1

BLGSAYAR ALARI DERS NOTLARI

Blm 1 Bilgisayar Alarna Giri ............................................................................................................................ 5
1.1 Bilgisayar alarnn bgn ve gelecei................................................................................................................ 5
1.2 Saysal letiimin Temelleri................................................................................................................................... 7
1.2.1 Tanmlar ...................................................................................................................................................... 12
1.2.2 Hata Sezme ve Dzeltme Teknikleri (Error Detection and Correction)...................................................... 15
1.2.3 Asenkron Seri letiim................................................................................................................................. 17
1.2.4 Bir Veri Paketinin Anatomisi: ..................................................................................................................... 18
1.2.5 Adres zmleme Protokol(Address Resolution Protocol) ...................................................................... 19
1.2.6 Bilgisayar A Topolojileri........................................................................................................................... 20
1.2.7 stemci/Sunucu (Client/Server ) A ve Peer-to-Peer (Edzey) A............................................................ 23
1.2.8 A Ortam:................................................................................................................................................... 24
1.2.9 A Elemanlar ............................................................................................................................................. 25
1.3 A Donanmlar ................................................................................................................................................... 26
1.3.1 Yerel Alan Alar-YAA (Local Area Networks - LAN) ............................................................................. 26
1.3.1.1 Yerel Alan a protokolleri ve ve OSI Referans Modeli ........................................................................28
1.3.1.2 YA Eriim Yntemleri .........................................................................................................................28
1.3.1.3 YA letim Yntemleri ..........................................................................................................................29
1.3.1.4 YA Toplojileri......................................................................................................................................29
1.3.1.5 YA Cihazlar ........................................................................................................................................30
1.3.2 ehir Alan Alar - AA (Metropolitan Area Networks - MAN) ............................................................... 31
1.3.3 Balantsz ve Balant kaynakl Haberlemeler......................................................................................... 31
1.3.4 Geni Alan Alar - GAA (Wide Area Networks - WAN).......................................................................... 32
1.3.4.1 oklu-Balant Teknolojileri .................................................................................................................34
1.3.4.2 Balant Teknolojisinin Avantajlar .......................................................................................................35
1.3.5 Kablosuz Alar (Wireless Network) ........................................................................................................... 42
1.3.6 nternet (Internetworks)............................................................................................................................... 43
1.4 A Yazlmlar ..................................................................................................................................................... 44
1.4.1 letim Sisteminin zellikleri...................................................................................................................... 53
1.4.2 A Verimlilik Aralar ................................................................................................................................ 54
1.5 A Servisleri........................................................................................................................................................ 56
1.6 Referans Modelleri .............................................................................................................................................. 59
1.6.1 OSI Referans modeli ................................................................................................................................... 59
1.6.1.1 OSI katmanlar: ......................................................................................................................................61
1.6.1.2 OSI Modeli Nasl alr........................................................................................................................62
1.6.1.3 Bilgi Formatlar:.....................................................................................................................................63
1.6.1.4 Bal Alarda Adresleme.......................................................................................................................64
1.6.2 TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) Referans Modeli............................................. 65
1.6.3 OSI ve TCP/IP Referans Modellerinin Karlatrlmas............................................................................. 67
1.7 Haberleme Servisleri ve rnek Uygulamalar .................................................................................................... 67
1.7.1 Ethernet ....................................................................................................................................................... 67
1.7.2 Token Ring Jetonlu Halka........................................................................................................................ 69
1.7.3 ATM (Asynchronous Transfer Mode)......................................................................................................... 70
1.7.4 FDDI (Fiber Distributed Data Interface) ..................................................................................................... 70
1.7.5 X.25............................................................................................................................................................. 71
1.7.6 Frame Relay ................................................................................................................................................ 72
1.7.7 DSL............................................................................................................................................................. 74
1.7.7.1 ADSL ( Asymmetric Digital Subscriber Line).......................................................................................74
1.7.7.2 VDSL( Very high rate Digital Subscriber Line) ................................................................................75
Blm 2 Fiziksel Katman ........................................................................................................................................ 76
2.1 letim Ortam (Transmition Media ) ................................................................................................................... 76
2.1.1 Koaksiyel Kablo.......................................................................................................................................... 78
2.1.1.1 Thinnet Koaksiyel kablo ........................................................................................................................78
2.1.1.2 Thicknet Koaksiyel Kablo......................................................................................................................78
2.1.1.3 Koaksiyel kablo balantlar...................................................................................................................78
2.1.1.4 Koaksiyel Kablo Dereceleri ...................................................................................................................79
2
2.1.2 Bkl ift(Twisted Pair) Kablo ................................................................................................................. 80
2.1.2.1 Dz Kablo (Straight-Through Cable).....................................................................................................81
2.1.2.2 Geit Kablo (Crossover Cable) ..............................................................................................................81
2.1.2.3 Rollover Kablo.......................................................................................................................................82
2.1.3 Fiber Optik Kablo (Optical Fiber Cable)..................................................................................................... 83
2.1.3.1 Tek Modlu Fiber (Singlemode)..............................................................................................................84
2.1.3.2 ok Modlu Fiber (Multimode)...............................................................................................................84
2.2 letim Standartlar ................................................................................................................................................ 85
2.3 Telefon Sistemi.................................................................................................................................................... 85
2.4 ISDN ve ATM..................................................................................................................................................... 86
2.4.1 ISDN (Integrated Services Digital Network) .............................................................................................. 86
2.4.1.1 ISDN Kanallar.......................................................................................................................................87
2.4.1.2 ISDN Hizmetleri ....................................................................................................................................88
2.4.1.3 ISDN Katmanlar ve OSI Bavuru Modeli.............................................................................................89
2.4.2 ATM (Asynchronous Transfer Mode)......................................................................................................... 91
2.4.2.1 Balant Arayzleri ( UNI ve NNI ).......................................................................................................92
2.4.2.2 ATM Katmanlar ....................................................................................................................................93
2.5 Hcresel Radyo (Cellular Radio) ........................................................................................................................ 96
2.5.1 Analog Hcresel Sistemler .......................................................................................................................... 96
2.5.2 Hcresel Alarda Kontrol Kanallarnn zlenmesi ...................................................................................... 97
2.5.3 MTSO (Mobile Telephone Switching Office)............................................................................................. 97
2.5.4 Tekrar Frekans Kullanm Plan ve Hcre Yaps......................................................................................... 98
2.5.4.1 Katl Hcreler.........................................................................................................................................98
2.5.4.2 Tekrarl Frekans Kullanm ....................................................................................................................98
2.6 Uydular................................................................................................................................................................ 99
2.6.1 Uydu letiim Sistemi................................................................................................................................ 100
2.6.2 Uydu Snflar ............................................................................................................................................ 100
2.6.3 Uydu Frekans yaplar ............................................................................................................................... 101
2.6.3.1 Frekans Paylaml oklu Eriim.........................................................................................................101
2.6.3.2 Zaman Paylaml oklu Eriim: .........................................................................................................102
2.6.3.3 Kod Paylaml oklu Eriim...............................................................................................................103
2.6.3.4 Uydu Haberlemesinde Kullanlan Frekanslar .....................................................................................103
2.6.4 Uydu Transponderleri................................................................................................................................ 104
2.6.5 Yer stasyonlar ......................................................................................................................................... 104
2.7 Fiziksel Katman ve a cihazlar......................................................................................................................... 105
2.7.1 Tekrarlayclar (Repeater) ......................................................................................................................... 105
2.7.2 HUB .......................................................................................................................................................... 107
2.7.3 Ortam Dntrc Transceiver, Media Adapter .................................................................................. 108
Blm 3 Veri Balant Katman ............................................................................................................................ 109
3.1 Veri Balant katmann tasarm........................................................................................................................ 109
3.1.1 Media Access Control (MAC) Alt Katman.............................................................................................. 110
3.1.2 MAC kurallar ve arpma denetimi/backoff .......................................................................................... 111
3.1.2.1 arpma ak emas ...........................................................................................................................112
3.1.2.2 arpma tipleri ....................................................................................................................................113
3.1.3 ereve (Frame) ........................................................................................................................................ 114
3.2 Hata Tespiti ve Dzeltilmesi ............................................................................................................................. 114
3.2.1 Elik Denetimi (Parity Check).................................................................................................................. 115
3.2.2 ki boyutlu Elik Denetimi (2-Dimensional Parity)................................................................................... 116
3.2.3 Toplama Denetimi (Checksum) ................................................................................................................ 116
3.2.4 Hamming Hata Giderme Algoritmas........................................................................................................ 116
3.2.5 CRC (Cyclic Redundancy Check)............................................................................................................. 117
3.2.6 ARQ (Automatic Repeat RequestOtomatik Tekrar stei)...................................................................... 117
3.2.6.1 Dur ve bekle Protokol: .......................................................................................................................118
3.2.6.2 Srekli Tekrar stemi (Continuous RQ) ...............................................................................................119
3.2.6.3 Semeli Tekrar(Selective repeat) .........................................................................................................120
3.2.6.4 N ereve Gerile (Go-Back-N)............................................................................................................121
3.3 Kayan Pencere Protokolleri ............................................................................................................................... 121
3.4 oklu Eriim Protokolleri.................................................................................................................................. 123
3.4.1 Aloha......................................................................................................................................................... 123
3
3.4.2 CSMAP (Carrier Sense Multipli Access Protocol) ................................................................................... 123
3.4.3 arpmasz Protokoller ............................................................................................................................ 125
3.5 LAN ve WAN lar iin IEEE 802 Standard ..................................................................................................... 125
3.5.1 Ethernet - IEEE 802.3 ............................................................................................................................... 126
3.5.2 Ethernet Topolojisi .................................................................................................................................... 127
3.5.3 Ethernet ve 802.3 ereve Format ........................................................................................................... 127
3.5.4 Yksek Hzl Ethernet - Fast Ethernet, Gigabit Ethernet........................................................................... 129
3.6 Kprler (Bridges)............................................................................................................................................. 131
3.6.1 Kprleme Yntemleri.............................................................................................................................. 133
3.6.2 Kpr trleri .............................................................................................................................................. 133
3.6.3 Kapsayan Aa Algoritmas (Spanning Tree Algorithm) ......................................................................... 134
3.7 Anahtar (Switch) ............................................................................................................................................... 134
3.7.1 Anahtar OSI Katmanlar............................................................................................................................ 137
3.7.2 Aktarm Yntemleri .................................................................................................................................. 137
3.7.3 Anahtar Trleri (Switch Types)................................................................................................................. 138
3.8 Yksek Hzl LAN lar ...................................................................................................................................... 138
3.8.1 Gigabit Ethernet Mimarisi......................................................................................................................... 139
3.9 Kablosuz Yerel Alan Alar .............................................................................................................................. 140
3.9.1 802.11 MAC alt katman protokol............................................................................................................ 141
3.9.2 802.11 ereve yaps ve Servisler............................................................................................................ 142
Blm 4 A Katman............................................................................................................................................. 145
4.1 Giri................................................................................................................................................................... 145
4.2 A katman tasarmnda nemli noktalar........................................................................................................... 145
4.3 Ynlendirme Algoritmalar ............................................................................................................................... 147
4.3.1 En etkili kural (Optimality principle) ........................................................................................................ 148
4.3.2 En ksa yol Ynlendirmesi (Shortest Path Routing).................................................................................. 148
4.3.3 Sel Ynlendirmesi (Flooding) ................................................................................................................... 149
4.3.4 Mesafe Vektr Ynlendirme (Distance Vector Routing) ........................................................................ 149
4.3.5 Balant Durumu Ynlendirme (Link State Routing) ............................................................................... 150
4.3.6 Hiyerarik Ynlendirme (Hierarchical Routing) ....................................................................................... 151
4.3.7 Hareketli istasyonlarda Ynlendirme(Routing For Mobile Hosts)............................................................ 151
4.3.8 Broadcast Routing..................................................................................................................................... 152
4.3.9 Multicast Routing...................................................................................................................................... 153
4.4 Ynlendiriciler Routers.................................................................................................................................. 154
4.4.1 Ynlendirme Tablolar .............................................................................................................................. 154
4.4.2 Statik Ynlendirme.................................................................................................................................... 154
4.4.3 Ynlendirme Tablosu................................................................................................................................ 156
4.4.4 Ynlendirici Trleri................................................................................................................................... 156
4.4.4.1 Merkez Ynlendiriciler ........................................................................................................................156
4.4.4.2 Kenar Ynlendiriciler...........................................................................................................................157
4.4.5 ROS - Ynlendirici iletim Sistemleri Router Operating Systems....................................................... 157
4.4.6 Ynlendirme Algoritmalar ....................................................................................................................... 158
4.4.6.1 Uzaklk Vektr Algoritmas (DVA Distance Vector Algortihm).......................................................158
4.4.6.2 Balant Durumu Algoritmas LSA (Link State Algorithm) .............................................................158
4.4.7 Ynlendirme Protokolleri.......................................................................................................................... 159
4.4.8 Metrik Deer Parametreleri....................................................................................................................... 160
4.4.9 BRouter ..................................................................................................................................................... 161
4.5 Tkanklk Denetimi ve Servis Kalitesi.............................................................................................................. 161
4.6 Internetworking ................................................................................................................................................. 164
4.7 Internette A Katman ....................................................................................................................................... 166
Internet Kontrol Mesaj Protokol(ICMP) ..........................................................................................................173
Address Resolution Protocol (ARP)...................................................................................................................173
IPv6 173
IPv6nn tarihesi .................................................................................................................................................. 174
IPv6 ile salanan iyiletirmeler ............................................................................................................................. 174
Hi bitmeyecek adres uzay (128 bitlik adres uzay ile (10
15
) adet bilgisayar adreslenebiliyor. ........................... 174
Multicast ve anycast adresleri ............................................................................................................................... 174
YA ni daha iyi kullanabilme ............................................................................................................................... 174
Gvenlik artrm ................................................................................................................................................... 174
4
Ynlendirme de iyiletirme................................................................................................................................... 174
Ak kavram IPv6nn ATM zerinde kodlanmasnda ak ve servis kalitesi kavram iyiletirilmitir. .............. 174
IPv6 Header Format (32 bit) ................................................................................................................................. 174
IPv6 Geniletme Balklar.................................................................................................................................... 175
Blm 5 letim Katman ........................................................................................................................................ 176
5.1 Giri................................................................................................................................................................... 176
5.2 letim Protokollerinin Elemanlar ...................................................................................................................... 177
5.3 nternet letim Protokolleri (TCP ve UDP)........................................................................................................ 180
5.4 TCP.................................................................................................................................................................... 182
5.4.1 Portlar ve soketler...................................................................................................................................... 184
5.4.2 letim Kontrol Blou (Transmission Control Block)................................................................................. 187
5.4.3 TCP ve Kullanc Arabirimleri .................................................................................................................. 190
5.4.4 Segmentler................................................................................................................................................. 191
5.4.5 TCP Balant Ynetim lemleri ............................................................................................................... 193
5.5 UDP................................................................................................................................................................... 199
5.6 UDP ile TCP 'nin farklar .................................................................................................................................. 201
Blm 6 Oturum, Sunum ve Uygulama Katmanlar.............................................................................................. 202
6.1 Oturum katman................................................................................................................................................. 202
6.2 Sunum Katman ................................................................................................................................................. 202
6.3 Uygulama Katman............................................................................................................................................ 203
6.4 Dosya Transfer Protokol [File Transfer Protocol (FTP)] ................................................................................ 203
6.5 Basit Posta Transfer Protokol ve Elektronik Posta Servisi [Simple Mail Transfer Protocol (SMTP)]............ 204
6.6 TELNET............................................................................................................................................................ 206
6.7 Alan Ad Sistemi [Domain Name System (DNS)] ............................................................................................ 206
6.7.1 Domain simleri......................................................................................................................................... 208
6.7.2 Yksek-Seviye Domain'leri....................................................................................................................... 208
6.7.3 Domain Name zmlemesi ve simleri Adreslere Haritalamak.............................................................. 208
6.7.4 sim Sunucusu lemleri ............................................................................................................................ 209
6.7.5 Kaynak Kaytlar (Resource Records (RRs)) ............................................................................................ 210
6.7.6 DNS mesajlar ........................................................................................................................................... 213
6.8 Basit A Ynetim Protokol ve A Ynetimi [Simple Network Management Protocol (SNMP)] .................. 215
6.9 Word Wide Web (WWW)................................................................................................................................. 217
6.10 Geityolu Gateway.......................................................................................................................................... 219
Blm 7 A Ynetimi............................................................................................................................................ 220
7.1 A Ynetimi Temel Kavramlar........................................................................................................................ 220
A Ynetiminin Fonksiyonel Mimarisi ................................................................................................................ 221
Performans Ynetimi .......................................................................................................................................221
Sistem Ayarlar Ynetimi ................................................................................................................................221
Hesap Ynetimi.................................................................................................................................................222
Hata Ynetimi...................................................................................................................................................222
Gvenlik Ynetimi............................................................................................................................................222
Blm 8 A Gvenlii........................................................................................................................................... 222
Blm 9 A STANDARTLATIRMASI (NETWORK STANDARDIZATION)............................................... 226
9.1 Standartlatrma ve Standart Nedir? .................................................................................................................. 226
9.2 Standartlatrmann reticiye Faydalar ............................................................................................................ 226
9.3 A Standartlatrmas (Network Standardization) ............................................................................................. 227

5
Blm 1 Bilgisayar Alarna Giri
1.1 Bilgisayar alarnn bgn ve gelecei
Geride braktmz son yzyln her biri bir teknoloji ile beraber anlr. 18. yzyl endstri
devrimini takip eden mekanik sistemlerin, 19. yzyl buhar makinelerinin ayd. 20. yzyl
teknolojisi ise bilginin toplanmas, ilenmesi ve datmyd. Dnya apndaki telefon alarnn
kurulumu, radyo ve televizyon teknolojilerinin geliimi, uydu teknolojilerinin kullanlmaya
balamas bilgisayar endstrisinin imknlarn inanlmaz derecede arttrmtr. Bu imknlardan biri
de bilgisayarlarn birbirleriyle haberleerek sahip olduklar kaynaklar paylamalar ve kullanclar
arasnda mesaj iletiminin salanmasdr.
amzda bilgi, ok hzl retilen ve en yenisine sahip olan kurum ve kurululara bilimsel ve
teknolojik adan stnlkler salayan bir unsur haline gelmitir. Bu nedenle 21. Yzyl Bilgi
a olarak da adlandrlmaktadr. Bilgi ayn zamanda ok sratli deimektedir. Dolaysyla
dnyadaki gelimeleri en hzl bir eklide takip etmek bir zorunluluk haline gelmitir. Bunun iin ise
bilgilerin paylalarak oaltlmas gerekmektedir. Bilgi retilmesi ise stratejik bir neme sahiptir.
Bunun iin eldeki kaynaklarn en verimli bir ekilde kullanlmas gerekmektedir.
Bilgisayar sistemleri ilk ortaya ktklar yllarda merkezilemi bir yapya sahipti. Bu devasa
bilgisayarlar zel odalarda korunur ve ancak niversiteler ile byk irketlerde bir veya birka tane
bulunurdu. Bilgisayar dnyas gelitike bilgisayarlar devasa yapdan kp hemen herkesin kolayca
sahip olabilecei ksmen kk aletler haline geldi ve bu durum, merkezi yapdan datk yapya
geilmesine olanak salad. Bilgisayarlarn bilgi anda bu kadar gelimesi bilginin retilmesi ve
paylalmasn daha da kolaylatrd. Bilgi retilmesi ve ilenilmesinin en verimli olarak
gerekletirildii bilgisayar sistemlerinin birbirine balanarak bilginin iletildii ve paylald
yaplara bilgisayar alar denilmektedir. ki bilgisayar eer bilgi alveriinde bulunabiliyorsa bu
iki bilgisayar birbirine baldr denir. Bu balant sadece bakr teller aracl ile olmaz; fiber optik
kablolar, mikrodalgalar ve iletiim uydular da kullanlabilir.
Bilgisayarn zerk olmas kendi kendine ilem yapabilmesi demektir. Kiisel olarak kendi
kullandnz bilgisayar ile ok eyleri gerekletirebilirsiniz. Ancak, yaplan almalarn oklu
ortamda paylalmas, bilgisayar kaynaklarnn verimli bir ekilde kullanlabilmesi, bilgisayarlarn
birbirleriyle haberlemeleriyle mmkn olur. Bu ise bir grup bilgisayarn birbirlerinin kaynaklarn
paylaacak eklide balanmasyla oluturulan bilgisayar alar ile gerekleir. Bilgisayar alar
aadaki amalar gerekletirmek iin tekil edilirler.
Veri Paylam
Haberleme
Bilgisayar Kaynaklarnn Paylam
Yazlmlarn Paylam
Yksek Gvenilirlik.
Yksek lem hznn Salanmas
Bilgisayar alarnn ekonomik olarak genilemesi
Ortak alma Gruplar
Merkezi Ynetim
Organizasyon Yapsnn Gelitirilmesi
6
Gnmzde birok irket corafik olarak birbirinden ok uzak ubelerde alan bilgisayar
sistemlerine sahiptir. Kulland bu sistemlerle irketini en verimli hale getirebilmek iin bunlarn
birbirine balanmasn isterler. Bylelikle fiziksel konumdan bamsz olarak btn programlarn,
donanmlarn ve verilerin adaki herkes tarafndan paylalmas salanr. Ayn zamanda yksek
gvenilirlik salanr. rnein nemli bir dosya birka kaynakta birden tutulur bylece birinde sorun
karsa dierleri kullanlabilir. Bilgisayar alar irket alanlar arasnda gl iletiim ortamlar
yaratabilir. Birbirinden ok uzakta alan iki veya daha fazla kii ortak bir raporu beraber yazabilir.
Bilgi ve i paylamnda ve bunlarn kullanmnda ayb zamanda iletiim kurmada a kavram herkes
iin ok nemlidir. Bu yzden bilgisayar alarnn oluumu ya da temelinde bilgiyi birok insann
ayn anda paylamas ihtiyarc vardr.
Deiik zelliklerdeki alarn birbirleriyle balanmalar neticesinde birbiriyle bal alar
(internetwork) tekil edilirler. Bylece tek bir a gibi davranan byk alar elde edilirler. Internet bu
eklide elde edilmi olan en byk adr. Bu kk alar ekil 1-1de gsterildii gibi bir geni alan
a zerinden birbirlerine balanrlar.











ekil 1-1: Farkl zellikteki YAnin bir GA ile balanmas
lk a yaps mainframe bilgisayarlarn terminal balantlar ile gerekletirilen yapdr. Birbiriyle
bal olan alarn ilk rnekleri IBMin SNA ve Digitaln DECNETidir.
Kiisel bilgisayarlarn gelimesiyle Yerel Alan ebekeleri (YA, LAN) yukarda belirtilen
amalarn bir ksmn salamak zere gerekletirildi.
Geni bir corafi alana dalm olan bilgisayarlarn farkl teknolojiler (Dial up, ATM, ISDN,
ADSL, Frame Relay vs) ile balanmasyla Geni alan ebekeleri(GA,WAN) elde edilirler.
Bugn, Hz ve band genilii ihtiyacnn artmasna paralele olarak Yksek hzl YA ve
anahtarlamal balantl Geni Alan ebekeleri ska kullanlmaktadr. balantl ebekeler bugn,
izole YA, kaynaklarn tekrarlanmas ve a ynetimi problemlerine zmler getirmitir.
Bilgisayar Alarnn Tarihesi:
1969 ylnda, ABD'de, savunma gayesiyle kurulan bir merkez, ARPANET adnda bir bilgisayar
an hazrlad. Bu hususta aratrma yapan strateji uzmanlar, bu a yardmyla grp fikir
alverii yapyorlard. 1972'de bu a, bir konferans araclyla kamuoyuna tantld. 1980 tarihine
kadar birok husus a ortaya kmt. Bu tarihte farkl alarn birbirleriyle irtibat kurmasna izin
veren protokol imzaland. ABD'deki faaliyetler srerken, Avrupa ve Uzak Dou'da da, zellikle
niversiteler, aratrma merkezleri ve stratejik resmi kurumlar arasnda bilgisayar alar teekkl
Ethernet
FDDI Ring
Token Ring
GA
7
etmeye balamt. 1983'de ARPANET, askeri ve sivil iki aa ayrldnda ortaya kan ferdi alarn
btnn ifade etmek iin Internet ismi teklif edildi. Oluturulan birok a gnmzde sabit
standartlar uygulanarak a iletiimlerine dzenleme getirmitir.
1.2 Saysal letiimin Temelleri
Saysal iletiim ikili tabanda ( binary, 0 veya 1ler biiminde) sistemde kodlanm bilgi veya verinin
sistemler arasnda aktarlmas konularn kapsar. Bir bilgisayardaki bitler elektrik iaretinin
polarizasyon seviyeleri ile gsterilirler. Bilgisayardaki saklama eleman iindeki yksek-seviye
iareti 1i ve alak-seviye iareti 0 gsterebilir.
Bu elemanlar birlikte dizilerek belirlenmi kodlara gre say ve karakterleri olutururlar. Veri;
haberleme yolu zerinden (rnein telefon hatt) bilgisayar-ynlendirmeli cihazlar arasnda elektrik
iaretleri ve bit katarlar ile iletilir. Bu elektrik iaretleri ve bit katarlar harf ve karakterleri belirtir.
Baz durumlarda, veri k iaretleri ile gsterilir (fiber optik hatlarda). Bit dizileri kullanc verisini
ve kontrol verisini tanmlar. Verinin bu saysal iletiimi srasnda birok standart ve protokol
tanmlanmtr.







ekil 1-2 : Verinin letilmesi
Kontrol verisi, haberleme an ve kullanc verisi akn ynetmek iin kullanlr. ekil 1-2de,
verinin gnderici cihazdan k, haberleme ortamndan geii ve alc cihaza gelii grlmektedir.
kili sistemde kodlanan veri, terminaller ve klarda on tabanna evrilerek gsterilir. Saniye
bana bit (bit/sn) terimi iletim hzn belirtmek zere kullanlr. Bu terim haberleme yolu veya
paras zerinden saniyede iletilen bit saysn verir. rnein 2400 bit/snlik bir hat, bir say veya
karakteri belirtmek iin 8-bitlik kodlar kullanyorsa, saniyede iletilen karakter says 300 (2400 / 8)
olur. Haberleme hz genelde bit/sn oran ile verilir.
Veri iletimi karakteristikleri: Veri haberlemesini anlamak iin, elektriin iletim karakteristikleri
hakknda genel bir bilgiye sahip olunmaldr. Hat kapasitesi, hata kontrol teknikleri, haberleme
yazlm ve dier pek ok a bileeni elektriin yapabildikleri ve snrlamalar erevesinde analiz
edilir ve tasarlanr. ekil 1-2den de grld gibi veri, haberleme kanal zerinden elektrik
iaretinin deiimleri ile iletilir. Bu deiimler 1 ve 0lar gsterir. Elektrik iaretinin konumu
kendini ya bir iaret seviyesi ya da bir baka karmak elektrik iareti eklinde gsterir. Bir iaretin
iletim yolu zerindeki hareketine iaret yaylmas denir. Bir kablo yolu zerinde, iaret yaylmas
elektrik akm eklindedir. Kablosuz uygulamalarda ise, havada elektromanyetik dalga olarak
yaylan elektrik iaretlerinin alglanmas ile baarlr. letim Yolu olarak Fiber Obtik kablolar
8
kullanlmsa veri iletimi k ile gerekletirilir. Elektrik akm haberleme yolu veya iletkeninin
bir ucundan elektrik yk girii ile salanr.
Haberleme kanalndaki birok iaret ekil 1-2 ve ekil 1-3 (a)da grld gibi salnm yapan
dalga ekilleri ierir. Bilgisayar verilerinin tanmasn salamak iin salnm yapan iaretlerin
parametresi deitirilebilir (genlik, frekans, faz). Genlik veya gerilim kablo zerine den elektrik
yk miktar ile belirlenir. ekil 1-2de bu gerilimin ikilik konumlara (1 veya 0) bal olarak yksek
veya dk olduu durumlar grlmektedir. Elektriin bir dier karakteristii watt birimi ile llen
gtr. aret gc, iaretin bir kablolu haberleme devresinde gidebilecei veya yaylabilecei
mesafeyi belirler. Baud terimi de veri haberlemesinde ska kullanlr. Bu terim hat zerindeki
iaretin deime orann tanmlar. Bunu iaret hz olarak da aklayabiliriz. rnek olarak, ekil 1-
2deki gnderici cihaz bitleri ikili gruplar halinde toplamakta (00,01,10,11) ve bunlardan her bir
grup iin farkl genliklerde salnm yapan dalga ekilleri elde etmektedir. Bu rnekte, bit transfer
oran baudun (ya da iaret deime orannn) iki katdr. Gnmzde kullanlan modemler her bir
baud iin 8-bit oranlarna kadar karak daha byk bir iaret transfer kapasitesine ularlar. ekil 1-
2de grlen ileme modlasyon denir. Bu terim veri katarnn haberleme yolu iin deitirilmesi
veya modle edilmesi anlamndadr. aret ayn zamanda frekansndan, baka bir deyile belli bir
zaman aralnda yapt tam salnm saysndan tannr. Frekans saniye bana yaplan salnm says
ile llr. Elektrik endstrisinin tanmlad 1 Hz birimi, saniyede bir salnm demektir.

ekil 1-3 Salnm Yapan aret
Frekans tanmlamak iin kullanlan bir baka terim birim saniyedeki evrim saysdr ( cps: cycles
per second). Dalgann frekansnn, genlii ile ilgisi yoktur. aretler genlik ve frekansn deiik
kombinasyonlarna sahip olabilirler. Genlik iaret seviyesini ve negatif veya pozitif gerilim deerini
belirtirken frekans, iaret salnm orann belirtir. aretin faz, iaretin evrimine ne kadar ileriden
baladn tanmlar. ekil 1-3 (b)de iaretin faz; balang (0), evrim (90), evrim (180),
evrim (270) ve tam evrim (360) noktalarnda gsterilmektedir. Dalga, ekilde grld
zere, sins dalgasnda veya bir emberde olduu gibi dereceler ile de etiketlenebilir. Bir yoldaki
veri iaretinin bilgi oran ksmi olarak iaretin genlik, frekans ve fazna baldr. ekil 1-3 de
grld gibi bilgi oran (bit/sn), iaretin hangi sklkta durum deitirdiine baldr. aretin
genlik, frekans ve fazndaki deiiklikler hat zerinde bir durum deiimi olutururlar. Bu deiim
0 1e veya 1i 0a evirir. kilik 1ler ve 0lar, hat zerinde bilgisayarlar aras akan, kullanc veri
mesajlarndaki karakter ve harfleri temsil etmek zere kodlanrlar.
Analog iletim: Yukarda bahsedilen iarete analog iaret denir nk srekli yani ayrk olmayan bir
karakteristik gsterir. Bu ekildeki bir iletim, bilgisayarlarda kullanlan ayrk ikilik saylarn iletimi
iin tasarlanmamtr. Geni bir kullanm alanna sahip olmasnn nedeni, ilk zamanlarda veri
haberleme alar gelitirilirken analog kolaylklar salayan telefon sisteminin hlihazrda mevcut
9
olmasdr. Telefon hatt, analog bir doas olan sesi tamak iin tasarlanmtr. nsan sesi analog
dalga eklinde kar. Analog ses iareti ve dntrld elektriksel iaret tek bir frekansta
deildir. Daha dorusu ses ve onun telefon hattndaki elektriksel karl, birok farkl frekanstaki
dalga ekillerini ierir. Bu frekanslarn belirli bileimleri sesi ve sesin perdesini tayin eder. nsan
kula 40 Hz ile 18000 Hz aras sesleri alglayabilir. Telefon sistemi bu frekans bandnn tmn
iletmez. Tam aralk, ses iaretini alcda oluturmak iin gerekli deildir.
Fourier Analizi: 19. yzylda Fransz matematiki Jean-Baptise Forier periyodu T olan g(t)
periyodik fonkisyonunun sonsuz saydaki sins ve cosins fonksiyonlarnn toplamyla ifade
edilebileceini gstermitir. Periyodik olmayan fonksiyonlar da baz koullar altnda bu ekilde elde
edilebilir.


=

=
+ + =
1 1
2
1
) 2 cos( ) 2 sin( ) (
n
n
n
n
nft b nft a c t g
burada; f=1/T temel frekans, a
n
ve b
n
,n. Harmonik olan sinzoidal iatretin genlii, ve c de sabittir.
Bylece elde edilen toplama Fourier serisi denir. a
n
, b
n
ve c nin hesab aadaki ekilde yaplr.
dt nft t g
T
a
T
n
) 2 sin( ) (
2
0

= dt nft t g
T
b
T
n
) 2 cos( ) (
2
0

= dt t g
T
c
T

=
0
) (
2

Frekans bileenleri elde edilen elektriksel iaretin analizi ve yorumlanmas bu elemanlara gre
yaplabilir.
Band genilii: Bir haberleme hattnn tayabildii frekans aral, hattn band genilii olarak
tanmlanr. Band genilii veri haberlemesi iin ok nemli bir etkendir nk haberleme hattnn
kapasitesini (bit/sn), hattn band genilii belirler. Daha byk band genilii kullanlarak daha iyi
bir veri iletim oran salana bilir. Band geniliinin etkileri Shanonon, Fourier ve Nyquist gibi bilim
adamlar tarafndan saptanmtr.. ekil 1-4te hattn durumu saniyede 2000 kez deimektedir;
baka bir syleyile iaret deime oran 2000 baudtur. 500 Hz ile snrl bir band genilii iaretin
doru olarak alglanmas iin yeterli olmaz. Band genilii bydke saysal seviyeler daha doru
bir biimde ortaya kacaktr. Daha byk band genilii, daha yksek hat kapasitesi demektir. Bu
durum, Tablo 1-1in incelenmesi ile anlalabilir. Elektromanyetik frekans spektrumu aralklar
greceli olarak snrldr. Bu aralk, ses frekans bandndan balar, X-n veya kozmik k bandna
kadar srer.
Tablo 1.1 : Frekans Spektrumu
Yaklak Frekans sim Kullanm Yeri
10
3
---- Telefon sesi Frekanslar
10
4
VLF Yksek hzl modemlerdeki ses frekanslar
10
5
LF Koaksiyel denizalt kablolar, baz yksek hzl batch veri
transferleri
10
6
MF Kara koaksiyel kablolar, AM radyo yaynlar
10
7
HF Kara koaksiyel kablolar, ksa dalga radyo yaynlar
10
8
VHF Kara koaksiyel kablolar, VHF Ses ve TV yaynlar
10
9
UHF UHF TV yaynlar
10
10
SHF Ksa-link Dalga klavuzlar; mikrodalga yayn
10
11
EHF Sarmal dalga Klavuzlar
10
12
---- Kzltesi iletim
10
13
---- Kzltesi iletim
10
14
---- Fiber optikler, grnr k
10
15
---- Fiber optikler, mortesi
10
19
- 10
23
---- X-nlar ve gamma nlar
10
Yksek frekanslarn nemi, ses frekans spektrumu ve mikrodalga veya koaksiyel kablo iletim
ortamlar incelenerek anlalabilir. 1 kHz ve 10 kHz aras band genilii 9 kHzdir ki bu hemen
hemen 3 kHzde ses tayan hatlarn 3 katdr. 10 MHz ile 100 MHz aras (HF ve VHF spektrumu)
band genilii 90 MHzdir ki bu da teorik olarak ses-snf hattn 30000 katna edeerdir. Bu kk
rnek, haberleme endstrisinin daha byk band genilii kapasitesi iin niye yksek radyo
frekanslarn kullanan teknolojilere yneldiini gstermektedir.


ekil 1-4 : Band Geniliinin Etkisi
Periyot ve dalga boyu: Bir evrim iin gereken sreye periyot denir. rnein, 2400 Hzdeki bir
iaret, 0.000416 snlik bir evrim periyoduna sahiptir (1 sn / 2400 = 0.000416 sn).
Periyot (T), 1/F olarak hesaplanr ki burada F frekanstr (Hz).
WL = S / F (1-1) WL: Dalga boyu S: aretin yaylma hz
aretin dalga boyu a cihaz seiminde, protokol tasarmnda ve cevap-zaman analizinde ok
nemlidir.
Dier dalga ekilleri: ok yaygn olan dier bir yaklam da ikilik deerleri simetrik kare dalga
kullanarak iletmektir (ekil 1.5). Kare dalga pozitif polarizasyondan negatif polarizasyona anlk
srede geen bir gerilimi gsterir. Kare dalga, saysal veri iletimi iin mkemmel bir ekildir, nk
ikilik durumlar olan 1 ve 0lar, pozitif ve negatif deerler ile gsterebilir.



ekil 1-5 : Kare Dalga


DC iaretler: Birok haberleme sistemi Alternatif-Akm ile (AC) iletim kullanmaz. Doru-akm
(DC) iletim, daha basit bir yaklamdr. DC iaretler, yalnzca ayrk 1ler ve 0lar gsterebilen
11
simetrik kare dalgaya benzerler. Ancak DC iletici, salnm yapan dalga ekli yerine, ak-kapal
elektrik enerjisi darbelerini kullanr. Ek olarak, DC iaret olduu gibi iletilir, zerine baka iaret
veya frekans bindirilmez (modle edilmez). Bir AC iaret, baka frekanslar tarafndan tanmak
zere (yeterlilik, hz ve iletim mesafesi etkenleri yznden) yeniden ekillendirilir. Bu iaret
ekillendirilmesi modlasyon olarak anlr. Birok sistem snrl bir mesafede alt iin daha
gl ve daha pahal olan AC iletime ihtiya duymaz, bunun yerine DC iaretlemeyi kullanr.
Sinzoidal dalga ekli, simetrik kare dalga gibi, uzak mesafe veri haberleme hatlar iin gerekli
iletim tipidir. Saysal bit katarlar hem DC hem de AC iaretlerle tanabildii halde, uzak mesafe
iletiminde AC iaretler kullanlr. Telgraf, DC iaretleme iin iyi bir rnektir.
letim kapasitesi, hz ve gecikme: Bir haberleme sisteminin iletim sas (kapasitesi) bit/sn olarak
gsterilir. Bilgisayar zerinde alan kullanc uygulamalar iin cevap sresi ve veri ak, sistemin
kapasitesinea baldr. rnein; 4800 bit/snlik hat, 2400 bit/snlik hattn iki kat saya sahiptir. Bu
da arttrlm bir ak ve daha ksa bir cevap-sresi salar. Bunu syledikten sonra neden hattaki
iaret durumunu (baud) daha hzl deitiren bir iletici tasarlanmyor? diye dnlebilir. Belirli
snrlar dhilinde bu gerekten baarlabilir. Ancak haberleme sistemlerinde kstlamalar vardr ve
bunlar iletim oranlarna snrlarlar. Telefon a ses tamak iin retilmitir ve dk band genilikli
iaretlerle alr. Band genilii, iaret gc ve iletken zerindeki grlt, iletim sasn snrlayan
etkenlerdir. Gerekten de arttrlm bir iaret gc hat sasn arttrr ve ayn zamanda daha uzak
mesafelere iaret yaylm yaplabilmesini salar. Ancak ar g, sistemdeki paralara zarar
verebilir ve/veya ekonomik olarak karlanamayabilir. Hattaki grlt problemi hattn tabiatnda
olan ve ortadan kaldrlamayan bir problemdir. Grlt (Termal, Gaussian, beyaz veya arka plan
grlts), elektronlarn iletken zerindeki sabit, rasgele hareketlerinden meydana gelir ve kanal
sasna bir snrlama getirir. Grlt gc, band genilie ile doru orantldr, yani band geniliini
arttrmak ek grltye yol aacaktr. Eklenen grlty azaltmak iin szme olarak bilinen bir
elektronik teknik kullanlr. Haberlemenin temel kanunlarndan biri Shannon Kanunudur.
Shannon bir iletim yolunun sasn aadaki formlle gstermitir:
C = W log2 (1+S/N) (1-2)
C = bit/sn olarak maksimum sa,
W = Band genilii,
S/N = aret gcnn (S) grlt gcne (N) oran.
Bir kanal zerinden gnderilebilecek maksimum bilgi miktar kanal sas olarak adlandrlr.
Forml incelendiinde Wyi arttrmann, iaret gcn arttrmann veya grlt seviyelerini
drmenin msaade edilen bit/sn orann arttraca grlebilmektedir. 1000e 1 S/N oran olan bir
ses-snf hattn msaade edebilecei maksimum sa 25900 bit/sndir. Shannon kanunu ile bulunan
teorik limit, pratikte daha dktr. letimde oluan hatalar nedeniyle Shannon kanunu tam snrlar
ile kullanlamaz. rnein; 25900 bit/sn oran o kadar kk bir zaman ister ki (1 sn/25900 =
0,00004 bit zaman) hattaki ufak bir kusur bile bitlerin bozulmasna neden olabilir. aret
konumunun kendi bana 1 bitten fazlasn gstermesi salanarak, yani baud deeri arttrlarak
Shannon kanununun zorlamalar hafifletilebilir. S/N orann ykseltmek iin kullanlan bir yntem,
hatta daha ok iaret ykselticisi koymaktr. aret hatta ilerlerken, ykselticiler tarafndan periyodik
olarak glendirilir. Hat boyunca grlt sabit olduundan, ykselticiler iaret gcnn belli bir
seviyenin altna dmemesini salayacak yeterli aralklarla yerletirilmelidir. Ancak ykselticilerin
sk aralklarla yerletirilmesi S/N orann arttrrken, ayn zamanda olduka masrafl olur.
12
Saysal iletim teknii kullanlarak bir devrenin gerekten de 25.9 kbit/sn oranndan ok daha byk
iaret oranlarn tayabilmesi salanabilmektedir. Ancak saysal iletim daha byk band genilii ve
daha sk aralklar ile saysal tekrarlayclarn (analog ykselticinin saysal edeeri) kullanlmasn
gerektirir. Saysal iletim iin yksek bir S/N oran gerekmez nk Shannon kanunundan grld
gibi, greceli olarak, band geniliindeki kk bir artma, S/N oranndaki ok daha byk bir
azalma ile karlanabilir.

aretin iletim veya yaylma gecikmesi, mhendis ve kullanclar iin gz nne alnacak bir baka
konudur. Yaylma gecikmesi; kullanlan devrenin tr, alc ile verici arasndaki ara noktalarn
says ve bu noktalarn tr gibi eitli etkenlere baldr. Yaklak olarak koaksiyel kablo ve
mikrodalga yollar zerindeki iletim, 130,000 mil/sn hzndadr. Ancak, iaretin hz frekansa bal
olarak deiir. rnein, tipik bir telefon hatt (19 gauge) 10 kHzde yaklak 110,000 mil/sn hznda
ve 50 kHzde 125,000 mil/sn hznda almaktadr. Frekans ve kablonun belirli elektriksel
karakteristikleri nedeniyle bu hzlar hattn teorik hz olan 186,000 mil/snden daha yava
olmaktadr. Mesaj a zerinde ara istasyonlara girip karken ek ve nemli gecikmeler meydana
gelebilir. Ancak ncelikli iletim gecikmesi, hattn kendinden kaynaklanmaktadr. Anahtarlar ve
bilgisayarlar gibi ara paralar gecikmeye sebep verseler de, genelde ok yksek hzlarda alrlar
(nanosaniyeler veya saniyenin milyarda biri mertebelerinde). Tabii ki, bu istasyonlarn mesajlar
disk veya teyplerine saklamalar durumunda gz nne alnmas gereken ek gecikmeler meydana
gelebilir. "130,000 mil/sn iletim hz yeterli midir?" Bu soru yle yantlanabilir: letim hznn
yeterlilii kullancnn ihtiyacna ve kullancnn uygulamasna baldr. rnein, 0.023 snlik
gecikme, insan operatrler arasndaki bir mesaj transferi iin yeterli olurken, iki bilgisayarn
dalm veri tabannda multiprosess yapt bir evrede yetersizdir.
1.2.1 Tanmlar
Saysal iletiimi daha iyi anlamak iin bu konuda kullanlan baz terimlerin ve kavramlarn
anlamlarna bilmemiz gerekir.

ekil 1.6 ASCII kod Tablosu
13
Kodlama: Verilerin saysal tabanda gsterimi iin kullanlan ynteme kodlama denir. rnein
verinin gsterilimi 32 farkl parann deiik kombinasyonlaryla yaplyorsa her bir para iin 5 bit
kullanlr. Yani 5 bitlik paralar birleerek veriyi olutururlar. Saysal iletiimde birok kodlama
biimi kullanlr. Metinlerin iletimi iin ASCII kodu kullanlrken, grnt iletimi iin grntnn
dorudan bit haritas kullanlr. ANSI tarafndan tanmlanan ASCII kodlamada her bir karakter iin
7 bit kullanlr. N tane bit ile kodlanabilen sembol says 2
n
dir. Bu nedenle ASCIIde 128 tane
karakter vardr. Bu koda hata sezme amacyla 8. bit de eklenebilir. Ayrca IBM tarafndan ( 1962
ylnda ) tanmlanan EBCDIC kodlamada 8 bit kullanlr. EBCDICde sadece 109 kod szc
tanmlanmtr.
Protokol: Ayn veya farkl reticilerin rettikleri bilgisayarlarn haberleebilmeleri ve karlkl
alabilmelerinin salanmas iin alcnn gndericiden gelen veriyi anlayabilmesi gerekir. Alcnn
ve vericinin; kullanlacak iaretler, veri formatlar ve iletim yntemleri konularnda anlamalar
gerekmektedir. Veri formatlarn ve iletimin zamanlamasn dzenleyen bu kurallarn btnne
protokol denir. ki veya daha fazla bilgisayarn birlikte alabilmesi iin ayn protokol
kullanmalar zorunludur. Protokoller verinin nasl iletilecei konusunda adaki birimler arasndaki
anlamay temsil eder. Onlar grmeniz beklenmese de ve az kii tarafndan anlalabilir olsa da,
sistemin performans zerindeki etkileri artc olabilir. Zayf bir protokol veri transferini
yavalatabilir, fakat standart protokolleri izleyen yazlmlar farkl sistemler arasnda iletiim
kurabilirler. rnein: TCP/IP protokol deiik mimarilere ve iletim sistemlerine sahip
bilgisayarlar arasnda veri transferine izin verir.
Protokoln anahtar elemanlar szdizimi, semantik ve zamanlamadr. Szdizimi kullanlacak
sinyalin seviyesini ve gnderilecek verinin biimini belirtir. Semantik makineler arasnda
koordinasyonu salamak iin gereken bilgi yapsn ierir. Zamanlama hz ayarlanmas yapar.(yani
portu saniyede 9600 bit olan bir bilgisayar ile portu 1200 bit olan bir bilgisayar birbiriyle
konuabilir.) Protokoller btn bu fonksiyonlar belirtirler. Protokoller rnlerin ierisine
uygulanrlar.
Paralel letim: Bu tip iletimde n bitlik verideki her bit ayr bir yoldan iletilir. letim srasnda,
gndericinin alcya verideki bitleri yola kardn belirten veri hazr (data ready) mesaj yollamas
gerekir. Ayn ekilde alcnn da gndericiye veri alabileceine dair istek (demand) mesaj
gndermesi gerekmektedir. Paralel iletim genellikle birbirine yakn cihazlar arasndaki (1-2 metre)
iletimlerde kullanlr. rnein bilgisayar ile yazc arasndaki iletimde paralel iletim ska kullanlr.





ekil 1-7: Paralel iletim
Seri letim
Seri iletimde bilgi sadece bir veri yoluyla aktarlr. N bitlik veri sra ile aktarlr. aret aktarm hz
baud birimidir. Baud, birim zamanda aktarlan ayrk iaretlerin saysdr. 1 baud aktarm n bps (bit
per second) eder. Bilgisayar alarnda iletim seri iletimle gerekleir. Seri iletiim zamanlama
bakmndan asenkron, senkron, isokron olmak zere e ayrlr.
Gnderici Alc

1.bit
2.bit
3.bit
n.bit
n=8,16,32
Hazr
istek
14
1- Asenkron seri iletim : Gnderici ve alcnn ayr saatler kullandklar seri iletim eklidir.
Bir bit iin ayrlan sre kullanlan iletim saat periyodunun n kat olur. Bu iletimde gnderilecek bilgi
karakter denilen bloklara ayrlr. Bir blok 7 veya 8 bittir. Karakterin bana zel olarak tanmlanan
bala biti getirilir. Karakterden sonra ise istenilirse hata sezme biti getirilebilir. En sona dur biti
getirilmelidir.







ekil 1.7: Asenkron seri iletim

ekil 1-7de de grld gibi her karakter bala biti ile balar bylece alc karakteri hemen alr
karakterin bitiini ise dur biti belirler. Yeni bir karakter gelene kadar dur seviyesi muhafaza edilir.
Hata sezme iin kullanlan bit ift veya tek elik kontrol yapar burada gnderilen karakterdeki
1lerin says tekse 1 olur iftse 0 olur. Gnderici ve alcnn saat frekanslar arasnda %5 kayklk
bile olsa her karakterin banda alc veriye yeniden sekronize olduundan kayklk hatas
hissedilmez.
2- Senkron seri iletim : Sekron iletimde karakterlerin bana bala sonuna dur biti
konulmaz. Gnderici alcya saat iaretini veri ile birletirerek gnderir. Alc gelen bu saat
frekansn kendi ierisinde faz kilitleme sistemiyle bu frekansa eit bir frekans oluturur. Bu ilemin
haricinde gnderici ile alc arasnda direk bir saat iaretinin gnderildii bir yol da oluturulabilir.






ekil 1.8 : Senkron Seri letim

Sekron iletim de bilginin bir katarnn bana ve sonuna zel kodlar konularak alcnn bilginin
ban ve sonunu anlamas salanr. Ard arda bilgi katarlarnn gnderilmesinde aradaki son ekler
kullanlmayabilir. n ve son ekler bilgi ierisinde olmayacak ekilde kodlanm olmaldr.
3- Isokron Seri letim : sekron iletimin bir trevi gibidir. Bu sistemde bilgisayarlarn
haberlemesi periyodik olarak yaplr. Bu periyotlar ile iletimde kullanlan yol kapasitesi garanti
altnda tutulur. rnein : her 100 s de 200 bit aktarlacak gibi bir gereksinim belirtilir ve kesin
salanmaldr. Bu iletim genellikle gerek zamanl uygulamalar iin kullanlr. (ses video aktarm
vb.)
Seri iletimde kullanlan, saysal bilginin iletildii ortamlar da veri iletilirken baz sorunlarla
karlalr. Bunlardan birisi hattn band geniliinin dar olmas, tekisi de hattn kapasitesinin snrl
olmasdr. Genelde iletim hatt tipte incelenir. Simplex , Half-dublex ve Full-dublex.
1- Simpleks : Bir gnderici ve bir alcnn olduu sistemlerdir. letiim sadece gndericinin
yayn yapmasna izin verir alc gndericiden gelen bilgiyi dinleyebilir. Alc gndericiye mesaj
gnderemez. rnein; TV yaynlarn alc izlerken, ayn hat zerinden yant gnderemez. veya bir
1.karakter
B
2.karakter
a
0
a
1
a
2
a
3
a
4
a
5
a
6
P D b
0
b
1
b
2
b
3
b
4
b
5
b
6
P
Bala
karakter
Dur hata
Veri sinyali

64-4096 bit
n Ek Son Ek Bilgi Bit Katar
15
borsa takip ekrannda sadece sunucudan gelen veriler izlenebilir. Fakat veri gnderme ilemi
yaplamaz.
2- Half Dupleks: Hatt ilk olarak gnderici kullanr. Cevap istendii zaman, kar taraf yani
alc hatt kullanr. rnek olarak; telsiz konumalar.
3- Full Dupleks: Bir yandan hatta veriler gnderilirken bir yandan da hattan cevap nitelii
tayan veriler alnabilir. Mesela telefon grmelerinde, ayn hat hem alc hem de verici tarafndan
kullanlr.

