MEHMET ULUSOY TYATROSUNUN GENELNE BAKI ayn CANDAN*

sonra 1970lerden doksanl yllara kadar Fransada, sonralar Martinikte, 1998den sonra da stanbul, Paris, Marsilya aras deiik yerlerde oyunlar sahneleyerek 2005teki zamansz lmne dek retkenliini srdren ynetmen, kukusuz Trk tiyatrosunun olgunluk ann bir rndr.

ehmet Ulusoyun yaam boyu tiyatro sahnesi zerinde yapabildiklerinin btnn bir bakta kavramak kolay deildir. Trkiyede doup renim grdkten

Ne var ki baarsn lkeler ve kltrler arasnda blnm bir yaam zerine kurabilmitir.

1960larda onu gen, prltl ve hrsl bir sanat olarak tanm olanlar, 1983-84 sezonunda Kafkas Tebeir Dairesini sahnelemek zere stanbula geldiinde neredeyse unutmutu. te yandan 1972 Fransasnda Gelecekten Destanlar ile hzl bir ykseli yaarken evresinde Trkiyedeki sokak tiyatrosu ncln ya da krsal seyirlik oyunlar aratrmalarn bilen birka arkadandan bakas yoktu. Yaamnn ilerki yllarnda bir dnem Fransada ya da Trkiyede olduundan daha ok Martinikte tannd ve sayg grd. Yakn zamanlarda yaam daha ok Trkiyede devlet ve ehir tiyatrolarndaki etkinliine odaklandnda ise trendlerin hzl deitii Fransann tiyatro ortamnda onu tanyan ve bilen pek az kii kalmt.
* Prof.Dr., Yeditepe niversitesi, ngiliz Dili ve Edebiyat

Sahne zeri etkinliinin 1972den 2005e kadar uzanan 33 yllk sresince ortaya kard yapmlarn says, yeniden sahneleme-

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

145

ayn candan
leri de sayacak olursak 33 bulur. Bu yapmlarn pek ou metin kolajlar zerine kuruluydu, zengin imgeler, iir, mzik ve akrobatik denecek kadar hareketli oyunculuk ieriyordu. Mehmet Ulusoyun metne yaklam, yetmili yllarn balarnda Fransada yaznsal metne ncelik tanyan ve Fransz dilini ycelten egemen yaklama ters dyordu. Ancak ele ald ieriklerde her zaman iirin bulunmas, usta bir dramaturgla almas ve oyuncularnn doalama yeteneklerine yaslanmas sayesinde seyirci alkanlklarn krmay baarabildi. Ayrca 1968 renci hareketinin hemen sonrasndaki bu dnemde toplumun yeniliklere, zgrlklere son derece ak olduunu da anmsamak gerekir.

lmnn ardndan Le Mondeda sahne kalaslarnn sihirbaz diye sz edildi. (12 Haziran 2005) Sahip olduu sihir, olaanst yetenekleri birlikte almaya ikna etmesiydi. Bunlar sadece aktr ve tasarmclar deil ayn zamanda mzisyenler ve ncelikle Denis Bablet, Philip vernel gibi tiyatro kuramclaryd. Fransada Mehmet Ulusoyu onaylayan ve destek veren nl adlarn bir listesini burada veremeyeceim. Aralarnda Jack Lang, Antoine Vitez, Robert Aberached, ozan Vercors, Aim Csaire bulunuyordu. CNRSde tiyatro aratrmalarnn yneticisi Denis Bablet, 1984te yaymlanan Les Voies de la Cration Thtrale balkl yaptnda Mehmet Ulusoyu an nde gelen ynetmenlerinden biri olarak snandryordu.

