Web Programc›l›¤›

<<
JSP ile çerez ve
oturum
uygulamalar›
JSP uygulamalar›n›zda ziyaretçinizin durum bilgisini korumak
için çerez ve oturumlardan faydalanabilirsiniz.

S
unucu-tarafl› uygulamalarda ziyaretçinin durum bilgisini ko-
rumak önemlidir. Bu sayede bir ziyaretçiyi di¤erinden ay›ra-
bilmek, daha önce ziyarette bulunup bulunmad›¤›n› denetle-
mek, flifre ile girdi¤i bir sayfadan sonra ayn› oturumda di¤erlerine
de sorunsuzca girebilmesini sa¤lamak ya da flifresini hat›rlamak
mümkün oluyor. Tüm sunucu-tarafl› teknolojilerde oldu¤u gibi
JSP’de de bu ifllevi yerine getirmek için cookie (çerez) ve session’lar-
dan (oturum) faydalan›l›r.
Web’de en s›k kullan›lan protokol olan HTTP’nin, ziyaretçilerin
sayfalararas› seyahatinde durum bilgisinin kayd›n› tutan bir ifllevi
bulunmamaktad›r. Ziyaretçi sunucudan bir istekte bulunur, sunucu
istenen sayfay› gönderir ve ba¤lant› kapan›r. Bir baflka ziyaretçi bir
baflka istekte bulunur, sunucu ona da istedi¤i sayfay› gönderir, bu
ifllem böylece devam eder. Sunucu aç›s›ndan bir ziyaretçinin bir di-
¤erinden fark› yoktur. Bu durumda önceden sayfam›z› ziyaret etmifl
bir müflterinin ziyaretini tekrarlamas› an›nda bunun tan›nmas›n› ve
alg›lanmas›n› sa¤layacak durum bilgileri için baz› ek mekanizmalar›
uygulamalar›m›zda oluflturmam›z gerekir. Bu
tür mekanizmalar›n oluflturulmas›nda kulla-
n›lan en temel unsurlar cookie’ler, session’lar-
d›r.
r›na s›¤d›r›labilecek içerik ne olabilir?” derseniz: Web uygulamalar›-
n›z›n ziyaretçileri tan›yabilmelerini sa¤layabilecek birkaç ufak ama
önemli bilgi; ziyaretçinin ad›, flifresi, web sitenizi kaç›nc› defa ziya-
ret etti¤inin bilgisi ya da daha önceden sitenizle ilgili tercihleri gibi.
Böylece web uygulamalar› daha önce kendisini ziyaret etmifl olan
bir müflteri ya da ziyaretçiyi tan›y›p, onunla ilgili bilgileri ve tercihle-
ri kullan›c›n›n bilgisayar›ndaki cookie sayesinde hat›rlayabilmekte-
dir.
Cookie: Web’de durum bilgisini koruyabilmek amac›yla web uygu-
lamalar› taraf›ndan ziyaretçi bilgisayar›nda oluflturulan küçük me-
tin dosyalar›d›r.
Cookie’lerden faydalan›rken izlenen prosedür flu flekildedir. Bir
ziyaretçi bir web sitesine ilk olarak geldi¤inde web uygulamas› ziya-
retçinin bilgisayar›na kendisi taraf›ndan oluflturulmufl bir cookie
olup olmad›¤›na bakar. E¤er yoksa ziyaretçiden elde edece¤i bilgiler
›fl›¤›nda yeni bir cookie oluflturur. Ziyaretçi siteden ayr›ld›¤›nda bile
oluflturulan bu cookie bilgisayar›nda sakl› tutulur. Ziyaretçinin ayn›

Cookie’ler (Çerezler)
Web uygulamalar›n›n ziyaretçi bilgisayarlar›
üzerinde hiçbir tasarruflar› yoktur. Yani web
üzerinde çal›flan hiçbir uygulama (buna app-
let’ler de dahil) bilgisayar›n›z›n içindeki bilgi-
leri ve dosyalar› okuyamaz, silemez ya da ye-
nilerini kaydedemez. Bu web ile ilgili protokol-
lerde oluflturulmufl bir güvenlik önlemidir. Bu
duruma bir tek cookie’ler istisna teflkil ederler.
Cookie’ler web uygulamalar› taraf›ndan ziya-
retçi bilgisayar›nda oluflturulan küçük metin
dosyalar›d›rlar. Cookie’lerin oluflturulma ifl-
lemleri ziyaretçi aç›s›ndan perde arkas›nda
gerçekleflen bir olayd›r ve bundan genellikle
kullan›c›lar haberdar olmazlar. Cookie’lerin zi-
yaretçinin güvenli¤ini tehdit etmemeleri aç›-
s›ndan büyüklükleri bir kaç byte’la s›n›rland›-
r›lm›flt›r. “Peki bu kadar küçük metin dosyala-
Bilgisayardaki Cookie dosyalar›
✂

140• CHIP Workshop >>

 >> Web Programc›l›¤›

siteye gerçeklefltirece¤i daha sonraki ziyaretlerde ise uygulama da-

ha önceden oluflturulmufl olan cookie’den hemen ziyaretçiyi alg›la- Cookie isim = new Cookie("Ad","Hakan");
yarak ona ait bilgi ve tercihleri uygulamaya yans›t›r. //isim.setMaxAge(6000);
response.addCookie(isim);
Cookie terimi nereden geliyor?
Türkçemizde kelime karfl›l›¤› “kurabiye” ya da “çerez” olan “co- Cookie soyisim = new Cookie("Soyad","Pek");
okie”ler ilk olarak Netscape firmas› taraf›ndan ortaya at›ld›. Netsca- soyisim.setMaxAge(6000);
pe için ilk cookie spesifikasyonunu oluflturan Lou Montulli, cookie te- response.addCookie(soyisim);
riminin nereden geldi¤ini flöyle aç›kl›yor: “Cookie terimi Bilgisayar bi-
limi çevrelerinde bir arac› unsur taraf›ndan korunan ve kullan›c›ya out.println("Cookie oluflturuldu.<br>");
fleffaf olmayan bilgi parçalar›n› tan›mlamakta kullan›l›r. Bu anlamda out.println("Cookie'nizi okumak için
bu tan›mlama bu küçük dosyalar›n kullan›m amac›na çok uyuyor.” ‚<a href='cookie_oku.jsp'>buraya</a> t›klay›n.");
Cookie’ler sayesinde ziyaretçinizin login bilgilerini tekrardan sor-
madan hat›rlayabilir, ziyaretçinin sitenize kaç›nc› defa u¤rad›¤›n›n %>
bilgisini kay›tl› tutabilir, web sitenizde (ders gibi) bir dizi bölümleri
s›ras›yla takip ediyorsa en son hangi bölümde kald›¤›n› hat›rlatabilir </body>
ya da sitenizin arka plan rengini daha önce nas›l istediyse ayn› flekil- </html>
de sunabilirsiniz. </html>
Gelelim cookie’lerle ilgili s›n›rlamalara. Cookie’ler sadece kendi-
sini oluflturan web uygulamalar› (daha do¤rusu ayn› alanad› [do-
main] alt›nda yer alan uygulamalar) taraf›ndan okunup silinebilir-
ler. Dolay›s› ile bir web uygulamas› bir baflka uygulama taraf›ndan
oluflturulmufl cookie bilgilerine ulaflamaz. Bunun da bir güvenlik
önlemi oldu¤unu belirtmeye gerek yok san›r›m. Ancak bedava deni-
len yaz›l›mlarla birlikte bilgisayar›n›za isteyerek ya da istemeyerek
yerlefltirdi¤iniz spyware ad› verilen casus yaz›l›mlar›n bilgisayar›n›z-
daki cookie’lere ulaflabileceklerini akl›n›zdan ç›karmay›n.
Her taray›c› cookie’leri desteklemez ve destekleyen taray›c›larda
da bilgisayar›na cookie yaz›lmas›n› istemeyen ya da yaz›lm›fl tüm
cookie’leri silmek isteyen kullan›c›lara bu imkan› tan›yan seçenekler
mevcuttur. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda hayati ifllevlerde sadece co-
okie’lere bel ba¤layan uygulamalar üretmek pek de ak›ll›ca olmaz.
Cookie’leri sadece ek ifllevsellik katan unsurlar olarak ele almak da-
ha ak›lc› bir yaklafl›md›r. Sayfam›z›n ç›kt›s› yukar›daki gibi olacakt›r. Cookie’mizi okumak
Cookie’lerin oluflturulmas› s›ras›nda, oluflturulacak her co- için linkle verilen sayfam›z› birazdan oluflturaca¤›z.
okie’nin ömrünün belirtilmesi gerekir. Ömrü dolan cookie kullan›c›
sisteminden kendili¤inden silinir. Oluflturulma esnas›nda ömrü be-
lirtilmemifl bir cookie ise ziyaretçi taray›c›s› aç›k oldu¤u sürece yaflar
ve taray›c› kapand›¤› anda yok olur.

