00034715121

'^5;

fif]

HA AYVERDI

ile

-^^'

rra
elciili/i
^FL

CEMALNUR SARGUT
derleyen:

SADIK YALSIZUANLAR

Digitized by the Internet Archive

in

2009

with funding from

Hill

University of North Carolina at Chapel

http://www.archive.org/details/smihaayverdiilOOsarg

Smiha Ayverdi

ile

SIRRA YOLCULUK
Cemalnur S ar gut

Derleyen:

SADIK YALSIZUANLAR

DNIVfiRSlTY IIRRARY UNlVliRSn Y OK NORIII CAROI.INA

ATCHAPia ML.

it llrs l(*fH

Nefes Yaynlan

SmihaAyverdi
Cemlnur Sargut
Derleyen:

ile

SIRRA YOLCULUK

Sadk

Yals^uanlar

ISBN: 978-605-5902-06-3
Kitap yayn no:
1

2009, stanbul

Editr: Ne^e Ta^

Kedaksiyon: Cangf^el Zlfkar

Kapak tasarm: Hmanur Bal Mizanpaj: Sanem mrl Kapak & i bask: Pasifik Ofset.
Cilt: Pasifik Ofset

Nefes Yaynlan;

Badat Cad. G^lSk. BilkanApt

A Blok no:1 1/2 Selamieme, istanbul

Tel: (216)

359 1020- 359 1021 Fax:(216)359 4092

NDEKLER
TAKDM
ESERLER Roman:
Hil<ye:
j

vi vi vi

Mensur
Htrat:
Kltr,

iir:

vi

vi

medeniyet ve

tarih:

vii

Biyografi:

vii
vii vii

Otobiyografi:

Seyahat:
Portre:

vii
vii vii
viii viii

Deneme:
Makale:

Mektup:

Sadk Yalszuanlar
KADIN BR RESM

ocukluum br Gld

12

SMHA AYVERD,

HOCASININ MNSI

NNDE YOK OLAN BR NEY GBYD... 22

.

Hey Koca SmIha, KItaplarinla Derghimi YenIden Atin

50

SMHA ANNENN

ESERLERNDE YAZDII HER CMLE, KENAN RF'NN

MNSINDAN BRER RNEKTR

69

SMiHA Ayverd, Hem ok

yi

Br Mevln Hem De ok

Iy

Br
78

bn'l-ArabYorumcusudur

SMHA Anne,
Profesrdr

Ken'an Rfnverstesnden Doktorali

Br
91

Onun in

FtIh'In

stanbul'u

FethI,

TevhdIn Fethdr
EN AZ

105

DOST'N NGLZCE'YE EVRLMESYLE

Kii

BENM TANIDIIM

BE ALTI
114

MSLMAN Oldu

ok KULLANDIIMIZ Ak Keumesn Hi TANIMADIIMIZI Yusufcuk'tan

RENYORUZ

148
GAYRETLERYLE BALAMITIR

EB- ARUS TRENLER, SMHA ANNENN

160

u DNYA Ah u Dnya...

l-Yi

Kemetullah Aki le Dolup Tamanin,

Onun n lmenn, lmsz NeOlurBrBleblse

Hayatin Ta

Kends Olduunu Br

Blse,

168
VARDIR

SMHA AYVERD'DE DERN BR TRH UURU VE SEVGS

Halk re

180

Br yneym. Herkes Bakar Br An Grr, Her Ne Grr KEND YZN, Ger YAH, Ger Yaman Grr

206
218
222

SMHA Anne Hayret nsaniydi

Gnl ANNESNN Nur'u Cemalnur Hoca
Evlad

222

Acs

227

HAKKINDA YAZILANLAR

229
teki

Yusufuk

Aynann

Yanma Srayan

Bir

D Yazs
229

Enis Batur

Smiha Ayverdi'nin stanbul'u

Selim leri

232

Sami ha Ayverdi
Mustafa zelik

237

RFN GELENEK ERSNDE

Yusufcuk'ta

SMHA AYVERD
249

Geen Baz Tasavvuf? Mazmun Ve Temalar zerine

Sadk Yalszuanlar
ESERLERNDEN Semeler
Dost

271
271

Turunlar
Yusufuk

276
281
295

Hanc Bekt-

Vel

307

Semiha Ceml Hanm 310 Onnc Asr Anadolu'sunda Tasavvuf ve Hazret-i Mevln ..312 Ftih'in Ve Fethin Gayesi 319 Dede Efendi 327 slm Birlii 330

slm Mucizesi Endls'te slm San'at Ve Tem Haytmz

334

336 337 339

DZN

Smiha Anne
'tiandr bu gnlm, j misafirhane.

Derd konuklar, derman konuklar, hayl konuklar, melal

konuklar;
hi

mmkn konuklar, muhal kma\ ordan, kma!(^ ordan.

dkk.
.

konuklar. Hele hasret,

Handr bu gnlm, ykk

Fakir konuklar,

^ngin

konuklar,

lim

konuklar,

chil

konuklar; gelen konuklar, geen konuklar. Hele bir hana

vardr, hi kma^ ordan,

kma^ ordan.

"
. .

Smiha Ayverdi,

Hanc

Sadk Yalszuanlar

Takdim
Elinizdeki
kitap,

bir

modern zamanlar
ilikin

bilgesinin

hayat,

irfan

dnyas ve tefekkr yolculuuna

oluuyor.

yaplm

konumalardan

Ayn

bilgelik

yolunun
de bu

yolcularndan

Cemalnur

Sargut'la

gerekletirdiimiz sylei bo}anca,

hem

bir

dneme tanklk etmi

bulunuyoruz

hem

dnem

iinde bilgelik

gmzn
dile

parlak

yldzlarndan

birinin,

Smiha Ayverdi'nin o

gelmez engin

dnyasndan birka resmi

yanstm

oluyoruz.
Rif hazretlerinin irfan,

Smiha Ayverdi, mridi ve hocas Kenan

ahlk ve edebinden nasiplenmi bahtiyar bir insan.

Roman,
gezi,

hikye,

mensre, deneme, aratrma-inceleme, gnce, htra,

trlerinde
eserler

mektup

vermi

bir

yazar.

lkesinin

ve

dnyann

sorunlarna ilikin
arayan bir aydn.
iinden

dnen ve doru sorular soran, onlara cevap slm ahlkn, verdii o muazzam kavgann
sessiz

geerken,

sedasz

biimde

yaayan

bir

dervi.

Trke'nin zenginliini modern zamanlarda

karlat

tehditlere

kar

gl biimde ortaya koyan bir edebiyat. Hz. Meryem'in, Hz.

Rbia'nn, Hz.

Fatma'nn

izinde,

onlarn ahlakyla ahlklanm

bir

stanbul hanmefendisi. Balkanlar, Anadolu mayasyla

gnl
erlerinden

mayalam

Gl Baha'ya yakan

bir

torun.

Cumhuriyet

modernlemesinin nmze getirdii

bir

krizleri

isabede belirleyebilen

ve zmler retme konusunda tkenmez bir enerjiyle abalayan

dva insan. Bir tevazu ant. Bir sadelik aheseri. Bir

inci.

Ayverdi'nin bize

brakt

irfn

mirasn ayrntlarna henz tam

sde ve nadide

anlamyla vkf deiliz. O'nun,

olarak bilmiyoruz.

ileli,

yaamn

tam

Bu

syleiyi,

O'nun engin dnyasn

biraz olsun yeni kuaklara

aktarabilmek iin gerekletirdik.

Cemalnur

Sargut, her

zamanki inceliiyle kabul

ettiler

ve Smiha

Anne

kitab bylece ortaya kt.

Smiha AN-verdi e SIRRA

YOLCULUK

Kaynaklardan ve tanklardan rendiimize gre, Smiha Ayverdi,

1905 \ilinda stanbul'da Meliha
Bey'in

Hanm

ve Miralay smail

Hakk

kz
verdi.

olarak dnyaya gelmitir.

aile

oullar olan

kzlarna

"eli

ak,

Ekrem Hakk adnda bir de cmert" anlamna gelen ''Smiha"

adn

Smiha Ayverdi'nin ocukluu

Efendi'nin

klar ehzdeba

semtindeki evlerinde ve annesinin

Nazr brahim
giderek balad.

amcas olan dnemin Maliye konanda, yazlar ise ambca'daki

kklerinde ge. Eitimine

be yanda

iken mahalle mektebine

Daha sonra Sleymniye ns Numune Mektebi'ne devam etti ve 1921 \ilinda mezun oldu. Sonraki eitimi hussdir. yi derecede Franszca bilen ve keman alabilen Ayverdi'nin bir kz
ve
iki

torunu vardr.
ilk

Smiha Ayverdi
olan A}^^erdi,
trih

kitabn 1938 yhnda

ve hikye yazarak

yazar.

Krktan

fazla eseri

roman

balad

edeb hayana

ve sosyal

ierikli biyografi,

htra, mektup, makale trnde

devam eder. Edebiyat aratrmaclarna gre, bir yazarn onun hayatnn yansmasdr. Smiha Ayverdi'nin de eserleri eserlerinde, kaynam yazarn hayatndan alan ana konu vardr:
eserlerle
""Tasavvufa tarih juuru

ve medeniyet injs, htanhuir

Merutiyet'ten balayarak

Smiha Ayverdi,
son yllarnda

Osmanl

Devleti'nin

yaam;

Balkan Savalar, L Dnya Sava, Kurtulu

iln gibi tarihimizin ok nemli olaylarna
tarih

Sava, Cumhuriyetin
olan Yahya

gen yalarnda tamklk etmi;

ve medeniyet konularm

ada
Trk

Keml
o

Beyatb,

Ahmet Hamdi Tanpnar, Nihad Sami

gndemine

Banarb

gibi,

da

eserlerinin

tamtr.

edebiyatnda birok yazarn anlatt stanbul, eserlerinin iinde o

kadar nemli bir yer tutar
ki

bu, ona "stanbul yazar" olma

sfatn

kazandrr. Ancak

A^-verdi'nin devrindeki dier yazarlardan ayrlan

ok nemli

bir taraf vardr.

da zellikle

ilk

sekiz

kitabmn ana
Edebiyat
neler
ve

konusu
olarak

olan,

dier kitaplarnda da dnya gr ve hayat alglay

ortaya

kan tasavvuf dncesidir.

bir

1940'larda

lemi dergisinde kendisiyle yaplan

okujorsunu^" sorusuna:
fey.
.

rportajda
ve

"imdi

"Yine Mesnevi...

Dvn-

Kebr...

her

" diye

cevap

verir.

Yani Smiha Ayverdi, Mevln'nn

eserlerini

ok

okumu,

onu.

Hocas Kenan

Bykaksoy'un rehberliinde

Sadk Yalszuanlar

anlamaya ve yorumlamaya abmutr.

tasavvuf dncesi
bir

Bu

nedenle de onun iin

hayat
tezleri

tarz

olmutur.

Hakknda

eitli
dili

doktora ve yksek lisans

yaplan Smiha Ayverdi'nin

ve

slbunun mkemmellii, Trke'nin ve stanbul Trkesi'nin en

gzel
rnekleri

olduu,

edebiyat

tarihi

asndan

da

ortaya

konmutur.

Ak Budur,
l,

Batmayan Gn, nsan ve eytan, Son Menzil, Yaayan

Gidiyorsun?,

Yolcu Nereye

Mabette Bir Gece, Mesihpaa

mam,
Tuna

Rahmet Kaps,
Vah
Tuna,

Ba

Bozumu, Hey Gidi Gnler Hey, Ah

brahim Efendi Kona, stanbul Geceleri, bide ahsiyetler, Dost, Hanc, Edeb ve Manev Dnyas inde Ftih, Boazii'nde Trih, Trk Trihinde Osmanl
Kflcedeki Kk,

Asrlar,
Trkiye,

ki in, Ermeni Meselesi, Misyonerlik Karsnda Marif Davamz ve daha pek ok eser. Bazlar ingilizce,
Azer

Arapa,

Trkesine

tercme

edilen

bu

kitaplar

yazarn

ounluu niversite olumasm salam, bu genler

evresinde
haline gelmitir.
Eserleriyle

rencilerinden, geni bir

dde

zamanla entelektel

bir

zmre

Yldrm

gen kuaklarn yetimesini salad iin ir Niyazi Genosmanolu, yazar u msralarla anlatr:
"Bir anne ki muhterem anneler leminden " Ellijzl nesilleri em^rdi kaleminden

Ayverdi, kltr

hayatmza sadece kitaplaryla deil yaptklaryla da hizmet etmitir. Mevln ve Yunus Emre gibi evrensel nitelikte iki insan, gen nesillerin tanmas ve anlamas yolunda ilk admlar atan
kii o olmutur. Konya'da daha sonra ok hret bulacak olan eb-i

Arus Merasimleri yani Mevln'y

Anma

Trenleri

ilk

defa 1954'te

Smiha
dernek,

Ayverdi'nin
bir

nclnde

balatlmtr.

Yeni

Dou

Cemiyeti isimli
halk

dernein kuruluuna nclk etmitir. Bu

klarna ulaarak derlemeler yapm, kasetier hazrlatm, bylece Yunus Emre'nin iirleri ve ilhileri yaynlanmtr. Ayrca yine bu dernek tarafndan dzenlenen
konferans ve konserlerle Trk edebiyatnn bu b}aik mutasavvnfiri genlere

tantlmtr.

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK*

duyarlldr. semtte aalarn kesilmesini ve dzensiz mar caddenin bir le benzemesini kabul edemeyen yazar, Ftih'te tfaiye Durandan Edirnekap'ya kadar devam eden Fevzipaa Caddesindeki ve yine bugn Ftih' te Koyunbaba Park olarak bilinen alandaki aalar diktirmi, evresindeki genlerle ve esnafla beraber bakmn yaptrmtr.
bir

Onun

baka yn

evresine olan

Yaad

faaliyederi

sebebiyle

Bunlarn

dnda
Trk

A\^erdi, Kubbealo Akademisi Kltr ve Sanat

yesidir.

Vakf'nn kurucu
Enstits,

stanbul Fetih Cemiyeti, Yahya Keml

Kltr

Kadnlar

Dernei

gibi

sivil

toplum
aktif rol

kurulularnn da kuruculuunu yaparak, almalarnda

stienmitir.

Kendisine hizmetieri sebebiyle pek ok dl verilmitir:

Hey adb hatra kitabna Trkiye Yazarlar 'Yln Dil dl"; 1990 senesinde Babakanlk Aile Aratrma Kurumu'nun verdii "stn Hi':met kran Berat"; 1992 \ihnda Trkiye lim ve Sanat Eserleri Sahipler
1988'de
Gidi Gnler
Birlii

Hey

tarafndan

verilen

Birlii tarafndan verilen "stn Hifimet ^^/^" bunlardan bazlardr.

Smiha

Aj'verdi,

1993

yhmn

22 Mart'nda Ftih'te

yaad
"Smiha

evinde

vefat etmitir. Kabri

Merkez Efendi kabristamndadr. Btn hayat

iin

bo}anca vatam ve onun deerleri

bir

anne fedakrh

ile

abtndan
yansmas

evresindeki
"eli

her yatan insan ona

Anne"

demitir ve gerekten
olan bir hayat

ak, cmert" anlamna gelen

adnn

yaamtr.
ver,

"denme^ borcum var bu lem halkna: \^erdike, daha

daha
veri diyorlar.

Sorarsan borcumu bu cihan halkna: Yavuf^u, yahpyi

sevmektir! diyorlar. "1

Smiha Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriyat,

988,

s.

32.

Eserleri

eserleri
Roman:

Ak Budur (1938)
Batmayan

Gn

(1

939)

Ate

Aac (1941)
(1942)
(1

Yaayan l

nsan ve eytan
Son Menz

942)

(1943)

Yolcu Nereye Gidiyorsun (1944)

Mesihpaa
Hikye:

mam (1948)
Gece
(1940)

Mbedde

Bir

Mensur iir:
Yusufuk (1946)

Hanc

(1988)

De Gelen
Htrat:

Ta

(1999)

brahim Efendi
Bir

Kona (1964)
Dnyya
(1977)
(1

Dnydan

Bir

974)

Htiralarla

Babaa

Rahmet

Kaps

(1985)
(1988)

Hey Gidi Gnler Hey

Kplcedeki

Kk (1989)
(1996)

Ah Tuna Vah Tuna

Ne dik Ne Olduk
VI

(1985)

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Ba Bozumu (1987)
Ktibe (2002)

EzeH Dostiar (2003)

ki Aina

(2003)

Kltr, medeniyet ve tarih:

Boazii'nde Tarih
(1

966)

Trk Trihinde Osmanl Asrlar (1975)

Trkiye'nin Ermeni Meselesi (1976)

Trk-Rus Mnsebetieri ve Muharebeleri

Biyografi:

(1

970)

Ken'an

Rif ve Yirminci

Asrn

Inda Mslmanlk (1951)

Edeb ve Mnevi Dnyas iinde Fatih (1953)

Otobiyografi:

Dost (1980)
Seyahat:

Yeryznde Birka
Portre:

Adm (1984)

bide ahsiyetier (1976)

Deneme:
stanbul Geceleri (1952)
KleHkten Efendilie (1978)

Makale:
Mill

Kltr Meseleleri ve Marif Davamz (1976)

(2002)

Ne dik Ne Olduk
Rahmet Kaps

(1985)

Eserleri

Mektup:
Misyonerlik

Karsnda Trkiye

(1969)

Mektuplardan Gelen Ses (1985)

Smiha

Ayverdi'nin

hayatna

ve

tefekkr

dnyasna

ilikin

sorularmz cevaplandrma

ltfunda bulunan

Cemalnur Sargut

hanmefendiye teekkr ve minnet borluyuz. Kendisini toplumun ruhuna hizmete adam bir bilgenin, yeni kuaklarca bihnmesi her
trl

kymetin stndedir.
kusurlar

Kitaptaki

bendenize,

gzellikler,

anlatlan ve

anlatan

zerinden O'na

aittir.

Sadk

Yalszuanlar

'Dostum, inan hana ki sana iimi gstermek istemiyorum.

Eer

bo bulunup h-:^

h^ hu if yapyorsam,
esrar

gene inan

ki,

tek penceresinde ijik olan hir ev gihi,

karanlklarnn
bir

ortasndaki bu tek ijik damlas, gnlm

kjeciini aydnlatr.

atsnn ancak

Eer
bir

gene bo^ bulunup sana hir selm,

bir

s-:^

armaan

gnderiy orsam, hu selmn, bu haberin, suya aksini

brakm
aaan

aacn

hikyesinden hi fark yoktur.

Nasl o

akiste

her i^isi mevcut, fakat ruhu gipse, benim de sana gsterdiim

laf^

ve haberde iimin

ancak bir glgesinden, hir resminden

ha^ka hir /ry yoktur.

A.mm aac,
gr;

glgesini suya

sald

iin

nasl ayplamyorsan,

beni de sana ister isteme':^ iimden haberler verdiim iin ho

knama!"

Smiha Ayverdi, Yusufuk

Canm

Grbz Aabeyim^

Sayenizde cesaret etmi bulunduum bu eseri hazrlarken hissettiim huzur,

mutluluky zevk, edep ve korkudan dolay
size ok mteekkirim. Bu cevaplardan yararlananlarn alaca yolun sevab size aittir.

'

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Kadn

Bir Resim...

Cemalnur Sargut'un Hatralanndan

Nur,

bam

MesnevTmn

zerine edi. Gzyalaryla sarlar tekrar

okudu:

"Artk

Zeyd'i

bulamacsn.
O,

nk
suretten

o,

bu dnydan firar

etmij.

Allah'na vamn^tr
firlatmij,

ruhunun

ayana takl
kurtulup

dnya

arln
lemine

vcuttan,

cismn

ruhanler

ykselmitir.

Senin Zeyd'i bulman jyle dursun,

pmdi bic^t Zeyd

bile

kendi

kendisini bulamayacak bir hal iindedir

lerine

gn doan yldi!^ nasl grnme^

ilh

olursa,

da ruhunun
Bir vcut
bir

yldc^na doan

gnefin

nriyle,

yle grnme-:^ oldu.

iinde, grnme-:(lik derecesine ulafi.

Hak

ile

Hak

olmann ak

derecesi de budur.

Allah nasl grnme^se, dnyda ona varma, onunla

olma, onda olma

snnna

erenler de, yle

grnmeler. Kendi vcutlarn

bile gremeyecek bir hle ulanrlar.

Ban kaldrd. Gnlnn anasn dnd...

"Ben geceyim, gn
ve:(n isterim.

isterim.

Ben

atefim,

kl

isterim.

Ben jrim

Ben

derdliyim,

jifim

ver.

Para

deil

tam

isterim.

Tkenmiim, remi bul Btnlenmi can

isterim.

Dalmm,

topla beni. Pare pare

klma

beni...

Gvdem bacm

nerde bilmem...

Merke^ mihver baj

isterim.

Ecel yakn, destur gerek... Destur deyip yol isterim."

Hanc

kitabnda byle yazyordu gnl

anac

ki o,

Nur'un, hocas,

stad, hmisi, dostu, Efendisi, onu Efendi klan, hereyi... Zira,

Kenan
3

Rif,

erhli Mesiev-i enf] stanbul: Kubbealt Neriyat, 2000,

s.

542.

Smiha

Aj-v'erdi,

Hana, stanbul: Kubbealt Neriy, 1988,

s.

23.

Cemlnur Sargut

Kendisi de hocas Ken'an

Rif'yi

anlatrken bunlar sylemiti.

Nur'la bir olup, ondan kitabn okuyan, mutsuz,

mark,

terbiyesiz

kz,
Elli

mutlu, edepli klan gnl

anac byle demiti.

ksur sene geriye dnd...

katl evine doru...

Orada domutu, hayatnn en nemli Gnl anacn ve ruhunu douranlar hatrlamt. Dusyla doduu sevgili Nazh annesi, Ftih'teki evin ansyla birlikteydi. Nur kck kalbin ne byk sevgiler tayabileceini dnd. Eh, yere ge smayan Allah- Azm'-

htralar

oradayd.

"m'minin gnlne

sdm"

demiyor mu? st kadar

ev, alt
alt

kat

babasnn muayenehanesi
geldiini hissetmeye

olan yerde

Gnl annesinin

kapya

ve hi

baladnda yandayd. Koup kapy aar armazd. imdi hayretteyim, dedii bu hadisenin defalarca

yaandn hatrbyordu.
Neden
sadece bu
iki

kadn hayatnn merkezindeydi? Kimdi bu

bir

iki

kadn; o zamanlar hi dnmedi. Ayrca

de resim vard.

Grnte resimdi, ama yayordu. Canhyd ve Nur ona "Amnm" derken bulmutu kendini. "Ammm"; mnsnn aman dileyenin idi. yardmcs olduunu rendii bu kelime, onun cenneti,

sna

Sonradan

O'na mnn, mndaki yardmcy

sz, hibir hitap bylesine hakikat

reten

Gnl

Anacndan
alad. Hibir

o resme yle seslendiini duyduunda, Nur

alad

olamazd.

'I^nden, g(nden, sknden, cnden Allah ayrmasn.

bildiren,

ona gtren, perdeyi kaldrp onu gsteren...

Ey Hakk ' Hakk'n var

olduunu,
grlen

varln Hak olduunu,

bildireni

grnenin gsteren, gsterenin

olduunu

Bu

dnyada, o dnyda, Allah senden ayrmasn.

'
.

Hayatnn bu gzelini, yaamt. Dnya gzeli,

onlara olan sevgisinin hakikatini ailesiyle

Allah

sevgilisi

anacn

dnd.

Samih Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriyu, 1988,

s.

47.

'

'

Smiha Aj^erdi e SIRRA

YOLCULUK

kadn,

bir resim.

biri

te seyretmenin ne

demek olduunu

yanda

iatrlad,

Nur alyordu.

"Gnlme: Ala... diyorum, ala...

Ama

kimseler grmesin.

Zra

g^a abuk

hasede urar.

Ala... ala ki temi^ensin hu yrek... Yoksa,

kurumu

emelerin

yala, sprntlk

olur.

Gnl

Anac
iin:

da

alam

demek, onu hi alarken grmemiti.

Belki sadece bir damla, diye

dnd. Ya

resim, resim ne

demiti

alayanlar

"Alamakla

tayy edersin

men^l-i maksdunu,

G^apndan

abdest al da g^le gr mabudunu.

eyle,

Benliin dvasn terk

gafletten ekil,

Apk
Seneler sonra

olKen'dn, dilersen grmee

maukunu.

annesinin

mn peinde olan gazeteci arkada ve dostu. Gnl kurduu dernekte abrken, ona sorular sorduunda bu
yle
anlatacakti,

kadn

belki

de

onlardaki

kendisini

hatrlayacakt.

Gnl
en
iyi

annesi: yazar, mutasavvf,

stanbul harumefendisi, Trke'yi

mrit, ana, efendi;
iki

konuan

ve yazan,

tarihi, alperen,

Kadir aras Kadir'i

yaam,
Nur

rencilerine de Kadir'in

mnsn

retmi
mns,
sabrettii

bir sultan.
iiyle

sonra da kmil insamn yaantsyla Kadir'in

Mirac'n hakikati olduunu rendiinde ve her

skntnn

sonunda Gnl anneciinin yardmyla

yetierin

mnsn
gzlerinin

kendi kk gnlyle idrak ettiinde ve

onun gzel

arkasnda

mnm bulduunda

defalarca

hamd etme

zevkini yaayacakt.

Samih Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbeal Neriyat, 1988, s. 75. Ken'an Rif, lhiyt- Kenan, Yayna Hazrlayanlar: Yusuf mrl, Diner Dalkl, stanbul, 1988, s. 79.
^'

Cemlnur Sargut

ocuunun lmn dnd. mnnn

ryasnda yle grmt.

glyd

bebek,

)aizden de "Glm" adyla

domutu.

Ama Nur ayldnda

korkarak karnnda

tad,

stne titredii

bebei yannda bulamam. Bebek baka bir hastaneye kaldrlm ve ne olaca belli deildi. Nur bugne kadar hi ac ekmemiim, diye dnmt. Hibiri ac deilmi. yle ya, insanlarn ac ve

sknu

zannettikleri

eyler,

sonradan glp getiimiz

htralar

oluverirler.

te

hastane odasnda tek

heybetli

bana dnrken
zarif,

girmiti ieriye

Gnl

Anac,
hibirini

ama mtevaz,

edepli

ve

k.

Bunlarn

grmemiti Nur. Sadece

"cennet geldi

odama" de^rmt.
hareket ettiinden

Gnl

Anac

Ammm'n

zaman deyiini yaar

her
ve

Amnm'n
gibiydi:

sesiyle

nsanlar hatlarnda
i':(draplanna

sevaplarnda onlarla bir olarak, aclarna ve

ve

itirak

ederek

beraberce

gs

gererek

sevini-:^

Doumlaryla oalp,

lmleriyle eksilecek

kadar onlardan

olunu-:^

Bir insan olarak hepimi^n va^esi

ve insanca bir gayeye evirmektir.

becerin yf(iin

mterek sammi
vardrfakat

Bunun da

birok yollan

en kestirme

yol,

ak

ve

iman yoludur.

A^k

ve

imann

temeli

Hak'la halk'

birlemek,

Hakk'

halktan

grmek, halk

Hak

diye sevmektir.

Nur ocuunu,

evini,

eini, hepsini

unutmutu o

anda, cenneti
"

yayordu. Gnl annesi ismi sevmiti "Glm, ne g^el isim. ryasn anlatt, o bebei mm vermiti ona, onun glyd.
Sonradan Hz. Muhammed'in
bahesinin o olduunu,

Nur

akm

}ireinde hissettiinde gl

Amnmn

da o baheyi iimizde oluturan

olduunu
Gnl

anlayacakt.

Anac
"Cennet neresi?

knca.
eline

istemediinden Hanc'y

Nur almt.

gece

skntlarna

dnmek

dediler.

Senin olduun yerdir.

dedim.

'

"

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Cehennem

neresi? dediler. Senin

olmadn
yok
ki...

yerdir...

diyecektim,

ama

diyemedim. Senin

olmadn
.

yer

Ah,

vallah da yok, billh

da yok Allahm.

Utanp

ban nne ediini hatrlad.

biri

Dncelerinden uzaklati,
dnd.

te seyretmek iin

kadna

geri

Gnl annesi

iin

dostunun sorusuyla

ba baayd yeniden.
Arnavut
bir

"ocukluum erke Habe^,

iinde geti.

Zenci,

vatanda

evresi

atm^n
Trk

altnda bu ayn
olan

rk

ve

corafyadan gelmi

kimselerin hepsini

anam haham gibi soydajim zannederdim.

Zira byklerimizin de onlara karp muamelesinde

en

ayrl

m edecek

kk

bir eser

bulunmad"

derken

hem

soyundaki Trkln nemini

hem

de

ailesi

iinde

tevhid etmenin zevkini

yaam

bir insan

olduunu anlayordu

kendi hayatnda.

Nur hayandaki kadnn da

tevhidi

yaadklarn grm ve
iin;

hayranlkla izlemiti. Belki resim onlara yle seslendii

"heni sevdiini^ iddia ediyorsunuz^

Ama beni sevmek,

".

sevdiim

herzeyi

sevmek demektir, benimse sevmediim hibir ^eyyok

Evet, resim hakikatti. Zira hakikat sevmeyi bilmek deil miydi?

ansbym,

diye

dnd
ki,

Nur. Hibir sorum cevapsz kalmad.

teslim

Ama

ne kadar breyim

bu cevaplarn hangisine tam

olduumu

hi bilmiyorum. Halbuki gnl

telini titreten sultanlardan biri olan

bn-i Arabi Fusus 'l-Hikem'de, Hz. brahim'in Kabe'de

makammn

olmasnn sebebini Allah'a sorgusuz sualsiz teslimiyetine balamyor mu? O zaman onun gnl ls de Kabe'de makam sahibi, diye dnd Nur. Sevinle "eh, daha lmedim beni de dem ederler in^aallah, dedi. Kulluunu, hiliini hissetmenin zevkine dalmken karsnda gazeteci dostu renmek isteiyle belki de bildiini teyit iin

Smiha Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbeak Neriy, 1988,

s.

31.

Cemlnur Sargut

bekliyordu.

Bu

defa kulluuyla
(genilik,

halinden

basta

genilemi sanki kabz (sknt, darlk) ferahlk) dnmesine mutiu. Gnl

Anacna dnd.
yana kadar olan her eyi hatrbyordu Gnl Anac. -drt yandan itibaren babasnn evinde tertipledii
Evet,

birbuuk

selmhk sohbederine katlr. Burada o devrin byk zevatnn

konumalarn
ilerde

dinleyerek byr.

Bu

sohbetler

onun renmeye

olan tabiatn besler ve kuvvetli hafzasna yerleerek eserlerine

makeme

tekil eder, diye anlatt.

Yine kendi
hatrlyorum'' ^^^

yana dnd, "bense hep kadn ve bir resmi dnd ve ''Gnl annem benim iin de renmi daha
ne

dorusu

hatrlam

mutlu

bana" dedi

iinden.

Bir

an

Gnl

Anacnn Bey kzn

babasyla olan

ilikisini

dnp

utand.

sma Hakk

martan
iin,

bir

babaym. Benimki

de yleydi.
bir

Canm

babam, onun

on sene sonra gelmi mucize

evlttm ben.

Ama Gnl Anac odasna kapanp "Allah'm beni bu pmanklktan koru" derken, ben bu marmamn zevkiyle kendimi dnyann merkezi sayyordum, diye dnd Nur. Bu kk merkez, kadn ve bir resmin nnde, dairedeki bir nokta olmamn zevkini
yaayarak, hiliini renmiti. naallah, diye heveslendi.

Sonra

retmenlik

yapt

dnemleri

hatrlad

ve

ailelerince
ilelerle

martlan ocuklarn AUah tarafndan ne

imtihan edileceklerini, bu ebeveynler
prensler gibi
diye

kadar byk
evltlarn,

bilseler,

Budist

skntya dnmekten kendini alamad. Zira n ncs olan anac bunu ona retmeye ve yaatmaya ok almt.
Nur, Gnl
syleyerek

tahamml edebilecek ekilde terbiye ederlerdi,

evdeki

Anacnn be yanda
gazeteci

mahalle mektebine

baladm
dedi
biraz

dostuna

geri

dnd.

"Tabii"

bbrlenerek
"Altn

"o bir cevherdi"

v^ resim bu konuda yle demez mi?

midir'?

bir

mden deil

Yeraltndan

kt
iin

vakitte de

bunun

altn olduunda piphe yoktur. Fakat toprakla

iindeki

kanpk

bir altndr,

l^msut^

maddeleri

karmak

potaya

koyuyor,

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

ayklyorsun.

Ancak bu muameleden sonradr ki

darphneye yollayp

damga

vuruyor, sikke haline koyuyorsun.

Kef^d, bir prlanta, yakut,

^mrt

iin

de bu budur.

Fakat

mesel bir

akl

tam yontsan, potada

kaynatsan mcevheryapabilir misina

Ne

trl muameleye mrut^ braksan,

tayine

tatr.

(...)

Gryorsun ya...
temif^lenmesi

Aslnda mcevher
maddeleri

olan nesnelerin
iin

bile,

ilerindeki

gereken
(...)

atmak

trl

ilelere
'*

tbi

tutulmalar,

l^msuf(Ja(lalklardan kurtulmalan

iindir.

ok kr ki o olduunu retti,

dost bize bu
diye

acnn
etti

nemini ve

cellin

ikram

devam

Nur. Hatt cellim cemlime

giden nurdur, demedi mi?

Nur

resmini,

Ammn

dnd,

yine

sorulardan

uzaklat,

yanda Maltepe'deki yazlk evlerinde grd bir ryada resim konumutu. Kzm amcas [Kenan Rif'nin olu] onu elinden tutup resmin nne gtrmt. mn, sevgilisi tam
drtbuuk
hissettii gibiydi. Sevgili

ona eildi ve
o saniye
sadece

elini

ptrd.
diye

sevincini hissetti; belki de

domuum,

Nur o andaki dnd. Ama

ve

zamanlar

anslydm,

yayordum

yaayarak

"Canm Kf^m amcam!" diye dnd. Amnnn biricik olu.. Allah velsi.. Naz ehli.. Yaradann makbul olan sevgili... Ei enderi bulunmayan sesiyle, mn gnllere nakeden sultan... Dnyada olduu srece sevgisini
etrafna saarken ekindiren; merhametini heybetinde gizleyen dost!

reniyordum, dedi kendi kendine.

-Bana

"seni

ok seviyorum, ama mekrimden emn

olma!" deyii hl kulaklarmda. Babaannesi Hatice Cenan

Sultanla

byrken

yaad

ba-:^

htralar

bana

ya^drmlard. Kck

bana

koyduunda,

kulan gece beraberyatt ninesinin mbarek ban iinden "L ilahe

titreyerek

illallah" sesini

duyduunu

anlatmt.

Sonra tekrar resme dnd.

Ken'an

Rif, Sohbetler, cilt 2,

stanbul: Hlbe

Basm ve

Yaynevi, 1992,

s.

383.

Cemlnur Sargut

mn,

sonradan tek

ak

olacakt, birok sevginin tek hakikisi;

gibiydi.

nk o vard ama yoktu, vefbyd ve ney

"Onda bildiim
sylemedi,

Rabbimmi"

dedi,

ama

gazeteci

dostuna

bunlar

dncelerinden uzaklap konuya dnd.

Smiha anne, ok
iinden, her

iyi

Franszca biliyordu, diye devam

etti.

Ama

eyi biliyordu, diye dnrken gazeteci edeple

- "evlenip

ayrldm

bir ocuu

olduunu

biliyoru^ " dedi.

-'E^'^/" dedi

Nur.

Evdeki annesi Gnl

anacn

"Krk

sene

ayn mn yastna

ba
iiy.

koyduum, ayn rahmet kapsndan

beslendiim, t^enginliim, gnl ejim"

anlatrd. Sonradan bu kap kapanm ama Smiha anne ayn kapy kitaplaryla, yaantsyla, kiisel irdyla rencilerine amt.

Gazeteci
-"nasl intisap etmi^?" 6iy t steledi.

Nur, Hanci'd^k
her

dizeleri tekrarlad.

O, bu kadar

biliyordu,

bu kadar

eye

yeterdi.

Seni l sananlar

var.

l m? Tvbeler tvbesi.
Dirilerden hi kimse, ju

kadna

s^geiremedi ama, o dik

kafal inad, bir tek iaretinle

altndayatan,
Biliyordu,

elpene emrindedir, ey

toprak

ey ebed

hay olan.

nk kendisi de dik kafalyd ve kimseye hrmet etmeye

gene hatralarna dnd, glmsedi.
bir

niyeti yoktu;

imdi

kendini,

nne

gelmi

rencisi

gibi

dardan

msamahayla

seyrediyordu.

Gnl
srunu

Anac o hlini kitabnda yle tarif etmiti:

vakitsizi alsa,

israfil

b- hayat yol bulup yoluma

.

aksa.

mrler, mrme asrlar katsa.

dirilir

u lm gnl
s.

mi dersin?

Smiha Ayverdi, Hanc,

istanbul:

Kubbealt Neriyat, 1988,

24.

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Ama dirilmiti ite, dipdiriydi akla ve

Tekrar soruya dnd:
-

hilikle diriydi.

"Hayat Ken 'an

Kift

ile

tannmasyla

halar", dedi.

Daha nceki dnem

Gnl

sanki

bu

tanma iin hazrlk dnemidir.

Anac ise hocasn yle anlatmt:

Vatan
ve

iman klmn
her

iki j( gibi hirletirmi bir aile evld

ve

olmakla beraber, dnya grc

insanlk anlayp yolunda atmaya

altm
duygu
ve

adm

hocam Ken'an Rifye borluyum. Bir manev

ve birlik

murakabe, dern muhasebe

grcnden uzaklatka, ulv

yapc
iin

dncelenni kaybeden cemiyet ve milletlerin, y:(lerinin

glmesi

^ahs ihtiras ve menfaat jibesiyle kirlenmemi rehber

otoritelere

muhta bulunduklarna inanyorum.

bir i^gi ekerek,

Hayatma
hrs

yeknunu g^en geirdiim

t^aman,

kendi kendinin emri olduu gibi etrafndakileri de hayvani

ve irkinliklerden

ve nefsn

^d

ederek, hrriyete kavuturma cihad iinde

bulunan

bir

ulunun met^ olmaktan

baka

knm olmadn

gerekten gryorum.

Gazeteci dostu steledi:

-Ken'an Rif
ile

tantt
Nur:

devrede evresinde kimler bulunuyordu?

irfn,

Yol

arkadalar kimlerdi? Onlarn

bir atmosferdir o?

insan nitelikleri nelerdir, nasl

"Allah Allah, " dedi. "Ben onlarn derinliini idrk

gibi hissetti kendini.

edebilir

miyim?"
bir

Sahabe devrinde

Hz. Hatice grevini yapan

alemiyle

ana Cenan Sultan, korumac, akll,

mn

madde arasnda
iin

berzah yaayan ve yaatan, yle ya kmil insan

berzah

makamdr, deniyormu.

mn

her

mnmn
^

zaman mridi Gnl Anac

olarak

onu iaret etmiyor mu?

olmad

m?

diye

dnd

Nur.

Samih Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriy,

1988,s. 25.

Cemlnur Sargut

Heyecanland.
nceleri o

'T5en ne

^man tanpm
bile biraz

Cenan Sultan'hi diye dnd.

silik

resimde

ekindii bir evliyayd. Sonralar

devaml onu anlatmaya baladnda daha yaknlamt. Sonra Cenan Sultan Nur'a yaklat ve bir anda Nur onu tanmaya balad. Ama dostuna dnp konumaya baladnda
Gnl
byle bir sultan anlatmakta edep ettiinden sustu.

Anac

Sonra en

baa dnd.

Gazeteci dostuna

ilk

karlamalarna ve onun
.

kendini mnevi deryann iine sokan gzel sorularna.

10

. .

. . .. .. . . .

. . ...

..

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Ben itknhik

aac

olsam, sen,

dallarmda ge^nen bir ocuk.

.

Ben ocuk
Ben gece

olsam, sen, t^bnimde uulan bin bir sual.

olsam, sen,

karanlklarmyrtan
sen,

bir gnej...
.

Ben pnar olsam, Ben aa

su arayan biryolcu.

olsam, sen, ona

sen,

dolanm

bir

sarmadk.
.

Ben

ky olsam,

ona arpan bir dalga.

bir

Ben dalga

olsam, sen,

dudak srdm
onu

ky.
.

Ben kaval olsam,

Ben ay olsam,
sen,

sen,

fleyen bir oban.

onunla haHecen bir sevdl.

Benyol olsam,

sen,

gnlm gibi, evi

ky kaybetmi biryolcu.
ak.
.

Bengt^a
Ben trk
Ben arap Ben sarho

olsam, sen, onu silen bir

olsam, sen, onu

aran

bir dudak.
.

olsam, sen, itike ien bir sarho.

olsam, sen, haredek itiim bir arap.

Ben rya
Ben

olsam, sen, onunla sabahlayan bir eyd.

ate olsam, sen,

onu yelp^leyen bir el.

Ben tlsm

olsam, sen, onu saklayan gi^li hafine.

olsam, sen de olsam, sen de

Ben g^

onun bebei.

Ben kalp
Ben nokta Ben kinat
Ben asrdan

onun hayt.

olsam, sen, onda gi^lenmi kinat.

olsam, sen, onun ruhu olan tek nokta.

sen,
.

ara gemi bir miras olsam,

sahibi.

her devirde ona sahip

kan mal

Ya sen ne olsan, ey vanyoku, olmuu olaca, grdm Kabbim? Bana sorarlarsa sen, aatan:
Ben
de,

l ve

esfeli

avularnda
.

"Inn en 'allah!" diyen ses.

.

korku

ve dehete

dm birMs.

Smiha Ayverdi, Dile Gelen

Ta

11

Cemlnur Sargut

ocukluum bir Gld...

Efendim bize bu imkn sunduunuz iin ok teekkr ederim. Smiha Ayverdi'yi, bir deryay konumaya balyoruz. Sizler, O'nun
ve ok kymetli hocas Kenan Rif hazretlerinin bilgelik yolundan
geliyor, o yolda yryorsunuz.

Bendeniz, henz iei burnunda

bir Trkoloji rencisi iken Smiha Ayverdi'nin o

muhteem

eseri

Yusufcuk'la

karlam

ve bir anda kendimi bir denizin iinde

bulmu, kaybetmitim.
her
biri

Tabii yllar boyu, O'nun birbirinden deerli,

eserlerini

birer

hazine kymetinde

okumaya ahtm.
yapan
bir

Smiha
ve

hanm

yakndan tanyan,
olan anneniz

yol

arkadal

gnl

mn insan

Mekre

Sargut hanmefendi, bir

beynnda yle diyor: " 'Denizler mrekkep, aalar kalem olsa Cenb- Hakk'n kelimesi olan insn- kmili tarife kalksalar
(zelliini anlatsalar), denizler kurur,
getirsen yine kurur ve yine krhr.'

aalar krlr. Bir o kadar

O'nu, yetin yorumunda

te

buyrulduu
hibir

gibi,

anlatmaya lisan kf gelmez, portresini

ciz kahr.

kalknca da kalem

Ne

sylesek, ne anlatsak,

izmee hakknda

ey

izah

etmi olamayz. nk

ifdeye

smaz."

Gerekten de bu byle efendim.

denizin
aile

Ama

biz bir yerden

balamak, o

kylarndan
Soyuna

iine

doru dalmak
bilgilerimiz

niyetindeyiz. Dilerseniz,

evresinden balayalm. Smiha Ayverdi'nin anne ve

ilikin
nedir?

babas
nereye

kimdir?

Kkeni

kmaktadr? Nerede, ne zaman domutur? Hangi okullarda renim grmtr?

Efendim ben de ok teekkr ederim. Smiha Ayverdi'ye dair konumak, kmil insana, varln gzbebeine dair sylemektir. Bu imkn bulduum iin Rabbime sonsuz krler olsun. O'nu
anlatmak, anneciimin beyanyla dile gelmez bir srr, bir hakikati

sktrmaya kalkmaktr. naallah, birlikte, o denizin kysndan derinliklerine doru inmemizi Rabbimiz bize nasib eder.
sze, kelma

Kmiller hakknda

konuurken insann kendi

dertleri

derman

bulur.

12

Smiha Ayverdi

ile

SIRRA YOLCULUK'

Smiha Ayverdi 1905

Kasm aynn

Kadir gecesinde stanbul,

ehzde-ba'nda dodu. Annesi Meliha hanm, babas Piyade

Yarbay smail Hakk Bey. Baba tarafndan eceresi Ramazanoullarna kadar dayanyor. Anne tarafndan soyu Budapete'de medfun olan Bekta dervii Gl Baha'ya dayanr. Gl Baba aslen Merzifonlu olup 16. asrda yaam ve Kanuni'nin Budin
fethine

Kaymakam

idrk ederek ehit dmtr. Halen

olarak
ziyarete

trbesi ve tekkesi

ak bulunmaktadr. Smiha Ayverdi'nin babas kk yata yetim kalm bir mbarek insanm.
Gryoruz
anlalabilir.
ki,

mze

aristokrasinin getirdii disiplin

aristokrat bir ailenin ocuudur ve mrnn her devresinden kolayhkla Bence nemli olan nokta bu. Bu devrin aristokrasisi ile

Smiha Ayverdi

o devrin

aristokrasisini

kartrmamak lzm.

devirde aristokrasi

disiplin demekti.

Bu

devirde maalesef sefalet demek.

Be yanda

mahalle mektebine balar. 1921 ylnda Sleymniye

ns Numune Mektebini bitirir. Daha sonra tahsiline hussi olarak devam eder. Gerek hocalar gerek ailesi ondaki cevherin farkna
vararak ilemek gereini duyarlar.
bir

renme

isteini besleyen zengin

karakterinin
oniki

ktphanenin

elinin

altnda

oluu da almaya msait

mhim millerden biridir. Nitekim henz yandayken Kss- Enbiy ve Esret-i Fnn ciltieri olmak babasnn ktphanesindeki btn eserleri okur.
beslenmesindeki

zere

Smiha

annenin

hayatnda

en

etkili

olan

kiilerden

birisi

bykannesi Halet hanmdr. Halet hamm, itimi seviye, grg, aristokrasi, hayat slbu ve yaay bakmndan kendi bykannesi
Zekiye hammdan ok ey renmi. Smiha anne, Halet hanmdan bu mnlar ve bu terbiyeyi de alarak, oniki yana kadar onun

eitimi altnda yetimitir.

Onalt yandayken
evlilikten

bir

kaymakamla evlenip
ve

ruhen einden ayrlan hocamz, ems'ini arayan Mevln zlemiyle Ken'an Rif'nin rahlefikren
i

sonra

be anlaamad

sene sren bu

tedrisine girmi;

Hz.

Pir'in edebiyle,

sorgusuz sualsiz

hocasnn
Rif

kprsnden Allah'a

ulamamn

zevkini

tatmtr. Ken'an

13

Cemlnur Sargut

hazretleri

ahlk-

Muhammedi

ile

madd

ve

mnevi

ilimler

arasndaki sratta yetitirdii rencilerinin en deerlisini, bir yandan

ilm-i ledn

msik gibi
Bir

yoururken dier yandan Franszca, madd ilimlerle de donatmtr.

ile

tarih, edebiyat,

esefinde,

'ocukluk

hayatm

dadmn
bir

syledii

ninnileri

mnlandrmak endiesiyle
beslemitir?
Evet, bu ok

balayan

atmosferine sarl gemitir' diyor, o

dnce ve tedkik atmosfer dnysn nasl

kadar

erken

mhim efendim, bu cmlesi, onun ahde vefsm ne hatrladn, hadiseleri kck yata okumaya

baladn

ama okuduklarm yorumlayacak hocaya da nasl ihtiya anlatyor. Daha sonra Yusufuk adb eserinin ilk hikyesindeki u blm onun tefekkrnde mride duyduu

duyduunu

ihtiyacn ne gzel anlatr:

Devletlim! Evvel

kartma u kinat kitabn atn

ve:

Okul dedin.
Ben, acemifakat

alkan

bir talebe gibi, onu kelime kelime hecelemee

ahittir.

baladm. Dostlanm buna

Bir

kr ieinde,

bir

i tanesinde,

bir incecik su jinltsnda, ^evkte, tebessmde hep senin parmak ilerini

grerek

h^ b^l okuyor

ve

yanmdakilere sylyordum.

Fakat

bunlara, bu gir:(elliklere

doymadan

sahifeler

karcmda

dnyor,
-:(drapta

btn telma ramen, Rahmette, meakkatte,

gt^anda

gene senin dehana ve hnerine ahit oluyordum, ipe bylece de gece

demiyor, gnd^l demiyor,

nme ne gelirse okuyor, okuyordum.

neydi?

Nihayetyorgunluuma
ki:

acmj miydin,

Karpma gelip bana

dedin

Kainat kitabn okumak

Bu,
o

u^n srer; kendi kitabn

hlsas
idi;

okul..

byk

kitabn

onda

da

g^elliklerden

irkinliklerden, ^evklerden ve

anlardan

i^ler,

grnmler vard. Belki

14

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

hakkaten hu, tekinden kkt; ancak kinat kitabna

byklkler buna smijt.

smayan

armtm.
ve:

Ben bunu, bu karmakark, sklmet^ eterlenmedi etin

diye

kitab nasl okurum,

dnrken,

bir kere

daha

karma geldin

Kendi kitabn okumak u(un

srer, beni

oku! dedin.

Seni mi, Devletlim'^ Acaba bu cihanda seni

okumu kim

vardr ki ben
istemekle,

bu bahtiyarlar arasnda saylaym'? Benden bir olma^

beyhude didinip tebh

olduumu mu istiyorsun? diye

Hayr,
hayr.,

haykrdm...
de ne

raman

tekrar yanma geldin.

yanma gelmek

demek? Gf^m

oldun, dilim oldun, tenimdeki

canm

oldun ve bunlar,

benim yerime kendin okudun.

ocukluunun

bir

baka dnemi,

sanrm brahim

Efendi

Kona'nda yaad selmlk

Evet, zaten kendisi de,

sohbetlerinde geiyor?

brahim Efendi

Kona

ve imparatorluun

k
Adeta
ders

arasnda ok b^Kik benzerlik grerek bunu yazya dker.

trih

byk olaylar yaarken onu hayada

birletirip, onlardan

almay daha ocukluunda

Ayverdi'nin

hal haline geirmitir.

Smiha

en

belirgin

zelliklerinden

biri,

ender

rastlanacak Allah vergisi bir hafzaya

sahip

oluudur. Birbuuk

yana
ki,

kadar olan btn hadiseleri hatrlamaktadr.

ile
ilgili

Ne

enterasandr

benim de Smiha anne

ile

ocukluumda korku
olan ilikimde

hralarm yanda balar. mit arasnda yaama}^ Smiha anne ile

gzlerini grene kadar, ya
gibi

rendim. Glen mavi

diye

kzaca

bireyler yaptmsa

dnrdm. Beni kpr

tad hocas Kenan

Rif hazrederini ise

be yamda Maltepe'deki

evde ryamda grmtm.

Smiha Ap'erdi, Yusufuk, stanbul, 1997,

s.

3-4.

15

Cemlnur Sargut

Efendim Ekrem

Hakk

Ayverdi kimdir? Smiha Ayverdi

ile

Ekrem

Hakk
1.

Ayverdi'nin likilerine dir neler sylersiniz? Birbirlerini

Osmanl olduu konusunda ehil kimseler ve uzmanlar hemfikir. Ayrca, Ekrem Hakk beyin son derece kibar, nazik, zarif, bir Osmanb ve stanbul beyefendisi, Balkanlardaki Osmanl mirasn ok iyi bilen,
hangi alardan, nasl beslemilerdir?
beyin,

Ekrem Hakk
bir

mrisi

alannda

halen

alamam

yetkinlikte

HlderUn'in

ifadesiyle,

^yeryznde

airane

oturan'

bir

insan

olduuna

ilikin de eitli beynlar

okumutum, ne

dersiniz?
sesli,

Ekrem amca benim hatrladm kadaryla

neeli, biraz

ho

sohbet, gr

kucaklandm

biraz da ekindiimi hissettiim bir

ile

beyefendi

idi.

son derece gzel evinin lhan abla

dolduu

gnlerde scaklk, samimiyet ve

ba
alan

koyacak

bir

ev haline geldiini

hatrlyorum. Her zaman herkese ak olan ve insanlar madd

mnevi
bahseder.

doyurmaktan

zevk

bu

ev,

zektn
"dva

en

gzel

deyenlerdendi. Smiha

annem kardeinden

arkadapm" diye

Anneme

ise

Smiha annemi ve Ekrem

zaman

'Biz

hepimiz

amcam sorduum ayn yasta bakoyduk. Ayn mridin

mnsn

farkl vehelerden gsteren insanlardk' diyor.

Kendisi, mimar

b}aik bir ltuftur.

sahasnda sanki

yorumu ve eserleriyle slam lemi iin Dva arkada Ekrem Hakk Ayverdi, mimarbk kzkardeinin maneviyatta mrit olarak yapt
bilgisi,

vazifeyi yklenmitir.

Smiha anne, kardeinden dolay Allah'na dima kretti.

Onun

bugn be anlalmas zor olan mimar dehsn ok takdir ettiini sylerdi. Bize dima 'Yaptm^ ite en iyi olun. Isterseni^ plk japm. I^inif^de en iyi olun" derdi. Ekrem bey hakikaten konusunda gelmi

gemi en
Sultan

iyi

mimarlardan

biridir.

nce

Fetih Cemiyeti'ni, daha

Ftih

sonra Kubbealt

Vakfn birlikte kurdular. Ekrem amca, Mehmet'e duyduu o muazzam sevgisi ile stanbul
mimar olmalar

Fetih

Cemiyetini kurdu. Birok genci

destekledi.

iin ynlendirdi

ve

Madd durumu msait olmayan rencileri her ynden koruma altna ald. Bugnn profesrler ordusunda Smiha annemin manev destei ile Ekrem amcann madd desteini
16

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

unutmamak

gerekir.

Evinin

kaps dima akt. Devrin en byk

sanat ve ilim

adamlarnn

arlandn

biliyoruz.
ettirdi.

babasndan

ald

aile

geleneini kendi evinde de devam

lhan ablamn

paasyd. Smiha annemin ok sevgili kardeiydi. Bizim bir tanecik Ekrem amcamzd. Tabii ihvan ierisinde herkes iin farkl bir nemi vard Ekrem amcann. Biz ok severdik. Benim nianm onun evinde yaplmtr. Ona ok ey borlu olduumu her zaman dnyorum. Allah ondan raz olsun. Onun gibilerden, Efendisini byle tamtanlardan, slm' byle yceltenlerden, dnyaya slm
mimarsini tamtan kii olarak Allah ondan raz olsun.

mrn

Efendiye hizmetle geirmi bir insandr. Efendisine ok

bah

idi.

Efendi

iin

l,

insann

mridine
bile

ballyla
efendisine

deerlendirilir.

Onun

bence mimardeki dehs

hizmet etmek

iindir, diye

dnyorum.

Kenan

Rif hazretlerinin

Ekrem Hakk

beye, mimarhkla

ilgili

bir

beynn hatrhyofum...
Evet, bu arzettiim hususla
inceliklerini
ilgili.

Kenan

Rif

ona mesleinin

yle anlatmtr:

'T)n Ekrem'e dedim ki:

de
bir

Mimanm,

diye niin bbrleniyorsun?

sen,

Bi^

mimn^ Herkes
bina

hayat binasnn mimardr. Faraza

ve

yaptn

yapy, fena maliyeme kullanr, rk

hesaps^ yaparsan,
ederler,

yaptn

yklr,
keder,

neticede
cennet,

seni

mes'l

insanlarn

bulduklar, ferah,

cehennem,

iyilik

ve

fenalk

da,

hayatlar binasn

iyi veya

fena

kurmu
deil,

olmalarndandr. Erdiimi^
kendimi^ndir.

neticenin meguliyeti

bankalarnn

Eer

bi^ de

vcdumu^ binasn rk ahlklar

birinde kendi kendine kverir.

ve ktlkler ile

yaparsak, gnn

Nihayet Cenb-

Hakk 'in
niin
ve

huturuna
rk
ve

karlp: Ben sana bu vcudu emnet vermiim. Onu

kt

malime

ile

bina
^^

ettin

diye

muhakeme

edilir

neticede

de

mahkm

oluru^ "

Ken'an

Rif, Sohbetler,

stanbul, Kubbeal Neriy, 2000,

s.

426

17

Cemlnur Sargut

Geenlerde Roma'da sabah kahvaltsnda

bir

Japon mimar hanmla

zerine

tantm.
geliyordu.

Trkiye'ye

Ekrem Hakk Ayverdi

iin

almaya

Bu da benim

ayr

bir iftihar vesilesi oldu. Dilerseniz

O'nu, Smiha annenin dilinden de dinleyelim:

"Hadis-i

kudside

beyn

olunduu

liflere

Cenb- Hak:

'Ben

sevdiimi ldrrm; ldrdmn diyeti de benim!* buyuruyor. Ijte Ekrem Hakk Ayverdi, Cenb- Hakk 'in, kendisim
jejtn ve nefsni hrs, irkinlik ve ayplardan ldrp temizleyerek
ilh vasflaryla kendine

mal

ettii mstesnalardandr.
de,

Bu mnevi
ejitli

mdahale

ile

kuvvetlenmi bulunan kardeim

ile

cemiyete,

/atletlerinin bereketi

ihlsn, san'atn,

imann, drstln,

diergmln, sonuna kadar cmerte

yle ki madde

becetti. Bylece de, bir ihtiraml

bide olan o dern ihls ve heyecan, aksiyon plnna tercme ve nakil

oldu.
ile

mny

yani Trk-lslm terkibini,

Hakk 'in

ahitlii
^rriyeti,

huturunda

nikhlyarak,

bu

birlenmeden

doan mer
hediye eyledii

dev eserler halindeki kitaplar

han,

Trk kltrne

gibi,

ihya ettii cami,

eyledi.

hamam, hayr hasenat olarak da gene

eserleri,

vatanna hediye

Birer veled-i sahih olan btn

Ekrem

Hakk Ayverdi 'nin mnevi hrriyetidir.

Ailede,
ocuk,

bykannem
aabeyimdi.

ve

annemin
ise,

Ben

annemle

dads Cenanyr Kalfa babamn an

iin tercihli

alka
bilir,

ve

sevgilerinin iinde deta

boulmutum. Bunu aabeyim de

fakat
ba

asla

kskanmad.

Ben de onu bykannemle

dadmzn
titi-:(^

sevgisi ile

baca

brakmaktan huysu^anma^m. Mesel

^aman akt.

denecek kadar
iin

tem!<^ olan

dad, kimseyi odasna sokmakken, annemle aabeyim

Bi^
ise,

kaps

her
ve

ancak davet edildiimi^ takdirde

bu,

adaay

limon kokulu odaya girebilirdik.

muhabbeti, benim iin o kadar

Aabeyimin

allm

bir hl idi ki,

deil fiskesini yemek, tek aa sf^n dahi duymamak, sanki her

kardeten

beklenen

bir

alka mahiyetinde

idi.

Kendi yaptlaryla

oynad

oyunlardan

aramzdaki

ya

farkna

ramen,
da,

beni
asla

uq^aklatrma(j

onlara ayak

uyduramadm

zamanlarda

abus bir tavr taknmazd.

18

Smiha A>'verdi e SIRRA

YOLCULUK

Byk

ocuklann,

Anadolu

Hisanndaki

yahnin

bahesinde

saklanha oynadklar bir gn, ben de iki ay kadar evvel ana stnden

kesilmi olmann

acsn

unutamamij, iki yapnda bir ocuk olarak,

saklandm
kolonya

kecikte bir ^ej

emmek

ihtiyacyla,

iinde su olan bir

jilesini

a^ma

gtrp annemin stne hi benzememesi

'Sen

yknden

baladmdan, aabeyim: fazlasn, alayacaksan ieri gir!' diyecek yerde,

alamaya
teselli

oyunu

aramzda brakp beni

ederek, susturmaya

ura^mp.
bir

Bu da

birok defalar

annemden dinlemi olduum

drtyapnda.

bajka hatradr.

Kk Ekrem hen\
mescidin,

Yanlk

evimizde

okyakn bulunan
me^^ni
mevcut.

bir de ok tesirli ve tatl sesli olan bir

H':(an ballar ba^lama^ o drt

yakndaki

ocuk,

baheye frlayarak
sesi

mesade daha yakn olan duvar dibine giderek bu yank

itiyad haline getirmij bulunuyor.

dinlemei

Gnlerden bir gn, gene me^nin, A.llahekber demesiyle, ocuk

baheye kojuyor.
yle bir

Fakat bu
ki, atlak,

defa e^an

okuyan

bir bankas.

Hem

de
bir

bankas

akortsu^
gene

ve kerih denecek
ieri giriyor ve

kadar bed

sesin sahibi.

ocuk,

ef^an bitince

annesinin

yanna

: 'Anne, bu mezzini hapsetmeli!* diyor.

Gf^ellii

fark etmekte, semekte

ve

bilhassa gnl vermekte

ki,

nasl
ile

dern bir hazrlkla

dnyaya gelmi olmal

ile

bunu,

ya^

llemeyecek bir hassasiyet patlamas

jikr

eyliyebiliyor.

Gene annemden dinlediim

bir

baka htra da

u:

Kk Ekrem yine ayn

u^un i^aman

yadlarda.

Aile

ile

beraber bir akraba

f<^aretine gidilmipir. Misafir

olduklar evde cama y(n yaptran

ocuk,

kmldamaks^n dan
yapl
olan

bakyor: Hareketli

ve

hayli de

yarama^

hatta asabi

olunun bu srarl skneti

annesine

merak olarak:

"Olum,

byle nereye bakyorsun?" diye

sorunca ocuk adet bekledii bir sualle

evin pencerelerine

bakyorum.

karlam gibi: "Karki Saa ne kadar yakn, ok

irkin grnyor" deme\ mi^

19

'

'

Cemlnur Sargut

Yap

ne

kadar kk

olursa olsun, estetik llerin ve san 'at

evkinin

hu ocuk idrakte gelinmek gcn

kollad nasl inkr olunabilir?

hit^met

Nitekim mhendis mimar diplomasyla vatan sathna

askyla

atldnda

gsterdii titi^ ^evk hele asrlarn harah eyledii tarihi

san 'at bereketlerini byk bir vukuf ve yrek

hassasiyetle tamir ve ihya eyledii
eserler.
.

yan

derecesindeki

Hkrem

Hakk Ayverdi'nin
ve

byk

talihi,

yaradl mayasnda
bir

mevcut

bulunan sanat
olmakla, dern

^arafet

anlaynn,

kmil mride mlki

bir

keml de ka^narak

drt

bap mmur hle gelmi

Trk-Islm

temsilcisi

olmu bulunmasdr.

Hakk,

adaleti ve insafla merhameti,

insanln

^zaruretlerinden gren

kardepm, hi^metinde bulunanlarn yaln^ haklarm vermekle kalmat^

srasnda bu insanlar, oluklan ocuklar

ile

himayesine alrd.

Maiyetinde aldan ka inaat ktibi patron statsne girmi ve ka

ii de iveren

snfna gemitir.
ocuu olan

Kocas

ve iki

dadm

ile

iki gen

k^a balarn

sokacak

yanmza on birer ev yapm

sene

kadar

alm

olmas, hele olunu

evlendirmesi,

byten

hanm be

odal bir mesken yaptktan sonra

Mslman Trk

cemiyetindeki o trih ve
bir

kadim anlayn insan

hakkna kar gsteregeldii anlayn

tecellisi idi.

13

Smiha Ayverdi, Rahmet Kaps, istanbul ,1985,

s.

139-142.

20

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Bu
ben

a^k, beni ve

kinat yaratan
ve

ak... lte

ben ona gizlendim,

onun barna katm

ey

saklandm.

Ey sen,

benim

ve

cihann tek van, tek

Gklerime, seni

ajk

olan sen!

Bak, j!^me

alm gtlerime bak ve kendini gr! Senden bajka grlecek jey, senden baka taplacak vcud, senden baka gzellik, hayat ve kudret
bak...

yoktur!

Smiha Ayverdi, Mabette Bir Gece

21

Cemlnur Sargut

Smiha Ayverdi, Hocasnn Mns nnde Yok Olan Bir Ney Gibiydi...
Smiha Ayverdi'nin,
tarih,

edebiyat, felsefe, sosyoloji,

eitim ve

nihayet tasavvuf irfanna ilikin hayli zengin okumalar

biliniyor, bu konuda sizin bilgi ve gzlemleriniz nelerdir?

yapt

Efendim, Smiha anne edebiyat,

felsefe,

tarih, msik,

mimar, sosyoloji,

eitim ve benzeri

alanlara

fevkalde vkft.

ok ynl
son
derece

okumalar

yapt

kesin.

Tecesss,

merak,

ilgileri

zengindi, eitliydi.

Dou

ve Bat irfan geleneklerine inyd. Bat

bilirdi.

modernlemesinin

merhalelerini

Bizim
iyi

modernleme
bilirdi.

maceramzn
O'nu asl

ne trden problemler rettiini ok

Tabii
idi.

besleyen,

mridi ve hocas Kenan

Rif hazretleri

Tasavvufun, bu yzylda emzirdii nadir mtefekkirlerimizdendi.

cizane bana gre modernleme, Allah'n her an yeni bir e'nle

tecellisinin

idrki demektir.

Bu mnda modernlii

halleriyle

ve

yaantlaryla insanhk lemine gsterdiler.

Bugn

aziz

bedeninin

medfun

bulunduu

Merkez

Efendi

kabristanna ismini veren zat kimdir? Smiha

Efendi'nin irfn srryla nasl bir
ilgisi

hanmn
olarak
irfn

Merkez
zincirin

vardr? Bilgelik yolunun bir

bir

manev

zincir

olduu, her bilgenin ayr

biliniyor.

yldz
bu

bu

halkalarn oluturduu
neresinde durur?

Ayverdi,

gelenein

Benim

cizane fikrime gre,

Merkez Muslihiddin Efendi, dnyamn

merkezidir.

Bunu kendisine atfedilen u hikyeye dayanarak Mridi ve kaynpederi olan Smbl Sinan hazretieri kendisine bir soru soruyor. Daha dorusu btn ihvanna bu soru}Ta soruyor. Dnyada bir gcnz olsa neyi deitirirdiniz?
anlatabilirim.

Kimi

insanlar yalan

syleyenleri

yok edeceklerini, kimi insanlar

katil

ahlkszlar, kimi insanlar eriata uymayanlar, kimi insanlar

olanlar

ortadan

kaldracaklarn
ise

syledikten

sonra

Muslihiddin
bir

Efendi hazretleri
gelmesi

dnyadan

bir

kt gitse

baka
iin

ktnn

iin, bir iyi lse

baka

bir iyinin

domas

dua edeceini

22

Smiha Amerdi e SIRRA

YOLCULUK

sylyor.

nk Allah'n
kurulmas
anlatr.
iin

Bu bak asnda muazzam bir tevhid anlay vardr. yapt her iin doru olduunu ve bir dengenin
dnyada
da
cell

ve

cemlin varolmas gerektiini

cell

Adalet

dengedir.
cell

Darda
ve
cemlin

ve

cemlin

olmas

\nLcudumuzda
gerektirir.

bir

olup

btnlenmesini

te bu yzden mridi kendilerine Merkez ismini verir ve

dnyamn
merkezi
iki

kendisinin

olduunu
ajnlsa,
f^emt^emlerle

ona
yans

bildirir.

Pirim

Ahmede'r-Rif de
kesse,

"Dnya

frkaya

beni makaslarla
iin

dorasa dier yans glsulanyla,

jkasa benim

ayn

deerdedir" derken

keml zincirinde insan- kmilin merkez noktasna

oturduunu
Rif'dir.

Bu noktann 20. yzyldaki sahibi Ken'an Mridim tamamen aym tevhid inancyla yaam, herkese
anlatr.

deer vermi,
ney

herkese hrmet etmi,

ise

yaradlm
bir

yaradandan dolay
olan bir

sevmitir. Smiha A)^erdi

hocasnn mns nnde yok

brakan

gibi fleyenin sesine kendini

merkez noktasdr.
ses
cell
ile

Ama

bu ney yeni
tenzih

bir
ile

msik
tebih,

olumrmu, bu
korku
ile

insanlar

b\ailemi,

mit,

ile

ceml, devrin

mmetilik ve

milliyetilik

arasndaki sratn yeni

tariflerini

ilmiyle bize aklayarak mritlik vazifesini yerine getirmitir. Bir

insan merkezde olabilir, iinde

bu inanca sahip

olabilir

ama bu

Smiha Ap^erdi

gibi bir

mcadele insan olmasn engellemez hatta

iin

"merkebe olmak, mutasavvf olmak mcadele

21.

arttr" der.

Bu yzden
tecellilerini

\zyhn aydnlatcsdr Smiha Ayverdi. Devri

ve yaarlar. Onlarn

iinde devrim

yapm
bilirler

mrid-i kmiller Allah'n her an yeni e'niyle

bak

asndan

din yeni bir

alr,

ite Smiha anne mcadelesini bu yeni

bak

mn ile asndan

yapmtr. Smiha Ayverdi bize hem birlii, tevhidi, her eyi sevmeyi hem de bakalarmn hatalaryla kendi nefsimizi ortaya koymadan
mcadele etmenin yeni eklini retmitir.

Kenan

Rif hazretleriyle ne

zaman ve nasl

tanmtr? Bu

ilk

karlamaya

ilikin bilgilerimiz nelerdir?

"ben her

Smiha Amerdi bildiimiz kadaryla mridinin huzuruna,

eye yeterim"

diye

kmtr.

Yani mridiyle

karlama esnasnda
var,

bir

mrid kabulne hazr deildi. Days Server Bey mridiyle tamt. Bu tamma hakknda eitli rivyetier

vastasyla

yalmz

23

Cemlnur Sargut

emin olduumuz ey, Smiha Ayverdi'nin kendileri ile tantktan hemen sonra "Efendm" diye hitap etmeye balamasdr. Daha sonra
da Kenan Rif'nin evinde alanlarn
bile

nnde

diz kerek,

"j-/^

ne mutlu insanlarsmt ki byle bir sultana hiimet ediyorsunu^'

dediini

biliyoruz.

Yani O'nun deiimi sanki

bir saniye iinde

olmutur.
iin

O'nun hakikatinin beklemi olduu mrid,

gerekli olan

yani

hakikati

mrid karsna
Peygamber

km ve pudarm krmtr. Bu hadise

emriyle

Hz.

Ali'nin

Efendimizin

kt

mbarek
de Hz.

omuzlarnda Kabe'nin putiarn

Ali

kr

gibidir.

Ken'an

Rif

mnsnda

hayat veren bir

mrid olduundan
onlarn
gnllerini

rencilerinin

kalplerindeki

putiar

krarak

Kabe

gibi

temizlemitir.

Yeeni, mutiaka ki hayattaki en yakn dostu, arkada Semiha Cemal hamm ile ayn zamanda mritlerine biat etmenin zevkini yaamlar
ve
ikisi

de nefislerinin arzu ve

isteklerini bir

anda terk ederek o

ve

akn

iine

dalmlardr. Semiha Cemal

felsefeyle

hanm k, mauk

ak

birleyerek

ak kesilince

balad hayat yolculuunu

faydal

bir enerjiye, tasavvuf

ksack mrn muazzam bir serven haHnde insanlk lemine sunmutur. Ama yanmak zere dnyaya gelmi olan insanlar vazifelerini tamamlayp kl olduklarnda insan onlarn yaayp yaamadklar hakknda pheye der ve mcerred ruhun nasd olduunu renir. Smiha anne ise yanp, ttmeden akn hocasnn mn kablosundan geirerek dnyay aydnlatm bir kmil retmen olmutur.

aka

evirerek

bn-i Arabi konferansnda

ile

tantm
yle

bir beyefendi,

Smiha annem

tanma hikyesini bana

''Bir gn

anlatt:
Rif'nin kabrini perken

Smiha Ay verdiji Ken'an

aprdm.
Kendisini

grdm
Rif

ve

ok

tanmyordum.

Sadece

Ken'an

hacetlerine hayrandm.

Smiha Ayverdi'nin kitap lan hakknda da

karken

ok bilgim yoktu. Yeni bir ilahiyat rencisi idim. Tabii o devirdeki

bilgilerimle

kendisine
ki,

kabristandan
efendim

yanna

yanaarak
pmek

sordum.

Dedim
Sit(

benim

bildiime gre

me-:(ar

gnahtr.

topraa tapyormu gibi bir hfuy la pyordun U':^. Bunun

^rine kendileri yle cevap verdiler:

'Olum ben bu

beyefendiyle

24

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

hibir latamdan laberi olmayan bir nefsimi Rabb'iyle yle gzel tantrd benim insandm. ki ve bana yle bir vicdan alayp beni kendimin efendisi anda topran pmek toprann iine girip yapt ki, brak de ayan elini psem hakkn demem mmkn deil onun

tantm

zaman

Ama

iin beni affet.'

dedi.

Bir hafta sonra bana kitaplanm gnderdi.

bylece

Onun Smiha Ayverdi olduunu

renmi

oldum.

"

dnemde, yani Kenan

Rif

hazrederiyle

tant

devrede,

evresinde kimler bulunuyordu? Yol arkadalar kimlerdi, onlarn

irfn,

insan nitelikleri nelerdi?

Nasl bir

atmosferdi o?

Dilerseniz kendi

muhteem

anlatimndan takip edelim.

gzelim

meclisin sekin insanlarna srasyla bakabm.

'Vrof.

lk

olarak:

Dr. Server Hilmi Bey: Otu^^bej senelik matier medikal

profesrl,
ve

ve tejrih-

f^oloji

doku-:^

senelik

Ec^aa

Diji

Mektepleri

Mdrl
kabul
gr
ettii

altmij

yllk hayatnn
ap
verdi,

bilhassa mnevi disiplini

anndan

sonra, temasa giritii her insana, kendinde olan

ve feyizli cevherden bol bol

adam yetitirdi. Doktor Server

arasnda

Hilmi

Beyi
*

tanyan

binlerce

insan

'Bana

iyilii

dokunmad,

diyenler olabilir;

fakat

hi kimse,

'Bana
ak

u fenah
ve

dokundu,' diyeme^ Fakat mrebhisinden

transformatr gibi,

ald

iman, bir
deinmeleri

onun

manev

hayatnda

l^mlu

yaparken, ahsiyetinin

^en, hr,

mi^ha
olduu

meyilli ve

aslnda sevimli olan

Mesel,

ksmlarn kk
evirtmijtir.

rtularla

gibi

brakmtr.

msrifliini cmertlikte karar ettirmi,

hoyratln

tatl bir mu^plie

Server Hilmi hen\ Galatasaray talebesi iken, bir

gn

annesi,

Hali

vapurunda niformasnn yakasnda Mekteb-i Sultn ya-:^l bir ocua rastgeliyor ve 'Olum, 55 Server'i tanyor musun?' diyor.
ocuk, bolalmak
teyze,
iin

ine deliine

bile

r^

olan bir yanklkla: 'Ah

tanmaz

olur

muyum?
Yakn

Dayaktan hepimizin

cann
f^
e^lir ve

karr, '
de onun

diye cevap veriyor.

akrabas olan Doktor Halit

iin iyice

snf arkadadr.
aile

Celimsi^ bir ocuk olduu

her hafta sonu,

bu yi^den mesele halletmeye uradr. Server Hilmi

25

'

Cemlnur Sargut

tam delikanllk

ann

kemlinde olduu me^niyet

senesi,

son defa

sadrazamn olunu dvdkten sonra diplomasn almtr, ipe btn bu

jiddet ve hoyratlk te^hrleri gsteren mif^a, sonralar, tatl ve mutedil
bir mi^ah enisinde
ve keremli

karar bulmutur. yle

ki,

herfrsatta herkese ho

muamele

eder, latifeyi ise asla elden

brakmad.
o da,

Mesel bir gn, yeeninden paltosunu istemi,

paltoyu eteinden

yakalayp

sallaya sallaya getirince,

bu

tertipsi^ harekete ierleyerek,

mrebbisine dnp yan ciddi yan

latife:
.

'Bak

u beceriksiz kza...
ziyan
cevabn alnca,
sahte
bir

Paltoyu nasl da ters tutmu.

'

demij.

Fakat ondan daha a^

var...

latifeci

olmayan mrebbisinden: *Ne

cennette de
istedii

Tb
ki':^n

aac ba aadr!*
mdfaa
edilmesi

hrpalamak
hiddetle:

karasnda

'Evet,

ama Tb

aacnn

cebinde dklecek eyler

yok!* diye cevap vermipi.

Insanlann ounun bahts^klan, bahtlanndan habersi\ olmalanndan
ileri gelir.

yle ki
ve

ile ve

mihnet dediimi^

nice

hayat

cilveleri

vardr

ki,

bunlann safa

nimet olduunu hemen hi bilmeyi^

bit^i,

Bu y^den

de

hilkat kanunlan,

saadet

uuruna

erdirebilmek iin trl tecrbe

bir l verilmij olanlar,

ve denemelere tbi tutar.

Halbuki

ellerine

l^drabn iindeki le^ti

tatm

olmak
ve

suretiyle

hayatla

ban^mij,

anlap henge vararak bahtiyar olmuj

ettirmij kimselerdir ki, ijte

etrafn da bu bahta itirak

biridir.

Doktor Server Hilmi, bunlardan

***

Server Beyefendi,

Kenan
ister.

Rif

hazretlerine

bal

olan herkesin

gnlnde

hocamzn
gibi

aynadaki

tecellisi gibidir.

Mrit, irad ederken

Mevln

mrid

Dost,

halil

anla}a Server beyefendinin

efendisine hi

muazzam
Her ite
girmi

idrkinden ve akl almaz teslimiyetinden aikr gzkr.

efendisinin

yannda olmu, merebi

ile

uymad

halde teslimiyeti ve tevazuu

bir

efendisinin

gzne ve gnlne

sultanm.

Kenan

Kift ve 20.

Y^ln Ilnda Mslmanlk.,

stanbul yayev, 2003,

s.

68-70.

26

Smiha A^^erdi

ile

SIRRA

YOLCULUK

kinci

olarak

Doktor Server Hilmi beyefendinin kaynvalidesi

Mnire
yllarca

Hanm.

da Kenan Rif hazrederinin mnevi taliminde

kalm

bir gzel insan.

Yine Smiha anneden dinleyelim:

soyunu

"eyhlvfier

Nmk
itibare

Pa^a torunu olan Mnire hanm,

sopunu

na^ren

almayarak bilhassa onu, dvasnn atsn

hi-:(meti

kurduu
kadn,

mkl imanlarnda
biridir.

ve

dirayeti

ile

ilk

desteklemi olanlardan
ileri

Grgl olduu kadar

^eki de olan

bu

fiil hi^metinin

yana ramen, bir dnda bilgisi,

gnn

derghn idarecilii gibi ok

kuvvetli hafzas,

ar

olan

^arif nkteleri ve

diryetiyle de,

bin bir ^ahmetiyle yorgun

ve

dm mrebbisine ho

dakikalar geirtmi olan meclisr

hosohbet bir insan olarak

hayatn tamamlamtr.

'^^

'Yalni^
hviyetini

erkekler arasndan

bir

Doktor Server Hilmi'nin

da,

temsil

kabul ederken, kadnlardan

bu harmann en

klksz

olarak, bir

Na^l

hanmn

varlks^ varln,
ele

en saf, en gara^s^ ve

serdengeti bir

akn rnei olarak

ki Evrenos

almak, bir vicdan borcudur.

O Nasl hanm
yetimi

ailesinin,

modem

ve

meden

:qhniyetle

evltlarndan biri ve Ken'an Rif'nin halifelerinden ve bir

istanbul elebisi olan

Ceml beyin

^evcesidir.

Na^l hanm,
iindir

iinde,

deil yalnn^ kendisinin, hemen btn beeriyet

temizleyecek

leminin kirlerini

yourup

byk

bir

ak
bir

tar. Onun
ve

ki

hesaba

kitaba

yanamadan,
bir

mlhaza

tereddt

geirmeden, iki

dnyay da

pula satp ls^

ufka

atlam

gemitir.

ilk genlii bir iir ve gzellik

havas

iinde

gemi

olan bu z^rif ve

kibar kadn, bir ^^manlar istanbul mesirelerinin

ve bilhassa

Boazii

mehtaplarnn

sa-^ ve

s^gnlls, tabiat evkinin

kanma^

ve

doyma^
bir

tenesi olarak kendini o zevkten bu ^evke atarken, hep

arad

ey

15

Ken'an Kif

ve 20.

Yzyln Ipnda Mslmanlk, stanbul,yayev 2003,

s.

74-75.

27

Cemlnur Sargut

vard. Sanki g^ hagl bir krebe idi de yakalamak istedii mehul el

yordamyla
Naf^l

anyor, kolluyor, bulmaya alnyordu.

hanmn

o devrin edebiyatna iyi bir rnek olacak

ya^lannn

birinde fyle bir pasaja rastlyoru-:^:

bu kelime, ruhumun derinliklerine dalyor, orada kendimin de varhm hissedemediim mnevi arzulan tenvir ediyordu. Gnlmde en derin bir nokta botu. Onu ne aaa**Ak...

y drat, ne de btn ecrnuyla semvat doldurabiliyordu. O

nokta, mevcudiyetimin en ince zerrtma kadar sknet ve

haz getirecek

bir varhk, bir

dncelerimi ancak bu
Hlik-i kinat! Nerede o

ak bekliyordu. Btn hislerimi, akn fras telvin edecekd. Ey

ham

ak?"

Na^l hanmn
bir mcevher

bu

devrini,

kelimenin tam mansyla, imlenmemi

madenine
vaatlerle

ben':^tebiliri^

yle ki
bir

son derece

yengin ve
istifade

istikbal

iin

dolu

kymetli

maden.

Fakat

edilemeyecek derecede

apakl

ve tehlikeli denecek

kadar

mkl

bir

kuyu. Buyt(den de ne kimse o ha^ineye el uzatabiliyor, ne de kendisi

kendini bulup etrafna bir eyler databiliyor. Halbuki onun oldu olas
en
belirli

vasf cmertliidir. \^ermek,

madd manev vermek,

belki de

bu gkkubbenin altnda ona en ^de ha-:gefiren bir keyfiyettir.

Vermek

istiyor.

Fakat hanlarndan klhanlarndan

verebiliri

gelen

irattan

baka kime
derinliklerinden

neyi

Fien^

mnevi

altnlar

gnlnn
istedii

karlp

kesilmemi, sikke
.

vurulmamtr ki

gibi

saa

sola avu avu

datsn.

te gnn
ihtiam

birinde

bu madeni, bir potaya atlp temizlenmi

ve

btn

ve zenginlii ile

insanolunun

istifadesine

ar^dilmi gryoruz

insanlar sever ve yrei iinde en scak keleri beerin zdraplanna

aarken,
cemiyet

de

bu fedakr,

vefal

ve feragatli

insan tzjm

etmektedir.

Nazl hanmda
kendini
en
silebilmesidir.

en dikkate

deer

taraf,

dima

ktleyi n

plana koyup

geriye

atmas,

hatta

varln

ok

defa

tamamyla

28

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Fakat mukadderat,

kendisine, insanlk aj

knn

yalnt^

^drab

nasip
ilve

olmuj bu mstesna kadna, bir de sepetini kaybettirmek nasibini

etmek

suretiyle

onu

hi

de

alpk

olmad
cilvesini

madd
u

ilelerle

de

tartaklamtr. Kendisi de bu mukadderat

*Ya Rabbi, senin

s':(lerle

karjilar:

hsnn

terk edip mihnete, safy

ka ne fsun okumutur ki rahat koyup cefya raz oluyor?'

kocas alamayacak kadar hastadr.

1914 harbinin

etin yllan iinde

Yetinmekte olan evld vardr. Hele ana-baba berg^n emlkine

g) dikmi yakn akrabalaryla

ejitli sebeplerle

uramak
eriyip

hi de

onun

kn

deildir.

abuk abuk

giden hanlar ve konaklardan

ki,

sonra, kendisine

kk

bir irattan

bajka bir de diplomas kalyor

ipe bu

kt paras nihayet onu

Na^l hanm,

bir ilk

mektep hocalna gtrmtr.

Bylece de

yirmi seki^ sene etrafn sarm kck

insanlarla beraber bir tlim ve tedris

ats altnda gryoru^

Burada, garip olduu kadar dikkate jyan bir vesikay, onun ahsiyeti

hususlann ocuk psikolojisinin

seyredebilmek

basit,

fakat ja^ma^ zaviyesinden

istiyoru^.

frsatn

verdii

iin

koymak

1949 klnda,
etmi
sonra,

Na^l hanmla ayn evde otump, bir flamanlar da hocalk bulunan yajl bir hanm vefat etmitir. Bu hadiseden birka gn
artk gen
bir muharrir

olan

eski

talebelerinden

etin

O^knm
Bayram

ismindeki gen, yanllkla, lenin, bir vakitler kendisine hocalk eden

Na':(l

Hanm

olduu haberini alarak 6

birya^
nejretmijtir.

Ekim 1949

tarihli

gazetesinde yle

*Nazh

retmen
halde,

Dnyaya insan kk kk hkrldarla geldii giderken glerek, ya alayarak gidiyor.

Bir iddiaya gre, insanlar cehenneme gideceklerse, gzleri

ak

yzleri

buruk

buruk

olurmu.

Eer
bir

cennete

gideceklerse gzleri kapal, yzleri tatl

tebessmle

sslenirmi.

Nazh retmen.

29

Cemlnur Sargut

ld gn

herhalde
beyaz, o

yz

en

tath

tebessmle

iyilii, senelerin

ho, o mfik yzde senelerin fazileti yuva kurmutu. Beyaz salar, beyaz yz ve beyaz elleri ile sanki beyazn fazilet rengi olduunu ispat ediyordu.
erevelenmiti.

efkati ve senelerin

Onu ocuk yamda tandm.

elinden

Yirmi sene nce,

anamn
. .

tutup

"Gitmeyeceim.

Gitmeyeceim.

"

diye

tepinmemi bir elma ekeri ile avuttuu ocuk yamda.

Hrka-i
llkokul'un

erif

karsndaki OnDokuzuncu nndeki ark usul geni sundurmann

Camiinin
eliyle

parmakh

kenarnda, onu efkat dolu

sar salarm

okarken tandm.
Zengin miydi, fakir miydi? Bilmiyorum ama Karun kadar
zengin, bir

peygamber kadar cmert gnl vard. Bayram

sabahlan tepeden
fakir talebelerinin

trnaa kadar kendi parasyla giydirdii altn sars veya siyah salarn kendi eliyle

okamas, en byk zevki gibi gelirdi bana. Bayram sabah arefe gnnden giydirdii yirmibe-otuz ocuun
tarayp

avularna

bayram

harlklarn

sktrp,
en

ceplerine

yemilerini
duyuyordu.

doldururken

dnyann

byk

hazzn

Bayramn devam mddetince, yine Hrka-i erifteki evinde,

tencereler sde ocuklar iin kaynar,
odalar,

sofalar

ve

salonlar bir mektep

cvltsna brnrd.

Galiba zengin ocuklaryla pek alkalanmazd. Belki de bize

yle geUyordu.

Bin

bir

ihtimam

ile

yoksul yavrularn

stlerine titredi. Onun snfnda bir yeknesaklk hkimdi. Btn ocuklarn yzlerinde tebessm, btn ocuklarn

gzlerinde saadet parlard.

Hi unutmam, bir kurban bayram gn yine 25-30 ocuk. Nazl retmenin sofrasnda misafirdi. Bir gn nce yanllkla giydirmeyi unuttuu bir ocuk boynu bkk ve
30

'

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK'

nemli gzlerle yemek odasna girince,

yal

retmenin
de
ve

dnya

bana ykld.

ocuklar

hem ark
sra

sylyor,

kavrulmu kurban
pilav bitirmi,
kselerine

etine

kak

salhyordu. Bir

hem ksm, eti

dizili

konsolun

zerine

sra

zerde

bakyorlard.

Nazh
kk

retmen
bir

hibirine

sezdirmeden sofradan kalkt ve o srada koridorda oynayan

mavi

ceketli beyaz pantalonlu

ocuu kolundan

tutup yan odaya soktu.

Biraz sonra elinde mavi ceket ve beyaz pantolonla, unutulan

ocuun yanma
Ieriki

geldi ve kendi eliyle elbiseleri giydirdi.

odada don, gmlek kalan kk arkadamz, Nazh

idi.

retmenin torunu

Unutulan

ocuun boynu
kaplad.

dikilmiti,

nemli gzlerini sevin parltlar

Artk Nazh

retmen de glyordu.
Evet,

Nazh retmen zengin

miydi,

fakir

miydi? hl

bilmiyorum. Fakat inandm bir

gibi, bilhassa

ey var: O, her gn olduu

mutlaka
cennetin

bayram gnleri sevindirdii ocuklarn minnet

brnerek

duygularna

imdi

en

bakesinde,
mertebesindedir.
Geri bu makale

mnevi

zenginliin

en

yksek

Na^h hanm hakknda g^el

kendi
iin sylenecek

bir ehdettir.

Fakat
ve

bu byk

kadn

en

g^l s^ kendi
ve

sylemi

hayatnn

gayesini ju cmlelerle ifade etmitir: *Ben,

maksudumun
bu
suretle

maksuduna hizmetle mkellefim

mstefit olmaktaym!^^
kifk

akmdan

Sanrm isminizin belirlenmesinde de

hissesi var...

Evet efendim... Benim ynmden baknca hayatmn en nemli

ahsiyederinden
sebebi.
biri

olan

Nazh annem, ruhumun vcut giymesinin

bir

yle ya ben hereyi

sebep zere halk ettim diyen Allah,

Kenan

Rif ve 20.

Y^tln Iptnda Mslmanlk, stanbul,yayev 2003,

s.

76-83.

31

Cemlnur Sargut

Nazb anne

gibi bir Sultana

sebep

dememe kzar

m? Tam

elli

alt

sene evvel dokuz senedir evladan olmayan Ken'an Rif

kls

kar

siz kalm bir ihvana babamn i bulmasn istiyordu Nazl annem. Babam forslu bir adamd ama yaadm srece forsunu kullandn grmedim. Nazl annem ise ondan nefsine ar gelen bir eyi yapmasn bekliyordu.
koca Nazl annenin
bir isteiyle

karlatlar.

bulmak

iin siys

gcn kullanmas gerekiyordu

bir

de bor iinde

olduu

halde iini bir sre

brakmas
et)

gerekiyordu.

Babam mrit
p-i

vekilinin emrine

boyun eerken

"akl kurbn-

km

Mustafa"

(aklm Mustafa'nn nnde kurban

Allah'n

diyordu.
ki?

Ama

teslim olan kii

yardmndan uzak kalabilir mi Ankara'ya gittiinde snf arkada olan

Babam da i bulmaya

ticaret bakan ile karlar. Bakan bey babama merak etmemesini ayn gn leye kadar i meselesini halledeceini syler. leyin mjdeli haberi alan babam

ertesi

sabah istanbul'da olduunda Nazl

ellerini

annem

haberi renince

mbarek

aarak Allah'm bu gzel ifte hasarl bir evlt ver,

diye dua eder.

Annem o ay hamile olduu mjdesini alr armaz. Daha sonra Ken'an Rif ve Hatice Cenan

ve hi
Sultan

tarafndan kere tekrarlanarak ryada verilen "Ceml" ismine Nazl

anne "Nur" ekleyerek

adm belirler.

Daha sonra hayatmn en nemli gzellerinden biri olacak olan Nazb annem, sanki sadece doumumu hzlandrmakla kalmam,
kaderimde yazanlar da ortaya

karm.
ezel

Defalarca
bir

bana 'sen

retmen
hatrlar.

olacaksn!'

derken
bir

bunun

nasip
iki

olduunu

Vefatndan
olan

hafta nce Adana'ya

senedir siys

mahkm
drdnc
Semiha

babam

ziyarete

giderken kendisine
istediler.

snf

karnemi grmek
Gldemeti

Bana dndler,
uzatlar

uradmda kz
ve
bana,

Cemal'in

adb

kitabn

retmenbimin zelbini bebrlediler. Vefat etmeden retmeni olmam gerektiini anlayorlard.

Kendisi
zafiyet
ile

akn

ilgib

en

nemb hatralarmdan
ve

biri

ise,

al
ile

yamda
yataktan

geirdiim
bir

uzun

sre

}aiksek
ilk

ate

kalkamadm

devrenin

sonunda

doktora gidecek gc

kendimde bulduumda
gren doktorum

krmz

kadife incilerle

ib elbisemle beni

"esmere al bala, ge

karcsna ala" derken, kendimi

32

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

dnyann en

yandaki kz olarak grdkten sonra anneme, beni Nazl anneme gtr dediimi hatrlyorum. Beni
gzel
alt
elbiseni

bjoik bir evkle karlayan sultanm; "Cemalrmr'cuidm hu g:^l

kart da

tandm hirfakir ocua

verelim"

derken bana vermeyi daha o

yata rettiini hatrlyorum.

Nazb annem, Ebu

Bekir'cesine,

lmeden nce lme derecesine

sevgilim,
iin

ulam

ve bu leme mridine ahitlik etmek iin gelmi bir

sultand. Benim mn anam, kaynayd. Nazl anne benim

ocukluumun huzur
ondan

efendimi

tamdm
ettiren

lnn

ikincisiydi.

Onun

efendisinin
iki

her hlini

tecell

inamlmaz gzel yz toplu ve

kat

olmu mbarek vcudu

iin zerini

ve

bacandan akan
battaniyesi

iltihaph irinleri
birlikte

gstermemek

rtt

benimle
arasnda.

yaayp

ezelden

ebede

hatralarm

Duasyla

doumumun
Allah'a

sebebi

olan

tanacak Nazl
sonra

annem evldn 34 yandaki Allah da ok sevgili olunu kaybettiinde

mlkn,
ilmini,

sevgilisi, lim,

k kzn
"ne

kreden

ansly^ ki

Allah ajkyla ldler" diyen bir sultan. Btn insanlk lemine

mabm,

evldarn, evini muhtalarla paylamamn zevkini

reten

bir sultan.

bir devesi bile

Hayatnda hereyden vazgetii iin balayacak kalmad iin bugn "mlk kimin?" sorusuna dnya
ezel

leminde cevap verip,

ve ebed hayan

kazanm

bir sultan.

Ken'an

Rif'nin etrafndaki insanlar

yapmayanlardan olduundan lim,

fakir

snrb deildir. O, zat irki cahil, mmin, mnafk, zengin,

her tr insan etrafna toplayanlardandr.

Semiha Cemal hanmefendi kimdir? O'nun manev ahsiyetinden

ve irfanndan sz eder misiniz?

Efendim benim anlatmm

ciz kalyor.

zin

verirseniz, yine
diyor:

gnl

annem'in kudretli kalemine bavurahm. yle

"Semiha
Cemal,

Ken'an

Rf'yi

///

dnja tarihinde misline a^

rastlanr bir ak, anlayij ve imanla

sevdi.

Fakat junu unutmamak

onu grj
ve

l^mdr ki bu sevginin
anlayp,
ayniletirme

esasn,

mayasn Semiha Cemal'in

kendi

onun dvasna itiraki,

arzusu tekil ediyordu.

varln Evvel unu

onun

varl ile renelim: Onu

33

Cemlnur Sargut

tamymcaya
bulunuyordu'?

kadar

Semiha

Cemal kimdi
Ken'an
iine

ve

ne

erit

iinde

Semiha

Cemal

Kifi'nin

lfeti

halkasna

girmeden evvel kendi

ve elemleri
habersi':(j

kabuunun

ekilmi, ferd ve kk srurlan

ortasnda mahpus, insan olarak vaf^eli olduu hususlardan

g^el,

marur, kayts^

ve tipik bir aristokrasi

eline

ocuu

idi.

Hdi^ olduu

kabiliyetler usta bir

yapcnn

djmeseydi emsali gibi

kendi iinde kaybolup gidecekti. Bahtl bir ocuktu kiyolu ehlinin yolu
stne djt.

Ayn
bu

mny
iki

ilerinde

tanyan

ve

tpk

Mevln

ile

Hsmeddin
biribirini

elebi'de

olduu

gibi hoca- talebe

hviyetleri

ortasnda
birbirlerini

bulan

varln mnlarm tanyp

Fakat Ken 'an Rif
iin

sevmelerinden tabi ne olabilir'?

netice deil,

bu

sevgi bir

bir

balangt. Zira her peyden evvel

iinde

yapc

bir karakter

tapyan bu mrit,
nakletmeye

tand

cevheri,

hayatnn ^n, hikmetini

bir ':^min

r^ olduu bu topra, emnetini kabule msait

haline getirmeye koyuldu.

Onun na^annda Semiha Cemal

leminin
iyi

her an

temasta
bili^ik

olduu insanlk
nispette

bir

numunesi

idi.

Onunla
de

olduu

bu

numunenin temsil
Cemal'in

ettii ktle

ile

temasn
ile

temin ediyordu. Semiha

varl

onu insanlk lemi

al verite tutan bir kprii

iyilik

mesabesinde idi

Bunun

iin

bu

varl tanmas

ve

fenalk

hudutlarn,
eksiklerini
iin,

kabiliyetlerini,

tar^n

ve cinsini tayin etmesi,

bylece de

tamamlayp

gediklerini

kapamas l^md. Ve gene bunun

sevmek,
severek

insanlara

karp her ^aman

ve her artta tatbik edegeldii bir tek

kar yol
balad.

biliyordu:

Mevzuunu

ajkla imlemek

ve

gelipirmek. I^e evvel onun

yanm kalm
olan bu

tahsilini

tamamlatmakla

Ve dads,

lalas,

arabas tamam olmadan sokaa

kmak

klfetini ihtiyar etmeye

almam

kk

k^

ondan

ald

evk

ve ilhamla

almaya
kyasya

koyuldu. Mezuniyet imtihanlarn vermek

didindi.

iin aylarca,

haftann her gn alt,

Ba^^an gnn yirmi drt

\ ^a

saatinin on ikisi

Rahmetli bir

almayla geiyordu.

kn lan

odasnn gece yanlarna kadar

oldular.

dinlenmeyen

ndan endie
kabiliyet

ile

bahseder

Fakat Ken 'an

Rif eline

ald mev^uun

hudutlann
bitme^
bir
o,

bildiinden sesini karmyordu.

Me^niyet imtihanlan
Felsefe

biter

Semiha Cemal Darlfnun'un

defa te-^h

ubesine kaydoldu.

Hocas

kurmu

ve

aradan ekilmiti. Zira artk biliyordu ki

34

Smiha A^-verd e SIRRA

YOLCULUK

kendi kendine

imleyecek bir

ark haline gelmitir.

renme
ve

ve

retme,

sevme ve sevilme, faydalanma ve faydalandrma at^mi

ak,

iinde bir
ile

meale gibi tututurulan gen h;(jayndan

arasnda dikkati eken

ekilen bir

ok

h^

emsali

bir muvaffakiyetle herkesi ve hatta

bitirdi.

^man
meftun

flaman kendini de hayrete drerek Drlfnn'u

Ye

olduu faklteye ruhiyat asistan oldu.

gen
talebelerle

Fakat

almay

tercih ederek liselere

mddet sonra daha 26 'dan 19 34 'e geti. 19

bir

kadar devam eden

muvaffakiyetler

seki^

senelik

hocalk

hayat

iine

hakikaten
nne gelen

sdrd. Barnda tutuan

irfan mealesini

heryerde ve her frsatta

uyandrmaya alt. 19 36 'da

hayata gklerini

kapad

^aman Epiktet,

Hayt- Beer yahut Kevs'in Tablosu,

Fedon, Alkibyad, Apoloji, Kriton, Hipyas, Otifon,

gibi klsikleri lisanm:(a kendi

Mark
ve

Orel,

bana ka^^andmm,

aynca, Hayat,

Mihrap
insan

gibi mecmualarda

munta^aman neriyat

yapm

Ak
iyice

Peygamberi,

Ak

re

Gldemeti

isimli telif eserya:(mt.

Kk Fakat

hayatnn

aayukan on
elde

senesi iine

sdrlan

bu faaliyetin,
grlr.

dnlecek

olursa, gerek

bir muvaffakiyet

olduu

Semiha Cemal'in
vardr:

ettii

bundan daha byk bir muvaffakiyeti

da

mnasn
uuruna

bulmas, insan olmann

ermesi
ve

omu^anna ykledii
iin

mesuliyetlerin

bilhassa

bakalar

yaamak
ve

bahtiyarln

elde etmesidir.

Kenan

Rif ona gsterdi ki her birimi^

varla

ait en

g^l eyin asln,

onun
glgesini,

cevherini

kendi

iimi-:^e

tayoru^

ou

:^aman

kopyesini

hrite

aramakla
ii

vakit

geiriyorum^.
ile

halde her eyden evvel

insann kendi

ve

kendi benlii

temasa gemesi, kendini bulmas l^mdr.

nsiyet ve

Bu

mareketi temin ederken Ken 'an Rif

talebesinin vcut
ve

tarlasna yeni tohumlar

na kmak
ve

atmam,

ancak

uur

altnda uyuklayan

gn

iin frsat bekleyen

tohumlan uyandrarak onlara hayat

gelime imknlar salamtr.

bir yol gsterici liykatiyle

Ye bunu yaparken,
hareket ederek, onu
birfni, bir deersi-:^

bir mrebb, bir

kif,

dnyann herhangi
varlk olmaktan

bir kesine geliig^l

atlvermi

kurtarp t^aman iinden akan hayatn manl, uurlu

getirmiti.

bir paras haline

imdi Semiha Cemal

kendisi
ile

insanlarn

iinde,

onlarla,

hayatla ve kendi
talebe,

giritii

mukavelelere

sdk

bir

dvasn
35

Cemlnur Sargut

paylanabilecei bir dost ve yorgun

Hayatnda Semiha
yer verdiini
belirtiyor:

Cemal'e, bu

bapm dinlendirecei bir insand. bakmdan ne kadar ehemmiyetli bir

bir

mektubundan

'...vapur

aldm^ u ibare ne kadar g^l uzaklayordu sana drbnle bakyordum.

dnyann zevldni adesesinden seyrettiim teleskopum grnmez oldun, drbnle de seilmez oldun, hayalin bu cihana smaz oldu. burada u sual akla gelebilir:
ki
'

Dedim

Ken'an Rifdi bu alperi^i yapmak

iin

neden bir

kadn

tercih etti?

Bunun cevab
ve

ha^rdr.

nk
ve

daha

evvel

yapt

tecrbelerde

grmj

anlamt

ki fikir, his

iman

alij vericinde

kadn, erkekten daha

msait bir mutavasst, daha verimli bir ^mindir.

