stanbul Kltr Miras ve Kltr Ekonomisi Envanteri 2010

stanbulda

MODA TASARIM SEKTR

Temel Yapsal zellikler, Frsat ve Tehditler, Politika nerileri

Sektrel Aratrma Raporu

Senem KOZAMAN SOM

Yldz Teknik niversitesi, Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blm

Aralk 2010

Yasal Uyar Btn haklar sakldr. 2010 Bu eserin bir ksm ya da tamam T.C. Kltr ve Turizm Bakanl ile Trkiye Bilimler Akademisinin izni olmadan hibir ekilde oaltlamaz ve kopya edilemez. Raporda ileri srlen grlerin sorumluluu yazara aittir. Yayn ve yazar ad kaynak gsterilerek alnt yaplabilir.

Sunu Bu belge, stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti Ajans destei ile stanbul l Kltr ve Turizm Mdrl ve Trkiye Bilimler Akademisi tarafndan yrtlen stanbul Kltr Miras ve Kltr Ekonomisi Envanteri 2010 Projesi kapsamnda derlenen seriden biridir. Projenin iki ayandan biri olan Kltr Ekonomisi Envanteri, 21. yzyl stanbulun byme akslarndan biri olan kltr alannn gelitirilmesi iin gerekli admlara iaret etmek zere tariflenmi kapsaml bir veri aratrma, haritalama ve deerlendirme almasdr. Bnyesinde bir ok uzman ve akademisyeni bir araya getiren sz konusu envanter almas ile ilk defa hem kamu sektr, hem zel sektr kapsayarak stanbulun kltr-sanat varlklarnn, mirasnn ve ekonomisinin bir fotoraf ekilmi olmakta ve toplanan verilerden yola karak 21.yzyl banda stanbulun bir kltr bakenti olarak ilerlemesi iin atlmas gereken admlara ve politikalara nerilerde bulunulmaktadr. Moda tasarm, stanbulda kkl bir gemie sahip tekstil ve giyim sektrleri ile iie varolan retimle tasarm faaliyetlerini buluturarak katma deer yaratan kltr ekonomisindeki nemli sektrlerden biridir. Mekansal - ekonomik analizler ve gerekletirilen mlakatlardan da anlald zere mevcutta sunduu olanaklar balamnda stanbul ulusal dzeyde moda tasarmnn merkezi niteliindedir. zellikle kresel lekte retimin ucuz igcnn varolduu corafyalara doru kaymasyla yaanan yapsal deiim nedeniyle tasarmn nemi art gstermitir. Bu balamda aratrma kapsamnda bir dnm sreci yaayan stanbul moda tasarm sektrnn sorun ve potansiyelleri zerinden sektrn geliimine ynelik ipular ortaya konmaya allmtr. ASU AKSOY ZEYNEP ENLL

Teekkr Moda tasarm alannda gerekletirdiim aratrma boyunca, ok sayda kii ve kurumun desteini aldm. ncelikle alma boyunca aratrmama katk salayan, sektr hakknda grlerinden yararlandm Moda Tasarmclar Dernei Bakan ve moda tasarmcs Bahar Koran, stanbul Moda Akademisi Direktr Seda Laf, moda tasarmcs pek Tohumcu, Hatice Gke, zlem Ser, Arzu Kaprol, Nilgn Glen, Altnyldz Firmas Genel Mdr Zeki aputlu ve adn sayamadm dier deerli kii ve firmalara teekkr etmek istiyorum. Son olarak bu alma boyunca gsterdikleri destek, sevgi, sabr ve anlay iin aileme, dostlarma ve hep yanmda olan sevgili eim Doaya yrekten teekkr ederim.

SENEM SOM
4

Summary

FASHION DESIGN IN ISTANBUL Structural Features, Threats, Opportunities and Policy Implications
The importance bestowed upon the sectors constituting the culture industries in the spatial, economical and physical development of cities is escalating today. The sector of fashion design is amongst these sectors acquiring importance and generating economical gain through the creative capacity. Especially post-modern consumption has become intertwined with the concept of fashion. Fashion has become a way of aestheticising everyday life and the product of fashion design has been transformed into a status symbol, a sign of identity and a tool to achieve fulfilment in appearance. Alongside the ever changing consumption trends, a necessity to generate a line of action creating surplus value rather than production arose in the clothing and textiles sectors. Due to the recent developments, in which global networks shape the value strings, and in circumstances of unfair competition caused by the low cost production in China and other Far Eastern countries, a structural transformation founded on creativity and originality in the clothing and textile sectors was also unavoidable in Turkey. This inevitable change has led certain contract manufacturers into the endeavour to create brands. At the same time, there are significant moves taking place in the field of fashion design in Istanbul, a city with a rooted history in textiles and clothing. To put it in another way, Istanbul is among the prime cities with a potential for the development of this sector in Turkey. There is a vast accumulation of knowledge resulting from a history in production in the city with the biggest portion in exports in the clothing and textiles field in Turkey. On the other hand, due to its central position in commercial and economical activities and its global disposition Istanbul is also characterised as a centre of Turkish fashion where creative activities are located, various related fairs, activities and fashion shows take place, where the initial steps for organising the sector are taken and where institutions of education concentrate. The statements uttered by various actors of the sector in interviews, that there is no other city which contains so many key factors necessary for the development of fashion design prove that design is not considering to relocate. Joint enterprises by public and private sectors, to support the development of the sector in the city and the awareness on the importance of design are improving. However, the aim should be to spread out these enterprises to the entire sector to converge design and production. Within this context, the aim of the research is to determine the structural characteristics of the sector through its problems and potentials, to be able to present proposals for development. The policies and propositions presented according to this aim are based on in-depth interviews with the actors in the sector, expert opinions and literature research.

indekiler Sayfa SUNU ..................................................................................................................................3

TEEKKR ................................................................................................................................4 SUMMARY ................................................................................................................................5 NDEKLER ...........................................................................................................................6 EKL ve TABLO LSTES .......................................................................................................7 1. 2. 3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 4. GR .................................................................................................................................8 TRKYEDE MODA TASARIM SEKTRNN TARHSEL GELM ................9 MODA TASARIM SEKTRNN YAPISAL ZELLKLER .................................11 Deer Zinciri ve Genel zellikler ...................................................................................11 retim ve D Ticaret ......................................................................................................15 Moda Tasarm Sektrnn Mekansal zellikleri ve Ylma Eilimleri ........................20 Sektrn Geliiminde Etkili olan Mevzuat ve Yasalar ...................................................24 Sektrn Geliimini Ynlendiren Kurumsal Yaplanma ve Aktrler .............................26 Tketim ve Eriim Kanallar ...........................................................................................28 Eitim ..............................................................................................................................31 SORUNLAR VE POTANSYELLER BALAMINDA MODA TASARIM SEKTRNN GELM N NERLER ..............................................................34

KAYNAKA ............................................................................................................................39

ekil ve Tablo Listesi Sayfa ekil 1 ekil 2 ekil 3 Tablo 1 Tablo 2 Tablo 3 Tablo 4 Grafik 1 Grafik 2 Grafik 3 Grafik 4 Grafik 5 Grafik 6 Harita 1 Harita 2 Harita 3 Moda tasarm sektr deer zinciri iinde ilgili dier aktiviteler ..........................11 Moda tasarm sektr deer zinciri iinde ilgili dier faaliyetler ..........................12 Tasarm Bilgisinin Ak emas .............................................................................14 Gelimekte olan lkelerde Modada ilk on ihracat lke 2005 ...........................15 Modada ilk on ihracat lke - 2005 ......................................................................16 Moda Tasarmclar Dernei yelerinin trlerine gre ilelere dalm ................22 stanbulda yer alan moda tasarm eitimi veren lisans ve nlisans programlar ..32 Trkiyede uluslararas standart sanayi snflamasna (USSS, Rev.3) gre tekstil ve hazrgiyim imalatnda ihracat rakamlar............................................................16 2003-2007 yllar arasnda Trkiyede ekonomik faaliyete gre giriim says ...17 2003-2007 yllar arasnda Trkiyede ekonomik faaliyete gre alan says ...18 Tekstil rnleri ve giyim eyalar imalatnda Trkiye ihracat iinde stanbulun ald paylar ............................................................................................................18 stanbulda ilgili sektrlerdeki yerel birim ve alan says ..................................19 Patent Verilerinin NACE Snflandrmasna Gre Sektrel Dalm ...................26 TOya kaytl moda tasarm firmalarnn ilelere gre dalm ...........................21 TOya kaytl moda tasarm firmalarnn mahallelere gre dalm ....................22 Moda Tasarmclar Dernei yelerinin trlerine ve mahallelere gre mekansal dalm ..................................................................................................................23

Fotoraf 1 stanbul Moda Haftas , 3- 6 ubat 2010, Santralstanbul .....................................29 Kutu 1 Dnyada Moda Tasarm Sektrndeki Eilimler ve Gelimeler ..........................33

1.GR Gnmzde kentlerin mekansal, ekonomik ve fiziksel geliiminde kltr endstrileri balamnda yer alan sektrlere atfedilen nem artmaktadr. Moda tasarm sektr de bu kapsamda nem kazanan, yaratc kapasiteden beslenerek ekonomik katk salayan sektrlerden biridir. zellikle post-modern tketim, moda kavram ile iie gemi durumdadr. Moda, gnlk hayatn estetik hale getirilmesi, moda tasarm rnleri de, stat - kimlik sembolne ve biimsel doygunluun salanmas iin bir ara haline dnmtr. Deiken tketim eilimlerinin oluumuyla beraber, giyim ve tekstil sektrlerinde retim yerine katma deer yaratmaya odakl yaklamlarn gerei ortaya kmtr1. Son dnemdeki gelimeler nedeniyle, kresel alarla deer zincirinin biimlendii, in ve birok Uzak Dou lkesinde ucuz maliyete retimin yaratt rekabet ortamnda, Trkiyede giyim ve tekstil sektrlerinde de yaratcla ve zgnle dayal yapsal deiim kanlmaz hale gelmitir. Bu deiimin gereklilii fason retim yapan baz firmalar marka yaratma abasna ynlendirmitir. Bununla birlikte, tekstil ve giyim alannda kkl bir gemie sahip stanbulda da moda tasarm alannda nemli admlar atlmaktadr. Bir baka deyile, stanbul, Trkiyede sektrn geliimi iin potansiyel tayan baat kentlerden biridir. Giyim ve tekstil alannda Trkiye ihracatndan en byk pay alan kentte retim gemiinden gelen bir bilgi birikimi bulunmaktadr. Ayrca stanbul ticari ve ekonomik anlamda merkezi nitelii ve kresel kimlii nedeniyle yaratc faaliyetlerin yer setii ilgili fuar, etkinlik ve defilelerin gerekletii, sektrn rgtlenmesinde ilk admlarn atld, eitim veren kurumlarn da younlat, Trk modasnn merkezi niteliindedir. Sektrde yer alan aktrlerle yaplan mlakatlarda da moda tasarmnn geliimi iin bu kadar ok etkeni birarada barndran baka bir kent olmad sylemi moda tasarmnn geliimi iin daha uygun bir corafyann olmadn gstermektedir. Kentte kamu ve zel sektr birlikteliiyle sektrn desteklenmesi amacyla gerekletirilen giriimler ve tasarmn nemine ilikin farkndalk artmaktadr. Fakat bu giriimlerin sektr btnne yaylmas ve bundan sonra tasarm ile retimin buluturulmas hedeflenmelidir. Bu kapsamda aratrmann da amac, moda sektrnn yapsal zelliklerini ortaya koyarak sorun ve

Agins, T. The End of Fashion: How Marketing Changed the Clothing Industry Forever , Quill, New York, 2000. Santagata, W. Creativity, Fashion, and Market Behavior, International Centre for Research on the Economics of Culture, Institutions, and Creativity, Working Paper No:05, 2002 www.eblacenter.unito.it/wp/5_wp_ebla.pdf Weller, S. Fashion as viscous knowledge: Fashions role in shaping trans -national garment production, Journal of Economic Geography,2007, 7(1), s. 3966. 8

potansiyeller zerinden, geliimi salamaya ynelik neriler ortaya koymaktr. Bu ama dorultusunda oluturulan neri ve politikalar sektrde yer alan aktrlerle derinlemesine mlakatlar, uzman grleri ve literatr aratrmalarna dayanmaktadr.

