k da gam gecesinin karanlnda kendisini Mecnn olarak dnmektedir. Olsak n'ola sevd-y eb-i gamla Mecnn Dl-beste-i zencr-i ser-i zlf-i siyhz (G/86.3)

139

4.3.7.4.2.7. Glmn n gnlnn saray, ayrln ise konak olarak dnld beyitte gam, glmna benzetilmektedir. Glmn, cennet ocuklarna verilen isimdir. Gnl saraynn hizmetkr olan k, mutlu olamaz. Ayrlk konann kapsn glmanlar

beklemektedir. Olmaz Escad hdim-i cl-sery- dil net Bb- devlet-hne-i hecri ulm- gam kapar (G/72.5)

4.3.7.4.2.8. Ac/Zehirli Su (Telh-b, Zehr-b) Gam, tesiri itibariyle ac suya tebih edilmektedir. Dert ve mihnet ac suyunu imeden sevgilinin gam klc ile ldrlmek k iin byk bir minnet saylr. Her zaman telh-be-n-i derd mihnet olmadan Kte-i t-i gam olmak cna minnetdir bana (G/5.2)

Ak ikisiyle mest olan gnl, elemin zehirli suyunu imekle sersem olur. Eyle dili mest-i bde-i 'ak Zehr-b- elemle itme sersem (TB/5.5) 4.3.7.4.2.9. Ate (Nr) Mihnet ve ate, yakc olmas zelliiyle ilikilendirilirler. k, blbl olarak tasavvur edilmektedir. Blbln sesinde mihnet ateinin yakcl vardr. Blbl feryadndaki bu yakclk, gl (sevgili) de etkilemektedir. O denl sz- nr- 'ak u mihnet var ki avtmda Gli pr-tb u handan eyledi feryadn ey blbl 4.3.7.5. Cevr Cef 4.3.7.5.1. Genel Olarak Cevr Cef Cevr cef etmek, sevgiliye ait bir zellik olmakla birlikte, bu eziyetlerin a yaplmas sebebiyle beyitlerde kla ilgili olarak konu edilmitir. Sevgilinin cevrine sabretmenin neticesinde muhabbet ortamnn oluaca ifade edilmektedir. (G/137.4)

140

Terk eyleme ol hr-vein evrine sabr it Terkb-i sitemden kar sr- mhabbet (G/17.3)

k, sevgilinin cevrine sabretmenin de sevgiliden vazgemenin de zor olduunu ifade etmektedir. Bu durumda aresizlik iinde sevgiliden merhamet bekler ve onun eziyetlerine dayanmak zorunda kalr. Cevre sabr itmek de g dildrdan gemek de g re yok ancak vefya kald Escad ihtiy (G/22.5)

k her zaman cevr cefya muhataptr. Bu durum, onun tavrlarndan anlalmaktadr. Sevgili bazen ltufta bulunurken kimi zaman da tektir etmektedir. Tavr- kdan ayndr hlet-i cevr cef Reng-i r geh lutf u geh zr saklar saklamaz 4.3.7.5.2. Cevr Cef le lgili Benzetmeler 4.3.7.5.2.1. Kuma (Kle), ul (Palas) Cevr, elbi gibi insann her yann sarar. Bu mnasebetle cevr, kumaa benzetilmektedir. Gzellik elisi olan sevgili, eer mteri bulursa cevr kuman lmeden satabilir. Bulsa ol eh-bender-i behcet hardrnna Kle-i cevrini eylerdi frh endazesiz (G/93.4) (G/97.6)

Naz kuma sevgili iin, cevr ulu da mbtel olarak vasflandrlan k iin hazrlanmaktadr. Burada seven ve sevilenin genel zellikleri ifade edilmektedir. Kl-y nz cmelik ol dil-rbya kes Pls- evri d- dil-i mbtelya kes 4.3.7.5.2.2. Ok, Ta Yaralayc olmas ve vcuda girmesi sebebiyle ac ektirmesi itibariyle cevr ve ok arasnda mnasebet kurulmutur. Sevgilinin cevr oku n gzne sbet etse bile k sevgilisini yine grecektir. (G/99.1)

141

Ger tr-i evri gese de zihgr-i ddeden Bir kez gzmden olmaz o ka keman nihn (G/150.2)

Baka bir beyitte sevgilinin cevr cefs taa benzetilmektedir. Sevgili her zaman a cef talarn atar. Onda vefdan eser yoktur. Seng-i cef v cevri dil-i zara b-kys Semt-i vefya uramaz ol h- nev-heves (G/98.4) 4.3.7.5.2.3. Kadeh, Tuzak k, naz ikisinin mestliinden ziyade sevgilinin cefsn tercih etmektedir. Cevr kadehinin humar, araptan daha iyidir. Beni mest-i mey-i nz itmesn gh cef klsun Humr- sagr- cevri bana ho needir mlden (G/145.4)

Sevgilinin cefs, esir etmekte ve onu ikencelere maruz brakmaktadr. Bu mnasebetle cef ve tuzak arasnda bir benzerlik ilikisi kurulmutur. Sevgilinin yanann zerine den sa, cef tuza olarak tasavvur edilmektedir. Ruhunda turre mi dm- cef mdr bilmem Disem ki mk-i Hotendir hat mdr bilmem Peym- zlfm alm gibi nesm-i seher Bir iki name iitdim sab mdr bilmem (N/28)

4.3.7.6. Ayrlk (Hasret, Hicrn, Firk, Frkat) k olmann bedeli ok ardr. k sevgiliye gnl vermitir; ama bu sevgisinin karln gremez. Dolaysyla sevgili, sevenden ayrdr. Bu ayrlk, k iin onulmaz bir dert ve acnn kaynan tekil etmektedir. Ayrlk acs, n iliklerine kadar ilemi ve her tarafn kuatmtr.

142

Ayrlk derdinin alatt ve sevgilinin hasretiyle kavurduu, bu acy gidermek iin de n iki meclislerinde teselli arad dile getirilmektedir. Firak derdiyle n gnl delik deik olmutur. 4.3.7.6.1. Ayrlk le lgili Benzetmeler 4.3.7.6.1.1.Bezm Ayrln meclis olarak tasavvur edildii beyitte, kanl gzyalar krmz arap, gnl ise kebap eklinde hayal edilmektedir. k, ayrlktan haz almakta ve bu durumu bir elence vesilesi telakki etmektedir. Bezm-i frkatde hayl- c n- yr ile Bde-i hamrdr ek-i hn lht- dil kebb (G/11.2)

Ayrlk meclisindeki k iin kanl gzya arap, gz ise arabn konulduu kadeh gibidir. Gzya, rengi itibariyle araba; gz ise ekli ynyle kadehe benzetilmitir. Fikr-i lebiyle bezm-i firak ire Es'ad Hn-i sirik bade ana dde cm olur 4.3.7.6.1.2. Tuzak, Ok k iin ayrlk, sevgili tarafndan hazrlanm bir tuzaktr. Ayrlk tuzann av olmayan, huya tebih edilen sevgilinin hayalini kurmaktan zevk alamaz.
Ne bilr zevk-i haylin senin ey h-y nz Olmayan dm-geh-i hasret-i hicre nhcr

(G/56.5)

(G/61.4)

Ayrlk, a zarar vermesi ve onun gnlnde yaralar ama sebebiyle okla ilikilendirilmektedir. ebihdir tre-i hicran u tb- vasla bu gerdi eb rz felek ol vazc in gy misl itmi (G/101.3) 4.3.7.6.1.3. Deniz (Yem)

143

Ayrlk kavuacaktr.

deniz;

ayrlk

anndaki

skntlar

ise

denizin

dalgalar

olarak

dnlmektedir. Ayrlk denizinde yzen k, vuslat shiline yani sevgiliye ineh-kr- yem-i frkat olur shil-res-i hhi itbndr gr emvc kenra ry-ml itmi 4.3.7.6.1.4. Ate, Kuma (Kle) Ayrlk, tpk bir ate gibi yakmaktadr. Sevgilinin serap olarak tasavvur edilen yanan hayal etmek, n gnlndeki ayrlk ateini sndrmek iin yeterli olacaktr. tf-y tb- te-i hicran in yeter Dil-tene-i vsle nigh- serb- ruh (G/29.3) (G/101.4)

Akn Pazar olarak hayal edildii beyitte ayrlk, kumaa tebih edilmektedir. Bu beyitte Pazar, satc, sarraf ve kuma kelimeleri tenasple ele alnmtr. 4.3.7.7. Vuslat (Vasl, Visl) Ak bilmecesi iinde en zor zlebilen husus, n sevgilinin vuslatna kavumas, ya da kavuamamasdr. Vuslat, n, uruna her trl eziyete katland ve istedii tek eydir. Eer zar zor da olsa vuslat ele geebilseydi n eli ona oktan yetiirdi. Ancak vuslatn ele geirilmesi ok zordur. Divanda, hep sevgiliye kavuma hayaliyle yaamasna ve bu uurda mcadele etmesine ramen, n hibir surette vuslata eremediini grmekteyiz. Bazen vuslata ermi gibi gzkse bile, bu vuslatn hemen akabinde ayrlk gelmektedir. k, sevgiliye kavuabilmek iin btn mal varln ve mrn vermeye razdr. Eylerim infk nakd-i cmr emvl-i dili Rh- vasl- kabe-i ddra Allh akna (G/179.3)

air, vuslat at olarak tasavvur etmektedir. k, eer vuslat atnn binicisi olursa, sevgilisine kavumadan atn dizginlerini ifade etmektedir.

144

Olsam svr- esb-i temenn-y vasi eer T hir-i emelde ekerdim cinnm (G/191.3)

Vuslatn at olarak dnld baka bir beyitte ise k, kendini vuslat atnn binicisi olarak grd bir ryay syler
Babnda esb-i vuslata oldum svr lk
c

Ayn- frset ile bu r'y yorulmad

(G/197.5)

Her eyin bir zaman olduu gibi vuslatnda muayyen bir vakti vardr. Ayrlktan yana ikayeti olan k, vuslat saatinin gelmemesinden dert yanmaktadr.
Dirmi o h scati var vakt-i vuslatn Nice dakika gedi o sat kurulmad

(G/197.6)

n gnl sevgiliden ayrdr ve k, mtemadiyen freyd etmektedir. n bu ekilde inlemesinin asl sebebi, sevgiliye kavumak iin besledii mittir. Zira ayrlk derdi perian etmitir. Dil mmd-i vuslatla demdem nle eylersin Beni derd-i firak ldrdi bilmem sen ne sylersin Deil bzr- gam dd u diheden bir nefes hl Hemn kl-y hecr al durma gayri kr n'eylersin 4.3.8. Rakb (Ayr) 4.3.8.1. Genel Olarak Rakb k ile sevgili mnasebetlerinde, ak geninin bir ucunu tekil eden rakb, n sevgiliye kavumasnn en byk engeli olarak gsterilir. en ok megul eden konulardan biri de rakbtir. Eer o olmasa n sevgiliye kavuma yolundaki engellerin ortadan kalkacana inanlr. Bunun iin k, daima rakbi bertaraf etmeye alr; ama bunda pek baarl olamaz. Rakbin her zaman sevgilinin yannda olmas, onu shte akla aldatmas ve tavrlarnda samimi olmamas itibariyle, k byk bir kskanlk duygusu iindedir. Bu kskanlk duygusu bazen o kadar byr ki, onu (N/12)

145

gerek ismiyle anlamaktan ekinir, buna mukabil ad, dmen, ayr gibi ifadeleri kullanr. Visl altnn her yere saan sevgili, ayra da umut vermektedir. Bu durumu fark eden k, sevgiliyi uyarmaktadr. tme her hke zer-i vasln ey mh nisr Dmen-lde-i lutf olmasun ayr meded (G/32.3)

k iin thamml edilmesi ok zor olan bir durum da rakb ile sevgiliyi yan yana grmektir. Byle bir durumun gereklememesi iin k, Allha yalvarmaktadr. Revnak- bezm itme benden gayriye dildrm Bana ayr ile gsterme lh yrimi Zerre-ve v-beste kl tr- u- hsnne Andelb-s enn nle klma krm 4.3.8.2. Rakb le lgili Benzetmeler 4.3.8.2.1. Kpek (t, Seg) Rakb, srekli sevgilinin evresinde bulunmas, onun peinden ayrlmamas gibi sebeplerle kpee tebih edilmektedir. Sevgili, atna binip gl bahesne seyre geldii zaman, kpek yaratll rakb de onun peinden gelmektedir. Ol eh-svr- nz kup seyr-i glene Klm rakb-i seg-menii esbine redf (G/113.2) (N/14)

k, sevgilinin her zaman yannda olmak, btn zamann onunla geirmek ister. k ve sevgili, vuslat meclisinde beraberken kpek rakb de onlara uzaktan bakar ve havlar. Tek benimle hem-dem ol sen bezm-i vuslatda rakb Drdan itsn kilb- diyt-s nibh 4.3.8.2.3. eytan Divanda sevgili, huri, melek olarak anlrken rakb ise buna zt olarak eytan eklinde dnlr. Fitne, hile, aldatma gibi zellikler eytann hususiyetidir. Rakb de (G/26.4)

146

btn bu zellikleri bnyesinde barndrr. Bu mnasebetle rakb ve eytan arasnda bir benzerlik ilikisi kurulmaktadr. n sevgiliden ayr dmesne ve bu dnyay zindan olarak grmesinin sebebi rakbtir. Beni mehcr idp dildrdan dr ittiren dehr Rakb-i fitne-ger didkleri ol kara eytndr 4.3.8.2.4. Karga (Zg) Divan iirinde karga ile rakib arasnda ilgi kurulur.70 Karga, sesinin kt olmas ve halk arasnda pek sevilmemesi gibi ynleri dolaysyla rakble ilikilendirilir. Sevgili, benli yanandan ptrmek iin rakbe sz vermitir. Bu duruma sitem eden k, kargann glden nasiplenmesne itiraz etmektedir. Neden ayara vad-i buse hadd-i hl-dnndan Reva m zalar gl hrmeninden dne-n olmak 4.3.8.2.5. Diken Sevgilinin gl, ayrlk acsyla inleyen n da blbl olarak tasavvur edildii beyitlerde rakb de diken olarak sembolize edilmitir. Rakbin daima sevgilinin yannda bulunmas, n sevgiliye yaklamasn engellemesi ve ona ac ektirmesi, onun dikene tebihinin sebepleridir. Her taze gln evresini dikenler sarmtr. Blbln gece gndz feryd edip inlemesi bounadr. Harlar dmenin alm her gl-i nev-restenin Rz eb b-hde eyler h u efgn andelb 4.3.9. Ak 4.3.9.1. Genel Olarak Ak eyhlislam Esad Divannda ak, eitli tasavvurlarla birlikte pek ok beyitte ele alnmtr. Ak, kendinden geiren, hastalanmasna, gzne uyku girmemesne, renginin sararp solmasna sebep olan bir haldir. Bununla birlikte k, bu halden pek
70

(G/46.3)

(G/118.4)

(G/15.3)

Pala, .; a.g.e.;s.421.

147

ikayeti deildir. n gnl, tpk bir deniz gibi her zaman cokundur. Denizdeki dalgalar gibi n gnl strab da hibir zaman eksik olmaz. Dil-i sf hev-y cak ile cndr dim Ann n eksik olmaz ztrb bhr- cummndr (G/46.2)

Ak, syh beyaz, karanl aydnlk olarak grmemize vesile olabilir. bret gzyle ak lemine bakld zaman gecenin karanl dahi gndz gibi aydnlk grnecektir. Cihn- aka bakn dr-bn-i cibretle Sevd- m dahi rz-ren grnr (G/42.4)

n btn hal ve hareketlerinin temelinde ak vardr. Eer gnlde ak olmazsa n h bile tesirsiz kalacaktr. Ne tesiri olur hn eer cak olmasa dilde Hevdr rzgrn kr lemde Sleymnsz 4.3.9.2. Ak le lgili Benzetmeler 4.3.9.2.1. Gece, Karanlk Ak anlamna gelen sevda kelimesi, karanlk manasna da gelmektedir. Gece, karanlk ile ak arasndaki benzerlik bu mnasebetle kurulmutur. Akn geceye benzetildii beyitte, ak gecesinin mumunun her zaman yanmakta olduu ifade edilmektedir. N'ola ad dg yaksam sneme sevd-y kklle er m- ak u mihnetin dim frzndr (G/46.4) (G/90.4)

Sevda kelimesi, ak ile ayn anlama gelir. Fakat bu beyitte karanlk manas ne kacak ekilde kullanlmtr. Ak, akamn grenler bunu hznl bir gece zanneder. Gnl yarasn ise parlak bir mum gibi dnrler.

148

Sevd-y ak m- garibn sanur gren Dg- dern em-i firzn sanur gren 4.3.9.2.2. Deniz, Vadi, Yol, Gne, B Ak da deniz gibi tehlikeli ve byktr. Ayn durum ak yolunun getii ak vadisi iinde geerlidir. Tehlikeli ve byk olmas gibi zellikler ak-deniz/vadi benzerliinin temel sebebidir. Ak denizine dalan, her trl tehlikeyi gz nne almak zorundadr. nk ak denizinin gemisinde ipe balanmak, kendini salama almak sz konusu deildir. Klmaz heves-i turre den mevce -i hsne Ket-i yem-i akda kayd- resen olmaz (G/89.4) (G/147.1)

n gznde, sevgilinin kaklnn hayali vardr. Snesi ise sevgilinin gam yaralaryla yz para olmutur. Hal byle olunca ak vadisi de gzel bir ba olarak gzkmektedir. Ddede kkl hayli snede ad-d- gam Vd-i cak old bana Escad d sti b (G/112.5)

Ak gnei doduu zaman nce n yznde belli olur. Sevgilinin kalbine de k samaktadr. Tul- mihr-i ak 'kda evvel r-nmdr lk Fr ihtida pertev-fikendir kalb-i ma'ka (G/168.4)

Sevgilinin gl, n blbl olarak dnld beyitte ak da ba olarak tasavvur edilmitir. Tulc- mihr-i cak kda evvel r-nmdr lk Fr ihtida pertev-fikendir kalb-i ma'ka (G/77.7)

Ak, kimi zaman dar ve tehlikeli, bazen dnemeli ve buzlu bir yol gibidir. Ak yolu buzlu dahi olsa bht atnn aya o yolda kaymaz.

149

Lazde olmaz olsa da yh-beste rh- cak Py-i semend-i bht gamnla kayarldr 4.3.9.2.3. Bezm, arap k hibir zaman kendinde deildir. Onda her an sarholuk hali gzlemlemek mmkndr. Ak, onu sarho etmitir. Bu durumda ak iki meclisne tebih edilmektedir. Sz tbiden dil-i mn-ken- bezm-i cak Mhv olurlar hlet-i germiyyet-i ddrda (G/173.2) (G/70.5)

Ak, a tesiri itibariyle araba benzetilmektedir. n medh ve kararsz grnmesinin sebebi, ak arabn imesidir. Humardan dahi buld net- taze gnl arb- cak ile medh b-karr olal 4.3.9.2.4. Ate, Pazar, Sultn, hin n ektii skntlar ve aclar bakmndan ak, ate olarak dnlmtr. n mutsuz gnl ak ateine dmtr. Bu nedenle, blbl olarak tasavvur edilen n feryad cihan yakmaktadr. Delden te-i caka dil-i n-dn ey blbl Cihn-sz old her dem h- te-zdn ey blbl (G/137.1) (G/206.4)

Blbln sesinde ak ateinin yakcl vardr. Blbln feryadndan gl de nasiplenmitir. O denl sz- nr- 'ak u mihnet var ki avtnda Gli pr-tb u handan eyledi feryadn ey blbl (G/137.4)

Ak, yle bir atetir ki, o atee den bir daha kendini kurtaramaz. k, ak ateine girmitir ve bu nedenle cismi, vcudu kl olmutur.