Onlarn hayatlarnda
idi.

en esasl unsur
benlik

Birbirlerine

kaq

hudutlarn

karlkl ahenk ve anlayij vasf kaldrm ve dkld kabn

bulmulard.

peklini alan

mayi gibi

birbirlerinde ekil

Bu hakikat
iin

Ken'an

Rifi'ye,

'Dn Beyolu'nda seni grdm, geiyordun.

aksi dedim' skn
syletecek

Benim ifademin
sarih ve
var,

kadar onlar

aydnlkt. Hocas ona

fyle diyordu:
*

'Benim bir zevkim

^aman Semiha Cemal

bu da sana
'Buna

irfan retebilmektir.

soruyor:

karlk ben ne yapaym?'

arkaya

Ken'an Rifi'nin bu

sule verdii cevap

udur: 'Ben senden ok bir

ey istemiyorum;

ancak,

atmay ren. Sen bir yudumda doyanlardan olma! Reslullah "M arefnke hakka mrifetik" diyor. Onun iin sen de durma ilerle, beni sev, beni sev d
nefsini

ben de seni seveyim. Yalnz, bu

Allah' sev demektir. '

'teni sev "in

mnsn

iyi

anla. Beni sev demek, sevdiklerimi, btn insanlar, ala,

Ken 'an
iinde,

Rifdi,

Semiha Cemal'e hayat

ve

varlk cevherinin insann kendi

t^nde

olduunu retirken Semiha Cemal'de ona kendim

gsteren,

onu kendi

ayaklarn topraa
irfan
ve

varlnn uurunda tutan bir ayna olmu ve balamt. Bir taraftan hocasnn elinde tuttuu
mahzun
gibi,

mealesi altnda feyi^lenirken bir taraftan da ona yoldalk ediyor

yalnr:^;

onu

rkek,

ve

yorgun

grd

her ':^aman, eski

hu':^uru
ile

gnlerde annesinin
sesleniyordu:

yapt

imanl insanlarn kalp

"Seninle

beraberim,

sana inanyorum, yalnz

deilsin." Evet!

bu teminata ^aman flaman bir kk ocuk

36

Smiha Ayverd e SIRRA

YOLCULUK

resi^igi

ile

muhtat. Semiha Cemal hocasnn yannda, hem idealini

benimseyerek
ve

gara^^hir samimiyetle
de

^yapc kadn" olabilmek, hem

seferber

ona karji yoldalk

analk duygulanm mjtereken

ederek, yaratmlk kisvesini muhafaza etmek gerektiini hissetmiti.

Bu

suretle yolu

byk

adamn yoluna

djen her

kadnda olduu

gibi,

tarih ve

insanlk karcsnda Semiha Cemal'in omu^^anna da birok

vat^eler ykleniyordu. Bir defa

Ken 'an Rfd'nin kolay kolay

tesir ve

nfu^ edilemeyen ahsiyeti binasn tavaf edecek, ke^edecekti. Sonra

onu

heceleyip

rendii kadar kendisine de

ve

gsterecekti.

Zira Ken'an

Rif'nin

etin

sklme^

bir

kitap

olan
nev'i
ileri

kendi

varln
bir

bankalarndan dinlemeye daima muhta olan

vehesi de vardr.

jahsna mahsus
gitmek

Ondan

sonra bir

adm

daha

ve beraberce
tefsir ve

okunup anlamaya
tahlilini

alijilan

bu kitab lem halkna okutmak,

yapmak
en

icap ediyordu ve herhalde kendisine tevcih edilen

asl

va:^e de buydu.
en salahiyetli,
olmujtur.

Bu bakmdan Semiha Cemal mr boyunca hocasnn

aydnlk fakat
her

^aman

en mtev^ mfessiri

Esasen ona ayak uydurmann, onunla yollara dzmenin byk gl

buradadr.

Fakat

bu gl yenebilmenin,

insan

lmszle

gtreceini de biliyordu. O,

'Byle benim gibi seven bir vcut toprak

iin

olama^
kadar

belki de ben

vcudumu toprak olmaktan kurtarmak

bile

bu

seviyorum.

Ben lsem

akm

asrlara intikal edecek kadar

bende

kuvvetlidir.

nk
^ey

ben de onu bankalarndan intikal ettim,

balayan bir

deil bu! Ben ona, gelmi gemij btn insanlarn,

bir ruh ^^enginlii, bir ruh asaleti
t^nginle^tirip,
ile

bana miras
emaneti

brakt

balym. Bu
nesillere

kendi

alkmla

besleyip

gelecek

devredeceim" diyeya^or.

Semiha Cemal Hanmefendi, Efendisinin sonsuz

yaayabilen, aabeyinin deyimiyle mcerred

akn

idrk edip

bir ruhtur. Onlar,

bu

lemde gzkseler de insamn elinden kaan

latif bir tecelli gibi varla

Ken'an Kif

ve 20.

Y^ltn pmda Mslmanlk, stanbul: Kubbealt Neriyat,

2003,

s.

240-246.

37

Cemlnur Sargut

yok aras

sultanlardr.

Bu

gibi

mucize bylesine
bile misli

Efendisinin ilmiyle maddeleip bugn

bir mnnn, grlmemi eserler

vermi olmasdr.Lutuflu
ektik.

valide

blmnn

sonundan

buraya

Ltfye

anne

de

zannediyorum Ayverdi'yi

ok

etkilemi

bir

ahsiyet...
Evet... Smiha anneyi etkileyen ok
belirttiiniz

mhim

insanlardan

birisi de,

zere.

Efendisinin

anneyi

''

lu Valide" diye 'Ltuf

hamm Ltfye annedir. Ltfye yazm Smiha anne. Ve Kplce'deki

dnya kederinden

Kk kitabnda
'pe
hagh

yle anlayor:
sunduu Kevser arah
herkes bu
ile

o erin

annm

bu

bahtiyar hekim, vrn gnln

ve

mmur
diye

etmi rehberinin efne de yle

saygl

idi,

mbarek

ee

Ltfye Hanmefendi derken

lu Valide bu a^-: dostu onu Ltuf

arr, nahif ve n^k yapl

ile

kadnn

eksik olmayan beden dertlerini ihtimam

takip
'/

eder, illar

ve reler bulurdu.

(Burada hekim olarak Ziya Cemal Bey

anlatyor.)

Ltuflu Valide
grr,

yle bir valide idi

ki muamele ettii halkta

Hakk'

onun

iin

de g':(nn ve gnlnn setii, nokta amayan bu

anlayp olurdu.

Komularna uzayan
yetiir,

eli,

penceresine gelen kularla,

yavrulayan kedilere dah

bylece

onlarn da imdadna koar,

yapabilecei hibiryardmdan geri kalmat^d.

Ltuflu Vlide'nin balca kalkanc, onun, gereklere teslim olmay

bilmesinden

kaynaklanmak

idi.

O, hakikati grerek inanp tanrken

gereklere itaat etmesini ve teslim

olmasn

bilen

mstesna yapda bir

kadnd.
Kendisini ekip

bu kapya getiren ulu

erin

anas olmak

erefiyle

ereflenmi ycelerin ycesi bir sultan htn da (Hatice Cenan Sultan)

Ltuflu Valideyi, ecelden ebede srp gidecek olan insanlk ve
terbiyesi

ak

potasnda piirip saf ve

ekil ve
surete sahip

arnm

kalbna

dkerek eine ender

(...)

rastlanan bir

klm bulunuyordu.
uyduu
ve mnsebette

Ltuflu l'lide'nin ok

iyi bilerek

bir hayat gerei de

idi.

nsan oullaryla giritii muamele

ine ucu deer demet(^

38

"

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

bir balon gibi snveren dostluklara itibar etme-:^ dostlarm

refah, servet gibi, giel

mevki gibi,

j^ g^l

sesten birinin eksilmesiyle bitmeyen

ainalklar arasndan semeye

l^tujlu

meylederdi.

V^lide, lemlere ana olarak gnderilmi yce htnun

yol
gsterici

pnar huylu

byk,
ve

ycelerden

muhabbet,

efkat

mrebbiliinden ylesine bol su imi ve ona tbi olmakla

ka^^an yamaya verdii nefsn

elde ettii

varlnn
dnyaya

altndan kan

yle

gr

bir

pnara

ben^^emi bulunuyordu

ki,

pk

saan o rehber ve nden

gida ulunun anasna

srrna erierek
benleri

tab olmakla dnyya geli ve gidi

macerasnn
^^

a^ bulunan

bir mstesna oluvermiti. "

BZ
alt

Ltfye annenin Efendimiz tarafndan son derece sevildiini ve nemsendiini biliyoruz. Kendileri Ltfye anne erkez olduu iin
ay gibi

ksa

bir

zamanda erkezce renerek eine kendi

lisanyla hitap etmenin zevkini

byk zellii

yaamlardr. Ltfye annenin en einin rencileriyle almasna mdahale etmemi,

iin

kskanmak

bir

yana onlarn eitilmesi

eine destek olmutur.

eserinde

Ak

Budur adl Semiha Cemal ve Smiha Ayverdi ortak

Ltuflu Valide 'den yle bahsediliyor:

"Sde'nin vcudu, tecessd etmi feragat ve haynn kendisi
ona, minnet ve
idi.

Gen

k\
iin

krann fevkinde
idi.

bir hisle mtehassisti.

Meryem

Sde, samadan bir deva

Burada Sde Ltfye anneyi, Meryem

etmektedir.

ise

Semiha Cemal'i temsil

Abide ahsiyetler adh eserinde Smiha A\^xrdi Ltfye Anneyi

yle

anlatr:

"Mtuflu Valide ne

limdi,

ne ir, ne de mevki ve hret peinde

hedefin,

koan

bir kimse.

Ama

gerek

hak

ve

hakikat olduunu

biliyordu.

18

Smiha

A)'\'erdi, Kp/ce'deki

Kk, Ankara: Hlbe yaynlan, 1989,

s.

113-115.

39

Cemlnur Sargut

Hamurunda, mshet kadar menf elemanlara da yer verilmi her insan

gibi,
elbette

onun da

iyiliklerle

mcadele

iin

frsat bekleyen ktlk

meyilleri vard.

Fakat daha
ve

ilk genliinde verdii

mnevi savakla

bunlar e^i, tepelemi

temizleyerek engelleri

uuraltn menf ve ykc duygulardan atlamt. Onun iin de bu rahata kavumu ve

yapc faaliyetleri iin ^aman

ka^nm huzurlu kadn,

adalet, insaf ve

muhabbet basamaklarn kolaylkla trmanarak

sevginin

^rvesine

km,
Onun
da.

hak
iin

ve

hakikat duranda karar klmt.

de kimseye kini,
ihlas,
sever,

dmanl
cmertlik
sever,

ve

ktl yoktu.

Olamad
hibir

Saffet,

vefa

ve

bidesi olan

bu byk kadn,
dostluunu
elini

insanlar

hayvanlar

efkat

ve

yaradlmtan

esirgemeden be^lederdi.

Onun katnda

pmeye gelen

birprenses, evine

snm

biryoksuldan

daha stn muamele grme^di.

Souk
iine,

gnlerinde

titreyen

elleriyle

haydad

ay,

etrafnda

bulunanlara, adet yalvarrcasna

ikram eder ama bu ikram halkas

mahallesinin ps, sts,

bakkaln

ra da girerdi.

Kedilerin cieri,

kularn

yemi,

muhtalarn yiyecei, giyecei derken

aylk idt

bir haftada
verir,

tkenir,
eli

ama

ne yapar yapar,

bulur

buluturur gene de

gene de

durma:^ ne y-:^nden tebessm, ne

ibf(linin

dilinden tatl s^ eksilir, bylece de

ikramnn,

sonu gelmeydi.
dieri erkek

Bir gen
iki

k^

olarak gelin geldii

atnn

altnda, biri
evltlar

k^
idi.

kk ocuk bulmutu. Bunlar onun vey

bir vey annelik

Fakat ondaki nasl

ana,

kendi ^ evltlarn bu lde

anlay idi ki, belki de hibir banna basamazd. Nitekim

ha^r bulduu
veyleri

kendisi de bir kt^

evlt

ocuu dnyaya

getirince,

tahtnda saltanat srmekte devam ederken, kendi

k^n daima bu

tahtn basamaklarnda brakrd.

Bylece seneler seneleri kovalaya dursun, birdenbire

1914-1918 harbi

patlak verdi

ve

ksa
ve

^(amanda da, cephe haline gelen memleketin btn

hudutlarn kan

ate sard.
deil,

Bu

bir

muharebe

acem

ve

gfl bir iktidarn

idi.

Osmanl

mparatorluu'naya^d lm ferman

40

Smiha

A)"vrerdi

ile

SIRRA YOLCULUK

Taht

jehri istanbul'da

ise,

filim

olduklar kadar gaddar ve chil de

bir

olan idarecilere srtlarm

dayam
s-:^

"harp zengini" snf tremiti.

da bu harp

ehrin gda
^(engini

ihtiyc stnde

ve tasarruf sahibi olan

denen karaborsac snft.

verilen

Vesikayla
unsui
genleri,

ekmek amurdan farks^

etsi^ seb^si-:^

ekersi^

ve

hububatsn mutfaklar tamtakrd. Bylece de ocuklar,

hasta ve
alilleri
ile

ihtiyarlan,

btn bir ehir

a,

sefil ve

periand.
'Bu yllarda gen bir

kadn
kendi

olan l^tuflu Valide

t^e

ise,

arada bir
eteinin

komu
altnda

folluundan
saklayarak

tedrik
getirir ve

edebildii

yumurtalar,

k^na gstermeden,

bnyece sayfalan vey

olunayedirirdi.

Onu

bu hak

ve

insaf
bir

merke^nde karar
emnet ocuu

ettiren

ne idi?

Neden kendi
iyisinde,

evldndan
gtmelinde

evvel

dnp,

her eyin

onu

tercih ediyordu.

Ediyordu,

^ra Etuflu

Valide,

man

potasnda kaynayp crufunu atm, saf ve st^dnlm

bir enerji hline

gelmiti. Bu, iindeyetitii irfan ve hikmetler atsnn, insanlara hediye

ettii ruh

ni^m, onlan

birer

yaar prensip

haline getiriinin canl

rnei

idi.

Ktlelere

mnevi d^en
'^^

ve asalet veren

bu ocak, yllar yl daha

devlete

nice

koruklar tatlandrp eni deitirtmi, le^tle beraber

erdirmiti...

de

Ken'an

Rif

bu insanlar anlatrken der

ki:

"Hakk
byle

arayan ve onu bulma yolunda bir mride ulaan kimselerde

olurdu.

haller

Onlar,

kendi

vcutlarnn yni

nefislerinin

ormannda

byle ne heybetli,

ne dehetli canavarlar grrler; onlarla

iin

penelemek, onlanyenip doruyolda yrmek

gererlerdi.

ne urluklara gs

Fakat

hibir

mkl

ve

hibir

korku

onlan

byk

19

Smiha AjYcri, Abide

ahsiyetler,

stanbul: Kubbealt Neriy, 1995, stanbul,

S.256-259.

41

"

Cemlnur Sargut

mritlerinin

karasnda

olduklar

^amanki

gibi

sarma

onun

karpsnda duyulan duyuramad. nk bu

heybet

Hak
nur

heybetiydi.

nk
deildir.
var.

derviin mritte grd,

(...)

Hak

tecellsinden

bajka bir
var,

^ey

Bu grnte

iddiajok, benlik yok, fakat

teva^

Yasaca Allah'tan aksetmi bir byklk vard.

Siz Ltfiye anneyi

tanyan enderlerdensiniz...

Evet, krler olsun... Parkinsonlu titrek ellerinden

hediyeler hl evimin bir
Rif'ye

aldm

saysz

kesinde durmakta. Ltfiye anne Ken'an

bilerek

yerine getirmi byk bir insandr.

bu vazifeyi en baarl ekilde vey olu Kzm amcam onu, "hakiki annem gibiydi, beni klandan daha ok korur ve kaynrd" diye anlatrken Efendimiz vefatndan nce ev halkyla vedalarken

olmann zorluunu

yalnz Ltfiye anneyi tekrar tekrar ararak ona olan sayg ve

Mnevi hayatmda beni ok huzur ve mutluluk getiren, hayatma nee, destekleyen ve varlyla kendisinde Efendimin tevazuunu grdm gzel aabeyim Orhan
sevgisini

ortaya

koymulardr.

Bykaksoy (Ken'an Rif'nin torunu) Ltfiye anne

ile

ilgili

htrasn anlatmlard.
bir paraya

75 Lira

gn bankaya onun adna yatrdm cz' piyango km. Elimde para konaa gittiimde
Bir

kendisini

seccadede alarken buldum.

Kulaklar

duymadndan

benim geldiimi hissetmemiti. Efendisine yalvaryordu. "Efendiciim sana ne malm deil ki; ok skntdaym. 75 Ura'ya ihtiyacm var. " Duay bitirip dndnde ben gzyalar iinde elimde 75 Lira ile onu bekliyordum. Allah, sevgilisini seveni korur. Infkn iki farkl yz

Nazh annem makamnda olmann

olan

ile

Ltfiye

annem 'l^m

yelid

ve

lem yled"

zevkini bize yaattlar.

Ken'an

Rif, erhli Mesnev-i erif,

stanbul: Kubbealt Ncriy, 2000,

s.

194.

42

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Safye Erol ise.

Smiha annenin ok deerli yolda.

sevgili

Smiha annenin kaleminden

'Virdapm Safiye Erol:
Bir kasr kt.
viranelerde

dostuna hitab:

ats, der dvn ykld.

Amma

ha^neler,
define

sakldr. Gerekten de hu ykntnn altndan, onun

varl
Safiye

jikr oldu.
Erol,
drst,

ihlsl,

imanl,

hamiyetli,
ki,

liykat
olan,

ve

^eks

lsnde safi ve

masum

insand.

Ne

mhim
ile

onun tek tek

saylan vasfilan deil, bu vasfilann antlamas

kurulmu ahsiyet
ve iki fiarkl

yapsnn,

bir

aya ^ark'ta,

bir

aya

Garp'ta olmas
tarafis:^

medeniyetin,

kltr vasatlar stnde

bir tahlil ve terkibin

muhasebesinden sonra da

arkl

mnevver olarak cemiyetin karcsna

kmij bulunmasdr
Bir
serhatli

mhu

tanyan bu ate gibi Kmeli

kadn,

orta,

lise

ve

niversite yllarn
ciddiyet gibi

Garp'ta geirmi olmasna ramen, sdece metot ve

kendini gsteren

d formasyonunda
iman ^rh
ile

Batl

ruhu, onun ak,

hamaset

ve

salama

alnm

olan iine asla i^leyememi,

aksine, bu derinden derine yanan

ile

ocan yalm,
idi.

Dou 'dan atpan

hava

h^ bularak

bir yanarda hline gelmi

Tabiat knunudur: Hasret, kk

atehleri sndrr,

bykleri

ise

yangna

evirir.

Garb'n

mrekkebini yalayan,
ile

fiakat

ark'n
kadn

an 'anesine
da,

bal

kalarak, o trihi miras

nafakalanan bu
kltrnn

asil

bir

yandan fikir

daarcn Gap

verimleriyle

doldururken, bir yandan da faaliyet hlindeki tahayyl ve tefekkr,

alev alevyanan bir ocak hline gelmitir.

Safiye Erol,

hen:^ gen bir talebe iken

dahi bu iki medeniyetin

mukayesesini yapacak

endaze

sahip bulunuyordu.

Aikr
ekip,

ki Bat, mnevi hrriyetini harcama pahasna,

bir

maddi

kudret satn

almt. yle

ki,

Rnesans
^eye

ile

alkasn kendi stnden

Garp
medeniyeti,

kendinden
iine

baka her

evirmi olan
esiri

avucunun

ald

maddenin bir nevi

olmu^ bulunuyordu.

43

Cemlnur Sargut

Makineler

insann;
ve

insanlar

makinenin

yerine

geer

olalheri,

^kasnn, hner

catlannn

ana

den

yapt
esip

hu puta tapmaktan bajka re

idi.

Ademolu iin, kendi kalmamt. Fakat man

bir acayip felsefe

duygusu kish deil ftr

Bununla beraber
da,

r^n

onu mev(inden koparnca

ve dinlerin istilsna

bo kalan sahalar, trl sentetik

manlarn

uramt.
kurduuyksek
voltajl karakteri

islm lemine gelince, ilim

ile

ve idarede

imtihanm vermi
imdi

ve

dnyya parmak

srtm

olan

Mslman
sinip,

ark,

hasmlarnn kyasya hcumlar karpsnda

ile

bir

flamanlar ilim ve tefekkr verimleri

besledii

Garb'n

glgesine

snmij
alp can
ci^

bulunuyordu.

O ark

ki.

Bat

dnys, karanlklar iinde can

verirken, ilimde, felsefede, sanayide, ticret ve ^ratte chil ve

Avrupa'ya

bilmediini

bildirmi,

grmediini

gstermi,

anlamadn anlatmt.
ispanyol.

Gene

bir

^manlar, Frans^

italyan, Ingili^

Alman

ilim ve din

adamlar, hatt

derebeyleri, prensleri,

Mslman

medreselerinde

okuyarak

memleketlerine
temelleri

ark

irfann

tamlar,

ite bylece

de,

Rnesans'n

atlmt.
bir toprak gibi,

Ne
can

re ki, meyve ve
ekilip,

mahsl vermekten yorgun den

oraklaan ark, bir vakitler cmerte besledii Garb 'in,

sr'atle elde ettii

madde stnl karsnda, grm yaralanp,

eli

brnde

kalm

bulunuyordu.

Amma u
ses

da var ki havada uan, su

altnda ge^n, kt'adan kt'aya

yerle
bir eden

alp

ses veren ve bir solukta lkeleri

g-:(

bu dev medeniyet
gelien

karsnda

boyanmasna

ve

asrlardr
derinlerinde

etrafnda

ihtirasl

hcumlara

ramen

gene

de

bende olduka,

saklad irfan ve hikmet cevherleriyle nerek: srtm yere gelmi saylsa da beni alt edenleri,

'Bunlar
gene alt

ederimi" diye beklemeyi biliyordu.

ite

devlet

dkn ark
kaneden,

ve

bilhassa

Mslman- Trk camias,

yanm

bir

elinde drt

ucu

dml
boha

bir boha
iinde

ile

kaan

afetzedeler gibidir.

kadar

ki,

bu

kalm
dil,

m^
trih,

krntlarna
koturmakta

bile

hakaretle

yan bakan

bir ^hniyet,

din,

mefahir ve an 'ane

dmanln i g

etmi

bir dallet vadisinde at

bulunuyor.

44

Smiha

A}'\^erdi

SIRRA YOLCULUK

Garb'n her
gibi

hareketini
mill

g^

kapal benimsemek

illeti ile il

yavrusu

dalan
ve

mukavemet, mill l

ve mill

jurun ipularn

ellerinde

tutarak memlekete dnen Safiye Erol'a, Garp'tan getirdii

yengin fikir muhtevasna

ykl

ramen
ve

huzurlu,

daha dorusu
tefekkr ve

kararl deneme^di. Zra, kafasnda

gnlnde

tand

duygu ykn birbirine lehimleyecek, perinleyip btn hline getirecek

bir

manev

df^eni hen:<^

bulamamt. Onun

iin de

ark 'in

Garb 'a

stn olan bu irfan ve ak motifini bir mahhas varlkta grmeye her

flaman hasret ekmi, Garp 'tan

alacan

alm, u^un yllar boyunca

daarcnaykledii bu hazneyi aacak

O, ok
iyi

anahtar aramt.
dtkleri dallet
ve gaflet

biliyordu

ki insanlar,

iine

havasndan syrmak,

beeriyete edilecek hi^metlerin en

mukaddesi idi
ktleleri

Fakat
ermi

maddenin

ve

maddeciliin

anaforuna

kaplm

daldklar uykudan
disiplinli bir

silkip sarsarak

uyandrmak

iin

arnm ve kemle
susu^uu
buna,

ruh gerekti ite Safiye Erol'un

ihtiya

bu yola
bir

idi.

Gene

biliyordu
ve

ki,

evvel

kendi kendisiyle

hesaplap
sonra,
f<^rveye

anlamaya vardktan

keml ^rvesine ulatktan

da

tap

insanlara hikmet etmek

ve

erimek, hayvn ihtiras

mmkn olabilirdi Evet bu ^raplan kontrol altna alm,

noktasna hasret eken
oradan
oradan sylemeli,

safvetli ve ihlsl

kiinin

kn

idi ite o nirengi

syleyecekse

bu deerli kadn, ktleye ne

seslenmeli
idi.

Amma
ve

maddeci Garp'tan edindii kariyerin, kendisini

o

bu ^rveye ulatirmayacan

ok

iyi biliyordu.

Gnlerden bir gn,

artk eteine

ayana dolar olduunu

iddetle hissettii

mantnn
sard
bir
ve

yk
Safiye

altnda

et^ldii, tefekkr ve tehasss yollarnn sarpa

demde yolu Ken 'an Rjf gibi bir kurtanamn yoluna dverdi

Erol denen hu plak

istdad ve

ha^r

enerji,

derhl toparlanp

mukadder

ly buldu, e^el knyesinin tyin ettii

kmil

ve nih

eklini ald.

Bu elektro-ok Mslmanlk

hadisesini

Ken 'an Rif

ve

Yirminci

Asrn

Inda
^ah

isimli kitaba ilve ettii

kymetli etdnde

isabetle

eden Safiye Erol,

yadsnn

balarnda:

'Ken'an Rif'yi hrice

onun ahsiyetine temel tekil eden hususiyetinden bahsetmek lzm geliyor' diyordu.
iin

tantmak

45

Cemlnur Sargut

'O,

evvel

mistik

adam=lomo
ve

mysticus,

sonra

laktn
idi.*

adam=lomo
getirerek:

sapiens

en nilayet miirid-i agh

dedikten sonra mistisi^min ilm ve ciddi

'O,

i^hm yapar

ve

s^
bir

hocasna

balsi geen mistik tipte bir

cemiyetimizin
idi.

k,

gerek

filozoftu.

O,

mahhas
olursa, bir

hayt,

mahhas

hakikati gibi

Sosyal insicamn ebekesini ne dereceye

kadar tanrd, diye sorulacak

dokumacnn kendi
bir

tezghmdaki dokumay
tabiat

tand

kadar tanrd. O, tabiatn

ancak gerek klara ayna olan ifresini okuyarak byle

zemini zerinde insann nasl ve ne slpla yerlemesi

lzm geleceini takdir etmi kuruculardand. O, zaman ve mekna elverili normlar iml edenlerdendi. Beer kaderinin
ana rotasn bildii iin ferdi mukadderat yollarn da yekten
grrd'
diyen Safiye

Erol bu karlama
eridiini,

ve

tamama

ile

t^rap

ve ve

buhranlarnn nasl dalp

aff-

btn

varlnda nasl bir ban

anlatr.

ummfrtnas koptuunu,
bir yerinde:

ltif ve

m^kal ifadesiyle

Gene etdnn

'Hakk efendi bir merkezdir. Kendi

manzumesi iinde tenasb bir peyke: '*Yerine!" diye kumanda ettii zaman, bu, sdece bir emir deil, ayn zamanda sarho peykin mevziine dnmek iin kendinde

arm

bulamad kuvvettir.
Ijte

a^^:^ Safiye

Erol

da,

haytnn son demine kadar:

'O,

beni

haytnda

terk etmedi, irtihUnden sonra da terk etmedi.

Bunca boa
kefaret gibi,

km mihr-i vefa
mecaz
de,

vaatlerinin

topuna

kar

bir

olan

benliimde gizlenmi hakikat pay

Rf] onun vcdu peykini
ijleyip hediye

gibi' dedii hocas Ken'an

dndrecek emri

mev-:qine

kuvveti de verdi ve bu bah biilmet

etti.

varl,

insanlk lemine bir bide gibi

Artk
sesinin

Safiye

Erol denen
sustu.

ve

flaman nehrinin

byk kadn
ve

Fakat u gk kubbenin altna

bir

kaynad yerden gelen bu brakt uyarc

Onun

^hin mahsllerinin,

kymetler buhrannn girdabna

tutulmu cemiyete, kyamete dek kulak verecei ok s^ brakt.

dima

bir sentetik biten tahlilci tefekkrnn

de,

altnda yatan gerek,

Mslman-Trk camiasnn, kaybedip

el

yordamyla arar olduu,

46

'

Smha

A>^^erdi e

SIRRA YOLCULUK

ok defa da aramay bir

^l,

bir gerilik

sayd

bu hakikatler,

memleket mnevverinin dikkat

cap ettii

ve

uyanklkla stnde durup kmesi

iin Safiye

hayt dmlerdir. Evet, mnevver ktle

Erol'un
t

hayat grc ve insanlk anlay, memleketin lm

kendisidir.

kalm dvasnn
ve

Onun

iin

de Safiye'yi bilmeye,

tanmaya

ne

demek

istediini

anlamaya

mecburu-:^.

stelik serhatlerin bu

yank

yrekli evld, halk ok

Selisleri,

iyi
ile

bilen ve

halkn

iinden
ve

ses

veren

insand.

duyular

kendine
mill

yarayan

yaramayan

semekte dima isabet eden o halk,

tutma:(.

vasflarndan soyunmu sahte mnevveri asla

ste

Zira asrlarn st

yp tabakalatrd

ve bir

ahsiyet yaps hline getirdii trih

deerle silhl olan

geleneini,

byk

ktleler,

g^

r-:^rlan gibi greneini,

maksini, mefahirini kavuran

iin

yabanc

ve

yalanc aydna

dima di bilemitir Onun

iinde olan

de ifah ve devri kltrilnn kal'as

halkn

gf^nde, kendini

beenmeyip kmseyen bu sahte

ayan deildir l^e kendisi gibi edepli, saygl manl olmayan, daha dorusu kendinden olmayan bu ukal ve kks^ mnevveri ne sever ne de skne kulak asar.
aydn, tibra ve hrmete
ve

Safiye

Erol

ise,

halk tanyan

ve

memleket

realitelerini,
ile

yrei kadar

kafasnda duyan gerek mnevverdi. Garp kltr

bulunmas

ona,

har neir olmu arkl olmann erefini kmsetmemiti. kbl der ki:
almasmda yanl
cihetten
bir

'islm leminin Garb'a yol

ey yoktur.

Zra

Avrupa kltr

entelektel

kltrnn en ehemmiyetli saflarmm inkif

Tek korkumuz,

Garp kltrnn

slm etmi hlidir. grn ile gz

sadece

kamatrp

hareketlerimize sekte \'urmas ve

olarak da o kltrn zne

bunun neticesi ulamakta geri kalmamzdr.

deil,

Yalnz Mslman-Trk camiasna

mterek
nebat uuruna ben^me:^.

btn bir beeriyete

mil

verimlere gebe olanlarn idrki,

meyveyi douracak iein

Onun

iin de Safiye E^rol gibi

btn mrnce

atele oynayp elini yakmam, fakat hmil

olduu emnetin uuruna

varm

mstesnalarn,

u gkkubbe

altnda kudretlerinin infilk edip

47

'

Cemlnur Sargut

cemiyete hayat ve

beka yolunu gstermesi, insanoluna hem Allah 'in

rahmeti

hem

de tebessm ve iltifatdr.

^^Smiha Ayverdi, bide ahsiyetler, stanbul: Kubbealt Neriyat, 1995,

s.193-199.

48

Smiha Amerdi e SIRRA

YOLCULUK

Kapm a, kapm a...

Bu dnydan
o

Sana geldim,

kapm a...
lsn...

dnydan,

aldm boyum

E^el, ebed arasnda, nice eyyam ge^p to^um...

Samadm d-leme,
Yoldapm
var, ijt kikiyim,

sana geldim,

kapn a...
hi

gnh benden
Yer gk

ayrlma^.

Tek deilsem
Bi;^ de

n'olur sanki?

sm

o kapya...

al,

kapn a, kapn a, kapn a...

Smiha Ayverdi,

Hanc

49

Cemlnur Sargut

Hey Koca Smiha,

Kitaplarnla

Derghm Yeniden Atn.

Rif ile

Smiha Ayverdi'nin Ken'an

ve zihn hayatnda ne trden

tanmasndan sonra, mnevi alm ve zenginlikler olumaya

balamtr? Bu
Efendisi

nasl

bir seyir izlemitir?

devrin

Isrfli

gibi

diriltici

olan,

mridi

ise

devrin

Mevln's

gibi dirilmeye

hazr olanlardan olunca kyamet kopar.

kendi hakikatini grmesi iin bir

O'nun

Efendisiyle

tanmas
anne

vesiledir.

Smiha

madd ve mnevi

adan Efendisinin
birlikte

terbiyesi altna

girmek zere hazrdr. Geri hazr olduunun da

de batan

henz farknda deildir. Yeeni Semiha Cemal hanmla

huzura girdiklerinde
olurlar.
ikisi

aa
gibi

yok olup yeniden var

Bu

hal

mridin

simyac

altnn

iindeki

bakr
Gelen
Rif

eritmesine benzer.

Daha sonra Smiha anne bu

"dile

halini Dile

Ta

adb kitabnda

getirdiin taj" diye anlatacaktr.

Ken'an

hazretleri

karsnda mnsna

ayna bir hazine

ilimlerde

bulunduunu

fark

edince

rencisini

madd-mnev

yetitirmeye

balar.

Hocam Smiha
Efendisinin

Ayverdi annemin anlattna gre gece-gndz

huzurunda

tam

bir

der\d

edasyla

kck

bir

taburenin zerinde devaml not tutarm, Kenan Rif hazretieri yaayan Kur'an olduu iin bazen hikyeleri tekrarlasa da her
birinde yeni bir

anlatm ve yeni

bir teceUi

olduundan Smiha anne

der
ki,

bunlar tekrar tekrar yazarlarm.

biterdi,

Annem

bazen ktlar

avularnn
haldir.

iine yazard.

nemli bir

nk

biz

Bu mrid-mrid ilikisinde ok bz hikyeler tekrarland zaman

bile

yazmayz, hatta gilenmez, dinlemekten

sklrz. Halbuki gerek

getirdii iin mrid

mrid

hikyeyi her

anlatnda

farkl bir

yorum

de her syledii eyi

Arabi der
ki;

renmek

zere harekete gemelidir. bn-i

Allah Tel Cebrail Hz. Peygamber'in yanndayken

indirdi.

ona
seni

bir

melek

Melek Hz. Peygamber'e "Ey Muhammed Allah

istersen

istersen

kul peygamber,

sultan peygamber

olman

arasnda

muhayyer brakt" dedi. (Cebrail Hz. Peygamber'e tevz etmesini

iaret
etti.

Peygamber de kulluu

seti.

Bu

hadisi

nakletmekten

50

Smiha A\'verd

ile

SIRRA

YOLCULUK

maksadmz

Cebrail alevhisselmn
ise

makamnn

retici-eyhlik, Hz.

Muhammed'in makammn
okumak
okunmas
iin

rencik olduunu hatrlatmaktr.

acele etme.

"Sana vahyimi^ tamamlanmadan Kjir'an' okumakta

dilini

Kur'an'
ve

acele

ettirme."

(Th,

114)

"Onun toplanmas

Bit^'e aittir.

Bi; onu

okuduumuza
Rabbim

sen onun

okunuruna tab ol"

(Kyamet, 16-17)

yetleri ile 'T>eni

terbiye etti ve terbiyemi

g^l

yapt" \\2iA bu konuMJ aklar. Buradan anlalyor

bilse

ki

mrid her eyi

de mridinin nnde susacak ve bildiini ondan renmeyi Nefsin tekml ^cuttaki Rabb
tecellinin ortaya

tercih edecektir.

kyla

alkab

Bylece onu hikmet gdasyla besler ve

olduundan, mrit bu ynde rencisini irad eder. ak arabyla sular ortaya bir

aheser kar.

te bvle bir eitim grmtr Smiha anne.

Ken'an Rif hazretlerinin en ok hangi ynirfan ve tefekkr

Smiha
ynleri

Ayverdi'yi,

etkilemi, onun

dnyasna Ken'an

Rif

hazretleri neler

katmtr?
ilmi

Bence Efendi'nin muazzam

aikr

ve akl almaz heybetiyle ayn anda

anneyi
etkilemitir.

gzken

tevazuu

Smiha

Kendini

dnvamn merkezi sanan her gen gibi Smiha anne gerek merkezle karlat zaman onun nnde eilmi ve Hz. ems'in anlatmyla Hz. Mevln'mn hocas karsnda kk bir ocuk edebiyle oturuu gibi Ken'an Rifi'nin nnde diz kmtr. Daha sonraki
devrelerde Smiha annenin her an yeni bir anla
tecelli

eden ve yeni

amlar getiren

bir

kmil mritle beraber

olmamn farkllm
bir

yaadm
olduu
kaynaktr

dnyorum
Ken'an
Rifi

ben. Mnevi ilim hi bitmeyen bir derya

iin ilme a olan bir

renciye her an cevap verebilecek

hazretieri.

Bu

}aizden

de

doymayan

rencisini beslemeye

devam

eder.

Daha

sonraki devirlerde Smiha anne, tasa\'vufta srt- mstakim

idrk
eder.

anlayn

Her

kmil

mrit
dnya

gibi
ile

Ken'an

Rif

milliyetikle mmetilik,

eriada

tarikat,

ahiret arasndaki

dengeyi yaayarak ve yaatarak retir.

devrin isa's, Musa's, Hz. devrin Mevln's,

bir

Muhammed'in mns
bn-i

gibidir.

Aym zamanda

Arabi'si, Gazali'si gibidir. Dola}isyla

Smiha A}^erdi
hli

ok

limden okuyarak renebileceklerini bir tek limin

ve minden

51

Cemlnur Sargut

renmi

olur.

Onun

retisinden sonra btn

ilimleri

incelemek

insana ok byk bir zevk verir nk

hocasnn gzl gznde

olur.

olduundan hereyin mns ona aikr

aynen
bir

Dolaysyla Smiha
aittir.

Ayverdi'nin eserlerindeki her mesaj Efendisine

Smiha anne
grdk.

ney olmutur. Biz

Efendisinin
sesini

mrmz boyunca bunu

vermitir.
Bir

Tamamen
Efendisini

kalem

olmutur

yazmtr.

bakmdan Smiha
Efendimiz

Ayverdi'yi Efendi'den

ayr

dnmek

abestir.

devrin

eyhlislmlarnn
tekkesiz

eyhiydi. Smiha Ayverdi ise devrinin ilim

Tarikat

adamlarmn mrididir.
de

dabnda seromonileri edilebileceini bunun da ten

retmitir.
etmitir,

kaldrm,
tekkesinde

irad

gnln
haliyle,

ibadetiyle

yaplabileceini
hizmetiyle

Yazd
insann

kitaplarla,
"l

tavryla,

irad

ilahe

illallah"m

mnsn

yaamadan mutasavvf olmas mmkn deildir, yapt er' ibadetler bile eksik kalr. Bu bakmdan hocasnn "Semnn ve ^krin hakikatine vsl olan kimseye ten tekke, gnl makam olmutur. " szn yaam ve yaatm ama btn bunlarn sahibinin efendisi olduunu bildiinden 'TEJendimsin, cihanda itibanm varsa sendendir; meyn- kanda itihnm varsa sendendir. " demitir.
Dost kitabnda Efendisini yle anlatr:

'te

20. asn ereflendiren bir ktle fedaisi, bir rehber

Ken 'an

Ejfi'dir.

ilh irdenin insanoluna bir Ken'an

Rif'ji

armaan

olarak gndermi

olduu

anlatmak

isteyenin,

maraldan ufku

g(leyebildii

kadar seyreden
Niin mi?

bir nbetiden farkyoktur.

Kulalamakla sonsuzluuna
bidesi,

erijilemeyecek

bu

ihls

ve

samimiyet
ve sevgi

insan

idrkinin

^rlukla kavrayaca

bir

hayr
iin,

haznesini, akllan durduracak lde etrafna

ve

sat

anlatlmas

anlaplmas g belki de muhaldir.

ilmine,
veli,

fakna,

fa^letine
iltica

ramen bu iddias^

atsz sade, jataf

byk

kendisine

edenlerin,

madd manev yardm

bekleyenlerin

ellerini

bo evirmemi, almadan vermij, feragatini, tev^uunu, vefasn.

52

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

sabnm, merhametini,

adaletini,

eksiksi^ bir insanlk tablosu iinde

toplayarak etrafna sunmutur.

rettii, talim ve tedris ettii

niformalar iinde

iyilikleri ve gzellikleri

nazar

ve kati

brakmam,

onlanyalayarak etrafna gstermitir.

'Hakikatle
demijse,

malup

edilmekten stn bir zevkim yoktur*

derhal kabul etmekte bir

muhatabnn doru bulduu fikrini

an tereddt etmemitir.
Kef^d:

*Ben yalan sylyor

ediyor

muyum, ben dedikodu ve gybet muyum? Ben kalp kryor muyum? Ben kin tutuyor,

kibr ediyor muyum?

izin!

Eer bunlar yapyorsam, size de bol bol

bilmiseniz,

Amma

beni hocanz

bende olmayan

sfatlarda konaklamanz, stnzdeki reddetmek olmaz m?' demitir.

Evet, hi bir s^ ve nasihat,

mnevi

hakkm

hayatnn hesabn bu

derece cesaretle ve

ak alnla

veren bir mrebbnin

beyn kadar tesirli olama^

ile

ite Ken 'an Rif, sylediini

fikirlerine

ileyen, tlim ettiini tatbik eden fiilleri

ihanet

eylemeyen

bir

kahraman olduu
iman
ve vatan

iin

dvasnda

muvaffak olmuj

ve bylece de etraf, sevgi,

ile

akn aksiyon

haline getirmi sekin bir kadro

dolup

tamtr.
sorulan bir suale,

^ir gn, 'Sizin

tereddtsz^

hakknz nasl deyelim?*yollu

u cevab vermitir:
de,

'Yolumdan gelin, hepsi o kadar... *

btn yaknlarna,
hi

ite

bylece

yalnz^ sual sahibine deil,

kimseden ihsan ve atfet beklememi olan bir ulu kiinin prensibini

aklam,
Derki:
'Irler

karln vermitir.

'^^

istidadn

bir terbiye

edicisi

vardr.

Eer

basiret naz(anni<^n

kudreti varsa,

her eyi

stadmda

grrsnz^.

O,

hereyden evvel

Smiha Ayverdi,

Dost, stanbul:

Kubbeal Neriy, 2007,

s.

13- 14.

53

Cemlnur Sargut

terbiyesine

ald

kimseyi sirkten ve ben demekten kurtarr. Elverir ki

'^^

bi^de o istdd ve huls olsun...

***

Tundan tuna

gitmeyi, renkten renge girmeyi, senden

deil

derlerse,

ja

ben kimden rendim?

Yetmi

iki milletle,

yetmi

trl me^eple, it^^t ikilet mihnetle, vahdet

kesret hicretle, hasret hasret hasretle

derlerse,

har

nejir olmay, senden

deil

ya

ben kimden rendim f'^

***
Devletlim! Bir kul tanyorum

ki tepeden trnaa senin

ele

eserindir.

Vaktiyle

onu

bir

tohum

olarak

aldn.

O^ndin,

bettendin,

bostanlarndan bir bostann tam ortasna dikerek, suladn, apaladn,

kestin,

budadn, srp gelinmesini gzleyerek bugne getirdin. ]/e sonra

da meydanc edip ortaya saldn.

devrini ve seyrini yaparken,

Amma unutma ki
sen bu

o,

bu

atld lemde
Zr
parmak

meydan

terk

edemedin.

balangta tek art olarak bunu

komu,

sen de, o senede

basmtn.
Bilme^ olma^sn; ne ki techl
byle
edip, o yrei
o,

yank meydancy

bir de

yaralama.

unu

da

bil

ki

ne bulduysa senden bulurken, ne

ektiyse de, gene senden ekti.

Bari bundan sonra insafl ol da rahmeti

elden

brakmak

Bi^e desen ki:

Ey

insanlar, insanlar!

Ey

sevenler, sevmeyenler!

Nedir
beni

bu

nifak,

bu

ni-:(,

bu

kargaalk?

Seviyorsam;^

neden

yoruyorsunuz^? Sevmiyorsanz^^ stmden neden el etek ekmiyorsunuz^?

Sana,

syle

diyorum
ile

Devletlim...
biz^i

Sen,

her

zamanki
kaz^

gibi,

gene
tenbih

hdiselerin

dili

konuuyor,

onlarn

sesiyle

ve

23 24 25

Smiha
,.

A\'\'erdi, Mlakatlar^

stanbul: Kubbeal Neriyat, 2005,

s. 33.

s.

251.

Smiha Ayverdi,

Ham,

stanbul: Kubbeal Neriyat, 1988,

Smiha

Av'verdi, Dile Gelen Taf, stanbul:

Kubbeal Neriy, 1999,

s.

38.

54

"

Smiha A>^erdi e SIRRA

YOLCULUK

ediyorsun.

Amma,

ne ja:^k ki bu noktada da gene

anlamadktan
ise o

geliyor, ihtar ve ibaretlerine bir

akl tap gibi basp geiyom^. Sen

sonsui merhametinle,

kpeklen gldrecek hlimit^e

bakp bakp gene

ksmyor, gene

sesiniykseltmiyorsun Devletlimi"

%%*
O, etrafna bakmyordu beni grmedi. Ben ona bakyordum etrafm grmedim.

beni grseydi

tanr

myd

acep?

A.mm

btn cihanda

grp seyrettiim onu ben nasl tanma-:^^ olurdum?'^

Ona

olan

akm da yle dile getirir:

aa aamal, ne bkese, ne yoksula...

Kim

ki

sensi;^

kim ki

senden

habersif(j

onayanmal, ona alamal...

bilse,

Dny bunu

buna inansa

h, ne

kavga kalr ne de

ni^^F'

Efendimizin ilminin, irfannn ve insandan sz ediyor deil mi?

aknn

varisi

olarak yetkin

Evet efendim... Onu anlatmak ok gtr. Esasen kmil

insanlar,

anlatma

smaz.

Kur'an da, Kehf

ki:

Sresi'nin 109. yetinin tasavvuf!

olsa,

tefsirinde bu\Tjruluyor

'Denirler mrekkep

aalar kalem

olsa

Cenab- Hakk'n
anlats alar)
veyine

kelimesi olan insn- kmili tarife kalksalar, (zelliini

denii^ler kurur,

aalar krlr. Bir

kadar getirsen yine kurur

krlr.

Smiha A\^erdi,
insn- kmil

Hocamn
bir

mnevi hametini ve azametini tam

mansyla aksettiren

ayna

olduu

iin

o aynada grlen nak,

nakdr.

^^
^^ ^^

Smiha
Smiha Smiha

A^-verdi, Dile Gelen Ta^, stanbul:

A\'\^erdi, Di/e Gelen

Kubbealt Neriy, 1999,

s. s.

83.

Ta, stanbul: Kubbealt Neriyn, 1999,

159.

Aj-verdi,

Dik

Gelen laf, stanbul:

Kubbeak Neriyat,

1999, s.73.

55

'

"

Cemlnur Sargut

O'na ilikin
gibi

bir belgeselde,

'dny hayatnn geici,

fn, sigara

duman Hak zenginlii

Dorudur

dahp
ile

hayl olan zevklerine asla

kymet vermedii,

dolu yreinde saltanat- ilhiyeyi

tad ve
Sargut'un

onu manev gdaya ok muhta cemiyete

efendim... Smiha Ayverdi,

alad' belirtiliyordu...

annem Mekre

ifadesiyle, bize

her zaman

unu

syler:

"B/^w

sofram^da yiyecek olarak sadece ekmek,

.

^tin

bulunsayine de

bi^ ok :(engini\.

.herkesten

daha ok
var.
. .

^engini^

nk gnlmzde
budur...

Hak ak

var, servet-i

a^kmt^

ijte

hakiki ^enginlik

Smiha Ayverdi,

ilh

rahmet olarak yaamaktadr.

iyilik,

"Etrafna dima

hayrseverlik, yardmlamay retir.

Umumun
cemiyeti

hayrna olan her

trl idleri

ylmadan

yerine getirmek

ve

tekmle sevk etmek hususunda hibir aksama gstermeden gayret

kucan

beline

kujanmij olan

hlis bir insandr,

insn- kmildir.

Hocasnn

emeklerinin ve nefeslerinin bir tekini dahi

^^/

etmemitir.

Daarcnda

bulunan

ilim,

ifan, edep, hikmet, fey\ ve muhabbeti,

sebil halinde cemiyete

datmaktadr.
her
yeri,

Etrafm ve

elinin

dedii
bir

her eyi ihya etmektedir.

ki;

Hocasnn
kesilmitir.

elinde

kalemdir

Hak ve

hakikatin

mdafii

ve

her

Hocasnn elinde bir neydir ki; Hakk'n sesini her yerde zaman muhteem namelerle duyurmu, kulaklarndaki
izle etmitir.

beer patrtl

Nefs

ham

iken

hrs

doludur.

hrslarndan
ele

arnabilir.

Bu olgunlama,

Ancak ruh makamna gelince hakiki insan bulmadan asla

onun nnde yok olmadka; insan kabbnda olan vurmadka benliin ban onun nnde bizlerin, i yzmzden de insan olmamza imkn yoktur, i lemimizdeki hayvanlkla kalmaktan kurtaran kurtarclara muhtacz
gelmez.

nsn-

kmili bulup

biz.

te

hlis bir

kurtarc olan A)^erdi, gerek

trih bilgisi,

gerek

^^

Mekre

Sargut,

"nsn- Kmil",

Kuhhealh Akademi MeoHuas, sa\T 2-3,

s.

21-

22.

56

Smiha

A^'^^erdi

SIRRA

YOLCULUK

anlay, gerekse ahane sana ile cemiyeti dalletten ve zulmetten, hidayete ve aydnla armaktadr. Onun sesine kulak
tasa\^afi

vermek bahtllna

erenlere

ne mutlu...

ve o ayna

karsnda

kendini ssleyebilenlere ne mutiu...

Anneniz

Mekre

Sargut'un,

ifdelerinden

ne anlyorsunuz,

bunu nasl yorumluyorsunuz?: "1950 yhnda Hocam Ken'an Rif Ceml'e yrd zaman, eski Erzurum milletvekili Salih Yeil Bey bana *Kzm senin Smiha Ayverdi dediin o byk kadn ne
:

koca sultanm

ki

onu bu gece mnda grdm; hocasnn manev

bu hdiseye melekler ahit oldular...' dedi. Ashnda bu geree biz de yaayarak ahit oluyorduk. nk hakikaten, dny ve hiret yollarn hi armadan ve birbirinin
miras ona
verildi ve

hakkna

tecvz etmeden,
bir nefesini

ayn

paralel izgide yryen ve yrten

hem

de

bo
bir

geirmeyen byk Smiha Ayverdi'nin

Pirine,

peini izHyorduk. Hocasna,

stadna tam

teslimiyete sahip;

Hak
tam

ile

Ayverdi,

hne gzellii seyrediyorduk. Smiha kendi yokluunu o derece arz etmitir ki, onda Hakk'n

Hak olmu

teceUisi

grlyor.

Kendisini ziyarete gelen ve eserlerinin

bayram olan
eyayla

bir zat ona; 'Sizi

Mark

Orel'e benzettim.

antik

ssl, saltanath evde, sizi tevazu iinde, yoklukta

buldum.
post

Mark Orel de o muazzam saraynda olduu halde gece stnde yatarm, yatana dahi girmezmi' demiti."

Annem o

kadar gzel
zor.

anlatm
belki

ki

demek ok

Ancak

bu konu}Ti, bunun zerine bir ey sylenebilir. Smiha anne, seksiz

phesiz, Efendimin mirassdr. nk Ken'an Rif'nin "Hey koca

Smiha, kitaplarnla derghm yeniden atn" derken burada kast ettii

eyin mn dergh olduu. Efendimin her eyden nce mn derghna deer verdiinin en gzel delilidir. Smiha anne

mnsn devrinin yaam, yaatm, retmi bir

Efendisinin

artlar

ve

mesuliyederi

iinde

sultandr. Ken'an Rif o devirde

yaasalard Smiha annem ne yapyorlarsa onu yaparlard. Ben

bundan \^zde yz eminim. O sanki Hz. Muhammed'in mns ierisinde devrin Fatma's gibiydi. Hz. Fatma'nn o muazzam edebini zerinde tard. Onun hiliini ve tevazuunu grmek ok
kolayd ama aym zamanda hayet ve heybetinden titrememek

57

Cemlnur Sargut

mmkn

deildi.

Benim Hz. Fatma anlaymda da aynen

byledir.

yok

ama

var.

Tpk

Smiha

anne

gibi.

bn'l

Arabi

de

Hz. Fatma'y

tarif

ederken;

"Allahml
insan peklinde
tecelli

eden kuds cevher,

Kllz ruhun sureti,

Akl leminin biricii,

Nebevi hakikatin paras,
Alevi nurlarn panldamayeri,

tm srlar kaynann t(,

Cehennemden kurtulan
ve sevenlerini

cehennemden kurtaran,

Yakn aacnn mey vasi.

Kadnlar leminin
sultan,

Kadriyce, kabri mehul,

Resuller Sultan 'nn g\ nuru,

Betl Zehra'ya
Salt ve selm
'^
et..

demiyor mu?

Smiha
hiretin

hanmn ahkanhndan
mezra

ok

sz

ediliyor...

Dnyy

olarak gren bir anlaya, bir ahlka sahipti, deil

mi?
Evet efendim.
. .

Esasen dny ve

hireti bir arada

gtrmek ok az

kiiye nasib olan bir peygamber ahlkdr. Smiha anne yaard,

gezerdi,

yurtdna

giderdi,

grrd, grdklerinden ders alrd.

Onlar yaanan her eyden ders ahr ve ders olarak anlatrlard. ok

k ve ok

edebli giyinirdi.

Bu

hli

de ben acizane Hz. Fatma'ya

ilgilenirdi.

benzetiyorum.

ok
gibi.

temizdi.

Evinin temizliiyle dahi

bir stanbul,

Hz. Peygamber

Her zaman prl prl

Osmanh

Yaar Nuri

ztrk, Eh/-i
s.

Reyf'in

Annesi Ha;^el-i Fatma, stanbul: Yeni Bo^ot

Yaynevi, 1982,

182- 183.

58

Smiha Ay^erdi e SIRRA

YOLCULUK

hanmefendisi edebi iindeydi. Son derece misafirpen^erdi.

etmevi ok severdi.

kram

Annemde

de olan

vericilik

ve ikram etmek

allkmn Smiha annemin ve efendimin tavr olduuna ok iman ediyorum. Daha kapdan misafir girdii anda ne ikram edilecei sorulurdu. Bunun peygamberle alkal olduunu daha sonra rendim. Hediye vermeyi severdi. Dima yannda bir kutu olur ve o kutunun iinden aratrp, her ziyaretiye bir hediye karrd. Biz iki kardein bayram hediyeleri Ramazan'n ilk gn gelirdi. Bizde ikinci gn kendilerine bayram hediyesi gtrrdk. te bunlar tam "ahlk- Muhammedf^t. Hibir zaman ar bir hlini grmedik. Glmsemesi her zaman mbarek yzndeydi. Ama ben ok nadiren rastladm, dilerini grdm utanga glmseyiini ok zlediimi dnyorum. O zel bir haldi ve o hlini ok az kiiye gsterirdi. Smiha anne ok mtevaziydi. Ne zaman kendisini methetseniz asla dinlemez hepsinin Efendisine it olduunu sylerdi. Genellikle cidd ve mesafeli idi. Yirmi ksur yalarnda dul kabp profesrler ordusu yetitirmi bir sultan oluu edebine ve disiplinine babdr. Etrafndaki mutaassp insanlarn taassubunu

ykm devrin Ali'sidir

o.

'nk gnlmzde Hak

zenginlik budur.. .'daki

ak

var,

servet-i

akmz

var.

ite hakk

srrn

biraz aar

msnz?
diyor:

Dilerseniz, bir

mektubundan bunun cevabn arayabm. yle

kime
denir, ^enginlik nedir? diyecek olursak,

'Ya

t^engin

^u gk kubbe

altnn

ebed geer akesi olan mn, ihls, insaf, doruluk, cmertlik,

hasblik, feragat, fedkrlk, g^el ahlk, vatan

ajk, hikmet

ve irfan

gibi ulv

vasflan mayalayp etraflarna taranlar

yety-:(nn gerek

enginleridir.
ihtiya

Alim hkime muhta olduu

gibi,

halde,

hkimin lime
da,
bilerek,

duymayp
'^^

kasalar varlkla dolup tabanlar

kekllerini

bilmeyerek

gnl

^^enginlerine

uratmaktan

hl

kalmaklar.

Mabette Bir Gece adl

muhteem

eserinde

bir

beyn

var,

hatrbyorum
smet

Binark, Smiha Ajverdi'nin Mektuptan, stanbul,yayev 2002,

s.

266-267.

59

'

Cemlnur Sargut

"Bemm, Kref^s'n ne

hazinelerine ne de

ihsanna ihtiycm

var...

nk ondan ^nginim.

Asl

sen

frsat karma da hana, benim

ha^nelerime gel! Kre^s'n altnlar topraktan, yerin altndan kar;

varlm ise gnlmden, gnlmn nihayeti bulunmayan derinliklerinden fkrr. Gel, hana gel ki, sana, hu endaze ve hesaba
benim
gelmeyen
servetten

saaym.

Gnlmdeki

^evk

klelerinden,

el

srlmemi mcevherlerden

vereyim...

Benim bolluum, benim

ge':(er?

lye

smayan

gnl t^evkim Kre^s'te ne

Eer fakir olsaydm, elbette senin gibi -z^engin olmann relerini arapmrdm. Hem halkalarnn ihsan benim boa^mdan gitme^:^ ki.
bu ihsanlarn
dilencisi
iin

Bana,

olmaktan,

kendi hnerimin

efendisi

olmakyektir. Zengin olmak

tutturduun yol pek yanl... Zra ne

t^engin saylma-:(sn.

kadar varln
iyice

olsa,

tamahdan gemeyince
t^engin

unu

bil ki,

eer Kre^s

olsayd,

durmadan mal toplamaya,

haznelerinin yeknunu kabartmaya

bakmad.

gibi

Smiha Ayverdi zenginlik kavramn tipk bn-i Arabi ve Mevln deiik bir lugda aklayan bir sultand. nk o mridinin

yorum germid. Smiha Ayverdi iin el ele Allah'a yryecei dosdarmn olmas yeter derecede byk bir zevkti. nsanlarn paras olmayabilirdi. Ama el ele birlikte yryecei
aklamasna
bir

dostlar

ve

meguliyeti
meguliyettir.

vard.

Mlumlniz

cennetin

bir

ismi

ugldr,
cennetteydi.

Smiha

anne

dima

meguld

ve

Onun

zenginlik

anlay

mneviydi madd deildi.

gibi etrafna tlim, tedris

Kendi
gayreti

ifadesiyle zenginlik,

Nazb Hoca

iinde bulunan meden

bir zenginliin

bykl ve

ibdet

lsnde efkat ve dostluk akyla vazifesini iman

klf

iinde sarp

sarmalam

olanlarn yolu'ydu.

Yni,

Batmayan Gf n insan...
eserleri

Smiha annenin
insan'n...

de rahmet

srrnn
diyor:

peindedir. Yani kmil

Ashnda

btn
yledir.

eserlerinin

merkezinde

vardr.

Batmayan Gn 'de de

Bakn ne

^^

Smiha Ayverdi, Mabette Bir Gece, stanbul: Kubbeal Neriyat, 1996,

s.79-80.

60

'

Smiha Aj-verdi e SIRRA

YOLCULUK

"Bir muhasebe ve kontrolle

mitsizlii
bir ne'e
silip,

salama

alnm hayat,
verir.

insanlardan yeis ve

tahamml, hatta ^evk gc

Onun

iin

ne algn

ile

sarho olmak,

ne de herhangi bir musibet dolaysyla

kendini ldrecek

kadar kederlenmek bu kimselerden gemitir.

onunla iki dost gibi anlatarak yasamaldr.
dost olunca cilvelerini

Hayt,

bilerek, severek,

Ben kr krne yaamak istemiyorum. Onunla

ho

karlamaktan daha

tabi ne olur'? insan sevdiine

darlr m?'

"Scak

ve

souk, karanlk

ve

aydnlk, gllk

ve irkinlik,

itibar itibar

edicinin tibnndan
cihetiyle

dolay iki

oldu.

Kinatn bu iki renk olmas,

da
bilmelidir

tezahr

etti.

Yoksa

unu

ki

renksi^lik, rengini,

dima iki renkten gsterir. nk

iyi kt,

marifet, iki renkten tezahr eder ve

birbirinden
iitti.

bu

suretle seilir.

Havas^ hayt

bir kimse ne

grd ne de

Sirke

balla,

tatllk aclkla meydana kar. Horluk,

gstericisidir.

eref

ve i-:^ti

aikr

eder.

Noksanlar, keml vasfnn

(...)

Hsl

her ey

^dd

ile

meydana kar.
ve

Ate, gnein ^yasnda gii^li

ayn kursunda aikr

olunca,

gnein

ateini ayda nur olarak grrsn. Ket^, birlik gneinin ateini de

dnya,

yni bu ^uhur lemi ayna baknca

iin de

^ gibi grrsn.

Fakat

bunu grebilmek

kalbini o

ile

amak l^mdr.

Ne gf(eldir o
da grme^
kendi
bilir,

bakan

iin

ki aktan gelen nurla gene ona bakar ve onu

onunla grr. G:(de nur olma^sa, g(

ak

krler gibi o kimse baksa

Hsl

nuru bulan kimse,

.

yle bir hle gelir

ki hlini ne

ne de kimse.

Onun
ve o

iki lemle de bir iliii

^evk iine

kalma^

Ak,

uuru da luru da kapar

aktan bakadr,

kimse

batp gider. Her ne ki

bilgi,
o,

ne olursa olsun,

servet,

hret,

hner, g-:^llik,

saltanat bunlar grnte tatl da olsa, hakikatte

can ekimektedir.

Can ekimek, aka kavuamamaktr.

Smiha Ap-erdi, Vtatmayan Gn, stanbul: Kubbcalt Neriyat, 2004,

s.84.
s.

Smiha Amerdi, Batmayan Gn, stanbul: Kubbealt Neriy, 2004,

105.

61

'

Cemlnur Sargut

"Sokrat:

'Gzel bir besteyi,

bu ahengi tekil eden

tek tek notalarda

notalara

ayrsak, mesel dima

(re,re,re)

yahut (mi,mi,mi) desek, o

bulabilir

besteden
miyiz?* der.

bulduumuz

zevld,

Demek

ki ahengi vcda

getiren,

ti\ ve

pes muhtelif ^t sadlann

anlatmas imi.

te

kinatn

da

ihtiam

ve

saltanatm

devam

ettiren,

^tlann

hirlemesidir. Binenaleyh

iimi^ gelmeyen grnler veyaratllar da,

iin bir ^arrettir.

klln saltanat ve

devam

Rahmet
ikincisi

iki

ekilde

tecell

eder.

Bir

tanesi

yaradltaki rahmet
iki

de tekmlmzdeki rahmet. Smiha anne gerekten bu

temsilcisidir.

idrkin

nk o

bizi

kendi

hakikatimizle
Allah'a

ortaya
iin

kartt. Yni nefsimizden geirip

b\ik aba gsterdi.

mnmzla

ulamamz

halde Smiha anne bizdeki putlar krarak bizi nefsimizden

kurtanp ruhumuzun

varln ortaya karan bir retmendir.

Ali'yi

ok doru... Bu konuda Hz.

Peygamber efendimiz Hz.
Kabe'nin

Ali'nin hikyesini anlatmak lazm.

mbarek omuzlarna kararak

Smiha anne de
Efendisinin

putlarn ona

krdrtr.

omuzunda bizim pudarmz krd. Put krmak u demekr: nsan an'ane ve geleneklerden gelen, aile yapsndan gelen, mereplerden
gelen madd ve mnevi pudarla donanr. Kabe'nin
ii

bomboken
oluturduk.

pudarla

dolmu olduu
anne

gibi biz

de kendi

pudarmz

Kurallarmz vard ve bu
Smiha
irad

kurallara

uymayan herkese dmandk.

bunlarn

hepsinin

yanb olduunu

bize

haliyle

gsterdi. Kendileri bizleri

etd. Bir

sohbetten ziyde kitaplaryla ve haliyle

de ok zel ve zenli uyarlarda bulunurlard,

ve

deiik
bizi

htiralar

anlatarak

kendisinden
hl kulluk

rnekler

vererek

ynlendirirlerdi.

Bugn

konusunda hatlarmz varsa

tamamen

bizim

idraksizliimizdendir.

Haytmzn

en

zor

" Smiha Ay-verdi, 62

batmayan Gn, stanbul: Kubbealt Neriyat, 2004, S.249-25.

Smiha A3-\^erd e SIRRA

YOLCULUK

gnlerinde

dima
ihtillde

Mndaki
bir

yanmzda babamn

olan

bir

mridimiz vard.
zere
saat

1960

hapse

gtrlmek

evden

abnacan dnen

Smiha anne sabahn

be buuunda elinde
askerler tarafndan

aylk kiramzla bize terif etmiler ve

babam

alnana kadar evde beklemiler. Ancak annemin huzurlu olduunu grdkten

ve
para

durumumuzu
ne

ayarladktan
ki

sonra

evden

ayrlmlar.

Fakat

enteresandr

asl

Yassada'daki

mahkemelerde babamn yamndayd. Sadece babamn deil, merhum Tevfk leri, Atf Benderliolu gibi birok rencisinin tm
mahkemelerinde de yanlarndayd... Babam sapsar
si-:^

bir )Tazle

''ailem

emnet" dediinde

"asl sen

hana emnetsin evldm" derken neleri

Ben ocuumun lme doru gittii ok zor anlarmda Smiha annemin her zaman yammda olduunu biliyordum. Birok kiinin iftirasna uradm
}Kiklenmi

olduunu

bize

retiyordu.

zamanlarda

aslanlar

gibi

beni

mdfaa

eden

bir

sultand.

Yaammzn
o
hakikaten

her devresinde imtihanlarmzda, problemlerimizde,

ahitti.

skntlarmzda, mutluluklarmzda yanmzda ve

bir

Onun
deil,

iin

rahmet

der}'syd.

Bu
bir

sdece

benim
iin

gibi

ocukluundan
yabanc

itibaren

ahp yetitirdii rencisi

en

uzakta hapiste, kenarda,

bir insan iin

kede kalm

Trk vatanda ya da

de byleydi. Mesel kendi

kznn

bir

sorunu

olduu

devrede, hapishaneden kendisiyle

grmek

isteyen birinin
''anam,

ihtiyacn n plna

alm ve
de

evldn

arka plna

almtr. Ona;

ruhumun anas" diyen devrin en b5ik limlerinden

Schimmel'i,

Eva
gibi

Vitray

Meyerovitch'i

Anne Marie unutmamak lzm.

deil
Hristiyanken

Grld
tesir

sdece

slm

lemine

Mslmanl
etmitir.
geerlidir.

seen ya da Hristiyan hatt Musev olan birok kiiye

sevgisi

Onun ayrmsz Onu mcadeleci ve

rahmeti
her

btn insanbk lemi

asla

iin

taraftar grenler

bu konuda

yamlmasnlar,

Hatt bir yangn bilmedii olduunu sndrme arabas giderken saatlerce kim insanlar iin du ettiini ben grdm ve yaadm. Btn mrnce mcdele ettii birinin lmn duyduunda da oturup dua ettiini

yan

kuatmt.

hatrhyorum.

Dolaysyla insann ahsna

kar

hibir

problemi

olmadm

da ben yaayarak grdm. Her insandaki Allah'n ismine

63

Cemlnur Sargut

hrmet

ederdi.

Ama

bu Ms oluuna ve Firavunla mcadelesine

engel deildi.

Bizim, modern zamanlarda bir kabz/daralma hali

yaayan dnce

geleneimiz ve yoksullaan
nasl
bir yer

irfn

yaammz iinde Smiha Ayverdi

igal eder?
sulin

Efendim bu kapsamh Rif ile byk bilge

cevabn, istersen2 Efendim Ken'an

Arabi'de

bn

arayalm.

Efendimin erhli

MesnevVsmdtn reniyoruz
"A-llah
bilgisi

ki,

nurunun

aydnlnda grnme^
muhdarn "

olan

kimselerin

duygulan

ve

akllan, Kur'n- Kerim 'in Y-Sn sresinde buyurulan

yet-i kerimesi gereince en ve

'T^e-i^lhm cem'un ledeyn

kk

bir

anlla;

ebediyet

demlerine dalar
bir

kendi varlklanndan
hlidir.

kaybolur.

Bu

bir

ce^be,

^evk,

vcuttan gei

Huda
ve

tarafndan

anl
ballar.

derecesine gre,

Hakk 'in varl

nurunda mahv

kaybolan kimsenin lgerinden

vcut

o ce^be ve evk

hli ekilince,

tekrar

kayd
ve ve

Bu, gne gidince yld^ann grnmesine ben^r.

Duygu
panldar
Bylece

dznce

yldran,

beeriliin

karanlk

gecesinde yeniden

insanda dnyaykleriyle dnya klfetleriyeniden ballar.

ce^bettii jik ruhlan, tabur tabur,

Allah'n

pra

dnerler.

Ancak ruhlannn kulanda

hakikatleri bilerek uyanrlar.

irfan kpeleri belirir, trl ilimleri, trl

"^^

'Bu tpk,

bir

kmil mride vamadan

nce gnl karanlklarla dolu

olan mridin, mridinin irjdyle

bir ruh hline girmesi gibidir.

aydnlanp

gneylerden daha nurlu

nk byk
nefis,

mrit, karanlk srlan

ve

aydnlatandr. Bunun iindir ki

ihtiras

ayplanyle dnya

kirlerinden kurtulmuj, Allah'la dirilmij bir velyi

tanyp ondan fey^

alan kula ne mutlu!'^^

Kabz ve bast

hli nedir

o halde?

Ken'an Ken'an

Rif,
Rif,

erhti Mesnev-i erif, stanbul: Kubbealt Neriy, 2000, s.542. erhli Mesnev-i erif stanbul: Kubbealt Neriyat, 2000, s.214.

64

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

bn Arabi hazretlerinin

Tuhfet*s-Sefer'[nden
kesiliji,

rendiimize

gre;

"Kab^' manev varidatn

bast

ise

manev varidatn

gelinidir.

Herjejin bir mevsimi, vakti ve

mevsimi

vardr.

Bunlann

raman olduu gibi, bu iki Has muhabbet mevsimi;

deil

hlin de
hlinin

banlamasndan

evveldir,

sonunda

Hatt

muhabbet hlinin
ele

balad
iin

sralarda dahi olmat(lar. Genel olarak

alnan muhabbet
ise

hallerinde deyine

kab\

ve bast yoktur.

Bir kimse bu durumda

onun

ancak; korku ve mit mnlarna gelen havf ve rec vardr.

Kab^

halinin
griilr.

varl,

nefsin

ortaya

kmas
rastlar.

ve

kulu

alt

etmesi sonunda

Bast halinin ^uhuru

ise,

kalbin safa bulmas ve her

bakmdan
bilinmeyen

stnl gsterdii

gamana

Bat^

samanlar,

sebeplerden tr, bir varidat olarak

insan

kab(^ ve bast hli sarabilir.

Ne

var

ki,

asl istenen, her ikisinin de olmamasdr. Bir kimse kab^

'^^

ve

bast hlini yok eder her iki halden geip ykselirse, onun nefsi itminan
hlini

bulmu

saylr.

Cell ve

Ceml

tecellsi yni.

Evet.

Ibn Arabi'ye gre,

"Cell

sfatnn

tecellsi

bir geldi mi,

gayn

^r gider.
devaml

Zra

tecell,

makamdr. Ceml sfatnn tecellsi ceml tecellsi telvin makamdr, insan bu sfat tecellisinde
temkin
girer.

deildir.

Zra

renkten renge

Halden

hle geer.

Mahede
bu
o

hali tecell

ile olur.

Ama

bu

demek deildir ki mahede

ise

tecellsi^ olma^l.

Tecellsit^

de olur. Tecell

mahede

ile olur.

Ama
olur.

demek deildir ki

tecell

mjhedesi^ olma^ Mjhedesi^ de

Mahede
tek

ve tecellye gelince, her ikisi de

ancak mkefe
'^^

ile olur.

Ama

babna mkfefenin
bastt.

olu^u da

mmkndr.

Bana gre o
hdiseleri

bn-i Arabi'nin de dedii

gibi

insann tabiatnn
budur, diyor

cabza gtrr nk

Hzr Ilyas'n da mns

Ayn makam
yay.,

Ibn Arabi. lyas peygamber tabiat tabiat hadiselerini dengeleyen bir

sultandr ya da Idris peygamber.
temsil ediyorlar.

te

bn Arab, bn Arab,

'luhfet's Sefere,

stanbul: Kitsan

1998, s.110-1
s.

1.

Tuhfet's Sefere, stanbul: Kitsan yay., 1998,

96-97.

65

Cemlnur Sargut

bu

bak

asndan insann
Kabz ve

tabiat,

etldleri

insan zerinde kabz yaratr ve

merebi ve dardaki tabiatnn mrid o kabz bast'a gtren

gibidir ve basttr.

sultandr.

bastin birbiri iin deerini bilen kii dima iinde

Hdrellezi yaar. nk
de
lyas

mrid
tecellisi

Hzr

Kabz

hali

peygamberin

gibidir.

Dolaysyla Hdrellez'in

iimizde

yaanmas, baharn
Sargut'un,

iimizde amasdr.

Mekre

onu anlatrken
hibir

and, 'ummun

hayrna olan

her trl ileri

ylmadan

yerine getirmek ve cemiyeti tekmle sevk

etmek hususunda
beline beline

aksama gstermeden gayret

aar

kuan

kuanm olan hlis bir insandr' szndeki, 'gayret kuan

kuanmak' benzetmesini

msnz,

gayret nedir, gayret

kuan kuanmak ne anlama gelir?

Gayret,

aslna

bakarsamz

bir

zorlama bir mecburiyet deildir.

Gayret, insann sevdii iin

bir

yapt abmalarnn tamamdr. Bunun

znnarla
olan

kuak

olarak

gsterilmesi

alkas

gibidir.

Biliyorsunuz
dinlerine olan

Hristiyanlar

znnar

balarlar.

Bu

Hristiyanlarn
sanki gayret

balln

anlatr.

Burada gayret

kua,

gsterdii hadiseye bu hadisenin yaracsndan dolay

gibi bir

balanmak

iki anlatr. Smiha anne Allah akyla gayret etmitir.

yzden

O'nun gayred ve yaptklar

rencilerinin

iler

sadece

mridlerinin,

etrafndaki
ilerdir.

hayrna deil dnyann hayrna olan

dnya
liderlerine,
siyasetilere,

Bu

yzden

birok

Trkiye'deki devlet adamlarna, zellikle eitim ve eitimin nemi

konusunda yzlerce mektup ve yazlar yazmtr. slm leminin birlemesi iin ok byk aba gstermi, blnmelere kar km,
Yahudilerin, hi tasvip etmedii halde hayranhkla izledii
birlik, bir

olma abasn islm zerinde uygulanmas

deil de
arasndaki srt- mstakimi
syleilerde

iin

ahmalar yapmtr.

Trk-Islm sentezi dedii aslnda Trklkle slm arasnda birleme

ikisi

yaamak asndan ok
olan btn

nem kazanan
insanlar
etmitir.
bir

bulunmu, kendi grnde

geerek

araya

toplam

ve ortak mcdele vermeyi tercih

Nefsn

arzularmzdan

baka

insanlarla

birleilebileceini telkin etmidr.

limi diye

Onu

sadece bir Trk ve

limidir.

dnmemek
iinde

gerekir,

o btn dnynn
etmidr.

slm nk

tevhid

anlay

hareket

Trkln de slm'la

66

Smiha

A\'\'erdi e

SIRRA YOLCULUK-

badan ok gzel anlatmtir.

yaayan Trk'n gelenei ve

nk ona gre slm' en

Trk kendi

gzel

an'anesidir.

hakikatini

Trkln

bildii

zaman,

slm

olmann

zevkini,

slm'

yaamann
slm
rklar

hakikatine, gzelliine

ok kolay adapte olur nk

sanki Trkler iin

gelmi

bir dindir.

iinde erkezler, Krtier, yani lkenin

O'nun Trklk anlay smrlar ierisinde yaayan

vardr
ve
hepsini

farkl

gibi

gzken

btn

insanlar

B)ik bir dahi olduu iin dnyamn sorunlarna zm aramr. O, rahmeten li'llemindir. 1970'li yllarn bamda dnyann kresel snmaya, l olmaya doru
birlemitir.

devrinden

gidiini

anlam

anne parklar oluturdu. Aalanmaya

sonraki

yapm

balamtr. Smiha nem verdi. Trkiye'nin daha problemlerini ok iyi grm, hepsiyle ilgili ararmalar ve yaptrmr. Bu problemlerle bugn karlaka

ve bu konuda tedbirler almaya

elimizde hazine deerindeki ararmalar bize rehber oluyor.

67

Cemlnur Sargut

Hepmif(^ kinat kitab

iinde birjja^i^ ve

dnyya, kendi vcdumu:^^ sulinin ifde ettii

mny ^mek

iin gnderildik...

Smiha Ayverdi, Dile Gelen

Ta

68

Smiha A^-verdi e SIRRA

YOLCULUK

Smiha Annenin Eserlerinde Yazd Her Cmle, Kenan Rif'nin Mnsndan Birer rnektir...
'Hocasnn elinde bir kalem, dilinde bir neydir' belirlemesine dnmek istiyorum. Smiha Ayverdi'nin bu anlamda hocas ile
ikisindeki sr nedir? 'Allah'n eU, btn
ellerin zerindedir' haberi

asndan bakldnda bu

tespitten ne

anlamak gerekir?

Yolcu Nereye Gidiyorsun adl eserinde yle der:

"Benim dmenim onun akdr; ne tarafa dndrrse
o tarafa giderim.

Kh emr olur buyruk yrtrm, kh esir olur yerlerde Ancak her nefeste bu ferman sahibinin mahkmuyum. '"^
Mlmlniz ney Mes/^v/'de

srnrm.

anlatld

gibi kmil

insan temsil eder.

ve cayr cayr

Neyin

ii

boaltlm,
kendine
ait

o}Talmu, zerine delikler

hibir sesi,
iine

alm

yaklm,

gc ve kuvveti kalmam. Sanki

Mevln'mn anlatt babn

veren ya da neyde
halindedir.

batm

ar

gibi,

babn hareketini

olduu

gibi fleyenin sesini

veren bir istirak

sesi

Smiha anne aynen byleydi. Ondan Efendisinin

bir hal deildi.

nk o hal ancak Efendisinde yok olmu, fena f'-eyh makamna ermi fena fi'-eyhten sonra fena fi'r-resl ve fena f'Uah makamlarnn idrkinde olan bir sultan iin geerlidir. Biz mridleri olarak bunu yaadk. Ben efendim yaasa byle hareket eder diye Smiha
annenin hareketlerini l olarak alrdm. Smiha annem de annem
gibi Efendisiyle

zuhur ediyordu. Bu herkesin anlayabilecei

uzun sre yaam bir insand. Dolaysyla O'nun zaman arka plana atp Ken'an Rif'i anlat, zellikle tasa\^'ufi konularda O'nun tleriyle insanlk lemine seslenii, tamamen Efendisinin sesini aksettirdiini gsterir. O'nun efendim
kendisini her

dedii

Ken'an
btn

Rif

hazretleridir,

ney'dir.

Allah'n

sesini

aksettiren Hakikat-i

Muhammedi'yi tayan

bir neydir.

Dolaysyla

"Allah'n

eli

ellerin 4':^erindedir'\r\

mns Ken'an

Rif'de tecell

Smiha
S.173.

A\-\'erdi, Yolcu Nereye Cidiyorsun,

stanbul: Kubbealt Neriyat, 1997,

69

Cemlnur Sargut

eden ztnn zuhuru, Smiha annenin, Smiha anneden

tecell

eden

mn

ise

btn mridlerinin zerindedir, szyle

teyit olur. Bizler

Smiha anne vastasyla yaayan

zat tecellisini grrz.

Yani O'nun

yaayan Kur'an oluu da Allah'n mnsn en gzel anlatan bir delildir. O'nun ilminin sonsuzluu, hi durmadan retme gayretinde oluu, adet mirata mmetini anan Peygamber tavryla
rencilerine kucak

a kmil mrit olduunun

Medine'de

delilidir.

Efendimiz, kendileri ilim dehs olmasna

ramen akademik
yapmak

kariyer
iin

yapmamlar.
mevkiinden
sultan var

Hatt

retmenlik

dmeye raz

olmular. Kendini hi

anlatmam
bir

bir

karmzda ama Osmanh'nn

son devrinde tasavvuf

sultandr.

anlayyla devrim yaratp devre damgasm vuran

Dolaysyla O'nu anlatmak
anne oldu.

iin de birisi lzmd. O kalem Smiha Efendim kendi kalemini kendi kullanmad ama Smiha

anne vastasyla kendini btn dnyaya

eserlerinde

anlatt.

Smiha annenin

beni hep hayrete

her cmle Efendi'min mnsna rnektir. Bu drr ve kendi yolumu izite de bana ok rnek olmutur. Yani nce rencisini dnen ve mrn kendini

yazd

mehur etmek
kmil

iin

deil halka hizmet

iin geiren kiilerin

mrid-i

olduunu ben Smiha anneden rendim.

'kulaklarndaki beer

nsann,

patrty

izale etmesi*

ne demektir?

Ayverdi'yi

bu adan nasl deerlendirmek

gerekir?

Yine, kendisinden dinleyelim.

"iyice

Yaayan l en

skmam
o

bir

emeden damlaya damlaya hsl olmu

kirli ve

bir su

birikintisi,

emenin yalanda
resi,

kt kokulu bir rutubet

veya o

ya emenin ap^n skca balamak birikintiyi iddetli bir gnee mru\ brakp kurutmaktr.
brakr. Bunun

Mademki

bi^ insanlar beer ^aaflannn,

vcdumu^ emesinden

damlamasna mni olamyorum

halde o pis kokulu birikintinin

70

Smiha Aj'verdi e SIRRA

YOLCULUK

sratle
icap

buharlamas

iin

keskin bir gnein imdadna boyun

ememi

etme^miV^^

Biz ne kadar
mlyniyle

ansl bir grubuz ki, almaktan uraacak hi vaktimiz olmuyor

televizyon
seyredebiliyoruz,
gibi

hi vakit

bulamyoruz
haytn
var.

diye

dnrm. Ne
madd

doru

drst

ne

ierisinde

dedikodu dinlemek

kt ne

alkanlmz

Ne

hastalklarla
dertleriyle

megul

olacak

vaktimiz,
var.

derdenecek

zamanmz

ocuklarmzn madd Bizler dnyann en ansl ve

en zengin insanlarnz, derim. Biz bunu Smiha anneden rendik.

Smiha anne madd dnyann part

ksmna

kulaklarn rtmt.

Ve

rencilerine de bu haliyle rnek olmutu. Yani o dnyev

hibirini kale

dedikodularn
mridleriyle

almazd.
szlerin

Ne

kendisiyle ne mridiyle ne

ilgili

aleyhte

hibirine

Hak ve hakikat klcyd. Hakikaten mchitd. Mchit, Hz.

hakikatin peindeydi, yalnz

deer vermezdi. O iin arpan bir slm

Ali gibi nefsiyle olan

btn

savan

bidrmi, Allah'n aslan

olmu

ve eline

ald

kbla

dmanlarmzla mcadele etme hlini, tavrn, eklini bize retmi bir sultandr. O bakmdan dnya dedikodularndan ve dnya hallerinden bihaber ama bu devrin
nefislerimizi keserek

hakikaderinden haberdar olduunu, ok

dersle

iyi

bildii tarihten

ald
de

devrin hakikaderini

yorumladn

gryoruz.

Bu

hli

Efendisinden gelmektedir. Efendimiz gazeteleri okur,

ister, siyseti

okumamz

takip ederdi

ama

kendisi siyasetin iinde

olmad.

Bir yol

arkada, Ayverdi
gelince

iin, TSJefs

ham

iken hrs doludur.

ruh

makamna

hrslarndan arnabilir.
asla ele gelmez.

Ancak Bu olgunlama,
Kmil'i bulup

hakiki insan

bulmadan

nsn-

onun nnde yok olmadka; benliin ban onun nnde vurmadka insan kahbnda olan bizlerin, i yzmzden de insan

olmamza imkn
Ayverdi,

yoktur. lemimizdeki hayvanhkla kalmaktan

kurtaran kurtarclara

muhtacz
bilgisi,

biz.

te

hlis bir

kurtarcs olan

gerek

trih

gerek tasavvuf

anlay, gerekse

41

Smiha

A)-verdi, Yalayan l, stanbul:

Kubbealt Neriy, 2005,

s.

135.

71

Cemlnur Sargut

hne sanat ile cemiyeti dalletten ve zulmetten, hidyete aydnla armaktadr' der... Bunu nasl yorumlarsnz?
Smiha anne ok kuvvetli
yani Ken'an Rif'nin
bir

ve

kprdr. Hakikat-i

Muhammedi

ile

mansyla bizim aramzda kpr kurmutur.

Kpr olmann en gzel yolu kendini hi etmektir. Hi olmak iin de nce herey olmak lzmdr. Herey olu ierisinde her trl bilgi
vardr. Smiha anne her trl
bilgiyi

edinmi, her

trl

bilgiyi

yorumlam
onu
bilir

ve bu

bilgilerle hi

olmutur. Yani toprak olmak

anlatbyor

iin

zgven lazmdr. zgven Smiha annede vard. nk mridi

yle yetitirmiti.

Ashnda btn bunlar

dille

ama

diUe anlatlmas ok zor eyler.

ve sever.

varamasa dahi

ak de

sait

de

nsan ilk grd anda mridini Onun mridi olduunun farkna varr. Farkna muazzam bir enerjiyle mrid-i kmile doru ekilir. devrin mnsn anlatan mrid-i kmile ekilir. ak
sevmek
iin

eletirmek

iin, sait

yanar, onda

arad btn ilimlerin

mnsn

bulur ve kendi ilminin hakikatini onda grr. Bir mrid-i

kmil benim gibi olanlarn nce aklna hitab eder. Sonra o akbn

nemsizliini retir.
biimindedir
diyor

Ve gnln akhmn, gnl

ki

Kabe'dir

Kabe
bir

Muhiddin-i Arabi, orada zuhur eden akln

hakikatini bize gsterir ve klli

akln bizde zuhuru

hibir

iin

byk

mcdele
gibi

verir.

Btn bunlar yaparken

ey yapmyormu

gzkr. Biz Smiha anneyle bunu yaadk. Herkesi kendi

ilminden avlad. Sanaty sanattan, fenciyi fenden, Allah akyla

dolu

olan gnlden, ibadet edeni ibdetinden, herkesi kendi

ilminden yakalad.
deildir.

Bu insann kendi bana becerebilecei bir ey Btn bunlar mrid mrid ilikisiyle zuhura gelir. Smiha
dili

annem
ismin

ku

bilen

Sleyman

gibiydi; her devrin, her kiinin, her

lisanndan

konuurdu.

Baz

mutasavvflara

gre

ku

tasavvufta Allah'n isimlerini temsil eder.

Mrid mridinin aynasnda kendini

grr. Onlarla mcdele edip

seyreder.
gibi

irkin taraflarn
gayreti iine girer.

hocas

olma

Yani, insamn

slka

balamasnn

sebebidir hocas.

Tasavvufta

slk tvbeyle balar tevhidle biter.

Nur

Sresi'nin 35. yetinin

Mrid, aklamasdr.

"nuru'n ala nur"dur.

72

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Ken'an

Rif

bunu yle

aklar;
ve'I ard..

"Allahu nuru's-semvti
vcuttur.

yetinde buyurular ^arf, kandil

Ya,

ruhtur.

Fitil kalptir.

avk

ise

ark garb olmayan

nurdur. Bir kimsenin kalbinde bu nur

uyand m, ona
bu mnya

Fakat bunu da deme kimse idrak

edip

sa ve sol olma^ arif olama^ Ne

hakikatlerin

kadar ak ne kadar berrak olarak anlatsam yine

de ifdesi^ kalr.

Halbuki

irfan

sahibi

bir

dervij
'^^

iin

bu

ve

emsali

anlajilma^ bir tarafyoktur.

Smiha annem nurdu. Nur kendi

Bizdeki nurun ortaya

ermz

yakmak

iin bir

ktr.

kmas

iin

karanlk olan vcudumuz iinde o

tecell iin

nurun

tecell

etmesi lzm. Fakat bu

eksiklerimizi grdk.

de gnlmz atk.
talebe olduk.

Hatalarmz
nuruyla

Karsnda

da

tecelli etti,

yanllarmz ve hatalarmz daha

bizi terbiye
etti.

net gsterdi.

Mcdele etme yollarn retti. Mcdele etme silh olarak

verdi.

ak

Dolaysyla da

Smiha Ayverdi'nin
geici, fn, sigara

yaamn
gibi

bilenler,

Onun, 'dny hayatnn

hayl olan zevklerine asla

duman

dalp

kymet vermediini'

sylerler... Bu

ne demektir?
bir eserdir.

Efendim, Hanc, bunun srlaryla dolup taan

anne,
ki,

Smiha

dnyann

hakikatini

mridinden

ylesine derinden

kavramt

btn eserlerinde bunu srarla ve o gzelim Trkesiyle anlatp

durdu:

'Handr bu gnlm, y

misafirhane..

Derd konuklar, derman konuklar, hayl konuklar, melal konuklar;

mmkn konuklar, muhal kma^ ordan.

konuklar. Hele hasret, hi

kma^

ordan,

Handr bu gnlm, ykk,

dkk..

Ken'an

Rif, Sohbetler,

stanbul: Kubbeal Neriyo, 2000,

s.

16.

73

Cemlnut Sargut

Fakir konuklar, ^ngin konuklar, lim konuklar,

gelen konuklar, geen konuklar. Hele bir ordan,

chil konuklar;

Hanc

vardr, bi

kma^

kma^ ordan.. "*^

'Diyorlar ki: 'Nereye gitsen

dnyn da

beraber gtryorsun.

Y^m

yenimle rtp glmsyorum.

Dnyam
geleceimle,

m gtryorum,
midimle,

yle

mi? Nefhij hat! Kimse bilmiyor

ki,

varmla youmla sana g etmiim.

haylimle

Sevincimle, kederimle, gemiimle,

sana

tanmm.

Senin

dnyna

gmm. Senden gayn dnyam

Allahm!'^'

var ki onu

srtmda tayaym

ama duydum, grdm ve yaadm. Smiha anne sanld dnya iinde var ama yokm. Kmil insanlarm misl leminde yaad, bu dnyada da glgelerinin gzkt sylenir. Smiha annede biz bunu ak ak grdk.
"ben

Ben ok

kere Smiha anneden

bu dnyda ii bitenim

bitmeyenlere

yoldalk etmem murattr"

hlini

Dny
Edeple

zevkleriyle

alkab

olduu zaman

dahi mnyla

ilgiliydi.

Dnyann maddi

hay hu\Tinun iine hi girmedi.

ve edebin retmenliini

er

kiiydi.

yaam

yapm

bir

sultand.

insanlarla bir arada

insanlar iin

olmay ok severdi. O insanlar iin gelmid. yayordu. Gece yars gelip dert yananlar, saaderce
dinlediini ve

dert anlatann derderini

biliyoruz.

zm
hri

yollar

anlattn
insan
verirdi.

ok

hasta

olduu zamanlar
dima
tercih

hayatnda kimseyi

reddetmedi.

Yazmaca

etmesine

ramen

ilikilerine hibir

zaman smr koymad. Kim ne yazsa cevap

Kim

hediye gnderse

karlnda

hediye gnderirdi.

namlmaz

bir

sultand.

dedii her eyi ve her yeri ihya etmek ne demektir? Ayverdi, bu anlamda neler yapmtr? rfan, edep, bilgi, sanat ve manev abalar bakmndan nasl bir 'ihya' gerekletirmitir?
Elinin

Smiha

Smiha A\^crdi, Hanc, stanbul: Kubbealt Neriyat, 1988, A\-\^erdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriy, 1988,

s.7.

s.57.

74

Smiha Ap^erdi e SIRRA

YOLCULUK

Hepimizin
tecellisidir.

ezeli bir kabiliyeti var ki

bu Allah'n bizde
gelip nefis

isimleriyle

Mridin

vazifesi,

bu dnyaya

tarafndan

rtlen

bu srr ortaya karmaktr.

Ama
ayn

hi

kimsenin srr bir

dieriyle

ayn

deildir. Kapasitesi de

deildir.

elinin

dedii
saitlikse

herkeste o srr ortaya karrd.

saitlii ortaya

Srr eer ekvetse ekveti

kard. Yetitirdii hibir kimse dierinin ei deildir.

Onun

rencilerinin hibiri birok konuda dierine benzemez.

Ama

hizmet

konusunda

hepsi

birbirinin

ayndr.
hizmet

Kzabilirler,

sinirlenebilirler

ama
el

Efendilerinin

ad

geince hepsi alarlar ve

ederler.

hizmet ederken
rencileri

ele verip birlik halinde

Onun
hem

hem

iine

kapanktr hem

dar

dnktr,

tam srt-

mstakim zere srasnda

beraber
edebi
gzel

yaamay

bize retmitir.

Onun

rencileri

ok kzarlar hem de zor amnda o insanla bir ve Bu onlarn edep anlaymn her yerde ve herkeste grlerinin en gzel delilidir. Kimi rencisinde dnyann en
bir insana
olurlar.

hatlar,

kimi

rencisinde

tezhipleri

kimi

rencisinde

destirleri

kimi rencisinde besteleri, kimi rencisinde gfteleri,

kimi rencisinde retmenlii, kimi rencisinde vericii, kimi

rencisinde milliyetii, kimi rencisinde

de mritlii
ile tecelli

tarih

uuru, kimisinde

etmitir. Burada birka rnek

vermek

isterim:

Konya'nn b}aik sultan Mehmet Emirolu, Allah sevgilisi ei Hanife hanmla birlikte Smiha annenin rnek evltiarndandr. Onu tandm gnden itibaren her syledii sz haytmn gidiatnda rol oynamtr. Ama beni en ok etkileyen Konya'da Zmrt apartmanmn kyle kaybettii onbir evldnn
arkasndan
hi

sarslmay

ve "onlarn

nerede

olduunu

bilselerdi

kimse

arkalarndan ;(lme^di" diyecek kadar ahadet

makamnda
ekilde

oluudur.

Konya'nn
etti.

tevhid sultanyd.

Mridine

yakr

yaad

ve

vefat

Yusuf mrl'ye gelince, fel oluunu bile gzel karlayan ve mridinin istedii ekilde yaamak iin bu durumunu frsat bilen
bir sevgiliden

bahsediyorum. Mridinin tevzuunu ve ilmini alp

bir sultan.

Yusuf Hoca btn mrn tasa\'vaf musikisini yaatp retmeye adad ve insanbk lemine mnn, mride olan balln gcn gsterdi.
san'atna

tam

75

Cemlnur Sargut

Kur'an hocam rahmetli Hayri aabeyime gelince, onu anlatmak ok

zor.

Onu

tanyan herkes, ilminin bykl, edebinin sonsuzluu,

derinlii

tevazuunun
Allah ona

konusunda

arp

kalrd.

mridinin
derinletirdi.

aynasyd, dostuydu, bizim de mrid

anlaymz

konuma

kabiliyeti

vermi. Hogrs ve edebiyle insana

konuurken her cmlesiyle gnllerimizin iine Allah akm nakederdi. Mridi ondaki btn gzellikleri ortaya karmtr.
tesir ettii gibi

Smiha anne hepimizin

kabiliyetlerini

aikr

etti.

Hepimiz kendi

apmzda

Allah'n

mnsm

idrak

etmek zevkini yaadk. Bu

yzden mridimize balandk. Bazen insanlar birbirinin mrid anlayna ters dseler de hepsi aym mritte birlenmenin zevkini

yaad. Yetitirdii herkesin mkemmel olduuna iman ediyorum. Bu u demek deildir: "henim mridim dnyann en byk mrididir. Bajkasmn mridinden daha stndr. " Ben iman ediyorum ki, hakk
mridlerde
anne
tecelli

eden Peygamber'in

hakikatidir.

Onlar st veren
ki

gibi ilimleriyle mridlerini beslerler.

Ne

enteresandr

herkes

kendi mridinin stnde kendine

lzm

olan hakikati bulur.

Bu

yzden Mevln

"etrafglsel dolu

ama

en g^li benimki" gibi

bizi

demiyor mu?

Bizim beslendiimiz st
ynlendirdi.

ise

hocamz

smrsz hizmete

76

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Seferim var, seferim

var....

Dtan ie seferim var.

Bir eyyam gidejim, cihandan geyim, candan geeyim... Seferim

var, seferim var...

Yanma yanama,

derdime satama; sorma hlimi, hilen bir

A.llah... Seferim var, seferim var...

Brak

gideyim, gideyim, gideyim, kendimi geeyim; t

yanna

varnca,

kapna

ulannca... Seferim var, seferim var...

Dur

deme duramat^ oldum; dnyya sama:^ oldum. Yldi^

atlaym, yeri

yld^

abaym, sen nme

var...

dveli,

n ard

olmayan, seferim var, seferim

Smiha A}^erdi,

Hanc

11

Cemlnur Sargut

Smiha Ayverdi,

Hem ok yi Bir Mevln Hem De

baktmzda,

ok yi

Bir bn'l-Arab Yorumcusudur...

rfn

gelenein kyor:
dilinin

diline

orada

iki
ile

temel

nokta

karmza
Hikmetin

Birincisi,

hikmet ancak hal

aktarlabilir.

sembol ve skt olduu

ifde

sylenir.

Bu bakmdan
ve sr, sr

Ayverdi'yi nasl
verilen insana,

okumak
dile

gerekir? kinci nokta, kendisine hikmet

bunu

etme konusunda da yetki

verilir

olmaktan kar,

gelir.

Ancak yine de bu,

belli

dzeyde

'srlanm', Harb'nin deyiiyle,

bilgidir.

'ehline hell, nehle

haram' bir

Ayverdi'nin onlarca kitap

yazdn

biHyoruz. Bereketli

mrnn son yllarnda

ar

yazd/yazdrd
Ayverdi ve

biliniyor.

hastahna ramen, son anna dein Bu anlamda yazmak ve konumak,

iin

onu okuyanlar/ dinleyenler

nasl

bir

zeminde

gelien, olup biten bir abadr?

"Herkese aklnn yettii yerden konuf hadis-i erifinin yorumcusudur. O'nun sktu bu demektir. Fakat hi konumamak deil, herkese aklnn yettii yerden konumak demektir. Dolaysyla Smiha anne inanlmaz bir ak ehliyken, yanp tutuan bir Allah aklsyken sanki dardan devletin meseleleriyle ilgilenen bir yorumcu olarak da grlebilir. D konusuna ok nem vermi bir edebiyat, tarihine ok deer vermi bir tarihi gibi de grlebilir. ok iyi bir

mutasavvf, ok edepli

bir

Anne

diye grlebilir,

Osmard hammefendisi olarak grlebilir. Hocam diye grlebilir. Dolaysyla Smiha

annenin sktu bu hllerinin zuhuru iinde ortaya

kmtr.

Yni o

anlad

yerden hitab edecei kiiye dier hallerinden skt etmitir.

Tarihi olarak grnmesi gereken kiiye

mutasavvf olarak skt

etmi ve o ekilde de
bir ilkokul rencisini
gibi

herkesi kendi ihtiyc

Fhi

do)armutur. Hz. Mevln'nn

nce

olduu noktadan Mfh'te anlatt retmenin

taltif

ederek bir bir harflerini dzelttii

O da kendi yapmcasna hatlarmz Lzumsuz vglerle nefsimizi azdrmad. Yaptmz ilerin AUah'm izni ve gcyle olduunu, bizim ise arada sadece let olduumuzu sk sk tekrarlad.
byk
bir

sabrla

hatrlatarak bizi eitti.

78

Smha

A\'verdi e

SIRRA YOLCULUK

Dolaysyla Smiha anne mny anlatrken semboller kulland.

Kur'an
metoduyla
tarif

hikyelerle

eitd.
gibi

Kur'an

ederken

syledii

nk Hz. Mevln'nn yzgrml vermeyene

istek grrse

yzn amayan

bir sultand.

Ancak senden

}izn aard. Hz. Ken'an Rif bu konuda ok b}aik bir rnektir.

nk mrider nce
gre eitirler.

soru sorarlar ve rencisinin kapasitesine

ok sevdiimiz
rencilerinden

rahmetli Azize teyze Ken'an Rif hazretlerinin

biriydi.

ilk

Her sene

Temmuz'larda Ken'an
zevkiyle
saat

Rif'nin

vefat gnlerinde stanbul'a geldiinde Ankara'dan sadece senede bir

gn Smiha annemi grme frsat yakalamamn

otururmu. Bir keresinde Smiha annem
bir

karsna
sonra da

sresince hi

konumadan
"ne

gle gle "A:^^'cigim", buyurmular.

sohbet ettik

Ondan

kadar g^l

deil mi?" demiler.

Demek

ki hakk

skt
kmil

karsndakinin ihtiycna gre cevap vermektir.

sembollerle Kur'an'daki gibi kimi rtl kimi

nsn-

ak Allah'n mnsn

karsndakine alayan, zerk eden gzel

Bir

bir sultandr.

gn hocam arabamla

ziyaret

etmek istedii dostiarna gtrmek

lutfolmutu.
iin

Henz yeni hastahktan kalkm, fel geirmi olduu (malum felcin mbareklerin zel hastal olduu sylenir),

ok hareket etmemesi gerektiini biliyordum.

ok byk ve yeniydi. O'nun
bilmiyordum.
iin

Kullandm

araba
iyi

nasl

kullanacam da ok

Yava yava

gidip sert

srmemeye dikkat ediyordum.

Fahrettin Olguner adb rencisini ziyarete geldik. Evinin

nnde
bo^nanca

durduk.

Fahrettin
bir

aabey
haldi,

aaya
onbe

indi.

Hayatm
baktlar.

unutamayacam
konumadlar.
Smiha
anne.

dakika

Hibir

ey

aabey abyordu. Gnllere hitab ederdi Daha sonra birok zamanlar Smiha annemin susuunun benim iddiab konumalarmdan daha tesirli olduunu hatrlayp susmay tercih ettim. O gnn sonunda O'nun
Fahrettin

Ayrldk.

adalet

anlayyla

ilgili

verdii ders beni sarst. Btn dikkatime

ramen

en son gideceimiz yere

vardmzda

arkamzdan

bir araba

gelip bize arpt.

Arabamn arkas paraland. Bize arpan gen ocuk kamyonetten indi. Ve "abla, ehliyetim yok", dedi. Ben de
79

Cemlnur Sargut

arabann iinde Smiha annem olduu

seni",

iin

"ek git

g^m grmesin
tarafa gittim.

dedim. Kendilerini arabadan indirmek

utanarak
o

iin

ok

"efendim) (r dilerim eblijetijokmu^

iin,

ocuun", dedim. "Ne

yaptn

^aman?" ded^er. Ben "uranmamak

ise,

ocuuyolladm efendim",

dedim. Kendileri

"bundan sonra yapaca her katmada verecei ^rarda

seni de ortak etmesin",

Allah onun gnahna

buyurdular.
biridir.

Bu hayatm
Lzumsuz

boyunca

aldm

ok

mhim

derslerden

merhamet ve acmamn

ileride zarara sebebiyet

vereceini ve halka

hizmetin Hakk'a hizmet olduunu, kiinin menfaati iin halka

hizmetten vazgememek gerektiini bize o kadar gzel rneklerle

rettiler ki

ondan sonra kim hata yapsa onun cezalandrlmas

hususunda gayret gstermem gerektiini de

seimi

anlam

oldum. Cezann

benim merhametimle alkal

olabilirdi.

Ama

cezalandrlmas

iin gayret

gstermem artt. Onun

iin

hayatmda

tamdm en dil

insand.

