Etkinlikler ada Trkiye'nin Oluumu Seminerleri 2005-2006

***
Cumhuriyet Trkiyesi ve "Irklk-Turanclk"
Ayhan Aktar
Irklk, belirli toplumsal, kltrel hatta zellikle siyasal deerlerin, belirli biyolojik zelliklere rnein kafatas biimine, deri rengine bal olduunu savunmak ve buna dayanan bir ayrmclk gtmek, btn bunlardan yola klarak o grubun belli zelliklerini vurgulamak ve buna dayal sistematik ayrmclk gelitirmek demektir; yani esas olarak rknn konusu belli bir grubun, belli bir insan grubunun biyolojik zellikleridir. Ayrmcln ise bir tek biimi yoktur; ayrmclk ok farkl tonlar, ok farkl varyasyonlar ieren bir byk yelpazedir. Birincisi, "Manavlara dikkat etmek lazm, hepsi sahtekrdr! rk domatesleri sokutururlar" gibi bir cmle, bir meslek grubuna kar belli bir n yargy ieren ve o meslek grubuna dahil insanlar, belli bir stereotip iine koyan bir yargdr. "Ecnebiler memleketimizde gayrimenkul satn almasnlar, sonra vatan elden gidiverir" cmlesi ise tipik bir yabanc dmanl, korku ve paranoya ierir. Bu iki cmlede rklk yoktur. "Yunanllara katiyen gvenilmez, arkadan vururlar hep" cmlesi ise belli bir ulusal toplulua, bir ulusa kar n yarg ve dmanlk ifade eden bir cmledir. Bu yargy Yunanllar iin yapan birinin ranllarla, Srplarla, talyanlarla aras pek ho olabilir, ama belli bir nedenle Yunanllar hakknda byle bir ifade kullanmtr. Drdnc cmleye geldiimiz zaman i deiir: "Trbanl kzlar grnce ok fena oluyorum; bunlar acilen rana yollamak lazm!" Bu cmlenin birinci ksm ok problematik deildir. Ama "Bunlar acilen rana yollamak lazm" dediiniz andan itibaren, siz trbanl kzlar grubunu bir tehdit olarak alglyorsunuz, onlarn varl sizin varlnza kar sanki bir namlu gibi duruyor demektir. Dolaysyla bu ikinci cmle de ya da yargnn ikinci ksmnda rklk boyutu ortaya kmaya balar. Btn bu yarglarn belli bir dzeyde ayrmclk ifade ettiinden hibir kukumuz yoktur, ama ilk rk deilken drdncs rk tona ok yakndr. Sosyal bilimciler iin nanslar anlamak ve nanslar alglamak temel meselemizdir. Eer nanslar doru anlayamazsak, doru alglayamazsak ve anlatamazsak tatsz hatalar yaparz. 12 Eyll 1980 ncesinde Trk solu her eyi "faizm" zannetmiti. Darbe oldu, darbeciler de faist oldu ama bildiimiz faizmle pek uymuyordu. Dolaysyla bu nanslar kaybetmek, politik adan da birok sknt da yaratabilir. Irklk Aydnlanma dneminden sonra ortaya kan bir dnce biimidir. Derinlere gittiiniz zaman iki yz elli yllk bir tarihi vardr. Bu noktada kendimize sormamz gereken bir soru vardr: rkln acaba "milliyetilik" dediimiz meseleyle ilikisi nedir? buraya geldii zaman, karmza rklkla milliyetilii bir ekilde yan yana anlama, ilikilendirme problemi kar. Kkende sosyolog olan ancak tarih sosyolojisi ile uraan Leah Greenfeld, 1992de

yaymlanan ve milliyetilii konu alan kitabnn giri ksmnda nation ya da "millet" kavramnn ngilterede anlam deitirme srelerini inceler ve 16. yzyldan nce "millet" teriminin bir "sekinler btn" ya da "elit" anlamn tadn vurgular. Fakat, 16. yzyl ngilteresinde ortaya kan birtakm sosyal ve politik sreler sonucunda bu terim "halk" kavramyla zdelemeye balar, halk bu noktada millet olarak tanmlanmaya balar ve burada siyasal adan kalitatif bir deiiklik ortaya kar. Halk burada ilk defa egemenliin kayna, siyasal anlamda dayanmann temeli ve toplumsal sadakatin en temel kayna, esas mercii olarak tanmlanmaya balar. O noktaya kadar ngiliz toplumunda Katolik olmak, Protestan