Zavod za strojarske konstrukcije

NUMERIKE METODE
. seminarski rad

METODA KONANIH RAZLIKA

Sadraj
1 UVOD .......................................................................................................................................... 1
1.1 Metoda konanih razlika ....................................................................................................... 1
1.2 Bandae parnih kotlova ......................................................................................................... 3
2 ZADATAK................................................................................................................................... 5
3 RJEENJE ZADATKA METODOM KONANIH DIFERENCIJA ......................................... 6
4 PRORAUN PROGIBA ANALITIKIM POSTUPKOM RJEAVANJA ............................. 15
5 ZAKLJUAK ............................................................................................................................ 18

1 UVOD
1.1 Metoda konanih razlika
Metoda konanih razlika (engl. finite difference method) numerika je metoda za rjeavanje
diferencijalnih jednadbi pri emu se numeriko rjeenje dobiva u odabranim tokama
razmatrane konstrukcije. Derivacije odgovarajuih funkcija koje su zavisne varijable u
diferencijalnoj jednadbi , zamjenjuju se s razlikom vrijednosti tih funkcija u susjednim tokama
podijeljenom s meusobnim razmakom toaka. Te toke nazivaju se vorovi i ine mreu
konanih razlika. Za svaki vor dobiva se jedna algebarska diferencijska jednadba koja
povezuje nepoznatu vrijednost u voru s vrijednostima te varijable u odgovarajuem broju
susjednih vorova.
Ideja za aproksimaciju derivacije u metodi konanih razlika proizila je iz definicije same
derivacije:
d
(( +  ( 

 = lim

d  


Geometrijska interpretacija prve derivacije   u toki xi nagib je tangente na krivulju (u toj
toki. Taj nagib mogue je aproksimirati s pravcima koji prolaze kroz susjedne toke na krivulji,
prema slici:

Slika 1.1 Prikaz aproksimacije derivacije

Tangentu na krivulju koja opisuje prvu derivaciju mogue je aproksimirati pravcem koji
predstavlja razliku unaprijed, pravcem koji opisuje razliku unazad te pravcem koji oznauje
sredinju razliku.
Shema sredinje razlike daje bolju aproksimaciju derivacije nego sheme razlike unaprijed i
razlike uanzad. Procjena greke provodi se pomou razvoja funkcije u Taylorov red.
1

Primjena MKD kod savijanja ravnog grednog nosaa:

Diferencijalna jednadba savijanja grede:
d 



d


Slika 1.2 Savijanje ravnog grednog nosaa

Domena (greda) se dijeli na jednake segmente duljine z meusobno povezane u vorove (i-1,
i, i+1, ) te se infinitezimalni prirast funkcije progiba v(z) zamjeni konanom diferencijom
(razlikom) v, uz konani prirast z varijable z.
Diskretizacija je postupak raspodjele grede na jednake segmente (z).
Diskretizacijom diferencijalne jednadbe savijanja grede dobiva se diferencijalna jednadba
elastine linije za i-ti vor:
 2 + (! =  




 "

koja se postavlja samo za unutranje vorove ime se rjeavanje diferencijalne jednadbe svodi
na rjeenje sustava diferencijalnih jednadbi.

1.2 Bandae parnih kotlova

Parni kotao je za vrijeme rada konstantno izloen odreenoj vrijednosti unutarnjeg tlaka i
promjenama temperature koji uzrokuju pojavu deformacija membranskih zidova. Membranski
zidovi su sklopovi cijevi i ravnih ipki koji slue provoenju topline.
Kao oslonci membranskim zidovima postavljaju se bandae u obliku greda I profila. Funkcija im
je da prilikom deformacija osiguraju da membranski zidovi zadre svoj poloaj i oblik.

Slika 1.3 Prikaz bandae membranskog zida

Cijevi membranskih zidova su zavarom spojene sa nosaima. Nosai se spajaju kliznim

elementima sa bandaama koje su fiksne, kako bi omoguili gibanje membranskih zidova.
3

Bandae su u obliku okvira, elastino spojene na uglovima pomou pominih elemenata

(svornjaka) kako bi kompenzirali meusobne deformacije uslijed promjene temperature.