Mehmet Ulusoy 1942de dodu ve kuann iyi aile ocuklarnn ou gibi Fransz okullarnda okudu. Daha lisedeyken tiyatro yapyordu. Sadece oyuncu olarak deil, ynetmen olarak da Beckett, Jarry oyunlar sahneliyordu. O sralarda ilk tiyatro hocas olarak grd Ulvi Urazn topluluunda profesyonel oyunculua adm att. Urazn (1921-1972) kendisi de ellili yllarda Fransada Jean Vilar yannda bir raklk dnemi geirmiti, Istanbulda halk tiyatrosu anlaynn temsilcisi saylabilecek bir tiyatro yapyor, gnmz Trkiyesinin nemli bir kuak oyuncusuna ilk eitim ve deneyimlerini kazandryordu.

Liseyi bitirdikten sonra Fransaya giden Ulusoy Sorbonnea ka-

146

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

mehmet ulusoy tiyatrosunun geneline bak

yt olur ama zamannn ounu Lyonda Villeurbannedaki Roger Planchonun provalarn izleyerek geirir. Oradan Berliner Ensemblea geer ve son olarak Milanoda Giorgio Strehlerin yannda iki yl kalr. O yllar anlatrken Berlinde ok skldn syler.

1968de lkesine dner.

Dncelerine en uygunu, sokak tiyatrosu yapmaktr. Anadolu seyirlik oyun geleneinden beslenerek nndeki yl boyunca gerekletirecei ajitprop tekniini gelitirir.

Mehmet ve arkadalar topluluklarna Devrim in Hareket Tiyatrosu derler. Topluluk, daha sonraki yllarda lkenin baka sokak tiyatrosu eylemcilerine esin kayna olacaktr. Yirmi kadar oyun oynarlar, sk sk tutuklanrlar ve giderek artan politik baskyla birlikte 1971 sonuna doru Mehmet Ulusoy kendini yeniden Fransada bulur.

1972den 2005teki lmne kadar Ulusoy renk, ritm, tuhaf nesneler, iir zerine kurulu bir d gc ile kark gerekler dnyas yaratacak, kltrler aras serveninde yoluna kan sanat, ressam, mzisyen ve yeryznn her kesinden oyuncuyla birlikte alacaktr.

Pariste Centre Americainden gelen bir grup gen oyuncuyla bir topluluk kurarlar ve adn Thtre de Libert koyarlar. lk yapmlar Gelecekten Destanlar, adn Nazm Hikmetin ayn balkl siirinden almtr, 1972de Thtre St. Denisde oynanr. Hikmetin iirinden, Aziz Nesinin ksa skelerinden, Fransz ve Trk halk masallarndan oluan metin, o sralarda Fransada yaayan Ataol Behramolu tarafndan incelikle rlmtr. Saylar sekizi bulan oyuncu, glge oyunu gibi geleneksel oyun biimlerinden dn alnm tiyatral teknikleri byk eviklikle uygular. Sadece oyun kiilerini canlandrmakla kalmayp kuklann iplerini tutan oynatc olurlar. Krsal oyunlardaki kyller gibi maske kul-

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

147

ayn candan
lanr, ark syleyip dans eder, hayvan klna girerler. Sonuta ortaya kan gsterim dinamik ve etkileyicidir. Gen topluluk Paris seyircisini ve basn fethetmeyi baarr.

Bir sonraki oyunun bal Sevdal Buluttur. Bu yapm tek bir Hikmet iiri zerine kuruludur, ancak airin baka epik siirlerinden olaylarla bezenmitir. Burada da bir nceki yapmda bulunan naif biemini gelitirir. Oyun oynama, ark syleme, glge oynatma, maskelere ve kostmlere brnme, yine hzl, devingen bir ritmle rtr. svireli heykeltra Henri Presset maskeleri yapm, Mehmet Gleryz glge figrlerini boyamtr. Sahne tasarmnn asal geleri canl renklerde bir takm flardr. Bunlar yuvarlanp da oluturur, barnak olur ya da at biner gibi kullanlr, iine girmi birini giydirir. Sevdal Bulut, 1973 Avignon festivalinde oynandnda ayakta uzun alklar alr. Fransz TV kanal F3 yapmn tamamn kaydeder.