150

Ad nikb- zlfni ben kadaym dahi Subh old mh- nevle kekedeyim dahi Hkister itdi cismi lehb-i mehb-i gam Ben cak dirler h bir tedeyim dahi (N/1)

Al-veriin yapld pazar da ak iin benzetilen unsurlardandr. Pazarla birlikte sd-mend (satc), nakd (para) gibi iafdeler de kullanlr. Sevgili, ak pazarnda ayrlk kuma satmaktadr. Olur bzr- cakn sd-mend-i kle-i hecri den teslim sarrf- gama nakdne-i hn (G/161.6)

Ak btn duygularn sultandr. Virane olarak vasflandrlan n vcudu, ak sultan girdii anda hazine bulunan bir maden gibi olacaktr. Ak sultan, girdii her yeri mamur eder. Tab- virnmda cy itse n'ola sultn- ak n cihan ire harb-bd gence kn olur (G/68.2)

Ak, insann akln bandan alr. Tpk bir avc gibi akl avlar. Bu bakmdan hinle ilikilendirilir. Ak hini, n banda yuva yapmtr. Akl bandan giden k, Mecnnn gibi l seyyh olmutur. Seni seyyh- det itdi misl-i Kays ey Esad delden ol mehin eh-bz- ak iyn serde 4.4. TABAT 4.4.1. Kozmik lem 4.4.1.1. Felek 4.4.1.1.1. Genel Olarak Felek Felek, astronomik bir terimdir. Kendi etrafnda dnmesi, kendi etrafnda devretmesi sonucunda insanlarn talihi zerinde etkisi olduuna inanlr. Kozmik lemin bir paras olan gkyz, divanda felek, arh, sumn, sem, sipihr gibi adlarla birok (G/176.5)

151

beyitte ele alnmtr. Gkyz, gerek anlamnn haricinde farkl tasavvurlar iinde de kullanlmaktadr. nsanlar bazen balarna gelen kt ya da iyi olaylar, insanlarn talihini etkilediine inanlan felee balarlar. eyhlislm Esad Divannda gkyz, eski astronomi ilmi anlayna uygun olarak konu edilmitir. Astronomi ve ncm ilimlerine gre gkyz, i ie dnen dokuz kubbeden olumaktadr. Bu konuya divanda bir beyitte deinilmektedir. Teng olsa nh-sipihr-i belgat aceb midir Es'ad hm-y tab'ma pervza balad (G/186.5)

Devr kelimesi, felein yuvarlak ve hareketli olmas konusunda bize ipucu vermektedir. Beyitlerde felek, yerden stn olmas ve dnmesi bakmndan eitli tasavvurlara sebep olmutur. O dnemde ina edilen bir bina iin tarih manzumesi yazan air, bu binann kubbesinin gkyzn bile kskandracan ifade etmektedir. Grp ol kubbe-i vlsn byle zer-kr Gbta-kr olur ise ana sipihr-i devvr (T/10.9)

Felein insanlarn talihi zerindeki etkisinden hareketle, onlarn yerlerini srekli deitiren gkyz, btn fenalklarn sebebi ve aalk olarak kabul edilmektedir. n isteklerine ulaamamasnda dokuzuncu felein ters istikamette dnmesi nemli rol oynamaktadr. Bu nedenle k, hep felekten ikayeti olmaktadr. Felek, her zaman alak insanlarn yardmna komaktadr. Ey arh-i den mu'n-i dn oldun sen Bi'llh kende-i zebn oldun sen Bir kerre ne var muradm zre dnsen B-hde deil ki ser-nign oldun sen (Rub/7)

Felek, talih manasnda yer ald bu beyitte, n sevgiliden ayr dmesinin nedeni olarak gsterilmektedir. An hnn tesirinden korkmayan arh, sevgili ile

152

n birlikte olamamasnn tek sebebidir. Beni dr eyledin bilmem nin ol mhdan ey arh Acebdir kim hirsn olmadn sen hdan ey arh (G/30.1)

arh, aldatc ve hilekar olarak vasflandrlmaktadr. Sevgiliyi kandrm ve onu batan karmtr. Bu sebeple k, mtemadiyen felekten ikayeti olmaktadr. kardn badan ol fet-i devrn hir kr Bu kec- revlikle havf itmez misin Allhdan ey arh 4.4.1.1.2. Felek le lgili Benzetmeler 4.4.1.1.2.1. Dolap, Deirmen Gkyz, ekli ve hareket benzerlii sebebiyle dolap olarak (G/30.2)

vasflandrlmaktadr. Bayramn geliini mjdeleyen ses, gkyznn raks etmesne neden olmutur. Agz idince mutrib-i ho-gy-i ny-i cd Dlb- arh raksa getrdi sad-y 'd Felek, dnmesi ve zaman ile (G/33.1) olan alakas nedeniyle deirmenle

ilikilendirilmektedir. Bu benzetmede gkyz ve deirmenin ilevleri de nemlidir. Deirmende buday taneleri tlr. Felek ise tpk bir deirmen ta gibi insanlar tmektedir. Felein dzgn dnmesi, insann talihinin ak olmas anlamna gelmektedir. irin de bu dorultuda bir isteinin olduunu beyitten anlayabiliyoruz. Dner mi kutb- md zre Escad bilmem Bu syb- felek bir zaman murdmca 4.4.1.1.2.2. Minber, Yanak Bir cami iin yazlan tarih manzumesinde, caminin minberi arh olarak tasavvur edilmektedir. Bu tebihte iki varln da ekli zellikleri nazara alnmaktadr. ka t kim htib-i mihr-i enver minber-i arha Ola mhfel-gzn-i nat-hn tasliyet-pr (T/3.7) (G/186.5)

153

Sevgilinin yana, safl, parlakl ve etraf aydnlatmas mnasebetiyle gkyzne tebih edilmektedir. Ey lebin mye-i hayyeti b- hayvn Lacl-i cs-nefesin gona-i glzr- cn Ey ruhun arh letfet-dih lmi'a-fen Taratn yine-i sureti hib-nazarn Gn gibi nr- Huda safha-i ryunda cayn Macn-i harf-i vef mm-i dehnnda nihn 4.4.1.1.2.3. Hsn arh, baka bir beyitte hsn (gzellik) olarak dnlmtr. Sevgili (eh), gzellik arhnn emberinden nz ile gemitir. Bir usl ile klup bin iveyi dem-bestesi arh- hsnn enberinden gedi ol eh nz ile (G/171.2) 4.4.1.1.2.4. Arsa, Rakkas, Atlas Gkyz, bnyesinde farkl cisimleri ihtiva eden bir arsa, arazi olarak ele alnmaktadr. Sevgili, gzellik ehline strap ektirir. Bu nedenle ay (meh) bile kararsz bir durumdadr. Hsn-i ceml ehlini pr-ztrb ider Bak carsa-i felekde mehe b-karr olur (G/36.2) Felek, hareketli olmas nedeniyle rakkas ile ilikilendirilir. Felein dngs, dans olarak telakki eldir. Byle her dem kec-hram olmazd rakks- felek Gna d olmasa heng-i engi zhrenin (G/128.2) (Ms/1)

Felek, genilii ve kat kat olmas hasebiyle kuma olarak dnlmtr. Bo bulunan dokuzuncu felein ad olan atlas, ayn zamanda desensiz kumaa da verilen bir

154

isimdir. air, Mustafa Efendi-zdenin yaptrm olduu saray iin bir tarih manzmesi yazmtr. arh atlasnn bile, bu saraya fir (rt) olamayaca ifade edilmektedir. Adl olmaz yine bu kasr- pk-i Erefbda Fir atls- arh olsa dahi olmaya hem-p 4.4.1.2. Yldzlar eyhlislm Esad Efendi, manzumelerinde yldzlara pek fazla yer vermemitir. Divanda yldzlar necm, encm, sitare gibi adlarla birka yerde gemektedir. Bunlar baz beyitlerde benzetme amacyla kullanlmtr. Yldzlar, okluu mnasebetiyle ordu olarak dnlmektedir. Cy- necme slr olup Escad kiver-i ebde Sevd- azam devr eyleyp teshir ider mehtb (G/14.5) (T/41.7)

Sevgilinin yanandaki ben, n kara bahtnn sitaresi (yldz) olarak tasavvur edilmektedir. Ey hl-i ruh sitre-i baht- siyeh Sevd-y hat sevd- yne-i meh ftde-i em-i mestin iken bu dil Lyk m nigh itmeyesin gh u geh 4.4.1.3. Gezegenler 4.4.1.3.1. Zhre (Vens) Zhre, gnee dnyadan daha yakn ve yerkremizden daha kk bir gezegendir. Gezegenlerin en gzeli ve en parla olan Zhre, kadnlar temsil eder, sanatkarne ve hayali olan eylerle musiki meselelerini aksettirir.71 Bu gezegenin sakinleri zevk ve safaya dkndr. Bu sebeple Zhre, yer ald beyitte meclis atmosferi iinde algc olarak dnlmtr. (R/9)

71

Kurnaz, C., Hayali Bey Divannn Tahlili, Ank.,(Kltr Bakanl Yaynlar),1987.

155

Dahi ift olsa eng-i Zhre mh-i sm olup encm Yaplsa arsa-i arh zre bir kh- zb-r 4.4.1.3.2. Mirrh (Mars) Merih, Mars gezegeni. Behram.72 Gnee en yakn drdnc gezegendir. Bu gezegende su, hava ve hayat olduuna dair grler vardr. An snesi Mirrhe tebih edilmektedir. Sevgili, bir bakla Mirrhe benzetilen bu sneyi yz paraya blebilmektedir. Bir nazarda sne-i Mirrhi de ad-k ider T-i ser-tz-i nigh zahm- b-endz ile 4.4.1.3.3. Mter (Jpiter) Mter, gezegenler arasnda en byk olandr. plak gzle grlebilen tek gezegendir. Divan iirirnde genellikle bolluun ve mutluluun sembol olarak ele alnmaktadr. Beyitte kullanl ekli de yine bu dorultudadr. Heme ola avm u uhr erefde Mterden sad al (T/15.2) (G/171.4) (T/41.6)

4.4.1.3.4. Gne (Afitb, Hurd, ems, Mihr) Gne; rengi, parlakl, ekli, scakl, ykseklii, gkyznde bulunmas, hareketi, dnyay aydnlatmas, ay, glge ve zerre ile olan yakn ilgisi bakmndan eitli tasavvurlara konu olmaktadr. Sevgilinin yanaklar ile parlaklk ynnden kimi zaman mukayese edilmektedir. Gne, dnya hayatnn devamn salayan en nemli unsurlardandr. Byle bir durum karsnda gne, divan airlerinin de ilgisini ekmitir. Onlar iin dorudan doruya ilham kayna olmu ya da deiik vesilerle bir benzetme vastas olarak kullanlmtr. Gne, eyhlislm Esadn iirlerinde farkl adlarla (fitb, ems, mihr, hurd) birok beyitte konu edilmitir. ou zaman sevgiliyi ifade etmek amacyla istiare yoluyla kullanlmaktadr.
72

Pala, .; a.g.e.;s.285.

156

Ey fitb- ule-ger-i evc-i stf Vey leme sadet olan zt- izzeti (K/4.24)

Peygamberimiz iin yazlan bir kasidede peygamberimiz, Yesrib ve Bathnn ( Mekke ve Medine) gnei olarak vasflandrlmaktadr. Sensin o mihr-i Yesrib Bath ki eyledin Nrunla tb-nk cihn- risleti (K/4.23)

Gne, bir beyitte sevgilinin bulunduu meclisteki kadeh (cm) olarak tasavvur edilmektedir. Cilve meftn- kadin gamzenle fitne hem -mizc Cebhen itdi bezmine mihr mehi cm u sirc (G/22.1)

Sevgilinin yana o kadar parlaktr ki, zlf yzne dkld zaman sanki lemin kesilir, gne snm gibi olur. Ry-i pr-tb zre ol meh zlfini kld nikb fitb- 'lemi setr eyledi gy sehb (G/11.1)

Gnein ve ayn tasvirini yapmaktaki asl maksat, sevgilinin yanann gzelliini anlatabilmektir. Sevgilinin yana, hem aya hem de gnee benzetilmektedir. Mihr meh vasf eylemekden ry-i cnndr garaz Rz ebden gerden gs-y pndr garaz (G/107.1)

Bir baka tasavvurda ise gne, aynaya tebih edilmektedir. Gnei yuvarlak ekli ve parlak olmas, ayna ile ilikilendirilmesinin temel sebebidir. Dd alma itin arhdan h itmee demez yne-i hurdi siyah itmee demez (G/85.2)

Gne, sevgilinin parlak yanann yannda snk kalmaktadr. Bu nedenle utanr ve bir an evvel akam olmasn ister.

157

Mha noksan irdi hsn-i u'le-tbndan senin Afitb ahama cn atd hicbndan senin (G/125.1)

Sevgili, saltanat burcunu evketli bir gneidir. Onu bir zerresi aydan daha aydnlk ve parlaktr. Sen ol hurd-i evket-tb- burc-i saltanatsn kim Kemne zerre-i icllin old mhdan enver (K/6.19)

4.4.1.3.5. Ay (Mh, Meh, Kamer), Hill ve lgili Benzetmeler Birinci felekte bulunan ay; rengi, parlakl, yuvarlakl, hareketi,hill ve dolunay devrelerindeki ald ekil bakmndan eitli hayallere ve benzetmelere konu olmutur. Ay, divan iirinde sevgilinin gzelliini anlatmak iin en ok kullanlan unsurlardan birisidir. Bir beyitte, peygamberimizin iaret parmayla ay ikiye blmesi (akk- kamer) mucizesine telmihte bulunulmaktadr. Szi-i em-i ser-engtni grmdi meger tmeyp ana tahamml iki akk old kamer (K/5.21)

Ayn mucizeye baka bir beyitte u ekilde deinilmitir. Nvek-i nr- bennndan olan olan heybettir arhda mh iki akk iden ey nr-i Hud (K/2.37)

Sevgili, n hayal gecesini, yznn parlakl ile aydnlatmaktadr. Ayn , aslnda sevgilinin gzelliinin yansmasdr. eb-i haylimi mehtb iderse n'ola ruh u ol kamerin neyyir-i bahdandr (G/43.3)

Divanda ay, genellikle sevgili iin benzetilen olmaktadr. Meh, meh-pre, mehlik, meh-i tbn, meh-i nev, kamer gibi kelime ve terkiplerle dorudan doruya sevgili kastedilmektedir. Ay, astronomik bir terim olmaktan ziyade sevgiliyi ve sevgilinin yzn/yanan ifade etmek maksadyla kullanlmaktadr. Aada ele aldmz beyitte

158

meh kelimesi, sevgiliyi ifade etmesi bakmndan nemlidir. Kfr- vuslat olsa da ger olmaz ol mehin Zahm- hadeng-i gamzeleri merhem-in (G/4.3)

Ak, sevgiliden ayr dmesine neden olarak arh gstermektedir. Sevgili ise bu beyitte mh olarak vasflandrlmaktadr. Beni dr eyledin bilmem nin ol mhdan ey arh Acebdir kim hirsn olmadn sen hdan ey arh (G/30.1)

Sevgili, baka bir beyitte meh-i nev eklinde nitelendirilir. Ak, sevgilinin zlfnn esiri oldu olal cef tuzandan bir an olsun kurtulamamtr. Dm- cefdan ey meh-i nev bulmad reh Dil-beste-tr- zlf olal Esad- nizr (G/59.5)

Sevgilinin ay olarak hayal edildii beyitte k, sevgilisinin gam yaralarn snesinde sakladn belirtmektedir. nk sevgilinin at her bir yara, k iin mcevher gibi deerlidir. D- gamn itdim o mehin snede mahfz Gevherdir olursa n'ola gencnede mahfz (G/109.1)

Sevgili, yznn parlak olmas cihetiyle ay yzl olarak vasflandrlmtr. Ay yzl sevgili, a grnmese de onu hayalini kurmak, k iin yeterli olacaktr. Yeter hayli o meh-r dil grnmese de Eser be-dd olur elbet zek grnmese de (G/182.2)

Sevgilinin kalar, ekil ynnden hille tebih edilmektedir. Ayn farkl halleri, sevgilinin muhtelif gzellik unsurlaryla alakaldr. Bedr, sevgilinin yanan; hill ise kalarn tasvir etmektedir. Felekde gh bedr geh hill oldna bd zr u ebruvnn eklini tasvr ider mehtb (G/14.3)

159

4.4.2. Zaman ve Zamanla lgili Mefhumlar Hi phesiz zaman kavram, insan hayatnn ayrlmaz bir parasdr. Dnyamzda cereyen eden her ey, her olay zaman mefhumu ile i iedir ve bunlar zamandan ayrmak imkan haricindedir. Szn ksas zaman, her hl ve hareketin ba, ortas ve sonudur. Zaman kavram bir sregenlik ifade eder. Sonsuz bir balangc ve sonsuz bir gelecei vardr. Fakat insanolu iini kolaylatrmak amacyla zaman asr, yl, ay, hafta, gn, saat, dakika, saniye, an gibi blmlere ayrmak ihtiyacn duymutur. te divan iirinde zaman, bu blmleriyle ve deiik alardan ele alnmakta, zellikle gazellerde sevgiliye kavuma veya kavuamama sebebi veya engeli olarak deerlendirilmektedir. 4.4.2.1. Yl (Sl) ve Ay Bu zaman mefhumlar divanda fazla yer tutmamaktadr. ok az beyitte konu edilmitir ve herhengi bir tasavvur iinde kullanlmamtr. Sl (yl) kelimesi bir beyitte u ekilde gemektedir. Cenb- pdieh-i bahr u ber hkn- z-n kim Humyn eyleye her mh u slin Hlik-i yek-t (T/2.9)

Bir dier beyitte ay (hr) ve gn (avm) tenasp iinde zikredilmitir. Heme ola avm u hr erfde Mterden sad al 4.4.2.2.Mevsimler (Fasl) 4.4.2.2.1. Hazan (Sonbahar) Sonbahar, tabiatn bu mevsimde canlln kaybetmesi, inkraz dnemi olmas bakmndan ilkbahar ile tezat iindedir. Aalarn, ieklerin, bitjilerin sararp solduu lmeye balad mevsimdir. Hazan, eyhlislm Esad Divanda sadecec bir beyitte ele alnmaktadr. Henz almamken gonca-s bg- lemde Hazn itdi vezn- bd- pr-sz- ecel hayf (T/12.2) (T/15.2)

160

4.4.2.2.2. lkbahar (Nev-bahr) Bahar mevsimi, beyitlerde, dnyaya canllk ve renk getirmesi itibariyle konu edilmitir. K mevsiminde yapraklar dklm aalar, bahar gelince renk renk iekler aar. lkbahar, divanda en ok ele alnan ve en fazla rabet edilen mevsimdir. Bahar mevsimi geldi geleli iekler amaktadr. Fakat sevgili kadar gzel bir gl henz amamtr. Bihn-ter old ruhun hattn aikr olal Henz byle gl almad bahar olal (G/206.1)

lkbahar sultan olarak vasflandrlan sevgili, dnyaya terif ettii anda her yer iek bahesi haline gelmitir. Terif idince clemi sultn- nevbahr Zeyn old makdemiyle sery- kfe-zr Uk- b-nevya dem-i carz- hldir Evc-i keremde kld o eh nz ile karr (N/8)

Souk k gnlerinin geride kald dnemde, ilkbaharn nimetleri, iekler iin adeta bir iftarlk gibidir. emende rze-i sermy itmm idp ezhr Nem-y nev-bahr ile iftr itdiler yek-ser (K/6.2)

lkbahar, bir dier beyitte ise padiah olarak tasavvur edilmektedir. Pdih- nevbahardan emir, ferman alan seher, hemen glbahesini tamir ve sslemek iin ie koyulmutur. Seher kim ders-gh- gleni tamr tezyne Olunca pdih- nev-bahrn emr fermn 4.4.2.2.3. K (it, Serm) K mevsimi souk olmas bakmndan konu edilmitir. Sevgili, zenginlik ve cmertlik rzgrn estirirse souk k gnleri, ilkbahar gnleri gibi olur. (K/8.4)

161

Nesm-i tfet-i cdn vezn itse Dem-i ity ider feyz-bah- vakt-i bahr (K/9.32)