Slika 1.4 Spojevi bandaa

2 ZADATAK
Bandaa parnog kotla izvedena je kao okvirni nosa i funkcija joj je sprijeiti nekontroliranu
deformaciju membranskih zidova parnog kotla koja moe nastati uslijed djelovanja
pretlaka/potlaka dimnih plinova. Potrebno je primjenom metode konanih diferencija odrediti
progibe i nagibe tangente na elastinu liniju za bandau parnog kotla. Zbog provjere numerikog
rjeenja, progibe i nagibe tangente na elastinu liniju potrebno je odrediti i nekom od analitikih
metoda. Skicirajte elastinu liniju savijanja bandae. Korak diskretizacije odabrati takav da
odstupanje numerikog od analitikog rjeenja bude manje od 5 %. Statiki model zadan je
prema skici A, B, C, D, E, F, G ili H. Bandaa je optereena kontinuiranim optereenjem q koje
se dobije redukcijom tlaka dimnih plinova s pripadajueg dijela membranskog zida. Bandae se
obino izrauju od standardnih valjanih I-profila prema DIN1025, koji ovdje mogu biti HE-M,
HE-B ili u HE-A izvedbi (nazivna mjera 300 mm). Bandaa je optereena na savijanje oko
teine osi s veim aksijalnim momentom tromosti poprenog presjeka. Proraunska temperatura
tc bandaa je temperatura zasienja vodene pare pri proraunskom tlaku u membranskim
zidovima kao isparivakim povrinama. Bandae se obino izvode od S235JRG2, S355J2G3 ili
16Mo3. Budui se modul elastinosti mijenja s poveanjem temperature potrebno je za materijal
bandae, a prema ASME B31.1-1995, odrediti iznos modula elastinosti za proraunsku
temperaturu i primijeniti ga u proraunima.
Osim rjeenja navedenog zadatka, u seminarskom radu je potrebno dati osnovni teorijski pregled
o metodi konanih diferencija. Prema dostupnoj literaturi opiite primjenu i konstrukcijske
izvedbe bandaa vodocjevnih parnih kotlova s osvrtom na mogunosti povezivanja bandaa s
membranskim zidovima te na konstrukcijske izvedbe kutnih spojeva bandaa.
Zadano:
Statiki model: C
q = 5 N/mm
I profil HE-B 300mm
tc = 290C proraunska temperatura
Materijal: S355J2G3
a1 = 6500 mm
b = 3000 mm

Slika 2.1. Statiki model C

5

3 RJEENJE ZADATKA METODOM KONANIH

DIFERENCIJA
Zbog dvostruke simetrije mogue je promatrati samo jednu etvrtinu okvirnog nosaa. Pravilo je
da ako na simetrinu konstrukciju djeluje simetrino optereenje u presjecima simetrije
antisimetrine sile su jednake nuli (Q = 0). Konstrukcija osloboena veza je prikazana na slici 2.

Slika 3.1 Konstrukcija osloboena veza

Jednadbe statike ravnotee:

$ = 0
*
&' ( = 0
2
*
&' = ( = 7500 N
2
$.  0
0
&/  (  0
2
0
&/  (  16250 N
2
'  0
0
*
0
/  &/  (  (  '  0
2
8
8
/  '  20781250  0

Diskretizacijom je konstrukcija podijeljena na 19 jednakih segmenata duljine 250mm.

x = 250 mm

Slika 3.2 Diskretizirana konstrukcija

Diferencijalna jednadba elastine linije za i-ti vor:
4
 2 + ! =  


 
Diferencijalne jednadbe elastine linije za pojedine vorove, prema slici 3:
VOR 1:
  '
5  5
'
57  25  5   

VOR 2:
  '  0,5(  
'  0,5(  

5  25  59  

VOR 3:
9  '  2(  
'  2q  
5  259  5:   

VOR 4:
:  '  4,5(  
'  4,5q  
59  25:  5=   

VOR 5:
=  '  8(  
'  8q  

5:  25=  5>  

7

VOR 6:

VOR 7:

VOR 8:

VOR 9:

VOR 10:

VOR 11:

VOR 12:

VOR 13:

>  '  12,5(  

'  12,5q  
5=  25>  5?   