Bir cookie oluflturma

Cookie’leri farkl› web teknolojileriyle oluflturmak mümkündür. JSP
de bu teknolojilerden bir tanesidir. Daha önceki StudioWeb say›lar›-
m›zda JavaScript ile cookie oluflturmay› görmüfltük hat›rlarsan›z.
Afla¤›da yer alan örnek cookie’lerin JSP ile nas›l oluflturulabilece¤ini
gösterecek. Örne¤imizde ziyaretçi bilgisayar›na cookie yoluyla iki
Oluflturdu¤umuz cookie dosyam›z!
de¤er kaydedece¤iz.

cookie_yaz.jsp ‹flleyece¤imiz her bir de¤er için new anahtar kelimesi ile farkl› bir
<html> cookie nesnesi oluflturduk.
<head>
<title>Cookie yaz</title> Cookie isim = new Cookie("Ad","Hakan");
</head>
Parantezler içinde virgülle ayr›lan iki terimden ilki parametrenin
<body bgcolor="#ffffff"> ismiyken ikincisi ise cookie’de bu parametre alt›nda kaydedilen de-
¤eri belirler.
<h2>Çerez yaz</h2> Bundan sonra cookie’mizin ömrünü belirleyen sat›rlar› girmemiz
gerekir. Bunu setMaxAge() metoduyla gerçeklefltiriyoruz. Parantez-
<% ler içindeki de¤er saniye cinsindendir.

<< CHIP Workshop • 141

 Web Programc›l›¤›
<<
Önce sayfam›z› çal›flt›ral›m ve biraz önce cookie yoluyla iflledi¤i-
isim.setMaxAge(6000); miz bilgilere ulaflal›m.

addCookie() metodu ile oluflturdu¤umuz de¤erleri response nesnesine

aktar›yoruz.

response.addCookie(isim);

Burada cookie’ye kaydedece¤imiz de¤erlerden ilki için bu sat›rlar

yorum tak›s›n›n arkas›na yerlefltiriliyor. Böylece ömrü belirtilen bir
cookie ile belirtilmeyen bir cookie aras›ndaki fark› birazdan daha iyi
gözlemleyebilece¤iz. Ama önce cookie’mizi okuyabilecek bir JSP
sayfas› yapmal›y›z.

Oluflturulmufl bir cookie’yi okuma

Bu sayfam›z biraz önce oluflturdu¤umuz cookie’yi okuyabilecek.
fiimdi taray›c› pencerenizi kapat›n. Ve cookie_oku.jsp sayfan›z›
cookie_oku.jsp tekrar aç›n. Karfl›laflaca¤›n›z manzara muhtemelen afla¤›daki gibi
<html> olacakt›r.
<head>
<title>Cookieler</title>
</head>
<body bgcolor="#ffffff">

<h2>Çerez oku</h2>

<%

Cookie[] cookieler = request.getCookies();

for (int i = 0; i < cookieler.length; i++) {

Cookie cookieAktif = cookieler[i];

String cookieIsmi = cookieAktif.getName();

String cookieDegeri = cookieAktif.getValue(); Bunun anlam› flu: Ömrü belirtilmeyen cookie’lerin ömürleri tara-
y›c› kapand›¤›nda sona erer. Burada ilk cookie de¤iflkenimizin ömrü
if ("Ad".equals(cookieIsmi)){ belirtilmemiflti. Dolay›s›yla oturumla beraber bu de¤er yok oldu. Ge-
out.println(cookieIsmi + " = " + cookieDegeri + lelim okuma iflleminin nas›l gerçekleflti¤ine.
‚"<br>");
} Cookie[] cookieler = request.getCookies();

if ("Soyad".equals(cookieIsmi)){ sat›r› ziyaretçi bilgisayar›nda kay›tl› ve ulafl›labilecek tüm co-

out.println(cookieIsmi + " = " p okie’leri cookieler isimli bir diziye kaydeder. Daha sonra oluflturula-
+ cookieDegeri + cak bir döngü ile dizide yer alan cookie de¤erlerine teker teker ulafl›-
‚"<br>"); yoruz.
}
} for (int i = 0; i < cookieler.length; i++) { }

%> Döngü blo¤umuzdaki

<br><br> Cookie cookieAktif = cookieler[i];

Cookie'yi silmek için <a href="cookie_sil.jsp">buraya</a> t›klay›n›z. sat›r› döngüde o an ulafl›lan cookie için bir nesne oluflturur. S›ra
aktif durumdaki cookie de¤erlerinin uygun metotlarla elde edilme-
</body> sinde.
</html>
String cookieIsmi = cookieAktif.getName();
✂

142• CHIP Workshop >>

 >> Web Programc›l›¤›

String cookieDegeri = cookieAktif.getValue(); ‚tekrar oluflturmak için ");

Daha sonra da iflledi¤imiz parametre isimlerine karfl›l›k gelen de- out.println("<a href='cookie_yaz.jsp'>buraya</a>
¤erleri yazd›rmakta. ‚t›klay›n.");

