Avrupa Byk Devletleri ttihat ve Terakkiyi Neden Sevmiyordu? Prof. Dr.

Sina Akin 19 Nisan 2008

http://www.obarsiv.com/cagdas_turkiye_seminerleri_0708.html Osmanl Bankas Ariv ve Aratrma Merkezi'nde yaplan konuma metni, aratrmaclarn kiisel kullanmlar iin web sayfamza konulmaktadr. Bu konuma metinleri, ticari amalarla oaltlp datlamaz veya Osmanl Bankas Ariv ve Aratrma Merkezi'nin izni olmakszn baka kurumlara ait web sitelerinde veya veritabanlarnda yer alamaz.

Avrupann Byk Devletleri ttihat ve Terakkiyi Neden Sevmiyordu? Sina Akin ttihat ve Terakki mekteplilerin siyasal rgtdr. Bu mektepler II. Mahmutun kurduu nce Tbbiye (1827) sonra Harbiye, II. Mahmuttan sonra Mlkiye ve benzeri Bat tipi okullardr. Lise tarih kitaplarndan belki hatrlarsnz, daha nce birtakm okullar, mhendishaneler vardr, ama bunlar pek ciddi kurumlar deildi. acl modern insan, yeni Osmanly yetitirecek olan okullar ilk defa II. Mahmud kurdu. lgin bir ekilde Avrupay deil Msr taklit ediyordu, tabii Msr da Avrupay taklit ediyordu. ttihat ve Terakki bu okul rencileri ve mezunlarnn bir rgtyd. ttihat ve Terakkinin amac neydi? ttihat ve Terakkinin amac hasta adam diriltmekti. (Bat Osmanl Devletini hasta adam olarak deerlendiriyordu.) Nasl yapacaklard bu ii? Osmanl ve Trk Mslman halk acl modern bir topluma dntrmek, daha teknik bir tabirle burjuva demokratik devrimi yapmak, kapitalizmi, demokrasiyi ve Aydnlanmay getirmek istiyorlard. Bunlarn hepsi birbiriyle son derece ilikili kavramlar ve dncelerdir. ttihat ve Terakki sevilmeyen bir rgttr; bugn de Trkiyede fazla sempati toplamaz. Padiah taraftarlar, baka bir deyile Trkiyede eyhlik ve aalk dzenini benimseyenler Bizim ulu hakanmz tahttan indirdiler diyerek ttihat ve Terakkiden nefret ederler. Atatrklerin birou da yine Bu adamlar Atatrke suikast yapt diyerek byle bir nefret ifade ederler. Biliyorsunuz 1926da zmir suikasti baz eski ttihatlar tarafndan yaplmt. Aslnda bu anlamsz bir eletiridir, nk ttihat ve Terakki oktan kapatlmt, hukuken yoktu, kald ki Atatrkn kendisi de eskiden ttihatyd. 1

II. Cumhuriyetilere gelince, onlar da hi holanmaz ttihat ve Terakkiden. rnein Ahmet Altann Kl Yaras adl romannda gaddar, melun bir ttihat tipi vardr. Sonuta ttihat ve Terakkiyi Trkiyede seven pek yok gibidir. Avrupallar da pek sevmemekle birlikte 23 Temmuz 1908de Rumelide devrim yaplp hrriyet ilan edilmesini ok iyi karladlar, fakat bu fazla srmedi. imdi size bir Fransz yazar Ren Pinonun dncelerini zet olarak nakledeceim.1 1908de Hrriyetin ilanndan ksa sre sonra Revue de Mondes dergisinde kan yazlarnda Pinon zetle yle diyordu: Trkiye edilgin ve kaderine raz sanlrken birdenbire canlln gsterdi. Kaderine egemen olma ve kendi imknlaryla ilerleme hususunda kararn aklad. Trkiyenin olumlu ynleri bilinmekte, fakat st dzeylerdeki rmln btn topluma yaylp yaylmad merak edilmekteydi. Hareket askeri bir komplo olarak balad, ulusal bir bayram olarak devam ediyor. Dikkat ederseniz bir askeri komplo yorumu sz konusudur. Sonular bu denli nemli olmay vaat eden,bu denli kolaylk ve yalnlkla gerekleen ,bu denli genel tasvip bulan az ihtilal olmutur tarihte. Gerekten de mthi bir coku ve dayanma ierisinde gayrimslimler, papazlar, hahamlar, imamlar kol kola giriyor, eteler Hrriyet geldi diye dalardan inip etecilikten vazgeiyordu. Pinon baz sorular sorar ve cevap bulmaya alr: Abdlhamit ne olacak? imdilik yerinde fakat ekilebilir, kaabilir, suikaste kurban gidebilir. Trk ihtilali kime yarayacak? Birok dedikodular var, ama belki de Trkler dnda kimseye yaramayacaktr. Dikkat ederseniz burada hemen ihtiyat pay koymaya balam yazar. Badat demir yolu szlemelerinin gzden geirilecei syleniyor. (Badat demiryolu Almanlarn byk projesiydi.) te yandan Jn Trkler varsa Jn Msrllar da vardr, bu da ngilterenin tasasdr. Trk htilali Fransz htilalinin kzdr ve Marseillaise mar sylenerek yaplmtr. Yazar daha sonra birtakm ekinceler koymaktan geri duramaz: Fakat ttihat ve Terakkinin baz glgeli durumlar yok deildir. Ne denli urasalar, uzlamaz ulusuluklarn tamamen gizleyemiyorlar. Hareketlerinin mutlak olarak adalet ve hakk temsil ettiklerine inandklar iin onlara kar her trl muhalefet, kamunun iyiliine kart bir davran olarak grnmektedir. Bylece bunlar biraz fanatik, banaz anlamnda bir deerlendirmeden sonra ise bir de olay anlatr: 7 Austos gn zmirde Doktor Nazm erefine verilen ziyafette, o konutuktan sonra birtakm kazlar yapm olan Arkeolog ve zmir Maarif Mdr Naili Bey sz alp din ve milliyet konusunda baz sorunlar dile getirmeye kalkmtr. (Anlalan
1

