DENZ ETM MERKEZ

Ders

: Gemi Kullanma

1. Giri : GEM KULLANMA ksaca ; bir gemiye kumanda etmek suretiyle istenilen hareketi yaptrmaktr. Bir gemiye istenilen hareketi yaptrabilmek iin, bu gemi zerine etki eden denetlenebilir kuvvetleri en iyi biimde kullanabilmek ve ayn zamanda yine bu gemi zerine etki eden denetlenemeyen kuvvetlerden de en etkin ekilde yararlanmak gerekir. 2. Gemi Manevrasna et i e!en uvvetler : Gemi manevras zerine be deiik kuvvet etki eder. Bu kuvvetler; !ervane "#akine$ %men &zgar 'knt ( su etkisi dir. Bunlardan ilk ikisi yani )pervane ve dmen* kumanda edilebilen kuvvetlerdir. %ier kuvvet ise )rzgar, aknt ve s su etkisi* gemi kullancsnn k+ntr+lnde +lmayan yani kumanda edilemeyen kuvvetlerdir. ,umanda edilemeyen kuvvetlerin usulne uygun +larak kullanldklarnda, manevray byk -lde k+laylatrc etki yapacaklar daima g-z -nnde bulundurulmaldr. a. "ervane #Ma ine$ : .eitli tip, g ve cinste gemi makinesi mevcuttur. Gemi ana makinesi, bir geminin hareketlerinde en etkili gtr. %aha s+nraki k+nularda g-rlecei gibi makine ve d+laysyla +nun d-ndrp gemiye hz kazandrd pervane +lmazsa gemi, denizde bab+ yzen bir saldan /ark +lamaz. Gemi ancak pervane hareketi ile istenilen y-ne gidebilir ve istedii hareketi yapabilir. %+laysyla bir gemi ile giriilecek bir manevrada ana makinenin gc byk -nem tar. Bu nedenle gemi kullanmada ana makine d+rudan kumanda edilen en etkili bir kuvvet kaynadr. Gnmzde, gemileri yrtmede en yaygn ara +larak kullanlan pervanelerin ana g-revi; su iinde almasyla +murga d+rultusunda ve pruvaya y-nelik bir kuvvet +luturup, gemiyi ktan iterek ileri yrtmektir. 'ncak bu ana g-revin yannda pervanelerden gerektiinde geminin ileri y+lunu azaltma, durdurma ve t+rnistan y+l yapmasn salamada yararlanlmak zere, yine +murga d+rultusunda +lmakla birlikte geriye d+ru y-nelmi bir kuvvet +luturulmas da beklenir. Gemilerde yrtme amacyla bir, iki, yada d-rt pervane d+natlabilmektedir. 0e bu adan ele alndnda bir gemi, kendisine d+natlm bulunan yrtc pervane says g-z -nne alnarak, tek pervaneli !i"t pervaneli #! pervaneli ya da d$rt pervaneli gemi diye adlandrlmaktadr.
1