Sevdal Bulut ynetmeninin ba yapt olarak grlr ve tm yapmlar iinde en ok oynanan olur. Yaklak 300 kez oynanmtr. Deiik lkelerde deiik oyuncularla ve sahne tasarm , vb ayrnt deiiklikleriyle oynanr. rnein ilk yapmda bulutlar simgeleyen oban klklar 1987da Antillerde palmiye yapraklarna dnmtr. Sevdal Bulutun Fransada ikinci temsili 1976dadr. Ayn yl ve 1977 yaznda Fransay dolar. Trkiyede ilk sahnelenmesi 1992/93te Dostlar tiyatrosuyla ortak yapm olarak sunulur. Ayn yl bu sahnelemenin uzants olarak rol datmnda ufak deiikliklerle Fransz ve Franszca konuan oyuncularla (Genco Erkal) Maison des Cultures du Mondeda oynanr.

1971-75 aras Mehmet Ulusoy ayn zamanda tannm Fransz ynetmen Antoine Vitezin ynettii baz oyunlarda oynamtr. Bunlar Sophoklesin Elektras, Brechtin Cesaret Anas ve Cuma roln stlendii Michel Tourniernin Cuma ya da Vahi Yaamdr.

1975te Parisin hemen dnda Saint Denisdeki Thtre Grard Philippete sahneledii Brechtin Kafkas Tebeir Dairesi Meh-

148

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

mehmet ulusoy tiyatrosunun geneline bak

met Ulusoyun ilk olarak tannm bir yazardan bir oyun zerinde almasdr. Brecht o gnlerde Fransada olduka popler bir yazar olmasna karn bu oyun yalnzca bir kez, 1958de Jean Dast tarafndan sahnelenmitir. Thtre de Libertnin bu yapmnda Grua roln Arlette Bonnard yorumlar, Azdak roln ise Mehmet Ulusoyun kendisi. Says on olan oyuncu topluluu eitli rollere girip kmaktadr. Bu sahnelemenin en arpc gesi, Metin Denizin yapt dev bir yamal bezden oluan dekorudur. Heykeltra Kuzgun Acar da insan yan az olan oyun kiilerinin masklarn tasarlamtr. Ayn yl oyun, farkl gelerle Parisin Thtre du Soleilinde ikinci bir yapm olarak sahneye konur.

Kafkas Tebeir Dairesinin bu yapm 1975 Avignon yaz festivalinde Karmelitler Manastrnda oynanr. 1983te Dostlar tiyatrosunca yeniden sahnelenir. Bu, Mehmet Ulusoyun Fransadaki byk baarsndan sonra kendi lkesinde sergiledii ilk almadr.

Ayn oyun 1984te Pariste farkl rol datmyla, Grua rolnde Monique Brun ile Cit Universitaire tiyatrosunda oynanr.

Avignonda iki byk apl yapmdan sonra Thtrede Libertnin nc seimi, yine 1975 yaznda Brechtin bir iirini, Kpekbalklar nsan Olsaydy sokak tiyatrosu gsterimi olarak sunmaktr. Bu ksa oyun ileride, Karl Marksn Kapitalinin sahne yorumu olacak olan dev yapma dahil edilecektir. Bu iddial projenin fikir kayna 1961den o yana Pariste yaayan srrealist ressam Yksel Arslann bir dizi gravrnde yatar. Arslan, kendi kesinde ekinik yaayan srad bir sanatdr ve Kapitali resime dkmeye girimitir. Mehmet Ulusoy, resimleri, Brecht, Mayakovski, Jack London, Anatole France, Guy de Maupassant, Aziz Nesinden derledii oyun metnine temel olarak kullanr. Balk, Marksn bir deyiidir: Bencil Hesaplarn Buzlu Sularnda. Arslann imgeleri hurda bozdolaplar, merdiven, lazmlk vb nesnelerden oluan bir tketim pl nnde projeksiyon olarak kullanlr. Al Thtre de lEst Parisiendedir, ardndan yapm, 1976 Avignon Festivalinin Papalar Saray avlusundaki sahnesine tanr.