2. TRKYEDE MODA TASARIM SEKTRNN TARHSEL GELM Dnyada tekstil ve hazrgiyim sektrlerinin tarihi ve geliimi kkl bir gemie dayanmaktadr. Tekstil rnleri, uluslararas ticari ilikilerin geliimine araclk etmi, gemiten gnmze Dou ile Bat arasnda ekonomik faaliyetleri biimlendirmitir. Bir gereksinimden doan giyim, sanayileme srecinde eitliliin - retimin artmasyla bir endstriye dnmtr. Teknolojik gelimelerle terzilikten seri retime uzanan retim yntemleri ortaya kmtr2. Tekstil ve hazrgiyim sektrleri, lkelerin ekonomik kalknmalar iin nemli olanaklar yaratan, zellikle sanayilemeyle birlikte 19. yyda ngilterede, 20.yyda Japonya ve benzeri lkelerde sermaye birikimini salayarak ihracatn geliimine nclk etmitir. Gnmzde de zellikle gelimekte olan lkelerde ucuz igcnn varl nedeniyle sermaye birikiminin salanabilmesi iin tekstil ve hazrgiyim retiminin ekonomik geliimde benzer roller stlendii grlmektedir3. Nitekim, gelimekte olan lkelerin ucuz maliyetli retime dayal byme politikalar, kreselleme ile birlikte moda tasarm, giyim ve tekstil sektrlerinin corafi dalmnda paral bir yapnn ortaya kmasna da neden olmutur. retim daha ok gelimekte olan lkelerde gerekleirken, tasarm ve pazarlama aamas gelimi lkelerde ve kresel kentlerde yer bulmaktadr. Yani hazrgiyim rnlerinin retiminin gerekletii sanayinin corafi dalm yaygn bir yap sergilerken, deer yaratan aktivitelerin -markalama, tasarm ve pazarlama- kresel bir yap sergilemedii ve yaratlan deerin belirli alanlara akt grlmektedir4. zellikle, Paris, Milano, New York, Londrann nc olarak saylabilecei bu kresel kentler, ayn zamanda moda trendlerinin belirlendii, tasarmn hem yaratld hem de tketildii alanlar olarak n plana kmaktadr. Ayrca yaratc dncenin birok kaynaktan beslendii bu merkezlerin, moda
2

ngt , E. Trk Tekstil ve Hazr Giyim Sanayinin Deien Dnya Rekabet artlarna Uyumu, Yayn No. DPT 2703, Uzmanlk Tezi, ktisadi Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdrl, 2007, Ankara. http://www.dpt.gov.tr/DocObjects/Download/2346/rekabet.pdf 3 Dal, V.; Grpnar M. Hazrgiyim Sanayinde Hzl Moda Kavram ve Bir model nerisi, stanbul Sanayi Odas, stanbul,2010 http://www.iso.org.tr/tr/web/statiksayfalar/kutuphane_yayinlar_detay.aspx 4 Bair, J. , Gereffi, G. Upgrading, uneven development, and jobs in the North American apparel industry, Global Networks a Journal of Transnational Affairs 3, 2003, s.14369. Hassler, M. The Global Clothing Production System: Commodity Chains And Business Networks, Global Networks, 3, 2003, s.513531. 9

alanndaki bilgi birikimlerinin gemi deneyimlere dayand grlmektedir. 1800lerin ortalarndan 2000e Pariste uluslararas lekte tannan 40a yakn tasarmcnn yaam olmas yaratc evrenin varlnn gstergesi niteliindedir5. Gemii Osmanl Dnemine dayanan tekstil ve giyim sektrnn Trkiyedeki durumunu ksaca zetlemek gerekirse, 1923-1970 dneminde devlet politikalarnda ve kalknma planlarnda tekstil sektrne nem atfedilmesi ve bu dorultuda retim kapasitesinin arttrlmasna ynelik yatrmlarn gerekletii grlmektedir6. 1980 sonras ekonomide liberalleme politikalaryla Trkiye pazarna yabanc sermaye ve yabanc mallar girmeye balam ve ayn oranda Trkiye ihracatla d pazarlara almtr. Dnya markalarnn hazrgiyim piyasasnda yer almaya balamas ile birlikte moda tasarm rnlerinin tketimine olan talep de art gstermitir. 80lerde tekstile dayal d ticaret ilikileri, 90l yllarda ise giyim ihracat arlk kazanmtr. Trk ekonomisindeki yapsal deiimin yaand bu dnemde, ucuz igc, dier sanayi kollarna gre giyim ve tekstilin daha az sermaye gerektirmesi, gerekli hammaddelerin yereldeki varl sektrn hzla gelimesini salamtr. Ayrca, byk lekli iletmelerin says hazrgiyim sektrndeki d ticaret ilikilerinin geliimiyle art gstermitir. stanbul gibi byk kentlerde sermayenin varl nedeniyle sanayinin yer seimiyle orantl olarak tekstil ve hazrgiyim sektr de kentte younlamaya balamtr. Kresel lekte fason retim zerine kurulu pazar yaklam sre iinde dnyada hazrgiyim ve tekstil sektrlerinde yaanan yapsal deiimlerin de etkisiyle marka yaratma abasna dnmtr. Firmalarda katma deeri yksek rnler imal etme amacyla tasarmn retim srecine katld grlmektedir. zellikle stanbulda 2000 sonras moda tasarm sektrnn geliiminde nemli admlar atlmtr. Hazrgiyim ve tekstil birlikleri bu kapsamda devlet ve sektr desteiyle eitim, finans,tantm, ar-ge almalarna yn verecek nemli yatrmlar yapmaya balamtr. 2006 ylnda Moda Tasarmclar Dernei kurulmu, Austos 2009dan itibaren stanbul Moda Haftas uluslararas katlmla gerekletirilmeye balanmtr. lgili birliklerin ve aktrlerin sektr iinden ve kamudan ald destekle nemli projeler gelitirilmitir. Bu ve benzeri admlar aslnda ge olmakla birlikte stanbuldaki potansiyelin ortaya kmasna ve bymesine katk salamaktadr.

Santagatann Grau (2000) ve Bergeron (1998)dan aktarmna gre 1850lerden 2000lere Pariste yaayan moda tasarmclarnn listesi ilgili makalede yer almaktadr. Santagata, W. Creativity, Fashion, and Market Behavior, International Centre for Research on the Economics of Culture, Institutions, and Creativity, Working Paper No:05, 2002 6 Dal, V.; Grpnar M. Hazrgiyim Sanayinde Hzl Moda Kavram ve Bir model nerisi, stanbul Sanayi Odas, stanbul,2010 10

3. MODA TASARIM SEKTRNN YAPISAL ZELLKLER 3.1 Sektrde Deer Zinciri ve Genel zellikler Tasarm, kltrel deerlerin ve sembollerin metalat zgn prototiplerin rne dntrlmesi olarak tanmlanmaktadr7. Moda tasarm ise talebin eitlenmesi ve deiimiyle gelien, yenilii ve estetii bnyesinde barndran rnlerin yaratld sre olarak ifade edilmektedir. Agins (2000), moday geici fakat kolay elde edilemeyen devaml ilerleme halinde olan bir hedef olarak tanmlamtr8. Moda tasarm sektrnde, dier sektrlerde olduu gibi deer zinciri bir rnn veya hizmetin kavramsal tasarmndan tketiciye eriimine kadar gerekli olan tm faaliyetleri ieren sreleri (retim, satn alma, datm ve tketim gibi) iermektedir. Portera gre, rekabet stnl kazanmak iin deer zincirindeki btn faaliyetlerin nemle ele alnmas gerekmektedir 9. Katma deeri en yksee kararak, maliyetleri en aza indirgemeye almak bu srecin genel amacdr. Bu tanmlama erevesinde rnn hayata gemesi iin sre, katma deerin arttrlmasnda en nemli etmen olan tasarm faaliyetleri ile balamaktadr (ekil 1). Bu aamada tasarmclar; kendi bireysel deneyimleriyle biimlendirdikleri bir dnceyi ya da imaj rne dntrrler. Tasarm aktivitesini ieren her alanda olduu gibi moda tasarmnda da fonksiyonellik kadar rn ticari bir metaya dnecek olsa dahi, grlmektedir10. yaratc srete sanatsal ve estetik deerlerin gzetildii

ekil 1: Moda tasarm sektr deer zinciri iinde ilgili dier aktiviteler Kaynak: http://www.creative.qub.ac.uk/index2.html

Leopold, E. The manufacture of fashion system, J. Ash and E. Wilson (der.), Chic Thrills (London: Pandora), 1992 Braham, P. Fashion: unpacking a cultural production, Production of Culture, Cultures of Production, London: Sage, 1997. 8 Agins, T. The End of Fashion: How Marketing Changed the Clothing Industry Forever , Quill, New York, 2000 9 Porter, M.E. (1985), Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance, The Free Press, New York, s: 33- 34 10 Hauge A., Malmberg A. & Power D. The Spaces and Places of Swedish Fashion, European Planning Studies Vol. 17, No. 4, April 2009 11

retim aamasnda ise tasarmlar hayata geiren ve kitlelere eriimini salayan retici imalat firmalar yer almaktadr. malatnn grevi, belirtilen sayda, crette ve kalitede gerekli tedarikleri gerekletirerek rnn zamannda teslimini salamak ile snrldr. malatlar baka firmalara retmek dnda kendi markalar zerinden de retim ve sat gerekletirmektedir. Bu ikili yap, her firma iin geerli deildir. Kendi bnyesinde retimini gerekletiren ya da mikro lekli tasarm atlyelerinde kiiye zel tasarm yapan firmalar da sektr iinde yer almaktadr. Moda tasarm sektryle ilikili ekonomik faaliyetler incelendiinde; kltr endstrileri aratrmalarnda11, retim ve tketim ayanda tekstil - hazrgiyim sanayi ve perakende sat, ilgili kltr ekonomileri faaliyetleri iinde grafik tasarm, rn tasarm, yaynclk, fotoraflk sektrleri yer almaktadr (ekil 2). Bu kapsamda, sektr iinde yaplan mlakatlar sonucu moda tasarmnda retim aamasndan tketim aamasna kadar deer zinciri sreci ve iliki kurulan sektrlere bakldnda yukardaki tanmlamalar dnda; reklamclk, halkla ilikiler, etkinlik organizasyonu gibi faaliyetlerle de srete etkileim iinde olunduundan sz edilmektedir(ekil 1).

ekil 2: Moda tasarm sektr deer zinciri iinde ilgili dier faaliyetler Kaynak: http://www.creative.qub.ac.uk/index2.html

stanbulda moda tasarm sektrnn yapsna bakldnda sektrde yer alan tasarm faaliyetlerinin ve alma alanlarna gre tasarmclarn da eitlendii grlmektedir.

11

DCMS,Department for Culture, Media and Sport. The Creative Industries Mapping Document 2001, 2001 http://www.labforculture.org/en/resources-for-research/contents/research-in-focus/the-culture-industries-in-europe/thecreative-industries-mapping-document-2001 Northern Ireland Department of Culture Arts and Leisure. Creative Enterprise: Sustaining & Developing the Creative Industries in Northern Ireland ,2001 http://www.creative.qub.ac.uk/index2.html 12

Bu faaliyetlere gre deer zincirini biimlendiren moda tasarmclarnn; Kendi tasarm firmalar olanlar (bamsz moda tasarmclar) Hazrgiyim, tekstil ve moda tasarm firmalarna bal olarak alanlar olarak ayrmak mmkndr. Moda tasarmclar, dnyadaki trendleri takip ederek ve gzlemleyerek kendi ya da altklar markalara renk ve tarz eilimlerini yanstmay ya da bu eilimlerden uzak durarak kendi zgn stillerini ve yaratclklarn n plana karmay tercih etmektedirler. Bu balamda kendi tasarm firmalar olan bamsz moda tasarmclarnn faaliyetleri ise: Kiiye zel tasarm Hazrgiyim, tekstil ve deri rnleri imalat ve firmalarna danmanlk ve ksa dnemli firma moda tasarmcs ibirlikleri12 Kendi markas altnda tasarm- retim ve sat Moda tasarm eitim faaliyetleri olarak eitlenmektedir. Firmalama ve markalama yolundaki birok bamsz moda tasarmcs bu faaliyetleri birarada gerekletirmektedir. Bamsz moda tasarmclarnn eilimi kiiye zel tasarmlar yapan kk atlyeli firma leiyle snrlyken son birka sene ierisinde kendi sat birimlerini aan tasarmc saysnda art gzlemlenmektedir. Moda tasarm faaliyetleri, firma lei asndan deerlendirildiinde; mikro ve orta lekli firmalarn genel olarak kendi markas altnda az sayda retim yapan ya da yaptran firmalardan olutuu grlmektedir. Byk lekli firmalar ise deer zinciri iinde kk lekli bir firmann dardan ald tasarm, retim, tantm, pazarlama, sat vb. hizmetleri kendi bnyesinde barndran firmalar olarak n plana kmaktadrlar. Genellikle moda eilimlerinin belirlenmesinde tketicinin beklentileri, modaya ramen zgn ve farkl olma talebi nem kazanmaktadr. Fakat bir yandan da dnyada trendleri ynlendiren, tketiciye reklam ve iletiim kanallaryla empoze edilen bir eilim sz konusudur13. Nitekim, moda tasarmnda bu eilimi belirleyen yani deeri- bilgiyi yaratanlar ve bu bilgiyi kullananlar ayrm yaplmaktadr. Weller (2006), kresel moda endstrisinde uluslararas markalar a iinde retilen zgn tasarm bilgisinin, dier firmalar tarafndan kullanm yoluyla etkileimli bir srecin olutuunu belirtmektedir. Bylelikle, ekil 3te de grld zere moda disiplini iinde tasarm

