TC.

GAZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS ULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI

IRAKIN KUZEYNDEK BLGESEL KRT YNETM (1992-2008) YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan Hasan Tevfik GZEL

Tez Danman Do. Dr. Frat PURTA

Ankara - 2009

TC. GAZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS ULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI

IRAKIN KUZEYNDEK BLGESEL KRT YNETM (1992-2008) YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan Hasan Tevfik GZEL

Tez Danman Do. Dr. Frat PURTA

Ankara - 2009

ONAY

Hasan Tevfik GZEL tarafndan hazrlanan Irakn Kuzeyindeki Blgesel Krt Ynetimi (1992-2008) balkl bu alma 29 Aralk 2009 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirlii ile baarl bulunarak jrimiz tarafndan Uluslararas likiler Anabilim dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

. .

. .

. .

NSZ Sahip olduu jeopolitik konumu, yer alt kaynaklar ve dini ve kltrel yaps ile tarihin balangcndan bu yana birok medeniyete ev sahiplii yapan Ortadou corafyasnda 20.yyn balarndan itibaren alevlenen Arap srail atmasnn yansra farkl devletlerin topraklar zerinde yaamlarn devam ettiren Krt etnik unsurlarn yine ayn dnemlerde balayan mcadeleleri Ortadou corafyasndaki ikinci byk sorun alann tekil etmeye balamtr. Ortadou corafyasnda Trk, Arap ve Acem milletlerinin ardndan en fazla nfusa sahip olmalarna ramen kendilerine idari bir yap ina edemeyen Krtler II. Dnya Sava sonrasnda bu yndeki gayretlerine ivme kazandrmlardr. Airet yapsnn egemen olduu bir sosyal sistemle yaamlarn srdren Krtler zellikle Irak topraklar zerinde mcadelelerine arlk vermilerdir. Bu mcadelelerinde sk sk d destek olgusuna dayanarak Souk Savan srd ortamlarda dahi farkl bloklarda yer alan lkeler ile temasa geebilen Irakl Krtler 1991 ylnda cereyan eden Krfez Sava sonrasnda yabanc devletlerin salam olduu imkanlar dorultusunda yasal olmasa da fiili adan kendilerine bir idari mekanizma oluturabilmilerdir. Bundan sonraki sre ierisinde senelerce mcadele ettikleri Badat ynetiminin devrilmesi iin zellikle Souk Sava sonras dnyada tek sper g olarak kalan ABD ile ibirlii ierisine girmilerdir. ABDnin Ortadouya ynelik politikalar dorultusunda uluslararas hukuku ihlal ederek Irak igal etmesinin ardndan Irakl Krt unsurlar sahip olduklar fiili idari yapya yasal bir nitelik kazandrmlardr. ABDnin Irak igalinin ardndan birbiri iine girmi daireler eklinde nce Irakn ve dolaysyla Ortadounun gelecei ile ilgili gelimelerde son derece etkili olabilecek bir konum kazanan Irakl Krtlerin Irakn kuzeyinde oluturmu olduklar ynetimleri bu tezin konusunu tekil etmektedir. Blgesel Krt Ynetimi olarak adlandrlan bu ynetimin meydana geli

ii

sreci, gnmz itibariyle sahip olduu konumu ve zellikle Trkiyenin d politikasndaki yeri bu ynetimin u anki ve gelecekteki durumunu en fazla etkileyecek unsurlar olarak kabul edildii iin tezin deerlendirilmesi aamasnda temel parametreler olarak kullanlmlardr. Bu erevede tezin amac Blgesel Krt Ynetiminin sahip olduu siyasi tarihin, gnmzdeki konumunun ve Trk d politikasndaki yerinin sosyal nitelikli almalarn temel boyutlar olan aklama, anlamlandrma ve yorumlama aamalar balamnda incelenmesi olmutur. Bu tezin hazrlanma srecinde desteklerini esirgemeyen Prof. Dr. Trel Ylmaz ve tez danmanm Do. Dr. Frat Purtaa sonsuz teekkrlerimi sunarm.

iii

NDEKLER NSZ...i NDEKLER..iii KISALTMALARv GR................1 BRNC BLM IRAKIN KUZEYNDEK KRT HAREKETNN SYASALLAMA SREC I. II. DNYA SAVAI NCES DNEM..4 II. II. DNYA SAVAI VE SONRASI DNEM...........8 III. 1958 DARBES SONRASI DNEM..13 A. Barzani Hareketindeki D Destek Olgusu...18 B. KDPnin Paralanmas........21 C. Molla Mustafa Barzaninin lm..24 IV. RAN IRAK SAVAI DNEM...............26 A. Yeni Bir rgt : PKK............30 V. KRFEZ SAVAI DNEM........32 KNC BLM BLGESEL KRT YNETM I. KRT YNETMNN ORTAYA IKMASINI SALAYAN ZEMN.....35 A. ABD Etkisi..........40 II. FL KRT YNETMNN KURULMASI..42 III. IRAKLI KRTLERN KEND ARALARINDAK ATIMALAR.........49 A. Uzlatrma abalar : Dublin Sreci, ran ve Ankara Grmeleri....52 B. Washington Anlamas Sreci....56 C. Washington Anlamas Sonras Gelimeler.....58

iv III. ABDNN IRAKI GAL VE SONRASI .......62 A. Irakta Yeni Ynetim na Sreci, Geici Yasa ve 2005 Seimleri....64 B. Irak Anayasasnda Krt Ynetiminin Konumu............69 C. 2005 Seimleri ve Anayasann Kabul Sonras Sre......76 . Kerkk ve Tartmal Alanlar...82 IV. KRT YNETMNN ABD, SURYE VE RAN LE LKLER......93 A. ABD ile likiler...93 B. Suriye ile likiler.........100 C. ran ile likiler..104 NC BLM BLGESEL KRT YNETMNN TRK DI POLTKASINDAK YER I. 1990LI YILLAR........110 A. Krfez Sava Dnemi...110 B. KDP-KYB atmas Dnemi.......115 II. 2000L YILLAR.......122 A. 2002 Yl Gelimeleri ve D Politikada Stratejik Derinlik Alm .....123 B. 1 Mart 2003 Tezkeresi ve Sonras..126 C. PKK Etkeni..130 . Kerkk Sorunu.133 D. Ekonomik Boyut..136 SONU.....138

EKLER I. Irak Haritas...143 II. Irak dari Haritas.....144 III. Blgesel Krt Ynetimi ve Ynetimin ddia Ettii Tartmal Alanlar.....145 IV. Kerkk dari Haritas..146 KAYNAKA......147 ZET............160 ABSTRACT......162

KISALTMALAR : Ad geen eser : Ad geen makale : Amerika Birleik Devletleri : Amerika Birleik Devletleri stihbarat Tekilat : Gei Dnemi Irak Devleti Ynetim Yasas : Geici Koalisyon Ynetimi : Irak Ulusal Kongresi : Irak Ynetim Konseyi : Krdistan Demokrat Partisi : Krdistan Yurtseverler Birlii : Trkiye stihbarat Tekilat : srail stihbarat Tekilat : Krdistan zgrlk Partisi : Krdistan zgr Hayat Partisi : Krdistan i Partisi : Stratejik Silahlarn Snrlandrlmas Antlamas : ran stihbarat Tekilat : Askeri Kuvvetlerin Stats Anlamas : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii : Trkiye Byk Millet Meclisi : Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii : Birlemi Milletler Irak rtibat Brosu : Yksek Koordinasyon Konseyi

a.g.e. a.g.m. ABD CIA GDIDYY GKY INC IYK KDP KYB MT MOSSAD PAK PJAK PKK SALT SAVAK SOFA SSCB TBMM TOBB UNAMI

UNMOVIC : Birlemi Milletler zleme, Dorulama ve nceleme Komisyonu YKK

GR Uzunca bir mddet Trk ynetimi altnda kalm olmasna ramen 1. Dnya Sava sonrasnda Trklerin hakimiyeti altndan kan Irak topraklarnn kuzeyinde youn bir ekilde yaayan Krt etnik unsurunun gnmze kadar uzananan siyasallama sreci bu tez almasnn temel dayanan oluturmaktadr. Tarihi gemii itibari ile olduka verimli topraklar olarak nitelendirilen bir corafyada yaamakta olan Krtler sahip olduklar airet tipi yaplanmalar eklinde yaamlarn devam ettirmektedirler. 1789 Fransz htilali ile birlikte patlak veren ve birok imparatorluu tarihin karanlk sayfalarna mahkum eden milliyetilik akmlarnn Ortadou corafyasnda etkisini hissettirdii zaman dilimlerinde harekete geen Krt unsurlar sahip olduklar airet yapsndan kurtulamamann verdii psikoloji ile aralarnda milli bir bilin uyandramamlardr. Baz airetlerin biraraya gelmesi ile zellikle Souk Sava srecinde mcadele veren kimi Krt unsurlar 1946 ylnda randa SSCBnin byk destei ile bir Krt Cumhuriyeti kurmularsa da bu cumhuriyetin mr son derece ksa olmutur. Bunun ardndan alkantl bir siyasi sre yaayan Irak topraklar zerinde daha rahat hareket edebilme olanana sahip olan Krt unsurlar Irak ynetimine kar zerklik mcadelesi vermeye balamtr. Salad d destekler ile bu mcadelesini uzun sre devam ettiren Irakl Krtler Souk Savan kendi iindeki dengelere malup olmu ve bir sre d destekten mahrum kalmtr. Ortadou corafyasnda cereyan eden gelimeler netices inde

kendilerine tekrar yaam alan bulan Irakl Krt unsurlar zellikle Krfez Sava sonras Irak topraklarnda ABDnin salam olduu imkanlar dorultusunda ok geni olanaklara sahip olmutur. 1992 ylnda fiili bir Krt Ynetimi kuran Irakl Krtler bu ynetimlerine Irakn ABD tarafndan igal edilmesinin ardndan yasal bir nitelik kazandrmlardr. gal sonras srete Irakn gelecei ve dolaysyla Ortadounun gelecei hususunda en byk etkiye sahip unsurlardan biri olarak mevcudiyetini devam ettiren Blgesel

Krt Ynetimi sahip olduu bu konumu itibariyle incelenmesi gereken bir konu olarak karmza kmaktadr. Ortadou corafyasnda son derece nemli bir konum elde eden Blgesel Krt Ynetiminin incelendii bu tez almasnn birinci blmnde Blgesel Krt Ynetiminin temelini tekil eden Irakl Krt unsurlarn Osmanl Devletinin 1. Dnya Sava sonras yklmasnn ardndan gerekletirdikleri siyasal nitelik tayan faaliyetleri incelenmektedir. Bu balamda zellikle Molla Mustafa Barzani nderliinde gerekletirilen faaliyetler blmn temel unsurlarn iermektedir. Tezin ikinci blmnde gnmzde yasal bir nitelik kazanan Krt Ynetiminin fiili adan oluturulduu 1990l yllardan gnmze kadar uzanan sreci incelenmektedir. Krt Ynetiminin sahip olduu siyasi ve ekonomik yapsnn yannda zellikle ynetimin igal sonras oluturulan Irak Anayasasndaki konumu ve Kerkk gibi zerinde ok byk tartmalar yaanan konular incelenmektedir. Ayrca Krt Ynetiminin blge lkeleri ran ve Suriye ile Irak igal altnda bulunduran ABD ile olan ilikileri bir alt balk altnda incelenmektedir. Tezin nc blmnde ise Krt Ynetiminin Trk D

Politikasndaki yeri incelenmektedir. Trkiyenin 1990l yllardan itiba ren Irakn kuzeyinde kendilerine fiili bir ynetim ina eden Irakl Krt unsurlar ile ilikisi bu ilikinin boyutunu etkileyen temel unsurlar dikkate alnarak deerlendirilmektedir. Blm ierisinde zellikle Kerkk konusunun yansra son dnem Trk d politikasnn en belirleyici unsuru haline gelen Prof. Dr. Ahmet Davutolunun Stratejik Derinlik isimli d politik yaklamnn Trkiyenin Krt Ynetimine ynelik bak asn biimlendiren pa rametreleri incelenmektedir. Tezin son blmn tekil eden Sonu blmnde de Blgesel Krt Ynetiminin gnmz itibariyle sahip olduu konumu deerlendirerek

geleceine

dnk

karsamalar

yapmann

yannda

Trkiyenin

Krt

Ynetimine kar izlemesi gereken politika hakknda da yorumlarda bulunulmutur.

BRNC BLM IRAKIN KUZEYNDEK KRT HAREKETNN SYASALLAMA SREC

I. KNC DNYA SAVAI NCES DNEM Dnya tarihinin yaad ilk en byk savan yaratm olduu buhranl ortamn bir daha yaanmamas iin 1920 ylnda kurulmu olan Milletler Cemiyetinin 1939 ylnda patlak veren yeni bir Dnya Savan engelleyememi olmas ikinci savan galip devletleri tarafndan tpk 1. Dnya Sava sonrasnda olduu gibi yeni bir dzenin daha kurulmasn zorunlu klm ve bu erevede savan hemen ardndan 1945 ylnda Birlemi Milletler isimli bir rgt kurulmutur. Artk yeni bir dnya dzeninin var olduu ve bu dzene herkesin uymas gerektii herkesin bildii bir sr olarak ortaya kmtr. 1932 ylnda bamszln kazanm ve hemen Milletler Cemiyetine ye olmu yeni Irak Devleti de kinci Dnya Savann ortaya karm olduu bu yeni durumda kendi konumunu belirlemeye almtr. Eski Osmanl topraklar zerinde ngiltere tarafndan snrlar izilen yapay Irak devleti bnyesinde Osmanl sonras nitelikli ilk Krt ayaklanmas olarak nitelendirebileceimiz olay eyh Mahmut Berzencinin gerekletirmi olduu ayaklanma olmutur. Sleymaniye ehrinde doan ve bu blgede etkin olan Kadiri cemaatine mensup eyh Mahmut Berzenci, babas eyh Saidin 1909 ylndaki pheli lmnden sorumlu tuttuu Osmanl ynetimine kar ngliz yanls bir tutum sergileyerek ngiltere gdmnde Sleymaniye valiliini elde etmitir.1 eyh Mahmut Berzenci ngilizlerin sayesinde kazanm olduu Sleymaniye valiliinden ok daha te tm
1

Hakk znur, Cahlarn Sava:Kuzey Irak Krt Hareketi ve Musul-Kerkk Meselesi, Altnkre Yaynlar, Ankara, Nisan 2003, s.3-6.

Krtlerin kral olmak gayesi ile hareket etmi ve ABD Bakan Wodrow Wilson tarafndan ilan edilmi olan Wilson Prensipleri dorultusunda kendi kaderini tayin hakkn kullanmak istediini belirterek kendi liderliinde bamsz bir Krt devleti kurmak istemitir. ngiltere ile bu noktada anlamazla den eyh Mahmud Berzenci, desteini ald ngilizlere kar hi dnmeksizin saldrya geerek 1919 Maysnda Sleymaniye merkezli bamsz bir Krt devleti kurduunu ilan edince ngilizlerin iddetli hava saldrlarna maruz kalm ve yaral olarak esir alndktan sonra Hindistana srgn edilmitir.2 Irak San Remo Konferansnda varlan karar neticesinde mandas haline getiren ngiltere ynetiminin lkenin bana da Mekke erifi Hseyinin daha nce de Suriye Kral ilan edilen nc olu Faysal kral olarak 23 Austos 1921de getirmi olmas baz kesimler tarafndan memnuniyetle karlanmam ve Irakn eitli blgelerinde atmalar meydana gelmitir. zellikle Irakn kuzeyinde Krt airetlerinin zdemir Bey idaresindeki Trklerle birlikte bakaldrlar gereklemeye balamtr. ngiltere ile Musul Vilayeti konusunda sorunlar yaayan Mustafa Kemal nderliindeki Trk ynetimi bu blgede asl ismi Ali efik El-Msri olan zdemir Bey vastasyla ngilizlere kar stn gelmeye balam hatta igal altndaki Sleymaniye ehrini ngilizlerin elinden almtr. Trklerin zellikle Krt airetleriyle beraber hareket ederek bu baarlar elde etmesi Irakn kuzeyindeki airetler arasnda hareketlenmelere neden olmutur. Kendileri aleyhine gelimeler olacan sezen ngilizler Hindistana srgne gnderilen eyh Mahmud Berzenciyi affederek geri getirmilerdir.3 Fakat 1919da ngiliz politikalarndan farkl bir ynelim sergiledii iin Hindistana srgne gnderilen birisi iken Irakta yaanan kimi sorunlara zm olmas amacyla geri getirilen eyh Mahmud Berzenci Eyll 1922 ylnda doum yeri de olan Sleymaniyede kendisini Krdistan Kral ilan etmitir. Krtlerle Trkler
2

Altemur Kl, Titrek Pusula:19. Yzyldan Gnmze Krdistan Hayali, 2.Bask, Tima Yaynlar, stanbul, 1999, s.89. 3 Wadie Jwaideh, Krt Milliyetiliini Tarihi : Kkenleri ve Geliimi, evirenler : smail ekem, Alper Duman, letiim Yaynlar, 2.bask, 1999, stanbul, s.373.

arasndaki birliktelii sekteye uratmas amacyla srgnden getirilen eyh Mahmud Berzencinin ilan etmi olduu kralln hayata geirebilmek iin ngilizlere kar mcadele veren zdemir Bey ve kimi Arap airetleri ile de grm olmas ngilterenin sabrn tarm ve eyh Mahmud Berzencinin kralln ilan ettii Sleymaniye ehri ngiliz sava uaklarnca bomb alanarak ehir 1924 yl Temmuz ay itibariyle igal edilmitir. 4 ki kez kendi liderliinde bir Krt devleti kurma giriiminde bulunan ve netice itibariyle baarsz olan eyh Mahmud Berzenci bundan sonraki srete tam anlam ile byk bir ayaklanma gerekletirme olanana sahip olamamtr. 1927 ylnda ngiliz ynetimi tarafndan affedilen eyh Mahmud Berzenci 30 Haziran 1930da ngiltere ile Irak arasnda imzalanan ve Iraka bamszlk verilmesini ngren antlamada Krtlere hibir ekilde deinilmemi olmasndan tr tekrar silaha sarlm ancak 1931 yl balarnda yakalanarak lkenin gneyindeki Ur kentine srgn edilmitir.5 Bylece eyh Mahmud Berzenci Irak siyasi sahnesinden silinmitir. eyh Mahmud Berzencinin Krt isyanlar tarihinde n silinmesinin ardndan bir dier Krt aireti olan Barzaniler n plana kmaya balamtr. simlerini gnmz Trkiye-Irak snrna 15 km mesafede bulunan Barzan kynden alan airet gerek Osmanl dneminde gerekse de ngiliz mandas altndaki Irakta ayaklanmalar gerekletirmitir. Daha nce Osmanl ynetimine kar ayaklanan airetin lideri eyh Abdsselam Barzaninin 1914 ylnda idam edilmesinin ardndan airetin bana geen 18 yandaki eyh Ahmet Barzani eyh Mahmud Berzencinin 1919da ngilizlere kar gerekletirmi olduu ayaklanmaya kardei Mustafa Barzani liderliinde bir birlik gndererek destek olmutur.6 Iraktaki Krtlerin yaad corafyann kuzeyinde etkin olan Nakibendi cemaatine mensup eyh Ahmet Barzani bir taraftan evredeki airetlerle bir mcadele iine girmiken dier taraftan da ngiliz mandas altndaki merkezi ynetime bal olmak istemedii iin silahl
4

mit zda, Trk Ordusunun Kuzey Irak Operasyonlar:1984ten Bugne, Pegasus Yaynlar, Ocak 2008, stanbul, s.28. 5 Hakk znur, a.g.e., s.25. 6 Hakk znur, a.g.e., s.32.

bir mcadele vermitir. zellikle ey Ahmet Barzaninin dini ynden baz u faaliyetlerde bulunduu iddias dinlerine son derece bal olan dier baz Krt airetler tarafndan memnuniyetsizlikle karlanm ve buna kar mcadele verilmitir.7 Bylesi bir mcadelenin iinden zaferle ayrlan Barzan aireti dier taraftan Mart 1931 itibariyle merkezi ynetime kar ayaklanmaya balamtr. Irakn bamszln kazanarak Milletler Cemiyetine ye olduu 1932 ylnda atmalarn iddetlenmesi neticesinde ngiliz sava uaklar airetin kylerini bombalam ve airet bir bozguna urayarak Trkiyeye snmtr. Trkiyede yaklak 10 ay kadar kalan, aralarnda airet reisi eyh Ahmet Barzani ve Mustafa Barzaninin de bulunduu yaklak 200 kiilik Krt grup iin Mustafa Kemalin Cumhurbakan, smet nnnn babakan olduu 22 Haziran 1932 tarihinde hkmet tarafndan snma iin zel bir izin karlm ve eyh Ahmet Barzani Ankaraya, Mustafa Barzani ve yanndakiler de Erzurum ve civarna yerletirilmilerdir.8 1933 ylnda tedavi iin gittii svirede hayatn kaybeden Irak Kral Faysaln ardndan kralla geen olu Gazinin ilan etmi olduu genel af erevesinde Iraka geri dnen Barzani aireti mensuplar, Irakn eitli blgelerine srgne gnderilmi ve bylelikle kuzey blgesindeki huzursuzluklarn nne geilmeye allmtr. Gerekten de Barzan airetine mensup kiilerin srgne gnderilmelerinin ardndan II. Dnya Savann yaratm olduu skntl dnemlere kadar Irakn kuzey blgeleri Krt ayaklanmalar asndan nispeten sakin bir sre geirmitir. Bir airetin mensuplarnn bir ekilde tasfiye edilmesi neticesinde Krt ayaklanmalar srecinde bir durgunluk yaanm olmas ou akademisyen ve yazar tarafndan Krt isyanlar, Krt ayaklanmalar vb. sfatlarla nitelendirilen hadiselerin tm Krt etnik unsuruna mal edilemeyeceini, sadece belirli bir grubun o dnem itibariyle isyanlarn kartlmasnda etkin olduunu gstermektedir.
7 8

Wadie Jwaideh, a.g.e., s.436-437. Hulusi Turgut, Barzani Olay:Osmanl mparatorluunu ve Trkiye Cumhuriyetini 19.yy.dan Beri Megul Eden Bir Krt Airetinin Belgeseli, Doan Kitap, Temmuz 2008, stanbul, s.394

II. DNYA SAVAI VE SONRASI DNEM 1932 ylnda bamszln kazanarak Birlemi Milletlere ye olan Irak yneten Haimi hanedanlarndan Kral Faysaln 1933teki ani lmnn ardndan yerine geen olu Gazinin krall dneminde Irak siyasi sahnesi her ne kadar ngiliz etkisi altnda ise de ordunun siyasete olan etkisi giderek artmaya balamtr. Daha milliyeti bir izgi sergileyen ordu, 1936 ylnda gerekletirmi olduu darbe ile Irak tarihindeki darbeler srecini balatmtr.9 Bundan sonra skntl bir dnem yaayan Irak ierisinde zellikle kinci Dnya Savann farkl cephelerini oluturan ngiltere ve Almanyann etkisi altnda kalan Irak siyasi aktrlerinin ekimesine sahne olan bir ortamda kimi Krt unsurlar da Barzan i airetinden Mustafa Barzaninin nderliinde baz isyan hareketlerinde bulunmular ve bu hareketlenmeler Barzaninin Irak terk edip rana snd 1945 yl sonlarna kadar devam etmitir. 1934 ylnda ilan edilen af neticesinde Trkiyeden Iraka geri dndkleri srada tutuklanan eyh Ahmet Barzaninin yerine Barzani aireti ierisinde en n plana kan isim daha sonralar da tek bana airet reisi olan eyh Ahmet Barzaninin kk kardei Molla lakapl Mustafa Barzani olmutur. 14 Mart 1903 tarihinde Hakkari yaknlarndaki Barzan kynde domu olan Mustafa Barzani10 daha nce srgn edildii Sleymaniye ehrinden kaarak ran snrndan doum yeri olan Barzana gelmi ve buradan 1943 yl ortasndan itibaren Irak birliklerine kar isyan hareketini balatmtr. Mustafa Barzaninin balatm olduu bu isyan hareketi gelecekte oluturulacak olan Krt siyasi partilerinin de temelini oluturan Birayeti Dernei, Darker rgt, Krdistan Komnist Partisi, Rzgari (Kurtulu) Partisi, Rerast (Doruyol) rgt, Hevi (Umut) rgt ve Barzaninin kendi kurmu olduu rgt olan Azadi (zgrlk) Konseyi isimli kimi yaplar tarafndan byk destek grm ve bu sayede geni halk
9

10

William R. Folk, Irak Anlamak, eviren :Nurettin Elhseyni, NTV Yaynlar, ubat 2007, s.105. Eref Gnaydn, syann Sfr Noktas Barzan, Karakutu Yaynlar, Mart 2008, s.76

kitlelerine ulatrlabilmitir.11 Bu balamda Irakn kuzeyinde yaamakta olan Krt etnik unsurlar daha nceki silahl isyanlarnn yansra bu defa zellikle kinci Dnya Savann tm dnya ve Irak siyasi yaamnda yaratm olduu ortamdan faydalanarak kimi rgtsel yaplar oluturmular ve Irak ynetimine kar mcadelelerini bu alana da kaydrmlardr. Berzenci hareketinin ardndan Krt isyanlarnda n plana kan Barzani airetinin eyh Ahmet Barzani sonras lideri olan Molla Mustafa Barzaninin girimi olduu bu isyan hareketine kar Irak ynetiminin zaman zaman kimi olumlu giriimleri sz konusu olmusa da taraflarn karlkl olarak uzlaamamas neticesinde iki tarafl saldrlar yer yer daha da iddetlenmi ve sonunda ngiliz destekli Irak kuvvetleri Barzani nderliindeki bu hareketi 1945 yl sonlarna doru bozguna uratmtr. Alm olduu bu yenilginin ardndan Molla Mustafa Barzani 1945 yl Kasm ay ierisinde yanndaki airet mensuplar ile birlikte randa Krtlerin youn olarak yaamakta olduu Mahabad blgesine g etmitir.12 kinci Dnya Sava neticesinde ngiltere ve SSCBnin igali altnda bulunan rann kuzeybat blgesinde yer alan Mahabad civarnda da Kad Muhammed nderliinde bir Krt hareketi faaliyetlerde bulunmaya balamtr. gal altnda bulundurduklar rann kuzey blgesini terk etmeye hazrlanan SSCB birliklerinin hem askeri hem de siyasi destekte bulunduu ranl Krt unsurlar 1942 ylnda kurmu olduklar Komel (Komala) (Je-Kaf) isimli rgte daha siyasi bir kimlik kazandrarak 25 Austos 1945te Debokri airetinin zengin ve nfuzlu bir ailesine mensup ve Arapa, Farsa, Trke, ngilizce, Rusa bilen Kad Muhammed liderliinde ran Krdistan Demokrat Partisinin kurulduunu ilan etmilerdir.13 Bu partinin kurulmasnn ardndan ranl Krtler Cafer Piaveri nderliinde 11 Aralk 1945te ilan edilen Azerbaycan zerk Cumhuriyetinin varlndan da destek alarak 2 2 Ocak
11 12

Hakk znur, a.g.e., s.43-48. Turan Yavuz, ABDnin Krt Kart, Milliyet Yaynlar, stanbul, Nisan 1993, s.25. 13 Hakk znur, a.g.e., s.54-60.

10

1946da

Mahabad
14

merkezli

bir

Krt

Cumhuriyeti

kurduklarn

ilan

etmilerdir.

Iraktan rana geen Molla Mustafa Barzani de airet

mensuplar ile birlikte kurulan bu yeni Krt Cumhuriyetinin silahl birliklerine katlm ve general rtbesi ile bu silahl birliklerin komutan olmutur. Fakat neredeyse tamamen SSCBnin siyasi ve askeri destei ile ayakta duran bu iki yeni cumhuriyet SSCBnin artk ran terk etmeye balamas ile birlikte rann askeri mdahalesi ile kar karya kalmtr. SSCB desteinden yoksun kalan Azerbaycan zerk Cumhuriyetinin son bulmasnn ardndan Mahaba d ynetimi 17 Aralk 1946da ran merkezi ynetiminin eline gemi ve cumhuriyetin ynetimini elinde bulundururken ran makamlarnca tutuklanan Kad Muhammed, Sadri Kad ve Seyfi Kad kurulan askeri mahkemenin verdii infaz karar neticesinde 30 Mart 1947de idam edilmilerdir.15 Kad Muhammed ve arkadalarnn aksine ran makamlarna teslim olmayan Molla Mustafa Barzani ran ynetimi ile bir uzlama salayamamasnn ardndan Tahrandaki ABD Eliliinden siyasi mlteci olarak kabul edilmesi ynndeki isteine de ksa srede olumlu bir cevap alamaynca airet mensuplar ile birlikte Irak topraklarna geri dnerek 6 Maysta Mergesur kasabas Hergu ky mezarl yaknnda daha sonralar kendi ismiyle anlan General Aac isimli bir aacn altnda Sovyetlere gme kararn ilan etmi ve 19 Mays 1947de 506 erkek airet mensubu ile 1958 Irak askeri darbesine kadar yaamn devam ettirecei SSCBye doru yola kmtr.16 Sovyet topraklarna g etmeden yaklak bir yl nce Molla Mustafa Barzani daha Kad Muhammedin kurmu olduu Krt Cumhu riyeti de ayakta iken Rzgari (Kurtulu), Hevi (Umut) ve Sore rgtlerinin katlm ile ran Krdistan Demokrat Partisinin bir kolu olarak Irak Krdistan
14

Baskn Oran, Trk D Politikas 1919-1980, Cilt:1, 9.Bask, letiim Yaynlar, stanbul, 2004, s.649. 15 Kad Muhammedin ilan etmi olduu Krt Cumhuriyeti, bu oluumun geirmi olduu evreler ve zellikle Molla Mustafa Barzaninin bu cumhuriyetteki konumu ile ilgili farkl ve daha geni bilgiyi bizzat Kad Muhammedin yargland mahkemede ona yneltilen sulamalarn yer ald iddianameyi okuyan ttilat gazetesi muhabiri olan Necefkuli Pisyann eserinden edinebilirsiniz. Necefkuli Pisyan, Kanl Mahabaddan Arasn Kylarna, eviren : Evdila Pitderi, Avesta Yaynlar, stanbul, 2001. 16 Hulusi Turgut, a.g.e., s.249., s.280.

11

Demokrat Partisini (KDP) 16 Austos 1946 tarihinde kendi nderliinde kurmutur.17 Bu oluum Irakn kuzeyinde gnmze kadar etkiye sahip olan bir oluumun temellerini atan en nemli siyasi yap olarak karmza kmaktadr. 1947 yl 19 Maysnda Irakn kuzeyinden yanndaki airet mensuplar ile birlikte Sovyetlere doru yola kan Molla Mustafa Barzani Irak, ran ve Trkiye snrlar boyunca ran askeri birliklerinin saldrlar altnda gndz istirahat edip geceleri yol alarak ilerlemi ve 18 Haziran 1947 tarihi itibariyle Aras Nehrini geerek Sovyet topraklarna ayak basmtr.18 ran ynetimi ile anlaamayan, Irak ynetimi tarafndan aranan, ABDden iltica talebine olumlu yant alamayan Barzani son are olarak grd Sovyetlere ynelmek zorunda kalmtr.* Souk Sava syleminin ABD Bakan Roosveltin danmanl grevini yrtm olan Bernard Baruch tarafndan ilk kez telaffuz edildii yl olan 1947de19 bu savan zt iki kutbu olan ABD ve SSCBye yaklamaya alan Barzani gelecek dnemlerde Irakn o kuzeyindeki her siyasi yapnn taknmak zorunda kalaca tavr dnemlerden itibaren sergilemeye balamtr. Molla Mustafa Barzaninin Sovyet topraklarndaki serveni ilk balarda istedii gelen gibi ekillenmemi, dneminde Sovyet daha makamlarnda nceden arzulad itibar olduu grememi ise de 1953 ylnda Stalinin lmnn ardndan Sovyet liderliine Krusev yerletirilmi zbekistandan gelerek Moskovada Kremlin Saray nnde gn gece
17

Erol Kuruba, Irakta Krt Ayrlkl ve Baar ans, Avrasya Dosyas Jeopolitik zel Says, Cilt:8, Say:4, K 2002, s.129. 18 Molla Mustafa Barzani bu yolculuk srasnda karlatklar ran saldrlar karsnda zellikle Trk kylerinden yiyecek yardm aldklarn ifade ediyor. Hulusi Turgut, a.g.e., s.281. * Bu noktada Molla Mustafa Barzani ve airetinin snmak iin 1932 ylnda olduu gibi Trkiyeyi tercih etmediklerini grmekteyiz. Barzanilerin bu ynde bir tercihte bulunmalarnn nedeni olarak g olayndan yaklak bir yl nce 29 Mart 1946 tarihinde Trkiye ile Irak arasnda imzalanan ve temeli Musul Sorunu sonras Ankarada 5 Haziran 1926da imza edilen Trkiye -Irak Snr ve yi Komuluk Antlamasna dayanan Dostluk ve birlii Antlamasnn snr gvenlii ve silahl gruplarn faaliyetleri ile ilgili maddeleri erevesinde yakalanan kiilerin ayn 1932 ylnda olduu gibi dier hkmete teslim edilmesi gerektii ynndeki artnn etkili olduunu syleyebiliriz. 19 Haydar akmak, Avrupa Gvenlii, Aka Yaynlar, 2003, Ankara, s.114

12

yapm olduu oturma eylemi neticesinde Krusev nezdinde kabul edilmi ve grlerini ifade etme olanana sahip olmutur.20 Bu grme neticesinde Krusev Barzani nderliinde gerekletirilmekte olan faaliyetleri destekleyecei ynnde bir vaadde bulunmu ve bunun yannda Barzani de dier Sovyet Cumhuriyetleri ile daha yakn temasa geebilme imkanna sahip olmutur. Molla Mustafa Barzani SSCBde hayatn devam ettirirken 1946 ylnda Irakta kurmu olduu Irak Krdistan Demokrat Partisi (KDP) iinde de kutuplamalar ortaya kmaya balamt. Barzaninin partinin kurulu aamasnda genel sekreterlik grevini verdii Hamza Abdullahn ban ektii bir grup ile brahim Ahmedin ban ektii dier bir grup arasnda parti ynetimi hususunda srekli atmalar km ve bu durum ynetimi ele geiren brahim Ahmedin Hamza Abdullah ve ekibini partiden ihra etmesine kadar varmtr. Sleymaniyeli bir avukat olan brahim Ahmed ynetimindeki parti sol grlerin hakim olduu, Irak Komnist Partisine daha yakn duran, sade bir Krt milliyetiliinin aksine sosyo-ekonomik konulara arlk veren ve ehirli Krt aydnlar iinde barndran bir yapya kavumutur.21 Molla Mustafa Barzaninin 1950li yllarn ortalarndan itibaren parti iinde cereyan eden mcadeleye mdahale etmeye balamasndan itibaren Hamza Abdullah tekrar partiye dnm ve bu defa da brahim Ahmed ve ekibi partiden dlanmtr. Bu mcadele erevesinde Barzani her ne kadar ilk balarda tarafsz bir grnt izmeye almsa da brahim Ahmedin , airetleri parti ynetimden uzaklatrmaya dnk giriimleri neticesinde kendisi de bir airet reisi olan Molla Mustafa Barzani, Hamza Abdullah desteklemitir.22 Molla Mustafa Barzaninin 1958 darbesi sonras Iraka geri dnmesi ile birlikte parti ierisindeki farkl sesler azalmak yerine daha da artm ve gelecekte partiden ihra veya ayrlmalara neden olabilmitir.
20 21

Hulusi Turgut, a.g.e., s.404-405., Turan Yavuz, a.g.e., s.29. Avshalom H. Rubin, Abd al-Karim Qasim and The Kurds of Iraq: Centralization, Resistance and Revolt,1958-63, Middle Eastern Studies, Vol. 43, No. 3, May 2007, s.355-356. 22 Hakk znur, a.g.e., s.91-94.

13

III. 1958 DARBES SONRASI DNEM kinci Dnya Sava ncesi 1936 ylnda ynetime mdahale etmesi ile birlikte ordunun siyasi nfuzunu hissettirdii Irak siyasi yaamnda, Nuri Said ismi 1958 ylna kadar her zaman ynetim ile beraber anlr olmutur. Nuri Saidin zaman zaman terk etmek zorunda kald ynetimi boyunca bat , zellikle ngiliz yanls politikalar izlemesi nispeten kinci Dnya Sava sonras gelimeye balayan Arap milliyetilii rzgarnn da etkisi ile birlikte Irak ordusu ierisinde memnuniyetsizlik yaratmaya balamtr. 1940l yllarda Suriye snrlar iinde filizlenmi olan BAAS hareketi23 Iraka da sram ve ordu iinde kimi yetkili kiiler tarafndan benimsenir olmutur. Bu hareketin etkisini arttrmasnda phesiz Ortadoun un ortasnda bir Yahudi devletinin kurulmasnn ardndan cereyan eden ArapYahudi Sava, Msrda Cemal Abdlnasrn takip ediyor olduu Arap milliyetilii politikas gibi etkenler etkili olmutur. Arap milliyetiliinin en ateli savunucusu olan Msr lideri Nasrn 1958 yl ubat aynda Suriye ile birlikte Birleik Arap Cumhuriyetini kurmasndan tam iki hafta sonra 14 ubat tarihinde Ortadou corafyasnda bu Arap Cumhuriyetine tepki olarak rdn ile birlikte Arap Federal Birliini kuran Irakta 14 Temmuz gecesi albay Abdlkerim Kasm liderliinde bir darbe gerekletirilmi ve monari ynetimine son verilerek cumhuriyet ynetimi kurulmutur.24 Albay Kasm liderliinde baa geen darbeciler her ne kadar milliyetilik rzgarlar ile birlikte gelmilerse de Msrn takip ettii politikalara dahil olmayarak Irak siyasetinde etkin olan unsurlar ile birlikte uzla yntemini tercih etmitir. Bu balamda uzlaya varlmaya allan unsurlardan bir tanesi de phesiz Irakn kuzeyinde yaamakta olan Krtler ve Sovyetlerde kendisine tahsis edilmi olan evinde ikamet eden Barzani olmutur.

23

aatay Okutan, Arap Milliyetilii, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Cilt:56, Say:2, 2001, s.167. 24 Trel Ylmaz, Uluslararas Politikada Ortadou, Aka Yaynlar, Ankara, 2004, s.122-123.

14

Darbenin gereklemi olduunu haber alan Molla Mustafa Barzani Iraka geri dnme isteinin darbe sonras kendisini General ilan eden Irak lideri Kasm tarafndan olumlu karlanmasnn ardndan 1947 ylnda Sovyetlere doru beraber yola kt airet mensuplar ve bunlarn Sovyet topraklarnda evlendikleri e ve ocuklar ile birlikte Irak topraklarna geri dnmlerdir. Kasmn 11 senedir Sovyet topraklarnda yaamakta olan Barzani ve airetini Irak topraklarna kabul etmesinin altnda kendisine muhalif olanlara kar zellikle Barzaninin siyasi ve silahl unsurlarndan faydalanarak daha gl olacana inanyor olmas yatmaktadr.25 Bu noktada darbe ynetiminin 27 Temmuz 1958de ilan etmi olduu geici Irak anayasasnda Araplar ile Krtlerin Irak vatannda ortak olduklar ve Irak erevesinde ulusal haklarnn tanndnn belirtilmesi ile Kasm ynetimi Barzani nderliindeki Krtleri kendi yanna ekmeyi baarmtr.26 Genel itibariyle Kasm ynetimi ile scak ilikilere sahip Barzani liderliindeki Krt airetleri 1959 ylnda youn bir Trkmen nfusa sahip Kerkkte meydana gelen kanl olaylarn bastrlmasnda ve bir Krt aireti olan Bradost airetinin darbe ynetimine
27

kar

balatt

isyann

bastrlmasnda etkin bir rol alarak

darbe ynetimi ile balarn daha da

kuvvetlendirmise de Barzaninin glenmesinden korkan Kasmn dier baz Krt airetlerini el altndan desteklemesi ve daha da nemlisi toprak reformu ve tarm gelirlerini vergilendirme ile ilgili baz giriimlerde bulunmasyla birlikte Barzani - Irak ynetimi ilikileri gerilmeye balamtr. Tarm ve hayvanclk ile geimini salayan bir airetin reisi olan Barzani, ynetimin uygulamaya alt toprak reformu uygulamalarna sert bir ekilde kar km; bunun yansra yl nce birlik mesajlar verdii Kasm ynetimine kar zerk bir ynetim talebinde bulunmu ve bu talebinin reddedilmesinin ardndan 1961 ylndan itibaren ynetime kar silahl mcadeleye

25 26

Turan Yavuz, a.g.e., s.33. Erol Kuruba, Kuzey Irakta Olas Bir Ayrlmann Meruluu ve Self -Determinasyon Sorunu, Ankara niversitesi Siyasal Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt : 59, Say : 3, 2004 s.172. 27 Avshalom H. Rubin, a.g.m., s.364-365.

15

balamtr.28 Barzaninin ynetime kar balatm olduu bu isyan hareketi 1958 darbesini Kasm ile birlikte gerekletiren ve sk bir Arap milliyetisi olan Abdsselam Arifin 1963 ylnda Kasm idam ederek gerekletirdii bir dier darbe ile ksa sreli duraklam, Arifin aibeli bir helikopter kazasnda lmesi sonras ynetime gelen kardei Abdrurahman Arif dneminde , 1966 ylnda, varlan bir uzlama neticesinde sona ermitir. 1966 ylnda varlan bu uzlama neticesinde 12 maddelik bir program hazrlanm ve bununla Krtlere yasal bir stat verilmesi, Krt aznlk kanunun karlmas, Krtlerin yaad yerlerde Krtenin ikinci dil olarak okutulmas gibi haklar tannmtr.29 1966 ylnda alnan bu kararlarn hayata geirilmeleri alnmalar kadar kolay olmamtr. Bir yl sonra 1967 ylnda cereyan eden Arap -srail Sava, bu kararlar kabul eden Bazzaz hkmetinin dmesi gibi nedenlerden dolay alnan bu kararlarn uygulanma sreci muallakta kalmtr. Bu sre 1968 ylnn Temmuz ayna gelindiinde farkl bir ekil kazanmtr. Darbeler lkesi haline gelen Irakta 1968 ylnn ortalarna doru gelindiinde Abdurrahman Arif ynetimine kar zellikle BAAS taraftarlarnn gelitirmi olduu muhalif yap Arifi kansz bir darbe ile ynetimden indirmi, yerine de Hasan El -Bekr ve yardmcs Saddam Hseyinin gelmesini salamtr. Tamamen Arap milliyetilii fikri etrafnda ekillenen yeni ynetim Krtlere ynelik politikalarnda ncelikle iyimser bir yaklam sergileyip 1966da imzalanan antlamann uygulanacan ifade etmise de daha sonra Barzaninin gcn krmak amacyla kimi zaman ran kimi zaman da Irak emsiyesi altna giren brahim Ahmed ve damad Celal Talabaniyi baaryla kendi saflarna ekmitir. Siyasi anlamda Krtleri zayflatma gayesi peinde olan Irak ynetimi brahim Ahmed ve Talabani liderliindeki Krtleri destekleyerek

28

Erol Kuruba, Irak Krt Hareketi: ekime -D Destek-Ayaklanma, Irak Krizi (2002-2003), Derleyenler:mit zda, Sedat Lainer,Serhat Erkmen, Avrasya Stratejik Aratirmalar Merkezi Yaynlar, Ankara, 2003, s.32 29 alom Nakdimon, Irak ve Ortadouda Mossad, eviren: Ahmet Ekinci, Elips Kitap, Temmuz 2004, s.132.

16

Barzaniye

kar

saldr

balatmtr.30

Barzaninin

zellikle

blge

corafyasna tamamen hakim pemerge olarak isimlendirilen silahl unsurlarnn Irak ynetimini zora sokmasnn ardndan Cumhurbakan Yardmcl grevini yrten Saddam Hseyin 1970 yl balarnda Irakn silah tedarikisi olan SSCByi ziyaretinde Barzani ile anlalmas gerektii ynnde bir ynlendirmeyle karlam 31 ve bizzat kendisi Barzani ile grerek anlamaya varmtr. Bu anlama neticesinde Saddam Hseyinin temsil ettii Irak ynetimi Barzani ile 11 Mart 1970 tarihinde 15 maddeden oluan ve drt yl iinde uygulanacak olan bir zerklik anlamas imzalamlardr. Bu anlamaya gre; Krte Krtlerin olduu blgelerde resmi dil olacak, bu blgelerdeki okullarda retim Krte yaplacak, polis ve gvenlik rgt dahil Krt blgeleri Krtler tarafndan ynetilecek, ekonomik kaynaklar Krtlere de adil bir biimde datlacak, Krt milletinin varl ve Krte anayasada yer alacak, bir devlet bakan yardmcs Krtlerden olacak, Krtlerin ounlukta olduu blgeler zerklik ynetimi kapsamna girecek, zerk blgenin yasama ve yrtme meclisleri bulunacak, Krtler kendi nfuslar orannda parlamentoda temsil edileceklerdir.32 Irak ynetimi ile Barzani nderliindeki Krtler arasnda imzalanan bu zerklik anlamas ngrlen drt yllk sre ierisinde tam anlam ile hayata geirilememitir. Zaten 1970li yllarn balarnda Irak Petrol Tesislerini milliletirerek petrol gelirleri konusunda tavizsiz bir politika izleyen Irak ynetiminin Barzaninin petrol zengini Kerkk ve Hanakin blgelerini zerk ynetim snrlar iine alma gayretlerine scak bakmamas neticesinde taraflar arasnda anlamazlk kmtr.33 Ayrca petrol gelirlerini elinden brakmak istemeyen Irak ynetimi Kerkkn nfus yapsn deitirmek amacyla

30 31

Erol Kuruba, a.g.m., s.33 Turan Yavuz, a.g.e., s.41. 32 Anlamann nemli maddeleri iin baknz : Baskn Oran, Kalkk Horoz eki G ve Krt Devleti, Bilgi Yaynevi, 2.Basm, Ankara, Temmuz 1998, s.30-31. 33 Martin van Bruinessen, Aa eyh Devlet, eviren : Banu Yakut, 3. Bask, letiim Yaynlar, stanbul, 2004, s.53-54.

17

Kerkk ve civarnn snrlarn deitirerek bu blgeyi milliletirme anlamna gelen Taamim isimli yeni bir idari yapya dntrmtr.34 Irak ynetimi ile Barzaninin yllarca hayatn srdrd, generallik rtbesi kazand SSCB ynetimi arasnda Irakn dou blokuna daha sk sarldnn simgesi olan 1972 Dostluk ve birlii Antlamas neticesinde de Barzani - Irak anlamazl daha da griftlemi ve zlemez bir sorun haline dnmeye balamtr. Bu antlama sonras Irak ynetimi d destek bakmndan eli kuvvetlenmi bir ekilde artk 1970 zerklik antlamas konusunda Krtlere kar daha tavizsiz bir politika izlemeye balamtr. 1970 antlamasnn 4 yllk uygulama srecinin sonuna gelindii 11 Mart 1974 tarihinde Irak ynetimi 1970 zerklik anlamasn zayflatan, petrol gelirleri ile zerk yapnn snrlar konusunda Barzani grubunu memnun etmeyen 33 sayl yasay kartmtr.35 Kendilerini memnun etmeyen 33 sayl yasann ardndan Barzani tekrar silaha sarlm ve isyan balatmtr. Barzani daha nceleri olduu gibi d destek ile balatt bu isyan, Irak ile ran arasndaki zellikle snr sorunlarn sona erdiren 6 Mart 1975 tarihli Cezayir Antlamasnn imzalanmasnn ardndan ran zerinden gerekletirilen yardmdan da mahrum kalmas neticesinde sona erdirdiini 23 Mart 1975te ilan etmitir.36 O ana kadar yaamakta olduu topraklardaki ynetimlere kar zaman zaman isyanlar karan, mr silahl mcadelelerle geen, en son elde etmi olduu kazanmlar da uluslararas koullarn yaratm olduu olumsuz durumda kaybetme noktasna gelen 72 yandaki Molla Mustafa Barzaninin ilan etmi olduu bu son, Irakta yaamakta olan ve zellikle Barzani muhalifi dier Krtler tarafndan kabul edilmemi ve Barzani liderliindeki rgtl yap bundan sonraki srete dalmaya balamtr.

34 35

David Romano, The Future of Kirkuk, Ethnopolitics, Vol.6, No.2, June 2007, s.266. Baskn Oran, a.g.e., s.32. 36 Peter Galbraith, Irakn Sonu : Ulus Devletlerin k m?, eviren : Mehmet Murat nceayan, Doan Kitap, Ocak 2007, s.145.