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

149

ayn candan
Ulusoyun meslek yaamndaki tek Shakespeare sahnelemesi ayn zamanda sahne zerindeki ilk baarszldr. 1977 yaznda Anjoudaki enlik iin sahnelenen Macbethe saygn Fransz ozan Vercorsun kusursuz Franszca eviri ve uyarlamasna karn bir dizi bahtszlk elik eder. Ar akrobata hareket yznden baz oyuncular sakatlanr, kt hava koullar yznden oyun ak havada oynanmak yerine kilise iine tanr, burada da akustik ve oyuncularn bozuk aksanlarndan Franszcalar anlalmaz. Metin Denizin tasarlad hareketli dekor fazlasyla istenmedik grlt yaratr. Sonuta metni her eyden stn tutan Fransz festival seyircisi fke belirtileri gstermeye balar. Bununla birlikte Macbeth ilk oynantan sonra o yaz pek ok enlik dolar ve son olarak Martinikte Fort-de France festivaline katlr. Buraya gelindiinde sorunlarn ou giderilmitir, oyun beenilir.

1978 ilkbaharnda Gelecekten Destanlar Fort-de France festivaline katlmak zere yeniden sahnelenir. Bu kez metin daha zenginletirilmitir. Ritsos ve Nerudadan iirler eklenmitir.

Patronu Gmmek, Dairo Fonun sokak tiyatrosu iin kaleme ald bir oyundur. 1979da Thtre de Libert oyunu ilkin d semtlerden birinde, Villejuifte sahneler, ardndan Parisin orta yerinde, Forum Les Halles deki oyun alannda oynar. Yapm ayn yerde byk maazas olan FNAC desteklemitir. Rol datmnda halk tiyatrosu trnn yetenekli oyuncular vardr. Marc Dudicourt, Rosine Rochette yapma byk poplerlik kazandrr. Ancak al gecesine konuk olan Dario Fo rejiyi fazla abartl ve grotesk bulur.

Benerci Kendini Neden ldrd Nazm Hikmetin 1932de yazd uzun bir epik siirdir. Hintli Marksist bir iinin ihanet sonucu tutuklu geirdii uzun yllar sonunda dar ktnda kendini yorgun bir devrimci olarak bulmasnn yksdr. Ynetmen bu uzun iir anlatsn hi glk ekmeden sahnelemitir. Anlatnn duraanln amak zere svireli heykeltra Henri Presset sayesinde iki byk dner tekerlek ile bir yrme

150

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

mehmet ulusoy tiyatrosunun geneline bak

eridinden oluan devingen bir sahne kurmutur. erit zerinde anlatc (Hikmet) durur ya da yrr. Byk tekerlek tarihsel art alan eylemlerini sergilerken kk tekerlek zerinde ufak lekte insanca olaylar oynanr. Oyun, Karmelitler Manastr avlusunda oynanr ve 1980 Avignon enliinin en byk olayna dnr. Sa basn bile oyunu vmekten kendini alamaz (Le Figaro, 22.07.10980).

1981de

Mehmet

Ulusoy

Rabelaisnin

fantastik

anlats

Pantagrueli sahneye koyarak bir ilk genlik hayalini gerekletirir. Geri oyun devler dnyasnda srekli deiim iinde geliir ama ynetmen bu d dnyasn gndelik yaamla sk ba iinde grr. Tasarmc Michel Launay sahne ortasnda duran dev bir metal yap kurar. Oyuncular bunun zerinde oynarken trmanr, srar ve tepeden aa bakar. Ancak oyunun sresi uzundur. ounluk okul rencilerinin oluturduu seyircinin ilgisini yitirmemek iin Ulusoy bu uzun anlatnn aksiyonunu glkle buuk saate snrlayabilmitir.