olmak, Galli olmak, rlandal olmak, sko olmak, ngiliz olmak, mason olmak, kadifeciler loncasnn paras olmak, kraln seyislerinin birliinin ba olmak gibi ayr ayr kategoriler varken, bu kategoriler kendi iinde mum gibi erimeye balar. Bu insan gruplar millet btn iinde yeni bir dzlemde ekillenmeye balar. zetlediimiz sre aslnda ok ciddi bir siyasal-ideolojik deiimdir ve millet denen toplumsal kategori corafi alan, tarih, dil ve gelenekler gibi insanlar birletiren btn ortak noktalarn da stnde yer almaya balar. Bu alan ortaya ktnda bir anlam dnyas yaratmaya balar ve bu noktada milliyetilik dediimiz siyasal ideolojinin gelimesi iin bir msait ortam ortaya kar. Eski kategoriler bir referans noktas olarak kalabilir, ama ikincil hale dmeye balar. zetlediim sre, esasen son derece demokratik bir sretir. Kendi kar alann yaratan bir siyasal ideoloji ortaya kar ve nemli bir kavram, "ulusal hkimiyet" kavram belirir ve o milletin nev-i ahsna mnhasr zellikleri de vurgulanr ve btn bu eksenler zerinde birtakm sosyopolitik sreler yaanmaya balar. Bildiiniz gibi, ngiliz Parlamentosu iki kesimlidir: Avam kamaras ve Lordlar kamaras. 16. yzyla kadar, aristokratlarn egemenlii tartlmaz olduu iin, en ciddi kararlar lordlar kamarasnda alnrd. Fakat 17. yzyln banda, i savatan itibaren ngiliz politik yapsnn deimeye baladn gryoruz. lk olarak, avam kamarasnn glendiini tespit ediyoruz. Bylece, ulusal egemenliin esas mecras olan millet kavram bir anlamda kendini sosyolojik olarak da ifade etmeye de balad. Vergi veren insanlar siyasal olarak temsil edildiler, yasa yapm srecine katldlar. Siyasal iktidar snrl olsa da kontrol, murakabe imknlar ortaya kt. Btn bunlar karmza bireyselci/zgrlk dediimiz birinci tip milliyetilii kard. ngilterede bu gelime yaannca tpk kapitalizmin yaygnlamas gibi milliyetilik de dnyann baka noktalarna ihra edilir bir meta olmaya balad. Franszlar; zellikle Fransz htilali ncesi dnemde ngilizlere ok ykndler; millet olmak onlar iin ok stn bir eydi. Jn Trklerin, Gen Osmanllarn 19. yzyln ikinci yarsndan sonraki Avrupa maceralar da benzer hikyeler ieriyordu. Fransaya, ngiltereye bakan nc dnyallar, Trkler, Hintliler, inliler "biz de bir milletiz" anlayna ulamaya baladlar. Fakat bu aamada ngilterede yaanm olan sosyo-politik sreler buralarda yaanmad iin, rnein parlamento olmad iin ve siyasi temsil olmad iin ayn tr bireyselci/zgrlk dediimiz birinci tip milliyetilik ortaya kmad. Ayn zamanda, insanlardan kapitalist manta gre vergi toplanmad iin, toplanan vergilerin bir btede yan yana gelmesi mmkn olmad iin ngilteredeki gerekleen fiili hkmranlk sreci, nc dnya lkelerinde ancak teorik olarak var olduu savunulan bir milliyet anlayna dnt. Fransaya, ngiltereye bakan nc dnyallar, Trkler, Hintliler, inliler iinde bir takm gruplar ortaya kt ve kendilerini teorik olarak varolduu dnlen ama bu varoluunu hibir sosyo-politik srete ifade etme imkan olmayan bir milletin "temsilcisi" olduklarn iddia ettiler. Hatrlayalm, lkemizde askeri darbeler her zaman TRTde yaplan uzun konumalarla balad. 1960ta Albay Alparslan Trke ve arkadalar, "Trk milleti adna" iktidara el koydular! Bu Trk milletini temsil ettiini dnen bir grubun tipik bir "teorik temsil" iddiasyd. Keza, 1913 senesi Ocak aynda Babli basknn gerekletiren ttihatlar kabine odasna girdiklerinde, Nzm Paa kp "Ne yapyorsunuz siz?" dedii zaman "Millet adna duruma el koyduk" cevabyla karlat.