K denildii zaman ilk akla gelen kardr (berf). Kar, divanda sadece bir beyitte ele alnmaktadr. Fir- hkde der-hb olup yohod deyden Yaturd hrka-i berfi be-d idb ezhr 4.4.2.3. Gn (Nehr, Rz) Gn, gndz olarak tabir edilen ve gnein douu ile bat arasnda geen zaman dilimidir. Divanda gn; nehr ve rz gibi farkl kullanmlarla karmza kmaktadr. Fakat gn kelimesi, sadece birka yerde gemektedir. Grp nazm- belgat-tbm tahrr in her gn Felek der-p ider zer-safha-i mihr-i drahn (K/8.35) (K/9.4)

k, ay yzl sevgiliyi bir gn daha grebilmek iin Allah yalvarmaktadr. Bu sayede n gaml gnl, vefy (sevgilinin yz) grm olacaktr. Mihr-i ryn bana ol mh-lik gsterse O gni bir dahi lutf itse Huda gsterse Bakcak yine-i crz- pk-i yre Dil-i am-ddemize ry-i vef gsterse 4.4.2.4. Sabh (Subh, Seher) Sabah, gnein douuyla gecenin sona erdii ve her yerin aydnland vakittir. Divanda yirmi yedi numaral gazel, sabh redifiyle kaleme alnmtr. Ak, sabah olmasna ramen hala hill ile mcadele halinde olduunu ifade etmektedir. Bu drtlkte hill, hem sevgilinin ka; hem de ayn farkl bir hali olarak tasavvur edilmektedir. Ad nikb- zlfni ben kadaym dahi Subh old mh- nevle kekedeyim dahi (N/22)

162

Hkister itdi cismi lehb-i mehb-i gam Ben cak dirler h bir tedeyim dahi (N/1)

Geceleri uyuyamayan k (eb-gr), mit sabahna eremezse, onun hnn atei, ay gibi olacaktr. Subh- mmdine irmezse dil ey mihr-i mnr ucle-i mha dner te-i h- eb-gr 4.4.2.5. Akam (m) ve Gece (eb, Leyl) Gnein batndan balayarak tekrar douuna kadar geen sre gece; karanlk olmas, yldz ve ay gibi geceleri grnen unsurlarla ilgili olarak konu edilmitir. Her gecenin neticesinde gndz vardr. Bu beyitte, eb ve rz kelimeleri tenasp iinde ele alnmtr. Zuhr- hat sebeb-i vasl- evk-efgendir ebin neticesi elbette rz- rendir (G/65.1) (G/61.1)

Sevda kelimesinin bir anlamnn da karanlk olmas, baz beyitlerde eb (gece) ile birlikte kullanlmasna sebep olmaktadr. Habbez feyz-i ziy-bah- sevad- dil kim Tb-hz eyledi n rz eb-i sevdy (K/11.2)

Akam ve gece, karanlk oluu ve rengi itibariyle sevgilinin sa ve zlfyle ilikilendirirlir. Sevgilinin yznn gnee ve aya tebih edilmesi, sann ise geceye benzetilmesi ile aydnlk ve karanlk arasndaki tezat vurgulanmaktadr. Hev-y zlf-i eb rz-y rynla Siyeh-ru beyz-intihdr h- sabh 4.4.3. Drt Unsur (Ansr- Erbaa) Eski inana gre lem-i ecsm ksmdan oluur.73 (G/27.4)

73

Kurnaz, C.; a.g.e., s. 494.

163

1. Eflk (Dokuz gk) 2. Erkn (Ate, hava, su, toprak) 3. Mvelledt (Maden, nebat, hayvan) Erkn- Erbaa adyla da anlan ansr- Erbaa, tabiatlar bakmndan ayr olup, her unsur ifte zellie sahiptir. 1. Ate: Kuru, scak 2. Hava: Rutubetli, scak 3. Su: Rutubetli, souk 4. Toprak: Souk, kuru Ecrm- felekiyye, bu unsurlara tesiri bakmndan baba, bu drt unsur, tesir altnda kalma bakmndan ana gibidirler. Bylece madenler, bitkiler ve hayvanlarn meydana getirdii mevlid-i selse ad verilen mrekkep varlklar meydana gelir.74 Tabiatta grdmz btn canl ve cansz varlklar, drt ana unsurun ya birinden ya da birka veya hepsinin karmndan meydana gelmitir. Bu drt ana unsur; su, toprak, ate ve havadr. Divan iirinde olduu gibi, Esad Efendinin iirlerine de konu olan bu unsurlar, deiik tasavvur ve manalarda kullanlm, iirin gzelliine gzellik katmtr. 4.4.3.1. Su ve lgili Unsurlar Ansr- erbaann bir unsuru olan su, canllarn hayat kaynadr. Berrakl, akcl, temizleyicilii ve atei sndrme zellikleriyle divan airlerinin ilgisini ekmitir. eyhlislm Esadn iirlerinde su unsuru, genellikle akcl, hareketlilii ve harareti giderici zellikleriyle kullanlmaktadr. Sevgilinin st aac (bd) eklinde tasavvur edildii beyitte, rakipler ise su olarak hayal edilmektedir. St aacnn bu sularla birok macerasnn olduu dile getirilmektedir.

74

Seferciolu, N.; a.g.e., s. 396.

164

Bdin o suda hli perian deil midir Clarla nice su gtrr maceras var (G/54.8)

Su, beyitlerde genellikle akcl ve parlakl bakmndan n gzya (sirik) ile benzerlik iinde yer almtr. Krpe fidanlarn kenarnda akan su ile n gzyalar arasnda ilgi kurulmutur. Sevgili, taze fidan olarak dnlnce, sevgilinin yoluna dklen gzyalar da o fidann dibinde akan suya tebih edilmektedir. Her s sirikim olsa revn payna n'ola Ey nahl-i taze u gibi cynnm senin (G/131.6)

Sevgilinin gzellii, gllerin ve aalarn bulunduu bir bahe olarak hayal edilmektedir. An gnl ise bu bahedeki aalar ve glleri besleyen, onlara hayat veren su olarak dnlmtr. Bend oldum o zlf-i 'anberne Dil virdim cizrna berine Dil su gibi akdi b- hsnn Nahl-i gline sanavberine (N/27)

k, sevgilinin boyunu ve yanann gzelliini hayal ettike gzya dkmektedir. Bu gzyalar, taze bir gl aacnn glgesinden revn olan suya tebih edilmektedir.
Fikr-i kadd rznla bak sirik-i emime Sye-i nahl-i gl-i terden revndr sanki b (G/11.3)

Bir baka beyitte su, saf olmas ynyle insan ile ilikilendirilmektedir. Kii ne kadar saf olursa olsun felek sonunda onu, dolap gibi dndrecektir.

Ne kadar sf-dern olsa kii b gibi Dndrr arh an tekdr ile dolb gibi (G/202.1)

165

4.4.3.1.1. Deniz (Bahr, Ummn, Dery, Yem, Kulzm) eyhlislm Esad Divannda deniz, genellikle bykl, derinlii ve dalgal oluu ile konu edilmitir. Suyun en hareketli ve muammal ekli denizdir. An ak yolunda ektii skntlar, denizin dalgalar olarak dnld zaman deniz de byk bir ak olarak tasavvur edilebilir. Peygamberliin byk bir deiz olarak ele alnd beyitte peygamberimiz, o denizde yer alan temiz bir inci tanesine benzetilir. Sen ol yegne dr-i pk-i bahr-i biset kim Ki sana tc- nbvvet makm- aldr (K/3.25)

Pdihlarn vld manzumelerde, bahr kelimesi sklkls kullanlmtr; nk pdih, karalara ve denizlere hkmeder. Bunun iindir ki pdih- berr bahr olarak vasflandrlrlar. Cenb- pdih- berr bahri Emn itsn kederden Rabb-i zzet (T/18.1)

Bir baka beyitte ise denizlerin bylesine dalgal olmasnn sebebinin rzgr olduu ifade edilmektedir. Dile bd-i hur old hev-y zlfi Bddr eyleyen emvc-sitn deryy (K/11.14)

Sevgili (peygamber), izzet denizinin incisi olarak hayal edilmektedir. Alemin ve insanlarn yaratlmas asla ona bah olamaz. Bu beyitte deniz, mecaz bir ekilde ele alnmaktadr. Zt- pkin o dr-i kulzm-i izzetdir kim Hilkat-i lem dem olamaz ana bah 4.4.3.1.2. Bulut (Ebr, Sehb) Bulut, yamurun olumasn salayan bir unsur olmas itibariyle ltuf ve ihsan kaynadr. Buluttan inen sular, yeryzndeki bitkilerin yeermesini salar. Bu mnasebetle (K/2.31)

166

bir beyitte vlen kiinin gstermi olduu adalet, buluta tebih edilmektedir. Onun adaleti, nisan yamurlarn brakan bulut gibi her yeri feyizlendirmitir. Sehb- adli imtr eyleyp nsn- ihsnn Tarvet-zr- d kld bgistn- aktr (T/39.2)

Sevgilinin yznn parlakl ynyle gne ve aya benzetildii beyitte, zlf de rengi mnasebetiyle bulut olarak tasavvur edilmektedir. Onun zlf, yzne dklp, yanan kapadnda, gnein n bulutlarn kapamas gibi bir durum ortaya kar. Ry-i pr-tb zre ol meh zlfni kld nikb fitb- 'lemi setr eyledi gy sehb 4.4.3.1.3. i (ebnem, Jle) Sabah vakti bitkilerin zerine den, gne dounca buharlaarak ykselen su damlas olan ebnem, yuvarlak, kk ekli ve su ihtiva etmesi zellikleriyle konu edlimitir. Ak, sevgilinin yanan hayal ettike, onun hararetiyle gznden ya akmaktadr. ebnem, gnein scaklna kar koyamaz, hemen buharlar. An yreindeki buzlam hisler, sevgilinin hayalinin scaklyla birlikte gzya olarak da vurulmaktadr. Hayl-i rzn itmezdi ek-i emi revn Tahamml olsa teb-i fitba ebnemde (G/170.3) (G/11.1)

Jle, aslnn su olmas ve ekli bakmndan gzya ile ilikilendirilmektedir. An yaralarnn lle olarak tasavvur edildii beyitte gzya ise i tanesine tebih edilmitir. Ey d- taze yre al lleler gibi Ey ek-i dde sen de sal jleler gibi 4.4.3.2. Toprak (Hk) Divan iirinde toprak, aalarda olmas, verimli ya da orak olmas, canl varlklar iin asl unsur olmas bakmndan ele alnmaktadr. eyhlislm Esadn iirlerinde toprak, (G/192.1)

167

deiik ekilleriyle birok beyitte anlmtr. Divanda toprak genellikle sevgilinin veya vlenin ayann altnda bulunuu ile ilgili olarak konu edilmitir. k, her dim sevgilinin aya toprana yz srmek ister. Yok yzm olmaga mlde-cebn-i hkin Eyledim vsta n midhat-i zt- pkin (K/5.26)

Topran en ok ilgi kurulduu unsur, k va onun bedenidir. Sevgilinin kapsnn, eiinin ve yolunun topra ktr. n bedeni, sevgilinin yolunda, onun toprayla yeksn olmutur. Bu, n arzu ettii bir hldir. Vezn-i nesm-i ak ile kesb-i srr itdim Hemn savb- der-i yr-i sitem-gerden ubr itdim Tenim hki-yle yek-sn eyleyp terk-i ur itdim Gubr-as o dem kim reh-gzrnda mrr itdim Alup gs-y mkn-trn byn huzr itdim (Tah/5.1)

Cisimlerin glgesi topraa der. k da glge gibi sevgilinin aya toprana dmek ve ona alnn srmek ister; fakat sevgili, bunu bile a ok grmektedir. k da bu durumdan duyduu znty u ekilde ifade eder. Sye-s ry-ml-i hk-i py olma Eyledi benden o serv-i ravza-i behcet dirg (G/111.3)

k, sevgilinin glgesi gibidir. Bir an olsun onun yanndan ayrlmak istemez ve srekli onun aya toprana yz srmek ister. Sye-ve ol serv-kadden bir dem olmazdm cda ihre-sy-i hk-i pyi olmaa olsa mes 4.4.3.2.1. Toz (Gubr) Toz, genel olarak toz-toprak ya da sevgilinin ayann veya kapsnn tozu anlamlarnda kullanlmtr. (G/112.4)

168

Sab gubr- deriyle gzr klsa yemi der uzag ile emvc tg-i cevher-dr (K/9.33)

Toz, ayaklar altnda bulunmas, rzgr tarafndan kolayca savrulmas ve baz maddelerin toz halinde bulunmas gibi sebeplerle beyitlere konu edilir. Srme, toz haldedir. klar, sevgilinin ayann tozunu, gzlerine srme olarak ekerler. Gubr- dergehi aks itdi em-i Rgbda Aceb mi bakmasa ger srme-i Sfahana 4.4.3.2.2. Ta (Seng) Ta, beyitlere sertlii ile konu olmu ve baz tasavvurlar iin de kullanlmtr. Sevgilinin gzelliini gren ta, papaan gibi konumaya balamtr. Gricek yne-i nr- ceml-i pkin Seng gftra gelp syledi tt-s (K/2.38) (T/35.16)

Sevgili, a kar ok acmasz olduu iin seng-dil yani ta gnll/kalpli olarak vasflandrlr. Bu beyitte taa almak deyimine de yer verilmitir. Cm- hatr pr-mey-i 'akndr ana bakma kec alma taa eyleme ey seng-dil kesr-i zcc 4.4.3.3. Ate (Nr) Drt unsurdan biri olan ate; rengi, parlakl, yakcl, duman ve klyle eitli hl ve durumlarda kullanlmaktadr. Genelde en kuvvetli hli olan gnl atei tasavvuru yaplmakta, n hnn ateinden cihann tututuu ifade edilmektedir. Esad Efendinin iirlerinde, gerek anlamndan ziyade mecaz anlamyla kullanlan ate ve yanmak, birok beyitte ele alnmtr. Ak, hicrn, firk, h gibi manev heler de yakc ve ac verici olas bakmndan atele ilikilendirilir. Nr- hicrannla ey h- cihan Derd-nkim ben helkim sne k (G/22.4)

169

Girye olsa n'ola krm her zamn Derd-nkim ben helakim sne k (Mur/1.1)

n gnl atei ile gkyzndeki yldzn sat k arasnda ilgi kurulmutur. k, geceleyin etraf aydnlatan o n gnl ateinin kvlcm m; yoksa gkteki yldzn mdr buna karar verememitir. Sipihrin ahteri mi u'le-bah olan her eb err- te-i dilden eser midir grinen (G/159.3)

n h, yakc olmas mnasebetiyle atele ilikilendirilir. n hnn kvlcm, k saarak gkyzne kadar kmtr. hm err kmada sevd-y hl ile Cevv-i sipihre ule-i cevvleler gibi (G/192.5)

Pervnenin srekli sustuunun, blbln ise mtemadiyen konutuununun ifade edildii drtlkte h ile ate/kvlcm arasnda benzerlik kurulmaktadr. Ey h- erer-fen nedir feryadn Kimdir ki caceb bu vech ile stadn Pervane ise ham u blbl gy tele hev m bd-i iradn (Rub/4)

Ate, rengi ve parlakl bakmndan sevgilinin yanayla ilikilendirilir. Yanan ate olarak tasavvur edilmesinde zerindeki ayva tylerinin de etkisi vardr. n sinesinin zerindeki yaralarn muma tebih edilmesi, sevgilinin yanann da o mumlar yakmaya yarayan ate olarak hayal edilmesine sebep olur. evk- ruhsannla yaksam snem zre n'ola d te-i pr-uleden szn olur zr er (G112.1)

Ate, yakcdr ve yakcl iirlere konu edilmitir. n cn ipi, bir kl gibi atee dmtr. Sevgilinin gzellii, ate olarak dnlr. Ak da bu atee dmtr.

170

Kkln ideli sevd-y dernum tehyc Cism-i mehzle siyeh-cme-ve old pr-p Olman rite-i brk-i hayl ile nesc Tb- hsnnle olur ham-be-ham u p--p Tr- cn te-i szna den my gibi (Tah/4.4)

n atein etrafnda dnen pervaneye tebihi de akn ate olarak vasflandrlmasnn bir sebebidir. k, sevgilinin yanak erna baktka, o mumun ateinden gnl yanmaktadr. er- rz- yre ne dem nigh ideriz O sz ile dili pervne-ve tebh ideriz 4.4.3.4. Hava 4.4.3.4.1. Rzgr (Bd, Nesm, Sab) eyhlislm Esad Divnnda drt unsurdan biri olan rzgr, bd- sab, bd- bahr, bd- subh, bd- seher, bd- md, hev-y zlf, bd- h terkipleri iinde yer almtr. Bir hava unsuru olarak rzgr, Esad Efendinin gazellerinde bd, nesm, sab gibi ekilleriyle hem asl anlam, hem de mecaz anlamyla kulanlmatadr. Rzgr, sevgilinin kokusunu etrafa yayma, onun salarn datma zellikleriyle el alnmaktadr. Ek-i frkat-rz olur zlfn pern itse bd Dde-i gam-girye-mutdm hevdan nem kapar (G/72.2) (G/84.1)

Sab, lugatte gn ile gecenin beraber olduu zaman, gnein doduu taraftan esen rzgara denir. Divan iirinde ise genlikle sevgilinin semtinden esen rzgara denmitir. Sab ve nesm, hafif ve latif esen rzgrlardr.75 Divanda sab, ieklerin almasna ve hareket etmesine sebep olmas, gzel koku yaymas zellikleriyle eitli

75

Onay, A. Talat; a.g.e., s. 385.