Gerek zamanl ve gerek zamanl olmayan iletiim:

Saysal iletiim sistemler arasndaki uygulamann zamana bamllklar derecesinde Gerek zamanl
iletiim (Real Time Communication) ve gerek zamanl olmayan iletiim eklinde ikiye ayrlr.
Gerek zamanl iletiimde kar sistemden hzl bir yant beklenir. Bu yant gelmeden iletiimde
ilerleme yaplmaz. Bilgi gnderildikten sonra alcda belli bir sre deerlendirilmezse bilgi
gnderme bir ie yaramayabilir. Bu uygulamaya elektronik bankaclk ve video konferans iletiimi
rnek olarak verilebilir.
Gerek zamanl olmayan iletiimde ise hzl bir yant beklenmez fakat verinin doruluu ve
gvenlii salanmas gerekir. Buna rnek olarak da elektronik posta, dosya aktarm verilebilir.
Dm (Node): Bilgisayar a ierisinde, gerekli protokollerin bir ksmna veya tamamna sahip
sisteme dm denir. rnein, bilgisayarlar veya a cihazlar birer dmdr.
1.2.2 Hata Sezme ve Dzeltme Teknikleri (Error Detection and Correction)
Verinin iletimi srasnda baz bitlerin bozulmas sz konusu olabilir. Bitlerin bozulma ihtimal az da
olsa ihmal edilemez zira bir bit bile bozulsa verinin tamam anlamsz hale gelebilir. Bu sebeple
iletiim srasnda bozulma olup olmadnn anlalmas iin hata sezme teknikleri kullanlr. Eer
bozulma olmusa hata dzeltme teknikleri kullanlarak hata giderilmeye allr. Hata giderilemezse
veri paketi tekrar gnderilir.
Veri iletiminde iki tip hata oluabilir: patlama (burst) ve rasgele (random) hata. Patlama hatasnda
alcya bir sre anlamsz bilgi gelir ve bu sre ierisinde ortamdan geen tm bitler bozulabilir.
Rasgele hata ise ortamdaki grlt sebebiyle veri iindeki rasgele bir bitin bozulmas durumudur.
Veri iletimi hata sezmeye uygun kodlama yaplarak yaplyorsa, alc hata sezdiinde vericiye
otomatik tekrarlama istei (ARQ-Automatic Repeat Request) gnderir. Aada baz hata sezme
teknikleri hakknda bilgi verilmitir.
Yanklama: (Echoplex) Bu yntem daha ok bir mekeze bal terminallerde kullanlr. Terminalde
bir ilem yapldnda bu ilem merkeze bildirilir ve merkezden yanklama yaplarak terminal
zerinde ekrana veya yazcya baslarak grntlenir. Kullanc buna bakarak doruluk kontrol
yapar.
Elik Snamas (Parity Check): Bir veri dizisi iindeki tek sayda hatay sezmek iin kullanlr. Bu
sebeple veri dizisine elik biti (parity bit) eklenir. Elik bitinin deeri dizideki 1 bitlerinin saysna
gre deiir. Bu yntemin ift ve tek elik snamas eklinde iki tip uygulamas vardr. ift elikte
elik biti ile birlikte 1lerin says ift, tek elikte ise tek olur. Eer dizinin iinde ift sayda hata
olmusa hata sezilemez.
LRC- Boyuna Fazlalk Snamas: (Longitudinal Redundancy Check) Bu yntem iki veya daha
fazla alt dizi ieren veri dizileri iindeki hatalar sezmek iin kullanlr. Alt veri dizilerinin ayn
16
pozisyonundaki bitlere tek ya da ift elik uygulanarak bir snama dizisi oluturulur ve bu
dierlerine eklenerek gnderilir. Bu yntemle ayn pozisyondaki ift sayda bitin bozulmas
sezilemez.
B
0,0
B
0,k-1
p
0
B
1,0
B
1,k-1
p
1

B
j-1,0
B
j-1,k-1
p
j-1
p
0
p
k-1
p snama katar
k bit uzunluunda karakterlerden j adet gnderilsin karakter bitlerini gnderme srasna gre
yazalm ve alt alta sralayalm karakterlerin her bir biti ilgili sutunun elik bitine karlk gelir. Ve
bunlarn toplamlar alnarak snama karakteri oluturulur. Bu yntem (checksum) toplama snamas
olarak da bilinir.
CRC- evrimli Fazlalk Snamas (Cyclic Redundancy Check): Bu metotta CRC ad verilen ve
gnderilen veri dizisinden hesaplanan bir snama dizisi, bu veri dizisinin sonuna eklenir. CRC
dizisini hesaplamann deiik yntemleri vardr.
CRC katar hesaplamas :
1- Veri katar P(x) polinomu ile gsterilir. Polinomun katsaylar 1veya 0 ilgili pozisyondaki bitin
deeridir. P(x) = b
n-1
* x
n-1
+ b
n-2
* x
n-2
+ b
n-3
* x
n-3
+ + b
1
* x
1
+ b
0
* x
0
bit deerleri b
2- P(x ) polinomu x
p
ile arplr. Bu ilem sonucun da elde edilen bit katar ilk bit katarnn sana
den p adet 0 bitinden oluur.
3- x
p
P(x) polinomu p. Dereceden G(x) rete polinomuna blnr.
4- x
p
P(x) = Q(x) G(x) + R(x) Gndericiden x
p
P(x) +R(x) polinomu gnderilir. (Asl veri ve p
uzunluunda ek dizi) G(x) alc taraftan bilindii iin herhangi bir bitin bozulup bozulmad
Q(x)G(x) doru gelip gelmediine baklarak anlalr. G(x)e tam blnyorsak veri hatasz
gelmitir demektir.
Hata dzeltme teknikleri:
Uygun kodlama ile oluan hatalar, alcda dzeltilmeye allarak tekrar gnderme ilemine gerek
kalmamas amalanr. Hata dzeltme kodlamas oluan hata belli bir lye kadar dzeltilebilir.
Hata dzeltme iin kullanlan en yaygn yntem Hamming Kodlamasdr. Alcya ulaan ve belli bir
karaktere karlk gelen kod, bozulmu dahi olsa alcda asl kod elde edilebilmektedir. Her bir kod
szcnn en ok i bitinin bozulmas durumunda, hatas dzeltilecek koda i bit hata bakl
olan kod denir. Hata sezme ve dzeltme, zellikle zel kodlama ve veri sktrma kullanlan
uygulamalarda kanlmazdr.
Hamming kodlamas:
En yaygn olarak kullanlan hata dzeltme kodlamasdr. Alcya ulaan ve belirli bir simgeye
karlk den kod a zerinde bir lde bozulmu bile olsa alcda asl gnderilen kod elde edilir.
rnek veririsek hamming {7,4} kodunda 4 adet bilgi biti ve 3 adet snama biti kullanlarak 7 bitlik
kod szckleri elde edilir. Kodlanan karakter kmesi 16 bittir.
17
Otomatik tekrar istei (ARQ)
Alc tarafta dzeltilemeyecek bir hata olutuunda bu veri gndericiden tekrar alnmas gerekir.
Bunun iin ARQ protokolleri tanmlanr. ARQ alc tarafn hatal veri kmesinin gndericiden
yeniden alcya istenmesini tanmlar. ARQ protokolleri veri ba katmannda almaktadr. Veri
balant katmann anlatrkan daha detayl olarak greceiz.
1.2.3 Asenkron Seri letiim
Kullandmz PCler zerinde bilgisayarn d cihazlarla haberlemesini salamak amacyla seri ve
paralel portlar bulunur. rnein bir yazc paralel porttan, bir modem seri porttan bilgisayara
balanabilir. PCler seri port iin Intel 8250 UART veya ayn grevi gren asenkron alc-verici tm
devresini ierirler. Seri iletiim bu tm devre zerinden gerekleir. Seri portlar, seri farelerin, harici
modemlerin bilgisayara balantsnda ya da ynlendirici veya anahtar gibi saysal aktif cihazlarn
konsol portuna konfigrasyon amal eriimlerde kullanlr.
UART 8250 Tmdevresi
UART ilemci ile seri portun dardan grnen fiziksel ara yz arasnda bir kpr grevi grr.
Sistemin veri yolundan gelen veriyi, bala/dur ve parity bitlerini ekleyerek darya bit dzeyinde
aktarr. Dier taraftan, kar taraftan gelen veriden bala/dur bitlerini kartr, elik snamas yaparak
aktarmn doruluunu snar ve sonucu ilemci okuyana kadar kendinde saklar. letim srasnda hata
olursa, ilemciye kesme gnderir ve ilemci de UART iindeki durum saklaycsna (register)
bakarak hatay belirler.
DTE-DTE ve DTE-DCE balantlar
Veri Terminal Dzenei (Data Terminal Equipment -DTE): veriyi iletiim kanalna tanacak
biimde sokan dzenek,
Veri Devresi Sonlandrma Dzenei ( Data Circuit Terminating Equipment - DCE) kanaldan
gelen iaretten veriyi elde eden dzenek
PCnin seri portu zerinden seri balant yaplaca zaman iki durum sz konusudur. DTE-DTE ve
DTE-DCE. DTE-DTE balants ki u sisteminde balantsnn DTE olduunu gsterir DTE-DCE
ise u sistemlerden birinin balantsnn DTE dierinin DCE olduunu gsterir. Bilgisayarn seri
portu DTE arayzl balantdr. Modem ise DCE arayzl balantdr. Bu durumda iki bilgisayar
birbirine seri port zerinden balantl ise bu DTE-DTE balantdr. Biri bilgisayar modem ile
balantl ise bu balant DTE-DCE balantsdr. Bu balant farkl tipte kablolar kullanlarak
salanr. Routerlar birbirleri ile DTE-DTE balants kullanlarak sisteme balanrlar fakat test
ortamlarnda routerlardan biri modem fonksiyonunuda salayarak DTE-DCE balants olarak
kullanlr.
Modem balants:
DTEnin rettii iaretleri 300 Hz-3400Hz arasndaki frekans bandn kullanan telefon kanal
zerinden iletilebilmek iin kullanlan DCeye modem denir. Modemler ilgili frekans bandna den
genlik, frekans ve faz modlasyonlu iaretleri reterek DTE-DCE arayzne karlan elektriksel
iaretlerin telefon kanalndan iletilmesini salar. Modemler, ITUnun bu konudaki satndartlarna
uygun olarak retilirler.
18
Yerel evrim ve uzak evrim Snamas:
Kiisel bilgisdayarlarda 1 ya da 2 nolu seri kanaldan gnderilen iaretlerin, istenirse darya
karlmadan kanaln alc birimine ynlendirilmesi mmkndr. Bunun amac hazrlanan
yazlmlarn hem gnderme hemde alma ksmlarn herhangi bir donanm balants yapmadan bu
balantlar varm gibi test edilebilmektedir. DTEnin dorudan bal olduu modem zerinden
yaplan evrim snamas yerel evrim kar tarfata bulunan modem zerinden yaplan ise uzak
evrim olarak adlandrl.


ekil 1.9: Yerel ve uzak evrim
1.2.4 Bir Veri Paketinin Anatomisi:
Veri a zerinden iletilirken datm zarf eklinde paketlenir ve bu paketlere ereve denilir.
ereveler topolojiye gre deiebilir. Ethernet ok popler bir topoloji olduu iin detaylar
aklanacaktr.
Ethernet ereeveleri
Bir ethernet erevesi 64-1518 byte aras byklkteki saysal darbelerden meydana gelir ve drt
blm ierir.
Balang(preamble) : 8 Byte lk her istasyonun hazr olduunu gsteren haberleme
darbeleri(Balang iin gnderilen veriler paketin byklne dhil edilmezler.)
Balk(Header): Balk bilgisi veriyi kimin gnderdiini ve kime gideceini tutar. Ayn zamanda
erevenin bykl de tutulur. Eer alan istasyon farkl byklkte ereve alrsa, yeni bir
ereve gnderilmesini talep eder. Bykl her zaman 14 Bytedr. Gnderen ve alacak olan
istasyonlarn adresleri mac adreslerdir. Eer broadcast adresi olur ise mac numaras ff-ff-ff-ff-ff-ff-ff
eklinde olacaktr.
Veri(data): Bykl 46-1500 byte arasnda olabilen ve iletilecek olan veriyi ieren ksmdr. Eer
iletilecek veri 1500 bytedan byk ise, paralara ayrlarak dizi numaras verilir. Eer 46 bytedan
kk ise bu defa verinin sonuna 1 dizisi koyularak iletilir.
ereve Denetim Dizisi(Frame Check Sequence): ereve Denetim Dizisi alnan verinin
gnderilen olup olmadn denetlemek iin kullanlr. Bunun iin kullanlan algoritmaya Periyodik
fazlalk denetimi (Cyclic Redundancy Check) ad verilir. Bu alann uzunluu 4 bytedr.
Bir Protokoln i : Bir sistem dierine bir ereve gndermek istedii zaman, node adresinin
ereve balndaki var adresine koyulduu bir ereve gnderir. Ancak bu iletiim aadaki
sorulara cevap vermelidir.
letim sistemi erevenin tek bir para olarak iletildiini kabul etmelimidir.?
Var sisteminin Sizin erevenizi aldm, teekkrler cevab gndermesi gereklimidir?
Eer cevap gnderilir ise, herbir ereve iin ayr ayr m, yoksa erevelerin tamam iin bir
ad. Cevap m gnderilmelidir?
DCE DCE
modem modem
Yerel evrim Uzak evrim DTE
Seri
Kablo
19
Eer var sistemi ayn a da deil ise veriyi gndereceimiz adresi nasl reneceiz.
Eer var sisteminde e-posta, dosya transferi ve web sayfalar gezintisi var ise bu datann hangi
uygulama iin olduunu nasl anlayacak.
Protokoln ii, bu sorularn cevaplarn vererek veriyi iletmektir. Topolojilere gre protokoller de
zellik gsterir. rnein Ethernet zerinde alan TCP/IP protokol, servisleri Token ring veya
ATMde kullanlamayacaktr











ekil 1-10 ARP adres zmleme protokolnn algoritmas
1.2.5 Adres zmleme Protokol(Address Resolution Protocol)
Gnderilmek istenilen verinin gidecei istasyonun mac adresinin bilinmesi gereklidir. Bu ise kart
tarfndan tutulmaz. Byle bir durumda ARP paketi gnderilerek IPden Mac adrese dnm
yaplr. ARP fonksiyonu IPX, IP, NetBEUI protokollerinde farkldr. Eer bir sistem var adresini
renmek istiyorsa ARP kullanlr.





ekil 1-11. A ve B sistemlerinin Ynlendirici zerinden Haberlemesi
Datay OSI
Katmanlar
zerinden Katman
3 'e indir
IP ve Alt A
adresinden Yerel
alt a adresini
belirle
Veri gnderilecek
alt a ile kendi alt
a adreslerini
karlatr
Var Yerel alt
a da m?
H
E
Bu uzak a iin
bir Ynlendirme
varm?
H
E
Varsaylan bir
Ynlendirme
varm?
H
E
Sistem Node
adresi iin ARP
gnder
Gateway
Ynlendirici iin bir
ARP Gnder
Varsaylan
Ynelndirici
gateway iin bir
ARP
Veriyi bit kovasna
Gnder ve Hata
mesaj yolla
Node A
IP Alt A: 192.168.3.0
Mask : 255.255.255.0
Node B
IP Alt A: 192.168.4.0
Mask : 255.255.255.0
Ynlendirici
Port B Port A
20
ARP ancak yerel haberlemede kullanlr. Aadaki rnekte olduu gibi Node A, Node Bye bir
ereve gndermek istedii zaman, node Bnin IP numaras farkl olduu ve ynelendirme
tablosundada varsaylan ynlendiricinin PortAs olduu iin portAnn adresini ARP paketi
gndererek bulur. Paketi Ynlendiriciye gnderir. Ynlendirici, Node Bnin adresini(MAC)
renmek iin Prot Bsi aracl ile ARP gnderir. Node B ARP sorgusuna cevap vererek adresini
Port Bye bildirir, Bylece var adresi renilerek ereve gnderilir.(ekil 1-10 ve 1-11) Btn
sistemler ARP ile rendii adresleri belli sre saklama yeteneine sahiptir.
1.2.6 Bilgisayar A Topolojileri
Topoloji, a toplayan dmler, kablolar ve balanrlk aygtlarnn dzenlemesini tanmlar. ki
kategori, topolojilerin temelini inceleye biliriz.
1- Fiziksel topoloji: A iletim ortamnn gncel yerletirmesini tanmlar.
2- Mantksal topoloji: Sinyalin mantksal yolunu, a dmleri arasnda tanmlar.
Bu iki kategori arasndaki fark baka bir deyile, fiziksel topoloji a baknn yolunu tanmlar ve
mantksal topoloji de dmler arasnda veri gei yolunu tanmlar. rnein, Yldz topolojisi
fiziksel topoloji adr fakat mantksal topolojiye gre Ortak yol veya halka ierisinde bulundurula
bilir. Fiziksel ve mantksal topolojiler, eitli biimlerle ele alabiliriz. Jeton-halka topoloji ve
etherneti anlamak iin ok rastlanan ve ok nemli olan topolojiler Anayol, Halka, Yldz ve Mesh
topolojileridir.
Bunlardan Yldz, Ortak yol ve Halka en ok kullanlanlardr. Yukardaki topolojiler ounlukla
YA zerinde kullanlr. Bunun haricinde GA zerinde kullanlan Aa ve rg topolojileri de
tanmlanr.
Ortak yol/Dz Fiziksel kanal ( Bus ) Topolojisi
Ortak yol topoloji, omurga yap olarak da adlandrlr. A zerindeki tm balantlar tek bir hat
zerindedir. Veri bu hattan geerek istenilen bilgisayara ular. Veri hat zerinden tm bilgisayarlara
ular. Her hattn belirli bir adresi vardr. Veri her kullanc tarafndan okunur ve kendi adresi ile
gelen veriyi alr.



ekil 1-12: Ortak yol topolojisi rnei
A balants genellikle tek bir koaksiyel kablo ile yaplr. Bu kablonun ularna BNC konnektrler
balanr. Backbone kablosunun (Ortak veri hatt) ularna sonlandrc taklr.

21
Ortak Yol Topolojisinin Avantajlar: Ortak Yol topolojisinin Dezavantajlar:
Hub veya benzeri merkezi a cihazlar
gerektirmez
Standardlar 30 balantdan fazlasna izin
vermiyor.
Basit network genilemesi salar. An toplam uzunluu 185 mt.yi geemez.
Guvenilir kablo kullanr (koaksiel kablo). Herhangi bir balantsnn kesilmesi tm a
etkiler.
Arza tesbiti zor.
Halka(Ring) topolojisi:
Halka topolojileri, sistemler dairesel telle birbirlerine balanlrlar. Her Sistem komu iki sistemle
balantldr. Veri bir ynden iletilir dier ynden alnr. Her bir sistem, halkada sonraki sisteme
veriyi sinyalini dzenleyerek gnderir. Yani veri sinyalinde seviye dmeleri gzlenmez. nk
sinyal, her bir sistemde yeniden retilir, sinyal bozulmas, dktr. Tm sistemde sinyal alc ve
verici servisler ile iletilir.
Halka topolojileri, jeton-gei modeline uygundur. Yolun kim tarafndan kullanlaca yol zerinde
dolaan jeton tarafndan belirlenir. Jetonu alan sistem veri iletimini yapar. lemi bittiinde jetonu
yola brakr. Dierleri jetonun boalmasn bekler. Yol zerinde iletim tek veya iki ynl olabilir.

Ring topolojinin avantaj veri sinyallerinde zayflama grlmez. Yeni bir makine eklendii zaman
sistem iletiimi geici olarak durdurulmas da dezavantajdr.
Yldz(Star)Topolojisi :
Adndan anlalabilecei gibi yldz mimarisindedir. Yani yldzn merkezinde bir hub veya switch,
bunlara bal olan tm noktalar birbirine balar (UTP kablo ile). Kablonun bir ucu network adaptr
kartna bal iken, dieri hub veya switche taklr. Yldz gbekleri, aa veya hiyerarik a
topolojilerine biim verilerek birbirine balanlabilirler. Makineler aras sinyaller bu merkezi nite
zerinden glendirilerek gnderilir.
Yldz Networkn Avantajlar
Hzl kurulum
Kolay geniletilebilirlik
Switch veya bridge ile geniletilmesi network performansn arttrr.
Balantda meydana gelebilecek kopukluk, tm a etkilemez .
Huba yaplan balantlar hub zerindeki balantlarn durumunu gsteren klar
sayesinde durumlar anlalr ve arza tesbiti kolaylar.
Dezavantajlar
T: Transmit (ilet)
R: Receive (al )

ekil 1-13: Halka Topoloji
22
ki Hub arasndaki balanty salayan kablonun uzunluu 100m yi geemez.
Merkezi nitenin bozulmas durumunda btn birimler alamaz hale gelir.

ekil 1- 14: Yldz topolojisi
A Gz(Mesh) topolojisi:

ekil 1- 12: Mesh topolojisi
Pratikte pek kullanlmayan bir topoloji trdr. A zerindeki her cihaza point to point bir balant
kurulur. Her makineye sinyal gndermek zorunda olduklarndan fazla bant genilii kullanrlar.
Kk sistemler iin ideal olan topoloji cihaz says artt kadar da kurulumu zorlar. Networkn
kme ihtimali ok dktr. Fazla kablo kullanm olur. Her dm birbirine balanacak olursa (n
dm says olmak zere) balant says hesab HS = n(n-1)/2 ile bulunur.
Dairesel topoloji: Bu topoloji corafik alanlar hcrelere blerek point-to-point veya multi-point
olarak kablosuz iletiim kurarlar hcrelerdeki birimler merkezle ve bu merkez zerinden de dier
birimlerle iletiim kurarlar. Bu yapda koblolu yaplarda olduu gibi sabitlik sz konusu deildir. Bu
nedenle niteler hcreler aras ilerleyerek de merkezle grebilir.

ekil 1-13: Dairesel topolojisi

Aa ve rg topolojileri :
Aa ve rg topolojileri WAN uygulamalarnda kullanlr. Aa topolojisi seviyeli yap olarak da
anlr. Bu topolojide veri ileme sorumluluu farkl farkl olan sistemler sorumluluk dzeyine gre
23
aa yapsna balanrlar. Kkte sorumluluu en yksek olan sistem vardr. ekil 1-4de aa
topolojisi gsterilmektedir.

rg topolojisinde ounlukla bir organizasyon veya geometrik bir desen gzkmez. Yeni bir
sistem genellikle kendisine en yakn olan sistem ile aa balanr. nternet ve genel amal WAN
rg topolojisi yapsndadr. ekil 1-15de rg topolojisi gsterilmektedir.

1.2.7 stemci/Sunucu (Client/Server ) A ve Peer-to-Peer (Edzey) A
Alar, genellikle iki geni a kategorisi olan Peer-to-Peer (Edzey) a ile Client/Server
(istemci/sunucu) andan birisinden yararlanrlar. Bunlar:
stemci/Sunucu tabanl a (Client/Server-Based Networking: Kaynaklar dier bilgisayarlara
gre daha byk olan sistemler, kaynaklar bunlara gre ksmen daha kk olan sistemler
tarafndan kullanlabilirler. Dk kaynakl sistemler ilenecek veriyi gnderir ve byk kaynakl
sistem bu veriyi ileyerek sonucu geri gnderir. Bu yapda byk kaynakl sisteme sunucu (server),
sunucuyu kullananlara da istemci (client) denir. stemci/sunucu mimarisi geni bir kullanm alanna
sahiptir. Internetin protokol kmesi olan TCP/IP de bu mimariye dayanr.
stemci/Sunucu a, sunucu istekleri ile donatld Kullanc-ynlendirme PC gruplarndan oluur.
stemci PC, verilen hizmetler iin istekleri konu etmekden sorumludur. Ada sunucunun
fonksiyonu, bu isteklere servis vermektir. Genellikle sunucular, dier PClere a hizmetini en iyi
ekilde salayan yksek performansl sistemlerdir. Sunucu makinesi, hzl CPUya, daha ok bellee
ve tipik istemci makinesinden daha ok bo disk alanna sahip olur.

stemci/Sunucu tabanl alarn baz rnekleri unlardr: Novell NetWare, Windows NT Server ve
Banyan Vines. Baz ortak Sunucu tipleri, dosya, mail, printer, fax ve uygulama sunucularn
ierirler. stemci/Sunucu ada sunucu makinesi istemci makinesinin yapabildii grevleri yapmak
iin kurulmamtr. (Novell veya Banyan sunucusu, rnein, kii , sunucu konsolundan spreadsheet
altramaz. Windows NT ve UNIX makinas gibi dier sistemler, Sistemin planlanan kullanm
olmamasna ramen kiiyi bu olayda aktif klarlar.)

ekil 1-14: Aa topolojisi (hiyerarik)
ekil 1- 15: rg topolojisi
24
Restoranda yemek yemek stemci/Sunucu modelinin bir benzeridir. Mteri, istemcidir. Yemekler,
iecekler ve tatl iin istekleri konu edersiniz. Garson, sunucudur. Garsonun ii, o isteklere servis
vermekdir. stemci/Sunucu modelde, istemci PC, bilgiyi ileyebilir ama belirli hizmetler, Sunucu
makinesine braklr. Sunucu makinesinin rol sadece, stemcinin tarafndan bu servisler iin yaplan
istekleri ilemekdir. Ksaca, stemci/Sunucu tabanl a, belirli grevler altrr ve bir makinenin
kaynaklarn kullanr dierleri, ilevsel rolne uygun baka makinelerden yararlanr.

stemci/Sunucu sisteminin rnei , Microsoft Exchange Serverdr. PCnizin olas grevlerinin bir
ka isme, Email mesajlarn gstermek ve oluturmak iin sorumludur. Exchange Server, sizin iin
planlanlan Emaili almak ve giden Emaili teslim etmek iin sorumludur. zetle, stemci/Sunucu
modeli alarda, Clientn rol istekleri konu almak ve Serverin rol isteklere servis vermektir.

Edzey A (Peer-to-Peer Networking): Edzey a, eit olarak alan bir gurup PCden oluur.
Herbir PC, e dzeyde alrlar. Her ne kadar hibir uzmanlam veya atanm Sunucu makineleri
olmasada eler kaynaklar stemci/Sunucu tabanl aa tastamam benzer ekilde paylarlar. (dosyalar
ve yazclar gibi) Ksaca, herbir PC, Client veya Server gibi davranabilir. Hi bir makine, ne Higher-
Powered (yksek gte) aygt kmeleri ile ne de servis salayan (dosyalar depolamak gibi) PC
kmeleri ile benzer ekilde kurulmaz. Bu kurulum genellikle 10 makineden daha az olan kk
alarda, iyi alabilirler. Geni alarda, irketler genellikle, Sunucu tabanl a kullanrlar. nk
ortak kayna kullanmak isteyen bir ok istemci istei bir istemci PCyi ok fazla zorlayabilir.
Edzey alara rnek olarak Windows alma gruplar, Windows 95-98 ve Windows NT
Workstation verilebilir.

Gnmzde oluturulan a ortamlar, Sunucu tabanl ve Edzey a modelleri birleiminden
oluurlar. Gerek dnyada, irketler sk sk, stemci/Sunucu tabanl a Edzey a iinden
gelitirirler. Aadaki rnekleme, an herbir tipinin kullanmn daha iyi anlamamza yardm
edebilir.

10 alal kk irket, araba ekibi stratejisini gelitirelim. Drt alan beraber alr ve herbirisi,
almak iin araba sren dier personele dner. Bu, Edzey aa rnektir. Kendisi iin hizmeti
temin etmeye adam hi bir PC sorumlu deildir. Bunun iin Edzey aa tam benzer. Hi kimse
otomobili, tamacl salamaya tahsis edilmemidir.
irket, alanlarn says 400e byd gibi. alana atanm src ile atanm yolcu ekibi
kavram getirilmitir. alan Says artt iin otomobil yerine otobs alnmtr. Bu,
stemci/Sunucu a rneidir. yleki. Atanm makine, hizmet salamak iin kullanlr. Bu rnekde,
irket, yolcu paylam hizmetini temin etmek iin otobs atad. Bu rneklemede grebildiimiz,
hibir tek a, uygun btn durumlar modellemez. Kk irketde otomobil havuzu, kiileri
almaya uygun maliyetle alr bu verimlilik iin bir yoldur. Otobs problemi, kk irket iin
muhtemelen ekonomik olarak uygun deildir. Ancak Byk irketde otobs kullanm, uygundur.
Edzey alar, kk workgroups iin iyi alabilirler. stemci/Sunucu alar, kullanc gruplarna
geni gerekli kaynaklar salarlar.
1.2.8 A Ortam:
A ortam iletim sistemi ve protokoller olarak tanmlanr. Bu ortam haberleme ve a servislerini
salar. ki tip iletim sistemi vardr.
E zellikte(Peer to Peer): Her sistemin ayn hak ve zellie sahip olduu yapya denir.
25
Atanm Sunumcu(Dedicated Server): Atanm bir sunumcu sisteminde, hizmet birimi a
kaynaklarn kullanclara paylatrr. Her sunumcu kendisinin yneticisidir. Baz ok kullanlan
iletim sistemleri aada ksaca belirtilmitir.
IBM, Peer to peer ebekesinde Advanced Program to Program Communication(APPC)/ Advanced
Peer tp Peer Network(APPN) protokolleri alr.
UNIX, Peer to Peer iletim sisteminde TCP/IP alr.
Novel Netware atanm hizmet biriminde SPX/IPX protokol alr.
Windows NT Peer to Peer iletim sisteminde NetBeui ve TCP/IP alr.
1.2.9 A Elemanlar
Bir a ortamnda alarak a kaynaklarnn paylamn salayarak, son kullanclara hizmet veren
deiik birimler mevcuttur. ebekede ihtiyaca ve kullanm amacna bu birimlerden birka veya
hepsi bulunabilir. Bu birimlerden bazlar aada aklanmtr.
A letim Sistemi: Her dmde a fonksiyonlarn destekleyen bir iletim sistemi bulunmaldr.
Bu iletim sistemi zerinde dier servis verecek olan sunucu yazlmlar ve birimler alr. rnek
olarak, Windows NT Server, Windows 2000 Server, Novel Netware, Unix vs.
Hizmet Birimleri: A zerinde kullanclarn ihtiyalarna cevap verebilecek olan hizmet birimi
aadaki servislere sahip olmaldr.
Dosya Sunucusu (File Server): Dosya saklama ve geri alma zelliklerinin yannda emniyet ve
eriim ynetimini de salamaldr.
Elektronik Mektup sunucusu (e-mail server) ve gateway: Deiik e-posta servisleri arasndaki
dnm salamaldr.
Haberleme Sunucusu (Communication Server) : Dier sistemlerle balant servislerini salar.
Veritaban Sunucusu (Database Server) : Kullanc veritabann tutar ve veritaban ihtiya ve
cevaplarn salar.
Yedekleme ve ariv Sunucu (Backup and Archive Server): Bu servis ariv ve yedeklemeyi
salar.
Fax Sunucu (Fax Server): A kullanclar iin fax geli gidiini salar.
Yazdrma Sunucusu (Print Server): Kullanclarn yazc eriimlerini salar.
Katalog Servisleri Sunucusu (Directory Services Server): Bu hizmet Birimi kullanclara,
kaynak ve kullanc hakknda bilgiler salar.
stemci Sistemler (Client Systems, Nodes or Workstations): Sunumcular ile haberleerek,
kullancya gerekli servisleri salarlar.
A arayz Kartlar (Network Interface Cards): Fiziksel katmana balanty salarlar.
26
1.3 A Donanmlar
Bilgisayar alarnn snflandrlmas konusunda genellikle iki kriter kullanlr: iletim teknolojisi ve
mesafe. ki tip iletim teknolojisi vardr.
1. Broadcast Alar
2. Noktadan noktaya (point-to-point) alar
Broadcast alar, a zerindeki tm makineler tarafndan paylalan tek bir iletim kanalna sahiptir.
Herhangi bir yerden gnderilen paket denilen ksa mesajlar dier tm makineler tarafndan alnr.
Paketin iindeki bir adres alan paketin kime gnderildiini belirir. Bir paket alndnda, adres
alanna baklr. Eer paket kendisine gnderilmise, paketi iler; aksi halde yok saylr.
Broadcast sistemler ayrca, adres alanna gerekli zel kod yazldktan sonra, bir paketin tm hedefler
tarafndan alnabilmesini de salarlar. Bu ekilde bir koda sahip bir paket gnderildii takdirde
adaki btn makineler tarafndan alnr ve ilenir. Bu ileme broadcasting denir.
Noktodan noktaya alar, a zerinde makineler birbirleriyle bire bir iletiim kurarlar. Aa atlan bir
paket zel bir noktaya iletilir. Alarn alma prensipi genelde yayn tarzndadr. Buna ramen
nternet omurgas noktadan noktaya almaktadr.
lem mesafe lem yeri rnek
0,1 m Bask devre Cihazdaki veri ak
1 m Sistem Gl Sistemler
10 m Oda
100 m Bina
5 km Kampus

Yerel Alan Alar
10 km ehir ehir Alan Alar
100 km lke
1000 km Kta
Geni Alan Alar
10 000 km Gezegen nternet
1.3.1 Yerel Alan Alar-YAA (Local Area Networks - LAN)
Yerel alan alar (LAN'lar) ayn alma ortamnda birbirleriyle ilgili ilerde alan bir topluluk
iinde veri al verii ve bilgisayarlarn CPU, disk gibi kaynaklarnn ve yazc, izici gibi cihazlarn
paylamas amacyla gelitirilmitir. LAN'Iarda temel zellik, sistemlerin ayn ortamda veya
birbirlerine yakn mesafede almasdr. Bu nedenle sistemler arasnda kullanlacak kablolarn,
seiminde byk esneklik vardr ve kablolama alt yaps bir kez kurulduktan sonra maliyetsiz bir
iletiim ortam salar. Ethernet, Jetonlu Halka (Token Ring), Jetonlu Yol (Token Bus), 100VG-
AnyLAN, ATM ve FDDI LAN uygulanmalarnda kullanlan teknolojilerdir.
LAN uygulamasnda kablolama alt yaps olduka nemlidir; kablo tr, seilecek teknolojiyi, an
yaylabilecei fiziksel genilii ve portlar arasndaki iletiim hzn belirlemede baskn
parametrelerdir. letiim a uygulamasnda TJTP, STP ve koaksiyel bakr kablolar ile fiber optik
(FO) kablo trleri kullanlr. Bakr kablolar daha ok anahtar HUB gibi a cihazlarna, kullanc
(client) durumdaki bilgisayarlarn balanmas iin kullanlrken, fiber Optik kablolar a cihazlar
arasndaki balantda veya yksek hz gerektiren bakr kablolar ile gidilemeyen mesafe sorunu olan
balantlarda tercih dilir. Kablosuz (wireless) iletiim kablo ekme kstlamas veya zorluu olan
27
uygulamalarda bir seenek olmaktadr. LAN uygulamasnda olduka yksek hzlara klabilir; hz
2-5 Mbps'ten balayp Gbpsler mertebelerine kabilir.

ekil 1-16: ki broadcast a ( a-Bus b-halka )
LAN uygulamalarnda youn olarak kullanlan birka teknoloji vardr. Bunlardan Ethernet
teknolojisi ucuzluu, kurulum kolayl, deiik hzlarda uygulama eitlilii olmas ve bu
teknolojiyi ieren rnlerin okluu asndan youn olarak kullanlmaktadr. Ethernet
teknolojisinin yetersiz kald YA(LAN) uygulamalannda ise ATM veya FDDI teknolojileri
devreye girmektedir; ou zaman komple byk bir YA(LAN) ierisinde bu teknolojilerin hepsini
birarada uygulamak mmkndr, rnein, an omurgas iin ATM teknolojisi, bilgisayarlarn
dorudan baland anahtarlarda Ethernet teknolojisi kullanlabilir ve a iinde bulunan sunucu
konumundaki bilgisayarlara FDDI veya ATM ile balanabilir.
Yerel alan alar, daha kk paralanndan oluan alt alara (subnetwork) ayrlabilir; uygulamann
gerekliliine gre veya performansn arttrlmasn salamak amacyla altalar birbirlerine kpr,
anahtar veya ynlendirici zerinden balanrlar. Bir YA(LAN) temel olarak yukardaki ekilde
grld gibi olur.
802.x Ailesi ve Protokollar
IEEE, 1980 yl balarnda LAN standartlarn belirlemeye balam ve gnmzde youn olarak
kullanlan standartlarn temelini atmtr. IEEE 802'.X ailesi bu almalarn sonucu olarak ortaya
km LAN teknolojileri ailesidir; bu teknoloji standardnda her tanmlamaya 802.3 benzeri bir nu-
mara verilmitir, rnein 802.3 bilinen nl Ethernet teknolijisinin numarasdr; Jetonlu Halka iin
802.5, Fast Ethernet iin 802.3u, Gigabit Ethernet iin 802.3z. Jetonlu Yol iin 802.4 kullanlr.
IEEE, fiziksel katmann hemen zerinde bulunan veri ba katmann Ortama Eriim Alt katman
(MAC - Medium Access Sublayer) ve Mantksal Ba Denetim Alt katman (LLC - Logical Link
Control Sublayer) olarak iki alt katman eklinde tanmlamtr. Bu 2 katman birarada OSI bavuru
modelinin 2. katmanna (Veri Ba Katman) kar der.
MAC (Media Access Control)
LLC (Logical Link Control)
Protokol Ad
Tablo 1-2. 802.x ailesi protokollar
Aklama
802.1 Alar ve sistem ynetimi hakknda genel tanmlamalar
802.2 LLC alt katmanm tanmlar
802.3 Ethernet CSMA/CD yol eriim yntemi
802.3u 100Base-T
802.3z Gigabit Ethernet
802.4 Jetonlu Yol (Token Bus) tanmlamas
802,5 Jetonlu Halka (Token Ring) tanmlamas
802.13 100VG-anyLAN
802.xx .....
28
802'ye dayal tm IEEE LAN'larda benzer LLC alt katman bulunur. Bylece st katmanlarn, a
donanm yaps ve trne bakmakszn ayn arabirimle almas salanm olunur. MAC alt katman
standarttan ise birden fazladr; CSMA/CD (Carrier Sense Multiple Access with Collision Detect),
Jetonlu Halka (Token Ring) bunlardan en yaygn kullanlanlardandr. Bu iki alt katman, a
dmleri arasnda hatadan arndrlm iletiimin sonlandrlmas amacyla beraber alr. MAC alt
katman aktarm ortamna eriimi sonlanrken, LLC alt katman balant kurulmas, balant ak
kontrol, hata dzeltme ve ereve sralanmas gibi ilevleri yerine getirir.
Yerel alan A: Bir yerel alan a, nispeten kk bir corafi alan kaplayan yksek hzl bir veri
adr. Tipik olarak i istasyonlar, kiisel bilgisayarlar, yazclar, sunumcular ve dier birimlerden
oluur. Yerel a Kullanclarn adaki birimleri paylaarak kullanmasn temin eder.
1.3.1.1 Yerel Alan a protokolleri ve ve OSI Referans Modeli
Yerel alan a protokolleri OSI referans modelinin en alt iki katmannda fonksiyonlarn yerine
getirirler. ekil 1-17de popler yerel alan a protokollerinin OSI modeli ile bants gsterilmitir.
1.3.1.2 YA Eriim Yntemleri
Yerel alan alarnda iki veya daha fazla a cihaz iletim iin ayn ortam paylar. Cihazlar iki veya
daha fazlas ayn anda veri gnderdii zaman arpma oluur. nk ayn anda oklu cihaz a
kullanamaz. Bu ilem iki farkl yol ile gerekleir. Bunlar Carrier Sense Multiple Access Collision
Detect(CSMA/CD) ve Jeton ile gei (Token Passing) dir.
Carrier Sense Multiple Access Collision Detect(CSMA/CD) protokolnde, veri gndermek isteyen
birim nce hattn bo olup olmadn dinler. Eer iletim hatt baka bir istesyon tarafndan
kullanlmyor ise, veri gndermeye balar. Gnderme bitttikten sonra bir arpma olup olmadn
anlamak iin hatt tekrar dinler. Eer ayn anda birden fazla istasyon bilgi gnderme kisterse
arpma meydana gelir. Eer bir arpma olur ise her birim rastgele bir sre bekleyip tekrar veri
gndermeyi dener. letiim ortamn ne kadar ok istasyon paylar ise arpma ihtimali o kadar
artar.
A kk arpma alanlarna ayrlrsa apmalar azalaca iin performans artar. Normalde
CSMA/CD protokoln kullanan alar ayn anada gnderme alma yapamayacaklar iin half duplex
alrlar. Ancak Anahtar kullanlmasyla full duplex iletiim mmkn olabilmektedir. Bu olay
telefon konumasna benzer. Ayn anda hem dinler hem konuabilirsiniz. rnein 100 Mbpslik bir
Veri Balant
Katman
LLC Alt
Katman
MAC Alt
Katman
Fiziksel
Katman
t
e
n
r
e
h
t
E
3
.
2
0
8
E
E
I
T
e
s
a
B
0
0
1
5
.
2
0
8
E
E
I




I
D
D
F
IEE 802.2
ek 1-17b.YA zellikleri
ek 1-17 a.OSI Katmanlar
29
ebeke 200 Mbps iletim kapasitesine sahiptir. Ancak ayn ynde sadece 100 Mbps hznda bilgi
iletilir.
Token Ring ve FDDI daki gibi Token Passing protokoln kullanan alarda, cihazdan cihaza
transfer edilen ve Jeton(Token) denilen zel bir a paketi dolar. Veri gndermek isteyen bir
istasyon ncelikle bu paketi alncaya kadar bekler. Veri gnderildii srede Tokendaki bir bit
deitirilerek iletilir. Bunu alan dier isteasyonlar veri gndermezler. Veri gnderme bitirildii
zaman jeton, dier elemenlarn kullanabilmesi amacyla serbest braklr. Jeton Geili (Token
Passing) alarn ana avantaj, her istasyonun a eit olarak kullanabilmesidir. Ancak Byk alarda
token elde etmwk iin ok beklemek gerekebilir.
1.3.1.3 YA letim Yntemleri
Bir yerel a ebekeinde unicast, multicast ve broadcast olmak zere trl iletim yntemi vardr.
Unicast iletimde tek bir paket bir istasyondan dier istasyona iletilir. Pakette kaynak ve var
adresleri biulunur. Buna gre ilgili aa gelen paket var istasyonuna iletilir.
Multicast iletim ynteminde ise, bir veri paketi aadaki zel bir altkme dmlere iletilir.
Multicast adresini kullanan paket aa geldiinde, kopyalar adaki zel dmlere iletilir.
Broadcast iletim ynteminde ise, bir veri paketi aadaki btn dmlere iletilir. Broadcast
adresini kullanan paket aa geldiinde, kopyalar btn dmlere iletilir.
1.3.1.4 YA Toplojileri
Yerel alan a toplojileri a cihazlarnn balant ve organizasyonlarnn eklini belirler. Dz fiziksel
kanal(Bus), Halka(Ring), Yldz(Star) ve aa(Tree) olmak zere drt temel topoloji mevcuttur
Dz Fiziksel Kanal(Bus)
letim ortam btn istayonlar tarafndan paylalr. letilen verilere dier istasyonlar tarafndan
eriilebilir. Ethernet/IEE802.3 a bu toplojiye rnektir.(ekil 1-21)
.
ekil 1-18 Dz Fiziksel Kanal(Bus)
Halka(ring) topolojisinde brn istasyonlar birbirine ift ynl halka olacak ekilde balanrlar
30
(ekil 1-19) FDDI ve Token ring/IEE 802.5 alar bu topoloji yapsndadr.
ekil 1-19. Halka(Ring) Topolojisi
Yldz(Star) topolojisinde u birimler ortak bir cihaz(Hub/Anahtar) ile birbirlerine balanrlar. Aa
yaps yldz topolojisinin bir trevi gibi dnlebilir. ki topoloji birbirine benzerdir. Dier
toplojiler ou zaman fiziksek olarak yldz topolojisi eklinde gereklenir.(ekil 1-20)
ekil 1-20. Yldz(Star) Topolojisi
1.3.1.5 YA Cihazlar
Yerel alan Alarnda ounlukla kullanlan cihazlar, tekrarlayclar, Hublar, YA genileticiler,
Kprler YA Anahtarlar ve Ynlendiricilerdir. Bu birimler ksaca aklanacak olup sonraki
blmlerde detayl olarak anlatlacaktr.
Tekrarlayc(Repeater) Adaki iaretleri kuvvetlendirerek a segmentlerinin geniletilmesini
salar. Filtreleme ve trafik dzenleme yetenekleri yoktur.
Hub, adaki birimleri birbirine balayarak yldz topolojisinde bir a oluturur. Elektriksel
balantlar hub iinde gereklenir. Baz hususlardan hublar ok portlu tekrarlayc gibi alr.
YA Geniletici(LAN extender): birok katmanl anahtar gibi alarak yerel alan an ana
ynlendiriciye balar. Yerel alan a trafiini iletir. Herhangi bit segmentleme yapmaz.
Kprler: ki a segmentini birbirine balarlar. Ada segmentleme yapabilirler. Trafik dzenleme
yetenekleri vardr. Ancak Broadcastlar iletirler.
Rin g
Hu b
31
YA Anahtarlar: Adaki birimlerin birbirlerine anhtarlnarak balanmalarn salarlar arpma
alanlarn kltrler. OSI Katmalanlarndan 2. Ve 3. Katmanda anahtarlama yaparlar.
Ynlendiriciler: OSI Katmanlarnda 3. Katmanda(A) trafii ynlendirirler. A alt segmentlere
blerler.
1.3.2 ehir Alan Alar - AA (Metropolitan Area Networks - MAN)
MAN'lar, LAN'larn ehir apndaki byk trleridir ve LAN'larla benzer teknolojileri kullanrlar.
Bir MAN veri ve ses haberlemesi salayabilecei gibi yerel kablolu TV ana da balantl olabilir.
MAN'larda anahtarlama elemanlar bulunmaz; balant bir ya da iki kablo ile salanr ve yayn tr
iletim yaplr. Ba taraf (head end) olarak adlandrlan aygt, iletiimde kullanlan 53 oktet'lik
ereveleri (burada hcre ad verilir) art arda retir. retilen hcreler veriyolu boyunca yol alr ve
aa bal bilgisayarlar tarafndan kullanlmazlarsa veriyolunun dier ucundaki sonlandrma direnci
(TR) tarafndan yutulurlar.

ekil 1-21: MAN'larda DQDB mimansi.
MAN'lar dier alardan ayran en nemli zellik MAN'lar iin uygulanan DQDB (Distributed
Queue Dual Bus) yntemidir. IEEE 802.6 standartlarnda aklanan bu yntemde, adaki tm
makinelerin bal olduu her biri tek ynl iki veriyolu bulunur. ekilde gsterilen bu balant
trnde, bir makine sa tarafndaki bir makineye veri gndermek iin st veriyolunu, sol tarafndaki
bir makineye veri gndermek iin alt veriyolunu kullanr. Bu yntem dier alara gre tasarm
kolayl salar.
1.3.3 Balantsz ve Balant kaynakl Haberlemeler
A noktasndan B noktasna veri iletirken, sistemlerin ayn mantksal a da olmasna baklmaz.
Ancak veri iletilirken iletrim katmannda iletim ile ilgili kurallar uygulanr. Bu kapsamda iki trl a
iletiim kural vardr.
Balant temelli letiim.: Balant temelli iletiimde, veri iletiminden nce el skma denilen
kontrol bilgileri iletilir. letim katman bu el skma bilgilerinden var sisteminin bilgi almaya hazr
olduunu anlar. Balant esasl deiim ayn zamanda verinin orijinal srasnda gnderilip alndn
salar. Bu ilem IPde iletim katmannda bir bayrak ile gsterilir. IPXde balant kontrol alan ile
gsterilir.

32
Balant temelli haberlemede Balant salama, veri iletimi ve balant sonlandrma olmak zere
fazldr. TCP protokolnde haberleme balant esasldr. Ancak biraz bulank olan bu yapy
daha iyi aklayabilmek iin aadaki rnek uygundur.
Bir arkadanz cumartesi akamnda a sallanma partisine davet edecek ve dizst bilgisayar ile
gelmesini isteyeceksiniz.
Arkadanzn telefon numarasn evirin(SYN=1,ACK=0)
Arkadanz telefona cevap verir ve Merhaba der(SYN=1,ACK=1)
Merhaba Ahmet, ban Mehmet diyerek cevap verirsiniz(SYN=0, ACK=1)
Daha sonra parti ile ilgili bilgileri Mehmete aktarrsnz. Konuma bittikten sonra, vedalap
balanty sonlandrrsnz.
Balant esasl iletiimin amac, gvenli haberleme salamaktr.

Balantsz letiim(Connectionless Communication): Balantsz iletiim, balangta el
skmaya ihtiya duymaz. Bu iletiimde en iyi performans salanr, ancak katmanlarn kararll
nemlidir. NFS oturumu bu tip haberlemeye rnektir. Bu yapdaki haberlemeye rnek olarak yine
cumartesi gnk partiye davet edeceimiz arkadamzn durumuna bakalm.
Arkadamz partiye armak iin telefon ile aradk. Ancak kendisi yerine bilgisayar cevap verir
ve partinin yeri zaman hakknda detayl mesaj brakrsnz. Ancak bundan sonra arkadanz ile
ilgili aadaki durumlara bal olacaksnz.

evirdiiniz telefon numarasnn doru olup olmad
Telefon irketinin sizin mesajnzn yarsnda telefon balantsn drmesi
Cevap makinas nn braklan mesaj doru kaydedip etmedii
Arkadanzn kedisinin telefon ile iplik topu arasndaki fark ayrt edebilme yetenei
G bozulmasnn olup olmad
Arkadanzn bu mesaj parti saatinden nce alp almad
Grlecei gibi bu mesajlarn hi birinin tam dorusu bulunmaktadr.:

Bu yntemlerden hangisi daha iyidir? Sorusunun tam bir cevab bulunmamaktadr. Bunu uygulama
katman belirler. Eer Telnet TCP isterse bunu UDP yapamazsnz.

Gvelik nlemleri balant tabanl servisler ister. rnein Gvenlik duvarlar balant tabanl
servislerdir. Balantnn zelliine gre onu kabul veya red eder.
rnein ierdeki kullanclar Internete kacak, fakat dardan ieriye ulalamayacak eklinde bir
politika belirlenirse bu nasl gerekletirilecektir.
Bu ilem TCP protokolndeki bayrak ile yaplabilir. TCP protokolnde herhangi bir harici
kullancnn ieriye balant yapmas nlenir. TCPdeki SYN bayra 1 yaplp dier btn
bayraklar 0 olarak el skma srasnda ayarlanr. Bu srada balant nlenirse, kullancnn ieriden
veri alp gndermesi de nlenmi olur.
1.3.4 Geni Alan Alar - GAA (Wide Area Networks - WAN)
WAN teknolojileri komple bir an nemli bir parasn oluturur. Bilindii gibi komple bir a,
LAN'lardan, uzak kullanclardan ve bunlarn birbirleriyle haberlemeleri veya merkez noktaya
eriebilmeleri iin WAN balantlar ierir. WAN teknolojisi denildiinde akla hemen evirmeli
(dial-up) modem, kiralk hat, X.25, FR, ISDN, xDSL gelir; ancak ATM, B-ISDN ve SMDS gibi
teknolojilerde WAN uygulamalannda boy gstermektedir. Her teknolojinin kendisine has,
33
uygulamada seim olabilecek zellikleri vardr veya komple bir ada bu teknolojilerin bir ou
kullanlabilir. nk byke bir ada gereksinimler ok deiik olacaktr ve bunlar tek bir
teknoloji ile salamak her zaman verimli olamayacaktr.
Yakn zamana kadar GA balants denildiinde greceli olarak dk hz, fazla gecikme ve
hatann bol olduu iletim akla gelirdi. Ancak gnmzde, hem teknolojik yenilikler hem de iletim
ortam olarak fiber optik kablonun uygulamada kendine geni bir yer bulmas nedeniyle GA
balantlarnda nemli deiiklikler olmutur; hz artt gibi hizmet kalitesi (Quality of Service) de
olduka ekillenmitir.
Farkl trde hizmet gerektiren gereksinimleri sorunsuz kaldrabilecek birok WAN teknolojisi
vardr. WAN uygulamasnda, iki nokta arasndaki iletim yolu, ounlukla 3. firmalarn sunduu
hizmetlerdir; balant yaplmas iin bu iletim yolunun kiralanmas veya abonelik yoluyla
kullanlmas gerekir. Dolaysyla 3. firmalardan alnan hizmetin en verimli ekilde deerlendirilmesi
gereklidir. WAN teknolojierinde anahtar szck band geniliinin etkin ve verimli bir ekilde
kullanlmas, beklenen hizmet kalitesini garanti altnda tutmas ve maliyetin ok fazla olmamas
olarak verilebilir; en nemli dier bir anahtar szck de WAN cihazlarm birbirine balamak iin
kullanlacak arayz (Interface) standartlardr. RS-232, V.35, El, HSSI ve buna benzer bir ok
standart WAN terminolojisinde bolca geer.
Bir geni alan a, nispeten daha geni corafi alana (5 kmden daha byk apl) yaylm olan
birimlerin ska dierbir iletiim servis salaycnn (Telefon irketi) altyapsn kullan bir veri
ebekesidir. GA teknolojileri genellikle OSI referans modelinin en alt katmann (Fiziksel, Veri
balant ve A) kullanrlar. ekil 1-25de GA teknolojileri ile OSI Modeli arasndaki banty
gsterir.