if ("Ad".equals(cookieIsmi)){ %>
out.println(cookieIsmi + " = " + cookieDegeri + "<br>");
} </body>
</html>
if ("Soyad".equals(cookieIsmi)){
out.println(cookieIsmi + " = " + cookieDegeri + "<br>"); Bir dosyada yer alan cookie de¤erlerini silmek amac›yla aynen co-
} okie yazd›r›rken yapt›¤›m›z gibi her bir de¤er için önce birer nesne
olufltural›m ve parametre de¤erlerini null (hiçlik) de¤eri ile s›f›rlaya-
Oluflturulmufl bir cookie’yi silme l›m.
S›ra geldi oluflturdu¤umuz bir cookie’yi ömrü dolmadan nas›l silece-
¤imize. Taktik basit asl›nda. Yapmam›z gereken cookie’nin ömrünü Cookie cookieSil = new Cookie("Ad", null);
belirleyen setMaxAge() metoduyla 0 de¤erini atamak.
Cookie’nin yeni ömrünü 0 olarak atayal›m
cookie_sil.jsp
<html> cookieSil.setMaxAge(0);
<head>
<title>Cookieler</title> ve addCookie() metoduyla response nesnesine gönderelim.
</head>
response.addCookie(cookieSil);
<body bgcolor="#ffffff">
<h2>Çerez sil </h2> Yukar›daki ifllemlerin yerine getirildi¤i cookie de¤eri yer ald›¤› co-
okie dosyas›ndan silinecektir. Bu ifllemler zincirini bir cookie dosya-
<% s›nda yer alan tüm cookie’ler için gerçeklefltirdi¤inizde ise cookie
dosyas›n›n, bulundu¤u klasör içerisinden yok oldu¤unu gözlemleye-
Cookie cookieSil = new Cookie("Ad", null); ceksiniz. Bu bak›mdan örne¤imizde yer alan
cookieSil.setMaxAge(0);
response.addCookie(cookieSil); //Bu ikinci blok ile birlikte tüm cookie dosyasi silinecek
Cookie cookieSil2 = new Cookie("Soyad", null);
//Bu ikinci blok ile birlikte tüm cookie dosyas› silinecek cookieSil2.setMaxAge(0);
Cookie cookieSil2 = new Cookie("Soyad", null); response.addCookie(cookieSil2);
cookieSil2.setMaxAge(0);
response.addCookie(cookieSil2); bloku ile birlikte dosyam›zdaki ikinci ve son de¤erle birlikte tüm
dosyan›n silindi¤ini görürsünüz.
out.println("Cookie'niz silindi.<br> Cookie'nizi
Session (Oturum)
Oturum bir kullan›c›n›n bir uygulamaya ba¤-
lanmas› ile bafllay›p ayr›lmas›yla sona eren sü-
rece verilen add›r. JSP’de bu süreç session nes-
nesiyle temsil edilir. Session’lar cookie’ler gibi
durum bilgisi kayd›n›n tutulmas›nda kullan›-
lan bir di¤er unsurdur. Session’lar›n temel he-
defi bir oturum süresince belli bir kullan›c›ya
özel bilgilerin uygulama içindeki farkl› sayfa-
larca paylafl›lmas›n› sa¤lamakt›r. Session nes-
nesi o kullan›c›ya ait farkl› bilgileri sunucuda
oluflturur ve bu bilgilerin kayd›n› sunucuda
tutar. Bu bilgileri o kullan›c›yla iliflkilendirmek
için de kullan›c› bilgisayar›na özel bir session
cookie’si oluflturur. Session cookie’si o kullan›-
c›ya ait olmak üzere rastgele üretilmifl bir
kimlik numaras› (SessionID) ihtiva eder. Böy-
lece kullan›c› bir sayfadan bir di¤erine gitti-
¤inde uygulama bu SessionID’den kullan›c›-
n›n bir önceki sayfadaki ile ayn› oldu¤unu an-
Cookie dosyam›z silindi.

<< CHIP Workshop • 143

 Web Programc›l›¤›
<<
lar ve ona ait bilgileri kapsayan de¤iflkenlere ulafl›m sa¤lar.
Session’lar› kullanman›n cookie’lere ba¤›ml› bir yaklafl›m olma-
s›ndan dolay› cookie’ler için geçerli olan tüm k›s›tlamalar session’lar
için de aynen geçerlidir. Ancak session’lar› kullanmak cookie’lere
oranla daha kolay olup session’lar için bir ömür belirtmeniz gerek-
mez.

Oturum açma ve bir session de¤iflkeni oluflturma

Örne¤imizde amac›m›z bir kullan›c› için bir oturum açmak ve oturu-
mu süresince di¤er sayfalardan ulaflabilece¤i bir de¤iflken de¤eri
oluflturmak olacak.

oturum_baslat.jsp
<html>
<head>
<title>Oturum</title> Web uygulamam›z›n en bafl›nda yer alacak olan kodlar›m›z üret-
</head> ti¤i ID numaras› alt›nda bir oturum açm›fl oldu. Oturum için yeni bir
<body bgcolor="#ffffff"> session nesnesi oluflturman›z gerekir.

<h2>Oturum Yönetimi</h2> HttpSession oturumNesne = request.getSession(true);

<%
HttpSession oturumNesne = request.getSession(true);
oturumNesne.putValue("KullaniciAdi", "Kemal");
out.println("<b>" + oturumNesne.getValue("KullaniciAdi")
‚+ "</b> adina <b>");
out.println("ID" + oturumNesne.getId() + "</b>
‚No'lu bir oturum bafllat›lm›flt›r.<br>");
out.println("Oturum ilgileri için
‚<a href='oturum_oku.jsp'>buraya</a> t›klay›n›z");
%>
</body>
</html>
E¤er kullan›c› için önceden aç›lm›fl bir oturum söz konusu de¤ilse
buradaki getSession() metodu null de¤erini getirecektir.
Session nesnemiz di¤er oturum içinde ziyaret edilecek di¤er say-
falardan ulafl›labilecek, kullan›c›ya özgün bir de¤iflken de¤eri ata-
mak için putValue() metodunu kullan›yor. fiimdilik test etmek için
sabit bir de¤er kullanabilirsiniz. De¤iflkenimizin ad› KullaniciAdi, de-
¤eri ise “Kemal” olsun.
oturumNesne.putValue("KullaniciAdi", "Kemal");
Son bölümde JSP sayfam›z tan›mlanm›fl olan de¤iflken de¤erine
ve session numaras›na ulafl›p sayfa içerisinde gösteriyor gerçi ama
önemli olan bu de¤erlere baflka bir sayfadan ulaflabilmek elbette.
Bir sonraki sayfam›z bu sayfada tan›mlanan session de¤iflkenlerine
ulaflacak.

Oturum açma sayfam›z›n ekran ç›kt›s›

144 • CHIP Workshop >>

 >> Web Programc›l›¤›

Session de¤iflkeni okuma out.println("<br>Oturumu sona erdirmek için

Diyelim ki afla¤›da yer verdi¤imiz örnek web uygulamam›zda yer ‚<a href='oturumu_kapat.jsp'>buraya</a> t›klay›n›z");
alan sayfalardan biri. fiimdi amac›m›z ilk sayfada belirlenen de¤iflke- %>
ne ulaflmak olacak.
</body>
oturum_oku.jsp </html>
<%@ page import="java.util.*"%>
fiimdi bir önceki örne¤imiz ile oturumu açt›¤›n›z taray›c› pencere-
<html> si içerisinden bu sayfaya ulafl›n. Baflta bir önceki sayfada atad›¤›m›z
<head> de¤er olmak üzere oturum ile ilgili bilgilere ulafl›yor olacaks›n›z.
<title>Oturum</title> Gördü¤ünüz üzere session de¤iflkenlerini elde etmek cookie de¤er-
</head> lerini elde etmekten daha kolay.
<body bgcolor="#ffffff"> Dilerseniz oturumun aç›ld›¤› an› getCreationTime() metodu ile
oturuma son eriflim an›n› ise getLastAccessedTime() metodu ile elde
<h2>Oturum Yönetimi</h2> edebilirsiniz. Bu arada java.util paketini sayfan›z›n en üstünde ça¤›r-
may› unutmay›n.
<% Oturuma ara verme süresi: E¤er kullan›c› oturum esnas›nda belli bir
HttpSession oturumNesne = request.getSession(); süre için uygulama ile hiç bir iletiflim içine girmez ya da reaksiyon
göstermezse oturum kendili¤inden sona erer. Bu sürenin ola¤an
out.println("<br>Kullanici ismi: " + de¤eri getMaxInactiveInterval() metodu ile elde edebilir ya da set-
‚oturumNesne.getValue("KullaniciAdi")); MaxInactiveInterval() metodu ile yeni bir de¤er atanabilir.