?  '  18(  
'  18q  
5>  25?  5@   

@  '  24,5(  
'  24,5q  

5?  25@  5A  

A  '  32(  
'  32q  
5@  25A  5   

  '  40,5(  
'  40,5q  
5A  25  5   

  '  50(  
'  50q  

5  25  5  

  '  60,5(  
'  60,5q  
5  25  59   

9  '  72(  
' + 72q  
5 259 + 0 =  


VOR 14:
U toki B se smatra da nema pomaka pa je:

VOR 15:

VOR 16:

5: = 0
59 0 + 5= = 0

= = / 12,5(  
/ + 12,5q  

0 25= + 5> = 

> = / 8(  
/ + 8q  
5= 25> + 5? =  

8

VOR 17:

VOR 18:

VOR 19:

VOR 20:

? = / 4,5(  
/ + 4,5q  
5> 25? + 5@ =  

@ = / 2(  
/ + 2q  
5? 25@ + 5A =  

A = / 0,5(  
/ + 0,5q  

5@ 25A + 5 = 

 = /
7
5A
= 5A

5A 25 + 5A7 =  

/


Nakon sreivanja dobiva se sustav 21 jednadbe s 21 nepoznanicom koji glasi:

1.
 
25 25 +
' = 0

2.
 
(  :
5 25 + 59 +
' = 0,5


3.
 
(  :
5 259 + 5: +
' = 2


4.
 
(  
59 25: + 5= +
' = 4,5


5.
 
(  
5: 25= + 5> +
' = 8


6.
 
(  
5= 25> + 5? +
' = 12,5


7.
 
(  
5> 25? + 5@ +
' = 18


8.
 
(  
5? 25@ + 5A +
' = 24,5


9

9.

10.

 
(  
5@ 25A + 5 +
' = 32


5A 25 + 5 +

11.

 
(  
' = 40,5



5 25 + 5 +

12.

13.

 
(  
' = 50



 
(  
5 25 + 59 +
' = 60,5


5 259 +

14.

 
(  
' = 72



59 + 5= = 0

15.

25= + 5> +
16.

 
(  
/ = 12,5



5= 25> + 5? +

17.

18.

 
(  
/ = 8



 
(  
5> 25? + 5@ +
 = 4,5
 /

5? 25@ + 5A +

19.
5@ 25A + 5 +
20.

 
(  
/ = 2



 
(  
/ = 0,5



25A 25 +
21.

 
 =0
 /

/ + ' = 20781250

Sustav jednadbi e se rijeiti u obliku:

CAE FbH = FCH

10

Lijeva strana sustava jednadbi se pretvara u matricu sustava [A]:

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21

w1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

w2
2
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

w3
0
1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

w4
0
0
1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

w5
0
0
0
1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

w6
0
0
0
0
1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

w7
0
0
0
0
0
1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

w8
0
0
0
0
0
0
1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

w9
0
0
0
0
0
0
0
1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

w10
0
0
0
0
0
0
0
0
1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

w11
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0

w12
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0
0

w13
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
-2
1
0
0
0
0
0
0
0

w15
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
-2
1
0
0
0
0
0

w16
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
-2
1
0
0
0
0

w17
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
-2
1
0
0
0

w18
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
-2
1
0
0

w19
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
-2
2
0

w20
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
-2
0

Ma
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
0
0
0
0
0
0
0
1

Mc
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
1,3451E-09
-1

Desna strana sustava jednadbi se pretvara u vektor {C}:

0
0,00021018
0,00084071
0,00189159
0,00336283
0,00525442
0,00756637
0,01029867
0,01345133
0,01702433
0,0210177
0,02543141
0,03026548
0
0,00525442
0,00336283
0,00189159
0,00084071
0,00021018
0
20781250

11

{b} je vektor nepoznanica:

w1
w2
w3
w4
w5
w6
w7
w8
w9
w10
w11
w12
w13
w15
w16
w17
w18
w19
w20
Ma
Mc

Prije rjeavanja potrebni su jo sljedei podaci:

Ix = 25170 cm4 moment inercije oko osi x, iz tablice toplo valjanih profila prema
EURONORM 53-62 (HE-B), za nazivnu mjeru 300 mm
za nazivnu mjeru 300mm:
E = 184,6 GPa modul elastinosti, iz tablice ovisnosti modula elastinosti o temperaturi
(ASME B31.1 1995), za ugljine elike s manje od 0,3% ugljika, za temperaturu 290C,
linearnom interpolacijom.
Sustav se rjeava pomou programa Microsoft Excel. Kako bi dobili iznose nepoznanica
potrebno je prvo izraunati inverz matrice sustava [A] pomou naredbe minverse koji glasi:
-4,153
-3,667
-3,208
-2,778
-2,375
-2
-1,653
-1,333
-1,042
-0,778
-0,542
-0,333
-0,153
0,1528
0,2778
0,375
0,4444
0,4861
0,5
2E+07
2E+07

-7,306
-7,333
-6,417
-5,556
-4,75
-4
-3,306
-2,667
-2,083
-1,556
-1,083
-0,667
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

-6,306
-6,333
-6,417
-5,556
-4,75
-4
-3,306
-2,667
-2,083
-1,556
-1,083
-0,667
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

-5,306
-5,333
-5,417
-5,556
-4,75
-4
-3,306
-2,667
-2,083
-1,556
-1,083
-0,667
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

-4,306
-4,333
-4,417
-4,556
-4,75
-4
-3,306
-2,667
-2,083
-1,556
-1,083
-0,667
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

-3,306
-3,333
-3,417
-3,556
-3,75
-4
-3,306
-2,667
-2,083
-1,556
-1,083
-0,667
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

-2,306
-2,333
-2,417
-2,556
-2,75
-3
-3,306
-2,667
-2,083
-1,556
-1,083
-0,667
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

-1,306
-1,333
-1,417
-1,556
-1,75
-2
-2,306
-2,667
-2,083
-1,556
-1,083
-0,667
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

-0,306
-0,333
-0,417
-0,556
-0,75
-1
-1,306
-1,667
-2,083
-1,556
-1,083
-0,667
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

0,6944
0,6667
0,5833
0,4444
0,25
-4E-16
-0,306
-0,667
-1,083
-1,556
-1,083
-0,667
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

1,6944
1,6667
1,5833
1,4444
1,25
1
0,6944
0,3333
-0,083
-0,556
-1,083
-0,667
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

2,6944
2,6667
2,5833
2,4444
2,25
2
1,6944
1,3333
0,9167
0,4444
-0,083
-0,667
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

3,6944
3,6667
3,5833
3,4444
3,25
3
2,6944
2,3333
1,9167
1,4444
0,9167
0,3333
-0,306
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

4,6944
4,6667
4,5833
4,4444
4,25
4
3,6944
3,3333
2,9167
2,4444
1,9167
1,3333
0,6944
0,3056
0,5556
0,75
0,8889
0,9722
1
4E+07
4E+07

4,6944
4,6667
4,5833
4,4444
4,25
4
3,6944
3,3333
2,9167
2,4444
1,9167
1,3333
0,6944
-0,694
-0,444
-0,25
-0,111
-0,028
1E-16
4E+07
4E+07

4,6944
4,6667
4,5833
4,4444
4,25
4
3,6944
3,3333
2,9167
2,4444
1,9167
1,3333
0,6944
-0,694
-1,444
-1,25
-1,111
-1,028
-1
4E+07
4E+07

4,6944
4,6667
4,5833
4,4444
4,25
4
3,6944
3,3333
2,9167
2,4444
1,9167
1,3333
0,6944
-0,694
-1,444
-2,25
-2,111
-2,028
-2
4E+07
4E+07

4,6944
4,6667
4,5833
4,4444
4,25
4
3,6944
3,3333
2,9167
2,4444
1,9167
1,3333
0,6944
-0,694
-1,444
-2,25
-3,111
-3,028
-3
4E+07
4E+07

4,6944
4,6667
4,5833
4,4444
4,25
4
3,6944
3,3333
2,9167
2,4444
1,9167
1,3333
0,6944
-0,694
-1,444
-2,25
-3,111
-4,028
-4
4E+07
4E+07

2,34722222
2,33333333
2,29166667
2,22222222
2,125
2
1,84722222
1,66666667
1,45833333
1,22222222
0,95833333
0,66666667
0,34722222
-0,3472222
-0,7222222
-1,125
-1,5555556
-2,0138889
-2,5
20650586,7
20650586,7