18

A. Barzani Hareketindeki D Destek Olgusu Irak ierisinde yaayan Krtlerin oluturmu olduu silahl veya siyasi yaplarn 1975 yl itibariyle bir dalma sreci yaamasna kadar gelen dnem ierisinde bu yapnn dier lkelerden salam olduu yardmlara bakld zaman Souk Sava dneminin koullarna gre geni bir yelpazeyi iinde barndrdn grmekteyiz. Barzani nderliindeki yapnn zellikle 1960l yllarda yrtm olduu gerek siyasi gerekse de silahl mcadelesinde SSCBnin izlerini grebilmek mmkndr. Tpk 11 Mart 1970 tarihli zerklik antlamas ncesi Irak ynetimi adna Saddam Hseyinin SSCByi ziyaret ettii gibi Molla Mustafa Barzani de 1961 ylnda balatm olduu isyan ncesi 3 Kasm 1960 tarihinde Irak ynetimine bask yaplmasn, Krtlere zerklik verilmesini istemek ve danmalarda bulunmak zere SSCBnin yolunu tutmutur.37 Fakat SSCB ynetimi 1958 darbesi ile NATO yesi Trkiye nclnde 1955 ylnda kurulan Badat Paktndan ayrlan, 5 Mart 1959da ABD ile bir savunma anlamas imzalayan, ran ile snr konular bata olmak zere sorunlar yaayan38 Irak ynetimini Ortadou corafyasna ynelik politikas erevesinde Barzaniden daha nemli bir unsur olarak grm ve Barzaninin bu ziyaretinden eli bo dnmesine neden olmutur. SSCB ynetimi her ne kadar Barzaninin bu ziyaretinde istediini vermemi ise de Barzani birliklerine 1972 ylndaki SSCB - Irak Dostluk ve birlii Antlamasna kadar gizli bir ekilde Trkiye topraklarn da kullan arak silah yardmnda bulunmutur.39 Barzani grubuna dnk yardmlarda dikkat eken bir dier lke veya daha doru bir ifade ile lke grubu ABD srail ran tarafndan temsil edilen grup olmutur. 1948 ylnda Arap corafyasnn ortasnda kurulan srai l
37 38

Hakk znur, a.g.e., s.105. Mesut zcan, Sorunlu Miras Irak, Kre Yaynlar, 2.Bask, Haziran 2003, s.93 -94. 39 mit zda, Trkiye Kuzey Irak ve PKK : Bir Gayr Nizami Savan Anatomisi, Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaynlar, Ankara, 1999, s.23.

19

devleti Arap lkeleri ile girimi olduu savalardan zaferle ayrlm olmasna ramen bu lkelerin kendi bnyelerindeki rahatsz edici unsurlar ok iyi tahlil etmi ve kullanma gayreti ierisine girmitir. Bu balamda srail devleti, blgede bat bloku zelinde ABDnin sk mttefiki haline gelen ran ynetimi ve Trkiye ile sk ilikiler gelitirmitir. Irakta gerekletirilen 1958 darbesi sonras Badat Paktndan ayrlan Irakn Dou Blokuna doru kaymasnn yaratm olduu endieye kar Trkiye, ran ve srail gizli servisleri MT, SAVAK ve MOSSAD varm olduklar bir uzla ile aralarnda istihbarat bilgilerinin deiimini ngren Trident isminde bir yap oluturmulardr.40 Oluturulan bu yapnn Irak zerindeki etkisi hususunda Barzani unsurlarna yaplacak yardm ile srail, Irakn Suriye ve rdne sraille mcadelelerinde takviye gler gndermesini engellerken, ran da Irakla var olan snr anlamazlklar konusunda Irak rahatsz edebilme ansna sahip olmutur.41 Barzani unsurlar bir taraftan Souk Savan bat blokunu oluturan ABD mttefiki lkelerden yardm gryorken dier taraftan da dou blokunun lokomotifi SSCBden de yardm almaya devam etmitir. Barzaninin Irak ynetimine kar yrtm olduu mcadelenin bu kadar uzun sre ayakta kalabilmi olmasndaki en byk etken olan farkl lkelerden salanan d yardmlar bu mcadelenin yardmda bulunan lkelerin istekleri dorultusunda ekillenmesine de imkan vermitir. Nitekim ran, Krtlerin Irak ierisinde kazanaca eitli haklarn kendi bnyesindeki Krtleri de harekete geirmesinden her daim ekinmi, SSCB dou blokuna daha yakn duran Irak ynetimi ile Barzani arasnda bir denge kurmaya alarak zaman zaman Irak ynetimini zaman zaman da Barzaniyi desteklemi, srail ise Krtleri her zaman iin Irak istikrarszla srkleyecek bir unsur olarak grm ve bu konumlarn korumaya almtr. zellikle srailin gizli servisi MOSSAD ajanlar ran zerinden Irak
40

Bu balamda srailin Trkiyeye SSCBnin casusluk faaliyetleri ile ilgili istihbarat verecei, Trkiyenin sraile Suriye ve Msrn faaliyetleri ile ilgili istihbarat verecei, srailin rana SSCBnin faaliyetleri, Msr ve Iraktaki gelimeler hakknda istihbarat verecei ve konu asndan en nemlisi; srail-iran ibirlii ile Irakn kuzeyindeki Krtlere yardm edilecei belirtilmitir. alom Nakdimon, a.g.e., s.56-57., Turan Yavuz, a.g.e., s.36. 41 alom Nakdimon, a.g.e., s.73.

20

topraklarna geerek Barzani birliklerine hem askeri konularda hem de dier baz alanlarda destek vererek bunu salamaya almlardr.42 Molla Mustafa Barzani farkl farkl lkelerden salam olduu bu yardmlar sayesinde mcadelesine devam ederken 1972 ylnda SSCB Irak Dostluk ve birlii Antlamasnn imzalanmas ile birlikte 1947 ylndan itibaren desteini grd SSCBden artk ynn tamamen bat lkelerine dnmeye balamtr. Bu noktada kapsn ald lke ABD olmutur. Zaten daha 1960l yllarn balarndan itibaren Barzani hareketi ile ilgilenen, Barzaninin tannma, silah yardm gibi talepleri ile karlaan ABD43, o dneme kadar bu yapya yrtm olduu d politikas gerei dorudan bir destek salamamsa da nl Pike Raporunda ortaya kt gibi ABD Barzaniye 1970li yllardan itibaren gizli yardmlarda bulunmaya balamtr.44 Bundan sonraki srete Barzani mcadelesini ABDye dayandrmaya alm hatta daha da ileri giderek Irak ynetimi karsndaki acziyetini gsterircesine ABDnin 51.eyaleti olmaya hazr olduunu ifade etmitir.45 Kaybettii SSCB desteini ABD ile ikame etmeye alan Barzani salam olduu yardm ile Irak ynetiminin 1974 ylnda kabul etmi olduu 33 sayl yasay reddetmi ve yine dalar ve silah tercih etmitir. Bu ynde bir tercihte bulunmasndaki etkenlerden biri phesiz srail ve rann destekleri olmutur. Ancak Irak ile rann 6 Mart 1975te snr sorunlarnn barl yollardan zmn, Irak aleyhine baz snr dzenlemelerini ve bunun karlnda rann Krtlere desteini kesmesini ngren Cezayir Antlamasn imzalamas ile birlikte ran zerinden Barzaniye salanan yardm kesilmitir. ran zerinden ald yardmlar bir anda kesilen Barzani

42

Bu dorultuda ilk srail yardm blgeye 18 Temmuz 1963 tarihinde ulamtr. Tuncay zkan, CIA Krtleri Krt Devletinin Gizli Tarihi, Alfa Yaynlar, 16.Basm, ubat 2006, s.28. 43 Turan Yavuz, a.g.e., s.51. 44 Hakk znur, a.g.e., s.230-231. 45 Turan Yavuz, a.g.e., s.57.

21

ABDden de talep ettii yardmlar alamaynca mcadelesini sona erdirdiini aklamak zorunda kalmtr. B. KDPnin Paralanmas Barzani nderliindeki hareketin 1975 yl itibariyle s ona ermi olduunun ilan edilmesi KDP iindeki ve dndaki kimi kesimler tarafndan kabul edilmemitir. Daha Barzaninin Sovyetlere g ettii tarihlerden itibaren fikir ayrlklarnn ba gsterdii KDP ynetiminde bu ayrlklar Barzaninin Iraka geri dnd 1960l yllarda daha ak bir ekilde ortaya kmaya balamtr. zellikle Krt toplumunun iinde yaad airet yapsn temsil eden Barzani ve daha ehirli, eitimli ksmn temsil eden brahim AhmedCelal Talabani grubu arasnda KDPnin yrtt politika konusunda farkllklar ortaya kmtr. Bu farkllklar gittike artm ve Barzaninin ardndan da yeni bir siyasi oluumun ortaya kmasna sebep olmutur. Bu farkl grlerin iyice su yzne kt 1964 ylnda dzenlenen KDPnin 6. Kongresinde Ahmed - Talabani grubu Barzaniye kar Krtleri ayaklanmaya ararak rana snmlar ancak 1965 ylnda Barzaninin ilan etmi olduu af neticesinde tekrar parti yeliklerine geri dnebilmilerdir.46 Parti ierisinde muhalif tutumlarn sergilemeye devam eden Ahmed Talabani grubu 1968 ylnda Irakta ynetimi ele geiren BAAS ynetiminin Barzaniye kar kulland bir ara haline gelmi ve baarsz olsa da Irak ynetimin her trl
47

destei

altnda

Barzaniye

kar

saldrlar

gerekletirmitir.

Badat ynetimi desteklemi olduu bu saldrlardan

istedii sonucu alamaynca SSCBnin de ynlendirmesi ile birlikte 1970 ylnda Barzani ile Irak tarihinde ilk kez Krtlere zerklik veren bir antlama imzalamak zorunda kalmtr.48 Irakn kuzeyinde yaamakta olan Krtler iin bir zerklik yaps ngren bu antlamann imzalanmasnn ardndan tpk
46 47

Erol Kuruba, a.g.m., s.26. Hakk znur, a.g.e., s.153-155. 48 Ofra Bengio, Iraqi Kurds : Hour of Power?, Middle East Quarterly, Volume:X, Number:3, Summer 2003, http://www.meforum.org/554/iraqi-kurds-hour-of-power, Eriim : 8 Ocak 2009

22

1965 ylnda olduu gibi Barzani yine bir af kartarak Ahmed - Talabani grubunun KDPye geri dnmesini salamtr. Her ne kadar partiden ayrlmalar daha sonra da geri dnmeler yaanyorsa da parti ynetimi konusunda daha sol eilimli olan Ahmed -Talabani grubu muhalif tutumlarn devam ettirmilerdir. Irak ynetiminin 1970 zerlik antlamasnn uygulanmasn ngren 33 sayl yasay kabul etmesiyle Molla Mustafa Barzani nderliinde balatlan ayaklanmann49 baarszlkla sonulanmasnn ardndan Barzaninin mcadeleye son vermesi ile birlikte bu muhalif grup senelerdir iinde bulunduklar yapya yeni bir yn vermek zere harekete gemilerdir. 50 Bu balamda brahim Ahmedin 1933 Sleymaniye doumlu bir avukat olan damad Celal Talabani kendi liderliinde 1975 yl Haziran aynda daha nce kurulmu olan Komela, Genel Hat, Krdistan Sosyalist Hareketi isimli rgtlerin birlemesi ile Krdistan Yurtseverler Birlii (KYB) isminde bir rgt amda kurarak mcadelesine devam etmitir.51 Bundan sonra yrtt mcadeleyi yesi bulunduu bir oluum iinde deil lideri olduu bir yap iinde srdrecek olan 42 yandaki Celal Talabani, Barzaninin KDPsinde elde etmi olduu birikim ve tecrbesini artk sadece kendi grleri dorultusunda ifa edecektir. Bir paralanma sreci iine girmi bulunan KDPden daha sonra bir ok isim de ayrlm ve KDP ve KYBye nazaran etkisiz olarak nitelendirilebilecek kendi rgtlerini kurmulardr. Bunlardan birka; Mahmut Osman nderliindeki Irak Krdistan Sosyalist Partisi, Sami Abdurrahman liderliindeki Krdistan Demokratik Halk Partisi,

49

Bu ayaklanmasnda Mustafa Barzani daha nceleri de olduu gibi Krtlerin tamamnn desteini alamamtr. Hatta Barzaninin en byk olu olan Ubeydullah Barzani dahi Irak ynetimi tarafnda yer almtr. Alexander Dawoody, The Kurdish Quest for Autonomy and Iraq Statehood, Journal of Asian and African Studies, Vol : 41, 2006, s.488., Hakk znur, a.g.e., s.193. 50 A biography of Jalal Talabani, http://www.puk.org/web/htm/about/talab3.html, Eriim:8 Ocak 2009, 51 Martin van Bruniessen, The Kurds Between Iraq and Iran, Middle East Research and Information Project Middle East Report, No:141, Hidden Wars July-August 1986, http://www.jstor. org/stable/3011925, s.24., Eriim:23 Aralk 2008

23

Kadir Aziz liderliindeki Zahmetke rgt ve Ali Sincari nderliindeki Suriye yanls Krdistan Demokrasi Birliidir.52 Molla Mustafa Barzaninin mcadelesini bitirdiini ilan etmesinin ardndan bir dalma srecine giren KDP de tekrar toparlanmak adna giriimlerde bulunmu, Mustafa Barzaninin arlar zerine toplantlar gerekletirilmi ve Geici Komite isminde bir yap oluturulmutur.53 Kendilerine sert bir muhalefet sergileyen eski KDP yesi Celal Talabani nderliinde kurulan KYBye kar da mcadele vermek zorunda kalan KDP 1979 ylnda Mustafa Barzaninin lmnn ardndan dzenlenen 9. Kongresinde Geici Komite isminin yerine tekrar KDP ismini alarak yoluna devam etme karar alrken ayrca bu kongrede partinin bakan olarak da Mustafa Barzaninin olu Mesud Barzani seilmitir.54 Irakn kuzey blgesinde yaamakta olan Krt airetlerinin 1975 sonras geldikleri bu noktada iki byk siyasi ve bir o kadar da silahl unsura sahip olduu grlmektedir. Bu iki farkl yap 1975 hsrannn ardndan hemen mcadelelerini bu defa kendilerine zg yntemler erevesinde devam ettirmeye balamlardr. ki oluum bir taraftan kendilerini Krtlerin tek koruyucusu olarak grp Irak ynetimine kar mcadele vermeye alrken dier taraftan da kendi aralarnda mcadele etmilerdir. Bu iki yapnn aralarndaki ilk scak ve byk temas 1978 ylnda Trkiye snrlar iindeki emdinli civarnda gereklemi ve bu atmada KYBli silahl unsurlar blgeyi ok daha iyi bilen KDPli pemergeler tarafndan byk bir bozguna uratlmlardr. Yaadklar corafyalar (Behdinan Soran), kullandklar leheler (Krmanci Sorani), bal bulunduklar dini cemaatler (Nakibendi Kadiri), sahip olduklar ideolojik yaplar (Mufazakarlk sosyal demokratlk) gibi farkllklara sahip bu iki yap kontrolleri altnda tuttuklar blgeler nezdinde artk Irakn kuzeyinde yaamakta olan Krtler asndan
52 53

Erol Kuruba, a.g.m., s.27. Hakk znur, a.g.e., s.287-288. 54 Congress of Kurdistan Democratic Party (1946-1999), http://www.kdp.se/?do=congress, Eriim : 8 Ocak 2009.

24

yeni bir blnmlk daha yaratmlardr. Gnmze kadar uzanan bu blnmlk zaman zaman sona erdirilmeye allmsa da artk geri dnlmez bir ekilde blgede yaayanlara ve blgeye ilgi duyanlara son derece byk etkide bulunmaktadr. C. Molla Mustafa Barzaninin lm 1974 ylnda ran zerinden gelmesini umduu ABD yardmlarna bel balayarak en byk olu Ubeydullah ve kimi Krt airetlerinin bile kabul ettii zerklik yasasn redderek isyan balatan Molla Mustafa Barzani, 1975 yl Mart aynda ran ile Irakn Cezayir Antlamasn imzalayarak aralarndaki sorunlar zme kavuturmasnn ardndan bir anda d destekten mahrum kalm ve balatm olduu isyan Irak birliklerince ok ksa srede bastrlnca binlerce Krt ile birlikte soluu ran topraklarnda almtr. ran zerinden zellikle Irak istikrarsz klmaya alan srail ve blgede SSCBnin daha etkin olmasndan ekinen ABDnin salam olduu yardmlar ile ayakta kalan Barzani hareketi, blge zerinde daha derinlemesine politikalara sahip olan lkelerin kaybetmeleri sorun olmayan bir unsuru haline gelmitir. Barzani senelerdir yardmlar kendi topraklar zerinden salayan ran ah ile Cezayir Antlamasnn hemen ardndan Tahranda Niavaran Sarayndaki grmesinde artk yolun sonuna geldiini, ya Irak a teslim olmak ya rana teslim olmak ya da d destekden mahrum bir ekilde silahl mcadeleye devam etmek gibi kendi asndan kmaz yol ile kar karya kaldn ok sert bir ekilde anlamtr. 55 Bu grme sonras Iraka dnen Barzani her ne kadar silahl mcadele istediini belirtmise de artk kendisinin nderliinde byle bir mcadelenin imkansz olduunu, ama liderlik yapacak birisine de her trl yardmda bulunabileceini belirtmi ve salk problemleri nedeniyle nce Tahrana oradan da CIA ve ran istihbarat organ SAVAK vastasyla kendisini yar yolda brakan ABDye gitmitir.56

55 56

Hulusi Turgut, a.g.e., s.420., Hakk znur, a.g.e., s.217., Tuncay zkan, a.g.e., s.51-52., Eref Gnaydn, a.g.e., s.95.

25

1972 ylnda SSCB ile Irak arasnda imzalanan Dostluk ve birlii Antlamasndan hemen sonra dnemin ABD Bakan Nixonun Ulusal Gvenlik Danman olan Henry Kissinger ile birlikte Moskovada SALT (Stratejik Silahlarn Snrlandrlmas Antlamas) imzalamasnn ardndan geri dn yolunda ziyaret ettikleri Tahranda ah ile Iraktaki Barzani unsurlarna yardm verme hususunda gizli bir ekilde anlaan ABD ynetimi, bu gizli ortaklk ile Barzaninin yeni hamisi haline gelmitir. Barzani de SSCBnin ardndan yeni hamilik grevini yrten ABDnin bylesi bir politika izlemesinin ba mimar olarak grd sonralar Dileri Bakan olan Henry Kissinger ile son derece yakn temas kurmak istemitir. Bu balamda teekkrlerini ifade etmesi asndan Kissingera her zaman scak hitaplarl a seslenmi olan Barzani 1974 ylnda hediye olarak hal, evlendii dnemde de eine bir altn bir de inci kolye hediye etmitir.57 1972 ylnda ABD ile ran arasnda uygulanmaya konulan gizli yardm sz sonucu sonsuz bir gven ile scak ilikiler kurma peinde olan Barzani bu durumun 1975 ylnda kendisi asndan hsranla neticelenmesi ile birlikte tekrar ABD ve zellikle de Kissingerdan yardm taleplerinde bulunmutur. Bu erevede dost olarak nitelendirdii Kissingera yazm olduu yardm talepleri ile dolu mektubuna olumlu cevap alamayan Barzani yolun sonuna geldiini idrak etmeye balamtr. Kendi liderliinde bir mcadelenin artk imkansz hale geldiini ifade etmesinin ardndan salk sorunlar sebebiyle Eyll 1975te gazeteciler ve ynetim ile temasa gememesi kouluyla ABDye giden Barzani, tedavisi sresince bu koullar gz ard etmi ve kendileri ile gizli bir ekilde temasta bulunan ABDli yetkilileri gerek basna vermi olduu rportajlarla gerekse de hem dnemin ABD Bakan Carter hem de senatrlere yazm olduu mektuplarla ifa etmitir.58 Son rpnlar olarak ifade edebileceimiz bu giriimlerinden hibir sonu alamayan Barzani randa gerekletirilen slam Devriminden yaklak bir ay sonra 3 Mart 1979 gn akcier kanseri tehisi ile tedavi grmekte olduu George Town
57 58

Hakk znur, a.g.e., s.235., Hulusi Turgut, a.g.e., s.436. Hulusi Turgut, a.g.e., s.425-437., Turan Yavuz, a.g.e., s.71-78.

26

niversitesi Hastahanesinde hayatn kaybetmi ve cenazesi 5 Mart tarihinde kendi istei dorultusunda yeni bir rejime sahip olan randa topraa verilmitir.59 Bylece bir dneme damgasn vurmu olan Molla Mustafa Barzani ismi tarih sahnesinden silinmitir. IV. RAN IRAK SAVAI DNEM Aralarnda zellikle attlarap su yolu hususundaki snr sorunlar ok kkl tarihi bir gemie sahip olan Irak ve ran ynetimleri60 1975 ylnda bir savaa ramak kala imzalam olduklar Cezayir Antlamas ile sorunlarn zme kavuturmulard. Bu noktada dier snr sorunlarnn yannda en byk sorun olarak grlen attlarap su yolunda snr tam ortadan belirlenmi ve rann Irakn kuzeyinde Barzani nderliindeki Krtlere desteini kesmesi kararlatrlmtr.61 Uzunca bir sredir kuzey blgesinde Barzani nderliindeki Krtler ile sorun yaayan Irak ynetimi bu antlamayla Barzaniyi d destekten mahrum brakm ve ok ksa bir sre ierisinde bu silahl unsurlar etkisiz hale getirmitir. Irak ynetimi kendisi iin ok byk bir sorun tekil eden Barzani faktrnden kurtulur kurtulmaz Arap corafyas ierisindeki konumunu kuvvetlendirmeye almtr. 1972 ylnda SSCB ile imzalanan Dostluk ve birlii Antlamasnn ardndan Haziran aynda Irak Petrol irketini milliletiren, 1973 Arap srail Sava sonras ortaya kan petrol krizinde gelirlerini arttran Irak ynetimi kendisini rahatsz eden sorunlardan kurtulmaya balamtr. Saddam Hseyinin devlet bakan yardmcs olmasna ramen neredeyse ynetimin tek hakimi haline geldii bir srete Irak, 1978 ylnda Arap Ligi toplantsna ev sahiplii yaparak Arap lkeleri arasnda lider konumunda bulunan Msra kar itibarn arttrm ve nihayetinde Msrn 1979 ylnda srail ile Camp David Antlamasn
59 60

Hulusi Turgut, a.g.e., s.438. ki lke arasndaki zellikle snr sorunlarnn bir incelemesi iin baknz : Mesut zcan, Sorunlu Miras Irak, Kre Yaynlar, 2.Bask, Haziran 2003, s.85 -105. 61 Oral Sander, Siyasi Tarih 1918-1994, mge Kitabevi, 15. Bask, ubat 2007, s.560

27

imzalayarak Arap lkeleri tarafndan dlanmasnn ardndan da Arap lkelerinin liderliini elde etmeye dnk abalar daha da artmtr.62 Irak ynetimi bundan sonra destek bulabilmek iin Ortadouya 1957 Eisenhower Doktrini ile girmi olan ABD ile ilikilerini gelitirmek adna daha 7 yl nce Dostluk ve birlii Antlamas imzalad SSCBnin Afganistan igalini knam hatta 1967 Arap srail sava sonras srail ile kesilen diplomatik ilikilerini tekrar balatmtr.63 ubat 1979da randa gerekletirilen ran slam Devrimi de bir bakma Irakn soyunmu olduu liderlik iin ok iyi bir ara olmutur. ran slam Devrimini gerekletiren Humeyninin kurmu olduu slam Cumhuriyetini ihra etme ynndeki politikas ve Ortadouda yaamakta olan iileri ynetimlerine kar bakaldrmaya aran sylemi Arap lkelerinde tedirginlik ile karlanmtr.64 Yine ayn yl iinde devlet bakanln Hasan el-Bekrden devralan Saddam Hseyin artk tek adam haline gelmitir. 1975 ylnda imzalad Cezayir Antlamas ile sorunlarn zme kavuturduu yeni ran slam Cumhuriyetine kar bu antlamay artk feshettiini belirterek 22 Eyll 1980 tarihinde sava ilan eden Saddam Hseyin, ran slam Devriminin yaratm olduu karmak ortamdan tr bu savan ok ksa sre iinde zaferle sonulanaca ynndeki dncesiyle hava kuvvetlerini ve ordusunu harekete geirerek 8 yl srecek, ok byk sayda insann hayatn kaybetmesine, yaralanmasna ve sakat kalmasna neden olan sava balatmtr.65 8 yl srecek olan bu sava srasnda Irakn kuzeyinde yaamakta olan Krtler gemi dnemde de olduu gibi bir btnlk arz edememilerdir. Kimi airetler Mustafa Barzaninin oullar Mesut ve dris Barzaninin ynetimindeki KDPnin yannda, kimi airetler KDPden ayrlan Celal Talabani
62 63

Mesut zcan, a.g.e., s.99. Trel Ylmaz, a.g.e., s.238. 64 Tayyar Ar, Irak, ran ve ABD : nleyici Sava, Petrol ve Hegemonya, Alfa Yaynlar, Ocak 2004, s.357-358 65 Peter Galbraith, a.g.e., s.27.

28

ynetimindeki KYBnin yannda, kimi airetler dier kk rgtlenmelerin yanndayken kimileri de Irak ynetimi tarafnda yer almlardr. En byk rgtl yap olma zellii tayan KDP ve KYB arasndaki gr farkllklar bu sava sresince de devam etmitir. Kendilerini ABD tarafndan yar yolda braklm olarak gren KDP ynetimi ABDye kar hasmane bir tavr sergileyen Humeyni liderliindeki ran slam Cumhuriyeti saflarnda savaa dahil olurken ran ynetiminin basks altnda olan ran KDPsi ve Talabani liderliindeki KYB ise Badat ynetiminin yannda yer almlardr. Bunun yansra KDP, Irak Komnist Partisi ve Irak Krdistan Sosyalist Partisi ile birlikte Ulusal Demokratik Cephe isminde bir oluum, KYB de ran KDPsi ve kimi kk rgtlerle benzeri bir oluum meydana getirerek mcadelelerine devam etmilerdir.66 Krt oluumlarnn farkl cephelerde birbirlerine kar mcadele ediyor olmas hem Irak hem de ran asndan son derece faydal olmutur. Her iki lke de bu oluumlar kendi sava taktikleri erevesinde kullanmlardr. Balangta Irak saflarnda yer almayan KYB rann KDPnin yardm ile Hac mran blgesini ele geirmesinin ardndan 1983 ylnda Irak ynetimi ile ran KDPsinin lideri Abdurrahman Kasmlonun arabuluculuunda eitli grmeler gerekletirmi ve rana kar mcadele etme konusunda anlamaya varmtr.67 Irak ynetimi ile anlam olmas ok byk eletirilere sebep olan KYB ynetimi Badatla ilikilerinin 1985den itibaren bozulmas ile birlikte tekrar Iraka kar mcadele etmeye balam ve bylece dolayl yoldan ran ve KDP ile ayn saflarda yer almaya balamtr. Uzun bir zaman sonra dolayl da olsa birlikte mcadele vermeye balayan KDP ve KYB ran Irak savann sonlarna yaklald 1987 yl itibariyle Irakn kuzey blgesinin byk ehirleri hari kontroln tamamen ellerine geirmilerdi. Bu durumdan hi memnun olmayan Saddam Hseyin
66 67

Martin van Bruniessen, a.g.m., s.23-25. Hakk znur, a.g.e., s.490-491.

29

ayn yln Mart aynda blge valiliine kuzeni Kimyasal Ali lakapl Ali Hasan el Mecidi atayarak bu sorunun zlmesini emretmi ve bununla birlikte yzbinin zerinde insann lmne sebep olacak Enfal Harekat balatlmtr.68 Artk Irak askeri birlikleri KDP ve KYBnin kontrol altndaki blgeleri sava srasnda ABDnin salad destek ile elde ettii biyolojik ve kimyasal silahlar ile69 vurmaya balam ve blgenin kontroln tekrar ele geirmeye balamtr. Enfal Harekat srasnda tm dnyann dikkatini zerine eken olay ise rann Krt unsurlarn yardm ile Irakn ran snrna yakn Halepe kasabasn ele geirmi olmasnn ardndan Irakn Mart 1988de buraya kimyasal silahlarla gerekletirmi olduu saldr sonucu yaklak 5 bin kiinin ld ve tarihe Halepe Katliam olarak geen olay olmutur. Bu olayn vehametini tm dnyaya duyuran belgeler de bir Trk gazetecisi olan ve 2009 ylnda Ali Hasan el Mecidin yargland dava da da tank olarak dinlenen Ramazan ztrkn ekmi olduu katliam fotoraflar olmutur. Yaklak 8 senedir devam etmekte olan ran Irak sava bir anda tm dnyann ilgi oda haline gelmitir. Bundan sonra Temmuz 1988de rann Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin kabul etmi olduu 598 sayl karar kabul etmesiyle birlikte 8 yldr sren, yzbinlerce insann lmne milyonlarcasnn da yaralanmasna neden olan sava sona ermitir. 70 ran ile Irak arasnda cereyan eden savatan ok fazla etkilenen , Saddam ynetiminin zerlerine kimyasal bombalar att Krt unsurlar zellikle Halepede gerekletirilen katliamn ardndan bir birlik oluturmaya almlardr. Bu balamda KDP ve KYB yetkilileri yanlarna dier kk Krt oluumlar da alarak Halepe Katliamndan ay sonra Mays 1988de Krdistan Cephesi isimli bir oluum meydana getirmilerdir.71 Her ne kadar ilk defa bu kadar ok rgtl Krt oluum bir araya gelerek bir birlik meydana
68 69

Peter Galbraith, a.g.e., s.37-38. William R. Folk, a.g.e., s.149, Peter Galbraith, a.g.e., s.35-39. 70 Trel Ylmaz, a.g.e., s.242. 71 Baskn Oran, a.g.e., s.33. Erol Kuruba, a.g.m., s.29.

30

getirmise de Irak ynetimi ran ile atekesi kabul etmesinin ardndan tamamen ortada kalan Krt unsurlara kar yrtm olduu Enfal Harekat erevesinde yeni saldrlarda bulunmu ve bu unsurlarn Trkiye ve rana snmalarna neden olmutur. Trkiye, snrlarna dayanm olan binlerce insan geici gmen stats vererek topraklarna kabul etmitir. Saddam ynetiminin bir durum deerlendirmesi yaparak Eyll aynda af ilan etmesinin ardndan kimi kaynaklara gre 50 bin civarnda tahmin edilen gmenlerden yaklak 20 bini Iraka geri dnmtr.72 A. Yeni Bir rgt : PKK ran Irak Sava srasnda ortaya yeni bir oluum daha kmtr. 1970li yllarn sonunda Trkiyede terr temel alarak Marksist Leninist bir ideoloji erevesinde kurulan PKK (Partiya Karkeren Kurdistan Krdistan i Partisi) isimli bu rgt Trkiyede gerekletirilen 1980 askeri darbesinin ardndan lkeyi terk ederek Suriyeye yerlemitir. Daha o dnemler itibariyle henz ekirdek bir kadroya sahip rgt gerekletirdii kk apl eylemlerle sesini duyurmaya balamtr. ran Irak Savann cereyan ettii dnemde Irak lideri Saddamdan ekinen Suriye lideri Hafz Esadn giriimleri zerine rann yannda yer alan KDPnin Irakn kuzeyindeki kamplarna yerletirilen Abdullah calan liderliindeki PKK yeleri buradan Trkiye ilerine szarak eylemlerini gerekletirmeye balamlardr. Suriye lideri Hafz Esadn KDPden byle bir istekte bulunarak PKKy Irakn kuzeyine yerletirmesindeki amac hem Lbnan politikasnda kendisine destek veren rann tarafnda yer alp blgesel hakimiyet konusunda mcadele verdii Irak rahatsz edebilmek73 hem de gemiten itibaren Hatay, su meselesi gibi sorunlar yaad Trkiyeye kar bir koz elde edebilmektir.74

72 73

mit zda, a.g.e., s.67. Oytun Orhan, Ortadounun Dman Kardeleri : Suriye ve Irak, Irak Krizi (2002 2003), Derleyenler : mit zda, Sedat Lainer, Serhat Erkmen, ASAM Yaynlar, Ankara, 2003, s.175. 74 Turan Yavuz, a.g.e., s.97.

31

1980li yllarn balarndan itibaren blgeye yerlemeye balayan PKKnn faaliyetlerini takip eden Ankara ynetimi ubat 1983te ran ile gerekletirdii savata zor anlar yaayan Irak ynetimi ile Snr Gvenlii ve birlii Antlamasn imzalam ve hemen ardndan Nisan aynda da bu antlamaya dayanarak PKK unsurlarna kar ilk operasyonunu gerekletirmitir.75 Trkiyenin gerekletirmi olduu bu operasyonun hemen ardndan KDP ile PKK arasnda Temmuz 1983te amda KDP-PKK Dayanma lkeleri isimli bir antlama imzalanm ve bylece bu iki oluum aralarndaki mnasebete bir resmiyet kazandrmlardr. KDP ynetimi 1987 ylna gelindiinde aralarndaki bu antlamay feshettiini aklaynca PKK bu defa KYB ile ilikisini gelitirmeye alm ve 1989 ylnda feshedilinceye kadar KDP ile imzalad belgeye benzer bir anlama da KYB ile imzalamtr.76 Irakn kuzeyine yerlemi olan PKK buradaki her iki Krt unsurla da zaman zaman anlama salam olmasna ramen bu birlikteliklerini devam ettirememitir. Bu noktadan sonra PKK ile Badat ynetimi il gilenmeye balamtr. Irakn kuzeyine Suriye lideri Hafz Esadn yardmlar ile yerleen PKK 1988 ylnda Badat ynetimi ile vard bir uzla neticesinde KDP ve KYByi etkisiz klarak bulunduu blgenin kendisine tahsis edilmesini salamtr.77 Bu uzla neticesindedir ki Saddam ranla varlan atekesin ardndan Krtlerin zerine yrrken bir tek kamayan ve kamplarnda kalmaya devam eden unsur PKK olmutur. Bylelikle vcut bulduu Trkiye topraklarndan kat 1980li yllarn balarndan itibaren Suriye liderinin Iraka kar kullanlabilecek bir unsur olarak kabul ederek Irak topraklarna yerletirdii PKK, artk Hafz Esadn dncesinin aksine bizzat bu topraklarn sahibi tarafndan ibirlii yaplabilecek bir rgt haline gelmitir.
75 76

mit zda, a.g.e., s.47-48. Erol Kuruba, a.g.m., s.29. 77 Hakk znur, a.g.e., s.331.

32

V. KRFEZ SAVAI DNEM Devlet Bakanl grevini Hasan el Bekrden devrald 1979 ylnn hemen akabinde ran ile 8 yl srecek bir savaa girien Saddam Hseyin 1988 ylnda bu savan artk anlamszlat bir noktada son bulmasnn ardndan kendisine yeni hedef olarak Kuveyti semitir. Kuveyt her ne kadar ran Irak Sava srasnda rann rejim ihrac politikalarndan tr tereddtsz bir ekilde Irak desteklemise de sava sonras Irak ile olan ilikileri gerilmeye balamtr. Irak ynetimi sava sonras Kuveytten sava srasnda ald borlarn geri denmesi ve snr anlamazlklar gibi konularda Kuveyte kar uzlamaz bir tavr sergilemi, Kuveyti Rumeyla petrol blgesinden petrol almak ile sulam ve en sonunda da Kuveytin zaten Irakn bir vilayeti olduunu iddia etmitir.78 Irak bu sulamalarnn ve iddialarnn ardndan 2 Austos 1990da Kuveyti igal etmitir. galin gerekletii gn Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinden bu igalin sona erdirilmesi ynndeki 660 sayl karar alnmtr. Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi bundan sonra kabul ettii ekonomik ambargo, deniz ve hava ablukas gibi unsurlar ieren kararlarnn igali sona erdirmemesi zerine Iraka 15 Ocak 1991 tarihine kadar Kuveytten ayrlmas iin sre veren aksi taktirde ise BMnin mdahale edeceini belirten 678 sayl karar 29 Kasm 1990da kabul etmitir.79 Irakn bu sre sonunda da Kuveyti boaltmamas zerine ABD nclnde Iraka kar bir sava balatlm ve bu sava 27 ubat 1991de Irakn yenilgisi ile neticelenmitir. BM Gvenlik Konseyi kararlar dorultusunda Irakn Kuveytten karlmas hedeflenen sava ncesinde zellikle ABD tarafndan Irakn zayflatlmas iin Irakl ii ve Krt gruplara ayaklanmalar ynnde arlar yaplmakta, Krtlere ynelik Hr Irakn Sesi isimli radyodan bu defa

78 79

Mesut zcan, a.g.e., s.67-70. Trel Ylmaz, a.g.e., s.277.

33

mttefiklerinin onlarn yannda olduu ve yalnz brakmayacaklarn belirten bildiriler okunmaktayd.80 ABDnin kendilerini 1975 ylnda yar yolda braktn ok iyi bilen Krdistan Cephesi liderleri yine de kendilerine byk zulm uygulam Saddam ynetimine kar savan sona ermesinin hemen ardndan ayaklanmlardr. Gney blgelerindeki ii ayaklanmasn ok kanl bir ekilde bastran Saddam bu defa kuzeye ynelmi ve Krtlerin balatm olduu bu ayaklanmay da ksa srede bastrmtr. Saddamn yine kimyasal silah kullanmas korkusunu tayan yaklak 2 milyon insan ran ve Tr kiye snrlarna dayanmtr. Bu insanlarn bir ksm ran ve Trkiye ynetimlerince kabul edilmise de daha byk bir ksmnn snrlarda bekliyor olmas Birlemi Milletler Gvenlik Konseyini yine harekete geirmi ve bu toplulua insani yardm yaplmasn ngren 688 sayl karar kabul edilmitir.81 688 sayl kararn hemen ardndan blgeye insani yardmlar gelmeye balam ancak bu yardmlarn tam anlam ile gerekletirilemiyor olduu nun Trk makamlarnca dile getirilmesiyle birlikte bir tampon blge oluturulmas tartlmaya balanmtr. Bu tartma ABDnin 10 Nisanda Irak ynetimine 36. paralelin kuzeyinde hibir askeri faaliyette bulunmamas, askeri uak ve helikopterler kullanmamas ynnde uyarda bulunmas ile balatt Huzur Operasyonu (Operation Provide Comfort) erevesinde artk hukuken Irakn snrlar ierisinde yer almasna ramen fiili adan 36. paralelin kuzeyinde bir gvenli blge (safe haven) oluturulmu82 ve bu blgenin gvenlii de ABD, ngiltere ve Fransa tarafndan salanmaya balamtr.83 Irakn kuzeyinde

80 81

Turan Yavuz, a.g.e., s.146-147. Baskn Oran, a.g.e., s.57-58. 82 Her ne kadar oluturulan bu gvenli blge 36. paralelin kuzeyini kapsyorsa da bu hattn gneyinde kalan Sleymaniye ehri bu blgeye dahil edilmiken hattn kuzeyinde kalan Musul, Telafer, Altnkpr gibi youn Trkmen nfusa sahip ehirler bu blgenin dnda braklmlardr. Muzaffer Aslan, Irak Milli Trkmen Partisinin Grleri, Avrasya Dosyas Kuzey Irak zel Says, Cilt:3, Say:1, lkbahar 1996, s.221.; Abdullah Manaz, Gemiten Bugne Kuzey Irak, Stradigma Dergisi, Say:1, ubat 2003, http://www.stradigma.com/index.php?sayfa=makale&no=106 , Eriim : 18 Ocak 2009 83 Hakk znur, a.g.e., s.318-319.

34

insani yardm temelinde oluturulan bu gvenli blge (safe haven) Irakn kuzeyinden Saddam Hseyin korkusu ile kaan insanlarn topraklarna geri dnmesini salamtr. Fakat oluturulan bu blge sadece insani yardm lar boyutunda kalmam ve burada yaamakta olan kimi Krt unsurlar ile baz yabanc glerin politik karlar dorultusunda ekillenip gnmze kadar uzanan bir neticeyi beraberinde getirmitir.

35

KNC BLM BLGESEL KRT YNETM

I. KRT YNETMNN ORTAYA IKMASINI SALAYAN ZEMN Kendi vilayeti olarak grd Kuveyti ran Irak sava esnasndaki tutumlarn da bahane gstererek igal eden Badat ynetimi uluslararas bar ve gvenliin tesisinden sorumlu BM Gvenlik Konseyinin alm olduu kararlar dorultusunda oluturulan koalisyon kuvvetleri tarafndan yenilgiye uratlm ve Kuveyt igali sona erdirilmitir. Bu malubiyetin akabinde savan yaratm olduu otorite zayfln frsat bilerek Irak snrlar ierisinde gneydeki iiler ile kuzeydeki Krtlerin gerekletirmi olduklar ayaklanmalar Saddam Hseyin ynetimi tarafndan bastrlmtr. Gemite benzeri olaylar ile karlaan kuzeydeki Krt nfus henz 3 sene ncesinde Badat ynetiminin kendilerine kar girimi olduu kimyasal silah saldrlarnn korkusunu tekrar yaayarak ran ve Trkiye snrlarna doru kamaya balamlardr. Saddam Hseyinin gerekletirdii Enfal Harekat kapsamnda kimyasal silah saldrlarna maruz kalan insanlara 1988 ylnda yardm eden Trkiye 3 sene sonra 1991 ylnda benzeri korkular ile snrlarna ylan insanlara daha nce yaam olduu zorluklar da gz nne alarak yardm etmek hususunda temkinli davranmtr.84 Bu balamda Trk siyaset yapclar uluslararas ortamlarda gemite de olduu gibi snrlarna akn akn gelen bu insanlara Irak topraklar ierisinde bir blge oluturularak yardm edilebileceini ifade etmeye balamtr. Bu noktadan sonra BM Gvenlik Konseyinin alm

84

Burcu Bostanolu, Trkiye ABD likilerinin Politikas, mge Kitabevi, Aralk 1999, s.408.

36

olduu 688 sayl karar dayanak alna rak Iraka insani amala mdahale yaplabilecei gndeme gelmitir.85 ABD ynetiminin 10 Nisan tarihinde 36. paralelin kuzeyinde Iraka uu yasa getirmesinin ardndan snra ylm olan insanlara daha rahat yardm gtrmek ve onlarn geri dnlerini salamak amacyla Trkiye snrndan balamak zere Irakn kuzeyinde 160 km uzunluunda 50 km derinliinde gvenlii ABD, ngiltere ve Fransa tarafndan salanan bir gvenli blge oluturulmu ve bylece Huzur Operasyonu (Operation Provide Comfort) isimli operasyon hayata geirilmitir.86 Bu operasyon erevesinde Saddam Hseyinden kam olan insanlara yardmda bulunmak hedeflenmitir. Nitekim bu hedefin gereklemesinin ardndan blgeye yerletirilmi olan ABD, ngiltere, Fransa, Almanya, Hollanda, talya, spanya ve Kanada askerlerinden mteekkil 14.447 kiilik askeri birlikler Irak snrlarn Haziran ay itibariyle yava yava terk etmeye balamlardr.87 Ancak zellikle blgede yaayan insanlarn geri dnmelerinin tam anlam ile gvenli bir ekilde gerekletirilebilmesi iin bu geri ekilme ilemi, yerini farkl bir isim altnda baka bir oluuma brakmtr. Bu yeni oluum Amerikan, ngiliz, Fransz ve talyan askerlerinden oluan eki G (Poised Hammer) isimli bir askeri birliin Huzur Operasyonunu gvenli bir ekilde devam ettirebilmek iin Trkiye ve Irak snrlar iinde 1991 yl Haziran ay ortalarndan itibaren kalmaya devam etmesi eklinde vcut bulmutur. 88 kinci Dnya Savandan bu yana tm dnya siyasi ortamn ekillendiren Souk Sava olgusunun dier cephesini temsil eden SSCBnin artk yava yava tarih sahnesinden silinmeye balad bir ortamda NATO

85

Enver Bozkurt, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin Irak ile lgili Kararlarnn Deerlendirilmesi, Stradigma Dergisi, Say:11, Aralk 2003, http://www.stradigma.com/index. php?sayfa=makale&no=11, Eriim:18 Ocak 2009 86 Baskn Oran, a.g.e., s.66. 87 Baskn Oran, Uluslararas ve Hukukta eki Gin Yasal Dayanaklar Sorunu, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Cilt : 50, Say : 3, 1995, s.259. 88 Mustafa Stk Bilgi, Trk Irak likilerinin Tarihsel Boyutu (1534-2002), Irak Krizi (20022003), ASAM Yaynlar, Ankara, 2003, s.230.

37

yesi lkelerin askeri unsurlarnn Irakn toprak btnln gz ard ederek bylesi bir giriimde bulunmas Ortadou corafyasnda 1990l yllarn balarndan itibaren Irak temelli deiimlerin yaanacann ilk emareleri olarak karmza kmtr. Nitekim bundan sonraki srete bata topraklarnda Krt unsur barndran blge lkeleri Trkiye, ran ve Suriye olmak zere dier ilgili lkelerin de takip ettikleri politikalarda eki Gn hareket alan olarak kabul edebileceimiz Irakn kuzeyinde yaamakta olan Krt unsurlar ok daha byk bir neme sahip olmaya balamlardr. Irakn Kuveyt igali srasnda ayaklanm olan kuzeydeki Talabani ve Barzani nderliindeki Krt unsurlar ayaklanmalarnn temellerini atabilmek ve baarya ulamasn salayabilmek iin Kuveytin igalinden bir hafta sonra 10 Austos 1990 tarihinden itibaren kendilerini ayaklanmaya tevik eden ABDde grmeler yapmaya balamlardr.89 Bu grmeler neticesinde tam anlam ile destek grememilerse de Iraktaki otorite zayflndan faydalanarak ayaklanmalarn srdren Krt unsurlar tpk 1975 ylnda olduu gibi yine ABDnin onlar Badat ynetimi karsnda yalnz brakmas sonucu ile kar karya kalmlardr. Iraka mdahale eden koalisyon kuvvetlerinin ncs konumundaki ABD, bu ayaklanmalarn baarya ulamas halinde zayflayan Irakn yerine blgede ran ve Suriye gibi bat dostu olmayan lkelerin glenmesi, bylece blgede hi de arzu etmedikleri bir ekilde siyasi ve askeri istikrarszln ortaya kmas ve Saddam Hseyin rejiminin yerini alabilecek gvenilir bir alternatifin olmamas gibi etkenleri de dikkate alarak Badat ynetiminin ii ve
90

Krt

ayaklanmalarn iddetli bir ekilde bastrmasn sadece seyretmitir. Krfez Sava sonras Krt unsurlarn

gerekletirmi

olduu

ayaklanmann bastrlmasnn ardndan bir taraftan kimyasal silah korkusu ile

89

Bu grmeleri gemi dnemde de Molla Mustafa Barzaninin dileri bakan gibi grev yapan ngilizceyi ok iyi bilen Celal Talabani, o sralarda ABD Senatosu D likiler Komitesi yesi olan yakn dostu Peter Galbraiht araclyla gerekletirmitir. Peter Galbraiht, a.g.e., s.48-49. 90 Nasuh Uslu, Krfez Sava ve Amerikann Politikalar, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Cilt:54, Say:3, 1999, s.188.

38

Iraktan Trkiye ve ran snrlarna ka balarken dier taraftan da Badat ynetimi ile Krt unsurlar arasnda sava sonras oluan yeni koullar ile ilgili grmeler yaplmaya balanmtr. Bu balamda Enfal Harekat sonras Irakn kuzeyindeki neredeyse btn Krt oluumlarnn birleerek kurduklar Krdistan Cephesi adna bir heyet ile Saddam Hseyin arasnda mzakereler balamtr. Bu grmelerde Krdistan Cephesi, gemite yine bizzat Saddam Hseyinin altna imza att 1970 zerklik Antlamasna nazaran daha ileri baz haklar ieren bir tasary Saddam Hseyine sunmutur.91 Gerekletirilen bu grmeler sonrasnda zaman zaman mutabakata varld aklanmsa da bu mutabakatlar hayata geirilememitir. Molla Mustafa Barzani nderliinde srdrlen mcadele dnemlerinden itib aren Krt unsurlarn talebi olan zerklik zerinden gerekletirilen bu grmelerde tpk daha nce atma konusu haline gelen bu zerk yapnn snrlar meselesinde olduu gibi tekrar anlamazlklar sz konusu olmutur. Krt unsurlar zellikle petrol zengini Kerkkn kendi zerk yaplar iinde olmasn isterlerken Badat ynetimi 1974te olduu gibi byle bir istei kabul etmeyince grmeler Austos 1991 tarihi itibariyle sona ermitir.92 Bundan sonraki srete dk younluklu da olsa Krt unsurlar ile Badat ynetimi arasnda atmalar gereklemeye balamtr. Krdistan Cephesinin Saddam Hseyin ile gerekletirmi olduu grmelerin o dnemin koullar altnda ok farkl etkenlere bal olarak ekillendii grlmektedir. Krfez Sava bahanesi ile zellikle ABDnin teviki neticesinde ayaklanan Krt unsurlar yalnz braklmalarnn ardndan ba baa kaldklar Saddam Hseyin ile masaya oturmak zorunda kalmlardr. Krt unsurlar ile Saddam Hseyin arasndaki grmelerin balad tarih olan Nisan 1991de ABD nclnde Irakn kuzeyinde bizzat yabanc askeri unsurlar insani yardm faaliyetlerinin gvenliini tesis etmek maksad ile yerlemi vaziyettelerdi. Blgede bulunan yabanc askeri kuvvetlerden kendilerine dayanak bulan Krt unsurlar Saddam Hseyine
91 92

A. Nazmi ora, Krt Sorununun Gelecei, Q-Matris Yaynlar, Mart 2004, stanbul, s.144 mit zda, a.g.e., s.85.,A. Nazmi ora, a.g.e., s.144.