A Katman


X
.
2
5
P
L
P






Veri Balant
Katman


MAC
AltKatman

L
A
P
B

F
r
a
m
e

R
e
l
a
y

H
D
L
C

P
P
P

S
D
L
C



Fiziksel Katman



S
M
D
S

X
.
2
1
b
i
s

EIA/TIA-232
EIA/TIA-449
V.24 V.35
HSSI G.703
EIA-530
ekil 1-22 GA Teknolojileri ve OSI Modeli
GA(WAN) Teknolojilerin Snflanmas :
WAN teknolojileri birok adan snflanr ve bu snflamalar projelendirme aamasmda
kullanlmas gereken teknolojiyi ortaya karr. Snflamalardan youn kabul gren tanesi
balant durumuna, anahtarlama yntemine ve topolojik yapsna gre yaplr:
34
Balant Durumuna
Noktadan noktaya
oklu Balant teknolojisi
Anahtarlama Yntemine
Devre anahtarlama
Paket anahtarlama
Hcre anahtarlama
Topolojik Yapma Gre
Hiyerarik topoloji
rg topolojisi
Balant Durumuna Gre
Balantya gre snflamada tm WAN teknolojileri noktadan noktaya (point-to-point) ve oklu
Balant teknolojisi olarak ikiye ayrlr. Noktadan noktaya balant iin kiralk hat, oklu Balant
teknolojisi iin X.25, ISDN ve FR verilebilecek en iyi rneklerdir.
Noktadan Noktaya Teknolojiler ( Point-to-Point Technologies )
Adndan da anlalaca gibi noktadan noktaya balant iki dm arasnda zel bir hattn (yolun)
olmasn belirtir. Bu hatt, eer iki dm birbirine yaknsa zel olarak kendimiz ekebiliriz, ancak
ok uzak iseler TT benzeri bir servis salaycdan da kirayabiliriz. ekil 1-28'de noktadan noktaya
WAN balants iin rnek verilmitir. Noktadan Noktaya Balantlar:
ki nokta arasndaki balant, mteriden bir tayc a zerinden nceden tanmlanm bir iletiim
salar. Kiralk hat ad da verilir. Maliyeti fazladr. ekil 1-23



ekil 1-23 ki Nokta arasnaki Balant (Kiralk Hat)
Noktadan noktaya balant sabit miktarda band genilii salar; hat bir telco'dan kiralanm ise,
cretlendirme, salanan band geniliine ve iki nokta arasndaki mesafeye gre yaplr. Noktadan
noktaya balantnn bir olumsuz yan rg topolojisi kullanlan alarda maliyetin ok fazla
olmasdr. nk her iki dm arasnda bir hat (veya yol) gerekir.
1.3.4.1 oklu-Balant Teknolojileri
Bu teknolojide dmler noktadan noktaya balantda olduu gibi birbirlerine dorudan balan-
mazlar. Onun yerine sanal olarak oluturulmu bir aa balanlr; a iindeki herhangi bir dm,
dier herhangi bir dme iletiim gerektii anda balanr ve iletiim sonlandnda balant
koparlr. Bylece tek bir hat ile a iindeki btn dmlere erime ans doar.
oklu-Balant teknolojisine verilebilecek rnekler FR, ISDN. X,25, SMDS olarak sralanabilir.
X.25 ana X.25 arayzne. ISDN ana ISDN arayzne. FR ana FR arayzne sahip a
GA
35
cihazlar araclyla balanlr. Herbiri farkl teknolojiye sahip alar arasna geityolu koyularak
iletiim salanabilir.
1.3.4.2 Balant Teknolojisinin Avantajlar
Hattn band genilii tm kullanclar tarafndan dinamik olarak paylalabilir.
Birden ok yere balant iin yalnzca bir cihaz yeterlidir.
rg topolojisine sahip alarda fiziksel ortam maliyetim olduka azaltr.
A yneticisi, WAN balants iin birden ok cihazla uramas, gerekmez; ynetimi kolay
olur.

ekil 1-24 oklu Balantlar aras gei
Anahtarlama Yntemine Gre
Anahtarlama yntemine dayanan a teknolojileri, aslnda oklu Balant teknolojisini tarif eder ve
bu teknolojinin sahip olduu zellikleri ierir; oklu Balant teknolojilerinin ayrntsn tanmlyor
denilebilir. WAN teknolojileri anahtarlama yntemine gre devre (circuit). Paket (packet) ve hcre
(cell) anahtarlama olarak farkl ekilde snflanr. Herbirinin kendine has zellikleri ve en uygun
zm olduklar uygulamalar vardr, rnein paket anahtarlama LAN'larn birbirine balanmas ve
genel bir a oluturulmas iin iyi bir zm olurken, devre anahtarlama daha ok zamana duyarl
gerek zaman (realtime) uygulamalar iin iyi bir zm olmaktadr.
Uzaktan karlkl konuma amal tasarlanm olan telefon ebekesinin modem zerinden veri
aktarm iin kullanlmas ve internet'in protokol olan TCP/IP paketlerin internet gibi global bir
ada utan uca tanmas anahtarlamal a uygulamalarnn tipik rnekleridir.
Devre Anahtarlama ( Circuit Switching )
Devre anahtarlama, iletiimde bulunacak iki u dm arasnda aktarm ilemine gemeden nce,
utan uca bir yol belirlenmesi ve daha sonra aktarmn o yol zerinden yaplmas kuralna dayanr.
Gnlk yaamda kullanlan telefon ebekesi devre anahtarlama iin verilebilecek en gzel rnektir;
konumaya balamadan nce kar tarafn telefon numaras evrilmeli ve nce balant kurulmaldr.
Balant kurulamaz ise aktarm da yaplamaz. Devre anahtarlamal alarda, ki dm arasnda
balant kurulurken a iindeki birden ok anahtar cihaz zerinden geilir ve iki dm arasnda
birden ok yol varsa o an iin performans (veya yaplan konfigrasyon) asndan en uygun olan
seilir. ekil 1-25'da iki dm arasnda fiziksel balantnn nasl kurulduu grlmektedir.
Devre anahtarlamal balant, a uygulamalarnda olduka fazla kullanlr ve birok uygulama iin
kanlmazdr denilebilir. En nemli yan, var olan bir hat ile a iinde istenilen bir yere balant
yaplmas ve aktarm ii bitince balantnn koparlarak baka yerlere balant yaplabilmesidir.
Buna ek olarak birok uygulama, aktarm kriteri olarak devre anahtarlamah iletiimin sunduu
zelliklere gereksinim duyar; rnein zamana duyarl gerek zaman uygulamalar garantili aktarm
36
ortam isterler ve aktarm gecikmesinin hesaplanabilir olmasn beklerler. ki u dm arasnda
birkez balant kurulduktan sonra, o balant kurulmasn isteyen uygulamaya ait veri paketleri ayn
yol zerinden sras bozulmadan alcsna gider.
Devre anahtarlamal alarn bir zellii de, aktarm ileminde bulunacak dmler arasnda nceden
balant kurulduu iin, aktarm annda, veri paketlerinin iine alc ve gnderen adresleri
koyulmasna gerek kalmaz. Bylece, genelde uzun olan adreslerin her veri paketiyle tanmamas,
hattn gerek band genilii, bo yere harcanma nedeniyle, hattn sunduu band genilii gerek
verinin aktanimas iin ve iaretleme iin kullanlm olur.

ekil 1-25 Devre anahtarlamal a
Devre anahtarlamah yntemin uygun olmad uygulamalar, aktarm sresinin balant sresinden
ksa olduu ve trafik younluu ani deien uygulamalardr. rnein LAN'larn birbirine devre
anahtarlamah balanmas durumunda, LAN'lar zerinde koan uygulama programlar
kullanc/sunucu mimarisine dayanyorsa ikinci durum oluur. Kullanc sunucudan bir istekte
bulunurken, genelde ksa veri paketleri gnderir ve bu a pek fazla yklemez; ancak sunucu
kendisine gelen istei yantlarken, genelde, youn trafik yaratr. stelik sunucu yant verene kadar
balantnn iletiim kapasitesi bo kalabilir. Bu durum hattn salad band geniliinin atl
kalmasna neden olur.
Devre anahtarlamal ada toplam iletiim sresi, balantnn kurulmas iin geen sre (bs) ve
aktarm yaplmas iin geen srenin (as) toplamndan oluur: ( is = bs + as )
Eer balant sresi aktarm sresinden ok uzun ise toplam sreyi daha ok balant sresi belirler
veya tersi, aktarm sresi balant sresinden ok fazla ise toplam sreyi aktarm sresi belirler.
Aktarm sresinin balant sresinden az olduu uygulamalar devre anahtarlamal alarn verimsiz
kullanlmasna neden olurlar. nk ou zaman ok ok ksa srede aktarlacak bir aktarm iin
daha uzun bir sre beklenmesi durumunda kalnabilir, rnein ktalar aras veya uluslararas balant
yaplrken, genel olarak uydular zerinden aktarm yapld iin, balant sresi uzun
olabilmektedir. Birim srede aktarlan bit miktanna (bps) gre hesaplanan toplam baarm dk
olur.
Paket Anahtarlama ( Packet Switching )
Paket anahtarlama, a uygulamasnda LAN olsun, WAN olsun en youn olarak kullanlan
anahtarlama yntemidir. Paket anahtarlama ilemi WAN balantlarda paket ynlendirme (packet
routing), LAN tarafnda paket aktarm olarak anlr.
37

ekil 1-26 Paket anahtarlamal an yaps
Paket anahtarlamal a iinde bulunan bir bilgisayar kar bilgisayara veri gndermek istediinde, o
veriyi belirli uzunlukta paralara ayrr ve her parann nne alc ve gnderici adreslerini koyarak
(kontrol amal birka bilgi daha koyar) aa, bal olduu a arayz zerinden karr. Paketler
alcsna gidene kadar birok noktadan geer ve yle ki, ayn verinin farkl paralarn ieren
paketler alcsna farkl dmler zerinden geerek ulaabilir. Bu arada, gnderen tarafndan yola
daha sonra karlan bir paket alcya kendisinden nce km paketlerden nce ulaabilir.
Paralanp paketler iine koyulan veri, alc tarafta doru olarak yeniden elde edilmelidir; bunun iin
paketler gnderildii srada birletirilmeli ve gerek veri elde edilmelidir. Bu nedenle bir paket
kendisinden ncekiler gelmeden alcya ularsa, cihazn ara belleinde (buffer) tutularak kendisin-
den ncekiler gelmesi iin bekletilir.
Paket anahtarlamal yntemde tek bir hat birden ok uygulama veya kullanc tarafndan
kullanlabilir; ayn veriye ait olsa bile paketler birbirinden bamsz olarak yola kar ve yolu bo
bulduu zaman ilerler. Bu yap, birok kullancs olan LAN'larn birbirine balanmas iin iyi bir
zmdr. Hattn sunduu kapasite her an (tabiki o an iin birbaka uygulamaya ait paket
iletilmiyorsa) herhangi bir kullanc veya uygulama tarafndan kullanlabilir.
Paket anahtarlamal LAN uygulamalar ok yaygndr; IP (internet), IPX (Novell NetWare) gibi
protokoller paket anahtarlamaya dayanr ve paketler ayn a iinde ynlendirme yaplmas
gerekmeden alcsna ular; paketler WAN dmler zerinden geecei zaman ynlendirme
yaphr. Bu amala ynlendirme noktalarnda ynlendirici (router) olarak adlandrlan ve OSI
bavuru modelinin ilk katmann ilevlerine sahip aktif a cihazlar kullanlr.
Paket anahtarlama yntemi dk maliyetli esnek bir balant salar ve aa bal her u bilgisayar,
a zerindeki dier u bilgisayar ile iletiimde bulunabilir. iletiimde bulunacak sistemler, paket
anahtarlamal a zerinden karlkl oturum (session) kurabilirler ve aa balanma hzlar farkl
dahi olsa karlkl alma iinde bulunabilirler. Paketler u sistemlerin (bilgisayarlarn) sahip
olduu balantnn band genilii ve hz orannda ilerler.
Hcre Anahtarlama ( Cell Switching )
Hcre anahtarlama ksmen devre anahtarlama yntemim artrr; temel fark, aktarm iin hcre
olarak adlandrlan ksa ve sabit uzunlukta veri paketlerinin kullanlmasdr.
Bu yntemde, iletiimden nce bilgisayarlar arasnda sanal balant kurulmal ve iki dm arasnda
sanal bir yol belirlenmelidir. Hcreler bu sanal yol zerinden geerek alcsna ular. Devre
anahtarlamal alarda olduu gibi aktarlacak veri veya bilgi, kar tarafa alc ve gnderici adresi
38
iermeksizin aktarlr. Ancak, aktarlacak verinin kk kk paralarn ieren hcreler iine sanal
yolun numaras yerletirilir. Bu numara balant kurulma srasnda verilir ve balant koparlana
kadar kalr.
Hcre anahtarlamal yntemin devre anahtarlamal ynteme gre kuvvetli bir yan, ksa ve sabit
uzunlukta veri paketi (hcre) kullanld iin daha az donanm gereksinimi ile daha hzl ve port
says daha fazla olan a cihazlarnn retilmesidir. Paket anahtarlamal a cihazlarnda olduu gibi,
bir hcrenin, sra olarak kendisinden nceki bir hcreden abuk gitme durumu olmadndan,
paralarn birletirilip gerek verinin elde edilmesi srecinde, nce gelen paketlerin (hcrelerin) ara
bellee alnmas gerekmez. Dolaysyla ok byk boyutlarda ara bellee gereksinim duyulmaz
veya byk boyutta ara bellek varsa, baka amala kullanlr.

ekil 1-27 Hcre anahtarlamal ada sanal balant
Hcre anahtarlamal ada sanal yol kurulmas iin biri statik dieri dinamik olarak adlandrlan iki
yntem vardr. Statik yntemde iki u dm arasnda yol, konfigrasyon dzeyinde yaplr.
Dinamik yntemde sanal yol iletiimden hemen nce kurulur ve ii bitince koparlr.
ATM, hcre anahtarlamal a iin tipik bir rnektir; hem LAN tarafnda hem de WAN tarafnda
kullanlan bir teknolojidir. ATM'de statik sanal yol kurulmas PVC'nin, dinamik sanal yolda
SVC'nin karldr. Genel olarak hcre anahtarlamal alarda hcre uzunluu 2
4
ile 2
8
sekizli
uzunlukta olur. Ancak bir teknoloji iin bu deer deiken deil, sabittir, rnein ATM'de hcre
boyu 53 sekizlidir (ve sabittir); bunun 48 sekizlisi veri, 5 sekizlisi balk bilgisidir. Balk bilgisi
ierisinde VPI/VCI olarak adlandrlan sanal balant numaralar ve birka kontrol bilgisi bulunur.
Hcre anahtarlamal alar, ses, veri ve video bilgilerinin ayn a zerinden tanmas iin gl bir
mimariye sahip olurlar. nk her tr uygulamann gereksinim duyaca trafik trn tamak
mmkndr.
Topolojik Yapsna Gre
WAN teknolojileri topolojik adan hiyerarik ve rg topolojileri olmak zere iki snfa aynlr.
Hiyararik topolojiye sahip ada var olan kaynaklar (band genilikleri, anahtarlama kapasiteleri vs.)
daha verimli kullanlabilir. Her hiyerarinin gereksinimi daha net belirlenebilecei iin, o
hiyeraride kullanlacak olan cihazn zellikleri daha iyi ngrlebilir, rg topolojisinde bir dzen
olmad iin tkanma olasl artar. Bu tr a cihazlar, genelde daha byk tampon bellee sahip
olurlar. Ancak, aa yeni bir dm ek-lenmesinin kolayl ve paket anahtarlamal alarn yaygn
olarak kullanlmasndan dolay rg topoloji geni bir uygulama bulmaktadr.
39
Hiyerarik Topoloji( Hierarchical Topology)
Bu topolojide ynetim sorumluluu veya kapasitesi farkl farkl olan cihazlar sorumluluk ve
ilevlerine gre sralanarak birbirlerine bir aa yapsnda balanrlar. Aacn kknde sorumluluu
ve anahtarlama (veya ynlendirme) kapasitesi en yksek olan cihaz, yapraklarda ise sorumluluu en
dk cihazlar bulunur. rnein yapraklarda, u dmlerin balants yaplr; yapraklardan bir
ilerisi, artk, kullanc u sistemleri veya an hizmet verdii noktalardr.

ekil 1-28: Hiyerarik topoloji mimarisi
Hiyerarik topolojiye sahip alarda kkte bulunan cihaz (merkez cihaz olarak ta anlr) snfna gre
ilem kapasitesi en yksek olan ve yaprak konumunda bulunan cihazlar arasnda oluan trafie bir
darboaz oluturmayacak kapasitede olmaldr.
ekil 1-28de Hiyerarik topolojinin genel yaps verilmitir. Grl gibi A ve B yaprak
dmleri arasnda veri aktarm dorudan kk dm zer-inde de bir trafik yaratmaktadr.
Dolaysyla yaprak dmler ile bir stnde bulunan dmler arasndaki balantnn (trank olarak
ta adlandrlr) band genilii nem kazanr. Byle durumlarda, cihazlarn trank balant iin
kullanlacak portunun kapasitesi, dier portlann trank port zerinden geirmek isteyecei trafik
younluunu karlayacak lde olmas gerekir. Aksi durumda, trank port zerinde tkanma olacak
ve iletiim baanm (performans) decektir.
40

ekil 1-29: Hiyerarik topolojide hat kopmas
Hiyerarik topolojinin olumsuz yan merkez veya ara dmlerden biri bozulunca dmn iki
yannda kalan ksmlar arasnda iletiimin kopmasdr. ekil 1-29de istanbul ile Ankara arasndaki
balantnn kopmas durumunda Ankara ve oraya bal tm alt dzeylerin trafikleri bir st seviyeye
aktarlamaz; dolaysyla Ankara'ya bal ularn dier ularla balants kesilir.
Uygulamada hiyerarik topoloji daha ok telco olarak adlandrlan irketlerin WAN yaplarnda
kullanlmaktadr, rnein bir telco irketi tm lkeye yaylm an ekil 1-28'de grld gibi
oluturabilir: istanbul hiyerarinin en st (kk) olup hemen onun altnda Ankara, Adana ve izmir
illeri bulunmaktadr. Yapraklarda (Erzurum, Konya, Gaziantep, Mersin, Aydn, Antalya... illerinde)
ise en son u cihazlar bulunur; bu cihazlar o ehirde var olan tm trafii toplar ve st dzeye aktarr.
Ara dmler ise, bir alt ve bir st hiyerariden gelen trafikleri toplayan ve ynlendiren noktadr.
Hiyerarik topolojiye sahip alarn birok avantajl yan vardr
A ynetimi daha kolay olur.
A cihazlarnn en verimli ekilde nasl kullanlabilecei ngrlebilir.
Cihazlarn port band genilikleri etkin ekilde paylalabilir.
Ayn ara dme bal yaprak dmler arasndaki trafik, hiyerarisinin st kademesine
megul etmez.
Baz uygulamalarda, balangta hiyerarik yap kurulsada, zaman iinde yaplan eklemelerle
hiyerarik yap bozulabilmektedir. rnein, ekil 1-28'de verilen topolojide Ankara ve izmir
arasnda veya Konya ile Antalya arasnda bir balant yaplrsa topoloji hiyerarik olmadan kar ve
rg to-polojisi halim alr. Ancak hiyerarik topolojiye sahip bir ada birbirine bal iki dm
arasna yedek anlamnda ikinci balant yaplmas hiyararik yapy bozmaz. Uygulamada bu durum
olduka karr. Genel olarak, birbirine dorudan bal olmayan iki dm arasnda iki yol varsa
(evrim olumu ise) topoloji rgdr; bir yol varsa topoloji hiyerariktir denilebilir.
rg Topolojisi( Mesh)
ou WAN bu yapdadr; cihazlarn dalmda ve birbirlerine balanmalarnda ekil 1-30'da
grlecei gibi ou zaman bir organizasyon veya geometrik bir desen grlmez. A iindeki
41
dmlerin birbirlerine balanmasnda herhangi bir hiyerarik durum yoktur; aksine deikenlik
vardr.

ekil 1-30: rg topoloji mimarisi
rg topolojide cihazlarn corafi dalm ve birbirlerine balants rgnn yapsn aklayan tek
unsurdur. rnein, internet a rg topolojisine sahip bir uygulamadr, internet'te farkl boyutlarda
ve kapasitelerde binlerce cihaz birbirlerine bir desen veya hiyerarik yap olmakszn baldr;
olumlu yan, a zerinde bir ara balantnn kopmas iletiim yaplmasn engelle-memesidir.
rnein, ekil 1-30'da grlen dalmda P hattnn kopmas A dmnn iletiim yapmasn
engellemez. A dmne gelen paketler dier yoldan ilerleyebilir.
GA evirmeli Servisler.
evirmeli servisler GA zerinde en ekonomik olan sevislerdir. Ynlendirme gerektiinde
evir(DDR) ve evirme yedei olmak zere iki adet popler servisi vardr. DDRde bir ynlendirici
veri gndermegereksinimi halinde otomatik olarak anahtarlamal devre zerinde dinamik olarak
evirme yaparak balanty salar. htiya bitince sonlandrr. evirme yedei ise DDRnin farkl bir
konfigrasyonudur. Ynlendirici asl hatta bir problem olduu kararn verince yedek hat devreye
sokulur. Problem gidreilinceye kadar yedek hattan balant salanr.
GA Cihazlar:
Geni alan a zerinde ok deiik balant cihaz bulunur. Bunlar GA Anahtarlar, Eriim
Sunucular, Modemler, Kanal Servis Birimi(SCU)/ Saysal Servis Birimi(DSU) ve ISDN terminal
adaptrleridir. Bu birimler ksaca aklanacaktr.
GA Anahtarlar: Tayc alarda kullanlan ok portlu a balant cihazlardr. Bu cihazlar tipik
olarak Frame Relay, X.25 ve SMDS trafiini anahtarlar ve veri balant katmannda alrlar.
Eriim Sunucu :
evirmeli hatlarda giri ve k balantlarn younlatrr. Gvenlii salar.

42





ekil 1-31 ki Nokta arasnaki modem ile balant
Modem :
Modem saysal ve analog iaretleri yorumlayarak verinin analog hatlar zerinden iletilmesini
salar.(ekil 1-31)
Kanal Servis Birimi/ Saysal Servis BirimiCSU/DSU :
Bir ynlendiriciyi T1 gibi saysal devreye balamaya yarayan bir saysal arabirimdir. Ayn bu
cihazlar arasndaki haberlemede iaret zamanlamasn salar.
ISDN Terminal Adaptr:
ISDN terminal adaptr ISDN BRI(temel hz arabirimi) balantsn EIA/TIA gibi dier cihazlara
balamak iin kullanlr. Bir terminal adaptr esasen bir ISDN modem grevi yapar.
1.3.5 Kablosuz Alar (Wireless Network)
Kablosuz alar kurmak iin u anda kullanlan ana standart IEEE 802.11 dir. IEEE 802.11 ilk olarak
1999 da yaynlanmtr ve 2.4 Ghz de 2Mbps (DSL balant gibi) hznda veri iletiimi iin
tasarlanmtr. Ayrca Frequency Hopping Spread Spectrum (FHSS) veya Direct Sequence Spread
Spectrum (DSSS) kullanlmak zere tasarlanmtr.
DSSS in anlam; belirlenmi menzil iinde herhangi bir zamanda kullanlmak zere, verinin uygun
deiik frekanslarda kk paketler halinde yollanlmasdr.
FHSS de ise; veri, deiik frekanslarda ksa ama iri paketler eklinde tekrarlanan bir biimde
yollanr. FHSS alar, dierleri ile karmayan ayn fiziksel alanlar iin vardr.
Bugn, "a" dan "i" ye kadar snflandrlan grev gruplar deiik metodlar ve 802.11 standartnn
gelitirilmesi iin almaktadr. WLAN lar iin 802.11b standard gelmektedir(Wi-Fi). Bu standart
DSSS kullanmaktadr ve 2.4 Ghz de, 11Mbps (DSL den yksek bir hzdr) e kadar veri hzna
klmaktadr. Tabii ki bu standart sonsuza dek WLAN lar iin tek standart olmayacaktr. Fakat daha
yksek hz, gvenlik ve daha iyi kalite iin tercih edilecektir. Ayn evrim kablosuz a dnyasndan
tamamen kmakta olan kablolu a kartlar iin de gereklemitir. Kablosuz alar iin, 802.11b
standard iinde 3 adet daha standart gelitirilmitir:
802.11a : 802.11a standard 1999 da yaynlanm olup, OFDM (Orthogonal Frequency Division
Multiplexing) kullanmakta ve 5 Ghz de 54 Mbps hzna kabilmektedir. Bu standart ile ilgili
problem 5 Ghz lik yaynn duvar ve dier objelerden geerken daha fazla yol kaybna uramasdr.
Bu problemi gidermenin yolu, daha fazla veri hz iin daha fazla ulam noktas(AP - Access Point)
kullanlmasdr.
GA
Modem Modem
43
802.11g : 802-11g standard 2.4 Ghz de (ayn 802.11b Wi-Fi gibi) ve 22 Mbps hznda OFDM
kullanmaktadr. 802.11a ile karlatrldnda daha az yol kayb ve daha ucuz olmas gsterilebilir.

802.11e - Eer servis kalitesine bakyorsanz (QoS - Quality of Service) doru standarttr. 802.11e,
bugnk 802.11 standardn gelitirmek ve servis kalitesi arayan uygulamalara desteini
geniletmek zere almaktadr.
Kablosuz alar hem ev hemde i alanlar iin uygundur. Her ikiside oklu ortam (Multimedia)
destei istemektedir (zellikle evlerde). 802.11e buna are bulmaya almaktadr. Hem kablolu
hemde kablosuz alarda, veri transferi, balantnn kesilmesi veya paketlerin tekrar yollanmasnn
sekteye uramas ile direkt balantldr (Biroumuzun bana bu birka kez gelmitir sanrm). Bu
kesilmeler dzenli veri akn isteyen durumlarda problem yaratr. 802.11e, zamana hassas
uygulamalarn daha rahat kullanlabilmesi iin kaliteli servis temel dokmann oluturmaktadr.
1.3.6 nternet (Internetworks)
Internet, insanlarn haberlemelerini, etkileimlerini ve toplumsal yapy deitiren bir bilgisayar
adr. Internet, zaman ve mekn daha nceleri sadece hayal edebileceiniz bir ekilde, hayali
yerler ve toplumlar yaratarak aar. Internet, ham ve ilenmi bilgiye ulaabileceiniz ortak bir
alma ortam, renim, ticaret, elence ve dier insanlarla bolca iletiim kurabileceiniz bir yerdir.
Internetin insanlar birbirine balamaya ilaveten yapt en iyi ey, her eitten bilgiyi ulalabilir
klmasdr. Bilim, aratrma, ticaret, eitim, toplum, hkmet, oyun ve daha niceleri... nternet genel
bilgiye eriimi destekler ve e-posta, konferans, bildiriler gibi konularda iletiim hizmetleri salar.
Kurulular internete iki nedenden dolay balanrlar; Birincisi, Internetin yarar dnya apnda bir
eriebilirlik salar. kincisi, Internete balanmak, kurululara zel bir geni blge a kurmaktan
daha ucuza mal olur.
nternet nasl alr:
nternet zerinde her bilgisayarn internet protokol numaras (IP) denilen belirli bir adresi vardr.
nternet zerinde bilgisayar kullanan her insann IP adresi ile beraber internet adresi oluturan bir
kullanc ismi vardr.
IPV4te adres 32 bit uzunluunda bir saydr. Bu say 8 bitlik 4 ayr ondalk say eklinde kullanlr.
Bu 8 bitlik gruplara octet denir. Bu 4 gurubun her biri 256dan kktr. Adresi oluturan saylar
noktalar ile ayrlmtr. ZIP dosyalar gibi IP adresleri de soldan saa doru alrlar. lk hane
an en geni blmlerini tanmlar. Saa doru ilerledike dier saylar daha kk sanal yerleri
belirler. Son saylar internete erimek iin kullandnz bilgisayar temsil eder. Pratik olarak
255.255.255.255 deiik adres olabilecei dnlrse, yaklak 4 milyar deiik bilgisayar
birbirine balanabilir. Ancak birok kuruluun 3-4 bilgisayar bulundurmasna ramen 255 adreslik
yer igal ettii gz nne alnrsa bu say 100 milyon dzeyine iner. nternetin olaan st yaylma
hz gz nne alndnda bu saynn yakn bir gelecekte sknt yaratacak kadar kk olduu
grlr.
nternet zerindeki hibir bilgisayar, baka bir bilgisayarn IP numarasn kullanamaz. IP numaras
datm iini dnyada NIC (Network Information Center) yapar. NIC, her lkede, IP numaras
vermeye yetkili bir kurulu grevlendirir. Bu kurulular kendi lkelerinde IP numaras verme iini
stlenirler. Trkiyede bu ile ODT ve TBTAK urar.(TR-NET)
44
IP adresi olan bir bilgisayar nternetin bir parasdr. Ama bilgisayarnz bir internet servis
salaycy aramak iin kullanyorsanz, PC nizin bir IP adresine ihtiyac yoktur. (SLIP veya PPP
balant yapmyorsanz.). PC niz servis salaycya bir modem ve telefon hatt ile balanm bir
akll terminal gibi hizmet verir. PCniz aslnda ortak adres kullanan birok terminalden birisidir.
Mesela adresi istanbul@192.108.254.10 olan bir bilgisayara e-mail gnderebilirsiniz. istanbul,
yazarn Internete erimek iin kulland bilgisayar ileten sistem operatrnn yazara verdii
kullanc ismidir. Kullancy sistemde tek olarak tanmlayabildii srece say veya yaz olabilir. @
(Trkede de, -da) iareti kullanc ismini IP adresinden ayrmak iin kullanlr. IP adresleri biraz
nce belirtildii gibi 4 ksmdan olumu saydr.
1.4 A Yazlmlar
Birok insan iletim sisteminden ok a arabirim kartlar ve kablolama iin kayglanr. ou
genellikle hzl bir disk srcye ve ilemciye sahip bir datc istediklerini belirtebilir, fakat nasl
bir a yazlm seeceklerini bilmezler. A iletim sistemleri uzaktaki kaynaklar yerelletirir. A
yazlm baka bir makinedeki dosyalara sanki sizin makinedeymi gibi erimenizi salar. Binlerce
feet ve hatta metrelerce tedeki bir yazcy sanki makinenize dorudan balym gibi
kullanabilmenizi salar ve a modemlerini veya minibilgisayarlarn sizin kendi COM1 portunuza
balym gibi kullanmanza izin verir. A iletim sitemleri oul-ilemli ve ok-kullancl
mimariye sahiptirler; bu adan MS-DOS'tan ok minibilgisayar ve anabilgisayar iletim
sistemlerine daha ok benzerler. PC'nizin DOS'u uygulama programlarnn isteklerini alr ve onlar
teker teker ileme koyar. Dier tarafta a iletim sistemleri birok uygulama programnn isteklerini
ayn anda alr ve a kaynaklarm kullanarak ileme koyar. Aslnda farkl kullanclardan gelen ayn
tipteki hizmet istekleri iin hakemlik grevi yapar.
Novell NetWare:
1982 senesinde, Orem'de kk bir ofiste Utah, Ray Noorda, Judith Clarke, Craig Burton ve
Superset adl firmadan gelen programclar PC ann nasl olabileceini nceden grdler. O za-
manlar, Corvus Systems gibi temel olarak hard disk satan firmalar ile rekabet halindeydiler, fakat
Novell en batan birleik bilgisayar sistemleri iin yazlm retmeye ynlendi. Zor anlarda ve
abucak kazan elde etmek iin finansrlerin Noorda zerinde bask oluturduu zamanlarda,
Noorda yazlm, sistem aralarm ve destei daha uzun vadeli salamak iin Novell'i ynlendirmeye
devam etti. Netware zerinde u ana kadar en az sekiz defa byk deiiklikler yaplmtr ve u
anda 400,000 LAN zerinden drt milyon kiiye hizmet vermektedir.
Novell'in rn stratejisi ak ve istikrarldr: iyi niteliklere ve performansa sahip bir iletim sistemi
pazarlar ve almas iin gereken ortam oluturabilmek iin mmkn olan her eyi yapar. Novell
temelde bir yazlm firmasdr, fakat bazen yeni rnler gelitirmek veya fiyatlar aaya ekmek
iin donanm piyasasna da girmitir.
NetWare rn ailesi PC-tabanl a iletim sistemlerine drt kilometre ta yerletirmitir:
1- Novell gerek anlamda dosya-paylam iin ilk a iletim sistemini gelitirendir.
Netware (Novell) yaygn olarak kullanlan a iletim sistemlerin den biridir, Hlihazrda var olan
iletim sistemlerinin ounu destekler. rnein DOS, Windows, Macintosh, OS/2 veya UNIX ile
ykl sistemler NetWare'in olduu alarda karlkl olarak alabilirler. Novell protokol kmesi
45
biri balantsz, dieri balantya ynelik uygulamalarda kullanlan IPX ve SPX protokollarn
ierir.
2- Novell, NetWare'e 30'un zerinde a eidiyle ve 100'n stnde a adaptryle alabilme
yetenei kazandrarak donanmdan bamszlk konusunda nclk etmitir.
3- Novell, System Fault Tolerant (SFT) NetWare ile gvenilirlii arttrmtr. SFT NetWare,
Transaction Tracking System (TTS), disk aynalama ve disk iftleme ile verinin btnln salar.
4- Novell OPT'yi (Open Protocol Technology) sunmutur. Btn NetWare hizmetleri iin
protokolden bamsz mimari salayarak, NetWare heterojen balanmalar destekler.
Vines Ailesi:
Banyan System'n VINES' (Virtual Networking Software) geleneksel minibilgisayar yazlmnda
bulunan baz karmaklklar ve zellikleri ieren bir a iletim sistemidir. VINES sistemi aslnda
AT&T'nin Unix iletim sisteminin zel bir uyarlamasnda alan bir dizi uygulamalardr, fakat Unix
katman VINES tarafndan saklanr ve dier uygulama programlar tarafndan kullanlamaz. VINES
altran bir PC iletiim datcl dhil olmak zere, tipik olarak btn datc fonksiyonlarn
yerine getirir. Fonksiyonlarn bu birleimi sistemin zellikle oul-ilemcili yeteneklerini nemli
yapar. VINES'n teknik spesifikasyonlar kendisini NetWare 4.X ve Windows NT ile rekabete sokar,
fakat Novell ve Microsoft'un her ikisinin Banyan'dan daha giriken genileme ve gelitirme planlar
vardr. VINES'n nlenmesinin balca nedeni eitli uzun-mesafe iletiim alternatifleri zerinden
geni alana yaylm dosya datclarm birbirine verimli ekilde balayabilme yeteneidir. Bu
nedenle, byk a sistemlerinde daha fazla kabul grr. Bununla birlikte, Novell'in NetWare
4.X'inin hedefi dorudan bu pazardr.
Banyan genel isimlendirme hizmetlerinin kullanlmasna nclk etmitir. Sonradan Novell ve
Microsoft tarafndan da kullanlan, birok dosya datcs olan alar iin deerli bir ilevdir.
Banyan kendi isimlendirme hizmetine StreetTalk adm verir. StreetTalk eitli datclarda ve
dmlerde yer alan kaynaklar ve kullanclar isimlendirmek iin bir yntem salar. VINES yaz-
lm her kaynaa "e@Grup@Organizasyon" ve ifre biiminde bir isim tayin etmenize olanak
salar. Her datc StreetTalk kaynak isimlerini ve her kaynaa erime izni verilen kullanclar ie-
ren bir genel Access Rights List (ARL) bulundurur ve gncelletirir. Yneticinin her datcya girip
kullanc ve datc haklarm belirtmesi gerekmez; hepsi bir admda yaplr. Bu teknik yksek
seviyeli kaynak gvenlii oluturmay kolaylatrr ve yneticinin i ykn azaltr. VINES
StreetTalk Directory Assistance (STDA) adl bir zellikte ierir. STDA a boyunca dizin bilgilerini
datclara kopyalar, bylece kullanclar dizin kaynaklarm daha hzl bulurlar. Bu ilev fazla
datcs olan byk alarda ok faydaldr. VINES' dier popler Novell ve Microsoft LAN
iletim sistemlerinden farkllatran bir ilevi vardr, bu da StreetTalk'un kullanclara bir tek ifreyle
geit hizmetlerine, posta sistemlerine, yazm kuyruklarna, faks geitlerine ve anabilgisayar
geitlerine eriebilmelerine izin vermesidir. Banyan endstri standartlarna uyacana da sz
vermitir. Microsoft ile birlikte alarak, Banyan VINES'a SMB, NDIS, NetBIOS, NamedPipes,
mailsiots ve Windows NT APIs gibi rnlerle alma yetenei kazandrmtr.
Microsoft Ailesi :
Olaylar yeni bir perspektiften grdnzde ve bir takm yenilikler biraraya geldiinde, bir
psikolog "ite, fenomen" terimini olup biteni ifade edebilmek iin kullanmtr. Microsoft'un a iin
ortaya koymu olduu plan bizim "ite Fenomen" diyebileceimiz. o an meydana getiren bir dizi
gelimedir. Farketmemiz gereken ilk igr an imdilerde Microsoft rnlerinin hepsinde
kullanld olacaktr ve bundan byle de bilgisayar dnyasnda hibir eyin eskisi gibi olmayaca
46
ortadadr. Microsoft 1992 ylnn sonuna doru Windows for Workgroups adl rnn tantarak bu
yne eilimi balatt. Windows for Workgroups Windows'un gelitirilmi bir uyarlamasyd. Her
pakete hem datc hem de kullanc yazlm dhil edilmiti. Ayn zaman erevesinde, LAN
Manager ad verilen bir rnn Microsoft iinde son model bir datc rol oynad da varsaylr.
Hem Windows for Workgroups'un hem de LAN Manager'n baz avantajlar ve dezavantajlar vardr
fakat Windows'un ve Windows NT'nin daha dk seviyeli uyarlamalarnn iine a baarl
birleimi iin temel kaynak tekil etmilerdir. imdi, a her eyin bir parasdr ve Novell de dhil
a iletim sistemiyle ilgilenen dier firmalar uyarlamak ve gelitirmek zorundadrlar, yoksa ortadan
kalkarlar.
Windows 95 ile balayarak, Microsoft'un Windows'unda eitler aras aa yerleik olarak gelir. Bu
rn ile herhangi bir Windows PC baka bir Windows veya DOS PC'ye bir datc veya kullanc
olabilir. Her yerde bulunabilen an geerlilii ilgin olmakla birlikte, uzun vadeli dnecek
olursak, an bir paras halin gelmi Windows'un pazara getirecei en heyecan verici ilerleme;
onun sadece bilgisayarlar balamakla kalmayp a iinde bulunan tm Windows uygulama
programlarn balamas olacaktr.
Bu hatlar araclyla, programlar otomatik olarak dosyalarn ve dkmanlarn blmlerini
deitirebilecekler ve dzeltilebileceker. Bu zellik size ayn anda aa bal birok bilgisayarda
oluturulan hesap tablolarn,izimleri,text dosyalar ve dier tip veri nesnelerini dkmanlar ve
prezentasyon halinde birbirlerine balama imkan verir. Bir kii hesap tablosunu veya izimi
deitirince, bal bulunduu dkmanlar ve prezentasyondaki grnt hemen gncelletirilir.Bu
programlar arasndaki sahne-arkas balamalar,uzun vadede u kullanclarn a ile olan
etkileimleri ve kiilerin beraber alma ekillerini deitirecektir.
Windows NT: Windows NT (New Technology) Windows ailesinin farkl bir daldr. NT
Windows'da olmayan (multi threaded) ve oul-ilemli yeteneklere sahiptir. Bu bilgisayarn iletiim
dhil duraksamadan ayn anda birok i yapabilecei anlamna gelir. NT datc paketi
Windows'dan daha iyi gvenlik salar. Windows ve Windows NT'inin her ikisi de bilgisayar iinde
daha hzl veri tayabilmek iin 32-bit ilemleri geni lde kullanr. Windows NT'inin en byk
avantaj Microsoft'un NTFS'inden (NT File System) kazanlan hzdr. Bu sistem on yl nce
disketler iin gelitirilen orijinal FAT'tan (File Allocation Table) farkldr. NetWare 3.X gibi,
Windows NT de gigabyte byklndeki dosyalar ve youn trafik ykn idare edebilir.
Uygulama gelitirenler WIN32 System Developer's Kit'i (SDK) kullanarak Windows ve Windows
NT'inin her ikisi iin uygulama program yazabilirler. SDK kiilerin hem Windows 95'te hem de
Windows NT zerinde alacak bir program oluturabilmelerine olanak salar.
Windows'un Protokolleri
Microsoft, Windows'a Novell'in IPX protokol iin bir a iletiim yazlm ekleyerek akll bir i
yapmtr. IPX protokol ve ODI srcleri kurulu esnasnda veya daha sonra ykleyebileceiniz
seeneklerdir. Windows altnda ayn anda dier Windows PC'lere ve Netware datclara
balanabilirsiniz. Hatta NetWare datcs datcda aslnda bir dosya alt dizini olan Microsoft
Mail a posta kutusuna ev sahipliliide yapabilir. Gerekte, mevcut NetWare kullanclar
NetWare'e zel ilevleri kaybetmeden Windows'un a fonksiyonlarn ekleyebilirler. Ayn anda hem
Windows a yapsnn sunduu uygulamalar arasndaki ortak hatlara hemde NetWare datc
yazlmnn salad zenle hazrlanm dagtc ynetimine, letiimine ve ynlendirme ilevlerine
sahip olabilirsiniz. Adaki baz kiiler, herkes temel dosya ilemleri iin tahsis edilmi dalclar
kullanmaya devam ederken, disk srcleri, ortak yazclar veya CD ROM srcleri Windows
47
araclyla kullanma yolunu seebilir. Windows altnda srcleri paylamak zorunda deilsiniz.
Fakat mevcut kaynaklardan faydalanmak isterseniz bunlar size bir DOS disk src harfi veya LPT
portlar kadar basit bir ekilde karnza kacaktr.
Performance Technology'nin POWERLan mimarisi Windows kullanclar iin mkemmel bir DOS-
tabanl datc oluturur. Windows PC'lerde hi deiiklik yapmadan POWERLan datcy
tamamen ykleyebilir ve kaynaklarn Windows kullanclar ile paylaabilirsiniz.Bu datclar
DOS altnda hzl performanslaryla nldrler, Windows ve IBM'in LAN Server' arasndaki
etkileim bu rnlerin gvenlik kavramlarndaki farkllk yznden snrldr. Eer anz her ikisini
ieriyorsa, takma adlar yerine \\datc\paylama (\\server\share) modelini izleyen isimli kullanmak
zorundasnz.
Ynetimsel Kaynaklar
Windows NT, kullanclarn ortaklaa kullanlan kaynaklara erimelerini kolaylatran ve
yneticinin kullanclar dzenlenmesine yardmc olan, ynetimsel yardmc programlar ierir. Bu
menler IBM'in Systems Application Architecture'na uyar, yani grafikler fazlaca kullanlmtr; bu
nedenle, birok insana fareyle alma klavyeye oranla daha kolay gelir. Bu menleri kullanarak
btn kaynaklar kontrol edebilirsiniz ve adaki btn balantlar gerekletirebilirsiniz, fakat ileri
toplu ilem dosyalar ile kontrol etmek isterseniz, Windows NT'nin komut dili vardr.
IBM'in PC LAN a yazlmnn ve dier firmalar tarafndan pazarlanan MS-Net rnlerinin rabet
grmesi endstrinin MS-Net komut dilini benimsemesine etken olmutur. Bu dil bir kayna
kullanlmaya hazr hale getiren Net Share gibi; bir i istasyonunu mevcut bir kaynaa balayan Net
Use gibi komutlar ierir. Ayn zamanda Sharenames adl bir kavram da ierir. Sharename bir
kaynaa bavurmak iin kolay bir yoldur. Yneticiler ayn zamanda disk yedekleme veya yazm
sras ynetimi gibi baz tip ynetim ilerini bakalarna gvenle havale edebilirler. Ek olarak, bir
takm gvenlik yardmc programlar son-kullanclarn sisteme erimeleri zerinde iyi denetleme
salar. Remote Administration araclyla, a yneticileri bu ilerin herhangi bir Windows i
istasyonundan yapabilirler. Dier ynetim aralar bir a denetleme kolayl, a istatistik ve hata
kaydetme ve otomatik olay planlama ierir.
A denetleme kolayl herhangi bir kaynan kullanmnn yneticiler tarafndan izlenmesini
salar.
Windows NT datcnn iyi ayarlanmasnda faydal olabilecek hata mesajlarn ve a performans
istalisliklerini kaydeder. NetWare 3.X'teki gibi bir kendini dzenleyen bellek ynetim kolayl
vardr. Bu yapay zek zellii dinamik olarak bellek arabirimlerini tahsis eder ve bu da datcnn
mmkn olan en hzl ekilde cevap vermesini salar.
Belirli ileri bir gnn veya ayn belirli zamanlarnda yapmak zaman kaybna ve monotonluuna
sebep olabilir. te burada otomatik planlama devreye girer. Bu zellik daha nceden ayarlanan
zaman aralklarnda mesajlar gnderebilir ve programlar altrabilir. Bu da yneticinin dnce
gerektiren baka ilerle daha fazla uramasna olanak salar.
Windows NT disksiz i istasyonlarn NetWare; 3.X'ten daha iyi destekler. NetWare'in aksine,
Windows NT her bilgisayarn kendi AUTOEXEC.BAT dosyasnn olmasna izin verir ve bu da
sistem yneticilerinin ada kullanc tanmlama ilerini daha esnek hale getirir. Ek olarak, her
kullanc zel bir balanma toplu ilem dosyasna sahip olabilir. Dier taraftan, NetWare'in ba-
lanma toplu ilem dosyas normal DOS toplu ilem dosyalarndan daha fazla ilevsellik sunar.
48
Otomatik-yeniden balanma kullanclar iin byk rahatlktr. Eer a kerse, otomatik-yeniden
balanma zellii datc dirildii zaman a balantsn kurar. istasyonundaki kullanc
datcnn ktnn farkna varmaz. Bu zellik kiileri tekrar balanmak iin aba
gstermelerinden ve a kmeden nce kullandklar btn kaynaklar iin Net Use komutunu
altrmalarndan kurtarr. Windows NT bnyesinde yerleik olarak src iftleme, disk aynalama
ve bir yeni dosya-yineleme sistemi ieren hata tolerans salar. Dosya yineleme yneticilerin
otomatik olarak belirlenmi dosyalarn belirli aralklarla datclara kopyalanmasna izin verir,
NTFS NetWare'in bir benzeridir, bozuk disk alanlar ile ilgilenir ve verileri dier sektrtere yeniden
ynlendirir. Windows NT kesintisiz g kayna (UPS) ile birlikte datcy elektrik kesilince
korur. Program UPS ile standart RS-232 portu araclyla iletiim kurar. Elektrik kesilince, UPS
Windows NT'yi uyarr, devamnda LAN'daki herkese uyan mesaj gnderilir. Eer elektrik
gelmeden pilin mr yzde 10'na ularsa, datc gvenlik iinde kapatlr. Windows NT ortak
kullanlan yazclar OS/2 Print Manager ile dare ederek ok iyi bir i yapar. Microsoft'un sistem
tasarmclar MS-Net'in eski uyarlamalarnda yazclar ortaklaa kullanan kiilerin karlatklar
problemlerden bir eyler renmilerdir. Windows NT yazm-ii-ynetim yetenei ncelik tanma
ve ileri srada kontrol etme gibi standart fonksiyonlar ierir. Ayn zamanda sayfa ilerletmeyi
kontrol edebilirsiniz ve sistemi belirli ilere uygun yazc aramas iin ayarlayabilirsiniz. Ek olarak,
Windows NT masa st yaynclkta a yazclann daha kolay kullanlabilmeleri iin bir PostScript
'despooler' ierir. OS/2 Print Manager uygun gvenlik seviyesine sahip olmayan hibir kimsenin
yazm ilerini deitirmesine izin vermez.
Baka bir ilgin paylama zellii modem, tarayc ve yazc gibi seri cihazlarn LAN'da
paylalmasna olanak salar. Bylece, bu seri cihazlar sanki yerel seri porta balym gibi herhangi
bir uygulama program tarafndan adreslenebilir. Bir Windows NT datcsn datcnn
kendisinden veya ada OS/2 altran bir i istasyonundan idare edebilirsiniz. Eer anzda birden
fazla Windows NT datcs varsa, ynetici i istasyonunda her biri iin ayr OS/2 ynetim oturumu
yaratabilirsiniz. Windows NT a ilemlerini izlemek ve hatalar bulmak iin iyi yeteneklere sahiptir.
Net Statistics adl bir grnt ekran I/0 faaliyetterinin says, aktif oturumlar, a hatalar ve hatta
ortalama cevap sresi gibi verileri rapor eder. Windows NT yazcnn arzalanmas veya ar hatal
ifre girileri gibi problemler meydana geldiinde, yneticiye otomatik mesajlar gnderir. Alerter
adl bir zellik uyan mesajlarn adaki baka bir kullancya gnderebilir. A yneticisinin birok
takip etme ve kaydetme aralarda vardr. Audit Trail hizmeti datc kaynaklarn kimin
kullandn ve ne tip iler yapldn takip eder. Denetim ktn kullanclar dosya atklar
zaman ve I/0 portlarna eriim yaptklar zaman kaydetmek zere oluturabilirsiniz. Aktif
oturumlardaki gerekzamanl raporlar, yneticilere datclara kimin balandn, balantnn ne
kadar srdn ve balantnn ne kadar bota kaldn gsterir. Bir kullancnn balantsn
kesmek iin veya kaynaklar serbest brakmak iin, ynetici oturumu kapatabilir.
Digital ve AT&T Ailesi:
Digital Equipment Corp. ve AT&T. Digital birok a kavramn takdim etti veya destekledi, en gze
arpan Ethernet'tir. AT&T'nin LAN yazlm pazarnda byk bir pay yoktur, fakat
laboratuarlarndan, Unix dhil birok mimari ve rn kmtr ve 10BaseT donanmnn
tasarmndaki nderdir. Firmann geni bir hizmet yelpazesi vardr ve btn a zmlemeleri iin
nemli bir birletirici ve kurucudur.
Digital ve AT&T'in byklk ve ihtiyacnz olan a rnleri ve hizmetlerinin hepsini karlama
yetenekleri asndan birok benzerlikleri vardr. En belirgini, her ikisinin Unix'e dayal byk LAN
iletim sistemleri vardr ve her ikisi kendi Microsoft'un Windows NT uyarlamalarm pazarlar.
49
PowerLAN Ailesi:
1985 ylnda Datapint'in ARCnet'inden esinlenerek bulundu. Performance Technology yazlmda
konusunda uzmanlamtr fakat ayn zamanda baz donanm rnler de sunar. POWERLan yksek
teknik kaliteye ve dk fiyata sahiptir.
Performance Technology'nin POWERLan 3.0 uyarlamas, bir eit veya hem kullanc-datc
tabanl aa hem de gelime iin alana ihtiyac olan byk organizasyonlar iin idealdir. Bu rne
ayr bir 32-bit datc program ve bir kullanc isimlendirme dzeni eklenmitir. simlendirme
dzeni kullanc isimlerinden, grup isimlerinden ve isimlerin oul-datcl veritabanndan oluur.
Gl a yazm sistemi youn ofisler iin birok zellikler ierir. POWERLan'n daha derli toplu
yeni Windows arabiriminde a balantlarn kurmay kolaylatran bir takm ikonlar vardr.
POWERLan sistemi yksek performans salar ve 32-bit POWERLan Serve program ile tahsis
edilmemi datc programlar arasnda nemli bir performans stnl vardr.
LANtastic Ailesi:
NetWareinki gibi zel tasarlanm dos-ynetim sistemi veya Unix gibi bir oul-ilemli iletim
sistemi ile karlatrldnda DOS zerinde alan LAN dosya datc yazlml sadece birka dez
avantajla nemli avantajlar salar. DOS zerinde alan datclar kaynaklar aa sunabilir ve
uygulamalar yan anda altrabilir. A araclyla dier kiiler yazcnz veya harddiskinizi
ortaklaa kullanrken sizde kendi kelime ilemcinizi veya tablolama programnz altra bilirsiniz.
Bununla birlikte uygulamalarnza daha az RAM kalr ve a yazlm yklendiinde uygulamalarnz
daha yava alr. DOS tabanl datclar dosyalar tipik olarak oul ilemli sistemler kadar hzl
almazlar, fakat kurulmalar ve idare edilmeleri daha az karmaktr.
LANtastic ve POWERLan SMB protokoln desteklerler
Bir yazlma ihtiya duymadan Windows for Workgroups veya Windows NT'ye balanmanza izin
verirler, fakat POWERLan daha sk birleme ve Microsoft'un a yazlmn altran bir PC'den
POWERLan datc isimlerine bakma yetenei salar. POWERLan NDIS, IPXODI ve Clarkson
paket srcler gibi dier protokolleri da destekler. Bu zellik Ethernet, Token-Ring veya ARCnet
alarndaki birok adaptr kartn desteini salar. POWERLan'n yazdrma sistemi yzeyseldir.
Snfadayal a yazm zellii olan tek eit rndr. Snf yazm, PostScript'i iermek, belirli bir
tip veya boyutta kt kullanmak veya renkli yazmak gibi belirli kriterlere dayanarak yazclar
gruplamamza olanak salar. Yazm iin hazr olduunuzda, dkmannz belirli bir snf talep
ederek gnderirsiniz, POWERLan iinizi o yetenektere sahip yazcya gnderir. POWERLan'
yazcnzn kurtulma dizilerini grntlemek ve balk bilgileri eklemek iin de kullanabilirsiniz.
Eer snf yazmna ihtiyacnz yoksa, yazclarnz dier iletim sistemlerinde yaptnz gibi tayin
edilmi adlarn kullanarak seebilirsiniz. POWERLan kayan-yazc ekrann kullanarak herhangi bir
uygulamadan yazm ilerinizi ve a yazclarnz grebilirsiniz. Dier eitler aras ileme dayal
alarn ou bir yazm yneticisi sunar, fakat genelde kendi basma alan ayr bir programdr.
POWERLan yazm ekran yazm iiniz bittiinde veya yazcnzda kat kalmadnda veya
yazcnz kapal durumdaysa size uyar mesaj da gnderir.
POWERLan'n kullanc gvenlik sistemi rnn ekiciliini arttrr. LANtastic gibi POWERLan da
kullanclara belirli isimler tayin etmenize veya onlar ilevlerine gre gruplamanza olanak salar.
LANtastic bireylerin ayrcalklar zerinde daha fazla kontrol salar, fakat POWERLan btn
balanma datclarndan temin edilebilen bir kullanc veritaban ierir. Kullanc veritaban ile,
50
balandnz datcy bilmenize gerek yoktur; sadece kullanc isminizi ve ifrenizi
salayabilirsiniz. DOS ve Windows kullanclarnn her ikisine a salama yetenei, NT ile olan
mkemmel birleimi ve ierdii 32-bit POWERServe program POWERLan'n salad en byk
avantajlardr. Eer anz iki ile drt PC'den oluacaksa, Coactive Connector gibi daha ucuz
zmleri dikkate almalsnz, fakat gvenlie, birok a yazcsna ve gelime iin yere ihtiyacnz
varsa, POWERLan byk bir a iin ihtiyalarnz karlayabilecek gtedir, kullanabilirsiniz. Eer
snf yazmna ihtiyacnz yoksa yazclarnz dier iletim sistemlerinde yaptnz gibi tayin
edilmi adlarn kullanarak seebilirsiniz.
LANtastic'in zellikleri
LANtastic az bellek kullanr ve hzl ilem salar. Dosya ve yazm datcs olan PC'de iletim
sistemi yazlm iin sadece 40K RAM kullanlr ve kullanc istasyonlarndaki yeniden-ynlendirici
13K'lk yer kaplar. letim sisteminizi geniletilmi bellee ykleyebilirsiniz veya disknbellek
programm geniletilmi veya uzatlm bellee yerletirebilirsiniz. Bu DOS tarafndan
kullanlmayan bellee ykleme yetenei ile daha fazla RAM'e ihtiyac olan byk uygulamalara yer
alr.
LANtastic'in Quick-lnstall program otomatik olarak a kaynaklarn, kiisel hesap kaytlarn ve
imtiyazlar tespit eder. CONFIC.SYS dosyasndaki dosyalar, arabellekler, dosya-kontrol bloklar ve
Lastdrive ifadelerini deitirir ve bir komutla a balatan toplu ilem dosyasn oluturur.
LANtastic'in ayn anda birden fazla yazcya ileri datan mkemmel bir yazm-datc yazlm
vardr. Yazm biriktirici srada dk-modelli cihazlar tarafndan yazlacak bir dosya ararken belirli
ilerinizi pahal lazer-yazclardan alabilirsiniz. A yazc arabelleinin boyutunu arttrabilirsiniz ve
diskte biriktirilen dosyalar iin yer belirleyebilirsiniz. Bu iki gelime de yazm ilemini daha pratik
yapar. Yazm srasnn genel silinmesi zellii ile de dosyalarn tek tek silinmesi yerine sradaki
btn dosyalar bir defa da silebilirsiniz.
LANtastic 6.0'da, Artisoft Microsoft Windows'un NetWare, Windows, Windows NT ve LANtastic
datclardan oluan karma alar iin temel kullanc olmasn nlemeye almtr. 6.0 uyarlamas
Novell'in NCP ve IPX'ini kullanarak bir NetWare datcsyla ve NetBEUI zerinden SMB'yi
kullanarak Windows datclarla birlemek iin gereken btn yazlmlar ierir. LANtastic 6.0
yeniden-ynlendiricisi btn iletiim aralarm destekler. rnein, Novell'in NETX kabuk program
yerine Artisoft yeniden ynlendiricisini kullanabilirsiniz. LANtastic yeniden ynlendiricisi
yklenirken sadece LAN'da grd datclar iin ihtiyac olan protokolleri ykler. Eer
balanrken NetWare datcs kapalysa, LANtastic yeniden-ynlendiricisi NCP srcsn
ykleyerek standart bellekte boa yer harcamaz. Kurulma program otomatik olarak PC'nizde
DOS'un veya Windows'un ykl olduunu anlar ve buna gre uygun LANtastic 6.0 program
elemanlarm getirir.
LANtastic 6.0 kullanclar ve gruplar iin gl gvenlik seenekleri ierir ve dosyalara ve dizinlere
eriim tayin etmenize olanak salar. Zamana ve tarihe bal olarak aa eriimi kstlayabilirsiniz.
Gelimi balanma zelliklerine ek olarak, LANtastic Windows-tabanl a kullanclar iin birleik
a e-posta ve planlama uygulamalar da ierir. Artisoft Exchange Mail program MFS gibi bir posta
geidi zerinden LANtastic LAN'da veya WANda herhangi bir kiiye elektronik mesajlar ve ikili
balar gndermenize olanak salar. Windows'taki Microsoft Mail paketi gibi Exchange Mail da
yuvalanm dosyalar, adres listeleri ve birka teslimat seenekleri salar.
51
Unix Ailesi:
Unix bir oul-ilemli iletim sistemidir. Yelpazenin bir ucunda, Unix bilgisayar-destekli tasarm
almalarnda kullanlan grafik i istasyonlar adl yksek gl masast bilgisayarlarda alr.
Dk maliyetli terminaller Unix altran bilgisayara balanrlar ve ortaklaa kullanlan ilemcide
zel Unix uygulamalarm altrrlar. Bu yksek-seviyeli ve dk-seviyeli Unix faaliyetlerinin
ortasnda Unix bilgisayarlar PC'ierden oluan alarda dosya, yazm ve iletiim datcs olurlar.
AT&T, Microsoft ve SCO Unix'in "birleik" uyarlamalar iin beraber altlar. Bu uyarlamalar
ayn derleyicileri kullanabilir ve ayn hizmetleri salayabilirler. Unix'in tarihinde hem Digital'in hem
de AT&T'nin yeri vardr. Uzun yllar AT&T Amerika'da uzun-mesafe telefon hizmetlerim ve
yksek-hzl iletiim devrelerini satan tek firmayd. 1960'lardan balayarak, AT&T'nin kulland
ynlendiriciler ve kontrol niteleri bilgisayara geti. AT&T'nin mhendisleri ve bilgisayarclar
telefon ynlendirici sistemleriyle alrlarken, bir program gelitiren ortamla almalarnn daha
verimli olacan belirlediler. Unix iletim sistemi ite byle domutur.
Balangta, AT&T bilgisayar donanm iin Digital Equipment Corp. gibi firmalara gitti. Unix
iletim sistemi Digital'in eski makinelerinden DEC PDP-7 iin yazlmtr. Unix zerindeki ilk
alma AT&T'nin Bell Laboratuarlarnda balca Dennis Ritche ve Ken Thompson tarafndan 1969
ve 1970 yllarnda yapld. 1973'te, Unix yeni gelitirilmi olan C programlama diliyle tamamyla
yeniden yazld. AT&T iletim sistemini kolejlere ve niversitelere cretsiz verdi nk Federal
Communication Commission bilgisayar rn satmalarm yasaklamt. Bu Unix'e gl bir teknik
taban kazandrr ve Unix ile kar karya braklan bilgisayar uzmanlar Unix'in byk ve gelien
pazarna kesinlikle katkda bulunmulardr.
Berkley'deki California niversitesi'ninde AT&T'nin Unix'ine yaplan iyilemeler beraberinde a
destei, birok cihaz iin destek ve yazlm-gelitirme aralarm getirdi. zellikle, Unix'in Berkley
Standart Distribution (BSD) uyarlamasna TCP/IP protokolunun bir uyarlamas eklenmitir. Unix
System V'de, Release 3.0, AT&T a yetenekleri ve bir yksek-seviye oul-ilemli zellik olan
Streams'i eklemitir. Unix kullanmnn hzl bir ekilde artmas birok firmay DOS tabanl PC'lere
ek olarak byk Unix tabanl bilgisayar sistemlerinde alabilen uygulama yazlmlar sunmaya
yneltmitir. Minibilgisayarn okkullancl iletim sistemi araclyla bir terminalde veri
tablolarnn oluturulmasna ve bu tablolarn bir PC'den gncelletirilmesine olanak salayan
lnformix veritaban paketi buna bir rnektir. PC'ye DOS dosyalar gibi ve anabilgisayara bal
terminallere de Unix tipi dosya gibi grnebilen ortak dosya alanlar oluturabilinir. Bu zellik
gerek bir datlm veritaban sistemi oluturmak iin imkn salar.
Unix Trleri
Dier a iletim sistemlerinin kayna minibilgisayarlar dnyasdr. Unix gibi minibilgisayar iletim
sistemleri, en batan itibaren oul-ilemli almalar iin tasarlanmlardr. DOS-tabanl olmayan
iletim sistemlerinin ayn anda birden fazla ii yapabilmeleri iin yama ve ek modllere ihtiyalar
yoktur. Ama yine de DOS hizmet arlarna dzgn cevap vermelidirler.
Minibilgisayar neslinden tretilmi LAN iletim sistemleri Banyan'n VINES'n ve Novell'in
Netware'ini ierir. Unix ve OS/2 arasndaki balant net deildir, fakat OS/2 gelitike her yeni
uyarlamas daha modern bir grnmle Unix'e benzer.
VINES, bir minibilgisayar iletim sistemine dardan en ok benzeyenidir. Bir VINES datcsn
atnzda, iletim sistemi adm adm ykledii ve altrd her program belirtir. Bu programlar,
52
hep beraber datc zerinde a iletim sistemim meydana getirirler. Hard disk Unix dosya yapsn
kullanr ve Unix datcnn I/0 portlarn kontrol eder. A yneticisi Unix iletim sistemini VINES
altnda almas iin direkt olarak ynlendirmedii halde, datcnn almasnda ok nemli olan
ok-kullancl ve oul-ilemli fonksiyonlar yerine getirmek iin Unix oradadr.
Novell'in Netware iletim sistemi ailesinde datcnn dosya yaps Novell'e zeldir fakat iletim
sistemi birok Unix yaps ile beraber alabilir. Buna 'stream' ad verilen i iletiim de dhildir.
MS-DOS'un bellek alan ve I/0 portlar zerindeki kstlamalar bir Netware datcsna
uygulanmaz. Novell yazlm ilemciyi kendi korumal modunda altrr ve bu da verimli i ilem
ve d bellek adreslenmesine olanak salar. Her istasyonda alan yazlm modlleri (Netware
kabuklar diye adlandrr) istekleri iletmek iin datc zerindeki a yazlm ile haberleir.
Uygulama programlar veya DOS komut satrndan girilen komutlar bu istekleri meydana getirirler.
Datc yazlm bu istekleri alr, istek bildiren kiinin kimlik ve yetkisini kontrol eder, istekleri
datc iletim sisteminin anlayaca mesajlara evirir ve bunlar iletim sistemine iletir. Datc
yazlm daha sonra istenen veriyi geri gnderir ve i istasyonlarna uygun hata kodlarn yaynlar.
letim sisteminin Unix-tabanl trleri ile MS-DOS-tabanl trleri arasndaki en byk fark Unix-
tabanl datc yazlmnn ayn veriye ayn anda birden fazla istein olmas durumunda
arabuluculuk yapabilmesi ve ayn anda birden fazla program altrabilmesidir. Sonu normal
olarak ok daha hzl performanstr. Ek olarak, bu sistemdeki i istasyonlar kaynaklarn ada
kullanma sunamazlar. Sadece bir veya birka belirlenmi bilgisayar datc roln (dosyalama,
yazdrma veya iletiim) stlenebilir.
MS-DOS Ailesi:
MS-DOS a ilemleri iin yetersizdir; nk ayn zamanda birok program altrmak ve birok
kullancyla ilgilenmek iin tasarlanmamtr. DOS-tabanl a yazlm pazarlayan firmalar oul
istekleri yollarndan eviren, onlar biriktiren ve ilemci zamanm iler arasnda paylatran yama ve
kabuk programlar kullanrlar. Artisoft ve Performance Technology gibi baz firmalar bu dorultuda
kendi programlarm yazmlardr ve istasyonlara a-kullancl ve dosya-datcl gibi
yetenekler kazandrmlardr.
Microsoft firmas DOS-tabanl a iletim sistemi iin MS-Net adl bir programlar takm
gelitirmitir ve birok satc kendi kullanmlar iin MS-Net'in baz blmlerinin lisanslarn
almtr. rnein, AT&T, Digital Equipment Corp. (DEC) ve IBM MS-Net'in baz blmlerini
kendi a sistemlerinde kullanmlardr.
Bu DOS-tabanl a iletim sistemlerinin ortak baz zellikleri vardr. En belirgin olan eitler
arasnda kaynak paylamdr (yani a zerindeki her PC'nin yazc ve disk src gibi kaynaklar
kullanabilmesine izin verme). oul-fonksiyonlu yetenekler sunan DOS eklenebilir programlar
arka planda alrlar, bylece siz PC'nizde uygulama programlarm altrrken ada alan baka
biri sizin disk srcnz veya yazcnz kullanabilir.
Eitler arasnda alarda en nemli gelimeler Microsoft firmasndan gelmitir. Windows for
Workgroups Microsoft'un en son Windows uyarlamas iinde bulunan karmak ekilde
birletirilmi a yeteneklerine imkn hazrlar. Elektronik posta, planlama ve hatta a iin yazlm
oyunlar, her paketin birer parasdr.
53
Eitler arasnda alarda kaynak paylamnn avantaj, byk esneklik kazandrmas ve PC says az
olan sistemlerin kurulmasn daha ekonomik yapar. Dezavantaj ise, eitler arasnda alarda kaynak
paylam cevap sresini yavalatr; an geliimini nler ve an ynetilmesini zorlatrr. Dosyalar
ve yazclar datc gibi davranan birok bilgisayara datld zaman ynetimsel problemler daha
da artar.
1.4.1 letim Sisteminin zellikleri
Belirli bir iletim sistemi semeniz gerektii zaman aadakileri dikkate almalsnz;
Paylalm zme kar tahsis edilmi datclar: LANtastic, Personel NetWare, Windows for
Workgroups ve PowerLAN gibi MS-DOS tabanl a iletim sistemleri, herhangi bir istasyonun
srcsnn, yazcsnn ve dier kaynaklarnn, ada kullanma sunulmasna olanak salarlar.
Microsoft'un Windows NT'si de ayn zelliklere sahiptir. Novell'in NetWare'i ve Banyan'n VINES'
gibi dier iletim sistemleri datc rol iin tahsis edilmi bir bilgisayara gereksinim duyarlar.
Paylamc zme (eitler arasnda kaynak paylam da denir) tahsis edilmi bir bilgisayarn
maliyetinin etken olduu kk yapl alarda bavururuz. nk sadece datc rol iin bir
bilgisayar tahsis etmemi oluruz. Bir i istasyonunun kaynaklarm paylamak yerel programlarn
almalarn her zaman yavalatr. Bu nedenle tahsis edilmi datclar daha hzl performans
gsterir.
Hata tolerans: Hata toleransna sahip bir iletim sistemi bir disk srcdeki ilemlerin kopyasn
alr ve hatta datcnn tamamn ikinci bir makineye aktarabilir. Eer ilk srcye veya datcya
bir ey olursa kopyas devreye girer. ok nemli ilerin yrtld alarda bu byk nem tar.
NetWare ve VINES gibi tahsis edilmi datc iletim sistemleri sistem hata tolerans iin deiik
seenekler sunarlar.
Datc-tabanl uygulamalar: Tipik bir PC-tabanl ada, uygulama programlar i
istasyonlarnda alr ve datc bilgisayar sadece gvenlik ve kaynak paylam ile ilgili zel
programlar altrr. Bu dzenleme genellikle verimlidir, fakat bazen bir veritabann indeksleme
veya bir program derleme gibi disk younluklu ileri a dosya-datcsnda yapmak daha verimli
olur, NetWare, Windows NT Advanced Server ve VINES gibi baz modern iletim sistemleri
datcda elverili uygulama ilerini altrabilirler. Bu disk younluklu ilerle ok megul olan
yaplarda verimi (ve karmakl) arttrr.
Datc yazlm bellei: Eer PC'nizi eitler arasnda ada hem i istasyonu hem de datc
olarak kullanmak isterseniz, datc yazlmnn kulland RAM'in miktar nemlidir.
A ynetimi: Her baarl an arkasnda bir sistem yneticisi vardr. A kimin kullandn
kontrol etmek ve i yknn ne olduunu bilmek iin sistem yneticisinin ne tip bilgilere ihtiyac
vardr? Kullanc tarafndan sistemin kullanmn rapor etmek minibilgisayar sistemlerde olaandr
fakat LAN iletim sistemlerinde nadiren grlr. Birok istasyona sahip LAN'da en ok kimin i
yk rettii nemli olabilir.
Tehis yardmc programlar: Baz a iletim sistemleri a denetleyicilerine problemleri bulmak
ve datcya optimum ilem gcn kazandrmak iin belirli yardmc programlar salarlar. Bu
yardmc programlar hatal paketleri ve a hatalarn rapor edebilirler, disk nbellek programlarnn
almalar iin aralar ierirler.
54
Gvenlik: Gvenlik genelde ifre kullanlarak salanr. En iyi sistemlerde (okuma, yazma,
dzeltme, oluturma ve silme gibi) kullanclara deiik ayrcalklar veren farkl eriim seviyeleri
vardr. Gvenliin dier bir biimi de ifrelerdir. Bylece disk srclere, alt dizinlere, seilmi
dosyalara eriim kstlanabilinir. Eriim gnn belirli bir saati, haftann belirli bir gn gibi zamana
da bal olabilir.
Elektronik Posta: yi bir elektronik-posta sistemi tek basma LAN'a yaptnz yatrm hakl
karabilir. Fakat dnn sadece mesaj depolayan ve mesaj gnderen basit e-posta sistemi geliip
daha karmak bir mesajlama sistemi haline gelmitir. Bir mesajlama sistemi ok eitli uygulama
programlarna a ierisinde kullanclar tespit edebilme ve programlar arasnda bilgi tayabilme
olana salar. Microsoft'un Messaging Aplication Program Interface'i nclnde mesajlama
sistemleri modern a iletim sistemlerinin nemli bir paras olmutur.
Yazlacak ileri biriktirme: Birok LAN istasyonunun merkez datcya bal bir yazcy
kulland durumlarda, yazlacak iler birikim ad verilen zel dosyalarda saklanr. Yazlacak iler
yazcy kullanmak iin sraya koyulurlar. Kullanclar bir ekilde kendi ilerini srada kontrol
edebilmelidirler ve yanllkla gnderilmi ileri sradan silebilmelidirler. A yneticisi, yazm
srasndaki ilerin nceliklerini deitirebilmeli ve belirli kullanclara ncelikler tayin edebilmelidir.
1.4.2 A Verimlilik Aralar
Herkes unu duymutur "alar paylam iindir", fakat ada paylatnz ey deiiyor. Alar,
pahal lazeryazc gibi cihazlar paylamanza veya kelime ilemci dkmanlarn alma
arkadalarnzla deitirmenize olanak salamak iin tasarlanmtr fakat modern a uygulamalar
verimlilii ve esneklii arttrmak iin daha fazlasn yapabilirler. A donanmna ve iletim
sistemine ek olarak "doru" a uygulamalar diye adlandrlabilecek birok heyecan verici rnlerle
de karlaacaksnz. A uygulamalar ve asallatrlm uygulamalar vardr. Asallatrlm
uygulamalar sadece dosyalar ve cihazlar paylaanlardr. Tersine, doru a uygulamalar yerel ve
geni-alan alarda gerek-zamanl bilgi paylam zerine odaklanmtr.Mesajlama adl bir kavram
birok a uygulamasnn ekirdeindedir. Mesajlama sistemleri genelde motor veya servis diye
adlandrlan, ada bir yerde bir veya daha fazla mesajlama datcsnda alan bir ulatrma
program kullanrlar. Mesajlama datclar veri bloklarn kullanc PC'lerde alan uygulamalar
arasnda tarlar. Mesajlamay kullanan en yaygn a uygulamas elektronik postadr. Microsoft Mail
bu model zerine dayandrlmtr ve Messaging API (MAPI) adl bir servisi kullanr. Lotus, VIM'i
(Vendor Independent Messaging) gelitirmek iin IBM ve dier reticilerle birlemitir.
A planlama, elektronik form datm ve takibi, ve proje takibi gibi uygulamalar mesajlama
motorlar ile etkileim ierisindedirler. Dei toku ettikleri mesajlar direkt insan kullanm iin
olabilir veya olmayabilir, bu nedenle mesajlama ile e-posta her zaman ayn ey deildir.
Uygulamalarn a kullanclar, haklar, yazitipleri, yollar ve dier detaylar hakknda bilgi geirme
yetenekleri ie yararllklar asndan giderek nem kazanr.
Endstride yeni olmayan a uygulamalar yle bir seviyeye gelmitir ki, firmalar artk test
aamalarn gemilerdir ve rnlerini gerek i ortamlarnda uygulamaya koyarlar.
Lotus Notes: Lotus Notes'u 1989 ylnda bir a uygulamas olarak kard ve Notes o zamandan
itibaren dier alma grubu rnleri iin standart bir lt olmutur. Notes kullanclarn bilgileri
LAN, telefon hatt veya geni alan a balants zerinden gvenle paylamalarna olanak salayan
55
bir kullanc/datc uygulamasdr. Lotus Windows, OS/2, Macintosh ve Unix dahil olmak zere
birok popler grafiksel letim sistemine bir Notes n ucu sunar.
Kopyalama: Notes datclar srekli olarak kendi aralarnda ve kullanclar arasnda veritabanlarn
kopyalarlar. Kullanclar yerel olarak bir veritabannn hangi blmlerinin kopyasnn alnmasn
belirten kaideler koyabilirler. Bir Notes veritaban kullanclarn adaki bilgiye erimek, takip etmek
ve dzenlemek iin kullanabilecekleri bir nesne depolama kolayldr. Ayn aa balanm olan
kullanclar, ister yerel a kullancs olsun isterse de ara sra bir modem ve bir telefon hatt
araclyla balanan bir hareketli kullanc olsun, Notes veritabanndan kopyalama yapabilirler.
Veritaban Notes yapsnn gerek kullanmn ifade etmez. Bahsedilen veritabanlar tipik dosya ve
kayt kavramlarndan ok ileri giderler ve ie yarar formlar oluturmak iin ve bilgi eklemek ve
ayarlamak iin kullanlan gelimi aralar ierirler. Haber gncelletirme hizmetleri, online grup
tartmalar, sat rehberlerinin listesi ve elektronik posta hizmetlerinin hepsi Notes veritabanna
dayandrlmtr.
E-Mail Connection Notes'un btnleyici bir parasdr. Notes kullanclar herhangi bir dkman
herhangi bir Notes veritabanna gnderebilir, btn e-posta bir Notes veritabannda depolanmtr.
Text'te ek olarak, Notes e-postasn kullanarak hipertext dkmanlar, OLE yerleik dkmanlar ve
eitli form ve uygulamalar gnderebilirsiniz. Bu esneklik kiilerin grafik ve gelimi text ieren
mesajlar oluturabilecei anlamna gelir. Lotus, Vendor-Independent Messaging (VIM) ile
derlendiinden, adaki dier e-posta sistemleri Notes ile kolayca mesaj deiimi yapabilirler.
WordPerfect GroupWise
WordPerfect'in GroupWise', WordPerfect Symmetry and Office adl eski uyarlamasna oranla daha
fazla zellik ierir. GroupWise e-postay, kiisel ve grup planlamay, alma ak ynlendirmesini
ve kaide tabanl mesaj ynetimini tek bir uygulamada birletiren, bir mesajlama uygulamasdr.
Lotus gibi WordPerfect'te Windows, Macintosh ve Unix-tabanl bilgisayarlar iin kullanc yazlm
temin eder.
GroupWise, Simple MAPI protokoln kullanarak farkl posta sistemlerine sahip yerel ve uzak
kullanclara e-posta gndermenize olanak salar. Hem Notes hem de GroupWise verilerin ada
nerede olduuna bakmakszn verileri takip edilebilme ve verilere eriilebilme zelliklerine
sahiptirler: Bununla birlikte,
Microsoft Exchange
Windows a rnleri, a DDE diye bilinen bir zellik ierirler. Bununla, uygulamadaki bir nesneyi
baka bir PC'deki farkl bir uygulamaya balayabilirsiniz. Microsoft Exchange mesajlama ve bilgi-
paylamn iletim sisteminize dorudan balanan bir tek rn halinde birletirir. Exchange'te, genel
dosyalar kiilerin tartma gruplar ve paylalan bilgi havuzlar oluturmalarna izin verir. Microsoft
"posta-olanakl" uygulamalar gelitirmitir, bylece baka bir e-posta uygulamasna gemeden bir
mesaj veya balanma gnderebilirsiniz. GroupWise'm ve Notes'un tersine, Exchange Windows ile-
tim sistemine ve uygulamalarna skca baldr.