1ek pervaneli gemilerde, pervane geminin +murga d+rultusunda uzanan a/tn k b+d+slamadan kan ucuna yerletirilir. !ervanenin a/t zerine +turan ksmna %pervane g$be&i denir. G-bee balanm veya g-bekle birlikte bir btn +larak yaplm palalara %pervane kanatlar denir. !ervanelerin kanat saylar deiik +labilmektedir. Bununla birlikte ticaret gemileri +unlukla d-rt kanatl pervaneler ile d+natlmaktadr. !ervane kanatlarnn g-bek merkezinden en uzak n+ktasna kanat u!lar denir. !ervane kanat ularnn d-nerken izdii ize ise % pervane dairesi denir. !ervanelerden beklenen ana g-rev; gemiyi ktan iterek ileri yrtecek +murgasal kuvveti meydana getirmektir. !ervanelere ileri altklar zamanlarda kanatlarnn su iinde yarataca hareketle basn /arklar +luturarak, gemiyi ileri yrtecek bir biim verilmitir. Bu nedenle, pervane kanatlarnn yzeyleri g-bekten itibaren a/t ekseniyle belirli bir a yaparlar. !ervane kanatlarnn yapt bu a pervane g-beinden itibaren saa d+ru bir eim g-steriy+rsa bu tip pervanelere %sa&a devirli pervaneler, s+la d+ru bir eim g-steriy+rsa %s'la devirli pervaneler denir. %ier bir deile pervane saa d-ndnde gemiye ileri y+l kazandry+rsa %sa&a devirli pervane, pervane s+la d-ndnde gemiye ileri y+l kazandry+rsa %s'la devirli pervane +larak adlandrlr. !ervaneler gemiye ileri y+l kazandracak ekilde d-ndnde her kanadn ka bakan yz, suyu geminin kna d+ru iterek srer ve d+laysyla her kanadn ka bakan yznde )kanat yz* bir basn b-lgesi, her kanadn baa bakan tara/nda )kanat srt* ise bir vakum b-lgesi +luur. 2leri alan bir pervanede, d-nmekte +lan kanat yzleri suyu geminin kna d+ru srerken "iterken$, sudan bir diren "tepki$ g-rrler. Bunun s+nucunda da, kanat yzlerinde birer yksek basn alan +luur. 3luan yksek basn alanlar, kanat yzlerini dik ada etkileyen birer itme kuvveti d+urur. !ervane kanat yzlerinin her birine dik +larak +rtaya kan itme kuvveti; +murga d+rultusundaki %b'ysal itme kuvveti ( thrust ile kemere d+rultusundaki %ensel itme kuvveti ( t'r)ue adl iki bileene ayrlr. ,anatlarn; b+ysal itme kuvvetleri t+plam %pervane b'ysal itme kuvveti ni, ensel itme kuvvetleri t+plam da %pervane ensel itme kuvveti ya da -br adyla % pervane kemeresel itme kuvvetini ( padl etkisini +luturur. (u iinde d-nen bir pervanenin meydana getirdii iki kuvvet bileeninden by +lan, +murga d+rultusundaki b'ysal itme kuvveti gemiyi ileri ya da geri "t+rnistan$ yrtmeye yarar. 3murgaya dik adaki kemeresel itme kuvveti ise, b+ysal itme kuvveti yannda +lduka kk bir deerdir. Bununla birlikte, k zerine yapt z+rlamadan -tr bu kuvvet her manevrada dikkate alnmas gereken +k -nemli bir -eyi +luturur. !ervane, n+rmal k+ullarda salam suda alrken, tam bir d-n yaptnda, g-bein izgisel +larak ald y+la %pervane adm ya da yalnzca %adm denir. Bir pervane admnn deeri, kanatlarn g-bekte a/t ekseniyle yapt ayla d+rudan ilgilidir. ,anat as deiirse, pervane admnn deeri de deiir. 'llm geleneksel pervanelerde, kanatlar g-bekte a/t ekseniyle belirli bir a +luturacak biimde sabit yaplmtr. B-ylece bu pervanelerin kanatlarnn alar deitirilmeksizin hep ayn k+numda kalrlar. Bu tip pervanelere %sabit adm pervane ya da %de&i*me+ adm pervane denir. (abit adm pervanelerle d+natlm bir gemide hz arttrabilmek iin, pervanenin bir dakikadaki d-n saysn, yada bir baka deyile %t'rna y ykseltmek gerekir. .nk
2

