CEML MER, 1916'da Hatay'da dodu. Ailesi Balkan a!a"# s#$as#nda %unanistan'dan &'()*"t*.

,$ans#- ida$esindeki Hatay'da ,$ans#- eiti) siste)i uy&ulayan Antakya ultanisi'nde okudu. .e$/*)e 0*$osunda (al#"t#, ilkokul '$et)enlii !e na1iye )*d*$l** ya2t#. 1934'da stan0ul 5ni!e$sitesi'ne &i$i2 ,$ans#- 6ili !e Ede0iyat# '$eni)i &'$d*. M*ke))el d*-eyde ,$ans#-/a okuyu2 ya-an Me$i(, n&ili-/eyi anl#yo$, A$a2(ay#, kendi i7adesiyle, 8s'k*yo$8du. Ela-#'da :193;< 3=> !e stan0ul'da :1.9=;<=3> ,$ans#-/a '$et)enlii ya2t#. 1931'den 0a"laya$ak nsan, %*/el, ?*n, Ay#n Bi0li<yo&$a7'yas# de$&ile$inde ya-)aya 0a"lad#. 5'de okut)anl#k ya2t# :1936<6@>, osyoloAi B'l*)*'nde de$s !e$di :196@<B3>. 19=='de, &'-le$indeki )iyo2inin a$t)as# sonu/u &'$)e- oldu, a)a olaan*st* (al#")a !e *$et)e te)2osu d*")edi. e"itli de$&ile$de ya-#lan yay#)land#. Hisa$ de$&isinde 8,ildi"i Culeden8 0a"l##yla s*$ekli dene)ele$ ya-d#. 19B3'te e)ekli oldu !e y#lla$#n 0i$iki)ini a$da$da kita2la"t#$)aya &i$i"ti. 19D3'te, 'n/e 0eyin kana)as#, a$d#ndan 7el( &e(i$di, 1@ Ha-i$an 19DB'de !e7at etti. lk teli7 ese$i Bal-a/ *-e$ine k*(*k 0i$ in/ele)eydi. Hint Ede0iyat# :1963> da1a son$a Bi$ 6*nyan#n E"iinde 0a"l##yla iki ke- da1a 0as#ld#. aint< i)on, lk osyolo&lk osyalist, 196B'de (#kt#. 19B3'ten son$a yay#)lanan kita2la$# "unla$d#$E Bu 5lke :19B3, = 0ask#>, 5)$andan Fy&a$l#a :19B3, ; 0ask#>, Maa$adakile$ :19BD, ; 0ask#>, C#$k A)0a$ :19D4>, Bi$ ,a/ian#n Hikayesi :19D1>, G"#k 6oudan ?eli$ :19D3>, C*lt*$den $7ana :19D=>. Bal-a/'tan ya2t## (e!i$ile$in ilki 193@'te yay#)land#. ,$ans#- ede0iyat#ndan ya2t## (e!i$ile$in yan# s#$a, F$iel Heyd'in Hiya ?'kal2, .*$k Milliyet (iliinin .e)elle$i :19D4>, .1o$nton Iilde$'in C'2$*den 6*"enle$ :19D1> !e MaJi)e Rodinson'un Bat#'y# B*y*leyen slK) :19D@> adl# ese$le$ini de .*$k(eye ka-and#$d#. Ce)il Me$i('in 8B*t*n Ese$le$i8 to2lu 1alde 0as#l#$ken, da1a 'n/e yay#)lan)a)#" iki kita0# da1a yay#nland#E Lu$nal 1 :199;> !e Lu$nal ; :199@>. 1. BA CG 199@, stan0ul ;. BA CG 199@, stan0ul @. BA CG 199=, stan0ul 3. BA CG 199B, stan0ul =. BA CG 1999, stan0ul

CEMLMER osyoloAi Motla$# !e Con7e$ansla$ %A%GMA HAHGRLA%AM 5)it Me$i( %a-an

M6ECLER Nns'-## BRMC BNL5M osyoloAi Motla$# G. 196=<66 6ER %GLG osyoloAi .a$a7s#- Bi$ li) 6al# Ola0ili$ )iP :9 A$al#k 196=>19 A!$u2a !e Asya :16 A$al#k 196=>;@ Qii$ !e Mesi$ :;@ A$al#k 196=>;6 nsan#n .a0iat Ca$"#s#ndaki 6u$u)u !e 6ete$)ini-)in .a$i1i :@4 A$al#k 196=>@4 .a$i1e, deoloAiye, .an$#s#- nsana !e %ine 6ete$)ini-)e 6ai$ :6 O/ak 196=>@6 Mate$yali-) !e osyali-) :1@ O/ak 1966>34 .a$i1, .a$a7s#- Bi$ li) 6al# Ola0ili$ )iP :;4 O/ak 1966>3= 6e)ok$asi, 6e)o2edidi$ :;B O/ak 1966>3D ok$at !e E7lKtun :14 Ma$t 1966>== %ine E7lKtun :1B Ma$t 1966>64 E7lKtun, A$isto !e slK) 6*nyas#:;3 Ma$t 1966>6@ 0n Haldun :@1 Ma$t 1966>6B 6es/a$tes :B Misan 1966>B1 .1o)as Mo$us :13 Misan 1966>B3 A!$u2a .a$i1inden Bi$ka( %a2$ak :;1 Misan 1966>BB Ak#l !e )an :;D Misan 1966>B9

2$it*el ile .a)2o$el := May#s 1966>D1 %a- Motla$# :;4 Austos 1966>D; GG. 1966<6B 6ER %GLG R$oud1on !e Ma$J :1B Eki) 1966>9B Resto$asyon .a$i1(ile$i !e G$k(#l#k :;= Eki) 1966>99 Bi$ka( ada" osyolo& !e %a0an/#la")a Ca!$a)# 5-e$ine :9 A$al#k 1966>14@ .o/Sue!ille :16 A$al#k 1966>143 %a0an/# 6il Meselesi :;@ A$al#k 1966>14B Ma$J'a 6ai$ :@4 A$al#k 1966>149 li), .eknik !e anat :6 O/ak 196B>111 Bat#'da O$ta(a :;4 O/ak 196B>11@ Rolitikadan osyoloAiye :;B O/ak 196B>113 ada" nsan R'nesans'la %a"#t :D Misan 196B>116 O$ta(a'dan Nn/e < O$ta(a'dan on$a :13 Misan 196B>11B 6u$k1ei) :;1 Misan 196B>1;4 ,a"i-) :;D Misan 196B>1;6 Masyonal osyali-) :1; May#s 196B>1@; GGG. 196B<6D 6ER %GLG .ekK)*l, Co$a7yan#n nsanla")as#d#$ :@4 Cas#) 196B>1@B 6*"*n/e Bi$ Bedduad#$ :B A$al#k 196B>131 6in, Ma$ksi-) !e 6ie$

osyali-)le$ :13 A$al#k 196B>13; 5to2ya/# osyalistle$ :;1 A$al#k 196B>133 Ma/1ia!elli :D O/ak 196D>13B He$ Ana$"i-) ,e$diyet(idi$ :1D O/ak 196D>1=1 Realite, .e-adla$#yla Bi$ B*t*nd*$ :;= O/ak 196D>1=@ ,$ans#osyali-)i :;9 O/ak 196D>1=B

G
slK)iyet !e osyali-) :B Ma$t 196D>161 Bat#'n#n .a$i1(ile$i, Os)anl#'n#n .a$i1(ile$i :;B Ma$t 196D>16= Ca2itali-), Mekanik Mate$yali-) !e .*$kiye :@ Misan 196D>169 O$yantali-), Ca2itali-)in Ce"i7 Colu !e 0n Haldun :14 Misan 196D>1B; nsanl##n 8.o Be O$ Mot .o Be8si:1B Misan 196D>1BB 6ou R'nesansT :;3 Misan 196D>1D1 8Hi(0i$ N!&*, Onun s)i Cada$ %*/e 6eildi$8 :D May#s 196D>1D3 Rolitika !e A1lKk :1= May#s 196D>.. 1D9 GU. 196D<69 6ER %GLG Celi)ele$in Can&#l#nda oukkanl# !e Ayd#nl#k Ol)ak :;B Cas#) 196D>19@ li) !e deoloAi :3 A$al#k 196D>19B Bil&i osyoloAisi :11 A$al#k 196DV;4; deoloAi !e 5to2ya :1D A$al#k 196D>;4= 5to2ya !e 5to2ya/#la$ :;= A$al#k 196D>; 1 4 %o&i Mi Co)ise$ MiP :1= O/ak 1969>;1= Os)anl#'n#n 6*"*n/eye Meden 1tiya/# %oktuP :;; O/ak 1969>; ; 4 Rolitik 1tilKlden, osyal 1tilKle := Ma$t 1969>;; 3 A!$u2a .a$i1indeki B*y*k

Cad#nla$ :1; Ma$t 1969>; @ 4 Anayasa .a$i1e 8Ak)aya/aks#n8 6iyen Bi$ Uesikad#$ :19 Ma$t 1969>; @ @ Ca$ta/a'n#n .a$i1ini, Ro)a'dan 6inle)ek :;6 Ma$t 1969>; @ 6 6*"*n/e, Cilisele$in 6#"#nda ?eli"i$ :; Misan 1969>; 3 4 Bi-, %o0a- Bile 6eili-T :9 Misan 1969>;33 Hi(0i$ li) .a$i1in #$da"# 6eildi$ :16 Misan 1969>;3 6 A!$u2a'n#n !e Asya'n#n Ru1u :@4 Misan 1969>;39 Ma$ksi-), e)a!i Bi$ 6in 6eildi$ :6 May#s 1969>..................................................;=; A!$u2a osyalistle$i !e Asya :13 May#s 1969>;=B Bu$Au!a Milletle$, R$olete$ Milletle$ :;1 May#s 1969>; 6 ; (ti)ai HKdisele$deki Rl*$ali-) :;D May#s 1969>; 6 = Bat# Beni) Antite-i)di$ :;B May#s 19B;>;69 A!$u2a u Ba"la$#n# .utuyo$ :;3 Ha-i$an 19B@>;B1 li)de <ist Ol)a- :;@ Qu0at 19B=>;B@ CMC BNL5M

Con7e$ansla$
deali-) !e Mate$yali-) :Eiti) Enstit*s* Con7e$ans#>;BB C*lt*$*)*-de %a0an/#la")a :Ayd#nla$ O/a# Con7e$ans# <1B May#s 19B=>;D4 Ayd#n :Entelekt*el> 5-e$ine :Cu00ealt# Con7e$ans# < 6 Cas#) 19B=>;D 6 Ma$ksi-) !e slK)iyet :M..B Con7e$ans# < B A$al#k 19B=>;94 6*nya ?'$*"le$i :16 Ma$t 19B6>;9 6 C*lt*$ !e Medeniyet :Cu00ealt# Con7e$ans# < ; Misan 19B6>@4 @ Ana$"i !e Ana$"i-) :.#0 .a$i1i Enstit*s* < ;4 May#s 19B6>@ 1 4 L*&atla$ <1 :1B A$al#k 19B6>.. @ 1 6 LW&atla$ <11 :Cu00ealt# Con7e$ans# < ;3 A$al#k 19B6>@;4 Akade)i !e Akade)ile$ :3 Cas#) 19BB>@ ; 6 6*nya Ede0iyat# :;D Cas#) 19BD>@ @ 4 Ro)ana 6ai$ :6 Misan 19B9>@@B Ca$lyle !e 8Ca1$a)anla$8 :Cu00ealt# Con7e$ans# < 3 Misan 19D4>@ 3 ; O$yantali-) :Boa-i(i 5ni!e$sitesi <1D Ma$t 19D1>@ 3 = Ro)an#n Ro)an#@ 3 9 EC

C'k* Ma-ide Olan At'# Cu00ealt# o10eti :1 A$al#k 19B3>@6 @ Ce)il Me$i( ile Ce$i) adi A$as#ndaki Bi$ o10et :16 May#s 19B=>@B 6 Ayd#nla$ O/a# Cu$ultay#'ndan .a$a0ya Oteli :;B May#s 19BD>@ B D .U'de Mo0el Conu")as#@D @ Mu$/u Bi$ ?en(le Conu")a@ D = Ce)il Me$i('ten 5)it Me$i('e :e"itli .a$i1le$de>@9 9 NM NH Elini-deki kita2 Ce)il Me$i('in 196='den 1969'a kada$ stan0ul Ede0iyat ,ak*ltesi osyoloAi B'l*)* '$en/ile$i ile ya2t## de$sle$le, 19B3'de e)ekliye ay$#ld#ktan son$aki d'ne)de !e$dii 0i$ka( kon7e$ans )etninden !e 0a-# so10et notla$#ndan olu")aktad#$. Ce)il Me$i('in 11.444 /iltlik )u1te"e) k*t*21anesini &'$enle$, 0i$a- da )asu)ane 0i$ edayla so$a$la$E 8Ho/a, 0u kita2la$#n 1e2sini okudu )uP8. Bu so$unun /e!a0# 0elki de ilk de7a kita2 "ekline ka!u"an 0u el ya-)as# notla$da &i-lidi$. Binle$/e /iltlik 0i$ k*t*21ane, insan ')$* 0i$ka( as#$ s*$se de, el0etteki 0*t*n*yle okun)a-, okuna)a-. Cald# ki Ce)il Me$i( @B ya"#nda &'-le$ini kay0ettii i(in, kita2la$# sade/e yan#nda okuya/ak 0i$i olduu -a)anla$da okuya0il)ekte, da1a do$usu dinleye0il)ektedi$. Onun ilk okuyu/usu, e"i ,e!-iye 1an#)d#$. ,e!-iye 1an#) e!de 0a"ka 0i$ okuyu/u ol)ad##nda de!$eye &i$e$ !e &'-l**n* taka$ak, Ce)il Me$i('e 0a-en .*$k(e 0i$ de$&i, 0a-en de ,$ans#-/a !eya eski 11 1a$7 0i$ ese$i oku)aya 0a"la$. Olu Ma1)ut Ali ile k#-# 5)it liseyi 0iti$ene kada$, ya- tatille$inde 0a0ala$#na ya$d#)/# olu$la$. 6a1a son$ala$# ise 0a0ala$#yla (al#")ak, onla$#n en doal &'$e!le$idi$. A1)et Akat, ,uat And#(, Be$ke Ua$da$, Ali N-&*!en, --et .anAu, e$!e$ .anilli, Madi$ 6e)i$el, Halil A(#k&'-, Ce!at N-kaya, Me1)et Aki7 Ak, La)ia atalolu !e da1a ni/ele$i Ce)il Me$i('in ya-# )asas#n#n ka$"# ta$a7#nda ye$alan sa0#$l#, &ay$etli, !e7al# (al#")a a$kada"la$# ol)u"la$d#$. ?enellikle sek$ete$le$inin okudukla$#yla Ce)il Me$i('in ya-#1anesinin o$ta &'-*nde 0ekleyen dosyan#n i(indeki )akale )*s!eddesi a$as#nda o$&anik 0i$ ili"ki !a$d#$. A)a Ce)il Me$i( 0inle$/e say7a kita2 okutu2, y*-le$/e say7a not ald#$#2, an/ak 14 say7al#k 0i$ )akale kale)e al#$. Makalenin )*s!eddesi o$taya (#kt#ktan son$a, 0u )etin *-e$inde de7ala$/a (al#"#$, /*)lele$in ye$ini dei"ti$i$, ilK!ele$<(#ka$)ala$ ya2a$. Bi$ da1a okutu$, 0i$ da1a daktilo etti$i$. onunda kendisi 1i(0i$ -a)an (ok 0een)ese de 8Reki

KlK e!lKd#)8 de$ !e )akaleyi 0as)ak isteyen ilk ki"iye tesli) ede$. Elini-deki de$s notla$#, )akalele$inde (al#")ala$#n# 0al<la"t#$an Ce)il Me$i( d*"*n/esinin, da1a 'n/eki y#lla$da 1an&i (i(ekle$e kona$ak o )al-e)eyi de$ledii so$usuna ayd#nl#k &eti$)ektedi$. Bi$ 0a"ka i7ade ile *lkesinin !e d*nyan#n so$unla$# ile &'nl* san/#yan Ce)il Me$i('in 11.444 /iltlik kita2l##n#n, onun 0eyin 2$i-)as#ndan s*-*le$ek ka#da yans#yan "ekli ola$ak 0u notla$# dee$lendi$e0ili$i-. Bu$ada ka$"#)#-da ya-an deil, konu"an 8Ce)il Ho/a8 !a$. Cita0# olu"tu$an notla$ Ce)il Me$i( ta$a7#ndan s'ylenenle$in el0etteki ta)a)# deil, &*$*l &*$*l akan 0i$ de$eden, ;4 ya"la$#ndaki 0i$ &en( k#-#n destisine doldu$a0ildii kada$#d#$. Ce)il Me$i( 1i(0i$ -a)an 0u notla$#n ne olduunu, k#-#n#n nele$i ya-d##n# so$)a)#", 0elki )e$ak da1i et)e)i"ti$. Motla$#n 1e2si Ce)il Me$i('in a-#ndan (#ka$ken, kayda &e(i$il)i", 0elki de 8 '- F(a$, %a-# Cal#$8 diyen Latin ata<1; s'-*n*n k#y)etini 0i$ ke$e da1a !u$&ula)ak i)kKn#n# 0i-e !e$)i"ti$. An/ak konu")a 1#-#na ayak uydu$a0il)ek i(in '-etlenen !eya atlanan, yeti"ti$ile)eyen, ya$#) kalan, dikkat 0i$ an sektii i(in kaydedile)eyen /*)lele$ de )utlaka !a$d#$. %ani /#-#$t#l#, -a)an -a)an i"itil)eyen tey2 kasetle$i &i0i 0u notla$. A)a i(le$inde 'yle /*)lele$ !a$ ki, Ce)il Me$i( onla$# 1i(0i$ )akalesinde kullan)a)#". 'yle)i", &e()i". Bi$ to2$aa $ast&ele sa!$ulan, a)a son$a 0ak#l)ayan, sulan)ayan nadide (i(ek to1u)la$# &i0i 0a-#la$#. ?'nl*)*- onla$#n 0i- ya"ad#k(a 0i$ dosyada 1a2sedil)esine, 0i-den son$a da kay0olu2 &it)esine $a-# &el)edi. Heki An#t') an#tsal &ay$etle$iyle 0u sa$a$)#" say7ala$ 0i-i) el ya-#)#-dan daktilo edil)i" )unta-a) say7ala$a akta$#ld# !e 0i$ da1a as#l )etinle ka$"#la"t#$#ld#ktan son$a si-le$in dikkatine sunuldu. FslW0 konu")a *slW0u. Ha)an -a)an ya0an/# dilden keli)ele$ de !a$. Onla$#n 0i$ k#s)#n# 2a$ante- i(inde .*$k< (e'le"ti$dik. Ba-# keli)ele$, el ya-)as# notla$#)#-da atlan)#", onla$# uy&un &ele0ile/ekle$le ta)a)lad#k. Ba-# /*)lele$ ya$#) kal)#", onla$# da *slW0un 0*t*nl**ne uydu$)aya &ay$et ettik. Motla$a tek katk#)#-, i(e$iini ta) ola$ak i7ade et)ekten -a)an -a)an u-ak olsa da, onla$a 0i$e$ 0a"l#k !e$)e)i- oldu. Ce)il Me$i( daldan dala atla$ konu"u$ken. Belki 0unu 0il1assa ya2a$. an#yo$u- ki ilk a)a/#, &enellikle *ni!e$site '$en/isi olan &en( dinleyi/ile$inin dikkatini ayn# ye$de saya$ak, 7a-la yo$)a)ak, ikin/i a)a/# ise, onla$#n u7ukla$#n# ad#) ad#) &eni"let)ekti$. Bu 0ak#)dan 0a1is 0a"l#kla$# ta$t#")a &'t*$e0ili$. Motl"$ a$as#nda Ce)il Me$i('in son$adan (ok se!ilen !e 0eni)senen 0a-# /*)lele$inin ilk "ekille$ine de $astlaya0ili$sini-. Cita0# oku$ken 0a-# tek$a$la$ da -a)an -a)an ka$"#n#-a (#ka/ak. Onla$# olduu &i0i 0#$akt#k. .ek$a$ da 0i$ '$et)e yoludu$. Cita0#n G. B'l*)*'n*, da1a 'n/e de 0eli$ttii)i- &i0i, 196='den 1969'a kada$, Ce)il Me$i('in stan0ul Ede0iyat 1@ ,ak*ltesi osyoloAi B'l*)*nde !e$dii de$sle$in notla$# olu"tu$)aktad#$. Ce)il Me$i( osyoloAi B'l*)*'nde 1i(0i$ -a)an $es)en 1o/a ol)a)#"t#$. O d'ne)in B'l*) Ba"kan# R$o7. Mu$ettin

Qa-i C'se)i1al 0i$ dost )e/lisinde Ce)il Me$i('i dinledikten son$a, onu kendi 0'l*)*nde ,$ans#-/a de$s !e$)eye da!et etti. 196;<6@'de 0a"layan 0u osyoloAi '$en/ile$i i(in ,$ans#-/a de$sle$inde Ce)il Me$i(, Cu!illie$'nin 8Manuel de o/iolo&ie8sini : osyoloAi El Cita0#> okutuyo$du. 6e$ken konula$ so$ula$#, so$ula$ konula$# dou$)aya 0a"lad#. Nn/e 1issedil)e- 0i$ "ekilde, son$ala$# ise ta)a)iyle Cu!illie$'nin kita0# &e$ile$de kald#. Bide$sle$e, osyoloAi B'l*)* '$en/isi olduu)u- 196= y#l#ndan iti0a$en de!a)l# 0i$ "ekilde kat#l)aya 0a"lad#k. Bu y*-den notla$#)#-#n ilki 9 A$al#k 196= ta$i1ini ta"#)aktad#$. 6e$s ta$i1le$i a$as#ndaki ko2uklukla$, Mu$ettin Qa-i C'se)i1al'in yu$td#"#nda 0ulunduu, yani de$sle$in so$u)luluunu *stlenen ki)se ol)ad## d'ne)le$e aitti$. Cita0#n GG. B'l*)*'n* te"kil eden kon7e$ansla$a &elin/e, 0u$ada tek 0a"#na 1ita0et solosu ya2an Ce)il Me$i('le ka$"# ka$"#yay#-. Me !a$ ki Ce)il Me$i('in kon7e$ansla$# 0u$adaki konula$la 0it)iyo$. MeselK Ede0iyat ,ak*ltesi An7i @'de !e Caalolu'ndaki eski M..B 0inas#nda Hind konusuna dikkatle$i (ektiini, !e yine Hind C*lt*$ Ce)iyeti'nin d*-enledii iki ay$# to2lant#da ?and1i !e .a&o$e *-e$ine konu"tuunu 0iliyo$u-. Cita2 Ce)il Me$i('in !e yak#n (e!$esindeki insanla$#n so10etle$inden olu"an EC B'l*)*'yle sona e$iyo$. Bu$ada 0a-en /eketli<k$a!atl#, 0a-en 2iAa)al#, a)a 1e2 kendi kendisiyle tuta$l#, 1e2 sa)i)X !e /iddX 0i$ Ce)il Me$i('le 0a"< 0a"ay#-. Cita0#n o$iAinalini te"kil eden el ya-)as# notla$# 0i$ dosya 1alinde to2laya$ak, 0i$ -a)anla$ 0u de$sle$in 0i$ k#s)#n#n da i(inde ya2#ld## osyoloAi B'l*)* kita2l##na 1ediye ediyo$ 13 !e ese$i insan#)#-#n 'n*nde yeni u7ukla$ a(a/a#, 0u *lkenin insan# !e 0u d*nyan#n !atanda"# ola$ak 0i$(ok "eyi yeniden dee$lendi$)esine !esile ola/a# *)idiyle okuyu/ula$#na sunuyo$u-. R$o7. 6$. 5)itMe$i(%a-an .5.E.,. osyoloAi B'l*)* Ba"kan# 1= 1. B'l*) O %OLOL MO.LARG G. 1 9 6 = < 6 6 6e$s %#l# 9 A$al#k 196= O %OLOL .ARA, GH BR LM 6ALG OLABLR MP He$0e$t 2en/e$, sosyoloAinin a- &eli")i", &e( &eli")i" ol)as#n# 14 se0e0e 0ala$Y 0unla$#n 0a"#nda 'nya$&#'la$ &eli$.

0n Haldun'un 0u&*ne kada$ Bat#'n#n el<kita2la$#nda ad# &e()e-. A!$u2a ta$a7s#-l## te)sil ettii, 1e$ t*$l* d*"*n/eye ka2#la$#n# a(t## 1alde, 6ou'ya ka2al#d#$. %aln#- 6ou'ya )#P Ma$J, 191B'den son$a d*"*n/e ta$i1ine ka2#la$# k#$a$ak &i$e$. Buna )uka0il 0i$(ok sol/ula$ da, sa#n )*te7ekki$le$ini ada)dan say)a-. deoloAile$ de, kilise &i0i yo0a- yeti"ti$i$. .a$a7 tut)ayan insan, "a1siyeti 7el/e u$a)#" insand#$. Ci)se ta$a7s#- deildi$ !e ta$a7s#- 0i$ sosyoloAi de yoktu$. osyal ili)le$le u$a"an 1e$ insan#n ala/a# ilk de$s, sosyal ili)le$in $elati7liidi$. Bouk1a$ine, 8He$ s#n#7#n ay$# 0i$ sosyal 19 il)i !a$d#$8 de$ken, 0elki 0i$a- )*0alaal# 0i$ 1*k*) !e$iyo$. A)a sosyal ili)le$ kada$ yalan#n /i$it oynaya0ile/ei sa1a yoktu$. B*t*n sosyal ili)le$, insan denen, di"le$i !e t#$nakla$# 1en*- s'k*l)e)i" olan o )a1lWkun su( o$takl##n# ya2)aktad#$. osyoloAi, 0iyoloAi deildi$. Ra$(a 2a$(a sosyal ili)le$ !a$d#$. *nk* insan# kinle$inden, se!&ile$inden soya)ay#-. osyoloAinin 0i-e ka-and#$d## ilk !as#7, de)ysti7i/ation, 1akikati yalanla$#ndan soya0il)ekti$. Bunun i(in 0*t*n d*"*n/ele$i tan#)ak lK-#). 6u$k1ei) !eya Ma$J.. Me &eti$e0il)i"P ?old)ann 8Re/1e$/1es diale/tiSues8de, sosyoloAiyi Ma$J'in ku$duunu !e 8Ca2ital8den 0a"ka sosyoloAi kita0# ya-#l)ad##n# s'yle$. ClKsik )ekte2le$, Ma$J'in sosyolo&luunu inkK$ ede$le$. Ue yak#n -a)anla$a kada$ sosyoloAinin ku$u/usu ola$ak ka0ul edilen Co)te'un aint< i)on'un "aki$di ol)aktan 0a"ka !as7# ol)ad## is2atlan#$. He) de 0i$ 6u$k1ei) !e 0i$ ?u$!it/1 ta$a7#ndan. osyoloAi 0i$ ili)den (ok, 0i$ )etod. Cu$ulu" 1alinde. Bi$ 2laAdaki ku)la$# "ekilden "ekile sokan $*-&K$ &i0idi$ insan. Onu 0*t*n dei"iklii ile tan#tt## i(in sosyoloAi, Co)te'un dedii &i0i i(ti)aX e1$a)#n -i$!esindedi$. nsan )ay)undu$, .an$# ol)aya y'neldi, Miet-s/1e'nin dedii &i0i. Nn/e insanla il&isi ol)ayan ili)le$, 7else7enin ku/a#ndan ay$#ld#la$. Mate)atik, ast$ono)i, 7i-ik, ki)ya, 0iyoloAi !e ni1ayet sosyoloAi. aint< i)on sosyoloAiden 8 /ien/e de l'Ho))e8 :nsan#n l)i> diye 0a1sede$. Onu anato)i !e 7i-yoloAi diye ikiye ay#$#$.

osyali-) keli)esi 1D@;'de Rie$$e Le$ouJ sayesinde &eli"i$. ;4 Ondan e!!el sosyal )esele yok )u idiP s$ail 2ey&a)0e$le$inden E7lKtun'a, E7lKtun'dan Ma/1ia!elli'ye kada$ 0i$(ok insan#n ka7as#n# yo$a$ 0u )e71u). OZen'in "aki$tle$i, n&ilte$e'de sosyali-) keli)esini kullan)#"la$d#$. Co)te, i1tiya$ 1o/as#n#n 8R1ysiSue o/iale8 : osyal ,i-ik> dedii il)e 8 o/iolo&ie8 de$. osyal ili)le$ 2a$(alan)#"t#$, a)a 0u 2a$(alan#" 0i-i aldat)as#n. Eski 7ille k'$le$ 1ikKyesinde olduu &i0i, 1e$ 0i$i 1akikatin 0i$ y'n*n* in/eleyen 0i$e$ u-)an ol)u"la$d#$. /ien/e < a2iensE 0il&e, 0il&elik. Ho)o a2iensE die$ /anl#la$dan el !e dil sayesinde 7a$kl#la"an insan. Ho)o ,a0e$E Klet ya2an insan. Ho)o )o$alisE 0i$ a1lKk konusu ola$ak insan. 8 /ien/e, sans /ons/ien/e, n'est Sue $uine de l'K)e8 :Bilin(si- ili), insan $u1unun d*")an#d#$> de)i", Ra0elais. 6u$k1ei), 8sosyoloAi insanlann a/#la$#n# dindi$)eye/ekse lanet olsun 0'yle il)e8 de$. li) a)o$ald#$. li) kendi na)#na i"lenen /inayetle$in so$u)lusu deildi$. .a0iat ku!!etle$ini e)$i)i-e $a) ede$ ili). B$unitie$e, 1DD='de 8la 7aillite de la s/ien/e8 :il)in i7lKs#> de$. Ona &'$e ili) 0u&*ne kada$ oyalad# 0i-le$i. li), 'l*) )akinala$# i)Kl ediyo$. Bu iti0a$la ili)den "*21e et)ek, kiliseye ko")ak lK-#). li) /ennet ka2#la$#n# a(an 0i$ ana1ta$ deildi$. l)in !e$dii ku!!etle$den 7aydalan)ak 1o)o )o$alis'in !a-i7esi. M*s0et ili)le$, insan#n eline 1udutsu- 0i$ ku!!et !e$di. ki deli, d*nyadan 1ayat# sile0ili$. nsan#n eline 0u kada$ "eytanX 0i$ ku!!et !e$en ili) )i so$u)lu 0undanP Leona$do da Uin/i, 0eya- 0i$ kuuya 0en-eyen u(ak, ;1 dala$dan ka$la$# al#2 ku/ak ku/ak yanan "e1i$le$in 0a$#na se$2sin istiyo$du. F(ak i/at oldu a)a, d*"*n*$ ola$ak insan 1i( ile$le)edi.

.a0iat ili)le$inin 0*y*k &eli")esi yan#nda, insan ili)le$i (ok da$ kal#yo$. Hy2e$7a/tualis)eE a"#$# olay/#l#k, olayla$#n d#"#na (#ka)a)ak. La /$itiSueE tenkit. Le /$itiSueE )*nekkit. L'K&e /$itiSueE 0u1$an (a#. La /$itiSue est aisee, l'a$t est di77i/ile. :.enkit, ele"ti$i kolayd#$, as#l -o$ olan ya$at#/# ola0il)ekti$.> A)a tenkit de 0i$ sanatt#$ !e sanatla$#n en &*/*d*$. ainte<Beu!e !e Hi22olyte .aine'den 0a"ka tenkit(i yeti")edi 0u&*ne kada$, Bat#'da. aint< i)on'a &'$e ta$i1X de!i$le$ ikiye ay$#l#$. 1< Les 2e$iodes o$&aniSues. :O$&anik (ala$, O$ta(a &i0i> ;< Les 2e$iodes /$itiSues. :C$itik (ala$, 1D. y*-y#l A!$u2as# &i0i> Ba-# (ala$da insan -ekKs# ku$a$. .a" ta", tula tula. 6*nya 0i$ 0*t*nd*$. O$ta(a, M*sl*)an Asya'da 0elli inan(la$ et$a7#nda to2lan)#"t#. nsanla$ ye$ine otu$)u" 0i$ d*nyada ya"#yo$la$d#. Ra2a, A!$u2a'da d*nye!X ku!!etin *st*ndeydi. C$alla$ a$a's#nda 1ake)lik ya2a$d#. O$ta(a destan#, )e$)e$de, kated$alde 0illu$la"#$. 1D. as#$ y#ka$. Uoltai$e'in ka1ka1as#, -ekKn#n 0i$ di" &i0i ke)i$en ka1ka1as# inan#lan ne !a$sa, 1e2sini yokede$. Enka-# &iyotin te)i-le$, 19. as#$ ku$)al#d#$ a$t#k. Medeniyetle$ de, /e)iyetle$ de insanla$ &i0i i1tiya$la$, 1attK 'l*$le$.

;;
16 A$al#k 196=

AURFRA UE A %A
nsan 0ak#"la$#yla 'n/e &'kku00eyi !e y#ld#-la$# ta$a)#", son$a ta0iat 1Kdisele$ini &'-le)eye $a-# ol)u"tu$. Nn/e ta0iat#n s#$la$#n# ele &e(i$)ek &i0i sonu &el)eyen 0i$ 1*lyaya ka2t#$)#"t#$ kendini. li)le$ te!a-uyla 0a"la$. 6ou<Bat# kutu2la")as#, Bat#'n#n ese$i olan (ok ye$si- 0i$ tasni7. Ee$ Bat# 1*$ d*"*n/enin !atan# ise -a)an -a)an 6ou, Bat# ol)u"tu$. 13. y*-y#lda ya"ayan 0i$ 0n Haldun, 1B. y*-y#ldaki 0i$ Bousset'den (ok da1a Bat#l#'d#$. B$ooks Ada)s'#n ese$inde 8East Gndian Co)2any8e :6ou Hint Cu)2anyas#> ye$ !e$)esi 0o"una deildi$. Bu ku)2anya Hindi istis)a$ et)eden 'n/e 2a)uk, d*nyaya Hint'ten &eli$di. n&ili- ka2itali-)i de )en"einde 0*t*n ka2itali-)le$ &i0i ya)aya dayan#$. 1;. as#$dan 0e$i 1akla$#n# ad#) ad#) 7et1eden :0u$Au!a-inin 0a"lan&#/# olan> ko)*nle$ 1BD9'da iktida$a &e(e$. Meolitik (adan 0e$i ya2#lan en 0*y*k de!$i), 19. y*-y#ldaki sanayi de!$i)idi$. Bu$Au!a-i d*nyay# kendine 2a-a$ ya2)#", ka2itali-) Asya !e A7$ika'ya ta")#"t#$. Qa$k 0elli s#n#$la$ i(inde kal)aya )a1kW)du$. 6ou 0*y*k ya$at#/#la$ *lkesidi$E Con7*(y*s, Bud1a, %aAna Ualkiya 6oulu'du$. A!$u2a ka$anl#k kated$alle$de duala$ )#$#ldan#$ken, M*sl*)an 6ou, End*l*s'te )ua--a) 0i$ )edeniyet ku$)u"tu. Bat# "uu$ alt#nda 6ou 1a(l# se7e$le$inin 1Kt#$as#n# ta"#$. 6ou, Bat#'n#n )en7aatle$iyle s#n#$l#d#$. ;@ Bat# $u1unun )ayas# H#$istiyanl#k 0ile 6ou'dan &el)i"ti$. R'nesans'tan son$a ekono)ik alandaki &eli")e, A!$u2a'n#n il)ini de ile$letti. Mitle$ as#$la$#n inan/#n# 0i$ se)0ol 1alinde i7ade ede$le$. Bi$ )ite &'$e ta$i1te k#tala$ -a)an -a)an ile$i )edeniyeti aksetti$i$le$. A)a Bat#'n#n ta0iat#n $e(etele$ini (al#"#, insanl#a 2a1al#ya )alol)u"tu$. 1913 !e @D 1a$2le$i )adde d*nyas#n# 7et1eden insan#n $o0otla"t##n# is2atla)#yo$ )uP A!$u2a !e onun 0i$ 2a$(a 7a-la teknikle")i" u-ant#s# olan A)e$ika, 0*y*k ku!!etle$e ku)anda ede)e)ektedi$. Bu$Au!a-i 7eti1le$inden 2i")an, 0u y*-den Asya'ya d'n*yo$.

Bi-i) 0*y*k 0ed0a1tl##)#- Asya'y# da A!$u2a'y# da ta<n#)a)a)#-d#$. Os)anl# ile A!$u2al# 1i( diyalo&a &i$)e)i"le$di$. B$unitie$e il)in i7lKs#n# 1ayk#$)#"t#, Miet-s/1e de 8.an$# 'ld* duy)ad#n#- )#P8 diyo$du. Bu 'len .an$#, H#$istiyan .an$#s#'d#$. Bat#'da atei-) kendine iki "ekilde yol a$a)#"t#$. 1< Ayd#n -*)$ele$ .an$#'n) ye$ine insan# otu$t)u"la$d#$. A!$u2a insan# .an$#n#n de7nine Miet-s/1e'nin da!etinden e!!el ko")u"tu. .an$#'n#n ye$ine insan# koyan ilk Al)an ya-a$# t$auss !e ,eue$0a/1'd#$. ;< Ayd#n ol)ayanla$ kiliseden 0*y*/*ye ko"tula$, s/ien/e o//ulte :0at#n# ili)le$> ald# y*$*d*. Masyonal sosyali-) !e ,a"i-) :19;;<3;>, .an$#dan 0o"alan ta1ta 0a"ka 0i$ )it otu$ttula$E *st*n #$k )itini. H#$istiyan A!$u2a kana 0ulad## *lkele$in insanla$#n# k*(*k d*"*$)ek iste$. Uoltai$e esi$ ti/a$etiyle u$a"#$d#. Hen/i ti/a$etinin aley1inde 'n/e MontesSuieu 0ulunu$. 6*"*n/enin ya0anXsi yoktu$ C. Le!i< t$auss'a &'$e. Bu etnolo&la$#n eko<;3 no)ik se0e2le$den dolay# s'yledikle$i yalanla$d#$. Belki 0a-# insanla$#n /u$iosite'si :te/ess*s*> da1a &eni"ti$, akl# seli)i da1a sala)d#$, o kada$. E$nest Renan'#n dedii %unan )u/i-esi 2ala!$ad#$. %unan Hind'in, Asya'n#n, M#s#$'#n 2$o2a&anda 0ilen )i$as(#s#d#$, ynt1etise$ et)esini 0il)i", s*-)*" !e &ele/ek as#$la$a naklede0il)i"ti$. 19. as#$da 6es/a$tes ile Hind'i 0i$le"ti$en /1le&el'le$, Al)an $o)anti-)ini ya$at#$la$. Ro)anti-) o$adan ,$ansa'ya &e< (e$. Bu/1ne$'in 8Madde !e Cu!!et8i :Ba1a .e!7ik> ile, A00e Meslie$'nin 8Akl<# eli)8i :Ba$on d'Hol0a/1> A0dulla1 Ce!det'ten 0u yana .*$k inteliAansyas# *-e$inde en (ok etki eden iki kita2t#$. A00e Meslie$, 0i$ k'y 2a2a-#, Uoltai$e'in (ada"#. Uoltai$e ta1tla deil, katolik kilise ile )*/adele ede$, yu)u"ak 0i$ isti0dattan yanad#$, s#$t#n# ta1ta daya$. O s#$ada (#kan !e A00e Meslie$'nin ad#n# ta"#yan 8Le 0on sens8 adl# ese$ asl#nda Ba$on :d'Hol0a/1'#nd#$, .an$# tan#)a-. Uoltai$e deistti$, .an$#'ya inan#$, a)a kiliseyi iste)e-. M*lk sa1i2le$inin )al#n# ko$uyan 0i$ Aanda$)ad#$ 0u .an$#. Ba$on d'Hol0a/1 ateistti, Hel!etius, 6ide$ot &i0i. Ba$on 1e) ta1ta, 1e) de kiliseye ka$"#d#$. A0dulla1 Ce!det, d'Hol0a/1'#n ese$ini 8Akl<# eli)8 is)iyle (#ka$)#"t#$. MillX Eiti) UekKleti de 1i(0i$ not d*")eden A00e Meslie$ ad#yla ese$i tek$a$ yay#)la$. A00e Meslie$ ilk ana$"istti$. 8Madde !e Cu!!et8i, Ba1a .e!7ik (e!i$di, )ekanik )ate$yali-)in n/il'idi$ 0u ese$. MaJ Mo$dau'nun 8As$#)#-#n %alanla$#8 da 'teki ese$le$ ile 0e$a0e$ A0d*l1a)id de!$inde (#ka$. li), 8/e Sui est8 ile :yani olanla> )e"&ul olu$. li) )adde d*nyas#na tutulan 0i$ )u) #"##.

/ientis)e :ili)/ilik> 0i$ ne!X ili) yo0a-l##d#$.

;=
Coestle$ 8?*n O$tas#nda Ca$anl#k8ta, ta$i1te "iddetin $ol* !e ta$i1in ak#"#n# tayin eden kanunla$ *st*nde du$u$. a$t$e'la 0e$a0e$ 8Les te)2s )ode$nes8i ku$an Me$leau<Ronty, Coestle$'in :eski 0i$ ko)*nist 2a$tisi a-as#> Ma$J'# 0il)ediini, 0i$ 8s/ientiste8 olduunu iddia ede$. 8li) 'n/eden &'$*" de)ek, 'n/eden &'$*" ise aksiyon8 de$ Co)te. 2en/e$ 0il&iyi *(e ay#$#$E 1< Connaissan/e non<uni7ieeE d*-ensi- 0il&i. ;< Connaissan/e 2a$tielle)ent uni7ieeE k#s)en d*-enli 0il&i. @< Connaissan/e /o)2lete)ent uni7ieeE ta)a)en d*-enli 0il&i. Rousseau, 8as#l te)eli ya2an soyu)u-un 0il&isi !a$, 0i$a- da s*s 0il&ile$8 de$. 8MaXt$e, /'est /onnaXt$e8 de$, Claudel. :6o)ak, 0il)ek de)ekti$>. ;@ A$al#k 1 9 6 = QR UE ME R .*$k d*nyas#n#n sosyal ili)le$le te)as# (ok yenidi$. .an-i)at'tan 0u&*ne kada$ 0*t*n 0at#l#la")a 1a$eketle$i sade/e 0i$ aldat)a/ad#$. Bat# tali1in kendisine &*l*)sedii 0i$ son$adan &'$)ele$ *lkesiydi. A!$u2a'dan 0i-e &elen, 2a-a$ a$ayan 0elli -*)$ele$di$. Bi$(ok sosyal ili), 0i$(ok sosyal 1akikat !a$d#$. Hal0uki 7i-ik !eya &eo)et$i tekti$Y insan#n d#"#ndad#$, )addedi$. Bi$ *lkede "ai$ ne kada$ (oksa, o *lke d*"*n/e 0ak#)#ndan ;6 o kada$ &e$idi$, insanla$ !e )illetle$ ya"land#k(a "ii$in ye$ine nesi$ &e(e$. 6*"*n/esi 1en*- 2o-iti7le")e)i" )edeniyetle$de nesi$ (ok a#$ ile$le$. Bi$ 1D. as#$ ,$ansas#'nda "ii$ susa$, 1akikatin 1a"in sesi, "*21enin !e aki) (#l## konu"u$. 6e$e0eylik i(ti)aX d*-eni, 0u de!i$de y#k#l#$. 1D. as#$da, En&elsin dedii &i0i, ak#l 0u$Au!a-idi$. Rousseau, nes$e "ii$in dal&alan#"#n# &eti$en ada). O (ada insanl#k ayd#nl#a )u1ta(. M*01e)den ka(#yo$. on$a Ma2oleon sa!a"la$#, kandan 0i$ ne1i$ i(inde doan ta$i1 !e yeniden 0a"layan "ii$. Bi-de 7iki$ o$)anda uyuyan &*-eldi$, kendisini uyand#$a/ak 2$ensi 0ekliyo$.

6*"*n/e d*nya)#-#n en 0*y*k 7ati1i, Ma)#k Ce)al ile, )edio/$e :s#$adan>, 7akat saduyu sa1i0i ese$le$iyle Qinasi 0i$ yana, 0i-de nesi$ yok. Bi$ HK"i), 0i$ %a1ya Ce)al !eya 0i$ MK-#) Hik)et ka$ "#s#nda sade/e &a-ete nes$i !a$. Bi$ elinde k#l#(, 0i$ elinde Cu$'an tutan Os)anolu, d* "*n/enin k#2#$da)as#na i-in !e$)e-. 6inde "*21e k*7*$d*$. .a$i1 ili) ol)a-, (*nk* tek tek olayla$la u$a"#$. La/o)0e ikiye ay#$#$ ta$i1iE 1< E!ene)entiel :olayla$la il&ilenen>. ;< Gnstitutionnel :ku$u)la$la il&ilenen>. E!ene)entiel, 0i$ da1a tek$a$lan)ayan 1Kdisele$in il)idi$. Bi$ de )*essese!X ta$i1 !a$, sosyoloAik ta$i1. La/o)0e ta$i1te @ de$e/e ka0ul ede$. .eke$ teke$ ele)anla$, de!i$le$ :/y/le>, /onAon/tu$e'le$, 0i$ de 2e$iode'la$. nsan )e/0u$ kal)ad#k(a d*"*n)e)i"ti$. Cendini d*")an 0i$ d*nya ka$"#s#nda 1isset)ese idi, ne 1o)o 7a0e$ olu$ idi, ne 1o)o )o$alis. Os)anoulla$# 1BD9'dan son$a ('k)eye 0a"lad#. Ha$2 tKlii ;B ta)a)en dei"ti. *nk* A!$u2a'da sosyal ya2# dei")i", 7eodalite !e teok$asinin te)elle$i ('k)*"t*. 6*"*n/e 0i$ &*nde ku$ul)a-. A!$u2a'n#n )ey!ele$ini ko2a$#2, kendi aa/#)#-a ast#k. ,else7e, E7lKtun'a &'$e 1ay$etten doa$. 5lkele$i, at#n#n &ide0ildii ye$le$e kada$ 7et1eden 0i$ )illetin, ne 'l*) ka$"#s#nda )eta7i-ik 0i$ ko$kuya, ne de 1ay$ete d*")esine i)kKn !a$d#. .an-i)at'ta Ma)#k Ce)al ile 0a"lay#2 CelKl Mu$i'de sona e$en s# 0i$ d*"*n/eye 1e!eslen)e 1a$eketi !a$. .*$k inteliAansyas# 'n/e sa$aya yaltakland#, son$a de!lete. Ra/ine, en KdX seny'$*n ka$"#s#nda ye$le$e kada$ eili$. *nk* 8'n/e ya"a)ak, son$a 7else7e8 de$ Latinle$. ,else7e ile u$a"an 7iki$ ada)# kendisini 0esleyen 0i$ &$u2 ya$at#$ iste$ iste)e-. sa 1a!a$ile$ini 1alket)eseydi, ye$i ta$i1 deil, t#)a$1ane olu$du. .an-i)at'tan &*n*)*-e 7iki$ ada)#n#n 1ita2 ede/ei 0i$ -*)$e yoktu. to2lanan k*(*/*k 0i$ 0*$ok$asiye anlata0ili$di 7iki$le$ini. a$ay#n et$a7#nda

A0dulla1 Ce!det ?usta!e Le Bon'u &eti$i$. H*seyin Ca1it Ra$eto'yu. %ani a"#$# ka$"#<de!$i)/i

ada)la$#. A)a kendile$i 0*y*k ada)la$d#$, 0*t*n ilkellikle$ine $a)en 1o/ala$#)#-da. Hen*- yeni okun)aya 0a"lan)#"t# yu$du)u-da, sa$ay# ko$kut)a)ak lK-#)d#. Ayd#n yana$ak da ayd#nlata0ili$, a)a y#ld#-la"a/a#) 0ili$se yana$, 0i$ ko!a suyla s'nd*$*len yan&#n ol)ak 1a-indi$. Ede0iyat, ku/a#nda ya"ad##)#- /e)iyetin "a$tla$# i(inde &e$(ekle"e0ili$. Ali Ma)#k, ya"ad## de!$in A!$u2as#'nda yad#$&an)adan okuna0ili$di. B de7a sad$K-a) olan ait Ra"a'n#n oluydu. Can# !e se-i"le$iyle .*$k olan Ali Ma)#k, d*"*n/e !e duyusuyla ,$ans#-'d#$. 191B'den 'n/e sosyali-)le )e"&ul olu$ !e 0*t*n ;D ya-#la$# ,$ans#-/a'd#$. ,ik$et 0u )e)leketin insanla$#yla, onla$#n a(#la$#yla u$a")ad#, Hu&o'nun te$/*)anl##n# ya2t#. Heye/anl#yd#, o kada$. Bal#k(#la$, Les 2au!$es &ens'in :,aki$ nsanla$> Han< # "ti1a,Loyeuse Uie'nin :Me"eli Hayat> te$/*)esidi$. ,ik$et, d*"*n/ede k'ks*-d*$. HattK 1DB4'de 1akes2ea$e 'ns'-*nde $o)anti-) sosyali-)di$ diyen Hu&o'yu da1i anlaya)a)#"t#$. e7aleti ya"a)a)#"t#$ ,ik$et, ka!&an#n d#"#ndad#$. Be"i$ ,uat, Ba1a .e!7ik &i0i )ate$yalistti, Ali Ma)#k sosyalist. slK)'dan e!!el .*$k d*"*n/esi yoktu$. Bi$ ,a$a0X'ye, 0i$ 0n Haldun'a dayaya/a#- d*"*n/e)i-in k'kle$ini. nanan insan olduu i(in yo0a- 1*$)ete lKy#kt#$, a)a 0i$ini &'$*$ $enkle$den. Bu )e)leket i(in tek te1likeli insan !a$d#$, d*"*n/enin te1likeli olduunu s'yleyen insan. %o0adiyalektik d* "*n/eden )a1$u)du$ yaln#-. Ro)ain Rolland iki d*")an )illeti, ,$ansa ile Al)anya'y# ka$de" ya2)ak iste$, son$a 6ou'yla Bat#'y# kayna"t#$)ay# 1ayKl ede$. .olstoy, Beet1o!en, ?and1i, C$i"na 1e2 ayn# d*"*n/eye )e7tunE %anl#"l##na y*-de 144 kKni ol)ad##)#- d*"*n/eye yok de)eyin. li)de k#la!u-u)u-E se!&i !e 1eye/an. Ro)ain Rolland'#n tek a$-usu kuy$uklu 0i$ 2iyanoya sa1i2 ol)akt#, Mo0el ka-an#n/a ala/a#n# sand#, ta) o s#$ada dostla$#n#n 2a$aya i1tiya/# oldu, !e$di !e kuy$uklu 2iyanosuna sa1i2 ola)adan 'ld*. 1akes2ea$e'i (ok iyi 0ili$di. G. Ci1an Ha$0i'nde )e/liste tek 0a"#na (ounluu te)sil eden Lau$es, otu$duu k#$aat1anede 'ld*$*l*$, Rosa LuJe)0ou$&'u 'ld*$en, sokak o$tas#nda yedii di2(ik da$0esi<di$. Ro)ain Rolland, 8Au<dessus de la )elee8den :Ca!&an#n Ntesi> son$a, 8Les 2$e/u$seu$s8* :Nn/*le$> 0asa$, 19@4'da ; 9 8?and1i, Ui!ekananda !e C$i"na8. 6e$ken, 8Lean C1$isto21e8 adl# $o)an<7leu!e :#$)ak<$o)an>.

Ro)ain Rolland yeni 0i$ tiyat$o t*$* ku$)ak iste$. Conusu i1tilKl olan 0i$ tiyat$o. Ra$eto anti<$e!olutionnai$e :ka$"#<de!$i)/i> 0i$ du/e'nin :lide$> kala0al#kla$# y*$*te0ile/eini s'yle$. osyoloAiye )ate)atii &eti$)ek iste$. Anti<de)ok$at !e sosyalist olduu i(in ona, 0u$Au!a-inin Ma$J'# da diyenle$ !a$. Halk#n iyi 0i$ "ey ya2a0ile/eine inan)a-. ,$ansa'n#n en 0*y*k *( "ai$iE Rousseau, Bal-a/ !e Mi/1elet'di$, Claudel'e &'$e. 8Bi$ kad#n# iyi tan#)ak, 0*t*n kad#nla$# tan#)akt#$8 de$ Ma2oleon. @4 A$al#k 196= M AMGM.ABA.CARQG GM6AC 6FRFMFUE6E.ERMMHMM.ARH .a0iat#n 0*y*k ku!!etle$i ka$"#s#nda kendini yaln#- -ekKs#yla silK1l# 0ulan insanolu, ta0iattaki ku!!etle$i sa0#$la in/ele)i", &'kku00ede kendi 0*y*kl**n* !e k*(*kl**n* sey$et)i"ti$. lk .an$#la$ &'*n is)ini ta"#$. C#-an, k'2*$en, -a)ans#- '7kele$i olan !e insana (ok 0en-eyen .an$#la$d#$ 0unla$. nsan .an$#la$#n s#$$#n# (al)aktan 0a"ka 0i$"ey d*"*n)e-. Asu$ala$ 1a"in, )e$1a)etsi- !e kanunsu- 0i$ ta0iat# ida$e eden "ekilsi- 0i$ .an$# o$dusu idi. Asu$ala$'dan son$a #"#k .an$#s# olan 6e!ala$ ta1ta &e(ti. @4 .a$i1in ala/a ka$anl#kla$#nda 1ayKl )eyKl se(tii)i- insan en 0*y*k $ol* 0il&eye y*kl*yo$du. nsan 0*y* sayesinde 0u )u1te"e) kuklala$# istedii &i0i oynata0ili$di. nsanla$#n a$as#nda ta0iat#n, .an$#la$#n s#$$#n# 0ilenle$ en y*ksek )e!kie &e(tile$. Bak#"la$#n# i( d*nyaya (e!i$en, u-un 0i$ (ile sonunda .an$#la"an insanla$ ta0iat ku!!etle$ini du$du$a0iliyo$la$d#. nsan 0il&i !e (ile sayesinde .an$#la$'dan da1a *st*n 0i$ 1ale &ele0ili$di. .a0iat .an$#la$#n ka2$isinden i0a$etti. E-elX 0i$ d*-eni yoktu. As#$la$ &e(ti, insan ol&unla"t#. Eski %unan 0*t*n .an$#la$'#n *st*nde 0i$ .an$#, ,atu)'u :Cade$> ya$att#. O 1alde ta0iat# dei")eyen kanunla$#n (e$(e!esinde ilk de7a %unan &'$d*. on$a H#$istiyanl#k !e kendini .an$#'n) 0i$ 2a$(as# &'$en insan. on$a Cu$'an. H#$istiyanl#kta da, M*sl*)anl#kta da kKinat#n e7endisi insand#$. Cos)os ile Ant$o2os :yani kKinat ile insan> a$as#nda 1i(0i$ (at#")a yoktu$. ?e$(i Ras/al, 8nsan d*"*nen 0i$ ka)#"t#$8 de$. nsan ka7as#yla .an$#'d#$, sonsu- 0*y*kt*$, du$u)uyla sonsu- k*(*k. .a0iat#n en K/i- !a$l##d#$.

Ant$o2osla kos)os a$as#ndaki ka!&ay# insan ka-ana/akt#$. %#ld#$#)la$#, 7#$t#nala$#yla /ana!a$ ta0iat, dai)a ye$inde say#yo$, 1al0uki insan -ekKs# ile$liyo$. Ha7e$ insan#n ola/akt # $ . 19. as#$da 0*t*n 7else7ele$ insan# kos)osun e7endisi saya$. nsan ta0iatta &e(i/i 0i$ olayd#$. Ba"lan&#(ta insan yoktu. nsandan 'n/e yine "a$k#la$ s'yle$di deni-, yine $*-&K$ 7#s#lda$d#. [uinet 8La C$eation8da :%a$ad#l#"> 8insan kKinat#n e7endisi deildi$8 de$. ?eli2 &e(i/i 0i$ ku!!etti$. .a0iatta (ok @1 k#sa 0i$ )*ddet, t#$nakla$#n#n i-ini, &'-ya"la$#n# 0#$akt#ktan son$a &ide/ekti$. .an$#s#- 0i$ d*nyada, insan .an$#'d#$. A)a ato)un 2a$ (alan#"# ile i" ka$#"t#, 0i$ ola0ili$le$ d*nyas# (#kt# o$taya. Me0*lo-dan d*nya yu!a$la#na 0i$ 1ayat d*")*"t*. Bildii)i- k*$ele$de insan yoktu. Bu ne$eden &eldii 0ilin)eyen -a!all#, K/i- !e yaln#- )a1lWk, kKinat#n nas#l e7endisi ola0ili$diP Iill 6u$ant, 8)edeniyet iki 0u-ul a$as#ndaki 0i$ de!i$di$8 de)iyo$ )uyduP nsanl#k kendi soyunu yoket)e a$a(la$#n# i)Kl et)i"ti. Bu .an$#s#- d*nyada insan#n kade$i ne ola/akP Belki de .an$#, insan#n soysu-la"t##n# &'$e$ek 'ld*. 6ete$)ini-) yok a$t#k, uni!e$s :tek e!$en> yok, 2lu$i!e$s :2ek(ok e!$en> !a$. Mik$osko2ik d*nya ile )ak$osko2ik d*nyan#n kanunla$# (ok ay$#. Canunla$#nda en (ok katiyet &'$*len ili), 7i-ik, te)elinden sa$s#l#yo$du. Mik$o7i-ik d*nyada 0elli "a$tla$ alt#nda 0elli "eyle$ ol)aya/a#na &'$e dete$)ini-) ne oluyo$duP .an$#'dan son$a insan da ta1t#n# !e ta/#n# kay#2 )# ettiP Hayat#n de!a)# ta)a)en tesad*7le$e )i kald#P Ho)o 7a0e$ (ok ile$ledi. Ue ta0iata 1*k)eden insan, insanl##n# 0i$ 2a$(a unuttu. .a0iat#n $e(etele$ini (alan 0*y*/* (#$a# 7a-la )# ile$i &ittiP %okluktan (#kan )akina o$dusu ka$"#s#nda, insan "a"#$)#"t#$. E!et. nsanla ese$le$i a$as#ndaki den&esi-lik, 1i(0i$ -a)an ko$kun( ol)a)#"t#. nsanl#k an/ak koya0ildii 2$o0le)le$i 1allede0il)i"ti$. Bi$ )esele 2i")eden onu o$taya at)a-. 6*"*nen insanla Klet ya2an insan a$as#ndaki den&esi-lik &e(i/idi$. nsan (ok de7a kendi telK" !e ko)2leksle$ini il)e )i aksetti$i$P

@; 1tiya$ )edeniyetle$ de, i1tiya$ s#n#7la$ da kendile$iyle 0e$a0e$ 0*t*n kKinat#n ('ke/eine inan#$la$. Co$kun( 0i$ tesellidi$ 0u, a)a 0i$ tesellidi$. osyal 0ak#)dan ('ken /e)iyetle$ dai)a 0ed0indi$le$. l)in i7lKs ettiini, dete$)ini-)in yokolduunu s'yleyenle$ de kendi i( d*nyala$#ndaki 0u ka$a)sa$l## aksetti$)ekten 0a"ka 0i$ "ey ya2)#yo$la$. ,i-ik d*nya kanunla$a 0al#yd#. nsan#n i$adesi !a$d#. 1D. as$a kada$ dete$)ini-) ka0ul edili$. .a0iat t$aAedi !e ko<)edile$ini 1e$ y#l dei"ti$en 0i$ akt'$se dete$)ini-) ol)a-. ,alan "a$tla$ i(inde, 7ilKn 1Kdise ola/akt#$, 7ilKn 1Kdiseyi 7alan 1Kdise taki2 ede/ekti$. li) ta0iat# 0a-an, s#n#7land#$an, 0a-an etiketlendi$en ili), $e&ula$ite :kanunsall#k> ile ya"#t. R$oto1istoi$e'da 0ile ta0iat kanunla$la ida$e olunu$. Bil&i, -ekKn#n ke)endidi$. Bil&i, tasni7le 0a"la$. .asni7 i(in dei")eyen 0i$ ni-a)a i1tiya( !a$. Bu ni-a) )adde d*nyas#nda s'-*n* &e(i$iyo$, insan#n d*nyas#nda kanunla$ yok. Eski %unan'da )utluluk $e(etele$inin kale)e al#n#"# ta0iXdi$. E7lKtun insanl##n 0a1tiya$l## 1ayKline dayana$ak, ideal siteyi in"K ede$. deal siteyi '$e$ken, ta"# !e tulay# el0ette &e$(ekten ala/akt#$. Hen&inle$ ile 7aki$le$ sitesi 0i-e 0unu anlat)#yo$ )uP A$isto'nun anayasas#n# tetkik ettii 1=D siteden yaln#- Atina &el)i" 0i-e kada$. A$isto'da $*ya yok. E7lKtun &i0i "ai$ de< il. A$isto'dan son$a sosyal ili)le$ 0i$ e/li2se :&*ne" tutul)as#> &e(i$i$. 0n Haldun !e Ui/o'da :Co$si<$i/o$si> insanl#k 1e2 ayn# yolla$dan &e(en 0i$ ke$!and#$. aint< i)on !e Co)te'un 0eni)seye/ei 0i$ tasni7 de "udu$. @@ 1< .an$#la$ (a#. ;< Ca1$a)anla$ (a#. @< nsan (a#. He2si de da$)ada#n#k d*nyay#, 0i$ (ek)e/eye koya0il)ek iste$le$. 1D. as#$ ta$i1te 7e$t i$adesine 0*y*k 0i$ ye$ !e$en as#$d#$.

2en/e$ 8.1e tudy o7 t1e o/iolo&y8de :Bi$ osyoloAi al#")as#> kala0al#a 0*y*k 'ne) !e$i$. Cedle$i)i- ta$i1in ka$anl#k de!$inde 'n/e 1e$ "eyi .an$#'ya y*kl*yo$la$d#, son$ala$# insana y*kle$ oldula$. nsanl#k &'-*n* a(#n/a ka1$a)ana inand#, )*essesele$i &'$e)edi. Ca$iyle ta$i1te ka1$a)ana 0*y*k 'ne) !e$i$. %aln#- Ui/o, )*essesele$in 0*y*k ye$ine dikkati (eke$. Ce)iyeti de, ta$i1i de onla$ ya2a$. 1D. as#$ ka1$a)ana inan#$ !e insan# dete$)ini-)in d#"#nda tuta$. B*t*n s$ail ta$i1i Musa'dan i0a$etti$. Cala0al#k 0i$ s*$*d*$, onu "ekillendi$en 0*y*k ada)la$d#$. ,i-ik d*nyada dete$)ini-) !a$d#$, insan d*nyas#nda ise 1*$$iyet 1*k*) s*$e$. 1D. as$#n -ekKya !e$dii e1e))iyet, ekono)ik 1ayata 1Kki) olan 0u$Au!a-inin iktida$# ele &e(i$)ek iste)esiyle i-a1 edile0ili$. Ayd#nla$ )*/adeleyi ya2a$ken akla, akl#n -a7e$ine inan#$la$. Uakta ki i1tilKli 7e$tle$ deil, kala0al#k ya2a$, ondan son$a ta$i1(i yeni 0i$ d*nya &'$*"*yle o$taya (#ka$E Resto$asyon de!$inin ,$ans#- d*"*n*$le$i, .1ie$$y, Mi&net, ?ui-ot 1e2 0'yle d*"*n*$. .a$i1in i(ti)aX s#n#7la$ a$as#nda 0i$ )en7aat (at#")as# olduunu, sosyali-)le u-ak yak#n il&isi ol)ayan, Ma$J'dan (ok 'n/e ya"a)#" Resto$asyon ta$i1(ile$i s'yle)i"ti$. .a$i1te s#n#7 ka!&as#n# s'yleyenle$den 0i$i de, ta)a)en an<ti<sosyalist olan, 0u$Au!ala$a 8Hen&inle"in, i"(ile$den (ok !e$&i @3 al#n, d*"*ne)esinle$8 diyen ?ui-ot'du$. .1ie$$y'e &'$e insan insanla deil, ta0iatla 0ou"tuu 'l(*de ta$i1 )*ke))ele y'neli$. Medeniyet, end*st$iyali-)in, )ilita$i-) ye$ine &e()esi ile ka0ildi$. End*st$i sa1neye (#kt#ktan, /e)iyeti al#nte$i ida$e ettikten son$a, d*"*n/e 2o-iti7le"e/ekti. MontesSuieu de kanun ta$i7ini !e$i$E 8Canun 1Kdisele$in $u1undan, )a1iyetinden (#kan -a$u$X !e dei")e- )*nase0etle$di$.8 .a0iat ili)le$i ile sosyal ili)le$i ay#$#$, 2olitikay# ku$a$. Condo$/et, ilk de7a insan /e)iyetinin de die$ olayla$ &i0i l)i 0i$ "ekilde in/elene0ile/eini ile$i s*$e$. nsan -ekKs# ile$le$, a)a 0u ile$leyi", kanunla$a tK0idi$. Ma$J i(in, s#n#7 ka!&as#, ta$i1in )u1a$$ikidi$, &*n*n 0i$inde s#n#7la$ o$tadan kalka/akt#$. sti1sal !as#tala$# 0*t*n /e)iyetin )al#d#$. Bu$Au!a-i, a$istok$asiyi o$tadan kald#$#$ !e 2$oleta$ya doa$. deal, te-le antite-in insanla ta0iat a$as#nda ol)as#d#$. %a"l# to2lu)la$dan 0a1settik. Bu ya"#n C$ite$iu)'u :'l(*t*> nedi$P 0n Haldun i)2a$ato$lukla$ i(in *( nesil ka0ul ede$. .a$i1 0unu yalanl#yo$. Bi$ s#n#7 i1tiya$la$ )#P 1;. y*-y#ldan 0e$i &eli"en 0u$Au!a-inin i1tiya$lad##n# s'yleyenle$ !a$ 0u&*n. Co/ayan s#n#7la$ d*nyaya 2esi)ist :ka$a)sa$> 0i$ &'-le 0aka$la$.

ok i" &'$)*", yo$ul)u"tu$ 0u$Au!a-i. B*t*n isti1sal d*-eninin dei"tii 0i$ de!i$de, 0u$Au!a-i de ye$ini sosyali-)e 0#$aka/akt#$. @= 6 O/ak 1 9 6 6 .ARHE, 6EOLOL%E, .AMRG GH M AMA UE %ME 6E.ERMMHME 6AR l)X ta$i1in ku$u/usu .1ie$$y'di$. Ondan e!!el ta$i1i in/eleyenle$, onu o2inion 2u0liSue'in :ka)uoyunun> ida$e ettiine inan#$la$. HattK )ate$yalist Hel!etius 0ile. .a$i1 1en*- 1a!adad#$. .a$i1i tek tek 0*y*k ada)la$a 0ala)ak, insan da 1*$ olduuna &'$e, ta$i1te dete$)ini-) a$a)ak 0o"tu. .1ie$$y'de ta$i1i ya2an i(ti)aX s#n#7la$d#$. ?eni" 1alk ta0akala$# ilk de7a &i$e$ ta$i1e. C1ateau0$iand ile ainte<Beu!e tenkit ede$le$ onu, 7atalist de$le$. Ro-iti7 ne de)ekP .e)0el !e "uu$su- s'-de d*"*n*$le$ olu$luk diye (e!i$i$le$ 2o-iti7i. Fn 1o))e 2ositi7E )en7aatle$ine d*"k*n ada). Rositi!is)e, 2o-iti7 0i$ 2a$(a &e$(ek(i de)ek, )eta7i-ik ol)ayan, teoloAik ol)ayan. Co)te'un dilinde te/$*0e *st* ile il&isini kesen, olanla u$a"an. ?e$(ein d#"#nda s*0Aekti7 0i$tak#) )eselele$le u$a")ak 7else7enin i"idi$. Ro-iti7 ili), &e$(ek ili), te/$*0enin konusu ola0ilen ili) de)ekti$. \\\ deoloAi keli)esi kay2ak !e ka$anl#k. Boyuna yanl#" kullan#l#yo$. e)antiSue, keli)ele$i ta$i1i i(inde in/eleyen ili)di$. 1D. as$#n sonunda ideolo&ie _ 2sy/1olo&i/ de)ek. 6estutt de .$a/y !e Ca0anis 2sikoloAiyi ideoloAi ad# alt#nda isi)lendi$i$le$.

@6
1D. as$#n sonunda y*kselen 0u$Au!a-i en (ok akla 'ne) !e$i$. 6*nyay# 7ik$in ida$e ettiine inan#$ 0u as#$. Bu iti0a$la 2sikoloAi, ideoloAi de)ekti$. deoloAi insan ka7as#nda d*"*n/ele$in nas#l doduunu, nas#l kenetlendiini in/ele$. RsikoloAi de 0u de)ekti$. 6estutt de .$a/y'nin @ /iltlik kita0# 8Gdeolo&i/8 ad#n# ta"#$. Ca0anis 8 .$aite du 21ysiSue et du )o$ale de l'1o))e8 :1D4;> :nsanda $u1la 0edenin )*nase0etle$i> adl# 0i$ ese$ kale)e al#$. deoloAinin ;. )KnKs#, il)X ol)ayan d*"*n/ele$. (ti)aX 0i$ s#n#7#n )en7aatle$ini &i-leyen, ili) )askesine 0*$*nen, a)a il)X ol)ayan d*"*n/e. 8Bi-i)le ayn# s#n#7ta ol)ayanla$#n d*"*n/esi8 Ray)ond A$on'a &'$e. Ma$J ile En&els ilk de7a 0u )KnKda kullan#$la$, il)X ol)ayan, (*$*k olan d*"*n/e. on$a keli)e, &a$i2 0i$ iti0a$ ka-an#$Y 0*t*n 2olitik !e sosyal dokt$inle$ 0u isi)le an#l#$la$. Bu )KnKda sosyali-) 0i$ ideoloAidi$. Bu keli)e neden k't* 0i$ )KnK ka-and#P He$ yeni 7iki$, statu Suo'nun du!a$la$#nda 0i$ &edik a(a$. Bu iti0a$la !a-i7ele$i statu Suo'yu de!a) etti$)ek olan 1*k*)etle$ !e 0il1assa diktat'$le$ 1i(0i$ yeni 7iki$den 1o"lan)a-la$. Ma2oleon da <diktat'$l*kle$de (ok -o$ du$u)da kalan< 7iki$ ada)la$#na ka$"# 1a"indi. Ma2oleon ideolo&la$dan alayla 0a1sede$, 0u iti0a$la keli)eye 0u k't* )KnKy# Ma2oleon ilK!e et)i"ti$. Ro-iti!i-), ka1$a)an# insan olan sosyal 1Kdisele$in dete$)ini-)e 0al# olduunu ilk de7a s'yle)i"ti$. Co)te, 0i$ 0a"lat#/#d#$. a#n#n en 0*y*k !e "ekil/i -ekKla$#ndan 0i$idi$. ;4. as$#n 0a"la$#nda Bout$ouJ, B$uns/1!i& !e Be$&son, La2la/e !e Cant'#n anlad## )KnKda kat# 0i$ dete$)ini-)i insanX sa1ada ka0ul et)e-le$ !e dete$)ini-)e ilk da$0eyi indi$i$le$. @B Le Rlay 1e) 0i$ 7iki$ ada)#, 1e) 0i$ #sla1at(#, 1e) de 0i$ Catolik. nsan 1*$ ol)a-sa so$u)luluu da kal)a-. nsan# so$u)lu k#l)ak i(in, onu tek$a$ 1*$$iyetle$ine ka!u"tu$)ak &e$ekiyo$du. ,e$dX 1*$$iyetle, /e)iyetteki dete$)ini-)i 0i$le"ti$)eye kalkanla$#n 0a"#nda Rinot'yu &'$*yo$u-. 6ete$)ini-) i)kKnla$ i(inde iki 1Kdise a$as#ndaki dei")e- 0ad#$. li)de 1e$ kanun ee$ ile 0a"la$. Rinot'ya &'$e, 7e$din 1*$$iyeti ile, kitlenin dete$)ini-)i a$as#nda (at#")a yoktu$, (*nk* sa1ala$# ay$#d#$.

osyoloAide dete$)ini-)le kade$/ilii !e /o$a7X dete$)ini-)i ka$#"t#$)a)ak &e$ek. He$ 7atali-) )istikti$, dine !e .an$#'ya inan#$. nsan i$adesini 1i(e saya$, 1e$ "ey 'n/eden ka$a$la"t#$#l)#"t#$. nsan i$adesi 1*$d*$, a)a neti/e dei")e-. \\\ ;4. y*-y#l 0i$ an&oisse (a#. Medi$ an&oisse, neden do a$P An&oisse, 0oulu", se0e0i 0ilin)eyen 0i$ ko$ku. stik0ali ta" ta" ku$an 0i$ /e)iyette an&oisse'in ye$i yok. Co2an insan#n, -en&in !e aylak insan#n 1astal##. Bi$a- sa$X. 6e$tsi- insan#n )# de$diP 6eil. Ato) sa!a"# !s. .an$#s#- 0i$ d*nyan#n 1astal##. nsanl#k .an$#s#- 0i$ d*nyada ya"a)aya al#"a)ad#. ?*0$e )*sta1sili 0i$ insan. Hi(0i$ se!&i s*$*2 &it)eye/ek, 1i(0i$ 1aks#-l#k do$ul)aya/ak. H*$$iyetin ko$kusu an&oisse, ka$a$ !e$)ekten duyulan ko$ku. Cilise !e /a)i yol &'ste$i$di insana. Nks*- !e k#la!u-su- a$t#k. O isteyen 0i$ insan (a#)#-#n insan#, kendini a$ayan !e .an$#'y# 0ula)ayan insan. @D \\\ 6ete$)ini-)le 7atali-)in 1i(0i$ )*nase0eti yok. Co$a7X dete$)ini-)i, insanla /o$a7ya a$as#ndaki )*nase0etle$i t#00#n 0a0as# Hi22ok$at 0ulu$ 'n/e. Bi$ dokto$ 'n/e )i)a$X 0ile/ek. E7lKtun, Hi22odo)os, MontesSuieu de!let $eAi)le$i ile /o$a7ya a$as#nda )*nase0et &'$*$le$. on$a ant$o2o<Aeo&$a7i !e Rat-el. H*$$iyet 0i$ ku$untu. Ca7a)#-# da, kal0i)i-i de you$an, &'-*)*-* a(t##)#- -a)an &'$d**)*- /o$a7ya. Cade$i)i-i (i-en o. Al)an nasyonal sosyali-)i 7aydalan#$ 0undan. :Leo2olitik>. Bu/kle'#n 8n&ili- Medeniyeti .a$i1i8 /o$a7X dete$)ini-)in diktii en 0*y*k K0ide. 3; ya"#nda 'l*$ !e ese$ini ta)a)laya)a-. 6*"*n/e 0elli 0i$ /o$a7ya i(inde 0eli$i$. Medeniyetle$i "ekillendi$en o. Ese$i ta$i1e 0*y*k 0i$ ayd#nl#k &eti$i$. Mi/1elet de, /o$a7yas#- ta$i1in, in $esi)le$i &i0i 1a!ada kala/a#n# s'yle$. 8nsan# insan ya2an d#" d*nyay# dei"ti$)esi deil, d#" d*nyay# dei"ti$i$ken kendini de dei"ti$)esidi$8 diyen Ma$J, en &*-el s'-* s'yle)i" olu$. Co$a7X dete$)ini-)e Le Rlay, E. 6e)olins de e1e))iyet !e$i$. 6e)olins 8Co))ent la $oute /$ee le ty2e so/ial8i :%ol, to2lu) 0i(i)ini nas#l "ekillendi$i$P> ya-a$.

Ia&ne$, Iil0ois )adde ili)le$indeki dete$)ini-)le, sosyal ili) dete$)ini-)i ay$# de$le$. Bi$inin konusu insan, yani 2sikoloAi, dei"en, 0u y*-den kanuna ta0X ol)ayan insan. Be$&son'un dedii &i0i 8C*)leye 0a"la$ken 0a"ka insand#), 0itin/e 0a"ka insan.8 Ue 0i$ #$)a#n sula$#nda iki deil, 0i$ ke$e 0ile y#kan#l)a-. Ia&ne$ 8sosyal d*nyada an/ak tan<dansiyel kanunla$dan :eili)le$den> s'-edile0ili$. osyal ili)le$deki kanun 0i$ 0a1se &i$i"ti$8 de$. [uetelet &eni" kitlele$de 2$e!isi0ilite :'n/eden &'$*">, dete$)ini-) !a$ de$, da$ kitlele$de yok.

@9
Ato) (eki$deinin 2atla)as# 7i-ik kanunla$la 0e$a0e$ sosyal kanunla$# da alt*st etti. Bu1$an#n kayna# o.

1@ O/ak 1966
MA.ER%ALHM UE O %ALHM En&els 8insanla$ ta$i1le$ini kendile$i ya2a$la$8 de$, a)a 0u ta$i1 insanla$#n ka2$isine &'$e deil, kendile$inden 'n/e &elen insanla$#n, onla$a 0#$akt#kla$# )i$asa &'$e olu$. %ani ta$i1 ile insan a$as#nda diyalektik 0i$ )*nase0et !a$d#$. .a$i1te atlay#" yoktu$, kantiteden kaliteye &e(i" !a$d#$. F)u)iyetle keli)ele$ aldat#/#d#$. ?oet1e'nin dedii 1ayat aa/#n#, keli)ele$i an<la)a-sak, ka!$aya)ay#-. Bu anla"#l)ayan keli)ele$den 0i$i de )ate$yali-)di$. \\\ 16. !e 1B. as#$da ku$ul)aya 0a"layan 7i-ik, kendini kilisenin )a1kW)iyetinden ku$ta$)ak i(in, il)in desinte$esse :(#ka$la$ 'tesi> olduunu 1ayk#$#$. .an$#'y# ili) d*nyas#ndan ko!a$. Bu "ekilde ili), insanX ol)ayan 0i$ 1*!iyet ka-an#$. ,i-iin ka-and## 0u 0*y*k iti0a$ <)ate)atik, 0i$ )etod say#l#$< 1D. y*-y#lda Cilise'ye ka$"# sa!a"an )ate$yalist ,$ansa i(in 0i$ destek ol)u"tu$. Bu as#$da akl#n 1aki)iyetini ku$)ak isteyen 0i$ a!u( insan, kendile$ine )ate$yalist de)ekten (ekin)e-. 6e la Mett$ie, diyalektik )ate$yali-)i se-en 6ide$ot, d'Hol0a/1, Hel!etius'un as$#, 1D. as#$. on$a Ma2oleon sa!a"la$# !e A!$u2a'y# atla$#na /e!elen&K1 ya2an i)2a$ato$luk ,$ansas#. ,$ans#o$dula$#n#n -a7e$ine 3 4 $eaksiyon &'ste$en idealist Al)anyaE /1le&el, 1ellin&, /1o2en1aue$, He&el. He&elden son$a, s2i$itualist 7else7e &'l&elen)eye 0a"la$. 6$. 6a!id t$auss, sa'y# teoloAinin )al# ol)aktan ku$ta$#$ !e 1e$1an&i 0i$ ta$i1X ka1$a)an &i0i tetkik ede$ onu. Renan'#n 8sa'n#n Hayat#8 adl# ese$ini de -ik$edeli). ,eue$0a/1, .an$#'n#n ye$ine, insan# otu$tu$. Al)an idealist 7else7esi ta1t#ndan ine$ !e Cilise'yle )*/adele )ate$yali-) ad# alt#nda 0i$le"i$. ?*ndelik 1ayatta )ate$yalist )ukaddesi ol)ayan, dK!as# ol)ayan, 0i$ 7iki$ u$unda 7edakK$l#k ya2)ak -e!kini tat)ayan 0ed0a1ta !e$ilen ad. Bu ne!X )ate$yali-)le, 7else7X )ate$yali-)i 0i$0i$inden katiyetle ay#$)ak lK-#). ,else7X )ate$yali-) $u1un da, ku!!etin de )addenin 0i$ unsu$u olduunu ka0ul eden dokt$in. kiye ay$#l#$E 1< Mekanik )ate$yali-). ;< 6iyalektik )ate$yali-).

Mate$yali-) sade/e He&el ideali-)inin )istik ta$a7#n# t'$2*le)ek !e diyalektii il)X 0i$ te)ele otu$t)ak &ayesi ile sa1neye (#ka$. .a$i1X )adde/ilik, ta$i1X 1*)ani-)di$. Ma$J 1D33'de, 8insanla$ 1ayatla$#n# ka-an)ak i(in 0i$a$aya &eli$le$8 de$. Bi$tak#) )*nase0etle$e &i$i"i$le$. Bu )*nase0etle$ i$adele$inin d#"#ndad#$ !e )uayyendi$. Me ile )uayyendi$P sti1sal ku!!etle$inin du$u)u ile. Hay!an o$&ani-)as#yla )*/adele ede$, 0u o$&ani-)a de i")edii i(in ta$i1i yoktu$. nsan#n o$&ani-)as# Kletle$idi$. Bi$a$aya &elen insanla$ d#" d*nyay# ya"an#l#$ 1ale &eti$i$ken ta0iatla, Kletle$i ile sa!a"#$la$. .a$i1, ta0iat ku!!etle$iyle insan -ekKs#n#n )*/adelesidi$. nsan )*nase0etle$inin 1e2si, o de!i$deki isti1sal ku!!etle$inin &eli")e du$u)una 0al#d#$.

31
nsanla$#n 1ayatla$#n# ka-an)ak !e ile$le)ek i(in &i$i"tikle$i )*nase0etle$e isti1sal )*nase0etle$i deni$. Bu )*nase0etle$ 0*t*n /e)iyetle$in k'k*n* te"kil ede$. Bunun *st*nde (et$e7il 0i$ *st<ya2# ku$ulu$. deoloAikti$E 6e!let, 1ukuk. %ani 0elli 0i$ iktisadX te)el *st*nde, 0elli 0i$ 2olitik ya2# y*kseli$. Bu 2olitik ya2# i(inde kendile$ine &'$e 0i$ d*nya &'$*"* olan s#n#7la$ !a$d#$. Alt<ya2#, *ste, *st<ya2# alta diyalektik 0i$ "ekilde tesi$ ede$. A)a esas alt<ya2#d#$. .a$i1X )ate$yali-) 0*t*n sosyal 1ayat# yaln#- ekono)iye 0ala)#" deildi$. 19. y*-y#l 0i$ 1o)o e/ono)i/us de!$i idi. .eknie !e$ilen 'ne) ta0iX idi. .eknik, insan -ekKs#n#n /o$a7yay# you$)as#d#$, yani son ta1lilde insan#n al#n te$ine, &'- nu$una en (ok e1e))iyet !e$en 0i$ dokt$indi$. Bu dokt$inin )ate$yali-)le alKkas# is)inden i0a$etti$. Ce)iyet a#$ a#$ 1issedil)eden ile$le$ (ok de7a. 1tilKlle$ Suantitati7 :ni/el> 0i$ik)ele$in, Sualitati7 :nitel> 1Kle &el)esidi$. 6iyalektiin ana1ta$# da 0u iki keli)eE [uantitati7, yani say# ile il&ili 0i$ik)ele$, [ualitati7, yani ya2# ile il&ili 0i$ik)ele$. Muayyen 0i$ 'l(*ye kada$ kendisi olan "ey, )uayyen 0i$ 'l(*den son$a o deildi$. 1tilKl /e)iyetin "a1lan)as#. ?eli"en isti1sal ku!!etle$i ile onun kal#0# olan 1ukukX )*nase0etle$ a$as#nda 0i$ (at#")a !a$sa, 0i$tak#) 2atla)ala$ olu$. %a2#n#n iki ta$a7# 0a-en ayn# 1#-la &eli")e-. 1D. as#$da ,$ansa'da 0u$Au!a-i, o$ta(adan a$ta kalan lon/a siste)ine 0alana)a-d#. ktisadX 1ayat, 1*$$iyete )u1ta(t#. Li0e$ali-), 8B#$ak ya2s#n, 0#$ak &e(sin8 diye 0a$ 0a$ 0a#$#yo$du. C$all#k, &eli"en isti1sal ku!!etle$ini di-&inliyo$du. ,$ans#- i1tilKli alt<ya2#n#n *st<ya2#y# (atlat)as#d#$. .a$i1 1Kdisele$ini 0elli 0i$ dete$)ini-)e 0al# &'$enle$in 0a"#nda diyalektik )ate$yali-) &eliyo$.

3;
\\\ 19;@'den son$a .*$kiye etnik 0ak#)dan 0e$$akla")#", 7akat 1KlK 0i$0i$ini se!en insanla$#n !atan# ol)a)#"t#$. An/ak k*lt*$ insan# &*ndelik ka!&ala$#n d#"#na (#ka$#$. deoloAile$ kinle$i)i-e tak#lan )askele$di$. B*t*n ideoloAile$in a$kas#nda )*1i) olan insan#n insan ka$"#s#ndaki du$u)udu$. ol/ula$, tatu Suo'yu ta$i1in ak#"#na uy&un ola$ak de i"ti$)ek istedikle$ini s'yle$le$. .a$i1in ak#"#na uy&un de)ek, .an$#'n#n !a$l##n# ka0ul et)ek de)ekti$. En&els, 8teknik 0u "ekilde &eli"tiine &'$e insanl#k ya sosyali-)e, ya 0a$0a$l#a &ide/ekti$8 de$. .a$i1in ak#"#n# 1e$kes kendine &'$e te7si$ ede$, ta$i1 )*te)adiyen -i&-a&la$ (i-e$, insanla$#n d#"#nda deildi$. Ato)u 144 sene e!!el ki)se d*"*n)e)i"ti, teknikteki 1e$1an&i 0i$ ke"i7 tesad*7idi$. Qu 1alde ta$i1X 0i$ ak#"tan 0a1set)ek 1i(0i$ "ey de)ek deildi$. Ca2itali-) 0i$(ok *lkele$de &eli"iyo$, 0i$(okla$#nda &e$iliyo$. Be$n1a), 8 ; 1 . y*-y#lda ka2itali-) sona e$e/ekti$, ye$ini teknisyenle$in iktida$#na 0#$aka/akt#$8 &'$*"*n* 'ne s*$e$. Binaenaley1, istik0Kl sosyali-)indi$ de)ek, tendan/iel :eili)sel> 0i$ kanun !a-et)ekti$. Reki sa#<solu nas#l ta$i7 ede/ei-P ol &eni" kala0al#kla$#n $e7a1#n#, #"#a ka!u"tu$ul)as#n#, 7i-ik !e )o$al kalk#n)as#n# iste$. a0#$s#-d#$, &en(ti$. Ha7e$ u$unda 0i$(ok 7edakK$l#kla$# &'-e al#$. .e/$*0esi-di$. 6e!$i)in !e 0*y*k $e7o$)la$#n 0*t*n 1aks#-l#kla$a son !e$e/eine inan#$. a say#ya deil, dee$e 'ne) !e$i$. 6a1a 'n/e ka-an#l)#" 1akla$#n de!a)#n# iste$. Cala0al#kla$# yok saya$, !esayet alt#nda 0ulundu$ul)ala$#na ta$a7ta$d#$. %e$le")i" ku!!etle$le oynan)as#na $a-# ol)a-. Ca$a)sa$d#$. 6e!$i)le$in 7aydadan 3@ (ok -a$a$ &eti$e/eine kanidi$. ,a"i-) de!$i)/i 0i$ sad#$. a 1i(0i$ -a)an )a-iyi &eti$)ek iste)e-. nsan 0a-# 0a1isle$de sad#$, 0a-#la$#nda sol. Bu iti0a$la 0u keli)ele$i a")ak lK-#). le$i<&e$i ise (ok da1a kay2ak keli)ele$di$. ki ne!X sosyali-) !a$d#$E 1< 6e)ok$at sosyali-) :;. ente$nasyonal> ;< l)X sosyali-) :@. ente$nasyonal>

Bu&*n i1tilKl ko)*ni-)in 1ususiyeti ol)aktan (#k)#"t#$. Gktisaden &e$i kal)#" )e)leketle$in ilk ya2a/akla$# i" )illX ku$tulu" sa!a"#d#$. Ba-# *lkele$de din, s')*$*/*l*e ka$"# 0i$ sila1 olduu i(in, sosyalistle$in 0ay$a# ol)u"tu$. Gktisaden &e$i kal)#" )e)leketle$in 0*y*k dK!ala$# !a$. Bunla$#n 1e2sinin ayn# "ekilde 1alledil)esi i/a2 et)e-. .a$i1in u-un -a)andan 0e$i te)0ellie )a1kW) ettii 0i$ *lke, ko")adan, de!$i)si-, ;4. y*-y#ldaki ye$ini ala)a-. Bat#'da 19. as$# ya$atan 0*y*k s#n#7 0u$Au!a-idi$. 6e)ok$at sosyalistle$ 0*y*k 0i$ sa$s#nt# ol)adan e)aneti tesli) al)ak iste$. .#2k# 0i$ 0a0an#n e!lKtla$#na )i$as 0#$ak)as# &i0i. ,$ans#- i1tilKli C1enie$'yi, Ro0es2ie$$e'i, 6anton'u kay0etti$di. Me ka-and#$d#P .a$i1e 1#- !e$)ek i(in ta$i1in y*$*y*"*n* 1#-land#$)ak do$u )uP osyalist 2a$tile$ 7aydal#, de)ok$at !e ol&un )udu$la$P Bu insan#n du$u)una &'$e dei"i$.

33
; 4 O/ak 1 9 6 6 .ARH, .ARA, GH BR LM 6ALG OLABLR MP .a$i1X dete$)ini-) (e"itli ili)le$de sa1neye (#kan, 1addi-at#nda ta$i1 7else7esi diye0ile/ei)i0i$ ili)di$. Meden ta$i1 7else7esi )eta7i-ikti$P Ue neden ;4. as#$da iti0a$#n# kay0et)i"ti$P He&el, Ma$J, .oyn0ee ta$i1 7else7e/ile$idi$. .unuslu 0n Haldun'dan, Ui/o'ya, /1ellin&'e kada$ 0*t*n 7ilo-o7la$ ta$i1 7else7e/isi ad#n# al)#"la$d#$. .a$i1 7else7esi (ok iddial#E B*t*n insanl##n ta$i1ini ida$e eden kanunla$# )ate)atik 7o$)*lle$le !e$)ek &ayesi. Bi$(okla$# i(in ta$i1le sosyoloAi 0i$0i$le$ini ta)a)la)a-la$. Bi$ ta$i1 sosyoloAisi !eya 0i$ sosyoloAi ta$i1i !a$d#$. : o$0onne'un (ok dee$li 1o/ala$#ndan ?old)ann i(in sosyoloAi 0i$ ili) ola)aya/akt#$. Ede0iyat insan -ekKs#n#n !e &'nl*n*n 0*t*n*n* ku/aklaya/akt#$.> BiyoloAi insan# sade/e /anl# ola$ak ele al#$. nsan#n 0*t*n !a$l#kla$dan *st*n ol)as#, onun ay$# 0i$ il)in konusu ol)as#n# i/a2 etti$i$. nsan# insan ola$ak in/eleyen ili)le$e, GG. 6*nya Ha$0i'nden son$a 8 /ien/es 1u)aines8 dendi !e 0u ili)le$ 19@6'da Lu/ien ,e!0$e'in (#ka$d## ,$ans#- ansiklo2edisinde )i1!e$ oldu. nsan ili)le$i insan# insan ya2an d*"*n/e !e duy&u d*nyas# *-e$inde tekas*7 ede$le$. nsan# -a)an i(inde ta$i1 in/ele$. 1D. as#$da ant$o2os ta0i$i (#ka$. [uat$e7a&es, B$o/a$t insan# 7e$t !e /e)iyet ili"kile$i i(inde in/ele)ek istiyo$du. on$a insan#n yaln#- )addX (al#")ala$#na te!e//*1 ettile$. talyan Ce-a Mekte0i'nden ,e$$y, Lo)0$oso 0i$ su( ant<3= $o2oloAisi ya-)#"la$d#$. Ce$)enle$ insan ili)le$i ye$ine 8$u1 ili)le$i8 tK0i$ini kulland#la$. Eski )ant#k kita2la$#nda ta$i1, sosyoloAi &i0i ili)le$ )o$ail ili)le$ ad#n# ta"#$. Be"e$i ili)le$in en eskisi, en (ok &eli"eniE ta$i1. .a$i1 sa1neye nesi$ 1alinde destan ola$ak (#ka$. .a/ite'le Ui$&ile ka$de"ti$le$. 6estan da "ii$di$, ta$i1 de.

.a/ite'de 0i$a- 1i/i! de !a$d#. .a$i1 elendi$en, ki)seye -a$a$ !e$)eyen 0i$ salon il)i ya1ut da kilisenin )*da7aas#n# *st*ne alan 0i$ disi2lindi. 1BD9 ile 7eodal d*nya 0*t*n &elenekle$iyle, )*essesele$iyle u7uktan silini$. 1BD9 0i$ de!$in 'l*) (anla$#d#$. Ca2italist isti1sal d*-eninin iktida$a &e(i"idi$. 1BD9 Os)anl# )2a$ato$luu'nun ilk istik$a- tale0idi$. C. Le!i< t$auss, 1D. as#$daki 0u de!$i)i, neolitik (adaki de!$i)e 0en-eti$. O de!$i) insan#n -i$aata, (anak, (')lek ya2#)#na 0a"la)as# ta$i1idi$. nsanl##n ta$i1inde 0*y*k dei"iklikle$ ya2an 0u D9 i1tilKli, (e"itli ta$i1(ile$e konu ol)u"tu$. Mi/1elet, i1tilKli 0*t*n s#/akl## ile ya"at#$ si-e. Bonald ile Maist$e'e so$a$san#- "eytan#n ese$idi$. .aine, ni(in ta$i1 ya-d##n# "'yle anlat#$E 8Oy !e$)e ya"#na &elin/e, 0eni de 0i$ !a-i7eye (a#$d#la$E 0i$tak#) insanla$ se(e/ek, )e)leketin ida$esini onla$a !e$e/ektik. ,$ansa'n#n a1en&e, ni-a)a i1tiya/# !a$. Ben ki)i)P ;1 ya"#nday#), He&el !e 2ino-a'y# 0*t*n ola$ak okudu) a)a, yine de /a1ili). ,$ans#- insan#n# 0il)iyo$u). Onu 0il)ek i(in ,$ans#-'# '0*$ )illetle$den ay#$an '-ellikle$i 0il)ek lK-#). Bunun i(in )e)leketi)in ta$i1ini, d*n*n* !e 0u&*n*n* 0il)eliyi). ,$ansa'y# ,$ansa ya2an sosyal ku!!etle$ nele$di$P8

36
"te .aine, 1; /iltlik 8ada" ,$ansa'n#n Caynakla$#8 adl# ese$ini 0u suale /e!a2 !e$)ek i(in ya-a$. Bu ese$ 1e$ (ada sa /ena1#n de$inlikle$ine dal#2 yeni )al-e)ele$le d'nd*kle$i 0i$ 1a-inedi$. .aine'e &'$e i1tilKl, 1i(0i$ "eyi dei"ti$)e)i"ti$, sade/e 0o-)u"tu$. 1tilKl, insanl##n ta$i1inde 0i$ sa$a n'0etidi$. Mi/1elet, Bonald, Maist$e, .aine ayn# !esikala$dan 0i$0i$ine ta0an ta0ana -#t neti/ele$ (#ka$#$la$. .a$i1, (e"itli s#n#7tan insanla$#n kendile$ini sey$et)ek i(in ya$att#kla$# 0i$ aynad#$. Hi( ki)se ku/a#nda ya"ad## 1Kdisele$den, kinle$inden !e a"kla$#ndan s#y$#la)a-. %ank#la$# s'nen u-ak 0i$ de!$in 0ile, i(ti)aX s#n#7#)#-a &'$e 0i$ )KnKs# !a$d#$. O 1alde ta$i1te 0i$ $elati!ite :&'$e/elik> !a$d#$. .a$i1 0i-e 0*t*n ak#" 1alinde olan iktisadX )*essesele$in dei"tiini &'ste$iyo$. ?eni" (i-&ile$i ile istik0Kli &'$)ek )*)k*nd*$. A)a 0*t*n /e)iyetle$i ku/aklayan !e -a)an#n d#"#na (#kan kanun yok. Ee$ ta$i1 0*t*n $ealiteyi tek$a$la)ak iddias#nda ise, 1i(0i$ id$Kk onu ku/aklaya)a-. .a$i1te kendi)i-i &'$)ek iste$i-. Bunun i(in 1e$ nesil kendine &'$e 0i$ da1a ya-)ak iste$ onu. .a$i1te !akala$ 0elli 0i$ ye$de !e -a)anda &e(e$. .a$i1 teke$$*$ et)eyen 1Kdisele$le )e"&uld*$. .a$i1e ili) 1aysiyeti !e$)ek isteyen La/o)0e, 8ta$i1te tek 1adise yoktu$8 de$. in&ulie$ :tekil> !akala$la &a-ete )e"&ul olu$. Bunla$ 0i$ &*nde dou2 solan yosun 1Kdisele$di$. La/o)0e i(in 0i$ $ealite, 0i$ !e$ite !a$d#$. Realite 1a), istika)eti 0elli ol)ayan, kanunsu-, yosun 1Kdisele$di$. Ue$ite, $ealitele$i id$Kkin teknesinde you$u2, kanunla"t#$an 0il&idi$. 3B .a$i1, !e$ite'le$le )e"&ul olu$. Eskiden @4 sene &e()e-se ta$i1 ol)a-d#. nsan )a-iden ko2u2, istik0Kle y*$*$. Ha)an# 0'l)ek i)kKns#-. 6e)ek sosyoloAi ile ta$i1in konusu ayn#. kisi de &lo0al ili)le$. .a$i1 da1a (ok d*nle )e"&ul, sosyoloAi 0u&*nle. kisinin de konusu -a)an !e 0*t*n*yle insand#$. Bi-de 0i$ 2a$(a &eli"en tek sosyal ili)E ta$i1.

.eok$aside ta$i1 olu$ )uP Ce!det Ra"a'y# s#n#$land#$an se0e2le$ nele$P Bu&*n 0i$ .*$k ta$i1i yok. Ba$on Uon Ha))e$'in ta$i1i yine eli)i-deki tek k#la!u-. Bu&*n @4 sene e!!elini 1*$ ola$ak s'yle)eyen insan, nas#l ta$i1 ya-a$P H*$ ol)aya al#")ad#k 0i-. %ak#n ta$i1 1akk#nda 1*k*) !e$)ek kanunen yasakd#$. H. Le7e0!$e : 1 9 = D Co)*nist Ra$tisi'nden ko!ulan dee$li ta$i1(i> Ra$is Co)*nas# adl# ese$inde 80i$ ta$i1(inin ilk !as7# yalan s'yle)e)ekti$8 de$. Ben yalan s'yle)iyo$u), 1eye/anla$#)la konu"uyo$u).

;B O/ak 1966
86EMOCRA 6EMORE66R8 6e)ok$asi, 1alk#n 1alk ta$a7#ndan ida$esi. Antik de)ok$asi ad# !e$ilen ?$ek !e Ro)a de!letle$inde, 0u&*n anlad##)#- )KnKda 0i$ de)ok$asi yoktu. *nk* de!let anlay#"# 0a"ka idi. Esi$le$ !e 1*$le$ !a$d#. Esa$et, )uayyen isti1sal !as#tala$#n#n 0elli 0i$ de$e/esinde olu$. Ha$2 tutsakla$# 'n/e 'ld*$*l*$ !eya yeni$di. O de!i$le$e na-a$an esi$le$in (al#"t#$#ld## !e 0i$e$ isti1sal ku!!eti olduu 3D de!i$le$ 0i$ tekK)*l say#l#$. Alt<ya2#n#n, isti1sal siste)inin ideoloAile$i nas#l da)&alad##n#n 0i$ is2at# da :Cel0iyWn 1a$i(>, tek 0i$ 7ilo-o7un esa$et )*essesesine ka$"# (#k)ay#"#d#$. O$ta(a'a 1*k)eden 2olitik ili)le$ *stad# A$isto, eski %unanl# ile 1ay!an a$as#na ye$le"ti$i$ k'lele$i, %unanl#la$'a 1i-)et et)ekti$ !a-i7ele$i de$. Eski %unan'da "ii$le, a"kla )e"&ul olan 0i$ elite :se(kinle$ &$u0u> i(in )e!/uttu de)ok$asi. E2iktet !e E-o2 1ayatla$#n#n )u1teli7 de!i$le$inde esi$ ol)u"la$d#$. Eski %unan'# 0i$ 2a$(a 0u esa$et )a1!etti. *nk* k'lele$in ya2t## i"le$ k*(*k &'$*ld*, 0u y*-den end*st$i ku$ul)ad#. nsan e)eine ka$"# &'ste$ilen 0u te2eden 0ak#", onu y#kt#. Ra0elais, 8.an#d##) en d*$*st 1Kki) -a$ ata$ak ida) !eya 0e$aata ka$a$ !e$i$di,8 diyo$. Citlele$in su( i"ledii 0*y*k 1Kdisele$de de/i)ation, yani onda 0i$in 7edK edil)esi Kdetti$. .a$i1te )u/i-e yoktu$. Bi$ %unan )u/i-esinden 0a1sedile)e-. Asya'n#n )i$as#na konan %unan'#n se)e$e !e$)esidi$ %unan )u/i-esi, o kada$. %unan 2$o2a&anda !e $eklK)da (ok ile$i &ittii i(in kendini ta$i1in tek )illeti ola$ak ka0ul etti$di. 8H#$istiyanl#k 1alka 1ita2 eden 0i$ E7lKtun/uluk'tu$8 Miet-s/1e'e &'$e. Cadi) de)ok$asi de esa$ete dayan#$, insanla$ 7e$da :ya$#n> endi"esinden u-akt#$. C'lele$ 0*t*n i"i &'$*$le$. .ek "e$e7li i" de!let ida$esi !e 7else7edi$. 6a1a son$aki (ala$da de)ok$asi &eni" 1alk ta0akala$#n#n ida$eye kat#l#"#yla inki"K7 ede$. .eok$atik O$ta(a'da de)ok$asi yoktu$. An/ak 1D. y*-y#lda o$taya (#ka$. H#$istiyanl#k 0i$ k'lele$ dinidi$. 6oduu -a)an Ro)a 39

LeAyonla$#'n#n (inedii a( !e )u-da$i2 kala0al#kla$#n dini ola$ak doa$. .a1tla )i1$a2 Constantin'in elinde 0i$le"i$. H#$istiyanl#k 1e$ t*$l* /inayete 7et!a !e$i$. 6e)ok$asinin ku$ulu"unda kilisenin 0*y*k $ol* ol)u"tu$. *nk* 1e$edite :i$siyet> yoktu$, 2a2ala$ se(i)le i"0a"#na &eli$. 6*nya i"le$i ile kilise 0i$0i$inden ay$#ld#. B*t*n O$ta(a 0oyun/a kilise 1*k*)da$la$a ka$"# ta0iX 1ukuku !e insan 1akla$#n# )*da7aa ede$. osyalist Le$oy, 2isko2os Bossuet'nin insanla$#n 'l*) ka$"#s#nda e"it oldukla$#n# s'yleye s'yleye ,$ans#- i1tilKli 2$ensi2le$ini ye$le"ti$dii) s'yle$. 1D. as#$, &eni" 1alk ta0akala$#n#n okuyu2 d*"*n)eye 0a"lad## (a. Ra0elais, Montai&ne, 6es/a$tes, Molie$e &i0i Hel!etius'la d'Hol0a/1 da 0u$Au!a s#n#7#n#n (o/ukla$#. 8.out 2ou$ le 2eu2le, $ien 2a$ le 2eu2le8 :He$ "ey 1alk i(in, 1i(0i$ "ey 1alkla 0e$a0e$ deil>, de$ Uoltai$e. .a$i1in 0*t*n )*essesele$ini akl#n 1u-u$unda so$&uya (eke$ 1D. as#$. 1BD9 i1tilKli, 0u$Au!ala$#n 'nde$liinde 1a$eket eden Ra$is 1alk#, a(la$ !e k*(*k -enaat e$0a0# ta$a7#ndan &e$(ekle"ti$ili$. 1B91'de Cu$u/u Me/lis, Anayasa'y# ya2a$ken kanla$# !e iskeletle$i ile i1tilKli ya2an 1alk# -iya7et so7$as#na (a#$)a-. Rousseau'nun Cont$at o/ial'de o$taya att## &'$*" "uE .an$# 1*k*) s*$)ek &'$e!ini 1*k*)da$la$a de!$et)i"ti$. H*k*)da$la$#n kendile$ini .an$# say)ala$# 1alk ta$a7#ndan 1o" ka$"#lan)ay#n/a, .an$#'n#n i$adesiyle &eldikle$ini iddia et)eye 0a"lad#la$. da$e edenle$ 1Kki)iyet 1akk#n# ne$eden al#$la$ sualine Rousseau /e!a2 !e$i$. Hastal## !e de1as#yla 19. as#$dan olan, $o)antik olan =4 Rousseau, 1Kki)iyeti 0*t*n to2lu)a !e$i$. HKki)iyet, )illetin kendisinindi$. ,e$tle$ an/ak kesi$li 0i$ 1Kki)iyete sa1i2ti$le$. Bu 1ak &as2edile)e-, )u!akkat 0i$ -a)an i(in istedikle$ine de!$edili$. 1B91'de 0u &'$*" ku$na-/a istis)a$ edili$. Rousseau'nun 0a1settii 1Kki)iyet 0*t*n /e)iyetin, yani )illetindi$. Millet 7e$tle$in *st*ndedi$.

1B9@ anayasas# tat0ik edil)eyen 0i$ &enel a7 &eti$i$. .e$)ido$ ile Ro0es2ie$$e ida)a yollan#$. Ma2oleon de!$inde, 1alk#n iktida$a &e()esini iste)eyen 0u$Au!a-i, 1alk# oyala$. `UGGG. Louis, /ensitai$e se(i)i koya$ o$taya. :%ani oy !e$)e 1akk# 0elli 0i$ )ikta$#n *st*nde !e$&i !e$enle$in in1isa$#na !e$ili$.> Resto$asyondan son$a, .e))u- )ona$"isinde, yani Louis R1ili22e de!$inde se(i) -en&in s#n#7#n 1Kki)iyetindedi$. 1D3D'den son$a 0*t*n ,$ans#-la$ oy 1akk#na sa1i2 olu$la$. ,$ansa'da kad#nla$a oy 1akk# 1933'de !e$ili$. Cad#nla$ )u1a7a-akK$ oldukla$# i(in sa 2a$tile$e oy !e$i$le$. Hal0uki sa 2a$tile$ kad#nla$#n oy !e$)esinin aley1indedi$<le$. Cad#n sitenin d#"#nda kal)al#, (o/ukla$#n# yeti"ti$)eli, 0u ki$li i"le$e ka$#")a)al#d#$. 8On ne &ou!e$ne 2as inno/e))ent8 : iyKset ile i77et 0ada"a)a-la$.> t. Lust. R*"d ya"#yla oy !e$)e 1akk# ayn# ol)al#. Bu&*n @ (e"it de)ok$asi !a$E 1< Li0e$al :Bat# 6e)ok$asisi> ;< Ma$ksist :Halk 6e)ok$asisi> @< MillX 6e)ok$asi :@. 6*nya> Li0e$al de)ok$asinin 0el ke)ii &enel oy. Bat# de)ok$asisi =1 n&ili- 2a$la)ente$ siste)inden 1a$eket ede$. 1BDB'de ku$ulan A)e$ika, eski n&ili- 2a$la)entosunu tat0ik )e!kiine koya$. MontesSuieu'nun ku!!etle$ ay#$#)# Lo/ke'dan &eli$. O da kendi de!$indeki n&ili- /e)iyetini tas!i$ ede$. 1D. y*-y#l ,$ansas# i(in n&ili- $eAi)i ideal. Bi$ k$al#n /ellKt sat#$# alt#nda /an !e$dii n&ilte$e. :?$eat Re!olution>. n&ilte$e'de a$istok$asi ile 0u$Au!a-i u-la")#"t#$. Bi$ -ekK a$istok$asisi !a$d#$, s#n#7la$ esnekti$. Ra$la)ento, (ok 2a$tili $eAi), &enel oy, ana 1*$$iyetle$in ka0ul*E li0e$al de)ok$asiyi 1*lKsa ede$. ki 2a$tili *lkele$de 7e$tle$ se(ili$, 2a$tile$ deilY )eselK n&ilte$e'de iki 2a$ti !a$E Mu1a7a-akK$ Ra$ti !e "(i Ra$tisi.

Hal0uki (ok 2a$tili $eAi)le$de 7ik$e, ideoloAiye oy !e$ili$. Ekono)ik li0e$ali-)le, siyasX li0e$ali-) ayn# "ey deil. ,i-yok$atla$ !e A. )it1 de!letin iktisada as&a$X )*da1alesini, &*)$*k du!a$la$# !e ta1ditle$in kalk)as#n# iste$le$. ,i-yok$atla$ to2$aa 'ne) !e$dikle$i i(in deil, ta0iatta :21ysis> olan ta0iX ni-a)a inand#kla$# i(in 0u is)i al)#"la$d#$. Bat# de)ok$asisi an/ak end*st$ile"en *lkele$de )*)k*nd*$. Li0e$ali-) #"#a do$u y*kselen &eni" 1alk ta0akala$#n#n al#n te$i ile ka-and#kla$# 0i$ 1*$$iyetti$. Al#n te$i !e kanla ka-an#lan ek)ek. End*st$i, A!$u2a'da Asya, ?*ney A)e$ika !e A7$ika'n#n s')*$*l)esi ile 0a"la$. HKki) s#n#7 kendi i"(i s#n#7#n# s')*$)ekten, Asya !e A)e$ika'y# s')*$d*kten son$a !a-&e (e$. Li0e$ali-), ka2italist isti1sal siste)inin 2olitik "eklidi$. lk ka2italist *lke Hollanda. 6u!e$&e$, s#n#7 ka!&as#n#n te)elinde $a$ete :ende$ olu"> 2$ensi0ini 0ulu$. Rasta k*(*k, a(la$#n say#s# 0*y*k. O 1alde 2astay# a- insan =; yiye/ek, 0i$ k#s)# d#"#nda 0#$ak#la/ak 0u talan#n. .a$i1in en i1tilKl/i s#n#7# 0u$Au!a-i, &enel oyu ka0ul ede$, a$istok$asiyi y#ka$ !e end*st$inin ya$att## s#n#7#, 2$oleta$yay# ku$a$. ki k#ta :A!$u2a !e A)e$ika>, iki k#tay# :Asya !e A7$ika> s')*$)ek sayesinde -en&in ol)u"la$d#$. Bat# de)ok$asisi A!$u2a'dan 0a"ka 1i(0i$ *lkede &e$(ekle")e-. 1913 sa!a"#ndan son$a )ona$"ile$ !e i)2a$ato$lukla$ sona e$e$. ClKsik de)ok$asi ya1ut oto$ite$ $eAi)le$ sa1neye (#ka$. Oto$ite$ 2$olete$ diktato$yas# olan Al)anya'da doa$. CB doa$ !e yeni 0i$ $eAi)E 7a"i-) 'n/e talya'da, son$a

Ca2itali-) de)ok$asi ile sona e$)e-, 0a-an 7a"i-) olu$. ktisaden ile$le)i" )e)leketle$de )*)k*nd*$. Ca2itali-), li0e$al de)ok$asi ile de!a) ede)eyin/e, 2a-a$# kal)ay#n/a, &enel oyla iktida$da kal)ay#n/a ye$ini 0i$ Hitle$ !e Mussolini'ye te$kede$. ,a"i-), ka2itali-)in kendi kendini yeni )etodla$la de!a) etti$)esidi$. .K$i1i 0i$ ke$e !e 0a-# *lkele$de i"&al ede$.

#naX i1tilKli ya$atan 0u$Au!a-i 1;. y*-y#ldan 0e$i (al#")#"t#$. Li0e$al de)ok$asi, i"(i s#n#7# ile 0u$Au!a-i a$as#ndaki )esut !e )*ke))el 0i$ K1enkti$. 6e)ok$asi 0i$ de)o2edidi$ :1alk#n eiti)i>. Oku)a<ya-)a 0il)eyen 0i$ )illetin iktida$# kont$ol et)esi nas#l akla &ele0ili$P Bu iti0a$la #ktisaden &e$i kalan )e)leketle$, Bat# de)ok$asisini an/ak taklide yelleni$le$. Ayd#nla$ an/ak '-eni$ Bat# de)ok$asisine. 191B'ye kada$ tek d*nya !a$d#. 191B'den son$a iki d*nyaE sosyalist !e li0e$al d*nya. GG. Ci1an Ha$0i'nden son$a, @. 6*nya doduE eski )*ste)lekele$. O$tak de$tle$i, a)a o$tak ol)ayan i1tiya(la$# olan 0i$ =@ de!letle$ silsilesi. inlile$ 0u 0'l&ele$e 8-one de te)2ete8 :7#$t#na 0'l&esi> diyo$ !e Bat# e)2e$yali-)inin o *lkele$de /an !e$e/eine inan#yo$la$. Bu *lkele$ kanl# )*/adelele$le, Bat#'ya ka$"# (#k)#"la$d#$, se!)e-le$ Bat#'y#. A)a s')*$&e/i *lkenin 0*y*k ta$a7la$#n# 0eni)se)i"le$di$. Bunla$#n 0i$(ou ka2itali-)den ko2u2, sosyali-)e y'nel)i"le$di$. A)a ko)*ni-)den de ko$ka$la$. Ca2itali-), ya"a)ak i(in s')*$)ek )e/0u$iyetindedi$. A!$u2a )edeniyeti Asya'n#n s')*$*l)esine 0al#. Hi(0i$ )illet !eya s#n#7, kendi 1akla$#ndan, l*ks* !e ka2$isinden )a1-a insaniyet na)#na !a-&e()e-. 1964'da Mosko!a'da to2lanan D1 )illetin dele&esi, &e$i kal)#" *lkele$ i(in yeni 0i$ 7o$)*l o$taya att#la$. Ca2italist :li0e$al> d*nya @. 6*nya'y# u-un -a)andan 0e$i s')*$)eye al#")#"t#$. %a"a)as#, o &*-el )edeniyetin de!a) et)esi 0una 0al#d#$. Bu iti0a$la, 0unla$a ya2t## ya$d#) !e dostluk, 0u (e$(e!e i(inde ele al#n)al#d#$. 6ou 0loku iki ta$a7tan &elen #"## da &'$)eli, iki ta$a7#n da te/$*0ele$inden isti7ade ede$ek, 0i$ )illX de)ok$asi ku$)al#d#$. ?e$i kalan )e)leketle$, an/ak 0*y*k end*st$i ile kalk#n#$, a)a Bat# 0una )*saade et)e-. MillX de)ok$asi e!!elK 0*t*n i(ti)aX s#n#7la$a dayan#$. ktisat !e k*lt*$de ota$"i :siyasX> !e ota$"iye :ekono)ik 0ak#)dan kendi kendine yet)ek> sa1i2 ol)al#d#$. 6e$e0eylik sona e$)eli. Bu 0i$ -*)$enin, 0i$ s#n#7#n i"i deil, 0*t*n*yle )illetin i"i. O$&ani-e 0i$ i"(i s#n#7# !eya 0u$Au!a-i yoktu$. O$du !a$d#$. 6e$e0eylie !e ya0an/# se$)ayeye ka$"# :to2$ak $e7o$)u !e ko)2$ado$la$a ka$"# ti/a$eti 0i$le"ti$)ek su$etiyle> sa!a"#l#$ !e )illet 0*t*n*yle ka!&aya kat#l)#"sa )illX de)ok$asi tutunu$ =3

!e a- &eli")i" )e)leket a- &eli")i" ol)aktan ku$tulu$. Bu ne li0e$al de)ok$asidi$, ne oto$ite$ $eAi)di$. Os)anl# )2a$ato$luu ('k*" de!$inde y#k#l)a)as#n#, ka2italist de!letle$in $eka0etine 0o$(ludu$. A0d*l1a)it 0u ('ken *lkeyi @@ sene A!$u2a'n#n $eka0eti sayesinde ayakta tuttu.

14 Ma$t 1966
OCRA.UEE,La.FM ,$ansa'n#n tan#n)#" 0i$ ta$i1(isi C1Ktelet, 8E7lKtun'a d'n*" 0i$ a$ay#"t#$, 0i$ ka(#" deil8 diyo$. *nk* E7lKtun )K-X olduu kada$ istik0Kldi$ de. Mode$n insan .N. =44'de dodu. O de!i$de insanl#k a1lKkta, 2olitikada 0*t*n !e$e/eini !e$)i"ti$. Budi-), 0$anX 2ey&a)0e$le$i, Lao . s e , Con7*(y*s, He$d*"t, %unan'#n B 1Kki)i. 6ou2 do)ad## da1i 0elli ol)ayan sa'n#n dou)unu 0a"lan&#( ka0ul et)ek ne de$e/eye kada$ do$uP H#$istiyanl## *ni!e$sel 0i$ din ya2an ?$eko<Latin )edeniyetidi$. A!$u2a 1a$itas#nda %unanistan deni-e do$u u-anan i1ti$asl# 0i$ el. .a$i1te atlay#", )u/i-e yoktu$. Cantitati7 0i$ik)ele$den, kalitati7 0i$ )a1iyet dei"iklii doa$. %unan ta0iat#yla 0a1tiya$d#$, /o$a7yas#yla 0a1tiya$d#$. =. as#$da en 2a$lak site, Atina. %unanistan'#n (#k#" ka2#s#. Ca$a o$dusu Gs2a$ta'n#n ku!!etidi$, %unanistan'#n deni-le$ini ise Atina 7ilosu doldu$u$. .i/a$X 1ayat &eli"i$. O -a)an#n d*nyas# 1udutla$# 0elli 0i$ d*nya idi. He$k*l s*tunla$#yla 0itiyo$du d*nya. %unanl# Asya )edeniyetle$i ile == te)as ede$ek 1e) 0i$(ok inan(la$la ka$"#la")#", 1e) kendi inan(la$#ndan "*21e et)i"ti$. Eski %unan /o$a7X 0ak#)dan kantonla$a ay$#l#$. He$ kantonda 1<; site !a$d#$. Atina site de!letidi$. 3 4 4 . 4 4 4 . n*7usunun ;=4.444'i k'leydi. ?e$i kalan 1=4.444'in i(inde ya0an/#la$, )etekle$ :)ele-le$> !a$d#. Aske$liini ya2)#", n*7usu usWl*ne uy&un ya-#l)#", @4 ya"#n# a"k#n olanla$#n say#s# sade/e @4.444'di. "te Atina de)ok$asisi 0u @ 4 . 4 4 4 ki"inin de)ok$asisidi$. Bo$(lula$, 0o$(la$#n# 'de)edikle$i takdi$de k'le &i0i kullan#la0iliyo$la$d# eski %unan'da. En&els, Anti<6*1$in&'de 8insanl#k 0a$0a$l#ktan an/ak 0a$0a$ !as#tala$la ku$tula0ili$8 de$, Atina esi$le$ sayesinde Atina ol)u", ye$ alt# )e-a$la$#n#n *st*nde )a)u$ele$ y*kselt)i"ti$. Ma)#k Ce)al'in Ce-)i'de s#k s#k 16. as#$ i(in kulland##E 8%ine o as#$ i(inde idi ki8 /*)lesini, 0i- .N. =. as#$ i(in kullana0ili$i-. MontesSuieu de)ok$asi 7a-ilete dayan)al#d#$ de$. Hal0uki Atina'da sade/e is)inin 1a$7le$ine &'$e 0i$ senelik iktida$a ku$ayla &e(en se(ilenle$, de)ok$asi i(in yeti")e)i"le$di.

A$istok$asinin e1liyetine sa1i2 olan Gs2a$ta, el0ette Atina'y# yene/ekti. Atina'da iktida$ s'-*nd*, kelK)#nd#. E1liyetsi- 1.444 ki"iden )eydana &elen )e/liste, el0ette s'- de)a&o&undu. 'ken 0i$ /e)iyette ya"ayan so7istle$, 1i(0i$ ta0u tan#)ad#kla$# i(indi$ ki, insan d*"*n/esine 0*y*k ad#)la$ at<t#$)#"la$d#$. u(, 7ik$i A&o$a'da )al &i0i satan d*"*n*$de deil, onu 0u "a$tla$a d*"*$en o de!$in d*-enindedi$. \\\ 6iyalektiin ku$u/usu alayan He$aklit, )ate$yali-)in ku$u/usu &*len 6e)ok$it, so7istle$den 'n/e idi. Latin "ai$i Lu/$etius, 6e)ok$it'in 7iki$le$ini to2la$. E2ik*$ =6 de ok$at'#n tale0esi. ok$at da de$sle$inden 2a$a al)ayan 0i$ so7istti, l.N. 3B4'de Atina'da dodu. Bi$ )isyonla d*nyaya &eldiine inan#yo$du. A$kada"#, 6el7 )a0edinden, 86*nyan#n en 0il&e insan# ok$at't#$8, /e!a0#n# al#n/a 0*s0*t*n ku!!etlendi i)an#. Meden d*nyan#n en *st*n insan# olduunu a$ad# !e "u neti/eye !a$d#E 8Beni) *st*nl**) 0il)edii)i 0il)e)den &eliyo$.8 Qai$le$ onu sukWt<u 1ayKle u$at#$la$. Rolitika/#la$ ta) 0i$ /e1alet i(inde. ok$at (ada"la$#n#n y*-*ne 1akikat aynas#n# tuta$, a)a (ada"la$# onu a77et)e-le$. @99'da, Meletos, Ly/on, Anytos onu A$kunt'a "ikKyet ede$le$ !e *stad te!ki7 edili$. %unan 1i(0i$ -a)an d*"*n/e 1*$$iyetine ta1a))*l ede)e)i"ti$. %unan, yalan#n !e 2$o2a&andan#n !atan#. ok$at &en(liin a1lKk#n# 0o-)ak, .an$#la$'a say&#s#-l#k '$et)ekle su(lan)aktad#$. Haten kendisi de, 8Ben uyu"uk !atanda"la$#)# 1a$ekete -o$layan 0i$ at sineiyi)8 de$. Cendini )*da7aaya yelten)e-, 8M*da7aa) 1ayat#)d#$8 de$. Cendisine 8Me /e-a !e$eli)P8 diye so$ulun/a "u /e!a0# !e$i$E 8Nld*$)ekE .an$#la$'#n te)sil/isiyi) 0en, 0eni 'ld*$*$seni- .an$#la$'# 'ld*$)*" olu$sunu-. *$&*nE 1tiya$ ok$at 2ek iyi 0i$ el(i ol)a- Atina i(in. Ha2isE Me )*nase0et. Ha 0uldu)T En iyisi 0eni senato $eisinin sa$ay#nda 'l*n/eye kada$ el *st*nde ya"at#n8, de$ !e ta0iX 0ald#$anla 'ld*$*l*$.

E7lKtun !e Csene7on, yeniden doan ok$at. \\\ 6a)a$la$#nda 1*k*)da$ ka) ta"#$ E7lKtun, s2o$ !e )*-ikle )e"&ul. ;4 ya"#nda tan#$ ok$at'# !e ya-d## 0*t*n t$aAedile$i =B yaka$ o &*n. Esas ad# A$istokles, E7lKtun ad#n# ona Ai)nastik 1o/as# !e$)i"E &eni" o)u-lu de)ek. Hayat#n#n d'n*) noktas# ok$at'#n 0ald#$an i(tii &*n. O 0ald#$an kade1i ok$at'a deil, E7lKtun'a u-at#l)#"t#$ sanki. ok$at katledil)ese, E7lKtun ol)a-d# 0elki de. ok$at#n 'l*)*nden son$a u-un 0i$ seya1at. M#s#$ !e %unan'# k*(*)seyen i1tiya$ 2anditle$. i/ilya, ,isa&o$/ula$, -*1t<* tek!a ile ya"ayan ,isa&o$/ula$. Ci)ine &'$e Hind'e kada$ u-and#. 1; y#l son$a )e)leketindedi$. 34 ya"#ndan son$a ku$a$ Akade)i'yi. E7lKtun ya"ad## (ala, &e(en (ala$# ka$"#la"t#$an 0i$ "a1it. E)e$son, 8Ee$ kKinat )a1!olsa yaln#- E7lKtun'un de!letiyle yeni 0i$ )edeniyet ku$a0ili$dik8 de$. E7lKtun nes$in Ho)e$os'u, nes$e "ii$i &eti$en insan. 6e<)osten 1ati2ti$, E7lKtun 7ilo-o7E %unanistan'#n iki 0*y*k na"i$idi$le$. ok$at ya-an deil, ya"ayan ada). Belki E7lKtun ol)asa ok$at da ol)a-d#. ok$at ile E7lKtun'a 0o$(lu olduu)u- sanatE diyalektik. Bi- 1e2i)i-, kendi 0asit )en7aatle$i)i-i 1akikat sanan &a7ille$i-. He$ as#$da 0i$ka( ki"i d*"*n*$. ?e$isi d*"*n*lenle$i d*"*n*$ sade/e. Heide&&e$'in, Ci$&ee&a$d'#n 8on8 dedii ka- s*$*s* &e$i kalan. ok$at ka$"#s#ndakini yakas#ndan yakala$, so$&uya (eke$. Nn/e )*ke))el 0i$ /a1il olduunu ka0ul etti$i$ ona. E7lKtun as#$la$#n ka$"#s#nda ya2a$ 0unu. Onu oku)ak, d*"*n)ek de)ekti$. ok$at ya$# yolda 0#$ak#$ insan#. 6iyalektii &eti$en ok$at'd#$. M*naka"ada ka-anan kay0edendi$, diyalektikte 7ilo-o7un !a-i7esi ne&ati7 'n/e. =D

ok$at 0i$ te$0iye/iydi. ada"la$#n#n "uu$ d*nyas#nda ya2t## dei"iklikle$le, onla$# )*ke))elle"ti$e/eini san#$. C1Ktelet'ye &'$e E7lKtun'un 0*y*kl** akl#n kanunla$#n# 0ul)u" ol)as#ndad#$. E7lKtun end*st$inin &e$(ekle"ti$dii )edeniyetin ku$u/usu. 8,else7e _ E7lKtun, E7lKtun _ 7else7e8, de$ E)e$son. E7lKtun 1elley'i, Baudelai$e'i da)&ala$. Ca$te-yani-), E7lKtun ideali-)inin ,$ans#- -ekKs# ile i)ti-a/#. \\\ E7lKtun, ilk ko)*nist *to2yay# ku$)u"tu$. Leona$do da Uin/i, 8Ci)0ili$ 0enden son$a &elenle$, 0eni) i(in ne 0udalal#kla$ ya2a/akla$d#$8, de$. Ma$J, 8Ben Ma$ksist deili)8, diye 1ayk#$#$. B*y*k ka7ala$ (ok 7asetal# el)asla$a 0en-e$le$, yo$u)la$# (ok (e"itli olu$. ,a&uet 8E7lKtun'u okuyal#)8 adl# ese$inde, 8E7lKtun (ada"la$# i(in ya-)#"t#$8 de$. 6iyalo&u, yani diyalektii &eti$)i"ti$. Cendisi ne -a)an konu"u$, 0ilin)e-. Qai$di$, i)Kla$ ya2a$. Bi$ )eselenin (e"itli y'nle$ini a(a$. ,a&uet diyo$ ki 8E7lKtun'u "i)diye kada$ )u1teli7 de7ala$ okudu), kita0# ya-a$ken 0i$ ke$e da1a 0a"tan sona dikkatle okudu). Cita2 0as#ld#ktan son$a 0i$ ke$e da1a okuya/a#), ki)0ili$ ne e"eklikle$ ya2t#).8 Bat# O$ta(a#'na A$isto 1Kki). E7lKtun ile, ,a$a0X !e 0n R*"d &i0i A$a2 7ilo-o7la$# )e"&ul olu$. B*t*n idealist 7else7e E7lKtun'dan &eli$. Bu 7else7eye s2i$ituali-), $ealis)e des essen/es da deni$. 6inle$, E7lKtun/uluk'tan &el)i"le$di$. E7lKtun ideali-)i, a1lKk 0ak#)#ndan insan# )addenin esa$etinden ku$ta$)ak iste)i"ti$. nsan 2sikoloAisine tesi$ eden *( ku!!etE A$-u, 1eye/an, =9 ak#l. A$a0a/# ak#l, a$-u !e 1eye/an iki a-&#n at. Bu )isal E7lKtun'dan 'n/e Ru$anala$ !e F2ani"adla$'da !a$. A$a0a 0i-i-. Akl#n !a-i7esi, 1eye/anla$#)#-la a$-ula$#)#-# den&ele)ek. ki 2#na$ !a$ 'n*)*-de. Bi$inden 1a-la$#n 0al# ak#yo$, '0*$*nden 0i$ suE ak#l. ,e$t 1ayat#nda 7a-ilet )u!a-enededi$, ak#ldad#$. ?'$*nen d*nyan#n 'tesinde da1a )*ke))el 0i$ d*nya !a$E ideala$ d*nyas#.

Bu d*nyadakile$ kay0ol)aya )a1kW) 0i$e$ &'l&e, ideala$ d*nyas#, 7a-ileti a$ay#". MalW). He2i)i- ka$anl#k 0i$ )aa$aya -in/i$liyi-. 6#"a$da y#ld#-la$#n !eya yanan (a) k*t*kle$inin #"##. Maa$an#n ka2#s#ndan &e$(ek insanla$ &e(iyo$. Maa$a 0en/illii)i-in -indan#. Maa$an#n d#"#ndaki 0u d*nya, 0i$ )e/a-, 0i$ )esel. E7lKtun 0i$ te$ki2. Ndi2 ko)2leksine )*2telK ol)ayan 0i$ "aki$t. A$isto &i0i *stad#n#n ilk tenkit(isi deil.

1B Ma$t 1966
%MEE,La.FM E7lKtun e!!elK 0i$ "a1itti$. ,#$t#nala$ i(inde &e(en 0i$ (a#, -ekKn#n )a1ke)esine (eken !e 6ante &i0i dee$lendi$en 0i$ "ai$. He&el 8Mine$!a'in ku"u :Bayku", 7else7enin si)&esidi$>, ala/a ka$anl#kta u(a$8 de$. Flu aa(la$ 7#$t#nal# 0'l&ele$de 0oy ata$. Bout1oul da sosyoloAinin en !e$i)li olduu (ala$#n 0*y*k i(ti)aX sa$s#nt#la$dan son$a olduunu s'yle$. 6ou ile Bat#'n#n sente-ini ya2an skende$iye )ekte0inin 64 0*y*k 1i-)etle$inden 0i$i, Ho)e$os'un kay#2 ese$le$ini yeniden 0as)as#d#$. E7lKtun'un Q'len'inin konusu 0*t*n de!i$le$in konusuY "ii$in e-elX kayna#E a"k. A$isto7an'#n )iti )e"1u$E eskiden0e$a0e$ olan 0i$ di"i ile 0i$ e$kein 0i$0i$ini a$a)as#d#$ a"k :He$)a7$odi-ias>. E7lKtun ok$at'ta ideay# &'$d** i(in se!e$ onu, Alsi0iad da ok$at'ta .an$#'y# se!e$. Cant'#n da1a son$a tek$a$laya/a# &i0i 0i$ nu)enle$, 0i$ de 7eno)enle$ !a$. ?oet1e'nin diye/ei ete$nel 7e)ininE M)e de Roland'dan, Messalina'ya kada$ 0*t*n kad#nla$# ku/aklayan 0i$ kad#n ideas#. 6e!let do$uluun ta$i7i ile 0a"la$, ok$at'#n, yani E7lKtun'un do$uluktan anlad##E He) ta0iX 1ukuka, 1e) de 2o-iti7 1ukuka uyan ya-# !e da!$an#"la$d#$. Cu!!etlinin a1lKka i1tiya/# yoktu$. A1lKk ku!!etlinin i$adesidi$. A1lKk esi$le$ i(in !a$d#$. Halk, )*ste0idle$in (i-)ele$ini yala$ !e se/de ede$. Miets-/1e'de 8A1lKk#n Qe/e$esi8 8yinin !eya &*-elin 'tesinde8 8He$d*"t 0'yle dedi8de su$1o))e'u :*st*n insan> anlat#$. *)e$'e &'$e de, 0enin 0*t*n 1akk# i"ti1ala$#n# a-&#nla"< t#$)akt#$. Anaka$sis, kanunla$# 8C*(*k sinekle$in tak#l#2 kald##, 0*y*k sinekle$in y#$t#2 &e(tii 0i$ '$*)/ek a#na8 0en-eti$. Flis 1ileyi te)sil ede$, A"il "e$$iE 1D. y*-y#lda Ma$Suis de ade, ,$eud'* do)adan ese$le$inde ya"att#. Lustine :7a-iletin 0a"a a(t## de$tle$> Luliette :$e-illiin insana ka-and#$d## 1a-la$> 1ikKyesi )e"1u$du$. Ma$Suis de ade i(in 8Ee$ .an$# !a$sa insanla$a ilk e)$i katledini-di$. Bu .an$#'n#n insanla$a

a$)aan# yan&#nd#$, -el-eledi$. B*t*n /e)iyetle$i a"an e-elX !e e0edX 1ak anlay#"#n# 61 &eti$e0ili$ )iyi-P8 de$. Hay#$. Bi$ insan 0*t*n i"le$i ayn# -a)anda ya2a)a-. "0'l*)* ile 0a1tiya$ 0i$ /e)iyet doa$. .a$i1e, ustu$a &'$)e)i" sakal# !e 7#(#s# ile intikal eden inik 6ioAen. He$ insan#n ya2a0ile/ei en )*ke))el i"i en )*ke))el "ekilde ya2t## /e)iyet 0a1tiya$d#$. Ceynes'in 7ull e)2loie)ent :ta) isti1da)> dedii an/ak 2lani7i/ation :2lKnla)a> ile ka0ildi$. E7lKtunda ti)a$"inin !e aske$X a$istok$asinin !atan# olan Gs2a$ta'dan (i-&ile$ !a$. A)a esas#n# ,isa&o$'un "aki$tle$inin ku$duu siteden al)#"t#$. E7lKtun'un kita0# 0i$ 2olitika !e 0i$ te$0iye kita0#. o/uu 14 ya"#nda ele al#$. 14 sene s#k# siste)li 0i$ te$0iye. Ho$a ye$ yok. MusikX !e )ate)atik. ;4'sinde (ok /iddX 0i$ i)ti1an. Mutlak ola$ak de)ok$at 0i$ te$0iye. Hayat# &eni" kala0al#kla$ &i0i te1likesi- ya"a)ak isteyenle$ 0u i)ti1an# !e$in/e 1*$$iyete ka!u"u$la$. ?e$i kalanla$ 0i$ da1a 14 senelik 0i$ eiti)e ta0X tutulu$la$. M*-ik, Ai)nastik, )ate)atik. Bi$ i)ti1an da1a !e kolun te)sil/isi olan &a$diyanla$, k'2ekle$, sa!a"(#la$ 0u i)ti1anla ay$#l#$la$. *$*E 1alk, k'2ekE sa!a"(#la$, (o0anE )aAist$a !eya 7ilo-o7. Ro)ain Rolland'a &'$e din, insan#n kendi d#"#nda 0i$ "eyle$i se!)ek iste)esidi$, e0ediyete kada$ u-anan se!&idi$. M)e de tael'e &'$e din )a0edinin s*tunla$#ndan 0i$i a"k, 'teki 7else7e. Halk inan)al#d#$ 0i$ .an$#'ya, se!e0ile/ei 0i$ .an$#'ya, yoksa Ca$a)a-o7 0a0aya d'ne$. o/uk, 1e$ ya2t## 1ay#$, 1e$ 1ay$e kadi$, 0i$ .an$#'ya inan)al#d#$. @= ya")a kada$ 7else7e. =4 ya"#nda 7ilo-o7, ta(l# 0i$ 0a"t#$. itenin ida$esine 1ak ka-an)#"t#$. Halk#n )adeni 0$on-du$, sa!a"(#la$ &*)*"ten, )aAist$ala$ 6; alt#ndan. \\\ 8Bi$ aa/# 0i$ insandan da1a (ok se!e$i).8 Beet1o!en 8Mey1ane, (#l&#nl##n "i"e ile sat#ld## ye$di$.8 Zi7t

8Ale)in 0al "e$0etinden 0ana neP "te 'n*)de 0eni) ay$an tas#).8 Me!lKna 8%e$inde sayanla$, y*$*yenle$den (ok 2at#$t# ede$.8 C. Qe1a0ettin 8%u!a$lak 0i$ )asa Bo"al)#" d'$t "i"e !e d'$t ki"i8 MK-#) Hik)et

;3 Ma$t 1966
E,La.FM, AR .O UE LaM 65M%A G E7lKtun'un #"#k kita0#, &e$(ekle yo$ul)u" 0i$ *to2yad#$. Bu&*n*n *to2yas#, ya$#n#n &e$(ei. E7lKtun'un 0i$(okla$# ta$a7#ndan *to2ya ola$ak it1a) edilen ese$i -a)an -a)an &e$(ekle")i"ti$. 6e!leti ilk tenkit eden E7lKtun'un 0i$ 0a"ka ese$i, A$isto ol)u"tu$. osyalist d*"*n/eye ya2#lan 1e$ 1*/u)da A$isto'nun 2ay# !a$d#$. Hakikat (adan (aa dola"an 0i$ ila1edi$, 1e$ (ada 0a"ka 0i$ el0ise &iyen 0i$ .an$#(a. %a$#n#n sosyal a1lKk#n# ya$ata/ak olan te$0iyedi$. ?e$(ek 6@ de)ok$asi ayn# 1akka sa1i2 0*t*n insanla$#n )elekele$ini &eni"let)ek 1akk#n# !e$en $eAi)di$. E7lKtun'da 2i$a)idin alt ta0akala$#n# te"kil eden kala0al#k, isti1sali you$an kala0al#k ;4 ya"#nda s#k# 0i$ i)ti1anla eleni$. @4 ya"#nda tek$a$ 0*t*n ka0iliyetle$iyle insan# )eydana (#ka$an 0i$ 0a"ka i)ti1an. on$a = sene diyalektikE 1ayKlin sisle$ini a"#2, e0edX ayd#nl#k 0'l&ele$e &i$i". on$a kala0al#a yol &'ste$)ek. M*stak0el )aAist$ala$ @= ya"#nda to2luluun i(ine &'nde$ili$. B*t*n 0aya#l#kla$# !e se7aleti ile 1ayat# tan#$ )aAist$a. Hayat kita0#n# 1= sene oku$. =4 ya"la$#nda (o0anl#k, yol &'ste$i/ilik )isyonuna 0a"la$. Cala0al#k k#la!u-a )u1ta(t#$. Bu k#la!u- 0*t*n 0e"e$X -aa7la$dan s#y$#lan, 0i$ *lkenin kade$ini dei"ti$en insand#$. Bi$ !a-i7enin insan#, 0i$ ne!X 2ey&a)0e$. R#1t#la")#" kan ola$# alt#n !e &*)*" yoktu$ onla$ i(in, se$!etin *st*ndedi$le$. E!len)ek de yasakt# onla$a, (ad#$la$da ya"aya/ak, ayn# )asada yiye/ekle$di. Ce)iyeti 7elKkete s*$*kleyen 7e$din 0en/illii. 8Ui$an olas# 1anede e!lKd<* ayal !a$8. E7lKtun, sitesini deni-den u-akta ku$a$, (*nk* /a-i2ti$ deni-. 6al&ala$#n sesi, si$enle$in dK!etine ka$#"#$. anat insan#n se!e$ek ya2t## "eydi$ Rodin'e &'$e. %a2)aktan -e!k duya/a# "ey sanatt#$.