Bir millet adna milliyetilik yapmaya baladnz zaman ve teorik olarak varolan o milletin temsilcisi olduunuzu savunduunuz zaman, bunun sosyolojik ve politik sreleri arkada yoksa, ikinci tip milliyetilik ortaya kar. te bu ikinci versiyon da kolektivist/otoriter bir milliyetiliktir. Bu milliyetiliklerin yaratm olduu tabloda, tepede bir millet vardr ve bir de faniler, normal yaayan insanlar vardr. MLLYETLK TPOLOJS
Bireyin ulusal toplulua Vatandalk ba ile bal olmas Bireyselci-zgrletirici (Individualistic-libertarian) Kollektivist-otoriter (Collecitivistic-Authoritarian) I. tip (ABD, ngiltere) II. tip (Fransa) Bireyin ulusal toplulua Etnik ba ile bal olmas yok ! III. tip (Almanya, Rusya, Trkiye)

Kaynak: Greenfeld, L. Nationalism: Five Roads to Modernity. 1992. Peki, bu "normal" insanlarn, bu milletin paras olarak adlandrlmalar iin, hangi n art yerine getirmeleri gerekir? Eer meselemiz vatandalk temelinde ise Amerika Birleik Devletleri ve ngilterede olan I. tip milliyetilik gndeme gelir. Biliyorsunuz, Amerikada belli bir sre Yeil kart kullandktan sonra vatandalk hakknz olabilir ve vatanda olarak kabul edilmeniz iin Amerikan Anayasasna ballk yemini edersiniz. ngilterede de benzer bir durum sz konusudur. Fransada milliyetilik kollektivist ve totaliterdir, ama bir Franszn ulusal toplulua ballk kriteri yine vatandalktan geer, dolaysyla II. Tip milliyetilik ortaya kar. Unutmayalm ki, btn sraladmz milliyetilik tiplerinin Max Weberin kulland anlamda birer ideal tip olduunu ve gerek hayatta ortaya kan uygulamalarn bu teorik modelde olduu gibi saf olmadn aklda tutmak gerekir. Etnik temelde bu i tanmlanmaya baladnda durum netleir; nk vatandalk temeli her eye ramen karmaktr. Sivasn Suehri kazasndan Ahmet Efendi 1965 senesinde Almanyaya gider, krk sene alr, ocuu olur; o ocuklar Almanyada doar, byr, Alman eitim sisteminde okurlar, Almancalar da dzgndr, i bulurlar... Buralarda bir sknt yoktur, ama i Alman vatanda olmaya geldiinde meseleler karr. nk Ahmet Efendi, etnik olarak Alman deildir. Buna mukabil, kinci Dnya Savandan sonra Sovyetler Birlii snrlar iinde kalan, Stalin tarafndan mecburi iskana tabii tutularak, Kazakistana trenlerle yollanan Alman kkenli Rus vatandalar 1989da demirperdenin kmesiyle Kazakistandan ilk uaa bindiler ve Bonna geldiler. "Hallo, biz Almanz!" dediler krk dkk bir Almancayla. Hemen kendilerine Alman pasaportu verildi. Dolaysyla, ulusal toplua balln etnik temelde tanmland noktalarda I. ve II. tiplerde olduu Anayasaya ballk yeminleri pek ie yaramaz. III. tip milliyetilik en skntl milliyetilik trdr. Ulusal toplulua ballk kriterini eer, rnein Japon milletinin paras olmak iin gerekten Japon olmak lazm, ekik gzl olmak lazm diye tanmlamaya balarsanz rk baznda bir tanmlamaya giriirsiniz. Artk etnik tanmdan, biyolojik tanma gemi olursunuz. Trk milliyetiliinin Trklk versiyonunun sistematik olarak ilk izahn 1904 senesinde Yusuf Akurann yazm olduu ve Kahirede tefrika edilen " Tarz- Siyaset" balkl makalede gryoruz. Yusuf Akura burada imparatorluu bir arada tutmak iin gndemde olan siyasi yaklamlardan bahsediyor, Osmanlcl ve slamcl eletirerek "Tek aremiz Trklktr" diyordu. Ama Akurann algsnda bir siyaset metodolojisi olarak Trklk vard;