O, devrinin
"kulhvallah

Ali'si

olduu kadar mer'iydi. Samed tecellisiydi. O, ahad"de^ Ebu Bekir'di. Yani ahdiyeti Efendisinde
"Allah's-Samed"d&\d mer'di. Yani yalnz Allah'tan

seyretmi.

Hem

korktuu

iin insana

kar

korkusuzdu

hem

"lemyelid velem yuled'deki

Osman'd -dnyada

edebin en gzelini Smiha annede grrdm-

asbnda evld vard ama

yokmu

gibiydi

o sadece O'nun bu

dnyadaki vazifesiydi. Annesi babas vard ama

yokmu

gibiydi.

Uzun

seneler annesine hrmetle hizmet ettiini biyorum.

ailesini

Ama

gzn Allah 'dan bakasna evirmedi

ailesine Allah iin
"velem

Allah iin sevmeyi ve

hizmet etmeyi bize retti.

aym zamanda,
Bylece
Allah'a.

yekn lehu kfven ehad" de

olduu

gibi Ali tecellisiydi.

biz de ahdiyeti

olduu

gibi

onda

seyretdk.

ok kr

Ayverdi'nin

dilini,

sembollerini,
derinliklerine,

szln ve dnce

dizgesini
iin

zebmek, onun
nasl
bir

srianna nfuz edebilmek

n aba,

bir

hazrlk

gerekir?
iin

Smiha annenin
iyi

dilini

ve sembollerini anlamak

tasavvuf lisamm
bilgisi,

bilmek gerekir.

Onun
bir

tasavvuf konusunda derin

btn

mutasavvflarn szlklerine hkim oluu okurlarn artabilir. Ben

onun hem ok
80

iyi

Mevln hem de ok

iyi

bir

Ibn Arabi

"

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

yorumcusu olduuna iman ediyorum. Her okuyuumda farkl mnlarn ortaya kitaplar sanki tefekkr arttrmak iin

yazlm

sanat aheserleri.
trlerinde onlarca kymetli
eseri hangisidir,

Smiha Ayverdi'nin, edebiyatn farkl

eser verdiini biliyoruz.

lk yaymlanan

konusu ve

ierii nedir?

Ak

Budur Smiha annenin

kitabdr.

ilk

evlddr. Semiha Cemal hanmla

ilikisinin
i

ortak

Ve gene Smiha ve Semiha

etmi
bir kitaptr.

ie

gemesiyle zuhur

Ak Budur ortaya k itibariyle ok

Rifi'nin rencilerinden

farld bir eserdir. Eser,

Kenan

Semiha Cemal

hanm

tarafndan yazlmaya

balamr. Fakat kendisi ok gen yata Allah akmn cezbesine tutulup bu lemden gider olunca, kitab tamamlama grevi Smiha
Ayverdi 'ye
verilir.

Bu meynda anlatlan bir hadise vardr. Semiha Cemal hammn hastah arla ve zten ok zayflam olan vcudunun buna daha fazla dayanamayaca anlabnca, Smiha Ayverdi, Hocas Kenan Rifi'ye gelerek, "Efendim, dua huyursani'^ da onun jetine ben
gitsem" iy^ niyazda bulunur. Kendileri,

Semiha Cemal
"yleyse

hammn
byle

faydab bir vcut

bunun sebebini sorduunda, olduunu ve yazarh ile

nettir:

insanha hizmet
bundan

ettiini syler.

Sonrasnda gelen cevap ok

kalemi sana veriri^ senyat^arsn.

eline alarak

Smiha Ayverdi bu emir zerine kalemi

kitab tamamlar ve neredeyse

Ak Budur adl

yarm yzyl
olur.

srecek olan yazarbk

hayat da ite bylece

belli bir

balam

Kitap dikkade okunduunda,

yerden sonra eserin slbunun

bir

farklla

grlr. Bu, saf

ve

yakc

aktan,

Semiha Cemal

akn aklna doru seyreden bir deiimdir. hanmn Allah akyla ekillenen ve adet yazam ve

okuyan yakp yoklua mlhak eden anlatm, Smiha Ayverdi'nin Hocasndan alm olduu 'Yan, ama ttme!" dstruyla ileyen
kaleminde daha ok
ilh

akn yapc ve oldurucu ehresini taknr.

81

Cemlnur Sargut

Roman, M.. Arabistan'n Kuzeyinde

Hayre Hkmeti'nin saray ve
anlatyor.

yaam olan gl ve
geen

aab

aristokrat evresinde

bir

ak

Bu dnemde
inancna
yine

Hayreliler, Araplar

arasnda ok yaygn olan

sahipler. Hkmdar Menzer'in ba hekimi hkmdarn katnda nemli bir mevkide bulunan amcas Zeyyad'n biricik kz Meryem'e ktr. Fakat Meryem ona istedii cevab vermez. Romanda Hamza beer akn zirvesini temsil eder fakat akna karlk beklemek zaafna dm olmas

putperest

Hamza,

onu bu duygunun hakikatine ulamaktan men etmektedir.

Meryem

ise

yanmak ve yakmak tabiatnda yaratlan ate

asil

gibi,

bu

dnyaya sevmek ve sevilmek kabiliyetinde gelmi

ve gzel bir

kzdr. Fakat hayat boyunca camn nne koymaya deecek bir eik bulamamann da azab iindedir, ierisinde bulunduu madd dnynn zevkleri onu doyurmak bir yana, gnlnde en ufak bir ilgi bile uyandrmazlar. Bylesine aka kabiliyetli bir insan olur da, hilkat eli hi onu unutur mu? Roman yazan kalem de unutmamtr.
lerleyen

blmlerde,

kaderin

bir

cilvesi

ile

lke

menfaatlerini
bir bir

korumak adna, hkmdarn emriyle Hamza ve Meryem szde evlilik yaparlar. Ba hekim Hamza bu evliliin ilk aylarnda
grevle

Msr'a gider. Geri dnerken orada tanp klelikten kurtard ve dost olduu mer'i de beraberinde getirir. mer
Hayre'de yaarken bir vesileyle
esirdir.

Msrl

tccarlarn eline

dm

bir

Fakat kendisine

kadar da zgr bir ruhtur.

yaktrlan bu esir sfatn kabul etmeyecek nk mer'in, kendisini nefsin zaaflar

aireti reisi Yusuf.

esaretinden kurtarp, tek Allah'n kulu olma zgrlne gtren

bir

hocas vardr: Ebu'-ettar

ilh

Yusuf,

nurun o devirde kendisinden grnd kmil insandr.

Szyle, haliyle, gsterdii

madd ve manev

cmertliklerle yalnz

kendi

airetinin

deil btn Arap

kabilelerinin

gnlnde

taht

kurmutur. Kur'n- Kerm'in en gzel kssasnda anlatlan Yusuf

peygamber
sultandr.

gibi

o da ADah'm ceml

tecellsine

mazhar

olmu

bir

Kur'an'da

Romanda bu ismin kullanlmas tesadfi deildir. Kenan illerinde kaybolan Yusuf Allah'n zti gzelliini

temsil ettii gibi

Ak Budur 'd^k

Yusuf

da,

kalem sahiplerinin,

gizli

82

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK y

ve aikr her an hocalar Ken'an Rif'nin

Allah
tecellsini

varhnda

seyrettikleri

sembolize eder.

Ak

Budur Semiha Cemal

hanmn Ak

kitabnn geniletilmi

hlidir.

"Hz Aye'nin Peygamberin ahlkn Kur'an ahlakyla anlatmasn

ve Hz. Peygamberin bir hadisinde 'Kmil insanla Kur'an ikizdir'

buyurmasn
bizzat

bizler ilimle

renmedik, Ayverdi'nin yaantsnda

grdk.

O, mutasavvflarn 'Btn denizler mrekkep,

aalar kalem olsa Allah'n kelimesi olan kmil insan anlatmaya

gc yetmez'

olarak

yorumladklar

yetteki

kmil

insandr"

diyorsunuz, bundan ne

anlamamz

gerekiyor?
fakat sonra

Ben Kur'an ' okumadan nce Smiha anneyi okudum

Kur'an' okurken ok enteresan
bir bir

tamyordum. Benim bilmediim

negatif yet yoktu orada.

ey yakaladm. Kur'an' ben ey deildi Kur'an. Hibir

suresi ltuftu.
Celli

Kyamet

ksmlar

cemldi. Smiha anne Kur'an' Furkan olan, farkllklar ve eriat

anlatan

mnsn
beni

tevhid ve birlik olarak yani Kur'an olarak izah

kitap

eden

bir

sultand.

okumak

Yaayan Kur'an' grmtk, artmad. Ey insan kitabnda

halinde
erifi

Ysn-i

anlatrken, Smiha anneyi

tamdm

iin hi

yabanchk ekmedim.

Smiha anne adet evimin iinde benimle yayordu. Bu caizden de

Kur'an'
birlikte idrk ettik.

Smiha anneyi anlatmakta zorlamyorum

zor.

nk insn- kmilin anlatlmas

bir

lhan Ayverdi'nin ok gzel

bir sre sonra onu
yer, ier, tuvalete gider.

sz

var.

"Bir bykle

ayn

evde

yaladnm ^aman

ok byk olarak grmet^sini^. Si^n gibi yemek

Ama
bir

Smiha Ayverdi
olursunut^ "

ile

jajadn-:(^ :^aman her gn byklne daha ok hayran

yr olan br

Kimseye yk olmayan, daima

kanlanmasn

olmayan

sultand.

Ama

ben paltosunu tutarken bakalar mni olunca

niye engelliyorsunuz^"

"niye

mni

oluyorsunuz^ onun sevap

diyerek

iyiliimiz iin zel aba gsterirdi. (Celallendii

zaman

ltuf diye

karlard
seviyor,

rencileri. Bir rencisine

kzp

ktn
yapt

rencinin zevkini grdm.

benimle
ilgileniyor.

Ne

kadar byk lutf

duyduumda Hocam beni

diye.

Beni dzeltmeye

urayor

Tpk

Ken'an

Rif hazretlerinin

Nezihe Araz'a

gibi bir

yanhn
83

Cemlnur Sargut

dzeltmek

iin

biraz

azarlamlar Nezihe teyze

alam, onun
yaptm
imdi

zerine "alama, ben dayanamam rencilerimin

terbiyesi iin bile

uyandan tlyorum" diyen bir sultann evld Smiha anne. O'nun

cellindeki cemli biz grdk.

Gzleri grmedii zaman

bizi

annemle de ayn eyi yayorumsonradan rendim,

mavi

gzleriyle

ykadn
sarar,

hatrlyorum. Halbuki o gzlerin son

be

sene

iyi

grmediini

baklar

bizi

Kabe'ye kadar ulatrr,

sarmalar ve Allah'n isimleriyle donatrd.

Evinden

ktmzda

inanlmaz

bir enerjiyle dolardk. Bir keresinde

rencilerimi ziyarete

gtrdmde
onlarn

ocuklar

genlerdi

ve

baz

konularda

ar

dnceleri vard. Smiha annenin yamna geldiklerinde, kendileri

btn

arlklarm

trpleyecek

yorumlarda

bulundu.

ocuklarn

zlp

alnacaklarn

dnerek

dar ktmda
eyler ok

hayrede gzlerindeki yalar grdm. Adet

gibi kalplerindeki

konutuu

pudar

krmt.

Espriteldi.

Peygamberle Hz. Ali

arasndaki

akalamay
her

dinler gibi

onu

dinlerdik.
fakirine

Kimseyi kk
verirdi.

grmez her eyden zevk alrd. nsann

Herkesin
eyizlerine

ok deer

meselesiyle

ilgiliydi.

Evlenecek

rencilerini

vanncaya

kadar

alverilerini yaptm

biliyorum.

dnp, onlarla beraber gidip ocuklarm evlendirmek iin aba

Onlara kalemler

gsterir, imtihanlar iin

verirdi.
istekleri

dua
iki

eder.

datrken

akl
bir

Allah'n nazblar

gruba ayrr, bazlar bu lemde hi

ki

olmad
ise

iin

du etmeye edep ederler

o bu gruptand.
izinlidirler.

Bazlar
taassup

Allah dua et emrini verdii iin du etmeye

Hibir taassubu yoktu. Taassubu kknden

anlay

herhangi bir konuda kural

karp atmt. Onun koymakt ve "ben bilirim"

titizdi.

iddiasyd. Allah'n emirleri konusunda son derece

tarikate

eriatsz

inanmazd. Efendisinden bu
gibi

terbiyeyi

almt. Aldatld
budur,
diye

zaman aldanm dnyorum.

Bendeniz

davramrd.

Kur'an

ahlk

ciz gnlmle,

Kur'an ahlkmn yani Peygamber ahlkmn

nce edep olduuna iman ediyorum. Benim hocamda

kesinlikle

grdm

ve

ok etkilendiim

bir

baka

hususta

onun

edebidir.

Edep

kelimesi zerinde

durmak

istiyorum.

84

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Smiha Amerdi

Allah'la olan irtibatin ylesine bize aksettirdi ki

O'nun halk Hak grerek onlara muamelesinden rnek aldk. Burada halk Hak gr, yani yaradlm her varhkta Allah'n hakkm idrk edii, sanki Hak'la muamele edermiesine

yaradlmla konuuu, insamn edebinde en yksek seviyedir. O Hakk' korumay ok iyi bilendi. Hakk'n korunmad zaman zulm olduunu idrak edendi. Buradan da anladmz gibi herkese gerektii muameleyi yapan insand. Yani kzmas gerektii zaman kzarak muamele ederdi nk orada kzmamamn zulm olduunu birdi. Ama bu hH karsndakinin kalbini krmaz bilkis onu hatalaryla yzlemede yreklendirirdi. Smiha Ayverdi'yi anlamaya altmz zaman cellinde cemli grmek sz konusudur. Ya da hocasmn tarifiyle ceml, cellin nuruyla gidilen son noktadr. ve terbiye edi tarz son derece hiUm ve yumuaklk iinde idi Smiha Ayverdi, ara sra sert klar da yapard ama bu sert klar

Kz

sert

ktan

zevk

aldn

bildii

kiiye

yaplrd. Yni
iin

terbiye

edicilikte

ok stn

bir derecedeydi.

Bunu yapabmek

ancak

"mrid kalplerin casusudur'^ kelimesini idrk

etmek lzmdr. O, kalbe

bakar,

okur,

neden zevk alacam ne dereceden konuulmas

gerektiini

bilir,

ona gre cevap

verirdi.

ite bu edep ve bu zulm olmayan sevgi dolu hareketi Hakk' her

gzeldi

zaman doru yere koyusunun bir neticesidir, insanlarla ilikileri ok ama kendi nefsini ne kadar korudu onu bilemeyeceim. nk hayatnn tamamm insardk iin ahmayla geirdi. ok yorucu bir hayat srdne inamyorum. Ama evinin hakkm verdiine, misafirinin hakkm verdiine, yemek yemenin hakkm verdiine, dost olmamn, retmen olmamn hakkm verdiine yani yaad her meflumda her eyi yerli yerine koyduuna inamyorum. Alemde Hakk' grrd. Hak'la muamele ederdi. Hak'la Hakk iin muamele ederdi.

Karmzdaki insann yapt

biliyordu. biliyordu.

hatdan
terbiye

dolay

ceza
iin

greceini

Ama

bu hatmn kiiyi

halde

hatbnn cezasyla

olduunu da uramad. nk bunu

etmek
ve nasl tekml

Allah'a akl

retmek

diye deerlendirdi. yleyse burada nemli

olan bizim hadiselerden nasl ders

alacamz

85

Cemlnur Sargut

edeceimizdi.
iin

irkin

dnceyi
kirli

Bu yzden hayatimzda beddua, irkin sz, bakas toptan yasaklad. Bu Hz.Mevln'nn

olan

Mesnevi 'sinde
suya sokulup,
farkl
retti.

amarn
ve

kuruyken temizlemek kasdyla

gibi

ykanp

tekrar

kurutulmas hikyesinde anlatt

temizlenmede
art

muamelelerin

terbiyede

olduunu

Herkese, kim ne seviyorsa oradan

yanard. Yediinden, itiinden

olurdu.

ne

zevk

alacandan, elencesinden ok ince noktalara kadar

hayatlaryla

rencilerinin
eitimi,

megul

Yni onlara

annelik

kaynvalidelik

eidmi,

olma

eitiminden

tutun

da

mridlik eitimine kadar her konuda hatt mnevi eitimi de nasl

renecei konusunda

ders verirdi.

ok enteresandr

ki

bunlar

genelde bir ders havasnda da anlatmazd.

insanlar anlatrken arada o
Bir

Hocasnn

evresindeki

retmen-renci

ilikisini aksettirirdi.

gn peygamberin karsna ok

edepli biri gelmi.

hi

Son derece

edep ierisinde oturmu. Herkes

gzel

arm

peygambere bu kadar

muamele eden bir kii grmedik demiler. Daha sonra bu kii gitmi ve Hz. Peygamber onun Cebrail aleyhisselm olduunu, onlara edebi retmek iin geldiini sylemi. Biz aynen bu havay
Smiha annenin anlatt Server Beyefendi
ile

Ken'an'er

Rif

ilikisinde rendik. Dolaysyla Smiha anne gerekten anlatlmas

ok zor

bir insan...

Hocasnn

tevhid

anlayn Hana

adb kitabnda;
dediler.

"Sen ateperestsin,
Beli.

Semenderlejek-murdm, dedim.

Sen Mecssin,
Beli.

dediler.

Gnlmdeki

ateje

taparm, dedim.

Seniniin putperesttir diyenler de var, dediler.

inkra sebep ne?

Immm sana gnl verip

kfirim artk, dedim.

benden kaal

Sen Me(mir okuyup aglarmsn,

dediler.

86

Smiha A>^erdi e SIRRA

YOLCULUK

A.h,

aglanm

elbet.

Davut da

bir vakitler

benim

iin

g^ap

dkmt, dedim.

Duyduk ki hep Ms 'dan yana karmsn,

dediler.

Nasl pkmam? Fir'avn'a kar

etmijti,

koyarken benimle meveret

dedim.
sen Ters 'sn dediler.
e^eldir,

Hilaf deil bu
Bell, beli.

s^.

Mesh

ile

iliiim

dedim.
dediler.

Seni Mslman tutanlar da eksik deil.

Hem de

ne doru.

Muvabhidim

ben.

Bu

cihanda seni

birlemekten gayri ne

knm

var Allahm, dedim^^

olduu iin O'nu bilen hi korkmazd. Mesel benim Kur'an hocam rahmetli Hayri hoca ok
Kendisini byle anlatan bir sultan

ho

bir

cmle sarfetmiti onunla

ilgili....

"Smiha annenin huturuna

girmek flordur nk gnlleri okuduunu biliyoru^ A.ma hayvanlar da ok

sevdiini bildiim iin ben rahat giriyorum" derdi.

Smiha anne o kadar

mtevzyd

ki

karsndakinin tevz

ehli

doururdu. Her sznde, her hareketinde,

olmas mecburiyetini hatta susuunda dahi

alacak bir ders

vard.

Gld, konutuu zaman mutlaka

szleri

bulurdu insanlar. ounlukla, niin burada bunu syledi acaba? diye

dndmz
kard.

aikr

olur,

sebepleri

sonradan

ortaya

ok sevdiim
Avusturya'daki

bir

rencimin Smiha annemin son zamanlarnda

stanbul'a naklettirmek zere

tahsilini

olduunu

biliyordum. Smiha anneye gidip

bunu sylediinde

"Avusturya'ya

dndnde annene babana selm

syle"

buyurmular. ok

armt.
sylediimi

'Artk

ben istanbul'da tahsilime devam edeceim. Teknik imtihan getim.

gireceim.

Yann Almanca imtihanna

anlamadlar
da,

Acaba Smiha anne

bana sanki oraya dnecekmiim gibi bir muamelede mi

kz Almanca imtihamndan kald ve bir hafta sonra Avusturya'da tahsiline devam etmek zere geri dnd. Smiha annemin selmn da anne ve
bulundular, " dedi.

senedir Avusturya'da okuyan

Smiha

Aj'verdi,

Hana, stanbul: Kubbealt Neriyat, 1988,

s.

10.

87

Cemlnur Sargut

babasna gtrd. Dolaysyla her sznde

bir

ibret

vard ve
bilgisi

buradan insn- kmilin gerek anlamda gelecek hakknda

olduunu, ama

hibir hadiseyi

vukuundan nce anlatmadn, bunu

edebe mugayir grdn biliyoruz.

nk biliyorum ki Allah O'nun istediklerini yerine getirirdi ama hayatnda bir kere du ettiini grmedim. Duadan ok sakmr kendisinin du ehli olmadm du etmesi gereken evliyalar olduunu vazifeyi onlara tevdi ettiini sylerdi. O kadar deiik bir ilikisi vard ki Allah'yla... '%ejke
O, gerek
bir

naz

ehliydi.

ruhumun kanatlan
klarken

olsa

nama^^m ruhum kha

edep

insanlarn
onlara

beni

nama^
bir

grmesinden

hile

ediyorum.

Sanki

karf

gsteri^teymipm gibi geliyor", derdi.

Bu

kadara kadar kendisini Allah'n

nnde

hie sayan, Allah'tan korkan limlerdendi.

Her eyi
tek

yerli

yerinde ve vaktinde yapard

ama

biraz

ahmada arya katn

sylemek zorundaym. Yani

ar

olduunu grdm

ey

Bunun iin de birok evliyullahn yaad hastalm, o da yaad. Ama hibir hastabk O'nu ykmad. En ar olduu zamanlar bile yazmaya devam etti.

abma

hayatyd.
fel

hastab,

Yeenine

yazd
iin

mektupta,

"Ben

gerekten

yorgunum

ok

fa^la

alnyorum" dediini biliyoruz. Kendi hayatmda biraz benzemeye

altm

bu

szler beni

ok
ki

rahatlatt.

Ancak, o kadar

aktif,

kadar Allah akyla doluydu

enerjiye sahipti,

normal

bir

insann stnde

bir

O'nu bizim
bir jey

enerjimizle bir tutmak bizim

zor.

abma
gibi,

tarzmzla lmek de ok

Mevln'mn,
vahyi

"Bi^ evliyaullah pir

yaladk,
kadar

uurlu

yapmayp
Ken'an

uygulan^ " dedikleri

Smiha anne de bu konuda kendine emredileni yapt. Yalmz bunu o

doru yapt

ki...

Rif'de

tecelli

eden

ahlk-

Muhammediye'yi onda grmek mmkndr. Smiha annemin en yakn dostu, en yakn arkada belki ruh ei olan Semiha Cemal
hammefendinin Ken'an
Rif'nin mereplerini

anlatt

kitaplarna

baktmzda Smiha
Son
derece

anneyi

okumu gibi

oluruz.

aceleciydi.

konumasndan
kullanr.

bir

ey

renirdik.

rendiini hemen retirdi. Her ok konumaz. Telefonu ok az

syler ve kapatrd.

Ancak sylenmesi gereken eyleri

imdi

88

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

bizim teknolojiden bu kadar negatif enerji

almamzn

sebebi de

onu

ok

kullanmamz,

tek

dii

kalm

canavar

haline

getirmi

olmamzdr, diye dnyorum. Sohbetieri hi brakmad. "Benim va^em ja^ak ben bu ekilde irad ediyorum. " dedi ve kendi yapmad,
annemin
vazifelendirildii

sohbete,

srf kendisi gitmezse

iin

belki

gelmeyen olur diye

kalrd.

Evinde genler
Geceleri

zel

gnler

programladn hatrlyorum.

de

genlere

birok

ey

retip tier verdiini biliyorum.

Kapsna
iyi

gelen hi kimseyi geri

dndrmediini, hibir hediyeyi karlksz

brakmadn,
gibi

bir tek

ufack nota
kendimi...

bile

cevap verdiini ok

biliyorum.

Nasl anlathr? Bu
hissediyorum

kadar anlattm

ama

hibir

ey anlatmamm

89

Cemlnur Sargut

Ben geceyim, gn
Ben

isterim.

Ben

atehim,

kl isterim.
jifm
ver.

iirim ve^n isterim.

Ben

derdliyim,

Para deil tam

isterim.

Tkenmiim, remi bul Btnlemi

can isterim.

Dalmm,

topla beni, pare pare

klma

beni...

Gvdem bam

nerde bilmem...

Merkep mihver ba isterim.

Eceljakn, destur gerek... Destur deyipyol isterim.

Smiha

A}"verdi,

Hanc

90

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Smiha Anne, Ken'an Rif niversitesinden Doktoral Bir Profesrdr...

Tanyanlar,

Smiha

Ayverdi'nin

ncelikle

tevzuundan

sz

ediyorlar, bize

bu ynn anlatr

msnz?
bir

Tevz kelimesi gerekten ok yanh yorumlarla anlatlan

kelimedir.

Ne
ki...

kadar

enteresandr,

geen

gn

bir

dostumla

konuuyordum. Devamb bana hiHkten bahsederken o kadar ok

"ben" dedi

Demek

ki

hilikle

"ben'\n hi

badaamayacan

anlamam. Hepimizin yapt

kelimesini

gibi...

Halbuki Smiha anne hi

"biim" demezdi. Hi "benim" de demezdi. Hatt bir kitabnda ben

kullann

mnsn

kullanmaym, buyurmular. Smiha

anne ok ak ve berrak konuurdu. Yni her syledii

yle
iki

doru

idi.

bklm

flan

da deildi.

namlmaz

bir azameti

vard. Vakar

ve azameti vard.
kadar kendiyle
sz

Ama
bir

Smiha anne btn bunlarn

eyi ne duyar, ne de
iitirdi.

ierisinde zerre

ilgili

Ne

negatif bir

onu volundan alkoyar, ne de

pozitif bir sz

ona

tesir ederdi.

Bir edebiyat dl almak iin sahneye davet edildiinde sadece,

'l&ir

ku

bir

daa

konmu, bundan ne kuun ne de

dan

bir

kabana olmu"

diyerek dl kabul etmiti.

Tevazun

hakikatini

onda grmek

mmknd.
bulunmazlar.

Onlar, ben

mtevzym demek tevzsuz-luunda

Hanc

adl eserinde tevzuunu

"Senin ordun var.

u satrlarnda grmek mmkndr:

akerlerin var.

Ordunda da

Kimi avu{, kimi

onbaji, kimij;(ba{i hatt pa^a.

Bunlarn

hibirinde g^myok.
ister

Bana: Emirberim.
ister savaja.

de, yeter,

ban^ayolla,

"
.
.

46

Smiha

Aj-verdi,

Hana, stanbul: Kubbealt Neriyat, 1988,

s.

48.

91

Cemlnur Sargut

Yine Hanc'd:

Un m diledim,

sevap ??n istedim, fan

m bekledim?
ben.

Aybm ok...

Gnh

tepemden afkn.

Kulum

KmI ulhas

eri gerek.
Dillere dfenim, kemlikte srenim,
V^el deil, deliyim ben.

haram sudan

ienim.

D eFolana ^ncir gerek.

timar gerek.. ^^

Zincir :^ndan,

Dile Gelen

Ta adl eserinin ilk hikyesi

de onun tevzuuna rnektir:

Devletlim:

"Bana bir kitap imzala!** dedi.

Gldm. Onun varlna varlk taslamak, Seyhunlar' Ceyhunlar'
olana bir desti su baiflayan
ilerden deil mi?

adamn

safdilliinden

daha edep

difi

A.mm, madem ki

istemiti; olacakt.
iin,

Hem

ne

^yn

da vard? Zten
ev

insanolu her :^aman

misafirlik oynayan,

amurdan

yapan,
hayat
da,

tula

krklar

iinde

yemek piiren
cokunluk

bir ocuk

ciddiyetiyle

macerasn oynamyor muydu? Madem ki dny duranda bana

uykusu^
a^^ksi^ bir
iinde,

sylemek,

yanp yaklmak

pay dmt,
bakp
]/e

u halde hisseme ayrlm bu ie,

va^e
dnyya
g^m':(ii

bir ocuk ciddiyetiyle

benimser grnmek, bir oyun, bir

demekti.

madem

ki,

amakla,

bir oyuna
gibi,

balam
ne tarafa

bulunuyorduk; hayat bkle bkle akan bir dere

kvnlrsa,

o yolu takip

etmekten

baka

remi\yoktu.

Ademolu'nun

hats, oyunu oyun bilmemekten ve ii ciddiye alp, iplerini grmeyen

kuklalar
miydi?

misli, sevk ve idare ediciye

kafa tutmaktan

domakta deil

47

Smiha

A^-verdi,

Hanc, stanbul: Kubbealt Neriyu, 1988,

s.

41.

92

Smiha Ayverdi

ile

SIRRA YOLCULUK

Devletlim,

ar\sunda

srar

etmekte

olacak

ki,

bekler

tavnm

deitirmemi, dncelerimi gren

g-:(leriyle

hl y:(me bakyordu.

Hemen kalemi

kdn

stnde yrttm ve

"Ta

Dile Getiren

Devletlime!" diyeja^p kitab nne koydum.

Smiha
ok

anne

plmeyi

sevmezdi.
bir aileden

Lubl

olmaktan
iin

hi

holanmazlard. Aristokrat
zarifti.

gelmi olduklar

yaants
her

Ama

sevmediklerini yapan kiilerle

iin sesini

karlanda
da biliyorum.
tepkiyi

eyi Allah'tan bildii

tevazuun

karmadm
ayn

te
bunu

mns

bu...

Negatife ve pozitife
kendisini

vermek, her
Bize

eyi Allah'tan
retti.

bilmek,

arada grmemek...

Gerek anlamda mtevzlii bu ekilde

hazretlerine,

yaad

ve retti.
diye
ile

Harakn

"en

gzel

dervi

kimdir?",

sorduklarnda, "derghta,

kapnn eiinde

oturan ve

varh

yokluu belli olmayan, klavuzunun dikkatini ekmeyen dervi" olduunu sylyor. Bu lden neyi anlamak gerekir, bu yerden bakldnda Smiha Ayverdi hakknda neler sylenebilir?
Bence Harakn
annenin en gzel
hazretieri
tarifini

ii

bilen

sultan

olduu

iin

Smiha

yapm. nk

Efendimizin devrini

anlatanlar Smiha annenin tm sohbeder boyunca kendilerinin yakmnda bir tabure zerinde oturduunu veya yerde oturmaktan

ok zevk

aldn
sadece

anlatrlar. Hatt

Smiha anne dostiaryla elebi

ailesini ziyaret ettii

zaman

ki

Nezihe Araz da
sedirin
lastikli

varm,

herkes yere

omrmu

Nezihe teyze

zerine
bir

oturmu. elebi

ailesinin hanmefendisi belden

uzun etek getirmi ve

"Ayverdi'nin dostlar hep yerde oturmay severler Si^ herhalde kyafetinizden

tr

oturamadn\

rahat edin,

diye

bunu veriyorum." diyerek o etei

Nezihe Araz'a vermi.

bahsettiim
yazarlar,

Kendilerinin

huzurunda daha nce de

hi

gibi hi seslerini

karmadan,
kendisinin

sormadan devaml
soru

not tutarlarm.
birebir

Sonra Sohbetleri okurken, hanmlarla

yapt

sohbetierde

ok

sorduunu
bilmi
bir

gryoruz. Yani Smiha anne gerekten Efendi'yi

anlam

insandr. Ken'an Rif hazretieri ok byk bir sultan ve O'nu da

'*^

Smiha

A>'\^erdi, Dile Gelen

Ta, stanbul: Kubbelat Neriyat, 1999,

s.3.

93

Cemlnur Sargut

anlatmak ok zor. O, hakkat-i Muhammediye'nin bir

tecellsi fakat

O'nu anlatmaya
anlatt.

cesaret edebilecek

tek

kii Smiha Ayverdi.

Bunu da gece-gndz yazd notlara borluyuz. Ben yle dnyorum. Smiha anne Ken'an Rif niversitesinden
doktorab
bir

profesrdr.

Ken'an

Rif

bal

bana

bir

niversitedir.

Semiha Cemal

hanmn

Latincesinden Franszcasna

kadar her yerde Ken'an Rif

felsefe

damgasn

gryoruz. Yani bir insan

ama Semiha Cemal hamm felsefeyi aarak mutasavvf olmu, ite onu bu hle getiren Ken'an Rif'dir. Smiha anneyi yapt smrl eitimin iinde fahr doktora nvm alacak
eitimi
alabilir

kadar

yksek

seviyeye

ulatran

Ken'an

Rif

niversitesidir.
bir

Dola}asyla

da

bu niversiteden ok gzel yararlanm

profesrdr. Ilm-i ledn profesrdr.

Bu

beni ok etkilemitir nk bence Efendimiz, o deh sultan,

eserler
verir,
titr

O, insan O'nu ok iyi anlam ve O da insan yetitirmeyi farkl bir ynden uygulamtr. Ben Smiha annenin dier ynleriyle megul olmadm. Benim hayatm O'nun tasavvufi terbiyesi altnda geti. Onun iin siys yn nedir, trih bilgisi nedir? Yetkili olmadm iin bunlar lecek seviyede deilim ama bildiim bir ey varsa, hibir hocadan Ayverdi'den Smiha renemeyeceiniz trih bilgisini
isteseydi

sahibi

olabilirdi.

Ama

yetitirmeyi hepsine tercih etmi. Smiha anne de

renebilirdiniz. Siysetinde de ne kadar bitaraf

olduunu ok

iyi

biliyorum nk btn siyset adamlaryla temas halindeydi.

Ve

icbnda

ilgililere

de ok

ar

mektuplar

yazdn

biliyorum. Hibir
gibi bir limdi ki

korkusu yoktu. Yani Hz. Mevln'nn bahsettii

siyasetilerin hepsi

O'nun ayana
kitab
idi.

gelirlerdi.

Kitaplar birok limin

ve siyasetinin

baucu

Ama

maalesef

kadar szn dinlemediler. Yoksa Trkiye oktan daha

hl alrd.

ayana geldikleri mamur bir

Kur'an'n emirleri hricinde i yapmazd. stiare etmeden karar

vermezdi.
gibi
Birisi siys partiye

katlmak istedii zaman benim babam

eski

siyasetileri

kendisinin gnl gz ak

arr. Onlarn fikrine danrd. Yani olduu halde yalnz gnl gznn

94

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

deerlendirmesiyle

deil

de,

istiare

ederek

nce

halkn

deerlendirmesiyle neticeye vanrd.

O'nda tamamen Peygamber ahlkn gryoruz.

kerimeye uymak hepsinden nemlidir, der ve kendi
saklard.

nk
fikrini

yet-i

en sona

Bir

makam

yaznzda, "Smiha Anne cem' makamyd" diyorsunuz? Cem' nedir, bu makamda oturmak ne demektir, Smiha

Ayverdi'nin bu

makamda olduuna

ilikin belirtiler nelerdi, hli

nasld, ne trden abalar gsteriyordu?

karsndaki varlklarn hibirisini grmez. Hepsinde Hak tecellsini grr. Her ey Hakk kesilmitir. Hakk bazen ona gler, bazen kzar, yni Karagz perdesinin nnde gzken ahslardan bihaber, Karagz' oynatan elin peinde ve
Cem' mertebesinde
insan,

oradaki san'at seyreden bir san'at

kls

gibidir.

Onun

iin irkin,

yard,

eksik, hibir

ey yoktur. Baz
okluu
ki;

mutasavvflar bu

makam

incire

benzetmiler. Bazlar da nara. Nar, bir sr tanecik

tamasna

ramen
bilir.

tek ve birdir.

grr.

Ama
ve

birden ayr

olmadm
Hak
Fatiha

Msr Niyazi der

kiiye

cem', senden so\Talup alnandr. Yni

tarafindan

gelen

mn
yardm
ile

ltuf
dileri:^'

ihsan

cem'dir.

sresindeki "ancak senden

sz cem'i istemektir.
ku\'A^et

Baka
kii

anlatla cem' eyaca Allah

Allah'a
it

beraber grmek,

ve kudretin

olduunu

bilmektir.
erer.

Bu makm- cem'de bulunan

demitiniz,

kelimetullah
iin

makamna

Hani deminki soruda Hakk'n kelimesi

ite
bir

denizler

mrekkep

olsa...

o kelime, cem'

makam
hak'la
seyir

demektir.

Cem'

makamnn baka

yorumu Gan
Allah'la

Muhtef'ye gre, beka mertebesi oluudur. Beka nefsiylc lmek

dirilmek demektir. Allah'a seyir bitmi.
Allah'tan

Hakk'n rengine brnmtr. Kuldan syleyen Hakk'tr. Halk Hakk'n btnnda kaybolmutur. Kabe'nin iinde her yerin kble oluu gibi, sebepler kalkar. Namaz nasl
Kul

balamtr.

m'minin mirac

ise

oruta

makmbir

cem'in

delili,

sembol,

dr.
Allah'n

te

Smiha anne bylesine

oru

idrki iindeydi.

kudret,

himmet ve tasarruf yetisini gstermeme orucunu tutard. Bu makamdaki her kii gibi o da leme rahmetti. Hazret'1-cem'
95

"

Cemlnur Sargut

makamm da
ikincisi

onda idrk etmek mmkndr. Bu beka makamlarnn

tesir

olup halk zahir

kadar ok insana
ki "ben

Hakk btndr. Konumalar ve yazdklar bu etmi bir sultan iin ancak u hadis geerlidir
vakitte o

kulumu sevdiim

kulumun kulatndaki

iitmesi,

gt^ndeki

grmesi, dilindeki sylemesi ve elindeki ve

ayandaki gc
Benimle

ben olurum.

Kulum
sonra

benimle

iitir.

Benimle grr. Benimle

syler.

tutar.

Benimle yrr.

O, ztlklarmz tevhid potasnda

da okluklar birlie tekml
Diriltebilen

eriterek

nce

bizleri birlie

ettirdi.

makamdr.
kapasitede

Dolaysyla

sr'unu
o,

fleyen

ite

bu

mertebedeki insn- kmildir. Geri

olmaz.
hallerini

sr flemekle de

megul
zevkli

olduu

halde,

sdece
nefesi

Sevgili'sinin

seyirle

meguldr.

Rahman

tar ve Meryem
zuhur ettii
iin

makamnn

tecellisidir.

Hz. isa'da da cem'

makam

kelimetullah diye

adlandrlmtr.
ileri

Bence Smiha anne cem' makamndan da

gemitir.

gidip cem''l-cem'e

Gene Msr

Niyazi'nin deyimiyle cem''1-cem

helak olmak ve Allah'tan

ahadiyet mertebesidir.
Sustur
beni,

baka

her

eyden

fena

tamamen bulmaktr ki bu

kes u lisn.

Bir ahenk olaym, cihann

isimsizi sfats^ kayts^

sd

titreyip

olaym...

elsi^

ayaks^

vdesi^ kprp tabaym.

Yetinmiyor bu

lisan,

smyorum
':^ncirleri...

dnyya.

Smyorum
cihna

kendime.

kaplan, ^ u

Brak da

kklar yapaym.

Brak da gnlden
Gitmek
istiyorum.

hamleler

klaym.
sel gemedik,

Ayak

demedik, ku umadk,

yel

esmedik dnylara gitmek istiyorum.

Zhidne cnbjler burda kalsn. ekiller,

suretler siklerin

olsun. biricik

Brakn gideyim. Meramn kelmn

ibdet

el pene
titreyij

durduu, sevdann

olduu dnylara gideyim. Bir

olaym, bir ahenk olaym.

96

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Isimsii sfatst^ renksi^ jekilsi:^ tek soluk

olaym.

Olaym A.llahml

Senin olaym\

Cem' makamnda Hakk'n Zt'mn, hazret'l-cem'de Hakk'n sfadannn ve cem''l-cem'de de Hakk'n fiillerinin elbisesi giyilir. Bu mertebe makamlarn en ycesi olan kulluk mertebesidir ve hrriyet makamdr. Peygamberin kulluk srr bu makamda tecell
eder,

Nefsiyle kul olan ruhuyla rab olur.

te

Smiha annenin

makam da idrk ediindendir. nsann ^cudunda halk bilku\^edir. Ama bunun bilfiil hline geii her nefes diriliimizle
kulluu bu
alkahdr.
bilfle

Akn

yolda olduu sulukta her hlimiz bilkuvvenin

ki

gemesi demektir

ite

insan

bunu mridiyle yaar.

Mridinden renir.
Smiha Ayverdi'den sz ederken kullandnz "zulmle
zlimle asla mcdele etmezdi" ifdesi neyi anlatyor?
"Zlime itira^ etmedi"

urar,

etmezdi,
kendisini

demek istemedim. Burada zalimle mcdele savamazd, diyorum. Sylenmesi gereken sz syler,
ekerdi.

Olaylar

bytp

eri

gtrmezdi.

Zlime

dman
uyararak

olmazd.

Ama

zulmle, mektuplaryla, mesajlaryla halk

yazd kitaplarla urat.

tammas ok
zor.

Hristiyanlarn bunu

nk

Hristiyanlarda

s
iin

cem'

makam

demektir. Cem''1-cem ve beka deildir. Onlar cem'

makamna
tasavvuf

gelen insann

uramay
Tevhidin

terk ettiini sylerler.

Onlar

Hint

tasavvufu

gibidir.

Halbuki

mcdeleyi

gerektirir.

mns
etmeyi

slm tasavvufu yanba kzmadan,

Hz.

sinirlenmeden,

severek

mcdele
Yine

becerebilmektir.

Mevln'nn da Meclis-i Seb 'a 'da devrin

yneticilerine

ar

mektuplar

var.

Fhi

Mfih'tt

Pervne'yi

yazd ok yapt
dima

yanblardan dolay

uyardn

biliyoruz.

Bunun

sebebi, onlar

doru olam
Perv^ne'ye

hatrlatmakla ykmldrler.

ok

methedici

mcadeleci insan,

Hz. Mevln aym yazmtr. Demek ki doru grdn alklayp yanl grdn yere

Ama

mektuplar da

Smiha Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbcalt Neriyat, 1988,

s.

26.

97

Cemlnur Sargut

batran,

kiiyle

uramayan,

halle

hareketle

megul

olan

insan

demektir.

Hayat

abmak

ve

mcadele

vermek

demek.

Allah

gayreti

emrediyor. Aksi takdirde kaderimiz bu, deyip otururduk. Smiha

anne hibir zaman ben

eyh

miyim,
dedi.

oturmad. "Ben hikmet edenim,"

retti.
etti.

mrid miyim diye dnp Ve bize de hizmeti olmay

her eit dinin taassubuyla
masonlarla,

te

tevhid ehli hizmet iin yaar. Misyonerlerle mcdele

biri

Onun

en byk hizmetierinden
etmesidir.

mcadele

Bu

}Kizden

misyonerlerle,
etti.

komnisderle,
kiiye
iin sert

ar

olan her

akmla mcadele

Smiha anne

dman

olmazd.

Ama

o kiideki yanh hareketi dzeltmek

uyarmas gerekiyorsa uyarrd. Snflarda bz renciler vardr, muameleden sert retmenden anlarlar. Bz renciler de

yumuak, sevgi dolu muamele isterler. te insn- kmil bunlar kefeder. Her ikisinin de istedii tarz muamele ile onlar adam eder. Demek ki Smiha anne Rif'liin avc kolundand. Avc olmu, mr bo^onca insanlar Allah' iin avlam bir doan kuudur. O bakmdan O'nun mns Anka gibi olup mridinin Kaf dandan haber getirmitir. O, Ermenilerle deil Ermeni
vardr, ok
hareketiyle Ermeni'nin ldreniyle, Trk'e zarar vereniyle
etti.

mcdele

Hatt bu konuda bir kitap yazd. Btn basklarda kitabn

yazar olarak 1973'te Los Angeles'ta Ermeni kurunuyla ehit edilen

konsolos

yardmcs Bahadr

Demir'in annesi

Neide Kerem Demir

gsterilmitir.

hikyesini
anlatr:

Daha sonra kendi adyla da baslan bu kitabn Ergun Gze Smiha Ayverdi babkl yazsnda yle

"Amerika'da Ermeniler
vakit

ilk

Trk diplomatlarna kurcun sktklar

gibi
o

sanrm

kurunu

barna jemi^
ve

sarsld.

Btn
gayret

Hanajemifi uyurlarken
ederken

kurcuna

ramen uyanmamaja

O junu

dnyordu; buna kar^ ne yapmal, ne yaplabilirdi.

olarak ne yapmal idi? Bir gn

Devlet bir
beni

ey yapmyor ya fertler fert

ard. Ne yapacan bulmu

ve epeyce de yol

almt. Amerika
gerekti.

efkrna bu ii bir
Kendisini
ldren

kadnn

bir annenin

a^ndan anlatmak

Bahadr Demir'in

annesinin yerine koydu ve bende

olumu

Ermeni

gibi intikam duygusu iinde bir insan

olsaydm bir

98

"

Smiha

A)'\'erdi

SIRRA

YOLCULUK

tabanca alr onu da ben gebertirdim.

Ve

s!^n jrini^de beni

serbest

brakrd.

Ama

ben

Trkm

ve

Mslman'm. Benim dinimde

imdi
si^^e

alma yoktur adalet vardr. Onun

iyzn anlatacam.

iin

bu kirmeni iddiasnn

Kadn

haklaryla
verdi.

mcdele

kadnn almas konusunda da bmak Kadnn almas taraftaryd. Hz. Hatice gibi.
ilgili,

Kadnn slm
Btn mrn
kontrolleriyle
gitti

iindeki deerini ortaya

koymak

iin

de abalad.

eidm

iin

harcad.
anlatt.

Tm yanl

hdiselerin yalnz

eitimle giderilebileceini

Mesel nfus

artnn doum
anlatt. Bat'ya

deil de eitimle engellenebileceini

slm'

anlatt, islm'

anlatt zaman da ok

tesirli

oldu.
de,

Byle bir hanmefendi.

Aj^erdi,

Bugn

iin

de,

yarn

iin

Smiha

kbyla

kyafetiyle, haliyle tavryla, edebiyle, son derece

\iksek bilgisiyle, Trkesiyle,

slm adna rnek

bir

mutasav\af

kadndr.
Smiha Ayverdi'nin Trke
hissiyat' iinde
ile

aras nasld? Bir 'slpu' olarak

niteliklerinden sz eder misiniz? Trkeyi nasl kullanrd, nasl bir

'dil

yaard, yazar ve konuurdu?

Smiha

anne

Trke'nin

doru

renilip

doru konuulmas

konusunda ok hassast.
Smiha annenin
dil

konusunda ok uurlu

bir hassasiyeti

vard.

Yaad
O

devirlerin Trkesinin zenginlii giderek kayboluyordu ve

bundan olduka elem duyuyordu. Fakat kendisini gidiata ayak uydurmaya mecbur hissettii iin de, bz kitaplarn sadeletirmeye
balad. mrnn son yllarnda
dil

yazd

makalelerde daha sde bir

kullanma yoluna

gitti.

nk

san'at san'at iin

diyebilirim,
ki,

yapmyordu.

Maksad anlalmakt.
san'atkr olarak

Fakat
bir

unu
insand

o derece yazar ve

bu yolda asla bir zorlamas yoktu. inden geldii gibi yazyordu, iinde vard o mcevher gibi slp, nak gibi ilenmi slp. Adet bir alayandan dklen sular gibi, Allah onda san'a ve mm birletirmiti. Hakka ibdeti

domu

Ergun Gze, Smiha Ayverdi, Tercman Gazetesi,

Mays

1987

99

Cemlnur Sargut

birletirmiti.

Herhalde bu vasflar hiz

bir

edebiyat kolayna

gelmi

deildir.
tr

Smiha Ayverdi'nin slbu tevhid slbudur. nk onun her

eserinde, kaleminin

gcn

sihrine

dokunduu her varbk ve kelime merkezi bir kaplmasna esas bulunmas gereken mevkie
ne olursa olsun, cmlede kelimeler ve kelime
herkes ve her
bir

yerleiverir. Anlatlan

gruplar, metninde motifler...

ey

asl

bulunmas

gereken

yerdedir.
gibi,

Metninden

kelime

karmak

mmkn

olmad

metne artk

bir tek kelime dahi ilve

edilmeyecek bir

bide hline gelmitir. Kinat idare eden ezel ve ebed kanunlar

hkmn nasl
ve
herkes

icra ediyorlarsa,

Ayverdi'nin eserlerinde de her

verilmitir.

ey

tevhidin

emrine

Dolaysyla

metinlerin

zeminini tekil eden birlik duygusu ve birlik

rengi, kokusu ve prensibi hline gelmitir.

fikri slbun babca Buna gre her unsur

mutlak

varln

bir

tecellsi,

her

eser

bu

tecellnin

tasvir

ve

tahlillerinden ibaret gzkr.^^

Nazik Erik Hoca da Smiha annenin

anlatyor:

dil

ve

slbunu

yle

"Son asrn yetitirdii ender ahsiyetierden olan Smiha A}^erdi din, tasavvuf, sosyoloji bilgi ve almalar yannda
dil-tarih-edebiyat

sahasndaki

stnl

ile

de

temyKiz

etmitir.

Osmanh

Devleti'nin son yllarnda bilinen ve gze

asil

batan

ynetici

ve

ailelerine

mensup

olan

merhume
kltrle

Smiha Ayverdi bilinen ve tannan adyla -Smiha anne-

mensup olduu

aile

iinde

salam ve kkl
bati diliyle

bir

yetimi, yetitii zamann eitim imknlarndan nemalanm,

sonra da zel olarak

rendii
iir

bamn

kltrne
san'at

edebiyat ve san'atina da

in olmutur. Gen yanda

ve

ve

edebiyat

dnysna

romanla

girmitir.

Din,

tasavvuf aheserlerden sonra, trih ve sosyolojiye

ynelmi,
ve

mrnn son ':^manlannda

ise

htralanjla

yakn

trihe

eski

istanbul semtleriyle geleneklerine ifk tutmiitur.

'^'

Halil

Akgz, "Kubbeal Akademi Mecmuas:

s. 42.

Ya-:{i

Hayatnn

50.

Ylnca

Smiha Ayverdr Hatra Says, Ekim 1988

100

Smiha A^^^erdi e SIRRA

YOLCULUK

Smiha anne Osmanl toplumunda muhalif dnemlerde yer

toplumsal bir
aile evresinden gelmitir. Kiiltr

alm

bakmndan

tabi olarak

kkl

ve ^engindir.

Grgl
stili

ve bilgilidir.

Buj-:(den onun ^arif, dolgun

ve (engin bir

konuma
incedir.

vardr, istanbul ivesi de denen

Osmanl
aksettirir.

ynetici :(mresimn edep,

bilgi, f^arafet ve

nezket kurallarn

Tatl, sakin ve

Yaam

boyunca muhataplarnn ya-tahsil-

grg seviyesini g^ nnde bulunduran Smiha anne bu ^arreti

dima

gfi
ve

nnde

bulundurmu,

muhaja^
ses

etmitir.

Konuma

slbunu

dfrenini bocadan mimiklerinin,

ve fikirlerini

tonunun yardmyla

da karsndakilere duygu
ve kuvvetli bir hatiptir.

nakleden Smiha anne kymetli

kitlelere de

Zmreler kadar

hitab da basan

ile

srdrmtr.

Ya^

diline gelince hassaten

^rinde durulmaya deer. Yetime artlan

dili deyimleri, terimleri

dolaysyla kkl bir evreden gelmesi ona halk

kadar

din,

tasavvuf

kelimelerle
ve
t^el

tabi

olarak

ayn

bir

t^enginlik
dili

ka-:(andrmtr.

retimi

alka sahas olan

Bat

bu

^nginlie ekil ve mnyklemitir.

Smiha annenin

kelimeleri

kkl

ve

mn

ile ykldr.

ok

sde ve

akc

bir dille

yatlm

eserlerini

dahi bu y^den dikkatle

dili

okumak
ramen

hatta- tekrarlamak gerekir.

Yabanc
tercih

ok

iyi

bilmesine

yabanc kelime kullanmamay

etmi, trih bir htra ve ses

:^nginlii olan kendi kelimelerinden va^^emek istememitir. Hayatta

iken kendi

elleriyle

yeni

basksna r^ olduklan
adl

ve ha-:^rladklan

Yolcu

Nereye

Gidiyorsun?

romanndan

b^^

kelimeleri

deitirirken

aladklann

sylemilerdi.

Smiha anne

iir, tasavvufi ifadeli

roman, sosyolofik aratrma, trih

eserleri ise

sohbetlerden sonra ilm

almalar da yapmtr. Son

htra,

an formundadr. Bu ya;(ilannda ok daha sadeleen Smiha annenin ya^ dili tpk makalelerinde olduu gibi, kulland edeb trn diline
uygundur. Dilin
veya

mant

iindeki

ci7ileleri

konuya uygun olarak u^un

ksadr. Fikri yanklardaki

ve

cmleleri

H. Ziya Uaklgil'deki
dikkatli davranma
kelimelerin
bir

kadar u^un
ihtiyac

kvraktr. Cmlelerin

^erinde

u^unluundan,
Gaflete

yapsndan
makalesinden

deil

kltr

ykndendir.

alnm

cmlenin

tam

101

Cemlnur Sargut

anlaplahilmesi

iin,

bir

snf tahtasnda

drt

ayn

ders saati boyunca

alld vkdir.
Samiha anne jat^d
herja^da ayn
esere gre slp

kullanmay

iyi seer.

Onun

iin

bir slp,

fakat hepsinden salam

cmleler, kuvvetli,

manta
zellik

dayanan ahenkli, renkli slp kullanr. Onun ifdesindeki

sadece

romanti^^m
^(enginlik,

ve

realizmin

etkisi

deildir.

Duygu

dnyasndaki

ifdeye

daha

bir

canllk

katar.

Osmanl
^nginlii

A-Sirlannda yer yer grlen tabiat ve

mekn

tasvirlerinin

kadar harp

sahnelerinin

canll

okuyucuyu olaylarn

iindeyaatr.

Seilen kelimelerin ahengi, msiksi

ayn

bir g tapr.
ifde

Mesel istanbul

Geceleri 'nin mukaddime sayfalanndaki

stnl Osmanl

istanbul'unun hamet, saltanat ve medeniyetini btn hareket, ihtiam

ve

akametinin

mn kadar
skdar
ve

duygulara aksettirir. Mesel

stanbul
bir

Geceleri 'nin

blmn

okuyanlar

kendilerini

semahanenin dekor

aksesuanna bakarken, dier ynden u^unlu-

ksal

sesi

ve

duygu nakleden ahengi iinde kendilerini bir ^kir

sahnesiniyaamaktan alamat^lar.

Smiha anne

metinlerindeki kelimelerde sadece ses ve ahenk deil canl

mnlarla bir ahsiyeti, bir karakteriyaatmay da

baarmtr. Mesel
Salih Efendi

Ate
ile

Aac adl romannda Cemil Bey

ile

'in

yardmcs

ad

deil ahsiyeti

de slih bir kiidir.

Yaad

dnemde
iyi

hen-:^

etkisini

tamamen

kaybetmemi
kaleme

olan

romantizmi

tanr.

Romanlannda

ve son -i^amanlarda

alm

olduu batralan da

realisttir.

Yeri geldike ifdeye kuvvet ve tahayyle

imkn vermek

iin tasvirlere

bavurur. Bunlarda hkim olan unsur

teferruatl, gereki bir g<fe

g^lemdir. Tabiat ve eyaya geni,

bakp,

yapt gereki gzlemlerin

meknna
Fransz
balayan
balar.

ifdesi

kiiyi konuya, konunun ^pman ve

en g-^el rnekleri

Kendi

iinde

yaatr. Bunun

tarihi Michelet'deki slp gibi

okuyucuyu daha rahat konuya

Osmanl Asrlar 'ndaki gibi.

brahim Efendi
konandaki
Zprafet,

Kona 'ndaki
yksekliinin de

eya

ile

tasvirler

bir

Osmanl

zenginlik

kadar imparatorluun medeniyet smrlanmn

iaretidir.

incelik ve

Ayn

dikkat

ve itin

02

Smiha Av^erdi

ile

SIRRA

YOLCULUK

kii,

ahsiyet ve davramlannda da grlr.

Mesel; Rtibe adl

kitabnda btn canllyla yalayan bykanne, davranlar, tutumu,

hli, terbiye

metodu hafzlardan kolayca

silinmeyecektir.

ilm almalarnda toplumun problemlerine

kudretini gsterir.

Trih

ve

toplumdan
ve

k k

tutarken

ayn kalem
ahsiyetleri

tuttuu

aydnlatan

biyografik

makale
'in

monografik

almalar Abide
verdii tasvir ve
ve bilhassa

ahsiyetler, Sultan Fatih

tahlil gc
ile

Mnevi Dnys gibi

mn
getiren

bir kere
ise

daha lms^lemilerdir. Makale

konferanslarnda
ses ve

skerine ayn bir

ar

bal, hkim

edas istanbul Trkesine son

derece sahip

olmasndandr.
dilin

Ne ja!^k

ki gnden gne kaybetmekte olduumu^ ana

gibi,

Yahya
vukufu

Keml Beyatl
eriemeyecektir.

bu

son

usta

kalemine

nesillerin

Bereket ki; onu tanyan, anlayan, seven ve sevdiren kalemler

"
var.

103

Cemlnur Sargut

...Ifi

tmar olmam kimse

ister

lim,

ister

hkim,

ister

sanatkr ne kyafette olursa olsun kmil deildir.

Kmil

insan,

kendi kendinin miri,

d^eninin n^mt ve

irdesinin sahihi olandr.

Smiha Ayverdi, Son Menzil

104

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Onun in
Fethidir...

Ftih'in

stanbul'u

Fethi,

Tevhidin

ile ilgili gzlemlerinizden sz ederken, "darda yapran oynayn yet-i kerme ile aklard" diyorsunuz, bu 'ehadiyet' srrna ulamak mdr, bu belirlemenizle, 'balangta Allah vard, onunla birlikte bir ey yoktu' haberini nasl

Smiha Ayverdi

bir

yorumlarsnz? "zinden, gznden, sznden, znden Allah ayrmasn. Ey Hakk' bildiren, O'na gtren, perdeyi kaldrp O'nu gsteren! Hakk'n var olduunu, varhn Hakk olduunu,
grnenin gsteren, gsterenin grlen olduunu
bildiren!

Bu

dnyda, o dnyda Allah senden ayrmasn." eklindeki

duasn

nasl deerlendirirsiniz?

Yapran oynayndan
Bunu
ksa

yet-i

kerme

akladna ben
hi

ahit oldum.

yapt
sre

zaman ok
nceydi.

hasta ve

yahydlar ve vefatlarndan ok

bir

Ama

enerjisi

tkenmeden

ki

son

devaml yazdrdlar ve ondan sonra Smiha anne yok gibiydi. Bunu yaadm ve grdm. Evet doru sylyorsunuz, bu nedenle O her grdnde Hakk' bulmu ve Hakk'la Hak olmutur. Yni unu sylemek istiyorum. O, yaradlm her eyin hakikatini biliyordu. Bu hakikati seyreden ayn zamanda da bu seyre katlan bir yolcuydu. Biz ise Hocamzla birlikte bu muazzam mnlar seyre dalarak hayret makamna joikselirdik.
belki iki saat

noktay koyana kadar

Hakk, Allah'n
tesinde

"istedim ki bilineyim"

mnsnn

zuhurudur.

Bunun

O'nun mutlak varl vardr.

bir

Zira sonsuz kelimesi dahi

bn-i Arabi'ye gre

tenzih arasnda

snrlamadr.

te

Smiha anne, tebihle

bir tek yaprakta

bu

hli anlatr.

Evet tebihtir O'nun

Allah'n

seyredii...

Ama ayn zamanda

nk Smiha

yaprakta

Allah'
iinde,

seyrediinde tenzih de vardr.

anne,

yapran

makroda, mikroda sonsuzu seyretmenin zevkini yaatr. Yani

hem

btnde
hazert-

hem

parada...

Dolaysyla btn

srlar kendisine

alm

bir sultand.

Hazret kelimesinin mnsyd. nk hazret, Allah'n

yani

hams'n

yaradln btn makamlarn

idrk eden,

105

Cemlnur Sargut

btn

makamlanndan
gerek
insan

konuabilen,
demektir.

btn

makamlarnda
byle
bir

yaayabilen

Smiha

anneyle

yaanty ok
kullanr.

kolay grebilirsiniz.

caizden tenzihten alp tebihte

Tebihi kullanr,

tenzihi anlatr.

Gerek mridi bulmutu...

Evet o hakiki hocay bulmutu.

Bu
gibi

kadar

gzel

anlatlr
'T.':^nden,

hocasnn mns? Grdnz

g-:^nden,

kendini

silmi.

cnden" dedii, yolundan,

gznn nnde olmaktan,

bildiren.

gnl gznn nnde olmaktan, szlerinin idrkinden, znn

idrkinden Allah

Hakk' reten, Hakk' gsteren ona gtren perdeyi kaldrp O'nu gsteren, Hakk'n var olduunu, varln Hakk olduunu Hakk'tan baka bir
ey

ayrmasn

Hakk'

ey olmadn
i

gsteren,... yni

Allah'n insandaki

tecellisini,

vahdet-

vcudu bu kadar gzel anlatmak her kiinin kr

deildir. Herhalde

bn-i Arabi hazretleri ayn

Smiha
ki,

dnemde

yaam olsalard,
bir

"O

ne gt^el bir

benim btn anlatmak istediimi bir cmleye

beri,

sdrm" derlerdi.

Ben de batan
zamanlarda dahi
tercih
ettim.

bu kadar derin

mny dnemediim
izinde

hocam

anlatrken sadece bu cmleleri kullanmay

Ben de kendi kapasitem lsnde O'nun grdm bunlar ve yaadm. Smiha anne insan kendine Allah'a, Hakk'a tad. Allah ondan ayrmasn, min.
Kimsin?
diye sordular.

deil,

Bu dnyda
yle de neden
li

ii

bitenimi dedim.

sefere

kmadn? dediler.
(...)

bitmemi olanlara yoldalk etmem muraddr, dedim.

Smiha annenin
getirebiliriz.

Hanc

adl eserindeki bu szlerini

na da

anda da buradaki seyrseferde Smiha anne hl

bize yol gsteriyor.

gibi.

Onlarn

klar

hi

batmyor. Batmayan Gn

ki kitabnn da

ismi ok manl;

Batmayan Gn ve Yolcu

Smiha Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriy, 1988,

s.9.

106

Smiha Aj-verdi e SIRRA

YOLCULUK

Nereye Gidiyorsun. Btn

soruMi zten

bir

mr kendimize sormamz gereken

sormu.

tocam
iin

kitaplarmda bize

Smiha Ayverdi

stanbul ne ifde eder? Neden romanlarnda

hep stanbul merkezdedir? Osmanb-slm medeniyetinin kalbi

olarak stanbul, Ayverdi'nin irfan

dnyasnda nasl

bir yer

igal

eder?
Tabii ki O, stanbul'da

stanbul'da Allah

mridim bulmu. stanbul'da ak tanm. yolunda yaamay renmi. Ama benim ciz

idrkime gre stanbul tevhid demektir.

Onun

iin

Hz. Ftih'in

stanbul'u

fethi,

tevhidin fethidir.
olabilir.

kozmopolit belki Kuds

nk dnyda stanbul kadar ok farkblklarn bir araya geldii

yaar stanbul'da.
Dikeni

bir ehirdir. Gller ve dikenler bir arada

Ama

gl

bahesi

diye

bakanlar

dikeni

grmez.

gren

bahenin

glnden bihaber kabr. Allah'n mns

sevdiine kendini
gelindir.
aar.

gibi,

istediine kendini rter

stanbul, Kur'an'n

mns

gibi peeli bir

te

anlatlmas zor
ifadeleriyle

O'nu ancak akla sevene kendini gsterir. Gerekten bir ehir. Belki Franszlarn Le Monde gazetesindeki
dnyadaki
yegne

'stanbul'un

rakibi
bile

sudaki
bir

aksidir"
rakibi

gerekten

stanbul'un

madd

anlamda

baka

olmadm gsterir.
Ortasndan Boaz'n
eder. zaten.

ak,

yni su tevazu demektir. Kara iindeki

tevzuyu anlatr. Yedi tepesinin olmas yedi fena

makamn

temsil

Dolaysyla stanbul kendi

bana

tevhid ve fena
idrak eder.

makamdr

Her ynyle stanbul Allah'n mnsm

iin,

Onun

bulunan neydi?' sorusunun anlam ne

dnemde, 'kaybolan veya kaybolmaya mahkm idi? O'nun entelektel

soru(n) vardr, denilebilir mi?

hayatnn merkezinde bu
O,
kaybolan

medeniyetin

maziyle

kesilen

hayranlmn acsn
eserinde yle zetler:
'"Bugnn
de,

hissediyordu. Bunu, ISe

irtibatn ve Bat dik Ne Olduk adl

Trk ocuu hemen hemen gemiinden

ihtiaml

habersi^.

Onun

iin

m-:(sinin

varl

ile

balant kuramyor, oradan kendi

07

Cemlnur Sargut

yalad

:^r?ta

kovasn daldnp
yudum

o berrak, o teni^ ve o

duru sudan

bugne bir peyler aktaramyor. Susuf^luktan baylsa da, hararetini

teskin edecek bir
vereni yok.

ayet

ben de

1906

yerine

1926'da
olarak,

domu

olsaydm, hatal

planlanm

bir gei devresinin

ocuu
'

hu gadre

uram nesillerin evltlanndan beter olabilirdim.

***
ki Mslman-Trk

"JV(? ya':^k

de, etini

dkp

kum

iskelet

brakt
dolap

ark

medeniyetinin stne geirdii bir ireti garp kaftan

ele

ile

ge^rken,

gne kar, ne gln olduunun farkna varmayacak bir

'*"

dalffnlk

iindedir.

***
atan la nn birou da, yabanc

"Redd-i miras yolu

menfaatlerin

ile m-::jlerini silkip,

krek mahkmu,
nikh
t^letip,

ite btn bu ortada kalmlara,

ile

gemileri

ile

dn

bugn

ve belki de
aresi.

yann

iine

alacak bir terkibe gtrmek, belki tek kurtulu

***

Bu balamda brahim Efendi

getirir?

Kona

nasl

bir meseleyi

nmze

Kitabn sunuunda yer

"Bu kitap ne
vak'alan,

alan,

bir hikyedir ne
isimleri

masal ne de roman... -^man, mekn,

hatta

ahslan,
y-::^de

vakalarnn

seyri,

sras

ve

doksan ile detay lan m n yaanm bir hayat tablosudur'

ifdesi

otantik yaanm

bir devrin gerek ve

meselen zeder.

Smiha anne kitab

u cmlelerle

bitirir:

"
"^
'''^

"*

Smiha Amerdi, AV dik AV Olduk. stanbul: Kubbeal Neriy, 2007, s. 10. Smiha A\-\-erdi, AV dik AV Olduk, stanbul: Kubbeald Neriya, 2007, s. 61. Yazann nodanndan. Smiha A\-\erdi, brahim Efendi Kona, stanbul: Kubbeal Neriy, 1999, s.7.

108

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

"Mhim olduu kadar ha:(in

tarihiyle

de olan, ibrahim h/endi

Kona 'nn
tesadf

lm

ok

byk

bir medeniyetin

lm

tarihinin

etmi

olmasyd, ibrahim Efendi Konainda

ren^yle, ekliyle

kokusuyla o

says^

hesaps\ ieklerden bir

iek

am

olan istanbul medeniyeti

de bu arada son nefesini vermi ve tarihin hf:(asna

ml olmutu, ite
Y'.ger temeller

asl ^vl yani yok olan

ve

asl yklan sonu gelen buydu.

olsayd gene

kaymam,
bydm

kkleri

kurumam

ayn

topraklarda nice

ibrahim efendi Konaklan yeerir, boy

medeniyet

atar, ieklenir.
rengini,

Ve

iinde

doup

dnysnn
'*^

kokusunu,

ihtiamm

salmakta devam edermi.

Smiha

kirlenen
Dilini,

ve Bat'nn ahlk anlayyla gnmz toplumlarnn rahatszln hissetmektedir. dinini beenmeyen, kmseyen, mal, mlk, mevki sahibi

anne

mazisini

reddeden

olmay

tercih

eden yeni toplumlarn

acsn

iinde hissetmektedir.

Ona

gre medeniyet Peygamberin ahlakyla yaamak, halkta Hakk'

onlarla
iyi

grerek

geinme

san'atn

renmektir.
tecellsini idrk

Mazinin

birikimiyle Allah'n her an yeni

mansyla

eden ve

buna katlan insan ona gre medendir.

Smiha Ayverdi'nin
bir

gnlk
ierdi,

yaam

nasl geerdi? Nelerle

megul

olurdu?

insanlara

Nasl yer nasl muamele

bir
ilgi

nasl oturur kalkar, nasl davranr,

eder, lkesinin ve

dnynn sorunlarna
olurdu?

kar

nasl

ve

hassasiyet

iinde

Kenan

Rif

hazretlerinin

huzurunda duruu nasld, O'nunla

halleri

nasld?

Smiha anne ok erken uyanrlard. bdetini yaptktan sonra abr

ya da misafir arlarlard. C^nun prensibi "br olma yr /"du.

ok

zamanlar hastaya, problemli olana ziyarete giderdi. Son derece zarif

denmi
yaarlard.
severdi.

bir evin iinde klsik ve

ok zevkli eyalann arasnda

gibiydi.

Eyalar
kedi

kendisiyle

btnlemi

Kedisini ok

sanki

sahibinin

vcudunun

bir

organ

haline

gelmiti. Sabah kahvaltlarnda sahibinin

kucanda

sehpa gibi hi

kmldamadan

durur, kahvala tepsisi

onun zerine konurdu. Yemek

Smiha Ayverdi, brahim Efendi Kona, stanbul: Kubbeala Neriya, 1999,

S.430.

109

Cemlnur Sargut

ayrm

yaptklarn

hi

grmedim.

Ama

az

yerlerdi.

Kimseyi

reddetmezlerdi. Kendine ok az vakit ayrrd.

Pazartesi gnleri annemle,

lhan

ablayla,

Trkn Ablayla ve ok

sevdii

birka

kiiyle

zel

olarak

grrd.

hvmn

para

meselelerini,
getirirdi.

kimlere
bir

yardm

yaplacan

halleder,

zmler

paylama gnleri vard ve o gnleri ok beklediini, keke her gn Pazartesi olsa dediklerini biliyorum. Pazartesi Hz. Peygamber'in gn olmas hasebiyle zel bir gndr ve Smiha annede biz bunu ok hissederdik.
Byle

Nadiren

sigara itiklerini biliyorum.

Ama yakn

dostu ve gelini olan

iin bir

lhan Ayverdi sigaray braknca onun yannda imemek

daha hi imediklerini de biliyorum. Sigaray evde tek
imezlerdi.

bana
Alt

Yannda

birisi

ierse,

o utanmasn diye

ierlerdi.

katnda

bir

rencisi

ailesiyle

yayordu.

Onlarn

kaloriferinde

problem olduunda kendisi de evindeki

elik etmiti.

stmay ahtrmayp

onlara

Terbiye usl ok zeldi.

Ekrem Amca

Galatasaray'da okuyan

olunun sigara itiini duyunca ok kzm. Annesiz de olduu iin olunu terbiye etmekte zorlanyor. Ekrem Amca'mn olu babasnn
salondaki sigaralardan alp kararak gizlice iiyor ve

bu nedenle de

babasndan ok azar
dolabn
olmaman
iine:
iin

iitiyor.

Smiha anne ocuun sigaray saklad

sigaralarndan imemen ve rahats-:^

''Sevgili

olum babann

sana bir paket sigara brakyorum.

Artk

bunu kullanrsn"

yazan bir not brakmlar.

kadar

dedii halasnn bu tavr onu o kadar

iememi ve

sigaray da bylece

dkn olduu, sevdii, anne utandrm ki o sigaray brakm. Onu anlatmlard ok

etkilenmitim. tinb, zevkli, ok sevgi dolu bir terbiye usl vard.

naallah anneler hep

yle olabilelim.

Smiha anne ve evresindeki bykler ocua ocuk muamelesi

yapmadlar,
istirahatlerini

gznnde

tutarlar

fakat

sanki

karlarnda byk vcudun baka

bir

adam

varm gibi davranrlard. Bu

Onun
"^"

da vahdet-

bir

tezahr olsa gerek.

iin,

Ekrem

Amca'mn olu Fazl aabey, Smiha anneme,

diyormu. Fazl

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

aabey uzun
onunla

sre de

onu anne zannetmi. Ona mektuplar

sorunlaryla
zel

yazdn,

ilgili

btn

olarak

ilgilendiini,

hastabklarnda kendisini
verdiini
iyi

tanp,

kendi

kzndan daha ok emek

biliyoruz.

Kendi

kz

Nadide teyze

ikinci

plandayd hayatnda.

Ama bunu

isteyerek ve severek

yapm

bir sultan deil.

ikinci

kadar ok evld

vard
bir

ki,

Nadide teyzenin de kendisini

planda hissetmesi ok
gibi.

normal. Btn b}aik insanlarn evltlarnn hissedecei

sultand.
iin
iin

yle

Hayat

Ken'an

Rif'ye

odaklanmt.

Hocasn
sonra

anlatmak

anlatmak

yaad. Hocasndaki hakikat-i yaad. nce bizi kendindeki

ok nemlidir.

Muhammediye'yi
Hocasna,

hocasndaki Peygambere sonra Peygamberdeki Allah'a gtrd. Bu

tekml insan
Bir
iin

gn Smiha anne Hocasnn sohbetinden

"Randevumui
hafife arala\p
"girebilir

izin

abp kmlar.
deyince

Ekrem Bey de

ertelendi gir sohbeti dinle",

odann

kapsn
"i-:^n

miyim?" diye soruyorlar. Efendim

bu odaya" diyorlar. Yani szle
saate

alp

kmtn

bir

daha

gireme-:^in

oynanmamas
riyet

gerektiini

Efendim retmiler. Ayrca

de

ettiklerinden

sz verilen saatte

bulunmas gereken yerde

olunmasnn art olduunu anlatmlar.

ocuklar ve genlere
zellikle

ok deer

verirlerdi.

\aizden de

kandil geceleri bizler iin ocuk elenceleri tertib ederlerdi. Smiha

anneanin evinde toplanrdk. Kandilin

mns

anlanbr, namazlar

klnr

ve hediyeler

danlrd.

ftar geceleri

ise bir

sene boyunca

beklediimiz gecelerdi. nk Smiha annenin evinde yaplrd ocuk iftariar o zaman, darlarda deil. Daha sonra saymz ok
artnca
iftarlar

b\aik

otellere

tand.

ocuklara

oyunlar,

Karagz'ler oynalr, eitli hikyeler anlatlr. Smiha anne sorar.

'%a kii orulu?" diye.

yatan

itibaren

Orada "ben de" diyebilmek oru tutmaya baladk.

iin

ok kk

Kandillerin ocuklar iin elenceli ve gzel gemesini

ister,

srf

mevlt dinleyerek ve alayarak deil, ocuklar bktrmadan zevk

haline getirmek isterdi. lkesinin ve

dnyann sorunlarna kar ok

111

"

Cemlnur Sargut

hassast.

Devaml

okurdu, bunu da Ken'an Rif'den renmiti.

Efendimiz gazete okumaya ok

meselelerinden
byleydi. Bir

nem

verirlerdi
isterlerdi.

ve daima dnyann

haberdr

olmamz

Smiha

anne

de

yanl

tespit eder zerinde

ok aratrrd.

70'1 yllarda bir grup gen terr, iddeti tevik eden siys dergileri

satmaktadrlar. Smiha anne kendilerine yaklar. Paray verir ve

dergileri

satn

alr.

Denizin kenarna

gelir.

Hepsinin gz nnde

hepsini 3nrtp denize atar. zerine yryen gen

kz
dii

halk tutar.

Bu

yzden kitaplarn okuyan

bir

ztn

"nerede

aslan" deyiine

amamak gerekir.
Efendimizin en ok takdir ettii rencisiydi Smiha Ayverdi. Bir

gn Kendileriyle beraber
Mevlevi eyhine
efendim" der.
"B/'r ^ey

bir

Mevlevi eyhine
jejhim" der.

giderler.

Hocas,
huyrun

syleyini'^

da,

"sit

Tekrar eder Ken'an Rif

hazretleri,

"hir ey syleyiniz

eyhim." Yine edep eder

eyh

ve

"si^

buyurun" der.

Onun

zerine

Kenan

Rifi Hazretleri

Smiha!" der. Smiha

beyitieri okur:

Smiha anneme dnerek, "Sen annem de Mesnevi'den Farsa

bir ^ey syle

olarak

"Yek demi sohbet be-merdn-t Hdd

Bihter e^ sad sal bden der tuk
(Bir
"

dem Hd

merdiyle sohbet, yz sene takvadan hayrhdr.)

koca
etti,

te
der.

Smiha! Mevlevi eyhine MesnevVden hitb

bu cevap hocasn ok memnun eder ve anneme ''H.ey etti ve beni ok memnun

112

Smiha A^^'erdi e SIRRA

YOLCULUK

...insan,

ancak hayvanlarn yapamayaca eyk

iftihar etmekte

hakldr.
da arktr.

O
"

da

bilgi ve

arktr.

Bu varln

evveli de a^k,

sonu

Smiha

Ayv^erdi,

Ak Budur

113

Cemlnur Sargut

Dost'un ngilizce'ye evrilmesiyle Benim

Tandm

En Az

Be Alt Kii Mslman Oldu...

bir eserdir? Bir bilgenin

Dost nasl

hikmet bahesinden iekler

deviren

bir anlat olarak

Dost'un sizin dnyanzdaki

izdm

nasl olmutur? Ondan

neler rendiniz?

Dost, sanki Ken'an Rif'nin zetidir.

Dost kelimesi
vardr.

"arkada"

demek

deildir. Sevgilinin tesinde bir eydir.

Dost kelimesinin

iinde "sdk" y2Lm Hz.

Eb
Halil

Bekir'in

mns

ibrahim'de

tecell

eden

makamnn

ifadesidir.

Bu mn Hz. Sdk demek.

Peygamberin merebine sdk olmak demektir. Smiha Ayverdi,

Efendisinin

merebine sdkt. Onun

hakikatine ve ahlkna sdkt.

Efendisini gren kiiydi. Ayne'l-yakn mertebesinde bir

tavryla Efendisini seyreden kiiydi.

Onun
"<//^

iin

Eb Bekir ona baka bir ad

konmas

beklenemezdi. Dost kelimesi ebced hesabnda akla ayn

geliyor.

sayya denk

Dolaysyla

'dost'

'demektir. Dost'u ben bir

gecede okudum. Beklediim bir kitapt ve Sohbetler 'den nce kt.

Benim iin btn hayatmda rendiklerimin bir zetiydi. ok ksa diye zlmtm. Keke daha derin anlatan bir kitap yazsa Smiha anne diye dnmtm. Daha sonra Sohbetlerdi yazd zaman, iyi ki Dost nce yazlm diye dndm. nk Sohbetler biz ihvann arad kitapt. Mesnevi erhinin iindeki derinlii biz Sohbetler' d& bulduk. Btn sorularmzn cevabyd Dost, Sohbetlerde hazrlk kitabyd. Dosfun ngilizceye evrilmesiyle benim tandm en az 56 kii Mslman oldu. Gerekten vurucu bir kitaptr.

Bu
ilk

kitaptan ne

eyi bildiimi

rendiime gelince; hl etmediimi rendim. Her samyordum ama hi hletmemitim. Yani Dost kitab

defa hal etmediimi ve tevz sahibi

olmadm

\aazume vuran
iin

ve henz bildiklerimi de derinlemesine tefekkr etmediim

eksikliimi bana anlatan bir kitapt. Bana ayna oldu.

Ama

bat

insanna

da

gerek

slm',

tasavvufu

retmesi,
bir

tasavvufun

hakikatini gstermesi

asndan ok byk

rnek olmutur.

14

Smiha

A^\'erdi

SIRRA

YOLCULUK

"Ken'an Rif ve Yirminci Asrn

dodu? Bu

eser irfn geleneimizin trihi

Eserin dier yazarlar kimlerdir,

Mslmanlk" nasl asndan ne ifde eder? Smiha hanmla ilikileri nedir?

Inda

Bu
Sofi

eserde,

Ken'an

Rif'nin

gzlyle bakan Smiha annemden.

Rif'nin

Hri'den, gene

Ken'an

gzlyle bakan Safiye

Erol'dan,

Nazb

Sultan ve Semiha Cemal'den

Hocalarnn mns

anlalr. Sofi Huri biliyorsunuz papaz

kz,

Safiye Erol nev-i

ahsna
bir bir

mnhasr
yazar...

tasa\^af bilen, madd ilimlere vkf, gzel,

Efendi...

modern

Smiha anne.

Nazb
bir

Sultan Efendi'nin
vehesi,

baka
Araz

vehesi....

Semiha Cemal baka

vehesi.

Nezihe

da
ve

bambaka
hakkaderini

Dolaysyla

hepsi

kendi

mnlarn

anlatmtr.

Ken'an

Rif hazrederi

bu

eserin ortaya

kt

devre kadar

belli bir

grup ierisinde
sultandr.
hakikatiyle

kalm, ancak
bu
eserin

rencileri tarafndan bilinen bir

Ama

ortaya

kyla

Ken'an
son
Rif

Rif

btn

zuhur

etmidr.

Bize

Osmanl'mn

devrindeki

tasa\^af

anlaymn

derinliini

reten Ken'an

bu

kitapla

herkese aikr
kitapla

olmu. Dolaysyla
hle gelmitir.

bir devrin tasa\^^uf

anlay
bu

da bu

kalc

Smiha anne, mridini anlatmann

yol

kendini anlatmak iin en

harekete

doru

olduunu anlayp
sohbetler

ilk

eser iin

gemitir.

KJtabn

sonundaki

adet

mrit

yanmzdaymcasna
ynlendiren

bize ahlk-

Muhammedi'yi reten ve slka

Safiye

bilgilerdir.

Ba ksmda

Erol, Sofi

Huri gibi

anlalmas daha zor yazarlarn hocalarn anlat ile sondaki hocann basin iinde mkemmellii anlatan sohbetleri ztlktaki birlii yakalamak asndan ok nemlidir. smiyle bile birok insana

mnsn

hatrlatan bu kitap sadece 20. v-zyl deil btn asrlar

aydnlatmak zere

yazlm

bir aheserdir.

Smiha anneyle Safiye Erol,

de

birisi

mridinin hakikad
iki

olmu
Yani

dieri
birisi

mridindeki hakikate

k olmu
iki
iki

sultandr.

Efendisi, dieri de
Sofi Huri
20.
ile

onu seyreden
ki

sevgilinin birbiriyle ilikisi...

mutlaka

her

eserde de yani Mesnevi

erhfndc

de,

Yzyln

Inda Mslmanlk ve Ken 'an Rif kitabnda da bir

15

Cemlnur Sargut

araya geldikleri iin, mutlaka

Sofi Huri de

ayn

ak

paylaan

iki

ruh olmular.

baka bir vehe nk gerekten bir papaz kz.. Hristiyanlktan dnm, Mslman olmu bir grle bakyor. Sofi Hri'nin kralie Julianna'mn nnde okuduu Ken'an Rif devrin
deerlendirilii

en byk mutasavvfdr yazs, bunun Kralie Julianna tarafndan

ok enteresandr. Julianna'mn ayaa kalkp

"Bu

beyefendi nnde si:^

sayg durucuna davet ediyorum" deyii ve herkesi

Efendimizin htras nnde sayg duruuna davet edii nemlidir.

Sofi Huri kralienin

huzurunda hocas Ken'an

Rif'yi

yle

anlat:

"Zamamm^n

en byk islm limlerinden mutasavvf eyh Ken'an

'Rif hacetlerini

si^ tantmaya alnacam. Onun nderiiini yapt

ektii,

iman anlayp, gnm^ insanlnn, bulmakta ^(oHuk

sosyal

ancak
bir

banpn salayabildii hogrl

getirmitir.

ve

ahenkli

bir yaam

iin,

^m

Gnmzde insanlk madd

mutlu
ve mreffeh

ve

manev sorunlarla
iin,

bunalmaktadr.

Daha

bir hayat srebilmek

^^m aramakta

ve olaylar

karsnda
ve

cesareti

krlmakta

mitsizlie
bir tesadf

kaplmaktadr. Ben bu ortam

eseri

durum

iinde,

konumu

semedim.
'Rif insan

Ken'an

tabiatn ok

iyi biliyordu,

insanlarn
iinde,

ve cemiyetlerin

birbirleriyle

olan ilikilerinin
bilen

bar

ve

hogr
ve

nasl olmas

gerektiini
hayatimi!^

stn

bir yetenek

kiilie

sahipti.

Manev

aydnlatacak,

ruhumuzu

yceltecek,

imanmz
hi ^lem

kuvvetlendirecek onun gibi bir ndere

hissedilmemitir.
bir

gnmzdeki kadar

ayet insanlk kurtulua

ermek, gerei bulmak ve

yaama kavumak istiyorsa btn fanatik (banaz) dengeli duygulardan arnm, saf ve temi^j sevgi dolu bir imana sahip olmaldr. Ortak deerlerin olmad sosyal guruplarda, gvensizlii imleyen kriz ve
k
erge ortaya

kacaktr. Hlbuki insanlar

birbirine sevdirecek

ortak deerlerin (sembollerin) olmas birletirici bir rol oynayacaktr

Dolaysyle kaim bir bansn salanmas

olarak hep birlikte bizi birbirimize dost

isteniyorsa,

kadn ve yakn olmay mmkn

erkek ve

klacak ortak

deerleri

aramalyz
cemiyetlerinin

Ken'an Rif hazretlerinin sahip olduu bu deerler, insan

ilerlemesi ve

huzur
deerlere

iinde

yaamalar

gayesine

hizpjet

(istihdaf)

ediyordu.

Bu

bal

kalan topluluklar kendi yaam tarzlarn,

116

Smiha AN-verdi e SIRRA

YOLCULUK

kurallarm

belirler

cemiyet

hayatnn

ilerlemesini,

gelinmesi

ve

devamlln
deerler

salarlar.

Topluma
hu

pk

tutan

ve

sayca ok olan hu
n

muvacehesinde,

esi\

ahsiyetlerin

grd

sistem

lalettayin insanlar gihi

sradan

hir hayat

srmek

deil,

halkalarnn

rnek olarak alacaklar sevgi dolu en ideal hiryajam tar^ sergilemek

idi.

eyh Ken'an Kiffnin gayesi, gnm^ insann karlksn bir sevgi seli iinde birletirmek olmutur.
fte
Si^e

hylece

sunmak istediim hu ksa

olan,

biyografi

ile

sradan

hir

yaam
ahs
ve

srmemi
gereken,

insanln

geleceini dnenler iin

Bylesine

rnek

alnmas
hir

bir

ahsiyeti

tantacam.

saygdeer

tantmak,

onun temsil ettii sosyal ktlenin de, bilinmesi

edecektir.

anlalmas

tannmasnayardm

Ken'an Rif kimdi?

Yapmak

istedii ve misyonu

ne idi? Neleri

baard? imdi, ksaca hu

soruyu cevaplamaya

alacam.

lk
bir

soruyu cevaplayabilmek iin onun ahsiyetinin ana zelliini

bilmek gerekir. Hereyden nce byk bir din limi, sonra

mkemmel
ve rehberdi.

dnr

ve sonu olarakta

ruhani bir

lider

(mrid)

Bu ^llik Ken'an Kif nin ahsiyetinde birlemi bulunuyordu. Onu tanmak iin ahsiyetinde toplanan hu nle bakmak gerekir.
Aklyla
mistik

dnyasnn

grlerini

ve

retisini

de

aklyla

birletirmesi sebebiyle

karm^a yaki^
bir aksiyon

hir din
ve

adam

olarak deil,

fakat ayn gamanda

kar.

adam

insanlk ampiyonu olarak

Bu byk adamn

biyografitsini

tantrken

sadece

hayatnn

kronolojik

olaylarn anahatlanyla vermek yeterli

gayesini ve gerek hayat hikyesini

olmayacaktr Onun, kiiliini,

nce, kronolojik

sunmadan

olaylarn

gerisindeki msebbihleri ve

i faktrleri

bilmek gerekir.
ve yaptklar

Bu byk adamn, yapmak

Kiffnin

istedii,

ahlkyn
alglanabilir.

onun

dnysndan (manev ynyle)

Dolayisiyle Ken'an
ip

hayatn

incelerken,

ayrntlara gi:(lenmi temel prensiplerin

ularm da g^en kaprmamalyt(.

Bu yeniliki

ve

mstesna

ahsn

hayatna

i ve

d dnys

olarak iki

ayn adan bakabiliriz

117

Cemlnur Sargut

Yaantsnn dtan
durumda
olan

grnts:

hret olmak
kahramanda

istemiyordu.

Dier

taraftan tarihe gemij efsnev bir

deildi.

tannm
ileri

eski bir aileden geliyordu.

Hli vakti iyi 5 Onu 188 'de

Galatasaray Sultnisi'ni bitirirken gryoru^ Galatasaray Sultansi

onun devrinin en
devrin nemli
iyi bir gelecek

eitim kurumlarndan
dilleri retiliyordu.

biri idi.

Bu kurumda

dou

ve

bat

Kendisine meslek olarak,

vaadeden ve madd menfaat salayacak olan im kanlan

teperek,

kutsal

sayd

retmenlii
etti.

seti.

retmenlie hayatnn son

gnlerine

kadar devam

Yllar sonra onun kutsal

sayd
bir

bu

meslekten emekli
mt(isyen
ve

olmay

reddettiine jahit oluyoru^ Sadece bir jir,

harika

bir sese

sahip

olmakla kalmyor,

ya^r
yedisi

olarakta

kendisini

kantlyordu.
ilgili

Onbir

alnmasndan

yaynlanmtr. Mesleryle
ya^mijtr. Buna

olarak birok

arapma

ve

makaleler

ramen

kendisinin hret

olmak gibi

bir istei yoktu,

aksine gerek san 'at ve djnce alannda ve gerekse retim kariyerinde,

yksek mevkilere gelmekten kand.

Ken'an
Rif,

hayranlk

uyandran mstesna (sekin)

kipliini,
bir yetenee

evresindeki insanlardan
sahipti.

saklama konusunda kaltmsal

Yajad
tercih

devrin sosyal

hayatn dpindm^e onun bu

bulabiliri'^

konudaki
artlar

nedenini

kolaylkla

Yalad

devrin

onu,

dnya grcn,

fikirlerini

ve

felsef

dncelerini
bilgilerin

belirtirken

her seviyedeki insana hitap edecek ekilde bu

iyi

da^ajn da

ayarlamaya mecbur ediyordu.

ve tebih
ve

Aynca

gereklerin veya

mnlarnn, benzetme
gerekiyordu.
yetersi-:^ ve

yoluyla rtl bir tanda sylenmesi

Kemeke

di^ensi^liin

yaland, yaplan
o devirde

her^eyde

verimsi^iin

tolere edilip

kabul grd

yaratc

f^eklar ve djnen kafalar gr ve dncelerinin

yanl

anlatlmas

y^nden cezalandrlma endiesi tadyorlard.

Gerek kiiliinin bu
ve

ekilde dij evreden

gi(lenmesi,

onun ruh gelimesini engellememi

stlendii grevi yerine getirmesinde bir

mah^r tekil etmemitir.

Onun

ruh

dnyasn oluturan
ve

iki kuvvetli ahsiyet bulunuyordu.

Bunlar annesi

mridi idi.
ve

Ken'an Rif'nin hayatn renklendiren

ona canllk ka-^andran

dier bir

ge de, annesine

kar

hissettii dern bir sevgidir.

Annesi

118

Smha A)'^^erdi

SIRRA YOLCULUK

Hatice Cenan

Hanm

da kendisi gibi bir

iyiyi glseli ve

sevgi

oda

idi.

da

hayatinda insanlara hep

doruyu gsterdi.
itibaren

Annesinin konulmay

anlad

ilk

gnden

oluna rettii

ve

olunun

ruhsal

gelinmesini

salayan

hayat

felsefesi:

'tnsanlan

seveceksin, gnln bitmez

tkenmez

bir

hogr,

balama

ve sevgi iazinesiyle dolu olmaldr.

Aynca insanlar sevmenin

yannda btn yaratlmlar

onlarla

da, iinden gelen,

ayn bitmez
merhametli

tkenmez sevgiyle sevmelisin, tnsanlan sevmenin yannda,

dost

olmal,

onlara

sempatik

ve

davranmah,
sevin

kendini onlar yerine koyarak baarlarndan

ve

duymak

baarszlklarna da

zlmelisin. Onlarla

kendini o ekilde birletirmelisin ki onlarn

sevinmeli lmlerine de,

herkese

bilinmesi

doumlarna ac duymaksn. Misyonun, insanl gereken ayn hedefe ynlendirmek

tesirli

olmaldr. Bunun da en kestirme, en

ve en gzel yolu

bu snrsz sevgi ile insanhk bar ve huzura kavuabilir. Ancak bu yolla kemle ulahr, bu lemden ilh leme ulalabilir, en sonunda da
sevgi yoludur. nsanlar iin duyulan

Allah ' bulabilirsin. '

Annesinin
direktifleri ve

ynlendirmesi sadece teoride kalmyordu. O,

Kenan

Kif'nin

tm

haytna

^ekil

vermi

onun

ahsiyetinin

teekklnde byk rol oynamtir. Annesi her devirde hasret duyulan

bir evliya
idi.

Annesinden

sonra,

Ken'an Riffnin ruh

terbiyesinin

ve

eitiminin

tamamlanmasn,

retmeni

ve

mridi

Filibeli

Hthem

Efendi

stlenmitir. Bylece
dereceler

bu gen dervi, Ken'an Kif gen yanda mnevi

taraftan da

katlanm, dier

sk

aralklarla tayin edilerek

okul

ve

eitim mdrlklerinde bulunmutur.

nefis

Bu

esnada mistik adan

'savatan byk' olarak grlen

gen bir dervi olarak kendi
i

mcdelesinden de galip

km,

dnyasnda da

ban

ve

ahenk dolu bir

hu^ra kavumutur. Onun

nce kendisiyle sonrada herkesle ve hereyle

bark
hibir

olmasn

ve

yaratlmla

olan ilikilerindeki

ban

ve ahengi

kimse bo:(amad. Marif cmiasndaki retmenlii

olarak, iyi huyun ve

ve eiticilii

yannda saf bir sevgi ateiyle dolu mkemmel bir rnei ve rehberi idi.

ahlknda en

119

Cemlnur Sargut

Ethem Efendi
aikr olan,

belki de, onu irad iin husus olarak gnderilmi veya

grevlendirilmi, fakat gerek kimlii yalnzca Ken'an EJff ve annesine

bir mr^id
idi.

Burada birka kelime

gerekir.

ile

mrid

ve

mridin ne olduunu aklamak

Mrid

ve

mrid ilikisinin

dou

leminde kk, ok eskilere

dayanr.

Bu

ilikinin nasl

olduu pek

bilinme-:(.

Mrid

deyince irad

eden hoca, mrid de onun talebesi veya derviidir.

Mrid
talebe

kendisini

hocasna tam anlamyla

besledii

teslim

eder.

Bu

teslimiyette

gemipe

tm dznce
olduu

ve

inanlarn brakmaldr. Mrid daha nce

yalam

hayat

tutkularndan va^eer.

tardn terkeder, alkanlklarn brakr, Bu tam anlamyla mridine teslimiyettir, onun

gerekir.
ile

buyruklarna itaat etmek

Zamanmi^n

sadece

kendisini

dnen ferdiyeti
kendi iinde

^hniyeti
bir

bunu kavramak

^ordur.

nk

herkes

bams^

dnya arzular.

Cemiyet iinde mridin

odaklajmij bir ahsiyeti vardr.

lerle ve

Onun

btn amelleri evresindeki

kendiyle olan
^(hirde

muamele

ve ilikisi

mride bir rnek tekil

eder.

arzulad ce^bedici eylerle insanlar kendisine balama'^ Onun seside dardan duyulma^ O hu^uruna gelenle kalb sesiyle (ruhuyla) konuur. Mridin kendisini ve
Mrjid
grnen nefsin

Allah'n bulabilmesi ancak onun, mridinin bu

derece
bir

sesini

ne

hassasbkJa

algladna babdr. Kalp gznn

mridiyle
rabta
kurar.

aklk derecesine mridin ahs

bir

gre,

Asbnda

kimlii yoktur, benlii terketmitir. Btn

gzel ahlk deerlerini kendinde toplamtr.

Mridi incitmek demek, kendini incitmek demektir. Ona uymamakla insan kendine zarar verir. Dier bir deyile Mrid kalbimize ve ruhumuza devamb olarak hkmeden
insan
ile

zdelemi
Rif
ile
ile

bir (prensip)

kavramdr.
iliki de

Ken'an
byle bir

mridi arasndaki

yukarda

belirtilen

anlay

i^h

edilebilir.

Ayn

iliki daha sonraki yllarda

kendisi

ile

mridleri arasnda da vard.

eskilere

Douda
Tebrif^f,

bu eit mrid

ile

mrid ilikisinin kk
Celleddin-i

dayanr. Byk mistik ir Mevln

Km! ve

onun mridi ems-i

ke^ Fatih Sultan

Mehmet ile onun hocas eyh Akemseddin'de

de bu tip ilikiyi gtr:^

20

Smiha A)^erdi Ue SIRRA

YOLCULUK

Mrjid

ile

mrid kavramlarm akladktan

sonra,

'Ken'an Rif
idi?' sorusuna

kimdi ve onun yapmali istedii ve misyonu ne

dnelim.

Ballarda onun ahsiyetinin ana ^llignden bahsetmitik; byk bir

mutasavvf,

dnr

ve mrebb.

Ken'an Rif'nin mistik

arpc

zellii,

kendisini belli bir

metaf^ksel

sistemle

anlaynn snrlamam

olmasdr.
O, tasavvufu
erevesinde

mm- Ga^alfnin yapt gibi sadece ahlk prensipler alglamampr. Dier taraftan da Mubiddin Arabi gibi
ile

sdece pantei^min^^ (vabdet-i vcut) limitleri

gibi,

kendini

snrlamad
ile

Mevln da grlen byk

bir evk iinde trans haline gelme

istese

de

kendini

snrlamampr.
Onun

yle

de

olamad, nk

devrin,

yirminci y^'iln
etmeyi yeledi.

adamyd.

Yalad

devrin icaplarna gre hareket

tasavvuf anlayp bu, her dnceyi de iine

alyordu.

bugnn

talebelerine dncelerini fyle

aklamaktadr: 'Benim

adet
iin,

gzlm

var.

Bir tanesini yalandald objeleri grmek

iin,

dierini uzaktakileri grmek

ncsn

ise

hem

yakn hemde uzaktakileri grmek iin kullanrm. nc gzlmn camlan hem yakn, hem de uzak cisimler iindir. ayet yakn mesafe gzlm uzaktaki cisimler iin kullanrsam bam dner. Eer uzak mesafe gzlm
yakn mesafedeki
objeler iin takarsam

bu defa cisimler net

grnmez. Fakat nc tip gzlk farkldr. Hem yakn hem de uzak iyi grnr. Neticede sonuca vardm; sadece bu dnyay grmek istiyenler, yani bu dnyada mevcut

dier dnyay gremezler. Dier taraftan sadece br dnyay grmek istiyenlerde bu dnyay gremezler. Bundan dolay bir kimsenin ruh gznn gzl yle olmahdr ki onun
eylerin eklini ve cinsini grmek
istiyenler,

dnyaya bakan gz onun ruh dnyasn grmesine engel

^^

Burada panteizm kelimesi kullanlmtr.

lgatteki

manas

ile

deil vahdet-i vcut anlamnda

121

Cemlnur Sargut

olmamaldr. Dier

taraftan

ruh

dnyasn gren gz de bu

dnyadaki objeleri net gstermelidir. '

Ken'an
Kiffnin
tasavvuf

anlayna

gre,

insan

ruhu

manev

kirlerinden temi^enmi olmaldr.

Ancak hu durumda

insan,
iyi

dier
idrk

yaratlmlarla olan
eder, gerekle

ilikisini,

kinattaki kendi yerini daha

y^y^ gelir. Bu gerekle olan temas gerei bilmemi-:^ ve bulmam yardmc olur. Bu insanla ba^lyan ve insanda tam
eren

anlamyla kemle

bir idrk

ve

dnceler ^nciri

ve

bi^tih

yalanan

bir hayat tecrbesidir.

sebebi,

Tasavvufun dinle devaml bir arada

tercme
ve

olmasnn
muhtatr.

din,

tasavvufun i':(ahatna,

yardmna
herjey

Mutasavvf da tasavvuf anlaynn ijinda hayatn,

ve herkesle ahenkli bir denge

kurarak, sevginin de kinatn en lzumlu

bir realitesi

olduunun

bilinci iinde, srdrr.

Ken'an Rifi tasavvufun

tarifini

yapmaktan kanmijtr. Fakat O,

gerek bir mutasavvf idi ve gerek ve

mkemmel

bir

mutasavvf olarak

yajad.

Onun

gnlnde kinat insanla bir

mn kapanmtr. Mevln'nn

dedii gibi; 'Allah'n evi (Kabe), Allah'n evi olaldan beri Allah

onun iinde yaamyor, fakat benim kalbimin kknde, Allah 'dan baka hibir ey yaamaz. ' Tasavvuf bu gerei sadece
idrak etmekle
bilinme-:^
bilinir.

bunu hayatmzda, tatbik

etmekle,

bi^^at

bu

olguyuyalamakla

Ken'an
.

Rf

insanlar, dier varlklar ve btn

yaratlmlar

birlik

iinde bir okluk,

fakat ayn gamanda

kayna

ayn olan bir btnn

paralan olarak grmtr. Birlik

iinde tek bir ktle gibidirler.

Bu
bir

yaratlmlarn
iinde

herbiri

farkl

^ellik

tamasna ramen,
ve

bu btn

ayn ayn fonksiyonlar vardr, fakat bu btn tamamlayan

kinatn d^ninin korunmas

birlik iindedirler. Bylece

devamnda

herbirinin hayat nemi vardr. Btn tekil eden btn varlklar ve

yaratlmlar,

bu d^en

iinde

farkl grevlerinden

ve gayelerinden

dolay, evrensel bir senfoni olutururlar.

ve ynlerinden

Her

bir

atom farkl yap, ekil

yerlerini alrlar ve

dolay bu deimeyen dz^n iinde

olutururlar.
gayesidir.

evrensel bir senfoni

Yaratlan her
Kendisini
ve

gerekte

bu

senfoninin

varln fonksiyonu her varl tevhid

Smiha

A\-\^erdi

SIRRA YOLCULUK

kanununun

bir leti ve

mns

olarak grmtr. Ken'an Riff bu

terbid (birlik) prensibine

bal

kald.

Bu

prensibi juurlu bir ekilde

kendi yaamna tatbik

iin

etti.

Bylece yaayarak

bu gerein tahakkuku

aktif olarak hikmet etmitir.

Simdi onu
birisi

konumay

yaparken duyuyoru:^ Bir gn talebelerinden

kendisine

manidar

u soruyu sordu 'Tasavvuf nedir?' Bu soruya verdii u oldu: 'Kimseyi incitmemeli ve kimse cevap
cevap talebeyi ilk
ederek,

tarafndan da incinmemektir.* Bu ksa

anda
'tyice

memnun

etmedi.

Fakat mridi bu tanmlamada srar

ile

dn. Yaratc

yaratklar arasndaki Uildye esas olan

felsefe,

prensip yani btn

bu cmlenin mnsnda
aklamay yapt:

gizlidir.