171

tasavvurlara konu edilmitir. Peym aldm emende nkhet-i mkn-i snblden Sab bir emmecik alm getrmi ana kklden (G/145.1)

Sab, sevgili ile k arasnda haber tar. Sevgiliden ayr olduu iin hasta olan k, bu hastaln, tabib olan sevgiliye iletmesi iin sabdan yardm istemektedir. Sab var ol tabb-i cna bmr oldgm syle Beni bir kerre grmek ana sklaet gelmesn gelsn (G/146.4)

Nesm-i seher, sevgilinin sann kokusunu her tarafa yaymtr. Sevgilinin turresinin cef tuza olarak tasavvur edildii bu beyitte, onun zlf de Hoten mk ile ilikilendirilmektedir. Ruhunda turre mi dm- cef mdr bilmem Disem ki mk-i Hotendir hat mdr bilmem Peym- zlfm alm gibi nesm-i seher Bir iki name iitdim sab mdr bilmem (N/28)

Bd- sabnn haberci olarak vasflandrld bir baka beyitte ise u ifadeler yer almaktadr. Gln (sevgili) baa geldiini gren bd- sab, bu durumu derhal blble (k) mjdelemek iin gelir. Seher bda grdm yelerek bd- sab Geldi terf-i gli blble kld tebr (G/61.3)

Bd- sab, sevgilinin zlfnn ve hattnn kokusunu gl bahesine gtrmtr. Bu kokuyu alan benefe ve ebb gibi iekler, sevgilinin kokusunun gzellii karsnda kendilerinden gemitir. Es'ad by- hat u zlf ile bd- sab Vancak glene mest old benefe eb-b (G/162.5)

172

4.4.4. Hayvanlar eyhlislm Esadn iirlerinde birok byitte yer alan hayvan trleri, sahip olduklar zellikleri itibariyle deiik hl ve durumlarda kullanlm, tebih unsuru olarak ele alnmlardr. Hayvan tr olarak Esad Efendinin iirlerinde kular, drt ayakl hayvanlar, bcekler ve srngenler yer almaktadr. 4.4.4.1. Kular eyhlislm Esad Divnnda ku, herhangi bir ku cinsi belirtilmeden ele alndnda n cn ve gnl iin benzetilen olarak kullanlr. Ku ile gnl ve cn arasnda kurulan mnasebetlerde kularn uma ve tuzaa dme zellikleri nemli unsurlardr. Cn ve gnl kuunun kanatlarn aan k, sevgilinin kapsn da yuva yapmak istemektedir. Aalm murg- dil cnmzn bl perin Aiyn eyleyelim haclet ile savb- derin (K/5.2)

Sevgili, gzellik bahesinin ssl gl olarak tasavvur edilmitir. Ak ise bu gl iin feryd eden ku olarak hayal edilir. Kuun ses karma, feryad etme gibi zellikleri, k ile arsnda ilgi kurulmasna sebep olmutur. Ey gl-i zbende-i b- bah Murg-i nli-krnm rahm it bana Ben de Es'ad-ve olup mil sana Derd-nkim ben helkim sne k 4.4.4.1.1. Ku eitleri 4.4.4.1.1.1. Blbl (Andelb, Hezr) eyhlislm Esad Divannda en ok sz edilen ku, blbldr. Bunun en nemli sebebi, blbln a, gln ise sevgiliye tebih edilmesidir. Bu mnasebetle blbl, beyitlerde genellikle k iin benzetilen olarak yer almaktadr. Blbln t ile n feryd u fign arasnda ilgi kurulur. Divanda yer alan blbl redifli gazel, (Mur/1.3)

173

blbln divan irleri iin ne kadar nemli olduuna dair fikir vermesi bakmndan ehemmiyetlidir. Blbln srekli feryd edip inlemesi, bana i amasna neden olmutur. Bu yzden kafese hapsedilmitir. Sen de dilinle uradn ey blbl eyle pes Sana bu ho nevlar in old c kafes (G/98.3)

Blbln mutsuz gnl, ak ateine dt gnden beri, onun hnn atei, btn cihan yakmaktadr. Bu beyitte, blbln gle olan ak, mbalaal bir ekilde ifade edilmektedir. Delden te-i aka dil- n-dn ey blbl Cihn-sz old her dem h- te-zdn ey blbl (G/137.1)

Blbln en belirgin hususiyeti sesidir. Hem sesinin gzel olmas; hem de gle olan ak nedeniyle srekli inlemektedir. Ak bann blbl, pervane bcei gibi kendini atee atp yansa da yanan cisminin klleri, yine feryd edip inleyecektir. Bir an iin olsun susmas mmkn deildir. Hezr b- akn yansa da pervne-ve Esad Remd- cismi h u nleden bir dem ham olmaz (G/77.7)

Gl ve blbl konu olduu zaman, akla gelen ilk ey diken olur. Bu beyitte, glblbl-diken lemesi, tenasp iinde ele alnmtr. Btn gllerin eteini dikenler sarmtr. Blbln gece-gndz feryu fign etmesi bounadr. Hrlar dmenin alm her gl-i nev-restenin Rz eb b-hde eyler h u efgn andelb 4.4.4.1.1.2. ahbz (ahin), Karga (Zg) Gcn, kuvvetin sembol olan ahbz, vlenin himmeti ve kadri iin benzetilen olarak ele alnmtr. Ayrca avcl ve yksekte umas bakmndan da konu edilmitir. (G/15.3)

174

h-bz- himmeti perrn idp sayd eyledim Ol hm-y nz Esad evcde pervz ile (G/171.5)

Sevgilinin gz, n gnl kuunu avlam olmas ynyle ahbza tebih edilmektedir. Esad bir gzi eh-bza ikr old gnl Tutlup dma kapldn yine h-yi heves (G/100.5)

Kraga, yer ald beyitte nesnelerin bana mesi itibariyle konu edilmitir. Karga, divan iirinde genellikle rakibi sembolize etmektedir. Bu beyitte de yine bu anlamda kullanld grlr. Neden ayra vacd-i bse hadd-i hl-drndan Rev m zglar gl hrmeninden dne-n olmak 4.4.4.1.1.3. Tt (Papaan) Tt, ayna karsnda konumas ve eker yemesi gibi zellikleri dolaysyla ir, k iin benzetilen olarak kullanlr. Ak, sevgilinin ayna olarak tasavvur edilen snesini grnce papaan gibi konumaya balar. Grp pr-evk olur dil sne-i billr- cnn Bel yinedir ttyi gy itmee bis (G/21.3) (G/118.5)

Papaann eker yemesi, sevgilinin de szlerinin eker olarak dnlmesi, sevgili ile papaan arasnda iliki kurulmasna sebep olmaktadr. ekker-fen vasf- lebin olsa ger n'ola Tti-i tab- ndire-g Kandehrldr 4.4.4.1.1.4. Hm, Anka (Smurg) Hm ve Anka, efsanev kulardr. Hm, yer ald beyitlerde genellikle yksekten umas asndan konu edilmitir. (G/70.6)

175

h-bz- himmeti perrn idp sayd eyledim Ol hm-y nz Escad evcde pervz ile (G/171.5)

Anka, Kaf Danda yaadna inalnan, renkli tylerle ssl bir kutur. Bu kua Smurg da denilir.76 Divanda birka beyitte zikredilmitir. Bir zbb olsa nazar-kerde-i bz- himemi Aynna almaya n per-i meges ankay 4.4.4.1.1.5. Be (Atmaca), Sakr (Doan) Be, divanda sadece bir yerde avcl ynyle Gnl iin benzetilen olarak kullanlmtr. Be-i sayyd- dil dahi deil hurde-ikr Perr bl adrmadan ayd eyler cank-y emel (G/136.5) (K11.27)

Sakr da be gibi sadece bir beyitte ele alnmtr. ahin ve anka ile birlikte konu edilmektedir. Musahhar eyledi zt cihnda her ne ki var Hurf hin anka v sakr kld ikr (L/12.5)

4.4.4.1.1.6. Bm (Bayku), eb-pere (Yarasa) Bayku, sesinin kt olmas nedeniyle insan nefsiyle ilikilendirilir. Nefsin istekleri, bayku sesi olarak tasavvur edilir. Glzr- marifetde zebanm idp hezr Feryd- bm- nefsimi hm kl bana (G/2.4)

Yarasa, geceleyin umas ve gn na bakamams gibi zellikleriyle konu edilmektedir. Nr- teslm ider tre-zid-y lm Eyleyen eb-pereye zulmeti mehtb gibi (G/202.2)

76

Levend, A. Srr; a.g.e., s.183

176

4.4.4.1.1.7. Kebk (Keklik) Divanda sadece bir beyitte ele alnan keklik, avlanmas ynyle konu edilmitir. Zver-i dest eyledim eh-bz- ikbli n'ola Olsa nahcrim pey--pey kebk-i zb-y emel 4.4.4.2. Drt Ayakl Hayvanlar Divan iirinde kular, umas tmesi ynyle ele alnm olmasna ramen, drt ayakl hayvanlar da kendilerine has ekil ve zellikleriyle deerlendirilmektedir. Esad Efendinin iirlerinde yer alan bu hayvan trlerinin, az olduklar halde yine de ele alnp incelenmesi kayda deerdir. Bu hayvanlar; at, aslan, h ve kpektir. 4.4.4.2.1. At (Esb, Rah, Semend) Divanda zerinde en fazla durulan drt ayakl hayvan attr. Savalarda binek olarak kullanlmas, yk tamada kullanlmas, heybetli duruu, rikb ve yry ekli bakmndan eitli tasavvurlara konu edilmitir. Dnemin en gzel binek hayvan olmas, vlenin veya sevglinin ehsvr olarak vasflandrlmas, atn beyitlerde sklkla anlmasnn sebepleridir. Ol eh-svr- nz kup seyr-i glene Klm rakb-i seg-meni esbine redf (G/113.2) (G/136.2)

Sevgilinin gzellik h olarak hayal edildii beyitte, at da nza tebih edilmitir. Gzellik h, nz atna bindii zaman, btn cihn- rh, onun rikabna piyadelik ederler. Binp o h- hsn esb-i nza ferzne Der rikbna rh- cihn piydelige (G/175.3)

Bir baka beyitte ise at, vuslata benzetilmektedir. Ak, ryasnda, vuslat atna bindiini ifade etmektedir.

177

Hbmda esb-i vuslata oldum svr lk Ayn- frset ile bu r'y yorulmad 4.4.4.2.2. Kpek (t, Seg) Divanda daha ok rakb iin benzetilen olarak ele alnmtr. Necis bir hayvan olarak kabul edildii iin srekli rakble ilikilendirilir. Tan eyler imi saydma ol emi gazali rna rakb-i sege sunduka sunaydm 4.4.4.2.3. Arslan (r) Divanda r-i jiyn ve r-i veg olarak vasflandrlan arslan, gc ve heybeti itibariyle sava ve kahramanlkla ilgili olarak konu edilmitir. Asaf- pr-azamet dver-i Risto-ftnat Kahraman-savlet Rstem-hareket r-i veg 4.4.4.2.4. Ah (Gazal) Gzel gzlerinden dolay Divan iirinde, sevgiliye bir benzetme unsuru olarak kullanlr. eyhlislm Esad Divannda da bu ekilde ele alnmtr. hu-y vahet-ver-i sahr-y fitnedir Olmaz heme dde-i yr dem-in 4.4.4.3. Bcekler ve Srngenler 4.4.4.3.1. Pervne Pervne, gece kelebei de denilen kanatl, kk bir bcektir ve kendini yakncaya kadar mum ile urar. Bu hayvann gzleri kktr. Gndzleri karanlk yerlerde bulunur. Ortalk kararnca grd a koar. Gzleri kamat iin ayrlamaz ve kendini fener, lamba, mum gibi eylere arpar. Bunun neticesinde kanatlar ve vcudu yanar.77 Divanda pervne, muma dp kanatlarn krmas itibariyle sevgilinin yanana (G/3.3) (K/7.2) (G/142.5) (G/197.5)

77

Onay, A. Talat; a.g.e. s.366

178

den An gnl iin benzetilen olarak kullanlmtr. Bu tasavvurda sevgilinin yanann era benzetilmesi de nemli bir husustur. er- 'rz- yre ne dem nigh ideriz O sz ile dili pervne-ve tebh ideriz 4.4.4.3.2. Sinek (Mekes) Mekes, divanda sadece bir beyitte ele alnmtr. nce kanatlar ynyle anlr ve herhangi bir tasavvura konu olmamtr. Bir zbb olsa nazar-kerde-i bz- himemi Aynna almaya n perr-i meges anky 4.4.4.3.3. Karnca (Mr), Ylan (Mr) Divanda karnca, Hz. Sleymn-karnca kssas ile olan ilgisi sebebiyle yer almtr. Himem-r ki ider olsa ne dem manzr Afet-i pl-i demn mr- adem-sy (K/11.31) (K11.27) (G/84.1)

Sevgilinin gm gibi parlak snesinin hazine eklinde tasavvur edildii beyitte, zlfnn ekli ve siyah rengi ynyle, o hazineyi bekleyen ylan olarak tasavvuruna sebep olmutur. Dk mr- zlfi sne-i smnin eyle bend Dest urmasun o dahmeye ayr- bed-nihd 4.4.5. Nebatlar 4.4.5.1. Aalar 4.4.5.1.1. Servi Servi, Farsa bir kelimedir. Halk dilinde selvi olarak bilinir. Yurdumuzda bol miktarda yetiir. nce ve uzun bir boya sahip olan servi aacnn dallar yukarya doru uzanr. Yeil renkli yapraklar pul eklinde olup yaz-k dklmez, meyvesi yoktur.78 (G/31.2)

78

ztoprak, N.; Hayret Divnnda Bitkiler, Yksek Lisans Tezi, st. 1986

179

Servi, eyhlislm Esad Divnnda en ok bahsedilen aa eididir. Servi ile sevgilinin dzgn boyu arasnda kurulan ilgi, bunun en nemli sebebidir. Baz beyitlerde istire yoluyla boy zikredilmeden sadece sevgili de srvi olarak vasflandrlr. Sevgiliden ilham alnarak yazlan baz beyitlerde serv-i hramn, serv-i revn gibi terkiplerle sevgilinin salnarak nazla yry ifade edilmitir. Olmaa r-ml bir serv-i revnn pyna Sy-i stanbula sular gibi akd gnlmz (G/81.3)

Serviler, su kenarlarnda bulunur. n gzyalarnn, servinin dibine akan suya benzetilmesi de servi ile sevgili arasnda kurulan ilginin bir sebebidir. Deli sye-ve ol serv-i revna dil-i zr Akd ekim gibi sy-i rehine cy-i heves (G/100.3)

Servinin, dzgn ekli bakmndan mnasebet kurulduu dier bir unsur ise elif harfidir. Servi ve elif arasnda ince ve dzgn ekil itibariyle benzerlik kurulmutur. Eyleyen zde iken servi glende d-t Evvel hir elif-kaddidr ann Esad 4.4.5.1.2. Bd (St Aac) St aac, su kenarnda bulunmas ve titremesi ynyle tebihlere konu olur.79 n gnlnn su olarak tasavvur edildii beyitte bd ise sevgili olarak hayal edilir. Bdin o suda hli perian deil midir Clarla nice su gtrr maceras var 4.4.5.1.3. Sanevber, Arar Sanevber, uzun ve ince yapl bir aa olmas ynyle genellikle sevgilinin boyu iin kullanlr. Bu beyitte servi ve sanevber, ayn anlamlar ihtiva edecek tenasple ekilde kullanlmtr. (G/54.8) (G/1.5)

79

Pala, .; a.g.e.; s. 70.

180

Hrm- nza z eyleyince ol kad-i dil-c Didi serv sanavber glene imdenger y h (G/163.1)

Arar, divanda sadece bir yerde anlmtr. Servi ile birlikte kullanlmas dikkat ekmektedir. Nesm-i cnb-i nutkum emende itse gzer Klard arar ile servi beyt-i manidr 4.4.5.2. iekler iekler, genellikle renk, koku ve yapraklarnn dklmesi itibariyle iirlerde benzetme unsuru olarak kullanlmaktadr. Bunlarn gonca veya alm halleri, eitli tasavvurlara konu olmaktadr. 4.4.5.2.1. Gl (Verd) eyhlislm Esad Divannda zerinde en ok durulan iek gldr. Gl, gzel kokusu, krmz rengi, baharda almas, yapraklarnn kat kat oluu bakmndan beyitlerde eitli tasavvurlara konu olmutur. Ak olarak vasflandrlan blbl ve rakb olarak bilinen diken ile mnasebeti de gln beyitlerde anlmasnn sebepleri arasndadr. Beyitlerde sz konusu edilen gl, genellikle krmz renklidir. Bu renk mnasebetiyle gl, sevgilinin yana ve yzyle ilikilendirilir. Sevgilinin zlf snbl, yana gl, hatt ise benefe olarak dnlr ve bunlarn hepsi de birbirine rakiptir. Zlfe snbl hadde gl hatta benefe dil-frb Birbirine her biri bir vech ile olmu rakb (G/15.1) (K/9.51)

Sevgilinin yz, muhtelif ieklere benzeyen birok gzellik unsurunu zerinde barndrmas ynyle iek bahesi olarak dnlr. Az ise bu iek bahesinde yer alan nadide bir gldr. Dehnn n-kfte glen-i ryunda bir gldr Fign- tenim anda rek-i savt- blbldr (G/58.1)

181

4.4.5.2.2. Gonca Gln almam hli olan goncann beyitlerde konu edilmesinin en nemli sebebi, kk ve kapal eklidir. Genellikle sevgilinin duda iin benzetme unsuru olarak kullanlr. Hande-rz olsa ne dem gonca femin ho-ter olur mtizc- leb-i la'linle o gl-ekker olur (G/38.1)

An blbl olarak tasavvur edildii beyitte, blbln nle ve feryd, goncann gl gibi almasn salamtr. Bu hususiyet, sadece blbln sesine mahsustur. Gller gibi ad nefesin goncay hir Blbl bu eser nle v feryadna mahss (G/105.4)

Baz beyitlerde vlen ahs, goncaya tebih edilir. Bu beyitte vlen, zenginlik ve cmertlik bahesinin dikensiz goncas olarak hayal edilmektedir. Meded ey gonca-i b-hr- glistn- at Meded ey drr-i girn-kadr-i yem-i lutf-i Hud (K/5.30)

Bir baka beyitte sevgilinin fiziki tasviri yaplrken duda goncaya, sa smble, yana lleye, boyu fidana, bedeni ise yasemine tebih edilmektedir. Fem gonca turre snbl had lle kad nihl Ruhsr verd-i l beden ysemn ola 4.4.5.2.3. Lle Divanda gl ve goncadan sonra en ok ilenen iek lledir. Krmz rengi, ortasndaki siyah nokta ve ekli bakmndan eitli tasavvurlara konu olmutur. Sevgilinin duda ve yana, krmz renk bakmndan lle olarak dnlen unsurlardr. Esad ol lle-had gl-ruh perinin nev hat Ravza-i ezhr-zr- rynn ebbsdr (G/50.5) (K/7.9)

182

Lle, yapraklarnn zerinde siyah benekler bulunan bir iektir. Bu siyahln yldrm dmesi sonucu meydana geldii sylenir. Bir beyitte, llenin zerinde siyah beneklerin bulunmas ve yapraklarnn para para olmas, llenin n yaral snesi ile ilikilendirilmesine sebep olmutur. Aceb mi lle-s sne-sad-k olsan ey Escad Gnl pr-d- emr-i nigh- pr-tegfldr 4.4.5.2.4. Smbl Snbl, Arapa bir kelime olup Trkede snbl, smbl, znbl diye isimlendirilir. Ksa boylu, koyu renkli (siyah, mavi, lacivert), ho kokulu bir ss ieidir.80 Divanda birok beyitte ele alnan smbl, koyu rengi ve gzel kokusu bakmndan sevgilinin sa ve kkl iin benzetilen olmutur. Smbl bile sevgilinin zlfnn kokusunu kskanmaktadr. Sevgilinin zlfnn kokusunu alan benefe bile dedikoduya balamtr. eh glende snbl zlfne rek eylemi turmu emm-i hattn almken benefe kl kl itmi 4.4.5.2.5. Yasemn (Semen) Farsa bir isim olan yasemen, yasemin veya semen, Trkede de bu ekilde kullanlmaktadr. Yasemin iei beyaz renkli yapraklar sebebiyle beyaz zambak ismini de almtr. Uzun boylu olup eitlerine gre bu uzunluk deiir.81 Yasemin, bir beyitte sevgilinin bedeni iin benzetme unsuru olarak kullanlmtr. Fem gonca turre snbl had lle had nihl Ruhsr verd-i l beden ysemn ola (K/7.9) (G/101.2) (G/58.5)

80 81

ztoprak, N.; a.g.e., s. 83. ztoprak , N.; a.g.e., s. 96.