12

Hakan Yldrmn Koton firmas altnda kendi adn tayan bir koleksiyon karmas (Hakan Yldrm by Koton), Arzu Kaprolun Network firmasyla gerekletirdii ibirlii, pekyol markasnn da sahibi olan Ayaydn Mireglio Grup altnda yer alan Machka markasnn tasarmlarn Dice Kayek markasnn sahibi moda tasarmcs Ece Egenin gerekletirmesi bu danmanlk ve ibirliklerine rnek tekil etmektedir. 13 Dal, V.; Grpnar M. Hazrgiyim Sanayinde Hzl Moda Kavram ve Bir model nerisi, stanbul Sanayi Odas, stanbul,2010 13

bilgisinin yaratlmasna ve kullanlmasna gre hiyerarik bir yap meydana gelmektedir. Bu yap iinde zgn ve katma deeri yksek, kompleks tasarmlar prototip olarak retilmektedir. Bu prototipler fikri mlkiyet haklar ile korunan tasarmlardr. Bu tasarmlarn onayl kopyalar, hazrgiyim versiyonlar, daha az sofistike trevleri retilir. Fakat bir yandan da bu sistemin dnda kalan firmalar tarafndan dorudan kopyalama, kaliteli yorumlamalar ya da dk kaliteli imitasyonlar gerekletirilmektedir.

ekil 3. Tasarm Bilgisinin Ak emas Kaynak: Weller,2006:57

st kademede tasarm bilgisini reten firmalar bilgiyi korumay hedeflerken, bu hiyerarinin altnda kalan firmalar, deer yaratabilmek iin bu zgn bilgiyi kullanmaya almaktadr. Bu hiyeraride aa doru inildike, daha az kompleks, daha az prestijli, daha az maliyetli, pazar iinde daha az deerli ve dk fiyatl rnlerin gelitii grlmektedir. Kresel lekte tanmlanm bu hiyerarik yap Trkiyedeki firmalar iin de geerlidir. Aslnda bu yap tasarm bilgisinin bir firmadan dierine akn salayan bir srecin de gelimesini salamaktadr. rnein, uluslararas markalara retim yapan firmalar, bu etkileimden elde ettikleri tasarm bilgisini yorumlayarak kendi markalar zerinden i piyasada kullanmaktadr. piyasada yer alan daha kk lekli yerel firmalar ise d pazara retim yapan bu firmalardan bilgiyi almakta, bylelikle tasarm bilgisi akkanlk gstermektedir. Aslnda bu hiyerarik yaplanmann zgn tasarmn geliimi iin bir engel tekil edebilecei dncesiyle beraber, farklln nemini anlamak iin almas gereken bir sre olarak grmek de mmkndr. stanbulda da kresel tasarm eilimlerini grerek ve bu eilimleri kullanarak hatta yerel ve uluslararas tasarmlar
14

kopyalayarak i ve d piyasada yer almaya alan firmalar kadar, az olmakla birlikte farkllk ve zgnlk vizyonu erevesinde ne kan tasarm arlkl firmalar da yer almaktadr. Porter (1985), ekonomik faaliyetlerde zellikle retimde, iki nemli rekabet stratejisinden bahsetmektedir. Bu stratejileri, maliyette liderlik ve dar bir alan iinde dierlerinden farkllama stratejileri olarak tanmlamtr ve rekabette stnln deer zinciri iinde tasarm, retim vb. faaliyetler iinde gelitirilmi stratejiler erevesinde deitiini belirtmektedir. Deer zinciri iinde yer alan hammadde tedarii, retim, tasarm ve sat gibi btn faaliyetler snr tesinde kresel lekte rgtlenme eilimindedir. Kurulan bu ilikiler a, pazar snrlarnda yaratt genileme etkisiyle rekabet ortamn arttrmtr. Bu kapsamda, rekabetin artt ve kresel alarla deer zincirinin biimlendii gnmzde Trkiyede giyim ve tekstil sektrlerind e de yapsal deiim kanlmaz hale gelmitir. 3.2 Sektrde retim ve D Ticaret in ve Hindistann dnya pazarndaki ihracat paynn art devam etmektedir. 2008 tarihli Birlemi Milletler Yaratc Ekonomiler Raporuna gre moda bal altnda gelimekte olan lkeler iinde ihracat rakamlarna bakldnda 2005 ylnda inin dnya ihracatnda %29.16lk paya sahip olduu grlmektedir. Trkiyenin pay ise %0,9dur (Tablo1,2).
hracat Deer (milyon $) lke iindeki pay % Dnya iindeki pay % Dnya 60,1 17,91 100 Gelimi Ekonomiler 27825 14,31 46,3 Gelimekte olan Ekonomiler 31864 23,39 53,02 Gei Dnemindeki Ekonomiler 161 17,65 0,27 in 17524 28,56 29,16 in, SAR of Hong Kong 7845 28,34 13,05 Hindistan 1523 18,67 2,53 Pakistan 767 48,54 1,28 Singapur 757 24,66 1,26 Kore 584 19,84 0,97 Trkiye 542 10,67 0,9 in, Tayvan 424 16,15 0,7 Tayland 359 8,29 0,6 Endonezya 277 9,79 0,46 Tablo 1: Gelimekte olan lkelerde Modada ilk on ihracat lke 200514

14

Birlemi Milletler Uluslararas Mal ticareti istatistikleri veritabanna dayal olarak UNCTAD Sekreterliinin yapm olduu hesaplamalar sonucu elde edilen verilerdir. Birlemi Milletler Uluslararas Mal ticareti istatistikleri veritabanna dayal olarak UNCTAD Sekreterliinin yapm olduu hesaplamalar sonucu elde edilen verilerdir. statistiklerde moda bal altnda anta, kemer, aksesuar (kravat, apka, earp, atk, al vb.), gzlk, deri rnler, parfm vb. rnler alnm, giyim ve ayakkab kapsama alnmamtr. Kaynak: United Nations Creative Economy Report. The Challenge of Assessing Creative Economy: towards Informed Policy Making, 2008. www.unctad.org/en/docs/ditc20082cer_en.pdf 15

Deer (milyon $) lke iindeki pay % Dnya iindeki pay % 60,1 17,91 100 27825 14,31 46,3 31864 23,39 53,02 161 17,65 0,27 17524 28,56 29,16 7845 28,34 13,05 7277 25,98 12,11 7217 40,76 12,01 2767 11,17 4,6 2351 9,2 3,91 1586 8,33 2,64 1523 18,67 2,53 1378 14,75 2,29 1182 12,93 1,97 Tablo 2: Modada ilk on ihracat lke - 2005 Kaynak: Birlemi Milletler Uluslararas Mal Ticareti statistikleri veritabanna dayal olarak UNCTAD Sekreterliinin yapm olduu hesaplamalar, United Nations Creative Economy Report (2008)

hracat Dnya Gelimi Ekonomiler Gelimekte olan Ekonomiler Gei Dnemindeki Ekonomiler in in, Hong Kong Italya Fransa Almanya Amerika ngiltere Hindistan Belika spanya

Trkiye genelinde ilgili birlik raporlarnda da ihracatta yaanan dlere vurgu yaplarak Asya lkelerinin ihracat iindeki ykselilerine deinilmektedir. Dnyada tekstil ve hazrgiyim sektrnde rekabet ve verim art gstermekte, bu da Trkiyenin pazar kaybna uramasna neden olmaktadr15. Son yllk periyotta ihracatta ilgili sektrlerin aldklar paylar da daralmaktadr. Ekonomik faaliyetlere gre d ticarette tekstil rnleri, giyim eyas imalatnn ald paya bakldnda16, tekstil rnlerinin 2000 ylnda Trkiyede toplam ihracat iindeki pay %17 iken 2009da %9a dmtr. Giyim eyalarnda ise bu pay %19dan %10a gerilemitir. 2000 ylndan 2009 ylna kadar geen srece bakldnda 2007 ylndan itibaren tekstil rnleri ve giyim eyas ihracatnda d yaanmaktadr (Grafik 1).
deer (000 $)
14000000 12000000 10000000 8000000 6000000 4000000 2000000

ihracat

tekstil rnleri

giyim eyas

Grafik 1: Trkiyede uluslararas standart sanayi snflamasna (USSS, Rev.3) gre tekstil ve hazrgiyim imalatnda ihracat rakamlar (000 dolar) (TUK,D Ticaret statistikleri 2010)
15 16

TKB.Yeni Rekabet Ortamnda Trk Tekstil Ve Hazrgiyim Sektr, 2005 TK D Ticaret statistikleri,2000-2010 TUK resmi web sitesi, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4 D Ticaret stastistiklerinde uluslararas standart sanayi snflamasna (USSS, Rev.3) gre imalat ana faaliyeti altnda yer alan tekstil ve hazrgiyim imalat ihracat rakamlar kullanlmtr. TK tarafndan oluturulan verinin ana kayna, gmrk beyannamelerine dayanmaktadr. 16

Yllk Sanayi ve yeri Saym statistiklerine gre Trkiyede tekstil ve hazrgiyim sektrlerinde giriim ve alan saylarndaki deiime bakldnda; 2003-2007 yllar arasnda giyim eyalar perakende ticaretinde giriim saysnn %48 orannda art gsterdii grlmektedir. Giyim eyas imalatnda 2005 ylnda giriim saysnda bir d yaanmasna karn 2003-2007 aras giriim saysndaki art oran %48, tekstil rnleri perakende ticaretinde art %32 oranndadr. Tekstil rnleri imalatnda da 2005 ylnda benzer bir d yaanm, bu eilim 2007ye kadar devam etmitir. Fakat 2003-2007 yllar arasndaki dnemde gereklemitir (Grafik 2)17. giriim saysnda %11 orannda art

Grafik 2: 2003-2007 yllar arasnda Trkiyede ekonomik faaliyete gre giriim says Kaynak: TUK, Yllk statistikleri

2003-2007 dneminde ilgili sektrlerde alan saysndaki deiim, giriim saysnda yaanan deiim kadar belirgin olmamakla birlikte genel olarak artmtr. Fakat yine 2005 ylnda tekstil ve giyim eyas imalatnda d yaanmtr. Trkiye genelinde alan says iinde ilgili sektrlerin ald paylara bakldnda 2007 ylnda tekstil rnleri imalatnn %4.10, giyim eyas imalatnn %4.17, giyim eyas perakande ticaretinin %1.37, tekstil rnleri perakende ticaretinin ise %0.71lik pay ald grlmektedir (Grafik 3). 2007 ylnda imalat sanayi toplam istihdam iinde %14.8le giyim eyas, %14,5le de tekstil rnleri en byk pay almaktadr18.

17 18

TK, Yllk statistikleri TK resmi web sitesi, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=30 &ust_id=9 TK, 2007 Yllk statistikleri, TK resmi web sitesi, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=30&ust_id=9 17

Grafik 3: 2003-2007 yllar arasnda Trkiyede ekonomik faaliyete gre alan says Kaynak: TUK, Yllk statistikleri

Trkiye iinde ihracat deerlerinde stanbulun giyim eyalar ve tekstil rnleri zelinde ald paylar incelendiinde, ihracatn youn olarak stanbul zerinden gerekletii grlmektedir. stanbul Trkiye genelinde, tekstil rnlerinde 2009da %52, giyim eyasnda da %78lik paya sahiptir. Dnemsel olarak deerlere bakldnda, tekstilde 2002 ylnda yaklak 3 milyar $ olan ihracat, 2009 ylnda 5 milyar $a ulamtr. Giyim eyasndaki ihracat da 2002de ortalama 5 milyar $ iken 2009da yaklak 7.5 milyar $dr19. Fakat yllk deiime gre, 2007-2008 yllarndan itibaren Trkiyedeki eilimle paralellik gsteren bir d stanbulda da yaanmaktadr (Grafik 4).
Tekstil rnleri Giyim eyas

Grafik 4: Tekstil rnleri ve giyim eyalar imalatnda Trkiye ihracat iinde stanbulun ald paylar Kaynak:TUK, D Ticaret statistikleri

19

TUK D Ticaret statistikleri, 2002- 2009 TUK resmi web sitesi: http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4 18

Yllk Sanayi ve yeri Saym statistiklerine gre, stanbulda yerel birim says tekstil rnleri ve giyim eyalar imalatnda 2003-2007 dneminde art gstermitir. alan saylarnda ise, tekstil rnleri imalatnda d yaanmaktadr. 2003te 143.233 olan alan says, 2007 verilerine gre 120.954tr. Giyim eyas imalatnda ise, 2003te 194.984 alan olmutur (Grafik 5). says, 2007de 227.130

Grafik 5: stanbulda ilgili sektrlerdeki yerel birim ve alan says Kaynak:TUK, Yllk Sanayi ve Yeri Saym statistikleri, 2003-2007