56
DCA'nn Open Mind'
Btn a uygulamalar gibi DCA'nn Open Mind', a kullanclarnn bilgiye ada nerede, hangi
datcda ve ne tip olduuna bakmakszn abucak eriebilmelerini salama fikrine dayandrlmtr.
Open Mind her ne kadar Notes'a birok ynden benzese de, byk, ortak referans dosyalarndan
ziyade grup tartmalar ve etkileim konular zerinde daha fazla durur.
Open Mind mesajlama ve konferans zellikleri ierir, bylece adaki alma arkadalarnzla
gerek zamanl haberleme salayabilirsiniz. DCA modelinde, ortak kullanlan veritabanna Mind
ad verilir. Organizasyonunuzun alma biimini yanstmak iin Mind'n hiyerarik blmlerini
kurabilirsiniz. Kullanc yazlm tartmalar dzenlemeyi ve Mind zerinden tayin edilmi ileri
takip etmeyi kolaylatrr.
1.5 A Servisleri
Servis, kar sistemde alan bir sre olup, a kullancsna baz hizmetler salar. E- posta, dosya
ve yazc paylam gibi. Servislere zel port ve soketler ile ulalr. Port, sistemdeki sanal bir posta
dilimidir. Her bir servis iin ayr bir port numaras tasarlanr. Kullanc bir servise erimek istedii
zaman oturum katman bunun iin doru port numarasn salamaktan sorumludur. Internette
standart hale gelmi baz servisler vardr. Bunlarn dnda, firmalarn kendilerine zel servisleri de
olabilir. Bu blmde oka karlalan standart servisler anlatlacaktr. Bu servislerin her birinin
kendilerine zgn gvenlik delikleri vardr.
FTP (File Transfer Protocol)
Internet zerinden dosya transferi salayan bir servistir. File Transfer Protocol (FTP), ayn zamanda,
balanma (login olma) dizin listesi alma, dosya ilemleri, komut iletimi ve denetim ilemleri
yapabilmemizi salayan standart bir protokoldr. Kulland port numaras 20,21 dir.
Dosya transferinde gvenliin salanabilmesi iin, dardaki bir FTP sunucusuna balanan
kullancnn ykledii dosyann ieriinin kontrol edilmesi ve yerel FTP sunucuya balanan
kullanclarn, sistemin dier ksmlarna ulamalarnn engellenmesi gerekmektedir.
Web browser zerinden kullanlan pasif ftp 21 nolu port ile haberleir. Dosya transferi ile ilgili
olarak kullanlan dier protokoller;
1. TFTP (Trival File Transfer Protocol)
2. UUCP (Unix To Unix Copy)
3. FSP (File Service Protocol)
4. rpc
DHCP(Dynamic Host Configuration Protocol)
Adaki host lara IP adresi vermek iin yntem vardr..
Manuel: Kullanc manuel olarak herbir hostu konfigre eder.
Otomatik: Bir sunumcu, hostun almaya balatlmas esnasnda otomatik olarak Ip adresi verir.
Dinamik: Bir sunucu hostun almaya balamas srasnda dinamik olarak bir IP havuzundan adres
atar.
57
DHCP otomatik ve dinamik adres atamasn destekler. Ancak dinamik adres atanmas, a broadcast
trafiini artrmas ve sunumcunun devre d kalmas gibi dezavantajlar vardr.
DNS (Domain Name Server)
Bilgisayar alar bydke kullanlan adresleme teknikleri kullanclarn daha fazla bol rakaml
saylar akllarnda tutmalarn ya da kaydetmelerini gerektirmektedir. Bu da kullanclarn istedikleri
a kaynaklarna eriimini olduka skntl bir hale getirmektedir. TCP/IP protokol grubunda yer
alan DNS bu sknty amann en nemli yardmcs olmutur.
Domain Name Server (DNS), IP adresleri ile bu IP adreslerinin konuma dili ile karlklarnn
tutulduu bir hizmet protokoldr. Kullanclar doudan kullanmazlar. SMTP, FTP ve Telnet gibi
servisler tarafndan kullanlr. Hiyerarik bir yaps vardr.
HTTP
HTTP, web tarayc ve Web sunumcu arasnda haberleir. Genellikle 80 nolu portu kullanr. World
Wide Web (www) tamamen internet iin gelitirilmi bir servistir. SMTP, FTP, telnet, usenet gibi
standart servisleri de kullanarak HTTP servisi zerine ina edilmitir.
www, HTTP sunucularnn bir araya gelmesiyle olumaktadr. HTTP, kullanclarn www zerinde
yer alan dosyalara ulamasn salamaktadr. www ok fazla servisi iermesi esnek olarak
tasarlanm olmasndan kaynaklanmaktadr. ok fazla servisi sunabilmesi ayn zamanda, bu
servislerin de gvenlik problemlerini tamas anlamna gelmektedir.
POP(Post Office Protokol)
POP tipik olarak bir UNIX shell hesabndan posta almak iin kullanlr.POP3 ile kullanc POP
sunumcuya, hem uzaktan grlmesi iin posta brakabilir(online posta) hemde, kendi sistemine
postalar alp grebilir(ofline posta).
IMAP4(Internet Message Access Protocol, version 4)
IMAP POPnun gelitirilmesiyle elde edilmitir. POP nin zelliklerini tarken ilave baz zellikleri
de vardr.
NFS(Network File System)
Baz protokoller vastasyla baka bilgisayarlar zerindeki sabit srcdeki dosyalara ulamak
mmkndr. Network File System(NFS), bu tr hizmet verilebilecek bir servistir. Bu servis,
kendisine ulaan bilgisayarlara gvendiinden herhangi bir kullanc tanma mekanizmas
kullanmaz. Bu nedenle de gvenlik konusunda dikkatli olmak gerekir. zellikle internet zerinden
bu servis verilecekse, deiik gvenlik sistemleriyle birlikte kullanlmas gerekmektedir.
Ayn ilevi yerine getiren baka bir serviste Andrew File System (AFS) dir. Bu servisin kullanc
tanma mekanizmas ve eer isteniyorsa bilgilerin aktarmnda ifreleme ilemine imkan vermesi,
NFSe gre avantajl duruma sokmaktadr.
NNTP(Network News Transfer Protocol)
NNTP haberleri a zerinde datmak amacyla kullanlr.
58
SMTP (Simple Mail Transfer Protokol)
Simple Mail Transfer Protokol (SMTP), elektronik mektup gndermek iin kullanlan standart bir
protokoldr. Elektronik posta en popler servislerdendir. Bu servisle ilgili gvenlik problemleri
bulunmaktadr. ok karmak olmasa da posta yoluyla virs gelebilmektedir.
SNMP(Simple Network ManagementProtocol)
SNMP, a elemanlarn grntlemek ve denetlemek iin kullanlr. Kontrol ve denetleme
istasyonuna SNMP ynetim istasyonu denir. A elemanlarnn denetimi iin SNMP etmenlerinin
almas gerekir.
Telnet, rlogin, rsh
Bu servisler uzak bir sisteme balanmay salar. Sisteme dorudan bal bir terminal gibi
almanz salayan bir servistir.
Telnet, uzaktaki sistemlere balanma servisi olarak, standart hale gelmi ok kullanlan bir
protokoldr. Kullanclarn sisteme balanabilmeleri iin kullanc ad ve parolas istedii iin
gvenli saylabilir. Fakat, sunucu ile istemci arasndaki iletiim ak olarak yaplmaktadr. Hatt
dinleyen birisi kullanc ad ve parolas bata olmak zere ne tr ilemler gerekletirildiini
gzleyebilir. Bu gvenlik asndan byk bir problemdir.
rlogin ve rsh uzak sistemlere eriim ve komut yrtme ilemlerini salayacak dier servislerdir.
Gvenlik nemli olduunda internet zerinden bu servislerin kullanm olduka zordur.
Usenet News
SMTP bire bir ya da birden oa haberleme sunarken, usenet news ok a ok bir haberleme
ortamn salayan bir servistir. Haber gruplarndan yararlanmak iin kullanlr. Haber gruplar,
saylar ok fazla olan kullanclarn, her kullancnn yazd mektubu birlikte okuyabilmeyi
salayan bir servistir. Bu servisle ilgili olarak karlalabilecek gvenlik sorunlar, elektronik posta
iin geerli olanlar burada da geerlidir.
Bilgi tabanl dier servisler
Internet zerinde bilgi temelli olan www dndaki dier servisler arasnda unlar da saylabilir.
Gopher
WAIS
Archie
Gopher, karakter tabanl ve menler eklinde tasarlanm, internet zerinde bilgi aratrmasna
yardm eden bir servistir.
Wide Area Information Service (WAIS), kullancnn verecei anahtar kelimeleri kullanarak internet
zerinde sorgulama yapan ve bu anahtar kelimelerin bulunduu sayfalar kullancya bir liste olarak
sunan servistir.
59
Archie, verilen bir dosya veya dizin adn, genel kullanma ak ftp sunucularnda arayan bir
servistir. zel istemci Archie programlarnn yannda bu servisten yararlanmak iin Telnet veya
elektronik posta da kullanlabilir.
1.6 Referans Modelleri
1.6.1 OSI Referans modeli
Bilgisayarlararas iletiimin balad gnden itibaren farkl bilgisayar sistemlerinin birbirleri
arasndaki iletiim daima en byk problemlerden birisi olmu ve bu sorunun stesinden gelebilmek
iin uzun yllar boyunca eitli almalar yaplmtr. 1977de Uluslararas Standartlar Kuruluu
(International Standarts Organization-ISO), farkl satc sistemlerinin birbirleriyle haberlemelerine
yardmc olmak amacyla bir alma balatmtr. Bu almalar sonucunda 1984 ylnda Ak
Sistem Balant Kaynak Modeli (Open Systems Interconnection-OSI)yi gelitirilmitir. Bu model
sayesinde deiik bilgisayar firmalarnn rettikleri bilgisayarlar arasndaki iletiim
satandartlatrlmtr ve Deiik sistemler aras uyumsuzluk sebebi ile ortaya kan iletiim
sorununu ortadan kaldrlmtr.
OSI referans modelinde, iki bilgisayar sistemi arasnda yaplacak olan iletiim problemini zmek
iin 7 katman bulunmaktadr. Her bir katman, iletiimin nasl yaplacan ve dier katmanlar ile
etkileimi aklar. Bylelikle bir satcnn rnnn bulundurmas gereken minimum standartlar
belirlemi olur. Bu 7 katmann en altnda yer alan iki katman yazlm ve donanm, stteki be
katman ise genelde yazlm yolu ile zlmtr.
OSI modeli, bir bilgisayarda alan uygulama programnn, iletiim ortam zerinden baka bir
bilgisayarda alan dier bir uygulama program ile olan iletiiminin tm admlarn tanmlar. En
st katmanda grnt ya da yaz eklinde yola kan bilgi, alt katmanlara indike makine diline
dnr ve sonu olarak 1 ve 0lardan ibaret elektrik sinyalleri halini alr. Aadaki ekillerde OSI
referans modeli katmanlar ve bir yerel a zerindeki durumu gsterilmektedir:
Osi Modeli
7 Uygulama Katman(Application Layer)
6 Sunum Katman(Presentation Layer)
5 Oturum Katman (Session Layer)
Uygulama katmandrlar, Genellikle
Yazlm ile gereklenirler,En st
katman kullancya en yakndr.
4 letim Katman (Transport Layer)
3 A Katman(Network Layer)
2 Veri Balant Katman(Data Link Layer)
1 Fiziksel Katman(Physical Layer)
Veri iletim ilemlerini gerekler.
Fiziksel ve Veri iletim katmanlar
yazlm veya donanm ile
gereklenir.
60


ekil 1-32: OSI Referans modeli ve iki hotsun iletilimi
OSI referans modeli bir a uygulamas deildir. OSI sadece her katmann grevini tm detaylar ile
tanmlar. Bu modeli bir gemi ya da ev projesine benzetebiliriz. Nasl ayni gemi plann alp farkl
firmalar gemi yapabilirse OSI modeli de byledir. Nasl ayn gemi planndan iki farkl firma gemi
rettiinde en azndan kullanlan iviler farkl yerlere aklrsa, OSI modeli de gerekletiren
firmadan firmaya farkllk gsterebilir.
Fiziksel balantlar (1 ve 2. katmanlar): Bu katmanlar st katmanlara (3-7) fiziksel balant salarlar
ve verinin a ortamndan iletilmesinden sorumludurlar. letiim (3 ve 4. Katmanlar): Bu katmanlar
fiziksel ortamdan bamsz olarak gnderici ya da alc tarafndan verinin doru olarak
gnderildiini/alndn garanti eden katmanlardr. Servisler (5, 6 ve 7. katmanlar): Bu katmanlar
kullancya bilgisayar a servisleri salarlar. Bu servislerden bazlar, dosya ve yaz servisi,
elektronik posta, terminal emlasyonu, format evrimi, login denetimi ve dierleridir.
OSI modeli detayl bir tanmlama ya da protokol olmadndan, veri iletiim protokollerini
tartrken referans model olarak kullanlabilir. Veri iletiim protokollerinin amac farkl birimler
zerinden uygulama verilerinin tanmasdr. Tm veri iletiim protokollerinde temel ama budur.
Veri iletiim protokolleri farkl yntemlerle gelitirilseler bile ayn ilevi yerine getirmektedirler.
Fiziksel
Veri Ba
A
letim
Oturum
Sunum
Uygulama
Fiziksel
Veri Ba
A
Fiziksel
Veri Ba
A
Fiziksel
Veri Ba
A
letim
Oturum
Sunum
Uygulama
Katmanlar
Arayz
Uygulama Protokolleri
Sunum Protokolleri
Oturum Protokolleri
letim Protokolleri
Alta letiim Snrlar
Alta Protokolleri
ereve
Paket
P veri nitesi
OP veri nitesi
SP veri nitesi
UP veri nitesi
A katman host-router protokol
Veri ba Katman host-Router protocol
Fiziksel katman host Router protokol
Deien nite
adlar
61
1.6.1.1 OSI katmanlar:
7- Uygulama katman (Aplication Layer)
Kullancya en yakn olan katmandr. Uygulama programlarnn aa eriimi iin gerekli ilevleri
kapsar. Kullancnn etkileimde bulunduu uygulama programlar dorudan bu katmanla iletiim
iindedir. Bu katman iin dosya aktarm, elektronik mektuplama, uzaktan dosya eriimi, a
ynetimi, terminal protokolleri gibi standartlar gelitirilmitir. Spreadsheet, kelime ilemci, banka
terminali programlar vs. bu katmann paralardr. (Ftp,Nfd, Mhs, Neteware Requester, Uygulama
Protokolleri ve Programlar)
6-Sunum katman ( Presentation Layer)
Bu katmanda gelen paketler bilgi haline dntrlr. Bilginin karakter set evrimi veya
deitirilmesi, ifreleme vs. grevlerini bu katman stlenir. Sktrma/ Ama, ifreleme/ifre zme,
EBCDIC-ASCII dnm ve ters dnm gibi ilevlerin yerine getirilmesini salar.
5- Oturum katman ( Session Layer )
ki bilgisayar zerindeki uygulamalarn birbirini fark ettii katmandr. Bilgisayarlar arasnda gerekli
oturumun kurulmas, ynetilmesi ve sonlandrlmas ilevlerini yerine getirir. letiimin mantksal
srekliliinin salanmas iin iletiimin kopmas durumunda bir sekronizasyon noktasndan
balayarak iletimin kald yerden devam etmesini salar. Gnderilecek bilgi sekronizasyon
noktalar ile snrlar belirlenmi bloklara ayrlr. Kar ucun oturum katman bir bloun tamamn
doru olarak elde edip bir st katmanna teslim ettikten sonra blokla ilgili ilemi tamamladn
veriyi gnderene bildirir. Gnderen taraf ise blou belleinden silebilir. letiimin koptuu
durumlarda balant kurulduunda son sekronizasyon noktasndan balayarak bilgi gnderilir. Birim
Segmenttir.
4- letim Katman ( Transport Layer )
Bu katman verinin gerek hareketi ile ilgilenir ve a zerinden iletime hazrlar. Gelen bilginin
doruluunu kontrol eder. Bilginin tanmas esnasnda oluan hatalar yakalar ve bunlar dzeltmek
iin alr. Bilginin son alcda her trl hatadan arndrlm olarak elde edilebilmesini salar. Eer
veri ereveden byk ise iletim katmannda kk paralara ayrlrarak sra numaras verilir letim
katmannn oluturduu bilgi bloklarna Segment denir. Bunlar son alcya sras bozulmu olarak
gelirse dzgn olarak sralanrlar. OSI bavuru modelinin ilk katman ve 4. katmann bir ksm
zellikleri a ara balant cihazlarnda kullanlan ilevleri yerine getirirler. Yukardan katman ise
uygulama programlar dzeyinde hizmetleri sunan ilevlere sahiptirler.
3- A katman ( Network Layer)
A katman, farkl a segmentlerinde bulunan sistemlerin birbirlerini nasl bulacaklarn aklar,
ayn zamanda a adresini de tanmlar. Balanty salayan ve ulalmak istenen bilgisayara giden
yolu bulan katmandr. Ynlendirme protokolleri bu katmanda alr. Veri birimi Pakettir. Veri
paketlerinin bir utan dier uca adaki eitli cihazlardan geip alcsna ulamasn salayan
ilevlere sahiptir. Veri paketinin alcsna giderken hangi yolun uygun olacan belirli parametrelere
gre bu katmanda belirler. Bu amala a zerindeki geilen cihazlara a adresi denilen numaralar
verilir.
62
2-Veri Balant katman ( Data Link Layer )
Yerel sistemler arasndaki topoloji ve haberleme zelliklerin tanmlar. Paket balklarn ve
checksum dizilerin hazrlar. Datagramlar erevelere paketler. Hatalar anlar. Veri akn dzenler.
Donanm adreslerini dntrr. Kpr cihazlar bu katmanda alr. Gnderilecek bilginin hatalara
bak bir yapda lojik iaretlere dntrlmesi alcda hatalarn sezilmesi dzeltilemiyorsa
dorusunun elde edilmesi iin gndericinin uyarlmas gibi ilevleri vardr. Gnderilen ve alnan
lojik iaret bloklarna ereve denir. erevelerin ierdii bit saysnn alt ve st snrlar
standartlarla belirlenmitir. Genellikle deiken uzunluktadrlar.
1- Fiziksel katman ( Physical Layer )
letim ortam, konnektrler ve iaret darbelerinin zelliklerini aklar. Modlasyon teknikleri,
alma voltaj, frekans vs. bu katmann temel zelliklerindendir. Veri Birimi bittir. Veri bu katman
iin sradan bit dizisi olarak alglanr. Bitlerin tad bilgi bu katmanda yorumlanmaz. Bir
tekrarlayc veya Hub fiziksel ortam cihazlardr.
1.6.1.2 OSI Modeli Nasl alr
Bu katmanlarn nasl altn bir rnek zerinde aklayalm. Bir kelime ilem program
kullanldn ve bu programn resume.txt adndaki dosyay uzaktaki sunucunun home kataloundan
almak istediini varsayalm.Bu durumda ilem admlar aadaki ekilde olacaktr.
Uygulama katman bir istek ile resume.txt dosyasnn istendiini anlar ve sunun katmanna
bunu iletir.
Sunum katman bu istein ifreli olup olmadn ve bir veri tipi dnm olup olmadn
belirler. htiyac olan bilgiyi ekleyerek paketi oturum katmanna iletir.
Oturum katman, dosyann getirilmesi iin hangi uygulamann ve uzak sistemin hangi
servisinin kullanlacana karar verir. Uzak sistemin servis bilgisini ekleyerek paketi iletim
katmanna gnderir.
letim katman uzak sistem ile garantili bir balantnn olmasn ve eer birden fazla ereve
gerekli ise paketi erevelere ayrma ilemine hazrlar. erevelere sra numarasn ekleyip a
katmanna iletir.
A katman ald ereveye kendi ve dier sistem adreslerini ekler ve veri ulatrma
katmanna iletir.
Veri balant katman, bloklar bamsz erevelere ayrr. Ethernet paketlerinin balk
ksmlarna MAC adreslerini yerletirir. erevenin sonuna denetim dizisini koyar. Topolojinin
yapsna gre bu dzenlemeyi yapar.
Fiziksel katman veriyi kaynaktan hedef sisteme saysal darbeler halinde iletir.
Dier sistemde verinin alnmas
Uzak sistemdeki Veri Balant Katman iletilen ereveyi okur. Var adresinin kendisi olup
olmadna bakar. Eer kendisi ise CRC denetimini yaparak uygun ise Network katmanna
transfer eder.
Network katman ereveyi analiz ederek var adresinin kendisi olduunu anlar. Bu
analizden sonra bu seviyedeki bilgiyi ayrr ve kalan iletim katmanna gnderir.
63
letim Katman, kaynak sistem tarafndan kaydedilen bilgiyi analiz ederek, bir sra numaras
bulursa veriyi kuyrua atarak, btn bilginin tamamlanmasn bekler. Eer alnamayan veri var
ise sra numarasn kullanarak kaynak sistemin yeniden gndermesini salar. Daha sonra veriyi
oturum katmanna iletir.
Oturum katman alnan veriyi alr ve geerli bir balantdan geldiini kontrol eder. Daha
sonra sunum katmanna iletir.
Sunum katman alnan verideki dnm ve zmleme ilemini yaparak, sunum katman
bilgisini ayrr ve uygulama katmanna iletir.
Uygulama katman sistemde alan doru srecin ilem yapmasn garanti eder. Bu bir
dosya istei olduu iin dosya eriiminde sorumlu olan srece grevi devreder.
1.6.1.3 Bilgi Formatlar:
Bal alar arasnda ilerilen veri ve kontrol bilgisi deiik formatta olabilir. Bu bilgi formatlarn
belirtmekte kullanlan terimler balantl a endstrisinde uyumlu deildir, ancak birbirine
dntrlebilir. Ortak bilgi formatlar, ereve(frame), Paket(Packets), datagram, segment,
mesajlar(Messages), hcre(Cells) ve veri birimleri(data units) dir.
ereve(Frame) : Veri balant katmannn varln simgeleyen kaynak ve vartan oluan bilgidir.
Bir ereve, veri balant katman bal(header ve muhtemelen bir son bilgisi) ve st katman
verisinden oluur. Balk ve son bilgisi, veri balant katmannn belirten kontrol bilgisini, st
katman bilgisi ise, veri balant katman, balk ve son bilgisi iinde saklanr.
ereve

Veri balant katman Bal st katman verisi Veri balant katman son bilgisi

ekil 1-37: Veri balant katmanna ait ereve bilgisinin format
Paket(Packet): Bir paket a katmann belirten, kaynak ve var bilgisini ierir. Bir paket, a
katman bal(header ve muhtemelen bir son bilgisi) ve st katman verisinden oluur. Balk ve
son bilgisi, a katmannn belirten kontrol bilgisini, st katman bilgisi ise, a katman, balk ve son
bilgisi iinde saklanr.
Paket
A katman Bal st katman verisi A katman son bilgisi
ekil 1-38: A katman paketini oluturan birim bilgiler
Datagram: Balantsz servislerdeki a katmannda, balang ve var oluumlarni ieren birim
bilgilerdir.
Segment: letim katmanndaki balang ve var oluum bilgilerini ieren birim veridir.
Mesaj(Messages): A katmannn st katmanlarndaki(ska uygulama katmannda) kaynak ve var
oluumlarnn ieren bilgillerdir.
64
Hcre(Cell): Balant katmanndaki, kaynak ve var oluumlarn ieren sabit uzunluktaki birim
veridir. Hcreler, ounlukla, ATM ve SMDS(Anahtarlamal multimegabit Veri servisi) gibi
anahtarlamal alarda kullanlr. Bir hcre Balk ve (veri) payload bilgisinden oluur. rnein
ATMde Balk 5 byte, data ise 48 bayt olmak zere toplam hcre uzunluu 53 bytetan oluur.
Hcre
Hcre Bal
(5 Byte)
Veri
(48 Byte)
ekil 1-39 : Bir ATM Hcresinin yaps
Veri birimi, deiik bilgi birimlerini gsteren genel bir terimdir. Baz ortak veri birimleri servis veri
birimleri, protocol veri birimleri vs.
1.6.1.4 Bal Alarda Adresleme
Birbirine bal olan alardaki adresler, ya cihazlar ayr ayr veya grubun yesi olarak tanmlar.
Adresleme yaps kullanlan protokol ailesine ve OSI katmanlarna gre deiebilir. tip
adresleme sk olarak kullanlr. Veri balant katman adresleri, Ortam eriim Kontrol
Adresleri(MAC, Media Access Control) ve A katman adresleri.
1.6.1.4.1 Veri balant katman Adresleri
Bir veri balant katman adresi, bir a cihaznn her bir a balantsn tek olarak tanmlar. Bu
adrese bazen fiziksel veya donanm adresi de denir. Son kullancnn cihaz genellikle tek bir
balantya sahiptir ve tek bir a balant katman adresi vardr. Ynlendirici veya dier balant
cihazlarnn birden fazla balants olduu iin birden fazla veri balant katman adresi olacaktr.
ekli 1-33de gsterilen son kullanc bilgisayarnn 1 arayz veri balant katman adresi olduu
halde balant cihaz olan ynlendiricinin 4 arayz ve 4 ad. Veri balant katman adresi
bulunmaktadr.








ekil 1-33: A Balant katman adresleri
A
A
A
4 Arayz
4 Veri balant
Katman Adresi
1 Arayz
1 Veri balant
Katman Adresi
A A
65
1.6.1.4.2 Ortam Eriim Kontrol(MAC) adresleri
MAC adresleri veri balant katman adreslerinin bir alt kmesini oluturur. MAC adresleri YA
ortamnda, Veri balant katmannn IEEE MAC adresini oluturur. ou veri balant katman
adreslerindeki gibi MAC adresleri herbir a balant kart iin tekdir. 48 bitten oluan MAC adresin
ilk 24 bitlik ksm retici firmann tanmlanmas, ikinci 24 bitlik ksm ise 6 hex digitlik kart
adresini belirtir. MAC adresleri herbir kartn ROM adresinde sakldr.
1.6.1.4.3 A katman Adresleri
Bir a katman adresi OSI katmanlarnn a katmanndaki bir oluumu belirtir. A adresleri
genellikle hiyerarik yapdadr ve sanal veya lojik adresler olarak adlandrlr. A ve cihazn
adresleri arasndaki bant mantksaldr ve tek deildir. Tipik olarak ya fiziksel a zelliklerine
veya gruplamaya baldr. Son kullanc sistemi destekledii a katman protokolne bal olarak bir
a adresi gerektirir. Ynlendirici ve dier balant cihazlar herbir fiziksel balant arayz iin bir
a katman adresi gerektirir.
Adresler hiyerarik ve yatay yapda olabilirler. Hiyerarik yap deiik alt gruplara blnebilecei
iin daha avantajldr. TCP/IP protokolndeki IP numaralar hiyerarik yapdadr.
Adres Atanmas: Birimlere atanacak olan adresler ya statik ya da dinamik olarak atanrlar. Statik
adresler bir a yneticisi tarafndan verilir ve gerekmedike deitirilmez. Dinamik adresler ise bir
sunumcu tarafndan otomatik olarak verilir.
Adreslere karlk Adlandrma: A katman adreslerinin yerine daha kolay anlalabilen alan
adresleri kullanlabilir. Bu durumda alan adreslerini a katman adreslerine dntrmek iin Alan
ad sunumcular kullanlr.
1.6.2 TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) Referans
Modeli
TCP/IP protokol grubu, OSI referans modeli hazrlanmadan nce oluturulmutur. TCP/IP protokol
grubu DoD (U.S. Department of Defence) modelini referans alr. Bu model OSI modelinden farkl
bir yapdadr. TCP/IP referans modeli 4 ayr katmandan oluur. Bunlar uygulama, aktarm, internet
katman ve a arayz katmandr.





