TAM

REKABET
PİYASASI
 2

Bu bölümde, tam rekabet piyasasında çalışan firmaların

fiyatlarını nasıl oluşturduklarını, ne kadar üreteceklerine

nasıl karar verdiklerini ve piyasadaki fiyat ile miktarın nasıl

oluştuğunu inceleyeceğiz. Bunun yanı sıra, tam rekabet

piyasasının refah özelliklerini tüketici, üretici ve tüm

ekonomi açısından ele alacağız.

 3
Tam rekabet piyasasının varsayımları şöyledir :

1. Her biri toplam piyasa miktarının çok küçük bir payına sahip
çok sayıda firma vardır.

2. Piyasaya giriş serbesttir. Girişi engelleyen etmenler yoktur.

3. Piyasada faaliyet gösteren tüm firmalar tamamıyla aynı

ürünü üretmektedir. Yani ürün homojendir.

4. Üretim girdileri tam hareketliliğe sahiptir. Girdiler ister

endüstri içi, isterse endüstrilerarası hareket edebilirler.

5. Piyasadaki tüm ekonomik karar birimleri, malın fiyatı, kâr

olanakları gibi konularda tam bilgiye sahiptirler.

6. Firmaların amacı kârlarını maksimize etmektir.

 4

Tam rekabet piyasasında çalışan bir firmanın kısa ve uzun

davranışları farklıdır. Kısa dönemde girdilerden biri (sermaye)

sabit olduğundan, ortalama maliyetle (SAC) ortalama değişken

maliyet (SAVC) farklı eğrilerdir. Bu durumu dikkate alarak, tam

rekabet piyasasında yer alan bir firmanın kısa dönemde

fiyatlama ve üretim kararını nasıl oluşturduğunu aşağıdaki

şekli kullanarak açıklayalım. Her bir fiyat düzeyinde firmanın

üretim üretmeyeceği kararını inceleyelim.

 5
Şekil 5.1. Tam Rekabet Piyasasında Kısa
Dönem Arz Eğrisinin Belirlenişi

SAVC
p SMC SAC

p5 p5 = MR5 = AR5
c
p4 • p4 = MR4 = AR4

•
b
p3 p3 = MR3 = AR3
a
p2
p1
• p2 = MR2 = AR2
p1 = MR1 = AR1

0 q1 q2 q3 q
 6
Fiyat düzeyi 0-p2 aralığındayken (örneğin p1), kâr maksimizas-

yonunun birinci sıra koşulu sağlanmamaktadır. Yani

p1=MR1<MC ’dir. Bu nedenle, p2 fiyatının altındaki fiyat

düzeylerine karşılık gelen üretim miktarlarında firma üretim

yapmaz.

p2 fiyat düzeyinde kâr maksimizasyonu birinci sıra koşulu

sağlanmakta, ancak ikinci sıra koşul sağlanmamaktadır. İkinci

2 2
sıra koşula göre,
d TC d TR olmalıdır. Bu nedenle, firma bu
2
>
dq dq 2
fiyat düzeyinde üretim yapmaz.
 7
Fiyat düzeyi p2-p3 aralığındayken, kâr maksimizasyonunun

birinci ve ikinci sıra koşullarının her ikisi de sağlanmaktadır.

Ancak firma üretim yaparsa karşılaşacağı birim başına zarar

(SAC−AR), hiç üretim yapmaması halinde katlanacağı zarardan

(SAC−SAVC) daha büyük olduğundan, üretim yapmaz. Bunu

inceleyerek görelim.

SAC − AR > SAC − SAVC → AR < SAVC

q . AR < q . SAVC → TR < TVC → TR < TC − TFC

TFC < TC − TR
 8
Fiyat düzeyi p3 iken, kâr maksimizasyonunun birinci ve ikinci

sıra koşullarının her ikisi de sağlanmaktadır. Firma üretim

yaparsa karşılaşacağı birim başına zarar (SAC−AR), hiç üretim

yapmaması halinde katlanacağı zarara (SAC−SAVC) eşittir.

Firmanın üretim yapıp yapmama kararı, istihdama katkıda

bulunma, tüketicilere karşı sorumluluklar gibi toplumsal

etmenlere bağlıdır. Buna kapatma noktası adını veriyoruz.

SAC − AR = SAC − SAVC → AR = SAVC

q . AR = q. SAVC → TR = TVC → TR = TC − TFC

TFC = TC − TR
 9

Fiyat düzeyi p3−p4 aralığındayken, kâr maksimizasyonunun

birinci ve ikinci sıra koşullarının her ikisi de sağlanmaktadır.