1982/83de Thtre de Libert Gogolden l Canlar sahneler. Bu, ksa sren bir yapm olacaktr. Sacede 45 temsil srer ve ynetmen olarak Ulusoyun en nemli ilerinden saylmaz. Bununla birlikte yapm bir yanyla ok ilgi eker. Burada sahne tasarmn eitli biimlere girebilen saydam bir malzeme ile yaratan nl ek tasarmc Josef Svoboda ile birlikte alm olmas en byk kazanmdr. Oyun, Parisin d semtlerinden Saint Denis kltr merkezinde oynanr.

1983/84te Kafkas Tebeir Dairesini sahneye koyarken stanbulda bir sre geiren Ulusoyun bundan sonraki projesi, dnyaca tannm baka bir anlatnn srad sahne yorumu olacaktr. Hemingwayin htiyar Adam ve Denizini 1984/85te Martinikte sahneler. Djamila Salah sadece oyun kiisi evresinde gelien bir sahne uyarlamas yapmtr. Bunlar, anlatc, yal balk ve gen bir olandr. Sahne tasarm dev bir balk kldr, ama bu ayn zamanda balknn teknesi gibi grnr. Fransada oyun Thtre de Lierrede oynanr, daha sonra 1986 stanbul Tiyatro festivali konuu olur. Ynetmen asndan bu

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

151

ayn candan
yapm, byk apl yapmlardan az sayda oyunculu kk lek sahnelemelere bir geii belirler.

Aeschylosun Prometheusu da benzer biimde 1986 sonbaharnda Thtre dAthenenin kk sahnesinde drt oyunculu bir rol datmyla sahnelenir. Oyuncular bir rolden tekine koro ile Prometheus arasnda gei iindedir. Sahne elli kiilik bir salonun orasnda yer alr, Bu, oyun baladnda kprtlar ieren bir tmsekten ibarettir, iinden yava yava tanrlarn tutsa insan ekilleri belirir. Iklar tasarmn yerini almtr, oyunculuk ise giderek ritel eyleme dnr. Prometheus daha sonralar Belikada Lovainde daha geni bir alanda oynanr.

Birka ay sonra Mehmet Ulusoy, Strehlerin ynetimindeki Avrupa Tiyatrosu projesi kapasamnda Petit Odeon tiyatrosunda Nazm Hikmetin gsterimsel zellikler tayan epik yapt Memleketimden nsan Manzaralarn sahneye koyar. Yapm farkl kltrler arasnda iletiimi ilerletmek amac tayan Birlemi Milletler katksyla gerekleir. Hikmetin iirini Franszcaya eviren Mnevver Andatr, sahne uyarlamasn, aksiyonu iki oyun kiisi evreside younlatran Djamila Salah gerekletirmitir. Dekor, Michel Launay tarafndan bir rmcek a eretilemesi zerinden uygulanmtr. Manzarann eitli oyun kiileri drt aktr tarafndan canlandrlr. Bunlar Daniel Martin, Emiliano Suarez, Robert Ohniguian ve Ayla Algandr. Ali Dede Altunta hem saz alar hem de Hseyin olur.

1987 Sevdal Bulutun Martinikte yeniden sahnelendii yldr.

Ulusoy uzun sredir Martinikte kendisine destek veren ayn zamanda dostu olan Aime Cesairein bir yaptn yorumlamak istediinde ilkin Discours sur le Colonialisme (Smrgecilik zerine Sylem) baln tayan denemeler zerinde alr. Ancak yazar bu projeyi onaylamaz. Sonu olarak 1988de Une Saison au Congo (Kongoda bir Mevsim)i almaya balar. Cesaire bu oyunu 1965te Afrikal nder Lumumbann 1961de katledilii

152

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

mehmet ulusoy tiyatrosunun geneline bak

zerine kaleme almtr. Ulusoy oyunu herhangi bir Afrika kynde kyllerin sz konusu ihanet olaynn yldnmn anmak zere toplanmalar ve oyun iinde oyun oynamalar biiminde ele alr. Martinikte festival srasnda oynandktan sonra Kongoda bir Mevsim baz rol datm deiiklikleriyle 1989da Pariste, Thtre National de la Collinede oynanr.

