Bryan Magee

Bryan Magee
..
Karl Popper'in
Bilim Felsefesi
ve Siyaset u r a m
eviren: Mete Tunay
~ Remzi Kitabevi
1930'da Londra'da Magee, nce Christ's Hospital'da,
deniz lkelerde askerlik hizmetinden sonra da Oxford'un
Keble Kolejinde buradan, biri Tarih, teki Fel-
sefe, Siyaset ve stne iki diploma ve
bir felsefe Yale'de Felsefe Fellow'u
olarak sonra 1956'da ve
yapmak zere akademik Kendisi radyo ve
televizyon Critics
evresi'nin) mzik ve tiyatro kesimlerine yedir. 1970'te Oxford'un Bal-
liol Kolejinde Felsefe atanarak yeniden niversiteye dn-
1974'te ise, Leyton'dan Partisi milletvekili olarak Parlamen-
to'ya On iki dile cvrilen on iki kimileri
(1958)
(1962)
(1964)
(1965)
(1966)
(1968)
(1971)
(1978)
Go West, Young Man
The New Radicalism
The Democratic Revolution
Towards 2000
One in Twenty
Aspects of W agner
Modern British Philosophy
Men of Ideas
Bryan Magee
Karl Popper'in
Felsefesi
ve Siyaset
eviren: Mete Tunoy
sonuna, Popper'in iki makalesinin Trkeleri
- Toplum Bilimlerinde ndeyi ve Kehanet (ev. Alpay)
- Diyalektik Nedir? (ev. Mete Tunay)
Rem%i KitafJevi
Ankara Caddesi, 93 - Istanbul
TEMEL DiZi: 23
ikinci 1990
ISBN 975-14-0157-7
Remzi Kitabevi
Selvili Mescit S. 3 istanbul
Tel: 522 05 83- 522 72 48
Dizgi ve Evrim Ltd.
Selvili Mescit S. 3 istanbul1990
llu kitap, olmakla birlikte, daha nce
bir taslak slnde
Lord Boyle,
Bay Tyrrell Burgess,
Prof. Ernest Geliner,
Sir Ernst Gombrich,
Bay David Miller,
Prof. John Watkins,
Prof. Bemard Williams ve
Sir Karl Popper'in
.llemeyecek kadar ok

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
2. Bilim. Yntemi- Geleneksel ve Popper'in . 17
3. Bilim Olanla Olmayan izme . 33
4. Popper'in ve Dnya 3 51
5. Nesnel Bilgi . . . . . . 59
6. Toplum . . . . . 67
7. Toplumun 79
Son Sz 97
Kaynaka . . . . . . . 99
Diyalektik Nedir? , . . . 101
Toplum Bilimlerinde ndeyi ve Kehanet 135
dilde, mzikte, ve bilirnde yeni dnyalar
bunlann en nemlisi, zgrlk ve
yolundaki ahlak istemlerinin
Toplum ve
Cilt I, s.

Karl Popper, en henz, pek
bildik bir ad bu durum bir gerektirmektedir. nk
Isaiah Berlin'in Karl Marx biyografisinde (3. bas., 1963) gibi,
Popper'in The Open Society and /ts Enemies Toplum ve
Marxizmin bir yazar
en titiz ve iinde ve bu
(nfusunun te biri, kendilerine Marxist
deyen ynetimler bir dnyada) Popper dnya l-
snde nemli bir demektir. Bu bir yana, Popper
en byk bilim felsefecisi - hatta, Nobel
dl alanlardan Sir Peter Medawar 28 temmuz 1972'de BBC
radyosunun 3. Popper'i bilim felsefeci!erinin,
kadar en de-
Nobel dl kazanan teki bilim kendi
stnde Popper'in etkisini kamuoyuna
biri Jacques Monod, bir da Sir John Eccles'tir. Eccles
Facing Reality (Gereklik 1970)
... benim bilim 1945 Popper'in bilim-
sel yrtlmesi
ok borludur ... Nrobiyolojiyle ilgili temel orta-
ya ve Popper'i izlemeye
Eccles'in teki bilginiere <<Popper'in bilim felsefesi stne
okuyup ve bilimsel
sel temeli olarak benimsemek>>tir. Bu de-
ney bilimcileri nl matematiki ve kuramsal astro-
nom Sir Hermann Bondi, <<Bilim, bilim ynteminden; bilim ynte-
mi de, Popper'in sylediklerinden fazla bir demekte-
9
KARL POPPER'iN BiLiM FELSEFESi VE SiYASET KURAMI
dir. Popper'in, bugn herhangi bir konu-
filozofun etki hkmet ye-
lerinden sanat tarihilerine Kenneth-
rmde sanat en
biri diye Art and (Sanat ve Hayal) n-
sz'nde, Sir Ernst Gombrich her yerinde, Prof. Popper'
in etkisi sezilirse, bundan gurur demektedir. Byk
giliz siyasal partilerinin her ikisinden de Anthony Crosland ve Sir
Edward Boyle gibi ilerici bakanlar, siyaset
de Popper'den
Bu rnekler, Popper'in uygulama kapsa-
nemli de gster-
mektedir. felsefecilerin tersine, Popper'in
ondan etkilenen insanlar stnde belirgin bir (pratik) etki
kendi yapma biimlerini, bylelikle .ve bas-
ka yollardan bu bir eylem
felsefesidir. stelik, bu felsefenin, kendileri en yksek
dze:vdc olan birok stnele byle bir etkisi Do-
Popper'in grmezlikten ya da syle-
nemez. Bu durum, daha az nemli birok daha ok n ka-
halde, onun daha iyi olgusunun
daha da Bu, bir lde b'ir
lde de ynteminin, onu okumayanlarca ko-
bir ileri gelmektedir.
Karl Popper Viyana'da 1902'de On
Marxist, sonra da bir Sosyal Demokrat Bilim ve
felsefe sol siyasetle ilgilenmekle
kaln amalayan, Adlcr'in gzetimi
daki toplumsal etkinliklerine da Schoen-
berg'in zel Dinietiler devam O dne-
min iin gibi Popper iin de, gen
olarak pek heyecan verici bir yerdi. gnle-
rinden sonra, Popper bir orta okul matematik ve fizik
olarak kazanmaya fakat toplumsal
sol siyaset, mzik ve elbette felsefeyle ilgilenmeyi srdr-
Felsefe o zamandan beri zere, ken-
disini orada, o egemen olan Viyana evresi'nin man-
pozitivizmiyle halinde Bu evrenin
yelerinden Otto Neurath, Popper'e Resmi Muhalif tak-
Bu, onun Popper ilk
10

halleriyle ha.la
lanamadan ilk Logik der For-
schung 1934 gznde 1935 tarihiyle
ise, iki kat uzunlukta bir kitaptan makaslanarak ortaya
Popper'in sonraki felsefi
iinde bu pozitivizme o zamandan
beri genellikle benimsenen yer
Viyana'da 1930'larda siyaset sahnesinin eylemleriyle
yzeyinin solun kyordu.
Toplum ve (cilt II, s. 170-71), Popper
o zamanki kktenci <<Devrimin
gelmesi zorunlu gre, olsa olsa bunu ger-
biri olabilirdi; devrimin vakti besbelli
oktan iin de, bu haydi haydi byle idi. Geri ekono-
mik Rusya ona bile. Daha ileri l-
kelerde onu geciktiren, demokrasinin umut-
Bundan demokrasinin
ancak demokratik yntemlere btn gvenlerini yitirme-
leri sonucunu devrime olabilirdi. Marxizmin
kktenci bununla, 'z'n ve 'gerek tarihi g-
rev'ini znde, burjuvazinin son
kalesi idi. Bunun iin, ellerine geirirken, Kom-
nistler onlara (Sosyal
zaten hi kimse beklemiyordu.) nk Komnistler proletar-
ya devriminin oktan ve onu
mak iin zorunlu olan dneminin birka aydan fazla sre-
emindiler. Bundan tr, Komnistlerin herhangi bir
eyleme gerekmiyordu. Onlar ik-
feihetmesine hibir zaman bir 'komnist tehlikesi' ol-

bu gerisindeki toplumsal gereklikte, siya-
sal strateji ve ahlak Popper'in de
lar yer bunlar, onun daha sonraki siyasal to-
toprak oidu. Giderek, i bir keskin-
likle, Nazi ilhak bunun ar-
da kendi lkesinin tarafta yer bir Avrupa sa-
nceden kestirdi ve bu olmadan nce
karar verdi. (Bu karar, nk ana-
vaftiz kendisi de Protestan olarak
bulunmakla birlikte, Hitler onu Yahudi
ll
KARL FELSEFESi VE ASET KURAMI
1937-45 Yeni Zelanda niversitesinde felsefe akut-
tu. Bu dnemin zellikle de Platon'u
ilk elden inceleyebilmek iin, hemen hemen kendi kendine Yunan-
ca Yeni Zelanda'da
olarak, Isaiab Berlin'in yukanda gi-
bi, zgnlk ve gte bir olan Toplum ve
Popper bunu kendisinin devi
du. Bu yazmak konusundaki kesin uzun zamandan
beri Hitler'in istila haberini
gn Bu olgu ve 1943
Dnya hala belirsiz
savunan ve ve de
tutkusal
Bu kitap 1945 iki cilt olarak ve
lizce dnyada ilk gerek nn
1946'da giden Popper, o zamandan beri orada ya-
felsefe
lan nce Viyana'da gerisinde pozivizm
Bu A.J. Ayer'in 1936
lanan Language, Truth and Logic (Dil, ve
Popper'in kendi Logik der Forschung'u (hala
lizceye hemen hemen hi bilinmiyordu; hatta, hak-
bir lde de, genellikle anla-
ancak, ilk eyrek
sonra, 1959 gznde Logic of Scientific (Bilimsel Bulgu
Bu eviride, Popper'in (o yeni yeni
moda olmaya dilci felsefeden kendisini zel bir n-
sz de fakat dilci felsefenin olan Mind
dergisinde, drst anlamadan ve bu nsze
den kaleme. bir ve Pop-
per Avusturya'da gibi, orta da
tere'de yine adam Byle olmakla birlikte, yapa-
bir olarak, oktan
iin devam etti; de toplumca resmen
maya (1965'te Sir verildi.) Fakat
Oxford da, Cambridge de onu profesr olarak istemediler. Ama ni-
versiter son 23 ve Bilimsel Yntem Pro-
London School of Economics'te geirdi.
Popper daha sonraki iki bu. bun-
her ikisi de, daha nce dergilerde ma-
12

kalelerinin The Poverty of Historicism (Tarihsici-
1957 zaman, Arthur Koestler
Times'ta bu kitaplar herhal-
de bir tek bu, sonraya da diye
dizisi Mind geri The
of Historicism, Toplum ve bir eki sa-
1963'te Conjectures and Refuta-
tions: The Grovvth of Scientific Knowledge (Oranlamalar ve
malar !Tahminler ve Reddetmeler]: Bilimsel Bilginin Bymesi)
de Bilimsel Bulgu bir ek,i gibi grlebilir. Popper 1969'
da emekliye bu yana, yine bir denemeler derlernesi
olan bir kitap daha 1972'de Objective Know-
ledge: An Evolutionary Approach (Nesnel Bilgi: Evrimci Bir Yak-
Byk bir Popper'in byle da-
ha nk ha-
akademik dergilerde olan lOO' makale-
lerinden daha da byk bir hi
ve ders notlan mr boyunca, Popper
vermekte ekingen her zarnan birka dzeltme
daha yapmaya, birka daha yer -ve Yakit-

FelSefi pozitivistler onu, zn-
de, kendilerinin ilgilendikleri ilgilenen biri diye
da bu
dil felsefecileri de Bu nedenledir
ki, her iki da Popper'in kendilerininkilerden
onun kadar itenlikle ve
ileride yeri gelince, bu anla-
rnalara Burada sylemek
Popper'in zaman olan bir
zellik -bu zellik, onunla bu okuyabilecek
bir engel Popper'i okuyabilecek,
henz bunu aniayabilecek durumda
dir. daha tam olarak bir anlamda, Popper
bilimin ancak yoluyla Bu
onun en nemli
ni ileri srmesine yol Toplum
ve Platon- ve
iinde ortaya Bu durumun bir sonucu, birok
ci btn olarak bu
13
KARL FELSEFESi VE SiYASET KURAMI
zere yer yer didiklerneleri Bu kitap
olarak, Platon'un ve bir
ibaret gibi bir bile ondan sz
ama onu olan Toplum
ve stne bir fikre sahiptirler. Hatta kimileri,
Marx'a diye, bunun bir da
Yol akademik. Popper'in kendi
stnde filozoflar g
geerli olup stnde Bu noktay-
la ilgili olarak, Ronald B. Levinsan'un In Defense of Plato'su Pla-
ton'u Savunma Yolunda) ve Maurice Cornforth'un The Open: Philo-
sophy and the Open Society'si Felsefe ve Toplum) gibi
koca koca kitaplar Popper'in ya da bu Yunanca par-
anlama. olup ko-
nusunda akademik dergilerde
Bu akademik dikkatin kk bir bile, kitaptaki demokra-
si savunusuna Oysa, gerek Platon'un gerekse
Popper'ce gsterilebilseydi bile, onun
demokrasiden yana yine de, dile en gl savu-
nu olarak Toplum ve
her ciddi bilginlik temelinden ok, iinde
ynelmek gerekir- ki, bu
de ileride gstermeye
Popper'le buna olarak, ok
daha kk bir engel de Popper felsefenin zorunlu bir et-
kinlik nk hepimiz bir sr veri kabul ede-
riz ve bu felsefi niteliktedir; zel
siyasette, ve her bunlara da-
yanarak hareket ederiz. Ancak bu kimileri hi
kusuz olmakla birlikte, daha kimilerinin de
Bu nedenle, felsefi bir etkinlik olan - var-
bir gzle incelenmesi, ahlaka ka-
dar olarak da nemlidir. Bu, felsefenin akademik bir t;t-
kinlik ya da bir profesyonel felsefeci-
lerin incelemekle de ve hepimiz
iin nem bir savunan bir Byle ol-
makla birlikte, Popper'in
tirici bir gzle Ve
stne bir sr ve zellikle M.la Alman aka-
demik etkisi ilk
14

gilizce birok gndermeler yapiha-
da
te yandan, anlatmaya iin onun
kadar aba gsteren filozof az bulunur, Popper'in
ni gizleyecek denli hatta okuyucular, olarak,
onun sylediklerinin hayli belki biraz da
bile Bunlar, o duyulacak
sevincini ve Popper'in dz-
sekindir:
ve duygusal bir ve bir zel-
lik - srkleme ve
me, byklk, ve kendine gven stelik daha <;la
bir g gstermektedir. Okuyucu bir kez onun termino-
lojisinc ve kuvvetini grr. Hepsinin
stnde, zengindir ve bu, Popper'
in btn bir
Popper'inki, byk uygun olarak, sistematik
bir felsefedir. Fakat ancak en titizce
ve en ufuklu onun bu felsefeyi trl trl diller-
de, dergilerde, lkelerde ve dnemlerde btn konferans
ve beklenebilir - stelik, btn bun-
tm insan deneyimini kapsayan tek bir erevenin
birbirleriyle paralan olarak grmek gerekmektedir. Bir tek
rnek vereyim: Popper fizikte de siyasette de belirlenmezcidir (en-
determinist). Tarihin gelecekteki bilimsel olarak nceden
kestirmenin ilkin The British Journal for
the of Science'ta Bilim felsefesi Dergisi)
"Indeterminism in Quantum Physics and in Classical Physics (Ku-
van tum ve Klasik Fizikte Belirlenmczcilik) bir ya-
ileri Bu bir yndeki .siya-
sal ve Marxizmi bir bl-
mn bir yndeki onu
bir (propensity theory) stnde gtr-
- bu kuram, kuvantum madde kura-
bir yanda Ejnstein, de Broglie ve Schrdinger ile te yanda
Hcisenberg, Niels Bohr ve Max Bom'un yer tarihsel
ya kimi bir zm getirmektedir. Ancak, tm
bu konulara ve gerekli teknik bilgi olan
ok az bu ve birbirine
olabilir.