Date olusturulmaTarihi = new ‚Date(oturumNesne.getCreationTime()); Session kapatma

Kullan›c›n›z sitenizden ayr›l›p taray›c› penceresini kapatmas›yla bir-
Date erisimTarihi = new likte oturum sona erecektir. Ancak belirli flartlar alt›nda oturumu
‚Date(oturumNesne.getLastAccessedTime()); kendiniz kapatabilir (Logout) ve session de¤iflkenlerini silebilirsiniz.

out.println("<br>Oturumun aç›ld›¤› tarih: " + oturumu_kapat.jsp

‚olusturulmaTarihi); <html>
<head>
out.println("<br>Oturuma en son ulafl›m tarihi: " <title>Oturum</title>
‚+ erisimTarihi); </head>
<body bgcolor="#ffffff">
out.println("<br>Oturuma maximum ara verebilece¤iniz
‚süre: " + oturumNesne.getMaxInactiveInterval()); <h2>Oturum Yönetimi</h2>

oturumNesne.setMaxInactiveInterval(10); <%
HttpSession oturumNesne = request.getSession();
out.println("<br>Yeni ara verme süresi: " + ‚oturumNesne. p oturumNesne.invalidate();
getMaxInactiveInterval()); out.println("Oturumunuz sona erdi..");

%>

</body>
</html>

Oturumu sona erdirip oluflturulan session

de¤iflkenlerini silmek için invalidate() meto-
dunu ça¤›rman›z yeterli olacakt›r.
Not: Bu ayki atölyemizde kulland›¤›m›z
örneklerin kaynak kodlar›n› CD’deki Stu-
dioWeb+ bölümünde bulabilirsiniz.

StudioWeb+’da bu ay:
JSP sayfalar›nda Türkçe karakterlerin
kullan›lmas›.

Numan Pekgöz
numanp@chip.com.tr
<< CHIP Workshop • 145

Yaz›l›m yükleme ve
güncelleme
Yaz› dizimizin bu üçüncü bölümünde, önce Linux ortam›nda çeflitli yaz›l›m yükleme yöntemleri ve alter-
natiflerini, ard›ndan bu yöntemlerden MandrakeLinux'un da kulland›¤› RPM (RedHat Package Manag-
er) teknolojisini inceleyece¤iz.
L
inux, asl›nda sadece iflletim sisteminin
çekirde¤ini oluflturdu¤u için, Linux da-
¤›t›m› üreticileri, y›llard›r kendi kullan›-
c›lar›n›n ihtiyaçlar›na göre yaz›l›m paketle-
rinin kurulmas›n› sa¤layacak düzenekler
gelifltirmifllerdir ve bunu ço¤unlukla birbir-
lerinden ba¤›ms›z bir flekilde yapm›fllard›r.
Bir “yaz›l›m paketi”, üç ana k›s›mdan
oluflmaktad›r.
1 Yaz›l›m›n kendisi (çal›flabilir ikili (binary)
kodu)
2 Yaz›l›m hakk›nda genel bilgi ve ba¤›ml›-
l›klar (dependency)
3 Yaz›l›m kurulumundan sonra sistemde
yap›lacak de¤ifliklikleri içeren bilgiler.
Bu üç k›s›m, yaz›l›m paketi yöneticisinin
kulland›¤› biçime göre paketlenir, bir algo-
ritma kullan›larak (ZIP vb.) s›k›flt›r›l›r ve tek
bir dosya haline getirilir.
Bir yaz›l›m paketini kurdu¤umuz zaman,
s›ras›yla flu ad›mlardan geçilir:
1 Yaz›l›m›n ismine bak›l›r, e¤er paket sis-
temde hali haz›rda kurulu ise ifllem bu afla-
mada biter, e¤er daha eski bir sürümü var-
Resim 1
✂
sa, kullan›c›dan güncellenmesi istenip is-
tenmedi¤i sorulur.
2 Paketin içindeki -varsa- ba¤›ml›l›k (de-
pendency) listesi kontrol edilir. Bu liste, bu
yaz›l›m paketinin gerek duydu¤u di¤er yaz›-
l›m paketlerinin listesini içermektedir. E¤er
eksik bir paket var ise paket yöneticisine
ba¤l› olarak ya durum kullan›c›ya bildirilir
ve ifllem durdurulur, ya da gerekli ba¤›ml›-
l›klar otomatik olarak bulunarak yüklenir.
3 Arflivin kendisi aç›larak dosyalar sistem-
de gerekli yerlere kopyalan›r.
4 Yaz›l›m kurulumundan sonra sistemde
yap›lacak de¤ifliklikleri içeren bir betik
(script) çal›fl›r.
Bu ifllem tamamland›¤›nda, gerekli di-
zinlere, yaz›l›m›n gerekli bileflenleri yüklen-
mifl olur.
Popüler Paket Yöneticileri
Linux da¤›t›mlar›nda, yaz›l›m yüklemek için
herhangi bir standart, k›s›tlama ya da dü-
zenleme bulunmad›¤›n›, da¤›t›m› haz›rla-
yanlar›n tercih ettikleri birbirinden ba¤›m-
s›z sistemler oldu¤unu belirtmifltik. fiimdi
bunlardan en popüler olan-
lar›na bir göz atal›m:
RPM: RedHat Package Ma-
nager (RedHat Paket Yöne-
ticisi) program›n›n bafl harf-
lerinden oluflmufltur. Red-
Hat taraf›ndan gelifltirilmifl
olsa da, flu an Linux da¤›t›-
Resim 2
Linux
<<
m› dünyas›nda en popüler paket yöneticisi-
dir.
DEB: Debian ve türevi Linux da¤›t›mlar›nda
kullan›lan bir paket yöneticisidir (dpkg).
TGZ: Standart s›k›flt›r›lm›fl bir arfliv dosyas›-
d›r ve ba¤›ml›l›k (dependency) bilgisi içer-
mez. Profesyonel da¤›t›mlarda hala kulla-
n›lmaktad›r.
MandrakeLinux da, birçok di¤er Linux
da¤›t›m› gibi RPM sistemini kullanmaktad›r.
Bunun yan›nda, ba¤›ml›l›klar›n (depen-
dency) otomatik olarak yüklenmesine ola-
nak sa¤layan URPM sistemini de beraberin-
de getirmektedir.
URPM, “RPM Cehennemi” (RPM Hell)
olarak adland›r›lan problemden kurtulma-
m›z› sa¤lar. RPM cehennemi, bir yaz›l›m pa-
ketinin, bir ya da birden fazla yaz›l›m pake-
tine ihtiyaç duymas› (ba¤›ml› olmas›), bu
paketlerin de baflka paketlere ihtiyaç duy-
malar› neticesinde bir yaz›l›m yüklemek için
uzun bir u¤rafl gerektirmesi durumu olarak
nitelendirilebilir. URPM sayesinde, ba¤›ml›-
l›klar (dependency), paket yöneticisi yaz›l›-
m› taraf›ndan otomatik olarak yüklenecek-
tir.
Bilgisayar›m›z› MandrakeLinux ile aça-
rak masaüstümüze eriflti¤imiz andan itiba-
ren (Resim 1) yeni bir paket yüklemek için
haz›r›z demektir. ‹nternetten ya da baflka
bir kaynaktan edindi¤imiz MandrakeLinux
için olan RPM paketini yükledi¤imiz yeri bu-
larak üzerine t›klayarak çal›flt›rmam›z yeter-
li olacakt›r.
Örne¤imizde, (Resim 2) sistemin bize ga-
im-0.81-1.norlug.i586.rpm dosyas›n› yükle-
25• CHIP Workshop >>
 >> Linux
Resim 3
mek isteyip istemedi¤imizi sordu¤unu gö-
rüyoruz. Öncelikle burada bir süre durarak
RPM format›nda isimlendirme standard›n›
inceleyelim.
Herhangi bir RPM dosyas› ile karfl›laflt›¤›-
m›zda, o dosyan›n flu flekilde isimlendirilmifl
oldu¤unu görece¤iz: isim-sürüm-reviz-
yon.mimari.rpm
Burada;
‹sim: Yaz›l›m›n k›sa ya da mümkünse tam
ismini içermektedir. (Örne¤imizde progra-
m›n ismi “gaim”dir.)
Sürüm: Yaz›l›m›n sürümünü göstermekte-
dir. (Örne¤imizde 0.81 olarak görülmekte-
dir.)
Revizyon: Yaz›l›m›n kaç›nc› kere paketlendi-
¤ini göstermektedir. Bazen yaz›l›mlar›n ayn›
sürümleri farkl› flekilde paketlenmekte ya
da baz› paketlenme hatalar› giderilmekte-
dir. Burada sadece say› varsa da¤›t›c›n›n
kendisi, paketleyen kiflinin ismi ya da takma
ad› varsa, üçüncü bir kifli taraf›ndan paket-
leme yap›lm›fl demektir. (Örne¤imizde
“1.norlug” olarak görülmektedir. Bu, bu sü-
rümün “norlug” taraf›ndan yap›lm›fl ilk pa-
ketleme revizyonu demektir.)
Mimari: Yaz›l›m›n hangi mimari için derlen-
di¤ini ve paketlendi¤ini belirtir. (Örne¤imiz-
de i586 olarak gösterilmifltir. Bu, Pentium
ve üstü (veya uyumlu) ifllemci mimarileri
Resim 5
<< CHIP Workshop • 26
Resim 4
için derlendi¤ini göstermektedir.)
Bu bilgiler, yüklemek istedi¤imiz yaz›l›m
paketlerini seçerken bize her zaman laz›m
olaca¤›ndan önemlidir.
Yaz›l›m yükleme ifline geri döndü¤ümüz-
de, bu paketin baz› ba¤›ml›l›klara sahip ol-
du¤unu gözlemlemekteyiz (Resim 3). Mand-
rakeLinux'un URPM sistemi, gerekli olan ba-
¤›ml›l›klar› listeleyerek, toplam boyutunu
da göstererek bizden bu paketleri yüklemek
için onay bekleyecektir. Bu onay› verdi¤i-
mizde, bizden bu paketleri içeren CD’leri
yerlefltirmemizi isteyebilir ya da bu paketle-
ri internet üzerinden yükleyebilir.
E¤er paket yöneticisi, bize paketin imza-
lar›n›n geçersiz oldu¤undan bahsederse
(Resim 4), bu, paketi haz›rlayan kifli ile, bi-
zim ba¤›ml›l›k paketlerimiz aras›nda bir
fark oldu¤unu, iki paketin dijital imzalar›n›n
birbirini tutmad›¤›n› gösterir. Bunun nedeni
basit bir paketleme fark›, onaylanmam›fl bir
kaynaktan al›nan bir paket ya da dijital im-
zalar›n tafl›nmas›nda kullan›lan algoritma-
daki bir problem olabilir. Paketi edindi¤imiz
kayna¤›n güvenilir oldu¤una inan›yorsak,
imzalar geçersiz olsa da paketi yük-
lemeye devam edebiliriz.
Yükledi¤imiz program›, ismini
yazarak ya da menüde gerekli seçe-
ne¤i bularak çal›flt›rabiliriz (Resim
Resim 6
5). Örne¤imizde ele ald›¤›m›z program olan
GAIM (Gnome AOL Instant Messenger) ICQ,
MSN, AIM, Yahoo gibi servislere tek bir
program› kullanarak ba¤lanmam›z› sa¤la-
yan bir “an›nda mesajlaflma” (instant mes-
saging) yaz›l›m›d›r (Resim 6). Yak›n bir za-
manda, Linux ortam›nda e¤lence ve sohbet
servislerini incelerken, GAIM program›na da
detayl› olarak de¤inece¤iz.
Görüldü¤ü gibi, RPM paketlerini kullana-
rak sisteme yeni yaz›l›m yüklemek gayet ko-
lay ve h›zl›, hatta URPM sistemi sayesinde
otomatik.
Yaz›l›m› derleyerek yüklemek
Bir yaz›l›m, programland›ktan sonra derle-
nerek çal›flt›r›labilir hale getirilir. Derlenme-
mifl haline, yaz›l›m hangi dilde yaz›lm›fl ise,
o dilin kaynak kodu ad› verilir. Derlenmifl
programlar ise, her ne dilde yaz›lm›fl olursa
olsun afla¤› yukar› ayn› özellikleri tafl›rlar.
Linux, do¤as› gere¤i GNU felsefesini de-
vam ettiren aç›k kaynak kodlu bir yaz›l›m ol-
du¤undan dolay›, onun için gelifltirilen yaz›-
l›mlar›n da ço¤u aç›k kaynak koda sahiptir.