'

dedikten sonra ilve olarak

'Allah 'm gizli ve

aikr
sz ve

bir

ekilde olmasn istedii btn

insanda
iyilii,

iler, iyi ameller,

mnnn

tecell ettiini biliniz.

Bylece,

Allah'n rahmeti,

merhameti dier
ile

taraftan

gazab
ilikide

insana yine insan vastasyla

gelir.

azab ve Bundan dolay

ile

btn ilikilerinizde bakalar

bulunuyorsunuz.

deil, ashnda Allah

Bu gerei

bildiinizde

kimi

incitebilir ve

kimin tarafndan incinebilirsiniz? Biz, Allah'n

bir vsta oluruz.

gizli ve

aikr olarak yapmak istedii ilere

Birok defa insan Allah'n bu ilerini kendi yapt sanr.

Hlbuki bu iler bize geici ve emnet olarak

eriflerinde: "Kendini
kii,

verilmitir.

Bundan dolay peygamberimiz Hz. Muhammed

bilen

hadis-i
ve

Allah'n da
'

bilir,"

demi

bunu

bir prensip olarak retmitir.

Riff,

Ken'an

bu dnyadaki btn
hereyi,

ilikilerinin Allah'la

olduunu

biliyordu.

Allah'n aka

bir

tecellsi

ve

^uhru olarak

grd

iin seviyor ve derin bir

sayg duyuyordu. rerinde durulacak

bir

olan ana konunun, sevgi

bir

olduu inancndayd. Byle

sevgisini soyut bir

anlayla soyut

kavram

olan

Allah
ve

kavram olmaktan

karm

onu yaratlmlara

dnyaya tatbik ederek (uygulayarak), grnen

somut bir kavram haline dntrmtr.

sevgi

Dier

bir deyile,
ile

aslnda O,

birliini idrak

etmitir.

O' na gre yaratan

tekil
ederler.

yaratlmlar

aynlama-:^ bir btn (birlik)

Tekrar onu,

ekilde

konuurken

buluyoru^

'Hayatn

temelinin

Allah

inanc

123

Cemlnur Sargut

(inanma),
bilmeliyiz.

inanmann

temelinin ise gzel ahlk

olduunu

iyi

nanmann

kemli (en
bilinmesi

iyi derecesi) Allah sevgisi,

gzel ahlkn da kemli yaratlanlar sevmektir.

herkes

Bu

temelde

yaratlmlarn yaratandan ayn olmad gereidir. Bazlar yaratlmlar yaratandan ayr grr, yani yaratlmlar yaratann dnda
tarafndan

gereken

bir

lem yaratan da
ise

ieri bir

lem olarak grr. Dierleri ise

Daha ansh olan nc zaman Allah'la ilikide olduklarnn uurundadrlar. Ksacas Allah' seven bu snf insanlar hibir zaman korku ve znt tamazlar.
tamamen zt
bir gr ileri srerler.

snf

insanla

konutuklar

Dolaysyle insanlara

kar

merhametli, sabrh, affedici

'

olur,

onlara sevgi ve muhabbetle davranrlar.

O, bu anlayla, sevgi
temelprensibi olarak
ele

kavramn
almtr.

tasavvuf

felsefesi ile

reticiliinin

O'nun mutasavvf kiflini genel hatlaryla

belirttikten sonra

imdi

de

Ken'an Rifdi'nin kmil yn rerinde duralm.

insann insan olarak kalabilmesinin gerektirdii artlan salamasnn

yolu ve gerei idrak etmeye balayabilmesi
iin,

sonsu!^ hayata

yani

ruhun lmediine, ksacas "ahiret gn" gereine inanmal, benlik

iddiasnda

bulunmamal

ve

kendisini

"tevhid"

(birlik)

prensibinden ayn grmemelidir.

Ken'an Rif de dounun dier eski alardaki dnrleri gibi btn

hayat boyunca bu tevhid

ve ebed

hayat

(ahiret) fikirlerinin

savunucusu

oldu. Fikirlerin sadece teoride

kalmayp

gerek hayata da yanstlmas

gereklilii

dounun

karakteristik :(elliklerindendir.
ister.

Dou,

retilen her

prensibin gerek hayata tatbikini de grmek

prensiplere, insanlann

Kii bal
ve

kald

kafasnda

hibir soru

brakmadan, yaantsnda
(ahiret)

da sadakatla

uymaldr.

'Ebed hayata

tevhide

inannz' diye syleyen birisine Dou insan, *Bunu sylyorsanz eer, bunun nasl yapldn da gerek hayatta gsteriniz!'
diyecektir.

Bu arpc gerei
prensip
ile

idrak ettiinden dolay Ken'an Kif

bir

inand

bu iki

mkemmel

uyum

iinde

yaamtr. Bu

ekilde, iinde

24

Smiha A\'verdi e SIRRA

YOLCULUK

yaad cemiyetin deeryarglanna ba^ etik I ahlk kurallar sokmay

hasard.

Bu

kurallar iinde sorumluluk duyarak insanlar sevmi ve

tatbik etmitir.

korumu, bunu devaml olarak hayatna

deer yarglarn
Ken'an
iine sindirerek,

Btn bu

ahsiyetinin bir paras haline getiren

ve

Kif'nin

bunlarla

dolu

uyumlu,

salkl

bir

yaam

srdn gryoru^

Onun akl, merkep

iyi

ahlk
bilgi,

ve

bilgi

olan

bir nokta

etrafnda

dolamaktadr. Buradaki
bilgilerin

btn

bilgilerin temeli

olan ve btn

ondan :(uhur ettii Allah' bilmektir

Bu da yukarda
anlayyla uyum
iin

belittiimifi gibi ebedi hayat (hiret) fikrine

iyi

dayanmaktadr Halbuki

ahlk, hayatn temel kurallan ve "birlik" (tevhid)

sosyal bnye iin

iinde,

faydal olduu kadar, yapan

de faydal,

vicdanmzda

danarak yaptm^^ iyi ilerdir.

Ken'an Rif ami^n says^problem,

kendine

sknt

ve kri(lerini

dnerek
nedir?'

soruyu sormaktadr:
gayret,

*Bu dnyann sorunu

nsanlk byk
ha^nesiyle
dolu
binlerce evyok

emek

ve

^aman harcayarak in

ettii kltr

gelimi

ehirleri

ykyor,

tahrip

ediyor.

Bir anda

oluyor, kuvvetli

^ayf e^p

^ulmyapyor.
sebebi,

Benim

dnceme gre
ve

btn

bunlarn

bilgiden

mahrum
olan
ile

olmam
^evkler

^vkler peinde

komamzdan
bilgiden

kaynaklanmaktadr.
verecek

nsanlar devaml olarak sonuta

peinde koarlar
Bu,

kendilerine mutluluk

mahrum

bir mutluluk

akldan yoksun
kavuamay-:^.

Bu y-:(den gerek mutlulua ve huz^ura Doru dnen akldan mahrum hibir bilgi olama^ 1y
bir bilgidir

ilerin (amellerin) gayesi iyi

ahlkl olmak

ve

btn

bilgilerin

gayesi de

Allah'

bilmektir.
ve iyi amellerden

yi ahlk

bahsedilince

Ken'an Kif
gerekir.

hakaretlerinin

nc temel karakteristik zelliine

bakmam

Bir

mrid

olarak Ken'an BJff Hasretleri insann kendisiyle, dier insanlarla ve

Allah'la olan ilikisini yukarda

belirtilen bir

akl

(Allah'

bilen bir

akl) temeli ^rine oturtmak inancn elerini kulland.

istedi.

Bunun

retilmesinde de din ve

Ona gre gerek

inan sahibiyani inanan bir

iin

mmin, kendisine her :(aman gvenilen, toplum

emin bir kiidir.

125

Cemlnur Sargut

Evrensel

insanln smrlanmn bulunmamas

ile

ve

herhangi bir dn
bir kimsenin

ahkm

veya milliyet

smrlandnlamamas
ey,

sebebiyle,

gerekten gvenebilecei tek

gerek inan sahibi ve bu inancnda da

dini

samim olan
manev
otorite
(i)

bir insandr.

Bundan dolay Ken'an Rij

huyunun olunmas
biroklarn

daima

dnyasnn

ve insan

ve gelinmesinde bir

olarak

grmjtr.

mitsizlik

kuyusunun
iinde,

derinliklerinde,

ba^lanm

kararszlk

vadisinde

yeis

ve

biroklanm da

imann azalmasnayol aan

phe iinde buldu.

ve yerine getirilmesini

Bir mrjid olarak mridlerine u nasihati verdi

istedi:

'Hepiniz,

hereyden nce

liendi kendinizle dost

olmalsnz.

Kendisiyle

bark olan bir insan,

dnya

ile

de barktr.

te

gerek hrriyet budur!'

Bu

olguya da insan kendisini

bams^ biri olarak

olmadn,
bir

deilfakat btnn
olaylar, kendi
neticesi

bir paras olarak idrak etmesiyle ulajr.

tercihimizin

Bu da insann
kader

sonucu

olarak

olarak

meydana geldiini "olacakt, oldu " kabul etmesini bilmesi demektir.

Yani kadere inanmaktr.

Kendi egonuzii

bunu btnn
ekiniz

iyilii iin
nefsi

yapacaktr.

(nefis) geri plana

Bu da

yani egoyu, kabul

gren ortak deeryarglaryla, her an kontrol altnda tutmakla salanr.

Btnn menfaati

iin

fedkrlk, nefsimizi kreltmek, zp^lua

ve

ala

talip

olmay

gerektirir.
syler.

O, gerek hrriyetin nefsin balarndan

kurtulmak olduunu

Hibir kimse ben hrm demekle hr

olamaz rnein,

sigara ime
bile

arzusunu dahifrenliyemiyen,
birisi

bal olduu
deil fakat

alkanlklarndan

kurtulamayan

kendini hr sayamaz

Gerek hr insan ipahmn, arzu

ve igdlerinin klesi

onlarn

efendisi olandr.

Yukardaki
devaml

prensipten gaflette zerinde de

bulunmayp
gerekir.

"devaml uyank halde" olmak fikri

Ken'an
Rif
hazretleri

durmak

olarak
nermitir.
lte

mridlerine,

bu fikri
her

hayatlarna da tatbik
frsatta

etmelerini
iin

etrafndakileri
bir rnei:

uyank olmalar

uyard.

bunun kk

Bir gn mridleriyle otururken

vazoyu gstererek, *Bu vazo
'evet

masann

stnde duran eski bir gm

gmten

midir?'

diye sordu. Sahibi,

gmtendir'

dedi.

Ken'an Kif'de 'Bu vazoyu cillasan

26

'

Smiha

A\-\^erdi

SIRRA

YOLCULUK

parlayacak ve
Sahibi
ise

gm

olduu

belli olacaktr*, diyerek yantlad.

mahcup bir ekilde, 'Bu vazo her an kullanlyor,

dedi.

bu

sebeple parlak tutmak zor oluyor,'

dilinden

^man mridin
ve

su

g^l

syler

dkiiiliverdi;

'Nefsine

arzularna

malup
gibidir.

olan kiilerin kalbi de aslnda, parlak mcevherler

Fakat

ihml
olur.

onlarn

kalbinin

bu

vazo

gibi

kararmasna sebep

Dolaysyle, kararmij ve

kat

bir kalbe sahip olan ki^i,

ve

dier taraftan

Allah'n tecellgh olan ruha

peygamberin vekili saylacak bir akla

ve

da sahip bulunduundan, kendi ruhuyla

aklyla elikiye djerek,

daha derinde Allah

byle bir

ve peygamberle savaj iindedir

Sava

iinde olan
^or

insann ne durumda bulunduunu tahmin etmek

olmasa

gerek. Birisinin vcudunu suyla

temi^edii gibi bu gmj va-:^yu da bir

ve

para kimyasal madde

ile

temi^emek mmkndr Fakat kalbin

ve

ruhun temizlenmesi ancak onu, btn kt djnce

temi-:(lemekle ve

amellerden
ve

Allah'n varlndan baka

hibir

varlk grmemek

bilmemekle mmkndr.

Baka

bir yerde de

mrid

ile

mridi arasnda yle

dedi.

bir diyalog geti:

Mridi, 'Efendim

dnya ok kt!'
verdi.

Buna mridi: 'Sen

iyi iyi

olmaya bak!'

diye cevap

'Bu ktlklerin ortasnda

diye

olmann ne faydas
Kifi;

olur ki?'

mridi cevap

verince,

Ken'an

'Bakalarnn
iyi

ktlklerini

Kendin
Yoksa

insan

ol!

eytan

sizin

dnmekten size ne? snrlarnz aabildi mi?

onun etkisinde kalp, o size de ktlklerini bulatrd m? ayet eytan size dokunamadysa onu malp
siz

olmu

kabul ediniz.' Ken'an

ve

Rifi

ha-:^-etlerinin prensiplerini

ihml

etmemek

unutmamak
musibetlerle
sebeple gerek

gerekir

Eer

unutulursa,

bir

gn

urayacam:^
olacaktr
hiret

onu

tekrardan

hatrlamak

kanlmaq^
ve gerekse

Bu

bu dnyadaki

yaantmzda

hayatmzda

temel

olmas gereken

bu prensiplere

sdk

kalmalyz
Bir kimsenin kendi kendisiyle dost olmasnn
bir

mns da udur: ayet

kimsenin

kendi

kendisiyle

bark

olmasn salarsanz onu

insanla

kazandrdnz gibi,

kendisine de faydal
ilikilerinde,

klm

olursunuz

nsanlarn dier insanlarla olan

Ken'an Rifi bakalar

127

Cemlnur Sargut

in

iyi temennilerde

(hayr temenni etmeyi) bulunmay, samim

ve

sdk

olmay, hibir flaman bencil

olmamam^
o

gerektiini vurgular.

Onun

kendi ahsiyetinde de bu deerler

ki, sadece

kadar

belirgin bir

ekilde yer etmiti

ona bakmakla insan, ondaki bu deerleri

tecelli

hissederdi.

O,

'inde Allah'n

ettii bir ruh

Allah sevgisi olan) herkes ve

tayan (Kalbinde bizi kaldrmak iin yardm elini

gsterilen sevgi,
Bir sohbet

uzatan her insann,

syler.

sadk

ve gvenilir bir dost

Bu

nedenle,

yaratlmlara
'Bu

olduunu' sayg ve
esnasnda,

sadakat,

Allah'a gsterilmi gibidir'.

birisi

mridlerinden

yaptklarmdan dolay beni herkes

Ken'an R/fd ona

sorumlu tutarsa?'

diye sorunca

cevab

verdi;

'Bizim iin herkes yoktur? Biz

yaptklarmz

Allah iin ve

onun rzasn kazanmak iin yaparz. Vicdannza dann, yaptklarnzdan vicdannz rahatsa ve siz sorumlu deilseniz,

bakalarnn ne dndnden korkmaynz. Vicdannzn rahat olmas sizin iin yeterlidir.

'

Hayat
grerek

boyunca Kenan Rif insanlarn devaml

birbirleriyle

savatn

bu gerek yH^nden ok ^lmjtr. kinci dnya savap

ejitli

esnasnda bir akjam,

radyo haberlerini duyduktan sonra juna

dikkati ekmij ve yle

demitir:

'Kur 'an insanlara, insanlar

(insanl) seviniz diyor ve onlara sevgiyle, iyilikle, ve adaletle muamelede bulunmamz tlyor, keza Peygamberlerde btn insanln bir byk aile olduunu onlar krmadan
davrananlarn, onlar incitmeyenlerin ve onlara faydah iler

yapanlarn Allah katnda makbul olduunu duyuruyor. Fakat

maalesef

imdi

radyoyu

ap,

herhangi

bir

istasyonu

dinlediimde, devletlerin dier

dman

lkelerine

yaptklar

taarruzlarn ve onlara verdirdikleri byk kayplar, zararlar

ve yakp ykmalarn duyuyorum. Onlar
hibir zayiatlar

bu arada

kendilerinin

olmadn,
hdise.

hi bir zarara

uramadklarn

abartarak sylyorlar. Yirminci yzylda insanlk adna, ne

Kendi kendime dnrken, gndzn elinde bir lmba tutarak dolaan Diyojen aklma geldi. Ona niin bu ekilde yapyorsun dediklerinde, namuslu
kadar

zc

bir

bir

adam

aradn

sylemi. Keza Sokra t etrafnda toplanp.

28

Smha

A\'\^erdi

SIRRA

YOLCULUK

dil karar verdiklerini syleyen

ve

toplulua hitaben, "Eer dom

aranrdaki hu anlamazlk
ve

dil olduunu-:^

inanyorsam-:^^

mnakaa neden?" diye sormu. O zamandan bu zamana byk devirler geti. Bu byk insanlar bu ilerlemi ve gelimi ada dnyaya gelselerdi, bu konumalar iin ne isterlerdi?' syleyeceklerdi veya kamak

Merak
var

ediyorum.

Bugnn artlarna

baktmda

insan kendine u
birisi gerekten

soruyu sormadan edemiyor. 'Dost

diyebileceimiz

mdr? Yoksa eer,

dost kimdir?'
veriyor,

Kenan Rif, bu soruya ju manidar cevab

Allah'tr
ve her lam,

'Gerek dost

bu gerei

bilirse

Allah'da

onun

dostudur. '
Netice olarak insann Allah'la olan ilikisi bu temel gerek ^rine

kurulmutur. Ken'an Rifdi yle

der:

'Btn akllarn stnde

Allah sevgisi yatar ve Allah sevgisi de ancak her birinin iinde

kendi

esmasnn
'

tecell

ettii

yarattklarn
Allah

sevmekle

mmkndr. Bu
kavramdan,

ekilde, bu byk insan

sevgisinin soyut bir

somutlatm

ona bir kimlik kaftandm/tr. Bunu da

ekilde ifde etmitir;

'Deiik

suretlerde
'

grnen her

fert

bizim insan eklinde bir kardeimizdir.

Bu prensipten hareket ederek, O, korku fikrini, sevgi kavramm da affedicilik ile hogrye dntrmtr.
Bu
esas,

ve inanca, din

btn dinler tarafndan ^rinde dnlmesi gereken bir

hususdur. Tefekkr ufkunun geniledii

ami^n modem dnyasnda,

ve

fanatik duygularla bet^enmi

ettiremeyiz

banazl
tehditle

domalar

insanlara kabul

Aynca

zp^la

ve

de herhangi bir fikri empoze

edemeyiz

Ancak
samim

insanlara

hepsinin
birbirleriyle

ayn

evrende

yaratlm
baarabiliriz;

olduklarn
da

hatrlatp,

onlann

barmasn salamalyz Bunu

ahlk
ile

ve en

mtekmil

bir sevgi

^^

f^P^ ^^^
ve

anlayn tahakkuku
taassuba
iddetle

iin

Ken'an RJf her frsat deerlendirdi

Bilgi
ve ilimle

kar

kt.

aklanamayan dar
ve

dogmatik inanlara

karyd, insanlarn hatlarn

kusurlarn

eli.

129

Cemlnur Sargut

dili,

g:( ve kalbinden gelen sevgi ve inanla tedavi etmek ve

d^ltmek
sertlie,

iin

byk gayret

sarfedip abalard.
ve

Bunu yaparken apn

sebeb

kmala,
f^l bir

hojgrsf^le

saldrgan fanatif^me

olmaktan
taassub

kanmtr. Onun yaad

nem
tapr.

devir ve lke g^ nne

ilerletici

alndnda

Islmn, birok

reformlar, engellemek iin

politik bir let olarak

kullanld

da kmeye balam bulunuyordu.

o devirde, Osmanl imparatorluu Bu aknlk ve karkln hkm

iinde,

srd
taassuba

o devirde,

f^or ve

g artlar

Ken'an
tek

Rifi,

kr bir

bal

olan guruplara

karp prensiplerini

bapna savundu.
iin

Islm prensiplerin hibir ilerleme fikrine veya medeniyetin gelinmesi

yaplan

hibir harekete

engel

olmadn, ak

bir ekilde duyurdu,

insanln refahna
uyum
iinde

hi^met eden her hareketin, islm'n prensipleriyle

etti.

olduunu, iln

Caminin minberinden cemaate vaa^

veren bir

hocann u

s^lerini

sk

sk

naklederek, u ilgin hdiseyi anlatrd: insanlar cehennem ateiyle

korkutup,

bararak

cemaatin

kalplerine

korku

veren

bir

vai-:^^

'Bilginizi nasl kullandnz?

Paranz hayr iin harcadnz m?

Allah 'a olan ibdetinizi yerine getirdiniz mi, oru tuttunuz

mu? diye, eer bu

verdi

ldkten sonra Allah size birok sual soracak ve

sorulara
V^if^'n

cevap

veremezseniz

ok

ikenceler
///

greceksiniz'.

konulmasn

dinleyen bir dervij ona

cevab

'Hoca, Hoca, Allah

sizin sylediiniz bir sr

soruyu

insana sormaz.

O sadece bir soru sorar bu da;

iin
idi.

"Ben seninleydim,

peki sen kiminleydin?"'

Ken'an Rifi Halvetleri
her nefeste Allah'la olmak,

onunla

yalamak onun

tek

amac

Hayatlarn devaml

ibdetle geirenlere

karji ok derin

saygs olmakla beraber 'Devamh ibdet etmek

gzel eydir. Fakat bu ibdet de vcuda

bir kalp

bah

olarak yaphr.

Gerek ibdet kalple yaplandr. Yani her zaman Allah 'a ak

tamak*. Dier

bir sohbette

ise,

'Bir

anlk yokluunuzu

yanstmak, benliinizle btn sene ibdet etmekten daha hayrhdr. ' dedi.

30

Smha Aj-verdi e SIRRA YOLCULUK

Gerekten, Ken'an Ejff ve onun

iqd

ettii mridleri btn Islm

emirlere harfjjen uydular ve Islm

kurallarn icaplarn (farzlarn)

yerim getirdiler.
1950'li

'^^

yllarda Smiha Ayverdi'nin Ftih'teki evi hangi irfan ve

sanat ehli kiilere ev sahiplii

yapm,

buradaki

irfn sohbetler

ne

trden sonular
ir,
tiyatro

dourmutur?
felsefeci

yazar,

Necip

Fzl

Ksakrek,

ressam,
limi

mzisyen, ir Cemil Meri, mtefekkir,

muharrir,

slm

Mehmet
Katolik

Ali Ayn, Gayret IsJtabevi Sahibi Garbis Fikri,

Fransz

papaz Andre Duchemin, roman yazar Keml Alnkaya, Milletv-ekili Nuri Pazarcba, diplomat milletvekili Sedat Zeki rs, ir ve o}an yazar Salih Zeki Aktay...gibi isimlere ev sahiplii

yapm.
Bu
evdeki

btn

konumalar

siyset

camiasndan

mmn

da

Trkiye'nin her tarafnda Smiha annenin

tannmasna ve mehur

olmasna sebebiyet vermitir. Smiha anne bundan sonra kendini daha ok hizmete verdii iin Kubbealti Akademisi'nde bu insanlar
konuturarak vefa borcu demitir.

Bu

insanlarn

hepsi

gelip

Kubbealti Akademisi'nde hepimize yani o devrin btn genliine

konumalar yaptlar ve

bizler

de btn sorularmzn cevaplarn

ile

aldk. Tarih profesrleri, iktisat profesrleri

mnazaralar ve
ile

mnakaalar yaptk. Bir devir, Ayverdi Enstits

Smiha anne,
niversitelerin,

aydnland.

maalesef o

s,

kendi ilminin

dna

kartmayan ve tefekkr zorlatran,

hibir ekilde tefekkre izin

ile

vermeyen

yapsn

Av^erdi Enstits

deldi.

Orada, Anadolu'dan

gelmi
havas

fakir genlere aylar simitier

ikram ederek onlarn bir tekke

ierisinde

eitim grmelerini salad.

tekkenin tek eksii

mritti nk kendisi orada deildi.

Smiha

hanmn

fotoraflarna
tl bir rt,

baktmz
denilen

zaman bazen banda

bir

bir

earp, bazen

bazen herhangi

ey olmadn
ilikin

gryoruz.

Genelde

'tesettr'

olguya

Smiha

Hollanda Kraliesi Juana'nn huzurunda, Sofi Huri'nin

metni.

sunduu

konferans

131

Cemlnur Sargut

hanmn

dnceleri, yorumu ne

idi?

rfan ve

ak

yolunun bu

sekin yolcusunun,

kadnn

toplumsal

yaamdan soyutlanmamas

konusundaki tutumu nasld? Bu anlamda

ne dnyordu?
Kendileri

andmz soruna ilikin

Kur'n- Kerim

namazda ve camide balarn

de
rterlerdi.

rterierdi.

dinlerken
isterlerdi.

Bizim

edepli

ve

dzgn giyinmemizi
itaat

Ulu'I-emre (devrin kanunu) itaatin Allah'a

sylerlerdi.

Kadnn
verdiler.

edebiyle

er

olduunu makamna )^kselmesi, ama bu

iin

esnada da toplumdan soyutlanmayp hizmet edenlerden olmas

mcadele
Atabet'l
cahil er

12.

asrda yaayan Yknekli Edip Ahmed'in

eserinde

Hakyk adb

buyurulduu

gibi;

"bilgili

kadn

er,

kadndr" idrkini yaamtr.

bir ka

Mektuplarndan
dinleyelim:

abnt yaparak bizzat kendi ifdelerinden

"Bugn slm 'da en mhim mesele giyim-kuam

emirleri
ve
nehiyleri,

ifi deildir.

Allah 'in

libasa

taalluk

eden

keyfiyetlerle

hudutlandnlama!(. Kavuk, sank, japka, yalvar,

libas,

hrka

ve her ejit

bu dnyada

kalacak nesnelerdir

Ama
.
.

bi^mle beraber gidecek

olan yle kymetler var ki, onun iin kalbimi^n giyimli

olmas l^m...
giyimli

soygun, o

plak

olursa, ite

bu mkl.
bir ibdet

Mamafih ruhun
de
te

olmas,

yaln^ ekilde

kalm
kalp
ve

ile

'min edileme:^ Kin,

nefsin yedi

kibir, yalan, riya, hile,

ejderi iimimde

krmak, ara bozmak gibi

sarlalm nefide?'

bal

yaar

ruhumu^^u rlplak brakrsa,

istediimi:^

kadar

carlara, feracelere, araflara

"Bugn, Yehhblerde

tesettr,

muhakkak ki ^amanhalife

sadetten ok

daha mbalaldr. H^. mer f^amannda,

camide iken bir

kadn
kadar,

kendisine bir sual sorar.

Hf^.

mer

de cevap verir; adaleti

aka gtrmedii ile bilinen H^. mer'in kadnn bu cesaretli hareketine klmak hatrna dahi gelme^. 'Ben lemlere rahmet
^

smet

Binark, Smiha Ayverdt'nin Mekttp/an, stanbul: Kubbcalt Neriy,

2002,

S.53.

132

"

Smha A>^erdi e SIRRA

YOLCULUK

iin gnderildim* diyen ve hayatn moral cephesi kadar estetik

vehesine

de

dikkat

eden

Rfslullah'n,

kadm umaa klna

Kur'n- Kerm'de
tesettr

sokacan nasl kabul

yetleri vardr.

edebiliri^? Elbette

Fakat

hibir din
ejitli

ulems bunun hududunu

ve peklini
tesettr

tarif edemedi-

Nitekim

Mslman

memleketlerinde

anlayp baka bankadr.

kyafeti ihtiyar etmesidir.

Tesettr,

kadnn

iffetli,

hayl

ve edepli olan

Dier

bir

yazsnda:

'Yine slm'da
de,

kadn konusunda

en ok s^ edilen noktalardan biri

ii

kadnn ^im kuam,

cemiyet

davranrlar, rtnmesi ss

vs. 'dir.

Klk
menje
'

kyafet,

^im

kuam,
deil

sa,

sakal,

byk

vs.

ile

ilgili

hususlar

itibariyle din

millidir.

Din

deil, mill kyafet vardr.

Bu

sebeple

Mslman
bir

milletler

arasnda kyafet
iinde
bile

birlii yoktu ve

olmamtr
arpma!^

Hatta

milletin

btn

bu

birlik

g^e

Vilyetler

arasnda olduu kadar, ka:(alar

ve birbirlerine

ok

yakn

kyler arasnda dahi kyafet

bakmndan byk

ayrlklar g^

arpar.

Sadece din kisve (niforma) vardr. Bugn asker, polis,

benleri
ilmiye

^bta
din

ve

snflarn

kendilerine has niformalar

olduu

gibi,

adam,

snf,

devlet

adam

ve ben^erlerinin de kendilerine

mahsus ^l

kyafetleri, yani kisveleri vardr.

Kyafetler rf ve dete

bal olduu

iin jekil ve

biim

bakmndan

devaml deiiklie urayagelmitir.

slm,
kyafet
':^rinde

deil,

kyafetin

"ahlklii"

rerinde

durmutur. slm girdii lkelerdekiyerli kyafeti deitirmemi. Sadece

eer varsa ahlka

ve dinin esaslarna

yapmtr.
edilmitir.

slm'da giyim-kuam,

aykn ynlerinde klk- kyafetle ilgili

bir

rtu

hususlar,

hadisler tasnif edilirken ahlk ve

db- muaeret bablannda mtla

Hukuk ve

itikad konularda deil

61

ismet Binark, Srniha Ayverdi'nin Mektuplar, istanbul: Kubbealt Neriyat,

S.55.

2002,

133

Cemlnur Sargut

Her

jeyde

olduu gibi hu hususta da slm, hep prensiplerden hareket

birlik teferruata

etmij ve

gn

dalarak kendisini ypratmam, bylece

ettiregelmitir.

tazeliini ve hayatiyetini

devam

H^. Muhammed hhk-kyafette

^arfeti titizlikle tavsiye eder

temizlii, inti^^am, slublu giyinmeyi,

Dank ve pasakl giyinenleri hafifyollu

tavsiye

knar.

Herkesin itima
dilenci

seviyesine gre giyinmesi

edilirken

varlkl insanlarn

kyafetine

brilnmesi

ayplanr.

'Allah,

kuluna verdii nimetin eserini onun zerinde grmekten

holanr'
giyimli
bir dille
estetik

buyuruluyor.

islm

kadn

iin

bilhassa evinde,

ssl ve

olmay

tavsiye ederken,

br taraftan da,

ba^ alnlklar

ar

knar. Gzellenmek dncesiyle vcuda yaplan mdahaleleri,

ameliyatn, erkeklerin zaaflarn tahrik edecek davranrlarda

tehlikeli hareketlerden sayar.

bulunmay

Bu konu

ile ilgili

Kur'n- Kerim

yetlerini tahlil edelim:

*Ey Peygamber!

kadnlarna

(bir ihtiya iin

Hanmlarna, kzlarna ve mzminlerin dar ktklar zaman) hrici

Onlarn tannmas ve
olan

elbiselerini stlerine giymelerini syle.

incitilmemesi

iin

en

elverili

budur,

Allah

balayandr,
Bu
yetin

esirgeyendir.* (Ahzab, 59)

byle bir tedbir

aklamasna gre, Allah'n

kyafetleri
ile

almay emretmesi
ahlkszlarn

m'min kadnlarn

tehis edilmesi suretiyle,

iindir.

sarkntlklarndan kurtulmalarn temin etmek

gre burada,
tesettrden ^yde,

Bu duruma
mevzuu bahs
ile,

bir kyafet hususiyeti

oluyor demektir.

K^e ba,

kaldrm kenan

mesisi yapan dii

ifinden vazifesinden evine dnen aile

kadnnn ayn kyafette

olmamas,

hrmet telkin eden bir kyafetle dierinden ayrlmas

iffetli

tavsiye ediliyor,

bir

kadnn

iffetini

nasl koruyacan bilmesi gerekir.

'(...)

f^ur Suresinin

31. yetinde

bartleri yakalarnn zerini

(...)' buyuruluyor.

kapatacak surette koysunlar

rtlerinin

Bu

yette

'ba

arkaya

deil,

tarafa,

gs

ve

gerdan
nk
balann

kapsayacak ekilde sarktlmas'

zerlerine alsnlar' veya
eski

emrediliyor.

'Bartlerini

'balarn
jark

rtsnler' denmiyor.

imanlardan

beri,

milletlerinin

kadnlar

134

Smha

Aj^erdi e

SIRRA YOLCULUK

rtyorlard. A.sr- Saadette de

kadnlarn

bartleri vard. Baprts

giyilen kyafetin bir parasn tenkil ediyordu.

Bu

yetin tefsirini yapan birok mfessirler, cahiliye devri

kadnlarnn
da

bartleri

hakknda da

bilgileri verirler.

]/erilen bilgiye gre onlar

halanm rtyorlard. Fakat yaln^

sarktyorlard.

enselerine

balyorlar

ve

arkalarna
gsleri

On

tarafta

yakalan ok geni olduu

iin

gerdanlar

iyice

akta kalyordu. Hicretin beinci ylnda Mslman

bir

kadnlarn

kyafetleri rerinde

deiiklik yaplarak,

rtlerinin

arkaya deil ak yerleri rtecek ekilde ne sarktlmas

emredildi. Yeri

gelmiken hemen kaydedelim

ettii gibi,

ki, tesettr,

barts biroklarnn iddia

Mslman kadnlarn

dierlerinden ayrt eden bir almet-i

farika deildir.
sadece

nk ark memleketlerinde tesettre riyet edenler, Mslman kadnlar olmayp, dier dinlere mensup kadnlar da
rtnmek onlarn mahall
giyimli
ve

rtldrler.

an'anev kyafetlerinin
rtl ve giyimli

slbudur.

Mslmanlann

olmas baka ey,

olmas
ise

olmann srf Mslmanlara

bir eydir.

ait bir ^llik

tamamen baka

Allah'a

iman,

peygambere

muhabbeti,

namusa

dknl
ve her
'*^

ve

prensiplere titi^ii olan bir

kadn, kimseye darlmadan

eyden

nce kendisini

dnerek giyiminin tardn kendisi ayarlyacaktr.

Bir

mektubunda

ise

slm'a ve kadna

bakn yle anlatmaktadr;

Ancak
benim de btn hsn-

'Mektubunuza

cevap vermekte geciktiim iin ^r dilerim, iyi niyet ve

hls sahibi olduunu!^ mlmumu:(dur.

niyetime

ramen,

vereceim cevabn tatmin edid olup

syliyeyim

olmayacan

bilemem.

Pein olarak unu

de etrafna:

ki ne mftym ne de vi^
ve

Onun

iin

unu yap,

bunu yapma demek va^et

selhiy etine sahip deilim.

Sadece, kalemi
bildiklerini

ile

cemiyete

hi^et

etmeye

alan doru,
bir garib

iyi ve

g^el

evresine

aktarmaya

uraan

Mslman'm.

Allah cmlemif^ haddini bilmeyenlerden

etmesin.

62

Smiha A^-v-erd'nn

yaynlanmam Mcktuplanndan
135

Cemlnur Sargut

ipe bu anlaytan hareket ederek de 'her

koyun kendi bacandan

ve

aslr' fetvasnca kimsenin tutumuna,

gidijine

giyim

kuamna

karmamak

bilhassa

jinmdr.
olan rivayetlerde maalesef, dedikodu

Hakkmda kulamza alnm

fasilesine girmektedir.

Cenab- Hak: 'Kad eahl-mmJnn...'

iin

buyurduuna gre, felah bulmak

eylemek,

her eyden evvel dedikodudan

r^

ba evirmek
de

l^mdr.

A.I

evvel

sylediim

gibi,

kimsenin
hikyesi,

rtnmesine

boyanmasna

karmam.
hem
irkin

Hele o Sultan
bir isnaddan

Ahmet

ne ya^k ki

hem baya

ibarettir.

Ben

bam

rtmemekle gnah

iliyorsam, bu,
olan

Allah'mla benim aramda

benim.

bir meseledir
tesettr

hesabn

verecek

bakalar deil
deil,
iffet

Kald ki

olay kafay

smsk

sarmak

ve edep dahilinde giyinmektir.

Bilindii gibi, Ha^^reti

mer ^mannda,

Halifeden ba^^ mkllerini

kmesi

iin

mescide bir

kr sal

diye tarif eder.

kadn gelir. Kitab, kadn esmer, uf(un boylu, Hlef-i BJidn devrindeki kadnlarn salar

grnr gnah olma^ da bugnkiler gsterince mi gnah olur?

Bugn islm 'in

bu ana

yle

y^ st

braklm meseleleri
gfl
ellerde

vardr ki asrlardr
y-:(nden

prensipler,

kastl

veya

ihml edilmek
bulunuyor.

dinin ruhuna

onulmas

mklyaralar am

Mesel ^ekt messesesi hemen hemen unutulmu gibidir, islm 'in esas

artlanndan

biri olan eitli

ahs

itihadlar

ile

enine boyuna tefsir ve

silinmitir. yle

kabul edilmek
ki,

suretiyle adet din vecibeler

arasndan

kimine gre sadaka vermekle iin iinden klmaktadr.

Hac

da bir

baka
iin,

ha^n man-:^ra an^ eylemektedir.

hacca

Bulunduu
kendisine

ehir,

kasaba

veya

kyde,

gitmediinden

dolay

yan

baktrmamak

tarlasn davarn satp bor

har, gsteri
ve dirlikliler

uruna

Hicabn yolunu
vardr.

tutanlar

olduu gibi,

varlkllar

arasnda

da gene ee dosta gsteri yapmak

iin

seki\ on defa Hacca gidenler

ticarete

Ama

daha da ha^ni hac farikasn

hatta

kaakla

vesile edenlerin

yeknu da

haylice

kabarktr.

136

Smiha Avverdi e SIRRA

YOLCULUK

Birka kere madd mnevi muayyen artlan ha^ olanlara faradr.

Sonra da far^-i bacan esas sebeplerinin en mhimi,

milletleri

eitli
vesile

islm
olacak

arasnda, beeri ve ilh bir irtibat ve alverie

umm

bir

mavere

^emini

ha^rlamak, bu
amaktr.
ve

suretle de

islm lemine

birlik ve

uyanma imkn

veyollarn

Makine mhendisi
dinlediim

olan

drst

ahlk
bir

sahibi

bir

dostumdan

vaka

dindar geinen

ksm

Mslmanlarn

^hniyetini belirtmesi

bakmndan

anlatmaya deer lde

ha^n

hatta

elm bir ehre ar^ eder.

yle

ki,

bahsettiim

f^t,

birka sene

evvel

ii icb Adananda

bulunurken orann ^enginlerinden iki hac efendinin konumalarna

ahid olmu,
ticar

ikisinin de ticarethaneleri

varm, fakat aralanndaki

rekabet y^^nden birbirlerine

biri dierine:

di

bilemekte imiler.

Mnakaa
batacak, on
bir

srasnda
paraya

Sana

yle bir

oyun

oynayacam ki
bu

muhta
. .

kalacaksn.

A.ma

bana

hacca

patlayacak.

demi.

Zihniyetin dehetini dnebiliyor

A.llah'1 aldatmaya ve hac
ile

muunu:^

evvel

kulu mahvet sonra

gnah temizlemeye kalk.

Bu

adamlar,

kadnlarn

tepeden

trnaa

rtl getirmelerine

ramen

Mslmanlk vasfn
Birisini

hif^ saylabilirler

mi?

tanrm. Fan^

olan ibadetlerin

dnda
bir

ok ok oru

tutar,

nama:^ klar, fakat syledii yalanlarla etrafna o kadar

ki,

^an

yapar

ii pek

ileri

gtrdn anlaynca, gider

^aretyerinde kurban

keser ve aklnca gnah lanndan temizlenir.

Demek

istediim

ki,

maalesef bugn islm dini ayak izlerini

sistemli ve messirfaaliyetleri, taasup

Moskof emperyalit^mi uruna ok

denen iz^an ve idrkleri krletici cereyan

hzlandrp

alevlendirmektir.

Taassubun akslmeli olarak

karmzda, Allah ',

peygamberi, btn

manev deerleri hatt topyekn

eden bir

trih ve mill kymetlerimiz^

inkr

zndklar ktlesi

vardr.

137

Cemlnur Sargut

Ijte

kendini mnevver sayan hu cemiyetten

bir

kopmu

bir f^mreye
gibidir.

karp

kacak

aydn

din

adam snf

hemen hemen yok

ki,

Ha^n

olduu kadar
tarihini, dinini,

tehlikeli de olan

judur

bu bir kalemde ma^siniy

imanm inkr eden ':(mreyi ilm, mantk ve uurlu bir kafayla uyaracak o aydn din adamnn yetinmesine, gene taassuba gkleri perdelenmi ^mre engel olmaktadr.
...Mslman
yollardan
ile

iftira

etme^

fesad

karma-:^ yalan

syleme:(^ gayri

mefr

mal mlk

edinme-:^ Bilhassa prki,

kul

hakkn
ile

ibdet suyu

temizlemeye kalkijma^. Bir kimse

teheccde

Savm- Dvud

oru tutsa,
adaletten,

geceleri

kalksa sabahlara kadar nama-:^ klsa

insaftan,

doruluktan aynlm olduu takdirde,

ibaret kalr.

ibdetleri

riya

ve

sm 'adan
ibdet,

ruhun ^yneti

ve ilhi

varln

nuruyla

aydnlanma

yoludur.
deil,
o

A.ma Mslmanln ruhu

ibdetten

sadece

eklen ibdet eylemek

katlanlacak
Keslullah

olan ahlk, gene ahlk, gene ahlktr.

Ijte

bunun

iin

fendimi^

de:

'Ben mekrim-i ahlk

tamamlamaya gnderildim* buyurmutur.

...Dnyann yans erkek
itima zaruretler
iin iyi veya
ise

yans da kadndr. Fakat

evinden

iktisad ve
cemiyetler

artk

kadn

karmtr. Bunun

kt olmuj olmas, mev^umu^un

dnda, apayn
ij

bir

mes'eledir, istesek de istemesek de bugn

kadn

hayatnn

iinde

bulunmakta hemen her meslekte erkekle yan yana almaktadr.

ne

Ama
trih

ya^k ki
ve

evi ile ii

arasnda hayatn taksim eden bu

vermi, mill ve

kadn

faslet

ahlkndan ok fire

manev deerlerinden pek

ok kayplara

uramtr.

Zira manev bnyesi salama alnmadan

mill ve din bir terbiyeye tab tutulmadan

aile

sokaa

salverilmi bylece de

messesi temelinden

sarslmtr.
onun

imdi asl mhim

kaybettii
gtrmektir.

mes'ele,

ban

rtmeye

^prlamak

deil

trih, mill ve

din deerlerini geri alacak bir vasatn stne

...Eski

demek

kadn belki okuyup ya^pta bilmezdi. Buna ramen ona cahil mmkn deildir. Zira asrlan n gerisinden devrald ijh
onu,

kltr,

her

eyden

evvel,

vazife

ve

mes'uliyet

unyla

38

Smiha A>-verdi e SIRRA

YOLCULUK

silhlandrm bulunuyordu.

Onun

iin

de

kurduu
idi

aile,

cemiyet

^ncirinin en salam halkasn tekil ettiinden srasna gre sabrl,

metin,
ciddi,

efkatli ve geleneklerine
dili

sdk

Kendinde olan bu
ile,

harikulade hasletleri de gerek

gerek

yaay

hen^^ ocuklar

emeklemekte iken, onlara intikl

ettirirdi,

bylece de
hariten

kk yata
arpan

alanmak
mikroplara

suretiyle

salama alnan
muafiyet

ocuk,

btn

kar

ka(anm

olarak

manev bnyesinin

selmetini korurdu.

bugnn diplomal kadnlarnn pek ou asrlarn arkasndan gelen

mill
ve

trih

kymetlere

dudak

bktkleri,

re

karp

hayatlarndan

tardettikleri iin,

^samanlarn kumar
^evklerle

gibi, sefahat gibi

dardan

gelen

^ararl

ve

tehlikeli

doldum/ay medenlik

almeti sayyorlar.

halde

etle

trnak

misli,

birbirinden

aynlmayan iman
vakfesi,

ve

vatan

akna

sahip her

vatandan bugn

en

mukaddes

taassuba
iffet

demir atp kalmak deil,

llerinin

Mslman Trk kadnna,

meguliyetlerine

edep ve

uuru

iinde

sahip

olacak

istikameti

gstermektir.

Zamann

ak
ile

durdurulamadna

gre,

kadn

edep ve

iffete

aykn

dmeden gnn icaplarna ayak uydurmaya sevketmek lt^mdr.

...Yam 20
dnnceye

25 arasnda

idi.

Bir

i iin Eminn'ne gitmitim. Eve

geebileceini

kadar ikindi namat^nn

dnerek

Yeni

Cami'ye girdim ve kadnlar maksuresinde namaza durdum.

A^ sonra
ses

arkamda

bir ses

peydh

oldu.

nce anlamadm. Fakat

veya

srarla

konumakta devam
birinin

edince,

me^n, kayyum

imam

efendilerden

hana hitabetmekte bulunduunu fark

. .

ettim;

hanm hanm

ut^un

boylu

hanm.

bira^

saa

dn.

Tam

kbleye

durmamsn,

diyordu.

A.ma maksurede
tevecchm

birka

hanm

daha vard. Herkes gibi benim de

kbleye

ayn

istikamete idi

Adamcazn

kar olmadm

kanaatine neden

varm

olduunu

ne o !(aman anlayabildim ne de hl

anlam

bulunuyorum.

39

'

Cemlnur Sargut

Fakat asl
vechullah*
ijin o ince

mesele hu deil Bir kere

yetini

'feeynem tvell fesemme

hu ^avalh

hi

duymamj
hir

idi?

Haydi

diyelim ki

tarafna

akl

erdiremiyordu.

Fakat

hir din

adam namaza

olan hir

kadna haklmayacan,
ihtar edilemeyeceini de

hatalnn hatsnn halkalarnn

yannda

mi

hilmiyordu?

Bilmiyordu. Zira ona dinin yaln^ ekilden ihret

olduu retilmii.
ve

Si^ artk hu anlayijtaki din adamlarnn

tefsir,

hkm

fetvalarn

da ona gre kyas

edin.

^KfZ olum, hakkmda

anlyorum fakat heni

dedikodu edilmekte olduuna ^^ldn^

rencide etmeyen

hu

eit

isnadlar si^ de

krmasn.

Zira una inanyorum ki insanlar ne methedilmekle olduklarndan

fa'i^la

hir deere sahip olup hyrler,

ne de

^mmedilmekle Cenahklrler.
ve

Hakkn
bir

ihsan etmi

hulunduu deeri kayhedip

edenler,

Bu

eit

amiyane mev:(ulara itihar

Allah 'a, kullara

kendilerineyarar

i grmeyi baaramadklar
ve yave

lde dedikodudan iharet olan

ve elencelerini

hu trl
devirde

yavan

mev^u'lar

^vk

tekil

eder.

Her

eksik olmayan hyle

ileri

seviyesi':^^

mnakaalar maalesef gnm^^de ok

ehlinin

gitmi

hulunan

taassuh

gda

ve

nafakasn

tekil

eylemektedir.

Bilvesile

selm ve hayr temenni ederim.

nsan ve eyta/fda geen, "ne tuhaf, bu gkkubbenin altnda

herkes bir eyler duyup bir eyler sylyor; fakat her

duyu, her

syleyi ve her gr, nihayet, mukabil

olduu eyay

aksettiren bir

ayna

paracna
ve

benziyor. Fakat nerede o kmil ve

ki, iine

duyu
ayna

duyuru

btn cihann aksettii

ne
anhyorsunuz,

mkemmel muazzam bir

Smiha

olsun..."

ifdesinden

burada

Ayverdi'nin m ettii gerek nedir?

Burada

Smiha

Ayverdi

dnyada
ADah'a

beer
ait

ve

insan

farkn
onu

anlatmaktadr. Gerek insan dediimiz mrid-i kmil btnden

paraya gittii iin
^^
s.

kiideki

tecelliyi

grr ve

smet

Binark, Smiha Ayverdi'nin Mektuptan,

Kubbealt Neriya, stanbul 2002,

224-229

140

Smha

A^^etdi e

SIRRA

YOLCULUK

Daha dorusu gerek insan yani karsndaki insann kendine bakan \TJZnn hill veya btn oluundan deil Allah'a bakan \aiznn tam oluundan etkilenir ve ona gre insan
merepleriyle deerlendirmez.

mrid-i kmil Msr Niyazi'nin deyimiyle

deerlendirir.
ierisine

Halbuki bizler mereplerimizle nefsimizin kabplar

takbp

kalm

bedenimizin

ve

cz'

aklmzn

esiri

olduumuzdan kll grmekten ok uzaz. Burada kmil insann a}'na oluu ve aynadaki hali de anlatlr. Eer aynada karsndakini
gsterme
kabiliyeti yoksa, yani

srr yoksa orada

bir

ey grmek
ki,

mmkn

olmaz.

te

bu sr

yani berzah kmil insandr

halk

Hakk', Hak halk, bu berzah denen kmil insan vastasyla seyreder.

nsan

ve

eytan 'd

beni en ok etkileyen
ilikisidir.

romamn kahramannn
rsv klar, ak

kyl Osman'la olan

Osman'n
olduu
ise,

ak yaayyla kendi ak
ztlk
var.

yaay
driir

arasnda Yunus Emre'nin "Afk drr insan

gibi

insan eyd klar" beyitinde

Kendisi bir

maddi

kadnn

esiri

olmu. Osman

Allah' iin en sevdiinden

nefsin esir

vazgeebilecek kadar Allah'na

esaretten

k. Roman

olmas ve
ise

kurtuluunu da anlatyor.

Romamn kahramam
kurtulabiliyor.

k
akla

olduu kadn ldnde ondan

rez

Kendi

bana

beceremiyor, o heykeli dikilecek olan nl bir

adamn

sfli bir

oluunu

anlatyor.

insan ve eytan, Smiha A}a^erdi'nin bence en vurucu kitabdr.

nk Smiha
bilenler

anneyi tamyanlar

O'nun ne derece
ve gzel

edepli

olduunu,
ettiini

ne derece gzel insan

anlattn

inam tems

zorlanabilirler

O'nun byle bir ahlksz nasl tamdn idrakte ama Smiha Ayverdi btnden bakan ve btnden
kiinin sadece bir merebini grmeyip herkesin her
bilen bir sultan

bakt

iin

merebini tanyan ve
realist bir

ekilde anlatm.

olduu iin ahlksz adam Ahlkszbn da ne kadar izafi olduunu

ve kiinin deerlendirmesine gre idrak edildiini bize hissettirmi

ok b)aik

bir sultandr.

Smiha Ayverdi'nin

zellikle

siyasal-toplumsal sorunlara ilikin

yazlan ve konumalarnda
nasl yorumlamak gerekir?

'celalli' bir dil

ve anlatm vardr.

Bunu

141

"

Cemlnur Sargut

Hz. Ken'an Rif "Cellim cemlime giden nurdur" diyor. de Allah'n cemline giden
bir nurdu. Cellsiz
celli
dil

Onun

celli

ceml olmayaca
kullanrlar ve

iin

Smiha anne tabularn yklmasnda

ceml olutururlar.

oradan
dil

yzden bu

ok

doru

bir

diye

dnyorum
Hz. Ali
"cem'

ben.

tefrik etmeyen

makamna kadar fark grmek hatadr. Ama cem'den sonra ^ndktr" buyuruyor. Smiha anne ite bu makamn
Nefsi iin deil

temsilcisidir.

umumun
dil

menfaati iin tefrik etmeyi

semi olduundan kulland

nsan ve eytan
meselesine de
eseri,

Hak

dilidir.

bizim irfan tarihimizin son derece ilgin bir

kap

aralat, denilebilir

mi? Bat dnce geleneinde

eytan,

varln

negatif kutbu olarak ele

atfedilir.

alnr ve mdahil, zerk

bir

ontolojik

konum

Oysa, bizim irfan geleneimizde, eytan

sadece bir

*grevli'dir,

mdahil deildir. Bu anlamda, nsan ve

bir

eytan bu dnceye nasl

Aslnda nsan
idrak ediyoruz.
ve

katk

salamtr?

eytan 'da

hibir

gcn kendi elimizde

olmadn

'Triakk kulundan

intikamn jine abdyla alr

etti

Bilmeyen ilm-i lednu onu ahd

sanr.

Her ijin
Sanma ki

hliki

O 'dur abd eliyle imlenir,

lemde bir p deprenir.

O 'nsu^ Babriy,
gibi

***

msralarnda

olduu

eytann
"Ne
var,

elinde

bir

olmadn.
hareket

Peygamberin de

hadis-i erifte

senin elinde dalaletten bir g ne

benim elimde hidayetten bir g

ederimi"

ikimi-:^

de

Allah 'in

isteiyle

dediini gryoruz.
ite muvaffak
emr-i

Romann kahraman

btn mrnce her

edilmi olsa da
beteriyle

yapt
bir

olup insanlar tarafndan takif

anda

ilhiyle

dem'in

yapt
ki

hatnn bin
yle

gkyznden

yerin dibine iniyor.

Demek

olmas gerekiyor

nk yok olmadan var olunmaz.

vcudu, maddesi ve

te

bu

cell,

adam

cemle

gtrecek yegne lutuftur asbnda. Daha nce halkn

alklad
nefsinin

mns Allah'n

istedii gibi

olmayp

142

Smha

A^^erdi e

SIRRA

YOLCULUK

esiriydi.

'"Ben"

demekten kurtulmas
eytan Allah'n

iin

ve kendisinde bir varlk

olmadn
grr.

idrak iin

izniyle

onu hataya

zorlar,

ite

bu bakmdan eytan

zarurdir ki insan kendi irkinliini onunla

Smiha annem Yolcu Nereye Gidiyorsun adl eserinde eytan yle

tarif eder:

"Af^^im, pek aikr ki ^avall eytan hakkndaki dncen kinle

dolu. Breyi yerin dibine

batrmsn. Her fenalk,

her ktlk onun.

o,

Dnyy
0...

alt st eden

o,

insanlar elen akllan yamaya veren

hep

Msade
yapacam.

edersen

ben de bira^ bu devlet

diyor

dknnn mdfaasn
ki:

Bildiime gre eytan

'Ben kalp akeye

tnehengitn.

Ezelde

ekya

ve

gnahkr takdir olunanlar

yoldan karr;

iyilere ise

yol gsteririm. Kestiim,

ya

dallar

deil, kuru budaklardr. Ben bz hayvann nne et, bazsnn nne ot koyarm. T ki hangi cinsten olduu meydana ksn... Eer kemie giderse, bilirim ki, kpek tabiatldr. Ota giderse bilirim ki h huyludur. Ben aslnda ot yiyeni et yiyici edemem. Ben Huda deilim. Ben, rhn zevkle gdalanmakta olan insann nnden bu gday ekip

nefsini bir lokma srsem de,

yaradlnda buna
aldatmak

meyil yoksa
ve

onu zorla yediremem; elimde, karmaktan bir ey yoktur.

yoldan

Belki ben, iyiye de ktye de aynaym.

Eer

bir zenci,

yznn siyahndan gama dp aynay krsa bu krlan ayna ona der ki: Gnh bende mi? Sen bu suu, benim yzm cilalayan ve pastan syrana sor. Ben ancak gzeli gzel, irkini irkin gstermek yolunda gammazm. Hepsi o kadar. Geri bu dny satrancnda yzbinlerce insan yere
sermiimdir; fakat onlar suu bende deil, kendilerinde

43

Cemlnur Sargut

arasnlar.

Ben ahidim. ahide doru sznden dolay zindan

ve hapis olur mu?'"

"Batmayan Gn" neyi/kimi, hangi hakikati anlatma derdindedir?

Batmayan Gn, nce Ken'an
mridiyle
ilikisini
Rif'yi anlatr.
i

Smiha Ayverdi'nin

ve tasavvufun

yzn ortaya koyar. Bence

Smiha Ayverdi'nin en byk

ok nemli
bir

eseridir.

Ashnda Batmayan Gnde

iki

nokta

var.

Ayn mny tayan Ayn mn

yaayann

sultandan rfan
ki

Paa'yla Kerim beyden bahsediyor. Buradan anlyoruz

kmiller arasnda fark yokmr.

mrid-i

farkl ifdelerle ve farkl

kierle anlatlabilir. Yalnz sen

diyor.

bul ki rnek alabesin,

Batmayan Gn, kmil insann hakikaten batmayan

ve Peygamberin
hibir

bir

gn olduunu

zaman da lmeyeceini

mnsn dima gne gibi aydnlatarak gsterdiini anlatr. Hanc adl eserinde bu mny

yle

ifde etmitir:

Seni l sananlar

var.

l m? Tvbeler tvbesi.
Dirilerden hi kimse, u

kadna

s^geiremedi ama, o dik

kafal inad, bir tek

ibaretinle el pene emrindedir, ey

toprak

altndayatan,

ey ebed

hay

'^^

olan...

"stanbul Geceleri"nde Smiha Ayverdi, modernleme srecimizin

hangi

boyutlarn
iin

dile

getirir?

Bu

eserdeki

Beyolu-Beyazt
gerekir?

kartl
Beyolu
deen,

ve zellikle

nar imgesi

evresinde neler dile gelir?

yapt
karsnda

nitelemeyi

nasl
iin

okumak
yle
bir

"stanbul'un

dvan

durduu

gz atmaya
olup eski

fakat efendisinin

maln ala ala ift ubuk sahibi

Smiha Ayverdi, Yolcu Nereye

153-154.

Gidiyorsun, stanbul:

Kubbealt Neriyat,
24.

997,

s.

Smiha Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriyat, 1988,

s.

144

"

Smiha Aj'verdi e SIRRA

YOLCULUK

kapsna ihanet eden zorba bir uak, yanama gibi kurnaz Beyolu..."
nar
imgesi
ile

nankr

bir khya,

akgz

bir

Beyazt' Smiha Ayverdi yle

iinde

anlatr:

'\Jsls-:(lk

uslden,

te^tlardan

yaplm

henklerden

durmadan rnek

Beya^ftn nan da hu kaideye ^hne Aa, kulana fsldanm i^in usl iinde bymj, bymj, ok ksa kaln dal ile ok uf^amij dal, bir tekine
veren dnyada,
bir misl olsa gerektir.

dudak bken
olmakta

bir muhalefet

ve
de,

istihza

edas

ile

usulden

aynlm
bnyenin

karlkl

inat etseler

bu

atma

ve ^ddiyet, o

umm tenasbne gre bir henge vesile olmutur, binlerce u(un gn grm ihtiyar nan,
henks!(liinden

bylece de Beya;^t'n
ve

ksa

dalnn

asrlardan

domu ahengi ile itaatli ve sdk beri va^e ald noktada bekleyip durur.
^t

bir nbeti gibi

...Fakat ihtiyar nar, insanolunu

istikametlere ekip srkleyen

endie

ve fkirlerimi^de

dolamann faydasi!(ln renmi

ki o endie

olacak

kadar

tecrbe sahibidir. Bilir

'^^

ve fikirler renilse de tasarruf

edilme^ deitirilme:^

Beyolu

iin

de

u nitelemeyi kullanr:
evler misill,

'%aak elence lemleri kurulan gi^i

kelb itihlann

harman olduu mpte^l, ykm, ikiyt^l Beyolu.

Ve yle devam

eder:

'Beyolu nun
eskiden de

krk

sene evvelki hlini yat^maya ne diye

^nmeli^ O,

bi^m

deildi;

imdi

de

yle.

O, eskiden de
yle.

havasn alp

suyunu itii bu topra kmserdi; imdi de

detleri,

O, eskiden de
ile

^vkleri, grleri, grnleri, hlsa bir sra hayat icaplar de

yle.

bi^e

ben^me^i; imdi

O, kapitlasyonlarna, bankerlerine,
barlarna, meyhanelerine,

masonlarna,

levantenlerine, eitli dillerine,

ile

umumhanelerine, bir kelime

gap

taklitiliineyaslanarak istanbul'a
yle...

dudak bkerek

tepeden bakyordu;

imdi de

66

Smiha A\^erdi, sfanbu/ Gece/eri,sta.nhuh Kubbeal Neriyat, 1977,

s.

36-37.

145

Cemlnur Sargut

...Beyolu

^hniyeti,

yersi-:^

jurtsui

istanbullunun
istifde

=^afindan,
etmesini her

la^knbndan,

tereddt ve

iman gevrekliinden

flaman bildi Onu,

a^na

djmj
idi;

bir av gibi ne ldrd, ne ondurdu.

Belki ldrmek asl gayesi

amma fail

olarak grnmek,

cibilli

kurnazlnn kn
!(lim bilme^ de

idi?

Ylem yava yava kan emmekteki ^evki

kim

bilirdi?

Bunu

o bildi; fakat

Beyolu

tokmann

altnda un-ufak olmu istanbullunun ruhu

...Ne kltr, ne sanat, ne hneri, ne

bilmedi.

t^evki,

ne ananesi, ne de

iman

kalmt. Bu

ruh kntsnn ortasnda,

dt adan nasl cann

kurtarabilirdi? ipe kendi kendinden bu derece

u^a kat srada,

etti.

bir

medeniyet kblesi olarak Beyolu havasna tevecch

klelerine

En baya
olmak
iin

kadar ona benzemek, ona yaranmak, onunla

ift

elinden geleniyapt.

...Hsl,

elenmemi, tartlmam, murakabe

ate,

ve

tefti

edilmemi bir

yabanc cereyannn sat

bir

kol

kol, sel sel her kleye bir

kvlcm,

kundak

soktu.
silip

Ne

bulduysa, neye dediyse, neyi g^ne kestirdiyse

yakt, ykt,
rperterek

sprd.

Bir ^manlar Ftih'in

kudret

gemileri,

srtn

geen

Beyolu,
tenef^^l

^aman lanmizada yabanclnn

sard

^ararlanm nlemeye
bir

etmediimi^ bu semt, ocakta unutulmu

ve

kvlam gibi, gn

olup bacay da saaklan da

akbet

bir

cehennem olarak karjimi(c

kt

ise,

kabahati

atehte deil,

onu ihmal

edende aramak, insafn icaplanndan

saylma^

m?

Zaten insanolu,
yaparken,
dij

musibet

ve

felketlerinin

mes'uliyeti

muhasebesini

grnmlerin ve hdiselerin, kendi istidat ve

fiillerini sretlepiren

bir

ayna olduunu kabul

ileri

edebilse,

muhakeme

ve tedbirde isabeti ne

kadar

gtrm

'^^

olur...

istanbul'un
semtleri ise

baz semtleri manev gzellikleriyle insan sararken baz Bat'nn aaal heybetinin ne derece geici olduunu
insann ruhuna
tesir

gsterircesine

etmekten uzaktr.
sabit

te bu

semtler

her devrin ahlk

anlayna kucak
halleriyle

at iin

kadem olmayan ve

durmadan deien
dikenden
r olabilir

insan hrpalarlar. Glistan stanbul

mi?
123-

Smiha Ayverdi, sttnbl Geceleri, stanbul: Kubbealt Neriyat, 1977,

128.

s.

146

"

Smiha Aj-verdi

ile

SIRRA

YOLCULUK

"U^un bir
gizlilik

arkadaln

sona emmi, grnte

son

ha^n

ise de,

libs giymek

demek,

bulmak demek

deildir,

bahusus, rahmetli, temi^ ve drst insand. njaallah

l,

makam

dura

nur

olur.

Si^ gelince, yaln^

iin,

kalm saylma^n^
deilse, ipe
da,

Zira Allah'la olanlar

yoktur.

yalnzlk

ve kimsesi^lik diye bir/ej

Dnya halk
yalm:^^

bi':^mle olmu,

Allah bitimle

o t<^aman

demektir.

Amma
olursa o

Allah bi^mle olur

dnya halk

bi^den

u^ak

^aman cihan bi-:^m ve

bi-T^mle demektir.

Smiha A)^erdi, Azize Anne'ye Mektuplar

147

Cemlnur Sargut

ok Kullandmz Ak Kelimesini Hi

Tanmadmz Yusufcuk'tan reniyoruz...

zellikle

Yusufuk gibi lmsz eserlerinde, Smiha Ayverdi,

irfn

bizim yzlerce yllk

iinden

geleneimizin sembolleri ve imgeleri

konumakta, bu sembolizmi modem zamanlarda yeniden retmekte ve modern insanlann alglarna seslenir biimde
kurgulamaktadr.

Bu balamda
neleri,

neler

sylersiniz?

Yusufukta.

Smiha Ayverdi,

nasd anlatyor, biz okurlarda neler yapyor

bu anlatlar?

Hakbsnz

efendim. Mesel;
iin

Karpna dua etmek

griince

oturup ellerimi atm.

Ne

garip ki, jf^n

gibi,

btn isteklerim,

sam vurmuj

bir

aacn yapraklan

kavrulup dkld.

bilmem

niin evvelden

bu mukadder

neticeyi

bana haber vermedin?

e

'Ben du mahalli deil,

ak ocaym!' dem din f^

Derken ibdetin aka yolculuk olduunu retiyor.

Kk

k^

Mektebe

baladn

gn hocan

ilk

sana

harfleri

retmijti. yiq^ sonra

bu rendiin

harfleri birbirine

atma temrinleri
ibare

yaptn

ve bylece kelimeler

meydana kt. Sonra bunlar sraladn

oldu. Bylece de

okumay

sktn.

Artk

bydn;

mektep
ilk

bitti.
i,

imdi

yeni

bir

dershaneden

ieri

giriyorsun.

Ben de sana

bu kitaps^ kalemsi^ kapanlan ilmin

baj harflerini reteyim: Glmseme ve utanma.

pe yavrum,
kelime,

bunlar ak kitabnn ilk

ibare,

harfleridir.

Amma

harflerin

kelimelerin

ibarelerin

sahfeler

olmas

iin,

daha

biroklarn bilmen

gerektir.

Sana burada onlan

teker teker

retmee

kalkarsam dva u^un der. Yalm^^

^rap

denen bir harf vardr ki

Smiha Ayverdi, Yusufuk, stanbul: Kubbeal Neriy, 2007,

s.

63.

148

Smiha A^-verdi e SIRRA

YOLCULUK

bunu hepsinden

evvel

renmeye ahf, ^ra onu

ihtiva etmeden

mn

ka^anmt^

hibir kelime, hibir cmle yoktur.

Eer

^trabajer vermemi

bir ibareye rastlarsan,

korkma: 'Bunun

ak kitabnda yeri yok' diye haykr^^

Bu hikyede ise ilenin insan Allah'a ulatran en tesirli kuvvet olduunu anlatrken, tasavvufun bel ve sknt annda gnlde huzur duymaktr tarifini yaanr hale geirirken glmseme ve utanmann insan olmadaki roln gstererek insann muamelesinin dima Allah'la olduunu bize hatrlatyor.
Ksaca Yusufuk, onun inanlmaz
sembollerle

ak

ve tasavvufu

yaanr

hale geirdii bir

der.

byk aheserdir.

Annem

Yusufuk

iin

ceml cennetidir

Dnyada ceml
Smiha

cennetini bulduranlara krler olsun.

Ayverdi'nin,
zira

"Onu
iin

btn

tecesssme

gremiyorum;
kendisidir"

insan

grlmesi

en

ramen mkl olan,

sznden ne anlyorsunuz?

Sizin,

"Ey nsan"

mz

balamnda bunu

nasl deerlendirmek gerekir?

Gerekten insamn kendi kendini grmesi

mmkn
lzm

deil.
ki

Ancak

karmza
grebilelim.

bir

'TAat^et-i

nsan"
ilk

kmas

kendimizi

Yusufuksun

hikyesinde insan kendi hikyesini

okur. Kendini hi bilemediini en zor zlmesi gerekenin kendi

olduunu

fakat kendi

hakknda ok yorum
zerine

yaptm

nk insann
yani "Ey

en ok bilemedii

ey

konutuunu
Hakiki

grr. Sonra ancak bir

retmen vastasyla
insan" hakiki
hakkat-i

kendini kefeder. Burada

demektir.
insan

retmen

insan

mrid-i kmildir,

Muhammediye'yi tayan
mansyla,
kendi

kiidir.

bakmdan 'Yasn"

hitab kendi nefsn arzu ve isteklerinin zerine

mridinin
hitaptr.

hakikatiyle,

km ve oradan Mirac'a km kiiye

Bu

seviyedeki insan daha

kendi

hakikatini

bu seviyeye gelmemi insana gstererek faydal olur. Onunla birlikte onun

69

Smiha Ayverdi, Yusufuk, stanbul: Kubbeal Neriyu, 2007,

s.

3L
149

Cemlnur Sargut

kitabn okur. Bylece ona onu

aynasnda ona
renciler
ilk

anlatr.

irkinliklerini gsterir.

Daha dorusu kendi manev Byle bir mride intisab eden

" derler.

s2 olarak;
irkin

''Ben si^e

gelmeden nce ne k-adar gii^l bir

insandm imdi ok

olduumu gryorum,

Halbuki insanlar
irkinlikleri

o gne kadar hi farknda olmadklar yanlbklar ve

hocalarnn aynasnda

seyrederler.

Bu bakmdan insann

kendini

okumas

iin

mutlaka byle bir aynaya ihtiyac vardr.

Mesihpaa tmatn neyi simgeler? Bu roman bize temel olarak neyi anlatr? Romanda geen, "Dn ki Garp beikte iken, arkn sesini dinleye dinleye byd. Eer o mehur Hah seferleri
yaplmasayd,
emekleyen
bir

Garp

belki

bugn

de

arkn

eteini

tutmu,
ki

ocuk olmaktan kurtulamazd.

Demek

arkn

gerileyii sebeplerini
siys ve iktisad

zmre ve
ile

ahs

menfaatlerinin ihtiraslar gibi

bask
gfl

sosyolojik sebeplerde, bilhassa menfaatle

gzleri

dnm aramahdr. Eer

ktlelerin

iine elveriU gelen taassupta

ii daha derin bir

bir

Mslman tekml etmi

de dininiz
kurur,
dinsizliktir.

Yahudi ve

bakla mtla edecek olursak tekml etmi bir

unutma
ki,

Hristiyandr. nsanlar dinsiz tatmin olamayacaklarna gre, sizin

Amma unu
bu

dinsiz cemiyetler
ile

yavanlar ve septik temayllerin bountusu

eletiriyi

iten ie bir

azap, bir huzursuzluk hisseder"

nasl okumak gerekir?

Roman, temel
erdirici

olarak Tanzimat sonrasnda bir

ksm

genlerimizi
ile

etkisine alan mater\^alist-pozitivist

dncenin yansmalar

akn

ve oldurucu roln anlatr.

Prof.

Dr.

Mehmet

Demirci,

Smiha Ayverdi'nin bu konudaki

grlerini yle ifde etmektedir:

"Tan-:^mat
ve

slhat

hareketleri

hakkndaki
eserinde

grmlerini

Trk

Trihinde

Osmanl Asrlar
556)

adl

"Uurumun kenarna
A^yverdi, yenilenmenin,

gelmi
(TTOA,

bir devlet iin byle bir

s.

hamleye ihtiya aktr."

diyerek ifde eden

Smiha

deinmenin dolaysyla Tan^mt'n lzumuna inanmaktadr. A.ma

onun hu konuda ok cidd

prensiplerle
ilgilidir.

hassasiyetleri vardr.

Onun

tira^an temel

O, yaplacak

d^enlemeler

srasnda,

Trk

50

Smiha Aj^erdi Ue SIRRA

YOLCULUK

milletinin

tarihi

ve

kltrel

kimliinin,

u-:^n

asrlarda

olumu
kardr.

gerekten gf^el olan mill-mnev deerlerinin ihml edilmesine

Yenilenme artt, ama arkl hviyetinden synlarali yapmaya

kalkmalc yanlt, *
gerekti:
der.
\ ^e

ilve eder.

'Geriliin

doru

tesbiti

Devleti kuruluuna sdk kalarak slah etmek dinsizliin ortasndaki hakk lazmd. Softalkla Mslmanlk ruhunu diriltmek icap ederdi. Tehisi doru koymak lzmd; ona gre kmzn sebebi man ruhunun zayamasdr. Ykseli hamlemiz de bu kayb geri

almak
Smiha

ve

keye iade etmek eklinde olmahyd. '"

her

A}^erdi

zamanki
softalkla

gibi

gnlerden
sylemitir.

grm Roman

ve

bugnn problemlerini o dinsizliin bizi mahvedeceini

hakiki

mslman

olamadmz
gibi din

iin sahte inci

alp hakikisine sahip olamayan kiiler

taassubun

taassubun ya da ilm

esiri olduumuzun zerinde durur. Yazarn tevhid ehli oluunun en gzel delili mslmanlkla kemle ulaan dinler ssilesini anlatdr. Bunu "Mslman tekml etmi Yahudi ve Hristiyandr" demekle aklamtr. Kiinin kendinden nceki dinleri

kabul

etmemesi niversiteden nce

lise

ve

orta

okulu

kabul

etmemek gibidir. Yahudilik ilme'l-yakn, Hristiyanlk ayne'l-yakn ise Mslman olmak btn bunlar ap Hakke'l-yakn mertebesinden
halka hizmet demektir.
bir dindir

nsanlarn

dinsizim, yani ateistim demesi de

bir yoldur.

nk din inantr yani tek olana giden

Bu

yollarn hepsi de bir vesiledir. Ateizm de burada bir vesiledir.

nk Mevln'ya gre ateizm Allah'n varln ispat eden en gl zddyla aikr olur. nsanlarn nce Allah hakknda fikir yrtp sonra onun olmadn dnmeleri
delillerden biridir. Zira bir teori
bile

Allah'n

varb

iin kesin delildir.

Smiha anne taassuba

kar

kmr.

nk taassup Hz. Cl'nin dedii gibi cehennemin en son duradr. Yani insan hangi kuraln iine gmlmse o, insanda cehennem yaratr. Bu bak asndan mutasa\^flar eriat ok farkl
bir

anlamda yorumlarlar. eriat kurallarn

de

iine

skm

kaideler

de

akn

mnsnda

ilerlemek iin yol gsterici kaideler olarak

Mehmet
A\'\'erdj

Demirci, "Kubbeal Akademi Mecmuas: Mesihpa^a Htra Says, Nisan 2005, Say 2, s. 35.

mami\ Smiha

151

Cemlnur Sargut

anlatrlar.

Dola3nsyla

insann

tasavvuf

inanc

olmadan

dinin

mnsn

idrak etmesi ok zordur.

bir mes'elede,

Smiha Ayverdi*nin, "haksz olduun

kendini

hakl olduuna
ahlk
ilkeye

inandrmaya

ahma."

sz

hangi

dayanmaktadr?

nce hak, hakikat demektir. Hakikat de, bir eyi yerli yerine koymak demektir. Yerli yerine koyamadmz bir meselede srf "ben" dediimiz iin hakl olduumuzu iddia edersek yanlrz. Zira bu durumda kendi nefsimize varbk vererek yok
gzel bir soru bu.

ok

olmaya

mahkm

bir

eyi ebedi varlk

gibi

gsterme

hakszln
Bu
nedenle

yapyoruz. Ayrca Allah herkesin fikrinden

de Smiha anne, karndakinin
fikirlerine

tecell eder.

hrmet

et

ve herkesten bir

ey renmeye

ab,

ilkesi

zerinde

durmumr. Ama bunun

derininde tasavvuf! bir

mn yatar. "Ben si^in Bubbini-:^ deil miyim?" sorusunun cevab yatar. nk Allah her hadisede bize retmenlik
her

yapacan karmzda
tecellisi

konuamn
iin

her hitab edenin Allah'n bir

olduunu

bize ezel leminde

hatrlatmtr ama
iyi bilirim,

biz

bu

lemde unutmuuz.
Allah'n Rabb

Onun

ben bakasndan

demek

tecellsini

reddetmektir.

"Ara! diyorum; fakat sen bu szleri anlayc msn, yoksa okuyucu musun? Bahara mensup olan yamurun fil ve eseri, taze ve ya olan aacadr; kuruyup odun haline gelmi olana deil. Ne vakit ki
bir

insann

szleri

de birok kimselerin vcutlar

istifde

aac

zre esse,

onu anlayacak ve
olanlardr."

edecekler de,

ya aa

mesabesinde

"Batmayan Gn"n ruhunu zetleyen bu

aa'la,

ifdelerdeki 'taze ve

ya

'odun'dan

neyi

anlamamz

gerekiyor?

Bu

irfn

szln /dilin iinden bakarak nasl

Taze ve
ve

yorumlayabiliriz?

ya aa, kke merbut aatr. Yni, mridine balanm kknden beslenen, yararlanan aatr. Burada bir hikye
bir

anlatmak istiyorum. Ken'an Rif hazretlerinin kapsna gelen

rencisi vesveselerinden dolay utanarak

kap

tokman

vurmaya

edep etmi. Kendileri yoldan geliyorlarm, kap nnde duran

152

Smiha

A>-\^erdi

SIRRA

YOLCULUK

rencisinin tereddtn grnce glmler ve demiler

yavrum, hu

ki;

'^ak

kap tokma pasl ama buraya bal. Onun iin vurunca ses getiriyor ama altn olsa ve bal olmasa kapy atrama-:^ " Ite taze ve ya aa kk vastas ile her an mey\^e vermeye hazrdr. Ayn zamanda talebe olmay ifade eder. Odun ise artk kkle ilgisini kesmitir. Bu yzden de faydal olmasnn tek yolu yanmaktr.

"Batmayan Gn"deki rfan

yetkinlik dzeylerini ve

Paa

ve Kerim Bey hangi manev

aamalar sembolize
Kerim
Bey

etmektedir?
ise

rfan
hlini

Paa

kitaptr,

Kur'n'dr.

canl

haliyle

Peygamber'in mnsdr. Aliye, rfan Bey'de

okuduu

bilgilerin

canl

Kerim Bey'de

seyreder.

Smiha A}^erdi, Kur'n ve Peygamberin mns olan bu

sultanda

iki

bulduu

ak yle zetiemitir:
iin

Hakikatinj^n perdeleyen rty kaldrmak, onu grmek

ancak
ve

ancak ak lzmdr.

Eer birliiyaknen grmek

mnnn feleine
kaytlanndan

istersen

ak

ele

getir

ki kendi hakikat

ve

ve birlik gklerine

kasn,

bu

suretle vcut ve

^aman

silkinip kendini

bulasn!^

O,

her

dm

-:(enin,

her

mkl

halledenin,

her

mehul

aydnlatann, vcdun haytn idme eden hava gibi ruhun haytn da

temin edenin ak olduu neticesine varyordu.
(...)

A^k... her bajin nnde eildii kble.

..^^

Eer insan hakikat griic gt(le

da gene kendi olduunu grr.
^^

bakarsa,

arad da kendi, avlad

Smiha A\^erdi, Batmayan Gn, stanbul: Kubbeal Neriyat, 2001, s. 16. Smiha A^'verdi, Batmayan Gn, stanbul: Kubbealt Neriy, 2001, s. 28.
73

Smiha Ayverdi, Batmayan Gn, stanbul: Kubbeal Neriyat, 2001, s. 29.

153

Cemlnur Sargut

Hilkatten maksut insan, insandan maksutta mndr.

Mn da ancak

ruh

tasfiyesiyle

hsl

olabilir ki

bunu

ele getirecek

aktr.
size

Smiha Ayverdi'nin o nemli sorusunu bendeniz

istiyorum
:

sormak

"Geleceini
milletler

kurarken
iin,

gemiin

malzemesinden

faydalanmayan

dnlemeyeceini,
bir tarih ve

hi deilse,

devam ve beka diye bir ey bundan sonra rensek... Ykl

erefli bir cemiyet

mazi hazinemiz olduu halde neden biz kendimizi

haysiyetli ve

ortaya

karmyor, neden hl
bulamyoruz?"

olarak, yerimizi

Zira biz gemile ilgimizi kestik. Halbuki

gemiten ders almay

becerebilseydik
zebilecektik.

bugn

yaadmz
bizler

problemlerin

birounu

Ayrca
gibi

mirasyedi

deerlerimizden de vazgetik, iimizde

olduumuzdan kendi grdmz kmil insan

sorguladk.

annemiz

babamz
eksik

addettiimizden

Onlarn
lkelerin

eserleriyle dirileceimiz yerde

hayadan

ile ilgili

dedikodular rettik.

Bu

}aizden

kalan

ruhi

gdalarmz

yabanc

felsefecileri

ve dnrlerinde aramaya kalktk.

Aydnlandmz
Halbuki hazine

zannettiimizde mnevver
bizdeydi.

olmadmz
ilgili

farkettik.

Avni

zgrel'in,
:

O'nunla
"Sevenleri

u
ki,

belirlemesini

nasl
bilir.

deerlendirirsiniz

Smiha Ayverdi'yi

zaten

Tanmayanlar
derken

iin

ksaca syleyeyim
ise ve

'ada slm anlay'

kastmz ne

'nasl bir

Mslmark' dediimizde

gnlmzden geen neyse onun temsilcisiydi. Entelektel temele oturmu, zarafet ve sevgiyle sslenmi, Allah sevgisi eksenli bir
inan..."

Aslnda bu

tarif

kmil insan

tarifidir.

Onlar, devrin ilmiyle eriat ve

mny

birletirerek yeni sylemler gedrirler.

demekdr.

a da onlar
jeyler sylemek

demek bu oluturmulardr. Onlar kendi zamanlarnn

"Ne
varsa dne dair dnde

ada

babalardr (ebu-l
bugn yeni

vakt).

kald canca^m,

l^m" <M.y&n Mevln

ve

hocasmn Hz. ems'in

"eer yeni sylem getirmiyorsan

halinle gstermiyorsan yet ve hadisleri

Smiha Aj^erdi, Batmayan Gn, stanbul: Kubbeal Neriyat, 2001,

s.51.

154

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

anlatrken Allah'n dedikodusunu yapyorsun" demesinden etkilenmitir.

Smila anne
basitten

mslmanhn
verirdi.

ial ve

edep olduunu bize retirken

rnekler

Mesela

dolmuta

birisinin

parasn

bozduktan

sonra

va^emi^

herkese

teekkrne kar "Bi^ Mslman deil miy!^ yardm etmek deil mi?" diyerek o kiiye gerek

slm'n hizmet etmek olduunu rettiini hatrlyoruz. Demek ki O'nun entelektellii ilim satmak deildi. O'nun entelektellii
hakikaten
hakikatini
belli

bir

temel

zerine

oturtulmu,

nefsinden

ok

n plna kartan, bu sayede de insanlk lemine faydal huzur ve mutiuluk veren bir entellekteldi. karsndakine olan, Yolu Allah yoluydu. Allah akyla bunu yapard. Gerek entelektel retme derdinde olmadan reten kii demektir. Onun iin Smiha anne anlatrken bakalarnn anlayamayaca szlerle deil
son derece sde ve basitin ierisinde anlatrd.

Trk dnce hayatnn deerli isimlerinden merhum Cemil Meri, "Maaradakiler" adl eserini Smiha Ayverdi'ye gnderirken yle imzalam: "Smiha Ayverdi Hanmefendi'ye, dva bir, cephe ayr; kfre, hamkate, ihanete kh sallarken nm- blendiniz dima bir
vesle-i

tevik oldu. Hrmetlerimle." Bu ifdeler

tefekkr

size

Smiha

Hanm'n

dnyamzdaki
bir

yerine ilikin neler

dndrr?

Gryorsunuz ya
hatrlyorum.

felsefeciye

dahi vesle-i
bir

tevik olmu.
sultandr.

O
iyi

dnrlere edebiyatlara ilham vermi

ok

tarihi Ylmaz ztuna Smiha annemin Trk Asrlar adh eserinden ne kadar etkilendiini Trihinde Osmanl anlatmtr. Dolaysyla Smiha anne her devirde birok kiiye rnek

Mehur

olmu,

birok kiiye de rnek olacaktr.

Ben bir htram anlataym. Bir gn okulumuzun mdr beni yanna ard. Odasnda bir beyefendi vard. Beni ona takdim
ederken,

"Cemalnur

Hanm

Smiha Ayverdi'nin
yoktu.

rencisidir. "

dedi.

Mdrn bunu bildiinden haberim tantrdktan sonra beyefendinin beni

Bizi

birbirimize

hayrete

drmeyen

szleriyle mest oldum; "Bana bir kitaplarm yollamlard. Bir hafta sonra

da kitap hakknda bir sr soru yolladlar " Smiha Ayverdi bilgiyi

veren, bilginin sendeki tefekkrn sorgulayan ve seni o bilgiyle

155

"

Cemlnur Sargut

btnletiren bir sultand.

felsefeciyi etkilemeyi

Grdnz

gibi

brakn o

edebiyaty,

o ilme ok in olmayan insan dahi basit

sorularla ilmin iine ynlendiren, bylece Allah'la irtibatn

bir sultand. Bir sredir ocuklara

salayan

kimyann

iinden hibir hikmet

anlatamadm
kendisini
syledi.

hissettiimden
bir

rahatszdm.

Okulda huzursuzca

dolarken ok sevdiim
bana

arkadam

gelerek Smiha annenin

yolladn

ve

hikyeyi

anlatmasm

istediini

"Beni hayatmda en ok

m^k

retmenim

etkiledi",

demi,

Smiha annem:
"Zira bir gn ona bir hikmetyaptmda tefekkr
etti.

Ben

ise

'birey
bir

deil' dije
gen

cevap verince hayretle g-^erini

ap

senin

kadar kltrl

k^

bu kadar mnsi^ bir kelimeyi kullanaca yerde estaftrullah

deseydi,

'mafiret Allah'tandr, bende ise bir kuvvet yoktur'

ika-:^ edecekti.

demekle etrafn da
bir kelime
ile

Git Cemlnur a
edeple, ba^en

syle,

hikmet ba^en

ba^n

hl ve tavrdaki
irtibat

glery^le aktarlr.

Zira hikmet insann A.llah 'la

kurmasn

salar.

Kenan Rif hazretlerinin, irfan dnyamz iin bir hazine kymetinde olan Sohbetle/ inde Smiha Ayverdi nasl ve hangi

konumda
Ayverdi,

yer ahr? Sohbet, sahih bir iletiim biimi olarak bizim

bir

geleneimizde nasl

ilev grmtr, bu sohbetleri Smiha

Hocasndan kimler yer almtr?

sonra nasl srdrm, bu sohbet halkasnda

Sohbet, mridin Allah' anlatan kelimelerinin ierisine kendisindeki

hakikat-i

Muhammedi'nin

enerjisini katarak,

bakalarmn gnlne

Allah

akm
etmi,

naketmesidir. Smiha Ayverdi, vahyi hisseden, vahyi

idrak eden bir vahiy kdbi grevi

grmtr. Sylendii an anlam,

idrak

yazm

ve mridinin ney gibi vcudundan akan

kitaplatrm. Bu ekilde de mridi vastasyla kendi aklam. Kendindeki hakikati gstermi bir sultandr. Sohbetler kim okursa onun btn sorularnn cevabdr ama Sohbetler ok enteresan bir kitaptr. Onu ilk okuduumuzda her eyi anladmz zannederiz. Ama her okuduumuzda ayn bir mn
szlerini

bakn

ifde eder. Sanki

Ken'an

Rif hazrederinin

kendinden nceki btn

mutasavvflarn

bn-i

Arabi'nin,

Hz.

Mevln'nn,

Cil'nin,

156

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Ahmede'r-Rif'nin,
bilgilerini

Abdlkdir

Geyln

hazretlerinin

btn

hazmedip onlar gnn

lisannda anlatmasdr. Sohbetler

her okuyuta
getiren

Allah'n her an yeni bir anla

hi bilmiyorum dedirten

diriliini idrak gibi

bunu

nk yeni

bir

bak

Kur'an'n

yorumu gibidir. Dolaysyla Sohbetler, Ken'an Rif'dir. Onun da en b}ik ahidi Smiha Ayverdi'dir. ahitten hakikatini anlatdr.
Halka yaplan sohbetler

Smiha annenin isteiyle Mekre Sargut tarafndan devam ettirilmitir. Sohbet halkasnn en tesirli dier iki ismi lhan Ayverdi ve Trkn Erkmen'dir. lhan abla bu halkann denge unsuru iken Trkn abla ise Ken'an Rif
ise,

hazrederinin,

"yknden Tebreke Sresi okunan kifi" olarak tasvir

ettii sevgilidir. Sohbet

halkasmn

b\ikleri,

talep

eden herkese

daarcklarndan

datmlar ve

susuz gnlleri doyurmulardr.

konuklar,

"Handr bu gnlm, ya
konuklar,

misafirhane... Derd

derman

hayl konuklar,

melal konuklar;

mmkn

konuklar,

ordan. muhal konuklar. Hele hasret, hi Handr bu gnm ykk dkk... Fakir konuklar, zengin konuklar, ordan,

kmaz

kmaz

lim konuklar, chil konuklar; gelen konuklar, geen konuklar. Hele bir hanc vardr hi kmaz ordan, kmaz ordan..." Burada
'han' nedir,

hanc

kimdir, konuklar kimlerdir?

Han, bizim glmzdr. Hanc, mrittir. Konuklar da o gnle giren ve kan putlardr. Buradaki fakirden kast sadece madd fakir
deildir.

Mnevi
anneyi

fakir

konuklar

da

urar

hana.

Zengin

konuklardan kast sadece madd

zengin deildir. Evliya da gelir

Smiha

dinler.

Kendi

bak

asndan

chil

konuklar,

Allah'tan chil olanlardr, lim konuklar ise "ilm-i ledn" bilenlerdir.

Dert konuklar, dert yaratan

insanlar,

derman

olanlar, sevdiklerimiz

hayl olduklar iin sevdiimizi zannettiklerimiz,

mmkn
sonradan

konuklar

analarmz,

babalarmz,

muhal

konuklar

grp

tamtmz,
Allah

sonradan ana baba yerine ykselttiimiz

gelir geer.

kiilerdir.

Ama

bunlarn hepsi zamanla

tecellisi

nsamn

mridi, mridindeki
bakdir.

ve hakkat-i

Muhammediye orada

Bu

iiri ilk

okuduum

zaman, herkesin yapaca

geti, diye

gibi,

acaba hangi
kadar ok

konuklar benden geldi

kendimi

dndm. Ne

157

Cemlnur Sargut

konuun gelmi gemi olduunu fark ettim. Ve bu konuklann bazlarn bir devir merkeze sokmaya altm bazlarnn ise hayal gibi hayatmdan geip gittiini hissettim. Ama hayatmda hep bir
"K" vard. O, hi gitmeyecek. O, Batmayan Gn'an

"Kasyd.

Smiha annem o "K"y grd. Gerekten o "K" insan hayatndan

hi gitmiyor.

Keke

bir harf

kadar basit

olsa...

Beni

"km" yapan

"K"dan bahsediyorum.

58

Smha

A\^^erdi e

SIRRA

YOLCULUK

...

ve

skntm^ muhaja-:^ mill deerlerimi':^ ^an etmemi':(dir.

Bi-:^m btn

etmemi gereken
Bi^ bah
iinde

trih

biilmedi bir

ha^^neye

sahipolduumu-:^

halde

onun

kapal kahp

alktan len milyarderler gibiyi^..

Smiha Ayverdi,
Milli Kltr meseleleri ve

Maarif Dvamz

159

Cemlnur Sargut

eb-i Arus Trenleri, Smiha Annenin

Gayretleriyle

Balamtr...
eb-i Arus
sylenir,

trenlerinin

Smiha

Hanmn

abalaryla
ile

balad

doru mu? O'nun Hz. Mevln

zellikle Mesnev-i

erf ve Dvn- Kebr'le aras nasld?

Fevkalde
idi.

gayrederiyle

Dorudur, eb-i Arus trenleri, Smiha annenin balamr. Bizim Trk Kadnlar Kltr Dernei'nin
ile

Hz. Mevln
olan

bulumas

da dernein kurucusu ve isim annesi

derin sevgi ve

muhterem Smiha Ayverdi'nin Mevln'ya olan

sayesindedir.
ise

hayranl

Bu hayranhn kayna

hocas

20.

asrn byk mutasavvf ve

eitimcisi Ken'an Rifi'dir."

Smiha Ayverdi'nin Mevln ve Mesnev'si

derinden
bir

ile

tanmasnda
konudaki
ki

ve

alka

ile

incelemesinde,
tesiri

bu

btn

almalarnda hocasnn byk

balayan alka
gittike

vardr. yle

gen yata

derinleerek devam etmi hatta bu byk

mutasavvf
olmutur.
^^

edebiyatmn

yaz

hayatna

da

balang

vesilesi

Hocasnn
gtmelidir'''''

"O, pir gtmelidir, msiki grelidir, Allah

gtmelidir,

O gt^eller

diye

sze

getirdii

Mevln hakkndaki dnceleri

Rif'nin

Smiha Ayverdi tarafndan 1951 'de Ken'an

sonra, Nezihe Araz, Safye Erol ve Sofi Huri

vefandan

ile birlikte yazdklar Ken'an Rif ve 20. Asrn Mslmanlk adl kitapta vurgulanmtir. Smiha Ayverdi Ken'an Rif'yi anlatrken. Onu

Inda

tanmak

iin

Mevln'dan rnekler

verir ve

adet

bu

iki

byk

Aysel Yksel, "Smiha A\^erdi'de Mevln," Manisa Uluslararas Trk ve Tasavvuf Kltr ve Mevln Sempozyumu teblii, 29.9.2007. ^'^ Aysel Yksel, "Smiha Ayverdi'de Mevln," Manisa Uluslararas Trk ve Tasavvuf Kltr ve Mevln Sempozyumu teblii, 29.9.2007. Smiha Ayvavi^, Abide ahsiyetler, stanbul: Kubbealt Neriyat, 2006, s. 11.
''''

160

Smha

Ayverdi e

SIRRA YOLCULUK

nsann

duygu,

dnce ve eitim metodlar

gibi birok

noktada

aynleecek kadar birletiklerini beyn eder/^

mridiine Mevln'nn Mesnevi 'sini erh ederek balam, bu erhler ise ne yazk ki sadece bir cilt olarak Smiha A\^erdi, Nezihe Araz, Safiye Erol, Sofi Huri ve Nihad Sami
Ken'an
Rif,

Banarl'nn
cildi ihtiva

abmas
etmesine

ile

yaynlanmr. Bu Mesnevi erhi sadece

bir

ramen ilhiyatlar ve mutasavvflar tarafndan imdiye kadar yaynlanm en nemli drt erh arasnda saylr.
hemen
alr.

Ayverdi,

hemen

btn

eserlerinde

Hz.

Mevln'dan

blmler

Mesel 1939'da

yazd

Batmayan Gn adl eserinde

romamn kahramam rfan Paa'nn

blmler aktarr.

defterinden

MCR

rumuzuyla

Dost kitabnn nszn yce Mevln'nn buyurduu

gibi

"Gnep

de yere indirsenifi ancak anlayan anlar, inanacak olan inanr, vesselam"

diye noktalar.

Ba Bozumu 'nd2i
kan 40

ise

"S\e Mevlna

ile

haklamak istiyorum'^ der.

Bu

eseri iinde sdece bir iki rnektir.

Cumhuriyet'ten sonra Hz. Mevln'y

anma

trenlerinin

balamas

1953 ylna rasdar. 1953

davet
edilir.

ylmn

Arahk aynda A}^erdi Konya'ya

ve
kendisinin
bir

Yannda hocasnn

rencilerinden

bazlar, eski Mevleviler,

getirmitir.

semzenler ve

de

mutrp
Ertesi

hey'eti

zamanki Marif Vekili merhum Tevfik

bir

Ileri'nin

de

hazr bulunduu
Konya'da
anlr.
rencilerinin de

kk denen

tren
bir

tertiplenir.

yl

yine

Kitaplk

binada

Smiha
ile

A\^erdi

ve

katld konumalar
Mehmet nder Bey
balang
sebebi

ve msik

Hz. Mevln

1955 ylnda
eder,

ise

Ayverdi'yi konferansa davet

bu

davetierin

Yenikap Mevlevhnesinin son

^^ Aysel Yksel, "Smiha Ayverdi'de Mevln," Manisa Uluslararas Trk ve Tasavvuf Kltr ve Mevln Sempo2\amu teblii, 29.9.2007. ^^ Smiha A^-verdi, Dost, stanbul: Kubbealt Neriyat, 2007, s. ^

Smiha

Ay-verdi, Babo-:(umu, stanbul:

Kubbealt Neriya, 2005,

s.

161

Cemlnur Sargut

eyhi Abdlbk Efendinin kk olu Rsh Bey 'in olu Bki'nin sem renmek istemesi zerine en uygun yerin Ekrem Hakk
Ayverdi'nin Istinye'deki yals

olduu

dncesiyle, Mevlevlerle

Aj^erdi

ailesi

arasnda kurulan yakn dosduktur.

Bu Mevlevi

grubu; Mithat Bahri (Bahariye Mevlevhanesinin son

eyhi), Gavsi Baykara (Semzenba, Yenikap Mevlevhanesinin

son eyhinin olu, neyzen ve bestekr), Rsh Baykara (semzen,

eyhin kk olu), Abdlbk Baykara (semzen, Rshi Bey 'in olu), Selman Tzn (Bahariye Mevlevhanesi postniini,
semzen,

eyh

Hseyin Fahreddin Efendinin torunu),

Ahmed

Bican Kasapolu (semzen,

Bahir

sem

dedesi).

ereftu (Ken'an
(kudmzen),
,

Rif'nin evltlarndan,

sem

dedesi),

Saadeddin Heper (kudmzen Efendi

Halil

ba,

bestekr),

Hopuzde kir

Can (neyzen ba), Osman Dede,

Hulusi

(halle-zen)

Niyazi

Sayn

(neyzen). Ulvi Erguner (neyzen), Cahid

Gzkan

(rebb,

tanbur),

Gkmenli'den
erifi ise

(naathan,

yinhan, gazelhan) olumutur.

Ar-

byk mevlthan

Kzm
1955'te

Bykaksoy okurlard.
yin-i

yarm olarak icra edilen konumasyla tren neticelenir.

erif ve

Ayverdi'nin

1955'ten itibaren Konya'da Ken'an Rif ve Smiha Ayverdi'nin

Orhan Bykaksoy, zcan Ergiydiren, Sret Kaytaz, Erol Olga, Bayram Yksel, mer Ylmaz, Erhan Altnta, Zeki Ermumcu ile Afyon Mevlevhanesi postniini Enver elebi ve evltlar, Sivas Rifa eyhi ve evltlar katlrlar ve yin-i
rencileri olan bu grup:

erif yaparlar.

Bu

tarihten

1963 senesine kadar Smiha Ayverdi ve rencileri

yin-i erife bizzat katlrlar.

1963'ten

sonra

Mevleviler
gruplar,

yinlerini

kendileri

yapmak

istediklerinden

dier

baka

ehirlerde yinler yapmlardr.^^

81

'

Ozcan

Ergiydiren, Haycili Cihan Deer: Smiha Ayverdi

s. 1
1

ile

hatralar, istanbul:

Kubbealt Neriy, 2009,

5- 1

162

Smiha Av-verdi e SIRRA

YOLCULUK

Konya Turizm Cemiyeti adna 1955'te Mehmet nder ve daha sonra Fevzi Habc da yinin yan sra Smiha A\^erdi'yi konferansa
davet ederler.^^

Bu

konferanslardan

ilk

drd Kltr

Bakanl

tarafndan basks

yaplan Abide ahsiyetler kitabnda neredilmitir.^^

Btn bu yazlarnda Mevln'nn iman ve

nemi,
tesirleri,

kltr

hayamzdaki

tasa\^aftaki yeri, terbiyecilii ve terbiye metodlan,

eserleri, asrlar bo\a Mevln'ya du\alan ihtiya, dnyann ve bizim bu byk dnre olan vefa borcumuz gibi hususlar zerinde durarak, bu konulardaki grlerini bildirir.^'*

Smiha A}^^erdi haricinde. Nezihe Araz, Safiye Erol ve Sofi Huri

hanmlar da konumalar yapmlardr ve ayrca

kurucularndan,
mutasa\^Tif,

TRKICAD'n
da
1987'de

yazar

Mekre

Sargut

Konya'ya davet edilmi ve Seluk niversitesinde Hz. Mevln'da

Ak konulu bir konuma yapmtr.

Smiha Ayverdi'ye gre
13.

asr Anadolu'sunun kanh ve buhranl

gibi rehber

corafyas stnde Mevln Celleddin Rmi

giden insanlar olmasayd
belki

ve nde

de dnyaya parmak srtan bir

Osmanb medeniyed

ve hkimiyeti olmazd.

Smiha A^-verdi yapt btn ilerde ve kurduu btn kurumlarda Mevln ve devrin Mevln's olan Ken'an Rifi'yi rnek almtr.

Bu

iki

mutasa\^afn rehberliinde, terr ve

sknt

devri olan 60 ve

70'ler Trkiye'sinde faaliyete geirdii

'TRKKAD" ^mk Kadnlar

Kltr Dernei, stanbul Fetih Cemiyeti ve en nemlisi

kltrne hizmetieriyle

gnmz damga vuran Kubbealt Akademisi Kltr

nesiller yetitirmitir.

ve Sanat Vakf

ile

uurlu

Aysel Yksel, "Smiha A\-\^erdi'de Mevln," Manisa Uluslararas Trk ve Tasav^of Kltr ve Mevln Sempoz)-umu teblii, 29.9.2007.

Smiha Ayverdi, Abide

ahsiyetler,

stanbul: Kubbeal Neriyat, 2006.

Aysel Yksel, "Smiha A\-verdi'de Mevln," Manisa Uluslararas Trk ve Tasavvuf Kltr ve Mevln Sempoz^-umu teblii, 29.9.2007.

163

Cemlnur Sargut

Byk edebiyat
Kmi

tarihisi

Nihad Sami Banarl, "Gnlk hayatn

mnlandran iki byk
veli

en basit

hadiselerini dahi deerlendirip

grdm Mevln

Celleddin

ve

Ken 'an Rifdf" diyerek hakik mutasavvf ve kmil

insann hayatma her

rnekler vermitir,^^

anm gnn

artiar iinde hizmetle geirdiine

Smiha Ayverdi, Mevln'nn kulland metodu nasl anlatr?

Efendim bu son derece mhimdir, Smiha anne bunu yle

"Mevln Celleddin
grp onun sakat,

anlatr:

Kmi
bottuk,

insan ruhunun

ematik atsn btnyle

ve

kusurlu taraflarna feraset

kudretle

parmak koymuj, mnevi bir operasyonla da

iyilepirme yoluna gitmitir.

bir

ruh
'*^

miman,

bir

san at

ve fikir

yapcs,

bir

medeniyet

inaasdr.

"B// esnada

da ktle

terbiyesinde sevgiyi esas

almpr. Onun

terbiyecilii

tamamyla insan tabiatna uygun

doruya insanolunun benliine
enerjiyi

bir anlayijin mahsldr.

Dorudan
ve

el

u^atm^ a^n, mtecavi^

yka

alarak bunlar ajk ve iman haddesinden geirip ifan

ve faslet

haline gelmesini

salamtr.

iktisad kri^er, asker ve siys hezimetlerle temelleri sallanan cemiyeti

tpk
tertip

bo^uk

ve

crmj

bir

malime gibi

ele

alarak ondan yepyeni bir

meydana getirmek hnerini gstermitir.

ve

dayana kaybolmu toplumlara ilh heyecann, saf mnn, Rabbn akn kaplarn aarak onu ruh salna gtrmek, deme '^^ kahramann baaraca bir cihad deildir.
midi

Bu gr
aym

ve

hocasmn daima tekrarlad

byk
bir
tarihi

"devir hep

ayn

devirdir"

sz

zamanda

olan

Smiha

Ayverdi'yi

85

Smiha Ayverdi,

Dost, istanbul:

Kubbealt Neriya, 2007,

s.