KARL VE SiYASET KURAMI
Benim bu kitapta yapmaya Popper'in
sinin sistematik gsteren izgileriyle bir zetini
verme.ktir. daha iyi nedenlerden tr, bu giri-
bilgi ve bilim felsefesiyle gerektiriyor.
q alanlarla ilgilenmediklerini ve bu toplumsal ve
siyasal kurarnlara ilgi duyduklan iin ellerine alan
bu blmleri dilerim; nk Popper
bilimlerinde fikirleri toplum bilimlerine uygu-
ve berikilerin daha iin, bunla-
bilinmesi stelik, ben bu ikisinin
hem hem insan kapsayan tek bir felsefenin
blmleri gstermeye bu felsefenin
zel nedenini ve bu kadar bir kitapta zgl
malara bulunmamakla birlikte, genel izgileriyle
olsun, niin teki felsefelerle halinde
de umuyorum. ya da
daha teknik girmem de onun iin,
Popper'in genel bu alanlardan destek-
leri incelemeye genel ka-
lacak.
16
2
BiLiM - GELENEKSEL
VE.
Yasa birden ok anlama gelir ve ya da bilim-
sel bir sz eden bir kimse, bu
iki demektir. Bir toplum
neyi ve neyi By-
le bir yasa - zaten, ona gereksinim
toplum, bir aym anda iki yerde
yasakl-amaya kalkmaz. Bir ise, betim-
leyicidir. Bize, ne - suyun 100 santigrad derece
syler. Byle olmakla, bir su bu-
ve bunun gibi belli
ne dile getiren bir nermeden te bir de-
ya da olabilir, bir buyruk iin
Suyun 100 santigrad derecesinde emre-
Bunun (bir yolun-
daki bilim-ncesi yasa anlam be-
nedenidir; bir zamanlar, buy-
diye Ama bugn uyulacak
ya da itaat edilecek>> yahut ol-
genel nitelikli nermeler
na, da geersizlikleri grlrse, ilerinde ya-
ya da bir yana gerektiklerine hi kimse
maz.
yasalari aramak, -en Newton'dan
beri- bilimin esas grevi olarak Fakat bilginierin bu
yolda hareket etmeleri sistemli bir biimde ilkin
Francis Bacon bu sreci onun
KP 2
17
KARL BiLiM FELSEFESi VE SiYASET KU RAM I
bu yana bir hayli
ve olmakla birlikte, onun nclk izgi-
de bir etimleme, on. yedinci yirminci hemen he-
men btn bilimsel insanlar kabul Bu,
bir Bilim bilgimizle s-
tndeki bir noktada, dikkatle ve titizlikle
gzlemler amalayan deneyieric sis-
temli bir biimde belki de ve zamanla, o bilim
ve alanda bir sr ve gveni-
len bilgiler olurlar. Bu birikim bydke genel nitelikler
ortaya bireyler de genel kur111aya giri-
- bunlar, bilinen btn olaylara uyan ve neden-
sellik yasa benzeri Bir bilgin,
onu destekleyecek bularak
gizlerini daha da aacak bir
bilim demektir. Ondan sonra, bu yeni
-yani, yeni taze bilgi her ye-
re Bylelikle, varolan bilimsel bilgi kmesine yenileri
eklenir ve geriye itilir. Yeni stnde,
sre yeniden
Genel nermeleri byle zgl gzlem-
lerine yntemine (endksiyon) denir ve bu,
bilimin bir olarak grlr. Bir tme-
ynteminin bilimle bilim-olmayan
izgisinin Bilimsel nermeler, gzlemsel ve de-
neysel olgulara- dayanmakla, ister yetkeye, is-
ter duyguya, kurguya, ister
hethangi bir temele dayanan btn teki trlerdeki nermelerden,
kesin ve gvenilir bilgiyi (bir onlar) Bilim,
byle bilgilerin bilimin bymesi de, varolan ke-
sinliklere yenilerini ekleme yolundaki sonsuz sreten
Bu Hume edici sorular ortaya
Tekil gzlemle.rin, ne denli ok olursa olsun, man-
bir genel nermeye
Ben bir keresinde A birlikte B da mey-
dana gzlemlersem, bundan onun her keresinde byle ola-
Bu sonuca 'iki gzlemden de, yirmi gzlem-
den de, iki bin gzlemden de Hume, bu yeterince
olursa, demektedir, bundan sonraki ilk A'yla birlikte B'nin de ge-
ummaya fakat bu psikolo-
18
GELENEKSEL VE
jik bir olgudur. her gnden sonra ye-
niden olabilir, fakat bu da gel-
mez. biri da Ah evet, ama biz gerekte,
anda varolan g-
tam saat kata nceden kestirebiliyoruz
-derse, ona iki verebiliriz. Birincisi, fizik
geerli gelecekte de
geerli olmaya devam edecekleri gelmez. fizik
kendileri ne denli ok olursa
olsun gerektiremeyecekleri ge-
nel nermelerdir. bu
ma kabul etmeyi gerektir-
mektedir. Bilimimizin tm do-
btn
gibi varsayma oysa bu
herhangi bir yolu yoktur. Gzlerole nk gelecek
gzlemleyemeyiz. yrterek de
nk btn geleceklerin benzediklerin-
den, btn gelecek geleceklerin gelecek benzeyecekleri
sonucu Hume'un kendisinin sonu, tmeva-
srelerin herhangi bir yolu bulun-
mamakla birlikte, psikolojik yle ki onlar-
demek, yolunda Uygulamada grn-
-dklerine gre, onlarla hareket ediyoruz. Ama bu, bilimsel yasala-
olsun deneyde olsun ussal olarak gvenli bir temel-
leri demektir; her bilimsel yasa, olarak ge-
nel gre, da deneyin de tesine gitmektedir.
Hume'un sorunu denilen sorunu, onun
dan bugne C.D. Broad, bu so-
runun felsefe iskelet syler. Bertrand Russell
da History of Western Philosophy Felsefesinin Tarihi) ki-
(s. 699-700) yazar: Hume salt bilim iin
yeterli bir temel Fakat bir tek bu ilke [t-
kabul edilirse, her btn bilgimizin deneye
kuramma uygun olarak ortaya konulabilir. Bunun salt
deneycilikten ciddi bir ve deneyci
bir izin veriliyorsa, niin yasaklana-
sorabileceklerini teslim etmek gerekir.' Ama bunlar,
-dan Hume'un yol sorunlar Hu-
me'un syledikleri ki -bu tersine
19
KARL BiLiM FELSEFESi VE SiYASET KURAMI
deneyden ya da teki
ilkelerinden bir ilkesi-
dir ve bu ilke olmadan bilim
bilgi trleri zellikle btn bilimin,
nin temellere dayanmak zorunda son
derece can Bu tedirginlik, birok deneyci filo-
zofu ya da yahut ki-
milerini de dine Hemen herkes, bir
sylemek Pekin gere-
kirse, bilimsel yasalann bu nedenle de kesin
teslim etmek Bununla birlikte, her
rnek, derecelerini ykseltmektedir; bilinen tm
stne stlk, her milyarlar-
ca rnek ama bir tek rnek getirme-
mektedir. kesin olmasalar hile, bunlar
en yksek dzeyde ve kuramca de, uygulamada
bunu kesinlikten
temellerini lde, hemen hemen btn bilim adam-
bu tutumu Onlar iin ok daha
nemli bilimin rnler - bilim
rnekte ve sonu gelmeyen bjr sonular i.irctmektedir;
besbelli ki zm olmayan bir sorununun
arpmaktansa, bilimle ve daha ok sonu el-
de etmeye Yine de, daha fel-
sefi bir tedirginlik Ge-
rek onlar, gerekse genellikle filozoflar iin, insan bilgi-
sinin ta temelinde bir sorun olarak zi.iln-
ceye kadar da, tm bilimin, isel olarak ne denli ola-
rak da ne denli olursa olsun, basmadan ha-
valarda bir' itiraf edilmelidir.
Popper'in daha ileri bulgulara gebe soru-
nuna ka9ul edilebilir bir zm getirmek Bunu yapar-
ken, bu blmde zetlenen bilimsel yntem stne
ve onun yerine bir
tir. ilk sayfaJannda Medawar, Eeclos ve Bondi'den ak-
gerisinde yatan da, budur. Bylesine
temel bir zere, Popper'in bilimsel yn-
tem ortaya yol aan sorunun tesin-
de de verimli ve nemli da zl-
mesine yol
20
GELENEKSEL VE
Popper'in zm, ile
a bir (asimetri) etmekle Bu-
nu nermeler syleyebiliriz: Beyaz gz-
yolundaki gzlem nermeleri ne denli ok olur-
sa olsun, bunlardan Btn tmel'
nermesini yoktur; ama kara bir tek
bir anlatan tek bir gzlem nermesi, ku-
beyaz nermesini izin verir. Bu nemli
anlamda, deneysel genellemeler, ama yan-
Bu ise, bilimsel olmasalar
da, olmalan demektir; yolunda sistemli

itibaren, Popper bu durumun ile ierilcn me-
todoloji son derece basittir:
tek bir o zaman.btn beyaz
olamaz. Bundan tr, nermelerin
aralanndaki bakarsak.-: bilimsel bir yasa kesinlikle
rulanabilir olmamakla birlikte, kesinlikle Metodo-
lojik bir durumla bulunuyoruz;
nk her zaman bir nermeden akta-
gzlernde bir olabilir; sz su belki yan-
ya da biz, kara iin, onu diye
ve ona bir ad takmaya karar verebiliriz. Do-
bizim iin, kendi bir gz-
lem nermesinin her zaman Boy-
lece, btn deneyleri reddedebiliriz. Fakat kesin
lama metodolojik dzeyde iin, bunu isternek
Hem ister, hem de bir yandan, nermelerimizle
srdrecek biimde yeniden yorumlamaya devam
edersek, sama bir biimde bilime
1
Onun
iindir ki, Popper ad hoc ya da ad hoc getire-
rek olsun, gelmeyen deneysel sonulann kabuf
etmekten hep yan izerek olsun, yahut byle herhangi bir
yolla sistematik bir biimde yalanlamaktan bir yn-
tem ilkesi olarak nermektedir; buna gre,
lanmaya birakabi)mek iin, elimizden gel-
kildar ok uzak bir biimde
te yandan, terk edivermememizi de
lemektedir; nk o zaman da
ten yoksun bir tutumumuz olurdu, buysa
21
KARL FELSEFESi VE. SiYASET KURAMI
bir biimde gelirdi. Popper'e
her ne kadar dzeyinde safdil bir denilebilirse
-de, metodoloji dzeyinde Popper son derece bir
nabilircidir. Onun ilgili birok anlamalar, bu ay-
grememekten ileri gelmektedir.
pratik bir Diyelim ki, okul-
-da gibi, suyun 100 santigrat derecesinde
bilimsel bir yasa
durumlar ne denli ok olursa olsun, bunu yetmez;
_geerli arayarak, bunu
bu yolla, hi kimsenin
leri zorlanabiliriz. Hayal gcmz yeterince
ok gemeden, suyun kaplarda iOO santigrat derecesinde kay-
Bylelikle, bilimsel bir yasa
yin yle bu n_oktada bir yola sapa-
bilir, nermemizi, deneyci daraltarak kur-
tarmaya Su kaplarda 100 santigrat derecesinde
kaynar. Ondan sonra, bu ikinci nermemizin sistemli bir biimde
aramaya Hayal gcmz
-daha da ok bu yksek yerlerde bulabili-
riz; bylelikle, ikinci nermemizi kurtarabilmemiz iin deneyci ie-
daha da gerekir: Su kaplarda, deniz yze-
yindeki atmosfer 100 sahtigrat derecesinde kaynar.
Bundan sonra, nc nermemizi yalanlama yolunda sistemli bir
Ve bu bylece srp gider. Bu yolun, suyun
kaynama bilgimizi gitgide
Fakat, deneysel giderek azalan bir nermeler
dizisini durumun en nemli gzden
-demek olur. nk suyun kaplarda 100 santigrat derecesin-
de zaman, en nemli trden bir
fin, yani yeni bir sorunu kadar Ni-
fn yle olmuyor? Bunu sorunca, t-
myle daha zengin bir ortaya koymaya oluyo-
ruz: hem suyun kaplarda niin 100 santigrat derecesinde kay-
hem de kaplarda niin 100 santigrat derecesinde
bir - ve bu. ne kadar
zengin olursa, iki durum dair bize o kadar da-
ha ok bilgi verecek ve kaynama ,daha pekinlikle
Bir elimiz-
-de deneysel ilkinden daha az pek daha ok olan ikinci
22
BiLiM GELENEKSEL VE
bir Ondan sonra, bunun
sistemli bir biimde gerekir_ Ve diye-
lim, deniz yzeyindeki atmosfer gerek gerekse ka-
kaplarda sonular halde, bu forml yksek yerlerde
tkezliyorsa, daha da zengin nc bir aramaya
bu, ilk iki her birinin devam et-
noktaya niin ama sonra o noktada
ve yeni durumla da olanakir
Ondan sonra, bunu gerekir. Arada
tirmelerimizin her birinden varolan tesine giden
lar ister olsun, ister bize her
zaman dnya o ana daha ok
syleyecektir. Onu biri de, bundan var-
yeni gzlemlenebilir deneyler ya-
bize
kimileri uymuyorsa, bu da yeni bir olur: bilgimizi art-
ve daha iyi bir kurarn yeniden
Bu, ok zet olarak, Popper'in bilginin g-
Burada vurgulanacak Suyun lO san-
tigrat derecesinde yolundaki ilk nermemizi, destekleyici
rnekler biriktirerek ka-
milyarlarca ve milyarlarca destekleyici "rnek biriktirmektc
hibir glk ekmezdik, Fakat bu durum, nermenin
nu yetmezdi, olmak da
(bu son kavramak, ok olabilir.) Hepsinden kt-
s, durmadan destekleyici rnekler biriktirmemiz kendi kendine,
ilk nermeyi bir dursun, ondan
kulanmak iin bile bize bir sebep gstermczdi, bylelikle hibir za-
man ondan teye ilerleyemezdik. Bilgimiz gibi
di - ki, destekleyici rnekler bir
Byle bir gelebilecek en
iyi olurdu. (Bilimdeki birok nl bulgunun
bu nk bilgimizin sorunlar
ve bizim zme olur. Bu ola-
zmler getirebileceklerse varolan bilgimizin tesine gemek
zorunda olan, bunun iin de bir hayal gc is-
teyen ne srlmesini gerektirirler. Kurarn ne denli ce-
sur olursa, bize o denli ok syler, hayal gc de o denli
olur. (Ama zamanda, bize olma
da o denli byk olur; bunun iin de, olup
23
ortaya koyacak gerekir.) Bilimdeki b-
yk devrimlerden hayal gc
iindeki sezgi ve zihin ve
gvencesiz ynlerinden de nefes kesici bir
yreklilik gsteren kuramlarla
Popper'in insan bilgisi
niin geici ve her zaman da geici 'kalaca-
grebilecek Hibir evrede, bizim o anda
mizin ve' her zaman
ortaya Gerekten, tarihinin
bir olgusu, ya da bu zamanda bilinenlerin za-
manla bil-
ginierin ve her zaman yapmaya yani bir
ya da bizim bir kurama
byk bir nk bu, man-
bir demektir. Oysa,
-ve bu, olabilecek en byk nemi bir
bir Suyun
ardarda rneklerimizde, hibir zaman o andaki kura-
gsterebilecek durumda ama
her onun bir nceki
gsterebildik. Herhangi bir bilimin herhangi bir andaki karakteris-
tik konumu, budur. Bilimlerin olgu kme-
leri yolundaki tmyle Bilirnde
hibir srekli olarak ve ve apa-
ki, bilim ama bu bilime yeni ke-
sinlikler eklenmesiyle karar
ve beklentilerimizi, gnlk dildeki pek gzel gibi,
ve amalar iin, o bilgi-
nin geici olarak kabul ederiz, nk o anda
varolan en az gvensiz temel budur; ama herhangi bir anda deneyin
bunun ve bizim onu
de hibir zaman gzden uzak
Bu iinde, bir nermenin -Popper'in (Tarski'yi izleye-
rek) olgulara diye dzenleyici bir
fikirdir. <<Kesinlik bir benzerlik kurmak, bunun ne de-
mek ister
btn lmlemeleri, ancak belli bir kesinlik derecesinde olabilir.
Kendinize 6 milimetre boyunca bir elik bu-
nu en iyi iinde
24
GELENEKSEL' VE
bilirsiniz - ki, sz konusu bir milimetrenin mil-
yanda birinin kesirierine kadar Fakat, bu
iinde 6 milimetrenin tam hangi noktada ge-
bir Belki sizin elik kesinlikle
6 milimetre ama bunu da bilemezsiniz. Btn
niz, boyunun bir milimetrenin falan kesrine kadar kesin
ve istenilen boya, llebilecek kadar daha uzun ya da l-
lebilecek kadar daha herhangi bir daha
Makine bir dzeltim daha
ee, daha da kk bir inecek bir elik
edinebilirsiniz. Fakat, tam 6 mm. ya da
herhangi bir kesin l, deneyle bir
Metafizik bir Ama, bundan, lmeyi
ve bir biimde sonucu lme ke-
buna mutlak olarak yok diye, nemli
bir sonucu da gitgide daha yksek kesiniilc
derecelerine vararak sonucu da
Popper'in buna ok benzemektedir: bilgi ara-
gitgide daha ok hatta bu
ynde de bilebiliriz, fakat hedefimize
hibir zaman bilemeyiz. Bilimi
nk hem Newton'un hem bilim
ruz, 'ama ikisi birden olamaz, stelik her ikisi de pekala yan-
olabilir. (1) 'Popper'in en biri, Sokrates-n-
cesi filozoflardan Ksenophanes'in, kendisinin di-
zeleridir:

Her bizlere; ama zamanla
Arayarak bir ve iyi bilebiliriz.
Fakat tam bilgiyi hi kimse
Edinemeyecektir de, isterse olsun,
Szn btn olsun isterse,
nk syleyiverecek bile olsa, insan
Sonu! kendisi bilemezdi;
Bilgimizin tm, bir bir de, ondan.
(!) {Der. Bryan Magee) Modem British Philosophy, s. 78'de Popper.
25
Popper'in bilim bilimin tarihine
Fakat bilimsel bilginin her zaman iin oranlamaya dayanan bir do-
ona kavratan olay, Newton'a
Newton ileri srlp benimsenen en
ve nemli bilim Gzlemlenebilen dnyada her
onu gibiydi: iki bir sre boyunca New-
ton gzlemlerle
da nk bu yasalar, bilim ve teknolojisinin
temelini yeni gezegenlerin gelgitlerin de-
vinmelerine ve makinelerin her bir
kesinlikle nceden kestirilmesine hizmet Bilgi diye bir
varsa, buydu; kendi maddi evresi
en gvenilir ve kesin bilgi. Herhangi bir yasa,
yoluyla diye idiyse! milyarlarca
gzlem ve deney Ardarda boyunca in-
bunlar kesin, olgular diye Yine. de
btn bunlardan sonra, Einstein Newton'un-
kinden bir kurarn ileri
stne trl trlyd, ama ciddi bir ilgiye la-
da, uygulama Newton'un
da nemli olan, bu kendisi-
dir. Newton'un kuramma uyan btn gzlemsel
Newton'un herhangi bir da-
ha de (Gerekte, herhangi
bir gzlemin, kadar ,ok de-
-
uzun nce da.) Dnya b-
tn o Newton'un inanmak-
la dpedz Ama, btn bir dnemi, grl-
medik bir maddi ona Bylesine ok
ve destek bir. ka-
ne ki? Ve Popper hibir
Hibir kurama sonul gerek
ru) diye Bir kurarn en ok
syleyebiliriz: btn gzlemlerce
tir ve bilinen herhangi bir daha ok ve daha
kesin ndeyilere olanak vermektedir. Yine de her zaman daha iyi
bir kurama yerini
Newton'un dnyada ikin bilgiler btn
ve insan gzlemlenmesinden
26
GELENEKSEL VE
nereden Newton'dan (2). Bu, o.
zamana bilinen btn olgulara uygun, insan bir var-
fizikiler de, bu yzden glklerle
dek, o sonular onlara da-
gerekte, yeni kuram daha bu noktaya vanlma-
dan ortaya ve eski kuramda hep ku-
Euklides geometrisi veya Aristoteles gi
bi bir kuram, 2.000 uzun bir sre nesnel bilgi diye kabul edil-
v.e bu sre boyunca son derece verimli ve halde,.
sonunda, nceden kestirilemeyen bir kusurlu bulunup,.
giderek onun yerine daha iyi bir kurarn konulabiliyor. eli-
mizde, fizikilerin Newton'un kuramma say-
bir var. Fakat bu da hala sonul gerek
kendisi kusurlu ve m-
rnn ikinci daha iyi bir kurarn bulmaya geir-
Bir gn, Newton'unkini ierir ve
onun gibi ierecek ve
yacak bir ileri srlmesini bekleyebiliriz.
Bu gibi dnya olgu
kmeleri insan zihninin rnleri bir
gerektirmektedir. Bilimser
sanatsal zgr anlamda zgr
nk deneyle bir sonra ayakta
mek yine de, anlama olma-
yan bir ve Galileo, Newton ve Einstein, dahiler olarak
Michelangelo, Shakespeare ve Beethoven'le yer
Bunun bilinci ve Popper'in sarmak-
Bu Popper'in .bilginlerin .psikolojilerini
bilim ve tarihini ok dikkatli
daha da nem Popper, bilim ge-
nellikle kendisinin biimde grdklerini
ri - hi kimse de byle bii varamaz.
Ancak, nemli olan, ister bunun bilincinde olsunlar ister
lar, (rationale) u ve bunun, insan
bilgisinin Bir bilginin ne-
ler olup o bilginin kendisini ve ilgilendirir ya
(2) Daha ileride Blm 4'te gre, New-
ton'la Dnya 3'n gelinceye bunun belirleye-
. .
27
da onun yksn yahut belli
inceleyenleri; fakat o bilginin
bir ilgisi yoktur. Ben bir bilim olsam ve bilimsel bir
kurarn dnya bana, benim
nesnel stne sorular sorar. Bu kurarn ne
var Varsa, deneysel mi yoksa
(totolojik) midir? Daha nce iyice teki kuramlarla kar-
ne sonu vermektedir? Bize onlardan daha ok
sylemektc midir? Bunu denemek gerekir? Vb. (ben
de olabilirim, da), bu belirli uygulaya-
caklar ve tmdengelim sreleriyle bundan gzlem ve deneyle
nabilecek tekil nermeler biiminde sonular
Bu ve teki kuramlarla ne
denli iyi sz konusu o lde iyi sa-