Resim 7
Bu yaz›l›mlar›n kaynak kodu gizli de¤ildir ve
herkes taraf›ndan görülebilir, de¤ifltirilebilir
ve uyarlanabilir.
Aç›k kaynak kodlu yaz›l›mlar, genellikle
gelifltiriciler taraf›ndan sürekli (çok aktif ya-
z›l›mlar günde birkaç kere olmak üzere)
güncellenmektedir. Bu yüzden, birçok aç›k
kaynak kodlu yaz›l›m gelifltiricisi, haz›r der-
lenmifl paketler sunmamakta, ya da sun-
duklar› paketler güncel olmamaktad›r. Bu
durumlarda yaz›l›m›, derleyerek yüklemek
gerekebilir.
Ayn› fley, yaz›l›m›n üzerinde de¤ifliklik
yapmak istendi¤inde de geçerlidir. Aç›k kay-
nak kodlu yaz›l›mlar›n kaynak kodlar› üze-
rinde (programc›l›k bilgimiz dahilinde) iste-
di¤imiz de¤iflikli¤i yaparak kendimize uyar-
layabiliriz. Bunun için de, program› kaynak
kodunu derleyerek yüklemek gerekecektir.
Kaynak kodu derleyerek bilgisayar›n an-
layaca¤›, çal›flt›r›labilir (executable) hale dö-
nüfltüren yaz›l›mlara derleyici denir. Kurulu-
mumuzda (yaz› dizimizin ilk bölümünde)
Resim 9
✂
Resim 8
derleyici ve yaz›l›m gelifltirme araçlar›n›
kurdu¤umuz için, yaz›l›mlar› kaynak kodla-
r›n› derleyerek yükleyebilece¤iz.
Örnek olarak yine bir mesajlaflma prog-
ram› olan KMess'i ele alal›m. KMess, KDE
masaüstü ortam› için bir “MSN Messenger”
program›d›r. http://kmess.sourceforge.net
adresinden flu anki sürümü olan KMess
1.3'ü bilgisayar›m›za indirerek iflleme baflla-
yabiliriz.
Daha önce de yapt›¤›m›z gibi, dosyam›z›
bafllang›ç (masaüstümüzdeki “ev” fleklinde-
ki Bafllang›ç simgesine t›klanarak ulafl›labi-
lir) dizinimizdeki Documents (Belgeler) dizi-
nine yüklüyoruz (Resim 7). Dizindeki kmess-
1.3.tar.gz dosyas›na sa¤ fare tuflu ile t›kla-
yarak menüye ulafl›yoruz ve oradan Eylem-
lerk›sm›ndan Buraya Aç seçene¤ini seçiyo-
ruz (Resim 8). Böylece, arflivin bulundu¤u
yerde kmess-1.3 ad› alt›nda bir dizin (klasör)
olufluyor. Bu yeni aç›lan dizine sa¤ fare tuflu
ile t›klayarak Eylemler k›sm›ndan Terminali
Burada Aç seçene¤ini seçti¤imiz zaman (Re-
Resim 10
Linux
<<
sim 9), bir terminal penceresi ile karfl›laflaca-
¤›z. Bu pencerenin siyah görüntüsü ve be-
yaz yaz›lar› ilk bak›flta korkutucu gelse de,
bu bölümümüzde fazla detay›na inmeden
üç (evet üç) basit komutta bir yaz›l›m› derle-
yerek yüklemeyi inceleyece¤iz.
Birçok yaz›l›m, “GNU autoconf” sistemi
ile derlenmeye haz›rland›¤› için, bize fazla
yap›lacak bir fley zaten kalm›yor. Bu nokta-
da, derlemeye bafllamadan önce de¤inilme-
si gereken en önemli olgulardan biri, derle-
me iflleminin h›z›n›n ifllemcinize, belle¤inize
ve yaz›l›m›n büyüklü¤üne ba¤l› olmas›d›r.
Bu ifllem k›sa da uzun da sürebilir. Örne¤i-
mizdeki yaz›l›m, h›zl› bir ifllemcide 5-6 daki-
ka gibi bir sürede derlenmifltir.
Terminal penceresinde:
./configure
yazarak Enter tufluna bast›¤›m›z zaman,
sistemimizde yüklü yaz›l›m bileflenleri tara-
nacak ve derleme ifllemi için gerekli olan or-
27• CHIP Workshop >>
 >> Linux
Resim 11
tam›n mevcut olup olmad›¤›na bak›lacakt›r.
Bu ifllem herhangi bir hataya sebep olma-
dan sona erdi ise (Resim 10):
make
yazarak yaz›l›m› derlemeye bafllayabili-
riz. Sorunsuz biten (ama uzun süren) bir
derleme iflleminin ard›ndan, problemsiz bir
biçimde bu noktaya kadar gelmiflsek, prog-
ram› kurmaya haz›r›z demektir. Bir progra-
m› sisteme kurmak için, sistemde yönetici
yetkisine sahip olmam›z gerekmekte oldu-
¤undan, burada MandrakeLinux'u kurarken
belirtti¤imiz “root” flifresini kullanmam›z
gerekiyor.
su -
yaz›p Enter tufluna bast›¤›m›zda, sistem
bize “root” flifresini soracakt›r. Bu flifreyi
yazd›¤›m›zda, kendi kullan›c›m›z› terk ede-
rek sistemde “tam yetkili kullan›c›” olan ro-
ot kullan›c›s›na geçmifl oluyoruz. Bu durum-
dayken:
Resim 13
<< CHIP Workshop • 28
Resim 12
make install
yazarak yaz›l›m›n
kurulumunu tamam-
lam›fl oluyoruz.
exit
yazarak normal kullan›c›m›za döndü¤ü-
müzde yaz›l›m›m›z kurulmufl demektir. Bu
flekilde kurdu¤umuz programlar, KDE me-
nüsüne otomatik olarak eklenmedikleri
için, bu ifllemi bizim yapmam›z gerekmek-
tedir.
KDE menüsüne sa¤ fare tuflu ile t›klayarak
gelen menüde Menü Düzenleyici seçene¤ini
seçti¤imizde, karfl›m›za MandrakeLinux'un
menü editörü olan MenuDrake gelecektir.
Burada, kurdu¤umuz KMess program›n›
menünün neresine eklemek istiyorsak oray›
seçerek ifle bafllayabiliriz (Resim 11) (Inter-
net bafll›¤› alt›nda An›nda Mesajlaflma k›s-
m›, KMess için uygun bir yerdir). Bu ifllemi
tamamlad›ktan sonra sa¤ üstteki art› iflareti
simgesine sahip Uygulama Ekle dü¤mesine
t›klad›¤›m›zda ç›kan diyalog penceresinde
bizden Bafll›k (Menüde ç›kacak isim) ve Ko-
mut (program› çal›flt›rmak için normalde
yazaca¤›m›z komut) istenecektir. Bafll›k k›s-
m›na “Kmess” Komut k›sm›na da “/usr/lo-
cal/kde/bin/kmess” yazd›¤›m›zda (Resim
Resim 14
12), KMess menüye eklenecek ve çal›flt›r›l-
maya haz›r olacakt›r. Hatta daha sonra ‹kon
yazan yere t›klayarak, menüde duracak gü-
zel bir simge de belirleyebiliriz (Resim 13).
Gerekli de¤iflikleri yap›p disket fleklinde-
ki Kaydet tufluna bast›¤›m›zda ise, menü
güncellenecek ve art›k, söz konusu menü-
den (Resim 14) KMess program›n› çal›flt›ra-
bilece¤iz. Yak›n bir zamanda, Linux orta-
m›nda e¤lence ve sohbet servislerini ince-
lerken, KMess program›na da detayl› olarak
de¤inece¤iz.
Bu yaz›m›zda, ilk olarak RPM sistemini
kullanan bir Linux da¤›t›m›nda yaz›l›mlar›n
nas›l yüklendi¤ini, daha sonra da aç›k kay-
nak kodlu bir yaz›l›m›n nas›l derlenerek ku-
rulabildi¤ini, yüzeysel olarak gördük. E¤er
farkl› programlar› çekip, Linux'ta denemek
istiyorsan›z, aç›k kaynak kodlu yaz›l›mlar›
bulabilece¤iniz en büyük iki kaynak site:
http://freshmeat.net
http://sourceforge.net
Bu adreslerde bir çok yaz›l›m›, RPM ya da
kaynak kodu format›nda bilgisayar›m›za çe-
kip yükleyebiliriz.
Yaz› dizimizin bir sonraki bölümünde
ofis programlar›na de¤inece¤iz. Yorum ve
önerileriniz için e-postalar›n›z› bekliyoruz.
Bol Linux'lu günler dileklerimizle.
Do¤aç fienol
dsenol@masterz.com
 3D
<<
3DS Max’te partikül
(parçac›k) sistemleri ile
patlama efekti
Bu ayki yaz›m›zda tüm 3D modelleme ve animasyon yaz›l›mlar›n›n önemli unsurlar›ndan biri olan ve
özellikle film endüstrisinde s›kça kullan›lan partikül (parçac›k) sistemlerine ve patlama efektlerine
de¤inece¤iz.