He$ sitede ; d*")an site !a$d#E -en&inle$, 7aki$le$. Me<&a$'daki ,isa&o$/ula$ -*1t * tak!a :elini eteini (eki", i0adet> ile ya"#yo$la$d#. 6*"*n/enin ne2antesinden :iksi$inden> i(en insan i(in "a$a2 &i0i, 7anX -e!kle$ !e$en Kdi !as#tala$a i1tiya( yoktu$. Bu de!lette i" 0'l*)* "a$t dedikE i" 0'l*)*n*n olduu ye$de 63 )edeniyet olu$. E$kekle kad#n a$as#nda 1i(0i$ 7a$k yok. Ca0iliyetli 0i$ kad#n )aAist$a ola0ili$. MaJ Mo$dau'#n !e ?eo$&es and'#n dedii &i0i i-di!a(, (ok de7a kanunX 0i$ 7u1u"tu$. -di!a/a yol &'ste$en ya 2is 0i$ i1tiya(t#$, ya a"a#l#k 0i$ ekono)ik duy&u. Cad#nla$, e$kekle$ 0elli ya"la$ a$as#nda (o/uk ya2a$. o/ukla$ /e)iyetindi$. He$ )e!si) doan (o/ukla$ 0*t*n anne !e 0a0ala$#nd#$. A$isto, E7lKtun'a ko)*nist de$, d*$*st 0i$ de)ok$asidi$ 0u. En iyi de!let "ekli, en iyile$in de!leti ida$e ettii 0i$ de!let "eklidi$. A$istok$atik 0i$ de)ok$asi 0u. Ca0iliyetle$in, e1liyetle$in ya$att## 0i$ de)ok$asi. .a$i1 &'ste$iyo$ ki de$ A$isto, iktisadX iktida$ ki)de ise, 2olitik iktida$ da onundu$. 1;. as#$dan 0e$i ekono)ik)an &eli"en ko)*nle$, 1BD9'da iktida$a &e(e$le$. Catolik kilisesinin 1444 y#ll#k ta$i1i 'n*)*-de. Ra1i2le$ -ekala$#yla ida$e ede$le$, k#l#( yoktu$ elle$inde. Ra1i2 e!len)e-. i7t(ile$ kade$e inan#$la$. *nk* -i$aat insan#n d#"#ndaki ku!!etle$e 0al#d#$. 16. y*-y#ldan son$a kilise kud$et !e ka0iliyetini kay0ede$. Men"einde 0i$ de)ok$asi olan kilise, ta)2o$el :d*nye!X> ku!!et 1aline &eldii an, ('ke$. 8Qu Gsa )asal# da a))a i"i)i-e ya$ad#8 diyen 2a2a `. Leon, 7$en&iden 'l*$. Qu 1alde E7lKtun'un Cu)1u$iyeti k#s)en O$ta(a'da &e$ (ekle")i"ti$. nsanl##n kade$i *st*nde $ol oyna)ak isteyenle$in '0*$ insanla$dan 7a$k#, *st*n y'n* 0ulun)al#d#$. Adalet de$ E7lKtun, 1akk#n olan# al)ak, 1akk#n olan# ya2)akt#$. HayKl s*kWtuna u$atan 0i$ ta$i7. B*t*n ta$i7le$ 6= &i0i. He$ ta$i7, 0iteni s'yle$. Adalet d*-endi$, 2a$(an#n 0*t*n i(indeki K1en&idi$. E7lKtun'un /e)iyetinde kast yok. *nk* 0u /e)iyette insanla$#n i(ti)aX du$u)unu tKyin eden

ka0iliyet. Cast insan kade$ine du!a$ (eken, a"#l)a- s#n#$la$ tKyin eden 0i$ d*-en. Co)*nist say#la)a-, aile !e )*lkiyet !a$. %aln#- 0i$ a!u( insan i(in 0unla$ yok. A$istok$asi ile de)ok$asinin &e$(ek kayna")as#. 6ou'da, E7lKtun'unkini and#$an 0i$ 1ayKl )a1sWl* de!let yok. M*sl*)anl#k'tan son$a, 11. y*-y#lda 7else7e doa$. Antik 7ilo-o7la$#n te$/*)esiE s1ak olu H*)ey$. 6ou )ed$esesiE ,a$a0X, El C*ndX, 0n inK. Bat# )ed$esesiE 0n Ba/e, 0n .u7eyl, 0n R*"d. ,else7e ,a$a0X ile 0a"la$, 0n R*"d ile 0ite$. ,a$a0X slK) d*nyas#n#n ilk 0*y*k 7ilo-o7u. D B 4 < 9 = 4 . .*$k. Hale2 e)i$i ey7 *d 6e!le'nin sa$ay#nda ya"a)#". 6u!a$/#l#k ya2a$)#", 'ld*kten (ok son$a )e"1u$ ol)u". 5stad<# anX lKka0# !e$il)i"ti$ ona, ilk usta A$isto. 8,a-iletli 0i$ *lkenin a1Klisinin !a-i7ele$i8 en dikkate dee$ ese$i. A$isto !e E7lKtun'un s'yledikle$ini M*sl*)anl#kla )e/<-et)eye (al#"#$. 6ini, 7else7X 0i$ te)ele otu$t)ak. n/ili 0esleyen neo<2latonis)di$ :%eni<E7lKtun/uluk>. H#$istiyanl##n ilk 2ey&a)0e$le$i ok$at, E7lKtun !e 0*t*n tua )ekte0i. H#$istiyanl## 0i$ d*nya dini 1aline &eti$en antik %unan'd#$. M*sl*)anl#k )itoloAisi ol)ayan 0i$ dindi$. M*sl*)anl#kta t*$0e yoktu$. .an$#'dan 0a"kas#ndan )edet u)ul)a-. slK) Rey&a)0e$i, yaln#- 0i$ e)$i naklede$ken 0*y*k olduunu s'yle$. 66 H#$istiyanl#k doduu -a)an, teslis yoktu. A-i-le$, )itoloAinin .an$#la$#'d#$. Rasyonalist olan M*sl*)anl#k da (ok &e()eden eski dinle$in )itle$ine 0aland#. O$ta(a'da Bat#'ya, A$isto !e E7lKtun'u End*l*s !e Qa) )ed$esele$i tan#t#$. @1 Ma$t 1 9 6 6 BM HAL6FM ?$eko<Latin )edeniyeti ('kt*kten son$a 0u )ekte0in tek te)sil/isi, 6ou ile Bat# d*"*n/esini te$ki2 eden skende$iye )ekte0idi$.

Ondan son$a insanl#k d*"*n/esi i(in e/li2se :&*ne" tutul)as#> 0a"la$. Ue s'nen )e"ale 6ou'da yana$. Rolitei-)e ka$"# (ok se$t 0i$ /i1at a(an M*sl*)anl#k, et$a7#nda 1e$1an&i 0i$ d*"*n/e 7idan#n#n 0oy at)as#na en&el olu$. Cu$'an 0*t*n endi"ele$i /e!a2land#$)aktad#$. aad i0n Uakkas !eya Ha-$et<i N)e$'e at7edilen "u /*)<le, 8B*t*n kita2la$# yak#n#-. (indekile$ ya Cu$'an'a uya$, o -a)an en &*-el i7adele$ini Cu$'an'da 0ul)u"la$d#$, ya uy)a-, o -a)an -aten yak#l)as# &e$eki$8 0u 7ik$i i7ade et)iyo$ )uP M*sl*)anl#k u-un -a)an &e()eden $aki2le$ini onla$#n silK1# ile altet)ek iste$ !e ?$eko<Latin )i$as#ndan 'n/e )ant## al#$. 6inin !i/danla$da )utlak 1*k*) s*$d** de!i$le$, 7else7enin sustuu de!i$le$di$. ,else7e "*21eden doa$, "*21e, i)an#n -#dd#. Cala0al#a tek kita2 yete$.

6B
6in, 0*t*n )eselele$ine /e!a2 0ul)u" insan#n. 6ou'da 7else7e, din "ekli alt#nda &eli"i$, 6ou 2ey&a)0e$le$in !atan#. stisnala$ yok deil. E0ul ala el Maa$iE 8insanla$ iki k#s#)d#$8 de$, 80i$ k#s)#n#n dini !a$d#$, akl# yoktu$, 0i$ k#s)#n#n akl# !a$d#$, dini yoktu$8. Ue .an$#'ya )eydan oku$E 8Ceke)e Musa'n#n ka$"#s#na (#kan Alla1, 0eni) ka$"#)a neden (#k)#yo$sun,8 de$. 8Ben ki A$a0istan'#n en &*-el konu"an insan#y#)T8. on$a ilK!e ede$, 8#k)#yo$sun, (*nk* yoksunT8. A$a2la$ E7lKtun'u, ne!<E7lKtunXlik'ten, skende$iye )ekte0inden tan#)#"la$d#$. 6*"*n)ek, yeniden d*"*n)ek de)ekti$. Ade)'den &*n*)*-e k*lt*$ 0inas#na 0i$ ta" ilK!e edili$se ne )utlu. M*sl*)an 6ou, O$ta(a'da A!$u2a'n#n 1o/as# idi. Bi$ elden 0i$ ele &e(en )e"ale idi 0u. 6ou'nun en o$iAinal )*te7ekki$i A0du$$a1)an 0n Haldun. oylu 0i$ aileden, dinX 0i$ te$0iye ile yeti")i". .a$i1i ya"a)#" !e ya$at)#" 0i$ insan. 0n Haldun'u 0n Haldun ya2an Mukaddi)e. .i)u$'un 0*y*k ilti7atla$#na )a-1a$ olu$, a)a 0ili$ ki 8Cu$0<u sultan, ate"<i su-an8d#$ :sultanla$a 7a-la yakla"an, yana$>. Ue 0i$ 0a1ane ile M#s#$'a ka(a$. .*$kiye'de '$et)en )ekte2le$inin ku$u/usu olan ati 0ey, Hiya ?'kal2 ta$a7#ndan ko!ulu$. Ona &'$e Mukaddi)e 6 0'l*) !e Mukaddi)e ile sosyoloAi doa$. sosyoloAisi, iktisat sosyoloAisi... iyasX sosyoloAi, "e1i$

Mukaddi)e, Latin/e'ye (e!$il)i"ti$. 1D6;<B;'de ,$ans#-/a'ya, Ba$on de lane te$/*)esi, ondan e!!el, Ba$on Uon Ha))e$, 0i$(ok 2a$(ala$#n# Al)an/a'ya (e!i$)i"ti$. Ha))e$'in Os)anl# .a$i1i'ni :ki (ok k#y)etlidi$> okuyan Ma$J, 1e$1alde Mukaddi)e'yi de oku)u"tu$.

6D
Bat#'da ilk de7a ?u)0lo!it/1, 8 osyoloAi R$o0le)le$i8 adl# ese$inde, 0n Haldun'un i)2a$ato$lukla$# sa!a"a 0ala)a 7ik$ini 0eeni$. on$a Bout1oul 80n Haldun !e osyal ,else7esi8 adl# 0i$ ese$ ya-)#"t#$. Hil)i Hiya 0u ese$i te$/*)e et)i" !e kendi ya-)#" &i0i i)-ala)#"t#$. ,#nd#kolu'nun da tats#- tu-su- 0i$ et*d* !a$d#$. Bel(ikal# de ?$ee7, osyoloAi .$aite'sinde *st*nde du$u$. C1. Ra22o2o$tE 8Bi$ .ekK)*l l)i Ola$ak .a$i18 adl# ese$inde, insanl##n yeti"ti$dii 0*y*k 7else7e/ile$in 0a"#nda onu saya$. A$a2la$'da Me1)et A0dulla1 nan 80n Haldun !e ,iki$ Mi$as#8 adl# 0i$ ese$ ya-a$. Ce)il ali0a !e at# 0ey )e"&ul olu$la$. Mukaddi)e @<3 sene e!!el 0*t*n ola$ak n&ili-/e'ye (e!$ildi. 1D=4'de [uat$e)e$e, Mukaddi)e'yi yeniden 0asa$. 6e lane'in te$/*)esi, Lou$nal AsiatiSue !e ?unt1e$'de ; ke$e 0as#l#$. .*$k(e te$/*)ele$ine &elin/eE Bi-de ilk de7a Ri$X-ade a1i2 Molla ='de @'*n* ya2a$. Bil&i sosyoloAisi k#s)#n# A1)et Ce!det Ra"a (e!i$i$. Ca-i) Cad$i Oan'#n te$/*)esi 0i$ y*$ekle$ a/#s#. Bey$ut 5ni!e$sitesi 2$o7es'$le$inden ssaZi'nin dee$li 0i$ ese$iE 8An A$a0 R1iloso21y o7 Histo$y8, 8Bi$ A$a0 .a$i1 ,else7esi8 0a"l##n# ta"#$. Ui/o'nun /ien-a Muo!a :%eni li)> dedii il)i 0n Haldun ku$a$ !e onun yeniliini kendi de 0ili$. 5)$anE )edeniyet il)i. nsan /e)iyetinin ak#" 1alinde de!a)l# !e 7KnX ta$a7la$#n# 0eli$ti$. Qaki$di yok 0n Haldun'un. Ue ese$ini te$/*)e eden Ce!det Ra"a 1; /iltlik Os)anl# 6 9 .a$i1i'nde :ilk !e son>, onu 1i( oku)a)#" &i0i da!$an#$. 0n Haldun #s$a$la asa0iyyet keli)esi *-e$inde du$u$. ?$u2 dayan#")as#, )illX duy&u, *))et se!&isi'di$ :es2$it du /o$2s> 0u. Maulnie$, 8Melan&es de o/iolo&ie Mo$d<A7$i/ain8. Mukaddi)e, 0*t*n slK) O$ta(a#'n#n 7e-lekesi. ,else7X 0i$ sente-.

Os)anolu'nun sa$ay#nda )aa"l# 0i$ ka2#kuludu$ ta$i1(i. Qe1-adenin s*nnet d**nle$iyle, tesad*7en stan0ul !a$d#$. Cala0al#kla$ yoktu$ 0u ta$i1te, Anadolu yoktu$. 0n Haldun ta$i1i teoloAiden te)i-le$, k$ite$i ak#ld#$. (ti)aX 1Kdisele$de tesad*7 yoktu$. Bilin)eyen kanunla$ !a$d#$. 6a$Zin'in 1ayat#n# ko$u)a, neslini de!a) etti$)e insiyak# ile, Ma$J'#n, !italistle$in &'$*"* (eki$dek 1alinde onla$da )e!/ut. nsanla$# 1a$ekete &e(i$en 0a"l#/a saikE i1tiya(, &#da !e *$eti) i1tiya/#. A. )it1'den d'$t as#$ 'n/e i" 0'l*)*n*n sosyal *$eti)in ta0iX 0i$ !eti$esi olduuna dikkati (eke$. nsanla$ dou"tan 0i$a$aya &el)ek i(in ya$at#l)#"la$d#$. Bi$a- A$isto :nsan 2olitik 0i$ 1ay!and#$>. Alet< ilK1 ya2#)#. M*7us (oald#k(a, isti1sal a$ta$, isti1sal a$tt#k(a n*7us (oal#$ :[uesney>. Qe1i$ 0*y*d*k(e sanatla$ &eli"i$. HKdisele$in kanunla$#n# 0ulu$, dee$ ya$&#la$# !e$)e-. nsan# )uayyen 0i$ /o$a7ya i(inde ele al#$. He$ 1Kdise ak#" i(inde in/elen)eli. 8.a$i1(iyi 1ataya s*$*kleyen se0e2le$ a$as#nda )en7aatla$#ndan !e eski 0il&ile$inin tesi$inden kendini ku$ta$a)ay#"# &eli$,8 de$. 2en/e$'in 8 tudy on t1e o/iolo&y8de &'ste$dii sosyoloAinin &e( dou"unun 14 se0e0inin B'sini o &'ste$)i"ti$. B4 B Misan 1 9 6 6

6E CAR.E
skende$iye )ekte0i ; d*nyan#n 0ulu"tuu 0i$ k*lt*$ o/a#yd#, 6ou !e ?$eko<Latin )edeniyeti. on$a A!$u2a i(in 1ayli u-un s*$en ka$anl#k 0i$ de!i$. C#ta dei"ti$en d*"*n/e !e slK) )*/a1itle$inin eline &e(en )e"ale... 0n Haldun'la 6ou R'nesans# 0ite$, Asya ka$anl#a &')*l*$. Me"ale Asya'dan A!$u2a'ya &e(e$ tek$a$. Ba-an d*"*n/e #$)a# ku)la$#n alt#na &')*l*!e$i$, son$a 0e$$ak !e &*$ yeniden (#ka$. R'nesans, .1ie$$y'nin dedii &i0i 1;. y*-y#lda 0a"la$. 6*"*n/e 0elli 0i$ ta$i1 sey$i i(inde &eli"i$, onu sosyal $ealiteden al)ak, s7enks 1aline sok)akt#$. O$ta(a A!$u2a'n#n ku$ulu" de!$i. Mat0aa !e 2usulan#n i/ad#, kK#t. C*(*k -annedilen, a)a ta$i1in i2le$ini elinde 0ulundu$an 0i$(ok 7eti1le$. O$ta(a 1iye$a$"iye dayan#$. aint<.1o)as d'ASuin 0i$ )e$te0ele$ di-isi ya2a$. Hi$!ede .an$# !a$, E7lKtun'un -i$!esinde iyilik !a$d#. ,eodal 0i$ /e)iyet, de$e0eyle$iyle $a1i2le$in A!$u2as#. .ek isti1sal !as#tas# k#l#(. C'lelik ye$ini to2$ak k'leliine te$kede$, k'yle$ doa$ !e ya!a" ya!a" d*nk* to2$ak k'lele$i "e1i$ /o))unaute :/e)aat>'le$ini ku$a$la$. Hi$aat !e end*st$i ile )e"&ul olan t1ie$s etat :*(*n/* s#n#7> doa$. 1@. y*-y#l 7eodal d*nyan#n ke)al (a#. Hi$!eye !a$an 1e$ /e)iyet ('k)eye y*- tuta$. C'yl* )*te!ekkildi$, a1)akt#$, 0at#l inan(la$# !a$d#$ !e ta$i1in d#"#ndad#$. sti1sal !as#tala$# yenilen)edik(e k'y 1e2 ayn#d#$. Ue 0u !as#tala$# kendi kendine dei"ti$e)e-. B1 .i/a$et 0a"ka. 2e/ulation 1e) ti/a$et, 1e) d*"*n/e )KnKs#na &eli$. 6*"*n/enin 0e"ii "e1i$dedi$. 6*"*n/enin, yani 7else7enin. Co)*nle$, "e1i$le$ de$e0eyle$inin 0ask#s#ndan ku$tulduktan son$a yeni 0i$ de!i$ 0a"la$. .o2$a# al#n te$i ile sulayan insanla$ de$e0eyle$i ta$a7#ndan s')*$*l)ektedi$. A$t#k 2i$a)idin te)eli olan 0*y*k 1alk ta0akas#, 0u 0i$ a!u( insan#n kendini istis)a$#na i-in !e$)e-. Cilisenin telkinle$ine ka$"# "*21e 0a"la$, -aten t*//a$la$ )eslek i/a0# "*21e/idi$le$. Ce2le$, ?alileo (#k)#", ta0iat ili)le$i al)#" y*$*)*"t*$, a)a 7else7X d*"*n/e 1en*e)ekle)ektedi$. R'nesansla 7e$diyet(ilik 0a"la$. nsan o -a)ana kada$ /o))unaute'nin i(inde e$i)i"ti$. 6ante, Mi/1el An&e, Ma/1ia!elli, Ui/o, Uin/i.. ya tie$s etat'n#n, ya a$istok$at 0i$ 0u$Au!a-inin

(o/ukla$#. ada"la$#yla &'nl* a$as#nda u(u$u) a(#lan ilk 0u$Au!a Montai&ne'di$. Q*21eden 0ile "*21e eden 0i$ "*21e. [ue sa<is<AeP :Me 0iliyo$u)P>. Hi(0i$ "eye, 1attK /e1aletine 0ile inan)a-. Bi$ 2a$(a A. ?ide. Hi(0i$ "eye ka$a$ !e$)eyen, d*"*n/eden d*"*n/eye atlayan 0i$ 7iki$ ada)#. Ra0elais da1a 1alk, da1a ka!&an#n i(inde. Montai&ne, ,$ans#- i1tilKlinden son$aki 0u$Au!ad#$, Ra0elais, i1tilKli ya2an 1alk. kisi de 0i$e$ 1a-#$lay#/#. ?e$(ekte A!$u2a )edeniyetinin ilk )ani7esto'su 6es/a$tes'in 8FsWl Hakk#ndaki RisKle8sidi$. :Bi-de 1 D 9 = , 1 9 @ D !e UekKletin ; 0ask#s# 8Conu")a8 diye yanl#" (e!$il)i"ti$.> 8FsWlHakk#ndaRisale8li0e$al0u$Au!a-inin0e< yannK)esidi$. Ciliseyi (at#$datan en 0*y*k d*"*n/e ta/ida$la$#, )eselK B; 6es/a$tes, )eselK Uoltai$e Ci-!itle$'in tale0esiydi. Cita2la$ 6es/a$tes'in kan)a 0il)eyen )e$ak#n# doyu$<)a)#"la$d#. nsanla$# tan#)ak, *lkele$ &e-)ek istiyo$du. Bunun i(in aske$ oldu. Hayat kita0#n# okudu. 14 Cas#) 1619'da .una k#y#s#nda 82oele8in i(indedi$. Hayat#n#n d'n*) noktas# o &e/e. 6*"*n/e te1likele$le doludu$. .an$#'n#n kud$etine o$tak ol)ak a$-usudu$ kiliseye &'$e. 6es/a$tes )e)nu 0'l&eye &i$diini san#$ !e kendini .an$#'ya nas#l a77etti$e/eini d*"*n*$ 0*t*n &e/e. .e-adla$ i(inde 0i$ -ekK, a)a (a#n#n te-adla$# 0unla$. 6es/a$tes )askeli 7ilo-o7tu$. E)e$son, 8,iki$ ada)# e&oist ol)ak )e/0u$iyetindedi$,8 de$. 8Cala0al#k al#"kanl#kla$#n# 0o-an#, kendisinden ile$iyi &'$eni se!)e-8 de$. 6es/a$tes aske$likten 7ildi"i kuleye (ekili$. 6*"*n*$ !e ya-a$. 16@@'de ?alilee'nin ak#0eti onu 0*s0*t*n ko$kutu$. Nyle ki ese$ini yaka$. 6es/a$tes ted0i$lidi$, ko$kak deil. Ra0elais 8Ben 1akikat K"##y#),8 de$, 8a)a da$aa/#na kada$8 diye ilK!e ede$. 6es/a$tes s!e('te, bk$ali(e C$istine'in )isa7i$i iken =3 ya"#nda 'ld*. F(uk 0eni-li, 1asta 0i$ ada)d#. ok uyu$du. Qa"# kad#nla$a !e 1i-)et(ile$e -aa7# !a$d#. ,$eud'den 'n/e kendi 2sikanali-ini ya2)#"t#$. lk se!&ilisi "e1lK i)i", ondan "e1lK kad#nla$dan 1o"lan#$)#".

6es/a$tes, ,$ans#- 0u$Au!a-isinin kendini 0ulduu insan. 8FsWl Hakk#nda8 "'yle 0a"la$ 8Ak#l, en iyi 0'l*"*l)*" olan ni)etti$. Akl#n e"itliini 1ayk#$)ak, insanla$#n e"itliini 1ayk#$)akt#$.8 Bu /*)lede 0*t*n de)ok$asi !a$. Ras/al'#n dedii &i0i, insan d*"*nen 0i$ sa-. .a0iat#n en -ay#7 B@ ya$at##, a)a d*"*ne0iliyo$. 6es/a$tes'#n &eti$dii 0*y*k yenilik, teo$i ile 2$atii 0i$le"ti$)esidi$ :R$aJis ile lo&os>. Mate)atik 0i$ oyundu, 6es/a$tes onu 0*t*n ili)le$in )etodu ya2a$. Ce0$i &eo)et$iye tat0ik ede$ek analitik &eo)et$iyi !e )ekanik 7i-ii ku$a$. .a0iat ili)le$ine )ate)atii soka$. Ui$&ilius (ada"la$#n#n ese$le$inden 2a$(ala$ al#$, ese$ine ko$)u". 'yle)i"le$E 8E!et8 de)i", 8onla$a 0'yle 0i$ "e$e7 0a1"etti). n/ile$i &*0$e a$as#ndan (#ka$d#)8. 6es/a$tes .an$#'n#n !a$l##n# "'yle is2atla$E 8Q*21e ediyo$u). Q*21e et)ek )*ke))el ol)a)ak. M*ke))el ol)ad##n# 0il)ek, an/ak )*ke))el olduuna inand##) 0i$ !a$l##n 0ana 0u )*ke))eliyet 7ik$ini !e$)i" ol)as#na inan)akt#$8. 6ou, &'n*l*n, a"k#n, 1ayKlin !atan#d#$, Bat#, akl#n, tekniin, $ealitenin !atan#. 6es/a$tes $asyonalist !e idealist 7else7enin ilk 0*y*k te)sil/isi. ,else7e 0i$ 7e$din ese$i, d*nya &'$*"* 0i$ de!$in. Ca$te-yani-) 0i$ 7else7e, $asyonali-) 0i$ d*nya &'$*"*. Ma$ksi-) 0i$ 7else7edi$, diyalektik )ate$yali-) 0i$ d*nya &'$*"*. 13 Misan 1966

.HOMA MORF
1;. as#$dan 0e$i 1a-#$lanan 0u$Au!a-i, sesini 16. y*-y#lda duyu$u$ !e "uu$lan#$. R'nesans talya'dan ,$ansa'ya, o$adan n&ilte$e'ye &e(e$. Al)anla$ 0i$ )yt1e saya$ R'nesans'#. %eni 0i$ "ey &eti$)e)i", B3 0a"akla$# 0i()i"ti$. R'nesans no)inalistle$in $ealistle$i yeni"idi$. O$ta(a'da $eali-) E7lKtun'un de!a)#. .an$# id$Kk edil)e-, akl#n !a-i7esi .an$#'n#n id$Kk edile)eye/eini id$Kk et)ekti$. Mo)inali-)e &'$e dee$le$ 2i$a)idinin -i$!esinde .an$# !a$d#$. Ak#l &*ndelik 1ayat#n de1li-le$ini ayd#nlat#$. Bil&ile$ te/$*0e d#"# !e &*ndelik 1ayata ait 0il&ile$ ol)ak *-e$e ikiye ay$#l#$. En&i-isyon dai)a uyan#kt#$. Co2e$nikus, ?alile, ?ia$dano B$uno akl#n /e-as#n# 'de$le$. s2anya'ya A)e$ika'dan akan alt#n an/ak 0i$ 1a22y 7eZ'nun :)utlu a-#nl##n> 1ayat#n# dei"ti$i$. Lond$a (a)u$ de$yas#d#$, /a) yaln#- 0i$ka( k'"kte !a$. 16. as$#n 0a"la$#nda i( sa!a"la$ n&ilte$e'yi 1a$a0e 1aline &eti$)i"ti$. 1=@= senesinin .e))u- ay#nday#-. Lond$a kulesinin de)i$ ka2#s# a#$ a#$ a(#l#$ !e kule )*d*$* ak sakall# 0i$ )a1kW)a /e-as#n#n ka$ann# oku$. Ca7as# /ellKt sat#$# ile kesilen 0u ada), o (a#n en d*$*st insan# .1o)as Mo$us'du$. ok$at'dan ;444 y#l son$a Mo$us da, "e$e7 !e$dii 0i$ *lkenin da$aa/#nda &*l*)seye$ek e0ediyete ka!u"u$. .aine, 1akes2ea$e'den 0a1sede$ken, onu )u) isiyle tan#n)a- 1ale &elen Madonna 1eykeline 0en-eti$. Mo$us'* ya"atan, 85to2ya8 adl# ese$ : 1 = 1 6 > . Bu keli)e de onun d*nya dille$ine a$)aan#. 6on<[ui/1otte 0i$ $*yay# ya"a$. .1o)as Mo$e 0u $*yay# ya$at#$. Ma$ksi-), Ma$J'la En&els'in 0i$likte ku$dukla$#, He&el ile 0a"layan, Luka/s'da de!a) eden diyalektik )ate$yali-)in 0i$ sa71as#. 1B96 n&ilte$e'de 0*y*k end*st$inin ku$ulu"u. 1D19 ,$ansa'da 0*y*k end*st$inin ku$ulu"u. osyal de)ok$asinin yeti"ti$dii Cautsky, ;. Ente$nasyonalin ku$u/ula$#ndan. li), indi/ati7 :olanla> ile u$a"#$, i)2e$ati7le :ol)as# &e$ekenle> deil. He$ ideolo& ol)ayan#n, ol)as# &e$ekenin $es)ini (i-en ada). Mo$us'dan 1D. y*-y#la kada$ &elen 0*t*n ya-a$la$ 0i$ 2a$(a *to2ya/#d#$. nsan 0ellidi$, o 1alde insan# )esut et)ek kolayd#$. Bu$Au!a ya-a$la$#n#n (ou idealist sosyali-)i te$/i1 ede$le$.

Bi-de sosyali-) keli)esi GG. 6*nya Ha$0i'nden son$a iti0a$ ka-and#. End*st$i de!$i)inden e!!elki sosyali-), 0u&*nk*nden 7a$kl#d#$. 1D@='le ya"#t keli)e. Colekti!i-) keli)esi G. Ente$nasyonal'in s!i($e'nin Ba-el "e1$inde ya2t## kon&$ede kullan#l#$. :R$o&$es &a-etesi>. Colekti!i-) nedi$P Ma$ksistle$, de!let sosyali-)ine ta$a7ta$d#$la$. Bu sosyali-)den (ekinenle$ kolekti!i-) keli)esine sa$#l#$la$. osyali-)den da1a &en( 0i$ keli)e. Colekti!i-) anti<etatiste :de!lete ka$"#>, anti</ent$aliste :)e$ke-iyet(ilie ka$"#> 0i$ sosyali-)i i7ade ede$. Lules ?uesde ta$a7ta$d#$. Mil$an, kolekti!i-)i de)ok$atik sosyali-) ola$ak ta$i7 ede$. %ani aldat#/# 0i$ keli)e 0u. Co)*ni-)e &elin/e, ilk /iddX ko)*nist E7lKtun. B*t*n sosyali-)le$in o$tak y'n* "uE 1ususX )*lkiyetin, s#n#7la$ !e 7e$tle$ a$as#nda u(u$u) a()a)as# i(in o$tadan kald#$#l)as#. Co)*ni-), sosyali-)in !a$a/a# 0i$ du$ak. 1D3B Co)*nist Mani7est'i. osyali-)de 1e$kes ya2a0ile/eini ya2a$ !e ya2t##na &'$e )*kK7atland#$#l#$. CB sosyali-)i ku$)ak yolundad#$. Co)*nist )e$1alede de!let kal)aya/akt#$. Ma$ksist sosyali-) kendine il)X sosyali-) de$. Realiteye dayan)ak a$-usundad#$. Ma$ksi-)'e &'$e /e)iyeti 0a"tan a"a# dei"ti$)ek i(in )e!/ut d*-eni -o$la dei"ti$)ek 7ik$i B6 !a$d#$. A)a de!letin 0a"ka yoldan el dei"ti$)esi )*)k*nse, o yol te$/i1 edili$. ki d*")an s#n#7 !a$d#$E 0u$Au!a-i<2$oleta$ya. Ce)iyetin 0*y*k (ounluu 2$olete$di$. Bat#'n#n ko)*nist 2a$tile$i o!yet ko)*nist 2a$tisine 0al#d#$la$, sosyalistle$ ;. Ente$nasyonal'e. ,$ansa'da osyalist 2a$ti Ma$ksist'ti$, ko)*nist deildi$. osyali-)e !e ko)*ni-)e yana")ayan ko)*nistle$ de !a$d#$. A)e$ikal# eli&)an 8 o/ial /ien/es8in ida$e/isi olan 0i$ 0u$Au!a ekono)isti, ta$i1X )adde/ilie inand## 1alde, sosyali-)e ka$"#d#$. Ona &'$e sosyali-), 0i$ te)ennidi$, dilekti$. Bi$ de n&ili- sosyali-)i !a$d#$. Ca$#"#kt#$. ; 1 Misan 1 9 6 6 AURFRA.ARHM6EMBRCA%ARRAC 6es/a$tes, 2o-iti7 Bat# d*"*n/esinin ilk 0*y*k (#l##. 6es/a$tes, insan "uu$unda kilisenin !e oto$itenin ku$duu -in/i$i 2a$(ala$. A!$u2a'da .1o)as Mo$us'un 5to2yas#'n#, Ca)2anella'n#n ?*ne" Beldesi taki2 ede$.

5to2yala$ de!$i, 0i$ 0u1$an (a#. Bu1$an (ala$# )ane!X ku!!etin sa$s#ld## de!i$le$. A$a2la$'la &elen )*s2et ili)le$ kilisenin du!a$la$#nda &edikle$ a(a$. D 9 , 0u 0u1$an (a#n#n sona e$i"i, iktisaden saltanat s*$en 0u$Au!a-inin 2olitik 0ak#)dan da iktida$a &eli"idi$. Ma2oleon 0i$ (a#n sonudu$, 0a"lan&#/# deil. 19. as#$ 1D13'de 0a"la$. A$t#k s'- 2a$an#nd#$. Casala$#n saltanat# 0a"la)#"t#$. ki yeni )ekte2 doa$E .eok$atik !e li0e$al )ekte2. .eok$atik )ekte0e &'$e insanla$ O$ta(a'da )utluydula$. Mi<ne$!e &a-etesinin te)sil ettii ikin/i li0e$al )ekte2 i(in, s'- end*st$inindi, O$ta(a unutul)as# &e$eken 0i$ de!i$di. 1D. as#$ 1e$ "eyi y#kt#. Uoltai$e'in inkK$/# 7else7esi, d'Hol0a/1 !e 6ide$ot'nun )ate$yali-)i 0*t*n inan(la$# y#k)#"t#. $adele$de, -ekKla$da !e isti1salde ana$"i. He$ /e)iyette i(ti)aX ta0akala")ala$ olu$. Bu ta0akala")ala$ "uu$lan#n/a s#n#7 olu$. Bunun i(in de R$oud1on !e Ma$J'a &'$e, 0u s#n#7la$#n i(inde 0ulunan 7e$tle$in 8istik0Kle $a/i tale2le$i8 ol)as# &e$eki$. Bi$ s#n#7 ay$# 0i$ ta$i1i olduunu 7a$ket)ek )e/0u$iyetindedi$. 1;. as#$dan 1D. as$a kada$ a$istok$asi ile $a1i2le$in d#"#nda kalan 1e$kes tie$s etat :*(*n/* s#n#7> idi. 1tilKlden son$a 0u$Au!a-i &eni" 1alk ta0akala$#n# -iya7et so7$as#ndan u-akla"t#$d#. Ue 7aki$ 1alk, kilise a!lusundan 7a0$ikaya &e(ti !e 2$oleta$ya oldu. G. Ente$nasyonal ;D Eyl*l 1D63. Co)*nist )ani7est'i 1D3B. "(i s#n#7# 1en*- kendi ideolo&unu yeti"ti$)e)i"ti$. Bi$ s#n#7#n "uu$a ka!u")as# i(in '0*$ s#n#7la$#n ona ya$d#) et)esi lK-#). ,$ans#-la$ 0i-i) Os)anl#la$'a ka$"# ald##)#- du$u)u 1i(0i$ -a)an al)a)#"la$d#$. ,$ansa'n#n k$al ola$ak 0a"#na &e(i$dii -at ida) ettii k$al#n ka$de"i idi !e ,$ansa'n#n d*")anla$# ile 0i$le")i"ti. A)a ,$ansa onla$#n 1e2sini kendi e!lKd# saya$. ,$ansa'n#n 0i-den 7a$k# nank'$ ol)ay#"#.

;D Misan 1966
ACGL UE MAM 1.9. as#$ 1D13 Iate$loo sa!a"# ile 0a"la$. ;4. as#$ ise 1913'de Ci1an Ha$0i ile 0a"la$. Ma2oleon sa!a"la$# 0i$ yandan 1*$$iyet 7ik$ini, e"itlik 7ik$ini sa!unu$ken, A!$u2a 1alkla$#n# ,$ans#0u$Au!a-isi ya$a$#na s')*$*yo$du. a!a" 0i$ )*ddet i(in isti1sal ku!!etle$ine ya$d#) etti. Co$sikal# &ene$alin )ilyonla$/a insan#n kan# 2a1as#na (i-dii ,$ansa 1a$itas# :1B9=<1D1=>, i1tilKlden 'n/eki s#n#$la$#na d'n)*"t*. ona e$en 0i$ $*ya de!$i idi o. `U1G1. Louis'nin l*t7ettii 8/1a$te8, 0u$Au!a-i ile asille$in anla")as#. Ma2oleon, 8Bi$ )e)lekette 1e) 7aki$, 1e) -en&in !a$sa, o *lkede )utlaka 0i$ din de ol)al#d#$,8 de$. 1tilKlden son$a ('ken te)2o$el :)addX> !e s2i$it*el :)ane!X> &*/*n ye$ine yenile$ini nas#l koya/akt#kP Cilisenin du!a$la$#nda ilk &edii R$otestanl#k a(t#. n/il<.e!$at te$/*)ele$i Catoliklik i(in (ok -a$a$l# oldu. Akl#n #"## i)andan u-ak tutul)al#d#$. H#$istiyanl#k A!$u2a'da o$&anik 0i$ de!i$ ya$at)#"t#. A!$u2a tek 0lok 1alinde Asya'ya sald#$)#"t#. R$otestanl#k, ilk H#$istiyanl#a d'n)ek istedii i(in 0i$ )KnKda Catoliklik'ten &e$i. Cu$'an yaln#- la7-#yla deil, "ii$i ile $u1iyle 0i$ 0*t*nd*$, 0i$ dilden 0i$ dile &e(e$ken "ii$iyeti, )usikXsi de 'l*$. Cele0ein 0i$ a!u( to- ol)as# &i0idi$ kutsal te$/*)ele$. Ha-$et<i Mu1a))ed (ok iyi A$a2(a 0ili$di. e"itli n*ansla$# olan 0i$ dildi$ Cu$'an'#n dili. .e!$at (e"itli (ala$da kale)e al#n)#", )en"ei 0elli ol)ayan, y*- k#-a$t#/# 2a$(ala$# 0ulunan 0i$ kita2. Ha-$et<i 0$a1i)'in ka$#s#n# 7i$a!una nas#l 2e"ke" (ektiini, Ha-$et<i Lut'un k#-la$# ile )aa$ada nas#l yatt##n# ya-a$. 2ino-a'y# 2antei-)e, yani B9 atei-)e &'t*$en .e!$at !e n/il'di$. He$ ye$de !a$olan, 1i(0i$ ye$de yoktu$. Cu$'an, .e!$at &i0i )*ste1/en deildi$, 7akat de1"etle ka$ "#lana0ile/ek olan Kyetle$ !a$d#$. Bu iti0a$la din 0a1sinde titi- olanla$, kutsal kita0#n (#$#l(#2lak te$/*)esini iste)e-le$. El0ette &eni" kala0al#kla$ tan#)al#d#$ kita2la$#. A)a ka( -ekK, onla$# tan#d#ktan son$a, kutsiyetini ka0ul ede0ili$. Ui!ekananda 8Akl#n !e il)in ka$"#s#nda tutuna)ayan 1e$ din 0Kt#ld#$,8 de$. ?e$(ekten M*sl*)anl##n de!a) et)esini isteyenle$ i(in Cu$'an'#n .*$k(eye (e!$il)esi te1likelidi$. A)a iste$ iste)e- edile/ekti$. Cu$'an sad#$ ol)aya 0a"lad#ktan son$a )$*l Cays, "ii$le$ini Mekke ka2#s#ndan al)#"t#$. 6inin ta1lile ta1a))*l* yoktu$. 6inle ak#l ay$#d#$. 6in 0i$ /o"u"tu$, 0i$ *$2e$tidi$. li) .an$#'n#n !a$l##n# !eya yokluunu is2at ede)e-. li) 0u 0ak#)dan a&nostikti$. li)le din a$as#nda 1i(0i$ u-ak<yak#n )*nase0et yoktu$. Bi$(ok ili) ada)la$# dine

inan#$, din 0i$ i1tiya(t#$. Bu konuda s'ylene0ile/ek 1e$ "eyi 2en/e$ 8lk R$ensi2le$8 adl# kita0#nda s'yle)i"ti$. Bilin)e- diye insan -ekKs#na 0i$ "uu$ (i-)ek olu$ )uP Bilin)e- de)ek s#n#$ (i-)ekti$. #n#$ (i-)ek 0il&inin 0a"lan&#/#d#$. La!oisie$'nin 8Hi(0i$ "ey kay0ol)a-, 1i(0i$ "ey yeniden !a$ol)a-8 dedii &i0i, din de 8Alla1a #s)a$lad#k deyi28 &it)e-. Bu iti0a$la kilisenin ('k*"* ,$ans#- insan#n#n d*"*n/esini da1a sa()a, da1a teoloAik y'nle$e s*$*kle)i"ti$. .eoloAik de!i$, 7eti"ist, 2oliteist, )onoteist de!$e diye *(e ay$#l#$. Meta7i-ik de!$e .an$#la$'#n ye$ine 0i$tak#) )e71u)la$#n, te/$idin ye$le"tii de!i$di$. Meta7i-ik de!$e 0i$ 0u1$an de!$idi$. Ro-iti7 de!$e )*s2et ili)le$in saltanat# de!$i. Li0e$al .1ie$$y, @= ya"la$#nda &'-le$ini kay0ede$. Onu R$enses Bel&ioAo-o al#$. Ca2$i'deki e!inde )isa7i$ ede$. B*y*k 0i$ &a-ete/i olan !e d*elloda 'len A$)and Ca$$ell sek$ete$idi$. .*$kiye'de = sene kal)#"t#$, 1D=3'de. 8.*$k Hayat#ndan a1nele$8 adl# ese$i de (ok tatl#d#$. R$enses Bel&ioAo-o Ui/o'nun D4 ese$le$ini ,$ans#-/a'ya (e!i$)i", 0a"#na da 144 say7al#k 0i$ et*d ya-)#"t#$. : /ien-a Muo!a>. = May#s 1 9 6 6 RR.5EL LE .AMROREL 1D1='de 0*t*n ayd#nla$# i"&al eden )esele 0u1$an (a#n# nas#l sona e$di$)ek &e$ektiidi$. ?$eko<Latin )edeniyeti de!$inde 0*t*n insanla$# kayna"t#$an o$tak inan(la$ !a$d#. O$&anik 0i$ (ad# o. Ayn# dee$ ta0losu iti0a$#n# 1e$ insan i(in )u1a7a-a ede$di. H#$istiyanl#k !e M*sl*)anl#kta da 'yle. nsanl#k d**ne &ide$ &i0i ko"uyo$du 'l*)e. ,e$t yoktu, /e)iyet !a$d#. 16. y*-y#ldan son$a kilisenin oto$itesi, 2o-iti7 ili)le$in &eli")esiyle sa$s#ld#. Nte yandan Catolik kilisesinin te)elle$ini de, R$otestanl#k ke)i$)i"ti. 6es/a$tes, Bat# 7e$diyet(iliinin, Bat# end*st$isinin ilk 0*y*k te)sil/isi. 16. y*-y#lda 0a"layan /$itiSue (a#, ,$ans#- i1tilKlinde sona e$)edi. 6*nk* )a0edle$ y#k#l)#"t#, .an$# 1eykelle$inin kaidele$i 0o"tu. 19;@'den son$a .*$kiye'de 2i$it*el<ta)2o$el dei")esine "a1it oluyo$u-. .an$#'n#n $u1sat# ile ta1ta &e(en, onun te)sil/isi olan 2adi"a1 ta$i1e &'(*yo$, ye$ine k#l#( oto$itesi ku$uluyo$. Belki de s2i$it*el ile ta)2o$elin ayn# elde ol)as# 0i$ 0ed0a1tl#kt#. B*t*n 0*y*k )edeniyetle$de 0i$0i$le$inden ay$#yd#la$. 19;@'den son$a da 0i-de ta)2o$el<s2i$it*el ay$#)# ol)ad#. .ek ku!!et Musta7a Ce)al'di. .ek 0a"#na i1tilKlle$ ya2t#, ta$i1i -o$lay#" )e)leketin kade$inde ne &i0i dei"iklik D1 ya2t#, isti1sal siste)ine, &eni" k*tlele$in 1ayat#na ne &eti$diP Hi(. 2i$it*el ku!!et yok. 1D1='deki ,$ansa &i0i )utlak 0i$ ana$"i i(indeyi-. Ayd#nla$# et$a7#nda

to2layan 0i$ ideoloAi yok. `. C1a$les 1D@4'da ta1ttan inin/e, 0u$Au!a k$al, Qe)siyeli k$al Louis<R1ili22e ta1ta &e(e$. is)onde de is)ondi, &eli"en end*st$inin insanl##n 0a"#na ne 0*y*k 7elKketle$ a(a/a#n# da1a 1D19'da s'yle$, a)a 1Kl yolunu 0ildi$)e-. 8 /ien/e d'o* 2$e!oyan/e, 2$e!oyan/e d'o* a/tion8. :li) sayesinde 'n/eden &'$*", 'n/eden &'$*" sayesinde eyle)e &e()ek )*)k*nd*$.> He&el/ile$ ikiye ay$#l#$E a> a He&el/ile$E Miet-s/1e, Ci$&ee&a$d, Heide&&e$, E&-istansiyalistle$, 7a"istle$. 0> ol He&el/ile$E Ma$J, En&els, Lenin. Au&uste Co)te, 0i$ ta$a7#yla da 7a"i-)e a(#l#$. Mau$$as, B$unitie$e onun tale0ele$i. ,$ansa siste)li 0i$ ka7a ola$ak 6es/a$tes'dan son$a Co)te'u yeti"ti$i$. Co)te, Beat$i/e'de .an$iy# &'$en 6ante &i0i, insanl## &'$*$ Clotilde de UauJ'da. 8Ru1u a"k, te)eli d*-en, a)a/# te$Kkki olan insanl#k dini8. ;4 Austos 1966

%AH MO.LARG
anatla$# ilk de7a 0i$le"ti$)ek 7ik$i Ia&ne$'indi$. O2e$a 0*t*n sanatla$#n sente-idi$, sanatla$#n sanat#d#$. MaJ Mo$dau )illetle$a$as# %a1udi /e)iyetinin &enel sek$ete$i, Uiyana *ni!e$sitesinde sini$ )*te1ass#s#, u-un y#lla$ Ra$is'te kal)#". ,$ans#- ede0iyat# 1akk#nda ; ese$i !a$E 8Uue du de1o$s8

D;
:6#"a$dan 0ak#">, 86e&ene$es/en/e8 :%o-la")a>. ,$ans#- !e d#" ede0iyat(#la$ Miet-s/1e, Ia&ne$, 0sen... Mo$dau diyo$ ki 8.ekK)*l sanatla$#n 0i$le")esi deil, ay$#l)as#d#$. lkel /e)iyetle$de sanatla$ 0i$a$adayd#la$8. \\\ .*$kiye'de dinle il&isi kesilenle$ ya :A00e Meslie$'nin> Ba$on d'Hol0a/1'#n i)-as#yla (#kan aduyu'yu : 1 9 ; D A0dulla1 Ce!det te$/*)esi>, ya Bu/1ne$'in Madde !e Cu!!et'ini oku)u"la$d#$. A0dulla1 Ce!det A$a2&i$li'di$, dokto$. ?. le Bon'u .*$kiye'ye &eti$i$. Ba1a .e!7ik (ok &en( 'l*$. 8;4. %*-y#lda HekK8 adl# 0i$ de$&isi !a$d#$. 8En ,$an/e, tout 7init 2a$ les /1ansons8 :,$ansa'da 1e$ "ey "a$k#la$la sona e$e$>. Be$an&e$ 19. y*-y#l isti0dat )*essesele$ini te)elinden (atlat#$, son$a da, 8Mais Ae )e tais 2a$ $es2e/t 2ou$ les )oeu$s8 :A)a '$7<Kdete olan say&#)dan dolay# susuyo$u), a$t#k> de$. .aine insanl## tan#)ak isteyenle$e @ ya-a$ ta!siye ede$E 6*k de 1akes2ea$e. Me1)ed --et, Hess ile ?ley-'in sosyoloAisini (e!i$i$. M. Boni7as ile Me/)ettin adak'#n ya-d## ;. 0i$ sosyoloAi kita0# !a$d#$. .aine'in, 8Les O$i&ines de la ,$an/e Conte)2o$aine8 :ada" ,$ansa'n#n C'kenle$i> adl# ese$i 1alk ta0akala$#n#n ayaklan)as#n# tutan 0i$ kaledi$. ol/ula$ onu se!)e-, a)a ta$i1X )adde/iliin 0*y*k 0i$ k#s)# onun ese$inde )e!/uttu$. .*$kiye'de 1e$kes .aine'in "aki$di olduunu s'yle$E H. Ca1it, C'2$*l*, A1)et Quay2 : e$!et<i ,*nun'un en (ok okuyan ele"ti$i/isi 8Hayat !e Cita2la$8da u-un u-ad#ya .aine'den 0a1sede$.> ainte<Beu!e'de 0*y*k 0i$ "ai$in 1ayKli !e i(lilii !a$d#$, D@ 0*y*k 0i$ "ai$ ola)ad#, (*nk* Hu&o &i0i 0i$ (#na$#n di0inde yeti"en 0i$ (i(ekti. Ro)an denediE 8La !olu2te8 :Qe1!et>. Ro)an nas#l Bal-a/'#n, d$a) nas#l 1akes2ea$e'in 1as 0a1(esi ise, ede0iyat tenkidi de ainte< Beu!e'un 1as 0a1(esi. ainte<Beu!e ya-a$# 7i-yoloAisine !e sosyoloAisine 0alad#. ,iki$ ada)#n# in/ele$ken yaln#- insana deil, )u1ite de eili$. ainte<Beu!e 8Ro$t<Royal8 adl# ese$inde 0*t*n 1B. as$#, Ra/ine'i !e Ras/al'# yeti"ti$en 0i$ aint< i)on, Bal-a/,

)anast#$ a(#s#ndan in/ele$. 8Cause$ies du Lundi8 :Ra-a$tesi o10etle$i> de )akalele$inin to2la)#d#$. Colekti7 2sikoloAinin !e tenkit ta$i1inin 0u en 2a$lak te)sil/isi u-ak (ala$#n ke"7edil)e)i" -ekKla$#n# o$taya (#ka$d## 1alde, (ada"la$#na ka$"# (ok k#skan(t#$. E7lKk<Bodan !oy!odas# R$ens Han(e$i'nin @ /iltlik l*&ati : 1 D 3 ; > , .*$k(e *-e$inde ya2#lan ilk !e son 0*y*k l*&at. 2en/e$, sosyoloAinin neden en &e( ku$ulan ili) olduunu 8 tudy on t1e o/iolo&y8de in/ele$. 86i$ile$i ida$e eden 'l*le$di$8 s'-* Co)te'a aitti$. 1 B 9 1 E lk ,$ans#- Anayasas# ya2#l#$, 1B9@, onu yeni 0i$ Anayasa i-le$. Anayasa 1ukuku ilk 1B9B'de talya'da, ,e$$a$e *ni!e$sitesinde okutuluyo$. 1D@3'de Ra$is *ni!e$sitesinde Rossi okut)aya 0a"l#yo$. 1D=;'de de$s kalk#yo$, 1DB1'de yeniden konuyo$. ,$ans#-la$ Anayasa 1ukuku keli)esinin yan#na siyasX )*essesele$ 1ukuku keli)esini ilK!e ettile$. Lose21 R$ud1o))e, C1a)27leu$y ta$a7#ndan o$taya (#ka$#lan 0i$ a1)ak ti2idi$. 8Le /1a$ de L'Etat na!i&ue su$ un !ol/an8 :6e!let a$a0as# 0i$ !olkan *-e$inde y*-*yo$>. Ueya 8Cest )on o2inion et Ae la 2a$ta&e8 :Bu 0eni) &'$*"*) !e onu 2ayla"#yo$u)> de$. ,lau0e$t'in Bou!a$d ile Re/u/1et'sini 1at#$lat#$.

D3
?*nd*-le$i elinde 7ene$ dola"a$ak insan a$#yo$u) diyen 6io&ene, onu 1u-u$una (a#$tan skende$'e 8Onun sa$ay#ndan 0eni) 7#(#)a kada$ olan )esa7e, 0eni) 7#(#)dan onun sa$ay#na olan )esa7eye e"it8 de$. Ma$J 8La Lutte de Classes en ,$an/e8da :,$ansa'da #n#7 a!a"#> 1DB4'de 144 &*nl*k i"(i ko)*nas#n# R$usya o$dula$#n# (a#$a$ak 0ast#$an 0a"0akan .1ie$s'i anlat#$. BlanSui 0i$a- 6on<[ui/1otte'a 0en-e$. GG. Me"$utiyet'in de$in ol)ayan se!i)li (e1$esi Ba0a R#7k#, Makus<* Ade)'i :%okluk an#> ya-a$. Mi$a0eau'dan son$a ,$ansa'da Lau$es aya$#nda 0i$ 1ati2 yeti")e)i"ti$. :Be$&son'un s#n#7 a$kada"#>. Cle)an/eau'nun dedii &i0i 8.ek 0a"#na 0*t*n 0i$ (ounluktu$8 :tek sosyalist )e/liste>. Lules ?uesde, La7a$&ue onu "iddetle 1#$2ala$la$. Lau$es 8Histoi$e o/ialiste de la Re!olution ,$an(aise8de :,$ans#- 1tilKlinin osyalist .a$i1i> Ma$J'la Mi/1elet'yi kayna"t#$#$. *ley)an Ma-i7 8Bata$ya ile Ate"8de ondan say&# ile 0a1sede$. Lau$es'in en 0*y*k d*")an# Ba$$es 'l*)*n* 1a0e$ al#n/a 1*n&*$ 1*n&*$ ala)#"t#$. A)e$ikal# sosyolo&la$ sosyal olayla$#n -o$lay#/#l#k ka$akte$ini sosyal kont$ol te$i)le$iyle i7ade ede$le$. .oyn0ee'nin ta$i1 7else7esi, 0*t*n )edeniyetle$ dinle$in tesi$iyle )eydana &el)i"ti$ &'$*"*ne dayan#$. A&nostiSueE Ba-# 2$o0le)le$in 0iline)eye/eini s'yleyenle$. aint< i)on, sek$ete$i .1ie$$y, sek$ete$i A$)and Ca$$el. :?i$a$din'le d*elloda 'ld*. ?i$a$din ilk &a-ete/i, ka$#s# Bal-a/'#n a$kada"#. C1a$les Andle$, Mani7este te$/*)esinin 'ns'-*nde Ma$J'#n 'n/*le$ine nele$ 0o$(lu olduunu anlat#$. Lules ?uesde ile ?a0$iel 6e!ille Ma$J'# ,$ansa'ya soka$la$.

D=
\\\ .$uis)eE He$kesin 0ildii "eyle$i kendi 0ul)u" &i0i s'yle)ek. :Ue$ites de RalisseE Ralisse, 'l)eden 1= dakika e!!el /anl# idi>. /1i2io i&1elle 8 *kWt an/ak "antaAda alt#nd#$8 de$. .AL%AM CEHA MEC.EB 1< Cesa$e Lo)0$oso<Ce-a ant$o2oloAisinin ku$u/usu. u(lula$#n 7i-ik !e )o$al tetkiki, su(lu 2sikoloAisi. ;< ,e$$i : o/iolo&ie C$i)inelle'in : u( sosyoloAisi> ku$u/usu, talyan sosyalist 2a$tisinden>. @< ?a$a7o$eE )*$te/i. 3< /1i2io i&1elle, .a$ikatla$, siyasX 2a$tile$ 2sikoloAisi, su(lu kala0al#k u-)an#. 8A/e) Mektu2la$#'nda8 MontesSuieu 8.#)a$1Knedekile$, d#"a$dakile$ kendile$ini ak#ll# sans#n diye i(e$i t#k#l)#" 0ed0a1tla$d#$8 de$, i&1ele de 8Ha2is1anele$ d#"a$dakile$ kendini na)uslu sans#n diye ya2#l)#"t#$8, de$. u(ta tekK)*l "iddetten 1ileye &e(i"ledi$.

?EMEL ,EL E,E

1< OntoloAi a> .an$# 0> Madde /> Ru1 d> Ua$l#k. ;< E2iste)oloAi a> Bil&inin kayna# D6 0> Hakikate uy&unluu /> 6#" d*nyan#n !a$l##. Meta)2sy/1ose _ sa)sa$a _ tenas*1 _ $u1la$#n &'(*. Anas#$<# e$0aa _ 3 ana unsu$. 8,a$e i(in en ko$kun( 1ay!an, kedidi$, aslan deil8. Ce!det Ra"a'n#n k#-# ,at)a Aliye Han#), A. Mit1at E7endi'ye 6$a2e$'in ese$le$ini 8Les Con7lits de la s/ien/e et de la $eli&ion8 :li)le 6inin at#")ala$#> !e 8Histoi$e du 6e!elo22e)ent Gntele/tuel en Eu$o2e8u :A!$u2a'da ,iki$ .a$i1inin ?eli")esi> ta!siye ede$. Adnan Ad#!a$ 8.a$i1 Ca$"#s#nda li) !e 6in8i ya-)#"t#$. .e!7ik ,ik$et endi!id*ali-)in, kitleden ko2an insan#n en se!i)li '$neidi$. Ca!&a eden 1e$ /e)iyet iyi)se$di$. Ca!&a /anl#l##n i7adesi. ?e$(ek &eli")e insan#n insanla )*/adele et)ekten !a-&e(i2, elele !e$e$ek ta0iatla )*/adelesidi$. nsanl##n ta$i1ini (e!$eleyen ; inan(E 1< Cy/liSue :6e!$X> inan(E nsanl##n 0a"lad## noktaya d'n)esi. .N. @D44<3444'deki Ha$a22a !e Mo1en/oda$a )edeniyetle$i. 19=@ Rs/1e'sinde C. Le!i< t$auss so$uyo$E Bu "e1i$le$ k*(*k 'l(*de 0i$ MeZ %o$k !eya Ias1in&ton. nsanl#k ya2t#kla$#n# y#k)aya )# )a1kW)P Hindlile$'in y*kseli" !e ('k*" (a# inan(la$# &i0i Ui/o'da da Co$si !e $i/o$si !a$. ;< Re$7e/ti0ilite in7inie : onsu- M*ke))eliyet>E M)e de tael. on$adan 0u inan( a1)ak(a ka0ul edili$. La)a$tine 8Cou$s 7a)ilie$ de litte$atu$e8de :Ede0iyat 6e$sle$i> 0oyuna (ata$ ona. Ha(l# se7e$le$iyle 6ou'dan ya"a)ay# '$enen Bat#, A)e$ika'n#n ke"7iyle de akan alt#n #$)a#

sayesinde kilisenin du!a$la$#n# y#kt#. R'nesans insan# sa$1o"tu$. ?$eko<Latin 1ay$anl##na 6es/a$tes 0i$ son !e$i$ !e A$isto'yu ta$i1teki

DB
ta1t#na otu$tu$. 1B. y*-y#lda Eskile$ :Boileau> _ yenile$ :Re$$ault> ta$t#")as# !a$d#$. ?old)ann 8B*y*k ese$, ya$at#/#n#n a$-usu d#"#nda ya$at#lan ese$di$8 de$. B$unitie$e 8-e!k s*0Aekti7 olduuna &'$e 0i$ estetik il)i ku$ula0ili$ )iP8 de$. E!et diye /e!a2land#$#$, 0elli 0i$ te$0iyeden &e()i" insanla$#n *-e$inde anla"t#kla$# noktala$ !a$d#$. .enkidin 1e) sanat, 1e) ili) ta$a7# !a$d#$.

OCGALG ME
Litt$e<Cilt GU, 1DB@ sy. 19=B. < iyasX #sla1at# ;. 2lKna ala$ak 0i$ sosyal #sla1at 2$o&$a)# sunan siste). 6a$)estete$'in Akade)i l*&at#na sosyali-) keli)esi 1DBD'de ka0ul edil)i", 0il1assa se$!etin da#l#)# konusunda to2lu)un yeni 0a"tan d*-enlen)esini isteyenle$in dokt$ini. ?$and 6i/tionnai$e'de sosyali-), sosyal #slK1at te)eline dayanan 1*k*)et siste)i ola$ak ta$i7 ediliyo$. 8Rousseau ile Ma0ly'nin (at#k ka"l# sosyali-)i 1e$ "eyi e"itlie 7edK ede$8. :,$ank.> 8 osyali-) insan 1aysiyetini 'ld*$en sosyal isti0datla, /e)iyeti 'ld*$en 7e$diyet(iliin -#dd#d#$8. :Lau$ent de G'A$<de/1e.> 8 osyali-) _ 6es2oti-)8di$ Bastiat'ya &'$e, oysa 8 osyali-) _ Medeniyet8ti$ ?i$andin'e &'$e. 8 osyali-) 7else7X 0i$ &'!deye a"#lanan ekono)i 2olitikti$8. R$oud1on. ?$ande En/y/lo2edie'ye &'$e, sosyali-) keli)esini ilk de7a DD Rie$$e Le$ouJ 1D@;'de indi!idualis)e'in -#dd# ola$ak kullan#yo$. M*21e). OZen : 1 D @ = > ekono)ik o$&ani-asyonun (al#"anla$ le1ine ko)*nist t$ans7o$)asyonu, ola$ak tan#)l#yo$, onu. 6a1a son$a kK1 de)ok$asinin )*te$adi7i :e" anla)l#s#>, kK1 de!letin ekono)ik 1ayata )*da1alesi )KnKs#na kullan#l)#"t#$. Bu&*nE M*lkiyet $eAi)inin ko)*ni-) !eya kolekti!i-) istika)etinde dei"ti$il)esi, yani 1e$ t*$l* '-el )*lkiyetin sosyal )*lkiyet 1aline &eti$ili"i c ko)*ni-)Y ya1ut isti1sal !as#tala$#n#n sosyalle"ti$il)esi < kolekti!i-). ?$and La$ousse'a &'$e ise sosyali-), isti1sal !e )*0adele !as#tala$#n# kolekti7le"ti$)e sayesinde sosyal s#n#7la$# o$tadan kald#$a$ak, insan /e)iyetle$inin o$&ani-asyonunu k'kten #sla1 a)a/#n# &*den dokt$inle$in 0*t*n*d*$. \\\ 8L'ai soi7 au2$es de la 7ontaine8 de$, ,$. Uillon. :e")enin yan#nday#) !e susu-u)>. Uoltai$e, Re&as'a :C'2*kten doan "ii$ at#> 8insan e0ediyete 0u kada$ kita2la senin s#$t#na 0ine$ek &it)e-8 de$.

8B*y*k dedii)i- kita2la$, klKsik dedii)i- kita2la$, 1e$kesin kendini oku)u" 7a$-ettii, 7akat ka2a#n# da1i a()ad## kita2la$d#$8 de$ ?ide. Be$n1a) 81936'da ka2itali-) 'l)ek *-e$edi$, a)a ye$ini )ena&e$ dedii)i- end*st$iyelle$e 0#$ak)aktad#$8 de$. ,iki$, A"il'in k#l#/# &i0idi$Y kendi a(t## ya$ay# kendi teda!i ede$. .1i0audet, aulnie$, Lasinski, Ro))ie$, Hen$i Rey$e, ?uy Mi/1aud ede0iyat sosyolo&la$#. .ite<Li!e ile .a/ite Ro)a, .1u/ydide ile He$odote %unan D9 ta$i1(ile$i. MontesSuieu Ui/o'yu oku)u"tu$, a)a 0i$ Ndi2 ko)2leksiyle 0a1set)e- ondan. Bossuet'e &'$e ta$i1 sade/e `GU. Louis ta1ta &e(sin diye 0*t*n akt'$le$i oynat#$, Bossuet 1Kdisele$i .an$# 7ik$iyle a(#kla$. 1D. as$#n "*21e/i -ekKs# olayla$# yaln#- .an$#'yla a(#klaya)a-. Uoltai$e yaln#- (o0anla deil, s*$* ile de il&ilen)i"ti$. Resto$asyon ta$i1(ile$ine &'$e, ta$i1i &eni" kala0al#kla$ ya2a$. Mi/1elet'e &'$e de kala0al#k de!di$, ka1$a)an onun o)u-la$#na 0in)i" 0i$ /*/e. ?ui-ot 8Re7leJions su$ l'1istoi$e de l'An&lete$$e8 :n&ilte$e .a$i1i 5-e$ine 6*"*n/ele$>. Ca$lyle de 8ta$i1 0*y*k ada)la$#n 0iyo&$a7isinden i0a$etti$8 de$. E0ul ,a$uk'un :N)e$ Mu$at> ta$i1i sala) 0i$ kita2t#$. F-un(a$"#l#'n#nki )KnKs#- 0i$ ese$di$. BediX 0eyan#n :ede0iyat> son &*-el '$nei A1)ed Ce!det Ra"a'n#n ya-d## 8BelK&at<# Os)aniyye8di$. Clasisi-)'in (ok )*ke))el 0i$ tenkidini ya2an Hu&o, He$nani 'ns'-*nde 8Ro)anti-) ede0iyatta li0e$ali-)di$8 de$. 1DB4 1akes2ea$e 'ns'-*nde ise, 8Ro)anti-) ede0iyatta sosyali-)di$8 diye ya-a$. Ma)#k Ce)al CelKlettin Ha$-e)"a1 'ns'-*nde C$o)Zell 'ns'-*n* 0i-i) ede0iyatta tek$a$la$ !e 6i!an Ede0iyat#'na a#$ 0i$ da$0e indi$i$. 6e)ek 6i!an Ede0iyat#'na son da$0eyi onun son te)sil/isi Ma)#k Ce)al !u$u$. 8Lisan#)#- !e Ede0iyat#)#-8, Ce-)i E$tu$ul. Re/ai-ade Ma1)ud Ek$e) 8.ali)<i Ede0iyat8.

s)ail Ha0i0, 8.*$k .e/edd*t Ede0iyat# .a$i1i8. 94 A1)ed Ha)di .an2#na$, 819. %*-y#l .*$k Ede0iyat#8. ?i00on, 8.*$k Ede0iyat# .a$i1i8. Ha))e$, 8Os)anl# .a$i1i8. A00e .eodo$ini, 86e la litte$atu$e des .u$Sues8, :.*$kle$'in Ede0iyat#na 6ai$>, 1BD9, @ /ilt. Ede0iyatla /e)iyet a$as#ndaki )*nase0etle$i in/eleyen M)e de tael, il1a)#n# Al)an /1le&el ka$de"le$den al)#"t#$. /1le&elle$ 6ou'yu Bat#'ya tan#t#$la$. 19. y*-y#l 6ou<Bat# k*lt*$le$inin kayna")as#ndan dodu. Ro)anti-) de!$inde 2antei-) 1Kki)di$. ?. /1le&el, La litte$atu$e d$a)atiSue :6$a)atik Ede0iyat>, :,$ans#-/as#, 1D@4>. is)onde de is)ondi :Ma$J'tan 'n/e ka2itali-)in 0u1$anla$#n# &'ste$i$, a)a 1Kl (a$esi ta!siye et)e->, ?*ney A!$u2a ede0iyatla$# ta$i1i ile ede0iyat ta$i1ini ku$a$. Halla)<Mukayeseli Ede0iyatla$ :@ Cilt>. \\\ #n#7la$#n te"ekk*l et)edii Os)anl# de!letini anla)ak i(in 6es/a$tes'a kada$ ,$ansa, Lo/ke'a kada$ n&ilte$e, Lessin&'e kada$ Al)anya, Rlek1ano!'a kada$ Rusya /e)iyetini in/ele)ek lK-#). .*$kiye'de !u-u1a ka!u")u" s#n#7la$ yok. Ede0iyat sosyoloAisi .aine'le 0a"la$. Es/a$2it, ?u$!it/1 :.$aite>, Mi/1aud. Luka/s 8En&els, t1eo$i/ien de la litte$atu$e8 :Co))une de$&isi>, 8Essai su$ essai8 :6ene)e 5st*ne 6ene)e>. M)e de tael 86e l'Alle)a&ne8 Au. d$a)atiSue, @ /ilt>. /1le&el ?. Me/ke$'den al#$ :Cou$s de litte$atu$e

C#sas<# En0iya A1)et Ce!det Ra"a'n#n ese$i. a1i2 Molla ile 0e$a0e$ 0n Haldun'u (e!i$i$le$. A. Ce!det Ra"a son )ed$eseli. Bi-i) Bossuet'#ni-. n"K<Ha0e$E 0n Haldun'un 0il&i tasni7i, tenkide a(#k olan 91 !e )*naka"as#- ka0ul edilenle$. BelK&at<# Os)aniye Ce!det Ra"an#n ese$i :1KlK i$ade<i ilK1Xye>. Os)anl# ta$i1iE 1< Ce!det Ra"a .a$i1i

;< Mai)a .a$i1i. @< Ba$on Uon Ha))e$'in .a$i1i. Mo))senE Ro)a .a$i1i. Cu$tiusE %unan .a$i1i. C$oi-etE %unan Ede0iyat# .a$i1i. 6u$uy :6i$!i> ,$ans#- ta$i1ini ya-)ak iste$. %unan ta$i1i @, Ro)a ta$i1i D /ilt. Ma$J, ,eue$0a/1'# !e Moses Hess'i tan#d#ktan son$a 6okto$ kul*2te to2lanan ol He&el/ile$'e kat#l#$. ol He&el/ile$ a$as#nda B$uno Baue$, Ru&e de 0ulun)aktad#$. ideoloAi, 0i$ )isti7i/ation'du$ (ok de7a, 1Kki) s#n#7la$#n dokt$ini. Bunun i(in Ma$ksist lite$at*$de 'n/e 2eAo$ati7 :te-yi7kK$> 0i$ )KnKs# !a$d# ideoloAi keli)esinin. on$a En&els ona 0i$ d*nya &'$*"* )KnKs# !e$i$. .1o)as Mun-e$'i i)a!nal# Bed$ettin'e 0en-ete0ili$i-. Hess, He&el )K-Xyi anla$ de$, 0i$ Ma2oleon'dan son$a ta$i1(i (#k#yo$, 0i$ ne!X $a22o$teu$'d*$ ta$i1(i. Hal0uki Ma$J'da /e)iyet kendi kendini ya$at#$. Aksiyon "uu$lu !e ayd#nl#k 0i$ d*"*n/enin 0a-en 1a-#$lay#/#s#, 0a-en de!a)/#s#d#$. Oku)adan k'ye &it, tetkik et, diyenle$i sa2ana ko")ak lK-#). E!!elK oku)ak lK-#), .*$k insan# 0a"kad#$ de)ek sa()al##n ta kendisidi$. Realite, 0i$ )etodla tetkik edili$. Ca2italist !e sosyalist isti1sal siste)inin d#"#nda, onla$ 0ilin)eden 0i$ ad#) at#l)a-.

9;
6iyalektik )ate$yali-), d*nyay# dei"ti$)ek isteyen 0i$ s#n#7#n ideoloAisi. /ientis)e, 1e$ "eyi kat# 0i$ ili)/ilie i$/a et)ekti$, Au&uste Co)te'un dokt$ini. %*kseli" de!$inde 0u$Au!a-i, iktisadX li0e$ali-)den, e"itlikten 1i( 0a1set)e-, onun istedii siyasi li0e$ali-)di$, (*nk* 0u onun i"ine &ele/ekti$. R$oleta$yan#n ideoloAiye i1tiya/# yoktu$. \\\ 1D. as#$da y*kseli$ken, 0u$Au!a-i, 0*t*n insanl##n )en<laatla$#n# &'-ettiini s'yle$ken sa)i)idi$. al#"t## 1alde ka$n#n# doyu$a)ayan insan d*"*ne)e-, !akti yoktu$ d*"*ne/ek. %*kselen s#n#7, iktida$daki s#n#7, '0*$ s#n#7#n elinden tuta$ak, onu y*kselti$. End*st$iyel /e)iyet, 8He$kese e1liyetine &'$e, 1e$ e1liyete ese$ine &'$e8 7o$)*l*n* &e$(ekle"ti$e)edi. Esas &ayeE 1e$kese i1tiya/#na &'$e'yi &e$(ekle"ti$)ek. Masson<Ou$sel, B$e1ie$'nin dou 7else7ele$i k#s)#n# ya-)#"t#$. 1D. as#$ tek "ai$ yeti"ti$diE C1enie$. Ede0iyat#n en 0*y*k eyaleti, "ii$ yok 0u as#$da ,$ansa'da. Esasen 7else7e ile ede0iyat# ay#$)ak -o$ 0i$0i$inden. \\\ Ca2ital 'n/e Roy ta$a7#ndan ,$ans#-/a'ya te$/*)e edildi, Ma$J ta$a7#ndan &'-den &e(i$ildi. 1DB;< 1DB=. G. /ildin ,$ans#-/as#. Elise Re/lue ile Moses Hess'in te$/*)e te"e00*s*, 1D69 ile C1. Celle$'inki ya$#) kald#. ,eue$0a/1'#n Essen/e du C1$istianis)e'i de Roy ta$a7#ndan te$/*)e edil)i"ti$. :Al)an/a @ /ilt>.

9@
Ca2ital'in Al)an/a 0ask# ta$i1i 1D6B. ;. /ildin Al)an/as# En&els, @. /ildi En&els, 3. /ildi Cautsky 0ast#$d#. ,eue$0a/1'da 7else7X, Ma$J'da iktisadX k*lt*$e i1tiya( !a$. ,$ans#- 1*k*)eti ,$ans#-/a 0ask#s#ndan 2ek )e)nun ol)u"a 0en-e)iyo$. 1DBB'de edit'$ La C1Kt$e i7lKs ediyo$. Ma$J Mani7este'i ,$ans#-/a ya-)#"t#$. Ca2ital te$/*)esini 2ek 0een)e)i", 0i$(ok ye$le$ini kendisi yeniden tas1i1 et)i"ti$. Ba-# 2asaAla$ ilK!e et)i", 0a-# &'$*"le$i !a-#1 1ale &eti$)i". Bu y*-den Ma$J ,$ans#-/a te$/*)esini, Al)an/a 0ilenle$e de ta!siye ediyo$. En&els Ca2ital'in @. Al)an/a 0ask#s#na Roy te$/*)esinden 2asaAla$ ilK!e et)i". %ine de 0undan son$aki Al)an/a 0ask#la$da 0a"ka ilK!ele$ de !a$. n&ili-/e te$/*)esi 1DDB. EdZa$d A!elin& :Eleano$e Ma$J'#n se!&ilisi>< a)uel Moo$e. :n&ili-/e te$/*)esi i(in Red1ouse'a 0ak> Ca2ital I. Iol77 a it1a7 edil)i". Costes edit'$*n*n Ma$J te$/*)esini Molito$ ya2)#". \\\ Ma$J'#n 'ns'-* :Al)an/a 1. 0ask#> 1D=9'da (#kan C$itiSue de l'E/ono)ie RolitiSue'in de!a)# ilk 0'l*)de ad# &e(en kita0#n 1*lKsas#n# !e$di). n&ilte$e ka2italist *$eti)in ti2ik *lkesi. Al)an okuyu/u n&ilte$e'deki -i$aX !eya s#naX i"(ile$den 0ana ne de$seE 6e te 7a0ula Ma$$atu$. ktisaden &e$i kal)#" *lkele$in aynas#, ile$i *lkele$di$. :6e te 7a0ula Ma$$atu$ 0elki A!$u2a i(i *lkele$ i(in, do$u. A)a ka2itali-) onun d#"#nda kalan *lkele$in ka2italistle")esine < e)2e$yalist (ada i-in !e i)kKn !e$)iyo$.> Le )o$t aisi le Ui7E )edenX kanuna ait 0i$ ta0i$. Nl*) an#ndaki i$ade, esast#$. ,$ans#- O$ta(a kanunu.> 93 n&ilte$e'de istatistik !a$. A!$u2a'da yok. tatistiSueE de!let tas!i$i, i(ti)aX ya2#n#n tas!i$i. .ete de Meduse'* &'$*n/e ta" kesili$, insanla$. Ma$J 19. y*-y#lda *ni!e$site ta1sili ya2)#", (ok -ekX 0i$ ada). Cendisinden 'n/ekile$i oku)u"tu$. O -a)anki 0i$ A!$u2a entelekt*elidi$. Ho$a/e'# :6e te 7a0ula Ma$$atu$>, O$ta(a'#n 1ukukX ya2#s#n# 0il)ek lK-#). Co)*nist ol)ak i(in, Ca2ital'i oku)aya i1tiya( yok. Ben 19@D'de Hay)e eki'de okudu) Ca2ital'i. Re$se kendisini /ana!a$ a!la$ken 0ulutla '$te$. Bi- ise 1akikatla$dan ka(a$ken 0ulut '$t*yo$uy*-*)*-e.

1D. y*-y#lda AB6'de ku$tulu" sa!a"#, A!$u2a'da o$ta s#n#7#n 'l*) (an# ol)u"tu$. 19. y*-y#lda AB6'deki i( 1a$0, A!$u2a i"(i s#n#7# i(in te1like (an# ol)u"tu$. : anayile"en ku-eyin sanayile")eyen &*neyi 1Kki)iyet alt#na al)akt#, 1a$0in a)a/#. Hen/i k'lele$in a/i- i"(i 1aline &el)esi i(in 1*$$iyet ad#na ya2#l#yo$du.> Ce)ali-)'e &'$e Ma$ksi-) (ok da1a tuta$l# 0i$ ideoloAi. A!$u2al#la"al#) da diyo$ Musta7a Ce)al. ol/ula$ 5lk*/*le$'i ku$ulu d*-enin, 0u$Au!a-inin ada)# ol)akla it1a) ediyo$la$. a/#la$ da sol/ula$# Mosko!a'n#n ada)# ol)akla it1a) ediyo$la$. 6iyalo& ku$)aya yana")#yo$ 1i(0i$i. Cu$'an'#n A$a2(as#'n# ki)se anla)a-d#, a)a )ukaddes kita2 diye du$u$du, ayn# "ey "i)di Ca2ital i(in s'-konusu. (ti)aX &e0elik k#salt#la0ili$, a)a yokedile)e-. Atla)ala$ yoktu$ /e)iyet 1ayat#nda. n&ili- kilisesi i)anla il&ili @D )addeye sesini (#ka$)a- da, &eli$i ile il&ili @9. )addeye iti$a- ede$ diyo$ Ma$J. :Bunu ki) 'ylediP diye so$)u"tu) etin Altan'a. Ce!a0# 8Molie$e8 oldu.> Bi-i a$t#k ka2itali-) deil, e)2e$yali-) il&ilendi$iyo$. Onu 9= da Lenin ya-)#". Mete .un/ay'#n o$okin'den ya2t## (e!i$i 8Bi$ Bunal#) a#nda .o2lu) ,else7ele$i.8 AB6 0a"kan# Ieit, )esele k'leliin la!#ndan son$a se$)aye ile to2$ak )*lkiyeti )*nase0etle$idi$, de$. Les )anteauJ de 2ou$2$e, k$alla$#n el0isesi. :E$&u!an $en&i )antola$.> Les outanes noi$s, 2a2a- /*00esi. :Ca$a /*00ele$> .*$kiye'de en y*ksek se!iye 0u&*nE Ma$J'#n okuyu/usu ol)akt#$. B*y*k ,lo$antin'i 6$. Hik)et ilk te$/*)esinde :6ante> B*y*k ,lo$antine diye te$/*)e et)i". Ma$J, il)X tenkitle$in 1e2sine 1o"&eldini-, diyo$. Bu&*n Ceynes :ka2itali-)> !e Ma$J :sosyali-) )*da7ii> *-e$ine ya-# ya-#l#yo$. 1< kita2takile$ ;< 1ayattaki tat0iki. Rousseau ile B. Constant li0e$ali-)inin en 0*y*k )*da<a7ile$i. .eo$iye ki)se iti$a- et)iyo$, Ma$ksi-)'in tat0ikat#n# tenkit ediyo$. A$isto'yu deil, A$isto/ula$'#, Ma$J'# deil, Ma$J'(#la$# tenkit et)ek lK-#). Lei0ni- Os)anl# de!letini 2a$(ala)a 2$oAesini `GU. Louis'ye sunuyo$.

2ino-a'n#n Ma$J *-e$inde (ok 0*y*k tesi$i ol)u" :Rlek1ano!'da i"a$et ediyo$>. B*y*k 0i$ )u-da$i0di$. M)e de tael Rousseau'nun okuyu/usu !e yak#n#d#$.

96
GG. 1 9 6 6 < 1 9 6 B 6e$s %#l# 1B Eki) 1 9 6 6

RROF6HOM UE MAR`
8Mise$e de la R1iloso21i/8 : e7aletin ,else7esi> 0i$ )atu$ite :ol&unluk> !e t$ansition :&e(i" d'ne)i> ese$idi$. R$oud1on'un sus)as# 1aks#- olduundan deildi. Bi$ sosyalist ola$ak u-at)ak iste)iyo$du )*naka"ay# !e Ma$J'a na-a$an 0il)edii "eyle$ !a$d#. Al)anya o de!i$de yaln#- 7else7e 0ak#)#ndan ile$idi$. Ekono)ik)an 7ena du$u)dad#$. R$o< ##d1on Ma$J'tan 9 ya" 0*y*kt*, a)a Al)an/a 0il)eyen 7aki$ 0i$ k'yl* (o/uu idi. He&el'i oku)a)#"t#. Bu ese$ 7else7X 0i$ )etodla ekono)i 2olitik'in sente-idi$. Bu&*n ,$ansa'da aksiyon ola$ak ya"ayan tek sosyalist R$oud1on. .a"i"E 7alsi7i/ation, so21isti/ation. Bi$ )al#n 0o-ul)as#. :MeselK alt#na 0ak#$ kat#l)as#>. He&el'in 8R1iloso21ie de l'Es2$it8 : 1 D 6 B > !e 8R1iloso21i/ 9B de la Matu$e8* : 1 D 6 @ > ,$ans#-/a'ya ilk de7a Ue$a ta$a7#ndan (e!$il)i"ti$. R$oud1on'a &'$e te-le antite- 0i$0i$inin ta)a)lay#/#s#, 0i$ )u!a-ene !a$ a$ala$#nda. %ani tek 0i$ "ey. Bi$ de /on/iliation olan synt1ese !a$. Bu$Au!a-i, Rusya'dan 0a1sede$ken, 8la /olosse au 2ied d'a$&ile8 8Bal(#k ayakl# de! 1eykel8 de$. R$oud1on 0i$ k*(*k 0u$Au!a olduu i(in, diyalektie )eyyal olduu 1alde, 1i(0i$ -a)an so7i-)den 'teye &e(e)e-. Ma$J, Mani7este'de R$oud1on'u /onse$!ateu$ so/ialiste :)u1a7a-akK$ sosyalist> saya$. is)ondi, Man/1este$ )ekte0inin :Ada) )it1, L. B. ay, Malt1us, Ri/a$do> &'ste$dii &i0i ka2itali-)in &*l 2e)0e u7ukla$a y*$*)ediini, )a"ini-)in i"(i s#n#7#n#n 7elKketine yola(a/a#n# &'ste$)i"ti$. osyal unsu$u iktisada L. B. ay soka$. Li0e$ali-) _ indi!idualis)e :Bi$ey/ilik>. Bu$Au!a-inin o$taya att## 0*t*n teo$ile$ ato)istti$. 6iyalektikte /*-le$ 0*t*n*n ayn# ka$akte$ini ta"#)a-la$. Hal0uki ato)i-)de /*-le$ 0*t*n*n, 0*t*n ka$akte$le$ini ta"#$la$. Bu iti0a$la sosyali-) ato)ist deildi$. .el SuelE "'yle 0'yle, a1#) "a1#) deil. A2olo&ieE )*da7aa.

1D B$u)ai$eE Ma2oleon'un 1*k*)et da$0esiyle iktida$a, aske$X diktato$yaya &eli"i. Ma$J'#n 0u isi)li kita0#. A!ant< &a$deE 'n/*. A!oi$ K )ene$E y'net)ek )e/0u$iyetinde olan. Meneu$E ele0a"#. Leade$E lide$. 6ili a$istok$asi ya$at#$. ,$ansa'da ayaklan)a a$istok$asiye ka$"# olduu i(in onla$a k't* )KnK !e$il)i", ele0a"# den)i"ti$. Hal0uki n&ili-le$'de k$ala ka$"# 1a$eketi a$istok$atla$ ida$e ettii i(in yol &'ste$en )KnKs#na leade$ deni$. in&ilte$e'de 0u$Au!a-i d a$istok$asi k$ala ka$"# 0i$le"i$. 9D ,$ansa'da k$al d 0u$Au!a-i a$istok$asiye ka$"# 0i$le"i$. R$i)us inte$ 2a$esE Ben-e$le$i i(inde 0i$in/i. :Ra2a 2isko2osla$, k$al de$e0eyle$i a$as#nda> n&ilte$e'de sanayile")e sayesinde, s#n#7la$ a$as#nda 0i$ u-la")a olu$. %*n sanayiini kalk#nd#$)ak i(in, Lo$dla$ 1ay!an/#l#a 0a"lad#la$. Qe1i$le$e ak#n eden to2$ak k'lele$i 7a0$ikala$a &i$dile$. Lo$dla$ ka)a$as#n#n yan#nda 0i$ a!a) ka)a$as# dodu. ,$ansa'da Louis Blan/, )e/lise 7 D3D'de &i$di :2$e)a$Jiste so/ialis)e>. Esas sosyalistle$in )e/lise &i$)esi 1DB4'den son$a. ;= Eki) 1 9 6 6 RE .ORA %OM.ARHLERUEGRCGLGC ,$ansa'da ; 0*y*k )ekte2 !a$. E/ole Mo$)ale u2e$ieu$e !e Rolyte/1niSue. .1ie$$y 1. )ekte0in tale0esi, Co)te ;.'nin. O de!i$de li0e$al d*"*n/enin )*da7ii B. Constant'd#$. Onun 1*$$iyet )*/adelesi ya2t## de!i$de .1ie$$y, tie$s etat'n#n, i)tiya-s#- s#n#7#n ta$i1ini ya-a$. )tiya-l# s#n#7, a$istok$atla$la (ili"e, ayn# s#n#7 say#l#$. Aylakl## te)sil ede$le$ !e ekono)ik $olle$ini kay0et)i"le$di$. Ra/is)e :G$k(#l#k>, .e!$at'la 0a"la$. 6ai)a 1Kki) s#n#7la$ !e )*ste!li de!letle$ (a2ul/ulukla$#n# )ysti7ie$ ede$le$. 8CK7i$in )al#, )*sli)e 1elKl8. .e!$at'a &'$e, .an$#'n#n se!&ili ka!)i s$ail'di$. Muse!i doulu$, Muse!i olun)a-. M*sl*)anl#k 0i$ a"i$et dini iken, d*nya dini olu$. %unan i(in 0a$0a$, %unan/a konu")ayan 0*t*n ka!i)le$di$.

99
.1ie$$y i(in, ,$ansa'n#n as#l a1Klisi ?allo<$o)enle$, ,$ankla$'#n istilKs# 0i$ 7elKket. ,$ansa'da ?allo< $o)enle$ t1ie$s etat'y#, ,$ankla$ 7eodaliteyi te"kil ede$le$. H*$$iyeti !e ile$iyi te)sil eden t1ie$s etat'n#n e/dad#, to2$akla$# &*-elle"ti$)ek isteyen )a-lu) 0i$ ka!i)di$. ,$ankla$ ise ya)a/#d#$. 16. y*-y#ldan iti0a$en t1ie$s etat, 1e) 2olitikada, 1e) de iktisatta ile$le$. ,eodalite &ittik(e iktisadX 0i$ s#n#7 ol)a $ol*n* kay0ede$. 8n&ilte$e'nin Mo$)anla$ ta$a7#ndan 7et1inin8 de konusu 163D<DD Uik<.o$i )*/adelesi. E2isko2alle$'le R$es0ite$yenle$, Catolikle$ )*/adelesini anlat#$. Halk R$es0ite$yen'di$, kiliseyi l*-u)su- 0ulu$. .a1tla )i1$a2 o$ada da elele !e$i$. B*y*k olan Lo$dluk 2ayesini al#$ 0a0as#n#n, ;. (o/uk e!eSue :2a2a-> olu$. n&ilte$e'nin &e$(ek 1*$$iyet ta$a7tan a1Klisi t1ie$s etat. G$k, 0i$ ne!X deko$ .1ie$$y'de. .a$i1e s#n#7 ka!&as#n# &eti$en !e onu iktisadX )en7aatla$la i-a1 eden ilk ta$i1(i .1ie$$y. Bu$Au!a-i 1BD9'da 0*t*n insanl#k na)#na 1a$eket ettiini s'yl*yo$du. nan#yo$du da 0una. 1tilKlin 1a))addesi i"(i !e k'yl*le$, 0eyni 0u$Au!a-i. nsan 1akla$#n#n 1B. )addesinde i7adesini 0ulan )*lkiyetin !a$l##, i1tilKlin s#n#7l# ka$akte$ini 0eli$ti$. .1ie$$y, Mi&net, ?ui-ot, Resto$asyon ta$i1(ile$i. ?ui-ot, 0u$Au!a-iye 8-en&inle"in8 diyen, 2a1al#l##n 7a-iletle$inden 0a1seden, (ok -ekX olduu 1alde 0i$ &*n son$a ola/ak olan 3D i1tilKlini &'$e)eyen 0i$ 2olitika/#. D9'da du$an 0i$ ka7a. Mi&net, ta$i1e "ii$i &eti$i$, onu 0*y* 1aline soka$. ,$ans#- ta$i1i asl#nda B /ilt. A)a 0i$ de k*(*k 1*lKsas#n# ya2)#"t#$. ?o0ineau, 0i$ kont. Ba0as# i1tilKle ka$"# olan 0i$ 1a$ekete kat#l)#". 6ou)u 1D16. Resto$asyon de!$i. El(ilikle$ ya2a$, Qa$k'ta 0ulunu$. 8$an .a$i1i8 0u&*n de dee$li ta$a7la$# olan 144 0i$ ese$. 8Asya dinle$i8 de 'yle. Ba0ilik !.s. k#s)# iyi ya-#l)#". :Ba0ilik eski $an diniydi, M*sl*)anl#k !e H#$istiyanl#k a$as#nda 0i$ ka$#"#). on 1ali7esi ,ilistin'de otu$u$du, A)e$ika'da (ok ta$a7ta$# olan, &e$(ekten ile$i &'$*"l* 0i$ din. Ba0 is)inde 0i$ -at ata$ o$taya. He$$in .a( :?u$$atil ayn> yak#la$ak 'ld*$*l*$.> n&ilte$e'de 0*y*k end*st$i ink#lK0# 1DB4'de 0a"la$. Ondan a- 'n/e de East Gndian Co)2any Hindistan'# 1a$a/a kese$. Ha$a/a kes)esi i(in tan#)as# lK-#). Calk*ta'da a(t## koleAe Iillia) Lones &eli$. ;@ dilde ya-a$, oku$, ;4 dilde konu"u$du. 34 ya"la$#nda 'ld*. ank$it diliyle Latin/e, %unan/a, Al)an/a, n&ili-/e, ,a$s(a a$as#ndaki )*nase0etle$, ona 0*t*n 0u dille$in 0i$ )en"eden &eldiini, A$ya :Asil> diye 0i$ ka!)in ya"a)#" olduu 7ik$ini il1a) ede$.

A!$u2a 6ou'yu Lones'la, AnSuetil 6u2e$$on'dan tan#$. 6u2e$$on, A!esta'y# (e!i$e$ek 6ou 7else7esini tan#t#$ A!$u2a'ya. ,$ans#-'d#$. A$ya 7a$a-iyesi 1en*- )illX 0i$liini ku$a)a)#" olan Al)anya'n#n i"ine &eli$. A!$u2a'ya )edeniyet &eti$en )a!i kanl#, )a!i &'-l*, sa$# sa(l# #$k, ya$alanan Al)an &u$u$unu "a1land#$#$. Hind'e alKka a$ta$. ,$ede$i/ /1le&el 0u $'nesans#n 0eyannK)esini kale)e al#$. A$istok$at, Catolik !e di2lo)at olan ?o0ineau, insanl## de)ok$asinin 1a$a2 ettiine kanXdi$. An/ak, 0i$ elite'in ida$e ettii )ona$"i insanl## ku$ta$a0ili$. Ce)iyette 3 s#n#7 !a$. 1< Hay!anla$, ;< A2talla$, @< He$i7le$ :d$'le>, 3< C$al (o/ukla$#. Cala0al#k, i$adesi-, "uu$su- 0i$ s*$*. C$al (o/ukla$# a$yen #$ktand#$. ,$ans#- i1tilKli ayaktak#)#n#n iktida$a &e()esi. .a$i1te 2$o&$es :ile$le)e> yok, ('k*" !a$. ?o0ineau, ,$ans#- i1tilKlinde kellesi kesilenle$in (o/uu. 141 Ese$i 8nsan G$kla$#n#n E"itsi-lii 5-e$ine 6ene)e8. Ia&ne$'e !e ka$#s# Cosi)a'ya $astla)asayd# 0i$(ok /inayetle$e 7et!a !e$)eye/ekti. Ia&ne$ /iddiye al#$ ?o0ineau'yu !e .'tonla$'# y*/elte$ek, anti<se)iti-)in te)elle$ini ata$. ?o0ineau i(in Al)anla$ A$yen deildi, 0i$ ne!X &*ne" (o/ukla$#yd#. Ia&ne$'in da)ad# olan C1a)0e$lain, Al)an 1ay$an# 0i$ n&ili-'di$. 1944'e kada$ ,$ansa'da yok ?o0ineau. lk de7a Ro0e$t 6$ey7*s, Al)anya'da 0i$ )akale oku$ onun 1akk#nda, )e$ak# uyan#$. Me)leketi ,$ansa'ya d'n*n/e, o$0onne'un ka$"#s#nda E/oles des Hautes Etudes'* a(an Made)oiselle 6i/k May'e :ki 0i$ da s2o$unda 'le/ekti$> 0a1sede$. ?o0ineau'da, alKka (ek)eyen kon7e$ansla$ !e$i$ onun 1akk#nda. Hitle$'in :Mein Ca)27> C1a)0e$laine'i 0eni)seyi"inden son$a, ?o0ineau'nun y#ld#-# ,$ansa'da 2a$la$, 1KlK da 2a$l#yo$. .atl# 1ikKyele$i !a$d#$. :.*$k)en 0eyi> 6e)ek ki, 6u!e$&e$'in iddia ettii &i0i ?o0ineau il1a)#n# .1ie$$y'den al)a-. Ay$# s#n#7la$#n insanla$#d#$. ?o0ineau 'len s#n#7#n#n intika)#n# al#$. Bi-de #$k(#l#kY ya)al# 0o1(an#n i2lii 1ilK7etti. Bin0i$ t*$l* etnik unsu$u 0i$ a$aya to2la)#"t#. EkKliyetle$ ,$ansa !e Rusya'dan &elen tesi$le$le ('-*l)eye 0a"la$la$. tti1ad !e .e$akki ko)2$ado$ 0u$Au!a-iyi o$tadan kald#$)ak !e ye$ine &e()ek iste$ :M*sl*)an, .*$k 0*$ok$atik 0u$Au!a-isi>. Mu-a77e$ Qe$i7in de #$k(#l#k aley1inde /i/i 0i$ kita0# !a$d#$. 14;

9 A$al#k 1 9 6 6 BRCA Ae6AQ O %OLO? UE %ABAMCGLAQMA CAURAMG 5HERME Lean<La/Sues C1e!alie$, (a#)#-#n yeti"ti$dii en 0*y*k a))e/ile$den 0i$i, ,$ans#- sosyal )*essesele$i *-e$inde (al#")#"t#$. Bout1oul sa/# 0i$ sosyolo&. Role)oloAi'nin :sa!a"#n sosyal se0e2le$i !e ya$att## dei"iklikle$> ku$u/usu. Bout1oul'un 8G0n Haldoun et sa 21iloso21i/ so/iale8ini Hil)i Hiya k't* 0i$ "ekilde (e!i$)i" !e kendi i)-as#n# at)#"t#$. [ue sais<Ae'deki 8 osyoloAi .a$i1i8 osyoloAi .$aite'sinin ilk 0a1isle$ini te"kil ede$. Anti<Ma$ksist. Mos/a'n#n siyasX 7iki$le$ ta$i1ini ,$ans#-/a'ya o (e!i$i$. A$on'un ilk ese$i 8Al)an osyoloAisi8 19@@. a$t$e'la 1936'da .e)2s Mode$nes'i ku$a$. Anti< )a$ksist yay#nla$# y*-*nden 0o-u"u$la$. 19=='de o$0onne'a &i$e$. ?u$!it/1'in 'l*)*nden 0e$i sosyoloAi k*$s* 2$o7es'$*. 81D Le(ons su$ la so/iete indust$ielle8de tale0eyi sosyal $ealitenin o$tas#na ata$ :End*st$i to2lu)u *-e$ine 1D 6e$s>. G. Ci1an Ha$0i'nin sonunda d*"*n/e sosyoloAisi ku$ulu$E Mann1ei), /1elle$, Luka/s, ,$ansa'daki te)sil/isi ?old)ann. 6*"*n/e sosyoloAisi, 7else7enin sosyoloAisidi$. ?old)ann, Ma/a$ Ma$ksisti Luka/s'#n tesi$i alt#nda. 8?oet1e et son te)2s8da :?oet1e !e -a)an#> d*nya &'$*"le$i ile sosyal s#n#7la$ a$as#ndaki )*nase0etle$i in/ele$. Bu$Au!a-inin kendine &'$e 0i$ d*nya &'$*"* !a$d#$, li0e$al, yani 7e$diyet(idi$. 6es/a$tes akl# &eti$i$, Montai&ne "*21eyi' Bu$Au!a-iE a> Rasyoneldi$, ak#l kiliseyi y#ka$, i1tilKlden 'n/e 0*t*n 14@ inan(la$#n yakas#na ya2#"#$. 0> 5ni!e$seldi$. B*t*n insanl#k ad#na 1a$eket ettiini s'yle$. /> H*$$iyeti sa!unu$, (*nk* 7iki$le$ini yay)ak i(in 1*$$iyete i1tiya/# !a$d#$. Hollanda, Ro$teki-, n&ilte$e, ,$ansa, Al)anya s#$ayla ka2italist olu$la$. Alienation :%a0an/#la")a> keli)esini 'n/e "uu$a ,eue$0a/1 ka!u"tu$u$. 1D3; Essen/e du /1$istianis)e. :H#$istiyanl##n '-*> ,eue$0a/1'a &'$e .an$#y# ya$atan insand#$. nsan en &*-el, en )*ke))el ta$a7la$#n# &'kku00ede sey$ede$. Ue kendi ese$i olan .an$#y#, kendinin d#"#nda, kendinden *st*n ola$ak &'$*$.

Ba"kala")a, 7aki$le")e, ya0an/#la")a. 6in, 0i$ alienation'du$ diyen Ma$J, 0u keli)eyi ,eue$0a/1'dan al#$. 1D@= t$auss, 8sa'n#n 1ayat#8 :0i$ ta0uyu d*"*n/enin #"# #nda in/ele$>. 16 A$al#k 1966 .OC[FEULLE R$o2o$tion ?a$deeE B*t*n 'l(*le$ )u1a7a-a edil)ek "a$t#yla. Mutatis Mutandis. .o/Sue!ille, li0e$ali-)i te)sil ede$, Ma$J sosyali-)i. Li0e$ali-) kay2ak 0i$ keli)e. He$ de!i$de, 1e$ *lkede 0i$ 0a"ka )KnK i7ade ede$. 1D. as#$da i)tiya-l# s#n#7la$a ka$"# sa!a" a(an t1ie$s etat, 1e$ 143 )*esseseyi akl#n )u1ase0esine (eke$. Li0e$ali-) t1ie$s etat'n#n dokt$ini. H*$$iyet !e ,e$t_$asyonali-). 1D. y*-y#l ya-a$la$# i(in li0e$ali-) 0*t*n 1*$$iyetle$i ku/akla$. 19. as#$da li0e$ali-) @ ay$# )KnK ka-an#$E 1< ktisadX li0e$ali-)E ktisadX 1ayata de!let )*da1ale et)e)eli. :B#$ak ya2s#n, 0#$ak &e(sin_,i-yok$atla$, Man/1este$ )ekte0i>. ktisadX 1ayat#n kendine &'$e kanunla$# !a$. ;< iyasX li0e$ali-)E Ra$l')ante$ $eAi). ?enel oy, "eklX de)ok$asinin te)eli. @< ,ik$X li0e$ali-)E He$ t*$l* d*"*n/eye say&# &'ste$en li0e$ali-). He$ ayd#n 0u )KnKda li0e$aldi$. 1D. y*-y#lda :1D@4'dan iti0a$en> li0e$ali-) i$ti/ai te)sil ede$. `. C1a$les'i de!i$en &eni" ta0akala$, sosyali-) 0ay$a# alt#nda to2lan)aya 0a"la$la$. Bu$Au!a-i kendi s#n#7#n#n a$istok$asiyle )*/adelesinde )utlak 1*$$iyete ta$a7ta$d#$, 1alk y##nla$# )e!-u0a1s olun/a susa$. ktisadX !e siyasX li0e$ali-) 0i$ )*ddet ile$i/idi$le$, son$a &e$i/i olu$la$. A)a 7ik$X li0e$ali-) 1e$ -a)an ile$i/idi$. .o/Sue!ille 1D4='de doa$. Ba0as# ayan a-as#, annesi asil, ta$i1 sa1nesinden (ekil)i" 0i$ s#n#7#n, a$istok$asinin (o/uu. 1D@4'da A)e$ika Cu)1u$0a"kan# La/Sueson. Li0e$al &'$*"l*. %eni d*nyadaki yeni 1a2is1ane $eAi)ini tetkik 0a1anesiyle .o/Sue!ille, 0i$ a$kada"#yla @D &*nl*k

0i$ yol/uluktan son$a A)e$ika'ya !a$#$. .a$i1in ilk de)ok$asisi. 19. as#$da 0u$Au!a-i ,$ans#- i1tilaliyle iktida$a &e(e$ !e end*st$i i1tilKli olu$ in&ilte$e'de. End*st$iyel $eAi)in ak#0eti ne ola/akt#$ so$usuna /e!a2 a$a$ .o/Sue!ille. A$istok$asi 1akla$#n# kan#yla elde et)i"ti. Okuyan, d*"*nen, d'!*"en oydu. .o2$ak k'lele$i 1en*- 1ay!an &i0i ya"#yo$la$d#. 6e)ok$asiyi ilk de7a kilise &e$(ekle"ti$i$. 6in ada)la$# 14= se(ili$di, 0oyuna ta-elenen 0i$ a$istok$asi. Cilise to2$ak sa1i0i ol)aya 0a"lay#n/a, 2i$ituel'den ta)2o$ele d'n*n/e )a1!oldu. A)e$ika'ya &ide$ken .o/Sue!ille'in 0a!ulunda L . < B . ay'#n Ekono)i Rolitik kita0# !a$d#. 6'n*"*nde 0i$ )u/i-e addolunan 86e la 6e)o/$atie en A)e$iSue8i ya-d#. :A)e$ika'da 6e)ok$asi>. .o/Sue!ille de)ok$asinin istik0Kldeki te1likele$ini, 7e$din to2lu)dan ko2u"unu se-e$. nsanla$ 0i$ kutunun i(indeki 0e-elyele$ &i0i 0i$0i$le$iyle kayna")a-la$. Hal0uki O$ta(a'da s#n#7la$ a$as#nda 0i$ kayna")a !a$d#. O$ta(a 6ante ile sona e$e$, talyan 0u$Au!a-isi onunla sa1neye (#ka$. Bal-a/'# sosyal 2sikoloAinin ku$u/usu ola$ak tan#tan talyan Ma$ksisti, Antonio La0$iola'd#$. En&els'in dedii &i0i, 0*t*n 0i$ de!$i onun ese$le$inden '$ene0ili$i-. .a$i1in 'l*)e )a1kW) ettii s#n#7#, 'n/e en )*ke))el e!lKtla$# tenkit ede$. .o/Sue!ille'e &'$e A)e$ikan de)ok$asisini te1dit eden te1like (ounluun des2oti-)idi$. Cendinden 0a"ka .an$# tan#)ayan 7e$t i(in tek dee$ !a$d#$E say#. .a$i1 kendisinde 0a"la$ !e 0ite$. ay#n#n 1Kki)iyeti. 6e)ok$asiyi te1dit eden 39'un *-e$inde =1'in 0ask#s#. 6e)ok$asi say#n#n, s*$*n*n 1Kki)iyetidi$, sade/e )addX isti1salle )e"&ul olan s#n#7#n 1Kki)iyeti. .o/Sue!ille 1; sene )e0usluk, 6#"i"le$i 0akanl## ya2t#. 6e)ok$asi :)*sa!aat> 'n*ne &e(il)e- 0i$ &e$(ek. 6e)ok$asi se$!et 7a$kl#la")ala$#n# a-alta/ak, o$ta s#n#7la$ 1Kki) ola/ak. O$ta s#n#7 i1tilKlle$e ka$"#d#$. Bu1$anla$ ta0iX. Con7o$)i-)E Me!/ut )*essesele$e say&#. A$a0a i-inden &idi". Rolitikada o2o$t*ni-). 146 ;@ A$al#k 1966 %ABAMCG 6L ME ELE 6u$k1ei)'e &'$e /e)iyette 2atoloAik !e no$)al 1Kdisele$ !a$d#$. A-<&eli")i" *lkele$de k*lt*$, 2atoloAik 0i$ olayd#$. 8 on de$s<i 7elKket neye )aloldu d*"*nsen Beynin e$iyi2 ya" )isli aka$d# &'-*nden.8 diyo$ Aki7.

C. Le!i< t$auss )edeniyetle$i ikiye ay#$#$. Cu)ulati7E nesille$in 0i$0i$ini ta)a)lad##, 1e$ neslin ekle)ele$ ya2t## )edeniyet. %ak#n -a)anla$a kada$ ilkel /e)iyetle$ 0i$iki) ya2)ad#la$. Bi-i) 0ed0a1tl##)#- .an-i)at'tan 0e$i 1e$ neslin ya2t##n# 0i$ son$aki nesil y#kt#, 6ou'da 1KlK ku$ul)ad# 0u k*)*lati7 )edeniyet. C*)*lati7 ol)ayan )edeniyetle$de insanla$ ye$le$ini 0ula)a)#"la$d#$. C*lt*$, !uslat# te1likele$le dolu 0i$ Cleo2at$a. \\\ osyali-) keli)esi 1D@4'da (#ka$ ta$i1 sa1nesine, sosyali-) de 'yle. *nk* sosyali-) ta$i1 sa1nesine yeni (#kan 0i$ s#n#7#n d*nya &'$*"*d*$, Ieltens/1aun&'udu$. He$ s#n#7#n kendine &'$e 0i$ d*nya &'$*"* !a$. Bu$Au!a-i $asyonalist, indi!idualist, li0e$aldi$. is)ondi 8Ekono)i Rolitik R$ensi2le$i8ni n&ilte$e'yi -iya$et ettikten son$a ya-a$. 1D1B. L.<B. ay !e Ri/a$do'nun ese$le$i o (ada 0as#l#$. 1D3B 8Mani7este Co))uniste.8 osyoloAinin i(inde ana$"istle$ de !a$. He$-en, Bakounine, Cautsky, Mao. Bu$Au!a-i, 0i$tak#) "i$ketle$ !as#tas#yla Asya'y# 2a-a$ ya2a$.

14B
.*$k ta$i1i )*/e$$et 0i$ ta$i1 deil, d*nya ta$i1inin i(inde. Asya, A!$u2a ta$a7#ndan &e$i 0#$ak#l)#"t#$. O$ta(a'daki M*sl*)an<6ou ile H#$istiyan<Bat# (at#")as#, A!$u2al#'n#n Asyal#'ya d*")an &i0i 0ak)as#na yola(t#. %a0an/# dil 0ilen 1e$kes 1aindi$, ya0an/# dil 0il)eyen 1e$kes /a1ildi$. Bat# dili !e k*lt*$* A"il'in k#l#/# &i0i, a(t## ya$ay# yine kendisi ka2at#$. ktisaden &e$i 0#$ak#l)#" *lkele$in ayd#nla$#yla, sosyalist d*"*n*$le$ 0i$ de$e/eye kada$ itti7ak 1alindedi$le$. Ca2itali-) ol)asayd#, Os)anl# )2a$ato$luu ('k)e-di. Asya'n#n &e$i kal#"#, ka2itali-)in onu yenisi 0i$ 1akikat. Ma$ksist sosyali-), ka2itali-)in nas#l i"lediini &'ste$i$. MetoduE diyalektik )ate$yali-), 0i$(ok )eselele$i ayd#nlat)#"t#$. Ma$ksist sosyali-)in 0i$(ok ta$a7la$#, Kdeta a))e )al# ol)u"tu$. ktisaden &e$i kal)#" )e)leketle$ tek 0a"#na in/elene)e-<le$. Le7e!0$e, Ma$ksist )ekte0e diyalektik )ate$yali-) de$ ki, do$udu$. Ma$ksi-)'e &'$e isti1sal ku!!etle$inin 0elli 0i$ de$e/esine uy&un isti1sal )*nase0etle$i !a$d#$. A$on 0elli )*nase0etle$, 0elli ku!!etle$i i/a2 etti$)e-, diyo$. Ayn# alt<ya2#, ayn# *st<ya2#y# i/a2 etti$)e-. He$ .*$k ayd#n#, )utlaka (a#)#-#n kade$ini tayin eden sosyali-)i, ta$i1X &eli")esini, Bat#n#n ekono)ik<sosyal ta$i1ini 0il)ek )e/0u$iyetindedi$. Ma$ksist sosyali-)in d#"#nda 0i$ sosyali-)in ku$ul)as#, an/ak Ma$ksist sosyali-) 0*t*n*yle 0ilindikten son$a )*)k*nd*$. Hen*- Ma$ksist sosyali-)in d#"#nda 0i$ sosyali-) yok. .o/Sue!ille'in i(ti)aX s#n#7 tasni7i se$!et da#t#)#ndaki $olle$ine &'$edi$, isti1saldeki &'$e!le$ine &'$e deil. 14D @4 A$al#k 1966 MAR`'A 6AR 6u$k1ei) 8ee$ insanla$# )utlulua ka!u"tu$a)aya/aksa, sosyoloAiyle 0i$ saat )e"&ul ol)aya de)e-8 diyo$. He$ sosyolo& 0i$ dK!Kn#n, 0i$ d*nya &'$*"*n*n ada)#d#$. R. A$on'da 0u$Au!a-inin ya$att## dee$le$ ta0losunun ada)#d#$.

Bu$Au!a-i ta$i1 sa1nesine (#kan s#n#7la$ i(inde en 0*y**, en dee$lisi, insanl#a en (ok "ey katan#d#$. A$on, 81D Le(ons su$ la o/iete Gndust$ielle8 :End*st$iyel .o2lu) 5-e$ine 1D 6e$s>'de, da1a .o/Sue!ille'in 1D@4'da :ay$# yolla$dan ayn# neti/eye !a$an iki de!let A)e$ika'yla Rusya> ke"7ettii neti/eyi tetkik ede$. Ben-eyen<0en-e)eyen y'nle$ini a$a"t#$#$. Ant$o2olo&la$ soyu)u-un &eli")esinde *( du$ak 0ulu$la$. 1< Ate" ;< Meolitik i1tilKl @< End*st$i i1tilKli. 1DD@ Ma$J'#n 'l*), Ceynes !e /1u)2ete$'in dou) y#l#. 1DB6'da Ri0ot :(ada" 2sikoloAinin ku$u/usu> Re!ue R1iloso21iSue'i :,else7e 6e$&isi> ku$a$. Bu li0e$al de$&ide sosyali-)in !e Ma$ksi-)'in ad# y#lla$/a &e()e-. ?eo$&es o$el, Mussolini !e Hitle$'in (ok se!dii, Lenine'in de1K )*s!eddesi ola$ak !as#7land#$d##, sui &ene$is 0i$ sosyalistE Ana$"ist sendikali-)in, 7a"i-)in kendisinden 0*y*k 7aydala$ salad## 0i$ de1K. Milletle$a$as# &e$i/iliin te)sil/isi olan ?. Le Bon'un kita0# ilk de7a Re!ue R1iloso21iSue'de yay#nlan#$. 149 Ma$J 1D33'de Ra$is'de En&els'le tan#"#$. 1D=4'den iti0a$en Lond$a'da B$itis1 Museu)'da &e/eli &*nd*-l* (al#"#$. 1D=9'da 8ktisat .enkidi8 !e 8?i$i"8i ya-a$, da1a son$a da, ta$i1X )adde/ilik 1akk#ndaki &'$*"*n* 31 ya"#nda 7o$)*le ede$. nsan 'n/e i1tiya( de)ek. Me!in !e "a1s#n 0ekas#. Belli 0i$ ta0iat i(inde olan insan i1tiya(la$#n# &ide$i$ken Klet de ya$at#$. .a0iat# dei"ti$i$ken, kendisi de dei"i$. Mi/1elet 8ta$i1 kade$le 1*$$iyet, )addeyle -ekK, insanla ta0iat a$as#ndaki sa!a"t#$8 de$. .a0iat 1e2 ayn#, insan )*te)adiyen ile$ledi. nsanla$ i1tiya(la$#n# ka$"#la)ak i(in 0i$a$aya &eli$le$. %eni i1tiya(la$# ka$"#la)ak i(in yeni aletle$e i1tiya( !a$. O 1alde te)el olay ekono)ik olay. :0n Haldun> 5$eti)i "a$tland#$an isti1sal ku!!etle$inin du$u)u. nsan#n teknik ka0iliyeti elindeki isti1sal ku!!etle$inin du$u)una &'$e dei"i$. %ani "a$tl# 0i$ 1*$$iyet !a$d#$. sti1sal ku!!etle$inin 0elli 0i$ &eli")esi, 0elli isti1sal )*nase0etle$i ya$at#$, :0elli anla")ala$, 0elli )*essesele$>.

.a$i1i )ate$yali-)e &'$e, isti1sal ku!!etle$inin du$u)u insan )*nase0etle$ine de tesi$ ede$. e"itli dete$)inant :0eli$leyi/i> ku!!etle$ son ta1lilde isti1sale 0alan#$. Ma$ksi-) )onist deildi$, *st<ya2#, alt<ya2# )*nase0etle$i (ok (a2$a"#kt#$. sti1sal ku!!etle$i 0oyuna dei"i$, 1al0uki *st<ya2# ke)ikle"i$. O -a)an 2atla)ala$ 0a"la$. deoloAile$, 0i$ s#n#7# "uu$land#$#$la$. B$uns/1!i&'e &'$e, sosyoloAinin ku$u/usu MontesSuieu'd*$. He&el'e &'$e )utlak $u1un, .an$#'dan 7a$k# "uu$su- ol)as#. Mutlak $u1 &e$(ekle"tik(e "uu$lan#$. F2ani"adla$a &'$e de .an$# d*nyay# ya$at)ak su$etiyle kendi kendini s#n#$la$, 0u 0i$ 7edakK$l#kt#$ onun i(in.

6 O/ak 196B
LM, .ECMC UE AMA. Co)te'un 85( 1Kl kanunu8na &'$e, 1e$ to2lu) da1a &*-el 0i$ istik0Kle do$u yolalan 0i$ ke$!and#$. 19. as#$ 0*t*n*yle te$Kkkiye inan#$. Bu inan( 1B. !e 1D. y*-y#ldan &eliyo$. *nk* istik0Kli 7et1eden 1e$ s#n#7 iyi)se$di$. Condo$/et, d'Hol0a/1, Uoltai$e, 6ide$ot 1e2 iyi)se$di$le$. 1D;='e kada$ 1Kki) olan d*"*n/e, insanl##n te$Kkkiye ko"tuu inan/#. ?e$(ekten de 0u$Au!a-i 1e) *lkele$ 7et1ediyo$, 1e) de yeni teknikle$. lk de7a B$unitie$e 8il)in i7lKs#n#8 1ayk#$d#. aadet kilisededi$, ili) !a1a ye$ine se$a2 sunuyo$. Renan, ka$"# (#kt# 0u 7ik$e. ?lo0al to2lu)da 0i$ te$Kkkiden 0a1sedile0ili$ )iP He$ nesil kendisinden son$akine 0i$ )i$as 0#$ak#$. .a$i1 0u )i$as. Bi$ son$aki nesil 0i$ 'n/eki nesilden 0i$ "eyle$ al#yo$ !e ona 0i$ "eyle$ kata0iliyo$sa o to2lu) ile$liyo$ de)ekti$. .a$i1 0i$ dei")e !e 0i$ik)e. le$le)eden 0a1sede0il)ek i(in 0i$ik)eye i1tiya( !a$. Bu 0i$ik)enin &e(e$li olduu tek sa1a, ili). A$"i)ed'le ,isa&o$'un teo$ile$i *-e$inde yeni teo$ile$ ku$ul)u"tu$. 6e)ek ili)de 0i$ -en&inle")e, 0i$ ile$le)e !a$. .eknie &elin/e, teknik 0i$ 0i$iki) deil, 0i$ ya$at#". Ha)an -a)an 0i$ teknik 0#$ak#l#$, 0i$ 0a"kas# al#n#$. R'nesans'dan 0e$i insan#n de)iu$&es'l** de! ad#)la$la ile$liyo$. 8R$o)et1een )edeniyet8 :0u$Au!a )edeniyeti> 16. y*-y#ldan 0e$i &eli"iyo$. 111 Makinan#n end*st$iye tat0iki ile )*t1i" 0i$ atla)a ya2t# insanl#k. Ui/o i(in insanl#k dai)a d'nen 0i$ 1a$)an 0ey&i$i, y*$*$, a)a ayn# (e)0e$ et$a7#nda. Co$si< $i/o$si. B$a1)anla$ i(in de 0i$(ok yo&ala$ !a$. nsanl#k 0u (ala$# tek$a$ ya"a$. .eknik &eli")e 0i-i) d#"#)#-da. ?*-el sanatla$da 0'yle 0i$ &eli")eden 0a1sedile)e-. 1B. y*-y#ldaki eskile$<yenile$ ka!&as# y*kselen 0u$Au!a-inin 7eodal to2lu)a a(t## sa!a".

Re$7e/ti0ilite inde7inie :sonsu- )*ke))eliyet> 2$ensi0ini Condo$/et !e M)e de tael )*da7aa ede$. May)undu$, .an$# ola/akt#$ insan, Miet-s/1e'nin dedii &i0i, a)a u(u$u)un *st*ne &e$il)i" 0i$ i2te y*$*$, te1likele$le dolu et$a7#. Ro)anti-) inde7inie ol)ayan 2e$7e/ti0ilite'yi ka0ul ede$. ?*-el sanatla$da 0i$0i$ine e" ese$le$ !a$d#$, 0i$ *st*nl*k yoktu$. 8B*t*n "a1ese$le$ 0i$0i$ine denk8 :Hu&o>. ?*-el sanatla$ 0it)eyen 0i$ ya$at#", e-eli &*-elin (e"itli i7adele$i. 19. y*-y#ldaki R$e$a21aelite okula &'$e :Ruskin, Zi)<0u$ne> Ra21aeRin $es)i 0i$ ('k*"* i7ade ede$. ktisatta ile$le)e !a$ )#d#$, yok )udu$P 6a$Zin !e 2en/e$ e!olutionis)e'in :e!$i)/iliin> iki 0*y*k te)sil/isi. .N. 3444'de ya-#n#n ke"7i t$auss'a &'$e en 0*y*k teknikle$den 0i$i. Ba"lan&#(ta 1Kki) s#n#7la$#n kud$etini a$tt#$)#"ken, son$adan diyalektik 0i$ d'n*"*)le 1alk ta0akala$#n#n -in/i$le$ini k#$)as#na ya$a)#"t#$. E!olution keli)esini R$istley kullan#$ 'n/e. Belli s#n#7 )*nase0etle$i, 0elli 0i$ i(ti)aX ya2#, 0elli ede0iyat t*$le$ini ya$at#$. Bi$ Ma1a0a$ata, 0i$ Odise 0elli 0i$ -a)anda ya-#la0ili$di an/ak. .an$#la$'#n olduu (ada A"il ola0ili$di. 6estan#n ola0il)esi i(in )itoloAinin ol)as# &e$ek. Ro)an, Ce$!antes

11;
0i$ yana Le a&e'a kada$ yok. Ro)an 0u$Au!a-i ile (ada". Nn/e ilK1Xle$, .an$#la$'a s'ylenen ne"idele$. on$a /enkle$ 0a"la$E 6estan, on$a .$aAedi, tiyat$o !e li$ik "ii$.

;4 O/ak 196B
BA.G'6A OR.AAe Ekono)ide ile$le)eden 0a1sedile0ili$ )iP osyal !a$l#k, 0i$ sosyal e)ekti$ de. *lkele$de (al#")a 1o$ &'$*l*$. a!a"#n 'n 2landa olduu, esa$etin 1*k*) s*$d**

Li0e$alle$ i(in de!let 0i$ Aanda$)a de!leti. is)ondi ilk de7a ka2itali-)in 0u1$anla$#n# &'$*$, Ma"ini-)'in i"(i s#n#7#na saadet &eti$)eye/eini s'yle$. Ma$J ona k*(*k 0u$Au!a sosyalisti de$se de, deildi$. ?e$(ei &'$en ta$a7s#- 0i$ ili) ada)#d#$. Rolitika, ekono)i 2olitikti$. ?e$(ek siyaset iktisat 2$o0le)le$ini 1allet)ekti$ 7ik$i, o de!i$ i(in 0*y*k 0i$ )e$1ale. A$tan isti1sal kendiliinden 0*t*n insanla$# saadete ka!u"tu$)ad#. .eknie "*k$an ne"idele$i okuyan 0u$Au!a ayd#nla$# : is)ondi, Ca$iyle 1a$i(>, "i)diki Ma"ini-)'e lanet yad#$#yo$. .o2$ak k'lele$iyle 7eodalitenin 0eyle$i a$as#nda 0i$ d*")anl#k yoktu. Bi$ ailenin 7e$tle$i &i0iydile$. Hi(0i$ -a)an to2$ak k'lesi, i"(i kada$ s')*$*l)edi. Bu$Au!a-i, ka7as# !e koluyla ku!!etlendikten son$a k#la!u-luk $ol*n* 0eni)se)i"ti$. 11@ Cilise !e ta1t $asyonel ol)aktan (#k)#"t#$, 0inaenaley1 $eel ol)aktan da (#k)#"t#$. Bi$ ka$anl#kla$ (a# deil O$ta(a. 6e$e0eylik d*-enine sa!a" a(an 0u$Au!a-i, o (a#n 0*t*n dee$le$ini ayakla$ alt#na ald#. O$ta(a o$&ani-e 0i$ de!i$. B*t*n !i/danla$da ayn# e)el. A!$u2a tek kal2, tek ka7a, isti1sal siste)i dei"tikten son$a i(ti)aX st$*kt*$ de 0o-uldu. Ak#" 1alindeki ta$i1te 0i$ )e$1aleydi. nsanl#k denen ke$!an O$ta(a du$a#ndan (oktan kalkt#. B. Russell 8Mutluluun ,et1i8. Bi$ A)e$ikan )ilya$de$inin 0ed0a1tl##n#, )ilyonla$#na )ilyon kat)ak i(in nas#l (#$2#nd##n# anlat#$. ;B O/ak 1 9 6 B ROL.CA6AM O %OLOL%E Rolitika, s*$*le$i &*t)e, s#n#7la$ a$as#nda 0i$ den&e ku$)a sanat#d#$. Uale$y'nin ta0i$iyle insan# en (ok il&ilendi$en konula$dan u-akla"t#$)a sanat#d#$. Rolitika, sosyoloAinin ta$i1 'n/esi. B*t*n sosyal ili)le$in e0esi 7elKketti$. Rolitika da 0*y*k #-d#$a2la$#n a$i7esinde doa$. 8R$ens8 Rolitika il)inin ilk 0*y*k kita0#d#$. Rolitika a- son$a sosyoloAi ad# alt#nda yeni 0i$ 1*!iyet ka-ana/akt#$. Rolitika /e)iyet 1alinde ya"ayan insanla$#n )*)k*n olduu kada$ 0i$0i$le$ine a- -a$a$ !e$e$ek

ya"a)ala$#n# te)in ede$. Bi$ (o0an, 0i$ y'neti/i il)idi$. ,e$tle$ 7else7e ya$at#$la$.

113
#n#7la$ d*nya &'$*"* ya$at#$la$. osyali-) keli)esi 'n/e talya'da C$al/# )KnKs#nda, son$a n&ilte$e'de Ro0e$t OZen'da, ,$ansa'da Louis Rey0aud !e Rie$$e Le$ouJ'da &e(e$. osyali-)in sa1neye (#k)as# i(in (al#"an 1alk y##nla$#n#n do)as# &e$eki$di. Bu iti0a$l# keli)enin !e ideoloAinin dou"u 19. y*-y#ldad#$. osyal ka!$a)# ta$i1 sa1nesine 0u$Au!a-iyle (#ka$. Haten ,$ans#- 0u$Au!a-isi 0*t*n insanl#k na)#na 1a$eket ettiini s'yl*yo$, 0una inan#yo$du da. 1D1B'de end*st$iyel keli)esi doa$. 2en/e$'e &'$e tekK)*l aske$X /e)iyetten end*st$iyel /e)iyete &e(i"le olu$. MontesSuieu'n*n 8Canunla$#n Ru1u8yla 2olitika, ili) "a1siyeti ka-an#$. MontesSuieu 0i$ a$istok$att#$, oysa Rousseau 0i$ k*(*k 0u$Au!ad#$. MontesSuieu ayn# -a)anda 2at$ona<li-)e ka(an 0i$ de!let sosyali-)inin ku$u/usudu$. Rousseau, C. Le!i< t$auss'a &'$e ant$o2oloAinin ku$u/usudu$. ,$ans#- i1tilKli s#$as#nda ieyes 2olitiSue'i, Ro0es2ie$$e sosyal'i te)sil ede$. osyalin te)sil/isi sosyalist deildi$ )u1akkak. osyal, sosyali-)e a(#lan ka2#d#$. Ca( )illet, ka( teo$isyen !a$sa, o kada$ sosyali-) !a$d#$. ,akat 0u !a1dette tene!!*'d*$ :0i$likte (okluk>. Asl#nda #-d#$a2 (ekenle$in, s')*$*lenle$in, e)ek(ile$in dokt$ini olan sosyali-) tekti$. M*ke))el 0i$ sosyal d*-en *to2yad#$. *nk* /e)iyet 0i$ te-adla$ 0*t*n*d*$. ,$ans#- i1tilKli dou"tan &elen i)tiya-la$a ka$"# (#k#yo$du, sosyali-) se$!etten &elen e"itsi-likle$e. 11= D Misan 1 9 6 B Ae6AQ M AM RNME AM 'LA %AQG.T Coestle$, 8(a#)#-#n 0*y*k #-d#$a0#, ko)ise$le yo&i a$as#ndaki anla")a-l#kt#$,8 diyo$. %o&i 0ak#"la$#n# i(<d*nyaya (e!i$en, )adde d*nyas#ndaki 7eti1le$i k*(*)seyen 7iki$ ada)#. Asya'd#$ yo&i. Co)ise$ kKinat#n s#$la$#na ak#l e$di$)ek su$etiyle )ekanie, )*s2et ili)le$e dayanan Bat#'d#$, Rusya !eya A)e$ika'd#$. Bu iki kutu2 a$as#nda d*"*n/enin (e"itli n*ansla$# u-an#$. %o&i i(in ko)ise$ a1)ak 0i$ $o0ottu$, )e!/ut deildi$ ki diyaloa &e(sin. ada" insan R'nesansla ya"#t. O$ta(a'da Bat#, 0i$ 2a$(a 6ou'du$. Ee$ 6ou )istiin, te!ekk*l*n, $*yan#n, "ii$in !atan#ysa, 0n Haldun yo&iden (ok, ko)ise$e yak#n. O$ta(a'da 2a2a !e i)2a$ato$ !a$d#$. nsanolu kendisi do)adan ya-#lan 0i$ t$aAediyi oyna)ak i(in &eli$ d*nyaya. Hen*- )illetle$ yoktu$, H#$istiyanla$ !a$d#$. Bi$ 0ak#)a 1u-u$ i(indedi$ insan, 1*$$iyet te1likele$le dolu 0i$ d*nya, kendi yolunu kendinin (i-)esi insan#n.

6*nya dille$ine Ma/1ia!eliSue, Ma/1ia!elis)e diye iki keli)e i1san eden Makya!el, (ada" insan#n ilk te)sil/isi. Ua-i7esini 1a$7iyen ye$ine &eti$en, )*te!a-i 0i$ )e)u$. R'nesans kilisenin do&)ala$#na ka$"# insan -ekKs#n#n isyan#, O$ta(a'#n !esayetinden ku$tulu"u. R'nesans 0i$ d*nya d*-eninin sona e$)esidi$, i)2a$ato$luun !e 2a2an#n sonudu$ 0u. %eni )ona$"ile$ ku$ulu$. s2anya, ,$ansa, talya. GG. ,$ede$i/, R$usya ta1t#na (#k)adan 'n/e Anti<Makya!eli kale)e al)#"t#$. 8Ben )ilyonla$la )e"&ul*), on0inle$le deil8 diyen Lenine de, Hitle$ de Makya!elist'ti$.

116
L e a n ?iono, 8Makya!el'in 0*y*kl** insan denen saati 0*t*n -e)0e$ekle$iyle 'n*)*-e d'k)esidi$8 de$. R'nesansla iki 0*y*k d*"*n/e ak#)# 0a"la$. Makya!el'in, Ho00es'un a)2i$i-)i, .1o)as Mo$us'*n, Ca)2anella'n#n *to2i-)i. %o&i insana, 8.at .Za) asi8 :sen .an$#s#n> de$, 1al0uki Ma$Suis de ade 8C'2eksin8 de$. nsan Ras/al'#n dedii &i0i ne )elekti$, ne 1ay!an. ,e!-i<f HindX'nin dedii &i0iE HakX ee$ 0e -ul)et<i 1esti )ukayyedX A$"X ee$ 0e nu$<u ila1X )*ne!!e$i

13 Misan 196B
OR.AAe6AM NMCE OR.AAe6AM OMRA B*t*n Renaissan/e <E)e$son'un tK0i$i ile< ; $e2$esentati7 )en'de :te)silX ki"ilik> to2lan#$E Ma/1ia!el < Ba/on. nsan d*"*n/esi ilk de7a Hi)alayala$'da kanatlan#$. .N. =. y*-y#l. .a$i1in )i1!e$ (a#E Boud1a, He$d*"t, Caina. Bat# )edeniyeti ?$eko<Latin )edeniyetinin )i$as(#s#d#$. li)de )u/i-e yoktu$. Mu/i-e 0i$ik)ele$in 0i$ de$e/eden son$a )a1iyet 7a$k# &'ste$)esidi$. %unan )u/i-esi yoktu$. %unan )edeniyeti eski 7else7ele$in 0a-an )u1te"e), 0a-an soluk 0i$ yank#s#d#$. O kada$. A)a %unan kendi o$iAinalitesine inan#yo$du. Bu 0i$ ne!X na$sisi-)di. Makedonyal# 7Kti1 skende$, Hi)alaya etekle$ine &ittikten

11B
son$a %unan'#n ne kada$ a- o$iAinal olduunu id$Kk ede/ekti$. skende$iye )ekte0inde Hind 2antei-)i !e Asya teoloAisi !a$. Atina )alu2 olduktan son$ad#$ ki Asya okyanusu Bat#'y# istilK ede$. ,enikeli t*//a$ Henon, %unanistan'a yeni 0i$ d*nya &'$*"* &eti$i$E 'l)eden e!!el 'l)eyi s'yle$. Antist1enes i(in de :Cel0iyWn<Cinik> d*nya ni)etle$ine te2eden 0ak)ak 7elKketle$den ku$tul)an#n tek yolu idi. 6io&enes'i, %unanistan an/ak 7elKketten son$a dinleye/ekti$. 8.o2$ak !atan#), ne!X 0e"e$ )illeti)8 diyen ilk ko-)o2olitti$, Antist1enes. Atina 7elKketten 7elKkete s*$*klendikten son$a dinleye/ekti$ toa'y#. Esi$le$ !e e7endile$ i(in ya$at#l)#" 0i$ 7e$t a1lKk# 0u. Hayat# &*ndelik a/#la$# ile ya"ayan 1alka 1ita2 et)e-. E2ik*$ ya"ad## (a#n en 7a-iletli insanla$#ndan 0i$iydi. %unan ('k*yo$du. Bu ('k*"ten nas#l ku$tula/akt# d*"*nenle$P E2ik*$ ('ken d*nyada 1KlK ya"a)ak isteyenle$i da!et ede$ 0a1(esine. Bi$ -e!k2e$est deildi$, &*$*lt*l* 1a-la$dan ka(a$, -e!ki 7iki$de a$a$. A)a Ma/1ia!el &i0i i7ti$aya u$a)#" ulula$dand#$. .N. 136E Ro)a yaln#- Atina'y# deil, toa !e E2ik*$/*l** de ya)a ede$. Me)leketine &'t*$*$ 0u iki ekol*. E2ik*$/*l** Ca$a)a-o7 0a0a &i0i yo$u)la$ Ro)al#. Ro<)a'da toa'n#n iki te)sil/isi !a$, 0i$ 1*k*)da$ !e 0i$ k'leE Ma$/ Au$ele !e E2i/tete. Be"e$ ta$i1inde ya-#l)#" iki 0*y*k 7else7X 2oe) !a$E B1a&a!at ?ita :ya-an 0ilin)iyo$>. 6e Matu$a Re$u)<Lu/$etius Ca$us. Lu/$etius )ate$yalist, 6e)ok$itos !e E2ik*$os'un "aki$di. Ato)la$# !e 0*t*n %unan 7else7esini te$enn*) ede$ 2oe)<le$inde. @@ ya"#nda inti1a$ ede$.

11D
sa'n#n dini, 0a"lan&#(ta 0i$ esi$le$ dini. Ro)a ('ke$. O$ta(a'da Bat#, i(ine ka2al#. Cilisenin nasla$# A!$u2a'n#n &en( -ekKs#n# ka0ukla$ i(ine al#$. 2ek 0'/ei 0i$ kele0ek ola)a)aktad#$, (*nk* kilise ona 0i$ k$i-alit '$)*"t*$. Bat#, a"k# !e "'!alyelii Asya'dan '$eni$. O$ta(a'da 7else7e kilisenin e)$inde 0i$ /K$iyedi$, !a-i7esi do&)ala$# da1a akla yak#n 1ale &eti$)ek. lk de7a Al)anya'da O$ta(a, eski %unan'dan da1a 0*y*k &'ste$ili$. ,$ansa'ya 0u &'$*" $o)anti-)le &e(e$. O$ta(ada A$u2a tek !*/uttu$. nsan insan#n ku$du deildi$. 6isi2lin, yani a1enk 1Kki)di$. He$kes lKy#k olduu ye$dedi$. %aln#- deildi$ insan !e insan# se!e$, 0i$0i$ine )en7aat#yla deil, '#nukaddesat#yla 0al#d#$. Co)te'a O$ta(a'# Maist$e ile Bonald tan#t#$. 1@. y*-y#ldan son$a @. s#n#7 y*ksel)eye 0a"la$. .eoloAi ye$ini )eta7i-ie te$ket)ektedi$. R'nesans ile kilise !e ta1t sa$s#l#$. A)e$ika, yeni ti/a$et yolla$#. HKki)iyetini kay0eden talya. Mad$id, Lond$a, A)ste$da) !e Ra$is'in y#ld#-la$# 2a$la$. A!$u2a saadeti */$a 0i$ )anast#$#n de1li-le$inde a$a)a- a$t#k, ya"a)ak iste$ 1ayat# Eli-a0et1 n&ilte$esi 1=DD'de s2anyol donan)as#n# )alu2 ede$. Bi$ alt#n #$)a# ak)aya 0a"la$ n&ilte$e'ye. idney, nesi$de, 2en/e$ "ii$de, 1akes2ea$e !e Ben Lo1nson yeti"i$. Co2e$nikus'un 1=3@'de (#kan kita0# ant$o2os<kos)os )*nase0etini alt*st ede$. B*t*n se)a!X dinle$ i(in kKinat#n 1ik)et<i 1ilkati insand#$. A1sen<i tak!i)di$, (*nk* 1ay!an<# nat#kt#$. 6*nya kKinat#n, insan d*nyan#n )e$ke-idi$. B$uno ili) u$una odun y##nla$#n#n *st*ne (#ka$. ?alilei &'ste$e)e- ayn# 0*y*kl**E Ra0elais, 8M*/adele)de odun y##nla$#na kada$ !a$#)8 de$. Montai&ne, 8Bi$i si-e Mot$e<6a)e'#n (anla$#n# (ald#n#- de$se, 'n/e n&ilte$e'ye ka(#n,

119
a$an#-a deni-i koyun, son$a )*/adeleni-i ya2#n8 de$. ,$an/is Ba/on, Mi/olas Ba/on'un olu. Annesi Latin/e !e %unan/a oku$, ya-a$)#". Olunu o yeti"ti$iyo$. .$inity koleAinde oku$, se7a$et ata"esi ola$ak ,$ansa'ya &ide$, 0a0as#n#n 'l*)*yle n&ilte$e'ye d'ne$. 1D ya"#nda 'ks*- !e 2a$as#-d#$. Ba$oya &i$e$, a!ukat olu$. EsseJ kontu onu 1i)ayesine al#$, i1anet ede$ Ba/on. =B ya"#nda 0a"!ekil olu$ !e $*"!et ald## iddias#yla )e!kiinden d*"e$. Ese$le$inin (ounu 1ayat#n#n son 0e" y#l#nda ya-a$. C*(*kl*kle$i, 0i$ de!$in k*(*kl*kle$i. Ca$iyle, 8Uoltai$e !e Ba/on o kada$ 0*y*kt*$le$ ki k*(*kl*kle$ini &'$e)e)8 de$. ?*ne"te leke 0ul)ak 1e2i)i-i 0i$ 2a$(a se!indi$i$. Uoltai$e 0*t*n 1D. as#$ 0u$Au!a-isiY 1e) "eytan, 1e) .an$#. .e7e/ilik ya2a$, o$duya (*$*k yu)u$ta satan 0i$ al0ay#n o$ta#d#$. Ba/on'un ilk kita0# Essays. 1akes2ea$e'in "ii$i &i0i dolu 0i$ nesi$. Bi$ iddiaya &'$e 1akes2ea$e'in ese$le$ini Ba/on ya-)#"t#$, 7ante-isi. Ben 0u 1aletle tene--*l )* ede$di) "i'$e Meyleyi) ku$tula)a) ta0<# 1e!esnKki)den. Me7X ;1 Misan 196B

6FRCHEGM
Ma/1ia!el insana eil)i"ti, Ba/on )addeye. Ba/on, 6es/a$tes'dan 'n/e, A$isto'ya 8A$t#k %ete$8, de$. Mon Rlus Flt$a :6a1a ile$isi yok>, O$ta(a'#n d'!i-i. Ce<1;4 0elita$#k'tan d'nen 0i$ &e)i, He$k*l s*tunla$# ile s#n#$l# 0i$ d*nya. Rlus Flt$a :6a1a ile$isi>, Renaissan/e'#n "ia$#d#$. Ba/on o -a)ana kada$ insanl##n 7et1ettikle$inin 0i$ 0ilan(osunu ya2a$. Bu &*ne kada$ A!$u2a il)e ne &eti$diP Bu sualin /e!a0#n# !e$)eye (al#"t## i(in ilk ansiklo2edist. Bu$Au!a-inin en 0*y*k ese$i olan 6ide$ot'nun ansiklo2edisi Ba/on'a it1a7 edil)i"ti$. Ansiklo2ediyi 0i$ s#n#7 ya$at#$, t#2k# 7t*nya &'$*"le$ini ya$att## &i0i. ,e$tle$ an/ak 7else7e ya$a

na0ili$le$.
Ansiklo2edi 0i$ d*nya &'$*"*n* aksetti$i$, 0u$Au!a-i yeni 0i$ 0inan#n 2lKn#n# (i-e$. Ba/on'un ansiklo2edisi, 6ide$ot'nun ansiklo2edisinin tasla#d#$. "(i s#n#7# 1en*- ansiklo2edisini ku$)a)#"t#$. 191;<;4 a$as#nda (#kan osyali-) Ansiklo2edisi 0i$ taslak. #n#7 de)ek, "uu$ de)ekti$. aint< i)on da 0i$ ansiklo2edi tasla# ya2a$. Bu$Au!a-i y*kseli" de!$inde $asyonalist !e )ate$yalistti. ktida$a &e(tikten son$a kiliseyle 0e$a0e$ (al#"#$. Cala0al#kla$# k#"k#$t)an#n )KnKs# yoktu$. o$0onne 19=4'den son$a ka<2#la$#n# )ate$yali-)e a(a$. 8Mes 2ensees s'e/1a22ent de )a tete /o))e )ousse d'une 0outeille de 0ie$e8. :6*"*n/ele$i) 0a"#)#n *st*nden 0i$ 0i$an#n k'2*kle$i &i0i ka(#2 &idiyo$.> Anatole ,$an/e. 8...est un sot non 2as en t$ois lett$es )ais 0ien en dou-e !olu)es8. :,ilan/a 0e" 1a$7lik 0i$ salak deil, on iki /iltlik 0i$ salakt#$.> 0ide). 8,iki$ ada)# e&oist ol)al#. Cala0al#k al#"kanl#kla$#n# 0o-an#, ile$iyi &'$eni se!)e-.8 E)e$son 6u$k1ei), He&el !e U. Cousin &i0i de$sle$iyle 0*t*n 0i$ 7else7e d*nyas# ku$an insand#$. ,$ansa'da D9'dan son$a 0u$Au!a-i ile a$istok$asi 0i$ /o)2$o)is'e :u-la")aya> !a$d#ktan son$a *ni!e$sitele$de eklekti-)_ya)al# 0o1(a 0i$ siste) 1Kki) olu$. Cilise 1Kki) s#n#7#n "enaat !e /inayet o$ta#yd#. A!$u2a

1;1
to2$akla$#n#n 1g@'* kilisenindi, ta(la 1a(, k#l#(la sali2 0i$ o$takl#k ku$)u"tu. Bu$Au!a-i y*kseli" de!$inde $asyonalistti$ !e )ate$yalistti$. Bu$Au!a-i kiliseyi yani a$istok$asiyi de!i$)ek i(in )ate$yalistti$. ktida$a &e(e$ &e()e- 0u$Au!a-i ka2#la$#n# ka2a$ )ate$yali-)e, kilise 0u$Au!a-iyle 0e$a0e$ (al#")aktad#$. Cala0al#kla$# k#"k#$t)an#n )KnKs# yoktu$. )ate$yali-)e. o$0onne ka2#la$#n# 19=4'den son$a a(a$

B*t*n ta$i1 1adisele$ini diyalektik ola$ak d*"*n)ek )e/0u$iyetindeyi-. Me$ede, ne -a)an, nas#lP 6in 0i$ teselliydi, 0i$ *)itti, 0a-en 0i$ Aanda$)a idi, 0a-en 0i$ anne. Bu$Au!a-inin a$t#k teselliye i1tiya/# yoktu. 1D. y*-y#lda insan "uu$una !u$ulan -in/i$i 2a$(alad## i(in )ate$yali-) te0/il edile/ek 0i$ dokt$indi. .o2$ak a$istok$asisine ka$"# a(#lan sa!a"ta 'n/e din yenile/ekti. 194D'de .*$kiye'deki k'ks*)ate$yali-)de du$u) ayn# )#P Hay#$. A!$u2a, )ate$yali-)i A!$u2a'da yasak ede$, .*$kiye'de k#"k#$t#$. 194D'de )ekanik )ate$yali-) ta) 0i$ &e$i/ilikti$ .*$kiye'de. 1D44'de U. Cousin'in $enksi-, kokusu-, "a1siyetsi- eklekti-)i. %eni 7eti1le$ 2e"inde ko"an 0u$Au!a-i. :C1a$les Mau$$as, i$ti/a#n te)sil/isi, Co)te'un "aki$di>. 5ni!e$site ka2#la$#n# 1e$ t*$l* d*"*n/eye ka2a)#"t#$. 6u$k1ei) 1D=D'de E2inal'de doa$. Co)te 'leli 0i$ y#l ol)u"tu$, Mani7este ya-#lal# 11 sene &e()i"ti$. Bi$ 1a1a) ailesinden. Ly/ee Louis le ?$and'da okuyo$. E/ole Mo$)ale u2e$ieu$. 1DB9'da @. Cu)1u$iyet. Ho/ala$# ,ustel de Cou<lan&es, Monod. B*t*n &en(lii sosyalist ya2an Lu/ien He$$ okulun k*t*21ane )*d*$*. 6u$k1ei) de sosyali-)le il&ileniyo$. Latin/e te-i MontesSuieu, ,$ans#-/a te-i i" 0'l*)* *st*ne. 1DD@<DB (e"itli 1o/al#kla$. Ri0ot'dan, Iundt'dan 2sikoloAi oku$. 8" 0'l*)*8 0u$Au!a-i !e klKsik iktisat(#la$ ta$a7#ndan

1;;
kolekti!i-)le it1a) edili$. .e- 1D9@'de yay#)lan#$. Bo$deauJ *ni!e$sitesinin sosyal ili) k*$s*s*nde 1o/al#k ya2a$. 6e$sle$ini ya-)#"t#$, tale0ele$i 0*y*le$. B*y*k 0i$ 7iki$ ada)#. B*t*n*n* kita0a &e(i$e0ilen, kita2 ola0ilen 0i$ insan. Annee o/iolo&iSue et$a7#nda to2la$ tale0ele$ini. 191='de olu And$e'i 1a$2te kay0ede$. 191B'de 'l*$. 1D9=<96 de$sle$inde sosyali-)i in/ele$, 0i$ /1ose :nesne> &i0i ele al#$ onu. R$oud1on, Ma$J !e Lassalle'la de!a) et)ek niyetindedi$. A)a Ra$ise &e(in/e kal#$. Bu de$si yeeni Mauss 19;='de 0asa$. Man/1este$ )ekte0ine ekono)i-) de$Y sosyali-)e #-d#$a2 (eken y##nla$#n isyan (#l##. ktisad# 2lKnla)ak, /e)iyetin 1ay$#na 2lanla)akt#$. Li0e$ali-) d*-ensi-likti$. Lau$es_Ma$JdMi/1elet. A. ,$an/e'a &'$e ;4. as$#n yeti"ti$dii en 0*y*k insan, Lau$es'di$. 6u$k1ei), 1D9B'de talyan Ma$ksisti La0$iola'n#n ta$i1X )adde/iliine ya-d## 0i$ tenkitte, Ma$ksi-)'e ka$"# "a"#la/ak 0i$ anlay#"s#-l#k &'ste$i$. Re!ue R1iloso21iSue'de :,else7e 6e$&isi> (#ka$ ya-#. 6u$k1ei)'e &'$e sosyal olayla$ 0i$ su0t$at'yla il&ilidi$, 7e$t 2sikoloAisini a"an, 0i-i) d#"#)#-da olan, *-e$i)i-e 0ask# ya2an olayla$ !a$d#$. :Nn/e /ont$ainte :_-o$la)a>, son$a 2$ession'u :_0ask#> keli)esi kullan#$>. Bu olayla$ sosyal olayla$d#$. Ba"la$#nda kolekti7 tasa!!u$la$ &eli$. 1D9@'de 86i!ision du .$a!ail o/ial8de :.o2lu)sal "0'l*)*> /e)iyetin in7$ast$u/tu$e'*n* :alt< ya2#s#n#> de)o&$a7ik 7akt'$ ola$ak ka0ul ede$. Mekanik :kilo)et$eka$e 0a"#na d*"en insan say#s#>, O$&anik :0i$ 0'l&edeki insanla$#n 0i$0i$le$ine olan yak#nl##>. 0n Haldun da 13. y*-y#lda )edeniyeti 0i$ n*7us 1a$eketiyle i-a1 ede$. 6u$k1ei)'a &'$e Ma$J tek y'nl* :unilate$ale> 0i$ d*"*n*$d*$. Alt<ya2# ekono)ik deildi$, ekono)ik sosyalin d# "#ndad#$. osyal te)el, n*7us 1a$eketle$ine dayan#$. M*7us 1;@ 1a$eketle$i, i"0'l*)*n*, o da )eslekle$in &eli")esini dou$u$. Meslekle$in &eli")esi alt<ya2#y#, yani n*7us 1a$eketle$ini etkile$. :"0'l*)*ne ilk te)as# )it1 ya2a$>. 1D9D'de 7e$t tasa!!u$la$#yla, kolekti7 tasa!!u$la$# 0eli$ten 0i$ te- kale)e al#$ Ma$J. Lau$es 1913'de 0i$ se$se$inin ku$"unuyla 'l*$. A- son$a Rosa LuJe)0ou$&'u di2(ik da$0ele$iyle 'ld*$*$le$. ?u$!it/1 sosyoloAiyi aint< i)on, R$oud1on, Ma$J !e Co)te'un :6u$k1ei)> ku$duunu s'yle$.