183

4.4.6. Ba, Bostan, Glen, Glzr 4.4.6.1. Ba, Bostan Servi, gl, lle gibi eitli aalarn ve ieklerin mekn olan ba, her mevsim deiiklie uramas ynyle beyitlerde eitli tasavvurlar iinde konu edilmitir. lkbaharda canlanan, yenilenen ba ve bahelerin sonbahar ve k mevsiminde canlln yitirmesi, fni olan dnya ile benzerlik iinde dnlmesine sebep olmaktadr. Bu itibarla ba ve bahe, beyitlerde b- lem, b- cihn, fen ba gibi terkipler iinde yer alr. Affe Kadn ol verd-i nihalistn- iffet kim Fen bndan itdi rihlet-i glen-geh-i ukb (T/12.1)

Ak, iinde glleri, blblleri, dikenleri barndran bir bahe olarak tasavvur edilmektedir. Hezr b- akn yansa da pervne-ve Esad Remd- cismi h u nleden bir dem ham olmaz (G/77.7)

Ba ve bostann iinde muhtelif gzellikler vardr. Bu gzelliklerin, sevgilinin gzelliini oluturan unsurlara tebihi, yznn ba olarak dnlmesine sebep olmutur. Yanak zerindeki nayva tyleri ise ba kenarnda yetien smbl eklinde tasavvur edilir. Deildir hat 'izr- tb-nk-i yrda ey dil Kenr- bada olmu demde taze snbldr 4.4.6.2. emen emen, beyitlerde fazla ele alnmamtr. Baz beyitlerde emenzr olarak zikredilir. Aalarn ve eitli bitkilerin bulunduu emen, genilii itibariyle dnya iin benzetme unsuru oalarak kullanlmtr. Zih Ferruh-tern evkt- feyz--feyz-i ihy kim emn old emen-zr leminin nahl-i b-cn (K/8.2) (G/58.3)

184

4.4.6.3. Glen, Glzr Divanda gl bahesi; glen, glzr adlaryla anlmtr. Gzellii, kokusu, smbl, lle, servi gibi eitli ieklerle aalarn ve blbln mekn oluu, gl bahesinin zikredili sebepleri arasndadr. Gzellik (behcet), gl bahesi olarak dnlr. Sevgili de o bahenin nadide bir gldr. Bu bahenin olmazsa olmaz blbl ise sembolize eder. Nlende eyleyen seni mnend-i andelb Esad o verd-i glen-i behcet deil midir (G/49.6)

Gl bahesi, gezilip dolalmas ve tema edilmesi zelliiyle sevgilinin gezdii bir mekndr. Sevgili, kendinden gemi bir hlde gl bahesine girer. k, sevgiliye arz- hl etmek ister; fakat onun ser-mest olduunu sonradan anlar. Sevgiliye kar kusur ilediini itiraf eder. O eh seyrna z eyleyince sahn- glzr Kodm rhnda istirham idp bu cn- bmn Grnce geri sundum arz- hl-i htr- zn Meer ser-mest imi hyr sandm ol sitem-kr Zamansz syledim derd-i dil-i zr kusr itdim (Tah/5.4)

185

SONU VE NERLER Alt asrlk bir vetireye sdrlan eski iirimiz, XVIII. yzyla gelinceye kadar gerek nesir, gerekse nazm/iir alannda en gzel rneklerini vermi durumdadr. Bu asrdaki ir ve nsirlerin sanat anlay, eslfn devam niteliindedir. Bu dnemde Klasik Trk Edebiyat sanat anlaynn ve estetiinin gerektirdii btn ayrntlar gz nnde bulundurularak gelenee bal kalnmtr. Bu yzyln banda Nedim, asrn sonunda ise eyh Galib gibi ahsiyetler sayesinde eski iirimizin gr sadas bir kez da ha duyulmutur. Klasik Trk Edebiyat; hayal rn, halkn yaayn yanstmayan, yksek zmre edebiyat deildir. Divan edebiyatna mensup irler, ortaya atlan bu iddialarn aksine, gnlk yaam ve doada meydana gelen olaylar ve varlklar iirlerine konu olarak almlar, bunlar kendi hisleri erevesinde sanatkrne bir slupla ilemilerdir. eyhlislamlar, mslmanlarn temsilcisi ve slam hukukunun uygulaycs olarak toplum iinde nemli bir grev stlenmilerdir. stlendikleri bu rol nedeniyle her trl sz ve hareketlerine dikkat etmeleri gerekmektedir. eyhlislamlarn irlik noktasnda da benzer hassasiyetlerinin olmas gerektii dnlebilir. Ancak u bir gerektir ki eyhlislam irlerin, gerek tarz gerekse slup bakmndan sir Osmanl irlerinden hibir fark yoktur. Belirtilen bu hususiyet, Klasik Trk iirinin ne kan zelliklerinden biridir. Bu manada, farkl meslek gruplarndan olan ve deiik snflara (ilmiye, kalemiye, seyfiye) mensup irler arasnda slup ynyle byk farkllklar grlmez. Ayn ekilde kadn irler ve erkek irler arasnda da fazla bir ayrlk yoktur. Bu anlamda, eyhlislm Esadn yazd iirlerde, duygu ve dncelerini ak, rahat bir ekilde ifade ettiini sylemekte bir saknca grmyoruz. Ak, tasavvuf ve tabiat ierikli iirlerinde geleneksel ifade biimlerini kullanmtr. Sevigli/kadn, meyhane, iki meclisleri, arap gibi meselelerde mazmunlar kullanmaktan ve bu konu

186

ile alakadar mecazlar istimal etmekten ekinmemitir. Hatta sevgilinin fiziki tasvirini yapmaktan dahi geri kalmamtr. Fakat btn bu hususiyetleri Klasik Trk iirinin estetik anlay iinde deerlendirmek gerekmektedir. Zaten eyhlislam airlerin iirlerinde ak, kadn, arap, meyhane gibi konularn ilenmesi ve bu kavramlarn kullanlmas, Osmanl iir geleneinden kaynaklanmaktadr. air, mutasavvf olmad halde tasavvuftan bahsedebilir, sevgilisi olmad halde bir ak macersndan dem vurabilir. Aynen bunun gibi, bir eyhlislam da sevgilisinden bahis aar ya da bir iki meclisini, meyhaneyi vebilir. eyhlislam Esadn iirlerinde de bu ve benzeri durumlar gzlemleyebiliriz. eyhlislam Esadn iirleri, onun Klasik Trk Edebiyatnn sanat anlay iinde baarl bir ir olduunu gstermektedir. iirlerinde deyim ve halk szlerine yer vermi, halkn det ve geleneklerini yanstmtr. Gnlk hayatta kullanlan eya ve elbiselerin, yiyeceklerin adlar onun iirlerinde yer etmitir. Esad Efendi, ince ve orijinal hayallere sahip bir irdir. iirlerinde belagat kurallarna ve kafiyeye nem verdiini grmekteyiz. eyhlislm Esad Divann Din ve Tasavvuf, Cemiyet, nsan, Tabiat balklar altnda incelemi bulunuyoruz. Bu ekilde, iirin dokusunu meydana getiren unsur ve mefhumlarn tespiti ile irin his ve hayal dnyasn ortaya koymaya altk. Esad Efendi, yaad dnemde eyhlislamlk yapm bir ir olmasna ramen Divannda tasavvufa dair terimlere ve unsurlara divan iirinin geleneksel dokusu iinde yer vermitir. slam inanlara bal bir mslman olan Esad Efendinin iirlerinde Hz. Muhammed, dier peygamberler ve drt halife ile alakal aykr bir ifade yoktur. Dnyann geici olduunu ifade eden Esad Efendi, bu dnyadaki her trl saltanatn bir gn mutlaka biteceini, bu sebeple buradaki gzelliklere aldanmamak gerektiinin sylemektedir. Ona gre bu dnya, aldatc naklarla dolu bir yerdir.

187

eyhlislm Esadn iirlerinde, dnemin baz devlet adamlar, irler, tarih ve efsanev kiiliklerden oluan geni bir ahs kadrosu mevcuttur. Tarih ve efsanev ahslar, ounlukla ran mitolojisinden alnmtr. Bu ahslar, genellikle irin kendisi ve vgler sunduu devlet bykleri iin birer mukayese unsuru olarak konu edilmitir. Leyl, Mecnn, Ferhd, rn gibi ak hikyelerinin lmsz kahramanlar da ska ad geen tiplerdir. Cemiyet hayatna renk katan pek ok tip, eyhlislm Esadn iirlerine konu olmutur. Vezir, kethd, paa gibi saray evresinde yer alan tiplerin yannda hekim, meta, mutrib gibi halkn iinde bulunan tiplere de yer verilmesi, Esad Efendinin iirlerinin, halkn yaantsn yanstmasna delil olarak gsterilebilir. Divanda, zerinde ska durulan ve bu nedenle tahlil almamzn arlk noktasn tekil eden k-sevgili-rakb lsnn ahsnda ortaya konulan insan tipi, genellikle Divan edebiyatnn klasik llerine uygundur. Tabiat; kozmik lem, zaman unsurlar, drt unsur, hayvanlar ve bitkiler balklar altnda incelenmitir. Hemen her beyitte yer alan bu unsurlar, irin tabiat ok iyi gzlemlemi olduunu ortaya koymaktadr. Tabiatla ilgili unsurlar, ou zaman insan tipi iin bir benzetme veya karlatrma unsuru olarak ele alnmtr. eyhlislm Esad Divannda yer alan hayal ve tasavvurlarn daha nce baka irler tarafndan kullanlp kullanlmad konusunda kesin hkmler vermeyi doru bulmadk. Bu ekilde bir kanaate varabilmek iin ok ynl bir alma gerekir ve byle bir hkm benzer incelemelerin karlatrlmasyla mmkn olabilir. Divan edebiyat, iinde ok deerli inciler barndran nihayetsiz bir umman gibidir. Tezimizi hazrlarken tahlil ettiimiz hususiyetleri titizlikle incelememize, bilgileri doru olarak aktarmaya gayret etmemize ramen, bir dnemin edebiyatn tam anlamyla idrak edebilmek iin o devrin kltrne hkim olunmas gerektii

188

kanaatindeyiz. Bu sebeple noksanlklarmzn ho grlecei midindeyiz. Sonu olarak unu syleyebiliriz ki, eyhlislm Esad Efendi, ince ve orijinal hayallere sahip bir irdir. Her ne kadar birinci snf bir divan iri olmasa da, iir alannda adndan sz ettirmeyi baarmtr. Divan zerinde yaptmz tahlil almasnn, bu konuda daha sonra yaplacak aratrmalara katk salayaca inancndayz.

189

NDEKS A b :(K/7.33), (K/11.13), (Tah/3.1), (G/6.2), (G/11.3), (G/11.5), (G/97.2), (G/171.3), (G/183.6), (G/202.1), (Eb/12) b- hayvn : (Ms/1.3), (T/27.3), (G/27.3) Ab Abd Abdl bdest : (G/92.3) : (T/29.13) : (K/6.5),( K/12.2) : (T/31.5)

(ehzde) Abdlmelik: (T/17.5), (T/23.9) b- hayt b- nb b- ry Acem Ad (ad) : (K/2.11),(K/2.39),(K/10.3),(Tah/3.4),(T/31.3),(G/16.4),(K/2.39), : (T/31.2), : (T/27.4), : (L/8.6), : (K/2.5), (K/11.33), (Mur/2.1), (T/9.9), (T/20.5), (T/21.3), (T/39.17), (N/36), dem Afife Kadn fitb : (Tah/2.6) : (T/12.1), :(K/1.49), (K/4.24), (Tah/4.3), (T/37.5), (G/11.1), (G/55.3), (G/125.1), (G/170.3), (K/6.22), (K/7.39), (G/6.1), g Agyr : (K/7.19), (G/161.5), (G/195.5), (G/201.1), (N/11), (G/30.5) :(G/31.2), (G/32.3), (G/98.5), (G/103.4), (G/151.4), (G/48.3), (G/118.4), (N/14) h :(K/4.4), (K/9.40), (K/9.43), (Tah/3.4), (Mur/2.1), (T/19.1), (G/8.4), (G/9.3), (G/20.2), (G/40.3), (G/41.2), (G/45.2), (G/71.2), (G/81.4),

190

(G/117.3), (G/30.1), (G/39.2), (G/61.1), (G/95.1), (G/153.5), (G/15.3), (G/27.5), (G/30.3), (G/153.5), (G/190.5), (G/192.5), (N/1), (N/36), (Rub/10) Ahmed Han : (T/17.1), (T/20.5), (T/23.9), (T/26.8), (T/28.6), (T/39.25)

Ahmed Paa : (T/9.12) Aham Ahter h Ahvel Akl Al Alaman lem : (G/12.2), (G/76.4), (G/125.1) : (T/23.3), (G/37.4), (G/67.5), (G/159.3) : (G/3.3), (G/45.2), (G/61.4), (G/100.5), (G/102.1), (G/132.1), (N/24) : (G/170.6), (G/206.2) : (T/9.4), (T/21.2) : (K/12.37) : (T/21.8) : (K/1.7), (K/1.54), (K/2.31), (K/3.27), (K/4.16), (K/4.24), (K/9.54), (T/2.1), (T/23.7), (T/38.2), (G/33.2),(G/75.2), (G/170.5), (L/1.4) Al P Allah Altun m Aml : (T/24.11), : (K/6.23),(K/7.36),(T/10.11),(T/26.5),(T/28.3),(G/179.1),(L/16.7), : (G/18.3), : (T/24.9) : (K/1.6),(K/1.17),(K/1.35),(K/1.64)

n (gzellik) : (G/1.2), (G/7.4), (G/22.2), (G/37.7), (G/90.1), (G/105.2), (G/183.6) Anber :(TB/2.5), (Tah/1.8), (Tah/3.5), (G/1.3), (G/43.4), (G/163.2), (G/201.4), (Eb/11) Anatol Andelb : (T/5.9) :(K/8.32), (K/9.18), (G/15.3), (G/49.6), (G/54.4), (G/54.9), (G/56.1), (G/94.3), (Mur/3.3),

191

Ank Arar Arap rz

: (K/11.27), (G/136.5), (L/12.5) : (K/9.51) : (L/14.3) :(K/4.30), (G/11.3), (G/37.3), (G/60.1), (G/135.3), (G/145.2), (G/177.6), (G/181.4), (N/22), (K/12.14), (G/84.1)

Aristo Ar Ars Arz

: (T/2.5), (T/7.2), (T/9.9), (T/24.7) : (Tah/1.3), (T/13.3), (T/35.22) : (T/39.12), (G/33.2), (G/139.5) : (K/1.51)

as en tekreh: (G/28.2), sitn siyb sumn k : (K/4.31), (T/29.14), (K/11.40), : (G/186.5) : (K/11.30),(T/1.3),(G/193.3) :(K/2.7), (T/2.5), (T/10.6), (G/48.1), (G/63.4), (G/88.1), (G/89.6), (G/94.2), (G/97.7), (G/154.2), (G/161.1), (G/168.4), (G/183.4), (N/5), (N/8), (G/116.3), (G/122.1), (G/126.3), (G/155.3), (N/9) iyn Ak : (K/9.38), (G/176.5), (G/183.5), (L/2.3) :(K/12.18), (TB/2.7), (TB/5.2), (Tah/4.3), (Tah/5.13), (G/7.5), (G/38.2), (G/46.4), (G/90.5), (G/161.6), (G/173.4), (G/201.5), (G/206.4), (N/1), (L/2.5), (G/112.5), (G/113.5), (G/135.1), (G/168.4), (G/176.5) ,(N/7), (N/18) Ata : (T/21.2)

teynh hkmen: (T/45.9) te :(K/7.1), (TB/1.4), (Ms/3), (Tah/4.4), (T/29.9), (T/32.6), (G/32.1), (G/89.3), (G/153.5), (G/171.3), (N/1)

192

Avm Ayak yt yne

: (T/15.2) : (Mur/3.3), (G/6.4), (G/73.4), (G/114.5), (N/32), (L/3.5) : (K/1.59), (K/2.36) :(K/2.4), (K/2.38), (K/10.7), (T/11.5), (K/11.21), (T/40.3), (G/9.5), (G/42.5), (G/45.4), (G/57.5), (G/88.3), (G/165.2), (N/22)

yne-i skender: (T/44.10) Ayn Ayn : (T/39.10), (N/38) : (K/8.10), (T/5.5) B Bb Bbilistn Bd Bde Bd- sab Bd-seher Bg : (T/35.18), (T/41.9) : (G/144.5) : (K /4.4), (K/8.1), (Tah/3.4), (G/41.2), (G/51.2), (G/72.2), (Mu/25) : (K/3.28), (Tah/5.2), (G/56.5), (G/75.6), (G/142.1), (G/194.1) : (G/61.3), (G/162.5), (G/192.4) : (N/26) : (K/2.6), (K/4.30), (K/2.7), (K/19.44), (Mur/1.3), (G/61.3), (G/77.7), (G/103.4), (G/192.4), (N/26), (N/33), (K/6.5), (G/55.2), (G/58.3), (G/106.5), (N/26), (N/27), (K/6.6), (K/6.10), (K/7.40), (K/8.32) Bge Bar Bgistn B-zr Bahr : (K/11.42), (G/76.5), (K/7.38) : (T/10.6), (G/10.1), (G/123.3), (G/161.1), (G/190.3) : (T/39.2) : (K/9.54) : (K/6.1), (K/6.11), (K/8.1), (K/9.25), (T/39.6), (G/206.1), (N/4), (K/9.32), (K/9.9), (K/6.1), (G/54.7), (G/66.4), (G/108.3)

193

Bahr

: (K/3.25), (Tah/3.1), (T/11.1), (T/18.1), (T/30.13), (T/41.12), (T/45.2), (G/2.3)

Bahr-i siyeh : (K/9.35) Bl Bl Efendi Br Br Brn Brn Be Bath Btn Bayrm Bze Bebg Behit Bel Belgat Belgrad Benn Bende Benefe : (K/5.2), (G/37.2), (G/77.3), (G/160.4) : (M/1) : (T/25.1) : (T/2.10), (T/24.9), (T/27.4), (T/37.7), (T/38.5) : (G/90.5) : (K/11.17) : (G/136.5) : (K/4.23) : (K/7.36) : (G/76.1), (N/8) : (N/25) : (T/40.3) : (Tah/3.5), (T/25.3) : (G/5.4), (G/124.5), (G/159.4) : (K/1.39), (K/4.26), (K/10.18), (G/203.5) : (T/8.10) : (K/2.37), (K/4.21), (K/10.25 ), (K/11.6), (G/156.4) : (Mur/3.1), (T/43.2), (G/39.1), (G/131.5), (N/36), (K/1.63 ) : (K/6.7), (K/7.11), (K/8.15),(K/9.23), (G/15.1), (G/101.2),(G/162.5)

Berd selm : (T/2.6), (T/33.3) Berf Berr : (K/9.4) : (T/11.1), (T/18.1), (T/45.2)

194

Beytullah Beyz Beyzv Bezm

: (Tah/1.3) : (K/1.66), ( G/66.3) : (T/35.12), (K/8.12) : (K/2.16), (K/3.22), (K/6.5), (G/22.1), (G/55.1), (G/173.2) (G/174.1), (N/2), (G/56.4), (G/112.3), (G/16.5), (TB/3.1), (Ms/6)

Bezm-gh- fen : (G/85.5) Bd Bihzd : (G/54.8) : (G/200.3)

Bill (Habe ) : (G/95.5) Bmr Bin Bint-i ineb B-Al Bm Burun Bse : (K/5.28), (Ms/4), (Tah/5.4), (G/22.3), (G/146.4) : (T/27.1) : (G/187.1) : (K/10.38), (TB/4.3) : (G/2.4) , (G/156.5) : (L/3.3) : (G/48.1), (G/49.5), (G/73.4), (G/82.1), (G/87.6), (G/93.3), (G/114.5), (G/115.5), (G/123.4), (G/142.1), (G/197.3), (G/204.2), (N/9) By Bleg Blbl : (K/9.5), (K/9.53), (Tah/5.1), (G/38.3), (G/52.1), (G/78.6), (G/152.5) : (K/2.8) : (K/7.38), (K/9.43), (K/12.13), (Mur/3.3), (T/41.9), (G/33.3), (G/53.5), (G/58.1), (G/81.4), (G/98.3), (G/60.1), (G/61.3), (G/137.1,2,3,4,5 ), (G/145.3) Bt : (Tah/4.6), (G/32.5), (G/40.4), (G/53.2), (G/189.1), (G/200.5), (G/154.1) Bt-hne : (G/90.3)

195

C Cd Cahm Cm Cme Cmi Cn : (G/132.1), (G/144.5), (G/167.4), (N/24), (G/162.2) : (K/1.66), (K/5.34) : (K/12.3), (TB/3.8), (G/42.2), (G/52.2), (G/56.5), (G/176.2) : (K/4.8), (K/6.7), (K/ 9.8), (Tah/4.4), (G/99.1), (G/187.1), (L/3.7) : (T/3.1) : (K/1.1), (K/2.18), ( K/14.3), (K/14.25), (Ms/2), (T/21.11), (T/29.9), (G/18.1), (G/47.1), (R/10), (G/167.1), (G/169.1), (G/174.3), (G/195.3), (N/23), (G/5.2), (G/13.3), (G/16.3), (G/22.3), (G/26.3), (G/46.6), (G/51.1), (G/67.4), (G/73.2), (G/74.4), (G/81.5), (G/98.2), (G/107.2), (G/109.3), (G/133.4),(Tah/1.5), (Tah/5.4), (Ms/1), (TB/5.4), (G/139.2), (G/142.4), (G/146.4), (G/150.4), (G/157.2), (G/191.1), (G/193.1), (G/201.3), (N/17), Cnn Cn-bah Cebn Cef : (K/5.4), (G/21.3), (G/52.1) : (K/11.10) : (K/5.26), (K/7.10), (K/9.27) : (G/46.1), (G/67.4), (G/92.1), (G/97.6), (G/98.4), (G/182.4), (G/184.1), (G/191.4), (G/200.4), (N/28), (N/29), (Rub/3) Celld : (G/58.4), (G/105.1)