3,4731E-08
3,4525E-08
3,3909E-08
3,2881E-08
3,1442E-08
2,9593E-08
2,7332E-08
2,4661E-08
2,1578E-08
1,8085E-08
1,418E-08
9,8643E-09
5,1377E-09
-5,138E-09
-9,341E-09
-1,261E-08
-1,495E-08
-1,635E-08
-1,681E-08
0,30555556
-0,6944444

12

Mnoenjem inverza matrice [A]-1 sa vektorom {C} pomou naredbe mmult dobiva se rjeenje
sustava:
w1
w2
w3
w4
w5
w6
w7
w8
w9
w10
w11
w12
w13
w15
w16
w17
w18
w19
w20
Ma
Mc

Momenti MA i MC:

Maksimalni progibi:

0,920064291 mm
0,911677646 mm
0,886727888 mm
0,845845548 mm
0,79008151 mm
0,720907014 mm
0,640213653 mm
0,550313372 mm
0,453938473 mm
0,35424161 mm
0,254795792 mm
0,159594381 mm
0,073051093 mm
-0,073051093 mm
-0,129667515 mm
-0,171740858 mm
-0,200742361 mm
-0,217722909 mm
-0,223313033 mm
12469618,06 Nmm
-8311631,944 Nmm

' = 12469,6 Nm
/ = 8311,6 Nm
5 = 0,92 mm
5: = 0 mm
5 = 0,2233 mm

13

Elastina linija je prikazana na slici:

Slika 3.3 Skica elastine linije

14

4 PRORAUN PROGIBA ANALITIKIM POSTUPKOM

RJEAVANJA
Problem e biti rijeen energijskom metodom za odreivanje sila i deformacija.
Jednadbe statike ravnotee:

$ = 0
*
&' ( = 0
2
*
&' = ( = 7500 N
2
$. = 0
0
&/ ( = 0
2
0
&/ = ( = 16250 N
2

'  0
0
*
0
/  &/  (  (  '  0
2
8
8
/  '  20781,25  0
Progib u toki A e se odrediti pomou uvjeta da je nagib elastine linije u toki A A=0.
K' =

M
=0
N'

Nosa je osloboen veza te je podijeljen na dva integracijska podruja, x1 i x2, duljina AB i BC.

Slika 4.1 Integracijska podruja nosaa

15

Momenti za pojedina podruja integracije:




 = ' (
2
0

= ' + &'  ( (
8
2

Parcijalne derivacije momenata po MA:

N
=1
'
N
=1
'

K' =
UV

M
1

=
O 
d = 0
N' 
'
W


R
Z
1 Q

0

O S' ( T 1d + O S' + &'  ( ( T 1d YY = 0 
 QQ
2
8
2
Y


P
X
UV


9 
1
1
1
S'  ( T\ +
'  + &'  ( 0  ( 9 ] = 0
6 
2
8
6


'

a
1
1
1
1
1
( 09 + ' * + &' * 
( 0 * ( * 9 = 0
2 48
2
8
16
48

Uvrtavanjem poznatih vrijednosti moe se izraunati nepoznanica MA:

' = 13177,1 Nm
Iz jednadbe statike ravnotee za moment oko toke A moe se izraunati moment MC:
/ = ' 20781,25 = 7604,15 Nm
Progib u toki A se rauna prema izrazu:
5' =

M
1

=
O

 d
N$' 
$'

Parcijalne derivacije momenata po sili FA:

N
= 
$'

N
0
=
$'
2

16

UV


R
Z
1 Q

0

0
Y
5' =
O S' ( T  d + O S' + &'  ( ( T   d Y
 QQ
2
8
2
2
Y


P
X

5' =

1 ' 
1
1
1
1
&' 


0 +
( 0: ' 0 * + ( 09 * +
( 0 * 9
* 0 
16
 8
128
4
32
96

Daljnjim sreivanjem i uvrtavanjem poznatih vrijednosti dobiva se izraz:

5' =

1
46348,3 = 9,975 10: m

5' = 0,9975 mm

17

5 ZAKLJUAK
Maksimalni progib je progib wA u toki A.
Iznos progiba dobiven numerikim postupkom metodom konanih razlika:
Iznos progiba dobiven analitiki:

5 = 5' = 0,92 mm
5' = 0,9975 mm

Razlika dobivenih rezultata iznosi 7,8%.

18