6u$k1ei) sosyali-)i s#n#7# 0i$ )a1iyet a$-ettii, /e)iyeti 0'ld** i(in se!)iyo$du. osyali-)e do$udan do$uya kat#l)a-. 6u$k1ei) 8Ee$ insanl##n #-d#$a0#n# dindi$)eye/ek, to2lu)un i"ine ya$a)aya/aksa, sosyoloAi 0i$ saatlik -a1)ete de)e-8 de$. 19@3'de o0an C'2ekle$i'ni ya-an Raul Mi-an, 6u$k1ei)'i o2o$t*ni-)le it1a) ede$. 6u$k1ei) son ese$i 86inX Hayat#n lkel Qekille$i8nde de, 8nti1a$8da da (ada" /e)iyetteki 1aks#-l#kla$a 2a$)ak 0asa$. Ue$aset, 1aks#-l#kla$a yola(a$. He$kes ka0iliyetle$iyle e"it ye$de deildi$. adi &i0i, ?and1i &i0i d*"*n*$. Aksakl#kla$# 0ili) d*-elte/ekti$. 6u$k1ei) *st<ya2#ya tak#l#$ kal#$, yaln#- kolekti7 tasa!!u$la$a ye$ !e$i$. Ma$ksi-) &e$(ekten unilate$al )idi$P En&els 1D96'da 8Ben de, Ma$J da sosyal 1Kdisele$in son ta1lilde isti1sale 0al# olduunu s'yledik8, de$. B*t*n *stya2#y#, tek 0i$ ekono)ik 7akt'$e 0ala)ak a2tall#kt#$ diyo$. 6iyalektie &'$e, se0e2le neti/e i(i(edi$, Ma$J'da da alt<ya2#, *st<ya2# i(i(edi$. deoloAile$ 0i$ ke$e te"ekk*l ettikten son$a 0a#)s#- 0i$ 1ayat ya"a$la$, an/ak son ta1lilde ekono)ik 0i$ te)ele 0al#d#$la$. MeselK iktisaden &e$i 0i$ )e)leket 7else7ede 0a" ke)an/# $ol*ne (#ka0ili$, Al)anya '$neinde olduu &i0i. :Rlek1ano!, Es2inas'#n tenkidini [uestions ,onda)entales'de 1;3 ya2a$.> a#)#-da Lenine'den son$a Ma$ksi-)i te)sil eden Luka/s'd#$. Rlek1ano! 0*y*k 0i$ 1o/ad#$. Le7e!0$e ile ?old)ann, Ma/a$ Luka/s'#n ,$ansa'daki te)sil/ile$i. Ma$ksist 7else7e ta$i1(isi, 'n/e *st<ya2#y# 0*t*n &eni"liiyle in/ele$. on$a alt<ya2#yla il&ileni$. Cita2la, kita0#n ya$at#/#s#yla, ya$at#/#n#n ku/a#nda doduu s#n#7la il&ilen)elidi$. Ma$ksi-)'in 1a-#$ 1i(0i$ $e(etesi yoktu$. CiddX 0i$ 1a-#$l## i/a2 etti$i$, Ma$J d#"# sosyoloAiyi de &ayet iyi 0il)e)i-i "a$t ko"a$. Ma/ !e$, Rene Maunie$, Ma$ksi-)'in 0*t*n 7akt'$le$ini tek 7akt'$e indi$i$le$. 5st<ya2#n#n da kendine &'$e kanunla$# !a$d#$, 0unu ilk tayin eden de Ma$J<En&els'di$. Qu 1alde kolekti7 tasa!!u$la$# ay$# 0i$ $ealite ka0ul eden 6u$k1ei) ile a$ala$#nda 0*y*k 7a$k yok. 6ina)ik<sosyal 7a$k#E Ma$J'a &'$e sosyal dina)iin ku$u/usu i"(i s#n#7#d#$, kendi s#n#7#n# dei"ti$i$ken 0*t*n insanl## dei"ti$i$. deoloAi 0i$ il*-yonu aksetti$)ektedi$. deoloAile$le /e)iyetin ya2#s# a$as#ndaki 7a$k# ayd#nlatan aint< i)on'du$. aint< i)on'da 196='de &i$e$ *ni!e$siteye, Bou&ie ile Hale!y soka)a-la$, ni1ayet ?u$!it/1 soka$ onu. Ma$J'la 6u$k1ei)'in 7a$k# ekono)ik 7akt'$ !e s#n#7la$ 1akk#ndaki &'$*"*d*$. 6u$k1ei) s#n#7

$ealitesinin 7a$k#na !a$)a)#"t#$. *nk* ilkel /e)iyetle$de s#n#7 yoktu$. C. Le!i< t$auss'un dedii &i0i 0u 0i$ sosyal ka(#" )#d#$P 6u$k1ei), 8Hay#$ de$, 0en 0u&*n*n insan#n# ku$ta$)ak i(in ta$i1in ala/a ka$anl##na &idiyo$u).8 6$ey7*s da!as#nda, ay$#/a 1913 sa!a"#nda da kale)ini se7e$0e$ ede$. 6u$k1ei)'i te$edd*de &'t*$en ilkel to2lu)la$daki dindi. a/$e<2$o7ane :Cutsal<kutsal d#"#> ay$#)#n# ya2a$. Ma$J i(in )*1i) olan s#n#7 sa!a"#d#$, 6u$k1ei) i(in insan#n 0il&iyle saadete ula")as#. Bi$i Al)an, '0*$* ,$ans#-'d#$.

1;=
Ma$ksi-) 0a"lan&#(ta #s$a$la )ate$yali-)i kullan#$, (*nk* He&el'in ideali-)ine ka$"# (#ka$. lk de7a Ma$J, e"yan#n dee$ini e)ekle 'l(e$. A)a &'$*ld** &i0i Ma$J'la 6u$k1ei)'in a$ala$#nda -annedildii kada$ 0*y*k 7a$kla$ yoktu$.

;D Misan 196B
,AQHM 6u!e$&e$, Gnstitutions RolitiSues'in : iyasX Cu$u)la$> eski 0ask#la$#nda, li0e$al de)ok$asile$in ka$"#s#na diktat'$l*kle$i koya$d#, son$akile$de oto$ite$ $eAi) oldu. MedenP 6iktat'$l*kte iktida$a -o$la &e(i" )KnKs# !a$d#$. Hal0uki GG. Ci1an Ha$0i'nden son$a iktida$ )e"$u yoldan 7et1edil)i"ti$. Oto$ite$ $eAi)le$se ay$#l#$. 1< Co)*nist ;< ,a"ist @< %a$#<,a"ist $eAi)le$. :ktisaden &e$i kal)#" de!letle$de> Ca$l ,$ied$i/1'in B$-enski'ye ya-d## .otalite$ ReAi)le$'de, 0u $eAi)le$ 0elli k#stasla$la tan#n#$E Res)X 0i$ de!let ideoloAisi )e!/uttu$, )illX 1ayat 0i$ 2olis kont$ol* alt#ndad#$. O$du 0i$ elde to2lan)#"t#$, 0*t*n 2$o2a&anda !as#tala$# !e iktisadX 1ayat da 'yle. Celi)ele$ 0i$ )aa$a idol*d*$ Ba/on'un ta0i$iyle, 0i$ sisle (e!$ilidi$. Bi-i 2e"in 1*k*)le$e s*$*kle$le$. Bi- ta$i1in k'$d**)le$ini k#l#/#)#-la kestik. ada" d*nyay# 0i$ 0ulut a$kas#ndan &'$*yo$u-. .an-i)at'tan 0e$i A!$u2a'n#n e)$<i 1;6 ye!)Xle$iyle ya"#yo$u-. osyoloAinin tek !a-i7esi $ealiteyi 1e$ t*$l* 0ulutundan te)i-leye$ek in/ele)ekti$. Ba/on'#n 16. y*-y#l, 6es/a$tes'in 1B. y*-y#lda ya2t##n# 0u&*n ya2)ak. osyoloAi 0i-e )aa$a)#-# y#k)ak i)kKn#n# !e$)elidi$. Ha7e$den -a7e$e ko"an 0i$ ka!)in d*"*n/eye i1tiya/# yoktu, Cu$'an yetiyo$du ona. 6*"*n)ek 0i$ )*/adeledi$, 0i$ a/-in i7adesidi$. 6*"*n)eye al#")a)#" 0i$ ka!)in, A!$u2a'n#n d*"*n)esini istedii kada$ d*"*n)esini istedik. Celi)ele$den ko$ka$ olduk. Bu )e)lekette d*ne kada$ sosyali-) de, 7a"i-) de iki d*")an ku!!etti. ,a"i-) !e sosyali-) *-e$inde d*"*n*l)eye/ek de)ek, 1i( d*"*n*l)eye/ek de)ekti$E 6e)ok$asinin tek *st*n ta$a7#, 1e$ d*"*n/eye 1ayat 1akk# tan#)as#d#$. He$ iktida$ 1atK ede$ !e 1atKla$#n#n &'ste$il)esinden 1o"lan)a-. .*$kiye'de an/ak (ok 2a$tili $eAi) ku$ulduktan son$ad#$ ki, ka!$a)la$#n &'-*n*n i(ine 0aka0ildik. 6*"*n/eye say&#, d*"*n/eye ta1a))*lle 0a"la$. ?*n*)*-de sosyali-) a-<(ok !atanda"l#k 1akk# ka-and#, 0u&*n sosyali-)in )oda ol)as# 0i$ te2kidi$. ,AQHM, 0elli 0i$ de!i$de o$taya (#k#2 s'nen 0i$ talyan d*nya &'$*"*d*$ : 1 9 ; ; < 1 9 3 = > . Masyonal sosyali-) de 0i$ 0a"ka de!let $eAi)inin ad#. Bi$ ,$anko, 0i$ ala-a$, 0i$ Re$onun 7a"ist $eAi)inden 0a1sedile0ili$. O$tak y'nle$i !a$. B$asilla/1, -indanda 1Kt#$a de7te$ine "'yle ya-#yo$duE 8,a"i-) 'l)eye/ekti$, insan#n kendini 0i$ dK!aya !e$i"idi$ 7a"i-), ;4. y*-y#l#n "ii$idi$.8

L. R. a$t$e'#n 8Altona Ma12usla$#nda Al)an o$dusunda su0ayl#k ya2an ,$an-Y Cendini isteye$ek 1a2settii -indanda, yen&e(le$e de$tle$ini "'yle anlat#$E 86ai)a &ali2le$ 1akl#d#$8. ,a"i-) lanete u$a)#" 0i$ dokt$in, dostu yoktu$. 3='den 0e$i )alu2tu$. Li0e$al $eAi)le$, sosyalistle$, )ason lo/ala$#. 1;B osyali-)i a- (ok et*d eden tek .*$k ayd#n# Reya)i a7a idi. O s#$ada Bat# A!$u2a'da okuyanla$ de)ok$asi, Al)anya'da okuyanla$ totalita$i-)e 0al#yd#. CHR 1an&isinin sesi y*ksek (#ka$sa ona ko"tu. CK1 8?'k B'$*8ye, kK1 8%u$t !e 6*nya8ya 1i-)et etti. .a$a7s#- ol)ak yalanla$#n en i$en/i. %a"ayan 1e$ u-!iyet ta$a7 tuta$, ta$a7 tut)a)ak o2o$t*ni-)le$in en KdXsidi$. nsan d*"*n/esi i(in He$k*l s*tunla$# yoktu$, 8Mon Rlus Flt$a8 :da1a 'tesi yok> yoktu$. He$1an&i 0i$ ideoloAi 'n/e kendi 2ey&a)0e$le$inden '$enili$, dostla$#ndan, d*")anla$#ndan de< il. ,a"i-) deyin/e 'n/e 0i$ Mussolini, 0i$ Hitle$ &eliyo$ akla. on$a 7a"i-)i etkileyenle$E Ra$eto :7o$)el sosyoloAiyi (ok 1akl# tenkitle$e ta0X tutan 0u$Au!a-inin Ca$l Ma$J'#>, son$a 0i$ Mau$$as :Lenine'in de1K )*s!eddesi ola$ak !as#7land#$d##>, o$el, 2en&le$, Uan de$ B$u/k. O de!$in talyas#'n# !e Al)anyas#'n# tan#)ak &e$ek. ,a"i-) .*$kiye i(in 0i$ ku$tulu" yolu ola0ili$ )iP .*$kiye'nin 2$o0le)le$ine 1en*dokunul)a)#"t#$, ayd#nla$# 1en*- taklit 2sikoloAisinden !a-&e()e)i"ti$. *nk* 0i-i) a$ka)#-da talya'daki &i0i R'nesans, Al)anya'daki &i0i 0i$ Ma$ksist lite$at*$, Rusya'daki &i0i 0i$ $o)an/#la$ nesli yok. :Ral)e 6utt, n&ilte$e'nin yeti"ti$dii tek /iddX sosyalist>. ,a"i-) 0i$ 0u1$an#n ese$idi$. N-ek de, a$#/a da 0i$e$ 2olitika ese$i ya-)#"la$d#$, 0i$e$ ili) ese$i deil. ,a"i-) li0e$al de)ok$asinin, 0i$ 0u1$an#n sonu/unda dodu. Li0e$ali-) nedi$P En &*-el ta$i7 li0e$al BenAa)in Constant'#nki. Li0e$ali-) ki"inin 1*$$iyetidi$, des2oti-)e ka$"#, kala0al#a ka$"# 1*$$iyeti. Li0e$ali-) de)ek 0u$Au!a-i de)ekti$, 7e$din to2lu) ka$"#s#ndaki 1aysiyeti, !eka$#d#$. ,e$t 0*t*n d*"*n/ele$inde 1*$d*$. Alt<ya2#s#, ti/a$et 1*$$iyetine, se$0est $eka0ete dayanan 0i$ d*-en. Li0e$al de)ok$asile$in 1;D te)elinde ka2itali-)in -a7e$i !a$d#$. Li0e$ali-), yani 0u$Au!a-i Asya'y# A7$ika'y# s')*$)eseydi, kendi i"(isine s'- 1akk# tan#)a-d#. Ca$tel !e t$ustle$in saltanat# 0a"lay#n/a .o/Sue!ille'in kendile$ine 0*y*k *)itle$ 0alad## o$ta s#n#7la$ ko$kuya d*"t*. Ma$J'a &'$e ; s#n#7 kala/akt#E ka2italistle$ !e 2$olete$le$. Ca2italle$ &ittik(e say#s# a-alan elle$de to2lana/ak, o$ta s#n#7 2$olete$le"e/ekti. ktisadX li0e$ali-)in sona e$i"i ka$telle$ !e t$ustle$le olu$. Consant$asyon o$ta s#n#7la$ i(in 0*y*k 0i$ te1likedi$. 191B'den son$a li0e$al de)ok$asile$ ko$kun( 0i$ kK0us i(indele$. .a$i1te ilk de7a

i(ti)aX 0i$ s#n#7, 0*t*n i(ti)aX d*-eni dei"ti$iyo$. :,oste$ 6ulles, 1Kt#$ala$#nda ayn# y#lla$da A)e$ika'n#n &e(i$dii 0*y*k ko$kula$# anlat#$.> ,a"i-), li0e$al 0u$Au!a-inin li0e$ali-)den !a-&e()esidi$. Ca$tel !e t$ustle$i ku$an 0i$ d*nyada li0e$ali-) ola)a-. A!$u2a 1919'dan son$a &'$*l)e)i" 0i$ &e$i/iliin sa1<nesidi$. ,$ansa Catolik kiliseyle elele !e$i$. a/#la$E 0i$ Ba$$es, 0i$ Mau$$as 2ey&a)0e$le$i &i0i takdis edili$. He$ ne!X sosyali-)e /e21e al#n#$. Ha$old Laski 8Ra$l')ante$i-)'le sosyali-) at 0a"# 0e$a0e$ &ide0ili$ )iP8 diye so$a$ kendi kendine. Bi$ keli)eyle li0e$al 0u$Au!a-i 1astad#$. osyali-) ;'ye 0'l*n)*"E ;. Ente$nasyonal < osyal 6e)ok$atla$, @. Ente$nasyonal < Lenine. talya'da &enel oy 191;'de ka0ul edili$. Li0e$ali-)in )a-isi yoktu$. Bi$ &'l&e de!lete i1tiya( !a$d#$, Man/1este$ )ekte0inin istedii 0i$ de!let. talya'da sosyalistle$ 1913 sa!a"#na &i$)ek iste)e-le$. Mussolini de sosyalist 2a$tisinde K-ad#$. a!a"tan d'nenle$ '-yu$tla$#nda kendile$ini ya0an/# 1issede$le$. Ha7e$ yaln#- kK#ttad#$. C$al Rie$$e E))anuel a/i- !e -ay#7t#$. 1tiya/# 0i$ 0a"!ekilE ?io$etti. e7alet i(indedi$ talya. ,a"istle$ sosyalist 2a$tiden ko2)u" eski )u1a$i2le$. Ba"la$#nda Mussolini.

1;9
talyan insan#, .aine'in tK0i$i ile &eli"en ka2itali-) ka$"#s#nda dai)a a"a#l#k duy&usu duy)u" 0i$ Akdeni-li'di$. Qai$ !e te)0eldi$, ta0iata 1ay$and#$. ,a"istle$e &'$e 0*t*n 0u s#/ak<kanl# insanla$#n &'s*nde tek kal2 (a$2)al#yd#. Mussolini iktida$a 0i$ 1*k*)et da$0esiyle &el)e-, k$al#n da!etiyle &eli$. 8B*t*n ideoloAile$e ka$"# &ele/ek kada$ /esu$u-8 de$. Mussolini'nin dokt$ini eyle)di$. ,a"i-)in dokt$ini 'n/e aksiyon, son$a dokt$in. ;9 Eki) 19;;'de iktida$a &e(en 7a"i-), 19@D'e kada$ olu" i(indedi$. Mussolini iktida$a &e(tikten son$a de!let 1e$ "eydi$. B*t*n o )u-da$i2 insanla$# tek 2otada e$ite/ek !e kala0al#kla$# elekt$iklendi$e/ekti. talya yoktu, talya ya$at#la/akt#. 6e!let )illeti ya$ata/akt#$, )illet de!leti deil. Mussolini'den 'n/e Ma$ksi-), talya'da *ni!e$siteye kada$ &i$)i"ti$, $e7o$)ist 0i$ Ma$ksi-)'di$ 0u. Lasselle'in, 6*1$in&'in, ,i/1te'nin, List'in, Rod0e$tus'un sosyalist dokt$inle$i s#n#7 a1en&ine dayan#$, s#n#7 (at#")as#na deil. 6e!let 0*t*n insanla$# to2laya/ak, 0*t*n insanla$# kayna"t#$a/akt#. ?e$(ekte 0u 0'yle oldu )uP ,a"i-)i i1tilKl sayanla$ (oktu$. 1tilKl nedi$P Mat1ie-'e &'$e i1tilKl, alt<ya2#da :)*lkiyet $eAi)inde> 0*y*k dei"iklikle$ ya2an sosyal !e 2olitik 1a$eketti$. :,$ans#-, Rus 6e!$i)le$i, 1DB1 Co)*nas# &i0i>. Bi$ 0a"ka ta$i7E i1tilKl, 2olitik iktida$#n 0i$ i(ti)aX s#n#7tan 0a"ka 0i$ s#n#7a &e(i"idi$. Bu ;. )anKda 7a"i-)e 0i$ i1tilKl dene0ili$. O$ta s#n#7la$#n ida$eyi ele &e(i$i"le$idi$. Mussolini de 0i$ k*(*k 0u$Au!ad#$. A/a0a 0i$ o$ta s#n#7 !a$ )#d#$P Bi$(ok sosyolo&la$ 1ay#$ de$le$. O$ta s#n#7 (ok (e"itli u7ukla$dan &eli$, ; s#n#7 a$as#ndad#$. 1@4 #n#7#n 0i$ /onsistan/e'# :s*$eklilii> !a$d#$, u-un -a)an dei")eyen 0i$ $ealitedi$. ,a"i-)de &e$(ekten iktida$ el dei"ti$)i" )idi$P Hay#$. *nk* 0*y*k to2$ak aala$# yine *st*nd*$ !e o$ta s#n#7 0*y*k 7eti1le$ ya2a)a)#"t#$. M*lkiyet $eAi)inde 0i$ dei"iklik yok, 0i$ -o$la)ayla iktida$a &eli" yok. : osyalist )illet!ekili Matteiotti'nin 'ld*$*l)esi 1a$i(>. #n#7 ol)ayan 0i$ s#n#7#n iktida$a &eli"i, 0i$ i1tilKl deil.

Mussolini, talyan insan#n# ya2a0ile/ei 0i$(ok "eyi ya2)aya )e/0u$ et)i"ti. nsanla$ (i-)esini yalad#kla$# "e7in, son$adan su$at#na t*k*$e/ek kada$ a"a#d#$la$. Cu$tla$ i1tiya$ ku$tla$# 2a$(ala$la$, a)a onla$a 1aka$et et)e-le$. Oysa insanla$, ka$"#s#nda k*(*ld*kle$i insan# a77et)e-le$. 6u!e$&e$, siyasX 1ukuka ayd#nl#k &eti$)i"ti$. Ona &'$e talya'y# ya$atan 7a"i-)di$. ktisaden &e$i kal)#" *lkele$ i(inse 7a"i-) uy&un deildi$, (*nk* )u1a7a-akK$d#$. Hal0uki iktisaden &e$i kal)#" )e)leketle$de ile$le)e ol)al#d#$ diye ilK!e ede$ 6u!e$&e$. Oysa 7a"i-) teknikte )u1a7a-akK$ deildi$. ,a"i-) .*$kiye'yi da1a (ok ok"a$, (*nk* as#$la$/a tek ki"i ta$a7#ndan ida$e edil)eye al#"#kt#$. *$* 2sikoloAisi 0i-i) kan#)#-da !a$. Bu )e)lekette yaln#-/a Os)anl# konu"tu. Bi- "e7(i *lkeyi-. Bu iti0a$la 0en sen yoku-, 0i- !a$#- diyen 7a"i-)in .*$kiye'de !a$olu" "a$tla$# sosyali-)den da1a (ok. 1@1 1; May#s 196B MA %OMAL O %ALHM MaJi)e Le$oy'a &'$e, (ada" /e)iyeti k#!$and#$an #sd#$a2la$#n 1i(0i$i -annedildii kada$ yeni deildi$, dolay#s#yla ila(la$ da yeni deil. Mi&net, .1ie$$y, ?ui-ot, .1ie$s ta$i1i, 0i$ s#n#7 ka!&as# ta$i1i ola$ak !as#7land#$#$la$ :Resto$asyon h1D1=<@4V ta$i1(ile$i>. He$ i(ti)aX s#n#7#n 0i$ ideoloAisi !a$d#$. 1tilKl/i sosyali-) yeni 0i$ s#n#7#n, 2$oleta$yan#n ka!&a sila1#d#$. Resto$asyonda i"(ile$ "uu$su- 0i$ kitle. %a"a)ak i(in 0u$Au!a-iyle )*/adele et)esi &e$ektiini 0il)e)ektedi$ 1en*-. [uestion o/ialeE )akinan#n o$taya (#ka$d## yeni s#n#7#n iddiala$# !e dokt$ini ola/akt#$ ile$de. Bi$ y##nd#$ 1en*-. Bu sosyal s#n#7#n ku$tulu"u i(in sosyal dK!aya ilk eilen aint< i)on, ,ik$et &i0i, 8Bi$&*n ya2a/ak 7en, "u siya1 to2$a# alt#n8, diyo$du. deoloAile$ to2lu)da 1aks#-l#kla$# 0i$tak#) yalanla$la '$t*yo$du. al#"anla$ ka7as# !e kolla$#yla yeni 0i$ dee$ ya$atan insanla$d#. Aylakla$ ta$i1e ka$#"#n/a, onla$la 0e$a0e$ ideoloAile$ de &ide/ekti. aint< i)on 1ayat#n#n sonla$#na do$u )*/adelenin yaln#- aylakla$la (al#"anla$ a$as#nda deil, (al#"anla$ a$as#nda da ola0ile/eini anla$E End*st$i "e7le$iyle i"(ile$i, 0*y*k to2$ak sa1i2le$iyle #$&atla$. Ba$0a$la$# insanla"t#$an H#$istiyanl#k neden s#n#7 ka!&as#na da son !e$)esindiP 1D3D'de Ma$J'#n 8.a$i1 0i$ s#n#7 ka!&as#d#$8 s'-*n* aint< i)on/ula$ da s'yle)i"ti.

osyali-) isti1sal !as#tala$#n#n sosyali-e edil)esi i(in 2$oleta$yan#n 0a"a &e()esidi$. .o2lu)/uluk 7a"i-)di$, sosyali-)e &'$e, to2lu)/uluk 0i$ !atan i1anetidi$. ,a"i-)e &'$e i(ti)aX s#n#7la$ 0a1tiya$ 0i$ a1enk i(inde 0i$a$ada ya<1@; "aya0ili$. ,a"i-) to2lu)/uluktu$, sosyali-) s)#7(#l#kt#$. A!$u2a'n#n ta) )anKs#yla &eli")e)i" ; )e)leketinde, talya !e Al)anya'da, 7a"i-), Bol"e!i-)'e ka$"# 0i$ 2an-e1i$ ola$ak o$taya (#ka$, Bol"e!i-)'e !e )illetle$a$as# ka2itali-)e. Al)anya 0i$liini &e( ku$a$. ,i/1te, Al)anya i(in ku$tulu"un 0i$ iktisadX 0a#)s#-l#k_ota$"i ol)as#n# iste$. Ota$"iE iktisadX 0a#)s#-l#k. Ota$"iE siyasX 0ak#)dan kendi kendine yeti". Al)anla$ R'nesans'# 0i$ talyan )iti ka0ul ede$le$. Al)an &u$u$u ,i/1te !e He$de$ 7else7esinde k*(*kl*k ko)2leksinin de!as#n# 0ulu$. Al)anya yaln#-d#$, kendine 0i$ "e/e$e ya$at#$. A$yani-) )itine sa$#l#$. /1le&el ka$de"le$ i(in )edeniyet ku$an )illetle$ !a$d#$E )a!i &'-l*, sa$# sa(l# #$k. Al)an/a ansk$it(e'nin de!a)#d#$. A$yani-) LKtin -ekKs#n#n s*$ekli -a7e$le$i !e Ma2olyon'un (i-)ele$iyle e-ilen Ce$)en -ekKs#n#n 0ulduu ideoloAik )a-e$etti$. osyali-) ,$ansa'da doa$, Al)anya'da &eli"i$. Ue$say anla")as#yla 0*t*n 1akla$#ndan )a1$u) 0#$ak#lan Ce$)enle$ 0i$ yandan ,i/1te, He$de$ nasyonali-)ini, 0i$ yandan yeni doan sosyali-)i kayna"t#$#$. Masyonal sosyali-) ,$ans#- i1tilKlinden son$a &eli"en sosyali-)in !e )illiyet(iliin te$ki0idi$. HKki) s#n#7la$ )illetin d#"#ndad#$, ko-)o2olitti$Y kala0al#kla$ )illXdi$. a!a" insan#n nas#l tan$#la"a0ildiini &'ste$en 0i$ i)ti1an )#d#$P Bu sa!a" e-ilen Al)anya'n#n )illetle$a$as# ka2itali-)e ka$"# sa!a"#d#$. #n#7 ka!&as# %a1udile$in uydu$duu 0i$ )itti$. Ma$J 1i(0i$ -a)an elendi ol)a)#" 0i$ #$k#n (o/uu idi. ?eni" 1alk y# #nla$#n# ayd#nl#a ka!u"tu$a/a#n# iddia eden nasyonal sosyali-) 0a"a$#ya ula"a)ad#. B*t*n su( 7a"i-)in )iP Li0e$al de)ok$asinin 0u ('k*"te 1i( )i 1issesi ol)aya/akt#$P ,a"i-) .*$kiye'de tat0ikat i)kKnla$#na sa1i2ti$. ?ioletti, 8talya'da Bol"e!i-), Mosko!a'da -eytin aa/# kada$ i)kKns#-d#$8, de$. 1@@ B*t*n .*$k ta$i1i, 0i$ (o0an#n et$a7#ndaki s*$*n*n 1ikKyesidi$. .*$k 1alk# -a7e$den -a7e$e ko"an 0i$ kala0al#kt#, son$a 0o-&undan 0o-&una d*"t*. ,a"i-)in ; )u1a$$iki !a$d#$E din !e )illet. .*$k insan# 1a(l# se7e$le$inden 0e$i d*")an 0i$ d*nyada ya"a)#"t#$, 1e) i(inden, 1e) d#"#ndan 1an(e$len)i"ti$. .*$kiye as#$la$d#$ 1e$ t*$l* d*"*n/e 0illW$la")a)#"t#$, 0i$ 2$olete$ y##n#d#$. 1*$$iyetinden )a1$u) 0#$ak#l)#"t#$, s#n#7la$

M*"te$ek inan(la$# yoktu$, dini yoktu$, )*"te$ek dini !e dili yoktu$. 644 senelik ta$i1i silin)i"ti$. Bu iti0a$la 7a"i-)e ol&un. osyali-) .*$kiye'de 2ek &*( 0i$ dokt$in 1alini ala0ili$. Co)"u Rusya'yla il&ili 1e$ t*$l* 7ik$e ka$"# d*")and#$. 6e)ok$asi 1i(0i$ "ey &eti$)edi Anadolu k'yl*s*ne. Ba"lan&#(ta 2ek a- .*$k !a$d#. Os)anl# kendi din d*")anla$#n# (o0an k'2ei ola$ak kullan)#"t#. M*sl*)anl#k 8B*t*n )*sl*)anla$ ka$de"ti$8 de)ek su$etiyle 1441 etnik unsu$dan 0i$ tek )illet )eydana &eti$)i"ti$. BioloAik !e 1ay!an# unsu$la$# ol)ayan 0i$ ta$i7 0u. Renan'#n )illet ta$i7inden (ok da1a asXl. Bu inan( 0i$ alay konusu 1aline &eldikten son$a Anadolu k'yl*s* sustu. .*$k insan# ta$i1in d#"#nda ya"a)aya 0a"lad#, k*sk*n !e 0ed0a1tt#$. Bu&*n .*$k kala0al##n#n 2$o0le)i 0u$Au!a< 2at$on (at#")as# deildi$. Bu (at#")an#n ol)as# i(in 7a0$ikala$#n ku$ul)as# lK-#). .*$k ayd#n#n#n 7a"i-)e eil)esi &e$ek. Bu 7a"i-) 0*t*n &e$i kal)#" )e)leketle$de 1o$tla)as# )*)k*n olan 0i$ $eAi)di$. Cala0al#kla$la konu")as#n# 0ilen 0i$ dokt$indi$ 7a"i-). 1936'dan son$a .*$k ayd#n# (ok yal#n kat da olsa sosyali-)le te)as 1alindedi$. on -a)anla$da (e"itli sosyali-)le$in o$taya (#k)as#, eski yasakla$#n 0i$ te2kisi )a1iyetindedi$. osyali-) a$t#k 0i$ te1like ol)aktan (#k)#"t#$. Uaktiyle Atat*$k(*l*k neyse, "i)di de sosyali-) odu$. ?e$(ekte 0elli 0i$ sosyoloAi k*lt*$* ol)adan sosyalist olun)a-. .*$kiye M*sl*)an 0i$ *lkedi$. .ek 2a$ti de!$i "ii$iyeti ol)ayan 0i$ 7a"i-)di. 6*"*nen insan )utlaka )ay#nla$a (a$2an insand#$, i-)le$den 0i$ine &i$)ek )e/0u$iyetindedi$. .ek 1@3 2a$tili de!i$ k'ste0ekle$ !e ya$asala$ i(in 0i$ 1u-u$ de!$iydi. Ra$eto'nun dedii &i0i ili)le eyle) iki ay$# d*nyad#$. Ha$eket et)ek i(in inan)ak lK-#)d#$. Bi-i duy&ula$#)#-, i(&*d*le$i)i- 1a$ekete &e(i$i$. nsanolu inand## 0i$ )it i(in 1ayat#n# se!e$ek !e$e0ili$. nsanla$# )itle$ 1a$ekete &e(i$i$. 5to2i &ele/ee ta"an 0i$ anti/i2ation'du$. Mitin do$uluu yanl#"l## )e!-u0a1is deil. Mit insanla$# ya kanatland#$#$, ya 1i(0i$ tesi$ ya2)a-. Bu iti0a$la dinle$ insanla$# 0i$ deni- &i0i dal&aland#$an 0*y*k iti/i ku!!etle$di$. 6in insan# y*kselti$, ili) &e$(ee tutulan 0i$ aynad#$, akla 1ita2 ede$. ili) ada)# 0*t*n se!&ile$inden !e kinle$inden soyunu$, ta$a7s#-d#$. #ka$la$# )askeleyen, sosyal $ealiteyi '$t)ek isteyen yalanla$a, Ra$eto de$i!ation de$. Ra$eto'ya &'$e &'$*nen &e$(ein a$kas#nda 0i$ de &'$*n)eyen &e$(ek !a$d#$ :alt<ya2#, *st<ya2# ay#$#)# onda da !a$d#$>. Residu <alt<ya2#. nsan# 1a$ekete &e(i$en saik i(&*d*le$di$. A)a insan ak#ld#"# 1a$eketle$ini akla uy&un)u" &i0i &'ste$)ek iste$, 0unun i(in ideoloAile$ uydu$u$. osyal olayla$daki dete$)ini-)i y'neten te/$*0e, ak#l deil, 1isti$. :C1a$/ot'nun 1astas#, ka2#dan &i$eni d*")an olduundan 'ld*$e/eini s'yl*yo$, onu da1a 'n/eden 1i( tan#)ad## 1alde.> 1@= GGG. 1 9 6 B < 6 D 6e$s %#l# @4 Cas#) 196B .ECAM5L, COeRA,%AMGM

M AMLAQMA G6GR nsan to2lu)la$#n#n kade$ini /o$a7ya ile a(#kla)ak a$-usu Hi2ok$at'dan Huntin&ton'a kada$ u-an#$. nsan e)eiyle d#" d*nyay# !e kendini ya$at#$, ta0iat# dei"ti$i$ken kendini de dei"ti$i$. Co$a7ya 0i$ 1a))adde de2osudu$. .ekK)*l /o$a7yan#n insanla")as#d#$. Co$a7ya ta$i1in (e$(e!esidi$. 6#" d*nya ta$i1 olayla$#n# (ok etkile$, an/ak 0u 0i-i kade$/ilie s*$*kle)esin. 6#" d*nya Kletidi$ insan#n, ka0uudu$. .a$i1X )adde/ilik de 0i$ ne!X /o$a7ya/#l#kt#$. sti1sal ku!!etle$i /o$a7ya.. .a$i1te /o$a7yan#n $ol*ne #s$a$la 2a$)ak 0asan Bu/kle'di$. O da 0n Haldun &i0i ta$i1 7else7esiyle 0a"la$ )edeniyet ta$i1ine. Iitt7o&el'e &'$e de Asya'da sade/e isti0dad !a$d#$ :A)e$ika'da in ta$i1i 2$o7es'$*, 6ou ta$i1ini (ok 1@B iyi 0ili$. ;. Ente$nasyonal'in in ko)2etan#>. nsanolunun kade$i ku/a#nda doduu /o$a7yayla )# s#n#$l#d#$P Asya'n#n kade$ini sula$la, to2$akla i-a1 et)ek ka0il )idi$P Asya'da ne Bat#'daki &i0i 0i$ 7eodalite ku$ul)u"tu$, ne s#n#7la$ te"ekk*l et)i"ti$. B*y*k i)2a$ato$lukla$ ku$ul)u"tu$, 1attK 0*y*k de)ok$asile$ ku$ul)u"tu$. 19. !e ;4. y*-y#l A!$u2a'da 0u$Au!a-inin as$#d#$. ?*n*)*-de Luka/s !e ,$ans#- te)sil/isi ?old)ann'a &'$e ,$ansa'da 0u$Au!a-i se$t 0i$ i1tilKlle iktida$a &e()i"ti$, 0u iti0a$la $asyonali-) &eli")i"ti$, n&ilte$e'de e)2e$yali-) &eli"i$. Al)anya'da $asyonel 7else7e do)a-. *nk* Al)anya siyasX Ue iktisadX &eli")esini ta)a)la)a)#"t#$, 0u$Au!a-i yoktu$. ,iki$ ada)la$# ya deli$i$le$, ya inti1a$ ede$le$, ya ka(a$la$ :Heine, Ma$J>. 6*"*n*$ 0i$ s#n#7#n d*"*n*$*d*$, s#n#7 ol)adan d*"*n/e ol)a- diyenle$ de !a$. Bu d*"*n/e ne$eye kada$ do$uP 6*"*n/e de$ken kasdedilen, ta$i1e da)&as#n# !u$an d*"*n/edi$. 0n Haldun M*sl*)an 6ou'nun yeti"ti$dii tek 0*y*k d*"*n*$d*$, a)a ne 0a0as#, ne olu !a$d#$ ta$i1te. M*te$/i)i Ce!det Ra"a 0n Haldun'dan ta$i1 anlay#"#nda &e$idi$. 6ou'da ka2itali-)in do)ay#"#nda )*sl*)anl##n $ol* nedi$P M*sl*)anl#k 0i$ se0e2 ol)adan, 0i$ neti/edi$. M*sl*)anl#k 0elli 0i$ ta$i1in, ekono)iko<sosyal &eli")enin )a1sWl*d*$. Meden Os)anoulla$# 0i$ tek 7iki$ ada)# ye<ti"ti$)e)i"le$di$P Meden 0*y*k d*"*n*$ yoktu$P Bu "a$tla$ i(inde d*"*n*$ doa0ili$ )iP .ek a)a( insan# 1o)o sa2iens 1aline, 0i$ d*"*n*$ 1aline &eti$)ekti$. Oysa ta) te$si !a$it. He$ keli)eyi 2a$(ala)ak, nele$le y*kl* olduunu anla)ak, ta$i1ten nele$ ald##n# &'$)ek &e$ek 'n/e. *nk* d*"*n/enin 0a"l#/a ta"#y#/#s# keli)ele$di$. e"itli )askele$le y*kl* olan keli)ele$den 0i$i de intelli&ent-ia. Ba"lan&#(ta Latin/e'den doan, Rusya'ya &iden, son$a tek$a$ A!$u2a'ya d'nen 0u keli)eye, 19@@ OJ7o$d l*&atiE 8H*$ d*"*n)eye (al#"an, yalanla$dan, 2utla$dan ko2a0ilen 1@D -*)$e8 diyo$. 19@6'da ayn# l*&at 8Ce)iyete kendi ka7as#yla d*-en !e$e0ilen insanla$8 diyo$. 6*"*n/enin doa0il)esi i(in e!!elK 0i$ dile i1tiya( !a$. Os)anoulla$#'n#n ka$"#s#nda iki yol !a$d#E Cennet !e /e1enne). Ce1enne) &e(i/iydi, .an$#

$a1i)di !e a77ede$di. Os)anl#la$'da yokluk, ade) ko$kusu yok. 86*nya a1i$etin ta$las#8. 6*"*n/enin ol)as# i(in endi"e, yokluk ko$kusu ol)as# &e$ekti. Anadolu insan de2osu !e !e$&i kayna# idi, 0unun d#"#nda ya"a)#yo$du. 6*"*n/e 0i$ s#n#7 i"idi$. A( insan d* "*ne)e-. Bi$ k*lt*$ )i$as#na kon)ad# Os)anoulla$#. Cald# ki Cu$'an<# Ce$i) 1e$ )eseleyi /e!a2land#$#yo$du. O$iAinal 0i$ d*"*n*$e 1i( i1tiya( yoktu. #n#7la$ ku$ul)a)#"t#. Nn/e A!$u2a 0i-den ka(#yo$du, son$a 0i- A!$u2a'dan ka()aya 0a"lad#k !e son$a o ka(#"#n ko$kun( y#k#nt#s# i(inde A!$u2a'ya d'nd*k. Bu 0i$ d'n*" deil, 0i$ tesli) olu"tu$. .an-i)at'la A!$u2a &i$e$ 0i-e, Mason lo/ala$#yla, '-el )ekte2le$le, )*< $e00ile$le. in'de Bat#'n#n )*tte7iki a7yondu$, 0i-de ili) olu$. Cendi !atan#ndan ko!duu )ate$yali-)i 0i-de ye"e$ti$ A!$u2a. 1D. y*-y#l A!$u2as#'nda ile$i/ilik olan )ate$yali-), 19. y*-y#l Os)anl# *lkesinde 0i$ &e$i/ilik olu$. A!$u2a 0u su$etle ko2a$#$ Os)anl# ayd#n#n#. Ma)#k Ce)al !e HiyK Ra"a i(ti)aX "a$tla$#n (ok dei"tii 0i$ de!i$de an/ak Rousseau'yu, an/ak MontesSuieu'* oku$la$. Bu-lu 0i$ /a) a$kas#ndan &'$*len 0i$ )a0ed kada$ anla$la$ onla$# da. Bi$ Os)anl# "ii$i !a$d#$, a)a 0i$ Os)anl# nes$i yoktu$. Oysa nesi$si- d*"*n/e ol)a- :Os)anl#/a .*$k(e'nin 0i$ de!i$deki is)idi$>. Qii$ 0i$ a!u( insana 1ita2 ediyo$du, (*nk* 0u 0i$ a!u( insan#n d#"#nda d*"*nen ki)se yoktu. Ma)#k Ce)al'le "*21e 0a"la$. Qinasi da1a (ok ,$ans#-'d#$. HiyK Ra"a ta) 0i$ ko-)o2olit. Bu *( ka7a el0etteki Bat#'daki &i0i 0i$ inteli<&ent-ia'y# ku$a)a)#"t#$. El0ette ku$a)a)#"la$d#$, (*nk* dayand#kla$# 0i$ s#n#7 yoktu$. ,iki$ ada)# )utlaka )e)u$ 1@9 ol)ak )e/0u$iyetindedi$. Mas#l 0i$ 7iki$ 1*$$iyetinden s'< -edile0ili$. Bu "a$tla$ alt#nda tek 0a"#na 0*t*n 0i$ de!i$ olan A1)et Mit1at &eli$. A1)et Mit1at'#n end*st$i, 1. Ente$nasyonal ka$"#s#ndaki da!$an#"# ta) 0i$ ile$i/i da!$an#"#d#$. A1)et Mit1at 0i$ R'nesans ada)#d#$. 6oulu olduu i(in utan)ayan tek 7iki$ ada)#. MaJ M*lle$'le len&*istik *-e$ine ta$t#"a/ak kada$ &eni" 0i$ te/ess*s* !a$d#$. tti1at<.e$Kkki de!$i ka$anl#k 0i$ de!i$. B*t*n d*"*n/ele$ inti1a$ ede$. %a0an/# dil '$enil)eden Bat#'y# Bat# ya2an ?$eko<Latin k*lt*$*n* 0ile)e-sini-. %a0an/# dil 0il)ek i(in ya0an/# )ekte0e &it)ek )e/0u$iyetindesini-. %a0an/# )ekte0in 1ik)et<i !*/udu 0i-i .*$kl**)*-'den utand#$)akt#$. aint< i)on'un, ,eue$0a/1'#n, He&el'in ol)ad## ye$de Ma$J'#n tek 0a1si anla"#l)a-. 6*"*n/e 0i$ 0*t*nd*$. 6*"*n/e yaln#- Ma$ksi-) deildi$. Ma$ksi-) 0i$ )etoddu$, 0i$(ok ka$anl#kla$# ayd#nlat)#"t#$. .a) 0i$ Ma$ksist ol)ak anti<Ma$ksist ol)ak de)ekti$. Ma$J'# 0i$ 2ey&a)0e$ ola$ak telKkki ettii)i- andan iti0a$en, Ma$J 0i$ ili) ada)# ol)aktan (#ka$. Hi(0i$ *lkenin ta$i1i 0a"ka 0i$ *lkenin ta$i1ine 0en-e)e-. 6iyalektik insan d*"*n/esinin !a$d## son )e$1aledi$, (*nk* 1e$1an&i 0i$ 1adiseyi k'kle$i !e u-ant#la$#yla, 0*t*n te-adla$#n#n i(inde in/ele)ekti$. Cendi ka7as#yla d*"*n)ek, 1i(0i$ )ekte0e 0alan)a)ak de)ekti$. Bu ne 0i$ li0e$ali-), ne 0i$ eklekti-)di$. ,iki$ ada)# (a#n#n 0*t*n 7iki$le$ini kendi 2otas#nda 1allede$. @. Ente$nasyonal Coestle$'in tK0i$i ile (ok ku!!etli i$adesi olan, a)a odun ka7al# insanla$# yeti"ti$)i"ti$.

< talin'in 'l*)*ne kada$< *nk* @. Ente$nasyonal 0i$ kiliseydi. 6*"*n/e )u)yala"t## &*n /esetle"i$. Ma$ksist d*"*n/e 0u kilisenin d#"#nda &eli"i$. 134 B A$al#k 1 9 6 B 65Q5MCE BR BE66FA6GRT Bat#'da 2e"in 1*k*)le$i y#kan, yeni 0i$ dee$le$ le!1as#n# ya$atan inteliAansiyan#n dou"u 1D. y*-y#ldad#$E Ansiklo2edistle$. Ansiklo2edi 0*t*n 0*y*k ese$le$ &i0i 0i$ aksiyon :kita0#. 6ide$ot 'n/e 1e$1an&i 0i$ tK0inin tale0i *-e$ine n&ili-/e iki /iltlik 0i$ l*&ati (e!i$)e tekli7i al#$. Ansiklo2edi 0i$ ne!X ko( 0a"#d#$ :Qatola$# y#k)ak i(in kullan#lan Klet>. Hayat#ndan )e)nun olan insan !eya s#n#7, d*"*n)e-. He$ d*"*n/e 0i$ ko2u"tu$. 6*"*n/e 0i$ 0edduad#$, $a1ats#- ede$, ya$ala$. 6*"*n/e 7e$t 2lKn#nda 0i$ 7elKketti$. Eski %unan )itoloAisinde .an$#la$ kendile$ine 0en-eyenle$i k#skan#$la$. Ansiklo2edi 6ide$ot'ya -illetten 0a"ka 1i(0i$ "ey &eti$)edi. ,$ans#- 0u$Au!a-isi 1D. y*-y#lda 0*t*n insanl#k na)#na 1a$ekete &e(iyo$du. Onun i(in a$i(e Cate$ina !e Rus 2$ensi tanisla!ski, 6ide$ot'u, Uoltai$e'i *lkele$ine da!et et)ekten (ekin)e-le$. Be$diae77, Rus $eAi)i aley1indedi$. HKt#$ala$#nda i1tilKlin -a7e$inden 1e)en son$a ede0iyat dokto$u olan 2olis )*d*$*yle on iki saat ta$t#"#$la$. Be$diae77'e, 2olis )*d*$* 8 enin 1e$ ya-#n )ilyonla$/a insan#n 0o"una kan#n# d'kt**n* is2atla$8 diyo$. G .olstoy &ayet $a1at dola"#$ken, .olstoy'un ese$ini okuyanla$ te!ki7 edili$. Uoltai$e A!$u2a'n#n -ekK i)2a$ato$udu$. R$oleta$ya eski Ro)a'dan &elen 0i$ te$i). R$olete$_(o/uk ya2an. sti1sal !as#tala$#ndan )a1$u) olan !e ya"a)ak i(in e)eini satan s#n#7t#$ 2$oleta$ya, yeni ta$i7ine &'$e. b 19. y*-y#lda d*"*n/e o$0onne'un d#"#nda &eli"i$. Res)X 7else7esi 2i$it*ali-)'di$ o$0onne'un. 131 Bu$Au!a-i Ra$is Co)*nas#'ndan son$a, a$istok$asinin 2utla$#na sa$#l#$, 2i$itualist olu$. 13 A$al#k 196B 6M, MARC HM UE 6eER O %ALHMLER Ma$J Ca2italin 'ns'-*nde 8Al)anya 1en*- ka2italist 0i$ )e$1aleye &el)e)i"ti$. Ca2italde )e!-u0a1is olan ise iktisaden ile$i )e)leketle$di$,8 de$. A)a Al)anya'ya 86e te 7a0ula na$$atu$8 de$, yani anlatt##) 0i$ &*n ile$de Al)anya'n#n da 0a"#na &ele/ekti$. .*$kiye de ku$tulu"a an/ak kendi ta$i1ine dayana$ak ka!u"a0ili$ diyenle$ !a$. .an-i)at'tan 'n/e 0i$ insan 1a))adde a)0a$# olan Anadolu, .an-i)at'tan son$a sa$aydan 0*s0*t*n ko2tu.

Anadolu kendi ka$anl#k &e/esinde, kendinden utanan insanla$#n !atan# oldu. Ayd#nla 1alk a$as#ndaki u(u$u) ta$i1in 1i(0i$ (a#nda, 1i(0i$ ye$de 0u kada$ ko$kun( ol)a)#"t#$. B*t*n )ukaddesle$i ayakla$ alt#na al)an 1alk, 36'dan son$a '7keleni$. syan, Anadolu'nun ta$i1e &e()ek a$-usudu$. Cita2s#-d#$, 'nde$si-di$. Cu$tulu"u )a-iye d'n*"te a$a$. on ta1lilde sa$ayla 1alk ay$#d#$. Cu)a na)a-#nda 0*t*n .*$kle$ o)u- o)u-ad#$. Ce21ede 0e$a0e$ 'l*$le$, yani ayn# dee$le$ le!1as#na inan#$la$. Halk#n na-a$#nda ('k*"*n tek se0e0i !a$d#$E Cu$'an'a i1anet. Bi$ yosun, k'ks*-, ta$i1si.*$kiye ayd#nla$#n#n, )asonla$#n, ko)*nistle$in .*$kiyesi, 0i$ de 0u *lkeyi ku$an M*sl*)an .*$kle$ !a$d#$. Bu kala0al#a &'$e 0*t*n kita2la$ yalan s'yle$. Cu$'an )u-a77e$ olduu &*n 13; .*$kiye ku$tula/akt#$, Anadolu 1alk# i(in. Bi$ 0a"ka &$u2 insan Bat#'n#n 1a-#$ $e(etele$ini aynen tat0ik et)ek iste$. Bu&*n &e$(ek Ma$ksi-), anti<)a$ksi-)'di$. 2a$ksi-)_diyalektik. 6iyalektiin tek 7o$)*l* ta$i1in ak#" 1alinde olduu, !e te-adla$ i(inde &eli"tiidi$. Ma$J 0i-i 2e"in 1*k*)le$den ku$ta$d## i(in 0*y*kt*$, 0i$ uyan#k 0ulun)a )etodudu$, Ma$ksi-). .*$kiye die$ iktisaden &e$i kal)#", &e$i 0#$ak#l)#" *lkele$den 0i$i deildi$. Bi$ Endone-ya !eya 0i$ ?ine deildi$ .*$kiye :Ayd#n_sosyolo&, sosyal !e ekono)ik ta$i1ten 1a0e$si- olan 0i$ insan, ayd#n deildi$>. Bi- ,$ans#- i1tilKlinin 1e)en aka0indeki de!$i (ok iyi 0il)eliyi-. Ma$J sosyali-)i 0i$ neti/edi$, da1a 'n/eki sosyali-)le$in &eli"tii 0i$ k#tada do)u"tu$. 1D. y*-y#l 0u$Au!a-isi 7eodaliteyi de!i$)ek i(in kiliseyi de!i$)ek )e/0u$iyetindeydi. ,eodaliteyi de!i$di, 0u se7e$ iktida$a &e(tikten son$a kendisi kiliseyle u-la"t#. Ma2olyon'la *ni!e$siteye 2i$it*ali-) ye$le")i"ti$. Al)anya'da &eli"en 0i$ 0u$Au!a-i ol)ad## i(in ayd#nla$ yaln#- kal)#", ya )e)leketle$inden ka()#", ya inti1a$ et)i", ya deli$)i"le$di$. Bu iti0a$la o$ada 1Kki) olan 2i$it*ali-)'di$. la1iyata ka$"# ilk ka!&ay# 6$. t$auss !e$i$ :8sa'n#n 1ayat#8>. ,eue$0a/1, B$uno Baue$ onu taki2 ede$le$. Ma$J 86in 1alk i(in a7yondu$8 de$ken dai)a H#$istiyan kilisesini kastet)ektedi$. .a1t#n /inayet o$ta# olan kilisedi$. Mu-da$i2 !e '7keli kala0al#kla$# te!ekk*le -o$la$ kilise. Haddi-at#nda sosyali-) dine ka$"#d#$ dene)e-. osyali-), insanla$# uyutan, onla$#n istis)a$#n# kolayla"t#$an, uyutu/u 0i$ inan/#n ka$< "#s#ndad#$. 6in de 0*t*n ideoloAik )*essesele$ &i0i ta$i1in 0i$ de!$inde uyutu/u ola0ildii &i0i, 0i$ 0a"ka de!i$de 0i$ ku$tulu" ola0ili$. .a$i1X )ate$yali-)in, )ate$yali-)le tek il&isi is)indedi$. sti1sal ku!!etle$inin 0a"#nda insan !a$d#$, yani 1akikatta 13@ ta$i1X )ate$yali-)_ta$i1X 1*)ani-)di$. osyali-)in 1ede7i insan#n insan# da1a (ok se!)esini sala)akt#$. Onu &eni" 1alk y##nla$#n#n (o$0a ye)esi ola$ak anla)ak, sosyali-)e ya2#la0ile/ek olan i1anetle$in en

0*y**d*$. .1ie$s etat, 0i$ -a)anla$#n to2$ak k'lesidi$. ktida$a &e(en 0u$Au!a-i i(in 0*y*k 1eye/anla$ yoktu$, k*(*k -e!kle$, alt#n#n salaya0ile/ei -e!kle$ !a$d#$. As#$la$dan 0e$i -illet (ek)i"ti$, "i)di 1#n/#n# ala/akt#$. Can#n# !e$e$ek &e$(ekle"ti$dii i1tilKlden eli 0o" d'nen &eni" kala0al#kla$# an/ak kin /anland#$a0ili$di. Ma$ksi-)'in 0a"l#/a ka!&a saiki ola$ak s#n#7 ka!&as#n# o$taya at)as# 0u iti0a$la ta0iXdi$. Ma$J, .e!$at'#n se$se$i %a1udisi &i0i ')*$ 0oyu 0i$ *lkeden '0*$*ne ko!ul)u"tu$. Heine'in dedii &i0i %a1udilik 0i$ din deil, 0i$ 7elKketti$. .at0ik edilen tek sosyali-) Ma$J'inkidi$, 7akat 0u onun 7else7X 0ak#)dan en tuta$l#, insanl##n saadeti i(in en tenkit edil)e- dokt$in olduunu is2ata kK7i &el)e-. Bu&*nk* d*nyan#n 0a"ka sosyali-)le$den '$ene/ei "eyle$ yok )udu$P A!$u2a'n#n "a$tlan Ma$ksi-)'in -a7e$ini 1a-#$la)#"t#$. ,akat 0i-i) i(in '0*$ sosyali-)le$den al#na/ak de$sle$ yok )udu$P ;1 A$al#k 1 9 6 B 5.OR%ACG O %AL .LER Role)osE a!a", Role)olo&ieE a!a" il)i. Role)iSueE Cale) sa!a"#. Role)olo&ie ile il&ili A$on'un, Bout1ol'un ese$le$i !a$d#$. :Mete .un/ay, 2ole)ik sa!a"# !e :Ba1a .e!7ik i(in> 0i$a- 133 )ate$yalistti de$ken, ka7as#n#n ko$kun( se7aletini i7"a et)i" oluyo$.> Ha7#-an#n kanunu, a"k#n kanunudu$. nsan an/ak se!diini '$eni$. .1ie$s eta t 'n/e )*/adelesini dine ka$"# !e$i$, son$a 1D. y*-y#lda kilise ile ta1t 0e$a0e$ -edeleni$. Uoltai$e ta1t'a ka$"# deil, )i1$a0a ka$"# 1a"indi$. MontesSuieu 0i$ a$istok$att#$ !e 0i$ 2a$l')ante$'di$. Rousseau k*(*k 0u$Au!a-inin )en7aatla$#n# )*da7aa ede$. C$al/#l#a ka$"# 1a"indi$. 6ide$ot, d'Hol0a/1, Hel!etius )ate$yalistti$le$. ,i-yok$atla$ 19. y*-y#l sonuna kada$ kendile$ini iktisad#n ku$u/ula$# ola$ak tan#t#$la$. Ekono)ik .a0lo ya-a$# [uesnay, 6u2ont de Me)ou$s, Me$/ie$ de la Ri!ie$e, .u$&ot'a &'$e 0i-i) d#"#)#-da 0i$ ta0iat d*-eni !a$d#$. Bu d*-en )*)k*n d*-enle$in en iyisidi$, (*nk* .an$# insanla$a en uy&un kanunla$# ku$)u"tu$. O 1alde yeni ku$ulan il)in tek !a-i7esi !a$d#$E 0u kanunla$# o$taya (#ka$)ak, yani ta0iX d*-eni 1Kki) k#l)ak. Me$kantili-)e ka$"# 0i$ $eaksiyondu$. ,i-yok$atla$a &'$e *$eti/i olan !e k#s#$ olan s#n#7la$ !a$d#$E 2$oduil net_net 1as#la. .ek *$eti/i 7aaliyet, ta$#) 7aaliyetidi$. 1 k&. eke$seni-, =4 k&. al#$s#n#-, a$adaki 7a$k ta0iat#n i1san#d#$. Mi$a0eau t*//a$la$# kuyunun (#k$##na !e ko!as#na 0en-eti$, su onla$#n deildi$, el dei"ti$)eye ya$a$la$. Gsk'(yal# Ada) )it1 de 1B61 y#lla$#nda ilk iktisat de$sle$ini !e$i$. ,$ansa'da .u$&ot ile tan#"#$,

d'ne$. 1BB6'da 8Milletle$in e$!eti8 (#ka$. Ada) )it1 ta0iatta )e!/ut d*-eni, )*"a<1adeyle o$taya (#ka$a0ile/ei)i-e inan#$. Bu iti0a$la 7i-yok$atla$dan da1a il)X 0i$ da!$an#"# !a$d#$. Ua$d#kla$# neti/ele$ a"a# yuka$# ayn#d#$. 6e!let iktisadX 1ayata )*da1ale et)e)elidi$. ClKsik )ekte0in iki ana dal# !a$d#$E 1. n&ili- 6al#. Malt1us, Ri/a$do. Ca$a)sa$d#$la$. Malt1us 8M*7us 2$ensi2le$i8 :1B9D>. nsan n*7usu &eo)et$ik, &#da )addele$i a$it)etik o$anda a$ta$. O 1alde se7alet )ukadde$di$.

13=
Ri/a$do : 1 D 1 D > 8Ekono)i Rolitik R$ensi2le$i8nde to2$ak $ant# teo$isini o$taya ata$. nsanla$ (oald#k(a 0uday i1tiya/# a$ta$. Bunun i(in eski to2$akla$# &*0$eyle ne)aland#$)ak, yeni sa1ala$ a()ak &e$eki$ -i$aate. ;. ,$ans#- 6al#. yi)se$di$le$. Lean<Ba2tiste ay, Bastiat. ay )a1$e(le$ teo$isinin ku$u/usu. End*st$i kendi a(t## ya$ala$# kendi iyile"ti$i$. List'in )illX ekono)isi, ,$ans#sosyalistle$. is)onde de is)ondi !e 6u2ont I1ite, son$a idealist

19. as#$ 'n/e li0e$aldi$. Li0e$ali-) 0u$Au!a-inin ya$att## 0i$ d*"*n/e. on$a sosyali-) 0eli$i$ u7ukta. osyoloAi, osyali-) !e Ekono)i Rolitik ayn# -a)anda doa$la$ !e ayn# i1tiya(la$a /e!a2 !e$i$le$. 5to2ya/# sosyali-) En&els'in Rey0aud'dan ald## 0i$ tK0i$di$. 8 osyal sla1at(#la$8 (ok k#sa -a)anda B<D 0ask# ya2)#", 0*t*n dille$e (e!$il)i" !e 0*t*n anti< sosyalistle$ ta$a7#ndan kullan#l)#"t#$. B*t*n sosyali-)le$ *to2yad#$. B*t*n 0*y*k $e7o$) 1a$eketle$i 0i$e$ 1ayKlden i0a$etti$. Al)an osyali-)i, ,$ans#- osyali-)i, dealist osyali-), Mate$yalist osyali-) !a$d#$. He$ sosyali-), il)in 'n/eden &'$*"*n* a"an 1e$ dokt$in *to2istti$. stik0Kli *to2yala$ ya$at#$. dealist !e Ma$ksist sosyali-)le$ a$as#ndaki 7a$kE Ma$ksi-) ta$i1i dei"ti$)ek i(in $e(etele$ 1a-#$la)a-, Ma$ksi-) i(in ka2italist /e)iyet iste$ iste)e- kendini y#ka/akt#$. .a$i1X 0i$ -a$u$etti$ 0u. Bunun a1lKkla alKkas# yoktu$. Ma-inin )e-a$ ka-#/#s# ise 2$oleta$yad#$. .a$i1in -e)0e$ei s#n#7 ka!&as#d#$. 6*nya iki )illetti$. stis)a$ edenle$, istis)a$ edilenle$. dealist sosyali-)e &'$e 0u&*nk* d*-en insan# k*(*lt*/* 0i$ d*-endi$, 1*$$iyete !e e"itlie ayk#$#d#$. nsan ta$i1i ya$atan 0i$ de)iu$&e'd*$ :ya$#<tan$#>. Bu ya$at#"ta k#la!u-u insan/a e)elle$di$. dealist sosyali-) i(in 0*t*n insanl#k )e!-u0a1isti$, 2$oleta$ya insanl##n 0i$ /*-*d*$. 136 1akes2ea$e'in Cali0an dedii &eni", /a1il !e a( kala0al## insan *-e$ine sald#$t)adan dost(a 0i$ s#n#7 a1en&i ku$)ak. dealist sosyali-) i(in ya"ad##)#- (a i$en(ti$, 7akat istik0Kl &*-el ola/akt#$. aint< i)on i(in de, R$oud1on i(in de de!let 0i$ s#n#7#n 0a"ka 0i$ s#n#7 *-e$indeki 0ask# a$a/#d#$. aint< i)on/ula$ ise de!lete 0*y*k ye$ !e$i$le$. R$oud1on te-adla$la dolu 0i$ ada). Mekte2 ku$)a)#"t#$. Bi$ C$o2otkine, 0i$ Bakounine, 0i$ .olstoy, 0i$ o$el onun "aki$didi$le$.

R$oud1on ta0iat &i0i sonsu- !e /')e$tti$. Belki aint< i)on kada$ a1enkli deildi$, 7akat 0*y*kt*$. R$oud1on i(in 0il1assa ilk ese$le$inde k'yl* !e k*(*k esna7 )e!-u0a1isti$. Bu iti0a$la 1en*2$oleta$yan#n te"ekk*l et)edii 0i-i) *lke)i-de, R$oud1on'dan '$enile/ek (ok "ey !a$d#$. Ma$J<R$oud1on (at#")as#nda 0elli ta$i1X "a$tla$ alt#nda Ma$J 1akl# ola0ili$. A)a 0i- Ma$J< R$oud1on (at#")as#n#n d#"#nday#-. Bu (at#")ada yaln#- Ma$J'#n sesini duyduk. D O/ak 1 9 6 D

MACHGAUELLG
1B6;'de (#kan iki kita2 ,$ansa'da 1i( yank# uyand#$)a-. Bunla$dan 0i$i 8E)ile8 :ki son$ala$# o/uk Hakla$# BeyannK)esi ola/akt#$>, '0*$* 8.o2lu) '-le")esi8 :nsan Hakla$# BeyannK)esi> di$. Ma/1ia!elli'nin kita0# 'l*)*nden son$a (#ka$. n&ilte$e'deki 13B Old Mi/k keli)esi, Ma/1ia!elli'nin &'0ek ad#ndan &eli$. Mi/olas 1tiya$ Mi/k de)ek, n&ili-/e'de i0lis de)ek. dealist 1D. y*-y#l Ma/1ia!elli'yi )a1kW) ede$. kin/i ,$ede$ik ta1ta &e()eden 0i$ Anti<Ma/1ia!elli'yi kale)e al#$. Makya!el/e 0i$ 0a"lan&#(t#$ 0u. 5(*n/* Ma2olyon 1*k*)et da$0esini ya2)adan 'n/e 8H*k*)da$8# oku$. ,i-yo&no)oni, y*-*n (i-&ile$iyle $u1 a$as#nda 0i$ )*nase0et 0ulan ili). Bu il)in *stad# Bal-a/'#n 1ay$an olduu La!ata$'d#$, Mada) ,ou$nie$ ti2oloAi ile )e"&ul ol)u"tu$. Ma/1ia!elli'nin 0i$ 2o$t$esini ya2a$. Realiteyle alKkas# ol)ayan 0i$ 1#$t, 0i$ 1#$s#- (e1$esidi$ 0u. insanla$#n Ma/1ia!elli'ye duyduu ne7$et ne$eden &eliyo$P Ba$utu )u i/at etti Ma/1ia!elli, yoksa 2olisi )iP Hay#$. A)a insan denen /ana!a$# 0*t*n -e)0e$ekle$i ile &'-le$ 'n*ne se$en 0i$ anti<"a$latand#. .a$i1in d#"#nda ya"ayan kala0al#kla$#n nas#l (elik 0ilekli !e (elik y*$ekli oldukla$#n# 1ayk#$#yo$du. .a$i1in R'nesans dedii (a asl#nda 0i$ /inayetle$ (a#yd#. R'nesans 7eodalitenin /an !e$dii 0i$ de!i$, insan#n insan i(in ku$t olduu 0i$ de!i$. Ma/1ia!elli 0u de!i$de ya"ad#. Asl#nda kala0al#kla$a 1*k)et)ek i(in d*nyaya &el)i"ti. Cade$ onu )*te!a-i 0i$ )e)u$ ol)aya )a1kW) etti. a#n 0*t*n y#$t#/#la$#n# tan#)ak 7#$sat#n# 0uldu, insanla$ iki &$u2E 1< .a$i1i ya2anla$ ;< .a$i1i ya2anla$#n )al-e)esi olanla$. 8H*k*)da$8 1e) 0*t*n iktida$la$#n el kita0#, 1e) de insan kal0inin de$inlikle$ini 2a$(alayan 0i$ 2sikoloAi kita0#, ( !e d#" sa!a"la$la 1a$a2 olan talya'y# an/ak 0i$ y#$t#/# ku$ta$a0ili$. ?*ndelik a1lKk (ok )ukaddesti$, a)a 2olitikada s'k)e-. Asl#nda kutsal kita2la$ da 0i-e 0unu s'yl*yo$. Musa'n#n, kanunla$#n# ye$le"ti$)ek i(in 0*t*n /inayetle$i i$tikK0 ettii 0i$ 1akikat. talyan 0i$liini ya$ata/ak 0i$ Ce-a$e Bo$&ia'ya i1tiya( !a$. .a0iatta tek kanun !a$E en ku!!etlinin 1akk#. B*t*n die$ kanunla$ -ay#7la$#n e-il)e)ek i(in ya$att#kla$# sunX kanunla$d#$. 13D Ma/1ia!elli Ro)a ta$i1inden 0il1assa .a/ite'den '$endikle$ini, 8H*k*)da$8da tek$a$ ede$. Mekanik ya"ayan insanla$# ta$i1in ku$u/usu ya2a/ak olan ada) ta$i1ten '$nek al)al#d#$. 6e!let, yani 1*k*)da$ kendi i1ti$asla$#ndan 0a"ka 0i$ "ey tan#)aya/ak, sosyali 7e$dXye te$/i1 ede/ekti. C*(*k 2e"in 1*k*)le$inden kendini ku$ta$a/akt#$ 1*k*)da$. Bunla$# Ma/1ia!elli kendisi &eti$)e-, e-elden 0e$i !a$olan 1akikatla$d#$. Ma/1ia!elli 2olitika/#ya

yalan '$eti$ken, yalan#, $iyay# o$tadan kald#$)#"t#$. Lean ?iono'nun dedii &i0i Ma/1ia!elli'ye ka$"# duyulan kinde 0u !a$. Rolitika/# yalan/# ol)al#d#$, de$ken 1e$ insan da 0i$ 2olitika/# deil )idi$P Nklid &i0idi$ Ma/1ia!elli. ?e$(ekle$i 'ne s*$e$, $aka)la$#n 0ela&at# onu il&ilendi$)e-. ; J ; _ 3 de$, 0una k#-anla$ an/ak )en7aati ; J ;'nin 3 deil, @ !eya = ol)as#n# i/a2 etti$enle$di$. Ma/1ia!elli 0i$ 2a$(a Bu77on'a 0en-e$, ka2lan# tas!i$ ede$ken tit$e)e- Bu77on. Ma/1ia!elli'ye duyulan 1#$s, onun 1e2i)i-in i(<-e)0e$ekle$ini o$taya koy)as#ndan &eliyo$. Rolitikan#n )ut7a#d#$ Ma/1ia!elli'nin ese$i. Bi- i10a$ edene deil, i10a$ edilene k#-)a<1yd#k. Oysa i10a$ edene k#-#yo$u-. *nk* 1e2i)i- 0i$ 2a$(a 2olitika/#y#-. Cendi kade$iyle 0e$a0e$ d*nyay# dei"ti$)ek isteyen insanla$ 1*k*)da$ olu$. .a$i1 0i$ ka!&ad#$, 0u ka!&ada )u-a77e$ ol)ak i(in 1ik)et<i 1*k*)ete inan)ak lK-#). Bu&*nk* siyasX sosyoloAiye &'$e de 7e$t a1lKk# ile 2olitika a1lKk# a$as#nda 0i$ )*nase0et yok. H*k*)da$#n iyi kal2li ol)as#, 0i$(ok 7elKketle$e yola(a0ili$. H*k*)da$ 0i$ *lkeyi y'nete0il)ek, 1u-u$a ka!u"tu$)ak i(in @<= kelleyi u(u$)ak -o$undad#$. HattK 1*k*)da$#n 0*y*kl** 0u$adad#$. H*k*)da$ kendi i(<d*nyas#n# sustu$a0il)elidi$. Cendi 1isle$i na)#na s*$*y* )a1!et)ek 1akk#na sa1i2 deildi$. da$e et)ek 0a"ka "eydi$, 1ususX a1lKk#n "a$tla$# 0a"ka. Cala0al#k de!let ada)#n# tan#)a-, onu an/ak 1a$eketle$inin neti/esi il&ilendi$i$, 1*k*)da$ 1akk#ndaki 1*k)*n* de &'$*n*"e &'$e !e$i$. nsanla$ 139 elle$inden (ok &'-le$i ile 1*k*) !e$i$le$. H*k*)da$ 7a-iletli ol)ak deil, 7a-iletli &'$*n)ek -o$undad#$. %aln#- de!letin oto$itesi 1i(0i$ -a)an sa$s#l)a)al#d#$. Realist (ala$ Ma/1ia!elli'yi te0/il ede$le$. ;4. y*-y#l 0i$ $eali-) as$#d#$. Mussolini talyan Ansiklo2edisi'ndeki 7a"i-) )addesinde, 7a"i-)in ilk 2ey&a)0e$i ola$ak Ma/1ia!elli'yi &'ste$i$. Hitle$i-), -#!anadan (#k)#" 0i$ )akya!eli-)di$. Bunla$ yeni 1*k*)da$l#kla$d#$. La/o0inle$'in 1e2si Ma/1ia!elli'ye 1ay$and#la$, Ma2oleon ke-a. Ma2oleon i(in iki 0*y*k ada) !a$d# ta$i1teE Ma/1ia!elli !e .a/itus. 1tilKlden e!!el inti1a$# (ok d*"*n)*"t*$, tali1 kendisine &*ld*kten son$a 8R$ens8 0a"u/u kita0# olu$. Cate$in de Medi/i olu G`. C1a$les'a de$s kita0# ola$ak okutu$, s!e( k$ali(esi Cate$in !e Ri/1elieu onun 1ay$an#d#$la$. %aln#- 1e2si s'yle)e-. Mussolini, talin !e Lenin y*ksek sesle ona olan 1ay$anl#kla$#n# 1ayk#$#$la$. 19. y*-y#lda 2olitika/#la$ !e 0i$ka( 0*y*k ya-a$ :de Maist$e, Bal-a/> 1a$i( Ma/1ia!elli se!il)e-. ;4. y*-y#l GG. 6*nya Ha$0inden son$a *( d*"*n/e ada)#n# tan$#la"t#$#$E Ma/1ia!elli, Ma$Suis de ade !e ,$eud. As$#)#- insan# aynadaki (i$kin 1ayKlinden )a-o"ist 0i$ -e!k )i duyuyo$P Hay#$, as$#)#- insan# 0*y*k a/#la$ 2a1as#na da1a &*-el 0i$ d*nya ku$)ak i(indi$ ki, kendisini tan#)ak istiyo$. deoloAile$den, a7yonla$dan !e )isti7ikasyonla$dan ka(an as$#)#- insan#, $eali-)le$e ko"uyo$. nsan# tan$#ya &'t*$en kanundu$. Ee$ tesad*7 1e$ "eye 1Kki)se, d*nya ni)etle$inden )*)k*n olduu kada$ 7aydalanal#). Bu 0i-i sini-)e s*$*kle$. Ma/1ia!elli 0'yle d* "*n)e-, .an$#'ya inan)a-, a)a insan#n kade$ini tek 0a"#na ya$ata0ile/eine de inan)a-. .a$i1te tesad*7*n $ol* 0i$a- 7a-lad#$, 'tesi insan#n ese$idi$. .esad*7*n ka$"#s#nda insan#n 0*y*k 0i$

)*tte7iki !a$E "uu$u !e 1*$$iyeti. R$o!iden/e yoksa, e-elX 0i$ i$adenin 0elli 0i$ ye$e do$u ile$lettii 0i$ ku!!et yoksa, onu y'net)ek 0i-i) eli)i-de. .a$i1 #"#kla ka$anl#k, "uu$la 7atalite :kade$> a$as#ndaki ka!&adan i0a$etti$. Quu$lanan 1=4 0*t*n 0i$ k*tle ola)a-, (ok de7a, !eya -o$ 0i$ i"ti$ 0u. Onun i(in insan 0i$ k'ste0ek ol)aktan ku$tulun/aya kada$, onun ye$ine 0i$ 1*k*)da$, "uu$lu 0i$ insan, kade$le 0ou"u$. Ma$J da 2olitikadan a1lKk# ko!)u"tu$. A1lKk 0i$ 0u$Au!a yalan#d#$. lisanla insan#n )*nase0etle$inde $ealitenin (i #"## 0i-e yol &'ste$)ektedi$. nsanl## da1a &*-el 0i$ &*ne ka!u"tu$)ak i(in &*-el ol)ayan 0i$ 1isse, kine 0a"!u$u$. Ma$J 0i$ 0ak#)a Ma/1ia!elli'nin de!a)#d#$E 1< Miyet a1lKk# ;< Meti/e a1lKk#. Ma$ksi-) de niyet a1lKk# ye$ine neti/e a1lKk#n# &eti$i$. ClKsik de!letin d#"#nda 0i$ de!let "ekli d*"*n*$. 191B'de s2ontane "e7le$i !a$d# Rusya'n#n, 7akat (ok &e()eden ida$e edenle$le edilenle$ ay$#ld# !e ko2u" oldu. Rusya'daki de!letle li0e$al de!let a$as#nda <de!let ola$ak< (ok 0*y*k 0i$ 7a$k ol)ad##n# iddia edenle$ !a$. ida$e edenle$le edilenle$in, ta$i1i 0i$likte ya2)aya kat#la/akla$# 0i$ de!let "ekli 0uluna)aya/akt#$. A)a Ma/1ia!elli insan# da1a )esut 0i$ d*nyaya &'t*$)ek istedii i(in 1*)anistti$.

1D O/ak 196D
HER AMARQHM ,ER6%E.6R .a$i1, ta0iat#n 1u)anisation'udu$ :_Be"e$Xle"ti$il)esi>. 6es/a$tes, 0u$Au!a s#n#7#n#n ilk 0*y*k d*"*n*$*d*$. Bi$ s#n#7 ta$i1 sa1nesine (#ka$ken, eski s#n#7#n ayd#nla$# kendi s#n#7la$#ndan ay$#la$ak, 0u yeni s#n#7a 7iki$le$iyle kat#l#$la$. .1ie$s etat'n#n &e$(ek inteliAansyas# Ansiklo2edistle$'di$. ideolo&la$ Ansiklo2edistle$'in "aki$didi$. .a0iat ili)le$inde ya2#lan 7eti1le$ sosyal ili)le$e de uy&ulan#$. %eni -en&inle$ 1=1 s#n#7# kendi ta1$i2 ku!!etini, kendi 0a$#nda 0a$#nd#$)aktad#$E "(i s#n#7#. osyali-) li0e$ali-)den ya!a" ya!a" 7a$kl#la"a$ak ku$ulu$. ,$ans#-/a'dan .*$k(e'ye ilk s'-l*k 1D;D'de aint<Rete$s0u$&'da 0as#l#$. Ana$"i keli)esini Me1)et Q*k$* ilk de7a l*&at#na al#$. Qe)settin a)i 0eyin l*&at#nda ana$"i-) yoktu$ !e 8$e!olution8 :de!$i)> y#ld#-la$#n sey$i ola$ak ta$i7 edili$. He$ t*$l* sosyal )u1te!as#ndan te/$id edili$ keli)e. ,e!-aiyun _ Ana$"istle$. Ana$"i-)in 0a0as# R$oud1on. 6e!letin insan -ekKs#n# !e 1*$$iyetini 0oduunu s'yle$. 6e!let 0i$ s#n#7#n '0*$ s#n#7# istis)a$ !as#tas#. He$ ana$"i-) sosyalistti$, 1e$ sosyali-) ana$"ist deildi$. Ana$"i-)_1*$$iyet. nsan#n ta) 0i$ se$0estlik i(inde kendi ka7as#yla d*"*n)esi, kendi kal0iyle se!)esidi$. B*t*n do&)ala$#n, 0*t*n oto$itele$in ka$"#s#ndad#$. Mutlak 1*$$iyetti$, d*"*n/enin 1e$ isyan#na 1ayat 1akk# tan#$. HattK Bakunin'in dedii &i0i 1*$$iyete ayk#$# d*"*n/ele$e da1i 1*$$iyet 1akk# tan#$. R$oud1on 'n/ele$i ana$"ist ol)akla '!*n*$ken, son$ala$# 7ede$alist olduunu s'yle)eye 0a"la$. osyali-)le$de de!let o$tadan kalkt## i(in, 0*t*n sosyali-)le$ neti/ele$i iti0a$#yla ana$"istti$. R$oud1on'un sosyal i1tilKl dedii i1tilKl, 2olitik'in ye$ine ekono)ik'in &e()esidi$. Ana$"istle$e &'$e de!let dai)a 0i$ kat#la")a, 0i$ nas#$la")ad#$. Hi(0i$ de!let kendi a$-usuyla iktida$dan !a-&e()e-. Ana$ "istle$ i(in 0u$Au!a de!leti ile 2$oleta$ya de!leti a$as#nda 0i$ )*nase0et yoktu$. Ana$"i-) yaln#y#k#/# deildi$, ya2#/#d#$ da, 0a"lan&#(ta. 1. ,e$diyet(i ana$"i-), ti$ne$ : 1 D 4 6 < 1 D = 6 > . ;. .o2lu)/u, sosyete$ ana$"i-), R$oud1on, Bakunin. He$ ana$"i-) 7e$diyet(idi$. Nn/e 7e$t !a$d#$. Ce)iyet 0i$ te/$itti$. A)a ne kada$ 7e$diyet(i olu$sa olsun, 7e$t tek 0a"#na ya"aya)aya/a#na &'$e, 0u ana$"i-) de sosyalistti$. Ana$"i-) 1Kki) s#n#7la$# 0*t*n d*nyada *$k*tt**nden, B=;

-a)anla keli)e kullan#l)a- olu$. Ayn# )eslekle$e sa1i2 insanla$ 7ede$ation'la$ "eklinde 0i$le"e/ekle$di$. R$oud1on'un k*(*k 0u$Au!a "aki$tle$i )*t*eli-) keli)esini kullan#$la$, sosyalist "aki$tle$se 'n/e kolekti!i-), son$a ko)*ni-) keli)esini kullan#$la$. N0*$ sosyalistle$den 7a$k# li0e$tai$e ol)as#d#$. Ana$"istle$ kendile$ine 8so/ialiste li0e$tai$e8 de$le$, oto$ite$ sosyali-) !e ko)*ni-) 2$oleta$ya diktas#na dayan#$, yuka$dan a"a# do$udu$. 6e!let tek 1Kki). Li0e$te$ sosyalistle$de de!let kanse$li 0i$ 1*/$edi$, dai)a -ali)di$. Bakunin, 8de!letin 0a"#na 0i$ aint Uin/ent 6e Raul'* &eti$seni-, k#sa -a)anda 0i$ ?ui-ot !eya 0i$ Mette$ni/1 olu2 (#ka$,8 de$. He&el $eel olan 1e$ "ey $asyoneldi$, $asyonel olan 1e$ "ey $eeldi$, 7o$)*l*n* Meiste$ Eik/1a$t !e La/o0 B'1)e'den al#$. Onla$ da skende$iye )ekte0inden al)#"la$d#$.

;= O/ak 196D
REAL.E, .EHA6LARG%LA BR B5.5M65R Ca$l Las2e$s .N. =. y*-y#la 8ta$i1in )i1!e$ (a#8 de$. 19. y*-y#l 0*t*n %unanistan'# 8?en( Anaka$sis'in eya1ati8nden tan#$, Anaka$sis seya1at#n# =. y*-y#l %unanistan#'na ya2a$. HekK an/ak, en&elle$, #-d#$a2la$ ka$"#s#nda &eli"i$. 8,else7enin ku"u ala/a ka$anl#kta u(a$8 de$ He&el. nsan 0elli 0i$ /e)iyetin ku/a#nda d*"*n*$ </e)iyeti &eni" anla)#yla anla)a)#- lK-#)< !e 1i(0i$ -a)an onu a"a)a-. Bu$Au!a-inin d*"*n/esi keskindi$, se$tti$ !e $asyoneldi$. n&ilte$e'de 0u$Au!a-i k$ala ka$"# a$istok$asi ile u-la"#$ !e ,$ansa'da olduu &i0i tek 0a"#na 1=@ iktida$a &e()e-. 6ai)a /o)2$o)is'le$ :u-la")ala$> !a$d#$ o$ada. En&els'in tK0i$i ile ti)o$e :ko$kak> 0i$ )ate$yali-) !a$d#$. Al)anya'da ise )illX 0i$lik ku$ul)a)#"t#$, iktisaden &e$idi$, 0u$Au!a-i )*stakil 0i$ s#n#7 ol)ak e1liyetine u-un -a)an e$i"e)eye/ekti$. Ma2olyon o$dula$# Al)anya'ya ,$ans#- d*"*n/esini &'t*$*$le$. %a$# 7eodal 0i$ 0*nyesi !a$d#$ Al)anya'n#n, 0u$Au!a-i ol)ad## i(in ayd#nla$ ('lde !aa- !e$i$le$, 0ed0a1tt#$la$. #n#7#n d*"*n/esi ol)a-, 1e$ 7iki$ ada)# 0i$ s#n#7#n d*"*n/esini i7ade ede$. sti1sal 0i$ 0*t*nd*$, )addX isti1salle )ane!X isti1sal 0i$ 0*t*n* ta)a)la$. .an-i)at'tan 0u&*ne kada$ .*$k ayd#n# 1an&i s#n#7#n ada)#d#$P #n#7la$ te"ekk*l et)i" )idi$P 19. y*-y#l#n ilk ya$#s#ndaki Al)an d*"*n/e ada)#n#n d*"*n/esi ile .*$k ayd#n#n#n &*n*)*-deki du$u)u 0i$0i$ine 0en-e$. %aln#- Al)an d*"*n/e ada)# Ro)a'y# 7et1edenle$in to$unudu$, R$otestanl#k o$ada do)u"tu$. Ue ni1ayet Al)an dili Lei0ni-'den 0e$i 0i$ 7else7e dili ol)a e1liyetini ka-an)#"t#$. A!$u2a 0i$ 0*t*nd*$, d*"*n/e 0ak#)#ndan, son ta1lilde. osyali-), li0e$ali-), ekono)i 2olitik ayn# sualle$e /e!a2 !e$)ek i(in ta$i1 sa1nesine (#ka$la$. .*$k inteliAansyas# 0u&*n kilisesi ol)ayan d*"*n/ele$e itinayla eil)ek -o$undad#$. 6*"*n)ek si-in &i0i d*"*n)eyenle$in d*"*n/esidi$. 1D;4<@4 a$as# Rusya'da /1ellin&'in :$eaksiyone$ !e idealist 7else7esi>, 1D@4<34 a$as#nda He&el'in 1Kki)iyeti !a$d#$, a)a Rusla"an 0i$ d*"*n/edi$ 0u. Rusya 2anAe$)ani-) 7ik$ine 2ansla!i-) "eklini ka-and#$#$. Rusya'da da sa !e sol He&el/ile$ !a$d#$. He&el'in insanl#k ta$i1ini @'e ay#$#"# 0i$ 1akikatti$. Antik (adan son$a 0i$ Ro)a<?e$)en i)2$ato$luu ku$ul)u"tu$. @. (a sla!la$'#n 'nde$liinde ku$ula/akt#$. B$uno Baue$, Rusya ta$i1te sente-i ya$ata/ak olan de!letti$ diyo$du. Rusya'da Mi$ :kolekti7 to2$ak )*lkiyeti de)ek> 1Kki)di$. i0i$ya'da k'yl* istedii to2$a# eke$di. Qe1$e yak#n k'yle$de ise yine 1e$ 1=3 k'yl*n*n kendine ait 0i$ e! ku$u2 se0-e ektii a$a-inin d#"#nda *( y#lda 0i$ ku$ayla da#t#lan to2$akla$ !a$d#. 1D34'da He&el Rusya'da tenkit ediliyo$du, Rusya A!$u2a'n#n i(indeydi, d# "#nda deil. Hal0uki 0i- A!$u2a'n#n (ok d#"#ndayd#k, dini)i-le, ta$i1i)i-le, #$k#)#-la. Bi$ 0i!a$d#k, 0i$ de d#"#)#-daki k*77a$. ,eti1 de!i$le$inde .*$k insan#n#n d*"*n)esi i(in 1i(0i$ se0e2 yoktu$. A!$u2a ka$anl#ktad#$ !e k'tek yedii i(in d*"*n)ek )e/0u$iyetindedi$. Hiya Ra"a ilk de7a ola$ak .*$k d*"*n/esinde 1*k*)ete 8sal1ane8 diyen insand#$. E)ile'i te$/*)e et)ek iste$. Cant E)ile'i (o/uk 1akla$# 0eyannK)esi ola$ak !as#7land#$#$. Haten Rousseau'nun Cant *-e$indeki tesi$i 0*y*k ol)u"tu$. .*$k insan#yla A!$u2al# a$as#ndaki 7a$k sosyal 2lKndad#$, 7e$dX )KnKda deil. ktisaden &e$i

*lkele$de 7e$din y*ksele)eyi"i, sesini duyu$a)ay#"# 0i$ dansite'ye :younluk> ula"a)ay#"#ndan, sosyalle"e)eyi"indendi$, 1e$ (ada d*"*nen (ok a-d#$, son$a 0i$ 0u d*"*n*lenle$i anlayan 0i$ o$ta s#n#7 !a$d#$, 0i$ de 0unun d#"#nda, ta$i1in d#"#nda ya"ayan insan s*$*le$i !a$d#$. Ce-)i E$tu$ul 8Lisan !e Ede0iyat#)#-8. MaJ Mo$dau'#n 8Medeniyeti)i-in %alanla$#8 adl# ese$inin .*$k(e te$/*)esi 194D'de M*lkiye )*d*$* elK1attin 0ey ta$a7#ndan ya2#l)#"t#$. Rusya o kada$ A!$u2a'n#n i(indedi$ ki, 0i$ Bakunin sa0a1a kada$ 0i$ R$oud1on'la He&el'i '$etiyo$du. Ma)#k Ce)al'in MontesSuieu'den ya2t## 8Ru1<u Qe$aiye8 1i( 0as#l)a)#"t#$. Hiya Ra"a'n#n 8E)ile8 te$/*)esi ise Me/)ua<# E0u--iya'da 2a$(ala$ 1alinde 0as#l)#"t#$. Celile !e 6i)ne, CanunX de!$inde 8H*)ayunnK)e8 ad#yla (e!$ili$, .*$k(e'den Latin/e'ye, %unan/a'ya !s., !s., (e!$ili$. Bi$ )edeniyetin 'teki )edeniyete s#-)as# i(in, alt !e *st ya2#da 0en-e$lik ol)as# "a$tt#$. ?i$en, 1Kki) olan d*"*n/e 0i$ kilisesi olan d*"*n/edi$. He$ ideoloAide il)in 2ay# en a- y*-de =4'di$, 0unun i(in ideoloAile$ te1likelidi$. Mi1enk ta"# ne ola/akP He2sini 0i$den tan#)al#, sosyali-)le li0e$ali-)i

1==
0i$den '$en)eli, $ealite an/ak te-atla$#yla 0i$ 0*t*nd*$. Ma$Suis de ade :1B34<1D13>, i1tilKlden 'n/eki ,$ansa'n#n )a$kisidi$, 0i$ a$istok$at, 1a2is1ane !e t#)a$1anede &e(en ;= y#l. Hasta, 7akat 0*y*k 0i$ ka7a. nsan tekti$, u-!iyetinin 0*t*n i)kKnla$#yla ya"a)ak i(in ya$at#l)#"t#$. Ba"kas# yoktu$, tek kanun 1ayat#n kendisidi$. nsan 0a"kas#n#n #-d#$a2 !e (#l#kla$#ndan -e!k al)ak i(in ya"a$. Alla1 da )a-lu)la$ !e esi$le$ ya$at#yo$. nsan Alla1la")ak istiyo$sa, -ali)le")elidi$. Cinayetin )e"$uluunu !e atei-)i en )ant#kX delille$le ilk de7a 0eli$tiyo$du. ade'#n 0*y*k ta$a7# 0u isyan# deildi$. *$$ealist !e e&-istansiyalistle$in takdi$ ettikle$i ade insan $u1unun la0i$entle$inde dola")#" !e seks*eli ,$eud'den (ok 'n/e ta1lil et)i"ti$. ,eue$0a/1 .an$#'n#n ye$ine insan# &eti$)i"ti, a)a 0u insan da 0i$ soyutla)ad#$ *)e$'e &'$e. skende$iye )ekte0inin ise 0i$(ok d*"*n/ele$i Hind d* "*n/esinden al#n)#"t#$. ol He&el/ile$ ,eue$0a/1 !e t$auss'un 7iki$le$inden 7aydalan#$la$. Moses Hess He&eliyani-)le aint< i)on/uluu 0i$le"ti$e$ek Ma$J'# 1a-#$laya/akt#$. *)e$'in ese$ini A!$u2a'ya Ma/kay adl# 0i$ 0iyo&$a7 tan#t#$. E&-istansiyalistle$in !e ana$"istle$in &*n*)*-de 0*y*k 'ne) !e$dikle$i )oda 0i$ isi)di$. Ma$Suis de ade'in Miet-s/1e'ninki &i0i 0i$ "'1$eti !a$d#$. 1=6

;9 O/ak 196D
,RAM GH O %ALHM 8Hayat d*"*nenle$ i(in t$aAedi, 1issedenle$ i(in ko)edidi$8. osyal 1ayat &eli"tik(e i"0'l*)* de &eli"i$. Bu i"0'l*)* d*"*n/e 2lKn#nda da &'ste$i$ kendini. He$kes 1akikatin an/ak 0i$ k#s)#n# &'$e0ili$. 8HKki) s#n#7#n d*"*n/ele$i, 1Kki) d*"*n/ele$di$8. He$ (ada ta$i1in ak#"#n# &'$e0il)ek 0i$ !eya 0i$ka( ki"iye nasi2 ol)u"tu$. HattK 0*y*k 2olitika ada)la$# 0ile i1tilKlle$in ko2a/a#n# &'$)e-le$. Onla$ yelkenle$ini tesad*7*n "i"i$dii &e)ile$di$. 1BD9 u-un -a)andan 0e$i de!a) eden 0i$ (alkan#"#n su y*-*ne (#k)as#d#$. u 99 de$e/e ol)adan 144 de$e/e ol)a-. Leona$do da Uin/i 'l*$ken #st#$a2la s'yleni$. 8Ese$i) ki)0ili$ ne kada$ 0udala yeti"ti$e/ek8. Ma$ksi-) de 0i$ kate"i-) :il)<i 1Kl kita0#> 1aline &eti$ili$se, 1i(0i$ )ey!e !e$)e-. Ray)ond A$on'un dedii &i0i alt<ya2#yla *st<ya2# a$as#nda asans'$ yoktu$. 1BD9 'n/esi ,$ansa Catolik'ti$, onu ku$an (e"itli unsu$la$#n etnik '-ellikle$i !a$d#$. %ani tek /*)leyle i7ade etsek, 0u$Au!a-i ekono)ik *st*nl**n*, siyasX *st*nl**yle 2eki"ti$)i"ti$. .a$i1 /o$a7yayla insan#n i-di!a/#d#$. Ma$ksi-) 0i$ )ate$ialis)e diale/tiSue'den (ok, 0i$ 1u)anis)e diale/tiSue'di$. nsan yeni'den ne7$et ede$, al#"#l)#" 7o$)*lle$i se!e$. B*y*k end*st$i ku$ulu$ !e Ma$J'#n ta0i$iyle 80u$Au!a-i, 0a$#nda kendi d*")an# olan 2$oleta$yay# yeti"ti$)eye 0a"la$8. C'y 1e$ *kede !e de!i$de uykudad#$, tutu/uluu te)sil ede$. O kada$ ki Ro&e$ Caillois'nin ta0i$iyle 0u&*ne kada$ Bat# k'y*ne iki kita2 &i$)i"ti$E n/il !e Al)anak. C'y 1udutsu- 0i$ ku!!etti$, 7akat 0iyoloAikti$, "uu$alt#d#$. R$olete$ keli)esi de, sosyali-) !e ko)*ni-) &i0i 1D@4'la$a do$u doa$. 1=B Louis<R1ili22e 0u$Au!a k$al, a$istok$asinin ekono)ik 0i$ &*( ol)aktan (#kt##n# 0ili$. "(i s#n#7# 1en*- kendine 1as tale2le$den )a1$u)du$. C'y i"(isi ile "e1i$ i"(isi a$as#nda 1i(0i$ 0a yoktu$. .a"$adaki u7ak<te7ek i"(i 1a$eketle$i Kdeta Ra$is'in 'n/*l**n* 0ekle)ektedi$. %eni d*nya 1en*istik$a$a ka!u")a)#"t#$. "(i e-il)ektedi$, (*nk* dilsi- !e "uu$su-du$. R$oleta$ya keli)esi ilk de7a 1D@4'la$a do$u :7e)ini-)in 'n/*s*> ,lo$a .$istan'#n Me21is adl# $o)an#nda sa1neye (#ka$. :Ba-#la$# da 2$oleta$ya keli)esini ilk de7a BlanSui'nin kulland##na inan#$>. :Me21is, Me7isto'nun k#salt#l)#"#>. 1D@4<34 a$as#nda ,$ansa'da 0i$ ti/a$et 0u$Au!a-isi, 0i$ to2$ak !e 7inans 0u$Au!a-isi !a$d#$. Oy !e$)e 1akk# -en&inle$e 1as :0elli "ekilde, 0elli e"yadan !e$&i !e$enle$ se(e0ili$, se(ilen<le$inki ise da1a s#k# "a$tla$a 0al#>. 1D36'da k't* 0i$ )a1sWl, 2atatesle$e )usallat olan sal&#n, n&ilte$edeki

ekono)ik k$i-in ,$ansa'daki akisle$i. Uille$)e i"(i s#n#7# *-e$inde 0i$ anket ya2a$. 5to2ya/# !e il)X sosyali-) tasni7i, Ma$ksist 0i$ tasni7ti$. Bunu ka0ul edenle$ Ma$ksi-)'i ka0ul et)i"le$ de)ekti$. Ba-#la$# da Ma$J 'n/esi sosyali-)i konse2t*el ola$ak !as#7land#$#$la$. Con/e2tle$den, yani ka!$a)la$dan 1a$eket eden, 1ayattan 1a$eket et)eyen anla)#na. Oysa /on/e2t'le$ $ealitenin 2a$(ala$#d#$la$. Ma$ksist sosyali-) da1a te/$*0eli, da1a 0ed0in, 7akat da1a ol&un 0i$ sosyali-)di$. Ma$J'dan e!!elki sosyali-)e ,$ans#- sosyali-)i de)ek da1a do$udu$. Ca!$a)sal sosyali-) 0i$ )KnK i7ade et)e-. Uae Ui/tis_Ueyl )alu2la$a :0i$ d*"*n/enin tat0ik edil)e)i" ol)as#, onun &ay$# il)X ol)as#n# &e$ekti$)e->. 1D@4<3D ,$ansa'da iki 7iki$ ak#)# !a$E 1< stik0Kl 1akk#nda de$in d*"*n/ele$i olan, /e)iyeti in/eleyen !e in/ele)ele$ine $*yala$#n# da katanla$. aint< i)on, ,ou$ie$, Ca0et, Led$u<Rollin, R. Le$ouJ. ;< ?*ndelik i1tiya(la$#n ka)(#s#yla 1a$ekete &e(en 0*y*k 1=D )u-da$i2le$, u(la$. "(i s#n#7#n#n 0u oku)u" kesi)i, da1a (ok 0u$Au!a /e)iyetinin i(inde 0i$ yeni i"<0'l*)* ol)as#n# iste$. aint< i)on'un ilk d*"*n/ele$i. BlanSui, 8C#l#/# olan#n ek)ei olu$8 diyo$du. Bunla$#n d#"#nda 1e$kes, 1ayat#n olduu &i0i de!a) ede/eine inan#$. Halk#n isyan# ede0iyata &e()eye 0a"la)#"t#$. ?ui-ot ;4 ya"#nda ,$ansa'n#n en &*-el l*&atla$#ndan 0i$ini ya-)#"t#$. lk de7a ola$ak ta$i1i, 0i$ s#n#7 ka!&as# ola$ak ele alan insand#$. aint< i)on 0u s#n#7 ka!&as# 7ik$ini ?ui-ot'nun kendisinden ald##n# s'yle$. Bi$ )edeniyet ta$i1i ya-a$. n&ili- 1tilKlini, C$o)Zell'i en iyi tan#yan odu$. ?ui-ot R$otestan'd#$. Bu 0*y*k entelekt*el ku/a#nda ya"ad## (a#n 1i(0i$ 2$o0le)ini &'$)e)ektedi$. ?a-etele$ 0i$e$ 2$o2a&anda !as#tas# ol)u"tu$. Resto$asyona kada$ &a-ete diye 0i$ "ey yok. Bi$ ne!X =. ku!!et. .e7$ika $o)anla$# &eni" 1alk ta0akala$#na 1ita2 ettikle$i i(in, onun 1ayat#n# kale)e al#$la$E Eu. ue'n*n 8Ra$is Es$a$#8. :Hu&o !e Bal-a/'dan son$a ilk de7a ede0iyatta a$&o &'$*l*$>. ue, ,ou$ie$'/idi$. Hu&o'da sosyal )esele yoktu$ !eya 0i$ k*$ek )a1kW)unun to2lu)la (at#")as# !a$d#$. ue'deki it1a) !e intika) duy&usu Bal-a/'da yoktu$. ue ilk de7a 1e$ ta0akadan insan#n anlaya/a# 0i$ dille, i"(i )eselesini, se7alet )eselesini ele al#$. :Halk Bankas#>. 5to2ya/# 0i$ 1Kl su$eti. 1tilKlin 2atlak !e$e/eini se-enle$den 0i$i Rie$$e Le$ouJ'du$. M*$etti2ti$. La/o$dai$e'in, Malt1us'un 7iki$le$ine ka$"# (#ka$. ,$ansa n*7usunu *(e ay#$)ak )*)k*nE @4 )ilyon 2$olete$ !e yoksul, @ k*su$ )ilyon )al sa1i0i, 196 0in ,$ans#-, &eli$in 9 )ilya$#ndan = )ilya$#n# (eken s#n#7. ?. and onun tale0esidi$. 1D34'da ko)*nist olduunu s'yle$. Buano$otti'nin de "aki$didi$. etin

0i$ i1tilKl/i olan Buano$otti'nin !e Ba0eu7un. Ba0eu7u stili-e eden Buano$otti'di$. and 0u )KnKda Ba0euR/*d*$. and 1D@B'de 8.ek 2$ensi0e inan#yo$u)E '-el )*lkiyetin la!#8, de$. and da

1=9
7#$t#nay# se-e$. .o/Sue!ille ise 1D@;'den 0e$i to2$a#n uul<dad##n# duy)aktad#$. .o/Sue!ille e"itlik a"k#n#n 'n*ne &e(il)e- 0i$ kanun olduunu anla$. 1D@D'de )e/liste i"(ile$in ya2)ak istedii dei"ikliin te)elden olduunu 1ayk#$#$. 1tilKlin 0a"l#/a ya2#/#la$# ise :La)a$tine, Led$u<Rollin, Louis Blan/> i1tilKlin ko2a/a#ndan 1a0e$da$ deildi$le$. Ca0et, ka$ya'y# ya-)#"t#$. Bi$ 7#(#/#n#n olu, oku)u", )e0us ol)u"tu$. Co)*nistti$. Ho/as# Ba0eu7'd*$, onu k#skan#$, 7akat 1*/u) ede)e-. BlanSui 0i$ 2$o&$a) sun)a-, 7akat i1tilKli te)sil ede$. Hayat# 1a2is1anele$le 0a$ikatla$da &e(en 0i$ )*/a1it. : akall# R#7k#, BlanSui'ye "ii$ ya-a$.> Bu$Au!a-inin o$ta ta0akala$# /ensitai$e siste)in :oy 1akk#n# !e$&iye 0alayan siste)in> kald#$#l)as#n# iste$. BanSuetle$. :B4 tane>. ?ui-ot 0unla$#n sonun/usunu yasakla$. Alay da< #l)a-, sa$aya &ide$. O s#$ada (o/ukla$, &en(le$ aa(la$# s'ke$, 0a$ikat ya2a$la$. ;1<;;<;@ Qu0at. Louis R1ili22e de ka(a$. ?e(i/i )e/lis. :Ras2a$d, ,lo/on, Led$u<Rollin, La)a$tine>. ?. and k'ydedi$, 1a$eketi 1a0e$ al#$ al)a- ko"a$. ;. Cu)1u$iyet'in &*nde)le$ini ya-)aya )e)u$ edili$. 8 u77$a&e *ni!e$sel8 :&enel oy> ka0ul edili$. A)a solun "e7le$i anla"a)a-. Mason lo/ala$# !e &i-li /e)iyetle$ :Me!si)le$, Ba$0es !e BlanSui'ninkile$>, Ca$0ona$ile$ :ku$u/usu Ba-a$d>. :R$oud1on )asondu>. 164

B Ma$t 196D
LaM%E.UE O %ALHM @ ,$ansa a$as#nda ilk te)as 1D6B'de olu$. Ca2itali-) .an-i)at'tan son$a 0*t*n &*/*yle y*kleni$ i)2a$ato$lua. 1D6='de Bel&$ad o$)an#nda to2lanan Re"at Bey, HiyK Bey, Ru) !e ,$ans#a$kada"la$#n#n te"!ikiyle ?en( Os)anl#la$ /e)iyetini ku$a$la$. ok &e()eden Musta7a ,a-#l Ra"a'n#n da!eti !e Lean Riet$i'nin a$a/#l##yla ,$ansa'ya ka(a$la$. He2si de Os)anl# 0*$ok$asisine )ensu2tu$la$. 6e0at !e ie/le &a-etesi onla$# )u1a00etle ka$"#la$. Bu )u1a00etin )en"ei nedi$P ,a-#l Ra"a ka$de"i Hidi! s)ail Ra"a ta$a7#ndan ta1ttan u-akla"t#$#l)#"t#$. Musta7a ,a-#l Ra"a ?en( Os)anl#la$'# 0i$ "antaA !as#tas# ola$ak kullan#yo$du. Musta7a ,a-#l Ra"a Ali Ra"a ile anla"#n/a ?en( Os)anl#la$ yu$da d'ne$le$. HiyK Bey s)ail Ra"a'n) ada)# ol)ay# te$/i1 ede$. ?en( Os)anl#la$'#n A!$u2a'ya &it)eden (ok )*21e), (ok ka$anl#k 0il&ile$i !a$d# A!$u2a 1akk#nda. Bi$ k#s)# 2a "a-adeydi, )*$e00iyele$le yeti")i"ti, 0i$ k#s)# te$/*)e ka<le)indendi. Ra$is !e Lond$a... ?en( Os)anl#la$'a e!!elK 0i$ )ukayese ya2)ak i)kKn# !e$)i"ti$, son$a 0a-# )eselele$le ka$"#la")ala$#n# te)in et)i"ti$. kin/i A0d*l1a)id'in s*tka$de"i Mu$i Bey, 1DB1 Ha-i$an#'nda 0$et'te Ente$nasyonal'in )et1ini ya2a$. A)a &u$u$unu kay0et)e)i"ti$ 1en*- ayd#nla$#)#-. Ba"ka 0i$ *lkenin (o/uuydula$. Ca2italle e)ek a$as#nda 1issettikle$i (at#")a, Ha-$et<i Mu1a))ed'in se$!et 1akk#ndaki d*"*n/esine 0en-e$. e$!et k't*d*$, (*nk* insan# -ali) ya2a$. slK) dininde s#n#7 te-atla$# ko$kun(la")a)#"t#, adalete dayan#yo$du slK). 6ou" i)tiya-# tan#)#yo$du. Bu iti0a$la ?en( Os)anl#la$la sosyali-)in ilk te)as# se)2atik ol)u"tu. ,akat sosyali-) Bat#'y# ku$ta$a)a-d#. Onla$a 161 M*sl*)an ol)ala$#n# ta!siye ediyo$la$d#. Bu se)2ati G..an-i)at'tan son$a da de!a) ede$. Qe)settin a)i Bey Mi1$an E7endi'nin .e$/*)an<# Qa$k'#nda ?ot1a 2$o&$a)#n#n "e$iat<# A1)ediye'ye uy&un olduunu ya-a$. .*$k ayd#n# dai)a kendi )a-isine 0al# kal)#", yeni dee$le$i 1e2 0u &e()i"i a(#s#ndan &'$)*"t*$. ?en( Os)anl#la$ 1ali1a-#$ d*-eni 0e en)iyo$la$d#, 0u iti0a$la Bat#'n#n ile$i/i (e!$ele$iyle te)as et)ele$i ta0iX idi. osyali-)e &'ste$dikle$i se)2ati, onu M*sl*)anl#a yak#n 0ul)ala$#ndan ile$i &eliyo$du. Bu te)as yine de "e$iat(# (e!$ele$in isyan# !e iti$a-#yla ka$"#lan)#"t#$. Qe$iat(#la$a &'$e M*sl*)anl#k sosyali-)e ta0an ta0ana -#tt#$. osyali-) i"ti$Kk<i e)!al !e nisKd#$. Oysa M*sl*)anl#kla )*lkiyet kutsald#$. Hal0uki Qe)settin a)i'ye &'$e sosyali-)de i"ti$ak(ilik yoktu, ko)*ni-)de !a$d#. Ca$)atla$ da, Ma-dek de, "aki$tle$i de kad#nla$da !e e"yada i"ti$ak istiyo$du. Canla 1Klelenen 0u 1Kt#$ala$ i"ti$ak keli)esini ko$kutu/u 1Kle &eti$iyo$du. CelKl Mu$i de sosyali-)in i"ti$ak(ilik ola$ak te$/*)e edile)eye/eini s'yle$. .o2lu)/uluk da sosyali-)i ka$"#laya)a-. An/ak 1DB6'da 0unla$# ya-an Qe)settin a)i Bey, 1@1;'de 3. 0ask#s#n# ya2an Caa)us<u ,$anse!Xsi'nde sosyali-)i 8 ilk<i aki)<i "ti$KkiyWn8 :sa2#k olan i"ti$KkiyWn yolu> diye ta$i7 ede$ :A$a2 QK1'#n ta0i$iyle 8tek ayak *-e$inde d*nyay# !el!eleye !e$en8 .i)u$lenk>. Qe)settin a)i'yi 0'yle 0i$ i1anete se!keden a$kas#ndaki kala0al##n i1anetidi$ :.i)u$lenk'le Mas$eddin Ho/a'#nn ,il 1ikKyesi>.

Cendisinden 'n/e 0'yle 0i$ t$adition :&elenek> yoktu, kendisinden son$a da &ele/ei "*21elidi$. Bi$ sosyal s#n#7a daya<)a)#"t#$ s#$t#n#. Ma)#k Ce)al !e Mu$i Bey i(in sosyali-) &*-el 0i$ ideoloAiden i0a$etti, (*nk* sosyal s#n#7la$ yoktu. Ba0<# Ali'yle sa$aya s##n)aktan 0a"ka ya2a/ak 0i$ i"i yoktu. Uoltai$e konu"tuu -a)an, 0*t*n insanl#k na)#na konu"uyo$du. 5(*n/* 0i$ &'$*" "ti$Kk<d$Kk )e/)uala$#n#n &'$*"*. osyali-) slK)iyet'in /ennetidi$. .anyol'un &'$*"*.

16;
MetodoloAik 0i$ eksiklik !a$ 0*t*n 0u )*naka"ala$daE 0u sosyali-) nas#l 0i$ sosyali-)di$. osyali-) nedi$P Han&i sosyali-) M*sl)anl#a uy&undu$, 1an&isi deildi$P %ani 1en*- )esele o$taya at#l)a)#"t#$. osyali-) Bat# A!$u2a'da 0*y*k sanayi ile doa$, sanayi ink#lK0#n#n dou$duu 0i$ s#n#7#n ideoloAisidi$. Bunun d#"#nda 0i$ sosyali-)den 0a1sedin/e, s#7atla$#n# 0eli$t)ek -o$unday#-. osyali-)den kasdedilen 0u&*n il)X sosyali-)di$, Ma$ksist sosyali-)di$. @. 6*nya )illX ku$tulu" sa!a"la$#yla 0oyundu$uktan ku$tuluyo$. ClKsik s')*$&e deille$ a$t#k, as#$l#k ya"ay#"la$# dei")i"ti$. ektikle$i (ilenin de!a) ede)eye/eine inan#yo$la$. Ca$"#la$#nda sanayile")i" 0i$ d*nya !a$d#$. Biliyo$la$ ki ya kendile$i de sanayile"e/ek, ya da sanayile")i" 0i$ d*nyan#n 0oyundu$uu alt#na &i$e/ekle$. ine)a, 0as#n, tu$istle$, $adyo ona )*te)adiyen kendi s')*$*" !e eili"ini i1ta$ et)ektedi$le$. Ca$"#s#nda iki sanayile")i" )e)leket ti2i !a$E 1< A!$u2a d A)e$ika. ;< Rusya. O 1alde @. 6*nya 0i$ te$/i1 ya2)ak -o$unda. Ca2itali-) 7e$dX ka-an/a dayanan 0i$ siste)di$ !e ideoloAiye i1tiya/# yoktu$. Ca-an( *)idi, d#" se$)ayeyle $eka0et ede0il)e *)idi onun &eli")esi i(in kK7i se0e0le$di$. MaJ Ie0e$'in )entalite /a2italiste'i :ka2italist -i1niyet> 0i$ a!u( insanda )e!/ut. talya'n#n 0e-i$&an /u)1u$iyetle$inden 0u&*n*n A)e$ikan 0usiness)an'le$ine kada$ 1e2sinde )*"te$ek 0i$ yan !a$E Ca-an( 1#$s#. Bu -i1niyet se$)aye *st*ne se$)aye y#)ak i1ti$as#d#$. ui ?ene$is 0i$ ideoloAiye i1tiya/# yoktu$. HattK ka2italist yolu se(en )e)leketle$ ideoloAiden, d*"*n/eden ne7$et ede$le$. 6e)ok$at Ra$tinin d*"*n/e ada)#na e1e))iyet !e$)e)esi 0undand#$. Ca2itali-) &e(i/i ideoloAile$e 0ile 0el 0alaya)a-, an/ak 0i$tak#) )itle$e, ideoloAik ideoloAile$e )u1ta(t#$. Hal0uki sosyalist isti1salin )utlaka 0i$ ideoloAiye i1tiya/# !a$d#$. Cala0al#kla$#n 7edakK$l#k ya2)as# i(in )utlaka 0i$ ideoloAiden 16@ 7aydalan)ak, &'n*lle$ine 1ita2 et)ek )e/0u$iyeti !a$d#$. Bu ideoloAile$ *( t*$l* ola0ili$E 1< (inde ya"an#lan to2lu)u y*/eltenle$. ;< .an$#'y# y*/eltenle$. @< nsan# y*/eltenle$. Ca2itali-) an/ak )illXsinden 7aydalana0ili$ 0u ideoloAile$in. Bil1assa .*$k )illiyet(ilii (ok &a$i2, (ok tali1si- 0i$ silK1t#$. *nk* ta$i1i 0oyun/a 0u )illet .*$k ol)adan e!!el M*sl*)an'd#. M*sl*)an'd# !e Os)anl#'yd#. slK)iyet )illeti idi Kdeta. B*t*n inananla$ ka$de"ti, yani )illetti. Bu&*ne kada$ ya2#lan ta$i7le$in en &*-eliE ayn# dee$le$e inanan, ayn# dee$le$ i(in se7e$0e$ slK) )illeti. Bunun i(inde -*)$ele$ ola0ili$. 6 4 4 sene 0u )illet kendini ye$y*-*nde .an$#'n#n )*)ta- kulu ola$ak &'$)*", Bat#'ya )ina$ele$den 0ak)#"t#$. on$a 0u dee$le$ )an-u)esi 0i$ anda silin)i", sen Hititsin, sen *)e$sin den)i"ti$. Oysa 0u kada$ eski 0i$ )edeniyetin s#/akl## yoktu$. Bi$ 1eye/an !e$)iyo$du.

Mitle$in 0i-i ku/aklaya0il)esi i(in 0i-i &'nl*)*-den yakala)as# lK-#)d#$. ktisadX kalk#n)ada sosyalist te$/i1i ya2t##)#- -a)an nas#l 0i$ ideoloAiyle (#ka/a#- 1alk#n ka$"#s#na. Cu$'an'la Ca2ital'i u-la"t#$)ak )*)k*n )*P osyali-) slK)iyet'e dayat#la0ili$ )iP ?*(. *nk* 1alk ta0akala$#n#n ka$"#s#na 0i$ d*")an (#ka$t)ak &e$ekti$. B*t*n )*)inle$ ka$de"ti$, '-el )*lkiyet 1elKldi$. Reki sosyali-) nas#l 1alk ta0akala$#na 0u senin d*")an#nd#$ diye/ek, &'ste$i"te kendisinden (ok da1a M*sl*)an'd#$ 0u ada). Halk ta0akala$#n# )utlaka ka)(#la)ak &e$ek. MaddX $e7a1 !aadi kK7i deildi$. osyali-) (ok 7edakK$l#kla$ isteyen 0i$ iktisadX dokt$indi$. ?eni" kala0al#kla$ )ey!as#n# tat)aya/akla$# 0i$ $e7a1 i(in 7edakK$l#k ya2)a-la$, )ee$ ki (ok ku!!etli 0i$ ideoloAi olsun. Halk# 1a$ekete &e (i$)ek i(in de 0i$ d*")an &e$ekti$ ka$"#ya, 1i( deilse 0i$ $eka0et, 0i$ ya$#" ol)al#. 163 slK)iyet s#n#7 ka!&as#n# k'$*kleye)e-. *nk* slK)iyet'te s#n#7 ka!&as# yoktu$, (*nk* slK) slK)'#n ka$de"idi$. Halk ta0akala$#n#n 2otansiyel kinini se7e$0e$ et)ek (ok -o$du$. Bi-de 19;@'den 0e$i de!let !e inteliAansyK 1Kki) s#n#7tan ko2)u"tu$. slK)X 0i$ sosyali-), laik, Alla1s#- 1Kki) s#n#7# yak#2 y#ka0ili$. Qe1i$le$e duyulan ne7$et (ok ku!!etlidi$. ?eni" 1alk ta0akala$#yla, "e1i$ ayd#nla$# ko2)u"tu$. %a$# )istik, ya$#, oku)u" ku!!etli 0i$ lide$in, )ode$n 0i$ aid<i Mu$sX'nin (#k)as# kK7idi$. .e1likeli. Cu$'an'da 0i$ iktisat siste)i yoktu$, 7akat sosyal adalete y'nelen 0i$ a1lKk !a$d#$. Bu a1lKk 0i$ sosyalist i(in 2ekKlK 7aydal# ola0ili$. 6inin dee$le$i ta0iat *st* dee$le$di$, an/ak Cu$'an'#n 0u adalet k#s)# *-e$inde #s$a$ ede$ek, kitlele$ 1a$ekete &e(i$ile0ili$.

;B Ma$t 196D
BA.GMGM .ARHLER, O MAMLG'MGM .ARHLER He$de$ 8 oyu)u- 0e"iinde "ii$ s'yle)i"8, de$. Qii$i 7else7e taki2 et)i". A)a insan#n ku/a#nda ya"ad## /e)iyeti anla)a, yani ta$i1 (ok yeni. MedenP E!!elK u-un as#$la$ sa1nede 0i$ 0a"0u &'$)*" ta$i1. .an$#'n#n i$adesini "a1#sla"t#$an 0u ta/idK$la$ ta$i1i ya$at)#" -annedil)i". Bu takdi$de &eni" 1alk y##nla$#n#n ta$i1ine l*-u) kal)a-. Ui/o, 8Halk#n s#$t#na 0indii i(in 0*y*k &'$*n*$ 0a"0ula$8 de$. Ba0il'de salna)ele$ !a$, Hind'de ta$i1 yok, yok, (*nk* Hind 0it)eyenle, e-elX !e e0ediyle, 0a"la)ayan !e 0it)eyenle 16= )e"&uld*$. ?*ndelik 1ayat, &'$*n*$ d*nya 0i$ )ayad#$, !e1i)di$. .a$i1 0i$ 2a$(a 1ayat#n#n sonuna yakla")#" s#n#7la$#n !eya )illetle$in ese$idi$. Onun 19. y*-y#lda do)as#n# 0ununla a(#klayanla$ !a$. B*t*n dinX kita2la$da :.e!$at> eski (ala$#n ta$i1i !a$d#$, 7akat 0*t*n olayla$ .an$# i$adesinin 0i$e$ te/ellisidi$, insan kuklad#$. .a$i1in do)as# i(in &e$ekli sosyo<2olitik "a$tla$ ilk de7a Eski %unan'da &e$(ekle"i$E .u/ydide. .a$i1in 0a0as# diye adland#$#lan He$odote 0i$ ne!X ta$i1i $o)an ya-#/#s#d#$, 0i$ ne!X E!liya ele0i. e0e2le$e eil)e-. Ma$$ati7 :1ikaye/i> ta$i1. Bi$ %unan )u/i-esi ol)ad##n#n ilk delilini !e$)i", yeni *lkele$den %unan'a 1a0e$ &eti$)i", %unan k*lt*$*n* -en&inle"ti$)i"ti$. HayKlle 1akikat ku/ak ku/aa. HKdisele$ 2a$(a 2a$(a. osyoloAik 0i$ &'$*", 0i$ ta$i1 7else7esi yoktu$. .u/ydide aske$di$, )alu2 ol)u"tu$, #-d#$a2 (ek)i"ti$. Relo2one- sa!a"#n# ya"a)#"t#$. .a0iat ka$"#s#nda -ay#7t#$ )alu2 olan, d*"*n)ek )e/0u$iyetindedi$ 1ayat#n# ko$u)ak i(in. Bu iti0a$la .u/ydide ya"ad## kanl# )a/e$a *-e$inde d*"*n*$, insan $u1unun -e)0e$ekle$ini o$taya (#ka$)ak iste$. .u/ydide ta$i1e .an$#'y# sok)a-, ta$i1inde akl#n ka0ul et)eye/ei 1i(0i$ olay yoktu$. .a$i1in -e)0e$ei 1*k)et)e a$-usudu$. .u/ydide'den son$a ta$i1 ?$eko<Latin d*nyas#nda i1ti"a)#n# kay0ede$ !e ede0X 0i$ ne!X ola$ak ya"a)aya de!a) ede$. Uakala$#n en 2a$lakla$# a$an#$. .ite<Li!e ese$inde Ro)a'y# )*da7aa ede$. Bi$ ede0iyat ese$idi$, 1akikatin a$an#l)as# deildi$. Os)anl# )2a$ato$luu u-un -a)an )a-iyi d*"*n)eye/ek kada$ &en(ti$. HKlX ya"a$. Bununla 0e$a0e$ Os)anl# ede0iyat#nda ilk nesi$ '$nekle$ini ta$i1le$ te"kil ede$. .e!$at'#n 1ikKyele$i, H-. Ade), 2ey&a)0e$le$, slK)iyet !e 7eti1le$i. 166

Os)anl# )2a$ato$luu'nun Bat# ka$"#s#ndaki da!$an#"#, ta) 0i$ ?*li!e$ ko)2leksidi$. Nn/e te2eden 0aka$ Bat#'ya, 0i$ Lilli2utla$ *lkesidi$ Bat#. .a$i1inde A!$u2a yoktu$. 1B. y*-y#l M*ne//i)0a"#'n#n ta$i1i, A$a2(a ya-#l)#"t#$, Medi) .*$k(e'ye (e!i$)i"ti$. on$a .an-i)at'a kada$ ta$i1 yok. Uakan*!is ta$i1le$i. ,$oissa$d, Ra/ine !e Boileau'nun ta$i1i :`GU. Louis de!$i> 7a$kl# deildi$. a$ay i)2a$ato$luun )e$ke-idi$, i)2a$ato$luk kKinat#n )e$ke-idi$. 6ee$i olan yaln#- (o0and#$, s*$* 1i(0i$ -a)an dikkate lKy#k deildi$. A"#k Ra"a ta$i1i ya1ut Ho/a ad$ettin E7endi'nin .a/'et<.e!a$i1'i sade/e sa$ay# anlat#$. .a/'et<.e!a$i1 0i$ de!$in aynas#d#$, (atlak 0i$ ayna. Mai)a ya"ad## de!$i tatl# tatl# anlat#$. 1D. as#$dan son$a A!$u2a'n#n *st*nl** &'$*l*$. .a$i1 0i$ se0e2<neti/e esas#na dayanan ili) ola$ak o$taya (#ka$. A$i7 Hik)et, A1)et Mit1at E7endi'nin :Ha/e<i E!!elin> da1a son$a CKinat adl# 0*y*k 0i$ ta$i1 ya-an *ley)an Ra"a'#nn .a$i1<i alKs#. Ce!det Ra"a .a$i1i, Ha))e$'in de!a)#, 1D;D'e kada$ &eli$. 1; /iltti$. a$ay e)$iyle ya-#l)#"t#$. Mi-an/# Mu$at, Me1)et Mu$at Bey'in 8.a$i1<i E0ul ,a$uk8 nK)#yla )e"1u$ ta$i1i. Gsti0data ka$"# dikilen 0i$ K0ide. Caynak ,$ans#- ta$i1(ile$i. H*$$iyet K"#k#, isti0dat d*")an#d#$. .a$i1 no$)ati7 0i$ ili)di$, 0i$ ne!X ka!&a sila1#d#$. GG. Me"$utiyet'in 0*t*n ayd#nla$# 0u kita2la Ali Ce)al'den yeti")i"le$di$. ,$ans#- i1tilKli Mu$at Bey'in kita0#yla '$enili$. ok iyi 0ilin)esi &e$eken 0i$ kita2t#$. Esas Os)anl# ta$i1i idi. Hakikatta Mi-an/# Mu$at'tan son$a da ta$i1 ya-#l)a-. GG. Me"$utiyet'ten son$a ta$i1(ile$ 0ak#"la$#n# ,$ansa'n#n en sat1X ta$i1(ile$ine (e!i$i$E ei&no0os. A0du$$a1)an Qe$e7in 8.a$i1 Musa1a0ele$i8 sudand#$. A1)et Rasi)'in 3 /ilt Os)anl# .a$i1i )ekte2 kita0#, de$inlii !e il)X 0i$ e1e))iyeti yoktu$. s1a/<Malet, laik ,$ans#- )ekte2le$inde okutulan ya-a$la$d#$ : 1 9 1 4 < @ D > . Ese$ 0elli

16B
e)elle$in 0i$ 2$o2a&anda !as#tas#d#$. Ca2italist A!$u2a d*nyay# s')*$*$ken, kendi *st*nl**ne inand#$)#"t#$ kendini. A!$u2a i(in kendi d#"#nda ta$i1 yoktu$. Minna/#k, k*(*lt*l)*" 0i$ Asya. Me ya-#kt#$ ki 0i- kendi)i-i 0u )inna/#k ta$i1ten '$endik :?en( Os)anl#la$'#n d*")ana ilti/a et)ele$i &i0i>. Ali Re"at Bey'in kita0#nda da kendi ta$i1i)i- yoktu$. ;@'den son$a 644 y#ll#k )a-iyi <ki .*$k ta$i1inin en "e$e7li say7ala$#n# ku/akla$< 7edK ede$i-, unutu$u-. Co2a$#- kendi)i-den !e ka$anl#k (ala$#n e7sanele$ine s##n#$#-E *)e$le$, Hititle$. Nn/e, ta$i1ten 'n/e !a$d#k 2ala!$ala$#, son$a a-&eli")i"likle, ya$ala$#yla '!*n)ek &i0i 0i$ )a-o"i-). Bu&*ne kada$ 0i$ .*$k ta$i1i ya-#l)a)#"t#$. 194D, %#ld#- sa$ay#ndaki 0*t*n !esikala$# yak)#"t#$. *nk* a$"i!le$de kendile$inin A0d*l1a)id'e !e$dii Au$nalle$ !a$d#$. on$a Bul&a$istan'a a$a0a a$a0a !esika sat#ld#. Bu&*n ta$i1i ya-a/ak ne )al-e)e)i- !a$, ne k*lt*$*)*-. Ce!det Ra"a )ed$esenin yeti"ti$dii son 0*y*k ada). ok i1tiyatl# ad#)la$la Batiyi 7et1e do$u y*$*yen 6ou. M*essesele$i tun(la"an 0i$ i)2a$ato$luun yeti"ti$dii son 0*y*k ada)la$dan 0i$idi$. Os)anl# A!$u2a'ya 1ay$et, 1ay$anl#k !e ko$ku telkin etti, ta ki A0d*l1a)id ta1ttan inin/eye kada$. Ce!det Ra"a 0'yle 0i$ i)2a$ato$luun (o/uuydu, 7akat tKlX 1a$2 aley1i)i-e d'n*yo$du, /o$a7X s#n#$la$ !e $e7a1 &*n<den&*ne d*"*yo$du. F-un -a)an e)i$i !e$en Os)anl# )2a$ato$luu'na, 0eylikle$i, 1e$ &*n istiklKlle$ini ilKn ediyo$la$d#. ?e$ileyen asl#nda Os)anl# )2a$ato$luu deildi. 1BD9 yaln#- Bat# 7eodalitesinin deil, k#l#/a dayanan 0*t*n 7eodalitele$in de 'l*) (an#d#$. Qe$iat, 7elKketle$i)i-in dine &'ste$ilen kay#ts#-l#ktan doduunu 1ayk#$a/akY ?en( Os)anl#la$'sa &e$ilii)i-in se0e0inin &elenee 0al#l##)#- olduunu 7#s#l<daya/akt#$. Bi$ yanda e$iyen, (*$*yen, k'kle$ini 1e$ &*n kay0eden !e A!$u2a kayas#na 0i$ yosun, 0i$ )idye &i0i sa$#lan 0i$ 0*$ok$at inteliAansya, 0i$ yanda ('k*"*n &e$(ek se0e2le$ine

16D
eil)eyen, ku$tulu"u 1a$eketsi-likte 0ulan &eni" y##n !e te)sil/isi )ed$ese. Ce!det Ra"a Bela&at<# Os)aniye de$sle$ini Hukuk 7ak*ltesinde !e$i$. .a$i1ine &elin/e, Ce!det Ra"a 0n Haldun'un ese$inin ;g='ini (e!i$)i"ti$, 7akat 1i(0i$ -a)an 13. y*-y#l#n .unuslu 7ilo-o7unu a")a)#", 1attK onu anla)a)#"t#$. 0n Haldun'un esas#n# Ri$X-Kde a1i2 Molla (e!i$)i"ti$. Bu te$/*)e ta)a)land#ktan son$a .*$kiye'de 0n Haldun'u anlayan tek ki"i (#k)a)#"t#$. 193D O&an te$/*)esi 0*s0*t*n 7elKket. 0n Haldun d*"*n/esi 0i$ )edeniyetin son s'-*d*$. 'k*" 1alinde 0i$ d*nyada )u1ata2 0ula)a)#"t#$ 0n Haldun. 1934'a kada$ ese$ ya-#l)a- 0n Haldun 1akk#nda. 1934'da )*$te/i !e 7a"i-an Bout1oul'un ese$ine Hil)i Hiya i)-as#n# ata$.

@ Misan 196D
CAR.ALHM, MECAMC MA.ER%ALHM UE .5RC%E 1< anayile")e)i" 5lkele$ ;< anayile")i" 5lkele$. a> Ca2italist. 0> osyalist. ,$ansa'da 0u$Au!a-i 19. y*-y#l#n 0a"#ndan 0e$i d*"*n/eden ne7$et ede$. 1D4;<19=4 a$as# *ni!e$sitele$de 2i$it*ali-) 1Kki)di$. 6*"*n/e, !e ili) *ni!e$sitenin d#"#nda &eli"i$. 1D. y*-y#l#n i1tilKl/i 7else7esini, 0u$Au!a-i, iktida$a &e(tikten son$a te$kede$. a$t$e 0ile @. 0i$ yolu a$ad## 1alde 0ula)a)#"t#$,

169
)ate$yali-)e 0i$ t*$l* yana")ak iste)e-. M*sl*)an *lkele$de ka2itali-)in ku$ula)ay#"#n#n M*sl*)anl#kla 1i(0i$ il&isi yoktu$. slK)iyet'te ka2italistik sekt'$ ku$ul)u", 7akat son$adan ka2itali-)e &e(il)e)i"ti$. *nk* A!$u2a 0i-den 'n/e da!$an)#" !e kendi d#"#nda kalan *lkele$i 2a-a$ ya2)#"t#$. 6es/a$tes )ensu2 olduu s#n#7#n 0*t*n 0*y*kl*kle$ine !e k*(*kl*kle$ine sa1i2ti$. 8Beni) dini) s*tanne)in dinidi$8 de$. ?alileo'nun )u1ake)e edildii, ?io$dano B$uno'nun as#ld## 0i$ de!i$di$ o. lk dinsi- R$oud1on'du$, R$oud1on dinin ye$ine adaleti &e(i$i$. lk dinsi- !e a1lKks#- sosyali-) Ma$J'#nkidi$. Meden Ma$J sosyali-)i )u!a77ak olu$P Cilise a!lusundan 7a0$ikaya &i$en 2$oleta$ya, 0u$Au!a-inin d*nya ni)etle$ine nas#l a(l#kla sald#$d##n#, nas#l kilise ile, 1attK k$all#kla i"0i$lii ya2t##n# &'$)*"t*$. En uyu"uk insanla$# 0ile 1a$ekete &e(i$en kindi$. #n#7 ka!&as#n# 0i$ )u1a$$ik ku!!et ya2an Ma$J'#n )u!a77ak ol)as# 0undand#$. Asl#nda iktida$a &e()eden e!!elki 0u$Au!a-inin kilise d#"#ndaki da!$an#"# da 0'yledi$. .a$i1X )ate$yali-) 0i$ ye$e 0ala$ insan#, Co))unaute'ye :/e)aate> )ensu2 ede$. Mekanik )ate$yali-) 1i(0i$ ye$e 0ala)a-, ko2a$#$ insan#. Mekanik )ate$yali-)in n/ili E2ik*$/* Lu/$e/e'in 6e Matu$e Re$u)'udu$. 6*nya ta$i1indeki iki 0*y*k 7else7X 2oe)den :"ii$den> 0i$idi$ 0u. N0*$* B1a&a!at ?ita'd#$. Hi(0i$ sosyal u-ant#s# yoktu$ )ekanik )ate$yali-)in. .*$k insan#n#n A!$u2a ka$"#s#nda 0i$liini salayan tek 0a slK)iyet'ti$. A!$u2a 0*t*n &*/*yle slK)iyet'i y#k)ak i(in se7e$0e$ olu$. ?a)0etta, 8ilk d*")an kilisedi$8 de$, a$kas#ndan 2a2a-la$# ko!a$ ,$ansa'dan, 7akat 1e2sini 0esle$ !e 0*y*k 0i$ k#s)#n# .*$kiye'ye yollaya$ak 8Cilise aley1ta$l## 0i$ i1$a( )eta# deildi$8 de$. Mekanik )ate$yali-), &'ky*-* 0o" de$, 0*t*n &'kku00eyi ta$ayan telesko2la$ o$ada .an$#'y# 0ula)ad#la$.