T
üm 3B modelleme ve animasyon yaz›l›mlar› partikül (parça- Space warp: Partikülleri etkileyen güç alanlar›d›r, örne¤in rüzgar ve
c›k) sistemlerini kendi içerilerine dahil etmifllerdir ve partikül yerçekimi.
sistemleri 3B animasyon için önemli bir kavramd›r. Partikül Emitter: Partikülleri oluflturan kaynakt›r, partiküller emitter’dan 3
sistemlerinin kullan›m alanlar› çok genifltir ve hemen hemen her boyutlu uzaya yay›l›rlar.
yerde kullan›l›r. Özellikle film endüstrisinde ço¤u efektin kökenini Spread: Partiküllerin da¤›lma aç›lar›d›r.
partikül sistemleri oluflturur. Partikül sistemleri özellikle çeflitli do¤a Variation: Parametrenin rastgele de¤iflimidir. Örne¤in farkl› büyük-
olaylar›n› taklit etmek için vazgeçilmezdir. Bununla birlikte her 3B lüklerde veya farkl› h›zlarla ilerleyen parçac›klar istiyorsak variation
yaz›l›m›n partikül sistemi birbirinden farkl›d›r ve çal›flma prensipleri de¤erlerini art›r›r›z.
dahil farkl›l›k gösterir. Hatta partikül sistemleri kendi içerilerinde de Spin Time: Parçac›klar›n kendi eksenlerinde dönüfl zamanlar›d›r.
s›n›flara ayr›l›rlar ve her partikül çeflidi farkl› yerlerde kullan›l›r. Par- Deflector: Partiküllerin ilerleyifllerini etkileyen nesnelerdir, örnek
tikül sistemleri ile neler yapabiliriz? Duman, uçuflan yapraklar, bal›k olarak bir duvar› düflünebiliriz.
sürüleri, patlama efektleri, f›rt›na, göktafllar›, ya¤mur ve kar gibi ço- Bu al›flt›rmam›zda bir nesneyi patlatarak parçalar›na ay›raca¤›z
¤u do¤a olay› partikül sistemleri ile yap›l›r.
Yapaca¤›m›z efekte uygun olan parti-
kül sistemini seçeriz ve gerekli parametre-
lerini ayarlad›ktan sonra animasyonumu-
za dahil ederiz. Hatta partikülleri çeflitli
spacewarp’lara (güç alanlar›na) ba¤laya-
rak davran›fllar›n› etkileyebiliriz, deflec-
tor’larla (yans›t›c›lar) etkileflim içerisine
sokarak birbirleriyle çarp›flmalar›n› veya
sahnemizdeki nesnelerle çarp›flmalar›n›,
sürtünmelerini ve sekmelerini sa¤layabili-
riz. Örne¤in bir nesnenin k›r›l›p parçalara
ayr›ld›¤› bir olay› düflünelim. Parçalar yer-
çekiminin etkisiyle afla¤› do¤ru düflmeye
bafllarlar ve birbirleriyle çarp›flt›klar›nda
sekerler ve yere düfltüklerinde s›çrarlar;
hatta parçalar daha küçük parçalara bile
ayr›l›rlar. Baz› durumlarda ise tam tersi
olarak parçac›klar birbirleriyle tekrar birle-
flirler. Örne¤in sualt›ndaki hava kabarc›k-
lar› belli bir seviyede ve yak›nl›kta birbirle-
riyle birleflerek büyüme e¤ilimi gösterir-
ler. Ayn› durumu s›v›larda da gözlemleriz;
bir flelaleden veya bir hortumdan f›flk›ran
su önce küçük damlalara ayr›l›r, sonra tek-
rar birleflir. fiimdi partiküllerle ilgili bilme-
miz gereken önemli terimleri aç›klayal›m.
3ds max’teki partikül sistemleri “Bliz-
zard, P-array, PCloud, Super spray, Spray
ve Snow” dur.
✂