Basndan hayranlk dolu tepkiler alr.

Ayn yl, 1989da Ulusoy Paris konservatuarnda bir atlye almas yrtmek zere arlr. kinci snf rencileriyle Kulis balkl bir kolaj oyun yaratrlar. Cami, Valentin, Brecht, Ghelderode, Sophokles, Ritsos ve Pinterin metinlerinden yararlanrlar.

Bir sonraki proje Belikada Lovain-la-Neuve Atlye tiyatrosunda ve birka ay sonra, 1991 ilkbaharnda Pariste Thtre National de la Collinede sunulacak olan Yaar Kemalin Ortadirek romanndan bir uyarlamadr. Michel Launayin dekor ve kostmlerine, yal Elif rolnde Evelyne striann ve Ayla Algan, Ayberk lok, Pierre Puyun vg alan oyunculuklarna karn yapm baarszdr. Franszca eviriyi Gzin Dino yapmtr, yaznsal danman, tannm tiyatro kuramcs Anne bersfelddir, Mzik ise Kutsi Ergunere aittir. Basn bu iddial yapma geni yer verir, oyunlatrmann neden barsz olduu zerine fikir yrtlr, seyircinin roman nceden iyi bilmesinin ve bir takm beklentilerle oyuna gelmesinin etkisi zerinde durulur.

Ortadirek olumsuzluunun ardndan Thtre de Libert yeniden Sevdal Bulutu sahneye koyar. Bu yapmla nce stanbulda, sonra Pariste Dostlar tiyatrosunun onuncu yl kutlanr. Paris yapm Maison des Cultures du Monde sahnesinde oynanr ve Thtre de Libertnin kuruluunda scak bir destekleyici olup da o gnlerde dnyadan ayrlm olan tiyatro adam Denis Babletye adanmtr.

1995 ubatnda Ulusoy Martinikin nde gelen edebiyats

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

153

ayn candan
Aime Csairein metinleri zerine kurulu ikinci bir oyun sahneler. Discours sur le Colonialisme (1950) (Smrgecilik zerine Sylem) ile Cahiers du Retour la Patrie (1939) (Eve Dnn Not Defterleri) zerinde alarak yaratt oyun Ekvatorun p Cambaz baln tar. lk temsil 1995 Ocak-ubatta Parisin d semtlerinden Lierrede gerekleir. Pariste scak bir kabul grmesinin stnden ayn yln Temmuzunda Antillere tanr. Yapmn dramaturgu Romain Pianadr. Yaznsal danman olarak Philippe vernel ile birlikte alr. Yedi oyuncunun smrge halkn oynad ve bir koro bann bir vurmal alg ritminde hareket ettii bir uyarlama yaratrlar. Tolo Koukoui koro ba rolndedir, Mzii yapan Akino Dolodur. Tasarmc Michel Launay, metnin helezoni yapsndan esinlenerek sahne ortasna byk devingen bir helezon yerletirmitir.

Aimee Cesaire metinleri ile Ulusoy 1990lar ortasnda Fransadaki son baarlarn yaar. Bu tarihten sonra yapmlarn yava yava kendi lkesine doru ynlendirecektir. 1995in sonlarna doru yeni bir oyun almasna giriir. Richard Soudee ile Georges Pouquet Paulo Coelhonun ok satan roman Simyacy oyunlatrm, Mevlanadan baz metinler de kullanmlardr. Oyun Martinikte alr, ama Fransada oynanmas iin maddi koullar bulunamaz. Bir sonraki durak stanbuldur. 1996nn ilk aylarnda Simyac bir Dostlar Tiyatrosu yapm olarak Trk seyirciyle buluur. Yapm ayn yl stanbul Tiyatro fesivaline katlr. Martinik yapmnda iki oyuncuyla ba rol yorumlayan Genco Erkaln bu kez sahneyi paylat iki gen oyuncu, Tlay imenser ve Emre Knay bu yapmla adeta kariyer sramas gerekletirir. Sahne tasarm tannm dekoratr Duygu Saroluna, mzik ise Mevlevi besteci Kutsi Ergunere aittir. Oyun o kadar baarl olur ki bir sonraki oyun yl da oynanr.