Cem ( Cemid ):(K/9.44), (K/10.28), (K/11.23), (T/1.2), (T/5.1), (G/71.4), (G/127.1), (G/175.5), (G/ 202.5) Cenb- Hak : (K/1.1) Cenb- lh-i Vhid: (K/3.36) Cennet (Glzr- bek) : (Tah/2.5), (T/19.2), (T/41.20), (G/17.4) Cevher : (K/9.33), (Tah/3.1)

196

Cevr

: (G/5.4), (Tah/4.3), (Tah/5.1), (Tah/5.5), (G/12.5), (G/98.4), (G/122.1), (G/150.2), (G/47.3), (G/93.4), (G/97.6), (G/98.4), (G/99.1), (G/102.2), (G/122.1), (G/133.5), (G/145.4),

Cevr Cey Cibrl Cier

: (G/5.4), (G/9.4), (G/17.3), (G/22.5), (G/23.5), (G/38.5), (G/43.2), : (K/10.35), (T/8.10), (T/21.12), (G/167.4) : (K/2.33) : (K/2.5), (Ms/2), (Ms/3), (Tah/4.6), (G/47.3), (G/74.3), (G/149.4), (G/185.5)

Cihn

: (K/1.1), (K/2.22), (K/14.9), (K/4.23), (T/1.4), (T/29.2), (T/39.16), (N/4)

Cil Cinn

: (K/3.26), ( K/5.3), : (T/25.3)

Cism (beden) : (K/5.5), (Tah/4.3), (Tah/5.1), (Tah/5.5), (G/12.5), (G/13.3), (G/24.4), (G/35.2) , (G/68.4), (G/74.4), (G/77.7), (G/85.5), (G/91.10), (G/110.1), (G/128.1), (G/186.1), (G/193.1), (G/194.2), (G/201.5), (N/1), (N/6), (N/32) C(y) Crm h r unsur arh :(K/6.9), (Tah/3.1) : (K/1.9), (K/2.44), (K/3.24), (K/4.38), (Tah./1.3) : (G/36.4), (G/55.5), (G/86.2), (Mu/24) : (T/5.6) : (K/7.29), (K/7.52), (K/11.41), (T/10.8), (T/10.6), (G/33.1), (G/171.2),

(T/3.7), (Ms/1) rb rb-ke emen-zr : (K/5.4) : (T/41.11) : (K/2.9), (K/8.2), (T/39.3)

197

engel er

: (G/24.5), (K/7.19) : (K/4.17), (K/5.16), (K/12.10), (G/3.2), (G/46.4), (G/56.2), (G/78.1), (G/110.2)

em

: (K/2.13), (K/2.48), (K/3.26), (K/4.2), (G/3.1), (G/6.1), (G/11.3), (G/21.4), (G/39.1), (G/47.1), (G/53.1), (G/56.3), (G/149.1), (G/152.3), (G/154.2), (G/157.1), (G/75.3), (G/72.1), (G/102.5), (G/91.7), (G/83.3), (G/140.1), (G/142.5), (G/144.5), (G/170.1), (G/170.6), (G/193.4),(G/206.2), (G/70.4), (G/62.3), (G/60.3), (G/89.1), (G/126.1,2,3,4,5), (G/161.1), (Eb/13), (G/128.4), (G/118.3), (G/117.4), (G/116.4), (G/114.1), (G/188.4), (G/201.3)

eme etr evgn ragn iek n ubuklu

: (K/2.11), (T/27.5), ( Eb/15), (T/31.2) : (T/31.3), : (G/24.4), (G/51.1) : (T/39.25) : (K/9.3), (K/9.8) : (K/7.5), (Tah/4.1), (G/52.3), (G/144.3), (G/162.3), (G/163.5) : (K/9.20) D

Den D

: (K/4.14) : (K/2.45), (K/12.11), (Tah/2.1), (G/5.4), (G/14.2), (G/31.3), (G/32.2), (G/35.2), (G/36.1), (G/58.5), (G/67.4), (G/109.1)(G/112.1),G/147.1), (G/204.4 )

Dallet Dm Dmen

: (K/1.47) : (G/24.1), (G/42.7), (G/59.5),(G/76.2),(G/100.5),(G/119.5),(G/159.4), : (K/4.10), (K/9.27), (G/99.5)

198

Dr Drb Darrum Def Dehen

: (K/7.23), (T/1.1), (T/11.3), (T/17.5), (T/20.3), (T/29.5), (T/39.17) : (G/202.5) : (T/44.7) : (G/190.5) : (K/3.3,4,5,6,7,8,9,10,11), (K/10.14), (K/12.38), (Ms/1), (G/58.1), (G/183.3), (G/194.4), (G/91.4), (G/90.1), (G/76.3), (G/68.3), (G/67.2), (G/61.5), (G/59.2), (G/58.4), (G/56.5), (G/51.3), (G/ 51.3), (G/6.2), (G/4.2), (G/150.2), (G/151.1), (G/159.2)

Dehr

: (K/6.22), (K/7.44), (K/9.39), (T/1.7), (T/5.6), (T/21.10), (T/37.5), (T/39.11), (T/42.3), (T/45.3), (G/57.6), (G/75.4),(G/185.1),(G/205.4)

Delk Delll Dem Demr Dendn Der

: (K/4.5) : (G/31.1) : (K/3.1), (T/24.1), (T/26.2), (K/9.19) : (T/35.18) : (G/184.5), (G/194.4) : (Tah/1.7), (Tah/5.1), (T/35.18), (T/41.2), (G/83.3), (G/204.2), (N/24), (K/7.23), (N/17)

Derbn Dergh

: (K/8.28), (Muam/11) : (K/1.62), (K/2.42), (K/3.26), (K/5.20), (T/24.4), (T/29.13), (T/34.9), (T/41.2), (N/25)

Ders-gh Dert Dern

: (K/8.4) : (Mur/2.2), (G/5.2,4), (G/10.2), (G/15.4), (G/64.2), (G/79.1), (G/111.4) : (K/9.36), (K/7.28), (K/11.4), (K/2.7), (K/3.11), (K/4.3), (Tah/1.7), (G/8.2), (G/10.2), (G/14.2), (G/31.3), (G/35.3), (G/36.1), (G/38.3), (G/46.5), (G/67.1), (G/90.5), (G/124.4), (G/131.2), (G/137.5),

199

(G/147.1), (G/155.6), (G/170.7) Dery Deryze Dest Destr Det Devlet Devr Devrn Db Ddr Dde : (K/11.14), (K/11.28), (T/5.3), (T/21.6), (T/40.8), (G/31.4) : (Tah/1.7), (G/156.6) : (K/2.44), (K/5.8), (K/9.34), (Ms/3), (T/3.3), (G/31.2), (G/44.4), : (K/11.12), (G/120.4) : (K/4.10), (K/8.19), (K/12.19), (G/163.5) : (K/8.25), (K/10.41), (T/23.2) : (K/11.43) : (T/21.10), (T/30.1), (T/35.21), (T/39.1) : (K/6.9) : (K/11.1), (G/52.4), (G/68.4), (G/69.6), (G/179.3) : (K/5.3), (K/9.6), (K/11.20), (Tah/4.1), (G/3.3), (G/56.3), (G/72.2), (G/178.1), (G/185.5), (N/22), (G/205.1), (G/132.1), (G/96.1), Dil : (K/1.1), (K/1.8), (K/2.18), (K/4.1), (K/4.25), (K/5.2), (K/10.27), (Tah/5.3), (G/3.2), (G/43.2), (G/44.2), (G/58.2), (G/59.1), (G/102.3), (G/158.3), (G/164.2), (G/167.1), (G/ 169.1), (G/170.4), (G/174.3), (G/195.1), (G/204.3), (G/205.1), (N/11), (N/27), (Muam/24), (N/25), (G/32.1), (G/60.2), (G/61.1) Dil-r Dil-beste Dil-dz Dil-hane Dil-ke Dn Dvne : (K/10.23), (G/46.5) : (G/3.5) : (K/10.27) : (K/2.46) : (K/1.40), (T/26.4) : (K/1.54), (K/8.25), (T/29.6) : (Ms/2), (G/73.1), (G/124.5), (G/113.5), (N/21)

200

Dvr Dolap Dost Du Duh

: (T/41.2), (G/173.4) : (G/33.1), (G/202.1) : (Ms/2), (Ms/5) : (K/7.42), (K/8.36), (K/12.4), (T/25.4), (T/37.6), (L/6.8) :(G/9.1)

Duhter-i rez : (G/25.4), (G/71.4), (G/151.3), (G/197.4), (Eb/12) Dzh Dny : (K/3.34), (T/2.3), (G/63.4) : (K/1.47), (K/3.17), (K/8.29), (K/11.24), (K/11.42), (T/2.7), (T/13.2), (T/39.21), (G/155.1), (G/164.4), (L/7.4) Drr : (K/2.21), (K/2.29), (K/3.37), (K/4.42), (K/7.4), (T/1.7), (T/23.6), (G/2.3), (G/47.5), (G/96.2) Dmn : (K/7.34), (Ms/5), (T/8.10), (T/42.3), (G/3.1), (K/9.39)

E Esr Ev edn Ebr Ebrr Ebr-i nsn Ebr : (K/2.27), (K/3.14) :(K/2.23), (K/3.14) : (K/11.26), (K/8.33) : (K/1.11) : (K/8.1) : (T/10.34), (Tah/5.5), (G/1.1), (G/14.4), (G/24.1), (G/49.3), (G/51.5), (G/52.4), (G/132.2), (G/158.4), (G/162.1), (G/164.4), (G/182.1), (G/199.3), (G/203.2), (N/24), (G/87.5), (G/91.1), (G/93.3), (G/100.2), (G/140.6), (G/155.5), (K/7.29) Ebth Eb Bekr : (K/2.26) : (Muam/6)

201

Ecel Edirne Efgniyn Egn Ehl-i ak

: (K/7.34), (T/12.2), (G/16.3) : (G/54.1) : (T/29.10) : (T/35.19), (T/41.18) : (G/7.5)

Ehl-i ekvet : (K/4.35) Ejdeh El Elem Elfiyye Elif Elms Enbiy Encm Engt Ergavn Esb Ecr Eheb Ek : (K/6.16), (T/11.29) : (Tah/1.4), (Tah/1.7), (G/22.3), (G/73.4), (G/114.5), (L/1.5) : (TB/5.5), (G/10.3), (G/185.1) : (K/8.6) : (G/1.5) : (T/39.18) : (K/4.12), (Tah/1.6) : (T/41.6) : (K/5.17), (T/1.5), (G/61.5), (G/80.4), (G/81.2) : (K/6.8), (K/7.11), (K/9.10), (G/53.1) : (G/113.2), (G/175.3), (G/194.3), (G/197.5) : (K/9.7), (T/39.21) : (T/29.3), (T/39.19) : (K/11.7), (G/11.2), (G/68.1), (G/75.3), (G/80.7), (G/99.4), (G/114.2), (G/158.3), (G/167.3), (G/192.1), (G/195.2), (G/72.2), (G/91.7), (G/100.3), (G/127.2), (G/139.1), (G/170.3), (G/201.3) Erefbd Eymen Eyvn : (T/41.7) : (G/166.4) : (T/35.10)

202

Eyym Eyyb Ezn Ezel Ezhr

: (T/24.1), (T/37.5) : (Muam/6) : (K/11.9) : (K/1.51) : (K/6.2), (T/39.22), (G/54.6), (G/192.1) F

Fahr-i rsl Farb

: (K/1.41) : (G/190.1)

Frk (Hz.mer) : (K/11.42) Feltn Felek : (T/21.2), (T/24.7) : (K/ 8.35), (K/7.25), (G/6.3), (G/12.1), (G/14.1), (G/36.2), (G/76.2), (G/84.2), (G/128.2), (G/153.2), (G/161.5), (G/180.3), (N/26), (L/9.4) Fem (fm) : (K/7.9), (K/7.16), (G/48.1), (G/81.2), (G/105.5), (G/170.2), (Eb/4) (G/21.5) Fen b Ferhd Ferdn Feryd Fesd Fesahat Fevt Feyyz Fign : (T/12.1) : (K/2.3), (T/39.9), (G/200.4) : (K/7.23), (K/12.32), (T/39.20) : (G/105.4) : (K/6.22) :(K/1.39) : (T/12.3) : (K/11.50), (K/12.43), (G/64.5) : (K/9.43), (M ur/2.1), (Mur7/2.3), (Mur/3.3), (G/15.3), (G/54.9) (G/58.1), (G/99.3), (G/116.3), (N/17) Firdevs : (Tah/1.6), (T/12.3), (T/25.4), (T/40.2)

203

Fireng

: (L/8.6)

Firkat (Firak) : (Tah/4.3), (G/11.2), (G/15.4), (G/17.1), (G/23.4), (G/36.3), (G/56.5) (G/74.1), (G/92.1), (G/101.4), (G/111.4), (G/121.2), (G/135.1) (G/153.4), (N/31), (Rub/5) Fitne Flk : (TB/2.6), (G/125.3), (G/181.1) : (T/30.6) G Gaflet Galtn Gam : (K/1.7), (Ms/6) : (T/30.7) : (TB/5.2), (G/13.2), (G/15.5), (G/23.4), (G/25.1,5),(G/29.5), (G/32.4), (G/38.5), (G/48.4), (G/58.2), (G/66.5), (G/68.4), (G/71.2), (G/72.5), (G/82.3),(G/86.3), (G/109 .3), (G/121.4), (G/127.1), (G/137.2), (G/139.1), (G/201.2), (G/203.1), (N/1),(N/12), (N/32) Gamze : (G/170.1), (G/193.5), (G/197.1), (G/198.5), (G/200.2), (G/134.2), (G/144.3),(G/149.1), (G/150.3), (G/153.2),(G/158.4), (G/163.3), (G/15.2), (G/20.1), (G/22.1), (G/67.4), (G/79.5), (G/83.2), (G/105.1),(G/111.2),(G/114.3), (G/117.1), (K/11.16), (TB/4), (Tah/4.1),(G/3.1), (G/26.2), (G/31.1), (G/72.4),(G/82.2), (G/124.1), (G/163.3), (G/183.2), (G/184.1), (G/196.3),(Eb/14),(G/134.5), (G/149.1), (G/150.3), Gan Garb Gavta Gazb Gazal : (G/5.24) : (T/29.2) : (Tah/2.3) : (K/2.44), (G/82.2), (G/107.2), (G/164.2) : (G/142.5)

204

Ged Gencne Gevher

: (Tah/1.7) : (K/2.7), (K/4.32), (K/5.1), (K/10.40) : (G/4.32), (G/5.10), (G/9.45), (T/40.2), (G/46.5), (G/75.1), (G/96.2), (G/165.4)

Glmn Girdb Girye Gs Gonca

: (Tah/2.5), (T/25.3) : (K/2.44), (G/82.2), (G/83.2) : (Mur/1.1), (G/40.3), (G/72.2), (G/177.6) : (G/1.4), (G/95.3), (G/107.1), (G/139.3), (G/162.1) : (K/2.6), (K/5.30), (K/7.9), (K/9.11), (Mur/2.1),(T/12.2), (T/28.2), (G/38.1), (G/127.5), (G/170.2),(N/36), (Rub/5), (G/105.4), (K/9.15)

Gnl

: (K/3.1), (Ms/2), (Ms/6), (G/71.3), (G/81.4),(G/84.4), (G/100.5), (G/119.1), (G/181.3), (G/187.4), (G/195.4),(G/206.4), (N/3), (N/11)

Gubr Gurb Gussa Gftr

: (G/3.26), (G/9.33), (T/35.16), (G/80.3), (G/91.3), (G/188.3) : (G/36.3) : (G/48.4) : (K/8.33), (K/9.53), (K/10.7), (K/2.38), (T/28.5),(G/60.2),(G/158.4), (G/170.2)

Gl

: (K/3.15), (K/3.21), (K/5.9), (K/5.12), (K/8.7), (K/8.27), (K/9.19), (K/9.55), (K/12.41), (Mur/3.3), (T/39.12), (G/15.1), (G/38.1), (G/40.3), (G/49.6), (G/54.1), (G/58.1),(G/61.3), (G/76.5), (G/94.3), (G/105.4), (G/145.2), (G/161.3), (G/172.2), (G/174.4), (G/205.2), (G/206.1), (N/7), (N/37), (Rub/5)

Gl-berg Glistn

: (K/4.30), (G/21,5) : (G/8.8)

205

Glen

: (G/3.21),(G/4.26), (G/6.26), (G/8.11), (G/9.47),(T/23.2),(T/39.12), (G/1.5), (G/49.6), (G/101.2),(G/162.5),(Eb/4)

Glzr

: (Tah/5.4), (T/39.15), (G/2.4), (G/60.1), (G/107.3), (Mur/3.3), (G/114.4)

Glzr- bek : (T/19.1) Gn Gnah G : (G/8.35) : (G/3.33), (G/4.9), (G/4.38), (G/5.27) : (G/4.3), (G/161.1)

H Hb : (TB/4), (T/11.3), (Ms/6)

Habb-i Hud : (K/1.41) Hacamt Haddd Haddd Hadeng Hads Hk : (K/9.10) : (T/35.18), (K/8.16) : (K/8.16) : (G/3.4), (G/135.3) : (K/1.58) : (K/5.26), (K/7.5), (K/9.16), (K/12.22), (Tah/5.1), (G /32.3), (G/50.4), (G/77.3), (G/111.3),(G/112.4), (N/5), (L/1.2) Hakk :(K/1.12), (K/1.34), (K/1.45), (K/5.15), (K/11.51), (Tah/1.3), (T/12.3), (L/10.15) Hl :(K/10.32), (G/1.3), (G/11.4), (G/52.3), (G/81.1), (G/81.5), (G/92.2), (G/97.3), (G/123.1), (G/38.3), (R/9) Halayk Hlk Hall : (K/1.30), (K/3.27) : (T/2.9) : (K/10.22)

206

Hallk Hme

: (T/29.2) : (K/2.1), (K/3.6), (K/9.35), (K/11.22), (G/37.7), (G/41.5), (G/177.4), (G/187.3)

Haner

:(K/10.27),

(K/12.8),

(K/12.29),

(G/24.2),

(G/123.2),

(G/183.4),

(G/204.4), (N/23) Hnkh Hnmn Hr Harr Hs Hasret : (K/4.6) : (G/36.3) :(K/2.33), (K/5.9), (T/39.22), (G/15.3), (G/145.3) : (T/35.10) : (T/24,9) :(Ms/3), (G/21.4), (G/40.3), (G/42.6), (G/61.4), (G/102.3), (G/111.5), (G/118.6), (G/155.7), (G/174.4), (G/175.2) Hasta Har Hat :(K/2.45), (G/15.4), (G/80.5), (G/103.1) :(K/9.31), (K/10.41), (T/28.3) :(Tah/4.2), (G/1.2), (G/4.5), (G/7.4), (G/8.5), (G/9.1), (G/11.4), (G/19.5), (G/21.2), (G/29.4), (G/35.1), (G/37.1), (G/48.2), (G/50.5), (G/52.3),

(G/56.2), (G/60.4), (G/62.1), (G/69.1), (G/75.5), (G/84.2), (G/91.3), (G/97.1), (G/123.1), (G/147.6), (G/154.1), (G/159.1), (G/169.2),

(G/184.4), (G/193.4),(G/196.1), (G/199.5), (G/201.1), (G/206.1), (N/37), (Muk/2), (G/115.4), (G/108.1.2.3.4.5.6), (G/119.2), (G/121.5), (G/135.5), (G/151.2), (G/155.5), (G/156.2), (G/158.2), (G/162.5), (G/192.2), (G/173.5) Hat : (K/1.1), (K/1.64), (K/2.45)

Htemr-rsl:(K/2.24) Havernk : (T/41.8)