2009 yl verilerine gre

stanbul Ticaret Odasna kaytl olan firma saylarna bakldnda,

ekonomik faaliyetlere gre kiisel eyalar veya ev eyalar gibi tekstil, giysi, ayakkab, mcevher, mobilya ve dier i dekorasyon ve dier moda mallar ile ilgili moda tasarm snflamasnda 155 firma bulunmaktadr. Giyim eyalarnn perakende ticareti faaliyetinde 1440, tekstil perakende ticaretinde 878, tekstil rnlerinin imalatnda 6513, giyim eyalarnn imalat faaliyeti altnda 12481 firma bulunmaktadr. 2010 stanbul Sanayi Odas kaytlarna gre giyim eyalarnn imalat altnda kaytl firma says 2472, tekstil rnlerinin imalatnda 1180 firma yer almaktadr20. Bu saylara bakldnda aslnda stanbulda moda tasarm faaliyetlerini ieren tekstil - giyim imalat ve ticareti yapan firma saysnn yksek olduu sylenebilir. Fakat TOya kaytl olan moda tasarm firmas says tekstil ve giyim firmalarna gre daha dktr. Genel olarak istatistiklerden elde edilen bilgiler ve sektr inceleme raporlarndan kan sonu; Trkiyede ihracat rakamlarndaki de iaret etmektedir. Buna paralel olarak stanbulun ihracat iindeki paynda da
20

stanbul Sanayi Odas resmi web sitesi: www.iso.org.tr Firma Kaytlar Bilgisi, 2010 19

daralma yaanmaktadr. Trkiyede ve stanbulda yer alan firmalarn kresel lekte giyim ve tekstil sektrlerinde yaanan yapsal deiime ayak uyduramamas rekabet ortam iinde ucuz igc ve imalata dayal kulvarda Uzak Dou lkeleriyle yara devam etmesi halinde bu dler in devam edecei aktr. Bu erevede, sektrde tasarmn ve yeniliki yaklamlarn, markalamann gelitirilmesinin nemi yaplan mlakatlarda da ortaya konmaktadr.
Network firmasnda 8 yldr moda tasarm blmnn direktrln yapmaktaym. 8 yl nce bu corafyada kendi markas olmaya devam eden fakat bir yandan da baka marka iin sorumluluk alan bir rnek daha yoktu. Bu birliktelik sayesinde, rakamsal olarak bakldnda her sezon neredeyse Networkde %50 ciro arttrdk. Sadece benim tasarladm koleksiyonun Network Maazalarndaki cirosu yaklak 30 milyon dolar. Baladmz zaman firmann yaklak cirosu 9 milyon dolard. 8 yldr gelinen noktada tabi ki genel ynetimin ok deerli katks var fakat bymekte olan bir firma ile ibirliimiz firmay daha da gelitirdi. Arzu Kaprol, Moda Tasarmcs

3.3 Sektrn Mekansal zellikleri ve Ylma Eilimleri Moda tasarm sektrnn corafi zellikleri irdelendiinde gnmzde retim ve tasarm faaliyetleri kresel eilimlere gre birbirinden farkl konumlarda gelime eiliminde olmasna ramen birok moda merkezinin retim gemiinin de olduu bilinmektedir21. Nitekim nceden de deinildii zere, tekstil ve hazrgiyim imalatnn stanbuldaki varl moda tasarmnn kentte geliimine nemli bir katk salamtr. Tabi bu eilim sadece sanayinin yer seimi erevesinde ekillenmemitir. Ayrca ilgili dier yaratc sektrlerdeki ylmalarn varl, ticari ve ekonomik anlamda stanbulun merkezi nitelii, moda ile ilgili fuar, etkinlik ve defilelerin daha ok stanbulda gereklemesi ve niversitelerin moda tasarm blmleri ile zel moda tasarm eitimi veren kurumlarn22 yer seimi, hatta tarihi kimlii, stanbulun Trk modasnn merkezi olarak nitelendirilmesine etkide bulunan nemli faktrlerdir. baka bir kent olmad belirtilmektedir. Bu balamda, yaplan mlakatlarda stanbuldan sanayinin desantrilizasyonu srecinde tekstil ve hazrgiyim imalatnn kentten karlmasnn moda tasarm sektrne etkisi sorgulanmtr. retim ile tasarm arasndaki mekansal iliki tasarmclar tarafndan farkl ekillerde yorumlanmtr. stanbulda tekstil ve hazrgiyim imalatnn varlnn tasarmc ile retici arasndaki ibirliklerinin
21

Ayrca, moda tasarmclaryla yaplan

mlakatlarda da sektrn geliimi iin bu kadar ok potansiyeli birarada bnyesinde barndra n

Bair, J. , Gereffi, G. Upgrading, uneven development, and jobs in the North American apparel industry, Global Networks a Journal of Transnational Affairs 3, 2003, s.14369. Hassler, M. The Global Clothing Production System: Commodity Chains And Business Networks, Global Networks, 3, 2003, s.513531. 22 Trkiyede moda tasarm eitimi veren lisans dzeyindeki 24 niversitenin 11i stanbulda yer almaktadr. OSYMnin resmi web sayfasndan ve internet taramalarndan elde edilen bilgiler dorultusunda bu say elde edilmitir . 20

salanmas iin nemli bir avantaj olduunu vurgulayan grlerin yannda tasarmn kitlesel retimden bamsz bir aktivite olduu ve mekansal iliki olmadan da ibirliklerinin salanabilecei, tekstil ve hazrgiyim sanayinin yakn evredeki yerlemelerde geliiminin mmkn olabilecei fakat modann stanbul dnda bir kentte barnmasnn sz konusu olmad ifade edilmektedir. stanbulun barndrd niteliklere de vurgu yaplarak modann geliimi iin en uygun corafya olarak nitelendirilmesi, kent iinde bu nitelikleri n plana karan mekansal yer seimlerinden de anlalmaktadr. stanbulda sektrde yer alan firmalarn dalmn incelemek amacyla stanbul Ticaret Odas (TO) kaytlar ve Moda Tasarmclar Dernei ye kaytlarndan yararlanlmtr. TO kaytlarnda sektr temsilen ekonomik faaliyetlerde yer alan kiisel eyalar veya ev eyalar gibi tekstil, giysi, ayakkab, mcevher, mobilya ve dier i dekorasyon ve dier moda mallar ile ilgili moda tasarm snflamas kullanlmtr. nceden de deinildii zere, bu snflamada TOya kaytl 155 firma bulunmaktadr. Firmalarn ilelere gre dalm incelendiinde en fazla ylmann ili lesinde olduu grlmektedir. Toplam firmalarn %16.8i (26 firma) ilide yer almaktadr. iliden sonra Beikta (%8.4,13 firma), Bakrky ( %7.1 , 11 firma), Kadky (%6.5 ,10 firma), Beyolu, Kathane ve mraniye (%5.8, 9 firma) gelmektedir (Harita 1). Mahallelere gre dalm incelendiinde ise ilide Tevikiye ve Halaskargazi Mahalleleri (%4.5 ,7 firma) n plana kmaktadr (Harita 2).

Harita 1: TOya kaytl moda tasarm firmalarnn ilelere gre dalm 21

Harita 2: TOya kaytl moda tasarm firmalarnn mahallelere gre dalm

92 yesi olan Moda Tasarmclar Dernei, yelerini moda tasarmclar, gen moda tasarmclar, gelecek moda tasarmclar ve moda kuma tasarmclar olarak snflandrmaktadr23 (Tablo 3). Dernee kaytl olan moda tasarmclar ve gen moda tasarmclar olarak snflandrlm yelerin mekansal dalmlar incelendiinde TO kaytlarna benzer bir dalmn n plana kt grlmektedir (Tablo 3, Harita 3).
le moda tasarmcs gen moda tasarmcs toplam L 17 12 29 BEYOLU 6 4 10 BEKTA 1 3 4 AVCILAR 3 1 4 KAITHANE 3 1 4 KKEKMECE 1 2 3 SARIYER 1 1 2 MRANYE 1 1 2 BAKIRKY 0 2 2 BEYKOZ 0 1 1 KADIKY 0 1 1 PENDK 0 1 1 GNGREN 0 1 1 BACILAR 0 1 1 BYKEKMECE 0 1 1 ATALCA 0 1 1 DER 24 4 5 9 TOPLAM 37 39 76 Tablo 3: Moda Tasarmclar Dernei yelerinin trlerine gre ilelere dalm
23 24

ye bilgileri, Moda Tasarmclar Derneinden (MTD) 2010 tarihinde elde edilmitir. MTDden elde edilen ye bilgilerine gre moda tasarmcs ve gen tasarmc kategorisinde yer alan iki ye yurt dnda bulunmaktadr. 7 yenin de adres bilgileri bulunmamaktadr. Bu kategoride yer alan 76 yenin 67sinin mekansal dalmlar incelenmitir. 22

ye tr moda tasarmc gen moda tasarmcs gelecek moda tasarmcs moda kuma tasarmcs toplam

say 37 39 14 2 92

Harita 3: Moda Tasarmclar Dernei yelerinin trlerine ve mahallelere gre mekansal dalm

ili, Beyolu ve Beikta en fazla ylmann olduu ilelerdir. zetle, moda tasarm faaliyetleri, merkezde tarihi ve kimlikli mekanlar tercih etmektedir ve sektr birarada yer alma, younlama eilimindedir. Bu eilim mekanda birarada olmann getirdii pazar paylam v e benzeri frsatlarn yansra mekan dntrme kapasitesi balamnda da deerlendirilmelidir. Bu balamda Tevikiye, Halaskargazi Mahallelerindeki Valikona Caddesi, Abdi peki Caddesi vb. gibi prestijli mekanlar kadar farkl kimliklere sahip fakat potansiyel arz eden alanlarda da moda tasarm faaliyetleri younlamaktadr. Beyolu Galata civarndaki yer seimleri, bu eilimi gsteren nemli bir rnektir.
...Mekan dntrmede, deitirmede ba eken genelde sanatlardr. Galata stanbulun en eski yerlerinden biri ve tarihi altyaps ok kuvvetli bir yerleme. Gemiinde de sanatlarn ve radikal insanlarn yer ald, eski mahalle havasn koruyan bir mekan.Bundan daha iyi bir yer olamazd benim iin akas. Ben bu nedenle buraya yatrm yaptm ve gerekten ihtiya varm. Bir anda buradaki dnm hzla devam etti, yaratc bir kesim vard fakat zamanla mimarlar, antikaclar, galericiler, ressamlar, tasarmclar daha da fazla burada yer semeye balad... Bahar Koran, Moda Tasarmclar Dernei Bakan ve Moda Tasarmcs ..Galatann son zamanlarda ykselen trendi ve tarihi dokusu nedeniyle orada yer almak istiyorum. Niantanda yer alan maazam ve atlyemi uygun bir yer bulursam, oraya tamay dnyorum.. Gl Ai, Moda Tasarmcs

23

3.4 Sektrn Geliiminde Etkili olan Mevzuat ve Yasalar Moda tasarm sektrnn desteklenmesi amacyla kamu ve zel sektr araclyla nemli projeler gelitirilmektedir. Projeler ayn zamanda tevik politikalarn ynlendiren ve bu politikalarn oluumu iin yasal altyapy biimlendiren almalardr. Bu kapsamda Trkiyede marka yaratma becerisini gelitirmek ve Trk markalarna dnya pazarnda rekabet gc kazandrmak amacyla nemli almalar gerekletirilmektedir. Devletin Trk markalarna destek vermesinin gerekliliiyle ortaya kan projelerden biri de TURQUALITY Projesidir. Proje 2004 ylnda tekstil ve hazr giyim sektrnden 15 firmayla hayata gemitir. Projenin hukuki altyapsn, 28 Austos 2003 tarihinde Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulunun karar ile yrrle giren Trk rnlerinin Yurt Dnda Markalamas ve Trk Mal majnn Oluturulmasna ilikin Teblii oluturmaktadr25. Tebliin amac 1. maddede; Bu Teblide belirtilen kriterler erevesinde, hracat Birlikleri, retici Dernekleri, retici Birliklerinin, sektrlerinin yurtdnda tantm amacyla gerekletirecekleri harcamalara ilikin giderler, Trkiyede ticari ve/veya snai faaliyette bulunan irketlerin rnlerinin markalamas amacyla gerekletirecekleri faaliyetlere ilikin giderler ile hracat Birliklerinin TURQUALITY Program kapsamnda firmalara yurt iinde ve yurt dnda markalama srecinde verecei desteklere ilikin harcamalar, Trk markalarnn pazara giri ve tutunmalarna ynelik gerekletirecei her trl faaliyet ve organizasyonlara ilikin giderler ile olumlu Trk mal imajnn oluturulmas ve yerletirilmesi iin yurt iinde ve yurt dnda gerekletirecei her trl harcamalarn uluslararas kurallara gre Destekleme ve Fiyat stikrar Fonundan karlanmas... eklinde aklanmaktadr. Trkiyede moda tasarm sektr ve tasarmla ilgili dier sektrlerin desteklenmesi iin gerekletirilen nemli uygulamalardan biri de 18 Nisan 2008 tarihli Tasarm Destei Hakknda Teblidir. Bu uygulamann amac ilgili teblide ...belirlenen ltler erevesinde, Trkiye'de tasarm kltrnn oluturulmas ve yaygnlatrlmasn teminen tasarmc irketleri, tasarm ofisleri ile birlikler, tasarm dernekleri-birliklerinin gerekletirecei tantm, reklam, pazarlama, istihdam, danmanlk harcamalar ile yurt dnda aacaklar birimlere ilikin giderlerinin Destekleme ve Fiyat stikrar Fonu'ndan karlanmas olarak ifade edilmektedir26. Tasarmcnn finansal anlamda desteklenmesi kadar ortaya kard eser ya da rnn korunmas da nem tamaktadr. Tasarm sreci bir ok modac tarafndan emek ve dnce youn, ayn
25

Tebli Uygulama Usul ve Esaslarna likin kaynak: Turquality Projesi resmi web sitesi http://www.turquality.com/19.aspx 26 T.C. D Ticaret Mstearl resmi web sitesi www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/IHR/.../tasarim/2008_2_UUE.doc 24

zamanda zor bir sre olarak tanmlanmaktadr.