1997de Thtre de Libert, varln Paris dnda Argenteuilde Kpek Balklar nsan Olsayd ile srdrr.

Simyac ile birlikte Mehmet Ulusoy bir zamanlar youn ibirlii iinde olduu oyuncusu, dramaturgu ve dostu Richard Soudee

154

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

mehmet ulusoy tiyatrosunun geneline bak

ile yeniden bulumutur. te yandan stanbul Dostlar Tiyatrosu ve bu topluluun bandaki Genco Erkal ile giderek daha sk olarak almaktadr. Fransz oyuncu Pierre Puyn da katlmasyla Trkiye ile Fransa arasnda kpr kuracak yeni bir proje balatrlar ve Hitit frtna tanrs Tarhundadan esinlenerek adna Tarhunda Tiyatrosu derler. lk oyunlar, Genco Erkaln dram ve iir sanatnn eitli ustalarndan derledii kadn blmlerinden bir kolaj metin olan imdeki lktr. Sophokles, Brecht, Anouilh, Hikmet, Merime, Fo, Anne Frank ve Zlata Filpovii bir araya getirir ve ilk oynand 1996 sonbaharndan sonra ba rol oyuncusunun parlamasna yol aar. Bu rol, gemiin tm kadn arketipleri zerine d kuran gnmzn bir kadndr. imdeki lk 1997de nce Pariste sonra da Kasm aynda Marsilyada Toursky Tiyatrosunda oynanr.

Oyunu Richard Soudee Fransz seyirci iin yeniden uyarlar. Kadn kahraman bu kez Florence Hebbelynck yorumlar, Pierre Puy tm erkek rollerini oynar. Kutsi Erguner mzii, Michel Launay sahne yasarmn yapar.

1998de Mehmet Ulusoy stanbul ehir Tiyatrosu ile alr, Moilerein Kibarlk Budalasndan uyarlanm bir metni sahneler. Haldun Tanerin dahice bir tasarsn kullanan dramaturg Turgay Nar olaylar Ahmet Vefik paa ile onun Ermeni ve Trk oyunculardan oluan topluluu ortamna yerletirmitir. Bylece oyun ok kalabalk bir kadro, mzisyenler ve dekor ile oynanr. Tm glklere karn 1999 Maysnda yapm Marsilyaya yolcu olur ve orada Thtre Toursky seyircisi nnde cokuyla karlanan bir temsil verir.

Tarhunda Tiyatrosunun nc yapm Makedonyal oyun yazar Jordan Plevnesten R.R.R.dir. (Robespierrein, Revolsyonun R ve bakaldr anlamna gelen Revolteun Rsi)

Bu, Tarhunda, stanbul ehir Tiyatrosu, skp Uluslar Tiyatrosunun Trke Topluluu ve Marsilyann Toursky Tiyatrosu or-

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

155

ayn candan
tak yapmdr. Oyun Makedonyada sava srasnda prova edilir, orada 1999 yaznda uluslararas enlikte oynanr, sonra ayn yln sonbaharnda Marsilyaya gider.

2000de Mehmet Ulusoy Fransadaki son byk sahne olayn sahneler. Bu, 1997de lm olan nl mizah Roland Toporun grotesk metin ve desenlerinden yola kan Richard Soudeenin yaratt Topor-Partydir. Oyun Parisin ufak bir sahnesinde, Thtre Essaionda kiilik bir rol datmyla oynanr. Sahne tasarm krk dkk bir pianodur. Ayn zamanda klar da yapan Yves Collet tarafndan tasarlanmtr. Pariste baar elde ettikten sonra 2000 Avignon yaz festivalinin off yapmlar arasnda yer alr. Ayn yln sonlarna doru Marsilyada turneye gider.