Sina Akin, Yzyl Boyunca bir Fransz Dergisinde Trkiye mgesi, Atatrk Partiyi Kurmann Sras Geldi (Ankara, mge Yaynlar, 2002).

birtakm itirazlarda bulunmu.) Bunun zerine oradakiler stne saldrp salondan karmlar, merdivenlerden aa atmlar ve bu yzden kafas yarlmtr. Dayak burada da devam edecekken bir subay gelip onu kurtarm, hastaneye kaldrmtr. Byle bir tatsz olay anlatmakla birlikte, grdnz gibi esas itibariyle ok benimser, o kadar ki Fransz htilalinin kz ifadesini kullanr. Ren Pinon, be yl sonra ayn dergide Asya Trkiyesinin Yeniden rgtlenmesi balkl makalesinde ise grlerini adamakll deitirmitir: ttihat ve Terakki Hkmeti tedhi (terr), srgn ve daraac ile lkeyi yneten, gizli rgtlenmeye dayal bir hizipten ibarettir. Liberallerin hayalleri yklm, sofu Mslmanlar Jn Trklerin ak dinsizliklerine kar tepki iindeydiler. (Liberallerin de, sofu Mslmanlarn da canna okuyor.) Trkler iin karar saati gelmiti; ya imparatorluklarn yepyeni bir anlayla deitirip biimlendireceklerdi, ki bunu yapabilecekleri pheliydi ya da kesin olarak mahvolacaklard. Halklar ne iktisadi ne kltrel ilerleme salamayan, ynetime katlma imkn vermeyen ttihat ve Terakki ynetimini tahamml edilmez buluyorlard. ttihat ve Terakki gtt siyasetle Arnavutlarn desteini kaybetmiti. imdi sra Ermeniler ve Araplardayd. Ermeniler mitsizlikten kendilerini Rus egemenlii altna sokmaya bile hazrdlar. Peygamber ve halifeleri iinden karm bir halk olarak, gemii tarih karanlklarnda bulunan Araplar kaba ve baya, asker eskisi, uygarl sanat ve iir yetenei olmayan, dua etmek, dnmek ve ark sylemek iin Arapaya muhta olan Trk kmsemektedirler. ttihat ve Terakki de son zamanda durumu anlam ve milliyeti Araplar tatmin etmek iin birtakm abalara girimitir. Osmanl Devleti Avusturya- Macaristan mparatorluu gibi Trk-Arap mparatorluu olabilir. Pinona gre kalan Osmanl lkeleri gerek parlamenter dzen iin gereken olgunlua sahip deillerdir. Kuvvetli bir hkmet lazmdr ama liberal, arabulucu, birletirici olacak gven ve refah salayacak. Bunun iin eitlik ve adem-i merkeziyeti kabul etmelidir. (Ademi merkeziyet, Prens Sabahattin ve ngilizlerin telkin ettii ynetim eklidir.) Yaplacak slahat hem genel olup her yerde uygulanmal, hem de yerel koullara uyarlanm olmal ve de devletlerin denetimi altnda bulunmaldr. D denetim Avrupann halklara bu slahat garanti etmesi ve uygulamay gzetim altnda tutmas anlamna gelir. Grdnz gibi, Ren Pinon be yl sonra tavr deitirmi. 1913 tarihli bu yaz, Balkan Savandan sonra yazlm olmal. ngilizler ttihat ve Terakkiden daha abuk dnd. Benim anlayma gre 31 Mart Vakasn byk lde desteklediler ya da kardlar; zira ben bunu Prens Sabahattinin kkrtt bir olay olarak dnyorum.