50-51.
s. s.

Smiha Ayverdi, Ahide Smiha Ayverdi, Abide

ahsiyetler, ahsiyetler,

stanbul: Kubbealt Neriyat, 2006,

stanbul: Kubbealt Neriyat, 2006,

29.

29-30.

164

Smiha Aj^erdi e SIRRA

YOLCULUK

ynlendirmi, zor devirde salam yapl insan haline gelebilmemiz

iin rencilerini

eitecek yntemleri bulmutur.

TRKKAD'n kurulu amac nedir?

Smiha anne, bunu,
ve

"devrin ihtiyac olan tasavvuf terbiyesini

artk vakflar
ve

demekler ats altnda akademik

d^de

lfla

deil hl

hikmetle

hanmlarn nemini de mutasa\'vflarn zellikle Mevln'nn ve Ken'an Rif'nin kadna bakndan yararlanarak \argulamtr. Hakikaten gnmz
anlatmaly^' diye belirtmi, bu konuda
Trkiye'si

bu

terbiye

metoduna

ihtiya

duymaktadr.
anlatr:

Smiha Ayverdi bu konudaki dncelerini yle

"Artk bu asrn insan kendini jalni':^
mahlk olarak grmek, onun
etmek
dalleti iindedir,
iin
et,

kan

ve

kemikten ibaret bir

de sadece etine ve

kemiine hikmet

bu j^den de hmil olduu gereklen arayp

Netice itibariyle kendi kendine
sevgiyi

sorma:^ ve hatta seeme^ olmupur.

yabanc

hatta

dman

kesilen

bu insan

unutmu, mandan,

ihlstan habersi^ kalmij,

sonunda da stne ken egoizme teslim

olarak onun emrinde dnyya meydan okuyan bir dev haline gelmitir.

Hlbuki insan tabiatnda kle

vardr. Kin,
nefret,

ve

emir kulu kalmaya

iftira gibi.

mahkm
d^ni

hisler

intikam, yalan ve

Cemiyetler ne vakit bu
alt-st

klelere hrriyet

tanyp bapbo brakacak

olursa hayat

olmaya mukadderdir.

insanolunun hamurunda msbet

verilmitir.

ve

menf duygulara beraberce yer

Yeter ki menf kuvvetler,

msbet

enerjinin

hkm

ve

kontrol altnda kalsn. Bylece de kleye efendi mevkii verilmesin.

Bu

idrkeyaln^

bi^l

^^ Trkler deil, btn dnya muhtatr der "

Hocamzn, Mevln
bizleri

ve

Ken'an Rif'den rendii bu anlay

ulv

devr

aldmz
hem

bu

messesenin

banda

hizmet ederek
mecburiyetine

hem
iletti.

kendimize

de dnyaya bu

anlay tantmak

Smiha

A^-verdi,

Abide

ahsiyetler, stanbul:

Kubbealt Neriyat, 2006,

s.

26.

165

Cemlnur Sargut

Hocamz Ken'an Rif ve Smiha Ayverdi'nin eserlerinin gnmz genliine hem ilm, hem ruh alanda yol gstereceine inandmz
iin,

btn gayemiz bu
iin

eserlerin lisans st ve doktora tezleri olarak

ele

alnmas

tevik yarmalar dzenlenmesidir. eitli lkelerin

kendileriyle
ilgili

niversitelerinde

krsler

kurularak

dnyaya

yaadmz
arzumuzdur.

tasavvuf ve

slm anlaym anlatmak en byk

Mevln'mn

dedii

gibi

Allah

baladmz

ileri

bitirmekte

yardmcmz

olsun ve bu faaliyederin

tamtmak deil, slm' anlamak,

mns kendimizi dnyaya yaamak ve retmek olsun.

66

"

Smiha A\^ erdi Ue SIRRA

YOLCULUK

"...Hakikat demlen tlsm, gkjfinde uulan kullar gibidir.

Onlan avlayacak

silh,

yollarna kurulacak kse

olmad

iin

ok defa bir grr bir

kajbederi^...

Smiha Ayverdi, istanbul Geceleri

167

Cemlnur Sargut

u Dnya Ah u Dnya...
le

il-Yi

Kelimetullah

Ak

Tamann, Onun in lmenin, lmsz Hayatn Ta Kendisi Olduunu Bir Bilse, Ne Olur Bir
Dolup
Bilebilse...

lhan

Ayverdi, Smiha

hanm
der.

iin,

"gzelden ses getiren gzel,

ulvden haber veren ulvdir. Smiha Ayverdi hayt boyunca ulv

kaynaktan haber verendir"

ulv

kaynak nedir? Dima

ulv

kaynaktan haber vermek nasd

Kendisi ulv olunca ulv

mmkn olur?
haberini verecek. Yani Smiha

kaynan

Ayverdi diye
vard.

biri

yoktu ortada, varsa da yoktu. Ortada bir dervi

Dervi

biliyorsunuz
kalemiydi.

eik demektir.

Efendisinin eiiydi.
Efendisini
anlatt.

Efendisinin

Efendisinin

sesiydi.

Ken'an
oldu.

Rif'yi anlatt.

Dolaysyla da Ken'an

Rif kesilince

de

ulv

Ken'an

Rif'de de

Peygamber

tecell

etmiti.

ulvnin ulvsiydi.

ekmeldi. Smiha anne de

Onun iin O, mkemmel oldu.

kaynandan
olmas,
iki

Dolaysyla

birbirlerini

tamamladlar. Bir insann mn

haber almas

iin i

haytnn

yani hiretinin yahut misl leminin

dnya leminin stne kmas, lmeden nce

kere

lm

doup lm olmas

(nce

anneden

domak

sonra nefsiyk lp

Allah 'in kendindeki hakikatiyle

ermek demektir) ve dolaysyla

domak yani lmeden nce lmek makamna gnein batm olduu vcuttan tekrar domas gerek. Bunun aklamas udur: Vcut l olarak doar. Bir kabirdir ve AUah'n mns olan gne burada batar. Ancak lmeden evvel lme, yani nefsinden kurtulma seviyesine, koruk olan nefsini zm makamna karma seviyesine gelen insan iin lezzetli ve vitaminli bir hal ald zaman Allah'n ondaki mns tap darya doru szar. te batm olan gnein batt vcuttan domas bu demektir. Gnein batdan doacak olmasnn mnevi anlam da budur. Smiha anne byle bir sultandr.
lhan Ayverdi, Smiha Ayverdi'yi

u szlerle anlatr:
erenlerden
biri

'Yakn

evresinde

bulunma bahtiyarlna

olarak,

birka hususiyetini grp gstermeye alnmakla bu harikulade frengin

168

"

Smiha Aj^erdi

ile

SIRRA

YOLCULUK

ahsiyetin

asla

anlatlamayacann idrki

iindeyim.

yleyse

hu

ya^lanlar nedendir?
yoktur;
boyunca

undandr ki, vlmeye, bytlmeye ihtiyac amma prensiplerinin yalanmasna her flaman mtaktr. mr

inand

gerekleri

hi

inhiraf etmeden
en

yaam
grmek

olan

hu
hiri,

mtefekkir-mrehhnin ^ahit

olduum

mhim

hususiyetlerinden

btn yaknlarn da
onlardan hakikat

ayn

ihlas ve samimiyet ^^ere

ettikleri

istemesi ve

nmna kabul

ne varsa s^de

brakmayp
'*^

hal edinmelerini, o hakikatlerle yalamalarn beklemesidir.

Smiha Ayverdi
Bizatihi kendi
dir

*l-y Kelmetullah'tan

ne anlard?

anlatimndan aktarmak
:

isterim.

Mektuplarnda buna

u ifadelere rastlyoruz
'ly
Kelimetullah,

Allah 'in

dinini

ve

tevhid akidesini yceltme

peklinde yorumlanabilir.

Allah 'in kelimesinin yceltilmesinden maksat,

Hak

dinin yery^nde

hkim olmas, Allah'n buyruklarnn fert

ve

toplum plnnda yajanmasdr.

Bu anlaydn
dvasndan

cnde herfeyden nce

sfli

insann kendi
kendini

dnyasn ddene koymas,

benlik

hrs

ve heveslerden

temizlemesi,

kurtulmas,

mnsn
ile

^nginletirmesi, dnyya geli sebebini idrk etmesi, kendisi

banpk

olmas g^el ahlk sahibi rnek

bir insan olarak

yalamas, ruhen
ller
ierisinde

salama

basacak

manev kemle

varmas,

bu

ahsiyetini vatan
trihe sahip

topra

sevdas, devlete hikmet ak, mill kltre ve

ile

kma
'^

uur ve idrki

btnlemi olmas

dncesi ve

fikriyat vardr.

Il-y Kelimetullah:
gsterilen gayret

slm

dininin esaslarn ve yceliini

cihad.

yaymak

iin

bu yolda yaplan

"Mslman-Trk'n asrlar ayaa kaldran

cenkleri

ve

dnyay
ve

uyandran uraklar altnda yatan

itici

kuvvet,

drt

elle

sarld

uruna

can alp verdii ulv gayesi

idi:

ily

Kelimetullah.

"'4lhan A)n/erdi,

Takdim /'Kubbeald Akademi Mecmuas, Yinda Smiha Ayverdi" Hintli Says, 17, Ekim 1988, s. 3.
Ayverdi'nin

Ya^^t

Hayatnn

50.

^"smet Binark, Smiha

s.

Mektuptan,

stanbul:

Kubbeal Neriy,

595.

169

"

"

"

Cemlnur Sargut

***
"Il-j
Kelmetullah,
nce

Mslman Arap ordulanmn

sonra

da

Mslman Trk ordularnn devraldklarycelerden yce

***

emnet.

'slam 'in gayesi

ise,

ha^r ve

ideal bir

nizmnme olarak

eli

altndadr:

ily

Kelmetullah ve btn gayenin

tahakkukunu gerekletirecek ruh

an, o jevk
ile

keml islm yeniden bu noktaya geldii

ve

ancak kendine

dnyaya faydal olacak bir seviyenin ^rvesinden beeriyete hitab

edebilir.

***

"u
onun

dnya ah ju dnya, ily Kelmetullah ak

iin lmenin,
bilebilse...

ile

dolup takmann,
bir
bilse,

lms^ bayatn ta kendisi

olduunu

ne

olur bir

***
"Bir milleti ekmeksi^lik deil, gyesi^^lik ldrr islm 'in gayesi
Kelmetullah

ily

olduu mddete, kurduu

'^^

tevhid

ile

ktalar

birbirine

balamakta ^orluk ekmemitir.

Ben hakikaten onu, Pauolo Coelho'nun

badatryorum.

Paulo Coelho,

In Savas'

In Savas
bir

kitab

ile

nd2i ulvi olarak

ne
hi

anlatmsa hepsi Smiha annede vard. O durmayan devamh mcdele veren insand.

sava

gibi

Necip Fazl'n, "Smiha Ayverdi'nin baz satrlar

gelmez,

ile

temasa

gelir

onda cins

istidatlara

ait

soylu

ilenin

btn

izlerini

grdm. Akgz ve gnbirlik hret avclarnn dima kolaya,

hafife

kaan,

gz alc ve alka ekici d hokkabazlklarna

derin bir metafizik ihtiras, mver

karlk, onda,
ve hdiselerin hakik

hummas, eya
mihrab

dmn
hamlesi,

ruhta ve messirlerin messirinde arayan

insan

kaleminin

dokumalarndaki

Ncvnihal Bayar, "Kubbcalt Akademi Mecmuas.' Den'at^cm Jki Damla" Merhaba

Iik/\

lkbahar 2005, Say 31, Smiha Ayverdi zel Says,

s.

33.

170

Smiha Av\'erdi e SIRRA

YOLCULUK

ekillendiriyordu...

Smiha Ayverdi, madd

bir

eyamn

bittii,

deri

st hdiselerin tkendii ve zahir ufuklannn sona erdii noktaya

bitiik

lemin

serdengeti

meczubudur"

belirlemesindeki

'hakiki insan' nedir?

Bu

belirlemeden ne anhyorsunuz?
ait

Buradaki hakiki insan kendi nefsiyle deil kendindeki Allah'a

isim ve sfatlaryla aikr olan insandr.

insand.

Smiha anne byle bir Bence bu sylemde Smiha anneyi en gzel anlatan,
hafife

akgz ve gnbirlik hret avclarnn

alka ekici di
ihtiras

ahnan gzabc ve
bir metafizik

hokkabazhklarna karhk, onda, derin

oluudur. Gerekten mnevi mertebe ihtiras yoktu. Ashnda, metafizie olan ihtiras derken insanlarn cephesinde kalmayp

btnlarna nfuz ederek oradan kendilerine

ait

yet ve hadiseleri

okumak, mnevi hayatn

gibi bir

derinlikleri ierisinden insana

seslenmek

yetenei olduunu anlamak lzm.

bittii,

"Madd eyann

deri st hdiselerin

tkendii

ve ^hir

ufuklannn

sona erdii noktaya bitiik lemin serdengeti bir meczubudur, " cmlesini
belki

bu

bitiik lemin
iin

mensubudur

diye

anlamak lzm.
berzah

O, bitiik
iin

lemi

yaad

oradan

konutuu

iin yani

olduu

tenzih ve tebih arasnda herkes kendi hakikatini kendini de

onda

grr, kendinde

olmayan da onda

grr.

Dolaysyla o manev

lemden haber verendir.

'Hakk

tevhid

eylemektir

ilmin

gayesi'

buyurur

Kenan

Rif

hazretleri.

Smiha

hanma

gre ilim nedir, ilmin

amac
Allah'n

nedir?

Harakn

hazretlerinden

reniyoruz

ki,

ilim,

lim

sfatndan kuluna bahettii eydir. Bu anlamda Smiha

ilim

hanmn

anlayn yorumlar msnz?

tecell

lim, aslnda herkeste

eden Allah'n isim ve ifadandr.

Yaradann herkeste kendi ilmiyle tecell ettiini biliyoruz. Smiha anne bize bunu retti. Onun iin herkeste tecell eden ilim Allah'a
ait

ilim

olduu

iin

herkesin ilmine hrmet eden bir sultand.

Ama

Smiha anne

ilmi Allah'la
iki

irtibatmz salayan
ele

bir

vasta olarak

kabul ederdi. Yani

vnvle de

alrd.

17

Cemlnur Sargut

Yolcu Nereye Gidiyorsun adl eserinde tevhide gtrmeyen bilginin

ilim

olmadn anlatr:
Tutalm ki
bir ressam fras

kadar hu gk kubbenin altnda yajoyan

insanlarn his dnyalarn grp gsterici bir ja^a

ne kar"?

olmuum; bundan
denir.

Bana

nihayet harikulade bir

sanatkr

Ve

nihayet

kabiliyetim ve hnerim u topraktan derlenmi olan cismimin vnecei

bir sermyedir.

Tutalm ki

bir

mmar olmuum yeryzne, asrdan

ara

devr olan

san 'at bideleri hediye etmiim; fakat

varlmn

hududunu aacak

kpry kurmak

iin

bu hner banayeter mif^

limle dolmak, insan boluktan kurtarama^' bakyorum da ok defa

hocas da bo, hacs da bo! Birlii retmeyen

kurtaramyor, hocam!

bilgiler

insan boluktan

-A.nlayamyorum a^^m, si^n dncelerinize kalrsa,

kpekten de

A.llah, kediden
(...)

^hr ediyor diyeceksiniz^

teni,

byle

ey mi olur?

Bu, g^
sfli

ka, pembe

kumral sa

ile

karna

gelen insandaki

ksmlan inkr etmek gibidir.

bu mislle beni dncelerine kaydrmak

-Fakat a^zj^ &^^^ olmad. Halik 'in vcdu, insan vcduna nasl
benler
ki,

istiyorsun?

Akl,

bu dediinin tamamen aksini sylemekte.

Hakkn
yoktur.

var hocam, sen akla

bal kaldka
bylece

beni anlayamazsn.

A.kl

halka gibi yalnz ^^p^^^f^

bendidir,

esiridir;

ona

ieri

girmeye izjn

Halkay kapya
ona

vur,

darda

beklediini ieridekilere

haber
Bence

ver; fakat

yapp kalma ieri girmeye bak.

tutulup kalmak,
tehlikeli bir eydir;

akl halkasna
bir

darda
pek

kaldka herhangi
oktur.
(...)

dmann

penesine

yakalanmak

ihtimli

92

Smiha Ayverdi, Yolcu Nereye

Gidiyorsun, stanbul:

Kubbealt Neriyat, 1997,

S.43.

172

Smiha Aj'verdi e SIRRA

YOLCULUK

-Fakat dostum,

darda mantk,

man,

felsefe,

belagat,

hsl dall
(...)

budakl

bir ilim ebekesi var; iende ise ne

olduu malm deil

Doru

hocam, tane ve tohum, topraktan

ba karmaynca gnein
A.na karnndaki

ve

r^nn
rahimden
ve

dostu olama^ Sen ki beeriyet ^(emininde gmlsn, baharn,

cenin de o
bir gda

g-:^n letafet ve nimetlerini ne bilirsin?

^t

olmadan

evvel,

gdaland kandan
bir
o

daha le^\

bulunduu yerden daha geni

meydan tasavvur edemedi.

unutturacak ne gdalar ve ne

Vaktaki dnyaya kt, burada

geniliklerle

kan

karlat. Asl

hayta

nazaran
hissen

dny da

bir

ana

rahmidir;

eer gn olup insan buradan

kurtulacak olursa,

gdalanaca

vicdani ^evklerin ve geniliklerin de

hayran kalacaktr.
ise

Dny ruhlarn

bir

deneme ocadr. Hayat

sonra

bu keml

ve irfan

yuvasndan ktktan

balayacaktr.

Buradan

temi^

kalp

diplomasn alana ne mutlu hocamP

Smiha
ve
dil

hanmn

zellikle

mensur

iirleri,

ksa

anlatlan, Yusufuk

Hanc
ve

gibi eserleri,

Hz. Mevln'nn,

eyh

Glib'in eserlerindeki

muhtevann, sembol dnyasnn modern zamanlardaki

devamdr denilebilir mi? Neden?

Smiha A}'verdi'nin muhteva ve sembollerinin en
Rif'ye
fazla

Kenan
gibi

benzedii dnlebir. Ayrca birok mutasavvfla ortak

dedii

nokta bulunabilir, bu da belki William Chittick'in

zlerinin

ayn oluundan ve aym kaynaktan besleniinden dolaydr. Smiha annenin kendine zg sembol dnyas insanlar zerinde son derece etkilidir. Tasavvufla ilgili her sorumuzun cevabn onun
kitaplarnda bulabiliriz. Eserlerine

bakldnda
dierinden

dinin ierisine trihi,

tarihin ierisine mi, ilmin ierisine

ak yerletirmitir ve

her eyi o

kadar

zdeletirmitir

ki

birini

ayrmak mmkn

deildir. Sanki tevhid

kaynandan yaylan
yle

zerrecikler gibidir.

Ve

sonuta tevhide gtrr. Tevhidden

getirip

tevhide gtren bir

Ayverdi'yi-

anlatm

iindedir.

Ben

gryorum Smiha

Smiha Ayverdi Yolcu Nereye

68-70.

Gidiyorsun, stanbul:

Kubbealt Neriyat, 1997,

s.

173

Cemlnur Sargut

Kendi

ifadesiyle, tasavvuf, "bencil

dnyalar iinde kabuk

balam
bir

ktleleri

uyuukluktan kurtararak, onlara yapc ve atlgan

ahengini

karakter vermitir. Bylece asrlarca toplumun dern

itima
itmitir.

saln ve
aksiyonlara

temin

ederek

ktleleri

feragatli

Toplumlan tevhid srlaryla alayarak glendirmi ve gvenilir hle sokmutur." Bu tanma ilikin neler sylersiniz?

yaam bir Sultand, onun tasavvuf anlay nk beka makmndayd. Dolaysyla halka Hakk iin hizmet etmeyi dstr edinmiti. Peygamber ahlkm yaayanlarda grld gibi 80 ksur yanda vefat edene kadar hi durmadan alt, bylece hem kendi ahsiyeti ve karakteri asndan hem toplumun yetiii ve yaplandrlmas asndan hem de dnynn tekmlnde birok kiiye tesir etmi, kendisi abt gibi bakalarm da almaya ynlendirmi, tasavvufu alma akna ve ahlk akna dndrm bir sultand. Mesel Anne Marie Schimmel ve Eva De Vitray Meyerovitch gibi dnyya islm' anlatm birok hammefendi onun terbiyesinden gemi en azndan dokunmu gemitir. Eva De Meyerovitch, Ezher niversitesinden ders
Smiha anne byle
hareketti, hizmetti.

vermesi

iin

teklif

aldnda Smiha
ol///u

anneye

"Efendi/?/,

beni///

gibi

sonradan Miislii///an
ver///e

birinin ls////'n en ne///li niversitesinde ders

hakk

var ///dr?" diye.

hadisini

sorduunda Smiha anne

hatrlar

"Giinej bir gn

batdan

doacaktr

r/sm^"
ve

(Tirmiz,

Fiten,

22).

szleriyle

onu

yreklendirilmi

ynlendirmitir.

Trkiye'de

birok

ilim

adam,- ite gryoruz Mlakatlar adl kitabndan-

yazarlar,

dnrler, devlet adamlar onun ilminden yararlanarak

hareket etmilerdir.

Eer

dnebiliyorsa

salkldr

insan, yani sadece

sabkl yaayarak
salkldr.

salld

olunmaz.

Dnp

huzurlu

ve

mutluysa

Hocamzn

tekdze bir tevhid

anlay

yoktu. Renklilik, farklbk,

farkllklar idrk ve bylece renklilii seyretmek, Allah'n san'atn

farkllklarda seyretmek ve bunlar irkin grmeyip bilkis san'atn
bir zellii olarak idrk

etmek onun tasavvuf anlaynn

hakikatiydi.

Kendi

anlayn

topluma tevhid srryla

alad

iin

de onun
idrk

evresindeki

herkes

bu

zevki

kabiliyetleri

lsnde

74

Smiha A^'verdi e SIRRA

YOLCULUK

etmilerdir.

kar

mes'l olabilmelidir.

Her insan sadece kendi kendisine kar deil kideye Ve kendisi yle demitir:
ve

"Vatan

iman uurunu
memleket

mill bir platform stnde aktif bir enerji

hi-:^eti

haline getirecek
ettikten sonra

tek

kar

yoldur.
erifte

Derdi tehis

devay bulmak kolaylar, hadis-i

iin

buyumlduu
iin
ile

^re

'hi

lmeyecekmi gibi dnya

hemen lecekmi gibi ukbd

almak

'.

Dervilik tembellikle deil, miskinlikle deil,

'^^

j^ ak

insanlara ve Allah'a hi^met etmektir

rfn

ve

tasavvuf

gelenein
geleneksel

byk

oranda

buharlat,

derghlann

kapand,

dabn

ve irfn zeminin yok

olduu

bir

ortamda, Smiha

hanm, yetkinleme

yolcularna, hangi
bir seyr

yol ve yntemlerle, ne trden abalarla bir

manev yolculuk,

sunmutur? O'nun telifleri, sohbederi, konferanslar, vakf almalar, geleneksel biimi yok olan yetkinleme yol ve yordamnn modern zamanlardaki biimidir, denilebilir mi? Bu balamda tasavvufun modern ortamda insnn
slk

imkn

nasl

mmkn olacana ilikin neler sylenebilir?

brakmad. Sadece kendisi sohbet yapmad, insanlarn devamm salad. Bunun iin kendisi de orada
Konferanslar
verdi,

Bir kere sohbederi asla

sohbetlere

bulundu.

tasa\-vaf

ev

sohbederiyle,

sempozyumlarla, konferanslarla yaatld. Kendisi

ve
vakflarla

kurduu dernek
Tasavvuf

tasavvufu

retti,

yaad

ve

yaatt.

akademilerde

retilmelidir,

sznn mns budur.

akademiydi.

Kubbeal
orada

Ken'an

Rif'nin

hayl

ettii

Smiha

anne

retilen ilmi haliyle de gstererek bu akademide okuyan

rencilerini

ansb

mrid

edasyla tekml ettirmitir.

ilgili

Smiha Ayverdi, Altay Derghyla

olarak

unlar

syler:

"Eer o t^amanki cemiyet bir :^viye deil de akademi yoluyla fikrini yayma imknna sahip olsayd, belki de Kenan Rifi bir akademiyi
tercih ederdi.

Kenan Rif dergh dergh eyhi unvan kapanmak

iin

smet Binark, eftn/n 10. Ylndci Sdmiha Ayverdi,T\xTk Kadnlar Kltr Dernei Genel Merkezi Yaynlar, Ankara, Mart 2003, s.2L
I

175

"

Cemlnur Sargut

deil gayesini

^mann

jartlanna gre tahakkuk ^minine getirebilme

iin

vastas olarak telakki ettii

ampr.

Kendisi bu kurumlan yle anlatr:

Tasavvuf kurumlan,
^viye ve

tekke mensuplan tketici deil

verirlerdi.

retici

^mre

idi.

bunlar mahhas bir makama hesaplar

haris deillerdi.

Macerac,
Kolay
ve

menfaati,

Aksijoncu

arnm

kimselerdi.

rahat

ortamlar

deil

snr
halkn

boylarnda

stratejik

yerlerde

tekke
ve

kurarlard,
kltrle

bulunduklar
olur,

blgede

manev eitim kadar san'at

kabiliyetim
iirleri,

megul

estetik

ilhileri,

trkleri destan lany la beslerlerdi. Sosyal hayatn

mayasn

tutarlard.

Didaktik

slupla

tasavvuf

teorileri

anlatmaz.

Pratikle

urar,

sonular zerinde durur,

rnekler verir, Kur'an

bkp

usanmadan

yaanm
olmayp

olaylardan
hl ii olan
ister.

ahlkm

anlatr, kal ii

tasavvuf zerinde durur. Tevhidci

bak

am

gelitirmek
ceml-i

Akn

kemle
eder.

erdirici

vasflarndan

harekede

ilhyi

mahede

Tekke ve derghlar srlandktan sonra fikir ve inanlar yok olmad, kendisi yazdklaryla, yaantsyla tasavvuf inam ve dncesini
insamna
Seyri

baaryla anlatm zengin kltr ve inan malzemesinin gnmz aksettirilip tantlmasna kpr vazifesi grmtr.

suluu

tekke

ats

altnda

deil,

eserler,

konferanslar,

sohbetier, rnek davramlarla

devam

ettirmi, klsik anlamda bir

eyh olmayp

maneviyt, ahlk ve keml yolunda bir mrit

olmay

tercih etmitir.

Smiha anne
gre
tekkede

"heryer Allahn

hu^rudur, Allah 'a pk olmayan

hibir jey

yoktur, herkesyok! Allah vardr" diyor,

o halde huzur her yer olduuna

yeri

ibdet

etmek nemli deil, her

tekke

gibi

grebilmek nemlidir, Smiha annenin slogam budur.

"Tasavvufu

derghlarda

hayknp barmak zannedenler azm

hatya dmlerdir. Zikir, sem, saz ve szn

avlad

insandan

Yazarn notlarndan.

76

Smiha A^^erd e SIRRA

YOLCULUK

beklenen, kendini bilip nefsini temizlemek ve

Muhammedi

ahlkla

zrhlanmak idi" sznden ne anlamamz

Smiha anne tasav\afu yaanan
tasavvufun
kendini
bir bir

gerekir?

yol olarak idrk ederdi ve

ey

zannetmek olmayp insan hilie

bizlere retirdi.

gtrmesi gereken bir yol

zikir,

olduunu

Mutlaka

ki

sem, saz ve sz yani sohbet btn bunlar

inam

kendi

hakikadyle yzletirerek avlamak iin birer yntemdir,

ama btn
izi

bunlarn neticesindeki avlam

eski haline dnerse
etkisi

bir saniye srer ve sonra lasdk gibi

o zaman onun zerinde tasavvufun bir

ve

var denemez. Tasavvuf tvbeyle balayan ve tevhidle biten

eli bir

insamn kendini Allah'a ulatrmak zere girdii

yoldur

ki

bu yolu }Kirmeyen insan kendine mutasavvf diyemez. Bu ileli yolda da benlikten arnmak bakalarndan daha stn olmak deil

olmay becerebilmek kendi hiHini idrk edip kendi iindeki Allah'n ahsiyetini ortaya karmak ve dnyaya iki gelip bir olarak ona geri dnmek mnsn tayan bir yoldur. Bu yolda
daha
saylan

aa

btn

yntemler

sadece

insan

harekete

geiren

yntemlerdir.
hakiki

Bu

yol cihat olarak

dnlr, nk Peygamber de
bizi

cihadn bu olduu konusunda

sazlar, szler gibi eitli

uyarmtr. Bu

cihatta
var.

da

kudmler,

yardmclara ihtiyacmz

te

bu yardmclarn en
ilimler

banda ak

gelir.

Bu

ak

krkleyen de

sazlar,

szler, sohbetler ve ilimlerdir.

Ama

esas olan

insamn btn bu

sonucunda ilmin en yksek noktas

cehalettir

dendii

gibi

kendi cehaletini idrk etmesidir.

"Hakk

mrid

kimdir?" sorusuna, "tasavvuf felsefesiyle

uraan

kimse deil, tasavvuf uurunu bizzat amel/fiil hline getiren

kimsedir" diyen Ayverdi neyi kastetmektedir?
Bir

gn

Rif hazretleri etrafndakilere, "si^den unu istiyorum ki beni

seb etmeyesini^ (ktlemeyim^'" dedi,

aman efendim

biz

sizi

nasl seb'

ederiz diye taaccb edince

"benim

yapmadm yapmak,
yaayan

sylemediimi

sylemek, istemediimi istemekle, "

cevabm vermi.
felsefesini

Bu demektir
Rif

ki

mrit, tasavvuf

hazretierinin syledii gibi

"eer ben yalan

Kenan sylyorsam s\ de
kiidir.

177

Cemlnur Sargut

syleyebilirsiniz

eer dedikodu yapyorsam

si^

de yapabilirsiniz^.

Haram

imliyorsam si^ de imleyebilirsiniz

ama bunlarn
ettiini':^

hibirini yapmyorsam ve si^

yapyorsam^

sevdiini:^

iddia

hocan^

kam

vuruyorsunuz^

demektir" diyecek kadar cesur olan kii hakiki mrittir.

78

Smiha Ay-verdi e SIREA

YOLCULUK

'\..Ma^,
dosttur.

ahi danlacak

ve en
de,

doru s^
kuvvet,

ve tecrbeli bir

halde

bu

gn

evk

ve

hayat

kajnam^n
bi^m
iin bir

kendi ^ deerlerimi!^ olduunu unutmamak,

lm

kalm maceras

olsa gerek...

"

Smiha A}^erdi, Htralarla

Babaa

79

Cemlnur Sargut

Smiha A3rvrerdi'de Derin Bir Trih uuru ve Sevgisi

Vardr.

Ak emseddin'in, Fatih'e yapt, "Senin olmandan mlik olman hayrldr" dn nasl yorumlar?
SmihaAyverdi,

slik

Edeb ve Manev Dnyas inde Fatih eserinden rendiimize

gre;

"Ak emseddin byk

Mehmed'di. Zira
gsterici,

insand; fakat asl byk olan Fatih Sultan

teki ise

biri sadece gsterici idi,

izleyici
idi.

hem

grc,

hem

hem

de

Yani

biri sadece

hmil olduu

fikri,

prensipleri ekiyor; dieri

hem fikre

sahip bulunuyor,

hem
ki,

de onu fiil
ve

halinde gelitirip cihana ar^ediyordu. I^te bu

uurladr

onda ferd

ma'^er vicdan kaynatarak

otu^jl ajan

saltanat mddetime,

siys,

asker, idar, itima ve fikr

icrtndaki birlik ve ahengi meydana

getirmipir.

A.k emseddin
onun

iin

Fatih bir jahs deil, bir sembold. Zira mrfid,

ahsnda

ktlenin sembolik ifadesini bularak, lem

halkna bu

kanaldan

kjyapp,

onun vastasyla

alij verifini

kurmujtu.

Fatih'in ha^rlanmij ve ifienmij maneviyt, efendiliin bir

devresi

raklk
ta-:(e

olduunu takdir ettii

iin,

bu klme, nallanma halini

ve

canl tutabilmi, ktleye kar yklenmi olduu mesuliyetlerin

arl
m^
;^ad

altnda

e-:^lip

bunald

flamanlar,

baj olduunu unutmak

suretiyle,

raklk

safvetine iltica etmi,

bylece de bendeliin teslimiyet ve

kapsna

snp

dinlenmitir.

Zira

o,

bende

olmadka

olunamayacan

bilen

byk insand.
talihli idi ki, bir cihangir

Binenaleyh Fatih, ju cihetten de

olmasna

ve

devrinin fikir ve siyaset leminde yksek mevkiini

bir

kabul ettirmi

esizi

kymet bulunmasna ramen,

elini

pecei bir stad,

karsnda
bir efendisi
icrt,

na^anp
ftuhat

sesiniykseltse de, hif^ayagel! diye

kar koyabilen
idiler.

vard, iskender ve Napolyon da birer cihangir

ve

Fakat
bir

uuralt

istidatlanna

ramen,
iin de,

terkipsi^

malime
hesap

olmaktan kurtulamadlar. Onun

kendi kendine

kar

180

Smiha Aj^erdi e SIRRA

YOLCULUK

vermee mecbur tutulmu

ve

manev

terbiyesinde nefis kontrol jart

edilmi Fatih'le bu noktada aralan dima mesafeli kalmtr.

ehri alr alma^jery^

ilerinin

meakkat

ve mihnetlerinden yorgun

dm

padiah, artk gnl lemine gemek, bir eyyam da kendi

kendisiyle

kalmak

iin

szldanmaa balamt.
ve

Zira Fatih, galip

cephesiyle spirituel

adamd

^aman

-zurnan derin bir eksta^ iinde iki

dnyadan da gemei ok dyordu.

dndrp
kendi
kendinden

te

vecd ve ruh -zevkine

ve

y^

saklanmak

sath

st

davalarn

andrn yeknesaklndan
bir an,

mn

saltanatna

kama

iddetle

dedii

doruca

Ak

emseddin'e gidip

"mlakat

eyledikte.

eyh

Hasretleri

yan yatur bulunup

asla va^yetini deitirmedi.

Padiah

eyh
gn

Halvetlerinin elini
beni halvete

pp: "Sana bu hacet in geldim ki birka

deyicek,

koyup ird eyleyesun"

sem'-i

eyh

Hamiyetleri
ile

Padiah'n
dinlemedi.

bu

kelmn

kabule

almayub

n^ kula

Padiah- sm-makam, srar edb drt kere "Elbette

ve istediim yerine gelecektir"
Ha-z^etleri yine reddeyleyp

umup beklediim hsl olacak

dedikte,

eyh

bu hususa msaade

eylemedi.

Nihayet Padiah Hazretleri gat^ba gelb, huss- mezkur

in:

"Bir

kabul edb halvete idhal edersin, ben szm kabul etmezsin" dedikte sylemiken sana nice kere eyh Hakaretleri cevab verb: "Meyih-i izamn halvetinde bir lezzet vardr ki ana dhil olsan emr-i saltanat gznde olmayub, dnya gznden silinib saltanat geb gitmek

Trk

bir kere sylese

mukarrerdir.

Bu

sebepten ahvl bozulup, her birimiz bu hle

sebeb olmakla Allah'n gazabna urayarak gnahkr olmak

lzm

gelr", dedikten sonra,

ve saltanat

makamnn

icb

z^re

adi insafa,
olan sz^

dorulua

merasimine mteallik aikr ve

malm

ve nasihatleri ifde eyledi

Aikr

ki bir vizyon, bir vecd

ve

hal,

insan

olunu
ve
de,

isim ve ekilden

geirmee

ba

sonu

olmayan
bile.

ce^be

istirak

ufuklanna
ve

srklemee yeter de artar

ite Fatih
ile,

dnya

saltanat

umurundan yorgun
cokunluk
ve

dm k gnl

to^u

dumana katarak, bu
istiyordu.

evk

leminin lez^^ti iine

atlmak

Amma

mrid

dediimiz^ 'guide spirituel' yani mridinin btnne sahip

olan byk insan,

srasnda cismn

ve nefsn

uurumlar

armann
181

Cemlnur Sargut

da kfi

olmadm
ktleye

g-:^

nnde tutarak,

mridini,

manev ehvet

sajlahilecek rhn

ha^

ve lezzetlerden de geri eker.

Bahusus Fatih,

kendim

neretmi,

balam

byk insand.
iin

halde reva

myd ki,
kendisine

halvet ve

jakllktan

bulaca ahs z^vki

mukadderatn

immi olduu

saltanat emrinden geri dnsn? Bir istirak

zevki iinde haymenijn olmakta da, gizli bir ehvet, bir hodbinlik

kokusu vard. Fakat zpr kefedilir bu ^af ancak

ulu'lar bilebilirdi.
istemiyordu.

Ak emseddin gibi
bilmek

Muhakkak

ki Fatih de bilmiyor deil,

Dnya, z^man z^^^^ kendini ktleye feda eden byk insanlar yetitirir. Fatih, mesuliyet muhiti kendini basit bir mutasavvf

amam

deildi.

O, ktle

namna geni
kendi

lde taahhtlere

girimive

mesuliyetler

yklenmi
kendi
iin

bir sistem sahibi

idi.

Bu yzden

de kendi iin

doduunu,

yaadn,

iin

ldn zp^neden ortalama insan

tipinin imtiyaz ^^

imknlarndan mahrum olmas mukadderdi, ite arzularn hep pskrtt.

bunun

iin

de mridi, onun inziva ve infrad

Kendi sonsuzluuna, kendinden kendine

yapmak

ihtiyalarn

muayyen bir
ruhu
ile

lye ayarlad. A.det mridinin

iin iin

aknc, takn, altl

arasna
bir Sedd-i

bu ruhu

aran

vecd ve istirak

in kurdu. Geri tasavvuftan gaye mnevi keml idi Fakat ruhun

tezahr canl madde
ferdi en
ile

sabit

olduuna

gre, tasavvufun mdahalesi,

mkemmel beeri varlk

terfih

haline getinnekti ki,

A.k emseddin

de

mridini bir manev

halinden kararak dima aksiyona

doru

arkasndan

itmitir.

A.k emseddin

kmil insand ki mridinin Padiah olmas,

bir iltimas,

terbiye

sisteminde bir geveme,

salbet ve

bir

hatr gnle yer vermiyecek

mrid
idi ki,

kvam

arzederdi.

Mrid

de o

hkmdar
kul

olmas, mridin

varlnda

tecelli

eden rabbani iaretleri fni bir

iin

olarak kabullenmesine

mni tekil etmezii- Onun

byk

talebesini

bir cemiyetfedaisi olarak

kullanmaa acmad. Szldanmalarna,

biliyordu

hatta

direnmelerine

kulak asmad. Zira

ki ayarlayc

ve

merkez

ahsiyetler, yerlerinden

kmldadklar

anda, ktlenin irzesi zlp

bir alt st

oluun balamas mukadderdir.

halde byk insann,

ahsn

tamamen

bertaraf etmesi, aksiyon ve reaksiyonlarnda ktlenin

menfaatini l olarak gz nnde tutmas

lzm

gelir.

Nitekim

82

Smiha A\'verdi e SIRRA

YOLCULUK

Fatih 'de tasavvuf, nazari bir doktrin, hayli bir idealif^m deil, ferdi ve
sosyal hayattaki tesrii ve icri otoritesinin sklet merke-:^
terbiyecisi
idi.

Bir cemiyet

olan hkmdar, icra ve tesri yolunda hareket ve vusul noktas

kabul

ettii bir

jurladr ki 'ben' demei unutmu, hep 'sen' demi,

iin

kendini silmi, lem

yaamtr.
bir

Eer

Fatih 'ben' de

kalm

hkmdar

olsayd,

bugn onu da

yery-:(nn hret sahibi

sra adamlar arasnda

ve

grecektik.

Halbuki

A.k emseddin'in ahsnda ifadelenmi

nesi var nesi
suretiyle

belirmi tasavvuf ahlk, onu

yoksa

ykm,

sonra da
esi-:^

ayn malzemeyi kullanmak

bu harabenin yerine bir

mamure kurmutur.
nerede biteceini bilen bir

A.k emseddin,
eli idi.

vat^esinin nerede

balayp
ve

Nitekim, mridine, imkn

kudret kaynaklarnn bif^^at

taycs
byk
ve

olduunu iaret

ettikten sonra

onu yapc

ve

yaratc ^eks,

takn
rica

imanyla
ve

ba baa brakp

ekilmee karar vererek

birinde

Padiahsn
cbbesinden,

temennilerine

ramen, gnn

srtnda

banda serpuundan baka mal

olmadan memleketi olan

Gynk 'e gidiverdi.

Gitti;

ayet kalsayd,

vecd ve

mnevi ^vke gnln ha^r etmi

ve

Padiah, belkiyine yanp yaklacak, na^anacak, sklanacak, halvet

dnyadan ekilme
onun,

aralarn

tekrar edecekti.

Halbuki

ktle

namna

dnya umurunun anaforu ortasnda dimdik ayakta durmas

ve

lf^md
bir

nnde
gibi,

aylar, nehirler

akt halde susu-:^luk ilesine dm

bir

mahkum

tenesi

olduu
'^^

gnl hayatyla mesafeli bir

al

verie tbi

olmas gerekiyordu.

Smiha Ayverdi'nin

tarih

anlaynn

ve yerlilik/milllik

uurunun

merkezinde ne vardr?
Ayverdi'de derin bir trih

uuru

ve sevgisi vardr.

Bu kuru

bir

vnme

gayreti olma^ap, tarihten ilham alarak

bugn ve gelecei

^^

Smiha

A^-verdi,
s.

Bdebi

ve

Manev Dnyas

inde

Fatih,

stanbul

Fetih

Cemjyeti,1983

37,40,41,44,45,46,52-54.

183

"

Cemlnur Sargut

n
iin

dncesini temsil eder. Tarih uuruna sahip olmayan

nesiller

yle hayflanr:
"Bir bitkinin biiyjp gelinmesi nice ^ahmet ve mcadeleye baldr.

Ne

ja;^k ki insanolu bu nebat uurdan

olmadan meyve bekliyor!
gayesine

bile

mahrumdur. Kke muhta

ediyor.

Bu y^den

gemiini inkr

Sonunda

ulaamadan

:qyn olup gidiyor.

(.

.)

Ona gre, kks^ajama

heves ve

illeti

neya^k ki
mill ve

cemiyetimi^n
terbiyeden

bir i^leryarasdr.

Ma^ ve tarih uurundan,

ilk darbede
ve

manev

mahrumyetiden genlik,
S\ konusu
olarak
ettii

yklmaya mahkumdur.
iin en

yapa

koruyucu deerler

mhim

referans

Trk

tarihini ve

kendi trih tecrbemi:^

gsterir.

Ama

ne

ya^k ki gaflet

iindeyi;^ dolup taan ha^nelerimi^e

ramen, onlardan

faydalanamyorum.

Hazneleri
Bunlardan

iinde

alktan

len

insan

rneini

ska

kullanr.

biri fyledir:

ok

eskiden bir dnya havadisi

tahvil,

okumutum.

Milyarderin birinin: hisse senedi,

nakit para, mcevher gibi

kymetli mallarn

saklad

biryer alt

haznesi varmij. Mahn^enin iki

anahtarndan

biri kendisinde,

dieri

kansnda bulunurmu. Bir gn

alma imkn
ortasnda

milyarder hazinesinde iken, nasl olmujsa olmuj, ierden

olmayan bir ekilde,

kap kapanvermif Adam milyarlarnn

mahsur kalm.
V^akit geip

kocasnn gelmediini gren kans tellanm, arayp

emniyete

taram, bulamaynca

haber vermi.

Elbirlii

ile

gnlerce

arapnlan mehur yengin bulunamam. Kans dahil kimsenin aklna

yer alt haznesine bakmak gelmedii
iin,

sonunda ^vall milyarder

byk

servetinin

ortasnda alktan lp gitmi.

l^eyaf^anm^ yle hayflanr:

"Reva

ki binlerce

yllk

anl

mazi

ve trih hazinesine

sahip olan Trk milleti de, bu

varlna ramen yokluk

97

Prof. Dr.

Mehmet

\^Qm\rci,Scimiha Ayi'erdi'rifi Sosyo-Kii/trel Misyon ve Ondaki

Ha^/a

Mciru'vi Deerler,

Smiha

A)^'erdi'yi

Anma Toplants

26.02.2000,

s.

33-34.

184

Smha

Aj-verdi e

SIRRA

YOLCULUK

iinde can eldir olsun!

Bu anl

erefli malzemeyi ileyip

ise,

yararl hale getirebildiimiz takdirde

yalnz bize deil,

sahip

btn

dnyaya yetecek bir medeniyet mirasna

" grlecektir.

olduumuz

nemli -:^le de dikkat eker:

"Trk medeniyeti ilh-beer bir sm tar.

maneviyattr, ne de srf maddeye
tutan elleri

ne srf

tapnmadan

ibarettir.

Kl
Onun

icabnda sanat aheserleri ortaya koyar.

mensuplar, madd ve beden bnyelerinin

hakkn

verirken,

manev yaplarn
Smiha Ayverdi

" da slah etmekten geri kalmazlar.

iimitsi^

hibir :(aman syler

olmamtr.
ac

derd iinde

devann da olduunu hep

Ama

gerekleri ifdeden geri

ve medeniyetinin

kalmad

ve der ki:

Yattk ki bugn kendi kltr

ipularn

kaybeden

Trk

milleti,

kendine,

tarih

ve

mill

bereketlerinden faydalanaca birjol i^mij deildir.

Ergun Gze de Smiha annenin babkl yazsmda dile getirmitir:

'%lcdan aynasdr:

milllik

uurunu

O, Mill Vicdandr!

Dalm,
aynas.
ise
.

^ilm, hasta

dm

bir cemiyetin

fertlerine tutulan vicdan

mill

vicdan
da,

besleyen

mill

hafzladr

Merutiyet ilnnn

lklar

stanbul igalinin hkmklan

terlik

da, istanbul semtlerinin ve

konaklarnn

tprtlar da onun kaleminde

diriltici,

bir

cemiyetin

ahsiyetinin, hviyetinin

vicdan

uyana htralardr.
en frengin ve en
olan

Hikayeci, romanc,

aratrmac Smiha Ayverdi'nin

mhim
Efendi

taraf

budur.

En

byk
bir

eserlerinden

birisi

ibrahim

Kona

bunun

iin

imparatorluun romandr.

Ve bu
e(sn,

roman okuyan

her vicdan sahibi, bir imparatorluk

ykmnn
ve

a^bn vicdannda duyacaktr.

Smiha Ayverdi
basan
ve

mill vicdan, mill

hafaya raptetmi
sadece o

bunda byk

sadakat gstermitir.

Amma

kadar deil: Mill

Prof. Dr.

Mehmet

Dcmiid,.S'w/ba Ayi'errl/mn Sosyo-Kttrel Misyonu

ve

Ondaki
s.

Balca Manevi

Deerler,

Smiha Ayverdi'yi

Anma Toplants

,26.02.2000,

33-34.

185

Cemlnur Sargut

hafi^asnm temelinde de edeb bir i^i vardr. Bir slm bynn:

*Elest meclisinde
"bel" diye
o

iaykran sesimi bu gn gibi

meclisindeki

duymaJitym' dedii gibi

da

elest

sayhasn

ve sonra

dnya planndaki kavli kararn, gayret kemerini

kuanp

perkittii

gnk feryadn bir an aklndan karmadan yapmaya devam etmitir.

Zaten bunlar bir an aklndan karsa, bir

vicdan

aynas va^esini

bereketli

byk nehri

andran hayat
Teknolojinin,

bir

himmet

*Nil'i olabilir

miydi?

madde
nice

medeniyetinin

hayhuyu,

makine

grlts

arasnda boulmuj

vicdan uyandrabilir miydi?

Bence onun en byk taraf budur..

tammiyyeti..
'er

Bu

e^el,

ebed btnl..
ve

Bu

ikrar

Nice

reclleri

kskandracak

hatun kimilerden

nicesini

kii*yapacak ycelikte

bir nasip. .."^^

Smiha Ayverdi'nin,

Anadolu'yu
Orta Asya

Mslman Trklere
sel sel

atn

syledii "mchit ruh" neyi iaret eder? Buradaki 'cihat'tan ne

anlamamz
toplumsal

gerekiyor?

Kk Asya'ya akarken,

yaam

mayalayan 'mcahit derviler'in imanlanndan

ilke

nasl

bir

cihanmul

douyordu?

Efendim olduka hassas ve mhim bir konuya temas ettiniz. Bu mevzuyu konumaya balarken, ncelikle, "cihad"m ne olduu
zerinde

durmamz
akla

gerekir. Mlumliniz,

Hz.

Muhammed,

kildir;

en akll olandr. Akil, kavmin en ereflisi ve hayrbsdr. slm dini

tamamen
Kur'an

dayanan

bir dindir.

Kur'n- Kerm'de "Allah

si-:^n iin

yetlerini aklar,

belki de akledersini^" (Bakara: 242)

akledesini-:^"

"B/^ onu A.rapa

yaptk ki

(Zuhruf:

3)

buyrulmaktadr. slm'da

itibar yoktur. Her ey akl sebebe dayamr. Peygamber, mecbur kalmadka mucize gstermemitir. slm akla deer vermi, gerek akb, yani birlii idrak eden akl Hz. Muhammed'in

mucizeye

hakikati olarak

grmtr.
akl- kldr.

Akldan maksat

99

Hayatnn
186

Ergun Gze, "Kubbealt Akademi Mecmuas: O, Milli \'lcdandr'\ Yaz 50. Ylnda Smiha Ayverdi Hatra Says, Ekim 1988 sa)T 4, s. 81.

Smiha A>^erdi e SIRRA

YOLCULUK

Akl- kl nedir? Akl- kl tam ve mutlak akldr. Yaratc kudretin hareket halindeki tecellisidir. Hz. Ali de; ''Nefse kar ilimle savamak akln ibaretidir" der.
Frithjof Schuon'a gre Hz.

Muhammed'in haya incelendiinde

Bunlar

ge gze
Dindarhk,

arpmaktadr.

u
^

kelimelerle

ifde

edilebilir:

savamclk, bala}iclk.

Dindarlk derken neyi kastediyorsunuz?

Dindarhkla, emin olmay, Allah'a tam olarak gvenmeyi, ihls,
Allah

akm

kasdediyoruz.

O'nun dindarl bu lemde yaarken

dnyann btn
illallah,

arzu ve isteklerini yerine getirirken Allah'la olan

irtibatim asla kesmemesidir.

halde o
uyar.

"l ilahe illallah,

mevcde

l faile illallah" ilkelerine

"L^

ilahe illallah; ilah

yoktur

jialm^ Allah vardr" demektir. Kelime

kelime aarsak:

"U"

burada

yok demektir. Bu

ksm

Allah'n

olmadn

ya da tanr

olmadn,
diye bir

yalnz kendinin tanr olduunu syleyen

ateisti anlar.

Ateist de bir

eyi tanrlatrr, o da kendi dnceleridir.

sz konusu deildir. nsanlar bir

Tanrszbk

ey

eye tapmak

zere yaralmlardr.
bilgi

Ancak, insanlar Allah'a tapma seviyesine ulaacak

sahip deillerse, o

ve gnle

zaman ite kendilerine taparlar. Kendi fikir ve ideallerinin dnyaya hkim olduunu dnrler. Bu, insann "yok" dedii devredir. Bu devre ateist devresidir ki mslman l ilahe
illallah,

derken

ateistin

varln

kabul eder.

Ve

birlik

iinde

varln
burada
aar.

gerekliliini de kabul eder.

Buras ok nemlidir. Buradan

hibir

bakarsak mslmamn sava aaca

kfiri

nk "l" anlatmaktadr. nsan aslnda kendi "/^"devresine sava

yoktur.
"/^"ya

ey

Dardaki

amaz.
ki

"lahe" ilah edindiimiz devredir

burada,

ocuklarmz, kocamz,

olduumuz

insanlar, Ahmetieri, Mehmetieri ilah ediniriz. Bir

st seviyedir

nk kendimize tapmaktan vazgemi, baka eyleri

ve onlara

sevmeyi

renmi

doru

ynelmiizdir.

"U'ya gre

bir

st seviyede insan kedisini sever, bahesini sever,

orman

sever.

Frithjof Schuon,

slm' Anlamak, stanbul:

z yaynclk,

1999,

s.

120.

187

Cemlnur Sargut

Ama

kendinden daha ok

bir

eyi sevdii
atar.

iin Allah'a bir

adm

yaklamr. nk

kendini ikinci plna

nsan aslnda

ilah diye

alglad
olduunu
ilah

hibir
anlar.

ve giderler.

eyin olmadm "/^"yani, yok olmaya mahkm Taptmz eyler ya lr veyahut bakasm severler Yahut onu hakikaten sevmediimizi anlarz. O zaman

denen, taplacak hibir

devresidir.

ey yokmu bu

lemde

deriz.

Bu, insann

"l //^/?^"

te

Allah

bu devreye erimi olan inam kendi

nuruyla aydnlatr.

slm'n
gerek

ierisinde

btn bunlar

ilk

idrk

etmi

olan Hz.

brahim

mutasavvflara gre
olan

hakiki

mslmandr. Ondan sonra

yaam

btn peygamberler de bize gre mslmandr.

Allah'a teslim olmulardr.

Cihad, Allah

yolunda sava da dahil olmak zere hakszhklara

kar gsterilen her trl gayret ve mcadeleyi mi kapsyor?

Evet efendim. Saldrganlk bask, zulm ve smrye

kar

verilen

savalar cihaddr. Toprak geniletmek, ekonomik, politik veya din

kar salamak amacna ynelik savalar gayrmer olduu

cihad saylamaz.

iin

Dolaysyla peygamberde savamclk, sadece

gerekliliini

affedicilik

ve bunun

ortaya

karmak
iki

iindir.

Bunun

sebebi

de Allah'n

yarah gerei inam

ve
ikilik lemidir.

lem zere yaratmasdr. Bu

iki

lem

birlik

Allah'n kendi
birlik

mnsnn sanda
iki

yaratklarnda

ikilik

yoktur yalnz

vardr. Bunlar da

gruba ayrbr: abdallar

ve zihn ykmllkleri olmayanlar. Abdallar, zellikle ilerinde bir

zddiyet

tamadklar

gibi

darda

da bir zddiyet kabul etmezler.

Bunlar zaten huzurdadr. Huzurun iindedir ve onlarda mesuliyet

hissi

olmaz. Allah onlar mesul tutmaz.

nk

onlar bu lemde

cennettedirler.

Dier grup
lemde
dolay
iinde

ise,

biz

insanlarn deli dedii ancak

insanlardr.
iin
birlik

Allah'n

bu

mesul
mesul

tutmad
her

Bunlar

da

zddiyetierinden
kabrlar.

olmadklar

ierisinde

Bu dnya

yaradlm

ey

ztlardan

olumutur.

Enerji

aa

karan her eyde zddiyet vardr. Dolaysyla da kendi

88

Smiha

A\'\'erdi ile

SIRRA YOLCULUK

imizde bu kadar zddiyet varken

savamamamz

diye bir

ey

sz

konusu olamaz,

Zdar arasnda u}am salamak

Burada Peygamberin
radeyle

iin

mcadele vermek zorundayz.

iki

savamclm
affedii...

ekilde aklamak lzm.

zdan

birletirecek kuvvet ve kudreti kullan, ikincisi de

bunlarn

sonucunda

Saldrlarmzn

sebebi

affetmeyi

bilme}dimizden hatta kendimizi affedemeyiimizdendir.

Farkllklar iimizde birletirdikten sonra da evre
dzelir.
ile

ilikimiz

Msr Niyazi diyor

ki:

"Ben samrdm lem

ire

hana

hiyr

kalmad

Ben heni terk

eyledim, hildim

ki a^r kalmad"

Fatiha sresinin

ilk yeti

ve Kur'an'n kalbi olan 'Elhamdlillahi

Rabbl lemn'den ne reniyoruz?

Bu

yette Allah bize

Rabb

tecellisi

vastasyla kendimizdeki hakikati

retir

sava insamn kendiyle yapt mns savatr. Bunun dndaki btn savalar ister ordunun orduyla savamas olsun, ister evremizdekilerle yapamz savalar olsun, hepsi sadece kendi iimizdeki sava bitirip huzura kavumak
vardr.

halde gerek

iindir.

Frithjof Schuon'un da belirttii gibi,

"Hi^.

Peygamber slm'dr.

Nasl

slm,

tahiat gerei

hakikat,

g^llik ve kudret elerini deijik plnlarda gereklepirmeye

alrsa

H^. Peygamber de
somut rnei
olur.

sknet, kerem ve kuvveti temsil eder, bunlarn

(slm'daki kudret

celldir,

gzellik
zelliiyle

cemldir,

hakikat

ise

kemldir). Kuvvet irade edici

olmas

savamak
iin,

^(omndadr.

Kerem,

kuvvetin

saldrganlk ynn dengeledii

peygamberde sava, saldrganlk eklinde deil, savunuculuk eklinde

189

Cemlnur Sargut

^^hur etmitir.

Kerem

iyilik ve aftan ibarettir.

Birbirini
'"^"^

tamamlayan

bu iki erdemin kuvvet

ve

keremin sonucu sknettir.

ki

Efltun da ruhu bir

kouya benzedr
teki

arabacs akl,

iki

attan biri

ecaat (kerem)., teki de ehvettir (saldrganlk).

asil ve g^l bir hayvan.
ise

"ecaat, fevkalde
bir

hajin ve daima yoldan

kmaya mheyya

varlk. I^te

akl bu arabay

srdke kodunun intifiamn muhafa-^a eder"

der/^

Beer adan denge, Allah'n karsnda

beerlikle
ilgilidir.

skttur. Srt-

mstakim

Skt, hereyi itirazsz kabul etmektir.

"Skunet, dnya ve ego konusunda ilgisi^ik, A.llah'n

skttur.
"''

karsnda

ise

Skt noktas tevhid noktasdr.

melekleri salat ederler.
ederler.

Bu

seviyede olan insana Allah ve

ve melekleri

'T)orusu Allah

peygambere salat
suresi: 56).
ise

Ey iman

edenler

O'na

salat ve selm edinip'

(Ahzab

Allah'n saltndan murat O'nun tenezzldr. Meleklerin salt

O'nun nnde
getirirler.

secdesidir,

Adem'e

secdedir.

Mminler

ise salavat

Bu

salavatn nedeni, bizim de o tepeye, skna

isteimizdir.

Btn, bizim bir parasn

yleyse biz hudutsuz olan Allah'n bir

ulama oluturduumuz eydir. paras deil, yaradln bir

"Hak" diyoruz. Yaradlmln btn Hz. Muhammed'dir. Dolaysyla herkes O'nun rneini
parasyz
almabdr.
ki

slm'da buna

biz

Bu da savamay

gerektirir.

halde herkes savatadr.

Bu

sava da

nefisle olan

savatr.

Fhi Mfih \t Hz. Mevln yle der:

"Peygamber
'Biz

kk savatan byk savaa dndk*

bi\
suretlerle

buyurmutur; yani
dvyorduk.

savayor

ve

dmanmn^la
iyi

imdi

ise

dnceler

ordularyla

savayorum

Frithjof Schuon,

slm' Anlamak, stanbul:

z yaynclk,
z yaynclk,

1999,
s.

s.

125.

Kenan

Rif, Sohbetler,

stanbul: Kubbeal Neriy, 2000,

364.
s.

Frithjof Schuon, islm' Anlamak, stanbul:

1999,.,

125.

190

'

"

"

Smiha A)'^^erd Ue SIRRA

YOLCULUK

dncelerin

kt dnceleri ho-:^una uratmas,

iin

vcut

illerinden

kanp atmas

savayoruf^.

te

en byk

sava

ve

dv

budur.

nsann yaradl, birlikte,

Evet...

zuhuru

ikiliktedir o halde...

Birlik

kndan

plnlanm olan insan ikilikte ortaya mutlu olmaz. te savan mns budur. Bu sava
leminde

srasnda herkes Allah'tan gelen ismini hkim klarak skna erer. Bir spanyol rahibenin syledii gibi: "Geminin hi frtna grmeden hu^iirlu bir limanda kalmas, huturu anlamas iin yeterli deildir. Ancak
frtnadan sonra skuna
ererse

iteyaradln

mns

budur.

Dert ac

verir

ancak sonucu huzurdur.

ocuun

doabilmesi

iin

annenin mutlaka bir zdraba ihtiyac vardr. Fhi Mfh'te Hz.

Mevln yle

diyor:

doum ans olmadka o baht aacna gitmedi. Kur an'da 'Dourma sancs onu bir hurma aacnn ktne
"Meryem'de

dayanmaya sevk etti.' buyrulduu gibi onu

kuru aa meyve
verir bir hale geldi.

o dert, o

aaca gtrd

ve

Peygamberin cihad sknet iinde olduu iin insanlar eitir ama O'nda, "benim istediim gibi eitilecekler" dncesi yoktur. "Allah o
insandan ne murad etmise o
Allah, yette
:(uhr edecektir"

diye

dnr.
iin,

'nsan

iki elimle yarattm.. "

dedii

bn-i Arabi, bu

hkmn

yrrle

girmesinde

kavgann,
syler.

bozulmann kanlmaz olduunu hakblk yoktur. nk Hak, bu bozulmamn

Hz. Mevln Fhi Mfh
'te

savan, fesadn, Ancak bu bozulmada

ister.

birlenmesini

bu konu\a yle aklamaktadr:

emir vermek ve ktlkten menetmek

"Bir haynn ilenmesi

iin

hakknda
nefis

ktle meyleden bir

bulunmas

l-:^mdr. Byle bir nefsin

varln

istemek ktln istemek demektir..

iyilii

Fakat

ktle rt^
ders

olma^ olsayd

emretmeydi. Mesel bir retmen

okutmak

^^ ^^

Mevln, Fhi Mfh, stanbul:

Mill

Mevln, Fhi Mfih, stanbul: Mill

Eitim Basmevi, Eitim Basmevi,

1985,

s.

91.

1985, s.33.

191

Cemlnur Sargut

sterse,

bu rencinin hilgisi^iini de

ister.

nk

rencinin bilgisizlii

olmadan
istemektir

retmek

olma^.

Bir jey

istemek

onun

levazmm da

Bu retmen

rencinin bilgisizliini isteme^- Byle olsayd

icra

ona retmendi Doktor tababetini

ister.

etmek

iin herkesin
ile

hastaln
bulabilir.

nk onun
iyi

doktorluu, halkn

hastal

vcud

Fakat halkn hastalna da r^ olma^

onlan
isterdi

Eer

bunlara

r^ olsayd

etmendi

Ekmeki para kapanmak

iin

halkn a olmasn
Yoksa ekmek

Fakat onlarn alna gnl r^ olma^

Bir

satmayd.
muhalifleri

padiahn
isterler.

emirleri,

padiahlannn

dmanlar

ve

olmasn

Bunlar olmazsa, onlarn

mertlikleri ve

sultana olan sevgileri grnmeydi. Sultann bir ihtiyac olmasa bunlar

bapna toplamayd. Fakat bunlar muhalefete r^

dmanlarla savamaklard, insan da bunun
ktlk faktrlerinin bulunmasn Allah
ittik edeni sever.
ister.

olmaklar, yle olsayd

gibidir.

Kendi nefsinde
o fjkr, taat ve

nk

Bu

ise

insan nefsinde bu faktrlerin var olmasyla

birlikte

mmkndr. Bir eyi istemek onun levazmn (onunla

olan
o

eyleri de) istemek demektir. Fakat o buna r-^ olma^;

nk

mchede

ile

bu

peyleri nefsinden

yok

edebilir.

Bundan da anlapld ki

insan bir jnden ktl bir jnden de ijilii istemektedir.

Fakat

buna karji koyan

'tnsan hi bir ekilde

Bu

ise

imknszdr. Bir ^eji istemek fakat,

'^^^

ktl istemez' der. onun levazmn istememek

olmaZ;

***
iimizdeki
kuvveti yani
en

sava
silhlar:

nitelii

tamamlayan, jani
yoksulluk

nefisle

mcadeledeki
isteklerden

byk

kanaatkrlk,

(an

vazgeebilme),

oru sevgisi

(Hz

Meryem'in susma orucu

gibi) ve namusluluktur.

Bunlarn
sahibi

hepsi

barldr.

Tpk
sojluluk

bunun gibi
diye

keremin

de-

ki

kerem

balayandrBurada

bir

tamamlaycs
islm 'daki

vardr. Soyluluk bir tr dnsel cmertliktir, en geni

ve temizlik sevgisidir.

anlamyla gzellik
ve

Hz

Peygamber'deki

estetik

ak

ve temizlik

ajk aa kmaktadr. nk
vcudun
dnyeviliini
gelince,

temizlik

dncesi

edann

zellikle

ve

gszln ortadan kaldm/aktadr. Sknete

bunun da

106

Mevln,

i'hi

Mfth, istanbul: Mill

Eitim Basmevi,

1985, s.273-274.

92

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

:^runlu

hr tamamlayns vardr o
Yani hu savap

da doruluktur.
dil ve

Bu da

tarafszlk

ve

adalettir

bitiren

tarafsz olur
ve hirhirini

Soyluluk

kanaatkrlktaki darlk grnmln dengeler

hu iki erdem doruluk
iinde

tamamlayan

doruk noktasna ular.

sanki
bir

H^.

Peygamberin

erdemleri

gen
iki
ift

oluturur:

Sknet/ doruluk
kerem I soyluluk ve
iki

genin

tepesini,

dier

erdemse-

kuvveti kanaatkarlk- tabam oluturur

halindedir
ve ve

Tabann
Hf^.

as

denge

tepede

birlie

indirgenirler

Peygamberin ruhu denge

skttur

%*%

Bu

zellii biz de kendi iimizde yaarsak huzura ereriz, srteriiriz, bize

mstakimden sratullaha

de Hazret denir.
iki

Bu cihadn
ilimdir.

biri

dikey

biri

yatay olan

boyutu vardr, dikey olan

Allah

lim, Allah' tanmak bilmek demektir.

tannp
kurar.

bilindikten sonra sevilir.

nsan, insan

ile

yatay izgi

ile irtibat

Yatay

izgi

akr. nsan

ancak sevildikten sonra tannr.

asndan Musevilik, sevlik, slm, sonu noktasnda ayn yere ulamak demektir. Yani Peygamberdeki bu kuvvet, kerem ve sknet zellikleri... Burada sava artr. Son nokta Peygamberde

Bu

bak

ulalan sknet noktasdr.

bn-i Arabi,
birlik

olan

yaradb

ncesinin te

tecelli ettiini syler.

ile

Yani insan nefsinin kuvvetini, aklnn affedicilii ve vericilii ynlendirebilirse, ruh makam olan ruhundaki sknete ular.
da tevhiddir.

Bu

Hz.

Adem'in

yaklat

ve

O'na
ecere,

yasak

edilen

aa

ecere

kelimesinden

gelmektedir.

blnme

anlamndadr.

Dolaysyla insanlar birden

e, nefis, akl ve ruh olarak blnerek

yaradlm ve ten ulama demektir.

tekrar bire

doru

slk etmitir.

te bu, tevhide

Cihadn son noktas yaradbn balama

^^

yeridir yani...

Frithjof Schuon,

slm' Anlamak, stanbul:

z yayncbk,

1999,

s.

125-127.

193

Cemlnur Sargut

Dorudur... Allah yle buyuruyor: "Ku^kusu^ Allah kendi yolunda

kaynam binalar gibi saf balayarak savaanlar sever. " (Saff: 24) Burada ztiarn omuz omuza verip tpk slm'da namazda "Saflar sklatmn" 6iye.n imamn hitab gibi farkl merepler ayn akla omuz omuza verirlerse o zaman Allah'n yolu aka gzkm olur.. Byle bir durum okluk olmasm gerektirir. Bu da Allah'n
kurunla
isimlerinin

sk skya

birbirine

tutunmas demektir. simlerin bu

saf

ekilde birbirine tutunmasndan yaratma yolu zuhur eder. Allah'n

sfadarm arada boluk olmakszn yan yana yaratl balatmas cihadn son noktasdr.
Sknete kavuan insan tek
ele

tutturmasyla

dner,

sava

bitirir,

hazret olur.

nsann

kendi iindeki irkinlii grmesi iin kendi iindeki gzellii

iin

grmesi gerekir. Bunun

ihtiyac vardr.

de tedeki tekini grmeye, aynaya

savan sonucu olan Bunun en gzel rnei Uhud Savadr. Uhud Sava'nda yenileceini ryasnda grd
Peygamberin
iindeki

darda yapt sava

sknetin ve kanaatkrln neticesidir.

halde ryasna itibar etmeyip Allah'n yetine

uymu

ve istiare gre

ederek

savaa karar vermitir. Bu da Allah'n

ve nefsini

isteklerine

yaadn
sahabeden

dnmediini
altst

anlatr.

Uhud Sava
bu
artlar

cereyan

ederken sava plnlar

olmutu; kendisi yaralanm, ordusu

ynn kaybetmi
biri

ve

dalmt.
kkn

te
et de

iindeyken

kagelip ona: 'T)ua

gruhunun
ellerini

Allah,

u kfirler ve duygudan
onlan

mahrum

ktler
ise,

kurutsun,

yok

etsin!..."

Reslullah

gkyzne

doru

ykseltip
sr,

duada
(ne

bulunmutur: 'Ya
yaptklarm)

Rabbi, milletimi
"
. .

doru yola

kar; t^ra onlar

bilmiyorlar.

Mekke'nin

fethi

srasnda
ve

yaplan

Hudeybiye
sahip

antlamasnda
iin

Peygamber, mslmanlar lehine istedii artlar koydurmas

gerekli

ordu gcne

sava

mater}^aline

bulunmasna

ramen

Kureylilere tam bir serbestiyet veren maddeleri kabul

etmitir. Bylece

Peygamber kan dklmesini nlemek ve savaa

"Bugn merhamet gndr, Allah'n Kurey'i ycelttii

girimemek

iin

194

Smiha Ay-verdi e SIRRA

YOLCULUK

gndr" diyerek kendi

hkmler tayan
genel affa
birer

bir pakt

asndan tamamen elverisiz madde ve imzalamtr. nceki barbarbklarna ve

mslmanlar Medine'ye ge zorlamalarna

ramen

Kureyliler

uram

ve vaktiyle

dman

olan

ou

Kureyli kuvvetli
yetin

mslmana dnmtr. Bu
ve
nle.

asil

idare

ruhunu
bulunan

ortaya koymaktadr: 'yilik

iyilikle

ktlk bir deildir. Ktl en g^^el olan

O ^man bakarsn ki seninle arasnda dmanlk kimse efkatli bir hsm gibi olmu. "(Fussilet: 34).
ciltier

Mslmanlar ve Hristiyanlarn hakknda

Hiristivanlarn,

dolusu kitap

yazd
skn

hl

ocuklarna

onun

ismini

verdii

makamna
zaferi

ulam

olan Salahaddin Eyyb,

dmanlarn

ihanetine,

af ve merhametie

karbk vermi

bir

olan Kuds'n yeniden fethedilmesi

slm komutamdr. En byk annda gsterdii af,

msamaha ve
Peygamberin
grlebilir.

cmertlik ok nemlidir.

Onun bu
bir

af ve cmertlii

Mekke'yi
Hristiyan

fethindeki
tarihi

idaresinin

Ernoul

onun

yanks hakknda

olarak

yle

yazmaktadr:

"imdi
Kuds'e

de Salahaddin 'in savata len

getirilen

ya da

esir

den

valyelerin
ne^^keti

elerine

ve

/^/^

ocuklarna gsterdii

anlatacam.

Bu kadnlarfidye
nnde

verilerek

satn alnp Kuds'ten getirilip

Salahaddin'in

toplandklarnda

g^alan

iinde

ondan

merhamet

dilediler.
hissetti,

Onlarn

aladm

gren Salahaddin de onlara

ve

kar
esir

efkat

acyarak alamaya balad. Kocalar yaayan

tutsak

olanlarn

nerede
syledi.

olduklarn
ve

sordu.
len

Onlan

gidip

kurtaracan

Eleri

babalan

hanmlara
kimine

da
ok,

durumlanna gre

kendi

haznesinden
o

kimine

a^

paylatrlacan
yaynladlar.
"^^

syledi.

Onlara

kadar ok ey

verdi

ki Allah'a

krettiler ve Salahaddin'in onlara gsterdii iyilii ve erefi

darda

"Size harb aanlarla Allah yolunda siz de

savan (mdafaa
ki

harbi

yapn), ancak

ar

gitmeyin.

phesiz

Allah

an

gidenleri

sevmez"
108
>

yetini

nasl yorumlarsnz?
^

Shah Rza Kazemi, Manev Cihaddan Cihadi^ eden Makale, 2004.

deolojisine,

Ingizceden tercme

195

Cemlnur Sargut

Kaynaklar bize unlar sylyor

1-

Sava

asla

dini

zorla

kabul ettirmek iin yapmaz.

'TDinde :^rlama yoktur.
,109 " (Bakara: 256)^

Bu konuda
ile

Allah'n emri aktr:

Hakikat, iman

kfr

apak meydana kmtr.

"Salabaddin

Eyyb'nin
olan

^ferinden

bir

elli

yl

nce

en

nemli
bir

mslman fa^leti

merhametin

uygulanmasyla

byk

Hristiyan topluluk islm'a dnmtr. Hristiyan rahip

trihi

O do

Deuil

olayn deerli bir

kaydn

vasiyetinde

brakmtr.

Kendisinin

ak

bir islm

karpt olmas

sebebiyle

bu kaynak

gvenilirdir.

Trkler

tarafndan 543 1

1147 ylnda

Firigya'da yenilgiye
ile

urayan 177.
limanna

jouis'nin ordusunun kalntlar

ular. Lj)us geride
gelene

birka bin

hac

A.ttalia

brakt
iin

hasta, yaral ve haclara, takviye kuvvetler

kadar bakmas
ve

Yunanl

mttefiklerine
ve

500 mark

verir.

Yunanllar hasta

yarallan alk
ijini de

hastalkla babaa brakp,

ayakta kalabilenlerin

Trklerin bitireceini djnerek

paray

alp

kaarlar.

Oysa Trkler geldiinde savunmas':^ haclar grp

acrlar ve on lan doyurup tm ihtiyalanm grrler.

Odo

fyleyorumyapyor:

'Kendilerine

Icar

oIc

zUm

kendilerine merhametie
girdiler...

olan dindalarndan uzak durup yaklaan krlerin iine gvenle

Ah

iyilik!

her tr ihanetten daha zlim! Onlara

soydular.

ekmek

verdiler

ama imanlarndan

u da

bir gerek

ki Mslmanlar bu hizmetleri verirken hi birinin dinini

deitirmesi konusunda zorlamadlar. '

Son nokta
islm'
iki nemli Islm prensip

asndan ok
ve

nemlidir:

Kimse

seme

konusunda

f^orlanmamal

erdemli

davranrda

bulunurken hi bir karglk beklenmemelidir. Bir

tarafta,

'Dinde
"(.
.

zorlama yoktur. (Bakara: 256);

'

bir tarafta

da doru olanlar

.)

yoksula, yetime,

esire seve seve

yemek

yedirirler"; "Si^e sadece

isteri^ ne de bir

Allah

n^s

iin

yediriyoru^ si-^den ne bir

karglk

tefekkr

(derler).

"

(nsan: 8-9)

109

Muhammed Ebu

Zehre, islm'da Sava Kavram, istanbul: Fikir Yaynlar, 1976,

s.

29.

96

Smiha A\^^erdi e SIRRA

YOLCULUK

J^nca Peygamber Efendimi^ oullarndan ballarm

sokmaya aldan
bir dilekte
birisine

^orla islm'a

"dur' demitir, ^ir gn de ihtiyar bir

kadn

bulunmak

^ere

H^. mer i

aramijtr.

Kadn mslman
kadn kabul
ve ve

olmad
etmeyince

iin

mer onu
kadna

islm'a

davet etmi fakat

da bu ipen va^emipir. Sonra mminlerin emiri olmas

bakmndan

yapt

bu

arda

orlama
dilemi

bask
pyle

bulunabileceinden

korkarak

Allah'tan

^r

yalvarmtr: 'Allah'm!

Ben doru yolu gstermek istiyordum.

yce

Niyetim basla yapmak deildi' Sonra da

Rabbin

u yetini
emirleri

okumu: 'Dinde zorlama yoktur.

Kur'an
din
itaatsi(lii

'

yasaklar.

Hatta

bir
eder.

mminin

dinlememesini lmden daha iddetle

mahkm

inanca satamak yle

der:

ahsa satamaktan daha

katilden beterdir.
2'"

ktdr.

Bu konuda Kur'an

'Fitne

Sava saldry pskrtmek

'Kim
siqin

iin

yaplr. Kur'an'n
si^

buyruu

yledir:

^erini^e

saldrrsa

de

tpk

onlarn

stn^
ve

saldrdklar gibi ona saldnn. (Fakat daima) Allah'tan korkun

bilin

ki phesi^ Allah takva

sahipleriyle beraberdir. "

(Bakara: 194)
"kendileriyle iyi

Bu

yetlere gre Kur'an,

mminlere saldrmayanlar

geinilmesi gereken kimseler" olarak grr.

Saldry nlemek sz konusu olduu zaman savan meru grlm olmasna ramen, Kur'an saldrmn ilk iareti grlr
grlmez,

savaa girilmesine
bile,

izin

vermez.

Hatta

saldr

bilfiil

baladktan sonra
durdurmaya abr:

savaa meydan vermeden mmknse onu

"Her herhangi
bu,

bir ce^

ile

mukabele edecek olursam^ ancak

ce^

si-:^e

reva

grlen ce:(nn misillemesi) le

yapn. Sabredersem^ andolsun ki

"{

tahamml edenler iin

elbet

daha hayrldr.

Nahl: 126)

Peygamberimiz, iman ve kiisel hrriyeti savunan dvmn

olarak insanlarn

adam

bu dvadan haberdar olmalar

iin iki yol izlemiti:

'

'"

Shah Rjza Kazemi, Mnevi Chaddan Cihadi^m

ideolojisine,

ngilizceden tercme

edilen Makale, 2004.

197

Cemlnur Sargut

Birincisi,

o devirde yaayan
da

kral

ve eflere din mesajlar gndermi,

hi bir eyi e

onlar "Allah'tan bankasna tapmayalm. Ona

Allah'

tutmayalm,

brakp

birbirimi^

Rab
ve

edinmeyelim"

diyerek

slm'a

armt,
mesajdan

ikinci olarak

da resm

ardan

sonra bu milletlerin yeni

haberdar

olmalar

isteyenlerin

doru
bir

yolu

seip

yaayabilmeleri iin Islm prensipleri onlara

eliler

ak

ekilde anlatan

gndermiti.

Bu

eliler asla

misyoner delerdi; anlatmlar

ancak zorlamamlard.^^^

Peygamberimizin

amacn

sava alannda bile insanlar birletirmek gdyordu. Savaan ordulara, insanlar topyekn ldrmek
siyseti,

yerine, birlik ve
direktifleri

sabr iinde abmalarn emrediyordu. Bu konudaki

yle kaydedilmiti:

'T.nsanlara

kar

g^llik
nce

ve

sabrla

davranm Dmanlarn^,
ve

islm 'a

armadan

saldrmaym^ ocuklarn

kadnlarn

esir

alman^

ve erkeklerini

ldrmemden

ok, sikleri, ehirli olsun, kyl

veya gebe olsun insanlar dine

katlandrm
"^^^

olarak grmek benim iin

ok daha sevimli

ve

ok daha deerlidir.

***
islam'n klla
birliklerinin

yayld yanl inannn

bu
dinin

aksine

Mslman

askeri

askeri kampanyalar ve fetihleri yle idare edilmi ki

fethedilen

halklar

taraftarlarnn

ibadet

zgrlne
gei

gsterdikleri

saygdan ok etkilenmiler

ve bylelikle de islm'a

artmtr.

Amold,
ekilde

klsik eseri

slm'n
tccarlar

Nasihatlan^ nda, islam'n barl bir

sjit^ ve
ticaretin

yaylmasnn arkasnda
mistikler
eserinde
ve

yattn

syler.

Ksaca

islm'n en

baarl

misyonerleridir.

Amold'n

bahsettii bir

mektup bu geni dini dnmn

Iran 'in Horasan eyletinde Hristiyanlarn hangi koullarda bu

dn

Muhammed Ebu
s.

Zehre, slm'da

Sava^ Kavram, stanbul:

Sava Kavram, stanbul:

Fikir Ya\nnlar, 1976,

30-32.

Muhammed Ebu
s.

Zehre, slm'da

Fikir

Yaynlan, 1976,

75.

198

"

Smiha Ay-verdi e SIRR/\

YOLCULUK

gerekletirdiini anlatyor.

Mektup, Patrik hho-jabb Ul'n ran

Bapiskoposu Simeon 'a ya:(d mektuptur:

Ya^kl Hristiyan ismine sahip binlerce kiiden bir kurbann dahi kam iman iin dklmemitir. A.raplar Hristiyan inancna saldrmyorlar, tam tersine bi^m dimmi':(den yanalar; papa':(lanm-:(a ve
'Ya;(ik!

evliyalarm^ sayg gsteriyorlar

salyorlar.

ve kilise ve

manastrlanmif^a faydalar

Hristiyan papazlanna,

kiliselerine,

manastrianna sayg tamamiyle

Peygamber'in uygulamasdr...
Hvet,

Nacran Hristiyanlan

yinlerini

Medine 'deki en kutsalyer olan

Peygamberin evinde gerekletin?/ilerdir.

Bu

uygulama da A.llah'n
ile ilgilidir:

adnn ska anld yerlerin

ihll edilemeyecei yeti

"Kendilerine sava alan kimselere (sava) izni verildi; nk onlar zulme uradlar. phesiz Allah onlar zafere ulatrmaya gerekten Kadirdir. Onlar: 'Rabbimiz Allah'tr.' demelerinden baka hibir hakl gereke olmakszn

yurtlarndan karldlar. Allah, insanlarn bir

ksmn

bir

ksm

ile

defetmeseydi;

havralar ve iinde Allah'n

phesiz manastrlar, kiliseler, ad ok anlan mescitler ykhp

giderdi" {H2CC: 39-40)

islm'n
seri bir eletiridsi olan diyor.

Bemard Lems, slt'n Yahudileri

adl kitabnda yle

"Zulm yani iddet

inanlar
ile ilgili

ve

aktif

bask nadir

ve

atipikti.

Mslman ynetimi altndaki

hibir

Yahudiler ve Hristiyanlar

strab ekmediler. Tekrar fethedilen ispanya'da Mslmanlar Yahudiler, srgn, ve din deitirme ve lm arasndan seme zorunluluu ile de karlamadlar. Modern dnem ncesi Avrupa'da yaygn
olarak

Yahudilere

kar

uygulanan blgesel ve meslek

kstlamalarla da karlamadlar. "

Shah Rza Kazemi, Mnevi Cihaddan Cihadi^

edilen Makale, 2004.

ideolojisine,

ngilizceden tercme

199

Cemlnur Sargut

]/e ju nemli

noktay

ilve ediyor:

"Mslman ynetimler modern zamana kadar Yahudi

Hristiyanlara l<ar

ve

Mslmamn yapsn

caraliterize

eden

bu

tolerans

rneini uygulamlardr. "

ynetimi altndaki Yahudiler ispanya'da

A.ltn

anda Mslman

bask

grmedikleri gibi kltrel, dini, ilhi ve mistik yaratclkta da

bir t^rlkya^adlar. Titus

byk

Burckbardt'nya^d gibi;

"tslm

ynetimlerden
nk,

en

byk

fayday

salayan
topraklara

Yahudilerdi

Filistin'den

dier

atldklarnda en nemli entelektel gelimeyi spanya'da

saladlar.

Maimonides ve tbn Gabirol gibi en nemli

felsef

Yahudi limleri

ahmalarn Arapa yazdlar

ve

Mslman spanya'da kendilerini tamamiyle evlerinde hissettiler. spanya'nn yeniden fethedilmesiyle mslmanlar
deitirmeye zorlandlar, ldrldler ya da kovuldular. 1492'de Granada'nm da dmesiyle srlen Yahudiler snma ve korunma iin Osmanh'dan medet umdular. Tm Kuzey Afrika'daki mslman topraklarna kabul edildiler. Orada refah iinde yaayan Yahudi
ve yahudiler din

cemaatlerine katldklar gibi yeni Yahudi cemaatleri de

oluturdular. '^

Ayn dnemde
iin

Orta Avrupa'da eziyet gren Yahudiler de kurtulu

dilemilerdi...
istanbul'u fethinden
Tt^arfati'nin

Osmanh'dan yardm

Zulmden kaan ou Yahudi Osmanllarn

nce

a^

Osmanllara

ulaman

Haham

Isaac

aadaki
isteyen

mektubu

gibi mektuplar alyorlard. Orta

Avrupa 'daki yardm

Yahudilereya-:(d cevap mektubu:

"Kardeim

dinle sana

dodum

ve

vereceim d. Ben de Almanya'da Alman hahamlarla Tevrat altm. lkemden

karldm

ve btn gzelliklerle dolu olan Allah'n lutfuna

Shah Rza Kazemi, Manev Cihaddan

edilen Makale, 2004.

Cihadi^m deolojisine, ngilizceden tercme

200

Smha

Ap^erdi e SIRRiV

YOLCULUK

uram
yok.

Trk

topraklarna

geldim.

Burada

huzur

ve

muuluk buldum. Trk vatannda ikyet edecek hibir ey

Ar vergiler altnda ezilmiyoruz ve

ticarette zgrz.

Burada Almanya'da olduu gibi Yahudilerin utan iareti olarak san apka giyme zorunluluu yok. Orada varlk ve
zenginlik de lnetli nk

Hristiyanlarn

kskanhma

sebep oluyor. Kalkn kardelerim!

Glerinizi toplayn ve bize gelin!

Eteklerinizi toplayn!

Burada dmanlarnzdan

kurtulacaksnz, burada huzuru bulacaksnz. '*

Mslman ynetimi akndaki

Yahudilere

karp
ilh

gsterilen

hogrl
ifdesi

yaklamn
olduunu

aslnda iki din arasndaki

uyumun

bir

belirtmek l^m.

Karplatnldklannda ayn uyumu slmla

Hristiyanlk arasnda bulmak

mmkn

deil islm hibir t^aman

ait olan icras olarak

Hristiyanlkta olduu gibi Yahudiliin mesihe

dnlmemitir; Yahudiliin

ve Hristiy

anln

birer ifadesi olan eski

brhim inancn yeniden yaplanmas

tek

olarak

ileri

srlmtr. slm,

onlarn peygamberlerini reddetmek deil, iki inanan taraftarlarn eski

Tanrl

dine geri

armaktadr.

Ktr'an

tm peygamberlerin

tek ve

ayn

mesajla geldiklerini dolaysyla da aralarnda fark

olmadn

vurgular:

"De

ki:

Biz Allah'a, bize

indirilene,

brahim'e, smail'e,

Ishak'a, Yakub'a ve torunlarna indirilene; Musa'ya, s'ya ve

peygamberlere Rablerinden verilene inandk iman getirdik Onlardan hibiri arasnda aynm yapmayz. Ve biz, ancak

O'na boyun
islm'n
Iran'b

een mslmanlarz." {K\-\

Budistler,

Imran: 84)
(6.)aiz\lda
din

tm
bir

Hindular

ve

Zoroastrianlar

peygamber Zoroaster tarafndan kurulan

liderlerin

sistem) dahil tm kitapl dinlerin mensuplarna gsterdii hogrnn

mslman

sahip

olduu faslet

ve

adalet

duygularndan

kaynakland dnlmemelidir. ok ak ekilde tanmlanm Mslman hogrsnn Kurann vahyinin ruhuna- ki, bu ruh
geleneksel

mslmann

derinlemesine
grlmelidir.

sarld
Bu
ruh

bir

ruhtur-

organik
yetlerde

olarak

bal olduu

aadaki

anlatlmaktadr:

201

"

Cemlnur Sargut

"phe yok
amel

ki,

iman

edenler,

Yahudiler, Hristiyanlar ve Sahiller;

bunlardan her
bir

kim Allah'a

ve abiret gnne gerekten

iman eder

ve iyi

illerse elbette

bunlarn Rableri yannda mkfatlan vardr.

ve

Bunlara bir korku yoktur

(Bakara:62)
'T<jtap
verilenler iinde gece

bunlar

mah^n

da olmayacaklardr.

vakitlerinde

Allah'n
Allah 'a

yetlerini

okuyup

secdeye

kapanan doru

bir topluluk vardr.

ve ahiret

gnne

inanr, iyilii emreder, ktlkten vazgeirmeye aldrlar ve hayrlara

kouurlar.
l^te

onlar iyi kimselerdendir.

Ne

hayr

imlerlerse

asla
bilir.

karplks^ braklmayacaktr. Allah takva (l-imran: 113-115)"'''

sahiplerini ok iyi

'Veygamberimi^

savaca giden

ordulardan

birine

verdii

buyrukta
iyi

apmann
aydnlatyor:

hangi prensiplere

bal

kalarak yrtldn ok

'Allah'n

adn
ne
bir

anarak
ileri

ondan
bir

yardm

isteyin

ve

Peygamberinin duasyla
ihtiyar,

atln. Savaa katlmayan ne bir

ocuu ne

bebei ne de

bir

ldrn.
olun.

Ar

kadn

gitmeyin! Ganimetler konusunda dikkatli

ve iyilik yapn.

Doru yolda hareket edin

'

nk Allah

iyilik yapanlar sever.

Peygamberimizin bir dier buyruu da

ayn yarglan
iin

tayor:

'Allah'n adyla, onun davas dmanlaryla vuruun. Fakat Korkutmayn. Organlarn

ilerleyin!

Allah'n

ar

gitmeyin. Aldatmayn.

kesip

vcutlarn

paralamayn'.

"^^^

edilen Makale,

Shah Rza Kazemi, Mnevi Cihaddan Cihadi^m 2004

ideolojisine,

ngilizceden tercme

Muhammed Ebu
s.

Zehre, slm'da Sava Kavram, stanbul: Fikir Yaynlar, 1976,

75-76.

202

Smiha A)'verdi e SIRRA

YOLCULUK

"Andolsun ki bi^ Ademogullanm stn bir i:^t

ve erefe

ma^ar

klmdr.
stn

Onlara karada, denirde, tapyacak vastalar

verdik, onlara

g^el g^el n^klar verdik, onlan

yarattm^n

biroundan cidden

kldk.

" (Isra: 70)

'nsanolunda

Hakk'n
kendisini

tecellisi

olmas

hasebiyle,

Peygamberimizin

insan deerlere olan saygs, tutsaklara, yarallara, hatta llere

kar

taknlan tavrda

aka gstermitir.

''^^^

En

gzel ve en insan sava rneklerini Hz. Peygamber vermitir.

adalet ve insana

O'nda erdem,

sayg n plandadr. O, sadece harp

kalan halk
kitlelerine

meydannda

savam,
Hz.

darda

kar
iin

savamamtr.
deil,

Muhammed'e
kar.

gre sava, vurup

iin

krmak

ktl ortadan kaldrmak

klc

eline

alr ve

halkn

ldrlmesine

kar

az cana kyarsa o kadar

slm kaidelerine baarb bir savatr.

gre bir sava ne kadar

"Bu cihan hayatna bakacak olursan ebed

bir mcadeleden ibaret

t^erre,

olduunu grrsn. Bir cenk cihan

cenktedir.

olan bu lemde

^erre

ile

Kinat

^zerrelerinin

vcudunda olan fiili cenk

git^li

ve

bu mahlukat

zerrelerinde tezahr eden

ve

aikr ztlklar,

olan cenkten dolay olur

birbirlerine

bunlarn mahiyetlerinin, mn dnyasnda

muhalif

ve

ay

kn hareket etmeleri gerektiinden byle ^hura gelir.

her eyin
olan

nk

mnda

bir asl,

yani eyann

mahiyetleri vardr.

Dnyada

eyann grlen

suretleri, o

asln glgesi gibidir.

sonra,

insan kendi manev

varlnda

bile

sknu temin edemedikten

etmemelidir;

bakalarnn

sulh

olmasn mit

kendini slah etmeyi

glgesi

brakp bakalarnn slahyla megul olmamaldr. Denek eri olursa nasl olur? Ancak kendi ile doru olanla bakalar dorulur.
bil

unu

ki bu cenkten kendi gayretinle kurtulmaya muktedir deilsin.

ve

Meer
ekime

ki seni sulh cihanna Allah geri eksin, ki orada cenk

yoktur.

Odhan,

birlikten

baka

deildir;

^ra orada ^tyoktur

117

Muhammed Ebu

Zehre, slm'da Sava Kavram, stanbul: Fikir Yaynlar, 1976,

s.

101-102.

203

'

Cemlnur Sargut

ki htilf ve cenk
fejin

olsun. Her^'ejin
o,

^vli kendi ^ddndan hasl

olur; bir

^dd

olmazsa,

bekadan bajka ne olur?

Bir kere daha kendi kendimi^e soralm:

Bu

medeniyet nice bir d^^enin,

ki,

nasl

bir ahengin teknesinde yorulup

ekillenmi olmal

bu slbu,

bu ly bu

kvam, bu

kemli bulup byle bir cemli meydana

getirebilmi olsun? Bence bu sorunun cevab

idi ki, ne devlet, ne de millet,

ak

devir yle bir devir

arkl olduundan utanmyordu. Belki

^aman

ve

mekn plnnda

ilerlemeyi,

garb arka

getirmekte deil,
iin

ark garba gtrmekte

buluyor ve bu anlaytan hareket ettii

de

her geen gn bira^ daha geliiyordu.

medeniyetin birliini salayan unsurlar

Bu
ise,

kendinden emin, ahenkli

tabiat kontrol alhnda

tutan bir irfan ve hikmet terbiyesinin himyesi altnda bulunuyordu.

irfan ve hikmettir ki,

Bu

cemiyet

ruhunu sanki

tarla srer gibi

ka^p
Bylece

apalyor,

ayklayp

temi(liyor ve nihayet ekip

mahsul alyordu.

de Trklk,

muhteem

bir medeniyet

grne paralel
ar^ ediyordu.

olarak,

ayn
devir,

lde heybetli bir i medeniyet

man^ras

Aslnda

okumam olann, okuyandan ok olduu bir devirdi. A.ma bu okumamn gelenekten ald hikmet ve irfan sermayesiyle,
retecei ^ngin bir kltr vard. Bir sisteme

aydn
leme

bal

olarak u^un yllar

s^l kltr de o
trihten, gelenek
terbiye,
i ve

boyunca

katlanlm

metotlu bilginin

karsnda, bu

devirde kendi

bana

bir sistem ve metot

saylrd. Zr

ve grenekten bilhassa

u^n

tecrbelerden srlp

gelmi bu

cemiyete ok

kvaml,

ok intizaml, ok kontroll ve ok olgun bir

bulunuyordu.

dengesi

katlandrm

118

Smiha Ap'erdi,

l^citmayan

Cim, stanbul: Kubbealt Neriyat, 2001,

s.

93-94.

204

"

Smha Amerdi

SIRRA

YOLCULUK

" ...iman, ibls ve

a^kn dnyada
bilse,

tasarruf eden tek kudret

olduunu

///

insanolu bir

ne

ni^ kalr ne

kavga...

Smiha Ayverdi, Rahmet Kaps

205

Cemlnur Sargut

Halk re Bir yineyim. Herkes Bakar Bir An Grr, Her Ne Grr Kendi Yzn, Ger Yahi, Ger Yaman
Grr.
.

Ayverdi'ye

gre taassup, "dnce ve duygunun kabuklap katlamasdr. nsanolu, kendi kendini hapseden bu jandarma
kuvvetin
elinden

kurtulmadka

selmete

eremez."

rfan
neyi

gmzn bu byk yldz

kurtulmann
aresi nedir?

taassuba ilikin bu

tanmyla

kastetmektedir, O'na gre, bu hale dr

olmamann

ve olununca

Efendim Smiha anne, taassubun islm dnyasma

tehlikeli

sirayet

etmi en

hastalk
. .

olduunu
jalm\

srarla \iirgulardi

".

Taassup,
i^f

dine musallat olmuj bir ruh

iken,

hastal

deildir.

ilim,

bir

fenomen

ilim

mutaassplar vardr. Siyaset

bir

temayl iken, politikada kindar ve mtecvi\ bir taassup muhiti eksik

deildir."''^''

"Bnyesinde taassuba yer olmayan islm dininin etrafna, kim, ne

ne

iin,

raman

ve ne sebeple

kabuk

eke eke f^ grnme^ hale getirmitir?

Bugn, islam mctehid ve ulemsna, o gn, bu gn katlasp,

grnme":^ hale gelmi

cevheri
.

kabuu krmak

bir

iman borcu

olsa gerek.

(...)

islam

dini,

en kestirme, en

aydnlk hayat yolu olduu

halde,

bu

yolu allar ve dikenlerle nasl da

isteyenin

tkam, alp geilme-:^

topu-:^

ve her gemek

ayana
(...)

bir gnah dikeni batan, korkulu, sarp ve orak hale

^ebm, gnah,

getirmii^
heyulalar

Acaba, cehennem, ate,

kfr

ile

hir

^aman
ne

Peygamberini rencide edip utandran bir

mmet olduumuzu

^manfark edecei^

Smiha A}^erdi, Mill Kltr Meseleleri Neriyat, 2003, s. 111.

ve

Marif Dvam-:^, stanbul: Kubbealt

smet
2002,
s.

Binark, Smiha Ayverdi'nin Mektuptan, stanbul: Kubbealt Neriyat,

626.

206

'

Smiha Ay-verdi e SIRRA

YOLCULUK

'Samai klarken, kucana

i

kp

oturan Yia^et-i

Hasan 'la Ha^et-

Hseyin

'i

yavaa
ve

diklerinden indirip

imanda hr
sert

geni olan Rfslullah 'in mmeti,

iin,

olmaktan kurtulmak

nama^na devam edecek kadar abus, msamahas^ ve kemiklemi kabuu aceb, ne

raman kracaktr?

Day^dem
olmutu.

Behire Emre Hanm, bundan uf^un seneler evvel ylanck Bu hastala okutmak l^m... diyen bir tandk, gidip

Mehmed Aa

Camiinin

imamn getirmi.
bitirip

Adamcaz okuma
olmas
sebebiyle,

iini

gitmee hazrlanrken, hastaln

sri
eline

odada bulunan bir hanm,

efendi,

imam

efendinin

kolonya vermek istemi. Fakat hoca

sanki kendisine kfr

isnad edilmi gibi, tel ve iddetle ellerim geri ekerek:

"stemem, istemem... Fransz sidii!"

deerse
dinden

diyerek,

kolonyaya

eli

imandan

kacakm

gibi

yerinden

frlayarak

merdivenlerden inip

dan km.
kendinden
akslmeli

Fakat bu
^rriyetinde

taassubun,

sonraki
de,

nesillerde,

hatta

kendi

ba gsteren

kolonyaya

el sn?/ek

korkusu

kadar

ha:^n.

yle

ki, ^avall

imamam^n

olunu,

at

dkknda, iki bayilii

yapacak

bir dern sefalete

dren

sulu acaba

kim ola?"

"unu

da

bilmeliyi:^ ki,

bi^ taassup

ehli indinde dindik

sayldmi(^

gibi, dinsi^ler ne-:(dinde de gericileri:^.

Tevekkeli Mridim:

Dinli der

dinsi:^ bi^e

Levm
Bi:i ne

eder

dinsi-:^ bi-:(i

ondan bundan-:^

Hem de ondan bundan^

buyurmutur.

121

Smiha

Av'verdi,

Rahmet Kaps, Ankara: Hlbe yaynlar, 1985,

s.

230-231.

207

"

Cemlnur Sargut

ok kr

bi-:^

hu chelann rktmeleri

ile

ne ibadetten,

ne de

ibadethanelerden uf^aklaacaklardamf^.

Fakat iman suyundan mahrum

olarak yetimekte bulunan genlii, daha filizlenirken e^p, meyve ve

mahsul vermesinin nne geenler, ite bu at^n taassup esbabdr.

A.caba Allah indinde yklendikleri vebal
ve mes'uliyet

ykn

hi

dnp kahrlanmaklar m?
Onlan, kendi kendilerini haps
sinema, radyo, televi^on
ettikleri,

barts, u^un etek, altn di,

bir tevhid sahibinin,

^ndanndan kurtaracak

bir mctehidin, ilah fillah grleyecek blend v^ nerede?

A.gacn kendi

iinden

hasl olan kurt gibi, din

iin iin

aacnn hastal

olan

taassubun da, bu mbarek bnyeyi

kemirdiini, o gfil gruha

baka kim

anlatabilir?"

lhan Ayverdi, Nezihe Araz, Safiye Erol, Sofi Huri, Mekre Sargut, Mjgn Cumhur, Mustafa Tahrah, Agh Oktay Gner, Ergun Gze ve daha nice yol arkada ve rencisi asudan Smiha Ayverdi ne
ifde eder?

lhan Ayverdi'nin gzlemini hatrlayahm

"'bide ahsiyet' s^n
ilk defa

Smiha Ayverdi Hanmefendi'den

tbirin enfa^la kendisine

duymu, daha sonra ok

ifadeli

bulduum bu

yaktn fark etmitim.

Abide nasl ki
aksettiren,

bir olayn, bir fikir ve

dncenin btn

zelliklerini

onun timsali durumunda olan asrlarn

eser
ise,

tesinde

kalacak
ait

deerdeki
zellikleri

cemiyetteki

bide

ahsiyetler de

cemiyete

bihakkn

temsil eden ok cepheli byklerdir.

Efendim, Lale Mldr

"
soydur.

bir iirinde diyor ya, ''onlar birbirinden gelen bir

Kenan Rif'nin bir baka Hak O'nu yle anlatr

:

, Nezihe Araz hanmefendi

233-234.

ise

Smiha A)^erdi, Rahmet Kaps, Ankara: Hlbe yaynlar, 1985,

s.

lhan

A5rverdi,

Smiha Ayverdi

Bibliyografyas,

s.

IX.

208

Smiha Ayverdi e SIREA

YOLCULUK

"Trnde

tek, yerine

konulacak ikinci bir rnei olmayan, istanbul'u

son nefesine kadar yaam ve son nefesine kadar

inand

ilkeler

adna

kalemini elinden

brakmam

bir istanbullu.

belki de bir anlamda,

kaybettiimi-:^ eski istanbul'un son kalesiydi

inanana

katlmayanlar,

sahiplendii

deerler sistemini

tartanlar
pyle ya da

kabilir, eski bulan, yeni bulan,

ksas onun hakknda

byle fikiryriitenler olabilir. Elbette olacaktr.

Bu eitli davranij biimleri if^i st her insan iin s-:^ konusudur. A.ma hava ne olursa olsun, onun fmdi eripnij olduu noktay
dei^tireme:^.

Smiha Ayverdi Hanmefendi'den

s:^

ediyorum. Deerli

yatlar ve djnr..

