Professional Documents
Culture Documents
66 Soruda
Bireysel Bavuru
Bu kitapk Avrupa Birlii, Trkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Konseyi tarafndan birlikte finanse edilen ve Avrupa Birlii ile Avrupa Konseyinin Ortak Program olan Yksek Yarg Kurumlarnn Avrupa Standartlar Bakmndan Rollerinin Glendirilmesi Projesi kapsamnda baslmtr. Projenin ihale makam Merkezi Finans ve hale Birimidir.
Council of Europe / Avrupa Konseyi, (2012) T.C. Anayasa Mahkemesi Kaynak gstermek artyla alnt yaplabilir, oaltlabilir.
Bu kitapkta yer verilen gr ve neriler kitapn yazarlarnn kiisel deerlendirmelerini yanstmakta olup Anayasa Mahkemesini balamamaktadr.
Bu kitapta yer alan deerlendirmeler yazarlarn kiisel fikirleridir. Sz konusu deerlendirmelerden, bu deerlendirmelerde sz edilen hukuk belgeler zerinde Avrupa Birliine veya Avrupa Konseyine ye devletlerin ynetimlerini, Avrupa Birliinin veya Avrupa Konseyinin yasal organlarn ya da Avrupa nsan Haklar Mahkemesini veya Avrupa Konseyinin uluslararas szlemelerine dayanlarak tesis edilmi herhangi bir kurumu balayc nitelikte resm yorumlar yapld anlam karlmamaldr.
Kapak Tasarm: Tayfun Medya Bask: en Matbaa zveren Sk. No: 25/B Demirtepe - Ankara 0312 229 64 54 www.senmatbaa.com
NDEKLER
nsz.......................................................................................................................................... 7
I. GENEL AIKLAMALAR
1. Bireysel bavuru nedir?.................................................................................................... 9 2. Bireysel bavurunun temel nitelikleri nelerdir?...................................................... 9 3. Bireysel bavuru yolu hangi lkelerde uygulanmaktadr?................................10 4. lkemizde bireysel bavuru kurumuna neden ihtiya duyulmutur?..........10 5. Bireysel bavuruyla ilgili hukuki dzenlemeler nerelerde bulunmaktadr?........12
X. BREYSEL BAVURU BALAMINDA AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMES VE ANAYASA MAHKEMES LKS
64. Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru Avrupa nsan Haklar Mahkemesine bavuru yolunu kapatmakta mdr?..................................................37 65. Bireysel bavuru yarglama srelerini uzatmakta mdr, yarg kararlarnn kesinlemesinde gecikmelere neden olacak mdr?................................................38 66. Anayasa Mahkemesi bireysel bavurular incelerken Anayasay m yoksa Avrupa nsan Haklar Szlemesini mi esas alacaktr?............................................39
NSZ
Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru, 7.5.2010 gnl, 5982 sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunun 12 Eyll 2010 tarihinde yaplan referandumla kabul edilmesiyle hukuk sistemimize girmi yeni bir hak arama yoludur. Yeni olmasnn yannda hem mevcut idari ve yargsal hak arama yollarndan hem de Avrupa nsan Haklar Szlemesinde dzenlenen bireysel bavuru mekanizmasndan farkllklar iermesi bu yolun tantlmasn daha da nemli hale getirmektedir. Bu nedenle 23 Eyll 2012 tarihinde uygulanmaya balayacak olan bireysel bavuruya ilikin kapsaml ve nesnel bilgiler sunmak iin 66 Soruda Anayasa Mahkemesine Bireysel Bavuru kitap hazrlanmtr. Bu kitapk; Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru yapacak kiiler ile onlara hukuki destek salayacak avukatlar yannda bu alanda temel bilgilere erimek isteyen herkese ynelik olarak kaleme alnmtr. Kitapkta, ilgililerin bavuru konusunda karlaabilecekleri dnlen sorunlar sorularla formle edilerek bunlara cevap verilmeye allmtr. Bylece en azndan balangta ortaya kacak baz tereddtlerin mmkn olduu lde giderilmesi hedeflenmitir. Kukusuz bireysel bavuru uygulanmaya balandnda yeni soru ve sorunlar ortaya kabilecektir. Bunlarn zm ise Anayasa Mahkemesinin itihad ile salanacaktr. 66 Soruda Anayasa Mahkemesine Bireysel Bavuru kitapnda sorular, metnin daha anlalr klnmas ve sorulara eriimi kolaylatrmak iin 10 balk halinde gruplandrlmtr: lk olarak bireysel bavuruya ilikin genel aklamalar ieren sorulara (I) yer verilmitir. Daha sonra Anayasa Mahkemesinin kii, yer, zaman ve konu bakmndan yetkisi (II) ile Mahkemede bireysel bavuruyu inceleyen birimleri tantan sorular (III) sralanmtr. Bireysel bavurunun ekli (IV) ve maddi artlar (V) ile bavuru sresine ilikin sorular (VI) ise izleyen balklarda ele alnmtr. Mahkemeye bavurularn nasl yaplaca (VII) ve bunlarn Mahkemede hangi usuller izlenerek inceleneceinin akland sorular (VIII) ieren balklarn ardndan ise Mahkemenin verdii kararlar ve sonularna ilikin sorular (IX) bir araya getirilmitir. Son olarak ise Anayasa Mahkemesi ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi ilikisine dair sorularn topland blm (X) yer almaktadr. Anayasa Mahkemesine bireysel bavurunun tantlmasnda yararl olacana inandmz bu kitapn hazrlanmas srecinde gr ve nerileri ile katkda bulunanlara minnettarlmz belirtmek isteriz. Dr. Hseyin EKNC Dr. Musa SALAM
7
I. GENEL AIKLAMALAR
1. Bireysel bavuru nedir?
Bireysel bavuru, temel hak ve zgrlkleri kamu gcnn ilem, eylem ya da ihmali nedeniyle ihlal edilen bireylerin dier bavuru yollarn tkettikten sonra bavurduklar istisnai ve ikincil nitelikte bir hak arama yolu olarak tanmlanabilir. 12 Eyll 2010 tarihinde yaplan halkoylamas ile 1982 Anayasasnn yargya ilikin hkmlerinde nemli deiiklikler ieren 5982 sayl Kanun kabul edilmitir. Bu deiiklikler iinde en dikkat ekenlerden biri de 1960l yllardan beri lkemizde tartlan bireysel bavuru hakknn yeni bir hak arama yolu olarak hukuk dzenimize girmesidir. Bundan byle kiiler, Anayasada gvence altna alnm temel hak ve zgrlklerinden Avrupa nsan Haklar Szlemesi (AHS) kapsamndaki birinin ihlal edilmesi durumunda Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru yapabilirler.