imdi size Times gazetesinden birka yaz zeti sunacam.2 Biliyorsunuz, 31 Mart miladi takvimle 13 Nisana denk der. 15 Nisan tarihli bu haber de 31 Mart olayn vmektedir: Trkler hemen hi kan dkmeden ve maddi zarar vermeden ordu eliyle yine bir ihtilal yaptlar. Belki asker arasnda baz gericiler vard ama saflarnda Temmuz devrimini yapan subaylar kadar aydnca siyasal kararlar alabilecek olanlar eksik deildi. Bu gibiler ttihat ve Terakkinin sorumsuz diktatrlnn devamnn (Dikkat ederseniz sorumsuz diktatrlk diyor) devlet iin tehlikeli olacann kansna iyice varmadan harekete katlmamlardr. ttihat ve Terakkinin diktatrce tavrlar ve memleketin hzl bir Batllamaya kar olmas ayaklanmann nedenidir. Merutiyeti fakat daha muhafazakr bir ynetime yol aacaktr. stibdada dnleceini hi sanmyoruz; Trk halk ve askerlerine gveniyoruz. Diplomatik alanda da o srada stanbulda eli olan Sir Gerard Lowther, Osmanl Devletindeki ngiliz konsolosluklarna Hi merak etmeyin iler yolunda diye bir genelge gnderir. Timesda ertesi gnk (16 Nisan) yaz yine bu destee devam eder ve Tevfik Paann programn alklar:Durum umut vericidir; bu programla hkmet, ordu ve halkn desteini kazanrsa Bat Avrupann Osmanl Merutiyeti iin besledii sempatiyi elde edecektir. Nazm Paa ve Memduh Paann atanmas, Nazm Paa I. Ordu Komutan oluyor II. Frkaya da Memduh Paa geliyor, bu lml bir muhafazakr hareket olduunu bize gsteriyor eklinde yorumlanr ve Nazm vlr. Kosovada da o srada bir ayaklanma kt Arnavut-Srp arpmas olabilir gibi yorumlar yaplr. Rumeliden bir Hareket Ordusu laf kulaa alnmtr: Zaten karargh Selanikte olan III. Ordu subaylar siyasi etkinlikleri yznden iyice bozuldular deniyordu. Viyanada askeri atae olan Hafz smail Hakk Bey de subaysz askerleri kmseyen bir deme vermi, 31 Marttaki askerleri kmseyerek Subaysz askerler ne yapabilir? demi. Times yazar da bununla alay etmekte ve Peki askersiz subaylar ne yapacak? demektedir. Bir gn sonra, 17sinde yine 31 Mart gr srmekte ve Hareket Ordusuna gelince Hareket Ordusunu resmi evreler blf olarak gryorlarm gr dile getiriliyordu. Nazm ve Ethem Paa karakterleri icab stanbul yaknna ynak yaplmasna msaade etmezler. Avrupann alklarn kazanm ttihat ve Terakki nderleri, tutkular urunda i savaa bavurarak memleketleri ve ilkelerine ihanet etmezler inanc belirtiliyordu. Burada yle bir telkin vardr: Demek ki Hareket Ordusunu biraz daha ciddiye almakta, daha nce dalga geerken imdi i sava kartmayn, karde kavgas yapmayn,

Sina Akin, 31 Mart Olay (Ankara, mge Yaynlar).