39

kar uzlamaz bir tavr segilemekte bir ekince grmemilerdir. Hatta Celal Talabani yakn dostu olan o dnem itibariyle ABD D likiler Komitesi yesi Peter Galbraiht ile 30 Martta Dohuk kentinde gerekletirmi olduu grmede mzakerelerde Saddama kar tavrlarnn nasl ekilleneceini u ifadeler ile belirtmitir: Bu D yardm hi alacaksak asla yoksa anlamaya anlamay yanamayacaz. konuda umudumuz

reddedemeyiz.93 te bu cmleler aslnda Irakn kuzeyindeki Krt hareketinin tarihi gemii ile birlikte gnmze kadar uzanan servenini zetlemektedir. Molla Mustafa Barzani dneminde de daha nce bahsedildii gibi d destek olgusu ile birlikte hareket kabiliyeti artan ancak bu destekleri salayan lkelerin sahip olduklar politik karlar dorultusunda yeri geldiinde hi tereddt edilmeden kaderlerine terk edilen Krt unsurlar 20. yy.n sonlarna yaklalan dnemde de yine ayn ekilde davranmaya devam etmilerdir. Krt unsurlar ile Saddam Hseyin arasndaki grmelerin Austos ay itibariyle sona ermesinin ardndan Krtlerin fiili olarak egemen olduklar ehirlerde baz deiiklikler yaanmaya balamtr. Saddam Hseyin ynetimi Ekim ay balarndan itibaren Krtlerin elinde bulunan ehirlere mali, idari ve ekonomik adan yaplan yardmlar kesmi, buralarda bulunan kamu grevlilerini geri arm ve bylece binevi Irak snrlar iinde Krtlerin bulunduu blgeleri tecrit etmeye almtr.94 Badat ynetiminin bu tecrit giriimi kendi dnm olduu neticeleri beraberinde getirmemi aksine ynetimini elinde bulundurduu ehirleri de kaybetmesine neden olacak bir stratejik hata silsilesi yaratmtr.95 zellikle ran- Irak Sava srasnda sk sk cephe deitiren ve esen sava rzgarnn ynne gre konum belirleyen Krt unsurlarn tekrar bylesi bir sreci yaayarak uzlamaya yanaacan varsayan Saddam Hseyin politikas baarl olamamtr. Saddam Hseyin baarl olamamasnn
93 94

Peter Galbraiht, a.g.e., s.58. Mazin Hasan, Irak Krtlerinin Bitmeyen Kavgas, Irak Krizi (2002-2003), ASAM Yaynlar, Ankara, 2003, s.65. 95 mit zda, a.g.e., s.92-93.

40

ardndan Krtlerin bir kaos ortamna girerek Badat ynetimine muhta olacaklar ngrs ile blgeden askeri birliklerini ekmi, hatta Krt hareketinin her zaman iine dt blnml salayabilmek iin 1992 yl ubat ayna kadar KDP lideri Mesut Barzani ile grmelere de devam etmi ancak tahmin ettii hibir gelimenin gereklemesini salayamamtr.96 Aksine bu durum ters bir etki yaratarak Krtlerin kendi ynetimlerini ina etmelerine yol amtr. 97

A. ABD Etkisi Henz SSCBnin resmen ortadan kalkmad Austos 1990 Nisan 1991 tarihleri arasnda yaanm, Souk Savan son ciddi bunalm olma zelliini tayan Krfez Savann hemen ardndan bu savata koalisyon kuvvetlerinin lideri konumundaki ABD ynetimi Austos aynda hazrlam olduu Ulusal Gvenlik Stratejisinde bundan sadece yl ncesinde hayal dahi edilemeyecek yeni bir dneme girildiini, tarihin nlerine serdii frsatlarn ciddi bir ekilde deerlendirileceini, devam eden tehlikelerin de gz ard edilmeyeceini, ABDnin dnyay siyasal, ekonomik ve askeri adan etkileyebilecek tek kresel g olduunu, dnyann tm gvenlik sorunlarn zecek dnya jandarmas olamayacaklarn ama bunun yannda zor durumda kalan lkelerin yardm iin yzlerini evirebilecekleri bir lke konumunda olabileceklerini belirterek98 bu yeni dnemde izleyecekleri politikann temel erevesini izmilerdir. ABDnin Souk Sava gibi uzun soluklu bir srecin sona ermesinin ardndan uygulamaya koymay planlad bu stratejisinin ak amac Sovyetler sonras dnemde tm dnya zerinde nfuza sahip bir lke konumuna gelmek olarak belirmitir.

96

Ofra Bengio, Irakn Toprak Btnl Tehdit Altnda, eviren : Cahide Ekiz, Avrasya Dosyas, Kuzey Irak zel, Cilt : 3, Say : 1, 1996, s.65. 97 Carole A. OLeary, The Kurds of Iraq : Recent History, Future Prospects, Middle East Review of nternational Affairs Journal, Volume : 6, No : 4, December 2002, http://meria.idc.ac.il/ journal/2002/issue4/jv6n4a5.html, Eriim : 10 Ocak 2009, 98 ar Erhan, Souk Sava Sonras ABDnin Gvenlik Alglamalar, Uluslar aras Gvenlik Sorunlar ve Trkiye, Editrler : Refet Yinan, Hakan Tademir, Sekin Yaynclk, Ankara, 2002, s.64-65.

41

ABDnin 1991 yl Austos aynda hazrlam olduu bu stratejinin Ortadou corafyasna ve daha da zelde Iraka yansmalar olduu ise konumuz asndan zmlenmesi gereken bir durum olarak karmza kmaktadr. Nitekim evvela Irakn iine dt durum, sonrasnda ise bu tezin konusunu tekil eden Irakn kuzeyindeki Krt unsurlarn gnmz itibariyle de sahip olduklar konumlarnn temelleri bu dnem ierisinde atlmtr. Strateji zerinden bir kodlama ilemi yaptmz taktirde tarihin nlerine sermi olduu frsatlar olarak SSCBnin artk olmamas ABDnin Ortadou corafyasnda zellikle Arap ynetimlerinde etkili olan Sovyet etkisi ile mcadele etmeyecei anlamna gelmektedir. Bu balamda gemite zaman zaman SSCB ile sk ilikiler iine giren Irak, Kuveyt igaline kar askeri mdahale ile karlk veren batl devletler karsnda dirsek temas kurabilecei gl bir unsurdan mahrum kalmtr. Stratejide devam eden tehlikeler olarak nitelendirilebilecek olan unsurlar ile Ortadou corafyasnda zellikle batl gler ile bir ortak paydada yer alamayan Suriye ve ran ynetimleri resmedilmektedir. ABD nin dnyay ekonomik, siyasi ve askeri adan etkileyebilecek tek kresel g olarak belirtilmesi ise Kuveyti igal ederek dnya ispatlanm petrol rezervlerinde en byk paya sahip Ortadou corafyasnda99 istikrarszlk yaratan Iraka kar gerek BM Gvenlik Konseyinde alnan kararlara nclk etmesi gerek Iraka kar oluturulan koalisyon kuvvetlerinin lideri konumunda olmas ve gerekse de BMden ayr bir ekilde Irakn kuzeyinde Krtlerin ve Krtlere salanacak yardmlarn gvenliini tesis etme gayesi ile Irak ve Trkiye topraklarna yerleen askeri g iinde de nc konumunda olmas stratejinin blgeye yansmas olarak karmza kmaktadr. Yine stratejide belirtilen dnyann tm gvenlik sorunlarn zecek dnya jandarmas olamayacaklarn ama bunun yannda zor durumda kalanlarn yardm iin yzlerini evirebilecekleri bir lke olabilecekleri ifadesi
99

M. Vedat Grbz, Petrol, Petrol Politikalar ve Ortadou : Global Politikalarn Blgesel Yansmalar ve Irak Sava, Avrasya Dosyas Enerji zel Says, Cilt : 9, Say : 1, 2003, s.134.

42

ile de aslnda Krfez Savanda ve sonrasnda yrtlen ABD politikas resmedilmitir. Irakn dnya petrolleri asndan son derece byk bir neme sahip Basra Krfezindeki Kuveyti igal etmesine ABD ok byk tepki gstermi ve Irak BM Gvenlik Konseyi kararlar araclyla annda cezalandrmtr. Sava sonrasnda ise Ortadou corafyasnda bata Saddam Hseyin ynetimindeki Irak olmak zere baz lkeleri kendi politikalar balamnda etkileyebilmek iin zor durumda kalm olan Krt unsurlara yardm etmitir. Bylece ABD kendi strateji belgesinde ifade ettii gibi zor durumda kalanlara yardm etmi ancak dier taraftan da politik karlar dorultusunda blge zerinde kendisine kk bir mttefik yaratmtr. II. FL KRT YNETMNN KURULUU Krfez Sava sonrasnda ABD bakan Bushun bizzat azndan kan isyana tevik sylemleri ile birlikte Irakn kuzeyinde ayaklanan Krt unsurlar Saddam Hseyinin iileri kanl bir ekilde bastrmasnn ardndan byk bir korku ierisinde ayaklanmadan vazgeerek Trkiye ve ran snrlarna akn etmi ve daha sonra kendileri iin blge d lkeler tarafndan hayata geirilen Huzur Operasyonu erevesinde yerleim alanlarna geri dnebilmilerdir. Bundan sonraki srete artk Badat ynetimine kar kendilerini gvence altna alma gayretleri sarf eden Krt unsurlar her ne kadar ilk nce Saddam Hseyin ile grmeler
100

gerekletirmise de bu grmelerin olumlu neticelenmemesinin

ardndan

artk ynn kendilerine gvenli bir ortam temin eden lkelere dnmlerdir. Zaten Irakn kuzeyinde Saddam Hseyinin de stratejik bir hatas neticesinde blgeden elini ekmesi ile birlikte Krtler fiilen egemen olduklar topraklarda siyasi bir oluum meydana getirmek iin giriimlere balamlardr.
100

Erol Kuruba, Irakta Krt Ayrlkl, s.135. Grmelerin olumlu neticelenmemi olmasnda phesiz, daha nceki blmlerde de belirtildii gibi bizzat KYB lideri Celal Talabaninin azndan aktarlan D yardm alacaksak asla anlamaya yanamayacaz. Bu konuda (d yardm) hi umudumuz yoksa anlamay reddedemeyiz syleminin etkili olduunu syleyebiliriz.

43

Badat ynetiminin lkenin kuzeyinde egemen olarak bulunmamas, 36. paralelin kuzeyinde yabanc lke askeri birliklerince korunan bir gvenli blgenin varl gibi etkenler ve bir nceki blmde de izah edildii gibi Irakn ve uluslararas ortamn iinde bulunduu siyasi koullarn elverdii bir ortamda Irakn kuzeyindeki Krt unsurlar kendilerine siyasi bir otorite kurma konusunda bir frsat yakalamlardr. Bylesi bir niyet erevesinde hareket eden Krt unsurlar dier Saddam Hseyin muhalifi Irakl unsurlar ile birlikte Suriyenin bakenti amda bir toplant gerekletirmilerdir. Gemi dnemde de Irakl Krt unsurlar ile temasa gemi olan Hafz Esad idaresindeki Suriyenin bakenti amda gerekletirilen bu toplant neticesinde Nisan ay ierisinde Irakn kuzeyinde Krt unsurlarn yasal adan olmasa da fiili adan egemen olduklar kendi blgelerinde bir ynetim oluturabilmek iin bir seim yaplmas, gvenlik birimleri oluturabilmeleri ve tm bunlar Iraktan ayrlmadan gerekletirmeleri kararlatrlmtr.101 Her ne kadar yaplmas planlanan seim iin Nisan ay belirlenmise de seim ile ilgili baz teknik konularda aksaklklarn ortaya kmas102 ve Krtlerin hem kendi aralarndaki grmelerde hem de Badat ynetimi ile gerekletirilen grmelerde tam bir fikir birlii salanamam olmasndan tr seim tarihi birka kez ertelenerek nihayetinde 19 Mays 1992 tarihinde gerekletirilmitir.103 Irak Krtlerinin 19 Mays 1992 tarihinde gerekletirmi olduklar seim neticesinde ngrlen 105 sandalyeli mecliste %7lik seim barajn aan Mesut Barzani liderliindeki KDP alm olduu %45.5 oy oranyla 50 sandalye, Celal Talabani liderliindeki KYB alm olduu %43.61 oy oranyla 50 sandalye ve baraj aamamalarna ramen Krdistan Cephesinin 8
101

Erol Kuruba, Irakta Krt Ayrlkl, s.136.; Kvan Galip ver, Vaadedilmi Topraklarda lm Kokusu Kuzey Irak Dosyas, Papirs Yaynlar, stanbul, 1999, s.128, 102 Seim esnasnda usulszlklerin nne gemek amacyla her semenin parmana srlecek olan mrekkeplerin Almanyadan getirilip Trkiye zerinden blgeye nakledilmesi hususunda sorun kmas zerine seimler 2 gn daha ertelenmitir. Turan Yavuz, a.g.e., s.244 103 Bu noktada iki bal bir yap grnts izen Irak Krtleri arasnda gelecekteki konumlar hakknda sergileyecekleri tavra kar Saddam Hseyinin nasl bir tepki verecei hususunda tereddtler yaadklarn ve bu tereddtlerinin seim tarihini bu kadar telediini belirtebiliriz. Kvan Galip ver, a.g.e., s.129.

44

Nisanda alm olduu bir karar dorultusunda Hrstiyan Krtler de 5 sandalye elde etmilerdir.104 Badat ynetiminin yasa d ilan ettii bu seime her ne kadar 967.229 kii katlmsa da105 Irakta yaamakta olan Trkmenler bu seimlere Seime yalnz Krdistan vatandalar katlabilir eklindeki koul gerekesi ile katlmamlardr.106 Trkmenlerin bu seimlere katlmam olmas bir ynyle Trkiyenin Irakn toprak btnln savunan politikasna destek mahiyetinde Krtlere meruiyet kazandrmama amacyla yaplan bir hareket olarak deerlendirilebilecei gibi uzun vadeli bakldnda da Irakn kuzeyindeki ikinci en byk nfusa sahip unsur olarak seime katlmamalarndan deerlendirilebilinir.107 dolay Bunun sreten yansra dlandklar zellikle eklinde de Trkiyenin tepkisini

ekmemek amacyla PKK terr rgtnn yan kuruluu olma zelliini tayan Krdistan zgrlk Partisi (PAK) nin de seimlere girmesi engellenmitir.108 19 Mays tarihinde gerekletirilen seimlerin ardndan oluturulan meclis ilk toplantsn Erbilde Saddam Hseyinin yaptrd meclis binasnda 4 Haziran 1992 tarihinde gerekletirmi ve yeler Krdistan halkn ve topraklarn koruyacaklar ynnde yemin ederek grevlerine balamlardr.109 Tam bir ay sonra 4 Temmuz 1992 tarihinde ise Basra niversitesi Felsefe Blmnde Profesr olan KYB yesi Fuad Masum babakanlnda ilk hkmet kurulmu110 ve varlan anlama gereince meclis bakanlna da KDP yesi Cevher Salim seilmitir111 Erbilde toplanan mecliste kurulan bu hkmet bir koalisyon hkmeti niteliinde olup
104

Session Minutes, First Term 1992, http://www.kurdistan-parliament. org/default. aspx?pa ge=sitecontents&c=Parliament-History1992, Eriim:8 Ocak 2009 105 Session Minutes 106 Michael M. Gunter, A de facto Kurdish State in Northern Iraq, Third World Quarterly, Cilt 14, No. 2, Haziran 1993, s. 299. 107 Mazin Hasan, Trkmenler,Trkiye ve Irak : Krfez Savandan Irakn galine Trkmenlerin Durumu, Avrasya Dosyas Yeniden Yaplanan Ortadou zel Says , Cilt : 9, Say : 4, K 2003, s.177. 108 Erol Kuruba, Irakta Krt Ayrlkl, s.136. 109 mit zda, a.g.e., s.100.; Hakk znur, a.g.e., s.342.; Mazin Hasan, Irak Krtlerinin, s.66. 110 Hakk znur, a.g.e., s.342. 111 Kvan Galip ver, a.g.e., s.132.

45

17 bakanlktan olumu ve bu bakanlklardan 7si KDP yelerine, 7si KYB yelerine geriye kalan 3 bakanlk koltuu ise Emekiler Partisi, Demokratik Asuri Hareketi ve Irak Komnist Partisinden birer yeye tahsis edilmitir. 112 Bir hkmetin kurulmu olmas ile birlikte uluslararas hukuk sistemi ierisinde bir devletin kurucu esi olma zelliini tayan unsurdan (toprak, insan topluluu ve siyasi ynetim) birini ifade eden baka bir otoriteye baml olmayan siyasal ynetim asndan gereklemitir. Irakl Krt koulu da113 Irakl Krtler bulunduklar ortamn unsurlar

kendilerine salam olduu frsatlardan istifade ederek bir taraftan bir devlet olabilmenin gereklerini yerine getirirken dier taraftan da nasl bir yapya sahip olduklar veya olacaklar hususunda tam ve kesin ifadelerin yerine daha mulak bir karakter yaps izmilerdir. Nitekim kurulan hkmetin babakan olan Fuad Masum, hkmeti kurduunun ertesi gn yani 5 Temmuz 1992 tarihinde Geldiimiz nokta ne zerklik ne de bamszlkt r. kisinin ortasnda bir yerdeyiz. Nereye doru gideceimizi zaman gsterecek demitir.114 Hibir birim tarafndan tannmam olarak kurulan bir hkmetin babakan olan bir ismin sarf etmi olduu bu cmle o dnem itibariyle Irakl Krt unsurlarn iinde bulunduklar karmak yapy gzler nne

sermektedir. Gemi tarihlerde Badat ynetimlerine kar vermi olduklar mcadelelerinde zerk bir yap elde etmeye alan Irakl Krtler 20.yy.n sonlarnda uluslararas ortamn onlara salam olduu frsatlar dorultusunda artk artlar elverdii oranda daha nceki hedeflerinden farkl bir eyler elde etmeye ynelmilerdir. Krt unsurlarn byle bir tavr iine girmelerine ramen gnmze kadar uzanan sre iinde bamszlk gibi bir yapya kavuamam olmalarnda phesiz kendilerinin bir anda bylesi bir noktaya ulamasn salayan unsurlarn Irak Krtleri iin bamszlk
112 113

Bakanlklarn listesi iin bknz : Michael M. Gunter, a.g.m., s.304. Hseyin Pazarc, Uluslararas Hukuk, Turhan Kitabevi, Ankara, 2003, s.147. 114 mit zda, a.g.e., s.100.

46

olgusunun blge genelinde takip ediyor olduklar politikalara uygun dmemesi gibi bir etken en byk etkiye sahip olmutur/olmaktadr. Irakl Krtlerin Badat ynetimine kar en byk hamisi

grntsndeki ABD ynetimi Krfez Sava srasnda ve sonrasnda takip etmi olduu Irakn toprak btnl politikas erevesinde Krtlerin bamsz bir devlet olarak ortaya kmasn olumlu karlamamtr. Bu balamda ABDnin takip etmi olduu temel politika Irakn toprak btnlnn uzaklatrlarak korunmas yerine ancak Saddam Hseyinin ynetimden mevcudiyetinin bat yanls Snni bir rejimin

salanmasyd.115 ABD Souk Savan sona erip yeni bir dzenin ortaya kmaya balad bir ortamda bu ekilde beliren politikas ile Irak paralamak yerine onu BMnin de alm olduu kararlarn desteiyle kontrol altnda tutarak kendisine bimi olduu yeni rol erevesinde dnya genelinde ve blge zelinde bu role muhalif olabilecek Rusya, Avrupa ve ran gibi gleri bertaraf etmek istemi ve bunun ardndan gelen sre ierisinde de olas istikrarszlk durumlarna kar kontrol kaybetmemek iin Irak ve ona komu lkeler nezdinde etki alan oluturmaya almtr.116 Gerekletirmi olduklar seimlerin ardndan sahip olduklar stat hususunda karmak bir grnt izen Irakl Krt unsurlar bu konumlarn ABD nclnde salanan gvenlik emsiyesi altnda pekitirmeye almlardr. Daha nce Suriyenin bakenti amda yapm olduklar toplantnn ardndan 16-19 Haziran 1992 tarihinde Viyanada dier Irak muhalifi unsurlarla birlikte Irak Ulusal Kongresini (INC) tekil eden117 Krtler bir sonraki toplantlar olan 23-27 Eyll 1992 tarihli Selahaddin ehrindeki toplantda 19 Maysta gerekletirmi olduklar seimin Irakn toprak btnln tehdit etmediini belirtmiler ve Viyanada alnan kararlar
115 116

Nasuh Uslu, a.g.m.,s.189. Ramazan Gzen, ABDnin Irak gali : Yeni Muhafakar/Demokratik Emperyalist Bir Proje, II. Krfez Sava, Derleyenler:Mehmet ahin, Mesut Tatekin, Platin Yaynlar, Ankara, 2006, s.36 37. 117 Hasan Ylmaz, Irakta Muhalefet ve ABDnin Irak Politikas, Avrasya Dosyas Irak zel Says, Cilt : 6, Say : 3, Sonbahar 2000, s.84

47

dorultusunda dier Saddam muhalifi unsurlarn Irakl Krtlerin kendi idarelerini seme ynndeki tavrlarn desteklemelerini salamlardr.118 Bu balamda Irakl Krtler kendi statlerini ifade etmek amacyla 4 Ekim 1992 tarihinde Erbildeki meclis binasnda federal bir devletin paras olarak kabul ettikleri Krdistan Federe Krt Devletini ilan etmilerdir.119 Bylesi bir ilan hukuki adan hibir geerlilik tamamaktadr. Nitekim ne Irak bir federasyon yapsna sahiptir ne de Krtler niter bir Irak devleti bnyesinde yasal olarak federe bir birim oluturabilme hakkna sahiptirler.120 Hukuki bir geerlilii bulunmayan bu federe devlet ilan ile birlikte Irakn kuzeyinde yaamakta olan Krtler gemi dnemlerde uruna silahl mcadele verdikleri zerklik hedeflerinden vazgeip bunun yerine artk bamszlk yolunda bir taktik olarak da nitelendirilebilecek121 federasyon talebini kendilerine yeni bir hedef olarak belirlemilerdir. 19 Mays 1992 tarihinde gerekleen seim ve 6 ay sonrasnda ilan etmi olduklar federe devlet stats sonrasnda Irakn kuzeyinde yaamakta olan Krtler daha nce de belirtildii gibi ABDnin Badat ynetimine kar salam olduu gvenlik erevesinde hzl bir ekilde her trl idari organlarn kurmaya balamlardr. Her ne kadar BM kararlar dorultusunda Iraka uygulanan ekonomik ambargo ve bunun yannda Badat ynetiminin kuzeye uyguluyor olduu ambargo122 etkiliyor olsa da zellikle Trkiye snrndaki Habur snr kapsndan elde edilen gelirler ile yasal olmayan yntemlerle elde edilen gelirler sayesinde Irakl Krtler bu kurumsallama mcadelelerinde maddi ynden bir sknt yaamadan yollarna devam etmilerdir. lan etmi olduklar federe devleti KDPnin etkin olduu Trkiye
118

Irak Ulusal Kongresi tekrar Ekim ay sonlarnda toplanm ve bu toplantda Saddam Hseyinin devrilmesi dorultusunda KDP lideri Mesut Barzani, Suriyede yaayan eski bir snni general olan Hasan el Nakip ve Bamsz slam Partisi lideri Muhammed Bakr el Ulumdan oluan bir Bakanlk Konseyinin ve 27 yeden oluan bir Geici Irak Hkmetinin kurulmas kararlatrlmtr. Baskn Oran, a.g.e., s.171.; Kvan Galip ver, a.g.e., s.136-140. 119 Michael M. Gunter, a.g.m., s.311. 120 mit zda, a.g.e., s.111. 121 Erol Kuruba, Irakta Krt Ayrlkl, s.141. 122 Gareth Stansfield, Robert Lowe, Hashem Ahmadzadeh, The Kurdish Policy mperative, Chatham House Middle East Programme, December 2007, http://www.chathamhouse.org.uk/ files/10685_bp1207kurds.pdf, s.4. Eriim:23 Aralk 2008

48

snrndaki Dohuk, KYBnin etkin olduu ran snrndaki Sleymaniye, her iki partinin yansra Trkmenlerin de etkin olduu Erbil ve henz elde edemedikleri Irakn kontrol altndaki Kerkk vilayetlerinden mteekkil olarak kabul eden Irakl Krt unsurlar Kerkk hari dier vilayetlerde hzl bir ekilde idari mekanizmalarn kurmaya balam ve bu balamda idari yaplanmalarn gerekletirerek vali, kaymakam ve emniyet mdr gibi yneticilerini hemen atamlardr.123 Irakl Krt unsurlarn kendilerini federe bir yap olarak ilan etmeleri ve hzl bir ekilde devlet olma yolunda ilerlemeleri kendi bnyelerinde Krt nfus barndran blge lkelerini tedirgin etmitir. Blge genelinde Irak ile birlikte ok sayda Krt unsuru bnyesinde barndran ran, Suriye ve Trkiye bundan sonraki sre ierisinde Irakn kuzeyinde oluan ve hzl bir gelime kaydeden oluuma kar olduklarn gerekletirdikleri l toplantlarla beyan etmilerdir.124 Bu toplantlarn ilki 14-15 Kasm 1992 tarihinde Ankarada Trkiye dileri bakan Hikmet etin, Suriye dileri bakan Faruk el ara ve ran dileri bakan Ali Ekber Velayeti arasnda gereklemi ve altna imza atm olduklar bildiride; Irakn siyasi yapsnn sadece tm Irak halknn demokratik haklarn kullanmalar dorultusunda bir deiime urayabileceini belirterek bamsz bir Krt devletine kar olduklarn, blgede cereyan eden terr olaylarn knayarak da zellikle Irakn kuzeyindeki boluktan istifade eden bata PKK terr rgt olmak zere bu tr oluumlara kar birlikte mcadele ederek blgelerinde bar ve istikrar salama gayreti iinde olacaklarn ifade etmilerdir.125 Krtlerin yava yava sahip olmaya baladklar kazanmlar

neticesinde blge lkeleri tedirginlik yaarken ABD ynetiminin Krtlere ynelik politikas daha yakn bir iliki konumuna ykselmitir. Krfez Sava ncesi ve srasnda ABDye gerekletirdikleri ziyaretlerde herhangi bir ABD
123 124

mit zda, a.g.e., s.123. Ofra Bengio, a.g.m., s.67. 125 Kvan Galip ver, a.g.e., s.141.; Baskn Oran, a.g.e., s.123.

49

ynetimi yetkilisi ile resmi bir grme gerekletirme imkanna sahip olamayan Krt unsurlar , Irak Ulusal Kongresinin alm olduu karar dorultusunda oluturulan bir heyet ile 29 Temmuz 1992 tarihinde Washingtonda ABD Dileri Bakan James Baker ile bir grme gerekletirmilerdir.126 Dorudan ABD bakan ile yaplmam olsa da daha nceki olumsuz giriimler dikkate alndnda Irakl Krt unsurlarn ABD ynetimi nezdinde artk resmi olarak kabul grd anlalmaktadr. ABD ynetiminin bylesi bir tavr iine girmesinde Kasm aynda yaplacak bakanlk seimleri ncesinde Krt lobilerinin Rum ve Ermeni lobilerinin de desteiyle Amerikan kamuoyunda Krtlere ynelik politikalarda daha kararl olunmas gerektii ynnde oluturduklar basknn ynetim zerindeki yansmas etkili olmutur.127 Bu durum da phesiz Saddamn Irakn kendi iinden unsurlar tarafndan devrilmesi inancna sahip ABD d politikasnn bundan sonra Iraka ynelik takip edecei stratejilerine etkide bulunabilecek bir unsur olarak karmza kmaktadr. III. IRAKLI KRTLERN KEND ARALARINDAK ATIMALAR 1992 yl itibariyle seimleri gerekletirilmi, federe devlet statleri ilan edilmi, Badat ynetiminin olas giriimlerine kar ABD nclndeki askeri birlikler tarafndan koruma altna alnm, idari-ekonomik-gvenlik ve sosyal-kltrel yaplarn hzl bir ekilde ina srecine girimi bulunan Irakl Krtler devletleme yolunda ilerlerken sahip olduklar meclisin, KDP ve KYB arasnda bir nfuz mcadelesine sahne olmasndan dolay yava yava bir atma ortamna doru srklenmilerdir. Mesut Barzani liderliindeki KDP ve Celal Talabani liderliindeki KYBnin tarihi gemileri itibariyle sahip olduklar siyasi ekime ortam meclisin oluturulmas ve federe devlet ilan ile birlikte her ne kadar bir kenara braklmsa da her iki oluumun da sahip olduu farkl yaplar onlar tekrar bir atma ortamna itmitir. Irakl Krt unsurlarn bu atma ortamlar zaman zaman varlan uzlalar ile ksmi
126 127

Hasan Ylmaz, a.g.m., s.72. Tayyar Ar, a.g.e., s.453.

50

duraksamalar yaamsa da 21.yyn balarna kadar devam eden bir sreci kapsamtr. KDP ile KYB arasnda atmaya sebep olan unsurlar tarihi gemileri ile birlikte u balklar altnda ifade edilebilir:128 - Airet, dil, din-tarikat farkllklar ve bunlarn siyasi anlamazlklara yansmas sonucu ortaya kan kan davalar, - Taraflarn blgedeki yeni oluumu geici kabul etmeleri, salam bir idari ve siyasi yap oluturmamalar, bunun yannda oluumu glendirmek yerine elde edilen kaynaklar partilerini glendirmek iin harcamalar, - Arazi ihtilaflar, - Krt davasnn ncln sahiplenme hususundaki rekabet, - Birer siyasi parti olmalarna ramen liderlerin tartlmaz otoriteleri ve toplumun bu liderlerin emir ve dnceleri dorultusunda hareke t etmeleri gerektii ynndeki dnceleri, - Seim neticesinde ynetim kademelerinin oluturulmas hususundaki rekabet, - Gmrklerden elde edilen gelirlerin hkmet maliyesine salkl bir ekilde kaydedilmemesi, - Blgenin gelecei ile ilgili temel politik vizyon farkll, - Blgede bulunan kk siyasi partilerin ortadan kaldrlarak KDP veya KYB saflarna dahil edilmesi noktasnda ortaya kan rekabet, - Blge lkelerinin etkileri. Yukarda bahsedilen sebepler dorultusunda Irakn kuzeyinde

yaayan Krt unsurlarn seimler sonras ilk anlamazlklar 1993 yl Mart aynda Babakan Fuad Masumun yerine yine KYB saflarndan ama daha

128

Hasan zmen, Kuzey Irakta Krt Partiler Arasndaki hitlaflarn Nedenleri, Avrasya Dosyas Kuzey Irak zel Says, Cilt:3, Say:1, lkbahar 1996, s.59-60.; dris Demir, The Northern Iraq 1990-2000, Zonguldak Kara Elmas niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:3, Say:5, 2007, s.202-204.

51

ar bir politikac olan Kosrad Resulun getirilmesi olay olmutur.129 Bu ekilde balayan gerilimli havann iki parti arasnda bir atmaya neden olmas beklenirken ilk atma ran snrna yakn blgelerde etkili olan ran yanls Hamma Hac Mahmutun liderliindeki Krdistan slami Hareketinin Aralk 1993te Sleymaniyedeki bir KDP brosuna saldrmas ile patlak vermitir.130 Mesut Barzani liderliindeki KDP bu saldrya daha yumuak bir tepki gstermiken Celal Talabani liderliindeki KYB ve bir KYB yesi o lan Pemerge leri Bakan Cabbar Ferman bu saldrya ayn ekilde bir saldr ile karlk vermitir.131 KDP ile KYB arasndaki soyut farkllklarn yansra bu gelime ile birlikte eylem baznda da ortaya kan farkllklar aralarnda bulunan gerilimli ortam daha da germitir. ki taraf arasnda fitili ateleyen olay ise 1 Mays 1994 tarihinde kk bir KDP yetkilisi grup ile KYB yetkilileri arasnda arazi ihtilaf neticesinde ortaya kan atma olmutur.132 ok kk iki grup arasnda basit bir sorun yznden kan atma bir anda mensubu olduklar gruplar arasnda Irakn kuzeyinde byk bir atmaya dnmtr. atmalarn balamasnn zerinden ok byk bir zaman dilimi gemeden daha Haziran ay balarnda atmalardaki l says 600 am ve devam eden atmalar neticesinde KYB Aralk aynda Erbildeki Krt Meclisini ele geirmitir.133 ok kk bir sorun zerinden patlak veren ama son derece derin sosyal, siyasal, ekonomik ve benzeri bir ok nedene sahip olan KDP ile KYB arasndaki atmalar bir taraftan binlerce insann hayatn kaybetmesine dier taraftan da Irakl Krtlerin uluslararas ortamn onlara salam olduu frsatlar dorultusunda yeni kurmu olduklar ynetimlerinin Irakn kuzeyindeki ilevsel olmasn umut ettikleri yapsn belirsiz bir zamana kadar

129 130

mit zda, a.g.e., s.126. Serhat Erkmen, Trkiyenin Krfez Sava Sonras Kuzey Irak Politikas, Irak Krizi 20022003, Derleyenler:mit zda, Sedat Lainer, Serhat Erkmen, ASAM Yaynlar, Ankara, 2003, s.275. 131 Serhat Erkmen, a.g.m., s.275. 132 Hasan zmen, a.g.m., s.55. 133 Michael M. Gunter, The KDP-PUK Conflict in Northern Iraq, Middle East Journal, Vol:50, No:2, Spring 1996, s.233.

52

ertelemitir. Nitekim Erbilin KYB birlikleri tarafndan ele geirilmesinin ardndan mecliste bulunan KDP yelerinin bertaraf edilmeleri ile birlikte Irakl Krtlerin sahip olduklar en nemli iki yap olan hkmet ve meclis ilemez hale gelmitir.134 A. Uzlatrma abalar : Dublin Sreci, ran ve Ankara Grmeleri atmalarn ok hzl bir sre takip etmi olmas blgeye dnk politikalara sahip olan lkeler tarafndan son derece yakndan takip edilmitir. KYBnin Erbili ele geirmesinden evvel o dnem itibariyle blgedeki gelimelerden ayn anda etkilenen lkelerin banda gelen Trkiye Haziran aynda atan taraflar Silopide biraraya getirerek uzlamalarn salam ve bylelikle ksa bir dnem iin de olsa atmalar dinmitir.135 Fakat varlan bu uzla ok ksa srm ve devam eden atmalar neticesinde KYB birlikleri Erbilde bulunan Krt meclisini ele geirerek KDP unsurlarn Erbilden karmtr. Trkiyenin ilikilere sahip gerekletirdii Paris Krt uzlann yansra bakan 14 yl Fransa Nezann

Cumhurbakanl grevi yrten Mitterandn ei Daniel Mitterand ile sk Enstitsnn Kendal giriimleriyle Pariste 16-22 Temmuz tarihleri arasnda gerekletirilen grmeler neticesinde de bir uzlaya varlm ancak bu uzla da iki grup arasndaki atmalar ksa sreli sona erdirmekten teye geememitir. 136 Bunun yannda bizzat atan taraflar olarak KDP ve KYBnin de yesi bulunduu ve ABDnin Saddam Hseyini devirme planlarnn umut oda olan Irak Ulusal Kongresinin (INC) bakan Ahmet elebi de taraflar

134

Sadi Berzenci, Irak Krdistannda Mevcut Durum Hakknda Gr, Avrasya Dosyas Kuzey Irak zel Says, Cilt:3, Say:1, lkbahar 1996, s.198. 135 Tayyar Ar, a.g.e., s.465.; mit zda, a.g.e., s.148.; Mazin Hasan, Irak Krtlerinin, s.67. 136 Grmelerde uzlaya varlm olsa da zellikle toplantya katlmam olan Trkiyenin diplomatik kanallardan giriimleri neticesinde bir anlama metni altna imza atlmamtr. Hakk znur, a.g.e., s.346-347.; Baskn Oran, a.g.e., s.169.

53

arasnda Kasm aynda bir atekesin imzalanmasn salam ancak yaplan tm bu giriimler atmalar tam anlam ile sona erdirememitir.137 Gerekletirilen uzlatrma giriimlerine kar atmalarn daha da iddetlenerek devam etmesi Ortadou corafyasnda yrtyor olduu politikalarnn sekteye uramas endiesini tayan ABDyi harekete geirmitir. Nitekim Krfez Savan gerekletiren Bush ynetiminin yerine 1992 yl Kasm aynda gerekletirilen seimler neticesinde bakanlk koltuuna oturan Demokrat Parti yesi Bill Clinton ynetiminin Ulusal Gvenlik Konseyi Yakn Dou Blgesi sorumlusu olan Martin Indyk tarafndan ABDnin Irak ve rana ynelik tutumlarn ekillendirecek ifte evreleme Politikasn (Dual Containment Policy) 18 Mays 1993te aklamasyla birlikte ABDnin Souk Sava sonras yeni dnemde bu iki lkeye dnk bak asn ekillendiren temel parametreleri deimeye balamtr.138 ran Irak Sava esnasnda Ortadou corafyas ile ilgili politikalar erevesinde zaman zaman her iki taraf da dolayl yollardan destekleyen ABD ynetimi Souk Sava koullarnn ortadan kalkt, dnya petrol rezervleri bakmndan en zengin corafya olan Ortadouda daha etkin bir ekilde sz sahibi olduu bir evrede Irakn kuzeyindeki atmalarn blgeyi daha istikrarsz ve otoritesiz klmasnn yansra Saddam Hseyin ynetiminin elinin kuvvetlenmesine yol aabilecek olaylarn ortaya kmas ihtimali karsnda daha fazla sessiz kalamamtr. Bu balamda ABD atan taraflar olan KDP ve KYB yetkililerini rlandann bakenti Dublinde biraraya getirmitir. Austos ve Eyll 1995 tarihlerinde gerekletirilen grmelerde masada KDP, KYB ve Irak Ulusal Kongresinin (INC) yansra gzlemci olarak Irakn kuzeyine zaman zaman KDP - KYB oluumlarnn da desteini
137 138

Hakk znur, a.g.e., s.347-348. ifte evreleme Politikasnn temel eleri; ran ve Irak askeri adan evrelemek, her iki lkenin rejimlerini zayflatmak, her iki lkeye ekonomik yaptrmlar uygulayarak rejimlerin davranlarn deitirmek ve mttefiklerle olan birliktelii arttrmak olarak sralanabilir. Serhat Erkmen, Hasan Ylmaz, Ortadou Denklemi ve Dnden Bugne ABDnin Irak Politikas, Stratejik Analiz, Cilt:1, Say:12, Nisan 2001, s.23.

54

alarak PKK terr rgtne ynelik operasyonlar dzenleyen Trkiye ve blgede etkin olma mcadelesini hkmet d rgtler (NGO) yolu ile gerekletirmeye alan ngiltere de bulunmutur.139 Austos aynda yaplan grmeler neticesinde meclisin yeniden iler hale getirilmesi, gmrk vergilerinden elde edilen gelirlerin hkmet adna bir bankaya yatrlmas gibi temel atma noktalarn zme kavuturacak ilkeler tespit edilmitir. 140 Eyll aynda gerekletirilen umut ve edilirken bylece ikinci KDP Dublin toplantda ve KYB Sreci alnan arasnda bu bir kararlarn uzlama sre pekitirilmesi salanamam

olarak

adlandrlan

baarszlkla sonulanmtr. Dublin Srecinin baarszlkla sonulanmasnn ardndan Irakl Krtler zerindeki diplomatik giriimler hzl bir ivme kazanmtr. KDP ile KYBnin ABDnin himayesinde bir uzlamaya varmasndan, srecin iinde Trkiyenin de bulunmas dolaysyla rahatszlk duyan PKK terr rgt Austos ayndan itibaren Trkiye ile daha sk ilikiler iinde olduunu dnd KDPye kar Irakn kuzeyinde saldrlarna balamtr.141 PKKnn gerekletirmi olduu bu saldrlarn Kuzey Irakta istikrarsz bir yapnn devamn isteyen Badat ynetimi tarafndan ve blgede ABD nfuzunu krarak kendi etki alanlarn yaratmaya alan Suriye ve ran tarafndan ho karlandn, ho karlanmasnn yannda bundan sonraki srete yaananlarn da gsterdii gibi desteklendiini sylemek yanl olmayacaktr. Nitekim Dublin Srecinin baarszlkla sonulanmasnn ardndan ran, Tahranda KDP yesi Sami Abdurrahman anlamaya vardklarn ilan etmitir.142 ve KYB yetkilisi Fuad Masum arasnda bir mzakere sreci balatm ve 11 Ekim tarihinde taraflarn

139

Trkiye kendi snrlarndan Irakn kuzeyine insani yardm maksad ile gei yapan bu tip rgtlerden phe duymas zerine 1995 yl ortalarndan itibaren snrdan geilerde ok sk tedbirler uygulamaya balamtr. Kvan Galip ver, a.g.e.,144.; Tuncay zkan, a.g.e., s.139-140. 140 Baskn Oran, a.g.e., s.172.; mit zda, a.g.e., s.170-171. 141 mit zda, a.g.e., s.172. 142 Baskn Oran, a.g.e., s.179-180.

55

rann blgede gerekleen olaylara ynelik bir n alma gayreti ierisinde srece mdahil olmaya almas ran ile birlikte Iraka kar ifte evreleme Politikas yrten ABD ynetiminde hemen yansmasn bulmu ve Kasm ay ierisinde bir ABD heyeti ran sreten kartmak ve inisiyatifi tekrar ele alabilmek iin Trk yetkililerin de destei ile blgede KDP ve KYB yetkilieri ile bir dizi grme gerekletirerek taraflarn anlamas hususunda ilerleme kaydedildiini belirtmilerdir.143 Fakat anlamaya varldn belirten bu tarz cmleler Irakl Krt gruplarn kendi aralarndaki atmalarn devam etmesi ile birlikte anlamn yitirmitir. Taraflar arasnda blge ve blge d lkelerin arabulucuunda gerekletirilen mzakerelere ramen atmalar sona ermemi sadece varlan anlamalar neticesinde ksa duraksamalar yaanmtr. E n son Dublin Sreci ierisinde varlan anlama erevesinde ulalan atekes ortam KYB unsurlarnn ran Devrim Muhafzlarn Sleymaniye civarna kabul etmesi ve bu durum karsnda KDPnin Badat ynetimi ile ibirliine giderek nce Erbil daha sonra da KYBnin merkezi olan Sleymaniyeyi ele geirmesiyle birlikte blge dengelerini altst edebilecek bir ekle brnmtr.144 Birka yl ncesine kadar birbirlerini yok etmek gayesi tayan Saddam Hseyin ynetimi ve Mesut Barzani liderliindeki KDP ynetimi ortaya kan yeni durumun onlar srklemi olduu koullarn altnda beraber askeri faaliyetlerde bulunur hale gelmilerdir. Dier taraftan birka sene ncesinde ABDde d destek araylarna kan ve bunun neticesinde blgede sahip olduu konumunu ABD nclndeki lkeler sayesinde elde eden Celal Talabani liderliindeki KYB ise ABDnin uluslararas sistemden dlamaya alt ran ile ibirliine girimitir. Bu durumun daha fazla kontrolnden kmasn istemeyen ABD ynetimi tpk Dublin Srecine giden zaman diliminde olduu gibi inisiyatifi ele alabilmek ve blgede kendi lehine istikrarl bir ortam yaratabilmek iin Irakl Krt unsurlara atekes arsnda bulunmu
143 144

Sadi Berzenci, a.g.m.,s.200. mit zda, a.g.e., s.189-191.; William R.Folk, a.g.e., s.185-186.

56

ve Ekim ayndan itibaren ABD - Trkiye ebakanlnda tarihe Ankara Grmeleri olarak geen ve 1997 yl ortalarna kadar sren grmelerde kalc bir zme ulaamamsa da taraflar arasnda sadece atekes hususunda uzlaya varlmasn salamtr.145 Daha ncekilere nazaran biraz daha geni kapsaml bir ekilde salanan bu atekes Irakl Krt gruplar arasndaki mevcut husumetleri sona erdirememi ve atmalar dk younluklu da olsa srmtr. B. Washington Anlamas Sreci Taraflar arasndaki atmalarn bir trl tam anlamyla sona ermiyor olmas blgeye ynelik uzun soluklu politikalara sahip ABD ynetimi tarafndan memnuniyetsizlikle karlanmtr. Bundan sonra ABD inisiyatifi tamamen ele alarak kendi politik karlar dorultusunda bir ortam yaratmak amacyla terr olaylar ve Iraktaki Trkmen varlyla Irak, Irakl Krtler ve blge lkeleri ile farkl ilikiler iine girmek zorunda kalan ve bu dorultuda gelimeleri etkilemeye alan Trkiyeyi (daha nceki tutumlarnn aksine) sreten dlayarak atan taraflar Washingtonda grmeye davet etmitir. 1994teki atmalardan bu yana ilk defa mzakere masasna oturan Mesut Barzani ve Celal Talabaninin ABD dileri bakan Madeleine Albraightn ev sahiplii yapt bir trende 17 Eyll 1998 tarihinde altna imza atm olduklar ve Washington Antlamas olarak isimlendirilen belgede yer alan hususlar bundan sonraki srece yn veren kriterlerler olmutur :146 - KDP ve KYB Irakn toprak btnlne sadktr. Sleymaniye, Erbil ve Dohuk Irakn parasdr. - Her iki parti de Irak Krtlerinin insan haklarnn ve siyasi haklarnn garanti altna alnaca birleik, oulcu ve demokratik bir Irak oluturulmas iin alacaklardr. - Her iki parti de Irakn ulusal birlii ve toprak btnl korunacak ekilde federatif bir lke olmasn istemektedir.
145 146

Erol Kuruba, Irak Krt Hareketi, s.40.; Hakk znur, a.g.e., s.357-359. Tuncay zkan, a.g.e., s.310-311.; A. Nazmi ora, a.g.e., s.147.

57

- Taraflar arasndaki anlamazlklar gidermek, blgedeki insani yardm almalarn yrtmek, 1992deki seim sonularna uygun bir hkmet ve meclis oluturmak, blgenin btn gelirlerini kontrol etmek ve yerel seimleri dzenlemek zere bir Yksek Koordinasyon Konseyi (YKK) kurulacaktr. - YKK, ran ve Trkiye snrlarnn ihlal edilmesini nlemek zere KDP ve KYB arasnda ibirlii yaplmasn salayacaktr. - YKK, ay zarfnda yerel parlamento tarafndan onaylanacak bir yerel hkmet oluturucaktr. - YKK blgede PKK mevcudiyetine ve PKKnn Trk snrn i hlal ederek bar ve istikrar bozmasna izin vermeyecektir. - Yerel meclis ay zarfnda Erbildeki binasnda toplanacaktr ve bu meclisin yeleri 1992deki seimlerde tespit edilen yeler olacaktr. Krfez Sava srasnda ve sonrasnda Irakl Krt lid erleri resmi olarak kabul edip etmeme noktasnda eliki yaayan ABD ynetimi 1998 yl itibariyle her iki lideri Washingtonda Dileri bakanlnda arlam ve senelerdir Irakn kuzeyinde atan ve hatta yzyze grmeyen bu iki liderin kendi gzetimi altnda anlamaya varmalarn salamtr. ABDnin inisiyatifi altnda imzalanan Washington Anlamas

erevesinde mutabakata varlan noktalar dikkate alndnda Irakn toprak btnlnn korunmaya alld bunun yannda Irakn ynetim eklinin deitirilerek federal bir yapya sahip olmas istenildii, zellikle 1992 ylnda gerekletirilen seimlere srekli vurgu yaplarak Irakn sahip olaca olas bir federatif yap iinde Krtlerin konumlarnn tescillenmeye alld, sreten dlanm olan Trkiyeyi tatmine ynelik olarak da PKK terr rgtnn faaliyetlerine izin verilmeyeceinin vurguland anlalmaktadr. Bylesi karsamalarn yapld Washington Anlamas Irakl Krtlerin iinde bulunduklar ortam asndan son derece byk neme sahip olmutur. Nitekim Irakl Krt unsurlarn 1992 ylndan itibaren temel hedef olarak belirledikleri Irakn federal bir yapya brnmesi hedefi, korumas altnda

58

bulunduklar

ABD

ynetimi

tarafndan

kendi

dileri

bakanlnn

arabuluculuunda Washingtonda gerekletirilen grmelerde imza altna alnm ve ABDnin de bizzat bu ynde bir politika takip edecei tm dnyaya ilan edilmitir. Bundan sonraki sre ierisinde Irakl Krt unsurlar imza altna alnm olan bu destek dorultusunda varm olduklar antlamann koullarn yerine getirerek hedefleri olan federal yapnn kurulmas ynnde almaya devam etmilerdir. C. Washington Anlamas Sonras Gelimeler ABD ynetimi Irakn geleceine ilikin n sezilerini ilan ettii Washington Anlamasndan sonra bu ilan ile paralel ynde gelimelere imza atmaya devam etmitir. 31 Ekim 1998 tarihinde karlm olan Irak zgrletirme Yasas ile birlikte ABD ynetimi Washington Anlamasnda altna imza att federal bir Irakn oluturulmas yolunda, iinde Irakl Krterin de bulunduu Irakl muhalif unsurlara yllk 98 milyon dolarlk bir denek ayrmaya balamtr.147 Washington Anlamas sonras Irakn kuzeyinde nceki dnemlere kyasla daha istikrarl bir yap grnts ortaya kmaya balamtr. KDP ve KYB yetkilileri 8 Ocak 1999 tarihinde Selahaddin ehrinde bir araya gelerek Washington Anlamasnda ngrlen birok eylemin gerekletirilmesini ve denetimini salayacak olan YKKyi kurmulardr.148 Taraflar bu konsey aracl ile Washington Anlamasnn gereklerini yerine getirmek amacyla zaman zaman dier lkelerin de tutumlarn dikkate alan eitli grmeler gerekletirmilerdir. Bu gelimelerin yannda Erbili elinde bulunduran KDP, 1992 ylndan bu yana blgede kurulan drdnc hkmet olmas ve senelerdir sren atmalar neticesinde Sleymaniyede kendi ynetimini kurmu olan Celal Talabaninin de destek vermi olmas gibi zellikleri
147

Bayram Sinkaya, II. Krfez Sava Sonras Irakta Ynetimin Yeniden Tesisi, II. Krfez Sava, Derleyenler:Mehmet ahin,Mesut Tatekin, Platin Yaynlar, Ankara, 2006, s.384. 148 Tuncay zkan, a.g.e., s.311-312.