Bir btn olarak bu sre vurgulanacak nokta
Birincisi, bu kurama benim onun bilimsel
'ya da konumuyla hibir ilgisi yoktur. sz ko-
nusu gzlemler ve deneyler, dursun, bir
lde ondan ve onu
dir. ncs, hibir noktada iine girmemektedir.
Bizim ve bilimsel yntemin ne tr bir ol-
geleneksel sorununu
fakat geleneksel kkten ve buradaki gi,bi, iin-
de sorununun daha bir onun
yerine konulabilir. Bylelikle, Popper vazgeilebilir
bir kavram, bfr efsane sylemektedir. diye bir
yoktur.
Bir Popper'in iinde s-
recin kendisini, yani srecini gz nne
na itiraz diyebilir ki, tekil gzlemlerden
genel kurama teslim ediyorum, ama bu gz-
lemler, zellikle sezgi ve hayal gc olan bir bilim
na byle bir kurarn getirebilir; o halde, gerekte, gzlemlenen du-
rumlardan genelierne yoluyla kurarnlara ve zaten byle
ve szn srdrebilir: tekilden genele her za-
man bir kabul ediyorum; fakat bu sre bs-
btn ya da ki: iinde bir tr
ve bizim de, budur.
Popper byle bir vermektedir. Bir kura-
28
GELENEKSEL VE
ma herhangi bir bilimsel ya da
hibir yolun yasa sonucu
onun iin de, yoldan pekala yetkin kuram-
lara Byle olmakla birlikte, bu, bir srecin
psikolojik bir srecin bctimidir. Gerekten de, btn tme-
sorunu srelerle psikolojik sreleri
mamaktan Bilginler
leri trl trl ykler ya da
durumlarda, csinlenmc hatta anlamalar
ve sonucu olarak. Bu nokta daha ileriye gtrlrse, bi-
lim tarihinin incelenmesi, kurarnlara bu yollardan her-
hangi biriyle, deneysel gzlemlerden genellerneyle de
varolan kurarnlarda konusunda hi
yer Bir yaratma gzel sanat-
larda ne kadar bilimlerde de o kadar Ki-
(The Logic of Scientific Discovery, s. 32),
bu sorundan tmyle Byle olmakla birlikte,
her neyse, bu sorun yeni fikirlere
bir yntemi ya da bu srecin bir mo-
deli diye bir Benim her bulgu-
nun bir ya da Bergsoncu anlamda bir sez-
gi'yi iinde sylemekle dile getirilebilir. Benzer bir biim-
de, Einstein da, Kendilerinden salt tmdengelimle bir
betimlemesinin elde yksek derecede evrensel yasa-
szn ederken, Bu yasalara gtren bir.
yol yoktur demektedir, Bunlara deney duyulan zihin-
sel sevgi (Einfiihlung) gibi bir dayanan sezgiyle
Logik der evirisine ek olarak Pop-
per'c bir mektubunda, Einstein gzlem sonula-
imal ancak icat konusunda
Popper'le fikirde sylemektedir ..
da var ki, gzlem ku-
ramdan nce gelemez, nk her gzlernde bir para bu-
gerekir. Popper'in bunun
deneyci temelierindeki byk Bilimin
den kurama hala yle ve ylesine
ki, benim bunu kez, insan-
lara geliyor ... Fakat gerekte, kurarn herhangi
bir salt gzlemleric
mrn bilimine adayan ve her
29
KARL BiLiM FELSEFESi VE SlY ASET KURA MI
paha biilmez bilgileri
olarak zere
yks bunu rneklendirmektedir .... Ben yirmi n-
ce, Viyana'da bir grup fizik derse yner-
geyi vererek anlatmaya dikkatle
gzlemleyin ve onlardan neyi
gzlemlemelerini sordular. Besbelli ki, 'Gzlemleyin!'
ynergesi . .. Gzlemlerne her zaman seicidir.
bir nesneyi, belirli bir devi, bir ilgiyi, bir bir soru-
nu gerektirir. Betimlenmesi de, zglk szckleri [property words]
olan betimleyici bir dilin benzerlik ve
gerektirir; kendileriyse yine, ilgileri,
ve gerektirirler (3). Bu, demektir: Gzlemler,
zellikle de gzlem nermeleri ve deneysel nermeleri,
her zaman gzlemlenen bunlar,
(4).
yleyse, her dzeyde, bilgimiz ancak
bilir. da rnleridir. Locke ve Hume'
dan gnmze dek deneycilerin tersine,
mzn bile, bize nesnel
dzenliliklerince bizim
ilgilerimize ve olarak
lerdir: bilgimiz gibi, onlar da Fakat,
bir kurarn iin gibi bir mu
sorulamaz; kavramlar nedir? sorul-
da nedir?>> ... <<Zihin nedir?) zmlernelere ve
salt (verbalizme) gtrr (gelecek blmde, bunun stn-
de daha ok Bu nedenden tr,
iin, nce 'Hangisi n-
ce gelir, Gzlem mi?' sorusu ise, 'Tavuk mu n-
ce gelir, yumurta sorusu gibi zlebilir. sorunun ya-
'nceki bir tr ilkinin da 'nceki bir tr
herhangi belirli bir nce gz- .
lemlerin pek o
gzlemlerin. Fakat bu gzlemlerin kendileri de, daha nce
bir erevesinin benimsenmesini gerektirirler: bir beklentiler-
erevesinin, bir kurarnlar erevesinin. o anlam-
(3) Co,njectures and Refutations, s. 46.
(4) The Logic of Scientific Discovery, s. 107 /dn.
30
GELENEKSEL VE
bir yapmak gereksinimini giderek
bir yol bu, eski kuramsal erevenin,
eski beklentiler ufkunun iinde trdr.
Burada sonsuz gerileme tehlikesi de yoktur. Gitgide daha geriye,
daha daha ilkel kurarn ve efsanelere bakarsak, sonunda bilinsiz,
iten beklentilere (S).
Bu noktada Popper'in bilgi bir evrim bir-
grlmektedir. Bu gelecek blmden sonra, Blm
4'te yeniden ele
(5) Conjeotures and Rejutations, s. 47.
31
3
OLANLA OLMA YAN ARASINDA
SINIR iZME A YRACI
Geleneksel gre, bilimle bilim
yntemini kullanmak ya da Fa-
kat, diye bir yoksa, izme bu olamaz.
yleyse nedir? Popper'in bu soruya ortaya
bir yolu, geleneksel yerine onun
izlemektedir.
, Geleneksel gre, bilim dnya
en yksek derecesinde ner-
meler Popper bunu Herhangi bir
hemen hemen l'e ndeyiler yapabi-
etmektedir gibi nermeler, ne-
redeyse ister istemez olmak ve olduk-
asla - asla nk tek bir damla
milyonlarca gese bile, ileride bir gn
mur iin, nerme yine de olarak kalabilir. Bu gibi
nermelerin en yksek ldedir, nk bilgi verici
en dzeydedir. Gerekten, l'e bilgi verici ie-
olan nermeler durum ne olursa olsun
zorunlulukla iin, (totolojiler) bize dnya
hibir sylemezler.
rnek nermeyi sonlu bir zaman dilimiyle
hale getirirsek, gelecek
bir ara olsa bile,
yine de olarak hala
Diyelim, bunu belli bir blgeye
KP 3
33
ne bir daha katarsak gelecek bir ara
re'ye nihayet bir sylemeye olu-
ruz; nk yeryznde gelecek bir sr yer-
ler ilk kez, nemsenmeye bir bilgi
nermemizi ne denli ge-
lecek hafta diye daraltabiliriz, Londra'ya gele-
. cek hafta diye daha da daraltabiliriz vb.-
o denli artacak, fakat zamanda o lde de bil-
gi verici ve hale gelecektir - so-
nunda, merkezine bugn sonra
cab gibi, (bulutsuz bir yaz besbelli olmaktan uzak ve
gerek yarar nermelere kadar gidebiliriz.
yleyse, bizim yksek bilgi verici olan
bu da, onlardan olmayan
btn nermeler demektir. bilgi verici ierik ne kadar yk-
sek olursa, gre, o kadar olacak-
nk bir nerme ne kadar ok bilgi vericiyse,
ortaya yollar o kadar oktur. herhangi bir ah-
mak, bize hemen hemen hibir sylemeyen, ok yksek bir ola-
derecesinde nermeler ortaya koyabilirse; onun gibi, herhangi
bir ahmak da, bilgi verici ok
yksek nermeler ortaya koyabilir. Bizim bilgi verici
yksek ve bundan tr, ama yine de
ruya nermelerdir. Bilim tam byle ner-
melerle ilgilenmektedirler. Yksek derecede olma-
zamanda yksek derecede
ters olan bilgi verici ierik,
Olabilecek en yksek bilgi verici iinde ta-
nerme, tam, zgr ve kesin bir betimleme-
sidir; her gzlem ve deney, onun iin bir gizil bir
yalanlama bunun olma ise,
nlemeyecek kadar nk trl
da, olabilecek en yksek dzeydedir. Bilimin ortaya
(truisms= bedahatler) Bilimin b-
yklk ve bir lde, bizim
kendi sayesinde
renebilmemizdendir - sonucunda, daha n-
ceki reddedilmesiyle hayal gcmz (1).
(1) The Logic of Scientific Discovery, s. 431.
34
OLANLA OLMAYAN ARASINDA SINIR A YRACI
Bilime ve onun ortaya dnyaya hay-
Popper siyaset stne bile belli eder. The
Poverty of Historicism'de (s. 56) Bilim dek
en byk tinsel maceralardan biri olarak son derece
demektedir. Popper, dindar adam derken d-
trden bir kimse olmamakla birlikte, bu, bir. din-
sel benzer; nk, ve
radan insan gzlem ve deneyinin gndelik gerisinde, o
sr-dren ve sunan, dzeyden bir ger-
eklik dinsel znde Bi-
limin ortaya tam byle bir gerekliktir - bizim
daha derin bir dzeyde, hepsi birbiri-
ne kenetlenerek ve bir meydana getirecek biim-
de gzlemlenemeyen ve grlmeyen glerin,
hcrelerin, bir dnya.
lar herhalde her zaman ieklere gzelliklerin-
den ve fakat elinize bir iek
da, hepsi tek bir hcreden
bir hcreler iinde, karbon, hidrojen, oksijen, azot,
fosfat ve daha birok element ieren organik
bir bilmeniz ve .bu hcrelerin i
me srelerini, bu ve iekleri olu-
srelerini bilmeniz; ondan da gznze
bilmeniz; grmenizi, ve ona dokunma
gznzn, bumunuzun ve nrofizyolojik sistemini-
zin bilmeniz ancak geen beri olanak kazan-
Hep evremizde ve iimizde olan, bu bitip tkenmeyen ve
neredeyse nitelikteki gerekler, hala sr-
drlen bir yandan da, bunlara ben-
zeyen yeni bulgular devam etmektedir; hepsi de, hemen
hemen iinde en
tesinde kalan, bu gibi yeni usuz bir grn-
gesi nmzde Popper'de bu duygunun her zaman ve can-
bir biimde ve onun, her yeni bulgunun bize yeni so-
ninlar bilmesi, kuramsal metodolojisini etkilemek-
tedir. Popper, bilgimizle birlikte ve
her zaman ok,
bilmektedir. .bilginin, hayal gcn ender
rastlanacak bir gsterilmedike, oranlama yoluyla bile
ve afallatacak kadar ner-
35.
melerden bilmektedir. Bu gibi
ok daha byk
ve nerelerinin ortaya koymak iin
ciddi bir geici olarak bile kabul edile-
meyeceklerini de bilmektedir. te yandan, da bilmektedir ki,
bir sorunla her keresinde en grnen
bu her zaman varolan tesinde en
az gtren ad hac Cesaretli kuramlama-
bizi daha teye gtrecek olmakla birlikte,
daha byk Fakat
bundan korkmamak gerekir. bilim hep
ma tutkusuyla kendini ele vermektedir>> (2).
Bunun byle bilim
stnde, Sir John Eccles'in gibi, bir etki
yaratabilir. Bilimin sonul olarak kesin bir
ne yolundaki gnn birinde bir
bilimsel byk bir uygunsuzluk
iermektedir. Bunun bir sonucu olarak, bilginler
byle bir kabul etmeye
makta ve savunulamaz duruma savunmakla mr-
lerini tketebilmektedirler. Oysa Popper'e gre, tmy-
le ya da bir blmyle btn beklenen
kaderidir; beynimizin gzyle bir
hatta sevinmeliyiz. Bu bizi korku ve
bilimi de, iinde, hayal ve gleri-
nin deneysel genellik ve kapsarnca kavramsal
melere yol aan, bir macera haline getirir. Byle ha-
yali sezgilerin olarak pekinlikle de-
ney yoluyla en bir biimde yolunu aar; bu var-
ve tmnn ya da bir blmnn yerine,
daha byk bir gc olan bir geid-
her zaman beklenir (3).
Bu yol, bilginleri kalmamak-
Ancak, nelerin bulup sonra da
dzeltmekle daha iyi ve bunun iin, ku-
gizlenmek ya da bir yana, etkin bir biimde

(2) The Logic of Scientific Discovery, s. 281.
(3) J .C. Eccles, Facing Reality, s. 107.
36
BiLiM OLANLA OLMAYAN ARASINDA SINIR AYRACI
dursun, istek ve sevinle btn
etkinliklerimizde, hepimiz iin, nemli bir lde
ve gcenilmesini beklemeye, onun iin de,
gerek kendisinin, gerekse susmaya
olan dzeltimin yapmaya
g olabilir; fakat, hi kimse bize, ya da
neresinin gstermekten daha ok
iyilik edemez; kusur ne denli bykse, onun ortaya
dzeltim de o denli byk olur. sevinle
ve yerine getiren buna neredeyse dostluk-
tan daha ok verir: kendi konumunu koruyabilmek iin
tiriden kaan ise direniyor demektir. Toplumumuzda,
konusunda Popperci tutumun benimsenmesi,
toplumsal ve bir devrim - r-
gtsel uygulamalarda da byle olurdu, ama ona daha sonra gele-