Hareket Ordusu stanbula girmesin denmektedir. Bu yazdan 6 gn sonraki bayaz tamamen az deitirmitir. Hareket Ordusunun baar olasl karsnda sylenen udur: Her zaman olduu gibi ordu lkenin alnyazsn belirleyecek. Ordu ksa zamanda gerekletirilen, ynakla askeri kabiliyeti konusundaki pheleri datmtr. Sk ynetimin uzun srmesi hakknda pheler var ama sk ynetim uzun srmemelidir. Siyasal kovuturma, bask byk yanl ve su olacaktr. Hareket Ordusunu sanki kabul etmitir, fakat bir uyar vardr: Siyasal kovuturma ya da bask yapmamak. Benim yorumuma gre unu demek istemektedir: Dervi Vahdetiyi asn, askerin bandaki avular da asabilirsiniz, ama daha derine gitmeyin; nk derininde Prens Sabahattin ve ngilizler var. Nitekim Hareket Ordusu stanbula girdikten sonra Prens Sabahattini gz altna alr. Bunun zerine ngiliz elisi hemen tercmann yollayp Prens Sabahattinin salverilmesi talebini iletir. ttihatlar bu telkine hemen uyar ve Prens Sabahattini salverirler. Kabak, maa durumunda olan Dervi Vahdeti ve avularn banda patlar. ttihat ve Terakkiye kar nefretin baka bir gstergesi de Trablusgarp Savadr. 1911 ylnda talyanlar Trablusgarpa saldrr, ancak bunu yapmadan nce dier byk devletlerin, Almanya, Fransa, ngiltere, Avusturya-Macaristan, Rusyann olurunu alr, ardndan Osmanl hkmetine bir ultimatom gnderirler. Bu ibret verici metinde ttihat ve Terakki sulanmaktadr. Bu byk bir terbiyesizliktir, nk devletin muhatab devlet, hkmetin muhatab hkmettir. Bir partiyi hedef almak pek usulden deildir, ama yle bir nefret vardr ki demek, buna dikkat edilmemitir; aksi takdirde, bir lkenin i ilerine kolay kolay yaplmayacak bir mdahaledir. Sz geen ultimatomda aka ttihat Terakki hedef alnmtr. Daha sonraki Balkan Savan rgtleyen ise ngiltere ve Rusyadr. Drt Balkan devleti, Yunanistan, Srbistan, Karada ve Bulgaristan o sralarda mthi bir tepime ierisindedir, fakat ngilizler ve Ruslar urap onlar bir araya getirirler. Balkan Savann balad sralarda ttihat ve Terakki iktidarda deildir, ama onlar bu almalarn yaparken iktidardadr; dolaysyla diyebiliriz ki ttihat ve Terakkiye kar bir almadr bu. Peki, Almanlar ttihat ve Terakkinin dostu deil miydi? Almanlarn durumu karktr; Abdlhamiti desteklemektedirler. Btn Avrupada 1895te stanbulda yaanan mehur Ermeni olaylar dolaysyla aleyhinde mthi bir nefret dalgas oluan Abdlhamit, Avrupallar tarafndan Kzl Sultan diye damgalanmsa da Almanlar oral olmayp Osmanl Devletiyle dostluu srdrmlerdir. Alman mparatoru Kayzer Wilhelm nce gayri resmi bir ziyaret, daha sonra da aal bir resmi ziyaret yapmtr. rnein Sultanahmet parkndaki Alman emesi o vesileyle yaplmtr. Alman mparatoru ziyaretini stanbulda bitirmeyip 5