9• CHIP Workshop >>

 >> 3D

ve çeflitli space warp’larla etkileflime sokarak efektimizi daha ger-
çekçi bir hale getirece¤iz. Bir PArray partikülü, bir Superspray kulla-
naca¤›z, partiküllerin daha do¤ru hareket etmelerini sa¤lamak için
rüzgar ve yerçekimi ile etkileflime sokaca¤›z. Partikülleri dokuland›-
r›p nesnenin içerisine bir patlama dahil edece¤iz ve opacity (say-
daml›k) kanal› ile maskeleme yapaca¤›z.
Ben nesne olarak bir bilardo topunu seçtim. Sizler de bir küreden
bafllayabilir, farkl› dokuland›rma yaparak küreyi bir gezegen veya
dünya haline getirebilirsiniz. Biraz sonra küremizi parçalara ay›rarak
partikül sistemlerini yo¤un olarak kullanaca¤›z.
1 Max’i file-reset ile reset’leyerek bafllayal›m. Sahnemizin ortas›n-
da bir “sphere” olufltural›m. De¤erlerini radius:53 ve segments:64
olarak ayarlayal›m ve x:0 y:0 z:0 noktas›na alal›m. Parçalara ay›raca-
¤›m›z objemizi oluflturmufl olduk. Unutmamam›z gereken önemli
bir nokta, nesnemizin tek parçadan olufluyor olmas›d›r. Çünkü sah-
nede birden çok objeyi parçalamak isteseydik her birine ayr› ayr›
partiküller oluflturmam›z gerekirdi. E¤er sphere’den baflka bir nesne
kullan›yorsan›z bunun gruplu veya çok parçadan oluflan bir nesne
olmamas›na dikkat edin.
2 Partikül sistemleri Modify panelindeki Create sekmesinin alt›n-
da bulunur. Buradan istedi¤imiz partikül tipini seçtikten sonra her-
hangi bir görüfl penceresinde imlecimizi sürükleyerek partikül siste-
mini sahnemize yerlefltiririz. fiimdi PArray partikül tipine t›klad›ktan
sonra, “top” görüfl penceresinde, küremizin hemen sa¤ yan›na imle-
cimizi sürükleyerek PArray partikülünü oluflturuyoruz.
3 PArray partikülü nesnemizden parçac›klar›n yay›lmas›n› sa¤la-
yacak partiküldür. fiimdi PArray parametrelerini ayarlayal›m. PArray
seçili durumdayken Modify paneline geçelim. En üstte yer alan Ob-
ject Based Emitter bölümündeki Pick object’e t›klad›ktan sonra küre-
mizi seçelim. fiimdi sahnemizde “+” flekliyle temsil edilen parçac›k-
lar› görmemiz gerek. Zaman çubu¤unu sa¤a ve sola kayd›rd›¤›m›z-
da parçac›klar›n küreden ç›kt›klar›n› görü-
rüz.
h›zlar›n› %20 oranda de¤iflken k›ld›k. Böylece hareketleri daha da
gerçe¤e yaklaflacak.
6 Particle timing bölümündeki Emit start’› “30”, Emit stop’u da
“45” olarak de¤ifltirelim. Display until de¤erini “200” olarak ayarla-
yal›m. Life de¤erini “200” olarak de¤ifltirelim. Parçac›klar›m›z 30. ka-
rede yay›lmaya bafllayacak ve 45. karede yay›lmalar› duracak. Tam
“200” kare boyunca da görünür olacaklar. Buradaki Variation de¤e-
rini de “12” olarak de¤ifltirelim.
7 Particle Type bölümündeki Standart particle sekmesini kald›ra-
rak Object Fragments sekmesini seçelim. Böylece parçac›klar›m›z kü-
remizin parçalar›yla uyumlu hale gelmifl oldu. Küremiz “Front” gö-
rüfl penceresinde flekil-2’deki gibi görünmeli.
8 Modify panelini biraz daha afla¤› kayd›rarak Object Fragments
Controls bölümünü bulal›m. All faces ayar›n› Number of Chunks;
Thickness de¤erini :”12,63” olarak de¤ifltirelim. Number of Chunks
alt›ndaki Minimum de¤erini “89” olarak ayarlayal›m. Bu ayarlardan
sonra “perspektif” görüfl panelimizde “fiekil-3” tekine benzer bir gö-
rüntümüzün oluflmas› gerekir. Burada parçac›klar›n say›s›n› ve da-
¤›lan parçalar›n kal›nl›klar›n› ayarlam›fl olduk. fiimdi partiküller ger-
çekten küremizin birer parças› gibi görünüyor olmal›.
9 Modify panelini daha da afla¤› kayd›rarak Mat’l Mapping and So-
urce k›sm›na gelelim. Burada parçac›klar›m›z›n dokular›n› küremizle
denkleyece¤iz. Icon sekmesindeki iflareti kald›rarak Picked Emitter’i
iflaretliyoruz ve Get Material From butonuna t›kl›yoruz. fiimdi parça-
c›klar›m›z dokular›n› küremizden alm›fl oldu, böylece parçalar ger-
çekten küremizin bir parças›ym›fl gibi görünecek.
10 Modify Panel’de Rotation and collision bölümündeki Spin time’›
“43” olarak ayarlayal›m. Parçac›klar›m›z art›k havada dönmeye bafl-
layacaklar.