Trkln, Trkln, Trk milletinin sistematik bir analizi yoktu. Sistematik analiz daha sonra Ziya Gkalple geldi. Gkalp milleti yle tanmlad: "millet ne corafi, ne rk, ne siyasi, ne de iradi bir zmre deildir. Millet, lisanen mterek olan, yni ayn terbiyeyi alm fertlerden mrekkep bulunan hars [kltrel] bir zmredir. Bir adam kanca mterek bulunduu insanlardan ziyade, terbiyece ve mderzad lisanca [ana dili] mterek bulunduu insanlarla beraber yaamak ister. nk insani ahsiyetimiz bedenimizde deil, ruhumuzdadr. Maddi meziyetlerimiz rkmzdan geliyorsa, mnevi meziyetlerimiz de, terbiyesini aldmz cemiyetten geliyor" (Ziya Gkalp, "Millet Nedir?" Kk Mecmua . 1922) Ziya Gkalp iin bir kii Trke konuuyorsa ve Trk terbiyesinde yetimise, Trk saylmamas iin hibir engel yoktur. Bu tanm ok geni bir emsiyedir, iine herkes girer. Gkalpin modeli Durkheim sosyolojisinden dn alnm kavramlarla, bir milletin paras olma srecinin corafi, rki, siyasi ve iradi deikenlerin sonucunda ortaya kmadn anlatr ve esas dayanma noktas olan terbiyeyi ele alr, bunun bir kltrel kategori olduunu syler ve sosyallemeyi anlatr. Ziya Gkalpin terbiye dedii terimin sosyolojideki karl sosyallemedir. Sosyalleme dediimiz srete, birincil alan ailedir. Daha sonra okula gittiiniz zaman "Trkm, doruyum, alkanm" renirsiniz ve iinde yaadnz topluma ait birtakm deerler resmen size aktarlr. Gkalpin etkisi rnein Milli Eitim Bakanl Talim Terbiye Kurumunda devam etmektedir. lkemizde btn ders kitaplarnn ierii o kurulda belirlenir, Trk ocuklarna ne anlatlp ne anlatlmayaca Talim Terbiye Kurulunun meselesidir. Dolaysyla Gkalpinki son dnem Osmanl toplumunun btn unsurlarn iine alabilen byk bir emsiyedir. rnein, Gkalp imparatorluk halklarndan bir kesimi iin bakn nasl bir analiz yapyor: "Memleketimizde, vaktiyle dedeleri Arnavutluktan yahut Arabistandan gelmi milletdalarmz vardr. Bunlar Trk terbiyesi ile bym ve Trk mefkresine almay itiyat etmi grrsek, dier milletdalarmzdan hi ayrmamalyz. Yanlz saadet zamannda deil, felket zamannda da bizden ayrlmayanlar nasl milliyetimizin dnda sayabiliriz? ... Geri, atlarda ecere aramak lzmdr; nk, btn meziyetleri igdye dayand ve bunlar rs olduu iin, hayvanlarda rkn byk ehemmiyeti vardr. nsanlarda ise, rkn sosyal vasflara hibir tesiri olmad iin, ecere aramak doru deildir. Bunun aksi bir yol tutulacak olursak memleketimizdeki aydnlarn ve fikir savalarnn birounu fed etmek gerekecektir" (Ziya Gkalp, Trkln Esaslar 1923) Gkalpin milliyetilik anlay, bir anlamda hem etnik milliyetilii hem de rkl dlayan bir anlaytr. Ziya Gkalp 1924te ld. Peki, yaasayd ne olurdu? Bence ilk olarak Terakkiperver Frkaya girer, muhalefet yapard. Sonra da muhalefete Serbest Frkayla 1945den sonra da Demokrat Partiyle devam ederdi. Neden byle bir