ama, Kudse gitmi, Kudste hac olmu, hatta Selahattin Eyyubinin amdaki trbesinden kt zaman Sultan Abdlhamit 300 milyon Mslmann halifesidir, ben de onun arkadaym demitir. Bu halifelik, slamclk politikalarna adeta yeil k yakar. Almanya niye bunu yapmtr? Bildiiniz gibi Almanya smrge fukarasdr; smrge yarna sonradan girmi ve ona bir takm ie yaramaz paralar dmtr. Gc ok gelimise de ona gre bir imparatorluu ve smrge sistemi yoktur. Bir eit neokolonyalizm (yeni smrgecilik) anlayyla Osmanldan paralar koparmak deil, btn Osmanly iktisaden ele geirmek istemektedir, ki bu akllcadr. Dolaysyla dier lkeler zmir-Aydn, Mudanya-Bursa, amBeyrut, Hayfa- Kuds hatlarn, yani iskeleden ierideki nemli bir merkeze demiryollar yaparken, Almanlar btn imparatorluu kat edecek bir demiryolu yapmna girimilerdir. Emperyalist anlayta, o zamanlar, bir yerde demiryolu yaptnz m oras sizin saylr. Almanlar Berlin-Badat demiryolu hattn Badatta da brakmayarak Basraya uzatma, Basray Hint Okyanusunun kaps, Hindistan yolu yapma niyetindedir ve bunun iin Abdlhamiti el stnde tutarlar. ttihatlar Abdlhamitten nefret etseler de onu devirmeye g yetirememilerdir; ancak Rumelide Hrriyeti ilan edebilmilerdir. lkenin kalannda Hrriyeti ilan eden ise buna mecbur kalan Abdlhamit olmutur. Dolaysyla ttihat Terakki ile arasnda bir denge oluturan Abdlhamit tahtta kalmtr. Abdlhamiti destekledii iin Almanyaya souk bakan ou ttihatnn buruk tavr Bosna-Hersekin ilhakyla biraz daha derinlemitir. Osmanl Devleti adam oluyor, her tarafta seimler yaplacak kaygsyla Avusturyallar ile Bulgarlar alelacele birtakm olupbittiler planlam, Bulgaristan bamszln ilan ederken Avusturya-Macaristan da kuramsal olarak Osmanl egemenliinde olan Bosna-Herseki ilhak etmitir. Almanlar ise ok sevgili mttefikleri olan Avusturya-Macaristann ilhakn destekleyerek antipati yaratmtr. Daha sonra talyanlarn Trablusgarpa saldrmas da Almanlar antipatik klmtr; nk talya, Almanya ittifak grubundandr. Bu ortam iinde Osmanl Hkmeti Badat demiryolunu yalnzca Almanlarn bir giriimi olmaktan karmaya almtr. ngilizlerin ve Franszlarn da katlmas tarznda birtakm giriimler olmas da herhalde ttihat ve Terakkinin Alman antipatisinin bir sonucudur. te yandan Almanlar Hareket Ordusunu desteklemi ve biraz nce sylediim gibi ngiliz elisi konsolosluklara ler yolundadr, merak etmeyin diye genelge yollamtr; hatta Selanikteki ngiliz konsolosu iki defa Mahmut evket Paay ziyaret etmi ve Hareket Ordusunu stanbula yrtmeyin diye nce yumuak, sonra sert bir uyarda bulunmu, mparatorluk yklr diye de Mahmut evkete parmak sallamtr. Oysa Almanlar Hareket 6

Ordusunu destekleyerek puan kazanmtr. Daha sonra 1910da Mahmut evket Paa Harbiye Nazr olmu, Harbiye btesini iki katna ykseltmek istemi, mebuslar da ttihat ve Terakkiye kzdklar iin yzde yze yakn bu art kabul etmitir. Buna engel olamayan Maliye Bakan Cavit Bey bor bulmak iin Pariste birtakm Fransz finans gruplaryla anlamsa da tam i olacakken bu borca birtakm karlklar gsterilmesini, bamszla glge drecei gerekesiyle kabul etmemitir. Halbuki Osmanl Devletinin bor iin gelirini, vergisini karlk gstermesi dettendir. ttihatlar ise bamszlk merakls olduklar iin bunu yapmak istememilerdir. Fransz Dileri Bakan ii veto edince eli brnde kalan Cavit Bey bu sefer Londrada birtakm temaslar kurduysa da ngiliz Hkmeti, Franszlarn kabul edemedii eyi biz de kabul edemeyiz yantn vermitir. Oradan da veto yedikten sonra Berline giden Cavit Bey burada istediini almtr. Almanya ile bir de askeri ittifak var. 2 Austos 1914te Osmanl Hkmeti ile Almanlar arasnda gizli bir ittifak yapld. Harbin kaca belliydi, nk bir gn nce Almanya Rusyaya sava ilan etmitir. Nasl olmu da ttihat ve Terakki Hkmeti lkeyi bile bile savaa sokmutur? Drt yl boyunca Almanlarla Trkler i iedir, nk kurmay heyetleri Almanlardan oluur, cephe komutanlar birok yerde Almandr. Tabii muazzam Alman yardmlar da gelmektedir bir yandan. ttihat ve Terakki hkmetinin Almanlarla yapt ittifak gizliydi; 1914 yaznda Osmanl Hkmeti sava karsnda resmen tarafsz grnmekteydi. 5 Eyll 1914 gn hkmet kapitlasyonlar kaldrma karar ald. Kapitlasyonlar Osmanlnn yar bamllnn gstergesiydi, nk Osmanl Devleti 1838den sonra artk yar baml bir lkedir. Kapitlasyonlar da bunu salayan bir mekanizmayd. ttihat ve Terakki 9 Eyllde kapitlasyonlar iptal ettiini duyurdu. lgintir, bu ayn zamanda zmirin kurtulu tarihidir. Fakat haftalardr Avrupada sava meydanlarnda insanlar birbirini boazlarken stanbulda byk devletler, aralarndaki sava unutarak ortak bir notayla bu olay protesto ettiler. Halbuki Almanlarn gizli ittifak vardr, yan izmeleri gerekirdi. Savatan sonra grleceini syleyerek zavall Osmanl Hkmetini btn sava boyunca kendi mttefikini kapitlasyonlarn kaldrlmasna raz etmek iin muazzam bir diplomatik ura vermek zorunda braktlar. Ancak savan sonuna doru Almanya sknca duruma raz oldu. Almanlarn yine dmanca saylabilecek bir davranlar da Talat Paann katiline yaplan muameledir. Biliyorsunuz ttihat ve Terakkinin A takm, Talat, Enver, Cemal Paalar, Bahattin akir, Dr. Nazm 1918 yl Kasm aynn banda bir Alman gemisiyle 7