Bu nedenle tasarlanan rnn korunmas,

farklln kaybetmemesi gerekmektedir. Bakalar tarafndan taklit edilen yeniliki rnler, yeniliin ticari metaya dnmesi aamasnda tasarmcsna art deer salamayacaktr. Patent, marka, tasarm, mzik, sinema ve gzel sanatlar gibi fikri mlkiyet haklarnn geerli olduu alanlarla ilgili yasal koruma altyapsn fikri mlkiyet hukuku oluturmaktadr. Bu erevede yasa ile belirlenmi haklar telif haklar ve snai mlkiyet haklar olarak ikiye ayrlmaktadr. Telif haklar herhangi bir tescil ilemine ihtiya duyulmadan eserin oluumu ile doan haklar olarak adlandrlmaktadr. Snai mlkiyet ise, patent, faydal model, marka ve tasarm haklarn iermekte ve ilgili kurumlar tarafndan eseri tescil ettirmeyi gerektirmektedir. Telif haklar, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile korunmaktadr27. Kanun kapsamnda gzel sanat eserleri bal altnda tekstil ve moda tasarmlar rnleri de yer almaktadr. Fakat telif haklar ile koruma yntemi Trkiyede yeterli dzeyde bilinlenmenin olmamas ve ispat zorluklar nedeniyle zayf bir yntem olarak kalmaktadr. Trk Patent Enstitsne bavuru yaparak tasarm tescil belgesi alnmas yoluyla rnn grnmn ve zgn eklini korumak mmkn olmaktadr28. Portern29 rekabet gcnn artrlmas iin tanmlad en nemli etmenlerden biri olan farkllk ilkesi, yenilikilik ve buluuluk kapasitesiyle paralel bir geliim eilimine sahiptir. Sektrde rn ve teknoloji gelitirme potansiyelinin sorgulanmas, yenilikilik ve buluuluk alanndaki ilerlemelerin anlalabilmesi asndan nem kazanmaktadr. Bu balamda, Trk Patent Enstitsne 2000-2008 yllar arasnda imalat alannda patent bavurusunda bulunmu firmalarn saysna bakldnda 46104 firmann bavuruda bulunduu grlmektedir30. En byk pay 15,10% oranla Eczaclk rnlerinin, tbbi kimyasallarn ve botanik rnlerinin imalat almaktadr. Tekstil rnlerinin imalat toplam iinde 0,75% (159 yerel, 189 yabanc firma), giyim eyas imalat; krkn ilenmesi ve boyanmas sektr ise 0,38%lik (131 yerel, 46 yabanc firma) paya sahiptir. 2007 ylnda illere gre patent bavurular deerlendirildiinde31, toplam patent bavurusunda Trkiye iinde en byk pay stanbul almaktadr (%46.95, 1800 firma). stanbuldan sonra %9.42lik pay ile Ankara ve sonra %7.64 ile zmir gelmektedir.
27

stanbulda patent

Suluk C. "Tasarm Kavram ve Hukuksal Korunma", ktisadi Kalknma Vakf Dergisi, 2001, s. 90-93 http://www.fikrimulkiyet.com/makalelerim/index.php 28 Suluk C. "Tasarmcya Seenek Brakmayan Tasarmlarn Hukuki Durumu", Prof. Dr. mer TEOMAN'a 55. Ya Gn Armaan, C. I, Beta, stanbul 2002, s. 645 -670. http://www.fikrimulkiyet.com/makalelerim/index.php 29 Porter, M.E. (1985), Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance, The Free Press, New York, s: 33- 34 30 T.C. Trk Patent Enstits resmi web sayfas, http://www.turkpatent.gov.tr/portal/default2.jsp?sayfa=135 31 2007 ylnda Trkiye genelinde toplam patent bavurusu says 3834tr. 25

bavurularnn sektrlere gre dalm incelendiinde baka yerde snflandrlmam ev aletleri imalat %16.78 pay ile en fazla bavurunun yapld sektrdr. Tekstil rnlerinin imalat 0.83%, giyim eyas imalat; krkn ilenmesi ve boyanmas ise 0.56% gibi dk paylar almaktadr.

Grafik 6 : Patent Verilerinin NACE Snflandrmasna Gre Sektrel Dalm 32

2008e kadar gelinen srete, patent bavurusunda bulunan tekstil ve giyim imalat firmalarnn saysnda nemli bir art gereklemitir (Grafik 6). Toplam pay iinde byk bir orana sahip olmamasna karn, zaman iinde bavuru saysnn artmas, teknoloji, ar-ge alanndaki gelimeler ve farkllama iddias iin nem arz etmektedir. Fakat bir yandan da rn ya da eserin korunmas konusunda sektrdeki bilin dzeyi, farkllk, yenilikilik, tasarm alanndaki gelimelerin yeterliliinin tartlmas gereklilii ortaya kmaktadr. 3.5 Moda Tasarm Sektrnn Geliimini Ynlendiren Kurumsal Yaplanma ve Aktrler 2006 ylnda Moda Tasarmclar Derneinin kurulmas, mesleki anlamda rgtlln salanmasna olanak yaratmtr. Meslei ve sektr temsil eden kurumsal altyapnn oluturulmas, sektrdeki sorunlarn ibirlikleri yoluyla zlmesini, kamu kurumlar ve ynetim birimleriyle ilikilerin kuvvetlenmesini mmkn klmtr. Dernein kurulu vizyonu Trkiye moda tasarm sektrnn, dnya moda akmlarnn oluumunda belirleyici bir ekol haline gelmesi olarak belirtilmektedir. Dernekleme almas sektrn problemlerinin zmnde ve geliiminde beraber hareket etmek ve resmi bir organ olarak devletin ilgili kurumlar ile ilikiler kurmakta kolaylklar yaratmaktadr.
Dernein olumasyla beraber ilgili bakanlklarla sorunlarmz paylamak zere ayn masaya oturabiliyoruz. Artk dernek olarak btn temsil edebiliyoruz. Moda Tasarmclar Derneinin bir sivil toplum kuruluu mantnda almas, tasarmclarn bir vizyon erevesinde disipline olmas ve ortak hareket etmek ok nemli. Bahar Koran, Moda Tasarmclar Dernei Bakan ve Moda Tasarmcs
32

T.C. Trk Patent Enstits resmi web sayfas, http://www.turkpatent.gov.tr/portal/default2.jsp?sayfa=135 26

Moda tasarmndaki rgtlenmenin yeni olumasna karn, hazrgiyim ve tekstil sektrnde ihracat birliklerin, derneklerin33 gemii daha eskiye dayanmaktadr. Bu kapsamda yer alan 1986 ylnda kurulmu stanbul Tekstil ve Konfeksiyon hracat Birlikleri (TKB), giyim, tekstil ve moda tasarm sektrlerinin desteklenmesi amacyla nemli faaliyetler gerekletirmektedir. TKB, 2009 yl itibariyle Trkiyede 23 ayr sektrde faaliyet gsteren 59 ihracat birlikten biri olarak hizmet vermektedir. hracat birlikleri zel sektr kurululardr. TKB bnyesinde 4 birlik barndrmaktadr. Bu birlikler; stanbul Hazrgiyim ve Konfeksiyon hracatlar Birlii; stanbul Tekstil ve Hammaddeleri hracatlar Birlii; stanbul Deri ve Deri Mamulleri hracatlar Birlii; stanbul Hal hracatlar Birlii'dir34. ye firmalarn ticarette etkinliini gelitirme ana hedefiyle faaliyet gsteren birli k bnyesinde sektrn geliimi amacyla uluslararas fuarlara ulusal katlmn salanmas, yelerin katlmlarnn desteklenmesi, tasarm yarmalarnn organize edilmesi, ulusal etkinliklerin desteklenmesi, yerli ve yabanc firmalar aras ilikilerin salanmas ve ibirliklerinin gelitirilmesi, sektr analizleri, pazar aratrmas almalar, Turquality Projesi, AB destekli Moda ve Tekstil Kmesi Projesi gibi almalar yrtlmektedir. 2005 ylnda balayan Moda ve Tekstil Kmesi Projesi kapsamnda ar-ge alannda stanbul Tekstil Aratrmalar Merkezi (TA, Halkal), stanbul Danmanlk Merkezi ve stanbul Moda Akademisi (MA, ili) kurumlarnn gelitirilmesi hedeflenmitir. Moda ve Tekstil Kmesi Projesi kapsamnda TA ve MA faaliyete gemitir. Avrupa Birlii (%75) ve TKB destekli (%25) projenin maliyeti 17 milyon Eurodur. Bu proje ile kk ve orta lekli iletmelerin kendi aralarndaki etkileim ve ibirlii dzeyinin arttrlmas, yerel, ulusal ve Avrupa leindeki i destekleme organizasyonlar ve benzer yaplarla olan balantlarn gelitirilmesi, firmalarn alaca kamusal-zel desteklerin artrlmas ile tekstil ve hazr giyim sektrnn kapasitesinin glendirilmesi amalanmtr. Bu kapsamda Halkaldaki merkezde potansiyel arz eden gen moda tasarmclarnn35 bu alanda yaplm olan retim

33

stanbul Tekstil hracatlar Birliinden elde edilen bilgiler dorultusunda moda, tekstil, konfeksiyon, hazrgiyim sektryle ilgili 13 birlik, 32 dernek bulunmaktadr. 34 TKB web sayfas, http://www.itkib.org.tr/default.asp?CID=ITKIB&urlID=101&dropdownid= 35 Uygulamaya bu sene gemesi tasarlanan projede, ilk olarak 12 gen moda tasarmcs beli rlenecek seici kurulun karar dorultusunda 2 yl Halkaldaki merkezde yer alan danmanlk, retim ve ofis hizmetlerinden yararlanacak. 27

atlyeleri ve danmanlk faaliyetlerinden 2 sene boyunca yararlanarak markalama srecine adm atmalarnn salanmas hedeflenmektedir36. Son yllarda rgtlenmede ve kurumsal yaplanmada yaanan gelimeler artmaktadr. Bu

kapsamda, Trkiyede tasarmn ve trk tasarm kimliinin glendirilmesi dorultusunda Sanayi ve Ticaret Bakanl'nn istemi ile Bakanlar Kurulu'nun 2009/15355 sayl karar ile Trk Tasarm Konseyi kurulmutur. lgili kararda konseyin amac; Trkiye'nin uluslararas alanda rekabet gcn artrmak iin tasarm stratejilerinin ve politikalarnn belirlenmesine, uygulama altyaps oluturulmasna ve uygulanmasna ve bu suretle katma deeri yksek tasarmlar yaratlmasna, Trk tasarmclarnn ve tasarmlarnn dnya pazarnda tercih edilir konuma getirilmesine, tasarmc ve sanayici ibirliinin salanmasna ve "Trk tasarm" imajnn yerletirilmesine ynelik istiare niteliinde kararlar almak ve nerilerde bulunmak... olarak belirtilmektedir. Konsey almalar bnyesinde kurulan Trk Tasarm Danma Konseyi bnyesinde oluturulan Tasarm Strateji Belgesi ve Eylem Plan Oluturma Komitesi 20 Temmuz 2010 tarihinde Trk Patent Enstitsnde 1. toplantsn gerekletirmitir37. Sonu olarak; kurumsal yaplanmada yaanan btn bu gelimeler, sektrn sorunlarnn zmnde ortak insiyatifin olumasna olanak salamaktadr. Bu yaplanmalar, yasal ve ynetsel anlamda nemli bir altyapy meydana getirmekte ama ayn zamanda yeni olumalar nedeniyle daha etkili hale dnmeleri iin zaman gerekmektedir. 3.6 Moda Tasarm Sektrnde Tketim ve Eriim Kanallar TKBin organizasyonunda, stanbul Moda Akademisi ve Moda Tasarmclar Derneinin ibirliiyle dzenlenen stanbul Moda Haftas Trkiyenin dnyadaki moda takvimleri iinde yer almas iin zemin hazrlayan nemli etkinliklerden biri olarak n plana kmaktadr. Sektrde yer alan 15 birliin bu etkinlii resmi moda tasarm haftas olarak kabul etmesi etkinliin nemini arttrmtr. Hazrgiyim firmalar, meslek ve ticari birlikler ile devletin ilgili bakanlklarnn etkinliin gelitirilmesinde birarada hareket ettii grlmektedir. lki 26-29 Austos 2009 tarihlerinde stanbul Teknik niversitesi Takla Binasnda gerekleen stanbul Fashion Dayse gnde gelen ziyareti saysnn yaklak 25000 kii olduu belirtilmektedir. 3- 6 ubat 2010 tarihlerinde Silahtaraa Santral stanbulda gerekleen stanbul

36 37

Moda ve Tekstil Kmesi Projesi resmi web sayfas, http://www.textilecluster.com/tr/ps.html Trk Patent Enstits web sitesi, http://www.turkpatent.gov.tr/portal/default2.jsp?sayfa=703&haber=984 28

Fashion Weeke gelen katlmc says ise 31200 civarndadr38. Yine T Takla Kampsnde 25-28 Austos 2010da ncs gerekleen stanbul Fashion Week ve Collection Premiere Istanbul Moda Fuarn 38500 kii ziyaret etmitir39. Etkinlie katlan yabanc ziyareti says ise yaklak 5000dir. Yerli ve yabanc ziyaretilerin kent ekonomisine katks 11 milyon dolar olarak tespit edilmitir. stanbul Moda Haftas, Collection Premiere Istanbul Moda Fuar ve etkinlik kapsamnda gerekleen Koza Gen Moda Tasarmclar Yarmasyla beraber btn etkinlik iin yaplan harcama 4 milyon Euro olarak aklanmtr. 2.860.000 Euro stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti Ajans, kalan ksm ise sponsorlar ve katlmc firmalar tarafndan karlanmtr40. Etkinliin finanse edilmesinde stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti Ajans tarafndan destek salanmas nemli bir gelimedir.