. Bireysel bavuru, ikincil nitelikte bir kanun yoludur. nsan haklar ihlallerinin nlenmesi, ncelikle tm idare ve yarg mercilerinin grevidir. Zira idare ve yarg mercileri bireysel hak ihlallerinin nlenmesinde daha etkin konumdadrlar. Bu nedenle sz konusu ikyetlerin Anayasa Mahkemesine intikal ettirilmesinden nce ilgili mercilerin bu ihlalleri gidermeleri beklenir. d. Bireysel bavuru, ek bir istinaf ya da temyiz yolu da deildir. Kanun yolunda ortaya kan her trl hukuka aykrln giderilmesi deil, ancak Anayasada iaret edilen haklardan birinin ihlali iddias, bireysel bavuruya konu olabilmektedir.
3. Bireysel bavuru yolu hangi lkelerde uygulanmaktadr? Bireysel bavuru kurumu, uygulama kapsam lkeden lkeye farkllk gsterse de bata Almanya, Avusturya, spanya, Macaristan, Polonya, ek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, svire, Belika, Rusya, Meksika, Brezilya, Arjantin ile dier Latin Amerika lkeleri olmak zere, Dou Avrupa lkelerinin ounda ve Gney Kore gibi 40tan fazla lkede uygulanmaktadr.
Anglo-Amerikan hukukunda teknik anlamda bireysel bavuru kurumu olmasa da, writ of certiorari, writ of mandamus veya writ of prohibition ad verilen kanun yollar bireysel bavuruyla benzer ilevlere sahiptirler.
4. lkemizde bireysel bavuru kurumuna neden ihtiya duyulmutur? Bireysel bavuru kurumunun kabul edilmesindeki en nemli ama, temel hak ihlallerinin i hukukta ortadan kaldrlmas ve buna bal olarak lkemiz aleyhine Avrupa nsan Haklar Mahkemesine (AHM) yaplan bavurularn saysnn azaltlmasdr.
lkemiz AHSye 1954 ylnda taraf olmu, AHMe bireysel bavuru yolunu 1987de AHMin zorunlu yarglama yetkisini ise 1990da kabul etmitir. AHM nnde lkemiz aleyhine alm 2011 yl sonu itibaryla yaklak 20 bin civarnda dava derdest bulunmaktadr. Bu bavurularn byk bir ksm yargnn ileyiiyle ilgilidir.
10
Avrupa Konseyine ye dier lkelerin istatistiklerine bakldnda, i hukukunda etkin bireysel bavuru yolu bulunan lkeler aleyhine alm AHM nnde ok az sayda dava olduu grlmektedir. Yine AHM tarafndan bu lkeler aleyhine verilen ihlal kararlar az saydadr (Almanya ve spanya rnekleri). Avrupa Konseyinin eitli organlar da Szlemenin i hukukta uygulanmasn salamaya ynelik mekanizmalar kurmalar ynnde taraf devletlere ykmllklerini hatrlatmaktadr. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin 2004(6) sayl Tavsiye Kararnda, Avrupa nsan Haklar Mahkemesindeki dava yknn azaltlabilmesi iin bireysel bavuru ynteminin i hukukta tannmasnn gerekliliine deinilmitir. Bu kapsamda 19 ubat 2010 tarihinde Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafndan kabul edilen Interlaken Deklarasyonu ile taraf devletler i hukuklarnda Szlemeyi uygulayc ve temel hak ihlallerini etkin bir ekilde ortadan kaldracak mekanizmalar en ksa srede kurma taahhdnde bulunmulardr. te yandan Venedik Komisyonunun 85. Genel Kurul toplantsnda kabul edilen Anayasa Yargsna Bireysel Eriime likin Raporun 82. paragrafnda bu etkili mekanizmalardan en nemlisinin anayasa mahkemelerine bireysel bavuru hakknn tannmas olduu vurgulanmaktadr. lkemizde Anayasa Mahkemesi tarafndan 2004 ylnda hazrlanan ve bireysel bavuruyu da ieren anayasa deiiklii nerisi, Venedik Komisyonu tarafndan 29.06.2004 tarihli ve 296/2004 sayl gr ile olumlu bulunmutur. Ayrca Venedik Komisyonu 18 Ekim 2011 tarihli ve 612/2011 sayl gr ile 6216 sayl Anayasa Mahkemesinin Kuruluu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanunu deerlendirmi ve bireysel bavuru ile ilgili dzenlemelerin dier Avrupa lkelerinde zaten bilinen rnekleri takip ettiini ve Avrupa standartlarna uygun olduunu tespit etmitir. Dolaysyla Avrupa Konseyi kurumlar asndan esas olan taraf devletlerin i hukuklarnda insan haklar ihlallerini giderici mekanizmalar oluturmalardr. Anayasa Mahkemesine tannan bireysel bavuru, kukusuz bu mekanizmalardan en nemlisidir.
11
Ayrca bireysel bavuru, lkemizde insan haklarnn etkin bir ekilde korunmas suretiyle hukuk ve demokrasi standartlarnn ykseltilmesine imkn salayacaktr.
seim hakk, temel hak ve hrriyetlerin korunmas, eitim ve retim hakk ve devi, eitlik ve etkili bavuru hakk bu kapsamda saylabilecek haklardandr.
13
9. Genel ilemler haricinde hangi ilemler bireysel bavuru kapsam dnda braklmtr?
Anayasa Mahkemesi kararlar ile Anayasann yarg denetimi dnda brakt ilemler aleyhine hibir ekilde bireysel bavuru yaplamaz. Bu adan Anayasa Mahkemesinin yapt denetimin tr nemli deildir. Anayasa Mahkemesinin karar, ister Yce Divan sfatyla hareket ederken isterse siyasi partilerin anayasallk veya mal denetimi erevesinde verilsin, bireysel bavuruya konu yaplmas mmkn deildir. te yandan Cumhurbakannn tek bana yapt ilemler, Yksek Askeri urann terfii ilemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayrma ilemleri, Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun meslekten karma cezasna ilikin olanlar dndaki kararlar gibi Anayasann akca yarg denetimi dnda brakt ilemler de bireysel bavuru yoluyla Anayasa Mahkemesi nne getirilmesi imkn olmayan ilemlerdir.
11. Yabanc lke vatandalarna da bu hak tannm mdr? Yabanclar iin bavuru hakk sadece yabanclara tannan haklarla snrl olarak kabul edilmitir: Yalnzca Trk vatandalarna tannan haklarla ilgili olarak yabanclar bireysel bavuru yapamaz.