O, gerekten

istanbul'u

:(nde

toplam,

stanbul

medeniyetinin,

Trke'sinin, estetiinin, ^rfetinin canl bir temsilcisi olmu, tasavvuf

felsefesini bir yabama biimi

olarak iine sindirmi,

ksas

btnlenmi

bir temsilci, bir 'eser-i

stanbul'du.

insanlarn, devam edip diploma

olmayan, kendine
-:^,

ald
^el

klsik niversiteleri gibi, formal

hayatn
bu

i^enginlejtiren

^l niversiteleri
biri,

vardr.
bajta

Smiha Ayverdi,
gelenlerden biriydi.

benim

niversitelerimden

Ben istanbul Trkesi'ni

rendim,
istanbul

ve

anlamn,

deerini, ok eskiyllarda

ondan

sevgisi,

istanbul'u

sahiplenmenin

ne

demek
^^etini

olduunu,

bu

uygarln

^n,

imbiklerden

s':<^il??^

grebilmenin yolunu, yntemini onunla yaladm, insan ilikilerindeki

inceliklerini,

nemli noktalarn,

dnme

ve

srdrme kofullarn o

niversitede
ilkeleri

tartcm,

seminerleryaptm, te^^eryaptm.
bir

Sanyorum onun
bir

balamnda tandm, rendiim

'fikri

dnyay ondan
bir insan

kujak
ki,

sonra yalayan
niversitenin

hr-vicdan lr'
ilkesi

olarak

de

ba^

buydu...
ve

Kendi

dnyasna,

kendi

terminolojisinin ve

kendi kiiliinin

kendi ifademle yorumlamakt.

Bu

bir kiilik

a hamasiydi aslnda.

Smiha Ayverdi 'nin topluma

nerdii btn

ilkeler, gncellikler,

kendinden sonraki kucaklarn iinde

bulunduu kofullara gre

yorumlanacakt.

ve

onlarn kullandklar kavramlarla yeniden

Mevln'ya

ulanmann yollan

gibi,

yenilenecek,

yeniden ve yeniden tartlacakt. Bu, ^or biryntemdi,

ama doru

olan

buydu.

Ben kendi inancmda olay

byle yon4mluyorum.

209

Cemlnur Sargut

Onun

kiisel enginlikleri,

nitelikleri, ^llikleri

^rinde durmuyorum.
V^e

imdi
olsun,

elimimde kalan kitaplardr,

eserleridir, yetitirdikleridir.

onun deyimiyle sylyorum: Djnceni^ inancn^ amacn-:^ ne olursa

yazklan

kulalaya kulalaya bitirilemeyecek bir derya gibidir.

Niy^ Msri'nin dedii gibi: "Halk ire bir Herkes bakar bir an grr. Her ne grr kendi yzn. Ger yahi, ger yaman grr. "
eserlerinde insan

Onun

yineyitn.

Evet

yle.

Herkes

aynada ancak kendini grr.

'^^^

Hanm, 1960'lann ikinci yarsnda neden, Misyonerlik Karsnda Trldy^yi yazma ihtiyac duymutur? Bu eser, bizi
Smiha
hangi dikkatin iine eker? Ayverdi'nin meseleye

bak

biimi

nasldr? Sorunu nasl

Ayverdi,

tahlil

eder ve zmler nerir?

13

misyonerlere
:

yazd,

Temmuz

1967,

tarihli

son

mektubunda yle der

"Gene junu sylemem doru olur

tekilt ve anlaypni':^n, benim

ki,

beni bu mcdeleye sevk eden,

imanma

tecv^ etmij olmasdr.

Mektubunuza,
cmle

bir

papaan e^eralii
alkalandryor.

ile

tekrarladm^

///

gln

dmnaks^n
bizi

yer almaktadr: 'Siz, bir

laldkat araycsnz,

sualleriniz

Mkllerinize

cevap

vereceiz. ' tar^nda s^er sylyorsunuz

Sanki:

'Hrisdyan dinine intisabm gecikmiti.

Artk aklm
pofunda

bama aldm,
beni

davetinize icabet ettim, geliyorum' deminim gibi,

sual

sorucu,

kendini^

de

mklleri

halledid

gsteriyorsunuz

Gryorum

ki,

misyoner tekilt fark ve temyi^ kabiliyetini kaybetmi

veya hi ona sahip

olmadndan,

kendisini dnyaya tepeden

bakmak

imtiyaz ^^ selhiyetine sahip sanyor.

Nezihe Araz,
28.3.1993
tarihli

"Meydan

gazetesi,

Kadn

Gzyle kesi:

^4^/'^ Bir Ishnbuttu'

yazs.

210

Smiha Ap-erdi e SIRRA

YOLCULUK

Tekrar edeyim:

Si^e

imdiye kadar

hibir sual

sormadm. Zira her

mklmn cevabm
lemi
de

Islmiyette buldum, islm dini, beni de cmle

tatmin

ve

ihj

edecek

kudrettedir.

Onun
suretiyle

iin

bi^

Mslmanlar, bakalarnn imanlarna saldrmak

teyid ve

kendimi:^

kabul ettirmek lt^munu duymay^.

trl ekilleri vardr.

Aldatmann

Durmadan tekrarladn:^
ise,

sevgi

laf^ bir maskedir.

farksi^dr.
.

Altndaki gaye

manlar imha eden bombadan

slm, vahdetin

ta kendisidir.

okluk grmesi

birlik grmesine, birlik

grmesi de okluk grmesine,

mni
. .

deildir.
der.

Kurn- Kerim:

'Allah,

domamtr, dourmamtr*.
Allah
kabul
bakar.
'in

Halbuki

Hai^ret-i isa'y
ve

olu kabul eden Hristiyan inanc, bi^im kul

Ha^et-i
de
isa'ya, insan sureti

peygamber

ettiimi-:^

balam Allah

na^nyla

Onun

iin

'Baba,

oul, Rh'1-Kuds'

olarak ayn

buud arasnda ^k^ak

syleyecek s^yoktur.
.

i^en Hristiyan akidesinin, vahdet

hakknda

Bifi

Mslmanlar, Ha:^et-i isa'ya hrmet eder

Hat^et-i

ve

peygamber olarak

tann^
bir

Muhammed'den

sonra eriat yrrlkten

kalkm
iine

gemi nebi olarak

kendisine gsterdiimi-:^
girer.

saygnn snrlan

Hristiyanlk lemi de
trl inanca

Hatta bakalarna ^aran olmayan her

gsteriri:^

ayn

hrmeti

Ama

bu demek deildir

ki,

haddini ve

hakk
.

ap

imanmt^n

stne yryenleri

ho

grr, ses

karmay:^.

Kur'an'dan evvelki kitaplar birer kk hlsadr

Musevilik ve iseviliin elinde
bir

Onun

iin

de

btndr

ve gereklerin

ksmi hakikatler vardr. Halbuki tamam ancak onda mevcuttur.

.

islm

islm'n Peygamberinden nce hi kimse btn beeriyete

mil

bir

haber getirememitir. Kur'an'dan nce hibir kitap btn insanla

hitap edememitir. Ha^ret-i

Muhammed u

vahyi getiriyor:

'Ey insanlar, gerekten ben hepiniz iin Allah'n elisiyim.*

(A'raf: 158)

211

Cemlnur Sargut

Bylece

yalm\ Kurandr ki
edebilir.

muhtelif dinler arasndaki farklar ve

ayrlklar bertaraf

Dinlerin okluu, birletiriri bir

.

imann

vcudunu ^rri klar.

Hat(ret-i

Bu

iman, Mslmanlktr.

Isdj 'Allah'm ve kurtarcm*

benimle

olarak ebediyen kabul

etmiyeceime gre,

urajman^

beyhudedir.

Bir kul olan

Peygambere A-llah diyecek kadar

safdil deilim. Ben,

A.llahn kulu

ve

Ha^et-i Muhammed'in mmetiyim, iki dnyada da Allah'm

islm'n
erefinden

beni,

mahrum

eylemesin
ile

ve

si^
'"^^

lkte

kalan

Hristiyanlan da Kur'an 'in nuru

nurlandrsn. "

Bu durum Smiha

A)^erdi'nin kalemini silh gibi kullanarak onu

mcdeleye sevk etmitir.

Ayverdi'nin

Kenan

Rif hazretleri

dnda deer atfettii, okuduu,

Arabi'dir
ki

zihinsel olarak beslendii kaynaklar nelerdir?

Yararland
eserlerinde

bir

baka

sultan

bn

Smiha

anne
zevkli

onun anlalmas zor fakat son derece derin ve kitaplarnn zetini bugnn ilmi ve lisanyla yorumlamtr.
Hz. Mevln onun
terbiyedlik ve retialik
iin,

"Hakk'n
ve

islam

alemine

tebessmdr ve

evkini ak, pir

sanat hazinelerini eitliyollardan

"^^^

ve eitli eserlerle beeriyete

sunmuj

ilh bir rahmettir.

Mevln'da ve devrinin Mevln's olan hocasndan topsuz

tfeksiz,

kansz klsz
ok

irfan

sava yapmay
ve

ve gelecek zamanlar

fethederek medeniyetler kurarak onlar abideletirmeyi renmitir.

Mesnev'yi

iyi

bildiini

ondan yararlandm

biliyoruz.

Mesnevi iin

unu

sylemitir;
ve

"Mesnevi
hayata

ile felsefe

iman kuru

nat^ariyeler

olmaktan

karp

mal

etmij bylece de yaratc ve aksiyomu bir hviyet bahsettii

tefekkrne can vermitir.

bilen

Ayn

^(amanda insan psikolojisini ok

iyi

Mevln, didaktik kabul edilmi olmasna

ramen

bir fikir ve

ismet Binark, Smiha Ayverdi

Bibliyografyas, yt

s.

82-85
2006,
s.

Smiha

Kyjtitii,

Ahide

ahsiyetler,

stanbul:

Kubbeak Neriyat,

36.

212

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

mh

liriinin

apak

beyn

olan

bu ahane

^hin

ve

vicdan
'^^^

bereketinin bajina g^el sanatlann

tacn ^ydirmesini

de bilmitir.

Dier etkilendii

mutasavvflar Sad ve

eyh

Galip'tir.

Smiha Ayverdi, eitim alannda hedefin okul

okur-yazarlk
bir

saysn

arttrmak ve

orann ykseltmek

deil, ocuklara mill ve manev

ruh kazandrmak olmas gerektiini savunur "Bizim de artk

mill

romantizmimizi idrak etmemiz

bir emr-i zarurdir.

Amma

bu,

Ziya Gklp'in
hayali

at

r
der.

gibi,

bulank

bir ideoloji devresinin

kof

olmamahdr"

Buradan yola karsak, O'nun

*mill

eitim'

anlayna ilikin

neler sylenebilir?

Smiha anne, mrn insana, onun yetkinlemesi

iin

eitime

adam bir sultand.

'^Hayatim

yle diyordu
sis^e

boyunca

ne

sylemem l^msa, frsat karmadan,

sylemi bulunduumu zannediyorum.

Amma,

bir kere

daha ksaca,

hayatn

o temel

vasflarn tekrar edeyim:

sabrl, ha^^ml, feragatli, temkinli, a:^mli,
olun!.,

Dr-end
insaniyetli,

olun. Basiretli,
vefal,

fedakr

iyilikleri

unutmayn, ktlklerin
ile

stnde durmayn. Kin gtmeyin, asla sebepler endiesi

intikam gibi
iyi

kltc hislere ^ebn olmayn. Yilini^en geldii kadar herkesle

geinmeye ve etrafnza yardma olmaya bakn!.. Bir olabilmek Allah
'in

bakasna faydal

kullarna verdii ihsanlann en bydr. Hlsa,

iki dnyada da geer ake ahlk- hamide sahibi olmak, vatana ve

imana hikmet etmektir.

A^iz evltlar! Bilin ki Allah'tan gayn her ey fnidir. Bugn var, yann yok olacak geici deerler iin, Hakk 'in n^s dndaki ilere
heves ve

rabet etmeyin. Zira sonu hsran

ve hikmeti

ve

nedamet

olur.

(.

.)

Himmeti

bakalanndan

beklemeyin.

Bakalarnn ykn
olmak deilyr

ekin, fakat si^ kimseyeyk

olmayn.

nk

bi^e br

olmak der.

Smiha A)^^erdi, Smiha Neriy, 2006, s. 36.

A\-verdi,

Abide

ahsiyetler,

stanbul:

Kubbeal

213

Cemlnur Sargut

Bedel demedike, hibir jey satn alnma-:^ Si^ de etrafmda yardm,

efkat

ve

sevgi

bedeli

vermek

suretiyle,

sayg,

alka

ve

dostluk

ka^nabilirsini^

Krmamak, krlmamak
saadetli

ve
.

Hak namna

dost olanlardan

amamak

insann kndr. (.

.)

^^Z ^^^dtlarl imdiye kadar her ne syledimse,

syledim.

hep si^n iyiliini^ iin

lnaallah,
ve

her iki lemde de y^^n-:^

ak
olur,

edecek yoldan

ayrlma^ huzurlu

d^nli insanlar kafilesinden

ettirirsiniz

etrafnzla da

doruluunu-:(U sirayet

Her

hususta Allah

yardmcm^

olsun,

nefsini-^n errinden korusun,

gaflet ve dallete

drmesin. Cenab-

Hak

dorularn yardmcsdr

vesselam.
JLIZ

Hepini^ A.llahmn

birliine emnet ediyorum.

Smiha Ayverdi biliyordu

va^e,
"^^^

ki,

"Mnevi nafakadan, ruh

salndan

ve her

trl mill ve insan deerlerden

mahrum
ve

olarak yetipirdiimi^

nesiller, vicdan,

ahlk,

mes'liyet,

vatan

iman jurundan bo olarak hayata

atlyorlar.

halde Trk genliini kendi kendine

sevgi, bir fazilet, ahlk

kar

mes'liyet

duyacak ve hesap verecek bir

halinde

ve mn bidesi
ve

yetitirmek

bir

kurtulu

sava,

bir

beka

devam

temintdr.."

Bu gerei grmt. Ve

u hedefe kilitienmiti:
mmkn
olur,

"u

halde onu eitmek, evvela imanl, ahlkl ve gayesinin uruna

bir gerek
'^^^

varm

mnevverler ordusu yetitirmekle

kanaatindeyiz

***
Bir

anlatmnzda yle diyorsunuz

ile ilgili bilgi

"Smiha Ayverdi hocas

bir

Ken'an Rif

vermek

iin

uzun

metin hazrlamlar,
"Smiha, syle
ki

hocamz bu metni grnce

128
'

yrtm

ve

demi
82.

ki;

ismet Binark, Smiha Ayverdi

bibliyografyas,

s.

Smiha Ajveti, Abide

Smiha Smiha A)^erdi,

ahsiyetler,

stanbul: Kubbeal Neriyat, 1976,

s.

39.

A^-verdi, Millf Marif Meseleleri ve

Marif Dvam-::^, 2003,

s. s.

161.
96.

Mill Marif Mes'ekleri ve Marif

D vm:(, 2003,

214

Smiha A>'verdi Ue SIRRA

YOLCULUK

benim hocam

bir hitir."

Bunu

aar

msnz?

Hi(lik) nedir?

Kmil

insanlar iin 'tevz' ne

anlama

gelir?

Hi olmak hep olmak

mdr?

Smiha Ayverdi'yi bu adan nasl deerlendirmek gerekir?

Bu

b}^k srr da yine kendi dilinden dinleyelim

"A.khma
bakyorum,

bakyorum;

idrkime

bakyorum;

y^me

ellerime

hepsini geri vereceim gn geliyor, diyorum.

Yaknda, pek

yaknda,
snecek,

vcudum

mahfa^s alp
duracak

iindekiler
ve

dalacak, idrkim
'ld!' diyecekler.

kuvvetlerim, letlerin

bana

Zaten sen bunlar bana verirken geri

alacan
edildiim

sylemitin sevgilim.

Onun

iin

ne esef ediyorum, ne de ikyetiyim.

ec:( ve

A.ma bu varl gi^lice

an
deil mi?

ihya ederken

(dan
eden

mahrum

da, gene benimle beraber

olacan vaad

sensin.

Unutmadn

imdi
sde

y:(m herkes gryor,

sesimi herkes

duyuyor.

^aman

grlmedik bir cihanda seninle

ben

sefer ederken, sde

ben onlan greceim,

'ld!* diye

onlan duyacam.

Evet arkamdan
verenin

alayp
nasl

haykracaklar.

Cann

sana

lmediini

ben

onlara

anlataym

sevgilim, syle

nasl anlataym?"
demektir.
Nafile
olan,

Hi olmak her

ey olmak

var olmayan
ki

nefsinin hiliini idrk eden kii ruhuyla ortaya kar

bu da ebed

olmak demektir.

kaymakamn makamna gelmi. Birok kii ile birlikte kaymakam beklemeye balam. Kaymakam ieri girmi. Herkes ayaa kalkm, dervi ibdetle megul olduu ve ieri gireni grmedii iin ayaa kalkmam. Kaymakam buna ok kzm, "Sen!
Derviin
biri

bir

Orada oturan kalk! Beni grmedin mi?" diye

dilerim efendim

barm.
Hatta

Dervi

"(r

kim olduunuzu bilemedim

bekli
bile

afedersini-:^"

diyince

"ey gafil

ben

kaymakamm,
cumhurbakan
"sonra

ilerde

vali

olacam!

barbakan

ya

da

olabilirim!" diye

kkremi. Dervi glmseyerek

daha
joiksek
bir

efendim?"

demi,

kaymakam

makam
1997,

Smiha
s.

A)^'erdi, Yolcu, Nereye Gidiyorsun, stanbul:

Kubbeak Neriyat,

170

215

Cemlnur Sargut

bulamaynca
iin

"ee,

sonra hii"

demi. Dervi

''ite

ben o hiim efendim onun

kalkmadm" d^vm.
"Mabette
Bir

Ayverdi,

'ak' nasl anlatr, nas anlamlandnr? Eserde geen, "Gnlm, sevdiimin akna karargh olalberi gece ile gndz seecek iktidarm kalmad. Grmyor musunuz, onun ak satveti, deil yalnz beni, cihan
Gece"de
ulesine

batrd.

Gneler,

aylar,

yldzlar

hep,

bu

ziyadan

aydnlanmtr." fdesini nas yorumlamak gerekir?

Ak

kayd brakmaz. Sevdiinden baka dncesi kalmaz. Sevdiinden bakasn konuurken dili ksahr, sevdiini anlatrken dili uzar. Dnya batsa umurunda olmaz. Sevdiimi herkes sevsin, diye dnr. Smiha anne bu ak yaam bir insandr. nce ak ikide sonra birde idrk etmitir. Mabette Bir Gece 'de bir cmlenin birinci ksm iki olduu,
yle
bir

sarholuktur

ki,

insanda

vcut

ikinci

ksm

ibadet ederim"de\d

birlie

olduu devredir. Bu anlatm Ftiha'nn ksmyla ikilik akndan, "senden jardm dnmesi gibidir.
bir

yalnn^ sana
isterim"dek

216

Smiha Ay-verdi e SIRRA

YOLCULUK

''...insanlar sevelim ve onlara

ltfu,

sevenin icap ettirdii

merhameti, efkati ve dostluu gsterelim...."

Smiha Ayverdi, Htralarla

Babaa

217

Cemlnur Sargut

Smiha Anne Hayret nsanyd.

Vusufcul^takiy

"Adn

sordular. Syledim.

"Tanmyoruz, kimmi
iin

o?" dediler. Az kald perdeyi ekip seni onlara gsterecektim; fakat

ihtiyatkr

olmay gene senden rendiim

vazgetim ve

dndm ki, gsterseydim de gremeyeceklerdi; zra perdelerin kalkt ezel gnnde onlar seni grmlerden olsalard, imdi
burada,

"Tanmyoruz," demezler ve demir

as demir ark, bu,

kinatn tek grlecek grlmemiini arar ve bulurlard." fdesi

hangi srr anlatmaktadr?

Hz. Ali'nin "perdem kalksayd bu lemde hana ka kip iman

ediyorsa yine

ayn

kipler beni

tanrd" buyurmas ve

"ben geleceimden deil gemiimden

korkarm" demesi her eyin ezelde planlandn, o lemde kr

olamn bu lemde de kr olduunu, her eyin bu dnyada sadece

hatrlandn
Bu
ezel

anlatyor.

ahdimizin hatrlanmasdr. Ben sizin Rabbiniz deil miyim?

sorusunu bu lemde hatrlamak ezelde Allah'tan geldiimize ve

gene ona

varacamza

halktaki

Hakk' grerek ahit olmaktr.

Smiha anne tenzih e tebih arasnda

hayranlkla

Allah'n hibir zaman idrk edilemeyecek sonsuzluuna

yaamtr. Dolaysyla O, duyduu

ak yaamtr. Ayn zamanda hocasnn hakikatinde bulduu mnya duyduu akla da tebihin mnsn idrk etmitir.
anshyd nk kendisine zt anlatan, zt tam mansyla gsteren ahlk- Muhammedi ve hakkat-i Muhammedi sahibi bir hocas
vard.

olduunu peygamberdeki teceUinin hakikat-i Muhammedi olduunu ama onun tesinde hi idrk edemeyeceimiz bir sonsuzluk olduunu retti, ite bu sonsuzluun yce gc, bizi her an koruyuu ve her yerdeki tecellisi

Ve ona

kendinin bile bir kpr

insann
halde o

hayretini arttrr.

Zaten Smiha anne de hayret insanyd.

hem
eder.

ahadiyetteki sonsuz birlie

hem

de vahdaniyetteki

okluun
hrmet

birliine

iman

eder.

Hem

dnya mlkndeki farkllklara

Hem

kmil insanda btn bu lemlerin

toplandm

grr ve nnde diz ker. Hatt secde eder.

218

Smiha A^^erdi e SIRRA

YOLCULUK

Smiha Ayverdi'nin, "bugn sensizlie tahammlm yok, beni kendimden geir, sarho et." ifdesindeki 'sarholuk'tan neyi anlamak gerekir? bn Frid'in, 'biz sarho iken henz zm yaratlmam' ve Hz. Mevln'nn, *zm sarholuu deil benim

sarholuum/benim sarholuumun sonu

asndan bakldnda, meyhane, mey,
neyi

yok' ifadeleriyle

bu nasl

teUf edilebilir? Bizim geleneksel iirimizdeki

meyhane sembolizmi

kadeh, sk gibi kavramlar

m eder? Smiha Ayverdi'nin eserlerinde bu sembolizm nasl

amlanabilir?
Burada, "Beni Allah akyla sarho
dayanabileyim, iki grmekten
et

ki dnyann
ri\2S\2.^\

sknt

ve

bellarna

kurtulaym"

vardr.

Smiha Ayverdi'nin bahsettii sarholuk

"bel"

ezeli bir

sarholuktur. Yani

dedii o ezel leminden gelen

bir sarholuktur.

Onun

iin

henz zm yaralmam olduundan o lemin sarholuunu tadan insan iin zmn sarholuu sonsuz zevkin yannda sanki zevksizlik gibidir. Mn sarholuunu yaayan insanlar geici
sarholuklara takhp
kalmazlar.

Buradaki sarholuk Mevln'nn

iin

anlatt sarholuktur. Mevln arab Allah akn anlatmak kullanmtr. Onun arab zmden deil aktan yaplm
araptr ve ezelden gelen
bir

bir

araptr.
tekkeyi
anlar.

Meyhane

tasavvuf!

adan

Meyhanedeki

yani

tekkedeki mey, Kevser

arabdr.

Sk mrittir,

mridin

gelenlere
idrkini

sunduu
salayan

Allah hakikatinin yani hakikat-i

Muhammedi'nin

ak arabdr.

Kadeh, o mnnn, beUi sz kahplar iinde

insana sunulmasdr.

"Dua

mahalli" deil,

"ak oca" olmak

ne anlama

gelir? Ayverdi,

bununla neyi kastetmektedir?

Ay\^erdi

tekkeyi

Mevln'nn

"Cuma

mescidi

degili'^

bi^

insanlk

mescidiyi^'
yeridir.

dedii

gibi idrk eder zira

ise

Cuma
Allah

mescidi du ve ibdet

nsanlk mescidi

insanln
yerdir.

akyla yanp

ibdetini

ak
ill

yolculuu halinde
ki bir

yapt

Smiha annenin tekke anlay

evin ierisine oturup Allah Allah

demek

deil,

ak

her

yerde yaamaktr.

Bu demek

deildir

ki

Smiha anne ibdete deer

219

"

Cemlnur Sargut

vermiyor. O, ibdeti bir

ak

yolculuu

gibi

yap

iin ibdetin

mns aa

kar, nk ibdet Allah'la iliki kurmak demektir.

Ayverdi'nin 'kk kz'a

yapt

sesleni nasl yorumlanabilir,

ak

kitabndan kast

nedir:

"Mektebe

baladn

gn, hocan

ilk

olarak sana harfleri retmiti.

birbirine

Az sonra bu rendiin

harfleri

atma temrinleri yaptn ve bylece keUmeler meydana kt. Sonra bunlar sraladn ve ibare oldu. Bylece de okumay
sktn.
ieri giriyorsun.

Artk bydn, mektep bitti. imdi yeni bir dershaneden Ben de sana ilk i, bu kitapsz kalemsiz kazanlan
utanma.

iknin

bunlar,

ba harflerini reteyim: Glmseme ve ak kitabnn ilk harfleridir."

halkta

te yavrum

Glmseme
dedii
gibi

Hakk grmek

demektir.

her an kendini seyrettiini idrk etmektir.

Utanma ise sevgilisinin Hocas Ken'an Rif'nin

zelliktir.

glmseme, insan ha^^andan ayran en b^oik

Allah'tan

Utanma

ise

Ayverdi'nin

korkmamn balangcdr. Ama bu korku, kitaplarnda anlatt gibi sevgilinin ilgisini kaybetme
gibi "Allah'tan en ok

korkusudur, Smiha anne utanma, korkma ve ar etmeyi anlatyor.

nk Peygamberin dedii
tanyan
ve bilendir"

korkan onu en ok

Smiha anne Allah'dan korkanlardand.

sevgi

Ama onun

iin Allah,

ok

dosm, yeeni,
ak "tr.
'syle'

sevgili

arkada Semiha Cemal'in dedii

gibi "l

ilahe ill

"Bana,

deme.

Bugn

susmak
diye

istiyorum.

Szlerimi

gnlmn
'skt'u

knna

sakladm;

syle,

stme

varma."daki

bir

iletiim ortam, bir

haberleme alan olarak nasl

deerlendirirsiniz? Hikmetin dilinin sembol ve skt

syleyenler ne

olduunu

demek istemektedirler?
dervi olurken

Mevln'mn Fhi Mfih 'deki sz ok nemlidir. "Ben nce mnkaay, sonra mn^raj terk ettim. Sonra sustum.
insan sulukta eitli merhaleler yaar.

nce
ister.

akn

cnn devresinde
syler.

mnakaa
savunur.

eder.

Akn

anlatmak

Akn

Akn

Ama

daha sonra ilme'l-yakinden ayne'l-yakne getii

220

Smiha Aj'verdi

ile

SIRRA

YOLCULUK

zaman "Ene'I-Hakk" iye bir devre gelir. Hl sylemekte devam etmektedir ama artik kendinden kendine barmaktadr halka
deil.

bard

Fakat Hakke'l-yakn olup da denizin iinde yok

her
yer

olduu
kimse

zaman,

deniz

kesilmitir.

Ark

konuacak

kalmamtr,

teklik vardr.

Mrd-i kmiller karsndakinin gnllerinin casusudur, sz buradan anlar. Smiha anne susabilir. nk o karsndakini
grr.

Onun isteine gre konuur ya da susard. Bazen susmas konumasndan ok daha tesirliydi. nk hli tavr, davram
bile

oturuu, glmsemesi hatt gzn yere indirii

zerinde
tesir yaratird.

karsndaki

Evet onun hikmet

dili

sembolleriydi ve

bazen de sktuydu.

bakmdan Smiha anne konumaktan ok

etti.

yazd. ounlukla da skt

"Gnmz hanmlan Osmanb kadnnn grd sayg ve sevgiyi grmyor. Peki o Osmanb kadnna karhk neyini kaybetmi. Neyi
eksik?" diye soran Ayverdi'nin sorusunu, yine O'nun dnceleriyle

nasl cevaplayabiliriz?

Nasl grsn ki, bugn batl kadn hviyetine hrndk. drkimizi, irfanmz, hizmetimizi arttrmak yerine karmzdakileri sorgulayan,
sevmekten utanan, beenilmek
diiler hline
insaniyet ve tevazu gibi
zannettik.
iin

her trl rezillie katlanan

dntk. Katlanma,
ki

millete vatana

vasflarmz

kaybettik.

ballk, gayret, retimi eitim

kredelim

Anadolu'da kadn hl aym...

221

Gnl Annesinin Nur'u

Gnl Annesinin Nur'u.

Cemalnur Hoca
Otu^
ksur,

h^h

erkekli

snfa

girip hepsine fyle

bir
bile,

g\
ona

att
yakn
^

flaman, her birinin,

aag yukan kendi yadnda deilse

bulunduunu grmtr.
Talebelerin,

hoca

olarak

karclarna

gelen

gen

hocaya

nasl

davranacaklar hususunda bocalamamalar

imknsz.

Zra ipe sapa

uymayan tats^ davranrlarla yeni

bir
talebelik

gelen

hocalarn hrpalamak, artk hocalarn

incitmeye

lks

olal

beri,

yeni

frsat

bulamadklarndan jajinrgibi

oldular.

A.mma

ne yapmallar ki, gerek

snfn

gerek hocalarnn huturunu bozamayacaklard.

Bozacaa da

benzememekteydiler.

Gnn

genlii demek, trih ve milli an'anesini unutarak mes'uliyet

tanmaz

kontrolsz

bir

kalabalk

demektir.

yle
bir

ki

hocay

konuturmamak,

taciz ^^^P hatta hakarete varan

pervaszlkla

rahatsz ederek, onu

baya gevezeliklerle bzr etmek

elence haline
^^^

suretiyle

ypratp
ve bir

hocalk

vazifesini

yaptrmamay
ileden

sokmay hner

zek olduu zp^^^

bulunuyorlard.

karmay

meziyet haline getirmi

A^mm

ne re ki, bu ince ve z^rif olan gen

kadn, nasl

bir dern

tasarrufun

iji

ile

talebelerine yaklaarak

onlan teshir

etmijti.

Cemalnur Hoca kimyagerdi. Bu snfa da kimya hocas olarak

edilmi bulunuyordu.

tyin

O
d

ne bir pedagog ne de bir psikolog

glerini tek
ile

idi.

Ancak
gen
ile

insanolunun

ve

kuvvet olarak btnletirmeyi,

dourtan

kabiliyetli

hneri

hoca olarak krssne

km

kadn,
suret

bir sevgi

maherinden z^br
biri

ederek, yeryzne insan

sfat

bulmu

mstesnalardan

olmal

idi.

Talebeleri

olarak

karsna kanlara
gre ders verecekti.

elindeki mfredat programnda gsterilen

programa

A.mma

kadarak

bir teknik

maddi malmat

ynn vermek
TU.

iin

koskoca krsy igal etmek yeter miydik

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Genler arasnda, kimya

ile

baklan ho olmayan genlerde

olabilirdi.

jAncak Cemalnur hocann ocuk.lan arasnda, belki de bunlardan

kmsenmeyecek kadar ok olanlar da
olabilirdi.

Fakat

alijiyor ve

hocalarn mahcup edecek

becerebiliyorlard.

laubalice

tembellikten

u^k

kalmay da

Gen hocann bildii

///

idi

ki,

memleketin bir mnevverler

bilerek,

snf
de

yetitirmesi ve vatann lm

kalm olduunu
ve

genlii ona gre

eitmesi

l^md.

Yalni^

Trk insanna
erri de

deil, btn ben

beer

iin

hakk hak
mnevverler
siysette,

olarak
ktlesi

seen

er

olarak

ondan kanan
dhili
ve

lt^md.
marifte,

Mesel politikada,
iktisdi hayatta,

hrici

askerlikte,

cemiyetin btnnde

hlsa hayatn giriinde

knda,

benlik ve

ahsi menfaat girdabna

dmemi ihlasl,

ahlkl vefa^let sahibi mnevverleryetitirmek, her

idi.

hocann ibadet kadar ulv vadesi

Osmanl
adaleti,

devleti

ne vakit bir mnevverler

snf

meydana
ile

getirerek,

m(n ortaya koyarak stn bir politika ahlk

tibnn gcn
ve kudretini o

yaamsa,

devletin

^aman

salamt.

A.ncak btn

varl gsteriten

ve sahte mnevverler

snf

retmek gibi

ii ahs karlar

iin dalavereleri ile

g^ boyamay

marifet sayacak bir

devletin

sahte aydnlar ktlesi

temellerini yerinden

meydana getirmise, bu

snf

salam

oynatarak

yklmak
edecek

tehlikesini
idealist

ha^rlayanlardan

olmutu.

Devletine

cann

feda

aydn memleketin

piyasasndan

ekilip, yerini

ha^n

bir ihtirasa terk edince vatan hyaneti

denen af edilme^gnhn

arl

altnda cehennemyolunu tutmu

olur.

Osmanl

devletinin

kuruluunda,

daha

Osman

Ga-:^

devrinden

balayarak, onu takip eden padiahlar arasnda da bir mavirlik

sistemi,

padiahlarn mutlak denen

bu kontrol sisteminde

selhiy etlerine
o

demokrata nf^

etmi
devam

ve

Osmanlln

hr demokratik ruhu

ettii mddete srp gitmitir.

111

Gnl Annesinin Nur'u

Ne

var ki

hkmdarn
salam
yle...

selhyetni kontrol vadesi

ile

ie

balam

harekety asla

bir demokrasi rnei olup

kalmamtr. Nejaf(ik

ki bu gn de

Zira bu kontrol messesesi;

"Sen

baarl
devlete

deilsen, onun iin

ve

tezine ekil git, yerine

mevcut otonteyi f^edelemek

ben gelip oturacam!" iddia

gayreti,

hrs

ile

hayr yerine er

getirecei,

bilmem nasl inkr

olunabilir'?

ahs

hrs

ile

kendini devlete deil,

devleti

kendine

bal

grmenin

hastaldr ki bunlar aydn saymann

etmek kabildir?

hat olduunu nasl inkr

halde bu

anlayn

esiri

olmam

aydnlarn mevklerinden, ahs

bir

karlarndan hatt canlarndan korkmadan gerei sylemi

cemiyet

snf,
A.ksi

hayatna kendilerinden

ihlas aktarabilmise

ne

l...

halde onlardan devlete fayda yerine ^arar beklenir. Hedefi kendi ikbli,
istikbli olan

bir eit muhalefeti

ile

kendi kendini de

evresini de

aldatmay ^evk haline

sokmu

olan sahte aydnlar,

idarecileri

ka^

edecekleriyerde tahrik eden

hastalk bakterilerinden

baka

nedir ki?

Osmanl

devleti

ihtiam, a^amet ve pynsi^^ adalet

anlay

ile

yayld
snfn

lkelerde gsterecei nizm sahip olduu adalet politikasn kurarken

trih,

mill ve
ile

manev kltr
getirmitir.

ile

hamurlam

mnevver

yardm

meydana

te

bugn imdi buna her gamandan

daha muhta bulunuyorum

ite Cemalnur Hoca
sahibi genlerdi.

nn yetitirmek istedii aydnlar snf bu ihlas Bu gen kadnn hocalk anlaynn gayesi bu idi.
idealist

Nasl padiahlarn yan sra yer alm

^samanlarnn ahlk
byklerine

limlerle

veller,

ve atletlerinin temsilcisi idiler,

bu gn de

o devrin

benden

bir

ederek sahtelerinden de

aydnlar snfna ihtiyaan sonsuzluunu kanmak gerekmedi mi?

bir

ikrar

Cemalnur Hoca, ukal

kadn, vi^ tutumlu

t^de;

bir nasihat deildi.

Onun
olun!..

iin

de genlere,
isterdi.

s-:(den

"te

siz

de benim gibi

" demek

224

Smiha Amerdi e SIRRA

YOLCULUK

Gen

hoca,

bir

doktorun

k-:^

idi.

yle

bir

doktor
o

idi

ki

hastalarndan

ald

vi^te sembolik

miktar ap/a^ ba^en

cretini

kadarn
ve

kabul etmedikten baka illarnn

de

kendi karclard.

Cemalnur hocann annesine

etrafna;
seviyenin

gelince

o jery-:^nn

fedkrlktan

"Gzn
mayalanp

varsa

Hak halktr,
ite

halk da Haktr"

diyecek bir
ve

insan olduundan

ana

ile

baba tarafndan me^et

fa^letle
suretiyle,

beslenmijliinin sermyesini talebelerine

aktarmak

memleket toprana tohum samakta bulunuyordu.

devletinin

Osmanl

kurulup ve ^ahlanij devirlerinde bir medrese ve ilim

atmas
edenlere:

yoktu.
"Sus,

"Kfir
kfir

cd"

diye

ilim
diye

ve

tekniin s^ln

olacaksn!"

a^n
ile

tkamay
kitap

kimse

dnmedi.

Amma

gn oldu ki

el

ya^s
bile

retmenin
taassup

mkllerini bir tarafa iterek

matbaann

karasna kan

haneri o koskoca cihan devletini yaralaya bereleye

edercesine ^ayf dnenler de hep o
devlet otoritesine

kanndan canndan
unutmamak
imanla da

mnevver olmayan sahte aydnlarn

menf elme takmalarnn

payn

asla

gerekme^ mi?

I/te

Cemalnur hoca genlere; "limle

ura,

tepime! Her ikisinin

itigal sahalar ayn ayrdr. " demekteydi.

Aksi

halde ne devlete ne de millete fayda

oluturmak tasavvur dahi

uyuklamakta
ve

edileme^

pe

bu mstesna onurlu gen

trih ve dern

hoca, genlerin

olduklar
ileriki

mill,

heyecanlarn harekete geirmek

^amanlann yapa

gleri haline getirmek yolunda

canm

diine

takarak

almak

nasibini

alm

bir stn eitimcidir.

ok genyanda evlenmi olduundan

^aman
iinde
ve

bir de

olu bulunuyordu ki ksa

olan aile

mev:(uumu:(un tamamen

dnda

hayatn
sebebi

bozulmu

olarak

grm
de,
bi^e

bulunuyorum^
acele

Bunun
edilmesi

ne gibi

bir

olduunu bilmesek

bu yolda

dnlse

bile,

iin

kurcalanmasnn
Cemalnur Hoca

hi de faydas

bulunmamaktadr.

diyor ki:

"Trkiye'de siys otoritenin yansra,

onunla et-trnak
mill karakterini

olmu iman hayatn,

cemiyetin trih ve

in ederken ona adalet, fazilet, nizam ve bu mterek ve yekprelenmi sermaye olduu" keyfiyetiydi. Haktan baka hi kimseye mesul olmad anlayna sahip bulunanlarn, cesur, korkuum^ ve gerekleri
dzgnlk veren kuvvetin,
225

Gnl Annesinin Nur'u

sylemekten ekinmemesi elbette jadrganama-^ I^te Cemalnur Hoca'da

talebelerim

bu anlayla yetitirecek olursa memleketin gllk glistan

saylma^.

olmas

hi de uf^ak

evresine bir vicdan ve

man

fedaisi

olmann ha^^n

veren

bu gen

kadn

tevkir etmenin

kadirinasln unutmamam^gerekmektedir.

Smiha Ayverdi, Cemalnur Hoca,

yaynlanmam

makale

226

Smiha A\'verdi e SIRRA

YOLCULUK

Evlad

Acs
hocas, gen ve g:(el bir

Kimya

hanm tanmm. Anadan

bahadan yana
. .

da, dost evlddr.

Kejki onu benim gibi herkes tamyabilse.

Zr

bu

gen hanm, cemiyetin, ykn aartan rnek bir retmendir.

yle
ki,

deil yaln\ insanlara, kurda kua

ve

cans^ ':^nnettiimi^

btn yaradlmijlara, hatt taa topraa karp dah vefasndan, efkat,

muhabbet
Ijte

ve

scak alkasndan

cmerte

ikramda kusur eyleme^

mstesnalar kafilesine mensub bu tatl ve gen

kadnn,

vaktinden

evvel

dnyya getirdii bebei, ancak on gn yaladktan

sonra, geldii

e^el lemine

doru

tekrar geri gitti.

Gen

anne,

aylarca

kendi vcdunun bir paras olarak

besledii

yavrusuna aayp yanmad olur mu?

ocuu kaybetmemek
da itirak
etti.

iin

etrfinn gsterdii tibb gayret ve alkaya o

Zira tedbir de gene, insanoluna den been vadeler

cmlesindendi. Deveyi

baladktan sonra
gre,

Hakka

emnet etmek, bir

tavsiyesine

yce

emir

olduuna

buyruun

sahibinin

uymak

gerekme:^

mi idi?
iin,

Gen kadn, yavrusunun yalamas

etrafnn tedbir

ve gayretlerine

hissen ve aklen itirak etmenin beer bir va-:^}

idi.

olduunun uurunda

Amma
de,

o,

tedbrimizde takdirin gldn de bilenlerdendi.

Neticede
gelince,

urap

bertaraf etmek istediimiz^^ takdirin

ve teslimiyet

hkm

yerine

ona gnlden n^

gstermek kadar, insanolunu

yceletiren ne vardr?

Bir Allah
de,

velsi

olan

anasnn

rahle-i tedrisinde yetien

gen retmen
reye

ocuunu

ecelin

elinden

almak yolunda gereken her

ise de,

ba

vuranlarla
takdirin
bir ilh

beraber,

heyecan ekti

sonunda yavrusunu ilh

buyruuna
hikmet
ve

teslim ederken, bilsek de bilmesek de, her olanda

hayr bulunduunun uurunda olmas,

atarak,
iinin

onu, kadere
ve

kar

isyan

lklar

kararmasndan kurtarm

evresini de perian etmekten

alakoymutur.

111

Gnl Annesinin Nur'u

Yaknlanna olduu

kadar,

talebelerine

ve

temas

eyledii

herkese

daarcndaki
sayg
bir
ile

sevgi ve

gllkten pay datan hu rnek gen kadn,

selmlamann, onu tanyanlar kadar tanmayanlara da den,

ve

kran

hayranlk borcu olduuna inanyorum.

Smiha Ayverdi, Rahmet Kaps

Smiha

Ay\'erdi,

Kbnet Kaps, Ankara: Hlbe

yavnnlan, 1985,

s.

201-202.

228

Smiha Ay'verdi e SIRRA

YOLCULUK

Hakknda Yazlanlar
Yusufuk
:

Aynann

teki

Yanma Srayan

Bir

D Yazs

Enis Batur
"1940 'da

Yakup

Kadri'nin,

1946'da

Smiha
'nesirler'

Ayverdi'nin,
nitelemesini

jaymladklan
bir gstergesi,

kitaplann

altbajhna

yerletirmeyi semeleri, onlarn Edebiyat alannda

hem dndklerinin
bir

hem

de arayp iinde
da,

olduklarnn

kant.

Ayn

'malzeme')//?,

iki ya^ar

ykler yakabilir,

roman kurmaya
trlerinden

ynelebilirlerdi jphesi^.
birinin

yle yapmamlar. Egemen ya^

istediklerini
ve

kalbna yakmak
birka

denemelerine girilmiler.
metinler,
geleriyle

Yusufuk 'da
trnn

sokmaktansa, farkl ya^ Okun Ucundan 'dayeralan

metinler.

ya^

arasnda kalmij

Anlat

deneme elerini buluturan,

sk sk mensur jrin
da.

zelliklerine

alan birya^ karjim^a kyor, iki kitapta

Hdinbit yaklamlar, iki i^i

diji

rnek mi, deil Trk Edebiyat

balamnda, soyaacnn XIX. y^l sonuna,

iirlerine

Hlid Ziy'mn d^a:^

ardndan da Mehmet Kufun Siyah Bat edebiyatna gelince, zellikle Baudelaire 'in Spleen 'inden balayarak modem ya^'nn bu yolu atn, gelitirdiini biliyoru^ Yakup Kadri de, Ay verdi de, hi phe yok ki, Gide'in
dek
uratabilir,

nciler 'ine

geebiliri^.

recit'lerini, sotie'lerini

okumulard.
boyunca geirdii evrimi,
iin

Trk Edebiyatnn

XX. yzyl
yapmak
geer.

katettii

evrelerin bir zmlemesini

bavurulabilecek yollardan bin,

o yolu teki utaki

anayaptlann incelemesinden
bir gelinimi

Kendi payma,

yakn

gzlkle ek alarak btnlemek nemli grnyor

bana.

Hangi

metinler, hangi u

araylar

temsil etmitir?
II.

N^m'n kdndan
devreye girdii

1950

kuja

ykclerinin ve

Yeni iirinin

195

5
'e

kadar geen

sre iinde, btn ya^n trlerinde

yeniliki

araylarn nemli pay tuttuunu

gelinmelerde,

gryoruz^

Nesir

erevesindeki
gsteriyor:

kimi

rnekler

snrlann

yaks arlandn
Neap

Asaf Halet

elebi'nin

kimi d^a^
TahliVini,

metinlerini,

Ft^l'n Birka Hikye,

Birka

Abidin Dino'nun

229

Hakknda Yazlanlar

Enis Batur

1938-43 aras

yan

metinlerden

birkan (skelimi Kehnef\

Iklara Ved"y),
yanyana getirmek
sanclarla yolunu

Sait Faik'ten ve Hisardan paralan bir gn

isterim:

O rnekler,

bankalar,

Trkja^annn

hangi

ama abas verdiinin ipularn tapmakla kalma^:

Bir

kucan bayra devrald noktalan da gsterir. Yusufuksun ve Okun Ucundan 'in metinleri, nairin anlat
sonraki

ekseninde

allagelmii orlama
da, 'ben'
ile

ediklerini bir bir

karpm^a

kanyor.

Ikiya^ar

'anlatc ben' arasnda deiik mesafe ayarlan

yapyorlar. Bir ynyle mensur iirin blgesine giriyorlar; bir bajka

ynde, 'deneme'^//? trevi saylabilecek bir alana alyorlar.

Yakup
dzyor.

Kadri gnln, mektubun, afori^mann olanaklann

seferber ederek,

kaygan
Seslenen,

bir

t^eminde

eklemli

bir

ya^

tekniinin pekine
bir
slp.

sylemen,

kendi

kendisiyle

konujan

Smiha

Ay verdi'de

organik btnlk

kaygs

ar

basyor.

Yusufuk'da da

seslenme, syleme eilimi belirgin geri;

ama, diyalog sanki aynann

teki

karasnda gereklejiyor. Yer yer, aynann

d ya^s.

yanna da srayan

bir

Bugn, kimler okuyor bu iki kitab, bilemiyorum. Birka edebiyat

'hasta'j"/,

bir iki

aratrmac

dijinda,

yaln^^a mifredat kurbanlanna

gerekten

ve

'cephe'

okurlanna

terkedilmilerse,

aanas

haldeyi^
dil

demektir.
ve slp

Yanmy^l akn
deildir:

bir sre

nceya^lmij bu ikiyaptn,

asndan eskimi yanlannn olmas, bu unutuluun kesinkes Yusufuk

ve

aklamas

Okun Ucundan

hl derin, dolgun,

srkleyici yaptlar. Bemanos'un, Malaparte'nin,

Hamsun'un eskimi
lkelerinde,

yanlan yoktur
dillerinde

diyebilir

miyi^?

Onlan yaln^ kendi

dikkate alnan yakarlar olarak gremeyip her lkede, dilde

okurlan vardr.

Gnne, gncelliine

skan

bir kltr

ortam hem

i^leyiciyi,

hem

yaratcy

tknefes klar.

Ya^dklanm

i^eyenler,

benim ne pahasna

olursa olsun kendi edebiyatmv:^n

tutsaklatnlm okuru

klnmam
okuruna
deil

diklendiimi

anmsayacaklardr:

'Bugnn
slli

gen

Hseyin Rahmi yerine Calvino'yu

kuran
ve

veririm' cmlesini

imek
ve

toplamaya

r-:^

olan benim sonuta, bir

ile

bakas
yi

Yusufuk
elikili

Okun Ucundan
kacaktr.

ilgili

yaklamm
o

bu nedenle
kitap

bulanlar

Katlmyorum

gre:

230

Smiha Avverdi e SIRRA

YOLCULUK

Fitan'daysa

ona

ulaplmah

diyorum,

ie

humumut^un

dibinden

balamak eyann

mant deil mi?

iyi

Sorun da burada ya: Bumumuiun dibindeki

grecei-:^?

kitaplar nasl

Hepimi^ birer gergedan kadar hipermetrop

bir eitim d-^ni,

klnmadk m?
bir ev

km
rnden

ekran(lar)a

mhlanm

yaants,

mal ayramayan

bir

'rehber-ortam' stm-:^ kr fanus

gibi geirildi.

Okuma lmbam-^n hakk saymaly^

altna hangi kitaplan seeceimi^ temel bir okur

Hak

vermiyorsam^ hak

verilsin diye

daha ok

"
beklersini-:^.

231

Hakknda Yazlanlar

Selim leri

Smiha Ayverdi'nin stanbuFu

Selim leri
Smiha

Ay verdi'den
ykler,

s\

aarken,
jiirler

tarih,

an,

roman yaftan

diyecei^
makaleler,

d^a^

kaleme getirmi.

Mektuplar,

gn gnne tutulmu konulma, grlme

notlan.

stanbul Geceleri'nin bendeki basks 1971

ikinci

tarihini tapyor. Eserin

'den epey

basks.

Ama

ben,

istanbul Geceleri 'ni, 1971

vermipi.

sonra

okudum. 1980 'lerde

Ne^he Arat^ salk

Nihad Sami Banarl,

bizi
diyor.

^l giri yansnda, 'Hakikat

udur ki,

bize

tantp sevdirecek byle

kitaplara

ihtiyacmz oktur*

Bununla

birlikte,

ya^labilecei

istanbul Geceleri soyundan eserlerin oka kansnda deilim. Tpk BogaziVnde Tarih gibi.
hangi apta ve deerde olursa

Bana sorarsam^ BogaziVnde Tarih;

olsun,

bir 'benzer'/
kijisel

ancak

'taklit'

olacak kitaplardan.
verimi.

Btnyle

yarata,

bir

duyulun,

dnn

Tpk

istanbul

Geceleri gibi.

brahim Efendi Kona

roman m, monografi mi? Karar vermek g.

tarih,

Ayverdi'nin eserlerinin hepsinde

roman

yandnda

bile.

Sonra gnl eitiminin kkl

an i ie. Deneme iteleri. Ya^rlk yaam

ve

boyunca sren
Eserlerinde,

'yerlilik'

aray,

tutkusu.

adalarndan

hayli

farkl

bir

tutumu

seerek,

dinin,

inancn geni yelpazesine

eildi.

Bir yandan da

bana^a

dnst^ce

kar

kt.

Yolcu Nereye Gidiyorsun?

Mslman
Trk

mam
yzylla

(1948) gibi romanlar,

geite,

(1944), Mesihpaa ondoku^uncu y^ldan yirminci

insannn

duyarlklar,

ruh

sarsntlar, endieleriyleykldr.

Yolcu Nereye Gidiyorsun, ikinci Merutiyet dneminde istanbul

yaamasna yer

veriyordu.

Ortaoyununu,

meddah

Ay verdi 'den

okursam^ farkl yaklam saptarsmt^: Hep

bir son nokta, hep yitip

232

Smiha Awerdi e SIRRA

YOLCULUK

gidi.

Bu

romanda,

Tanhun Cemil

Bey'in ney taksimlerine ajnlmt

sayfalar, eski

msikiyi bilmeyenleri

hile etkiliyor.

Romanlann moda alan, modalar,

hatta

moda

kiileri

vardr.

Mesihpaa
kiisi

imam 'nn
uf^ak.

kaleme getirildii dnemde, bir

imam

roman

yapmak enikonu

artm

bir giriimdi.

Hem

moda

d,

hem

baskn anlaytan
Behet Necatigil,
Ayverdi'yi

Edebiyatmzda simler Szl' nde Smiha

yorumluyor:

yle

'Heyecann

aile

ve

toplum

geleneklerinden alan, hayat olaylarn okluk din ve tasavvuf

asndan deerlendiren romanlanyla sanatna

salad. '

bir zellik

Bu

t^ellii,

ya^ann

bildii yolda

inatla

tek

bana

gidii,

ba-:^

kesimlere onu bira^ ge ulatrd. Hele,

yksek

edebi deerinin rtk

kalmasna yol at
Ekserini ge
eserleri,

diyebilirim.

okuyanlardan

biriyim.

Bunu unun

iin

sylyorum: 'Edeb

sa ya

da

sol

dnya

grlerinin

trpanlaylanyla
ok
vakit

deerlendirmek,
kaybettirdi

bilide

eski

hastalkt.

Ve

Trkiye'ye
.

Hastalk artk

iyileti mi, bilmiyorum.

Smiha Ayverdi, Mslman Trk dnyasn ayrnt

iledi.

^nginlikleriyle

Zaman ^man

sylei havasnda, t^aman flaman gerekten iirli

eserler,

bir

anlatmla rlm bu

ada edebiyatm^n

alabildiine

^n, sekin rnekleri arasnda.

Edeb ve Manev Dnyas inde Ftih, stanbul'un Bi(ans'tan Osmanl'ya geiinin bir panoramasdr Ya^ar, eserinde, dini
kaynaklardan, yt^ullann imbiinden srlm -fakat
efsnelerden,

unutulmamOkurken,

gnm^ okurunun
Ftih'in
Bi-^ans'tan gitgide

ulaamad
portresini

eski tarihlerden yola

karak,
istanbul'un

esinlenerek,

i^ordu.

U':(aklamasna,

stanbul'a yeni bir

ediyorduk.

kimlik kanlandran
ki,

Ayverdi,

Osmanl dnyasna tanklk Bi^ns' bir rpda silip atmyor,

Ne

var

hamasetten

yardm

ummuyor;

teslim

olmayan son imparatoru gln drmeye gnl

indirmiyordu.
Yanlar,

y^llann

tarih

olaylarna,

yaantlanna,

sanatna,

kltrne, gelenek ve greneine; ocukluu, genlii boyunca yakndan

233

Hakknda Yazlanlar

Sem

leri

g^ledii Boazii'ni kattrarak, bir ke^ daha vurgulamak gerekirse,

benleri olamayacak bir eser

armaan

etmitir. Bylece

BoaziVnde
gnlerini

Trih,

imparatorluun

jkselij,

duraklayp,

k^

Boazii'nde yalatr.

Jibdlhak

inasi

Hisarn
z^man,
ise,

olaanst

gz:(ellikteki

Boazii
snrldr.
istemi

Mehtaplar 'nda,
bir

anlatann

yaantsyla

Boazii'nde Trih
anlatcya

trihin

-zamannda adet kaybolmak

ibaret eder.

Bu, hayli geni

zamann

ekliinde,

Osmanl-

Trk kltrnn

nitelikleri,

uygarlmzn
eserin

zerinde

henz^

pek

durulmam
Kaybolana,

birok
terk

znellii

bajlca
deildir

deerlendirip

kstasdr.

edilene

yas

arks

Boazii'nde Trih.

Tam tersine,

feda ediklerin

kaygsylaykldr.
izgen yazlar,

Boazii'nin semt semt peyzajlarn

yresiyle btn jehri dile getirme

istanbul'un
gibidir.

z^el bir

olanana kavumu
yalnzca
bir

Oz^etle,

Boazii'nde
saptamaz^

Tarih,
jehir,

stanbul'u

payitaht

olarak

Bu

dorudan doruya, imparatorluun

ekirdei,

atardamardr.

Ayn
izgide

ekilde,

inanlardan

geleneklere,

yaama

biiminden

sanat
bir

kollarna, istanbul'un

dnyasn srp giden,

Ayverdi,

kesintiye

uramayan

grm
Toplu

Smiha

kltrmzden,

yenilikler,

Batllama,
varyordu.
yeniliklere.
T.Oi'ccv^Vi

yenilik hareketleri
eserinin

karsnda yoz^lat, kt kansna

sayfasnda.

birok

Belirtmek isterim

ki,

Batllamaya

kar

bu

mesafeli

bak,

hatta

'yeni

tercihle

grmez(den geli, yok say beni hep dndrtt. Bu tutum ve badamama imkn yok. te yandan, yazarn tutarllna,

dncesinden dn vermeyiine

saygm
yazlar,

znellikle

sylemek istiyorum.

Daha istanbul
kaleme getirmi,

Geceleri 'nde,

istanbul'un ehresini deitiren

etkenler arasnda.

Batllamay
istanbul

ve yenilikilii

grdn aka
semtler,
znellikle

Geceleri' nde

baz^

alafrangaya kucak

am semtler gnle uz^ak tutulmu:

m,
.

'Nereye gideyim? Bir lamelif izip Adalar 'a

yoksa
gerilen

Kadky'nden Pendik'e kadar boydan boya Marmara kylarna m? Belki ne oraya ne buraya.

234

Smiha A^^^erdi

ile

SIRRA

YOLCULUK

Zira

mrmz boyunca inhk etmeye mecbur olduumuz

muhabbet
'

halde,

ve samimiyet
de,

kuramadmz kimseler gibi

bir

baz

semtler iin

bylece

yaknlk

ve

hasret

duymayz.
Ijte

Adalar,

Ajverdi

iin,

'yaknlk

ve

hasret'

dujuhayan

yerlerdendir:

'Bugn tertemiz yollan, ssl birer oyuncak

baheler

gibi, iekli

arama oturtulmu
ile

kkleri,

ta

sahilden tepelere
ileri

kadar trmanan camlan

tarih

tstanbullu'nun

ve

gzde

bir

sayfiye yeri olan Adalar,

ne are ki

fetihten

bu

tarafa olan

boyunca,

liyme

olmu

sahifesi gibi,

eni ile katlamam, liyme keye kalan tek metninin izgilerini muhafazada yakn zamana
yerli bir

ehre

Bizans kitabnn bir

skp

kadar inat etmitir. ' Buna karhk, gelenein korunduu,

gmemi,
trel

dnyann

henii bsbtn

yklmam

olduu

teki semtlere,

mesel cehrin stanbul

yakasndaki
kadar
ki,

semtlerine iirin, sevgi ve efkatin diliyle yaklalmtr.

stanbul Geceleri 'ndeki 'Tavukpazan', srf bu

ve yakara en

sebeple

bo grlr
ya^rtr.

anlayl, hogrl sayfalarndan ba-:^lann

Koman, an,
bence yepyeni,

monografi,

yaam

yks,
bir

yorum
tarzda

ve gt^lem

karm,

enikonu

'yeniliki'

ya^lm brahim
gnden,
eserde,

Efendi

Kona,
ak

Smiha
bsbtn

Ay verdi'nin
kopuunu

yaad
Bu

yaad
dnya

istanbul'dan

belgeler.

biri

ilerine fevkalde

bal, dieri hu^ur

kyaslayan ya^r, yirminciy^ln

ncesini

aray iindeki iki erkek kardei bana geri dnyor;yakn gelecekte

hayat'///;/,

sonras^ kaybolacak, gecek 'konak

dolaysyla

stanbul'un

yaama

biimlerinden birinin yafya gemesine yol alyor.

Dahas; anlatmndan s^^k seimine, gl bir edeb eser olan ibrahim Efendi Kona, gemite kalan uygarl saptamak ve tasvir
etmekle yetinmiyor,

bu uygarln gnm^cieki sarsntlara da bir

sryor.
.

^m

olabileceini
ilk

ileri

Ay verdi,

basks

alt halinde

yaymlanm Trk

Trihinde

Osmanl Asrlar' nda, Osmanl

Devleti'nin

kuruluunu, ykseliini

235

Hakknda Yazlanlar

Selim leri

ve

kn yorumlarken,
birlikte

istanbul'a

sk sk

atfta bulunur, cehrin

ittihat ve

tarih i^lgesini kartr. II.

Abdlhamid'i tahttan indiren

gelip

Terakkiyle

byk

yklrn

att

gr^ndeki ya^ar;

istanbul'u gerek mimarisi,

doal grnm,

gerekse ehircilik

anlay

alarndan, imparatorluun ykselip dnemlerinde nemli bir bakent

sayyor,
ittihat
ve

Terakki'yle

birlikte

istanbul'un

niteliksi^e^tii

kansna
Gerek

varyor.

bu

eserinde,

gerekse

Boazii'nde

Trih'te,

Smiha
iddialara,

Ayverdi'nin,

pdihlar
kaytsi(^

konusundaki

ba^ yaygn

yarglaylara
tarihini

gnm^

ok

yararlanlacak

Re^at

kalpn anmadan geemeyeceim. Osmanl scak dille yanstm, eserinden her ^aman Ekrem Kou, ba^ konularda, insann
tercih etmitir.

macerasnda, ;^aman ^aman, yarglayc bir tavr sergilemiken; Ayverdi

iit'tan u^ak

durmay

Kou'nun

ve

Ayverdi'nin I]/.
'humaine'
olanla

Murad'a aynimij sayfalarn

olmayan hemen
Dncelerin,
hissedersiniz^.

art

arda okuyun;

duyumlarn,

inanlarn

tpatp

benq^ejmesini

totaliter

rejimler emreder. Dil,

anlatm ustas Smiha Ayverdi'nin

eserine

yann

daha

'nesnel'yaklalacak.

236

Smiha

A>-^rerdi

SIRRA

YOLCULUK

Smiha Ayverdi

Mustafa zelik

am^n

en nemli mtefekkir yakarlarndan birisi olan rahmetli

Smiha Ayverdi hanmefendi, 25

dodu. Annesi, Fatma Meliha
Bey'dir Soyu, anne

Kasm 1905 ylnda stanbul'da Hanm, babas Yarbay smail Hakk tarafndan Knn samannda yabamj ve Budin

seferinde ehit dm Gl Baba'ya; baba tarafndan Orta Asya'dan Anadolu'ya gemi Kama^noullan'na kadar ulanmaktadr.

Smiha Ayverdi,
Halet
etkili

ilk tahsilini aile evresi ierisinde yapt.

ve trih

Anneannesi

Hanm,
olmu

onun ifah kltr

uuru kapanmasnda ok
a^ konuma gibi
ekilde anne
ve

bir isimdir. Dedesi de ciddiyet, drstlk,

deerler noktasnda ona rneklik tekil etmitir.

Ayn

bahas da onun fikri, imn

rol

ve

ahlk ahsiyetinin teekklnde msbet

devrin

oynam

kimselerdir.

Evleri de

sekin

bilim

ve

sanat

adamlarnn
tesiri

gelip gittii bir yerdir

Bu ortamn da onun yetimesinde

olduu muhakkaktr.
ilk tahsilini
ise,

Smiha Ayverdi, resm anlamdaki

hen^ be yanda

iken gittii mahalle mektebinde yapt.

Daha

sonra

1921

ylnda
ise,

Sleymniye

Kif^

Numune

mektebini
gibi,

bitirdi.

Sonraki eitimleri

ilk

ocukluk devrinde olduu

resm messeseler

dnda gereklemi;
renim grm,

tnh, tasavvuf, felsefe ve edebiyat alanlannda huss

Frans^a

dersleri

alm, g^el sanatlarla

ilgilenmi ve

keman almay

renmitir.

Bu

arada

bandan

bir evlilik
bir ki^

hdisesi gemi,

evliliinden

Nadde adl
eyhi

be yl

sren

bu

dnyaya gelmitir.
ve

Fakat,

Smiha Ayverdi'nin asl ruh

ahsiyetinin

fikri gelimesi

ve

bu

anlamdaki

teekkl
Kif'ye

Fatih'teki
intisaplar

mmi
neticesinde

Ken'an

Dergh'nn

Ken'an

onun

iradlanyla olmutur.

Thl

Hakknda Yazlanlar

Mustafa zelik

Smiha Ayverdi'nin hu derghtaki eitimi 13 Mart 1927 ylnda

gerekledi.

Kalan

b/itn

mrn hu

terhiye ierisinde

tevekkl eden bir

geirdi.

anlay erevesinde okumak,

dnmek

ve

ya-:^akla

Aabeyi

Yksek Mimar Ekrem

Hakk

Ayverdi'nin

yannda

bir taraftan

ktan

bytrken, bir taraftan da kendisini byk bir mtefekkirettirdi.

etti.

ya^ar yapacak faaliyetlerini devam

zellikle

Islm kaynaklara

eildi.

Dou

edebiyatn

tetkik

Bu

edebiyatn

byk

smalarndan Mevln, Muhiddin Arabi,

ok nem verdii
deildir.
ve
tesirinde

Sad,

Hafz

r^, onun
ilgisi^

kald

isimlerdir.

Batya da

Dnya fikir ve

edebiyat cereyanlarn srekli takip etmektedir.

Smiha Ay verdi,

ilk eserlerini

1938 ylndan

itibaren vermeye

balad.

Bu

tarihte ilk
etti.

roman

Ak

Budur yaymland. Bu
bir

eserini dierleri
eserler,

takip

Trk edebiyatna farkl

hava getiren bu

byk

bir ilgiyle

karland.
ilk

Smiha Ayverdi, daha sonra mecmualarda da yaftaya balad,

ya^lan

Necip

^l

Ksakrek'in

mecmuasnda yaymland.

kard Byk Dou Byk Doudan sonra ise Resimli

stanbul Haftas, Ftih ve stanbul, Trk Yurdu, Havadis, l, Hr Adam, Ant, Trk Kadm, Tercman, Kubbealt Akademi Mecmuas ve Trk Edebiyat gibi yayn organlarnda
ya^d.

Koman, mensur pir

yneldii
de
iin

trlerindeki

eserlerinden

sonra

cemiyet

meselelerine

htrat,

makale, deneme,
Bylece

trih,

biyografi,

mektup

trlerinde

eserler

verdi.

insan

ve

cemiyetin

her

meselesini

kucaklayan
hi resm

:(engin bir klliyt ortaya

kt.

Haytnda
Kltr

va^Je almad. Fakat, istanbul Belediyesi ve

bat^ komisyonlarnda geici grevlerde bulundu.

Bakanlnn

VI. Marif jrsna

katildi.

1969-1980 yllan arasnda salk

ar(usu dolaysyla Fransa,
italya,

sebepleri ve eitli tetkikler yapma

isvire,

Macaristan, ispanya gibi

Sevil

lkelerde bulundu.

1980 ylnda Libya tarafndan ispanya'nn

islm Konferans
gaflete ve dergi

ehrinde
Kitap,

d^i^enlenen

hazrlk toplantsna katld.

ya^lanna daha sonraki yllarda

almalarna,

itimifaaliyetler de eklendi.

Kubbealt Akademisi kurucular arasnda

Cemiyeti,

yer ald.
istanbul ve

stanbul Fetih

Trk Ev Kadnlar Demei,

cemiyetlerde grevyapti.

Yahya Keml Enstits gibi

238

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Btn bu almalar arasnda gelecein mnevverleri olmaya aday

grd genlerle
oldu.

ilgilendi.

Onlarn fikri

ve

mnevi gelimelerinde

etkili

Bylece,

mtefekkir-ya^arlna
de eklenmi oldu.
eserleri

sivil

hocalk

ayn flamanda

"manev annelik"
Smiha

Ayverdi'nin

ve

almalar
eseri

eitli

kurumlarca

dllendirildi.

Klelikten Efendilie isimli Yine ayn

Mill Kltr

Vakf

vakf tarafndan kendisine 1984 ylnda Trk Mill Kltrne Hikmet eref armaan verildi. Benler bir taltif san'at hayatnn ellind ylnda Aydnlar Oca tarafndan
taltif edildi.

tarafndan

yapld. Trk
genler

ilim ve kltr

haytna kanlandrd

eserler ve yetitirdii

sebebiyle

kendilerine

kran

belgesi

verildi.

1985 ylnda
bi^metlerinden

Boa^i Yaynlan, 1986 da Trk Edebiyat Vakf,

dolay plketle
dllendirdi.

dlne lyk grld.

1988 ylnda Trkiye Yakarlar Birlii dil 1990 ylnda Babakanlk Aile Aratrma
taltif edildi.

Kurumunca almalarndan dolay

mrn Trk-Islm kltrnn

rahmetineyrd.

yeniden nev- nema bulmasna

adayan Smiha Ayverdi Hanmefendi, 22

Mart 1993 gn
defnedildi.

Hakkn

Merkep Efendi ha^resinde medfun bulunan mridi

Kenan Rif hacetlerinin ayak ucu tarafna

Smiha Ayverdi'nin Dnce Dnyas

Smiha Ayverdi,
edebiyatmn^

roman

trndeki

eserlerle

girdi.

Ardndan mensur iir

ve hikyeye yneldi.

Takat onu

benn^eri pek

ok

yanlardan ayran en nemli husus,

ayn n^amanda onun

bir tefekkr

insan olmasdr Aslnda sanatkrl da bu

anlatlmasyla
ilgili

fikirlerin

insanlara

bir hdisedir. Deilse, sadece edeb endielerle eser

vermek, onun asl meselesi deildir

Bu durum, onu sanatkr

olarak

deerlendirmekten nce bir mtefekkir insan olarak deerlendirmeyi

gerektirmektedir.

Smiha Ayverdi,

bir

Trk-Islm mnevveri

ve mtefekkiridir

Bu

bakmdan
ettiren

gnlden inanp

baland,

fikri ahsiyetini de teekkl

ve fikirdir

asl kaynak Trk-slm medeniyetini kuran akde

Bu

akde ve fikir ise islm tasavvufudur eklinde

ilk

n^etlenebilir

Tasavvuf ise
grnr.

bakta insann
tasavvuf,

i meseleleriyle ilgilenen bir disiplin

gibi

Takat

asl

meselesi

bu olmasna ramen, insann

sadece i meseleleriyle ilgilenmen^ Tasavvufta

pek ok insann

belki de

239

Hakknda Yazlanlar

Mustafa zelik

gremedii itima bir boyut da vardr.

ierisinde

7.ra

insan,

bir cemiyetin

yalamaktadr.

Trih

ve

tabiat

artlaryla

ku^atlm^
unsurlar da

durumdadr, inan, beraberinde

iine

siys, ilm, fikr, estetik

almaktadr, "btn bunlar, tasavvuf disiplinine

Bilinmektedir
ki,

frengin bir

muhteva
tasavvuf

kazandrmaktadr.
mekteplerinde

bu yolun
(m

ballar

sadece

bu

meselelerine

arayp

bulmamlar,

sorumlu

ve juurlu birer cemiyet

insan olarak dayetinmilerdir.

Ayverdi'nin fikir

Bu

gerekten yola

pklnca Smiha
ve

dnysn

fyle

^tlemek gerekir:

Onun asl meselesi, btn insanln da

insan
meselesidir.

asl meselesi

olmas gereken A.llah

mnsebetidir.

Kulun,

Yaratia

ile

Bu mnsebetin Allah 'in kurulmasdr. nk bu asl mesele

Bu bakmdan

istedii ve

r^ olduu tarzda
ne
siys,

halledilmeden

ne

iktisad,

ne ilm hibir mesele halledilmedi. Neticede her konu, gelip

insana dayanr.

Ayverdi, Allah ve insan meselesini

islm tasavvufu anlayp

ierisinde

asl mesele olarak

eseridir.

ele

almaktadr.

Ona gre
insann

insan,

Allah'n en byk

Kinattaki btn hdiseler

eliyle

gerekletirilmektedir. Byle olunca, insan

bir

eer Allah 'la

dnyada

salkl

ve

samimi

mnasebet

ierisinde deilse

yalad

kendisi ve toplumu iinyararl idlerden ve faaliyetlerden u^ak kalr.

nsann

Allah'la

yaknl

ise

"ak" kavram

erevesinde

mn
insana
kiiye;

katlanr. A^ksi^ iman, ekilde bir imandr. Byle bir

imann
ise

da cemiyete de bir faydas olama^

ancak bir mrebb
retebilir.

Ajk

dediimizi bu deeri

yleyse insan,

bir mrebbnin terbiye

olur.

halkas

iinde

islm' gerek mansyla renerek insan

olmasyla da
trih,

insann

Allah'n
meseleleri

istedii vasfta insan

tabiat ve millet

bu

ilh gereklik ierisinde halledilir.

edebilir.

Tevhid merkezci bir

insan ve cemiyetyaps byle teekkl

nsan,

bu ballktan uz^aksa ortaya

eitli

buhranlar,
ve

halli

f^or

meseleler kar.

Trk toplumu da Seluklu

neticesinde

Osmanl alarnda

slm'a

ball

yksek

bir medeniyet ve kltr vcda

getirmi, hayat bu deerlere gre tanz^im edilmi, fakat sonradan bu

ballk
Gerek

zayflaynca

gerilik,

taassup

balamtr, ite
eserlerinde

milletimizin bu

trih meselesi Smiha Ayverdi'nin en temel meselelerinden bir dieridir.

romanlarnda gerekse

dier

znellikle

de

Trk
bu

Trihinde

Osmanl Asrlar

isimli
biz^i

eserinde

medeniyetimizin

mnda

bir z^ah ve

erhi yaplr,

ykselten deerler ve alaltan

240

Smiha

A)'\'erdi

SIRRA

YOLCULUK

sebepler tejrih

masasna jahnhr.
Cumhuriyet

Denilebilir ki; Seluklu,

Osmanl,
tahlil ve
tesbitler,

Mertiyet

ve

devirleriyle ilgili

bu lde yengin

tesbitleriyapan fikir

insanlanm-:^n says ok a-:dr. Zten bu

iin,

bu

ekilde

yaplamad
kltrm^

bu

mesele

hl

trajedisini

ve

(msiln devam ettirmektedir.

Medeniyet

ve

bilinen trih sebepler neticesinde yklmtr.

Ynm^ batya

evrilmitir. Bi;(i

b!(japan ne kadar deer varsa

ters

y^

edilmitir.

Ya

bu deerlere toptan

deerler asl zelliklerinden tecrid edilerek

dman olunmu ya da bu benimsenmitir. Bu da ortaya

deerlerinin
sadece

taassubu

karmtr

ki,

bir

medeniyetin
deildir.

jekl

ballklarla korunmas

mmkn

Deerler,

hayat ierinde
iine

yalanarak gelenek olurlar, det olurlar,

ya^aym^n

katlrlar.

Bu

deerler ve bu hayat tankla cemiyetin fertleri birlik ve btnlk

I^te temel

ierisinde olurlar.

deerden u^akla^ma,

tespih taneleri gibi iinde

kopmam:^
hayat,

ve

dalmam sebep olmutur.

insana

Onun fikir dnyas

yapt tahlillerde
deerlerin
Bylece

bu mesele de vardr. Pek ok eserinde anlatt konak

istanbul'dan hayat kesitleri ve ahsiyet portreleri btn bu

hayat ve

yansm

biimlerini

gstemek

iindir.

b!^;

m^yi doru tanyp doru

ortaya

deerlendirmeye

arr.

Modemif^m adna

konulmak

istenenlerin

salkl
bat

tenkitleri

yaplr. nk nasl kendi

kesimlerin

medeniyetimizle
sebeplerle

ballmz^

yahut baz^
medeniyetine

dmanl

sath

ilgiliyse;

ballk yahut karp kma da ayn

ahsiyetli tavnn ne

ekilde olmujtur. O, bu mnda

her iki tavnn da menf neticeleri zerinde durur ve

alnmas gereken asl

olmas gerektiini
sadece

iz^ah eder.

Smiha Ayverdi,

Trkiye

ile

de

ilgili

deildir.

Osmanlnn

dalmasndan
iinde

sonra ana vatandan kopan ve

ve

baka

siys birliklerin

ma:(lum

maduryaayan

milletdalanmii ve

dindalanm^ da

onun alkadar olduu konular arasndadr. zellikle Balkanlardaki

milletda ve
eserlerinde

dindalarmza

ilgili

en hassas deerlendirmelere onun

rastlan^

stelik sdece insan boyutuyla deil..

tezhip,

Ortaya

konan mimari eserler, msik,

minyatr yni bir medeniyetin bu

anlamdaki btn tezahrlerine dikkat ekerek nemli bir noktaya

iaret
eder.

nk
bir

sanat, kendinden ibaret bir gereklik deildir.

Bir

minyatrde,

ebruda,

bir

hat eserinde,

bir

msik parasnda
bir medeniyet sdece

hakikatin

estetik ifdeleri mevcuttur.

Dolaysyla

241

Hakknda Yazlanlar

Mustafa zelik

siysf

bir

yap

deil;

iktisdi

yapsyla,

sanatyla,

estetiiyle

bir

btndr.

Aynca amzda
mslmanlanna
koyar.

islm leminin meseleleri de onun

megul olduu
btn dny

konular arasndadr. Klelikten Efendilie adl

tevhidi bir

eseri,

ardr ve

onun

evrensel endielerini ortaya

devletlerinin
idarecilerine

Nitekim bu

eserini

btn islm

gndererek, islm medeniyetinin

amza yeniden

in ve ihyasnda

onlan greve davet

eder.

Samiha

Ay verdi,
bugnn

sadece

m^ tahasssleriyle
insdr.

eser veren yakarlardan ve

m^e
meselesi

bu g^e bakan fikir insanlarndan da ayrlr.

ve

Onun asl
meselelerine

yarnn

Bymden bugnn
dil,

karji da ok hassastr. Din, kltr,

ahlk, eitim,

gibi konularda ok cesur bir tavnn insan olmujtur.

eserleriyle bir taraftan :^ellikle genlerin

g^l sanatlar Bu konularda

urarken
tavr
iinde

tlim ve terbiyesiyle

bir yandan

da bu deerlere karp

ilgisi^

hatt

dman
i,

bir

olan idarecileri ve mnevverleri

uyarmtr.

Yapt

bir

bajka

ifde

tartla

iyiliiyayma,

ktle engel olma eklinde de

sylenebilir.

Pek ok
bittiine

tefekkr, ilim ve sanat ehli sadece eser vermekle grevlerinin

inanrlar.

Fildiji

kulelerinden
ehli

cemiyetin

ierisine

inen

insanlarla

muhatap olan tefekkr

eserlerinin

rnekleri

bi^e ok a^r.
meseleleri sadece
iin cemiyet

Smiha Ayverdi, btn

ana konusu olan

ve

ya^maklayetinmemij, bunlarn insana

faaliyetlerine

hayata

katlmas

de girimitir.

Bu

faaliyetler evresinde
iin

etrafnda

bir

topluluk oluturmu,
onlarla
birlikte

bu insanlarn yetimeleri
bir aile

gayret gstermi,

bir mektep,

oca

kurmutur,
O, "

ite onun

"annelik" vasf bu noktada ortaya kar,

olarak
seven,

Smiha Anne"
bir

efkat

gsteren,

veren,

fedkrlk yapan

insan

olmutur.

Smiha Ayverdi,
iin

yan

eserler ve

yapt faaliyetlerle
edilmitir.

nemini bugn
meseleler

de korumaktadr.
bir fikir

nk
her

syledii gerekler,

anlatt

doru

cemini rerine

bina

Bu

sebeple,

fkr

insanlar,

mnevverler,

ada yeniden

okunmaya,

yeniden

anlalmaya deer fikirlerin insanlardrlar. Topluma den, bu fikir

mdenlerinden gereklifayday temin etmektir.

242

Smiha A>^erdi e SIRRA

YOLCULUK

Smiha Ayverdi'nin Edeb ahsiyeti

Smiha Ayverdi, kltrl
tasavvuf, trih, felsefe,

bir aile

evresinde yetiti.

Ald

din,

edebiyat ve g-:^l sanatlar

alanndaki huss

eitim

ve

^ellikle

Ken'an Rif derghna mensubiyeti onun fikr

gibi
bilgi

ahsiyetini

olduu

edeb
ve

ahsiyetini birikimi

de

ekillendirmitir.
bir

Eserlerindeki
neticesidir.

youn

irfan

bu mensubiyetin

Bylece,

kk yalanndan

itibaren

s^ veya^l

kltre

ainalk

ve

bunlar f^erinde

dnme,

eserlerinin fikir

temelini

olutururken;

Ken'an Rif hacetlerine

ball

tasavvufu eserlerindeki en

hkim
ile

tema hline getirmitir Bylden

eserlerinin hepsi

tasavvuf kltr

ya^lm, bu kltrn enginliini

O,

ortaya

koyan almalardr.
bir

ayn gamanda

bir

konak insandr. Konak,

konakta

mnda Osmanl
ve

hayat

tarkini temsil

eder Mill ve

slm hayat tar^

bulur.

bu kavramlara

ait deerler en iyi ifdesini

stanbul'da

edehi ahsiyetinin

teekklnde bir dier nemli faktrdr.

ve deerler

yaamas da Konan
ifdesini

semboli^ ettii hayat tar^

toplam geni mnda

istanbul'da bulur, istanbul, sadece bir

baehir olmayp

bir ta ehirdir.
eserleri,

Bu

ehrin

trihi,

corafyas, tabiat,
ve

-:(erine

bina edilen mimari

istanbul

haytn madd

manev olarak ekillendiren

devlet,

din,

tasavvuf ve sanat nderleri bu ehrin asl ahsiyetini kurmulardr.

Dolaysyla

byle

bir ehirde

yaamak,
iin

insan

ve

cemiyet meseleleri

etrafnda eser verecek birya^ar

nemli bir imkndr.

Bir

baka

husus da,
2.

doumundan
grp

vefatna kadar stanbul'un 2.

ile

Abdlhamit,
Cumhuriyet

Merutiyet, ttihat ve Terakki

mtreke yllan

ve
ve

devirlerini

yaamasdr Bu

durum; onu, insan

cemiyet meselelerini
getirmitir.

bi^^t grp bunlara ahit

bu
devirler,

olan bir ya^^ar hline

stelik

cemiyetimi^n

kkl

deimelere
y^e geldii

^orland, pek
devirlerdir.

ok

mspet

ve

menf hadiseyle

y^

Bilhassa romanlan,bu devirlere tutulmu bir aynadr.

Ama
iten

klsik tarih kitaplarndan farkl olarak, hadiselere

bir

ayn gamanda

bak da ortaya koyar.

edeb ahsiyeti ite btn bu
^e ilikler

Smiha Ayverdi'nin
teekkl
eder.

erevesinde

Eserlerinin

ana temas da bu duruma uygunluk tar.

243

Hakknda Yazlanlar

Mustafa zelik

istanbul
temalar,

sevgisi,

Osmanl

hayt,

batllama, din

ve

tasavvuf gibi

onun

eserlerinde

ska kar^m^a kan konulardr.

birya^ konusunu
mesele olarak

Smiha AyverdVnin,
ele

bylesine ^engin

almas

ve

insanln ok farkl

meselelerine eilmesi,

onun deijik

trlerde eser vermesinde etkili

olmutur. O, bu ynden sadece roman

hikye,

ya^mam^, bu trn
htrat,

dnda,
mektup,

mensur

iir,

biyografi,

trih,

seyahatname,

makale,

deneme,

sohbet,

konferans,

tebli trlerinde de eserler vermitir.

Edeb

ahsiyetinin

temellerini

ve

edeb
ilk

ahsiyetini

bu

ekilde

^etleyebildiim!(^

Smiha Ayverdi'nin
eser,
1

kitab

bir

romandr.

Ak

Budur adn
eserleri

tapyan bu

93S ylnda yaymlanmtr. Bunu dier

1946 ylna kadar
itibariyle on'

takip etmi,
bir ekilde

yakarn

eser verme faaliyeti

eserler

youn

devam ederek

toplam bu yl

ulamtr. Bunlardan
eseri gibi

birisi hikye, birisi

mensur piri dierleri de

ilk

romandr.
ilk
eserleri itibariyle

Smiha Ayverdi,

ncelikle bir

romancdr. O,

roman

ncelikli olarak tercih etmekle beraber

bu konudaki anlayp
iin

itibariyle

dier romanclardan farkldr.

Ne

sanat

sanat ne itima

gerekilik...

Bunlarla yetinme^ ve kendi

eserlerine katar.

ideallerini,

fikir hamurunu,

dnya grcn

Bu fikir hamuru

ve

dnya grj

ise

islm tasavvufudur.

Pe^ep yaynlanan bu eserler, bu ^ellikleriyle edebiyat dnyasnda ilgiyle karplamr. nk konulan, temas ve dili itibariyle ok farkl nsellikler tapmaktadr. Onun bu farkl pkp ve grd ilgide,
eserlerindeki tasavvuf dncesinin etkili

olduu muhakkaktr. nk,

vardr.
ele

toplumda

flaman

iin

de bir kimlik

bunalm

Ve bu

eserler
iin

insan ve Allah meselesini bu ikisinin mnsebetini

aldklar

ok

tesirli

olmulardr.

Aynca;
nasl

byle bir

roman anlaypnn, cemiyetimi^n

yllarda menf

olarak tesirinde
bir

kald po^tivlf^m ve maddecilik cereyanlar karpsnda nem tapd ortadadr. O, maddeye karp mny,

yo^lamaya karp ahsiyeti, yabanalamaya karp yerlilii mdfaa

ederek, cemiyete rehberlik etmitir.

Bu

eserler,

bir

anlamda gelenein de ihys mnsna gelmektedir.

eksenli
mesneviler,

nk, asrlar boyunca ya^lan ajk

yeni bir

244

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

yorumla

ve

roman

diliyle

onun

eserlerinde yeniden

karpmi^a karlar.

Bilindii gibi a^k kavram, varolup meselesi, insan meselesi hu eserlerin

de temel konusudur. Dolaysyla hu romanlar, hu

mnda ada

bir

mesnevi g:(yle de deerlendirilmelidir.

Smiha Ayverdi
O,

iin

1951 yl

eserlerinde farkl biryneliin de yldr.

hu

yl

iinde

Ken^an Rif ve Yirminci Asrn

Inda
Smiha
ortaya

Mslmanlk
20.

isimli eserini yaymlamtr.

Bu

eser,

bir taraftan bir

y^l velsinin portresini

edeb
Ekserlerinde

ortaya koyarken bir taraftan da

Ayverdi'nin

duruunun

kaynan mahhas
dny gr,
olur.

olarak

karr.

bal olduu

meselelere

bakarken

hareket ettii temel dinamik ifadelendirilmi

Bu

durum, meselelere

kar
yle

bir

tavr al anlamna da gelir.

evirecektir.

Ya^ar, artk projektrn daha byk meselelere

olur
ve

Nitekim

trih

meselelere

ve

trih

eserlere ynelir.

Toplum

meselelerini

bu

erevede ele alr.

ele

Trihin,

onun

iin

ok nemli bir

mesele olarak

alnmas
Zra,

ise,

problemlerimizin

kaynann

gemite
ve

olmasyla

ilgilidir.

bi^ bi(japan deerler orada gi^lidir

Trk

toplumu

yaad son olaylarla bir medeniyet ve kltr krizline girmitir.

(mn,
ele

Bu kri^n

pek ok aydn, tmyle kendimi:^

o,

red ve

baty
bir

kabul eklinde

alrken

kurtuluumu:(un

reetelerini trihimiz^den

karmaya alr. Bunu yaparken

deerlendirilmesiniyapar.

de zellikle son

y^ln salkl

Trihi

yakmak
etmitir.

bir

mnda stanbul'u yakmaktr. Gemi, btn

deerleri ve gzellikleriyle stanbul'dadr.

Ve

bu ehri bu

millete

Ftih

armaan

Fethin 500. yldnmnde onu Ftih zerindeki

almasyla grr^- Edeb ve Manev Dnyas iinde Ftih

kitab yaymlanr.
Trih,

sonradan

yakaca

dier

eserlerinde

de

nemini korumaya devam

edecektir.

Smiha Ayverdi,

bylece

roman

deiik

trlerde eserler verir.

dnda da eserler vermeye balar ve ok Romann dnda hikye, htrat, makale,

eksen

mektup, mensur iir gibi trlerde deya^ar. Fakat tr ne olursa olsun

eserlerinin

ana dinamii

deime^ Temel
biimlerde seslenme

ayndr.

Bu

tr

eitlilii insanlara

deiik

kaygsyla aklamak en

dorusudur.

245

Hakknda Yazlanlar

Mustafa zelik

Mesel hikyeleri

ele

alndnda
venlmi

bunlarda romanlanndan farkl bir

durum s^ konusu
baka bir boyut

deildir.

Sadece bu trn imknlaryla konular,

olur.

ierisinde

te yandan roman asl tr

,

olduu

iin

hikye dalnda fa(la eser vermemi

bir eserle yetinmitir.

Bu

hikyelerde

Trk

cemiyetinin ve

insannn
ne

^nginlii ilenmi, madde

yine n plndadr.
Zengin bir
gereklerini
i

karsnda mn

ruh, gnl ve mn karlmtr. Tasavvuf

dnya,

tasavvufla mnasebet, Allah,

insan ve tabiat
hassasiyetler

ak

boyutunda
Byle

idrk,

ona

airce

de

ka^andrmtr.

olmas da

tabiidir.

Bu

temayl,

onu iirin

sularna getirmi fakat o iiryapmaktansa mensur iir dediimi^ tr

tercih ederek, nesirden

tamamyla kopmamtr. Bu
Allah,
insan
ve

mensur-iirler,

daha
dile

youn

bir

lirimde

kinat gerekliklerini

getirmektedirler.

Yine,

bu

eserlerinde

anlam younluu,

iirin

imknlarnn kullanlmas y^nden daha fat^adr. Sembolik anlatm

da
s^

konusu olduu

iin

erh gerektiren
insan olmas

eserlerdir.

Smiha Ayverdi,

bir fikir

sebebiyle fikri

arlkl
eserleri,

konu
onun

olarak alan makale ve denemeler de yakmtr.

trih,

Bu

tr

kltr ve sanat meselelerindeki tutumunu ortaya koyan

eserlerdir.
dil,

Bu

eserlerde

ok deiik meseleler

ele

alnm

olmakla

birlikte

eitim, kltr, din, sanat, vb. konular

eserlerde yer

arlkl

plndadr. Yine bu

alan konulardan

birisi

de istanbul'dur.
ve

Onda

istanbul, bir

sembol olarak

bi^m haytm^
ile

deerlerimi-:^ temsil etmektedir.

nk

istanbul,

Trk-lslm medeniyetinin ulaabildii son merhalenin

eitli grntleri

ykl

bir kltr ve medeniyet ehridir.

ve

Yakarda

bunlar bugne
plndadr.

tamak

bugnk hayata katmak kaygs n

Htralar da yine bu
ait
sahneler,
o

erevede ele alnabilir.

Konak

hayat, istanbul'a

devirlere

it

ahs

tasvirleriyle

m-:^nin

muhteem

tablolar

nmze getirilir. Yine bu htralar, ya^^nn ocukluk hayat,

yetitii

evre

hakknda da

bilgiler vererek

onun, nasl bir ilim kltr

t^emininde yetitiini gstermesi

eserlerini

asndan nem tarlar. Bir ya\cnn dnmenin

imknsi^

yaadklarndan

ayn
iyi

olduu

hatrlanrsa bunlarn nemi daha

anlalr. O, bu tutumuyla sadece

ahsa

olarak yaadklarn deil, grdklerini de anlatarak gemie it

246

Smiha Aj^^erdi e SIRRA

YOLCULUK

tablolar ja^
siysi ve

diliyle

kalc yapmay baarmtr. Dolaysyla bu

ar(^ ederler.

eserler,

meden trih asndan nem

Biyografi ve otobiyografilerin,

Smiha Ayverdi
tr eserlerinde

iin

hususi bir nem

tajidn sylemek gerekir. Bu

iin

hem

kendisi

hem

de millet

nem tanyan Yunus, Mevln, Mehmet Akif Ersoy, Dede Efendi

ele

gibi ahsiyetler

alnr. Onlarn dn neyaptklar, bugne nasl katk

salayacaklaryorumlanr.

Ge^ yanlan
yorumlaycnn
Trk
meselesi

da onun dnyya
belgeleridir

baknn, ge^p grd

yerleri

Bu

tr eserlerinde zellikle Balkanlardaki

^^erinde

durulur.

Dou

ve

bat

medeniyetlerinin

mukayesesi yaplr.
eserlerinin

Bu yadlar,
ortaya

zellikle

Balkanlardaki Trk mimari

haylifaydal olmutur.
ele
verir.

varln
ise

koymas asndan da

Mektuplar

onun huss dnysnn inilerini

Belki de

onun bir anne, hassasiyet sahibi bir mmin, sorumluk tayan bir
mnevver olarak portresini en
iyi

yanstan

eserleri

mektuplardr.
bir trdr.

nk, mektup daha huss

O,

ve

daha samimiyet gerektiren

yakn

ve ut^ak evresindeki y-:lerce

insana mektuplarla ulaarak

hem kendi

portresinin inilerini

ele

verirken

hem

de fikir, gr,

nasihat ve tavsiyelerini anlatmaktadr. Bilhassa tasavvuf disiplininde ki

mektup gelenei hatrlandnda onun bu

daha
iyi

tre verdii

nemin de sebebi

anlalm olur.
edeb

Smiha Ayverdi 'nin

almalan

kitaplarla

kalma-:^

Devrin

nemli dergilerinde ve ga^etelerinde eitli mevzularda

yadlar ya^ar.

Byk Dou, Trk Yurdu, Trk Kadn, Havadis, Hr Adam, Tercman, Kubbealt Akademi Mecmuas, Trk Edebiyat dergilerinde grlr. Bu tutumda onu aktel olana U':(ak kalmaynn
bir gstergesi olarak yorumlanabilir.

Smiha Ayverdi'nin

eserleri

konusu,

temalar

itibariyle

mhim

ve

huss olduu kadar dil ve sluplaryla da mstesna biryerde dururlar.

O, Trke 'nin medeniyet

devirde

ve

kltr deimeleriyle beraber ska deitii

elli

yaktr. Yaklak
y^ y^e

yllk ya^ hayatnda Trke

Tasfiyecilik,

ciddi

meselelerle

gelmitir

Trke'yi
bir dil

olduka

fakirletirmitir. O, bu yanl yoldan ufakta

salam

uuru

ve

evkiyle eser vermitir.

Bu y^den

onu

dili itibariyle

de mstesna bir

yerde grmekteyi^.

247

Hakknda Yazlanlar

Mustafa zelik

slbuna gelince; birja^ar

dile bir

iin

slup sahibi olmak ok nemlidir.

Bu
bir
bir

mnda

jahsi tasarruf demektir. Ayverdi bunu

baarm
jt(den

ja^ardr.

Dile ahs tasarruflar da bulunmutur.

Bu

"Smiha

Ay verdi

Trkesi"nden
itibariyle

sd\ etmek

mmkndr.
^ellik

Temel

kaygs mesaj olmas

bilinen edeb trler

slbunu da bu

belirlemi,

bu ^n slup

erevesinde jeni bir ifde

imknna

kavumutur.

Bu

nsellikler erevesinde

Trke,

onun

dilinde

yengin bir

anlatm

imknna

kavumutur.

Cmle yaplan

Trke'nin

geleneksel
ele

^lligine uygunluk ar^ eder. Seilen kelimeler

msiki asndan da

alnmtr. Yine kullanlan

Medeniyet
Cmleler
nselliktir.

kelime says bakmndan ok ^(engindir. hayatm^ anlatan her kelime ve kavram onda yer alr. mn bakmndan anlalr cmlelerdir. Sadelik nemli bir
ve

Ama

bu, bir basitlik deil, bir sehl-i

mmteni olaydr. te

yandan mny bomadan sanatl

mndaki

bir syleyi de grlr.

Bu da

dilin

bu

imknlarn

kullanmak

olarak

deerlendirilmelidir.

Cmleler, metni monotonluktan kurtaracak bir eitlilik gsterir.

Yine btn
iman,

eserleri,

ok akcdr.
ilgili

Bu da yanlarn muharrik gcnn

ak

vevecd olmasyla

bir durumdur.

Btn bunlarn toplamndan ortaya

ile yanglan

u kar: Salam bir Trke uuru

n^hninin:^ besler,

bu

eserler,

hem fikriyaplaryla

hem sanatl

syleyileriyle estetik ibtiy acnnca cevap verir.

:(enginlik ve gt^ellikleriyle

Hem de

bin^

ana diliminin

karlatrr.

248

Smiha Aj-verdi e SIRRA

YOLCULUK

RFN GELENEK ERSNDE SMHA AYVERD

Yusufcuk'tvL

Geen Baz Tasavvuf

Mazmun Ve Temalar

zerine

Sadk Ylszutar
Bir
veliye

tasavvuf nedir diye sorduklarnda,

"Allah'n seni sende

Bylesi etin

ldrp, Kendinde ebediyyen diri

bir meseleye dir

klmasdr" der.
stelik

konumaya habyoru^

modem samanlarda

btnyle yitirdiimii bir halden, s\e dnmesi en

ediyoruf(.

mkiI iten

s-:^

Bir halk iri,

"klk ne mkil ialdir" derken

bunu

deimi bir s^ daha : ak. eyh-i Ekber'in Fsus 'un son fassnda beyan buyurduu f^re, ak, parann btne olan itiyakdr Ki btn aklar aslnda varln
im
eder.

ite anlam dnyas tamamen

Vareden 'e olan evkindendir. Mec-:^-hakiki, yn

hangi muhabbet olursa olsun ilhi

sapm

veya sahih

ak

cmlesindendir Hatt eyh,

kadnn

erkee

dknln
tevil

de,

insann
:

kendi yurduna
te'vil

olan
iin

vurgunluu olarak

eder Bir szck daha

Bugn bi^m

mns deimi, farkllam, anlamsal

tecell

^(emini yitmi veya bi^de ne

ne inkif olarak belirmeyen bu kelimelerle

konuurken

ne

kadar

resi^

olduumu^
iin dinin

bir kef^

daha

ifde edelim.

Tasavvuf

kapsaym
ki

ve sarih ill

btn boyutudur dense yanl olma^ Ya da en tanm budur diyebiliri^ Bu anlamda rnein "La
bir

Mevcde
O'nunla
olacaktr.

H" (O'ndan baka

ey yoktur/ Sadece
Balangta
de byledir,

bylesi bir

Kesul haberinden de s^

edilir.

O vardrO vard ve

birlikte bir

yann da byle Yani vcd- hakiki O'nundur, O'ndan gaynya mevcud

"L ilahe llallah" in
olarak dnebiliri^
dinlerin

ey yoktu. Bu bugn

denmesi gi^li bir irki m etmektedir.) fikrini,

btn

bir

okumas

Tasavvuf btn semav

btn boyutunu

ifde eder.

Zaten bir
Arifler

kavle gre Allah'n yaratt ilk varlk,

Nr- Muhammedi'dir

buna kinatn yaratc

ilkesi derler

Hakkat- Muhammediye, varln

kavle gre de "Allah'n

ya^ld
ilk

mrekkeptir Bir

baka

yaratt
kudret

ey

kalem ve nur"dur Kalem varlklarn ya^ld

249

Hakknda Yazlanlar

Sadk Yalszuanlar

mrekkebi

Hokka Nun 'dur ki Kn lafnn son harfidir. Hokkann ise Nr- Muhammedi'dir. Bir haberde Resul, "dem henz su ile balk arasndayken Ben peygamber idim"
kalemidir.

buyurur.
Kesul',

hlde

tm semav
(sav).

haberlerin

cevmi'l-kelim
incisi olan

sfatyla

Muhammed'dir
hem

Zaten kelmlarn

Ftiha'j
ifde

getirmesiyle

s^^n nihayetini

hem

de btn sylerin

hlsasn

etmitir.

tiha fetheden

demektir. Kitap onunla alr, ilh hakikatin

kaps

odur.

mm'l-Kur'n'dr, Ftihat'l-Kr'n'dr.
beslenen s\ de

halde j^

O 'dur. O 'ndan
perdeleri

O 'nun gibi ilh hakikatle arami'^aki

bir ileve sahip olabilir.
iirlerini kastederi':^

saydamlatrma ynnde

A.ma

bi\

tasavvuf edebiyat derken Ibn

Fnd'n

Seki^ on

gn sren cebelerinden sonra kendisine dndnde

syledii pirlerden.

Ki onlan da modem insann

oryantalistlerin
sylerler.

dejifre etmesi

imknszadr.

Bu konuda
oryantalistler

ac^

ierisinde

olduklarn yine kimi

ariflerin iirleri,

nk

Ibn

Fnd gibi

melekt alemindeki

mjhadelerinden
Hf^.

ibarettir.

Sek!^: civarnda

eser

kaleme alm^ olan

eyh-i Ekber, Ftuhat 'ta, "Benim btn eserlerim binlerce

mhedatmdan sadece bir tanesidir. " der.

Tasavvuf
eser derken bylesi bir

alana girmi oluyoru^. Ke^ H^.

Mevln'nn,

Emre
lem-i

halvetlerinin.

Niy^ Msri'nin, eyh Bedreddin'in, Yesev'nin, Yunus eyh Glib'in sofilerinden bahsediyoruz^. Bunlar
ait hakikatlerin

mnya

dnya

diline

dklmesidir ki onlarn

muamma gibi konulmalarnn sim budur. '^antku't-Tayr'm lugt- mutlakndan syleriz" diyor jir, kimse anlamaz^ bif^ bif^ler muamma olmujuz^. Bu gerekte dilsi:^ kulaksz^ s^dr. O halde
adet

ona kulak
dinlenmesi

verenin

de

canyla

dinlemesi gerektir.

halinde

anlam

srlarn
dile

aan

bu

Can kulayla sf^n modem

ile

f^amanlardaki metinlerde ne kadar

djme^

geldiini takdir etmek bi^e

ilh
gelir.

Mantku't-Tayr
btn szleri

mellifi

imly

yazmaktadr.
altndaki

O 'nun
byk
deildir.

Kur n'in

hazinelerinden

Arfin

hazinelerden.

O kapnn

kimlere

alaca

ise

kimsenin

malmu
az^z^

Modem

atehlerin

ortasnda yanmaksz^n yasayabilen bir

ire de alabilir.

Sf szcnn

kkenine ilikin eitli grmler

ileri

srlmtr.

Bunlar arasnda en makbul, Beni's-Suffe

Kendilerini Kabe'nin

kabilesiyle ilgili

olandr.
henz^

komnmasna

adam

olan

bu

kabile,

250

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Ydir'an inmeden nce,

Kabe 'nin temi^ik

ve

gvenliini bir tr ibdet

biiminde gerekletiriyorlard.

bu kabile

Suf, Arapada yn anlamna gelirdi ve ballar ynden yaplm sde bir aba giyerlerdi, islm 'la
ilgili

tanttktan sonra Kabe'yle

yalayan bu insanlara

duyarlklar devam eden

sf

ve sfler gibi

i^feten dervilere

ad

verildi.

Bir baka
tasavvuf

gre

gre,

marifet ilminin sultanlarndan olan

H^. Ali,

gelenein H^. Peygambere

bal

nc

ad

idi.

Nitekim

arifler ve sfler

arasnda, kendisini
Sflere gre,

H^ Ali'ye neseben veya manen balayanlar oktur.

yetleri

Kur'n

ve

Peygamber skeri,
ve

eitli

anlam

katlarna

sahiptir.

Herkes,

Kuran
Zahir

hadisin

ierdii

bu anlam
Oysa,

dklerine nfu^ edeme^

ariflerin

ehli,

bu iddiay

reddeder.

ortak kanaatine gre, skelimi Kur'n 'in yedi anlam

kat
H^.
alr.

mevcuttur. Yedinci
katlara,

anlam d^i

sadece

Allah'n
ise,

ilmindedir,

ama dier
ve
ile

insan ulaabilir.

Bunun yolu
mchade,

yine Kur'n'n
tepkiye

Peygamberin emrettii

nefsle

riya^^et ve

(Hatta ba-: sfler Kur'n'n

belirterek,

'denizler

mn denlinin dibinin olmadn mrekkep aalar kalem olsa Rabbinin

yetini de

yetleri yazmakla

tkenmezdi'

bu anlamda yorumlarlar.