Firma üretim yaparsa karşılaşacağı birim başına zarar

(SAC−AR), hiç üretim yapmaması halinde katlanacağı zarardan

(SAC−SAVC) küçüktür. Bu durumda firma üretim yapar, yani

pozitif bir arza sahiptir. Ancak firma pozitif bir kâr elde edemez.

Çünkü SAC>AR ’dir.

 10

Fiyat düzeyi p4 iken, kâr maksimizasyonunun birinci ve ikinci

sıra koşullarının her ikisi de sağlanmaktadır. Firma üretim

yapar. SAC=AR ya da TC=TR ’dir. Buna başabaş noktası diyoruz.

Bunun üzerindeki fiyat düzeylerinde firma pozitif aşırı kâra

geçmektedir.
 11

Yukarıdaki incelemelerimizden genel olarak şu sonucu

çıkarabiliriz:

P=MR=SMC ≥ AVC olduğunda firma üretim yapar ve fiyat düzeyi

arttıkça arz miktarını da artırır. Yani tam rekabet piyasasında

yer alan bir firma kısa dönemde pozitif eğimli bir arz eğrisine

sahiptir. Bu, Şekil 5.2’de gösterilmiştir.

 12
Şekil 5.2. Tam Rekabet Piyasasında Kısa
Dönem Arz Eğrisi

p
S ( = MC )

p3 •

q2 q
 13
Arz fonksiyonu, diğer etmenler sabitken veri fiyat düzeylerinde

firmanın ne kadar ürün satmak arzusunda olduğunu tanımlar.

Tam rekabet piyasasındaki firmanın üretme kararını

incelediğimiz şekilde, SAVC’nin minimum olduğu noktanın

üzerindeki tüm fiyat düzeylerinde, MC eğrisi boyunca kâr

maksimizasyon koşulları da sağlanacağından, SAVC’nin

minimum olduğu nokta ve üstünde kalan kısımdaki MC eğrisi,

arz eğrisini temsil edecektir.

 14
Bireysel firmaların veri fiyat düzeylerindeki arz miktarlarını

yatay toplarsak, piyasa arz eğrisine ulaşırız. Piyasa arz

fonksiyonu, veri fiyat düzeylerinde piyasada yer alan tüm

firmaların ne kadar satmak istediklerini gösterir. Piyasa arz

fonksiyonunu türetirken şu iki varsayımı yapmaktayız:

Firmaların üretim değişiklikleri, piyasada yer alan diğer

firmaların maliyetlerini etkilememektedir. Firmaların her biri

piyasanın çok küçük bir bölümüne satış yapmaktadır.

 15
Şekil 5.3. Tam Rekabet Piyasasında Piyasa
Arz Eğrisinin Belirlenişi

Firma 1 Firma 2 Firma 3 Piyasa

p5 • • •
p4
p3
p2
p1
•3
q 1
q 2
q 3
q +q +q
1 2
 16
Örnek: Kısa Dönem Arz Eğrisi

Bir firmanın toplam maliyet fonksiyonunun aşağıdaki gibi

olduğunu varsayalım. Bu firmanın kısa dönem arz fonksiyonunu

belirleyelim.

1 3
TC = q − 6q 2 + 46q + 90
3
dTC
= MC = q − 12q + 46
2

dq

MC = P → q 2 − 12q + 46 = P

q − 12q + ( 46 − P ) = 0
2
 17

q1,2 = 6 ∓ P − 10

dMC
= 2q − 12 > 0 → q>6
dq

q s = 6 + P − 10
 18
Bu firma ürününü hangi fiyattan daha düşük satmaz?

Firmanın pozitif arza başlayacağı minimum fiyat düzeyi, AVC

’nin minimum olduğu noktadır. Bunun altındaki bir fiyatta firma

ürününü satmaz.

TVC 1 2
AVC = = q − 6q + 46
q 3

dAVC 2
= q−6= 0 → q=9
dq 3

1
AVC = ( 9 ) − 6 ( 9 ) + 46 = 19
2
, P ≥ 19
3
 19
Şekil 5.4. Tam Rekabet Piyasasında Kısa
Dönemde Denge Üretim Düzeyi

TC , TR TC TR = Pq
B•

A
•

0 q1 q2 q3 q
 20
Şekil 5.5. Tam Rekabet Piyasasında Kısa
Dönemde Kâr Fonksiyonu

D
•

0 q1
• •q •q • q
2 3

•
C π( q )
 21
Şekil 5.6. Tam Rekabet Piyasasında Kısa
Dönemde Firma İçin Dengenin Belirlenişi

MC , MR
P , AC AC
MC

E
P • • P = AR = MR
AC •F

0 •q
1
•q ∗ q
 22
Örnek: Kısa dönem firma dengesinin belirlenmesi.