Bu nedenle salt Trk vatandalarnn sahip olduu seme ve seilme hakk gibi konularda yabanclarn yapt bavurular reddedilir. Bununla birlikte yabanclar, rnein yaama hakk ya da ikence ve eziyet yasann kamu gcnn ilemleri nedeniyle ihlal edildiini
14
iddia ederek Anayasa Mahkemesine bavurabilirler. te yandan yabanclara snrl biimde tannm haklar bakmndan ise (toplant ve gsteri yry, yerleme ve seyahat zgrl vb.) ancak hukukun kendilerine tand snrlar erevesinde bireysel bavuruda bulunulabilmesi mmkndr.
15. Bireysel bavurular Anayasa Mahkemesinde hangi yargsal organlar tarafndan incelemektedir? Kural olarak Anayasa Mahkemesinde bireysel bavurularn kabul edilebilirlik incelemesi ikier yeden oluan Komisyonlar; esas incelemesi ise bir bakanvekili bakanlnda drt ye ile toplanan Blmlerce yaplmaktadr.
Bununla beraber Blmler, baz hllerde bavurularn kabul edilebilirlii konularnda incelemede bulunmaya yetkilidirler. Blmle rin kabul edilebilirlik ve esas incelemesini birlikte yapabilmeleri de mmkndr.
16. Genel Kurulun bireysel bavurulara ilikin bir grevi var mdr?
Genel Kurulun bireysel bavurularn kabul edilebilirlik ve esasnn karara balanmasnda herhangi bir grevi bulunmamaktadr. Genel Kurulun bireysel bavuruya ilikin tek yetkisi, Blmlerin bireysel bavurulara ilikin verdii kararlar arasndaki itihat farkllklarn karara balamaktr.
20. Bavuru yaplrken ya da bavurunun ilerleyen aamalarnda avukat tutulmas zorunlu mudur? Mahkeme nnde bavurucuyu kimler temsil edebilir? Bireysel bavuruda ilke olarak bavurunun bizzat bavurucu tara17
fndan yaplmas ve yrtlmesi esas benimsenmitir. Bavuru yaplrken veya incelemenin ilerleyen aamalarnda avukat tutulmas mmkn ise de bu konuda bir zorunluluk bulunmamaktadr. Avukat araclyla yaplan bavurularda, buna ilikin vekletnamenin bavuru ekinde sunulmas arttr. Bavurunun, kanuni temsilci tarafndan da bu konudaki yetki belgesi sunulmak suretiyle yaplabilmesi ve yrtlmesi de mmkndr. Bavurucunun avukat ya da kanuni temsilcisi varsa onunla yaplan yazmalar ya da ona yaplan tebligatlar bavurucuya yaplm saylr.
yand belgeler bir resm kurumun elinde bulunuyor ve bavurucu bunlar temin iin her trl hukuki giriimlerini yapmasna ramen bu bilgi ya da belgeler kendisine verilmiyorsa, bavurucunun bunlara eriememe nedenlerini delilleri ile birlikte formda belirtmesi gerekmektedir. Mahkeme, bavuruyu sonulandrmak iin belirtilen bilgi ya da belgelerin temin ve incelenmesinin gerekli olduuna karar verdii takdirde ilgili kurum ya da kurulutan sz konusu bilgi ve belgeleri resen talep edebilir.
23. Bavuru ile ilgili koullarda sonraki aamalarda herhangi bir deiiklik olmas hlinde bavurucu ne yapmaldr? Bavuru formu ve eklerinde sunulan hususlara ilikin sonraki aamalarda deiiklikler ortaya ktnda ya da tamamen yeni bir durum belirdiinde bavurucunun bu hususu en ksa srede Anayasa Mahkemesine yazl olarak bildirmesi gerekmektedir.
Sonradan meydana gelen deiikliklerin Anayasa Mahkemesine bildirilmemesinden doan her trl sorumluluk bavurucuya aittir.
24. Bavuruda kimlik gizli tutulabilir mi? Mahkemeye yaplan bavuru belgelerinde bavurucunun kimlik bilgilerini gizlemesi mmkn deildir. Bu ekilde yaplan bavurular, bavuru koullarn karlamadklar gerekesiyle kayda dahi alnmayacaktr.
Ancak, bavurucunun daha sonraki aamalarda yalnzca kamuya ak olan belgelerde kimliinin gizli tutulmasn talep edebilme hakk bulunmaktadr. Kimliinin aklanmasn istemeyen bavurucunun bunu belirtmesi ve yarglamann aleniyeti ilkesinin istisnas nitelii tayan bu talebinin gerekesini bavuru formunda bildirmesi gerekmektedir. Bu talep bavuruyu karara balayacak olan Komisyonlar ya da Blmlerce deerlendirilecektir. Kimliin sakl tutulmas talepleri ancak istisnai durumlarda ve gerekesi hakl bulunursa kabul edilecektir.
19
25. Bavuru harca tbi midir? deme gc olmayanlar ne yapmaldr? Bireysel bavuru harca tbi olup Harlar Kanununa bal tarifede belirtilen bireysel bavuru harcnn ilgili yerlere yatrlmas gerekmektedir.
Bavurucunun sz konusu harc deme gcnn bulunmamas hlinde adl yardm talebinde bulunmas mmkndr. Genel hkmlere gre bu konuya ilikin talepler bavurularn kabul edilebilirlii hakknda karar verecek Blm veya Komisyonlar tarafndan hkme balanr. Blmler veya Komisyonlar, bu yndeki talepleri deerlendirirken bavurucunun zellikle bireysel bavuruya konu olayla ilgili dier yarglama safhalarnda adli yardmdan yararlandrlp yararlandrlmadn ve bu tr yardmdan yararlandrlmam olmas hlinde ise geen sre iinde ekonomik durumunda esasl bir deiikliin olup olmad gibi konular dikkate alrlar. Bu nedenle bavurucunun, daha nce adli yardmdan yararlandrlmam ise, maddi durumundaki esasl deiiklii belgelendirmi olmas aranr. Bavurucu, bavuru harcn deyemeyecek durumda ise bavuru formunun son sayfasndaki sonu talepleri blmnde durumunu belirterek, buna dayanak gsterdii belgeleri forma eklemelidir.
26. Bavuru formunda ya da eklerinde eksiklikler varsa bavuru hakknda ne tr bir ilem yaplmaktadr? Bavuru formu ve eklerinin Kanun ve tzkte belirlenen esaslara gre eksiksiz doldurulmu olmas gerekmektedir. Bireysel bavurular alndktan sonra bu form ve ekleri Anayasa Mahkemesi ilgili birimlerince herhangi bir eksiklik bulunup bulunmad ynnden incelenir. Eksiklik tespit edilmesi hlinde ise bu hususun tamamlanmas veya giderilmesi iin bavurucuya ya da varsa avukatna veya kanuni temsilcisine 15 gn gememek zere sre verilir.
Bu sre iinde bildirilen eksikliklerin tamamlanmamas hlinde bavuru dier hususlar ynnden incelenmeksizin idari ynden reddedilir.