59

tayan Mesut Barzaninin yeeni Neirvan Barzani babakanlnda yeni bir hkmeti Aralk aynda kurmutur.149 Kurulan bu hkmete Celal Talabani destek mesajn iletmise de kendisi ynetim ekli ile girmilerdir. 2000 ylnn Kasm aynda gerekletirilen ABD bakanlk seimlerinde seimi kazanarak koltuu Demokrat Parti yesi Bill Clintondan devralan Krfez Savan gerekletiren George Bushun olu Cumhuriyeti George W. Bush ile birlikte Irakn federal bir yap kazanmas gerektiin i belirten ve Irakl Krtlerin hamisi grntsndeki ABD ynetiminin blgeye bak as yava yava deimeye balamtr. Bushun bakanlk seimlerini kazanmasnn hemen ardndan o dnem itibariyle henz kendi aralarnda bir birlik salayamam ve farkl iki ynetime sahip olan Barzani ve Talabani Busha ortak bir mektup gndererek; nce ABDnin onlara salam olduu yardmlardan tr teekkrlerini sunmular, bu yardmlar dorultusunda elde edilen kazanmlarn pekitirilmesini istemiler ardndan da kendi blgeleri ile ilgili federatif bir yap temelinde Saddam Hseyin ynetiminin devrilerek Irakn ve blgenin istikrarl, demokratik ve oulcu bir yapya dnmesi iin kendilerinin bu trden bir faaliyet srecinde dikkate alnmalarn ve bu balamda ABD ile her zaman ibirlii iinde olacaklarn belirtmilerdir.150 Barzani ve Talabaninin yeni ABD bakanna ortaklaa yazarak gnderdikleri bu mektup Irakl Krt unsurlarn tarihi gemii itibariyle sahip olduklar temel politik vizyonun olaan grntsnden ileri gidememitir. Irakta yaamakta olan Badat muhalifi Krt unsurlar Badata kar vermi olduklar mcadelelerini her zaman d destek olgusu ile birlikte pekitirerek daha rahat bir hareket kabiliyetine sahip olmulardr. Busha gnderilen bu
149 150

Sleymaniyede sahip olduu

ynetimini devam ettirmitir. Bylece Irakl Krt unsurlar 21.yy.a iki bal bir

Hakk znur, a.g.e., s.382-383. Mehmet ahin, 2003 Irak Sava ve Irakl Krtler, II. Krfez Sava, Derleyenler:Mehmet ahin-Mesut Tatekin, Platin Yaynlar, Ankara, 2006, s.284 -285.

60

mektup da deien tm dnya siyasi yaantsna ramen Krtlerin 21.yy.a da bu deiemeyen politik manevralar ile girdiini ve hatta gnmze kadar uzanan sre ierisinde de bu tutumlarndan vazgeemediklerini gstermektedir. 20.yy sona erdiren olay olarak da nitelendirilen ABDnin New York ehrindeki Dnya Ticaret Merkezine ve ABD Savunma Bakanlna 11 Eyll 2001de dzenlenen terr saldrlar sonrasnda ABD ynetimi saldrlar gerekletirdiini ileri srd El Kaide lideri Usam e bin Ladinin bulunduu Afganistana ngiltere ile birlikte 7 Ekim 2001 tarihinden itibaren Sonsuz zgrlk isminde bir askeri operasyon ile mdahale etmitir.151 ABDnin bu mdahalesi sonras belirlemi olduu temel d politik almlar dorultusunda ikinci hedefinin Irak olaca hususu resmi ve resmi olmayan azlar tarafndan telaffuz edilmeye balanmtr. 152 George W. Bush bakanlndaki ABDnin Afganistandan sonra Iraka da mdahale edecei ynndeki belirtiler ile birlikte ABD ynetiminin Irakn i dinamikleri ile olan ilikileri daha da younlamtr. Blgede ABDnin sk birer mttefiki konumuna gelen Irakn kuzeyindeki iki Krt oluum da sahip olduklar konumlarn muhafaza etmek ve olas mdahale sonras Iraktaki yerlerini garanti edebilmek iin giriimlerini arttrmaya balamlardr. Bu balamda yasal adan kendilerini garanti altna alma gayreti olarak nitelendirilebilecek ekilde KDP, temel hedefleri konumuna gelen federal bir Irak olasln ieren bir anayasa tasla hazrlamtr.153 Bunun ardndan
151

Bu mdahale ile birlikte ABD ynetimi Usame bin Ladini teslim etmediini ileri srd Afganistandaki Taliban ynetimine son vermesinin yannda Orta Asya corafyasnda blgeye mdahil olabilecei bir ara elde etmi olmaktadr. Sevin Alkan zcan, ABDnin Afganistan Operasyonu veTrk D Politikas, Avrasya Etdleri, Say:27-28, 2005, s.34. 152 Cemalettin Takran, Iraka Mdahale, K.Irak ve Trkmenler, 2023 Dergisi, Say:13, 15 Mays 2002, s.30. 153 77 maddeden oluan bu anayasa taslanda Irakn federal bir yapya sahip olduu, Kerkkn Krdistan olarak ngrlen federe birimin bakenti olduu, Krdistan blgesinde Trkmen,Ke ldani, Asuri ve Araplarn aznlklar olduu kabul edilmektedir. Barzani Hazrlatt Anayasada Kerkk Bakent lan Etti, Zaman Gazetesi, 21.08.2002., http://arsiv.zaman.com.tr/2002/08/21/dis/h9. htm; Kuzey Irakta Federasyona lk Adm, Hrriyet Gazetesi, 20.08.2002, http://webarsiv. hurriyet.com.tr/2002/08/20/169137.asp

61

Irakl Krt liderler Barzani ve Talabani 8 Eyll 2002 tarihinde Selahaddin ehrinde biraraya gelerek 1992 ylnda yine beraber ilan ettikleri Krt Federe Devletinin yldnm olan 4 Ekim 2002 tarihinde yllardr kendi aralarndaki atmalardan dolay ilevsiz hale gelen Krt meclisinin toplanmas kararn almlardr.154 ABDnin Iraka mdahale etmesi ihtimalinin son derece kuvvetli olduunun farknda olan Krtler bylesi bir ortamda srecin dnda kalmamak ve kendi yaplarn muhafaza edebilmek hatta iler letebilmek amacyla senelerdir binlerce insann lmne neden olan atmalarn tekerrrden ibaretcesine yine ABDnin Ortadou corafyasna ynelik politik manevralarndan faydalanabilmek iin bir kenara brakmlardr. ABDnin Iraka mdahalesinin artk kanlmaz bir ekilde geliyor olduunun farknda olan Irakl Krt unsurlar Eyll ay iinde kararlatrm olduklar gibi Erbilde 4 Ekim 2002 tarihinde Krt meclisini toplamlardr. 155 Krt meclisinin tekrar almas merasiminde bizzat Mesut Barzani ve Celal Talabaninin Krt Anas olarak nitelendirdikleri Fransa eski Cumhurbakan Franois Miterrandn ei Danielle Miterrand al konumasn yapm ve ABD dileri bakan Colin Powell da bir mesaj gndererek Krt liderleri tebrik etmitir.156 Krt meclisinin yllar sonraki bu ilk al merasimi sonras gerekletirilen seimlerde Meclis Bakanlna KDP yesi Dr. Nuri air, babakanlk grevine ise Mesut Barzaninin yeeni olan Neirvan Barzaninin yerine KYB yesi Berham Emin seilmi, bunun yannda meclis yelikleri dalm da Washington Anlamasnn iaret ettii ekilde 1992 seimlerindeki dalm olarak kabul edilmitir.157 Bylece 1992 seimleri
154

Mehmet ahin, a.g.m., s.290. Keza ABD ynetimi Souk Sava sonras Yeni Dnya Dzeni olarak isimlendirdii bir ortamn sahip olduu temel parametreleri dikkate alarak ekillendirdii Ortadouya ynelik d politik almlar erevesinde KDP-KYB atmasnn zmne mdahil olmaya alan blge lkelerini sreten dlam ve sadece taraflar temel alan yaklam ile Krtlerin bu noktaya gelmelerini salamtr. phesiz Irakl Krt unsurlar da bu durumun bilinci ile hareket etmilerdir. 155 Krt Liderler: Bamsz Devlet Peinde Deiliz, Hrriyet Gazetesi, 4 Ekim 2002, http://web arsiv.hurriyet.com.tr/2002/10/04/189345.asp 156 Hakk znur, a.g.e., s.399-403.; Colin Powelln mesajnn tam metni iin baknz : Tuncay zkan, a.g.e., s.316-317. 157 6 Yl Sonra Yeniden, Sabah Gazetesi, 5 Ekim 2002, http://arsiv.sabah.com.tr/arsiv/2002/10/ 05/ s1813.html

62

sonras oluan tablo bir kez daha canlanm ve ABDnin Iraka mdahalesi ncesinde Krt ynetiminde tpk 1992de olduu gibi meclis bakanl KDPye babakanlk ise KYBye verilmitir. Irakl Krtler ABDnin olas Irak mdahalesi ncesinde bylesi bir tablo oluturarak hem kendi aralarndaki sorunlar ve atma ortamn bir kenara braktklarn tm dnyaya gstermi, hem de ABD ynetiminin Washington Anlamas erevesinde iaret ettii gerekleri srasyla yerine getirdiklerini ilan etmi olmaktadrlar. Bunun ardndan artk tm dnya gibi Irakl Krt unsurlar da ABDnin Iraka mdahalede bulunmasn beklemeye balamlardr. III. ABDNN IRAKI GAL VE SONRASI ABD ynetiminin Afganistana mdahalesi sonras Iraka da mdahale edecei ynndeki sylemler ynetimin Ekim aynda alm olduu karar ile artk netlik kazanmt. ABD Iraka mdahale konusunu Irakn elinde bulundurduunu iddia ettii kitle imha silahlarna dayandrmtr. Nitekim bakan George W. Bush, Savunma bakan Donald Rumsfeld ve bakan yardmcs Dick Cheneynin destekledii yeni-muhafazakar (Neo-con) kesim ABD kamuoyunun yansra tm dnyay da Irak rejiminin nkleer silahlarla ve dier kitle imha silahlaryla donandna, bunlar frlatacak aralara sahip olduuna ve Amerika iin bir iin lmcl bir tehdit oluturduuna Yrtlen dair bu inandrabilmek kampanya yrtmlerlerdir.158

kampanyann temelini oluturan kitle imha silahlar iddiasn aratrmak iin kurulan ve BM Gvenlik Konseyinin verdii yetki erevesinde 2002 yl Kasm ayndan itibaren Irakta faaliyette bulunan Birlemi Milletler zleme, Dorulama ve nceleme Komisyonunun (UNMOVIC) bakan olan sveli diplomat Hans Blixin Irakta yaptklar incelemelerde hibir kitle imha silah bulamadklarn aklamasna ramen bu aklama Bush ynetimini ikna
158

5 ubat 2003 tarihinde BM Gvenlik Konseyine ve CNN araclyla tm dnyaya bu iddialar genie bir sunum ile anlatan ABD Dileri Bakan Colin Powell Irak igali sonras iddialarn gerekle alakasnn olmadnn ortaya kmas ile birlikte 2004 Mays ay ierisinde BM Gvenlik Konseyini ve Amerikan halkn yanltm olmaktan dolay zr dilemitir. William R. Folk, a.g.e., s.187-190.; Ramazan Gzen, a.g.m., s.56-57.

63

etmeye yetmemitir.159 Bunun neticesinde 20 Mart 2003 tarihinde iddet li bir hava saldrs ile balayan Irakn igal edilmesi sreci ABD bakan Bushun 16 Nisan 2003 tarihinde Irakn kurtarldn ilan etmesi ile sonulanmtr.160 ABD igal ncesi srete Trkiye topraklar zerinde baz avantajlar elde ederek Trkiye snrndan Irakn kuzeyine de bir cephe aabilmek amacyla Trkiye ile mzakereler yrtmtr. Bu mzakereler neticesinde Trk Hkmeti Bakanlar Kurulunun hazrlad Trk Silahl Kuvvetlerinin yabanc lkelere gnderilmesi, uluslararas meruiyet kurallar erevesinde yabanc silahl kuvvetler unsurlarndan en fazla 62.000 asker, 255 uak ve 65 helikopterin geici olarak konulandrlmak zere 6 ay sreyle Trkiyede bulunmas, bu amala Trkiyeye gelecek yabanc kara, hava ve deniz kuvvetlerinin muhtemel bir harekatta kullanlmalarn salayacak ekilde konulandrlmalar, yabanc silahl kuvvetlere bal hava unsurlarnn Trk hava sahasn st uu amacyla kullanmalar gibi maddeleri ieren tezkere Trkiye Byk Millet Meclisinde (TBMM) kabul edilmemitir.161 ABDnin mttefiki olarak nitelendirilen Trkiyenin yasama organ TBMMnin ABDyi gerekletirecei bir askeri operasyonda yalnz brakm olmas ABD ynetimi nezdinde ne kadar sert tepki grm ise de Irakl Krt unsurlarca bir o kadar sevinle karlanmtr. nk tezkerenin reddi ile birlikte Trk askeri unsurlarnn Irakn kuzeyine girii engellenmi; bylece Krt unsurlar ABDnin kuzey cephesi iin ihtiya duyduu en nemli mttefik haline gelerek ABDnin yardm ile daha rahat hareket etme imkanna sahip olmulardr.162 Nitekim blgede bir Krt devleti kurulmas hususunda son derece hassas olan ve bunu engellemeye dnk bir d politika izleyen Trk ynetiminin ABD ile birlikte Irak topraklarna girmesini istemeyen Krt
159 160

William R. Folk, a.g.e., s.188. William R. Folk, a.g.e., s.190. 161 Fikret Bila, Sivil Darbe Giriimi ve Ankarada Irak Savalar, mit Yaynclk, Ankara, Kasm 2003, s.230. 162 Mehmet ahin, a.g.m., s.296.

64

liderlerden KDP lideri Mesut Barzani Trkiyenin Irak topraklarna girmesi halinde byk aclarn yaanabileceini ifade eden demeler vererek 163 ters adan bakldnda tezkerenin reddinden ne kadar memnun olduunu ifade etmektedir. A. Irakta Yeni Ynetim na Sreci, Geici Yasa ve 2005 Seimleri Irakn igal edilmesinin ardndan Irakn nasl bir ynetime sahip olaca konusu ABDli yetkililer ve onlarla ibirlii halinde olan Irakl muhalif unsurlar tarafndan igalin hemen ardndan mzakere edilmeye balanmtr. 2002 yl Aralk aynda Londrada ve 22-23 ubat 2003 tarihinde Selahaddin ehrinde dzenlenen toplantlarda Irakl muhalif unsurlar Saddam Hseyin sonras Irakn nasl bir ynetim yapsna sahip olaca hususunda mzakereler gerekletirmiler ancak ortak bir noktada buluamamlardr.164 ABDnin igal altnda bulundurduu Irak sivil bir ynetimle idare etme stratejisi erevesinde kurulan Yeniden Yaplanma ve nsani Yardm Brosunun bakanlna atam olduu emekli general Jay Garner 22-23 Nisan 2003 tarihlerinde Krt liderler Mesut Barzani ve Celal Talabani ile Irakn kuzeyindeki Dukan kasabas ve Erbilde grm ve onlardan kurulacak olan yeni ynetime destek vermelerini istemitir. 165 Irakl Krtler bu grmelerde 1992 ylndan bu yana altna imza attklar her belgede belirttikleri gibi federal bir Irak erevesinde grlerini belirtmilerdir. Nitekim bu grmelerden bir hafta nce Nasriyede Jay Garner ve Bakan Bushun Irak zel temsilcisi olan Zalmay Halilzadn ars zerine farkl etnik,dini ve siyasi gruplarn temsilcilerinden oluan bir toplantda Irakn demokratik federal bir yapya sahip olmas gerektiine vurgu yaplmtr. 166 ABD ynetimi tarafndan Jay Garnern Mays ay balarnda grevinden alnp yerine eski
163

Barzani:TSK Snr Geerse Byk Aclar Olur, Hrriyet Gazetesi, 20 Mart 2003, http://ara ma.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=134981 164 Bayram Sinkaya, a.g.m., s.384-385. 165 Peter Galbraiht, a.g.e., s.115-116.; Tayyar Ar, a.g.e., s.514. 166 Bayram Sinkaya, a.g.m., s.388-389.

65

dileri bakan Henry Kissingern zel yardmcs, Reagan dneminde terr nleme konusunda serbest temsilci ve Hollanda bykelisi olarak hizmet veren, 1989 ylnda devlet hizmetinden ayrlarak Kissingern danmanlk irketinde yneticilik yapm, gl muhafazakar deerlere sahip ve bir rportajnda kendini Cumhuriyeti temel bir kaya olarak nitelendiren L. Paul Bremerin atanmasyla Yeniden Yaplanma ve nsani Yardm Brosu da kapatlarak yerine Geici Koalisyon Ynetimi (GKY) kurulmutur.167 2003 Mays ay itibariyle atanan Paul Bremer greve gelmesinin ardndan ABDnin igal altnda tuttuu Irakn nasl ynetilecei konusunda Irakl etnik, dini ve siyasi gruplar ile eitli grmeler gerekletirmitir. Gerekletirilen bu grmeler neticesinde 13 Temmuz 2003 tarihinde Irakl unsurlardan mteekkil 25 kiilik Irak Ynetim Konseyi (IYK) kurulmu, 30 Temmuz tarihinde ise bu konseye alfabetik sra ile bakanlk edecek; Irak Ulusal Kongresi (INC) Bakan ii Ahmed elebi, ii Abdullaziz el-Hekim, Dava Partisinin szcs ii brahim el-Caferi, ii yad Allavi, ii dini lider Muhammed Bahr el-Ulum, Irak slami Partisi Genel Sekreteri Snni Muhsin Abdlhamit, Dileri eski bakan Snni Adnan Paac ve KDP lideri Mesut Barzani ile KYB lideri Celal Talabaniden oluan 9 kiilik bir Bakanlk Konseyi kurulmutur.168 IYK ve Bakanlk Konseyi ile ABDnin GKY arasnda ve konseyde yer alan Irakl unsurlarn kendi arasnda yaplan mzakeler sonrasnda bu iki bal ynetim yapsnn bakanlklar da Ynetim Konseyinde yer alan oranlar dikkate alarak tahsis edilmi ve bu dorultuda KDP szcs olan Hoyar Zebari Dileri Bakan, KYB yesi Hama Tevfik Sanayi Bakan, yine KYB yesi olmasnn yannda Celal Talabaninin de damad olan Latif Raid Sulama Bakan ve kabinenin tek kadn bakan olan Krt Nesrin Mustafa Bervari de Bayndrlk Bakan olmutur.169

167 168

Peter Galbraith, a.g.e., s.118. Bayram Sinkaya, a.g.m., s.389. 169 Tayyar Ar, a.g.e., s.517.

66

Daha birka sene ncesine kadar hibir lkenin resmi olarak tanmad iki bal bir ynetime sahip olan Irakl Krt unsurlar Irakn ABD tarafndan igalinin ardndan oluturulmaya allan yeni ynetim ierisinde grld zere son derece kritik mevkilere sahip olmulardr. Geici bir mahiyette de olsa Krtlerin Irakn igalinin hemen ardndan bylesi mevkilere sahip olabilmi olmalar bundan sonraki srete Irakn gelecei konusu nda son derece etkin bir konumda olacaklarnn belirtisi olmutur. Irakl Krt unsurlarn bu denli nemli mevkilere yerleebilmi olmalar igal ncesi dnemden itibaren Irakl muhalif unsurlar ierisinde ABD ynetiminin politikalarna en yakn politikalar yrten ve ABDnin toprak btnl devam eden bir Irak isteinin gereklemesi noktasnda kilit bir role sahip olmalarndan kaynaklanmaktadr. Irakl Krt unsurlarn etkin bir konuma sahip olduklar igal sonras Irakta 15 Kasm 2003 tarihinde Celal Talabani bakanlndaki IYK ile GKY arasnda ngrlen belirli bir takvim erevesinde ynetimin tamamen Irakllara braklmas ynnde bir antlama imzalanm, yine IYK ile GKY arasnda 8 Mart 2004 tarihinde Gei Dnemi Irak Devleti Ynetim Yasas (GDIDYY) imzalanm, bu yasa dorultusunda 2004 yl Haziran ay ierisinde yad Allavinin babakan, KYBli Berham Salihin gvenlikten sorumlu babakan yardmcs, KDPli Hoyar Zebarinin yine dileri bakan olduu bir geici hkmet kurulmu, Gei Dnemi yasasnn iaret ettii ekilde 30 Ocak 2005 tarihinde de 275 sandalyeli kurucu Irak Ulusal Meclisi iin seimler yaplmtr.170 Snni gruplarn boykot ettii seimlerde KDP ve KYB hem Irak Ulusal Meclisi iin hem de blge meclisi iin ittifak yapp Irak Ulusal Meclisinde oylarn %26sn alarak 75 sandalyeye, blge meclisinde ise oylarn %73.8ini alarak 111 sandalyenin 82sine sahip olmutur.171

170 171

Bayram Sinkaya, a.g.m., s.391-399. Kenneth Katzman, The Kurds in Post-Saddam Iraq, CRS Report for Congress, 25 September 2008, http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/RS22079, Eriim:18 Ocak 2009, s.3-4.

67

1992 ylnda kurmu olduklar fiili bir ynetim ile Irak topraklar zerinde yasal olmayan bir ekilde siyasi varlklarn devam ettiren Irakl Krt unsurlar 8 Mart 2004 tarihinde kabul edilen GDIDYYde birok kazanm elde etmi bir pozisyonda 30 Ocak 2005teki seimlere dahil olmulardr. Nitekim ok sk ve sert mzakereler sonras 8 Martta ilan edilen bu yasa ile birlikte Irakn federal bir cumhuriyet olduu, Blgesel Krt Ynetiminin kuzeydeki ehirde (Sleymaniye, Erbil ve Dohuk) resmi hkmet olarak kabul edildii, Arapann yannda Krtenin de resmi dil olduu, pemergelerin Blgesel Krt Ynetimi blgesinde gvenlikten sorumlu birimler olduu, merkezi hkmetin yetkisi dahilinde olan konular hari Krt meclisinin federal yasama meclisinden kan kanunlar deitirme hakkna sahip olduu, yada daha fazla sayda vilayette semenlerin 2/3sinden fazla bir blmnn reddetmesi halinde anayasann onaylanmam kabul edilecei gibi Krtlerin lehine dzenlemeler yer almtr.172 vilayetteki semen saysnn 2/3sinin

Yasada

bulunan

oluturulacak yeni anayasay reddetmesinin anayasann iptali anlamna gelmesi ibaresi Sleymaniye, Erbil ve Dohuk ehirlerini zaten kontrolleri altnda tutan Irakl Krt unsurlarn memnun olmadklar b ir anayasa metnini veto edebilme hakkna sahip olmalarn salamtr. Ayrca senelerdir kendilerini federal bir Irakn paras olarak nitelendiren Irakl Krt unsurlarn istekleri gereklemi ve Irak federal bir cumhuriyet olarak bu yasada isimlendirilmitir. Bunun yannda yasann 58. maddesinde ilerinde Kerkk de olmak zere BAAS rejimi tarafndan demografik yapsnda deiiklik yapmaya dnk olumsuzluklarn yaand ehirlerde bu durumun ortadan kaldrlaca, yerlerinden edilen insanlarn tekrar blgelerine yerlemelerinin salanaca ve bata Kerkk olmak zere bu sorunlu blgelerin adil ve effaf bir nfus saym neticesinde nihai statlerine kavuacaklarnn belirtilmesi173 ile Irakl Krtlerin petrol zengini Kerkk kendi blgelerine dahil etme planlar
172

Nejdet Demiral, Soran kr, Mazin Hasan, Gei Dnemi Irak Devleti Ynetim Yasas ve Irakn Geleceine Etkileri, Stratejik Analiz, Haziran 2004, s.29-34. 173 Michael M. Gunter, M. Hakan Yavuz, The Continuing Crisis in Iraqi Kurdistan, Middle East Policy, Vol:XII, No:1, Spring 2005, s.129.

68

ertelenmitir. Gei Dnemi yasasnn Krtlere salam olduklarn dikkate aldmzda Irakl Krtlerin 1990l yllarn balarndan itibaren sahip olduklar konumlarndan hibir ey kaybetmedikleri, bu konumlarn resmiletirdiklerini grmekteyiz. Dier taraftan Kerkk konusu haricinde elde etmi olduklar kazanmlar ile birlikte 30 Ocak 2005 seimlerine giren Irakl Krtlerin Irak genelinde merkezi hkmetle ayn anda blge seimlerini gerekletiren tek unsur olduklar da grlmektedir. Gei Dnemi Yasasnn kendilerine kazandrdklar ile birlikte 30 Ocak 2005 seimlerine giren Irakl Krt unsurlarn en byk iki partisi olan KDP ve KYB daha nce de bahsedildii zere salam olduklar bir ittifak ile 275 sandalyeli Irak Ulusal Meclisinde 75 sandalye kazanmlardr. Irakl Krt unsurlar gei dnemi yasasnn onlara tanm olduu yasal bir hak erevesinde ulusal meclis seimlerinin yannda Blgesel Krt meclisinin ve kuzeydeki Sleymaniye, Erbil ve Dohuk ehirlerinin il genel meclisi seimlerini de gerekletirmilerdir.174 Gerekletirilen bu seimlerin ardndan blgesel Krt meclisi Krt Blgesinin ilk bakan olarak Mesut Barzaniyi semi ve Barzani 12 Haziran 2005 tarihinde mecliste yemin ederek grevine resmen balamtr.175 Irak Ulusal Meclisi ile Blgesel Krt Meclisi seimleri iin ittifa k yapan KDP ile KYB Sleymaniye, Erbil ve Dohuktaki il genel meclisi seimlerine ise ayr ayr girmilerdir. ilin il genel meclisi seimi sonularna gre KYBnin dier 14 siyasi oluum ile ittifak yapan Mesut Barzani liderliindeki KDPden fazla oy alm olmas zellikle Erbil ve Dohukun KDPnin merkezi olduu gerei de dikkate alndnda Barzaninin oylarnda bir d olduunu gstermektedir.176 Irakl Krtlerin verdikleri mcadelenin liderliini stlenme yarnda olan KDP ile KYB arasnda ok uzun bir gemie sahip olan rekabette 2005 yl itibariyle 1992 seimlerinin aksini gsterir bir manzara
174 175

Hasan Ylmaz, Kuzey Irakta Ortak Ynetimin Gelecei, Stratejik Analiz, Haziran 2006, s.83. President, http://www.krp.org/eng/krp/default.aspx?gid=2&sm=14, Eriim:8 Ocak 2009 176 Soran kr, Mazin Hasan, Irakta Demokrasi Provas, Stratejik Analiz, Mart 2005, s.22.

69

ortaya kmtr. Bylece Irakl Krt unsurlar bylesi bir rekabet ortam ierisinde 1992 ylnda ilan edilen Krt Federe Devleti olarak resmi kabul gren ilk seimlerini gerekletirmilerdir. Bunun yannda Krdistan Referandum Hareketi isimli bir oluum da bu seimler srasnda gayr resmi bir ekilde gerekletirdikleri bamszlk referandumunda semenlerin %98.3nn bamszlk istediini belirtmilerdir.177 Bylesi bir giriimin ortaya km olmas Irakl Krtler arasnda bamszlk ynnde bir istein olduunun en gzel kantn oluturmutur. Fakat bu ynde bir manzarann ortaya kmasna ramen Irakl Krt liderlerin bamszlk yolunda giriimlerde bulunmaktansa imdilik federalizmi kendileri iin en uygun yntem olarak kabul etttikleri ve uzun dnemli hedefleri ile gerekleen politik gereklik arasnda son derece dikkatli bir ayrma gittikleri anlalmaktadr.178 B. Irak Anayasasnda Krt Ynetiminin Konumu Irak Ulusal meclisinin 16 Mart 2005 tarihinde toplanmas nn ardndan mecliste ounluu ellerinde bulunduran Krt ve ii gruplarn anlamas neticesinde KYB lideri olan Celal Talabani Irak Cumhurbakan seilmitir.179 Hemen ardndan da Dileri bakan KDP yesi Hoyar Zebari olan geici hkmet kurulmutur. Seimlerin yaplmasnn, cumhurbakannn seilmesinin, geici hkmetin kurulmasnn ardndan Gei Dnemi Yasasnn belirttii ekilde bir anayasa tasla hazrlama srecine geilmitir. Son derece etin mzakerelerin cereyan ettii bu srete Irakl Krt unsurlar Geici Yasann onlara tand veto hakk ile birlikte byk bir siyasi koza sahip olmulardr.180 ii ve Snni gruplarn da mcadelesine sahne olan anayasa tasla hazrlama srecinin sona ermesinin ardndan hazrlanan Irak

177

Bill Park, The Kurds and Post-Saddam Political Arrangements in Iraq, Adelpi Papers, 1 May 2005, http:// www.informaworld.com/smpp/title~content=t713662270, Eriim:10 Ocak 2009, s.35. 178 Henri J. Barkey, Ellen Laipson, Iraqi Kurds and Iraqs Future, Middle East Policy, Vol:XII, No:4, Winter 2005, s.69-70. 179 Bayram Sinkaya, a.g.m., s.400. 180 smail Dursun, Kuzey Irak Krtleri, Ayrlk Krt Hareketinin Devletleme Sreci ve Trkiyeye Etkileri, Gebze leri Teknoloji Enstits Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, 2006, s.164.

70

Anayasas tasla 15 Ekim 2005 tarihinde referanduma sunulmutur. 144 maddeden oluan ve tam bir uzla yerine atmac bir ortam iinde hazrlanan bu anayasa tasla yaklak 10 milyon katlmcnn %78inin kabul etmesi ile Irakn yeni, demokratik ve modern bir anayasas olara k uygulamaya konulmutur.181 Bu anayasa erevesinde Irakn kuzeyinde kendi ynetimleri bulunan Irakl Krt unsurlar federal bir Irak ierisinde bu yaplarna nihai anayasada resmiyet kazandrmlardr. Blgesel Krt Ynetimini dorudan ilgilendiren Anayasa hkmleri olarak unlar sralayabiliriz :182 - Irak Cumhuriyeti bamsz ve egemen bir devlettir. Ynetim ekli cumhuriyeti, federal ve parlamenter demokrasidir (madde 1) Bu madde ile birlikte Irakl Krt unsurlar ve dier Saddam Hseyin muhalifi unsurlar senelerdir verdikleri federal Irak mcadelelerini nihayete erdirerek buna resmilik kazandrmlardr. - Irak Cumhuriyetinin resmi dilleri Arapa ve Krtedir. (madde 4.1) Irakl Krtlerin Saddam Hseyin sonras dnemde ne kadar etkin olduklarnn bir baka gstergesi olan bu madde ile birlikte milli bir birliin temel talarndan olan resmi dil de Krtler iin resmilemitir. - Irakta bulunan petrol ve doal gaz, btn blge ve vilayetlerde yaayan tm Irak halknn maldr (madde 111) Bu madde zellikle Blgesel ynetimin kendi snrlarna dahil etmeye alt petrol zengini Kerkk ehrinin konumu asndan byk neme sahip olmutur. Bu noktada maddede bulunan ibaresinin yer almas yeni karlacak olan kaynaklarn nasl bir sistem ierisinde deerlendirilecei hususunda tereddtler yaratmtr.
181

Gkhan etinsaya, Security, Politics and Constitution: Developments in the New Iraq, 20032006, Perceptions, Spring 2007, http://www.sam.gov.tr/perceptions/volume12/Spring07_gok han_cetinsaya, Eriim:23 Aralk 2008, s.62. 182 Irak Anayasasnn tam metni iin baknz : http://www.uniraq.org/documents/iraqi_constituti on.pdf, Eriim:27 Kasm 2008

71

- Federal Hkmet, mevcut yataklardan petrol ve doal gaz kartlmasn Blge Hkmetleri ve vilayetlerle egdm yaparak salar. Bunlardan elde edilen gelir, lke sathnn tamamnda yaayan nfusa her bir vilayetin nfus byklne gre adaletli bir ekilde taksim edilir. Eski rejim tarafndan haksz bir ekilde mahrum braklarak zarara uratlan veya sonradan zarar gren blgelere, dier blgelerin de dengeli olarak kalknmasn salayacak ekilde ilave pay verilir. Bu husus yasayla dzenlenir. (madde 112.1) Bu fkra ile yine bir nceki maddede olduu gibi mevcut yataklar ibaresinin kullanlmas yeni yataklarn nasl deerlendirilecei noktasnda soru iaretleri brakmtr. Ayrca egdm salanaca belirtilmesine ramen bu egdmn olmas veya olmamas halinde ilemin hangi birim tarafndan gerekletirilecei muallakta kalmtr. - Federal Hkmet ile Blge ve Vilayet Hkmetleri biraraya gelerek, Irak milletine en fazla menfaati salayacak ekilde ve mevcut en ileri teknolojiyi kullanarak petrol ve doal gaz yataklarn gelitirmek iin gerekli strateji ve siyaseti tayin ederler. (madde 112.2) Burada da yine bu bahsi geen ilemleri kimin gerekletirecei hususunda bir belirsizlik sz k onusu olmutur. Nitekim bu belirsizliklerden tr gnmze kadar gelen sre ierisinde Blgesel Krt Ynetimi ile merkezi hkmet arasnda gerginlikler yaanmtr. - Gmrklerin ynetimi ve dzenlemeleri federal hkmet ile blgesel Hkmet arasnda bir egdm salanarak yaplr. Bu husus yasayla dzenlenir. (madde 114.1) zellikle Blgesel Ynetimin ekonomik adan can damarlarn tekil eden yer alt kaynaklarnda olduu gibi bir dier ekonomik gelir kaps olan gmrkler meselesinde de belirsiz egdm kelimesi kullanlmtr. - Federal makamlarn grev alan ierisinde saylmayan btn yetkiler blgelere ve bir blgeye dahil olmayan vilayetlere verilmitir. Federal

72

makamlar ile Blgesel ve Vilayet Ynetimleri arasnda dier yetkilerin kullanm konusunda anlamazlk ortaya kt takdirde, Blge ve Vilayet yasalar geerlidir. (madde 115) Bylece Blgesel Ynetim federal hkmetin yetkisine girmeyen tm alanlarda dzenlemeler yapmaya ve hatta bu alanlarda gerekletirdii dzenlemeler federal makamlarn kararlar ile att durumlarda dahi kendi kararlarn geerli saymaya hak kazanmtr. - bu anayasa yrrle girdikten sonra Krdistan Blgesini n mevcut makamlarn federal bir blge olarak kabul eder. (madde 117.1) Blgesel Krt Ynetimi bu madde ile birlikte Federal Irak Cumhuriyetinin Federe Krt Blgesi olarak resmi bir nitelik kazanmtr. - Bu anayasa, hkmleri uyarnca kurulacak yeni blgeleri tanr. (madde 117.2) - Bir veya daha fazla sayda vilayetin, aada belirtildii ekilde talep gelmesi durumunda referandumla bir blge oluturmas mmkndr. (madde 119) 1. Blge oluturmak isteyen vilayet meclislerinden her birinin yelerinin 1/3nnn talebi zerine. 2. Blge oluturmak isteyen vilayetlerdeki semenlerin 1/10un talebi zerine. Bu unsurlar ile blgesel ynetim Krtlerin ounlukta olduu ve vilayet meclisinde ounluu elde ettii vilayetleri kendi blgelerine dahil etme gayreti ierisine girmitir. - Blgesel otoritenin grev alanlar ve bunlarn uygulanmasn belirleyen blgesel bir anayasa federal anayasaya tezat tekil etmeyecek ekilde hazrlanr. (madde 120) Bu maddenin nihai anayasada yer almas Blgesel Ynetim tarafndan zaten daha ncesinden tasla hazrlanm olan anayasann yrrle sokulmas srecini hzlandrmtr.

73

- Bu anayasada federal makamn kesin grev alan ierisine dahil edilen konular dnda, Blgesel Makamlar anayasaya uygun olarak yasama, yrtme ve yarg erklerini kullanma hakkna sahiptirler. (madde 121.1) Bu madde de yine Blgesel Ynetimin kendi blgesinde egemenliini tescillemitir. - Federal makamn grev alanna giren yetkiler dndaki bir hususa ilikin federal yasa ile blge yasas arasnda bir uyumazlk ortaya kt takdirde, blgesel makamlar blgede federal yasann uygulamasn dzeltme hakkna sahiptir. (madde 121.2) Bu madde de blgesel ynetimin federal makamlar karsnda kendi blgesinde daha etkin olmasn salamtr. - Blgelere stlendikleri grev ve sorumluluklar yerine getirmelerine yetecek kadar federal makam tarafndan toplanan kaynaklardan blge ynetimlerine adil bir pay verilir. Bu yaplrken blgenin kaynak ihtiyalar ve nfusu gz nnde tutulur. (madde 121.3) Bylece Blgesel Ynetim kendi elde etmi olduu ekonomik kaynaklarnn yansra federal hkmetten de pay alm olacaktr. - Kltrel, sosyal ve kalknma ile ilgili unsurlar takip etmek zere Irak Bykeliliklerinde ve diplomatik misyonlarnda blgeler ve vilayetler iin ofisler alr. (madde 121.4) Bu madde ile birlikte Blgesel Ynetim zaten senelerdir var olan fiili mevcudiyetini yabanc lkeler nezdinde de ifade edebilme imkanna sahip olmutur. - Blgesel Hkmet, bata polis, gvenlik gleri ve blgesel muhafzlar rgtlenmesi da ieren olmak blgesel zere gvenlik birimlerinin btn idari kurulmas ve blgenin ihtiyalarnn

karlanmasndan sorumludur. (madde 121.5) Bu madde de anayasann hazrlanma srecindeki en tartmal konulardan birini tekil eden lkenin kuzeyindeki Blgesel Krt Ynetiminin gvenlik birimleri olarak adlandrlan

74

silahl pemergelerin datlp datlmayaca konusunda Irakl Krtlerin zaferle ayrldn gstermektedir. - Yrtme organ GDIDYYnin 58. maddesinin tm alt maddeleriyle uygulanmasnn tamamlanmas iin gerekli admlar atar. (madde 140.1) Gei Dnemi Yasasnn Kerkk ile ilgili olan 58. maddesinde; BAAS rejimi dneminde bata Kerkk olmak zere ehirlerin demografik yaplarn deitirmeye ynelik gerekletirilen olumsuzluklarn ortadan kaldrlaca, bunun iin gemite yerlerinden zorla g ettirilmi olan vatandalarn kendi blgelerine geri gelmelerinin salanaca, bu vatandalarn el konulmu tanmazlarnn kendilerine aynen iade edilecei, aynen iade olamad takdirde tazminat denecei, il idari snrlar konusundaki anlamazlklarn zme kavuturulaca belirtilmektedir.183 - Gei Dnemi Yasasnn 58. maddesinde yer alan ve Geici Hkmetin sorumluluunda uygulanan hususlar, bu anayasaya uygun olarak seilecek yrtme organ tarafndan tamam yerine getirilene dein srdrlr. Bu almalar eski duruma getirme, nfus saym ve nasl idare edileceinin saptanmas iin Kerkkte ve dier anlamazlk blgelerinde referandum dzenlenmesine kadar (en ge 31.12.2007) devam ettirilir. (madde 140.2) Bu madde ile birlikte Gei Dnemi Yasasnda belirtilen gerekliliklerin yerine getirilmesinin ardndan yaklak 2 yl sonra Kerkkn nihai statsnn belirlenecei ifade edilmitir. - 1992 ylndan bu yana Krdistan Blgesinde kartlan yasalar yrrlkte kalmaya devam eder. Mahkeme kararlar ve ticari szlemeler dahil olmak zere, Krdistan Blgesel Hkmeti tarafndan alnan kararlar, Krdistan Blgesel Yasalar tarafndan belirlendii ekilde deitirilmedike, iptal edilmedike ve bu anayasayla elimedikleri srece yrrlkte kalmaya devam eder. (madde 141) Bu madde ile 1992 ylnda ilan edilmi olan

183

Nejdet Demiral, Soran kr, Mazin Hasan, a.g..m., s.34-35.; David Romano, a.g.m., s.270.

75

Blgesel Krt Ynetimin bugne kadar alm olduu kararlar resmi nitelie brnmtr. Kararlarn yansra yaplm olan ticari szlemeler de geerli kabul edilerek Iraktan hari bir ekilde ekonomik geliimini salayan kuzeydeki ynetimin altna imza atm olduu belgeler de artk geerli ve resmi kabul edilmitir. - Yeni Irak Hkmeti kurulduktan sonra Gei Dnemi Yasas ve ekini tekil eden belgeler 53/a ve 58. madde dnda iptal edilir. (madde 143) Gei Dnemi Yasasnn 58. maddesi yukarda da bahsedildii zere Kerkk ile ilgili iken 53/a maddesi hkm ile Blgesel Krt Hkmeti 19 Mart 2003 tarihinde ynetmekte olduu Dohuk, Erbil, Sleymaniye, Kerkk, Diyala ve Neneveh (Musul) illerinden oluan topraklarn resmi hkmeti olarak tanmlanmaktadr.184 Bylece Krtlerin sahip olduklar yap ayrca koruma altna alnmtr. Ekim 2005 itibariyle oylamaya katlan yaklak 10 milyon semenin %78inin onaylamas ile birlikte kabul edilen Irak Anayasasnn ardndan 15 Aralk 2005 tarihinde Irak Ulusal Meclisi iin seimler gerekletirilmitir. Bu seimlerde de Ocak aynda yaplan seimlerde olduu gibi iilerin stnl sz konusu iken yine bir ittifak ile seimlere katlan KDP ve KYB 275 sandalyeli mecliste 53 sandalye elde etmi, Selahaddin Muhammed Bahaddin liderliindeki Krdistan slami Birlii ise 5 sandalye elde etmitir. 185 Bylece Irakl Krtler Irakn ynetimi konusunda etkili bir ekilde sz sahibi olacaklarn gerekletirilen iki seim ve kabul edilen anayasa temelinde gstermilerdir. Irakl Krt unsurlarn gemilerine baktmzda m cadele ettikleri Badat ynetimlerinden sadece yaamakta olduklar corafyada baz kazanmlar elde etmeye altklarn ancak Irakn ABD tarafndan igal edilmesinin ardndan artk sadece kendi yaam alanlarnda deil Irakn merkezi ynetiminde de etkin olmaya altklar grlmektedir.

184 185

Sadi ayc, Kerkkn Hukuki Durumu, Stratejik Analiz, ubat 2006, s.53. Gkhan etinsaya, a.g.m., s.58.

76

C. 2005 Seimleri ve Anayasann Kabul Sonras Sre 2005 yl ierisinde gerekletirilen iki seim ve bir anayasa referandumu sonrasnda elde ettikleri ile Irak ierisindeki en avantajl grup olma zelliine sahip olan Irakl Krt unsurlar bu srelerin tamamlanmasnn ardndan kurumsallamalarna devam etmilerdir. Irakn kuze yindeki Krt meclisinde ve illerin genel meclislerinde elde ettikleri stnlklerinin yardm ile daha nceleri fiili adan bir anlam ifade eden ynetimlerini artk yeni Irak ynetimi nezdinde resmi kanallar araclyla devam ettiren Blgesel Krt Ynetimi Irakn kuzeyindeki mevcudiyetini pekitirmitir. Nitekim Celal Talabaninin Irak Cumhurbakan seilmesinin ardndan Haziran aynda KDP ve KYB arasnda varlan mutabakat neticesinde Mesut Barzaninin de Blgesel Krt Ynetimi Bakan olmas ile birlikte Krt ynetimi KDP-KYB rekabetini bir yana brakarak Ocak 2005 seimi sonras resmi olarak bir yeniden oluum sreci iine girmitir.186 Mesut Barzaninin bakan seilmesinden bir hafta nce 7 Haziran 2005 tarihinde Barzaninin 2002 yl Austos aynda hazrlatm olduu anayasa tasla Krt meclisinde onaylanmtr. 187 Irakl Krt unsurlar bu ekilde kurumlamalarna devam ederlerken aslnda bir taraftan da kkleri gemie dayanan aralarndaki rekabetten kurtulamamlardr. Nitekim Nisan ay ierisinde KYB lideri Talabaninin Irak Cumhubakan seilmesi KYBnin etkin olduu Sleymaniye sokaklarnda sevin gsterileri ile karlanrken KDPnin etkin olduu Dohuk ve Erbilde herhangi bir sevin gsterisi yaplmam aksine Talabaninin posterlerini yakanlar dahi olmutur.188 Bu yaanan gizli rekabete ramen Irakn iinde bulunduu durumun kendilerine salam olduu frsatlar karmamak adna Irakl Krtler bu ekimelerini hasr alt edebilmeyi baarmlardr.
186

Gareth Jenkins, Turkey and Northern Iraq:An Overview, Jamestown Foundation Occasional Paper, February 2008, http://www.jamestown.org/uploads/media/Jamestown-JenkinsTurkeyNIr aq.pdf, Eriim:9 Mart 2008, s.11. 187 Hasan Ylmaz, Kuzey Irakta Ortak Ynetimin Gelecei, Stratejik Analiz, Haziran 2006, s.85. 188 Hasan Ylmaz, a.g.m., s.84.

77

Skunet iinde geen bir dnemin ardndan 15 Aralk 2005 tarihinde gerekletirilen seimlere de Krdistan Ulusal Demokratik Listesi ad altnda bir ittifak ile giren KDP ve KYB 1.753.919 geerli oyun %89.55ini alarak 111 sandalyeli Krt Meclisinde 104 sandalye elde etmitir.189 Seimler sonras oluturulan yeni Krt Meclisinde KDP ile KYB arasnda Erbil ve Sleymaniyede iki bal bir ynetim grnts izen durumun sona erdirilebilmesi hakknda mzakereler gerekletirilmitir. Her ne kadar seimlerin hemen ardndan 21 Ocak 2006 tarihinde Krt meclisinde gerekletirilen olaanst toplantda KDP ile KYB arasnda yerel ynetimlerin birletirildii karar190 alnmsa da zellikle kkl bir airet yaps iinden gelen Blgesel Ynetimin Bakan Mesut Barzaninin blge zerindeki kontroln elinden kaybetmemek iin kendi akrabalarnn nemli mevkilere getirilmesi hususunda srarc olmas mzakerelerin uzamasna neden olmutur. 2005 yl Aralk aynda gerekleen seimlerin zerinden 6 ay getikten sonra 7 Mays 2006 tarihinde Sleymaniyede bulunanan KYB ynetimi ile Erbilde bulunan KDP ynetimi Mesut Barzaninin yeeni KDP yesi Neirvan Barzaninin babakanl ve KYB yesi mer Fettahn babakan vekili grevlerini yrttkleri Blgesel Krt Ynetimi altnda tek bir at altnda birlemilerdir.191 Oluturulan yeni hkmette bulunan bakanlklardan Adalet, Eitim, ileri, Salk, Sosyal ler, Diyanet, Su Kaynaklar, Ulatrma, Bayndrlk, Planlama ve nsan Haklar bakanlklar KYBnin olurken, Maliye, Pemerge leri, Yksek retim, Tarm, ehitler, Kltr, Elektrik, Doal Kaynaklar, Genlik-Spor, Kamu leri ve Dileri Bakanlklar da KDPnin olmutur.192 Oluturulan bu kabine dikkatle

189

Irak Krdistan slami Grubu 6, Bamszlar da 1 sandalye kazanmlardr. Session Minutes, Second Term 2005, http://www.kurdistan-parliament.org/default.aspx?page=site contents&c= Parliament-History2005, Eriim:8 Ocak 2009 190 Hasan Ylmaz, a.g.m., s.85. 191 Gareth Stansfield, Robert Lowe, Hashem Ahmadzadeh, a.g.m., s.5. 192 Bu bakanlklardan Maliye, Pemerge leri, Adalet ve ileri Bakanlklarnda hem KDP hem de KYBli bakan bulunmaktadr. Ayrca kabinede Trkmen ve Asuriler birer bakanlk kazanrken geriye kalan bakanlk da Krt blgesindeki listelere verilmitir. Hasan Ylmaz, a.g.m., a.86.