1B4
Bat#'da 1D. as#$da )ate$yali-) 0i$ ka!&a silK1#yd#, 0i$ ye$e &'t*$*yo$du. .*$kiye'de )ate$yali-) ki)inle )*/adele ede/ektiP A!$u2a'dan &elen )ate$yali-) sade/e 0i$ !atandan ko2a$)a !as#tas#yd#. osyali-) .*$k insan#na onu )ukaddesle$inden s#y#$a/ak 0i$ it1Kl )eta# ola$ak sokulu$sa, da1a as#$la$/a ku$ula)a-. Halk i(in din insanl##n ta kendisidi$. 191B'de i1tilKl ya2an Rusya, 0u&*n 191B'den 'n/e olduu kada$ dinda$d#$. 6inin kalk)as# i(in sosyal st$*kt*$le$in dei")esi lK-#)d#$. osyali-) insandan 7edakK$l#k iste$. ,edakK$l#k isteyin/e o insan#n inan(la$#na say&# &'ste$)eni- lK-#)d#$. Ma2olili 0i$ asil-ade 8A$iosto, 6ante'den 0*y*kt*$8 diye de7ala$/a d*ello et)i"ti$. Mi1ayet ya$alan)#", 'le/ek. 8%a1u de)i"le$ sa1iden de da1a )# &*-el A$iostoP8 8Alla1 ikisinin de 0elKs#n# !e$sin. Me 0i$inden tek sat#$, ne '0*$*nden tek sat#$ okudu)8 de$. Bi-de de sa<sol 0'yle. Ayd#nl#k )e/)uas#na kada$ : 1 9 ; 3 > .*$kiye'de diyalektik )ate$yali-)in ad# &e()e-. .*$kiye'de )ekanik )ate$yali-) 0i$ ne!X ko)2$ado$luktu$, 1e2si )e)u$ a$istok$asisine )ensu2tu$. Citleden, kala0al#ktan ko2u"tu$, yani sa/#l#kt#$ )ate$yali-). Bat#'n#n istedii insan ti2i ol)akt#$. A!$u2a kendi d#"#nda kalan *lkele$in 1i(0i$ -a)an ka2itali-)le kalk#n)as#na i-in !e$)e-, !e$e)e-. Bu kendi sonu olu$. Bu&*n 0u$Au!a !e 2$olete$ )e)leketle$ !a$. Bu$Au!a de!letle$, 2$olete$ de!letle$in 0u$Au!ala")as#n# iste)e-. .*$kiye sanayile")e)i" 0i$ *lkedi$, ka2italist ol)as#na ne i)kKn !a$d#$, ne de A!$u2a i-in !e$i$. .ek ku$tulu" yolu de!let sosyali-)idi$. Bu sosyali-) nas#l ku$ula/akP Cinle )iP osyali-) 7edakK$l#k iste$. nsan 0elki kendi (o/ukla$#n#n 0ile &'$e)eye/ei 0i$ istik0al i(in 7edakK$l#k ya2)a-. Onu 1a$ekete &e(i$e/ek 0i$ ku!!ete i1tiya( !a$. Bu ku!!et ne ola/akt#$P 194D'den 0e$i at#lan 1e$ ad#) 1atKd#$, inteliAansya

1B1
0il)eden 0i$ !atan i1aneti i(indedi$. Hi(0i$ -a)an 0a"ka ikli)le$de ye"e$en d*"*n/ele$i 0i$ 0a"ka ikli)de tuttu$anlay#-. .*$kiye'de 0i$ s#n#7 ka!&as# yok, ayd#n<1alk (at#")as# !a$d#$. 14 Misan 1 9 6 D OR%AM.ALHM, CAR.ALHMM CEQ, COLF UE BM HAL6FM Le!ant, Bat#'n#n eskiden 0e$i e1lXle"ti$dii Bat#la")#" 6ou :Bey$ut>. O$ient, )*21e) 0i$ keli)e. Ba-en Rusya, 0a-en s2anya. Ca2itali-) ya"aya0il)ek i(in 7eti1ten 7et1e ko")ak )e/0u$iyetindedi$. lk ka2italist *lke olan Hollanda'da 6ou'ya ka$"# ilk alKka 0a"l#yo$. 6il sa1as#nda ilk *ni!e$sitele$ o$ada a(#l#yo$. He$0elot ta1silini Hollanda'da ya2)#"t#$. 86ou k*t*21anesi8 Bat#'ya M*sl*)an 6ou'yu tan#t#$. Ba"l#/a kayna# CKti2 ele0inin :Ha/# HKli7e> Ce"7*--*nun'udu$. A$a2(a ya-#l)#"t#$, ili) dili A$a2(a olduu i(in. O -a)ana kada$ 0as#l)#" kita2la$#n listesidi$, 0i$a- da i-a1at !e$il)i"ti$. He$0elot'nun kita0#n# :Cu$'an'#n !e 1441 &e/enin 3 /iltlik 1*lKsas#n# ya2an> ?aland 0asa$. B*t*n 0unla$ 0u$Au!a-inin 7et1et)ek istedii *lkele$ 1akk#nda 7a-la 0il&i sa1i0i ol)ak i(in ya2t## (al#")ala$d#$. Cou$ty'nin 1441 &*n te$/*)esi ile Bat#l#n#n as#$la$d#$ Ro)a !e Atina sokakla$#nda dola"an )u1ayyilesi Qi$a- 0a1(ele$ine, 1B; Badat "ad#$!anla$#na kanatlan#$. G$$eel 0i$ 6ou'du$ 0u. Bat#n#n il&isi iyi/e (ekili$ 6ou'ya. Ba$on d'A$&en/e 8in Mektu2la$#n# ya-a$, MontesSuieu 8A/e) Mektu2la$#8n#. ,ilo-o7un ku/a#nda ya"ad## $eAi)i tenkit i(in 7aydaland## )u1ayyel 0i$ *lkedi$. Misyone$le$, seyya1la$ :Be$nie$, .a!e$nie$>. Bu, o$yantali-)le$in R$e1istoi$e'#. O$yantali-) 0i$ &*nde ku$ul)a- !e 0i$ koldan (al#")a-. 6ou e!!elK 7iloloAik ola$ak tan#n#$. ,$ansa'da E/ole des Lan&ues O$ientales 19. y*-y#l 0a"la$#nda ku$ulu$. lk 1o/as# Bat#'da =4 y#l sa1as#nda 1*k*) s*$e/ek olan il!est$e de a/y. A$a2(a tetkikle$ onunla 0a"la$. C*t*21anele$i ('ke$te/ek kada$ ese$ ya-a$. li) ada)#, &eli"en ka2itali-)in ku$)ayla$#n# yeti"ti$i$. li) )illetle$in )addX )en7aatine 1i-)et et)iyo$sa, &e<li")e)eye )a1kW)du$. Bat#'n#n 6ou

)e$ak#n#n te)elinde )utlak ola$ak ka2itali-) !a$d#$, sa7 0i$ il)X te/ess*s deildi$ 0u. ?eli"en 0i$ s#n#7#n i1tiya/#d#$. 6e)ek Bat#n#n san#ld## &i0i sade/e )adde ili)le$inde deil, to2lu)la$# in/ele$ken de k#la!u-u 1a0is 0i$ i1ti$ast#$E 6ou'yu talan et)ek. .a0iat#yla AnSuetil 6u2e$$on &i0i sa7 ili) ada)la$# da !a$d#$. A)a )en7aats#- ili) ol)a-. Bunun i(in .*$k ta$i1ini 0i$ A!ustu$yal#, Ha))e$, .*$k(e'nin ilk l*&atini Red1ouse ya-a$. ,$ans#-/a<.*$k(e s'-l** Han(e$i adl# 0i$ la! kale)e al#$, Ra-i ya-a$. O$yantali-) ili) ola$ak 19. y*-y#lda doa$. C1a)2ollion, A. 6u2e$on, I. Lones. n&ilte$e Calk*ta'dan &i$e$ Hind'e. Lones )a1ke)e K-Ks#d#$. Hind'i Bat#'ya o tan#t#$. ,$ansa da1a (ok M*sl*)an 6ou'yla te)astad#$. 1D14'a kada$ 0n Haldun'un is)ine $astlan)a-. Ce"7*--*n*n'da 0n Haldun !a$d#$, a)a, He$0elot'nun ese$inde yoktu$. Bat# 0n Haldun'u ilk de7a a/y'nin 0i$ ta1lilinden tan#$, son$a Cu-ey A7$ika'ya ko"an ,$ans#- o$dula$#nda 0a" te$/*)an olan 6e 1B@ lane'den. ,$ansa Ce-ayi$'e ye$le"in/e a"i$etle$i -a2tu $a2t alt#na al)ak -o$unda kal#$. Bunun i(in Ma&$i2'in ta$i1ini tan#)ak -o$undad#$. 6e lane Be$0e$ile$ ta$i1ini (e!i$i$, 8Mukaddi)e8yi deil. 8Mukaddi)e8 1D=4'de [uat$e)e$e ta$a7#ndan 0as#l#$, 1D=D'de kita2 2iyasaya (#ka$. on$adan 1D6;<6D'de lane'in Mukaddi)e te$/*)esi (#ka$. A)a A!$u2a yine de tan#)a- Mukaddi)e'yi. *nk* insan ta$a7s#- deildi$. Bat# i(in 6ou 0i$ ilkelle$ *lkesidi$. Ui/dan#n# $a1at etti$)ek i(in 7et1ettii *lke ne kada$ 0*y*k 0i$ )edeniyete sa1i2 olu$sa olsun A!$u2a, onun insan#n#n se!&i !e say&#ya lKy#k ol)ad##na 7e$)an (#ka$#$. He$de$ 6'u'yu se!e$, 7akat onda Al)an )illiyet(iliine 0i$ dayanak 0ul)aya (al#"#$. Belki ?oet1e 0i$ 2a$(a d*nya !atanda"#d#$ :6i!an'#>. %eni 0i$ R'nesans ya$at)as# &e$eken 6ou R'nesans# sessi-/e &e(i"ti$ili$. Re!ue R1iloso21iSue :1DB6<19@4 a$as#> 0n Haldun is)ini 0i$ ke$e ana$, onda da 16. y*-y#l sosyolo&u ola$ak tan#t#l#$. ?u)0loZi/- !e 0n Haldun'a &'$e sosyoloAi, sosyal &$u2la$ a$as#nda )*nase0etle$in il)idi$. Annee o/iolo&iSue 1D96'da 6u$k1ei) ta$a7#ndan ku$ulu$, 0n Haldun'un ese$i 0i$ ke$e &e()e-. Ba$on de lane 1B@4'da Ri$i-Kde a1i2 Me1)ed Molla ta$a7#ndan .*$k(eye (e!$ilen Mukaddi)e'yi kullan#$. 1D6B'de (#kan ?$and 6i/tionnai$e'in :B*y*k L*&at> 0n Haldun 1akk#ndaki )akalesinde Ba$on de lane'in te$/*)esinden 0a1sedil)e-. a/y'nin Mukaddi)e anali-i al#n#$. 1DBD u22le)ent ,inde, 1DD; u22le)ent GG'de :Ek Ciltle$> 1i(0i$ ilK!e ya2#l)a-. 1944'de yay#)lanan @1 /ilt ,$ans#- ansiklo2edisi 0n Haldun'u iki ke$e 'ld*$t*$. Nn/e 1@BD'de He)sen'de katledil)i" de$, son$a da 1346'da Ca1i$e'de e/eliyle 'l)*"t*$ de$. H. ee, Ma$$ou 0n Haldun'dan s'-et)e-. A!$u2a'ya 0n Haldun'un dee$ini tan#tan ilk 2u0li/iste Ra22o2o$t'du$. ,$ansa'ya ye$le")i" 0i$ Rus ailesinin (o/uu. 1B3

?eni" te/ess*sl*. A. ,$an/e'#n yak#n a$kada"#, onu ko)*nist ya2an d*"*n*$. Ra22o2o$t osyalist Ansiklo2edi'nin : 1 9 1 ; < ; 4 > 0a"ya-a$#d#$. 8Lau$es'in Hayat#8 da (ok &*-eldi$. 19;6 8La R1iloso21ie de l'Histoi$e Conside$ee /o))e /ien/e de l'E!olution8 :Bi$ E!$i) il)i ola$ak .a$i1 ,else7esi>'da ta$i1 7else7esinin &e$(ek ku$u/usu ola$ak 0n Haldun'u ka0ul ede$. Ra22o2o$t sosyalistti$, sosyali-) yeni 0i$ s#n#7#n 2en/e$ele$ini 0*t*n d*nya d*"*n/ele$ine a(#"#, )edeniyeti 0*t*n*yle ka!$a)ak a$-usudu$. on$a Haldun'un ta$i1 te-i, Ma$ksist teo$iye (ok yak#n :M*"a1edeye !e$dii 'ne)>. Rlek1ano!, Haldun'dan 1i( 0a1set)e-. *nk* (ok &eni" te/ess*s*ne $a)en onu 0il)e-. 19;='de ?eut1ne$ yay#ne!i 8Be$0e$ile$ ta$i1i8 ile 8Mukaddi)e)in 6e lane te$/*)esini !e ona 0i$ 'ns'- ya-an Bout1oul'u 0i$ ke$e da1a 0asa$. Maunie$, 8Re!ue d'E/ono)ie RolitiSue8de :ktisat 6e$&isi> 0n HKldun 1akk#nda iki ya-# ya-a$. Cu-ey A7$ika osyoloAisi adl# kita0# da 19@4'da yay#)lan#$. Cu!illie$'de di2notudu$ 0n Haldun. 13. y*-y#lda is)ini s'yle)eden sosyoloAiyi ku$an, ta$i1e ili) 1aysiyetini ka-and#$an 0u de1K, 1KlK Bat# t$akele$ine :el kita2la$#na> &i$)e-. A)a 0u onun Haldun'dan isti7ade et)edii anla)#na &el)e-. Co)te, aint< i)on'dan 0a1set)e-, MontesSuieu Ui/o'dan. 2en&le$ !e .oyn0ee i(in Bat# 0at)#"t#$, 6ou ya"aya/akt#$. .oyn0ee'e &'$e 1B 0*y*k )edeniyet ku$ul)u"tu$, 0unla$dan B'si kal)#"t#$, onla$#n da i(inde ya"a)aya na)-et olan yaln#- 6ou )edeniyetle$idi$. Ca$anl#k 0i$ &'kte 2#$#l 2#$#l 0i$ y#ld#-, )a$u$ !e )*n-e!X 0n Haldun. N0*$ 0*t*n d*"*n*$le$ 0i$ y#ld#- k*)esine )ensu2tu$. .oyn0ee, BousSuet, Hitti, La/oste, @. 6*nya'n#n lide$liini Rusya'ya ka2t#$)ak isle)eyen A!$u2a 0*y*k 0i$ "e7katle eil)i"ti$ *-e$ine.

1B=
BousSuet 8Histoi$e de la Rensee E/ono)iSue8 :ktisadX 6*"*n/e .a$i1i> diye tad# 0i$ kita0a sa1i2ti$. Ra$eto 1akk#nda iki 0*y*k kita2 ya-)#"t#$. 0n Haldun'dan ya2t## se()e 2a$(ala$#n 'ns'-*nde Haldun'u Ra$eto'ya 0en-eti$. 19=6'da 8Iisdo) o7 t1e O$ient8de 0n Haldun'u '!e$, 8An A$a2 R1iloso21y O7 Histo$y8de (ok &*-el 0i$ 'ns'- ya-a$. 0n Haldun'un 0u&*nk* A!$u2a dille$ine (e!$ile)eye/eini, 'n/e 0i$ edition /$itiSue'e i1tiya( olduunu s'yle$. o$0onne'da on tane kada$ 0n Haldun'la il&ili dokto$a !e$il)i"ti$. nan, Mu1sin Ma1dX, Rosent1al te$/*)esinden 7aydalan#$. En iyi te$/*)e de onunkidi$, 7akat saZi 1akl#d#$. Bulak n*s1as#nda a1i2 Molla'n#n =<6 0ask#s# !a$d#$. He2sinde tek$a$lanan 0i$ 'ns'-de 3<= kaynak !e$ili$. ,akat 1i(0i$inde 7else7esiyle il&ili 0i$ "ey 0uluna)a-. at# Bey'e &'$e, Mukaddi)e'nin 1. Cita0# u)u)X sosyoloAisi, ;<@. iyasX sosyoloAi, 3< Qe1i$ sosyoloAisi, =< ktisat sosyoloAisi, 6< Bil&i sosyoloAisi !e sosyoloAiye ay$#l)#"t#$. MontesSuieu Canunla$#n Ru1u'nun 0a"#na O!idius'un 0i$ )#s$a#n# ya-a$E R$ole) ine Mat$e C$eata) :Anas#- doan (o/uk>. o$anla$a 0unun ya-#l)as# i(in iki "ey lK-#)d#. 1< de1K, 0a0as#d#$, 0ende !a$, ;< 1*$$iyet anas#d#$, ,$ansa'da yok, de$. Oysa anas#- doan 0i$ (o/uktan 0a1set)ek la-#)sa o da Mukaddi)e'di$. @ kayna# !a$d#$ Mukaddi)e'nin. 1< Eski A$a2 ya-a$la$#, slK) ta$i1(ile$i, MesudX, .o$tu"X : #$a( *l M*lWk>, MesudX :.en0i1> 0n Haldun'un ta0i$iyle a!# ko!ala)#", 7akat tuta)a)#"la$d#$. ;< A$isto, Rlaton :,a$a0X kanal#yla>, %unan Hellenistik k*lt*$*. @< %a"an)#" 1ayat. ?aut1ie$ : 1 9 @ D < 3 6 > ,$ansa !e A!$u2a'da )*ste)leke/i i1ti$as#n (ok a$tt## 0i$ de!i$de 0n Haldun 0elki s2anya'da ?$eko<Latin )i$as#na kon)u" 0i$ kita0#, 0i-i) 0il)edii)i- 1B6 0i$ kita0# oku)u"tu$ diyo$, yalan. Rey&a)0e$le$le, de!$X ta$i1 &'$*"* dei"ti. .a$i1 0a"lan&#(tan k#ya)ete ak#" 1alindedi$. M*sl*)anl#k &eli"tik(e Cu$'an yet)e-, 1adisle$ &eli"i$. Bu a$ada ta$i1i tenkit &eli"i$, 1adisle$ do$u )udu$, deil )idi$, a$an)#"t#$. Haldun 0u 1a$/# )al-e)e ola$ak kullan#$.

1B Misan 196D
M AMLGeGM 8.O BE OR MO. .O B E ' nsanl#k 0*t*n 1alinde !e 0i$ d*- (i-&i *-e$inde ile$le)e-. 0n Haldun 0e"e$X 0il&ile$i n"K !e Ha0e$ diye ay#$#$. Ha0e$'de nakil sad#ksa )en"ei ta1kik edil)e-, n"K'da tenkit esast#$. .a$i1 0u ikin/i 0'l*)e &i$e$. Ese$inin 0a"#nda ili)le dinin 1udutla$#n# (i-e$. O da Colo)2 &i0i 0*t*n 0i$ k#tan#n, sosyoloAinin !e ta$i1in kK"i7idi$. 0n Haldun ('ken slK) Kle)inde yeti"i$, Bat# ise 2en/e$ele$ini kendi d#"#ndaki 0*t*n dee$le$e ka2a$. F-un as#$la$ tan#n)ay#"# 0undand#$. Ra$eto aksiyonla 0il&iyi ta)a)en ay#$#$ 0i$0i$le$inden. ada" d*"*n/e Bat#'da Ma/1ia!elli ile, 6ou'da 0n Haldun'la 0a"la$. O$tak y'nle$i o -a)ana kada$ teoloAi !e a1lKk#n e)$indeki sosyal ili)le$i, onla$#n e)$inden (#ka$)ala$#, tote) !e ta0ula$# y#k)ala$#d#$. kisi de &e$(ek(idi$le$. 1BD9 A!$u2a 7eodalitesinin 'l*) (an#, 0*t*n 7eodali-)le$in 'l*) (an#d#$. B*y*k end*st$i !e ka2itali-). anayiini ku$an *( 0*y*k *lke ka2itali-)in 5(*n/* 6*nya'da ku$ul)as#na 1BB i-in !e$)e- !e onla$# 2a-a$# 1aline &eti$i$. Bu$ke, 1@44 y#lda ku$ulan 0i$ d*-enin, 0i$ &*nde yoke<dil)esini insanl#k ta$i1inin en )e"u) &*n* saya$. .aine !e ,i/1te de ayn# &'$*"* 0ay$akla"t#$#$la$. ,$ans#- i1tilKli 0i-de an/ak &ay$# )*sli) te0an#n i"ine ya$ad#. ,$ans#- i1tilKli Ha$i/iye Uekili As#) Bey'in iddia ettii &i0i 0i$ /insX se$0esti )idi$P 1BD9 0i$ ta$a7l# 0i$ 1Kdise deildi$. Bi- an/ak u-un -a)an 1Kdisele$in ya 0i$, ya 'teki y*-*n* &'$d*k. 1D@;de .o/Sue!ille e"itlik i1ti$as#n# A)e$ika'da )*"a1ede ediyo$du. Me/liste yeni 0i$ s#n#7#n ta$i1 sa1nesine (#kt##n# 1ayk#$#$. 1BD9<1D3D ,$ansa's#nda &eni" 1alk ta0akala$# 'n/e kan a$istok$asisini, dou"tan &el)e i)tiya-la$# kald#$)#"la$d#$. Qi)di s#$a ekono)ik e"itlie &el)i"ti$. 1D3D, 1BD9'un de!a)#d#$. Qu0at i1tilKli. Ayn# y#l Mani7est (#ka$ !e 1D3D'le k#s#tlan)a)#" &enel oy 2$ensi0i ka0ul edili$, 1D=;<1DB4, GGG. Ma2olyon. Ma-iden &elen 1e$ t*$l* dee$i k*(*)seyi" te2ki &'ste$)ekte &e/ik)e- !e Ente$nasyonal olan sosyali-)in ka$"#s#na )illiyet(ilik (#ka$. 1D3D'den son$a li0e$al de)ok$asi !e sosyali-) 1Kki)di$. Ra$l')ante$ de)ok$asinin ald## ya$ala$, 0u$Au!a-inin (*$*y*"* !e C1a$les Mau$$as, EnSuete u$ la Mona$/1ie'yi :Mona$"i 5-e$ine Anket> yay#)la$. ,$ansa'y# an/ak k$all#k ku$ta$a0ili$. 6e Bonald !e Lose21 de Maist$e, .aine, Ro-iti!i-) !e ni1ayet Mau$$as. ,$ansa'y# ,$ansa ya2an, 7ik$e &'ste$dii say&#d#$. Al)an 0o)0ala$# Lond$a'y# 0i$ ate" deni-i ya2a$ken, n&ilte$e 2a$la)entosunda "'yle 0i$ kanun (#k#yo$duE Hi( ki)se d*"*n/ele$inden

dolay# $a1ats#- edile)e-, d*"*n/ele$ (ounluun d*"*n/esine ayk#$# da olsa. 6*"*n/enin &eli")esi i(in te-le antite-in (a$2#")as# lK-#)d#$. Mau$$as i(in de)ok$asi 0i$ %a1udi yalan#d#$. 6e)ok$asiye y'neltilen 0u tenkitle$ yaln#- sa /ena1dan

1BD
&el)e-. 194D'de ?eo$&e o$el'in 8Qiddet 5-e$ine 6*"*n/ele$8i, :Re!ue R1iloso21iSue'de y#lla$/a sol /ena1# tek 0a"#na te)sil ede$> yay#)lan#$. En 0*y*k d*")anla$# (a#n#n 2a$la)ento sosyalistle$idi$. "(i s#n#7# sendikala$da to2lan)aktad#$. ,a "i-)de, nasyonal sosyali-)de, Bol"e!ik i1tilKlinde o$el !a$d#$. Lenine'in tK0i$i ile 0i$ 8de1K )*s!eddesi8. .a$i1in )ekanik ku!!eti "iddetti$ o$el'e &'$e. G. 6*nya a!a"#'ndan son$a 0*t*n A!$u2a'da "iddet 1*k*) s*$e$. Mussolini talyas#, Al)anya'da nasyonal sosyali-), Rusya'da Bol"e!i-). Qiddet 1e$ ye$e 1Kki). Lenin 86e!let !e 1tilKl8i, Hitle$ 8Mein Ca)27'# ya-a$. 6*"*n/e 0i$ l*ks deildi$, insanla$ an/ak i1tiya( duyun/a d*"*n*$le$. 19. y*-y#l#n 0a"#nda li0e$ali-)in ilk 0*y*k ideolo&u B. Constant't#$. Li0e$ali-)in ne olduunu o keli)ele"ti$i$. Eski d*-eni 1o$tlat)ak isteyenle$e !e li0e$ali-)den 0a"ka 0i$ d*-eni isteyenle$e ka$"#d#$. ktisadX li0e$ali-) n&ili- ka2itali-)inin e)$indedi$. iyasX li0e$ali-) 2a$l')ante$ de)ok$asiye dayan#$. ,ik$X li0e$ali-) 1e$ t*$l* d*"*n/eye s'- 1akk# tan#)al#. ktisadX li0e$ali-) 0a"lan&#(ta 0i$ )e/0u$iyetti. ,akat son$a kendi s#n#$la$# i(inde na)uslu olan li0e$ali-), 0i$ istis)a$ dokt$ini 1aline &eldi. Bi$in/i 6*nya a!a"#'yla li0e$ali-)e y'neltilen tenkitle$ aksiyon 1aline &e(e$. G. 6*nya a!a"# ayn# -a)anda A!$u2a 1e&e)onyas#n#n da sona e$i"idi$. A)e$ika !e Rusya, 0i$ de @. 6*nya !a$ 0u&*n. 6e)ek ;4. y*-y#l kan i(inde doa$, A!$u2a 0i$ 2a$ent<2au!$e'du$ a$t#k :7aki$ ak$a0a>. 1< osyali-) ;< ,a"i-)<na-i-) @< Li0e$al de)ok$asile$. a#)#-# tan#)ak i(in 0unla$# tan#)al#y#-. Qiddet an/ak "iddeti o$tadan kald#$sayd# )e"$u ola0ili$di !e 1e$ "iddet sa1neye (#ka$ken 0'yle 0i$ )a-e$etle (#ka$, a)a

1B9
dai)a "iddet "iddeti dou$)u"tu$. Mon<Uiolen/e Asya'dan &eli$. ?and1i. Ba0eu7 ida)a &ide$ken 8,$ans#- i1tilKli 0it)edi, "i)di 0a"l#yo$8 diye konu")u"tu$. B*t*n 2ey&a)0e$le$in !e dinle$in )en"ei Asya "e7katin, 7e$a&atin 0ay$a#yla (#k#yo$. 8Qiddet yok8. ok yanl#" anla"#l)#", da1a do$usu anlat#l)#" 0i$ inan(. nsandan 7edakK$l#kla$#n en 0*y**n* iste$. Ayn# /insten se0e2le$, ayn# /insten neti/ele$i dou$u$. sa'n#n tokat 1ikKyesi deil 0u, 'l*)den, -ul*)den ko$k)a)akt#$. Hul)*n k#l#/#n#, 1a)iyetin ate"inde e$it)ekti$, Ma)#k Ce)al'in ta0i$iyle. Mon<Uiolen/e 0i$ ka(#" deil, 0i$ ko!alay#"t#$. Hul)* utand#$a$ak yoket)ekti$. Hul*) -ul*)le deil, an/ak 7e$a&atla yokedile0ili$. Esas#nda insan ko$ktuu i(in ko$kutu$, -ul)e u$a)a)ak i(in -ul)ede$. Asya 8nsan -i1nini ideoloAile$in -e1$inden ku$ta$)al#d#$8 diyo$. Bat# :A!$u2a !e A)e$ika> "iddeti, Asya Mon<Uiolen/e'i te)sil ediyo$. nsanl##n 8to 0e o$ not to 0e8si 0u$dad#$. nsan 1o)o 7a0e$'i se!&isiyle di-&inle)e-se, soyu)u-un sonu &el)i" de)ekti$. nsan adaletti$, !i/dan#n !e a"k#n te)sil/isidi$. A)e$ika )addeyi te)sil ediyo$, 1o)o 7a0e$ :Klet ya2an insan>. Asya $u1un !atan#, 1o)o sa2iens !e 1o)o )o$alis :$u1u olan, a1lKk# olan insan>.

;3 Misan 196D
6OeF RNME AM G .o/Sue!ille 8A!$u2a !e ,$ansa 1@. y*-y#ldan 0e$i 1e$ t*$l* elite ka$"# a-&#n 0i$ kin i(indedi$8 de$. *nk* *(*n/* s#n#7 &*ne" alt#nda lKy#k olduu ye$i 7et1et)ek i1tiya( !e a$-usundad#$. ,akat a$istok$asi de *st*nl**n* 0i$ 1*/u)da !e$e/ek nitelikte deildi$. `a!ie$ de Maist$e 1ikaye/idi$, Lose21 de Maist$e 2olitika/#d#$ : t. Rete$s0u$& &e/ele$i>. Ca$de"ti$le$. F-un y#lla$ Rusya'da kal)#"la$d#$. Bi-i il&ilendi$en Lose21 de Maist$e. ?o0ineau ('lde !aa-la$ !e$en 0i$ 2ey&a)0e$, !atan#nda &u$0ette ya"ayan 0i$ a$istok$at. ?u$u$unun -indan#nda )a12us, 0a"ka *lkele$e !e -a)anla$a 1itK0 eden 0i$ 7iki$ ada)#. %a$#) as#$ son$a 0i$ 2ey&a)0e$ kada$ say&# &'$en ?o0ineau, te/ess*s* 0*t*n d*nya i$7an#n# ta$ayan Anatole ,$an/e i(in 0ile ya0an/#d#$. ?o0ineau'dan 0u&*ne ne kald#P F-un )*ddet $an'da ya"a)#", 6ou dinle$ine eil)i"ti$. Asya dinle$i 1akk#ndaki ese$i 0u&*n de dee$ini )u1a7a-a ede$. Bi-de de iktida$#n uykusunu ka(#$an Ba1ai-)<Ba0i-) 1a$eketi 1akk#nda &eni" 0il&i 0u ese$de )e!/uttu$. Asya 1ikKyele$inin 'ns'-* :nsan G$kla$# A$as#ndaki ,a$kla$> !e i(indekile$ de 'ne)lidi$. .*$k(e'ye 1KlK (e!$il)eyi"i 1ay$eti )u/i2, A1)et Ha"i) (ok 1o"lan#$d# 0u kita2tan. Asya'y# ?o0ineau &i0i anla)ak iste$di, ol)ad#. Bu$Au!a-inin 7iki$ ada)la$#na )o$alist diyo$u-. nsanla, insan ya"ay#"#yla il&ilenen ki"ile$di$. A1lKk(#yla alKkala$# yoktu$ :Montai&ne>. ?o0ineau i(in (ala$#n !e )e)leketle$in insanla$# a$as#nda 1ay!anla insan ne!X a$as#ndaki kada$ 7a$k !a$d#$. ?o0ineau 1D1 Asya'y#, Asyal#'y# tan#)#"t#. 8nsan #$kla$# a$as#ndaki e"itsi-lik *-e$ine dene)e8 #$k(#l##n n/il'idi$. B*y*k kita2la$ okun)adan te7si$ edili$, kala0al#k &i$)e- onla$#n i(ine. ?o0ineau'nun kita0# i(in de du$u) 0'yledi$. ?o0ineau Al)an #$k#n#n !a-i7esinin insanl##n (o0an# ol)as# &e$ektiini s'yle)e-. He$kes o$ada a$ad##n# 0ul)u" !e 0i$<iki yo$u)/unun 7ik$i insanl##n 7ik$i 1aline &el)ekte &e/ik)e)i"ti$. ?o0ineau "atola$#n (o/uudu$. R*ya olan )u1te"e) 0i$ )a-inin (o/uudu$. B*t*n istik0Kli 0eklen)edik 0i$ i1tilKlle sona e$)i"ti$. ktida$ ayak tak#)#n#nd#$. Raka)#n 0eyine -a7e$i, "uu$ alt#n#n "uu$a -a7e$i. ?o0ineau ('ken kastla 0e$a0e$, 0*t*n insanl##n )a1!olduuna inan)aktad#$. .a$i1i, M)e de tael &i0i ka$anl#kla$dan ayd#nl#a y*kseli" ola$ak anla)a-. .a$i1te ilk de7a (o0an#n yan)a s*$*y* de kat)ak isteyen Uoltai$e'le He$de$'di$. Uoltai$e'in a)a/# kiliseyi k*(*lt)ek, He$de$'inki ise Latinle$'in de!a)l# -a7e$le$i ka$"#s#nda e-ilen ?e$)en &u$u$unu ku$ta$)akt#$.

AnSuetil 6u2e$$on F2ani"adla$'la A!esta'y# te$/*)e ettikten son$ad#$ ki Bat# insan# d*"t** 1atKy# anla$. F2ani"adla$, insan d*"*n/esinin !a$d## son du$akt#$, /1o2en1aue$ i(in. 1D4B'de Be$lin'de ,$ans#- aske$le$i dola"#$ !e 0i$ ada) *ni!e$sitede esa$et alt#ndaki 0i$ )illetin ta$i1 d#"#nda kala/a#n# 1ayk#$)aktad#$E ,i/1te, Ma2olyon o$dula$# Al)anya'ya &i$ene kada$ ko-)o2olitti$, a)a 1D4B'den son$a 0*t*n ente$nasyonalle$e, 0*t*n ko-)o2olitle$e d*")an olu$. Bu ('-*l*" Al)an &u$u$unu kanatland#$#$. Al)an d*"*n/esi ,$ans#- )ate$yali-)ine /e21e al#$. Al)anya R'nesans'a kat#l)a)#"t#$. %eni ke"7edilen 6ou'da kendine 0i$ ata a$a)as# ta0iXdi$. A$yala$ tek *st*n #$k, as#$la$ 'n/e Ha-e$ k#y#la$#ndan $an'a, o$adan d*nyaya yay#l)#"t#$. Medeniyet ya$atan sa$# sa(l#, )a!i &'-l* 0eyle$ #$k#. Al)anla$ atala$#n# 0u #$kta 0uldula$. Al)an )illiyet(ilii 0u su$etle Bat#'dan '/*n* ala0ildi. Ro)anti-)in 1D; !atan# Asya'd#$ !e Hind'in de!a)#d#$. Hu)0oldt, /1le&el !s. Oysa &e$(ek 0i$ A$ya #$k# )e!/ut deildi$ !e Hind<A!$u2a dil ailesi )e!/uttu$. Bu ailenin nas#l yay#ld##ysa 1KlK dil/ile$in itti7aka !a$a)ad#kla$# 0i$ )eseledi$. ?o0ineau da 0u A$ya e7sanesini kendi kast#n#n i"ine &eldii "ekilde yo$u)la$. ,akat A$ya kan# a-al)aktad#$. ,$ans#- i1tilKli kan# 0o-uk ta0akan#n 0u insanla$a ka$"# ayaklan)as#d#$. Bi$ ('k*"t*$ 0u. ?o0ineau Ia&ne$'le ka$"#la"#$. kisi de A!$u2a'n#n )akine &*$*lt*s*nden ko2)ak i(in Uenedik'e s##n)#"la$d#$. ?o0ineau Al)anla$'# Asya 0ile say)a-, kan#na kada$ ,$ans#-'d#$, a)a 0i$ &*nde 7et1ede$ Ia&ne$'i. Ue Ia&ne$ onu /ennetine ye$le"ti$i$ o2e$as#nda. on$a Al)anya'da ?o0ineau /e)iyetle$i ku$ulu$, ese$le$i (e!$ili$, yeni yo$u)la$ al#$ y*$*$. 1 D = @ < 1D==. Ua/1e$ de la Rou&e, ?o0ineau'nun ka$a)sa$ 7else7esini *)itle 1Klele$. 8Asya !e osyal Rol*8nde : 1 D 9 9 > Eu&eniSue il)inin :)*ke))el insan ya$at)a il)i> 0i$(ok i)kKnla$ 1a-#$lad##n# is2at et)eye (al#"#$. G$kla$ a$as#nda 7a$kla$ !a$d#$. A)a ele/tion :ay#kla)a> yoluyla 0u d*-eltile0ili$. 6a$Zin'in 8 t$u&&le 7o$ li7e8#n :Hayat ka!&as#nda> da en ku!!etli ayakta kal#$. Ua/1e$ de la Rou&e'un "aki$tle$i alkoli-)e en&el olun)a)as#n# iste$, 'l)eye )a1kW) olan# 'l)ekten ku$ta$)ak &*-ele, 0*y*e, ku!!etliye i1anet et)ek de)ekti$, de$le$. E7e0E o/$ates (o/ukluundayken 1eykelt$a" (#$akl## ya2a$d#. O s#$ada )e$)e$e %unan e7e0le$ini 1aket)ek iste$di. Ua/1e$ de la Rou&e 8nsanl## ku$ta$a/ak ana1ta$# ta$laya att#), 0akal#) onu ki) 0ula/ak8 de$. C1a)0e$lain, Ia&ne$'in da)ad#. Bi$ sko(yal#. Mo$dik #$k#n ya2#/#s#, yaln#- kan# deil, "uu$u !e i$adesidi$ de. A$ya A$ya olduunu 0ilendi$. RsikoloAi de 0a-an 0iyoloAiyi ya$at#$. 1D@

6e!letin 0a"l#/a !a-i7ele$inden 0i$i 0u "uu$u a"#la)akt#$. C1a)0e$lain, Hitle$'in ilk takdi$kK$la$#ndan 0i$idi$. Hitle$ ya-d## )ektu2ta 8ki t*$l* "iddet !a$. 1< C'$, ta1$i2 edi/i ku!!et, "iddet. ;< %a2#/# "iddet. i-inki ikin/i t*$l* "iddet. anki &'-le$ini-in eli !a$ de$, insan# yakal#yo$ !e 0#$ak)#yo$. ,a"i-)in die$ $eAi)le$den 7a$k# ente$nasyonal ol)ay#"#, )illX olu"udu$, 0*t*n kinle$i *-e$ine (ek)esi 0undand#$. Eu&ene Ritta$d, 0i-i) Asu$lula$'#, Etile$'i ata &'ste$)e)i- yalan#na i"ti$ak etti. anki utan#la/ak 0i$ )a-i)i- !a$d#. ,a"i-) iktisaden &eli")e)i" 0i$ *lkenin sosyali-)idi$, s# olduu i(in kala0al#kla$# $a1atl#kla s*$*kle)ek i)kKn#na sa1i2ti$. D May#s 1 9 6 D 8HBRNU?5,OMFM M CA6AR%5CE6EeL6R8 Qiddet )i, "e7kat )iP ,e$dX a1lKkla sosyal a1lKk#n )*nase0eti nedi$P A1lKkla siyasetin )*nase0eti nedi$P osyal 0i$ 8t1at is t1e Suestion8 0u. 19. as$#n sonunda 8As$#)#-#n %alanla$#8 insanla$#n 0ile$ek kendi kendile$ini aldat)ala$#na dikkati (ekiyo$du. MaJ Mo$dau'ya &'$e i-di!a(, iktisadX 1ayat, din, 2olitika 1e2si yaland#$. Bi$ talyan sosyolo&u /1i2io i&1ele'e &'$e siyasX 1ayat yalan#n 1*k*) s*$d** 0i$ d*nyad#$. ( a1lKk insan#n yak#nla$#na, ailesine ka$"# d*$*stl**yd*. Belki 0u 7edakK$l##n 1D3 s#n#$la$# )a1alle)i-i de ku/akla$. on$a d#" a1lKk &eli$. Ra$ti !e )illet s#n#$la$# i(indeki a1lKk. Bi$ s#n#7 a1lKk#. 8Ben<i ade) a-a<y# yekdi&e$ent8_insan insana )u1ta(t#$. i&1ele i(in en 0*y*k 2olitika ada)la$# en i$en( yalanla$# (ekin)eden s'yle)i"le$di$. B*t*n ta$i1 7e$dX na)usla i(ti)aX na)ussu-luk a$as#ndaki u(u$u)u &'ste$en delille$le dolu. .#$na#n !e di"in ye$ine s'- !e kale) &e()i"ti$. .a$i1teki tekK)*l 0undan i0a$etti$. O$ta(a, 2$ensi2le$in, yani )*/e$$edin (a#d#$. MaddX isti1sale 1Kki) olan, 7akat )ane!X isti1salde s'- sa1i0i ol)ayan .@. s#n#7 ka$anl#kta ile$le)ektedi$. Hen*- $a1i2le$ !e a$istok$asi s'- sa1i0idi$. Uale$yE 2olitika insanla$# kendile$ini en yak#ndan il&ilendi$en 2$o0le)le$le )e"&ul et)e)e sanat#d#$ de$. O$ta(a'#n ('k*" de!$inde kilise 0unda a- (ok )u!a77ak ol)u"tu da. R'nesans 0il&inin 1udutla$#n# &eni"lete$ek, )ukayese i)kKnla$#n# a$ayan 0i$ "uu$un uyan#" de!$i. slK)l#ktan intikKl eden )Ws0et ili)le$, )at0aa, ke"i7le$. R'nesans insan#, 0i$ 2a$(a

Ca$a)a-o7 Ba0a'y# 1at#$lat#$. 1=. y*-y#l 0a"la$#nda talya, Miet-s/1e'nin te$enn*) ede/ei insan<*st*'le$in !atan#d#$. ,lo$ansa'da 'n/e Cu)1u$iyet, son$a Medi/i'le$ iktida$dan (ekil)ek -o$unda kal#$la$. Bu (ekili"te 0i$ talyan 6o)iniken 2a2a-# olan a!ono$alle 0*y*k $ol oyna$ :13=;<139D>. Ra$$ile$'in isyan#. a!ono$alle insanla$#n sade/e -e!k !e a"k i(in ya"ad#kla$# 0u "e1$i 0*y*k 0i$ )anast#$ 1aline &eti$i$. Ri/ de la Mi$andolle :1*)anist> ile Ra2a UG. Aleksand$ ki$li 0i$ e!de ka$"#la"#$la$. Ra2a 8k#-#) Lu/$e/e'nin 0i$ (o/uu ola/ak8 de$. 8Ba0as# ki)P8 diye so$a$. 8C#-#n#-#n -e!/i !a$8. 8 E , o e$kek deil8. 8Olsun de$ Ri/. sa'n#n o kada$ 0i$ 0a0as# 0ile yok8. 8Es2$i &*-el de$ Ra2a, a)a to$unu)un 0a0as# 0eni).8 talya 0u de$e/e a1lKks#- !e se7i1ti$.

1D=
139D'de a!ono$alle iki 1e)2as# ile 0i$likte yak#l#$. talyan ta$i1inde *-e$inde (ok d*"*n*l)esi &e$eken 0i$ say7a ka2an#$. .ek$a$ /u)1u$iyet ku$ulu$ ,lo$ansa'da !e &en( 0i$ ada) 1a$i/iyede 0i$ sek$ete$lik &'$e!i al#$E Mi/1olas Ma/1ia!elli. Mau$ia/ :dinda$, 7akat ku!!etli 0i$ 2sikolo&du$>, Hitle$'in 0o-&unu Ma/1ia!elli'nin !e Makya!eli-)'in 0o-&unudu$. Hal0uki Hitle$'in )alu0iyeti, talin'in -a7e$i say#l#$. Belki de (a#)#-#n en 0*y*k $o)an/#s# Coestle$'de 1 no'nun &e/e &*nd*- okuduu kita2 R$ens'ti$. 6e)ek Hitle$ &i0i talin de Ma/1ia!elli "aki$didi$. H*k*)da$ 1=1@'de kale)e al#n#$ !e Lau$ent de Medi/is'ye yollan#$. Ca2a# 0ile a(#l)a-. 1=;@'de 0i$ 1o/a ese$i Latin/e'ye (e!i$i$ !e alt#na i)-as#n# ata$. Cita2 Ma/1ia!elli'in 'l*)*nden son$a iki ye$de 0i$den 1e)en ayn# -a)anda 0as#l#$. R$otestanla$'la Catolikle$ 0i$0i$le$ini Makya!eli-)'le su(la$la$. Cante$0u$y 0a" 2isko2osuna &'$e H*k*)da$'# "eytan ya-)#"t#$. R$ens n&ili- diline "eytan#n yeni 0i$ sinoni)ini :e" anla)l#s#n#> kata$E Old Mi/k :i1tiya$ Mi/k, yani Mikolas>. 1B. y*-y#l kilisele$in alt#n (a#. Ma/1ia!elli k*(*k &'$*l)ekte de!a) ede$. Lau$ent'in 2ost*) k#-# :'l*)*nden son$a doan> Cat1e$ina ,$ansa k$ali(esi olduktan son$a, ,$ansa'da k$ali(eye ka$"# duyulan ne7$et Ma/1ia!elli'yi de i(e$i$. Ri/1elieu (ok oku$ Ma/1ia!elli'yi, `GU. Louis onu okuya$ak yeti"i$. ,akat 1e2 lanetle an#l#$ ese$. 1==4'den son$a A!$u2a'n#n en (ok konu"ulan 0u kita0#na lanetle$ yad#$#l#$, a)a okunu$ kita2. 1D. y*-y#lda ilk d*")an# GG. ,$ede$ik R$usya k$al#. Uelia1tken Anti<Ma/1ia!elli'i kale)e al#$. ade/e li0e$al &'$*n)ek i(in ya-#l#$ ese$. Ma/1ia!elli'nin 0*t*n d*")anla$# Makya!elist'ti$le$. Rousseau 0u 0*y*k -ekKy# "*21eden !e lanetten ku$ta$)aya 1D6 (al#"#$ !e Cont$at o/ial'de 8nsanla$# 1*k*)da$la$#n "e$$inden ku$ta$)ak i(in, ya-#l)#"t#$. Ua-i7esiE 1alk# ika-d#$8, de$. Bu &'$*" 'n/e ?entile, son$a da Al7ie$i ta$a7#ndan 0eni)sene/ekti$. 8R$ens8 Ma2oleon'un en (ok okuduu kita2t#$ !e C1ateau0$iand'a &'$e Ma2oleon R$ens'in tesi$ ettii R$ens'ti$. %eeni GGG. Ma2oleon'un Ha) 1a2is1anesinde okuduu tek kita2 R$ens'di$. Mussolini, Ma/1ia!elli'yi 19;3'de 0*t*n (ala$#n en 0*y*k d*"*n*$* ilKn ede$. 1DB4'de, anta<C$o/e'ye, 0*y*k talyanla$'a ait kiliseye ta"#n)#"t#$ )e-a$#. .a"#n *st*nde 8Hi(0i$ '!&* onun is)i kada$ y*/e deildi$8 ya-#l#d#$. Hi(0i$ kita2 Ma/1ia!elli konusunda 0i$ ka$a$a !a$)#"

deildi$. Bi$ Milano kilisesinde sa'n#n (ok &*-el 0i$ 1eykeli !a$d#$. ,akat &elenle$in )u)la$#yla 1eykel o kada$ ka$a$)#" ki tan#n)a- 1ale &el)i"ti$, Ma/1ia!elli de 'yle. Me$leau<Ronty a$t$e'la .e)2s Mode$nes'i ku$an 0i$ 7ilo-o7tu$. ,$ans#- 7eno)enoloAi )ekte0inin en 0*y*k te)sil/isi a$t$e'la anla"a)ad#la$. A$on Anti<Ma$ksist olduu, Me$leau< Ronty Ma$ksist olduu i(in ay$#ld#la$ de$&iden. Me$leau<Ronty Ma/1ia!elli'den 0a1seden 0i$ ya-#s#n# "'yle 0iti$i$E 8ok de7a 0i$tak#) 2$ensi2le$ 'ne s*$e$ek Ma/1ia!elli'i tenkit edenle$ 0i-i aldatanla$d#$8. Oysa ?iono'ya &'$e Ma/1ia!elli'nin u)u$unda deildi$ insan#n saadeti. talya'n#n 0a$0a$la$dan nas#l ku$ta$#la/a# 0'l*)*, Lau$ent ele Medi/is'in 1o"una &itsin diye ya-#l)#"t#$. ode$ini o de!i$ talyas#'n#n 0a"kan#. ?en( )e)u$unu 0i$(ok siyasX )isyonla$la A!$u2a'n#n (e"itli 0'l&ele$ine yolla$. lk de7a d*nya ta$i1inde el(ile$ini a"a# ta0akadan se(en `G. Louis'di$. A$istok$asinin &u$u$unu k#$)ak, iktida$# )e$ke-Xle"ti$)ek iste$. En 0*y*k k$alla$a 0e$0e$ini &'nde$i$di :?eyik Oli!ie$>. talya /u)1u$iyeti de asille$in yan#nda Ma/1ia!elli'yi de

1DB
el(i ola$ak &'nde$i$. He$ )e!kideki insan# tetkik et)ek 7#$sat#n# 0ul)u"tu$ 0u sayede Ma/1ia!elli. 139D<1=1; 0i$ )*"a1ade de!$i. Aile !e )e)u$iyet 1ayat# (ok d*$*stt*$. 1=1;'de Medi/i'le$ tek$a$ iktida$a &eli$le$. Hindan son$a an Cas/iano. Uetto$ini'ye )ektu2. ClKsik le/tu$e'le$. e7alet. 8R$enslikle$ 1akk#nda8 :H*k*)da$> adl# ese$ 0u de!a)l# oku)ala$#n#n sonu/unda doa$. He$ 1*k*)et ondan 7aydalan)ak -o$undad#$. Ba-#la$#na &'$e talya'y# d*")an (i-)esinden ku$ta$)ak i(in kale)e al#n)#"t#$ ese$. 6ante'nin #st#$a0# da 0uyduE talya 0i$le")elidi$. ,akat talya 0i$le"e)iyo$du, (*nk* 0eyle$ i)tiya-la$#ndan !a-&e()ek iste)iyo$la$d#. 1=19'dan son$a 2ek )*te!a-i 0i$ !a-i7eye al#n#$ Ma/1ia!elli. 1=;B'de #-d#$a2 !e se7alet i(inde 'l*$. on kita2la$#ndan ,lo$ansa .a$i1i, Medi/is'le$in #s$a$#yla kale)e al#n#$. 8.iteLi!e'in ilk dekadi *-e$ine dis/ou$s8u ya-a$. Bel7e&o$ adl# 0i$ 1ikKye ile Mand$a&o$ adl# tatl# 0i$ tiyat$o ese$i !a$d#$. Bu&*n 2olitika ada)# !e 2sikolo& "ai$i<1ikKye/iyi unuttu$)u"tu$. R$ens k*(*k 0i$ kita2. Ayn# 0*y*kl*kte ol)ayan ;6 0'l*). 5slu2 kay&#s# yok. [uinet kita0# 816. as#$ Ma$seye-8i :,$ans#- MillX Ma$"#> diye selK)la$.

1DD
1= May#s 1 9 6 D ROLG.GCA UE AHLaC He$ *to2yan#n te)elinde $ealite !a$d#$. E7lKtun 6e!let'ini ku$a$ken $ealiteye dayan#$. A$isto 0*s0*t*n $eeldi$. on$a Mo$us, Ca)2anella, ,ou$ie$... Ede0iyatta 'n/e destan#n, son$a li$ik "ii$in dou"u se0e2si- deildi$. Nn/e yaln#- "ii$e ta1a))*l ede0il)i" insanl#k, $ealitenin (#2lak o)u-una "ii$in "al#n# '$t)*"t*$. MontesSuieu :A/e) Mektu2la$#> t#)a$1anele$ i(in 8d#< "a$dakile$ kendile$ini ak#ll# sans#nla$ diye ku$ul)u"tu$8, diye ya-a$. i&1ele 0unu 1a2is1aneye tat0ik ede$. 8B*y*k na)ussu-la$ d#"a$dad#$8 de$. Qanso Ransa'dan (ok 6on [ui/1otte'a 0en-eyen 0i$ 7iki$ ada)# (#k#n/a, 1Kt#$as# 1e)en 1aka$etle ku"at#l#$. Antikite'nin en d*$*st insan# E2ik*$'d*$. Bu&*ne kada$ ten 1a-la$#n#n ne0isi ola$ak an#l#$. Hayat#yla d*"*n/esi a$as#nda 1i(0i$ ko2u" yoktu$. A1lKk#n ku$u/usu olan ok$at'#n 1ususX 1ayat# (ok ki$lidi$. 8lK1X8 E7lKtun'un da 'yle. MedenP *nk* E2ik*$ 0a-# s'ylen)e)esi &e$eken 1akikatle$i s'yle)i", onun i(in lanetlen)i"ti$. 7ti$aya u$ayan 0i$ ;. 0a"ka d*"*n*$ Ma/1ia!elli. O'nun da su(u 2olitikan#n 0eya- eldi!enle ya2#la)aya/a#n#, insan#n an/ak 0elli saatle$de idealist ola0ile/eini d*$*st(e s'yle)i" ol)as#ndan i0a$etti$. Catolik d*nya ('k)*"t*$. ?oet1e'nin dedii &i0i insan i(in iki yol !a$d#$E ya '$s ola/akt#$, ya (eki(. nsanl#k ta$i1inde 0u 1akikati s*ss*- ola$ak ilk o$taya at)ak Ma/1ia!elli'ye nasi2 ol)u"tu$. Ma/1ia!elli ta$i1i ya2anla$# (ok yak#ndan tan#)#", 2olitikan#n )ut7a#nda 0ulun)u"tu$. R'nesans'#n y#$t#/# 1ay!anla$#n# (ok iyi tan#$. Ma/1ia!elli yolunu se()i"ti$, ta$i1i ya2anla$la ola/akt#$. A)a ta(l# 0a"la$ da 1atK ya2a$E `GG. Louis, 1D9 ,lo$ansa'n#n Onla$#, a!ono$alle &i0i. nsanla$a ya2#la/ak en 0*y*k iyilik ta$i1in -e)0e$ekle$ini o$taya (#ka$)akt#$. 1=4;'de e-a$ Bo$&ia'y# tan#$ Ma/1ia!elli. Cade$le )*/adelesinde )alu2 ol)u"tu$. Ada"# e-a$, Ma2olyon, Hitle$ &i0i. Eski %unan kade$e inan#$d#. e-a$ kade$e )eydan oku$. Rolitika 0i$ sat$an(t#$. Hisle$ini sonuna kada$ sakla)as#n# 0ilen 0i$ ya$#<.an$#. UG. Aleksand$'#n *!ey (o/uu. e-a$ 2olitikaya )ate)atii &eti$i$. Bin ki"iyi on0ine 7eda ede$. Bi$ o2e$at'$ i(in a)eliyat ne kada$ ta0iX ise, 2olitika ada)# i(in de /inayet o kada$ ta0iXdi$. Ma/1ia!elli e-a$ !e et$a7#ndakile$i kodi7iye ede$, kanunla"t#$#$, 7akat kendisi 0i$ 2olitika/# deildi$. Nyle olsayd# R$ens'i kale)e al)a-d#. Hul*) 0i$ ko$kunun i7adesidi$. Co$kan -ali)di$. Rolitikada )e$1a)et yoktu$. Mas#l t#2ta &aye

!as#tala$# )e"$u k#la$sa, 1asta o$&anla$ kesili2 at#l#$sa, 2olitikada da sosyal o$&ani-)ala$#n 0*t*n*ne -a$a$ !e$e/ek "a1#sla$ !e )*essesele$ yokedile0ili$. R$enslikle$ @ (e"itE 1< Ba0ala$dan kal)aE ida$esi kolay, )e!/ut &elenein de!a)#ndan i0a$et. ;< %eni 2$enslikle$E Bo$&ia, 7o$-a'n#n iktida$#. @< Ca$)aE eski 0i$ 2$enslie eklenen yeni 2$enslikle$. Ma/1ia!elli dikkatini yeni 2$enslikle$ *st*nde to2la$. 5lkele$ nas#l 7et1edili$, nas#l )u1a7a-a edili$P R$ens'in ya-#l)as#nda ta$i1ten &eni" 'l(*de 7aydalan#$. R$ens 8Ui$tu8 dolu ol)al#. A)a ,$ans#-/a'daki 7a-ilet :!e$tu> deildi$ 0u. Ui$tu_a-i), i$ade, &'-*2eklik, /esa$et de)ekti$. ,et1edilen *lkenin $eAi)i )*1i). Mutlak iktida$da :Os)anl# )2a$ato$luu> 7eti1 &*(. *nk* tek 0i$ kitle !a$d#$. Bi$ de $eis. 6a$ius'un *lkesi de 'yleydi. skende$ 6a$ius'un *lkesini tKli<i 1a$2le 7et1etti. ktida$ ele &e(i$ildikten son$a, 194 )utlak 0i$ *lkenin ida$esi son de$e/e kolayd#$. H*k*)da$ 1anedan#n#n yokedil)esine 0aka$. Cu)1u$iyetle$in 7et1i -o$. *nk* 1*$$iyete al#")#"la$d#$. Onla$# kendi ku$alla$#yla ida$e et)ek *-e$e 0#$ak#$. %a1ut da kendisi &idi2 yeni *lkeye ye$le")ek !eya kolonile$ &'nde$)elidi$. ,ati1'in stan0ul'u )e$ke- ya2)as#. Os)anl# )2a$ato$luu'nun C#0$#s 2olitikas#. 5(*n/* 0i$ yol da ile$i &elenle$i sat#n ala$ak o$aya ye$le")ek. H*k*)da$ kendisini iktida$a (a#$anla$a &*!en)e)eli, te$sine onla$# yoket)elidi$. *nk* kendile$inde 0*y*k 1akla$ &'$*$, !e$ilen i)tiya-la$# a- 0ulu$la$. 6*")anla$la 0i$le")ek su$etiyle onla$ ka-an#l#$. 8nsanla$ k*(*k 1aka$etle$i a77et)e-le$8. talin'in ta0i$iyle 821ysiSue)ent su22$i)e$8 et)ek :7i-ik ola$ak yoket)ek> en k#sa yoldu$. ,et1edilen ye$in insanla$#na &*!en)elidi$ R$ens. ilK1la$#n# al)ak "'yle du$sun, silK1s#-sa silK1land#$)al#d#$. "0i$lii )etodunun ilk tat0ik(isi Al)anya, ,$ansa'y# -a2tedin/e eski ,$ans#- na-ile$iyle deil, )a$e"al Rete$'le anla"t#. %ani d*")anla i"0i$lii ya2t#. U. C o l u n da ilk na-a<$iye/isi. R$ens'in d#" 2olitikas# 1i(0i$ -a)an ta$a7s#-l#k deil. .uta/a# ta$a7 dai)a -ay#7la$ ol)al#. Hi(0i$ -ay#7# ku!!etlendi$)e)ek, 7akat *)itle$ !e$)elidi$ :Leon 6audet'de <k$al/# Aksiyon ,$an(aise'in 0a")u1a$$i$idi$, Reya)i a7a o 'l*n/e 8,$ansa 0eynini kay0etti8 diye d'!*n*$< 8Ci) olu$san#olun, ne kada$ (eki)se$ da!$an#$san#- da!$an#n dai)a d*")an#n#- ola/akt#$. Bu iti0a$la 0i$ 7iki$ ada)# de$1al ta$a7 tut)al#d#$. 6*")an ka-ana/aks#n#-, 7akat d*")anla$#n#-#n d*")anla$# en yak#n dostunu- ola/akt#$,8 de$>. 6ai)a dei"en d*nyayla 0e$a0e$ den&eyi yeni 0a"tan ku$)ak lK-#).

i&1ele te$Kkkiyi "iddetten 1ileye &e(i" ola$ak 0eli$le$. Anaka$sis 8Canun, k*(*k sinekle$in tak#l# kald##, 0*y*kle$in y#$t#2 &e(tii 0i$ '$*)/ek a#d#$8, de$. 191 R$ens /')e$t, Kli/ena2, iyi kal2li &'$*n)elidi$. Olsa da olu$. Halk R$ens'i 0i$ 2o- ola$ak tan#$, 0i$ka( 1a$eketine, @<= s'-*ne 0aka$. Cala0al#k u-aktan !e &'-le$iyle tan#$, elleye)e-. B*t*n 2$o0le)le$ &'$*n*"ten i0a$etti$. .K/ida$ i/a2 ettii anda, 0u 7a-iletle$in ta)a)en te$sini &'ste$)ek )e/0u$iyetindedi$. Ma/1ia!elli'e &'$e tK/ida$ ya$# insan, ya$# 1ay!an ola/ak. He) tilki, 1e) a$slan. Ma/1ia!elli 1alk d*")an# deildi$, a)a onun 1en*- uykusundan uyand#$#l)a)as# &e$ektiine inan#$. Halk Cali0an'd#$ 1en*-. 6a1a (ok 8.ite<Li!e *-e$ine 6is</o$si8sinde /u)1u$iyetten yanad#$. A)a(E kala0al##n saadetidi$, yaln#- 2$ensin saadeti deil. Ma$J da 2olitikadan a1lKk# ko!)u", a1lKk# 0i$ 0u$Au!a yalan# ola$ak !as#7land#$)#"t#$. Oysa R$oud1on insan /e)iyeti) adalet te)eli *-e$inde y*kselt)ek iste$. Adalet_e"itlik. A1lKk# sa7d#"# eden Ma$J, d*nyan#n 1g@'*nde tat0ik edilen 0i$ 7iki$in tK/ida$#d#$. Rolitikaya sa)i)iyet !e d*$*stl** &eti$en Ma/1ia!elli'nin 1i-)eti ne olduP nsan 1KlK di"inden !e t#$na#ndan !a-&e()e)i"ti$. *nk* d*- 0i$ (i-&i *-e$inde ile$le)e- insanl#k. nsan ka$anl#k &e/esini ayd#nlatan 1e$ ate"0'/eine <y#ld#-a de)iyo$u)< )innet 0o$(ludu$. 6*"*nen ada) sade/e kayna# )e(1ul d*"*n/ele$ koleksiyon/usu deildi$. Cilisesi ol)ayan d*"*n/ele$in 1e$ -a)an en yanl#" d*"*n/ele$ ol)ad##n# is2at et)ekti$ &'$e!i. osyoloAinin !a-i7esi de)isti7ikasyondu$. 6*")an 0i$ d*nyan#n o$tas#nda yaln#- iktisaden deil, 7ik$en de s')*$*ld*k. A!$u2a yanl#" tan#tt# 0i-e 0i$(ok "eyle$ini. Atei-)in d*"*n/enin en 0*y*k 7et1i olduunu -annet)ek, 0unla$#n 0a"#nda &eliyo$du. He2i)i- &u$0etteyi-. C'k* )a-ide ol)ayan 1e$ insan )e)leketine !e 0a"ka )e)leketle$e ya0an/#d#$. 8nananla$ ka$de"ti$8. nananla$ yani 1akikati 0i$likte a$ayanla$.

19;
GU. 1 9 6 D < 6 9 6ER %GLG ;B Cas#) 196D CELMELERM CAM?GLGM6A OeFCCAMLG UE A%6GMLGC OLMAC osyoloAi end*st$iyel to2lu)un (o/uudu$. Bi$ de)ysti7i/ation'du$, yani insan d*"*n/esine 1*$$iyet &eti$i$, sa/$e :kutsal> tan#)a-. .a$i1in 1#-la ile$ledii (ala$ !a$E 1BD9 son$as# ,$ansas#, end*st$i de!$i)i son$as# n&ilte$e !e A)e$ika. Ee$ sosyolo& u-!iyetine 1Kki) olan &elenein -in/i$le$ini ko2a$a)#yo$sa, il)i &eli"e)e-. 1BD9'dan son$a d*nya iki kutu0a ay$#ld#E sanayile")i" !e sanayile")e)i" *lkele$. osyoloAi eski /e)iyetten &elen dee$ ya$&#la$# *-e$inde 0i$ d*"*n/edi$. Os)anl# )2a$ato$luu'nun !a$isi olan .*$kiye, alt ya2# !e *st ya2# 0ak#)#ndan ne!<i "a1s#na )*n1as#$ 0i$ *lkedi$. 1D1D'den iti0a$en 7Kti1 ka2itali-), sanayii ink#lK0#)#-# 'nledi. .*$k 1alk# 7atalist 0i$ y##nd#$ !e nasla$#n i(inden s#y$#l)as#n# 19@ 0il)edik. slK)iyet te$Kkkiye )KnX )idi$P "eklinde 0i$ so$u, sosyoloAik ka7adan )a1$u)iyeti &'ste$i$. slK) 0i$ *st ya2# )*essesesidi$. Bi$ 0n R*"d !eya 0n Haldun'un yeti")esine en&el ol)a)#"t#$. H#$istiyanl#k te$Kkkiye ne kada$ en&else slK) da o kada$ en&eldi$. ?eli"en 0i$ /e)iyet i(in kanatt#$ din, ('ken 0i$ *lke i(in sa7$ad#$. Os)anl# G)2a$ato$luu'nun ('k*"* sosyal !e ekono)ik se0e2le$dendi$, slK)iyet'in 0unda 1i(0i$ $ol* yoktu$. ,eodal isti1sal siste)i, ka2itali-) ta$a7#ndan 0o-&una u$at#l)#"t#$. ktisaden &e$i kal)#" *lkele$ tK0i$i 2sikoloAik y'nden ya2#lan, Bat#'n#n yeni 0i$ yuttu$<)a/as#d#$. Anadolu k'ks*- 0i$ ya$# ayd#n ya$at)#", onu ta$i1inden utand#$)#"t#$. Cade$i)i-e 0i$tak#) 0*y*l* keli)ele$ 1*k)et)ektedi$, ideoloAile$ deil. 1BD9, dou"tan &elen i)tiya-la$#n kald#$#l#"# !e tie$s etat'n#n -a7e$i. B*t*n dee$ 1*k*)le$inin yeni 0a"tan tetkike ta0X tutul)as#. ,$ans#- i1tilKlinden son$a 0i$ a$istok$at ailesinden &elen aint< i)on sosyoloAiyi ku$a$ !e onun ka$"#s#nda )a-iyi )*da7aa eden 0i$ de Bonald ile de Maist$e, Co)te'u 1a-#$la$la$. osyoloAi 0i$ ta$a7#yla i1tilKl/idi$, sosyali-)le 0e$a0e$ doa$, 0i$ ta$a7#yla da )a-iyi ya"at)ak iste$. osyal d*"*n/enin do)as# i(in dee$le$ le!1as# silin)i", a)a 0unla$dan 0i$ k#s)# ya"at#l)#"t#$. Bat# insan#n#n d*"*n/esi 0u diyalo&a "a1it ol)u"tu$. C1ateau0$iand<Maist$e<Bonald _ R$oud1on, aint< i)on<Ma$J. deoloAi ile$i 0i$ end*st$i /e)iyetinin d*"*n/e siste)idi$.

Celi)e ko$kusu /e)iyeti)i-in en 0*y*k 1astal#kla$#ndan 0i$idi$. Bu keli)enin a$kas#nda 1an&i 7e$dX !e sosyal )en7aatle$, 1an&i *lkenin )en7aatle$i !a$d#$P 6*"*n)eye 0a"la)ak keli)ele$ *-e$inde d*"*n)ekle 0a"la$. .*$k inteliAansyas# 8k'$le$in )aa$as#8ndad#$. Celi)ele$in k'lesidi$, )e71u)la$da, ka!$a)la$da ayd#nl#a !a$#la)a)#"t#$. Bi$ (ada 1Kki) olan d*"*n/ele$, 1Kki) s#n#7#n d*"*n/ele$idi$. Ee$ 1Kki) s#n#7 0*y*k ka!&ala$la &el)e)i"se, 0*t*n )e)lekete 1Kki) 193 s#n#7#n ka$anl#k d*"*n/esi 1Kki) ola/akt#$, d*"*n/e ol)ayan d*"*n/esi. 5stelik Bat#'n#n slo&anla$#yla 1a$eket eden 0i$ 1Kki) s#n#7. Bat# i(in iktisaden &e$i 0#$aka/a# *lkele$, el0ette d*"*n)e)esi lK-#) &elen *lkele$di$. osyoloAik te$0iyenin ilk "a$t# keli)ele$ /an&#l#nda so ukkanl# !e ayd#nl#k ol)akt#$. 6u!e$&e$'nin ,$ansa i(in i"a$et ettii te1likeE ,$ans#- insan#n#n 2olitik k*lt*$*n*n s#7#$ ol)as#, 2olitikay# 0il)e)esi, 2olitikan#n d#"#nda 0#$ak#l)#" ol)as#d#$. ,$ans#- insan# Montai&ne'den 0e$i ta$i1in i(indedi$. Onla$ 0u du$u)daysa, 0i-i) ne 1alde olduu)u-u d*"*n)ek an/ak #-d#$a2 !e$i$. olla sa 0i$ 0*t*nd*$, solu tayin eden sad#$, sa# tayin eden soldu$. Bi- 1akikatla$#n sade/e 0i$ ta$a7#n# &'$)eye )a1kW) edil)i"i-di$. Oysa yaln#- 0i$ ta$a7#n# &'$)ek, 1i(0i$ "eyi &'$)e)ekti$. Hali7eliin )*da7aa edil)edii ye$de sosyali-)in 1i(0i$ dee$i yoktu$. Milya$l#k 0*t(ele$le )*da7aas# ya2#lan iki 0*y*k d*nya &'$*"* !a$E ka2itali-) !e sosyali-). Bunlan d*"*n)ek lK-#), a)a 0unla$#n d#")dakile$i de d*"*n)e)i- lK-#). 6*"*n/eye yasak 0'l&e tayin edildii andan iti0a$en d*"*n)ek yoktu$, 0i$ d*"*n/enin esa$eti alt#na &i$)ek !a$d#$. Bat# 0*t*n 7eti1le$ini entelekt*el )KnKdaki li0e$ali-)ine 0o$(ludu$. nsanl#k u-un -a)an &*-el ta$a7la$#n# &'e aksetti$)i"ti$. ,eue$0a/1'#n sand## &i0i 0i$ alienation deildi$ 0u, 0i$ -en&inle")edi$. .a0iat# di!inise$ ettikten kutsalla"t#$d#ktan, 0i$ 2antei-) ya$att#ktan son$a kal#2tan kal#0a &i$)i"ti$ inan(la$#. nsan#n insanla")as# kutsala inan)as# ile 0a"la$. 8 F n ani)al $eli&ieuJ8 :6inda$ 0i$ 1ay!an>. Cutsal i(in 7edakK$l#k ya2an, kendisinden da1a 0*y*k 0i$ !a$l#a inanan 0i$ )a1lWk insan. A)a insan# )aa$as#ndan ku$ta$an &e$(ek kutsal#n yan#nda, "uu$u i(in -in/i$ olan 0i$ sa1te kutsal da !a$. e)a!i dinle$den 1i(0i$i insan#n &*ndelik 1ayat#na ka<

19=
$#")a- 1ale &el)i"le$di$. .e1likeli olan, kutsalla alKkas# ol)ayana kutsall#k at7eden d*"*n/edi$. Bi$ kast i(in inan( 1*$$iyeti ilk de7a Hindistan'da do)u"tu$, son$a %unan !e Ro)a'da 0oul)u", 1@. y*-y#lda yeniden do)u"tu$. Bu$Au!a-i 0i$ ak#ld#$ a$t#k. a1te kutsalla$a inan)a-. Bu&*n .*$kiye'de 0elli 0i$ sa1aya in1isa$ et)ektedi$ 1*$$iyetsi-lik. A)a )utlaka ta)a)lan)al#d#$ 1*$$iyet. 6*"*n)ek, e!!elK d*"*n/ele$i d*"*n)ek, son$a da onla$#n tesi$inden ku$tul)akt#$. Mas#l 7e$tle$in 0i$ "uu$ alt# !a$sa, )illetle$in de 0i$ "uu$ alt# !a$d#$. Bi$ te"0i1E "e1i$de ya"ayan 0i$ a!u( ayd#n "uu$u te)sil ede$, k'y "uu$ alt#n# !e "uu$ 2islikle$i, o$aya ite$. O 1a$eketsi- y##ndaki 1e$ dal&alan#" 0i$ 1ay#$ 1a0e$/isidi$. Bu (e"itli et1nie'le$den &elen k'y ko)*notele$i iki "ey i(in 1at#$lan)#"t#$. 1< a!a". ;< Ue$&i. .*$kiye'de 1e$ as#$da 0i$ka( insan d*"*n*$. Bunla$ ya sustu$ulu$la$ ya1ut de$tle$ini anlata/ak 0i$ kitleden )a1$u)du$la$. Bu a)o$7 kala0al##n 1eye/an duy)as# "a$tt#$. Cali0an : 1akes2ea$e'in te)0el, a1lKks#- 1alk i(in kulland## ta0i$>, 1akes2ea$e'den son$a Bat#'da uyan)#"t#$. Bu uyan)a isyanla 0a"la$. C'y kendisi olduunu id$Kk ettii &*n .*$kiye ku$tulu"unun en 7e/i$li &*n*d*$. 194D'den 0e$i 0*t*n .*$k ayd#nla$# )e)leketi 0at#$)#"la$d#$. Ue 0*t*n ayd#nla$ .*$k oldukla$#ndan utan)aktad#$la$. Millet inteliAansyas#yla )illetti$. Cendisinden utanan 0i$ inteliAansya ne &eti$e0ili$P M*sl*)an deildi$, .*$k deildi$, Anadolu'yla 1i(0i$ )*nase0eti yoktu$. Bat# ka2itali-)inin ya2t## ta1$i2 a)eliyesini ta)i$ i(in, 0as)akal#2 d*"*n/eye ilti7at et)e)ek, 1e$ d*"*n/eyi te-ad#yla 0*t*n ka0ul et)ek &e$ek.

196
a$t$e 8On ne &ou!e$ne 2as inno/e))ent8 :sa7iyetle 2olitika ya2#la)a-> de$. Bi$ ideoloAinin &e$(ekle"ti$il)esidi$ 2olitika. ,e$dX a1lKkla 0i$ )*nase0eti yoktu$. Miet-s/1e 81e$1an&i 0i$ d*"*n/e insan#n insan ola$ak ya"a)as#n# sal#yo$sa do$udu$8 diyo$. l)in na-a$#nda 1e$ 2olitika/# 0i$ 2a$(a yalan/#d#$. Rolitika te)i- 0i$ 1ede7e !a$)ak i(in oynanan 2is 0i$ oyundu$. He$ na)uslu ada) da1a na)uslu 0i$ d*nyan#n ku$ul)as# i(in 0i$ la#) 0anyosundan &e()elidi$. An&aAe ol)a)#" insan )*)k*n olduu kada$ uyan#k ol)al#d#$ do&)ala$ ka$"#s#nda. Cendi ka7as#yla d*"*n)ek, kendi &'-le$iyle &'$)ek -o$undad#$. Bi$ i)a)<1ati2linin inand## 0i$ dK!a i(in )*/adele et)esi, 0i$ sosyalistinkinden da1a )ukaddesti$. *nk* "i)di tek "ey yasakt#$E .*$k'*n &e$(ekten *st*n olduunu id$Kk et)ek. Os)anl# ta$i1inin "e$e7li 0i$ ta$i1 2a$(as# olduunu, A0d*l1a)id'in 0*y*k 0i$ 1*k*)da$ olduunu s'yle)ek yasakt#$. Bu&*n sosyali-)in 'n* a(#kt#$, a)a &e$(ek 0i$ .*$k sosyali-)inin ku$ul)as# i(in e!!elK .*$k insan#n#n 0u k*(*kl*k ko)2leksinden ku$tul)as# lK-#)d#$. :,e$tle$ a$as#nda se)2ati olu$, )illetle$a$as#nda se)2ati ol)a->. 3 A$al#k 196D LM UE 6EOLOL .a0iat# isi)lendi$en insan, 0i$ yandan 0u "ekilde ta0iata ke)end at)#", a)a 0i$ yandan da keli)enin 0oyundu$uu alt#na &i$)i"ti$. ?a$i2 0i$ diyalektik 0u, 0i$ ne!X ya0an/#la")a. Nn/e dostu olan keli)ele$in, son$adan esi$i olu$ insan. Antik

19B
(ala$da kade$le :,atu), Ananke, Me)e-is> 0ou"u$ insan, .an$#la$ 0ile kade$in esi$idi$. Bu&*n )*/adele yine insanla keli)ele$ a$as#nda. nsan#n ya$att## keli)ele$in de kendile$ine )a1sus 0i$ 1ayatla$# !a$. nsan i$adesinden (#ka$la$, a)a 0*y*/* (#$a#n#n 1Kki) ola)ad## ta0iat ku!!etle$i &i0i, keli)ele$in kade$ine a$t#k insan 1Kki) ola)a-. Bu&*n insanl##n 0ed0a1t ta$a7# 0il)edii, ne$eden &eldiini '$en)edii keli)ele$den &eliyo$. e1$esini &'$)edii)i- 7i$a!unla$a ta" ta"#)aktan, an/ak keli)esinin 0*y*s*n* ('-d**)*-a)an ku$tula0ili$i-. deoloAi keli)esi de 0ay$ak keli)ele$den 0i$i. B*t*n 0i$ Bat# d*"*n/esinin ta$i1i ideoloAi keli)esindedi$. Re)-i Ou- A$#k 8deal !e deoloAi8de ideoloAiyi, idealin ka$"#s#na (#k)#" ola$ak &'ste$iyo$. Ce)iyet, tesKn*d*n* &*n*)*-de ideoloAile$e 0o$(ludu$. ;4. y*-y#lda ideal yoktu$, onun ye$ine ideoloAi &e()i"ti$. Me/i2 ,a-#l 8deoloAya N$&*s*8 : 1 9 = 9 > de$. : '-l*kle$e 0i$ 0akal#)E 1D;D t. Rete$s0u$&'da 0as#l)#" ,$ans#-/a<.*$k(e 0i$ l*&at. 1D34<3; Mosko!a'da 0as#lan R$ens Han(e$i'nin l*&ati. Akade)i '-l**'n*n te$/*)esi, 1D94. Red1ouse <n&ili-/e<.*$k(e. Qe)settin a)i'nin Ca)us<u ,$anse!Xsi, H. CK-#) Cad$i'nin 3 /iltlik l*&ati. s)ail ,enni'nin 8LW&at(a<# ,else7e8si. R. M. 6a$a&o. .6C. l*&atla$#.> deoloAi keli)esi, ,$ansada 1B96'da doa$. Akade)inin 6. 0ask#s#na an/ak &i$e$, 1D@= Litt$e. o/ial /ien/es Ansiklo2edisi !s. He$ kita2 !e s'-l*k ya-#ld## (a#n (e1$esini aksetti$i$. Bi$ de!$in 0*t*n d*"*n/e d*nyas#n# s'-l*k i7"a ede$, en 0*y*k yalan# s'-l*kle$ i7"a ede$. Rando$a'n#n Cutusu'yla s'-l*k a$as#nda ne 7a$k !a$d#$P Hi(0i$ 7a$k. kisi de MauJ... Mots i1ti!a ede$. :,$ans#-/a'da )auJ_7enal#k, "e$, )ots ise keli)ele$ de)ekti$>. Ben s'-l**n de 0*t*n )auJ'la$# :"e$le$i> i1ti!a ettiine inan#yo$u). 1DBD'de sosyali-)i &'kle$e (#ka$an Qe)settin a)i, sos<

19D
yali-) keli)esinin (e!$ile)eye/eini s'yle$, a)a s'-l**nde ilk<i aki)<i "ti$KkiyWn ola$ak !as#7land#$#$ onu. %ani o da ese$ini de!$ine uydu$u$. 1tilKl !e Cu)1u$iyet keli)ele$ini al)ad## &i0i. '-l*kle$ e)2e$yalist 0i$e$ d*"*n/e K0idesidi$le$. osyoloAi 0i$ de)ysti7i/ation'du$ dedik. Nn/e "*21eyi Bat#'n#n !e 6ou'nun 0*y*k Ca)usla$# ka$"#s#nda duya/aks#n#-, yaln#- &a-etele$ !e 2a$ti lide$le$i ka$"#s#nda deil. Uoltai$e )eta7i-ikten 1o"lan)a-, kilise !e )a-i kok)aktad#$ keli)e. 1tilKlin d*"*n/e ada)la$# )a-iyi tas7iye ede$ken, keli)ele$i de tas7iye ettile$. RsikoloAi 16. y*-y#lda_$u1 (a#$)a il)i :Melan/1ton> 1=64. Iol77<Bonet :,$ans#->. ,akat `UGGG. as#$ 2sy/1e keli)esine d*")and#$. Bunun i(in yeni !e ayd#nl#k 0i$ keli)e olan ideoloAi :_d*"*n/e il)i> .$a/y !e a$kada"la$# ta$a7#ndan ya$at#l#$. 6*"*n/ele$ nas#l dou2 &eli"i$, insan d*"*n/esi ile d#" d*nya a$as#ndaki )*nase0etle$ nedi$P 1B9='de ,$ans#- enstit*s*n* ideoloAistle$ :.$a/y !e Ca0anis> ku$a$. Ca0anis (ada" 2sikoloAinin ya$at#/#s#. ,i-yoloAi ile 2sikoloAi a$as#ndaki )*nase0etle$e, ya"la, /insiyetle, ikli)le, siyasX $eAi)le olan )*nase0etle$ine eili$. 6ilen/ilik 2$o0le)i ile )e"&ul olu$. osyal t#00#n ku$u/ula$#ndand#$. ,$ans#- 1astanele$ini $e7o$)a ta0X tut)u"tu$. ,$ans#- sens*ali-)inin ku$u/usu Condilla/ da 0*t*n d*"*n/enin i1sasla$la d#" d*nyadan &eldiine inan#$. deoloAistle$ &i0i. ,akat ikin/ile$ $u1a inan)a-la$, da1a )adde/idi$le$. A1lKk insan#n )utluluudu$. nsan#n saadetini salaya/a# i(in iktisat, insan ili)le$inin 0a"#nda &eli$. deoloAistle$ insan d*"*n/esini insan 7i-yoloAisine, !*/uduna 0ala$la$. 6*"*n/eyi &'!deden ay#$a)ay#-. A1lKkda 7ayda/#yd#la$. Bu 7ayda 7e$t 2lKn#nda deil, 0*t*n /e)iyet 2lKn#ndad#$. deoloAistle$ insan# an/ak te$0iyenin ya$ata/a#na inan#$la$. ,$ansa'da 0u&*n 1Kki) te$0iye siste)i Ca0anis'in ku$duu siste)di$.

199
6es/a$tes'in )askeli )ate$yali-)i, Ca0anis !e .$a/y'de ayd#nl#a !e sa)i)iyete ka!u"u$ Ma$J'a &'$e. Ri/a!et'ye &'$e ideoloAi &'-le)/i ile konunun 0a"0a"a kal)as#n# salayan 0i$ &'$*"t*$, a$ala$#nda 1i(0i$ 2e"in 1*k*), 1i(0i$ *ni!e$sel 2$ensi2 ol)aya/akt#$. Bu )KnKda aint< i)on, R$oud1on !e Ma$J ideoloAinin de!a)#d#$la$. tend1al !e ainte<Beu!e, .$a/y ile tan#"t#kla$# &*n* 1ayatla$#n#n en )*1i) &*n* ola$ak !as#7land#$#$la$. deoloAistle$ 1e) (ada" sosyoloAinin )*Ade/isi, 1e) de de)ok$at ,$ansa'n#n te$0iye/ile$idi$le$. Ma2oleon ki kasala$#n 0ek(isi olan 0i$ k#l#(t#$, 8ta( &iyen 0u$Au!a-idi$8 :Hu&o> 'n/e enstit*n*n a(#l)as#na ya$d#) ede$, son$a tenkitle$e ta1a))*l ede)e-. M)e de tael'i de 0unun i(in s*$)*"t*$. A)a Ma2oleon'un sand## &i0i ideoloAistle$le 0i$ alKkas# yoktu$. Ma2oleon 0*t*n )a-iye 0al# insanla$la 0i$likte, ideoloAistle$e ideolo& ad#n# taka$_Meta7i-ik(i, 1ayal2e$est, &e!e-e de)ek. 5ni!e$site $ekt'$* ,ontanes'a 8deoloAiye dai$ 0i$ "ey okut)aya/aks#n8 de$. 19=4'ye kada$ ,$ansa *ni!e$site !e lisele$ine ne ideoloAi, ne de )ate$yali-) &i$e0ili$. Ma2oleon GGG. eli)'e 2e"ke" (eke$ kendini, son$a 0i$ Hint i)2a$ato$luu ku$)ak se!das#na d*"e$ !e ,$ansa'dan 0a1sede$ken ,$ansa 0i$ o$os2udu$, 0en onun Ai&olosuyu) de$. Ma2oleon'un 1*k)* ta$i1 ta$a7#ndan ka0ullenili$ )aalese7. Lan&e'nin ; /iltlik )ate$yali-) ta$i1inde 2ek a- 0i$ ye$al#$. Ma$ksistle$ :Rlek1ano!> 1D. y*-y#l ,$ans#- )ate$yali-)iyle /iddX ola$ak u$a")#"la$d#$. :d'Hol0a/1, Hel!etius, Mo$elli>. Buna $a)en ideolo&la$ &i$)e- o a$a"t#$)ala$a. Ma$J, Ca0anis !e .$a/y *-e$inde il&iyle du$u$. ,$ansa'da ideolo&la$ *-e$ine ya-#lan tek ese$ Ri/a!et'nindi$, ideoloAistle$i 6es/a$tes'a 0ala)aya (al#"#$, yani ta$a7s#- 0i$ kita2 deildi$. Le77e$son, .$a/y'nin "aki$didi$. Onun MontesSuieu'nun 8Es2$it des Lois8 :Canunla$#n Ru1u>'s#na ya-d## "e$1'in

;44
n&ili-/e te$/*)esini Le77e$son ya2a$. deolo&la$ do)a)#" 0i$ s#n#7#n )en7aatla$#n# )*da7aa ede)e-le$di, 0*t*n insanl##n )*da7aas#n# ya2#yo$la$d#. A)a i(inde 0ulundukla$# s#n#7, )en7aatle$ine ayk#$# 0ulduu 0u d*"*n/e ada)la$#n# ka$ikat*$le"ti$di. Le77e$son ideoloAi .$aite'sini de (e!i$i$ !e 7ak*ltele$de okutu$ onu. Leo2a$di deoloAistle$'in "aki$di ol)akla '*n*$. ainte<Beu!e'*n ede0iyat ta$i1ine insan# &eti$i"i .$a/y'nin etkisiyle olu$. .aine 8La R1iloso21i/ ClassiSue du `G`e ie/le8de :19. %*-y#l#n ClKsik ,else7esi> La$o)i&iue$e, Cousin'i yokede$ken, .$a/y'nin ayd#nl#k !e tenkit(i )etodla$#n# kullan#$la$E on -a)anla$da Ca0anis RF,'de 0*y*k /iltle$ 1alinde, "e$1le$le 0as#ld#. 8B*t*n ili)le$ "u !eya 0u "ekilde d*"*n/enin )u1teli7 te$ki2le$idi$8 de$, Maine de Bi$an. tend1al'in i1ti$asla$ ka$"#s#nda 0a"# d'n)*yo$, 0i$ dokto$ soukkanl#l##yla insan#n -e)0e$ekle$ini ('-e0iliyo$sa, 0unu .$a/y'nin "aki$di ol)aya 0o$(ludu$. He$-en !e Belinski, .$a/y'den 7aydalan)#"la$d#$. Bal-a/'a &'$e 19. y*-y#lda 0*y*k 0i$ dei"ikliin 7e$das#nda olan tek *lke ,$ansa'd#$. 6uy&ula$ yaln#- o$ada s2ontane :kendili< inden>'di$. An/ak dei"iklii olan "eyin $o)an# olu$. Onun i(in k'y*n 0i$ka( $o)an# ola0ili$.

;41
11 A$al#k 1 9 6 D BL? O %OLOL 1D. y*-y#l#n ayd#nla$#na :Uoltai$e<6ide$ot> &'$e din 0i$ yaland#$ :.1eo$ie de l'i)2ostu$e>. 8Les t$ois i)2osteu$s8de dinin k$alla$ !e $a1i2le$ ta$a7#ndan uydu$ulduu ilKn edili$. ?$i)) i(in de H-. Mu1a))ed inan)ayan 0i$ ada)d#. ?eni" 1alk ta0akala$#n# saadete &'t*$)ek i(in, sosyali-)i &e$(ekle"ti$)ek i(in se$t )etodla$a 0a"!u$)a)#", 0i$ )it ya$at)#"t#. Bu$Au!a-i ta$i1 sa1nesine 7e$t, 1*$$iyet !e ak#l slo&anla$#yla (#ka$. lk 0u$Au!a 7ilo-o7u olan 6es/a$tes 7else7eden 0*t*n oto$itele$i sili2 ata$. Maskeli 0i$ 7ilo-o7 olu$. 6in *-e$indeki &e$(ek 7iki$le$ini s'yle)e-, sosyale kada$ in)e-. 1D. y*-y#l O$ta(a# ta) )anKs#yla )alu2 ede0il)ek i(in, kilisenin do&)ala$#n# ele al#$. Bil&i sosyoloAisinin de, sosyoloAinin de en 0*y*k )*Ade/isi 0n Haldun'du$. 1D. y*-y#l 0u$Au!a-isinin a)a/# ise 1akikati a$a)aktan (ok, d*")an# de!i$)ekti$. Bil&i sosyoloAisi GG. 6*nya Ha$0i'nden son$a A)e$ika'da (ok iti0a$ 0uldu. Bu 0i$ 2a$(a 0eyin &'(*yle i-a1 edile0ili$, a)a esas se0e2 insanla$#n 0i$0i$ine &*!en)e)esi, $eklK)#n !e 2$o2a&andan#n insan "uu$unu 0uland#$)as#d#$. M*selsel yalanla$dan "uu$u 0ulanan A)e$ikal#, ka$"#s#ndakinin ni(in 0'yle s'ylediini a$a"t#$)ak i1tiya/#n# duy)u"tu$. Oysa il)X 0i$ te$0iyeden &e(enle$, d*"*n/ele$ini 0i$ alt<ya2#ya 0ala)ak i1tiya/#n# duya$la$. An/ak /e)iyetin i(inde 0i$(ok s#n#7la$ doduu, yani 0i$(ok 0il&i doduu -a)an, 0il&i sosyoloAisi ku$ulu$. Ba/on 0i$(ok ili)le$in, ili) ol)ak !as7#ndan )a1$u) oldukla$# 1alde, 0i- istedii)i- i(in ili) oldukla$#n# s'yle$. Condo$/et insan -ekKs#n#n &eli")esiyle, insan to2lu)unun &eli")esini ayn# "ey saya$. nsan#n )ane!X 7eti1le$i, onu )*te)adiyen -i$!ele$e y*kselti$. Bu$Au!a-inin nik0in ;4; :iyi)se$> &'$*"*d*$ 0u. .a$i1 1i(0i$ -ik-ak (i-)eden e)in ad#)la$la y*$*yen 0i$ s#11atli insanla$ ke$!an#d#$. Gn7inie :sonsu-> 0i$ ile$leyi" 0a1is konusudu$. .a$i1 d'n*"le$i ol)adan ile$le$. Condo$/et 0*t*n 0u iyi)se$liine $a)en -indan#nda 1ayat#na son !e$dikten son$a, ,$ans#to2lu)unda 0*y*k dei"iklikle$ olu$. lk de7a ola$ak 0il&i sosyoloAisine ayd#nl#k &eti$en ada) aint< i)on'du$. MaddX isti1salle )ane!X isti1sal 0i$ 0*t*nd*$. osyal 7i-yoloAi 1a$eket 1alindeki /e)iyetin il)idi$, te-adla$#yla insan /e)iyetinin il)idi$. Aske$X /e)iyetle$de isti1sal !as#tas# k#l#(t#$. l)X d*"*n/e yoktu$, ak#la inan( yoktu$, (*nk* 0i$ tKli<i 1a$2 !a$d#$ !e insan kade$i 0i$ .an$#'n#n e)$indedi$. 6olay#s# ile teoloAik d*"*n/e 1Kki)di$ 0u to2lu)la$da. B*t*n Os)anl# )2a$ato$luunda "*21enin, akla inan/#n ol)ay#"#n# a(#klayan 0i$ d*"*n/e 0u. C#l#( tek isti1sal !as#tas# ol)aktan (#kt#ktan son$a, )ani7a/tu$e de!$inde )eta7i-ik d*"*n/e 1Kki) ol)u"tu$. Cilise, /e)iyeti o$&anik 0i$ 0*t*n 1aline &eti$)i"ti. sti1sal !as#tas# c C#l#(. GnteliAansya c $a1i2le$.

6*"*n/e siste)i c teoloAi. .enkit yoktu$, dee$le$ o$takt#$. ?e(i" de!$inde il)X d* "*n/e ile teoloAik d*"*n/e a$as#ndaki de!i$de, inteliAansya 1ukuk(ula$la )eta7i-ik(ile$di$. End*st$i (a#nda teknik !e il)X 0il&i sa1neye (#ka$. osyoloAinin do)as# i(in teoloAik !e )eta7i-ik (a#n sona e$)esi lK-#)d#$. Bu su$etle 0*t*n ili)le$ sosyal 0i$ /onteJtu$e'un :(e$(e!enin> i(ine ye$le"ti$ili$. Co)te, aint< i)on'dan (ok, Condo$/et'ye yak#nd#$. Bil&i sosyoloAisini Hal0Za/1s 0i$ 0il&i 7else7esi 1aline &eti$)i"ti$. 6u$k1ei) 8,else7enin de, il)in de kayna# dindi$Y 6in ise insanl##n kolekti7 0i$ i7adesidi$8 de$. Mauss, Hal0Za/1s 7o$)el ;4@ kal#$la$, 0il&i ile s#n#7 (at#")as# a$as#ndaki )*nase0etten 1a0e$si-di$le$. L. Le!y<B$u1l, ilkel !e )edenX to2lu)la$da ikiden 7a-la )ant#k, &'$*", te/$*0e ta$-# olduunu ile$i s*$e$. Belli 0i$ sosyal ya2# i(indeki insan#n in/elene0ile/eini ile$i s*$e$. 6a!$an#"# (ok il)Xdi$, (*nk* neti/ele$ (#ka$)a-. B$e1ie$ !e ?ilson ondan neti/ele$ (#ka$)ak iste$le$. B*t*n 0u &'$*"le$ 0il&i sosyoloAisinin #"##nda ayd#nlat#la/akt#$. C. Le!i< t$auss, Le!y<B$u1l'*n 0i$(ok &'$*"le$i, s#n#7#n#n !e /e)iyetinin ideoloAisinin tesi$i alt#nda kal)#"t#$ iddias#ndad#$. A$kaik insanla A!$u2a insan#n#n 0il&ile$i a$as#nda 0i$ )K1iyet 7a$k# ol)ad##n#, 0unun s')*$&e/i ,$ans#- $u1unun uydu$duu 0i$ yalan olduunu s'yle$. ?o0ineau'ya &'$e ay$# ta$i1 !e /o$a7yala$ 7a$kl# insanla$ ya$at#$. Bi$ s#n#7la$ 2sikoloAisi ku$an ise Hono$e de Bal-a/'d#$. 1tiya(la$ !e d#" "a$tla$ tek 1ay!an# (e"itli 1ay!anla$ "ekline &eti$)i"ti$ :La)a$/k>. Bil&i sosyoloAisini sala) sosyal te)elle$e otu$tan 'n/e aint< i)on'du$, son$a da Bal-a/. 6e)ek 0il&i sosyoloAisinin *-e$inde itti7aka !a$d## tek kanun, 0il&inin 0il&iyle a(#klana)aya/a# inan/#d#$. Bil&i sosyoloAisi 6*"*n/e sosyoloAisi ad#n# da al#$. Bi$in/i Ci1an Ha$0i'nden son$a Al)anya'da Mann1ei) !e Luka/s, ,$ansa'da ?old)ann, A)e$ika'da o$okin, Ue0len, Hnanie/-ki. Qu 1alde 0il&i 0i$ alt<ya2#ya 0alana$ak in/elen)elidi$. Bu alt<ya2#n#n ne olduuna (e"itli /e!a2la$ !a$E 1> Ma$J !e Ma$ksi-)'e &'$e d*"*n*$e istika)et !e$en iktisadX 1ayatt#$. deoloAi keli)esinin Ma$ksi-)'de ilk )KnKs# iktisadX altya2#n#n *st*ndeki 0*t*n )*essesele$di$. Bu ta$i7 d*"*n/enin 0*t*n 0'l&ele$ini ka2l#yo$. nsanla$#n !e /e)iyetle$in kendi 1akla$#ndaki tasa!!u$u. ;> Ce)iyetle$in !e s#n#7la$#n kendi 1Kki)iyetle$ini )e"$ula"t#$)ak i(in i)Kl ettikle$i "uu$lu !e "uu$su- yalanla$. @> nsan /e)iyetle$inin ;43 1ayKlle$i, yalanlan, !e1i)le$i, )ysti7i/ationla$#'d#$. deoloAik *st<ya2#daki 0*t*n 7iki$le$ ekono)ik alt<ya2# ile ayn# de$e/ede 'ne)li )idi$le$P 1D A$al#k 196D

6EOLOL UE 5.OR%A 6iyalektik )ate$yali-)i ,$ansa'ya ayd#nl#k ola$ak ilk &eti$en H. Le7e0!$e'di$. ,ou&ey$ollas, Costas AJelos, O$todoks Ma$ksi-)'le il&ile$ini kes)i"le$di$. deoloAi a7yondu$ onla$a &'$e. Ma$J insanl## 0u te1likeden ku$ta$)ak i(in, s#n#7l# /e)iyetin son 0ul)as# lK-#) &eldiini 'ne s*$e$. Ma$ksi-)'in u$aya0ile/ei en 0*y*k 7elKket ideoloAile")esi, yani 0i$ s#n#7#n d*"*n/esi, 0i$ s#n#7#n yalan# ol)as#d#$. Ue yuka$daki ya-a$la$a &'$e Ma$ksi-) son ;= y#l i(inde 0'yle 0i$ 7elKkete u$a)#"t#$. Au. Co$nu 8Ma$ksist .enkitle$8 adl# kita2ta : 1 9 = B > , Ma$ksi-)'de ideoloAinin iki )KnKs# olduunu s'yle$E 1< nsan#n &e$(ek 1akk#ndaki tasa!!u$la$#. ;< nsan#n &e$(ek 1akk#ndaki yalanla$# :"uu$lu !eya "uu$su->. Ayn# keli)enin 0u kada$ -#t iki )KnKy# aksetti$)esi 0i$ -aa7. ktida$da 0ulunan s#n#7la$ 1Kli1a-#$# ideal ola$ak &'ste$i$le$Y 1Kl, e-elX 0i$ 1akikatti$. 'ken s#n#7la$ &e()i"teki 0i$ alt#n(adan 0a1sede$le$ !e onu yeniden di$ilt)eye (al#"#$la$. %*kselen s#n#7la$ ise 0i$ *to2yaya sa1i2ti$le$. 8La Rensee Ma$Jiste8 :Ma$ksist 6*"*n/e> Co$nu'n*n ;4= dokto$a te-i, onu 0*y*tt*. 6'$t /ilt oldu. Co$nu'ye &'$e Ma$ksi-) 0i$ ideoloAidi$, 7a"i-) &i0i. ?u$!it/1 ideoloAinin D t*$l* )KnKs#ndan s'-ede$. Bunla$dan 0a-#la$#Y 1< Quu$lu !e "uu$su-, 7e$dX !e i(ti)aX yalanla$#n i7adesi. ;< Bi$ s#n#7#n, kendisini )*da7aa i(in o$taya att## d*"*n/ele$ :7else7e, din, sosyal ili)le$, 2olitika !s.> deoloAinin Ma$J'da ilk )KnKs#, insanla$#n d#" d*nya !e $eel )*nase0etle$ 1akk#ndaki do$u !e yanl#" 0*t*n tasa!!u$la$#d#$. 5st<ya2# ideoloAik, alt<ya2# ekono)ikti$. on ta1lilde alt<ya2# *st< ya2#y# dete$)ine ede$ :0a-an Conditione$, Co$$es2ond$e tK0i$ini kullan#$la$>. nsanla$ d*nyay# ya"an#$ 1ale &eti$)ek i(in 0i$a$aya &eli$le$, d#" d*nyay# dei"ti$i$le$, d#" d*nyay# 1u)anise$ ede$le$ :insanla"t#$#$la$>. deoloAi "uu$lan)an#n 0i$ )e$1alesidi$. nsan#n d#" d*nya 1akk#ndaki tasa!!u$la$# yanl#" ola0ili$. *nk* insan sosyal &e$(ein 0*t*n*n* ya"aya)a-. "0'l*)*, onun $ealiteyi 0*t*n*yle ka!$aya)a)as#na se0e2 olu$. "0'l*)* yay#ld#k(a, $ealite de k*(*l*$. Ma"e$X "uu$, 1i(0i$ -a)an 0i$ 0*t*n te"kil ede)eye/ek olan 0u tek tek "uu$la$#n 0i$a$aya &el)esidi$. Bu tekle$in 0i$ 0*t*n )eydana &eti$)esi an/ak ay$# 0i$ i"0'l*)* olan ideolo&la$#n !a-i7esidi$. osyal s#n#7la$#n ol)as# i"0'l*)*n*n neti/esidi$. #n#7la$#n olduu ye$de )u1akkak 0i$ de 1Kki) s#n#7 !a$d#$. HKki) s#n#7 yaln#- )addX deil, )ane!X isti1sali de elinde 0ulundu$u$. deolo&la$ an/ak 0o" -a)an# olan 1Kki) s#n#7#n 0a$#ndan (#ka$la$. 6*"*n/e ada)# kendisine 0a-# i)tiya-la$ !e$e0ile/ek olan 1Kki) s#n#7#n ada)#d#$. ,iki$ ada)#

)utlaka 0i$ )isti7ikasyon, 0i$ aldat)a/a ya2)a-. O kendi s#n#7#n#n 1akikatla$#n# &'$*$, yalan s'yle)e-. ?e$(ekten 'yle olduuna inan#$. okaktaki ada) kendisi &i0i d*"*n)eyen insana sat#l)#" &'-*yle 0aka$. Bu i0tidaX 0i$ i-a1. ,iki$ ada)# 0u &i0i 0aya#l#kla$#n (ok *st*ndedi$. Mesele ka$"#)#-dakini it1a) et)ek deil, onun ;46 sa)i)iyetine inan)ak, d*"*n/e d*nyas#na !e sosyal "a$tla$#na &i$)ekti$. Ca2italist isti1salin 1Kki) si)as# t*//a$ !eya )*te"e00isdi$. Bu iti0a$la d*nya &'$*"* de onla$#n &'$*"le$ini aksetti$e/ekti$. Onla$a &'$e ka2itali-) d*nya du$duk(a du$a/akt#$. Rsysio/$atie, 21ysis'in, yani ta0iat kanunla$#n#n 1Kki)iyetidi$. [uesnay !eya Mont/1$etien ta0iatta nas#l e-elX kanunla$ !a$sa, iktisatta da e-elX !e e0edX kanunla$ !a$d#$ de$le$. Bunla$ layete&ayye$ :dei")e-> kanunla$d#$. nsanl##n ta0iX iktisat de!$esinde olduu, yani isti1salin 2a-a$ i(in ya2#l)ad## ye$le$de, insan insanla )*nase0ette 0ulunu$. Ca2itali-)in iki '-ellii !a$E 1< 5ni!e$sel ol)as#. Ha))adde d*nyan#n d'$t 0u/a#ndan &eli$ !e d*nyan#n d'$t 0u/a#na &ide$. ;< Ana$"i i(indedi$, 2lani7iye :2lKnlan)#"> deildi$, (*nk* *ni!e$seldi$. .ek a)a/# ka-an( olan 0u siste)de )*sta1silin ka-an/#n# s')*$en 0i$ teknik 0*$o !a$d#$. A)a 0u 0*$o 2a-a$ i(in s2ek*lasyonla$ ya2)a-. Riyasay# kont$ol ede)e-. e"itli $eka0etle$ at oynat#$ 0u$ada. Ue insanla insan#n s#/ak, dost(a )*nase0eti ye$ine 2e"in 2a$a &i$)i"ti$. nsan 0i$ te/$itti$. Ca2italist i(in )*"te$i !a$d#$. Ca2italistin ilk !as7# e&oi-)di$. A)a 0u ka2itali-)in ideolo&la$#na &'$e, insanl##n )en7aat#nad#$. M*te"e00ise de 1Kki) olan isti1sal ettii e)tiad#$. ki ne!X dee$ !a$d#$ ka2itali-)deE 1< Bi$ e"yan#n 0elli 0i$ i1tiya/# ka$"#la)as#ndan doan !aleu$ d'usa&e :kullan)a dee$i>, &e$(ek dee$. ;< M*0adele dee$i. Riyasaya a$-edilen )al#n 7iyat#. Ca2italist isti1salde )*0adele dee$i )*1i)di$, 0u dee$i 2iyasa tayin ede/ekti$. Asl#nda dee$i ya$atan insan e)eidi$, 7akat 0u unutulu$, 7iyat ta)a)en )*/e$$et 0i$ dee$ ola$ak &'ste$ili$. ;4B on )*ste1likin 2a$ay# !e$dikten son$aki 7aydas# d*"*n*l)e- olu$. A$t#k insan e"yan#n e)$indedi$, e"ya insan#n deil. Ca2italist isti1sal insan# 0i$ te/$idin e)$ine !e$)i"ti$. nsan#n ya$att## ese$, insan# e)$ine al#$. B*t*n insan )*nase0etle$ini e"yan#n a$kas#ndan &'$)ek, ya0an/#la")an#n ilki !e en ko$kun/udu$. Ma$J !e Luka/s 0u e"yala")ay# :$ei7i/ation> in/ele)i"le$di$.

?e$(ek )*sta1sil olan (al#"an s#n#7, el0etteki 0i$ &*n 0*t*n dee$le$i ya$att##n# !e to2lu)un d#"#na itildiini anlaya/akt#$. Bunun i(in (al#"an s#n#7#n "uu$unu kont$ol alt#na al)ak lK-#)d#$. Bu da ideoloAile$le olu$. Ma$J Eu/lide &eo)et$isinin (ok (a0uk &eli"tiini, (*nk* 1i(0i$ )en7aata dokun)ad##n# s'yle$. Cilisenin 0*t*n do&)ala$#na s'!e0ili$sini-, a)a onun to2$akla$#na el att##n#- anda kiliseyi /e0e$$utu ile ka$"#)#-da 0ulu$u-. 1BD9'un nsan !e Uatanda" Hakla$# BeyannK)esi y*kselen 0u$Au!a-inin 7eti1le$ini keli)ele"ti$i$. Bat#'n#n ondan son$aki 0*t*n Anayasala$# da )u-a77e$ s#n#7#n 7eti1le$ini kanunla"t#$#$. En 0*y*k ideoloAi anayasad#$. %*kselen yeni s#n#7#n 1en*- ideolo&la$# yeti")e)i"ti$. 'ken s#n#7#n ideolo&la$# yeni s#n#7a kat#l#$la$. Quu$ 0i$ aksiyonun )*kK7at#d#$. Bi$ i(ti)aX s#n#7 ka!&an#n i(inde deilse, ideolo& e$i$. deolo&un sesini y*kselte0il)esi i(in i(ti)aX s#n#7#n 0i$ 'l(*de "uu$lan)as#, 0i$ 'l(*de #-d#$a0#n#n 7a$k#na !a$)#" ol)as# lK-#)d#$. OZen, ,ou$ie$, aint< i)on istik0Klin 1a$itas#n# (i-e$le$. ,akat 1i(0i$isinin ka$"#s#nda ta$i1in kendisinin olduunu 0ilen 0i$ i"(i s#n#7# yoktu$. ,$ans#i1tilKlinden son$a k'yl* !e i"(i, tesan*d*n* 7a$ket)e)i", da#l)#"t#$. ,ou$ie$ 0i$ &*n ka2#s#n# 0i$ ada)#n (ala/a#n#, kendisine 7alanste$le$i ku$a/a#n# s'yle$ken, 1ayal2e$est deildi$. 19. as$#n 0a"la$#nda A!$u2a'da, 0u$Au!a-inin d*nya &'$*"* 1Kki)di$. 1D@4, 1D3D, 1DB1 en kala0al#k !e en yoksul s#n#7# "uu$land#$a/ak !e ide<

;4D
olo&la$ yeni 0i$ s#n#7#n ideoloAisini ku$a0ile/ekle$di$. deoloAinin kalk)as# i(in to2lu)un s#n#7s#- ol)as# lK-#)d#$. #n#7l# 0i$ /e)iyette 1e$ tasa!!u$ ideoloAidi$. Ma$J'#n la0o$atua$# n&ilte$e'di$. O$ada yeni ku$ul)aktad#$ ka2itali-). "(i se7aletini 0*t*n de$inlii ile &'$en Ma$J, onu uyu"ukluktan ku$ta$)ak i(in kal0ine deil, kinine 1ita2 ede$. Bi$ Gsa !eya ?and1i ol)as# 0eklene)e-di. Bunun i(in L, ;. !e @. Ente$nasyonal 0i$e$ kilisedi$. A)a(la !as#tala$ 0i$ 0*t*nd*$. Alt<ya2#, *st<ya2# &i0i. Alt<ya2#n#n 1Kki)iyeti 0elli 0i$ ta$i1 )e$1alesinde &e(e$lidi$, &e(i/i 0i$ )e$1aledi$. nsanla$ :En&els'in ta0i$iyle> -a$u$et t*nelinden &e(tikle$i -a)an ekono)ik alt<ya2#n#n *st*nl** kalka/akt#$. deoloAi an/ak kullan#ld#ktan 1e)en son$a at#la/ak 0i$ -#$1t#$. An/ak o -a)an )e"$u olu$. Ma$ksi-) 0i$ ideoloAidi$, 0i$ s#n#7#n d*nya &'$*"*d*$. Me$deP Ba"ka ideoloAile$in olduu ye$de. Me -a)ana kada$P CelK) 1akk#n#n kendisine tan#nd##, di2(ikle sustu$ul)ad## ye$e kada$. A)a ne olu$sa olsun 0i$ Ma$ksist'in Ma$ksi-)'e ideoloAi de)esi 0i$ 1atKd#$. Ci)se kendi d*"*n/esine ideoloAi de)e)elidi$, (*nk* 0u )askeli 0i$ keli)edi$. Ca$l Mann1ei), Al)anya'da do)u", n&ilte$e'de 1o/al#k ya2)#", 193B'de 'l)*"t*$. O da Ma$J'#n ideoloAi ta$i7ine sad#k kal#$. 1< N-el ideoloAi<7e$tle$ a$as#ndaki (a$2#t)ala$. ;< .o2yekWn ideoloAi<s#n#7la$#n, &$u2la$#n ya2t## (a$2#t)a !e yalanla$. Mann1ei) *to2yaya 'ne) !e$i$. Onun i(in )*1i) olan s#n#7la$dan (ok, &$u2la$d#$. %ani Mann1ei) i1tilKl/i deildi$. deoloAinin &ayesi )e!/ut d*-eni de!a) etti$)ekti$. 5to2ya )e!/ut ol)ayan 0i$ d*-eni sa!unu$, ku$ula/ak 0i$ d*nyan#n ideoloAisidi$. 5to2ya 1=16 .1. Mo$us. F<.o2ia_-a)an#n !e )ekKn#n d#"#nda olan, 1i(0i$ ye$de ol)ayan.

;49
Celi)e tuta$. Bi$ 7iki$ ada)#n#n 8du"i-e<i ta1Kyy*l8de olan sunX 0i$ Const$u/tion'du$. Ay$#/a &e$(ee s#$t#n# d'nen d* "*n/ele$e de ale) ol)u"tu$. Rey0aud 80*t*n sosyali-)le$ *to2yad#$,8 de$. Rey0aud'nun kita0# k#sa -a)anda B 0ask# ya2)#"t#$. osyali-)e (atanla$#n 1e)en 1e2si Rey0aud'nun delille$ini tek$a$la$. tein'in ko)*ni-) !e sosyali-) 1akk#ndaki kita0# da A!$u2a'ya sosyali-)i '$et)i"ti$. : tein'in !e Rey0aud'nun Ma$J'#n ko)*ni-)i *-e$indeki tesi$i ente$esan 0i$ (al#")a olu$du>. osyolo&un ilk !a-i7esi 0*t*n sosyal s#n#7la$# dola")ak, onla$# 0*t*n*yle ya"ad#ktan son$a sosyal 1ayat# tas!i$ et)ekti$. ; = A$al#k 1 9 6 D 5.OR%A UE 5.OR%AC#LAR Bil&i sosyoloAisinin *( ana1ta$ ka!$a)#E deoloAi, Mit, 5to2ya. En&els'e &'$e 0i$(ok ideoloAile$ a$as#nda alt<ya2#yla en a- )*nase0etta$ olan )*esseseE 1ukuktu$. osyoloAiyi 0i$ s#n#7 1akikati sayan Rusya'da, u-un -a)an okutul)ad# sosyoloAi. Bu&*n teknik 0i$ sosyoloAi !a$ Rusya'da. Me kada$ o0Aekti7lik iddia ede$se etsin, sosyoloAi (ok (a0uk ideoloAi ola0ili$. osyoloAinin en 0*y*k ke"i7le$inden 0i$i, 0i$ ideoloAi ola0ile/eini ka0ul et)esidi$. Cons/ien/e 2ossi0le_ )*)k*n "uu$. Mann1ei)'e &'$e *to2ya istik0Kle y'nelen 0i$ (e"it ideoloAidi$, yaln#- dei"ti$ile/ek ta$a7# &'$*$. Mit_ilkel /e)iyetle$in ideoloAisidi$ C. Le!i< t$auss' &'$e. Mit &e$(ein 1ayalX 7et1idi$, $ealiteye ;14 -ekKn#n i"le)esidi$. .a0iat o$tas#nda tek olan insan, 0u ni-a)s#-l#a 0i$, ni-a) &eti$)ek iste$. 6eni-in ka$anl#kla$#n# &*ne"in "uala$#yla ayd#nlat#$ insan. l)in ilk ad#)la$#d#$ )it. ,$eud'a &'$e )it 0i$ ne!X sosyal ne!$o-du$, 0i$ ne!X "uu$lan)a i1tiya/#d#$. Mit'e etnolo&la$#n anlay#"#ndan 0a"ka 0i$ )KnK !e$en ?. o$el ol)u"tu$. o$el 0*t*n kilisele$in d#"#nda kal)#", Ma$J'#, R$oud1on'u, ,$eud'u kayna"t#$)aya (al#")#"t#$. Ri0ot'nun Re!ue R1iloso21iSue'inde o$el, sosyali-)in tek te)sil/isidi$. Ra$eto'nun a$kada"# !e 1o/as#, 2a$l')ante$ sosyali-)e, La7a$&ue'a, Lau$es'e 1*/u)la$ ya2a$, 8da1i )*s!eddesi8 diye. o$el'e &'$e i"(i s#n#7# sendikala"a$ak iktida$a &el)elidi$. Mit, i"(i s#n#7#n#n "uu$a ka!u")as#n# salaya/ak tek !as#tad#$. En &*-el )itE F)u)X &$e! )itidi$. ?'$*l*yo$ ki )it, ideoloAi kada$ ka$)a"#k deildi$, ; a(#k )KnK i7ade ede$. 5to2ia<1=16 .1. Mo$us :Hi(0i$ )ekKnda ol)ayan de)ek>, :F<C1$onie> :Hi(0i$ -a)anda ol)ayan de)ek>. Ma$J<En&els'ten e!!el Rey0aud sosyali-)le$i *to2i-)le da)&ala$. Ma$J'#n sosyali-)i tek elde to2la)a a$-usu, 0ili)sel sosyali-)in d#"#nda kalan 0*t*n

sosyali-)le$in *to2yayla da)&alan)as#na se0e2 olu$. Mann1ei)<*to2yay# istik0Klin ideoloAisi ola$ak anla$. Ruye$ :L'Fto2ie et les Fto2ies> ta$i7i yenidi$E 5to2ya $eelin ka$"#s#na )*)k*n* (#ka$#$, $eeli )*)k*nle -en&inle"ti$i$. G-d#$a2 (eken s#n#7la$ i(in 7aydal#d#$. He$ &e$(ek 'n/e *to2yad#$. A. ,$an/e'in dedii &i0i insan# insan ya2an *to2yad#$. Lalande o$0onne'da 0i$ s*$e *to2ya *-e$ine de$s !e$i$. ,akat o, *to2yay# da1a (ok 0i$ )etod ola$ak kullan#$. 5to2ya 1akk#ndaki son ese$ e$!ie$'nin. Mont2ellie$ *ni!e$sitesinde 1o/ad#$. Cita2 196B'de (#k)#"t#$. Ona &'$e anane!X )edeniyetle$de insan ideal 0i$ d*nya tasa!!u$ ede)e-. deal ile$de deil, &e$idedi$. lk &*nK1 0*y*k 0i$ /e-a ile

;11
neti/elen)i", insan &'kle$den koyul)u"tu$. ?*nK1 i"le)ek iste)eyen insan kendini al#"kanl#kla$#n ku"t*y* yast##na 0#$ak#$. ite, Ade)'in ilkel d*nyas#n# tek$a$la)ak i(in ku$ulu$. He$ site istik0Kle deil, )a-iye y'neli$. ,iki$ ada)# i1tilKl/i &i0i &'$*nen d*"*n/ele$inde 0ile, sade/e eski siteyi da1a sala) te)elle$ *-e$ine ku$)ak iste$. Canl# Kyinle$le Alla1'#n d*nyas#na da1a yak#n 1Kle &eti$ili$ site. ,e$t sade/e 0i$ )o<-ayiin i(inde ye$al#$. ?$u0un i(inde e$i)i"ti$, e$idii 'l(*de )e!/uttu$. B*t*n /e)iyet kal*0elKda ya-#l)#" 0i$ d$a)#, (e"itli akt$istle$le oynayan 0i$ 0*t*nd*$. E7lKtun ku$)ak istedii sitenin unsu$la$#n# eski siteden al#$. Bat# ilk de7a 0u t$adisyonel to2lu)dan ay$#l)#"t#$. A)a e$!ie$ Bat# nedi$ s'yle)e-, Bat#'n#n d#"#ndaki to2lu)la$# an/ak Bat# 1a$ekete &e(i$e0ili$. Bat#'n#n *st*nl** s$ail'in ('lde !aa<dedilen to2$a# a$a)as#yla 0a"la$. ,iki$ ada)# t$adisyonel :&eleneksel> to2lu)da iki 2a$alel ayna a$as#nda yanan #"#kt#$. ok$ates kendini Atina'da ya0an/# 1issede$. 5to2ya konusunda e$!ie$, Mann1ei)'in aksi 7iki$dedi$. Mann1ei)'e &'$e *to2ya y*ksel)ek isteyen s#n#7la$#n $*yas#yd#, oysa e$!ie$'e &'$e *to2ya i(ti)aX 0i$ s#n#7#n 1Kli e0edile"ti$)ek i(in ku$duu 0i$ Const$u/tion' :in"K>du$. deoloAile$ 0i$e$ s#n#7 1akikat#d#$la$, 0i$ d*nya &'$*"*d*$le$. Hal0uki *to2ya 7e$dXdi$, *to2yay# 0i$ 7e$t ku$a$. 5to2ya 1Kki) s#n#7la$#n a"a# s#n#7la$a sunduu 0i$ ne!X se$a2t#$, 0i$ /o)2ensation :telK7i>, 0i$ tat)indi$ Kdeta. Bi$ yanda )e!/ut d*-eni de!i$)ek isteyen )usta$i2 insanla$, 0i$ yanda da 1Kki) s#n#7#n ideolo&la$# !a$. Bu ideolo&la$ ka$anl#kta yu)$uk s#kanla$a, kendile$ini &*-el 0i$ istik0Klin 0eklediini, yaln#-/a sa0$et)ele$i lK-#) &eldiini anlat#$la$. .N. =. y*-y#lda '$nekle$ini &'$d**)*- *to2yala$ (ala$ 0oyu de!a) ede$. O!idius'un )eta)o$7o-u. Ayd#nl#a !a$)ak *to2yala$# tasni7 et)ekle olu$. e$!ie$ de 1akl#d#$, Mann1ei) de. nsan die$ insanla$la 0i$le"i2 nu$lu

;1;
u7ukla$a kanatlana/a#na inan#$sa ya sa olu$, (a$)#1a &e$ili$, ya E2ik*$ olu$, dostla$#n# da!et ede$ 0a1(esine, ya Ra0elais olu$, .1ele)e )anast#$#n# ku$a$. 1tilKl/i *to2yala$ da !a$d#$, tutu/u *to2yala$ da. nsan#n ka$"#s#na (ok de7a 0i$ )odel dike$, 7eti1 2$o&$a)# (i-e$ *to2yala$. ,$ans#- i1tilKlinden son$a Ba0eu7 !e 0a0u!i-) sustu$ulu$. Ma2oleon kasala$# 0ekleyen k#l#(t#$. ,$ansa'da aksiyonu u-un -a)an 0a0u!i-) te)sil ede$, !eya Buano$otti'nin 0ay$a# alt#nda sa1neye (#ka$. :BlanSui>. Ca0et :ka$ya> o de!$in ko)*ni-)ini te)sil ede$. ka$ya Rlaton'un )u1ayyel d*nyas#n#n yeniden (i-il)esidi$. End*st$inin ku$0anla$ !e$dii, 3D'in istik0Klde 0eli$dii 0i$ s#$ada ka$ya'y# ku$)ak, ne de$e/eye kada$ ye$indedi$P A)e$ika'daki te"e00*sle$e $a)en, 1i(0i$ -a)an ku$ul)ad# ka$ya. Ha)an#n#n ka!&as#ndan u-akla"t#$)#yo$ )u *to2iP E!et, a)a 0u da (adan (aa dei"en 0i$ 1akikat. OZen, ,ou$ie$, aint< i)on &e$(ekten *to2ya/# )#d#$la$P 1D=6'da (#kan, ilk 0*y*k ekono)i 2olitik lW&at#nda :; /ilt> Rey0aud sosyali-) )addesine "'yle 0a"la$E 8 osyali-) insan#n &'$d** son 0*y*k $*yad#$, 0i- 0u$ada onun *to2isini ya2a/a#-8. O s#$ala$da Ma$J<En&els tan#n)a)#" oldukla$#ndan 0u )akalede ye$al)a-la$. He$ ideal 0i$ *to2yad#$, 1e$ 0*y*k 7iki$ ada)# 0i$ 2a$(a 6on<[ui/1otte'du$, iyi)se$di$. stik0Kle y'nelen 1e$ d*"*n/e *to2yad#$, insan $eelle yetin)e-. Bi$ ya$at#/#, 0i$ de)iu$&e :ya$#<tan$#>'d*$. OZen'da 1en*- ta$i1 sa1nesine yeni (#kan 0i$ s#n#7#n to)u$/uk 1alindeki te)ennile$i !a$d#$. OZen'#n te"e00*s* 0a"a$#yla neti/elen)e)i" ola0ili$. Bi$ d*"*n/enin tat0ikatta tut)a)as#, o d*"*n/enin yanl#" olduunu is2at et)e-, sade/e 1en*- tat0ik edil)e -a)an#n#n &el)ediini &'ste$i$. ,ou$ie$'ye &elin/e, ,ou$ie$ 1BB;'de Besan(on'da doa$, R$oud1on'un 1e)"e1$isidi$. ,$an"< Conte 0*y*k ada)la$ !e 1ayal2e$estle$ yeti"ti$)i" 0i$ *lke. aint< i)on'dan 1; ya" ;1@ k*(*k, is)ondi'den 0i$ ya" 0*y*kt*$. ?eli"i&*-el 0i$ ta1sil &'$*$ !e ailesi ta$a7#ndan t*//a$ ol)aya )a1kW) edili$, 0i$ )aa-aya (#$ak ola$ak &i$e$, Lyon'da d*kkKn a(a$, 0akkall#k ya2a$. 1B9@'de Lyon'da ida)dan -o$ ku$tulu$, e"yas# )*sade$e edili$, 1i(0i$ "eyde )u!a77ak ola)ayan 0i$ $ate ti2i. M*-)in 0ekK$. osyali-) ta$i1inde ona ye$ 1a-#$layan 0*y*k 1Kdise 0i$ el)a ol)u"tu$. 3 )*1i) el)a !a$. Ade)'in el)as#, .$u!a 1a$0ine se0e2 olan Ra$is'in el)as#, MeZton'un 0a"#na d*"en el)a !e kendi el)as#. Lokantada Ra$is'te el)a isteyen ada)a kendi )e)leketindekinin 144 )isli 7a-la 7iyat isteni$. Bi$ 0a"ka olay da ka$a0o$sa/#n#n 7iyatla$#n y*ksel)esi i(in 2i$in(le$i )a!na ile deni-e d'kt*$)esi olay#d#$. ,ou$ie$'e &'$e ,$ans#i1tilKlinden doan ti/a$et d*nyas# )edeniyetti$ :Ci!ilisation>. Ma$J /i!ilisation ye$ine ka2itali-)i kullana/akt#$. A(l#k, 7u1u", s*n&* 0u )edeniyetin te)elle$i *-e$inde y*kselen *( s*tun. 1tilKlden son$a yeni 0i$ 7eodalite ku$ulu$. Bolluktan yokluk do)aktad#$. ,ou$ie$ ,alanste$le$'i ku$a$ak )u-da$i2 insanla$a 0i$ *to2ya suna$. Ca2itali-)i en )*ke))el "ekilde tenkit ede$. Ma$J'la En&els'in 'n/*s*d*$. 1=44 ki"i 0i$ ,alanste$ )eydana &eti$i$, a)a( isti1salin a$t)as# deil, insan#n 1ayat# ya"a)as#d#$. 1ti$asla$a 0*y*k se!&i &'ste$i$. .utkula$# di-&inle)ek deil,

0*t*n &eni"likle$iyle sal#!e$il)ele$ini iste$. 1ti$asla$# kutsalla"t#$#$, kade$e k'le ol)aktan ku$ta$#$, a"k# takdis ede$. %ine aint< i)on'dan 7a$k# 1e$kese i1tiya(la$#na &'$e !e$)ek lK-#)d#$, &'$*"*d*$. 6e ?aulle'*n 2a$ti/i2ation :kat#l#)> dedii, ka2itali-)in sosyali-)in ye$ine &e(i$)ek istedii )u/i-e 0udu$. HekKn#n !e se$)ayenin ayn# 1akla$a sa1i2 ol)as#, */$et siste)inin o$tadan kalk)as#d#$. o0a 7a0$ikat'$* ta$a7#ndan &e$(ekle"ti$il)ek istenen siste) 0udu$. ;13

1= O/ak 1969
%O? M, COM ER MP ?alileo, 8)ate)atikte s#7#$ ile sonsu- kanuna ta0X deildi$8 de$. nsanl##n e-elX 2$o0le)iE &aye !as#tala$# )e"$u k#la$ )#P nsan /e)iyetle$inde a$it)etik kanunla$ &e(e$li )idi$P Bi-i) eli)i-de olan yaln#- !as#tala$d#$. A)a( u-ak !e )*21e)di$. ?e$(ekle"e0ile/ei "*21elidi$. A)a( 0i$ 1*lyad#$ !e )en7aatla$#n ala/a ka$anl##nda 0oyuna "ekil dei"ti$i$. Hi(0i$ a)a( )ate)atik 0i$ kesinlikle tes2it edile)eye/eine &'$e, 0i$ 1ayKl u$una 1Kli 7eda et)ek do$u olu$ )uP B*t*n silK1l# 2ey&a)0e$le$ i(in &aye !as#tala$# )e"$u k#la$. Ha$2 1*dad#$, slK)'da. .ek CanunE ku!!etlinin 1akk#d#$. Mu1a))ed'ten Mao'ya kada$ ta$i1i dei"ti$)ek isteyen 0*t*n )*/adele ada)la$# )akya!elikti$. G&nass de Loyola, en&i-isyonu 0unun i(in ya$att#. .ek yol, tek 1akikat kilisele$in do&)ala$#yd#. A)a/#n !as#tala$# )e"$u k#la)aya/a#n# s'yleyenle$, En&i-isyondu !e Ha(l# se7e$le$ini &'ste$i$le$. Cendi kade$le$ini dei"ti$)ek i(in 0*t*n d*nyan#n kade$ini dei"ti$)ek isteyen $ate'le$ :s#n#7s#-la$> kala0al#kla$# 0i$ 1ayKl, 0o" olan, &e$ (ekle"e)eye/ek olan 0i$ 1ayKl u$una s*$*kle$le$. nsan#n elinde olan yaln#- !as#tala$d#$. nsan#n d#"tan dei"ti$ile)eye/eini iddia eden !elXle$, 0i$ i(e 0ak#"#, 0i$ )u$aka0eyi ta!siye ede$le$. nsan# 0a"kala$#ndan ko2a$#$ )u$aka0e, d#" d*nyaya s#$t (e!i$ti$. .ek 0a"#na &e)isini ku$ta$)akt#$. %a1ut Mu1 &i0i &e)isine yaln#- ka$#s#n# al)ak, ya1ut 0*t*n insanla$# da!et et)ek &e)iye. %o&i i(in 1e) 1eykeldi$, 1e) 1eykelt$a"t#$ insan. Coestle$ d*"*n/enin &'kku"a#nda aksiyon ada)#na da 2$olete$ ad#n# !e$iyo$. kisi de eksikti$ 0unla$#n, 0*y*kt*$, )u-da$i2ti$, 7akat 0*t*n deildi$le$. kisi de keli)ele$e inan)a-, ta$t#")aya &i$)e-.

;1=
Co)ise$ i(in isti1sal !e )*0adele !as#tala$#n#n de!$i)le yeniden d*-enleni"i Ndi2 ko)2leksi da1il, 0*t*n de$tle$e (a$e &eti$i$. Co)ise$ insan /e)iyetine a$it)etii &eti$en insand#$. B*t*n aksiyon 1alindeki dinle$ de :Ru$itani-), y*kseli" de!$inde slK)iyet, En&i-isyon> ayn# "ekilde d*"*n*$le$. : t. i)on'un o$&anik /e)iyet ile<k$itik /e)iyet ay$#)#> 19. y*-y#l da1a (ok aksiyonun, il)in y*-y#l#d#$. li) ko< i)ise$di$, 7i-ik ko)ise$di$ 0u as#$da. 19@4'dan son$a ili)le$de dete$)ini-) 0i$ 1ayli su &'t*$)eye 0a"la$ !e anla"#l#$ ki dete$)ini-) an/ak 0elli 0i$ se!iyede &e(e$lidi$, ato) !e elekt$onla$#n 0i$ 1*$$iyeti !a$d#$. Oysa o -a)ana kada$ yaln#- insan#n 1*$$iyeti !a$d#. RsikoloAi "uu$<alt#n# ke"7ede$ek insan 1*$$iyetinin )e(1ul !e ka$anl#k 0i$ d*nyadan ida$e edildiini ile$i s*$d*. 19@4 son$as# A!$u2as#'nda soldan saa 0i$ d'n*" oldu. o$el 194D'de 8Qiddet 5-e$ine 6*"*n/ele$8 adl# ese$ini kale)e ald#. Ho)o )o$alis Con7*(y*s'den 0u yana ne kada$ ile$lediP 8nsan ne )elekti$, ne 1ay!anE 7elKket "u$da ki, )eleklie '-endii -a)an 1ay!anla"#$8 diyo$ Ras/al. iyasX 1ukuk lite$at*$*nde Ma/1ia!elli'den son$a ka$"#)#-a (#kan ilk 0*y*k 7iki$ ada)# Lean Bodin'di$. Cita0#n# 1=B6'da ya-a$. 1=B;'de Ba$t1ele)y katlia)#. Hot)an 8,$anko<?alya8 adl# 0i$ $isale ya-a$ak ,$ansa'ya yolla$. Ona &'$e eski ,$ansa k$alla$# )utlakiyet(i deildi$. e(il)i"ti$. Mukaddes deildi$, !a-i7ele$ini ye$ine &eti$)eyin/e yokedil)esi &e$eken 0i$ u-u!du$ <Mona$ko)ak. F)u)iyetle i(ti)aX s#n#7la$ !e d*"*n/ele$ 0i$0i$le$inin k't* ta$a7la$#na te!a$*s ede$le$. R$otestanla$ da Catolikle$'in 1atKla$#n# 0eni)siyo$, ayn# de$e/ede yo0a- da!$an#yo$la$d#E C$al Catolikle$'i yoket)eliydi. ,$ansa'da 0u iki 2a$tiden 0a"ka :Catolikle$, R$otestanla$> *(*n/* 0i$ 2a$ti da1a !a$d#$E Ro<

;16
litika/#la$. Bodin 0u 2a$tiye )ensu2tu$. Bodin ilk de7a k$all#k 1akk#n# ak#l *-e$ine ku$)u"tu$, ilK1X 1ukuk *-e$ine deil. 1B. y*-y#l A!$u2a'da 0i$ )ona$"ile$ (a#d#$. MillX de!letle$in ku$ulu" (a#, )utlak )ona$"i !e 2a$l')anta$i-)in -a7e$i !e (a#)#-da de)ok$asi 2$ensi2le$inin k'k sal)as#. G Mutlak )ona$"iyi ko$uyanla$ i(in de!letin *st*nde !e alt#nda 1i(0i$ ku!!et yoktu$. H*k*)da$ ne 0i$ i)2a$ato$u tan#$, ne 2a2ay#. Uassalle$in, de$e0eyle$inin de!let ka$"#s#nda 1i(0i$ 1akk# ola)a-. Bi$ de!let i(inde 7ede$asyondan 0a1sedile)e-. ,e$tle$ 1ukukun o0Aesidi$le$, 1*k*)da$ s*Aesidi$ yaln#-. ade/e .an$#'ya ka$"# so$u)ludu$ :0a-#la$#na &'$e>. Bu 0i$ "e)a deildi$, A!$u2a 0unu 0i$ $ealite ola$ak ya"a)#"t#$. C$al, Kdeta 6es/a$tes'in .an$#s#'d#$. `GU. Louis 8L'Etat, /'est )oi8 :de!let 0eni)> de$ken, 0i$ &e$(ei dile &eti$)ektedi$. 163D'de @4 y#l 1a$2le$i sona e$e$ !e 2a$la)ento 0i$tak#) 1akla$ iddia et)ek iste$. 1BD9'a kada$ 0u 2a$la)ento 0i$ ne!X ka-a )e$/iidi$, yani sade/e k$al#n e)i$le$ini tes2itle )*kelle7ti$. ,$ondes 1a$0i, onun 0i$tak#) 1akla$ iste)e sa!a"#d#$. La B$uye$e 8,$ansa'y# dola"#$ken &a$i2 1ay!anla$ &'$*$s*n*-, to2$aa eil)i", kante$ i(inde 0i$ "eyle$ ya2)aktad#$la$8 de$. Bu )ilyonla$/a 1ay!an, i1tilKli ya2an k'yl*le$di$. Mas#l eski M#s#$ k'lele$inin #-d#$a0#na, eski %unan esi$le$inin al#nte$ine dayan#yo$sa, ,$ansa da "a"aas#n# 0u k'yl*le$e 0o$(ludu$. n&ilte$e'ye &elindiinde .udo$'la$ 0it)i", n&ilte$e'de @ 0*y*k inan(E tua$t HanedKn#'ndan G.La/Sues ta1ta &e()i"ti$.

1< An&likanla$E Bi$ kilise 1iye$a$"isi !a$d#$. MillXdi$. ;< R$es0ite$yenle$ :sko(yal#> Cal!inist. CnoJ de)ok$atik 0i$ teok$asi. 6e!let dine ka$#")a)al#, 2ast'$le$i 1alk kendisi se()elidi$. @< R*$itenle$. .an$# ile kul a$as#nda 1i(0i$ !as#tan#n ol)a)as#na ta$a7ta$d#$la$. Halk ta0akala$# de)ok$att#$. 6*nya /ennetinin ku$ul)as# n&ilte$e'ye d*"e$.

;1B
UGGG. Hen$i, n&ilte$e'yi 2a2adan ay#$)#"t#$. A)e$ikan i1tilKlini 2*$itenle$ ya$at#$. A)e$ika'ya ka(a$ken May ,loZe$ &e)isinde 0i$ ant ya2a$la$. B$oZn/ula$'d#$. Massa/1usset'de insanla insan#n )*nase0etle$ini en de)ok$atik "ekilde d*-enleye/ekle$di$. Olu G. C1a$les Catolik'ti$. 1631'de R$es0ite$yenle$ d Ra$la)ento. 163;'de ( a!a", 1639'da k$al ida) edili$. C$o)Zell'in diktat'$l**. 8A))enin tas!i0i, ilK1X 1aktan da1a *st*n 0i$ 1ak !e$i$ insanla$a8, olu 16=9'da ta1ttan 7e$a&at ede$. .a1ta GG. C1a$les &e(e$ :G. C1a$les'in olu>. Ca$de"i GG. La/Sues Catolik'ti$. 16DD'de ka(a$. 6a)ad# ?uillau)e d'O$an&es Hollanda'dan yola (#ka$. Bay$a#nda 8H*$$iyet !e 6in8 ya-#l#d#$. n&ilte$e'de kanunla$a $iayet ede/eini s'yle$. Ui&le$ :0u$Au!a-i> onun 1alk#n i$adesiyle ta1ta &e(tiini s'yle$. Bu 0a/k&$ound'u &'$)ek lK-#). *nk* d*"*n/e ta$i1inde ko2u" yoktu$. 16=1 Le!iat1an. Cita0#n *-e$inde sa elinde k#l#(, sol elinde 2isko2osluk KsKs# 0i$ de! $es)i. %a-a$# Ho00es : 1 = D D < 1 6 D 4 > . B ayl#k doa$. *nk* s2anya k$al# ?*-el R1ili22e dinsi- n&ilte$e k$ali(esi Eli-a0et1'in *lkesine se7e$ a()#"t#$. Annesi ko$kun/a (o/uk e$ken doa$. Ba/on &i0i o da skolastikten i$eni$. Asil ailele$ yan#nda )*$e00ilik. Co$kak 0i$ insan. 8Co$kuyla 0en iki- ka$de"i-8. Bunu annesinden e$ken do)as#na 0alaya/akt#$. n&ili- insan#, i)2a$ato$luunu se$t, 1a"in i$adesiyle ku$)u", kayadan 0i$ aday#, d*nyan#n en )*$e77e1 *lkesi ya2)#"t#$. Ho00es 0u se$t insanla$#n yu$dunda $a1at ede)eye/ekti$. O (adaki insan da 0i$ R'nesans y#$t#< /#s#d#$. %aln#- inan#$. R*$itenle$ 0i$ 2a$(a 1*$$iyet i(in ak#l al)a- i"ken/ele$e ta1a))*l ede$le$. ,$ansa'da 1; sene &'n*ll* 0i$ s*$&*n. 6es/a$tes'le (al#"#$. Nn/e 7i-ik d*nyay#, son$a 7e$di, son$a to2lu)u in/ele)ek istiyo$du. 34 ya"la$#nda Nklid'i ke"7etti. B*t*n ili)le$i &eo)et$i teo$e)le$i 1aline sok)ak a$-usundad#$. 6e Co$e'yi ya-a$,

;1D
1Kdisele$in -o$uyla. 6e Co$2o$e, 6e Ho)ine)'i kale)e al#$ a$kas#ndan. Le!iat1an onun 2olitik 7else7esinin -i$!esidi$. Ho00es i(in ana$"i 'l*)d*$. Ana$"i, yani insan#n insan i(in ku$t ol)as#. nsan 0i$ )akinad#$. Ho"una &iden "eye iyi de$, &it)eyene k't*. Cade$i)i- duyu o$&anla$#)#-#n e)$inde. yi (eke$ 0i-i, k't*den ka(a$#-. 1ti$asla$#)#-a i1sasla$#)#- y'n !e$i$. A$-ula$#)#- &*/*)*-le s#n#$l#d#$. Bi$ -oon 2olitikon deildi$ insan. $ade 0i$ a$-unun !eya tiksintinin son dakikada &ale0e &el)esidi$. (ti)aX ol)ayan, 0a"kala$#n# Ro0inson'un Cu)a'y# a$a)as# i(in a$ayan insan, &*(/e 0a"kala$#na e"itti$. nsanla$ 0i$a$aya &el)eden 'n/e ta) 0i$ /an&#l kanunu i(indedi$le$.. He$ "ey 1e$kesindi$, tek s#n#$ -ekK)#-#n s#n#$#. O 1alde 0u ayn# "'lene ko"an insanla$, ayn# saks# i(indeki '$*)/ekle$ &i0i, 0i$0i$le$ini yiye/ekle$di$. lk insiyak kendini ko$u)a insiyak#. nsanla$ 0aka$la$ ki 0i$0i$le$ini yiye/ekle$, 0en 0i$ 0a"kas#n# 'ld*$d*kten son$a, 0i$ 0a"kas# da 0eni 'ld*$e/ek. En 0*y*k k't* olan 'l*) &ele/ek, o -a)an insanla$ anla")ak -o$unda kal#$la$. .a0iat 1alinde, e"ya *-e$inde )utlak 1akka sa1i2ti$ insanla$. Ayn# de$e/ede &adda$ olan insanla$, 0i$0i$le$ini ye)e)ek i(in 0a-# 7edakK$l#kla$da 0ulunu$la$. Ho00es i(in de 2ey&a)0e$si- k$alla$ &*l*n(t*$. Zo$d'a :k#l#(> dayan)ayan anla")ala$, Io$d'den :keli)e> i0a$etti$le$.