Fakat, biz yine bilim adarnma dnelim: bilim
bir biimde gitgide daha iyi kabul ede-
herhangi bir kurarndan yksek istemlerde an-
gelmektedir. Bir kurarn her nce, bir
soruna bir zm getirmelidir. Ama zamanda, bilinen btn
gzlemlerle de ve kendisinden nceki kuram-
ilk zmler olarak iermeli - kal-
noktalarda onlarla ve
nedenini (Geerken syleyeyim ki, bilimin s-
de bundan ileri gelmektedir.) Belirli bir sorun durumunda,
btn bu gerekleri yerine getiren birden ok kurarn ileri
se, bir yapmaya Bu kuram-
birinden, tekinden
cak, nermeler demek olabilir; bu da,
bize deneysel bir verebilir. kal-
sonra, her zaman, bilgi verici daha yk-
sek olan nk o hem daha iyi hem
de bize daha ok sylemektedir: bu gibi bir kurarn daha iyi
gibi, daha da. Bir destek-
lenme derecesiyle, o (belirli bir anda) zme
biimi durumunu, smanabiiirlik de-
recesini, ve bu da-
zet bir bildirimi anlatmak istiyorum. By-
lelikle, desteklenme (ya da desteklenme derecesi) s-
37
tne bir bildirimidir. gibi, bu da esas
bir genel olarak, A
ancak belli bir ana (z da kapsayan
tirel ona rakip bir B daha yk-
sek (ya da daha bir desteklenme derecesinde sy-
leyebiliriz (4). Bu nedenle, belirli bir anda, kurarnlar ara-
en iyi veren kuram, en yksek bilgi verici
en iyi olan ve bunun iin de, egemen kurarn
odur ya da o
Bilginierin byk bir herhangi bir belirli za-
manda; egemen hi de tam
tersine onun iinde grmekten mutlu De-
ki, bilginler ok ender ola-
rak, kurarnlar seim yapmak zorunda
kabul edilen Thomas S. Kuhn'un
The Structure of Scientific Revolutions (ikinci 1970; Bilim-
sel Devrimierin bir deyimle, bu,
normal bilim>> diye Bu geerli oldu-
ama bu, Popper'e ileri srlebile-
cek bir Popper'in kendisinin
etkinliklerine en bir biimde bilimin aan
dahilerine gndermeler yapmakla biraz fazla
dur. bilginlerin, bir dzeydeki zerken, ar-
pek
da Fakat bu dzeyde bile, etkinliklerinin, zn-
de bir sorun-zme olan Popperci zmlerneye
grlecektir. Popper her zaman esas bulgu ve
yenilikle, bundan tr de ve bilimin
mesiyle Kuhn ise, bu ve bu bilgiyi uygu1
!ayan grdkleriyle ilgilenmektedir. Popper, bi-
limsel etkinliklerin psikolojileri, sosyolojileri vb. ara-
bu kitapta da daha nce yap-
maya her zaman dikkat Kuhn'un gerekte, bil-
ginierin toplumumuzdaki etkinlikleri stne toplumbilim-
sel bir Bu Poppercilikle bir kurarn
dir; stelik, Kuhn bunu ilk ortaya beri, Popper'in y-
nnde hayli Bu soruyu izlemek isteyen okuyuculara,
(4) Objective Knowledge, s. 18.
38
OLANLA OLMAYAN ARASINDA SINIR iZME AYRACI
ve Bilginin sempozyumuna bakmalan sa-
verilebilir (S).
gibi, ne gibi
dan sz etmek, bizi sorununa getirir -
Popper, bir kurarndan nermeler iin
bu deyimi da dahil, btn deney-
sel nerilerin bir unutmamak gerekir.
diyelim ki bugn Pazartesidir. O halde, Bugn ner-
mesi Fakat bu nermeden, <<Bugn de-
<<Bugn gibi daha birok ner-
meler bu nermeden belirsiz
nermeler bugnnn
harflidir ya da <<Bugn Oxford'da erken kapanma gn
Her nermenin belirsiz
- bu nedenledir ki, bir nclleri-
nin onun bir ilgi-
si yoktur. Anlatmak daha nemlisi,
ru olmayan bir bilimsel bizi -ncellerinden herhangi biri-
ne oranla daha ok sonulara gtrebilmesinin ve
son derece nemli ve olabilmesinin nedeni bu-
dur. Elbette ki, herhangi bir ya
besbelli ya da bizim belirli ilgisiz hi
kusuz, bizim ilgili ya da bir
Fakat bir nermeye oranla daha bile verimli olabilir. Tuta-
ki, bir dakika o zaman <<Saat tam 12 nermesi
olur. Yine de, bu nerme, hemen her
<<Saat lO'uyla 4' ara-
bir yerde gibi bir nermeye oranla daha geerli ve
bir Bilirnde de byledir: o-
amalar iin, olan bir nerme, ama be-
lirsiz bir nermeden daha ok yarar. Hi ner-
melerle yetinmemiz sylemek istemiyorum. Fakat, bi-
lim kez, henz daha iyisi iin, kusurlu ol-
bildikleri bir kullanmak durumunda
lar.
Daha nce gibi, Popper t-
myle olarak iin, kuramla-
(S) (Der.) Lakatos ve Musgrave, Criticism and the Growth of Knowledge (Cam-
bridge University Press, 1970).
39
kesin bir biimde ver-
mektedir. Metodolajik dzeyde de, ikisini uyum iinde tutahilrnek
iin, ya da durmadan yeni formi-
sistemli olarak
syler s. 21'e Oysa, birok Marxistin de, birok
psikanalizcinin de budur. Bunlar bir yandan bilimsel olduk-
ileri srerken, bir yandan da bilimin yerine dogmatizmi ge-
tirmektedirler. Bilimsel bir kuram; olabilecek her
bir kurarn tersine, byle bir kurarn pek-
ok olmazlar ve onun iin de bir olursa, ken-
disi olur. Bylelikle, gerekten bilimsel bir kuram,
kendisini srekli olarak tehlike bu bl-
mn ortaya soruna Popper'in
burada geliyor. Bilimle izmenin
Bu can olabilecek
btn durumlar bir kurama uyuyorlarsa, o zaman olan hibir du-
rum, hibir gzlem, hibir deneysel sonu o destekleyen
diye ileri srlemez. Bu gibi bir yan-
gzlemlenebilir hibir fark yoktur.
hibir bilimsel bilgi Ancak tasadanabilecek bir-
gzlem onu o zaman Ve ancak
bilirse, bilimsel olur.
Bu noktada Marxizmi ve psikanalizi nk, gen Pop-
per'i izme gtren, bun-
Popper, grelilik
hi kimsenin beklemeyi hayal gile gzlemlenebilir sonu-
nceden kestirerek kendisini sunma
biiminden ok ve heyecan Ge-
nel (sz syleyeyim ki, zel Kura-
Genel Kuramma de, Popper'in bir
konusudur), cisimlerden yana ekilmesi
sonucunu veriyordu. Einstein, bu ise, o zaman bir
geerek yeryzne gelen gne-
ekim gcnn etkisiyle Nor-
mal olarak, gndzn tr, bu gibi
gremeyiz, ama grebilseydik,
lan yerlerinden yerlerde gsterirdi.
Gndzn byle bir durumda sabit bir ekip,,
bir de geceleyin orada ekmekle, nce-
den kestirilen olup grlebilirdi. Eddington,
40
BiLiM OLANLA OLMAYAN ARASINDA SINIR AYRACI
en nl bilimsel gzlemlerinden birini yaparak bunu
1919'da, bir bu gibi gndzn
grnmesini ve ekilmesini
bir bir bilim d-
29 istenilen gzlemler Ve bunlar,
Popper'in genlik gnleri-
nin bilimsellik bulunan ve
en ok moda olan, Freud'unkiler ve Adler'inkiler gibi teki kuram-
larsa, kendilerini byle bir tehlikeye ve bu gibi bir
biimde hibir gzlem onlarla e-
Bunlar, her ne olursa olsun yollarla da olsa)
Popper, bu izleyicilerini ylesine
ve her yetenekleri
nin, en
Bilimseilik ve bunlara benzer ekicilikteki bir
ka moda kurarn olan Marxizm bir Marxizmden
ndeyiler Ancak, byle ndeyiler-
den bile. Fakat
kabule ve uzakta tutahilrnek iin,
_(ve hep yeni Psika-
nalizciler iin kuramca onlar iin de uygulamada ylece,
fikirleri bir dinsel
ve itenlikli olmak-
la birlikte, Popper, bu psikolojik
ekiciliklerinin her yeteneklerinden ileri geldi-
birok kereler Ne olursa olsun onu anlayabile-
bilmek, size bir stnlk duy-
gusu vermekle kalmaz, daha da nemlisi, duyumsal olarak, dnya-
da gvenli bir ynlenme duygusu da verir. Bu kuranilardan birini
benimsemek, Popper'e gre, henz agah
kalan yeni bir gzlerinizi aan bir erme ya da
her kutsal bir etkisi Gzleri-
niz bir kez byle her yerde destekleyici rnekler grrs-
nz: dnya, ile doludur. Her ne olsa,
her zaman onu grnmek-
tedir; buna besbelli ki, grmek is-
temeyenlerdir; grmek istememeleri de, ya bunun kendi
ileri gelmektedir ya da hala 'psika-
naliz'i ve tedavi edilmeyi gerektiren i y-
zndendir. ... Bir Marxist eline bir gazete da her sayfasmda
41
kendi tarih yorumunu destekleyen bulmadan edemezdi;
haberlerinde gazetenin vu-
ran- biiminde de ve zellikle, Freudu
psikanalistler, 'klinik gzlemleri'yle durmadan
Adler'e gelince: onunla ilgili
bir deneyim beni ok 1919'da, bir keresinde, bana pek
Adlerci grnmeyen bir kendisine Adler, bu-
nu duygusu terimleriyle zmlemektc hi g-
lk ekmedi, oysa daha bile. Hafiften bozulup,
bylesine emin sordum. 'Daha nceki bin dene-
yim sayesinde' diye cevap verince de 'Bu yeni vak'ay-
la, deneyleriniz binbir dedim (6).
ne denli vurgulasak yeridir ki, Popper bu gibi kuram-
hibir zaman hele hele
dan beri, onu pozitivistlerle birok kimse-
ler ise, Popper'in byle ve bundan tr,
sylediklerini Bu, Freud ve Adler'in
grmedikleri demek kendi
sylediklerinden yok; bunlar, g-
nn birinde, bir psikoloji biliminde pekala yer alabilir-
ler. Fakat bu demek ki, psikanalistlerin des-
saf saf 'klinik gzlemler,' uygu-
her gn gibi
Freud'un Ego, Super-ego ve Id gelince,
bunnn bilimsel Homeros'un Olympos
kin yklerinin bilimsellik daha geerli Bu ku-
ramlar kimi betimlemektedir, ama efsanelerin
gibi betimlemektedir. Son' derece ilgin psikQlojik nerileri
fakat bu neriler bir biimde ortaya
zamanda, bu gibi efsanelerin ve
nabilir tarihsel olarak btn -ya da he-
men hemen btn- bilimsel kurarnlar efsanelerden
ve bir efsane, bilimsel haber. veren nemli birta-
iinde Bunun rnekleri, Empedokles'in de-
neme ve yoluyla evrim ya da Parmenides'in iin-
de, hibir zaman hibir ev-
ren efsanesidir -ki buna bir boyut daha eklersek, tek
(6) Conjectures and Refutations, s. 34-35.
42
OLANLA OLMAYAN ARASINDA SINIR AYRACI
evrenine (drt boyutlu olarak her
en ve iin, onda da
hibir zaman, hibir Onun iin, bir
ya da gibi) 'metafizik' an-
bundan tr 'nemsiz' ya da yahut 'sama'
farkettim. Her ne kadar, nereden
bir anlamda, byle bir kurarn pekala 'gz-
lem sonucu' olabilirse de, bilimsel anlamda deneyci des-
ileri srlemez (7). _
Popper'in (hala srdrlen) ilk
onun gerekte gi-
bi, bilimle izmenin anlam-
izmenin olarak savunuyor
diye grlmesi -sonra da kendileri, bilim ol-
iin) itirazlara
nnde sonunda bunlar zaten demeye gelir diye edil-
mesidir. nk pozitivistler, felsefenin teden beri iin-
de metafizik silip sprmeye ol-
iin, ilgilendikleri konu, gerekten bir syleyen
nermelerle bir sylemeyen nermeler bir izme
ilkesi bildirimierin iki trl olduklan
Bir kere, ve deneysel dnya s-
tne bilgi vermek olmayan ve deneye
ya da ncrmeleri
vard1: i
nermelerdi. de, deneysel dnya stne bilgi verme
da olan ve ya da bir gre gz-
lemlenebilir bir gsteren ve bunun iin de gzlem yoluyla
nermeler Matematik ya da (ki,
Bertrand Russell gstermeye
biimsel bir bildirim olmayan, deneysel olarak da
bilir olmayan btn nermelerin gerekiyordu. By-
lelikle, dnya stne ve ner-
meler izmenin diye kabul
Popper, daha itibaren, bu nedenlerle
Bir kere, tekil nermeler deneysel ister
rulanabilir olsunlar ister bilimsel yasalar gibi tmel
(7) Conjectures and Refutations, s. 37-38.
43
nermelerin kesindii;
ilkesi btn bilimini de ortadan kal-
ilkesi her trl anlam-
ilan etmektedir; oysa, tarihsel olarak, bilim metafi-
zikten cfsaneli ve dinsel
zamanlar da metafizik olan
bir fikir, da bilimsel
hale gelebilir. <<Bu gibi fikirlere rnekler gsterilebilir: atomcu-
luk; tek bir fizik 'ilke'si ya da (tekilerin kendisinden bir
sonu! element hayali diye ye-
rin devirrimi (metal ilet-
elektron-gaz olarak
(8). Metafizik bir kurarn ola-
bilmekle kalmaz, gerekten da olabilir; fakat onu
bir yolu yoksa, destekleyecek deneysel da yok demektir;
bilimsel ileri srlemez. Byle olmakla birlikte,
deneysel olarak kuramlar, yine de olarak
onlardan yana ve onlara savlar birbirleriyle
ve bunun sonucunda, biri tekilere
tutabilir. sama saymak dursun, Popper ken-
disinin dzenliliklerin me-
tafizik inanlar her zaman poziti-
vistlere ileri nc ve bsbtn yokedici bir nokta
da, ve bildirimierin
kabul edilirse, o zaman anlam>> stne her trl
mutlaka nermeler
Sonunda, pozitivizmin kuruyup gitmesine yol aan
da, pozitivistlerin bu gibi bir trl koya-
Fakat ilkin, Popper'i kendi terimleriyle
nerek ve bu anlama uzun bir sre devam
.. Popper onlarla en ok nem vrdikleri
iin, onu da kendileriyle trden bir filozof
amalan izmenin bir ay-
bulmak ve ileri srlen kimi ka-
gcn giderek tr tedirgin olmaya
iin, Popper'in yerine
nermek gibi bir hner Popper'e
ileri bu
<(8) The Logic of Scientific Discovery, s. 278.
44
BiLiM OLANLA OLMAYAN ARASINDA SINIR iZME A YRACI
Daha nce de zere, anlam sorununu bir sabit fikir ola-
rak iin ve bir de bilimsel olmayan kurarnla-
yolundaki bklmez yznden, Pop-
per'in gerekte bsbtn bir sylemesine kar-
sonunda bunun demeye ileri
lerdir. hibir zaman herhangi bir anlamda poziti-
vist tam tersine, kesinlikle anti-pozitivistti, dere-
cede uzun bir zaman sonra) yol
aan daha ortaya atan Popper'in
tmyle bir ok ya-
bir rnekle gibi bir nerme
pozitivistler bunun bir ses, bir grlt
sylerlerdi; Popper ise bunun olan bir nerme ol-
da fakat iin herhan-
gi bir yol bilimsel bir nerme sy-
lerdi.
Popper bir anlam ileri srmemekle
byle bir byk bir felsefi hata da her za-
man da ki, szcklerin
stnde greneksel da.
bir yapabilmek iin nce terimlerimizi
ona gre, gsterilebilecek,
bir nk bir terimi her keresinde, bu
yeni terimler sokma (yoksa dn-
gsel olur), o zaman da yeni terimleri gerekir. Byle-
likle, hibir zaman nk gerekli nha-
hibir zaman yleyse, her
terimlerle kesin bil-
ginin kesin gerektirdij:ti de, bir bi-
imde Fizikilerin enerji, ve kullanageldikleri bu-
tn teki terimierin gibi bir yok-
tur. Bu gibi terimierin kesin zmlemelerini ve yap-
mak, stesinden gelinemeyecek glklerle demek
olurdu; fizikiler
Byle olmakla birlikte, yine de, sahip en pekin ve
bilgi fizik bilimlerindedir. Belki iyi ilgili,
gerekli bir nokta da, Popper'in soldan sa-
sola daha uBir
di-ntron iki ntrondan dengesiz bir dizgedir cmlesi, bi-
lim bir di-ntron nedir? sorusunun nt-
45
rondan dengesiz bir dizgeye ne ad verelim? sorusunun ya-
Di-ntron uzun bir betimleme yerine
bilecek bir kolay bir onu zmle-
mekle, fizik stne herhangi bir bilgi edinilemez. Fizik onsuz da
eskisi gibi daha klfetli olur. Bili-
min ve bilim dilinin
hi insana pek gelmektedir, fakat
yine de ben bunun bir Bir di-
lin 'bundan ok, terimlerine pekin olma devini yklerne-
meye zen gstermesine 'Kum ya da
'rzgar'. gibi bir terim, hi pek belirsizdir. (Bir kum tm-
'kum denilmek iin ka santimetre 'Rz-
gar' denilmesi iin, hava ne denli hareket etmelidir?) Yine. de,
iin bu terimler yeterince pekindir, ileri
derecede bir iinse, her za-
man, '1-9 metre ykseklikteki tepeler' yahut 'saatte 30-60 kilomet-
re rzgarlar' diyebilir. Daha kesin bilimlerde de durum,
bunun gibidir. fiziksel lmlemelerde, her zaman, iinde
gz nnde tutmaya zen gsteririz;
pekinlik, bu inlirmeye ya da byle bir
gibi yapmak bunun kabul etmek
demektir (9).
olmak istenirse, dil incelemeleri bir ya-
na) herhangi bir dokunur
o alandaki szcklerin stne topla-
ters olma sylenebilir. Bu gibi
ve pekin bilgi iin zorunlu olmak
dursun, her ikisini de ve konuya sorunlar ye-
rine, szckler stne sonu gelmez yol aar. Dil bir
ve nemli olan, onunla ne - burada da, dnya
kurarnlar ve yolundaki
mrn bu arala veren bir filozof, btn
aletlerini bilemeye ve birbirleri stnde kul-
hibir zaman kullanmayan bir marangoza benze-
mektedir. da, herkes gibi, ve ko-
devleridir; fakat onlar da, fizikiler gibi, yle yap-
ki, szckleri ne biim nemi
Bu hareket yola Popper
(9) Ope11 Society and lts Enemies, cilt ll, s. 19-20.
46
BiLiM OLANLA OLMAYAN ARASINDA SINIR iZME AYRACI
her iki felsefeye de olarak - man-
atomizmin iinden bir egemen olan
pozitivizme de, ondan sonraki egemen olan dilbilimsel -
zmlemeye de. Dil zmleyicileri, sahici hibir felsefe sorunu ol-
ya da felsefe sorunu diye bir varsa, dilsel
yahut szcklerin inanmakta-
Bense, btn ilgilendikleri, en
bir tane felsefe Bu, evrenbilim (koz-
moloji) sorunudur: kendimiz ve bilgimiz de bir
olmak zere, anlama soru71u. Bence, btn bilim evrenbi-
limdir ve bilim gibi felsefenin de btn bu-
na ileri gelmektedir>> (10).
Felsefe tarihine 1 gereki-realist; deneyci-am-
pirist 1 maddeci-materyalist 1
ci-idealist gibi) birok ikili
ama hibirini fazla ileriye gtrmemek gerekir: zellikle
hangisi byk bu bl-
meye Fakat, konunun tarihini bir bir
kesen ikiliklerden biri de, fclsefeyi
bir diye gren felsefe an-
lamaya bir diye gren felsefe iki
Iiktir. Besbelli ki, kavramlardan anla
mak onun iin de, bu her iki in-
sanlar, -bir lde olarak- her iki birden yap-
makta Bununla birlikte, vurgulama
Orta bu bir ya-
(bugn bize grnen bir gerekiler
- bunlar ilk (kavramlar kendi ilerin-
de gerek ve tikellerden nce gelirler: berikiler onlar-
dan ve onlara te ise var-
bunlar da ikinci (kavramlar ad-
onun iin adlardan nce gelirler: gerek
lik etiketler Bu bo
yunca, dnyadaki felsefede,
Popper ise (bugnk an-
-deneyden olarak maddi bir varoldu
inanmak anlaminda- bir gereki olmakla birlikte) daha ok
teki trden bir filozoftur.
(10) The Logic oj Discovery'nin 1959 nsz.
47
My Philosophical Development (Felsefede he-
men Bertrand Russell 1917 dili say-
dam bir yani kendisine dikkat edilmeksizin,
bir ara diye
-bu tarihte Russell 45 ve gnmzdeki nn borlu
felsefe hemen hemen hepsini
te yandan, Wittgenstein dile, zellikle de anlama
1921'de ilk Tractatus Logico-Philosophicus, Viyana
evresi stnde en etkili metin Wittgenstein sonradan bu
hem de tam, anlam konusunda bir ku-
iin Bunun zerine dili
bizi -kendisini de gibi- gtrebile-
trl trl ve bu ge-
nellikle dilbilimsel zmleme denilen yeni bir felsefe okulunun
bu izgideki
lmnden sonra 1953'te Philosophical Investigations
(Felsefe Dnya bu yana
felsefesi stnde, herhalde herhangi bir kitaptan daha ok
etkili (Etkililik onu izleyen ikinci Gil-
bert The Concept of (Zihin kendisi de,
ge Wittgenstein'dan pek ok
Russell My Philosophical Development (s. 216)
1914'ten beri, felsefe ardarda
egemen birincisi Tractatus'unun
felsefesi, ikincisi Pozitivistlerinki, ncs de Witt-
felsefesi.
ilkinin, benim kendi stnde bir hayli etkisi ama
bunun tmyle okul,
yani Pozitivizm, en belirgin kimilcrini ka-
bul halde, genellikle iinde bir
Wl iin,
olsun diye WII olarak anmak nc okul ise,
benim iin hala bsbtn bir durumunda ka-
Bu okulun olumlu nemsiz, olumsuz
se temelsiz buluyorum. Philosophical lnvesti-
bana ilgin grnen hibir btn bir
okulun, bu olup da nem'li bir bilgelik
bir trl Russell bu sz-
lerinden biraz nce de (s. 214'te), ,,Birok felsefecisinin g-
znde beni olan Wittgensteinla konusunda,
48
OLANLA OLMAYAN ARASINDA SINIR AYRACI
<<Bir kimsenin bir sre moda olduktan sonra, kendisinin sa-
grmesi pek bir duygu Bu duygusal deneyimi
zarafetle kabul etmek g oluyor demektedir. Fakat hi
Wittgenstein nce Russell byk ortaya koy-
ve byk nn ge Wittgenstein hak-
Popper ise, (ll) buna daha
sat Avusturya'da olsun olsun, meslek ya-
yerlerde ve
dnemlerde Popper'in zel Ken-
di ve onca yetenekli stnde et-
kiye felsefeci bir biimde
bu Geoffrey Warnock'un de-
gibi: (12) <<Filozoflar hangi durumda bulunursa yle-
e almak ve ynde yzrnek
dirler. Fakat, bir Popper'in deneyimi, Russell'inkinin
gibi grnyor: felsefelerin, izleyicilerinin
grmezlikten
gelinemeyen bir hal Popper ge kendisini kabul
et tirrneye
Bu, ve gnmzdeki anlamalar konusunu bir
yana nce, bir daha belirtmemiz gerekiyor.
Son zmlemed bir felsefe-
dlerin, felsefenin devinin ve kavramsal
ve zaten btn iyi da
-kendileri bunun olsunlar bu yapa-
geldikleri yolunda itenlikli bir inan beslemeleridir. Ardarda bir-
ok zmleme teknikleri
byk llerin ve gemi-
byk devleri bir tr zmleyici filozoflar
olarak yeniden yorumlayan birok kitaplar Alasdair
gibi: (13) felsefecileri felsefe tarihiyle
ilgili bir zaman, greneksel yntemleri, sz konu-
su tarihsel kendi
ele almak v.e onunla, Aristotelesciler bir
gibi Bu byle ele
da kkten, ama itenlikli gerek
(ll) (Der.) Bryan Magee, Modern British s. 131 vd.
(12) {Der.) Bryan Magee, Modern British s. 88.
(!3) (Der.) Bryan Magee, Modern British s. 193.
KP 4
49
KARL BILiM FELSEFESi VE SiYASET KURAMI
gerekse niversite ye-
tecek kadar uzun bir zamandan beri sregelmektedir.
Popper iin, nl pek o kadar ol-
ya da gen Popper'in pozitivistlerden kendi savla-
lde sylenirken, ona zel bir edilmesi
sz konusu Bu tutumun, Popper'den birok nemli