ekil 1-34: OSI ve TCP/IP Referans modeli
7
6
5
4
3
2
1

UYGULAMA
AKTARIM
INTERNET
A ARAYZ
TCP/IP Modeli

OSI Modeli

UYGULAMA
AKTARIM
A
VER-BALANTI
SUNUM
OTURUM
FZKSEL
66
TCP/IP katmanlardan oluan bir protokoller kmesidir. Her katman deiik grevlere sahip olup
altndaki ve stndeki katmanlar ile gerekli bilgi alveriini salamakla ykmldr. ekil 1-35de
bu katmanlar bir blok ema halinde gsterilmektedir.

ekil 1-35: TCP/IP katmanlar
A arayz katman:
TCP/IP modelinin en alt katmandr. Fiziksel iletiim ortam zerinden frameleri hedefe gnderen
katmandr. LAN ortamna hangi kurallar dhilinde eriileceini belirler. OSI modelinde fiziksel ve
veri ba katmannn her ikisine birden karlk gelir. Btn fiziksel ve veri ba katmanlarn
destekler.
Internet katman:
TCP/IP nin ikinci katmandr. OSI modelinde a katmanna karlk gelir. Alar arasnda veri
transferini salayan protokoller bu katmanda yer alr. Yol belirleme algoritmalar bu katmanda
kullanlr. Hostdan hosta haberlemenin salanmasndan sorumludur. IP, ARP, RARP ve ICMP
protokolleri bu katmandadr.
Aktarm ( Transport ) Katman:
TCP/IP nin nc katmandr. Farkl hoslar zerindeki uygulamalarn birbiriyle
grtrlmesinden sorumludur. Datagram paketleri zerinde kimlik bilgileri burada yerletirilir ya
da zlr. (Soket numaralar) Aktarm katman karlkl ilem baznda grme salar. (process-
to-Process) internet katman sadece bir veri datm servisi salar. Aktarm katman ise gvenli
iletiim, hata dzeltme, gecikme kontrol vb. fonksiyonlarla ilgilenir. Bu fonksiyonlar uygulama
katmanna servis sunar. TCP ve UDP bu katmanda alan iki protokoldr. UDP: balantsz servis
salar. TCP: balantl servis salar.
Uygulama katman:
En st katmandr. TELNET, FTP SMTP, VE SNMP GB TCP/IP protokolleri bu katmanda alr.
OSI referans modelindeki uygulama, sunum ve oturum katmanlarnn btnne karlk gelir. FTP:
File Transfer Protokol; Bir hostan dierine kolay dosya transferi yapmak iin kullanlr. TELNET:
uzak terminal eriim protokoldr. SMTP Simple Mail Transfer Protocol; Elektronik posta hizmeti
67
sunar. DNS Domain Name System; internet zerinde hostlarn isimlerini ve bunlara karlk gelen IP
adreslerini veri taban halinde tutmay salayan protokoldr. SNMP: Simple Network Management
Protokol; TCP/IP hostlarn standart bir takm a ynetim fonksiyonlarn kullanarak ynetme
ileminde kullanlr.
1.6.3 OSI ve TCP/IP Referans Modellerinin Karlatrlmas
ki protokolde iletiimi katmanlarla tanmlamaktadr. Katmanlar grevleri kullanm grevlerine gre
tanmlanmtr. OSI modelindeki 7 katmana karlk TCP/IP modelinde 4 katman belirlenmitir. OSI
modeli daha ok iletiimde standart belirtmekle TCP/IP ise daha ok uygulamaya ynelmektedir.
TCP/IP ve ilgili protokollerin kullanm hzla artmaktadr. Buda TCP/IPnin OSI modeline gre
daha uygulanabilir bir model olduunu gstermektedir. TCP/IP nin daha uygulanabilir olasnn u
nedenlerle syleyebiliriz.
1. TCP/IP mevcuttur ve uygulamalar almaktadr.
2. TCP/IP protokol ailesinin kullanan geni bir rn yelpazesi mevcuttur.
3. IAB (Internet Advisory Board) tarafndan salanan iyi-kurulmu ve fonksiyonel bir ynetim
yaps vardr.
4. Dokmanlara kolay ulam salar.
OSI modeli merkezde aklana bilir. Servisler, Arayzler, Protokoller. Her katman baz servisler
ierir. Bu servisler katmana nasl eriileceini ve katmann nasl alacan tanmlar. Katmanlarn
arayzleri ise eriim ilemini nasl alacan belirler. Bu baz parametreler ile salanr. Son
olarakta katman protokoller kullanr. Bu protokoller o katmann grevlerini belirler.
1.7 Haberleme Servisleri ve rnek Uygulamalar
1.7.1 Ethernet

Gnmzde en ok kullanlan yerel a mimarileri Ethernet, Token Ring ve ARCnet tir. Hlihazrda
tm dnyada kk bro networklerinden, kampslere, evlerde kurulan basit networklerden, ok
byk networklere kadar, ucuz, kolay ve performansl olmas nedeniyle ethernet kullanlmaktadr.
ekildeki diyagram... Dr. Robert M. Metcelfe tarafndan 1976 ylnn haziran aynda National
Computer Conferance'da ethernetin douu srasnda izildi. Ethernetin douundan beri bu
diyagramdaki temellere dayanan kullanm sregeldi.

ekil 1-36: Ethernetin Temeli
68
1960'li yllarn sonlarnda Hawaii niversitesi ALOHA adn verdii bir geni a kurdu.
niversitenin amac kampsn deiik noktalarna yaylm olan bilgisayarlar birbirine balamakt.
Bu network modelinin gnmze kadar gelen en nemli zellii CSMA/CD olarak adlandrlan
tekniktir. CSMA/CD nin alm hali carrier sense, multiple access with collusion detect (tayc
sinyalin alglanmas, oklu eriimce arpmann tespiti). Tayc sinyalin alglanmas -carrier
sence- a kartnn kablodan bilgi transfer etmeden nce belirli bir sre hatt dinledii anlamna da
gelir. oklu eriim, ayn kabloya birden fazla bilgisayarn balanabileceini belirtir. arpmann
tespiti ise hattaki verilerin arpmasn engellemek iin alnm bir gvenlik nlemidir. Bu eski a
tasarm bu gnk ethernetin temelidir.1972 ylnda XEROX firmas deneysel amal ilk ethernet
kartn retti ve 1975 ylnda ilk ethernet rnn piyasaya srd. Bu rnn orijinal versiyonu 2.95
Mbps hznda 1km kablo ile 100 den fazla bilgisayar birbirine balamak zere tasarlanmt.
XEROX ethernet kart ok baarl oldu. Intel, Xerox ve Digital 10 Mbps ethernet konusunda yeni
bir standart getirdiler. Oluturulan bu standart bugn kabul gren IEEE 802.3 standart ile byk
benzerlikler gstermektedir. Ethernet networkler deiik kablolar ile balanabilir. Ethernet yerel
iletiim a altnda sistemleri birbirine balayan bir tr kablolama ve sinyalleme biimidir.
Bilgisayar haberlemesinin temelinde OSI modeli geerlidir. OSI modellemesinde ilk iki katmanda
(1. katman -fiziksel- ve 2.inci katman - data link-) belirlenen Ethernet, ilk kez, 1970'lerin sonlarnda,
Xerox tarafndan gelitirilmitir. 1980'lerde Xerox firmasnn DEC ve Intel firmalaryla ortaklaa
yapt almalar sonucunda, Ethernet Versiyon I. iin `Blue Book Standard' (Standart Mavi Kitap)
ad altnda, bu versiyonun kulland standartlar aklayan bir kitap ortaya karlmtr. Burada
aklanan standartlar arasnda, `baseband' teknii, CSMA/CD (Carrier Sense Multiple
Access/Collision Detect) network standard ve ethernetin ilk dnemlerinde kullanlan ve uzun yllar
yaygn bir ekilde uygulanan coaxiel kablo kullanm standartlar anlatlmaktadr. Bu standart daha
sonra 1985 ylnda kan Ethernet II adl yeni standartla revize edilmitir. IEEE (Institute of
Electrical and Electronics Engineer) 802 numaral projesinde ve 802.3 CSMA/CD network
standardnn oluumunda, Ethernet II Versiyonu baz alnmtr. Genelde de ethernet paketinin
banda yer alan bilgi (header) dnda bir farklar olmad iin, ikisi birbirlerinin yerine anlrlar.
Baseband network: Fiziksel medya (yani kablo) zerinde kominikasyon salamak amacyla,
sadece bir tek band kullanlmasna izin veren haberleme standarddr. Yani, ayn anda sadece bir
tek cihaz bilgi gnderebilir. Baseband transmisyon tekniini kullanan Ethernet gibi standartlarda,
cihazlar bilgi transferi yaparken hattn salad tm bant geniliini (ethernet iin 10Mbit ya da
l00Mbit) kullanrlar. Bu durum telefon sistemine benzer. Herkes konumak iin srasn beklemek
zorundadr ve konumaya baladnda tm hat ona ayrlm olur. Baka biri de ayn telefondan
konumak istediinde, konumann bitmesini beklemek zorundadr.
Broadband network: Baseband networklerin tam tersidir. Burada fiziksel kablo, broadband teknii
ile sanal olarak birok kanala blnmtr. Her kanaln, `frekans blme modlasyonu' ad verilen
bir teknik araclyla belirlenen, kendine ait tayc bir frekans vardr. Bu farkl frekanslar,
network kablosunun zerinde ayn anda konuulabilecek ekilde, oaltlrlar. Belli bir frekanstan
bilgi transferi yapan bir cihaz, baka bir frekanstan yayn yapan cihazn bilgilerini dinleyemez.
rnek vermek gerekirse, kablolu televizyon, broadband yayn uygulamaktadr. Ayn anda pek ok
kanal program tek kablo zerinden yayn yapar ve seyretmek istenilen bir tane kanal seilerek
seyredilir.
Mac Adresi : Ethernet network cihazlarna, tannabilmeleri iin, hexadecimal ve dnyada bir ei
daha olmayan seri numaras verilir. Bu numaralar, retici firmalar tarafndan fabrikada
verilmektedir.
69
CRC: Cyclical Redundancy Check- gnderilen bilginin iindeki bit'lerle matematiksel hesaplar
yaparak bu sonucu da bilgiyle gndermek suretiyle, bir mesaj iindeki hatalar belirleme metodudur.
Alc cihaz da ald mesajn zerinde ayn matematiksel ilemi yaparak sonucu mesajla birlikte
gnderilenle karlatrr. Eer sonular birbirinin ayns deilse, mesaj ald cihazdan bilgiyi
yeniden gndermesini ister.
1.7.2 Token Ring Jetonlu Halka

lk olarak IBM firmas tarafndan (1970'li yllarda) gelitirilen Jetonlu Halkada (Token Ring, TR)
dmler birbirlerine halka biiminde balanrlar. Aktarm hz olarak 4 ve 16 Mbps olan iki uy-
gulamas vardr. Jetonlu Halka IEEE 802.5 standard ile hemen hemen zde tanmlamadr.
Aralarndaki birka farktan biri, jetonlu halkada dmler birbirlerine mantksal olarak halka
biiminde, fiziksel grnm olarak yldz topoloji ile baldrlar. 802.5'te ise balant iin bir
topoloji tanm yaplmamtr.

Dmlerin birbirlerine halka biimde balanmasndan dolay, her dm fiziksel olarak komu 2
dme baldr. Veri iletimi halkada tek ynldr. Bir t annda halkada en fazla 1 tek ereve
olabilir. ereveler dmlerden geerken, her dmde 1 bitlik bir gecikmeye urar.
ekil 1-37: Jetonlu Halka yaps

Jetonlu Halka ann kurulmas MAU (Multistation Access Unit) olarak adlandrlan ve
zerinde u sistemlerin balanmas iin birden ok TR portu olan cihazlar kullanlr. A oluturan
MAU cihazlarna balanacak cihazlar zerinde hzna gre 4 veya 16 Mbps hznda TR NIC'ler
olmaldr; bunlar adaptr kablolarla MAU'ya balanr.
Jetonlu Halka ada her dmn fiziksel arayz (halka arayz) iki moddan birinde
bulunur. Fiziksel arayz ya dinleme modunda ya da aktarm modundadr









ekil 1-38: Halka arayz,
Jetonlu Halka
Ynlendirici
Halka
girii
Halka
girii
Halka
girii
Halka
girii
Dm Dmden
1 bitlik
gecikme
b) Aktarm
modu
a) Dinleme
modu
70
1.7.3 ATM (Asynchronous Transfer Mode)
Asynchronous Transfer Mode (ATM) protokol balant temelli (connection-oriented) alan bir
protokoldr. zellikle ses, video ve veri iletiimi iin kullanlr. ATM, verileri sabit uzunluklu
hcreler halinde tayan yksek hzl bir anahtarlama teknolojisidir. LAN, WAN ve Kamps
uygulamalarnda omurga a olarak, hzl ve yksek performansyla, kullanc saysndan bamsz
bir a zm sunar. ATM zerine standart belirleyen ve herbiri farkl alarna odaklanm grup
vardr. Bunlardan ITU-TSS, ATM'in protokollarn ve arayzlerini tanmlam ve orijinal
standartlar (1990 ylnda) belirlemitir. ATM Forum'un (daha ok retici firmalarn ye olduu bir
alma grubudur) ana amac ITU-TSS tarafndan tanmlanan standartlar gelitirmek ve tm
yelerinin uyaca, rnlerine yanstaca standard belirlemektir. IETF, genel olarak ATM
zerinden IP trafiinin tanabilmesi (IP over ATM) zerine olmaktadr.
ekil 1-39: Bir ATM Hcresi
ATM teknolojisinin en nemli birka zelllii, aktarmda, hcre (cell) olarak adlandrlan kk
boyutlu ve sabit uzunlukta ( 53 Byte ) veri paketleri kullanr. Hcrenin ilk 5 byte uzunluundaki
ksm hcre bal olarak alnr. Geri kalan 48 byte ise kullanc verisini tutulduu ksmdr.
Hcre tabanl olduundan, yani aktarm iin kullanlan paketlerin sabit uzunlukta olmasndan dolay
daha hzl aktif cihazlar daha az donanm karmaklyla tasarlanabilmekte ve aktif cihazlarn
portlarna buffer amacyla koyulan bellein daha verimli ve baarm arttr ancak ekilde
kullanlabilmesini salamaktadr. ATM cihazlarda porttan porta olan gecikmeler ve herhangi iki u
dm arasndaki gecikme hesaplanabilir. Bylelliklr toplam gecikme ngrlebilmektedir.
ATM teknolojide bir fiziksel hat zerinde ayn anda deiik uygulamaya ait hcreler gnderilebilir.
Yolun aktarm kapasitesi baz uygulamalara ncelikli olarak kullandrlabilir.
1.7.4 FDDI (Fiber Distributed Data Interface)
Yksek hz gereksinim duyan alarda kullanlr. Eriim yntemi olarak token geirme teknii
kullanlr. letiim fiber-optik kablo zerinden salanr. FDDI, iki yollu halka topolojiye sahip
trevine gre 100 ile 2 Mbps'e kadar band genilii sunan bir a teknolojisidir. Bir LAN teknolojisi
olarak gelitirilmesine karn FDDI daha ok Omurga (Backbone) a oluturmak iin kullanlmtr.
FDDI'n ilk uyarlamas 1980'li yllarn ortalarnda ANSI'nin X3T9.5 standart komitesi tarafndan
ortaya atlm olup daha sonra ISO tarafndan uluslararas tanmlamas yaplmtr. FDDI ilk olarak
fiber optik kablo zerinden 100 Mbps'lik band genilii salayacak bir LAN teknolojisi olarak
dnlmtr. Ancak daha sonralar Ethernet teknolojisi zerindeki gelimeler, Ethernet'in
balangta 2-5 Mbps olan band geniliini srasyla 10, 100 ve 1000 Mbps'e karm ve dier
teknolojilere gre daha az maliyetli bir zm olmutur. FDDI ise, daha ok byk LAN
uygulamalarnda veya kamps uygulamalarnda omurga a kurulmas iin seenek olmutur.
Balk Kullanc verisi
5 Byte 48 Byte
71
ekil 1-40: Bir FDDI Halkann Yaps
letimin gvenirliini salamak iin biri yedek saylabilecek iki halka yol (dual-ring) vardr ve 100
Mbps'lik band genilii sunar. Birok adan Jetonlu Halka ile benzer zelliklere sahiptir, ancak
ondan daha hzldr. FDDI'n sahip olduu iki yoldan biri aktif olarak verilerin aktarlmas, dieri de
yedek anlamndadr; trafik, halkalarda ters ynde akar. Bu durum iletiimin gvenilirliini gl
klar ve a zerindeki herhangi bir bilgisayar veya dmn bozulmas, devreden kmas
durumunda iletiim kesintisiz devam eder. Bu zellikle kritik ana balantlarda veya gl sunucu
sistemlerin omurgaya balanmasnda FDDI'n tercih edilmesini salamaktadr.
FDDI standardnda tekli mod (SM Single Mode) ve oklu mod (MM Multiply Mode) fiber optik
kablo desteklenmektedir. Tekli mod zerinden yaplan iletiimde, oklu moda gre daha yksek
band genilii ve daha uzak mesafeler sz konusu olur. Bu zelliklerinden dolay tekli mod fiber,
genelde, birbirine ok uzakta binalar arasndaki balantda kullanlrken oklu mod fiber ile bina ii
veya birbirine yakn mesafede olan binalar aras balantda kullanlr.
1.7.5 X.25
X.25, oklu Balant teknolojisine dayanan ve paket anahtarlamal a tanmlamasdr. (Packet
Switching Network, PSN) zerinden senkron veri aktarm yaplmasn salar. Hizmet kalitesinin
(QoS) fazla nemli olmad uygulamalarda en ekonomik aktarm ortamm sunar. X.25 'in kendisi
bir oklu Balant teknolojisi olmayp, yalnzca. Paket Anahtarlamal A ile kullanc sistemi
arasnda bir arayz tanmdr. X.25 ile 64 Kbps band geniliine kadar klabilir; hata sezme ve hata
dzeltme zellikleri X.25 tanm iine koyulmutur. X.25 iin tipik uygulama alan, ekil-1.41.'de
grld gibi uzaktaki terminal sistemlerin merkezdeki ana bilgisayarlara balanmas, uzaktaki
kk LAN'larn merkezdeki LAN'a balanmas olarak verilebilir.
X.25 konusunda ok kartrlan noktalardan biri X.25'in bir a teknolojisi olduudur; halbuki,
yalnzca a cihaz ile kullanc sistemi arasnda bir arayz tanmlamasdr. Bilindii gibi, bilgisayar
haberlemesinde birbirine bal iki nokta arasnda ulardan biri DTE, dieri DCE birimine sahip
olmaldr. DTE taraf kullanc taraftaki arayz birimi, DCE taraf ise aa balanan arayz birimini
tanmlar. X.25, bu balant iin gerekli arayz tanmlamasn kapsar; tanmlama, OSI bavuru
modelindeki ilk katmana ait olan ilevleri ierir.

FDDI Halka
72

ekil-1.41. X.25 oklu Balant
X.25 tanmlamas, fiziksel, ba (link) ve paket (packet) olarak adlandrlan katman kapsar; bu
katmanlar OSI bavuru modelinin alttan ilk katmanna karlk der. X.25'in ilk iki katman
fiziksel ve ba katmanlar, dorudan, OSI bavuru modelinin fiziksel ve veri ba katmanlarna
karlk derken, nc katman olan paket katman OSl'nin a katmanna dorudan karlk
dmez; daha fazla ileve sahiptir. rnein OSl'de drdnc katmanda (ulam) kotarlan ak
kontrol ve paket alnd bilgilendirilmesi X.25'in nc katman olan paket katmannda
geretirilir. Aada X.25 uygulamasyla ilikili dier X serisi tanmlamalar ve ilevleri verilmitir.
Tablo 1-4. X.25 ve X serisi tanmlamalar
Ad levi
X.3 Deiik trdeki asenkron terminallerin PAD tarafnda ayarlanmas
iin PAD parametrelerini belirtir.
X.21 X.25 iin tanmlanm ilk fiziksel balant standarddr. Analog
telefon hatt zerinden eriimler iin, aynca, X.21bis tanmlamas
X.28 Asenkron terminal ile X.3 PAD arasnda etkileim iin kullanlan
komutlar tanmlar.
X.29 X.3 PAD ile bir baka X.3 PAD veya bir X.25 ana makine
arasnda kullanlacak protokollar tanmlar.
X.32 Analog telefon hatt zerinden evrimli olarak X.25 oklu
Balanta erimek iin gerekli tanmlamay ierir.
X.75

Paket anahtarlamal (PSN) alarn birbirlerine balanmas iin
gerekli tanmlamay ierir; X.25'ler ara balamdr.
1.7.6 Frame Relay
Genellikle WAN alarnda ve fiber optik balantlar zerinde kullanlr. Geni alanda gnderilen
paketlerin yolunun en ksa ekilde bulabilecek zelliktedir. Frame Relay alarnda point-to-point
(noktadan noktaya) yntemi kullanlr. Bu yntem deiken byklkte olan paketlerin bir
bilgisayardan dierine gnderilmesine izin verir. Bylece birok bilgisayar arasnda gezilmenin
73
nne geilir. Frame Relay (FR), paket anahtarlamal bir WAN teknolojisidir. WAN balantlarnda
gereksinim duyulan yksek band genilii ve hizmet kalitesini arttrmak amacyla gelitirilmitir.
Genel olarak bakldnda FR'in mimarisi ve ilevi X.25'e benzer. Fakat X.25'ten daha basittir, ancak
daha yksek hzlara klabilmekte ve daha iyi hizmet kalitesi alnabilmektedir. X.25'in eksik kald
noktalarn giderilerek daha esnek ve kaliteli hizmet sunan FR gelitirilmitir. FR iin tipik uygulama
rnei, ekil 1-42'de grlecei gibi benzer veya farkl teknolojilere sahip LAN'larn birine olan
balantsn salamak olarak verilebilir. Byle bir balantda, FR, LAN'lar zerinde koan IP, IPX,
SNA gibi protokollardan bamsz bir iletim yolu sunar.

ekil 1-42: FR uygulamas
FR, aslnda X.25 gibi iki noktay birbirine balayan bir arayz tanmlamasdr; X.25'e gre daha
yksek hzl DTE-DCE balants yaplmasn salar. X.25'e gre ilevsel olarak daha
sadeletirilmitir ve X.25'in sahip olduu birka ilev st katmanlara kaydrlmtr. Frame Relay ile
iletim ortamnda tek bir hat zerinde sanal devreler (virtual circuits) oluturulabilmekte ve bir
fiziksel balant ile birden ok yere sanal balant yaplabilmektedir. FR, OSI bavuru modelinin
alttan ilk iki katmannn fiziksel ve veri ba katmannn ilevlerine sahiptir. Tabloda FR ile X.25
zellikleri karlatrmal olarak verilmitir.
Tablo 1.5: Frame Relay ile X.25'in Karlatrlmas
zellik FR X.25
Uygulama LAN balants Terminalden ana makinaya
Ortam Saysal Analog
Eriim hz 64 Kbps'den 2.048 Mbps'e 9.6 Kbps 'den 64 Kbps'e
bit hata oran 10-s'dan daha iyi 10
-4
civarnda
Sanal devre PVC. SVC fazla uygulamas yok) Herikisi de
Ak Yksek Dk
Gecikme Az Fazla
Katmanlar Fiziksel ve Veriba Fiziksel, Veriba ve A
Ynlendirme Yok (ilk 2 katmana sahip) Var (3. katman var)
Hata dzeltme yok var (noktaldan noktaya var)
Yeniden aktarma yok Var
74
1.7.7 DSL
xDSL, bakr telefon kablolar zerinden aktarm yapabilme olana veren yksek hzl bir modem
teknolojidir. xDSL bu konuda gelitirilmi, ADSL, VDSL, SDSL, HDSL gibi teknolojilerin genel
aile adlandrlmasdr. ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line-Asimetrik Saysal Abone Hatt),
balantlarda, ad zerinde, asimetrik iletim ortam sunar. Asimetrik iletimi ortamnda, al
(downstream) ve gnderi (upstream) ynlerinde farkl kanallara sahiptir ve kanallarn sahip
olduklar band genilikleri farkldr. ADSL standartlar ANSI T1.413 ile yaplmaktadr.
1.7.7.1 ADSL ( Asymmetric Digital Subscriber Line)
ADSL, uzunca deyile asimetrik saysal abone hatt, kullanclara bakr telefon hatt zerinden
konumann yansra yksek hzlarda asimetrik veri haberlemesi ortam salayan bir teknolojidir.
Ortamn al ynndeki hz 1.5 Mbps'ten balayp 8 Mbps'e, gnderi ynnde ise 16 Kbps'ten
balayp 576 Kbps'e kadar kabilmektedir.

ekil 1-43: ADSL uygulamas
Bir ADSL balant zerinde 3 temel iletim kanal vardr: ilki, al kanal (downstream), ikincisi
gnderi kanal (upstream) ve ncs de POTS kanal (Plain Old Telephone Service) olarak
adlandrlr. Al kanal yksek band genilii sunar; kapasitesi Mbps'ler mertebesindedir. Gnderi
kanal Kbps'ler dzeyindedir. ADSL cihazlarn gerek hzlar reticilere veya cihaz modellerine
gre deimektedir; ADSL hizmeti alabilmek iin hizmeti sunan irketin belirledii hzlar
destekleyen bir ADSL modem alnmaldr.

ekil 1-44: ADSL letim kanallar
75
POTS kanal, ADSL iletim ortam zerinden telefon konumasn aktarmak iin kullanlr. Konuma
iin yaklak 4 Khz'lik frekans alan yeterlidir. ADSL'in veri kanallar 25 KHzlik frekans alanndan
balayp kablolamann elverdii lde ykseklere klr. Farkl frekans alanlar kullanld iin
konuma ile veri kanallar arasnda bir etkileim olmaz. Bir ADSL balant en azndan 1.5 Mbps
al, 16 Kbps gnderi (baz reticiler tam ift ynl yapmaktadr) ve POTS kanal salar; daha
yksek hzlar iin tipik olarak 8 Mbps al, 640 Kbps gnderi ve bir POTS kanal sunabilmektedir.
ADSL teknolojisinde, sradan bakr telefon kablosu zerinden yksek hzlarda aktarm ortam
sunulabilmesi iin gelimi saysal iaret ileme (DSP) teknikleri kullanlr. Birden ok kanaln tek
bir kablo ifti zerinde oluturulmas iin kablo frekans alan aadaki ekilde grlecei gibi
paylalr. Ses aktarm iin ilk 4 Khzlik alan yeterlidir; daha yksekteki frekans alanlar da al ve
gnderi kanallar iin kullanlr.

ekil 1-45: ADSLde Frekans blmeli oullama ve yank giderme
Bir hat zerinde birden ok kanal oluturmak iin Frekans Blmeli oullama (FDM - Frequency
Division Multiplexing) veya Yank Giderme (Echo Cancellation) olarak adlandrlan 2 yoldan biri
kullanlr. Uygulamada, Yank Giderme yntemiyle daha uzak mesafelere gidilebilmektedir.
1.7.7.2 VDSL( Very high rate Digital Subscriber Line)
VDSL, ok yksek hzl asimetrik saysal abone hatt salayan ve ADSL'in ok daha zerinde al
ve gnderi band genilii hizmeti sunan bir teknolojisidir. Al, gnderi ve POTS (ve ISND)
olarak adlandrlan temel kanal vardr. Bu kanallarn hz ADSL'e gre yaklak 10 kat fazladr;
ancak, birbirine balanacak iki nokta arasnda mesafe ADSL'e gre ksadr. Yksek hz, ksa mesafe
birbirini kstlayan iki kavramdr. VDSL gnderi kanal band genilii 1.6 Mbps, 2.3 Mbps, 19.2
Mbps veya al kanal ile ayn olabilmektedir.
76
Blm 2 Fiziksel Katman
Fiziksel katman bir makineden dierine veri iletiimi iin bit akn salar. letiim iin eitli
fiziksel ortamlar kullanlr. Her birinin kolay kurulumu, bakm, bant genilii, geikme deerleri
gibi uygun zellikleri vardr. Kabaca gruplarsak fiziksel ortam bakr kablolar, fiber optikler ve laser,
radyo ve hava gibi klavuzsuz ortamlar. Fiziksel ortam veri iletimi ile ilgilidir. Bu ilem srasnda
fiziksel ortamda kullanlan baz ara cihazlar vardr. Bunlar konektrler, dntrcler, hub gibi.





ekil 2-1: Basit veri Haberleme Modeli
Bilgisayar iletiiminde 0-1lerden oluan veri, kaynak makineden hedef makineye iletim ortamnda
farkl ekillerde iletilir. Kaynak makine, saysal veriyi iletim sistemine analog iarete evirilerek
gnderir. letim sisteminden hedef bilgisayar ald analog iareti tekrar saysal iarete evirerek
kullanr. ekil 2-1 ve 2-2de kaynak makineden gnderilen m verisinin hedef makineye nasl
iletildii gsterilmektedir.
==>

=
0
) (
k
kT t
A t g

=
T
dt nft t g t r
0
) 2 sin( ) ( ) (
ekil 2-2.
Sistem ilk olarak 0 ve 1 lerden oluan m metinini oluturur. kinci olarak m metni g(t) fonksiyonu
olarak ifade edilir ve vericiye iletilir. Verici bilgisayarmz a ortamna balayan a arayz
kartlardr. nc ksmda is g(t) fonksiyonunun Fourier dnm alnarak saysal iaret analog
iarete s(t) evirilir. s(t) iletim sisteminden hedef makineye gnderilir. letim srasnda iletim
ortamndaki grlt gibi baz deiiklikler geirerek r(t) eklinde alcya ular. Alc gelen analog
iareti saysal iarete g(t) evirir. Son olarak g(t) verisi m eklinde metine evirilir.
2.1 letim Ortam (Transmition Media )
letiim iin verilerin bir noktadan dierine iletilmesini salayan bir ortam gereklidir. Bu
ortamlardan birincisi, metal veya fiber optik kablolar. Dieri ise atmosfer ve uzaydr. Bu ortamda
bilgiler, infrared/laser veya elektromagnetik dalgalar ile iletilirler.
Kablolar, bilgileri elektrik iaretleri ile ileten bakr/almnyum, k ile ileten fiberoptik olmak zere
iki trldr. Bakr/almnyum kablolar, farkl yapda olabilirler.
Kaynak Verici
letim
Sistemi
Alc Hedef
1 2 3 4 5 6
Giri Bilgisi
m
Text
Saysal bit
ak
k Bilgisi
m
letilen Sinyal
s(t)
Veri Girii
g(t)
Alnan Sinyal
r(t)
Veri k
g(t)
Saysal bit
ak
Analog bit
ak
Analog bit
ak
Text
A

t
77
1. Koaksiyel Kablolar: Bir yaltkan ierisindeki iletken ve evresindeki ikinci yaltkandan
oluur. Yksek hz ve uzun mesafelerde kullanlr.
2. Dz Kablo ifti: Ksa mesafelerde(10 mt.) ve dk hzlarda kullanlr.
3. Bklm ift (Twisted Pair) Yksek hzlarda (Birka bin bpsden Birka yz Mbpse
kadar.) veri tamak iin yaltlm bakr kablolar ifter ifter birbiriyle bklerek kapasite
dengesizlii azaltlarak kullanlr.
Bkl ift Kablolarn snflar:
Category 1 : Telefon kablosu standard
Category 2 : 4 Mbpse kadar veri iletmekte kullanlr.
Category 3 : 10 Mbpse kadar veri iletmekte kullanlr.
Category 4 : 16 Mbpse kadar , token Ringde. .
Category 5 : 100 Mbpse kadar Cat5E 1000 Base T.(Bir ift gnderme, Bir ift Alma)
Category 6 : 1000 Mbpse kadar .(ki ift gnderme, ki ift Alma)
Fiberoptik Kablolar: Bilgi a dntrlerek tanr. Bant geniliinin teorik olarak sonsuz olmas
pratikte birka terabpslere kadar kabilmesi nedeniyle tercih edilirler.
Network endstrisi fiziksel katmanda kullanlmak zere trl kablo standartlatrd: Koaksiyel
kablo, Twisted-pair kablo ve Fiber optik kablo. Bu medyalar zerindeki bilgi aktarma hz saniyede
bir milyon bit says yarm millions of bits per second, ya da Mbps olarak llmektedir. 10Base2
veya 10BaseT arasnda seim yapmak gerektiinde, dikkate alnacak iki konu mesafe ve fiyat
olmaktadr. Her ikisi de bina ii kablolama da kullanlan standartlar olmakla birlikte, bugn
10BaseT artk kullanlmamaktadr. Gnmzde onun yerini 100BaseTX standard almtr. Bina
iinde kullanlacak kablolarda seim 100BaseTX olurken iki bina arasnda genelde Fiber kablolar
kullanlmaktadr. Fiber kablo iinde manyetik bir alan olumaz ve bina dlarnda yldrmdan
korunmak iin idealdir. Yksek manyetik alanlarn bulunduu ortamlarda da kullanlmas bilginin
doru transferi asndan nemlidir.
Tablo 2-1: Kablo trleri ve uygulama alanlar
KABLO TRLER CG NETWORK UYGULAMALARI BAND GENL
COAXIAL
Thin
Thick
10Base2
10Base5
10Mbps
10Mbps
TWISTED PAIR
Unshielded Twisted Pair UTP
10BaseT
100BaseTX
1000BaseT
10Mbps
100Mbps
1000Mbps
Shielded Twised Pair STP
10BaseT
100BaseTX
1000BaseT
10Mbps
100Mbps
1000Mbps
Foiled Twisted Pair FTP
10BaseT
100BaseTX
1000BaseT
10Mbps
100Mbps
1000Mbps
FIBER OPTIC
Single Mode (laser) or
Multi Mode (led)
10BaseF
FDDI
100BaseFX
1000BaseSX/LX
10-20Mbps
100Mbps
100-200Mbps
1-2Gbps

78
2.1.1 Koaksiyel Kablo
Koaksiyel kablo merkezdeki iletken bir telin etraf yaltkan bir katmanla kaplanm ve onun da
etrafna sarlm iletken olmayan bir baka d katmandan oluur. Koaksiyel kablo araya girme ve
sinyal zayflamalarna kar dier kablolara oranla daha dayankldr. Bu kablo daha uzun
mesafelerde twisted-pair kabloya nazaran daha iyidir ve daha az basit tehizat gerektirip, daha
gvenilir ye hzl veri ak salar. A uygulamalarna gre farkl koaksiyel kablolar mevcuttur. En
popler olanlar Thinnet ve Thicknettir.

ekil 2-3: Koaksiyel kablo
2.1.1.1 Thinnet Koaksiyel kablo
Thinnet, ya da ince telli Ethernet, RG-58 kablolamaya karIk gelir ve -in kalnlnda esnek bir
yapya sahiptir. Thinnet nispeten ksa mesafelerde kullanlr ve makineler arasnda yerletirme,
bklgenliinden dolay olduka kolaylar. Thinnet bilgisayarn network adaptr kartn BNC-T
konnektrle dorudan networke balar ye network kartnn dhili ileticisini kullanr iletici hem
sinyal almaya hem de gndermeye yarar.
2.1.1.2 Thicknet Koaksiyel Kablo
Thicknet, ya da Standart Ethernet, nispeten sert bir koaksiyel kablodur, ap -inc civarndadr.
Genellikle, thicknet bir ka kk thinnet taban network balamak zere omurga olarak
kullanlr, nk eriim mesafesi ye gvenilirlii daha uzundur. letici, piercing tap yani ie giren
tapa olarak bilinen bir konnektr ile dorudan thicknet kabloya balanr. leticiden a kartna olan
balant, iletici kablo olarak da bilinen, drop kabloyla salanr ve bylece Balant birimi arayz
ya da Attachment Unit Interface (AUI) portuna balanlr.
2.1.1.3 Koaksiyel kablo balantlar

Koaksiyel kablo bir T konnektor ve bir BNC konnektor ile a kartna taklr.
Kablonun iki ucu da 50 diren ile sonlandrlmaldr. Bu durumda
1/R=1/50+1/50=1/25 R=25 ohm olacaktr. Herhangi bir T konnektrn ucu
Ohmmetre ile lldnde 25 ohm okunmaldr. Kablo uzarsa 25~30 ohm
okunabilir. Eer 0 ohm okunuyorsa ksa devre vardr, gsteriyorsa
kopukluk vardr veya sonlandrc bozuktur. Sonlandrclardan biri mutlaka
topraklanmaldr.

ekil 2-4 : BNC ve T konnektr
79








Kablonun sonlandrlmasnda kesinlikle 50 ohm diren kullanlmaldr. Piyasada hazr
sonlandrclar (terminatr) bulunabilir. ki tip sonlandrc vardr. Bunlardan bir tanesi topraklamaya
msaittir. Kablonun bir ucunda bu kullanlmal ve topraa balanmaldr.
2.1.1.4 Koaksiyel Kablo Dereceleri
Koaksiyel kablolar kullanlacaklar yere bal olarak iki tre ayrlrlar.
PVC (poly-vinyl chloride), yaltm salamak zere kullanlan bir kimyasal maddedir. Esnek
olduundan btn ofis ortamlarnda kolaylkla kullanlabilir.
Plenum ykseltilmi taban ya da asma tavan arasndaki havalandrma boluuna verilen
addr. Bu alanda yaplan kablolandrmalarda alev kodlar ok belirgindir. Plenum kablolama,
bu alanda yaplan kablolamada kullanlmak zere zel bir yaltm maddesiyle evrili olup, az
duman karr ve atee kar da dayankldr. Fazla esnek dei1dir ye biraz daha pahaldr.
Aadaki tablo koaksiyel kablolamann avantaj ye dezavantajlarn zetler:
Avantajlar Dezavantajlar
Dk maliyet Snrl mesafe ve topoloji
Kuruluu ve ilave edilmesi kolay Dk gvenlik seviyesi hemen alabilir
Uzun mesafelerde grltye kar
daha dayankl
Kablolama topolojisinde byk deiiklikler
yapmak zor.

Elektronik birimleri daha ucuz olmasna ramen
kablo twisted paire nazaran daha pahal.
ekil 2-5 Topraklama Kablonun iki
ucundan biri topraklanmaldr,dieri
ise topraklanmamaldr
ekil 2-6: T konnektr iin doru bir balantdr.
ekil 2-7: solda ki yanl balant ortadaki gibi dzeltilir Uzak bir
mesafe ise sadaki gibi balanr.
80
2.1.2 Bkl ift(Twisted Pair) Kablo



ekil 2-8 (a) RJ-45 konnektr ekil 2-8 (b) RJ-45 jack

Twisted-pair kablo, birbirine dolanm iki yaltkan kablodan oluur. Birbirine sarl bu teller bir
araya getirilip gruplandrlarak kablo eklindeki koruyucu bir klfn iine yerletirilir. Korumasz
(unshielded) twisted-pair tel telefon sistemlerinde kullanlmaktadr ve zaten birok binaya denmi
durumdadr. Twisted Pair (ift dolanm sarmal) kablo, UTP (unshielded twisted pair) ve
STP(Shielded twisted pair) olarak iki trldr. Evlerimizdeki telefon kablolarna benzer bir
yapdadr. Bu kablonun ucuna 8 balant noktas olan, (yukardaki resim) RJ-45 konnektr taklr
taklr ve bilgisayarmzdaki network kartna balanr.

Evlerimizde telefonlarmzn arkasna giren RJ-11 kodlu jaktr ve 4 balant noktas mevcuttur.
10Mbit kablolamada Category 3 veya Category 5 kablo kullanlabilir. Ancak gnmzde CAT5 ve
CAT6 en yaygn kullanlandr. CAT5 kablo 100Mhz 'e, CAT6 kablo 1000Mhz 'e kadar veri
iletimini gvenli klar. 8 adet birbirine dolanm, ayr olarak reklendirilmi, tek damarl kaliteli bakr
telden yaplmtr. ki tipi mevcuttur: Kaplamal (shielded) ve kaplamasz (unshielded). Kaplamalda
tel iftlerini rten metal bir koruma ve bunun stende plastik klf mevcuttur. Kaplamasz da ise
sadece plastik klf ile tel iftleri birarada tutulur.

Tm bunlarn yapl sebebi (ift dolama, metal klf) kablodan geen sinyalin evredeki
elektromanyetik alanlardan geerken bozulmasn nlemektir. Motorlar, florasan lambalar, elektrik
kablolar vb. birer elektromanyetik alan retecidirler. Dolanm iftlerin manyetik koruma
zelliinden faydalanabilmek iin renk sralamasna dikkat etmek gerekir.

ekil 2-9: Dolanm kablo, metal klf, RJ-45 konnectr

ekil 2-10 (a) CAT3 (b) CAT5

81
Aadaki tablo twisted-pairin avantaj ye dezavantajlarn gstermektedir.
Avantajlar Dezavantajlar
yi bilinen bir teknoloji Sese kar duyarl
Networke makineleri eklemek kolay
Maximum bant genilii snrl
Mesafe Snrlamas
En ucuz malzeme Dinlenmeye msait.
Telefon malzemesiyle ayn var olan
telefon hatlar kullanlabilir.
Pahal elektronik malzeme gerektirir.
2.1.2.1 Dz Kablo (Straight-Through Cable)

ekil 2-11 Dz kablo (Straight-Through) u balantlar
Dz kablo standard 568-B ye gore belirlenmi renk srasna gore karlkl iki ucunda bire bir
balanmasdr. Renkler sralarsak; 1-Turuncu/beyaz, 2-Turuncu, 3-Yeil/Beyaz, 4-Mavi,
5-Mavi/Beyaz, 6-Yeil, 7-Kahverengi/Beyaz, 8-Kahverengi. Dz kablo aadaki balantlarda
kullanlr.
Anahtar - Ynlendirici
Anahtar - PC veya Sunucu
Hub PC veya Sunucu
2.1.2.2 Geit Kablo (Crossover Cable)

ekil 2-12 Geit kablo (Crossover) u balantlar
82
Geit kablo standard Bir ucu 568-B dier ucu 568-Aya gre belirlenmi renk srasna gre
karlkl iki uda Turuncu ve yeil reklerin yer deitirilerek balanr.
Renkler 1. U 1-Turuncu/beyaz, 2-Turuncu, 3-Yeil/Beyaz, 4-Mavi, 5-Mavi/Beyaz, 6-Yeil, 7-
Kahverengi/Beyaz, 8-Kahverengi.
Renkler 2. U 1-Yeil/Beyaz, 2-Yeil, 3- Turuncu/beyaz, 4-Mavi, 5-Mavi/Beyaz, 6-Turuncu,
7-Kahverengi/Beyaz, 8-Kahverengi.
Geit kablo aadaki balantlarda kullanlr.
Anahtar - Anahtar
Anahtar - Hub
Hub - Hub
Ynlendirici - Ynlendirici
Ynlendirici - PC veya Sunucu
PC veya Sunucu - PC veya Sunucu
2.1.2.3 Rollover Kablo


ekil 2-13 Rollover kablo
Rollover kablo eitli a cihazlarn ynetimini salamak amacyla bilgisayardan a cihazna olan
balanty salar. Rollover kablo kvrml deildir. Tamamen dz 8 kablonun yanyana geldii kablo
kullanlr. Konektr balantlar bir uca taklan kablo sras dier uta tamamen ters evrilerek
taklr. Kablo kullanlrken PC tarafna taklan u RJ45den DB9 a evirilerek COM protu
kullanlr. Kullanld yerler:
Router - PC
Anahtar PC
83
2.1.3 Fiber Optik Kablo (Optical Fiber Cable)
Optik fiber, saysal veri sinyallerini k vurular ekline getirerek tar. Son derece ince bir cam
boru evresine sarlm emerkezli kaplama (cladding) bir cam katmandan oluur. Veri iletimi iin
k sinyali kullanldndan daha zor bozulur ve zayflar. Manyetik alandan etkilenmez.
Kablo bana iki fiber kullanlr. Bir tanesi gnderici, dieri de alcdr. Araya girmelere izin
vermezler ye son derece hzldrlar. Fiber optik veri ve ses iletiimi iin ideal bir kablo trdr.
Fakat maliyeti yksek denmesi zor olmakta ve kolayca krlabilmektedir. Genel olarak yksek
bant genilii gerektiren veya uzak mesafelere gidilmesi gereken uygulamalarda kullanlr. Aktif a
cihazlarnn yksek hzlarda birbirine balanmasnda uzak mesafelerdeki cihazlarn birbirine
balanmasnda ve omurga kurulmasnda kullanlr.

ekil 2-14: Fiber Optik Kablo
Fiber optik kablo ile yaplan iletim yksek bant geniliklerini desteklemektedir. Nedeni sadece n
foton zellikleri ile yksek firekansl sinyal kullanmasdr. Elektrik sinyallerinin frekans daha
kktr. Ik kablonun merkezindeki ok ince cam liften iletilir. Ik, fiber optik kablo kullanlarak
herhangi bir tekrarlama olmakszn kilometrelerce gidebilir. Cladding, kaplama merkezdeki cam lif
iinden geen geri yanstmaktr. Bu ayrca k iletkeni zerinden akan d k etkilerinden
korurmaktadr. En dta ise Klf (Jacket) bulunur ve cam d fiziksel etkilerden korur.

Fiber optik kablo zerinden aktarm yaplmas iin, elektriksel durumdaki veri gnderici tarafta k
iaretine, alc tarafta ise tersi yaplarak elektriksel arete dntrlmelidir. Bu dnm ilemleri
iin gnderici tarafta LED (Ligth Emitting Diod) veya ILD (Injection Laser Diod) kullanlr; alc
tarafta ise a duyarl fotodiyot veya fototransistr kullanlr.

ekil 2-15 Fiber Optik konnektr

84
Aadaki tablo Optik Fiber kablolamann avantaj ye dezavantajlarn gstermektedir:
Avantajlar Dezavantajlar
Yksek hz Dier kablolama tiplerine gre daha pahal
Uzak mesafelerde daha hesapl
Kablolama yeterince esnek deil ve keskin bir
ekilde bklemiyor.
Baka dalgalardan etkilenmez. Standart birim eksiklii
Network omurgas iin uygun. Yksek trafie snrl ye point-to-point olmal
Ses, veri ve video destei var.
Kurulu ve destek tecrbesi gerektiriyor kuruluu
ok pahal
Hatt dinlemek zor.
2.1.3.1 Tek Modlu Fiber (Singlemode)
Ik sinyalini iletirken yalnz bir k hzmesi kullanr. ok
uzak mesafelere iletim iin kullanlr. (Yaklak 20 Km) i
ekirdek cam ap 8.3 ile 10 m civarndadr. D kaplama
camn ap ise 125 mdir. In salmas azdr. Buda
daha uzak mesafelere iletime olanak tanr. 3Kmden byk
uzaklklarda kullanlr. Ik kayna olarak Laser Kullanr.
Kampus omurgalarnda ve yksek bant genilii
gerektiinde kullanlr.


ekil 2-16 Tek modlu Fiber Kablo (Single-mode)
2.1.3.2 ok Modlu Fiber (Multimode)
Ik sinyalini iletirken birden ok k hzmesi kullanr.
ekirdek cam ap 50 veya 62.5m dir. D kaplama
camn ap ise 125mdir. In salmas fazladr. Bu
yzden iletim mesafesi tekli moda gre daha dktr. 2
Kmye kadar mesafelerde kullanlr. Ik kablo ierisinde
ekirdek cam ierisinde kaplama cama arparak
yansmalar eklinde ilerler. Ik kayna olarak genellikle
LED kullanlr. Kampus alarnda ve 100mnin
zerindeki LAN uygulamalarnda kullanlr.


ekil 2-17 ok modlu Fiber Kablo (Multimode)
85
2.2 letim Standartlar
letimde kullanlan standartlar ile benzer a cihazlarnn ayn tip kablolama yaps oluturulmas
salanmtr. rnein 802.3 ve Ethernet alarda kullanlabilecek kablo trleri standartlar ile be-
lirlenmitir. Bu standartlar, kablo trn, balant topolojisini, mesafe bilgilerini, aktarm hzn ve
fiziksel katmanda kullanlan priz/fi yapsn belirler.
Tm bunlardan ama, standart ile belirlenen hzn ve baarmn garanti altnda tutulmasdr. lk 10
Mbps hznda 802.3 gerekletirilimi kaln koaksiyel kablo kullanmna dayanlarak yaplmtr ve
10Base5 diye adlandrlmtr. Buradaki 10 hz, Base szc aktarmda temel band (base band)
kullanldn ve 5 rakam ise a dilimlerinin (segments) 500 metre olabileceini gsteriyor. Kaln
koaksivel kablo uygulamas, zamannda pahal bir zm olmutur; onun daha ucuz bir uygulamas
olan 10Base2, ince koaksiyel kablo kullanlmasna dayanr. 10BaseT, bakr bklml ift (twisted
pair); 100BaseF, fiber optik kablo kullanlmasna dayanan standardlardr:
Standart Hz Band Mesafe konnektr Kablo
10base2 10 Base 200m BNC nce Koaksiyel
100baseTX 100 Base 100m RJ45 CAT5
1000baseT 1000 Base 100m RJ45 CAT6
2.3 Telefon Sistemi
ekil 2-18de yerel telefon ve santrallerde bulunan baz paralar gsterilmitir. Telefonun ahize
yk ile ak tutulan anahtarlar (switch hooks-SH) vardr. Ahize on hook konumunda olduu
srece ak kalan anahtar, telefonun santral ile elektriksel balant kurmasn engeller. Kullanc
ahizeyi kaldrnca SH anahtar kapanr. Bu konuma off hook denmektedir. Bu konumda, kapal SH
anahtar santrale DC akm gitmesini salar. Bu akm, merkezi santral tarafndan alglanr. Bir
bilgisayar veya baka bir cihaz da, bir devre aracl ile off-hook salayarak santrale ar
gnderebilir.
Santralde, gelen blgesel evrim hatlarn tarayan bir alglayc bulunur. Yaklak 100 msnde bir
off-hook durumunu alglamak iin bir DC akmn hattan akp akmadna baklr.
Merkezi santralde arlar kurmak zere anahtarlar bulunur. Santral blgesel aboneden gelen DC
akm akn alglaynca S1 anahtarn kapayarak hatta evir sesi (dial tone) verir ve bu 480 Hzlik
bir iaretin arayan telefona gitmesini salar. Abone evir sesi ile birlikte numaray evirmek iin
uyarlr. Numara, ya kadranl telefonun kadran evrilerek ya da tu takml telefonun tularna
baslarak girilir. Baz telefon devreleri evirme ilemlerini kendileri de yapabilir.
aret blgesel santrale gelir ve ar blgesel gei merkezine aktarlr. ary telefon sistemi
iinde ynlendirmek iin bilgisayarlar kullanlr. Bilgisayar, evrilmi numaray alnca ynlendirme
tablosunu inceleyerek hangi yolun kullanlacana karar verir. Eer ar lkenin baka bir
blgesinde ise ar uzak gei merkezine aktarlacaktr. ar eitli gei merkezleri seviyelerine
kadar ynlendirilip, anahtarlanabilir.