;19
;; O/ak 1 9 6 9 O MAMLGMGM65Q5MCE%EME6EM H.%ACG%OC.FP Os)anl# )2a$ato$luu'nda 0*y*k d*"*n*$ (#k)ad#. *nk* d*"*n/eye i1tiya( yoktu. 6*"*n/e 0i$ 7elKketti$, -o$lan)adan, )e/0u$ kal)adan d*"*n)e- insan. Os)anl# )2a$ato$lu< u'nun A!$u2a ka$"#s#ndaki 0o-&unu, end*st$iyel to2lu)un, aske$X 0i$ to2lu)u yen)esidi$. C#l#( tKliin e)$indedi$. HKki) s#n#7#n ideoloAisi, 1Kki) ideoloAidi$. Bu iti0a$la A!$u2a'da 1Kki) s#n#7 olan 0u$Au!a-i, aske$X 0i$ sa!a"a i1tiya( duy)adan, 0i$ a!u( ayd#n#)#-# e)i$e$i 1aline &eti$di. Os)anl# )2a$ato$luu'nun ('k*"* de!a) ediyo$. 6*"*n/e ta$i1inde de, 1is d*nyas#nda da iki t*$l* -a7e$ !a$, sa1te -a7e$E 1< Ri$us!K$X -a7e$, )u-a77e$di$, 7akat 0o-&una (ok 0en-eyen 0i$ -a7e$. Co$kun( kay#2la$la ka-an#lan, sade/e is)i -a7e$ olan 0i$ 0o-&un. ;<Ri$on!K$X -a7e$. 6*")an# yok 7a$-et)ek su$etiyle ka-an#lan, antite-i yok saya$ak ka-an#lan -a7e$. Antite-ini a$a)ayan, onunla &'$*")eyen, 1attK onu ku!!etlendi$)eye (al#")ayan d*"*n/e )alu0iyete )a1kW)du$. Ri$on!K$X -a7e$le$, 2i$*s!a$X -a7e$le$den da1a te1likelidi$. Os)anl# )2a$ato$luu'nda d*"*n/eye i1tiya( yoktu, Cu$'an 1e$ "eye yetiyo$duE A!$u2a, tantanas#yla "uu$u)u-u 7et1etti. 191B'ye kada$ sade/e Bat#'n#n tesi$i alt#ndad#$, ondan son$a Rusya'dan &elen 0a-# d*"*n/e ak#)la$# onu -en&inle"ti$di. A)a 0unla$#n sente-ini ya2a0ilen 1e$1an&i 0i$ d*"*n*$ yoktu. .*$k inteliAansyas# ka7a ola$ak, da1a (ok ,$ansa'n#n e)$indedi$. (ti)aX ta$i1 ola$ak da ,$ansa da1a yak#nd#$ 0i-e. n&ilte$e'den (ok, A)e$ika'y# tan#$ da1a son$a. Bat# e)2e$yali-)i .*$k insan#n# tan#)ak i(in &ay$et 1a$/a$. ;;4 Bu te"e00*sle$i A!ustu$ya !e Rusya'da 0a"la$. A!ustu$yal# ilk Ono)astik'i ya-a$. lk .*$k ede0iyat# ta$i1i 0i$ talyan'#nd#$E A00e .ode$ini. n&ilte$e Red1ouse'la kat#l#$ ke$!ana. Bu$adaki E$)enile$'i Rusya'ya ka2t#$)ak iste)eyen A)e$ika, Ro0e$t ColeAi a(a$. ade/e onla$ tan#)ak iste$le$ .*$kiye'yi, tek ta$a7l# 0i$ a$-udu$ 0u. Bat# ta$i1inin sosyal st$*kt*$*, sade/e ,$ansa'n#nkiyle i-a1 edile)e-. .an-i)at'tan 0u&*ne kada$ki .*$k d*"*n*$le$inin ta$i1i, ,$ans#-/a 0ilenle$in listesidi$ dene0ili$. Bat#'da &eli"en 0u$Au!a-i, 1ayat 1akk#n# ka0ul etti$)i" !e )*/adele i(inde &eli"tii i(in, 1e$ d*"*n/enin k'k sal)as#na -e)in 1a-#$la)#"t#$. Ce)iyetle$i te1dit eden iki te1like !a$E 1< Ana$"i-) :&*nl*k )KnKda>.

;< 6es2oti-). H*$$iyet Medi$P Ma)#k Ce)al'in ko/a 0i$ kaside ya-a$ak ta$i7 et)edii :1*$$iyeti 0ile esa$etle ta$i7 ede$> 8dida$<# 1*$$iyet8 nedi$P H*$$iyet, 1ayat ka!&as#nda kud$etini &'ste$en 0i$ s#n#7#n 1akla$#n# ka0ul etti$)e /e1dinden doan 0i$ i)tiya-d#$. (ti)aX s#n#7la$#n ol)ad## ye$de, 1*$$iyet yoktu$. H*$$iyet kendi d*"*n/ele$ini, kendi 1ayat &'$*"*n* ideoloAik 2lKnda ka0ul etti$)esi i(in &e$eken 0i$ ka!&a silK1#d#$. HKki) s#n#7la$#n an/ak 0i$ 8-a$u$et<i elX)e8 :a/# 0i$ -a$u$et> ola$ak !e$dikle$i 0i$ 1akt#$. 6e)ek )*/e$$et 0i$ 1*$$iyet yoktu$. (ti)aX s#n#7la$#n ol)ad## 0i$ ye$de 1*$$iyet yoktu$, ta0iatla )*/adele eden insan !a$d#$. Bu )*/adeleden son$a -a$u$et 0e$-a1#ndan, 1*$$iyete ka!u"ulu$. B$'tonla$ *lkesi i)2a$ato$ Claudius de!$inde Ro)a'n#n i)2a$ato$luu alt#na &i$e$. =. y*-y#lda (ekili$le$. Cu-eyden Rilet !e Caledonyal#la$'#n 1*/u)una u$ay#n/a, El0e a-#ndaki An&lo< aksonla$'dan ya$d#) iste$le$. stilK/#la$# de7eden An&lo< aksonla$, B$'tonla$'# da Rays de ?alles'e s*$e$le$. O s#$ada skandina!ya'dan ,$ansa'daki Mo$)andiya'ya &eli2 ye$le"en ;;1 Mo$)anla$, 1466'da ?uillau)e le Bata$d ku)andas#nda Hastin&s )u1a$e0esiyle o to2$akla$a ye$le"i$. 1;. y*-y#lda A$slan %*$ekli Ri"a$, ,ilistinden d'ne$ken A!ustu$yal#la$a esi$ d*"e$. Ca$de"i %u$tsu- Lean, 1;1='te Ma&na Ca$ta'y# ka0ul ede$. Ho00es'un ya"ad## de!i$de n&ilte$e de ka$#"#kl#kla$ i(indedi$. Ra$la)ento 13. y*-y#lda A!a) !e Lo$dla$ ka)a$as#n# 0i$0i$inden ay#$#$. C$o)Zell'in ya$d#)#yla 1639'da C1a$les tua$t'#n kellesi kesili$. A!$u2a'n#n tKlii tek insan &i0i ol)as#, yani 0i$0i$inin )i$as(#s# ol)as#d#$. H#$istiyan A!$u2al# d*"*n/e !e )edeniyeti, elele !e$e$ek ku$a$. . e k dil !a$d#$E Latin/e. 6ou'da ayn# i)tiya- !a$d#E A$a2(a. ,akat 0n Haldun'dan son$a slK) d*"*n/esi du$u$. *nk* Kdeta d*"*n/e yoktu$, ankylose ol)u" 0i$ to2lu) olduu i(in, ankylose ol)u" :ke)ikle")i"> 0i$ d*"*n/e !a$d#$. %yes la Coste, 0unun se0e0ini 0i$ i(ti)aX s#n#7#n do)a)#" ol)as#na 0ala$. 0n Haldun'u )utlaka oku)ak lK-#). A!/#olu'nun 8.*$kiye'nin 6*-eni8ne Rodinson'un 8slK) !e Ca2itali-)8i k#la!u- ol)u"tu$. yi 0i$ k#la!u-, &'n*l iste$di ki A!/#olu, la Coste'un kita0#n# da &'$s*n. Ho00es ,$ansa'ya &eli$, 6es/a$tes'i tan#$, talya'da ?alileo'yu tan#$. n&ilte$ede Ba/on !e Ha$!ey'i tan#)#"t#$. %ani Bat#da (al#")ala$ eki2 1alinde olu$. Ho00es, Lo/ke !eya Male0$an/1es 6es/a$tes'i tan#)asayd#, ya$#) kal#$la$d#. Uoltai$e Lo/ke'u 0il)eseydi Uoltai$e ol)a-d#. 6ide$ot'yu )ate$yalist ya2an Ho00es'du$. Os)anl# )2a$ato$luu, 1e) dini)i-, 1e) dili)i-, 1e) &elenei)i-le, 0u d*nyan#n ta)a)en d#"#nday#-. .an-i)atta Bat# d*"*n/esi &i$)ese, 1D1D'de A!$u2a ka2itali-)i &el)eseydi, Os)anl# )2a$ato$luu da1a u-un -a)an de!a) ede/ekti. )2a$ato$luun 0*t*n y*k*n* .*$kle$ ta"#yo$du, 1D@9'a kada$. He) )adde alan#nda, 1e) d*"*n/ede de! ad#)la$#yla &eli"en Bat# ka$"#s#nda, yata#na (ekil)i" 0i$ sel ;;; &i0i 0i$ Os)anl# )2a$ato$luu. Bi- yaln#- ('ken )edeniyetle$in )i$as#na konduk. Bi-ans 7$en&iden 'l*yo$du. $an, 1attK A$a0istan sala) *lkele$ deille$di. Bi- onla$#n ta$la)#-a ttii

to1u)u, &en( 0i$ ka!i) ola$ak 0i$ ye$e kada$ &eti$dik. A)a son$a Bat# &eldi !e Os)anl# )2a$ato$luu 0itti. Ho00es i(in $ealite kendi i(ti)aX s#n#7#n#n d*"*n/esidi$. Ho00es esas#nda 0i$ k'y 2a2a-#n#n oludu$. ,akat )en7aatle$iyle y*ksek 0u$Au!a-iye !e a$istok$asiye 0al#d#$. Ho00es )ate$yalistti$. nsan asso/ial 0i$ )a1lWktu$, -e!kle$inin esi$idi$. ReJ'in ol)ad## ye$de 1e$ "eyi ya2a0ili$. Bi$ 2ante$in 1akk#. Hakk<# 7eti1. Me ya2a0ili$seni- 1akk#n#- odu$. nsan 0i$ i"ti1ala$ !e i1ti$asla$ 0*t*n*d*$. .a0iX 1ukuk de)ek, 0i$ y#$t#/# 1ay!anla$ 1ukuku de)ekti$. 8Ho)o 1o)ini lu2us8 :insan insan#n ku$dudu$> du$u)unda, 8Bellu) o)niu) /ont$a o)nes8 :1e$kesin 1e$kese ka$"# sa!a"#> !a$ de)ekti$. nsan#n 0u 1akla$ ka$"#s#nda 0i$ akl# !a$. Cu!!et Adil 0i$ 1ake) deildi$. B*t*n #-d#$a2la$ i(inde en 0*y**, ya"a)a insiyak#d#$. 8Bellu) o)niu) /ont$a o)nes8, 0*t*n nsanla$#n 0*t*n insanla$ i(in ka!&as#. Ce)iyet, ayakta du$a0il)ek i(in 0*t*n 1akla$#n# 0i$ @. "a1sa de!$ede$. Bi$ ta0iiyet, 0i$ 0oyune)e anla")as# ya2a$. Bu tesli)iyet @. "a1s# 0ala)a-. Bu e7endi tek insan da ola0ili$, 0i$ )e/lis de ola0ili$. Ho00es'un 0*t*n #-d#$a0# ku/a#nda ya"ad## to2lu)daki ana$"idi$. Ho00es des2oti-)in, )ona$"inin )*da7ii deildi$. ade/e to2lu)unu sakinle"ti$)ek iste$, Ho00es'u 0i$ 2a$(a "a"#$tan .ukidides ol)u"tu$. :lk ta$i1(i He$odot deil, odu$. Meti/ele$le se0e2le$ a$as#nda 0a ku$)aya (al#"#$. .a$i1e ili) 1aysiyetini da1a son$a 0n Haldun ka-and#$#$>. .ukidides 0i$ ta0iat du$u)undan 0a1sede$E %a)a (a# 7ik$i Ho00es'a o$adan &el)i"ti$. Ho00es isyan 1akk#n# tan#$. Oto$ite sul1u ku$a)a)#"sa, )uka!ele kendiliinden 7es1edil)i" olu$. n&ilte$e k$al# G. C1a$les. Cellesi kesile0ili$di, iyi edil)i"ti de kesil)i"ti. Bu iti0a$la C$o)Zell'in de iktida$a &e(i"ini tas!i2 ; ; @ et)i" olu$. An/ak 2o-iti7 kanunla$, insanla$a 0elli 1akla$ !e$e0ili$. .a0iX 1alde a$-ula$ kanundu$. H*$$iyet kanunla$#n s#n#$lad## 1akla$d#$. Canunla$ 0i$ yolun kena$#ndaki (itle$di$, 1*$$iyet yolun kendisidi$. Bi$ *lkede ne kada$ a- kanun !a$sa, o kada$ 1*$$iyet !a$d#$. 6e!letin $es)X 0i$ dini ol)al#d#$, :*nk* n&ilte$e din sa!a"la$#yla kanlan#yo$du>. He&el'in Hukuk 7else7esine &elin/eye kada$ Le!iat1an aya$#nda 0i$ kita2 ya-#l)a)#"t#$. Ho00es 0i$ totalite$/i deildi$, 7akat totalite$ 1*k*)etle$ ondan (ok "ey '$en)i"le$di$. 6a1a son$akile$ ya onu /e$1et)ek i(in sa1neye (#k)#"la$d#$ :Ru7endo$l, Rousseau, Lo/ke>, ya tek$a$ et)ek i(in. Bi$ 2olitika il)i )e/ellesi kale)e al)#"t#$. H*k*)da$ ayakta du$)ak i(in sul1u s*kWnu ko$u)al#d#$. = Ma$t 1 9 6 9 ROL.C H.LaL6EM, O %AL H.LaLE i1tilKl nedi$P sti1sal )*nase0etle$i, &eli"en isti1sal ku!!etle$ini s#ka$. Ce)iyetin iktisadX alt< ya2#s# ile 1ukukX, siyasi *st<ya2#da (at#")ala$ olu$, uyu")a-l#kla$ olu$. Ma$J 0u 7o$)*lle i1tilKlin /e0$ini !e$)i"ti$. ,akat 0u 7o$)*l*n i(ini doldu$)ak &e$ek. osyoloAik okulla$#n i1tilKl anlay#"# 0i$0i$inden 7a$kl#d#$. .e)el )*essesele$de dei"iklik ya2a$ i1tilKl, sat#1ta kal)a-. 8Matu$a non

7a/it saltus8_.a0iatta atla)a yoktu$. He&el'in 7o$)*l*yle 0i$ (at#")a yok 0u s'- *-e$inde. Cantiteden kaliteye &e(i" !a$d#$. B'yle ka( i1tilKl !a$P Bi$ ,$ans#- i1tilKli. C'kle$i ne$edeyse sa'ya kada$ &ide$, esi$le$in de e7endile$ kada$ e"it olduunu, 1e$kesin .an$# 'n*nde e"it ; ; 3 olduunu s'yle$ H#$istiyanl#k. Re7o$), 6es/a$tes !e .ie$s etat'n#n sa1neye (#k#"#. Re7o$) te7e$$uata ait 0i$tak#) dei "iklikle$ ya2a$. A)a "e)atik konu")ak te1likelidi$ sosyoloAide, 0i$(ok $e7o$)la$ 0i$ a$aya &ele$ek 0i$ i1tilKli dou$a0ili$ !e ne kada$ 0*y*k dei"iklikle$ &eti$)i" olu$sa olsun ,$ans#- i1tilKli 0ile, ,$ansa'n#n te)elini k'k*nden dei"ti$)e)i"ti$. Haten iktisadX 1ayata 1Kki) olan 0u$Au!a-inin siyasX *st*nl**n* de teyit !e ilKn et)i"ti$. B*y*k end*st$i i1tilKli &eni" kala0al## uykusundan uyand#$#2, se7aletinden ay#$a)a)#"t#$. D9 "e1i$de, 1attK yaln#- Ra$is'te ol)u"tu$. Onun &e$(ekten 0i$ ak#l i1tilKli ol)as# i(in da1a 0i$(ok i1tilKlle$in ol)as# lK-#) &ele/ekti$. R$oud1on 3 t*$l* e"itlik say)#"t#$. :sa'n#n, 6es/a$tes'#n, ,$ans#- i1tilKlinin !e kendisinin &eti$dii e"itlik>. 3D'de *)itle$ D9'daki kada$ sonsu- deildi$. Rolitikten sosyale &e()ek a$-usuyla &e$(ekle"en, 7akat 0a"a$#ya ula"a)ayan 0i$ i1tilKldi$. osyal keli)esi de 19. y*-y#l 0a"la$#nda o$taya (#ka$ !e a"a# yuka$# sosyali-)i ka$"#la$. : aint< i)on !e "aki$dle$inde>. La Suestion so/iale i"(i )eselesi de)ek. Celi)eyi ta$i1X ak#"# i(inde ele al)ak &e$ek. R$oleta$ya da 'yle. Eski Ro)a'da 6. s#n#7, tek !as7# (o/uk ya2)ak olan s#n#7. C1ai$e K Canon_!atana aske$ yeti"ti$en, d*")an tankla$#na et y##n# 1a-#$layan 0i$ s#n#7. Ue$&i da1i !e$)e-le$, k'lele$den 0i$ &')lek *st*nd*$le$. BlanSui 1D@;'de /inayet )a1ke)esine (#kt## -a)an 1Kki), )esleini so$a$, 8R$olete$8 de$, 1Kki) 8Bu 0i$ )eslek deil8 deyin/e, 8@4 )ilyon ,$ans#-'#n )esleidi$ 0u8 diye /e!a2 !e$i$. Rolitik sat#1taki k'2*kt*$, $eAi)di$, 1*k*)etle 7e$din )*nase0etle$idi$, &e(i/idi$, )illet )e/lisi, senato, Anayasa )*nase0etle$idi$. .a$i1in ak#"#n# 'nleyen )isti7ikat'$ )*essesele$. osyal, da1a de!a)l#, da1a k'kl* )eselele$. nsan#n insanla, i"(inin 2at$onla )*nase0etidi$. .e)el )eselele$ sosyaldi$le$. ,$ans#- i1tilKli 2olitik 0i$ i1tilKldi, k$all#k $eAi)ini ;;= sona e$di$)i"ti, 0u$Au!a-i ile a$istok$asi 0i$ ne!X /o)2$o)is'ye :u-la")a> !a$)#"la$d#$. 3D'den 'n/eki ,$ans#- i"(isiyle .*$k i"(isi a$as#nda 1i(0i$ )*nase0et yoktu$. He$ i"(i, usta ol)ak i(in kendi )esleinin ,$ansa'n#n 0*y*k "e1i$le$inde nas#l i/$a edildiini &'$)ek, o$adaki i"(ile$le te)as et)ek, kayna")ak -o$undayd#. Bi-i) d#"#)#-daki 0*y*k *lkele$in 0a1tiya$l## etnik 0ak#)dan 0i$ 0*t*nl*k a$-et)ele$indedi$. E!et, ta$i1e 0iyoloAiyi sok)ak, insan# 1ay!anla"t#$)akt#$. nsan e!!elK dildi$, dindi$, #-d#< $a2t#$, 1eye/and#$, d*"*n/ede, idealde 0i$likti$. A!$u2a D9'dan iti0a$en )illX 0i$liini &e$(ekle"ti$)i"ti$. Ca!&a ede$ken 0a-# iktisadX, siyasX 1akla$ i(in ka!&a edili$. ,$ansa o$&anik 0i$ 0*t*nd*$, 0a"ka 0ay$akla$ alt#nda 0i$le")ek isteyen etnik unsu$la$ yoktu$. Bu 0i$lik i(inde de ay$#l#kla$ !a$d#$. .e$-ile$, du!a$/#la$ !s. ay$# 2at$onla$a 0al#d#$la$ !e )asonik 0i$tak#)

te"ekk*lle$e 0al#d#$la$. Bu iti0a$la 0i$0i$le$ini ye$le$. 6o< u'nun 0*y*k 0ed0a1tl## Kdeta 0ed0a1t ol)ay#"#ndand#$. .o2$ak k'lelii yoktu$ !e nis2eten de)ok$atik 0i$ siste) )e!/uttu$. Bu y*-den s#n#7 ka!&ala$# (ok yu)u"ak olu$. Bat# insan# an&a$yaya tK0idi$, ka$#s# de$e0eyinindi$, /an#, )al# onundu$. Louis< R1ili22e -a)an#nda 1D@4<3D, ede0iyatta da, 7ik$iyatta da yeni 0i$ ti2 sa1neye (#k)aktad#$E "(i. Ro)an 0u$Au!a<end*st$i i1tilaliyle yeti")i"ti$. ?e$(i 0i$ Lesa&e !a$d#$ a)a, onun $o)an# Molie$e'in !eya Ra/ine'in tiyat$osu &i0idi$, yani tek 7e$di ele al#$, onun )eselele$ini in/ele$. ?eni" 1alk ta0akala$# an/ak 19. y*-y#lda sesle$ini (#ka$#$, yani $o)ana &i$e$le$. ?eni" 1alk ta0akala$# sa$ayla$da kendi aley1ine dala!e$ele$ (e!$ildiini 1isset)ektedi$. `G`. y*-y#la kada$ insan /e)iyetinde (e"itli ne!Xle$ olduuna inan#l#$. Bi$ ta0iat kanunudu$ s#n#7la$. He$kes 1alinden )e)nundu$. .e!ekk*l* yaln#- 6ou'ya 1as -annedenle$, Bat#'y# 0il)eyenle$di$. .e!ekk*l 0i-i) *st*)*-de 0i$ kud$etin 0i-i) kade$i)i-i (i-dii inan/#d#$. Os)anl# )2a$ato$luu )*te!ekkildi, (*nk* ; ; 6 .an$#n#n se!&ili kuluydu. Bat#'da 1D. y*-y#lda &eni" kala0al#k )*te!ekkildi$. syan#n ilk "a$t# isyan edile0ile/eine inan)akt#$. .a0iat kanunla$#n#n !a$l##na inan#l#yo$sa isyan edil)e-. ,lo$a .$istan ilk de7a i"(iyi sa1neye (#ka$#$. Re$ulu 0i$ &ene$alle 0i$ ,$ans#- kad#n#n (o/uudu$. 1= ya"#nda Ra$is'e &eli$, $essa) C1a-al ile e!lendi$ili$. Bed0a1t 0i$ i-di!a(, *( y#l son$a ay$#l#$. Mi$as i(in Re$u'ya &ide$, )i$as# ala)a-, a)a ?*ney A)e$ika'daki kad#n#n se7aletini &'$*$. Ue kendini a/# (ekenle$in ku$tulu"una ada$. ,$ansa'da eski ko/as# onu 'ld*$)eye te"e00*s ede$. lk $o)an# 1D@D'de (#ka$E Me21is. R$oletai$e keli)esini A!$u2a'ya yayan 0u $o)an ol)u"tu$. Ede0iyat ta$i1inde "eytan#n 0i$(ok te/ellile$i !a$d#$. Ca2$isle$ini kanun ola$ak ka0ul etti$)ek isteyen 0i$ .ann'ya ka$"# isyand#$. Milton'un 8Cay0olan Cennet8inde de "eytan 0*y*kt*$. Qeytan insan#n i( d*nyas#d#$, ,$eud !e Be$&son'un ta0i$le$iyle '-<0en, i(<0en "eytand#$. Ce)iyeti te)sil eden u$<)oi'ya ka$"#, 0en'in )*da7aas#d#$ "eytan. Qeytan#n )alu0iyeti kilisenin, yani kon7o$)i-)in &ali0iyetidi$. Eski dee$le$ le!1as#n#n 2a$(alan#"# "eytana da ta$i1X 0i$ ka$akte$ ol)a 7#$sat#n# yeniden !e$i$. Qeytan# ta$i1e ilk de7a ?oet1e soka$. ,. .$istan'#n Me21is'inde R$olete$ 0i$ s2anyol kad#n# ile 0i$le"i$. Bu i-di!a(tan doa/ak olan kad#n insanl## ku$ta$a/akt#$. on$a .$istan seya1at notla$#n# yay#)la$E 8Bi$ Ra$yan#n eya1ati8. on$a i"(ile$i ku$ta$)a te "e00*s*ne &i$i"i$. "(ile$i yine i"(ile$ ku$ta$a/akt#$. Fnion Ou!$ie$e'de "'yle 0i$ 1ita2la ka$"#la"#$#-. 8Hay#7s#n#-, a/i-sini-, (*nk* ay$#s#n#-. "(ile$ 0i$le"ini-8. 1D3D'de Mani7esto da 0u keli)ele$le 0ite/ekti$. %oun 0i$ 1ayat#n sonunda 1D33'de. 'l*$. "(ile$ 1eykelini dike$le$. ,e)ini-) 1a$eketinin, kad#nla$ a$as#nda uyan#"#n !e i"(i uyan#"#n#n ilk te)sil/ile$indendi$. 1D63'de ku$ulan G. Ente$nasyonal, onun d*"*n/ele$inin 0i$ &e$(ekle")esidi$. Ede0iyat o -a)ana kada$ sosyalle )e"&ul ol)a)#"t#, (*nk* sosyal "ekilsi-di$. Eu. ue 8Ra$is Es$a$#8

;;B
ile kala0al#a #-d#$a0#n#n ekono)ik olduunu Kdeta i7"a ede$. aint< i)on !e ,ou$ie$ ki)e 1ita2 ede/ekle$ini 0ile)iyo$la$d#. ?eni" kala0al#k as#$l#k uykusu i(indeydi. Oku)uyo$du !e d*"*n)*yo$du. Cala0al#k kendi 2ey&a)0e$le$inin 7a$k#na !a$)a-. sa 1; 1a!a$i ya$ata0il)i"ti. (ti)aX s#n#7, a$ay#" de)ekti$, "uu$ de)ekti$. ?eni" kala0al#kla$# uyand#$an, 1akikatta &a-ete !e $o)an ol)u"tu$. ue'n*n ,ou$ie$'yi 1alka )aledi2 7aki$le$in 1ayat# ile -en&inle$in 1ayat# a$as#nda 0i$ k'2$* ku$u"u (ok 'ne)lidi$. nsanla$ 0*t*n "ea)eti 0i$ ki"iye, 0i$ ku!!ete y*kle)ek iste$le$. 1D34'dan son$a 0u d*")an Ci-!itle$'di$. Eu. ue 8 e$se$i %a1udi8de aint<&na/e adl# 0i$ini sa1neye (#ka$#$. Ce"i"le$ 1e$ yast#kta 0a"la$#, 1e$ kesede elle$i olan insanla$d#$. Uoltai$e'in 1o/as#d#$ Ci-!itle$, Anadolu'da 0ile ka$a$&K1 ku$)u"la$d#$. ?*nK1 (#ka$)a !as#tas#yla kad#nla$# da elle$ine &e(i$)i"le$di$. Li0e$al ,$ans#- 0u$Au!a-isi *ni!e$sitede s'- 1akk# ka-an#$ ka-an)a-, :Mi/1elet, [uinet, Ada) Mi/k1e<Zi/1> :Rolonyal# "ai$> ka$"#la$#nda kiliseyi 0ulu$la$. Mi/1elet ile [uinet Ci-!itle$ 1akk#nda o$tak 0i$ kita2 ya-a$la$. a1ne &e$isinde (al#"an Ci-!itle$, o de!$in 0u en (ok se!ilen ; 1o/as#n# Colle&e de ,$an/e'dan att#$#$la$. Bu iti0a$la Ci-!itle$ sosyal 0i$ ku!!etti$le$. Ue se$)aye ile o$takt#$la$. e$se$i %a1udi'de Ci-!itle$ 0*t*n d*nyaya 1Kki) ola$ak &'ste$il)ektedi$le$. :.*$kiye'de 0il1assa sa /ena1, 0*t*n 7elKketle$in kayna#nda Masonla$# &'$*$. H#$istiyanla$ Ha(l# se7e$le$i ile edine)edikle$i 0a"a$#y#, )asonlukla ka-an)aktad#$la$. Co)*ni-) de )asonluun e)$indedi$>. Masonluk Bat#'n#n ku$tulu"unda $ol oyna)#"t#$, a)a 0u ayn# $ol* 6ou'da oyna)ala$#n# i/a2 etti$)e-. Ca2itali-) )a1iyeti i/a0# e)2e$yalistti$. ktisat a)o$aldi$. Ca2itali-) s')*$e/ekti$, kade$ &i0i. Ma/1ia!elli 8Cade$ /o"kun 0i$ #$)aa 0en-e$. %*-de elli0e" insan kade$ine 1Kki)di$. An/ak kade$, setle$ (ekil)e)i" ye$le$i i"&al ede$8 de$. Ca2itali-) de ne$ede set 0ul)a-, ; ; D te"kilKtla ka$"#la")a-sa o$ay# yiye/ekti$. 8Made in Eu$o2e8 da)&as#n# ta"#yan 1e$ "ey ka$"#s#nda i1tiyatl# da!$an)al#y#-. .*$k /e)iyetinin en 0*y*k d*")an# )asonluktu$ de)ek 1 a t K olu$. Masonluk sade/e ka2itali-)in ke"i7 kolla$#ndan 0i$isidi$. Ci-!itle$ 19. as$#n ilk ya$#s#nda elle$inden al)an N$eti) 1akk#n# &e$i iste$. Cilise li0e$al 0u$Au!a-inin ka$"#s#ndad#$. Ue 5ni!e$siteyi en&e$ek ola$ak !as#7land#$#$. Mate$yali-) ,$ansa'y# 7elKkete s*$*kle)i"ti$. An/ak 0u$Au!a-i iktida$#n# sala)la"t#$d#ktan son$a kiliseyle 0i$le"e/ek !e 1alk y##nla$#n# 0e$a0e$ uyuta/akla$d#$. Eu. ue'y* tenkit ede$ Ma$J, (*nk* ue'n*n ta$a7ta$la$# !a$d#$. ue 1D=4'de sosyal de)ok$at ola$ak )e/lise &i$e$, 1D=1'de 1*k*)et da$0esiyle s*$&*ne &ide$ !e o$ada 'l*$. Ma$J ise kud$etin da#l)as#na ta1a))*l ede)e-. ?. and da ,. .$istan &i0i 0*y*k 1ayKl k#$#kl#kla$#na u$a)#" 0i$ kad#n, Ba0eu7'un 7iki$le$ini de$inle"ti$en Buona$otti'nin yan#nda ye$al#$. M*lkiyete d*")an, 1D@B'den e!!el kendine ko)*nist :1*)anist> de$. ada" sosyalist ede0iyat#n ilk ese$le$ini o !e$i$. Ma$J, Ca2ital'de !e 8,else7enin e7aleti8nde ?. and'#n $o)anla$#ndan takdi$le s'-ede$.

1D@6<3D a$as# ede0iyat sosyaldi$. ?. and aint<Beu!e ile tan#"#$. aint<Beu!e 0u kad#n# (a#n iki 0*y*k d*"*n*$* Rey0aud !e Rie$$e Le$ouJ ile tan#"t#$#$. 6*"*n)ek $o)an ya-)akt#$. a#n#n 0*t*n 7iki$le$i $o)anla$#nda &e(it $es)i ya2a$la$. 3D'de yeni ku$ulan 1*k*)etin s'-/*s* olu$, :Led$u<Rollin'in (i"le$i Bakan# olduu s#$ada> ?. and. ,akat Led$u<Rollin 0*y*k 0i$ 1atK i"ledi. ?. and'a i1tilKle son$adan kat#lanla$a oy !e$il)e)esini isteyen 0i$ 0ildi$i yay#nlatt#. Ue ede0iyatta 0i$ ka$a)sa$l#k esti. Rle1ano!'un 0*y*k ayd#nl#k &eti$dii 8 anat sanat i(indi$8 /e$eyan# do)u"tu$. nsan kendisi i(in 1i(0i$ "ey s'yle)e- !eya ya-)a-. anat dai)a insan i(indi$. %aln#- kala0al#kla$ 7iki$ ada)# ko2un/a, k*se$. Bu 0i$ in7ial<i a"kt#$. 3D i1tilKli 0a"a$#s#-l#kla sona e$)i"ti. BlanSui 1a2sedil)i"ti, Ba$0es ;;9 k*sk*nd*$. Bu iti0a$la i1tilKl !aitle$ini &eli"ti$)e)i"ti. R$oleta$ya 1D=1'de Ma2oleon'un (i-)ele$ini yalaya/akt#$. Cala0al#k )a-u$du$, 7akat )*/$i)di$. Bal-a/'#n tK0i$i ile y*k* -ekK olan 0i$ &e)i, Ra$is, 7akat 1alk i$ti/ai se(iyo$. R$oud1on se(i)in )e!/ut d*-enin 0i$ ka0ul* olduunu, na)uslu 0i$ insan#n 0'yle 0i$ se(i)i ka0ul et)eye/eini s'yle)i"ti$.

1; Ma$t 1969
AURFRA.ARHM6ECB5%5CCA6GMLAR :Os)an .u$an, .*$k Ci1an Haki)iyeti Me7kW$esi .a$i1i> ,lo$a .$istan, ?eo$&e and, Co)tesse d'A&oult :6aniel te$n> d*"*n/e ta$i1inin ilk kad#nla$# deil. E7lKtun'un tale0esi 2at1ie sokak o$tas#nda 'ld*$*l)*"t*. M)e de tael ,$ansa !e Al)anya'y# 0a$#"t#$an kad#n. 8Al)anya .a$i1i8 !e ?uillau)e /1le&el'in 7iki$le$ini ,$ansa'da yayan kad#nd#$. ,$ans#- i1tilKli 1akk#ndaki kita0#. Ba0as#, ('ken ,$ansa'y# 0i$ )*ddet da1a ya"atan Me/ke$ idi. ,akat 0i$ a$istok$att# o, 0i$ ka!&a kad#n# deildi. s!i($e'deki )alikKnesinde de!$in 0*t*n 7iki$ ada)la$#n# to2la)#"t#$. 6*nya li0e$ali-)inin en 1akikX 0a"la$#ndan 0i$i olan B. Constant'# se!)ek 0ed0a1tl##na u$a)#"t#$. 1D3D neslinin en 0*y*k kad#n# ,lo$a .$istan. Cendini &eni" insan ta0akala$#n#n e)$ine !e$i$. .at)in edil)e)i" $u1unun 0*t*n i"tiyKk#yla )a1$u)la$# saadete ka!u"tu$)ak iste)i"ti$. O$ta ta0akan#n kad#n# ku$ta$#l)as# &e$eken ilk 2a$ya idi. Ba0a En7antin de 0'yle d*"*n*yo$du. Cad#n#n -in/i$le$ini k#$)ad#k(a, 0u ka!&ada kad#n# yan#)#-a al)ad#k(a 0a"a$#ya ula")aya i)kKn yoktu$. ;@4 ?. and da)a$la$#nda 1*k*)da$ kan# ta"#$. 6edesi )a$e"al de aJe 0i$ tiyat$o a$tisti ile se!i"i$. ?. and'#n annesi doa$. Annesi de &ay$# )e"$u 0i$ i-di!a( ya2a$. Anneannesi onu yeti"ti$i$. Manast#$. Bed0a1t 0i$ i-di!a(. Rie$$e Le$ouJ ile tan#"#$. Onun a$kada"# !e tale0esi olu$. Le$ouJ ,$ansa'da se7aletin )ate)atik 0ilan(osunu ya2)#"t#$. Cu/a#nda ya"ad## to2lu)un 0*t*n ta0ula$#na iti$a- ede$ !e 0u iti$a-#n sonu(la$#n# yiit(e ka0ul ede$ Co)tesse d'A&oult da 0a0as# ya"#nda 0i$ insanla e!leni$. .eninin !e &'nl*n*n 1akla$#n# sonuna kada$ sa!unu$. Ui&ny ilk "ii$le$ini onun salonunda oku$. Ftan)adan List'in )et$esi olu$. *)e$ 82olisi, /e-a kanunla$#n# 0i- ya$at#yo$u-. Bi- a"k# k#skananla$ !e a1lKk# saadete en&el ol)ak i(in kullananla$8 de$. Co)tesse d'A&oult'n*n *( k#-# olu$. Cosi)a, Ia&ne$'in ka$#s# olu$. Miet-s/1e de ona K"#kt#$. Co)tesse d'A&oult 1D3D i1tilKlini *( /iltte to2la$. .ak)a ad# 6aniel te$nY onu Bal-a/ 0ile 1#$2ala)#"t#$, Beat$iJ'de /e)iyetin kanunla$#na ka$"# &el)ek isteyen kad#n#n nas#l k*(*)sendiini, kendisine 2ek yak#")ayan 0i$ )o$alist edas# ile anlat#$. .o/Sue!ille, R$oud1on &i0i, Bal-a/ da 3D'i se-e$. nsan d*"*n/esinde )utlak 0i$ i1tilKl ya2an 6es/a$tes 0ile ku/a#nda ya"ad## /e)iyetin (o/uudu$. 8Beni) dini) s*tanne)in dinidi$8, de$. Bal-a/ s#n#7la$ sosyoloAisinin, sosyal 2sikoloAinin ya$at#/#s#d#$. Buna $a)en k$al/#d#$ !e Catolik kilisesinin 1ay$an#d#$. En&els 8?e()i"teki, 0u&*nk* !e &ele/ekteki Holala$'#n 1e2sinden 0*y*k olan Bal-a/8 de$. Ma$J'#n da se!dii tek $o)an/# Bal-a/'d#$. Bu &a$i2 0i$ /ont$adi/tion :te-at> &ele0ili$. Bal-a/ Catolik !e k$al/# 0i$ d*nyada do)u"tu$. Onun tesi$inden ku$ta$a)a- kendini. ,akat ese$le$inde 7iki$le$inden ta)a)en soyunu$ !e ta) 0i$ )*"a1id ola$ak ka$"#)#-a (#ka$. Bi$ 1is ada)# ola$ak a$istok$asinin

('k*"*ne &'-ya"# d'ke$. Bu$Au!a-i 2isti$, a)a iktida$a &e (e/ekti$. 1D3D onun isti$a1ata (ekil)ek *-e$e olduu s#$ada ;@1 2atla$ !e onu $a1ats#- ede$. O s#$ada Mada)e Hanska ile )ektu2la")aktad#$. Bal-a/ asl#nda a$istok$at deildi$. A$istok$at ol)ad## i(in a$istok$at ol)ak iste$. :Ho)e$e de Bal-a/, 0i$ 1ay$an#n#n tK0i$i ile>. Ana$"iye d*")and#$, sosyali-) !eya ko)*ni-)e deil. :6ante, Ma/1ia!elli, Ho00es &i0i>. stik0Klin ko)*ni-)e &e0e olduunu &'$en ada)d#$. R$oleta$yay# &'$*$. :LeAiti)ist ,$ansa'da i1tilKle kada$ Bou$0onla$ ta1ttad#$. Ma2oleon'dan so)a `UGGG. Louis, ka$de"i `. C1a$les :8n&ilte$e k$al# &i0i 1*k*)da$ ol)aktansa, odun/u ol)ay# te$/i1 ede$i)8 de$> 0i$ Bou$0on'du$. Louis<R1ili22e li0e$al 0u$Au!a 1*k*)da$#d#$ !e Bou$0onla$'#n k*(*k soyu O$leanla$'dand#$. Oysa ta1ta 8d$oit d'ainesse'e8 :0*y*k e!lKt 1akk#> &'$e k$al &e()elidi$. "te LeAiti)ist, O$lean/#'n#n -#dd#, Bou$0on/u de)ekti$, )e"$utiyet(i deil.> Asl#nda 1ayat *-e$inde ya2#lan 0i$ oto2sidi$ Bal-a/'#n $o)anla$#. Bu iti0a$la onla$# 1a-#$la)#"t#$. Ba-# )i1!e$ 1Kdisele$ !a$d#$. 1BD9, 1D3D, 1DB1, 6$ey7*s da!as#. B*t*n "a1#sla$#n oto2sisini te)in ede$ 0u /ins olayla$. Bi$ ne!X .ou$nesol kK#d#. ,$ansa'y# ,$ansa ya2an 0*t*n insanla$ 3D'in i(inde. R$oud1o1 insan# d*"*n)eye )e/0u$ eden 0i$ ne!X "eytan. Ona &'$e i1tilKl 1e$ &*n ol)aktad#$. ?eni" 1alk ta0akala$# 1a-#$lan)adan, yuka$dan ya2#lan i1tilKl 1i(0i$ 1al yolu &eti$)e-. ?eni" 1alk ta0akala$#n#n i1tilKl ya2a0il)esi i(in, e!!elK te$0iye edil)esi &e$eki$. 6e)ok$asi de)o2edidi$. 8Bi$ 1tilKl/inin ti$a7la$#8nda 3D'i anlat#$. u77$a&e Fni!e$sele :&enel oy> de ka$"#d#$. He$ ne!X 1*k*)etle sa!a"#$. H*k*)et de .an$# &i0i 0i$ "e$di$. Oy sand## 0i$ 2anie$ auJ /$a2es :%en&e( se 2etindi$. (inden ne (#ka/a# 0elli ol)a-. Cala0al#k 0*t*n )*ste0itle$e 0uy$un de)i", 0i$ kas*$*s*d*$. .1ie$s, $ea/tionnai$e, k*(*k 0u$Au!a-inin yeti"ti$dii ka7ala$dan 0i$i. M*lkiyet 1akk#ndaki kita0#ndan dolay#, ona o ;@; de!$in Ma/1ia!ellisi de$le$. "(inin (o/uu (al#"#$sa k*(*k 0u$Au!a, onun (o/uu da (al#"#$sa 0*y*k 0u$Au!a olu$. Cast $eAi)i sona e$)i"ti$. M*lkiyet )ukaddesti$, (*nk* insan#n 1*$$iyetidi$, (al#")an#n )*kK7at#d#$, de$. R$oud1on )e/liste )*lkiyet &e$(ek 0i$ adalet ile taksi) edil)elidi$ de$. %oksa 0i- ya2a/a#- de$. i- ki) de$le$P ?iyotin )i, ana$"i )iP Ce!a2E si- 0u$Au!a-isini-, 0i- 2$oleta$yay#-, de$. osyal sa!a"tan 0a1sede$.

19 Ma$t 1969
AMA%A A,.ARHE8ACMA%ACAC GMT8 6%EMBRUE CA6GR nteliAansya da ku/a#nda ya"ad## /e)iyetin ideoloAile$ini, 2e"in 1*k*)le$ini yene)e-, o da onla$#n tesi$i alt#ndad#$. nsanla$# 1#yanet !e &a7letle su(la)ak kolayd#$. A)a 0u it1a)#n 1i(0i$ il)X dee$i yoktu$. ?ui-ot 0elli 2$ensi2le$e inanan, 1i(0i$ i$tikK0# ol)ayan 0i$ ka!&a ada)#yd#. ;4 ya"#nda ,$ansa'n#n synoni)e :e"<anla)l# keli)ele$> l*&at#n# ya-)#", n&ili- i1tilKlini (ok yak#ndan in/ele)i"ti$. Bi$ 0ak#)a yo0a-d#$, 0*t*n inananla$ &i0i. #n#7l# /e)iyette 7iki$ ada)# kendini s#n#7 !e1i)le$inden (ok &*( ku$ta$a0ili$. ,$ansa'da ilk de7a ?ui-ot, *ni!e$siteye anayasa de$sle$ini koydu$u$. %#l 1D@=. 6a1a e!!el yaln#talya'da okutul)u"tu$. C1a$te'a :"a$t> kada$ 1D Anayasa !a$. C1a$te 1D13'de `UGGG. Louis'nin te0as#na i1san ettii 0i$ l*tW7tu$. Anayasala$ 1*k*)da$la$#n te0as#na ya2t#kla$# 0i$ Con<des/endan/e'd#$, 0i$ l*tW7 du$. Bi$ k#s)# ede0X 0i$ !esikad#$ ;@@ sade/e. Bi$ k#s)# da a- (ok d*"*nen 0i$ te0an#n ese$idi$. `UGGG. Louis 0u$Au!a-inin 7eti1le$ini ka0ul et)ek -o$undad#$. ,akat kendi s#n#7#n#n 1akla$#n# da &'-eti$. C1a$te iki s#n#7 a$as#nda 0i$ u-la")ad#$. 1D@4'dan son$a 0u "a$tta 0i$tak#) dei"iklikle$ ya2#l#$. Anayasa 0i$ ideoloAidi$. Bi$ s#n#7#n )en7aatle$ini 0illW$la"t#$an !e ta$i1e ak)aya/aks#n diyen 0i$ !esikad#$. %eni ku$ulan Anayasa k*$s*s*ne talyan Rossi &eti$ili$. 14 sene Anayasa okutu$ Rossi. 1D3='de ?ui-ot ta$a7#ndan 2a2aya el(i ola$ak &'nde$ili$. Ra2a sonunda #s#n#$ ona !e )*"a!i$<i 1ass# ya2a$. 1D3D'de 1an(e$lene$ek 'l*$. ktida$daki s#n#7 yaln#- s*n&*ye dayan)a-. Mutlaka )en7aatle$ini y*kselen s#n#7la$a telkin et)ek i(in 0i$ Anayasa ya2)ak -o$undad#$. Bi-de ilk Anayasa 1DB6'da A0d*l1a)it ta$a7#ndan ka0ul edili$. 1BD9'a kada$ ,$ansa'da *( s#n#7 !a$d#$. Bu s#n#7la$dan t1ie$s etat :*(*n/* s#n#7> ile no0lesse :asille$> a"#l)a- in sedle$iyle 0i$0i$inden ay$#l)#"t#$. .1ie$s etat 0i$ Anayasa'n#n ka0ul edil)esini iste$. *nk* 0*t*n i)tiya-la$ '0*$ iki s#n#7#n elindedi$. .*$kiye'de 0'yle 0i$ s#n#7la")a yok. 6olay#s#yla 0'yle 0i$ )*/adele ol)a)#"t#$. *nk* 1i(0i$ -a)an sa$ay, 1i( ki)seye 0'yle 0i$ 1ak !e$)e)i"ti$. .*$k insan# ka)(# alt#nda &e$il)e)i"ti$, 1i(0i$ -illete u$a)a)#"t#$. Bu $a1atl#k &e!"et)i"ti$ .*$k'*. nsan isyanla 0a"la$. Nn/e isyand#$, son$a i)and#$. Uoltai$e 0i$ a$istok$at ta$a7#ndan d'!*l*n/eye kada$ KdX 0i$ sa$ay dalka!uu idi. ?and1i'yi de 2olitikaya iten 0i$ kond*kt'$*n tokad# ol)u"tu$. 6e)ek 0i$ .*$k ta$i1i ile A!$u2a de!letle$inin ta$i1i a$as#nda 1i(0i$ )*nase0et yoktu$.

,$ansa'daki s#n#7la$ iktisadX 0i$ te-at# aksetti$)e-. Milyone$ 0u$Au!ala$ olduu &i0i, se7alet i(inde asille$ de !a$d#$. Ayn# 0'l*n)e $a1i2le$ i(inde de !a$d#. ;= )ilyon t1ie$s etat, ; 4 4 0in asil !e $a1i2 !a$d#. ,$ansa'y# (eken t1ie$s etat'd#$, 7akat ; @ 3 insanl#k 1akk#ndan )a1$u)du$. ?e$(i O$ta(a'da 0i$ etats &ene$auJ !a$d#. %eni !e$&ile$ al#n)ak istendii -a)an !eya 0i$ 0a"ka du$u)da, k$al s#n#7la$# to2la$, a)a ay$# ay$# to2la$d#. Han(e$X'nin s'-l**nde li0e$te :1*$$iyet> keli)esinin ka$"#l## $u1satt#$. : 1 D 3 4 > . 1BD9'a kada$ ,$ansa'da 0i$ Anayasa yoktu$. Bi-de !a$d#$E "e$iat. H*k*)da$#n 1akla$#n# ko$kun( de$e/ede s#n#$layan 0i$ !esika !a$d#$E Cu$'an. Hi(0i$ Anayasa 0u kada$ K)i$ de ildi$, (*nk* &'n*lden 0ala)aktad#$. B*t*n dei"iklikle$in *st*ndedi$. *nk* .an$# kelK)#d#$. Anayasa to2lu)daki &e$(ek ku!!etle$ )u!a-enesini Aksetti$)iyo$sa, aksetti$)ekten (#k)#"sa $a7a kald#$#l#$. ak<setti$iyo$sa y*$*$l*ktedi$.

Os)anl# )2a$ato$luunda Anayasa d*")an &$u2la$#n eline !e$ilen i)kKnd#. .a$i1i)i- i(in 0i$ y*-ka$as#d#$. ?ay$# )*sli) sekeneyi, ?alata esna7#n# ko$u)aktan i0a$etti. Anayasa'n#n A0d*l1a)it ta$a7#ndan kald#$#l)as# sade/e .*$kle$'in le1ine idi. A0d*l1a)it de 'yle ya2t# !e isa0et etti. ,$ansa'da t1ie$s etat ekono)ik alanda 1e$ "eydi, 2olitik alanda 1i(0i$ "ey. 1BD9'da ilk i"a$eti !e$en ada) 0i$ 2a2a-d#$E ieyes. ki 0$o"*$. 1< i)tiya-la$, ;< t1ie$s etat nedi$P 1B3D'de dodu. Ra2a- oldu. %*kseldi. 8.1ie$s etat nedi$P8 1D3D Co)*nist Mani7estosu ile ka$"#la"t#$#l)as#, dikkate lKy#k sonu(la$a &'t*$e0ili$. ieyes, kendisi $a1i2 olduu i(in i)tiya-l#la$#n a$as#na 2a2a-la$# sok)a-. %aln#- a$istok$asiyi soka$. O -a)ana kada$ $aka) 1i(0i$ "ey i7ade et)e-, 1i(0i$ 1ak sala)a-. : eni ki) kont ya2t#P eni ki) k$al ya2t#P>. A$istok$asi d'!*")*"t*, k#l#( en 0*y*k isti1sal !as#tas#yd# o -a)an. ,akat -a)an &e()i"ti. Qi)di isti1sal 0u$Au!a-inin elindeydi. ieyes t1ie$s etat'n#n da ada)la$#n#n )e/liste 0ulun)as#n# iste$. Me/lisle$ ay$# ay$# to2lan)a)al#, 0i$a$ada to2lan)al#d#$. A)a ieyes 0una i)kKn ol)ad##n# 0ili$. O ;@= 1alde &e$(ek )illet olan 0u$Au!a-inin )e/lisi olan )illet )e/lisi de$. Millet keli)esi de 0u de!i$de sa1neye (#ka$. 6a1a son$a 2$oleta$ya te)sil/ile$i de ieyes'in a$istok$asi i(in s'yledikle$ini 0u$Au!a-i i(in s'yle$le$. .a( ?iyen Millet c CelKl Mu$i'nin kita0#. ieyes'in 7iki$le$i ku$u/u )e/lis ta$a7#ndan 0eni)sene/ekti$. .1e$)ido$'dan son$a 0u$Au!a-i 8Gl )e 7aut une e2ee8 :0ana 0i$ k#l#( lK-#)> de$. Ue 'n/e Lou0e$t'i, son$a Ma2oleon'u 0eni)se$. Ba$na!e i1tilKlin de!a)#d#$. ieyes ise onu 1e) 0a"latan, 1e) 0iti$endi$.

,$ans#- i1tilKli d*"*n/ele$i *( 0'l*)e ay$#la0ili$. 1< ?i$ondinle$E : ieyes> Ba$#"(#. Ra$is'e ka$"# eyKlet. ;< La/o0inle$E da1a se$t ta!#$ i(inde olanla$. Ro0es2ie$$e. @< En$a&esle$E 1B9@'de 1alk ta0akala$#n#n a/#la$#n# dile &eti$i$. .e)sil/isi A00e RouJ'du$_C#-#l 2a2a-. 3D i1tilKlinden son$a )*/adele 2olitikten sosyale &e(e/ekti$. ieyes'in t1ie$s etat'ya dedii, 8 eni an/ak sen ku$ta$a0ili$sin8i da1a son$a sosyali-)in te)sil/ile$i 2$oleta$yaya s'yleye/ekti$. ;6 Ma$t 1 9 6 9 CAR.ACA'MGM.ARHM ROMA6AM6MLEMEC 6*")an Bat#'yla te)as#)#- dost(a 0i$ "ekil ald#ktan son$a, .*$k inteliAansyas# kedinin ku/a#na kendini atan 7a$e ya!$usu &i0i, kendini Bat#'ya te$kede$. C*lt*$ 0i$ 0*t*nd*$. Bu 0*t*n* ku/akla)adan 1e$1an&i 0i$ ki"iyi !eya d*"*n/eyi anla)a)#-a i)kKn yoktu$. Bi$ *lkedeki 1Kki) d*"*n/e, o *lkedeki 1Kki) ;@6 s#n#7#n d*"*n/esidi$. HKki) s#n#7 yoksa yak#n ko)"unun ideoloAisi 1Kki)di$. U. Cousin 6ou ile Bat#'y#, 0u$Au!a-i ile a$istok$asiyi kayna"t#$an 0i$ eklekti-)le o$taya (#ka$. ,else7esi eklektikti$. *nk* o de!i$ ,$ansas# eklektikti$. Milletle$a$as#nda 0i$ 2$io$ite :'n/elik> yoktu$, )edeniyetle$ 0i$0i$le$ini ta)a)la$ !e &*-elle"ti$i$. ada" uy&a$l#k se!iyesi son de$e/ede )KnKs#- 0i$ s'-. Medeniyetle (ada" ayn# -a)anda telK77u- edil)e)esi &e$eken iki keli)e. A!$u2a )edeniyetine ka$"# isyan eden yine A!$u2al# &en(lik ol)u"tu$. Bu, ka2italist A!$u2a'n#n d*nyay# $a1at(a s')*$e0il)ek i(in uydu$duu 0i$ yaland#$. Ca2italist 0u$Au!a uy&a$l## )#P A!ust$alya uy&a$l## )#P Fy&a$l#k insan 1aysiyetine say&#d#$, insan# takdisti$, 1e$ insan#n 1aysiyetine kendi 1aysiyeti kada$ say&# &'ste$)ek !e ki)de, ne$ede te1likeye d*"e$se o$ada /an#n# 7edK ede0il)ekti$. Medeniyet kon7o$ deildi$. Iitt7o&el !aktiyle sol 1a$ekete i"ti$ak et)i", son$a )e)leketinden ka()#", 0il&ile$ini A)e$ikan ka2itali-)inin e)$ine !e$)i"ti$. Iitt7o&el Rus sosyali-)i i(in )*/adele ede$ken, A.5.'* o$taya att#. Ma$J $ast&ele (al#"#$ken )*s!edde ola$ak kK#da at)#". 8Asya'da de)ok$asi ola)a-, sosyali-) ola)a-. talin'le Cen&iayn# !a1"Xdi$. A!$u2a !e A)e$ika'n#n !a-i7esi 0u 0ed0a1t *lkele$i yoket)ekti$8. A.5. &i0i 0i$ *$eti) ta$-# yaln#- Asya'da deil, 0*t*n d*nyada !a$. A.5., !a$sa dei"i$, dei")iyo$sa diyalektik yoktu$. A.5. /o$a7X 0i$ kade$ ola$ak ka0ul edildii andan iti0a$en Ma$ksi-) yokolu$. olla$#)#- Iitt7o&el'i oku)adan ?odelie$ ile sa1neye (#k#2 0i-i) A.5. olduu)u-u, i7la1 ol)a)#-a i)kKn ol)ad##n# se!in(le 1ayk#$)aya 0a"lad#la$. 19@B'de Ma$J< En&els'in )ektu2la$#n# oku$ken, A.5. 1akk#ndaki 7iki$le$i te$/*)e edili2, ta$a7#)dan 19=4'de 0as#l)#"t#$. Ma$J 0i$ 1i2ote- ola$ak o$taya at)#"t#. Bil&i sosyoloAisinin 7aydas# insana 0'yle k'ke in)eden inan)a)ak i)kKn# !e$)ekti$. :Alt#n di"li (o/uk>. ,$ans#-, Uoltai$e'in dedii &i0i, dou"tan douteu$'d*$, :"*21e/idi$>.

;@B :n&ilte$e'de akade)iye al#n)ayan dokto$un k#$#k 0a/a# kat$anla ya2#"t#$)as#<ta1ta 0a/ak>. 8Q*21e 0i$ nu$a do$u ko")akt#$8. :,ik$et>. 6oute )et1odiSue :)etodik "*21e> 0i$ a!u( insan#n i)tiya-#d#$. Bu )e)leket sosyali-)i senele$/e Ra$eto'nun H*seyin Ca1it te$/*)esi : osyalist Meslekle$> !e 0i$ de, ?ide ile Rist'in ekono)i kita0#'ndan :Q*k$* Caya te$/*)esi> '$en)i"ti$. Ra$eto 0*y*k 0i$ ka7a, a)a anti<sosyalist 0i$ ya-a$. osyoloAiye $aka)# sok)as#na $a)en, kendisi de 0elli 0i$ s#n#7#n ada)# ola$ak, 0elli 0i$ konuda ka$a$#n# 'n/eden !e$)i"ti$. Cita0# sade/e 0u ka$a$# do$ulayan 0il&ile$ !e !esikala$la doludu$. Bi-i) tali1si-lii)i- Ca$ta/a'n#n ta$i1ini Ro)a'dan dinle)ekti$. Cilisesi olan d*"*n/ele$ kendi kendile$ini )*da7aa ede$le$. 6*"*n/e &eni" kala0al#kla$a yay#l#n/a 0iyoloAik 0i$ 1ayata ka!u"u$. #n#7l# /e)iyet o$tadan kalk)ad##na &'$e, alienation :ya0an/#la")a> de!a) ede/ekti$. Ma$ksi-) ka!&a sila1# ol)ak -o$undad#$. Ca!&a sila1# ideoloAidi$, ili) deil. 8El 1a$0* 1*ddat*n8 :Ha$2 1iledi$>. Hayal ka!&ad#$. Ca!&a u(la$ a$as#ndad#$. Oysa .*$kiye'de sa !e sol )utlak ola$ak yasakt#. %a2#la/ak i" C1a$les [uint &i0i )e-a$#n# ka-d#$)ak !e i(ine &i$i2 'l*)*n* 0ekle)ekti. osyali-) 0entle$i -o$layan sel &i0i &eldi, a)a 0ulan#kt#. F-un 0i$ susu-luktan, 0i$ yasak de!$inden son$a at#ld#k Ma$ksi-)'e !e 1e2i)i- 0i$ 2a$(a 0u i"in yo0a-# olduk. Bu du$u) 1akl#d#$ !e ka(#n#l)a-d#$. 6ante'nin Ce1enne)inde F&olin, kendi 0eynini ke)i$)ektedi$. .*$kiye'de de 'yle. Ci)in ya$a$#naP Bat# ka2itali-)inin ya$a$#na. Bi$ *ni!e$site )e-uniyeti !as#tas#yla d*"*nen 0i$ insan#n 0eyni s'k*l)ektedi$. Ma$ksi-) 0i$ kilisedi$, yani ideoloAile")i"ti$. Ue 1e$ ideoloAide il)in 2ay# u7akt#$. osyali-) 19. y*-y#lda 0a"la$. 5( 0*y*k 7ilo-o7, ku$u/usu aint< i)on, R$oud1on !e Ma$J< En&els. Ma$J R$oud1on'la aint< i)on'un "aki$didi$. R$oud1on'la")#" 0i$ aint< i)on/uluu &eni"let)i", 0*t*n /i1ana yay)#". 6e! 0i$ 7iki$ ada)#d#$. He&el'le 1i(0i$ )*nase0eti yoktu$, te$< ;@D )inoloAisinden 0a"ka. ol He&el/i, He&el'in aint< i)on'la ta)a)lan)#" "eklidi$. 6a1a do$usu aint< i)on a"#s# ya2#l)#" 0i$ ku$u dald#$ He&el. He&el H#$istiyan kilisesinin t$initesini :*(le)esini> 1at#$lat#$. Ma$ksi-)'i dee$lendi$)ek i(in )utlaka R$oud1on !e aint< i)on'u tan#)ak lK-#). Ma$J 0*y*k 0i$ ka!&a ada)#d#$, 0i$ te"kilKt ku$u/usudu$. aint< i)on 6ide$ot &i0i d*"*n/ele$ini 1e$ ta$a7a yaya$ !e insana inan#$. R$oud1on ise 0elki 19. y*-y#l#n tek 1*$ )*te7ekki$i. 6*"*n/eye "'1$et !e saadetinden 7a-la say&# &'ste$en 0i$ 7iki$ ada)#. dealist. 1DD;'de Ma$J, En&els'e ya-d## 0i$ )ektu2taE 86*"*n/ele$ini ,$ansa'da yay)ak isteyen iki da)ad#) !a$. A)a Lan&uet R$oud1on/u, La7a$&ue BlanSui/i. Alla1 ikisinin de 0elKs#n# !e$sin8 de$. %ani R$oud1on Ma$J'#n ailesine kada$ &i$)i"ti$. Bakunin !e Lau$es, Ma$J ile R$oud1on'u u-la"t#$)aya (al#"#$la$. R$oud1on 19@4'a kada$ iti0a$dad#$ ,$ansa'da. Uande$!elde de 1e$ ikisini kayna"t#$)ak iste$. 1D6=<1DB1'de G. Ente$nasyonal'de ,$ansa'y# R$oud1on/ula$ te)sil ede$. Ci) olu$sa olsun, ne kada$ 0al# 0ulunu$sak 0ulunal#), )utlaka onu in/ele)eye, 0*y*k 0i$ say&# ile 0a"la)ak -o$unday#-. Ma/1ia!elli nas#l oku)aya en iyi el0isele$ini &iye$ek 0a"la$sa, 0i- de insanl##n ka$anl#k &e/esini ayd#nlatan 1e$ d*"*n/e ada)#na say&# ile yakla")al#y#-. .esli)iyet ondan son$a ol)al#. ,iki$

ada)#n#n tek !as7# ka7as#yla d*"*n)ek !e 0i$ kilisenin esi$i ol)a)akt#$. %oksa insan iki ayakl# t*ys*- 0i$ )a1lWk ol)aktan (#ka$, t*yl* 0i$ 1ay!an, yani 2a2aan olu$. R$oud1on Ma$J'a /e!a2 !e$)e-. Malu2 olduundan )#P Hay#$. R$oud1on &i0i 0i$ ada)# 0in Ma$J )alu2 ede)e-. R$oud1on 1a$eketi da1a 7a-la 0'l)ek iste)e-. Ayn# "eyle$i d*"*nen iki insan#n ka!&as#n# l*-u)su- &'$*$. Bu )e)lekete R$oud1on 0i$ 0$o"*$le &eli$. R$oud1on 0u$Au!al#kla it1a) edili$. Oysa d*nyada ki)se onun kada$ 0u$Au!al#ktan u-ak deildi$. Ma$J'# ko)*ni-)e &eti$en R$oud1on'un 8M*lkiyet ; @ 9 Medi$P8i ol)u"tu$. ieyes R$oud1on 'ld*kten son$a 8Onun )illet )e/lisindeki da!$an#"# )et1e lKy#kt#$, a"#$# i1tilKl/i olduu i(in ona 1*/u) edil)i"ti$8 de$. Bi- 0u ka!&an#n d#"#nday#-. B*t*n d*"*n/ele$i tan#d#ktan son$a 0i$ ka$a$a !a$)al#y#-. R$oud1on d*")an# ta$a7#ndan, Ma$J ta$a7#ndan tan#t#l)#"t#$. Ma$J da senele$/e d*")an ola$ak tan#t#l)#"t#$, d*")anla$# ta$a7#ndan. Bu&*n ayn# )etodoloAik 1atK, R$oud1on konusunda )e!/ut. :Rle1ano!<Ma$ksi-)'in .e)el Meselele$i>. .e$/*)ele$ 7ena, a)a 0ulan#k da olsa Ma$ksi-) 1akk#nda 0i$ 7iki$ sa1i0i oluna0ili$. Oysa '0*$ sosyali-)le$ 1akk#nda 1i(0i$ kita2 yoktu$. Iillia) Blake 8Hakikati s'yle, 0#$ak yalan/#, al(ak, 1ainle$ senden u-akla"s#nla$8 de$. Bi$ d*"*n/e te-atla$#yla 0*t*nd*$. B*t*n <i-)le# an/ak tenkit(i 0i$ &'-le okunduu -a)an si-e 0i$ "eyle$ !e<$e/eki$. osyali-)in die$ insanla$#n# da d*")anla$#ndan tan#yo$u-. Bu du$u)a 0i$ son !e$eli). Cendi ka7an#-la d* "*n)eye (al#"#n#-. Hi(0i$ oto$ite ka0ul et)eyini-.

; Misan 1969
65Q5MCE,CL ELERM6GQGM6A?ELQR H*$$iyet 'n/e 0il)ek, son$a ya2a0il)ekti$. Bil)eden ya2a0il)ek ol)a-. B*t*n, te-adla$la dolu. Bu 2a$(ala$dan 0i$ine sa2lan)ak, 1atKya s*$*kle$ 0i-i. nsan /e)iyetle$inde &eli")e d*- 0i$ (i-&i istika)etinde ol)a-. En 0*y*k 7iki$ ada)la$# 1ayatla$#nda 0i$ka( &*n d*"*ne0il)i"le$di$. B*y*k denilen insanla$ e7sKnele$iyle 0*y*kt*$le$, kilisele$i olduu i(in 0*y*kt*$le$. Hakikat en se7il ta$a7la$#)#-a 1ita2 edin/e ;34 kinle$i)i-i, i1ti$asla$#)#-# k'$*kleyin/e ku!!et ka-an#$. H#$istiyanl#k Ro)a'da ko!aland## 1alde, Constantin ta$al#ndan de!let dini ola$ak ka0ul edilin/e, -ali)le"ti. Ma1kW)ken 1Kki) oldu. Bil&i al#"kanl#kla$dan ku$tul)ak /e1di iste$. osyal ili)le$de 0u 0*s0*t*n 0'yle. Catolik kilisesi 0*t*n do&)ala$#yla alay etseni-, sesini (#ka$)a-. Mal#na dokundunu- )u, "a1lan#$ :Ma$J, Ca2ital 'ns'-*>. .*$k ayd#n#n#n 0ed0a1tl## kendi ka7as#yla d*"*n)ek i)kKnla$#ndan )a1$u) 0#$ak#la$ak yo0a-la"t#$#l)as#d#$. 8H*$$iyet, -a$u$etin "uu$una !a$)akt#$8 :He&el>. Contin&ent'la$# :olas#la$#> !e ne/essai$e'le$i :-o$unlula$#> 0il)ek. He$1an&i 0i$ konuda d*"*n)ekte !e 1a$eket et)ekte ne kada$ 1*$*-P He2i)i- 2ino-a'n#n 1a!aya 7#$latt## ta"#-. H*$$iyet 0il)ekti$, ta$i1X kade$i)i-i, )K-i)i-i !e ona dayana$ak istik0Kli)i-i. Bil)ek, kilisele$in d#"#nda olu$. 2en/e$ 8 osyoloAiye ?i$i"8inde sosyal ili)le$in &eli")esini 14 0*y*k yalana 0ala$ :MillX yalan, s#n#7 yalan#, !s.>. .a$i1 6 4 4 4 y#ll#k. Meolitik i1tilKl 1=<;4.444 y#ll#k. %ani 144 sene ya"ayan 64 ada). Bu )*ddet i(inde insan d*"*n/esi tak!i) ya2$akla$#yla &eli")e)i"ti$. Mo1en/oda$o !e Ha$a22a )edeniyeti C. Le!i< t$auss'a &'$e, son s'-le$ini s'yleyen 0i$e$ )edeniyetti$le$. C*(*k 2landa 0i$ MeZ %o$k. Bi$ (ok ta$i1(ile$ Ui/o'dan 0a"la)ak *-e$e Cy/liSue :6e!$X> ta$i1le$ ka0ul et)i"le$di$. Belli katast$o7la$dan son$a s#7#$dan 0a"layan 0i$ insanl#k )iti do)u"tu$. nsan d*"*n/esi 0i$ )i$as#n )a1sul*d*$. Medeniyetle$ a$as#ndaki tek 7a$k )i$asyedi ol)ayan )illetle$le, 0*t*n nesille$in )i$asla$# *st*ste koy)as# ile y##lan )edeniyetle$in 7a$k#d#$. .*$k'*n en 0*y*k 0ed0a1tl##, kendi )i$as#na kon)ay#"#d#$. Meolitik i1tilKl !e 19. y*-y#l#n sanayi ink#lK0# da k*)*lati7 )edeniyetle$in )a1sul*d*$. %ani insan /o$a7yay# ta$i1le"ti$i$ken 0*y*k e)ekle$ 1a$/a$. ,akat 0u y##l)a olun/a kantiteden kaliteye &e(i" olu$. Os)anl# )2a$ato$luu ;31 H#$istiyan d*nyas#n#n tek antite-i ol)u", son$a )a-isinden !a-&e()i" !e Kdeta 19;@'de yeniden ku$ul)u"tu$. MaJi)e Rodinson &en( !e dee$li 0i$ ya-a$. Eski Ha0e"/e 1o/as#. %a1udi. Bu&*n eskiyen 0i$ kita2 ya-d#. ddias# "uE slK)iyet 0i$ alt<ya2# )*essesesi deildi$, 0u iti0a$la onun ka2itali-)e en&el olduunu s'yle)ek anti<)a$ksist 0i$ da!$an#". 5st<ya2#yla alt<ya2#y# a(#kla)ak. Os)anl# )2a$ato$luu'nda 2$eka2italist sekt'$ &eli")e)i"ti. ,akat ti/a$et yolla$#n#n &eli")esi

!s. A!$u2a'y# ka2italistle"ti$di !e ka2itali-) e)2e$yalist olduu i(in 6ou'nun ka2italistle")esini 'nledi. 6ou'nun ka2italistle")e)esi, onun entelekt*el 0ak#)dan &e$i olduunu is2at et)e-. Bi- kendi )a-i)i-den ko2)u" insanla$#-. Bi$ CelKl Mu$i Bey'in 8Os)anl# )2a$ato$luu Meden 'kt*P8 diye 0i$ kita0# !a$d#$. %usu7 Ak(u$a'n#n Os)anl# G)2a$ato$luu'nun ('k*" de!$i ile il&ili 0i$ kita0# !a$d#$. Ca2it*lasyonla$#n ta$i1i 1akk#nda iki /iltlik 0i$ kita2 !a$d#$. Os)anl# )aliyesi ile il&ili 0i$(ok kita2la$ !a$d#$. .*$kiye'de ta$i1le u$a"anla$ anti<)a$ksistle$di$. Caynakla$a in)ek i)kKn#na sa1i2ti$le$. ,akat /iddX 0i$ sosyoloAi !e ta$i1 7else7esi k*lt*$*nden )a1$u)du$la$. B'yle 0i$ te$0iyesi olanla$ da, ne kada$ dee$li olduu 0ilin)eyen ta$i1(ile$in !esikala$#ndan 7aydalan#yo$la$ < A!/#olu &i0i<. MedenX *lkele$in '-ellii i"0'l*)*d*$. Ma$ksi-) 0u&*n 0i$ i1tisasla")aya &it)i"ti$ ,$ansa'da. Bi-de )e)leketin ta$i1i tetkik edil)eden 1i(0i$ "ey s'ylene)e-. Oysa ya2#la/ak "ey Rodinson'un kaynakla$#na in)ekti$. Bi$ nesil kendisinden 'n/eki nesille$in )i$as#na kon)a<)aktad#$. Ala/a#n# ya F-un(a$"#l#'dan, ya Rodinson'dan ala/akt#$. .*$k insan# kendine d*")an 0i$ d*nyan#n o$tas#ndad#$. Bil)ek, (ok 0il)ek -o$unda. Bi$ d*"*n/e ne kada$ 0i-i)kine 0en-e)iyo$sa, 0i-i)kini o kada$ ta)a)la$. En 0*y*k dostla$#)#- 0i-i) &i0i d*"*n)eyenle$di$. 6a$Zin 8Me!ile$in Men"ei8ni 1a-#$la$ken kendi d*"*n/esini do<

;3;
$ u l a y a n notla$# k*t*21anesinin en u-ak ye$ine soka$d#, kendi d*"*n/esini /e$1edenle$i ise, 1e$ an ya-#1anesinin *st*nde 0ulundu$u$du. nsanl#k 0u&*ne kada$ iki 0*y*k siyasX te/$*0e ya"ad#E 1< .1ie$s<etat'n#n li0e$al de)ok$asisi. B*t*n A!$u2a !e A)e$ika. 1BD9. ;< 191B i1tilKli !e ku$ulan o!yet $eAi)i. Makine )edeniyeti 7eti1le$, 0lokla$, ato), !s. A!$u2a, A)e$ika !e Rusya i1tilK7 i(indedi$. in< Rus (at#")as#, e<koslo!akya'n#n i"&ali !e Uietna) 1a$0i. Ma$ksist de)ok$asi ile li0e$al de)ok$asinin k'kle$indeki 1atK neydiP nsanl#k ne$ede 1atK ettiP ,$ansa, n&ilte$e, 1attK Rusya, talin'den son$a tek$a$ aint< i)on !e R$oud1on'a d'n*yo$la$. A/a0a Ma$J kilisesinin 0*t*n iddiala$# do$u )udu$P Ma$J !e R$oud1on 0i$0i$le$ini ta)a)la$la$ )#, /e$1 )i ede$le$P HatKy# kaynakta yakala)ak, d*nya ayd#n#n# 0ekleyen 0*y*k 2$o0le). A!$u2a i(in 1aks#-l#kla$# o$tadan kald#$)an#n tek (a$esi i1tilKldi$. A!$u2a 0a$#"(# &'$*n*$, a)a asl#nda "iddetten yanad#$. R$oto 1istoi$e'den :.a$i1<'n/esinden> 0u yana "iddet "iddeti dou$u$. Hi(0i$ i1tilKl 1i(0i$ 2$o0le)i 1allet)e)i", etse 0ile ayn# de$e/ede 0*y*k 0i$(ok 2$o0le) &eti$)i"ti$. adi d*nyan#n 0*t*n to2$akla$# 0i$ da)la kan d'k*l)esine de)e- de$. ?and1i de 0'yle de$E Ho$ yok. 1tilKl 0a1sinde Ma$J, R$oud1on !e aint< i)on )*tte7ik deildi$. R$oud1on adaleti !e e"itlii, de)o2ediyi :Halk#n te$0iyesini> &eti$i$. Bu 0ak#)dan ?and1i'ye yak#nd#$, Makya!el'den (ok. Bu&*n A!$u2a !e Asya'n#n en (ok )e"&ul olduu 2$o0le)le$ 0unla$d#$. 1961'de ``GG. Co)*nist Con7ede$asyonu'nda He$-en en 0*y*k d*"*n*$ ola$ak !as#7land#$#ld#. Auto&estion :i"(ile$in kendi kendini y'neti)i> ka0ul edildi Rusya !e %u&osla!ya'da. R$oud1on/u d*"*n/ele$di$. ;3@ A$a0a yolundan &it)ek (ok kolayd#$. ,akat $ayla$ 0a-an u(u$u)a &'t*$*$ insan#. 6*"*n/e al#"#l)#"#n d#"#ndad#$. Ma$J'#n d*nya (a2#nda 0i$ "'1$ete ka!u")as# 1DB1 R$usya -a7e$i ile ol)u"tu$. ?ali2 R$usya -a7e$iyle 0e$a0e$ Ma$J'#n d*"*n/esi de kendini duyu$u$. Cilise d*"*n/eyi tat0ik ede0ili$, 7akat &eli"ti$)e-. 6*"*n/e kilisele$in d#"#nda &eli"i$. Ma$ksi-) kilise ol)ad## -a)an, d*"*n/e idi.

9 Misan 1969
BH%OBAHBLE6EeLHT Bu&*nk* Bat# )edeniyetinin te)sil/ile$i 0i$ 19. y*-y#l 0a"#na (ada" A!$u2a'n#n ku$ulduu (ala$a (e!i$iyo$la$ 0ak#"la$#n#, 0i$ de insanl##n 0e"ii 6ou'ya. .olstoi, ?and1i, .1o$eau !s. Bi-i) ya"a)a)#-sa "uu$lan)a)#-a 0al#d#$. Oysa iki t*$l* yo0a-l#k !a$ 0i-de. A)a 0i- &eni" 'l(*de yo0a- 0ile deili-. Bi- 0a"kala$#n# inkK$ et)ek i(in, se!)e)ek i(in yo0a-#-. Ho$atius'un tK0i$i ile 0i$ ya0an do)u-u ol)ak i(in .an$#'y# inkK$ et)i"i-di$, .an$#'n#n 0i-den ya2)a)#-# istedii "eyle$i ya2)a)ak i(in )*nki$ ol)u"u-du$. Hayata ka$"#, d*"*n/eye ka$"# 0esledii)i- kin i(in yo0a-la")#"#-d#$. R$oud1on 'ld** -a)an onun 1akk#nda ilk 0*y*k kita0# 0i$ akade)i K-as# ya-a$E ainte<Beu!e. R$oud1on iktisat(#d#$, sosyolo&du$. Bi$ ka!&a ada)#d#$. He$ t*$l* kon7o$)i-)e /e21e al)#", 1e$ 2$eAu&e :2e"in 1*k*)> ile d'!*")*", dai)a 1akikate y'nelen 0i$ 7iki$ ada)#. R$oleta$yan#n kendisi. Buna $a)en 2$oleta$yan#n 0u u)a/#<ada)# ile u$a"an yine ;33 0u$Au!a-inin 0*y*k 0i$ ada)#, ainte<Beu!e ol)u"tu$. Hi$!ele$de s#n#7 yoktu$. ainte<Beu!e 0u 1a"in d*"*n/e ada)#yla, kendi s#n#7#ndaki insanla$a &'ste$dii )u1a00etten da1a 0 * y * k 0i$ )u1a00etle )e"&ul ol)u"tu$. nsan d*"*n/esi ta$lala$ &i0i (itle$le ay$#l)a-. Ede0iyat yaln#'l(*l* s'- de ildi$. R$oud1on da, Be$&son da, Ras/al !eya 6es/a$tes da ede0iyat#n i(ine &i$e$. Bu )KnKda 0i-de tek ede0iyat ta$i1i A1)et Ha)di'ninkidi$. %aln#- o, d*"*n*$le$in 1an&i i(ti)aX (e!$eden &eldikle$ini 0eli$ti$. t. Beu!e d*"*n/esi- ede0iyat ola)aya/a#n# s'yle$. a$t$e 0i$ kiliseye &i$)e)i"ti$. O da ainte<Beu!e &i0i i(ti)aX 0i$ s#n#7tan ko2)u", 0*t*n s#n#7la$#n *st*nde 0i$ !i/dan ol)ak iste)i"ti$. He$ &*n yeni 1*k*)le$e !a$#$, 1i(0i$ -a)an al#"kanl#kla$a 0alan)a)#"t#$. ?u$!it/1 19=1<=; de$sle$iyle, 6@<63 de$sle$ini R$oud1on'a ay#$)#"t#$ o$0onne'da. %aln#- 0u 0ile R$oud1on'un (a#)#-da ne kada$ 'ne) ka-and##n# &'ste$)eye yete$. Bou&le'nin R$oud1on 1akk#nda (ok 'ne)li 0i$ ese$i !a$d#$. Bou&ie !e ?u$!it/1 stan0ul'da da kon7e$ansla$ !e$)i"le$di$. R$oud1on 1akk#nda son ese$le$den 0i$i de Ban/al'#nki. R$oud1on Ma$J'tan 1i(0i$ "ey al)a)#", Ma$J R$oud1on'dan (ok "ey al)#"t#$. kisi de 0*y*kt*$ !e 0i$ 0*t*n te"kil ede$le$. R$oud1on d*nya d*"*n/esi *-e$inde s#$7 d*"*n/e ola$ak Ma$J'tan son$a en (ok tesi$i olan ada). n&ili- .$ade<Fnionis)'inde, Ie00iste 1a$ekette 0*y*k tesi$i olu$. 1D3D'de yay#)lanan Mani7esto ,$ansa'da 1e)en 1e)en 1i( tesi$ ya2)a-. iyasX 1Kdisele$in tesi$iyle Ma$ksi-) &ale0e (ala$. ?uesde !e La7a$&ue ile Lan&uet ,$ansa'ya Ma$ksi-)i soka$la$. R$oud1on/ula$'#n 0a"#nda 0*y*k i1tilKl/i Bakunin !a$d#$. Ondan son$a B$ousse, Lau$es R$oud1on'la Ma$J'# 0i$le"ti$)ek iste$le$. :Lau$es Hu)anite de$&isinin ku$u/usu.

,$an/e'in tK0i$i ile ;4. y*-y#lda yeti"en en 0*y*k ,$ans#->. ?u$!it/1 Ma$J diyalektii ile He&el diyalektii a$as#nda ;3= 1i(0i$ o$tak y'n yok de$. %aln#- ideoloAi :He&el'in> 1aki) s#n#7#n ideoloAisidi$. Ma$J da kendini 0u diyalektikten ku$ta$a)a)#"t#$. R$oud1on'un da He&el diyalektii ile 1i(0i$ o$tak y'n* yoktu$. 6a1a 1D3@'de R$oud1on He&el diyalektiini tenkit ede$, !e kendi diyalektiini Cant !e ,i/1te'ninkine yak#n 0ulu$. R$oud1on He&el'i A1$ens'den '$en)i"ti$. 16 Misan 1 9 6 9 HBR LM, .ARHM GR6AQG 6EeL6R ,$ansa'da sosyali-)i kanatland#$an, onu )illX 0i$ 2a$ti ya2an Lau$es, Ma$ksist deildi$. n&ilisosyali-)inde R$oud1on'un (ok 0*y*k ye$i !a$. ,lau0e$t 8Mi/1el<An&e'i an/ak u-aktan tasa!!u$ ede0ili$i)8 de$, 8&e/e )e"alele$in ayd#nl##nda dala$# yontan 0i$ de! ola$ak8. R$oud1on Ma$J'tan 1i(0i$ "ey '$en)e)i"ti$. Ca!&ada (etin a-)i, &na/e de Loyola'ya yak#"an i$adesi !e )akya!eli-)iyle Ma$J &ali2 &el)i"ti$. Bi$ kilisenin -a7e$i onun )utlaka do$u, 1akiki ol)as#n# &e$ekti$)e-. osyoloAi ee$ insan /e)iyetine 0i$ ayd#nl#k &eti$)i"se, 0u il)in 3 ku$u/usu !a$E aint< i)on, R$oud1on, Ma$J !e Co)te. Bunla$ i(inde en 7a-la Co)te'un ye$i 0eli$til)i"ti$. B*t*n /e)iyeti ku/aklayan 0i$ sosyoloAiden 0a1sedile)e-, an/ak 0i$ 2alie$'le$ :0asa)akla$> sosyoloAisinden 0a1sedile0ili$. R$oud1on sosyali-)e adaleti &eti$i$ !e .an$#'y# ko!a$. Laik<le"ti$i$ sosyali-)i. "(i istis)a$#n# 0eli$ti$. Colekti7<&*(, a$<t#k<dee$'i 1D34'dan iti0a$en o$taya ata$. nsan#n /e)iyet i(inde e-il)e)esini iste$. ;36 osyali-)le$in en 0*y*k te1likesi 7e$di, kolekti!iteye 7edK et)ek. Li0e$ali-) i(in kala0al#k s*$*d*$, an/ak 0*y*k i$ade !e -ekK 1ayat 1akk#na sa1i2ti$. .o2lu) 0i$ entite'den, )*/e$$et 0i$ )e71u)dan i0a$etti$. Bu )a$a-X 7e$diyet(ilik *)e$'de son i7adesini 0ulu$. Hal0uki sosyali-) i(in /e)iyet !a$d#$. Ce)iyet ; s#n#7E 0u$Au!a-i, 2$oleta$ya. R$oleta$ya 0*t*n /e)iyeti te)sil ede$, !a-i7esi 0u$Au!a-iyi yokede$ken, insan# alienation'dan :ya0an/#la")a> ku$ta$)akt#$. stik0ale ait 1i(0i$ 2$oAe ili)den 7et!a al)a-. li) an/ak /e)iyetin ak#"#n# &'ste$i$. Hi(0i$ ili) ta$i1in s#$da"# deildi$, insanl#k ile$liyo$, ko/a)an 0i$ yaland#$. .e$Kkki -ik-akla$ (i-e$. .e$Kkki diye 0i$ )asala inan)a)ak &e$ek. le$leyi" ne$ede )*)k*nd*$P Ce)iyet ili)le$i ki)seye u-ak 0i$ istik0al 1akk#nda ke1anette 0ulun)a 1akk#n# !e$)e-. Bulunu$sa il)in d#"#na (#k)#" olu$. Ma$J i(in 1ayat# ya$atan i"(i s#n#7#d#$, 0u$Au!a-iyi o$tadan kald#$)al#d#$, 0u ta$i1X 0i$ dete$)ini-)in sonu/udu$. Bunun a1lKkla alKkas# yoktu$. Bu ta$i1in .un( kanunudu$. A1lKk 0u$Au!a-inin )isti7i<kasyonudu$. Bu$Au!a-i i1tilKlden son$a d*nya ni)etle$ine sald#$)#"Y a1lKk# 0i$ )isti7ikasyon 1aline &eti$)i"ti$. 6o$u.

Q'!alyeliin *$2e$tisini, dinin !e/dini 2e"in 2a$an#n 0u-lu sula$#nda 0o)u"tu$ 0u$Au!a-i. A1lKk# y*/elt)ek, insandan 7edakK$l#k iste)ek 0o"unad#$. Ma$J a1lKk keli)esini kullan)a-. Ma$J da 0u$Au!a-inin !aktiyle ya2t## &i0i kine 1ita2 ede$. Hal0uki R$oud1on insan#n #-d#$a0#n# dile &eti$i$ 0u ka!&ada. A/#la$#, $*yala$#yla insan# &eti$i$. B*t*n insanla$ < da1Xle$ de da1il< e"it */$et ala/akla$d#$. nsan insan ola$ak 0i$ 0a"kas# kada$ 1ak sa1i0idi$. Reki de1K, ka0iliyet... Bunla$#n )*kK7at# )ane!Xdi$. B*y*kle$se 0u ya dou"tan &eli$, :0'yle 0i$ 1ak da yok, de1K /e)iyetin ese$i>, ya /e)iyetin onla$a 1a-#$lad## )esut "a$tla$da dK1X ol)u"la$d#$. ,iki$ ada)#, 0a"kala$#n#n #-d#$a0# sayesinde oku)u"tu$. Ce)iyet denen 0u 0*y*k at'lyede, 1e$ insan i"in 0i$ 2a$(as#n# ya2)akta, 0a-# ; 3 B i1tiya(la$# ka$"#la)ak i(in &'-le$inin nu$unu, kolla$#n#n &*/*n* 1a$/a)aktad#$. He$kes (al#"a/ak !e ayn# */$eti ala /akt#$. Adaletin ta$i7iE insan 1aysiyetine say&#d#$. Ba"kala$#n#n 1aysiyetine, kendi 1aysiyeti)i-e &'ste$dii)i- say&#y# &'ste$)ek, ki)de !e ne$ede te1likeye d*"e$se d*"s*n onu )*da7ii et)ekti$. nsan ne )addedi$, ne $u1tu$. kisi 0i$dendi$. 6*"*n/e aksiyondan doa$, aksiyona d'n)elidi$. Mesele de!let )*da1alesinden u-ak /e)iyeti ku$)ak. Bu /e)iyet ; s*tuna dayan#$Y M*t*eli-)< ,ede$ali-). OtoAessiyon. iyasX de)ok$asi ile end*st$iyel de)ok$asi 0i$a$ada ya"aya/akt#$. M*t*eli-) insanla$#n 0i$0i$le$i i(in (al#")ala$#. Cont$akt*el 0i$ 1ukuk doa/akt#$ insanla$ a$as#nda. Ma$ksi-) d*"*n/eyi ak#"# i(inde ele al)ak !e dei"en /e)iyetin i(inde dei")ekten ko$k)a)akt#$. Makya!el, Ma$J, R$oud1on, ?and1i 0i$le"tii -a)an insanl#k ku$tula/akt#$. He&el'e &'$e ta$i1 )utlak 7ik$in )addele")esidi$. .eoloAiden &elen 0i$ d*"*n/e 0u. Mutlak 7iki$ diye 0i$ "ey !a$. Cendi kendisi ile (at#"#yo$ 0u d*"*n/e. M*/e$$etken )*"a11as 1ale &eliyo$. H*$$iyet, -a$u$etin "uu$udu$. Ola/ak 0udu$, 0unu anlad##n andan iti0a$en 1*$s*n. Antino)ite _ )*0ainiyet. 8Halk#n sesi8ni He$-en'in )addX desteiyle (#ka$#$. 8,else7enin e7aleti8ni 0asan ?uille)in, ,$ansa'daki ilk ekono)i 2olitik l*&atini da 0asa$. ;3D @4 Misan 1 9 6 9 AURFRA'MGM UE A %A'MGM RFHF8 ;4. y*-y#l A!$u2a'n#n -e!Kle y*- tuttuu 0i$ (a. Bi$ yanda ka2itali-)in son 0*y*k te)sil/isi A)e$ika, 0i$ yanda )u-da$i0 insanla$#n *)idiE o!yet Rusya. Ue 0u iki de! a$as#nda silinen, a)a silin)eye 0i$ t*$l* $a-# ol)ayan A!$u2a. A!$u2a insan# 0ak#"la$#n# (alann !e )edeniyetle$in kayna#na (e!i$e$ek, -e!alinin se0e0ini a$ad#. Bu1$an (a#n#n ya$att## yeni 0i$ sosyal d*"*n/e ka$"#s#nday#-. .oyn0ee, 2en&le$,

6anile!sky, /1u0a$t, Be$diae77. Be$diae77'e &'$e o!yet i1tilKli yeni 0i$ O$ta(a'#n 0a"lan&#/#d#$. .oyn0ee 'n/e de!$X 0i$ ta$i1 &'$*"* ile$i s*$e$. Ru$anala$'#n da 0a"l#/a leit )oti7i 0uydu. B*t*n )illetle$ !e k#tala$ 0i$ ku$ulu", y*kseli" !e ('k*" kanununa tK0idi$. Bu &'$*" 10<$anile$'de de :.e!$at> !a$. Medeniyetle$ de insanla$ &i0i. 6aniel kita0#nda .u7an e7sanesi, 0u inan/#n i7adesi. E)2edo/le, He$aklit, Ui/o. .oyn0ee de )illetle$in ayn# sa71ala$dan &e(e$ek y*kseli2<('kt*kle$ini s'yle$. Bu &'$*"*n* ta$i1inin 1;. /ildinde d*-elti$. 5( ti2 )edeniyetE in ti2i<%unan ti2i<0$ani ti2i. O -a)ana kada$ yaln#- ?$ek ti2iyle )e"&ul ol)u"tu$ !e Asya'ya yeni 0i$ $esu$$e/tion :di$ili"> tan#$. 2en&le$. /1u0a$t :dou)u 1D9B> Al)anya'da do)u", Letonya'ya &it)i", sosyoloAi !e 7else7e do(enti ol)u"tu$, Ri&a *ni!e$sitesinde. GG. 6*nya Ha$0i'nden son$a ta$t#")ala$a yola(an kita0# 19@D'de (#ka$. Nn/e yank# ya2)a-. *nk* insanl#k 7else7e ya2a/ak $u1 s*kWnundan )a1$u)du$. Cita2 1939'da ,$ans#-/a !e n&ili-/e'ye (e!$ili$. B*y*k akisle$i olu$ d*nyada. Rus k*lt*$* ile yeti")i" 0i$ Al)an. 8A!$u2a'n#n !e Asya'n#n ;39 Ru1u8 kita0#n is)i. A!$u2a i$7an# nas#l 0i$ &eli")e taki2 et)i" nele$ *-e$inde du$)u"tu$, iki k#tay# ay#$an 7a$kla$ nele$ di$P Ayn# ninnile$le 0*y*d*kten, ayn# .an$#la$'a ta2t#ktan sonu ay$#lan 0u iki ka$de"i nas#l 0a$#"t#$a/a#-P 6ou ne, Bat# neP /1u0a$t da E)2odokle'un, Ru$anala$'#n de!$i &'$*"*ne inan#$. Be"e$ ta$i1i e-elX 0i$ $it) i(inde &eli"i$. 3 sosyo<k*lt*$ ti2i !a$d#$, 0unu 3 2$oto<ti2, insan ti2i te)sil ede$E ta$i1in 0elli 0i$ de!$inde 0i$ k#ta !eya 0i$ )illet, 0elli 0i$ k*lt*$*n da)&as#n# ta"#$. O de!i$in, o k#tan#n 0*t*n insanla$# 0u k*lt*$*n i-le$ini ta"#$, onsu- d*"*ne)e-le$. Ueya ona ka$"#d#$la$. Ca$"# ol)ak ka0ul et)ekti$. /1u0a$t iktisat(# deil, 7ilo-o7 !e sosyolo&tu$. Alt<ya2# )*nase0etle$i onu do$udan do$uya il&ilendi$)e-. Bu 3 sosyo<k*lt*$ ti2iE 1< Ha$)onik sosyo<k*lt*$ &'$*"*. nsanla$ ta0iatla 0a$#" 1alindedi$le$. nsan ta0iat#n ko2)a- 0i$ 2a$(as#d#$. .ekK)*l !e te$Kkki yoktu$. *nk* -aten 1e$ "ey )*ke))eldi$. Ho)e$os de!$inin %unanl#la$#. 11<16. y*-y#l ?otik H#$istiyanla$ :Al)anya>. Bu insan ti2i d*nyay# dei"ti$)ek iste)e-, 7akat d*nyadan (ok &'kle, y#ld#-la$la )e"&uld*$. Bi$ 0a$#" insan#d#$. ;< Cen&K!e$ sosyo k*lt*$ ti2i. 6*nya 1e$ &*n 0i$ 2a$(a da1a )*ke))elle")esi &e$eken 0i$ oyun/a#d#$ insan#n. nsan ta0iat#n 0*t*n d*")an unsu$la$#n# di-e &eti$)elidi$. .an$# 0*t*n !a-i7ele$ini insana de!$ede$ek 'l)*"t*$. En eski te)sil/isi R$o)et1e'di$. B*t*n .an$#la$'a d*")an olan R$o)et1e, .an$#la$'#n des2oti-)ine sa!a" a(an ya$#<.an$#. ?'kten ate"i (ald## i(in Ca7 da#na -in/i$lenen ya2#/# insan, 1o)o 7a0e$'di$. ?en( Ma$J dokto$a te-inde, R$oud1on 8 e7aletin ,else7esi8nde kendile$ine $e10e$ ola$ak 1e2 R$o)et1e'yi se(e$le$. nsan -ekKs#n#n da)&as#n# ta0iata !u$u$ R$o)et1e. Ca!&a/#d#$ R$o)et1e. M*esses d*-ene ka$"# ka!&ad#$. R$o)et1e ile "eytan i1tilKlin iki !e/1esidi$. 16. y*-y#ldan iti0a$en ;=4

A!$u2a )edeniyeti R$o)et1een'di$. Bak#"la$#n# to2$aa (e!i$)i"ti$ !e insan e)ei d#"#nda 1i(0i$ dee$e inan)a-. He$oik (a#n sonu yokol)akt#$ diyo$ /1u0a$t. .aki2 ettii istika)et )*te)adiyen y*kseli". on$a 0i$ kan !e ate" deni-inde kay0ol)ak. @< C*lt*$ 2$oto ti2i. Asetik sosyo<k*lt*$. As/etiSue _ Riya-et _ Ru1un d#" d*nyadan ko2)as#, (ile ile, disi2linle te$0iye olu"u. As/ete esasen 2e1li!an de)ekti. .e$s 0i$ &eli")e taki2 ede$ek (ileke", 0i$ inan( i(in !*/udunu !e $u1unu 1e$ t*$l* e-iyete tesli) eden insan anla)#na &el)i"ti$. Bu d*nya, 0i$ !e1i)le$ d*nyas#. Cu$tulu" ko2u"ta. 6*nya 0i$ )ayad#$. Nl)eden e!!el 'l)ek, ya"a)akt#$. Asl#nda 0u d*nya 'l*)d*$. Aslolan sonsu-du$, -a)anla s#n#$l# ol)ayan "eydi$. Bu 0e$-a1tan 0*t*n*yle &e()ek, ku$tul)akt#$. Asl#nda "i)di 'l*y*-, a$-u !e i1ti$asla$#)#-dan soyuna$ak )utlaa, sonsu-a, a"kla, 0il&iyle !a$)ak. .e)sil/ile$i 1indouis)e'e 0al# Hintlile$, )utasa!!#7la$, )istisi-)le$. 3< Mesiyanik :Mesi1> k*lt*$ ti2i. He$oik ti2le :R$o)et1ee> 1a$)onik ti2i 0i$le"ti$i$. nsan 1e) ka7a, 1e) &'n*ld*$. Ua-i7esi .an$#'n#n /ennetini d*nyada &e$(ekle"ti$)ekti$. 6*nya !e /e)iyet dei")elidi$, dei"e/ekti$. nsan &ittik(e da1a (ok )*ke))elle"e/ekti$. ?'n*lden .an$#l#a y*ksele/ekti$. Rus )illeti. sa. Bu d'$t ti2 0i$0i$ini ko!ala$ !e ta$i1 0unla$#n )a/e$ala$#yla dolu. Rusya'ya a$slan 2ay#n# ay#$#$ /1u0a$t. nsanl## (at#")ala$dan ku$ta$a/ak as/etiSue'le 1e$oiSue'i, Hind'le n&ili-'i kayna"t#$a/ak olan Rusya'd#$. *nk* Rusya 1e) A!$u2a, 1e) Asya'd#$. o$okin 19=@'de C$i- a#n#n osyal ,else7esi adl# 0i$ ese$ (#ka$#$. Bu son$adan 196B'de 0i$ ;. 0ask# ya2a$. /1u0a$t'#n kita0#ndan .*$kiye'de yaln#- Reya)i a7a 0a1setti. osyali-)le$de :2$e)a$ksist> 0i$ 2a$(a )esiyanik &'$*"e $astl#yo$u-. aint< i)on'da o$&anik !e k$itik (a &'$*"*. ;=1 ,ou$ie$'de )esiyanik 0i$ &'$*". sa onla$ i(in de en )*ke))el insan ti2idi$. Ba"l#/a silK1# inan/# olan sa. lk de7a ola$ak dine !e .an$#'ya /e21e alan R$oud1on laik sosyali-)in ku$u/usudu$. .an$#'y# /e)iyetten s'k*2 atan R$oud1on insan saadeti, e-elX adalet &i0i soyut )e71u)la$dan s'-ede$. Ma$J'tan da1a a- $ealist, 7akat da1a 1*)anist, da1a 0*t*nd*$. Makya!el, Ho00es, Lenin, Mao<He<.un& 1e$oik sosyo<k*lt*$*n en 0*y*k te)sil/ile$idi$. ?and1i )esiyanik ti2in en )*ke))el '$nei. Bi-i) d*"*n/e ta$i1i)i-de 1an&i ti2le$ 1Kki) ol)u"tu$P Bi- de aksiyonu te)sil et)i"i-. As/etiSue insan ti2ine ya0an/#y#-. on$a yolu)u-u kay0ediyo$u-.

6 May#s 1 9 6 9 MARC HM, EMAU BR 6M 6EeL6R Be$&son -ekKy# insan#n (e!$esine uy)as#n# salayan )eleke ola$ak ta$i7 ede$. Alet ya2an insan. *nk* 1ay!anla$a na-a$an 1andi/a2'la$# !a$d#$. HekKn#n &eli")esi i(in )utlaka )*"k*lle$le 0ilen)esi "a$tt#$. 6*"*n/enin de #"#k ola0il)esi, 0i-i )ysti7ikasyonla$dan ku$ta$a0il)esi i(in yine a"#l)as# -o$ en&elle$le ka$"#la")as# lK-#)d#$. 6ou<Bat# ta$i1i 0i$0i$inden (ok 7a$kl#d#$. Bunla$ i(inde .*$k ta$i1inin ye$i ise (ok 0a"kad#$. ,eti1le$ .*$k'* d*"*n)ek al#"kanl##ndan ku$ta$)#". A!$u2a ka$"#s#nda 0*t*n 6ou'yu te)sil eden 8Ha0is $u18 ola$ak ye$al)#"t#$. Ha(l# o$dula$# !e koalisyonla$#n a"a)ad## 0*y*k !e )u-a77e$ 0i$ &*( Os)anl#la$. HooloAide 0i$ 0iyoloAik ne!X 0elli 0i$ ye$e kada$ 0*y*$, ondan son$a $e&$ession :&e$ile)e> 0a"la$. Bu 0ioloAik kanun i)2a$ato$luk i(in de )utlak. 1D. ;=; y*-y#ldan iti0a$en i)2a$ato$luk 1KlK ('k)ekte de!a) et)ektedi$. Cu$'an 0i-e yetiyo$du. Ca$"#)#-da a"#l)aya/ak 0i$ en&el yoktu ki d*"*neli). .an-i)at'tan son$a Os)anl#la$ A!$u2a 0e-i$&Knla$#n#n ideoloAile$ine ku$0an edili$le$. 191B'ye kada$ .*$k ayd#n# denen /enin<i sakit A!$u2a'n#n eline tutu"tu$duu kK#d# -o$lukla 1e/eleyen 0i$ "aki$dti$. 191B'den son$a da CB'nin kK#d#n# oku$. Ma-isinden, i1ti"a)#ndan utanan !e A!$u2al# dostla$# &*/en)esinle$ diye 1a-inele$ini &*0$e ile saklayan &a7il 0i$ (o/uktu$ .*$k ayd#n#. Bi$ keli)eyle Bat# ka2itali-)i .*$k'ten intika)#n# al)#", atas# telKkki ettii ?$eko<Latin )edeniyetine 2$estiAi sala)#"t#$. .*$k insan# 0u&*n de A)e$ika ile Rusya a$as#nda 0o/ala)aktad#$. Ca!&a 0i-de 0u$Au!a ile 2$olete$ a$as#nda deil, yosun inteliAansya ile .*$k 1alk# a$as#ndad#$. osyoloAi ile u$a")an#n tek 7aydas# ilikle$i)i-e kada$ i"leyen ideoloAile$i 0i$ de$e/eye kada$ s'k*2 ata0il)ek. %o0a-l#k, 0ak#"la$#n# antite-den ay#$)ak, onun !a$l##n# inkK$ et)ekti$. H*k*)le$in e-elX !e dei")e- olduunu san)akt#$. Uin/i 8Ese$le$i) ki)0ili$ ne kada$ 0*y*k 0udalala$ ya$ata/ak8 diyo$du. Bi- A!$u2a'n#n d*"*n/e tekniini 'n/e 1o$ &'$d*k, son$a da 7a-la 0*y*tt*k. Medeniyet insan#n insan ka$"#s#ndaki da!$an#"#nda e7endilik de)ekti$. Bi$ teknik !eya 0i$ 0il&i deildi$. a#)#-#n en yay&#n, en dina)ik 7else7esi Ma$ksi-)'di$. ,akat .*$k insan# Ma$ksi-)'le te)as ede$ken, se)a!X dinle$den 0i$i ile te)as ede$ &i0idi$. Bi$ 2ey&a)0e$ deildi$ Ma$J, ona ya2#la/ak en 0*y*k i1anet, kita2la$#n#n yo0a-# ol)akt#$. 6in te/$*0e d#"#d#$, i$$asyoneldi$. nan#l#$ !eya inan#l)a-. Alla1'#n !a$l## ile yokluu ili) d#"# 0i$ )eseledi$. Hi(0i$ ili) .an$#'n#n !a$l##n# !eya yokluunu is2at et)e-. Bi$ Einstein, 0i$ Ras/al, 0i$ ok$at, yani insanl#a "*21e/ilikle$iyle yol &'ste$en 0i$(ok insan .an$#'ya inan#$d#. Hakikatta inan( ,eue$0a/1'#n sand## &i0i insan#n k*(*l)esi deil, 0*y*)esidi$. Onun 0*y*k ta$a7la$#n# &'kku00eye aksetti$)esidi$.

;=@
nsan .an$#'y# ya$att#ktan son$a 0*y*)*"t*$. .a$i1te 1i(0i$ )*essese dinle$ kada$ 1ay#$l# 0i$ $ol oyna)a)#"t#$. Ra2al#k 0u&*n 0*t*n A!$u2a'da 7e$)an dinleten )*essesedi$. Bi- ekono)iko<sosyal 0ak#)dan !e *st<ya2# )*essesele$i 0ak#)#ndan A!$u2a'dan (ok 7a$kl#y#-. A!$u2a 0i-i) "a)a$#)#-la d*"*n/eye itildi. nteliAansya)#-# .*$k 1alk#ndan ko2a$)ak su$etiyle A!$u2a, onu yosun 1alinde 0i$ kayaya s#!ad#. .e)as ettii)i- 1e$ $ealiteyi, 1akikatin son )e$1alesi ola$ak 0i-e tan#tt#. A!$u2a li0e$ali-)i ka$"#s#nda .*$k inteliAansyas#n#n 19. y*-y#ldaki du$u)u 0udu$. A!$u2a kendile$ini 0i-den (ok 7a$kl# sayan a-#nl#kla$dan 7aydalan#$, onla$# ekono)ik)an -en&inle"ti$dikten son$a, .*$k inteliAansyas#n# onla$#n kanal#ndan ta!la$. on$a d*"*n/eye, d*"*n/e ada)#na ka$"# k*(*)seyen 0i$ ta!#$ tak#n#$. .*$kiye'nin ku$tulu"u an/ak ayd#nla$#n d*"*n/esiyle ola0ili$. 6*"*n)ek ise d* "*nenle$in d*"*n/ele$ini d*"*n)ekti$. Oysa 0i-de ne te-, ne antite- !a$d#$. Li0e$ali-) de yoktu$, sosyali-) de yoktu$. Ma-iye y'nele)e-, )a-i i)1a edil)i". ok 2a$tili 1ayat !e susu- kald##)#- sosyali-)in s'k*n edi"i. Oysa Ma$ksi-)'in nas#l 0i$ sosyal (e!$e i(inde doduu !e Asya )illetle$ine nele$ &eti$dii *-e$inde du$ul)al#yd# 'n/e. Ma$J !e En&els (ala$#ndaki 0*t*n 2e"in 1*k*)le$le 0eslen)i"le$ !e A!$u2a insan#n#n Audeo< /1$etien :%a1udi<H#$istiyan> &u$u$undan kendile$ini 1i(0i$ -a)an ku$ta$a)a)#"la$d#$. :Be$&son, Ma$J'#n 0a0as# san#lan#n te$sine 1e$ -a)an %a1udi kal)#"t#$ de$>. Lassalle'nin 7else7e dokto$as# He$aklit'ti$. Ma$J'#n 6e)ok$it !e E2ik*$. a> n&ilte$e'nin Hindistan'daki tutu)u. 0> Rolonya )eselesi. /> in'deki 1D=1<61 ayaklan#"#, Ma$J'#n A!$u2a d#"#nda dikkatini (eken olayla$d#$. Ma$J<En&els'in Asya ka$"#s#ndaki tutu)u *( noktada in/elene0ili$. ;=3 1< C*lt*$. ;< .aktik. @< t$ateAi. Ma$J<En&els 0i$e$ iktisat(# idile$. ,akat ayn# -a)anda 0i$e$ i1tilKl/iydile$. ,else7eyi i1tilKl &e$(ekle"ti$e/ekti$, ondan son$a 7else7eye i1tiya( kal)aya/akt#$. O 1alde insanl## t*nelden ku$ta$a/ak, 0*y*k 0i$ i1tilKle i1tiya( !a$d#$. Asya )illetle$i i(inde nas#l i1tilKlle$ ya2#la0ili$P 1D=@'den son$a Hind'le 0i$a- u$a"#$ Ma$J. A)a son de$e/ede sat1Xdi$ Hind 0il&isi. Metotta yan#l)a-, a)a in7o$)ation'la$# 1atal#d#$. A.5.'de, 1< N-el to2$ak )*lkiyeti yoktu$. ;< C*(*k ta$#)a dayanan ay$# k'y ko)*notele$i !a$d#$.

@< sti1sal 7a-las#n# alan !e 0i$tak#) 7e$t *st* &'$e!le$ y*klenen, 0ay#nd#$l#k i"le$ini y*$*ten des2otik de!let s'-konusudu$. 6e!let 1< ( soy&un :Maliye> ;< 6#" soy&un : a!a">'la da y*k*)l*d*$. Ma$J'a &'$e n&ilte$e Asya des2oti-)inin *( &'$e!inden yaln#- ikisini, i( !e d#" soy&unu ele al)#", 7akat t$a!auJ 2u0li/s'le :ka)u i"le$iyle> )e"&ul ol)a)#", yani Hind'in ekono)ik ya2#s#n# 7el/e u$at)#"t#$. Hind 0*t*n Bat#'ya 2a)uklu se!keden *lkeydi. n&ilte$e Hind'in te-&K1la$#n# Man/1este$'e &'t*$)*", onu yaln#- 1a))adde yeti"ti$en 0i$ *lke ola$ak 0#$ak)#"t#$. Ma$J'a &'$e 0u 7a/ia -a$u$X idi. *nk* ilkel ko)*noteden son$a 1e)en &elen )e$1ale A.5.'d*$. %ani Asya 1en*- )edeniyetin e"iindedi$. Bu 0i$ /o$a7X kade$di$. 6ou'nun 0undan ku$tul)as# i(in Bat#'n#n s')*$&esi ol)as# lK-#)d#$. n&ilte$e o 1alde iyi et)i"ti$. A!$u2a'n#n '-elliiE 1<Ludeo<C1$etien &elenek. :%a1udi<H#$istiyan>. ;< ,e$diyet(ilik. @< R$o)eteen )edeniyet. Ma$J Hanu)an'a :)ay)una> ta2a$ diye k*(*)sedii Hindli'yi a- son$a Akdeni- insan#ndan da1a -ekX !e n&ili-<

;==
le$den da1a /esu$ diye !as#7land#$#$. Hind 7else7esinden 1a0e$si-di$. Asya an/ak A!$u2al#la"a$ak ku$tulu$, de$. A!$u2a Asya'y# s')*$*$, k*lt*$*n* yoket)eye (al#"#$. *nk* A!$u2a sosyalisti i(in 0ile 8int$a )u$os8 :du!a$la$ i(inde kalan> 0i$ a1lKk s'-konusudu$. :Makya!el 7e$t a1lKk# ile 2olitika a1lKk#n# ay#$#$. ,e$t na)uslu ol)al#d#$, 7akat 2olitika, )ate)atik &i0i a1lKk d#"#d#$ de$.>. Ma$J'a &'$e de Hind'in ku$tul)as# i(in n&ilte$e'de iktida$a i"(ile$in &el)esi lK-#)d#$. 6*nya st$ateAisi 0ak#)#ndan Hind'deki !e in'deki olayla$ (ok 'ne)lidi$, Ma$J in'de !e Hind'de '-el )*lkiyet olduunu ka0ul ettikten son$a 0ile onla$# A.5.'den saya$. En&els 1D6B'de 8A!$u2a'n#n kade$i 0elki de "u anda in'e 0al#d#$8 de$. Ma$J da d*"*n/ele$inde -a)an -a)an 0i$ $e!i-yon ya2)#"t#$. ?en(liinde 7else7e/i iken, iktisat(# !e sosyolo& olu$. on$a A.5.'* *ni!e$sel "e)ada kullan#$ !e onu 0*t*n insanl#k i(in ka0ul ede$, 7akat A!$u2a 0i$ tKli ese$i ola$ak 0u )e$1aleyi a")#"t#$ de$ !e A!$u2a'ya '-el 0i$ ye$ !e$i$. Rusya'ya ka$"# kinda$d#$la$. Rusya A!$u2a'da i$ti/a#n son kalesi. Rusya ya$#ya$#ya 0i$ Asya )e)leketi. Al)anla$, Rolonyal#la$, Ma/a$la$ ile$idi$le$, '0*$ )illetle$ )*stak0eldeki 0i$ i1tilKlde yokola/akla$d#$. En&els Rusya'daki k'y ko)*< notesinin sosyalist ko)*n* 1aline &ele0ile/eini ya-a$. Bunun i(in A!$u2a'da sosyali-)in )u-a77e$ ol)as# &e$eki$. Nn/e yuka$#dan 0i$ i1tilKl ol)al#, son$a k'yl*le$ iktida$# de!$al< )al#d#$la$. Mani7este'de, 8sanayi i1tilKli k'yl*y* to2$aktan al#2 "e1i$e &eti$dii i(in a1)akl#ktan ku$ta$)#"t#$,8 diye ya-a$. 14 A$al#k 1D3D k'yl*le$in i1tilKle ka$#")as#. 8C'yl* )edeniyetin ku/a#ndaki 0a$0a$d#$8. 1D=; 8,$ansa'da s#n#7 ka!&as#8, k'yl*di"(i, 0u$Au!a-iye ka$"# 0i$le"i$. 81tilKlle$, ta$i1in loko)oti7idi$8, 8i"(ile$ k'yl*le$le ko$o ya2a$la$sa ku$tula/akla$d#$, yoksa 0u )a$" 0i$ 'l*) )a$"# olu$8.

;=6
13 May#s 1 9 6 9 AURFRA O %AL .LER UE A %A 1BD9 1e) 0u$Au!a-inin siyasX 1Kki)iyetini 2e$(inledii, 1e) de end*st$i ink#lK0#n#n 0a"lad## (a. Ekono)i-)le sosyali-) ayn# ta$i1le$de doa$. osyali-) end*st$i de!$i)inden doan 2$o0le)le$in ('-*l)esi i(in sa1neye (#ka$. R$oleta$ya s#n#7la$# o$tadan kald#$a$ak #-d#$a2la$#na son !e$e/ekti. Bu s#$ala$da A!$u2a insan# i(in 6ou yoktu$. Asya 0i$ 2a-a$ !e 0i$ s')*$&edi$. Bi$ de!$in en 0*y*k 7iki$ ada)la$# da, de!i$le$indeki 1Kki) s#n#7#n 2e"in 1*k*)le$i alt#ndad#$la$. An/ak 0elli 0i$ sa1ada, dK!as#n#n istik0ali ile il&ili 0i$ k#s)#nda 0u dee$ 1*k*)le$inden !e 2e"in ya$&#la$dan kendini ku$ta$a0ili$. ')*$&e 2$o0le)i @ 2landa in/elene0ili$. 1< t$ateAiE osyali-)in 0*t*n d*nyada -a7e$i nas#l salana0ili$P ;< .aktikE Belli 0i$ *lkede &e$(ekle")esi nas#l salan#$P @< C*lt*$E osyali-)in &e$(ekle"e/ei *lkele$de, o *lkeyi *lke ya2an )illX k*lt*$ nas#l 0i$ kal#2 ala/akt#$P Ma$J i(in dK!a 0i$ 0*t*nE R$oleta$yan#n -a7e$i. A!$u2a insan#n#n @ !as7#E 1< R$o)eteen da!$an#"<ta0iat# e)$ine ta0X k#l#". Ak#l/# 0i$ -i1niyet. ;< ?$eko<Latin )i$as# !e L*deo<C$etien ta$i1 anlay#"#. @< Bi$ey/ilik. Ma$J'#n ya"ad## de!i$de Al)anya'da 6ou'ya ka$"# 0*y*k 0i$ 1ay$anl#k !a$d#. R'nesans'#n d#"#nda kal)#"t# Al)anya !e Latin #$k#n#n 0ask#s# alt#ndayd#. Gndo<eu$o2een :Hind<A!$u2a> e7sanesine s##n)#", kendisine yeni 0i$ se/e$e ya$at)#"t#. Al)anla$la Asya Hindlile$'i ak$a0ayd#la$. ?uillau)e !e ,$ede$i/ /1le&el, da1a e!!el 1ellin& "ii$in !e d*"*n/enin ;=B Asya'da 0a"lad##n# s'yl*yo$la$d#. %ani 19. y*-y#l Al)an d*"*n/esinin Asya )edeniyetine &i$dii de!i$di$. Bu 1ay$anl#k ,$ansa'da La)a$tine'e, Mi/1elet'ye, ,lau0e$t !e Bal-a/'a da yay#l#$. Ma$J'#n Asya !e Hind ka$"#s#ndaki tutu)u (a#n#n &e$isindedi$. *nk* Ma$J Al)anya'dan e$ken ay$#l#$ !e n&ilte$e'de ya"a$. Hind'deki i2a1i isyan# Ma$J'# Hind'e ka$"# d*")an ya2a$. Ma/auley de 0'yle d*")an 0i$ ta!#$ tak#n)#" t#. ;. Ente$nasyonalde )*ste)leke siyaseti ta$t#"#l#$. 194; Ra$is, 1 9 4 3 A)ste$da), 194B tutt&a$t kon&$ele$i. A!$u2a sosyalistle$i 0u$Au!a-inin Asya ka$"#s#ndaki da!$an#"#n# )*da7aa ede$le$. ')*$&e/ilik )e!/ut 0i$ )*essesedi$. Asya &e$i 0i$ *lkedi$. Ma$J d*nya 0i$ )illetin deil, 0*t*n )illetle$indi$ de)i"ti. Asya !e A7$ika elle$indeki de

e$le$i ne)aland#$a)#yo$la$. Be$nstein Ma$J'la Lassalle'in da ayn# &'$*"* 0eni)sedikle$ini s'yle$. Uan Col silK1 kullan)a-sak 0u ya)ya)la$ 0i-i ye$ de$. Asya'n#n "e$e7ini ku$ta$)ak 0i$ n&ili-'e d*"e$E Hynd)an. ')*$&e aley1inde konu"anla$ s')*$&ele$in A!$u2a 2$oleta$yas#n# 0o-duunu, i1tilKl/i !as7#n# kay0etti$diini s'yle)ektedi$le$. Lenine A!$u2a'da i"(i s#n#7#n#n eski Ro<)a'daki 2$olete$le$e 0en-e)eye 0a"lad##n# s'yl*yo$du. %ani sosyalistle$ de kendi 2$olete$le$inin &ele/eini d* "*n)ektedi$le$. Asya 2$oleta$yas#n#n A!$u2a 2$oleta$yas#ndan 7a$kl# d*"*n*ld**n* M*sl*)an sosyalistle$ 191B'den son$a 0*y*k 0i$ #-d#$a2la )*"a1ede ede$le$. ;. Ente$nasyonalde s')*$&e/iliin A!$u2a 2$oleta$yas#n#n i1tilKl/i !as#7la$#n# kay0etti$diini, 0u iti0a$la d*nya i1tilKlini &e/ikti$diini s'yle$le$ :Cautsky>. Asya'y# s')*$en ya)a/# A!$u2a, sosyalisti !e 0u$Au!a-isiyle yek!*/uttu$ :Be$nstein, Uan Col>. 194= i1tilKlinden son$a Rusya'daki &eni" )illetle$ sosyali-)i destekle)ektedi$le$. *nk* sosyali-) a$l#k Rusyas#'n# ;=D de!i$e/ekti$. Rusya sanayile")i" 0i$ *lke deildi$. Binaenaley1 i1tilKlin o$ada ol)as# Ma$ksist "e)aya uy)a-. A)a Lenine 7atalist deildi$. "(i s#n#7#na "uu$ d#"a$#dan &eli$, i"(i s#n#7# kendi kendisini "uu$land#$a)a-. Olsa olsa 0i$ .$ade<Fnioniste "uu$a !a$#$. Ayd#n 2$oleta$yaya "uu$, 0il&i &'t*$)ek )e/0u$iyetindedi$. Esasen i"(i s#n#7# 0i$ tek )*te7ekki$ yeti"ti$)e)i"ti$. Lenine de 0i$ a!u( se$t i$adeli insan ta$i1in teke$leini (e!i$)elidi$ &'$*"*ndedi$. Bunla$ Ma$J'#n &'$*"le$iyle -#t &'$*"le$di$. Lenine Ma$J'tan i1tilKle &e()e yolla$# 0ak#)#ndan 7aydalan)#"t#$, 7akat onla$# istedii &i0i you$u$. Nn/ele$i o da i1tilKlin e!!elK A!$u2a'da :Al)anya'da> ol)as#n# 0ekle$. on$a ka2itali-) -in/i$inin en -ay#7 olduu ye$de k#$#l)as# :Asya> lK-#) &eldii 7o$)*l*ne !a$#$. R. LuJe)0ou$&'la ta$t#")ala$#nda LuJe)0ou$&, )illetle$in kendi kade$le$ini tayin et)ele$ini 0i$ 0u$Au!a yalan# ola$ak !as#7land#$#$. *nk* 0u *lkele$de 2$oleta$ya &eli")e)i"ti$. Bu$Au!a-i ise en tutu/u )illetle$in yan#nda ye$ala/akt#$, de$. Lenine ise )illetle$in kendi kade$le$ini tayin et)ele$i (ok 7aydal#d#$ &'$*"*ndedi$. Ba#)s#-l#k ka2itali-)in &eli")esini sala$. Asya )illetle$i 0'yle 0i$ ka2itali-)den sosyali-)e kolayl#kla &e(e0ili$le$. ')*$&e/i )illetle$in de s')*$&ele$e 1*$$iyet !e$)esi le1indedi$. *nk* dai)a kendisini s#$t#ndan 1an(e$leye/ek 0i$ )illetle 0e$a0e$ ya"a)aktad#$. Lenine 8le$i Asya, ?e$i A!$u2a8da Asya )illetle$ini '!en, 7akat yine de A!$u2a k*lt*$*yle yeti")i" 0i$ Rus ola$ak konu")aktad#$. 19;4'ye kada$ o!yetle$ kendi iktida$la$#n# ku!!etlendi$i$ !e 0i$ A!$u2a i1tilKli 0ekle$le$. 19;4'de Co)inte$n'in GG. Con&$esi to2lan#$. A!$u2a uyu"ukluk i(indedi$. Ue sosyal de)ok$atla$ :;. Ente$nasyonal> A!$u2a'da $e!i-yoni-)e &it)i"le$di$. O 1alde 0*t*n *)itle$ Asya'dad#$. e$$ati !e Roy'a &elin/eE

e$$ati A!$u2a'n#n *st*nl**n*n e0edX olduunu iddia ede$. ;=9 Hintli Roy ta) te$sini d*"*n*$. A!$u2a Asya'y# )a1!et)ektedi$. A!$u2a 2$oleta$yas# da )isyonunu ye$ine &eti$)e)ektedi$. Asya'da 0*t*n )illX ku$tulu" sa!a"la$# desteklen)elidi$. Bi$ Asya 0i$lii an/ak 0u sayede &e$(ekle"e0ili$. Roy'a en se$t 1*/u)u 0i$ $anl#, ultan-Kde ya2a$. Lenine o$ta yol/udu$. Lenine )illX 0u$Au!a-ile$e ya$d#) et)ek &e$ektii 7ik$indedi$. osyali-) i(ten !e d#"tan y#k#la0ili$. Ca2italist de!letle$i yo$a/ak, onla$# oyalaya/ak, dikkati kendisinden (e!i$e/ek olan 0u$Au!a ku$tulu" sa!a"la$#na ya$d#) et)ek iste$. Bu$Au!a-i 2$oleta$yan#n s#n#7 d*")an#d#$, a)a 1e$1an&i 0i$ )illX ku$tulu" sa!a"#n# destekle$. Roy 0una iti$a- ede$. :MillX ku$tulu" sa!a"la$#ndaki ile$i/i 0u$Au!a-iyi destekleye/ekti$ kayd#n# d*"e$. 5lkedeki ko)*nist 2a$tile$ine (ok "iddetle iti$a- et)eyen 0u$Au!a-ile$ diye yo$u)la$ ile$i/i 0u$Au!ala$>. 194='ten son$a a$l#k Rusyas#'n#n s')*$d** .*$k !e M*sl*)an kala0al#k 0*y*k *)itle$e ka2#l#$. Ce$ensky 1*k*)eti 191B'de de)ok$atik sosyalist &'$*"le$ini &eli"ti$i$. 19;4 Eyl*l*'nde o!yet lide$le$i M*sl*)an !e .*$k *lkele$in te)sil/ile$iyle ka$"# ka$"#ya &ele/ek, Rusya i(inde Rus ol)ayan unsu$la$ )eselesine el ata/akla$d#$. elanik'te E$)enile$, H#n(ak !e .a"naksutyun 2a$tile$ini ku$)u"la$d#$. Ma$ksist ana$"ist &'$*"l* 2a$tile$. Bul&a$ !e #$2 ko)ite/ile$i de sosyali-)i te)sil et)ektedi$. %ani sosyali-) Os)anl# )2a$ato$luu'na .$u!a'n#n at# ola$ak &i$)i"ti$. Etnik unsu$la$#n )illX )en7aatla$#na 1i-)et ede$. 1946'da tti1at<.e$akki ku$ulu$. 194D'de GG. Me"$utiyet'te Os)anl# )e/lisine 0i$(ok sosyalist )e0us &i$e$ :Ula1o7 E7endi Bul&a$, Mu$adyan Bey E$)eni'di$>. Os)anl# )2a$ato$luu, ta$i1in tan#d## tek s#n#7s#- !e de)ok$atik )illetti$. B*y*k "e1i$le$de ku$ulan 7a0$ikala$#n 1e!eslendi$dii ilk sosyalistE "ti$ak(i Hil)i, ilk Os)anl# "ti$akiyWn 2a$tisini ku$a$. MK-#) Hik)et 8Can Conu")a-8da onun n&ili- GnteliAans se$!isinden

;64
2a$a ald##n# !e n&ili- )en7aatle$ini ,$anko<BelA :,$ans#-<Bel(ikal#> 0i$ "i$kete ka$"# ko$uduunu ya-a$. Os)anl# osyalist ,#$kas# 1914 Eyl*l*nde ku$ul)u"tu$. Bak* Con&$esi 1 9 ; 4 Eyl*l*'nde Rusya'n#n (e"itli 0'l&ele$inden &elen 0*y*k 0i$ kala0al##n kat#l)as#yla ku$ulu$. Cat#lan .*$kle$ a$as#nda Qe!ket *$eyya da !a$d#$. Rek /iddiye al)a- kon&$eyi. Hino!ie7 0a"kand#$. Ca2itali-)e ka$"# /i1ad na$ala$#. 8 uyu A$ayan Ada)8 da Ayde)i$ 2$o0le)in i(ine &i$)ediini &'ste$i$. essi- 0i$ sine)a &i0i. Bol"e!ikle$ ilk de7a sosyalist 0lokun i(indeki s')*$&e insan#n#n #-d#$a2la$#yla ka$"# ka$"#ya idile$. Bol"e!ik 2a$ti kendi *lkesindeki )illX 1a$eketle$i nas#l dee$lendi$e/eini 0il)e-. Milletle$in kendi kade$le$ini tayin 1akk#, Rusya'y# 2a$(al#yo$du. #n#7 solida<$ite'si :dayan#")as#> diye 0i$ "ey yoktu$, end*st$isi ku$ul)ayan 6ou *lkele$inde )esele ka$)a"#kla")aktad#$, Rus 2$oleta$yas# 0il&ili !e "uu$lu idi. A!$u2a'da 0i$ 2$oleta$ya !e 0u$Au!a-i !a$d#. Oysa Asya'da 0i$ 2$olete$ )illet !a$.. ')*$*len 0u )illetle$ elele !e$)eli idi. C'yl* 0i$ )ikta$ 2$olete$, 0i$ )ikta$ k*(*k 0u$Au!a. ')*$*len )illetle$ elele ye$e$ek, )et$o2ole ka$"# &el)elidi$. Rus 0u$Au!a-isinin ye$ine Rus 2$oleta$yas#n#n &e()esi, 6ou insan#n#n kade$ini de i"ti$)e-. ultan ?alie! adl# 0i$ .ata$ ko)*nisti, 0u d*"*n/ele$i da1a son$a dile &eti$e/ekti$. slK)iyet 0i$ s#n#7 dini deildi$, s#n#7la$# o$tadan kald#$d## i(in ko)*ni-)le uyu"a0ili$. Rusya'da )a-lu) )illetle$ 0i$le")elidi$E .u$an. Ba#)s#- !e 1aysiyetli 0i$ slK) .*$k ko)*nist /u)1u$iyetinin ku$ul)as# lK-#)d#$. ?alie! 19;@'de tas7iye edili$. Ese$le$i de 'yle. Bi$ 0a"ka .*$k Mu-a77e$ Hane7X'di$. O da )a-lu) .*$kle$in 0i$le"e$ek 0i$ ente$nasyonal ku$)as#n# iste$. A!$u2a 2$oleta$yas# A!$u2a 0u$Au!a-isinin )i$as(#s#d#$. Miteki) Asya'n#n istis)a$#yla 0i$iken se$!etten A!$u2a 2$oleta$yas# ne)a<

;61
lan)aktad#$. slK)iyet sosyali-)i sayesinde -a7e$e ula"#la/akt#$. ;1 May#s 1969 BFRLFUAMLLE.LER, RROLE.ERMLLE.LER Cendini ye$le")i" 1*k*)le$in 0ask#s#ndan ku$ta$an, 0elki de en 0*y*k i1tilKli ya2an 6es/a$tes 0ile kendini 0*t*n 2e< "in<1*k*)le$den ku$ta$a)a)#"t#$. Bi$ .an$# )eselesinde s*tannesiyle !e a"(#s#yla ayn# 7iki$dedi$. 6e)ek )eta7i-ikteki 0u /esa$etini din 0a1sinde &'ste$e)e-. Bi$ oto$iteye 0alan)ak, d*"*ne)eye/eini ka0ul et)ek de)ekti$. B*t*n kala0al#kla$ 0i$ (o0an 2e"indedi$, &*d*l)ek iste$. Cala0al#k 1*$$iyetten ko$ka$, 1*$$iyet so$u)luluk de)ekti$. Onun i(in de)ok$asi $eAi)le$in en -o$udu$. En 0asit 0i$ )eselede, (ok de7a 0i$ is)in 2#$#lt#s#na kendi)i-i te$kede$i-. 6*"*n)ek 'n/e d*"*n*lenle$i d*"*n)ek, son$a d*"*n)ekti$. He$ d*"*n/e 0a"ka d*"*n/ele$in *st*nde y*kseli$, a)a 0*t*n )esele kendini 7edK et)e)ekti$. :H*k*)da$ isti"a$e ede$, dan#"#$Y 7akat 0u dan#")a 0i$ esa$et deildi$ Makya!el'in dedii &i0i>. .*$k insan#n#n 0*y*k #-<d#$a0# yo0a- ol)as#d#$. %o0ayolun 0a"#nda tesli) olan, so$u)lulukla$#n# 0i$ kiliseye te!di eden insand#$. ?'$d** ilk 2#$#lt#y# &*ne" san#$. 6*"*n/e "*21eyle 0a"la$, Ma$ksi-) 1e$ "eyden !e 1e$kesten "*21eyi '$ettii i(in 0*y*kt*$. deoloAile$ sosyal (e$(e!ele$i !e 0*t*n i(inde tan#n#$sa, ideoloAi ol)aktan (#ka$.

;6;
#naX i1tilKlini ya2)ayan !e R$o)eteen -i1niyete sa1i2 ol)ayan *lkele$de ayd#n# 0ekleyen en 0*y*k te1like, ta$t#")a 1akk#ndan )a1$u) edil)esidi$. Ui!ekananda'n#n 0*t*n iddiala$#na $a)en, din 1i(0i$ -a)an ak#l )a1ke)esine (#ka)a-. Ba-# "eyle$ !a$d#$ ki onla$a inan#l#$, 0unla$ ta$t#")a ka0ul et)eyen konula$d#$. 19;1'de Rusya n&ilte$e ile 0i$ ti/a$et antla")as# i)-ala$E iki ta$a7 0i$0i$inin )en7aatini -edeleye/ek 2$o2a&andaya &i$)eye/ekle$di$ antla")an#n 0i$ )addesine &'$e. o!yet ida$e/ile$i i(in 'ne)li olan *lkele$inde i1tilKlin kade$i idi. GGG. Con&$e'de Hino!ie! Asya 1akk#nda 0i$ka( yu!a$lak lK7 ede$. GU. Con&$e'de o!yet ida$e/ile$i du$u)la$#ndan e)indi$le$. 19;@'deki 0u kon&$e Lenine'in i"ti$ak ettii son kon&$e. Ba"l#/a konu, Asya'daki )illiyet(i i1tilKlle$in destekleni2 desteklen)e)esidi$. 1< Endone-yal# .an Malaka'ya &'$e Asya'daki 0*t*n i1tilKl/i 1a$eketle$ desteklen)elidi$. Asya'da s#n#7la$ te"ekk*l et)e)i"ti$, 1e2si 2$olete$ )illetle$di$. Co)inte$n slK)iyet'e /e21e al#$sa, )*/adeleyi kay0ede$. 6e)ok$atik 0i$ din olan slK)iyet anti<e)2e$yalistti$. E)2e$yali-)i H#$istiyan Bat# te)sil et)ektedi$. B*t*n*yle 2$olete$ olan Asya )illetle$i M*sl*)an'd#$. ;< Hintli Roy, solu te)sil ede$. ')*$&ele$de 0u$Au!a-i dai)a &e$i/idi$. G. 6*nya Ha$0i'nden son$a )et$o2olle$ yeni 2a-a$la$ 2e"indedi$le$. #naX kalk#n)ay# destekle)ek, yani s')*$&ele$deki 0u$Au!ala$a a$ka ol)ak &e$ekti$. Lenine Bat#l# 0i$ Rus'tu$. %ani dai)a 'n 2lKnda i1tilKl ya2an Rusya'n#n )en7aatle$ini destekle$. 19;1'de Musta7a u21i !e 16 a$kada"# Ca$adeni-'de 'ld*$*ld*kle$i 1alde, yeni ku$ulan .*$kiye'yi destekle)eye de!a) ede$le$. An/ak 19;@'de Mosko!a'n#n .*$kiye'ye ka$"# du$u)u dei"i$. Anka$a 1*k*)etine ya$d#) eden Lenine !e a$kada"la$#, .*$kiye'de tilK7 6e!letle$i'ne ka$"# 0i$ /e21e ku$)ak iste$le$. Onun i(in ya$d#)da 0ulunu$la$.

;6@
.*$k 2$oleta$yas# onla$# alKkada$ et)e-. 19;@'ten son$aki .ak$i$<i *kWn kanununa da 1i(0i$ iti$a-da 0ulun)a-la$. Musta7a Ce)al'in o!yetle$'den yana &'-*k)esi, ko)*nist 2a$tile$ ku$ul)as# &ayet siyasX 0i$ da!$an#"t#$. 6e)ek a)a( .*$kiye'nin tilK7 6e!letle$i sa71as#na kat#l)as#n#n 1i( deilse, 0i$ -a)an i(in &e$i 0#$ak#l)as#d#$. Lenine'den son$a talin da1a da Makya!elik 0i$ 2olitika &*de$. talin 0u&*nk* "ia$la$#n# ya$#n &e$i al#$ !e 1udutsu- insan 1a$/an#$. Asya'daki da!$an#"la$# ise, k*(*)seyen 0i$ da!$an#"t#$... 19;='de U. Con&$e'de Radek in ko)*nistle$ine yuka$#dan 0aka$ !e onla$# Con7*(yani-)'le it1a) ede$. Bu<1a$ine de Asya'y# k*(*)se$. Al)anya'da C#-#l O$du, Rei/s<1Ze$l ile itti7ak ede$. lk de7a Ho 1i Min1, a$t#k i1tilKlin )e$ke-i Asya'd#$ de$. talin'in 1Kki) olduu 0i$ de!i$de %u&osla! !e die$ i1tilKlle$ talin'e $a)en olu$ !e talin ta$a7#ndan desteklen)e-. Co)inte$n'e &'$e ka!&a A!$u2a'da !e$ile/ekti$. ktisaden &e$i kal)#" *lkele$in ku$tul)as# diye 0i$ )esele yoktu$. Rusya'n#n !e Co)inte$n'in )en7aatla$# s'-konusudu$ sade/e. Asya'n#n 0i$(ok *lkele$inde !e .*$kiye'de 1alk#n sosyali-)e &'ste$dii ne7$et yaln#inteliAansyan#n, yaln#- ka2italist 0lokunun ese$i deildi$. Co)inte$n'in 0*t*n 7aaliyetle$i onu 0u ne7$ete 1a-#$la)#"t#$. Co)inte$n i(in .*$k insan#n#n saadeti yok, d*nya i1tilKlini 1a-#$layan o!yetle$ Bi$liinin )en7aatle$i !a$d#$. in sosyali-)i ile o!yet sosyali-)i a$as#ndaki (at#")a 0i$ 2a$(a Asya ile A!$u2a'n#n, s#naX i1tilKlini ya2)#" 0i$ *lke ile 2$olete$ 0i$ *lkenin (at#")as#d#$. 6*nyada *( sosyalistten ikisi inli, d'$t insandan 0i$i yine inli'di$. Ca2itali-) -aten kendi kendini tas!iye et)ektedi$. Bi$ sa!a"la 0*t*n insanl## k#$)ak )anas#-d#$. ?idi" nas#lsa sosyali-)e do$udu$. talin de!$inde d*nya iki 0loka ay$#l)#"t#. Bu 0lokla$#n i(inde 7e$tle$in kade$i )e!-u 0a1is deildi$. Qi)di 0u 0lokla$ ;63 yu)u"a)#"t#$. C$u"(e7 eski )e$ke-iyet(ilikten !a-&e()i", 2olis $eAi)i nis2eten y#k#l)#"t#$. A!$u2a R.C. le$i :ko)*nist 2a$tile$i> 0u /oeJisten/e 2olitiSue'i :siyasX 0i$a$ada ya"a)ay#> 0eni)se)i"le$di$. Rusya in'e !e a-&eli")i" *lkele$e ya$d#) et)e-, (*nk* A)e$ika'dan ko$ka$ !e kendi )en7aatle$ine 1alel &el)esini iste)e-. Ca2itali-)in kendi kendine y#k#l)as#n# iste$. Ntede te-atla$#n# yeni ya)ala$la 1allet)ek isteyen, 7akat )a1iyeti i/a0# s')*$*ye dayanan ka2itali-)le$. osyalist olduu 1alde o 0loka kat#l)ayan %u&osla!ya, ya$# sosyalist, ya$# 7a"ist yak#n "a$k )illetle$i.... ;D May#s 1969 G.GMAG HA6G ELER6ECG RL5RALGHM Bu seneki de$sle$e Makya!el'le 0a"lad#k. Makya!el'in kusu$u ta$i1i ak#" 1alinde &'$)e)esiy/li. e$t 0i$ )*"a1itti Makya!el. Ondan 0i$ as#$ 'n/e 0n Haldun da a"a# yuka$# ayn# sonu(la$a !a$)#"t#$. Makya!el onun ida$e/i te/$*0esine sa1i2 deildi, ta$i1i ya2anla$#n yan#nda ye$al)a)#"t#. A)a 2olitikada a1lKk ol)ad##n# 0iliyo$du. ,e$dX a1lKk# 2olitikadan )utlak ola$ak ko!)ak &'$*"*ne, )eselK 0i$

R$oud1on i"ti$ak et)e-. Rolitikan#n 0a"l#/a 2$o0le)iE 0elli 0i$ 2$o&$a)#n &e$(ekle"ti$il)esi i(in 1alk# 0i$ dK!an#n, 1en*&e$(ekle")e)i" 0i$ dK!an#n 1a))addesi ola$ak ka0ul edi2 et)e)e )eselesidi$. ,e$t )e(1ule, y##na, kala0al#a 7edK )# edile/ekP Makya!el, Bodin, Ho00es i(in 7e$t 0i$ /ana!a$d#$, o 1alde 0i$ (o0ana 1aysiyetini tesli) et)ek -o$undad#$. %oksa 0i$0i$le$ini yo< kede$le$ insanla$. Bu 1*k*)da$ 0i$ `GU. Louis, 0i$ %a!u-, ;6= 0i$ Lenine, 0i$ Ma2oleon !eya 0i$ Lako0enle$ )e/lisi, 0i$ di!an<# aske$X de ola0ili$. Nteki &'$*"*n te)sil/ile$i !as#tala$#n &ayele$den ay$#l)aya/a#n#, k't* !as#tala$#n k't* sonu(la$a &'t*$d**n* :?and1i !e R$oud1on> iddia ede$. %o&i insan#n insan ka$"#s#ndaki "e7katini, ta0iat#n i(inde e$iyi"i te)sil ediyo$du, Co)ise$se i1tilKli. .a$i1i 0i$ ne!X a)eliyat )asas# ka0ul ede$ 0u &'$*". osyoloAinin en 0*y*k se-i"i i(ti)aX 1Kdisele$in 2l*$ali-)ine inan)aktad#$. Bi$ sosyoloAi yok, 0i$(ok sosyoloAile$ !a$d#$. Colay ('-*) yolla$#ndan ka()ak, 0*t*n* ku/akla)ak diyalektiin ilk "a$t#d#$. 6*"*n/e (etin !e #st#$a2l#d#$. 6*"*n/e 1e2 uyan#k kal)ak, &e$&in 0i$ "uu$ sa1i0i ol)ak de)ekti$. .*$k insan# H#$istiyan Bat# ka2itali-)inin e)$i ile 0eynini a)eliyat ede$, kendi eliyle. 6*"*n/eye 1udut (i-ildii andan iti0a$en d*"*n/e yoktu$. 6*"*n/e )utlaka se!&i, alKka iste$. 6*"*n/enin 0i$ 0a"ka &*0$esi da1a !a$E kin. Bi-se ko2tuk. B'yle 0i$ 7elKket ta$i1te 0a"ka 1i(0i$ )illetin 0a"#na &el)e)i"ti$. 1BD9, 1D3D !eya 191B 0i$ ko2u" deil, 0i$ 0alan#"t#$. 6*"*n/eye say&#, d*"*n/eye tole$ans ne de)ekP 6*"*n/e kutsald#$, tek k#y)etidi$ insan#n. Ho"&'$)ek deil, d*"*n/enin olduu ye$de se/deye ka2an)ak. B'yle 0i$ a"kla d*"*n/e )a0edine &i$e$seni-, si- de d*"*nenle$den 0i$i ola0ili$sini-. .*$k insan# Bat# d*nyas#n# tan#)ak i(in Bat#'n#n 0*t*n d*"*n/e d*nyas#n# tan#)ak, son$a kendi d*nyas#na d'n)ek -o$undad#$. .*$kiye dai)a di/1oto)ie'le$ a$as#nda ya"a$. .e-atla$ 0i$ 0*t*n*n iki 2a$(as#d#$. Bu iki u( 0a-en sente-e !a$#$, 0a-en den&ede kal#$. .*$kiye'de 19=4'den 0e$i 0i$ 1*$$iyet 1a!as# esiyo$. 19;@ .ak$i$<i *kWn Canunu'yla se$t 0i$ isti0dat 7e$)an 7e$)a ol)u"tu$. 19;@'ten 0e$i ki)le$ &eldi !e 1an&i )eselele$i 1allet)eye (al#"t#la$P Bat#'daki dal&alan#"la$ 1i( )i yank# uyand#$)ad# *lke)i-deP 6*"*n/e a$t#k 0i$ 7elKket ol)aktan (#k)#"t#$. .ek ta$i1X $eAi) 0*t*n eksiklikle$iyle de olsa ye$le")i"ti$E 6e)ok$asi. .a$i1inde ilk de7a ola$ak .*$k insan#

;66
1i( deilse "eklen, kade$ini tayin et)ek du$u)undad#$. 6u!e$&e$'ye &'$e ,$ans#- de)ok$asisinde 1alk yoktu$, 1alks#- 0i$ de)ok$asidi$. Realist olu$sak, 1e$ "ey nis2Xdi$ de$sek, 0*y*t *)itle$ 0esle)e)e)i- i(in 0i$ se0e2 yoktu$. .*$k insan# ilk de7a ola$ak kendi istedii /e)iyeti 0eli$le)ek i)kKnla$#na sa1i2 ol)u"tu$. 6e)ok$asi de)o2edidi$. El0etteki ka$anl#ktaki )ilyonla$ 0i$ anda do$u yolu 0ula)a-la$. Bu &eni" kala0al##n te$0iye edil)esi lK-#). Mas#lP 1D@9'dan iti0a$en de!a) eden 0i$ yalan#n sona e$)esi ile. Ayd#n !e 1alk ko2u"u !a$ 0i-de. Halk#n te$0iye edil)esi lK-#)d#$. Ayd#n kendinden utan)akta, 0a"ka 0i$ )illetin te0as# ol)ak i1tiya/#n# duy)aktad#$. 6e)o2edi ayd#n#n 0u ko)2leksten, 1ay)atlos ol)aktan ku$tul)as# de)ekti$. s)i ne olu$sa olsun )e!/ut de)ok$asi, 0u&*n*n $ealitesi i(in en )*ke))el !e ol&un ida$e "eklidi$. nsanl#k 0undan da1a )*ke))el 0i$ usWl 0ula)a)#"t#$. ?enel oy 0eklenen neti/eyi !e$)iyo$sa 0u 0i-i) ka0a1ati)i-. Bu ka$anl#k d*nyay# ya$atan ayd#n#n kendisidi$, Bat#'n#n 0*t*n*yle 0i-i )a-i)i-den ko2a$)as#, onun i"ine ya$ad#. .*$k 1alk#n# kendisinden ko2a$an !e 1e$ ya0an/# ideoloAinin e)$inde 0i$ oyun/ak 1aline &eti$en dokt$in )ate$yali-)di$. Ue 0*t*n 0u -a$a$l# dokt$inle$ ile$i/ilik ola$ak yuttu$ulu$ 0i-e. He$ d*"*nen ayd#n kendi $ealitesinden ko2)u" olduu i(in kolayl#kla kendini ka0ul etti$)ektedi$. deoloAile$den 0i$i de sosyali-)di$. )2a$ato$luu y#k)ak i(in E$)eni !e Ru)la$ ta$a7#ndan 0eslenen sosyali-)in, 1an&i e)el !e yalanla$#n e)$inde olduunu .*$k insan# 0il)ek -o$undad#$. Meden ko$ku !e te$edd*tle ka$"#land#. Asl#nda sosyali-)i yayan da, ona ka$"# /e21e alan da 0*$ok$asidi$. Bi- &en(lii)i-de sosyali-)i 0i$ 0*t*n ola$ak &'$)ekten u-akt#k. An/ak 0a-# insanla$#n (ok de7a "a1sX )en7aatla$#yla 0ulanan 0il&ile$le yetin)ek -o$undayd#k. Bi$ 8Cu$tulu"8, 0i$ 8Ayd#nl#k8 nas#l (#kt#P Bi$ "ti$ak(i Hil)i, 0i$ Le)X 0ey ki)diP Bile)e-dik.