varsaymda bulunuyorum? nk Gkalpin millet ve millyetilik formlasyonu daha sonra tek parti dneminde hayata geen baz uygulamalara ters derdi. Belki bilirsiniz, Ziya Gkalp aslen Diyarbakrldr. Kendisinin Krt kkenli olduuna dair iddialar zerine bakn ne der: "babamn iki dedesinin ... Trk muhitinden geldiklerine nazaran rken de Trk neslinden olduumu anladm. Mamafih dedelerimin bir Krt yahut Arap muhitinden geldiini anlasaydm, yine Trk olduuma hkm vermekte tereddt etmeyecektim. nk, milliyetin yalnz terbiyeye istinat ettiini de itimai tetkiklerimle anlamtm." Ziya Gkalp tanmnda Araplar, erkezler, Krtler Trk milletinin paras olabilirler, burada bir sknt yoktur, ancak Trke konumalar, Trk kltrn bilmeleri, o terbiyeyle yetimeleri artyla. Hatta Gkalpin en yakn alma arkadalarndan ikisi Yahudidir: Moiz Kohen Tekinalp ve Abraham Galanti. Yine nemli bir baka alma arkada vardr: Sat el-Husri. 1920den sonra

Badata geen, Arap dnyasnn ilk byk eitim reformunu yapan, Arap liselerinde okunan, ders kitaplarnn dizayn eden Sat el-Husri, Arap dnyasnda ok nemli bir insandr. Dolaysyla Gkalpin formlasyonunda, etnik adan da farkl kkenden olanlar ayn emsiye altna girebilir. imdi problamatik bir alana geliyoruz. Gkalp gayrimslimler hakknda ne dnyor. Bir de ona bakalm: "Mslim olmayan vatandalarmz yeni bir hayat yaamak iin onu uzun uzadya aramaya hi ihtiya grmediler. Avrupa milletlerinin medeni hayat onlar iin hazr elbise maazalarnda satlan mheyya [hazrlanm] bir zarf gibi uygun gelmiti. imizdeki ekser Rumlar, Ermeniler, Bulgarlar derhal Avrupallarn btn medeni detlerini, itimai mizalarn (toplumsal alkanlk) kabul ettiler. Biz slmlar hayatmzdaki hususiyetden dolay medeniyetin bu hazr kidelerini (kural), basma kalp maietlerini (yaam biimleri, hayat) takld edemezdik. Bizim iin smarlama elbise kabilinden lmze muafk (uygun) maetler, kaideler lzmd." (Ziya Gkalp, "Yeni Hayat ve Yeni Kymetler" 1911) Bu analizde sosyalleme ile hayat tarz mukayesesi vardr ve stanbul ile dier kentlerdeki gayrimslim aznlklarn Batl hayat tarzna kolay intibak etmelerini Gkalp eletirir; onlar kltrel adan baka bir alann paras olarak grr. Bence bu alntda da rklk yoktur. Bildiiniz gibi, 1912-1922 yllar arasnda on yllk bir sava yaand: Balkan Sava, Birinci Dnya Sava ve Milli Mcadele. Resmi tarih milli mcadeleyi bytr, Balkan Savan o kadar nemsemez. anakkale sava dolays ile Birinci Dnya Sava da biraz nem kazanr, ancak ben bu ayrmlara katlmyorum. 1912 Balkan Savanda hayata mlazm- evvel olarak balayan bir subay, 30 Austos Meydan Muharebesinden sonra muhtemelen albay ya da miralay, yarbay olarak emekli olmutur. On yllk savata kadrolar ayndr, savaanlar ayndr. Sonu olarak, aktrler ayndr. Dolaysyla benim kategorizasyonumda on yllk bir tek sava vardr. 1912-1922 yllar arasnda nemli olaylar olur. 1915 Ermeni tehcirinde - rakamlar tartmal olmakla birlikte alt yz bin ile bir milyon arasnda seyreder - Anadoludan bir milyon civarnda nfus bugnk Trkiye Cumhuriyeti snrlarnn dna karlr. 