86

ekil 2-18 Bir arnn kurulmas
ar saniyeler iinde alcnn blgesel santraline varr. Bu santral, uygun blgesel evrimin megul
olup olmadna bakar. Santral bunu, hatta bir DC akmn varlna veya yokluuna gre anlar. Son
santral S2 anahtarn kapatarak aranan telefonun zil mekanizmasn harekete geirir. S2nin
kapanmas ile 20 Hzlik bir iaret telefona gnderilir.
Aranan telefon alp off hook konumuna getirilirse S2 alarak zil iareti kaldrlr. Balant,
S3n kapanmas ile tamamlanr. ehirleraras anahtarlanan bir ar tipik olarak 4-9 anahtarlama
merkezinden gemektedir.
2.4 ISDN ve ATM
2.4.1 ISDN (Integrated Services Digital Network)
ISDN, ayn anda ses, veri, resim ve grnt aktarma olana veren ve temelde oklu Balant
teknolojisine dayanan saysal bir a sistemidir; Tmleik Hizmetler Saysal ebekesi (ntegrated
Services Digital Network, ISDN) olarak adlandrlan bu teknolojiyle, kullanclara, evrimli saysal
balant kurma olana sunulur. Telefon ebekesinde olduu gibi, ISDN'de de numaras bilinen
baka bir aboneye, iletiimden nce ar yaplarak balant kurulur ve iletiim gerekletirildikten
sonra balant sonladrlr.
Saysal yaps ve sunduu hizmet trleri asndan ISDN hem WAN balantlarnda ana hat (trunk)
veya yedek balant olarak kullanlabilir; hem de kk ofis/ev kullanclar iin evrimli uzak
balant olana salar. ISDN esnek, baarml ve kaliteli bir balant ortam sunar.ekil 2-19'da
tipik bir ISDN uygulamas grlmektedir.
87

ekil 2-19. ISDN ile balant rnekleri
ISDN a, analog telefon ebekesi, GSM ebekesi ve X.25 arayzl paket anahtarlamal a (PSN) ile
btnleik yapda kurulur. Bylece farkl teknolojilerdeki a kullanclar ile ISDN arasnda gei
salanr, ekil-14.24.'de byle bir yap gsterilmeye allmtr. Sistemlerin ISDN aa dorudan
balant yaplabilmesi ISDN arayzlere sahip olmaldr. Bir PC'nn ISDN aa balanmas iin ona
ISDN kart taklmaldr.
2.4.1.1 ISDN Kanallar
ISDN'de herbirinin kullanm amac ve band genilii farkl 3 iletiim kanal vardr. B, D ve H
olarak adlandrlan bu kanallar ISDN abonesine utan uca saysal iletiim ortam sunar.
B kanal; ses, veri ve grnt bilgisi gibi kullanc verisi aktarm iin kullanlr; iletiimin
kurulmas iin gerekli iaretleme ve senkronizasyon bilgilerin aktarlmasnda kullanlmaz. Tam ift
ynl (full-duplex) modda, senkron olarak 64 Kbps band geniliine sahiptir. B kanal, kullanc
verisinin tanmas iin saydam bir yol sunar; bu nedenle IP, IPX gibi protokollarn paketleri
kapsllenerek bu ortamdan aktarlabilir. Hata sezme, yeniden gnderme gibi ilevlere sahip deildir.
Eer iletimde hata olursa st katmanlarda sezilmeli ve dzeltilmelidir.
B kanal zerinden devre anahtarlamal, paket anahtarlamal ve yar-sabit balant olarak
adlandrlan 3 farkl ekilde oturum kurulabilir.
D kanal; iletiimin salkl bir ekilde kurulmas iin gerekli iaretleme ve senkronizasyonun
salanmas, ve iletiimden nce yaplan arlarn ynetimi iin kullanlr. Tam ift ynl modda 16
88
Kbps veya 64 Kbps band geniliine sahiptir, iki ISDN abonesi arasnda bir balant kurulmadan
nce, biri balant iin ar gnderir ve kar taraf bu ary kabul ederse, aktarm iin gerekli
oturum kurulur; tm bu haberlemeler D kanal zerinden yaplr.
H kanal; B kanalndan daha byk band geniliine sahip ve B kanal gibi gerek bilginin
tanmasnda saydam bir yol salar; H0, H1, H2 ve H4 olarak adlandrlan 4 farkl trde H kanal
vardr. Bunlardan H0, 384 Kbps (6 tane B kanal); H1, 1.920 Mbps (30 tane B kanal); H2, 44.164
Mbps (690 tane B kanal) ve H4, 135 Mbps dzeyinde band geniliklerine sahiptirler. Tam ift
ynl modda alr.
2.4.1.2 ISDN Hizmetleri
ISDN, BRI (Basic Rate interface) ve PRI (Primary Rate Interface) olarak adlandrlan iki tr hizmet
sunar. Bu iki hizmet esnek yapsndan dolay WAN balantlarnda gereksinim duyulan geni bir
istee zm sunabilmektedir. Genel olarak byke LAN'larn balantsnda PRI, kk ofis veya
ev kullanc balantlarda BRI hizmetleri kullanlr.
BRI Hizmeti: ISDN BRI servisi 2B+D olarak ta gsterilir ve herbiri 64 Kbps olan 2 tane B kanal,
16 Kbps olan bir tane D kanal ierir; 2x64+16=144 Kbps olan toplam band geniliinin 128
Kbps'lik ksm kullanc verisinin aktarm iindir. Normalde B kanal veri aktarm, D kanal ise
iaretleme, senkronizasyon ilemleri iin kullanlr. Baz uygulamalarda D kanalnn iaretleme
dnda kalan (artan) band genilii veri aktarm iin de kullanlabilir. BRI hizmeti iin fiziksel
katman tanmlamalar ITU-T 1.430 standard ile belirtilmitir.

ekil 2-20 ISDN hizmetleri BRI ve PRI kanallar
PRI Hizmeti: ISDN PRI hizmeti herbiri 64 Kbps olan 30 tane B kanal ve 64 Kbps olan bir tane D
kanal (30B+D) ierir; bu Avrupa standard olarak bilinir. Amerika, Japonya gibi birka lkede
kullanlan standartta 23 tane B kanal ve bir tane D kanal (23B+D) bulunur. Dolaysyla ISDN
PRI'n toplam band genilii Avrupa standard iin 30x64+64=2.048 Mbps ve Amerikan standard
iin 23x64+64=1.544 Mbps'dir. ISDN PRI iin fiziksel katman tanmlamalar ITU-TI.431 standard
ile belirlenmitir.
D kanalnda kullanlan iaretleme protokol OSI bavuru modelinin 1,2 ve 3. katmanlar iin
tanml ilevleri ierir. Fiziksel katman iin tanmlamalar ITU-T I.430 standard ile belirtilmitir.
89
2.4.1.3 ISDN Katmanlar ve OSI Bavuru Modeli
ISDN aa balanacak ISDN arayzl cihazlar OSl'nin tm katmanlarna karlk den ilevleri
salamaldrlar. Ancak, bak a a tarafndan ise, ISDN a arayzleri OSl'nin alttan ilk
katmanna ait ilevlere sahiptir. Kalan 4 ile 7 aras st katmanlar uygulama programlarm
ilgilendirmektedir. ISDN katmanlar, temelde ok farkl ilevlere sahip olduu iin B ve D kanallar
iin ayr ayr tanmlanmtr. nk, B kanal yalnzca kullanc verisinin saydam bir ortamdan
aktarm iin kullanlrken, D kanal oturum kurulumu ve dier denetim ilerinin kurtarlmas iin
kullanlr. ekil-2.21,'de ISDN katmanlar, B ve D kanallar iin ayr ayr verilmitir.

ekil 2-21 B ve D kanallar iin ISDN katmanlar
B kanal, saydam bir iletim ortam salad iin ekil-2-21.'de grlecei gibi fazla bir tanmlama
yoktur. Yalnzca X.25 balants iin 2. ve 3. katman standartlar vardr. Ancak B kanal, ISDN
balantlarda ar yaplmas dnda tm denetim, senkronizasyon ilerinin kurtarlmas iin
kullanlr. Bu kanal iin tanml protokollar daha fazladr.
B kanal zerinden iaretleme, paket anahtarlama ve telemetri ileri kullanlr. aretleme, utan
uca oturum kurulmas ve ynetimi iin kullanlrken; paket anahtarlama, eer bu kanalda
kullanlmayan bo yer varsa X.25 trafii tamak iin kullanlr; telemetri ise, telmetri uygulamalar
iin gerekli iletiimin kurulmasn salar.
LAPD ve LAPB ikinci katman protokollardr. LAPB, X.25 iin gelitirilmi bir balant eriim
protokoldr (Link Access Produre-Balanced), LAPD, ISDN D kanal iin gelitirilmi bir
protokoldr (Link Access Protocol-D Channel) ve D kanal zerinden yaplacak tm iletiim LAPD
protokol zerinden gerekletirilir.
90
ISDN Fiziksel Katman: ISDN fiziksel katman, BRI ve PRI iin ayr ayr standartlara sahiptir.
Fiziksel katmanda konnektr ve kablo balantlar genel olarak S, T veya S/T balant arayz
noktalarna sahiptirler. ISDN aa balanacak sistemlerin bu balant arayzlerinden birine sahip
olmas gerekir.
BRI Fiziksel Katman: BRI eriimi noktadan noktaya (point-to-point) veya bir noktadan ok
noktaya (point-to-multipoint) olabilecek ekilde konfigre edilebilir. Noktadan noktaya kullanmda
yaklak l Km. uzakla gidilebilir ve heriki uta birer alc (receiver) ve gnderici (transmitter)
birimleri olmas gerekir. Dolaysyla al ve gnderme iin 2 ift kablo sonlandrlmasna gereksinim
duyulur.
Bir noktadan ok noktaya balantda, balanlan kablo pasif yol gibi deerlendirilir ve ayn yola
birden ok ISDN cihaz balanabilir; standartta 4 telli pasif yola 8 taneye kadar TE balanabilir. Biri
ksa (short), dieri uzatlm (extended) olarak adlandrlan iki tr pasif yol uygulamas vardr. Ksa
pasif yol uygulamasnda ~200m, geniletilmi pasif yol uygulmasnda ise l Km.'ye kadar gidilebilir.
Btn bunlar BRI fiziksel katman iin geerlidir;
PRI balantnn kendi standartlar vardr.
BRI fiziksel katmannda psudo-ternary kodlamas kullanlr. Bu kodlama tekniinde lojik l deerleri
0 V ile; lojik 0 deerleri ise, ard arda gelen lojik 0 larda srekli deiecek ekilde eksi (-) ve art (+)
gerilim dzeyleri alacak biimde deiir. BRI balant arayz noktas olarak, genelde, S veya S/T
standard kullanlr.
PRI Fiziksel Katman: ISDN PRI eriimi noktadan noktaya olacak biimde yaplabilir; BRI'ya
gre ok daha yksek band geniliine sahip olduu iin daha ok saysal telefon santrallnn (PBX)
veya WAN balants iin yksek band genilii gerektiren LAN balantlar iin kullanlr. PRI
balant arayz noktas olarak, genelde, T veya S/T standard kullanlr.
PRI fiziksel katmannda 2.048 Mbps'lik Avrupa standard iin HDB3/AMI olarak adlandrlan
kodlama teknii kullanlr. ISDN BRI portu olan ynlendiriciler, genel olarak, noktadan noktaya
balant yntemiyle ISDN aa balanrlar. ISDN telefon ve faks sistemleri, genel olarak bir
noktadan ok noktaya balant yntemiyle aa balanrlar; rnein birden ok telefon ayn pasif
yola balanarak yolu c taklaa kullanrlar.
ISDN Balant Arayz Noktalar
ISDN a, ekil-2-22.'de grld gibi utan uca birok arayz noktalarna sahip olacak ekilde
tasarlanmtr; aa balanacak olan bir ISDN cihaz kendi zerinde sahip olduu ISDN zelliine
gre en uygun balant arayz noktasndan balanr. rnein hibir ISDN zellii olmayan bir cihaz,
(ki bu bir analog telefon cihaz da olabilir, ynlendirici de olabilir) en u noktadan balanr.
ekil 2-22'de ISDN ada utan uca R, S, T, U ve V olarak adlandrlan balant arayz noktalar ve
aralardaki TE2, TE1, TA, NT2 ve NT1 olarak adlandrlan birimler grlmektedir. Birimlerin
tanmlar:
TE2 (Terminal Equipment l): Hibir ISDN zellii olmayan sistemleri gsterir. TE2 sistemleri
bilinen standart sistemlerdir; zerlerinde RS-232, V.35 ve X.21 gibi portlar bulunur. Bu tr sistemler
ISDN aa R balant arayz noktasndan TA araclyla balanabilirler.
91

ekil 2-22 ISDN arayz birimleri
TE1 (Terminal Equipment l): ISDN zelliine sahip u cihazlar gsterir; ISDN telefon, ISDN a
kartlar vs. gibi yaln ISDN cihazlar S balant arayz noktasndan balanrlar.
TA (Terminal Adapter): ISDN zellii olmayan sistemlere ISDN zellik kazandran birim TA'dr.
Tm standart sistemler bir TA zerinden ISDN a a eklenebilir.
NT2 ve NT1 (Network Termination l ve 2): A sonlandrma birimleri, NT2 ve NT1, 4 telli abone
balantsn 2 telli hale dntren birimlerdir. NT1, yalnzca fiziksel katman zelliine sahiptir ve
genelde ISDN hizmeti sunan irketin ISDN a ierisinde kalr. NT2 ise, ISDN'in ilk katmanna
ait ilevleri destekler. Uygulamada, PBX'ler NT2 zelliine sahiptirler.
Genel olarak, balant arayz noktalarndan S, BRI; T, PRI balants iin kullanr. Baz cihazlar S
ve T balant arayz noktalarnn her ikisini de desteklemektedir. Bu ekilde destek S/T balant
arayz olarak anlrlar.
2.4.2 ATM (Asynchronous Transfer Mode)
Asynchronous Transfer Mode (ATM) protokol balant temelli (connection-oriented) alan bir
protokoldr. zellikle ses, video ve veri iletiimi iin kullanlr. ATM, verileri sabit uzunluklu
hcreler halinde tayan yksek hzl bir anahtarlama teknolojisidir. LAN, WAN ve Kamps
uygulamalarnda omurga a olarak, hzl ve yksek performansyla, kullanc saysndan bamsz
bir a zm sunar. ATM zerine standart belirleyen ve herbiri farkl alarna odaklanm grup
vardr. Bunlardan ITU-TSS, ATM'in protokollarn ve arayzlerini tanmlam ve orijinal
standartlar (1990 ylnda) belirlemitir. ATM Forum'un (daha ok retici firmalarn ye olduu bir
alma grubudur) ana amac ITU-TSS tarafndan tanmlanan standartlar gelitirmek ve tm
yelerinin uyaca, rnlerine yanstaca standard belirlemektir. IETF, genel olarak ATM
zerinden IP trafiinin tanabilmesi (IP over ATM) zerine olmaktadr.


ekil 2-23: Bir ATM Hcresi
Balk Kullanc verisi
5 Byte 48 Byte
92
ATM teknolojisinin en nemli birka zelllii, aktarmda, hcre (cell) olarak adlandrlan kk
boyutlu ve sabit uzunlukta ( 53 Byte ) veri paketleri kullanr. Hcrenin ilk 5 byte uzunluundaki
ksm hcre bal olarak alnr. Geri kalan 48 byte ise kullanc verisini tutulduu ksmdr.
Hcre tabanl olduundan, yani aktarm iin kullanlan paketlerin sabit uzunlukta olmasndan dolay
daha hzl aktif cihazlar daha az donanm karmaklyla tasarlanabilmekte ve aktif cihazlarn
portlarna buffer amacyla koyulan bellein daha verimli ve baarm arttr ancak ekilde
kullanlabilmesini salamaktadr. ATM cihazlarda porttan porta olan gecikmeler ve herhangi iki u
dm arasndaki gecikme hesaplanabilir. Bylelikle toplam gecikme ngrlebilmektedir.
Balant Gereksinimi: ATM, balantya ynelik bir aktarm protokoludur. ki dm arasnda
aktarm yaplabilmesi iin, nce dmler arasnda balant kurulur. Ayn telefon konumas
yaplabilmesi iin kar tarafla balant kurulmas gerektii gibi ATM'de de iki dm arasnda
nceden balant kurularak aktarm sresince veri paketleri/veya hcrelerinin izleyecei bir yol
belirlenir. Aktarlacak veri paketleri bu yol zerinden izlenecek yrnge belirli olduu iin alc ve
verici adresleri veri paketlerinin ierisine koyulmadan gnderilir. Hizmet kalitesi zellikle zamana
duyarl gerek zaman uygulamalannda kendisini hissettiren nemli bir faktrdr.
Temel Aktarm Paketi/Hcre ( Cell ):ATM protokolunda aktarm iin kullanlan temel paket sabit
uzunlukta hcrelerdir; toplam 53 sekizli olan hcrelerin 5 sekizlisi balk, 48 sekizlisi de aktarlacak
veri iindir. Balk bilgisi olduka ksadr, ancak aktarm iin gerekli balant nceden
kurulduundan dolay bu kadar balk bilgisi hcrenin alcsna doru olarak ulamasma
yetmektedir. Aktarm iin kullanlan veri paketinin, yani hcrelerin sabit uzunlukta olmas daha hzl
ve donanm karmakl daha az olan ATM anahtarlama cihazlarnn tasarlanabilmesine imkan
verir.
2.4.2.1 Balant Arayzleri ( UNI ve NNI )

ekil 2-24 UNI ve NNI balant arayzleri
ATM alar iin iki tr balant arayz tanmlanmtr. Biri, ATM portu olan (ATM NIC, Ethemet
Anahtar veya Ynlendirici gibi) bir u sistemin ATM aa balanmas iin kullanlr ve UNI (User-
to-Network Interface) olarak adlandrlr. Dieri, ATM bulutu oluturan Anahtarlarn birbirine
balanmas iin kullanlr ve NNI (Network-to-Network Interface) olarak adlandrlr. ATM
hcrelerin balk bilgisi, balantnn UNI ve NNI olmasna gre farkldr. ekilde iki ayr ATM
bulut, onlarn ierisindeki ATM anahtarlar ve u sistemlerin buluta balants grlmektedir. Dikkat
edilirse, bulut ierisindeki anahtarlar birbirlerine NNI ile baldr; ayn zamanda iki bulutu birbirine
93
birletiren balant da NNI'dr (nk iki bulut birbirlerine ATM anahtar zerinden baldr). Ancak,
ATM portu olan Ethernet anahtar, ynlendirici ve ATM NIC (ATM a kart) ATM aa UNI ile
baldr.
2.4.2.2 ATM Katmanlar
ATM teknolojisinin genel yaps dier a protokol kmelerinde, teknolojilerde olduu gibi katmanl
bir mimariye sahiptir. OSI'nin 7 katmanl bavuru modelinde olduu gibi ATM'de de tm yap 3
katmana ayrlm ve herbir katmana ait grevler bu konuda standart oluturan gruplar tarafndan
belirlenmitir. En altta, dier a bavuru modellerinde olduu gibi veri paketlerinin aktarm ortam
zerinden bit dzeyinde aktarlmas iini kurtaran fiziksel katman bulunur. Hemen stnde ATM,
katman ve onun da zerinde ATM adaptasyon katman vardr. Bu katman, ilevsel olarak OSI
bavuru modelinde ilk 2 katman olan fiziksel katman ve veri balant katmanna karlk gelir ve
dolaysyla OSI'nin 3.katman olan ve IP, IPX gibi protokol baznda denetimlerin, ynlendirmelerin
gereklendii a katmann kapsamaz. Bu nedenle ATM a, protokol bamsz, her trl trafii
aktarabilecek saydam bir yapya sahiptir.
Fiziksel Katman: Fiziksel katman, temel aktarm birimi olan hcrelerin a ortam zerinden nasl
aktarlacan belirtir ve bununla ilgili balant arayzlerini, arayzlerin sahip olaca aktarm
hzlarn (Mbps) tanmlar. ATM tanmlarnda arayz olarak daha nce hcre tabanl teknolojiler iin
tanmlanm olan arayzlerin kullanlaca varsaylarak yeni arayz tanmlamalar yaplmamtr,
onlarn kullanlmas nerilmitir. ATM aa, bir u cihazn balanmas iin kullanlan arayz
tanmlamas UNI'dr. UNI iin 3.0 ve 3.1 olarak numaralanan iki uyarlama vardr. Fiziksel katman
protokollar aada belirtildii gibidir. Fiziksel katman kendi ierisine fiziksel ortam (Physical
Medium, PM) ve aktarm dnm (Transmission Convergence, TC) olarak adlandrlan iki alt
katmana ayrlmtr. PM alt katman dorudan iletiimin yapld aktarm ortam ile alma eklini
belirler ve genel olarak bit zamanlamas (bit timing) ile hat kodlama (line coding) ilevini yerine
getirir. TC alt katman, hemen altnda bulunan PM alt katmanyla hemen stnde bulunan ATM
katman arasnda adaptasyon srecini kurar ve genel olarak balk hata snamas iin gerekli
ilevlere ve hcrelerin aktarm ortamna geirilmesi iin gerekli adaptasyon ilevlerini yerine getirir;
zaman kriterlerini salamak iin ereve iine bo hcreler yerletirir.
ATM Katman: ATM katman bir st katmandan gelen bilgiyi, ona bir katma deer eklemeksizin
alcsna ulatran yaln bir aktarm ortam sunar. ATM katman hcrelerin ierisinde tanan bilgi
tryle ilgilenmez; temel olarak balant kurulmas, ak kontrolu ve hcrelerin hzl bir ekilde
anahtarlanmas iine atanr. Anahtarlama ilemi genel olarak donanma dayal gereklendii iin ok
yksek hzlarda ATM anahtarlar gereklenebilmektedir. Hcrelere alt sekizliler artan srada
gnderilirken, sekizlilere ait bitler azalan srada aktarlr.
ATM Adaptasyon Katman ( ATM Adaptation Layer AAL )
ATM Adaptasyon katman (AAL), uygulama programlar ve servislerinin gereksinim duyduu farkl
trde trafiklerin ATM katman zerinden aktarlmas iini salar. rnein ses haberlemesi
uygulamas ile veri haberlemesi veya video aktarm birbirinden farkl zelliklerde aktarm
kriterleri ister. Ses ve video haberlemesi zamana duyarl iletiim ortam isterken, veri
haberlemesinin byle bir gereksinimi yoktur. Her uygulama trnn kendine has gereksinimleri
vardr. AAL bu gereksinimleri karlar; bu amala deiik trde hizmet snflarna sahiptir. Bunlar
AAL1, AAL2, AAL3/4 ve AAL5 olarak adlandrlr ve herbiri deiik kriter gereksinimi olan
uygulamalara hizmet sunar. ATM adaptasyon katman, fiziksel katman gibi kendi ierisinde 2 alt
94
katmana ayrlmtr. Biri, dnm (Convergence Sublayer,CS), dieri ise dilimleme ve birletirme
(Segmentation and Reassembiy, SR)alt katmanlar olarak adlandnlr. Dnm alt katman genel
olarak, ATM ile ATM olmayan balantda format dnm yapan fonksiyonlar yerine getirir.
Dilimleme ve birletirme alt katman, ad zerinde bir hcrenin veri alanndan byk veri paralarm
dilimleyerek 48 sekizliden oluan kk dilimlere ayrr veya tersine kendisine gelen 48 sekizli
uzunlukta olan dilimlerden bir stnde bulunan dnm katmannn kabul edecei byklkte veri
paralarn elde eder.

ekil 2-25 ATM bavuru modelinin alt katmanlar
Hizmet Snflar : ATM adaptasyon katmannn hizmetleri farkl parametreye dayanlarak drt
farkl snfta toplanmtr. Snflamada kullanlan parametre yledir:
Gnderen ile alc arasnda zamana duyarllk gereksinimi var/yok
Bit ak (Bit rate) sabit/deiken
Balant modu (Balant mode) balantya ynelik/balantsz
Tm hizmet snflar bu parametre baz alnarak yaplr. rnein ses aktarmnn zamana
duyarllk gereksinimi vardr ve sabit bit ak gerektirir. Veri aktarmnn zamana duyarll yoktur
ve deiken bit akyla gereklenebilir. A, B, C ve D diye adlandrlan hizmet snflarnn
gereksinimi Tabloda AAL'in sunduu hizmet snflar ve zellikleri verilmitir.

Yukardaki tabloda gsterilen hizmet snflarnn herbiri genel olarak farkl uygulamalar iin daha
uygundur, rnein A snf hizmet, zamana duyarl, sabit bit akn salayan ve balantya ynelik
bir ortam sunar; bu tr hizmet snf ses ve video aktarm iin uygundur; buna karn C snf hizmet
95
veri aktarm iin uygun der. Ksacas, ATM zerinden klasik LAN verilerinin aktarlmas iin
AAL5 (C ve D snf) hizmeti, PBX gibi sistemlerin bilgileri aktarlrken AAL1 (A snf) hizmet
kullanlr.
ATM Adresleri:ATM adresleri 20 sekizli uzunluundadr ve a ierisinde bulunan ATM cihazlara
kimlik kazandrmak iin kullanlr. Genel olarak iletiim yaplmas iin gerekli olan sanal
balantnn kurulmas srasnda kullanlr. ATM aa UNI ile bal bir u cihaz, iletiim yapma
gereksinimi duyduunda, kar tarafla aralannda bir PVC yoksa, dinamik balant kurma yntemi
olan SVCnin kurulmas isteinde bulunmaldr. SVC kurulurken, o balant iin VPI/VCI deerleri
belirlenir ve o oturum iin aktarlacak tm hcreler bu VPI/VCI deeleri kullanlarak aktarlrlar.
Yani, aktarm annda ATM adresleri kullanlmaz; yalnzca VPI/VCI deerleri kullanlr. Dolaysyla
20 sekizli gibi uzun bir adres yapsna sahip olan ATM teknolojisinde, adreslerin bu kadar uzun
olmas baarm etkilemez. ATM adresleri, temel olarak 2 paraya ayrlr: biri a paras (network
pre-fix), dieri kullanc paras (user part) olarak adlandrlr. A paras bir ATM a iin ayn olup
a temsil ederken, kullanc paras, o ATM a ierisindeki ATM cihaza ait zel bir deerdir ve
onun kimlii niteliindedir. A ve kullanc paralan da kendi ilerinde alt paralara ayrlarak
adresleme de gl bir hiyerarik yap elde edilmesi yoluna gidilmitir. Kk boyutlu bir ATM
ada, ATM adreslemenin salad gl hiyerarik yap kendini hissettirmez iken, byk boyutlu
golabal ATM alarda nemini ortaya koyar. [ 8 ]

ekil 2-26 ATM adres format ve alt paralar
ATM adresleri iin hazrda var olan ve DCC, E-164,ICD format olarak bilinen 3 tr format
eklinden biri kullanlr. Adresin ilk sekizlisi hangi tr formatn kullanldm gsterir ve bu
sekizlinin ne olaca aada verilmitir:
DCC format 39
E-164 format 45
ICD format 47
A paras iinde bulunan AFI ( Authority Format Identifier) kullanlan format trn , AFI zel
alan ATM cihaz reten firmann zel kodunu ierir RD (Routing Domain) ve AREA paralar ise
ATM a ierisinde anahtarlamann etkin bir ekilde salanmas iin alt a ve blgeler oluturmak
amacyla kullanlr. Kullanc parasnda bulunan ESI (End Station Identifier) bir u cihaza ait adres
parasn gsterirken, SEL (SELector Field) iin henz bir tanmlama yaplmamtr.

96
2.5 Hcresel Radyo (Cellular Radio)
Kii veya kurum iin veri servis hizmeti, ses kalitesi ve gvenlik nemli ise, saysal telefon servisini
kullanmak en iyisi olacaktr. Verilecek servis dual mod telefon yeteneine gre yaplandrlrsa hem
saysal servislerin hem de yaplandrlan blge dndaki alanlarda kullanlan analog servislerin
kullanmna olanak salar. Eer ada dolam en ncelikli konu ise hcresel haberleme
kullanlabilir.
Analog alar yerleim blgelerinde her yerde olacak ekilde artmtr ve hcresel alarn hala
kullanmn hakl karan birok sonu vardr. Bunlar;
Snrl servis alan yznden her istenilen yere servis verilememesi,
Doal radyo sistemlerinden dolay operatrlerde sk sk zayf iletiimin grlmesi,
Balant kurulumunda ar gecikme,
Sistemin hzl bir ekilde kurulumunda ok fazla destee gereksinim duyulmas,
Kstl kanal kullanlabilirlii.
Analog hcresel radyo sistemleri FDMA (Frequency Division Multiple Access) kullanmaktadr. Bu
teknik bir blgedeki kstl frekans saysndan ok kullancy destekleyecek ekilde tasarlanmtr.
Kuzey Amerikada bugn yaklak olarak 200 milyon insan hcre temelli iletiim servislerini
kullanmaktadr. Dnyada ise her ay 13 milyon kullanc kablosuz iletiim iin bavuruda
bulunmaktadr.
Hcre temelli iletiim endstrisi halen ncelikli olarak analog omurgalar zerinde almaktadr.
Tahminlere gre Amerikann tamam analog olarak kaplanm durumda iken bunun saysal benzeri
olan hcresel alarn oran ise %60 100 arasndadr. Kanadada da iletiim alar ounlukla
analogtur. nk saysal teknolojiye gei iin ok kstl imkanlar bulunmaktadr.
Pek ok lkelerin kablosuz servis salayclar saysal network kullanmaktadr veya en azndan
hcre temelli adan saysal aa gemeye almaktadr. Tamamen farkl kriterlere sahip olan
saysal birok stnle sahiptir. Temel stnl ok iyi bir servis kalitesi (QoS) sunmas, daha iyi
gvenlik ve gelecek nesil servislerini (next generation services) destekleme kapasitesine sahip
olmasdr. Bu durum saysal alarda verimlilii artrc olarakta bilinir. Bunu tayc baznda ele
alrsak her iletiimde daha fazla bilgi hazrlayabilmesidir. Bu, ou sistemin neden saysal sisteme
evrildiinin cevabdr. Ayrca saysal ok daha iyi bir ses kalitesi sunmaktadr.
2.5.1 Analog Hcresel Sistemler
Yukarda saydmz gereksinimleri analog sistemler salayamaz. Sesi radyo sistemleri zerinden
AM ve FM teknikleri ile iletmek btn band geniliini kullanmaktadr. Bunun anlam hcresel
tayclarn tek frekans zerinden sadece tek bir ary destekleyebilmesidir. Bu da sistem iinde
kstl kanal kullanm demektir. Frekans zerinde tek bir kullancnn olmas MSAlarda
(Metropolitan Service Areas) problemlere yol amaktadr. Hcresel kanallar tek bir telefon ars
iin 30 kHzlik bir bant geniliini kullanmaktadr.
Hcresel iletiim klasik tanabilir telefonlardaki snrlamalarn stesinden gelmek iin
tasarlanmtr. Kapsama alanlar, petek eklindeki hcrelere blnmtr ve bu hcreler altgen
eklindedir. Bylece en ksa evre uzunluu ile en byk alan oluturulabilmektedir. Frekanslar
97
gruplara veya hcrelere blnerek komu hcrelerin engellemesinden, parazit yapmasndan ve
tkanklk oluturmasndan korunur. Hcreli sistemler iletiim iin daha az g harcarlar. rnein
tatlara zg ileticiler 3 wattlk g harcyor iken baz cihazlar 3/10 vat harcamaktadr. Burada
kullanlan hcre tasarmnda ortalama yarap 3-5 mil arasndadr.

ekil 2-27: Hcre Yaplar
Normal ilemler iin hcrede 3-5 millik ayrm yaplabilir. Fakat ok fazla kullancnn tkanklktan
ikayeti olmas durumunda hcre blnmeleri ortaya kar. Yani hcre daha kk hcrelere
blnr. Frekanslar kullanma devam edenler iin tekrarl olarak atanr. Hcre klmesi daha fazla
donanma ve bileene gereksinim duyar. Bu da tayc firmalar iin parasal olarak bir yk daha
getirmi olur.
2.5.2 Hcresel Alarda Kontrol Kanallarnn zlenmesi
Ara telefonuna g gidince, telefon hemen aa balanr. lk olarak telefon MTSOya (Mobile
Telephone Switching Office) bir ileti gnderir. MTSO, COlarn (Class 5 Control Office)
edeeridir. MTSOya giden ileti elektronik hareket numaras ve telefon numaras vardr. Bu iki
bilgi birleerek kiisel cihaz tanmlar. Artk telefon bilgi iletimine hazrdr.
Giri ilemi yapan telefon kontrol kanallarnn haricinde tm kanallar tarar. Tarama sonras o an
iin en gl olan kanala kilitlenir. Bundan sonra telefon artk izleme moduna geer. Eer ara o
anki hcreden baka bir hcreye gei yapyorsa izleme kanalndan alnan sinyal baarszla urar.
Fakat bu duyulamayacak kadar zayftr. Telefon derhal tm izleme kanallarn tarar ve birini seerek
tekrar izleme moduna geer.
2.5.3 MTSO (Mobile Telephone Switching Office)
MTSO, Class 5 Central Officelerin edeeridir. Tamamen hat anahtarlamal bir sisteme sahiptir ve
yzlerce ary ayn anda ynetmek iin zel bir mantk kullanr. MTSO, tayclarla arasnda
saysal yap kullanr. Burada bakr, fiber veya mikrodalga radyo sistemleri olabilir.
MTSO ve ana istasyon arasnda farkl bir arayz bulunur. Bu hat tarafl anahtarlama olup ar
kurulumlarn kontrol eder. Normalde MTSO ana istasyon T1 ilemi zerinden 32 Kbps ADPCM
ile balanr. T1 bakr veya mikrodalga olabilir.
98
2.5.4 Tekrar Frekans Kullanm Plan ve Hcre Yaps
Frekansn tekrar kullanm frekans tabanl kanal kullanan sistemler iin kstl radyo frekansnn
verimli bir ekilde atanmasna izin vermektedir. Frekansn tekrar kullanm kapasitenin artmasna ve
deiik yerler arasndaki frekans dalmnda karklktan saknlmasn salar. Frekans plan bir
kanaln 3-4-7 ve 12ye blndnde ortaya kar.
Hareketli birimler a boyunca her bir hcrede hareket ederken onlara bir frekans atanr. D
ortamdaki bitiik olmayan hcreler, birbirleri arasnda bir engellemeye neden olmaz. Bu yzden
ayn frekans bitiik olmayan hcreler tarafndan kullanlabilir.
CDMA sistemler frekans ynetimine gereksinim duymazlar. nk tm tayclar ayn frekans
kullanrlar. Kaynak tarafndakiler ayrtrma ilemini onlarn PN offsetine gre belirlenir. hareketli
kanallar temel bant sinyalinde kod kullanlarak tantlr ve her biri herhangi bir hcrede tekrar
kullanlabilir.
Her hcrenin radyo donanm bitiik hcrelerle st ste binmi olabilir. Bu bize komu hcrelerin
tam bir kapsama saladn izlememizi salar.
Hcrenin mod ilemleri kullanlan anten tipiyle ilgilidir. Omni directional anten kullanlmas
hcrenin 360 derecelik alanda hizmet vermesi demektir. Bu tip antenin kullanlmas ile hcrede bir
antenle hem gnderme hem de alma ilemi yaplabilir. Bu ekilde 360 derecelik alan tamamen
kapsanr. Fakat akmalarn ok olduu hcrelerin sektrlere ayrlmas durumunda bu tip antenler
kullanlmaz. Bu durumda anten arkasna reflektrler yerletirilir. Bu kapsama alann hcre
parasna odaklamak iindir. Kapsama alanlar gereksinime gre deiir. rnein 2 sektr olursa
180 derecelik a, 3 sektrde 120 derecelik a ve 6 sektrde ise 60 derecelik a kullanlr. Her bir
sektr en az 1 gnderim anteni ve 2-3 sektre ayrlm durumda olan yerler ise 2 alm anteni
gerektirir.
2.5.4.1 Katl Hcreler
Hareketli aygtlar snra doru hareket ederken kanal deitirirler. Burada tkankll azaltmak iin
yeni bir yap kullanlr. Bu yap tm GSM ve CDMA uygulamalarnda kullanlmaktadr. Fakat eski
srm tanabilir telefon servislerinde kullanlmamaktadr.(AMPS ve Saysal-AMPS)
Bu yapda her bir sektr iin ar kurulmas ilemini ynetmek iin bir kontrol kanal
gerekmektedir. Buradaki her bir sektrdeki ses trafii telsiz anten balants ile salanr.
2.5.4.2 Tekrarl Frekans Kullanm
Tekrarl frekans kullanm haberleme sistemlerindeki var olan kapasiteyi artrmay salar. Grup
(Cluster) iindeki her bir hcre farkl frekanslar kullanr. Bundan dolay bu frekanslar dier bir grup
iindeki hcrede tekrar kullanlabilir. Servis alan daha kk hcrelere blnrse ortaya byk bir
ar tama kapasitesi kar.
Frekans alan 825-845 MHz ile 870-890 MHz arasndadr. Her bir banta her bir kanal 30 KHzlik
alan kullanr. Ayrca 21 kanal da kontrol kanal olarak tahsis edilmitir.

99
2.6 Uydular
Uydular kullanarak kresel iletiim fikri ilk olarak nl ngiliz bilim adam ve bilim kurgu yazar
Arthur C. Clarke tarafndan Mays 1945'te ortaya atlmtr. lk uydular bugnkne oranla daha
hafifti ve elipsoyit bir ekil izerek dnya etrafnda dnyordu. Uydunun yksekliine ve izdii
yola bal olarak dnya etrafndaki bir turu yaklak iki saati alyordu. Bu nedenle dnya
yzeyindeki istasyondaki radyo ekipman ancak uydu grndnde, yani ksntl bir srede aktif
olabiliyor ve iletiim salayabiliyordu. Bu durumda kesintinin iletim iin ok sayda uyduya
gereksinim oluyordu ki, bu da ekonomik olarak olanakszd. Bu durumda uydunun ekvator etrafnda
dnmesine ve yksekliinin 22.300 mil (yaklak 35.800 km) olmasna karar verildi.
Bu ykseklikte dnya yzeyin gr alan yaklak, dnyann 1/3 n kaplyordu. Bylece 3 uydu
tm dnyay kapsayabiliyordu. Baka bir deyile tek bir uydu sadece gney ve kuzey Amerikay
kapsayabiliyordu. Uydu iletiimi ok uzun ve okyanus am lkeler aras iletiimde geni bir
ekilde kullanld. Ancak uydu iletiimi mikro dalga ve fiber optiklere kyasla ok giderli bir iletiim
durumundadr. Bu nedenle bu iletiimden ne zamana kadar ve ne oranda yararlanlaca hakknda
kesin bir hkm vermek olanakszdr.

ekil 2-28 Uzay terminallerinin yrnge zerindeki yerleimi
"Aada belirtilen boylamlar, yerletirilecek 3 terminalin tm yerkreyi kapsamas iin nerilen
deerlerdir.
300 Dou- Afrika ve Avrupa
1500 Dou- in ve Okyanusya
900 Bat- Kuzey ve Gney Amerika"
Gnmzde sivil ve askeri haberleme amal olarak sklkla kullandmz uydu haberleme
sistemleri, iletiim alannda daha hzl ve yksek kapasiteli ama ayn zamanda da dk maliyetli
sistemler yaratma abalar sonucunda ortaya kmtr.
1957 ylnda uzaya ilk uydunun (Sputnik) gnderilmesi ile uzay a balamtr. 1958 ylnda
Amerika Birleik Devletleri Bakan Eisenhower'in uydu zerinden Amerika'ya ylba mesaj
yollamas, 1960 ylnda ilk yanstc uydunun kullanlmas, 1962 ylnda ilk rle uydularn
kullanlmas ve ilk yere gre duraan (geostationary) uydunun kullanlmaya balanmas uydu
haberleme sistemlerinin geliim hzn gstermede rnek tekil etmektedirler.
B
100
2.6.1 Uydu letiim Sistemi
Uydu iletiim sistemleri; bir uydudan, uydunun yrngesini, uzaydaki konumunu ve almasn
denetleyen bir yeryz istasyonundan ve uydu zerindeki transponder (alma frekansn, gnderme
frekansna evirici) aracyla gerekletirilen ve iletiim trafiinin gnderilmesini (karma hatt,
uplink) ve alnmasn (indirme hatt, downlink) salayan yer terminalleri andan olumaktadr.
Uydunun kendisi ise iki temel blmden olumaktadr:
1. Yk(Payload), iletiim sinyali iin transponder ilevini yerine getiren antenler, alclar ve
vericilerden oluur.
2. Link (yol) ise, durum denetimi, scaklk denetimi, komut ve telemetri sistemleri bulunur.
Temel olarak link, yk almas iin destek (uydu bakm ve onarm) grevlerini yerine
getirir.
Uydu, kendisi iin gerekli olan elektrik enerjisini zerinde bulundurduu gne panellerinden salar.
Uydunun gnei gremedii durumlarda ise daha nceden almas srasnda doldurduu pilleri
kullanmaktadr. Uydu her gn yeryz tarafndan birer kere, ilkbahar ve gz noktalar (dnenceleri)
civarnda tutulur, dolaysyla gnele olan dorudan balant kesilir. Tutulmalar 70 dakika kadar
srebilir ve bu srada pil enerjisi kullanlr.
2.6.2 Uydu Snflar
Gnmzde kullanlan uydu tipleri, dnya zerinde bulunduklar yrngelere gre grupta
snflandrlr. Bunlar srasyla dnya etrafnda bir gnde bir turdan fazla yol alan uydular olan LEO
(Low-Earth Orbit Satellites) tipi uydular. Dnyann etrafnda dnya ile ayn hzda dnen GEO
(Geosynchronous Earth Orbit Satellites) tipi uydular. Dnya etrafndaki dnn bir gnden
daha uzun srede tamamlayan MEO(Mid-Earth Orbit Satellites) tipi uydulardr.
Daha nce belirtildii gibi, her uyduya ekvatorun zerinde dnya yzeyinden yaklak 36,000 km
yukardaki yrngede bir boylam tahsis edilmitir. Yer antenlerinden ou izleme yapmayan tr
antenler olduu iin, uydunun nemli miktarda hareket etmesi, uydunun hzme pozisyonunu
deitirir. Bu durum istenen iletiimin bozulmasna ve hatta kesilmesine neden olur. Bu nedenle yer
uydu istasyonu, uydu yrngesini srekli denetler.
101

ekil 2-29 Uydu Haberleme Sistemi
2.6.3 Uydu Frekans yaplar
Gnmz uydu haberleme sistemlerinde, varolan iletiim an kullanarak daha verimli ve yksek
hzda haberleme yapabilmek amacyla eitli oklu eriim yntemleri kullanlmaktadr. Aada bu
tekniklerden en ok kullanlan hakknda bilgi verilecektir.
2.6.3.1 Frekans Paylaml oklu Eriim

Ksaca FDMA olarak tanmlanan Frekans Paylaml oklu Eriim sistemlerde, her frekans tayc,
ayrk bir frekansta bulunur ve bu taycya, ok taycl bir transponderde belirli bir yer tahsis
edilir. ki FDMA teknii kullanlmaktadr:
a. FDM/FM/FDMA: Bu teknikte, gnderme konumunda yer istasyonu, birok tek yanbant
tayc telefon kanaln, tek bir tayc temelbanda frekans paylaml oullar (FDM-
Frequency Division Multiplexing, Frekans Paylaml oullama); bu temel bant daha sonra
bir taycy bir frekans modlasyonuna tabi tutar ve bu tayc bir FDMA uydu ana
uygulanr.
b. Tayc bana tek kanal: Bu teknikte, her iletiim kanal ayr bir radyo frekans taycy
modle eder. rnek olarak C-bandnda alan Intelsat V transponderi iin tipik bir frekans
plan ekil-2 30'da gsterilmitir. Uydu aracyla sinyalin ynlendirilmesi, yerden verilen
komutla anahtarlanabilir. Bu zellik, daha fazla sayda link olasl gerekletirerek, eitli
alma ve gnderme antenlerinin birok transpondere balanmasna olanak salar. FDMA
tekniinde kullanlan polarizasyon yntemi ile ayn frekans bandndan iki sinyal birbirine dik
polarizasyonla yollanabilir. Bylece frekans bandnn daha verimli kullanlmas
salanmaktadr.
102

ekil 2-30 C-bandnda alan Intelsat V transponderi iin tipik bir frekans plan
2.6.3.2 Zaman Paylaml oklu Eriim:
Ksaca TDMA olarak tanmlanan zaman paylaml oklu eriim modunda, her kullanc, uydu
transponderine ayn tayc frekansn kullanarak, belli bir referans zamanna gre belli zaman
blmelerinde eriir. TDMA erevesi ad verilen bir zaman aral belirlenmitir, bu sre iinde,
adaki tm kullanclar, kendilerine ayrlan zaman blmeleri iinde bilgi paketlerini iletirler. Bu
zaman erevesinin uzunluu 2 ms, ya da 120832 semboldr. Her a kullancsna tahsis edilen
zaman blmeleri, erevede (frame) ne kadar iletiim trafii iletileceine ya da alnacana bal
olarak deiir. Tipik bir uydu TDMA alma sistemi, ekil-4'te gsterilmitir.

ekil 2-31 TDMA Zaman Planlamas
ki ya da daha fazla FDM/FM sinyal ayn anda dorusal olmayan bir ykselte tarafndan
ykseltilirse, bir FDM/FM taycnn temelbandna baka tayclardan karma olur. Bu meydana
geldiinde, dorusal olmayan ykseltecin genlik modlasyonu/faz modlasyonu zellikleri,
103
taycda genlik modlasyonu oluturur, bu da dier tayclarda faz modlasyonu meydana getirir
(AM/PM conversion). TDMA sayesinde dier tayclarda oluturulacak faz modlasyonu sorunu
zlmektedir, dolaysyla uydu g ykselteci, doyum modunda altrlabilmektedir.
2.6.3.3 Kod Paylaml oklu Eriim

Ksaca CDMA olarak adlandrlan Kod Paylaml oklu Eriim teknolojisi II. Dnya Sava
srasnda mttefik kuvvetlerinin, haberlemeleri srasnda dman kartrc sinyallerinden
etkilenmemesi amacyla gelitirilmitir. Gnmzde ise askeri uygulamalarn yan sra sivil
uygulamalarda da sklkla kullanlan bir oklu eriim yntemidir. Bu metot sayesinde tm
kullanclar ayn frekans bandn kullanabilirler. Her kullancya ait bilgi yine o kullanc iin rasgele
yaratlm bir kod dizisiyle arplarak tm band boyunca yaylr.
Kullanlan kod dizileri birbirlerinden bamsz olduu iin alc tarafnda hangi kullancya ait bilgi
alnmak isteniyorsa, alnan sinyaller o kullancnn kodu ile tekrar arplarak istenilen bilgiye
ulalr. CDMA teknii yukarda akladmz yntem sayesinde, kullanclarn ayn frekans
bandn istedikleri zamanda kullanabilmesine olanak vermektedir, literatrde CDMA, SSMA olarak
da adlandrlmaktadr. ekil-5'da CDMA modunun basit alma sistemi gsterilmektedir.

eki 2-32 CDMA Kodlama Teknii
2.6.3.4 Uydu Haberlemesinde Kullanlan Frekanslar
Uydu haberleme sistemlerinde genellikle 4 ana frekans band kullanlmaktadr. Bunlar srasyla C-
band, X-band, Ku-band ve Ka-banddr. alma frekanslar ve kullanm alanlar ekil-2-33'de
gsterilmektedir.
104

ekil 2-33 Uydu Haberlemesinin Geliimi
2.6.4 Uydu Transponderleri
Uydu transponderleri, tekrarlayc (rle) mantyla alr. Temel olarak, alc antenine gelen yer
terminali sinyalini filtreledikten ve ykselttikten sonra sinyali ulamas gereken yer terminaline
istenen frekansta iletmekle ykmldr. Uydu transponderlerinde olas intermodlasyon etkilerini
en aza indirmek iin, kullanlan g ykselte modlnn dorusal blgede almasn salayan
sistemler mevcuttur. Bu sayede g ykseltecinin doyum noktasna ulamas durumunda (birden
fazla tayc sinyalin aktarm durumu vb.) bu dorulayc sistemler devreye girerek, g
ykseltecinin alma noktas dorusal blgeye getirilir.
2.6.5 Yer stasyonlar
Yer istasyonlarnn genel blok yaps ekil2-34'de gsterilmitir. Yer istasyonlar anten modl,
anten modlne bal uydudan gelen "beacon" sinyalini alglayan arama modl, alma ve gnderme
modllerinden oluur. Ayrca karasal haberleme ebekesiyle balanty salayan altyap ve sistem
105
monitrleme modlleri de bulunmaktadr. Yer istasyonu sayesinde uydu haberleme sistemindeki
tm parametreler (g, uydunun yrngesi, yer terminalleri parametreleri, EIRP vb.) monitr ve
kontrol edilebilir. Bylece olaand durumlarda sistemdeki aksaklklar monitr edilip, gerekli
nlemlerin alnmas salanm olur.

ekil 2-34 Yer stasyonlar Genel Blok Yaps
2.7 Fiziksel Katman ve a cihazlar
Fiziksel katmanda kullanlan kablolamann haricinde baz a cihazlar vardr. Bunlar veri
sinyallerinde oluan zayflamalar gideren ve uzak mesafe balantlarnda kullanlan tekrarlayc
(Repeater), Kk LAN uygulamalarnda devre anahtarlayan HUB, veya kablo ularn eviren
dntrcler.
2.7.1 Tekrarlayclar (Repeater)
Tekrarlayc, a dilimlerini birbirine balayarak a geniletmek uzatmak iin kullanlr Genel amac
iletiim hattnn fiziksel uzunluunu artrmaktr. yle ki, her hat, zerindeki elektriksel iareti
iletirken belirli bir zayflatmaya uratr; bu ok fazla olursa kar taraf gnderilen iareti
alglayamaz; bu yzden iletiim gereklemez. Bu durumda araya zayflayan iareti kuvvetlendirip
kar tarafa ulamasn salayan tekrarlayc koyulur. Hat uzunluu fazla olan yerlerde araya
tekrarlayc koyulmas gerekir.
106


ekil 2-35: Tekrarlaycnn zayf sinyali dzeltip kuvvetlendirerek doru bir ekilde iletmesi.
Tekrarlayclar birden ok a birbirine balamak iin deil de, ayn aa ait paralar, yani a
dilimlerim birletirmek iin kullanlr. nk a balants iin kullanlan iletiim kartlar ve
zellikle balantda kullanlan kablolarn iletiim mesafeleri kablo cinsine gre belirlidir ve belirli
bir st snr vardr. Eer arada bir kuvvetlendirme yaplmyorsa, ancak belirli bir mesafeye kadar
iletim salanr. Daha uzun bir balant iin araya bu kuvvetlendirme iini yapacak tekrarlayc cihaz
koyulmas gerekir. ekilde verilen rnekte btn bilgisayarlar ayn aa aittir.






ekil 2-36: A uygulamalarnn birbirlerine balanmas
Tekrarlayc koyularak a uygulamalarnn birbirine balanmas, dier bir deyile an
geniletilmesi de belirli bir noktaya kadar yaplr, istenildii kadar tekrarlayc koyulup
geniletilemez. Bunun da bir snrlamas vardr ve bunu seilen yntem belirler. rnein en fazla
drt a dilimi birbirine balanabilir gibi bir snrlama olabilir. Bu, an baarl bir ekilde
almasnn garanti altna alnmas iin yaplr.
PC
PC
Server
Laser printer
Ethernet
PC
PC
Server
Laser printer
Ethernet
Repeater
u
z
a
k

m
e
s
a
f
e
uzak
m
esafe
107

ekil 2-37: Tekrarlaycnn OSI referans modelindeki yeri
Tekrarlayc OS1 referans modelinin 1.katman olan fiziksel katmanda tanmlanan grevleri yapar;
gelen verinin ieriiyle ilgilenmez, yalnzca elektriksel olarak kuvvet-lendirilip dier portuna iletir.
Ksaca bir tekrarlaycnn temel ilevi, kendisine herhangi bir ynden gelen elektriksel iareti karya
kuvvetlendirilmi olarak aktarmaktr.
Tekrarlayc kullanlarak dilimleri balanm bir adaki trafik younluu, btn dilimlerin trafik
younluklarnn toplamdr. nk tekrarlayc, verinin ieriiyle ilgilenmedii iin alc adresi
gremez ve verinin nereye adreslendiini sezemez. Dolaysyla bir dilimin yaratt trafik dorudan
dier dilimlere yansr.
2.7.2 HUB
HUB cihaz ok portlu tekrarlaycya benzer. Ancak
alma ilkesi benzer olsa da ilevsel farkllk gsterir.
HUB, eitli yerlere dalm u bilgisayarlarn bir noktada
birletirilmesi imkann salar; kendisine bal olan tm
bilgisayarlara, Ethernet'in balang felsefesi olan
paylalan bir aktarm ortam (paylalan yol) sunar. Yani
HUB'a bal bir bilgisayar veri gndermek istediinde veri
paketini yola kartr; eer bir atma olmaz ise paketler
alcs tarafndan baaryla alnr. Eer bir atma olursa,
iletiim gereklenmez: gnderen bilgisayar rasgele bir sre
bekleyip yeniden gndermeye alr. Paylalan yolun
baarm atma oranyla ters orantldr; atma says arttka baarm der. Paylalan yola yeni
bilgisayarlarn eklenmesi atma olasln arttracandan baarm drr. HUB, fazla trafik
younluu olmayan uygulamalarda optimum zm verir. Ancak resim ve grnt bilgilerinin
aktarld uygulamalarda youn trafik olacandan HUB kullanm iyi sonu vermeyebilir.
HUB cihaz kk ofis uygulamalarnda veya byke bir LAN'da youn trafik gereksinimi
olmayan alma gruplarnn balantsnda kullanlr. eitli sayda portlar olan ok deiik HUB
cihazlar vardr; 4, 8, 12, 24 portlu HUB cihazlar gibi. Bir a cihaz portlarna bal sistemlere
paylalan bir ortam sunuyorsa HUB olarak dnlebilir. Baz HUBlarn, genel olarak portlar
10Mbps iken 1 tane de 100 Mbpslik porta sahiptir. Bu 100 Mbps'lik port ya HUB'n LAN
omurgaya balanmasnda (uplink) ya da oraya 100 Mbpslik bir ana bilgisayar balanmasnda
kullanlr. HUB cihazlar, toplam port saysnn artrlmas iin birbirlerine balanabilir. Bu amala
ou HUB cihaznda ya zel port bulunur ya da st ste koyularak yn (stack) oluturmak in
ekil 2-38: Basit bir HUB balants
108
hzl zel yola sahip olurlar, kincisi olmas durumunda iki HUB zel bir kablo le birbirine balanr;
bu ekilde bir darboaz oluturmadan balant salanm olur.

ekil 2-39: Bir ka HUBdan oluan geni bir a
2.7.3 Ortam Dntrc Transceiver, Media Adapter
Ortam dntrcler, farkl fiziksel arayze sahip ularn birbirine balanmas iin kullanlr,
rnein, biri bakr, dieri fiber kablo iin olan 10Base-T ve 10Base-F zellikteki ularn birbirine
balanmas iin ortam dntrc kullanlr. bir RJ45 u kn DB9 a eviren dntrc de
rollover kablo ile a cihaz ile bilgisayarmzn seri portuna balants salanr.


ekil 2-40 RJ45 - DB9 Dntrc





109
Blm 3 Veri Balant Katman
Yerel sistemler arasndaki topoloji ve haberleme zelliklerin tanmlar. Paket balklarn ve
checksum dizilerin hazrlar. Datagramlar erevelere paketler. Hatalar anlar. Veri akn dzenler.
Donanm adreslerini dntrr. Anahtar ve Kpr cihazlar bu katmanda alr. Gnderilecek
bilginin hatalara bak bir yapda lojik iaretlere dntrlmesi alcda hatalarn sezilmesi
dzeltilemiyorsa dorusunun elde edilmesi iin gndericinin uyarlmas gibi ilevleri vardr.
Gnderilen ve alnan lojik iaret bloklarna ereve denir. erevelerin ierdii bit saysnn alt ve
st snrlar standartlarla belirlenmitir. Genellikle deiken uzunluktadrlar.
Token Ring, FDDI ve Ethernet yaygn veri balant katman teknolojisidir. , 2. katmann
konularn belirtir. Katman sinyal paralar ortam konusu olduu gibi, LLC, MAC, Framing, Naming
konu ederler. Herbirisi iin zel teknolojiler, aada gsterildii gibidirler.
Ethernet: Mantksal logical bus topolojisi (bilgi ak, dorusal busdadr) ve Fiziksel star veya
extended star (yldz olarak balama)
Token Ring: Mantksal logical ring topolojisi (Bir baka deyile, bilgi ak, halkada kontrol edilir)
ve Fiziksel yldz topolojisi (Bir baka deyile, o yldz olarak balanlr.)
FDDI: Mantksal logical ring topolojisi (Bilgi ak, halkada kontrol edilir.) ve Fiziksel dual-ring
topolojisi (ikili halka Dual-ring olarak telle bala.)
3.1 Veri Balant katmann tasarm
Veri balant katman iletiim iin zel numaralar kullanr (MAC). Bu katman a katmanna iyi
tanmlanm arayz servisi salar. Fiziksel katmanda bitlerin nasl iletileceini tanmlar, ereve
lerin akn kontrol eder ve hatalarn denetler. erevelerin karlkl iletim hzlarn ayarlar. OSI
modeli tasarm amalarnda biride her katman iletiim iin belirli grevleri yerini getirmesi ve bunu
kendinden nceki ve sonraki katmanlara iletmesidir. Veri ba katman da kendi iledii veriyi bir
st katmana iletmekle ykmldr. ereveler halinde gelen veri ikinci atman ekleri kartlarak bir
st katmann kullanaca paket yapsna evirir.
Veri balant katmannn ilevleri aadaki ekilde snflandlabilir.
A katmanna uygun tanmlanm servis arabirimi salamak
Veri balant katmann a katmanna verdii nemli servislerden birisi kaynak makinann a
katmanndaki veriyi var makinasnn a katmanna tamaktr. A katmanndan iletilmek istenen
veri bitlerini var makinesine tamaktr. Bunun iin veri balant protokolleri kullanlr. Ayrca
balantl ve balantsz servisleri vermek iin tasarlanmtr.
Genel yaklam bir dizilerini ereveler haline getirmek ve herbir ereve iin salama(checksum)
bilgisini oluturmaktr. Bir bilgi ver tarafna iletildikten sonra saalam bilgisi hesaplanr. Eer yeni
hesaplanan deer gelenden farkl ise, veri balant katman bir hata olduu sonucuna varr.
Birok saalma bilgisi hesap yntemi olmakla birlikte balca yntemler Karakter sayma, karakter
doldurulmu bayrak baytlar, bit doldurulmu balama ve biti bayraklar, fiziksel katman kodlama
inemeleri

letim hatalarn gidermek(Hata Denetimi)
Veri iletimi srasnda gndericinin gnderdii verinin sorunsuz olarak alndna ilkin geribesleme
bilgisi almas, eer veri hatal alnm ise bununla ilgili dzeltme nlemlerini uygulamak veri
110
balant katmannn dier grevidir. Bu ilem balantsz iletimde bir zamanlayc kullanarak,
balant temelli protokollerde ise geri besleme bilgisi yollanarak salanr. Eer bir ereve herhangi
bir nedenle bozulmu veya kaybolmu ise en kolay zm onu tekrar yollamaktr. Ancak bir ka
kere ayn ereve yollanrsa bunun sadece bir tanesi veri balant katman tarafndan a katmanna
iletilmelidir.