4 PArray’in Modify panelini biraz afla¤›-

ya kayd›rarak Viewport display bölümün-
deki ticks ayar›n› mesh olarak de¤ifltire-
lim. Bu ayar› de¤ifltirerek görüfl pencerele-
rindeki art›lar›n mesh olarak görünmesini
sa¤lad›k. Bu de¤ifliklik parçac›klarda hiçbir
de¤iflikli¤e yol açmaz sadece bizim onlar›
gerçek boyutlar›yla “viewport”larda gör-
memizi sa¤lar. Nesnemizi parçalara ay›ra-
ca¤›m›z için bu önemli, çünkü parçalar›-
m›z›n boyutlar›n› ayarlarken parçac›klar›
birebir boyutlarla görmemiz gerek.

5 fiimdi Modify panelinin biraz daha al-

t›na inerek Particle generation sekmesini
geniflletelim. Bu bölüm partikül sistemi-
mizin en önemli ayarlar›n›n yer ald›¤› bö-
lümdür. Particle Motion bölümündeki Spe-
ed parametresini “3,4” olarak de¤ifltire-
lim. Variation parametresini de “20” ola-
rak ayarlayal›m. Böylece parçac›klar›m›z›n

<< CHIP Workshop • 10


11 Parçalar›m›z küremizden d›flar› do¤ru yay›l›yorlar fakat küremiz
halen oldu¤u yerde duruyor. fiimdi küremize bir bir Visibility track
ekleyece¤iz. Visibility track görünürlük izidir ve bir nesneye eklendi-
¤inde o nesneyi istedi¤imiz karede görünmez k›labiliriz. Biz de ay-
nen böyle yapaca¤›z ve parçac›klar›m›z›n yay›lmaya bafllad›¤› anda
(bunu 30. kare olarak daha önce ayarlam›flt›k) küremizi ortadan
kaybedece¤iz. Küremiz seçiliyken Curve editor’ü açal›m ve Dope she-
et moduna geçelim. Küremizin seçili olmas›na çok dikkat edelim ve
Dope sheet’te Tracks bölümünden Visibility track bölümüne ve Add
menüsüne t›klayal›m. Visibility track “sphere1” in hemen alt›nda ek-
lenmifl olmal›d›r. Dope Sheet’ te Visibility track seçiliyken 29. ve 30.
karelere birer anahtar kare yerlefltirelim. De¤erleri 29. s›ras›yla “1”
ve “0” yapal›m. Dope Sheet’te anahtar kareleri Add keys butonu ile
oluflturuyoruz. fiekil-4.
✂
3D
<<
12 fiimdi parçac›klar›m›z›n hareketle-
rine çeflitli Space warp’larla müdahale
edece¤iz. Sahnemize “front” pencere-
sinde bir tane “wind” space warp’› ek-
leyelim. Wind’in konumunu küremizi
karfl›dan görecek flekilde birazda sa¤a
do¤ru ayarlayal›m. Parametrelerini
strength:0,1 turbulence: 0,134 olarak
de¤ifltirelim. Bind to space warp arac›-
na t›klayarak PArray’i, wind’e ba¤la-
yal›m. Böylece parçac›klar›m›z› wind
ile etkileflime sokarak arkaya do¤ru
savrulmalar›n› sa¤lad›k, turbulance ile
hareketlerini da¤›tarak parçac›klara
daha gerçekçi bir hareket vermifl ol-
duk Bu ad›mdan sonra isterseniz sah-
neye bir de gravity space warp’› ekle-
yerek bu ad›mdaki ayn› ifllemlerle
parçac›klara yerçekimi de verebilirsi-
niz. E¤er gravity eklerseniz ayarlar›n›
yapmay› unutmay›n, aksi takdirde
parçac›klar yere do¤ru h›zla ve aniden
ilerlemeye bafllarlar ve hareket ger-
çekçili¤ini yitirmifl olur.
13 PArray’a sa¤ t›klayarak Properties bölümünü açal›m ve buradan
Motion blur’u (hareket bulan›kl›¤›) Image olarak ayarlayal›m ve 1,9
de¤erini girelim. Böylece render ald›¤›m›zda parçalar hareket halin-
deyken bulan›k görünmeye bafllayacaklar.
14 fiimdi 0. karede sahnemizde “front” görüfl penceresinde bir pla-
ne olufltural›m. Parametrelerini L:194 W:264 olarak ayarlayal›m ve
x:0 y:0 z:0 konumuna alal›m. Sa¤ t›klayarak Properties bölümünü
açal›m. Receive shadows ve Cast shadows iflaretlerini kald›ral›m. Ma-
terial editor’› açal›m. Herhangi bir slotu seçerek Diffuse kanal›na Bit-
map atayal›m. Bitmap olarak 3dsmax klasörünün içerisinde Tutori-
als\space\Hercules.avi’yi seçelim. Malzemeye geri dönerek opacity
bölümünün yan›ndaki kanal kutusuna t›klayarak yine bitmap’i se-
11• CHIP Workshop >>
 >> 3D
çelim ve Hercules.avi’nin bulundu¤u
klasörden HerculesM.avi’yi seçelim. Bu
bir patlama görüntüsüdür ve biz normal
patlama görüntüsünü HerculesM dos-
yas› ile opacity kanal›n› kullanarak mas-
kelemifl olduk. Render ald›¤›m›zda art›k
sadece patlama görünecek. fiimdide
malzememizin Self illumination bölü-
münü color olarak ayarlayal›m ve RGB
de¤erlerini s›ras›yla 0,35,124 olarak
ayarlayal›m. Patlamam›z›n rengini de-
¤ifltirmifl olduk.
15 Diffuse kanal›n›n yan›ndaki küçük
<< CHIP Workshop • 12
kutucu¤a t›klayarak Bitmap’in ayarlar›-
na girelim. Time bölümünü genifllete-
lim ve Start bölümünü “24” End conditi-
on’u hold olarak ayarlayal›m. Ayn› ifl-
lemleri opacity kanal›nda kulland›¤›m›z
HerculesM.avi’nin parametrelerinde de
yapal›m ve de¤erlerin birbirleriyle ayn›
olmas›na dikkat edelim. fiimdi bu doku-
yu az önce oluflturmufl oldu¤umuz Pla-
ne’e uygulayal›m.
16 Sahnemizin tam ortas›nda bir Super
spray partikülü olufltural›m. Parametre-
lerini ayarlayal›m. “1.Spread:158,
2.Spread:86”, “wievport display:
mesh”, “use rate:18”, “speed:5,6”
,“variation:50”, “emit start:28”, ”
emit stop:40”, “life:50”, “size:6,316”,
”variation:50”, “standart partic-
les:”sphere”.
17 Material editor’de yeni bir slotta
diffuse de¤erleri s›ras›yla RGB:150,
194,204 olan bir material olufltural›m.
Self illumination de¤erini “75” olarak
ayarlayal›m ve superspray’e atayal›m.
18 SuperSpray’e de sa¤ t›klayarak
Properties bölümüne girelim ve Moti-
on blur’u “image” olarak ayarlayal›m
de¤erini “2” olarak ayarlayal›m. OK’e
t›klayal›m.
19 Sizler de ayarlar› de¤ifltirerek farkl›
sonuçlar elde edebilirsiniz, farkl› parti-
kül sistemlerini deneyebilirsiniz. Her-
kese iyi çal›flmalar..
Nebi YIKARO⁄LU
nykaroglu@chip.com.tr