TC = q − 18q + 180q + 180 ,

3 2
P = 180

(
π = TR − TC = Pq − q − 18q + 180q + 180 3 2
)
π = − q 3 + 18q 2 − 180
dπ ∗
= −3q + 36q = 0 → q = 12
2

dq

d 2π ∗
2
= − 6 q + 36 < 0
dq

( ) ( )
3 2
∗ ∗ ∗
π =− q + 18 q − 180 = 684
 23

Tam rekabet piyasasının uzun dönemindeki firma arz eğrisi,

malın piyasa fiyatı (P) ile, uzun dönem marjinal maliyet

fonksiyonu (LMC) eşitliğiyle belirlenir: P=LMC. Firma, piyasa

fiyatı LACmin noktasının altına indiğinde üretim yapmayacaktır.

P ≥ LACmin ⇒ qS = qS ( P )

P < LACmin ⇒ qS = 0
 24
Örnek: Uzun dönem firma arz eğrisinin belirlenmesi.

LTC = q − 12q + 60q → LMC = 3q − 24q + 60

3 2 2

P = LMC → P = 3q − 24q + 60
2

3q − 24q + ( 60 − P ) = 0
2

1 1
⎡P ⎤ 2 ⎡P ⎤ 2
q1,2 = 4 ∓ ⎢ − 4⎥ → qS = 4 + ⎢ − 4 ⎥
⎣3 ⎦ ⎣3 ⎦
 25
Piyasa Fiyatı:

LTC
LAC = = q − 12q + 60
2

dLAC
= 2q − 12 = 0 → q=6
dq

q=6 ⇒ LAC = 24

P ≥ 24 olmalıdır.
 26
Uzun Dönemde Firma Dengesinin Belirlenmesi

TFC , kurulu üretim kapasitesinin, yani firmanın ölçek büyüklü-

ğünün artan bir fonksiyonudur. Ölçek büyüklüğünü k ile

gösterelim.

LTC = TFC ( k ) + TVC (q , k ) ⎫

⎪
⎬ LTC = TFC + rK + wL
q = q( K , L, k ) ⎪
⎭

q ve k arasında bir fonksiyonel bağlantı oluşturmak için, LTC ’yi

örtük fonksiyon olarak yazalım.

 27
Şekil 5.7. Tam Rekabet Piyasasının Uzun
Döneminde Firma İçin Dengenin Belirlenişi

LMC
LAC
P S1 P
S2
S3 S4

E1
P1
•
•
E2
P2 E3 e
P3
P4
• •E 4 •
D
Q1 Q2 Q3 Q4 Q q* q
 28
Şekil 5.8. Tam Rekabet Piyasasının Uzun
Döneminde Firma Dengesi
π=0

LMC , MR
P , LAC
LMC LAC

E P = AR = MR
P = LAC = LMC •
0 q* q
 29

LTC − TFC ( k ) − TVC (q, k ) = 0

d [ LTC − TFC ( k ) − TVC (q , k )]

=0
dk

Bu diferansiyel çözülerek q ve k arasındaki fonksiyonel

bağlantı, dolayısıyla da LTC = f (q ) belirlenir.

 30
Örnek: Bir firmanın uzun dönem toplam maliyet fonksiyonu

aşağıdaki gibidir. Buna göre, LTC ’yi yalnızca q ’nun bir

fonksiyonu olarak yazalım, LMC ve LAC ’yi belirleyelim.

Ayrıca, firmanın zarar etmemesi için P ’nin en düşük değeri ne

olmalıdır?

LTC = f ( q, k ) = q 3 − 17q 2 + ( 128 − 20k ) q + 100k 2

Öncelikle LTC ’yi minimize eden ölçek büyüklüğü (k) ve üretim

düzeyini (q) belirleyelim.

 31
∂LTC ⎫
= 3q − 34q + ( 128 − 20k ) = 0 ⎪
2

∂q
⎪⎪
⎬ k = 0.1q
⎪
∂LTC ⎪
= −20q + 200k = 0
∂k ⎪⎭

LTC = f (q ) = q 3 − 18q 2 + 128q

LTC
LAC = = q − 18q + 128
2

∂LTC
LMC = = 3q − 36q + 128
2

∂q
 32

Firmanın en düşük satış fiyatı LACmin düzeyi olacaktır.

∂LAC ∗
= 2q − 18 = 0 → q =9
∂q

LACmin = q − 18q + 128 = 47

2

P = LACmin = 47