1906 senesinde yaplan Osmanl nfus saymnda rakamlar dikkatli bir ekilde analiz ettiimiz zaman bu durum gayet net olarak ortaya kar. Sonra, 1922-1924 arasnda Lozan Antlamas sonucunda Trk-Yunan Nfus Mbadelesi yaplr. Bir milyon iki yz bin Anadolu Rumu Trkiyeden gider, drt yz bin Rumeli Mslman gelir. Ermeni tehcirini, mbadeleyi de devreye kattmz zaman, nfusun etnik kompozisyonunda ok ciddi bir deiiklik ortaya kar. alar Keyder durumu yle zetler: "Birinci Dnya Savandan nce Trkiyenin bugnk snrlar iinde yaayan her be kiiden biri gayrimslimdir, savatan sonra ise bu oran krkta bire, % 2,5e der; yani 1910-11 senesinde sokaktaki her be kiiden biri gayrimslim iken, 1927ye geldiinizde sadece krk kiiden biri gayrimslimdir." (alar Keyder, Trkiyede Devlet ve Snflar.) Demografik deiiklikler olurken - yani nfus Trklemiken! - acaba, Ziya Gkalpin anlatt trde bir milliyetilik algsnn fizibilitesi neydi? mparatorluk bakiyesi olan farkl dini ve etnik kkenden gelen insanlarn tespih tanesi gibi datlm olduunu ve fizibilitenin azalmakta olduunu gryoruz. 1923-24ten sonra Gkalpin formlasyonu artk anlamsz hale gelir, nk evli evine, kyl kyne gitmitir. Cumhuriyeti kuran kadrolar asndan grubun da Trkletirilmesi icap eder. Trkletirilme zerine konumadan evvel, CHP Genel Sekreteri Recep Pekerin 1931 Cumhuriyet Halk Program izahn okuyalm: "Bugnk Trk milleti siyasi ve itimai camias iinde kendilerine krtlk, erkeslik ve hatta lazlk ve pomaklk gibi fikirler telkin edilmi [alanm] olan vatandalarmz kendimizden

sayarz. Mazinin karanlk istibdat devirlerinden kalma bir mirasolan ve uzun tarihi tegallbatn [ekimelerin] mahsul bulunan bu yanl telakkileri [anlaylar] hulusla [iyilik] ve samimiyetle dzeltmek vazifedir. Bu gnk ilmi hakikatler be on bin, bir ka yzbin ve hatta mesela bir milyonluk ktlelerde mstakil bir milliyet tasavvur etmeye imkan brakmaz" (Recep Peker, CHF Programnn zah. Ankara, 1931) Bu konuma Ziya Gkalpin anlatm olduu, kurgulam olduu modelin, bir anlamda fiilen reddidir. Burada ortaadan itibaren kendilerine Krtlk, erkezlik hatta Lazlk fikirleri telkin edilmi birtakm adamlar olduu ifade edilmekte ve bunlarn aslnda "etnik olarak Trk" olduklar sylenmektedir. Pekerin yaklam, nfusun Trklemesiyle birlikte paralel giden bir etnik milliyetiliin Kemalistler tarafndan benimsendiini gsteren bir referanstr. Trk milliyetilii, zellikle Tek Parti dneminde kurguland biimde, etnik bir milliyetilik algsna dayanr. Bu etnik milliyetilik tipi de rklktan farkldr; nk etnisite dediimiz ey; tarihin eski dnemlerinden beri var olduu kabul edilen bir antropolojik ve sosyolojik bir kategoridir ve bunun kesinlikle bir biyolojik bir referans yoktur. Bu anlaya gre, "Trkler ekik gzl olur, ksa boylu olur, uzun boylu olur, sar derili olur vs." gibi iddialar yoktur. Burada kurgulanm olan Trk kavram, etnisite bazndadr ve o bazda alglanmas gerekir. Fakat bu bu tanm son derece ak bir biimde, Trklerin dnda millet iinde farkl etnik gruplara dahil (Krt, Laz, erkes vs.) insanlarn