;6B
Cendi ta$i1i)i- 1akk#nda 1i(0i$ ayd#nl#a sa1i2 deildik, 6*"*n)eye te"e00*s edenle$, 0i$ Ue10i andal, 0i$ Cansu, 0i$ Qe!ket *$eyya Ayde)i$ ne ya2a/akla$d#P ktida$# elinde tutan tek 2a$tili $eAi) ya 0unla$# )utlak ola$ak d*"*n/ele$inden !a-&e(i$e/ekti, ya1ut 2olitikan#n d#"#na (#ka/akla$, 1a2sedili2 i"ken/e edile/ekti. ad$eddin CelKl *ni!e$site 1o/as# oldu, Cansu CHR ?enel ek$ete$lii'ne &eti$ildi. Bi$ ye$li 0*$ok$asi !a$d#, oku)a)#", ya-)a)#". Bi$ de ay$# 0i$ d*nyan#n k*lt*$* ile dolu olan insanla$ !a$d#. ?eldile$. 8Cu$tulu"8u ku$an, .*$kiye i7t(i !e "(i Ra$tisi'ni ku$anla$ : 1 9 1 9 > , 0i$ inteliAansya 0ula)ad#la$ ka$"#la$#nda, esasen 0i$ 2a"a-adele$ sosyali-)i idi 0u. Haten sosyali-)e kanla$#yla /anla$#yla 0al# deildile$, 0ulundukla$# A!$u2a *lkesinde )oda idi sosyali-). Me)leket $ealitesinden 1a0e$da$ deille$di. e$t !e "iddetli 0i$ da$0e, 0unla$# &e$(ek $ealiteye d'nd*$d*. Esat Adil de s!i($e'de ta1sil &'$)*", 1a$ekete son$adan kat#l)#", d*$*st 0i$ 7iki$ ada)#yd#. ,akat 0u 2a$tile$ 1i(0i$ alt<ya2#ya kat#l)ad## i(in, 1i(0i$ i1tiya/a /e!a2 !e$)edii i(in tut)ad#. osyali-) Qe7ik H*sn*, Esat Adil, A0idin 6ino a$as#nda 0i$ ka!&a ola$ak s*$*2 &itti. Bu&*n ideoloAik $enkle$i ne olu$sa olsun eski te/$*0ele$i !e$i)li 1ale &eti$)e)i-i salaya/ak kita2la$ !a$. .e!etolu, Ce$$a1olu !eya Mete .un(ay'#n kita2la$#. ;6D ;B May#s 19B; :E!de al#n)#" 0i$ not> BA.G, BEMM AM..EHM6R ,else7e te$edd*tt*$, slK) i)and#$. Bu iti0a$la 0i$ (eli")e !a$d#$ a$ala$#nda. *nk* 1akikat 0i$ ke$eye )a1sus ol)ak *-e$e 7et1edil)i"se, te$edd*tle$e )a1al yoktu$. Me"$udu$ 7akat )e)du1 :loua0le> deildi$ 7else7e. 0n Haldun Kdeta l*-u)su- 0ulu$ 7else7eyi, 0una )uka0il insan li)le$inde 1i(0i$ s#n#$ tan#)a- kendine, 7else7e 0i$ yenilik &eti$)e)i"ti$. ,else7e de$ken s#n#$la$#n# (i-)ek lK-#)E slK)iyet'te $u1'la )e"&ul olun)a-. Ru1, e)$<i ilK1Xdi$. slK) dai)a e)aneti e1line te!di et)i"ti$. Bu )eselele$ a!a)'#n eline d*")esin de$. Me7s keli)esini kullan#$. Boi$a/'#n 8RsikoloAi 6e$sle$i8 8il)'en<ne7is8 diye te$/*)e edili$, .*$k(e'ye. slK)iyet )utlak 1akikatti$, 7akat 0u d*"*n/eyi )enet)i" ol)as# )KnKs#na &el)e-. A!a) kendini a"an 1Kdisele$i "*21e ile ka$"#la$, (*nk* ni-a)da k*(*k 0i$ 1a$eket, sa$s#/# ola0ili$. nsan 0elli 0i$ a1enk, d*-en i(inde ya"a$ken, yeni 1akikatle$ $a1ats#- ede$ onu. Hakikat, kade)e kade)edi$. Ba"lan&#(ta H#$istiyanl#k, 1alka )a1sus 0i$ E7latun/uluk'tu$, )onistti$, 7akat -a)anla %unan !e Latin'in 0*t*n *stu$ele$i H#$istiyanl#a s#-#yo$E MitoloAinin .an$#la$#, a-i- ola$ak H#$istiyanl#a &i$iyo$. Hakikatte 0*t*n 0*y*k dinle$, )onistti$.

,akat -a)anla eski itikatla$, kendine 0i$ yol 0ula$ak, yeni inan/#n i(ine ente&$e olu$la$. *nk* )*/e$$et 0i$ .an$#'ya inan)ak, insan )u1ayyilesinden &*(l* 0i$ &ay$et iste$. A!a) ise an/ak )*"a11as#, id$Kkle$ d*nyas#ndaki "eyle$i tan#$. Bu iti0a$la 0e"e$X, 2e$sonel 0i$ .an$# ika)e ede$. Eski itikad#n#n .an$#la$#n# yeni Ranteonu'na al#$. H#$istiyan d*nyan#n 0*t*n )anast#$la$#nda H-. Me$ye)'in s*t* !a$d#$. ;69 insan t$ans/endantal :a"k)> 0i$ .an$iy# id$Kk ede)eY', Cendi -aa7 !e !as#7la$#n# 2$oAete ettii :yans#tt##> 0i$ 0a"ka, 0i$ ya$d#)/# .an$# 0ulu$. H-. Mu1a))ed, Alla1'tan (ok da1il yak#nd#$, M*sl*)anla$ i(in <'-ellikle kad#nla$ i(in<. ,a$- olan i0adetle$ini ya2)a-la$ :na)a-, o$u(>, a)a 0idat olan Me!lWd'# # kad#nla$ tuta$E Ant$o2o)o$7i-). M*/e$$et d*"*n/eye y*k<sek)iyo$la$, Rey&a)0e$'in 1ayat# )*"a11as, kendine yak#n duyuyo$. Me kada$ M*sl*)an !a$sa, o kada$ Alla1 anlay#"# !a$d#$E d$Kk edile)eyen ka$"#s#nda duyulan a/i-E 8d$Kk ede)ediini id$Kk eden, id$Kk et)i"ti$8 0n inK. H-. Mu1a))ed, Me!lWd'ta 0i$ %unan .an$#s# &i0i oluyo$. Alla1 ka$"#s#nda 1i(0i$ -a)an 0'yle 0i$ )e$asi) ya2#l)#yo$. .e/$ide ka0iliyeti ol)ayan insan#n a/-ine, id$Kkine 1ita2 ediyo$. Alla1'a "e$ik ko")akt#$. Me!lWd kendi dilinde, nis0eten anl#yo$. on$a 0i$a$ada ol)an#n ya$att## "uu$ !a$. .an$#'y# kendi (a2#nda ta1ayy*l et)ek. Bat#l#la")ak 0i-e ne ka-and#$#yo$P Qa1siyetsi-lik, e$i)ek, yokol)ak. Beni)sedii)i- 0i$ ida) 1*k)*d*$. A!$u2al#la$ i(in 6oulula")ak diye 0i$ "ey tasa!!u$ ede0ili$ )isini-P 6*"*n/ede, teknikte, t#2ta, ili)de as#$la$/a ile$de olduu)u- 1alde. Medeniyetle$ i$$edu/ti0le'di$ :0i$0i$le$ine indi$&ene)e-le$>. Bat# 0eni) anti<te-i)di$. Ben, Bat#'y#, yoket)ek i(in, te)ess*l et)ek i(in as#$la$/a sa!a")#"#). 8Ben<i Kde) a-a<y# yek di&e$ent8 :insan, insana )u1ta(t#$>. .a)a), 7akat o 0ana say&# &'ste$dik(e. Medeniyetle$ te)ess*l edile)e-. Belli 0i$ se!iyeye &elen insan i(in insanl#k 0i$ 0*t*nd*$. Ee$, )illet (a2#nda d*"*ne/eksek, )illet !a$d#$, Os)anl# k*lt*$* !a$d#$, 0i- !a$#-. Bat#'n#n teknik *st*nl** !a$d#$, o kada$. Nn/e al7a0e 19;D on$a 5ni!e$site 19@@ on$a dil ink#lK0#.' ;B4 ;3 Ha-i$an 1 9 B @ :E!de al#n)#" 0i$ not>AURFRA, FBAQLARGMG .F.F%OR Os)anl# )2a$ato$luu'nun en ku!!etli ta$a7# slK)iyet'ti. A!$u2a 1D. y*-y#ldan iti0a$en sald#$#ya &e(ti 0i-e, !e ink#lK2la$la :Bat#/#l##)#-> $es)X 1ale

&eti$ildi. A)a k'k* as#$la$dan &elen 0i$ inan( yine de ku!!etini ko$u)aktad#$. %aln#- A!$u2a .*$kiye'deki 1e$ 1a$eketi kanali-e et)ek i(in su0a"la$#n# tutuyo$. :193D Hik)et Bayu$ d ,e!-i ak)ak d Cenan Nne$ j Millet 2a$tisi c B'l*k0a"#>. *ley)an/#l#) 0a"# olan *ley)an .una1an'#n :su0ay !e ilist$eli. 19=4'de 'l*yo$>, Rus /asusu olduu s'yleniyo$. 5( ayl#k ku$sla din ada)# yeti"ti$)ek istiyo$la$. ,akat i)a) 1ati2 )ekte2le$inden &K!u$ (#ka$ diyo$la$. B'yle/e M*sl*)an 1a$eketi ikiye 0'l*yo$la$. Mu$/ula$ ikiye ay$#l)#"E 1< stan0ul :A!ukat Beki$ Be$k, 6e)i$el'in ada)#>. ;< s2a$ta :H*s$e! Alt#n0a"ak>, : aid<i Mu$si'den son$a 1a$eketin lide$i>. Mu$/ula$ eski 1a$7le$in '$enil)esini "a$t ko"uyo$. Mu$ $isalesi oku)ak su(. AB6'nin =1. !eya CB'nin 16. eyKleti ola$ak da )illX &eli$ se!iye)i-i a$tt#$a0ili$i-.

Lenin, talin, Mao, .ito'nun 0i-i)kile$den da1a otantik olduu )u1akkak. Bu&*n %u&osla!ya'da *( ay$# al7a0e ayn# dil i(in kullan#l#yo$. H#$!at c Latin la! < Ci$il Ue 0i$ 0a"ka al7a0e da1a. Bunla$#n 1i(0i$i )e)leketle$inde al7a0e dei"ti$)ek i1tiya/# duy)ad#la$. Ee$ )edeniyet, )illX ; B 1 &eli$ al7a0eyle a$tsayd# Rusla$, inlile$ al7a0e dei"ti$i$di. Cendi al7a0esini dei"ti$en 1i(0i$ )illet yok, ol)aya/ak da. Nyleysi 0u (#l&#nl##n se0e0i neP 19;3'de o!yet Qu$as# Rusya'dalu .*$kle$'in 1e$ 0i$i i(in Latin 1a$7le$inden )*l1e) 0i$ al7a0e d*"*n*$ken, ;D'de 0i-i) 1a$7 de!$i)i olun/a, Ci$il al7a0e sinden )*l1e) 1a$7le$ koyuyo$ yeniden. Eski 1a$7le$ 0i-> nele$e 0al#yo$P Cu$'an'a 0al#l#k, $an k*lt*$*ne 0al#l#k, Bat# .*$k le1(esindeki le1(e 7a$kla$#, , Ma-iye 0al#l#k. 19;='de oku)a ya-)a y*-de ;='#ni", Fnes/o'nun $aka)la$#na &'$e 0u&*n de y*-de ;=. Eski 1a$7le$e d'n)ede )illX &eli$i a$tt#$)ada k#sa s*$eli 0i$ 7aydas# ol)a-, 7akat O$ta<dou'daki lide$lik 7onksiyonu)u-u yeniden ka-and#$a0ili$. %eni Asya ya-a$la$#ndan Heki)olu s)ail'in Minyeli A0dulla1'# 64<B4.444 sat#yo$. MillX &eli$in a$tt#$#l)as#yla al7a0e a$as#nda ne il&i !a$P

@4.444 1attat !a$)#". RustoZ :A)e$ikal# iktisat(#> n&ilte$e'de sanayile")e neden Os)anl# )2a$ato$luu'ndan (ok &eli")i"P diye a$a"t#$#yo$. Gn&ilte$ede tekniin )e$ke-den )u1ite do$u &it)esi &i0i, lokal kal)a)#", 0*t*n alanla$a yay#l)#". :s$ail u(akla A!$u2a'ya (i(ek yolluyo$. AB6'den =44 )ilyondan 7a-la dola$ ya$d#)# &idiyo$. Ay$#/a yeti")i" ada) &eliyo$>. Meselele$i 0i$ tek )isalle anlaya)aya/a#)#- &i0i, ne sonu( !e$e/ei 0ilin)eyen 0i$ 2$ensi0in tat0ik edil)esini iste)ekle de ol)a-. :.*$kiye ota$"ik 1ayat ya"a)#yo$. .u$istle$, i"(i d'!i-le$i, de!al*asyonla$>. :5-*)*n )aliyeti @ 9 4 k$". -)i$'de, 16 .L. sat#" 7iat#>. Eu$o<dola$E A!$u2a'n#n A)e$ika yat#$#)#.

;B;
;@ Qu0at 1 9 B = :E!de al#n)#" 0i$ not> LM6E < . OLMAH osyoloAi aint< i)on'a kada$ A$isto'nun (i-dii yolda ile$le$. A$isto kal#2la"t#$#yo$. .a0iat ili)le$inde 'yle ol)uyo$. Onla$da te$akki !a$. .enkitin do$usuE intikad. M. Ali AynXE Gntikat !e GntikadX M*la1a-ala$, ntikadE noktala)ak. slK) )*elli7i te7si$ ya2)#yo$. ad#k R#7at<Mette$ni/1'den etkilen)i"ti$. .an-i)at'#n ilKn/#s# olan Re"it Ra"a'ya ya-d## )ektu2la$la, onu etkile$. ad#k R#7at !e Ce!det Ra"a, Bat# dili 0il)e-le$di. Bu &e()i"te )*)k*nd*. Qi)di deil. O de!i$de 0*t*n dil 0il)eyenle$ 1akl# idi. Ce!det Ra"a'n#n ka7as# Bat# )isyone$le$i ta$a7#ndan y#kan)a)#"t#$. En&el1a$dt, .*$k d*")an#d#$. ,$ansa el(isidi$. %i$)i y#l kal)#"t#$. yi 0ili$, 6e!let<i Aliyye'yi. GG. Ma1)ud'un deli olduunu, ?alatasa$ay'#n ku$ulu"unu anlat#$. Mette$ni/1'in )ektu2la$#n# ya-d## 0i$ kont !a$. ,akat En&el1a$dt 0u kontun is)ini yanl#" -ik$et)ektedi$. Mette$ni/1'in a$"i!deki dosyas#nda En&el1a$dt'#n -ik$ettii )ektu2 yok. En&el1a$dt'#n 0u !esikay# ne$eden 0ulduu 0elli deil. li)de <ist ol)a-. Mas#l .o$i(ellist oluna)a-sa, Ma$ksist de oluna)a-. ;B@ ;. B'l*) COM,ERAM LAR

.a$i1si6EALHM UE MA.ER%ALHM Eiti) Enstit*s* Con7e$ans# 1tilKl 'n/esi ,$ans#- d*"*n*$le$i yaln#- ,$ans#- 1alk# i(in deil, 0*t*n insanl#k na)#na 1a$ekete &e(tikle$ini s'yl*yo$la$d#. G 6es/a$te" insanl#k ta$i1indeki ilk 0*y*k i1tilKlin te)sil/isiE Ak#l 'n*nde e"itlik. # Mate$yali-), 1D. y*-y#l A!$u2as#'n#n )*"te$ek ka!&a silK1#d#$. nsan 1aysiyeti kiliseye ka$"# olan sa!a"#n# )ate$yali-)le !e$i$. Ca!&a 1*$ d*"*n/enin -a7e$i ile sonu(lan#$. 1BD9, te)elle$i (oktan (at#$dayan kilisenin 'l*) (an#d#$. Uoltai$e'i, Rousseau'yu deolo&la$ taki2 ede$E onla$ da )ate$yalistti$E d'Hol0a/1, Ui/S dA-y$, Ca0anis. T G. Ma2oleon ,$ansa'n#n kade$ine 1Kki) olduktan son$a y#k#lan kilisenin yeniden /anlan)as#n# a$-u ede$ !e ideolo&la$# k*(*)se$, onla$ 0ulutla$da dola"an 0i$e$ )e71u) a!/#s#d#$la$. Ba"lan&#(ta 2sikoloAi )KnKs#na &eldii 1alde, son$adan 0elli 0i$ $eAi)in &i$di<(#kt#s)# '$ten insanla$ )KnKs#na &eli$. Ma2oleon'un di$ilttii $u1(u 7else7e ;4. y*-y#la kada$ 1*k*)$and#$. Lise 7else7e kita2la$#, *ni!e$site 7else7e ta1sili 1D4;'den 19=4'ye kada$ s2i$it*alistti$. @. /u)1u$iyet laiklii &eti$dikten son$a da de!a) ede$. nsan# to2$akta s*$*nen 0i$ 1ay!an ol)aktan ku$ta$an tek dokt$in s2i$it*ali-)di$, *ni!e$siteye &'$e. Bu$Au!a-inin 0a$#ndan &eni" 0i$ e)ek(i kala0al## doa$. 1D1='ten son$a say#la$# !e e)elle$i sonsu- olan sosyal 0i$ s#n#7 0eli$)eye 0a"la$. osyali-) de 0a"lan&#(ta $u1(u !e insan/# ola$ak doa$. .an$# se$di$ diyen R$oud1on 0ile kilisenin ki$lettii yalan/# !e yalan 0i$ )a0edden 0a1sede$. Adalet insan ; B B 1aysiyetine ka$"# duyulan 0*y*k say&#d#$, i1tilKl ta$i1li adaletin &e$(ekle")esinden i0a$etti$, adaletin, yani .an $#'n#n. Mate$yali-) u-un -a)an *ni!e$sitenin !e sosyali-)in d#"#nda &eli"i$. Bu$Au!a-i ta0iat ili)le$ine dayana$ak eski inan(la$#n k'k*n* ka-#)ak iste)i"ti$. 1D. y*-y#l )ate$yali-)iY 19. y*-y#ldan (ok 7a$kl#d#$. .a$i1X )adde/ilik, diyalektik )adde/ilik 19. y*-y#lda elti8 a$. Co$a7yan#n insan kade$i *-e$indeki tesi$ini MontesSu0 eu'den d'$t as#$ 'n/e 0n Haldun &'ste$i$. Bu &'$*"*n se<n te)sil/isi Bu/kle'd#$. nsan /o$a7yan)_isti1sal !as#tala$#n#n, yani insanla$#n 0i$ dee$ ya$at)ak i(in 0i$ a$aya &ele$ek ya2t#kla$# (al#")an#n 0i$ ese$idi$.

.a$i1 insanla /o$a7yan#n )*/adelesinden i0a$etti$. .a$i1in akt'$* insan -ekKs#d#$. .a$i1 insanla )adde d*nyas#n#n (at#")as#ndan i0a$etti$. Bu iti0a$la Ma$ksi-)'in ta$i1X )adde/iliinde )adde/ilik sade/e ta0iat# i-a1 ede$. 1D. y*-y#l#n )ekanik )ate$yali-)i ile alKkas# yoktu$. ktisadX )*essesele$ ak#" 1alindedi$le$. sti1sal ta$-la$# 0oyuna "ekil dei"ti$i$. BW olu"un )ekanik ku!!eti insan -ekKs#d#$. ,$ansa'da @. /u)1u$iyet laikti$. Ue ?a)0etta ,$ansa !e insanl##n tek d*")an# !a$d#$E Cle$ikali-), de$. ,akat 2a2a-la$# 6ou'ya, 0il1assa Os)anl# )2a$ato$luu'na yolla)aya (ekin)e-. Onu o2o$t*ni-)le su(layanla$a da 8Antikle$ikali-) :Cilise aley1ta$l##> 0i$ i1$a( )al# deildi$8 de$. Os)anl# )2a$ato$luu'ndaki inteliAansyay# ta$i1inden ko2a$)ak i(in Bat# i)2a$ato$lua )isyone$le$i, &a-etele$i, di2lo)asisiyle &i$e$. Bat#'da y*kselen 0i$ s#n#7#n )a-inin i$ti/a)a ka$"# 0i$ sila1 ola$ak kulland## )ate$yali-), Os)anl# )2a$ato$lu< u'nun s#n#$la$# i(inde ko$kun( 0i$ d*")and#$. Ba1a .e!7ik'in )ate$yali-)i insan# /e)iyetten ko2a$an, Bat#'da (oktan &')*l)*" 0i$ )ekanik )ate$yali-)di$. Ona ; B D &' $e )a-i ile 0*t*n &'0ek 0a#)#-# ko2a$)al#y#-. Os)anl# ta$i1i 0i$ ida)la$, 0i$ /inayetle$ ta$i1idi$. .*$k inteliAansyas#, Ba1a .e!7ik, A0dulla1 Ce!det 0'yle 0i$ )ate$yali-)in etkisi alt#nda kal#$ !e islK)iyet'e ka$"# 2e$!as#-/a sa!a" a(a$la$. A0dulla1 Ce!det 2a2a- Meslie$'nin :d'Hol0a/1> 8 aduyu8 adl# ese$ini (e!i$i$, yani 1D. y*-y#l )ekanik )ate$yalistle$inin "aki$didi$. # olduu i(in yeni yeti"en nesille$de ta1$i2kK$ 0i$ $ol oyna$. Ba1a .e!7ik, Louis B*/1ne$'in Madde !e Cu!!et'ini (e!i$)i"ti. He$ iki kita2 insan# insanl##ndan u-akla"t#$#yo$ !e 0i$ ye$e 0ala)#yo$du. Heye/an kaynakla$#n# ku$utuyo$ !e ye$ine 1i(0i$ "ey koy)uyo$du. Bi-de )ate$yali-) sade/e 0i$ i)1a !as#tas# ola$ak 0eli$i$. .*$k )adde/iliinin 0elli 0a"l# te)sil/ile$inden Be"i$ ,uat, inti1a$ ede$. Bi$ )illeti yoket)enin en kesti$)e yolu inan(la$#n# yoket)ekti$. .*$k ayd#n# Bat#'dan &elen 0u )u-#$, *sa$esi- d*"*n/e siste)ini 1i(0i$ tenkit s*-&e/ine ta0X tut)adan 0eni)se)ek 0ed0a1tl##n# &'ste$)i"ti$. Ru1(ulukla )adde/ilik Kdeta te-le antite-di$ !e 0i$0i$le$ini ta)a)la$la$. 6*"*n/enin &'kku"a#n# 0*t*n $enkle$iyle tan#)ak lK-#). H*$ d*"*n)ek, 'n/e 0*t*n d*"*n/ele$i tan#)ak lK-#). 6es/a$tes &i0i do$uluundan y*-de y*- e)in ol)ad##n#- 1i(0i$ "eyi ka0ul et)eye/ek, 0*t*n 0il&ile$ini-i ak#l )a1ke)esinden &e(i$e/eksini-. ;B9 1B May#s 1 9 B = C5L.5R5M5H6E %ABAMCGLAQMA Ayd#nla$ O/a# Con7e$ans# Ayd#nla$ O/a#'nda konu")ak 1e) &*-el, 1e) &*(. C*lt*$*)*-*n ta1$i0i 1D. as$#n sonla$#nda 0a"la$ !e -a)an#)#-a kada$ de!a) ede$. Conu

)u1teli7 a(#la$dan in/elene0ili$. H*!iyetini kay0eden, i$7an#yla alKkas#n# kay0eden ayd#na )*sta&$i2, Bat#'n#n yeni(e$isi diyo$u). Bat# ta$i1i)i-i ta1$i7 !e ta1$i2 a)eliyesini !e$di ayd#nla$#)#-a. Bi- de )*sta&$i0i-. C*lt*$ de, Bat#'n#n 1i( l*-u)u ol)adan al)an 0i$ keli)esidi$. Ba"kala$#n#n $*yas#n# ya"ayan insanla$#-. 6onki"ol &e$(ekten ka(a$, a)a kendi *lkesinin $*yas#n# ya"a$. Ieltans/1aun&E Al)anla$ ta$a7#ndan i)Kl edilen 0u keli)enin ,$ans#-/a ka$"#l## 8Con/e2tion du Monde8 :6*nya &'$*"*>. a> Bi$ )edeniyet /a)ias#n#n 0> Bi$ *lkenin /> Bi$ s#n#7#n 1ayat te/$*0esini i7ade eden duy&ula$, d* "*n/ele$ !e inan(la$ 0*t*n*d*$. ,else7eden 7a$k#, 7else7e 7e$dindi$, d*nya &'$*"* kitleninY ideoloAi ise siyasX 0il&i, siyasX d*"*n/e. Bi$ s#n#7 yalan#d#$, 0i$ )edeniyetin )*da7aas#d#$, 0i$ ya$#) 1akikatti$. 1D. as#$da 7else7e !e )eta7i-ik keli)ele$i ki$len)i"ti$. %*kselen 0u$Au!a-i 6estutt de .$a/y'nin ideoloAisini 0eni)se$. ,akat keli)e -a)anla 0i$ s#n#7#n d*nya &'$*"*n* siste)le"ti$i$. 6*")an#)#n d*"*n/esidi$. Ma$ksi-) 0i$ ideoloAidi$, )illiyet(ilik 0i$ ideoloAi deildi$. deoloAi Ma2oleon'dan son$a $ealiteyle )*nase0eti 0ulun)ayan 0i$ )KnK ka-an)#"t#$. Bu da)&a ideoloAiyi taki2 et)i"ti$.

;D4
6*nya &'$*"* da1a ku/aklay#/#d#$. Ma"e$X "uu$. A!$u2a'n#n d*nya &'$*"le$i *( 0a"l#k et$a7#nda to2lan#$E 1< H#$istiyanX d*nya &'$*"*. Cilisenin ese$idi$. 6e$e0eylik i(ti)aX ni-a)#n#n )*da7aas# i(in ku$ul)u"tu$. nsanla$# !e dee$le$i kat# 0i$ 1iye$a$"i i(inde d*"*n*$. Alla1<Ra2a<Ra2a-la$. (ti)aX 0i$ ni-a)# dei")eye/ek "ekilde &'ste$)ek, de$e0eyle$i ile to2$ak k'lele$inin )en7aatle$ini u-la"t#$)ak iste$. Cilise &eni" kala0al#kla$a ta1akk*) ede$. Ra2a-la$ )*essi$iyetini 16. as#$da kay0ede$. A!$u2a'da yeni 0i$ d*nya &'$*"* (#ka$ sa1neye. ;< Bu$Au!a-i. lk te)sil/ile$i Ba/on, Montai&ne. H*$$iyet to2$ak k'lele$inin tek .an$#s#'d#$. Bi$ isyan ideoloAisi. H*$$iyet, ak#l !e 7e$diyetti$ te)elle$i. Cilisede ak#l yoktu$, nas !a$d#$. Bu$Au!a-i "atoyu de!i$)ek i(in 'n/e kiliseden &e(e$. O$ta (a'da kilise to2lu)un 0i$ 0*t*n olduunu !e /e)iyet ni-a)#n#n e-elX !e e0edX olduunu ile$i s*$e$. Cala0al#a ka$"# 0u$Au!a-i, 7e$di (#ka$#$ 'n 2lKna. B'yle/e 0u$Au!a-i de d*nya &'$*"*n* ku$a$ken, *ni!e$sel dee$le$e 'ne) !e$i$. F)u)Xde kal#$, yani )*21e)de. Bu d*nya &'$*"* 0*t*n A!$u2a ta$a7#ndan 0eni)seni$, 7akat 0u d*nya &'$*"*nde (atlakla$ 0a"la$. *nk* Bat# /e)iyetle$i s#n#7l# /e)iyetle$di$. Cilise, ta1tla )i1$a0, ta$i1in ak#"#n# du$du$)aya &ay$et et)i"le$di$. 1D. as#$da 7ilo-o7la$ s#n#7s#- 0i$ /e)iyetin !e 0*t*n insanl##n na)#na konu"tukla$#n# ile$i s*$e$. A!$u2a i(in insanl#k A!$u2a 1udutla$# i(inde 0ite$, 1attK kendi s#n#7# i(inde 0ite$. nsan )addenin, ta0iat#n 0i$ 2a$ (as#d#$. ,ilo-o7la$ *(*n/* s#n#7#n ku/a#nda d'$d*n/* s#n#7# &'$*$. B*y*k end*st$i ku$ulu$. #$t#nda ka)(# i-le$i olan insan, 7a0$ikan#n (i!ile$inden 0i$i ol)u"tu$. Li0e$ali-) 16. y*-y#ldan ;4. y*-y#la kada$ &eni"le)i", te-atla$# 1allet)ek i(in es<nekle")i"ti$, 7akat yeni 0i$ d*nya &'$*"*n*n o$taya (#k)as#na en&el ola)a)#"t#$.

;D1
@< osyali-). 6e)ek A!$u2a'n#n te-adla$#n# 1allet)ek i(in 0a"!u$duu *( (a$e !a$d#$. H#$istiyanl#k &eni" ta0akala$#n "uu$lan)a)as# i(in 0i$ a7yondu$. Bunun ka$"#s#nda ta)a)en )*stakil olan GslK)X d*nya &'$*"* !a$. Bi-i) H#$istiyanl#k'tan ala/ak 1i(0i$ "eyi)i- yoktu$. GslK)X d*nya &'$*"* s#n#7s#- 0i$ /e)iyetin d*nya &'$*"*d*$. Adaletti$, e"itlikti$. )an, de$isi !e $en&i ne olu$sa olsun 0*t*n inananla$# e"it saya$. 5( ka!)in as#$la$ i(inde !e )*"te$eken you$dukla$# 0i$ d*"*n/ele$ )an-u)esidi$. .*$kle$, slK)iyet'in te7si$i, ta)i)i, i-a1#d#$. As#$la$ 0oyun/a ku$ul)u"tu$. H#$istiyan insan#n# da 1i)ayesine al)#"t#$. He$ d*"*n/eye say&# &'ste$i$. nsana a1sen<i tak!i) olduu i(in, 0i$ n*s1a< y# su&$a ola$ak 0aka$. H#$istiyanl#k )isyone$le$ yolla)aya 0ile /esa$et ede)e)i"ti$ .*$k'*n a$as#na. Bat#'da ele$e :$a1i2> 1e$ "eydi$. A!$u2a i(in )e"kW$ 0i$ $olle$i ol)u"tu$. Bi$ de!$in id$Kki !e "uu$uydula$. A)a !a-i7ele$ine i1anet edin/e, ka$"#la$#nda yeni 0i$ -*)$e 0uldula$E 7ilo-o7la$. Bu$Au!a-i d*nyay# s')*$&e 1aline &eti$i$ken, de$e0eyle$inin 1ay!ani d*")anl##n# da1a d*-enli, a)a da1a &eni" 0i$ k#y#/#l#k 1aline &eti$)i"ti$. slK) i(in istis)a$ yoktu$, i(ti)aX s#n#7la$ yoktu$. e$!et insana *st*nl*k salayan 0i$ 1ususiyet deildi$, 1i(0i$ i)tiya- sala)a-. Qe$e7 0il&iden, 7a-iletten &eli$, #$sX deildi$. Bu d*nya &'$*"*n*n (ada"# olan H#$istiyanX d*nya &'$*"* ile 0i$ il&isi yoktu$. Fle)K ile 1alk 0i$ 0*t*nd*$. Fle)K 1alk#n !i/dan#, "uu$udu$. Os)anl# 0i$ no)ok$asi :ku$alla$#n 1*k*) s*$d** d*-en>di$. Mo)osE "e$iatt#$. Radi"a1 !e "ey1*lislK) e-elX kanunla$#n 0ek(isi !e i/$a !as#tas# ol)aktan i0a$etti$. Fle)K ay$# 0i$ s#n#7 deil, 1alk#n kendisidi$. D9'a kada$ 0u 0'yle de!a) ede$. ,$ans#- i1tilKli eski i(ti)aX s#n#7la$# tas7iye ede$, yeni s#n#7la$ (#ka$. D9'dan iti0a$en ka2itali-)in ku$ulu"u, Bat#'daki 0*y*k teknik &eli")e ka$"#s#nda ; D ; Os)anl# ne ya2a0ili$P Os)anl# ile A!$u2a 0i$0i$inden ay$#lan iki seyya$edi$. Ha0is, 1a$is, 1asis, Makya!elik 0i$ to2lu)u anla)as#na i)kKn yoktu Os)anl#'n#n. ?e$(ek 0i$ insan )edeniyeti idi kendisi, ka$ "#s#nda 0i$ tilki uy&a$l## !a$d#. Os)anl# A!$u2a'y# anla)a)#", anlaya)a)#"t#$. %eni(e$iliin il&as#ndan son$a ule)K yaln#- kal#$, yeni sualle$e !e$e/ek /e!a0# yoktu$. 1D;1 .e$/*)e Odas#, 1D@1 .#00iye, El(ilikle$, Misyone$ Mekte2le$i ile ule)Kn#n ka$"#s#na ye2yeni 0i$ -*)$e (#ka$E inteliAansya. Bi-de )*sta$i2le$in ilk '$nekle$i %eni Os)anl#la$. M. ,a-#l Ra"a, Ali Ra"a d*")an ol)asa onla$# 0esle)eye/ekti. Bat# te7ekk*$* ile do$udan te)as i)kKn# yoktu. ?ayet i0tidaX idi ,$ans#-/ala$#. Bi$ d*nya &'$*"*, 0i$ de!$in, )ilyonla$/a insan#n ese$idi$. Bi$ 1a)lede kendini !e$)e-. ,akat A!$u2a'n#n 7eti1le$i ka$"#s#nda 0u &en( (o/ukla$#n &'-le$i ka)a"t#. Me1lika ultan'a K"#k B &en( Os)anl#. 5lkele$ine 0i$ a!u( kon7etiyle d'nd*le$, Bat#'n#n keli)ele$ine K"#kt#la$. H*$$iyeti te)sil eden tek de!let Os)anl#la$'d#$, A!$u2a 1a(l# se7e$le$iyle 1*$$iyeti slK)'dan '$endi, A!$u2a'y# te$0iye eden Asya'd#$. Hind son$as# slK), ikin/i 0*y*k R'nesans

Ro)anti-). Hind'den &eli$. Ca$0ona$ile$'in $*yas#n# ya"ad#la$ ?en( Os)anl#la$ 6e!let<i Aliyye'de. Me istedikle$ini 0il)e-le$. Medeniyetle$in 0i$0i$ini tan#)as# u-un -a)ana )u1ta(t#$. He$ d*nya &'$*"* )u1teli7 7else7ele$de -u1u$ ede$. Cant, 2ino-a, Ma$J, 6es/a$tes ayn# d*nya &'$*"*n*n (e"itli te-a1*$le$idi$. Uaktiyle *lkele$ 7et1eden 0i$ ka!)in (o/ukla$#yd#la$, te/ess*sle$i de /i1an"*)uldu. Ra$(a 2a$(a !e yalan 0i$ A!$u2a. %alan !e yalan/#. .e$/*)e Odas# 0*t*n .an-i)at(#la$T 0esle$. .#00iye de )ate$yali-)in kaynakla$#ndan 0i$idi$. Fle)K sa1nenin &e$isine (ekili$. Bat# 0i-i)kinden (ok 7a$kl# 0i$ /e)iyet ku$)u"tu$. M*selsel taa$$u-la$ sonunda )uka!e)et kalele$i y#k#l#$. Ce!det Ra"a, ;D@ A. Mit1at dK!ay# sonuna kada$ )*da7aa ede$. A)a inteliAansya ta$i1ten !e 1alktan ko2a$, ,$ans#- !e n&ili- 0u$Au!a-isinin i(i)i-e soktuu ta1ta att#$, .$u!a'n#n at#d#$. Bat#'n#n )ey!ele$ini kendi aa/#)#-a asa$sak, e7endisinin ila(la$#n# yutan u"ak &i0i olu$u-. %eni Os)anl#la$'dan &en( sosyalistle$e kada$ 0*t*n inteliAansya)#- 1a)akatin i(indedi$. Bat#'y# tan#)adan taklit et)i"i-. Bat#'n#n 0*y* 7o$)*lle$ini sat#1dan taklit et)i"i-. a$e, Bat#'y# 0*t*n ola$ak tan#)ak. Bat#'n#n i(ti)aX !e iktisadX ta$i1ini 0*t*n* ile 0il)ek, 1e$ i(ti)aX na-a$iyenin -e1i$li !e 1ay#$l# ta$a7la$#n# 0*t*n*n i(ine ye$le"ti$e$ek anlaya0ili$i-. Bat#'n#n 0*t*n d*nya &'$*"le$ini 0il)ek. Bat#'y# 0*t*n*yle, yalan# ile, 1akikat#yla tan#)ak. Catiyen ka0uu)u-a (ekil)ek deil. O, 0i-i atalete u$at#$. Bat#'y# tan#)ak )e/0u$iyetindeyi-. Bat# !e 6ou insan 0eyninin iki ya$#) k*$esidi$ diyen 6ou'du$. Bat# 0unu de)e-. 6ou'yla Bat#'n#n kolkola e0ediyeti 7et1et)esini iste$i). A)a Bat# s')*$&e/idi$, 0*t*n d*nya kendisini s')*$ten 0i$ 1a))addedi$. Hik)et M*sl*)an'#n )al#d#$. -)'le$ )asu) deildi$, onla$#n a$kas#nda s#$#tan 0i$ Lanus !a$d#$. Bi$ y*-* )edeniyet, '0*$* !a1"etti$. A!$u2a k*lt*$*n* ya$#) tan#yan 0i$ k*lt*$. Bu k*lt*$ ka$"#s#nda kendi)i-i is0at !e id$Kk et)ek )e/0u$iyetindeyi-. Cendi ta$i1i)i-in "uu$una !a$sak, kendi)i-i tan#sak, insana dayanan 0*y*k )edeniyeti)i-i 0ilsek, 1at#$lasak, 0u ni-K)# istik0Klde de ku$)aya )uktedi$ ola/a#)#-# anla$#-. 6ili)i-e, ede0iyat#)#-a s'!e$, 0aya# 0i$ ka!i) olduu)u-u s'yle$sek A!$u2a'ya, kendi "e$e7i)i-i lekele$sek, A!$u2a insan# -aten M*sl*)an !e .*$k olduu)u- i(in 0i-i a77et)e)ektedi$. A!$u2a insan# 0*y*k deildi$. .ekniin tek 1ede7i insan saadetidi$. Bunu da 0i- &e$(ekle"ti$i$sek. Bu id$Kkte 0i$le"i$, kinden u-akla"#$sak, 1atKla$# unutu$, A!$u2a'ya, &e$(ek d*")ana ka$"# ne7is )*da7aas#na &i$i")i" olu$u-. ;D3 6*")an 0i$ d*nya i(indeyi-. Bu d*")an d*nyaya ka$"#, 1e$ t*$l* yo0a-l#a, 1usu)ete 2aydos. E/dad#)#-#n 7et1ini i$7anla ta)a)layal#). A!$u2a insan# 0i-den 0*y*k deildi$Y d*n de deildi, ya$#n da ol)aya/akt#$. BediX Qe1su!a$olu di2lo)al# ayd#n. Ayd#n, (e!$esiyle )utlu, (e!$esiyle )utsu- olan insand#$. Mesuliyet duy&usunu ta"#$. 5ni!e$site teknoloAik i1tiya/a /e!a2 !e$iyo$. A!$u2a'n#n 0a$0a$ keli)esi kendisine )a1sustu$. Benden &ay$isi :a/e)>. A!$u2a slK)'da 0i$ A$a2, 0i$ A/e) !a$ san#yo$. A!$u2a'n#n )e71u)la$# da sa0it deildi$.

deal, insan#n saadetidi$. H*$$iyet !e sosyal adaleti A$u2a &e$(ekle"ti$e)e)i"ti$. Bat# teknoloAiye, &*nl*k 1u-u$a y'nelikti$. slK) 1*$$iyet !e sosyal adalete. Cendi)i-i tan#)ak, say&# duy)ak, &ele/ek nesille$e kendi dee$le$i)i-i akta$)ak -o$unday#-. 1D39 ?alatasa$ay yan&#n#nda )ate$yalist ese$le$ &itti. Bu&*n eli)i-de kalan 0i$ "ey yok o eski k*t*21aneden. .an-i)at'# ?a$2l#la")ak "eklinde anlad#k, (ada"la")ak deil. 1D6B'de A)e$ika La2on li)anla$#n# 0o)0a$d#)an ediyo$. Bi- A!$u2a'n#n )en7aatle$i yolunday#-. Co$a7ya)#- 7elKketi)i- oluyo$. Me)leket $ealitesini tan#)adan, ?a$2 )edeniyetinin i(ine d*")*" ol)a)#-. Bo$(lan)ala$ iktisaden 0i-i onla$a )u1ta( et)i". A!$u2a'n#n teknoloAisinden kendi )ane!iyat#)#-# ko$u)al#y#-. ok di2lo)al# !a$d#$, a- )*ne!!e$ !a$d#$. Hakiki anla)da )*ne!!e$den yoksunu-. Entelekt*elE 1i(0i$ siyasX 2a$tiye an&aAe deildi$. le$i/i ola/ak :sol> !i/dan#n sesini dinleye/ek. Bat#'da sa )*esses ni-a)#n )*da7iidi$. Ayd#n sol/u ol)ak )e/0u$iyetindedi$ Bat#'da. Ma$ksistle$ i(in entelekt*el 0elli 0i$ s#n#7#n e)$indedi$, )en7u$ 0i$ ka!$a)d#$. Rlek1ano!'un Cleo2at$as#. ?$a)s/i i(in ayd#n i"let)enin "uu$udu$. Bi-de ulu) denin/e, ulu)<u diniye anla"#l#yo$. 6*nye!i ili)le$ )aa$i7ti$. ,AHR CORF.5RCE .an-i)at'tan son$a kendi 0enlii)i-e ;D= olan &*!eni kay0ettik. E/ne0ile$le )*-ake$e ya2t##)#- -a)an 0oynu)u- 0*k*k du$uyo$u-. Bi- O$ta<"a$k'#n kilit ta"#y#-. Co$a7ya)#-, Aeo2olitik du$u)u)u- o$tada. .a$i1e 0akal#). Ha(l#la$'# .*$kle$ da#tt#. slK)iyet il)e, a1lKka, (al#")aya, adalete dayan#$. Han&i din dayan#$ 0a"kaP Me!lKna 8Me &*-el Kli)di$ K)i$in 'n*nde eil)e-, ne &*-el K)i$di$ Kli)in 'n*nde eili$8 de$. .a$i1i)i-i 0*t*n*yle anla)ak !e 1e$ sa1ada en *st*n !as#7l# insanla$ olduu)u-u anlat)ak -o$unday#-. CEML MERE Bi-de .an-i)at inteliAansyas# y*ksek de!let )e)u$udu$. 6 Cas#) 1 9 B = A%6GM :EM.ELEC.5EL> 5HERME Cu00ealt# Con7e$ans# .an-i)at'la yeni 0i$ s#n#7 (#ka$ ta$i1 sa1ne)i-eE nteliAansya. GnteliAansyan#n Bat#'daki )a/e$as#n# Benda ya-)#"t#. Bat#'da $a1i2E e-elX dee$le$in )*da7ii olan, 0i$ ne!X kutu2 y#ld#-# :/le$/>. on$a /le$/ ayd#n ol)u"tu$. 1913 sa!a"# /le$/'in ese$i idi. ul1un )ey!ala$#n# sunan 0i$ )*$"it deil, 1usu)et da#t#/#s# ol)u"tu$. Uaktiyle /le$/ !e 1alk !a$d#. Halk insiyakla$#n#n esi$i idi.

Ra1i2 $u1anX -e!kle$in kutsiyetini se!di$en, )ane!X dee$le$i se!di$en insand#. 19. as#$da ka!)iyet 7ik$i. O$ta(a'da ayn# e)elle$e kendini !e$en 0i$ A!$u2a !a$ken, son$adan 2a$(alan)#"t#. Ca!)iyet ;D6 7ik$i ye$ini s#n#7 ka!&as#na 0#$ak)#"t#. He$ )illetin iki d*")an /e21e ol)as#nda /le$/'le$in $ol* !a$d#, laik kala0al##n kinle$ini $a1i2 de 0eni)se)i"ti. Bu iti0a$la i1anet et)i"ti !a-i7esine. Cle$i/osE !a$is, sa'n#n !a$isle$i. .ek oku$ ya-a$E $a1i2le$. eny'$le$ s#n#7#n#n ideolo&u. Ra1i2, O$ta(a'da A!$u2a'da d*nyay# 0'l*"en iki d*")an s#n#7tan 0i$inin )en7aatle$ini ko$uyo$du, slK)iyet'e ka$"# &eni" 1alk y##nla$#n# k#"k#$t#yo$du. 1913'de Al)anya'y# ,$ansa'ya k#$d#$an $a1i2le$, da1a o -a)andan /i1an"*)ul ka$de"liin te)sil/isi deildi. GGG. s#n#7, 0u$Au!a-i, ond'$d*n/* as#$dan iti0a$en "a1siyetinin "uu$una !a$#$. .i/a$et &e)ile$i in"Ks# i(in )*1endise, nate)atik(iye i1tiya/# !a$d#$. %aln#- 1en*- ideoloAi i)Kl et)e)ektedi$. Ra1i2le$in ideoloAisini 0eni)se$. 1D. as#$da 0u$Au!a-i kendi te)sil/ile$ini ta$i1 sa1nesine (#ka$#$E ,ilo-o7la$. ,ilo-o7la$ kiliseyi te)elle$inden (at#$dat)ak, "atoyu de!i$e0il)ek i(in nasla$la )*/adele et)ek -o$undad#$la$. Ak#l 0*t*n nasla$# e$iten 0i$ ke--a2t#$. Hen*- entelekt*el !e inteliAansya keli)ele$i yoktu, -a)an#)#-daki 1*!iyetini al)a)#"t#. Ak#l 0*t*n )*essesele$i suale (eke/ek, -ade&Kn#n ta1t#na 0u$Au!a-iyi otu$ta/akt#$. 1BD9'dan son$a 0u$Au!a-inin 7else7ede ka-and## -a7e$, siyasX sa1ada da ka-an#l#$. ,ilo-o7la$ ye$le$ini 1o/ala$a, ya-a$la$a 0#$ak#$. 6$ey7*s dK!Ks# ile entelekt*el yeni 0i$ )KnK ka-an#$. Celi)e 1D96'da Au$o$e'de (#kan ya-#yla 0i$ -*)$eyi i7ade ede$E B*t*n /e)iyet 1Kdisele$i ka$"#s#nda uyan#k 0i$ !i/dan. Entelekt*elin ay#$#/# !as7#E tenkit !e 1i(0i$ siyasX 1i-0in ada)# ol)ay#"#d#$. A$t#k a$istok$asinin de, 0u$Au!a-inin de )en7aatla$#n# sa!un)a-. He$ 1aks#-l#a ka$"# uyan#k 0i$ "uu$du$. Benda entelekt*ele, elini sitenin )eselele$ine 0ula"t#$d## i(in k#-a$. 6$ey7*s da!as# )illX )en7aatle$le insanX )en7aatle$in

;DB
(at#")as#d#$. Entelekt*el dai)a &e$&in 0i$ "uu$du$. ti$a-d#$, isyand#$. Nn/e a$istok$asinin, son$a 0u$Au!a-inin e)$inde olan ayd#nla$, son$a GU. s#n#7#n e)$ine &i$dile$. Bu iti0a$la 1i(0i$ -a)an desinte$esse :(#ka$la$ *st*nde> ola)ad#la$ !e siteden (ok, e-ilen s#n#7la$#n )en7aatle$ini d*"*nd*le$. Bat#'da entelekt*el, )*esses ni-a)a ka$"# (ok titi-, 0a-# ideoloAile$in e)$inde, u-ak !e 1ayalX 0i$ ni-a)#n /a-i0esine ka2t#$)#"t#$ kendini. 8Bildi$ile$8 i)-ala$, tan#)ad## insanla$# kendi insan#ndan da1a (ok d*"*n*$. 5st*ne !a-i7e ol)ayan i"le$e ka$#"#$, )i)a$d#$, dokto$du$, a!ukatt#$, 7akat kendi konusunun d#"#na (#kan 0i$ s*$* )esele ile )e"&uld*$. Bu ayd#n 0elli kanalla$dan 0esleni$, sa7t#$. Ue1i)le$in, kal#2la$#n esi$idi$. .a0iX ki Bat#'n#n ansiklo2edile$i ayd#n# 0u "ekilde ta$i7 et)e-E 8H*k*)le$ini i1sasla$a deil, akla &'$e !e$en insanla$d#$8. :E > 8Cala0al#a yol &'ste$i$le$'. 8Ayd#n konu"u$ !e ya-a$ken ku/a#nda ya"ad## insanla$a na-a$an 8insan8, 8to2lu)8, 8ta0iat8, 8ko-)os8 1akk#nda da1a )*/e$$et se)0olle$ !e $e7e$ansla$ kullanan insanla$#n 0*t*n*d*$8 : 1ils>. anayii to2lu)unun ayd#ndan 0eklediiE ya$at#/#l#k<yay#/#l#k't#$. .e7e$$uatla, &e(i/i ile u$a")ayan insan. GnteliAansya 19. as$#n sonla$#nda doa$. ntelli&en/e'#n :-ekK keli)esinin> Rusya'da ald## "ekil. Ce)iyetine d*")an, Bat#'ya 1ay$an Rus k*(*k 0u$Au!ala$#d#$, *ni!e$site ta1sili ya2)#"la$d#$. C'kle$inden ko2)u"la$d#$. Bi$ *to2ya 2e"indedi$le$. He$-en<Bakunin<Mi1ilistle$. on$a keli)e tek$a$ Bat#'ya &ide$ !e ka)usla$a ye$le"i$. OJ7o$d s'-l**ndeY Nn/eE Rusya'da 1*$ d*"*nen insanla$ to2luluu. on$aE e7kK$<# u)u)iyeyi y'netenle$ olu$. A)a Ie0ste$'de 0i$ 2a$(a isti1-a ka-an#$. GnteliAansya Bat# ta$i1inde -a)an -a)an 0i$ te$Kkki K)ili ol)u", 7akat (ok 2a1al#ya 'det)i"ti$ kendini. A"#kla$# 0oyuna

;DD
dei"en 1a7i7 )e"$e2 Cleo2at$a'ya 0en-etili$. Bi-i) Bat# 1ay$an# ayd#nla$#)#- da, 0u inteliAansyan#n aks<i sedas# ol)u"la$d#$. Bu ideoloAile$i 0eni)seyen ayd#nla$#)#-#n neden i$7anla$#n#n te0dil<i ta0iiyet ettiini 0i$ da1aki konu")a)#-da &'$e/ei-. B*t*n 0u )eselele$e te)as ede$ken, 6ou ile Bat# a$as#ndaki 0*y*k 7a$k# dikkate al)ak lK-#). Bi-i) i(in din 0i$ ku$tulu"tu$, 1ayat#n kendisidi$, )edeniyetti$. Bat#'da din insanla$# 0i$0i$inden ay#$#$, 0i$ -in/i$di$. 6insi-lik A!$u2a'y# ku$ta$)#", 0i-i 'ld*$)*"t*$. Bat# inteliAansyas#n#n din ka$"#s#ndaki tutu)u kendi id$Kkini -in/i$leyen H#$istiyanl#a ka$"#d#$. Ayd#n i(ti)aX 0i$ s#n#7 deildi$, s#n#7l# 0i$ /e)iyette 0i$ s#n#7#n e)$indedi$. Bu Bat#'da 0'yledi$. ?$a)s/i'e &'$e, 0i$ to2lu)da 0i$ isti1sal siste)i ku$ulu$, s#naX<ti/a$X te"e00*s olu$. Bu te"e00*s teknisyenini !e entelekt*elini ya$at#$. Ayd#n di2lo)a ile 'l(*l)e-. Meslek i/$as# ile de 'l(*l)e-. ?$a)s/i 0elli 0i$ i(ti)aX s#n#7a "uu$ ka-and#$an, te/an*s &eti$en insand#$. Ayd#n kala0al##n i1sasla$#na kendini te$ket)e)eli, &*nl*k -aa7la$#n deil, adalet !e 1akikatin e)$inde ol)al#d#$. Bat# ayd#n# i(in yaln#- Bat# !a$d#$. Benda'n#n te)ennisi Bat#'da deil, Os)anl# *lkesinde &e$(ekle")i"ti$ .an-i)at'a kada$. Fle)K, "e$iat#n, yani e-elX !e e0edX 1akikatla$#n e)$indedi$. Ra1i2 ise 1e$ -a)an 1Kki) s#n#7#n te)sil/isidi$. slK)iyet'le H#$istiyanl#k a$as#nda 1i(0i$ )*nase0et ol)ad## &i0i, ule)K ile $a1i2le$ a$as#nda da 1i(0i$ )*nase0et yoktu$. 6osto da H#$istiyan kilisesinin 0i$ )*da7iidi$.

;D9
B A$al#k 1 9 B = MARC HM UE LAM%E. M..B Con7e$ans# .a$i1te 7a$kl# istika)etle$ taki2 eden, &ayele$i 0a"ka )edeniyetle$ !a$. Ca!i)le$ !e )edeniyetle$ 0i$ $ol* X7K i(in ta$i1 sa1nesine (#ka$, 0u $ol* oyna$ !e (ekili$le$. 0n Haldun, .oyn0ee, 6anile!ski 0u kanKattad#$la$. %ani )edeniyet 0u&*nk* y#$t#/#<ka2italist A!$u2a )edeniyetinden i0a$et deildi$ !e 0u &'$*" d*")anla$#)#- ta$a7#ndan a"#lan)#"t#$. A!$u2a )edeniyeti ta$i1 sa1nesine (#kt## s#$ada Os)anl# 0*t*n i1ti"a)#yla ya"#yo$du. slK)< .*$k :Os)anl#> )edeniyeti 1444 y#ll#k )a-isi olan, 0*t*n )edeniyetle$ i(inde en insanXsi, en 0i$le"ti$i/isidi$. slK)#n k#l#/# olan 0i$ ka!i)di$. B*t*n de!i$le$e !e *lkele$e 1ita2 eden 0i$ dindi$ slK). Ra$(alay#/# deil, 0i$le"ti$i/idi$. Os)anl# i(in sa!a" 0ile ilK<y# keli)etulla1 i(in ya2#l#$. Os)anl# )2a$ato$luu yoktu$, 6e!let<i Aliyye !a$d#$. .*$k<slK) )edeniyeti 0*t*n/*d*$, 1idayetten )a1$u) ka!i)le$i 0ile 1i)aye ede$. Bu kada$ /i!an)e$t 0i$ )edeniyetin A!$u2a ka$"#s#nda )alu2 ol)as# )ukadde$di. &na/e de Loyola !e Ma/1ia!elli'nin (o/uudu$ A!$u2a. Ca2itali-), R$otestan a1lKk#n#n (o/uudu$ Ie0e$'e &'$e. kin/i 0i$ a1lKk, %a1udi a1lKk#d#$, te7e/i a1lKk#d#$. 1D;6 6e!let<i Aliyye'nin inti1a$ ta$i1idi$. %eni(e$i ile 0e$a0e$ ule)K da yaln#- kal)#"t#. 6*nya 0a"kala")#"t#. Fle)K s*kWt etti !e 1alk ta$i1in d#"#na (#kt#. .*$k insan#n#n sesini duyu$an yeni 0i$ s#n#7 (#kt#E M*sta&$i2le$. Bunla$ kendi *lkele$inden, )ukaddesle$inden, )a-ile$inden ko2)u"la$d#$. Bu 0ed0a1tla$ i(in .*$k'e !e slK)'a ait 1e$ dee$ 0i$ su(tu$. Bunla$ Bat# ile 6ou'nun )ukayesesini 1i(0i$ -a)an ya2)a)#"la$d#$. A!<;94 $u2a'da *( d*nya &'$*"* !a$d#$E 1< H#$istiyanl#k ;< Ca2itali-) @< osyali-). Bunla$# A!$u2a insanl#a tekli7 ede$. Ca2itali-) iktida$da iken 6e!let<i Aliyye slK)'#n k#l#/# idi. 6e!let<i Aliyye'nin d*nya &'$*"* slK)iyet'ti. ?e$(i D. !e 9. as#$la$da da Bat# slK)'a )eydan oku)u"tu$, a)a 0u %unan d*"*n/esinin )eydan okuyu"u idi. %unan'dan )ant## ald#k, 0at#lla$# !e yalanla$# de1ledik. Bi-ans ka$"#s#nda, H#$istiyan Bat# ka$"#s#nda sade/e &u$u$ duyduk. Aske$X< siyasX )alu0iyetle$, s#n#7<# ule)Kn#n sa1neden (ekili"i, 0i$ a!u( 0*$ok$at (o/uu olan )*sta&$i2le$in do)as#. Bat#'n#n d*nya &'$*"le$i 2a$(a 2a$(ad#$. H#$istiyanl#k i)tiya-la$# de!a) etti$)eye ya$ayan 0i$ 0ek(i idi. Bu$Au!a-i, "atonun destei olan kilise ile )*/adele etti. Ak#l/#d#$. H#$istiyanl#k 0elli 0i$ 'l(*de /e)iyet(i idi, 0u$Au!a d*nya &'$*"* 7e$diyet(idi$, 1*$$iyet(idi$. B*t*n d*nyay# istis)a$ et)e 1*$$iyeti. Bi$ ta$a7tan i"(i s#n#7#na, 0i$ ta$a7tan a$istok$asiye ka$"# li0e$ali-)i &eli"ti$di. Bi$ ka!&a silK1# idi, 0i$ s#n#7 yalan#yd#.

.*$kiye insan# nas#l anlaya0ili$di 0unuP nteliAansya Bat#'n#n yalanla$#n# ta"#)aya 0a"lad#. B*t*n )ant#k (e$(e!esinden s'k*l)*" 0i$ 1alita 1alinde e)2o-e et)eye (al#"t#. Haten Bat# /e)iyetinin 0*t*n*n* i7adeden a/i- olan li0e$ali-)i de 0i$ 2a$(as#yla ald#k... Bat# 1ay$anl##. Ro-iti!ist denen, )ane!X inan(la$# k'k*nden s'ken ili)/ilik. Akl#n da, 1*$$iyetin de ka$ikat*$*n* ald#k. Bat# ka7a)#-# 0u d*"*n/e enka-# ile you$du !e insan#)#- eline !e$ilen $e(etele$i oku)aya )e)u$du$. ,else7e)i- yoktu$ !e ola)a-d#. .ek 2a$ti de!$i 0elli 0i$ $e(eteyi tek 1akikat ola$ak sun)u"tu. Bat# ideoloAile$inin 0*s0*t*n tats#-la")#" sa1te !e sa1tekK$ 7o$)*lle$iydi 0unla$. 1964'tan son$a sedle$ y#k#ld#, A!$u2a'n#n yeni 0at#lla$# 0*y*k

;91
0i$ kesa7etle 1*/u) etti. 1964'a kada$ .*$k inteliAansyas# Bat# 1akk#nda 1i(0i$ 7ik$e sa1i2 deildi$. .ek 2a$ti de!$inde .*$kiye'nin 0*t*n i$7an# Ha/1ette'e &elen kita2la$dan i0a$etti. E7endisinin ila(la$#n# (al#2 i(en u"ak $ol*nde idik. 64'tan son$a Bat# d*"*n/esi taa$$u- etti. Ha-#$l##)#- yoktu. Beyni)i- k*(*l)*"t* !e d*"*ne)iyo$duk. GnteliAansya Bat#'n#n yalanla$#n# tek$a$l#yo$du. osyalist d*"*n/e 0*t*n* ile &eldi. Han&i "a$tla$ alt#nda do)u"tuP 6*"*n)edik. ?en( nesille$ 0u d*"*n/e ka$"#s#nda sa$1o" oldu. .an-i)at'tan 0e$i .*$kiye'de iki "ey yasakt#E 1< slK)iyet. ;< osyali-). ali0 i(in 0i$ de1"et kayna# idi slK)iyet. A!$u2a slK)iyet ile )e"&ul ol)a)#-a i-in !e$)iyo$du. A!$u2a ese$ini ta)a)la)ak i(in yeni 0i$ -e1i$ i1$a( ediyo$du. 6*"*n/enin d#"#nda tutul)u"tu yeni nesille$. %unan d*"*n/esine ka$"# (#k)#"t#k D. as#$da. osyali-) ka$"#s#nda ayn# ta!$# &'ste$e)edik. li)di, Bat# d*"*n/esinin !a$d## son du$akt#. osyali-) .*$kiye i(in 0i$ 7elKket oldu. A)a iyi ta$a7# da !a$. Bat# ta$a7#n#n 2a$(a 2a$(a olduunu '$endik. osyali-) 0i-e Bat# d*"*n/esini tenkit et)ek i)kKn#n# !e$di. Bi-i tenkide al#"t#$d#. A!$u2a s')*$&e/iliinin Asya'y# yiye$ek 0*y*d**n* '$etti. Bi$ 0a"ka 7aydas# da "u ol)al# sosyali-)inE nas#l 1e$ *lkenin kendine &'$e 1akikatla$# !a$sa, o 1alde sosyali-) de 0a-# *lkele$ i(in do$udu$ !e 0a-# ta$a7la$#yla do$udu$. 6iyalektii Ma$ksi-)'in kendisine de te!/i1 et)e)i- &e$eki$. Bi- 0'yle ya2)ad#k. lk te)as 0i$ka( nesli sa$1o" etti. ?en(le$i)i- A!$u2a'ya )*te!e//i1 0i$ tenkidi Ma$ksi-)'de 0uldula$. A)a 0i-i kendi ta$i1i)i-e se!kettii 'l(*de Ma$ksi-), 1ay#$l# 0i$ yol &'ste$i/i ola0ili$di. A!$u2a'n#n

;9;
1D44' le 1D=4 a$as#ndaki 1akikatini ayd#nl#a ka!u"tu$u$. ?en(le$e slK)iyet'i '$et)e)i"tik, e/datla$#na 1aka$et et)eyi '$et)i"tik. nteliAansya .*$k<slK) )edeniyeti yoktu$, Hun )edeniyeti, .ata$ )edeniyeti !a$d#$, e/dad#)#-d#$ diyo$ !e Os)anl#'y# ta$i1ten ka-#)ak istiyo$la$d#. nteliAansya Os)anl#'y# inkK$ et)ek i(in 0a-en $an'a, 0a-en %unan'a, 0a-en .u$an'a ka(t#. ?en( nesille$ .an-i)at'tan 0e$i ka$"#la"t## i1aneti &'$*n/e 0i$ s##nak a$ad#la$. slK)iyet'i 0il)iyo$la$d#, ta$i1le$inden utand#$#l)#"la$d#. .*$kiye .an-i)at'tan 0e$i 0i$ 0a"kas# olduuna inand#$#l)ak isten)i"ti$. ?en( nesille$ A!$u2al# ola)aya/akla$#n# anlad#la$, insaniyet 0ay$a#n# ta"#yan yeni 0i$ ideoloAi 0uldula$E sosyali-). O -a)ana kada$ 0i$ tek d*"*n/e .*$k insan#na !e$il)e)i"ti. Ma$ksi-) !e$ildi. nsanl#k is)ine s##nd#. Mesille$ 0u aldan#"# kanla$#yla 'dedile$. .*$k insan#n#n 0e"e$ d*"*n/esinden ala/a# de$sle$ !a$d#$. El0etteki Bat#'y# tan#)ak -o$unday#-. E!!elK d*")an ola$ak, son$a kendi kendi)i-i tan#)ak i(in. Nn/e kendi)i-i, 7akat kendi)i-i tan#)ak i(in de 0i$likte Bat#'y# tan#)al#y#-. Bat#'y# 0*t*n*yle do$u ka0ul ede)eyi-. Hakikatta 1i(0i$ d*"*n/e d*")an deildi$, 1e$ d*"*n/e kan#)#-a ka$#"t#$#l)ak, )illXle"ti$il)ek "a$t#yla do$udu$. )an )utlakt#$, ili) 2a$(ad#$. d$Kk 64'tan son$a, yani Bat# 0*t*n di"le$i<t#$nakla$#yla ka$"#)#-a (#kt## -a)an oldu. Me7is )*da7aas# id$Kke, "uu$a !e il)e dayan#$. 6*nyan#n en 0*y*k )edeniyetini ku$)u" 0i$ *lkenin (o/ukla$#y#-. Ca$"#)#-da 0i$ /i1an<# 1usu)et !a$d#$. .an#)a)ak su$etiyle ku$tula)ay#- Bat#'danE onun 1akikatini id$Kk -o$unday#-. Ma$ksi-)'in ka$"#s#na (#k)an#n tek yolu !a$E Ma$ksi-)'i tetkik et)ek. *nk* 0i- istesek de, iste)esek de Ma$ksi-) *lkeye &el)i"ti$. Ondan ku$tul)an#n (a$esi, 0oay# 0oynu-la$#ndan yakala)ak. Ma$ksi-) 0i$ k#s)# ;9@ ile ili)di$, 0i$ k#s)#yla ideoloAidi$. MeselK din a7yondu$ s'-* katolisi-) i(in do$udu$. Belli 0i$ ta$i1 $ealitesi i(in do$udu$. Ma$J'#n 0u$Au!a-i i(in s'yledikle$i, ka2itali-)in tenkidi i(in s'yledikle$i do$udu$. (ti)aX ili)le$ /i1an"*)ul deildi$. .a$i1 ta$a7s#- deildi$. Bat#, ta$i1i, Bat# insan#n#n *st*nl**n* is2at et)ek i(in ya-a$. B*t*n sosyoloAi 0i$ )ysti7i/ation'dan i0a$etti$. Bat#'dan &elen /e)iyetle il&ili 1e$ &'$*" yaland#$. B*t*n* 0ilen 1i(0i$ -a)an aldan)a-. 8k$a8 :Okuyunu->. Ma$ksi-)'i 0ili$sek, ay#kla$sak 0i-i) i(in 1i(0i$ -a)an te1likesi yoktu$, a)a Rusya'n#n, in'in !e$)ek istedikle$i 7o$)*lle$ i(inde 0i$ 7elKketti$. Ma$ksi-) 0i$ kilisedi$, d*")anla$#)#-#n dinidi$, onla$#n istedii "ekilde .*$kiye'ye &el)i"ti$.

.*$k insan# Ma$J'# ya a1)ak(a $eddet)i"ti$, ya1ut 0i$ a1i$-a)an 2ey&a)0e$i ka0ul et)i"ti$. Ma$J 'ld*kten son$a ta$i1 y*$*)*"t*$. Ma$J'#n )etodoloAisi, asl#nda slK)'#n )etodoloAisidi$. H*k*)le$in -a)anla dei"tiini slK)iyel d*stu$la"t#$)#"t#$. Ma$J A!$u2a'n#n 1ayKs#-l##n# y#$tt#, y*-*)*-e !u$du. i- kendi &e$(eini-i kendini- 0ula/aks#n#-, yeni 0a"tan ele ala$ak dee$lendi$e/eksini- 0e"e$X 1akikatla$#. El0ette, i)an, )utlakt#$, e-elXdi$. Bi- Ma$J'#n 1an&i 1udutla$ i(inde do$u olduunu &en(le$e anlata)ad#k. Bi-i) nesil kendi 1akikatla$#)#-# anlata)ad# yeni nesle. .*$kiye'de d*"*n)enin kendisi yasakt#. Bi- 0u yasakla$#n ku"t*y* yast##nda yata$ken, d*")an 0i-i sa$d#. Bi$ slK)'#n Ma$J'tan ko$ka/ak 1i(0i$ ta$a7# yoktu$. ?a7letini telK7i et)enin yolu, onla$# 0il)ekti$. Onla$la diyalo& ku$)akt#$. Bu&*n sa 1ad#) edil)i"ti$, )e!/ut deildi$, (*nk* as#$la$/a konu")a)aya )e/0u$ edil)i"ti$. .*$kiye'de sa< sol yoktu$, d*$*st olan !e ol)ayan insanla$ !a$d#$. a<sol 0i-i) ta$i1i)i- i(ine ye$le"ti$ile)e-, Bat#'n#n 0i-i 2a$(ala)ak ;93 i(in i(i)i-e soktuu 0i$ 0a"ka yaland#$. Quu$un tek "a$t# /e1it &'ste$)ek, oku)akt#$. o$uE Bat#'ya ta1sil i(in !eya siyasX )*/adele i(in &iden &en(le$ ne &eti$dile$P Ce!a2E MillX inti1a$dan son$a : 1 D ; 6 > Me1)et Ali M#s#$'a ye$le"i$. Nn/e M#s#$l# &en(le$ &ide$ ,$ansa'ya. lk de7a ola$ak Bat#'y# &'$e$ek tan#yan O$tadoulu ayd#nla$ M#s#$l#la$'d#$. .a1ta!X, Bat#'da Anayasala$ olduunu, slK) *lkele$inde de 0i$ Anayasa ya2#l)as# &e$ektiini s'yle$. ?e$(i slK)'da adaletin )e!/ut olduunu, a)a 0unu destekle)ek &e$ektiini ya-a$. :Cita0#n Os)anl#/as# !a$>. Bi$ )e"$utiyet(idi$. .unuslu Hay$eddin Ra"a, .unuslu A1)et Ra"a'#nn yan#nda yeti"i$. lk de7a slK) *lkele$inde Anayasa'y# .unus ya2a$. ,akat !a-&e(e$. Hay$eddin Ra"a'n#n 0i-e '$ete/ei (ok "ey !a$. Anayasa te"e00*sle$i M#s#$'da, Ro)anya'da da ol)u"tu$. Hay$eddin Ra"a konse$!ati-)le li0e$ali-)i kayna"t#$)ak iste$. Esas Mukaddi)e'di$, A!$u2a de!letle$i 1akk#ndaki k#s#). @ 6 4 say7a. 1DBD'de A. *$eyya Bey ta$a7#ndan te$/*)e edil)i"ti$. .an#n)a)as# teess*7e "ayand#$. Bi-den &idenle$ 1a-#$l#ks#- oldukla$#ndan Me1)et Bey, Ma)#k Ce)al, Hiya Ra"a, E7&anX de 0i$ 0a"ka Bat#'ya &iden. C'$le$ ile 7il 1ikKyesi. 6e!$<i saadeti istisna ede$sek, Os)anl# "e!ket de!$i slK)iyet'in. o$uE %eni keli)ele$P Ce!a2E Ha$7le$i)i-i dei"ti$)e)i-i ilk de7a tekli7 eden slK) d*")an# Uolney'di$. M*ni7 Ra"a'#nn 1o/as#d#$.

6il da!as# yoktu$, inteliAansyan#n ya0an/#la")as#, 0a"kala")as#, d*")anla")as# !a$d#$. .*$kiye'de 1alk kendi kita2la$#n#, ayd#n Bat#'n#n kita2la$#n# oku$. Halk#n anlayaya/a# 0i$ dil konu")aktan el0etteki utana/akla$d#. on$a Cu$'an'daki keli)ele$e ta1a))*l ede)edile$. M*ne!!e$e keli)ele$de 0ile ta1a))*l ede)edile$. Hakikatta dil da!as# yok, .*$k insan#n#n 1a7#-as#ndan idi" edil)esi !a$.

;9=
.*$k ayd#nla$# 1ain )i idile$P Hay#$. Ha-#$l#ks#-d#la$. ,elKketin ika- dee$i !a$d#$. Ca!&an#n son )e$1alesindeyi- %a 1ayat, ya 'l*). ( !e d#" d*")anla$#n )eydan okuyu"una /e!a2 !e$e)e-seni-, .*$k ka!)i kay0olu$. stik0Klin 0*t*n so$u)luluu o)u-unu-dad#$.

16 Ma$t 19B6
65M%A?NR5QLER Bi$ dost, 8 a1neye 0i$(ok tenkitle$le (#k#yo$sunu-. Bu 0i-i) 1a$eket i)kKn#)#-# du$du$uyo$8, dedi. Ce!a0#) Uoltai$e'in /e!a0# olduE 8Catoliklii y#ka$ak, si-i kan i(i/i 0i$ /ana!a$dan ku$ta$d##) yet)iyo$ )uP8 Bi$ )e71u) ana$"isi i(indeyi-. .e7ekk*$ keli)e ile 0a"la$ !e 0ite$. 6*nya &'$*"*, deyi)i ilk de7a 6*1$in& ta$a7#ndan Al)anya'da kullan#l#yo$. 8Con/e2tion du )onde8, 0i-de de d*nya &'$*"* ola$ak &e(iyo$. Bu yeni keli)enin i7ade ettii 0i$ )e71u) !a$ )#P Ha)anla insanla$ &i0i keli)ele$ de i1tiya$la$. ,$ans#-la$ i(inde d*nya &'$*"* tK0i$ini ?old)ann !e Le7e0!$e &i0i Al)an k*lt*$* ile te)as edenle$ kullan#$. ,else7e !e ideoloAi de 0u )KnKda kullan#l#$. ,else7e_Hik)et. Ha)anla soysu-la"t#. 1D. y*-y#lda iti0a$dan d*"t*. %eni d*nyan#n )i)a$la$# ideoloAiyi i/at ettile$. Mant#k, 2sikoloAi, sosyoloAi )KnKla$#nayd#. Ma2oleon, ideolo&la$# se!)e-. He$ )*ste0it, d*"*n/eden ne7$et ede$. deolo&la$ Ma2oleon'un )utlak 1Kki)iyetine itaat et)edile$, onun i(in k*(*)se$ onla$#. 5ni!e$sitede ideoloAi iste)edi, )*s2et ili)le$. B'yle/e ideoloAi ya2anla$# keli)e a!/#s# ola$ak ;96 G Uas#7land#$d#. Bu&*n ideoloAi 0i$ s#n#7#n ya$#) 1akikatle$ini i7ade ede$. Milletle$ ideoloAile$iyle d'!*"*yo$la$. li)le alKkas# kesil)i"ti$. ,else7e 7a-la O$ta(a, 7a-la %unan'd#. deoloAi ise yaland#. Bu iti0a$la d*nya &'$*"* 0i-de de )isa7i$ edildi. ,else7eden 7a$k#, 7else7e 7e$dXdi$, aksiyona a(#l)a-, na-a$Xdi$. G lal0uki d*nya &'$*"* 0i$ *lkenin, 0i$ )edeniyet /a)ias#n#n 0*t*n 7ik$idi$. ,else7eden )*21e) !e seyyKl. Hen*- &en( !e 0Kki$. Bat# i$7an# onun i(in 0eni)siyo$. ,e$dX d*nya &'$*"* ol)a-, 7e$tle$in 7else7ele$i, ideoloAile$i olu$, 7akat kendi d*nya &'$*"le$i ol)a-. 6*nya &'$*"* 0i$ *lkenin, 0i$ )edeniyetin, 2i$ s#n#7#nd#$, isi)si-di$, i(ti)aXdi$. Bat# insan#n#n d*"*n/esine istika)et !e$en ka( d*nya &'$*"* !a$P 1< H#$istiyanl#k. ;< Li0e$ali-). @< osyali-). Le7e0!$e i(in slK)'#n, Hind'in, in'in d*nya &'$*"* yoktu$. %aln#- A!$u2a'n#n d*nya &'$*"le$i !a$d#$. A!$u2a kendi 1ayKline K"#k 0i$ Ma$sis.

sa )utlak 1akikatle$in te)sil/isiydi. Constantin dinle de!leti 0i$le"ti$di. %unan 7else7esi 2a&anistti. B*t*n yalan/# .an$#la$#'yla H#$istiyanl##n i(ine doldu. Ue H#$istiyan to2$ak k'lele$inin esa$etini e0edXle"ti$di. a7 1aliyle 0i$ d*nya &'$*"*yd*. C'lele$e kendile$inin de insan olduunu '$etti. ,akat -a)anla 1alk ta0akala$#n# k'lelie -in/i$leyen 0i$ ideoloAi yeni 0i$ s#n#7 yalan# :to2$ak a$istok$asisinin> oldu. 6e$e0eyle$i s#$tla$#n# kiliseye dayad#kla$# -a)anda tie$s etat &eli"iyo$du. Re7o$), R'nesans, ,$ans#- i1tilKli. Qatoyu y#k)ak i(in kiliseyi de!i$)ek &e$ekiyo$du. Ca!&a din sa1as#nda 0a"lad#E li0e$tin'le$ :da1a 'n/e Montai&ne, Ba/on> 1B. y*-y#lda ya"ad#la$. Cay#d tan#)a-la$, 1*$$iyet 2e"indedi$le$, a)a kilise onla$a k*(*)senen 0i$ )KnK ka-and#$d#. 1D. y*-y#lda 7ilo-o7la$. B*y*k ,$ans#- Ansiklo2edisi @4 y#lda 1a-#$lan#$ !e ; 9 B kilisenin 0*t*n yalanla$#n# ye$le 0i$ ede$. Uoltai$e, 6ide$ot, Rousseau. ,$ans#- i1tilKlinden son$a 0*y*k kala0al#k ikiye ay$#l#$E se(kinle$ 0a"a &e(e$, &eni" 1alk ta0akala$# kendi 1alle$ine te$kedili$. Bu$Au!a-i 0*y*k 0i$ )adde )edeniyi u ku$a/akt#$. Li0e$ali-) 0u s#n#7#n d*nya &'$*"*d*$. ktisadX < siyasX < 7ik$X li0e$ali-)le$ !a$d#$. lki ka2itali-), ikin/isi de)ok$asi :te)silX 1*k*)et>, *(*n/*s* 1e$ d*"*n/esi 1ayat 1akk# de)ekti$. H#$istiyanl#k !e li0e$al &'$*" d*nya &'$*"* ola$ak o$taya (#ka$sa da, 0elli 0i$ s#n#7#n in1isa$#na &i$e$. #n#7l# 0i$ /e)iyetle o$taya (#kan d*nya &'$*"le$i 0i$ s#n#7#n )en7aatine 1i-)et ede$le$. Eskiyen d*nya &'$*"le$i ideoloAi olu$. 13. y*-y#la kada$ H#$istiyanl#k, 1Kki) d*nya &'$*"*d*$. on$a 13<16. y*-y#lda li0e$ali-) 0*y*$. anatta, ede0iyatta, 7else7ede, i(ti)aX 1ayatta te-a1*$le$i !a$d#$. Ue tek 0i$ A!$u2a )illetine )a1sus deildi$. He) a)elXdi$, 1e) na-a$Xdi$. H#$istiyanl#k d*nyay# 0elli 0i$ 1iye$a$"i i(inde &'$*$. e-a$<2a2a.. 0*t*n insanl##n dini iken to2$ak aala$#n#n dini olu$. ki e7endiye 0i$den 1i-)et edil)e-, ya .an$#, ya e-a$. Cilise e-a$'# se(e$. Li0e$ali-)in ku$u/usu 0*t*n A!$u2a'd#$, isi) saya)ay#-. 1441 ese$de !e sanatkK$da i7ade edili$. A!$u2a insan#n# li0e$ali-) de tat)in et)e- olu$. Bu$Au!a-inin )adde/ilii y##nla$a yet)e-, o -a)an da yeni kK1inle$ o$taya (#ka$ !e eski d*nya &'$*"le$inin sa)i)i ola$ak s'yledikle$i yalanla$#, yine sa)i)i ola$ak s'yle)eye 0a"la$la$. 6es/a$tes'da ak#l 1e$ insanda )*sa!idi$Y A$isto'ya, 8sen a$t#k sus8 dedile$, 1e$ insan, 1e$ )esele ka$"#s#nda ka7as#n# yo$a0ili$. ktisadX e"itlii de sosyali-) salaya/akt#. E"eka$#la$#n#n ye$ine 0ala$#la$# &e()eli idi. Alt#n (a istik0Kldeydi. )tiya-la$ sona e$e/ekti. He$ *( d*nya &'$*"* de 0elli 0i$ /o$a7yada dodu. ?eni" kitlele$in *)idi iken, da$ald#la$ !e 0i$ ideoloAi oldula$. 6*nya ;9D

&'$*"* 0*t*n insanl#a, 1i( deilse 0elli 0i$ )edeniyet /a)ias#na 1ita2 ede$. osyali-) de 0i$ tali1si-le$ dini ola$ak o$taya (#kt## 1alde, onun da (#$2#n#"la$# oldu, onun da 1akikatle$e te$/*)an ol)ad## anla"#ld#. .atl# 0i$ $*ya ola$ak 0a"lay#2, 0i$ kK0us ola$ak 0itti 1e2si de. H#$istiyanla$ 0i$ !a1"et o$dusu olu2 6ou'ya sald#$d#la$, insanla$# 0i$0i$inden ay#$an 0i$ /inayet 7et!a/#s# oldula$. Li0e$ali-) de 0i$ i(ti)aX s#n#7#n destei 1aline te$eddi etti. osyali-) de 0*t*n s#n#7la$# o$tadan kald#$)ak iddias#yla sa1neye (#kt#, A!$u2a'n#n son $*yas# ola$ak sa1neye (#k#2, kK0us oldu. Bi-e &elin/eE Bi-i) d*nya &'$*"*)*- neydiP A!$u2a d*nya &'$*"le$i, s#n#7l# 0i$ d*nyada do)u"tu. slK)iyet 0*t*n insanl#a 1ita2 eden tek d*nya &'$*"*. .e)eli !a1det, se!&i, adalet. B*t*n insanla$ dou"tan )*sa!i. ,e$t slK)'# ka0ul ettikten son$a &e$(ek 0i$ e"itlik olu$ 0u. nsan#, insan olduu i(in .an$#'#nn 1ali7esi ka0ul ede$. A!$u2a'n#n 1ayKlini a"an 0i$ $*yad#$ slK), 0i$ 7iki$ )i)a$Xsidi$. M*sa!aat, ka-an#l)#", dou"tan edinil)i" 0i$ 1akt#$. .e)eli adaletti$. H*$$iyete i1tiya( yoktu$. Miteki) 1*$$iyet keli)esi (ok &e( (ala$da dili)i-e &i$e$. *nk* .*$k<slK) 1*$d*$. Bu iti0a$la 0i-i) d*nya &'$*"*)*- en a- *( )illetin elele !e$e$ek 1a-#$lad## 0i$ siste)di$. slK) insan# dei"i" 1alinde ele al#$. Hakikatle$ insan -ekKs# ile 0*y*$. Cu$'an<# Ce$i)'in i7"a ettii 1akikatle$in 1ududu yoktu$. A$a2la$, .*$kle$, $anl#la$ 0u e-elX 1akikatin "ekillen)esinde 7#k1#yla, sanat#yla elele !e$)i"ti$. slK)iyet $enk 7a$k#, dou" 7a$k# tan#)a-. A!$u2a'n#n tole$ans#n# slK) &ayet ta0iX ka0ul ede$, Me/usX'le$i 0ile ko$u)akta te$edd*t &'ste$)e)i"ti$. He) d*nyay#, 1e) a1i$eti ku/aklayan, &e$(ek 0i$ d*nya &'$*"*d*$. slK)iyet'te s#n#7 7a$k# yoktu$. .*$k'* )addede !e )KnKda d*nyan#n e7endisi ya2an 0u d*nya &'$*"*, )u1ata0# ile 0e$a0e$ &eli"i$. Bi- !aku$ !e 7edakK$ 0i$ insan ;99 to2luluu iken, A!$u2a'da sa1neye (#kan 0u$Au!a-i 0i-i (' ke$t)ek i(in 0*t*n &ay$etle$ini 1a$/aya/akt#. 6*nyan#n ;g @'*n* 1g@'* i(in yak)#", y#k)#", 2olitikadan a1lKk# ta$d et)i" 0i$ tilki uy&a$l##d#$. Bi$ a$slan )edeniyeti, 0i$ tilki uy&a$l##na yenildi. F"akla$#n !e kad#nla$#n -a7e$i. Bu$Au!a-i 0i-e )*< $e00iyele$i ile, akt$isle$iyle !e el(ile$iyle sokuldu, yaltakland#. Ce)i$di !e y#kt#. .an-i)at'tan son$a kendi ka0uuna (ekilen s#n#7<# ule)K, 0u %e(*"<Me(*" tai7esinin -a7e$i ka$"#s#nda a7allad#. Ue ta$i1 sa1nesinden (ekildi. Haten ta0iX )*tte7ikle$i de yoktu a$t#k. 6e!let<i Aliyye'nin )u1a$$e7 H#$istiyanl#k'tan ala/a# 1i(0i$ "ey yoktu. Ce"i" o$dula$# 1a0is

)en7aatle$le &eliyo$la$d#. slK) kanla$#n# al#2 &e$i yolluyo$du onla$#. A!$u2a 1i(0i$ 0Kt#l'#n# 0i-e, 0oa-#)#-a sa$#la$ak anlata)a-d#. Cendi i(i)i-den )*tte7ikle$ 0uldu. Bi$ k#s)#)#-# 0i$ k#s)#)#-a ka$"# 0*y*ledi !e se7e$0e$ etti. GnteliAansya Rusya'da da Bat#l#la"an -*)$edi$. GnteliAansya)#- A!$u2a'n#n ya$#) 1akikatle$ine inand#. Cendi 1a-inele$ini 1o$ &'$d*. Milton'un Hyd2a$kta eteinin 7e"a7e"ine K"#k olduu kad#n &i0i. slK)iyet yek2K$eliini kay0etti. nteliAansya)#-#n ye$ine &ittik(e 7$enkle"en -*)$e &eldi. A)a e0ediyyen 1a$a0ele$de ya"an)a-. Cay0ettii &*ne"in ye$ine 0i$ kandil dike/ekti. A!$u2a'n#n ideoloAile$ine d*nya &'$*"* diye sald#$d#. O -a)ana kada$ tek kita0a inan#yo$du. Hal0uki "i)di ka$"#s#nda na)*tena1i kita2la$ !a$d#. 6o$u d*$*st dilini de 0il)iyo$du A!$u2a'n#n. Bi$ /on/ensus ol)adan ne sanat, ne d*"*n/e olu$. He2si d*nya &'$*"*nden kaynak al#$la$. 6*nya &'$*"* ol)adan te7ekk*$ ol)a-, sanat ol)a-. GnteliAansya Bat#'n#n d*"*n/esini 7et1et)eden &'-le$ini ka2ad#. A)a d*"*n/e ku$udu, sanat yo-la"t#. 1964'la$a kada$ .*$kiye'de kendi)i- olan 1i(0i$ sanat !e d*"*n/e yoktu$. Ce)iyet ayn# dee$le$e inan)a)aktad#$. Ano)i 19. as#$da sanayi ink#lK0#ndan son$a o$taya (#ka$, ana$"iden da1a ku/aklay#/# 0i$ keli)e. .o- 1alindeyi-, (a<@44 )u$u-. (ti)aX 0i$ dee$le$ )an-u)esi ku$ula)aya/aksa, istik0Kli)i-in ayd#nl#k olduu iddia edile)e-. 6ostluun ye"e$e0il)esi i(in /e)iyetin )*"te$ek dee$le$e inan)as# "a$tt#$. Bu&*n 0*t*n d*nya A!$u2al#la")#"t#$. El0ette A!$u2a'y# tan#ya/a#-. $7an insanl##n )*"te$ek )al#d#$. A)a 0il&i kendi)i-den 0a"la$. Cendini tan#yan Ra00ini de tan#$. Cendi k#y)etle$i)i-i 0il)ek, /e)iyeti tek u-!iyet 1alinde ya"atan, ta$i1X 0i$ )usikX 1aline &eti$en e/dad#)#-# 0il)ek &e$ek. deoloAile$le 'lesiye 0i$ ka!&a &e$ek. ORFE slK)iyet 0i-e '$etil)edi ki, yeni nesille$e '$eteli). CEML MERE %a"a)ak i(in ya"a)ak 1akk#n# ka-an)ak lK-#). B*t*n d*nyan#n !e kendi kendi)i-in i1anetine u$ad#k. Cendi dee$le$i)i-i te0li 1akk#ndan )a1$u)sak, 'l*$*-. Cu$tulu" 0a"kas#ndan 0eklen)e-. ORFE Fle)K neden 2asi7 kald#P CEML MERE GG. Ma1)ut A!$u2a'n#n "ikK$# ol)u"tu$. Fle)K *lkenin !i/dan# idi. Hali7e *st*nde 7et!a !a$d#$. Radi"a1 0i$ i/$a !as#tas#d#$, e-elX 1akikatin i/$Ks#d#$. Canun'un, Qe$iat'#n te)sil/isi olan 7et!a !e ule)K ka$"#s#nda 2adi"a1 0i$ 1i(ti$. slK)'da teok$asi yoktu$. *nk* $a1i2 s#n#7# yoktu$. .ek i)tiya- il)in i)tiya-#d#$. %eni(e$i k#"lala$#n# to2a tuttu. Fle)K sesini duyu$u$ken k#l#/a da dayan#yo$du. Ma/1ia!elli de 0u &'$*"te. 6e!let<i Aliyye'nin 0*y*k s*tunla$#ndan 0i$isi %eni(e$i idi, yokoldu. *ley)an'#n kanununu 0ilene na)*tena1i 1ak tan#$. %eni(e$isi- 0i$ Kli), tek kita2 ne ya2a0ili$diP Haten ule)K da dei"en 0i$ d*nyan#n sualle$ine /e!a2 !e$e)iyo$du a$t#k.

.oyn0ee 8nsan to2lu)la$#nda ta0iat, ta$i1 0i-e sual so$a$. Ee$ 0unla$a /e!a2 !e$e)e-seni- 'ld*$*$ si-i8 de$. Fle)K as$#n i/a2la$#na /e!a2 !e$e)iyo$du. slK) seyyKl !e /e!!al @41 $u1unu kay0et)i"ti. B*$ok$asinin )*tte7iki A!$u2a idi. ORFE slK) 0u d*"*"* niye en&elleye)ediP CEML MERE Bu&*n 0*t*n )ua$#-la$#)#- ayn# te$aneyi s'yl*yo$. Miye 0i$ )uka!e)et kalesi ku$a)ad# slK)iyetP Malu0iyetle$ de!a) ede/ekse neden slK)'a sa$#lal#). nsan, dini kendi ka0iliyeti 'l(*s*nde ka!$aya0ili$. F))andan 0i$ )a"$a2al#k su ala0ili$sini-, id$Kkini- 0i$ )a"$a2al#ksa. Hakikatle$ kendi kendile$ini te7si$ ede)e-le$. Fle)K &eli"en insanl##n )a/e$as#na kay#ts#&'-le$le 0ak)aya 0a"la)#"t#. 6*nyaya a(#l)ayan 0i$ ule)K y#k#l)aya )a1kW)du$. Bi- il)in, tekniin, -a7e$le$ine 0i&Kne kal)#"t#k. slK)iyet'i yeniden anla)ak, 0*t*n d*nyay# anla)akla kaa0ildi$. 8La ,oi du /1a$0onnie$8 :C')*$/*n*n i)an#> 0i$ka( il)<i 1Klden i0a$etti$. t1a) edile/ek slK)iyet deil, ule)Kd#$. ORFE Milliyet(i<to2lu)/u d*-en .*$kle$'in d*nya &'$*"* ola0ili$ )iP CEML MERE Bi$ d*nya &'$*"* as#$la$#n )ey!esidi$. Bi$ &*nde i)Kl edil)e-. He$ insan 2a$(a 2a$(a ya2a$ 0inay# !e ko/a 0i$ a0ide ku$a$. Milliyet(i<to2lu)/uluk nasyonal sosyali-)in te$/*)esidi$. .o2lu)/u ol)ayan )illiyet(ilik !a$ )#, el0ette 0*t*n to2lu)u ku/aklaya/ak. Milliyet(iliin 7e$diyet(ilii !a$ )#P Bat#'n#n e7endiliinden ku$tula)ad# #)#-#n 0i$ ni"Knesidi$. Cu$ul)u" 0i$ d*nya &'$*"*)*- !a$. Me!lWd'u ile, e-an# ile e/dad#)#-#n kan#n# !e$dii 0i$ d*nya &'$*"* !a$. Milliyet(ilik 0u&*n i(in 0i$ ideoloAidi$, 0i$ d*nya &'$*"* ola)a-. Bi$ka( y*-y#l# ku/akla$, i)Kl edili"i !e ')$*yle. Bat#l#la")ak_0at)ak. Meden Bat# 6oulula")#yo$. E!!ela insan#-, son$a 6oulu'yu-. Bat# )adde )edeniyetinin !e sa2#kl#kla$#n kayna#d#$. Asya 2ey&a)0e$le$in *lkesidi$. EJ O$iente LuJ. G"#k, 6ou'dan &eli$ !e &el)ektedi$. @4; ; Misan 1 9 B 6 C5L.5R UE ME6EM%E. Cu00ealt# Con7e$ans# 6*nya &'$*"le$i as#$la$#n 2otas#nda kayna"#$. B*t*n sanat !e 7iki$ ese$le$ine il1a) kayna# olu$. Bi-i) 0*t*n, a"#l)a-, e0edX 0i$ d*nya &'$*"*)*- !a$d#. nsan#n 0*t*n*n* ku/akl#yo$du slK). Bat#'n#n d*nya &'$*"le$i ise 0i$e$ s#n#7#n d*nya &'$*"*yd*. %ani 0i$e$ ideoloAi idi. H#$istiyanl#k 0i-e tesi$ et)edi. Li0e$ali-) 8Ma/1ia!elli'in &aye !as#tala$# )e"$u k#la$8 &'$*"*nde 0illW$la")#"t#.

Ona da ya0an/# kald#k. B*t*nden $ast&ele 2a$(ala$ ikti0as ettik. Mi1ayet sosyali-)e ka$"# ta)a)en a/i- kald#k. osyali-) Bat#'n#n son 0ulu"u idi. B*t*n 0e"e$iyeti 0a$#na 0asa/ak 0i$ *)itle$ 0*t*n* idi. Cendisine ta$i1 ola$ak e/dada 1aka$et '$etil)i", 0ed0a1t !e 1a7#-as#- 0i$ neslin sosyali-)e tesli) ol)a)as# 0eklene)e-di. Ru1 ano)isi i(inde olan &en(lik, 1a$a0ele$ i(inde dodu. Me$eye &ide/ektiP Ali ua!i'den HiyK ?'kal2'e kada$ 1e2si Os)anl#'y# sil)ek istedi. B44 y#l -a7e$den -a7e$e ko"an !e insana 1aysiyeti '$eten 0i$ )edeniyeti, 0i$ 0a$0a$la$ )edeniyeti ola$ak &'$)eye 0a"lad#k. Ma-iye 1*$)et, i$ti</ala$#n en 0*y** ola$ak takdi) edildi. Ba0ala$#)#- 0udala idi, dedele$i)i- )e/nun. A!$u2a'n#n 0i-e sunduu yalanla$ i(ti)aX 1ayat#)#-a inti0ak et)eye/ek olan yalanla$d#. Asl#)#-dan ko2)u", 2e$i"an !e )u-da$i2 0i$ kitle idik. osyali-), A!$u2al#la")a'n#n son 2e$desidi$. osyali-) -e1$i, 0*s0*t*n 7aydas#- ol)ad#. Bat# d*"*n/esi yek2a$e 0i$ 0*t*n deildi. Bat# ideoloAile$i 0i$e$ yaland#. Hi(0i$ 1akikat kendi insan#)#- ta$a7#ndan s'ylenin/e iti0a$ ka-an)a-. A)a sosyali-)le anlad#k ki i(ti)aX ili)le$de /o$a7ya !e ta$i1i ku/aklayan 0i$ do$uluk yoktu$. (ti)aX 0i$ s#n#7#n )e"$uluunu is0at i(in @4@ ta$i1 sa1nesine (#k)#" yalanla$d#$ i(ti)aX ili)le$. osyali-) 0i-e 0u yalanla$# is0at !e "*21e ile 1a$eket et)e)i- &e$ektiini telkin et)i"ti$. A)a (ok s#n#$l# kal)#"t#$ 0u uyan#". A!$u2a ka$"#s#nda a"a#l#k duy&usu duyan &eni" &en(lik, kendini yine de ka2#2 koyu!e$di. Bu&*nk* A!$u2a )edeniyeti kendine K"#kt#$. A!$u2a'dan &elen 1e$ d*"*n/eye ka$"# 0*y*k 0i$ "*21e ile 0ak)ak !e kendi i$7an 1a-inele$i)i-e d'n)ek )e/0u$iyetinde idik. A!$u2a'n#n son taa$$u-u 0i$(ok &en(le$i 0i-den ko2a$d#. A)a 0u &en(le$ 1akikati 0*t*n*yle &'$d*kle$i &*n 0i-den ola/akt#$. Bat# $u1 ya2#)#-a kendi )e71u)la$#n# -e$kediyo$. Bu y*-den id$Kki)i- )e7lu( 1Kle &eliyo$. Ca!&ay# 'n/e keli)ele$ d*nyas#nda ka-an)ak )e/0u$iyetindeyi-. A!$u2a'n#n "uu$u)u-u 7el/e u$att## keli)ele$den ikisi de k*lt*$ !e )edeniyetti$. 8ada" uy&a$l#k d*-eyi8nin d#"#nda 0a-# 1akikatle$ ola0ile/eini id$Kk ede)edik. kin/i Me"$utiyete kada$ k*lt*$ keli)esi yok 0i-de. Mas#l olu$P C*lt*$* ka$"#laya/ak keli)e)i- yok )uP C*lt*$ tek 0a"#na 0i$ Ba0il kulesidi$. Bal#k(#l#k, -i$aat, )ik$o2 *$eti)i, !s. 161 )anKs# !a$. 161 )KnKs# olan keli)enin 1i(0i$ )KnKs# yoktu$. 1< 19@4'a kada$ ,$ansa i$7an )KnKs#na kullan#$. Al)an He$de$'den iti0a$en (e"itli )KnKla$ !e$iyo$la$. Ce)Klat<# 0e"e$iyeyi ta)a)layan 1e$ "ey. ,e$diyeti "a1siyete (e!i$en 1e$ "ey. Os)anl#'da 0unun is)i i$7and#$. Bat#, 0illu$ 0i$ a!i-eyi k#$a$ !e to- 1alinde 0i-e suna$. ;< Ant$o2olo& !e etnolo&la$#n keli)eye ka-and#$d#kla$# )KnK, )addX )edeniyet<)ane!X )edeniyet. Bu )KnKda k*lt*$_)edeniyet. A!$u2a 0i-i de kendi kes$etine d*"*$)ek i(in 0u keli)ele$i i1$a( ediyo$. B*y*k kaa)usla$da, )eselK Ie0ste$'de k*l<t*$_)edeniyet. B$audel'de de ayn# "ekilde. talyan Ansiklo2edisi'ne ya-d## )edeniyet )addesinde B$audel iki keli)enin ayn#l## *-e$inde du$u$. @43 C*lt*$ 0i$ )illeti )illet ya2an 1e$ "eydi$. %ani d*nya &'$*"*d*$. kin/isi ise 0i$ )edeniyetin ta0iat# di-&inle)ek i(in kulland## 1e$ t*$l* !as#tad#$.

Bu iki keli)eyi neden soktu inteliAansya)#-P Cu$t, du)anl# 1a!ay# se!e$. nteliAansya)#- kendi d*nyas#ndan ko2)u"tu. Bi$ ka-a-ededi$. ##na/a# 1i(0i$ ada yoktu$. Cendi )edeniyetini inkK$ ettikten son$a, 'l* )edeniyetle$den kendine e/dat a$a$. Ca)i a!lusunda 0ulun)u" 0i$ (o/uktu$. C*lt*$* al)#"t#$, i$7an# at)#"t#$. Medeniyeti al)#"t#$, *)$Kn# at)ak i(in. *nk* i$7an#n# !e *)$an#n# 0il)e-. C*lt*$ /u)1u$iyetin a$)aan#d#$. 6a1a 'n/e 1a$s !a$d#$.. Cu)1u$iyet keli)ele$in k'k*n* a$a$. Hal0uki keli)ele$ k'kle$inden u-akla"t#kla$# 'l(*de )*/e$$eti i7ade ede$le$. Celi)ele$i ta$i1 you$u$. .*$k inteliAansyas#n#n se7aletini 0u keli)e se$&ile$. Ondan son$a ekin ka$"#l##n# 0ulu$la$. .o2$aktan de!e dikeni (#ka$#$. Hal0uki a$i7, )a$u7, ta$i7, 0*t*n aile e7$ad#yla 0i-e &i$)i" olan 0i$ i$7an keli)esi !a$d#$. .a) 0i$ k*lt*$ 1e$/*)e$/i i(indeyi-. Bu 1e$/*)e$/in ilk se0e0i k*lt*$ keli)esini al)a)#-la 0a"lad#. n&ili-le$'in dedii &i0i, 8A1)ak doan, a1)ak 'l*$8. C*lt*$*n iki )KnKs# ayn# )etinde iki 7a$kl# )KnKda kullan#l#yo$. R*yadaki "ekille$ &i0i. Bak#yo$sunu- )elek, 0ak#yo$sunu- 1ayalet. Ee$ k*lt*$ i$7ansa, e)2e$yali-)in silK1# i$7an deildi$. $7an kendini tan#)akt#$, "uu$lan)akt#$. Hi(0i$ e)2e$yali-) i$7an#yla istilK et)e-. Bi- ki %unan'dan )ant## al)#"#-, insan# insan ya2an 0*t*n dee$le$e a(##-. A)a 1i(0i$ e)2e$yali-) 6es/a$tes ile 1akes2ea$e'le &el)e-. $7an e)2e$yali-)i ol)a-. A!$u2a Hind'de de, in'de de, Os)anl#'da da 1a0is 2$o&$a)#n# 0a"a$# ile oyna)#"t#$. Bu, i$7an#)#- ol)ad##na 0i-i inand#$)akt#$. $7an# olan 0i$ *lke 0*t*n i$7anla$a a(#kt#$. C*lt*$*n e)2e$yali-)i ol)a-. C*lt*$ insanXdi$, insan#n 1as 0a1(esidi$. @4= C*lt*$ 0i$ 1ayat *slu0u ola$ak ta$i7 edil)ektedi$. Celi)ele$i )ik$o2 ka2a$ &i0i ka2#yo$u-. Be"e$i ke)Klle, e)2e$yali-) nas#l 0ada"a0ili$. C*lt*$ e)2e$yali-)i Bat#'da yeni do)u" 0i$ /enindi$, 1ilkat &a$i0esidi$. A- &eli")i" *lkele$e i1$a( ede$ A!$u2a 0u keli)ele$i. A!$u2a'n#n /iddi kaa)usla$#nda ye$al)a-. Bat# dille$inde )edeniyet keli)esi 1D. y*-y#la kada$ yoktu$. Ci!il, /i!ilis !a$d#$. C*lt*$ de ayn# as#$da a$-<# enda) ede$. Cultu$el 1e) /ultu$e'*n, 1e) )edeniyetin :/i!ilisation'un> s#7at#d#$. Hakikatte )edeniyetin s#7at#d#$. Medeniyet Bat#'n#n istilKla$#d#$, Bat#'n#n kendisidi$. Ci!ilisation !a$d#$_Bat#'n#nki, die$le$i /i!ilisation'la$d#$. ?e$(ek '$nek Bat#'n#nkidi$. 6i e$le$i onun ka$ikat*$le")i" "ekille$idi$. in )edeniyeti !eya slK) )edeniyetidi$.

Medeniyet su &i0i 0ulunduu ka0#n "eklini al#$. Bi$ 1ayat *slu0u )KnKs#na da kullan#l#$. ?iyin)e, otu$)a, ye)ek, i()ek &i0i Bat#'n#n kendine )a1sus ta!#$la$#n#n oto$ite$ 0i$ yoldan ka0ul edil)esidi$. Bat# 0i-e !e kendisinden ol)ayan 0*t*n *lkele$e kendi 1ayat ta$-#n# e)2o-e ede$. C*lt*$ e)2e$yali-)i as#l 0udu$. Os)anl#'n#n e)2e$yali-)inden s'-edili$. Os)anl# )addX !e )ane!X 0*t*n 1a-inele$ini insanla$a &'t*$*$. E)2e$yali-)in de iki )KnKs# !a$. A!$u2a'n#n keli)ele$i de kendisi &i0i ikiy*-l*d*$. A!$u2a 8E)2i$e Otto)an8 de$. ?eni" *lkele$e yay#lan n*7u-lu, 0*y*k de!letle$ e)2i$e'di$. Lenine ta$a7#ndan )illetle$a$as# dil alan#na at#l)#" 0i$ keli)eE e)2e$yali-), ka2itali-)in son )e$1alesidi$. Ca2itali-)in ideoloAisi li0e$ali-)di$. Ca2itali-) iktisadX 0i$ keli)edi$. CK$ esas#na dayanan 0i$ d*nya isti1sal "eklidi$. Ca2itali-) 0elli 0i$ )e$1alede )utad olan yolla$# te$kede$. e$)aye 0elli elle$de to2lana/akt#$. Ra-a$la$#n 2ayla"#l)#" ol)as# ka2italist *lkele$i sa!a"a ite/ekti$. Mono2olle$in, t$'stle$in olduu 0i$ d*nyada 8B#$ak ya2s#n, 0#$ak &e(sin8 0i$ 1Kt#$adan i0a$etti$. Cendi @46 (#ka$la$#ndan 0a"ka 0i$ "ey d*"*n)eyen 0i$ d*nyan#n kana, 0a$uta, sa!a"a, ato) 0o)0as#na 0a"!u$)as#d#$. Os)anl# )2a$ato$luu deyin/e 0i$ ilti0asa yola()aktad#$. Os)anl# 6e!leti 6e!let<i Aliyye'di$ !e i)2a$ato$luk deildi$. Bu de!leti -o$la i)2a$ato$du$, e)2e$yalistti$ diye takdi) et)ek ya 0*y*k 0i$ /e1aletin, ya1ut da 0i$ i1anetin sonu/udu$. Ma)#k Ce)al )edeniyetten, 1e$ ye$de do$uluu sa0it ol)u" 1akaik<# il)iyeyi anla$. Roke$ !e dans deildi$ )edeniyet. Bat# )edeniyeti 0i$ 2islikti$. An/ak 0i$ katakli-)le te)i-leni$. li) ki 0e"e$Xdi$, onla$# al)ak deil, A!$u2a'dan isti$dat et)ek su$etiyle &e$i ala/a#-. A!$u2a taa$$u-la$#nda 0a"a$#l#d#$. %a 'le/ei-, ya ola/a#-. o$uE .*$k(*l*k HiyK ?'kal2'den il1a) al)aktad#$. Ce)il Me$i(E Nn/e Ali ua!i'den 0a"layal#). Ali ua!i 0i$ ('k*" de!$inde ya"#yo$du. Hayat#n#n on y#l# Ra$is !e Lond$a'da 0*t*n -a$a$l# ideoloAile$e a(#k ola$ak &e(ti. Bat# ideoloAile$ine ka$"# son de$e/ede 1a-#$l#ks#-d#. HiyK ?'kal2'e &elin/e, o da 0i$ te"ett*t de!$inin ada)#d#$. B*t*n dee$le$in ('k)eye y*- tuttuu, to2$akta enka-dan 0a"ka 2ek a- "eyin kald## 0i$ de!i$de ya"ad#. Heyd'in kita0# tek kita2t#$. ?'kal2 sa)i)idi$, /iddidi$, d*$*stt*$. Belki ya"ad## de!i$de ondan (ok da1a 0il&ili insanla$ !a$d#. ?'kal2'in onla$dan 7a$k# i"i /iddiye al)#" ol)as#d#$... O de!i$de Ak(u$olu, Aaolu, H*seyin-Kde &i0i insanla$la )illiyet(ilii ku$)u" ol)as# 7eyi-li )ey!ala$ !e$)i"ti$. Os)anl# *lkesinin yand## 0i$ de!i$de u-un a$a"t#$)ala$a !akti yoktu. %an&#n# s'nd*$)eliydi. ,iki$ ada)la$#n# ya 2utla"t#$a$ak al#$#-, ya da il)in ta$a7s#-, 1*$)etka$ da!$an#"#yla. ?'kal2'in en 0*y*k 1atKs# 1a$s'# k*lt*$*n ye$ine ika)e et)esi deildi$. ?'kal2 3D ya"#nda 'ld*, o -a)an ya"asayd#k 0elki ayn# 1atKla$# ya2)aya 0i- de ) e ) u $ olu$duk. nsanla$ )ukaddes deildi$. Os)anl# slK)<.*$k't*$. Bi- de slK)<.*$k'*-. ?'kal2 de Os)anl# idi. Os)anl#'dan 'n/e 0*y*k 0i$ ta$i1 !a$d#$. ,akat 0u ta$i1 @4B Os)anl#'ya ilK!e edili$, 0u ta$i1in 1at#$# i(in Os)anl# ta$i1ten (#ka$#l)a-. Os)anl#dan 'n/eki .*$k'e dikkati (ek)esi 1a k#)#ndan 1*$)ete "ayand#$. El0ette )illiyet(ilikten 0a"ka ku$tulu" yolu yoktu$. Milliyet(ilik ta$i1 de)ekti$, kendisini 0il)ek de)ekti$.

Al)an ta$i1 7else7e/ile$i k*lt*$le )edeniyeti ay#$#$. 6anile!sky 8A!$u2a !e Rusya8da 1e$ *lkenin kendine &'$e 0i$ k*lt*$* olduunu ile$i s*$e$. C*lt*$le$ )illetin $u1unda ya"ayan 0il&ile$, inan(la$ !e 0ediX telKkkile$di$. C*lt*$le$ ta$i1 sa1nesine (#kt#ktan son$a 1444<;444 y#l ya"a$la$. ?e$(ekle"ti$e/ekle$i )e7ku$eyi &e$(ekle"ti$dikten son$a )edeniyet olu$la$. 2en&le$, .oyn0ee ayn# &'$*"* &eli"ti$i$le$. C*lt*$ /anl#d#$, ol)akta olan, olu" 1aline &eldikten son$a ta"la"#$. ,$ans#- i1tilKlinden son$a ,$ans#- k*lt*$* )edeniyetle"i$. Medeniyetle$ )e&alo2olisle$de :Lond$a'da, Ra$is'te, MeZ %o$k'ta> 'l*)le$ini 0ekle)ektedi$le$. 6on Ci"ot k*lt*$d*$, Qanso Ranso )edeniyetti$. 6on Ci"ot ('ken 0i$ de!$i k#l#/# ile ya$ata0ile/eine inan#$. Cal#2la")ayan, kat#la")ayan, 1ayKl i(in ya"ayan ta) 0i$ s2ontaneite :kendiliindenlik> '$neidi$. Qanso ; J ; _ 3'den 0a"ka inan/# ol)ayan#n 0i$ ti)sKlidi$. .*$kle$ el(uk !e Os)anl#'ya kada$ k*lt*$ )e$1alele$ini ya"a$la$. Ayn# aa( Os)anl#'ya kada$ (i(ekti$, Os)anl#'da )ey!a !e$i$. HiyK ?'kal2 0*t*n 7iki$ ada)la$# &i0i 0i$(ok 1atKla$# olan 0i$ 7KnXdi$. HatKla$#n *lkenin 1e$ s#n#$#ndan &i$dii 0i$ de!i$de ya"#yo$du. He$ ideolo& &i0i 0i$ de!$in 1atKla$#n# !e se!a2la$#n# aksetti$i$. o$uE Cu)1u$iyet ayd#nla$#n#n 1e2si 1ain )iydiP Ce)il Me$i(E El0ette Bat#1la"an ayd#n#n ka$"#s#na kendi insan#)#- da (#ka/akt#$. A)a koklad##)#- 1a!a 0*t*n )esa)at#)#-a doluyo$. Me/i2 ,a-#l A!$u2a'n#n yalanla$#ndan @4D. ko2)u"tu$. A. Ha)di 0ey :.an2)a$> Batd#la"an 6ou'du$. ' 6oulu -e!kle$i olan 0i$ Bat#l#'d#$, 0i$ )*ste"$ikti$. Ce)al .a1i$ Bat#'n#n yalanla$#n# anlad#ktan son$a, onu sonuna kada$ ya"ad#ktan son$a kendi asliyetine d'n)*"t*$. Bat# -e1$ini i(i2, k*s)*"t*$. Ce)al .a1i$ de, Me/i2 ,a-#l da Bat#la")#"'t#$la$, 7akat Bat#l#la"t#ktan son$a kendile$i ol)u"la$d#$. o$uE ?'kal2'in Os)anl# ta$i1ine ya0an/# kal#"# 0i$ 1atKd#$. Bi-i Os)anl#'dan 0u&*n de ay#$anla$ ki)le$P Ce)il Me$i(E .*$k, lslK)la"t#ktan son$a )edenile")i"ti$. Os)anl# 'n/esi .*$k ta$i1i (o/ukluk !e delikanl#l#k ta$i1idi$. Os)anl# ol&unluktu$. 6ede)i-i ta$i1ten s'k*2 at)ak isteyenle$ )e"u)du$. .*$k ta$i1i 0i$ 0*t*nd*$. ?en(lik (a#) at)ak i(in 0i$ se0e2 yoktu$. o$uE .*$kle$'in lslK)la"t#ktan son$a A$a2la"t#)# s'yl*yo$la$. slK)'a A$a2 k*lt*$* na-a$#yla 0ak#l#yo$. Ce)il Me$i(E Ak#l 1astanele$inde tetkiki &e$eki$. o$uE Os)anl#'n#n i"&al ettii to2$akla$daki )ane!X 1Kki)iyeti de son 0uluyo$.

Ce)il Me$i(E Os)anl#'y# 0i- ya"a)#yo$u-. Ma/a$istan'da niye ya"as#nP Ro)a ne$ede, Ba0il ne olduP Medeniyetle$ 'l*$le$, an/ak "ekil dei"ti$e$ek yeniden doa0ili$le$. Medeniyetle$ 7KnXdi$. l0n Haldun'dan .oyn0ee'ye kada$. .oyn0ee . yaln#- H#$istiyanl## istisna ede$ !e H#$istiyanla$'# kiliseye duaya (a#$#$. Os)anl# insanl#k i(in 0i$ y*-ak#d#$. .a$i1in en "e$e7li 0i$ sa71as#d#$. Os)anl# taklid edile)eye/ek kada$ 0*y*kt*$. Bu&*n A!$u2a ('k*" 1alindedi$, 0i- o$ada 0i$ )edeniyetin $*yas#n# ya"#yo$u-. A!$u2a ilK1Xnin ye$ine 0e"e$Xyi, 0e"e$Xnin ye$ine )addXyi &e(i$dii i(in y#k#l#" i(indedi$. Bi- 0i$ yan&#n# taklit et)ek istiyo$u-. @49 ;4 May#s 1 9 B 6 AMARQ UE AMARQHM .#0 .a$i1i Enstit*s* Ana$"i siyasX !e i(ti)aX 0i$ dokt$in ol)adan 'n/e i(ti)aX 0i$ !ak#a idi. (ti)aX 0i$ 7elKketti. Bat#'ya e/el te$le$i d'kt*$)*"t*. konoloAideki tas!i$i 81o)o 1o)ini lu2us8 :insan insan#n ku$dudu$>. Ana$"i insanl##n kade$i )idi$P 6ide$ot'nun Ansiklo2edisi 1e$ 1*k*)et i(in )ukadde$ &'$*$ ana$"iyi. %a des2oti-), ya ana$"i. A)a 0u 1*k*) da1a son$a )K-X i(in )ute0e$ addedili$. Me"$utiyette 1akla$ )ulakt#$. 1D34'da R$oud1on'un 8M*lkiyet Medi$8i ile 0i$ d*nya &'$*"*, siyasX 0i$ na-a$iye ola$ak 0eli$i$. .*$k /e)iyeti ni-a)# takdis eden 0i$ /e)iyetti$. Millet 0i$ 0*t*nd*$. ?e$(i Os)anl# ta$i1inde de 1u$u(ales sultanla$ !a$d#$. ,akat 0unla$ 1alk !i/dan#nda ka$"#l#k 0ul)a-E 1tilKl_te-e0-*0d*$. A!$u2a'dan esen $*-&K$, Rusya ni1ilistle$i 0i-i) salnK)e)i-de i1tilKl ola$ak !as#7land#$#l#$. Bi-de 7e$dX ted1i" yoktu$. Radi"a1l#k e0edXdi$, 2adi"a1 deil. Hi( ki)se t#)a$1anele$de da1i ul'ul< e)$'in ol)ad## 0i$ /e)iyetin ku$ula0ile/eini d*"*n)e-. .e$/*)an<# Qa$k &a-etesi Ali ua!i'nin Lond$a !e Ra$is'te ana$"istle$e ele0a"#l#k ettiini ya-a$. %aln#- HiyK Ra"aE 8H*k*)et de$le$ anda 0i$ ni/e sal1anele$ &'$d*)8 de$. Bu .olstoy'un da 1*k)*d*$. Os)anl# )2a$ato$luu'nda ana$"iye teka0*l eden 0i$ keli)e )e!/ut deildi$. CelKli, Ca0ak(# 1a$eketle$i i1tilKldi$. Os)anl# /e)iyeti ilk de7a ana$"inin ko$kun( (e1$esi ile 194='le$de ka$"#la"#$. A0d*l1a)id'e at#lan 0o)0a ,ik$et'te '!&* 0ulu$. Ayn# y#lla$da 0i$ 0a"ka "ai$ i1tilKlin k#-#l san/a#n# 0i$ alK)et<i ta1lis ola$ak &'$*$, BlanSui'ye )et1iyele$ d'"enen @14 sakall# R#7k#'d#$. A. R#7k#, Budi-)<ni1ili-)'den yola (#ka$, Bekta"ilikte ka$a$ k#la$. .*$k ede0iyat#nda ana$"i-)i i(ti)aX 0i$ dokt$in ola$ak ilk de7a kale)e alan B. Mu$i'di$. FlW)<u ktisadiye !e (<

ti)aiye'de 8BediiyWn !e ,e!-aiyWn8 0a"l#kl# )akalesinde ti$ne$, Miet-s/1e !e sosyalist ana$"istle$ Bakounin, C$o2otkin, R$oud1on'dan 0a1sede$. Makale Ralante'dan te$/*)e edil)i"ti$ !e Bat# d*"*n/esinin 0u sa1as#na ilk a(#lan 2en/e$edi$. 1913 R#-a .e!7ik Caa)us<u ,else7e'de ana$"i_7e!-a ola$ak ka$"#l#k !e$i$. Ayn# y#lla$daki Mua1ede )e/)uas#nda ana$"i-) sosyali-)le )ukayese edili$ !e sosyali-) 0i$ ku$ta$#/# ola$ak '!*l*$, ana$"i-) ye$ili$. .*$k e7kK$<# u)u)iyesi ana$"iye 1i(0i$ se)2ati &'ste$)e-. Ana$"i keli)esi ela1X, Qe)settin a)i !e Red1ouse'da ye$al)a-. H. C. Cad$i'nin B*y*k .*$k L*&ati :19;D'de> )eslek<i i1tilKliy*n ola$ak !as#7land#$#$. H. CK-#)'dan son$a .6C'da ana$"i ye$al#$E 0a"s#-l#k. Ana$"istle$ ted1i" yoluyla 2$o2a&andala$#na 1DD4'den son$a 0a"la$la$. Rusya'da a$ G. Aleksand$'#n 'ld*$*l)esinden ana$"istle$ )esul deildi$, a)a =<6 ki"i ida) edili$, AB6'de to2lanan ana$"istle$ intika) s'-* ede$le$. A)e$ikan 0a"kan#, A!ustu$ya i)2a$ato$u 'ld*$*l*$. Ca$a$la$#E ku$ulu d*-enin 1e$1an&i 0i$ te)sil/isini katlet)ek !a/i2ti$. 6a$0enin ki)i !u$a/a# 0elli deil. Ho00es'un dedii &i0i 'l*) ko$kutu/u deil, a)a 1e$ an 'l*) ko$kusu ko$kun(. B'yle/e ana$"istle$ 0i$ 1aydut (etesi 1aline &eli$ !e i2ten ka-#ktan ku$tulan 1e$kes ana$"ist olu$. Ra!a/1ol 0i$ e7sKne olu$, onun intika)#n# E. Hen$i al#$. Cinayet /inayeti ko!ala$. Bi$ ka$a ente$nasyonal ka$"#s#nday#-. Bu&*n*n ta$i1(ile$i 0'yle 0i$ (etenin ol)ad##n#, a)a )u1teli7 *lkele$e yay#lan ana$"istle$in ted1i" ya2t##n# s'yl*yo$la$. Ce-a 1ukuk(ula$# 1a$ekete &e(ti. C. Lo)0$oso u(lu Ada)'# s#$7 ana$"ist ti2le$i tes0it i(in kale)e ald#. @11 Lo)0$oso'ya &'$e 0*t*n ana$"istle$de asi)et$ik y*-le$, u-un kulakla$, d'!)eli !*/utla$ !a$d#$. Ha2is1anele$de y*-le$/e ana$"istle ka$"#la")#" !e anadan do)a )*/$i)'i, 7a1i"ele$'i ya-)#"t#$. 1D93'te 8Ana$"i !e .enkili8 (#ka$ ?a$$aud'nun ?a$$aud i(ti)aX )uka!eleden doan ,$ans#- i1tilKli ; (#0anE sosyali-) !e ana$"i-)i ya$att# inan/#ndad#$. osyali-) )etodla$# 0elli olan silK1l# ayaklan)ala$# taki2 ede$. ,$ans#- kanunla$# sosyali-)i 'nleye0ili$. %ete$ ki kanunla$ uy&ulans#n. ,akat ana$"i 7e$dX ted1i"e 0a"!u$duu !e )*lkiyete &'- diktii i(in, kanun ada)#n#n yeni ted0i$le$ al)as# lK-#)d#$. Roose!elt'de ?a$$aud'nun s'yledikle$ini tek$a$laya/akt#$. 194.de, ana$"i )illetle$a$as# 0i$ te1like olu$. Ana$"i-)i nas#l ta$i7 ede/ei-P Ana$"i 0i$ etat de 7ait'di$. %an&#nla, 0a$utla i" &'$en 0i$ isyan 1a$eketidi$. Ana$"i ile ana$"i-)i 0i$0i$inden ay#$#$. An<a$/1ie diye ya-#l#$. Ana$"i 1ayata inti0ak et)eyen, /e)iyetten ko2an, i(inde d*$*st, 1assas, !as#7l# ki)sele$in de 0ulunduu &eni" ted1i" 1a$eketinin i"ledii 0*t*n /inayetle$in ad#d#$. Ana$"i-) ise 1441 7a(etas# olan 0i$ el)ast#$. lk te)sil/isi Henon. Henon i(in kay0olan /ennet )a-ide deil, istik0Kldedi$.

nsan dou"tan iyidi$. O 0*t*n 0ask#la$dan ku$tul)u", kendi kendini ida$e eden de!letsi- 0i$ /e)iyette ya"a)al#d#$. O$ta(a kiliseyi sa7la"t#$#2 .an$# ile kul a$as#na &i$il)esini iste)e-ken, ana$"ist te)ay*lle$ i7ade ede$. 1;<1=. as#$. Ana$"i-)in ta$i1 'n/esi Henon'dan 1=. as$a kada$ &eli$. `UG. as#$ 1*$$iyetin -in/i$le$ini k#$a$. Ra0elais, Montai&ne kiliseyi 1#$2ala$ !e oto$itenin insan -in/i$ine !u$duu kilidi 0o-a$ken, de!leti de sa$sa$la$. 1D. as#$da 6ide$ot 8Me 0en ki)senin kanununa uya$#), ne ki)se 0eni) kanunu)a uysun8 de$. 1D. as#$da 2a2a- Meslie$. e$se$i !e ayya" 0i$ de$e0eyi !e 0i$ a!u( )*te&alli0e. Meslie$ 1e$ &*n kiliseden d'n*2 saatle$/e Au$nal ya-a$. Meslie$ 0u$ada insan#n )utluluuna de!let, 2a2a-, aa, )*te&alli0e'nin @1; en&el olduunu ya-a$. Nl*)*nden son$a Uoltai$e'in eline &e(e$. Uoltai$e, 0u (al#")ay# 0ast#$#$. ok '-etlen)i"ti$. Ana$"inin en 0*y*k te)sil/ile$i R$oud1on, Bakounin, E. Re/lus'du$E sosyalist ana$"istle$. Bi$ de ?. /1i)dt'in te)sil ettii 7e$dX ana$"istle$. Bed0a1t 0i$ (o/uk. 8Ben !e d*nyas#8. : ti$ne$>. Bi$ de7a indi7a eden 0i$ !olkand#$. Ma/kay isi)li 0i$ ya-a$ 'l*)*nden =4 y#l son$a onu ke"7ede$E insan d* "*n/esinde en 0*y*k i1tilKli ya2)#", 0*t*n yasaklan k#$)#"t#$. ti$ne$'e &'$e insanl#k da 7e$tle$ &i0i (o/ukluk, delikanl#l#k, e$&inlik d'ne)le$ini ya"a$. nsanl#k O$ta(a'la delikanl#l#k (a#na &i$e$, ka7as# ile idealle$i ile ya"a$Y i"ti1Kla$#n#, insiyKkla$#n# di-&inle$. Ol&un insan ise 1e) i"ta1# !e insiyakla$# ile, 1e) 1ayKlle$i ile ya"a$. nsanl#k ti$ne$ de!$inde delikanl#l#k (a#n# ya"a)aktad#$. nsanl#k 1e$ )e)nu )ey!eyi di"le)iyo$. 6es/a$tes'in Co&ito'su !e He&el'in 8&e$(ek olan aklXdi$, aklX olan &e$(ek8ti$i. Li0e$ali-) 7e$de 8.o2lu) i(inde e$iye/eksin8 diyo$, sosyali-), 7e$di to2lu)un key7ine Klet ediyo$. Bunla$ insan#n (o/ukluk (a#d#$. ti$ne$'in k#la!u-luunda yeni 0i$ d*nyay# ke"7ede$ A!$u2aE Benden 0a"ka 1akikat yoktu$. 6*"*n/ele$i) 1e$ &*n 0i$ 0a"ka kal#0a &i$se de. Ben ko$kun( 0i$ e&oi-). ,akat insan 7ildi"i kulede kendi kendine yet)ek ka0iliyetinden )a1$u)du$. Bi$ e&oistle$ 0i$lii, &e(i/i !e s*$ekli. Cey7i)e &idenle konu"a/a#), se!i"e/ei) !s. ,il1akika insan )u1ayyilesi 1i(0i$ -a)an 0u kada$ u()a)#"t#$E ne a1lKk, ne kanun. Bu$Au!a a1lKk# insan# 1a0isle"ti$en 0i$ ku$alla$ siste)idi$. .an$#'y# yoket)ek yet)e-, kanunu da yoket)eliyi-. 6*"*n/e sa1as#nda 0u kada$ se$a-at olan ti$ne$, Ca$te-iyen i1tilKli de a"an 0u d*"*n/ele$ine $a)en (ok 0ed0a1t oldu. ti$ne$'in 0i$ t#2 tale0esi, k*lotla kon7e$ansa &idiyo$E Roliste 8nsan te$le$, te$i el0ise e)e$, son$a !*/utla te)as# (ok -a$a$l# olu$, ondan &iy)edi)8 diyo$. E. Al0e$t A$)ee de alut'de :Cu$tulu" O$dusu> senele$/e @1@

/i-!it 2$o2a&andas# ya2#yo$. ti$ne$'i okuyun/a, ka$#s#n# 0o"a)ak istiyo$. Ca$#s# 0o"an)#yo$. Ra2a-la$# $e-il 0uluyo$. ?a-ete (#ka$#yo$E E$e Mou!elle :%eni<a>. Bil1assa /insi '-&*$l*k *-e$inde du$uyo$E 8-di!a( de!a)l# 0i$ 7u1u"tu$, 7u1u" )u!akkat 0i$ i-di!a(8. E))a ?old)an Rusya'dan AB6'ye &ide$, kendisi (ok akti7 0i$ 1ayat ya"ad## 1alde dou) kont$ol*nden yanad#$. ,i-yok$atla$a &'$e ta0iatta )*ke))el 0i$ d*-en !a$d#$. ktisat(# 0u ni-K)# ke"7et)ek -o$undad#$. nsanla$ se$0est $eka0et sayesinde d*"*ne/ekle$di$. Adalet 7ik$inin d#"#nda se$0est $eka0et ola/akt#$. Li0e$al )ekte0in son te)sil/isi H. 2en/e$ ise son de$e/e k#s#tlan)#" 0i$ Aanda$)a de!letten yanad#$. 6e!let 0i$ Aanda$)ad#$. 86e!lete ka$"# 7e$t8de kanunla$#n i2tidaX to2lu)la$ i(in &e(e$li olduunu s'yle$. Ce)iyet ile$ledik(e, kanunla$ a-al)al#d#$. C$o2otkin )addX insanla$ *lkesinde kanunla$a i1tiya( yoktu$, de$. 2en/e$'i de ana$"ist 0ulanla$ !a$d#$. B*t*n ana$"istle$ sosyalistti$, 7akat 0*t*n sosyalistle$ ana$"ist deildi$. %aln#- Ma$J'ta deil, aint< i)on'da da de!let !a$. R$oud1on ise de!let aley1ta$#. R$oud1on 7ede$ali-) elenen !e 0*t*n d*nya )illetle$ini ku/aklayan 0i$ siste)in )*da7iidi$. C$o2otkin, 1aZ'un yak#n a$kada"#. Bakunin, E. Re/lus asl#nda 1ali)<seli) insanla$. C$o2otkin 2$ensti, )*-ik se!e$ 0i$ /o$a7ya/#yd#. a$l#k Rusyas#'ndan ne7$et et)i", 7akat ka2italist A!$u2a'n#n da te-atla$#na "a1it ol)u"tu$. C$o2otkin'e &'$e 1e$ de!$i)in 7elKketi aka0inde 0i$ 1*k*)et ku$)as#d#$. 1= &*nde 0i$ i1tilKl ola/a#n# san#$d#, tek delilii 0uydu eliyo$ 1aZ, onun i(in. Ana$"istle$ ?uyau a1lKk#na inan#$E insan 7a-iletli ol)ak -o$undad#$. MedenP Cendine da1a (ok -e!k !e$dii i(in. A1lKk#n )*eyyidesi i(ten &elen se!in(, 0i$ 7edakK$l#k ya2t# #)#- s#$ada duyduu)u- 1u-u$. .*$kiye'de ana$"i-) dokt$in ola$ak, d*nya &'$*"* ola$ak @13 yoktu$. Ana$"i-) adalete susu- 0i$ a$istok$at#n ka7as#ndan (#k)#"t#$. En 0*y*k d*"*n*$le$i .*$k(e'ye (e!$il)e)i"ti$. .*$k insan# i(in 7e$tle de!let a$as#nda 0i$ ko2u" yoktu$, .*$k )en7aatini de!letinkile$ i(inde e$iti$. on de!i$le$deki ana$"i-)in, ana$"i-)le il&isi yoktu$. B$itanni/a '$en/i 1a$eketle$inin ana$"i-)e 0en-ediini, 7akat de!leti k*(*)se)ele$ine $a)en, de!letten yana oldukla$# i(in ana$"ist ol)ad#kla$#n# 0eli$ti$. Hal0uki Ma$ksistle$ ana$"i-)e son de$e/e d*")and#$. Ma$J i(in en se!i)si- insan Bakunin'di$. Ia&ne$'in .an$#'n#n &a-a0# is)i ile and## Bakunin 0i$ ki"inin 0u$nunun k#$#l)as#n# iste)e-di. 6e! /*sseli !e de! $u1lu 0i$ insand#. Ma$J, Bakunin'in Rus aAan# olduunu yayd# !e 0unu ?. and'dan duyduunu s'yleyin/e ?. and, kendisini d*nyan#n en na)uslu insan# ola$ak tan#d##n# ya-#l# ola$ak 0ildi$di.