Yava alclardaki veri tamasn nlemek iin veri akn ayarlamak(Ak denetimi)
Eer alcdan daha hzl olan gnderici srekli veri gndermek ister, alc da bu hza yetiemez ise
veri balant katman tarafndan ak denetimi yaplmas gerekir. Bu denetim iin geribesleme-
tabanl ak denetimi(alc gndericiye daha fazla veri gndermesi iin geri besleme bilgisi
gnderir) ve hz-tabanl ak denetimi(geri besleme olmakszn gndericinin hz snrlanr)
eklinde iki yntem kullanlr.
Veri balant katman bu grevleri yerine getirebilmek iin a katmanndan veri paketlerini alr ve
iletim iin onlar ereveler halinde paketler(kapsl iine alr) Her ereve bir balk , bir veri alan
ve bir son bilgisinde oluur. (ekil 3.1)
Paket
(Gndren Makina)
Balk Veri alan Son
Paket
(Alan Makina)
Balk Veri alan Son
ereve ereve

ekil 3.1 Veri paketi ve ereve arasndaki iliki
Veri ba katman fiziksel katmandan ald veriyi bir st katmana iletirken bu verinin doruluunu
kontroln gerekletirir. Bunu her frame sonuna bir kontrol dizisi ekleyerek salar. (FCS Frame
Check Sequence)
3.1.1 Media Access Control (MAC) Alt Katman
Her network kart (network adaptr) tek bir MAC adresine sahiptir. 48-bitlik adres bilgisi 2^48
(281,474,976,710,656) olas adres bilgisinin oluturulmasn salar. Bunun dier bir anlam da bir
Ethernet networknde 281 trilyon makine bulunabilir. MAC adresleri ilk 24 biti retici firmalar
tanmlar dier 24 biti retilen cihazlar tanmlar. Firmalar OUI tarafndan bir kimlik numaras almak
zorundadr. Ve rettii cihazlarn ayn numaray vermemelidir. Bylece dnya zerinde iki ayn
MAC adresinin olmas engellenir.
111

ekil 3.2 MAC adres Yaps
MAC, veri iletiminin gerekletii collision domain veya shared-media ortamnda tanml
protokollerde kullanlr. OSI 2. katmannn MAC ile LLC, OSI 2. katmannn IEEE srmn
ierir. MAC ve LLC, 2. katmann alt katmanlardr. MACin iki genel categorisi vardr.
Deterministic (jeton dn ) ve non-deterministic(ilk gelen , ilk sunulur / first come, first serverd)
Deterministic protokollerin rnekleri Jetonlu halka ve FDDI. Jeton halka networkunda, hostlar
halka eklinde dzenlenilir ve zel veri jetonu, halkada etrafnda srayla her bir hostu dolar. host
iletiime gemek istedii zaman, jetonu yakalar, snrl bir zaman iin veri iletir daha sonra jetonu
halkadaki bir sonraki hosta aktarr. Token ring arpmasz ortamdr. Bu yzden sadece bir host
belirlenmi srede iletiim gerekletirebilir.
Non-deterministic MAC protokolleri, first-come, first-served yaklamn kullanr. CSMA/CD, basit
sistemdir. NIC, medya ve ortamdan ald sinyali dinler ve iletiime balar. Eger iki birim ayn
zamanda iletime balarsa collision oluur ve hi bir node iletiim gerekletiremez.
MAC bilgisayralarmzn kimliklendirilmesini salar. 48 bitten oluan bir donanm adresidir. Ve her
bir adrest tektir.
3.1.2 MAC kurallar ve arpma denetimi/backoff
Ethernet, shared-media program teknolojisidir. Ethernetde kullanlan eriim metod CSMA/CD,
fonksiyonla gerekletirir.
- letme ve alc veri paketleri
- Veri paketlerinin decode uygulama ve OSI modelinin st katmanlarna geirmeden nce
geerli adresler iin onlar kontrol et.
- Networkda veya veri paketleri iinde hatalar saptamak
112
arpmann tespiti
ve Geri Dn
algoritmas
(Collision Detection
and back off
algorithm)
A D
C B
Tayc Dinle
Carrier Sense
A D
C B
oklu Eriim
Multiple Access
A D
C B
arpma
Collision
A D
C B
JAM
JAM JAM JAM

ekil 3-3 : a zerinde arpma olumas
CSMA/CD eriim metodunda, listen-before-transmit iletiimden nce dinle modunda almayla
veri network cihazlarna iletilir. Bunun anlam cihaz veri iletmek istedii zaman ilk olarak iletim
ortamnn megul olup olmad kontrol edilmelidir. Eer dm, an megul olduunu tanmlarsa,
tekrar denemeden nce rastgele bir sre bekler. Eer dm, an megul olmadn tanmlarsa
iletim ve dinlemeye balayacak. Dm, dier istasyonlarn, ayn anda iletmiyor olduundan emin
olmak iin dinler. Veri iletimini tamamladktan sonra cihaz, dinleme moduna dner.
Kontrol yapan Network cihazlar, network medyasnda sinyalin bykl, artt zaman arpma
tespit ederler. arpma gereklediinde, btn cihazlar arpmay grdn ksa srede
anlamak iin iletiimine devam edecekler. Btn cihazlar bir kez, arpmay saptadnda Backoff
algoritmas diye adlandrlr ve letim durdurulur. Dmler, rastgele bir zaman dilimi iin iletiimi
durdururlar. Gecikme periyotu, sona erdiinde, ada btn cihazlar, a ortamna eriimi kazanmak
iin alrlar. Veri iletimi, ada yeniden baladnda, arpmada ierilen cihazlar, veriyi
gndermek iin ncelie sahip deillerdir.

3.1.2.1 arpma ak emas
1. Host iletiime gemek ister,
2. Tayc var m?
3. ereveyi dzenle,
4. letiime bala,
5. arpma var m?
113
6. letiimi yakala,
7. letiim bitti mi?
8. letiim tamamland,
9. Broadcast jam sinyali olutur
10. arpma_says = arpma_says + 1
11. arpma_says > snr deer
12. ok fazla arpma var iletiimden vaz
ge
13. Backoff algoritmas hesaplanr.
14. Rastgele bir t microsaniye kadar bekle




ekil 3-4: CSMA/CD Ak emas
3.1.2.2 arpma tipleri
arpma a zerinde olduu yere ve zamanlamasna gre deiir. eit arpma vardr. Yerel,
uzak, ve geikmi arpma.
Yerel (Local) arpma: iletiim srasnda alc ve verici ularda ayn anda sinyal bulunursa
gerekleir. (Receive)RX ve Transmit TX ular
Uzak (Remote) arpma : erevenin ilk 64 octet i iinde meydana gelen arpma. Kontrol
verisinden nce meydana gelen arpmadr.

ekil 3.5 arpma Tipleri
Gecikmi (Late)arpma : lk 64 Octet den sonra meydana gelen arpma. Bu kontrol dizisi
(Freme Check Sequence) srasnda meydana gelir. Network arayz kart bu arpma iin otonatik
tekrar iletim yapmayacaktr.

114
3.1.3 ereve (Frame)

ekil 3.6 Genel ereve Yaps
3.2 Hata Tespiti ve Dzeltilmesi
Veri balant katman, fiziksel katmandan ald veriyi bir st katmana iletirken verinin doruluunu
kontroln gerekletirir. Bunu her ereve sonuna bir kontrol dizisi ekleyerek salar. (FCS Frame
Check Sequence). FCS ereve zerinde eitli matematiksel ilemler yapar ve sonucu ereve
ierisinde FCS alanna kaydeder. Alc cihaz ayn matematiksel ilemleri tamamladnda elde ettii
deeri ald ereve zerindeki FCS alan ile karlatrr. Bu iki deer eit deilse iletim esnasnda
baz bit hatalar olutuu tespit edilir. Hata olduu anlaldnda gelen paket ilenmez. Hata
giderme ise, protokoln veri kayb olduunda harekete geerek verinin yeniden istenmesini
salad anlamna gelir. Birok protokol hata giderme mekanizmalar sunarlar. letilen veri
etiketlenir ya da numaralandrlr. Veri alndktan sonra alc hata tespit ederse hatal olan veri
paketini bu numara ile yeniden ister.
En ok kullanlan iki hata denetimi vardr. Bunlar FEC (Forward Error Correction- ileri ynl hata
denetimi ) ve ARQ ( Automatic Repeat Request otomatik tekrar istei ). FEC yalnzca hata
denetimi yapar. ARQ ise hata denetimi ile birlikte bozulan verinin tekrar iletilmesini salar. FEC
yeniden iletimin ok zor veya imknsz olduu durumlarda kullanlr. FEC ounlukla donanmda
uygulanr. Gnderici hatalarn tespiti ve dzeltilebilmesi iin takviye bitler gnderir. Bu ARQ dan
ok daha fazladr. FEC iin kullanlan algoritmalar; Katlamal kodlar, BCH kodlar, Hamming
Kodlar, Reed-Solomon Kodlar; ARQ iin; CRC kodlar, Seri elik, Blok elik, Modl Toplamdr.


115






ekil 3-7: Sral veri iletimi
Gnderici paketleri sral bir ekilde gnderir. Alc taraf her paket iin FCS kontrol yapar. Ve bir
dier paketi alr. Bu ilem belirli bir paket alndktan sonra alc taraf paket isteinde bulunur. Bu
ekildeki gibi 4. paket istei gittiinde ilk 3 paketin doru bir ekilde iletildiini gsterir. Paketlerin
numaralandrlmas baz protokollerde 0 dan balar bazlarnda gnderici makine tarafndan
belirlenir. Baz protokollerde numara ereveye, pakete verilirken baz protokollerde gnderilen
byte bykln verir.






ekil 3-8: Hata giderme
Hata giderme ilemi gndericiden gelen veriler alc tarafnda FCS kontrolnden geer ve hata tespit
edildiinde hatal olan veri tekrar istenir. Alcnn hatal istedii veri baarl veri iletiimin olduu
son veridir. Baz protokollerde hata dzeltme ilemi sadece hatal veriyi ierir. Bazlarnda ise hatal
olan veriden sonraki veriler de tekrar gnderilir.
3.2.1 Elik Denetimi (Parity Check)
En sk kullanlan hata saptama yntemidir. Eliin (Parity) hesaplanmas iletilen verinin ierisinde
ki birlerin bulunmasyla yaplr. Tek elik kullanlyorsa birlerin says elik biti ile bereber tek olur.
ift elik kullanlyorsa birlerin says elik biti ile beraber ift olur. rnein; drt bitlik veri 0110
ise ift denklik kullanlmsa denklik biti 0 olur. Tek denklik kullanlmsa denklik biti 1 olur.
0110 - 0 ift Denklik
0110 - 1 Tek Denklik
Gnderici Alc
Paket #1 gnderiliyor
Paket #2 gnderiliyor
Paket #3 gnderiliyor
Alc #4 istedi.
#1-#3 alnd demek
Paket #1 alyor
Paket #2 alyor
Paket #3 alyor
Bana #4 gnder
FCS doru
FCS doru
FCS doru
Gnderici Alc
Paket #1 gnderiliyor
Paket #2 gnderiliyor
Paket #3 gnderiliyor
Alc #2yi istedi.
Paketlerden sadece #1 alnd
Paket #1 alyor
Paket #2 alyor
Paket #3 alyor
Bana #2yi gnder
FCS doru
FCS yanl
FCS doru
116
ift elik bitini bitlerin birbirleriyle XORlanmas (Dlayc VEYA) ile hesaplanr. kan sonu
gnderilen elik biti ile kontrol edilir. Tek elik biti kullanlm ise hesaplama NXOR (Ters
Dlayc VEYA) ile yaplr.
3.2.2 ki boyutlu Elik Denetimi (2-Dimensional Parity)
ki boyutlu elik snamasnda verilerin her birinin Elik bitlerinin haricinde bit srasna grede elik
biti oluturulur. Bu yntemde hata tespit edilebildii gibi hangi bitin hatal olduuda buluna bilir.
Her veri iin bir elik bitinin haricinde ayrca elik verisinin gnderilmesi gerekmektedir.
1 0 0 1 0 1 0 1
0 0 0 1 1 0 0 0
0 1 0 0 0 1 1 1
0 1 1 0 1 0 1 0
0 0 1 0 1 1 0 1
1 0 0 1 0 1 0 1
1 0 1 0 1 0 1 0
1 0 1 1 0 0 1 0
3.2.3 Toplama Denetimi (Checksum)
Veri Dizilerini Modl toplamlarnn kullanld Hata denetleme yntemidir. Toplama ilemi
genellikle son byten toplama snamas numarasn ifade ettii byte paketleri zerinde
gerekletirilir. Paket iindeki tm saylar topladnzda mod 256 zerinden toplam sfr olmaldr.
Eer deilse hata olutuu tespit edilir.
3.2.4 Hamming Hata Giderme Algoritmas
Hamming kodlamas, genel olarak tek bit hatalarn dzeltilmesi veya veri ierisinde iki bitlik
hatalarn tespitini salar. Temel olarak Elik kontrol yapar. Hamming kodu uygulamada tek veya
ift bit hatalarn tespiti veya yalnzca tek bit hatalarn dzeltilmesi iin kullanlr. Bu ilem birden
fazla elik bitinin kullanlmasyla salanr. Gereken elik veya hata kontrol gnderilecek bitlerin
bir fonksiyonu olan hamming kural ile belirlenir. Veri bitlerine eklenen hesaplanm elik bitlerine
hamming kodu mesaj denir.
m + r + 1 2
r
m: gnderilecek bitlerin says
r: Elik bitlerinin says
Veri iletimi, veri ve hata saptama kodlar birletirilerek gerekletirilir. Birletirilmi veri kod
szck (Codeword) olarak adlandrlr. n=m+r bit kod szck m bit veri ile r bit hata saptama
kodunun birlemesinden oluur. ki kod szc farkllat en dk bit konumu says kodun
hamming uzakl tanmlanr. Hamming uzakln bulmak iin nce iki kod szcne XOR ilemi
gerekletirilir ve ilem sonucunda elde edilen birlerin says toplanr.
0000000 0
0000001 1
0000010 1
0000011 0
Burada hesaplama yapldnda hamming kuzaklnn 2 olduu grlyor. nk geerli her kod
szc en az iki bitte farkldr. Bu da bize bu emann 2 bit hatay saptayamayacan gsterir. Tek
117
)
P
R

P
R
(
P
R) (M.2
n
+ + =
+
Q
bit hata oluursa geersiz kod szc ortaya kacandan bunu saptayabilir. Hamming uzakl
olan bir kod szck tek bit hatalar dzeltebilir, iki bit hatalar bulabilir. n hatay saptaya bilmek iin
n+1 koda n hatay dzeltmek iinse 2n+1 koda gerek duyulur.
Hamming kod mesaj veri bitlerinin G rete matrisi ile veri bitinin mantksal ilemlerle arpm
sonucu elde edilir. Elde edilen kod mesaj vektr olarak adlandrlr. bu asl veri bitleri ve
hesaplanan elik bitlerinden oluur.
G = [ I:A ] G: rete Matris
I: Birim Matris
A: Elik reten matris
3.2.5 CRC (Cyclic Redundancy Check)
Uygulamas kolay ve gvenilii gl bir tekniktir. CRC teknii veri erevelerinin korunmas iin
kullanlr. Gnderici her ereveye n bitlik FCS (Frame Check Squence) dizi ekler. CRC
(dnml fazlalk snamas) veri iletiminde kullanlan en yaygn hata denetimi yntemidir. Az bir
ek bilgi ile daha fazla hata tespiti salar.
CRC veri bitlerini polinom kodlar olarak ele alr. Veriler, gnderici tarafndan erevenin ieriine
gre her erevenin sonuna eklenecek bir denetim seti (check digits) hesaplanarak gnderilir. Alc
taraf veri zerinde ayn denetim ilemlerini gerekletirerek ald veride hata olup olmadn
kontrol eder. ki sonu uymuyorsa bu hata olduunu gsterir. n bitlik FCS iin n+1 bit bir P
polinomu kullanlr. Ama FCSyi Q/P sfr olacak ekilde elde etmektedir.
M: k bitlik Asl veri
R: kalan n bitlik say
P: rete polinomu n+1 bit
Q: FCS dizisi
CRC oluturulmas ilk olarak veri ierii 2
n
ile arplr. Bu verinin sonuna n adet 0 ekleme demektir.
kinci admda P rete polinomu ile blnmesi, nc admda kalann FCS olarak iletilmesidir.
CRC kontrol ise ilk olarak veri erevesi alnr. kinci admda P rete polinomuna blnr.
nc adm kalan kontrol edilir. Kalan sfr ise veri doru olarak alnmtr. Eer sfrdan farkl ise
hata olumutur.
3.2.6 ARQ (Automatic Repeat RequestOtomatik Tekrar stei)
letim srasnda verinin btnl ve doru bir ekilde iletilmesi iin ARQ kullanlr. ARQ iin
uygulanan yntemler olumlu dorulama, zaman am sonrasnda yeniden gnderim, olumsuz
dorulama ve yeniden gnderim. Olumlu dorulama: alc hatasz ald tm ereveler iin bir
dorulama iletisi gnderir. Zamanam sonrasnda yeniden gnderim: gnderici gnderdii veri
ereveleri iin belirli bir srede olumlu doruama almad zaman ereveyi yeniden gndermesi.
Olumsuz dorulama ve yeniden gnderim: alc hatal alnan bir ereveden sonra olumsuz
dorulama iletisi gndererek hatal erevenin yeniden gnderilmesini salar.
ki tr ARQ istemi ve bunlara ait iletiim kurallar vardr. Beklemeli Tekrar stemi (Idle RQ) ve
Srekli Tekrar stemi ( Continious RQ)
118
3.2.6.1 Dur ve bekle Protokol:
Beklemeli tekrar isteme hata denetimi, veri erevelerinin gnderen ile alc arasnda gvenilir bir
biimde iletilmesinden sorumludur. Veri erevesi alcya gnderildikten sonra doru olarak
gnderilip gnderilmedii bilgisi geri dnene kadar beklenir. Veri hatasz alnd onaylandktan
sonra bir sonraki ereve gnderilir.






ekil 3.9 Normal veri ak








ekil 3.10 Gnderilen erevenin Bozulmas








ekil 3.11 ACK erevesinin bozulmas
Gnderici Alc
ereve #i
Zaman Zaman
ereve #i+1
ereve #i+2
ACK #i
ACK #i+1
ACK #i+2
letim zaman
erevenin
gnderilip
onaylanmas iin
geen sre
Gnderici Alc
ereve #i
Zaman
Zaman
ereve #i+1
ereve #i+1
ACK #i
ACK #i+1

ereve onay
alnmas iin
zaman am
Gnderici Alc
ereve #i
Zaman
Zaman
ereve #i+1
ereve #i+1
ACK #i
ACK #i+1

ereve onay
alnmas iin
zaman am
ACK #i+1
Ayn ereve
alnd. Biri
silinir.
119
Veri iletim srasnda gnderilen erevelerden biri iletim srasnda bozulursa alc tarfatan bir onay
cevab gelmeyecektir. Onay alnmas iin daha nceden belirlenen ereve iletim zaman ierisinde
onay alnmadndan zaman am ilemi devreye girecektir. Son gnderilen veri tekrar gnderilir.
Bu ilem onay cevabnn bozulmas durumunda da gerekleir. Fakat alc tarafa bu kez ayn
ereveden iki tane alnm olur. Bunlardan biri silinir. Bu ekilde veri btnl salanr.
Dur bekle protokolnde bir baka durumda hatal verilerinde bildirilmesidir. Alc tarafta alnan
erevede bozulma tespit edildiinde NAK hatal ereve bilgisini gnderir. Gnderici taraf gelen
bu hatal ereveyi tekrar gnderir. NAK hatal ereve bilgisinin kullanlmas zaman am sresini
beklemeksizin iletiimi devam ettirilir ve iletiim hatt daha verimli kullanlr.








ekil 3.12 Gnderilen erevenin Bozulmas ve NAK gnderilmesi
3.2.6.2 Srekli Tekrar stemi (Continuous RQ)
Srekli tekrar isteminde gnderici alc tarftan ACK erevelerinin gelmesini beklemeden art arda
veri erevelerini gnderir. Kaynak birden ok erevenin dorulamasn bekler bu durumda
erevenin tekrar gnderilme olaslna kar kopyasn saklar. ACK erevesi alndnda ise
tekrar iletim listesinden ACK de belirtilen ereve silinir. Alc tarafta sras farkl olarak gelebilir.
Alnan ereveler balant alm listesinde tutulur. Srekli tekrar istemi ve hata denetim ilemi ift
ynl bir iletiim gerektirir. Gnderici tarafta ACK erevelerinin alnmasn beklemeden
gnderilen ereve says tekrar iletim listesinin bykl ile snrldr.





ekil 3.13 Normal Veri Ak
Gnderici Alc
ereve #i
Zaman
Zaman
ereve #i+1
ereve #i+1
ACK #i
ACK #i+1

ereve onay
alnmas iin
zaman am
NAK #i+1
Gnderici Alc
ereve #i
Zaman Zaman
ereve #i+1
ereve #i+2
ACK #i
ACK #i+1
ACK #i+2
Tekrar iletim listesi
Balant alm listesi
(i)
(I+1) / (i)
(I+2) / (I+1)
(I+1)
(i)
(I+2)
(I+1)
120
Veri iletiiminde bir hata olutuunda hatann giderilmesi iin semeli tekrar (selective repeat) veya
N ereve gerile(go-back-N) yntemden biri kullanlr. Semeli tekrar ynteminde alc taraf veri
dizisindeki hatal ereveyi saptar ve yalnzca hatal erevelerin tekrar iletilmesini salar. N
ereve gerile ynteminde ise alc sra dnda bir erevenin alndn saptar ve dorulanm son
ereveden balayarak tekrar iletim listesinde bekleyen tm dorulanmam ereveleri yeniden
ister.
3.2.6.3 Semeli Tekrar(Selective repeat)
Semeli tekrar ilemi iki ekilde yrtlr. Belirsiz tekrar gnderim ve belirli tekrar gnderim.
Belirsiz tekrar gnderimde alc hatasz alnan ereveleri dorular ve gnderici ack erevelerini
kontrol ederek eksik ereve olup olmadna karar verir. Belirgin istekte ise alc sralamada eksik
olan bir ereve iin zel bir olumsuz dorulama gnderir. Her iki durumdada ereve sra d
alnrsa alc bunlar bir sonraki ereve gelinceye kadar balant alm listesinde tutar.








ekil 3.14 erevenin bozulma durumu ve belirsiz tekrar gnderim








ekil 3.15 erevenin bozulma durumu ve belirgin tekrar gnderim
Gnderici Alc
ereve #i
Zaman Zaman
ereve #i+1
ereve #i+2
ACK #i
ACK #i+2
Tekrar iletim listesi
Balant alm listesi
(i)
(I+1) / (i)
(I+1)
(I+2) / (I+1)
(I+3) / (I+2) / (I+1)
(I+4) / (I+3) / (I+1)
(I+4) / (I+1)
(I+4) / (I+1)
(I+1)
(I+5) / (I+1)
(I+5)
(i)
(I+2)

(I+2)/ (I+3)

(I+2)/ (I+3) / (I+4)

(I+2)/ (I+3) / (I+4) / (I+1)

(I+5)
ACK #i+3
ereve #i+3
ereve #i+4
ereve #i+1 ACK #i+4
ACK #i+1 ereve #i+5
Gnderici Alc
ereve #i
Zaman Zaman
ereve #i+1
ereve #i+2
ACK #i
ACK #i+2
Tekrar iletim listesi
Balant alm listesi
(i)
(I+1) / (i)
(I+1)
(I+2) / (I+1)
(I+3) / (I+2) / (I+1)
(I+3) / (I+1)
(I+3) / (I+1)
(I+4) / (I+1)
(I+4)
(I+5) / (I+4)
(I+5)
(i)
(I+2)

(I+2)/ (I+3)

(I+2)/ (I+3) / (I+1)

(I+4)

(I+5)
ACK #i+3
ereve #i+3
ereve #i+1
ereve #i+4 ACK #i+1
ACK #i+4 ereve #i+5
NAK #i+1
121
3.2.6.4 N ereve Gerile (Go-Back-N)
Alc taraf sra d bir ereve ald zaman belirtilen ereve numarasndan balayarak erevelerin
yeniden iletilmesini ister. Bunu zel bir olumsuz dorulama erevesi gndererek yapar. Alc
taraftan hatal olan ereve istendii zaman gnderici tekrar iletim listesinden bu ereveden
sonrakileri gnder.







ekil 3.16 N ereve Gerile Protokol ve iletim erevesinin bozulmas






ekil 3.17 N ereve gerile ve eksik dorulama
Gndericiye herhangi bir NAK hata mesaj gelmediinden veri iletimine devam edilir. Gnderici
ACK i+2 dorulama mesajn ald anda i+2 ve nceki verilerin doru olduunu saptar ve iletim
tablosundan bunlar karr. N ereve gerile stratejisi doru ereve sralamasnn korunduu ve
iletiim iin tampon bellein en aza indirgendii gsterir. Ancak doru olarak gnderilen
erevelerin bazlar tekrar iletildiinden iletiim ortamn semeli tekrar iletim yntemine gre daha
fazla kullanr.
3.3 Kayan Pencere Protokolleri



Gnderici Alc
ereve #i
Zaman Zaman
ereve #i+1
ereve #i+2
ACK #i
ACK #i+2
Tekrar iletim listesi
Balant alm listesi
(i)
(I+1) / (i)
(I+1)
(I+2) / (I+1)
(I+3) / (I+2) / (I+1)
(I+3) / (I+2) / (I+1)
(I+3) / (I+2) / (I+1)
(I+4) / (I+3) / (I+2) / (I+1)
(I+4) / (I+3) / (I+2)
(I+5) / (I+4) / (I+3) / (I+2)
(I+5)
(i)
(I+2)

(I+2)/ (I+3)

(I+2)/ (I+3) / (I+1)

(I+4)

(I+5)
ACK #i+3
ereve #i+3
ereve #i+1
ereve #i+4 ACK #i+1
ACK #i+4 ereve #i+5
NAK #i+1
Gnderici Alc
ereve #i
Zaman Zaman
ereve #i+1
ereve #i+2
ACK #i
ACK #i+1
ACK #i+2
Tekrar iletim listesi
Balant alm listesi
(i)
(I+1) / (i)
(I+2) / (I+1) / (i)
(I+2) / (I+1) / (i)
(I+4) / (I+3)
(i)
(I+2)
(I+1)
ereve #i+3
ereve #i+4
122
Gnderici ve alc arasndaki ereve iletim durumlar:
(a) balang
(b) ilk ereve gnderildi
(c) ilk ereve alnd.
(d) ilk ACK alnd.
ekil 3.18 Gnderici ve Alc ereve durumlar
Kayan pencere veri balantlarnda ereve akn denetlemek iin kullanlr. Srekli tekrar istemi
protokolnde gnderici bir dorulama olmadan srekli veri erevelerini yollayabilir. Fakat veri
iletiimi gnderici ile alc arasndaki balant hzlar farkl ise bu tampon depolamada sorunlar
karacaktr. Bu yzden ek bir denetim yaplr.
Kayan pencere gnderici tarafndan dorulama olmadan gnderilebilecek ereve saysna bir
kstlama getirir. Bu beklemeli tekrar istemine benzer. Yani gnderici tekrar iletim listesindeki
dorulanmam erevelerin saysn kontrol eder. Alc taraf gelen ereveleri yeterli hzda
iliyemiyorsa dorulama mesajlarn durdurur. Gnderici dorulama mesajlarn alamadnda
tampon bellekte belirli sayda ereveyi tuttuktan sonra iletimi durdurur.
Bu yntem kullanlrken iletimin iin kullanlacak tampon bellekteki ereve says iin bir snr
belirlenir. Bu K gnderim erevesidir. Ky 1 olarak alrsak bu ilem beklemeli tekrar istemi gibi
alr.






ekil 3.19 ereve says 5 olan kayan pencere yntemi
0 1 2 3 4 5 6
Dorulamas yaplan
ereveler
4 5 3 2 1 0 7
Gnderilmek iin bekleyen
ereveler
Gnderilmi dorulamas
yaplmayan ereveler
ereve
alt snr
ereve
st snr
ereve says K=5
123
erevelerin iletilmesi ileminde st pencere snr bir arttrlr. Alc tarftan ereveler
doruandka alt pencere snr bir arttrlr. Pencere boyu daha nceden belirlenir ve iletim
srasnda bu snr korunur. Pencere boyu K= 5 seilmise ve st pencere ile alt pencere snr
arasnda 5 ereve varsa iletim durdurulur. Hatasz iletim olduu srece belirlediimiz pencere
iletim verisi zereinde srekli kayarak ilerler.
3.4 oklu Eriim Protokolleri
letiim ortam baz durumlarda statik olarak yaplandrlrken baz durumlarda da dinamik olarak
yaplandrlr. Bunun amac iletiim ortamnn daha verimli olarak kullanlmasdr. Dinamik olarak
paylatrlan ortamda oklu eriim iin bir ok algoritma kullanlmaktadr. Bunlar genel olarak
arpma tabanl ve arpmasz protokoller olarak bilinir. Aloha,CSMA, CSMA/CD arpma
tabanl protokollerdir. arpmasz protokoller ise FDDI, jetonlu halka,DQDB gibi.
3.4.1 Aloha
1960larn sonunda Amerikada Hawaii adalar arasndaki iletiimi salamak zere Unvercity of
Hawaii ALOHA adyla bir geni alan a kurdu. lk iletiim protokol ereve gndermek isteyen
her bilgisayar erevesini gnderebilir. Fakat ansl olan bilgisayarlarn arpma olmadan
erevelerini iletirler. arpma olduunda bilgisayarlar belirli bir sre bekleyip tekrar anslarn
denerler. Bu iletiim ortamnn verimini olduka azaltr. Bunu gidermek iin 1972 tlnda yeni bir
srm hazrland. letiim ortam zamana gre blnerek kullanld. Zaman blmali Aloha,
ereveler belirli zaman aralklarnda gnderilmesi salanr. letiim kanal bylelikle daha verimli
olarak kullanlr.
3.4.2 CSMAP (Carrier Sense Multipli Access Protocol)
CSMA protokolde bir bilgisayar iletiim hattn kullanmadan nce hatt dinler. Hat bo ise
erevesini gnderir. Hat dolu ise bakabir birlisayar veri gnderiyor demektir. O zaman hattn
boalmasn bekleyecektir. Bu yntemde birka bilgisayar ayn anda hattn bo olduunu grp veri
gndere bilir. Ozaman arpma oluur ve ereveler bozulur.
arpmalar nlemek iin CSMA/CD kullanlr.
CSMA/CD eriim metodunda, listen-before-transmit iletiimden nce dinle modunda almayla
veri network cihazlarna iletilir. Bunun anlam cihaz veri iletmek istedii zaman ilk olarak aktarm
ortamnn megul olup olmad kontrol etmelidir. Eer node, an megul olduunu tanmlarsa,
tekrar denemeden nce rastgele bir sre bekleyecek. Eer node networkn megul olmadn
tanmlarsa node iletme ve dinleyie balayacak. Node dier istasyonlarn, ayn anda iletmiyor
olduundan emin olmak iin dinler. Veri iletimini tamamladktan sonra cihaz, dinleme moduna
dner.

124
arpmann tespiti
ve Geri Dn
algoritmas
(Collision Detection
and back off
algorithm)
A D
C B
Tayc Dinle
Carrier Sense
A D
C B
oklu Eriim
Multiple Access
A D
C B
arpma
Collision
A D
C B
JAM
JAM JAM JAM

ekil 3.20. A zerinde arpma olumas
Kontrol yapan A cihazlar, network medyasnda sinyalin bykl, artt zaman arpma tespit
ederler. arpma gereklediinde, btn cihazlar arpmay grdn ksa srede anlamak iin
iletiimine devam edecekler. Btn cihazlar, arpmay saptadnda Backoff algoritmas uygulanr.
Cihazlar arpmay bildirmek iin JAM sinyali gnderirler. JAM sinyalini alan dmler, iletiimi
rastgele bir zaman dilimi iin durdururlar. Gecikme zaman, sona erdiinde, ada btn cihazlar, a
ortamna eriimi kazanmak iin alrlar. Veri iletimi, ada yeniden baladnda, arpmada
ierilen cihazlar, veriyi gndermek iin ncelie sahip deillerdir.
CSMA/CD
CSMA/CD fiziksel katman topolojisi ilk zamanlar pasif ortak yoldan ibaretti: ancak anahtar (switch)
cihazlarn uygulamada yaygnlamasyla birlikte yldz-anahtarlamal yol da kullanlmaktadr. 802.x
protokolleri LAN fiziksel katmanlarnda ounlukla Manchester kodlamas veya 4B5B diye
adlandrlan kodlama teknii kullanlr. Manchester kodlamasnda bit sresinin ortasnda kan ya da
den kenar, bitin 1 ya da 0 olarak deerlendirilmesini salar. (kan kenar 1, den kenar 0
anlamndadr)





ekil 3.21 Manchester kodlamas
1

1

1
1 1 1 0 0 0
0 0 0
periyod periyod
125
Yukardaki ekilden grlecei gibi Manchester kodlamas ile ne iletilirse iletilsin, hat zerinde her
zaman bir titreim olur ve bu titreim sayesinde herhangi bir dm hattn megul yada bo
olduunu kolayca ayrt edebilir. Hattaki titreim bir tayc iareti andrd iin 802.3 tr LAN
iin tayc sezmeli (carrier sense) szc kullanlr.
ekil 3.22 Jetonlu halka
3.4.3 arpmasz Protokoller
letiim ortamn her an sadece bir bilgisayarn kullanmn garanti eden protokollerdir. letiim
hattn kontrol iin bir jeton (Token) kullanlr. Jeton kimde ise o bilgisayar ereve iletimini
gerekletirir. letiimini tamamlayan bilgisayar jetonu ortama brakarak baka bilgisayarlarn
kullanmasn salar.
letiim ortamndaki tm bilgisayarlar bir mantksal halka oluturularak birbirine balanr. Bu
halkada iletiimi kontrol etmek iin bir jeton oluturulur. Bu jeteon srasyla oluturulan halkada
bilgisayarlar dolar. ereve gndermek isteyen bilgisayar jetonu alr ve erevesini gnderir.
Gnderme ilemi tamamlandnda jetonu tekrar halkaya bir baka bilgisayarn kullanmna sunar.
Bylelikle iletiim ortamnn her an bir bilgisayarn kullnm garanti altna alnr. arpmalarn
nne geilmi olur.
3.5 LAN ve WAN lar iin IEEE 802 Standard
IEEE, 1980 yl balarnda LAN standartlarn belirlemeye balam ve gnmzde youn olarak
kullanlan standartlarn temelini atmtr. IEEE 802.x protokolleri bu almalarn sonucu olarak
ortaya kmtr. bu protokole standardnda her tanmlamaya 802.3 benzeri bir numara verilmitir.
Aada bu protokole ait numaralar ve aklamalar verilmitir.

Protokol Ad Aklama
802.1 Alar ve sistem ynetimi hakknda genel tanmlamalar
802.2 LLC alt katmanm tanmlar
802.3 Ethernet - CSMA/CD yol eriim yntemi
802.3u 100Base-T
802.3z Gigabit Ethernet
802.4 Jetonlu Yol (Token Bus) tanmlamas
802.5 Jetonlu Halka (Token Ring) tanmlamas
802.13 100VG-anyLAN
802.xx .....
Jetonlu Halka
Ynlendirici
126

IEEE, fiziksel katmann hemen zerinde bulunan veri ba katmann Ortama Eriim Alt katman
(MAC - Medium Access Control Sublayer) ve Mantksal Ba Denetim Alt katman (LLC - Logical
Link Control Sublayer) olarak iki alt katman eklinde tanmlamtr. Bu 2 katman bir arada OSI
bavuru modelinin Veri Ba Katmanna kar gelir.
















ekil 3.23. OSI bavuru modeline gre IEEE LAN Standartlar

802 'ye dayal tm IEEE LAN'larda benzer alt katmanlar bulunur. Bylece st katmanlarn, a
donanm yaps ve trne bakmakszn ayn arabirimle almas salanm olunur. MAC alt katman
standartlar ise birden fazladr; CSMA/CD (Carrier Sense Multiple Access with Collisio Detect),
Jetonlu Halka (Token Ring) bunlardan en yaygn kullanlanlardr. Bu iki alt katman, a dmleri
arasnda hatadan arndrlm iletiimin sonlandrlmas amacyla beraber alr. MAC alt katman
aktarm ortamna eriimi sonlanrken, LLC alt katman balant kurulmas, balant ak kontrol,
hata dzeltme ve ereve sralanmas gibi ilevleri yerine getirir.
3.5.1 Ethernet - IEEE 802.3

lk Ethernet LAN 2.94 Mbps hznda kurulmu fakat gnmzde bilgisayar haberlemesine olan
gereksinimin artmas ve mikroelektronik teknolojinin gelimesiyle daha yksek hzlara, 10 Mbps,
100 Mbps ve 1000 Mbps gibi hzlara kadar klmtr. Gnmzde Ethernet ve trevleri olan Fast
Ethernet, Gigabit Ethernet LAN tarafnda vazgeilmez bir standart haline gelmitir. Ethernet ile
802.2 farkl standartlardr fakat ayn eylermi gibi bahsedilir; farklardan biri ereve yaplardr.

CSMA/CD (Carrier Sense Multiple Access with Collisio Detect) : IEEE 802.3 ve Ethernet
standartlarnda yola eriim yntemi olarak kullanlan CSMA/CD'de, bir ethernet dm veri
aktarmadan nce yolu dinler, eer yol, o anda dier dmler tarafndan veri aktarmak iin
kullanlyorsa, yolda bir tayc (carrier) olduunu sezer ve kendi verisini yola karmaz, bir sre
bekler. O anda yolda aktarlan veri paketinin son bitinden itibaren en azndan 9.6 s bekler. Eer bir
dm o anda yolda tayc olduunu sezdii halde, yola verisini karrsa arpma (collision)
oluur; veri aktarm gereklenmez.

arpmay engellemek iin Ethernet protokolnde erevelerin 64 sekizliden daha ksa olmasna
izin verilmemektedir. 100 Mbps hznda alldnda ise en ksa ereve uzunluu 640 sekizliye
Veri Ba katman
Fiziksel katman
802.2
802.3 / Ethernet
CSMA / CD
802.4
Jetonlu Yol
Token Bus
802.5
Jetonlu halka
Token Ring
L
L
C
M
A
C
Koaksiyel
10 Mbps

Bkml
Ekranl ift
UTP/STP
10 Mbps
100 Mbps
Fiber Optik
10 Mbps
100 Mbps
1 Gbps
Koaksiyel
1 Mbps
5 Mbps
10 Mbps
Bkml
Ekranl ift
UTP/STP
16 Mbps
4 Mbps
OSI Bavuru Modeli LAN Katmanlar ve Protokoller
127
kmaktadr. Ethernet protokolnde atmay sezen dmler gndermeyi durdururlar. arpmay
nlemek iin aada anlatlan ynteme bavurulur:

arpmadan sonra veri yollamak isteyen her dm {0,1, .... 2
n
-1} kmesinden rasgele bir say
seer, rnein En kk sayy eken ilk gnderir. Yolun kullanldn belirleyen dm
zamanlaycsn durdurur, yol boalnca zamanlaycsn yeniden altrr. Eer 2 dm ayn sayy
ekmise atma olur. Bu durumda arpan dmler yeniden say ekerler. arpma olasln
drmek iin arpma skl arttka dm rasgele say kmesini geniletir, n deeri en fazla 10
olabilir. 16 kez pe pee atarak yola veri karmay baaramayan bir dm st katmanna hata
mesaj geirir. Bu algoritmaya kili stel Geri ekilme (Binary Exponential Backoff) Algoritmas
denir. arpmay sezen ilk dm, arpmann olduu dier tm dmlere zel bir skklk
iareti (jamming signal) gnderir. Dmler yeniden gnderme ilemine balamadan nce rasgele
bir sre beklerler.