olamayacan ve herkesin sadece vatandalk asndan deil, etnik adan da Trk olduunu savunan bir tanmdr. Bu nedenle de asimilasyoncudur. O yllarn Trk vatanda kurgusu Orta Asyaya ve tarihin derinliklerine uzanan sanal bir Trklk fikrinden ilham alyordu, ama esas olarak da Misak- Milli snrlar iinde Anadoluda kalacak Mslman unsura ynelik bir yaklamd. Vatandalk meselesinde en nemli konulardan biri, gayrimslimlerin saysnn azaltlmasyd. nk onlarn etnik olarak da Trk olduklarn iddia etmek ok zordu. Geri kalan Mslman nfusun ise gzden karlmas imknszd. Tek parti dneminde kullanlan rk kavram aslnda gz boyamaclktan ibaret bir rk kavramdr. Bu kadar farkl unsuru Trk olduuna inandrmann yegne yolu, bu insanlarn rken de Trk olduklarnn ve zamanla Recep Pekerin demi olduu gibi "Trklklerini unuttuklarnn" sylenmesinden ibarettir. Bu iddiann resmi temellerinden biri Trk tarihi tezidir. Trk tarih tezinin birinci meselesi Anadoluda yaam eski halklarn Trkln kantlamak ve Trkln bu topraklarda eskiden beri var olduunu sylemek, anadili Trke olmayan Trklerin ve aslnda bu Eski Trklerin torunlar olduunu gstermeye almaktr. 1920-30lar Bat dnyasnda oryantalzmin egemen olduu Trklerin aa rk veya barbar olarak grld bir dnemdir. Bu noktada Kemalistlerin derdi, Trklerin aslnda modern milletlerle ait, hatta uygarlk taycs olarak, onlardan daha stn bir ulus olduu iddiasn temellendirmektir. te tam bu erevede dnemin modas olan fiziki antropolojiye de bavurulur ve Orta Asyada mahut o uygarl kuran brakisefal kafallarn btn dnyaya, o arada Anadolu ve Mezopotamyaya da oradan yaylarak, buralardaki ilk byk uygarlklarn kurucusu olduu ve Trklerin atalar olduu varsaylan bu halkn da 1071den nce Anadoluya geldikleri anlatlr. Kemalizmin ilk dneminde rk ve antropoloji ile kurduu ilikinin, Trkiyede yaayan "teki" insanlar farkl rklar olarak tescil etmek ve buna dayanarak onlar aalamak gibi bir derdi yoktur. Birincil olarak rklar zerine dnmeye baladmz zaman, yine bu rklarn Batda grdmz, zellikle Almanyada grdmz tip rklardan farkl olduunu kavramalyz. Bir defa bu rklar bamsz bir aydn grubu olarak vardr, aralarnda ok ciddi kavga ederler ve de bu grubun birtakm ileri gelenleri vardr. Kemalistlerin sorunu defansif bir rklk yaparak kendi varlklarn ve meruiyetlerini tarih iinden kalknarak ispatlamaktr. Trkiyede bir rk gruptan bahsediyoruz, ama bunu bir devlet politikas, milliyetiliin bir rteni olarak almaya baladnz zaman iin yle olmad ortaya kar. Irkla ilgili ikinci bir

mesele etnisite ile rk arasndaki durumdur. Irk kavram zellikle 19. yzyln sonunda ve 20. yzyln balarnda Trkiyede byk lde, etnisite karlnda kullanlmtr. Kemalistlerin bu konularda terminolojileri pek kttr, yani kavramsal kategorileri gelimi deildir. Fakat ak olan ey, Kemalistlerin Gkalpin geni "millet" tanmndan uzaklaarak, kendileri asndan daha anlaml olarak grdkleri bir yeni tanma gittikleridir. Bu tanmda, ikinci tip bir doum yapm olan Trk milliyetilii Cumhuriyetle birlikte nc tipe doru bir kayma gsterir. Burada