196D '$en/i 1a$eketle$i ka$"#s#nda sosyalist kilise '7kelidi$. Co)*nist 6u/los, ana$"istle$i to2a tuta$. Quu$su- 0i$e$ 0u$Au!a (o/uudu$la$Y '$en/ile$. Bi-deki ana$"ist 1a$eketle$inin ana$"i-)le il&isi yok. B*y*k t$'stle$i, 0elli )*essesele$i 1ede7 al)#yo$. ;@ Misan (o/uu 1e!esidi$, /e)iyetin 0*nyesini ku/aklayan 0i$ ano)iE 7e$tle /e)iyet a$as#nda 1i(0i$ o$tak dee$ le!1as#n#n kal)ad##, ya"a)ak se!in/inin kay0edildii 0i$ de!i$. Cinayetle inti1a$# kayna"t#$an 0u o$tak /inneti 1e2 0e$a0e$ yoket)ek &e$ek. Bi$ kin in/ili deil, 0i$ )u1a00et in/ili &eti$)ek. Mukaddesle$ olduunu 0il)ek !e 0ildi$)ek. H*$)et !e )u1a00et 0u1$an# i(inde ya"#yo$u-. Me 1*k*)et, ne )u1ale7et, ne *ni!e$site. Bedii Qe1su!a$oluE Bi-le$ Mi-a) ada)#y#-. on 0u1$an 0i$ ka!$a) ana$"isinden ile$i &eliyo$. Ra"aE 8%a de1$e &el)eseydi), ya akl#) ol)asayd#8, diyo$. Ana$"iE "a"k#nl#kt#$. @1= Hil)i 0eyE ?en(le$i su(la)aya 1akk#)#- !a$ )#P C#y)et 1*k*)le$ini ka$alayan 'n/e 0i- deil )iyi-P Bi$0i$i)i-e olan se!&i !e say&#y# kay0ettik. ?en(le$i su(laya/a#)#-a kendi)i-i su(layal#). Onla$la ka!$a) )e!-uunda anla")a ya2a$sak Me71u) ay$#l## !a1i). 6il a$#n)as#, uydu$)ala$ 1a$i(, )u1ali7 deili). .o2yekWn eskiye !e yeniye )u1ali7i /i!a$. Bedii Qe1su!a$oluE Bi- (ada"la")ay# ?a$2l#la")a )KnKs#na ald#k(a kendi )edeniyeti)i-den ko2uyo$u-. Bi- 1e$ "eyin )en"einde insan se!&isini a$a$ 0ulu$duk. A!$u2a ektiini 0i(iyo$, a)a 0i- Bat#l#la")a'y# (ok yanl#" anlad##)#- i(in )a-a$$at#n# da (ekiyo$u-. Medeniyetle$in sente-i 7a$kl#d#$, A!$u2a lKy##n# 0ul)u"tu$, a)a in"alla1 yeni 0i$ 1*)ani-)a &ele/ekti$. 1B A$al#k 19B6 L F ? A . L A R :G> Conu")a)#- iki '0ekte to2lana/akE 1< LW&at'#n )a1iyeti, d*nyadaki l*&at (al#")ala$#. ;< Bi-deki lW&atla$. Bi$ dil ta0iX ola$ak '$enili$, 'n/e. 6#" d*nyayla te)as#)#- 0i-e 0elli 0i$ dil 1a-inesi ka-and#$#$. 6a1a son$a dil 0i$ tetkik konusu olu$, yani "uu$lan#$#-. Celi)ele$i ta$t)ak, &e$(ek dee$le$iyle 0il)ek, 1an&i &$a)e$ kaidele$ine sa1i2 olduunu '$en)ek. LeJi/olo&ie keli)ele$ d*nyas#na a(#lan ka2#, keli)ele$in (ala$ 0oyun/a &e(i$dii 7a$kl#l#kla$, "e/e$ele$i, si/ille$i. Bi$ 0'l*)* LeJi/o&$a21ie_lW&at ya2)a il)i. LW&atla$ @16 dilin si/ille$idi$, 0i-e 1e$ keli)enin dee$ini, &e$(ek )KnKs#) 0eli$ti$le$. ?$a)e$ 0elli 0i$ (ada 0u keli)ele$in ne "ekilde te$ti2 edile0ile/eini '$eti$. Bela&at da1a (ok ya-a$la$#n 0il)esi &e$eken 0i$ konudu$. Bi-de l*&at(ilik !e sa$7<u na1! i1)Kl edil)i"ti$. .*$k(e'de l*&at )KnKs#na &elen Caa)us, Le1(e,

,e$1an& keli)enin ya0an/# ka$"#l#kla$#E LeJi/on, Ono)asti/on, LeJiSue !s. L*&at 0elli 0i$ dilin keli)ele$ini kaynakla$a kada$ (#ka$ak, e)antiSue inki"a7#yla, o dilin ya-#l# !esikala$#na dayana$ak, al7a0e s#$as#yla !e$en kita2t#$. L*&atle$ 1> l)XE 0i$ )illetin 0*t*n keli)ele$ini ku/akla$. e/e$ele$ini tes2it ede$. n&ili- OJ7o$d En&lis1 6i/tiona$y. 19@@ :`GG /ilt, 1=.444 sy. 1;. y*-y#ldan iti0a$en ede0iyat dili !e insan ili)le$inde kullan#lan keli)ele$i ku/akla$>. OE6 diye &'ste$ili$. MeZ En&lis1 6i/tiona$y, 1D33<19;='e kada$ kale)e al#n)#"t#$. Buna Histo$i/al /1olo$ly diyo$la$. lk kullan#l#" "ekille$inden iti0a$en ele al#n#$ keli)ele$, n&ili- ede0iyat#ndan '$nekle$ !e$ili$, = 4 4 . 4 4 4 )adde, 3= )ilyon i-a1at !a$d#$. Ayn# (al#")ay# ,$ansa'da Litt$e :3 /ilt, 0i$ de u22le)ent> ;4 y#lda ya2)#"t#$. 1D6@<B@'de u22le)ent :A)e$ikan n&ili-/esi i(in> Ie0ste$'in @. 0ask#s#. Conu"ulan !e ya-#lan dili 0*t*n*yle ku/akla)ak &ayesindedi$le$. ;> .i/a$X olanla$. Eski %unan'da l*&at !eya Ro)a'da l*&at !a$ )#yd#P Hay#$. ?e$(i keli)ele$ %unan/a idi, 7akat :LeJi/on<LeJiSue> l*&at ya2)a)#"la$d#. *nk* 0i$ dilde l*&at ya2#l)as# i(in o dilin ke)Kl, 1attK -e!al sa71as#na &el)i" ol)as# lK-#)d#$. on$a lW&at(#n#n o dilde ya-#l)#" kita2la$#n 1e2sine sa1i2 ol)as# lK-#)d#$. Bu "a$t ilk de7a skende$iye'de &e$(ekle")i"ti$. LeJiSue, 0i$ kita0#n :Cita0<# Mukaddes> !eya 0i$ "ai$in kulland## keli)ele$in 0*t*n*d*$. Ho)e$os'un 0'yle 0i$ l*&ati !a$d#$. Ono)asti/on, 0i$0i$ine 0en-eyen !e -#t olan keli)ele$in 0i$a$aya &eti$il)esi. Latin/e ilk l*&at 9. as#$. Belli @1B elle$de. Latin/e !e %unan/a l*&atle$ 1 = , 1 6 . as#$da ya-#l)aya 0a"lan#$, ondan son$a A!$u2a dille$inin l*&atle$i ya-#l#$. 1B. as#$E ,$ansa'da ilk al7a0etik l*&at, Mi/on'un. ,$ans#- akade)isi 16@6'da Ri/1elieu ta$a7#ndan ku$ulu$. E$ans#- dilinin &$a)e$ini !e l*&atini ya2)ak a$-usundad#$la$. 16. as#$da ,$ans#-/a -en&inle"i$. %unan/a, talyan/a keli)ele$le dola$ ,$ans#-/a. Rleiade )ekte0i )*essi$di$ 0unda. ,$ans#-/a 0elli 0i$ le1(enin, ile de ,$an/e le1(esinin ye$le")esi ile &enelle"i$. 6ile dolan 0u keli)ele$ nas#l -a2tu $a2ta al#na/ak. ?*ne"<k$al `GU. Louis 0*t*n ,$ansa'ya "a)il 0i$ 1*k*)$anl#k ku$)u"tu. ,$ansa'da 1e$ "ey in-i0at de)ekti. 6ilde de 0a-# ku$alla$#n 1Kki) ol)as# )e!-u0a1isdi. MillX 0i$ dil te"kil et)ek s'-konusuydu. 1B. y*-y#lda Mal1e$0es dili disi2lin alt#na sok)u"tu$. UauAelat ,$ans#- dilini 0elli kaidele$in in-i0at# alt#na soktu. ,$ansa'n#n 0u ilk l*&ati 1693'de (#kt#, Akade)i ta$a7#ndan. ,u$etie$e 0u ya!a" (al#")a y*-*nden sini$lendi !e akade)ininkinden 'n/e kendisininkini (#ka$tt#. Bu y*-den akade)iden ko!uldu. Co!ulan tek *ye o. Akade)inin l*&ati ta) )anKs#yla al7a0etik deildi. .enkitle$e, alayla$a )a$u- kal)#"t#$. ,akat ,$ans#- -e!kine istika)et !e$)i"ti$. Akade)inin 0i$ oto$itesi !a$d#. ;. 0ask# 1B1D'de, 3. 0ask#

1D4;'de. Akade)i i1tilKl s#$as#nda la!edildi. 6'Ale)0e$t (e"itli tas1i1le$le (#ka$tt# l*&atiE 1B9D. ,$ans#-/a'dan .*$k(e'ye lW&atla$#n en )*ke))eli olan 0u l*&at, Han(e$i ta$a7#ndan 1D3;'de .*$k(e'ye (e!$il)i"ti$. 1D@=, 6. 0ask#y# Uille)ain 1a-#$la$, 'ns'-* ya-a$. on 0ask# 19;D'di$ :; /ilt>. 6. 0ask# 0*y*k 'ne) ta"#$. Akade)inin l*&ati ,$ans#- -e!k, -ekK !e )edeniyetinin 1*$)ete "ayan ka0ul ettii 0i$ )*essesedi$. ;. 0ask#dan iti0a$en al7a0etikle"i$. ,u$etie$e'in l*&ati konu"ulan dilin si/ilidi$. @. 0ask# 1B13, Hollanda, 3 0*y*k /ilt. ki s!i($eli 2$otestan ta$a7#ndan 0as#l)#"t#$. Bi$(ok lW&atla$ yaln#- dili tes2it et)e-, o (a#n 0il&ile$ini @1D de ku/akla$. Ansiklo2edik lW&atla$#n 19. as#$da en )*ke))eli Rie$$e La$ousse'unki. La$ousse A!$u2a'ya 0i$ k*t*21ane 1ediye et)i"ti$. A!$u2a oku)ay# ya-)ay# o kita2tan '$en)i"ti$. Ben-etile/ek 0i$ kita2 yoktu$ ona, 3 s*tun *-e$ine, 1;4 sat#$. 1B /ilt. nsan 0il&ile$ini ku/akla)ak isteyen 6ide$ot<d'Ale)0e$t'in 0*y*k ,$ans#- ansiklo2edisi, 0u$Au!a-inin d*nya &'$*"*n* tes2it ede$. Ede0iyat<7else7e !s. lW&atla$#. Qeytanla$ l*&ati, A"k l*&ati !s. He$ konu 0i$ l*&atin i(ine &i$)i"ti$. 19. as#$ Ede0iyat l*&ati Ua2e$eau'nun. .ek /ild ;.444 sy. Ede0iyatla il&ili 1e$ "eyi i(ine al#$. %ine ,$ansa'da ,$an/k'#n ,else7e l*&ati. 19. as#$ 0i$ lW&atla$ as$#d#$. 6il 2a$(alan)#", 0elli n*7us k*t*kle$ine $a2tedil)i"< ti$. MedenX 0i$ dilde 0i$0i$inin ayn# olan iki keli)e 0ulun)a-. ynony)e lW&atla$#. Lulius Rolius 0elli )e71u) ailele$i tes2it ediyo$E ko$ku<de1"et, *$k)e, !s. Akade)i lW&at#nda 0u eksikti. Analo&iSue lW&atla$da a$ad##)#- keli)eyi nas#l 0ula/a#-P Boissie$e say7an#n *st*nde keli)ele$i ya-a$, i-a1at !e$)e-, an/ak 1an&i 0a"l#k et$a7#ndan 0ula/a#)#-# ya-a$. 1D6; n&ilte$e'de Ro<&eate$ keli)ele$i 0elli )e71u)la$ et$a7#nda to2la)#"t#$. Boissie$e onu &'$)eden kendisininkini ya2)#"t#$. Bi$ dilde, ; dilden ya2#lan lW&atla$. MeselK n&ili-/e l*&at al7a0etikti$. Endi"e keli)esini n&ili-/e'de sa$i1 ola$ak 0il<)e-sek, .*$k(e'den n&ili-/e'ye lW&ata 0aka/a#-. Me71u)la$#n tedai etti$dii keli)ele$. Akade)i synony)ele$i ayd#nl#k ola$ak !e$)e-. Akade)i lW&at#nda eti)oloAile$ yoktu$. Bununla da eti)oloAi lW&atla$# )e"&ul ol)u"tu$.

n&ili-/e'de telK77u- )*1i), ?*ney !e Cu-ey ta$a7la$ 7a$kl#. ,$ans#-/a keli)ele$in telK77u-u da 0a-en dei"i$. @19 6e)ek ,$ans#- ansiklo2edisindeki 0u 1atKla$ ya$d#)/# lW&atla$ ile 1alledil)i"ti$. Celi)ele$i &i$i" s#$as#na &'$e )i, kullan#" s#$as#na &'$e )i s#$alaya/a#-P 19. as#$dan son$a lW&at(# dilde 0ulunan 0*t*n keli)ele$in s#$as#n# ya2)ak -o$undad#$. R. Ro0e$t'in 6 /iltlik l*&ati. He) al7a0etik, 1e) analoAik. ,$ansa'da 0u&*n ko)2*te$ ya$d#)#yla ka( /ilt ola/a# 0ilin)eyen 0i$ l*&at 1a-#$lan)aktad#$. ;3 A$al#k 1 9 B 6 LF?A.LAR :GG> Cu00ealt# Con7e$ans# Meden Bat# keli)ele$ *-e$inde 0u kada$ du$)u", neden 0i- keli)ele$ d*nyas#na ka$"# kay#ts#kal)#"#-P Bat# s#n#7la$#n s#n#7la$la ka!&a ettii 0i$ *lkedi$. #n#7la$ ka!&ala$#na keli)ele$le 0a"la$la$. Celi)enin de ayd#nl#k ol)as#, ok !e )#-$ak 1aline &el)esi lK-#)d#$. Bat#'da 1B. as#$dan son$a )illX dille$ te"ekk*l et)i"ti$. %eni s#n#7, nasla$# de!i$)ek i(in, keli)ele$e )u1ta(t#$. 1B. as#$ akl#n 1*k*)$anl##d#$, oto$ite tan#)a)ak de)ekti$. Bat# )edeniyeti 0i$ keli)e )edeniyetidi$, ka!&a 'n/e keli)ele$le ya2#l#$, son$a siyasette. Bi- d*nyada 0i$ tek )edeniyet !a$ -annediyo$u-. .*$k slK) )edeniyeti 0i$ aksiyon )edeniyetidi$, keli)ele$in (ok 'ne)i ol)a)#"t#$. Ede0iyat# 0i$ oyun ka0ul eden Os)anl#, onu )usikXnin 0i$ "u0esi ya2)#"t#$. Os)anl# i(in )*1i) olan e!!elK inan(t#$, Cu$'an<# Ce$i), ,#k#1, Hadis, .e7si$'di$. Bunla$ son de$e/e /iddX konula$d#$. Ci1an&i$le$, 0i$ elen)e !as#tas# ola$ak @;4 ede0iyat#n keli)ele$ini 0i$ sila1 ola$ak kullan)a)#"t#$. Os)anl#'da s#n#7 ka!&as# yoktu$, insan )ukaddesti$. 6in<d#"# kalan sa1ala$da elen)i"ti$. Medeniyetin tek 'l(*s* kita2, keli)e, 7else7e deildi$ !e 1e$ )edeniyetin ayn# yolla$dan &e()esi, ayn# ideay# &e$(ekle"ti$)esi "a$t deildi$. A!$u2a'da l*&at ile$le)i"ti$. Ce!1e$X'nin #1a's# 14. as#$. on de$e/e &eni" olan A$a2 dili 0i-i) i(in 0i$ )edeniyetin dili idi, ayn# i)an# 0'l*"*yo$duk. Cu$'an'da &e(en keli)ele$ )ukaddesti, &eli")ele$ini de A$a2(a'n#n 0*y*k lW&atla$)da taki2 ede0ili$dik. Bununla 0e$a0e$, 11. y*-y#lda Ca"&a$l# Ma1)ut, )illX &u$u$unu tat)in i(in 6i!an<# LW&attit .*$k'* kale)e ald#. B.=44 keli)edi$. Ha$sX unsu$la$# i1ti!a ede$. Bat#'n) anlad## )KnKda 0i$ leJiSue deildi$. Ca$a1anl#la$ de!$i :A$a2(a> A00asile$'in .*$k(e'ye ka$"# 0i$ te!e//*1* !a$d#$ : 1 4 B B > . 1;. y*-y#l, Hi)a1"e$X, Mukadde)e<t*l ede2<A$a2(a,a$s(a<Mool/a.

1=. as#$da Ali Qi$ Me!aX Mu1ake)et'*l<LW&ateyn'de Ca"< &a$l#'n#n ya2t##n# ya2a$, ,a$s(a ile .*$k(e'yi ka$"#la"t#$#$ !e .*$k(enin -en&inliini islK) d*nyas#na is2at ede$. :,a$s (a>. 16. as#$da Ca$a1isa$l# A1te$X Musta7a E7endi A$a2(a'dan .*$k(e'ye LW&at#'n# 1a-#$la$. ada"# ,X$u-a0adX'nin Caa)us<u Okyanus'u (#ka$E A$a2(a'dan A$a2(a'ya. .e0$i-li Hasan Bu$1an<# Cati'yi 1a-#$la$. A/e)/enin en )*ke))el l*&atidi$. Os)anl# 7iki$de A$a2, "ii$de A/e) tesi$indedi$. Cendi dille$ini -aten 0ili$le$ !e l*&at ya-)ak i1tiya/#nda deildi$le$. A$a2(a )ed$ese dilidi$. .an-i)at'a kada$ 0u 0'yle &itti. Mai)a, Me0i, Ma0i ay$#/a 0i$ lW&ata )u1ta( deildi. `UGGG. y*-y#lda Qey1*lislK) Esat e7endi ilk de7a .*$k(enin l*&atini ya-a$. BestekK$d#$. Le1(e<t<*l L*&Kt'# i(in seki- sene (al#"#$. A$a2(a, ,a$s(a l*&atle$i ta$a$, $e1<i na$e7te'ye :&'< @;1 $*l)e)i" 0i$ yola> &i$e$. Ese$i )*ste"$ikle$in en esasl# kay na#d#$. .*$k(e keli)ele$i al7a0etik ola$ak di-e$. Ca$"#s#na A$a2(a !e ,a$s(as#n# ya-a$. 6a$0#)eselle$den '$nekle$ !e $i$. Bunla$ )at0aan#n ye$le")esine kada$ 0as#l)a)#"t#$, 7akat ya-)ala$# de!$in k*t*21anele$inde 1e$kese a(#kt#$. Uankulu, a11a1 l*&atini .*$k(e'ye (e!i$i$ !e 1B;9'da M*te7e$$ika ta$a7#ndan 0as#l#$, 0unu Esat E7endi'ninki taki2 ede$. A$kas#ndan ,i$u-a0adX'nin l*&ati ,a$s(a'dan .*$k(e'ye (e!$ili$E Caa)us<u Okyanus. .an-i)at 0a"lay#n/aY 1< A1te$<i Ce0i$ : 1 D 3 3 > ,a$s(a'dan .*$k(e'ye. ;< Esat E7endi, ,a$s(a'dan .*$k(e'ye, .*$k(e'den ,a$s (a'ya. @< Ce!1e$i a11a1 te$/*)esi, Uankulu. 3< Ay#nta0l# As#), Bu$1an<# Cat# !e Caa)us<u Okyanus ola$ak d'$t l*&at !a$d#$. En (ok kullan#lan d'$d*n/*le$le, *(*n/*s*. A!$u2a 1D. y*-y#ldan iti0a$en &eni" 0i$ l*&at ya2)a 7aaliyetine &i$i"i$. iyasX e)elle$le Os)anl#'y# tan#)ak, dilini 0il)ek iste$. Os)anl#'n#n $u1 d*nyas#na &i$)ek i(in, onun dil d*nyas#n# tan#)ak lK-#)d#$. %a0an/#la$dan ilk l*&at MeninskiE Rolonyal# 0i$ )*ste"$ik. Rolonya'n#n 6e!let<i Aliyye te$/*)an#. Ono<)astikon = /ilt. .*$k(e'nin l*&ati. Al7a0etik deil.

Latin/e 16D4 ilk 0ask#s#. .*$k(e<,a$s(a, Al)an/a, ,$ans#-/a ka$"#l#kla$. Bat# ili) Kle)i .*$k(e'yle 0undan son$a 19. as$a kada$ )e"&ul ol)a-. 16D4'den son$a ?. Rasy isi)li 0i$ Ru). 1D;6'da %unan istiklKl sa!a"# s#$as#nda Rusya'ya ilti/a eden 0i$ ,e<ne$li'di$. a$'#n ak$a0ala$#ndan 0i$i .*$k(e '$en)ek iste$. Rasy i"i &eni" tuta$. L*&atiE 8.u17e<t*- Hekiye8. ,$ans#-/a'dan .*$k(e'ye 1D;D Mosko!a. 6a1a son$ala$# lW&at(#la$ ta$a7#ndan dikkate al#n)a)#"t#$. 8Ui!$e ou )ou$i$8i 8ya de!let @ ; ; 0a"a, ya ku-&un le"e8, diye (e!i$)i"ti$. Mekita$istle$in l*&atiE E$)eni ta$ikat#. Ra2a-. Uenedik'te otu$u$la$. Bi-de de )ekte2le$ a()#"la$d#$. LW&atla$# 1D33E talyan/a, ,$ans#-/a, .*$k(e, E$)eni/e. .*$k(e E$)eni 1a$7le$iyle ya-#l)#"t#$. Bian/1i ,$ans#-'d#$. e7a$ette te$/*)and#$. Os)anl# *lkesine &elen t*//a$la$, se7i$le$ i(in 'n/e k*(*k 0i$ ,$ans#-/a<.*$k(e l*&at 1a-#$la$. Cie7e$'in s'-l**nden isti7ade ede$, iki /ilt, ;.444 sa1i7e, .*$k(e'den ,$ans#-/a'ya s'-l*k. Radi"a1 keli)esinin 1an&i *lkele$de kullan#la0ile/eini, 2adi"a1la$#n '-el s#7atla$#n# kullan#$. lk )*ke))el .*$k(e l*&ati. Bi$ de 1D3@<36 ,$ans#-/a< .*$k(e l*&at 6e!let<i Aliyye'ye &iden e/ne0ile$e ya$d#) i(in ya-a$, il)X 0i$ &ayesi yoktu$. Louis< R1ili22e de!$i ,$ansa'n#n ti/a$X !e il)X e)elle$i i(indi$. n&ili-/e Red1ouseE En/*)en<i 6ani" Re"it Ra"a ta$a7#ndan ,$ans#- Akade)isi taklit edile$ek ku$ulu$. 34 *yeli. 6#" *yele$i a$as#nda Bian/1i !e Red1ouse :1D11<1D9;> !a$d#$. Red1ouse 1D;6'da stan0ul'a &el)i", desinat'$l*k ya2)#", n&ili- se7a$etinde (al#")#", sada$et te$/*)an# ol)u", (ok (al#"kan !e /iddX 0i$ ada)d#$. .*$k(e'nin ilk l*&at#n# o ya2)#"t#$. 1D@D<1D31. Celi)e 1a-inesi 8)*nte1i0at<# LW&at<# Os)aniye8 144.444'le$i 0ulan Os)anl#/a'dand#$. M*s!eddele$ini Ali Ra"a'ya 0#$ak)#". O da A. Ue7ik Ra"a'ya 0u )*s!eddele$i !e$)i", Ue7ik Ra"a 1DB6'da Le1(e<i Os)anX'sini 0u )*s!eddele$den de$le)i"ti$. Red1ouse'un kita0# 1D=@'de )*elli7 is)i ol)adan C1u$/1ill'in 8Ce$ide<i Ha!adis8 )at0aas#nda 0as#l)#"t#$. Ueled ele0i 6$. Cno/1'un 'ns'-*nde Ue7ik Ra"a'y#, Qe)settin a)i'yi Red1ouse'un ko2yas# ola$ak isi)lendi$i$. Red1ouse n&ili-/e 0i$ 8Uade Me/u)8 .*$k(e i(in el kita0# 1a-#$la)#"t#$. n&ili- )2a$ato$luu'nun &eli")e (a#. Cannin& 6e!let<i Aliyye'dedi$. Red1ouse 1D64'da n&ili-/e'den .*$k(e'ye l*&atini 1a-#$la$. 19;D Os)anl#/a son n*s1as#. Red1ouse 1D94'da 8Meani'il Le1(e8yi :le1(ele$in @ ; @ )KnKs#n#> 1a-#$la$. ok dee$li 0i$ .*$k(e'den n&ili-/e'ye l*&atti$. lk l*&at ;6.444, ikin/i l*&at 9@.444 keli)edi$, 9@.444 .*$k(e keli)e. Bu&*ne kada$ ya-#l)#" .*$k(e lW&atla$ i(inde en )*ke))elidi$. n&ilte$e .*$k dilini !e i$7an#n# 0*t*n*yle tan#)ak iste$ken, Al)anya da 0o" du$)a-. Henke$, .*$k< (e<A$a2(a<,a$s(a l*&at#n# ya-a$. ;.444 say7a. Red1ouse'un 1D=@ n*s1as#ndan 7aydalan#$. :; Cilt. G. Cilt 1D66, GG. Cilt 1 D B 6 > . "i /iddiye al)#"t#$. Lei0-i&'de 0as#l)#"t#$. ,$ans#-la$ da C*ta1yal# A$tin'in Be$lin'de .*$k(e<,$ans#-/a, ,$ans#-/a<.*$k(e l*&atini 0asa$. Ma$lo77, Cal7a onu taki2 ede$. AleJand$e Han(e$X Akade)i'nin 1B9D 0ask#s#n# .*$k(e'ye (e!i$i$. ,ene$ 0eyle$indendi$. Ce(e/i-Kde'nin )isa7i$le$inden 0i$i Han(e$X'ye 1ay$an kal#$, 8Meden i1tida et)edinP8 de$, Ce(e/i

de 8 en 0u kada$ /a1ilsin, neden tanassu$ et)edinP8 de$. ki )edeniyetin )e71u)la$#n# ka$"#la)ak son de$e/e &*(t*$. A)a Han(e$X (ok 0a"a$#l#d#$, ,$ans#-/a'dan .*$k(e'ye ya2#lan lW&atla$#n en e1e))iyetlisidi$. @. /ildi Mosko!a'da 1D31<3;'de 0as#l#$. Bi-de .an-i)at $i/alinin 1e2si iyi 0i$ Os)anl#/a l*&ati ol)ad## 1ususunda )*tte7ikti$le$. Ma)#k Ce)al, Mualli) Ma/i ayn# "ikKyet i(indedi$le$. Bu$1an<# Cat# ile Caa)us<u Okyanusu )e/-eden 0i$ l*&at i1tiya/#. Red1ouse'dan son$a Os)anl#/a'n#n l*&at#n# ela1X Bey ya2)#"t#$. Ciddidi$, al7a0etikti$. 1D9B. Ue7ik Ra"a'n#n Le1(e<i Os)anX'si ondan 'n/e. ; /ilt. G. /iltte A$a2(a<,a$s(a, GG'de .*$k(e s'-l*kle$. Nn/e tek, son$a iki /ilt. Red1ouse'dan son$a Qe)settin a)i'nin Caa)us<u .*$ki'si : 1 9 4 4 > , 1D99'da 0i$ Ru)'un .*$k(e l*&at#n# ko2ya ettii s'yleni$. Adadaki Ru) )ekte0inde .*$k(e 1o/as#d#$ Ro$o1n. 1D99'da 0*t*n .*$k(e keli)ele$i to2la)#"t#$, 0*t*n kay<@ ; 3 nakla$dan 7aydalan)#"t#$. ;.444 sa1i7e. stan0ul 0ask#s#. Re)-i !e Mualli) Ma/i lW&atla$# da1a son$a ya-#l)#"t#$. ,akat Henke$ !e Red1ouse'un &eni"lii yoktu$ onla$da. .*$k(e'de Ansiklo2edi (al#")ala$#. lk te"e00*s Ra$is'te Ali ua!i'nin Flu) Me/)uas#. 144 /ilt d*"*n*yo$du, D4 sy.'da 0itti. 1DB4'de La$ousse'u al#2 te$/*)e et)ek !e .*$kiye ile il&ili )addele$i ilK!e et)ek istiyo$du. .*$kiye'nin La$ousse'u ol)ak istiyo$du. Ata0ey )addesinde kald#. QinKsi'nin l*&ati $i!ayetti$. Ali ua!i 0i$ k#s)#n# &'$)*" !e a0uk sa0uk 0ul)u"tu$. Bu $i!ayet E0u--iya .e!7ik ta$a7#ndan ku!!etleni$. Bu Ansiklo2edi (al#")ala$# -a)an -a)an ta-eleni$ !e 0ite$. Cat$e de$&isi 1<; 7o$)ada kal#$. A1)et R#7at E7endi B /iltlik 0i$ ta$i1</o$a7ya kita0# ya-)#"t#$. CiddX !e 7aydal#d#$. Qe)settin a)i'nin Caa)us<u Ale)'i 6 /ilt. 1; sene (al#"#$. .*$k(e'de ilk 0*y*k ta$i1</o$a7ya l*&ati. 0tidaX ta$a7la$# !a$d#$. Bouillet'nin ta$i1</o$a7ya l*&at#n# esas al)#", slK)<6ou'dan da 7aydalan)#"t#$, a)a Caa)us<u .*$ki'den (ok da1a dee$lidi$. Bat#'da &eli"en ili)le$in ka$"#l#kla$#n# 0ul)ak i(in (e"itli (al#")ala$ ya2#ld#. Ci$ko$ Ho0u iktisadX keli)ele$i, .*$k(ele"ti$)ek &ay$etine d*"t*. Me"$utiyet'te istila1at en/*)eni (e"itli 0il&i dalla$#n#n keli)ele$ini ka$"#la)ak istedi. %aln#- R. .e!7ik ; /ilt Caa)us<u ,else7esi'ni ya-d# !e 7else7e te$i)le$ini ku$du. Bi$ ede0iyat(#n#n Caa)us<u ,else7esi'di$. Bat#'daki !e 6ou'daki keli)ele$i al#$. Classi7i/ation des s/ien/e" )addesi ile 0it)i"ti$. Ba-en

&*ld*$*$, 0a-en 1ay$an ede$. ali1 Heki, Caa)us<u Riya-iyat# ya-a$. Me1)ed Ek$e) 1ukuk l*&atini ya-a$. .an-i)at 0i$ de$i dei"ti$)e de!$idi$. Bi$ dilin l*&atini ya2)ak i(in da1a 'n/e !u-u1a ka!u"an 0i$ dille )ukayesesini ya2)ak lK-#)d#$. .an-i)at'ta Bat#'n#n ti/a$X )en7aatle$ini &eli"ti$)ek, k*lt*$ e)2e$yali-)le$ini ye$le"ti$)ek i(in de @;= olsa dili)i-le il&ili (al#")ala$# (ok 7aydal# ol)u"tu$. Bi-e 0u i"i '$et)i"le$di$. $7an#)#- ta0iiyet dei"ti$iyo$du. Hi(0i$ keli)enin kendi dilinde 0ile )*te$adi7i yoktu$, iki ay$# dilde ka$"#l#k nas#l 0uluna0ili$P Bat#'n#n )e71u)la$# ya"a)ad##)#- )e71u)la$d#. Lastik ait .*$k(e keli)ele$in synony)e'le$i :e"<anla)la$#> *-e$inde du$du. .an-i)at 1i(0i$ "eyi sonuna kada$ &'t*$)e)i"ti$. 8?alatat<# .e$/*)e8 0i$ka( /iltte 0itti. LW&at'# da 8a)2ul8 keli)esinde s'n)*"t*$. .an-i)at de!$inde )*ste"$ikle$in !e &ay$# )*sli)le$in (a<l#")ala$# $e10e$ ola/ak )a1iyettedi$. Onla$dan son$a 2ek a- /iddX (al#")a ya2#l)#"t#$. H. CK-#) Cad$i'nin l*&at# )*ke))eldi$, 0*t*n .*$k le1(ele$ini ku/akla$. %aln#- )*te$adi7 7a$kla$#n# !e$)e-, !e$e)e-. Bu lW&atla$# ta$a)ak 1i( ki)senin ya2)ad## i" ol)u"tu$. Hal0uki dil 0*t*n*yle &'(*2 &it)ektedi$. 6il ol)ay#n/a )illet ol)a-, d*"*n/e ol)a-. 6ile 1*$)et... 3 Cas#) 1 9 B B ACA6EM UE ACA6EMLER Cu00ealt# Con7e$ans# Akade)us :Hikato)os> %unan'#n 0i$ )asal ka1$a)an#. Helena'n#n sakl# olduu ye$i i7"a ediyo$. Atina /i!a$#nda &eni" to2$akla$# !a$)#", de!lete 0#$ak)#", Akade)us'un to2$a#nda At1ena'n#n )a0edi ya2#l)#". E7lKtun 0u -eytinlik 0'l&ede dola")ay# (ok se!e$)i". O kada$ ki sonunda tale0ele$ini 0u 0a1(ede to2la)#". Nld*kten son$a 0u 0a1(eye yak#n 0i$ ye$e &')*l)*". .ale0ele$i 3 as#$ ayn# ye$de to2lan)#". Akade)iE @;6 E7lKtun'un 7else7esini i7ade ediyo$T .N. 3. y*-y#l. G. Batla)yus skende$iye'de a(t## )ekte0e, %a1udile$, End*l*s'te C1a$le)a&ne :B. y*-y#l> B*y*k Al7$ed :D. y*-y#l> ayn# keli)eyi kullan)#"la$. Celi)e yaln#- )ekte2<)ed$ese )KnKs#na kullan#l)a)#". : 1 D . y*-y#lda 0u )KnKda da1a kullan#l#yo$>. An/ak 1D. y*-y#lda 5ni!e$site keli)esi onun ye$ine &e(iyo$. lk akade)ile$ talya'da ku$ul)u". 1;B4'de B$unotto Latin "ii$ akade)isi. 1D. y*-y#lda End*l*s'te "ai$le$. talya'da 1e$ "e1$in 14<;4 akade)isi !a$)#" !e 16<1B. y*-y#lda say#la$# B44'e ula")#". Bu ku$u/ula$#yla yokolan akade)ile$ i(inde 0i$ istisna !a$E A/ade)ia della C$us/aE talyan dilini 0i$ ede0iyat dili 1aline &eti$i$. Lei0ni- akade)ile$i A!$u2a (a2#nda &eni"let)ek iste$. Iei)e$'da ilki a(#l#$. lk ili) akade)ile$i ,$ans#- !e n&ili-

8A/ade)ie des s/ien/es8 ile 8Royal o/iety8. ?assendi, 6es/a$tes !s. &i0i ule)K (al#")ala$#n# 0i$0i$le$ine akta$)ak i(in to2lan#$la$d#. on$a akade)ile$ ku$dula$. Nn/ele$i akade)ile$ Ai)nastik ye$le$iydi. 8,ai$e son a/ade)ie8E k#l#( de$si al)ak. Bi$ 0a"ka )KnKs# da Clu0 ye$ine kullan#l)as#. En eskisi Ben Lo1nson'un ku$duu, yeni$, i(ili$, so10et edili$di. :Cl*0 0i$ 0a"ka konu")a konusu>. Akade)i denin/e ilk akla &elen ,$ans#- Akade)isi, 16;9'dan iti0a$en ,$ansa'da k$al#n sek$ete$i Con$ad, 1a7tada iki &*n a$kada"la$#n# e!inde to2luyo$duE i"< &*(, ede0iyat, 2olitikadan konu"uluyo$du. Ri/1elieu, Bois<?uill0e$t'ten 0u 1a0e$i ald# !e Con$ad'a 1a0e$ &'nde$e$ek, 0u to2lant#la$a $es)X 0i$ )a1iyet ka-and#$#l)as# tekli7inde 0ulundu. Mi-K)nK)e 16;3'te 1a-#$land#. =4 )adde. 16;= `GGG. Louis'nin C*"ad 0e$at# (#kt#. Ra$la)ento 'n/e 0u yeni 1eyeti kendisine $aki2 &'$d*, son$a onaylad#. Nn/ele$i 14<1; ki"i idile$. Me ya2a/akla$#n# da 2ek 0il)iyo$la$d#. onunda 34 ki"i oldula$. Ri/1elieu 'n/e Ayd#nla$ Akade)isi, son$a Bela&at Akade)isi tekli7inde 0ulundu. onunda ,$ans#- Akade)isi tK0i$i 0ulundu. Nn/e nutukla$ ya-#ld#. li)le$ @ ; B i aley1inde, a"k aley1inde nutukla$ d*-enlendi. Akade)inin 1ede7le$i !e dille$ *-e$ine 0i$ nutuk 1a-#$land#. ,$ans#- dilini )*ke))elle"ti$)ek, %unan/a !e Latin/e aya$#nda 0i$ d*nya dili ya2)ak, akade)inin 0a" 1ede7i oldu. Akade)ide ya-a$la$ a-#nl#kta idi. Mi1ayet C1a2elin 34 ki"inin 0i$likte 1a-#$laya0ile/ei 0i$ i"i 0uldu. Bi$ l*&at, son$a 0i$ &$a)e$, 0i$ $eto$ik !e 2oetik ya-)ak. O -a)ana kada$ ,$ansa'da dile 1Kki) olan slo&anla$d#. R$e/ieuse ad# !e$ilen 1an#)la$. 16@9'da A 1a$7i 0i$ 1ayli ile$ledi. 16. y*-y#lda ,$ans#-/a (ok -en&inle"i$. Rleiade'la$ 0a"ka dille$den 2ek (ok keli)e soka$la$. Akade)i ile salon a$as#nda 0i$ )u1ale7et yoktu. Mal1e$0es ,$ans#-/a'y# ya0an/# keli)ele$den ay#kla)#", 7aki$le"ti$)i", 7akat 2u$e :sa7> 1aline &eti$)i"ti. Uau&elas, ,$ans#- dilinden ta"$a keli)ele$ini !e teknik keli)ele$i ko!du. Mal1e$0es dilde oto$ite ola$ak 1alk# tan#yo$du. Uau&elas, 1D. y*-y#l $asyonali-)in dilini kullan)al# de)i"ti. .e7ekk*$ dili, )ate)atik )*/e$$etlii iste$ dedi. Bu y*-den lW&ata 1alk#n keli)ele$i, ya0an/# keli)ele$ al#n)ad#. Uau&elas dilin delisi idi. Akade)ide 0*y*k "ai$le$in $ol* 2ek a-d#$. ?e$(i onla$#n da s'-* dinleniyo$du a)a, sonunda 1e2 Uau&elas 1Kki) oluyo$du. Uau&elas ,$ans#-/a'n#n ke)Kle e$diini s'yl*yo$du. Coyduu esasla$#n, ,$ans#-/a ya"ad#k(a ya"aya/a#n# s'yl*yo$du. 6il 0elli 0i$ )e$1aleye !a$d#ktan son$a ke)Kle e$e$. ?$a)e$ ya2#s# dei")e-, te7e$$uatta 0a-# yenilikle$ ola0ili$. ,il1akika Uoltai$e'le$in, Condilla/'la$#n dili akade)inin ku$)u" olduu 0u te)el *-e$inde y*kseldi. Akade)i ,$ans#- dilinin kade$ini tKyin etti. Ue 'ld*kten son$a da ile$leye$ek 1693'de 0itti. Akade)ide, ,u$etie$e a$kada"la$#na i1anet etti. 1694'da kendi l*&at#n# (#ka$d#. 6e)ek akade)inin /odi7ie$ ettii ,$ans#-/a, da1a son$aki ,$ans#-/a'n#n esas#n# te"kil etti. Celi)ele$ ta$i7(ede )*ke))eldi$le$ !e &eni" 0i$ ta0akaya 1ita2 ede$le$. 1 B 1 D ;., 1BD9 @. 0ask# :i1tilKl s#$as#nda 0as#ld## i(in ka0ul edil)e)i"ti$. Han(e$i, .*$k(e'ye 0unu (e!i$)i"ti$>. 1D@=, 1DB9,

@;D
D. !e son 0ask# 19@@. 19@@'de akade)inin ilk &$a)e$i 0as#ld#. Ri/1elieu 'l*n/e, eillet akade)inin 0a"kan# oldu. Ondan 'n/e 0u$Au!ala$ !a$d#, ondan son$a a$istok$asi de &i$di akade)iye. Akade)inin $es)X 0i$ )*essese olu"u `GU. Louis'nin de!$inde oldu. Lou!$es'da 0i$ salon a(#ld#. Contla$ koltukla$#n# kendile$i &eti$iyo$la$, '0*$le$i iske)lede otu$uyo$la$d#. `GU. Louis 34 koltuk yollad#. Akade)i a-ala$#na 'l*)s*-le$ deni$. 1tilKl akade)iyi k$al/# ka0ul ede$ek, 1B9@'de il&a etti. Cu$ulan enstit*n*n ;. !e @. 0'l*)* olu$, 1D16'da tek$a$ a(#l#$E 0*t*n Kli)le$, di2lo)atla$ o$adad#$. 3 1 . koltuk akade)i K-as# ol)ayan 0*y*k "'1$etle$e ay$#l#$E Bal-a/, Molie$e, Ri$$on. 6*nya sa!a"#ndan son$a 0a-# akade)i a-ala$# Al)anla$'la dostluk ku$dukla$# i(in (#ka$#l)#"la$d#$. Bu&*n de ya"a)aktad#$. ,$ansa'n#n )illX )*essesele$inden 0i$idi$. Akade)i *yesi ol)ak i(in 0a"kan !e sek$ete$e 0i$ )ektu2 ya-)ak, *yele$i de teke$ teke$ -iya$et et)ek lK-#) &eli$. C1ateau0$iand at# ile akade)iyi -iya$et et)i"ti$. Hu&o'ya oy !e$enle$ de 8Le !ote 2ou$ )ait$esse8 :Met$esine, yani Luliette 6$ouet'ye oyu)u !e$iyo$u)> de)i"le$di$. A. ,$an/e 6. Hale!y'nin #s$a$#yla &i$)ek i(in )ektu2 ya-#n/a 8Catiyen ol)a-, ne /*)le, ne i)lK 1atKs# !a$8 de)i"le$. Akade)i K-ala$#n#n ese$ sa1i0i ol)ala$# la-#))#". 834 ki"i olun/a 1e$kes 0i-i)le alay ede$, @9 kal#n/a 1e$kes ayakla$#)#-a ka2an#$8 de$le$ kendile$i de. La B$uye$e i(in 834'a !a$)ak i(in &e$eken s#7#$8 de$le$. Os)anl#'da akade)i yok )uP He$ yal#, 1e$ konak, 1e$ tekke, 1e$ ta$ikat 0i$ akade)i idi. A)a 1D=1'de Re"it Ra"a'n#n a$-usu ile En/*)en<i 6ani" tesis edildi. A(#" nutkunu Ce!det Ra"a 1a-#$lad#. ,$ans#- Akade)isi'nin taklidi. Reis Qe$i7 Bey !e ;. $eis Hay$ulla1 E7endi oldu. 11 senede s'nd*<&itti. Ali Ra"a akade)iye de!let $i/ali al#n)a)as#n# istedi. En/*)en Ce!det Ra"a'n#n ta$i1ini ya-)as#n# istedi. En/*)en'in as#l !a-i7esi 6a$'*l< ,*nun'a kita2 1a-#$la)akt#. ?e$(ek 0i$ i1tiya/a /e!a2 !e$)ediinden ka2and#. 19;B'de %aku2 Cad$i yine ,$ans#- @;9 Akade)isi 0en-e$ini istedi. C'2$*l*'n*n 1ayat#nda 7iki$le$ine 0a"!u$ulduE Cu00ealt# Akade)isi 0*$ok$asinin ta1akk*)* alt#nda deil. Ayd#nla$ O/a# da yeni 0i$ akade)i. Akade)i l*&atinin d#"#ndaki 'ne)li lW&atla$E ,u$etie$e, Litt$e !e La$ousse'du$E 6*nya dille$inin en &*-el l*&atidi$, 1B /iltlik Rie$$e La$ousse l*&at#. ;D Cas#) 19BD 65M%AE6EB%A.G Bi-de ede0iyat#n k'k* ede0E da!et et)ek, -iya7ete (a#$)ak. on$a keli)e )KnKs#n# &eni"let)i"E $u1un -iya7etine da!et. ,akat 0u )KnK /a1iliyet de!$inde de yok, as$<# saadette de. Hi/$X *(*n/* as#$da ulu)<u a$a0iye denilen ili)le$ ulu)<u ede0iye 1aline &eliyo$. Mualli)le$in

*st ta0akas# )*eddi0. %*ksek ailele$e de$s !e$enle$ ta$i1, il)<i !e-in !e kK7iye, 0eyan, 1ita0et &i0i 7enle$in 1o/ala$#. 0n Haldun ede0iyat# 0elli 0i$ konusu ol)ayan ili)le$ diye ta$i7 ede$E 0i$ ka!)in k*lt*$*, '$7X ola$ak 1akikat ka0ul edilen 0il&ile$. End*l*s'ten son$a )an-u) !e )ensu$ s'-. %ani ede0iyat, Bat#'da (ok son$a ka-ana/a# )KnKy# 1i/$X 6. as#$da End*l*s'te ka-an#yo$E insan# insan ya2an 0*t*n ili)le$, lW&atla )e/a-# 0i$0i$inden ay#$an 1e$ "ey. A!$u2a'da lite$at*$*n k'k* 1a$7ti$. :Es/a$2it, Le Litte$ai$e et le so/ial, Bat# dille$inde keli)enin se$*!eni<M. ,e1)i, .a$i1<i Ede0iyat<# A$a0iye, 6ou dille$inde keli)enin se$*!eni>. A!$u2a 0*t*n d*nyay# kendi )e)aliki ka0ul eden &en( ka!i)le$in d*nyas#. %unan, i1tiya$ Qa$k'#n 1a$a)-ade )i<@@4 $as(#s#d#$, )al-e)eyi 0a"ka ka!i)le$den de!"i$)i", istedii "ekle sok)u"tu$. Bat#'da %unan ede0iyat# d*nya ede0iyat#n#n 0*t*n* ka0ul edil)i"ti$. O (ada 0a"ka 0*y*k ede0iyatla$ da !a$d#$. O de!$in ede0iyat#na 1ellenistik deni$ !e eu</u)eniSue :/i1an"*)ul> ol)ak iddias#ndad#$, Ro)a ede0iyat# &i0i. Bu iki ede0iyat kendini A!$u2a'ya ka0ul etti$)i", A!$u2a'da )illX ede0iyatla$ 0a"la)#"t#$. talyan, s2anyol, ,$ans#-, n&ili- !e Al)anla$ d*nya ede0iyat# ka!$a)#n# o$tadan kald#$)#"la$ !e 0i$ A!$u2a ede0iyat# ku$)ak iste)i"le$se de, 1e$1an&i 0i$isi die$le$ini 0a"a$a)a)#"t#$. A!$u2a Asya'y# tan#)#yo$du, Asya da A!$u2a'y#. A!$u2a 1D. y*-y#lda o$ientali-)le 0*t*n )ane!X i"ti1as#yla 6ou'ya sald#$d#. Hollandal# He$0elot Asya'y# ilk de7a A!$u2a'ya tan#tt#E 6ou k*t*21anesi. A!$u2a slK) d*nyas#n# !e 6ou'yu o kita2tan tan#ya/akt#$. B*y*k 1atKla$la doludu$. Hind de yoktu$, slK) 'n/esi A$a0istan da. He$0elot, dostu Be$nie$'nin )*"a1adele$ine dayan#$. La ,ontaine'de de Be$nie$ !a$d#$. ?e$(i Celile !e 6i)ne A!$u2a'da (e!$il)i"ti. ?aland'#n Bin0i$ ?e/e'sini de, Cu$'an<# Ce$i)'i de Bat# da1a 'n/e tan#)#"t#. Bin0i$ ?e/e kendi *lkesinde ne7es ala)ayan Bat# ayd#nla$#n# 0*y*le)i"ti$. on$a Bin0i$ ?*n :Retit de Cou$tie$>. on$a AnSuetil 6u2e$$on, 6ou'nun A!esta !e F2ani"adla$'#n# Bat#'ya tan#t)#"t#$. G$an !e Os)anl#'y# tan#tan )*ste"$ik Ha))e$'di$. ?oet1e 0i$ Ielt lite$at*$*nden 0a1sede$. ?e$(i He$de$ 2anteistti, 0*t*n )illetle$ Cena0<# Hak'#n kuluydu, 0a"ka dille$i konu"an, 7akat ayn# kaynaktan &elen $u1la$d#. Ua1daniyetin te/ellisini &'$*yo$du. Al)an $o)antikle$inden 'n/e )*ste"$ikle$ 6ou'nun 0a"l#/a kaynakla$#n# Bat#'ya tan#t)#"la$d#. Ro)antikle$ e&-otik (i(ekle$ 2e"indeydi, &a$i2 olan 1e$ "eyi )e$ak ediyo$la$d#. ?oet1e'yi 6ou'ya kanatland#$an duy&u usan(t#. .e!$at'#n d*nyas# !e Ho)e$ yenilik duy&usunu ka)(#la)#yo$du. 1tiya$ ?oet1e'den e!!el Uoltai$e'de !a$, @@1 a)a 6ou'ya eili"i 0i$ s')*$&e/i eili"idi$. He2sini ,$ans#-la"t#$#$. ?oet1e de 6ou ede0iyatla$#n# -ekKs#na "ekil !e$en 0i$e$ )al-e)e ola$ak kullan#$. Mu1a))ed, !e Cla!i&o'su 1e2 Al)an'd#$. %e$li 'l(*le$in d#"#na (#k)ak !e 0e"e$i anla)ak iste$. %a0an/#n#n $u1una n*7uede0ile/ek 0i$ Al)an )illetinin te"ekk*l ettiine inan#$. ?oet1e A!$u2a ile Asya'n#n 0i$le")esini 8Bat#'n#n 6ou 6$a)#8nda : 1 D ; @ > &e$(ekle"ti$i$. B*t*n te$/*)ele$i oku$, ,i$de!si'yi se!)e-, (ok &*$*lt*l* !e )illX 0ulu$. CelKleddin<i Ru)X'nin ilK1X a"k#na n*7u- ede)e-, a$ad## $u1 ka$de"ini Ha7#-'da 0ulu$. ?oet1e ,a$s(a 0il)e-, 7akat

Ha))e$'in $e10e$liinde oku$ !e (ok &eni" 0i$ de1Ks# olduu i(in anla$ !e onu te$/*)e ede$. Bat#'n#n 6ou di!an#. 1< Ha7#-. ;< akXnK)e. @< H*ley1a. Eski %unan'# ad#) ad#) dola"an, ?e$)en de1Ks#na katan ?oet1e, 6ou di!an#nda 6ou'yu se!e$. 6ou di!an#ndan son$a A!$u2a Asya ile i(li d#"l# ola/akt#$. ?oet1e'nin 0i$(ok taklit(ile$i (#ka$. Miet-s/1eE A!esta, . ?eo$&e 8As)a Ba1(ele$i8 il1a)#n#n kayna#n# ?oet1e'den al#$. Al)anya kendi d*nyas#n#n ya$#) olduunu, insanolunun 0i$ 0*t*n olduunu anla)#" !e ?oet1e kendi neslinin 0u $*yas#n# &e$(ekle"ti$)i"ti$. Asya'ya duyulan 0u ne7es al)a i1tiya/#, ,$ansa'da da kendini 1issetti$i$. U. Hu&o 8Les O$ientales8i 1D;D'de ya-a$. s2anya'da 0i$ &u$u0u sey$ede$ken kal0inde 0i$ 6ou se!&isi uyan#$. Eski kaynakla$ ku$u)u"tu$. A!$u2a'n#n a"k# 1ain !e e&oistti$. Asya Hu&o'ya 0a"d'n)esi il1a) ede$. ?eni" 0i$ )u1ayyilesi !a$d#$, o$kest$as#na 0u Kletin sesini kat)ak iste$ !e 8Les O$ientales8de Ca)ii'yi ya"at)ak iste$. s2anya'da kilise, )ey1ane, e!le$ !e /a)i i(i(edi$. Re10e$i ,uinet'di$. Ca1iliye de!$i "ai$le$ini @ @ ; ,$ans#-/a'ya (e!i$)i"ti$. A$a2 !e ,a$s ede0iyatla$# dosyas#n# Hu&o'ya !e$i$. Asya'n#n !e a$u-un !e-ni kita0#nda ya"a$. Les O$ientales, ,$ans#- "ii$inin en )*ke))el !i$t*o-ite "a1ese$idi$. ,akat A!$u2a'dan insanX 0i$ da!$an#", kendi ka0u undan (#k)a &i0i 0i$ 1as0Xlik 0eklene)e-. A)a Bat#'ya yeni 0i$ ses &eti$en iki 0*y*k ya-a$ ola$ak ?oet1e !e Hu&o selK)lana0ili$. 5(*n/* 0i$ "ai$ de By$on'du$, Os)anl#'y# anla)a)#"t#$, %unan )u1a00eti !a$d#$. H*)ani-) de)ek %unan de)ekti$. 6*nya ede0iyat# 1D@;'ye kada$ Al)anya, ,$ansa, n&ilte$e, talya ede0iyatla$#d#$. 1D@;'ye kada$ A!$u2a Asya'y# tan#)a-. Hind'e &iden n&ili-le$'in, I. Lones'in Hind(e !e Os)anl#/a'dan te$/*)ele$i A!$u2a'da 0i$ 6ou 1ay$anl## ya$at)a-. A!$u2a tesa)u1u :1o"&'$*y*> tan#)a-. .ole$ans Asyal#'d#$. Red1ouse ya-d## 0i$ )ektu2taE 8A!$u2a'n#n 6ou'yla dost ola0ile/eini san#yo$du). ?'$d*) ki A!$u2a kinin !e (#ka$#n *lkesidi$, A!$u2al# olduu) i(in utan#yo$u)8 de$. B*t*n A!$u2a'y# )a1kW) et)e)ek i(in iki A!$u2a !a$d#$ diyeli)E 1< Li0e$al, $o)antik, "ii$ !e 1ayKl 2e"inde ko"an A!$u2a. ;< B*t*n d*nyay# s')*$&e et)ek isteyen A!$u2a. 6ou'nun 0*t*n )a0etle$ini ta" ta" s'ken, 1a-inele$ini a)0a$la$#na doldu$an 0i$ /ana!a$la$ !e 1un1a$la$ A!$u2as#'nda, /ana!a$# -in/i$e !u$an, insanl#k se!&isi ile kal2le$i tutu"an "'!alyele$ de !a$d#$. Halk# /ana!a$d#$.

A!$u2a ile Asya 1KlK kayna")#" deildi$. ?e$(i 80en<i ade) a-a<y# yek die$end8. nsanolunun 0*t*nl** !e insan d*"*n/esinin teklii A!$u2a'n#n "uu$una !e "uu$alt#na i"le$. A)a 1D@;'le$de de 0i$ d*nya ede0iyat# te"ekk*l et)e)i"ti$. Leon BaAa-et, 0i$ d*nya ede0iyat# )a&a-ini ku$a$, 8Ma&a-ine Gnte$nationale8. Ca2an#$. Bil&i alan#nda 8 /ientio8 d*nya 0il&isine a(#l#$. B$andes ilk de7a A!$u2a ede0iyat#n# 0i$ 0*t*n @@@ ola$ak al#$, )ukayeseli ede0iyat#. A)a A!$u2a kendi -indan#n# y#ka)a-. 19;1'de n&ilte$e'de Ren Clu2 ku$ulu$. 6*nya ede0iyat (#la$#n#n tan#")as# i(in. "e ya$a)a-. ;4. as#$da A!$u2a da1a &eni" d*"*n/elidi$. .e$0iye ko-)o2olitle"i$ !e 0*y*k insanla$ A!$u2a de$ken 0*t*n d*nyay# d*"*n*$le$E Ro)ain Rolland 'n/e ,$ansa ile Al)anya'y# ka$de" ya2)ak iste$, Al)anya'y# ,$ansa'ya se!di$i$. on$a iki d*")an $eAi)i, li0e$al ,$ansa ile sosyalist Rusya'y#, son$a iki d*nyay# 6ou'yla Bat#'y# kayna"t#$)ak iste$. ?eni" y*$ekli !e ka7al#d#$. ek olan Rilke, Rusya'y#, talya'y# dola")#", kendi sen7onisinde onla$#n )usikXsini e$it)i"ti$. A!$u2a t#$nakla$#n# iki /i1an sa!a"# ile &'ste$)i", ondan son$a ku$ulan Fnes/o d*nyan#n 0*y*k ese$le$ini tan#t)ak i1tiya/# ile (#$2#n)#"t#$. A)a 1KlK 0i$ d*nya ede0iyat# ku$ula)a)#"t#$, yani sa!a"s#-, dikensi- 0i$ d*nya ku$)a 1ayKli 1en*- &e$(ekle")e)i"ti$. A!$u2a 0a"ka *lkele$den de (i(ekle$ de!"i$i$, a)a kendi 0a1(esi i(in 0i$e$ 7idand#$ 0unla$. Me!<lanK'n#n insaniyet2e$!e$lii, tasa!!u7un 0*y*k anlay#"#n# &e$(ekle"ti$)ek 1en*- 0i$ $*yad#$. Rus ede0iyat#E Rus 1alk# sakall#la$ !e sakals#-la$ diye ay$#l#$. Mutlak 0i$ isti0dat !a$d#$. 6*"*n/e !e 7else7e $o)anda ya"a$. Ba$on de Uo&ue Rus $o)an#n# kale)e al#$. .u$&enie! Rusya'n#n A!$u2a :,$ansa> ede0iyat te)sil/isidi$. .olstoi ilk tan#nan !e se!ilen ya-a$d#$ Rusya'da. 6osto G. 6*nya Ha$0i'nden son$a A!$u2a'y# 7et1ede$, son$a ?o$ki. Rus ede0iyat# 1asta 0i$ to2lu)un ede0iyat#d#$. A!$u2a kendisine 0en-e)edii i(in, 0i$ kK0us da olsa Rus ede0iyat#n# 0eni)se$. Uo&ue, 86osto d*nyay# dola")#"t#$, 7akat &e/e dola")#"t#$8, de$. Ayn# s#$ala$da skandina! ede0iyat# :0sen> da kendini ka0ul etti$i$. ,inlandiya, Rolonya, $landa G. 6*nya a!a"#'ndan son$a, Balkan *lkele$i de A!$u2a'y# taklit ede$ek, d*nya ede0iyat#n# A!$u2a @ @ 3 ede0iyat# ka0ul ede$ek &i$e$. 14. as#$da ya-#lan La2on ?en/ei'nin ,$ans#-/a te$/*)esi 1en*yoktu$, in'in de 'yle. A!$u2a yaln#- 6ou'ya deil, Rusya'ya da ya0an/#d#$. ,$ansa'da 14<1= sene e!!elki anti<$o)an 0i$ /innetti$. 6o$u yoldan usan)#", d*"*n/e okyanusunun de$inlikle$inden 0*t*n in/ile$i de$le)i"ti$, a0ese iti0a$# 0undand#$E dadai-), s*$$eali-), let$i-) de 'yle. a#)#-da $o)an, eski (adaki 7else7enin ye$ini al)#"t#$.

,else7e, ili)le$in 1e2si idi, (*nk* ili)le$ 1en*- ay$#l)a)#"t#. on$a ili)le$ ay$#ld#k(a, 7else7e ya2$akla$# tek tek d*"en 0i$ (i(ek &i0i (#$#l(#2lak kald#. Ro)an 7else7edi$, 2sikoloAidi$, sosyoloAidi$ 0u&*n. B*t*n ne!ile$in kendisine d'k*ld** 0i$ deni- 1aline &eldi. Bu&*n d*nyada iki ne!X !a$E 1< Ro)an, ;< 6ene)e. Bunlann d#"#nda da ili) !a$. Anti< $o)an, $o)an#n i(indedi$, te-atla$ ikli)i A!$u2a'n#n ikin/i (o/uudu$. Ua1yin, Cu$'an<# Ce$i)'in d*nya ede0iyat#na tesi$i. 6*nya ede0iyat# Cu$'an<# Ce$i)'den yete$in/e isti7ade et)e)i"ti$. *nk* A!$u2a te-atla$ *lkesidi$, -i$!ele$ !e u(u$u)la$ *lkesidi$, teslise inan#$, "a$a2<ek)ek e7sKnesine inan#$. HekKs# da, 1a)akati de sonsu-du$. :Ca$a)a-o7 Ca$de"le$'de Alyo"a :H#$istiyan 2a2a-#> ile 6i)it$i'nin :H#nd#k> konu")as#>. Cu$'an 16@6'da n&ili-/e'ye (e!$ili$. on$a ?aland te$/*)esi, 7akat Bat#'n#n ka7as# 1a-)ede)e-. Ha-$et<i Mu1a))ed'in ese$i ka0ul ede$, A!$u2a i(in slK)iyet H#$istiyanl##n :&*ney> $e7o$)udu$, 2$otestanl#k :ku-ey> $e7o$)udu$. Ua1iyden 7aydalan)ala$# d*"*n*le)e-. A!$u2a'da da 1idayete, slK)iyet'e &elenle$ ol)u"tu$, a)a Cu$'an<# Ce$i)'de i7ade edildii &i0i kulakla$# !e &'n*lle$i )*1*$l*d*$. Ca1iliyet de!$i ede0iyat# Cu$'an<# Ce$i)le 0it)i"ti$. )$Wl Cays'#n k#-# 0a0as#n#n "ii$ini MuallKkat<# e0a'dan indi$)i"ti$. ?*ne" doun/a y#ld#-la$ s'ne$. E0edX !e ilK1X 1akikatti$, @@= '0*$* 0e"e$Xdi$. Ua1iyle il1a) 7a$k#. 8Aldan)a ki, "ai$ s'-* el0ette yaland#$8. Hakikat<# Cu$aniye d#"#nda 1i(0i$ d*"*n/e ka0ule "ayan deildi$. lK1X kelK)la, 7e$dX kelK) nas#l ayn# ola0ili$P He$ ideoloAi /i1an"*)ul ol)ak iddias#yla (#ka$. Li0e$ali-) :1D. y*-y#ldan &*n*)*-e> 1*$$iyete !e akla dayan)ak iddias#ndad#$. osyali-) de 0*t*n insanl#a 1ita2 et)ek a$-usundad#$. n1isa$ &*t)e-. 6*"*n/e ola$ak, s#$7 ideoloAi ola$ak 0*t*n insanl##n saadetini a)a( ola$ak &'ste$i$le$. Bu iti0a$la d*nya ede0iyatla$# ka!$a)#na ideoloAile$ ka$"# de ildi$le$. Rusla$ 19@3'de ,i$de!sX'nin 1444. y#l#n# kutla)#"la$d#$. Hi( deilse &'ste$i" ola$ak ideoloAile$ 0i$ d*nya ede0iyat# ka!$a)#na ka$"# deildi$le$. Mu1ata0# 0*t*n insanl#kt#$, insanl##n saadeti i(in ku$ul)u"la$d#$, na-a$X ola$ak. Ro)an#n as$#)#-da !e *lke)i-de )*ste!li olu"u nas#l i-a1 edile0ili$P osyoloAi (e"itli dalla$a ay$#ld#, ant$o2oloAi de 'yle. %ani insan ili)le$i &eni" 0i$ dikkat isteyen 0i$ so$u)luluk il)idi$. :MeselK Mann1ei), 7ilo-o7 0i$ sosyolo&du$>. Ro)an (a#)#-#n da#n#k istinas#na 1ita2 eden 0i$ t*$l*d*$. li) 1a-#$l#k !e sa0#$ iste$. a#)#- insan#n#n -a)an# yoktu$, onun i(in ede0iyat sa$ay# iki odal# olduE $o)an !e dene)e. Ro)an'#n 0i$ &*-ellii da1a !a$, 2iAa)al#. 6ene)e 0i$a- da1a /iddX, o da 7else7enin, ta$i1in, sosyoloAinin ye$ine &e()i"ti$. nsan# ka(#$an #st#la1la$dan u-ak. Ro)an ise 0a"#ndan 0e$i kad#nla$ad#$, kad#nla$ i(in ya-#l)#" !e kad#nla$ ta$a7#ndan yay#l)#"t#$. Ma/e$a !e A"k't#$. 6ene)e ise a"ks#- 0i$ $o)and#$.

a#)#- insan# !akitsi-di$, a)a te/ess*s* !a$d#$. .e/ess*s* da1a a- ise $o)an oku$, da1a (ok ise dene)e oku$. ,else7e He&el'le 0it)i"ti$, 0elki ya$#n dene)ele$den 7else7e (#ka0ili$, dene)e ise Ras/al !e Montai&ne'le 0a"la)#"t#$. s2anyol ede0iyat# A!$u2a'ya tiyat$oyu &eti$)i"ti$ !e 6on<[ui/1otte'la, Qanso Ranso ikilisini &eti$)i"ti$. Q'!alye $o)anla$#. @@6 6 Misan 1 9 B 9 ROMAMA 6AR Ro)an yeni 0i$ t*$, ke)Klini 19. y*-y#lda 0ul)u". %unan'da destan, t$aAedi. Helenistik de!i$de 0i$ka( $o)an. Ro)a'dan aty$i/on. Ro)a'n#n ('k*"*n* &'-'n*ne se$iyo$. 16. y*-y#lda Ra0elais. 1B. y*-y#lda 6on [ui/1otteY ,$ansa'da Mada)e de la ,ayette, R$in/esse de Cle!es, ?il Blas'#n .o2al Qeytan#. ,akat 1i( 0i$isi -i$!e deil. ada" $o)ana 0en-eyen La2onya'da Ma$u-aki'nin 8?en/ei'si. 1< e!daE Bo//a/io, 6e/a)e$on ;< A"kE ?en/ei @< ,antastik $o)an. 1D. y*-y#lda n&ili- $o)an#E Ro0inson, Ri/1a$dson, ,ieldin&, L. Lones, )olett, te$n. Ro)an 1en*- i)kKnla$#n# yokla)aktad#$. n&ili- ka$a $o)an# 1o$tlakla$, "atola$. 1D44<1D@4 a$as# n&ilte$e'de I. /ott<ta$i1X $o)an. Me ta$i1, ne $o)an. Ma/e$a $o)an#n#n 0i$ t*$*. Q'!alye de!$inin /anland#$#l)as#. /ott'un en 0a"a$#l# $o)anla$#, (a#n# !e sko(ya'y# anlatan $o)anla$#d#$. elK1addin<i Eyy*0X'yi !e Ha(l#la$'#n stan0ul'u al#"#n# da ya-)#"t#$. .a$i1 0i$ deko$. Hakikatte insan#n, 1e$ de!$in insan#n#n $o)an#. .a$i1, A!$u2a'da /ott'dan son$a &eli")i"ti$. H. .aine, ,$ans#- ta$i1 -e!kini /ott'dan al)#"t#$. /ott'un 'n/*le$inden 0i$i Ce$!antes. Ce$!antes Bat# $o)an#n#n 0a"lat#/#s#d#$. Cita2la$#n kade$i)i-e nas#l 1*k)ettikle$ini anlat#$. Ro)ana @. 0uudu, ta$i1 0uudunu ilK!e et)i"ti$, /ott da n*7us k*t** ile ya$#")#"t#$. 1D@4'da /ott 'ld** -a)an *n* 0*t*n d*nyay# tut)u"tu. Bal-a/ 'n/ele$i /inayet $o)anla$#n#n etkisi alt#ndad#$. ;4<;= tane 1i(0i$ dee$i ol)ayan i)-as#- 2iyasa $o)an# ya-a$. @@B Cendine lKy#k 0i$ 1o/a olan /ott'u 0ulun/a, kendini ke"7ede$. Bal-a/ )a-iyi deil, 0*t*n* ile ku/a#nda ya"ad## to2lu)u anlat#$. 8 on C1ouan8da /ott'un )etodunu taki2 et)i"ti$.

B'l&eye &it)i", son "a1itle$le &'$*")*"t*$. C$al/#la$la i1tilKl/ile$ a$as#ndaki ka!&ay# anlat)#"t#$. Ondan son$a ya2t# #ndan e)in ol)u"tu$. 6*nyada $o)an#n kade$ini (i-en Bal-a/'t#$. Bal-a/'#n $o)an# 0i$ ne!X sosyoloAidi$. osyoloAi 1en*- kundaktad#$. Ro)an/# 0*t*n y'nle$iyle ,$ans#- to2lu)unu $o)anla"t#$)#"t#$. Onun 9B $o)an#, tek 0i$ $o)and#$. ; 4 4 4 ka1$a)anla 0*t*n ,$ans#- to2lu)unu /anland#$)#"t#$. Ondan e!!el !e son$a 1i( ki)senin ya2)ad## 0i$ i"i ya2)#"t#$. a#n# 0*t*n* ile insanolunun &'-le$inin 'n*ne se$)i"ti$. Bal-a/'tan son$a $o)an#n ya2a0ile/ei 0i$ "ey kal)a)#"t#. .o2lu)u 1a$ekete &e(i$en ku!!etle$i de kale)e al)#"t#$. Ce)iyeti y'neten kanunla$#, 7e$dX !e )a"e$X "uu$u anlat)#"t#$. Bal-a/ (a#n#n 0*y*k 7ilo-o7udu$. Ro)an# to2lu)un yaln#- )addesi deil, )KnKs#d#$ da. Bi$ ta$a7#yla )istikti$, i$ade *-e$inde du$u$, 19. as#$ to2lu)unu &e$(ei !e $*yala$#yla anlat#$. Bal-a/'# sosyoloAinin ku$u/ula$#ndan saya$la$. Bal-a/, 'l(*s*- 0i$ ya$at#/#d#$, 0i$ ta0iat ku!!etidi$ Kdeta. nsanl##n ko)edyas# &e$(ekten de insanl##n ko)edyas#d#$. 19. as#$ ,$ansas# d*nyan#n en ile$i to2lu)la$#ndan 0i$i idi. %a-a$, 1*$$iyet i(inde idi, 1i(0i$ 0ask# yoktu. Bal-a/'#n 0*y*kl** 0*t*n* ku/akla)as#d#$. tend1al da insan# yakala)#"t#$. ,akat a$ala$#nda 'l(* 7a$k# !a$d#$. ,lau0e$t *slW0du$ !e $o)an#n (a2#n# tKyin ede$. ?on/ou$t ka$de"le$ nat*$ali-)i ku$)u"la$d#$, $eali-)in dal#d#$ a)a, 0u keli)ele$e 'ne) !e$)e)ek lK-#)d#$. Ro)anti-)den son$a 0a"ka 0i$ ede0iyat i1tilKli ol)a)#"t#$. Ro)anti-), ede0iyatta li0e$ali-)di$. B*t*n 0*y*k ede0X ese$le$ 1e) $o)antik, 1e) $ealistti$. Hola, Bal-a/'#n ya$at#/#l##ndan )a1$u)du$, da1a ku$u, da1a a/e)idi$. Ho/as# kada$ 0a"a$#l# deildi$. A)a AB6 $o)an#nda etkile$i ol)u"tu$. 19. as#$ @@D sonunda ideoloAi $o)ana ka$#")aya 0a"la$. ,$ansa'da Ba$$es )illiyet(ilik "uu$unu uyand#$)aya (al#"#$, $o)an# 0i$ telkin !as#tas# ola$ak kullan#$. A. ,$an/e insaniyet *-e$inde du$u$Y 7e$din ideoloAisine ka$"# insanl## )*da7aa ede$, sonunda sosyali-)e &eli$. ,akat &*ndelik 2olitikaya 1i( ka$#")a-. A. ?ide, 0i$ 7iki$ /a)0a-#d#$. ;4. as$#n en 0*y*k $o)an/#s# R$oust'du$. ?*ndelik 1ayat#n i-leni)le$ini an# an#na kaydede$. Lu$nal tutan ku!!etli 0i$ ya-a$. R$oust'dan son$a $o)an yine ideoloAile$in e)$inde de!a) ede$. E&-istansiyalist $o)an#n iki 0*y*k te)sil/isiE Ca)us !e a$t$e. onunda ikisi de $o)andan !a-&e(e$ !e kendile$ini dene)e ile i7ade ede$le$. ;4. as$#n son ya$#s#nda $o)an#n ye$ine dene)e &e(e$. nsan ili)le$i &eli"tik(e $o)ana s'yleye/ek s'- kal)a)#"t#$. nsan il)X ola$ak in/elen)i"ti$. Ro)an ede0iyat t*$* ola$ak inki"K7#n#n sonuna &el)i"ti$.

n&ili- $o)an# Uikto$ya (a#nda &eli")i"ti$. 5( 0*y*k )illet $o)an te)sil/isi. 1< n&ili-le$. ;< ,$ans#-la$. @< Rusla$. n&ili-le$ ,$ans#-la$'a yak#nd#$, 7akat 0i$ Bal-a/ yoktu$. Rusya'da a$ 1*k*)eti de!$inde d*"*n/e, d*"*n/e ola$ak kendisini i7ade ede)iyo$du. 6*"*n*$ $o)an/# ol)ak )e/0u$iyetinde idi. Ru"kin'den son$a Rus $o)an# ede0iyat#n 0*t*n* olu$. ?o&ol'le 0a"la$, .u$&enye!, 6osto, .olstoi 0a"l#/a -i$!ele$. Bi$ a$a Rus $o)an# Bat#'da &'kle$e (#ka$#l)#"t#$. *nk* Rus $o)an/#la$#n#n tas!i$ ettii to2lu) 1asta !e a"a# idi. Rus $o)an# da yine 0i$ taklit $o)an#d#$. ?. and, Eu. ue'nun tesi$i. Quu$alt#n#n $o)an#d#$, ka$anl#kt#$. Rus $o)an#nda 'l(* !e 0*t*nl*k yoktu$. Bu iti0a$la A!$u2a'n#n Rus $o)an# 1ay$anl## u-un s*$)e)i"ti$. Bi-e &elin/eE He$ to2lu) 0i$ 2a$(a (o/uktu$, 1ikKye din<@@9 le)ekten 1o"lan#$. 6ounun en 0*y*k 1ikKyesi Celile !e 6i)ne. Os)anl# )enak#0nK)ele$den 1o"lan#$. Qi7a1Xdi$. Ro)an 0i-de an/ak .an-i)at'tan son$a ,$ans#- $o)an# tesi$inde (#k)#"t#$. .aklitti$, Bat#'ya y'nel)i"ti$. lk te$/*)ele$ tesad*7idi$. 1D64'da ,enelon'un .ele)ak'#. Ro)an olduu i(in (e!$il)e)i"ti$, siyasetnK)e olduu i(in (e!$il)i"ti$. CK)il Ra"a da onun i(in (e!i$)i"ti$. Ro)an ola$ak deil, te$0iye kita0# ola$ak ya-#l)#"t#$. 6a1a 'n/e .a1ta!X Ru7ai ta$a7#ndan A$a2(a'ya (e!$il)i"ti$, o da M#s#$ )illiyet(ilii i(in (e!$il)i"ti$, eski M#s#$'dan 0a1settii i(in M#s#$ )illiyet(iliinin te)eli ola$ak al#n)#"t#$. Hu&o'dan e7ille$E HikKye<i Madu$Xn, -a0#ta !akas# 1alinde te7$ika edil)i"ti$. Ro0inson, A$a2(a'dan .*$k(e'ye L*t7X E7endi ta$a7#ndan (e!$il)i"ti$. n&ili- 7e$diyet(iliinin, e)2e$yali-)inin, insanla kKinat#n ka!&as#n# anlatan kita0#d#$. Bi-de aint Rie$$e'in $o)an#. Cendi *lkele$inde dee$i ol)ayan ese$le$ te$/*)e edil)i"ti$. %ani 0i$ )edeniyet 0a"ka 0i$ )edeniyeti ke"7et)ek iste$ken, 0u ti2 ese$le$den te$/*)eye 0a"lan)a-. Bil)iyo$duk. Bal-a/ 19@4'la$a kada$ .*$k(e'ye (e!$il)e-. Os)anl# $o)ana ilti7at et)e-. An/ak stan0ul (e!$ele$ine 1ita2 ede$. A. Mit1at E7endi'nin &ayesi 1alk# oku)aya al#"t#$)akt#$. a#n#n 0i$(ok )eselele$ine #"#k sa()ak i(in 1ikKyele$ ya-)#" !e (ok da iyi et)i"ti$. Ro)an denen t*$* Os)anl#la"t#$)#"t#$. Ba"a$)#"t#$. 6*nya $o)an# ile te)as#)#-, ,$ans#- $o)an# ile te)as#)#-dan i0a$etti$, Rus $o)an# )e!/ut deildi$ 0i-i) i(in. N$7<Kdeti)i- y#k#ld#ktan son$a 0i-de $o)an 0a"la)#"t#$, ('k*" de!$inin ese$idi$. M. Ce)al'in $o)an te/$*0ele$i 2aytakt#$. nti0a1, Ce-)i $o)an deildi$. A. Mit1at'#n $o)anla$# *slW0dan )a1$u)du$, $o)andan (ok ansiklo2edidi$. A!$u2ai ilk $o)an Halit Hiya ile 0a"la$, teknik ola$ak 'n/*le$inden *st*nd*$, a)a 0i$ ko2u" ede0iyat#d#$. Me1)et Rau7 :Eyl*l> Bat# tekniindedi$, 7akat .*$k /e)iyetinin 0*t*n*n* !e$)ekten @34 u-akt#$. Ro)an /iddiye al#n)a)#"t#$, 0i$ taklit ese$idi$, &'l&edi$, "a1siyetsi-di$. Bununla 0e$a0e$

0u &eli")e sey$i ta0iXdi$. H. Ra1)i da1a &eni" to2lu) ta0akala$#na in)i", .*$k insan#n# da1a et$a7l# ola$ak !e$)i", $o)ana i(ti)aX tenkidi &eti$)i"ti$. Hola tesi$i. on$a ,e/$<i Ati/ile$E %aku2 Cad$i Bat# $o)an#n# taklitle 0i-i) $o)an#)#-# ya2)#"t#$. 5slW0 sa1i0idi$. H. Ra1)i'de 2ek *slW0 yoktu$. Halide Edi2, R. Mu$i o de!$in 0*y*k $o)an/#la$#. a#)#-da /u)1u$iyet son$as#nda )*essesele$ &eli"tii, da1a (ok Bat#l#la"t##)#- i(in, kad#n to2lu) 1ayat#na &i$dii i(in dei")i"ti$ du$u). Cad#ns#- $o)an ol)a-. Nn/ele$i /a$iyele$ sa1neye (#ka$#l)#"t#$. Cad#ndan 0a1set)ek 0i-i) /e)iyeti)i- i(in ay#2t#. %a"ayan 0i$ kad#n ol)ad## i(in .an-i)at'ta $o)an yoktu$. Bu da $o)an#n 1udutla$#n# da< $alt)#"t#$. Bi$ de 1alk#n okuduu $o)an/#la$ !a$d#$, ede0iyat ta$i1le$inde )isa7i$ edil)e-. Ue/i1X Bey 1alk#n en (ok okuduu $o)an/#la$dan 0i$idi$. Me1)ed CelKl de 'yle. Melod$a)atik. %ani 1e$ ta0akan#n kendine &'$e 0i$ ya-a$# !a$d#. Anadolu !e stan0ul 7a$k#. ada" ya-a$la$dan C. .a1i$, $o)ana sosyoloAiyi, ekono)i 2olitii sok)u"tu$. %ak#n !e u-ak ta$i1i konu edin)i"ti$. Cendi neslinin en ku!!etli $o)an/#s#d#$. Ondan son$a $o)an ayn# /iddiyeti ko$u)a)#"t#$. Ro)an/#l#a 1aysiyet ka-and#$an C. .a1i$ oldu. %a"a$ Ce)al, A. l1an C. .a1i$'in &i$)edii 0a-# konula$# sine)a tekniinden de 7aydalana$ak i"le)ekte. Adalet Aaolu (ok okunan 0i$ ya-a$. Bi-de sosyolo&un, ta$i1(i !e 2sikolo&un ya2a)ad##n# $o)an/# ya2)aktad#$. nsan ili)le$i 1en*- e)ekle)ektedi$. Ro)an 1en*- konula$# 0elli ol)ayan ili)le$in konusunu i"le$. Bu $o)an#n ka$"#s#nda $aki2 yoktu$. ?eni" 1alk ta0akala$# da kita2la yeni yeni te)astad#$. Elli y#ll#k 0i$ al7a0e)i- !a$. Hen*- (o/uk 0i$ )edeniyeti-. Bat#'da $o)an#n ye$ine dene)e &e(iyo$, 0i-de 1en*- okuyu/u o se!iyede deildi$, (o/uktu$ !e kad#nd#$. Ede0iyat t*$le$i i(inde en (ok &eli"en $o)an oldu. Qii$ da1a (ok 1a-#$l#k iste$. @31 Ro)an#n tek $aki0i "i)dilik tele!i-yondu$. Bi$ ka(#"t#$. Realiteden ka()ak i(in uydu$uldu. nsan# in/eleyen ili)le$ &eli"tik(e, $o)an 7aki$le")i"ti$, ya2$aklan d'k*len 0i$ 2a2atya &i0i. Elde yaln#sa2# kald#. Bu&*n okunan sade/e 2olis $o)anla$#, yani )a/e$a $o)anla$#d#$. 3 Misan 1 9 D 4 CARL%LE UE 8CAHRAMAMLAR8 Cu00ealt# Con7e$ans# Hayat# 0i$ )en7aatle$ a# "eklinde &'$en Uikto$ya de!$i n&ilte$esi'nde, Ca$iyle e-elX 1akikatle$e dikkati (ek)ek i(in 0i$ ese$ kale)e al)#"t#$. Cendi 1ayat# da &*(l*kle$ i(inde &e()i"ti$. ?e$(ek d*"*n/e !e/itti$, i)and#$, ili) deildi$. n&ilte$e'yi )a1!eden, )ukaddesle$ Kle)i ile il&isini ko2a$)as# ol)u"tu$. Ca$iyle insanl## ku$ta$a/ak s#$$#n 7a-ilet !e 7edakK$l#k olduuna kKnXdi$. Alla1'a da 7edakK$l#kla !a$#l#$. E)e$son

8$e2$esentati7 )an8, 2en&le$ 8B*y*k Ada)8, Ca$iyle ise 8Ca1$a)an8 de$. 2en&le$'e &'$e 1e$ to2lu) k*lt*$*n* ku!!eden 7iile (#ka$d#ktan, yani )edeniyet olduktan son$a 'l*$. Bu ku!!eden 7iile (#ka$)a i"le)ini 0*y*k ada) ya2a$. ilele$ !e 7elKketle$le doludu$ 0*y*k ada)#n ')$*. He&el'de de ka1$a)an !a$d#$. He&el'in -a)an#n $u1u ad#n# !e$dii "ey 0i$ d*"*n/eyi ku!!eden 7iile (#ka$#$. lK1X $u1un 0i$ ne!i )*)essilidi$. Cade$in i/$a !as#tas#d#$Y d*"*n/e ada)#d#$, 2ey&a)0e$di$, )*/edditti$. Ie0e$ de d*nyan#n t*nele &i$diini anlatt#ktan son$a, 0*$ok$asinin !a1i) sonu(la$#ndan 0a1sede$. B*$ok$asi $asyonalitedi$ !e insan 7aaliyetinin 0*t*n @ 3 ; alanla$#n# istilK et)i"ti$. Bundan ka$i-)atik lide$ sayesinde ku$tula/a#- de$ Ie0e$. ,akat Ie0e$'den son$a sa1neye (#kan lide$le$ :Hitle$, ,$anko, Mussolini, Lenine, talin> 0*$ok$asiye son !e$)e)i"le$di$. lkel insan a! d'n*"*, sa!a" d'n*"* ya o &*n* ya"a$, ya1ut 0i$ Ba"0u'un )enk#0ele$i anlat#l#$. on$a $aks !e )usikX ile 0u )enk#0e ya"an#$. M#s#$ 1iye$o&li7le$inde, )itoloAile$de 1e2 0u ya$#< .an$#, ya$#<insan ti2le$ anlat#l#$. .an$#la$'la insanla$ a$as#ndaki tek 7a$k, .an$#la$'#n 'l*)s*ol)as#d#$. 6inle$ de 0u inan/# 2eki"ti$i$E ta$i1 ya2an ka1$a)anE 2ey&a)0e$di$. .a$i1 okul kita2la$#nda ka1$a)anla$ et$a7#nda to2lan#$. ,e$din ta$i1 ya2t## 0i$ ka-iye<yi )u1ke)e 1alinde "uu$la$a ye$ede$. nsanl#k kendisini ku$ta$a/ak 0i$ 0*y*k ada)#n 1as$eti i(indedi$. ,$eud'a &'$e 0u i"tiyak 0i$ 0a0a a$ay#"#d#$. 6ai)a (o/uk kalan 0i$ k*(**n 0i$ 0*y** a$ay#"#. ,$eud'a &'$e 0u duy&u 1*$$iyet ko$kusuna 0alan#$. B*t*n 0u i-a1la$ 1akikatin 0i$ y*-*n* 0elki &'ste$i$, 7akat tat)inkK$ ol)aktan u-akt#$. 1D. y*-y#lda )ate$yalistle$ :Hel!etius, 6'Hol0a/1, Uoltai$e> 0*y*k ada) 2e"indedi$le$. ,$ans#i1tilKlinden son$a ta$i1i ida$e edenin ak#l ol)ad##, akl#n d#"#nda 0a"ka 7akt'$le$ olduu inan/# ye$le"i$E .a$i1i ya2an y##nd#$. @ &'$*"E 1< .a$i1in &e$(ek ya$at#/#s# 7e$tti$E M*$"it, 2ey&a)0e$, $u1 )*1endisi. ;< ,e$t &'$*n*"tedi$. ?e$(ek &*( to2lu)dad#$. ,e$t 0i$ ese$di$, )*essi$ ol)adan 'n/e. @< ,e$t 1e) 0i$ )*essi$, 1e) 0i$ )u1assalad#$. .o2lu) 0i$ te/$itti$. ,e$t to2lu)un !e ta$i1in "uu$udu$. kin/i &'$*" sa1i2le$i 2en/e$ &i0i e!$i)/ile$di$. .o2lu)la$ 0elli )e$1alele$den &e(e$le$, 0u ted$i/Xdi$ !e a#$ a#$ olu$. 2en/e$ 8Ca1$a)an# ya$atan 0u&*nk* to2lu) deildi$, 0*t*n ta$i1 !e 0*t*n )*essesele$iyle to2lu)du$8 de$. 1akes2ea$e'in ese$le$ini ya-)as# i(in n&ili- dilinin i1ti"a)# !e onu kullanan @ 3 @ 1akes2ea$e'i anlaya/ak 0i$ seyi$/i to2luluu &e$ekli idi. B*y*k ada)la$ an/ak 0*y*k /e)iyetle$de o$taya (#ka0ili$ 2en/e$'e &'$e. ,e$din i$adesini k*(*)seyen 0u anlay#", 0*y*k 0i$ tetkik sonu/u deildi$. Bu &'$*"* n&ili- Bu/kle 8B*y*k ada) "i

"i$il)i" 0i$ kukladan i0a$etti$8 &'$*"*ne kada$ &'t*$*$. O$&anisistle$ 8B*y*k 0i$ u-!iyet olan to2lu)un i1tiya(la$#na &'$e 0*y*k ada) 0*y*$ !e k*(*l*$8 de$le$. Eski Ro)a'daki A&$i22al# 1ati2 isyan eden 1alka ka$"# 8 i- )idesini-, &'$e!ini-i ye$ine &eti$in8 de$. O0Aekti7 denen sosyoloAi de 0*y*k ada)# ka0ul et)e-. B*y*k ada)#n to2lu)un d#"#nda 0i$ !a$l## !a$d#$. ,e$d, Ro0inson deildi$ :Ro0inson 0ile 0elli 0i$ k*lt*$*n ada)#d#$, adada n/il oku$>. ,e$d to2lu)dan te/$it edile)e-. Onla$# 0i$0i$le$inden ay$# antitele$ ka0ul ede)eyi-. An/ak to2lu) da ta0iat &i0i 2asi7ti$. B*y*k ada) kendi to2lu)unun i1tiya(la$#n# 0ile$ek onu 1a$ekete &e(i$in/e, to2lu) ya"a)aya 0a"la$. .a$i1in ak#"#n# tayin eden, t$enin yolunu a(an ate"(i 0*y*k ada)d#$. Bi$ 7e$d < to2lu) ikile)i yoktu$. Iudd, 8t1e Mona$ks8 adl# kita0#nda 1@'ten 1D. as$a kada$ (e"itli 1*k*)da$la$#n 0iyo&$a7isini in/ele$. Iudd'a &'$e, 1*k*)da$ k't* ise o (a da k't*d*$, 1*k*)da$ iyi ise o (a da iyidi$. 6e)ek to2lu) 7e$dle$in to2la)#d#$, o to2lu)un i(inden 0a-# 7e$dle$ o to2lu)un "uu$u olu$la$. .a$i1in )i)a$# 7e$tti$, a)a 0eli$li )al-e)eye &'$e :Ce$2i(le *ley)aniye ku$ul)a->. ,e$d to2lu)un ol&unluuna )u1ta(t#$. I. La)es, 0*y*k ada)# to2lu)un anla)a ka0iliyeti ile i-a1 ede$. Hati0i ya$atan dinleyi/idi$, 2ey&a)0e$le$in 1a!a$ile$i !e sa1a0ele$i !a$d#. .a$i1i )adde/ilik ta$i1te -a$u$etle$ olduuna inan#$. ktisadX k*!etle$i )e!/ut d*-en en&elliyo$sa 0i$ 2atla)a ola/ak, 7iki$ ada)# 2atla)ay# salayan ka2s*l ola/akt#$. 6iyalektik ilK1X d*"*n/enin -a)an !e )ekKn i(indeki &eli")esidi$ He&el'e &'$e. Cu!!etle$ 0i$0i$le$iyle )*/adele ede$, 0i$ den&e olu$, 0i$ te$ki0 olu$. .a$i1 0i$ te$ki0ten i0a$etti$. @33 Musta7a .a1$al#E Ca$i-)a ile ke$a)et 0i$ tutula0ili$ )iP Ce!a2E Ca$i-)a ka!$a)#n# telkin eden Ie0e$, i)an#n# kay0et)i" 0i$ 2$otestand#$. Annesi koyu 0i$ 2$otestand#$, a)a kendisi inan)adan 'ld*. Ca$i-)a, /a-i0edi$, (eki/ilikti$.

1D Ma$t 19D1
OR%AM.ALHM Boa-i(i 5ni!e$sitesi Con7e$ans# A1)et Mit1at M*ste"$ikle$ kon&$esine &ide$ken, 8Bi-i ne$eye ye$le"ti$e/ekle$8 diye d*"*n*$. 8Bi- de Bat#'y# tan#yo$u-, yani )*sta&$i0i-8. Bat# d*"*n/esini tan#yan insanla$#n is)i, ayn# -a)anda 1alk#ndan ko2)u" 0a1ts#- ayd#nla$#n da is)i. A1)et Mit1at, A!$u2a'ya 0i$ 7ati1 edas#yla &idiyo$du. Bat# ile 6ou insan 0eyninin iki ya$#) k*$esi idi, Alla1 Qa$k'#n da ?a$0'#n da 1Kliki idi. slK)'#n !a1deti onu da etkile$. ?*li!e$ ko)2leksiE 'l(*le$i kay0et)ek. Qe$$i te)sil eden, /a1il 0i$ insanla$ to2luluu idi Bat#, kK7i$di. Os)anl# i(in 1idKyeti te)sil eden Os)anl# ile delKleti te)sil eden 0i$ kK7i$le$ *lkesi ola$ak ?a$0 !a$ idi. A. Mit1at'tan son$a du$u) te$sine d'nd*. C* (*ld*k(e k*(*ld*k. Bat#'n#n i7ti$ala$#na, 0i- de yenile$ini ekledik. Qa$k 0i$ 1a$a0e-K$d#$, 0i$ )iskinle$ tekke"idi$. Ali Cani2 i(in de, Ma-#) i(in de :Rie$$e Loti'ye ya-d## 0i$ )ektu2ta> Qa$k 0'yledi$. . Altan da 1e$ )akalesinde Qa$k aley1ta$#d#$. B*t*n tali1si-lii)i- Qa$kl#l##)#-'dand#$. Buna 0i$ de alatu$kal#l#k eklendi. B'yle/e kendi)i-e d*")an#n 0i(tii 'l(*le$le yetin)e)i", 0unla$a yenile$ini ilK!e et)i "i-di$. Oysa 0elli 0i$ Qa$k 2$ototi2i ol)ad## &i0i, Bat# 2$ototi2i @3= de yoktu$. Bi$(ok Bat#l# 2sikolo& i(in 6ouE )istikti$, $asyonel d*"*n/e Bat#'ya 1ast#$. Ie0e$ ka2itali-)i Cal!in a1lKk#na 0ala$, )ant#kla alay eden 0i$ )ant#k. 8Ak#ldan ne kada$ u-akla"#l#$sa, insan o kada$ )utlu olu$8 de$ Cal!in. lk &*nK1 H#$istiyanl##n esas#. R$otestan Ha-$et<i sa'n#n "e7aatine )u1ta(t#$. Bunun 'l(*s* de ka-and## 2a$ad#$. Oysa $asyonali-) Bat#'n#n in1isa$#nda deildi$. Ua1yi 0ile ak#lla i-a1 eden 0n Haldun, d*nyan#n en $asyonalist )*te7ekki$idi$. Bat# )istikle$i !a$. Bu k'"eli ay$#), )anikeendi$. Bu&*nk* nesle d*"en A. Mit1at'#n 0a"latt## )edeniyet 1a)lesini s*$d*$)ekti$. Cali7o$niya 5ni!e$sitesi n&ili- Ede0iyat# 2$o7es'$* E. aid, Bat# e)2e$yali-)ine ka$"# kin doludu$ !e 0*t*n o$ientalistle$e ate" 2*sk*$)*"t*$. O$yantali-) e)2e$yali-)in ke"i7 koludu$. O$ient :6ou> ka!$a)# A!$u2a'n#n uydu$)as#d#$. O$yantali-) A!$u2a'n#n se7il )en7aatla$)a &iydi$il)i" t*lden 0i$ el0isedi$. nsanla$# 0i$0i$inden u-akla"t#$an 1e$ d*"*n/eye ka$"#y#). Bu 0ak#)dan dano!'un 2$olete$<0u$Au!a il)i ay$#)# ne kada$ 1atKl#ysa, O$yantali-)i de 0*t*n*yle )a1kW) et)ek 1atal# olu$. A!$u2a 6ou'nun /an#na oku)u"tu$, a)a 0unda 6ounun 1i( )i ka0a1ati yoktu$P B*t*n o$yantalistle$i yalan/#l#k !e /asuslukla it1a) et)ek do$u ol)a-. Bu ya)ya) A!$u2a ile, d*"*nen A!$u2a'y# ayn# ke7eye koy)ak olu$. .*$k(e'nin en )*ke))el l*&atini Red1ouse, en &*-el ta$i1ini Ha))e$ ya-)#"t#$. nsa7 dinin ya$#s#d#$. slK) d*nyas#n# insanl#a tan#tan 0i- deili-, A!$u2al#la$ :0n Haldun'u da lane tan#t#$. GGG. Ma2oleon o$dusu te$/*)an#d#$. sko(yal# Rosent1al>. .1e Le&a/y o7 sla)'da : /1a1t'in> Rodinson Ha(l#la$'dan -a)an#)#-a slK) ili"kile$ini in/ele)i"ti$. Rodinson MK-#)'#n talin aley1indeki 2iyesini ,$ans#-/a'ya te$/*)e ettii i(in, ,CR'den (#ka$#l)#"t#$. Bi$ 8Ho)o Gsla<)i/us8 !a$ )#d#$P Rousseau'nun %eni Heloise'in kena$#na @ 3 6

8He$kes yo0a-d#$. Ben de yo0a-#). .ole$ans#n yo0a-#y#)8 diye ya-a$. .esa)u1E e)a1at'tan. M*sa)a1a yanl#" 0i$ keli)edi$. Batiyi de! ola$ak &'$)ekten ku$tul)a)#-, 7akat kendi)i-i de de! &'$)e)e)i- lK-#). Bu ay$#)# da Bat# telkin ettiE East is east, Iest is Iest, 0u iki ka$de" 1i(0i$ -a)an 0a$#")aya/akt#$, de$ 0i$ Bat#l#. Os)anl# 0i$ aksiyon )edeniyeti. Etie)0le, ?oet1e'nin d*nya ede0iyat# tK0i$ine ka$"# (#k#yo$. Medeniyetle$ elele !e$dik(e y*kseli$. 6*nya dille$inde (#k)#" 144 )*1i) ese$ so$usu ,$ansa'da, M#s#$'da, La2onya'da so$ul)u"tu$. O$tak ;<@ kita2 !a$. Be"e$iyet 0u kada$ a- tan#)aktad#$ 0i$0i$ini. ?endAei !e B1a&a!at ?ita'y# 0i$ A!$u2al# 0il)eye0ili$, 0i$ 6oulu da A!$u2a'n#n (ok )*1i) 0ildii kita2la$dan 1a0e$si- ola0ili$. Etie)0le te$/*)eye de (ok 'ne) !e$iyo$. Me!/ut olan# 0il)eden, yeni 0i$ "ey ilK!e ede)eyi-. %*ksel)ek isteyen )illetle$, &u$u$dan !a-&e(i2, te$/*)e ya2)ak -o$undad#$la$. Latin/e !e ?$ek(e 0ilenle$ (#k#yo$ sa1neye. %al(#n C*(*k, 8.*$k ayd#n# )*te$/i) ol)ak i(in yeti"ti$il)i"ti$. .e$/*)andan )*te7ekki$ (#k)a-8 diyo$du. M*te$/i) sade/e d*nyas#n#n 7ati1idi$. .e$/*)andan (ok 7a$kl#d#$. Bu y*-den 0*y*k )*te$/i) 'n/e (ok a-d#$. Me )*te$/i), ne )*te7ekki$ yeti"ti$dik. ade/e te$/*)an yeti"ti$dik. Bi- 1e) )*sta&$i2 ol)ak -o$unday#-, 1e) )*ste"$ik. Bat#l# 0i-i a$a"t#$)#"t#$, 0a"kas#n#n 0ak#"# da (ok )*1i)di$. Gnt$os2e/tion (ok )*1i)di$, eJt$os2e/tion da ke-K. Ma)#k Ce)al Ha))e$'i tenkit etti. Ha))e$ d#"a$dan &'$*l)eye/ek 0a-# "eyle$i &'$)e)i"ti. :Cedi<&idi>. Ce!det Ra"a Ha))e$'i ta)a)la$. Ondan son$aki L*t7X E7endi ta$i1i 0*t*n ola$ak 0as#l)a)#"t#$ !e 'n/*le$ine na-a$an -ay#7t#$. A00asile$ de!$indeki slK) ile .an-i)at Os)anl#s# (ok 7a$kl#d#$. *ley)an CanunnK)esinde MontesSuieu'nun ku!!etle$ ay$#)# )e!/uttu$. Os)anl#'da des2oti-) yoktu$. H*k*)da$ i/$a !as#tas#d#$ !e "e$iat#n e)$indedi$. Fle)K ikK- ede$, ikin/i 1atKda o$dudule)K, i/$a &*/*n* altede$. 1D;6'da @ 3 B o$du kalk#n/a, ule)Kn#n ku!!eti kal)a)#"t#$, sus)u"tu$. .an-i)at'tan son$a 0*y*k 0i$ slK) Kli)i (#k)a)#"t#$, (*nk* )*tte7iki yoktu$. Fle)K da o$du ile ('k)*", Bat#'dan &elen taa$$u-la$# ka$"#laya)a)#"t#$. nteliAansya o -a)an do)u"tu$. .an-i)at inteliAansyas# slK)'# 0u&*nk* ayd#n#)#-dan (ok da1a iyi 0iliyo$ !e ya"#yo$duE Ce!det Ra"a !e .unuslu Hay$ettin. Ma)#k Ce)al $ak# i(e$di, a)a E. Renan'a slK)'# '$etti. He2si )edeniyet(i idile$, Bat#/# deildile$, )e71u)un kendisi de yoktu. Bu&*n slK)'#n uyan#"#na "a1it oluyo$u-. .*$k ayd#n# 'n/e M*sl*)an olduunu 0ile/ekti$. Cendisi i(in 0i$ "e$e7 olan slK)iyet'i 0ile/ekti$, 7akat 0unun i(in 1a-#$l#kl# deildi$. $7an# te$k<i ta0iiyet eden insan#)#- 0undan 0*y*k 0i$ 7ayda da sala)a)#"t#$. *nk* kendi i$7an#)#-# kay0et)i" !a-iyetteyi-. Bu&*n .*$k ayd#n# dilini, dinini, ta$i1ini 0il)ek -o$undad#$. A00asile$ de!$inde deili-. Bat#'n#n &eti$dii ayd#nl#a )u1ta/#-. slK)iyet'i 8Le&a/y o7 Gsla)8dan '$eniyo$u), 0n Haldun'u n&ili-/e'den okuyo$u). 8Ak!e) *l<)esalik8e dayana$ak kendi)i-i

tan#)ak &e$ektiine inan#yo$u). Ak#l insanl#k i(in )*"te$ekti$. Bat#'dan, kendi i)an#)#-# !e "a1siyeti)i-i )u1a7a-a ede$ek al)al#y#- 0i$(ok "eyi. 6*nya slK) ayd#nla$# da Bat#'n#n etkisindedi$, )aalese7. M#s#$'daki ayd#nla$#n, 0i-i) ayd#nla$#)#-a *st*n ol)asa da ese$le$ini oku)ak lK-#)d#$. slK)'da in1itat kon&$esine 0i$ tek .*$k i"ti$ak et)iyo$. :;= y#l 'n/e>. Bat# )*ste"$ikle$i ka$"#s#nda elle$i)i-i ka!u"tu$u2 dinle)ek -o$unday#-. Onla$#n ta$t#")ala$#ndan 0ile 1a0e$da$ deili-. o$uE Os)anl# to2lu) ya2#s#n#n i$delen)esi. E. H. Ca$al )ant## 1a!ada k*lt*$ anlay#"#d#$. C$aldan (ok k$al/#. Ce!a2E E. H. Ca$al'#n uyku &eti$)ek i(in okunu$ kita0#. .a$i1i)i- yalanla$dan i0a$etti$. ,iki$ *$etil)iyo$. Bas#n, *ni!e$site, ayd#nla$ k#s#$, slK)iyet ak#l dinidi$. 6ei-)e en yak#n inan( ola$ak, ak#l @3D 1 (a#, slK)iyet'i &'$*$. slK)iyet 0i$(ok i7ti$ala$a 1ede7 ol)u"tu$. o$uE Qekil iti0a$#yla 0*t*n d*nya A!$u2al#'d#$. An/ak 0u A!$u2a d#"# *lkele$i se7aletten !e /e1aletten ku$ta$a)a)#"t#$. Ayd#nla$ Qa$k !e ?a$0'# 0a$#"t#$)ak iste$le$, kitlele$ 0i$0i$ine d*")an kal#yo$. Ce!a2E Ee$ 0*t*n insanla$ ayn# "ekilde d*"*nseydi te-at kal)a-d#. Hi$!ele$de s'ylenen "a$k# ayn#d#$. *$* al#"kanl#kla$#na -in/i$lidi$. Bi-de 1Kki) ideoloAi, A!$u2a 0u$Au!a-isinin ideoloAisidi$. .a$i1si- !e ye$i 0elli deil

ROMAMGM ROMAMG
Ro)an#n 0*t*n *lkele$i ku/aklayan ta$i1i i(inde (e"itli ese$le$ !a$. Ast$ono)iden 2sikanali-e kada$ 1e$ "ey $o)an#n konusu ol)u"tu$. Ele al)ad##, *-e$inde d*"*n)edii, i"le)edii 1i(0i$ konu yoktu$. B*t*n 0u 0it)e- t*ken)e- y#lla$# (e"itli tasni7le$e ta0X tut)u" ede0iyat ta$i1(ile$i. %*-le$/e tasni7 denen)i". Bunla$#n 1e2si i"i ka$#"t#$)aktan 0a"ka 7ayda sala)a)#". Beni) &'$*"*)e &'$e tasni7Y 1ikKyele$i, $o)anla$#, 1ayKl )a1sWlle$ini *( 0'l*)de in/ele$. HikKye, $o)an#n 1as#, a"k 1ikKyesidi$. A"k 1ikKyesi i( d*nyan#n 1ikKyesidi$. onsu- ta1lille$e )*saitti$. 6a1a son$a da $ealist okunan !e okuna/ak olan 0i$ 1ikKye "eklidi$. on$a se!da $o)anla$#. e!da $o)an# insan#n ta0iatla, insan#n insanla, insan#n te1likele$le sa!a"#, 0elki a"k $o)an#ndan 'n/e o do)u". 5(*n/* 0i$ 0'l*)de ise ya-a$#n anlat)ak istedik<@39 le$ini s'yle)ek i(in 0a"!u$duu 0i$ ne!X 7antastik 1ikKyele$ ya1ut eski 1ikKyele$. Bu$adaki $o)an okuyu/unun 1ayat#n#, sade/e 7iki$le$i al)ak i(in ku$/ala$. e"itli ent$ikala$, (e"itli )a/e$ala$ 0i$ ne!X sal(as#d#$ 1ikKyenin. e!da $o)anla$#n#n en dee$lile$i 0u t*$den olu$. ,antastik $o)an#n konusu )*1i) deildi$. ,antastik $o)an#n ya-#l)as#na se0e2 (ok de7a (a#n 0ask#s#d#$, 0ask# d*-enidi$. %a-a$ 0i$(ok "eyle$i sade/e 1ikKyede anlat)ak su$etiyle 0i$ ne!X )e"$uiyet ka-an#$. Bunun i(indi$ ki Bat# ya-a$la$# 0i$(ok de7a 1ikKyeye s##n)#"la$d#$. A!$u2a kendi ede0iyat#n# Eski %unan'a 0ala$. Bu iti0a$la Ro)a $o)an#n 0a"lan&#/# oluyo$. %aln#0u$ada 0i$ sta$t ya2)ak i1tiya/# douyo$. HikKye 'n/e Asya'da do)u"tu$. El0ette 0u d*nya i(inde 0i-i) de )*stesna 0i$ ye$i)i- !a$. Buna $a)en 1ikKyele$i)i-in $o)an &i0i 0i$ 0a"l#k alt#nda to2la)ak i1tiya/# duyul)as# son de$e/e &a$i2ti$. Q'yle ki, $o)an keli)esi do$udan do$uya O$ta(ada kullan#lan 1alk dili )KnKs#na &eli$. 1D34 ta$i1le$inde t$a-0u$&'da 1alk diline 0u ad 0i(il)i". Halk a$as#nda konu"ulan !e ede0X 0i$ )a1iyeti ol)ayan 0u dile $o)an deni$. O s#$ada, ya-#lan 0*t*n /iddX ol)ayan ede0iyat, yani oku)as# ya-)as# ol)ayana seslenen ede0iyat 0u dili 0eni)se)i"ti$. 6e)ek ki $o)an keli)esi 0i$ dil is)idi$. Bu dil de, /a1ille$in kulland##Y ede0X ol)ayan dil )KnKs#ndad#$. on$ala$# 1alka 1ita2 eden ese$le$in 0*t*n*ne 0i$den $o)an deni$. Bu ese$le$in i(inde a#$l#kl# olan 1ikKyele$di$. Bu iti0a$la 1ikaye/ile$ A!$u2a'n#n 0i$(ok *lkele$inde $o)an keli)esiyle i7ade edil)i". Qi)di O$ta(a'da konu"ulan ,$ans#-/a'y#, talyan/a'y#, s2anyol/a'y# i(ine alan !e 1alk dili )KnKs#na &elen $o)an keli)esinin 0*t*n d*nya ede0iyat#nda iddia/# 0i$ )aka)# olan 1ikKye ye$ine ale) ol)as# son de$e/e &a$i2ti$. Miteki), n&ili-le$ 0u keli)eyi ka0ul et)e-le$. ?e$(i 0i$(ok @=4 Latin ka!i)le$i talyanla$, s2anyolla$ da $o)an keli)esini al)#"la$d#$. ,akat An&losakson *lkele$inde 0u keli)e kullan#l)a-. nsanl#k ailesinin 0*t*n ede0X )a1sWlle$ine O$ta (a'da konu"ulan $o)an is)i ile 1ita2 et)ek son de$e/e ye$si- !e )*nase0etsi- 0i$ te"e00*st*$. ,akat iddia/#la$ kendi 1a-inele$ine s#$t#n# (e!i$dii i(in, )a-iden ko2)ak i1tiya/#n# duyduu i(in ,$ansa'ya a(#lan 0u keli)eyi se!e$ek ald#. Bu&*ne kada$ da kullan#ld#. Hi(0i$ iti$a-la

ka$"#la"#l)ad#. ,akat 0u yanl#" 0i$ da!$an#"t#. E7endi), Eski %unan'da, Eski %unan'#n alt#n (a#nda ede0X !e$ile$ 0il1assa destan !e t$aAediydi. 6estanla$ in"at edili$. 5lke *lke dola"#$d#. Ho)e$os'un to2lad##, d*-enledii )an-u) 1ikKyele$i kala0al#a oku$la$d#. .$aAedile$ de in"at edili$di. Cala0al#k to2lan#$ !e okunu$du.8 Bu iti0a$la %unan'#n alt#n (a#nda $o)ana 0en-eyen ese$le$ yoktu$. An/ak B. as#$da Csene7on *lkesine d'nd*kten son$a 0i$ $o)an ya-#l)#"t#$. Csene7on u-un -a)an $an'da 0ulun)u", 0*y*k 0i$ ku)andan, 0*y*k 0i$ ta$i1(idi$. Bu kita2 $o)an ola$ak 0as#l)#"t#$. Bi$ ne!X siyasetnK)edi$. Adeta E7lKtun'un 6e!let'i &i0i. Anlatt## "eyle$ Eski $an'#n '$7 !e Kdeti deildi$. Cita0#n konusu "udu$E 1ayalX 0i$ d*nya "a1siyeti, (o/ukluktan 0e$i nas#l te$0iye edildiini, ki)le$le ka$"#la"t##n#, nas#l 0i$ /e)iyet i(inde ya"ad##n#, -a7e$le$inin se0e2le$ini anlat#$. Miteki) o de!i$de E7lKtun'un 6e!let'i de 0una 0en-e$ 0i$ de!letti$. E7lKtun 6e!letine sa1ne ola$ak Gs2a$ta'y# al)#"t#$. Csene7on ise $an'# al)#"t#$. ,akat 0u $an 1ayalX 0i$ $an'd#$. Bu iti0a$la Csene7on'un $o)an#na iste$ iste)e- 7antastik $o)an diye 0aka/a#-. %unan $o)an# da1a (ok skende$iye'den son$a Hellenistik de!i$de ku$ulu$. Qe1i$le$de te"ekk*l et)i"ti$. %a"an#lan 1ayat ile idealle$ a$as#nda 0*y*k 2a$(alan)ala$ !a$d#$. %a"an#lan 1ayat adXdi$, )addXdi$, se7ildi$. %a-a$ 0a"ka u7ukla$a ta"a$. ?e$(ein 1e$ dediini 1ayalle$inde a$a$. B'yle/e 0i$tak#) @=1 $o)anla$ ya-a$. ,akat Hellenistik d'ne)de ya-#lan $o)anla$la 0i-de &'$*len $o)an a$as#nda 0i$ 0en-e$lik !a$d#$. *nk* onla$#n da &ayesi, 7else7X 7iki$le$i 1*$ ola$ak anlat)aya (al#")akt#$. Bu de!i$de Csene7on'un taki2(isi diye adland#$a/a#) iki $o)an/# &'$*yo$u-. O$ta(ada kilise 0*t*n ese$le$ini Latin/e ya-a$. Haten 1alk oku)a ya-)a 0il)e-. ?eni" kala0al#kla$ i(in kent 1ikKyele$i ya-#l#$. Bu 1ikKyele$ Cud*s'e &iden 1a/#la$a ya-#l#$. Bunla$a $e10e$ /enk )asalla$#, /enk 1ikKyele$i, /enk "ii$le$i, /enk destanla$# diye0ili$i-. Bu "ii$le$ 0elli 0a"l# insanla$ ta$a7#ndan in/eleni$le$. Ol)as# i/a2 eden /ana!a$la$, de!let, slK)'la ka!&a d'*", 0it)ek t*ken)ek 0il)eyen 1ikKyele$di$. onunda 0u 1ikKyele$ 0a-# 0a"l#kla$ alt#nda to2lana0ili$. 6edii) &i0i 1a//a &iden H#$istiyanla$ i(in -e!kle dinlenen 0i$ ede0iyatt#$. H#$istiyan, d*nya e!inden ne7$et ede$, %unanl#l##n# a77etti$)ek i(in Cud*s'e &ide/ekti$. slK)'la d'*"e/ekti$. Bed0a1t 0i$ s*$*d*$, 1ayKle i1tiya/# !a$, ideale i1tiya/# !a$, 0u /enk 1ikKyele$i 1a/ yolundaki s*$*le$e anlat#lan sonu &el)e-, akla s#)a- 0i$tak#) 1ikKyele$di$. ,akat &eni" kala0al#k ke"i"le$in telkinle$iyle, se7e$ et)eye 1a-#$lan#$ken, "atola$da 1an#)e7endile$ ya"a)aktad#$. Onla$#n da -e!kini ok"aya/ak, onla$#n da 1ayKlini kanatland#$a/ak ese$le$e i1tiya( !a$. B*t*n 0u /enk 1ikKyele$i $o)and#$. %ani 1alk diliyle ya-#l#$. Ue 1e2si de "ii$di$. Cad#nla$ i(in ya-#lan "ii$le$ de !a$d#$. Bu "ii$le$ "atola$da okunu$. Cenk 1ikKyele$i de, a"k 1ikKyele$i de k*t*21aneye kon)ak i(in ya-#l)a)#"t#$. ade/e 0i$ sa"ai$i "ato "ato dola"a$ak oku$ 0unla$#. Bu kita2la$daki a"k u)u)iyetle 2latonik 0i$ a"kt#$. Ha)an -a)an -inK 1ikKyele$i de !a$d#$. Adeta 1ayatta a"ktan 0a"ka 0i$ "ey yoktu$. Qi)di, neden $o)an denilen 0u kita2la$, da1a do$usu 0u in"atla$ ile$ide (ok &eli"e/ek olan

$o)anla$#n 'n*n* a(t#P Bunun se0e0i "u. Bat#'da H#$istiyanl##n tesi$i !a$d#$. E!!elK /enk 1ikKyele$i 1a//a &idenle$ i(in okunuyo$du. %ani 0i$ @=; dinleyi/i 0i$lii !a$d#. A"k 1ikKyele$i ise "atola$da okunu$du. Bi$ kad#n 0i$lii !a$d#. Bu iki 0i$lik do)adan $o)an sa1neye (#ka)a-d#. Eski %unanl#la$'#n 0i$ $o)an k*lt*$* yoktu. 6estan !e tiyat$oda &e$(i 1alk &*(l*d*$. ,akat $o)an 1alka 1ita2 ede)e)i"ti. Ro)an#n sa1neye (#k#"#, H#$istiyanl##n o$taya (#k#"#ylad#$. %ani H#$istiyanl#k e!!ela kad#na 0*y*k 0i$ ye$ !e$)i"ti$. Ay$#/a kad#n yeni 0i$ 0oyut da1a ka-an)#"t#$. Ede0X 0oyut !e ya!a" ya!a" eiti) &eli"tik(e kad#nla$ da oku)aya 0*y*k a"k duy)u"la$ !e oku)u"la$d#$. B'yle/e a"k $o)anla$# 0*y*k 0i$ iti0a$ &'$)*"t*$ A!$u2a'da. Bu iti0a$#n 0a"l#/a kayna# kad#nla$d#$. *nk* kad#nla$ a$t#k (ok se!dikle$i 0u t*$* alKka ile taki2 et)ektedi$le$. Ro)an a"k#n kendisi ol)u"tu$. ,akat 0*t*n 0u $o)anla$ u-un -a)an )an-u)du$. Belli 0i$ d**)le$i, 0elli 0i$ )a/e$ala$# yoktu$. 6allan#$, 0udaklan#$. Bu $o)anla$#n ka1$a)an# kad#nd#$. B*y*, iksi$, ay$#l#", *lkeden *lkeye &idi", i1ti$as#n sonsu1Kki)iyeti !s. &i0i te)ala$ i"leni$. A!$u2a'da in"at#n &eli")esi %unan'#n etkisi alt#nda !e $o)an#n d#"#ndad#$ 'n/ele$i. 16. as$a kada$ $o)an denilen "eyle$, o eski a"k 1ikKyele$inin d*-enlen)i" "ekille$inden i0a$etti$. Cad#nla$ ede0iyatta e$kekle$den &e$i kal)#"la$d#$. A!$u2a'da e$kekle$ i(in ay$# 0i$ ede0iyat, kad#nla$ i(in ay$# 0i$ ede0iyat !a$d#$. E$kekle$ $o)an okudukla$# -a)an da1a (ok /enk 1ikKyele$i oku$la$, kad#nla$ ise a"k 1ikKyele$i oku$la$. 16. as#$da a$t#k kad#nla$ da oku)aya 0a"la)#"la$d#$. %aln#- dinle)e-le$, kendile$i de oku$la$ a$t#k. ,akat dedii) &i0i, 'n/e $o)an yoktu. Miteki) 16. y*-y#lda d*nya $o)an#n#n ilk "a1ese$i $o)ana ka$"# alay, $o)an#n tesi$i, 2a$odisi, ka$ikat*$* )a1iyetindedi$. *nk* kad#nla$#n $o)anla$a ka$"# &'ste$dii 0*y*k alKka e$kekle$de -a)an -a)an 0i$ '7ke ya$at#$. %eni 0i$ ede0iyat t*$* doa$. ,a0iyola$. ,a0iyola$da kad#n son de$e/e a"a#l#k 0i$ ne!idi$. Cad#n# @=@ k*(*lt*$le$ !e kad#nla alay ede$le$. B'ylelikle a"k $o)anla$#na ka$"# 0i$ te2ki 0eli$i$ A!$u2a'da. A$t#k $o)anla$ da 'l(*y* ka(#$)#"la$d#$. .ats#- tu-su-, ak#l al)a- 0i$tak#) a"k se$*!enle$inden i0a$et 1Kle &el)i"le$di$. Ede0X 0i$ dee$le$i de yoktu$. Bu&*n insanl#a 1ita2 ede/ek 0i$ tek ese$ kal)a)#"t#$ 0*t*n 0unla$dan. Bu iti0a$la $o)an d*nyas#nda 7a0iyola$dan il1a) ala$ak, 7a0iyola$#n etkisi alt#nda $o)an#n ka$ikat*$* ya2#l#$. Ro)an &*l*n(le"ti$ili$. Ue ne kada$ &a$i2ti$ ki 7else7eyi 7else7eyle alaya al)#"la$, $o)an# $o)anla alaya al)#"la$. lk /iddX '$nei d*nya $o)an#n#n, yine ,$ans#- ede0iyat#n#n ilk 0*y*k '$nei, Ra0elais'in ?a$&antua's# ile s2anyol Ce$!antes'in 6on [ui/1otte'udu$. Bunla$#n ikisi de 7antastik 0i$e$ 1ikKyedi$. %ani ya-a$la$ s'yleye/ekle$i 1akikatla$# $o)an is)i alt#nda &i-le)i"le$di$. kisi de 0i$ (a#n !e 0i$ k*lt*$*n tenkitidi$le$. Ra0elais 16. as$#n 0*y*k 0i$ 7iki$ ada)#d#$. Bat# d*"*n/esine ta0iat duy&usunu &eti$en ada). a#n 1ukukunu, a"a# yuka$# ede0iyat#n 0*t*n k't* !e (*$*k ta$a7la$#n# insa7s#-/a 1i/!ede$. Ra0elais sade/e okuyu/uyu &*ld*$)ek i(in ya-d##n# s'yle$. Cendisi dokto$du$. Hastala$ teda!i edili$ken $a1at !akit &e(i$sinle$ diye ya-d#), de$. Hakikatte

ise 0*t*n 0i$ de!$i 1i/!ede$ !e 0a"ka t*$l* s'yle)esine i)kKn ol)ayan "eyle$i s'yle$. *nk* kilise 1i(0i$ -a)an a77et)e- 1akikatle$i s'yle)esini. Miteki), Ra0elais -a)an#nda 'l)*"t*$. Nl)ese (ok a/# ak#0etle$e u$aya/akt#$ )u1akkak ki. Ce$!antes'in 1ikKyesi ise (a#)#-a kada$ kendini a")a)#"t#$. HikKye "'!alye $o)anla$#n#n tenkitidi$, (a#n tenkitidi$, insanolunun tenkitidi$. Bi$ $o)an okuyu/usunun $o)an#d#$. Ro)anla$a inanan 0i$ okuyu/unun $o)an#d#$. 6*nya ede0iyat#n#n 0*y*k ese$le$i a$as#nda 1akk#yla ye$al)#"t#$. 6e)ek ki, 16. as$a kada$ $o)an sade/e i2e sa2a &el)e- 1ikKyele$den i0a$etti$. Bi-i) d*nya)#-la 1i(0i$ )*nase0eti yoktu$. %aln#- 0*t*n 0u tekK)*l $o)an#n do)as#na se0e2 ol)u"tu$. lk $o)anla alay eden $o)anla$d#$.

@=3
Ondan son$a 1B. y*-y#lday#-. 1B. y*-y#lda da yine Eski %unan'#n, O$ta(a'#n 1ikKyele$i taklit edili$. Bu (a#n ,$ansa's#nda en (ok okunan Ast$ee isi)li 0i$ (o0an 1ikKyesidi$. Rasto$aldi$. Ast$ee'yi ya-an 0i$ "ai$di$. Ast$ee 0it)ek t*ken)ek 0il)eyen u-un 0i$ a"k 1ikKyesidi$. ?e$(i 0i$a- da a"k "ii$le$ini $o)an 1aline &eti$)i"ti$. Bu $o)an (ok 0eenili$, (ok okunu$. *nk* ,$ansa'da da$ 0i$ to2luluk !a$d#$. Bu da$ to2luluk sokaktaki ada)dan ay$#l)ak iste$. Ha$i7 ol)ak, in/e ol)ak, &*-el konu")ak 2e"indedi$. Bu ese$in ka-and## "'1$et, s'yledii )aska$al#kla$# 1i/i! diliyle s'yle)esinden i0a$etti$. %oksa 1akikatle 0i$ alKkas# yoktu$ 0u ese$in. O d'ne)in ,$ansa's#nda 0*y*k klKsikle$ !a$. Bi$(ok ede0iyat 0il&ile$i son 2e$deye !a$)#", son de$e/e 0*y*k "a1ese$le$ !e$)i"ti$. B*y*k klKsikle$ $o)ana ilti7at et)e)i"le$di$. *nk* klKsikle$ do$udan do$uya %unan'dan &elen ta0lola$a 0al#d#$la$. Eski %unan'da $o)an 0*y*k 0i$ t*$ ol)ad##ndan, 0i$ elen/e olduundan 0*y*k ya-a$la$ da $o)ana iti0a$ et)e-le$. B*y*k klKsikle$ $o)ana ilti7at et)e)i"le$di$. *nk* $o)an ede0iyat say#l)a-, sade/e kad#nla$ ta$a7#ndan okunu$. O$ta(a $o)anla$#nda a"k 1e$ "eyi )e"$ula"t#$d# !e Bat# inan/#na &'$e a"k )utlaka e!li 0i$ kad#nla ya2#l#$. E!li 0i$ kad#na K"#k olunu$. A"k 1e$ "eyi )e"$u !e )a-u$ &'ste$i$. Hal0uki ,$ans#- k*lt*$ anlay#"# H#$istiyan anlay#"a, 1attK GslK)X anlay#"a yak#n 0i$ anlay#"t#$. *nk* o de!i$de 13. as$#n Catolik kilisesi 0*y*k 0i$ 1Kki)iyet ka-an)#"t#$. MedenP 6in kita0a &e()e-, ede0iyata &e()e-. *nk* din ede0iyat d#"# say#l#$. O de!i$de dinX ese$le$ (ok okunu$du. ,akat din ede0iyata &e()e-. Ede0iyat ay$#d#$, din ay$#d#$. 1D. as$a &eliyo$u-. 1D. as#$da iti0a$# olan )a/e$a $o)an#d#$. Ma/e$a $o)an#n#n en 0*y*k te)sil/isi Le a&eE Le a&e'#n ilk ese$i 8.o2al Qeytan8. Ri!ayete &'$e 8.o2al Qeytan8 s2anyol ede0iyat#ndan esinlen)i"ti$. Me olu$sa olsun s2anyol ede<@== 0iyat#ndaki '$nekle$ unutul)u"tu$. Hal0uki 8.o2al Qeytan8 A!$u2a 'l(*s*nde 0*y*k 0i$ dee$ ka-an)#", A!$u2a'n#n 0*t*n dille$ine (e!$il)i"ti$. Ro)anda $o)an#n istik0Klini &'ste$en &a$i2 0i$ "ey !a$, 0a"lay#" !a$. Bi$ s2anyol delikanl#s# As2odi isi)li 0i$ "eytan# 0ulunduu ye$den ku$ta$#$. Qeytan da onu )*kK7atland#$#$. B*t*n !adiyi dola"t#$#$. E!le$in (at#la$#n# kald#$a$ak olu2 0iten 0*t*n ke2a-elikle$i 0i$ 0i$ &'ste$i$. Ro)anda 0*t*n (#2lakl## ile A!$u2a'n#n o de!$i &'ste$ili$. %aln#- !aka s2anya'da &e(e$. Hal0uki Le a&e s2anya'y# 1i( &'$)e)i"ti$. Anlatt## insanla$ ,$ans#-'d#$. Bu, $o)an#n dee$ini a-alt#$. *nk* &'$d*kle$ini ya-)ak i(in kita0# kale)e al)#"t#$. ?'$d*kle$ini ya-a$, a)a 0a"ka 0i$ deko$ i(inde &e(tiinden )a/e$ala$ $eali-)ini kay0ede$. 8.o2al Qeytan8dan son$a as#l 0*y*k ese$ini, ?il Blas'# kale)e al#$. Bu da s2anya'da &e(e$. Bu ese$de Lil Blas 0i$ delikanl#d#$.

.o2lu)un katla$#na &i$e$ (#ka$. Bu "ekilde 0i$ d*nyay# 0*t*n*yle tan#$#-. Ese$de 1#$s#-la$, 7a1i"ele$, 0a"!ekille$, sa$ay ada)la$#, na)uslu insanla$, 2isko2osla$, 2a2a-la$, (a#n 0*t*n d*nyas# !a$d#$. ok '-enle okuna/ak 0i$ kita2t#$. %aln#- $o)an#n kendisi iyidi$. *nk* $o)an/# deko$unu k't* se()i"ti$. Cendi *lkesini tenkit ede$. Cendi *lkesinin insanla$#n# tas!i$ ede$. A)a deko$ ya0an/# 0i$ *lkedi$. Cita2la$la tan#nan 0i$ d*nyada istedii kada$ 1akikatle$i s'yle)esine i)kKn yoktu$. %ani i(inden ya"a)as#na i)kKn yoktu$. Bu iti0a$la ,$ans#-la$ s2anyolla"t#$#l#$. %ani ta) )anKs#yla &e$(ek 0i$ $o)an deildi$. ok &eni"ti$. e$*!enle$in 0i$0i$iyle il&isi yoktu$. Adeta 1e$ se$*!en 0a"l# 0a"#na 0i$ te$/i1ti$. Bu iti0a$la $o)an#n ta$i1ine &i$e/ek $o)anla$dand#$. Lil Blas'dan son$a ,$ansa'da iki yeni ese$ &'$*l*$. 8Ma$ia'n#n Hayat#8 !e 8 on$adan ?'$)e C'yl*8. %a-a$la$# Ma$i!eauJ'du$. Ma$i!eauJ da1a a!antaAl# 0i$ ya-a$. *nk* deko$u ,$ansa, Ra$is, ya"ad## 1ayat. Bunla$da 1ikKyenin 0a"lan&#/# Kdeta 0i$ &e(i"ti$. Ma$i!eauJ'dan son$a o as$# i7ade eden son de$e/e &*-el 0i$ 1ikKye @=6 ya-#l)#"t#$ ki, a"k $o)an#n#n ndile$i a$as#nda say#l#$. Manon Les/aut, Ce"i" R$e!ost'nun 0i$ ese$idi$. Ce"i" R$e!ost'nun y*-le$/e ese$i !a$. .esad*7en Manon Les/aut 0unla$#n en &*-eli ol)u" !e A!$u2a'y# s*$*kle)i"ti$. Manon Les/aut 0i$ a"k 1ikKyesidi$. .a0iX 0*t*n 0unla$# ya2a$ken, ya-a$la$ ayn# !esileye s##n)aktad#$la$. Re-illikle$i, i$en(likle$i, -aa7la$# ne"$et)ek su$etiyle insanl## 0unla$dan i$endi$)ek !e 0'yle/e a1lKka se!ket)ek. 1D. as$#n sonuna kada$ ,$ans#- 1ikKyesi a"a# yuka$# 0u d*-eyde. n&ilte$e'ye &e(eli). n&ilte$e u-un -a)an ,$ans#- $o)anla$#n# taklit ede$. B*t*n 0u *lkele$ O$ta(a'# ayn# "ekilde ya"a$la$. He2 ayn# ede0iyat#, kaynakla$#ndan i(e$le$. He2 ayn# ese$le$i oku$la$. 16. as#$da n&ili- nes$inin ilk '$nei o$taya (#ka$. M*7us. Bu %unan/a 0i$ keli)edi$. 6a1a (ok 0i$ te$0iye kita0#d#$. Mektu2 nas#l ya-#l#$a kada$ 0i$(ok konuyu ele al#$. n&ili- nesi$ ta$i1i 0ak#)#ndan dee$i 0*y*kt*$. M*7us'tan son$a A$kedya ya-#l#$. A$kedya 2asto$aldi$. a#n insanla$#na (o0an el0isesi &iydi$ile$ek, n&ilte$e'nin ya"ay#"#n# 0'yle 0i$ 0*t*n a$kas#ndan sey$etti$i$ ya-a$. ?e$(ek n&ili1ayat# yoktu$ $o)anla$da. 6a1a do$usu (ok '$t*l*, (ok 2e(elidi$. Eli-a0et1 de!$inde n&ilte$e'yi tan#)ak i(in, 1alka 1ita2 eden $o)anla$a 0a"!u$)ak lK-#). ,akat 0unla$ da neti/e iti0a$#yla 0*y*k 0i$ dee$, insanX 0i$ dee$ ta"#)a-. n&ilte$e'de )illetle$a$as#, da1a do$usu A!$u2a *st* 0i$ dee$ ta"#yan ilk kita2 16BD'de ya-#l)#"t#$. O s#$ada 2*$itani-) 1Kki)di$. R*$itani-) telKkkile$i son de$e/e kat#, son de$e/e insa7s#-d#$. R*$itani-)e &'$e Alla1'#n 'n/eden )ua7iyetine )a-1a$ ol)u" )utlu kulla$# !a$. 0adetle 1i(0i$ "ey 1alledil)e-. Ee$ insan lanete )a1kW)sa )a1kW)du$, deilse deildi$. Buna $a)en insanla$ (#$2#n#$la$. Cu$tul)aya (al#"#$la$. ,akat ku$tulu2 ku$tul)ad#kla$#n# katiyen 0il)e-le$. Bu &a$i2 insanX ideal 0i$(ok Bat# ya-a$# ta$a7#ndan $asyonali-), ak#l/#l#k ola$ak da)&alan#$. Bi$ 2a$ante-le s'yleyeyi). MeselK @=B Bat#n#n sosyolo&u Ie0e$ ka2itali-)in 0u sayede &eli"tiini, yani ka2itali-)in kayna#nda 2*$itani-) olduunu iddia et)i"ti$. nsan Alla1 ta$a7#ndan a77a )a-1a$ olu2 ol)ad##n# 0il)ek i(in i" ya2a/ak, 2a$a ka-ana/ak. Ee$ i"le$i iyi &idiyo$sa o 1Klde Alla1'#n se!&ili kuludu$. ,akat ka-and## 2a$ay# da 1a$/a)aya/ak, 0i$ikti$e/ek. Adeta 0u 0i$ 'l(*d*$, k#stast#$. Hen&inle"e0iliyo$sa, tuttuu alt#n oluyo$sa Alla1'#n se!&ili kuludu$ !e $a1at ola$ak 'le0ili$.

B$oZne, /e1enne) ko$kusuyla 1ayat# )a1!olan 0i$ (o/uktu$. M*te)adiyen /e1enne) ko$kusu i(indedi$. ?e/ele$i $a1at uyku uyuya)a-. Ce1enne), /e1enne) ka-anla$#, ale!le$ ta) 0i$ kK0us 1ayat# ya"a$. Mi1ayet e!leni$. Oku)ay# ya-)ay# da unut)u"tu$. Ca$#s#yla k'y k'y le1i)/i ola$ak dola"#$la$. ,akat uykula$#n# kay0et)i"ti$. Hayat#n#n )KnKs# yoktu$. esle$ duya$ !e (#ld#$)as#na $a)ak kal)#"t#$. Ca$#s# ko/as#n# teskin et)ek i(in ona 0i$ doa kita0# oku)aya 0a"la$. Bu kita2la$ 0i$ *)it ka2#s# a(a$. B$oZne le1i)/ilii 0#$ak#$, !ai-/ilie 0a"la$. Uaa-la$#nda k$ala !e kiliseye ka$"# a"#$# tenkitle$ !a$d#$. Bunun i(in 1a2sedili$. enele$/e 1a2is1anede yata$. 8Uaa-la$#ndan !a-&e(, seni (#ka$al#) 1a2is1aneden8 de$le$. Bunu ka0ul et)e-. Bunun *-e$ine 1; sene 1a2is1anede kal#$. #kt#ktan son$a )e"1u$ $o)an#n# ya-a$. 8Ha/ %olla$#nda8. ?a$i2 0i$ kita2t#$. 1B. as#$da n&ili- 1alk#n#n $u1unda ye$alan (e"itli inan#"la$, -a)anla iki 0*y*k ese$ ya$at)#"t#$. Bi$in/isi L. Bunyan'#n 0i$ ese$idi$. kin/isi 0i$ "ii$di$. C't* insanla$#n en 0*y*k destanla$#ndan 0i$idi$. Milton'un Cay0olan Cenneti. Le1i)/i Bunyan /a1il 0i$ ada). on de$e/e -en&in 0i$ i( d*nyas# !a$. Hasta 0i$ i( d*nya. Ese$indeki *slu2 son de$e/e -en&indi$, s*$*kleyi/idi$. B*t*n $u1uyla, kan#yla ya-)#"t#$ kita0#. Ue kita2 n&ilte$e'de Cita0<# Mukaddes kada$ (ok okun)u", k'yle$e kada$ &it)i", k'y (o/ukla$# ta$a7#ndan e-0e$len)i"ti$. Adeta 0*t*n 0i$ as$# 1u))a &i0i sa$)#"t#$ 0u kita2. HKlK *ni!e$sitele$de okutulu$. ,akat 0i$ 2*$iten @=D kita0#d#$ !e 2*$itani-)in )u-a77e$ olduu *lkele$de da1a (ok se!il)i"ti$. Milton ise kita0#n# ya-d## de!i$de se!il)e)i", okun)a)#". *nk* son de$e/e y*ksek !e 0*t*n 0i$ Bat# ede0iyat#n# 0il)eden anla"#l)as# &*(, )u1te"e) 0i$ kita2t#$. Ro)an deildi$. ada" $o)an#n 0a"lat#/#s# ola$ak A!$u2a'da Ro0inson C$usoe !a$d#$. Ro0inson, 6aniel 6e7oe'nin 0i$ ese$idi$. Ro0inson 0*t*n 0i$ nesli 7et1et)i"ti$. Ro0inson da 2*$itendi$. ,akat Ro0inson /ennetten ku$tul)ak i(in doa, (ile !s. te$/i1 et)e-. O n&ili- 0u$Au!a-isinin (o/uudu$. Bu 0u$Au!a-i ka2itali-)i ku$a/akt#$. 6e7oe'nin 1ayat# (ok dal&al#, (ok dola)0a(l#d#$. Bi$ insan, &a-ete/i, i)alKt(#, /asus, &i-li aAan, de!let )e)u$u. 6e7ala$/a i7lKs et)i", de7ala$/a 1a2se &i$)i" !e 64 ya"#ndan son$a $o)an ya-)aya 0a"la)#"t#$. Ro0inson in-i!a $o)an#. %aln#- 0a"#na 0i$ insan#n )*/adelele$ini anlat#$. .a0iat#n ku/a#nda 0i$ )*/adele. nsan tek 0a"#na 0*t*n insanl## yeniden 0a"lat)ak -o$undad#$. Ro0inson adaya (#kt##nda yan#nda 0i$ n/il !e 0i$tak#) Kletle$ !a$d#$. Bu aletle$le sanatla$# 0i$e$ 0i$e$ ke"7et)ek -o$undad#$. Ro0inson'un 0i$ s2o$/u, 0i$ )a/e$a/# $u1u !a$d#$ !e 3 sene adada ya"a$. Ro0inson'un kita0# ya"an)#" 0i$ 1ayat#n 7atu$as# ola$ak sunul)u"tu$. Cita2 inand#$#/# 0i$ 1Kle &eti$il)i"ti$. Ro0inson'un kita0#nda kad#n yoktu$, a"k yoktu$. %ani ,$ans#- $o)an#nda 0u inand#$#/#l#k yok. nsan (e"itli (e!$ele$e &i$e$, (#ka$ !e da#l#$. Bu$ada 0i$ tek insan ta0iatla

)*/adele ede$, yaln#-d#$. 19. as#$ A!$u2as# Kdeta oku)ay# ya-)ay# Ro0inson'dan '$en)i"ti$. Ro0inson A!$u2a *-e$inde 0i-i) anlaya)aya/a#)#- kada$ 0*y*k 0i$ etki ya2)#"t#$. Adeta (a#n#n e)elle$ini dile &eti$)i", y*kselen 0u$Au!a-inin e)elle$ine te$/*)an ol)u"tu$. @=9 6e7oe'nun ayn# de$e/ede &*-el !e (eki/i 0a"ka $o)anla$# da !a$d#$. ,akat 1e$ "eye $a)en 6e7oe'nin akla &elen ilk ese$i Ro0inson C$usoe'du$. Ro0inson 0*t*n dille$e (e!$ili$. %ani ya-#ld## ta$i1ten iti0a$en 0*t*n d*nyay# 7et1ede$. Ede0iyat ta$i1(ile$ine &'$e n&ilte$e'de Cita0<# Mukaddes'ten son$a en (ok sat#lan kita2t#$. Ro0inson Bat#l# 0i$ )a/e$a 1ikKyesidi$. %aln#- 0a"#na insan#n de$tle$ini, )*/adelesini dile &eti$i$. .a0iatla insan#n ka!&as#d#$. ,akat n&ili- $o)an# yaln#- 0u deildi$. Miteki) Ro0inson'u taki2 eden y#lla$da a)uel Ri/1a$dson ede0X a(#dan yeni 0i$ 1ikKye d'ne)ini 0a"lat#$. lk kita0#n#n is)i 8,a-iletin M*kK7at#8d#$. Bi$ 1i-)et(i k#-# e7endisi 0a"tan (#ka$t)aya (al#"#$. C#sonuna kada$ di$eni$ !e 0u di$eni"i sayesinde ada)# kendisiyle e!len)eye )e/0u$ ede$. Ri/1a$dson kad#n d*nyas#n# tan#yan 0i$ ada)d#, kad#nla$#n s#$da"#yd#. C*(*kl*kten 0e$i kad#nla$#n a$as#nda ya"a)#"t#. Cad#n 2sikoloAisini tan#$ !e ilk de7a ola$ak n&ilte$e'de 2sikoloAik $o)an# 0a"lat#$. Ese$i n&ilte$e'de (ok se!ili$, (ok okunu$. Ayn# etkiyi A!$u2a'n#n die$ *lkele$inde de ya2a$. ,akat . Ri/1a$dson as#l "a1ese$inde 0i$ &en( k#-# anlat#$. An/ak kita2 (ok u-un !e s#k#/# 0i$ kita2t#$. A)a 0i- 0u&*n s#k#l#yo$u-. O d'ne)de olduk(a tutul)u"tu$.