78

incelendiinde Blgesel Ynetimin d dnya ile etkilleimini salayacak olan dileri, ekonomik varln ynetecek olan maliye, ekonomiye byk katks olan petrol ile ilgili ilemleri yrtecek olan doal kaynaklar ve Irak anayasasnda da belirtildii gibi blgenin gvenliini tesis edecek olan pemerge gibi bakanlklara Mesut Barzani liderliindeki KDPnin sahip olduu grlmektedir. ki bal ynetimden kurtulmu bir blgesel meclisi, bakan, babakan, bakanlar bulunan Blgesel Krt Ynetimi Irak Anayasasnn kendilerine verdii resmilik stats ile igal sonras Irak topraklarnda nceki konumlarna nazaran daha rahat hareket edebilme imkanna sahip olmulardr. Mesut Barzaninin 1987 ylnda kalp krizi neticesinde len aabeyi dris Barzaninin olu olan Neirvan Barzani babakanlndaki blgesel hkmet salanan bu resmi imkan ile birlikte kurumsallama ynnde birok adm atmtr. Artk resmi bir nitelik kazanan konumlarnn ekonomik ynden gelimelerine bal olarak daha salam bir zemine oturabileceini anlayan Blgesel Ynetim 7 Temmuz 2 006 tarihinde bir Yatrm Yasas karmtr.193 Bu yasaya gre; yabanc firmalarn blgede bulunan irketlerin %100ne sahip olabilmeleri, mlk edinebilmeleri, 5 yl sreyle gelir vergisi ve gmrk tarifelerinden muaf tutulmalar gibi olanaklar salanmtr.194 Blgesel Ynetimin babakan olan Neirvan Barzani blge olarak ekonomik adan bymelerinin lokomotifi olarak kabul ettii zel sektrn, ileme koyduklar bu yasa ile salanan gvenceler erevesinde ekonomilerini daha da kuvvetlendireceine inandn ifade etmitir.195

Bu durum da Mesut Barzaninin Irak Cumhurbakan olan Celal Talabani karsnda Irakn kuzeyindeki etkinliini muhafaza etme abas olarak nitelendirilebilir. 193 Yatrm Yasann tam metni iin baknz : http://www.krp.org/uploadedforms/_InvestmentLaw _en.pdf, Eriim:8 Ocak 2009 194 Michael M. Gunter, Changing Dynamics in the Kurdistan Regional Government (KRG) of Iraq, Journal of South Asian and Middle Eastern Studies, Vol:XXX, No:1, Fall 2006, s.6. 195 Nechirvan Barzani, The Kurdistan Region Invest in the Future, The Kurdistan Region:Invest in the Future, 2008, http://www.krg.org/uploads/documents/Invest_in_the_Future_2008.pdf, Eriim:8 Ocak 2009, s.15.

79

1992 ylndan bu yana fiili adan bir ynetime sahip olsalar da, Irakl Krtler, yaam olduklar atma dnemleri ve Iraka uygulanan ekonomik ambargodan dolayl yoldan etkilenmiler ve fiili egemenlikleri altnda bulundurduklar blgelerde yasal olmayan yollardan elde ettikleri gelirler ile baz ekonomik hareketlikler yaratmaktan teye gidememilerdir. Fiili olarak egemen olduklar topraklarda tam anlam ile dzenli bir ekonomik sistem oluturamayan Blgesel Ynetim Irak anayasasnn salam olduu yasal yollar zerinden artk daha salam temellere daya nan bir ekonomik sistem oluturmaya balamtr. Babakan Neirvan Barzaninin ifadelerinden de anlalaca zere bu aamada ynetim byle bir sitemin lokomotifi olarak zel sektr grmekte ve karlan kanunla birlikte bu noktada zellikle yabanc yatrmlara ncelik vermektedir. Nitekim 2007 ylnn sonuna kadar Sleymaniye, Erbil ve Dohuktan oluan Blgesl Krt Ynetimi topraklarnda toplam 7.577.304.612 ABD dolar tutarndaki lisansl yatrmlarn 1.107.500.000 ABD dolarlk ksm dorudan yabanc yatrmclar tarafndan stlenilmitir.196 Savatan km ve igal altnda bulunan ama bir taraftan da igal kuvvetleri ile egdm halinde kendi ynetim yapsn yava yava ekillendirmeye alan ve Irakn dier ksmlarna nazaran daha gvenli bir yapya sahip Krt blgesinin yaklak bir buuk yllk bir sre ierisinde bu kadar yabanc yatrm ekmi olmas ynetimin karm olduu kanunun meyvelerini vermeye baladnn gstergesi olmutur. Temelleri salam bir idari yap oluturmaya alan Blgesel Ynetim Irak topraklar zerinde Avrupa Birliine yeni ye olmu bir devletin Avrupa nezdinde sahip olduu rahatlktan ok daha fazlasn elde etmesini salayan Irak anayasas197 ile birlikte bu anayasann kendisine tanm olduu hak ve yetkiler dorultusunda gerekli dzenlemeleri yapmaya devam etmitir. Yaplan bu dzenlemeler iinde en byk tepkiyi 6 Austos 2007 tarihli Petrol
196

Kurdistan Regional Government-Iraq Board of Investment Licensed Projects, December 2007, http://kurdistaninvestment.org/files/sitecontents/170208111517.pdf, Eriim:8 Ocak 2009 197 Brendan OLeary, The Kurdistan Regional Government, The Kurdistan Region:Invest in the Future, 2008, http://www.krg.org/uploads/documents/Invest_in_the_Future_2008.pdf, Eriim:8 Ocak 2009, s.38.

80

ve Gaz Yasas almtr.198 Irak Anayasasnn 112. maddesinin birinci fkrasnda Federal Hkmet, mevcut yataklardan petrol ve doal gaz kartlmasn Blge Hkmetleri ve vilayetlerle egdm yaparak salar. Bunlardan elde edilen gelir, lke sathnn tamamnda yaayan nfusa her bir vilayetin nfus byklne gre adaletli bir ekilde taksim edilir. Eski rejim tarafndan haksz bir ekilde mahrum braklarak zarara uratlan veya sonradan zarar gren blgelere, dier blgelerin de dengeli olarak kalknmasn salayacak ekilde ilave pay verilir. Bu husus yasayla dzenlenir. eklindeki hkm yerine getirebilmek amacyla merkezi ynetim tarafndan hazrlanan yasa taslann grmelerinde Krtlerin uzlamaz bir tavr sergilemesi Irakn doal kaynaklar konusunda yasal bir dzenlemeden mahrum kalmasna neden olmutur. Fakat Blgesel Ynetim henz yasal bir dzenleme yaplmamken anayasann bu maddesine dayanarak kendi petrol ve gaz yasasn karmtr. 6 Austos tarihinde kartlan Petrol ve Gaz Yasasndan bir sene ncesine kadar zaten 6 tane yabanc firma ile szleme imzalam olan Blgesel Krt Ynetiminin199 anayasann iaret etmi olduu yasal bir dzenleme yaplmadan bylesi bir giriimde bulunmas olas kontrol d retimleri engellemek adna tek bir ulusal petrol politikasna sah ip olmak isteyen merkezi ynetim tarafndan kabul edilmemitir.200 Blgesel Krt Ynetiminin 61 maddeden oluan bu yasann maddeleri ierisinde zellikle petrol yataklarn mevcut ve gelecekteki eklinde ayrmas,201 federal hkmet ile blgedeki mevcut kaynaklardan karlan petrol ve gazn

198

Petrol ve Gaz Yasasnn tam metni iin baknz : http://www.krp.org/uploadedforms/_OilGas Law_en.pdf, Eriim:8 Ocak 2009 199 Oil for Soil: Toward A Grand Bargain On Iraq And The Kurds, nternational Crisis Group Middle East Report N80, 28 October 2008, http://www.crisisgroup.org/library/documents/middle _east___north_africa/iraq_iran_gulf/80_oil_for_soil___toward_a_grand_bargain_on_iraq_and_ the_kurds.pdf, Eriim:4 Kasm 2008, s.17. 200 Henri J Barkey, Preventing Conflict Over Kurdistan, Carnegie Endowment for Internationa l Peace, 2009, http://carnegieendowment.org/files/preventing_conflict_kurdistan.pdf, Eriim:18 Ocak 2009, s.15. 201 Petrol ve Gaz Yasas madde 15.4.

81

ynetimi hususunda birlikte hareket edileceini belirtmesi,202 bu yasann 19. maddesinde belirtilenler uygulanncaya kadar blgede petrol ve gazdan elde edilecek tm gelirlerin blgenin genel geliri kabul edilecei ve blge meclisine bal olacan belirtmesi203, bu yasann merkezi hkmet tarafndan reddedilmesinin gerekesini oluturan maddeler olarak belirmektedir. Bunun yannda Irak anayasasnda petrol ve gaz ile ilgili uygulamalarn bir yasa ile dzenleneceinin belirtilmi olmasna ramen Blgesel Ynetimin byle bir yasa henz kmadan konu ile ilgili kendi yasasn karm olmas zaten anayasann iaret etmi olduu dzenlemeye aykr bir nitelik tamaktad r. Ayrca Irak Anayasasna gre oluturulmas gereken bu yeni yasann mzakere srecinin nndeki en byk engelin Krtler olmas da kendiliinden oluan bu geici dnemde Blgesel Ynetimin lehine gelimelerin ortaya kmasn salamtr. zellikle Kerkkn stats ve tartmal alanlar olarak isimlendirilen yerlerin hangi ynetim iinde (Blgesel Krt Ynetimi/Merkezi Ynetim/Yeni bir blge) yer alacann belirlenmesi iin Irak Anayasasnn 140. maddesinin uygulanmas noktasnda istekleri tam anlam ile karlanmayan Krtler karm olduklar bu yasa ile farkl kazanmlar elde etmeye almlardr. Nitekim ynetimin; Irakn genel btesinden Blgesel Ynetime tahsis edilen %17 oranndaki payn eitli kesintilere urayarak azalmasn petrol ve gaz gelirleri zerinden telafi etmeye altn dier taraftan da zellikle byk yabanc firmalar ile petrol ve gaz konusunda anlamalar imzalayp bu firmalarn tabiiyetinde bulunduu lkelerin ekonomik karlarn dikkate alarak zellikle Irakn geri kalan ksmna kar, siyasi adan Krt blgesinin

202

Petrol ve Gaz Yasas madde 18.1. Yasann 19. maddesinin alt fkralarnda tm Irak topraklarndan karlacak olan doal kaynaklarn gelirlerinin uluslararas bir bankada oluturulacak fonda toplanmas, fonun blge ve merkez hkmetleri yetkilileri tarafndan oluturulacak bir kurul tarafndan ynetilmesi, blgenin aktard gelirin bir alt fonda toplanmas, bu alt fonun ynetiminin blge yetkililerine ait olmas, Blgesel Ynetimin Federal Petrol ve Gaz Konseyinde orantl bir role sahip olmas ve Irak Ulusal Petrol irketinin ynetimine ortak olmas artyla Blgesel Hkmet ile Merkezi Hkmetin mevcut yataklarn ynetimini ortaklaa gerekletirmesi gibi unsurlar yer almaktadr. Petrol ve Gaz Yasas madde 19. 203 Petrol ve Gaz Yasas madde 15.5.

82

istikrarn salamaya dnk korumac bir tutum gelitireceini dnerek bylesi bir giriimde bulunduunu olaslklar arasnda tutmak gerekmektedir.204 Sahip olduu btenin %95ini (veya baka bir deyile 2008 yl itibariyle 7 milyar dolar) merkezi hkmetten temin eden Blgesel Ynetim Badata duyduu gvensizlik neticesinde olumsuz bir durumla karlamamak iin kendi gelirini elde etmeye almaktadr.205 Blgesel Ynetim bu ekilde dnceler ile hareket edip baz kazanmlar salamaya alrken Blgesel Ynetimin bu yasa neticesinde elde edilecek gelirler ile kendi ayaklar zerinde durabilen bir ekonomik yapya kavumasnn ardndan bamszln ilan edecei sav Irakn toprak btnln savunan tm unsurlar tarafndan endie ile takip edilmektedir.206 . Kerkk ve Tartmal Alanlar Kerkk Irakn igali sonrasnda en fazla tartlan kent konumuna gelmitir. Irakl Krtler gemi dnemlerdeki ayaklanmalarnda Kerkk kendi egemenlikleri altna almaya almlardr. Irakn ABD tarafndan igal edilmesinin ardndan ise Krtler Kerkk konusundaki isteklerini ibirlii halinde olduklar ABDnin yardm ile ele geirmek istemilerse de bunu baaramamlardr. Krtlerin ABDnin varlna ramen bu konuda bir baar elde edememi olmasnda Irakn i dinamiklerinin etkisi olduu kadar Kerkkn Krtlerin eline gemesini bamsz bir Krt de vletinin temeli olarak gren blge lkelerinin (zellikle Trkiyenin) de etkisi olmutur. Kerkkn hem Irakn kendi i dinamiklerini hem de blge lkelerini harekete geirecek kadar nemli olmas sahip olduu yapsnn incelenmesini zorunlu klmaktadr. Byk tartmalara neden olan Kerkkn idari yapsnn bilinmesi gnmzdeki
204 205

tartmalarn

daha

salam

bilgiler

ile

yrtlmesini

Oil for Soil, s.15-18. Denise Natali, Kirkuk Conundrum, Ethnopolitics, Vol:7, No:4, November 2008, s.436. 206 Oil for Soil, s.16.

83

salayacaktr. Osmanl egemenlii dneminde gnmze nazaran daha kk bir idari yap olan Kerkk; Musul, Erbil ve Sleymaniye ile birlikte Musul vilayetini oluturuyorken207 Kerkk ile ilgili tartmalarda temel dayanak noktas olarak gsterilen 1957 nfus saymnn gerekletii dnem itibariyle Musuldan ayr bir vilayet olarak Kerkk, emcemal, Kifri ve Tuzhurmatu ilelerinden meydana gelen bir vilayete dnmtr.208 1968 ylnda iktidara gelen BAAS ynetimi ile Molla Mustafa Barzani nderliindeki Badat muhalifi Irakl Krtler arasnda 1970 ylnda bir zerklik anlamas imzalanm, anlamann uygulama sresi olan 4 yln sonunda 1974 ylnda zellikle Kerkkn kurulacak olan bu zerk yapnn iinde yer alp almayaca konusunda Krtler ile anlama salanamamas zerine Krtlerin yine silaha sarlmasnn ardndan Badat ynetimi 1976 ylnda karm olduu bir yasa ile Kerkk vilayetinin snrlarn yeniden dzenlemi ve ismini de Taamim (milliletirme) olarak deitirmitir.209 Bu deiiklik neticesinde Kerkk vilayetinin emcemal ilesi Sleymaniye vilayetine, Tuzhurmatu ilesi Selahaddin vilayetine, Kifri ilesi de Diyala vilayetine balanrken Musul vilayetinden de Zap ilesi Kerkke balanmtr.210 Arap milliyetilii temeline dayanan BAAS ynetimi gerekletirmi olduu deiiklikler ile birlikte Irak topraklar zerinde vataniye anlaynn aksine kavmiye anlaynn211 egemen olduunu gstererek bata Kerkk olmak zere lke genelinde nfus oranlar ile oynayarak bir Araplatrma faaliyetine girimitir. Bu erevede Kerkkte yaamakta olan Krtler, Trkmenler ve Hristiyanlar bu ehirden lkenin farkl blgelerine g
207 208

Mazin Hasan, Soran kr, Kerkk Kerkk, Stratejik Analiz, Mart 2004, s.17. Report on the Administrative Changes in Kirkuk and the Disputed Regions, Kurdistan Regional Government Ministry of Extra Regional Affairs, December 2007, Erbil, http://www. kurdistan-parliamentorg/files/articles/130508111135.pdf, s.12., Eriim:18 0cak 2009, Nfus Yaps, http://www. kerkuk.net/kurumsal/?dil=1055&metin=7, Eriim:18 Ocak 2009 209 David Romano, a.g.m., s.266. 210 Report on the Administrative, s.12., Yerleim Durumu, http://www.kerkuk.net/ kurumsal/?dil=1055&metin=8, Eriim:18 Ocak 2009 211 Irak topraklar zerinde yaayan btn milletleri sadece Irakta yayor olduklar iin eit kabul eden yaklam vataniye kavramn aklarken, Irak topraklar zerinde yaayan sadece Arap milletine mensup kiileri stn tutan yaklamda kavmiye kavramn aklamaktadr. Kavramlar iin baknz : William R. Folk, a.g.e., s.119-120.

84

ettirilirken yerlerine de lkenin gneyinde yaamakta olan fakir ii Araplar kendilerine Badat ynetimi tarafnda verilen 10.000 Irak dinar maddi yardm ile yerletirilmitir.212 Gerekletirilen bu uygulamalar neticesinde Kerkkn nfus yaps Araplar lehinde gelimitir. 1957 ylnda yaplan nfus saym ile 1977 ylnda gerekletirilen saym karlatrldnda Kerkk vilayeti genelinde Araplarn nfus oranlarnn %28.2den %44.4e ykseldii grlmektedir.213 Saddam Hseyin liderliindeki Badat ynetimi Araplatrma

politikalarna ran-Irak Sava srasnda

da devam etmitir. Krtlere kar

gerekletirilen Enfal Harekatnn yneticisi konumundaki Kimyasal Ali lakapl Ali Hasan el-Mecid bu harekatn merkezini 1987-1989 yllar arasnda Kerkkte kurarak Kerkkn nfus yapsn beraberinde getirdii askeri unsurlar ile deitirmeye devam etmitir.214 Araplatrma politikasnn devam ettii srete Kerkk zerinde younlaan tartmalarn odak noktas haline gelen Krtler, Kerkk 1992 ylnda ilan ettikleri Federe Krt Devletinin fiili egemenlik alanna dahil edememilerdir. Krfez Sava sonras Irakn kuzeyinde oluturulan gvenli blgenin dnda kalan Kerkk idari adan Badat ynetimine bal kalmaya devam etmitir. Nfus ve idari yapsn da gerekletirilen dzenlemelerden sonra gnmz itibariyle Kerkk, Dibis, Haveya, Dokuk ve Kerkk ilelerinden meydana gelen 9769 kmlik bir vilayet haline dnmtr.215 ABDnin Irak 2003 ylndaki igali srasnda mttefiki Trkiyenin kendi topraklar zerinden Iraka bir cephe almas ve savaa dahil olmas anlamna gelen tezkereyi reddetmesinin ardndan Irakl Krt unsurlar ABDnin sk mttefikleri haline gelmilerdir. Irakn kuzeyinde yaamakta olan Krtler Amerikan askeri unsurlar ile birlikte hareket etmiler ve ABDnin Trkiye
212 213

David Romano, a.g.m., s.266. Report on the Administrative, s.15. 214 Denise Natali, a.g.m., s.435. 215 Kirkuk Province in Brief, http://www.kirkukpc.net/English/kirkuk_province_in_brief.htm, Eriim:21 Mart 2009

85

olmakszn Irakn kuzeyinden bir cephe amasn salamlardr. Trkiyenin tezkereyi reddemesinin ardndan Irak birliklerine kar kuzeyden bir cephe amaya alan ABD askeri unsurlar havadan Irakn kuzeyine inmiler ve burada kendilerine yardm eden yaklak 60.000 pemerge ile birlikte Badat ynetimine kar savaa tutumulardr.216 ABD birlikleri ile birlikte ilerleyen pemergeler ABDnin Irak birliklerinin elinden ald yerleim yerlerinin kontrollerini ellerinde tutmaya balamlardr. ABD birliklerinin hzl ilerleyii ile birlikte Kerkk ehri de 10 Nisan tarihinde igal edilmitir. Henz Irakn igali balamadan 19 Mart 2003 tarihinde ABD zel temsilcisi Zalmay Halilzad, KDPyi temsilen Neirvan Barzani, KYB lideri Celal Talabani ve Irak Trkmen Cephesi lideri Sanan Ahmed Aay Devlet konuk evinde arlayan Trkiye burada gerekletirilen grmelerde Trkmen nfus barndran Musul ve Kerkkn kontrolnn ABD ve koalisyon kuvvetlerinde kalmas ynnde bir uzla salamsa da217 gelimelerin bu ynde olmamas ve Kerkkn Krtlerin kontolne gemesi neticesinde Trkiyenin ok ksa bir sre iinde blgeye asker sevk ede bileceini belirtmitir.218 zellikle Kerkk ve Musulda yaamakta olan Trkmenler konusunda ve blgede yaayan Krtlerin petrol zengini Kerkk ehrini ele geirerek bamsz bir devlet kurmas hususunda hassas olan Trkiyenin bu knn hemen ardndan ABDli komutan David Petreusun emri ile Kerkkn kontrol Krtlerin elinden alnmtr. Blge lkelerinden Trkiyenin sert k sonrasnda her ne kadar Kerkk Krtlerin askeri kontrol altndan alnmsa da ehrin ele geirildii ilk gnlerden itibaren Krtler senelerdir iddia ettikleri ekilde Kerkkn bir Krt ehri olduu tezlerini kuvvetlendirmek iin zellikle tapu ve nfus dairelerini

216

Richard Andres, The Afghan Model in Northern Iraq, Journal of Strategic Studies, Vol:29, No:3, June 2006, s.404-405. 217 Kerkk ve Musulun Gvenlii ABD ve Koalisyon Glerine Braklyor, Zaman Gazetesi, 19 Mart 2003, http://arsiv.zaman.com.tr/2003/03/19/dis/h3.htm 218 Mesut Tatekin, Trk D Politikasnda 2003 Irak Sava, II. Krfez Sava, Derleyenler : Mehmet ahin, Mesut Tatekin, Platin Yaynlar, 2006, s.275., Peter Galbraith, a.g.e., s.170.

86

yamalayarak buradaki belgeleri yakmlardr.219 Krtler bu hareketler ile blgenin gemiine/geleceine k tutacak kaytlar ortadan kaldrmladr. Dzensiz bir yamac/ete hareketinden ziyade dier kamu veya zel sektr binalarnn yannda zellikle ve bilinli bir ekilde tapu ve nfus dairelerinin yama edilmi olmas ok dk bir okuma -yazma oranna sahip blge insann siyasi oluumlar tarafndan hedefleri dorultusunda kullanldklarn gstermitir. Bundan sonra Irakl Krtlerin temel hedefi ABD igali altnda bulunan ve yeniden yaplanma srecine giren Irakta sahip olduklar konumlarn da kullanarak bata Kerkk olmak zere Krt ehri olarak nitelendirdikleri yerleim yerlerini kuzeydeki ynetimlerine dahil edebilmek olmutur. 8 Mart 2004 tarihinde kabul edilen GDIDYYnin220 Kerkk ve tartmal alanlar ile ilgili maddesi olan 58. madde 15 Ekim 2005 tarihinde gerekletirilen halk oylamas ile kabul edilen Irak Anayasasnn 140. maddesinde kk deiiklikler ile muhafaza edilmitir. Gei Dnemi Yasasnn 58. maddesinin A fkrasnda221; bir nceki rejim dneminde Kerkk de ilerinde olmak zere bir ok yerleim yerinde nfus yaplarnda deiiklik yapmak amacyla; insanlarn zorla g ettirilmesi, g ettirilen kiilerin yerlerine yabanc kiilerin yerletirilmesi, i imkanlarnn yok edilmesi, kiilerin milliyetlerinin deitirilmesi gibi uygulamalar ile yaratlan hakszlklarn Irak Gei Dnemi Hkmeti ve zellikle Gayrmenkul Anlamazlklar Komisyonu tarafndan giderilmesi ngrlmektedir. 58. maddenin B fkrasnda;222 bir nceki rejimin politik karlar dorultunda idari yaplarn snrlarn deitirdii belirtilerek, bu hakszln

219

Krtler sadece Kerkkte deil Altn Kpr, Dakuk, Tuzhurmatu ve Mendelide de ayn faaliyetlerde bulunmular ve ABD kuvvetleri bu yama hareketlerini engellememitir. Ycel Gl, Who Owns Kirkuk? The Turkoman Case, Insight Turkey, Volume:8, Number:4, OctoberDecember 2006, s.97. 220 Gei Dnemi Irak Devleti Ynetim Yasasnn tam metni iin baknz : http://www.cpa-iraq.org/ government/TAL.html, Eriim:27 Kasm 2008 221 Gei Dnemi Irak Devleti Ynetim Yasas madde 58/A 222 Gei Dnemi Irak Devleti Ynetim Yasas madde 58/B

87

ortadan kaldrlmas iin Irak Bakanlk Konseyinin idari snrlar ile ilgili anlamazlklarn kalc anayasada zme kavumasn salayacak nerilerini Irak Ulusal Meclisine sunabileceini, Bakanlk Konseyinin oybirliiyle bir neri konusunda anlaamamas halinde Konseyin konuyu incelemek ve tavsiye sunmak zere tarafsz bir hakem atayabileceini, tarafsz bir hakemin atanmas konusunda uzlalamamas durumunda ise Bakanlk Konseyi tarafndan BM Genel Sekreterinden uluslararas sekinlie sahip bir kiinin tarafsz hakem olarak atanmasnn istenebilecei belirtilmektedir. 58. maddenin C fkrasnda223 ise; Kerkk de iine alan tartmal alanlar meselesinin kesin zmnn yukarda yaplmas ngrlen tedbirlerin tamamlanmas, adil ve effaf bir nfus saymnn gerekletirilmesi ve kalc anayasanin onaylanmas srecinden sonraya braklaca belirtilmektedir. Kalc Irak Anayasasnn 140. maddesinin ikinci fkrasnda da Gei Dnemi Yasasnn 58. maddesinin tm alt fkralar ile birlikte en ge 31 Aralk 2007 tarihine kadar hkmet tarafndan uygulanaca belirtilmektedir.224 Ancak Gei Dnemi Yasasnn 53. maddesinde yer alan; Badat ve Kerkk haricinde ten fazla olmamak kaydyla vilayetlerin kendi aralarnda bir blge oluturabilcekleri eklindeki ibarenin kalc anayasaya aktarlmam olmas Kerkkn tek bana blge olmas veya Blgesel Krt Ynetimine dahil olmas ihtimalini beraberinde getirmitir.225 Anayasal dzenlemeler neticesinde farkl etnik kimlikleri bnyesinde barndran petrol zengini Kerkkn Blgesel Krt Ynetimine balanm a ihtimalinin ortaya km olmas bata Irakn i dinamikleri olan ii ve Snni kesimler olmak zere blge lkelerinin de Kerkkn gelecei hususunda daha duyarl olmasna neden olm utur.226 Kerkkn Blgesel Krt
223 224

Gei Dnemi Irak Devleti Ynetim Yasas madde 58/C Irak Anayasas madde 140/1, madde 140/2 225 Hasan Ylmaz, Kerkkn Gelecei, Stratejik Analiz, ubat 2007, s.33-34.; Gkhan etinsaya, a.g.m., s.64. 226 Gkhan etinsaya, a.g.m., s.64.

88

Ynetimine balanmas neticesinde Krtlerin lkenin kuzeyinde petrol asndan zengin bir federal yap oluturacan ayn ekilde iilerin de lkenin gneyinde yine petrol asndan zengin bir federal yap oluturacan kendilerine ise Irakn orta kesiminde yer alt kaynaklar asndan fakir bir corafyann kalacan dnen Irakl Snni gruplar Kerkkn Blgesel Ynetime balanmasna iddetle kar kmlardr. 227 iiler dorudan Kerkk konusunu kendileri asndan odak noktas olarak almasalar da Kerkkn Blgesel Ynetimin eline gemesi ile petrol kaynakl salanacak ekonomik kazancn olas bir ayrlma durumunu beraberinde getiriyor olmas neticesinde kar kmlardr.228 Trkmenler ise zaten byle bir ihtimale bandan itibaren itiraz etmilerdir. Irakn i dinamiklerinin yannda zellikle blge lkelerinin de Kerkk ile ilgili tutumu srece etkide bulunmutur. Suriye ve ran Kerkkn Blgesel Ynetime balanmasndan kuku duysalar da yaplmas ngrlen Kerkk referandumunda Krtlerin istedii ekilde bir sonucun kmas halinde blgeye mdahale edeceini belirten Trkiye kadar kendilerine krmz-izgiler izmemilerdir.229 Gerek Irakl farkl etnik ve dini gruplarn gerekse de blge lkelerinin Kerkk ile ilgili tepkileri neticesinde en ge 31 Aralk 2007 tarihine kadar yaplmas ngrlen halk oylamas gerekletirilememitir. 31 Aralk tarihine gelmeden Irakta kurulmu olan BM Irak rtibat Brosu (UNAMI) yetkilleri bu referandumun nasl bir ierie sahip olaca, nasl yaplmas gerektii ve kendilerinin hangi koullarda bu referandum srecine dahil olacaklarn 5 Mart 2007 tarihinde yaynladklar bir belge ile ifade etmilerdir.230 UNAMInin
227 228

David Romano, a.g.m., s.273. David Romano, a.g.m., s.273. 229 Henry J. Barkey, a.g.m., s.17., David Romano, a.g.m., s.273. 230 BM Irak rtibat Brosu tarafndan hazlanan bu belgede semenlere sorulacak sorunun tam olarak ne olaca, tartmal ve alanlar kelimelerinin tam olarak neyi ifade ettii ve bunlara kimin karar verecei, Kerkk ifadesi ile sadece Kerkk ehrinin mi yoksa tm vilayetin mi kastedildii, kimlerin oylamaya katlabilecei, oylamann ulusal apta m yoksa il veya ileler apnda m yaplaca ve referandumun nasl bir oy oran ile kabul edilecei gibi bu karmak durumu aydnlatmaya dnk sorular sorulmutur. Referendum on the Future of Kirkuk and other Disputed Territories, 7 March 2007, http://www.uniraq.org/documents/ES-Non-Paper%20Referndum%20on%20the %20Future%20of%20Kirkuk%20and%20the%20other%20Disputed%20Territories, Eriim:10 Ocak 2009

89

tartmal alanlar ile ilgili sunmu olduu bu belge BM gibi bir kurumun sahip olduu ykmllkler dikkate alnarak BMnin srece nasl dahil edilebileceini anlatan ve ayrca srecin zaten kendi iinde son derece karmak bir yapya sahip olduunu gsteren bir belge nitelii tamtr. Sahip olduu nem neticesinde sadece Irak iinden deil Irak dndan unsurlarn da politik yaklamlarna etkide bulunan Kerkk ve tartmal alanlar konusunda Irakl gruplarn tam bir uzlaya varamamas BMnin srece mdahil olmasna neden olmutur. BM Genel Sekreteri Ban Ki Moon 2007 Eyll aynda sveli Staffan de Misturay Irak zel T emsilcisi olarak atam ve de Misturann ilk faaliyeti 140. maddenin uygulamasnn iptal edilmesi iin Irakl liderleri ikna etmek olmutur.231 Misturann Kerkk bata olmak zere tartmal alanlar ile ilgili temel yaklam nce en az tartmal olan yerlerin zme kavuturulmas, 31 Aralk tarihinde halk oylamasnn gereklememesinin ardndan da oylamann yaplmasnn salanmas iin 6 aylk bir sre ngrmek eklinde oldu ise de tam anlam ile bir uzla ortamnn olmamas neticesinde oylama yine yaplamamtr. Blgesel Krt Ynetiminin olmas yaz srarla istedii halk oylamasnn meclis

gerekletirilememi

aylarnda

gerekletirilen

grmelerinde yansmasn bulmutur. Mecliste seim yasas ile ilgili grmeler devam ederken meclisin Trkmen yelerinin nclnde Kerkkn yaplmas ngrlen seimlere dahil edilmemesi ve Kerkk l Genel Meclisinde Trkmen - Krt - Arap ve Hristiyanlara srasyla 32-32-32-4 orannda g paylam eklinde bir meclis dalm yaplmas teklif edilmi ve bu teklif 22 Temmuz 2008 tarihinde Krt yelerin meclisi terk etmesi sonrasnda seim yasas ile birlikte kabul edilmi ancak bir Krt lider olan Irak Cumhurbakan Celal Talabani ve Cumhurbakan vekili ii Adil Abdl-Mehdi tarafndan veto edilerek meclise geri gnderilmitir.232 Bu noktada Irak slam Yksek Konseyi yesi Adil Abdl-Mehdinin bu yasay reddetmi olmas
231 232

Oil for Soil, s.8 Oil for Soil, s.3.

90

Irakn daha gevek bir federal yapya sahip olmas neticesinde kendi dini ve etnik unsurlarnn youn olduu corafyalarda egemen olmak isteyen iki unsurun (Krt ve ii) bu tutumlarndan hala vazgemediklerini gstermitir. Zaman zaman bulunduu makamn sahip olduu sorumluluklar dorultusunda Irakn toprak btnlne vurgu yapan Celal Talabaninin bylesi bir tavr taknmas Irakn kuzeyinde zellikle Kerkk konusun da daha milliyeti bir sylem gelitiren KDP lideri Mesut Barzani karsnda toplum nezdinde etkinliini kaybetmemek iin atlm bir adm olarak nitelendirilebilecei gibi Kerkk iin Krtlerin Kuds233 benzetmesini yapm bir lider olarak da Kerkk ile ilgili en ufak bir taviz vermek istemedii eklinde de yorumlanabilir. Irak seim yasas ile bir btn halinde Kerkkn 1 Ekimde yaplacak seimlere dahil edilmemesi, Kerkk meclisinde 32-32-32-4 eklinde bir yelik paylam gerekletirilmesi tekliflerini ieren yasann Cumhurbakan Talabani ve vekili Abdl-Mehdi tarafndan veto edilmesinin ardndan meclis 24 Eyll 2008 tarihinde Irak seimlerinin 31 Ocak 2009 tarihinde yaplmas, Blgesel Krt Ynetiminin illerinde (Erbil, Sleymaniye, Dohuk) sei mlerin yaplmamas, bu illerde yaplacak olan seimin Krt meclisi tarafndan karlacak bir yasa erevesinde gerekletirilmesi, bir g paylam dzenlemesi yaplmadan Kerkkte seimlerin yaplmamas, 31 Mart 2009 tarihine kadar g paylam, Kerkkn nfus yaps ve gayrmenkulleri ile ilgili yaratlan hakszlklar ile ilgili Irak Ulusal Meclisine neriler sunmak zere 2 Trkmen, 2 Krt, 2 Arap, 1 Hristiyan yeden oluan bir komitenin kurulmas, Kerkkte seimler gerekleinceye kadar il meclisinin grevine devam etmesi ve Kerkkn statsnn deimemesi, oluturulan komitenin nerileri dorultusunda Irak Ulusal Meclisinin Kerkk iin zel bir seim

233

Jalal Talabani : No Grounds For a Relationship With Baghdad, Middle East Quarterly, Winter 2002, http://www.meforum.org/126/jalal-talabani-no-grounds-for-a-relationship-with, Eriim:23 Aralk 2008

91

yasas hazrlamas aksi taktirde Irak Bakanlk Konseyinin UNAMInin yardm ile byle bir yasay hazrlamas ifadeleri yer almtr.234 1990l yllardan itibaren her zaman kendilerini ABDnin siyasi gdmnde Saddam Hseyin sonrasna hazrlayan Irakl Krt unsurlar 1992 ylnda ilan ettikleri Federe Krt Devletinin bakenti olarak akladklar Kerkk ABDnin varlna ramen elde edememilerdir. ABDnin, igal ettii Irak topraklarndaki politik ncelikleri arasnda yer almayan Kerkk konusunun giderek karmak bir hal almas sorunu iinden klmaz bir hale getirmitir. ABDnin Irak igali sonras srete yaplan anayasal dzenlemelerde Kerkk ile ilgili Krtler lehine bir grnt var ise de Irakn ve blgenin sahip olduu dengeler bu dzenlemelerin uygulanmasnn srekli olarak ertelenmesine neden olmaktadr. Nitekim 2005 yl Ekim aynda kabul edilen Irak Anayasas Kerkk sorununun zm iin 31 Aralk 2007 tarihini iaret etmise de bu tarihte gerekletirilemeyen halk oylamas gnmze kadar yaplamamtr. Irak Anayasas yapm srecinde Kerkk ile ilgili yasal dzenlemeyi istedikleri gibi ekillendiren Irakl Krtler anayasann 140. maddesinin uygulanmasn ve sorunun bir an nce zlmesini

istemektedirler. gal sonras Kerkke yzbinlerce Krtn yerlemesini salayan Blgesel Ynetim, gerekletirilecek bir halk oylamasnda Kerkkn kendi ynetimine dahil olacandan son derece emin bir ekilde srecin tamamlanmasn beklemektedir. Nitekim olas bir halk oylamasnn bu ynde neticeleneceini daha nceki seimler ve halk oylamas gstermitir. 2005 yl Ocak aynda gerekletirilen seimlerde Kerkk meclisinin 41 sandalyesinden 26 tanesini Krt yeler, 9 tanesini Trkmen yeler, 6 tanesini de Arap yeler kazanmtr.235 Seimlerin Irakn igal altnda olduu ve olas usulszlklerin denetim altna alnmasnn son derece zor olduu b ir
234 235

Oil for Soil, s.4.; Kenneth Katzman, a.g.m., s.5 Brief on Kirkuk Provincial Council KPC, http://www.kirkukpc.net/English/brief_on_ kirkuk_provincial_council%20KPC.htm, Eriim:12 Nisan 2009, Oil for Soil, s.3.

92

dnemde

gerekletirilmi

olmas

seim

sonular

ile

birlikte

deerlendirilmesi gereken bir konu olarak karmza kmaktadr. Nitekim Trkmenler bu seimlerde birok usulszlk yaandn iddia ederek seim sonularnn kendi politik glerini yanstmadn ifade etmilerdir. Bu tr olumsuzluklar bir tarafa brakldnda Krt etnik grubu haricinde dier etnik gruplarn kendi aralarnda bir birlik oluturamam olmalar seimler neticesinde byle bir tablonun ortaya kmasna neden olmutur. Krt etni k gruplar ile birlikte Kerkk ierisinde etkin bir konuma sahip olan Snni ve Trkmen kesimler seimlerin usulsz bir ekilde gerekletirildiini ileri srerek l Meclisini boykot etmiler ve meclis toplantlarna uzunca bir sre katlmamlardr. Bu durum da Kerkk ile ilgili mecliste alnan kararlarn Krtlerin istedii dorultuda kmasn salam ve bu da Kerkk ile ilgilenen tm kesimlerin Kerkkn zerine odaklanmasna neden olmutur. Irakn toprak btnln savunan iileri, Irakn ok gevek bir federal yapya dnmesini isteyen iileri, Irakn toprak btnln savunmalarnn yannda igal kuvvetlerine ve zellikle lkenin kuzeyinde Krtlere kar mcadele veren Snni gruplar, ii ve Snni d ini kimlikler arasnda blnm, blge lkelerinden Trkiyenin desteini alan Trkmenleri iinde barndryor olmas ve bunlarn yannda belki de en nemlisi 6 tane petrol sahas ile 13.5 milyar varil petrole sahip olmas 236 Kerkkn Irakta en tartmal vilayetlerden biri olmasna neden olmutur. Her ne kadar anayasal dzenlemelerde baz zm yollar belirtilmi ise de sahip olduu bu vasflar neticesinde Kerkkn statsnn ne olaca hala belirsizliini srdrmektedir. Blgesel Krt Ynetimi yetkilileri zaman zaman kendilerinin Iraktan ayrlmak gibi bir dnceleri olmadn ifade etseler de petrol zengini Kerkk elde ettikten sonra buradan salanan geliri merkezi hkmet ile paylamak istemeyeceini dnen kesimler tarafndan Kerkkn Blgesel Ynetimin idaresi altna girmesi bamsz bir Krt
236

Bu oranlar ile birlikte Kerkk Irakn toplam petrol rezervlerinin %12sine sahip bir vilayettir. Kamil al-Mehaidi, Geographical Distribution of Iraqi Oil Fields and Its Relation With the New Constitution, http://www.iraqrevenuewatch.org/reports/052706.pdf, Eriim:10 Ocak 2009, s.4.

93

devletinin ilk adm olarak grlmektedir. zellikle bamsz bir Krt devletini kendi toprak btnlkleri iin bir tehdit olarak alglayan blge lkeleri ran, Suriye ve Trkiye byle bir olasla iddetle kar kmakta ve buradan hareketle Iraka ynelik d politik almlarnda Kerkk konusuna byk bir nem atfetmektedirler. Bu noktada Irakn toprak btnln dikkate alan bir ekilde Kerkkn hibir blgeye balanmadan kendisine zel bir stat verilmesi sorunun Krtler haricinde zme kavuturulmasn salayacaktr. Byle bir zm sonrasnda Krtlerin gemite olduu gibi tekrar silaha sarlma ihtimalleri ise yine gemite olduu gibi d destek olguna baldr. IV. KRT YNETMNN ABD, SURYE VE RAN LE LKLER 1992 ylnda kurmu olduklar fiili ynetimlerine Irak igali sonras anayasal dzenlemelerde resmilik kazandran Krt ynetimi artk bu erevede Irakn yasal bir unsuru olarak faaliyetlerine devam etmeye balamtr. Krt ynetimi bu balamda dnya lkeleri ile temasa gemektedir. Dnya siyasi dengelerini etkileyebilme kudretine sahip Rusya, ngiltere, Fransa, Almanya ve in gibi lkeler ile eitli boyutlarda iliki iinde olsa da Krt ynetminin mevcut konumuna ve geleceine en fazla etkide bulunabilecek lkeler olarak ABD, Trkiye, ran ve Suriye karmza kmaktadr. A. ABD ile likiler Gemi dnemlerde BAAS ynetimine kar Krt unsurlar ile temasa geen ABD ynetimi zellikle Irakn Kuveyti igali ile patlak veren Krfez Sava sonrasnda Saddam Hseyin ynetimini devirebilmek iin Krtler ile ncekilere nazaran daha youn bir ekilde iliki kurmutur. Irakn Kuveyti igal etmesinin ardndan BM kararlar dorultusunda birok lke ile birlikte Iraka kar savaan ve Kuveyti Irak igalinden kurtaran ABD ynetimi bunun

Blgesel Krt Ynetiminin Trkiye ile olan ilikileri bir sonraki blmde anlatlacaktr.

94

ardndan ABD bakannn bizzat kendi azndan kan sylemler ile ayaklanan Krtlerin zerine giden Badat Ynetimine kar Irakn kuzeyinde Krtler iin gvenli bir blge oluturmutur. Yaln bir bak asyla deerlendirildiinde sadece insani adan oluturulmu bir blge olarak grnse de bu blge gnmzde artk anayasal bir stat kazanan Blgesel Krt Ynetiminin fiziki nvesini tekil etmitir. ABDnin senelerce Souk Sava olgusu erevesinde mcadele verdii SSCBnin 1990l yllarn balarndan itibaren tarih sahnesinden siliniyor olmas ABDnin Ortadouya ynelik d politik almlarna son derece byk etkide bulunmutur. Bu balamda Krfez Sava sonras blge lkelerinden ran ve Iraka kar ifte evreleme Politikasn yrrle koyan ABD ynetimi bu politika erevesinde her iki lkenin sahip olduu rejimlerin yine kendi vatandalar tarafndan devrilmesini hedeflemitir. Bu politikann uygulamaya konulduu zaman dilimi ierisinde fiili adan kendi ynetimlerini kurmu bulunan Irakl Krtler ABD ynetiminin Iraka kar uygulamaya alt ifte evreleme Politikas erevesinde Irakn iinden ibirlii yaplabilecek en uygun kesim olmutur. 1992 ylnda kurulmu olan Krt ynetimi de kendilerinin byle bir yapya sahip olmasn salayan lkenin kuzeyindeki gvenli blgenin mimar olan ABD ile birlikte hareket etmenin hedeflerine237 ulama noktasnda en iyi yntem olacann farkndal ile ABD ynetimi ile ilikilerini gelitirmeye balamtr. Her iki taraf da Saddam Hseyin kartl noktasnda ortak paydada yer almlarsa da bir tarafta ABDli baz yetkililer tarafndan Saddam Hseyine kar yrtlen bu politikann baarsz olaca ynnde sylentiler dier tarafta da Krt Ynetimi ierisinde farkl sebeplerden tr KDP ile KYB arasnda atmalar ortaya kmaya balamtr. Saddam Hseyini Irakl muhalif unsurlar araclyla devirme planlar yapan ABD ynetimi Krtler arasnda cereyan eden atmalar sona erdirmek iin eitli giriimlerde
237

Molla Mustafa Barzani liderliindeki Krtler zerk bir yapy kendileri iin hedef gstermilerken 1990l yllarn balarndan itibaren bu hedef bir kademe daha ileri giderek federasyona dnmtr.

95

bulunmutur. ABD ynetiminin bu giriimleri aralarnda kkl farkllklar bulunan KDP ile KYB arasndaki atmalarn ksa sre iinde sona ermesini salayamamtr. ki Krt grup arasndaki atma Souk Sava sonras dnya apnda tek sper g konumuna gelen ABD ynetimi tarafndan dahi ksa sre ierisinde sonlandrlamamtr. 1994 yl ortalarnda balayan ve 1998 ylnda ABDnin duruma mdahale etmesi neticesinde salanan atekes ile son bulan atma ortam ABDnin Saddam Hseyin ynetimine kar gelitirmi olduu politikalarn bir duraklama dnemi yaamasna neden olmutur. 1998 ylnda ABDnin bakenti Washingtonda ABD dileri bakannn da imza att bir anlama neticesinde Irakl Krt gruplar ABDnin Irak sonras yaplanmasnn ba aktr halinde gelmitir. Bu antlama erevesinde Irakl Krtler Saddam Hseyin sonras federal bir Irakn kurulmas ynnde bir uzlaya varmlar ve ABD dileri bakan Albraight da bu uzla metninin altna imza atmtr. Bylece ABD ynetimi lkelerin i ilerine karmama ilkesini ihlal ederek Irakn nasl bir yapya sahip olmas gerektii ynndeki bir belgeye imza atmtr. 1998 ylndan itibaren Irakn gelecei ile ilgili politik almn resmi bir belge ile tm dnyaya ilan etmi olan ABD ynetimi bu hedefini gerekletirmek iin zellikle Irakl muhalifler arasnda en rgtl yapya sahip olan Krtler ile faaliyetlerini daha da sklatrmtr.238 ABD ynetimi ile Krt Ynetimi arasnda bu hedef dorultusunda ilikiler daha da younlamtr. Nitekim 11 Eyll saldrlarnn ardndan Afganistana mdahele eden ABDnin bir sonraki hedefinin Irak olaca ayyuka knca Irakl Krtler 1998de Washingtonda varm olduklar uzla neticesinde 2002 yl Ekim aynda bu hedefe ulamada birinci adm oluturacak olan K rt Meclisini uzunca bir aradan sonra tekrar amlardr. Dnemin ABD Dileri bakan Colin Powell da bu al trenine bir tebrik mesaj gndererek ABD ynetiminin bu duruma bak asn sergilemitir. ABD adm adm Saddam

238

smail Dursun, ag.m., s.142.

96

Hseyini devirme ve Saddam Hseyin sonras yeni Iraka federal bir yap kazandrma niyetini ak etmitir. ABD ynetiminin neredeyse ran Irak savandan bu yana devirmeye alt Saddam Hseyin ynetimi yaklak 15 senelik bir sre ierisinde Irakn kendi i dinamikleri tarafndan d destek vastasyla ypratlmtr. Saddam Hseyin ynetimi her ne kadar ypratlmsa da bu sre zarfnda ynetim devrilememi ve ABDnin bu yndeki giriimleri fiyaskoyla neticelenmitir.239 Saddam Hseyini devirmek iin Irakl muhaliflere her trl destei veren ABD ynetiminin 2000 ylnda ynetime Cumhuriyeti George W. Bushun gelmesinin ardndan blgeye bak as deimitir. 11 Eyll saldrlarnn ardndan ilan edilen Bush Doktrini paralelinde Afganistana mdahale eden ABD bundan sonraki srete tm dnyann jandarmalna soyunarak dnya barna tehdit olarak alglad terr unsurlarna kar mcadele edeceini, bu mcadelesinde dier devletlerin ya kendilerinden yana ya da bu unsurlardan yana olacan vurgulayarak dnya devletlerini Souk Sava dneminde olduu gibi kesin izgilerle ayrma gayreti iine girmitir.240 Bu balamda ABD ynetiminin kitle imha silahlarna sahip veya bu tarz silahlar gelitirmekte olan lkeler olarak niteledii er Ekseni ierisine Irak da dahil ederek terrist unsurlara destek vermek veya silah tedarik etmek iddialar erevesinde Afganistandan sonra Iraka mdahale edecei telaffuz edilmeye balanmtr. ABDnin Iraka mdahalede bulunacan gren Krt ynetimi ABD ynetimine byle bir durumda her zaman yanlarnda olacaklarn belirten mesajlar iletmitir. Nitekim 20 Mart 2003te balayan Irak igali sresince Irakl Krtler ABDnin Irak topraklarnda en sk mttefikleri konumuna gelmilerdir.
239

Blge

lkelerinden

Trkiyenin

ABD

askerlerinin

kendi

Serhat Erkmen, Byk Ortadou ve Ortadouda deolojik ve Siyasal Sorunlar, Geniletilmi Ortadou ve KuzeyAfrika Projesi Sempozyumu, stanbul, Kltr Giriimi, Nisan 2006, http://www. iksv.org/hi/genel/kg/bildiri/bil_serhat.htm, Eriim:22 ubat 2009 240 Tayyar Ar, a.g.e., s.250.