207

Havr Hayt Hayr Hazn Hazne Hekm Hev Hezr Hnn Hrka

: (K/8.15) : (K/3.27), (K/4.29), (K/7.7), (K/11.10) : (K/1.18), (K/1.35), (K/2.19) : (T/12.2) : (K/3.4) : (K/9.9) : (K/1.1), (K/1.7), (K/1.21), (K/1.28), (K/4.7), (G/19.4), (G/31.4) : (K/3.8), (K/4.26), (K/7.1), (K/7.39), (K/9.6), (G/2.4), (G/77.7), (Rub/5) : (K/11.16), (G/155.3) : (K/9.4), (G/77.2), (T/46.1)

Hrka-i erf : (T/46.1), (T/46.3) Ht Hzr Hicrn : (G/92.2), (G/115.2) : (K/2.11), (K/4.29) :(Ms/5), (Mur/1.1), (G/4.4), (G/8.5), (G/15.4), (G/25.1), (G/29.3), (G/32.4), (G/33.4), (G/38.5), (G/61.4), (G/63.4), (G/65.4), (G/68.5), (G/72.5), (G/77.5), (G/86.4), (G/92.1), (G/101.3), (G/102.4), (G/121.4), (G/122.4), (G/126.3), (G/161.6), (G/201.2), (N/12), (Muk/5) Hill Himmet Hisr Hokka Hoten Hud : (K/7.29), (G/119.3), (G/87.5), (G/97.7), (G/168.1), (G/57.3),(G/14.4) : (K/4.1) : (K/9.26), (Muk/2) : (K/3.6), (G/194.4), (G/25.5) : (G/100.4), ((G/162.3), (N/28) :(K/1.24), (K/1,30), (K/1.41), (K/4.13), (K/4.32), (K/10.41), (Ms/1), (Tah/1.7), (T/2.3), (T/9.10), (T/23.7), (N/21)

208

Hn

:(K/11.34), (K/12.4), (Ms/2), (Ms/8),(Tah/4.6), (G/5.5), (G/10.1), (G/11.2),(G/24.2), (G/32.2), (G/53.1), (G/67.2), (G/68.1), (G/78.8), (G/80.4),(G/82.2), (G/102.1), (G/138.3), (G/163.3), (G/174.4), (G/177,2), (G/199.7)

Hr Hurd

: (Tah/2.5), (Tah/4.6), (T/19.2), (T/27.4) :(K/1.41), (K/6.19), (K/8.30), (K/12.21), (Tah/4.1), (T/39.19), (G/19.1), (G/46.1)

Hm Hsn

:(K/11.36), (K/12.27), (TB/4), (G/80.2), (G/171.5), (L/2.3) :(K/2.16), (TB/1.5), (TB/3), (T/40.5), (G/1.1), (G/21.2), (G/31.1), (G/51.3), (G/77.1), (G/88.5), (G/89.4), (G/93.2), (G/91.3), (G/103.1), (G/105.2), (G/108.2), (G/121.5), (G/125.4), (G/131.5), (G/171.2), (G/183.6), (G/189.1), (N/27)

Ht

: (L/19.11) I-

(Hz) brhm : (Tah/2.3) bdet bn-i Askr bn-i Hcib bn- Hzni : (G/1.23) : (G/8.18) : (G/8.28) : (T/35.8)

brhm P : (T/26.3), (T/33.6) cm d ftr hrmlk hvn : (K/1.56) : (G/6.24), (G/9.8), (T/30.6), (T/37.7), (G/120.6) : (G/6.2) : (G/120.4) : (T/35.19)

209

klm lc lm mam Fahr

: (G/2.17), (G/6.18), (Mur/3.2), (G/39.23) : (G/5.28), (G/6.24) : (G/1.56), (G/8.16), (G/8.24) : (T/35.8)

mam Mverd : (T/35.11) nc : (G/194.4)

nsn- kmil : (Tah/2.3) rn rem s : (T/29.8), (T/29.15) : (T/41.8) : (G/11.10), (Ms/1), (Ms/9), (G/175.4)

shak Efendi : (T/5.1), (T/5.9) skender skenderiye slm smet stanbul stinye rkiyyn tr vaz P zr : (G/6.13), (G/7.28), (T/21.7), (T/31.3) : (L/8.6) : (G/5.11), (T/20.15) : (Tah/5.5) : (G/81.3) : (G/9.22) : (G/2.10) : (Tah/1.5) : (T/7.7) : (G/12.9), (G/12.20), (T/41.10), (G/48.2), (G/70.1), (G/145.2), (G/167.5), (G/173.3), (G/180.3), (G/205,2),(N/27), (Eb/1) (Hz)dris : (L/7.10)

210

Jle

: (G/7.10), (G/9.35), (G/45.4), (G/192.1), (Eb/10)

K Kab Kadd : (K/6.4), (K/6.8), (G/33.4), (G/54.7), (G/65.5), (G/92.3) : (K/11.12), (G/1.5), (G/8.3), (G/20.3), (G/24.4), (G/79.3), (G/88.2), (G/144.2), (G/168.1), (L/10.17) Kadeh : (K/8.14), (K/12.4), (TB/3.8), (Tah/4.6), (G/25.1,2,3,4,5), (G/188.5) Kader Kadr Kadr-i Hayr Kf Kafes Kfile-Slr Kfr Kahramn Kint Kkl : (G/85.4) : (K/5.14), (Tah/1.6) : (T/37.5) : (Tah/3.2) : (K/3.8) : (K/2.19) : (G/3.4), (G/153.2), (G/178.3), (G/16.3) : (K/12.29), (T/7.2), (T/21.3), (T/30.3) : (K/1.48) : (K/2.32), (T/41.10), (Tah/4.14), (G/46.4), (G/59.3), (G/84.4), (G/145.1), (G/179.5), (N/21) Kalb : (K/1.13), (K/10.24), (Tah/5.5), (G/12.3), (G/157.3), (G/167.1), (G/168.4),(L/3.4), (L/10.17), (G/16.1), (G/18.2), (G/14.4) Kalem Kalender : (K/2.8), (K/10.1,,41), (K/11.10), (G/70.7), (G/141.4) : (K/6.5), (K/12.2)

211

Kamer Kan Kandl Kandilli Kanlca Knn Karaman Kse Kasr Kasy Ka

: (K/5.21), (G/43.3), (G/159.1), (L/19.14), (6/201.1) : (G/53.3), (G/149.1) : (K/5.20) : (K/9.20) : (K/9.22) : (G/190.1) : (G/71.1) : (K/3.7), (Tah/1.7), (G/91.4), (G/154.4) : (T/10.8), (T/26.1), (T/40.5), (T/40.11), (T/41.4) : (K/10.5), (G/18.5), (G/113.5), (G/175.1), (G/200.5) : (G/10.3), (G/19.4),(G/70.7), (G/73.2), (G/116.2), (G/150.2) (G/181.3), (G/195.1),

Kaz Kebb Kebk Keder Kehhl Kelm Kemn Kemend Kemer Kenz Kerm Kerrbiyn Kekl

: (K/1.28), (T/21.5), (G/9.4), (G/24.4), (G/85.4) : (G/11.2), (Muam/24) : (G/136.2) : (Mur/2.3), (G/188.3) : (K/2.13) : (K/11.1) : (G/8.3), (G/10.3), (G/24.1), (G/172.1), (G/195.1), (G/19.4), : (G/45.2), (G/197.2) : (G/169.1), (G/123.2), (G/24.2), (G/201.1) : (K/3.11), (T/10.3) : (K/3.23) : (T/13.3) : (T/41.19)

212

Ket Kevser Keykvus Kble

: (T/30.5) : (Tah/2.5), (T/27.1), (G/172.3), (G/176.1) : (T/11.3) : (T/29.6), (G/20.3), (G/52.4), (G/154.5), (G/185.5), (G/182.1)

Kble,Kabe : (G/52.4) Kl Kymet Kys Kibriy Kl kl Kilb Kild Kilk : (Muk/5) : (K/4.10), (K/4.28), (K/4.38), (Ms/8), (G/88.2) (N/5) : (K/1.56) : (K/1.29), (K/8.38), (Tah/1.2) : (K/4.7) : (G/26.4) : (K/2.1), (Tah/3.4) : (K/2.8), (K/4.26), (K/11.8), (K/11.47), (G/1.1), (G/9.4), (G/18.4), (G/35.4), (G/184.1) Kimy Kirdgr Kirmni Kse Kitb Kohisr Kubbe Kuhl Kulzm Kum Kumr : (K/5.5), (G/25.2) : (K/4.34) : (K/8.16) : (K/3.10) : (G/184.4), (K/8.31), (G/19.5), (G/29.4), (G/172.1), (G/184.4) : (G/70.2) : (T/10.9), (T/31.3) : (K/2.13), (K/3.26), (K/5.3) : (K/2.31), (K/6.17), (TB/1.5) : (K/3.5), (6/2.1) : (TB/1.6)

213

Ke Ky

: (G/23.3) : (Mur/3.3), (G/45.3), (G/51.1), (G/100.1), (G/117.2), (G/167.3), (G/180.5), (N/17), (N/21)

Kffr Klah Krs Ks

: (T/8.6) : (G/44.4), (N/33) : (Tah/1.2) : (T/21.3)

Knt kenzen: (G/141.2) Ktbhne : (T/35.6), (T/35.24) L Lal : (Ms/2), (Ms/3), (G/38.1), (G/77.6), (G/101.1), (G/117.1), (G/125.3), (G/135.3), (G/176.1), (G/177.2), (N/29), (Ms/1) Lle : (K/6.5), (K/7.11), (K/8.27), (K/12.1,2,...,43), (T/41.19), (G/50.5), (G/58.5), (G/192.1), (N/6) Lne Leb : (Tah/3.2) : (Ms/1), (T/41.12), (G/6.4), (G/13.5), (G/25.5), (G/38.1), (G/49.5), (G/55.1), (G/154.3), (G/169.2) Leker Levlk Leyl Leyl Liv Ll : (K/2.12), (K/4.38), (T/21.6) : (K/1.53), (K/2.23), (K/2.30), (K/4.19), (K/5.29) : (K/9.46), (T/37.5), (G/206.3), (L/1.5) : (G/144.2), (G/121.3) : (K/2.27) : (T/41.13), (T/44.13), (T/7.4)

214

Mabd Marifet Marif Mahbb

: (T/37.3), (T/38.3) : (K/1.25), (G/2.4), (K/3.10) : (K/2.13), (K/3.3) : (K/1.43), (K/2.28), (K/5.15), (K/10.13)

Mahbb- Hud: (K/2.19) Mahmd : (K/2.25)

Mahmd Hn : (K/6.13), (K/12.34), (T/5.4), (T/8.2), (T/9.2), (T/30.3), (T/35.3) Maher Mn Mr Msiv Mecnn Mecnn Medeni Meh (Mh) : (K/6.27), (Ms/9), (T/7.5), (T/23.7), (T/29.13), (T/30.12), (T/37.4) : (T/41.15) : (G/31.2) : (Tah/2.1) : (Ms/2) : (G/58.2), (G/86.3), (G/144.2) : (K/2.26) : (K/2.23), (K/2.37), (Tah/4.2), (T/10.8), (T/30.10), (T/41.5), (G/3.4), (G/22.1), (G/36.2), (G/161.5), (G/176.5), (G/182.2), (G/196.4) Mehemmed P: (T/1.9), (T/5.7) Mehtb Mekes Mektup Melhat : (G/14.1,2,3,4,5), (G/43.3) : (K/11.27) : (G/35.1) : (K/12.19), (G/22.2), (G/41.2), (G/45.2), (G/49.3), (G/51.1), (G/77.1), (G/93.5), (G/154.1), (G/177.1), (N/27) Melek : (T/28.5), (K/4.16)

Melekl mevt: (T/19.3)

215

Menr Meng Mennn Merdm Mescid Mesh Mest Meta Mevl

: (T/41.19) : (K/4.3), (G/161.1) : (T/31.6) : (G/70.4) : (K/1.23) : (K/4.29), (K/7.7), (G/13.2) : (K/5.25), (K/7.10), (G/56.4), (G/135.3), (L/13.4) : (K/2.2), (G/33.2), (G/139.5) : (K/2.26), (K/2.35), (K/2.48), (K/3.14), (Tah/2.2), (T/1.6), (T/2.11), (T/33.4), (T/42.7), (L/9.6)

Mevlev Mevsim Mey Msbh Msr Mzrb Mirc Midd

: (T/13.1), (L/10.14), (L/17.4) : (K/3.1), (K/7.22), (G/54.1) : (K/12.4), (G/42.2), (G/57.4), (G/193.1) : (K/8.12) : (T/25.4), (G/40.2) : (K/2.4), (K/3.7), (G/190.2) : (K/1.60), (K/5.22) : (K/2.13), (K/3.6), (K/9.35), (G/139.5), (G/177.4), (G/187.3), (G/78.9), (G/127.2)

Mifth Mihnet

: (K/2.1), (K/3.3) : (Mur/2.2), (G/3.5), (G/5.1,2), (G/13.2), (G/23.5), (G/33.4), (G/46.4), (G/58.2), (G/74.3), (G/89.6), (G/90.4), (G/121.1), (G/137.4), (G/172.4), (N/19)

Mihr

:(K/2.23), (K/2.34), (K/4.14), (K/4.40), (K/9.46), (Mur/3.1), (T/3.4), (T/30.10), (T/41.5), (T/44.10), (G/38.5), (G/45.4)

216

Mihrb Mikrz Minber Mirat Mirrh Mive Miyn Mora M Mucze Muhammed Mum Mr Murg

: (G/154.5) : (G/110.5) : (T/3.7) : (K/7.21), (TB/3.7), (T/39.12), (G/104.2) : (G/171.4) : (K/10.6) : (G/37.5), (G/113.4), (G/169.1) : (K/9.23) : (K/4.28), (G/19.5), (G/35.3) : (K/1.39), (K/1.54), (K/2.40) : (K/12.25), (K/3.13) : (T/3.4) : (K/6.16), (K/11.31), (Tah/3.2) : (K/3.21), (K/5.2), (K/11.19), (Mur/1.3), (G/80.2), (G/126.1), (G/200.7), (N/7), (L/9.1)

Mushaf Musikr Mustafa

: (T/45.8), (L/9.6), (G/121.5), (G/189.1), (K/5.31) : (G/190.4) : (K/2.25), (Tah/1.2)

Mustafa P : (T/38.5) Mutrb Mbtel Mcevher Mhr Mje Mjgn : (G/33.1), (G/57.4) : (G/57.1), (G/22.3), (G/41.1), (G/20.2) : (K/12.3), (K/12.35) : (K/11.46) : (K/7.18), (K/10.33), (G/98.2), (G/184.1), (G/65.2), (Muam/11) : (K/5.4), (G/26.2), (G/51.5), (G/72.4), (G/104.4), (G/139.4),

217

(G/162.3), (G/186.4), (G/195.3) Mrde Mrd Mg : (K/3.27), (K/5.33), (K/7.7), (K/9.1), (TB/2.7), (T/29.15), (G/13.2) : (K/2.10) : (K/2.32), (K/7.5), (K/9.53), (K/10.15), (Tah/3.5), (G/1.3), (G/35.1), (G/163.2), (Muk/28), (Tah/4.1) Mter : (T/15.2) N Nbi Nfe Nahcr Nahl Nil Nle : (Tah/3.5), (G/53.6) : (Tah/3.5), (G/52.3) : (G/61.4) : (K/2.6), (K/7.3), (K/10.6), (Ms/1), (G/50.4), (G/131.6), (K/9.9) : (Tah/4.6), (G/62.5) : (K/9.43), (G/30.3), (G/39.5), (G/62.3), (G/77.7), (G/99.3), (G/105.4), (G/116.3), (G/135.4), (G/137.5), (R/10), (Mur/2.3), (G/161.3), (G/196.4) ), (N/3), (N/13), Nn Nr Nvek Nazm Necm : (G/120.3) : (K/3.32), (K/4.35), (Mur/1.1), (T/33.3), (G/90.5) : (K/2.37), (G/78.2) : (G/150.5), (G/161.7) : (K/12.26), (G/14.5)

Necm-i seher : (K/12.26) Nedmet Nefs Nemek Nergis : (K/1.1), (K/4.8) : (K/1.11), (K/1.21), (K/1.28), (6/2.4) : (G/13.5), (G/101.1) : (G/19.2)

218

Nerimn Nesim

: (G/25.3) : (K/4.4), (K/9.5), (K/9.25), (K/11.7), (Tah/1.1), (T/30.7), (T/40.5), (K/9.32)

Nesim-i seher : (N/28) Nessc Nev-bahr Nevrz Ney Neyl Nigh : (K/2.15), (T/40.7) : (K/6.2), (G/106.5), (N/8), (K/8.37), (K/7.22), (K/8.4), (K/6.26) : (K/6.3) : (G/190.3) : (Tah/1.9) : (G/44.2), (G/45.5), (G/47.4), (G/48.5), (G/56.3), (G/57.6), (G/73.2), (G/84.1),(G/102.1),(G/104.2),(G/117.4),(G/124.5)(G/128.4),(G/130.2), (G/134.5),(G/153.1),(G/157.1),(G/177.3), (G/183.1), (G/192.3), (N/25) Nihl Nisn Nze Nh : (K/4.15), (K/6.8), (K/9.1), (TB/2.2), (T/19.1), (G/41.2), (N/3) : (K/7.4), (K/8.33), (K/39.2), (K/8.1) : (K/2.3), (K/12.29), (T/39.18) : (T/42.1)

Nn vel-kalem: (G/141.1) Nbvvet Nh-eflk : (K/2.20), (K/2.34), (K/3.15), (K/4.21) : (K/5.29) O- Ocak Ok Osman mer mr : (T/32.7) : (Eb/5) : (Muam/8) : (Muam/7) : (K/2.18), (K/3.12), (K/10.41), (T/1.6), (T/26.5), (T/42.1), (L/7.6)

219

P P (y) Pdih : (K/11.19), (Mur/3.3), (G/81.3), (G/131.6), (N/2), (L/3.10) : (K/1.53), (K/2.18), (K/4.19), (K/8.4), (TB/1.1), (Mur/2.1), (T/2.9), (T/11.1), (T/18.1), (T/21.10), (T/23.4), (T/24.3), (T/26.5), (T/30.1), (T/35.1), (T/45.2), (N/36) Per Perde Pergr : (K/5.2), (K/11.27), (G/37.2), (G/ 77.3), (G/160.4) : (K/2.30), (G/72.1) : (G/198.5), (G/189.4)

Per (peyker) : (K/6.4), (G/50.5), (G/55.5), (G/57.1), (G/72.3), (G/99.4), (G/118.7), (G/166.2), (G/182.3) Per-ruhsr Pervne : (G/196.4) : (K/4.17), (TB/4.7), (Ms/6), (G/3.2), (G/77.7), (G/84.1), (G/126.5), (G/153.3), (G/180.4), (G/85.5) Perverdigr Peygle Peymne Pr Pirhen Pire Pire Pister Piyde Piyle Piyz Post : (T/23.2) : (K/4.6), (TB/5.2), (G/23.5), (G/111.5), (G/86.2), (K/1.4) : (G/51.4), (G/174.1), : (T/35.9), (G/12.2), (G/73.4) : (G/67.2), (G/165.3), (G/89.3) : (G/123.1) : (G/123.1), (G/129.2) : (K/9.2), (G/130.4) : (T/30.7), (G/175.3) : (G/39.4), (G/172.4) : (G/115.5) : (T/35.9)

220

Pul

: (G/191.4) R

Rahmn R Rabb

: (L/19.10) : (G/24.2) : (K/3.23), (K/5.14), (TB/5.3), (Tah/1.6), (T/3.6), (T/18.1), (T/21.1), (T/31.6), (T/45.4), (G/2.1), (Rub/1)

Rabbl- lemin: (T/27.1) Rgb Rahmn Rakb : (T/35.16) : (T/28.1), (T/30.2), (T/35.3), (T/35.5) : (G/46.3), (G/125.2), (G/142.5), (G/26.4), (G/113.2), (G/125.2), (G/44.4), (G/98.2) Ravza : (K/4.42), (K/7.40), (K/10.23), (G/50.5)