tabii kavim, soy=millet=ulus formlasyonu kurulduu zaman, Trk ulusal topluluuna mensubiyet kriteri Trk etnik kimliine sahip olmakla balantl olur. Dolaysyla Gkalpin formlasyonlarndan ciddi bir sapma ortaya kar. Bylece kffara kar bir defansif rklk srdrlr ve defansif rkla gre Orta Asyada bir medeniyet vardr, onlar buraya gelmilerdir. Biz 1071de gelmedik, daha evvel de buradaydk, dolays ile sar rk da deiliz... Tek parti dneminde uygulanm olan ayrmc politikalar da rk kategorilerinin kullanld politikalar deildir. rnein, aznlk kart bir vergi olan, Varlk Vergisi tarhiyat ve tahsilatndan u kategoriler uygulanr: G = gayrimslim; M = Mslim; E = ecnebi; D = Selanik gmeni. Dolaysyla burada da rk kategorisi yoktur. Ayrmc politikalara baktmz zaman darya kar sergilenmi olan rk terminoloji gndemde yoktur ve onun karsna ok daha net, gayrimslim aznlk kart bir boyut kmaya balar. Cumhuriyetin ilk yllarnda, sokakta konuulan dilden okulda renilecek tarihe ve eitimden sanayi hayatna, ticaretten devlet personel rejimine, zel hukuktan vatandalarn belli yerlerde iskn edilmelerine kadar toplumsal hayatn her boyutunda, Trk etnik kimliinin her dzeyde ve tavizsiz bir ekilde egemenliini arln koyma politikalar, yani Trkletirme politikalar uygulanr. 1920lerden itibaren de facto tedbirler uygulanr, daha sonra da uygulamay pekitiren kanunlar karlr adm adm. Sanyorum 1918-1922 arasndaki drt sene, 20. yzylda Trk siyasal hayatndaki, rklk dahil btn atmlarn biimlenmesi iin yumuak yatak zellii tar. Bu dnemi yaayan insanlarda travmatik bir etki kalmasndan daha normal bir ey olamaz. Doduklar Balkan lkelerinden Anadoluya g etmi olma durumu ile stanbulun mttefik donanmas tarafndan igali ve Yunanllarn zmire asker karmas gibi toplumsal travmalar yaayanlar, bu deneyimlerini Ziya Gkalpin kurgulad o terbiye/sosyalleme sisteminin iine yedirmilerdir. Bylece, MEB Talim ve Terbiye Dairesi tarafndan okullara tavsiye edilen kitaplar sayesinde, bugn 1985 doumlu olan ocuklar sanki 1918 ylnda stanbulda ngiliz igalini ve Anadolunun Yunan ordusu tarafndan yaklp yklmas travmasn bizzat yaam gibi, "etraf dmanlarla evrili aciz ve dkn bir Trkiye" algs iinde yayorlar. Bilmem farknda msnz, dnyada milli mar "Korkma!" szc ile balayan tek ulus Trklerdir. Artk adaln gerei olarak, cesaretle "bizi biz yapan" korkularn zerine gitmek gerekiyor. lkemizdeki egemen eitim sistemi sayesinde, srekli karabasan reten ve ocuklarmzn iliklerimize ilemi olan korkularn saltanatn ykmann baka aresi de yok galiba. Bu zenefobik dnya algs, bence en temel sorunlarmzdan biridir. Trk milliyetiliinin bu banallikten kurtulmas, insanlarn zihinlerinde kurgulanan korku iktidarnn alaa edilmesi bence Trkiyenin en nemli adalk sorunudur. te bu nedenlerle, 1912-1922 arasn ok iyi analiz ederek ve bu dnemi her eyi ile iyi okumaya alarak, T. C. vatandalarna hakim olan bu banal milliyetiliin, tek parti dneminde gelitirilmi olan defansif rkln kkenlerini daha rahat grmemiz ve bunlar amamz mmkn olabilecektir.