50
4
VE DNYA 3 KURAMI
Bilimsel yntem stne geleneksel her
biri kendinden sonrakine yol aacak biimde, ar-
darda gelmesini nermekteydi: l. gzlem ve deney; 2.
sal genelleme; 3. 4.
5. ya da 6. bilgi. Popper, bu-
nun yerine 1. sorun varolan ku-
rama ya da beklentiye 2. nerilen zm; bir de-
yeni bir kuram; 3. yeni kurarndan ncrmelerin
tmdengelimle 4. yani ya-
(ama gzlem ve deneyle yad-
5. kurarnlar
Popper'in birinci yer alan ve
sorunumuzu kurarn ya da beklentinin nereden so-
rulacak olursa, bunun daha nceki bir s-
recin Arka arkaya sreleri en ge-
riye izlersek, insanlarda hayvanlarda da
olan beklentilere fikirler sa-
fakat her tepkileri ya da
!vermeleri gelecek olaylara
de bulunur. Bu beklenti ler
diyebiliriz-'- ancak bu beklentilerin bilinli syleyeme-
yiz. Yeni bir bu anlamda, bir beslenme beklenti
si (hatta, korunma ve sevilme beklentileri de ileri
srlebilir). Beklentiyle bilgi tr, t-
myle ussal bir anlamda bilgiden bile sz edebiliriz.
Byle olmakla birlikte, bu bilgi a priori olarak geerli

ne denli gl ve zgl olursa olsun, bir beklenti
olabilir. (Yeni ocuk terkedilip lebilir.)
biz beklentilerle bunlar a priori olarak geerli olma-
makla birlikte, psikolojik ya da jenetik a priori olan, ya-
ni her trl gzlemsel deneyimden nce gelen (1).
Bylelikle, Popper'in bilgi bir evritn
Sorun-zmek bir ilksel etkinliktir, ilksel sorun da
-kalma sorunudur. Btn organizmalar geeeli gndzl, durmadan
sorun-zmeyle btn evrimsel durak-
da yledir - en ilkel biimlerle ve bugn
organizmalarin da son yeleri phyla bile (2).
dzeyinin organizmalarda ve hayvanlarda, sorunlara
deneme zmleri, kendilerini yeni tepkiler, yeni bek-
lentiler, yeni biimleri olarak ortaya koyarlar - bunlar
srekli yengi giderek organla-
ya da biimlerinden birinde, kendisinin
sine varabilir ve bylece yoluyla) onun anatomisine b-
tnlenebilir. (Popper'in deneyci bilgi ve her
trl gzlemin mutlaka kurarndan et-
mesinin nedenlerinden biri de, bizim duyum kendi-
lerinin evremize uyarianma yolunda incelikli temsil et-
tikleri iin ilerine
elenmesiyse, ya denilen yolla olur -ki bu, gerekli
bir ya da uygun olmayan bir de-
bir demektir- ya-
hut iinde, uygunsuz dzelten ya da
denetim
Danvin'inki gibi Popper'in da,
kin herhangi bir ilgi-
lidir. Zaten Poppcr, olsun, olsun, sanat
olsun, ilk ortaya ussal ol-
Poverty of yerle-
rinde gibi, dnyada gerekten ve iten
ie yeni bir olamaz. Yeni bir' makine icat edilebilir; fakat biz
bunu her zaman, hi de yeni olmayan elementlerin bir yeniden-d-
zenlenmesi diye yorumlayabiliriz. Fizikte yenilik, dzenleme ya da
ibarettir. Bunun tam olarak, bi-
(1) and Refutations, s. 47.
52
EVRiMCiLlGi VE DNYA 3 KURAMI
yolajik yenilik, iten ie bir tr yeniliktir .... Yenilik nedensel ya da
ussal olarak sezgisel olarak kavranabilir .... Ye-
nilik ussal olarak ve nceden l-
de, kesinlikle 'iten ie' olamaz. Ortaya gerekten yeninin
ortaya sorunu, Popper'in hep ilgisini ekmektedir; bundan
byle de, onun hala nemli konulardan biri-
dir, bu.
Sorun-zmenin tarihi olarak grlen biyolojik evrim srecin-
de, btn tekilerden daha nemli bir dilin
Hayvanlar duygu aniatma ve verme olan sesler
fakat hemen hemen her zaman var-
olan bu iki amaca, en iki ama daha - bunlar
betimleme ve da var ki,
gibi, hayvan en biimlerinde de, betimleyi-
ci pek ilkel yer Dil birok
lerin betimlemelerinin ve
bylelikle de ve kavram-
ortaya
-ya da daha kendisi bir
ve bylece, hayvanlar stne ykselme-
sini belirtmekte yarar
hayvanlar -gerekte zere- ya-
ykselip bu sre boyunca byk bir za-
man kesiminde gruplar halinde gelir; ya-
ni btn toplumsal sonu! olarak, insanal terimle-
riyle yolundaki
san, insansal olmadan nce uzun bir sredir Popper,
bizi tr olarak bireysel olarak da insansal
yin, ve simgeler betimleme ve
bir biimi dil her
birimiz iin, bu anlamda bir dili edinmenin tam insansal bilinli-
ben'in (Pop-
per'in bu alandaki bir Chomsky'nin a-
da '
Dnya stne ilk betimlemeler, yle ki, ruhu (ani-
mist), ve bysel nitelikli bunlardan ya da bir
kabilenin tutumunu ve herhangi bir
den tabuydu, genellikle de -lmle
Bylece, bireysel ilkel insan bir
dnyaya geliyordu: toplumsal rgtlenme ve y-
53
netim biimleri, yasa, grenek, gelenek, ve
ayin trenleri, din, efsane, dil-
si ama hibiri onun ve
onun gibi hatta onun
bile bulunmuyordu. Bundan tr, soyut-
lam?lar her bir insana onu itibaren biimlen-
diren, insansal hemen hemen her belirle-
yen bir nesnel gereklik olarak ortaya yine de
gibiydiler. Popper, bu gibi hibir za-
man ya da Orman-
da bir hayvan meydana gelir? Bir hayvan, bir su-ime
yerine gitmek iin ezip geebilir. geiti kullanmak
teki da gelir. Bylelikle,
patika ve Bu - kolay ya da
rahat hareket etme gereksiniminin bir sonucudur.
Bir patika -belki insanlar da- en byle ya-
dil ve olan btn teki kurumlar da byle meydana
olabilirler, ve borlu
olabilirler. ve ve belki, varolma-
dek, onlar iin bir gereksinme de Fakat bun-
lar yeni bir gereksinim ya da yeni bir amalar dizisi yaratabilirler:
ya da bir de-
ancak daha eski amalardan ve ya da amalan-
sonulardan bir tr geri-beslenme
la Bu yoldan, btn bir yeni olanaklar ya da gizlilikler ev-
reni ortaya lde zerk olan bir dnya (3).
evrimini, ortaya ve
mesini Popper (Dnya 1 nesnel bir mad-
di ve (Dnya 2 znel bir zihinler kav-
nc bir dnya da -
zihinlerin ya da (bilerek ve isteyerek
gerekmeyen, ama bir kez ortaya onlardan
olarak varolan) rnlerinin bir nesnel
lar Hayvanlar bunun ilk habercileri,
ya da yahut yaban bal petekleri,
rmcek kunduz setleridir; hepsi de, hayvan tara-
zmek iin, kendi vcudunun
son derece Bu kendileri, hayva-
(3) Objective Knowledge, s. 1 7-18.
54
VE DNYA 3 KURAMI
en nemli evresinin en merkezi nem
blm olur - gerekten, hayvan bunlardan biri-
nin iinde byle olunca da, vcudunun fi-
zik evreyle ilk bu hayvanlar
daki bu tr kimileri soyuttur; toplumsal rgt-
lenme ve insanda, evreyle
iin kimi biyolojik nitelikler, o evreyi en biimler-
de eli, bunlara bir rnektir.
soyut da, her zaman, fizik evreyi lsne ve
derecesine dil, ahlak, hukuk, din, felsefe, bi-
limler, gzel sanatlar, kuramlar. gi-
bi, ama onlardan daha da ok, kendisini uyarlamak zorunda
ve onu biimlendiren evrede merkezi bir nem
ona olarak nesnel in-