H^.

bizim deil sarholuu 'zm Mevln'mn, sarholuumuz, bizim sarholuumuzun sonu yok' beyti de bunu im ediyor olabilir.) Tevil ya da tefsir, mnevi bir mertebe, bir makam gerektirir. Allah kelmnn btn ^enginliklerine ulaabilmek
iin,

insann manev bir ge^

(seyr-i

slk) gerekletirmi olmas

gerekir.
arifler,

nsandan ama,
abd-i klli de
ilhi isimlerin

halifedir,

bu

ise,

insn- kmildir. Buna, kimi

derler.

nsn-

kmil, kinatn minyatr hlidir.

Onda,
kmil,

tm

tecelli eder.

Bir

baka

kavle gre, insninsan,

ve

Kur'n'dr,

Kur'n'n

kardeidir.

Kmil

Allah'n
efkatle

yery^ndeki
muamele

esidir, halif

O'nun mahlkatna merhamet

rahmet alr,

eder;

Allah'tan

varlklara merhamet venr,

yeryt(n korur, Allah'n gerek bir

halifesidir.

eyh-i Ekber'e

gre,

yery(ndeki tm varlklar, insan- kmilin paralandr. nsann, bu

mertebeye ulaabilmesi iin mnevi bir seyahat,
gerekir.

bir mira

yaamas

Bu ge^nin balangcn
te(kiyesi,

^hd oluturur.
ve

'Ktl emreden

nefs" in

ancak srekli

duyarl bir ibdetle gerekleebilir.

itibaren,

Bu bakmdan
model olarak

islm 'in balang gnlerinden

mkemmel
takvas,

bir

H^. Muhammed'in
tevekkl,

(sav)

^hd

ve

nefsle

mchade

yntemleri,

bakasnn

derdiyle

dertlenmesi.

251

Hakknda Yazlanlar

Sadk Yalszuanlar

srekli Kabbinin hu^^urunda

bulunmann

gerektirdii adap ve esaslar,

sonraki j^llarda olduka

ilim
ve

sdk

i^eyiciler

bulmutur.

O silikle

bir

belagat

merkep

olan Basra ve Kfe,

ayn flamanda
tam
bir

f(bd

hareketinin de bereketli bir evresine

tanklk

eder.

insann kul olarak

alakgnll bir hayat srmesi, eylem ve dncelerinde

iinde olmas,

uyum

sabr ve jkr ehli bulunmas,

bir

bakma, kmil bir veli

ve nebi olarak

H^. Peygamber'in

brakt

mirasa varislik edenleri

anlmlardr ki, en yetkin rneklerine sahbler arasnda tank oluru^ Ad ayn t^amanda manev bir makama ^el isim olmuj olan veys'l-Karani, bunlarn en
ijret eder.

Bunlar,

"A.llah dostu/ veli" olarak

kmil

rneklerindendir.

O,

bir

anlamda,

kendisini

insanlardan

yitirmesiyle,

sonradan Melmetiyye biiminde adlandrlacak olan bir

eder.

damara da kaynaklk

Arif ya da

safi,

hangi isimle andrsa

anlsn, bu samimi mmin, kendisine H^. Peygamber'in

rnek
edinir.

yaamn
ve

O, dima, Allah 'in klli irdesine bal, nefsin tutku

arzularndan

arnm,

marifet ve tefekkr dolu bir haytn sahibidir.

Sf, bu uhrev
ve marifet

ilkeleri esas

alarak yola koyulur. Nefsini tepkiye edene

nurlarna mheyya bir hle gelene kadar bu yolda yrr.

Geri
arifler,

Bu

yolun nihayeti yoktur.

"tevhid"

makamnn,

manev

seyahatte, varlabilecek en st

d^

olduunu

sylerler

ama, Allah 'in

mutlak
olama^.
olan

ve

sonsu^

varlnda tam

olarak gaybubet etmenin nihayeti

Erken dnem

ahitlerinin ilgin bir rnei olarak grlebilecek

Hasan

el-Basri'nin

ifdeleri,

sfyi

bi:(e

net

bir

biimde

tanmlar

dnyann tm ekiciliklerine dikkat ama zehri et. Bir ylan gibi dokunuta yumuak, ldrcdr. Onda bir zevk buldun ise, hemen terket, nk,
niteliktedir:

**Bu

ondan ok az, sana yol arkadah edecektir. Dnynn hli birdenbire deiir. Sen, deiene, kahc olmayana, sana sdk yoldahk etmeyene sakn kalbini balama. " Bir anlamda ^hd de tanmlayan bu ifdeler, O 'nun bir mektubundan alnmtr. Basra, Hasan gibi daha pek ok ^hide ev sahipliiyapmtr. Fakr ve istina vadisinin yld^anndan biri olan Rabiatu'l-Adeviyye bunlardandr. Ke^ erken dnemin iki nemli velisini, Cneyd-i Badad ile HallacMansur'u anmam^^ gerekmektedir. El-Muhsib'nin rencisi olan
Cneyd-i Badad, 'Yolun
tarihi

eyhi"

olarak da

anlr

ve

na^ri

tasavvuf

asndan nemle kaydedilmesi gereken

ldrp.

bir kiiliktir.

"Allah'n

seni sende

Kendinde

diri

Iclmas" tanm, ^

l'bl

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

itibariyle, tevhidin,

"Ezel ve

olandan, yani fnden

"her
der.

ey yok olucudur,
varlk

Ebed olann, zamanda balangc ayrlmas" ilkesine dayanr. Kur'n, hi^e, (O'na bakan/O'nun vechi) mstesna"
birlii" ilkesinin de

Bu, essnda,

"varln

kaynan
grr,

oluturur.

Sfler,

unvann Cenab- Hakk'a lyk

varolana bir
ve

unvan olarak yaktrmaklar.

tecellisidir.

Varolan, gerekte

Esma

Sfat'in

Bu, bir grnm, bir belirmedir.

Tpk

deni^n dalgalan

gibi Dalga, denirden ayn bir varlk deildir, onun bir hlidir.

Tm
Bu
olduu

yaratlmlar

da, A.llah

'in

mutlak varlndan "taan " bir

haldir.

anlamda, varolanlarn, Allah'n

sylenir.

Esma

ve

Sfat'nn

tecellisi

Tecelli ile

ayn kkten

gelen bir s^ck olarak

"cilve" nin

anlam, "gerdek

gecesi, gelinin,

y':^n amas" dr. Bu, bi^, varln,

ihsas eder.

Allah'n "almas" olduunu

Esma

ve

Sfat'in

tecellisi,

bir
ise,

bakma, varln almasyla, yani kaf

ve

cilvesiyle

gereklemektedir.
y':(den

Bu

nun arasnda ortaya kmaktadr. Bu

haznelerinin anahtarnn,

kimi

arifler

varln

"kaf

ile

nun arasnda" olduunu

belirtirler.

Yani "kn"

emriyle

varln

arketipleri yaratlmaktadr-ki
ve

bunlara yn- sabite denir- bu,

^aman

mekn

tesi bir

varlk

alanm

ibaret eder.

tecellisiyle

Varln hrici vcut giymesi ise. Esma ve Sfat'in gerekledir. Varln vcuda gelmesi srecinde grev alan
olduunu
belirten

"sebepler" in, tenteneli bir perde

rif-i

Bedi'i^man, dier

billahlar gibi,
ve

Allah'n,

Kendisiyle
syler.

varlk arasna yetmijbin

^lmn
bu

nrn perde koyduunu

Ibn Arabi hacetlerine gre,

perdeler, nebilerin ve vellerin gtlerinden giderilmitir.

edilen

H^. Ali'ye

if^fe

bir s^ fyledir:

"Perde-yi
marifet

gayb

alsa, yaknim

ziydelemeyecek."
grdkleri

Safilerin,
szlyle,

ilminin

kaps

olarak

H^. Ali, bu

glnden bu perdelerin giderilmi

olduunu rtk biimde

ifde etmektedir,

ilh ak jarabyla sarho

olanlarn en stn olan Hallac- Mansur,

gibi,

adap

Cneyd-i

Badad
tartma
elleriyle

kalbine

inen

marifet

nurlarn

"eriat"n

m^nyla
"fnilerin

konusunda,

meleke

sahibi

olmadndan,
bedenini,

kirletebildikleri evi" ni,

yani

bu uurda kurban vermitir.

deme,

Kendisini

ldrenlerin,

"Ene'1-Hak"
cevap

"Hve'1-Hak"

de,

kurtul, s^ne,

"ben zaten yle diyorum,

verir.

ama

siz O'nun gib

ile

olduunu sylyorsunuz" diye

eiliminin st d^eyde bir ifdesi

Bu s^ Allah

varlk

arasnda tenteneli bir perde olan mahlkat, tmyle aradan

pkarma olmaktadr. nk, Hallac- Mansur

253

Hakknda Yazlanlar

Sadk Yalszuanlar

hen^ri

sfikr,

varolann

r'jeti,

Hakk'n

r 'yetidir, dije dnrler.

ve

Varolup

tlsmm

^ede, Halla, adap

halefi safiler

kadar

"ansl" olmamasna ramen,

hu kktenci tutumu,

sf gelenein

snrlarn genletirmeye

deyardma olmutur, denilebilir.

A.J.Arberry, islm Mistiklerinin

yks 'nde, ^hd

islm
lemine

hareketinin,
ve

Basra'dan

Kfeje

kadar,

btn

zellikle

ikinci/ seki^nci

y^ln
ve

ikinci

yansnda
hilafetini

siyasal ve din faaliyetlerin

nemli bir

merkep

haline gelen

Horasan'a nasl yayldn anlatr:

Emevileri

ykan

Abbasi

kuran plan,

Horasan"da

yaplmt.
u^ak
idi.

Bir samanlar Budi^min filizlendii bir merkep olan bu

vilyet.

BeIh prensi nl ibrahim

b.

b.

Edhem"e (v.160/777)

ait

ibrahim

Hdhem"in

riyasete

ekilip',

daha sonraki sfler

arasnda g^de

bir

tema haline geldi

ve

sklkla Gautama Buda 'nn

Rubbiyet
terketmeden
ilgin

yksyle karalattrld,

ibrahim Edhem'in hikyesi, tm sflerde

ruh

grdmz^

trden

bir

uyanp

yksdr.

yanlsamasna yol aabilecek tm mal varlklarn tmyle

slikin
seyr-i

slkuna banlamas imknszdr.

Bunun

bir

rneini Ibn Arabi'de grr^

Manev yolculuuna erken yata

balayan eyh-i Ekber, yirmili yalann balanndayken, sahip olduu

tm e^ay, babasna emnet

syler.

eder ve ihtiya sahiplerine

ise

datmasn

Nedenini soran babasna

u cevab

verir.

"zerinde bir

bakasnn
nisbetinde

hakla olan her Allah kulu, kulluunda bu hak

eksik

kalr."
iin

ibrahim

b.

Edhem'inkine

benler

menkbeler, her sf

oka anlatlr.

Tasavvufun nazari trihi

olan menkbeler, sfilerin,

dnda,
halktan

sfizm

iin

bereketli bir

kaynak

Hakk 'a doru yrynn tan

olarak

karpmza karlar.
ilk

Sf, manev

miracn yakarken, dnya varlndan soyunmann

zerinde herhangi bir dnyev
halde yanaan sf,

adm
Tvbe

olarak,

mal brakmamaldr.
denilen ve

kapsna bu

adna zhd

islm'n

"ibdat"

ksmn

oluturan amel-i slihalara

titiz ^^^

biimde

uymak

olan bir yola girecektir.

Zhd

ve takva,

siyle mchadede sfnin nef

bulunmas zp^nlu

bir srece, bir hle iaret eder.

Olgun bir yakine

bu
i^A7/;^/W//r.

ulamak

ve

mjhadelere

hazr

hale gelmek

iin

Tarzlarn yansra, insan Allah'a yaknlatran

dikkatli ve duyarl bir biimde

nafileler de

sfnin

uymas gereken
ve

ibdetler cmlesindendir.

Huu
virdler,

ve

huzur
halvet

hli,

havf

ve recayla gerekleecektir.

Burada

^'/^r ve

ve

uzletler,

sabr

krler,

sfiyi,

"ubdiyyet"

254

Smiha Aj^erdi e SIRRA

YOLCULUK

hakikatine

doru jceitecektir.

Ubdiyyet,

kulluun

eitli belirtilerini

ifde etmede kullanlr.

Bu
yol

halin,

sfde srekli galebesi, artik onun

gsterir.

n^

makamna doru
merke^ne
yolda,

aldn

Geylni hacetlerinin

retisinin

ald

"ac^' ve "fakr" hali en etkili ve ilevsel

joldur.

Bu
ihlas,

istikamet

^e
durduu

olmann
ve

art,
bir risale

ihlastr.

Bedi^^man'n

srarla ^rinde

adna
gibi,

kaleme

ald

kulun, hereyde, samimi bir biimde

Hakk'n nesini
sfinin,
verecektir.

gzetmesi hlidir
gelirkenki saf ve

Bu,

Melmilerde
haline

olduu

dnyaya

yaln

dnmesini sonu
sfyi, ferasete,

Saf

ve

katks:^
fakra,

bir

kul olma durumu

cud

ve sehya, gayrete,

sefere, sohbete,

muhabbete, aka,
sresinde

evke

ve marifete

ulatracaktr.
bulur.

hlasn

hakikati,

hlas

ehadiyyet olarak

ifdesini

Ehadiyyet,

Allah'n yn alemindeki mutlak

vhid'dir,
birdir.

tekliidir. Allah, tecell

leminde
ehaddir,

Ama

tecellinin

olmad

te

lemlerde

tektir.

Allah'tan

bakasnn

hu^runu kabul etmeksi^n

yaama
gelenein

hali ihlas hakikatiyle gerekleir.

Bu

sreleri yaayan ve

sf
El-

yaam

yksyle en ilgin kiiliklerinden olan

Bir

b.

Haris el-Haf, Melmetiyye hareketinin bir dier

flamanlar "d^enbat^ ve

ismidir. Merv'in, bir

aki"

bir yerlisi olan

sonra,

H^. Bir, islm'n

dncelerine

ansna gerek anlamda uyduktan

aldrmaydk"
efsnevi bir
hiyerogliflerini bildii,

"bakalarnn
in olduu

doktrinine de itenlikle sahip

kmtr. Antik
sylenen,

Msr
yan-

hermetik bilgelie

baka ahsiyet olan

Znnn- Msri,

"marifet" dncesini,

tasavvufa dahil edenler arasndadr. Sfler arasnda,

"Benim

anm
olan

ne ycedir, takdis ve tebih banadr" s^yle hret bulmu

ve

tevhid fikrinde

Halla'dan

da

ileri

giden

Baye^d-i

Bistm,

marifetin

ahikasnda yer
na^ariyesinde

alr. Arberry'ye gre, Bayef^d-i

Bistm 'den

sonra

Sf

merkef^ bir konum katlanan tamamen

olma
(fenfllah)

gelimi,

Rabbinde fni

doktrinini

gryoru^
nefis

Buradan, "Alial'tan balia bir

ve

ey yoktur" ifdesine gemek,

ileri

dnya terkedildiinde mistiin, Rabbinde fni olduunu

srmek

qvr deildir
ve

Zhd

retisinin ;(orunlu sonucu olarak, dnya deersizdir meguliyeti,

mminin kalbinin meru

bilgelikten

ancak Allah'a

ibdettir.

(Hermetik

s^

etmiken

"flosofa"(hikmet

sevgisifnn

kkeninden de
flo^flann

bahsetmek yerinde olacak.

Erken dnem Atinal

istifdeleri,

teminini oluturur.

Msr'dan hermetik hikmetten Hikmet s^ aktanlama:(j

flosofa'mn
sembol
ve

hikmetin

dili

255

Hakknda Yazlanlar

Sadk Yalszuanlar

skttur nk. A.ncak A.tinal kadm mtefekkirler hikmet sevgisini

edinebilmilerdir

Msr'dan.

Felsefe

adm

adm

hikmetten

u^aklajmann

trihi hline gelmitir sonralar. Heidegger'in

"Nedir

bu

felsefe denilen?" sorusu kkene dnme ihtiyacyla sylenmitir ve

felsefenin yeniden hikmete, en

atfndan hikmet

sevgisine dncyle ilgili

ilgilenir,

bir endieyi iinde tapr. Zira

hikmet varlk 'la

varolanla deil

Zaten Hlderlin 'in iirine

ilijkin yaq7snda
"ijlev"inin

da Heidegger, "mlklerin
varolann

en

tehlikelisi" dedii pirin

varl

tehdidini

deifre etmek olarak aklar.)

Tasavvuf tarihinde Muhyiddin Ibn Arabi, nasl bir dnm noktas

ise,

na^r
itikafa

sflimin

^l

tarihinde de Hccet'l-Islm

mam

Gazali, bir

ajama olarak

grlmelidir.
sonra,

Gazali 'nin,

zellikle

Emevi Camiinde
eserinde

ekildikten

El-Munkzu Mine'd-Dalal

anlatt

dern

yaamnn
aynca,

rn olan dnceleri, kelma

ve seleflerin

tasavvufa ynelik iddetli eletiri ve itiraflarn pskrtme ynnde bir

ijlev

grm,
eptli

sf tefekkrn

^nginletirmitir.

Onikinci

y^l,

sf tarikatlarn olumaya

balad

bir dnemdir. Tekke,

^aviye ve

hankahlar

evresinde belirli bir riteli olan,

"mrid"e dayal

bir tasavvuf

anlaynn,
bir

giderek

tm islm corafyasnda yaygnlat

deil,

bir sre. Tarikatlar

arasnda doktrin d^inde

edilebilir.

daha ok

ritel

balamnda
yntemini,

ayrmdan s^

Esas

itibariyle,

her tarikatn,
ve

Kur'n'n H^. Peygamber'in emri olan

belirli

nefsle

mchade

riyaset

!^kr seanslarm, nefsin

te^^kiyesine ynelik eylemlerini

i^ledii sylenebilir. Zikr,

gerekse nefis

tasavvuf ehlinin, vecde

ulamada

ve gerek nefs

tutlan yok etmede ne

ald

bir ibdet biimidir.

kendisidir.
ile

Nama:(^ en byk ^kirdir. Kur'n kraati, bi^^t t^krin

Ne

ki, zellikle

Taft^ay

Cell,
ve

kelimeyi tevhid

ve

ehdet

Esma

^kirleri, sflerin,
dt^enli bir ibdet

arnmada

aknlamada

sk

biimde iedikleri

tar^ olarak bugne dein gelmitir.

Na^iari tasavvuf trihinin en nemli ad,

bilge ve

kukusu^ Maribli
tevars

nl

eyh-i Ekber nmyla maruf Muhyiddin Ibn Arabi'dir. Ibn

kendisine gelinceye

Arabi,

kadarki

sfi gelenei

etmenin

yansra, gerek doktrin olarak gerekse

adeta yeniden

s:(lk

bakmndan sf^i

kurmu

ve tedvin etmitir.
iine,

O'nun olduka kapsaml

marifet ve tefekkr

alan

tm Islm ilimler toplanmtr.

Fkh,

kelm

ve hadis

alannda da

hayli eser

vermi olmasna ramen, Ibn

256

Smiha A>-verdi e SIRRA

YOLCULUK

Arabi, daha ok nl Ftuhat- Mekkiye

ve

Fsusu 'l-Hikem 'iyle

Bir bakma, tm

tannr
sf

ve haleflerini zellikle

bu

eserleriyle etkiler.

literatr,

Ibn Arabi'nin bu iki nemli eserinin evresinde getirir ve

dner diyebiliri^
ve

O 'nun

sistemli tefekkr,

tm ilhamn Kuran 'dan

yntemi, manev miraa
ve

O 'nun

hazinelerinden alan tevil ve

tefsir

sresince
trihi

yalad

ok sayda vakas, naf^ariyat

sk, tasavvuf
Ibn Arabi,

boyunca ok

sayda

esere

kaynaklk

etmitir.

ncelikle belirtilmelidir ki, !(el bir velayet doktrinine sahiptir.

Tm

peygamberlerin

ayn ^(amanda

veli

olduunu

belirtir ve velayetlerinin

nbvvetlerine glib geldiini syler. Peygamberlerin tm, 'Triakikat-i

Muhammediye"nin tezahrdr. O, htem'l-enbiy olduu kadar,

"htem'l-evliydr" da.
drt

H^. peygamber'in
vardr.

(sav),

velayet

bakmndan
kendisinin
ve

byk
biri

i^eyicisiI vrisi

eyh-i

Ekber,

bunlardan

olduunu

ifade eder.

"H^. Muhammed'in

Mesih'in
itira^

mirasnn

hatemi,

kukusu^

benim. " Bu,

eyh-i Ekber'in en ok

gren dnceleri arasndadr.

birka
alr.

Ibn Arabi,

hatem olduuna ilikin

vakasn

da aktarmaktadr. Bunlann ou, Ftuhat'ta yer

tekfir derecesinde itira^ ve

Zahir ulemsnca

saldrlara hedef
gelen

olmasna karglk, Ibn Arabi, kendisinden sonra

sfde derin bir etki

hemen her

yanl

olur,

brakmtr. Bu etkiyi, sadece sflerde aramak da eyh; ayn ^^amanda limleri, feylesof lan, mtefekkirleri ve
ve
siyaset

dnrleri

adamlarn da
erh

etki

alannda

tutmutur.

Hakknda

en ok ferh

yanlan kitaplarn
ve

sahibidir.

Ibn Arabi'ye
gre,

ilikin ok sayda tarihe,

kinat, greceli bir

yorum yazlmtr. O'na

sonsuz^ varolu,

varla

sahiptir.

Hem,

hem defan

yokolutur, Allah'n ilminde oluu

yokoluu

ise,

Allah'a

gre,

bakmndan dsal oluundandr.

ebed varolutur; fni

Allah, hem Zhir'dir

hem Btn. Zahir

iki temel esidir.

ve Btn olu, insann bildii biimiyle. Hakikat 'in Her ne kadar Yaratc, mahlukattan aynlmsa da,

aknl
ayndr.

kabul

edilen

Hakikat,

ikinlii

kabul

edilen
beliren
z^hiri

lem

ile

ayndr. Yani, Hakk, msivda, varlk aynalarnda

sfatlarn
suretidir.

Hak,

varln

ruhu,

lem

de,

O'nun

Allah 'tan gayn varlklar,

O 'nun

iradesi yoluyla, eylerin

kurallarna

uygun olarak hareket eder ve varolur;

kll

'nun temsilcileri.

Esmaya
nce,

da

kavramlardr.

Varlk

leminde grnmeden
e(el

olgular

dnyasnn varlklar, Allah'n

ilminde yn- sabite (ontolofik

257

Hakknda

Yazlanlar

Sadk Yalszuanlar

model)

olarak

var

idiler

ve

hu

nedenle,
sabite,

ilh

Zat

ve

uur'un
olma

parasydlar.
l^ahid-i

Denilebilir ki,
ile,

yn-

mutlak hakikat olan

ile,

Ehad

varlk arasnda bir ber^htr. Allah

bir

mnsnda
Allah
ile

birlenme Ibn Arabi'de asla sd\

konusu

edilemet^.

Sfnin,

bir olucunun idrkine

varmasndan

bahsedilebilir.

Kinatn

yaratc

ilkesi olarak

Akl-

Evvel,

Hakikat- Muhammediye 'dir. Bu

olur.

ilkenin kusursu^
hali olan

belirtisi,

Insn- Kmil'de

Hakikatin minyatr
veli ve

Insn- Kmil, ayn gamanda kmil

de
bit(tihi

neb olan
gre,

H^.
her
ise,

Muhammed'in

kendisidir.

Ibn

Arabi'ye

peygamber, Allah'n bir "kelime"sidir.

peygamberlerin

Mutlak mnda "kelime"

hakikati
kelimeler,

Hatem'i

ve

ilk

olan

H!(.

Muhammed'dir(sav).

Btn

bu

ferdi
eser

Hakikat-

Muhammediye'de toplanmtr. Yzerce

Ekber'in ok sayda
Iraki,
Cli,
if^eyicisi

kaleme almij olan eyh-i

olmutur. Bunlar arasnda, Konev,

Molla Cami,

Kayseri,

Konuk
eseri

vd.

arifler

saylabilir.
'e

Bunlarn ou, eyh 'in

de ya^mlardr.

en ok

tartlan

Fsusu 1-Hikem

erh

eyh-i Ekber'in ad,

geer.

eserleri ve

dnceleri, Risle-i
"bir mci':^-yi

Nur 'da
hakikat,

da ok

Bedi^(aman,
ve

Ibn Arabi'yi,

hnka-y Kur'n

ulm-

Islmiyyenin mucizesi" olarak niteler.

eyh-i Ekber'in

eserlerinde isim

^kretmeksi^n alnt
adlanndandr.

yapt

H^.

Mevln

da,

sf gelenein
boyutlarm,

nemli

Hakikat'in

tefekkr ve iirsel

mkemmel

bir imajinasyonla ortaya

koyan H^. Mevln, bu vadinin dier iki

"Attar, ruh idil Sen,

adn

da anarak yle

der:

O'nun iki g-:(/

'Ve ondan sonraki devirde I Bi^

geldik onlarn v:^nden. "

Bir bakma, Kmi, Ibn

Fand ve Ibn Arabi'den

tamamlar.

sonra,

btn bir tasavvuf geleneinin

doruk isim vardr.

sacayan

bilge,

Artk

karmza
hem
^ellikle

Bu

sft:^min

hem nazar
Bunlardan

de estetik

adan kemlinin ^rvesini

dnyas,
veri sunar.
bi^e,

temsil eder.

Ibn Arabi'nin

tasavvuf irfann

tanma

asndan gereinden fa^^a

Inisiyatik gelenein
biri

modem

merhume Smiha

^amanlarda en saf ve katksn adlarndan Ay verdi'dir. O gelenein gnm^de grbt^^ ve

mensubiyeti

bereketli bir

damarna

olduu

gibi,

mr boyunca
ve eserlerinin

elinden

dmeyen

kalemiyle onlarca esere de

dile gelmitir.

im^ atm

ounda

tasavvuf neve

O 'nun

olduka yengin mnevi ve -^hinsel

bir deeri vardr.

yaam
258

ierisinde

Yusufcuk'un ayn

Yusufuk,

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

modem Trk Edebiyat 'nda dili ve dnyas bakmndan yekta bir eserdir. lk basm 1 946 ylnda yaplm olan Yusufcuk'ta, ya-:(ann "mesel" olarak niteleyebileceimiz ksa ykleri yer almaktadr.
Ayverdi,

Ken'an Rif'ye intisapl

ve

O'ndan sonra da

bir

nevi

postnijin olarak cemaatin

"anne"si olmu, roman, hikye, deneme,

ve gnce trlerinden pek

aratrma,

sohbet, ge^

yats

ok kitap ya^mij

velut bir sanatkr. Rifliin bir

kolu olan bu gelenein her ne kadar

Ahmed Rif

hazretleriyle silsile

ba varsa da,

Ken'an Rif hacetleri

aralarnda eyh-i Ekber de olmak f^re btn bir irfan geleneinden

beslenmitir Yusufuk,
ve

gnmze
diliyle,

tasavvuf! neveyle yaklm,

meca^

maf^mun dnyasyla,

kurgusuyla,

tar^ beyanyla sfyne

ulu, trajii

denilebilecek bir metinler

toplamdr. Yasa, ak

olmayan,

dramatik bir kurguyla

ilgisi

bulunmayan bu
"kinat

mesellerin ilkine Ayverdi,

Feta'nn

ilk olarak

karsna

kitab"n kardn,

atn

ve

"Oku!"

dediini syleyerek

girer.

Kitaptaki meseller boyunca,

Ya^r
iinde

kinat kitabnn sayfalarm okumaktadr.

sayfa,

Her

kssa, bu kitaptan bir

bir cmle,

bir kelime gibidir,

ilh

akn

sarholuu
iin

ya^lm
bu uyan
ifadesidir.
tecell

olan

Yusufuk, kinat kitabnn okunmas

ncelikle

insann kendi kitabn okumas gerektiini bi^e hatrlatr. Sanki kitap

evresinde dner. Bu, nefsini bilen

Rabbini
tecelli

bilir

hakikatinin

Nefsini bilmek, insann kendisinde

eden ilh esm'mn

d^ince
arifler,

gerekleir. Nefsini bilmekten

ilh
isimlerin

syler

insan
tecell

muradn bu olduunu hangisinin ne ^aman tedbn

d^ince
bilebilir

altndaysa

ve

ne

d^ydeyse

o yetkinlik

Rabbini. Ayverdi, "tepsisinin iine nisan

yamuru

toplayan bir
niin

ocuk gibi, bu akp giden koyduunu sorup durur, hu soruda

bulmak mmkndr.
sfatyla

selin

altna

anan"

Yamur

bile sf macunlarndan birkan rahmeti simgeler. Allah Rahman

ar kuatmtr.

Dnyada bu

sfatla, hirette

Ruhim

ismiyle

mtecelldir.

Ruhman'da kayt yoktur. anak, fey^ kabil hle gelme durumunu ifde eder. Kulun yapabilecei ey ha^rlanmaktr. Ki buna
talep, edene

de talip tbir

edilir.

Mridle eanlaml olan bu kelimeden

eden Allah'tr, insan
evrensel

anlar^ ki, insan sadece ister

diler fakat

ama asl murad

ilh'dir.

gerekleen

murd-

Nisan yamuru da

sembollerdendir. Sedef bedendir, inci kalptir.

Nisan yamuru
Kalp,

inhisar
ilh

kabul etmeyen
merkezdir.

kalbin
ve

kkenini

simgeler.

insandaki

Namaz

hac ar^n merke:^ olan Kabe'ye ynelinerek ed

259

Hakknda Yazlanlar

Sadk Yalszuanlar

edilir.

Zikirde

ise

insan kendindeki ilhi

merkep yani kalbe doru

gkler Beni
kalbi

bklr. Kalp, beytullahtr. Bir kuds hadiste, 'yer ve

kuatamad,
buyrulmujtur.

ancak
Ayverdi,

inanm kulumun
sorular sorar

kuatt"

ama ardndan techl-i arif "biliyorum ama yine de soruyorum" der. yaparak, Yusufcuk'un bir baka metni fyle alr: "Herkes bu meydana " bir zafer iin gelir, ben ise sde Sana yenilmek iin geldim. Bu cmle yalnz bajina bi^e sfiin hl dilini ele verir niteliktedir.
insanla ilh hakikat arasndaki en byk engel insann kendisidir,

insan kendisinden tmyle kurtulmakst^n ilh fey^e kabil hle

geleme^
hatrlatr:

Ibn Arabi,

secdede

fendimi^^in

srekli

yapt

duay

"Allahm beni nur kl" O'na

beni

gre Efendimizi burada,

kl" demektedir. en-Nur, Allah'n isimlerindendir ve "beni nur kl" diyen, gerekte, "beni benden al. Kendi sonsuz ve mutlak varhmda yok et" demek istemektedir. Secde madem en yakn olduumu^yerdir, o halde kendimi":^ tmyle
"Allahm
Sen
aradan

kaldrmam
iin

gerekecektir.
ini

Ayverdi'nin,

"sade

Sana

yenilmek

geldim"

de
:

byle

okumak mmkndr. Bir

sordular.

baka metinde fyle 'Tanmyoruz, kimmi

der

"Adn

Syledim.

o?' dediler.

Az kald perdeyi ekip seni

olmay yine Senden

onlara gsterecektim; fakat ihtiyatkr

rendiim iin
Seni

gremeyeceklerdi; zira perdelerin

dndm ki, gsterseydim de kalkt ezel gnnde onlar grmlerden olsalard, imdi burada, 'Tanmyoruz'
vazgetim ve

demezler ve demir s demir ank, bu kinatn tek grlecek grlmemiini arar ve bulurlard." Yusufcuk'un bu metninde
Smiha Ayverdi mua^am
dvne yolcusunun
bir hakikati tek cmlede tasvir eder. Ef^el

bilipklii dedii bu temaya kitapta

sk sk

dner:

"Ezel gnnn
bir

yzk takm, sonra da, 'bunu hrszlar alacaktr; sen gene onu ara bul' demitin, tik szn pek abuk kt. Gzm bu leme aar amaz, onun parmamdan alnm olduunu grdm. aldran da ben, arayp bulacak olan da bendim." Burada
dnyaya gelirken
tevhit ifdesi

parmana

hakikati
olan

dile gelir,

ikilik

aradan kalkar. Mutlak tekliin

Ayverdi,

baka

bir

meselinde

"henz
bir

zaman
varlkt"
birlikte

yaratlmamken
mealindeki haberle,

insan sz edilmeye

demez

"balangta Allah vard ve O'nunla

260

Smiha Ayverdi

ile

SIRRA

YOLCULUK

birletirir: "Dnya ekilsiz bir ne su, ne ate birbirinden seilmeden ve henz tasavvur ve yaratl teknesinde yourulmadan Sen vardn. "

bir

ey

yoktu"

hakikatim

ynken,

ne mkevvenat

toprak,

makamndaki seyircisi ve a^k yolcusu olarak da "Ve ben hep bam kapnn eiinde, Senin hayrann olarak ak ryalarm grrdm." Ayverdi'nin hu metinlerinin ou na\ makamnda kaleme alnmtr. Ya^r naldan na^a niyaza niyazdan gider gelir. "Bugn Sensizlie tahammlm yok" der, "beni kendimden geir, sarho et. " Bu dilee eriyinceye kadarki serencmn ise ko^mik bir hikye olarak
Mutlak
tekliin hayret

insan anar:

anlatr:

"Ruhum
ve

bir

kahbm

esiri

olmadan

evvel, elimi bir el

tuttu

bana gneleri,
yer...

seyyareleri,

semvtm acibini

gezdirip seyrettirdi. Nihayet bir leme getirerek:

'te misafir

buras dnydr' dedi. Bylece kimsenin kimseyi grmeden ahp didindii bu patrth leme ben de

olacan

katldm."
ile

Bu,

insann

ilh

varlktan

kesret

lemine

inicinin

hikyesidir, insan ebed sessizlikten grltl bir

ar^

inmitir. ]/e

su

sarho

olacak

d^ye

gelinceye

kadar bu hengme
bir

ierisinde

yuvarlanacaktr.

Her

metninde

ayn

hikmetin

dile

geldii

Yusufuk 'tan imdi

de istina

makamnda ya:(ilmif

bir meseli

analm:

"karna dua etmek iin oturup ellerimi atm. Ne garip ki yzn grnce btn isteklerim, sam vurmu bir aacn yapraklan gibi kavrulup dkld. Bilmem niin evvelden bu mukadder neticeyi bana haber vermedin? Ben du mahalli
deil,

ak ocaym demedin?"
bir

Kbiat'l-Adeviyye

gn hastalanr Aclar

iindeyken

Baye^d

kagelir

"Niin

Rabbinden

if
"O'nun

dilemiyor,

bu
Dua,

acy
eyh

ekiyorsun.^"

diye sorar Rabia,

murad bu
cevap
verir.

iken niin

aksini isteyeyim,
elAlevi'ye gre
gereksi(dir.

bu ayp deil mi?" diye

ile

Allah

kalben araasi^ haberleen kmil

veller iin

Ay verdi'nin

bu metni gerekten de stn bir yetkinlik

arifler

d^inden ya:(ilmpr. Buna

evvel tabir edilir.

Zat merebi

derler.

Zaten insann
blme farkveller

manev seyrinde ge^nin ^rvesi Ztiyyet

d:(eyidir.

Bu

Mahlkiyetten Ztiyyet hakikatine uruc eden

oradan tekrar nf^l ederler ki bu da fark- sn olarak

isimlendirilir.

261

Hakknda Yazlanlar

Sadk Yalszuanlar

Sejr-i

slkunu

tamamlam kmil

veller

mmiyjun, safiyyun

ve

^atiyjundur.

mmiyun,

sanldnn

aksine chil

anlamna gelme^

okur ja^r olmayan

kendi kijisel

manasn

ierme!^

mmiyjundan kast, insann

algsn

ortadan kaldrmasdr. ilh

Hakikat
ref-i

'e

ak

ve

ha^r

hale gelmek iin

hu arttr. Sfiyun
"ettik

ise

kalbin ve hf-:(ann

saflndan
"mcell"

kinayedir. Necati'nin,

o kadar

taayyn ki
ifdesindeki

Net/Ayine-yi pr-tb- tncellda nihnz"

macunu

bunu

etmektedir.

Ayna

saf ve

cill

olmaks^n
doru
etmi,
bir

ilh hakikati
ise, yerden

kusursu^ biimde yanstama:^^ aktarama^

semya, beer gereklikten semav hakikate
eder.

Ztiyyun olmak

ge^nin gerekletirilmesini iaret

Kuds Kelm
iniin

insan ar^a n^l

etmitir,

inmitir.

da

ar(a
bir

tene^^l

insan

hayattayken

bu

simetrik

ge:^sini

gerekletirmek

durumundadr.
olan kimse

Bu

get^iyi gerekletirenlere

t^tiyyun denir.

Ztiyyun
metninde

artk merhume

Ay verdi 'nin yukarda andm

ifde ettii hle

ulamtr.

Srekli Kabbinin mhadesiyle

megul hle

gelmi

ve

O'nunla arasndaki haberleme kanallar tmyle almtr.

iin

Rabbinin mhadesine mah^ar olan kimse

O, artk bir du
tbir

makam
edilir.

deil,

bir

ak
evk
ise

ocadr. Bu, makama muhabbetullah

netice
verir.

Muhabbetullah mrifetullah

Tam
kendi
bu,

da burada

muhabbet,

ak

ve

merdivenlerinden s^ etmek yerinde olacaktr.

Muhabbet,

kuun

umaya almasdr.

Ak

kanatlaryla

uabilmesidir.

evk

en stn d'^^eydir ki,

kuun kanad

krldktan
kii

sonra da umaya gayret ediidir.

nki bu

d^e

erien

bilir ki,

kendisi Kabbine kendi kanatlaryla ulaama:^ ancak

Rabbi, el-Karib adyla kendisine yaknlatrabilir.

Bu makamda

ise

ancak insan akla

dolar.

Yusufuk' taki

bir metin bi^e

bu hakikati olaanst bir saflk

ve

aklkta anlatr:

"Kk
birbirine

laz!

Mektebe

baladn
Az

gn, locan ilk

olarak

sonra bu rendiin hareri yaptn ve bylece kelimeler meydana kt. Sonra bunlar sraladn ve ibare oldu. Bylece de okumay sktn. Artk bydn, mektep bitti. imdi yeni bir dersaneden ieri giriyorsun. Ben de sana ilk i, bu

sana harfleri retmiti.

atma

temrinleri

kitapsz kalemsiz kazanlan ilmin

ba

harflerini

reteyim:

262

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Glmseme
harfleridir.
*'

ve utanma,

t te yavrum

bunlar,

ak Idtabmm ilk
boyutlanndan s^

Ajverdi, burada

hem hakikatin

ilhin ve

btn

amakta hem de ak mesleinin mhiyetinden konulmaktadr. Zahir,

btnn d
"eriat,
kendisidir.

boyutudur.

bn Arabi

hasretleri,

Ftuhat

ta fyle der:

Hakikat'in rts veya perdesi deildir,

btndan ayn

bizatihi

Hakikate gemek iin, bizzat eriata nfuz etmek

bi-:^,

gerekir. " Bu

^hirin

bir olgu

olmadm,

onun bir
ve

boyutu, biryn

olduunu gsterir. Demek ki btna gemek esastr

bunun yolu da ^hirden gemektedir Zahirde kalmayp btna nfu^ etmek gerekir Btn arktr. Ak yolunda ise insan strap karclar
Ayverdi yle
der:

"Istrap denen bir harf vardr

ki,

bunu hepsinden

evvel

renmeye ah;

zira

onu

ihtiva

etmeden mn

kazanm
ak
ehidi

hibir keUme, hibir cmle yoktur. "

Bu, bi^

ak

arabyla

sermest olanlarn en stn ve bir

olan Hallacnce,

Mansur

hacetlerini hatrlatr.

lmnden birka gn

yle

Badad hacetlerine 'barndan sonra beni ldrdklerinde, sen medresene dn ve zerindeki sflik hrkasn kararak
der:

^ndanda kendisini ^arete gelen Cneyd-i

mderrisUk cbbesini giy. nk ak yolunda, ehitlik kanlmazdr. Bu meslekte insann kendi kanyla alaca abdestle klaca iki rekat namaz zerine farzdr. "
Istrap sk,

ak

yolundaki ehitlii im etmektedir

Bu ma^^un,
Ayverdi,

"lmeden
meselinde

evvel

lnz"

hadisinden

kaynaklanr

kk
bir

k^ son
ibareye

olarak yle

seslenir:

"Eer straba
'bunun

yer

vermemi
Buna

rastlarsan,

korkma;

ak

kitabnda yeri yok' diye baylar. "

"bel" da tbir edilir

Bel da inisiyatik

bir

ma^^undur

Nitekim Hallac- Mansur hacetleri yle demitir: "Sultanlar, bir iklimi (mlk, vatan) fethettiklerinde, yeni bir iklimin,

vatann fethinin arzusuyla yanp tutuurlar. Biz ise, yllardr Senden gelecek bir belnn umuduyla yanp yaklmaktayz. " Bely hem Rabbin bir ilh ltf, bir olarak okumak hem de

ba

"beli/ evet"

mnsna yormak mmkndr. Bu

ise,

"nc"j

taleb

263

Hakknda Yazlanlar

Sadk Yalszuanlar

etmektir.
'tan

Ea^ makam, sadece A.llah'n kuldan

r^

deil,

kulun da

Bu makam, yetkinlik dklerin st Allah basamaklanndandr. Pir Sultan Abdal hacetleri, bir nefesinde, evrimizi ekemezsin demedim mi/bu bir nz "gzel lokmasdr yiyemezsin demedim mi?'* demek suretiyle, "n^"mn ne denli ulalmas g bir makam olduunu belirtmitir.
olmasn
ierir.

Rif^,

kulun her peyden rt^ olmas, Rabbinin her

kabullenmesidir.
Musibetler,

tecellsini bir

ltuf

olarak

yokluklar,

yoksulluklar,
ve

yalnzlklar, aclar, ayrlklar, lmler, her trl madd

manev

skntlar

can ve bala benimsemesi ve jkr

bir

makamnda bulunmasdr.
getirmek gayreti,

Smiha Ay verdi. Yusufuk 'taki

anlatsnda bunun btnna doru

sunarak fyle der: "Gidenin yerine benzerini

ite insanlarn

tesellisi.

Ama

o bazen daha cesur, daha

pervasz davranarak, insanolunun bu kr krne sarld, gsnde dinlendirdii, ya da hizmetine

ban
btn

ard
ismiyle

*teseU'

adh

cariyeyi,

ezel knyesinde

rasdad
"tevekkl"
Rif^,

arr:

'gaet'.'*

Bu

metnin alt
n^,

okunmas yapldnda
ise

"tesell"nin

hakikatinin

"gaflet "in
teselli

olduu
yle

anlalacaktr. BJf^ olmak

olur ki;

bulmak deildir

"artk

simdir.

"Ben kulumdan kulum Benden raz olur" hakikatinin Ya da "ey nefs, artk Raz olmu bir halde Rabbine
srdr.
Nefs,

dn" nidsndaki
kaybn,
sonra n^

dnyya
bir

inerken

yaad

irtifa

simetrik bir ge^le,

yani manev
eder.

mirada talandrdktan

makamna

uruc

Bu

halde Rabbine dnen nefs artk

nisyndr.

"sfyye" olmutur.

Gaflet

ise,

kulun Rabbinden
^erre

Sfler

"ben"lik

duygusundan

bir

kalm

ise

kulun

gafletten

kurtulamam olduunu
arasndaki engel

ifde ederler. Gafil olan tevekkl

erieme^ Tevekkl, insann aradan

kendisidir.

ekilmesidir.

Zra

makamna insanla R^bb

eder:

Cneyd-i

Badad
bunu

hacetlerine Seriyy
ifde

Sakat hacetlerinin

syledii

s!^

"Senin

varhmdan
metinde,

daha byk bir gnah yoktur. " Smiha

ben^tmek
batan
suretiyle

Ay verdi,
atfta

"Teselli"yi bir cariyeye

hem tehis sanat

niteliine

yapmakta

hem

de

tesellinin

kanclk

bulunmaktadr.
Yine

"ak"a
yer

ilikin bir
alr.

baka

metinde,

onun

belirleyici ileviyle ilgili

bir vurgu

Bunu

Ay verdi,

"mstebit" kelimesiyle ifde

eder.

264

Smiha Aj^erdi

ile

SIRRA YOLCULUK

A/k gerekten
kozmik

de

tm balan ykarak kendi balarm kurar. Bu onun

Ayverdi fyle
der:

niteliidir.

"Konuuyorduk. imizden
-Trittin

biri sordu:

kaydettii en mstebit tldimdar kimdir?

bir isim

Her azdan

kmaya balad.

Saydlar, sylediler.

Fakat sorgu sahibi bunlarn hibiriyle tatmin olmuyordu. Bir ara gz gze geldik. Bana,
-Niin sesin

kmyor? Sen de bir ey sylesene,

dedi.

Zaten ben de sylemeye hazrlanyordum. Yavaa,

-Ak! dedim. "

Ayverdi bu hakikati
rakibi
ifade ederken,

ajkn

et^elden ebede

tahtnda tek
bahs

olmaks^n
Zaten

saltanat

srp

buyruk yrttnden

amaktadr

sonunda,

"bunu, bu aikr zaferi koyup

diyerek,

uzaklara gitmek

ne reva"

"ak imi
aktr.

her ne var

lemde'*gereini tahkim

etmektedir.

Varln mayas aktr Varoluun sim domutur Varln merke^nde hakikatBtn

muhabbetler

Evren

aktan

Muhammediye bulunur
Muhammediyedendir

muhabbet-i

hsl muhabbetten ne hsl"

Yusufuk 'un
ve

"Muhammedden

oldu
diyen

muhabbet/Muhammedsiz

ir bu srdan konumaktadr.

bir metninde

Smiha Ayverdi, insan balktan youran

Yce

ona

nefesinden

fleyen
eder:

oluumui^ian

s^

Rahman'n soluunun r^n "Sana soruyorum dostum, beni bu

dnyaya kim davet

bir

etti?

Anamla babam

m?

H.

Onlar,

ezel tasarrufunun zavalh bir letinden

baka

nedir? Sahibim

mucize gstermek

istedi; gitti bir

da bandan bir avu

ocuu
oldu.

toprak alp
frlatt.

yourdu

ve ona kendi nefesini fleyerek dnyaya

Bu
da

amur, dnyada bir anann babann

Adna

adm

verdiler.

Yalan sylemiyorum; ben, onun

nefesinin bir

rzgnym
ses,
st^

ve beni

bu dnyaya, urunda binbir

lemi terk ettiim bu

insann

zuhurundan

almaktadr

bu nefes sahibi ard. "Bu anlatda A^^ Mahmud Hdayi

265

"

Hakknda Yazlanlar

Sadk Yalszuanlar

hacetleri,

Muhammed'in Zuhuru adl

eserinde

bu

e^el hikyeyi fyle

anlatr. Safilerin oka rabet ettii bir kuds hadiste

Rabbimi^

buyurur:

"Gizli bir hzine idim, bilinmeyi sevdim.

Bu

srla

mahlkt yarattm. " Mahlktn erefi olan insan varlk en son ^uhur edendir. nk insan meyvedir. Varln
zetidir

leminde
cdr,

Kinatn
soluundan

kalbidir.

Allah'n yeryznde

halifesidir.

Allah

insana

flemijtir.

Rahman'n

nefesi

insann

ruhudur.

Gerisi kemiktir, kldr. Sfiler ruhun bedene tene^^l edibinden s^

aarlar.

Ruh,

ten kafesinde mahpustur.

Bu

skijma, ruhun lmeden

ar^usunu da beraberinde

evvel lme isteiyle

getirmitir.
gelir.

yanp tutulma, ^rle^me Adamah kelimesi Ibrncede

krm

toprak

anlamna

Adem yani

insan ki^l topraktan kanlmijtr.

sene yourmutur.

Rahman, insann
katndaki
bir

amurunu

bir rivayette drtbin

O 'nun

gn bi^m katm^daki
eliyle

bin

yl gibidir.
olan

Allah Adem'in amurunu iki

iki
eli

yourmutur. Yani Cell ve

Yani, Allah'ta

Cemlynyle. Allah 'in Ceml

boyutudur.

de

sa

elidir.

baskn

nk Allah
istiva

gkleri ve yeri alt gnde yarattktan sonra

etmitir.

Ruhman
eli

sfatyla ar^

O 'nun

rahmniyeti

dpnda

hibir

varlk kalama^ Bundan

de

kinaye, Ibn

Arabi

hasretleri,

Allah'n

iki

sa

elidir buyurur.

Ay verdi,
Sahibi'ne

metnin devamnda, yere n^l eden amura flenen soluun

seslenerek
fyle
der:

"Ben de ne

ham ne

toy bir

adamm. Onun urunda binbir lemi balamak da nedir? Bu ses beni yerimden, yurdumdan, saltanat ve drtmdan koparmsa ok bir ey mi? Bu davete kar ben kim
kolumdan tutup dnyaya srklerken, elini elimden koparmaya kyamayarak, kendi de beraber geldi. Daha ne isterim, syleyin ben ne isterim daha?"
oluyorum?
dile, tarife

gelmeyen ferman

sahibi,

Bu

istein sonularndan

olmak

^ere bir

baka Yusufuk kssasnda

Secde

Smiha

Ay verdi,

"secde"den

bahseder.
denir.

kulun

R^bbi'yle

bulutuu yerdir. Buna men^l

Alak

sresindeki
iner.

"secde

et,

yakmla" buyruuna
doru

uyan kul, R^bbine doru

Rubbi de kuluna
gerekledir.

tene^^l buyurur.

Ve

biryanyol karplamas

Buna

men^l denir. Ayverdi fyle der: "Rabbim, ben secde ederken, taa, topraa ba koyarm? Hayr, eilen bam, o kaskat yerde senin aknn yumuak
n(ldan, inipen kinaye

sanrlar

ki,

dalgalarna

karr.

266

Smiha A)-verdi e SIRRA

YOLCULUK

Bu

cmle gerekten de ^^engin bir atf alanna sahiptir ve

okuma

imknlanna aktr.
Secde
ubudiyeti
simgeler.

Secdeye

varmak

^re

kulun

eilmesi

Rahman 'in
rivayette

gecenin te birinde dnya

te

semsna inipi

simgeler.

Bir

A.llah gecenin

birinde

dnya gne dein

tenet^^l

buyurarak,

*yok

mu Benden
ile

bir

ey dileyen,
"Ben,

vereyim" peklinde

nida

eder.

Nama^ kul

R/bbi arasnda ortak

bir mnacattr. Yine

bir kuds hadiste Rabbimi-:^ fyle buyurur:

aramda ortak bir kuluma aittir." Ibn Arabi hacetleri bundan hareketle, Fatiha'mn namaza vacip klnmasnn hikmetinden de sf^
srenin ilk yetinin
syler.

namaz Iculumla mnacat kldm. Onun yans Bana yans

mesel
ederek,

Allah 'a dier drt

yetinin ise

kula

ait

olduunu

Zira "sadece Sana ibdet eder sadece

aittir ve

Senden yardm
Kubbiyeti

dileriz" ifadesi kula

simgeler.

Rbbine

rcdir.
ile

Kyam,

Rk,

ubudiyeti semboli^e eden secde

Rjibubiyeti simgeleyen

kyam
istirak

arasnda berzahtr. Secdede insan kendi benliinin snrlarn

tmyle terk ederek Rabbinde

halini

mstarak olmaya alnmaktadr. Bu

Smiha

Ayverdi,

"lh

akn yumuak
fyle dile

dalgalannda kaybolmak" peklinde

ifade etmektedir.

Bu

kaybolup

nasiptir.

Bunu

bir

bajka metninde Ayverdi

dker:

"nsanolunun

kulan

bkmek, nasihat vermek

botur; kssadan hisse karmak da botur.

nasihat, nisan

Bu

cihanda

yamuru gibi bol bol yaar,

sel gibi akar.

Ama Ama

nerede o sadefki,
tebdil etsin.

azn asn da yuttuu bu damlay inciye

iinde hissesi olan bir kssadr.

Her hadise,
gz

nerede

heceleyebilsin. "
hesaba
bir

ki, bu dolak ve srl yazy skp Bu uyan bif^e, muhasebe gn gelmeden nefsimi:^ ekmemi^gerektiini de hatrlatr. Her olayn iinde hissesi olan

kssa olmas
delili,

bir yetin

anlam

denilendendir.

Yarlklar Allah'n

birer

birer yetidirler.

Her

jey bi^e

ey yoktur ki,
birer kelimesi
habercisidir.

O 'nu hamd ile tebih

olan

etmesin.

O 'nu sylemektedir. Hibir O halde kinat kitabnn

iin

varlklar ve olaylar bif^m

bir meselinde

birer

hakikat

Yusufuksun

Ayverdi

bi(i

adeta

tm

perdeleri

kaldrarak yokluk hakikatiyley^^ getirir:

hislerimin

"Zaman zaman

kapsn

alan,

aldr etmezsem

zorlayan bir el vardr. Ona,

261

Hakknda Yazlanlar

Sadk Yalszuanlar

-Kimsin,

ne istiyorsun? derim.

Cevap yerine ieri bir el uzanr. Dnrm. Para istemeyen, mala, rzka tamah etmeyen bu avua ne koyacam uzun
uzun

dnrm
belki

ve

dncelerim
belki

bir

karara

balanamaynca

da, sualimi hiddetle tekrar ederim. O, belki

dalgmhma,

unutkanhma,

de gafilliime

ksen, fakat gene de tesir ve halavetini eksiltmeyen sesiyle,

-Yokluk! der."
Yokluk,
inisiyatik

skkte "fena'jla karplanr. Ac^fakr, kusur

aittir.

vb.

stlahlar da bu
ve fakryolu,

kavramn anlam dnyasna

etkin, en

Bu

tarik,

yani ac^

Allah'a ulanmada en
geer.

ksa

ve tehlikesi^joldur.

Beka fenadan

Yarla yoklukla
artar.

ulalr. insan

yok olmadan

Rabb

belirme^ insan a^aldka ve yok olduka Kabbine yaknlar,

Kabbi katnda deeri

Bu

metnin

y^inde madd varlkyokluk

muhasebesi grnse de

gerekte faknn hakikati anlatlmaktadr.

Sonunda Ayverdi, '^arhk

annda

yokluk olmaz ki vereyim... Yokluk annda varhk bulunmaz ki, 'gel aV diyeyim" diyerek varln yokluktan
verilen,

getiini bildirmektedir.

Hikmetin
karplar:

dili

sembol ve skttur. Yusufuk

'ta

bu hakikat de bif^

deme. Bugn susmak istiyorum. Szlerimi gnlmn knna sakladm; syle, diye stme varma. ayet sana uyar da onlar ekip karrsam, el srenin parmaklan doranr. " Skt da bir haldir ve veli seyri slkun bir yerinde buna
"Bana,
'syle*

urar. Halvet
olan

':(aten

sessizliin yurdudur.

Orada beeri
ilhi

olan susar, ilhi olan

konumaya

balar

nsandaki

merkep

kalbin

konumas

skttur. Hallac-

Mansur

halvetleri bir keresinde yle

demitir: "Dillerin

konumas,

kalplerin helkindendir." Metnin

bir

devamnda Smiha Ayverdi, kalbe domayan

gelmemesi gerektiini hatrlatr: "Bana,

hakikatin

dile

'syle' deme. Sen syle, ben neyim? Hangi gklerin hangi kesinden bu dnyaya damladm?" Bu ayn ^manda, "ya hayr syle veya sus" uyarsnn da tevili gibi grnmektedir.

sen

haber

ver

268

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Bykler,

"dert alatr,
sf^

ak

syletir" demirlerdir.
s'\

Muhabbet

olmaks^n
Ayverdi bu

kemle erme^ Kemle ermeyen

dillendirir:

hayn tajima^

hakikati pyle

"Rabbim, senin takat

yanarken,
syleniyor,

getirilemeyen

ateinle

kavrulup

haykryor,

inliyor,

feryad ediyorum. Beni dvne diye, bire

diye de olsa dinleyenler var. Rabbim, senin ateinle kavrulup

da yanmamak,

Ama
ve

bu ate

yanp da haykrmamak, inlememek olur mu? iine deni kendisine benzettii, varlk
avu kl olduu, sz, feryad, ikyet

tezahrleri iinde bir

ekvay, bilinmez bir rzgr, bilinmez nerelere srp gtrd zaman, syleyememek strab ile ben ne yapaym? Syle bana o kyamet lahzasnn lisann olsun
ret!"
Yusufuk 'un hemen tm
mnlanyla doludur.
kaleminden dklen bu
metinleri inisiyasyon

szlnn stlah
vel bir

ve

Modem

tumanlarda yaam

yakarn

eserin tekke-tasavvuf edebiyat

gelenei iinden

okunmas
erhi

ve yorumlanmas gerekmektedir.
bif^e

gerektiren bu metinler toplam,

deniyor.

yitiimi^ olan, hikmeti

aktarmay
Sf^

Ona brakyorum:
tarif

"Bana

edilmeyeni et dedin.

Bu nasl mmkn

olur

Devletlim?
Bilirim,

imkn hep olmazlar oldurur, muhalin tarayla tararsn. Ama gene de insaf et Devletlim, bende o talan su gibi akc, bulutlar kaskat dondurucu, ateleri

ban

bahar rzgrna evirici kudret nerede, syle nerede?

Acaba

tarif edilmeyeni et, derken,

yedi cehennemi yakp kl

edecek bu gnl ateini

Devletlim,

mi

dile

getirmemi istedin?

sana evvelce de sylemitim.

Ah Gneler doar
dnya seyrinde,
durup

batar, yllar yllan, devirler devirleri kovalar;

kinat

devrinde,

sdk
cihan,

kleler

gibi,

amadan,

dinlenmeden, eskiyip yenilenir. Ve bu bir yandan lp bir

yandan

dirilen

yiitlerin

kuvvetleri,

cihangirlerin
ile

pazulan, zek ve idrak hamlelerinin harikalan

mmur
269

"
Sadk Yalszuanlar

Hakknda Yazlanlar

olup henklenirken, her zorluu yenen, her

insanolu
veren

bir

k gnlnn

o kendini ve

mkiH baaran kinat yamaya

yanldn dile getiremez.

zin ver Devletlim, izin ver de bu akam, lafza gelmez bir kyametin karsnda her zamanki gibi derin derin susaym.

11^

Smha A}^^erd e SIRRA YOLCULUK

Eserlerinden Semeler

Dost

Nereye gidiyorsun arkada?

Bir insan
derelerden,
sesi.
.

gnlerden beri

dalarn yeil

ve

karanlk geitlerinden,
hu

sessi-:(^

kimsesi^ vadilerden geen

yolcu,

da

hasnda

bir

insan

sesiyle

karlamaktan armasna
hitap eden

etrafn aratrd. Bira^ da

korkmutu. Kendisine

adam

bir

kaya parasna oturmu,

o

ba

nnde :(emhil ryor, sanki bir an evvelki suli soran

deilmi

gibi kaytsi(^ ve

megul grnyordu.

Yolcu, ancak ona

ste

iki

d^

yaklat flaman ban kaldrd ve dudaklarnn st i^i gibi smsk kapal olmasna ramen, sulini,
sarih bir istifhamla tekrarlad.
tesirle

baklarna koymu
bakyordu.
^ ^olcu

Sabit,

canl ve

nnden kalma^^ bir

kudretlenmi iki g^ hl kendisine

ise,

^embilcinin

sorduu

sule cevap vermek

pek

mklm gibi
hem
kalmyacakt;

tereddt ediyor. Bir

ey

sylemiyordu. Gerekten, hu sulin cevab

gt.

pek

kolay,
o,

hem

de

pek

Yalan

syleyebilse mesele

fakat

ocukluundan
sylese:

beriyalandan u^^ak

yaamt.

Doruyu

"Krezs'n sarayna ihsan almaya gidiyorum"

edecekti.

dese, belki o

da peine taklacak, ksmetine itirak

Zembilcinin

baklar, daha fa^a dnmesine msait

kaya parasna
iyi gelmiti.

deildi; yolcu

kendi kendine:

"Adam sen de lerlces nasibini alr, varsn gelsin

oturdu.

ne kar?"
di:(lerine

dedi ve bir

Durmadan yryen
hline birac eki

bu dinlenme pek

Oturduu yerde

d^en

verdi.

Ne

olsa syleyecei

s\ mhimdi; kendini saydracak gibi

konumal

idi.

Sesine

tam

bir ciddiyet vererek:

Krezs'n sarayna ihsan almaya gidiyorum...

dedi.

Hah,

hah, hah.

11\

Eserlerinden Semeler

Zembilci hu

cevba,

srekli

kahkahalarla gld, gld.

Yolcu,

muhtahmn

kendine gpta etmesini beklerken bu alayl glklerin

mnsn anlamamt.

Yoksa inanmadn m?
Niin inanmaym? nandm
ve

atm.

Bunda aacali bir ey yolu ki...seldz gnden beti yollardaym, ne giydiim elbiselerden, ne kunduralarmdan tabanlarma bak, kurak topraklar gibi para hayr kald. para ayrld. Bu hlimle daha da iki gn yryeceim. nk ahmaktan bktm bol ve hazr para istiyorum...

gnlerden beri yollarda ektiim zahmetleri,

kavuacam

nimet unutturuyor. Artk eski pabu yamamakla nafakam

toplamayacam, anladn m?
Yolcu bir an durdu. Syleyecei s^n
iyice grebilmek iin

tesirini

muhatabnn y^nde
ju ^mbilci gibi bir

dikkatini toplad. Zra bu

idi.

st^j

fakir iin en byk mjde

Ben fena yrekli

bir

bir

adam deilim.
istersin...

. .

elbette sen

de byle

ihsana

sahip

olmak

sklma, gel beraber

evirmez, fakirlikten

gideUm.

phe yok

ki o seni de

bo

kurtulursun..

Hah,

hah, hah.
cevap

Zembilcinin

yerine

tekrar

kahkahalarla

glmesi yolcuyu

hiddetlendirmiti.

JVe glyorsun be adam..yoksa deli misin?

Zembilci artk glmyordu.

A.^

evvelki ciddiyetini

bulmu, y^ne,

hkim

ve

ar bir mn dolmuftu:
ve teklifin beni gldrd.

Deli deilim arkada.. dncen

Saraya,

ihsan

almaya ihtiyc olan gider.

Halbuki ben

Krezs'ten daha zenginim.

111

Smiha A\-verdi e SIRRA

YOLCULUK

Hah,
Gl,

hah, hah...

imdi

de sen gl yoJcu.. fakat yalan sylemediime

Hatta,

emin

olabilirsin.

Krezs'n
.

sen eti

benim

hazinelerimin bir kesinde kahr.

Belli... kirli elbiselerinden

. .

zengin

olduun besbelli. aa ktne dnm... ne

dert! Zavalh

yrtk pabularndan ne kadar sert hasrlarla uramaktan ellerin

tarana baklrsa sefaletten,

yokluktan destan okuyor.

Hem fakirlik hem

de

akilsizlik

ok

yaman
da

adam, ite karna

bir yolda

kt, seni

biarelikten eldp kurtaracak bir el

uzand, bu ursa ti karma

Mjrup samalayacana,
.

peime

takl zenginlikten
.

dem

aldm

stne al da yr. .her zaman bu ursa t ele gelmez.

Benim Krezs'n ne haznelerine ne de ihsanna ihtiyacm var. ..nk ondan zenginim. Asl sen frsat karma da
bana, benim haznelerime gel! Krezs'n altnlar topraktan,
yerin

altndan

kar;

benim

varhm

ise

gnlmden,

gnlmn
bana gel

nihayeti
sana,

bulunmayan

derinliklerinden

fkrr.

Gel,

ki,

bu endaze ve hesaba gelmeyen

el

ser\^etten

saa Mm... Gnlm deki zevk klelerinden,

srlmemi

mcevherlerden vereyim...

Benim bolluum, benim

Krezs'te ne gezer?

lye

smayan

gnl zevkim

Eer

fakir

olsaydm, elbette senin gibi

zengin

olmann

relerini

aratrrdm.
gitmez
ki.

Hem

bakalarnn
yektir.

ihsan benim
Zengin olmak
kadar
s ayalim azsn.

boazmdan
iin

Bana bu ihsann

dilencisi olmaktan,

kendi hnerimin efendisi olmak

tutturduun yol pek yanh... Zira ne

varhm

olsa,

tamahdan

gemeyince

zengin

unu
mal

iyice bil ki,

eer

Krezs zengin olsayd,

durmadan

toplamaya

haznelerinin
yolcu, yalan

yeknunu

kabartmaya bakmazd. Yalan

m?
sel gibi

Yolcunun jtnde, ^^ evvelki alayc bulut

dalm,

akan

kahkahalar donmu, btn bu kayp olan manalann yerini

dnce doldurmutu. Dudaklar
hafife

derin bir

kmldad:

Eserlerinden Semeler

Doru sylyorsun. Dost!

Ne gzel isim koysalard...

. .

Adn ne senin?

bu.. keski

anam babam da bana bu ismi

Onu bana anam babam takmad, halk takt. Anann babann koyduu isimlerin kymeti yoktur; zira insan ok defa isminin mnsna sahip olamaz. Halbuki halkn dudaklarndan kan hkmler rast ve gerektir. Benim de dostum
Kimin
dostu
olur musun?

deilim ki senin

dostun

olmayaym?

Herkesin, her mahlkun

ztrbma kalbim aktr, cihanda

biri,

benim

iin el

uzatlmayacak kimse yoktur. Herkes nedir?

. .

Herkes yoktur ki.

vcdun
ibarettir.

kinat zerrelerinden her

tek hayatdar

muhtelif grnlere

brnm

olmasndan

Halk zanneder ki Dost, dostluu kendileriyle ediyor. Halbuki benim dostluum, yalnz o tek vcutladr. Her seste, her harekette onu grr, onu duyar, onu bilirim. Ben halkn nasl dostu olmaym ki, halk perdesi dnce o tek vcdun yzn grrm.

Zembilci

susmutu.

Yolcunun

sararm

y!(nde,

says sklaan

soluklarnda merak

ve heyecan vard.

Etrafna baknd, gnej oktan

saatten sonra yol

batmif, dalar, bsbtn

u^klam, kararmt. Bu

almas gt.

Hem

nereye gidecekti? Dost,

onun eski dostlanyla arasn

amt.
vurmu
onun

Para, onun hasret olduu bir dostu deil miydi?

Halbuki tam

ona kavurmak ^ere iken bir fakir ^mbilci bu dostu yerden yere
ve

ona,

alifmak
i^

^evkinden

ve

tanmad

bir

gnl

saltanatndan koku vermij,

gstermiti. Yolcuda bu /^ takip etmek,

iin bir heyecan

vard

son noktay

renmek

uyanmt. Acaba
ve

bu

i^den

yrmek, ona da u

adamn

gnlndeki f^evkten

btn

varlklardan ba ektiren bu derin istinadan verir miydi? Yolcunun

dalgn

ve

dnceli ba^, Dost'un vakur sesiyle o tarafa dnd:

214

Smiha Amerdi e SIRRA

YOLCULUK

Syle bana arkada, Krezs'n nesine imrendin de, ona

saadet

temin

etmeyen

artklardan

toplamak istiyorsun?

Tahtnn etrafn
nefesini rahat

bekleyen silt mulfzlar, her

admn

gzleyen silhrler, saltanatna gz diken rakipler, hsl bir

aldrmayan kaytlar arasnda yaamak, hep parann ve saltanatn getirdii bu klfetler istenecek ey
midir?

Bak, parann sevdasyla

btb bir kleye

bile

ne hle gelmisin, yorgun,

sonra

dnmsn. Emin ol ki onu ele geirdikten gamn, dncen iptillarn kat kat ziyade olacaktr.
kyamete kadar
ve iptildan kurtulamaz.

Bir kimsenin kesesini tamah faresi delerse, o

mal toplasa da gene ihtiya

Yolcunun yorgunluktan peltekmi vcdu, deta erimi, mylemis bir

cisim gibi

oturduu kayann stneyapmt.

Beni bu gece evinde misafir eder misin? ok yorgunum... hem szlerin yreime ate drd, seninle konumak
istiyorum.

Peki arkada.. Dost'un kaps her konua aktr, yr

gidelim.
iki
dost,
.

gecenin esmer bir tl gibi

'^'*

dalan bryen boluu

iinde

ar

arg^den kayboldular.

134

Smiha Ap^erdi, Mabette Bir Gece, stanbul: Kubbealt Neriyat, 2005,

s.

79-83.

275

Eserlerinden Semeler

Turunlar

Htralar unutulur, fakat kaybolma':^ Esasen

delilidir.

cehil,

unutmu olmann

insanlar, cehdleri, akl ve hissi

teftijleriyle

unuttuklarn hatrlamaya

uranmaktadrlar.
lte

hi\ insanlar, hatrlayabildiimi^ kadar reniri^ Geri dnyda

yoktur, fakat

tam kayp

tam

bilgi ve

hatrlayp dayoktur.

Geri insan ferasetinin,

eserler, birer

insan t^ek ve dirayetinin vcda getirdii

ibarettir.

hatrlaytan

Fakat, her geen gamanla bira\ daha tekml eden bu hatrlayp,

kemal ^rvesine yetebilmek

fetvasna kanat

iin

ak"I

ve his

dnysn kujatan mn
htrann
cevheri oradadr.

amak gerektir. Zra

ruh ^(arret olan

bilgi ve

Asl hatrlanmas
yokluu
varlk,

esrar,

oradadr. Yattk ki insan,

varl yokluk ^nnetmek cehlini yenip hakk ilmi hatrlayamamaktadr! hlde buyanm bilgi sahibinin, herhangi bir yerden ald elbise ile bef gn salnp ge^en ve nihayet, hrs^ama

mal, gnn birinde stnden

olur?

ekilip

alnan

bir

hrsmdan

ne

fark

Evet lmn

ve

topran, her

bilgiyi

varlm^

kametinden ekip
kendi benlik
bit^den
ve

alaca

bir

gn vardr. Fakat fu
satn alnr,
.

ilim ve irfan ki,

i^te

varlmz

ffiJ^kabilinde

onun bir daha

kopup

ay nimas ihtimli yoktur.

Gece olup gneyin -ziyas

ve ^rreleri

eydan

ekilmekle,

kendi ^t

varlndan gizlenebilir mi?

Mn fedasnn

esrarn kendinde bulduracak ilmi hatrlayp bulmu

olan kimsenin de bir daha onu kaybetmesi mevcut deildir.

Basit bir masal

hatrlay

ile,

geni^ bir ted silsilesine getim ve esas

mev^dan pek u^ak

istikametlere dktm.

276

Smiha Ayverdi

ile

SIRRA

YOLCULUK

Halbuki

sdece,

bir

hvlam

fersi^ii

ile

kafamn mtev^
Fakat
gelip

bir
ite,

kjeciini igal eden bu ok eski masaldan bahsedecektim.

mstebit
bir

htralar frtnas,

haberi

olmadan

bu htra

kopard ve onu, bal olduu sahilden ok utmaklara imdi r^ar durdu, ipi tekraryakalayarak gemiyi yerli yerine getirdim; u hlde masalm yava yava syleyebilirim. Ancak,
gemisinin ipini

srp gtrd.

ikinci birfrtna

ile

tekrar ufaklara gitmeyeceime s\ veremem.

Eski htra

ynlar

arasnda,

alt yedi

yapnda

bir ocuk

var.

Ninesinin veya bir baka ihtiyarn di^nin dibinde oturmu, masal

dinliyor
ile

ocuu gremiyorum; ancak

benimi

iyice

bildiim evsf
olan

ve

tavrlar

yakinen tasavvur ediyorum.

Grmeme mni

da,

^de

yaknldr. nk bu ocuk

Onu, btn tecessssme ramen gremiyorum; ^ra insan

en

iin grlmesi

mkl olan,

kendisidir.

Bir koluna dayanarak, kk vcdunu bu mesnede

ne kadar
ince.

brakm.

Kollan

Fndk kabuu

rengindeki

k^l

salar hafif dalgal.

Beya^y^n yldz

bir gk gibi benekliyen

iller,

burnunun stnde
rengindeki,

ba baa
birer

vererek soluk bir leke hlini

alm. Gene fndk

masal
syleyen
ki,

ada damlasna
derin bir

bentken

g^leri,

disi^ a(a o

kadar

ha^a taklp

kalm

bu istirak levhas, ona, ne

bileinin

vcudunun skleti altnda yorulan

ince

acsn,

ne de

ayn

va^ette oturmaktan uyuan dikerinin yorgunluunu dndrebiliyor.

Disi^ayk

ai^

u^n

bir tekerlemeden sonra

masalna balyor:

Eski ^lamanda yolcunun

biri,

bir periye rast gelmi.

Konumular,
ve:

dost

olmular; ayrlrlarken peri yolcuya tane turun vermi

Sakn

bir su

bana

varmadan bu turunlar ama! demi.

Fakat olum,
gelmiyene
kaar.

insan denen mahlk, ok kere iine gelen s^ dinler,

ve

dudak bker

**Yapma!'* deneniyapar, ''Yap!" denenden

277

Eserlerinden Semeler

Iffe

bi^myolcu da perinin tenhhine kulak asmayarak, turuncun birini

soymuj.

Bir de ne grsn?
mstesna bir
k^:^

Bu

soyulan turuncun iinden gt^

kamatran,

hesna,

karak:

Su,

su... diye yalvarmaya

balamalm?

Yolcu oraya

komu,

buraya

komu, k^a

verecek

bir

damla su
re olur
. .

bulamaynca oturup alamaya

balam. Fakat g^a

ecele

mu

hi? Yolcu,

her ne kadar

hayknp alamsa da faydas^.

k-:^

lp gitmi.

'Nihayet

akls^ adam bu

hareketinden perian

olarak,

dier iki

turuncu gsne

bastrm
. .

ve yoluna

devam etmi. Yrm, yrm,

da bayr am.
birini

fakat

etrafta su yok.

Halbuki
. .

g^el k^n yt^n

grdkten sonra sabretmek ne kadar mkl.

sanki turunlardan

daha soysa ne olur?

Hem bakalm
gt^el,

hepsi de su

mu

ister?

Bak,

hem

aalan n dallarnda ne

ne le^tli yemiler sallanyor.

Belki de bu sefer ki kt^ onlardan

biri ile

kanat

eder.

V^ka peri,

turunlan bir su

banda amasn

tenbih etmiti.

Fakat

nasihat verenlerin
dediklerini

ou ukala

ve ekimsit^ olur; ne

demeye onlarn her

tutmal?

Akllara

elme takan, tvbeleri

bo^uran eytan, gene yolcunun akln

girdi, bylecde de yolcu, ikinci

bandan
da
at.

savarak dncelerine

turuncu

ite

^aman

bann
kan

iinde bir velvele bir

kyamet

oldu.

eytan

en

iblisne

kahkahasnn savurarak
kif^n:

kat,

makamna

avdet eden

akl ise

turuncun iinden

Su,su.. diyen sesini dehetle dinledi.

Zambak gibi ak yf<f bir k-:^ iteyine: "Su'* diyeyalvany ordu. Batan gnein tel tel olmu klarna ben^yen parlak salar y^ne
dklm,
paralayc
tt^e

ve meclsi\

ba

kolunun stnde, baygn

ve

yrek

sesiyle:

11%

Smiha A^^xrdi

ile

SIRRA YOLCULUK

Su, su... diyerek ld.

dinleyen ocuk,
ihtiyar ninesinin

Masal

kaln

ve pri^l sesinden,

ban

tatan taa vuran yolcunun,

ve

nc turuncu ne byk bir

dinledi.

ihtimam

an bir dikkatle su bana kadar sakladn da

ve su ie ie dinlen kendisiydi.

Sanki turuntan akan

Masaln

hai^n

seyri, yolcuya

olan yaman fkesi ve nihayet nc ki^n

yaamas,

btn bunlar, farknda olmayarak

akaklann

:^onklatm,

kk yreini, gs kemiklerini den

bir halecanla

coturmutu.

Artk
iin,

ona

lenlerin

acsyla beraber yolcuya olan gay^n unutturmak

hayal kalmt.

^mrt g^l

tt^e bir

Ninesinin ihtnna meydan vemeden yerinden kalkt, geceliini giyerek,

tatl
bir
rehavetle

arlaan

ban

uykunun esrarl

ve

davetkr

kucana brakt.

Bir

:amanlar yolcuya

kinlenen

kk
ve

ocuun

toyluuna

imdi

glyorum.
varsa, o

Eer
b!^:^.

el'n

dmanlk

husmet

gsterilecek

bir kimse

da

Evet

o tedbirsi-:^ veyreksi^^yolcu bi(den

bakas

deil.

Suyu bulmadan turunlan soyan

da, perinin sylerini

kmseyen

de,

g^yalanna, nedametlere ramen, c^p bulduu her trl ktl

ilemek oyununda eytana tbi olan da

bi-:^:^.

Masal

dinleyen ocuk o

^aman muhakemesinin

iptidi ve isabetsi^

telaiyle, len

kullara aard.

Halbuki imdi, bu dvada asl aanmas kap eden ahsn yolcu

olduunu dnyor
frsat
ve
ve:

"Ebediyet perisinin, insanla

tevdi

emnetleri ellerine

lzm olan etmi olduu hlde,

edenler,

eytann ivsyle, maksda varmadan onlar heder asl acnmaya lyk olan brelermi, "diyor.

219

Eserlerinden Semeler

B^ de,
Hem

evet,

bi^ de geliigzel turunlanmi'i^

^an

eden bireryolcuyu^.

hayat yolunda

karpm^a kan peri, bi^

bunlardan tanecik

deil, hesaba

sayya gelmeyecek kadar bol

verdi. Ijte bif^

bu bolluktan

gelen luballikle, her

adm

bapnda

bir su imliyor, her tekerrr eden

hata

ile,

vakitsi^ bir turun kesiyoru(.

Nedir bi^eki bu
telkini

hat,

ktlk

ve

d^ncesi^ik
katili

ki,

akl

perisin

hilfna,

her nefesbir g^el hasletin

olmaktaym?
ve

gzellikler ki

birer

yolda,

dnya yolunun u^un, ansal

etin

yolculuunda hu^ur

ve

hayr ilhamkrlandr, neden bu

ikblden, bu bir

yurdum

su

ile

kanat eden dostlardan kendimi^ mahrum ediyoruz]

tese.

peri ki durmadan her gelip geenin eline ayni irad ve

ve her yolcu

datmakta

ayn

frsatlarla bir irde ve z^^f imtihan

geirmektedir.

Bari, o yolcu gibi, son turuncumuzla olsun,

soyabilsek, hi

maksud pnarnn bapnda

'^'
. .

olmazsa son frsat karmasak.

135

Smiha Ayverdi, Mabette Bir Gece,

istanbul:

Kubbeal Neriy, 2005,

s.

84-

280

Smiha A>^erdi e SIRRA

YOLCULUK

Yusufuk

Herkes bu meydana
iin geldim.

bir -^afer iin gelir; ben ise sdece sana yenilmek

Bu dnyda herkesin bir iddias vardr; benim ise senin fermanndan baka bir ic^^etim jok. A.ma bunu kimseye anlatamyorum, kimsede
bunu bilmeye
Dncenin
istek yok.

etei, g^le

grlr kymetlere

bal

kaldka, insanolu

akn
Desem

kudret ve tasarrufu fetvalarnda olup

bitenleri

nasl

tecesss

edebilir?

ki:

"ben ortada bir sebepten

baka ey

deilim". Buna
bir

kimi, nasl inandrabilirim? Yediimi-:^ bir

lokma ekmei, itiimi^

gi'^^^ce

yudum

suyu kana eviren ulviyet

da,

gibi,

gnlme,

yol bulan bir

i':^raplara,

ak

lokmasnn

bu gnlde
anlatabilir

feryatlara,

g^alanna,

^evklere

dndn

miyim?
beni anlamayn,
iftira

Evet dostlarm,

^an yok
verin,

edin,

vehmini^

kalbna
paras

dkn, ekitirin, ^anlannt^ teknesinde yourun; hepsi de

hell olsun.

Hatta i^n

bu me^at

olan,

yamalanan varln

her

bir elde kalrken,

ona

sitenle beraber ben de

pey sreyim! Ama

una

inann,

unu

bilin ki, herkesin bir

iin gnderildim.^^''

^fer

iin

geldii bu meydana,

ben sde onayenilmek

136

Smiha Ayverdi,

Yusufuk, stanbul:

Kubbealt Neriyat, 2007,

s.

15.

281

Eserlerinden Semeler

A.kjama kadar yamur yad. Ceyln

kadar trk
vard.
syledi, keyifli keyifli

gf^l tt^e

k^

da akama
bekledii
iin

odasna eki d^n

verdi,

Ah

hu

ki':^ar...

baltan

ayaa

hep o bekledikleri

deil

midirler?

Amma
yrei

ak^am trk

syleyen
idi.

ki^n bekledii gelmedi.

Kck

ne yorgun ne

arpntl

Yamur

da artk

dinmijti.

Ama
serin

cmert ve merhametli bulutlar, onu

boalttlar.
Bylece

alar grnce yeniden g^yafarlm

toprak,

onun scak yaflanyla bulutlann

iti.

suyunu bir flaman beraberce

Sonra yeniden hava

gece

d^eldi.

Gkyz,

bir genlie ha-:^rlanr gibi,

da,

daha

basmadan btn yldi^lann pskrd. Bulutlar

bilinme^ nerelere

bokuna

uram ordular gibi,

Bu aln ak
verirken,

kap gitmilerdi.
sabahn
ilk

parlak

gece,

nihayet

lklarna selmm
iin

k\

da gelmeyen

sevgilisine

yan

mektubu " Senin

sabaha kadar aladm, feryat ettim" diye

bitiriyordu.

Ne

ki,

kadn

bkp pencereden

bakt ^man,
ve

otlarn stne

aslm i tanelerini grerek

a^np utand

kendi kendine

"Demek
iinde

ki buradan, her yeilliin gerdanna bir gzya takacak kadar

bar yank

bir

k gemi.." dedi

ve
'

mektubu avucunun

buruturarak slak imenlerin stne frlatt.

'^^

Smiha A\^erdi, Yusufuk, stanbul: Kubbealt Neriyat, 2007,

s.

22.

282

Smha A>'verdi

SIRRA

YOLCULUK

Kk k:(l Mektebe
retmiti.

baladn

gn hocan

ilk

ij

sana

harfleri

A.^ sonra bu rendiin

harfleri birbirine

atma temrinleri
ibare

yaptn

ve bylece kelimeler

meydana kt. Sonra bunlan sraladn

oldu. bylece de

okumay

sktn.

A.rtk

bydn; mektep

bitti.
is,

imdi

yeni

bir

dershaneden

ieri

giriyorsun.

Ben de sana

ilk

bu

kitaps-:^ kalemsi^

kaftandan ilmin

ba haflerini reteyim: Glmseme ve utanma.

ipe yavrum, bunlar ak kitabnn

kelime,

ilk

harfleridir.

A.mm

harflerin

kelimelerin

ibare,

ibarelerin

sahifeler

olmas

iin,

daha

biroklarm bilmen

gerektir.
der.

Sana burada onlan

teker teker

retmee
vardr ki

kalkarsam dva u^^un

Yaln^

l^trap denen bir harf

bunu hepsinden

evvel

renmeye al; ^ra onu

ihtiva etmeden

mn

ka^anmij hibir kelime, hibir cmleyoktur.

Eer

straba yer vermemi bir ibareye rastlarsan korkma:

"Bunun

ak kitabnda yeri yok" diye haykr.

138

Smiha Amerdi, Yusufuk, stanbul: Kubbeal Neriy, 2007,

s.

3L

283

Eserlerinden Semeler

Dnya

jekilsii bir

ynken,

ne toprak, ne su, ne atej birbirinden

ve

seilmeden

ve

mkevvenat hen^ tasavvur

sen vardn.
V^e ben hep

yaradl

teknesinde

yorulmadan,

bapm kapnn

ediinde, senin

hayrann olarak ak ryalarm grrdm. Gelip geerken yt^me

deen

eteklerinin

temasyla gklerimi

atm

^aman, bugnk

sesinin

ayn

olan o efsi^ sesinle:

Hen-: vakit tamam olmad, uyu sevgilim uyul

derdin.

]/e ben ne ^aman

buluttan,
irkinlik,

uyuduumu
damladan

ne :(aman

uyandm
iyilik,

bilmeden,

g
bu

deni^

semeden,

ktlk,

gzellik,
ite

ac

ve tatl, davet vcut,

olunduklar kalplara mlolmadan,

bir

mest ve

habersi:^^

devrin
yetti.

kucandan

bir

bajka devrin

kucana
istekler

teslim edile edile

bugne

daha

talep kisvesi giymeden, sen

onlan bildin

ve

pein pein

gnderdin.

Fakat jimdi
uyuttuklann
jvesini,
e^el

de
var.

ayn

terane,

ayn

hikye

ile

hep
. .

kapnn

elginde
e^el

A.caba

"Zaman, hep o zaman.

bildikleri iin

" diyenler bu

pazarln

mi hkmlerinde srar

edip

dururlar?

139

Smiha

A^-verdi, Yusufuk, istanbul:

Kubbeald Neriyat, 2007,

s.

34.

284

Smiha Aj^erdi

ile

SIRRA

YOLCULUK

Devletlim,

bugn sensizlie tahammlm yok; beni kendimden

geir,

sarho

eti

dedim.

Aalar, yerdeki
senin

otlar,

ta

ve

toprak o anda birer kadeh olup bana

akm sundular. Hem istemek hem de reddetmek olur mu? tim.

seni kinat zerrelerinden, her ^erreden itim.

Evet

Fakat kanmadm,
sarho
et

itike de

haykrdm:

Sevgilim, sensizlie takatim yok! Beni

kendimden geir!

O
-

z^f^'^n bir

ayak

sesi

duydum. Belki de bu dvneye kendi

eliyle

kendi kadehini getiriyordu. lesiye bir tella:

"Sen misin? diye

bardm.

Amma bu perian sesime hi tanmadm sitemli bir ses cevap verdi:

- Zavall kk dostum, ne de
ayaklarnzla

gfilmisin.. siz birbirinize

gidip gelirsiniz? Hl

batan ayaktan

gemedinse bu yan, bu iptil, bu ezel sergzeti nedir?"

Muhakkak

insanolunun bir dallet

oluyor ki ne duysa

dudak

bkyor, ne iitse

omuz kaldmyor..
ki,

Belki de bunun iindir

eker buldum:

kendimi ayn perian srarla ayn tebihi

Devletlim, sensizlie takatim kalmad, beni

''*"

sarho

et,

kendimden geir!

Smiha A\^erdi,

Yusufuk, stanbul:

Kubbealt Neriyat, 2007,

s.

40-41.

285

Eserlerinden Semeler

Konuluyorduk, iimimden

biri sordu:

Trihin kaydettii en mstebit llcmdar dmdir?

bir isim

Her aldan
geldik.

kmaya

bajlad.

Saydlar,

sylediler.

Fakat

sorgu sahibi bunlarn hi biriyle tatmin olmuyordu. Bir ara

g^

gp^

Bana:

Niin sesin lamyor? Sen de bir ey sylesene! dedi.

Zten ben de sylemeye hamurlanyordum. Yavaa:

Ald dedim.
Dedim. Fakat ortaya bir nokta koymak, dvay amak
ki...

saylmad
Tepemden

ipe ben de bu tek kelime

ile

bir hakikati,

mehul hlinde ortaya

atmpm. Madem
geen sul

ki

aamdan kamt,

syleyecektim.
ilve ettim:

oklannn

iniltisini susturarak

ksaca

Sizinkiler

ne kadar zlim ne kadar koyu mstebit, kan

dkc, can
ekildiler.

yakc

da

olsalar,

nihayet bir

mr yaayp

ak, idrkin evresine smayan bir balanzshktan sonsuzlua kadar, tahtnda tek rakibi olmadan saltanat srp, buyruk yrtmekte... Bunu, bu aikr zaferi koyup uzaklara gitmek ne reva?
Fakat

141

Smiha Ay^erdi,

Yusufuk, istanbul:

Kubbealt Neriy, 2007,

s.

51.

286

Smiha

A\'\'erdi

SIRRA

YOLCULUK

Gurbet, gurbet.

dedikleri nedir bilir misini^?

Bunu

si^ bilmiyorsam^

da ben biliyorum dostlarm. nk ben tam

yirmi sene gurbette ge^im.

Daha

dnyya ilkg^^m ap, anam beni

gsne

alamm. Ama aladmn o ^aman kendim de farknda mydm sanki?

bast
gn,
ilk

gurbet

acs

ile

niin

Ei^el gnnde bir

bir

akn tadyla uyanan ruhum,

Uyudum. Yirmi
sene

bu dnya gecesinde yeni

uyku

devresine girdi.

bu uyku

iinde gurbet

ryas grerek saykladm, sylendim, aladm.

ilk

Kim

bilir belki

de beni
naf^l

uykumdan uyandran beya^ kanat, tekrar gelip y':(me na^l

ile

dokunmasayd, bu dayamlmai gurbet acs

kalacaktm.
Yeniden gf(m aar ama^

kyamete kadar uyuyup

karmda

bir hayl belirdi.

Ona sordum:

Sen kimsin?
Ak! dedi ve kulama
eilerek:

Bu dnyada en byk
Klmekten korkma...
byrler.
.

marifet

klmektir.

Kl!

bil

ki insanlar, kldkleri nispette

Canm sklmt. Ne ise ki armadm:

iyi

ama, beni uykumdan uyandrrken

ilk sz,

bymeyi
myd.''
diye

istemek irkinden

saknmam

sylemen

olmam
142

bardm.
Glmsedi.

Meer bu,

onun beni

ilk

snamas

imi.

142

Smiha

A\-\erdi,

Yusufuk, stanbul: Kubbealt Neriyat, 2007,

s.

68-69.

287

Eserlerinden Semeler

Gen

h^

oturduu yerde hapm

yasha
idi.

dayamij,

kmldamadan
uyuduuna

duruyordu.

Gmeri

de

kapal
sevgilisi,

Grenler

hkmedebilirlerdi.

A-mm
U':(ak

hu yorgun

meneke gmerin
bildii
iin de

uykudan ne kadar

olduunu pek l
ve

biliyordu,

yavaa yanna sokuldu

dalgalar gibi,
ijler

yuvarlanmaktan yorulup

skinkmi
da, su

yastnn yansn
ve

kapatan salarn okad, sonra

kadar tereddtl

korkak:

Vakti geldi, gidiyorum ben! dedi.

O
a-:^

gn delikanl evden karken,

ili

sevgilisini
idi...

her zamankinden daha

mah^n, daha

braktnn farknda

Kendisi de ondan daha

nnd deildi. Sokaa kp, dnceli ve karars-:^ birka admdan sonra, iine ken dayanlma^ bir aynlk acs, onu geri
evirdi.

Artk
salar,

nereli idi.

nk geri
bir glibrijim

dnyordu, ieri girdii

^aman

k^

hep

brakt yerde,
hep
kirpiklerinin

aacnn
idi.

iekleri gibi tel tel

parlayan

ayn yastn
ucunda,

stnde

Yalnz a^

evvel

kuru olan

soluk sabah yldt^lan gibi,

kk damlalar

parlyordu.

288

Smiha Aj-verdi e SIRRA

YOLCULUK

Delikanlnn

nereli

patrts,

onu ja^kn,

bir

heyecanla yerinden

kaldrmt. Fakat gen adam, boynuna

ona soruyordu:

dolanan scak emberi t^mj,

Kayp kayp, neyin kayp?

K-:^ hep akn, hep heyecanl, hep tereddtl
idi.

Zek

ve

kavrayl

banda ksa

bir

dnce znts dolaarak saymaya balad:

Yksm!

Deil!
Mendilim! Deil! Taram, inem!

Deil, deil ite!

imdi
sorma sras
ki^a

gelmi

gibi,

gi^lerinin

son

nemini

eliyle

kurularken:

Nedir yle ise sen syle! dedi.

Delikanl
muf(fferdi:

Ben! diye bard.

getirdim.

A^ evvel beni kaybetmemi miydin. te sana onu

Smiha Ap^erdi, \'usufcuk, stanbul: Kubbealt Neriy, 2007,

s.

101-102.

289

Eserlerinden Semeler

Bir mevlit gecesiydi. Soluk j-:^ bir adam, elindeki kk mecale

camiin kandillerini birer birer yakyordu. Yorgun, ':(ayffakat
eli,

ile

manl

oradan oraya dedike mescidin

karanl, yeni

bir

sr renmi
bylece,

ehrelerin

ferahl

ile

yava yava^ alyor,

aydnlanyor,

mefalenin vuslatna
na kadaryanmak

mukavemet edemeyen
t^ere bir bir

kandiller, tkenip bitecekleri

uyanyorlard.
ortaya dkerken,

Kandiller teker teker

srlarn

onlan bir stuna

dayanarak seyreden gen adam, irkilerek yerinden kalkt.

Korkmutu.
koyuyorlarsa,

Kandiller,

nasl tek

elin

ibareti ile

kendisi de gnl kandilini

yanma emrine can ateleyecek, srrn ortaya

dktrecek bir gi^i elden korkuyordu.

Ona hak vermemek

dkmeyeni,

kabil mi hi?

Bu gi^li

elin atehine

deip

de,

srrn

cann harcamayan bu

cihan hi grm myd'?

Kandilin kk sim, nihayet bir damla

pkt.

Ama onunki? Ite gen

korkarak
bir

adam da sylenme^ srrnn

mescidin en

meydana

vurulmasndan
bajka

karanlk,

kendi gnlnden
ekilip

damla javk

bulunmayan bir klesine

sakland.

144

Smiha Ayverdi, Yusufuk,

istanbul:

Kubbealn Neriyat, 2007,

s.

111.

290

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Gece

ilerlemiti.

Gen

kadnn g^leri rtlyordu:

Artk uyuyalm,

dedi. Sevgilisi gld:

Uykuyu ne yapacaksn? Kurdun kuun itii o

erbetten bu

afyonlu

gece de imeyiver.
dinle.
.

imdi

sana bir hikye

syleyeceim onu

Kadn memnundu, mrldand: Ne de ok masal bilirsin. Senden reniyorum.

inisin?
. .

sen benim

srlarmn mahzeni deil

senin

Ezel gnnde,

syleyeceklerimi

vcdun
etrafa

toprana gmmemi miydim? imdi karp karp samama neden ayorsun?

Kadn
da
sustu ve dinlemeye

balad. Sanki hu masal dinlemek

bir

iin tabiat

kulak

kesilmi

lesiye

bekleyiin

helecanna

tutulmutu.
ile

A.alar, ocuunun

bepi

stne eilmij bir ana hareketsizlii

bahenin iekleri stne kollarn

sesleri

u^tm^,

henkleri,

tabiatn kalp

sanlan
bile,

bcekler, seslerini en pes, en

yava^ perdesine ayarlamlar,

gky^

cill

karanlnda

byyen yldran gmerini, sarho bir

bekleyi iinde yanyanya rtmt.

291

Eserlerinden Semeler

^ilinme^ :^aman
koup

bylece

ka

saatini,

ka dakikasn geride brakarak

yatan

gitti ve baji penceresinin iinde

kadnn

gkleri,

tabiata

vecd ve hu

ferman okuyan bu hikye y^nden

ne

kadar g-:^a

dkt.

Sabah,

ilk

pklanyla

ufuklarn
g-:(lerini

dudanda

bir

tebessm

gibi

uyanrken, kadn, yorgun

kaldrarak etrafna bakt.

Amma
ve
ki,

bu g:(ler bira^ hayret

iri

bira-:^

da utanla tekraryumuldu, tekrar scak

yadlarn drmee balad. Nasl akmasn, nasl utanmasn

kadar alayp feryat
ederken,

kendisi sabaha

bahenin

otlan

ve

yapraklan

da, golllerine birer

damla ya takmt. Demek ki onlann

edici

yeil g^leri de bu
bilmiti.

masaln harap

helecan

ile

coup

alamay

Kadn yoldan geenlerin:

Ne sisli, ne slali bir sabal...

Deyimlerini ht(nl ve ergin bir inkrla iin iin reddederken, kendi

kendine:

Bu liliyeyi onlar gibi siz de dinlemi olsaydnz, belki kyamete kadar alardnz. Ama sylemem, nk gznze dnyy haram ettiim iin benden dvc olursunuz,
sylemem sylemem.
'"'^
. .

diyordu.

145

Smiha

Av-verdi, Yusufuk, stanbul:

Kubbealt Neriy, 2007,

s.

133-134.

292

Smiha Aj-^-erd e SIRRA

YOLCULUK

An, kovam ha^rlamak, petei tamamlamak, iekten iee komak, hatt kovanda len bir arkada mumlajp kokup rmesine mni
olmak insiyaklarm
fiile

geirirken,

hal

almak

iin

hu

kk

san 'atknn byk eserini ykmaya gelen adam, harekete gemek

hrsla bekler.

nm

ocuk, cevi^nyeil kabuunu

cevi^

srd

iin

a^ burularak fkelenirken,
sath
hat(in

bu

chil fkeye, sanki ^^ahmetli ve derin f^evkleri koyup,

st haclara

dknlk
bker.

gsterenlerin bir teessfcs

imi

gibi,

ha^n dudak

Kuyumcu mterisine bakn altn

kasadaki altn klesine yavaa

diye

srmek

isterken,

mehenk ta,
ikinizin

seslenir:

"Mahzun olma
gelir

de
bir

adnz
ki,

koyacak olan benim. .."O, t^aman

ki bir tasn,
beklemekten

bakracn

hamumna
olup

katlabilir.

Gi^i
el

kende

korkma

gn
verir.

banna, sikke vuracak

naslsa bulunur., diye

ona bearet

Ya yaam,

tecrbe

grm
bile

adam, kt bir

^aaf iin

dostluu bir

kara mangra deiebilirken, gen komusu, ahdin

ve s^n haysiyetini

korumak yolunda canm

harcamaktan ekinme^

ve

kocamt

bir

^avallmn if^dii bu riya levhasn tiksinerek seyreder.

293

Eserlerinden Semeler

ocuu dnyya
vnrken,

gelen

baha,

etinin

kannn

hu

hne

eseriyle

Kudret,

hu ansr mcif^esindeki kendi srl

nefesini

grmeyen adama

iin iin f^lr.

Akll geinen
inenmekten
devprir.

^avall,

gururuna vurulan hir fskecikle hiddet

ve

gl^et
e^lip

hubranlan geirirken, safdil hellenmi arkadap, hir eik

pkyetsi^

taji gihi

ruhundan

tahamml

ve

skn

iekleri

Alim,

hajin

f^an

ve

jphe

kmallarnn mkllerine

vurup

didinirken,

k,

hilgi ve

ayan ^vkinin
dinler.

dudandan

hin hir

mkln,

hin hir

srrn macerasn

Bylece de hederin eitli meyillerinin eitli istikmetlere

akp

gidiji,

dnynn
gafletini

hareketlerini,

niyetlerini,

nisynn

ve hir sel hlinde

ses

akan

meydana

getirir.

Zten dnya davuluna

veren

tokmak,

glgesi

cihan tutan hu gaflet

aacndan haka

neden yontulur?

146

Smiha

Aj-verdi, Yusufuk, stanbul:

Kubbeald Neriyat, 2007,

s.

126-127.

294

Smiha A)^ercli e SIRRA

YOLCULUK

Hanc

Handr bu gnlm, j misafirhane.

Dert konuklar, derman konuklar, hayl konuklar, melal konuklar;

mmkn
kma^

konuklar, muhal konuklar. Hele hasret, hi

kma^

ardan,

ardan.

Handr bu gnlm, ykk,

dkk...

Fakir konuklar, yengin konuklar, lim konuklar,

gelen konuklar, geen konuklar.
.^'*^

chil konuklar;
hi

Hele bin hanc vardr,

kma^

ordan,

kmalardan..

147

Smiha Amerdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriyat, 1988,

s.

7.

295

Eserlerinden Semeler

Kapm a, kapm a...

Bu dnydan
o

Sana geldim,

kapm a...
lsn...

dnydan,

aldm boyum

Yi^el ehed arasnda, nice eyyam ge^p tondum...

Samadm d-leme,
Yoldapm
var, ift kikiyim,

sana geldim,

kapn a...
hi

gnh benden Yer gk

ayrlma^.

Tek deilsem

n'olur sanki?

sm

o kapya...

Bi^ de

al,

kapn a, kapn a, kapn a...

148

Smiha Ayverdi, Hana,

istanbul:

Kubbealt Neriyat, 1988,

s.

11.

296

Smiha Aj^^erd e SIRRA

YOLCULUK

Ej yrn!
olurum.

Bilini; ki
virane.

kh ehir

olurum.

Kh

harabe.

Kh ha^ne

Kh

Ben

Nuh 'un gemisine

cinlerin,

de bindim.

Ben Sleyman 'in tahtna da ktm.

ile

Asafla

Hman'la Asiye'nin yollarnda durdum. Zleyh

Ysufun muaakalarn grdm. Belki hem Ysuf hem Zleyh

oldum.

Kh yanan, kh yaklan; kh
tekmelenen neden
ben
.

aslan,

kh

kesilen;
var,

kh

sevilip
var.

kh
Bir

olmayaym? Tahtm
.

askerim

kurulmu

devletim var.

Ama,

geceleri

sur

kapsndan kp

dilenen

neden ben olmayaym?

Kh

dopdolu bir kadeh,

kh

kadehleriyle sabahlayan bir sarho,

. .

kh

mm, kh lim, kh ku^un, kh ahin.

Hem kl

hem kalkan,

hem Dr hem

iskender,

hem

^illet

hem

saltanat,

hem ahika hem

uurum, neden ben olmayaym?

Acep

ben, ef^el deni^nde

kh kabaran kh yatan

bir dalga

mym ki,

asrdan

ara yuvarlana yuvarlana

bugne geldim. Bugnden deyanna

doru geip gitmekteyim?

Yolun neresindeyim, demiyorum.
yolun her noktas bir

Balamam

ve bitmeyecek olan bir

ba ve son

deil de

nedir?''^'^

149

Smiha

Av-verdi,

Hana, stanbul: Kubbealt Neriyat, 1988,

s.

16.

297

Eserlerinden Semeler

ocuktum, ufacktm,
koca bir atej vard.
miydi, neydi ki?

ama yreimde kocaman

bir dert, koca bir ac,

istek miydi, hasret

H^n

myd, melal miydi,

Ben bydm
gecelen,

o byd.

Yel

esti

eyyam geti... Gnler gnleri,

geceler

aylar aylan, yllar yllan kovalad durdu.

Artk

onu iime

sdrama^ oldum.
Bu, ne bf^nd, ne kederdi, ne
sevinti,

ne

istekti,

ne de melal...

Meer
ben?

bu, senden bir haberci, bir s\c, bir mjdeciymij, ne bilirdim

'^"

150

Smiha

Av'verdi,

Hanc, istanbul:

Kubbeak Neriy,

1988,

s.

35.

298

Smiha A>a^erd e SIRRA

YOLCULUK

"u
"Hele

etrafn gzelliine bak...** dedim.

dedi.

"Gzm senden

gayny grmyor",
-

u yrek
havaya

ezici kaval sesini dinle.

. .

*'

dedim.

"Kulaklarma senin kelmndan gayrisi haramdr.

"Ya

. .

" dedi.

u,

aslm gzel kokulan iine ekmez misin?"

kokun,

dedim.