97

lkesinden Iraka cephe amasna izin vermemesinin ardndan Irakn kuzeyinde yaamakta olan Krtlerin bu noktadan ABD askeri unsurlarnn Badat ynetimine kar cephe amalarn salamalarnn yannda corafyay ok iyi bilen askeri unsurlar ile ABD operasyonlarna bizzat destek vererek Badat ynetiminin ypratlmasnda byk etkileri olmutur.241 Bu noktada Irakl Krtlerin gemite olduu gibi yine d destek olgusu ile birlikte Badat ynetimine kar bir oluum iinde hareket ettii grlmektedir. Irakn ABD tarafndan igal edilmesinin ardndan Krt Ynetimi fiili adan egemen olduu etki alann geniletmek istemesinin yansra kendi konumuna yasal bir stat kazandrma gayretleri iine de girmitir. Petrol asndan son derece zengin olan ve iinde barndrd farkl etnik unsurlar ile Irakn kk modeli olarak nitelendirilen Kerkkn ABD birlikleri tarafndan igal edilmesinin ardndan Krt silahl unsurlar olan pemergeler tarafndan kontrol altna alnmas zellikle blge lkelerinden Trkiyenin byk tepkisine neden olmu ve bu durum ABDli askeri unsurlarn Kerkkn kontroln ele geirmesi ile son bulmutur. Snrlar iinde Krt nfus barndran neredeyse her il, ile ve daha kk idari birimleri kendi blgesi snrlar iine almaya alan Krt Ynetimi tartmal alanlar olarak beliritilen yerleim yerlerine youn bir ekilde Krt nfus aktarmtr. Bylece Krt Ynetimi Irakn idari taksiminin ekillenmesine yardmc olacak etkenleri Irak igal altnda bulunduran ABD ynetiminin gz yummas ile kendi lehine dntrmeye almtr. Krtler nfus hareketlerinin haricinde Irakn ok gevek bir federal bir yapya sahip olmasn salayan anayasal dzenlemelerin yaplmasnda da ok byk etkiye sahip olmulardr. Krt Ynetiminin bylesi bir tutum iine girmesi 1991 ylndan bu yana elde edilen edinimlerin kaybedilmemesi odak noktas alnarak gelitirilen politikalar olarak karmza kmaktadr. Irakl Krtlerin Snni gruplarn igal srecini boykot ederek hibir srece dahil olmamas
241

Irakl Krt unsurlarn ABD operasyonlarndaki konumu iin baknz : Richard Andres, The Afghan Model in Northern Iraq, The Journal of Strategic Studies, Vol. 29, No. 3, June 2006

98

neticesinde senelerce Badat ynetimi tarafndan bask altnda tutulan iiler ile birlikte Irakta ok gevek bir federal yap oluturma abalar igal srecinin balangcnda gl bir merkezi yap ina etmeye alan ABD ynetimi ile kar karya kalmalarna neden olmutur.242 gal sreci sonras ok gevek bir yap iinde olacak Irakta iilere rann, Snni oluumlara Snni Arap dnyasnn, Krtlere de kendi iinde Krt nfus barndran blge lkelerinin etkide bulunabileceini gren ABD ynetimi gl bir merkezi yapda srarc olmutur. ABD ynetiminin srarl bir ekilde takip ettii gl merkezi bir yap kurma giriimleri 2005 ylnda dzenlenen seimler neticesinde yara almtr. Irak oluturan etnik ve dini kimlikler mecliste bu temellere dayanan bir tablonun ortaya kmasna neden olmutur. Bir tarafta igal kuvvetlerine kar silahl mcadele veren Snni gruplarn, dier tarafta da rann etkisi altnda olduu iddia edilen ve dini bir ynetim ina etmeye alan iilerin varl Irak kendi politik vizyonu erevesinde yaplandrmaya alan ABD ynetimi iin Krtleri daha da nemli klm ve bu durum da Krtlerin gevek yapl federal bir yap kurma isteklerinin ABD ynetimi nezdinde kabul grmesini beraberinde getirmitir.243 Nitekim hazrlanan Irak Anayasasnda da bu ynde dzenlemeler gerekletirilmitir. Bunun yannda blge lkelerinin Ortadou corafyasna ve Iraka ynelik d politik almlarnda Krt ynetimi ABD politikalarnda nemli bir yer igal etmitir. ABDnin Krt Ynetimine kar baknda en byk yeri ise ynetimin olas bir bamszlk ilan igal etmektedir. ABD politikalarnda nemli bir konuma sahip olan Krt ynetiminin federal bir yapnn ardndan bamsz bir Krt devleti kurma hayallerine sahip olduu iddias ABD ynetiminin u an itibariyle olumlu karlamad bir durum olarak karmza kmaktadr. Ortadou corafyasnda bamsz bir Krt devletinin blge lkelerine kar
242

Aram Rafaat, U.S. Kurdish Relations in Post-Invasion Iraq, Middle East Review of International Affairs, Vol. 11, No. 4 December 2007, s.79. 243 Aram Rafaat, a.g.m., s.82.

99

koz olarak kullanlmas gibi ABDye salayaca kazanmlarnn yannda zellikle enerji arz asndan istikrarl ve ABD yanls bir Ortadou corafyasnn bir anda atma ortamna girmesi gibi kaybettirecei durumlar da sz konusudur. ABD ynetimi Krtlerin blge zerindeki bu etkilerini dikkate alarak bir denge kurmaya almaktadr. Bu noktada ABD ynetiminin u amalar dorultusunda Krt ynetimi ile ilikilerini scak tutmaya altn syleyebiliriz:244 - ) Kendine yardm edenleri dllendirdiini tm dnyaya gstermek - ) Irak macerasnn ardndan bir baar hikayesi brakabilmek - ) Dnya petrol rezevleri bakmndan nemli bir yere sahip olan Irakn kuzey blgesini kontrol altnda tutabilmek - ) srailden sonra Ortadou corafyasnda yeni bir mttefik yaratmak - ) Blge lkelerini ABD politikalarna kar daha yapc olmaya sevk etmek Bu unsurlarn yannda ABDnin u dnceler erevesinde de Krt ynetimi ile ilikilerini seviyeli bir izgide tuttuunu syleyebiliriz : 245 - ) Olas bamsz bir Krt devleti halinde ran gdmnde bir ii devletinin zellikle lkenin gneyindeki petrol yataklarna sahip blgede kurulma ihtimalinin olmas - ) Snni Arap dnyasn karsna almak istememesi - ) Trkiye ile ilikilerin bozulma ihtimalinin olmas ABDnin Krt ynetimi ile ilikilerinin seyrini belirleyen bu olumlu ve olumsuz etkenler bundan sonraki srete her iki tarafn da dikkatle deerlendirecei ve bu deerlendirmelerin neticesinde elde edecei bulgular erevesinde izleyecei politikaya ekil verecek unsurlar olarak grnmektedir. Bu balamda yeni ABD bakan olan Barack Obamann Iraktan ziyade Afganistana arlk veren bir d politik sylem ierisinde olmas Krt ynetiminin blge nezdindeki etkinliine olumsuz ynde etki
244

anl Bahadr Ko, ABDnin Kuzey Irak Politikas ve Trkiyenin karlar zerindeki Etkileri , Stratejik Analiz , Haziran 2007, s.32 245 anl Bahadr Ko, a.g.m., s.34.

100

edebilecek bir unsur olarak karmza kmaktadr. Nitekim Irak ile ABD arasnda 17 Kasm 2008 tarihinde imzalanan SOFA (Status of Forces Agreement) erevesinde ABD askeri unsurlarnn 2011 yl itibariyle Iraktan ekilecek olmas ABDnin yeni dnemdeki Irak politikasnn nemli bir ayan oluturmaktadr. Bu anlamann gerekletirilecek halk oylamasnda reddedilmesi ihtimalinin yansra Barack Obamann yardmc olarak setii Joe Bidenn 2007 ylnda hazrlad ve ABD Kongresi tarafndan da kabul edilen Irakn e blnmesi ve ABD askerlerinin Irakn kuzeyine yerletirilmesi gibi bir plann da gereklemesi ihtimal dahilindedir.246 Irakn e blnmesi ihtimalinin Ortadou corafyasnn dengeleri dikkate alndnda ABDnin lehine bir tablo ortaya karmayacann akl karsnda sadece ABD askeri unsurlarnn Irakn kuzeyine yani Krt ynetiminin olduu blgeye yerletirilmesi ihtimali artk Krt ynetiminin tamamen ABD gdmnde hareket etmesine ve zgn bir blge politikas yrtememesine neden olacaktr. Bu balamda zellikle slam dnyas zerinde olumlu bir etki yaratmaya abalayan yeni ABD ynetimi Irakn toprak btnln tehlikeye atacak bir takm giriimlerde bulunan Krt ynetimininin isteklerini Arap dnyas genelinde oluturmaya alt olumlu havay baltalamamas iin bir dnem daha gz ard edebilecektir. B. Suriye ile likiler Bir Fransz mandas iken 1946 ylnda bamszln kazanm olan Suriye devleti Ortadou corafyasnda topraklar zerinde Krt nfus barndran lkeler arasnda yer almaktadr. zellikle lkenin kuzeyinde Trkiye ve Irak snrlarna yakn blgelerde yaayan Suriyeli Krtlerin toplam Suriye nfusu iinde yaklak 2 milyon olduklar tahmin edilmektedir.247 Gnmzde bu nfusun yaklak 160 bini mlk sahibi olamayan, oy kullanamayan,
246

kamu

kurumlarnda

alamayan

yabanc

statsnde

Bilgay Duman, Barack Obamann Irak Politikas ve Trkiye Irak likilerine Etkileri, Ortadou Analiz, Cilt:1, Say:1, Ocak 2009, s.32-33. 247 Gary C. Gambill, The Kurdish Reawakening in Syria, Middle East Intelligence Bulletin, April 2004, Vol:6, No:4, http://www.meib.org/articles/0404_s1.htm, Eriim:10 Ocak 2009

101

bulunurken yaklak 75 bini de kimlik kartna dahi sahip olmayan kaytsz statsndedir.248 2 milyon gibi bir nfusa sahip olmalarna ramen Suriyeli Krtlerin bir ksm am ynetiminin eitli bask politikalar neticesinde bylesi kt durumlarla kar karya kalmlardr. am ynetimlerinin Krtlere kar uygulad bu tarz baskc politikalar neticesinde Suriyeli Krtler kiisel ve kollektif haklarn oundan mahrum kalmlardr. Bu balamda siyasal faaliyetlerde bulunmak gibi bir haktan da mahrum kalan Krtler Suriye siyasi yaamnda kendi karlarn gzetecek kkl politik ve sosyal yaplara sahip olamamlardr. lk politik yaplarn Suriye Krdistan Demokratik Partisi adnda 1957 ylnda kuran Suriyeli Krtler gnmz itibariyle 13 siyasal partiye sahiplerse de bu partilerin hibirisi yasal nitelie sahip deildir.249 Snrlarnda yaamakta olduklar Irak ve Trkiye topraklar zerinde yaayan Krtlerin bu ekilde snrlamalara maruz kalmyor olmas Suriyeli Krt gruplar arasnda am ynetimine kar bir tepki olumasna neden olmaktadr. Suriye iinde yaayan en byk etnik aznlk olmalarna ramen ynetim baznda seslerini hibir zaman duyuramam olan Krtler kendilerinden sadece birka yz kilometre mesafe tede yaayan Krtlerin her trl haklara sahip olmalarndan etkilenmilerdir. Suriye ynetimini 1970 ylndan bu yana elinde bulunduran ve Arap Alevilii olarak adlandrlan Nusayri aznlk grubuna250 mensup Hafz Esadn 2000 yl Haziran aynda lmesinin ardndan yerine geen olu Bear Esadn Suriyeli Krtlere ynelik uygulamalar dnemin getirmi olduu koullar dikkate alndnda babasndan farkllk gstermitir. 1990l yllar boyunca ran- Irak Savandan ve Krfez Savandan kalma bir rekabet ortam251

248 249

Garry C. Gambill, The Kurdish Reawakening Robet Lowe, The Syrian Kurds: A People Discovered, Chatham House Middle East Programme Briefing Paper, January 2006, http://www.chathamhouse.org.uk/pdf/research/mep/ BPSyrianKurds.pdf, Eriim:23 Aralk 2008, s.4 250 Arif Keskin, ran-Suriye likileri, Stratejik Analiz, Cilt:9, Say:100, Austos 2008, s.30. 251 Suriye, ran-Irak Savanda ran desteklerken, Krfez Savanda da Iraka mdahale eden ABD nclndeki Koalisyon Kuvvetlerine destek vermitir. Oytun Orhan, Ortadounun Dman, s.175-176.

102

iinde bulunan BAAS ynetimlerine sahip Irak ve Suriye devletleri, topraklarnda yaamakta olan Krt unsurlara kar son derece baskc politikalar uygulamlardr. Irakl Krtler ABDnin korumas altnda devlet benzeri bir yapya kavumu ise de Suriyeli Krtler bu kadar ansl olamamlardr. Nitekim Suriyeli Krt unsurlar zaman zaman politik adan kimi projeler hazrlayarak Suriye topraklar zerinde tpk Irakta olduu gibi kendi idari yaplarn kurmak istemiler ancak bu gerekleememitir. Gnmzde Irak topraklar zerinde var olan bir Krt Ynetiminin ba aktrleri KDP ve KYBnin liderleri ile Suriye ynetimi zellikle Suriye ile Irak arasndaki rekabet ortamnn zirvede olduu dnemlerde sk bir ekilde gelimitir. Suriyenin bakenti am birka kez bata Krtler olmak zere Irakl muhalif unsurlarn toplantlarna ev sahiplii yapmtr. 1990l yllar boyunca Irak ile olan rekabet ortamnn getirdii koullar dorultusunda Badat ynetimi ile aras iyi olmayan am ynetimi zellikle 1990l yllarn sonlarndan itibaren Irak ile olan ilikilerini normalletirmeye balamtr. Suriyenin Saddam Hseyin ynetimi ile ilikilerini normalletirmeye balamas Irakl Krt liderler tarafndan tepkiyle karlanmtr. 252 Bu dneme kadar Irakl Krtler ile Suriye ynetimi arasnda Suriyenin Badata kar Irakl Krt gruplar desteklemesi, Irakl Krt gruplarn da Suriyeli Krtler ile sk temasa gememesi eklinde beliren iki tarafl ilikilerin boyutu deimeye balam ve Irakl Krt liderlerin Suriyeli Krtlere olan ilgi ve destei artm aya balamtr.253 Hafz Esadn 2000 ylndaki lmnn ardndan ynetime gelen oul Bear Esad iktidarnn ilk yllarnda Suriyeli Krtlere ynelik getirilen almlar254 zellikle bu noktada Irakl Krt unsurlarn Suriyeli Krtlere olan ilgilerini azaltmaya dnk giriimler olarak nitelendirilebilir. Nitekim Suriye 252 253

Gary C. Gambill, The Kurdish Reawakening Oytun Orhan, Suriye Krtleri ve Trkiye, Stratejik Analiz, Mays 2006, s.79. 254 am Bahar olarak adlandrlan Bear Esad ynetiminin ilk yllarnda Krt siyasi partileri toplantlar dzenlemiler, kitap ve kaset satabilmiler, Krte dil kurslar aabilmiler, hatta BAAS ynetiminin iki st dzey yetkilisi yasal olmayan 6 Krt siyasi partisinin kurduu Krt Demokratik ttifak ile grmeler gerekletirmitir. Gary C. Gambill, The Kurdish Reawakening

103

Irak ilikilerinin normallemeye balamasnn ardndan Irakl Krt liderler Suriyede yaamakta olan Krtlerin kt koullar altnda yaamlarn srdrdklerini ve birok hakkn ellerinden alndn belirterek am ynetimini eletirmeye balamlardr. Bear Esadn sergilemi olduu olumlu yaklam fazla uzun srmemitir. ABDnin 11 Eyll saldrlarnn ardndan Afganistan mdahalesi sonras Iraka da mdahale edeceinin aa kmas ile bi rlikte Suriye ynetiminin bu olumlu giriimleri yava yava son bulmutur. ABDnin Irak igal etmesinin ardndan Krtler ile ok sk ilikilere sahip olmas ve Irakl Krt liderlerin Irak topraklar zerinde yasal ve etkin bir konuma gelmi olmalar Suriye ynetimi zerinde endieye sebebiyet vermitir. Nitekim ABDnin ilan etmi olduu projeler/stratejiler/doktrinler erevesinde Ortadou corafyasnda demokratik olmayan ynetimleri hedef alacan belirtmi olmas Suriyenin endielerini hakl karmtr. Bundan sonraki temel parametrelerini ABDnin Irakta baarsz olmasna dayandran Suriye Irakn kuzeyindeki Krt ynetiminin ABD ile sk bir iliki iinde olmas ve ABDnin Iraktaki baarsnn kant olurcasna kenin kuzeyinde istikrarl bir yap kurulmu olmas neticesinde Irakn kuzeyindeki Blgesel Krt Ynetimi ile arasna mesafe koymutur.255 Suriyeli Krtlerin iinde bulunduklar olumsuz koullara ramen Irakl Krt unsurlarn gemi dnemlerde yaptklar gibi bir zerklik veya bamszlk talepleri sz konusu deilse de256 Irakn kuzeyinde yaanmakta olan isitkrarl yapdan etkilenmemeleri imkansz gibi grnmektedir. 12 Mart 2004 tarihinde Suriyenin kuzeydousunda, Trkiye snrna yakn Kaml ehrinde bir Arap futbol takm ile bir Krt futbol takmnn karlamas srasnda bir tarafn seyircilerinin Celal Talabani, Mesut Barzani ve ABD Bakan Bush posterleri tayarak siyasi sloganlar atmas, kar tarafn da
255

Oytun Orhan, Kuruyunca Sula, Uzaynca Buda : Suriyenin Kuzey Irak ve Krt Politikas, Stratejik Analiz, Haziran 2007, s.53-54. 256 Oytun Orhan, Suriye in Nasl Bir Demokrasi : Bask m Tevik mi ?, Avrasya Dosyas slam ve Demokrasi zel Says, Cilt:11, Say:3, 2005, s.181.

104

Saddam lehinde sloganlar atmas eklinde balayan atmalarn gnlerce srmesi ve lmlere neden olmas257 henz 4 gn ncesinde Irakta Krtlerin siyasi ve sosyal haklarn kabul eden Irak Gei Dnemi Yasasnn kabul edilmi olmas ile birlikte dnldnde Suriye Krtlerinin Irakn kuzeyinde yaanan olaylardan nasl etkilendiini gstermektedir. Bu olaylar srasnda gstericilerin Suriye bayraklarn yakmalar ve ilk defa zgr Krdistan, igal bitene kadar ayaklanma gibi sloganlar atmalar ise Irakn kuzeyinde Krtler asndan yaanan son derece elverili durumdan nasl etkilendiklerinin ak bir delili niteliindedir. Suriye Krtlerinin etkilenmi olmalarnn yannda Kuzey Irakl Krtler de onlara ilgi gstermilerdir. Hatta KDP lideri Mesut Barzani Suriyeyi Krtlere bask yapmakla sulam ve Suriyeli Krtleri Irakn kuzeyine mlteci olrak kabul edebileceini belirtmitir. 258 Barzaninin byle bir aklamada bulunmu olmas Krtlerin yaad btn corafyala rda etkin olmaya altnn gstergesi olarak kabul edilebilir. Irakn kuzeyinde yaanan olaylardan son derece hzl ve youn bir ekilde etkilenen bir Krt nfusa sahip olan Suriye ynetimi bu dur um karsnda Blgesel Krt Ynetimi ile ilikilerini Irakn kuzeyinde yaanan gelimelere paralel bir ekilde belirlemektedir. Krt ynetiminin hamisi rolndeki ABDnin Ortadou corafyasnda gerekletirecei faaliyetlerin dorudan hedefi haline gelmesi halinde de ABDnin bu politikalarn engelleme gayretleri iinde Krt ynetimi ile ilikilerini ekillendirebilecek olan am ynetimi u aamada ABDnin Iraktan ekilme srecini, Krtlerin olas bir bamszlk ilann veya silahl mcadeleye girime ihtimalini ve zellikle uzunca bir aradan sonra ilikilerini gelitirdii kuzey komusu Trkiyenin Krt ynetimine kar izleyecei politikay dikkate alarak kendisine bir yol haritas izmeye almaktadr. C. ran ile likiler
257

Abdi Noyan zkaya, Suriye Krtleri : Siyasi Etkisizlik ve Suriye Devletinin Politikalar, Uluslararas Hukuk ve Politika Dergisi, Cilt:2, No:8, 2007, s.103-104. 258 atmalar Yaylyor, Ordu Sertleiyor: Suriyede l Says 70i Geti, Milliyet Gazetesi, 15 Mart 2004, http://www.milliyet.com/2004/03/15/siyaset/siy02.html,

105

Kkl bir devlet geleneine sahip ran devleti, topraklar zerinde yaklak olarak 5 milyon Krt nfus barndrmaktadr. Bunun yannda tarihteki tek Krt cumhuriyeti olan Mahabad Krt Cumhuriyeti de ran topraklar zerinde kurulmutur. ok ksa sreli olan bu cumhuriyetin ardndan Krt siyasi oluumlar gerek ran gerekse de Irak topraklar ierisinde faaliyetlerine devam etmiler ve gnmz Krt oluumlarnn temelini oluturmulardr. 20.yy.n sonlar itibariyle bu oluumlarn liderleri konumuna gelen Mesut Barzani ve Celal Talabani birer siyasi aktr olarak zaman zaman ran devleti ile eitli boyutlarda iliki ierisine girmilerdir. Bu balamda ran devleti bu iki lider nezdinde Irakl Krtler ile 1980-88 yllar arasnda savat Iraka kar ibirlii yapmtr. Krt liderler meydana gelen konjoktrel deiimler neticesinde zaman zaman saf deitirip Irak tarafnda yer alsalar da genel bir ereveden bakld taktirde ran ile Irakl Krtlerin Badat ynetimine kar ayn cephede yer aldklarn syleyebiliriz. Hatta ran topraklar KDP ve KYB birliklerinin Irak kart operasyonlar iin bir s haline gelmitir.259 Krfez Savann ardndan Iraka kar oluturulan koalisyona nclk eden ABD blgede Irakl Krtlerini kendisi iin mttefik olarak semi ve onlar iin Irakn kuzeyinde gvenli bir blge oluturmutur. Bu durum ABDnin blgede gelien olaylara daha yakndan mdahil olabilmesini ve Irakl Krtlerin hamilik grevini stlenmesini salamtr. Bundan sonraki srete ran iin Irakl Krtler ile birlikte hareket edebilme dnemi sekteye uramaya balamtr. Artk Krtler Badata kar mcadelelerinde daha ok ABDden destek almaya balamtr. Blge zerinde ABD ve srail gibi lkelerin faaliyette bulunmas korkusunu tayan ran ise Krtlerin bamsz bir devlet ilan etmesi korkusunu tayan dier blge lkeleri Suriye ve Trkiye ile birlikte hareket ederek Irakl Krtlerle olan ilikilerini kesmemeye almtr.260 Blgesel Krt Ynetimini oluturan KDP ve KYBnin 1994te balayan i atmalar sresince taraflar sadece bat blokunu oluturan
259 260

Arif Keskin, rann Kuzey Irak Politikas, Stratejik Analiz Dergisi, Haziran 2007, s.44 Arif Keskin, a.g.m., s.46.

106

ABD ve Trkiye gibi lkelerin etki alanna terk etmek istemeyen ran ynetimi taraflar bir uzla salayabilmek iin Tahranda biraraya getirerek sreten dlanmadn salanamamtr. 1996 ylnda atmalarn devam ettii bir srada ran Devrim Muhafzlar Birlii, KYBnin izni ile ran Krdistan Demokratik Partisi unsurlarn etkisiz hale getirmek iin KYBnin ynetiminde bulunan topraklara girmi ve buradan ilerleyerek KDPnin kontrolnde bulunan Erbilin KYB idaresi altna girmesini salamtr.261 Bylece ran kuzey ve gneyinde uua yasak blgeleri bulunan, bu uua yasak blgeleri SSCB sonras dnyada tek sper g olarak belirmi ABD tarafndan denetlenen, tm dnya tarafndan ekonomik ambargoya maruz braklan, lke topraklarnn bir ksmnda fiili egemenliini kuramayan, rejimi her an devrilme tehlikesi yaayan ve Ortadou corafyasnda bu ekliyle kendine has bir yap olarak siyasi dengelerin odak noktasn tekil eden Irak topraklarnda bir d politik ara olarak kulland Krt oluum sayesinde askeri ve daha ok siyasi bir manevra gerekletirmitir. Her ne kadar bu birlikler KDP ile ibirlii halinde Irak askeri unsurlarnca ran topraklarna geri ekilmek zorunda braklmlarsa da rann Irakn kuzeyinde 1990l yllar boyunca cereyan eden olaylarla ne kadar yakndan ilgilendiini gsteren bir emare olarak karmza kmaktadr. Gerekletirmi olduu bu manevra ile ran, blgede yaanan gelimelere yeri geldiinde mdahale edebilecek nfuza ve kudrete sahip olduunu gstermitir. rann gerekletirmi olduu bu faaliyet kendisinin blge politikalarndaki etkinliini n plana karmasnn yansra Saddam Hseyinin KDP ile ksa sreli de olsa ilikilerinin yumuamasn dier taraftan da Badatn giriimine fkelenen ABD ynetiminin tepki mahiyetinde
261

gstermitir.

Bu

grmelerde

tam

bir

uzla

Hanna Yousif Freij, Tribal Identity and Alliance Behaviour Among Factions of the Kurdish National Movement in Iraq, Nationalism & Ethnic Politics, Vol:3, No:3, Autumn 1997, s.103., mit zda, a.g.e., s.187-189.

107

olayla ilgisi olmayan Irakn gneyini bombalamasn ve uua yasak blgeyi kuzeye doru bir paralel daha geniletmesini beraberinde getirmitir. 262 Irakn igal edilmesinin ardndan ABDnin Krtlerin hamisi rolnde olmas ve Krtlerin artk ABD ile daha youn bir iliki iinde bulunmas rann blgeye dnk d politik almlarnda nfuz edebildii Krtleri kaybetmesi anlamna gelmitir.263 Bylece ran ile Irakl Krtler arasndaki ilikinin gemi dnemlere damgasn vuran Badat kartlnda ortak paydaya sahip olma eklinde ifade edilebilen ierii deimitir. Bundan sonra Krtler Badat ynetimine kar ABDden destek almaya balarken rann da artk Badat ynetimini zayflatmak iin Krtlere ihtiyac kalmam ve dorudan iiler ile bu ynde giriimlerde bulunmaya balamtr.264 ran Krtler zerinden Iraka ynelik bir giriimde bulunmak yerine iiler vastas ile Irakn yeniden yaplanmasnda son derece byk bir etkiye sahip olabilmitir. Irakta nfusun byk ounluunu oluturmalarna ramen Snni ynetici kesimin bask uygulamas neticesinde siyasette etkin olamayan ii unsurlar igal sonrasnda Iraktaki en etkin grup haline gelmiler ve ran da bunun farkndal ile daha ok iiler zerinden politika gelitirmeye balamtr. ran snrlar iinde yaamakta olan Krtler de Irakn igali sonras dnemde kk apl da olsa ran megul eden konulardan biri olmutur. Gemi dnemlerde zellikle ran istihbarat ve gvenlik birimlerinin ran iindeki Krt yaplanmalarn sona erdirme yolundaki faaliyetleri ran asndan kesin zm salayamamtr. ran ynetimi tarafndan birok haktan mahrum braklan ranl Krt unsurlar Irakl Krtlerin sahip olduklar imkanlardan etkilenmilerdir. ABDnin Irak igali ile balayan sre iinde hemen hemen ayn zamanlarda ran ve Suriye Krtleri arasnda benzeri sylemler gelitirilerek bu lkeler konjonktrn salam olduu imkanlar
262 263

William R. Polk, a.g.e., s.186. Erol Kuruba, Trkiye-Suriye-ran-Arasndaki birlii abalarnn Analizi ve Ortadoudaki G Dengelerine Etkisi, Avrasya Dosyas Yeniden Yaplanan Ortadou zel Says, Cilt:9, Say:4, 2003, s.210. 264 Arif Keskin, a.g.m., s.48.

108

dorultusunda sktrlmaya allmsa da baar salanamamtr. Silahl unsurlar Irakn kuzeyindeki Krt Ynetiminin idaresi altndaki topraklarda kamplara sahip olan PKK terr rgtnn ranl Krt genler arasnda byk bir ilgi toplamasnn ardndan PKKnn bir kolu olarak PJAK (Krdistan zgr Hayat Partisi) isminde bir oluum 2004 ylnda kurulmutur.265 ABDnin Irak igalinin hemen ardndan PKKnn ran topraklarnda byle bir yaplanmaya gitmesi rann bu defa kendi Krtleri vastasyla zora sokulmaya alldnn gstergesi olmutur. zellikle Irakn gneyindeki ii blgelerindeki ran etkisini krmak iin Krt kart devreye sokulmu gibi grnmektedir. 266 ran bu balamda srekli olarak PJAKn ABDnin desteini arkasna aldn iddia etmi ve PKKnn ABDnin terr rgtleri listesinde olmasna ramen PJAKn bu listeye dahil edilmemesini de bu iddiasna kant olarak gstermitir.267 ABD tarafndan rana kar kullanld ileri srlen PJAK yeleri Irakn kuzeyindeki Krt ynetimin snrlar iindeki PKK kamplarnda eitim ve lojistik destek almaktadr. Blgesel Krt Ynetimi ile ran arasndaki ilikilerin son dnem itibariyle krlma noktasn bu konu tekil etmekted ir. ran PJAKn faaliyetlerini artrmasnn ardndan zellikle 2007 ylndan itibaren Irakn kuzeyine yerlemi bulunan PJAKa kar operasyonlar dzenlemeye balamtr.268 ABDden destek alan Krt ynetimi ise tpk Trkiyeyi rahatsz eden PKK da olduu gibi ran rahatsz eden bu oluumu etkisiz hale getirmek iin hibir giriimde bulunmamaktadr. Krt ynetiminin bu tavr karsnda ran Irakn kuzeyine gerekletirdii askeri operasyonlarna ekonomik tedbirleri de eklemi ve ran ile Irakn kuzeyi arasndaki be snr kapsn kapatmtr. ok byk bir gelir kayna olan snr kaplarnn kapatlm olmas Krt ynetimini telalandrm ve snra bizzat giden Mesut

265 266

Gareth Stansfield, Robert Lowe, Hashem Ahmadzadeh, a.g.m., s.7. Sabriye Deliceolu, Kuzey Iraktaki Etnik ve Dini Gruplar ve Blge Politikalarndaki Etkileri, Marmara niversitesi Ortadou Aratrmalar Enstits Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2006, s.112. 267 Gareth Stansfield, Robert Lowe, Hashem Ahmadzadeh, a.g.m., s.7. 268 mit zda, a.g.e., s.289-290.

109

Barzaninin giriimleri ve Tahran ynetimine PJAK hususunda vermi olduu taahtler neticesinde snr kaplar tekrar almtr.269 rann Irakn kuzeyindeki Krt ynetimi ile ilikilerini etkileyen temel parametreleri olarak Badatn etkinliinin krlmas, PJAK konusu, snr kaplar vastasyla salanan ekonomik ilikiler gibi konular gelecek dnem iinde de her iki kesim tarafndan ilikilerin seyrini etkileyecek nemli etkenler olarak karmza kacaktr.

269

mit zda, a.g.e., s.290.

110

NC BLM BLGESEL KRT YNETMNN TRK DI POLTKASINDAK YER

I. 1990LI YILLAR zellikle 1980li yllardan itibaren PKK isimli terr rgtnn Trkiyenin btnln tehdit etmeye balamasnn ardndan Trk d politikas Irakn kuzeyi ile daha yakndan ilgilenmek zorunda kalmtr. PKK terr rgtnn Irakn kuzeyindeki istikrarsz ortamdan ve otorite boluundan faydalanarak Trkiyeye kar mcadelesini devam ettirmeye almas Trkiyenin o dnem iinde ranla bir sava iinde bulunan Badat ynetimi ile birlikte bu soruna bir zm getirebilmek iin mcadele vermesi sonucunu beraberinde getirmitir. Trkiye bu dorultuda bata Badat ynetimi ile baz antlamalar imzalayp Irak topraklar iinde bu rgte kar mcadele etme hakkn kazanmasnn270 yansra Irakl Krt unsurlar zerinde de nfuza sahip olarak PKKy etkisizletirme gayreti iine girmitir. A. Krfez Sava Dnemi lke gvenliini tehdit eden PKK terr rgt temelinde Trk d politikasnn scak bir gndem maddesi haline gelen Irakn kuzeyi, 1991 ylnda gerekletirilen Krfez Sava neticesinde ortaya kan durum il e birlikte Trk d politikas asndan farkl bir nem arz etmeye balamtr. Irakn 2 Austos 1990 tarihinde Kuveyti igal etmesi Souk Savan sona ermeye ve yeni bir dnya dzeninin ortaya kmaya balad bir evrede dnya ve Ortadou siyasi dengelerini deitirebilecek bir etki yaratmtr.271 Irakn bu igali zellikle ABD ve batl byk devletlerin Krfez blgesindeki
270 271

mit zda, a.g.e., s.47. Aylin Gney, An Anatomy of the Transformation of the US-Turkish Alliance: From Cold War to War on Iraq., Turkish Studies, Vol:6, No:3, September 2005, s.345.

111

enerji temelli karlarn tehdit eden bir durum olarak yorumlanmtr.272 Bu balamda Irak Kuveyti igal ederek dnya petrol kaynaklarnn %10una sahip ve gnlk 4 milyon varil petrol retimine hkmedebilen bir lke konumuna ykselmitir.273 BMnin alm olduu kararlar dorultusunda Irakn Kuveytten karlmas iin ABD nclnde bir koalisyon kuvvetleri ordusu hazrlanm ve Irakn Kuveyti igali sona erdirilmitir. Trkiye bu sava ierisinde muharip g olarak bulunmayp savan dnda kalmsa da savatan ve savan getirmi olduu sonulardan en fazla etkilenen lkelerden biri olmutur. Krfez Sava neticesinde Trkiyeyi son derece yakndan ilgilendiren temel konu Irakn kuzeyinde Krtler iin oluturulan gvenli blge olmutur. Aktif bir d politika izlenmesini savunan dnemin Cumhurbakan Turgut zal nclnde Trkiye Saddam Hseyin korkusu ile snrlarna akn eden binlerce insan iin topraklar dnda bir zm arayna girimitir. 274 Diplomatik giriimlerini BM nezdinde younlatran Trkiyenin abalar sonu vermi ve bu insanlara insani yardm salanmasn ieren 688 sayl BM Gvenlik Konseyi karar 5 Nisan 1991de karlmtr. Ancak kartlan bu kararda insani yardmlarn salanmasnn yannda snrda bekleyen insanlarn yerlerine ne ekilde dneceklerinin tam anlam ile belirtilmemi olmas275 Trkiyenin yaad sorununun yine zmsz kalmasna neden olmutur. Daha aktif bir d politika takip etmeye alan Trkiye iin bu sorun bir ayak ba nitelii tamaya balamtr. Snr boylarnda binlerce insan kt koullar altnda beklerken Trkiye Cumhurbakan Turgut zal bu durumun daha da vahim bir hal almasn engellemek iin 688 sayl kararn alnmasndan bir gn sonra Krtlerin BM korumas altnda Irak topraklarna yerletirilmeleri gerektii ynnde ABC televizyonundan tm dnyaya

272 273

dris Demir, a.g.m., s.194. Cameron S. Brown, Turkey in the Gulf Wars of 1991 and 2003, Turkish Studies, Vol:8, No:1, March 2007, s.86. 274 Serhat Erkmen, Trkiyenin Krfez Sava Sonras, s.278. 275 688 sayl kararn metni iin baknz : Baskn Oran, a.g.e., s.318-319.

112

uyarda bulunmutur.276 Trkiyenin BM karar iinde yer almayan bir konu hakknda bir eyler yaplmas gerektiini bizzat Cumhurbakannn azndan ifade etmi olmas sorunun Trkiye asndan aciliyetini gstermitir. BM Gvenlik Konseyinin 688 sayl kararnn iinde mlteci konumuna den binlerce insann evlerine nasl dnecekleri konusu tam olarak akla kavuturulamamtr. 10 Nisan 1991 tarihinde ABD Bakannn Iraka Irak topraklar zerinde 36. paralelin kuzeyinde askeri faaliyette bulunma ve uu yasa getirmesinin ardndan ABD nclnde talyan, Hollandal, Fransz, Alman, Kanadal, spanyol ve ngiliz askeri unsurlardan oluan birlikler Irakn kuzeyinde Operation Provide Comfort (Huzur Operasyonu) giriimini balatarak Krtlerin evlerine geri dnmelerini salamaya balamlardr. 277 Trkiye de bu operasyon erevesinde kendi topraklarnn kullanlmasna izin vermitir. Bunun sayesinde ksa bir sre ierisinde snrlardaki insanlarn evlerine dnmesi salanmtr. Grevini tamamlayan askeri unsurlarn ihlal ettikleri Irak topraklarndan yava yava geri ekilmeye balamas Saddam Hseyinin tekrar blgeye saldrmas ihtimalini de beraberinde getirmitir. Bylesi bir durumu engellemek amacyla ekilen askeri unsurlarn says azaltlm ve Poised Hammer (eki G) ismi verilen bir birim eklinde Trkiye topraklarnda konulanmas salanmtr.278 Bylece Irakn kuzeyinde Krtlerin Saddam Hseyinden gelebilecek olas saldrlara kar korunduu bir blge oluturulmu ve bu blgenin gvenlii de Trkiyeye yerlemi olan askeri unsurlar tarafndan salanmaya balamtr. Irakn egemenliini ihlal eder bir ekilde Irakn kuzeyinde oluturulan bu gvenli blge burada yaayan Krtlerin kendi ynetimlerine sahip olmasn salamtr. eki Gn kurulmasnn zerinden 1 yl gemeden Irakl Krtler 19 Mays 1992 tarihinde Irakn kuzeyinde fiilen egemen olduklar yerleim yerlerinde seimler gerekletirerek kendilerine bir ynetim
276 277

Baskn Oran, a.g.e., s.59., Tuncay zkan, a.g.e., s.86., Turan Yavuz, a.g.e., s.193. Baskn Oran, a.g.e., s.61-66. 278 Hasan Ylmaz, Irakta Muhalefet ve , s.76-77.

113

ina etmilerdir. Bunun ardndan da Ekim ay iinde Federe Krt Devleti ni ilan etmilerdir. Krfez Sava sonras zor durumda kalarak Trkiye snrna snan binlerce insana insani adan yardmda bulunmak amacyla yola kan ve bu dorultuda youn bir gayret sarf eden Trkiye phesiz srecin bu ekilde devam edeceini tahmin etmemitir.279 Dnemin Cumhurbakan olan Turgut zal Trkiyenin ABD ve Bat ile ilikilerinde geleneksel pazarlk anahtar olan stratejik konumunun Sovyetlerin beklenen k karsnda deerini kaybetmesi karsnda Krfez Savan bir frsat olarak deerlendiren bir tutum sergilemitir. 280 Bu balamda zal Trkiyenin Krfez Savana mdahil olarak kazanl kacan dnmtr. Trkiye bu sava esnasnda Kerkk-Yumurtalk petrol boru hattn kapatm, Koalisyon kuvvetlerine bal hava unsurlarn Trkiye hava sahasn ve alanlarn kullanmasna izin vermi, snr kapsn kapatm ve Irak snrnda askeri hareketlilik yaratarak Iraka kar ikinci bir cephe alabilecei hissi yaratmtr.281 Bunun yannda Cumhurbakan zal Misak- Milli snrlar iinde bulunan Musul ve Kerkk almaya dnk planlar gerekletirmeye balamtr.282 zal sava srasndaki politikalarn dier devlet kurumlarn dlar bir ekilde gerekletirmeye almtr. zaln dier devlet kurumlarn dikkate almayan bir d politika yrtmeye almas Dileri Bakan Ali Bozerin, Milli Savunma Bakan Sefa Girayn ve Genel Kurmay Bakan Necip Torumtayn istifa etmelerine neden olmutur.283 Cumhurbakan zaln
279

Kemal Kirii, Gareth M. Winrow, Krt Sorunu Kkeni ve Geliimi, eviren:Ahmet Fethi, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 4.bask, stanbul, Ekim 2002, s.165 -166. 280 Burcu Bostanolu, a.g.e., a.405. 281 Aylin Gney, a.g.m., s.345. 282 Dnemin TBMM Bakan Hsamettin Cindoruk Turgut zalla gerekletirdii olaan toplantlarda zaln kendisine Musul, Kerkk ve Erbili almaya dnk planlarn anlattn ifade etmitir. zaln bu planlarn daha sonra dnemin babakan Sleyman Demirele aktaran Cindoruk, Demirelin u deerlendirmesi ile karlamtr : Turgut, sizin vastanzla bana mektup gndermi. Hulusi Turgut, a.g.e., s.461. 283 Mehmet zkan, Turkish Activism in the Middle East After the 1990s:Towards aPeriodization of ThreeWaves, Turkish Review of Middle East Studies, Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf, stanbul, 2006, s.166.

114

Krfez Savandan umduu beklentiler gereklememi ve Trkiye bu savan sonunda elinde mttefiklerinden gelen ve zararn karlamaktan uzak bir mali yardm, kapal bir petrol boru hatt ve hepsinden nemlisi Iraktaki Krtleri korumak iin kendi topraklarna yerlemi bir eki G ile babaa kalmtr.284 Huzur Operasyonu ve ardndan eki Gn kendilerine salam olduu koullardan sonuna kadar istifade eden Irakl Krt unsurlar 1992 ylnda oluturduklar ynetim ve ayn yln Ekim aynda ilan ettikleri Federe Krt Devleti ile Ortadou corafyasndaki konumlarn glendirmilerdir. Trkiyenin yaklak 10 yldr mcadele ettii PKK terr rgtnn 20-25 Austos 1982 tarihinde Suriyede gerekletirdii 2. Kongresinin ardndan Suriye lideri Hafz Esadn KDP lideri Mesut Barzaniyi ikna etmesiyle beraber Irakn kuzeyine yerlemeye balamas Irakl Krt unsurlar ile PKKnn ilk temaslarn tekil etmi285 ve PKKnn Iraktaki konumu bu yeni srete de Trkiyenin Irakl Krtlere bak asnn erevesini izmitir. Krfez Sava esnasnda Saddam Hseyinin devrilmesini arzulayan Cumhurbakan zal Badatn en dili ve rgtl muhalifleri olan KDP ve KYB yetkilileri ile birebir Ankarada grmeler gerekletirmitir. Bu grmelerden sonra Irakl Krtlerin PKKy Irakn kuzeyinde Trkiye ile ibirlii halinde etkisiz klmas bunun karlnda da Trkiyenin Irakl Krtlere eitli imkanlar salamas eklinde bir grnt ortaya kmtr. Nitekim Trkiye Irakl Krt gruplarnn Trkiyede bro amasna izin verip, Krt liderlere pasaport temin ederek dnya apnda seyahat etmelerini salarken, daha nceleri Trkiyeyi eletiren Irakl Krt gruplar da Trkiyenin zaman zaman Irakn kuzeyindeki PKK unsurlarna kar dzenledii askeri operasyonlara destek vermilerdir.286 Trkiye bu giriimleri ile Irakl Krt gruplar zerinden Krfez Sava sonras ortaya kabilecek bir otorite
284 285

Burcu Bostanolu, a.g.e., s.417. mit zda, a.g.e., s.45-46. 286 Kemal Kirii, Trkiye ve Kuzey Iraktaki Krt Gvenlik Blgesi, Avrasya Dosyas Kuzey Irak zel Says, Cilt:3, Say:1, lkbahar 1996, s.14.

115

boluundan PKKnn yararlanmasn engellemeye ve bu yeni srete blgede sz sahibi olabilmeye almtr.287 1992 yl Mays aynda gerekleen seimler neticesinde oluan Krt ynetiminin Ekim ay iinde de bir federe devlet ilan etmesi Trkiyeyi rahatsz etmitir. Trkiye gibi kendi topraklar zerinde Krt nfus barndran blge lkeleri Suriye ve rann da bu gelimelerden kayg duymas bu lkenin ortak toplantlar dzenleyerek bamsz bir Krt devletine kar kan aklamalar yaynlamalarna neden olmutur.288 Irakn kuzeyinde devlet benzeri bir yapnn yava yava ina ediliyor olmas blge lkesini ayn paydada birletirmitir. ABD ile sk ilikiler iinde olan ve Bat bloku iinde yer alan Trkiyenin zellikle ABD kart ran ile ayn zeminde bulumu olmas Trkiyenin blgesinde yaanan gelimeler karsnda kendine has bir d politika takip edebileceini gstermitir. B. KDP - KYB atmas Dnemi Trkiyenin Krfez Sava sonras blgede etkin olabilmek ve PKK terr rgtn bertaraf edebilmek iin temasta bulunduu Irakl Krt gruplar arasnda 1994 ylndan itibaren atmalar balamtr. Irakl Krt gruplar zellikle Molla Mustafa Barzaninin ardndan KDP ve KYBnin varlnda iki bal bir grnt izmitir. Bu iki oluumun arasnda din dil politik vizyon corafya temelli derin farkllklar bulunmaktadr.289 Bu temel farkllklarn yannda iki grup oluturduklar Krt ynetiminin zellikle gmrk gelirlerinin paylalmas noktasnda anlaamamlardr. zellikle Trkiye snrnda bulunan Habur snr kapsndan elde edilen gelirin paylalamamas neticesinde iki grup arasnda binlerce lme neden olacak atmalar

287

Zlf Dadeviren, Trkiyenin Kuzey Irak Politikas:Devlet -Hkmet likileri, Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, Bolu, 2007, s.121-122 288 Kemal Kirii, a.g.m., s.21. 289 Bu temel farkllklarn bir incelemesi iin baknz : Hasan zmen, Kuzey Irakta Krt Partileri Arasndaki htilaflarn Nedenleri, Avrasya Dosyas Kuzey Irak zel Says, Cilt:3, Say:1, 1996.

116

balam ve KDP Erbilde KYB de Sleymaniyede ayr birer idari yap oluturmutur.290 Krfez Sava sonras Irakn kuzeyinde kendilerine fiili bir ynetim ina eden Irakl Krt gruplar iin Habur snr kaps en byk iktisadi varlk olmutur. Daha nce de belirtildii zere Ortadou corafyasnda etkin olmak ve PKK terr rgtn bertaraf etmek gayesini Irakl Krt gruplar araclyla gerekletirmek isteyen Trkiye Habur snr kapsn Irakl Krt gruplarn ekonomik adan ayakta kalmas iin bir ara olarak kullanmtr. Bu balamda Trkiye BMnin Iraka uygulad ekonomik ambargonun yansra Saddam Hseyinin de lkenin kuzeyine uygulad geni apl ambargodan byk zarar gren Irakl Krt gruplarla petrol karl gda ticareti yaplmasna izin vermitir.291 Trkiye yllk 200 milyon dolar bulan bu ticaretin yansra Irakl Krt gruplara iki ayr paket halinde 13.5 milyon ve 12 milyon dolarlk maddi yardmda bulunmutur.292 Trkiye bu giriimleri vastasyla zellikle Habur snr kapsn denetimi altnda bulunduran KDPyi kendi saflarna ekmeye almtr. Nitekim Trkiyenin zellikle KDP iin salam olduu ekonomik olanaklarn farknda olan KDP lideri Mesut Barzani Trkiye d dnyaya alan penceremiz oldu. diyerek bu ilikinin kendileri asndan ne kadar nemli olduunu ifade etmitir.293 Trkiyenin bu ekilde Barzani ve KDP ile sk ilikiler gelitirmesi Irakn kuzeyindeki dengelerde deiiklik yaratm ve KYB, PKK ile yaknlamaya ran da bu ikiliyi desteklemeye balamtr.294 Irakn kuzeyindeki temel parametresi PKK terr rgt olan Trkiye KDP KYB atmasnn yaratt kaos ortamnn ve boluun gemite de olduu gibi PKK tarafndan istismar edileceini ve srecin aleyhine ilediini
290 291

Alexander Dawoody, a.g.m., s.489. Kemal Kirii, Gareth M. Winrow, a.g.e., s.166. 292 Kemal Kirii, Gareth M. Winrow, a.g.e., s.166. 293 Kemal Kirii, a.g.m., s.15. 294 Bamsz bir Krt devleti olaslna kar Trkiye ile ayn safta yer alan ran bu defa Irakn kuzeyine yerlemi olan Tahran muhaliflerine kar ibirlii yapan KYB ve dolayl yoldan PKK ile ayn safta yer almtr. Burcu Bostanolu, a.g.e., s.411.