2000 yaznda Ulusoy stanbul ehir Tiyatrosunda Bchnerin nemli yapt Woyzeck zerinde almaya balamtr. Baka yaptlarnda olduu gibi bu durumda da eldeki ksa, tamamlanmam metinle yetinmeyip yazarn baka oyunlarndan blmler ve Hessenli Ky Habercisi bildirisini ekleyerek oyunu canl renkler, mzik ve bol aksiyonlu bir panayr tiyatrosuna dntrr. Edebi danman, yazmalar zerinden de olsa, eski dostu Philippe verneldir. Oyunun reji kavram trajik sirk olarak adlandrlr. Oyun 2000-2001 boyunca oynanr.

2002de stanbul Devlet Tiyatrosunda Benerci Kendini Neden ldrd Michel Launayin 1980deki sahne tasarmyla ve ayn dramaturjiyle sahnelenir. 2000 stanbul Tiyatro festivalinde oynanmay srdrr. 2005te Pariste bir ilkbahar turnesi gerekletirerek Topor-Party ile birlikte Cartoucheriede oynanr. ToporParty de 2003ten o yana Antalya Devlet Tiyatrosunda bu kez olduka geni bir kadroyla oynanmaktadr. Mehmet Ulusoy bu iki oyunla gittii Paris turnesinde adeta genliinin ve gzel gnlerinin Parisiyle vedalayor gibidir.

Ynettii son oyun, John Whitingin eytanlardr. Ankara Devlet Tiyatrosu yapm olarak 2003-2004te gerekleir. Oyunun

156

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

mehmet ulusoy tiyatrosunun geneline bak

kadrosu ok kalabalk, sahne tasarm olduka gtr, kent dndaki rfan ahinba sahnesinden baka bir yere tanmasna elvermez. Bu gibi nedenlerle ancak ksa bir sre repertuarda kalr.

Mehmet Ulusoy yakaland akcier kanserinden 2005 Hazirannda yaamn yitirdiinde stanbul Devlet Tiyatrosunda Erasmus; Delilie vg projesi zerinde alyordu. Sonras iin de pek ok tasars vard. rnein tek kiilik bir Kral Lear sahnelemesi dnyordu.**
* A. Candan, Mehmet Ulusoy ile video grme, Paris, Mays 2005

Ulusoyun sahne yaptn bugnn bak asndan deerlendirdiimizde onu Denis Babletnin 1984 yaklamndaki gibi Avrupa tiyatrosunun belli bir reji gelenei iine yerletirebiliyoruz. Reji yntemlerinin halk tiyatrosu anlaynda, Meyerhold, Brecht, Strehler gibi ustalar izgisinde yer aldn gryoruz. Yazl metne zgrce yaklam, seyirlik oyunlardan dn alnm esnek rol-oyun kiisi ilikisi, grotesk ieren mizah anlay ve en nemlisi halk tiyatrosu trlerine zg snrsz oyun cokusu, Ulusoyun tm yaptn belirleyen zelliklerdir. Bir Avrupa bakentini fethedercesine giritii iir dolu, enlikli yapmlarnda Avrupallara Nazm Hikmet, Aziz Nesin, Ataol Behramolu, Abidin Dino gibi zgn air ve yazarlar, Kuzgun Acar, Metin Deniz gibi grsel yaratclar tantmtr. Ayn zamanda kendini evinde hissettii Martinik kltrnden oyun motieri, ozan ve oyuncularla da yaratsn zenginletirmi, talyan, Kolombiyal, Trk ve Slav oyuncular ve oyun ierikleriyle daha sonralar bir akma dnecek olan ok kltrl tiyatro anlaynn erken dnem uygulaycs olarak ortaya kmtr.

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523

157

158

Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 29:2010/1 ISSN: 1300-1523