Rusyaya katlar. Talat Berline yerleti, Cemal ve Enver de dolayor. 15 Mart 1921 gn Teleryan adl bir Ermeni, Talat Paay vurdu; kalabalk bir sokakta tabancay atp katysa da Almanlar tarafndan yakaland, hatta dvlerek polise teslim edildi. Katilin kim olduu konusunda hibir tereddt ve phe yoktu. Daha sonra yarglanan Teleryan inanlmaz bir ekilde beraat etti, daha sonra Amerikaya gitti ve orada Ermeniler tarafndan bir heykeli dikildi. Dnn ki drt yl boyunca Almanlarla mttefik olarak kann dken Osmanl Devletinde bu sre zarfnda ileri Bakan ve ardndan Sadrazam olarak grev yapan en nemli adam, Talat Paa Almanyaya snm, onu ldren adam apar topar bir mahkemeyle beraat ettirilmitir. Mahkeme bir buuk gn srm, on be tanktan sadece dokuzu dinlenmitir. Bu da Almanlarn aslnda Avrupadaki dier lkelerden pek de farkl olmadklarn gsterir. Sonu olarak Almanya dahil byk Avrupa devletleri ttihat ve Terakkiyi sevmez, nk o mthi modern bir kuvvettir ve Osmanl Devletini ayaa kaldrmak, adam etmek, modernletirmek iddiasndadr, o da bu btn emperyalist emellerine set ekecek bir durumdur. Eer ttihat ve Terakki baarl olursa bu onlarn smrgeleri iin de tehlikeli bir rnek olacaktr. Emperyalizm karmak bir eydir, nemli bir blm de blftr. Siz kendinizi idare edemezsiniz, biz size uygarlk getiriyoruz sylemleri yalanlanrsa smrge sistemi olmayacaktr. Emperyalistlerin kafasnda dnya ikiye blnmtr: smrge olacak ve olmayacak lkeler. Onlarn gznde Osmanl Devleti smrge olacak bir lkedir. ttihat ve Terakki baarl olursa hem Osmanl Devletini smrgeletiremeyecekler hem de birileri bundan rnek alacaktr. Aslnda genel olarak Batllar sadece ttihat ve Terakkiyi deil, Trkleri sevmemektedir. 19. yzylda insanlar -fil ve -fob diye ayrlmtr: ngilizleri seviyorsanz Anglofilsiniz, nefret ediyorsanz Anglofobsunuz. Ruslar seviyorsanz Rusofilsiniz, sevmiyorsanz Rusofobsunuz. Ben Trkiye ile ilgilenmi baz ngilizler zerine alma yaptm. Bunlarn arasnda Lord Byron Trkofob, David Urquhart nce Trkofob sonra Trkofildir, fakat Trkofillii daha ziyade Rusofob olmasndan kaynaklanr gibime geliyor. Willfrid Scawen Blunt halifelik konusunda Araplar ne karr, tabii Trkofob bir adamdr. Mehur casus Lawrens da yaman bir Trkofobdur. Trkofil olanlar eski Trkiyeyi sevmektedir. rnein Piyer Loti Trklere ktr, ama eski Trklere, yani modernlememi Trklere. Araplar sevenler de ilkel Arab, Bedeviyi sever. Acmaszca bir yorum yaparsak, ilkeli daha kolay smrmek olana vardr; ilkel adam kendisini savunamaz. Bu sevginin egzotizme balanmas ise bu kadar acmasz bir yorum 8

olmaz. Netice olarak, ttihat ve Terakki nefreti ya da sevgisizlii esas itibariyle Trklerin sevilmemesi erevesine de oturtulabilir.