Fotoraf 1: stanbul Moda Haftas , 3- 6 ubat 2010, Santralstanbul

Dnyadaki moda tasarm haftalarna bakldnda; 3 Temmuz 2010da gerekleen Almanya Berlin Moda Haftasna gn iinde gelen ziyareti says 46700 olduu grlmektedir (2009 Temmuz ayndaki etkinlie katlmc says 41800). Etkinlik boyunca sergilenen koleksiyon says ise yaklak 950ye ulamtr. Temmuz 2009da gerekleen fuara Almanca konuan lkelerden ticari amal gelen ziyareti says toplam ziyaretilerin %62sini olutururken bu s eneki payn yaklak %45e dmesi ve dier uluslardan gelen katlmclarn art fuarn uluslararas baarsnn kant olarak aklanmaktadr41. Avrupada gerekleen bir moda fuar ile kyaslandnda, stanbul Moda Haftasnn zaman iindeki ykselii, ziyareti saylarnda yaanan artlar ksa zamanda gelime kaydedildiini gstermektedir.
38

stanbul Fashion Week resmi web sitesinde yer alan bilgi katlmc saysnn 31.200e ulat ynndedir. http://www.istanbulfashiondays.com/news.php?no=29 39 stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti Ajans resmi web sitesi, http://www.istanbul2010.org/HABER/GP_752526 40 stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti Ajans resmi web sitesi: http://www.istanbul2010.org/HABER/GP_752526 stanbul Fashion Week resmi web sitesi: http://www.ifw2010.com/ 41 London Fashion Week resmi web sitesi, www.londonfashionweek.co.uk 29

Gen tasarmclar sektre kazandrabilmek amacyla gerekletirilen bir dier nemli etkinlik de, stanbul Moda Haftas kapsamnda, TKBin organize ettii, stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti Ajans tarafndan desteklenen, stanbul Moda Akademisi ve ELLE Trkiyenin ibirliiyle 1991 ylndan beri gerekleen Koza Gen Moda Tasarmclar Yarmasdr. stanbul Moda Haftas dnda tketici ile moda tasarm rnlerinin bulumasn salayan bir dier etkinlik de 2007 ylndan itibaren gerekletirilen Galata Moda Gnleridir. Beyolu Belediyesinin destei ile Beyolu- Galata ve evresinde gerekleen etkinlik, moda tasarm rnlerine ilginin yaratlmas, tasarmn sokaa tanarak tantlmasna olanak yaratmtr. Drt gn sren 10.000e yakn ziyareti42 ile buluan her etkinlik ayn zamanda tasarmlarn sergileyen ve sat yapan gen moda tasarmclarn kendi markalarn yaratma yolunda cesaretlendirmektedir. Son dnemde moda tasarmclarnn defileler yerine koleksiyonlarn tantmak amacyla sergi aarak yeniliki bir yaklam gelitirdikleri grlmektedir. Aye ve Ece Egenin yaratcs olduu Dice Kayek markas, Dilek Hanif gibi moda tasarmclar harcanan emein ksa sren bir defileden te herkesin gezip grecei bir sergide daha net anlalabilecei dncesiyle bu yeniliki yaklam tercih etmilerdir43. Moda ve sanat arasndaki gl ilikiyi n plana karan tasarmc Hseyin alayann da birok disiplinden beslenerek hazrlad koleksiyon, enstalasyon ve filmleri stanbul Modernde sergilenmitir. Modaya olan ilgiyi arttrma amacyla gerekletirilen etkinliklerden biri de 16 Eyll 2010 tarihinde Vogue dergisi tarafndan dzenlenen Nianta, stinye Park ve Anadolu Yakasnda da Badat Caddesinde gerekleen ge saatlere kadar maazalarn ak olduu Fashion Nights Out alveri partisidir. Uluslararas bir giriim olarak nitelendirilen etkinlie, ili ve Kadky le Belediyeleri ile stinyePark Ynetimi tarafndan belirtilen rakamlara gre, Nianta'nda yaklak 220 bin, Badat Caddesi'nde 350 bin, stinyePark'ta ise 85 bin kii katlmtr. Birlemi Markalar Dernei Bakan Ylmaz Ylmaz ise, 6 saatte 50 milyon dolar ciro elde edildiini ve sat rakamlarnda yzde 530'a varan artlar olduunu belirtmektedir44. Mekanda tketici ile tasarmcy buluturan etkinliklerin yansra, iletiim teknolojilerinde yaanan ilerlemeler ve yenilikler, ticari faaliyetlerin mekanszlat sanal ortamlarn gelimesinde etkili
42

Moda Tasarmclar Dernei Bakan moda tasarmcs Bahar Koran ile yaplan mlakat kapsamnda bu bilgi elde edilmitir. 43 Cumhuriyet Gazetesi, Pazar Eki, 18 Temmuz 2010, say:1269, s. 13 44 Sabah Gazetesi web sitesi, 18.09.2010 http://www.sabah.com.tr/Ekonomi/2010/09/18/gece_satislari_rekor_kirdi_izmir_ve_ankara_siraya_girdi 30

olmaktadr. nternet zerinden ticaret yapan firmalarn ve internet maazalarnn says gn getike art gstermektedir. Bu ticari sitelerin ye saylar yzbinlerle ifade edilmektedir45. Moda sektrnde tketimin artmasnda etkili olan internet zerinden alveri, sunum ve eriim kavramlarnn da gn getike deiik anlamlar kazanmasna neden olmaktadr. E-ticaret, maliyeti dren satn alma kanallarnn yaratlmas asndan nemli bir gelime ve potansiyeldir. zellikl e gen moda tasarmclar tasarmlarn kitlelere ulatrmak iin e- ticaret gibi alternatif kanallarn kullanmay tercih etmektedir46. Moda tasarm alannda ticari ilikilerin kurulmasn salayan, tasarm kitlelere ulatran farkl platformlar olumaktadr. Dier alanlarda olduu gibi son yllarda nemini arttran bu platformlarn gelitirilmesi, stanbuldaki moda tasarm sektrnn ulusal ve uluslararas dzeyde tantm iin nemlidir. 3.7 Eitim Trkiyede moda tasarm eitiminin tarihi tekstil eitimine gre daha yakn yllara dayanmaktadr. Tekstil sektrnn geliimine paralel olarak tekstil tasarm, tasarm alannda eitimi en eskiye uzanan dallardan biridir. Moda tasarm alanndaki eitim olanaklar ise, 2000lerle birlikte art gstermitir. Bu devinimle, Trkiyede bugn eitim veren niversite says 24e ulamtr47. Lisans eitimi veren niversitelerin yars stanbulda bulunmaktadr. 11 niversitede moda tasarm lisans eitimi, 3 niversitede de moda tasarm nlisans eitimi verilmektedir (Tablo 5). Ayrca bu niversiteler, her sene yaklak 800 rencinin bavurabilecei kontenjana sahiptir. Deinildii zere moda tasarm blmlerinin birou tekstil tasarm, tekstil sanatlar gibi blmlerden treyerek gelime gstermitir. rnein, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesinde yer alan Tekstil ve Moda Tasarm Blmnn balangc eskiden Gzel Sanatlar Akademisi olarak hizmet veren niversitenin 1938 ylnda alan Kuma Desenleri Atlyesine dayanmaktadr. Blmn u anki adn almas ise ancak 2004 ylnda gereklemitir48. sat

45

rnein, ilk olarak Almanyada hizmet vermeye balayan, 2009 ylnda Trkiyede de faaliyete geen Limango e ticaret platformunun 350.000 yesi bulunmaktadr. Kaynak: Cumhuriyet Gazetesi, Pazar Eki, 18 Nisan 2010, say:1256, s. 13 46 Moda tasarmcs Nazl etiner ile 04.02.2010 tarihinde stanbul Moda Tasarm Haftasnda yaplan mlakatta tasarlad rnlerin satn www.etsy.com gibi e-ticaret kanallarnda da yaptn belirtmitir. 47 OSYMnin resmi web sitesinden ve internet taramalarndan elde edilen bilgiler dorultusunda bu say elde edilmitir. 48 Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi, Tekstil ve Moda Tasarm Blm web sitesi: http://www.msgsu.edu.tr/msu/pages/193.aspx 31

Eitim Kurumu Ad Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Hali niversitesi Arel niversitesi Aydn niversitesi Beykent niversitesi Yeditepe niversitesi Ik niversitesi Okan niversitesi stanbul Ticaret niversitesi stanbul Teknik niversitesi stanbul Teknik niversitesi Marmara niversitesi Aydn niversitesi Arel niversitesi Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi

Eitim Kurumu Tr Devlet niversitesi Vakf niversitesi Vakf niversitesi Vakf niversitesi Vakf niversitesi Vakf niversitesi Vakf niversitesi Vakf niversitesi Vakf niversitesi Devlet niversitesi Devlet niversitesi Devlet niversitesi Vakf niversitesi Vakf niversitesi Devlet niversitesi

Eitim Tr Lisans Lisans Lisans Lisans Lisans Lisans Lisans Lisans Lisans Lisans Lisans Lisans nlisans nlisans nlisans

Faklte ad Gzel Sanatlar Gzel Sanatlar Gzel Sanatlar Gzel Sanatlar Gzel Sanatlar Gzel Sanatlar Gzel Sanatlar Gzel Sanatlar Mhendislik ve Tasarm Tekstil Teknolojileri ve Tasarm Tekstil Teknolojileri ve Tasarm Gzel Sanatlar Meslek Yksekokulu Meslek Yksekokulu Meslek Yksekokulu

Blm / Program ad Tekstil ve Moda Tasarm Tekstil ve Moda Tasarm Moda ve Tekstil Tasarm Moda ve Tekstil Tasarm Moda ve Tekstil Tasarm Moda ve Tekstil Tasarm Moda ve Tekstil Tasarm Moda Tasarm Moda ve Tekstil Tasarm Moda Tasarm Tekstil Gelitirme ve Pazarlama Tekstil Sanatlar Moda Tasarm Moda Tasarm Tekstil

Kontenjan (renci) 20 44 50 60 50 50 40 40 30 30 85 30 180 138 30

Mevcut renci says

le Beikta

127 50 32 83 56 42 175 124 85 169 260 68 66

ili Bykekmece Kkekmece ili Ataehir ili Tuzla Maltepe Beyolu Beyolu Kadky Kkekmece Kkekmece Beikta

Tablo 4: stanbulda yer alan moda tasarm eitimi veren lisans ve nlisans programlar (2010)

Bir dier konu da; sektrde, niversitede verilen eitim olanaklar kadar meslek liseleri, kurslar vb. eitim birimlerinde ara elemanlarn yetitirilmesi ya da sektrde alanlarn eitimine olanak sunan sertifika programlarnn gelimesidir. Yurt dnda eitim veren akademiler, Trkiyede moda sektrnde paralel olarak stanbulda eitim birimleri amaya balamlardr49. nceden deinilen Avrupa Birlii, D Ticaret Mstearl, stanbul Tekstil ve Konfeksiyon hracat Birlikleri (TKB) tarafndan yrtlen ve finanse edilen Moda ve Tekstil Kmesi Projesi kapsamnda stanbul Moda Akademisi (MA) kurulmutur. Niantanda 2008 ylnda eitime balayan akademi; London College of Fashion, Domus Academy (talya) ve FM (Fransa) ile ibirlii salayarak uluslararas ve yerel eitim kadrosu ile moda tasarm, moda rn gelitirme ve teknolojisi, moda fotorafl ve medya, moda ynetimi ve pazarlama alannda ksa kurslar vermektedir. Ayrca sektre ynelik srekli profesyonel geliim ve akademik programlar da akademinin eitim program iinde yer almaktadr.
Moda sektrnde sadece moda tasarm alannda deil, modann geliimi ile birlikte ortaya kacak yeni ihtiyalar dorultusunda moda ynetimi, moda fotorafl, moda editrl gibi sektr destekleyen dier alanlarda da nitelikli eleman yetitirmek gerekiyor. MAnn ortaya k aslnda sektrn nitelikli igcne duyduu ihtiyala dorudan balantl olarak gelime gstermitir. Seda Laf, stanbul Moda Akademisi Direktr