-"Senin,

canm tutmu
.
.

cihann trini bastrm,

duyamyorum ki.

" dedi.

-"Bir trk syle de dinleyeyim yleyse", dedim.

"Senin methinden gayrsma dudaklarm bal olduunu daha renmedin mi?" der gibi sitemlerin en acsyla ykme bakp bapn

yana

^'

evirdi...^

151

Smiha AN-^erd, Hana, stanbul: Kubbcak Neriv, 1988,

s.

40.

299

Eserlerinden Semeler

ismini sorarlarsa sylemem.

Sen de benimkini sakla.

Bu
ad

dnyya

l^m olan,

nam

nian deildir, insanolu, gnee bir

takmam
vakti de

olsayd da o gene seher vakti gerine gerine domakta.

kirpiklerindenyorgunluk

akam

akarak batmakta devam

edecekti.

Varsn lem halk,

Kalsn
da,

bit^m de

kim olduumuzu aratrmakta kalsn.

olsun.

yaln^ seyrnmzn gncs

cevaplandrmak
istesem
de,

Hoj

merakllarn

sullerini

stesinden
edebiliyor

gelemeyeceimi

biliyorum. Zira u

anda

seni

kendimden ayrt

muyum
da

sanki?

Seni ararken kendimle bululuyor,

kendimi bulmak

isterken seninley^
deseler

y(e geliyorum. Belki gene u anda, yeni

domuj

bir ocuksun

inanacam,

bir ihtiyarsn

da

deseler, evet

diyeceim.

Ey
gece

cihanm,

kinatm,

derdim,

devam olan

seni

Bu

gece

uyku,

parmaklarn gmerime bastrmad. Benden hayr

ise,

olmadn

anlayan

her ^amanki gibi, tabiatn gzlerini perek uyuttu.

da,

Daha gn
taneleri ile

domadan
gibi,

ykne glsuyu serpilerek uyandrlan gen bir sultan

uyuyan,
yeri

ml mpl

boncuk boncuk

slatarak

uyandrmaa uralyor.

152

Smiha Ayverdi, Hana,

istanbul:

Kubbealt Neriy, 1988,

s.

52.

300

Smiha A)^erdi e SIRRA

YOLCULUK

Syledin.

Yllar

ve yllardr,

neler neler syledin.

Her

biri

alad,
gelip

yaprak yaprak dkld,

gese,

birikip haznelerim oldu.

Kyametler
brsi^

bunlar
. .

eksilme:^^

tkenmet^

ey

varlnn

olduum

Devletli.

eskime^ tkenme^

imdi

susuyorsun.

Fakat karanlklar boydan boya kesen imek gibi,

sktundaki

o heybetli esrnn dilinde, gene gkten sahife sahfe inen bir

var.

semav kitabn belagat

Kanl

bir

meydana dnmj yreimin

stne yemin ederim ki, bu sktun, sanki binlerce

veriyor, veriyor.

dudak

kesilip gene

Bundan sonra

ister syle,

ister sus,

istersen sdece dinle.

de,

Ama

cmle

lem una inansn

ki,

evvelce sylemediklerin

bugn sktunun

kuytuluklarnda konuluyor.

^"

153

Smiha A)^erdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriyat, 1988,

s.

58.

301

Eserlerinden Semeler

in'deyim,

Hind'deyim,

her yerdeyim ben.

yok, glenleyim ben.

len/e lrm,

kalanla

kalr. A.layana

y^m

Daraaanda

katilleyim.

Mahkemede
ahba^gibi

mcrimle.

Kendim

de aanm, ka paraym ben?

bulut
ben.

deler,

ktrmle srnrm. Bir

pkn gf^afnda,

yanndaym

ebnem ebnem aslrm gnlere gecelere.

hecelere...

iplik iplik

dolanrm

seslere

Zaman

ire

duramyok, mekns^m

ben.

Hod, mklm. Kadim 'denim, bilmeceyim

kalmij, bilememi, ':(iUmedik bilinmedik

ben.

Melek, eytan, d^
ben...

muammaym

154

,,

Smiha Awerdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriyat, 1988,

s.

95.

302

Smiha A>-verdi e SIRRA

YOLCULUK

H^n

kapm

ald.

\^uruundan

tandm.

"Kim o?"

demeye

kalmadan

itip ieri girdi.

Kldm.

"Nedir bu destursuz geli?*'

dedim.

Kahkahalarla

glmee balad.

Hakk da varja.

Kendi ats altna

ilenle gireni de

kim grm?

'^^

155

Smiha

Av'verdi,

Hana, stanbul: Kubbeal Neriy, 1988,

s.

99.

303

Eserlerinden Semeler

Seferim var, seferim var.

Dtan ie seferim var.

. .

Bir eyyam gideyim, cihandan geyim, candan geeyim.

seferim var.
.

Seferim var,

Yanma yanama,

derdime satama; sorma halimi, hilen bir A^llah...

.

Seferim var, seferim var.

Brak

gideyim, gideyim, gideyim, kendimi geeyim; t yanna varnca,

var, seferim var.
.

kapna ulanca. ..Seferim

Dur

deme durama^ oldum; dnyya

sama^

oldum.

Yld^yld^

atlaym, yeri g
var, seferim var.
. .

aaym,
'^'^

sen

nme

deli,

n ard olmayan, seferim

156

Smiha Ayverdi, Hana,

istanbul:

Kubbeal Neriy, 1988,

s.

109.

304

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Kaybm
Ake

var Hak dostlar,

kaybm

var.

mi, mcevher

mi? Senet sepet, h^ne mi? Sra

saray, define

mi?

Kaybm var Hak

Kimya, simya,

dostlar,

kaybm

var.

sihir bilmem.

Bilmediim daha

neler.

Adak,

ne-:^r,

duam dayok.
aresi^m.
bkn.
Si^

arayn, si^yalvann, si^

dileyin.

Avu

an, boyun

Kaybm

var

Hak

dostlar,

kaybm

var.

Ben kendimi kaybeyledim.

Ge-:^n to(un sorutturun.

Da ta arnlayn, yeri g karlayn.

. .

Beni bulun, beni bulun.

Beni bana kavuturun.

157

157

Smiha Ayverdi, Hana, stanbul: Kubbealt Neriy, 1988,

s.

110.

305

Eserlerinden Semeler

Derdim var Allah'm, derdim

Suya
verdim, su

var.

N
. .

ideyim, nileyim

hu

derdi'?

almad, ge verdim, gk almad. Yere verdim, yer

sele

almad. Ele verdim,

verdim.

Pulluk pulluk,

dkm sam.

Da almad, ta almad.
Aktmal
versem,

ata

hinsem,

cihanlar ge^p

dnsem...

Yele,

sele

selm

koup gesem... Kanadlansam ge ksam, hulut hulut hoyun hksem, yld^ J^^^^K. y^m srsem, aln! desem, hir el atp alrlar m? Bakn! desem, hirg^
ylan kayma^^ kervan ama^ hayr ayr

atp hakarlar m?

'^*

Smiha Ap^erdi, Hana, stanbul: Kubbeal Neriy, 1988,

s.

112.

306

"

Smiha Aj^erdi e SIRRA

YOLCULUK

Bekt-1 Vel

amlca daki evimi^ ok yakn,

Kjk denen inn
kimsenin girip
ve

bahe

iende,

Haydar Bey '/erin

kk

bir bina

vard.

Buraya komulardan

kt hatt kkn nnden geildii pek grlmediki.

sakinleri

Bi\ ocuklara da semt

sanki:

ev perilidir,

gitmeyin

arplrsn^! denen

ad

km

i^be ve khne binalar iin sylenmesi

tekerlemelerle

mtad

olan

s-:(lere

bentler

yakpksr:^

Haydar Bey 'leri

adeta boykot etmek

isterlerdi.

Sebeb olarak da:

"Sakn Haydar
. .

Bey'lerin
derlerdi.

kknn nnden gemeyin,

onlar Bekta.

Bi^ ocuklar

da

yolumu^u

uzatmak pahasna

da

olsa,

aksi

istikmetteki sokaklardan dolanarak istediimi^ere giderdik.

Dnyorum
ne isbetliymij.

da: "Bir

t bin by yerine geer"

diyen ata s^

Bektj-

V^eli denen

koca Trk, belki de Anadolu'nun mna kavurup

idi.

Trklemesinde en fa^la emei gemi bir ulu ki^i

hlde onun

yolundan bu

nefret ve tiksinti niindi?

Niin mi? Yenieri

ocana

bile

im 'an

ve idealden

kaftan giydiren bu
mes'liyetsi^ ve

ulu Trk'e, gya onun yolunda

olduunu

syleyen

kendini bilmecelerin ihanetiyknden, sular byle

bulanm. Kula

karji

da Allah'a karp da pervas^ bir ^mre o koca Trk'n yoluna

dikenler

koyarak

oraya

adm

atanlann

hissen
ve

ve

ruhen
tahlil ve

yaralanmalarna, berelenmelerine sebep olunca gerein

tehisine yanajamayan halk da, hep dikenleri
felsefesi,

^n

grm

ve bir vakitler,

vatana ve imna, tcidarlann, hkmdarlarn ve ordularn

veliyi bir

edemeyecei hi(meti etmi o

silken

hamlede

silerek,

eriata

omu^

bu -be kendini bilmecen

ilerisini girememilerdir.

o tertemi:(jola

koyduklar dikenlere

taklp

307

Eserlerinden Semeler

Mevln

Celleddin-i

Rm:

H der-gerdi ged-y b^-i mast

Bade
derken insann
gibi,

der-cjij ged-y c-i

mast

aklnn

ilh

akl karcsnda

dilenci

olduunu
kef^

syledii

badenin de

hak arknn sarholuu karcsnda

ey

sadaka

muhta birfakirden baka

olmadn

beyn

eyler.

Hakkn

ve yerini

bilen

Bektj- Vel'yi

iki sofralar

karcsnda

olanlardan gibi gstermek ne kt ve ne gnh.

Onun,

^^^/

jarab

ile

mest olmu^ bir

vel

kip oluunu unutup yoluna

bir

yolcularna badenin
unutturarak,
ici

Hak arab

karcsnda

^vall

dilenci

olduunu

o temi^ yolu lekelemee gtrmek

gibi,

bir vebalin

altna girmek ne

ar mes'liyet.
ruhunu clk yara hline getirmee kalkcmak

eriat

klfn yrtp insan

ne byk gnh.

ister Rif, Kadiri,

fleyip nefs

Mevlevi

ister

Bektc

olsun, yeter

ki

ceriat fenerini

karanlnda
Tarik-i

kalanlardan olmuc olmasn.

Tek

yol,

Muhammedi'dir.

Kmil

eri

bulduktan

sonra,

hangisine girsen

aynyola,

ayn noktaya karsn.

Bu Bektc

imic,

bu Halveti imic yollu

ruhuna klliyen aykrdr.

Ne yattk

ki

aynm yapmak tarikatn bugn Muhammed mmeti

birlik ve beraberliini ^delemic bulunuyor.

u
ile

hlde

l^m

olan ahlk

temellerini

kurarak

sevgi,

sayg, feragat, fa^^let gibi stn vasflarla

ve

binann

der-i

dvann

rmek

mn hara

atsn kapatmaktr.

Hemen

Allah,

ehl-i tariki

nifak ve cikktan korusun.

Bu

cmleden

olarak lem-i islm'n da tevhid yolunda, dny devinin ve madde

308

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

tumann penesinden
ve

kurtulup ahlk'^^

Muhammedi

f^rh

iinde

emin

masun olmasn niy^

eylerim.

159

Smiha

A\'\^erdi,

Kahmet Kaps, Ankara: Hlbe

Basm

ve Yayn, 1985,

s.

56-58.

309

Eserlerinden Semeler

Semiha Ceml Hanm

On

yadlarnda idim ve en kk

daym Esad

Sagay Bey 'in evinde

iin,

misafir bulunuyordum.

Daymn hanm

da hala(dem olduu

akrahalm:^^ iki baptand.

Akjam yemeinden
konuluyorduk.

sonra,
ise,

oturma odasnda oluk ocuk tatl tatl

elindeki ga^teye

Halam

dalm,

etraf

ile

pek

alkalanmadan okuyordu.

Daym, birka defa: "Hanm brak artk okumay... bak Smiha da krk ylda bir geldi..*' diyorsa da

halam,

yumuak yumuak:

"Peki,

imdi"

diye cevap veriyor,

fakat

bir trl de gnderini ga^eteden

ayrmyordu.

Daym,

syledi, be syledi,

bakt

olacak gibi deil, elindeki sigaray

arkadan

gaf^eteye dedirdi.

Kd yanmaa
iji

balaynca

da,

bu sevimli

mdhaleye ikisi de glnerek,

tatlya baladlar.

Bir ba^ka

ailede,

erkein ricasn kale almayan kadna,

ne

barp

armak,

en

a^ndan somurtmak,

ya^k

ki ok grlm

hdiselerdendi Halbuki,

daymla halam, her

mes'eleyi byle ^arfet ve

byle srp gitti.

nezketle hl ederlerdi.

Sonuna kadar da, bu

Esad Sagay

Bey,

en

kk

daymd. Aabeyi Cemal Bey

de byk annemin
ise,

ise,

daylarmn

en

by

idi.

Her ikisi

kardei

idiler.

Annemin kardei doktor Server Hilmi Bey

Bykannemin annesi Refika
Vekili

ortanca

daymd.
edince,

Hanm,
Zekiye

gen yapa vefat

Msr
Esad

Hac Sleyman Aa ile

Hanm,
ile

dul kalan damatlarn,

evlendirimiler ve

hsn-i ahlk sahibi halayklar

Hac

Kalfa

Bey de bu izdivatan dnyya gelmij.

sonradan
kkt.

Onun

iin de ipe,

bykannemin

doan kardep Esad

Bey, kendi

olu Server Bey'den yaja

Bu

tabloya gre

Esad Sagay
idi.

Bey,

Cemal Bey

Daymn k^

Semiha

Ceml Hanm'n amcas

310

Smiha Awerdi

ile

SIRRA

YOLCULUK

Semiha Ceml
Ona, tek kelime

Hanm,
ile

asrlann

':(or

yetitirdii mstesna insand.

idi.

rh-i mcerred dense reva

Bir kere ok greldi.

ok da

^eki

ve

ok merhametli, bilhassa adalet duygusu son derece

inkiaf etmi insand.

menfaatleri iin

A.mma, btn bu stn vasflarm,

^hid

jahsi heves ve

kullandna kimse

olmamt.
Vefatndan

Bir

ejini

daha grmediim harikulade

ile

gf^el elleri vard.

belki on bej sene sonra, kendisi

Kj^ Muallim Mektebi 'nde hocalk

'e,

yaptn

rendiim Tevfk Ararat Bey

kendisinin

dayzadem

olduunu sylediim
Tevfik Bey,
jajirarak:

^^aman, ok akll, terbiyeli ve kibar bir t^at olan

bire

sanki birden

karcsna

eski bir imaj

kmij

gibi

"Elleri" diye adet

barmt.
ve faziletlerinden
s-:^

Sonra da kendisini toplayarak, me-:^et

suretiyle

etmek

yapt heyecanl kp d^ltmee alkt.

Hanm,

Semiha

K^

Muallim Mektebi 'ndeki olduka

de

u:^un sren

hocal

senelerinde,

amcas Esad Sagay Bey

Marif Vekili
kimse

bulunuyordu.

Amma,

iki sene sren bu vekillik devresinde,

Esad Bey 'in Semiha

Zira

Hanm'n
ve

amcas olduunu
kapal

bilmedi. Bilemeydi.

nmek gibi

beceri t^aaflara

olan bu gen k-: iin tefhre

benler her duygu,

aypl

haram
ile

idlerdendi.

Ne ki,

vekil olan bir

amca

iftihar

etmemek

de,

bu tok gnl

iin bir

ey miydik

O,

Hak

katndaki yce mevkiini

de kimseye if

etmemi
bu

ve

bacndaki mn sultanl tacn

kprsn gemij

kimseye gstermeden

dny

olan, tasarruf sahibi bir ehl-i

afk

idi.

160

Smiha

A^'^'erd,

Rahmet Kaps, Ankara: Hlbe

Basm

ve Yayn, 1985,

s.

66-68.

311

Eserlerinden Semeler

Onnc Asr Anadolu'sunda Tasavvuf ve Hazret-i Mevn

Haf^et-i Mevln, her cephesi bir bajka grnj, bir bafka renk ve
calibe

ar^den

menura
ve

benler ki,

bu hikmetler, bu
isteyen

bilgiler,

bu

aklar,
alabilir.

bu san'at

etler hevenginden, :(arf

istediini ekip

Mevln, kendi ahsiyetini, bir

aya

eriatta

kim dururken
bu ok

teki

ile

yetmiiki

milleti devreden

bir pergere ben':^etmekle,

cepheli i portresini bi^^at ve kuvvetle

i^mi bulunmaktadr.
o

Bi^m urackta yapmak

istediimi":^

hikmetler

ve

marifetler

hevengine ni^ne uf^anarak, onnc

asr Anadolu'sunun tefekkr

ve tasavvuf haritasndaki yerini, hle ve istikble u^^anan tesirlerini, en

ksa illilerle g^den geirmektir.

Bilindii gibi onnc asr, Seluklu Devletinin,
siys,

itima ve

iktisad buhranlarn bitmef^ tkenme:^ taf^yiki altnda can ekitii

istikrarsn^ ve hut^ursu^ bir devridir.

Bu

aknlk

ve

kararszdk

iinde

bunalm

olan halk, bir manev mit ve istinat

idi.

noktasna balanmak
ve

zaruretinde

Bu

arada,

mazisi binlerce sene evveline giden

itikat ve mezheplerinin iine

yeryznn

eitli fikir, felsefe,

szm
ve

kabalistik motifler, adet kyafet deitirerek, islm dninin iine de yol

bulmutu.

Bu

arada,

birtakm Btin

ve

Hrici temyll tarikat

mezheplerle,

Snn mna su katmakla mkellef pheli

bir nfuzca sahip bulunuyorlard.

messesseler,

Anadolu 'dayaygn

Seluklular'n siys fetret ve bozgunlarnn sosyal plnda

yaratm

olduu buhranlardan faydalanarak gelimi Cimri Baba

ve

Baba shak
dn- siys

vak 'alan gibi arkalarndan byk topluluklar srkleyen

hareketler
ise,

bir tasavvuf sisteminin

ele

mal olmaktan
gereken

ziyde,

syi

ve

inzibat

noktasndan

alnmak

vak'alar

diye

snflandrlmaldr.

Halbuki saf
sonra, ederek,

ve

samim mansyla ark,

Ahmed

Yesev'den evvel ve

Snn

Mslmanl
mchade
ve

bir snger gibi emip

iinde

bnyesinde temsil

onu tasavvuf normlar

bir

yeniden

islm lemine iade

ederken,

tavsiyeli

bir

man ruhunu da beraber

getirmiin

312

Smiha A^^^erd e SIRRA

YOLCULUK

eriate bal, berrak ve feragatli bir ahlk

anlaym, Ahmed
altnda

Yesev
ne
bir

adna

U^k ark 'dan

da

Garp Trkl

iine getiren binlerce vel,

re ki bir taraftan

yabanc
ve

eriatlerin nft^u

kalm,

taraftan

^mre
onlar
Bylece,

ahs

menfaatlerine

let

olmu

Btnlerle
gibi

karlanca,
gsterilmitir.

tarafndan

kendi

saflarna

ka^nlm

:(amnn aldatan hkm, beeriyete slp ve

erleri,

istikmet

veren

bu

erenleri,

ahileri,

abdallan,

dalletin

ve

cehaletin kendisi

imi gibi damgalamak hatsna dmtr.

ve

Anadolu 'da K-:^lbalk cereyanlarnn

hviyeti

buna muv;^ olarak,

rengi ve

karanlk

bir

melmet fikrinin, basit halk tabakalar arasnda

kesif taraftar bulmas, insanlar dnin tutan bir hrriyet vdederek, eriatn

kayt

ve

artlarndan
ettii fiilleri

^de

haram kabul

mubah

telkki etmesi

ile t^ah

olunabilir.

Ne

ki,

eriata

bal inann

kal'as olan Seluklular devrinde tasavvuf

messesesi ve diyanet haritas,

siys,

slm

birliini

paralamak yolunda

itima ve iktisad imknlardan kuvvet ve mesnet bulan bu

ocaklara

Fahreddn-i

Irk,

Sadreddn-i

Konev,

Evhadeddn-i

Kirmn

ve nihayet Celleddn-i

Rum gibi

kuvvetli merke^erle

kar

km bulunuyordu.
ite

Anadolu'nun

kifyetli

bir

devletilik

anlayndan mahn-m

kalarak kendi
an'anesinin,

bann

derdine

dt

onnc asrda tasavvuf

Btn karakter tayan mihraklarna ramen, saf Snn

mn

destekleyen ok kuvvetli merkepler, rtlerini ve safirlerini ln

etmi bulunuyorlard. Bahusus, Mevln

Celleddn-i Rm'nin,

saf

mnn hr

ve

sammi

temsildsi olarak gelip

Konya'ya yerlemesi,

iktisad buhran ve itima hu^rsu-:^uklan bir

amur

gibi yourup,
isteyen

bundan tefekkr

sistemleri

lehine

tehlikeli

binalar

kurmak
ve

Btn

kuvvetlere

kar

protesto

mhiyeti

gstermi

mthi

^kirlerinin pan^hiri olmutur.

f^amanki Trk-Islm corafyasnda itima muhitin bir mahsl

olan bu diyanet ve tasavvuf haritasn,

ksa ya^m^da immeme

noktas olan Ha-:^et-i

imkn

yoktur.

Bu

sebeple

devrin

nirengi

Mevln 'nn hu^runda t^mle duralm:

313

Eserlerinden Semeler

Sultn'l-Ukmann

olu

mderris

Mevln

Celleddin,

ems-i

Tebri^fnin evkiyle karplapp

haytnn akl ve
devam

ilm diyebileceimi^^ ilk

safhasn kapatp

bir

karar

ve

devresine girdikten sonra,

va^e

ve mes'idliyetlerinin

uurunu

tajiyan

byk insan

rolnde,

o bin bir

cepheli ahsiyetiyle, bir

mrebb-mrit olarak beer saflarnn arasna

atlmtr.

ems, onun f^knp kprmek gnn

ruhuna bir

bekleyen
da,

srl tohumlar ykl

gibi dolarken,

Mevln

coup kpren yreinin

mahsulleriyle insanlk lemine sonsu^ bir rahmet olup

sanak sanak

dklmtr.

ems-i Tebn\, kendini arayan

syleyen

ve

kendini bulmakla her eyi bileceini

Mevln'ya
o

bu

vahdet

srrn

iaret
-:^dler.

eden

e^el

elisiydi.

Vaktaki
haytndan

vahdet
ekilerek,
ile

ifresini

beraber

ems,

mridinin
ve

onu,

insanlk

lemine

kar

vadeleri

meguliyetleri

ba baa
eyi

brakt.
bilen ve bildiini de leme

Bylece de artk, her

retmekle mkellef
arta kalan yrein
ve

olan byk hakim, tbire tarife gelme^ bir

iki cihna

aktan

smayan itiyak ve hasreti iinde, tefekkr cokun seline lem halkn muhatap etmi bulunuyordu.
yle
ki,

imnnn

bir taraftan bir fikir ve

ile

mantk

silsilesinin

burhanlarn

ve

gerekeleri

muhteem

Mesnevi'si,

insanolunun

kulan

bkyor,

mustarip ve muhta ktlelere vahdet

sevgisini sebil sebil

inann, mn
da

heyecanm, Allah

datyor;

bir taraftan

gafillerinin, rubailerinin,

sem

ve

tarablannnn

ak

ve

san 'at dalgalan, Konya'y, hatta

Rum

diyarnn hudutlarn aarak, kervanlarn ^kymet eyalar arasnda

der medeniyet merkeplerine ulatryordu.
Kendini bir beeriyet fedasi olarak insanlara ne(retmi mstesnalar

arasnda bulunan Mevln Celleddn-i Rm'nin ktle

gayesi, sistemi ve

terbiyesindeki

metotlar gayet sarih ve hasb

idi:

Tam

bir vahdeti

grle, iylullah

tanyp

sayg, sevgi ve efkatle

bal olduu
tasfiyeli ve

insanlar,

hayvani insiyaklarnn esaretinden kuriararak

bir ruha,

muhsebeli
iin

bir vicdan hrriyetine eritirmek istiyordu.

Bunun

de

ktlenin bir

evk

ve

man potasnda

birleip bir btn hline girmesi ve

314

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

sonra da bu
hline gelmesi

evk

ve

mnn

btnnn mterek

enerji

kayna

l^md.
mrebbi Mevln, bu gaye urunda
nesi var nesi yoksa

ite rehber

ve

insanlarn nne dkp, onlan bulunduklar seviyeden bir

adm

ileri

gtrmek

iin

san'atn,

mnn, ahlkn, evk

terbiyecidir.

ve

akn

ktle

emrinde seferber eden rnek

insanlar kendi kendileriyle yf^letirerek ktlklerinden utandran

onlara kemlin ve mtelin hasret ve

ve

itiyakn alayan
ile

Ha-:^et-i

Mevln,
uyuklaya

bylece

nefsn kuvvetlerin
deerleri,
sihirli

basks

silinip,

uuraltnda

kalm

ak

assiyle

drierek faaliyete

geirmeyi bir din gibi

mukaddes

bilmitir.

Zira kendi kendine bilkuvve

ve

mevcut kymetlerle ainalk kurup,

onlan yksek

mterek

bir

mnn

iinde

faal klan kimselerdir ki cemiyeti cehilden

bilgiye,

karanlktan
g^eli bulur,

aydnla
iinde

karrlar; mklleri yener, ^orluklan aar,

ve iyinin

doruyu arar

peine

derler. yleki

bu evk

ve

man potas

harmanlanp savrulan ferd

egoizm,

yni nefsn

kuvvetler, musaffa bir enerji hline gelince de, i tabiatn penesinden

kurtulan insanolu, kinlerden, hasetlerden, gurur, intikam gibi

ykn ve
admn

menf duygulardan boalarak bir vicdan cennetinin hrriyetine

atm olur.
Ktle terbiyesinde sevgiyi esas tutan byk hakim, bunun iindir ki
cemiyetin her bir

tabakasna cmert hatt msrif bir

efendi ikrmiyle el

u^tarak: "Ben her cemiyette nln oldum, kt halliler ile de

iyi halliler ile

de beraber oldum, *' demekten

ak,

ekinmemitir.

Hudutsu^
gnllere

bir

ba

sonu olmayan bir

sevgi

ummam

hlinde

dalga

dalga arpan Mevln'nn,

insanoluna en byk
ve

armaan, onu kendi ayplarndan utandracak kadar msamahal

anlayl
bir

muhabbet

ve

efkate gark etmi olmasdr.

Eer Mevln mua^^m ve

Celleddn-i
eriilme:^^

Rm, Dvn- Kebr

ve

Mesnevi gibi iki

ktlenin

bide

brakmam

olsayd, yine

hamurunu mayalayan byk

ve mstesna insanlar safnda yer

bilgisi,

alm
mn

bulunacakt. Zira, o hudutsu^ samimiyeti,

ve

sevgisi,

vecdi,

san 'at

ile

insan topluluklarnn

nabzn

elinde tutan, onlara ahenk,

315

Eserlerinden Semeler

ni^m

ve if

sunan bir aha-verici cihad, itima jur

ve

ise,

bikmetiyk,

irfniyle,

askyla ':^amnna

^mnmn

tesine

hkmeden bjk
d^er ve

kurtanclan, adet insiyaki hirferasetle se^p

etrafndayerledir.

kefederek i^ne

Yaradln

beka

ve

devam srlarn hmil olan bu byk kurtarcya,

jir olarak, mtefekkir olarak,

hakim

olarak,

mutasavvf ve san'atkr

olarak bi^imle beraber btn

borcu vardr.

dnynn da

ebedi hayranlk ve ihtiram

bi(^

Fakat bu vatann, bu topraklarn evld olarak

ayn
bir minnet ve

Trklerin, trih kaderimi;(^ynnden, ona

kran
bir

borcu

duymam

gerekir.
ve

Zra onnc asr Anadolu'sunun

inanrlarla
ile

tarafta eitli me(hep

bulanm

havas,
iinde

bir taraftan

Mool istil
mchit
ve

ordularnn basks

kanjmij

ni^m

Mevlny,

kahraman

ruhuyla, ylmadan,
faaliyette

usanmadan Mslman-Trk
ki,

man

ve

tefekkr

adna

grr^ yle

mlik olduu

deerlerle hlin

olduu kadar
ktleye

istikblin de
ve

hamurunu mayalayan her

tohumlarn saan
siys kaderiyle

byk insan

gibi,

kemlin

mtelin

Mevln

Celleddn-i

Km, Anadolu Trklnn

ibirliiyapan itima tarihinin fonunu if^mi stat bir kudrettir.

Seluklu

imparatorluunda Moollarn

oynadklar son

oyunlar,

ferasetli bir
terbiyecinin,

mchit olarak takip etmek va:^etinde bulunan byk

askeri baanlanna
lehine

ramen,

neticeyi,

meden

seviyeleri

d^k Moollar
hareketlerine
bunlar,
bir
ve

grmedii aikrd. B;^

iirlerinde,

bu

istl

ak

veya

kapal temas

eden msralar gt^e arpar.

Ne

ki

ressam fras sadkatyla hdiseleri tarafs^ renklerle

ieri si^arak,

i^or

bunlarn d mhiyetlerinden
iaret
ediyordu.

hlin gebe

olduu

istikbli

Biri

taraftan

Tatarlarn

t^ulmnden

bahsederken, Tatar ahusunun miskini

geri

arzuladn
doacak

da kaydetmekten

kalmamas, bekledii miskin, bu ^ulm

ktlenin

ve facilann eliyle
sente-:(in t

karlp
kendisi

kartrlan

strap

ve inhilalinden

olmadn nasl iddia edebiliri^ Zra:

Hkimestyefalullh

mye

O ^ ayn- derd eng^d deva

316

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

"Allah hkimdir, istediim yapar; O, derdin iinden deva

demekle, hi^tihi derdinden iinden verdiini belirtimijtir.

kanr"

alnan aya, reaksiyonlara kymet

Bunun

iin

Ha^ret-i Mevln,

asr

"Sadr- islm" imtiy^n

bigne deil, tarafs-:(d.

muhfai^a etmi bu imparatorluun

ykhpna

Seluklu devri kapanabilirdi ve kapanacakt da. Trih

talih

meydannda
devlet de,

deneyip nbet savanlar

bir

arasnda Seluklu denen bu

Akdenif^ medeniyetinin

Kk Asya Trklne
gsterdikten sonra,

ilk tecrbesini

artk

siysi

kaftann syrmak
bir

;^ere

bulunuyordu.

Amma
ekilmesi,

mrn
ktlenin

tamamlam

medeniyetin
potansiyelin

trih

huturundan

barnda mahj^

kaybolmas demek

deildi.

Mademki Moollar,
de

istil ve ^a/erlerine

ramen bu muhterem
temsil

medeniyet bakiyesine vris olmaktan u^ak bulunuyorlard, ju hlde

galibin
edilmesi,

malpla

beraber,

stn

bir

kuvvet tarafndan

onun da inhill edip yeni bir terkibin potasnda erimesi l^m

geliyordu.

Acaba bu namzet
Mslman-Trk

kuvvet kimdi ve neredeydi?

dinani^mi,
ktlenin
gi':(li

H^n

almam

bir

uuraltnda
talebin,

gidilmekte

bulunuyordu ki hen^ kuvvede olan bu

etrafnda peteklenip
et

yeni bir merkep

kemik balamas l^md.

devir

I^te

Osmanl Trklnn

alaca

ve drt baji

mmur

bir cihan

imparatorluunun
urun hamuru

bnyesinde

rglejtirecei

bu

potansiyeli,
ve

itimi

iinde

yourup yeni

bir

inkiaf

yeni bir nif^ma

gtrmekte birinci derecede s^ sahibi olan tasavvuf ananesi iinde

Mevln, her Trk 'n minnet

idealistlerin

ve

kranla balanmas gereken intac

n safndadr.
mrjit Mevln,
nesillerin

Terbiyeci

ve ve

muvf^enesi

bot(ulmuf

bir cemiyette,

asrlarn

szgecinden
feragati,

gemi kararl mirac,

salbetl

ahlk, derin kltr,

istatistik

ismeti ve asletiyle,

sahteyi gerektin
ve

bir grmle
eline

ayrt ederek, itimi uurun nne dken

beeriyetin

bir

kyas

mal:(emesi vererek

ktleye

nefes

aldran

hakim insandr.

317

Eserlerinden Semeler

iinde derslerim verdii medresesinin

bitirip de, iki

muhterem ats altna takririni

cihann kaytlarndan ^de bap nnde, dudaklarnda

ciibbesinin etekleri

ak

gazelleri,

ua ua getii yollara ve

konduu

duraklara, hikmetinden, irfanndan, heyecan ve samimiyetinden ikr

bir i^ bir nijan, bir ses ve nefes

brakmtr.
bulur ve stnde yryebilir,

isterse beeriyet

^imdi de

ayn

v:^

ayn

sesi

ve

nefesi

duyarak,

byk kurtarclar kafilesinden olan bu byk

bulabilir.

terbiyeciyi,

kendi arasnda, kendi haytnn iinde

insan motifine olan
e-:(eli

Yeter ki

Ademolu, byk
seviyi ve

ve tabi
elini

ihtiyacn hissedecek

uru yeni bapan kabansn ve

de gnln de onunla

birletirmek l^muna inansn.

Ya^m,

byk

stadm Ken'an

Kif'nin,

Mevlnamn vasfnda

syledii bir s^le bitirmek istiyorum:

"O, iir gzelidir, msild gzelidir, bilgi gzelidir, Allah

gzelidir.

O gzeller gzelidir. "

"''

161

Smiha

Ayvetii, Abide ahsiyetler, stanbul:

Kubbealt Neriy, 2001,

s. 3-

11.

318

Smiha Aj^erdi e SIRRA

YOLCULUK

Ftih'in Ve Fethin Gayesi

Zaman

iinde ve trih sahnesinde isimleri ehedlemi kimseler iin her

cepheleri ile ele

alnmak, kanlma^

bir

kader buyruudur. nsanlk

leminin lmelerinden olan Ftih Sultan

Mehmed

de bu kafilenin

bacnda

gelenlerin biridir.

Onun

iin,

asrlar boyu, hemen her cephesi

ja^hp i:^lmi,
Fakat Garp,
gagalan
olan

sylenip

mnkaa

edilmitir.

hatt

ark
adna,

literatrnde, siys ve askeri faaliyetleri

devirler

ile

ve ftuhat

boyu s^ sylenip kalem yrtlm

Ftih

Sultan

Mehmed'in,

hkmdarlk sfat

ve

san'atna

formasyon vermi olar ruh

terbiye ve dinami^mi,
ele

netice itibariyle de

dern hayt, hemen de hi

alnmam
iin

dense revadr.
olan,

Halbuki,
istil

bi^m

iin

olduu kadar dny

de

mhim

onun

ve

ftuhatndan ^de, bu cihad

ve ga^

ruhunu urlandnp, plnl

ve

sistemli bir istikmeteynelmi olan gayesidir.

ikinci Sultan

Mehmed'in Manisa 'da geirdii ikind eh^delk

devresi,

gerek ahs gerek

Osmanl

Devleti iin ok verimli ve faydal olmutu.

Zra gen eh^de bu mddet ^arfnda, akademik birfaaliyet devresine

girerek,

liyakatli hocalar

karcsnda malmatn
ve

geniletmi, felsefe,
dili

matematik
Ftince,
bilgisinde

kumu; Arapa
ve

Farsay ana
trih,

gibi

renmi;

Yunanca

Srpa'ya al^m;

corafya ve askerlik

fevkalde ilerlemi; bir yandan da dny cihangirlerinin

dikkatle

hayatlarn
taraflarna

mtla

ederek,

bunlarn

doru
trih

ve

yanl

parmak koymu,
ve

bylece de

yaanm

maceralarnn

muhasebe
surette

yeknu, onu pln

ve sistem fikrinin

lzumuna esasl

balamdr.
ve ihtiyalarn

imparatorluun gelecekteki cab

kalifiye

karlamak yolunda
denilebilir

bir

hkmdar olarak

yetimek gayretiyle, bir soluunu bo

ile,

geirmemi olan eh^de, bu plnl faaliyeti

ki daha o

^aman

kudretinin

uuruna
ile,

ermi bulunuyordu. 'Nitekim,

ka^nd
dah

kifayet ve dirayet
bile

idare ve

karar anlarnn en

sert dnemelerinde

hesabn aprmam, mklden mkl

hdiselerin iinden

319

Eserlerinden Semeler

ka^s^a

synhp, hem kendini hem de memleketini kurtaracak irde

ve liykati gstermesini bilmitir.

Bir

devlet reisi iin, been

ihtidlikte

^af ve

^ahs ihtiraslarnn kulu olacak bir

^aafve
ve ne

kalmann,

idare ettii ktleler iin; ne

aa

bir

kayp
Ftih

yaman

bir tehlike olduunu, trih kendisine ispat ettii

iin,

Sultan Mehmet, himmetini jaln^

kymetlerine de harcamay

tabiat bilginlerine deil, i tabiat

l^mlu bulmutur.
mterek
esaslar

Cihangirler arasnda tabiatn dikte ettii

gerektir.

olduu

bir

Fakat, mesel. Byk iskender'in kendini bir ilhn olu

ktle

olarak cihna iln etmij bulunmasna karplk, gen Ftih,

emrinde Jsebilillh kemer

balayp

asla kulluktan
ile

ayrlmamtr.
ile

kadar aynlmamtr

ki,

her frsatta kavli

de, fiili

de

bunu

pervaszca iln etmekten ekinmeyen bir cihan

etmeden.

ah

olmutur. Tereddt

Bir aha kul oldum ki cihan na geddur

diyebilmek her tcidar iin kolay sylenecek s^ deildir.

Ket^,

istanbul'un fethinden
inince,

gn
ilk

sonra,

Ayasofa'nn nnde
secdesine

atndan
olmutu.

byk hkmdarn

ii

kr

kapanmak

Gen hkmdar, daha eh^deliinde, ihtiraslarnn yalm

ile

beeri ve

ahsi evklerin malbu bulunan

ikinci Sultan

idareciler fasilesinden olsayd,

babas

isteksi^ii

ile

Murad gibi, tahtnn stnde adet bir va^e mahkmu oturan bir hkmdar kolaylkla alaa edip yerine
etmef^di.

gemekte tereddt

Halbuki, eh(de Mehmed'in, bu ikinci

itaatli bir

veliahtl

sessi^

sedas^ kabul edip,

itibaren terbiye ve

tahamml gstermesi, en
bir i tabiatn verdii

kk yandan
y^

ni^^m grm

aartc

bir imtihan olarak dnlebilir.

Muhakkak

ki gen ehzadenin byk

ve kontrol

talihi, devlet otoritesinin politika

ahlkn kuran
Trk

altnda tutan limlerden mrekkep mavir

idi.

kuvvetlerle evrelenmi

olmasnda
tahta

Zira Alparslan da
ve

dhil,

byk

hkmdarlarn

hasrlayan fikir

ruh

isilerinin

320

Smiha Ayverdi

ile

SIRRA

YOLCULUK

serdengeti himmetlerini ve celdetli gayretlerini

hatHamak

lt^mdr.

Zira bu salhetli

ve feragatli insanlar,

bal

bulunduklar prensiplerin

mdfaasn manlannn icb

karp gsterdikleri meden

bildiklerinden,

padiahlk makamna
ve

cesaret,

hkmdarlarn

icrtnn bir nev

muv^ne

ve tidl

unsurunu tenkil ederdi.

Dnynn

hibir devrinde hibir idare

mekani-:(masnn

ba

evirmemesi
salbatli
ve

gereken bu mvir-mchitler
lleriyle,

snf, kendi

prensiplerinin

bir nirengi

noktas olarak hkmdarlar, dima

hakkn

adaletin ^^rvesine gtrmlerdir.

Ne

dnynn nimetinden

ne de

yokluundan nd olduklar
de

iin,

kimseden ekinmemi

ve kendilerini

kimseye

borlu

ve

f^bun

hissetmemekle,

hviyetlerini

kimseye

satmamlardr.
ite gen eh^deyi ocuk

yandan

itibaren

kuatan bu
bir yandan

ilim,

itfan,
siys,

himmet

ve san'at

erbab hoca-muship kadrosu,

onun

askeri, fikri ve edebformasyonunu hasrlarken, bir

ve

yandan da cokun

akn mi^cnm

bir tefrih devresinde demlenip dl vemesine

hi^et

etmilerdir.

Ne

ki,

hkmdarn etrafn

evreleyen

bu yardmclar

ve

yapalar

kadrosunun merke^erinde, g^n gen hkmdara dikmi bir hocas

daha vard ki
kimseler

bu,

kendi kendisiyle

snfndan
ve

bir ulu

kii

idi.

bu uluya hkmdarn hrmeti

prensip
evvel,

ve

hesaplam tasfyeli ve ergin Halkn dilinde ad Ak eyh olan bilhassa muhabbeti bykt. Bu

adamnn

ruh terbiyecisinin verdii kstaslara gre her eyden

insanoluna beeri gaflardan

boalm

ve kontrol

altna

alnm

bir i tabiat

l^md.
cretsi^
ve

Dnyy

prensiplerinden

menfaatsin faydalandranlar
ikinci Sultan

serisinden olan

Ak emseddin
gmlekti.

'in talebi,

Mehmed'i kendi

kendinin hakikatinden haberdar

edip,

onu

ald

manev

okun

tesiri

altnda

deimi
olan

Nitekim bu hararet

ve ce^be ile

mnevi

formasyonunu gelitirdii gen hkmdar

Allah'la

da, gerek insanlarla gerek

muamele

ve

mnsebetinde,

kendi kendini kontrol

altnda bulunduracak uurlu bir mes'liyet duygusu uyandrd. Sonra

da bu aksiyon adamna:

321

Eserlerinden Semeler

"Cihda

var,

ben de seninle

birle gelirim.** dedi.

Ak emseddin iin Ftih Sultan Mehmed bir jahs deil, bir sembold. Zira Ak eyh onun ahsnda ktlenin temsil ifdesini bularak, lem
halkna bu kanaldan

k yaplacan

biliyordu.

Onun

iin de:

"Sen

seni ir halk gibi zannetmeyesn. tslh- memleketten

gayn

nesneye itigl gstermeyesn..." diye

emirler veriyor, ondan gelen

her iaret de pdihta bir akis, bir heyecan yaratyordu. Bir gn Koca
Cihangir,

ve^ri

ihtiyarszdr;

Mahmud Paa'ya: "Bu pire yannda heyecanlanrm, ellerim

hrmetim
titrer;

ir

eyhlerin
Nihayet,

ise,

benim yanma geldikte

fethinde

elleri titrer, "demitir.

istanbul'un

duyduu

ha^

devlet

erkmyla

konuurken:
fethine

"Bu ferah ki bende grrsz; yalnz bu kal'a deildr. Ak emseddin gibi bir aziz, benim

zamanmda olduuna sevinirim!" demitir.

%%*

Pdihn ^hninde
beklemekte

ve eli altnda.

ark 'in

ilenme gnn bekleyen

tefekkr ^enginlii ve
idi.

Garb'n
bir

maddecilik

imknlar h^r n^r

dny tefekkr
ve

Bunlar

teknede

yourup,

medeniyetine bir istikmet i^mek, ancak onun

apnda byk adam

kn

idi.

Edirne'de

son

ve

kat'i

olarak

Osmanl
Garb'n

tahtna

oturan

gen
ile

hkmdarn

gayesi sarihti:

"Ee-tftahanne'l-Kostantiniyye" hadsi
teslisi

methedilen emr olacak,

tevhidini

sonra da

karsna ark'n
kesrete

bir

ayna gibi tutarak,

vahdetin ehresinde

kendi

kendini gsterecekti Bu, bir

mnda

positivist tefekkr spirtalist

idi.

dnce

ile

kartrp
iin

bir

sente^yol aabilecek sava

Gen hkmdar

aikr

olan bir gerek varsa o da, bir samanlar

yery':(nn fikir ve medeniyet trihine

kble olmu bulunan slm

dikerinde
el

tefekkr ve

medeniyetinin

artk
idi.

gmlerinde fer,

derman
ile

kalmam

olduu

keyfiyeti

u
idi.

hlde,

onu

yordam

yrtmekten kurtarmal, Garb'n

realist lleri ile

badatracak

bir

yeni terkibe doru istikmetlendirmeli

111

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Binlerce

yln ardndan yuvarlanp

gelen

Trklk,

imdiye

kadar

geirdii ve yerletii topraklarn adna, diline hatt dnine uyarak

aa

kayplara karglk, hu defa Osmanl kafesi altnda dny

silinme:^ i:^ni

trihine
iinde

brakmal

idi.

O,

ark 'la

Garb V mterek pota

eritip yeni bir terkibe gtrmek

emelinde

idi.

Avrupa, Bizans'n Trkler tarafndan fethi

etiket

hdisesi stne

pm

bir

vurmutur. Takat hl Garb'n

tylerini rperten

bu

fethin,

gerekten vahjet ve

^lmle

asla

alkasyoktur.
Sultan Mehmed'in
felsefesini,
iin,

Bir prensip adam, bir

idealist cihangir olan ikinci

sevgi ve adalet temellerine

itibariyle siysi,

oturtulmu hkmdarlk

netice

askeri ve idri

ahlkn

anlayabilmek

o devrin

Orta

idarecilerini

g^ nnde bulundurmak l^mdr.

Her

biri

dny trihinde

biry(^

karas

tenkil eden vahim, habis ve

kan dkc

hkmdarlarn
sofralar

^evk iin

on binlerce insan kltan geirtmeleri, ^'fet

snglere

banda

esirlerini

taktrmak,

ka^a

oturtmak,
o

kanlarn araplarna kartrmak

askerlik ve siyset

gibi sadi:(m rnekleri,

devrin

ahlknn essn tekil etmekte

ordular eklini

bulunuyordu.

Bir vakitler

Hal

alm
ele

Garb'n

gayreti

yetmi bin

masum
Garb '
hen{^

cana

kyarak
ile

Kuds'

geirmiti.

Takat

ark'n

Salhaddn-i Tyyb

hukukunu
ki,

geri

almaya muvaffak olmas,

yle bir tedirgin

etmiti

asrlarca bunu affetmedi.

bir

hlde
bir

bu

eski

hesabn

stne

kalem

dah ekilmeden,

Mslman Trk

devletinin

ark Hristiyanlnn

bu son merke^ni

ykmas nasl ho grlebilirdi?

te, bu derinden gelen
hline
ve adet nesillerin nesillere

emnet ettii bir kin

ve

brnm

olan

dmanlk, Garb'n intikamc

mutaassp

anlayndan
yolu
ile,

gelmekte bulunuyordu. Transi^ politika edebiyat, telkin

haylin hakikat kisvesine nasl sokulabileceini

'ftira
bile,

u ata s(yle
doru
hareket

ne g^el anlatr:

edin,

iftira

edin...

sylediklerimin

olmad

anlalsa

geri

kalan yine yeteri"

Aa yukan

noktas bu olan birok Batl kalemler de Trk gcne

ve medeniyetine

dima ayn kastl hcumu yapmlardr.

323

Eserlerinden Semeler

Ftih Sultan
ile

Mehmed

ise,

Raptettii lke halkna, Orta

a anlay

t^ah edilemeyecek
bile,

bir vicdan ve

man

hrriyeti

baijlam^ olduu

hlde

hl ekseri

Avrupa

evrelerinde

barbar kabul edilmekten

kurtulamamtr.
Halbuki
Komnenler
saltanatnn
taht

mcdelelerinden

ve

idresi^iklerinden faydalanarak,

yikm

bir sel gibi Bizans'a

yryen

Hal

ordular, frengin ve

mmur

Konstantaniyye cehrini,
belini

sefil ve yoksul

bir harabe hline koyarak, bir

ve

daha

dorultamad

jekilde tahrip

yama etmilerdi.
Garb dnysnn dedii
gibi Ftih

Eer

ykc

ve

^alim bir istla

olsayd,

spanyollarn Endls'ten

devralnm halk arasnda

tek

Mslman

brakmam

olmalar

gibi,

bugn istanbul cehrinde de tek

bir Hristiyan nfus

kalmad.

Yine

o trihlerde,

Akdeniz'in Garb ucundaki engi^syon mahkemeleri,

dolay
atepe

insanlar

fikirlerinden

yakp boaklarna
srebilir,

kurcun

aktrken, Ftih Sultan Mehmed, Raptettii cehrin halkn, o Ramanki

harp kaidelerine gre,
satabilirdi.

hi deilse

bafka taraflara

ya da
dah
vadeli

Halbuki
bir

deil

Orta

an,

yirmind
esirlerin

asnn

anlayamayaca
taksitlere

yumuaklk
nefret

bir efkatle,

URun

balanarak kurtulmalar essn kabul

eden bu
esir
millete,

etmitir.

Bilhassa

LAtin Avrupa'dan

Genadios gibi bir

Ortodoksluk mdfini patrik tyin etmekle, fethettii lke

halknn
olan
ylece de

hem

mill

mnn kurtarm hem

boyanma
vefat gibi

de yava yava snmekte

atfeti,

Ortodoksluu yaratmtr. Pdihn, malplara bu

onlarn evlenme,

ahkm-

jahsiyyelerinin

kendi

cematlerime tedvir edilmesine msadesi,

rastlanan bir imtiyaR deildir.

o devir

Avrupa'snda epne

hlde btn bu gereklere

ramen pdihn

hl barbar olarak
son
vermesi

vasflandnlmas.

ark

Koma
iin

imparatorluuna

gnhndan baka

neye balanabilir'^

O gn

bugn affedilmemi olan

bu suun intikamn almak

Garb, durmadan

kaynam

ve dni

ayn Trklere

kar

birleik

hareket

etmek fikrini gelitirmitir.

324

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Avmpay
ve

titreten

hakikat

/// idi:

Ftih, devletinin ve milletinin

madd

mnevi kudretlerini beraber

riiyordu.

Bu

da beka

ve

devam demekti.

Gerek ikinci Sultan Mehmed'in devrinde gerek onu takip eden

hkmdarlar samannda, Osmanl mparatorluunun

titreyip

tehdidi

altnda

durmu

olan Garp, bu

korkusunun en

tipik mislini

16 Mart

151

7
'de,

Garp Hristiyanl
kilise

temsilcilerinin

Koma'nn mehur lutema

Saraylnda yaptklar
prensleri

toplantsyla
ve

verir.

Bu

iti

mda Avrupa
Avrupa
amas fikri
Hristiyan

arasnda bansn kurulmas

yeniden

birlejmij

kuvvelerinin

Mslman
olunmutur.

Trklere karp bir

Hal

Seferi

m!(kere

Zra

Osmanl

imparatorluu,

Avrupa

iin

dima

ve

gn gnden artan
son

bir tehlike tekil ediyordu.

suretiyle,

Geri spanya'da,

Araplarn

mev^i Raptedilmek

islm'a

karp Garb'da byk

iki kat,

bir kaf^an elde edilmijti.

istllanyla t

Ne re

ki topraklarn

jlma^

Avusturya

ilerine

kadar giden

Trklere

karp

kaybedilmipir.

Bu mthi dmana karp

btnl
de
ve devlet

hissedilen nefret ve

korkuya, ondaki ahlk

ki, bu,

tesnd de ilve oluyordu

bir

Garb'n manen

stn

bulduu hasmna,

kat daha di bilemesinin balca

sebeplerindendi.

%**
Gerekten de
de

Avrupa Trk 'n

silh kadar entelektel hamledliinden

ikinci Sultan

korkmakta haks^ saylamaz. Zra

Mehmed'in

Osmanl imparatorluunda yapmak

ileri

istedii ilim Knesans, meden ve

grnn

en ddd

admn

tekil ediyordu. Byk kk birok

beraber, devletini

devletleri dif^e getirip,

imparatorluuna ilhak etmekle karak,

tabi

hudutlarnn

dna
aya
ve

hesapsiR bir istilclk politikas

delili idi.

takip etmemesi, siys basiretinin en kuvvetli

Zihniyeti

ile,

bir

ark'ta

bir

aya

Garb'da olan
trihin

byk
ettii

Cihangirin hakki ilim

istisnalardandr.
haysiyetini

adamna
bilgiye

verdii deer,

kayt
ile

fan

gsterdii emsalsR alka

bilgi

ilmin

kurtarm,
ve

hatt askeri ftuhat gibi,

adna

at
ve

savata da bir lim

ktlenin

san 'atkrlar ordusu tekil ederek bu

muhteem

bana

da yine kendi serdar olmutur. Devletin beka

325

Eserlerinden Semeler

selmeti iin entellektel faaliyeti

diye

knunla tanrm
tenkil eden

ederek,

ulem
ve

snf

tannan

ve

idarenin

temelini

hukuk

diyanet

kadrosunu tekiltlandrp
kojmujtu.

bylelikle ilmi ve san'at devlet hi^metine

Ftih Sultan Mehmed'in

bilgi

ahlkna dayanan

genij kltrnn
diye

hareket ve vsl noktas arasnda uzayan ktlev gaye nedir,

arattracak olursak, bir vakitler byk bir

en byk fikir pazarlarndan birini

h^

ve ^evk ile yeryznn

kurmu

olan

ark

dnysnn

kaybetmi olduu ilm

hissettii g^e arpar.

haysiyetini iade etmeyi bir mecburiyet hlinde

Eer

amij olduu kltr faaliyeti, kendinden

sonra da devam etmij bulunsayd, belki de

medeniyet kblesi olarak cihann
ederdi.

Osmanl

Devleti irfan ve

ykn kendine

evirmekte

devam

29 Mays 1964

Fetih sene-i devriyesi

konulmas

162

162

^iraxh.2i

Ajveta, Abide ahsiyetler, stanbul: Kubbealu Neriyu, 2001,

s.

72-81.

326

Smiha

A^'\'erdi

SIRRA

YOLCULUK

Dede Efendi
Hammm^de smail Dede Efendi 'nin, ilesini tamamlayp Dedelik unvanm almas, 1 799 senesinin Mart aynn son
Byk
bestekr

haftasna

rastlar.

istanbul semtlerinin en sakin fakat en

gn grm
ilesinin

bir klesi olan ikinci

Yenikap Mevlevbnesinin bu gen mridi,

besteledii:

ylnda

"Zlfndedir benim baht- siyahm

Sende kald gece gnd^ nighm"

buselik

arks, Derghn

duvarlarndan, ehre taar tama^ san'at

eden

hareketlerini

kula

kirite takip

nc Sultan S elim'e de

erimekte gecikmemiti.

Kimdi bu ileke Mevlevi dervii? Kim

grmek
bir

olursa olsun.

Pdih

iin

onu

Bu karar ile derhal alan sarayn kapsndan, Musahip l'ardakosta Ahmet Aa karlarak, Derghn
deil, bir

an^

karar idi

postnini Ali Nutk Dede Efendiye gnderildi.

Fakat eyh Efendi bu hakan

edebilirdi. ile

emri,

bir

arta

bal

olarak kabul

mddeti

hen-:^

dolmam

bir derviin,

gn kavumadan

derghna dnmesi l-:^md. Yoksa

ileye

ilesi

krlrd, yni yeni batan

soyunmas l^m gelirdi.

san 'atkr, byk lim veya itibar ve mevki sahibi
Dervilik,

Bir

deni iin byk

deildi.

olmak gaye
esaretinden

kendini kendi nefsinin

tehlike

ve

kurtarp gerek
ve

hrriyete

kavuturmak
Pdihtan

demekti.

Yoksa,
helak
iltifat

mevki,

an

hretin ka-:(d gurur ve benlik kuyusuna

de,

dp

olmak mukadderdi Dervi smail'in

grmesi bireryol kesici
evvel, ileye

ve

haktan

haram

ve

tu^ak olmamalyd. Belki her eyden

bir i terbiyesini ve ruh

soyunduu bu kecikte

nizmn

gerekletirmesi

l^md.

Eserlerinden Semeler

Toyluuna ramen girdii yolun

insan olan gen bestekr,

llerine

bal samm
iltifat

ve ihlsl bir

maddi manev

ve

ikramlara gark
ile

olduu hlde, Pdijhn bulgurundan dnerken, bu ikbl ve istikbl

marur deil,
koa

adet mahcuptu. Eline

sktrlm
ileye

bir kese altnla

dergha

doru giderken

birden,

annesine

koa uramasn l^m

evvel,

olduunu

dnerek yolunu

deitirdi.

soyunmadan

babasndan kalma
iin

hamam
idi.

satp

bedelini muhtalara yedirmi

olduu
silecek

annesinin

cann

skm bulunuyordu.
Soluk

frsat kaybetmemeli
annesinin hayretten

imdi solua ald

bu eski hesab
evinin

kaps

alp,

bym g(leriyle karlanca:

iin

"Anne...

Hamam
diye

artk zlme. Pirimin iJsn... Al

ile

senin olsun!"

acele

keseyi

brakarak gn kavumadan

derghayetimek ^reyeniden

komaa balamt.

Nihayet binbirgn bitmi

ve gen dervi, dede

eli

olmutu.

Yaln^ dede mi?

arasna katm,

Pdihn onu
sonra da

sk sk

tutan

evvel musahipleri

"Ser me^t^n-i ehriyr" pyesiyle taltif edilmiti. Bylece de

seslerle

Dede, makamlardan iledii mozaik

san 'at dnysnda, lht

olduu kadar beer de olan heyecanlar

yle ki asrlardr mill ruhun
sullerini cevaplandran,

ve ^aferler getirmee

balamt.
lgnln,
perevler,

ve mill ihtiycn

mkllerini ^en,
ile

taleplerini

karlayan, skn
besteler,

mit

ile

bedbinliin

arasn d^nliyen

yinler,

semaler,

arklar

hevengine,

imdi

de gen

Dede,

kendi tlsml

heyecanndan ihtit^^lar katyordu.

Amma

Galip Dede
son

ile

iir,

smail Dede

ile

msik, ecdat ve san'at

inhitat,

mirasnn

^aferini ln ededursun.
siys,

nc Selim devrinde

bir gerekti.
iinde

Memleket
derdine

idri,

askeri bo^unlar ve buhranlar

de,

bann

dm

bulunurken, bnyece

ruha da delik

deik olmu
geirmiti?

bir cemiyet,

smail Dede

gibi bir ganimeti

nasl

ele

Acaba bu

mucibe, bir lm

hastasnn

son hayat hamlesi,

snmek ^ere olan

me'alenin

nparlay gibi bir ey miydi?

bir

Yoksa Dede'nin duyup duyurduklar,

deil
de,

ypranm medeniyet bakiyesi

sdece kendi i ikliminin, dervi gnlnn dt^enli, vecdli ve

328

Smiha Aj-verdi e SIRRA

YOLCULUK

hikmetli sesi miydi? Belki de Dede,

kendim kendine
benlik

ve ve

dnyya
beeriyet
bir

kanlandran
kirlerinden

tarikat

potasnda
ve

kaynayp,

arnmam

ruh

btnlne yetmemi olsayd,

bu
hacimli
ve

inkraz asrnda bu srl

terkibi,

kudretli

ahengi

yakalayamad.

Aikr
hikmet
ederdi,

ki dervi kii, bir

saltanatnn slp

ve

nif(mn

cemiyete

nakletmekle vadeli insand.

ve irfan yoluyla olan

Kh

hl,

kh kl

vecd,

kh man, kh
tarkini ihtiyar

bu

intikl,

ou

defa san

'at

ite Dede

de,

hayat ilelerini kendinden -n^de beeriyet hesabna

gibi,

eken her byk insan

kanl klla
s^an
bir

hi-n^ya

gelmeyen

ktleleri,

ruhunun keml

ve cemlinden

anlalmad

^^^ ^^ heyecann

scakl ileyumuatan lht bir ses ve

nefesin t kendisi idiJ^^

30.3.1957

163

Smiha

AN'V'erd,

Abide

ahsiyetler, istanbul:

Kubbealt Neriyo, 2001,

s.

141-

144.

329

Eserlerinden Semeler

slm Birlii
islm devletlerinin hudutlann tyin eden haritalar, islm Biriii'ni

ayran iniler olmamaldr.

Snrlar

ve siys menfaatler bir

bakma, gene

de

ayn

olabilir.

Fakat,

islm Alemine, hudutlarn

ve her trl menfaatlerin

stnde bir islm

Birlii la':^mdr. Birka defa, gayeleri srf siys olan

teebbsleri olmu,

Arap

Birlii

fakat

liderlerin

kaprisleri ve

hayalleri seviyesini

aamayan bu
gitmitir.

hareketler,

kattan

kuleler gibi, ilk

sarsntda

yklp

Amma
idealleri

islm Birlii ruhu,

Mslmanln mayasnda
ve

ve

temelinde

mevcut olan ana cevherdir ve menfaate dayanan btn

engelleri ve eitli

arl

altna

alacak

ktleleri

tek

mterek

ehrede

birletirecek

manev ve ulv bir gayedir.

Bu, yalnz Araplara deil btn dnya Mslmanlanna

mil yle

bir

man

atdr ki,
manev
da,

onun kubbesi altnda tahakkuk edecek bir

yaln:^^

birlik

bakmndan
Mslman

deil,

siys ve

al veri, iktisad ahlan

g katacak bir

bakmndan
kudret

btn

devletlerin glerine

kaynadr.
islm

Yeter ki pein olarak buna bi\ kendimi^ inanalm.

eden

Bugn

lkelerini
ve

tyin

hudut

iaretleri

dnya

politikaclarnn usta

kastl

ellerinde,

islm Biriii'ni tehdit eden

siys kodlar, askeri tehlikeler ve tehditler olarak

kullanlmakta, eitli
tecell ve

kkrtmalar
tahakkuk

srtmeler en affndan

ka

atmalar halinde

ederek

Mslman

devletlerin i ve

siysetlerine istedikleri

istikmeti vermektedir.

Byk

ktle dediimi^ halk, bu gerei grmeyebilir.

Grmemekte de

ma^ur ve hakldr.

Amma

devletlerinin idare meguliyetini stlerine

basiretli

alm

olanlarn

dman
memat

oyununa gelmemeleri, durendi,

ve

uyank
iin bir

olmalar, birlik ve beraberlik

anlaynn

btn islm camias

nat^ari

hayat
bitip,

ve

meselesi

olduunu hem

hem

de amel

mnda

tatbikatnda da

acele etmeleri

lzmdr.

330

Smiha Ayverdi

ile

SIRRA YOLCULUK

bir

hakikat
ve sinsi

ki,

slm

devletlerini birbiriyleriyle delloya davet eden

gi^li

kuvvetler
bir

Mslmanlanmn
iken o
tertip
idi.

ksm

hen^ Asya ve Afrika Osmanl mparatorluunun ats altnda

vardr...
ve

gizili kuvvetler,
idiler.

bu delloyu Trk
de,

Arap

kavimleri arasnda

etmekte

Ballca senarist

ngiltere sonra

arlk Rusya's

Tecrbeli ve
siysetinin

kuma^ olduu kadar gaddar

hem
de

ve

merhametsin olan ngili^

y^n

gldren haber alma ve casusluk tekilat

hem
elhak

mnevverler

halk

stne

tatbik

ettii politikada

muvaffak olmuj,

Arap'

Trk'e

di biler hale getirmipir

Birka sene evvel

gazetelerde,

hi de

dikkat ekmeyen basit bir ya :^

kmt.
ga^eteri

llerin

enjajls olduu
bir

tespit edilen bir

adam

ile

Garpl

bir

arasnda geen ksa

konulma. htiyar olduu kadar cahil de

olan bu l sakini, kendince ok yaamann

Ingili^er sayesinde yengin olduunu,

srlarn

syledikten sonra,

kendisini Trklerle

vurumaya

tevik eden Ingili^ ajanlarndan ok para

defa evlendiini iftiharla sylyordu.

aldm,

bu sayede de on yedi

Muhammed
keselerine

mmetinden bir gafilin, s mmetinden bir casusun altn

tamah ederek dindalarna

kl

sallamas

ve

bununla da

vnmesi kadar
gaflete

adal
o

bir cehalet

a-:^

bulunur.
deil,

Amma

ne ya:^k ki bu

den, ln
ve elde

tek

adam

ller

dolusu

Mslman,

aldatlm

edilmi byk
idi.

ktlelerdir.

Bu, cehaletin Caferi

Halbuki Kur'n- Kerim: "Oku!**

yeti ile

balyordu, i

ve

tabiat bilgilerine tevik eden, hatta emreyleyen

ilhi sese riayet ettii lde

islm

Alemi dnyya
kstas

k
ve

bu

tutmu., rehber

olmu

ve ktlelere,

ak karadan seerek

vermiti.

Artk

bugn Ingil!^ politikasnn balonu

o a-:<^ametli varlk,

snm

Byk Britanya
kalarak,

imparatorluu denen
tarihte bir gi^

kabuuna b^^lp

ap kapama mddeti denecek kadar ksa gamanda

saa

sola avu aar hale gelmitir.

331

a j

Eserlerinden Semeler

Amma

islm AlemVni birbirine drmekte byk menfaati ve

pay

olan mihraklar

kurumam^

hatta yeni yeni fesat merkepleri tremi

bulunmaktadr.

A.ncak bunlar artk Trklerle A.raplann arasn amann

istikll ka^anmij
ve

deil, siys

A.rap

devletlerini birbirine

drmenin politik

keyfi

ka:(anc

ile,

faaliyetlerini de

bu istikmete evirmilerdir.

Bir vakitler Avrupa'nn can damarna kadar ilerlemi olan Trk

ordularna karp, srasnda
birbirini

yiyen

Avrupal

devletler

nasl

birlemi

idiyseler,

imdi

de,

islm Alemi'nin yekparelemesine

bulunuyor.

kar

ayn

^hniyetle

kl sallamakta

Siys artlarn elastikiyeti, artk bir

gstermedii

iin de,

atma

alan,

TrkArap soukluuna l^um Arap lkeleri arasna intikal etmi

bulunmaktadr.
Geri siyaset sahnesinde
idiyse de

raman raman Trk- Arap

ihtilaflar,

^ddiyeti

olmu

resm ereve ierisinde kalan bu

ve sevgisini asla

Trk'n Arap'
ki,

olan

saygsn

sarsmamtr.

kada

Kur'n

ve

Peygamberine

ball sonsu-:^ olan

Trk, deil mukaddesat horlamak,

bir

yedii hurmann ekirdeini dahi ple atmayp ayak baslmayan

yere brakacak kadar bir l meyvesini
Kroniklere dayanan tarihi
bile

^'^ tutmay bilmitir.

gereklerle efsaneler yan
ise,

bilgilerde,

dima

yana yrmtr.
devrin gr ve

Amma u

var

ki,

efsaneler hangi devre ait

anlaym aksettirmesi bakmndan mhimdir.

Osmanl
Devleti'nin

Mesel
misafir

rivayete gre,

kurucusu

Osman

Bey,

olduu eyh Edebl'nin

bir

evinde, kendisine tahss edilen

odann

duvarna asl

Kur'n- Kerim olduunu grnce,

saygsi(lk addederek,

Hak

kelamna

kar

u^anp yatmay

sabaha kadar elpene

hrmet,
sevgi
ve

ayakta durmak

suretiyle

mnnn

icap

ettirdii

ball gstermitir.
Bu
ve

motif, devlet

kurucusunun ktleye akseden

ve ktle

karsnda
o

teyit

kabul olunan dern duygusudur. Gerekten de

devrin

mn

332

Smiha A>-verdi e SIRRA

YOLCULUK

anlayndan

t bugne
''^"^

ulanan

ve

halkn uur altnda jatan ak

ve

mn haznesi budur.

164

Smiha

A\-verdi, Klelikten Efendilie, stanbul:

Damla Yaynevi,

1978.

333

Eserlerinden Semeler

tslm Mucizesi

slmiyet,

Mekke'de

ilk bekretini verip

Medine'de ahlanarak

llere

sahralara ve nihayet
hi':(la

i^

ve sesi,

ar^ mesknun

byk bir

ksmna

yayld. Bu

yle bir patlayp idi ki,

uyuklajp ba nne dm

eski medeniyetlere, cehalet ve ^ulme gmlm insanlk lemine yeni bir

hayatyeni bir hamle getirmij oluyordu.

H^

Muhammed'in byk
ve

muci':^si

olan

Kur n'in btn

bir
s^^
ehlini,

bejer

snflarna

eitli
cahil,

idrak

seviyelerine

syleyecek
ve

vard. insan

Allah 'in Vusul,

puperest,

dank

serke badiye

gcnn dayanamayaca
sene gibi

bir celdet,
eritip,

a^m,

sebat ve imanla yirmi

ksa

bir

^manda

liberal esaslara gre

yeni baltan

dkp
Bylece

ekillendirdi.

de,

bir gerilme

ve

yaylanma

devresine giren

islmiyet,

bir

taraftan

Hint Okyanusuna doru

sarkarken,
ile sevilip

Orta Asya Trk

Devletlerinin

kucanda

i':^t ve ikbal

oktand.
ve

Byk Seluklu imparatorluuna da Anadolu Seluklularna

nihayet
ve

Osmanl

Devletine de ruh,

ni^m,

slup, idare,

hukuk,

iktisat

san 'at

lleri getiren
idi.

bir itidal ve

muva^ene unsuru,

beeri-ilh

idrakin t kendisi

Askeri ftuhatna muva-:q

olarak, ilimde ve medeniyette geni ufuklar

am

olan

islm

Alemi,

karanlklar

iinde

emeklemekte

olan

dnynn

cehaleti ortasnda, tarihin

kaydettii en ince medeniyetlerden

birini sratle abideletirmeye

muvaffak olmu^ bulunuyordu.

ve

Biryandan Badad'da ihtidam

ve

aaa
bir

ile

parlayp, yery^ne ilimden

teknikten sinyaller verirken,

ve

yandan da Mslman dnya,

etti.

dnmeyi

okumay

terk etmedii mddete, ilerlemekte devam

Emperyalist emeller gtmeyen bu dil ve msavat

bir solukta
Sicilya

din,

hemen hemen

Msr', Ce^ayr', Fas', Tunus'u geip kaplarn Avrupa asil^adelerine at.

Endls'e atlad ve

334

Smiha Ay-verdi e SIRRA

YOLCULUK

750

senelerinden XIII.

Asnn

sonuna kadar Mslman medeniyeti,

-:^rinde

Atlas Okyanusundan in eddi'ne kadar u-:^nan bir saha

rakipsi^ bir

hkmranlk kurdu.

Abbasi

halifelerinin

aja yukan

bej

asr devam eden

devletleri,

Endls'deki asr sren parlak devrinden sonra bir o kadar daha

mr olan slm

devletleri

ktlelerin

jtn gldren

bir

rnek

medeniyet ve kltr merke^^er idi

165

Smiha

A\-v'erd, Klelikten hjendlie, stanbul:

Damla Yaynevi,

1978.

335

Eserlerinden Semeler

Endls'te islm

San'atta

olsun ilimde olsun Hndls, o medeniyet cenneti

olmutu ki

adm

bapnda

ieklenmi san at

eserleri,

saraylar,

kasrlar, camiler,

medreseler, her

kan topra nakil gibi donatm

bulunuyor, o
ve

kadar ki

refah ve

bollua garkolmuj halk arasnda, sadaka

^kt

verecek bir

fakir vatanda bulunmuyordu.

Endls

limanlarndan

hareket

eden

ticaret

filolar,

istanbul,

iskenderiye, Sicilya ve

A.kdeni^

sahillerine,

bu

ince medeniyetin ticaret

mallarn
edebiyat
teneffs

tadyordu. San'at,
de,

^rat

ve ticareti btnlyen

bir ilim ve

dknl
ettii

sanki buhar gibi ktlenin stne

km

ve ve

havaya

kanmt.

bilhassa

Avrupa

prensleri

asil^deler, bilgi tahsili iin

Sidlya gibi Endls medreselerine de sel sel

akyor

ve

bu

ilim pazarlarnn

metan fikir daaraklanna

doldurarak

memleketlerine ey ^ ve

k tadyorlard.
kind
tabiat olmupu.

iir

ise,

cemiyette deta hayat bir ihtiya ve

bollukla ilim ve san'atn yourup ekilledii ktle iinde en kymetli

nesne
jiirdi.

yle ki halk, san'ata deer bimekte deta yan

ediyor,

ald

^evki deerlendirmek

hususunda san'atkra,

akla gelmedik

ikramlarda bulunuyordu. airlere paha biilme^ hediyeler balamaya

dayamayan hkmdarlar,
tabakas, her birine balar

devlet

adamlar

ve

memleketin

ileri

gelen

baheler, kasrlar, saraylar veriyor

gene de

bu bahileri a^ bularak, airlerin

dolduruyorlard.
^^^

alarn

inci

ve

mcevherlerle

166

Smiha Ayverdi,

Klelikten Efendilie,

stanbul:

Damla Yaynevi,

1978.

336

Smiha A>^erdi e SIRRA

YOLCULUK

San 't Ve

Tem Haytmz
ve

Memleketin hanndan akan marif nehrinin kollan

olarak

s^nttlan
almak,

mdahale bekleyen messeseleri de mstacelen

ve

ele

davann pek mhim

yle
imaj
ki, cemiyetin
ile

ihmale gelme-:^ noktalandr.

dznce ve bilhassa duygu dnyas

iine

s\

ile

olsun,

olsun girmesini ok iyi beceren

tem hayat, bugn gerek

sahnede gerek perdede, y':(de doksan seki^ solun hakimiyeti ve emrinde

bulunuyor.

u
Eli

halde tiyatroya ve sinemaya da mill hviyet verme seferberliini

ap

bu mcadeleyi mutlaka
bol,

ka^nmak

l^mdr.
btn yurt sathnda ajanlar, get^ci

kesesi

ak

sol faaliyet,

ekipler ve bilhassa sa^ airleriyle, adeta

topra fethetme sevdasndadr.

eden san'atkar

Devletin de
sat^

ayn yoldan faaliyet gstermesi, saa hikmet

ve

sairlerini

jiklan

memleketin
olabilir.

en

cra

kelerine

kadar

gndermesi ok isabetli bir tedbir

u da
kitap

var ki, ya-^ aylannda gene Anadolu'yu dolaan, para,

eya

ve

datan

komnistlere
ve

kar,

misyonlannn

uuruna van?i
bunlarn

mnevver,

imanl

meden genlerin de ekipler kurup

deildir.

karsna kmalan
Radyoya
kylere
gelince.
. .

da ihmal edilecek ilerden

Kendisi iin

kurulmu

hisarlar iinde,

be

hanelik

kadar ma^allanndan
ve

':(ehir

saan bu

Moskof ileri karakolunu

ve

behemehal imtiyai

saltanatndan ayracak kanun areler aramak

^arar
ve

Trk

diline

yapt

tahribattan

temizleyip

millletirmek

gerektir.

Trihin

doru konuan duda, btn ava^

. .

ile

seslenmektedir.

Duyalm. 'binlerceyllk Trk trihinin feryatlanna artk kulaklanm^ tkamaktan va^eip emrime, iradma yolumu^

337

Eserlerinden Semeler

dorultup kendi kendimi^ tahrip

'^''

ve

imha gafletinden kurtulalm.

Zira bu frsat, son frsattr.

Smiha Ayverdi, Marif Davam^ zmir: Sobe Matbaas,

970.

338

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Dizin
1914 harbi
20. yzyl 23, 115,

29

245

aba

D2n

arkada

114, 271, 273, 275

Smiha Ayverdi e SIRRy\

YOLCULUK

bende

37, 44, 53, 98, 143, 156, 180,

Ceml bey

269, 322

Bernard Levvis
berzah
bestekr
9,

199
141, 171

162, 327, 328

70, 140, 223, 314, 27, 173, 314, 318,

beer
beeriyet

334 329
155

Beyazt
beyefendi

144, 145
16, 24, 116,

Beyolu
Bilgelik yolu

36, 144, 145,

146
22

bilgi22, 61, 72, 74, 100, 101, 113, 125,

187, 214, 243, 276, 294, 318, 325,

326, 336
birlik

9, 61, 66, 75, 83,

100, 122, 123,

124, 125, 133, 134, 137, 153, 180,

187, 188, 193, 198, 211, 241, 308,

330
birlik gkleri

153 171
103
233, 235, 323, 324

bitiik

lem
makale

biyografik

Bizans
bzr

Boaz
Boazii
iv, vii,

222 107
27, 232, 234, 236,

239
164

bozuk
Budin
Budist
13,

237
6

bulut
buselik

274, 302, 306

327

Byk

Dou mecmuas

238

Dizin

D
dallet

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Edeb ve Manev Dnyas inde Fatih

vii,

estafirullah

180, 183
iii,

Edebiyat

229

edep
Edirne efendi

i,

10, 56, 74, 75, 84, 85, 86, 88,

92, 101, 112, 136, 139, 152, 155

322
3,

26, 46, 86, 109, 165, 207,

315
Efendim
12, 16, 22, 24, 33, 64, 70, 73,

81, 111, 127, 164, 174, 186, 206,

208
egoizm
ehadiyet

315
105
41, 56, 192, 196

ekmek
Ekmeki

192
iii,

Ekrem Hakk

16, 17, 18, 20, 162,

238 Ekrem Hakk Ayverdi

238
el

16, 18, 20, 162,

pene

8, 96,

144
183

eli

Elest

186 137 252

41, 63, 123, 170, 214, 227,

elm

El-Muhsib

emnet 17,
emekleyen

254, 323
bir

ocuk

150 256
23, 125, 187,

Emevi Camii

emin Eminn
Endls
Enerji
ii,

204
139

324, 334, 335, 336

188

engizisyon mahkemeleri
Enis Batur

324
229 325
162
35

entelektel

iv,

47, 107, 155, 200,

Enver elebi
Epiktet

er 34, 50, 74, 86, 95, 132, 154, 186,

215
er kii
74,

186

Ergun Gze

98, 99, 185, 186,

208
162

Erhan Altnta

Ermeni
Ernoul
Erol

iv, vii,

98

195 162
13

Olga

Esret-i

Fnn

eser-i istanbul'

209
253, 256, 257

Esma

Dizin

Fkh
fndk
Fhi
fikir

256
277
78, 97, 190, 191, 192,

Mfih

220

36, 43, 45, 151, 164, 176, 180,

187, 208, 209, 212, 238, 239, 240,

241, 242, 243, 244, 246, 247, 312,

314, 320, 322, 326, 336
Filibeli
Filistin

Ethem Efendi

119

Smiha A^^'erdi e SIRRA

YOLCULUK

Hak

tecellsi
2, 5,

42,95
36, 39, 40, 71, 152, 156,

hatem
htra
Htralarla
ii,

257
iii,

hakikat

19, 101,
vi,

277
119

169, 189, 210, 218, 219, 258, 260,

Babaa

179, 217
38,

265, 267, 268, 331

hakkat-i

Hatice Cenan

7,

Muhammed

218
106
177

Havadis, l

238
65,

hakiki

hoca

havf
hayl
i,

254
295

hakk

mrid Mslmanlk hakm adam

Hakk

56, 73, 157, 175, 287,

151

hayat

iii,

v, 13,

17, 21, 24, 26, 35, 36,

46

38, 47, 48, 61, 85, 92, 108, 116,

Hakk

2, 4,

12, 17, 18, 38, 55, 56, 57,

117, 119, 120, 122, 145, 165, 179,

64, 80, 85, 95, 97, 105, 106, 109,

206, 233, 240, 241, 243, 252, 280, 328, 329, 330, 334

141, 142, 174, 203, 212, 213, 218,

221, 227, 253, 254, 257

hayat
152, 325

cilveleri

26

haksz
Halet
Halet
halife
Hlik-i kinat
Halil Hall

hayat dzeni hayat felsefesi hayat tablosu

165 119

13, 229,

237

Hanm

237
132

108
35 26 82
i,

Hayt- Beer
hayatla

28
162

barm

Can

Hayreliler

makam

114

Hayret
Hayri

218
76

halk

iv,4, 31, 47, 96, 97, 101, 112,

aabey
12, 50, 67, 154, 156, 11,
ii,

141, 203, 225, 249, 274, 307, 312,

hazn

137

313, 322, 324, 330, 331, 336

hazine

266 297

Halk
Hallachalvet
Halvet

i,

95, 206, 210,

274

hazne

Mansur

252, 263, 268

182, 183, 255

Hazret

58, 105, 149, 193, 207, 211,

308
28, 56, 71, 233,

Hazret-i

212,312,314,315,317 nsan

149

ham

266
18

Hazret-is

hamam
Hman
hamile

Hediye

211,212 59
66
195, 196, 199, 324, 325

297
32

Hdrellez
Hristiyan

Hamza
han
18,
ii,
i,

82

hrka
Hrka-i erif Camii Hrka-i erif

132

157
49,

30
30
169, 224

Hanc

iv, v, vi, 1, 2, 3,

4, 5, 8, 9,

54, 73, 74, 77, 86, 87, 90, 91, 92, 97, 106, 144, 157, 173, 295, 296,

hrs

9, 18, 56, 71,

Hzr
Hicaz
hi

lyas

65

297, 298, 299, 300, 301, 302, 303, 304, 305, 306

136
i,

2, 3, 4, 5, 8, 19,

25, 26, 29, 32,

Harb

78

49, 51, 53, 57, 66, 70, 71, 72, 73,

74, 75, 78, 79, 82, 83, 86, 87, 89,

Harakn

93 178
148, 158, 263, 283

Haram
harf

91, 93, 105, 106, 109, 110, 114,

116, 128, 140, 144, 149, 154, 157,

158, 169, 170, 174, 175, 189, 191,

harp zengini

41 252

Hasan

el-Basr

192, 196, 198, 208, 210, 211, 216,

hasreti, 45, 54, 73, 119, 157, 235, 274,

218, 225, 229, 238, 278, 280, 285, 286, 290, 295, 296, 319, 324, 331

295, 298, 315

har

neir

47, 54

Hi

olmak

72,215

hamet

102

345

Dizin

hikmet

44, 51, 56, 59, 78, 114, 156,

204, 221, 227, 255, 329

hill

141
35
72, 78, 79, 152,
iv,

Ira k

Hipyas
hitab

170

hizmet

17, 20, 24, 45, 70, 75, 80,

81, 98, 116, 123, 130, 132, 135,

151, 155, 156, 165, 169, 174, 175,

213,321,337
hizmet

ak

20,169
98
60, 75, 100, 130,

hizmeti

Hoca
hoca-talebe

226
34
162

Hopuzde kir Efendi

Horasan

198, 254

hogr
Hlderlin
Hristiyan

116, 119
16,

256
211
194

63, 199, 210,

Huda
Hudeybiye

64, 143

hukuk
Hulusi

326, 334

Gkmeni!

162 191

hurma
huzur

aac
i,

18, 33, 42, 50, 93, 109, 116,

131, 149, 155, 176, 201, 235, 252,

254, 280

huzurlu

kadn
25, 126, 207, 209, 223,

40
112

Hd
hr

Hr

Adam

313 238,247
126

hr insan
hrriyet
97, 165,
elebi'

313
34

Hsmeddin
Hseyin

162, 207,

Hseyin Rahmi
hsran

230 230
213 83

Hz

Aye
251

Hz. Ali

24, 62, 71, 84, 142, 187, 218,

Hz. ai
Hz. Hz.

151

Eb Bekir

114
57, 58
9,
5,

Fatma

Hz. Hatice Hz.

99

brahim

114, 188 132, 197

Hz. Hz. Hz.

mer
Peygamber'in gn

ems

110 51,154

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

ktisad krizler
ilah

164
187, 208

intikam
intisap
ip

98, 165, 213,

315
8

lahe
lh
ilh

187
52, 253, 258, 259, 262,

ular

117

267

irade

189 199
11,22,35,36,41,44,45,51,56,

rahmet

56

ran Bapiskoposu Simeon

irfan

ilh-beer
ilahiyat

185

24
169, 170

59, 64, 73, 107, 131, 142, 156,

l-y Kelmetullah

164, 173, 204, 212, 243, 259, 276,

lhan abla lhan Ayverdi

16,17,110,157
83, 110, 157, 168, 169,

321,326,329
rfan Bey rfan
irfan
irfn

153
144, 153, 161

208
ilim

17, 44, 52, 56, 70, 155, 171, 172,

Paa sava
ii,

212
131, 148,

173, 174, 206, 225, 239, 242, 246,

9, 22, 25, 64, 115,

252,276,321,325,336 mutaassplar ilim Rnesans ilim ebekesi ilk mektep hocal

ilim
ilm-i ilm-i

152, 175

206

irad
s

26, 51, 52, 62, 89, 120,

280
331

325
173

51, 96, 97, 201, 211,

skender

180, 297, 320

17, 18, 20, 44, 47, 63, 66, 71,

29
142
14,

slm

ii,

ledn ledn

97, 99, 114, 116, 130, 131, 132,

157

133, 134, 135, 136, 137, 154, 155,

ilmtaassub
ilmin gayesi

151 171

166, 169, 170, 174, 186, 187, 188,

189, 190, 192, 193, 194, 195, 196,

lyas

65

197, 198, 199, 201, 202, 203, 206,

mam Gazali
mm- Gazal
iman

256
121

211, 212, 238, 239, 240, 242, 244, 246, 251, 254, 256, 308, 312, 313,

25, 36, 53, 59, 60, 76, 81, 84,

317, 322, 325, 330, 331, 332, 334,

335, 336
islm Birlii
ii,

116, 139, 146, 164, 175, 190, 196, 197, 201, 202, 206, 208, 212, 214,

330

218, 225, 240, 248

slm prensip

130, 196, 198 199, 200, 238, 325

mn iman anlay
inan
inci

59, 214, 308, 314,

332 116

spanya
sra, 70

203
v, 16,

125, 126, 154, 176

ii,

stanbul Fetih Cemiyeti

183, 238

163,

259, 336

incitmek

incitmemek
ngiltere
nisiyatik

120 123 331 258

11
40, 41, 59, 146,

stanbul Geceleri

iv, vii,

102, 144, 145,

146, 167, 232, 234, 235

stanbul hanmefendisi stanbul medeniyeti

stanbul vesi stanbul Trkesi
iv,

ii,

109, 209

nnen'allah
insaf

101
103, 209
ili

269
222

insan sfat

stanbul yazar
istdd

insan ve

eytan

iv, vi,

140, 141, 142

23,
56, 71,

54
181, 267, 277

insan- kmil

251 258

stirak
stlchk

nsn- Kmil
insan

325
20

9,25,203,214 insanlk lemi 22,24,33,34,46,63, 69, 75, 155, 314, 334 insanolu 92, 146, 184, 205, 270, 281, 315

i bitmemi
itaat

106
38, 120, 132

itaat

etmek

120
236, 243

ttihat ve Terakki

347

Dizin

iyi

ahlk

125

Kzm amca Kzm Bykaksoy

kedi

7,

42

162

K
Kabe
5, 24, 62, 72, 84, 95,

109 55

Kehf Sresi'nin 109. yeti

122, 251,

kelm
kelime
2, 14,

257
28, 95, 100, 120, 145,

260
kabri

58
6, 64, 65,

148, 156, 187, 248, 256, 258, 259,

kabz

66

263, 283, 286, 311

kadeh
kader

219, 285, 297

126, 319

keml

20, 23, 45, 61, 170, 173, 176,

182, 329

Kadky kadn 2, 3,

234
6, 27, 31, 36, 40, 41, 43, 45,

Keml Altnkaya
keml vasf

131
61
12, 15, 17, 22, 23,

46, 57, 116, 132, 133, 134, 135,

Kenan

Rifi,

ii,

1, 7,

136, 138, 141, 197, 221, 222, 224,

24, 25, 26, 27, 50, 69, 81, 109,

227, 292

112, 128, 129, 156, 171, 173, 175,

kadnn
kadife

giyim

kuam

133
32
3,

178, 190, 208, 212, 239

Kenan

Rif

dergh

175
9

Kadir
kfir

13

kendi kendinin emri kendi kendisiyle dost

Kendini bilen
kendini bulma
35,

225
14, 15, 68, 122, 246, 257, 259,

127
123

kinat

270, 274, 285

kinat kitab
kalb
14, 15, 68,

314
126

259
120

Kendisiyle

bark

keremli
kerih

26
19

kalem
kalp

12, 52, 55, 69, 70, 82, 83, 103,

250, 251, 319, 323

11, 36, 53, 130, 132, 143, 173,

Kerim bey

144
118

Kemeke
Kevser

292
kalp akeye

arab

143

kl

kam
Kmil
kmil
kmil
kandil kandil geceleri

178
74, 83, 104, 215, 251, 258,

Klk kyafet

38,219 155, 297, 331, 332 133

214 214
32,

308
64 24

mrid retmen

20,

krlmamak Krmamak

krmz
Kss- Enbiy

266
13

73, 111

111
13
8,

kvlcm
kyafet

146, 277

Kanuni

133, 134 269, 278

kap kap

142, 152, 184, 303

kyamet
Kyamet, 16-17

tokma
61, 64, 73, 271, 290,

152
95, 111

51

Karagz

Kzlbalk
kilise

313
199, 325

karanlk

313
127

kararm
kararszlk vadisi

kimya
Kinl32, 165, 213
kitap
ii,

222, 223

126

Karun
kif

30
35
2,

37, 78, 83, 92, 98, 108, 114,

115, 155, 195, 211, 225, 230, 259,

kat
katil

53, 127, 251,

325
22

337
Kitaplk

161

Kavuk

132

koku
kolonya
19,

274 207
235, 241, 243

Kaymakam
Kayseri

215

258

konak

348

Smiha Aj^^erdi e SIRRA

YOLCULUK

Konev
Konstantaniyye

258

Kuzey Afrika

200
148, 262, 283

324
101

Kk kz
kl 1, 24, 90,
kll

konuma
Konya
korku

stili

269
72, 252,

iv,

75, 161, 162, 163, 313,

314
163

257

Konya Turizm Cemiyeti

130, 202, 220

kltr

iv,

43, 101, 125, 163, 176, 185,

11, 15, 23, 41, 65, 124, 129,

230, 237, 239, 240, 242, 245, 246, 247, 326, 335

koruk

168 136
47,

Kltr

koyun
kksz
kle

krek

Bakanl mahkmu

163,238
108
52

184
165

ktle fedaisi

Klelikten Efendilievii, 239, 242, 333,

335, 336

kpek
kpr
krl30, 218, 231
15, 34, 72, 176,

143

l faile illallah

218
28

krebe
293, 308, 315

kt 17, 22, 61, 70, 71, 127, 138, 191,

kt
kyl

dnce Osman

127, 191

141
60, 271, 273,

Krezs
Kriton
kriz

275
35

116

Kubbealt Akademi

Mecmuas 56,

100,

151, 169, 170, 186, 238, 247

Kubbealt Akademisi Kltr ve Sanat

Vakf
250, 269, 281, 330

V,

163

kudret 21, 43, 95, 146, 183, 189, 205,

Kuds

107, 195, 323

KU92, 95 kul hakk

kulluk

138

62,97
139

kumar
kn

158
146
30, 32, 137,

kundak
kurban

253

Kurey
kurtulua ermek
kuru

194
116 191
164

aa

kusurlu

ku
kuak
Kuvvet
kuvvetli
6,

72,91,96
66,

209
189

27, 72, 101, 102, 118, 125,

195,313,325

Kuyumcu

293

Dizin

mn3,

8, 9, 12,

23, 24, 33, 57, 70, 95,

101, 102, 103, 114, 122, 144, 149, 152, 156, 168, 181, 203, 240, 246,

248, 251, 263, 272, 276, 283, 311

mn anas
manev
28, 31, 33, 40, 41, 43, 45, 50, 52,

33

merdn- Hd merhamet Merkez Merkez Efendi Merkez Muslihiddin

112
80, 194, 195,
v, 1,

251

22, 90,
v,

239
239
22

22,

Efendi

9, 10, 14, 16, 18, 22, 25, 27,

Meryem Mesihpaa
233

ii,

39, 82, 96, 191, 192

iv, vi,

mam
iii,

150, 151, 232,

53, 55, 56, 57, 62, 65, 74, 82, 86,

116, 119, 122, 126, 137, 138, 139,

146, 150, 151, 153, 164, 168, 169, 171, 175, 176, 181, 182, 183, 184, 185, 203, 213, 224, 239, 243, 251,

Mesnevi

1,

69, 86, 112, 114, 115,

160, 161, 212, 314, 315

Mesnevi erhi

114,115
35
12, 56, 57, 66, 157,

254, 257, 258, 261, 264, 312, 321,

meale Mekre

Sargut

325, 328, 330 manev annelik

239
138, 139

163, 208 Mertiyet metafizik

241
170, 171
13, 26, 34, 50, 51,

manev bnye Manev ilim manev mras manev

marifet
zincir

51
57
22
61, 252, 255,

Mevln

i,

ii,

iii,

iv,

60, 69, 76, 78, 79, 80, 86, 88, 94,

97, 120, 121, 122, 151, 154, 156,

256

160, 161, 163, 164, 165, 166, 173,

MarkOrel
masal

35,57
108, 276, 277, 291

190, 191, 192, 209, 212, 219, 220,

238, 247, 250, 251, 258, 308, 312,

mauk
mver
mayi Mazi
Meclis-i Seb'a

24

313, 314, 315, 316, 317, 318

170
36
179, 184

Mevln Celleddin-i Rm
Mevlevi

120, 308

112, 162, 308, 327

mey
meyn- kanda meyhane Mezamir

219
52

97

meden
337

27, 60, 247, 316, 321, 325,

219
86 95,96,141,189
26
1,

medeniyet inacs

164
70, 195, 199

Msr Niyazi
mihnet
mihver
mill

Medine

mehenkta
Mehmet Akif Ersoy Mehmet Ali Ayn Mehmet Demirci Mehmet Emirolu Mehmet nder
mekrim-i ahlk

293 247
131
150, 151, 184, 185

90

45, 47, 133, 137, 138, 139, 151,

159, 169, 175, 184, 185, 213, 214,

222, 224, 225, 324, 328, 337

mill milli

75

eitim
ve din Vicdan
bir

213
terbiyey

161,163 138
194, 195, 334

138 185
23

Mill

Mekke
Mekteb-i Sultan

milliyetilik

25

milyarder

184

mektep Melek
Meliha

30, 148, 220, 242, 262,

283 302
190
13

Mimar
mimar
Mira
Miralay ismail
16, 22, 241, 243,

238 247
3

50,

Meleklerin salt

hanm
9,

Hakk

ili

memleket
menfaat
menf kuvvetler
menzil

47, 175, 225

miras

37
154 157
46, 117, 119, 120, 121,

118, 223

mirasyedi
misafirhane
mistik

165
3,

266

200

350

Smiha Amerdi e SIRRA

YOLCULUK

mistik

adam

Dizin

nisan
Niyazi
Niyazi

yamuru
Msr

259, 267 210, 250

lmeden evvel lnz lmeden nce lm

l

263
33,
8,

168

Sayn

162
iv

Niyazi
niza

Yldrm Genosmanolu
54, 55,
6, 11, 13, 28, 38, 78,

205

nokta

125, 144,

173, 193, 196, 232, 286

Nuri,
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9,

144 lm 40, 47, 108, 179, 199, 223, 328 lm ferman 40 mer 80, 82, 132, 136, 162, 197 pmek 24
rnek 28, 70, 71, 75, 85, 99, 114, 117,
120, 144, 145, 155, 163, 169, 176,

32, 72, 73,

134, 260 Nur, 35

72

227, 228, 229, 252, 315, 335

z deerler

31
Nuri

134 131
262, 266

179
162

Pazarcba

zcan Ergiydiren

nzul

zgven

72

O
Odo
Deuil

196
152
14, 259,

padiah

odun Oku Okun Ucundan olgunlama

331

229, 230

56,71
91
42, 162

onba
Orhan Bykaksoy
Orta

323, 324

Ortodoksluk
oru

324
80, 141, 162, 223,

95, 111, 130, 137, 138, 192

Osman Osman Bey Osman Dede Osman Gazi Osmanl

332 332
162

223
16, 40, 58, 70, 78, 100,

iii,

101, 102, 107, 115, 130, 163, 200,

221, 223, 224, 225, 233, 234, 235, 236, 240, 243, 244, 317, 319, 322, 323, 325, 326, 331, 332, 334

Osmanl Osmanl
ot

devleti

223, 224, 225

mimarisi

16

Osmanl-lslm medeniyeti
Otifon

107

143
35

renci
86
29, 31, 32, 85, 86, 149, 191,

retmen
227

lmeden evvel lme

168, 266

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

Rahmet

iv, vi, vii,

20, 62, 205, 207,

208, 228, 309, 311

rahmet deryas

63
iv, vi, vii,

Saadeddin Heper
sabah sabah yldzlar
sadaka
18, 32, 289,

162

Rahmet Kaps

20, 205, 207,

292 289

208, 228, 309, 311

Ramazan Ramazanoullar
Rtibe
vii,

59

136, 308, 336

237
103

sdk 35,
Sad

114, 127, 128, 139, 145, 151,

252, 270
213, 238

raz

17, 25, 29, 34, 70, 101, 191, 230,

240, 264
realist

Sadreddn-i Konev
141, 322
saf

rec

65 108
163, 231, 315,
9, 39, 52, 67,

313 27,38,41,43,81,116,119,164, 194, 255, 258, 262, 312, 313

26, 65

Redd-i miras

safa
safdil

rehber

212, 294
43, 45, 46, 47, 115, 160,

331
rehber-ortam
renksizlik

Safiye Erol

231
61

161, 163, 208

Resimli stanbul Haftas

238
131, 172, 316

salkl sahte ayd

sahte
sait
inci

125, 174, 240, 241, 245

47, 223, 224,

225
151
72

ressam
Reslullah

36, 133, 138, 194,

207 236

Reat Ekrem Kou

rz
180, 181, 227, 255,

Sait Faik

230
164

264

sakat
sk

Rz

makam
Nur
18,
iii,

Risle-i

Roma
roman
romantizm
Rnesans
ruh

264 258 324, 325

219
195, 196

Salahaddin Eyyb
Salih

Yeil

57
Aktay
131

101, 108, 131, 150, 229,

Salih Zeki
slik

232, 233, 239, 244, 245, 246, 259

180

102
43,

saltanat40, 56, 61, 102, 181, 265, 266,

44

286, 297

37,41,45,56,64,71,88,116,
118, 119, 121, 128, 146, 154, 164, 181, 186, 193, 201, 206, 213, 214,

saltanat- ilhiye

56 39

samadan

Samed
samim samimiyet
16, 52, 169, 235,

80
126, 128, 129

232, 246, 258, 320, 321, 327, 329,

334
ruh knts ruh gz ruh

247

146
121

sarho
sar

11, 46, 61, 219, 253, 261, 285,

292, 297

mimar

164 154 37

apka

201
132

ruh tasfiyesi
ruh zenginlii
rh-i

sark

sava

127, 187, 188, 189, 190, 191,

mcerred
zyneti

311
35 138

193, 194, 198, 199, 203, 322

ruhiyat

sava
savatan byk Savm- Dvud
saz

170, 192, 203

ruhun

119, 190

Rmi
RshBaykara
Rsh Bey
rsv

258 162
162 141

138
27, 177,

337
177

seb

Secde
secde et Sedat Zeki rs

260, 266, 267

rzgar rzgr

277 269

266
131

353

Dizin

Sedd-i in

182

Sokrat
sosyal

62,

128 116

sefahat
sefer
sel 96, 146, 186,

139
215, 278

bar
aratrma

sosyolojik

101

267, 274, 294, 324,

szl kltr
spirituel

204
181 229
7,

336
selm
i,

58, 87, 140, 190,

306
15

Spleen
Su
sfi

selmlk
Seluk niversitesi

6,

278, 279

163

251, 254, 256, 259

Selim leri

232
162
162, 177, 314

Sultan

Ahmet
Manev Dnys
28, 189, 191,

136
103

Selman Tzn

Sultan Fatih'in
sr flemek

sem sem dedesi

semvat

96
193

162

sknet

28 162
24, 32, 33, 34, 35, 36,

semzen Semiha Cemal

senfoni

Sleyman 72, 297, 310 Sleymniye Kz Numune mektebi 237

slk

72,193,251
22

37, 39, 50, 81, 83, 88, 94, 115,

220
122

Smbl Sinan
snger

312

serdar

325
27, 171,

st76

serdengeti
sert

321 319

79, 85, 98, 199, 207, 273,

23, 26, 86, 25,

Server Bey Server Hilmi Bey

serveti

310
310

ak

sevgi hazinesi
sevgi sevgi

56,59 52, 119

119 117
119

oda
seli

sevgi yolu
seviyesiz

140
175

seyr sl
Seyr-i slk

262
61

Scak

s
sknt
4, 6,

131
125, 149, 163, 219
51, 66, 75, 193

srt- mstakm

srlanm
sigara

78
56, 73, 110,
7, 28,

126

sikke
silh

293

167, 192, 212

simyac
Sret Kaytaz

50
162

Siyah inciler
siyset
siys dergi
Sofi Huri Sofi Huri

229
94, 131,

323
112

115, 131, 160, 163, 208 115, 161

souk
sohbet
177, 244, 259

61
16, 79, 112, 128, 156, 175,

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

eyhGlib

eyh

Galip

173,250 213
249, 250, 251, 254, 256,

eyh-i Ekber
259

eyhlvzer

Nmk Paa

27

eytan

127, 142, 143, 278, 302

martlan
if
ifah
47, 138,

6
261, 316

237

iir 27, 88, 100, 101, 160, 212, 238,

239, 244, 245, 246, 250, 318, 328

iir gzeli

hret

160,318 118
35, 169,

uur uur phe

333

316
6,

126, 229, 294

Th, 114

Dizin

Titus Burckhardt

Smiha Ayverdi e SIRRA

YOLCULUK

yabanc

Dizin

176, 184, 185, 201, 204, 238, 240,

zikir

241, 244, 248, 258, 267, 273, 295, 324, 331

zeval

109
i,

zevk

16, 20, 52, 60, 61, 84, 85, 86,

93, 111, 140, 224, 252, 273,

323
1

Zeyd

zndk
zrhlanmak
ztlarn birlemesi

207
177
62

Zmrt apartman

75

I,

bir

modern samanlar

bilgesiht
ilijkif

hayat, irfan dnyas ve tefekkryolculuuna

yaplm
yb^n
hem hem

konulmalardan oluuyor.

bilgelik yolunun yolcularndan

Cemlnur

Sargut'la gereklejtirdiimi( sylei boyunca,

bir

dneme tanklk etmi bulunuyoru':^

de bu

dnem

iinde bilgelik
birinin,

gm^n

parlak yldi^lanndan
o dile gelme\ engin

Samiha A^ verdi'nin

dnyasndan birka resmi

yanstm oluyoru^

k Yalszuanlar
mnnesi:yatlar, mutasavvf, istanbul

mefendisi, Trke'yi en iyi

'hi,

konuan veya^n,
Kadir aras

alperen,

mrit, ana,

efendi; iki

Kadir'i

yaam,

rencilerine de Kadir'in

mnsn

retmi bir sultan. Nur sonra da kmil insann yaantsyla Kadir'in mns, iiyle Mirac'n hakikati olduunu rendiinde ve her sabrettii skntnn sonunda Gnl anneciinin yardmyla yetlerin mnsn kendi kk gnlyle idrak ettiinde ve onun g^el gf(lerinin arkasnda mnn bulduunda defalarca hamd etme
evkini yaayacakt. kitabn
iinden...