Ethernet'te gnderilen ereveler iin alcdan bir "ACK" erevesi beklenmez. Eer erevenin alc
adresi bozulmamsa, alc ereveyi yoldan eker, CRC snamas yapar ve ereve salam ise bilgi
alann st katmanna iletir. ereve bozuksa bunu pe atar. ereveler numaralanmaz.
Her Ethernet kartn MAC adresi olarak adlandrlan 6 sekizlik (48 bitlik) zel bir adresi vardr (00-
23-c3-45-00-b3 gibi) ve bu adres tektir. LAN ierisindeki yerel eriimler, gerekte bu adresler
kullanlarak gerekletirilir:
3.5.2 Ethernet Topolojisi
Ethernet alarn temel topolojisi ortak yol eklindedir; yani aa bal her bilgisayar ayn yolu
paylarlar. En temel uygulamas bir koaksiyel kablo dolatrp var olan bilgisayarlarn bu kabloya
balanmas eklinde olabilir. Bu tr uygulama balarda olduka fazla kullanlmtr. Ancak
gnmzdeki Ethernet uygulamasnda pek fazla kullanlmamaktadr. Gnmzde paylalan yol
ortam olarak HUB cihazlar veya bunu baarm (performans) asndan daha ileri gtren ve
portlarna bal sistemlere anahtarlamal yol sunan anahtar (switch) cihazlar kullanlmaktadr. Ortak
yola bal her sistem , zel bir adrese sahiptir ve ortak yol zerinde, yalnzca kendini adresleyen veri
paketlerini okur.
Veri paralarn ieren Ethernet ereveleri paylalan bir yol zerinden yolu ele geirebilmesi
lsnde aktarlr. Ayn anda iki ereve yola karsa arpma oluur. Paylalan yol ortamnda
ayn anda yalnzca bir tek gnderici etkin olabilir. Ayn anda iki veya daha fazla gndericinin a
kullanmaya kalkmas arpmaya yol aar. Bunun nedeni Ethernet teknolojisinin fiziksel
katmanndan temel band (baseband) kullanlyor olmasdr. Yani, yol ayn anda tek bir iaret
tarafnda kullanlr ve yolun tm band genilii onu kullanan iaret tarafndan harcanabilir.
Yukardaki ekilde verilen rnek tipik olarak koaksiyel kablolu uygulamay gsterir; ekilde
grlmeyen, kablolarn ularnda sonlandrma malzemesinin olmasdr. Sonlandrma malzemesi,
kablo zerinde akan iaretin geri yansmasnn engellenmesi ve azaltlmas iin kullanlr. Aksi
durumda an performans der. Ethernetin HUB ile uygulamasnda balant ekli yldz topolojisi
gibi grnse de mantksal olarak ortak yol eklindedir.
3.5.3 Ethernet ve 802.3 ereve Format
Ethernet ve 802.3 standardnda aktarlacak veri, ereveler iinde alcsna aktarlr. ereveler
iinde gnderilecek veri parasnn yan sra alc-gnderici adresleri, hata snama bitleri gibi
birtakm kontrol bilgileri de gnderilir.
128









ekil 3.24. IEE 802.3 ve Ethetnet ereveleri
ntak Preamble : IEEE'nin ilk 7, Ethernetin 8 sekizlisi n tak olarak senkronizasyon iin
kullanlr; bunun iin gnderilen bit deseni 101010...11 eklinde olup, alc saati ile gnderici
saatinin senkronize olmasn salar. 802.3'de 7 sekizli n takya ek olarak 1 sekizli de ereve ba
iaretisi vardr.
Alc Adres - Destination Address : ereveyi alacak dmn adresini ierir; var adresi olarak
da adlandrlabilir ve MAC adresi iermelidir. 48 bit uzunlukta olup, birebir. grup ve yayma
(broadcast) eklinde adresleme yaplabilir: Adresin en anlaml biti adresleme eklini belirler: birebir
adresler iin 0, grup veya yayma adreslemesi iin ise 1'dir. En anlaml bitleri ayn olan grup ve
yayma adresleri geri kalan 47 bit ile ayrtrlr; hepsi 1 ise yayma adresi olarak alglanr; grup
adresleme iin geri kalan 47 bit 1 ve 0 olabilir.
Gnderici Adresi - Source Address : ereveyi gnderen dmn adresini ierir; 48 bit
uzunluktadr.
Tr - Type : Bu 2 sekizli tr alanyla, alnan erevelerin hangi st katman protokolne veya
fonksiyonuna gnderilecei belirlenebilir, rnein tr servis sunan bir dm kendisine gelen
erevelerin hangi servise ait olduunu bu alana bakarak anlayabilir.
Veri Data : Aktarlacak olan veri parasn ierir; 46 ile 1500 sekizli arasnda olabilir.
Gnderilecek verinin en az ne kadar olaca nemlidir; 10 Mbps'lik Ethernet'te 46 sekizliden daha
kk olmamaldr. Aksi durumda paylalan yol zerinde olan arpmalar sezilemez.
ereve Hata Snamas - Frame Check Sequence : Bu alana ereve hata snamas iin
hesaplanan 32 bitlik CRC deeri yerletirilir. Hata snamas n tak dnda erevenin tm bitleri
iin yaplr.
Ethernet ile 802.3 Arasndaki Fark: kisi arasndaki farklardan biri ereve yapsndadr. 802.3
ereve yapsnda Ethernet'te olmayan birka alan daha vardr. Biri ntakda belirtildii gibi ereve
ba iaretisi, dierleri de uzunluk ve dolgu (pad) alanlardr. 802.3'de ereve iin koyulacak veri
uzunluu konusunda snrlama yoktur; standard salamak ve minumum deeri oluturmak iin
verinin sonuna dolgu sekizlileri yerletirilir. Dier farklar ise, 802.3'de 48 bitlik adreslemenin yan
sra 16 bitlik adreslemenin de desteklenmesi ve baz elektriksel balant tanmlamalar zerinedir.
Ethernet'in OSI Bavuru Modelindeki yeri
Ethernet ierisinde bulunan alt birimler aadaki ekilde OSI bavuru modeline gre grlmektedir;
OSl'nin ilk katmanna sahip olan Ethernet'te, en stte LLC ve MAC birimleri, hemen altnda
kodlama birimi vardr. ekilden grlecei gibi, MAC birimiyle Kodlama birimi arasnda AUI diye
ntak
7
Bala
Ayrac
1
Alc
Adresi
6
Gnderici
Adresi
6
Paket
Uzunluu
2
Veri
N
Dolgu
FCS
4
IEEE 802.3
ntak
8
Alc
Adresi
6
Gnderici
Adresi
6
Tip
Veri
N
FCS
4
Ethernet
129
adlandrlan bir birim vardr. AUI birimi, Ethernet'e esnek bir fiziksel arayz destei salamak
amacyla araya koyulmu arabirimdir, en altta ise tekrarlayc arabirim vardr.
Ethernet portlu baz a cihazlar tekrarlayc birimine sahip olmakszn dorudan AIU portlu olarak
retilir; bu port ksmen Ethernet portudur, ancak balant yaplabilmesi iin araya ortam
dntrc (transceivers) taklmaldr. 10base-X ortam dntrc cihazlarn bir taraf AUI
arayze, dier taraf ise gereksinim duyulan kablolama yapsna gre bakr iin BNC, RJ45 ve fiber
optik kablo iin ST, SC konnektrl arayze sahip olurlar
3.5.4 Yksek Hzl Ethernet - Fast Ethernet, Gigabit Ethernet
Ethernet ilk olarak kaln koaksiyel kablo zerinden 10 Mbps hz iin tanmlanmtr. Daha sonra
baz snrlamalar dahilinde, daha ekonomik olan ince koaksiyel uyarlamas yaplmtr. Ancak, bakr
bklml ift (UTP veya STP) ve fiber optik (FO) kablolarn veri iletiiminde kullanlmas, fiziksel
olarak yldz topolojinin yaygnlamas ve her geen gn daha yksek hzlara olan gereksinimden
dolay yksek hzl Ethernet teknolojileri ortaya kmtr. Fast Ethernet ve Gigabit Ethernet olarak
adlandrlan bu teknolojiler sayesinde, 100 Mbps ve 1 Gbps hzlara klmaktadr.
Fast Ethernet - 100Base.TX, 100BaseT4, 100Base-FX
Yksek hzl Fast Ethernet teknolojisi genel olarak 100Base T olarak gsterilir; kablolama
gereksinime gre 100Base-TX, 100Base-T4 ve 100Base-FX trevleri vardr. Bu trevlerin
gereksinim duyduu kablo tr, konnektr u balantlar, kablo uzakl ve kodlama yntemleri
farkldr. OSI bavuru modeliyle ilkisi ethernete banzer Ethernet'te var olan AUI birimi iin Fast
Ethernet'te MII arabirimi vardr. MII arabirimi Fast Ethernet'e esnek bir fiziksel katman seenei
sunar. MII portlu bir a cihazna istee gre ortam dntrcler taklarak deiik trde fiziksel
port elde edilebilir.
A genilii, bakr kablo ile 205 m. FO ile 325 m. ve ift ynl FO ile 2 Km. olabilir. Bir u dm
ile HUB, Anahtar gibi cihazlar aras en fazla 100 m. olabilir. Kullanlan kablo trne (Cat 3, Cat 4,
Cat 5) ve kablo iindeki ka iftin kullanldna gre alt snflara ayrlr. Her bir trevin gereksinim
duyduu kablolar ve kodlama teknikleri farkldr.
100Base-TX : Bu standart da UTP kablo iin Cat 5 , STP iin Type 1 trnde kablo kullanlmaldr.
100Base-TX, Cat 5 kablolama gerektirir. Cat 3 kablolama zerinde garanti edilen snrlar iinde
alamaz. UTP veya STP kablo iindeki 4 iftten yalnzca 2 ifti kullanlr; kablo balants
10Base-T ile ayndr. Dolaysyla 10Base-T iin yaplan kablolamada, herhangi bir deiiklik
yaplmadan 100Base-TX standardnda cihazlar kullanlabilir. UTP kablolarn sonlandrlmas iin
RJ45, STP kablolarn sonlandrlmas iin DB-9 konnektr kullanlr. Yar ift ynl veya tam ift
ynl iletiim yaplabilir. Fiziksel katmanda Manchester kodlamas yerine daha elverili olan 4B/5B
kodlama teknii kullanlr.
100Base-T4 : Bu standart Cat 3 kablolama alt yapsyla 100Base-T'yi desteklemek iin
tanmlanmtr; ancak, UTP kablonun 4 ifti de sonlandrlmaldr. 10Base-T iin yaplan
sonlandrmada UTP'nin 2 ifti kullanld iin ayn sonlandrma ile 100Base-T4 almaz, ancak
sonlandrmas 2 iften 4 ifte ykseltilirse ayn kablolama alt yapsyla Cat 3, Cat 4 veya Cat 5)
alr. Yar ift ynl iletiim yaplabilir. Kodlanma da 8B6T teknii kullanlr.
130
100Base-FX : Bu standart fiber optik kablonun kullanlmasna dayanr; Bakr kablolar ile
eriilmeyen uzaklklara gidilebilir. Yar ift ynl almada 450 m. tam ift ynl almada 2 Km.
ye kadar gidilebilir. Fiziksel katmanda 4B/5B kodlanmas kullanlr.
Gigabit Ethernet
Gigabit Ethernet, 10 Mbps'lik 10Base-T'ye gre 100 kat daha hzl Ethernet teknolojisidir; Gigabit
Ethernet kablolamas iin, balangta FO kablo (802.3z) dnlm olsa da daha sonra Cat 5 UTP
bakr kablo (802.3ab) zerinde alacak trevi de tanmlanmtr. Gigabit Ethernet ile, alagelen
ethernet teknolojileri zerinde birka deiiklik yaplarak ok yksek hzlara klmtr.
Deiikliklerden en nemlisi kodlama teknii ve fiziksel katmandaki kablolama gereksinimidir.
Aadaki ekilde Gigabit Ethernet'in birimleri OSI bavuru modeliyle karlatrmal olarak
grlmektedir; LLC ve MAC birimlerinin altnda kodlama ve fiziksel arayz birimi bulunur. Gigabit
Ethernete sahip portlar a cihazlarna fiziksel arayz esneklii kazandrmak iin GMMI arabirimi
(Ethernet'teki AUI, Fast Ethernet'teki MII'n karl olarak) vardr.
1000Base-LX : FO kablo kullanlmasna dayanr. Tek modlu Fiber(Single Mod Fiber, SMF) veya
ok modlu fiber (Multi Mod Fiber, MMF) kablo kullanlabilir: SMF kablo ile 3 Km. mesafede
balant yaplabilir; 50 MMF kablo ile 550 m, 62.5u MMF kablo 440 m. ye kadar balant
salanmaktadr. Yar ift ynl (half-duplex) veya tam ift ynl (full-duplex) alabilir. Kodlama
olarak 8B/10B teknii kullanlr.
1000Base-SX : MMF kablo kullanlmasna dayanr: 50 MMF kablo ile 550m., 62.5to MMF kablo
260 m. uzakla gidilebilir. 1000Base-LX ile daha ok uzak mesafede balantlar amalanmken,
1000Base-SX ile daha ucuz yatay kablolama ve ok uzakta olmayan omurgaya balant
amalanmtr. Kodlamada yine 8B/10B teknii kullanlr.
1000Base-CX : Bakr kablo (copper twinax) kullanlmasna dayanr; genel olarak ok yakn (25m.
kadar) mesafedeki balantlar iin tanmlanmtr. 8B/10B kodlama teknii kullanlr.
1000Base-T : Bu standart ile Gigabit Ethernet'in allagelen Cat5 UTP kablolama (4 iftli) alt
yaps zerinde almas amalanmtr. Daha nceki LX, SX ve CX tanmlamalar 802.3z altnda
toplanmken; 1000Base-T, 802.3ab ad altnda tanmlanmtr. Bu standartta balanlacak iki u
aras 100 m.'ye kadar olabilir; an ap ise 200 m. ye kadar kabilir.
100VG-AnyLAN
100VG-AnyLAN, IEEE'nin 802.12 komitesi tarafndan tanmlanm yksek hzl bir LAN
teknolojisidir; 100Base-T gibi 100 Mbps'lik bir iletim ortam sunar. Bu teknolojide yola eriim iin
Ethernet'te olduu gibi CSMA/CD yntemi kullanlmaz; CSMA/CD'ye gre eriim zaman daha
ngrlebilir bir yntem olan DPAM (Demand Priority Access Medhod) yntemi kullanlr. DPAM,
CSMA/CD'de arpmalardan dolay oluan zaman kaybn yok eden ve tm portlara merkezi
denetimli eriim salayan bir yntemdir.
100VG-AnyLAN teknolojisinde topoloji Aadaki ekilde grld gibi hiyerarik yapdadr. bir
tane merkez cihaz vardr. Hiyerarik yap en fazla 3 dzeyli olabilir; aralarda bulunan HUB, anahtar
gibi cihazlarn 1 tane st balant (up link), birden ok alt balant (down link) portlar olur.
131
100VG-AnyLAN a cihazlarnn portlar, normal ve monitr olarak adlandrlan 2 moddan birinde
alrlar. Normal modda alan port kendisine gelen ereveleri adresine gre uygun yere
aktarrken, monitor modunda alan port gelen tm ereveleri aktarr. Normal mod u dm ve
alt balantlarda kullanlrken, gzleme mod ynlendirici, anahtar gibi cihaz balantlarnda
kullanlr. Yola eriim iin kullanlan DPAM, portlara eriim hakk tanmak iin Round-Robin
yoklama (polling) tekniini kullanr. Bu teknikte a cihaz portlarna bal sistemleri srayla yoklar;
her yoklamada ereve gndermek isteyen sistemlerin birer ereveleri aktarlr. Bir u sistem bir
yoklama evriminde, dier u sistemlerin gnderecekleri ereveleri olduu srece birden fazla
ereve gndermez. Yola eriim iin ncelikli yap kullanlmaktadr, ncelikli aktarm istekleri,
merkezi cihaz tarafndan daha ncelikli deerlendirilir.
100VG-AnyLAN teknolojisinde bilinen kablo trleri kullanlr; Cat 3, Cat 4, Cat 5 UTP kablolar,
STP kablo ve FO kablo seenekleri vardr. Bakr kablo ile kullanmda iki dm aras mesafe 100
m.'ye, FO kablo ile balama 2 Km. ye kadar olabilir. Kodlamada 5B/6B teknii kullanlr.
3.6 Kprler (Bridges)
Tekrarlayclar, kendilerine gelen btn iaretleri kuvvetlendirip gnderirler. Ancak kprler daha
aklldrlar. Eer gelen bilgi kar taraftaki bir bilgisayara gidiyor ise gnderilir aksi halde iletilmez.
Bu nedenle farkl YAlerini birletirmek iin kullanlrlar.

Kprlerin iletim algoritmas aadaki gibidir.
1. YA A ve YA Bdeki her paket alnr.
2. Alnan Paketlerden YA A ve YA Bde bulunan cihaz adresleri renilererek bir tabloda
tutulur.
3. YA A nn paketi Adaki bir cihaza gidecek ise atlr.YA B iin de ayn ey yaplr.
4. Eer YA Adan YA B ye geecek bir paket vare ise iletilir.
Modern kprler adresleri otomatik olarak renirler.
Kprler aadaki yararlar salarlar.
Byk alar kk parlara ayrrlar. Kk alar bytmeyi salarlar.
Trafik younluu azaltlm olur.
An fiziksek genilii artrlm olur.
Farkl fiziksel iletim ortam birletirilebilir.(coax,Utp)
ekil 3.25 Kprnn a balants
Kpr
I
I I
YA A
DM A
YA B
DM C
DM B
132
Kprler ayn tip alarda kullanlrlar. Farkl tip alarda kullanlamazlar. rnein Ethernet ile
Token ring arasnda kpr kullanlmaz.
u anda segmentleri daha kolay ynetebilmek iin byk YAlar kltmek gerekir. 1-2 Bu
azaltma Tekli bir YAn destekleyebildii trafik miktar ve corafik alanlarn kapsamna gre
yaplr. A segmentlerini balamada kullanlan rnleri Kpr(Bridge), Anahtar(Switch),
Ynlendirici(router), ve Geit(gateway)i ierir. Anahtarlar ve kprler , OSI modelinin veri
iletiimi katmannda (Data Link Layer) alrlar. Bridgein fonksiyonu gelen sinyalleri dier
network parasna geip gemeyeceine karar verir.
Kpr, ada ereveyi aldnda, var MAC adresine bakar, Kprleme tablosuna gre karar verir.
Filtreler, akn salar veya ereveyi dier segmente kopyalar. Bu karar ilemi aadaki gibi
gerekleir. (ekil 3.25)
Eer var cihaz, ayn segment iinde ise, kpr, erevenin dier segmentlere gidiini
engeller. Bu ilem, filtreleme (filtering) olarak bilinilir.
Eer varcihaz farkl segmentte ise, kpr, ereveyi uygun segmente doru iletir.
Eer var cihaznn adresi kpr tarfndan bilinmiyorsa, kpr alnld hari btn
segmentlere iletir. Bu ilem , ak (flooding) olarak bilinilir .
Kpr eer stratejik olarak yerletirilirse a performansn byk lde arttrr.
Kpr tr cihazlar, genel olarak, benzer teknolojiye sahip YAlar birbirine balamak iin
kullanlr; balant sonucu YAlar mantksal adan yine tek bir YA olur. Kprler, OSI bavuru
modeline gre veri ba katmannda alrlar. Dolaysyla verinin adres ksnma bakp ona gre
davranrlar; veri paketi iindeki alc adresi kar tarafa ait deilse, paketi bouna karya geirip
orann trafiini arttrmazlar. Ethernet kartlarda, fiziksel adres olarak ta bilinen MAC dzeyinde
adresleme kullanlr.
Kprler, topolojisi farkl dahi olsa ayn protokoln kullanld iki veya daha fazla bamsz an
birbirine balanmas iin kullanlr, iki bamsz a arasna koyulan bir kpr her iki tarafta da
aktarlmak istenen paketleri inceler. Eer paket kar ada bulunan bir yeri adresliyorsa, o paketi
dier aa aktarr; aksi durumda, kar an trafiim arttrmamak iin, oray adreslemeyen paketleri
szer ve geirmez. Bylece an bir parasnn trafii dier paralarn trafiiyle arlamam olur.
Uygulamada, byk alarn, paralanp her biri bamsz birer a niteliim koruyacak biimde daha
kk alara blnmesinin ve bunlarn birbirlerine kprlenerek balanmasnn (bridging) birok
avantaj olur:
Trafik younluu ayrtrlm olur; ayn a adresleyen trafik dier alar etkilemez.
Herhangi bir ada olabilecek bir hata veya arza dier alara yanstlmam olur.
LANlarn etkin uzunluu arttrlm olur.
133







ekil 3.26 Farkl topolojide ki alarn kpr ile birbirine balanmas.
Grld gibi ekil 3.26daki tm bilgisayarlar kpr vastasyla ayn a ierisinde bulunurlar.
Fakat herhangi bir a zerinde oluan veri trafii dier alar adreslemiyorsa, kpr zerinden
geirilmeyeceinden o alarn trafik younluunu etkilemez. Kprler adreslerin hangi aa ait
olduunu ieren bilgiler tutarlar. Aada da grlecei gibi, OSl'nin 1. ve 2. katmanlarna sahip
olan kprler, veri akn kontrol eder, iletiim hatalarn denetler, fiziksel adreslemeyi ve fiziksel
ortama eriilmesini salarlar. Bunlar salamak iin de eitli veri ba katman protokollar
kullanrlar; Ethernet, TR (Jetonlu Halka) ve FDDI gibi
3.6.1 Kprleme Yntemleri
Temelde birka deiik trde kprleme yntemi vardr. Bazlarnda btn yol bilgisi her
erevenin iine koyulurken, bazlarnda da yalnzca bir sonraki dm bilgisi koyulur, ilki IBM
firmas tarafndan gelitirilen bir yntem olup kaynak ynlendirmeli kprleme (Source-Route
Bridging, SRB), ikincisi DEC firmasnca gelitirilmi olup effaf kprleme (Transparent Bridging,
TB) olarak adlandrlr. Bir dieri de evrici kprleme (Translational Bridging) olarak adlandrlr.
3.6.2 Kpr trleri
effaf Kprler (Transparent Bridges): Ayn veri ba katman protokolne sahip olan LANlar
birbirine balayan Protokollerdir. effaf denmesinin sebebi kprlerin aa bal makineler
tarafndan grlmemesidir. effaf kprler, kendisine bal LANlardaki btn trafii dinler; Her
erevenin kaynak ve var adreslerini kontrol eder; ereveler geldike bunlar inceleyerek belirli
aralklarda adres tablosu oluturur.ereveyi gndermeden nce tampon belleine alr.
Kaynaktan Ynlendirmeli Kprler( Source Routing Bridges) : Kaynaktan ynlendirmeli
makineler ile birbirine balanan var adreslene giden yol kpr tarafndan deil kaynak makine
tarafndan belirlenir. Bu nedenle kaynaktan ynlendirmeli kprler ynlendirici (router) olarak
dnlemezler. Aa bal bilgisayarlar var adresinin hangi ada olduunu bilmiyorlarsa keif
ereveleri gnderirler(discovery frames or explorer packets). Kprler keif erevelerini kaynak
makinenin bal olduu LAN dndaki tm LANlara iletirler.
evirici Kprler ( Translating Bridges) : MAC alt katmanlar farkl olan LANlar arasnda
kullanlr.
Jetonlu halka
Kpr
PC
Server
Hub
PC PC
PC
PC
PC
Server
Laser printer
Server
Ethernet
134
Uzak Balant Kprleri (Remote Bridges) : Bu tr kprler birbirinden uzakta bulunan rnein
ayr ehirlerdeki LANlar birbirine balamak iin kullanlr. Uzak balant kprleri birbirine
kiralk hatlar ile balanr. Noktadan noktaya (point-to-point) veri ba protokoln kullanrlar.
Uzak balant kprleri kiralk hatlar zerinden iki trl balant kurabilir.
a) Gnderen taraftaki uzak balant kprs, MAC erevelerini noktadan-noktaya bir veri ba
protokolunun veri alanna (payload field) yerletirerek gnderebilir. Bu yntem, ayn standartta uzak
LAN'larn balanmas in en uygunudur. Burada en nemli sorun erevelerin doru LAN'a
gnderilmesidir.
b) Gnderen taraftaki uzak balant kprs, MAC erevelerinin n ekini ve son ekini kartp geri
kalan veriyi noktadan-noktaya veri balant protokolunun veri alanna yerletirerek var kprsne
gnderebilir. Var kprs yeni bir n ek ve son ek reterek ereveyi var LAN'a aktarr. Bu
yntemin sakncal taraf, var makinesine ulaan checksum bilgilerinin kaynak makine tarafndan
hesaplanm checksum olmaydr. Bu nedenle, kpr belleklerinde oluan bit hatalar alcda
sezilmeyebilir.
3.6.3 Kapsayan Aa Algoritmas (Spanning Tree Algorithm)
Kapsayan aa algoritmas birbiriyle iletiimde bulunacak ve farkl a dilimlerinde olan herhangi iki
dm arasnda, yalnzca, bir yol olmasn garanti eden bir algoritmadr. yle ki, a bydke
an ve aradaki balantlarn fiziksel karmakl artar ve istenmedii halde, herhangi iki dm
arasnda iki yol (evrim.) olacak ekilde balant yaplabilir. Bu durum, zellikle effaf
kprlemenin kullanld uygulamalarda a baarm asndan sorun yaratr; an baarm olduka
azalabilir. Bu azalmann nne geilmesi iin kprlerde kapsayan aa (ST) algoritmas koturulur.
Bylece, iki dm arasnda .fiziksel olarak birden fazla yol olsa bile, bunlardan bir tanesi aktif
tutulur, dierleri pasif hale getirilir.
A ierisinde evrim olumas durumunda a baarmnn dmesinin sebebi yle aklanabilir:
effaf kprlemede yaplan temel ilemler renme, szme ve ilerletmedir. Bir effaf kpr bu
ilemi gerei gibi yerine getirebilmesi iin a zerindeki herhangi iki dm arasnda yalnzca bir
yol olmaldr; bir evrim olumas durumunda baz ereveler a ierisinde srekli dnp dolarlar,
ve bu da a zerinde fazladan trafik yaratr.
Kapsayan aa algoritmas, yedek balant gereksinimim kendiliinden getirebilir. rnein, bilinli
olarak iki dm arasnda birden fazla fiziksel yol oluturulur ve kprlerde bulunan ST algoritmas
etkin hale getirilir. Algoritma, yollardan yalnzca birini aktif tutup dier yollar pasif hale sokar.
Aktif yolda bir sorun olutuunda, algoritma, yeni durumu deerlendirip yeni hesaplamalar yapar ve
var olan yollar arasndan birini aktif hale sokabilir. Ancak kprler zerinde kapsayan aa
algoritmasn koturmak, ciddi bir ilemci gc gerektirir; zellikle, bu algoritmay destekleyen
anahtar cihazlarda etkin hale getirilirse, cihazn anahtarlama kapasitesi azalabilir.
3.7 Anahtar (Switch)
Yerel alarda bant geniliini artrrarak a hzlandracak zm olarak anahtarlar gelitirilmitir.
Anahtarlarn almas kprlere benzer ancak, daha hzldrlar. Bu gn anahtarlar deiik alar
(Ethernet, Fast Ethernet, FDDI) arasndaki balanty yapabilmektedirler. Yakn bir gelecekte Token
ringin band geniliini artrmak iinde kullanlabileceklerdir.
135
Kprlere kar anahtarlarn aadaki yararlar vardr.
A ekonomik olarak daha kk arpma blglereine ayrrlar.
Her istasyona dahe yksek bant genilii salar.
oklu Protokol destekler.
Mevcut alt yap cihazlarn kullanr.Pahal bir ykseltme gerektirmez. (Hub,tekrarlayc,kablo)
Yksek anahtarlama hzyla a hzlandrr.rnein Ethernet arabirimi teorik olarak max 14.880 PPS
iken Anahtar 89.280 PPS Dir.
Anahtarlar iki tiptedir.
1. Cut-Through anahtarlama: erevenin tamam alnmadan ynlendirme baalr. Anahtar paketin
gidecei MAC adresini okuduktan sonra ynlendirmeyi balatr. Bu teknik hzldr. Ve uzun
paketlerde verim yksektir. Ana dezavantaj hatal gelen paketler zerinde herhangi bir ilem
yaplmad iin olduu gibi gnderilir.
2. Store and Forward Anahtarlama: Paketin tamam alnarak dsaklanr. Bundan sonra
ynlendirme yaplr. Bu ilem boxzulmu paketlerin atlmasna imkan tanr. Kullancya filtre
koyma ve trafiin akn deneteleme imkan tanr. Ancak daha yavatr.
ki trl anahtar bulunur. Bunlar ATM anahtarlar ve YA Anahtalrdr.
ATM Anahtarlar ATM ebekesinde ATM hcrelerini iletmek zere tasarlanmtr. Yksek
hzldrlar. YA ve GA sinde kullanlrlar.
YA Anahtarlar ise YAsinde segmentleri birbirine balarlar. YA sinde yksek hz ve
performans salarlar.
HUBa benzer ekilde birden ok u sistemim bir noktada toplayp, onlar arasnda anahtarlama
yntemiyle balant kurulmasn salar. Ancak HUB kendisine bal sistemlere paylalan bir ortam
sunarken, anahtar atanm bir yol sunar. Genel olarak veri ba katmannda alr; ancak a katman
ilevlerine sahip anahtarlar da vardr.





ekil 3.27 Sistemlerin anahtar zerinden balanmas
Anahtarlar a uygulamasnda youn olarak kullanlan cihaz trlerinden birisidir; ilevi, kendisine
gelen veri trafiini portlar arasnda anahtarlamaktr.
HUB cihazlar kendilerine bal sistemlere paylalan bir ortam sunarlar. rnein HUBla
oluturulan aa bal l tane sunucu, 5 tane kullancdan oluan 6 tane sistem iinde her bir sisteme
den ortalama band genilii 10/(6-1) 'den 2 Mbps olur. nk paylalan yol ayn anda yalnzca
PC PC PC PC Server
10 M 10 M 10 M 10 M 1 G
Anahtar
136
bir iletiim iin kullanlr. letiimde bulunmak isteyen bir sistem nce yolu bo olarak bulmaldr.
Ayn rnekte HUB cihaz yerine anahtar kullanrsak bilgisayarlara paylalan bir yol deil de
anahtarlamal bir yol salanm olur; an toplam aktarm baarm artar. Teorik olarak ayn anda 3
ift bilgisayar birbirleriyle haberleebilir; bylece HUB kullanlmas durumunda port bana
ortalama 2 Mbps olan band genilii 10 Mbps'e km olur. Ancak bu durum teorik bir sonutur;
ayn anda tm bilgisayarlarn birer ift oluturacak ekilde haberleme gereksinimleri olmas
uygulamada pek karlalabilecek bir durum deildir. Uygulamada, bilgisayarlar genelde kullanc
durumundadr ve bunlar byk bir ounlukla Sunucu (Server) olarak adlandrlan sistemlerle
iletiim yapmak isterler. Bu durumda anahtar iin hesaplanan teorik deer, gerekte daha kk
olur; gerek deeri sunucu says ve sunucularn baland portun band genilii belirler.
Alar da genellikle sunucuya eriimler fazla olacandan dolay sunucular zerinde ar bir veri
ak olur. Sunucular anahtarn 10 Mbps'lik portlarna balanmsa bir darboaz oluur. nk
anahtar her ne kadar anahtarlamal bir yol sunuyorsa da tm kullanclar ayn sunucuya erimek
isteyecei iin ortalama band genilii 10/(6-l)'den 2 Mbps olur. Bu darboazn almas iin
anahtarlar zerine dier portlarna gre daha yksek hzl portlar koyulur. rnein 10 Mpbs'lik
Ethernet anahtarlar zerinde genelde 10 Mpbs'lik 12, 16 veya 24 tane port ve l veya 2 tane de 100
Mbps'lik port bulunur. Bylece dierlerine gre daha fazla trafik younluu olan sistemler 100
Mbps'lik porta taklarak darboaz alm olur.
Anahtar cihazlarnn zerlerinde hibir trafik yok iken, tm portlan birbirinden yaltlm durumda
beklemektedir. Dolaysyla anahtara bal tm sistemler arasnda balant kopuktur denilebilir.
Ancak bir sistem dieriyle letiimde bulunmak isterse, ikisinin bal olduu portlar anahtar
zerinden birbirine balanr (anahtarlama ilemi); iletim bittikten sonra yeniden zlerek baka
sistemlerle iletiim iin serbest braklr, iletiimde bulunacak sistemlerin ayr ayr portlara bal
olmas durumunda, ayn anda birden ok ift bilgisayar iletiimde bulunabilir.
Anahtar cihazlar, anahtarlama ilemi iin u sistemlerin MAC adreslerini (fiziksel adres olarak ta
anlr) kullanr. Bu nedenle anahtar cihazlar zerinde MAC adreslerinin tutulduu bir tablo (MAC
tablosu) bulunur. Bir sistem kar bir sisteme veri gndermek istediinde, veri 3. katmanda paketler,
2. katmanda ereveler haline getirilir. Paketler ierisinde 3. katman protokol adresleri (rnein IP,
IPX), ereveler ierisinde ise MAC adresleri (rnein Ethernet kartlarn fiziksel adresleri) vardr.
Bir LAN ierisindeki iletiimde MAC adresleri kullanld iin, kar dmn MAC adresi,
ereve ierisinde alc adres olarak bulunur. Anahtar cihaz ereve ierisindeki alc MAC adresi
rendikten sonra, MAC tablosuna bakarak iki port arasnda balant kurar. Bu iki sistem, kurulan
balant zerinden birbirlerine ereve gnderirken, dier portlar arasnda da ikier ikier balant
kurulabilir.
Tablo 2-2 : Bir anahtarn. MAC adres tablosu
Alc MAC Adresi Bal Olduu Port
08-00-02- 1a-3c-b2
00-a0-24-1a-3c-b2
08-00-21-a4-c8-92
08-00-02-1a-3c-33
08-00-24-1 a-3c-b2
00-00-02-1a-3c-b2
00-00-25-1 a-3c-ae
1.port
5.port
7.port
8.port
8.port
2.port
4.port
Anahtar cihazlarda a ierisindeki sistemlere ait MAC adreslerinin tutulduu birer tablo vardr; bu
tablonun boyu olduka nemlidir. Anahtarlama ilemi bu tabloya dayanlarak gerekletirilir;
137
tabloda hangi MAC adreslerin hangi portlarda olduu tutulur. Bylece bir porttan gelen erevelerin
hangi porta anahtarlanaca/alcsnn hangi porta bal olduuna karar verilir. Eer bir erevenin
alc ksmndaki adres, o andaki tablo ieriinde yoksa , ilgili ereve tm portlara yayn yaplarak
aktarlr. Tablonun tutaca MAC adres says snrldr ve gncelleme iin cep bellek
algoritmalarndan biri kullanlr (bu adresler gnderme annda eklenir). Yani, tablo dolarsa yeni
MAC adresleri, ancak, ncekilerden biri tablodan karlarak eklenebilir. Dolaysyla bu tablonun
boyu kk olursa ve an o ksmnda ok fazla sistem varsa, yayn tr aktarm oran artar ve ok
sk olarak cep bellek algoritmasnn koturulmas gerekir. Merkez anahtar (core switch)
konumundaki cihazlarn MAC adres tablolarnn yeterince byk olmas istenir.
3.7.1 Anahtar OSI Katmanlar
Anahtar cihazlar, kprler gibi OSI referans modelindeki ilk ki katmann fonksiyonlarna
sahiptirler. Ancak 3. katman ilevlerine sahip anahtar cihazlar da retilmektedir; anahtarlara 3.
katman ilevlerini eklemekten ama, onlar birer ynlendirici haline dntrmek deil de,
anahtarlara sanal a destei salamak ve sanal a oluturulmas durumunda konfigrasyon esneklii
salamak iindir.
3.7.2 Aktarm Yntemleri
Anahtarlar, kendilerine gelen veri paketlerini dier tarafa aktarm ekline gre ikiye ayrlr: biri
hemen geir (Cut-Through), dieri tamamn al ve sonra gnder (Store-and-Forward) anlamndadr,
ilkinde veri paketi anahtara gelmeye balar balamaz kar tarafa geirmeye balanr, ikincisinde
(Store-and-Forward) tm paketin gelmesi beklenir; ardndan paketin iindeki adrese baklarak
anahtarlanr. Paketin yolda bozulma olasl fazla olan ortamlarda ikincisi daha iyidir, ilk
yntemde, paketin banda gelen veri paketi zerinde hata snamas yaplmadndan, adres
bozulmalarnda yanl ynlendirmeler yaplabilir; ancak aktarm ortam gvenilir ise bu yntem
daha verimli olur.
Anahtarlarla, oluturulan hiyerarik yapda bir omurga kurulduunda merkez anahtar sakla ve
gnder (Store-and-Forward), dier anahtarlar ise hemen geir modunda almaldr. Omurga
ierisinde birden ok anahtar sakla ve gnder modunda alt durumlarda, a baarm olduka
debilir.






ekil 3.28: Hiyerarik LAN mimarisi
Merkez anahtar
Merkez
Kenar anahtar
Kullanclar

Kullanclar

Kullanclar

Kullanclar

Kullanclar

Kullanclar

st balant
(Uplink)
138
3.7.3 Anahtar Trleri (Switch Types)
Anahtarlar birka deiik ekilde snflanr; rnein bunlardan iki tanesi, a iinde konulanaca
yere gre ve ierdii teknolojiye gre yaplr. A iindeki konulanaca yere gre merkez ve kenar
anahtar olarak, kullanlan teknolojiye gre Ethernet, ATM, TR (Jetonlu Halka) anahtar olarak
snflanrlar.
Kenar Anahtarlar Edge Switches : Kenar anahtarlar daha ok bilgisayar veya HUB'larn
dorudan balantlarnn yapld anahtarlardr. Kenar anahtarlar, dorudan kendilerine bal
sistemlerin gereksinim duyduu anahtarlama ihtiyacn karlayacak lde kapasiteye sahip olurlar.
Anahtarlama gc ve MAC tablosu boyu snrldr. Bu tr anahtarlara dorudan u sistemler bal
olaca iin genel olarak yksek anahtarlama kapasitesine gereksinim duyulmaz. Uygulamada,
rnein Ethernet iin, kenar anahtarlar genel olarak 12, 16, 24 veya 36 tane 10 Mbps Ethernet porta
ve bir veya iki tane yksek hzl 100 Mbps Ethernet porta sahip olurlar. Yksek hzl portlar
omurgaya balant (st balant (uplink)) iin veya sunucu sistemlerin balants iin kullanlr.
Merkez Anahtar Core Switch : Merkez anahtarlar, yukardaki ekilde de grlecei gibi an
merkezine konulandrlr. Merkez anahtarn performans an tm performansn
etkileyebileceinden kenar anahtarlara gre daha gl donanma, yksek hzl portlara ve byk
boyutlu MAC tablosuna sahip olmaldrlar. Merkez anahtarlarda, kendisine dorudan bal olsun
olmasn, adaki tm sistemlerin MAC adresleri tutulur. Ancak bu sayede, kendisi zerinden geecek
erevelerin nereye anahtarlanacan belirleyebilir.
Uygulamada, merkez anahtarlar, port arayz esneklii salamas asndan aseli olarak retilirler.
ase yalnz bana i yollara sahip bo kasadr; zerinde g kayna ve minumum aksesuar
bulunur. ase zerinde bulunan bo yuvalara (slots) port modlleri taklarak gereksinim duyulan
port says elde edilir. aseli anahtarlar iin anahtar szck asenin arka plandaki (backplane)
anahtarlarda kapasitesidir; bu kapasite port modlleri iin bir darboaz oluturmayacak byklkte
olmaldr.
3.8 Yksek Hzl LAN lar
1000-MBps ethernet veya gigabit ethernet standartlar fiber optik veya bakr kablo iletiim sunarlar.
1000BASE-X fiber optik zerinden 1Gbits full dublex zellii IEEE 802.3z standarddr.
1000Base-TX , 1000Base-SX ve 1000Base-LX, ayn zamanlama parametreleri kullanrlar.1
nanosecond bit times kullanrlar. gigabit ethernetin frame yaps 10 ve 100mbps ethernet iin
kullanlan frame yaps ile ayndr. Uyarlamaya bal olarak Ggabt ethernet, kablodaki bit yaplar
evirmek iin farkl ilemleri kullanabilir.
Standart ethernet ile hzl ethernet ve gigabit ethernet arasnda farklar fiziksel katmanda
gerekleirler. Bu yenilenmi standartn arttrlm hzlarndan dolay, ksa bit times zaman, zel
dikkat gerektirir. Bitler, ounlukla ve ksa srede ortama tantld iin, zamanlama, kritikdir. Bu
hzl iletim, bakr kablo band genilii limitleri daha yakn frekanslar gerektirir. Bu sebepten bitler,
bakr kabloda ki grltye kar daha ok hassas sebep olur .
Bu konular, ggabt etherneti iki ayr ifreleme admn kullanmasn gerektirirler. Veri iletimi, ikilik
bit ak gsterme kodlar kullanarak daha ok etkin yaplr. ifreli veri, band geniliinin etkin
kullanm senkronizasyonu salar ve signal-to-noise oran zelliklerini gelitirir.
139
Fiziksel katmanda, MAC katmanndan bit kalplar, sembollere dntrlrler. Semboller start
frame, end frame ve ortam boluk durumunu gibi control bilgilerini olabilir. Frame, network
dorultusu boyunca oalan kontrol sembolleri ve veri sembolleri iine kodlanlr.
Fiber-tabanl gigabit ethernet (1000Base-X), 4B/5B kavramna benzer olan 8B/10B ifrelemesini
kullanr. Bu aada basit NRZ (non Return zero) ile fiber optikteki n hat kodlanmasdr. Bu
basit kodlama olabilir. nk fiber ortam yksek bantgeniliindeki sinyalleri tayabilir.
3.8.1 Gigabit Ethernet Mimarisi
Full-duplex balantlarnn mesafe limitleri, sadece media tarfndan snrlandrlr ve round-trip
bekleme. Bi ok gigabit ethernetden beri, ekil 1 ve 2 de rnler arasndaki kullanl snrlar
verilmitir. Daisy-chaining, Star ve extended star topolojisine izin verir. Data ak mantksal
topolojinin veya mesafe limitlerinin bir konusudur.
1000base-T utp kablosu, 10base-T ve 100base-TX kablosu ile ayndr. Balant performans yksek
kaliteli CAT5eyi karlamaldr. Veya ISO CLASS D ( 2000 ) gerektirmektedir.
Mimarlk kurallarnn deiiklii , 1000base-T iin kuvvetlice caydrmaktadr. 100 metrede
1000base-T iletilmi sinyal geri almak donanm yeteneinin etrafnda alr. Herhangi bir
kablolama problemleri veya evresel grlt, tanmlama iinde olan mesafelerde uygun artlara
getirilmelidir.
stasyon ile hub veya switch arasnda btn balantlar iin tavsiye edilen auto-negotaton iin en
yksek yaygn performansa izin vermekdir. Bu, uygun gigabit ethernet almas iin dier gerekli
parametrelerin kaza eseri hatal konfigurasyondan saknacak .
10-Gigabit Ethernet
IEEE 802-ae fiber optik kablo zerinden 10Gbps full dublex iletiimi iine alarak adapte edilmidir.
802.3ae ile 802.3 arasnda temel benzerlikler, Orjinal ethernet dikkate deerdir. Bu 10 Gigabit
ethernet (10GBE) sadece YAlar iin deil Bundan baka GA iin gelitirldi.
Frame format ile ve dier ethernet katman 2 belirtme ile bir arada olabilir.
10GBE Network altyaps var olmak ile nteroperable olan arttrlm band genilii ihtiyac
salayabilir.
Ethernet iin byk kavramsal deiiklik, 10GBE ile grnyor . ethernet geleneksel olarak LAN
teknolojisidir. Ama 10GBE fiziksel layer standart single mode fiber zerinden 40km mesafede her
iki network salar. Ezamanl optik network(SONET) ve e zamanl dijital hiyerari network
(SDH). 40km mesafesinde alma, uygulanabilir MAN teknolojisini 10GBE yapar.OC-192 hz
(9.584640gbps) yapan 10GBE SONET/SDH networklar ile uygunluk, uygulanabilen WAN
teknoloji 10GBE yapar. 10GBE bilinen uygulamalar iin ATM ile ayn zamanda alabilir.
zetle, 10GBE, ethernetin dier varyasyonlar nasl karlatrlr?
- Frame format ayndr, legacy, fast gigabit ve 10 gigabit tm varyasyonlarda alabilir. Reframing
veya protokol evrimleri olmadan
- Bit- time imdi 0.1 nanosecond. Buna gre btn dier zaman deikeninde lekli
140
- Sadece full-duplex fiber balantlar kullanlr. CSMA/CD gerekli deildir.
- OSI layer 1 ve 2 iinde IEEE 802.3 altlayerlar ounlukla srdrlr. Bir ka ekleme ile
SONET/SDH teknolojileri ile 40 kilometre fiber balants ve alararas alabilirlii yerletirmek
- Esnek, Etkin, Gvenilir, end-to-end ethernet networkleri nispeten dk maliyet, mmkndrler.
- TCP/IP, bir Layer 2 tama metodu ile LAN, MAN ve WAN stnde alabilir.
Temel standart ynetim CSMA/CD, IEEE 802.3dir . 802.3 e ek olarak 802.3ae adlandrlan 10GBE
ailesini ynetir. Yeni teknolojiler iin tipik olarak uyarlamalarn deiiklii, dikkate alnlr.
Kapsamlar:
10GBASE-SR - Already-nstalled multmode fiber stnde ksa mesafeler iin planla . 26 ile 82m
arasnda menzili destekler.
10GBASE-LX4 - Dalgaboyu blme multplex (WDM) kullanr. Already-nstalled multimode fiber
stnde 240 ile 300 m ve single-mode fiber stnde 10 kmi destekler.
10GBASE-LR ve 10GBASE-ER - single-mode fiber stnden 10km ve 40 km destekler.
10GBASE-SW, 10GBASE-LW ve 10GBASE-EW hepsi birlikte 10GBASE-w olarak bilinir.
Planlandnda SONET/SDH WAN cihazlar senkronize nakil modl (STM) OC-192 ile alr.
IEEE 802.3ae gc ve 10-gigabit ethernet anlamas (10GEA) teknolojiler grnerek bunlar
standart hale getirmeye alyor.
10-GBPS Ethernet (IEEE 802.3ae), haziran 2002 de standart hale getirildi. letiim ortam sadece
optik fiber kullanan full-duplex protokoludur. Maksimum iletim mesafeleri, kullanlan fiber tipine
bal olur. Single mode fiber kullanld zaman maksimum iletiim mesafesi, 40 kilometre
(25mil)dir. IEEE yeleri arasnda 40, 80 ve ift 100-gbps ethernet iin standartnn olabileceini
nermeye baladlar.
3.9 Kablosuz Yerel Alan Alar
Her ne kadar ethernet ok kullanlan bir YA protokol olsada, kablosuz YA nin nemi ve
kullanlma oran gittike artmaktadr. Baz istasyonlu ve baz istasyonsuz olatak alabilirler. IEEE
802.11 adyla YA standard olarak belirlenen dzenlemeyle ekil 3.29daki yap oluturulmutur.
ST KATMANLAR


Mantksal Balant
denetimi(LLC)
MAC Alt Katman
802.11
Infrared
802.11
FHSS
802.11
DSSS
802.11a
OFDM
802.11b
HR-DSSS
802.11g
OFDM
Fiziksel Katman
ekil 3.29 IEEE 802.11 Protokol yaps
141
802.11 protokol yapsnda fiziksel katman OSI fiziksel katmana karlk gelir. Veri balant katman
MAC ve Mantksal balant denetimi alt katman(LLC) olarak ikiye ayrlmtr. Grevi deiik 802
protokolleri arasndaki farkllklar gizlemek olan Mantksal balant denetimi alt katman MAC n
zerinde bulunur. Fiziksel katmanda Infrared, ksa mesafe radyo(FHSS ve DSSS) ve daha fazla bad
genilii salayan OFDM ve HR-DSSS modlasyon teknikleri ile iletiim salanr.
802. 11 fiziksel katmanda infrared 0.85 veya 0.95 mikron dalga boyunda k kullanarak 1 ve 2
Mbps lik iletiim hz salar. 1 Mbpsde 4 birlik gruplar 16 bit kod kelimeleri olarak kodlanr(15 at 0
bir ad 1) 2 Mbpsde ise kodlama 2 bit ile 4 bitlik kod kelimes ieklinde
kjodalnr(0001,0010,0100,1000 gibi) Ancak infrared k duvarlardan geemedii iin farkl
odalarda bulunmak iletiimi kstlayan bir etkendir.
Frekans atlamal Dalm Spektrum.FHSS(Frequency Hopping Spread Spectrum) Herbiri 1 Mhz
geniliinde 79 kanal kullanr ve 2.4 GHs ISM(Industrial, Scientific, Medical ) bandnda alr.
Frekans atlamalar iin rastgele say reteci kullanlr. Bunun iin her istasyonda ayn tipte say
retecinin olmas ve bunlarn senkronize edilmesi gerekir. stasyonler, 400 Msnden az olmak zere
belirli bir zaman aralnda ayn frekans kulanrlar. Bu yntem uzun mesafede etkin olup , radyo
dalgalarnn bozucu etkisine kar duyarll azdr. Ana dezavantaj dk bant geniliidir.
nc modlasyon yntemi Doru dizili Dalm spektrum DSSS(Direct Sequence Spread
Spectrum) dur. Hz 1 veya 2 mbps ile snrldr. Herbir bit Barker sras kullanlarak 11 para olarak
iletilir. I Mbaudda faz kaydrma Modlasyonunu(PSK) kullanr. Baud bana 1 bit iletilirse 1 MBps,
2 bit iletilirse 2 Mbps bant genilii elde edilir. 2002 ylndan itibaren bu yntemin yerini yeni
teknikler almtr.
lk yksek hzl kablosuz YA si, 54 Mbps kadar bant genilii salayan 802.11a, Ortogonal
Frekans blmeli oklama(OFDM Orthogonal Frequency Division Multiplexinig) y kullanr. FDM
teknii deiik frekanslar kulanr. rn. 52nin, 48i data , 4 ise senkronizasyon iin kullanlr.
Ayn zamanda oklu grakanslarda veri iletimi yapld iin bu teknik dalm spektrum olarak da
dnlebilir. aretin yan bantlar zerine yaylmasnn avantajlar yannda yan bantlardaki giriimi
nleyecek ekilde kodlama yaplr. 18 Mbpse kadar Faz kaydrma modlasyonanba benzer ekilde
, yukr hzlarda ise QAM (Quadrature amplitude Modulation) kullanlr.
Dier yntem ise Yksek Hzl Doru dizili Dalm spektrum HR-DSSS(High Rate Direct
Sequence Spread Spectrum) dur. 802.11b olarak adlandrlan bu modlasyon ile 1, 2, 5.5 ve 11
Mbps veri hzlar desteklenir. Dk hzlarda, DSS ile uymululuu salamak iin faz kaydrma
modlasyonu kulanlarak 1 Mbaud da ( baud bana 1 ve 2 bit iletmi) ver iletimi yaplr. Daha
yksek hzlarda 1.375 Mbaud ( baud bana 4 ve 8 bit iletimi) hz kullanlr. Veri hz en yksek
olacak ekilde otomatik olarak ayarlanr.
802.11b nin gelitirilmi versiyonu olan 802.11gde OFDM modlasyon yntemi kullanlr. Fakat
802.11b gibi 2.4 Ghz ISM yan band iinde alr. Teoride 54 Mbps hza kadar alaca
varsaylmakla birlikte pratikte bu hza ulalamamtr.
3.9.1 802.11 MAC alt katman protokol
802.11 kablosuz YA MAC alt katman protokol, kablosuz ortamn, kabloluya gre daha karmak
olmasndan dolay ethernet protokolnden farkldr. Ethernet protokolnde, bir istasyon , iletim
ortam msait oluncaya kadar bekler ve sonra iletime balar. lk 64 bayt ierisinde bir grlt geri
almam ise gndermenin problemsiz olduunu kabul eder. Kablosuz iletiimde bu durum olmaz.
142
Bir hcre ierisindeki istasyonlarn hepsi birbirisinin iletim mesafesi ierisinde olmayabilirler. Bu
nedenle bir istasyon kendi iletim mesafesi iinde olan ikinci istasyon ile haberleirken, ikincinin
iletim mesafesi iersinde olan bir nc istasyon ikincinin megul okduunu bilmez. Bu nedenle
ikinciyle haberleme yapmak isteyebilir. Bir baka senaryoda ise ikinci istasyon nc ile
haberleme yapmak istediinde hatt dinler, birincinin gnderdii bilgiler nedeniyle hatt megul
grp ncyle haberleme yapamayaca sonucuna varr. Oysa bunu yapabilme imkan
mevcuttur. Bu problemler nedeniyle Ethetnetteki CSMA/CD protkol kablosuz iletiimde
kullanlamaz.
Bu problemleri gidermek iin kablosuz alarda iki adet alma modu tanmlanmtr. Bunlar
Merkezi denetimi kullanmayan Datlm Koordinasyon Fonksiyonu (Distributed Coordination
Function DCF) ve hcredeki olaylar denetleyen Noktasal Koordinasyon Fonksiyonu ( Point
Coordination Function PCF) dir. Btn gereklemeler DCFyi destekler, ancak PCF destei istee
baldr.
DCF kullanldnda 802.11, arpma Kanmal Tayc Duyarl oklu Eriim (Carrier Sense
Multiple Access/ Collision Avoidance CSMA/CA) protokol kullanr. Bu prtokolde, Fiziksel kanal
ve Sanal Kanal dinleme kullanlr. Eer bir istasyon veri gndermek isterse kanaln megul olup
olmadn dinler. Eer kanal megul deil ise iletime balar. letim srasnda kanal dinlemez. Bu
esnada gnderdii ereve bozulabilir. Eer kanal megul ise gnderici iletimi erteler ve kanal
msait oluncaya kadar bekledikten sonra iletime geer. Eer bir arpma olursa istasyon rastgele bir
sre bekler daha sonra tekrar iletime geer. Sanal kanal dinlemede veri gndermek isteyen A
istasyonu Bye bir RTS erevesi gnderir. Bunu alan B, Aya CTS erevesi gnderir. Bunu alan
A, Bye datay gnderir. Gnderme sonunda B, tekrar Aya ACK erevesi gndrerek iltetimin
tamamlandn bildirir. Bylece protokol tamamlanr. Bu aralkta An megul olduu
NAV(Network Allocation Vector) tarafndan iaretlenir. Bu zellii ile ethernete benzer.
Dier yntem (Noktasal Koordinasyon Fonksiyonu, PCF) de ise bir baz istasyon, ereve gnderip
gndermeyeceklerini renmek iin btn dier istasyonlar yoklar. letim sras baz istasyon
tarafndan denetlendii iin bu modda hi arpma olmaz. Baz istasyon iin temel mekanizma
periyodik olarak bir iaret erevesi(Beacon Frame) ni tm istasyonlara gndermektir. aret
erevesi, Frekans atlama, erevenin iletim sresi ve saat senkronizasyonu gibi parametreleri
ierir. Ayn zamanda istasyonlar taramaya katlmalar iin davet eder. Herhangi bir istasyon bir kere
taramaya girdimi istasyonun belirli bir bant genili ve servis kalitesinde iletim yapmas salanr.
3.9.2 802.11 ereve yaps ve Servisler
802.11 standard, veri , denetim ve ynetim olmak zere farkl ereve snf tanmlar. Herbirisi
MAC alt katman ile farkl balklar kullanr. Genel ereve yaps ekil 3-30 da gsterilmi olan
alanlarn aklamalar aada verilmitir.
ereve Denetim : 2 bayt uzunluundadr ve 11 alt alan vardr. Bunlar
Versiyon : Hcrede alan prokoln versiyonu
Tip : (data,denetim, veya ynetim)
Alt Tip : (RTS veya CTS)
DSye : erevenin ihcre dam Sistemine gittiini belirtir
DSden : erevenin ihcre dam Sistemiden geldiini belirtir
MF : lave para olduunu belirtir(more fragment)
Yineleme : erevenin nceden tarar iletildiini belirit
143
G : Baz istasyonun alcy uyku moduna geirmesi iin(G Ynetimi)
lave : Gndericinin ilave erevesi olduunu belirtir.
W : erevenin WEP(Wired Equivalent Privacy) algoritmas ile ifrelenmesi
O : ereve dizilerini sral ilenmesi gerektiini belirtir
Sre : erevenin kanaldaki sresini belirir. Ayn zamanda denetim erevesinde dier
istasyonlarn NAV mekanizmasn nasl yneteceini belirtir.
Adres 1,2,3,4 : Kaynak, var adresleri ile i hcre datmndaki baz istasyonu kaynak ve var
adresleri
Sra : Numaralanan paralarn numarasnn belirtir. 12 bir ereveyi 4 bit paray belirtir.
Data : Data alan 2312 bayt uzunluuna kadar olabilen veriyi bielirtir.
Dorulama : Genel ereve dorulama bilgisi(Checksum).
Ynetim erevelerindeki yapda buna benzerdir. Ancak baz istasyon adresleri iermez. Denetim
erevelerinde data ve sra bilgisi olmad iin daha ksadrlar.
2 Bayt 2 Bayt 6 Bayt 6 Bayt 6Bayt 2Bayt 6 Bayt 0-2312 Bayt 4 Bayt
ereve
Denetim
Sre Adres 1 Adres 2 Adres 3 Sra Adres 4 Data Dorulama


ereve Denetim
Alt alanlar

ekil 2-30. 802.11 ereve Yaps
802.11 standard kablosuz YA tarafndan verilecek servisleri bei datm , drd ise istasyon
servisi olmak zere dokuz adet olarak tanmlamtr. Datm servisleri hcre yelii ve hcre
dndaki istasyonun etkileimi ile ilgilidir. Bu be servis baz istasyonu tarafndan salanr. Dier
drt servis i hcrededir(tek hcre iindeki etkileimler)
Datm Servisleri
1. yelik(Association) : Bu servis bir hareketli istasyonun bir baz istasyona balanmasnda
kullanlr. Kabul edilen istasyon kendini dorulamaldr.
2. yelikten kma(Disassociation) : Bu servis bir hareketli istasyonun bir baz istasyona
balantsnn iptalinde kullanlr. stasyon yelikten kmadan nce bu servisi kullanmaldr.
3. Tekrar yelik(Reassociation) : Bir istasyon tercih ettii baz istasyonu be servis ile
deitirebilir.
4. Datm(Distribution) : Bu servis erevelerin baz istasona ynendirilmesinde kullanlr.
2 bit 2 4 1 1 1 1 1 1 1 1
Versiyon Tip Alttip DSten DSe MF yinele G ilave W O
144
5. Btnletirme(Integration) : Eer bir ereve 802.11 dndaki bir a zerinden gidecek
ise, 802.11 ereve formatn dier formata evirmekte kullanlr.
stasyon Servisleri
1. Dorulama(Authentication) : Bir hareketli istasyonun bir hcredeki baz istasyona
balandktan sonra, veri gndermeden nce kendisini dorulamas gerekir. Bunun iin
dorulama servisini kullanr.
2. Dorulama iptali (Deauthentication) : nceden kendisini dorulayan bir hareketli
istasyonun adan ayrlmadan nce bu servis ile dorulamay iptal etmesi iin kullanlr.
3. Gizlilik(Privacy) : Eer kablosuz a zerinden gizli bir bilgi gnderilecek ise onun
ifrelenmesi gerekir. ifreleme iin RC4 algoritmas kullanlr.
4. Veri datm(Data Delivery) : Kablosuz YAinde doal ekilde veri gnderme alma
fonksiyonu iin kullanlr. Ethernet gibi 802.11 protokolde %100 gvenilir veri datmn
garanti etmez.