49

Fransann 170 yllk moda okulu Esmod, stanbulda moda okulu amak zere almalar gerekletiriyor. 14 lkede 20 moda okulu am olan kuruluun, stanbulda yer almak istemesinin nedeni olarak Trkiyenin kendi markalar ve tasarmclar ile byyen bir tekstil lkesi olmas ve eitim alannda da bu gelimenin salanmas gereklilii olarak aklanyor. Cumhuriyet Gazetesi (2010), Esmod Trkiyeye Geliyor, 13 Haziran 2020, say:1264, s.5 32

Son 10 ylda sektrn stanbulda kazand

ivme deerlendirildiinde, nemli gelimeler

yaand grlmektedir. Fakat moda merkezi olarak anlan kentler kadar, gelimekte olan lkelerde de kltr ekonomilerine ve moda sektrne benzer yatrmlar yaplmaktadr. Bununla birlikte moda tasarm alannda pazar genilemekte, bir yandan da rekabet artmaktadr. Rekabet ortamnda stanbulda sektrn gelimesi iin nerilere k tutmas amacyla ksaca Kutu 1de moda tasarm alannda dnyadaki eilimlere deinilmitir.
KUTU 1: Dnyada Moda Tasarm Sektrndeki Eilimler ve Gelimeler Avrupa Birliinde hazrgiyim ve tekstil sektrne yn veren rgtlerin vizyon ve strateji raporlarnda; dk maliyetler ve sektrde uluslararas serbest ticaret nedeniyle Asya ticaretinin, birok retici lke iin bask oluturmasndan dolay nitelikli eleman yetitirilmesi iin eitim, katma deerin arttrlmas amacyla da ar-ge alannda yatrmlarn gereklilii vurgulanmaktadr (EURATEX,2004). Bir yandan da sektrde her sezon gerekletirilen koleksiyonlarn yansra hzl moda (fast fashion) olarak da adlandrlan tketiciye moda rnleri uygun fiyatlarla ve hzl bir ekilde sunmay hedefleyen Zara, H&M, Mango gibi uluslararas konfeksiyon zincirlerinin gelitii ve byme oranlarna bakldnda da birok markay geride brakt grlmektedir. Ayn zamanda bu markalar, kk yerel sat birimlerini zorlamakta ve rekabet glerini azaltmaktadr (Eraslan vd., 2008). Byk konfeksiyon zincirlerinin yaratm olduu rekabet ortamnda gen markalar ve tasarmclar desteklemek ve yaratc evreyi koruyabilmek iin nemli projeler gelitirilmektedir. Bu projelerden biri de, moda alannda nemli Avrupa kentlerinden biri olan Londrada Kent Konseyi (GLC, Greater London Council) tarafndan moda merkezlerinin oluturulmasdr. Bu proje ile az bilinen tasarmclarn (zellikle de etnik gruplardan olan) finanse edilen mekanlarda almalarn salayarak yer alt atlyeleri vb. olumsuz koullardan uzak bir tasarm ortam yaratmak amalanmtr. Btn tasarmclarn dierlerinden farkl ve kendine zg bir stilinin olmas beklenmeden gen istihdamn desteklenmesi Londrada kltr ekonomilerinin geliiminde nemli bir strateji olarak grlmektedir (Karra, 2008). Gnmzde moda merkezleri olarak nitelendirilen kentlere ek olarak moda tasarm alannda ne kan yeni gelimekte olan kentler de bulunmaktadr. Gney Afrikada yer alan Johannesburg kenti de bu iddia ile 2006 ylnda uluslararas lekte yaratc kent olma hedefini ekonomik kalknma program kapsamna almtr. Kent iinde moda yarmalar dzenlenmesi iin almalar gerekletirilmi, kentin kendi yerel markalarn yaratmas desteklenmi ve sre iinde bu markalarn uluslararas dzeyde ilgi kazand grlmtr. Yeni gelien moda merkezi olma iddiasndaki kentlerden Dubaide de turizmin canlandrlmas amacyla uluslararas dzeyde tasarm etkinliklerinin gerekletirildii grlmektedir. Bu organizasyonlar ayn zamanda devlet tarafndan da desteklenen byk turizm programlar olarak grlmektedir. Burada tasarmn nem kazanmasnn bir baka nedeni de Arap lkelerinde tasarm rnlerine olan ilginin artmasndan kaynaklanmaktadr (Grail Research, 2009). Sonu olarak; Fransa, talya, ngiltere, Amerika, Japonya gibi geleneksel moda pazarlarnn yansra gnmzde gelimekte olan lkelerde de moda tasarm pazarlarnn bymeye balad, etnik tekstil rnlerinin ve tasarmlarn kullanlmas yoluyla farkllk ve eitlilik yaratarak dnya pazarnda yer bulduklar grlmektedir. Bu gelime bir yandan rekabet ortamn arttrrken bir yandan da Trkiyenin bu pazarlara da yakn olmas nedeniyle blgesi iinde alternatif bir destinasyon olabilmesi asndan nemli bir olanak yaratmaktadr.

33

4. SORUNLAR VE POTANSYELLER BALAMINDA SEKTRN GELM N NERLER Moda tasarm alannda son yllarda artan ilgi ve farkndalkla birlikte; uluslararas dzeyde etkinliklerin gerekletirilmesi, eitim faaliyetlerinin eitlenmesi, kamu desteinin art, sektr tevik etmeye ynelik hedeflerin benimsenerek yasal altyapnn oluumu, meslek alannda yeni rgtlenmelerin domas gibi faaliyetler gereklemektedir. Fakat bunlara ek olarak moda sektrnn, ulusal dzeyde ekonomik ve kltrel yaama katk salayan bir sektr olabilmesi ve srdrlebilir geliimin salanabilmesi iin btn paydalar ve kamu tarafndan da desteklenen politikalarn ortaya konmas gerekmektedir. Bu altln oluturulmasna olanak yaratmak amacyla belirtilen sorunlar, potansiyeller deerlendirilerek moda tasarmnn geliimine ynelik ipular ortaya konmaya allmtr. Dnyada Brezilya, Rusya, Hindistan, in, Meksika gibi yeni pazarlar gelime gstermektedir. Bu pazarlarn kresel tketimdeki paynn 2000de %10 iken, 2020de %20ye ulaaca , gelimi lkelerin ise %65 olan paynn %50lere decei iddia edilmektedir50. Kresel talebin artmas asndan yeni gelien pazarlar bir frsat olarak grlmektedir. Fakat bu pazarlar ayn zamanda rekabetin artmasna da neden olmaktadr. Gelimekte olan pazarlar iinde yer alan Hindistan, Singapur, Gney Afrika, Arap Emirlikleri gibi lkelerde son 5 yl iinde dzenlenen moda etkinlikleri says ikiye katlanmtr. Dnyada gerekletirilen moda haftas says spesifik rnler iin olanlar da dahil olmak zere 112ye ulamtr. arpc olan ise 66 tanesinin 2000 ylndan itibaren balamasdr51. Bu nedenle, gelimekte olan lkelerde; geleneksel moda merkezleri ile rekabet etmek amacyla moda haftalarna nemli kamu ve zel sektr yatrmlar yaplmaktadr. stanbul Moda Haftasna bu sene Avrupa 2010 Kltr Ajans tarafndan nemli finansal destek salanmtr. Fakat kamunun desteinin, etkinliin srdrlebilirliinin salanmas iin daimi olmas gerekmektedir. Finansal destei salayacak kurumlar kentteki yatrmlar ynlendiren aktrler olabilirler. rnein, Londra Moda Haftas 1960l yllarda balam fakat 1984 senesi nde devlet destei ile ortaya kan ve kar amac gtmeyen Britanya Moda Konseyinin (British Fahion Council) kurulmasyla birlikte uluslararas dzeyde nem kazanmtr. Ayrca Londra Kalknma Ajans (London Development Agency) Londra Moda Haftasnn geliimi iin 4.5 milyon destek

50 51

Oxford Economics. The Value of UK Fashion Industry, British Fashion Council, London, 2009 stanbul Tekstil ve Konfeksiyon hracat Birlikleri Kresel Vitrin: Moda Haftalar, Aylk Hedef Dergisi, Say:192, 2009:43 34

salamtr52. Moda Lisboa olarak anlan Lizbon Moda Haftas, Portekiz Turizm Bakanlnn destei ile faaliyete gemi, asl byk sramasn ise Ekonomi Bakanlndan alnan finansal destekle gerekletirmitir53. Gerekletirilen etkinliklerin sektre saladklar kadar kent ekonomisine katks da nemlidir. rnein, 2009 ylnda ngiltereye alveri yapmak, Londra Moda Haftas, moda sergileri ve mzelerini gezmek amacyla gelen kiilerin ngiltere turizmine katksnn minimum 98 milyon ya da turizm harcamalarnn %0.5i olduu belirtilmektedir. 2009 ylnda Britanya Moda Konseyi tarafndan Londra Moda Haftas ile balantl gelen ziyaretilerin dorudan yapt harcamalarn yaklak 20 milyon olduu dolayl harcamalarla birlikte bu rakamn 33 milyon a ulat belirtilmektedir54. Btn bu istatistikler, kltr endstrilerinin dorudan yaratm olduu ekonomik deer kadar dolayl olarak kent ekonomisine katksnn olduunun da gstergesi niteliindedir. Bir dier sorun alan da; kk ve orta lekli firmalardan oluan sektrde z sermayelerin dier lkelerdeki tekstil ve giyim firmalar ile karlatrldna daha kk olmasdr. Bu nedenle firmalar retimde, d pazarlara almada ve yeni teknolojilerin kullanmnda eitli problemler yaamaktadr55. Moda tasarmclar ile gerekletirilen grmelerde de, sektrn kalknmas iin ilk admn sektrde kk ve orta lekli iletmelere kredi vb. finansal desteklerin salanmas , ayrca markalamaya alan tasarmclara vergi indirimi gibi finansal teviklerin salanmasnn nemli olduu belirtilmektedir.
Byk firmalarla kk firmalarn ayn kategoride deerlendirilmesi doru deil. Tasarmclarn desteklenmesi zellikle sektre yeni adm atanlarn desteklenmesi - iin kanunlarn kartlmas, finansal olanaklarn salanmas ya da tasarmclarn gelecee borlandrlmalar gerekiyor. Bir destek olmadan marka yaratmak ok zor ve bu destein 3-4 yl devam etmesi gerekiyor ki tasarmc faaliyetleri bir ticarete dnebilsin.. Hatice Gke, Moda Tasarmcs ngilterede kendi adna alan endstriyel tasarmclar, moda tasarmclar, grafik tasarmclar kazanlar belirlenen limitin stne geiyorsa vergi demeye balyorlar. Yoksa vergiden muafsnz. Ama burada biz herhangi bir irket gibi alglanyoruz. Biraz da korunmaya ihtiya var. Bahar Koran, Moda Tasarmclar Dernei Bakan ve Moda Tasarmcs

52 53

British Fashion Council resmi web sitesi: http://www.britishfashioncouncil.com/content.aspx?CategoryID=161 stanbul Tekstil ve Konfeksiyon hracat Birlikleri Kresel Vitrin: Moda Haftalar, Aylk Hedef Dergisi, Say:192, 2009:44 54 British Fashion Council resmi web sitesi: http://www.britishfashioncouncil.com/content.aspx?CategoryID=161 55 TKB.Yeni Rekabet Ortamnda Trk Tekstil Ve Hazrgiyim Sektr, 2005 http://www.itkib.org.tr/ihracat/DisTicaretBilgileri/raporlar/dosyalar/yeni_rekabet_ortaminda_tekstil_ve_hazirgiyim_sek toru.pdf 35

D pazara alma yolunu seen, fuar katlmlar vb. iliki alar yoluyla yurtd firmalaryla almaya balayan tasarmclarn bir sre sonra byk retim talepleri karsnda firma lekleri zayf kalmakta, tasarmclar yaratm srecinden daha ok firmann iletme ve retim aamasnda zaman harcamaktadr. Mlakatlar sonucu bu sorunun zmnde retici firmalarla modaclarn ortaklklar vb. ibirlii modelleri erevesinde yatrm riskini ve retim ykn paylamas gereklilii vurgulanmaktadr.
...Trkiyede moda tasarmcsna yatrm yaplmyor. Hibir firma kiiyi ne karp onlara bal kalmak istemiyor. Oysa birok moda kentinde, yatrmclarn tasarmc isimlerine yatrm yaptklar grlyor. Trkiyede olduu gibi finansal sorunlarla uramak yerine tasarmc sadece yaratmak ve tasarlamak iin aba harcyor... pek Tohumcu, Moda Tasarmcs