Ravzatl Ahyr: (K/8.7) Rebb Reslullh : (G/68.4), (G/190.1), (K/2.4) : (T/46.3)

Resls-sakaleyn: (K/2.24), (K/5.23) Revan Revnak Revzen Reyhn Rezm Rtl- grn Rind Rislet Riy : (G/71.5) : (K/4.30), (K/12.9) : (T/3.2), (T/10.8), (T/35.19), (G/103.5), (G/83.3) : (K/8.9), (N/6) : (K/11.34), (T/24.7) : (G/79.4) : (K/6.5), (TB/3.3), (TB/3.8), (G/71.4), (N/2) : (K/1.45), (K/2.20), (K/4.23) : (G/16.1), (G/41.4), (G/43.5), (G/173.4)

221

Riyz Riyziyyt R (y)

: (K/3.15), (K/7.44), (K/9.55), (T/39.14) : (K/8.7) : (K/12.9), (K/4.37), (T/9.7), (T/32.2), (G/50.5), (G/81.1), (G/152.4), (G/161.5), (G/171.3), (G/177.1), (G/58.1),(G/73.3),(G/82.1),(G/93.5)

Ruh

: (K/2.33), (K/3.29), (Ms/1), (Tah/4.2), (G/3.2), (G/37.4), (G/44.1), (G/60.4), (G/ 81.1), (G/94.3), (G/154.2), (G/17.3), (G/193.3), (G/206.1), (G/50.5), (G/56.2), (G/62.1), (G/77.6),(G/86.5),(G/194.2), (G/196.4), (G/21.1), (G/35.2)

Ruhsr

: (K/7.9), (Ms/1), (Tah/4.5), (T/39.12), (G/50.3), (G/81.4), (G/177.5), (G/ 72.1), (G/189.1), (G/9.5), (G/38.5), (G/55.3), (G/69.1),(G/104.5), (G/112.1), (G/123.1), (G/173.1), (G/177.5)

Rhl-Emin : (K/5.19) Rm Rz Rze-i dey Rz- cez : (T/43.3), (T/43.5), (L/8.6) : (K/1.4), (K/11.2), (T/18.3), (G/15.3), (N/25), (L/1.6) : (K/9.8) : (K/2.27), (K/2.44), (K/3.17), (K/3.31), (K/5.27), (T/5.4), (T/3.10), (G/65.1) Rz- hisb : (T/17.3)

Rz- maher : (K/6.27), (K/8.38) Rk Rstem Rsl : (G/20.3) : (K/6.20), (K/9.37), (T/7.2), (T/24.7) : (K/1.62), (K/2.48), (K/4.20) S Sbhne :(G/189.3)

smmeden :(K/1.41), (K/3.14)

222

Say

:(K/1.3), (K/1.10), (G/74.2)

Salt- Cuma :(T/3.8) Sab :(K/9.33), (T/30.7), (G/145.1), (N/28), (K/9.33), (G/146.4), (G/204.2),(N/18) Sabh Sadbd Sadef Sr :(K/4.28),(T/42.5),(G/26.1),(G/116.1), :(T/26.8) :(K/3.2), (T/41.29) :(K/6.5), (K/12.8), (Tah/3.1), (K/41.14), (G/16.5), (G/52.2), (G/112.3), (G/142.1), (G/176.2) Sahyif Sahb Sahr Sk :(T/35.19) :(K/11.18), (T/41.14), (G/11.5), (G/55.1), (G/96.4), (G/161.2) :(K /8.19) :(TB/3.1), (Tah/4.6), (G/112.3), (G/140.2), (G/176.2), (N/32), (G/71.4), (G/121.2) Sakr Sl Salevt Slik Slim Samed Sandal Sanem Sanevber Saryar Sayd :(L/12.5) :(T/15.5), (T/33.6), (T/8.4) :(K/1.67) :(T/3.3) :(Tah/2.6) :(T/21.1) :(T/30.9) :(Ms/5), (G/90.3) :(K/6.7), (G/163.1), (N/27), :(K/9.20) :(K/9.38), (G/94.3), (G/171.5), (G/197.2)

223

Sye

:(K/2.34), (K/11.24), (K/12.27), (T/1.3), (T/30.2), (G/6.1), (G/37.2), (G/54.7), (G/108.4), (G/111.3), ((N/2),

Sayyd Sebz Seg Sehb Seher Selsesbl Sem Semen Seng Ser Serb Sery Serv

:(G/136.5) :(K/6.7), (K/8.37), :(G/113.2), (G/142.5) :(K/9.31), (K/9.38), (TB/4.5), (T/39.2), (G/11.1), (G/159.1) :(K/8.4), (K/9.17), (K/9.12) :(G/139.4) :(K/1.51), (G/28.5), (G/180.3) :(K/7.11) :(K/2.38), (Tah/5.2), (K/22.4), (K/64.3) :(Tah/2.1), (T/9.2) :(G/19.3) :(K/3.21), (K/6.26), (T/4.1), (T/23.2), (T/26.4), (T/44.14). (G/16.1) :(K/2.9), (K/6.7), (K/8.13), (T/41.19), (G/1.5), (G/7.3), (G/119.1), (G/155.1), (G/163.1), (G/188.2), (G/205.3), (Muk/2)

Serv-i hramn:(K/8.26) Serv-i revn Settr Sevd Seyl-b Seyyie Sfahan Silsile :(Mur/3.3), (G/81.3), (G/100.3), (G/158.3 :(K/9.29) :(K11.12) :(T/2.5) :(K/1.31) :(T/35.16) :(G/183.2), (G/124.5)

224

Sm

:(K/12.31), (G/114.5), (G165.5), (G/174.1), (L/5.5), (G/202.4), (G/204.4)

Smrg Sne

:(Tah/3.2) :(G/190.1), (G/112.1), (G/113.1), (G/116.1), (G/128.4), (G/134.2), (G/165.3), (G/178 ), (G/191.2), (N/6), (N/24), (Eb/6)

Sinimmr Sipeh Sipihr

:(T/10.2), (T/35.24), (T/41.4) :(K/4.16), (K/10.29) :(K/2.27), (K/3.20), (K/4.40), (K/9.46), (T/10.9), (G/11.3), (G/66.3), (G/159.1), (G/192.5)

Sirc Sirik

:(K/12.17 ), (T/3.4), (G/22.1) :(K/4..2), (Tah/4,2), (G/4.2),(G/6.2), (G/113), (G/13.4), (G/70.4), (G/91.8), (G/114.1), (G/131.6), (G/131.6), (G/147.2), (N/13),

Sivas Siyah Su Subh Sf

:(T /35.13) :(K/2.9), (K/2.15), (K/4.37), (Tah/4.2), (G/11.3) :(K/6.9), (K/8.20), (G/54.8),(G/131.8), (G/167.3), (N/27), (Eb/15), :(K/7.3), (K/11.25), (T/41.5), (G/61.1), (N/1), :(N/2)

Sultan Ahmet :(T/4.5) Ssen Szen Sbhn Sleymn Snbl :(K/8.16), (K/9.22) :(6/23.4), (6/57.6) :(K/5.24), (T/35.22), :(G/90.4) :(K/7.9), (K/12.43), (G/15.1), (G/52.3), (G/101.2), (G/145.1), (N/6), (K/2.32), (K/9.20), Snnet :(K/1.55)

225

Srh Srme Srmedn Sveyd

:(K/2.15) :(K/11.20), (T/35.16), (G/188.4) :(G/53.2), (G/156.2) :(K10.32)

aban adrvan afak ahbaz ahin al am ne arb

:(T/5.7), :(T/31.1),(T/31.8) :(K/12.5), (G/19.1), (G/167.2) :(G/94.3),(G/100.5),(G/126.1),(G/136.2),(G/171.5),(G/176.5) :(G/136.1) :(G/120.2) :(G/84.4) :(K/2.2), (G/36.1), (G/152.3), (G/133.2), (G/169.4) :(K/9.3), (TB3.5), (G/6.4), (G/13.1), (G/56.4), (G/101.1), (G/172.2), (G/193.1), (G/206.4), (G/121.2)

ark eb

:(T/29.2) :(K/3.22), (K/11.2), (T/18.3), (G/14.1), (G/27.4), (G/43.3), (G/65.1), (N/6), (L/1.6)

ebby eb-i Yeld ebnem eb-pere ehd(bal) efaat eh

:(Tah/4.1), (G/50.5), (G/162.5), (G/163.2), (Tah/4.1) :(K/11.25) :(K/1.17), (G/170.3), (G/177.5) :(G/202.2) :(G/129.4), (G/201.6), (K/10.37), (Ms/4) :(K/1.43), (K/1.65), (K/2.43), (K/2.47), (K/4.16) :(K/2.19), (K/4.12), (K/5.10), (K/9.17), (T/30.11), (T/37.1), (G/111.1),

226

(G/131.5) ehenh :(K/2.30), (K/6.13), (T/2.10), (T/8.2), (T/23.31), (T/26.3), (T/38.2), (T/39.1), (T/42.1), (G/120.8) ehnme :(G/147.6)

eftal :(G/50.4) ehzde Numan:(T/42.7) ehzde Sleyman:(T/4.5), eker em emr er erbet erit eyh eytn ikr imd r r-i jiyn r-i veg rn e it ule u :(K/10.6), (G/70.6), (G/71.3), (6/154.3), (K/10.36) :(K/2.16), (K/3.22), (K/4.14), (G/103.3), (G/142.3), (N/6) :(K/2.45), (K/5.259), (T/21.5), (G/78.8) :(K/1.18), (K/1.28), (K/6.22) :(G/15.4) :(K/1.15), (K/1.56), (K/4.17) :(T/13.1) :(G/46.3) :(K/9.38), (G/100.5), (G/126.1), (G/136.5) :G/206.2) :(K/6.16), (G/72.4), (Tah/3.2) :(Tah/3.2) :(K/10.24), (T/7.2) :(T/39.9), (G/200.4) :(K/12.40), (TB/3.5), (G/27.2), (G/76.3), (G/118.5), (G/185.5) :(K/9.2), (K/9.32) :(K/2.45), (K/4.24), (K/4.32), (K/12.17) :(K/3.22)

227

h hr kfe

:(K/12.16) :(T/15.2) :(K/7.40), (K/9.6) T

Tabak Tabb Tc Tk Takv Tanbr Tr Ta Tefel Tehemten Tekye Temmz Tesnm Tevbe Tg

:(K/12.16) :(K/9.3), (G/32.4), (G/88.5), (G/15.4), (G/146.4) :(K/2.27), (K/3.25), (K/12.35), (T/9.2) :(T/35.22), (T/40.4), (T/41.5 :(K/1.22), (T/3.6), (G/200.8) :(K/3.7), (G/190.2) :(K4,28), (K10.33), (G/4.5), (G/198.4) :(T/9.8), (T/10.10), (G/22.4), (G/161.1) :(T/45.8) :(K/7.27) :(G/20.4), (G/23.3), (G/137.3) :(K/11.25) :(EB/15) :(K/1.2), (K/1.27), :(K/7.34),(K/8.16), (T/29.9),(G/5.2), (G/23.2),(G/44.5), (G/74.3), (G/163.2),(G/188.4), (G/197.1

Tg-i ecel Tr

:(G/16.3) :(K/2.5), (TB/2.4), (G/4.4), (G/19.4), (G/31.3), (G/35.4), (G/73.2), (G132.2), (G/197.1), (N/24), (G/186.4)

Tre Tnbak

:(K/2.16), (K/3.22), (T/24.2), (G/36.1) :(G/87.4)

228

Tfan Tura Tr Turre Tt Tuyr Trk

:(Ms/3) :(G/24.1), (G/198.4) :(K/11.1), (G/178.2) :(K/7.9), (G/47.2), (G/59.4), (G/200.7) :(K/2.38), (TB/1.6), (T/40.3), (G/21.3), (G/52.5), (G/70.6), (G/201.6) :(Tah/2.4) :(L/8.6) U-

Ucb Ud Ukb Umman Uk

:(G/12.3) :(G/190.7) :(T/12.1), (T/25.2) :(Tah/4.2), (T/30.9), (T/44.13) :(K/7.2), (Tah/4.6), (T/39.7), (G/24.5), (G/31.4), (G/76.4), (G/88.5), (N/8)

Uzlet deb ftde mmet

:(K/4.6) :(K/2.4) :(K/8.17), (K/11.21), (TB/1.8) :(K/1.45), (K/1.53), (K/1.63), (K/3.24), (K/3.37), (T/29.6) V

Vahdet Vali Varak Vatan Verd

:(K/1.13), (K/1.30), (G/49.1) :(K/7.31 :(K/9.35), (T/25.1), (K/10.27), (K/11.8) :(TB/4.5) :(K/2.33), (K/4.15), (K/4.30), (K/7.9), (K/8.27), (K/9.55), (TB/2.2), (G/49.6), (G/54.4), (G/78.7), (G/137.3), (N/6)

229

Vuslat (Visal) :(G/179.3.4), (G/187.4), (G/188.5), (G/191.3), (G/197.5.6), (G/199.2), (N/12), (N/13), (N/20), (N/36) Y Yenieri Ysuf Yay Yr :(Muk/3), :(G/67.2), (G/86.2), (G/129.2) :(G/181.3) :(K/11.21), (K/12.9), (tah/5.3), (G/1.1), (G/21.5), (G/39.2), (G/45.5),(G/49.2), (G/57.7), (G/89.2), (G/97.2),(G/153.5), (G/169.2), (G/173.3), (G/177.6), (G/181.2), (G/192.4), (194.4), (G/201.2), (N/3), (N/38), (G/39.5), (G/114.3), (G/116.1) (G/117.2), (G/119.1), (G/122.4), (G/123.5), Yevmil-cez :(T/20.3) Yesrib :(K/4.23)

Yed-i Beyz :(T/31.5) Yz (yanak) :(K/4.39), (K/5.26), (T/46.1), (K/8.6), (G/194.2), (L/1.2) Yezdn Yasemin Yakb :(K/8.15) :(K/7.9), (K/9.21) :(G/67.2), (G/129.2), (L/5.10) Z Zeheb Zimam Zincr :(T/35.13) :(T/39.19) :(G/4.2), (G/18.5), (G/3.1), (G/74.4), (G/86.3), (G/113.3), (G/121.3), (G/159.5), (N/13), Zg Zkir :(G/118.4) :(G/137.3)

230

Zahm

:(G/20.1), (G/188.5), (G/102.1), (6/110.5), (G/153.2), (G/171.4), (G/178.3), (G/179.2)

Zhid

:(G/57.5), (G/74.2), (G/77.3), (G/114.4), (120.4), (G/154.3), (G/107.3), (G/154.3)

Zulmet Zer

:(G/16.2), (G/25.1), (G/78.1), (G/50.4), (G/182.5), (G/202.2), (K/2,11) :(K/6.3), (K/12.31), (G/32.3), (G/172.4), (G/201.5), (G/38.2), (G/92.9), (G/202.4), (Eb/6), (G/201.5)

Znb Znnr Zehr Zevrak Zhre Zhd Zehr-b Zemzem Zll Zelh Zlf

:(K/3.32) :G/199.6) :(K/3.38), (G/168.5) :(T/30.13), (G/39.4) :(T/41.6) :(K/1.27), (G/43.5), (G/44.4) :(K/5.25), (TB/5.5), (G/17.1), (G/25.5), (G/48.3), (G/188.5) :(K/11.48) :(T/9.1), (T/37.4), (T/39.4), (G/54.5) :(G/86.2) :(K/2.2), (K/4.27), (K/11.12), (Ms/2), (Tah/4.1), (G/6.1), (G/27.4), (G/39.2), (G/59.9), (G/74.4), (G/98.1), (G/100.1), (G/113.3), (G/155.), (G/163.2), (G/167.5), (G/199.1), (G/201.2), (N/1), (N/6)

Ziy Zebn Zr

:(TB/1.3) :(K/3.5), (K/3.8), (Tah/5.3), (G/2.4) :(K/9.43), (K/3.30), (Mur/2.4), (T/10.6), (T/39.8), (G/19.5), (G/24.4), (G/33.4), (G/97.8), (G/111.5), (N/3)

Zeyneb Sultn:(T/28.6)

231

Zerke Zerre Zanbak Zekan Zhhd

:(K/8.14), (T/35.15) :(T/8.15) :(K/7.10) :(K/7.10) :(K/11.20), (G/200.8)

232

KAYNAKLAR Ahmet Cevdet; Ksas- Enbiy, K.T.B. Yay., Ank. 1985. Ak, C.; air Padiahlar, Kltr Bakanl Yay.; Ank. 2001. Aybet, N.; Fuzl Divannda Sevgili ve Sevgilinin Fizik Yaps le lgili zellikler, Ank. 1987. Baysun; M. Cavid; slm Ansiklopedisi, C.4, S. 361., st., 1987. Canan, .; Ktb-i Sitte, Aka Yay., st. (?) Ceylan, .; Tasavvuf iir erhleri, Kitabevi Yay., st. 2000. elebiolu, A.; Kanun Sleyman Devri Trk Edebiyat, MEB Yay.,st.1994. Doan, M.; eyhlislm Esad ve Divan, MEB, st.1997. Doan, M.; eyhlislm shak ve Divan, MEB, st.1997. Glpnarl, A.; Tasavvuftan Dilimize Geen Deyimler ve Ataszleri, nklap Yay., st. 1977. Gler, S.; Fuzli Divannda Kozmik Unsurlar, M.., SBS, st. 1986. pekten, H.; Fuzli Hayat Sanat ve Eserleri, Aka Yay., Ank. 1996. pekten, H.; Tezkirelere Gre Divan Edebiyat simler Szl, Ank. 1988. sen, M.; Eski Trk Edebiyat El Kitab, Grafiker Yay.; Ank. 2003. z, M.; Tasavvuf, Kitabevi Yay., st. 1995. zbrak, R.; Corafya Terimleri Szl, M.E.B. Yay., 1992. Kksal, M.Asm; Peygamberler Tarihi, Diyanet Vakf Yay., Ank., 1993. Kurnaz, C.; Hayal Bey Divannn Tahlili, MEB, st. 1996. Levend, A.; Divan Edebiyat Kelimeler, Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Yay., st. 1984. Onay, A. Talat; Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve zah, Haz. Cemal Kurnaz, Trk Diyanet Vakf Yay., Ank.1992.

233

Pakaln, M. Zeki; Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, MEB, st., 1983. Pala, .; Ansiklopedik Divan iiri Szl, tken Yay., st. 1999. Sever, .; eyhlislam Esad Divannda zel simler ( KTU, Yksek Lisans Tezi) 1999. Seferciolu, M. Nejat; Nev Divannn Tahlili, Aka Yay., Ank. 2001. entrk, A. Atilla; Klasik Osmanl Edebiyat Tiplerinden Rakbe Dir, Enderun Kitabevi, st. 1995. Tanpnar, A. Hamdi; 19. Asr TRK Edebiyat, alayan Yay., st. 1997. Tarama Szl; TTK, c.4., Ank.1997. Tarlan, A. Nihat; Fuzul Divan erhi, Aka Yay., st. 1998. Uuda, S.; Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet Yay.; st. 1991. Tkel, D. Ali; Divan iirinde Mitolojik Unsurlar, Aka Yay., Ank. 2000. Yazr, Elmall M. Hamdi; Hak Dini Kuran Dili, Feza Yay., st., 1994. Ylmaz, M.; Edebiyatmzda slam Kaynakl Szler, Enderun Kitabevi, st. 1992. Zavotcu, G.; Divan Edebiyat: Kiiler-Kiilikler Szl, Aydn Kitabevi Yay, Ank. 2006.

234

ZGEM Serkan Trkolu, 1981 ylnda Sivasta dodu. lk ve ortarenimini Sivasta tamamlad. 1992 ylnda lk lkokulunu bitirdi, 1995te ise Vali Reit Paa lkretim Okulundan mezun oldu. Sivas Atatrk Lisesinden mezuniyeti ise 1998 ylndadr. 2000 ylnda girdii, Gaziosmanpaa niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Blmn 2004te bitirdi. 2004 ylnda balad yksek lisans renimine ayn niversitenin ilgili blmnde devam etmektedir.