117

fark

ederek
295

atmann

sona

ermesi

iin

giriimlerde

bulunmaya

balamtr.

Trkiye, taraflar 1994 yl Mays ay sonlarnda rnakn

Silopi ilesinde biraraya getirmi ancak tam anlam ile bir uzlann salanamamasnn ardndan taraflar Erbilde kendi aralarnda bir toplant daha gerekletirmi fakat burada da bir uzla salanamaynca taraflar 13 Haziranda gelmilerdir. taraflar Trkiyenin
296

arabuluculuunda yollarn

tekrar

Silopide Uzla

birararaya abalarnn

Grld zere Trkiye son derece youn bir ekilde aramtr.

uzlatrabilmenin

younluunun yannda taraflarn atmalar sona erdirmesi iin ilk giriimde bulunan lke de Trkiye olmutur. Trkiye atmalarn devam ettii srada bir taraftan KDP ve KYByi uzlatrmaya alrken dier taraftan da Badat ynetimi ile iliki lerini de gelitirmitir. 28 Haziran 1994 tarihinde dnemin Dileri bakan Murat Karayalnn Badata dzenlemi olduu ziyaret neticesinde Habur snr kapsnn almas kararlatrlm, Austos ay sonlarnda Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB) Bakan Yalm Erez nclndeki bir grup iadamnn Iraka gerekletirdii ziyarette ticaret alannda ibirlii yaplmas hususunda protokol imzalanm ve 11 Eyll tarihinde Trk dileri bakanl Trkiyeden Iraka geecek olanlarn Irak makamlarndan vize almas, Irakn vize verememesi halinde ise kararn Trk makamlarnda olaca ynnde snrdan giri - klar snrlayc bir karar karmtr.297 Alnan tm bu kararlar bir taraftan Irakn kuzeyinde fiili bir yapya sahip olan Krt gruplarn atmasn nlemeye alan Trkiyenin dier taraftan da Irakn toprak btnln temel aldn gstermitir. ki sene ncesinde Trkiye ile birlikte bamsz bir Krt devletine kartlklarn gstermek iin toplantlar dzenleyen Suriye ve ran devletleri
295 296

Tuncay zkan, a.g.e., s.109. Hakk znur, a.g.e., s.346. 297 Robert Olson, 1991deki Krfez Savandan 1995teki Snr tesi Operasyona Kadar Olan Dnemde Krt Sorunu ve Trk D Politikas, eviren:Frat Purta, Avrasya Dosyas Ortadou ve Terr zel, Cilt:3, Say:2, 1996, s.209-210.

118

bu atmann sonlanmas iin ilk balarda bir gayret iine girmemilerdir. Trkiyenin giriiminin hemen ardndan Krt milliyetiliinin en youn ve bilinli yaand Avrupa lkesi olan Fransann bakenti Pariste Fransa, ABD, ngiltere ile KDP ve KYBnin katld bir toplant gerekletirilmitir. Trkiyenin dland bu toplantda seimlerin tekrar yaplmas ve silahl unsurlarn birletirilmesi kararlarnn alnmasna ramen taraflarn uzlamas salanamam ve bu toplantnn Trkiyesiz gerekletirilmesi ve alnan kararlar Trkiyeyi rahatsz etmitir.298 Bu balamda Paris toplantsna arlmayan Trkiye ve srece dahil olamayan Suriye ve ran dileri bakanlar amda gerekletirdikleri bir toplant ile blgede bir Krt devletine kar olduklarn dile getirmilerdir.299 Kendi salam olduu gvenlik emsiyesi altnda Krtlerin bir atma ortam iinde olmas ABDyi de tedirgin etmeye balamtr. Krfez Savandan bu yana Saddam Hseyin ynetiminin devrilmesine ncelik veren ABD ynetimi kontrol dnda gelien olaylar politikasna zarar veren birer unsur olarak grmtr. Nitekim Saddam Hseyin ynetimini devirmeyi amalayan zamansz kimi giriimleri dahi genel politikasna uymad iin desteklememitir.300 ABDnin byle bir tutum iine girmesi zellikle gemite ABD tarafndan yar yolda braklan Molla Mustafa Barzaninin olu KDP lider i Mesut Barzanide ABDnin gerekten Saddam Hseyini devirmek isteyip istemedii ynnde kukularn uyanmasna neden olmutur. 301

298 299

Kemal Kirii, a.g.m., s.18. mit zda, a.g.e., s.153. 300 KDP-KYB atmalarnn durulduu 1994 sonlarnda Irakl muhalif oluumlarn kurduu Irak Ulusal Kongresi (INC) ile CIA Irak temsilcileri Washingtonun onayn almadan Saddam Hseyine kar bir saldr plan kurmulardr. Bu plan dorultusunda Ahmet elebi liderliindeki INC ve Krt gruplar Irak birliklerine saldracak ve ABD de hava kuvvetleri ile destek salayacaktr. 1975 ylnda babas ve 1991 ylnda kendisi Badata kar gerekletirilen ayaklanmalarda ABD tarafndan yalnz braklm Mesut Barzani ABDnin yardm etmesinin makul bir ey olmadn dnerek (ki sonra ald istihbaratlar bu dncesini dorulamtr) plana destek vermemitir. INC ve KYB birlikleri 3 Mart 1995 sabah saldrlarn balatmalarna ramen ABD desteinden yoksun kalmalarndan dolay silahlarn brakmlardr. Irakn byk apl bir saldrsnda bir daha Irakn kuzeyini savunmak zorunda kalmak istemeyen Bill Clinton liderliindeki yeni ABD ynetimi Saddam Hseyini devirmek amacyla da yaplsa bu plan genel politik karlarna uygun grmemitir. Tuncay zkan, MTin Gizli Tarihi, Alfa Yaynlar, 7.bask, Ekim 2003, s.1-8. 301 Hanna Yousif Freij, a.g.m., s.103.

119

1992 yl Kasm aynda ynetime gelen Bill Clinton bakanlndaki ABDnin ran ve Iraka kar ifte evreleme Politikas uygulayarak zellikle Saddam Hseyin ynetimini ypratp devirmeyi amalad bir dnemde tm Irakl muhalif unsurlarn ABDnin hedefleri dorultusunda bir uyum tablosu sergilemesi ABDnin blgeye dnk politikalarnda en uygun seenei tekil edecektir. Bu balamda Irak muhalefetinin en rgtl ve operasyonel unsurlar olan KDP ile KYBnin atyor olmas ABDnin politikalarn sekteye uratan bir unsur olmutur. Trkiyenin de bu atma ortamnn yaratt boluktan PKKnn yararlanmasn engellemek iin taraflar uzlatrmak istemesi ABD ile Trkiyenin Irakn kuzeyi hakknda ortak politika yrtmelerini salamtr. Nitekim ABD ve Trkiye atan taraflar Austos ve Eyll 1995te Dublinde biraraya getirmitir. Bu grmelerde Irakn toprak btnln ve Trkiyenin PKK kaynakl meru gvenlik endielerini dikkate alan sonularn kmas Trkiye tarafndan memnuniyetle karlanrken taraflar arasndaki atmann tam anlam ile son bulmasn salayacak kararlar alnamamtr.302 Dublin Toplantlarnn da atmay sona erdirememi olmasnn ardndan srece beklenmedik bir ekilde ran dahil olmutur. 1996 yl ortalarnda KYB ile ibirlii halinde Irak topraklarna giren ve KDP kontrolndeki Erbili ele geiren rana kar KDP de kanl bakl olduu Saddam Hseyin ile ibirliine gitmitir. Bu noktada atan taraflardan KYBnin ran ve KDPnin de Badat ynetimi ile ibirliine gitmesi Irakl Krt unsurlarn blge dengelerini altst edebilecek bir mevkiye sahip olduklarn gstermitir. Nitekim Barzani ran mdahalesine kar yardm isteklerini ABDnin dikkate almadn, Talabani de ister ABD olsun ister ran olsun bar salayan memnuniyetle ardndan karlayacaklarn atan taraflar belirterek 303 Tahranda blge masaya dengelerini bir anda deitirebileceklerini gstermilerdir. rann Dublin toplantlarnn hemen

302 303

Kvan Galip ver, a.g.e., s.147. Hanna Yousif Freij, a.g.m., s.103.

120

oturtmasndan304 da tedirgin olan ABD bu defa rann dorudan askeri mdahalede bulunmas ile birlikte srecin kontrol altndan kmaya baladnn farkna vard. Bunu engellemek iin Trkiye araclyla hemen yeni biri giriim balatt ve Ankara Grmeleri olarak adlandrlan ve 1996 yl Eyll ayndan 1997 yl ortalarna kadar srerek atekes salayan ancak kesin bir zm getiremeyen toplantlarn gerekletirilmesini salad.305 atma ortamn nihayete erdiremese de ABD ve Trkiye gzetiminde gerekletirilen bu toplantlar rann sreten dlanmasn salamtr. Gerekletirilen tm grmelere ramen KDP KYB atmasnn sona ermemesinin ardndan ABD, taraflar 1998 yl Eyll aynda Washingtonda biraraya getirerek atekes konusunda anlama salamtr. Varlan bu mutabakat dorultusunda atmalarn sona erdirilmesinin yansra, atmalarn balamas ile ilevsiz hale gelen Krt meclisinin gerekli koullarn olumasnn ardndan tekrar almas, Irakn federal bir yapya kavuturulmas gibi kararlar alnmtr.306 Bylece ABD hem Irakn federal bir yapda olmas gerektiini belirten bir belgenin altna imza atm hem de uzunca bir aradan sonra Irakl Krt gruplarn atmasn sona erdirebilmitir. Washingtondaki grmelere davet edilmeyen Trkiyenin endielerini gidermek iin snrlarn terristlerce ihlal edilmesine son verilecei eklinde ibarelerin anlama metnine konulmu olmas Trkiyeyi tatmin etmemi ve Trkiye kendisinin
307

blge

zerindeki

etkisini

yitirmeye

baladn

hissetmitir.

Bu noktada dorudan Trkiyenin gvenliini ve belki de

bekasn ilgilendiren bir konunun grld masada Trkiyenin olmamas ve onun yerine masada bulunan unsurlarn Trkiyeyi ilgilendiren konularda kararlar almas Trkiyenin blge zerindeki etkisinin yava yava azalmaya baladnn
304 305

gstergesi olmutur. Trkiye kaybolan bu etkisini geri

mit zda, a.g.e., s.173. Ayrca bu grmeler neticesinde taraflarn atekes ihlallerini tespit etmekle grevli 200 kiiden mteekkil bir Trk bar izleme gc Irakn kuzeyine 1997 yl Nisan aynda yerletirilmitir. Hakk znur, a.g.e., s.357-360. 306 Erol Kuruba, Irak Krt Hareketi, s.40. 307 Serhat Erkmen, Trkiyenin Krfez Sava, s.284.

121

kazanabilmek iin hemen diplomatik sre balatmtr. Trk yetkilileri ikna etmek iin Trkiyeye ziyaretler dzenleyen Barzani ve Talabaninin telkinleri Ankara ynetimini tatmin etmeye yetmemitir. zellikle ABD ile gerekletirilen grmelerin neticesinde Trkiye, ABD ve ngiltere tarafndan Ankara Grmeleri ve Washington Anlamasn birletiren bir metin ortaya karlmtr.308 Bylece Trkiye blge zerinde kaybetmeye balad etkinliini ksmen de olsa geri kazanabilmitir. 1990l yllar boyunca eitli lkelerin d politik yaklamlarnda nemli bir yer igal eden Irakl Krt unsurlarn 1994ten bu yana devam eden atma ortamn sona erdiren Washington Anlamasnn imzalanmasndan birka ay sonra Trkiye 16 ubat 1999 tarihinde ABD istihbarat organ CIAnin de destei ile PKK lideri Abdullah calan yakalamtr.309 Liderinin yakalanmasnn ardndan PKK silahl saldrlarna ara vermitir. PKKnn Abdullah calan direktifleri ile byle bir tavr sergilemi olmas phesiz idam cezasnn henz kaldrlmad Trkiyede yarglanan calann Trk toplumu ve karar alclarnn daha fazla nefretini kazanmamak ve durum deerlendirmesi yapmak iin zaman kazanmak abas olarak nitelendirilebilir. Nitekim PKK gnmze kadar uzanan sre ierisinde terr faaliyetlerine devam etmitir. 2000li yllara girerken gvenliini senelerce tehdit etmi olan PKKnn liderini yakalam olan Trkiyenin d politikadaki en scak gndem maddesi 1963 ylndan bu yana yesi olmaya alt Avrupa Birliinin 1999 Helsinki Zirvesinde Trkiyeye aday lke stats vermesi olmutur. Trkiye bu dorultuda Avrupa Birlii ile ilikilerine younluk kazandrmaya balamtr. Trkiyede bu tarz gelimeler yaanrken Iraka kar ABD mdahalesi youn bir ekilde telaffuz edilmeye balamtr. Saddam Hseyinin BM silah denetilerini ABD adna casusluk yapmakla sulayp faaliyetlerini yasaklamasnn ardndan oluan gergin ortam ierisinde ABD 16-19 Aralk
308 309

mit zda, a.g.e., s.248-249. Altemur Kl, a.g.e., s.175.

122

1998 tarihlerinde Iraka kar l Tilkisi Operasyonu (Operation Desert Fox) ismi verilen askeri saldrlar gerekletirmitir.310 ABDnin tek bana bylesi bir askeri operasyona girimi olmas tm lkeleri Iraka bir mdahale olmas ynnde tedirgin etmitir. Ayn dnem iinde kendisinin dlanarak Irakl Krt gruplarn atmalarnn sona erdirilmesine ahit olan Trkiye yine ABDnin ynettii bir sreci dikkatle izlemeye balamtr. Ayrca Trkiye calann yakalanmasnn ardndan PKKnn Irakn kuzeyindeki unsurlar ile mcadele edebilmek iin Irakl Krt gruplara destek vermeye devam etmitir. zellikle bu sre iinde KYB ile ilikilerini gelitiren Trkiye salam olduu destekler ile KYBnin PKKya kar mcadele etmesini ve Trkmenlerle sorunsuz bir iliki kurmasn salamtr.311 II. 2000L YILLAR 2000li yllara girildiinde tm dnyay olduu gibi Trkiyenin de politikalarn etkileyen en byk olay 11 Eyll 2001 tarihinde ABDnin New York kentindeki Dnya Ticaret Merkezinin ikiz kulelerine gerekletirilen terr saldrlar olmutur. ABD bu saldrlarn msebbibi olarak grd Usame bin Ladinin bulunduu Afganistana mdahale etmi ve tm dnyay terristler ve terre destek veren lkelere kar ABDye destek vermeye armtr. ABDnin terre destek veren lkeler olarak iaret ettii lkeler arasnda Trkiyenin 331 km snrn paylat Irakn da bulunmas Irakn Trkiyenin d politikasndaki en scak gndem maddesi haline gelmesine neden olmu ve Trkiye bir taraftan olas bir sava engellemek iin mcadele verirken dier taraftan da ABDnin Iraka mdahale etmesinin Trk d politikasna yapaca etki yetkili makamlar tarafndan deerlendirilmeye balanmtr. Bu deerlendirmeler erevesinde Trkiye krmz izgiler olarak da nitelendirilen Irakn toprak btnlnden yana olmak, Irakn kuzeyinde bir devlet kurulmasna msaade etmemek, Irak Trklerinin can ve mal

310 311

Tayyar Ar, a.g.e., s.480-486. Serhat Erkmen, Trkiyenin Krfez Sava, s.286.

123

gvenlikleri

ile

birlikte

haklarnn
312

korunmasn

salamak

ilkelerini

benimsemeye balamtr.

A. 2002 Yl Gelimeleri ve D Politikada Stratejik Derinlik Alm ABDnin Iraka mdahale edecei sylemlerinin gittike artt 2002 ylnda Trkiye ve Irakn kuzeyinde yaanan gelimeler gnmze kadar uzanan srecin en byk etkenleri olarak grlmektedir. 1992 ylnda kurduklar ynetimlerini kendi aralarndaki atmalar dolaysyla ilevsiz hale getiren Irakl Krt unsurlar 2002 yl Ekim aynda tekrar birara ya gelerek meclislerini amlardr. ABDnin Iraka mdahale etme ihtimalinin artmaya balad bir dnemde, 4 Ekim 2002 tarihinde, ABD Dileri bakan Colin Powelln da tebrik mesaj gnderdii geni katlml bir trenle Erbildeki Krt meclisi tekrar almtr.313 Bylece Krt unsurlar hzl bir ekilde yaklaan ABDnin Iraka mdahalesi sonrasnda konumlarn salamlatrabilmek iin admlar atmaya balamlardr. Erbilde Krt meclisinin almasndan bir ay sonra Trkiyede gerekletirilen 3 Kasm 2002 genel seimleri neticesinde Adalet ve Kalknma Partisi Trk siyasi yaamnn 1990l yllardaki alkantl srecinin ardndan ilk defa tek bana iktidar olmaya hak kazanan parti olmutur. Trkiyenin yer ald blgede yaanan karm ak srecin getirdii skntl bir dnemde iktidar olan AKP ynetimi314 ABDnin Iraka mdahalesini engellemek iin kimi giriimlerde bulunmaya almtr. Bu balamda Trkiye 23 Ocak 2003 tarihinde stanbul raan Saraynda Suudi Arabistan, ran, Suriye, rdn ve Msr dileri bakanlarn biraraya getirerek deerlendirmeler yapm ve Saddam Hseyin ynetimine olas bir sava engellemek iin BM ve Uluslararas Atom Enerjisi Ajans ile ibirlii yapmas
312

Cemalettin Takran, Haydar akmak, Kuzey Irakta Trk -Amerikan Politikalar ve PKK Terr, Avrasya Dosyas Trkiye-ABD likileri zel, Cilt:11, Say:2, 2005, s.77. 313 Hakk znur, a.g.e, s.398-403. 314 Mesut Tatekin, a.g.m., s.268.

124

arsnda bulunmutur.315 Her ne kadar Trkiye byle bir giriimde bulunmusa da ABDnin 20 Mart gecesi Irak igal etmeye balamas Trkiyenin bu giriimini etkisiz klmtr. ABDnin Irak igal etmesi ile Ortadou corafyasnn byk deiimlere gebe olduunun dnld bir srece 5 aylk yeni bir iktidar ile giren Trkiyenin d politikasnn fikri temellerini belirleye n isim babakann d politikadan sorumlu badanman olarak atad Prof. Dr. Ahmet Davutolu olmutur. Gnmzde halen tek bana iktidarn srdrmekte olan AKP ynetiminin d politik almlarnn temel belirleyicisi konumuna gelen Davutolunun 2001 ylnda yazm olduu Stratejik Derinlik : Trkiyenin Uluslar aras Konumu isimli kitab Trk d politikas zerinde ok byk etkiye sahip olmutur. Trkiyenin gelecee ynelik d politika stratejisinin g merkezleri ile ilikilerin alternatifli tarzda yeniden dzenlenmesi ve uzun dnemli kltrel, ekonomik ve siyasi balarn salamlatrld bir hinterland oluturulmas eklinde zetleyen Davutolu, Yakn kara havzas (Balkanlar -OrtadouKafkaslar), Yakn deniz havzas (Karadeniz-Adriyatik-Dou AkdenizKzldeniz-Krfez-Hazar Denizi) ve Yakn kta havzasn (Avrupa-Kuzey Afrika-Gney Asya-Orta ve Dou Asya) Trkiyenin blgesel etki alanlarnn kademeli bir tarzda geniletilerek uluslar aras kresel konumunun glendirilmesi hedefine ynelik d politika stratejisinin jeopolitik temeli olarak nitelendirmitir.316 Davutolunun belirlemi olduu bu ereve temelinde son derece aktif bir d politika izlemeye alan Trkiyenin ilk olarak zerinde etki kurmaya alt blgelerin eski Osmanl topraklar olmas gerek i siyasi ortamda gerekse de d siyasi ortamlarda Yeni Osmanlclk olarak nitelendirilmesine ve hatta bu yzden eletirilmesine neden olmutur.
315

Alexander Murinson, The Strategic Depth Doctrine of Turkish Foreign Policy, Middle Eastern Studies, Vol:42, No:6, November 2006, s.954. 316 Ahmet Davutolu, Stratejik Derinlik : Trkiyenin Uluslararas Konumu, Kre Yaynlar, 19.bask, Kasm 2004, s.118.

125

Davutolunun erevesini izdii ve eitli isimlerle nitelendirilen ve eletirilen yaklamna benzer bir tutum Souk Savan sona erdii yllarda dnemin Cumhurbakan Turgut zaln nclnde Trk d politikasnda uygulanmaya allm ancak zellikle Turgut zaln pheli olduu iddia edilen lmnn ardndan Trkiye tekrar d politikada edilgen bir konuma dnmtr. Tpk Souk Savan sona erdii, ABD nclnde uluslararas bir koalisyonun Iraka kar sava at bir dnemde olduu gibi zellikle 11 Eyll 2001 terr saldrlar, ABDnin Afganistana mdahale etmesi ve yine ABDnin Irak igal etmesi gibi uluslar aras ilikileri derinden etkileyen gelimelerin yaand bir evrede Trkiyenin bu defa fikri temelleri daha salam bir yaklam dorultusunda aktif bir d politika izlemesi ncelikle kendi blgesinde cereyan eden gelimeleri etkileyebilme gayreti olarak karmza kmaktadr. Trkiyenin sahip olduu bu yeni d politik almn ilk kademesi olarak Balkanlar ve Kafkaslarn yannda Ortadou da yer almaktadr. Bu yeni politikann ilk kademelerinden olan Ortadounun alt kadem elerini tasvir etmeye altmzda bunun en nemli unsurunu Krtler olduu phesizdir. Irakn toprak Irak ve onun da alt Ortadou kademesi olarak bir nitelendirme daha yaplacak olursa bunun da Irakl btnlnn corafyasnn huzuru iin en nemli olgulardan biri olduu tezini gemi dnemlerden itibaren her frsatta dile getiren Trkiye, Irakn toprak btnln en yakndan tehdit eden unsur olarak grlen Irakl Krt unsurlar ile ilikilerini bu parametre erevesinde ekillendirmeye devam etmitir. 2002 yl Ekim aynda Erbilde alan Krt meclisi ile tekra r ilevsel bir nitelik kazanmaya alan Krt ynetiminin igalin devam ettii srede Trkiyenin krmz izgiler olarak adlandrlan ilkelerini yok sayan tutumlar Trkiye tarafndan iddetle eletirilmitir. Fakat zellikle 1 Mart 2003 tarihinde TBMMde reddedilen neri neticesinde Irak topraklarnda bulunamayan Trkiye bu topraklarda yer alan ABDnin tamamen etkisi altna giren Irakl

126

Krt unsurlara kar ynelttii eletirilerin yannda gelimelere dorudan mdahil olma gibi bir imkana sahip olamamtr. B. 1 Mart 2003 Tezkeresi ve Sonras Irakta ve zellikle Irakn kuzeyindeki gelimelerde ABD ile ilikileri zerinden baz kazanmlar elde etmeye alan Trkiye 1 Mart tezkeresi olarak adlandrlan ve ABDnin Iraka kar daha kolay bir operasyon gerekletirmesini salayacak olan isteklerini reddeden bir lke olarak adeta ABD ynetimi tarafndan cezalandrlmaya balanmtr. Irakn igalinin tamamlanmasnn ardndan 4 Temmuz 2003 tarihinde Irakn kuzeyindeki Sleymaniye ehrinde ABD birlikleri 'baz Trklerin Krt asll Kerkk valisine suikast dzenleyecei' iddiasyla Trk zel kuvvet brosunu basp biri binba, ikisi sttemen, sekizi astsubay 11 Trk askeri ile alt alan gzaltna almtr.317 Trk askerlerinin ABD birliklerince birer terrist gibi kabul edilerek muamele grmesi, ellerine kelepe taklmas ve balarna uval geirilmesi iki lke arasndaki ilikileri germitir. ABDnin bylesi bir tutum taknmasnn ardnda KDP - KYB atmalar dneminde Irakn kuzeyine yerletirilen Trk kuvvetlerinin artk blgeden karlmak istenmesi etkili olmutur.318 TBMMde 1 Mart 2003 tarihinde reddedilen ABD taleplerinin ardndan ABDnin Irakl Krt gruplar ile birlikte Irakn kuzeyinde Trkiyeyi dikkate almayan politikalar izlemesi Trkiyeyi son derece rahatsz etmitir. zellikle Krt gruplar sk mttefiki konumuna geldikleri ABDnin hamiliinde Trkiyeye kar tavrn deitirmeye balamtr. Bu noktada askeri taleplerini reddeden Trkiyeye kar ABD ile onun nfuzu altna girmi olan Irakl Krt unsurlarn ortak paydada bulutuklarn grmekteyiz. ABD ile Souk Sava dneminden bu yana stratejik ortaklk temelinde ilikilere
317

Bu Nasl Stratejik Ortak?, Radikal Gazetesi, 6 Temmuz 2003, http://www.radikal.com.tr/ haber.php?haberno=80586 318 Trkiyeden ABDye Gzalt fkesi:Byle Mttefik Tavr Olmaz, Zaman Gazetesi, 6 Temmuz 2003, http://arsiv.zaman.com.tr/2003/07/06/dis/h1.htm

127

sahip olan Trkiye 1 Mart tezkeresini kabul edip ABD birlikleri ile birlikte Irak topraklarna girmi olsayd hem Irakl Krtler ile ABD arasnda byle bir Trkiye kartl olumas engellenmi olurdu hem de Trkiye blgede yaanan tm olaylara krmz izgileri dorultusunda mdahale edebilme hakkna sahip olabilirdi. Nitekim 1 Mart tezkeresinin hazrlanma srecinde ABDli yetkililer ile gerekletirilen mzakereler neticesinde varlan mutabakat belgesi ile Trkiye, ABD birlikleri ile birlikte Irak topraklarna girecek, ABD birlikleri Irakn ilerine doru ilerlerken Trk birlikleri Irakn kuzeyinde belli bir hatta konulanacak, ABD birlikleri Musul ve Kerkk gvenlik altna alacak, Talabani, Barzani ve Trkiye bu ehirlere giremeyecek, Trk birlikleri Irak kuvvetleri ve muhalif gruplarla atmaya girmeyecek ancak PKKya kar g kullanabilecek ve Irakn kuzeyindeki Trk birlikleri Trk komutana bal olacakt.319 ABDnin Trkiye zerinden Iraka bir sava amasnn yannda Trkiyenin de blgede daha etkin bir konumda olmasn salayacak olan tezkerenin TBMMde reddedilmi olmas Irakl Krt unsurlar ABDnin mttefiki haline getirmi ve ABD ile Irakl Krtler igal srecinde beraber hareket etmilerdir. 1 Mart tezkeresinin reddi ve Sleymaniyede Trk askerlerinin balarna uval geirilerek tutuklanmasnn ardndan ABD ile Trkiye arasndaki ilikiler son derece gerilimli bir havaya brnmtr. Fakat ABDnin igal altnda bulundurduu Irak topraklarnda tam anlam i le gvenlii salayamam olmas Trkiyeden blgeye gndermek zere asker talep etmesi sonucunu dourmutur. Trkiye bu yndeki ABD talebini bu defa geri evirmemi, 7 Ekim 2003 gn TBMMde Iraka asker gnderme kararn alm ancak bu karar zellikle Irakl Krt liderlerin ABD nezdindeki giri imleri neticesinde hayata geirilemeden son bulmutur.320 Trkiyeyi byle bir giriimde bulunmaya iten sebeplerden bir tanesi de ABD igali altndaki Irakn artk nfuz edemedii kuzey blgesinde PKKnn tekrar bir gelime
319 320

Fikret Bila, a.g.e., s.240-242. Bata Irakl Krt unsurlar olmak zere Irak Geici Ynetimi Trk askeri istemediklerini ABDye bildirmilerdir. Fikret Bila, a.g.e., 249.

128

sreci yaamas ihtimali olmutur. Irakn igali sonras blge zerindeki etkinlii giderek azalan Trkiye bu yeni tezkere ile bir manevra gerekletirerek tekrar etkinlik kurma araylar iine girmitir ancak daha nce de bahsedildii zere zellikle Irakl Krt unsurlarn bu yeni srete elde etmeye alt politik kazanmlar Trkiyenin bu giriimini engellemitir. ABDnin yeniden yaplandrmaya alt Irakta Krtler son derece etkin bir konuma ykselmilerdir. Irakta yeni bir idari yap oluturabilmek iin oluturulan Geici Ynetim Konseyinde Irakl Krt liderler de yer alm ve Irakl dier etnik ve dini unsurlarla etin mzakereler yapmlardr. Krt liderlerin mzakereleri baarl olmu ve 8 Mart 2004 tarihinde kabul edilen Gei Dnemi Irak Devleti Ynetim Yasasnda beklentileri en fazla karlanan Krtler olmutur.321 Gei Dnemi Yasasnda Kerkk konusu haricinde istediklerini elde eden Irakl Krtlerin 2005 ylnda dzenlenen seimler ve anayasa oylamasnda da etkin bir ekilde varlklarn kantlamalar Trkiyenin d politikasnda karln bulmutur. Trkiye Irakl Krtlerin Irakn gelecei hususunda bu kadar etkin bir konum kazanm olmalar karsnda Krtler ile olan ilikilerinde PKK terr rgt temelli yaklamlar yannda artk dorudan Irakn kuzeyindeki Krt ynetimini dikkate alan almlar gerekletirmeye balamtr. Senelerce terr olaylar ile gvenlii tehdit altna giren Trkiyenin bu yeni durum ve koullarda takip etmeye alt politika Ahmet Davutolunun u cmlelerinden kaynan almaktadr : Ortadounun yakn gelecei ile ilgili blgesel bar tehdit edebilecek en geni kapsaml tehlike Trk, Acem, Arap ve Krt unsurlar arasnda etnik nitelikli bir atmann kartlmas ve srekli problem kayna olan bir kangren haline dntrlmesidir. Seksenli yllarda ran Irak Sava esnasnda srdrd dengeli politika ile bylesi bir kangrenleme temaylne set eken Trkiye PKK terrnn devre d kalmasndan sonra da blgeyi kuatc bar inisiyatiflerine nclk

321

Nejdet Demiral, Soran kr, Mazin Hasan, a.g.m., s.42.

129

etmelidir.322 Trkiyenin PKK terrn devre d brakmas kouluna bal olarak tasvir edilen bar inisiyatiflerine nclk etme giriimleri daha Irakn igal edilmesinden nce Iraka komu lkeler ve Msr yetkililerinin stanbulda biraraya getirilmesi ile gerekletirilmeye balanmtr.323 Trkiye ABDnin Irak igalinin ardndan bu toplantlar daha geni katlmlarla devam ettirerek324 Davutolunun iaret etmi olduu dorultuda bir inisiyatif elde etmeye almtr. Bu toplantlar erevesinde igal edilmi durumda olan bir lkenin yer ald corafyadaki lkelerle birlikte bu durumun olumlu ve olumsuz neticeleri deerlendirilmi ve Irak sorununa ulusla raras arenada ciddi bir katk salanmtr.325 Blge lkelerini biraraya getirerek deerlendirmeler yaplmasn salamasnn ardndan Trkiye zellikle Suriye ve ran ile uzunca bir zamandr souk olan ilikillerini gelitirmeye balamtr. Bu noktada Trkiye, Suriye ve rann yaknlamasnda bu lkenin de Irakn paralanmas durumunda ortaya kabilecek bir Krt devletinden tehdit alglyor olmalar etkili olmutur.326 Irakn paralanmasnn tm blge lkelerini etkileyecei dncesinin Trkiyeyi kendisiyle ayn endieleri paylaan lkelerle ibirliine ynlendirdii olgusununun dorudan bir sonucu olarak Orta Douda dorudan veya vekaleten yrtlecek byk apl bir atmann blgeselleme olasl Trkiyeyi blgesel giriimlere ve dengeleyici bir role srklemitir eklinde ortaya kan tez327 Ahmet Davutolunun 2001 ylnda iaret etmi olduu Trkiyenin Ortadouda Trk, Acem, Arap ve Krt unsurlar arasnda cereyan edebilecek etnik nitelikli bir atmann karsnda

322 323

Ahmet Davutolu, a.g.e., s.441-442. Alexander Murinson, a.g.m., s.954. 324 2003 ylndan bu yana Trkiyenin nclnde dileri bakanlar dzeyinde 9 resmi, 3 gayr resmi ve 3 geniletilmi dzeyde (BM Gvenlik Konseyi Daimi yeleri, G -8 ve ilgili uluslar aras rgtlerin katlmyla) toplant gerekletirilmitir. Trkiye Cumhuriyeri Devleti Dileri Bakanl Resmi nternet Sitesi : http://www.mfa.gov.tr/turkiye-irak-siyasi-iliskileri.tr.mfa 325 Ahmet Davutolu, Turkeys Foreign Policy Vision : An Assessment of 2007, Insight Turkey, Vol:10, No:1, 2008, s.84. 326 Serhat Erkmen, Trkiyenin Ortadou Politikas erevesinde Irak Alm, Stratejik Analiz, Austos 2008, s.25. 327 Serhat Erkmen, a.g.m., s.25.

130

blgeyi kuatc bar inisiyatiflerine nclk etmesi gerektii ynndeki yaklamn destekler mahiyetteki fikirler olarak karmza kmaktadr.

C. PKK Etkeni Trkiyenin Irakn igalinin ardndan Irakn kuzeyine bakn etkileyen unsurlardan bir tanesi yine PKK terr rgt olmaya devam etmitir. Blgede PKKnn ran kolu olarak varln devam ettiren PJAKn da rana kar saldrlarda bulunmas yukarda da belirtildii zere ran ile Trkiyenin terr saldrlarna kar ibirliine gitmelerini beraberinde getirmitir. ABD ynetiminin Trkiyenin Irakn kuzeyindeki PKK unsurlarnn temizl enmesi ynndeki tm isteklerine kar pasif bir tutum sergilemesine ramen ran ynetimi zellikle Kandil Dandaki PKK ve PKKnn ABDnin Iraka yerlemesinin ardndan geleneksel destekileri ran ve Suriyeden uzaklaarak ABDnin blgesel kurgu ve araylarnda yer alabilmek iin kurduu PJAK (Krdistan zgr Hayat Partisi)328 unsurlarna kar sk sk saldrlar gerekletirmitir.329 Trkiyenin gerek ABD ynetimi nezdinde gerekse de Irak merkezi ynetimi nezdinde PKK ile ilgili gerekletirdii giriimlerden bir sonu elde edememesine ramen blge lkelerinden ABDye kar ok sert bir politika izleyen rann terr unsurlarna kar byle bir tutum taknmas Trkiye ile rann yaknlamas sonucunu beraber inde getirmitir. Ortaya kan bu tablo da Davutolunun g merkezleri ile ilikilerin yeniden dzenlenmesi330 ve bir taraftan da komularla sfr sorun331 eklindeki politik yaklamnn gstergesi niteliindedir. Abdullah calann yakalanmasnn ardndan eitli isim ve strateji deiikliklerine giden PKK terr rgt zellikle 2007 ylnda gerekletirdii saldrlar ile mevcudiyetini devam ettirdiini gstermitir. Blgesel Krt
328 329

Arif Keskin, PJAK : PKKnn Yeni Misyon Araylar, Stratejik Analiz, Aralk 2007, s.48. ran PKKnn yan rgt olarak PJAKn ortaya karlm olmasn ABDnin Krtleri rana kar kullandnn kant olarak kabul etmektedir. Henri Barkey, Preventing Conflict, s.29.30. 330 Ahmet Davutolu, a.g.e., s.118. 331 Ahmet Davutolu, a.g.m., s.80.

131

ynetiminin denetiminde bulunan topraklardan Trkiyeye szan PKK unsurlar 7 ve 21 Ekim 2007 tarihlerinde gerekletirdikleri saldrlar ile ok sayda Trk askerinin lmesine neden olmutur.332 ok ksa sre ierisinde NATOnun en byk ikinci ordusuna sahip yesi olan Trkiyen in snrlarndan szarak bu denli byk apta bir saldr gerekletirilmi olmas Trk kamuoyunda ve devlet yetkililerinde aknlk yaratmtr. Saldrlarn gereklemi olduu mekan ve tarih deerlendirildiinde ise farkl bir tablo karmza kmaktadr. Saldrlar Blgesel Krt Ynetiminin idaresindeki topraklar zerinden Trkiyeye szan unsurlar tarafndan gerekletirilmitir. Tarih olarak incelediimizde ise Irak Anayasasnn 140. maddesinde en son 31 Aralk 2007 tarihinde Kerkkn statsnn belirlenmesi iin yaplmas ngrlen halk oylamasndan nce gerekletii grlmektedir. Bu balamda gerekletirilen saldrlar Kerkk konusunda son derece hassas olan Trkiyeyi bata Irakn kuzeyindeki gruplar, daha sonra Irak merkezi ynetimi, Arap dnyas ve nihayetinde ABD ile kar karya getirerek sreten dlanmasn salamaya ynelik bir giriim olarak grnmektedir.333 Irak igal altnda bulunduran ABD ve Irakn kuzeyini yneten Krt ynetiminin dorudan veya dolayl bilgisi dnda gereklemesi imkansz gibi grnen bu saldrlar ile Kerkk konusunda hassas olan Trkiye terr olaylar ile megul edilerek Kerkk srecinde etkisiz klnmaya allmtr. Bu saldrlarn ardndan Trkiye tarihlerinde PKKya Irakn kuzeyine ynelik askeri faaliyetlere kar mcadele iin imzalad anlama girimeye balamtr. Trkiye Irak ynetimi ile 7 Austos 2007 ve 28 Eyll 2007 metinlerinde Blgesel Krt Ynetiminin itirazlar zerine scak takip hakkn elde edememise de 5 Kasmda Washingtonda ABD ile varlan anlama neticesinde elde edilen anlk istihbarat paylam ve Irak hava sahasnn Trk uaklarna almas gibi imkanlar erevesinde 16 Aralktan itibaren hava saldrlarna balam ve nihayetinde 21 ubat 2008 tarihinde PKK unsurlarn etkisiz hale getirmek iin Gne Operasyonu ad verilen bir operasyonla Irak
332 333

mit zda, a.g.e., s.326. Ahmet Davutolu, a.g.m., s.87.

132

topraklarna girmitir.334 Irakn kuzeyindeki blgesel Krt ynetimi babakan Neirvan Barzani PKK sorununun askeri yntemlerle deil diyalog ve diplomasi yoluyla zme kavuturulmas gerektiini, bunun iin Ankara, Badat, Erbil ve Washington arasnda grmeler yaplmasn ve kendilerinin Trkiye ile scak ilikilere sahip olmak istediklerini belirterek335 Trkiyenin ABD ile ibirlii halinde bu operasyonu gerekletirmesini engellemeye alm ancak baarl olamamtr. Trkiyenin uzunca bir aradan sonra gerekletirmi oldu bu snr tesi operasyona 1990l yllarda olduu gibi uluslararas arenadan ok byk tepki gelmemi olmas Trkiyenin yumuak g ile askeri g unsurlarn son derece uyumlu bir ekilde kullanm olduunu gstermitir.336 Trkiye PKKnn Irakn kuzeyindeki varln sona erdirebilmek iin Krt ynetimi yetkilileri ile defalarca grmeler gerekletirmi ancak bir netice alnamaynca son derece dikkatli bir eklide askeri g sergilenmitir. Bir lkenin d politikasndaki aralardan biri olma zelliini tayan askeri g bu sre ierisinde tm neticeleri deerlendirilerek diplomatik girimlerle tutarl bir ekilde uygulanmtr. Trkiyenin tm bu askeri ve diplomatik giriimleri 1980l yllardan bu yana mcadele ettii PKKnn Irakn kuzeyindeki varln tam anlam ile sona erdirememitir. Trkiye Irakn toprak btnln gzeten tutumu neticesinde bata Irak merkezi ynetimi olmak zere blgenin tm aktrleri ile yakn ilikiler iine girerek bu sorunu zme kavuturmaya almaktadr. Nitekim gemi dnemlerde sadece askeri unsurlar zm olarak kabul eden bir dnce yapsnn yerine artk siyasi,
334

Turkey And Iraqi Kurds: Conflict Or Cooperation?, International Crisis Group Middle East Report, No:81, 13 November 2008, http://www.crisisgroup.org/library/documents/middle_east ___north_africa/iraq_iran_gulf/81_turkey_and_iraqi_kurds___conflict_or_cooperation.pdf, Eriim:15 Kasm 2008, s.5-10. 335 Nechirvan Barzani, Kudistana Hope for Talks, Washington Post, 5 Kasm 2007, http://www. washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/11/04/AR2007110401225.html 336 Nitekim Trkiye PKKnn saldrlar karsnda bu operasyon ncesi diplomatik giriimlerini balatmtr. Bu balamda Suriye Devlet bakan Bear Esad snr tesi operasyon kararnn alnd gn Trkiyeyi ziyaret etmi ve Trkiyenin PKKya kar operasyonlarna tam destek verdiini ifade etnitir. Bunun yannda Trkiye Eyll ayndan itibaren youn bir ekilde temas kurduu Filistin, srail, rdn ve Suudi Arabistan ynetimlerinden de bu konuda destek salamtr.Ahmet Davutolu, a.g.m., s.86.87.

133

ekonomik ve kltrel unsurlar da srece dahil eden Trk d politikas bu dorultuda kaydedecei gelimeler ile d etkenleri de dikkate alarak PK K sorununda kademeli bir ekilde zme doru yol alabilecektir. . Kerkk Sorunu Trkiyenin Irakn kuzeyine ynelik bak asn en fazla etkileyen unsurlardan bir tanesi de Kerkk sorunudur. 2005 yl Ekim aynda kabul edilen Irak Anayasasnda Kerkkn statsnn 31 Aralk 2007 tarihine kadar yaplacak bir halk oylamas ile belirleneceinin ifade edilmesi 337 Kerkk ile yakndan ilgilenen Trkiyenin de bu srete etkinlik mcadelesi vermesini beraberinde getirmitir. Trkiyenin Kerkk konusuna bak asnn temelini Krt ynetiminin petrol zengini Kerkke sahip olmasnn bamsz bir Krt devletine giden yoldaki en nemli adm olduu tezi oluturmaktadr.338 Bamsz bir Krt devletinin Irakn toprak btnlnn bozulmas na neden olacan bunun da Ortadou corafyasnda yeni bir istikrarszlk unsuru olacan ileri sren Trkiye zaten izmi olduu krmz izgileri ile bu istikrarszl oluturacak unsurlardan birisinin kendisi olacan ifade etmitir. Irakn igalinin ardndan Kerkkn nfus yapsn deitirmeye balayan Krtler bu faaliyetler ile gerekletirilmesi planlanan halk oylamasnda Kerkkn kendi ynetimlerine balanmasn salamaya almaktadrlar. Nitekim Krtlerin bu nfus deiiklii abalarnda baarl olduklar 2005 yl Ocak aynda dzenlenen seim ve Ekim ayndaki Irak Anayasas oylamasnda Kerkkte ortaya kan sonulardan unsurlarn bu anlalmaktadr.339
337 338

Trkiyenin

destekledii

Trkmen

Irak Anayasas madde 140/2 Henri J. Barkey, Preventing Conflict, s.16. 339 2005 yl Ocak ayndaki seimde Krt listesi 41 sandalyeli Kerkk il meclisinin 26 sandalyesini kazanrken, Ekim aynda dzenlenen ve Krtlerin kazanmlarn yasal hale getirdii iin Krtler tarafndan cokuyla karlanan Irak Anayasas halk oylamasnda Kerkkteki kabul oylarnn oran %62.9 olmutur. Iraq And The Kurds: The Brewing Battle Over Kirkuk, International Crisis Group Middle East Report, No:56, 18 July 2006, http://www.crisisgroup.org/library/documents/ middle_east___north_africa/iraq_iran_gulf/56_iraq_and_the_kurds___the_brewing_battle_ove r_kirkuk.pdf, Eriim:4 Nisan 2009, s.3

134

seimlerde bir birlik oluturamamalar, baz Trkmen gruplarn farkl siyasi oluumlar iinde yer almalar ve seimler esnasnda usulszlklerin yapld iddas neticesinde ortaya kan seim sonular ile Trkmenler Kerkkn idari yaps iinde etkili bir ekilde yer alamamlardr.340 Trkiye nfus yaps hzl bir ekilde deitirilmi olan Kerkkte bir halk oylamasnn neticesinin Krt ynetiminin istedii dorultuda kacan sezerek bu halk oylamasnn ertelenmesi iin diplomatik giriimlerde bulunmutur. Trkiye bu noktada Kerkkn Krt ynetiminin eline gemesi halinde ortaya bamsz bir Krt devleti kmasndan ekinen blge lkeleri Suriye ve ran ile birlikte hareket edebilme ansna sahip olmutur. Ancak Suriyenin Iraktaki direnie destek vermekle sulanyor olmas ve zellikle Lbnan eski babakan Refik Hariri suikastndan sorumlu tutularak zerinde uluslararas bir bask kurulmu olmas, rann da iilerin hkmette olduu bir dnemde Krtlerin hedeflerinin engellenebilecei dncesine sahip olmas Trkiyenin zellikle Kerkk konusundaki gelimelerde dier lkelere nazaran daha aktif olarak yer almasn zorunlu klmtr.341 31 Aralk 2007 tarihine yaklarken Trkiyenin blge zerindeki etkinliini krmak iin terr faaliyetlerinin bir anda oalmas Trkiyeyi zorlu bir srece sokmutur ancak Trkiyenin askeri zmn yannda diplomatik sreci de baarl ile uygulamas bu sreten en az zararla ayrlmasn salamtr. Kerkkn deien nfus yaps altnda bir halk oylamasnn salkl sonular vermeyeceini ve bunun bata Irak olmak zere blge istikrarn tehdit edeceini belirten Trkiyenin youn diplomatik giriimleri ve Irakl dier unsurlarn yansra blge zerinde karlar bulunan tm unsurlarn da bu konuda ayn fikirleri paylayor olmalar halk oylamasnn ertelenmesini salamtr. Nitekim Krt ynetimi hari Irak ile ilgilenen dier btn unsurlarn Kerkk konusundaki hassasiyetlerinin farknda olan BM 2007 yl ortalarndan itibaren bu konu hakknda zm araylarna girimi
340 341

Hasan Ylmaz, Kerkkn Gelecei, s.52. Iraq And The Kurds s.24.

135

ve ilerinde Irak cumhurbakan Celal Talabani ve Blgesel Krt Ynetimi babakan Neirvan Barzaninin de bulunduu liderleri Kerkkteki oylamann ertelenmesi hususunda ikna etmitir.342 Oylamann ertelenmi olmas zellikle Trkiyenin uyarlarnn tm kesimlerce dikkate alndn gstermitir. Trkiye Krt ynetiminin Kerkk konusundaki isteklerinin ertelendii bir ortamda Trkmenlerin sreteki konumlarn canlandrmak iin giriimlerde bulunmu ve Trkmenler 2006 yl Kasm ayndan bu yana boykot ettikleri Kerkk l meclisi almalarna 20 Mays 2008 tarihinde d zenledikleri bir basn toplants ile tekrar katlmaya balayacaklarn aklamlardr. 343 Bylece Trkiye Irakn tm unsurlarnn Irakn yeniden yaplanmas srecinde yer almas noktasnda zerlerinde etkiye sahip olduu Trkmenlerin de Kerkk zelinde srece katlmn salamtr. Nitekim Trkiyenin Ortadouda dzenin salanmas noktasnda takip ettii temel politikalardan bir tanesi de Kerkk gibi etnik ve dini adan btnlk arz etmeyen blgelerde birarada yaayabilmeyi ve oulculuu n plana karmaktr.344 Trkiyenin Trkmenler ve dier Irakl unsurlar ile gelitirmi olduu sk ilikiler 2008 ylnda meyvesini vermeye balamtr. BMnin Kerkk iin yaplacak halk oylamas iin ngrd erteleme sresinin de sona ermesine ramen konu hakknda herhangi bir gelime kaydedilmemi olmas srecin ne kadar mulak bir yapya sahip olduunu gstermitir. Bu noktada Krtler Anayasada belirtilen ekilde bir halk oylamasnn yaplmas iin aba sarf ederken Trkiyenin daha aktif bir ekilde yasal srece dahil olmalarn istedii Trkmen ve Arap unsurlar da Krtlerin Kerkkn nfus yapsnda yaptklar
342

deiikliklerin

farknda

olarak

aksi

ynde

giriimlerde

Dier liderler babakan Nuri el-Maliki, cumhurbakan yardmclar ii Adil Abdlmehdi ve Snni Tark el-Haimidir. Oil for Soil, s.2 343 Trkiye Cumhuriyeti Dileri Bakanl resmi internet sitesi : http://www.mfa.gov.tr/irakturkiye-ikili-iliskilerinde-son-donemde-meydana-gelen-gelismeler.tr.mfa, Eriim:18 Ocak 2009 344 Ahmet Davutolu, a.g.m., s.85-86.