Tasarmcnn finansal anlamda desteklenmesi kadar ortaya kard eser ya da rnn korunmas da nem tamaktadr. Tasarm sreci bir ok modac tarafndan emek ve dnce youn, ayn zamanda zor bir sre olarak tanmlanmaktadr. yeniliin ticari metaya dnmesi aamasnda Bu nedenle tasarlanan rnn korunmas, farklln kaybetmemesi gerekmektedir. Bakalar tarafndan taklit edilen yeniliki rnler, tasarmcsna art deer salamayacaktr. Telif haklar ile koruma yntemi Trkiyede yeterli dzeyde bilinlenmenin olmamas ve ispat zorluklar nedeniyle zayf bir yntem olarak kalmaktadr (Suluk, 2003). Bu kapsamda yasalarn yaptrm gcnn arttrlmas kadar meslek etiinin ve bilincinin gelimesinin gereklilii ortaya kmaktadr:
Kritik rnler dnda tasarladmz modelin bazn fasona verip daha tasarm arlkl ileri firma iinde yapmaya alyoruz. nk Trkiyede hala kopyalanma sorunu var ve kimseye gvenemiyorsunuz. Bu sorunun yasalarla zlmesi ve yaptrmla daha rktc hale getirilmesi gerekiyor. Tasarmclarn ou kendi z kayna ile oluan firmalardr. Tasarmlar olutururken herbirine patent almaya almak kendi z kayna ile olumu bir firma iin lksbir faaliyettir. Sektr liderlerinin bu misyonla hareket etmesi ve bunun ahlaknn oluturulmas gerekiyor. zgnln, yaratcln ok konuulur bir dil haline gelmesi gerekiyor. zlem Ser, Moda Tasarmcs

Yaplan mlakatlar sonucunda, moda tasarm eitim alannda da sorunlar yaand grlmektedir. Moda tasarm eitimi veren niversite saysnn fazla olmasna karn eitimci saysnn snrll ve niteliksel anlamda da yetersizlii sorgulanmaktadr.
Bu lkenin ok sevdii bir i moda tasarmcl.. Trkiyede vakf niversiteleri ve iki yllklar da dahil 20nin stnde moda tasarm blm bulunuyor. talyada ise sadece 4 tane var.Oysa moda tasarma destek dier alt dallar yok. Moda pazalamaya ilikin bir tane danmanlk firmas yok. Bu nedenle ihtiya duyduumuz bu faaliyetleri hep kendi iimizden yetitirmek zorunda kalyoruz. Bahar Koran, Moda Tasarmclar Dernei Bakan ve Moda Tasarmcs
36

Eitim programlarnda akreditasyon - revizyon gereklilii n plana kmaktadr. Nitekim, eitimin nemi, birok lke tarafndan kavranmtr. rnein, gelecekte nemli bir g olaca ngrlen in moda eitiminde ilerlemek amacyla Avrupa lkelerinden akademisyenleri daha yksek cretlerle kendi lkelerine ekmeye almaktadr56. Moda Tasarm Derneinin kurulmasyla birlikte sektrdeki rgtlenme, kamu ynetim birimleriyle kurumsal ilikilerin kurulabilmesine olanak yaratmtr. Fakat dernee kaytl olan moda alannda faaliyet gsteren bulunmaktadr. TKB bnyesinde hayata geen Moda ve Tekstil Kmesi Projesinin gen moda tasarmclarn desteklemesi, eitim ve ar-ge alannda yeniliki kapasiteyi gelitirmeyi ve nitelikli igc salamay amalayan giriimlere yer vermesi nemli bir admdr. Fakat bir yandan da kendiliinden oluan ve mekanla btnlemi ilikiler ann biimlendirdii moda kmelenmelerinin bymesini salamak amacyla destek vermek gerekmektedir. Moda kmelenmelerinin gerekletii alanlarda, plan kararlar ile yer seimini ynlendirmek, mekanda yaratc evrenin oluumunu destekleyecek ve yer seimini tevik edecek olanaklar yaratmak, yerel kamu aktrleriyle ibirlikleri nemli admlar olacaktr. stanbulun tekstil ve giyim sektrlerindeki birikimini moda tasarmnn geliimi iin iyi kullanmas gerekmektedir. Kentte yaratc evrenin oluumuna altlk salayacak bir altyap ge olmakla beraber gelimeye balamtr. Bu altyapnn oluumunda kamunun destei, gerekli yasal dzenlemelerin gerekletirilmesi, rgtlenme ve aktrler aras ilikilerin kuvvetlendirilmesi, yaratc kapasitenin oluumunu salayacak nitelikli eitim olanaklarnn arttrlmas, yeni giriimlerin finansal anlamda desteklenmesi ve danmanlk hizmetlerinin sunulmas gibi birincil nem arz eden faaliyetlerin arttrlmas arttr. retim alannda nemli bir gemii olan kentin corafi adan da salad avantajlar, kresel lekte kendi blgesinde moda alannda sz sahibi olabileceine ilikin potansiyeller sunmaktadr. Avrupa, Rusya, ve yakn Dou lkelerine corafi yaknlk, kaliteli retim ve talebe hzl cevap verebilme becerisi olan Trkiyeye imalat alannda art kazandrmaktadr. Bu balamda, stanbul igc ve arazi deerleri asndan byk lekli imalat faaliyetleri iin fazla deerli olarak tanmlanmaktadr. Fakat kentin yakn evresiyle birlikte, tasarmn salad katma deerle, istihdam asndan Trkiyede baat sektrler olan giyim 56

ye says Mart 2010 itibariyle sadece 92 kiidir. Oysa Moda Tasarmclar

Dernei Bakan Bahar Korann da ifadesiyle dernein 700e yakn ye potansiyeli

Oxford Economics. The Value of UK Fashion Industry, British Fashion Council, London, 2009 37

tekstil sanayi ve ticaretinin devamlln salamas mmkndr. Sonu olarak, hem mekan hem de retimi dntrme gc olan moda tasarmnn geliimi iin kamu ve zel sektrn birlikteliiyle oluturulacak eylem planlarnn hayata gemesi, stanbulun blgesi iinde nemli bir merkez olmasna olanak salayacaktr.

38

KAYNAKA
Agins, T. The End of Fashion: How Marketing Changed the Clothing Industry Forever , Quill, New York, 2000. Bair, J. , Gereffi, G. Upgrading, uneven development, and jobs in the North American apparel industry, Global Networks a Journal of Transnational Affairs 3, 2003, s.14369. Braham, P. Fashion: unpacking a cultural production, Production of Culture, Cultures of Production, London: Sage, 1997. Dal, V.; Grpnar M. Hazrgiyim Sanayinde Hzl Moda Kavram ve Bir model nerisi, stanbul Sanayi Odas, stanbul,2010 http://www.iso.org.tr/tr/web/statiksayfalar/kutuphane_yayinlar_detay.aspx DCMS -Department for Culture, Media and Sport. The Creative Industries Mapping Document, 2001 http://www.labforculture.org/en/resources-for-research/contents/research-in-focus/the-culture-industries-in-europe/thecreative-industries-mapping-document-2001 Eraslan, H ; Helvacolu Kuyucu, A. D. ve Bakan . Deer Zinciri (Value Chain) Yntemi le Trk Tekstil Ve Hazrgiyim Sektrnn Deerlendirilmesi, Afyon Kocatepe niversitesi ..B.F. Dergisi c.10, s.2, 2008, s.307 -332. http://www.urak.org/URAK_Yayinlar/C8%202008EraslanKuyucuBakan.pdf EURATEX (Avrupa Tekstil ve Hazrgiyim rgt). European Technology Platform for the Future of Textiles and Clothing A vision for 2020, 12 December 2004 http://www.euratex.eu/content/european-technology-platform-future-textiles-and-clothing-a-vision-2020 Hauge A., Malmberg A. & Power D. The Spaces and Places of Swedish Fashion, European Planning Studies Vol. 17, No. 4, April 2009 Hassler, M. The Global Clothing Production System: Commodity Chains And Business Networks, Global Networks, 3, 2003, s.513531. TKB.Yeni Rekabet Ortamnda Trk Tekstil Ve Hazrgiyim Sektr, 2005 http://www.itkib.org.tr/ihracat/DisTicaretBilgileri/raporlar/dosyalar/yeni_rekabet_ortaminda_tekstil_ve_hazirgiyim_sek toru.pdf Grail Research. The Global Fashion Industry Growth in Emerging Markets, Gautengs Creative Industries: The Fashion Design Sector , Grail Analysis, September 2009 http://www.grailresearch.com/pdf/ContenPodsPdf/Global_Fashion_Industry_Growth_in_Emerging_Markets.pdf Karra, N. The UK Designer Fashion Economy, Value relationships identifying barriers and creating opportunities for business growth, NESTA: National Endowment for Science, Technology and the Arts, 2008 http://www.nesta.org.uk/library/documents/UK%20Designer%20Fashion%20Economy%20-%20CFE%20report.pdf Leopold, E. The manufacture of fashion system, J. Ash and E. Wilson (der.), Chic Thrills (London: Pandora), 1992 Braham, P. Fashion: unpacking a cultural production, Production of Culture, Cultures of Production, London: Sage, 1997. Northern Ireland Department of Culture Arts and Leisure. Creative Enterprise: Sustaining & Developing the Creative Industries in Northern Ireland,2001 http://www.creative.qub.ac.uk/index2.html Oxford Economics. The Value of UK Fashion Industry, British Fashion Council, London, 2009 http://www.britishfashioncouncil.com/uploads/media/62/16356.pdf ngt , E. Trk Tekstil ve Hazr Giyim Sanayinin Deien Dnya Rekabet artlarna Uyumu, Yayn No. DPT 2703, Uzmanlk Tezi, ktisadi Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdrl, 2007, Ankara. http://www.dpt.gov.tr/DocObjects/Download/2346/rekabet.pdf 39

zpnar, M. Trkiyeyi Moda Yapmak, Trkiye Newsweek Dergisi, 29 Austos 2010, Say:96, s. 33 Porter, M.E. (1985), Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance, The Free Press, New York, s: 33- 34 Santagata, W. Creativity, Fashion, and Market Behavior, International Centre for Research on the Economics of Culture, Institutions, and Creativity, Working Paper No:05, 2002 www.eblacenter.unito.it/wp/5_wp_ebla.pdf Suluk C. "Tasarmcya Seenek Brakmayan Tasarmlarn Hukuki Durumu", Prof. Dr. mer TEOMAN'a 55. Ya Gn Armaan, C. I, Beta, stanbul 2002, s. 645 -670. http://www.fikrimulkiyet.com/makalelerim/index.php Suluk C. "Tasarm Kavram ve Hukuksal Korunma", ktisadi Kalknma Vakf Dergisi, 2001, s. 90-93 http://www.fikrimulkiyet.com/makalelerim/index.php

United Nations Creative Economy Report (2008), The Challenge of Assessing Creative Economy: Towards Informed Policy Making www.unctad.org/en/docs/ditc20082cer_en.pdf Weller, S. Fashion as viscous knowledge: Fashions role in shaping trans -national garment production, Journal of Economic Geography,2007, 7(1), s. 3966. Web Kaynaklar Moda Tasarmclar Dernei Web Sitesi, www.mtd.org.tr stanbul Moda Haftas resmi Web Sitesi, www.istanbulfashiondays.com/news.php?no=29 TKB Web Sitesi, www.itkib.org.tr/ TUK Web Sitesi, www.tuik.gov.tr Veri Kaynaklar TUK,D Ticaret statistikleri TUK, Yllk statistikleri stanbul Ticaret Odas Kaytlar, 2009 Moda Tasarmclar Dernei ye says, Mart 2010 Mlakatlar Seda Laf - stanbul Moda Akademisi Direktr, Kiisel Grme, 8 Ocak 2010, stanbul Gl A - Moda tasarmcs, 3 ubat 2010, stanbul Zeynep Erdoan - Moda Tasarmcs, 3 ubat 2010, stanbul Gnseli Kaya- Moda Tasarmcs, 3 ubat 2010, stanbul Zeynep Tosun - Moda Tasarmcs, 4 ubat 2010, stanbul Nazl etiner - Moda Tasarmcs, 4 ubat 2010, stanbul pek Tohumcu - Moda Tasarmcs, 12 ubat 2010, stanbul Hatice Gke - Moda Tasarmcs, 16 ubat 2010, stanbul Bahar Koran - Moda Tasarmcs, Moda Tasarmclar Dernei Bakan, 19 ubat 2010, stanbul zlem Ser - Moda Tasarmcs, 5 Nisan 2010, stanbul Arzu Kaprol - Moda Tasarmcs, 7 Temmuz 2010, stanbul Elif Akarllar - Mavi Giyim A. Ynetim Kurulu yesi ve Global Marka Direktr, 30 Temmuz 2010, stanbul Zeki aputlu - Altnyldz Mensucat ve Konfeksiyon Fabrikas A.. Genel Mdr, 3 Aralk 2010, stanbul Nilgn Glen - BNG Firmas Kurucusu ve Tasarmcs, 7 Aralk 2010, stanbul

40