EC
1 A$al#k 19B3 CNC5 MAH6E OLAM A. Cu00ealt# o10eti MEHME. CARLAME : ad#$la$dan sat#$la$a< at#$la$dan sad#$la$a> Raul Claudel !e Ri/asso ile ya2#lan so10etle$ tey2le tes2it edil)i". Os)anl#< el(uklu )edeniyetinin 0*y*k ese$le$i !a$E Qii$i, Ede0iyat#, Mi)a$isi, MusikXsi. Bu )edeniyet ta$i1e ka$#")#". 1< Os)anl# )edeniyetinin te)el unsu$la$# nele$di$P ;< .a$i1e ka$#")#" olan )edeniyet unsu$la$#ndan 1an&isinden isti7ade ede0ili$i-P @< Bu unsu$la$# 0undan son$aki )edeniyeti)i- i(in kullan#$ken, 1an&i !as#taya 0a"!u$a0ili$i-P M*)k*n )*d*$ 0unla$dan isti7ade et)ekP ER?FM ?NHEE Bi$ $a)a-an so10etinde Os)anl# )edeniyetini )edeniyeti)i- )i, )usikX)i- )i te)sil ede$P konusunu ta$t#")#"t#k. Os)anl# koo$dinatla$# nedi$P Os)anl# &e$(eini nas#l o$taya (#ka$a/a#-P CEML MERE Meolitik i1tilKl, /ilKl# ta" de!$i, ta$i1in ilk i1tilKli ;4.444 y#l 'n/e. Hi$aatle te)as. Bu&*n*n insan#, o (adan 0a"l#yo$. anayii, insan#n )adde *-e$indeki -a7e$i, )illetle$in ay$#l)as#, yeni )edeniyetle$. nsan#n )o$7oloAik d*nyas#nda 2ek a- dei"iklik oluyo$, "uu$unda da 'yle. Ce)iyetle$i 0a"tan0a"a dei"ti$dii san#lan i1tilKlle$ insan# 2ek a- dei"ti$iyo$. Uoltai$e ile a$t$e a$as#ndaki 7a$k 0i$ )i$as 7a$k# sade/e. Medeniyetle$ to2$ak alt#ndan ak#2 0a-en 7#"k$#yo$. Bu&*nk* ta$i1i)i- Anadolu'dan 7#"k#$#yo$. Cayna# )e(1ul. Cal#2<@ 6 @ la")a)#", seyyKl de!$esine )edeniyetle$in, k*lt*$ deniyo$. Ben Anadolu 'n/esine k*lt*$ diyo$u). el(ukXle$'in -a7e$i 0i$ to)u$/uk 1*!iyetini )u1a7a-a ediyo$. Os)anl# de!$inde &*l 1aline &eliyo$u-, son$as# 0i$ 7et$et de!$i. G$)ak ta$i1in ka$anl#kla$#na &')*l*$, 1*!iyetini dei"ti$i$ &i0i oluyo$. .*$k )illeti ta$i1inin 0*t*n -indeliini ko$uyo$. ok ka$anl#k &e/ele$ 2e)0e "a7akla$la 0ite0ili$. Cay0olan )edeniyetle$ !a$E M#s#$, Ba0il. Ba-#la$# )*ste1ase 1alinde, Hind, in &i0i. Ba-en de$i dei"ti$iyo$. Ba-en de dinleniyo$E 0i$ ne!X k*sW7 (a#. .a$i1in en 0*y*k )edeniyeti Os)anl# )edeniyetidi$. A!$u2a'n#n to2$aa 0alad## !atan )e71u)unu, 0ay$aa !e i)ana 0alayan 0i$ )edeniyet. MillX kinle$e ya0an/#. He$ inan/a 1*$)etka$. nsan# insana d*")an ya2an s#n#7la$dan u-ak, alan deil, !e$en, istis)a$ eden deil, i)a$ eden. ,edakK$, alt$uist 0i$ )edeniyet. He$ "ey )KnKd#$,

)addeyi ete$i-e eden, 0u1a$la"t#$an 0i$ )edeniyet. osyali-) 19. as$#n en 0*y*k $*yKs#d#$. .at0ikatta 0i$ kK0us 1aline &el)i"ti$. nsan -ekKs#n#n )addeyle (a$2#"a$ak kendi kendini i)a$ et)esi, 0e"e$ ta$i1inin en 0*y*k )u/i-esi. osyali-) $*yas#E insan#n insanla )*/adelesini, insan#n ta0iatla )*/adelesi 1aline &eti$)ek. ,e$d 1od0inlikle$ini i-ole et)ek, )addX !e )ane!X 1a-inele$i de!letin 2ate$nel eline !e$)ek. Os)anl# 0unu ya2)#"t#$. ,e$d de!letin i(inde e$i)i"ti$. lK<y# keli)etulla1 &ayesinde 0i$le")i"ti$. Mi)a$Xye 0ile 7e$d da)&as#n# !u$)ak i1tiya/#n# duy)a)#". osyali-)in ta1ayy*l ettii, &e$(ekle"ti$e)eye/ei ideali Os)anl# &e$(ekle"ti$)i"ti$. Cendi dili)i-i konu"an &eni" insan to2lulukla$#n#n i(inde e$i)esini 0il)ek, e&osundan s#y$#l)ak, 0u te/e$$*d 0*y*k 0i$ i)Kn sayesinde &e$(ekle")i"ti$. %ine 0u i)Kn# /anland#$)al#, 7e$dX )en7aat duy&ula$#ndan s#y$#l)al#... Ma-ideki te/$*0e 0i-e 0u i)Kn# !e$e/ek )a1iyettedi$. Beni) Os)anl#'ya duyduu) 1ay$anl#k, istik0Kle ta"an 0i$ *)ide isti1ale ede0ili$. @63 Ma-isinde 0*t*n 0i$ d*")an d*nyaya ka$"# tek 0a"#na, /ansi2e$ane 0i$ 1*/u)a &i$i"e0ilen, 1e$ te1likeyi atlata0ilen, tek$a$ ta$i1ini ku$an 0i$ )illetin (o/uu ol)ak. Ma-iyi tan#)ak istik0Kl i(in en 0*y*k te)inatt#$. A!$u2a 0u 1akikati (ok iyi 0ildii i(in, 0i-de 0u k*(*kl** ya$at)aya )u!a77ak ol)u"tu$. Bi$ dK!a u$una 'l*)e ko"a0ilen .*$k insan#n# tan#)#yo$u-. Hind'e &'$e 1e$ insan .an$#'n#n 0i$ -e$$esidi$. ,akat 0u .an$#l## 0i$ id$Kke 0al#yo$. .an$# olduunu 1isset)eli, ayn# de$e/ede ya$at#/# olduunu, ayn# /i1an"*)ul !a-i7ele$e sa1i2 olduunu anlad##n 'l(*de .an$#'s). Bunu kendi)i- i(in s'yleye/ei). stik0Kl )a-iden doa/akt#$, )a-inin 0*t*n* ile ka!$an)as#ndan. ER?FM ? N H E E 1 . sualin &i$i"i oluyo$. N0*$ iki suali de da1il etsek )eseleye. CEML MERE Ca2lan Beyin sualle$i de$in )esuliyetle$i y*kl*yo$. stik0Kli tan#)ak i(in )a-iyi 0il)ek -o$unday#-. Cu$u 0i$ 0il&i deil 0u. Os)anl# 7e$a&atti$, 0i$ dK!aya 0alan)akt#$. ER?FM ?NHEE Os)anl# )*essesele$i 0i$ aldat)a/ad#$. Aslolan Os)anl# insan#d#$, onun $u1udu$. MEHME. CARLAME Os)anl# )edeniyeti esas iti0a$# ile slK)iyet'in .*$kle$ ta$a7#ndan te7si$ine dayan)aktad#$. Me!lKna, %unus ta$a7#ndan Anadolu'ya dikil)i" 0i$ aa(. ,e$din kendi 0enini yoket)esi, 0u su$etle .an$#'ya ula")as#. Esas d*nye!X saadet deil, insan#n kendi kendini a")as#, .an$#'ya ula")as#. Meselenin 0i$ de kK)il insan ti2i ta$a7# !a$. nsan 0i$ 1ay!an ola$ak douyo$. ,akat kendi ne7si ile )*/adele ede$ek .an$#la"#yo$. Bu

)edeniyetin 0i$ de iktisadX te)elle$i !a$. Hi$aat, 1ay!an/#l#k, )aden i"let)esi, ti/a$et. ,akat ;4. y*-y#l )edeniyeti 0*y*k sanayie dayan#yo$. ?ele/ekte de 0*y*k sanayie dayana/aa 0en-iyo$. Bu, insana, "e1$e 0a"ka 0i$ "ekil !e$iyo$. Os)anl#'n#n idealini istik0ale @6= aksetti$i$ken, iktisadX te)eli 0*y*k sanayie otu$t)ak )*)k*n )*P CEML MERE stik0Kle )u-a7 &'$*"le$i)i- 7a$a-iyeden i0a$etti$ ta0iat#yla. ktisaden &e$i kal)#" *lkele$in ka$"#s#na iki yol (#k#yo$. stik0Klin Ba0il kulesini a(a/ak ana1ta$ sanayidi$. Os)anl#'n#n $u1 ya2#s# nas#l 0i$ iktisat siste)i ile 0ada"a/akP 1< osyalist. ;< Ca2italist kalk#n)a )odeli. kin/isi te)elinde kK$, )en7aat !e istis)a$a dayan)aktad#$. Bu$Au!a-i 0e"iinde 7eodalite ile (a$2#"a$ak iktida$a &e(ti. B*t*n 7eti1le$i kana 0oyal#d#$. Cendi eski k'lele$ini 2$olete$ is)i alt#nda istis)a$ et)i", son$a da 0*t*n d*nyan#n 1a) e)tias#n#, )a)ul e)tia 1alinde &e$i sat)#"t#$. .unuslu Hay$ettin Ra"a A!$u2a'ya ka$"# -a7e$i)i- iktisadX ol)ak -o$undad#$ de$. Bu i1ta$ Os)anl# $i/ali ta$a7#ndan anla"#l)a)#"t#$. ER?FM ?NHEE Hay$ettin Ra"a'#nn 0u ta!siyesi )*)k*n )*P CEML MERE Basit '$nekle$ !e$iyo$. Coyunun y*n*, 2a)uu &ayet u/u- ola$ak sat#l#yo$, i"lendikten son$a &ayet 2a1al# ola$ak al#yo$u-. #naX )edeniyet )e$1alesine &e()ek i(in )*ste)lekeye i1tiya( !a$d#$. Ba"ka ye$le$i s')*$&ele"ti$)eden ka2italist oluna)a-. Bunla$#n tat0ik edil)esine (e"itli A!$u2a el(ile$inin /e!elen&K1# olan Ba0#Kli ta$a7#ndan i-in !e$ile)e-di. ER?FM ?NHEE G$an 1a-inele$i &elin/e Ha-$et<i N)e$, slK) 0o-ula/ak diye al#yo$. anayile")e 0i-i alat)aya/ak )# o -a)anP Ca2itali-) 0u )KnKda Os)anl#'ya ya0an/#. ?*na1kK$ de$di Os)anl# 0u ti2e. CEML MERE slK)iyet 1addi-at#nda a1lKk ola$ak !e ya$att## insan ti2i iti0a$#yla ka2itali-)e ya0an/#d#$. Bi$ ta1akk*) !as#tas# ola$ak, d*nyay# istilK eden 0i$ iktisadX siste) ola$ak al#yo$u) ka2itali-)iE AB6 !e Al)anya &i0i. slK)'#n @ 6 6 )ey!esi olan $u1, )en7aatle$ine esi$ olan, kendi na-la$#n# 0*t*n 0i$ /e)iyetin !e d*nyan#n istis)a$#nda a$ayan ka2itali-)in $u1una ya0an/#. B*y*k end*st$inin ku$ulu"u (o/uk !e kad#n istis)a$# ile olu$. nsan insan#n ku$du s'-*, Rlau<tus'tan 0e$i 0*t*n Bat#'n#n "ia$#. Ca2itali-) $aki2 ka2itali-)le$e i-in !e$)e-. Ma-i)i- 0'yle 0i$ se(i)e en&eldi$. Bat# ka2italist ol)a)#-a i-in !e$)e-, !e$se de ta$i1i)i- ka2italist ol)a)#-a )Knidi$. MEHME. CARLAME ada" sanayi )edeniyeti ile &e()i" dee$le$i)i-i u-la"t#$)a)#- ka2itali-)le deil, sosyali-)le ola0ili$ diyo$u-. %aln#- 1e$ ikisi de sanayile")edi$, yani )addenin kanunla$#n# 0il)ekti$. anayile")e 0i$ sosyal o$&ani-asyonu &e$ekti$iyo$E 7a0$ika 1ayat#. Bu insan# )akineye 0al#yo$. slK) )edeniyetindeki y*ksek insanX dee$le$i 0u a$ka 2lKna at#yo$. . Ieil'in 7a0$ikada (al#"#$ken ald## notla$... 0i$ ayd#n#n 7a0$ikada (al#")as# ko$kun(. Os)anl# kendisine 1as iktisadX<siyasX<aske$X "a$tla$a 1ai-di. anayile")eyi de :ka2itali-) !eya sosyali-)> se!)iyo$u), 7akat -a$u$X &'$*yo$u). ?ay$# insanX 0i$ ya"ay#"# &eti$iyo$. Eski Os)anl#'n#n insan anlay#"# ile sanayile")i" insan 0ada"a)a-. ER?FM ?NHEE anayile")e i1tilKli ka$"#s#nda Os)anl# &e$(eine d'n)*", &el)i" oluyo$u-.

CEML MERE osyali-)den kast#) u)u)X 0i$ te)ay*ld*$. osyali-) 19. as#$da ka2itali-) -e1$ine ka$"# 0i$ 2an-e1i$ ola$ak doa$. ,eodalite, kilise y#k#l)#"t#$. 'ken H#$istiyanl#k ka$"#s#nda kala0al##n yeni 0i$ dine i1tiya/# !a$d#$. Bu&*n kendine il)X is)ini !e$en Ma$ksist sosyali-) anla "#l#yo$. Ben/e sosyali-)le$, il)X sosyali-)e i$/a edile)e-. on$a 0unun da ne kada$ uy&uland## )*naka"a edile/ek 0i$ konudu$. osyali-)in Rusya &i0i Qa$k des2oti-)inin uy&uland## 0i$ ye$de 0ulunu"u, sosyali-)e ka$"# 0i$ 1ayKl s*kWtu ya$at)#"t#$. Ma$ksi-) kine dayan#$. .at0ik edilen $eAi)in Ma$ksi-)'le ne kada$ il&isi olduu )*naka"a edile0ili$. @6B #n#7la$#n te"ekk*l et)e)esi, sosyali-)e yak#nlik duy)a)#- i(in 0i$ se0e2ti$. e!&iye, sosya0ilite duy&usuna dayanan 0i$ sosyali-) ee$ uy&ulana0ili$se, 0i-e yak#nd#$. Ca2itali-) ile sosyali-)den 0a"ka iktisadX kalk#n)a yolu yok. He$ insana liyKkatine &'$e, 1e$ liyKkate ese$ine &'$e. osyali-) de!let eliyle sanayile")e )*essesele$ini ku$)aya y'neli$, *( k#ta'da, )edeniyetle$in en 0*y**n* ku$an 6e!let<i Aliyye'nin te/$*0ele$inden de 7aydalanan 0i$ iktisadX $eAi) ku$a0ili$i-. osyali-)i 0a"ka 0i$ keli)e ol)ad## i(in kullan#yo$u). MEHME. CARLAME Os)anl#'n#n y*ksek insanX idealle$i ile (ada" -a$u$etle$i 0i$le"ti$en 0i$ te$ki0e &idiyo$sunu-. anayile")e Bat# ka2itali-)inin ya$att## !e Rusya'n#n 0eni)sedii $eAi)de de 0elli 0i$ aya$la)a ola/akt#$. CEML MERE @. i1ti)Klin $eddi kaidesinden 1a$eketle, 0u&*nk* insanl#k /a)ias#nda )e!/ut keli)ele$i kullan)ak )e/0u$iyeti 0i-i 0a-# "e)ati-asyonla$a &'t*$*yo$. MillX sosyali-) te"e00*sle$i 0*y*k 7elKketle$le neti/elendi. Bu sosyali-)le$in de 0a-# 2$ensi2le$i *-e$inde d*"*n)ek -o$unday#-. R$olete$ de!letle$ !a$d#$, ka2italist )illetle$e ka$"# kendile$ini ko$u)ak -o$undala$. Realite )illetti$, s#n#7 deil. Bu 0i-de, Al)anya !e talya'dan 7a-la 0akX !e /a$X 0i$ 2$ensi2. *nk* 0i- d*")an 0i$ d*nyan#n ku/a#nday#-. Bi-i) sosyali-)i)i- :/e!a2la$#)# 0i$e$ sual ola$ak a$-ediyo$u)> )illX 0i$ 2$ensi2ten 1a$eket et)ek -o$undad#$. *nk* 0i-de de s#n#7 yok. Al)anya'dan da1a "ansl# 0i$ )a-i)i- !a$. Al)anya da A!$u2a idi son ta1lilde !e A!$u2a ile )*/adele ediyo$du. Bi-i) )*/adele)i-de nasyonal sosyali-)le$den ala/a#)#- de$sle$ ola0ili$. 6*nyay# 1a$a/a kesen ka2italist )illetle$in o$tas#nda, sosyali-)i 0i$ s#n#7 ka!&as# "eklinde te$eddi etti$)edenE lk )e$1ale ola$ak 0*t*n 0u 1akikatla$a eil)ek, keli)ele$den ko$k)adan, taassu0a ka2#l)adan 0il)ek -o$unday#-. Ca2italist *lkele$, ka2italist ol)a)#-a i-in !e$)e-le$. @6D

Nl*, kuy$uk, &'l&e 0i$ ka2itali-) ola0ili$ 0u an/ak. MEHME. CARLAME Ua-&e(il)e- dee$le$E 1< Milliyet(ilik. ;< slK)iyet. @< anayile")e. slK)iyet'le sanayile")eyi u-la"t#$)aya (al#"t##)#- -a)an, ka2itali-) !e sosyali-) isi)le$inden 0i$ 0a"ka keli)e tekli7i. CEML MERE Cu$'an, 0i$ iktisat kita0# deildi$. Bu *( k#y)eti u-la"t#$#$ken d*nyay# tan#)ak )e/0u$iyetindeyi-. $adX 0i$ se(i) ya2)ak -o$unday#-. .*$kiye 1i(0i$ /e)iyet !e ta$i1 te)eline dayan)ayan i1tilK7la$la 2a$(alan)aktad#$. Ma$J, 0i$ !eliulla1 ka0ul edil)ektedi$. .enkidi, /e$1i .*$<kiyenin 0i$(ok insanla$# a$as#nda )*)k*n deil. Conu")ak )*)k*n deil Kdeta. Ma$J 0i$ $ealitedi$. Belli 0i$ -a)an !e )esele (e$(e!esi i(indedi$. Mutlak, )*e00ed 1*k*)le$ yoktu$, sosyali-) 0i$ ideoloAidi$, 0i$ s#n#7 1akikatidi$. ki ne!X &en( insan !a$E $u1unun 0*t*n sa77etini ko$uyan, 7akat (ada" $ealitele$e ka2al#. Bi$ k#s)# da 0i$tak#) 0a"ka 1akikatla$a ka2al#d#$. Binaenaley1 1akikati s'yleyenle$i ki)se dinle)iyo$. MEHME. CARLAME a#n 1akikati ne ka2itali-), ne sosyali-)di$. He$ ikisinde de o$tak olan sanayii )edeniyetidi$. slK)iyet'in insanla kKinat a$as#nda ku$duu )*nase0et (ok )*ke))el. ade/e ye)ek i()ek, sade/e de!letten 1akla$#n# al)ak )utlu et)iyo$ insan#. CEML MERE Ma$J 1a-#$ 0i$ )ate$yali-) )i$as#na kondu. Madde/ilik 1akikatte lK7t#$. sti1sal ku!!etle$i, isti1sal )*nase0etle$ini tayin ede$. sti1sal ku!!etle$inin 0a"#nda insan &eli$. .a0iat ku!!etle$ini isti1sal ku!!eti 1aline &eti$en insan -ekKs#d#$. Ma$ksi-)'de )adde/ilik 1i( yoktu$E ta$i1X eko<no)i-)di$. nsan# yoket)ekti$ )adde/ilik. nsan, $u1undaki sonsu- i"tiyak#n# nas#l ka$"#laya0ili$P ER?FM ?NHEE #n#7s#- 0i$ /e)iyet )odelinden 1a$eket ede$ek, 0i$ sosyali-) tekli7inde 0ulunuluyo$. Mu1te!as# (ok @69 ay$#. Ca2lan'#n teslisine 0i$ e1l<i te!1id ola$ak iti$a- ede/ei). slK)iyet )addesini 'ne al)ak iste$i). *nk* &e$(ei)i-in 0a"#nda slK)iyet !a$ idi, )illiyet(ilik yok idi. Bi-i) i(in slK)X 0i$ 0as* 0adel)e!t s'-konusudu$. 6i$ili" "a$tla$#n# kendisi &eti$i$. Os)anl#'y# "'yle &'$*yo$u)E slK). Mekke'de do)u", d*nyan#n en uyu"uk ka!)ini 0i$ 7ati1 ka!i) ya2)#". Os)anl#n#n en 0*y*k !as7# 7e$a&at !as7#d#$. Medeniyetle$in te)eli insan. Ce)al .a1i$'in 86e!let Ana8 !as7#n# 0en (ok se!e$i). MEHME. CARLAME Conu")an#n 2$o0le)iE 1444 y#ll#k ta$i1i)i-deki y*ksek dee$le$le sanayile")e a$as#nda nas#l 0i$ k'2$* ku$a0ili$i-. Hak, 7edakK$l#k sosyali-)de &e$(ekle"ti$il)ek isteniyo$. slK)iyet'te -aten !a$.

MF .A,A CA,ALGE Os)anl#'y# .*$k ta$i1i 0*t*nl** i(inde &'$e$ek 0a"laya/a#). Os)anl# .*$k ta$i1inin )*tekK)il nu)unesi. Bu de!leti ya2an unsu$ in/elen)eye dee$E .*$k insan# 0a"lan&#(tan iti0a$en sade !e $ealistti$. A1lKkl#d#$. Cand#$#ld##n# 0ile 0ile kand#$#l)aya $a-#d#$. /e)iyet. C'lelik katiyen yok. #n#7s#-, 0i$0i$ine ta1akk*) et)eyen ideal 0i$

Mu1a$i0di$, ni-K)# iste$. 6e!let ada)la$#)#-#n Cutad&u Bili&'i oku)ala$# i/a0 ede$E aadet !e$en 0il&i. (inde anlat#lan "ey 1e2 de!let ida$esidi$. .*$k saadeti de!lette 0uluyo$. 6e!letin 0*t*nl**n*, de!a)l#l##n# ka0ul ediyo$. AttilK, kendi adaletine s##nan Ro)a'y# a77ediyo$. : enin e7endin olan 0eni) k'le)>. Os)anl# k#l#( -o$u ol)adan &eli2 kendi istei ile inan#"# se$0est 0#$ak#$. a)i)iyeti 7a-la konu")a)ak Os)anl#'n#n, .*$k'ten de!a) eden 1ususiyetle$i. Os)anl# $ealitesindeki 1a")et ne$eden &eliyo$P :A!$u2a ;,= i)2a$ato$luk say#yo$E 1< Ro)a, ;< Os)anl#, ;,=< n&ilii)2a$ato$luu de$le$>. Os)anl# a0idele$inin 1i(0i$inde k'le (al#")#yo$. He2si ye!)iyelidi$. Bu ya2#n#n te)eli !a$E Adalet. Os)anl#'n#n 1a")et de!$ini .o2ka2#, ('k*" de!$ini 6ol)a0a1(e te)sil ede$. MEHME. CARLAME .o2ka2# 0eni s#k)#"t#$ dai)a. Ben/e @B4 Os)anl#'n#n te)sil/isi sa$ay deil, /a)iidi$. MF .A,A CA,ALGE .*$k'*n 7else7esi de sade, yok deil. Adalet, $u1unda. %unan'da 7else7e !a$, de!let yok.. ER?FM ?NHEE 'k*" de!$esi i)2a$ato$luun, sanayii ink#lK0#n# 1a-#$layan "a$tla$dan u-ak. #n#7la$, &ittikle$i ye$de, kan !e 0a$utla &ittikle$i se$)ayeyi, )e)leketle$ine yat#$#yo$la$. Ca2itali-) !e sosyali-), 1e$ ikisi de 0i-e uy)uyo$. Bu iki isi) ol)a)al#. Ci$lendi keli)ele$. osyal adalet slK)iyette de !a$, .*$kl*k'te de !a$. Bey to2layan deil, da#tand#$. a)i)iyet, do$uluk, adalet, a1de !e7aya dayanan yeni 0i$ iktisadX ya2# ku$a0ili$i-. *nk* 0unla$ /e)iyetin $u1undaki )KnKya uy&un. ECREM HACCG A%UER6E ,else7eyi, ka2itali-)i, sosyali-)i keli)e ola$ak 0#$ak)al#y#-. *nk* )KnKs#nda sosyali-)in, dinsi-lik !a$d#$. Ca2itali-)de 0i$a- din 0ula"## !a$. Ak#lla )a!e$ay# 0ul)ak iste$ !e 0ula)a- 7else7e. Bi-i) 7else7e)i- yoktu$. 8,else7iyat ol)as#n8 diye )ed$ese !ak7iyele$inde "a$t !a$d#$. CEML MERE osyali-)in dinsi-likle )*nase0eti Ma$ksi-)'e in1isa$ ede$. Ciliseye ka$"# )adde/ilik 0i$ )*da7aa silK1# idi. Ciliseyi yendi. ,akat $u1la$ 0o" kald#. osyali-)le$ ta$i1 sa1nesine 0i$e$ din ola$ak (#kt#. ,akat 0u&*n sosyali-)_Ma$ksi-) olduu i(in dinsi-lik t'1)eti ye$indedi$. Bu&*n sa1neyi istilK eden 0u keli)ele$ )en7u$du$, i)2a$ato$luk keli)esi de 'yle. ,akat kala0al#a 1ita2 ede$ken, A!$u2a'n#n soktuu 0a-# keli)ele$i kullan)ak -o$unday#-. .*$kiye'de &en( kala0al#kla$ i)Knla$#n# kay0et)i"le$di$, )a-iyle i$ti0atla$# ko2)u"tu$. Bu nesille$ (ok te1likeli 0i$ nass#n 2e"indele$E Ma$ksi-). Bi- 0unla$la diyalo& ku$a$ken, onla$#n 0a-#

keli)ele$ini kullan)ak -o$unday#-. Lo&o7o0i :keli)e ko$kusu> !a$ &en(le$de slK)iyet deyin/e. Bu delKlette 0i-i) de ka0a1ati)i- !a$. MECME..M HACGEMMOeLFE Bi-e keli)ele$i !e ta<@B1 li7le$ini A!$u2a !e$)i", tat0ikini de A!$u2a ya2)#". .at0ik "ekline deil de keli)ele$in 0a"lan&#(taki )u1te!as#na !eya )illX ya2#)#-a uydu$)a du$u)u)u-da 0u keli)ele$i kullana0ili$i-. Ca2itali-)E )illeti yok ka0ul ediyo$. osyali-)E 7e$di yok ka0ul ediyo$, s#n#7# !a$ ka0ul ediyo$. Bunla$#n ikisinin de slK)<.*$k /e)iyetinde ye$i yoktu$. @. 0i$ ideoloAi 0ulu2, 0unu ya2)ak da olduk(a &*( olduuna &'$eE .*$k<slK) ni-a)# diyo$u-. Ce)iyet !e )illet 7e$di e-)e)ek kayd# ile 1e$ ikisine 1ayat 1akk# tan#yan, i-)le$den ko2)u", kendi ya2#)#-a uy&un 0i$ iktisat ni-a)# ku$)ak. Ca2itali-)<sosyali-), 0en-e$ iktisat $eAi)i ola$ak (#kt#kla$# 1Klde, siyasete 0ula")#" 0i$ k*lt*$*n, 0i$ 1ayat ta$-#n#n is)i ol)u"tu$. anayile")enin d#"#nda, sosyali-)i de!letin di$ekti7 !e$i/ilii "eklinde anla)ak, se$!etin 7e$dle$e e"it deil, adil "ekilde yay#l)as#n# salayan 0i$ iktisadX $eAi)se, .*$k<lslK) $eAi)ine al#n)al#d#$. Os)anl# 0i$ -i$!e, a)a .*$k insan#n# onunla anlat)ak ka0il deil. .*$kle$de de!let (ok eski 0i$ ulW1iyet ta"#$. Hakan, Cut'a sa1i2ti$ .an$# ta$a7#ndan, istis)a$a ka2al#d#$, )*te1akki) !e e)2e$yalist deildi$. slK) olduktan son$a uy&ulad#kla$#, &ittikle$i ye$le$in diline, dinine )*da1ale et)e)ek Kdeti (ok eskidi$. .e0aiyeti ka0ul et)eyen 7et1edili$. Adalet !e 1*k*)$anl#k 7ik$i .an$#'n#n kendisine !e$dii 0i$ !a-i7e olduu i(in, d*nye!X !e u1$e!X'nin 0i$0i$ine )*da1ale et)eden 2a$alel ya"a)as# salan#yo$. Laisi-) )utlak yani. 6e!let !e d*nya i"le$i 0i$0i$ine 2a$alel, 7akat ay$# )*essesele$ ta$a7#ndan y*$*t*l*yo$. Ee$ 0i0i$ !eya iki as#$dan 0e$i "a1siyeti)i-den ko2)asayd#k, .*$k<lslK) ni-a)#n# 0i$ sanayii to2lu)u ola$ak da de!a) etti$e0ili$dik. %a2#la/ak ilk i", ta$i1i)i-i ya"a)ak su$etiyle, as$#n ke$!an#na kat#l)akt#$. Hin/i$ ko2tuu andan 0e$i kay0ettii)i- 1e$ "eyi yeniden dee$lendi$e$ek, )illX<dinX ka$akte$i)i-i )u1a7a-a et)ekti$. Bu -el-eleden son$a -in/i$ ko2tuu ye$e $a2tedile/ek. nsan @ B; )akinaya 0al#d#$, a)a )akinaya 1Kki) ola/akt#$. ER?FM ?NHEE Os)anl# 0eylii nas#l oluyo$ da, '0*$ 0eylikle$in i(inde s#y$#l#yo$P MF .A,A CA,ALGE .*$kle$'de ('ken 0i$ ya2#ya sa1i0iyet yoktu$, de$1al yeni 0i$ ya2#ya &e(i" !a$d#$. Ue$aset du$u)u yok. ER?FM ?NHEE Os)anl# kK7i$e ka$"# )*/adele ediyo$E ilK<y# keli)etulla1'# te$/i1 ediyo$. slK)'#n k#l#/# ol)u". slK)'#n .*$k'e &eti$dii 0*y*kl*k aln#n# se/deye !e$)esidi$. M E C M E . . M HACGEMMOeLFE .*$k )*, slK) )#P

.*$k<slK) sente-inden 0u&*ne ne kala/akP MEHME. CARLAME Eski .*$k'te de!let 7ik$i !a$d#, 6in< * 6e!let. 6in slK)iyet'ten &eliyo$, de!let .*$kl*k'ten &eliyo$. CEML MERE Ha-$et<i Mu1a))ed Cu$ey" i(inden (#kt#. Adeta A$a2 i(in slK) ol)ak #$kX 0i$ -a7e$di. .*$kle$ ise 0*t*n insiyakla$#, )i-a(la$#na !e $u1la$#na uyduu i(in slK)l## se!e$ek ka0ul ettile$. Bi$i ka!)X 0i$ asa0iyet idi, 0i$isinde 0i$ $u1 1aleti idi. .*$kle$, ka0iliyetle$ini slK)'#n 2$o&$a)# i(inde en son 1addine kada$ inki"a7 etti$e0ile/ekle$ini anlad#kla$# i(in se!e se!e slK)iyet'i ka0ul ettile$. Bi$ de7a, Cu$'an A$a2(a idi, Ha-$et<i Mu1a))ed Cu$ey" ka0ilesindendi. %ani 0i$isinde ka!)X 0i$ asa0iyet !a$d#, die$inde 0i$ te$/i1, 1attK ideal 0i$ te$/i1 !a$d#. ECREM HACCG A%UER6E Mi-a)#)#-#n A!$u2a isi)le$i ile ol)a)as#n# te$/i1 ede$i). Me sosyali-), ne ka2itali-). Onun i(in yeni 0i$ ni-a) is)i o$taya koya/a#-. Bu ni-a) 0i-i) i(i)i-dedi$. Nn/e "unu a$-edeyi), 0en i0adetini ya2an 0i$ M*sl*)an#). ,akat A$a2la$'# se!)e) !e A$a2la$'#, slK)iyet'in ikin/i ka!)i ola$ak telKkki ede$i). Bi$in/i ka!)i )u1akkak .*$kle$ ol)u"tu$. Bunun i(in 0i$(ok 1adisle$ s'yleni$. 6o$u )udu$, sa1i1 )idi$, deil )idi$P Hi1niye<@ B @ ti)i-in teke!!*n*, 0u 1Kle &el)e)i-, y*ksel)e)i-, an/ak slK)iyet'ten son$aki !ak'ala$la i-a1 edile0ili$. Onun i(in, ye$deki )*/e!1e$i 0#$ak#2 da, 0elki o )*/e!1e$den )ilya$la$/a de7a 7a-la olan Me2t*n y#ld#-#n# tetkik et)e). HattK AtilK'ya da &it)e), 0u dikkKti !e isa0et<i na-a$# da#t#yo$. Ben )e!-uu "'yle to2layay#)E slK)l#k esast#$. .*$kl*k 0una kendini !e$)i"ti$. slK) i(e$isinde )illiyet(iyi-. Hi1niyetiyle, ka7as#yla ta) M*sl*)an ola/a#-, ta0iatiyle, )e"$e0iyle .*$k ola/a#-. ,akat 0i$ )e/0u$iyeti)i- !a$E sanayile")e. C't* 0i$ "ey olduu 1Klde -a$u$X. Ben 0u&*n oto)o0ili ni(in se!iyo$u) 0iliyo$ )usunu-P Oto)o0ili ata -a1)et !e$di$)edii i(in se!iyo$u). nsan# <ya$at)ak keli)esini kullan)ay# se!)iyo$u), (*nk* Alla1'a )a1sustu$< in"K et)ekle, insan# tea--*! etti$)ek. Qu 0i-i) )addX i)kKnla$#)#-la ku$)ak. Bu insan, 0i-de )e!/uttu$. Bi-de 0i$ ti/a$et a1lKk# !a$d#E Bi$ insan d*kkKn#na 0i$ i2 (ekti )i, ki)se o$aya &i$)e-di. Bi$isi y*-de =4 kK$ tekli7 ede$se ka0ul et)e-di. Ben y*-de 1='e sata$#) de$di. enet yoktu. Hen&ini, )*lkiyeti, )utlaka ka0ul ede/ei-. Hen&in adl<# i1san ile sadaka !e$e/ekti$, -ekKt !e$e/ekti$. Hay#$ ya2a/akt#$ !s. Bundan kendisine ki0i$ &el)eye/ekti$. Uak#7 ya2a/akt#$. ,uka$aya da ald## 2a$adan kendisine k*(*kl*k &el)eye/ekti$. Alla1 0ana 'yle ya2)#"t#$ diye/ekti$. Binaenaley1 0i- e!!elK insan# in"K edeli), son$a sanayile"eli). Bi$ 7a0$ikat'$le 0i$ et<t#$nak &i0i (al#"an i"(i !e )e)u$u, 0unu ee$ te)in ede0ili$sek, 0u sanayii, i1ti$asla$dan u-ak du$duu i(in kendi kendine &eli"e/ekti$. A)e$ika ('ke/ekti$. Bak#n 0eni) 0e" sene e!!el s'yledii) 8s$a7 Ekono)isi8 ki, 0unu A&K1 0ey )*te)adiyen ya-a$. Cendisine 0en s'yle)i"i)di$. Musluunu a(#k tut, elekt$iini a(#k tut, isti1lKk olsun diyen 0u "ey, slK)'#n dei")e- ilK1X u)desine )u1ali7ti$. Cilise kendine 0i$in/i destei %unan'da a$ad#. %unan 0i$ 7elKket. Ro)an#n i)2a$ato$luk 1ikKyesi. nsan# nas#l in"K @B3

ede/ei-P MECME..M HACGEMMOeLFE Bu&*nk* .*$k /e)iyetine 1aki) olanla$#n -i1niyetini no$)al .*$k insan# ka0ul ede/ek )iyi-P 6eilse 1akikX .*$k insan#n# nas#l in"a ede/ei-P MEHME. CARLAME .a$i1in ak#"#na &'$e d*"*n)ek -a$u$X. .a$i1te !e ta0iatta 0i$ &eli")e !e dei")e !a$. Ou- Caan destan#n#n '-*E /i1ana 1Kki)iyetti$. ?*ne", 0ay$akY &'k (ad#$. slK)iyet'ten son$a 0u )addX /i1an&i$lik (ok y*ksek 0i$ )ane!X dee$ ka-an#yo$. .*$kle$, slK)'dan 'n/e ya0an/# ka!i)le$le !e 0i$0i$le$i ile )*/adele et)i"le$. slK)iyet'le )addX !e )ane!X !a1det &e$(ekle"iyo$. Os)anl# o (aa uy&un 0i$ siste) ku$uyo$. A)a 0u&*nE .*$k de!leti !a$ola/ak. slK)'#n &eti$dii dee$le$E 7e$a&at, adalet. MillX !a$l##)#-# !e slK)iyet'in dee$le$ini )u1a7a-a ede$ek, sanayile")eye &e(e0ili$ )iyi-P anayii, kendi 2$ensi2le$ine uy&un 0i$ ni-a). Madde Kle)i ile insan a$as#ndaki )*nase0etle$i tayin eden ayetle$ !a$d#$. Ale)den )aksat, Ade)'di$ diyo$ Me!lKna. M*1i) olan )adde Kle)ine 0ak#" ta$-#)#-d#$. Ale) insana !e$il)i"ti$. .a0iat# 1an&i yolla i"leye$ek, insana 1a-#$ 1Kle &eti$e/ei-. .a$i1X tekK)*l i(inde .*$kl*k yeni 0i$ )e$1alede. slK)iyet katiyen )adde Kle)ini $eddet)iyo$. .*$k'te 0i$ de akti7lik !a$ < 6e!let ku$u/u. Bu&*nk* .*$k :ayd#nla$dan -iyade, A!$u2a'daki sanayii )edeniyetine inti0ak eden i"(i> kendi ta$i1 "uu$una sa1i2 olu$sa, i$adeli ta!$#yla ili) !e teknii 0i$le"ti$i$se ye2yeni 0i$ )edeniyet ku$a0ile/ekti$. .e)el k#y)etle$ )e!/uttu$. Onla$# yo$u)la)ak, 1at#$la)ak &e$eki$. %*ksek kad$o i7lKs et)i"ti$. .*$kiye'de 0i$ ka$#"#kl#k ola/ak, 0u )u-a1$e7at siline/ekti$. Ba"ka t*$l* ya"a)as# )*)k*n deildi$. ?'$*len 1e$ "ey 0i$ y#k#l)ad#$. Me!/ut d*"*n/ele$ onu ya"at)#yo$. ER?FM ?NHEE B*t*n insanl#k ka2itali-) !e sosyali-) a$as#nda (#$2#n#yo$, @. 0i$ yol a$#yo$. CEML MERE osyali-) konusunda Bat#'da @ yol !a$E @B= 1< Rodinson. slK)iyet'le )e"&ul 0i$ Ma$ksist. slK)iyet !e ka2itali-), slK)iyet !e sosyali-). Ba#)s#- Ma$ksist olduu iddias#nda. ;< B. LeZis. slK) d*")an#. %a1udi )illiyet(isi. Rodinson @. 6*nya'ya ka$"# deil. @< Hollandal# )*ste"$ikin (al#")as#. Catakli-)i 0ekliyo$u-. Masla$a esi$ 0i$ d*nya i(inde konu"u$ken, onla$#n dilini kullan)ak -o$unday#-. ECREM HACCG A%UER6E %a1udi, din aley1ta$# d*"*n*$le$in 1e2si kendi dinle$inin ta$a7ta$#d#$. MF .A,A CA,ALGE .*$k, .an$#n#n (e$'isidi$. Bi-, isti7a ediyo$u- 0u !a-i7eden. 16 May#s 1 9 B =

CEMGL MERG GLE CERGM A6G ARA #M6ACG BGR OHBE. CERM A6E 1D4 )ilyonluk k'yl* Rusya'da de!$i) nas#l olduP diyo$la$. ?e$(ek entelekt*elle$ !a$ ku$)ay ola$ak, 0*t*n 0i$ Rus $o)an/#la$# nesli. 6ostoie!ski, 8He$ d*"*nen )*/$i)di$. *nk* d*"*n/e 0i$ antite-di$8 diyo$. He$-en, e$nise!ski, Belinski 0i$0i$ini ta)a)l#yo$. N)$<* 0e"e$ kK7i &el)iyo$. Bi-i) tali1si-lii)i- kli"e te7ekk*$. .e7ekk*$, 0i$ ta!an k#$)a. Aske$ d*"*n/e iste)e-. Uas#ta, kita2t#$. nsan#n insana seslen)esi, d*"*n/enin d*"*n/eyi d'lle)esidi$. CEML MERE 6osto'yu Ma$J'tan 'n/e okudu), anla)a)#"t#). Ma$ksist ya-a$la$la, ,ou$ie$ ile te)astan son$a @B6 anl#yo$u). CERM A6E He$ 0i$i laik 2ey&a)0e$di$. ?en( nesil 0u 7iki$ ka$&a"al## o$tas#nda ne ya2a$P Bu kita2la$ 0eni) ta! "anla$#). Ben to2la)akta -o$luk (ekiyo$u). Cita2 -e!kini yoket)ek i(in (#k)#" &i0i o$taya. CEML MERE Bi$iki)in son n*s1as# iyi. .a$i1 i(in son say#s# 'ne)li. .*$kiye 6e7te$i de @<3 sene e!!elki yay#nla$a na-a$an iyi. %a"la$#n#n e)2e$yali-)i. He$ "eyi 0iliyo$la$. CERM A6E Ma$i7et de!a)l#l#kta. Bay$ak ya$#"# deil 0u. 6e!a)l#l#k sey$i yok. ok kay&an 0i$ -e)in *-e$indele$. CEML MERE Makalele$i) "u )e$ke- et$a7#nda k*)elene/ek. Bi-de !e Bat#'da inteliAansya. Bat#'da neden 'n/e /le$/, son$a 7ilo-o7, son$a inteliAansya. Bi-de ayd#n (a$2#ta$ak aksetti$en 0i$ ayna. CERM A6E Bat#'n#n s')*$*/* te7ekk*$*ne 0i$ isyan. 6ou'nun s')*$*l)esinde sosyali-) de 1e)en a$a( oluyo$. Al)an sosyal de)ok$asisinin Bis)a$k'a i"ti$aki &i0i. Hayat ka!&as#nda &e$ekli. Li0e$ali-) ideoloAisi kK7i &el)eyin/e, insanl#k 0ay$a# alt#nda sosyali-)i de (#ka$#yo$. CEML MERE Hind'te 2olitikayla il&ili sut$ala$#n is)i 6eni- di0iE Cu!!etlinin yen)esi. Makya!eli-). Qiddetten 1ileye &e()ek. Bu$Au!a-inin d*nya &'$*"* endi!id*ali-). R$oleta$yan#n d*nya &'$*"* sosyali-). Bu 0i$ ada)a )a1sus deil, 0i$ de!$in in"as#yla oluyo$. ,else7ele$ 7e$dindi$E Ma$ksist ,else7e. 6*nya &'$*"* ise 0i$ s#n#7#n. 6a#n#k e)elle$i to2luyo$. Qai$le$, ede0iyat(#la$ s#n#7la$#n#n d*nya &'$*"*n* keli)ele$le i7ade ediyo$la$. deoloAi siyasX oluyo$, d*nya &'$*"* da1a u)u)X. CERM A6E 6in ta$i1ten &elen 0i$ )i$as )#P

CEML MERE nsanl#k 0elki 1i(0i$ -a)an /e)iyet 'l (*s*nde ku$tula)aya/ak dinden. Bu i1tiya/# ka$"#laya/ak 0a"ka 1i(0i$ "ey yok. Belki 7e$dle$ ku$tulu$la$. Buda'dan 'n/e @ B B se2tikle$ !e ateistle$ !a$, .N. 644'de. Ro0es2ie$$e ka$a$na)e ile 8%*/e<Ua$l#k %oktu$8 dedi, son$a 0akt# ki ol)uyo$, 8Ua$d#$8 dedi. Ma)*tena1i ka$"#s#nda a/i-di$. Cade$ ka$"#s#nda a/i-i-. 6osto, Ie0e$, .olstoi 0udala deildile$. Cay0ettikle$i /ennetin 1as$eti i(indeydile$. Alla1'a inan)ak i(in ; kolu)u kesti$e0ili$di). ,e$t 'l(*s*nde 7e$a&at !a$ 0elki, /e)iyet 'l(*s*nde yok. Alt$ui-) de su0li)e ol)u" 0i$ e&oi-)di$. Cendini sol/u !e1)eden 1e$kesi, ede0iyat(# diye &'kle$e (#ka$#yo$la$. Ben Bal-a/'#, 6osto'yu tan#)adan 0unla$a eile)e). osyoloAik 0ak#)dan da il&ilendi$i$ 0eni %a1ya Ce)al !eya Beki$ %#ld#-. H*seyin Ra1)i'de ko2u" yoktu$, a!a)Xdi$, 7akat 0unla$ kK0ustu$. CERM A6E Cas#d 0u )e)leketin, dili, ede0iyat# )a1<!olsun. ;B May#s 1 9 B D , .a$a0ya Oteli A%6GMLAR OCAeG CFRFL.A%GM6AM CEML MERE Ua1ye dayanan 0i$ )edeniyetin ayd#nl#k ol)aya i1tiya/# yoktu$, -aten 1e$ "ey ayd#nl#k. .a$i1in te7si$i, id$Kki !a$d#$. MillX "uu$un ol&unla")as# i(in ta$i1 en )*ke))el )*essesedi$, a)a )illX ta$i1 "uu$u tK0i$i ka$anl#k. MillX "uu$un ayd#nlan)as# i(in ta$i1 tK0i$i da1a ayd#nl#k. .a$i1 ili)di$, "uu$ deildi$. ,e$dle$in 0iyo&$a7isi &i0i, )illetle$in de 0io&$a7isi !a$d#$. Q5CR5 ELME 3 al7a0e dei"ti$)i"i-. 6e!let yoluyla ya2#lan ta1$i0atE al7a0e, dil, kanunla$. @BD ERC5MEM. CFRAME Milliyet(ilii)i- 'l*d*$, &en(le$i)i-i tuta)a)#"t#$. CEML MERE Ma-i 0*t*n*yle ta1$i2 edil)ek isten)i"ti$. Bu&*nk* )u1a7a-akK$l#k te)ay*l* 0i$ ne7is )*da7aas#ndand#$. %a"a)ak, )u1a7a-a ede$ek dei")ekti$. AHME. CABACLGE 6ei")eyen insan da, /e)iyet de s'-konusu deil. Milliyet(ile$, saa inti0ak ede$ken )illet kal)ay# iste$le$. Mu1a7a-akK$ tutu/u deil, ko$uyu/u. Haka$et i(in ya$at#l)#". ERC5MEM. CFRAME Ra$!us koo2e$ati7(i !e anti< e)2e$yalist, kendine da1a (ok &*!eni olan 0i$ )illiyet(ilik.

NMER ,ARFC AC5ME Ma$ksi-) kendi siste)i i(inde )illiyet(ilikten (ok &e$idi$. EROL ?5M?NRE nk#lK2 1a$eketle$i Cu)1u$iyetten 'n/e 0a"la)#"t#$. Bat# aley1ta$# Ma$ksistle$ !a$. He$ Ma$ksist ka2italist A!$u2a'ya ka$"#d#$. Haten 6e!let eliyle ink#lK2 ya2an 0a"ka to2lu)la$ da !a$, 0unla$ 0i-den &e$i !e o$da da dei"iklik Bat# etkisiyle ol)u"tu$. A)a onla$#n /odi7i/ation'a i1tiya/# !a$d# :Hindistan>, 0i-de ise d*nyan#n en 0*y*k 1ukuk(ula$# !a$. Ba-# s')*$&ele$de n&ili-le$ kanun koydu, 0u o *lkele$i )a1!ettiE Bu$)a. Halk#n ya$#s# 1#$s#-, ya$#s# a!ukat. Milliyet(ilik )u1a7a-akK$d#$, 0*t*n k*lt*$le$ )u1a7a-akK$d#$. Bu )illiyet(ilik, s*$atli dei")ele$in olduu de!i$le$de o$taya (#ka$. Bi-de )illiyet(ile$, 0at#$#l)ak istenen 0i$ &e()i"in )*da7iidi$le$. '-konusu olan, k*lt*$*n =4<144 sene e!!elki unsu$la$# deildi$. Esna7 a1lKk#n# d*-elt)ek i(in lon/a siste)ini ku$)ak s'-konusu deil. Ma$ksi-)'le )illiyet(ilik a$as#nda 0i$ di/1oto)ie ku$)ad#k. RECER 6OC A.E .ekkele$i ka2att#k, 1*/$ele$ a(#ld#. BRAHM CA,E OeLFE ?enle$ 0i$0i$inden 7a$kl# )a1iyette /anl#la$d#$. nsanla )ay)un &eni ne kada$ 7a$kl#P ERC5MEM. CFRAME Bat#'da ya"l#la$a 1ayat 1akk# yok. @B9 EMEL E ME Cu$'an'da -*1d !e tak!a !a$, .asa!!u7unki $iya-et. RECER 6OC A.E in'de (o/ukla$#n eiti)i dedele$e te!di ediliyo$. .*$kle$'de (o/uun is)i yok, de!"i$)ele$in 0eyni y#kan#2, slK)iyet u$una 'l*yo$E Qa$tla)a, identi7ikasyon yolu ile $u1la$#n kal#2lan)as#. Rey&a)0e$, sa1a0Xle$, "ey1le$ '$nekti. Cu)1u$iyet nesille$ine identi7ikasyon o0Aesi ola$ak Atat*$k !e$iliyo$E Ha$2 okulunda 1e2si i1tilKl/i oluyo$. ?enle$ uy)uyo$, ana1ta$<kilit )eselesi. nsanla 1ay!an a$as#nda 0i$ de$e/e deil, )a1iyet 7a$k# !a$d#$. Ndi2 ko)2leksi dee$inden kay0et)i"ti$. Ma$ksi-) ,$'ydi-)e ka$"#d#$ !e ,$'ydi-) o!yet Rusya'da yasakt#$. kisi a$as#nda sente- dene)esi ya2an Rei/1. Ndi2 ko)2leksi ,$eud'un kendisi i(in !a$d#$. Uiyanal# -en&in %a1udile$'in 2$o0le)le$ini aksetti$i$. La2on a$a"t#$#/#la$# anneye ne7$eti koydu. Bout1oul Ha-$et<i 0$a1i) ko)2leksinden 0a1sediyo$. Oulla$#n# Alla1'a 7edK eden. C'se) ultan ko)2leksi kendi (o/ukla$#n# ta1t i(in 7edK eden anne. nsanla$ kutu2 dei"ti$iyo$. AHME. CABACLGE Milliyet(i ede0iyat#n 0a"lan&#( de!$i. MillX ile )illiyet(i 7a$kl#. Ede0iyat ta0iat#yla )illXdi$ :%unus da, Medi) de>. Milliyet(iliin *( 0*y*k "ai$ )*te7ekki$i Me1)et Aki7, HiyK ?'kal2, %a1ya Ce)al 0u&*nk* .*$k )illiyet(iliinin de *( is)i. ?'kal2'in Os)anl# ta$i1ine 0ak#"# ko$kun(tu$. Bu iti0a$la 0u&*nk* Cu)1u$iyet eiti)inde Os)anl#'ya ka$"# ku!!etli 0i$ delil ola$ak kullan#l)#"t#$. B*t*n sanatla$#)#-a ka$"# yanl#"t#$. Milleti 1alktan i0a$et say)akta 1atK et)i"ti$. %eni 0i$ )illet ya$at#l)a-, ?'kal2 0unun 1atKs#nda. %a$at#l)ak istendik(e (*$*t*l*$. %*ksek -*)$e ile 1alk a$as#nda 1i(0i$ )*nase0et ol)a)#" &i0i da!$an#yo$. 6a1iye e)anet. En!e$ Ra"a'ya, Atat*$k'e, 0u&*n olsa E/e!it'e.

.*$k<lslK) t'$esinde ol)a)#" 0i$ "ey 0u. Aki7'de da1iye e)anet yok. 6a1a de)ok$at. Aki7 ta$i1i a1a0Xle$'den 0a"lat#yo$, slK)X )illiyet(ilik. ,ik$et'in ,$ans#- de$s kita2la$#ndan @D4 te$/*)e 1*)ani-)i ka$"#s#nda, Aki7 il)e (ok da1a say&#l#. a7a1at, ?'kal2'in 0a-# 0'l*)le$i ile &*n*)*-e /e!a2la$ &eti$iyo$. Aki7 -K1idKne, ?'kal2 ali)ane, %a1ya Ce)al "ai$ane ola$ak 0aka$ dineE 8en &*-el din8. ERC5MEM. CFRAME Celal Mu$i ile C#l#(-ade Hakk# Atat*$k'*n ak#l 1o/ala$#. ?'kal2 to2lu)/uluu ile *lk*/*le$e tesi$ ediyo$, 7akat asl#nda Bat#/#, yani 7e$diyet(i. Me1)et E)in 1alk(#. ,ik$et'inki da1a 1*)anist olduu i(in da1a souk. ?'kal2'in &eti$dii ta$i1 0o"luunu, %a1ya Ce)al Os)anl#l#kla doldu$du. el(uk da, !a$, a)a a-. .a0e$X Alla1 1asedin y*-de 14'unu 0a"ka ka!i)le$e, y*-de doksan#n# A$a2la$'a !e$)i" diyo$. .*$kle$'se tasa$$u7un 9g14'unu al)#". MakdisX'nin ,e-ail<i Al<i Os)an. ,ARFC CA6R .MFR.AQE Os)anl#l#kla, Os)anl# .*$kl**'n* ?'kal2 de ay#$)a)#". 6ilde #"#k tutuyo$, 7akat ede0iyatta 1aks#-. Q5CR5 ELME ?'kal2le Aki7'in /e)iyete n*7u-u 7a-la ol)u"tu$, %a1ya Ce)al 0elli 0i$ sanat (e!$esinde )*essi$ ol)u"tu$. CEML MERE .*$k olan 0i$ to2lu) i(in .*$kle")ek, slK) olan 0i$ to2lu) i(in slK)la")ak tK0i$le$i tu1a7. Bunu 'n/eden te"ekk*l et)e)i" ka0ul et)ek oluyo$. AHME. CABACLGE .u$an keli)esinin ilk telK77u- edildii ese$ Qe1na)e. Me1)et E)in 0u )illete (ok 7a-la tesi$ et)e)i", .*$k(*l**n )*0e""i$le$inden. MEHME. ERNHE &eti$iliyo$. #n#7 ye$ine etnik 0'l*n)ele$. Ada2a<-a$#'na ,$ansa'dan e$ke- al7a0esi

,ARFC 5MERE Ca$adeni- 0'l&esi 0i$ te1like a$-et)e<)ektedi$. .*$k(e !e .*$k Kdetle$i 1Kki). 1=<;4.444'lik 0i$ unsu$<?*$/*le$. .ek )esele C*$t to2lu)u. Halk ta0akas#nda da yok. M*ne!!e$ s#n#7la d#"a$#dan :1attK $an> ta1$ik !a$. NMER ,ARFC AC5ME Cu)1u$iyet de!$inin ta1sil !e @D1 aske$likle 0u unsu$la$# e$it)esi &e$eki$di. 19. as#$da yok 0u, Os)anl#/#l#k !e sla)/#l#kla le1i)len)i"ti$. ;B May#s son$as#nda 6iyanet "le$i Ba"kanl##'nda 0i$ Ale!i )asas# tekli7i oldu. 8Me) W Hen8, )esne!i ta$-#nda ya2#l)#" 0i$ .*$k<C*$t a"k 1ikKyesi. Q5CR5 ELME .alKt Ra"a, ?'kal2 0i$ )e)leketin dinX !e iktisadX 1ayat# 0ilin)eden 1i(0i$ "ey ya2#la)a- de)i". Bunun *-e$ine tti1at .e$Kkki/e a$a"t#$)a ya2#l)#". E. B. Qa2olyo'nun te$ekesinde kal)#" ola0ili$. 6e!let k*t*21anesi )*d*$* Mu-a77e$ Bey'de ola0ili$. NMER ,ARFC AC5ME Lou$nal AsiatiSue'de Cu$dolo&ie tK0i$i &eli"ti$ildiE Muk$X adl# 0i$ $an as#ll#.

RECER 6OC A.E Hi( )i C*$t yokP $an, A)e$ika, s$ail !e Rusya da k#"k#$t#yo$. Ayn# kade$ 0i$lii i(indeyi-. Misyone$le$in 1at#$at# okun)al#. ERC5MEM. CFRAME Ede0iyatla$# yok, dille$i !a$. B*y*k "e1i$le$in et$a7#n# sa$)#", !a$o"la$da ya"#yo$la$. AHME. CABACLGE Bi- #$k(# deili- a)a, .*$kiye'de 0i$ a-#nl#k #$k(#l## !a$. ,ARFC 5MERE .*$k ka!)i !a$d#$ !e $anX'di$, Qa1 0unu kulland#. Milliyet(ilik k*lt*$e dayan#$. ,$a"e$X, 0i- .*$kle$ diyo$. $an'da .*$kle$ yay#n !e $adyo, tele!i-yonla $anla"#yo$, G$an isi)le$i !e$iliyo$. Qa1 0ana i" !e$)e- diyo$la$. MEHME. ERNHE Ha-a, Cu$)an/i, Ca$a1anla$ 0i$0i$le$inin dilini anla)#yo$. 6edele$ n*7u-la$#n# kay0et)i"ti$. a1i2 (#kan#n elinde kala/ak. Milliyet(ilik 0i$ "uu$ )eselesi. anatkK$la$#n "a1siyetle$ine say&#. Misyone$ ese$le$inin te$/*)esi. %a0an/# seya1atna)ele$ !e ya-)a ese$le$. C*t*21anele$i)i- *ni!e$site ta$a7#ndan /anland#$#l)al#. .enkit Me/)uas#. 6il Con&$ele$i, @D; .ELEUH%OM6A MOBEL COMFQMA G\ 8nsanl#k 0*y*k 0i$ aile, 0i- de 0u aile'de kendi)i-e d*"en "e$e7li )e!kii al)ak -o$unday#-. %aln#- 0u ailede de Ca0ille$ !e HK0ille$ !a$. As#$la$dan 0e$i iki )edeniyeti te)sil et)i"i-, iki ay$# d*nyay# te)sil et)i "i-... A!$u2a'n#n 0i-i anla)as#, A!$u2a'n#n 0i-i &e$(ek dee$le$i)i-le takdi$ et)esi d*"*n*le0ili$ )iP Qi)dilik Mo0el'in 0i-e a$)aan#, 0i$0i$i)i-i ta1$i2 i(in kulland##)#- dina)it loku)la$#ndan i0a$et. A/a0a istik0Klde )a$u$ A!$u2a, 0i-i de kendi ailesinin '- e!lKd# telKkki ede/ek )iP M*kK7atla$ konusunda 0endeni- son de$e/e "*21eliyi). Hakikatte a$)aanla$ /#l#- ka0iliyetle$i, 'l*)e )a1kW) ka0iliyetle$i, ya"at)aya )e)u$ 0i$e$ ya$d#)/#d#$la$. %ani, 0i$e$ koltuk denekle$idi$le$. Qi)diye kada$ 1i(0i$ 8de1K8 a$)aanla$ sayesinde insanl#a kendini ka0ul etti$)e)i"ti$.

86e1K8 1e$ "eyden e!!el u-un 0i$ sa0#$d#$, )*/adeledi$, ka!&ad#$, 7eti1ti$... Cald# ki Mo0el'in ede0iyat )*kK7at#, kendi aile 7e$tle$ine i1san#ndan i0a$etti$. ?e$(i a$ada 0i$ u-ak ikli)le$e kada$ i1sanla$#n# $Kye&Kn et)ek /')e$tliini &'ste$i$. ,akat kendi anlaya/a#, kendi d*nyas#n# &*-elle"ti$en, kendi )ane!i ikli)inde yeti"en insanla$ nail ola0ili$ 0u )*kK7atla$a... Bi$ keli)eyle "ai$le$i)i- Mo0el'den )*kK7at ala)a-la$. *nk*, "ii$ te$/*)e edil)e-, )illXdi$ !e anla"#l)a-. Ede0iyat#n die$ kolla$# ise, 1en*- *lke)i-de yeni yeni !a$l#kla$#n# s*$d*$)ektedi$le$... Bu iti0a$la o sa1ala$da A!$u2a'n#n :\> .R.'nin 1. .ele!i-yon Canal#'ndan !e$ilen 0u konu")a ile, Ce)al *lke$'in tes0itine &'$e, MK-#) Hik)et'in is)i .*$kiye Radyo .ele!i-yonla$#'nda ilk de7a telK77u- edil)ektedi$. @D@ e)elle$ini ok"ayan, A!$u2a'ya kendini &*-el &'ste$en !e &*nK1la$#n# unut)as#na ya$ayan 0*y*k ese$le$i)i- yok. Ee$ "ii$ te$/*)e edile0ilseydi Mo0el'i 0i$ ,ik$et'in ala0ile/eini, 0i$ MK-#)'#n ala0ile/eini d*"*n*$*). Ee$ $o)an )illX !e ede0X )a1sWl ol)asayd#, 2ekKlK Ce)al .a1i$ akl#)a &eli$di... ,akat 0u&*nY e!!elK &e$(ek ola$ak A!$u2a 1u-u$una (#ka$a/ak ede0iyat ne!Xle$i)i- yok. %a"ayanla$ i(inde Mo0el'e na)-et ola0ile/ek ki)se yok. Mo0el 0elli 0i$ k*lt*$d*$. on$a Mo0el, )*kK7atla$#n# kade$ &i0i $ast&ele da#t)aktad#$. MeselK 0i$ enkiye!i(. enkiye!i('in 8Co!adis8i sade/e A!$u2a'ya kendisine (ok s*sl*, (ok )u1te"e) 0i$ tas!i$ini sunduu i(in )*kK7ata lKy#k &'$*l)*"t*$... 8Co!adis8i sa$ayla$dan kul*0ele$e u(u$an $*-&K$Y A!$u2a'n#n &u$u$unu ok"ayan, A!$u2a'ya kendi 0enliini (ok da1a &*-el, (ok da1a kusu$su-, (ok da1a a- (i$kin &'ste$en 0i$ 8$*-&K$8d#$. '$(il. Ede0iyat d*nyas#nda 1e$1an&i 0i$ isi)di$. nsanl#k 'l(*s*nde 0i$ ya$at#/# deildi$. A)a ka2itali-) sade/e '$(il kendi -a7e$le$ini ka-and#, 0elli 0i$ d*-eni )*da7aa etti, diye... )*kK7ata lKy#k &'$*l)*"t*$. Misalle$i sonuna kada$ s#$alaya0ili$i-. H*lKsa edeli)E Ede0iyat(#'n#n, 87iki$ ada)#8n#n 1e$1an&i 0i$ 8ku$ulu d*-en8den, 1e$1an&i 0i$ 8)*essese8den, 1e$1an&i 0i$ 8oto$ite8den isteye/ei tek "ey !a$d#$Y H*$$iyet i(inde kendini i7ade et)esine ses (#ka$#l)a)as#... Hakikatte )*kK7at 0i$ 8kanat8 deildi$, 7iki$ ada)# i(in... 0i$ -in/i$di$. Bi- 0u -in/i$den ta)a)en )*staniyi-.8 @D3

.a$i1i 0eli$siMFRCF BR ?EMLE COMFQMA CEML MERE .an2)a$'#n ese$le$ine dikkatle eildi) !e (ok se!di). Bi$(ok noktala$da 0a"ka t*$l* d*"*nd*). Bi$(ok noktala$da ay$#l#$#-. ,akat s#/akl##yla, d*$*stl**yle, /esa$etiyle, 0a1sini ilk de7a s'yle)esiyle 1ay$anl##)# )u/i0 oldu. .an#")ak istedi). M*"te$ek dostla$#)#- !a$d#. MeselK 1san Con&a$. ,else7e 1o/as#. MeselK A!ni %akal#olu. Onla$ 1e$ ak"a) 0e$a0e$ ku)a$ oyna$la$d#. Ca7a (eke$le$di !s. kisinin de 0ana ka$"# (ok 0*y*k 1*$)eti !a$d#, )u1a00eti !a$d#. 8A1)et Ha)di'yle tan#"t#$#n. Cita0#n# okudu), 0eendi)8 dedi). Ue$dikle$i /e!a2 "u olduE 8%ok /an#), sala#n 0i$idi$, se$se) 0i$ ada)d#$. en se!)e-sin, $a1ats#- ede$ seni8 dedile$. A1)et Ha)di (ada"la$# i(in k't* ku)a$ oynayan, k't* $ak# i(en, s#k#nt#l# 0i$ ada)d#.. A1)et Ha)di'nin "a1s#nda sade/e 0u ta$a7la$#n# &'$*yo$la$d#. Hi(0i$i A1)et Ha)di'den tek sat#$ oku)a)#"t#. Ue A1)et Ha)di 1akk#nda !e$dikle$i 1*k*) 0uydu. #k#/# 0i$ ada), tats#- 0i$ ada), 0i$ "ey 0il)e-. Ben A1)et Ha)di ya"a$ken )ua$e7esine tali2 olduu) 1alde, 0una i)kKn 0ula)ad#). *nk* )*"te$ek dostla$#)#- 0eni sak#nd#la$ ondan. Bu iti0a$la yaln#-d#. Ma1iyet iti0a$#yla yaln#-d# 0a"kala$#ndan. A1)et Ha)di kita2la ya"ayan, kita2 i(in ya"ayan, yani d*"*n/e i(in ya"ayan 0i$ ada)d# !e $o)antikti. HayKlle$i !a$d#. ?e$(ekle"ti$e)edii 1ayKlle$, 1e$kesinki &i0i. Bunu ta)i$ ede/ek 0i$ yak#nl#ktan, 0i$ kad#n#n yak#nl##ndan da )a1$u)du. Ho/al#k ya2t## (e"itli ye$le$de, tale0ele$ini &'$d*). He2side sade/e yiyen i(en, 0elli 0i$ el0ise &iyen, 0elli da!$an#"la$# olan 7i-ik insan# &'$)*"le$. Hi(0i$i Ha)di'nin i( d*nyas#n#n de$inliini, #st#$a0#n# anlaya)a)#"la$d#$. Mua))a deildi$ 0u, sade/e &e$i kal)#" *lkele$de, @D= diyeli) sanayile")e)i" *lkele$de olu$. Cendi d*nyas#ndan ko2)u" !e 1i(0i$ d*nyaya 0alan)a)#" !e 1i(0i$ )ukaddesi ol)ayan, s'-de ayd#n -*)$enin ta0iX anlay#"s#-l##ndan i0a$etti$. MFRCF ?EME Ce)al .a1i$'e 0u y'nden 0en-e$lii !a$ )#d#$P 5M. MERE 6a1a s#11atlidi$ Ce)al .a1i$ deil )iP 6a1a ku!!etlidi$, da1a a- 1islidi$, 0elki ondan. CEML MERE Qi)di e7endi), Ce)al .a1i$ &e$(ekle &*$e")ek -o$unda kald#. Ue 1ayat da onu do$udan do$uya yakas#ndan yakalay#2 /e1enne)e att#. Bu *lkenin insanla$#n# 0i$ 1ayKl adesesinin a$kas#ndan deil, do$udan do$uya -indan#n i(inden &'$d*. B*t*n le!isle$i, 0*t*n -aa7la$#, 0*t*n &*/*yle Anadolu insan#n# 1a2is1anele$de tan#d#. 6o$udan do$uya )addenin kendisiyle te)as etti. Ca7as#ndaki 0i$ 1ayKlle deil. Bu iti0a$la istese de ko2a)a-d# .*$k insan#ndan. Bu insan kendisini taki2 etti. Hal0uki A1)et Ha)di iste$ iste)e- 7a-la yalan 0ul)ak i(in 1ayKline s##n#yo$du. ,a-la yalan 0ul)ak i(in &i-liyo$du kendini. %ani o, )asada 2oke$ oyna$ken, o 2oke$/ile$den 1e$1an&i 0i$i ola$ak &'$*n*yo$du.

( d*nyas#n#, )a1$e)iyetini a()#yo$du 1i(. Belki konu")aya lKy#k &'$)*yo$du. Belki anla)aya/akla$#ndan e)indi. Bu iti0a$la 1e) 1e$kesle 0e$a0e$di, 1e) 1e$kesten ay$#yd#. Hal0uki Ce)al .a1i$ i(in 0'yle 0i$ )e/0u$iyet yoktu. 6a1a do$usu te$si )e/0u$X idi. Ha2is1anede son de$e/ede keskin 0i$ dikkate i1tiya( !a$d#$. Nl)e)ek i(in, 2a$(alan)a)ak i(in, yok ol)a)ak i(in. Bu iti0a$la Ce)al .a1i$ da1a (ok d#"a d'n*kt*. Ce)al .a1i$'in i( d*nyas# 7a-la -en&in deildi. ( d*nya anla"#l)a)aktan, kendini &i-le)ekten !e 0i$ li)an &i0i s##n)aktan da1a (ok &eni"le$. Ce)al 0u i1tiya/# duy)ad# 1i(. Ha2is1anede kald# &en(liinde. %a-d#, 7akat &'$d** insanla$# ya-d#. ?'$d** insanla$# tan#)aya (al#"t#. Ha2is1aneden (#kt#ktan son$a yine 0elli 0i$ d*nyaya 1ita2 etti @D6 !e dedii) &i0i Ce)al'de d#" d*nya da1a o0Aekti7, i( d*nya da1a 7aki$di$. 6#" d*nya ada)#d#$ Ce)al .a1i$. 6#" d*nyaya d'n*kt*$. MFRCF ?EME Ce)al .a1i$'in ilk $o)anla$#yla, son $o)anla$# a$as#nda ya2# 0ak#)#ndan, i"ledii )e!-ula$ 0ak#)#ndan 'ne)li 0i$ 7a$kl#l#k o$taya (#k#yo$ )u a/a0a si-/eP CEML MERE ?eli")e 7a$k# !a$d#$. Ce)al .a1i$'de 2si"ikden 7a-la sosyal 1Kki)di$, kendisinden 7a-la 0a"kala$# !a$d#$. %ani 0ak#"la$#n# i( d*nyaya deil, d#" d*nyaya (e!i$)i"ti$. Ce)al .a1i$ Bat# k*lt*$* ile te)as ede$ken, Bat# k*lt*$*n*n son )e$1alesini te"kil eden i-a1 ta$-# de)ek olan Ma$ksist d*nya &'$*"* ile te)as etti. Ma$ksist d*nya &'$*"* o0Aekti7 0i$ d*nya &'$*"*d*$ da1a (ok !e $*yaya ye$ 0#$ak)ayan 0i$ d*nya &'$*"*d*$. MFRCF ?EME %ani &'$d**n* ya-an )KnKs#nda. CEML MERE E!et, 0i$ 2a$(a 'yle. 6a1a /iddX 0i$ )* "a1ede te$0iyesi ald# 0u d#" d*nyadan. 6a1a /iddX 0i$ d#" d*nya tetkik &'$*"*. Ce)al .a1i$ 1i(0i$ -a)an i(ine ka()ad#. 6ai)a &e$(ekle &*$e"ti. A1)et Ha)di i( d*nyaya ka(t# )*te)adiyen. O, d#"a da1a (ok. MFRCF ?EME Ma$ksist 0i$ d*nya &'$*"*n*n 'l(*le$ine ne de$e/ede say&#l# ol)u"tu$ 1o/a), Ce)al .a1i$ ')$* 0oyun/aP lk ya-d## $o)an#nda, 0i$a- e!!elki so$u)daki )aksat da 0uydu -aten. CEML MERE E7endi), "'yle diyeli). A1)et Ha)di 1i(0i$ -a)an, 1i(0i$ d*nya &'$*"*ne 0alan)ad#. Bi$ d*nya &'$*"*ne 0alan)ak (ok 0*y*k 0i$ ku!!et kayna#d#$. nsan# da#l)aktan ko$u$ !e 1ede7e e)in yolla$dan &'t*$*$. 5M. MERE Bi$a- te)0ellik ol)uyo$ )u 0u a)aP CEML MERE Ntekisi te)0ellikti$, da#l)ak te)0ellikti$. Qi)di )utlak su$etle, ,$ans#-la$'#n 0i$ s'-* !a$d#$. 8.ek kita2l# insandan ko$kulu$8 de$le$. .ek kita0a 0alanan insan, tek d*"*n/eye 0alanan insan &e$(ekten ko$kutan insand#$. Bu @DB d*"*n/e 1akikatin 0*t*n*n* ku/akla$ !eya ku/akla)a-. %aln#- 0elli 0i$ adeseden &'ste$i$ 1e$ "eyi !e 0i$ 0*t*nd*$.

Hal0uki da#lan, yay#lan, 2a$(alanan 0i$ d*"*n/e, ayn# de$e/ede ka!$ay#/#, ayn# de$e/ede de$ine ini/i ola)a-. ?en( 0i$ te/ess*s, 0i$ insana !e 0i$ d*"*n/eye 0alan#", yal2a !u$)adan &ide$se 1ede7e, 1e$ &*n 0i$ )a0edin e"iinde sa0a1layan, 1e$ &*n 0i$ $esul a$ayan !e )u1teli7 kutu2la$ a$as#nda yal2a !u$an 0i$ insandan (ok da1a ku!!etlidi$. Ntekisi 0i$ ne!X "e1!etti$. B*t*n ola$ak al#n)as# lK-#). Me$eye 0al#ysan#- 0*t*n ola$ak 0alana/aks#n#-. Balan#$ken ta0iX 0a"ka 0i$tak#) seya1atle$ i/a0 ede/ek. Bu 0al#l##n &e$ekti$dii 0i$tak#) te7e$$uatla$# tetkik et)ek )e/0u$iyetinde kala/aks#n#-. ,akat ku"kula$#n#- !a$d#$. %ani, 0u&*n ,$eud'a, ya$#n Ma$J'a, '0*$ &*n (1o<2en1au$'e, 0u "ekilde, yal2a !u$an 0i$ -ekK sade/e 0i$ "ai$ yeti"ti$i$, 0i$ 7iki$ ada)# yeti"ti$e)e-. 5M. MERE A)a 1akikat (ok /e21eli olduuna &'$e !e 0i$ tek yo$u)la #"#a ka!u"a)aya/a#na &'$e 1e2sine s'- 1akk# tan#)ak, 1i(0i$ine s'- 1akk# tan#)a)aktan da1a il)X 0i$ da!$an#" ol)uyo$ )uP CEML MERE Bi$ dilettant da!$an#"#d#$ o, 1akikatte 0a"kala$#na s'- 1akk# tan#)ak )eselesi deil. Q'yle 0i$ '$nek !e$eli). Beni) 1ayat#) 7elKketle$le &e(ti. Hayat#)# ka-an)ak i(in -a)an#)#n (ounu satt#), son$a da ka$anl#kla$day#). Buna $a)en 0ildii) "eyle$ (ok s#n#$l# "eyle$. ,$ans#- ede0iyat#n# tetkik ede$ken 0i$ $e10e$ lK-#) &eldi, 1e$ "eyde olduu &i0i. Bu $e10e$ Bal-a/ oldu. ?en( ya"#)da tale0e iken Bal-a/'a 0aland#). B*t*n Bat# d*"*n/esini, ede0iyat d*nyas#n# Bal-a/'la tan#)#"t#). Bal-a/ *-e$inde tesi$ eden ada)la$ ki)le$di$P Bal-a/ ki)le$i okuduP Bal-a/'# ki)le$ okuduP Bal-a/'#n tesi$ ettii d*nya 1an&i d*nyad#$, Bal-a/'#n i7ade ettii d*nya nas#l 0i$ d*nyad#$P Qi)di 0u ada)a duyduu) )u1a00et 0*t*n 1Kdisele$i Kdeta Bal-a/'#n in/e $u1unu &'$)eye 0eni s*$*kledi !e a"kla tetkik etti) !e &ayet iyi s#n#7land#$d#). @DD %ani son de$e/ede )u1ke)di$ )alW)at#). MeselK 0*t*n Bat# tenkit(ile$ini tan#$ken, Bal-a/ 1akk#ndaki da!$an#"la$#na 0aka$ak tan#d#). Ede0iyat ta$i1(ile$ini de 'yle. Bal-a/ 1akk#nda ne s'yledile$, nele$ ya-d#la$, ne d*"*nd*le$, Bal-a/'# nas#l anlad#la$, ka0ul ede0ildile$ )i !s. Qi)di 0u ada)a 0alan)ay#2 ,$ans#- ede0iyat#nda 1e$ ada)# ay$# ay$# tetkik et)ek, 0u s#11atli !e sala) 0il&i)i (ok 2a$(ala$ !e (ok da#t#$d#. Bat#'da Ma$ksi-)'e te)ay*l et)ek, yani Ma$J'# 0i$ 1o/a ola$ak ka0ul et)ek 0i$(ok "eyle$ sala$ insana. *nk*, Ma$J e!!elK 0i$ 7ilo-o7tu$. on$a 0i$ d*nya &'$*"*n*n ku$u/usudu$. Meden Bat#'n#n 1i(0i$ d*"*n/e ada)# Ma$J kada$ )oda ol)ad#P Bunun se0e0i 0asitti$. *nk* Ma$J 1ayat# !e /e)iyeti yaln#- i-a1 et)ek &i0i 0i$ $ol y*klen)e)i"ti$. Hal0uki 0*t*n 7else7e Ma$J'a kada$ d*nyay# i-a1 et)ek iste$. Ma$J d*nyay# i-a1 et)ek su$etiyle dei"ti$)ek iste$. %ani Ma$J 0i$ ka!&a ada)#d#$. 6*nyay# dei"ti$)ek, d*nyadaki 1aks#-l#kla$#, d*nyadaki adaletsi-likle$i, d*nyadaki #-d#$a2la$# sona e$di$)ek &i0i 0i$ iddiadad#$. Bu ta$a7# ile (ok /a-i2ti$. *nk* aksiyona a(#l#$. Nteki 7else7ele$, eyle)e a(#l)a-, ya"anan d*nyaya dokun)a-. ade/e 0i$ tat)indi$. ade/e 0i$ -ekK te)$ininden i0a$etti$. Ma$J 0i$ -ekK te)$ininden i0a$et deildi$. Adaletsi-, 1aks#- !e $e-il

0i$ d*nyay# dei"ti$)ek &i0i 0i$ 2$o&$a)# !a$d#$. Bu .*$k insan#na (ok /a-i2 &el)i"ti$. *nk* 0i$ ne!X 0una 1a-#$l#kl#d#$. slK)iyet de yaln#- kita2 *-e$inde, kK#t *-e$inde 1aks#-l#kla$#, adaletsi-likle$i kald#$)a-. ,iilX ola$ak adaletsi-likle$i kald#$#$. Ci1att#$, slK)iyet de. %ani 0u 0ak#)dan Bat#'daki d*"*n/ele$ i(inde slK)iyet'e te$s ta$a7tan en yak#n olan Ma$J &eli$. .*$k insan# $u1en 1a-#$d#$ 0'yle 0i$ "eye. 5M. MERE GslK)X &elenei)i-e uy&undu$ 'yleyse Ma$ksist ol)ak. CEML MERE ok. Meta7i-ik yoktu$. 6*nyay# i-a1 edi2 @D9 dei"ti$e/ei-. Mas#l dei"ti$e/ei-P B*t*n )esele 0u. %ani 0u #-d#$a2la$#, 0u adaletsi-likle$i nas#l kald#$a/a#-P MFRCF ?EME %ani, 0a-# sa)i)X .*$k d*"*n/e ada)la$# diyeli) a$t#k, .*$k oldukla$# i(in, 0u #-d#$a2la$# 1issettikle$i i(in )i Ma$ksist ol)u"la$d#$P %ani Ce)al .a1i$'i de 0i$ de!$esinde 0u kate&o$iye soka0ili$i- deil )iP CEML MERE El0ette. Bil1assa Ce)al .a1i$'i kastediyo$u). MFRCF ?EME 'n -a)an#na kada$ 0u Ma$ksist 'l(*le$e sad#k kald# )#P CEML MERE Ce)al .a1i$ 0i$ de7a 0i$ )*"a1ede ada)#d#$. Ba"ka keli)e ol)ad## i(in s'yl*yo$u). .*$k insan#n# 0i--at tan#d#. Mu1teli7 '$nekle$i ile tan#d#, 1a2is1anede. Ha2is1ane )*ke))el 0i$ la0o$atu!a$d#$. nsanla$# tan#)ak i(in en )*ke))el aland#$ 1a2is1ane. nsanla$ o$aya )askesi- &i$e$le$. B*t*n -a$a7etle$ini, )edeniyetin !u$duu 0*t*n /ilay# d#"a$#da 0#$ak#$la$, soyuna$ak &i$e$le$ 1a2is1aneye. Binaenaley1 kendile$idi$. Oyun oynan)a-. Ha2is1anede 1e$kes kendisidi$. Hiddetle$iyle, -aa7la$#yla, e7endilikle$iyle, 7e$a< &atla$#yla !e u)u)iyetle 1a2is1aneye &i$en ada)la$ "a1siyet sa1i0i ada)la$d#$. Ca!&a ede/ek kada$ /esa$etle$i !a$d#$. Ada) 'ld*$e/ek kada$ /esa$etle$i !a$d#$. %ani k'"elidi$le$, se$tti$le$ !e insan#n 0elli !as#7la$#n# te)sil ede$le$. Ce)al 0u ada)la$la 1@ sene 0e$a0e$ ya"ad#. Ha2is1aneye &i$)eden e!!el Ma$ksi-)'le te)as 1alindeydi. Ma$J'i tan#yo$du a-<(ok. #kt#ktan son$a 0u &en(liinin ideoloAisine 0al# kal)ak )e/0u$iyetindeydi, (*nk* Ma$ksi-) 0i$(ok "eyle$i i-a1 et)ekteydi onun d*nyas#nda. Ue &e$(ekten de ee$ insan slK) deil ise, ee$ insan 1idKyete e$)e)i"se !e 0*t*n $u1unu slK)iyet'e !ak7et)e)i"se, d*nyada 0eni)sene0ile/ek tek ideoloAi Ma$ksi-)'di$. Bat#'n#n 0i-e sunduu ideoloAile$ i(inde tek tuta$l# olan, Bat#'y# son !a$d## noktada te)sil eden d*"*n/e 0*t*n ola$ak Ma$ksi-)'di$. %ani 0'yle 0i$ te$/i1 0a1is konusu @94 olu$sa 7iki$ ada)# ya slK) ola0ili$, ya Ma$ksist ola0ili$. MFRCF ?EME Ho/a), 0u$adan akl#)#-a "'yle 0i$ so$u &eliyo$. A/a0a Cu)1u$iyet d'ne)inde, 1akikX )KnKda 0i$ ayd#n, 0i$ )*ne!!e$ nas#l ol)al#yd#P Bu nas#l ol)a1yd#n#n /e!a0#n# !e$en 0i$ )*ne!!e$ !a$ )#d#$P CEML MERE Ola)a-d# e!!elK. Qi)di "'yle 0ak#n#-. .an-i)at'tan iti0a$en s#n#7<# ule)K dedii)i- 1alk#n i(inden (#k)#", 1alk#n a/#la$#n# tat)#", 1alk#n *)itle$iyle, 1alk#n -a7e$le$iyle, 1alk#n a/#la$#yla i"ti$ak 1alinde 0i$ insan -*)$esi !a$d#. Bunla$ 1alk#n kendisi idile$. %ani )ed$eseden (#k)#", oku)u". Med$ese 0i$(ok ka2#la$# a(#yo$du. Ca-aske$ ola0iliyo$dunu-, i)a) ola0iliyo$dunu-, )*de$$is ola0iliyo$dunu-.

Bu ada)la$ 1alk#n i(indeydile$ !e 1alk#n kendisi idile$. Ayn# -e!kle$i, ayn# ya"ay#" "a$tla$#, ayn# i1tiya(la$#, ayn# 1a-la$# 0'l*"*yo$la$d#. Bu ada)la$#n 0*y*k 0ed0a1tl## "u$ada, ta$i1X 0ed0a1tl#k 0u. Bunla$ )utlak 1akikatin te)sil/isiydile$. Bu onla$a 0*y*k 0i$ ku!!et !e$iyo$du, ayn# -a)anda 0*y*k 0i$ i)kKn da !e$iyo$du. Cendi i)Knla$#n#n ka7esi i(inde d#" d*nyayla alKkala$#n# kes)i"le$di. %ani d*nyan#n die$ ta$a7#nda olu2 0itenle$le alKkada$ deille$di. H#$istiyanl#k 0i$ Re7o$) 1a$eketi &e(i$iyo$, 0i$ R'nesans 1a$eketi &e(i$iyo$, 0i$ end*st$ile")e 1a$eketi &e(i$iyo$, yeni i(ti)aX s#n#7la$ (#k#yo$ sa1neye, yeni d*"*n/ele$ (#k#yo$. Bunla$dan 1a0e$si- ya"ad#la$. Bu onla$# 0*y*k 0i$ -aa7a du(a$ eyledi, (*nk* yaln#- kendi kendile$iyle 0eslendile$. %ani tek k#tada, tek d*nyada yaln#- ya"#yo$la$d#. Bu iti0a$la A!$u2a &eli"ti, 0i-i) s#n#7<# ule)K A!$u2a'n#n )eselele$i ile )e"&ul ol)ad#. A!$u2a'n#n 0u te$Kkkisine 0i&Kne kald#. GG. Ma1)ut yeni(e$ile$i i)1a ettikten son$a, 0u s#n#7 0*s0*t*n )esnedsi- kald#. *nk*, CanunnK)e<i *ley)an'da s#n#7<# ule)K 1e) d*nye!X ile, 1e) dinX ile )e"&ul olu$. %ani 0i-de ili) )*/e$$et deildi$, ili) 0*t*n* ku/akla$. %ani Ma$ksi-)'de olduu &i0i 1e) 0i$ 2$aJis'di$, 1e) 0i$ teo$i. He) 0i$ na-a$iyedi$, 1e) 0i$ @91 a)eliyedi$, a)eldi$. He) siyaseti ku/akla$, 1e) )a!e$ay# ku/akla$. Hal0uki 0unla$ -a)anla elle$ini (ektile$ d*nya i"le$inden. altanat# )*"a!i$si- 0#$akt#la$. 11. Ma1)ut yeni (e$iyi kald#$d#ktan son$a )esnedle$i de kal)ad#. GG. Ma1)ut'un &ayesi do$udan do$uya kendi isti0dad#n#, kendi ta1akk*)*n* ku$)akt#. %eni(e$ilikle 0e$a0e$ ule)K da s'- sa1i0i ol)aktan u-akla"#yo$du. Bu a$ada A!$u2a da &eli")i"ti, &eni"le)i"ti. Bat#l#la")ak i1tiya/#nda olan sa$ayd#$, sa$ay#n et$a7#ndakile$di$, Ba0#Kli'di$. Fle)K sa1neden (ekilin/e, yeni 0i$ -*)$e (#kt# o$tayaY A!$u2a'y# &'$en, A!$u2a )ekte2le$inde ta1sil ya2an, A!$u2a'y# sat1i ola$ak 0ilen, se7a$etle$le te)as 1alinde olan, te$/*)e 0*$osunda yeti"en insanla$ (#kt# sa1neyeE .an-i)at $i/ali. '- s#n#7<# ule)Kn#n deil, 0u yeni yeti"en inteliAansyan#nd# a$t#k. Nyle 0i$ !a-iyet oldu ki, .an-i)at'tan son$a, ya0an/# dil 0il)ek, ad$a-a)l#a kada$ &eti$iyo$du insan#. Ba"ka 0i$ !as7a i1tiya( yoktu. Bat# kendi ada)la$#n# &eti$iyo$du ada$ete. Bu yeni -*)$e, yeni inteliAansya 1alka neden ilti7at etsinP Halktan ko2)u"tu, 1alkla 1i(0i$ alKkas# yoktu. B*t*n ni)etle$ini Bat#'ya 0o$(lu idi. He$1an&i 0i$ Aanda$)a te)eni, ada$et'e kada$ y*kseliyo$du, ya0an/# dil 0il)ek kayd#yla. M*te$/i) R*"t* Ra"a, Ue7ik Ra"a, Ali Ra"a, ,uat Ra"a, Re"it Ra"a. Bunla$#n tek !as7# !a$d#E Bat# dili 0il)ek. Halkla ne &i0i 0i$ )*nase0eti !a$d# 0unla$#nP Hi(. E7endile$i Bat# idi, .*$kiye'yi se7a$etle$ ida$e ediyo$du !e 0unla$ se7a$etle$in ada)la$#yd#. Bunla$ ya!a" ya!a" 1alktan 0*s0*t*n ko2tula$. Halktan ko2)akla kal)ad#la$, Radi"a1 da 0unla$a 7u-ulX &'$*n)eye 0a"lad#. Radi"a1a ne l*-u) !a$P Bi- A!$u2a'n#n 1i)ayesinde )e)leketi ida$e ede$i- dedile$ !e kin/i Me"< $utiyet'i ya2t#la$. Mesele &ayet 0asitle"ti. Ondan son$a G. 6*nya Ha$0i, stiklKl a!a"#, Bi$in/i Cu)1u$iyet. Bi$in/i Cu)1u$iyetten son$a ko2u" 0*s0*t*n ile$ledi. *nk* G. Cu)1u$iyet 0*t*n )a-iyi tas7iye ede$, )*essesele$i tas7iye ede$, slK)iyet'i @9; tas7iye ede$. Bu a$ada 0i$(ok sa!a"la$ ol)u"tu$, 0u sa!a"la$da -aten oku$<ya-a$la$ &it)i"ti$. %ani

Balkan a!a"#, .$a0lus&a$0 a!a"#, G. 6*nya a!a"#, Anadolu stiklKl a!a"#. Rek say#l#d#$ oku$<ya-a$#n adedi. Bu oku$<ya-a$la$ da 0*t*n kade$le$ini Cu)1u$iyet'e 0ala)#"la$d#$E Me0us olu$la$, se7i$ olu$la$, 0*y*k )aka)la$a &eti$ili$le$. Halk -aten de$)ans#-d#$. Ha$ekete &e(e/ek iktida$dan )a1$u)du$. Cendi ka0ukla$#na (ekili$le$. Ayd#nla$ 0*t*n ka0iliyetle$iyle yeni de!$in ideoloAisini ku$)aya (al#"#$la$. Bu "ekilde ya"ayan ayd#nla$#n d*nya ni)etle$inden 7aydalan)ala$# sade/e yeni $eAi)e 0al#l#kla$#yla )*)k*nd*$. 5M. MERE #n#7<# ule)K yok oldu dedini- &ide$ek. a<id<i Mu$sX'yi yi$)in/i as#$da ule)Kn#n tek !e "i)dilik son te)sil/isi say)ak ka0il )iP CEML MERE E7endi) !a-iyet 0a"ka "i)di. #n#7<# ule)K yokoldu de$ken, yok ol)ad#, su alt#nda ya"ad#. Halkla 0e$a0e$, 1alkla 1e)de$t ola$ak, 0elli 0i$ &elenei de!a) etti$e$ek, sa1neden (ekile$ek, ka$anl#kta ya"ad#. Bu kada$ k'kl* 0i$ )*essese, el0ette ki yok edile)e-. Bat#'n#n 0*t*n /e0e$$utuna $a)en yok edile)e-. aid<i Mu$si de 0elli 0i$ &elenein, de!$inde tek te)sil/isi idi. M*/adele ka0iliyetine sa1i2, )*/adele eden tek te)sil/isi idi. A)a i$"ad ede/ei 0elli 0i$ -*)$e )e!/uttu !e i$"ad !a-i7esine de!a) etti. Qaki$dle$ yeti"ti$di, )*essi$ oldu. *nk* -e)in )*saitti, to2$ak )*saitti. B*t*n 7aaliyetle$ine !e -a1i$i iktida$la$#na $a)en Bat#l#la")#" ayd#nla$ 1alka n*7u- ede)edile$. Halk#n d#"#nda kald#la$. Halk#n $u1undaki e)elle$i, "uu$<alt#n# !e "uu$unu en iyi se-en !e en iyi 0ilen aid<i Mu$si ol)u"tu$. %ani 0i$ keli)eyle, 0u )e)leketin ta0iX 0i$ )a1sul*d*$. Bu to2$a#n, 0u )e)leketin, 0u ikli)in. Me)leketin $u1unun ta0iX 0i$ te)sil/isi olduundan sesini dinlete0ildi !e -ul)e $a)en ayakta du$a0ildi. Me)leketin e)elle$ini /e!a2land#$a0ili<yo$du. *nk*, )e)leketin te)ay*lle$ini /e!a2land#$a0ili<@9@ yo$du. us)aya )a1kW) edilen, ta$i1si-lie )a1kW) edilen kala0al#kla$#n, kendi ayd#n#ndan ko2an, kendi ayd#n# ta$a7#ndan te$kedilen, i1anete u$ayan kala0al#kla$#n, 'ks*- !e yeti) kala0al#kla$#n, slK) 1alk#n#n $u1 d*nyas#n# en iyi i7ade eden insand#. Bunu ke"7ettii, yakalad##, 0unu 1issettii, 0unun te)sil/isi olduu i(indi$ ki, 0u&*n .*$kiye'de ya"a)aktad#$. MFRCF ?EME Me/)ettin Bey'in anketinde (#k)#"t#. Ca1it .Knyol, 0i- (o/ukla$# al#yo$u)ekte0e, ilkokuldan iti0a$en 0a"l#yo$u- Atat*$k(* ya2)aya. onunda ya Ma$ksist oluyo$la$, ya Mu$/u olu2 (#k#yo$la$ diye .anyol s'yle)i". Bu si-in anlatt#kla$#n#-#n #"##n/la 0unun dee$lendi$)esini ya2)ak da1a kolayla"#yo$. o$u)u-un /e!a0#n# ald#kY so$u)u- "uyduE Cu)1u$iyet de!$i )*ne!!e$i nas#l ol)al#yd#, nas#l olduP He$ ikisinin de /e!a0#n# al)#" olduk. CEML MERE M*ne!!e$i "a$tland#$an, )*ne!!e$in d*"*n/ele$ine istika)et !e$en, d*"*n/esinin 1udutla$#) (i-en, ku/a#nda ya"ad## /e)iyetti$. Ci)se 0unun d#"#na (#k)a)#"t#$ !e (#ka)a-. MFRCF ?EME Ho/a) "'yle de)i"tini- e0il'deki 0i$ ya-#n#-daE 81964'tan son$a Bat#l#la")ak isteyenle$le Ma$ksistle$ a$as#nda ne du$u) )eydana &eldiP Onu ya-a/a#-8. Hat#$laya0ildii) kada$#yla 0'yle idi. *nk*, Bat#l#la")a ni1ayet Ma$ksi-) noktas#na !a$#yo$. Bu&*n *ni!e$sitele$de o$taya (#kan a1!Kl )alW). Ondan son$a Bat#l#la")a 1a$eketinin "a)2iyonla$# da 0unla$a ka$"# &eliyo$la$. Ben anlad#) ki si- 0u ya-#yla, 0u 1a$eketin 0i$ anato)isini (i-e/eksini-. Bu ya-# o$taya (#kt# )# a/a0aP CEML MERE Hay#$, 1en*- o$taya (#k)ad#. osyali-) 7e$diyet(iliin ka$"#s#ndad#$, 0u$Au!a-inin i)Kl ettii ato)istik d*nya &'$*"*ne ka$"#d#$. Bat#'da 0u$Au!a-i kilisele$de, O$<ta<(a )*essesele$inde ka!&a ede$ek, kendi istiklKliyetini 0ul)aya (al#"#$. Cilise 1alk#n i(ine &i$)i"ti$. Belli te"kilKtla$# @93

!a$d#$. Bi$ ye$de slK)iyet'le k#yas edile/ek 0i$ )*essese deildi$ kilise. ,akat 0i$ ye$de 0en-e$ ta$a7la$# !a$d#$. Be"ikten iti0a$en insanla )e"&uld*$, 'l*n/eye kada$. Bi$ ne!X ko)*no<te</a)ia ya$at)#"t#$ A!$u2a'da. Bu$Au!a-i 0una ka$"# &eli$ken, 7e$din 1akla$#n# ko)*noteye ka$"# sa!unu$. %ani 7e$d !a$d#$, 7e$din )en7aatle$i !a$d#$. He$ )*essese, 1e$ te"ekk*l tenkite u$a$. ,e$dle$ ato) 1alindedi$. He$kes kendi )en7aatle$ini d*"*n)ek -o$undad#$. Bu 7e$diyet(ilik ka2itali-)in te)elinde yatan d*"*n/edi$. Ca2itali-)de kK$ 0a1is )e!-uudu$. He$kes kendi 0a"#n#n (a$esine 0aka$. %ani ka2itali-), 0u$Au!a d* "*n/esi /e)iyeti deil, 7e$di d*"*n*$. MFRCF ?EME ,akat 0unun sonunda yine /e)iyete d'n*k 0i$ d*"*n/e !a$. Q'yle i-a1 ediliyo$ 0u. ,i-yok$atla$la 0a"layan, A. )it1'le de!a) eden 0i$ &'$*"E He$kesi kendi 0a"#na 0#$ak#$sak, /e)iyetten en 7a-la *$eti) elde edili$. En 7a-la *$eti) elde edilin/e, 0u $e7a1 0*t*n insanla$a yay#l#$. Bu niyetle 0unu o$taya koyuyo$la$, a)a 1akikatta 'yle 0i$ "ey o$taya (#k)a)#". CEML MERE Hay#$, 0unu 1D16'da is)onde de is)ondi &'$)*"t*$. Ca2itali-)in insanl## 0u1$anla$a s*$*kleye/eini s'yle)i"ti$. on$a aint< i)on !e aint< i)on/ula$ da 'yle. Ca2itali-)in 0u e&oist, 0en/il ta$a7#na ka$"#, sosyali-) sesini y*kseltti. osyali-) 0i$ #-d#$a2 (#l## ola$ak, e-ilen insanla$#n, Kdeta 1i(0i$ 0a# kal)ayan, 1a"in, se$t 0i$ ka!&a i(inde, k#$an k#$ana 0i$ ka!&a i(inde e-ilen )ilyonla$#n #-d#$a2 (#l## ola$ak, isyan# ola$ak ta$i1 sa1nesine (#kt#. slK)'da, Os)anl#'da 7e$d yoktu$. He$ "ey de!letindi$. 6e!let 1alk#n '- te)sil/isidi$. Millet<i !a1idedi$ 0*t*n M*sl*)anla$. Bu )illet<i !a1ide i(inde 0en/illik iddias# yoktu$, e$i)i"ti$, slK)'d#$la$ o kada$. slK)iyet i(inde, slK)iyet'in dK!as# u$unda e$i)i"le$di$. Radi"a1 1e) 1ilK7eti, 1e) saltanat# te)sil ede$. Millete 0al#d#$, 0ay$ak )esa0esindedi$. Milletin te)sil/isidi$. %ani 7e$d si!$ile)e-. %ek2a$e 0i$ 0*t*n 1a<@9= lindedi$ /e)iyet. A!$u2a'da ise ta) te$sine, 0'yle ol)a)#"t#$. E-ilenle$ (#k)#"t#$ sa1neye. Buna (a$e ola$ak tek$a$ H#$istiyanl#a d'n*le)eye/eine &'$e, yeni 0i$ din 1alinde sosyali-) (#ka$. %ani e-ilen insanla$# )addenin isti0dad#ndan ku$ta$)ak i(in 0i$ din ola$ak (#ka$ sosyali-). on$a se$tle"i$ 0u, "ekilleni$, keskinle"i$, Ma$ksi-) olu$. Hakikatta sosyali-) ne Ma$J'la 0a"la)#"t#$, ne Ma$J'la 0it)i"ti$. Ma$J sade/e e-ilenle$in en i0tidaX kinini, en 1ay!an# insiyakla$#n# s*n&*le"ti$)i"ti$. Ue !aktiyle 0u$Au!a-inin a$istok$asiyle )*/adele ede$ken duyduu &ay-#, i"(i s#n#7#na da yay)#"t#$. Nteki sosyali-)le$ da1a insanX, 0elki da1a $o)antik oldukla$#ndan Ma$ksi-) kada$ iti0a$ 0ul)a)#"la$d#$. Ma$ksi-) e-ilenle$in silK1#d#$, (al#"anla$#n silK1#d#$. Bu iti0a$la 1e$ ku$ulu d*-en i(in te1like ol)u"tu$. Bi-de A!$u2al#la"an iktida$#n Ma$ksi-)'e ka$"# ald## ta!#$, 0u ko$kudan dolay#d#$. %ani 0i-de Cu)1u$iyet'ten iti0a$en &elen Bat#/#l#k, Ma$ksi-)'e d*")and#$. Ma$ksi-) kendisinin ta0iX neti/esi olduu 1alde 0a"#ndan iti0a$en d*")and#$ !e d*")an kala/akt#$. Ma$ksi-) A!$u2al#la")akt#$ 7akat 0elli -*)$ele$ i(in A!$u2al#la")akt#$. %ani iktida$daki ka2italist Cu)1u$iyet i(in deil, iktida$da ol)ayan &eni" kala0al#kla$ i(in A!$u2al#la")akt#$, 1alk#n A!$u2al#la")as#'d#$.

MFRCF ?EME Bi-i) ayd#nla$#)#- 0u noktada yaln#- kendile$inin )i A!$u2al#la")as#n# istiyo$la$, yoksa 0*t*n .*$kiye 1alk#n#n )# Bat#l#la")as#n# istiyo$la$ Bat#l#la")ak iste$kenP CEML MERE Bat#'da du$u) 0i$ &a$i2. Bu&*n li0e$ali-) diye 0i$ "ey kal)ad#. B*y*k se$)aye, t$'stle$, )ono2olle$ de!$inde li0e$ali-)den 0a1sedile)e-. A)a 0i$ d*nya &'$*"*, 0i$ &*nde ('k)e-, ya$a alsa da ayakta du$)aya (al#"#$. Bi-de A!$u2al#la")ak, yani iktida$#n A!$u2al#la")as#, A!$u2al#la")ak deildi$, 1addi-at#nda. Miteki) kendile$i de 0i$tak#) keli)ele$ uydu$u$la$, )uas#$la")ak, (ada"la")ak &i0i. @96 6o$udan do$uya slK)iyet'ten u-akla")akt#$, kendi ta$i1i)i-den, kendi *lke)i-den, kendi "a$tla$#)#-dan ko2)akt#$. Hi(0i$ -a)an A!$u2al#la")ak diye 0i$ "ey yok. A!$u2al#la")ak sade/e kendile$inin A!$u2al#la$la anla")as#, d#" se$)aye (e!$ele$i ile dostluk ku$)ak, ko)2$ado$luu de!a) etti$)ek. %oksa k'kl* 0i$ ka$a0et yok a$ala$#nda, 1i(0i$ -a)an da ol)a)#"t#$. %oksa 0u )e)leketin ayd#nla$# ne li0e$ali-)i tan#)#"la$, ne li0e$ali-)i te)sil edenle$le te)as et)i"le$di$ do$udan do$uya. .a$i1in )e/$as#n# dei"ti$)ek, kendi &elenekle$i)i-e s#$t (e!i$)ek iste$le$ !e 0i$ tiyat$o, 0i$ ka"anele$, 0i$ sa$ayla$ A!$u2as# ta1ayy*l ede$le$, kendi )en7aatle$i i(in. Ol)a- 0a"ka t*$l* -aten. Bu s#n#7 0i$ &e/ekondu 0u$Au!a-isidi$ !e ayd#nla$ da &e/ekondu ayd#nla$#d#$. ade/e i)Kn#ndan ko2)u", 1i(0i$ ye$e 0alana)a)#" insanla$#n iste$ iste)e- 0i$ ye$e 0alan)a i1tiya/#, A!$u2a. MFRCF ?EME Ho/a), dedini- ki 0unun en &*-el i-a1#n# slK)'dan ay$#l#" "eklinde i-a1 et)ek )*)k*n ola0ili$. Ce)alist de!$i)le$in sonu/u 1e2 ayn# noktaya (#k)#"la$d#$. %oksa 0i$ A!$u2al#la")ak s'-konusu deildi$. CEML MERE E7endi) iki )e$1alede d*"*n)ek lK-#). Bi$in/isi GGG. eli)'den iti0a$en -a)an#)#-a kada$ .an-i)at'#n )u1ase0esini yeniden ya2)ak &e$eki$. Bu a$ada da (ok k'"eli, (ok se$t, (ok )*0alaal# 1*k*)le$e &idil)i"ti$. Bi$ a$a .an-i)at &'kle$e (#ka$#ld#, .*$kiye'nin ku$tulu" 1a$eketi ola$ak dee$lendi$ildi. Bi$ a$a (ok se$t tenkitle$e )u1ata0 oldu. Hakikatta ikisi de deil. .an-i)at'ta 1en*- slK)iyet te$kedil)e)i"ti$. Hen*ko2ul)a)#"t#$. Bu ilk a"k#n sa$1o"luudu$. .an-i)at $i/alinden 1i(0i$i A!$u2al#la")a keli)esini telK77u- et)e)i"ti$. A!$u2al#la")a Musta7a Ce)al'den son$a )e!/uttu$. Mutuk'da !a$d#$. Muas#$la")a da !a$d#$, ?a$0l#la")a da !a$d#$. Muas#$la")a de$ken do$udan do$uya ?a$0l#la")a kastedili$. ?a$0l#la")a 1ikKyesi Musta7a Ce)al'den son$a o$taya (#k)#"t#$. .an-i)at $i/alinden 1i(0i$i @9B ?a$0l#la")a keli)esini kullan)a-, )uas#$la")a keli)esini kullan)a-. .an#)ad#kla$# 0i$ d*nya ile te)as et)i"le$di$. A!$u2a ile$le$ken, 0i- &e$iliyo$duk. ?'-le$i ka)a"t#, 7akat 0u &'- ka)a")as# onla$# 0*s0*t*n deliye (e!i$)edi. 6edii) &i0i, .unuslu Hay$ettin'den iti0a$en 0*t*n Os)anl# $i/ali, slK)iyet'in )u1a7a-as#na ta$a7ta$d#. ade/e .an-i)at, yani 0a-# d*-elt)ele$, 0a-# d*-enle)ele$ i(in i1tiya( duydula$. .a0iX 0unla$#n d#"#nda ka$akte$i, )i-a/# iti0a$#yla (ok da1a ile$i &idenle$ !a$d#. ,akat 0*t*n o

de!$i 0u "ekilde d*"*n)ek son de$e/e yanl#". E!et A!$u2a 1astal##. .an-i)at "u )udu$P A"a# yuka$# 1e2si de !a$. ,akat 1e2si ayn# "ekilde d*"*n*le)e-. MeselK A1)et Mit1at. A1)et Mit1at Os)anl#'n#n sa!unu/uluunu ya2a$ 0*y*k 0i$ !e/itle 0*t*n ese$le$inde. slK)iyet'in H#$istiyanl#k'la )ukayese edile)eye/eini, H#$istiyanl##n 0i$ ta1akk*) $eAi)i olduunu, )u1a$$e7 0i$ din olduunu, esasen k'kle$inden ko2tuunu, il)e, d*"*n/eye son de$e/e ayk#$# 0i$ din olduunu anlat#$. A!$u2al#la$'#n k*(*kl*kle$ini de &'$*$, 7akat 0a-# 0*y*k ta$a7la$# ka$"#s#nda da -aa7# !a$d#$. Ben/e .an-i)at de$ken Ce!det Ra"a *-e$inde du$)ak lK-#). Ce!det Ra"a ya0an/# dil 0il)e-. Bat# )ik$o0uyla )*/adele 1alindedi$. Onun i(ine de &i$e$ Bat# )ik$o0u )aalese7. ,akat 0u -aa7la$ 0e"e$Xdi$ !e katiyyen Os)anl# &u$u$unu 7edK et)e-. Catiyyen slK)iyet'ten !a-&e()e-. 1tiya$l#k (a#nda &a$i2 -aa7la$# !a$d#$ Ce!det Ra"a'#nn. MeselK k#-# ,$ans#-/a '$eni$, (al#"#$. Ra"a, k#-# ,$ans#-/a 0iliyo$ diye k#-#na l*-u)undan 7a-la ilti7atta 0ulunu$ !e Kdeta 1o/a ola$ak kendine ka0ul ede$. ,$ans#-/a'ya ka$"#, ,$ansa'ya ka$"# 0i$ ne!X -aa7# !a$d#$. Mit1at E7endi de 'yledi$. MeselK Bat#'n#n adK0<# )ua"e$etini 0eeni$. Bunla$ ta0iXdi$. Ate" 2ay#d#$. Bu&*n 1e$ ikisi de 0i-e $e10e$ ola/ak kada$ d*$*st !e e7endidi$le$. .unuslu Hay$ettin'i :8Ak!e)'*l<Mesalik8 )utlaka &en( nesle ka-and#$#l)al#d#$> @9D !e ad#k R#7at'# :8A!$u2a Risalesi8>,da kata$sak ka!&aya, Bat# ile 6ou )u1ase0esine 0unla$dan 0a"la)ak &e$eki$. MFRCF ?EME Ho/a) .an-i)at d'ne)ini iyi ta1lil et)e)i-de, de$inle)esine 0il)e)i-de "u 7ayda olu$ -annediyo$u). Bi- 0*t*n 1a$eketle$ sanki Cu)1u$iyet d'ne)inde 0a"la)#" &i0i 0i$ kanaat i(e$isine &i$dik. CEML MERE Asl#nda o son 2e$dedi$. %ani oyun (oktan 0a"la)#"t#. 5( 2e$dedi$. Bi$in/i 2e$de .an-i)at'tan GG. Me"< $utiyet'e, ikin/i 2e$de GG. Me"$utiyet'ten Cu)1u$iyet'e, *(*n/* 2e$de Cu)1u$iyet de!$idi$.

;6 Eki) 19B3
CEML MER'.EM 5M. MER'E HayalX !eya /XddX )en7aatle$, 1ayalX !eya /iddX 1esa2la$ yolunu kesiyo$ dostluun. Ba-en ya$ala)aktan !eya ya$alan)aktan ko$kuyo$u). En (ok soyunduu)u- -a)an )ayo !a$d#$ *-e$i)i-de. 8 'yleye)edi) s'yle)ek istedikle$i)i8 diyo$ a$t$e. %a-# ya-)ak &'$)eyen 0i$ insan i(in )*)k*n deil. Bi$ an, (al#"t##) insan#n s#k#ld##n# 1issede$se), 0itiyo$. Ansiklo2edi d*nya &'$*"*n*n ya-#l# )etnidi$. 6on [ui/1otte olun. .ek 1*$)et ettii) ada)d#$. Cay0edil)i" 0i$ da!an#n 0u kada$ 7edakK$ 0i$ ka1$a)an# ola0ili$. Nyle &'$)ek !e kendini inand#$)ak i1tiya/#nda. 6*nya Qanso Ransola$la dolu. 6*nyadaki insanla$ ikiye ay$#l#$E 6on [ui/1otte'la$ !e Qanso Ransola$. Qansola$ na)ussu-du$. 6on Oui/1otte'u1 ta!i-i ol)a-. Bu$Au!a 0a"#ndan alay et)esini @99 '$eti$ (o/ua. ?*-elin !e iyinin )odas#n#n &e()i" ol)as# neyi dei"ti$i$P Meyin iyi, neyin k't* olduu 0elli deil. .U, kita0#, ilk $aundda 'ld*$d*. 6*"*n/e sakin 0i$ ikli)de &eli"i$ !e kita2 say7ala$#nda )u1a7a-a edili$. Ca( senelik 0i$ i/at. .U 1e$ "eyi adile"ti$iyo$. Bi- yoku-. Bi-e ait 1i(0i$ "ey yok. .e$/*)e .U. He$ "eyi)i- te$/*)e. on ta1lilde kita2tan 0a"ka dost yoktu$. .ek$a$ d*nyaya &else) 0elli 0i$ 2a$a) olsun, okuyu2 ya-ay#). 5ni!e$site k*t*21anesine &i$se) 0i$ ay kalsa), -eytin ek)ekle ya"asa). Bi$ ne!i /oit :/i)a> kita2la. Rasi7 kala)#yo$u) kita2la. 6e$1al diyalo&a &i$iyo$u). ?ide/ei) !e s'yledikle$i)i 0iti$)eden &ide/ei). Ays0e$& &i0i /e)iyet itina &'ste$)iyo$. O -a)an kal#yo$. .*$kiye'de !e d*nyada 0eni) du$u)u)da ka( ki"i !a$P Oku$ken 0ile 1i( deilse *slu2 1akk#nda s'yleye/ekle$i) !a$. 6*"*n/eden e!!el s'- !a$. Anlat#" ta$-# )*1i), anlatt#kla$# deil. C*t*21ane)deki kita2la$# 1i( ki)seden '$en)edi) !e /e)iyete $a)en okudu). Okuyu/u) yok, olanla$# da =4 sene okusa) 0it)e-. 5ni!e$site yok. O -a)an o$ada da ya0an/# dile i1tiya( yok. 6e!let ya0an/# dile (ok )as$a7 ya2#yo$. %a0an/# dil ted$isi u"akla$# yeti"ti$e/ek kada$d#$, te7ekk*$*n -in/i$le$ini k#$a/ak kada$ deil. An/ak ili)le u$a"a/akla$a ya0an/# dil. 5ni!e$site )e)u$ yeti"ti$iyo$. Ha))e$'i, M. Ce)al'i oku)an lK-#). .a$i1 0'l*)* d#"a$dan &'$*ld** &i0i deildi$.

,edakK$l#k, ta!i-, ko)2$o)i :u-la")a> &e$(ek 1ayat#n 1e$ ye$inde. .a$i1ten sual &ele/ek sana. He$kes kendi ta$i1i ile, kendi )e)leketi ile )e"&ul. Bat# ile 6ou 0i$0i$inden ay$# iki )edeniyet. O$ada s'ylenen keli)ele$, 0u$ada te$/*)e edile)e-. 5ni!e$sel 1akikatla$ yoktu$. Celi)ele$ 1ain !e yalan/#d#$. 344 6e)ok$asi, sosyali-) te$/*)esi (ok -o$ keli)ele$. Ay$# )edeniyetle$in ideal ti2le$i !a$. Celi)ele$ kade$i)i-e 1*k)et)i". %aln#-#-. .a0iX )*tte7iki)i- olan slK) d*nyas#n# kay0ettik. 6ili)i- !e dini)i-le. Ba"ka )*tte7iki)i- yok, ola)a- da. He$ )edeniyetin, 1e$ )illetin, 1e$ s#n#7#n ay$# ideoloAisi !a$. deoloAi ta) 1akikat diye )askelenen ya$#) 1akikatti$. deoloAile$in seni tat)in et)e)esi ta0iXdi$. Ra$(a 2a$(a 1akikatle$di$ ideoloAile$, kinle s*$*kle$ insan#. Hasede 1ita2 ediyo$. .*$k d*"*n/esini 'ld*$en @ o$&anE Ua$l#k, Cu)1u$iyet, .*$k 6ili. A1)et 1akikati a$ayan iyi niyetli 0i$ insan, .a"e$ de 'yleydi. MHR 0*y*l*, CHR 'yle. ; e&oi-) 0i$0i$iyle uyu"u$sa, insan $a1att#$. Alt$ui-), e&oi-)le$in i)ti-a/#d#$. Ba"kas#n# d*"*n)eye ne )e/0u$iyeti) !a$. E&oist olduu)u- i(in 0a"kala$#n# a$#yo$u-. Bi$ ne!X "i$ket, )en7aatle$i )*"te$ek. 6#"#)#-da 0i$ kade$ !a$. ?'$*l)*yo$, 0ilin)iyo$. %a istik0Kli d*"*n*yo$sun, ya )a-iyi. An ya"an)#yo$, i(indeyken, )e)nun deilsin. Hayat ya$al#yo$ Bal-a/'#, ya$alad#k(a kita2la$#n# ya$at#yo$. Hy2e$sensi0ilite :a"#$#<duy&usall#k> ya"la &e(iyo$. Qii$den ka(t#) 0en. %oun )esaide 0uldu) kendi)i unut)ay#. Hassasiyet 0eslendik(e a$ta$. 5M. MERE Hi( ki)senin ol)ad## 0i$ 2a$ku$da tek 0a"#)a ko"uyo$u). CEML MERE osyale ka$#")ad#n -a)an#nda. Bi$ 7iki$ et$a7#nda kayna"a0ili$din insanla$la. A(ok 1ayat# ya"ana0ili$ 0uluyo$la$. Ba"#ndan sonuna kada$ 1ayat a0es. M*1i) deil a0es ol)as#. Bi$ ye$de kendinden u-akla")ak lK-#). Cendine d'nd*k(e, 80en8 a-a$. B*t*n 0u ka!&ala$ insan#n 0i$ i1tiya/#na /e!a2 !e$iyo$Y 341

kendinden u-akla")ak, kendisine olan il&isini a-alt)ak. Ce--a2 &i0i oyuyo$ i(ine (e!$ildik(e 0ak#". .o2lu) $ay#ndan (#kt# !e $ay#na otu$)ad#. Bi$ $ay ta1ayy*l et)ek !e 0unun i(in (al#")ak. %a aksiyonda tat)in yolu a$aya/aks#n 1isle$ine, ya ese$le$inde. %eni Asya aid<i Mu$sX'de 0ul)u". He$ "ey s*0Aekti7, 1e$ "eyi kendi)i- ya$at#$#-. Bi$ a0s*$dden 0i$ a0s*$de ko")ak. A"k da, 2olitika da, din de a0s*$d. Bi$isini se(e/eksin. Mant#ks#-l#k i(inde 0i$ )ant#k a$aya/aks#n. Balan)ad#n 0i$ "eye. %a-# ya-)#yo$sun, te$/*)ele$ini ta)a)la)#yo$sun. Hayat ku$u 0i$ ye$de. A)a sen ye"e$te/eksin onu. A!a)a &*ndelik 1ayat yetiyo$, sana yet)e-. Cendine )a1sus 0i$ *lken ola/ak. He$kes kendini 0i$ ye$e, 0i$ d*"*n/eye, 0i$ insana, 0i$ dK!aya 0ala)ak i1tiya/#nda. Ha)anla 0a"0a"a kal)ak, en )a$a-# du$u). t. Beu!e 8Ben Ui$Ail i(in ya-#yo$u)8 diyo$. .an#)ad##)#!i$tuel 0i$ /e)iyet !a$. l)X 0i$ (e!$e yok. A$ayan, (al#"an 0i$ (e!$e !a$. Reeli ideal, ideali $eel ya2)akE 6*nyay# dei"ti$e)eye/ei)i-e &'$e kendi)i-i dei"ti$)ek lK-#). He$kesin )a/e$as# 0u. nsan kendini yaln#- 1issedin/e 7elKkete d*"e$. %aln#- deildi$, 1e$kes a"a# yuka$# ayn# du$u)da. He$kes konu")ad## i(in 0il)iyo$u- nele$ 1issettiini. Bi$ (okla$# susa$. *kWtun ne t$aAedile$ saklad##n# 0il)eyi-. Cendi)i-i 0i$ 7eno)en -annet)e)eliyi-. Ba0a) konu"sayd# nele$ s'yle$di, 0il)iyo$u). Ci)se ki)seyi 0*t*n ola$ak anla)a-, an/ak se!dikle$i)i-i 0i$ 2a$(a anla$#-, ayn# dia2o<-onda deili-di$. 'yledikle$i)i- d*"*n/ele$i)i-i &i-le$ 0a-en. Okuyu2 kendin &i0i olanla$la te)as ede/eksin. :M. 1asta 0i$ !aka, kendi 1astal#kla$#, -aa7la$#, 0enliiyle dolu. Ca2an)#" 0i$ d*nya. Hi(0i$ "ey &i$e)e- o d*nyan#n i(ine.. Cendi) anlat)ak i(in dinle$ &'$*n*$.> G. )e$1ale kita0#n, ayd#nlan)an#n 0i$ *st*nl*k sala)aya/a#n# ka0ul et)ek. Cita2 ya"ayan $eel insanla$#n d#"#nda 0i$ /e)iyet ku$)akt#$. He$kesi (a#$a)a-s#n. Bi$ 1as 0a1(edi$. 34; 5M. MERE %ald#-l#yo$ kita2 insan#. Bu da (e!$eyi $a1ats#- ediyo$. CEML MERE Bunla$# saklaya/aks#n. nsanla$ )i-a( iti0a$#yla kendile$inden 7a$kl# olanla$dan ka(a$la$. nsan#n kendi kendine kal)aya ta1a))*l* yok. Can s#k#nt#s#n# 0a"kala$#na akta$#$. E!inden ka(#yo$ insanla$. Cad#nla e$kek a$as#nda 0i$ kayna")a yok. Uakit &e()iyo$ diye "ikKyet edili$. Meyin &e()esini istiyo$u-P Hayat#n. Ue 1e2i)i- 'l*)den ko$kuyo$u-. Hayat# )*)k*n k#la/ak i)kKnla$ !a$E oku)ak 0unla$dan 0i$i. Cendinden ka()ak, ol)ayan 0i$ /e)iyete ilti1ak et)ek. Hayat# olduu &i0i ka0ul et)ek !e 1ayata inti0ak et)ek. Hi( ki)se yeniden ya$alan)aya ta1a))*l ede)e-. 6a!$an#"#n asil, 7akat 0unun ka$"# ta$a7taki

tesi$ini 1esa2 et)iyo$sun. ok 7edakK$s#n, a)a insanla$ 7edakK$l#ktan 1o"lan)a-. He$kes &i0i ol)ak lK-#) )*nase0etle$de. Ba"kas#ndan 7a$kl# olan 1e$ da!$an#", 0a"kas#na 1aka$etti$. Gs$a$l# 7edakK$l#k (ok 7enad#$. B#$ak 0a"kala$# da 7edakK$l#k ya2s#n sana. M*"te$ek 1ayat 0i$ e/1an&e'd#$ :al#"< !e$i">. He$kes !e$)ek i1tiya/#ndad#$. Bi$ ta$a7l# olu$sa, ka$"# ta$a7takini e-e$ !e 1usu)et uyand#$#$. Al#"!e$i"te 0o$(lu 1issetse d*")an olu$. B#$ak insanla$ da sana !e$sin. Hi( ki)seyi 0o$(lu 0#$ak)a. Bo$(lu &'$*n, ala/akl# olduun -a)an da. ,a-la !e$i/iden ki)se 1o"lan)a-. ,a-la !e$i/isin, 7akat al#/# da ol. Hi( ki)se yaln#- al#/# ol)ak iste)e-. He$kes kendi kendisiyle )u1ase0ede ala/akl# ol)ak iste$. Belli 0i$ 'l(*de 1e$kes yaln#-d#$, 0elki sen 0a"kala$#ndan da yaln#-s#n. Ben ta0iat#n !e$dii 0i$ dostu). A/#la$#) dost ol)a)#-a )Kni deil. An/ak seni se!en 0i$isi anlaya0ili$. Ci)senin se!&iye !e$e/ek !akti yok. He$kes 0i$ 1ay 1uy i(inde. B*y*k 1ayKlle$ 2e"indesin. Bula)ay#n/a k#$#l#yo$sun. %eniden ayn# )a/e$aya 0a"laya0ili$sin. ende 'l(* yok. He$ "eyinde de)esu$e'sin :'l(*s*->. Ru1 !*/udu, !*/ud $u1u 3 4 @ etkiliyo$. Bil&ile$i)i- 1udutlu. 6iyalektik 1e$ "ey de)ek, 1i(0i$ 1akikat yok de)ekti$. Hi(0i$ kita2ta a$ad##)#-# 0ula)ay#-, 0elli i2u(la$# 0ulu$u- 0elki (ok (ok. Mutlak, a$-u ettii)i- olduu anda yoktu$. .ek$a$ susu-lua )a1kW)u-. C'est la /ondition 1u)aine :Be"e$in 1Kli 0udu$>. Made) ki $ealiteyi dei"ti$e)iyo$u-, 0u $ealiteye kendi)i-i uydu$a/a#-. Ade)'den 0e$i insanl##n )a/e$as# 0udu$. Ayn# )a/e$ay# ya"#yo$u-. Conula$ dei"iyo$, 7akat 7on 0i$. . $ealist ol)aya 0a"la)#". 6a1a 7a-las#n# a$a)ak ki)senin 1akk# !e 1addi deil. stisnaX 0i$ "ey a$a)ak kendini ya$ala)akt#$. %ok istisnaX 0i$ "ey 1ayatta. nsanla$ 0elli 0i$ du$u)a $a-# oldukla$# -a)an, )utlu )udu$la$ -annediyo$sun. Cita0#, ideal !e 1ayat#n#n asl# olan 0i$ -e!k ka0ul et)eye/eksin. O da 1ayata ilK!e edilen 0i$ -e!k. Hi(0i$ -a)an idealini 0ula)aya/aks#n. %a"a)ad## "ey ideal &eli$ insana. (ine &i$in/e &ayet )*le!!es :ki$li> olduunu &'$*$. Cendini uydu$)ak 0i$ 0a"kas#na !e yine kendin kal)ak. 6ai)a kendin kala/aks#n, dai)a yaln#- kala/aks#n. He$ -e!kin na)*tena1i /e$e)esi !a$. nsan#n inti0ak ka0iliyeti sonsu-du$. Meti/ede 1e$ 1ayata katlan#l#$. Entelekt*el ta$a7#)#- ne e$kek, ne di"i ki)seyi il&ilendi$)e-. ?i-li, 1e$kesten ka(a$ak okuya/aks#n. Bunu 0i$ *st*nl*k se0e0i ka0ul et)eye/eksin. Qa1sX 0i$ 1a-. Cendi kendine yete/ek, oku)a -e!ki. Entelekt*elliin 1i( )i 7aydas# ol)aya/akP Ola/ak, a)a ne$deP Bal-a/ i(indeki &*/* a"kta, ti/a$ette, 2olitikada 0o"alta)ad#. Cita0a ka(t#, o$ada 0o"altt#. 5M. MERE e!&i ka0iliyeti) 7a-la. O0Ae 0ula)#yo$, ta"#yo$, (a)u$ oluyo$, 0e$0at ediyo$ 0eni. CEML MERE 6ai)a e$sat- :sa1te<dee$> ika)e ede/eksin.

E$kek, (o/uk, a$kada". ,akat 1i(0i$isi a$ad##n ol)aya/ak. Ben 1ayat#)#n 1i(0i$ )e$1alesinde a$ad##) 0i$ insan 0ula)ad#). Hi(0i$ -a)an insan kendini ta) ola$ak &'$e)e-. Ue1i)le$ sa1i0idi$. Conu")ak 0i$(ok "eyi 1allede$, a)a 1e$ 343 "eyi deil. nsan 0a-# "eyle$i ya"a)a)#"sa, o s#$ada i1tiya/# !a$sa, anla$. Ayn# "eyle$i 0u&*n anla$, yann anla)a-. ki insan yok )u d'$t )ilya$ i(inde anla"a/ak. %ok. Ben 0ula)ad#), 0ul)aktan da !a-&e(ti). Hi( ki)seyle, 1i(0i$ )eselede anla")ak i)kKn# yok. Cendi $u1un *-e$inde tesi$ ya2a0ili$sin, 0a"kala$#n# dei"ti$)ek i)kKn# yok. nsan dai)a a/#la$#n# su0li)e$ et)ek :y*/elt)ek> iste$. A)a ka(#yo$ insan kendinden. Beni ne alKkada$ ede$ i1*lKl<ink#lK0. Ca(#yo$u) kendi)den. Bi$ ne!X )ast*$0asyon. Conu"ulanla$ da 'yle. Ru1un 0*y*k 0i$ i1tiya/# !a$ konu")aya. .e/$*0e de 1i(0i$ "ey 0ildi$)e-. 5M. MERE Alla1 7ik$i, insan#n, nata)a) olan d*nyada ta)a) 0i$ !a$l#k 0ul)a i1tiya/#n# ka$"#l#yo$. CEML MERE Bed0a1tl#k, 0a1tiya$l#k d#" d*nyaya ait deil. Cendi i(i)i-de. C*(*k akl#)#-la na)*tena1iyi nas#l ka!$aya0ili$i-P Ak#lla &idil)e- Alla1'a, 0i$ 1is )eselesi. %aln#- inan)ak da1a doyu$u/u. R$a&)atik ola$ak inan#la0ili$. Hi(0i$ "ey deil ak#l. Alla1 0i$ tesellidi$, insan# &*ndelik #-d#$a0la$dan ku$ta$#yo$. nan)ayanla$ )utsu-, inananla$ da1a )utlu. Candide'i oku. Uoltai$e insanl##n en -ekX insanla$#ndan 0i$i. nsanl##n 0*t*n )a/e$as#n# anlat)#"t#$, "a1ese$idi$ 0i$ keli)eyle. Bal-a/ 0*y*k 0i$ ya$at#/# idi. ,akat (ok -ekX deildi$. Nl (*s*-d*$. Uoltai$e 'l(*l*d*$ !e 2$atik ola$ak da -ekXdi$. Cendi i(ine ka2an)a. nsan k*(*k oyun/akla$la teselli 0ul)ak -o$unda. o/uk(a 1e!esle$i)i- !a$, 0unla$ olduk(a se!ine/ei-. Bi$ 7ik$e, 0i$ dK!aya, 0i$ insana, 0i$ka( insana, 0i$ dK!aya 0alana/aks#n. Et 2uis'siP :%a on$a's#P> Nl*). nsan 0i$ ye$de yetine/ek. Cay0ettiinin 2e"ine d*")ek insan#n 0*y*k 1a)akat#. 6#"a$daki insanla$ i(inde sen 0a1tiya$s#n. .*$k insan# sosyali-)den son$a A!$u2al#la")#"'t#$, ilk de7a d*"*n*yo$. a$2#k 0elki, a)a d*"*n*yo$.

34=
A1)et Mit1at katiyen in/elen)e)i"ti$ !e in/elen)esi lK-#)d#$. ok /e21eli 0i$ ada), Bat# ka$"#s#nda 0i$ da!$an#"# !a$, )etin 0i$ da!$an#". Cendi dee$le$i)i-i 0ile$ek A!$u2a ile ka$"#la"al#). B. ,uad )*nase0etiyle s'yledikle$i )*1i). O$1an Okay'#n (al#")as#n# &'$eli). Elen/eli !e '$eti/i 0i$ konu olu$. H#$istiyanl#k ile slK)iyet'in ka$"#la"t#$#l)as#. Cita2la$#n# oku)ak kK7i. ?a-etele$ine i1tiya( yok. %ine 7i"le (al#"#$s#n. yidi$ (al#")a )etodun. .ek$a$ &e(e$sin. B*t*n kaynakla$#na &i$e0ili$sin. A0d*l1a)id'in $es)X ideolo&u. 6oulu kala$ak Batiyi &eti$)ek isteyen. Haa7la$# !a$ onun da, o da ala7$an&ala")#"t#$. 8A!$u2a'da 0i$ Ce!elKn8dan 0a"laya0ili$sin. 6$a2e$'in "e$1le$ini de oku, Mi-a'y#<ll)'*d 6in'de.

16 .e))u- 19B=
Aslolan (o/uk. Ba0a a$#-X. Hi(0i$ -a)an anne ile (o/uk a$as#ndaki yak#nl#k, 0a0a ile (o/uk a$as#nda ol)uyo$. Ba0a ya0an/#d#$. Ba0a 1e$ "ey ola0ili$. Cad#n y#landan 2eyda1lasa se!e$ (o/uunu. o/uun ye$ini ne a"k, ne a$kada" tuta0ili$. nsan ko/as#n# se!)ese de, (o/uunu se!e0ili$. .o1u)dan i0a$et. E$kek 0*t*nle")iyo$ (o/ukta. E$kein ay$# 0i$ 1ayat# !a$. Ru1X ka$a0et (ok ende$. Ba0a &od)i"eden i0a$et, 0a"ka 0i$ "ey deil. o/uk )*lkiyet duy&usu. C#skan(l#k da 'yle. Bo". Mane!X 0a 1e$ an te1likede. Bi$ ye$de sen 0a"kas#n, 0en 0a"ka. Cad#nla (o/uu a$as#nda 0u yok. Cad#nla$ da1a 0al# (o/ukla$a. e!&i &e(i/i. Cad#n 0i$ 0a"kas#n#n 1ayat#n# ya"aya0ili$, e$kek ya"aya)a-. E$kek 1a$ekette, kita2ta, )esaide 346 $eali-e ede$ kendini, kad#n (o/ukta ede$. Bi$i )*/e$$ette, 0i$i )*"a11asta. ?'$)ek sa1i2 ol)akt#$. He$ &e/e ya- d*"*nd*kle$ini. .u$an %a-&an d*$*st ada), anla"#la0ili$. He$ )eselede 0e$a0e$dik. %a okuya/aks#n, ya na)a- k#la/aks#n, ya $ak# i(e/eksin, ya (o/ukla$#nla )e"&ul ola/aks#n. En (etin 1ayat, 0o" 1ayatt#$. Cad#nla$ da1a $eli&ieuse'd*$ :dinda$>. Bil)edii)i- na)*tena1i "ey !a$. ; 6 4 4 sene e!!elsi ta1)inden i0a$et. 6ai)a 2u$e /ontin&en/e :)utlak 0i$ ola0ili$lik>. Hi(0i$ dete$)ini-) yok. stik0Kle ait 1i(0i$ "ey 0il)iyo$u-. ?'-le$i) a(#l)adan 0a1tiya$ ol)a)a i)kKn yok. Me dostlua, ne se!&iye... .e7ekk*$e de inan)#yo$u). Ba-en #-d#$a0 an#nda 0*y*k "eyle$ d*"*nd**)* !e1)ediyo$u). Alla1'a !a$a/aks#n. ,akat neden -ul)ediyo$ 0u kada$P Mutlak adalet !e se!&i ol)as# lK-#). Miye al#yo$ &'-*)*P Bana a/#)#yo$sa, )e)lekete a/#s#n. 6*"*n)e ka0iliyeti, i1tiya/# !e$)i". o/uk ya2)ak, kudu-u u)u)Xle"ti$)ek. en i)tiya-l# du$u)das#n. Elit. #11atlisin. e!diin insanla$ !a$. Ca$iye$inde aksilik yok. He$ "eyi konu"a0ile/ei) 0i$ insan (ok a$ad#), 7akat 0ula)ad#). Qunla$# s'yleye/ek 0i$ insan 0ul)ak 0ile 0i$ 0a1tiya$l#k. 5ni!e$site 0i$ e"k#ya (etesi. a$s#la/akla$ diye elele !e$)i"le$. Hi(0i$ -a)an 0i$ *ni!e$site ol)ad# .*$kiye'de. Ma-isini inkK$ eden 0i$ *lkede *ni!e$site ku$ula)a-. He$ "ey d*nya &'$*"*ne, yani i(ti)aX "uu$a dayan#yo$. Medeniyetle$ i(in de$i dei"ti$)ek 'ld*$*/*d*$. %eni 1a$7 de!$i Bat#'dan akta$)a, de!"i$)e. .e$/*)e.

lk)ekte2te yeni 1a$7le$ de!a) ede$. O$ta)ekte0e a(#l)ayan, okulda to2la)a (#ka$)a, oto0*s le!1as# oku)ay# '$eni$. ,akat liseye &idenle$ o$tadan iti0a$en '$eni$ ya0an/# dili. 34B .oyn0ee'yi 0i- oku)al#y#-, 0i- se()eliyi-. Hi( deilse o)e$Zell'e ilK!ele$ ya2)al#y#-. Hind'e 0a"lad##)dan 0e$i 1e$ &*n yeni 0i$ 7eti1teyi). En na)*sait "a$tla$da 0ile. Be"e$ 0il&isi denen dadan #s#$a$ak, tek)eleye$ek 0i$e$ 2a$(a ko2a$)ak istiyo$u). @. kita0#)da 0i$(ok "eyle$ noksan. .a)a)la)ak i)kKn#) da yok. CelKl : #lay> 0elli 0i$ ye$de 0itti. C*lt*$ ol)ay#n/a di"i ile ko2a$a)#yo$. %a2t#kla$#n# 0een)e)eye 0a"lad#. lk kita2la$# iyiydi, son$akile$ /innetti. 3 Austos 19B= Anla$ anla)a- kita0a 1*$)et eden nesil de kal)ad#. Bi-i) k*t*21ane ta) 0il&elik k*t*21anesi. .aine'le$, 2en/e$'le$. Me$eye !e$e/eksinP Boa-i(i 5ni!e$sitesi, ko)*nist yeti"ti$i$, d*")an yeti"ti$i$. Ede0iyat ,ak*ltesi kita2l##n# te$/i1 ede$i). Bi-i)di$ ni1ayet. 5ni!e$site k*t*21anesine !e$ile0ili$. ,i1<$istsi- al)#yo$la$. LW&atla$, ansiklo2edile$ !e 1e$ ada)a 0i$ tane. Ba"ka "ey okuya)a- insan. Aldatt# 0eni kita2la$. He!esle ald#), 1i(0i$ini okuya)ad#). enin de, aa0eyinin de sa1as# ay$#ld#. Ben yaln#- kald#). Me)leket iste)iyo$. ;4. as#$ o (e"it )esaX ya2)#yo$. nsan#n kal0ini kes)esi &i0i. B*t*n kita2(#la$# dola"#$, to- to2$ak i(inden ay#kla$, ka!un kokla$ &i0i al#$ &eli$di). He$ 0i$inin 0i$ 7edakK$l#k 1ikKyesi !a$. He$ 0i$i 0i$ ke"i7ti. Bil)eden al#yo$du). Hi(0i$isini ki)seden '$en)edi) 0u kita2la$#n. He$kesin k*t*21anesinin te)elinde !a$. Akat, Be$ke, --et, Ali, ,uad, B*lent. Fk)ekte2te 6 nu)a$a &'-l*k takt#). O$tada 14, istan0ul'da 1; oldu. 34D ;= May#s 19B6 Cad#n<e$kek y*-le$/e insan tan#d#). Bunla$#n i(inde 1isle$ini a(anla$#n 1e2si 0enden 0ed0a1tt#. 8O Lu2ite$, Suelle 7$oide 2laisante$ie tu 7is en nous /$eant8 :A1 L*2ite$, 0i-i ya$at)akla ne souk 0i$ "aka ya2)#"s#nT>. E!!elK sonunda 'l*) )utlak. stediin "ey olduu -a)an an#nda ol)aya/ak, ya1ut k#skan(l#kla$, endi"ele$ 0a"laya/ak. Hi( ki)seye 0i$ "ey so$a)#yo$u). o$un/a &'-ya"la$#, 7a/iala$ (#ka/ak. He$ "ey s*0Aekti7, sende nas#l aksediyo$sa, o. Ba-# "eyle$ !a$ ki a/-<i )utlak i(indesin. Bin0i$ ye$den &ele0ili$ 7elKket. -a1 etse) de 'n*ne &e(e)e). B*t*n insanla$ 0u kada$ a/i-. He$ (e1$e 0i$ )aske. Ci)i &e!e-edi$ s'yle$, ki)i i(e d'n*kt*$ s'yle)e-. 'ylenenle$i ne kada$

anl#yo$u-P Biyo&$a7ile$ de yalan. A$-ula$ da 0i$ &*nde k#$k ke$e dei"iyo$. %a2#la/ak "ey kendini aldat)ak, d*"*n)e)ek !e e&oist ol)ak. %ay#l)ak, #-d#$a2 (ek)ekti$. Me kada$ (ok insan se!e$sen, o kada$ #-d#$a2 alan#n &eni"le$. . ile ,. se!i"e$ek e!lendi. Alt# ay son$a ya0an/#yd#la$. E$kek de kal)ad#. Cad#n a&o$a'ya indi, 2a$a ka-and#, (al#"t#, e$kekle"ti. Me kada$ s#$t#n# daya)ak i1tiya/#nda olsa, -a)an#)#- kad#n# 'yle ol)ad##n# iddia et)ekle &u$u$lu. Cad#n#n ko$un)as# ta0iat# i/a0#d#$. He2i)i- )ele- 1Kle &eldik. .a0iX /e!1e$i)i-i kay0ettik. Al#"#k da deili- 0u du$u)a. Cad#n e$kee &*!eni$di. Qi)di kendine &*!eniyo$. .e$/i1 !e inti1a0 1akk# kad#na 0i$ k*sta1l#k !e$iyo$. E$kein de $u1 d*nyas# 0una &'$e te"ekk*l ediyo$. Ce)iyet "i$K-eden (#kt#. .a0iat 1alini kay0ettik, )edeniyet 1aline &i$)edik. Bi$ t$ansition :&e(i"> de!$inin insanla$# olduu)u- i(in da1a da 0ed0a1t#-. Hi(0i$ 1Kl su$eti )*ke))el deildi$. Russell'in Mutluluun ,et1ini 0i$ da1a oku. En 0*y*k saadet d*"*n/e diyalo&undan doan saadet. ,i-ik te)as 0unun de!a)#ysa iyi, yoksa da )*1i) deil. En iyisi 0a-# "eyle$i d*"*n)e)ek. (ine d*"t**n 1ayat#, )*)k*n 3 4 9 olduu kada$ iyi oyna)ak. ska)0ille$ da#t#l)#"t#$, )*)k*n olduu kada$ iyi oyna)al#. %a-#la$#n# a"#yo$sun konu")ala$#nla. Cad#nla$ ya-#la$#nda (ok 0a"a$#l# ol)uyo$. Al#"kanl##n yok, 1e2 d*-elt)en lK-#). Celi)ele$i se(i"in, /*)lele$i ku$u"un (ok &*-el. C#$a$ken 0ile ede0X /*)lele$le k#$#yo$sun. %a-# ya-)ak kada$ -o$ "ey yok. An#nda ay#klaya)#yo$sun. He$ to2lu)da !e (ada 0i$0i$iyle (at#"an ; ku!!et !a$Y )isoneis)e, 7iloneis)e. Ee$ 0unla$ den&e 1alinde ise to2lu) )utlu. Bi-de .an-i)at'tan son$a yaln#- 7iloneis)e !a$, 0i$ &*n ya2#lan e$tesi &*n y#k#l#yo$. Bu inkK$ 'l*) 1a0e$/isi. .o2lu)un 1i(0i$ )*"te$ek dee$ !e inan/# yoksa, 1asta de)ekti$. ;; A$al#k 19B6 #$adan ol)ayan kad#n, )onst$e'du$ :/ana!a$>. Bed0a1t olu$ !e 0ed0a1t ede$. He$ insanda 0i$ka( insan !a$d#$. HKdisele$e, sosyal (e!$eye, ka$"#ndakine &'$e 0i$isi "ekilleni$, 'tekile$ )*s!edde kal#$Y sola$ !e ku$u$. Bi$isi i(in )elaikedi$, 0i$isi i(in "eytand#$ ayn# insan. Ca$"#)#-daki "ekillendi$i$ 0i-i. Bal-a/, 6ostoye!ski, .olstoy @ se!dii) $o)an/#. HekK inti0akt#$, (i-dii yolda ile$le)ekti$. Bi$ )edeniyet ('k*yo$. Bu ('k*"le 0e$a0e$ 1e$kes to1alinde. Cendi)i- ('k)*"*-. N-endii)i- )edeniyet de ('k*yo$. ?uenon )*1i) ada). Hi(0i$ -a)an 0*t*n 1akikati 0ile)eyi-. Bilsek de s'yleye)eyi-. Mit, ideoloAi, *to2ya... @ 1*/$eli 0i$ )a12esdeyi-. 314

I. Blake'in 86it la !e$ite, Sue le lK/1e t'e!ite8 :Hakikati s'yle, 0#$ak al(ak senden u-akla"s#n> lK7#na uy)aya 0a"lad#). *nk* -aten yaln#-#). a&esse'de :Bil&elik> de$e/e) (ok a"a#. 6*"*n/ede y*ksei). 6*"*n/enin &e)le$ini 0i$a- 0#$ak#n/a /innete !e 1ik)ete 0e$a0e$ &idiyo$ insan. 311