20
28. Gncel ve kiisel bir hakkn dorudan etkilenmesi neyi ifade etmektedir? Bireysel bavuru ancak ihlale yol at ileri srlen ilem, eylem ya da ihmal nedeniyle gncel ve kiisel bir hakk dorudan etkilenenler tarafndan yaplabilir. Bireysel bavuru yoluna, yalnzca temel hakkn ihlalinden ahsen madur durumda bulunan kii gidebilecektir. Dolaysyla bireysel bavuru, bir yurtta bavurusu (actio popularis) olarak tasarlanmamtr. nk yurtta bavurusunda kiiler hakk ihlal edilsin veya edilmesin bir kanunun anayasaya aykrl iddiasn anayasa mahkemeleri nne tayabilmektedirler.
Dorudan etkilenme kavram ile temel hak ihlalinin bireysel bavuruya konu olan eylem veya ilem tarafndan gerekletirilmesi, baka bir karara veya ileme gerek kalmakszn onun bavurann bir hakkn etkiliyor olmas anlatlmaktadr. Bu ilkenin uygulanmas, bavuru konusu bireysel ilemle dorudan ilgili olmayan kiilerin bavurularnn kabul edilemez bulunarak reddedilmesi sonucunu douracaktr. Bireysel bavurunun kabulnde itiraz edilen ilemin bavuruda bulunann temel anayasal haklarndan birine zarar vermi olmas kiisel bir hakkn etkilenmesi artn ifade etmektedir. Bu ilkenin bir sonucu olarak zel hukuk tzel kiilerinin (dernek, meslek rgtleri vb.) yalnzca tzel kiilie ait haklarn ihlal edildii gerekesi ile bavuruda bulunabilecei esas getirilmitir.
21
Hak ihlalinin temelinde bulunduu iddia edilen ilemin bavuru annda mevcut olmas, bavuru annda var olan bir tehlikeyi iaret etmesi art, gncel ... bir hakkn etkilenmesi olarak ifade edilir. Kiiler bu balamda kendilerine hibir zaman uygulanmam ve uygulanma ihtimali olmayan ilemleri bireysel bavuru konusu edemezler. Bu art, ayn zamanda Anayasa Mahkemesine, bavurucunun bir hakknn ihlalinin gncelliini her bavuruda yeniden deerlendirme mecburiyetini de getirmektedir.
29. dari ve yargsal bavuru yollarnn tketilmesi neyi ifade etmektedir? Temel anayasal haklarndan birinin ihlal edildiini iddia eden herkes, ilk nce bu alanda asl grevli olan dier idari ve yargsal mekanizmalar harekete geirecek ve burada bir zm bulamamas hlinde, iddiasn Anayasa Mahkemesi nne tayabilecektir. Bu nedenle kiilere bu yola bavurmadan nce ihlale neden olduunu ileri srdkleri ilem, eylem ya da ihmal iin kanunda ngrlm idar ve yargsal bavuru yollarnn tamamn tketmi olmalar zorunluluu getirilmitir.
Kukusuz insan haklar ihlallerinin nlenmesi ve Anayasann stnlnn salanmas ncelikle yasama organ, idare ve dier yarg mercilerinin grevidir. Zira yasama organ, idare ve olaan yarg mercileri bireysel hak ihlallerinin nlenmesinde daha etkin konumdadrlar. Sz konusu ikyetlerin Anayasa Mahkemesine intikal ettirilmesinden nce ilgili mercilerin bu ihlalleri gidermeleri beklenmektedir. rnein, yurdun bir kesinde gzaltna alnan bir vatandaa kt muamele yaplmamas ncelikle oradaki memurun, karakol amirinin, mlki idare amirinin; byle bir muamele sz konusuysa soruturulmas Cumhuriyet savcsnn, yarglamann yaplarak ihlalin ve sonularnn ortadan kaldrlmas da ilk derece, istinaf ve temyiz mahkemelerinin grevidir. Btn bu aamalardan getikten sonra dahi ihlal ve sonular ortadan kaldrlamamsa bireysel bavuru en son, nihai are olarak devreye girecektir. Kanun yollarnn tketilmesi art, bireysel bavuruda kanun yollarnda gzetilmesi gereken hususlarda inceleme yaplamaz hkm ile birlikte ele alndnda, bireysel bavurunun istinaf ve temyiz
22
benzeri veya onlarn uzants bir bavuru yolu olmad ortaya kmaktadr. Anayasa Mahkemesi, sadece bir hak ve zgrlk ihlali iddiasn spesifik anayasa hukuku balamnda incelemektedir. Dier bir anlatmla Anayasa Mahkemesi somut olaya salt anayasa hukuku asndan bakar ve bir temel hakkn ihlalinin sz konusu olup olmadn inceleyerek gereken karar verir.
30. Bireysel bavuruda ne srlen temel hak ihlali iddiasnn dier yarg mercileri nnde ileri srlmesi zorunlu mudur? Bireysel bavuru, ikincil derecede ve istisnai bir hak arama yoludur. Kiiler, hak ihlali iddialarn ncelikle ilk derece mahkemeleri ve yksek mahkemeler nnde ileri srm olmaldrlar. Dier yarg organlar nnde hak ihlali iddialarnn karlk grmemesi hlinde kiiler ancak bu yola bavurabilirler. Bu nedenle dier yarg mercilerine bu hak ihlali iddialarn deerlendirme ve gerektiinde ihlalin sonularn giderme imkn tannmakszn yaplacak bireysel bavuru reddedilecektir.
Dier yarg mercileri nnde usulne uygun biimde ileri srlmeyen bir ihlal iddiasnn bireysel bavuru yoluyla Anayasa Mahkemesi nne getirilmi olmas hlinde Mahkeme, bu konudaki bavuruyu, bavuru yollarnn tketilmedii gerekesiyle kabul edilemez bulacak ve iin esasn incelemeksizin bu gerekelerle reddedecektir.
31. Bavurucunun olaan bavuru yollarn kullanmamas nedeniyle kesin hkm hline gelen kamu ilemi aleyhine bireysel bavuru yaplabilir mi?
Bavurucunun ihlalin giderilmesi iin kendisine tannan btn imknlar kullanmadan ve dier yarg organlarna ihlalin ortadan kaldrlmas frsatn tanmadan ihlal iddiasn Anayasa Mahkemesi nne getirebilmesi mmkn deildir. Aksine bir durumun kabul bireysel bavurunun ikincil niteliiyle badamaz. Ayrca kiilerin bireysel bavurudan nce tketilmesi gereken idari ve yargsal yollarla ilgili mevzuatn ngrd usul hkmlerine, zellikle de srelere, uygun hareket etmeleri gerekir. Eer temyiz
23
veya itiraz sresine uymamasndan dolay bu yndeki dileke daha nceki aamalarda reddedildi ise kanun yollarn usulne uygun e kilde tketmeme nedeniyle bireysel bavuru da reddedilir.