belirli k+ullarda pervanenin bir d-nnde att admn uzunluu belirli +lduundan, t+rna ykseltilerek bir dakika iinde atlan admlar arttrlrsa, hz da artacaktr. "1+rna, bir pervanenin dakikada devir saysn belirtmede kullanlr$ 4alnz, bir pervanede t+rna snrsz ykseltilemez. Bunu snrlayan iki etkenden birincisi makinenin en yksek gc, ikincisi de pervane kanadnn en yksek evresel hzdr. 'ktr ki, t+rnay ykseltebilmek iin makine gcnn arttrlmas gerekir, ancak her makinenin de bir g snr vardr. 'yrca belirli bir pervane +k hzl d-ndrlrse, su pervane kanatlarnn hareketini izlemeye yetiemez, gecikir. Bu durumda, pervane kanatlar evresinde b+luklar ve karklklar +luarak pervaneden elde edilen verimin dmesine neden +lan %'yma "+yuk ama$ ve %kar*trma +laylar +rtaya kar. %+laysyla, belirli bir pervanenin etkinlii y-nnden de, kanatlarn verimli almasn salayan bir en yksek evresel hz, ya da baka bir deyile bir en yksek t+rna snr vardr. (abit adm pervanelerde kanat alar deimediinden, adm deeri, pervane t+rnistan alrken de ileri alrken +lduu gibidir. 'ncak t+rnistan altnda meydana gelen +yma ve kartrma +laylar nedeniyle ayn t+rna ile ileri alt zamankine nazaran daha /azla bir gce gereksinim duyulur. %ier bir i/ade ile sabit adm bir pervane tam y+l t+rnistan alrken, tam y+l ileri alt t+rnaya ulaamaz. 3 yzden, sabit adm pervane ile d+natlm gemilerde, tam y+l t+rnistan, tam y+l ileriye g-re daha az etkendir. (+n yllarda kullanm giderek yaygnlaan bu pervane tipinde, g-bee yerletirilen hidr+lik bir d+nanm yardmyla, kanatlarn a/t ekseni ile yapt a, ileri ve geriye d+ru deitirilebilmektedir. ,anat as deitiinde adm da deitiinden, b-yle kanat alar deitirilebilen pervanelere %de&i*ken adm pervane ad verilmektedir. %eiken adm pervane ile d+natlm gemilerde, hem ana makine hem de pervane srekli +larak kendileri iin bulunduklar k+ullara en uygun k+ullara en uygun saptanm, belirli birer hzda alrlar. (abit adm pervaneli gemilerde, geminin hz t+rna deitirmekle dzenlenirken, deiken adm pervaneli gemilerde ise, pervane hep ayn sabit t+rnada d-ndnden, geminin hz, kanat asn, d+laysyla pervane admn deitirmekle dzenlenir. %eiken adm pervanelerin, gemi kullancs bakmndan dikkate alnmas gereken en -nemli -zelliklerinden birisi, ileride 'lsun t'rnistanda 'lsun hep ayn y$ne d'&ru d$nmeleridir. Bunlarda ileriye alan bir pervanenin t+rnistanda almas iin kanatlarn a/ta g-re +lan k+numlar deitirilir. 'yrca bu tip pervanelerde st+p makine k+mutu verildiinde kanat alar s/ra getirilir ve bu durumda pervane d-nmeye devam etmesine ramen herhangi bir b+ysal kuvvet +lumayacandan gemiyi hareket edemez. !ervaneler, gemiyi ktan iterek ileri g-trecek +lan +murga istikametinde kuvvet yaratmak zere dnlmtr. ,anatlar a/t ekseni ile belirli bir a yapacal ekilde yerletirilmitir. B-ylece, d-nen bir kanadn -n yz ile arka yz arasnda bir basn /ark meydana gelir. 5n yznde basn, arka yznde ise vakum +luur. (aa d-nl sabit adm bir pervaneyi ele alarak incelersek, bu aratrma iin pervane yarapnn 6.78si kadar uzaklkta +lutuu kabul edilen en yksek itme deerinin etkiledii n+ktadaki pervane kanadnn enine kesiti zerindeki durum incelenir.

9ekil :; !ervane kanadn etkileyen kuvvetler 9ekil : ; de belirtilen n+ktadaki bir kanadn kesitinin zerine etki eden basitletirilmi hz ve kuvvet vekt-rleri g-sterilmektedir. 9eklin incelenmesinden kanat kesiti zerine etki eden iki hz bileeni +lduu g-rlr. %irin&isi' #"($ ile g-sterilen )ervanenin !*men su+u i,in!e i ilerleme (-!r. Bu hzn deeri, gemi hzndan #G($ dmen suyu hznn #D($ karlmas ile bulunur #"( . G( / D($ in&isi' #20rT$ ile g-sterilen )ervanenin !1nme (are eti ile il2ili (-!r. Burada, #r$ seilen n+ktann a/t ekseninden +lan uzakl, #T$ de t+rnadr. 4ukardaki iki bileenin bilekesi +lan #3($ ise, su+un anat esitine ,ar)ma (-!r. 'nlalaca gibi #3($4 pervanenin dmen suyu iindeki ileriye d+ru +lan hz ile d-nmesinden d+an hzn bilekesi +lduundan, kendi deeri bunlarn deerleri ile yakndan ilgilidir. (uyun, pervane kanad kesitine #3($ hz ve ekil : ;8 de g-rlen #5$ karlama asyla arpmasnn etkisiyle, uak kanadnda hava akmnn neden +lduu biimde, pervane kanadnda da iki y-nde kuvvet bileeni +luur. Bu bileenlerden birisi pruvaya d+ru +lan 67+sal itme uvveti #%$4 -br ve kk +lan da +murgaya dik ada +lan emeresel 8 ensel itme uvveti!ir #E$. 9ekil : ; den de k+layca anlalabilecei zere, pervane kanat kesitinin dmen suyu iindeki ilerleme hz +lan "( < nn deerinde deiiklik +lursa, bu deiiklie bal +larak , % ve E <nin deerleri de deiiklie urayacaktr.