136

bulunmulardr. 22 Temmuz 2008 tarihinde Kerkk meclisinde Kerkkn idari yaplanmas iin Krt-Trkmen-Arap ve Hristiyan unsurlar arasnda 3232-32-4 orannda bir g paylamn esas alan karar Krt yelerin almalar terk ettikleri srada kabul edilmitir.345 Alnan bu karar Cumhurbakan Celal Talabani tarafndan veto edilmise de Trkmenler ile Araplarn Kerkk konusunda Krtlerin isteklerine boyun emeyeceklerini gsteren bir emare olmutur. Krtler Kerkkn idari yapsnda elde ettikleri kazanmlar kaybetmemek iin byle bir neriye sonuna kadar direneceklerdir fakat artk sadece Kerkkn veya Irakn sorunu olmaktan kan bu konuda dier aktrlerin de izleyecekleri politikalar srecin gidiatn belirleyecek unsurlar olarak karmza kmaktadr.

D. Ekonomik Boyut Kerkk ve PKK gibi konularda zaman zaman gerilimli sreler yaayan Krt ynetimi ile Trkiye arasnda gemi dnemlerden itibaren varln devam ettiren ekonomik boyutlu ilikiler son dnemlerde gelimeye balamtr. Blgeye dnk bak asnda askeri yntemlerin haricinde siyasi, ekonomik ve kltrel almlar da getirmek isteyen Trkiye Krt ynetimine bu ilikiler zerinden de etkide bulunmak istemektedir. Trkiyenin bu alm Davutolunun Trkiyenin Ortadoudaki konumunu ykseltebilmesi iin sralam olduu 4 ilkeden birisi olan karlkl ekonomik bamllk ilkesi346 dorultusunda gelitirilen bir politika olarak karmza kmaktadr. Bu balamda Trkiye ile Irak arasnda igal sonra s srete 5 milyar dolar bulan ticaret hacminin yaklak 1.5 milyar dolar dorudan Krt blgesi ile gelitirilen ticari ilikilerden meydana gelmektedir.347 Bunun yannda Eyll 2008 tarihi itibariyle proje geneli toplamnda yaklak 4 milyar

345 346

Oil for Soil, s.3. Davutolunun sralam olduu dier ilkeler; herkes iin gvenlik, krizlerin zmnde diyaloa ncelik tanmak, kltrel birliktelik ve oulculuktur. Ahmet Davutolu, a.g.m., s.85. 347 Turkey and Iraqi Kurds, s.13.

137

dolar yatrmda bulunma tahmini yapan Genel Enerji348 ve Pet Oil isimli iki Trk firma Krt ynetimi ile petrol arama ve karma szlemesi imzalam durumdadr.349 Krt ynetiminin bu ekilde yabanc firmalar ile gerekletirdii petrol arama ve kartma szlemeleri her ne kadar Irak merkezi ynetimi tarafndan geersiz saylsa da Irak toprak btnl temelinde bir uzlaya varlmas halinde Trkiye topraklar blgeden elde edilen petroln d pazarlara nakli konusunda en nemli gzergah olacaktr. Blgesinde sahip olduu petrolden yksek miktarlarda gelir elde etmeye alan Krt ynetimi iin Trkiye kanlmaz bir ekilde ibirlii yaplmas gereken bir unsur olarak karmza kmaktadr. te bu durum Irakn en istikrarl blgesi olma zelliini tayan Krt ynetimi zerinde Trkiyenin Kerkk ve PKK gibi konularda pazarlk ansn son derece arttracak ve bu durum yukarda da bahsedildii zere Krt ynetimini de karlkl ekonomik bamllk politikas dorultusunda sahip olduu kazanmlarn devam ettirebilmek iin Trkiye ile sorunsuz bir iliki kurmaya zorlayacaktr. Krt ynetiminin sahip olduu kazanmlarn bir tarafa brakarak zellikle Kerkk konusunda ve Irakn toprak btnln bozma konusunda srarc bir tutum sergilemesi gerek Irakl unsurlar gerekse de blge lkelerini iine alan bir atma ortamn dourma ihtimalini iinde barndrmaktadr. gal sonras Irakta en isitkrarl blge olma zelliini tayan ve dnya petrol rezervlerinin nemli bir ksmnn bulunduu Irakn kuzeyinde bir atma ortamnn varl blge zerinde karlar bulunan lkelerin en son grmek isteyecekleri ey olacaktr.

348

Doing Business in the Kurdistan Region of Iraq a Turkish Perspective, The Kurdistan Region: Invest in the Future, 2008, http://www.krg.org/uploads/documents/Invest_in_the_Future_2008. pdf, Eriim:8 Ocak 2009, s.98. 349 Oil for Soil, s.17.

138

SONU Krfez Sava sonras salanan imkanlar dorultusunda kendilerine idari bir mekanizma yaratan Irakl Krt unsurlar zellikle Irakn igalinin ardndan bu mekanizmalarna mevcudiyetlerini yasallk siyasi bir kazandrarak aktr olarak Ortadou devam corafyasndaki ettirmektedirler. Molla Mustafa Barzani nderliinde Souk Sava sresince devam eden mcadelelerinde zerk bir yap elde edebilmek iin ura veren Irakl Krt unsurlar Krfez Sava sonras benimsedikleri federal yapy Irakn ABD tarafndan igalinin ardndan hazrlanan yeni Irak Anayasasndaki ifadeler dorultusunda elde etmilerdir. Bunun yannda Anayasa erevesinde varl tannan tek blgesel ynetim de Blgesel Krt Ynetimi olmutur. 1991 ylndan bu yana elde edilen kazanmlarn kaybetmeden bunla ra yenilerini ekleme gayreti iine giren Krt Ynetimi zellikle petrol zengini Kerkk konusunda srarc bir tutum taknmtr. Kerkkn nfus yapsnn Krt arlkl olduunu iddia ederek Kerkkn Krt Ynetimine balanmas gerektiini ifade eden Ynetim bunun yannda dier baz illeri de tartmal alanlar olarak nitelendirerek buralarda da Krtlerin ounlukta olduunu ve buralarn da Krt Ynetimine balanmasn talep etmitir. Tartmal alanlar olarak nitelendirilen blgelerin sadece Krtlerin kendi bak alarndan ifade ediliyor olmas yani Araplar veya Trkmenler tarafndan bu ekilde bir tanmlamann gerekletirilmemi olmas hususunda Krtlerin igal sonras Irakn yeniden yaplanmasnda ABDnin en sk mttefiki konumuna gelmi olmalar byk bir etkiye sahip olmutur. Krtler bu bak alarn BAAS ynetiminin kendilerini bu tartmal alanlar olarak nitelendirdikleri blgelerden zorla g ettirmi olmalarna balamaktadrlar. zerinde en fazla durduklar ehir ise Kerkk olmutur. Gerekletirilen en son salkl saym olarak nitelendirilen 1957 seimlerinde Krtlerin o dnemki snrlar itibariyle il genelinde stnlkleri var ise de zellikle daha sonraki srete il snrlarnn

139

deitirilmesi ve blgeye Arap nfusun yerletirilmesi neticesinde Krt nfus azalmtr. Bir ilin snrlarnn deitirilmesi ve lkenin i huzurunu tehdit eden faaliyetlerden dolay bir kitlenin baka bir blgeye yerletirilmesinin bir lke ynetiminin inisiyatifinde olduunu kabul ettiimizde zerinden 52 sen e gemesine ramen hala 1957 saymn kendisine dayanak alan Krt ynetiminin pek de hakl gerekeleri olduu sylenemez. Fakat yine ayn lke ynetiminin 2004 ve 2005 yllarnda karm olduu anayasal dzenlemelerde bu defa zorla g ettirilmekten ve bunun dzeltilmesi gerektiinden bahsediyor olmas bu anayasal dzenlemeleri Irakn, sk mttefiki ABD tarafndan igal altnda bulundurulduu bir dnemde bizzat Krtler tarafndan hazrlanm olmas sreci tam tersine dndrecek bir etkiye sahip olmutur. gal sonras yasal dayanaklar elde eden kendi topraklarna geri dn ad altnda yzbinlerce Krtn Kerkke yerlemesini salayan Krt ynetimi Kerkkn nereye bal olaca sorunu karsnda nfus oranlarna dayanan bir zm istemektedir. Kerkkn Krt ynetimine balanmasn bamszln ilk adm olarak nitelendiren bata blge lkeleri ve Irakn toprak btnln korumak isteyen Irakl unsurlar Krtlerin bu hedeflerine kar mcadele vermeye devam etmektedirler. Gnmz itibariyle muallakta kalm bir grnt izen Kerkkn stats konusu Blgesel Krt Ynetiminin geleceini etkileyecek en byk unsurlardan biri olarak karmza kmaktadr. Nitekim Kerkk elde edemeyen bir Krt ynetimi blgede istikarsz bir yapdan faydalanabilecek bir d unsur tarafndan desteklenmesi halinde gemite olduu gibi tekrar silaha sarlabilir. Enerji kaynaklar bakmndan son derece zengin olan Irak topraklarnn istikrarsz bir grnt izmesinden enerji arz gvenlii bakmndan u aamada ABD bata ol mak zere enerji ihtiyac olan gelimi batl lkeler memnun olmayacaktr. Bu istikrarsz yapnn artk bir bamszlk ilann beraberinde getirmesi karsnda kendi topraklarnda yaayan Krtlerin etkilenmesinden ekinen

140

blge lkeleri Suriye, ran ve Trkiye de Krt ynetiminin zellikle Kerkk konusundaki tavrn takip etmekte ve gelitirmi olduklar politikalar ile mmkn olduunca etkilemeye almaktadrlar. Krt Ynetiminin sahip olduu siyasi yap da kendi iinde bir sorun kayna nitelii tamaktadr. Ayn etnik grup iinde yer almalarna ramen derin farkllklar bnyesinde barndran iki kesimden meydan gelen Krt ynetimi iin bu farkllklar gemite atmalara sebep olabildii gibi gelecekte de ayn sonular dourma potansiyeline sahip olabilecektir. Blge d aktrlerin son derece basit bir ekilde alevlendirebilecei bir durum olan iki taraf arasndaki atma ortam Krt Ynetiminin zayflamasn, d mdahalelere ve gemite olduu gibi d glerin politik manevralarna kurban edilmelerine neden olabilir. Bylesi durumlar en ac ekilde zellikle 1972, 1975 ve 1991 yllarnda yaayan Krt unsurlar bu tecrbelerini dikkate alarak uzun zaman sonra elde etmi olduklar kazanmlarn korumaya alacaklardr. Bu noktada vurgulanmas gereken nemli bir dier nokta da uluslararas ilikiler alann bu kadar megul eden bir unsur olan Krtler ile ilgili aratrmalarda bulunan insanlarn bu aratrmalarnda Krtleri kesinlikle psikolojik ve sosyolojik alardan da incelemeleri gerektiidir. Krt Ynetiminin blge lkelerinden Trkiye ile sahip olduu ilikiler dier blge lkelerine nazaran daha salkl bir nitelik tamaktadr. Trkiye Cumhuriyeti bugne kadar izlemi olduu d politika erevesinde Irakl Krtleri PKKya destek vermedikleri mddete her zaman iyi ilikilerin kurulmaya alld Irakl unsurlar olarak kabul etmitir. Gvenliini tehdit eden PKK ile ibirlii halinde olduunu dnd zamanlar askeri tedbirler almaktan ekinmeyen Trkiye, PKK ile arasna mesafe koyduu zamanlarda Krt Ynetiminin en byk destekisi olmutur. 1990l yllarda dnemin Cumhurbakan Turgut zaln Irakl Krt liderleri destekleyen bir politika izliyor olmas kimi kes imlerce PKK terr rgtnn gnmze kadar gelmesindeki en byk etken olarak

141

gsteriliyorsa da Souk Sava olgusunun ekillendirdii bir dnyada Marksist Leninist bir yapda ortaya kan PKKnn deien dnya siyasi ve askeri koullar erevesinde farkl kimliklere brnerek yoluna devam ettii dnldnde zaln bu tutumu dnemin getirdii koullar altnda politik bir manevra olarak nitelendirilebilir. Bu tutumun sadece zaln deil Trkiyenin Souk Sava sonrasndaki bir d politik alm olduu zal sonras srete de Trkiyenin Irakl Krt liderler ile yakn temas halinde olmalarndan da anlalmaktadr. zellikle Irakn igaline doru giden sre ve Irakn igalinin ardndan Trkiyenin Irakl Krtlere bak as PKK emberinden kurtulmaya balam ve farkl boyutlar kazanmaya balamtr.Gemi dnemlerde gerekletirilen askeri faaliyetlerin PKK terr rgtn bitirmek hususunda tek bana faydal olamayacan dnen Trk d politika yapclar etkide bulunamadklar bir komu lkede artk yasal bir nitelik kazanan bir grup ile ilikilerini siya si, ekonomik, kltrel vb. alanlara kaydrarak bu grup zerinde etkide bulunmaya almaktadr. 1990l yllarn balarnda sadece zaln direktifle ri ile fikri temelleri daha zayf bir politik duru sergileyen Trkiye gnmzde artk uluslararas ilikiler alannda, zellikle kendi blgesinde yaanan her olayda daha aktif bir d politika izleyen lke konumuyla hareket etmekte ve gelimelere etkide bulunabilmektedir. Bu dorultuda da Krt ynetimi ile sadece PKK terr rgt boyutu ile deil sahip olduu dier argmanlar da kullanarak etkide bulunmaya alan Trkiye Cumhuriyeti Devleti kendi toprak btnlnn yansra bunun temel belirleyici unsurlarndan biri olan blge istikrarn da gzeten bir d politika stratejisi uygulamaktadr. Nitekim Ortadou corafyasnda Trk milletini de iine alan bir atma ortamnn vuku bulmas haritalarn yeniden izilmesi anlamna gelecektir. Asya, Avrupa ve Afrika ktalarnn birletii bir noktada, birok stratejistin dnya hakimiyeti kurmak iin belirledii stratejilerin en nemli unsurlarndan biri olan Trkiye Cumhuriyeti Devletinin sadece bir lkenin iindeki farkl etnik gruba kar hasmane bir tavr iine girmesi, onu bir

142

dman lke gibi grmesi sahip olduu tarihi geimii ve jeopolitik konumu itibariyle ok daha byk d politik almlara sahip olmas gereken Trkiyenin daha kk meseleler ile megul olmas anlamna gelmektedir. Bu noktada nemli olan gemi dnemlerde kendi nfuzu altnda iken u an itibariyle bir baka unsurun nfuzu altnda olduu aikar olan bu etnik grubun hangi sebeplerden tr etki alanndan ktnn ve tekrar nasl etki alanna dahil edilebileceinin tespit edilmesidir. Dier g merkezlerinin farkl isimler altnda uygulamaya koyduklar proje/doktrin/strateji gibi uygulamalarn bu kk etnik grup gibi etkileneni olmak yerine uzunca yllar zaten egemen olduu topraklarda yaanan gelimeleri sahip olduu birikim ile siyasi/tarihi/ askeri/ekonomik/dini/kltrel/sosyal alardan analiz ederek retecei kendi uygulamalarn hayata geirebilmelidir. Gnmzn en byk gc konumuna gelmi g merkezlerinin geirmi olduu evreler dikkate alndnda ncelikle kendi etki alanlarnda nfuz mcadelesi verdiklerini daha sonra dier g merkezleri ile daha etkin olma mcadelesi verdik leri grlecektir. Trkiyenin Blgesel Krt Ynetimine kar izlemesi gereken temel politika da bu dorultuda ekillenmelidir.

143

IRAK HARTASI

Kaynak : http://www.un.org/Depts/Cartographic/map/profile/iraq.pdf

144

IRAK DAR HARTASI

Kaynak : http://www.humanitarianinfo.org/imtoolbox/07_Info_Centres/Iraq_HIC/MAPS/ 103_A4_Laminated_Map_Governorate_District.pdf

145

BLGESEL KRT YNETM VE YNETMN DDA ETT TARTIMALI ALANLAR

Kaynak : http://www.crisisgroup.org/library/documents/middle_east___north_africa/ iraq_iran_gulf/80_oil_for_soil___toward_a_grand_bargain_on_iraq_and_the_kurds.pd f

146

KERKK DAR HARTASI

Kaynak : http://www.kirkukpc.net/English/kirkuk%20map.htm

147

KAYNAKA

Kitaplar ARI, Tayyar; Irak, ran ve ABD : nleyici Sava, Petrol ve Hegemonya, Alfa Yaynlar, Ocak 2004. BLA, Fikret; Sivil Darbe Giriimi ve Ankarada Irak Savalar, mit Yaynclk, Ankara, 2003. BOSTANOLU, Burcu; Trkiye ABD likilerinin Politikas, mge Kitabevi, Aralk 1999. BRUNESSEN, Martin van; Aa eyh Devlet, eviren : Banu Yakut, letiim Yaynlar, 3.Bask, stanbul, 2004. AKMAK, Haydar; Avrupa Gvenlii, Aka Yaynlar, Ankara, 2003. ORA, A. Nazmi; Krt Sorununun Gelecei, Q-Matris Yaynlar, stanbul, Mart 2004. DAVUTOLU, Ahmet; Stratejik Derinlik : Trkiyenin Uluslararas Konumu, Kre Yaynlar, 19.bask, Kasm 2004. FOLK, William R.; Irak Anlamak, eviren :Nurettin Elhseyni, NTV Yaynlar, ubat 2007. GALBRATH Peter; Irakn Sonu : Ulus Devletlerin k m?, eviren : Mehmet Murat nceayan, Doan Kitap, Ocak 2007. GNAYDIN, Eref; syann Sfr Noktas Barzan, Karakutu Yaynlar, Mart 2008. JWAIDEH, Wadie; Krt Milliyetiliini Tarihi : Kkenleri ve Geliimi, evirenler : smail ekem, Alper Duman, letiim Yaynlar, 2.bask, stanbul, 1999. KILI, Altemur; Titrek Pusula:19. Yzyldan Gnmze Krdistan Hayali, 2.Bask, Tima Yaynlar, stanbul, 1999. KR, Kemal; WINROW, Gareth M.; Krt Sorunu Kkeni ve Geliimi, eviren:Ahmet Fethi, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 4.bask, stanbul, Ekim 2002 . NAKDMON, alom; Irak ve Ortadouda Mossad, eviren: Ahmet Ekinci, Elips Kitap, Temmuz 2004.

148

ORAN, Baskn; Trk D Politikas 1919-1980, Cilt:1, 9.Bask, letiim Yaynlar, stanbul, 2004. ORAN, Baskn; Kalkk Horoz eki G ve Krt Devleti, Bilgi Yaynevi, 2.Basm, AnkaraTemmuz 1998, s.30-31. VER, Kvan Galip; Vaadedilmi Topraklarda lm Kokusu Kuzey Irak Dosyas, Papirs Yaynlar, stanbul, 1999. ZCAN, Mesut zcan, Sorunlu Miras Irak, Kre Yaynlar, 2.Bask, Haziran 2003. ZDA, mit; Trkiye Kuzey Irak ve PKK : Bir Gayr Nizami Savan Anatomisi, Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaynlar, Ankara, 1999. ZDA, mit; Trk Ordusunun Kuzey Irak Operasyonlar:1984ten Bugne, Pegasus Yaynlar, stanbul, Ocak 2008. ZKAN, Tuncay; CIA Krtleri Krt Devletinin Gizli Tarihi, Alfa Yaynlar, 16.Basm, ubat 2006. ZKAN, Tuncay; MTin Gizli Tarihi, Alfa Yaynlar, 7.bask, Ekim 2003. ZNUR, Hakk; Cahlarn Sava:Kuzey Irak Krt Hareketi ve MusulKerkk Meselesi, Altnkre Yaynlar, Ankara, Nisan 2003. PAZARCI, Hseyin; Uluslararas Hukuk, Turhan Kitabevi, Ankara, 2003. PSYAN, Necefkuli; Kanl Mahabaddan Arasn Kylarna, eviren:Evdila Pitderi, Avesta Yaynlar, stanbul, 2001. SANDER, Oral; Siyasi Tarih 1918-1994, mge Kitabevi, 15. Bask, ubat 2007. TURGUT, Hulusi; Barzani Olay:Osmanl mparatorluunu ve Trkiye Cumhuriyetini 19.yy.dan Beri Megul Eden Bir Krt Airetinin Belgeseli, Doan Kitap, stanbul, Temmuz 2008, YAVUZ, Turan; ABDnin Krt Kart, Milliyet Yaynlar, stanbul, Nisan 1993. YILMAZ, Trel; Uluslararas Politikada Ortadou, Aka Yaynlar, Ankara, 2004.

149

Makaleler AL-MEHAIDI, Kamil; Geographical Distribution of Iraqi Oil Fields and Its Relation With the New Constitution, http://www.iraqrevenuewatch.org/ reports/052706.pdf, Eriim:10 Ocak 2009 ANDRES, Richard; The Afghan Model in Northern Iraq, Journal of Strategic Studies, Vol:29, No:3, June 2006. ASLAN, Muzaffer; Irak Milli Trkmen Partisinin Grleri, Avrasya Dosyas Kuzey Irak zel Says, Cilt:3, Say:1, lkbahar 1996. BARKEY, Henri J.; Preventing Conflict Over Kurdistan, Carnegie Endowment for International Peace, 2009, http://carnegieendowment.org/ files/preventing_conflict_ kurdistan.pdf, Eriim:18 Ocak 2009 BARKEY, Henri J.; LAIPSON, Ellen; Iraqi Kurds and Iraqs Future, Middle East Policy, Vol:XII, No:4, Winter 2005. BARZAN, Nechirvan; Kudistana Hope for Talks, Washington Post, 5 Kasm 2007, http://www.washingtonpost.com/wpdyn/content/article/ 2007/11/04/AR2007110401225.html, BARZAN, Nechirvan; The Kurdistan Region Invest in the Future, The Kurdistan Region:Invest in the Future, 2008, http://www.krg.org/uploads/ documents/Invest_in_the _Future_2008.pdf, Eriim:8 Ocak 2009 BENGIO, Ofra; Irakn Toprak Btnl Tehdit Altnda, eviren:Cahide Ekiz, Avrasya Dosyas, Kuzey Irak zel, Cilt:3, Say:1, 1996. BENGIO, Ofra; Iraqi Kurds : Hour of Power?, Middle East Quarterly, Volume:X, Number:3, Summer 2003, http://www.meforum.org/554/iraqikurds-hour-of-power, Eriim:8 Ocak 2009 BERZENC, Sadi; Irak Krdistannda Mevcut Durum Hakknda Gr, Avrasya Dosyas Kuzey Irak zel Says, Cilt:3, Say:1, lkbahar 1996. BLG, Mustafa Stk; Trk Irak likilerinin Tarihsel Boyutu (1534-2002), Irak Krizi (2002-2003), ASAM Yaynlar, Ankara, 2003. BOZKURT, Enver; Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin Irak ile lgili Kararlarnn Deerlendirilmesi, Stradigma Dergisi, Say:11, Aralk 2003, http://www.stradigma.com/ index.php?sayfa=makale&no=11, Eriim:18 Ocak 2009 BROWN, Cameron S.; Turkey in the Gulf Wars of 1991 and 2003, Turkish Studies, Vol:8, No:1, March 2007.

150

BRUNESSEN, Martin van; The Kurds Between Iraq and Iran, Middle East Research and Information Project Middle East Report, No:141, July-August 1986, http://www.jstor.org/stable/3011925, Eriim:23 Aralk 2008 AYCI; Sadi; Kerkkn Hukuki Durumu, Stratejik Analiz, ubat 2006. ETNSAYA, Gkhan; Security, Politics and Constitution: Developments in the New Iraq, 2003-2006, Perceptions, Spring 2007, http://www.sam.gov. tr/perceptions/volume12/Spring07_gokhan_cetinsaya, Eriim:23 Aralk 2008 DAVUTOLU, Ahmet; Turkeys Foreign Policy Vision : An Assessment of 2007, Insight Turkey, Vol:10, No:1, 2008. DAWOODY, Alexander; The Kurdish Quest for Autonomy and Iraq Statehood, Journal of Asian and African Studies, Vol:41, 2006. DEMR, dris; The Northern Iraq 1990-2000, Zonguldak Kara Elmas niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:3, Say:5, 2007. DEMRAL, Nejdet; KR, Soran; HASAN, Mazin; Gei Dnemi Irak Devleti Ynetim Yasas ve Irakn Geleceine Etkileri, Stratejik Analiz, Haziran 2004. DUMAN, Bilgay; Barack Obamann Irak Politikas ve Trkiye Irak likilerine Etkileri, Ortadou Analiz, Cilt:1, Say:1, Ocak 2009. ERHAN, ar; Souk Sava Sonras ABDnin Gvenlik Alglamalar, Uluslar aras Gvenlik Sorunlar ve Trkiye, Editrler:Refet Yinan, Hakan Tademir, Sekin Yaynclk, Ankara, 2002. ERKMEN, Serhat; Trkiyenin Krfez Sava Sonras Kuzey Irak Politikas, Irak Krizi 2002-2003, Derleyenler:mit zda, Sedat Lainer, Serhat Erkmen, ASAM Yaynlar, Ankara, 2003. ERKMEN, Serhat; Byk Ortadou ve Ortadouda deolojik ve Siyasal Sorunlar, Geniletilmi Ortadou ve Kuzey Afrika Projesi Sempozyumu, stanbul, Kltr Giriimi, Nisan 2006, http://www.iksv.org/hi/genel/kg/ bildiri/bil_serhat.htm, Eriim:22 ubat 2009 ERKMEN, Serhat; Trkiyenin Ortadou Politikas erevesinde Irak Alm, Stratejik Analiz, Austos 2008. ERKMEN, Serhat; YILMAZ, Hasan; Ortadou Denklemi ve Dnden Bugne ABDnin Irak Politikas, Stratejik Analiz, Cilt:1, Say:12, Nisan 2001.

151

FREIJ, Hanna Yousif; Tribal Identity and Alliance Behaviour Among Factions of the Kurdish National Movement in Iraq, Nationalism & Ethnic Politics, Vol:3, No:3, Autumn 1997. GAMBILL, Gary C.; The Kurdish Reawakening in Syria, Middle East Intelligence Bulletin, April 2004, Vol:6, No:4, http://www.meib.org/articles /0404_s1.htm, Eriim:10 Ocak 2009 GZEN, Ramazan; ABDnin Irak gali : Yeni Muhafakar/Demokratik Emperyalist Bir Proje, II. Krfez Sava, Derleyenler:Mehmet ahin, Mesut Tatekin, Platin Yaynlar, Ankara, 2006. GUNTER, Michael M.; Changing Dynamics in the Kurdistan Regional Government (KRG) of Iraq, Journal of South Asian and Middle Eastern Studies, Vol:XXX, No:1, Fall 2006. GUNTER, Michael M.; The KDP-PUK Conflict in Northern Iraq, Middle East Journal, Cilt:50, Say:2, Bahar 1996. GUNTER, Michael M.; YAVUZ, M. Hakan; The Continuing Crisis in Iraqi Kurdistan, Middle East Policy, Vol:XII, No:1, Spring 2005. GUNTER, Michael M.; A de facto Kurdish State in Northern Iraq, Third World Quarterly, Cilt:14, No:2, Haziran 1993. GL, Ycel; Who Owns Kirkuk? The Turkoman Case, Insight Turkey, Volume:8, Number:4, October-December 2006. GNEY, Aylin; An Anatomy of the Transformation of the US -Turkish Alliance: From Cold War to War on Iraq., Turkish Studies, Vol:6, No:3, September 2005. GRBZ, M. Vedat; Petrol, Petrol Politikalar ve Ortadou : Global Politikalarn Blgesel Yansmalar ve Irak Sava, Avrasya Dosyas Enerji zel Says, Cilt:9, Say:1, 2003. HASAN, Mazin; Irak Krtlerinin Bitmeyen Kavgas, Irak Krizi (2002-2003), ASAM Yaynlar, Ankara, 2003. HASAN, Mazin; Trkmenler,Trkiye ve Irak : Krfez Savandan Irakn galine Trkmenlerin Durumu, Avrasya Dosyas Yeniden Yaplanan Ortadou zel Says, Cilt:9, Say:4, K 2003. HASAN, Mazin; KR, Soran; Kerkk Kerkk, Stratejik Analiz, Mart 2004.

152

JENKINS, Gareth; Turkey and Northern Iraq:An Overview, Jamestown Foundation Occasional Paper, February 2008, http://www.jamestown.org/ uploads/media/Jamestown-JenkinsTurkeyNIr aq.pdf, Eriim:9 Mart 2008 KATZMAN, Kenneth; The Kurds in Post-Saddam Iraq, CRS Report for Congress, 25 September 2008, http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/RS22 079, Eriim:18 Ocak 2009 KESKN, Arif; ran-Suriye likileri, Stratejik Analiz, Cilt:9, Say:100, Austos 2008. KESKN, Arif; PJAK : PKKnn Yeni Misyon Araylar, Stratejik Analiz, Aralk 2007. KESKN, Arif; rann Kuzey Irak Politikas, Stratejik Analiz Dergisi, Haziran 2007. KR, Kemal; Trkiye ve Kuzey Iraktaki Krt Gvenlik Blgesi, Avrasya Dosyas Kuzey Irak zel Says, Cilt:3, Say:1, lkbahar 1996. KO, anl Bahadr; ABDnin Kuzey Irak Politikas ve Trkiyenin karlar zerindeki Etkileri , Stratejik Analiz , Haziran 2007. KURUBA, Erol, Irakta Krt Ayrlkl ve Baar ans, Avrasya Dosyas Jeopolitik zel Says, Cilt:8, Say:4, K 2002. KURUBA, Erol; Kuzey Irakta Olas Bir Ayrlmann Meruluu ve Self Determinasyon Sorunu, Ankara niversitesi Siyasal Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt:59, Say:3, 2004. KURUBA, Erol; Trkiye-Suriye-ran-Arasndaki birlii abalarnn Analizi ve Ortadoudaki G Dengelerine Etkisi, Avrasya Dosyas Yeniden Yaplanan Ortadou zel Says, Cilt:9, Say:4, 2003. KURUBA, Erol; Irak Krt Hareketi : ekime-D Destek-Ayaklanma, Irak Krizi (2002-2003), Derleyenler:mit zda, Sedat Lainer, Serhat Erkmen, Avrasya Stratejik Aratirmalar Merkezi Yaynlar, Ankara, 2003. LOWE, Robert; The Syrian Kurds: A People Discovered, Chatham House Middle East Programme Briefing Paper, January 2006, http://www. chathamhouse.org.uk/pdf/research/mep/BPSyrianKurds.pdf, Eriim:23 Aralk 2008 MANAZ, Abdullah; Gemiten Bugne Kuzey Irak, Stradigma Dergisi, Say:1, ubat 2003, http://www.stradigma.com/index.php?sayfa=makale &no=106, Eriim:18 Ocak2009

153

MURINSON, Alexander; The Strategic Depth Doctrine of Turkish Foreign Policy, Middle Eastern Studies, Vol:42, No:6, November 2006. NATAL, Denise; November 2008. Kirkuk Conundrum, Ethnopolitics, Vol:7, No:4,

OKUTAN, aatay; Arap Milliyetilii, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Cilt:56, Say:2, 2001 OLEARY, Brendan; The Kurdistan Regional Government, The Kurdistan Region:Invest in the Future, 2008, http://www.krg.org/uploads/documents/ Invest_in_the_Future_2008. pdf, Eriim:8 Ocak 2009 OLEARY, Carole A.; The Kurds of Iraq : Recent History, Future Prospects, Middle East Review of nternational Affairs Journal, Volume:6, No:4, December 2002, http://meria.idc.ac.il/journal/2002/ issue4/jv6n4a5.html, Eriim:10 Ocak 2009 OLSON, Robert; 1991deki Krfez Savandan 1995teki Snr tesi Operasyona Kadar Olan Dnemde Krt Sorunu ve Trk D Politikas, eviren:Frat Purta, Avrasya Dosyas Ortadou ve Terr zel Says, Cilt:3, Say:2, 1996. ORAN, Baskn; Uluslararas ve Hukukta eki Gin Yasal Dayanaklar Sorunu, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Cilt:50, Say:3, 1995. ORHAN, Oytun; Ortadounun Dman Kardeleri : Suriye ve Irak, Irak Krizi (2002 2003), Derleyenler : mit zda, Sedat Lainer, Serhat Erkmen, ASAM Yaynlar, Ankara, 2003. ORHAN, Oytun; Suriye Krtleri ve Trkiye, Stratejik Analiz, Mays 2006. ORHAN, Oytun; Kuruyunca Sula, Uzaynca Buda : Suriyenin Kuzey Irak ve Krt Politikas, Stratejik Analiz, Haziran 2007. ORHAN, Oytun; Suriye in Nasl Bir Demokrasi : Bask m Tevik mi ?, Avrasya Dosyas slam ve Demokrasi zel Says, Cilt:11, Say:3, 2005. ZCAN, Sevin Alkan, ABDnin Afganistan Operasyonu veTrk D Politikas, Avrasya Etdleri, Say:27-28, 2005. ZKAN, Mehmet; Turkish Activism in the Middle East After the 1990s:Towards a Periodization of Three Waves, Turkish Review of Middle East Studies, Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf, stanbul, 2006. ZKAYA, Abdi Noyan; Suriye Krtleri : Siyasi Etkisizlik ve Suriye Devletinin Politikalar, Uluslararas Hukuk ve Politika Dergisi, Cilt:2, No:8, 2007.

154

ZMEN, Hasan; Kuzey Irakta Krt Partiler Arasndaki hitlaflarn Nedenleri, Avrasya Dosyas Kuzey Irak zel Says, Cilt:3, Say:1, lkbahar 1996. PARK, Bill; The Kurds and Post-Saddam Political Arrangements in Iraq, Adelpi Papers, 1 May 2005, http://www.informaworld.com/smpp/title~ content=t713662270, Eriim:10 Ocak 2009 RAFAAT, Aram; U.S. Kurdish Relations in Post-Invasion Iraq, Middle East Review of International Affairs, Vol. 11, No. 4 December 2007. ROMANO, David; The Future of Kirkuk, Ethnopolitics, Vol:6, No:2, June 2007. RUBN, Avshalom H.; Abd al-Karim Qasim and The Kurds of Iraq: Centralization, Resistance and Revolt,1958-63, Middle Eastern Studies, Vol:43, No:3, May 2007. RUBIN, Michael; Jalal Talabani : No Grounds For a Relationship With Baghdad, Middle East Quarterly, Winter 2002, http://www.meforum.org/ 126/jalal-talabani-no-grounds-for-a-relationship-with, Eriim:23 Aralk 2008 SNKAYA, Bayram; II. Krfez Sava Sonras Irakta Ynetimin Yeniden Tesisi, II. Krfez Sava, Derleyenler:Mehmet ahin,Mesut Tatekin, Platin Yaynlar, Ankara, 2006. STANSFIELD, Gareth; LOWE, Robert; AHMADZADEH, Hashem; The Kurdish Policy mperative, Chatham House Middle East Programme, December 2007, http://www.chathamhouse.org.uk/files/10685_bp1207 kurds.pdf, Eriim:23 Aralk 2008 AHN, Mehmet; 2003 Irak Sava ve Irakl Krtler, II. Krfez Sava, Derleyenler:Mehmet ahin-Mesut Tatekin, Platin Yaynlar, Ankara, 2006. KR, Soran; HASAN, Mazin; Irakta Demokrasi Provas, Stratejik Analiz, Mart 2005 TADEMR, Fatma Tademir, Taliban Balamnda Blgesel ve Kresel Gvenlik Sorunlar zerine Bir Deerlendirme, Uluslararas Gvenlik Sorunlar ve Trkiye, Derleyenler: Refet Yinan-Hakan Tademir, Sekin Yaynclk, Ankara, 2002. TAKIRAN, Cemalettin; AKMAK, Haydar; Kuzey Irakta Trk-Amerikan Politikalar ve PKK Terr, Avrasya Dosyas Trkiye-ABD likileri zel Says, Cilt:11, Say:2, 2005.

155

TAKIRAN, Cemalettin; Iraka Mdahale, K.Irak ve Trkmenler, 2023 Dergisi, Say:13, Mays 2002. TATEKN, Mesut; Trk D Politikasnda 2003 Irak Sava, II. Krfez Sava, Derleyenler:Mehmet ahin-Mesut Tatekin, Platin Yaynlar, 2006. USLU, Nasuh; Krfez Sava ve Amerikann Politikalar, niversitesi SBF Dergisi, Cilt : 54, Say : 3, 1999. Ankara

YILMAZ, Hasan; Kuzey Irakta Ortak Ynetimin Gelecei, Stratejik Analiz, Haziran 2006. YILMAZ, Hasan; Kerkkn Gelecei, Stratejik Analiz, ubat 2007. YILMAZ, Hasan; Irakta Muhalefet ve ABDnin Irak Politikas, Avrasya Dosyas Irak zel Says, Cilt:6, Say:3, Sonbahar 2000.

Tezler DADEVREN, Zlf; Trkiyenin Kuzey Irak Politikas:Devlet -Hkmet likileri, Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, Bolu, 2007. DELCEOLU, Sabriye; Kuzey Iraktaki Etnik ve Dini Gruplar ve Blge Politikalarndaki Etkileri, Marmara niversitesi Ortadou Aratrmalar Enstits Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2006. DURSUN, smail; Kuzey Irak Krtleri, Ayrlk Krt Hareketinin Devletleme Sreci ve Trkiyeye Etkileri, Gebze leri Teknoloji Enstits Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, 2006.

Raporlar Iraq And The Kurds: The Brewing Battle Over Kirkuk, International Crisis Group Middle East Report, No:56, 18 July 2006, http://www.crisisgroup. org/library/documents/middle_east___north_africa/iraq_iran_gulf/56_ira q_and_the_kurds___the_brewing_battle_over_kirkuk.pdf, Eriim:4 Nisan 2009 Oil for Soil: Toward A Grand Bargain On Iraq And The Kurds, nternational Crisis Group Middle East Report N80, 28 October 2008, http://www.crisis group.org/library/documents/middle_east___north_africa/iraq_iran_gulf /80_oil_for_soil___toward_a_grand_bargain_on_iraq_and_the_kurds.pd f, Eriim:4 Kasm 2008

156

Referendum on the Future of Kirkuk and other Disputed Territories, 7 March 2007, http://www.uniraq.org/documents/ES-Non-Paper%20 Refern dum%20on%20the%20Future%20of%20Kirkuk%20and%20the%20other %20Disputed%20Territories, Eriim:10 Ocak 2009 Report on the Administrative Changes in Kirkuk and the Disputed Regions, Kurdistan Regional Government Ministry of Extra Regional Affairs, December 2007, Erbil, http://www.kurdistan-parliament.org/files/articles/13050811 1135.pdf, Eriim:18 0cak 2009, Turkey And Iraqi Kurds: Conflict Or Cooperation?, International Crisis Group Middle East Report, No:81, 13 November 2008, http://www. crisisgroup.org/library/documents/middle_east___north_africa/iraq_ira n_gulf/81_turkey_and_iraqi_kurds___conflict_or_cooperation.pdf, Eriim:15 Kasm 2008

Belgeler Blgesel Krt Ynetimi Petrol ve Gaz Yasasnn tam metni: http://www.krp. org/uploaded forms/_OilGasLaw_en.pdf, Eriim:8 Ocak 2009 Blgesel Krt Ynetimi Yatrm Yasann tam metni: http://www.krp.org/up loadedforms/_ InvestmentLaw_en.pdf, Eriim:8 Ocak 2009 Gei Dnemi Irak Devleti Ynetim Yasasnn tam metni : http://www.cpairaq.org/ government/TAL.html, Eriim:27 Kasm 2008 Irak Anayasas tam metni : http://www.uniraq.org/documents/iraqi_consti tution.pdf, Eriim:27 Kasm 2008

Gazeteler Barzani:TSK Snr Geerse Byk Aclar Olur, Hrriyet Gazetesi, 20 Mart 2003, http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=134981, BOZTA, Salih; Barzani Hazrlatt Anayasada Kerkk Bakent lan Etti, Zaman Gazetesi, 21 Austos 2002., http://arsiv.zaman.com.tr/2002/08/21/ dis/h9. htm, BOZTA, Salih; ZCAN, Sadullah; Kerkk ve Musulun Gvenlii ABD ve Koalisyon Glerine Braklyor, Zaman Gazetesi, 19 Mart 2003, http://arsiv.zaman.com.tr/2003/03/19/dis/ h3.htm

157

BOZTA, Salih; AHN, Yavuz; Trkiyeden ABDye Gzalt fkesi:Byle Mttefik Tavr Olmaz, Zaman Gazetesi, 6 Temmuz 2003, http://arsiv. zaman.com.tr/2003/07/06/dis/h1. htm Bu Nasl Stratejik Ortak?, Radikal Gazetesi, 6 Temmuz 2003, http://www. radikal.com. tr/haber.php?haberno=80586 atmalar Yaylyor, Ordu Sertleiyor: Suriyede l Says 70i Geti, Milliyet Gazetesi, 15 Mart 2004, http://www.milliyet.com/2004/03/15/ siyaset/siy02.html, DRTKARDE, hsan; BALIKI, Faruk; Krt Liderler: Bamsz Devlet Peinde Deiliz, Hrriyet Gazetesi, 4 Ekim 2002, http://webarsiv.hurriyet. com.tr/2002/10/04/189345.asp ERGAN,Uur; DEMR,Metehan; Kuzey Irakta Federasyona lk Adm, Hrriyet Gazetesi, 20 Austos 2002, http://webarsiv.hurriyet.com.tr/ 2002/08/20/169137.asp 6 Yl Sonra Yeniden, Sabah Gazetesi, 5 Ekim 2002, http://arsiv.sabah. com.tr/arsiv/2002/10/05/s1813.html nternet A biography of Jalal Talabani, http://www.puk.org/web/htm/about/talab3 .html, Eriim:8 Ocak 2009, Brief on Kirkuk Provincial Council KPC, http://www.kirkukpc.net/English/ brief_on_ kirkuk_provincial_council%20KPC.htm, Eriim:12 Nisan 2009 Congress of Kurdistan Democratic Party (1946-1999), http://www.kdp.se /?do=congress, Eriim:8 Ocak 2009. Doing Business in the Kurdistan Region of Iraq a Turkish Perspective, The Kurdistan Region: Invest in the Future, 2008, http://www.krg.org/ uploads/documents/Invest_in_the _Future_ 2008.pdf, Eriim:8 Ocak 2009 Kirkuk Province in Brief, http://www.kirkukpc.net/English/kirkuk_ province_ in_brief.htm, Eriim:21 Mart 2009 Kurdistan Regional Government-Iraq Board of Investment Licensed Projects, December 2007, http://kurdistaninvestment.org/files/site contents/170208111517.pdf, Eriim:8 Ocak 2009

158

Nfus Yaps, http://www.kerkuk.net/kurumsal/?dil=1055&metin=7, Eriim:18 Ocak 2009 President, http://www.krp.org/eng/krp/default.aspx?gid=2&sm=14 Session Minutes, First Term 1992, http://www.kurdistan-parliament.org/ default.aspx?page=sitecontents&c=Parliament-History 1992, Eriim:8 Ocak 2009 Session Minutes, Second Term 2005, http://www.kurdistan-parliament. org/default.aspx?page=sitecontents&c=Parliament-History 2005, Eriim: 8 Ocak 2009 Trkiye Cumhuriyeti Devleti Dileri Bakanl resmi internet sitesi : http://www.mfa.gov.tr/turkiye-irak-siyasi-iliskileri.tr.mfa, Eriim:18 Ocak 2009 Trkiye Cumhuriyeti Devleti Dileri Bakanl resmi internet sitesi : http:// www.mfa.gov.tr/irak-turkiye-ikili-iliskilerinde-son-donemdemeyda nagelen-gelismeler.tr.mfa, Eriim:18 Ocak 2009 Yerleim Durumu, http://www.kerkuk.net/ kurumsal/?dil=1055&metin=8, Eriim:18 Ocak 2009 KULLANILAN NTERNET KAYNAKLARI http://arama.hurriyet.com.tr http://arsiv.sabah.com.tr http://arsiv.zaman.com.tr http://carnegieendowment.org http://kurdistaninvestment.org http://meria.idc.ac.il http://webarsiv.hurriyet.com.tr http://www.chathamhouse.org.uk http://www.cpa-iraq.org http://www.crisisgroup.org http://www.fas.org http://www.humanitarianinfo.org http://www.iksv.org http://www.informaworld.com http://www.iraqrevenuewatch.org http://www.jamestown.org http://www.kdp.se http://www.kerkuk.net http://www.kirkukpc.net http://www.krp.org

159

http://www.kurdistan-parliament.org http://www.meforum.org http://www.meib.org http://www.mfa.gov.tr http://www.milliyet.com http://www.puk.org http://www.radikal.com.tr http://www.sam.gov.tr http://www.stradigma.com http://www.uniraq.org http://www.washingtonpost.com

160

ZET GZEL, Hasan Tevfik. Irakn Kuzeyindeki Blgesel Krt Ynetimi (1992 2008), Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2009 Ortadou corafyasnn nemli bir unsuru haline gelen Blgesel Krt Ynetimi bu tez ierisinde ele alnmtr. Bu balamda ncelikli olarak Irakl Krtlerin siyasallama faaliyetleri incelenmitir. Daha sonra Molla Mustafa Barzani nderliindeki mcadele ele alnmtr. Molla Mustafa Barzaninin 1979daki lmnn ardndan Krfez Savana kadar olan sre ra n-Irak Sava erevesinde deerlendirilmitir. Irakn Kuveyti 1990 Austosunda igal etmesi Irakl Krtler iin ok byk frsatlar sunmutur. Irakn Kuveytten karlmasnn ardndan ayaklanan Krtleri Saddam Hseyinden korumak gayesi ile Irakn kuzeyinde bir gvenli blge oluturulmutur. Bu gvenli blge ile Krtler kendilerine 1992 ylnda fiili bir ynetim kurmulardr. Gnmzdeki konumlarnn temelini oluturan bu ynetimin kurulmasnn ardndan 1992 yl Ekim aynda Federe Krt Devletini ilan eden Ynetim Irakn ABD tarafndan 2003 ylnda igal edilmesinin ardndan bu ilana resmilik kazandrabilmitir. Her ne kadar resmilik kazansa da ynetim iin zellikle Kerkk vilayetinin stats, petrol sahalar gibi konular sorun alanlar nitelii tamaya devam etmitir. Tez ierisinde zellikle bu iki konu detaylca incelenmitir. Bu konularn yansra Krt ynetiminin geleceini yakndan etkileyebilecek ABD, Suriye ve rann Ynetime baklar da ele alnmtr. Bamsz bir Krt devleti ihtimalinden dier blge lkeleri gibi tedirgin olan Trkiyenin Ynetim ile var olan ilikileri gemi ve gelecek boyutlar ile deerlendirilmitir. Blgesel Krt Ynetimin geirmi olduu tm aamalar kronolojik bir dorultuda anlamlandrma ve yorumlama metodlar erevesinde ele alnarak incelenmitir. Bu incelemenin ardndan Blgesel Krt Ynetimi idari yapsnn kkenlerini tekil eden Krt unsurlarn gecikmi ve bastrlm bir milliyetilik akm iinden geldii, bu akm ile birlikte d destek salayarak mcadeleye

161

giritii, Irakn igalinin ardndan bu mcadelesini talandrd ama gnmzde hala tam anlam ile istikrarl bir yap kazanamad, blge lkelerinden zellikle Trkiyenin izleyecei politikann Ynetim zerinde ok byk etkiye sahip olaca ve Trkiyenin sahip olduu jeopolitik konumu, tarihi, siyasi, askeri, ekonomik ve kltrel birikimini dikkate alan temel politik yaklamlar ile Ynetime kar bir tutum taknmas gerektii sonucuna ulalmtr.

Anahtar Szckler 1. Krt 2. KDP 3. KYB 4. Irak 5. Trkiye

162

ABSTRACT GZEL, Hasan Tevfik. Regional Kurdish Government in north of Iraq (1992 2008), Thesis of Masters Degree, Ankara, 2009

In this thesis, Regional Kurdish Government which becomes an important component of Middle East is taken up. In this context, before all else politicization activities of Iraqi Kurds are studied. After that, the struggle which in leadership of Mullah Mustafa Barzani is taken up. The term from after the death of Mullah Mustafa Barzani in 1979 to Gulf War is studied in frame of Iran-Iraq War. The occupation of Kuveyt by Iraq in August 1990 presented very great opportunities for Iraqi Kurds. In north of Iraq a safe haven is formed for protect from Saddam Husseyin Iraqi Kurds who revolted after removing Iraq from Kuveyt. Kurds constituted a de facto government in 1992. After the establishment of this government which is the foundation of recent condition government declared Kurdish Federate State in 1992 October. Declaration of federate state took a formality after occupation of Iraq by USA in 2003. For government, although having a formality ,like status of Kirkuk and petroleum fields topics contuined to be problem. Especially this two topics are detailed within thesis. In addition to these topics USA, Syria and Irans point of views to government is taken up. Relations between government and Turkey who is anxious like the other region countries from an independent Kurdish state are studied by past and future dimensions.

All stages of Regional Kurdish Government are taken up and studied within a chronological frame with explanation and interpretation methods. After the studying, these results are reached; Kurds who formed the administrative structures of Regional Kurdish Government are originated from a delayed and suppressed nationalism movement, they continued to struggle with foreign support in frame of this movement, government is crowned this struggle after occupation of Iraq but have not get a stability entirely yet, especially Turkeys policy will have a grand effect over

163

government and Turkey must have an attitude which takes into consideration Turkeys jeopolitic location, historic-politic-economic-military and cultural accumulation towards Regional Kurdish Government

Key Words

1. Kurd 2. KDP 3. PUK 4. Iraq 5. Turkey