32. Bavurunun anayasal adan nem tamas neyi ifade etmektedir? Kabul edildii lkelerde anayasa mahkemelerinin i yknn ok byk bir blmn bireysel bavurularn incelemesi oluturmaktadr. Bu younluk nedeniyle anayasa mahkemeleri temel ilevlerini yerine getiremez hle gelmilerdir. te yandan anayasa mahkemelerinin nndeki bireysel bavurularn ok byk ounluu da onlarn daha nce karar verip temel ilkeleri belirledii konulara ilikindir. Anayasa mahkemelerinin itihad karsnda ayn konunun tekrar eden bavurularla incelemeye sunulmamas doal olarak beklenmektedir. Bu sorunla kar karya kalan lkelerden Almanya ve spanya yeni bir kabul edilebilirlik kriteri olarak bavurunun anayasal nemini kabul etmilerdir.
Anayasal nem kriteri de aslnda temel haklar korumada esas grevin genel mahkemelere ait olduu fikrinde dayanan bulur. Bir meselede ortaya kan anayasa hukuku sorununun zm iin dorudan anayasa mahkemelerine bavurma zorunluluunun ortaya kmasn ifade eder. Bu kritere gre, anayasa mahkemeleri belli bir konuda kararn vermi ve istikrarl bir itihat oluturmu ise dier yarg mercilerinin buna uygun ekilde hareket ederek nlerindeki somut olaylar zmeleri gerekir. Baka bir anlatmla, dier yarg mercilerinin anayasa ve anayasa mahkemesi kararna bakarak bir olay anayasaya uygun olarak zme imkn olduunda anayasa mahkemelerinin devreye girmemesi gerekir. Bu ilkenin uygulanmasyla birlikte Anayasa Mahkemesinin bireysel bavurular incelemesi aadaki durumlara zglenecektir: a. Bir olayn ortaya kard mesele hakknda Anayasa Mahkemesinin henz bir karar vermemi olmas. b. Her ne kadar daha nceden verilmi bir karar olsa da deien artlar nedeniyle Anayasa Mahkemesinin nceki itihadn yeniden ele alma, gzden geirme ihtiyacnn ortaya kmas, o me sele hakknda yeni bir itihat oluturma gerekliliini hissetmesi.
24
c. Anayasa Mahkemesinin yerleik itihadna ramen dier yarg mercilerinin sistematik bir ekilde bu itihad gz ard etmesi. . Bavuruya sebep olan ihlalin ciddi boyutta olmas veya bavurucuyu esasl biimde etkilemi olmas. Anayasal nem kriteri ile Anayasa Mahkemesi, temel haklar korumada esas grevin genel mahkemelere ait olduunu, kendisinin rolnn Anayasay yorumlamak, temel ilkeleri belirlemek ve genel mahkemelerin bu konudaki uygulamasn gzetmek olduunu kesin bir ekilde belirtmektedir. Ayrca bu kriter ile Mahkemenin ayrntlarla bouurken nemli meseleleri gzden karmas ve i yk altnda kilitlenerek bavurular hi veya zamannda inceleyememesi riskleri de belli lde azaltlm olacaktr.
34. Bireysel bavuru iin bir sre snrlamas var mdr? Bu srelerin balangc nedir? Ne zaman bavuru yaplabilir? Bireysel bavurunun, kanunlarda zorunlu idari ve yargsal bavuru yollar ngrlmse, bu yollarn tamamnn tketildii tarihten, bavuru yolu ngrlmemise ihllin renildii tarihten itibaren 30 (otuz) gn iinde yaplmas gerekir. Bu sreyi aan bavurular bakaca bir inceleme yaplmakszn reddedilir.
25
Otuz gnlk srenin balang tarihi olarak kesinlemi kararn kiiye tebli ya da tefhim tarihi esas alnr. Bavurunun Kanunda gsterilen yerlerce kaydnn yaplp bavurucuya alnd belgesinin verildii tarih ise bavurunun yapld tarih olarak kabul edilir. Bu iki tarih arasndaki srenin otuz gn gemesi hlinde bakaca bir inceleme yaplmakszn bavurunun reddine karar verilir.
35. Bavurucu mazereti nedeniyle belirtilen srede bavurusunu yapamamsa, bunun telafisi mmkn mdr?
Bavurucular bavuru srelerine uymak zorundadrlar. Bununla beraber bavuru sresinin mcbir sebep veya ar hastalk gibi hakl bir mazeret nedeniyle karlmas hlinde, mazeretin kalkt tarihten itibaren en ge 15 (onbe) gn iinde bavuru formu ve eklerinin yan sra mazeretini belgeleyen delillerle birlikte bavuru yaplabilir. Bu gibi istisnai durumlarda Anayasa Mahkemesi, ncelikle bavurucunun ileri srd mazereti ve sunduu belgeleri inceleyerek mazereti kabul veya reddeder. Ancak bu deerlendirmenin ardndan bavuru hakknda kabul edilebilirlik ve esas ynlerinden bir inceleme yaplabilir. Bununla beraber bavurunun niteliine uygun dt takdirde mazeret ve kabul edilebilirlie ilikin tek bir taslak hazrlanp bu iki husus birlikte de karara balanabilir.
26
37. Bavuru formunun teslim edildii mahkemeler ya da yurt d temsilciliklerde ne gibi ilemler yaplmaktadr? Usulnce hazrlanan bavuru formu, har tahsil makbuzuyla birlikte, yukarda belirtilen yerlere teslim edildiinde bavurucu ya da temsilcisine bu mercilerce alnd belgesi verilir.
Mahkemeler ya da yurt d temsilciliklerine teslim edilen bavuru formu ve ekleri gerekli kayt ilemleri yapldktan sonra elektronik ve fiziki ortamda Anayasa Mahkemesine ulatrlr. Bu makamlar tarafndan bavuru formu ve eklerine ilikin kabul edilebilirlik ya da esasa ilikin herhangi bir inceleme ya da deerlendirme yaplmaz. Ayrca dava ve dier yarglama ilemlerinin elektronik ortamda gerekletirildii hllerde UYAP kullanlarak form ve ekindeki veriler kaydedilir ve saklanr.
38. Bireysel bavurunun posta yoluyla yaplmas mmkn mdr? Mektup, telgraf ya da elektronik iletiim aralar kullanlarak bavuru yaplmasna imkn tannmamtr.