gzden geirip ya
da devrimci ve bunlarla, gerekten hi
bulgulara gelmektedir. Ve bu,
insan en soyut matematik
bile bir insan
konusunda Brouwer'le fikirdeyim. Fakat bu bizim
o da kendi zerk yarat-
Tek ve ift biz
bu, bizim ve bir
sonucudur. da, bunun gibi zerk ve
nesnel - onlarla ilgili olarak bizim iin bir-
ok olgular gibi oranla-
malar (4). Bu oranlamalar, olarak bizim
nesnelerine birlikte, ya da bu biimde bizim ya-
ve ya da etkileyeme-
sorunlara ve olgulara
bunlar gereklerdir ve bunlar bulmak
kez g Bu durum, benim, ndi dnya bizim
olmakla birlikte, lde zerktir, de-
pek gzel (S).
( 4) Goldbach, her ift iki yap-
Henz hi kimse buna b!r olmakla birlikte, bu sav uygulan-
bilinen her - B.M.
ss
KARL BILIM FELSEFESi VE ASET KURAMI
O halde, Dnya 3, beyinler, kitaplar, makineler, filmler, bilgi-
sayarlar, resimler ve her trden gibi Dnya nesne-
leri iinde ve olarak, fikirlerin, bili-
min, dilin, - tm kltr
Btn Dnya. 3 insan zihninin rnleri olma-
herhangi, bir bilen zneden olarak da varo-
labilirler -Girit/Minos izgisel B pek
larda yeter ki, gizillikle bir Dn-
ya malzemesi iinde ve olsunlar.
bilgiyle ktphanelerdeki bilgi -ikin-
cisi ok daha nemli olmak zere- bundan ileri gel-
mektedir.) Sir John Eccles, Facing Reality'de (s. sonulara
nermeli bir dili ve bu dili an-
cak kavramsal olan zneler kullanabilir - buysa, zn-
de, Dnya 3'n kurucu Bu
.... Buna olarak,
ve gerideki kay-
en kk bir lde olsun, bu pay-
yolunda bir yoktur. Bu temel insanlar
hayvanlardan trce kkten bir gsterirler.
ama zerk bir nc dnya Popper'in
felsefesindeki gelecek iin en umut verici bi-
ridir. Bu beden-ruh sorununa
kitaplarmdan birinin konusudur. (Bir tek, benliklerimizi Dn-
ya 3'le bile, ierdikleri ve
sonsuz bir gizil zenginliktedir.) Bu tmyle bir yana, Dn-
ya 3 ahlaki, estetik ve ltlerin nesnel mi znel mi
teden beri srdrlen her iki
niin verilemez ileri srdklerini de
etmektedir. felsefesinde ok byk nem bir
soruna, toplumsal sorununa da bir zmleme yolu
getirmektedir: nk nc dnya nesnel nite-
ve bunun insanla onlar de
trdr ki, hepsinin -fikirlerin, kurumla-
dillerin, gzel bilimlerin ve daha nce
btn teki tarihleri zorunlu
olarak ilerlemeleri sz konusu fakat
ve zaman srekli olarak Her
stnde, Popper'in bir evrim srecinin
gibi) genel bir plan ya da olmadan ve yi-
56
VE DNYA 3 KURAMI
ne Hegel'in gibi) bu sreci adeta iinden devin-
diren bir tin ya da bir g olmadan, bir
(rasyoneli) Bu, son derece
ve alanlarda pek zengin sonular vermesi bir fi-
kirdir. Ernst Gombrich'in bunu sanat tarihi ve ok z-
gn bir biimde bir deha eseri
yol J;>opper'in kendi gelince: Platon'
dan Marx'a en byk siyaset siyasal
ilgili sorunlara ve Hegel' den bu yana da ondan
ok nce) birok felsefecileri olan ve sanatsal
ilgili sorunlara, Popper'in bu izgiler boyunca
zmler zellikle nemlidir.
Bir btn olarak Dnya 3'n tarihinde, dilin ortaya
dan beri en nemli ortaya ve sonra da
kabul benimsenmesi Daha n-
ce zere, bilgi sahibi btn ya da
hemen hemen btn insan bir efsane ya da dinin' iin-
de dnya stne bir yorum gibi grn-
mektedirler ve ilkel toplumlarda, bunun
lmle bir sutur. Bu gerek bo-
zulmadan saklanacak ve kirletilmeden
Bu amala kurumlar - gizemler, rabiplikler
ve daha ileri bir okullar. Bu tr bir okul hjbir zaman
yeni bir fikir kabul etmez. Yeni fikirler ve atlama-
lara yol aarlar; okulun bir yesi kalkarsa,
diye Fakat, kural olarak, da kendisininkinin
ilk kurucunun gerek savunur. Bylelikle, yeni
bir bulan bir kimse bile, bir yenilik kabullenmez,
kendisinin her bulunan gerek
dnmekte (6).
Popper, tarihsel bir olgu olarak, izin vermek-
le onu yreklendiren ve iyi ilk Tha-
les'le ve onun Anaksimandros'la ve onun da
Anaksimenes'le Eski Sokrates-ncesi filozofla-
(7). Bu, bir ger-
aktarma yolundaki sonunu ve
bir tabi tutma ynnde yeni bir-
(6) Conjectures and Refutations, s. 149.
(7) Yukanda s. 26'da Ksenophanes'ten verilen da
57
KARL BiLIM FELSEFESi VE ASET KURAMI
ussal haber Bu, bilim ynteminin
ilk feci bir olmaktan, bir olma-
ya nk dogmatik-insan, hayvanlar ve organiz-
malar gibi birlikte ayakta ya da onlarla
birlikte <<Bilim ncesi dzeyde, bir-
likte kendimiz de yok olur, bir-
likte biz de ortadan Bilimsel dzeyde ise, kendimiz sis-
temli bir biimde - bi-
zim yerimize, lmesini (8).
lmn hale gelince,
nceleri, tm savunuya veril-
ve varolan hizmetine
tarihte ilk olarak, bu bir tutumun
na ve bir gc Sokrates'ten ncekiler,
stne sorularla Sokrates
tirel insan ve toplumsal kurumlara
Eski Yunan ve onun btn tekilerden
bir biimde ve sonu olarak da
len bilginin bymesi, bununla
(8) Popper'in Modern British Philosophy'dek.i szlerinden (der. Bryan Magee),
'S. 73.
58
5
NESNEL
Amipten Einstein'a kesintisiz bir yks boyurica
yinelenir durur. ve bitkilerin kendi anatomile-
rine ve deneme zmleri,
benzerleridir; bunun tersi de kurarnlar (balpetekleri gi-
bi birok rnn, zellikle de rmcek gibi beden
zere) bedensel organiara ve
kurarnlar gibi, organlar ve de, iinde
dnyaya deneme Ve kurarnlar
yahut aralar gibi, yeni organlar ve ve yeni tr-
leri de, edebilecekleri birinci dnya stnde
etkili olurlar (1). Popper, bu srekli forml--
Ic
D-HE-s.
Burada, sorundur, D nerilen deneme zm, HE"
deneme zmne uygulanan hata elemesi sreci, s. de sonuta va-
ve iinden yeni durum. Bu znde kendi
kendini besleyen bir sretir. Dngsel nk Sz her za-
man S,'den bir sorunu zmekte tam bir
bile, bize o sorull:un glklerinin nerelerde ve
buna getirilebilecek herhangi bir zmn ne gibi en az
yeni bir -
la, sorun durumunu (Hegelci ya da bir anlamda}
diyalektik de nk olarak)
59
memnunlukla dursun, onu
cek bir saymaz.
Bu forml, Popper'in en nemli fikirlerinden kimilerini iinde
Kendisi bu forml bir at gibi gzelce ve
onun stne binip insan birok
kendisinin yerlere de, kez bir izleyicisi
Popper byk bir blmnde bunun matema-
tik ve uygulanabilir Ama
bu Popper'den daha ok Popperci olan Imre Lakatos'un
onu formlnn bu alanlarda da uygulanabilir oldu-
zellikle mzik onu ok ve sorun-z-
meye nemli fikri, mzik tarihi stne ilk
olmakla birlikte, Popper gzel sanatlar hak-
pek az Buna Ernst Gombrich'in
Art and grsel tarihi, yeni istemierin bas-
grnt geleneksel
ve sonsuz olarak gibi zgllkle Popperci te-
rimler erevesinde Hemen hemen btn (gerek
ya da mecazi anlamda) organik srelerine ve s-
relerinin hepsine byle hatta birbirlerini ta-
srelerine de. Psikiatr Anthony Storr, Popper'i
sonuca yeni bir duruma ve yeni
bir zaman,
ve insanlarla nceki deneylerimizi getiririz. Bu nyar-
yeni Gerekte, bir kimseyi l-
de, geri ekme, onun biri
imgelerimizin duman perdesini ve bunun yerine, onun -ger-
koyma (2).
Bu benimsemenin belli var-
Her nce, bu ilgi kendisi
iin de) sorunlar s-
tnde Sre bir sorunu zme
(deneme zm, formldeki birinci ikinci terim-
dir.) Sorunun kendisiyle ve bunun bir sorun nedenleriy-
le dikkatini zmlere evirme-
den nce, stnde uzun ve
bir biimde ikinci
(2) The Observer Magazine, 12 temmuz 1970.
60
NESNEL
derecesini, kez ilkindeki derecesi belirtmekte-
dir. Bir kimse, diyelim, bir filozofun incelerken, kendi ken-
disine ilk soru: Bu zmeye sorun ne-
dir? sorusudur. Bu, insana gelebilir, ama benim deneyi-
mim, felsefe bu soruyu
kendilerinin de bunu gsteriyor. Daha ok,
Bu adam ne sylemeye diye Bunun so-
nunda da, o filozofun sylediklerinin ana kavramadan,
onun ne Oysa, bunu ancak
o filozofun o sorun-durumunu aniayarak kavrayabilirlerdi.
Popper'in btn felsefesi iin temel bir nem ve onun
etkisi birinin her biimini etkilernesi bir
sonu da, -ister ister sanatsal, ister toplumsal,
ister ynetsel, ne olursa olsun- ardarda gelen
dzeltmelerin bir geri besleme sreciyle ancak evre evre
ve bir sanki
bir ya da yeni
hibir zaman bir
Bu evrimci ister istemez
zaman boyunca yer alan ilgilenmeye gtrmektedir.
bilimin ya da felsefenin tarihi, bir ya-
diye srp giden bir birbirlerine
bir sorular ve onlara getirilen deneme zmleri zinciri olarak g-
rlmektedir - bizler de, yeterince bir ucundan
ileriye yrmekteyiz. Pozitivist ve dilbilimci filozof-
genellikle, olarak zere- kendi
tarihine pek az ilgi gstermelerine Popperci bir
fikirler tarihiyle bir iie yol (Popper'in
kendisinin bilen bir bilim felsefecisi halde, ay-
zamanda -fikir tarihisi zenli bir bilgin de olma-
bundan trdr).
Her zaman, gerekten sorun olan sorunlarla edimsel
olarak sorunu olan, sorunlarla-
bir sonucu, o bir an-
lamda sahicilik
(otaritiklik) Bu bir
ilgisi duygusal bir hissedilen bir insan gerek-
siniminin Bir sonu, konular
daki kulak nemli olan tek
61
KARL BiLiM FELSEFESi VE ASET KURAMI
ilgin bir sorunu bulunmak ve onu gerekten zmeye

Popper'in felsefesi, -herhangi bir bireyin, hatta Popper'in ken-
disinin tutumundan olarak, nesneilikle dogmatik-
likten daha uzak nk bu felsefe, hayal gcnn creti-
ne her ok vermekte ve bizim, gerekte hibir zaman
ileri srmektedir: herhangi bir yahut her trl du-
rum ya da soruna nceden grlemeyecek
hatta iinde btn
kavramsal erevenin her zaman kkten hir ola-
da hesaba gerekir. Bu felsefe, bilim ve-
ya stne, tutku ya da hayal gc yahut
sezginin diye gren btn temelden
bilimin bize pekin bilgi ve gnn birinde de btn
ru kesin yolundaki bir
bilimsicilib olarak kt grr. hayli bi-
lim ve ilgili hayal byk bir blm, bilim ve
ne olduklan konusundaki bu gibi dayan-
- ve bu lde uygulanabilecek nitelikte
Popper -biri bilimsel teki estetik, ya da biri
ussal teki iki kltr yoktur, tek bir kltr Bilim
ya da etkinliklerle
olmak dursunlar, her ikisi de, denetim yara-
hayal glerini kullanarak deneyim
- her ikisi de hem hem ussal
yetileri Her ikisi de bilinmeyeni ve
gerek gerekse
Her ikisi de sezginin onsuz olunmaz gcnden yararlanan gerek