Ancak gelecekte Anayasa Mahkemesi Genel Kurulunun bu yntemlerle ya da elektronik ortamda, gvenli elektronik imza kullanlarak, bavuru yaplabilmesine ilikin karar alabilme imkn bulunmaktadr. u an iin posta yoluyla bavuru yaplabilmesi mmkn deildir ve bu ekilde yaplan bavurular usulne uygun olmadndan reddedilecektir.
veya dier mahkemeler ya da yurt d temsilcilikler vastasyla yazl olarak iletilmesi arttr. Dolaysyla posta ile gelen evrakn, bavurunun deerlendirilmesinde dikkate alnmas ve dosyaya dhil edilmesi mmkn deildir. te yandan bireysel bavuru dosyalarnn tekemml ettirilmesine ilikin olarak Anayasa Mahkemesi tarafndan verilen ve asgari 15 (onbe) gn olan sreler kesin olup bu sreler iinde usulne uygun olarak gnderilmeyen bilgi ve belgeler, bavurunun deerlendirilmesinde dikkate alnmaz ve dosyaya dhil edilmez.
40. Bavurucu, bavurusu ile ilgili olarak ilerleyen aamalarda bilgilendirilmekte midir? Bavurucuya bavurusu kaydedildiinde bu durumu belirten, ayn zamanda bavuru numarasn da ieren ve daha sonraki yazmalarda bu numaray belirtmesi istenen bir yaz gnderilir.
Bunun dnda Mahkemeden bavurucuya bavurusu hususunda yazl ya da szl herhangi bir bilgilendirme yaplmamaktadr. Bu noktada Blmler ve Komisyonlarca verilen kabul edilebilirlik ve esasa ilikin kararlarn tebli edildiini hatrlatmakta yarar vardr.
41. Bavurucu, hangi sreler iinde bavurusunun karara balanmasn beklemelidir? Anayasa Mahkemesinde bavurularn incelenmesi herhangi bir sreye balanmamtr. Bu nedenle bir bavurunun ne kadar srede sonulanacann nceden bilinmesi mmkn deildir. Mahkeme nndeki yarglamann sresi; bavurunun nitelii, taraflarn gerekli bilgileri Mahkemeye sunmasndaki zeni ya da durumal olmas gibi pek ok etkene bal olarak deiecektir.
te yandan Anayasa Mahkemesi, bavurular, sadece tarih itibaryla geli srasna gre deil, nem ve aciliyeti gibi kstaslar da nazara alarak incelemeye alabilmektedir.
28
43. Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru yeni bir itiraz ya da temyiz yolu mudur? Anayasa Mahkemesi, mahkemelerin kararlarn her trl hukuka aykrlk sorunu asndan inceleyebilecek bir sper temyiz makam deildir. Bireysel bavuru, Anayasa Mahkemesinin bir temel hak ihlali iddiasn spesifik anayasa hukuku ynnden incelemesine imkn tanyan istisnai bir yarg yoludur.
Mahkeme kararlarnn Anayasada iaret edilen temel haklara ilikin olmayan ynlerinin Anayasa Mahkemesi tarafndan incelenmesi sz konusu olmayacaktr. Bu, Anayasa Mahkemesi nne getirilen mahkeme kararlarnn belirli konularla snrl olarak incelenebileceini gstermektedir. Dolaysyla, olaan kanun yolunda gzetilmesi gereken hususlara ynelik iddialar ieren bir bavuru, Anayasa Mahkemesince ncelikle ve bavurunun esasna girilmeksizin reddedilir. Bireysel bavurunun temyizden temel fark, temyiz yolunda kanunun ve usuln doru uygulanp uygulanmad denetlenirken, bireysel bavuruda bir yarg karar sonucunda bireyin temel hakknn ihlal edilip edilmedii incelenecektir. Kanunlarn doru uygulanmasn ve yorumlanmasn salamak temyiz mahkemeleri olan Yargtay, Dantay ve dier yksek mahkemelerin grevidir. Oysa
29
Anayasa Mahkemesi nne gelen bavurularda kanunun doru uygulanp uygulanmad ynnden deil, temel hak odakl bir inceleme yapacaktr. Bu anlamda kanunlar gerek idare gerekse mahkemeler tarafndan doru uygulanm olsa bile, hak ihlali ortaya kabilecei gibi, kanunlar doru uygulanmam olsa bile bir hak ihlali meydana gelmemi olabilir.
44. Bavurunun idari ynden reddi nedir? Buna kar itiraz mmkn mdr? Bavurunun sresinde yaplmamas, bireysel bavuru formu ve eklerinin gerekli ekil artlarn tamamas veya tespit edilen eksikliklerin verilen kesin srelerde tamamlanmamas hllerinde bavurunun idari ynden reddine karar verilir. Bu karar bavurucuya tebli edilir. Bavurucunun sz konusu kararn tebliinden itibaren yedi gn iinde Anayasa Mahkemesine itiraz imkn bulunmaktadr.
Bu konuya ilikin itiraz ilgili Komisyonlarca incelenerek karara balanr ve bu karar kesindir.
46. Bireysel bavurularn incelenme sras nasldr? Bireysel bavurularn Bireysel Bavuru Brosu tarafndan kayda aln srasna gre incelenerek karara balanmas esas benimsenmitir. Bununla beraber Anayasa Mahkemesi, bavurularn konular itibaryla nemini ve aciliyetini gz nnde bulundurarak belirledii kriterler erevesinde farkl bir inceleme sralamas da yapabilir.
rnein bavurucunun yaam hakkna ve maddi ve manevi varlnn btnlne ynelik bavurular nem ve aciliyet arz eden
30
bavurular olarak deerlendirilip dierlerine gre ncelikli olarak incelenip karara balanacaktr.
47. Anayasa Mahkemesi bireysel bavurularn incelenmesinde resen bilgi ve belge toplayabilir mi ve gerekli grd kiileri dinleyebilir mi?
Anayasa Mahkemesi, kendisine verilen grevlerin yerine getirilmesi srasnda yasama, yrtme, yarg organlar, kamu idareleri, kamu grevlileri, bankalar ile dier gerek ve tzel kiilerle dorudan yazr, bilgi ve belge ister, gerekli grd her trl belge, kayt ve ilemi inceler, bilgi almak zere her derece ve snftan kamu grevlileri ile ilgilileri arabilir, idare ve dier tzel kiilerden temsilci isteyebilir. Mahkeme, bavurucu ya da kamu otoritesinin, istenen bilgi ya da belgeyi sunmaktan kand ya da bir delili gizledii yahut her ne suretle olursa olsun davet edildii hlde yarglamaya etkili bir ekilde katlmad kanaatine varrsa, bu durumdan gerekli sonular kararak kararn verir.
48. Anayasa Mahkemesi tank dinleyebilir mi, bilirkii atayabilir mi, keif ya da duruma yapabilir mi?
Komisyonlar bavurularn kabul edilebilirlii konusundaki kararlarn dosya zerinden vermek zorundadrlar. Ancak Blmler, bavurular dosya zerinden incelemekle beraber resen ya da bavurucu veya Adalet Bakanlnn talebi zerine ge rekli grlmesi hlinde duruma yaplmasna karar verebilirler. Duruma yaplmasna karar verilmesi hlinde, durumann yeri, gn ve saati ilgililere bildirilir. Duruma esnasnda duruma tutana dzenlenir. Tutanak rnekleri, talepleri hlinde bavurucu ve Adalet Bakanl ile varsa dier ilgililere verilir. Anayasa Mahkemesi bireysel bavurularn incelenmesi esnasnda istisnai de olsa tank dinleyebilir, bilirkii atayabilir veya keif yaplmasna karar verebilir.
31
49. Bireysel bavurunun incelenmesinde Anayasa Mahkemesine ulaan bilgi ve belgeler bavurucu ile paylalacak mdr? Anayasa Mahkemesinin bilgi ve belge isteme yetkisi erevesinde kendisine ulaan bilgi ve belgeler, 15 (onbe) gnlk sre iinde grlerini sunabilmeleri iin bavurucuya tebli edilir. Ayrca kabul edilebilirliine karar verilen bavurunun bir rneinin bilgi iin Adalet Bakanlna gnderilmesinin ardndan, eer Adalet Bakanl yazl grn bildirirse, bu gr de varsa kendi deerlendirmelerini 15 (onbe) gn iinde sunmas iin bavurucuya tebli edilir. 50. Bireysel bavuru yaplmas, bavuruya konu kamu ileminin infazn ya da icrasn durdurur mu?
Bireysel bavuru yaplmasnn kesinleen kamu ilemine ynelik dorudan bir etkisinin bulunmamas nedeniyle, bu ilemin infaz ya da icrasnn durdurulmas sz konusu olmamaktadr. lke olarak Anayasa Mahkemesinin ihlal karar ve bunun infazna kadar bavuru konusu ilem geerliliini srdrr ve dolaysyla da etkili olmaya devam eder.
51. Anayasa Mahkemesinin bireysel bavuruda tedbir karar verebilmesinin artlar nelerdir? Anayasa Mahkemesi, tedbir karar almay ok istisnai durumlarda kabul etmektedir. Bavurucunun yaamna ya da maddi veya manevi btnlne ynelik ciddi bir tehlike bulunduunun anlalmas zerine, Blmlerce esas inceleme aamasnda gerekli tedbirlere resen veya bavurucunun talebi zerine karar verilebilir. Bu gibi istisnai durumlara zg olarak bavurunun esas incelemesine geilmesini de hzlandran mekanizmalar kabul edilmitir: Tedbir kararna bavurulmamas hlinde bavurucunun yaamna ya da maddi veya manevi btnlne ynelik ciddi bir tehlike bulunduunun anlalmas zerine, Komisyonlarca bavurunun kabul edilebilirlik incelemesi derhl yaplarak, tedbir hususunu karara balamak zere bavuru ilgili Blme gnderilir.
32
Blm, tedbire karar vermesi hlinde gereinin ifas iin bunu ilgili kii ve kurumlara bildirir. te yandan tedbir karar verilen bavurunun esas hakkndaki kararn en ge alt ay iinde alnmas gerekir. Tedbirin devam konusunda yeni bir karar alnmadnda, bavurucunun hakknn ihlal edilmediine ya da bavurunun dmesine karar verildii durumlarda tedbir karar kendiliinden kalkar.
52. Anayasa Mahkemesi, AHM nndeki bavurularda olduu gibi dostane zm yolunu kullanabilecek midir?
Anayasa Mahkemesi nnde bavurularn dostane zm usulyle sonuca balanmas dzenlenmemitir. Ancak Anayasa Mahkemesi, kendisi dnda baka bir usulle de olsa ihlalin ve sonularnn ortadan kaldrldn tespit etmesi hlinde bavuru hakknda dme karar verebilecektir.
Komisyonlarca verilen kabul edilebilirlik karar zerine Blmlere intikal ettirilen bavurulara ilikin olarak Blmler tarafndan bir temel hakkn ihlal edildii ya da edilmedii ynnde iki tr karar alnmas mmkndr.
55. Kabul edilebilirlik karar ile esasa ilikin karar arasndaki fark nedir? Anayasa Mahkemesi nnde bireysel bavurular esas itibaryla iki aamal incelemeye tbi tutulmaktadr. lk olarak bavurunun kabul edilebilirlik artlarn tayp tamadna baklr. Bu artlar tamayan bavurular, baka bir inceleme yaplmakszn reddedilir. Kesin nitelikteki ve kural olarak Komisyonlar tarafndan verilen bu karar, bavurunun esasna ilikin bir inceleme yaplmakszn alnmaktadr.
Bavuruya konu olayda temel hak ihlalinin bulunup bulunmad ynndeki inceleme ise esas aamasnda ve Blmler tarafndan yaplmaktadr. Bu kararda, bir temel hak ihlalinin bulunup bulunmad ve ayet byle bir ihlal tespit edilmise bunun giderilmesi iin yaplmas gerekenler belirtilmektedir.
56. Komisyonlarca kabul edilebilir bulunan bavuru hakknda sonradan kabul edilemezlik karar verilebilmesi mmkn mdr? lke olarak kabul edilebilirlik hususu Komisyonlar tarafndan karara balanr.
Bununla beraber Blmler, kabul edilebilirlie ilikin bir engelin varln esas inceleme aamasnda tespit etmeleri ya da bu durumun kabul edilebilirlik karar alnmasndan sonra ortaya kmas hlinde, bavuru hangi aamada olursa olsun, bavurunun esasn karara balamadan nce kabul edilemezlik karar verebilirler.
rnein bavurucunun davadan aka feragat etmesi, davasn takipsiz braktnn anlalmas, ihlalin ve sonularnn ortadan kalkm olmas ya da Anayasa Mahkemesince saptanan benzer nitelikteki baka bir gerekeden tr bavurunun incelenmesinin srdrlmesini hakl klan bir sebep yoksa bavuru hakknda dme karar verilir.
58. Anayasa Mahkemesi esasa ilikin hangi kararlar verebilir ve bu kararlarn zellii nedir?
Blmler kabul edilebilirliine karar verilen bir bavuru hakknda bir temel hakkn ihlal edildii ya da edilmedii ynnde iki tr karar almaktadrlar. Kamu ileminde ihlal bulunmad karar, ilemin Anayasaya uygunluunun tespiti anlamna geldiinden kiilerin haklar zerinde bir deiiklik meydana getirmemektedir. Ancak bir temel hakkn ihlalinin tespiti karar ise yeni bir durum ortaya kardndan Anayasa Mahkemesinin ihlalin ve sonularnn ortadan kaldrlmas iin yaplmas gerekenlere de hkmetmesi gerekir.
59. Blmlerce verilen bir hakkn ihlal edildii ynndeki kararn sonular nelerdir? Anayasa Mahkemesi, kamu ilemiyle bir temel hakkn ihlal edildiini tespit ederse, ncelikle bu ihlalin giderilmesi iin yeniden yarglama yaplmasna gerek olup olmadna karar vermelidir.
Yeniden yarglama yaplmasnda hukuki yarar yoksa bavurucu lehine uygun bir tazminata hkmedilebilir. Ancak tazminat miktarnn tespitinin, daha ayrntl bir incelemeyi gerektirmesi hlinde, Blm bu konuyu kendisi karara balamakszn genel mahkemelerde dava almas yolunu da gsterebilir. Yeniden yarglama yaplmas hukuki bir gereklilik ise ihlali ve sonularn ortadan kaldrmak iin Anayasa Mahkemesi dosyay ilgili mahkemeye gnderir. lgili mahkeme, Blmn ihlal kararnda aklad35
ihlali ve sonularn ortadan kaldracak ekilde yeniden yarglama yapar ve mmknse dosya zerinden ivedilikle karar verir. te yandan Anayasa Mahkemesi kararnda, gerekli grld takdirde, ihlalin ve sonularnn hangi ekilde ortadan kaldrlabilecei hususunda yaplmas gerekenler belirtilir.
62. Mahkeme kararlarna kar itiraz imkn var mdr? Bu kararlar balayc mdr?
Blmler ve Komisyonlarca verilen kabul edilebilirlik ya da esasa ilikin kararlar kesindir ve bunlara kar itiraz edilebilmesi mmkn deildir. Bu kararlar, Anayasa Mahkemesinin dier kararlar gibi yasama, yrtme ve yarg organlarn, idare makamlarn, gerek ve tzelkiileri balar. Bavurunun idari ynden reddine ynelik kararlara kar ise bunun tebliinden itibaren 7 (yedi) gnlk sre iinde itiraz imkn bulunmaktadr. Bu nevi itirazlar Komisyonlarca incelenip kesin karara balanr.
36
63. Bireysel bavuru hakknn ktye kullanm hlinde bir yaptrm uygulanmakta mdr?
Bavurucunun hakkn aka ktye kullanmas yaptrm gerektirir. Bavurucunun istismar edici, yanltc ve benzeri nitelikteki davranlar hakkn ktye kullanm olarak kabul edilmektedir. Bunun tespiti hlinde bavuru reddedilir ve bavurucunun yarglama giderleri dnda, ikibin Trk Lirasndan fazla olmamak zere disiplin para cezasyla cezalandrlmasna karar verilir. Bir disiplin para cezas olan bu ceza, verildiinde kesin nitelikte olup itiraz imkn bulunmamaktadr.
X. BREYSEL BAVURU BALAMINDA AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMES VE ANAYASA MAHKEMES LKS 64. Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru Avrupa nsan Haklar Mahkemesine bavuru yolunu kapatmakta mdr?
Avrupa nsan Haklar Szlemesinin ngrd koruma mekanizmalar ikincil nitelikte mekanizmalar olup, Szlemede dzenlenen haklar gvence altna almak Szlemenin 1. maddesine gre taraf devletlerin ykmllndedir. AHM kurulduu gnden bu yana kendi yetkisinin ikincil nitelikte bir yetki olduunu ve temel hak ihlali iddialarnn esas olarak taraf devletlerin i hukuklarnda incele nip zme kavuturulmas gerektiini vurgulamaktadr. te yandan, anayasa mahkemelerine yaplan bireysel bavuru ile AHMe yaplan bireysel bavuru birbirinden farkldr. AHMe bireysel bavuru, Szlemeye taraf olmann doal sonucu olup taraf olduklar srece devletlerin bu yola bavurmay engellemeleri mmkn deildir. lkemizde Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru yolunun balamasyla birlikte bireyler Anayasa Mahkemesine bavurabilecekleri gibi diledikleri takdirde AHMe de bavurabilirler, buna engel bir dzenleme yoktur. Bununla beraber, Anayasa Mahkemesine birey37
sel bavuru yolu, i hukukun bir paras hline geldiinden, AHMe bavurmadan nce kullanlmas gereken bir yol olarak ortaya kmaktadr. Bu sebepten bireysel bavurunun AHMe bavuru yolunu kapatt eklindeki yorum doru deildir. Anayasa Mahkemesi tarafndan bireysel bavuru sonucunda verilen kararn, hak ihlalini ortadan kaldrmad ve maduriyetin devam ettii dnlyorsa, bu karardan sonra ilgililerin AHMe bavurmasna bir engel bulunmamaktadr. Baka bir ifadeyle, niha olarak AHMe bavurmak mmkndr.
65. Bireysel bavuru yarglama srelerini uzatmakta mdr, yarg kararlarnn kesinlemesinde gecikmelere neden olacak mdr?
Bireysel bavuru, her eyden nce olaan yarg yolunun dnda olduundan, mahkeme kararlarnn kesinlemesine herhangi bir etkisi yoktur. Bu nedenle de bu yolun yarglama srelerini uzataca sav geerli deildir. yle ki olaan yarg yollarnn tketilmesinin ardndan yarg karar infaz edilebilir bir nitelik kazanacak ve tm taraflar asndan balayc hle gelecektir. lgililerin bu karar aleyhine bireysel bavuru yapmalar kararn infazn engellemeyeceinden yarglama srelerinin uzamas sz konusu deildir. Bireysel bavurunun AHMe yaplacak bavurular geciktirdii iddiasna gelince, Anayasa Mahkemesinde bireysel bavurularn sonuca balanmasnn daha hzl olaca beklenmelidir. Dolaysyla kiiler AHM nndeki yarglama sresini de beklemeksizin daha ksa srede hak ihlali iddialarnn cevabn i hukukumuzda bulma imknna kavuacaklardr. Anayasa Mahkemesince ihlalin tespiti ve sonularnn giderilmesine ynelik verilen kararn ardndan bavurucular ayrca AHMe gitmeye gerek grmeyeceklerdir.
38
66. Anayasa Mahkemesi bireysel bavurular incelerken Anayasay m yoksa Avrupa nsan Haklar Szlemesini mi esas alacaktr?
Anayasa Mahkemesi bireysel bavurular incelerken kararn Anayasa hkmlerine gre verecektir. Avrupa nsan Haklar Szlemesi ilk nce bireysel bavuru konusu haklarn neler olduunun belirlenmesinde kullanlmas gereken bir kriterdir. te yandan btn idari ve yargsal makamlarca Szlemeye uyulmas bir zorunluluk olduundan Anayasa Mahkemesinin kararn alrken Anayasa hkmlerini mmkn olduu lde Szlemeye uygun ekilde yorumlayp bir sonuca varmas gerekmektedir.
39
40