Fakat, bir ve bilgimizin bymesi ve
beklentilerimizi deneyin geirmekle,
ma kabul etmek ve gitgide daha ok
sokmakla (ya da hatta, salt bir dzeyde, kur-
ok yahut daha az sert olabilecek bir denetleyip
dzelterek) olanak bundan, hibir zaman tmyle ye-
ni bir sonucu Bir insan iin het
bile, oyle bir kimse
Ncanderthal c;izgisinden ileri olur-
du. Bunlar, kktenci ya da. kafaca
kabul etmeye Biz, bireyler olarak
62
NESNEL
kendi bile bilincine varmadan nce, olduka uzun
bir sre boyunca ncesinden beri), her birinin ge-
olan ve onlardan ok daha bir ve ok da-
ha eski bir tarihe sahip bulunan bir toplumun yeleri
bireylerle derinden (kendimiz
de o tarihin belirli bir zaman ve yerinde toplumun yeleriyiz-
dir); bilinli semeler yapabilecek duruma bizden
nce boyunca belirli bir ge-
derecesine bulunan bir dilin oktan kul-
Popper byle dememektedir, ama da syleyebi-
lirdi ki, bizim kendisi de, ne ne de
ama jenetik vcudumuzun ve
zin iki bir toplumsal eyle-
min sonucudur. ta iine dek bizler toplumsal
Bir kimsenin zgr olarak ya da
na borlu her en
sinden daha hibir olamaz.
Bu gerek, her trl ve sanatsal etkinlikler iin de
Bir anlatmak, iletmek ya da haz vermek iin bir
yzeyin stne iziktirmek yahut sesler olana-
kendisine, ancak evrim sonra
dndklerini sanan her ne yapsalar,
hayli bir ve
ve her
bizler btn ve kendimizi bundan
ne kadar ok isteyelim, bunu
mizin hibir yoktur. Bu durum, bir
nem Ona tepki gsterecek de olsak, hareket
gelenektir. onu ve onda
yaparak ilerleriz: ve onun ileriye gideriz.
Esas bilimdeki durum da, gzel sanatlarda gibi-
dir. Btn bunlar anlama gelir ki, yapmak isteyen
gen bir bilgine, 'Git de gzlem yap' derse, kt bir ver-
olur; yok derse, iyi bir olur: bu-
gnlerde bilim neleri Nere-
lerde glkler anla ve ilgilen. Ele alman ge-
reken sorunlar Bir gnn sorun durumunu
incelemelisiniz. Bu, bilimin nceki tm-
nn yer bir izgisinden tutturup onu srdrme-
ye bilimin demektir. . .. Bilim
63
olarak -anlama, ndeyi, zmleme vb.-
iinde dnya son derece Bu
szn bir sonsuz derecede demek is
terdim. Bu zmlernemizi nereden ve
bilmiyoruz. Bize bunu syleyecek hibir bilgelik yoktur. Bilimsel
gelenek bile bize bunu syleyemez. nereden
ve ve nereye syler (3).
ya da bu bilimin yahut akademik veya (ya da
toplumun yahut dilin) ya da bu noktaya olgu-
su, ortaya her birey sz konusu lde, nesnel bir
olgudur; onun ileti herhangi bir ya da bir de-
nerisi yahut bir sorun zm, hatta tar-
nce, iin, byle herhan-
gi bir neri, nesnel bir neri Bu neri, onu ortaya atan
stnde savunula-
bilir, Gerekten, ilgin fikirlere, zaman byle
Bu, fikirlerimizi dilde ya da yahut sa
nat ne denli byk bir nem
gsteriyor. Bu fikirler, iindeyken
lemezler. kamuya bir biimde
kendisi, ilerlemeye yol Onlar her-
hangi bir de, yine nesnel bir konudur: bu
ka onu kabul etmeye belirlemez. Bir kurarn
bilimsel bir kurarn olsa ve nericisi ok bir biim-
de bulunsa bile, onun deney ve gzlemleri
yinelenmeden, bilim bu benimsemez. <<Biliyorum
sz, benim bir nerme olarak, benim belli
leri yapmaya ve sylemeye ve onlara inanmaya
bildirir, zamanda bunun gerekelendirmesi olmak
ama hibiri, nesnel bilgi benim
hi kimse bilgi vermeyecektir ki,
benim kendi bilinlilik bir bilgi sz konusu
olsun; gz hekiminin verirken ya da
doktora neremin sylerken gibi - ki, her
hekimin deneyimle zere, kendi bilinlilik
za bu bile, her zaman
bilimsel kendi gzlemlerimizi bile pekin
(3) Conjectures and Refutations, s. 129.
64
NESNEL
olarak kabul etmeyiz, hatta bilim-
sel gzlemler diye de .. yleyse, btn bu
bilgi nesneldir, Bilgi, bireylerin zel zihin hallerinde (Dnya 2'de)
kamusal alanda (Dnya 3'te) yer
Bu, Zel bireysel anlamda, insan bilgisinin hi kimse ta-
<<bilin'memektedir. stndedir. s-
tnde masa, dolu raflada er-
durumda, Popper'in kendisinin bu rnek Iin kullan-
birini - bir logaritma cetvelleri Bu cetveller-
de, yeryznde her gn kprlerin,
makinelerin ve daha bin tane etkinlikle kul-
kadar trden bilgiler Yine de, dn-
yada bu cetvelleri bilen tek bir bile hatta
cetvelleri dZenieyenin bile
{pekala bir bilgisayarca olabilirler.) Bu, her ya-
iin de mrn, tarihilik trnde ken-
di yaratmaya adayan bireysel bir bilgin bu
bilgin normal olarak, her belgelerden, kitaplardan,
vb. notlar -hem de hayli ykl notlar- ve
o notlardan yararlanarak yazar: o bile kendi kitaplann-
daki her (Dnya' 2 bilmez. Btn istatistikleri,
tarihleri, sayfa gndermelerini vb. ezbere sayamaz; btn
tek tek - kendi kitap-
ezberinden syleyemez. Bunlar, iinde
sti).dedirler. ktphaneleri, dizgeleri ve dos-
ya biimde, hi kimsenin olmayan,
ama yine de ok ya da az ve trden bilgi olan Dn-
ya 3 malzemesinden ibarettir. Gerekten, bilgimizin budur. Bit-
gi olarak stats, ve znel anlamda onu bilen biri
olup Nesnel anlamda bilgi, bileni olma-
yan bilgidir: bilen bir znesi olmayan bilgidir.
Popper, bu hareket yola be-
nimsenen bilgi kuramma Geleneksel bilgi
bilgi ya da znel bir anlamda -'biliyorum' ya da
nyorum' szlerinin
Ben, bunun bilgi ilgisiz yerlere
ileri sryorum: bilimsel bilgiyi incelemeye niyetlendikleri halde,
gerekte bilimsel bilgiyle hibir _ilgisi olmayan bir
lerdir. nk bilimsel bilgi, dped.z, 'biliyorum' sznn
bilgi ... Locke'un, Berkeley'in,
KP 5
65
Hume'u,n, hatta geleneksel bilgi ol-
duka kesin bir ilgisiz bilgi
byk bir blmnn de ilgisiz yine bu bir
dur. bilgisel (epistemik) da, onun bir bilimsel bilg
bu iinde ka'.
Byle olmakla birlikte, herhangi bir bilgisel
bilimsel bilgi
mekle, kendisini benim kolayca (4).
Popper'in Objective Knowledge'in nsz'nde gibi:
Bu kitaptaki denemeler, Aristoteles'e geriye izlenebilecek
bir gelenekten -bilginin kopmak-
Ben ok ama bunun znde, kendi ken-
disini ynelik bir yeti Fakat
zce sonuna savunmaya
halde, bilgi znelliki bir gaf
Bu gaf. felsefesine egemen Ben bunu
silmeye ve onun yerine, zce oranlamaya bilginin
nesnel bir getirmeye Bu cretli bir sav ola-
bilir, ama onun iin zr dileyecek
(4) Objective Knowledge; s. 108.
66
6
AIK TOPLUM
Platon'dan Marx'a byk siyaset felsefecileri,
toplumsal ve tarihsel stne ve bilim, gide-
rek de bilgi stne, birbirleriyle hareket
Buraya kadar olan okuyucular, Pop-
per'in de bu kurala bir Popper
nce ve stnde bir sorun-zme s-
reci iin, sorun-zmeye toplumlar istemektedir.
Sorun-zme ise, deneme zmlerinin cesaretle ortaya
sonra da ve hata-eleme tabi
iin, Popper nerilerio ortaya
sonra da
bunlarda gerek izin veren toplum biim-
leri istemektedir. Her ahlak bir yana (ve bunu anla-
mak ok nemlidir), bu gibi izgiler boyunca bir top-
lumun, trl bir topluma oranla,
zmekte daha etkili ve yelerinin
tc daha En etkili toplum biimi-
nin, en kuramca, bir diktatrlk yolundaki
bu tmyle (Bu, Popper'in
ama) Yeryznde en yksek standart-
olan bir dzine kadar lkeninzgrlk demokrasiler
demokrasinin zenginliklerinin bir lks olma-
tersine, bu lkelerin byk
genel oy zaman yoksulluk iinde
Nedensellik br yana Demokrasi, yksek
ve srdrlmesinde ok nemli bir
rol gibi, maddeten de, bir
67
toplumun zgr varsa, oranla,
mutlaka daha
Btn hkmet btn yrtme ve ynetme karar-
deneysel ndeyilerde gerektirir. X yaparsak Y
olacak; te yandan B'ye istiyorsak Her-
kesin gibi, bu trl ndeyilerin hi de ender
rastlanan bir durum -herkes yapar- uygulama-
Jan ilerledike dzeltilmesinin normaldir. Bir
politika, nnde ve deneyin dzeltil-
mesi gereken bir Bu ve ier-
tehlikeleri, bunlar uygulamada kendilerini ortaya koyuncaya
dek beklemektense, nceden inceleme ve yoluyla
tmyle daha ussal, kuralca (kaynaklar, insanlar
ve zaman daha tutumlu bir sretir. stelik, yan-
ancak kendilerinden olarak- uygula-
madaki bir biimde incelenmesiyle
lir. nk, bu her eylemin
sonular da vermesinin gze almak gereklidir. Bu
basit siyasette, ynetirnde ve her trl planlamada ok
nemli Ben bir ev almaya kalkarsam, olarak
piyasaya kendisi ykseltme ynnde bir ya-
bu, benim eylemimin bir sonucu olmakla birlik-
te, hi kimse bunun bir sonu syleyemez. Bir
rnekte, ipotek iin bir sigorta poliesi almaya
bu da sigorta hisse senetierinin
ykseltme gsterecektir; yine, eylemimin bu so-
nucunun, benim niyetlerirole hibir ilgisi yoktur. Hi kimsenin
ya da her zaman Karar
almada olsun, rgtsel yaratmada olsun, bu ol-
guyu hesaba byle bu srekli bir
olur. Bu da, ynetiminde bir
gsterilmesinin ve hata-eleme yoluyla dzeltilmelerine olanak
Bylelikle, politika-
nceden bir biimde incelenmesini yasaklayan
sahipleri, kendilerini daha
olafak ve gerekli daha
ge bir anlamaya mahkum etmekle kalmamakta, za-
manda -gerekte gibi, uygu-
incelemesini de yasaklariarsa bunlar ama-
68
ALK TOPLUM
sonular vermeye sonra, bir sre da-
ha devam ettirmeye de kendilerini mahkum ol-
Yksek derecede otoriteci zg olan bu yak-
tm, Sonuta, ku-
birlikte yok olmakta ya da ve iseler) ol-
sa olsa daha az
ve gereksiz yere bir ilerleme gstermektedirler.
hkmette ister daha kk bir rgtte) elinde erk bu-
lunan bir kimse iin, bunlar ne denli
olursa olsun, amalar ve erekler yet-
mez. Onlara aralar da bu gibi aralar da ol-
bu gibi aralar yoksa, yaratmak gerekir: aksi takdirde, ne
denli iyi olsalar, amalar Bundan tr, bir
her trl rgtlere ve kurumlara yerine ge-
tirmek iin makineler gzyle bakmak gereklidir.
rettikleri tam sizin gibi olacak bir rgt
da, fiziksel bir makine. kadar g bir Bir m:_
hendis yeni bir makine ama uygun
ya da varolan bir makineyi fakat onu btn ge-
rekli ynlerden bu makineden onun
istedikleri makine ne retebilirse o olacak-
- buysa, onun bir olmakla kal-
mayacak, herhangi bir ltle ciddi bir biimde kusurlu, hatta teh-
likeli olabilecektir. Bu birok rgtsel mekanizma iin
byle mekanizmalar
btn iyi niyetlerine ya da iyi formle erekle-
rine istediklerini yerine getirme yoksundurlar.
Onun iin, erekterin rgtsel aralara s-
rekli, ama biimde bir tutumu iinde si-
yasal (ya da ynetsel) bir bilime gibi, siyasal (ya da ynetsel)
bir teknolojiye de gerek Her yrtlmesinin
gereklidir: buysa, harcanan istenilen
gsteren arayarak gste-
ren arayarak Bu anlamda yapmak,
belki ince bir pekinHk ok ender iin, uygulamada genel-
likle ucuz ve yksek kurum-
Popperci incelenmesine en bir blm
(Tyrrell Burgess'in Kuzey Londra Politekni-
blm.) Bu blmce sonular hem basit-
tir hem de byk bir gizil yarar - nk poli-
69
tikalara dnya kadar para ve aba halde, bun-
zamanda istenmeyen sonular da verip gr-
mek iin gereken para ve abalar rgt-
lerdeki tam tersine, istedikleri gr
mezlikten gelme oysa, gereken,
bu trl belirtilerdir. rgtsel dzeyde bile srekli olarak ha-
ta aramak ve kabul etmek, hi otoriter
ok zordur. Bylelikle, arala-
kendilerine dek
Popper'in siyasal konulardaki daha az
kun bir biimde bile olsa, da dile Pop-
per'in bu dzeyde ok fakat onun
da gnlden yana
ve gcdr. nk, iinde za-
manlardan daha da ok olmak zere ki,
ussalhk, bilimsel bir btn olarak merkezi biim-
de ve bir toplum gerektirmek-
tedir. Popper ise, bunun otoriterce olmaktan ve
bir bilim
ve bilimsel bir hepsi de, birbiriyle
lerin ileri ve ve
bir topluma etmektedirler; iinde, herkesin sorun
ve zmler nerm..ekte ve
-en nemlisi de, hkmetin- zmleri z-
gr bir toplum; her stnde de hkmet
bir toplum.
savunanlar ve yrtlmesine bakanlar,
normal olarak, ya da bu biimde o politikalara
ler iin, belli bir insan g-
cnde de gerektirir. top-
lum bunun en temel
akla ve gerekmeksizin uzak-
ve yerlerine, olan kimselerin ge-
tirilebilmesidir. Bunun da gerek bir seenek olabilmesi iin, h-
kmetinkilerden olan kendilerini bir h-
kmet olarak ortaya koyabilmeleri gerekir: yani,
dakileri bir biimde rgtlenebilmeli, ya-
zabilmeli, ve yararlanabilmeli ve
yapabilmelidirler ve yerine geebilmeleri iin, anayasal g-
70
AIK TOPLUM
vence -dzenli olarak zgr seimler gibi- bir
yol kendilerine
Popper'in <<demokrasiyle sylemek byle bir toplum-
dur; ama her konuda gibi, burada da, herhangi zel
bir nem gereken nokta, Pop-
per'in demokrasiyi -Amerikan bu te-
rimi olmaktan nce, zgr kurumlar deni"
len- belirli bir trden zellikle, ynetilenlerin etkin
bir biimde ve kan dkmeden ola-
terimleriyle Popper
demokrasiden, hkmetlerin hkmedilenlerin
seilmelerini nk bu
demokrasi paradoksu yol aar. zgr ku-
rumlara inanmayan ve gelince hemen hemen her zaman
ya da Komnist Partisi gibi bir partiye, oy verir-
se ne Kendisini oyuyla hkmet
bir kimse, byle bir durumda zmsz bir d-
ya da Komnist partisinin gemesini engellemek,
ilkelerine hareket etmek demektir; ama onlar ge-
erlerse de, demokrasiye son vereceklerdir. stelik, (Almanya'da
neredeyse gibi) oyunu diyelim bir Na-
zi rejimine etkin bir gstermesi iin de ahlaki bir da-
yoktur. Popper'in bu paradokstan
zgr koruma olan bir kimse, kendi ken-
disiyle ister ister
dan, hangi ynden gelirse gelsin, her trl koruya-
bilir. zgr eylemiyle yolunda bir
olursa, byle biri,
det eylemiyle savunabilir; nk hkmeti zora
bir toplumda, bir grup trl
iin yine de zora o zaman ya da niyeti ne
olursa olsun, ancak yoluyla ortadan bir h-
kmeti -yani bir yoluyla demektir. Ger-
ekten, ama zgr kurumlar meydana getirmekse -ki bunu
pekala zora kendisini zorba-
srdren mevcut bir rejime ahlaka olabilir; n-
k o zaman ama, ynetiminin yerine, akla ve da-
ya.nan bir ynetim getirmektir,
Popper, kendi teki paradokslara da
eder. Bunlardan, daha nce biri, paradok-
71
sudur: bir toplum olursa, onunla bir-
likte de ortadan yleyse,
bir toplum kimi
maya Elbette ki, bunlar gerek bir tehlike
byle bir - her bir yana,
bylesi bir tutum Bu gibi insanlara, nce us-
sal dzeyinde iin elden gelen her
Fakat onlar her trl
ler; izleyicilerine, ussal kulak vermeyi diye ya-
saklayabilir ve ya da kullanarak
vermeyi bir toplum, ancak, son
zmlemede bu gibi kimseleri zora engellerneyi gze
ayakta kalabilir. ve da,
adam-ldrmeye ya da yahut kle tiaretini
su gibi, su (1).
Bize daha bildik gelen, olarak ilkin Platon'un forml-
bir paradoks da, zgrlk paradoksudur.
zgr, gibi, kendi kendini olmak-
la kalmaz, retmeye de - nk btn
malar olursa, glleri, (ya da ikizleri) kendi-
lerine kle etmekten hibir kalmaz. Bylelikle, tam
zgrlk sonunu getirir; bunun iindir ki, tam zgr-
lkten yana olanlar, niyetleri her ne olursa olsun, gerekte zgrl-
Popper daha da zellikle, ekonomik zgrlk
paradoksuna etmektedir: tam ekonomik zgrlk, yoksulla-
smrlmesini ve yok-
hemen hemen tmyle ekonomik zgrlkten yoksun kal-
sonucunu vermektedir. Yine burada da, maddi
are trnden, siyasal bir are EkonO.
mik durumda olanlan ekonomik gl durumda
olanlara korumak iin, devlet erkine dayanan toplumsal ku-
rumlar .... Bu elbette, ilkesinden ve engel-
bir ekonomik dizge vazgeilmesi
gelmektedir; gvenli istiyorsak,
ekonomik zgrlk yerine, devletin ekonomiye
bir biimde benimsenmesi isteminde bulunma-
kapitalizmin bir ekonomik yeri-
(1) The Open Society and lts Enemies, cilt I, s. 265.
72
AIK TOPLUM
ni istemeliyiz (2). Popper szne devamla, devlet ka-
sulu
belirtir. <<Devlet hangi z-
m, yoksa m? Hangi ka
rar bu devlet ekonomi
sendikalar gibi devletin de siyasal erkinin
yol aar. Her trl devletin ekonomik sorum-
-bu sorumluluk ister bilinli ola-
rak kabul edilsin, ister edilmesin- (3) ve daha genel olarak: <<Dev-
let o zaman tekeller, trstler, sendikalar vb. gibi
-siyasal rgtler ve bir
indirgeyebilirler. te yandan, dikkatle zgr bir pi-
yasa olmadan da, tm ekonomik dizgenin tek ussal yani
tketicinin istemlerini hizmet etmekten
bilmek, son derece nemlidir ... Bu anlam-
da ekonomik amalayarak plan yapmayan bir ekonomik
'planlama', tehlikeli bir biimde (4).
Btrr bu durumlarda, en ok ya da zgrlk,
mutlak optimum bir nk isteniyorsa,
gerekmektedir. tek gvencesi olan hkmet
ise, tehlikeli bir hkmet hi olmazsa
ya da az olursa, zgrlk lr; ok fazla olursa, yine lr. Bu
bizi, demokrasinin onsuz olunmaz olarak ynetilenlerin y-
netenleri denetlemesinin konusuna geri getiriyor
- demokrasi etkili olacaksa, hkmettekilerin
Buysa, gerekli olmakla birlikte,
yeterli gvenceleyemez, nk
bunu gvenceleyebilecek hibir yoktur: bedeli, her
zaman Popper'in gibi, kurumlar etkili ol-
iin drst gerekmekle birlikte,
byle kaldere benzerler: in-
sanlarla da drst gerekir.
Siyaset felsefecileri, genellikle, en nemli sorunun kim ynet-
meli?>> sorusu ve buna verdikleri kar-
gstermeye tek bir soylular, zen-
ginler, bilgeler, gller, iyilik, proletarya vb. Fakat, so-
(2) Jbid., cilt II, s. 125.
(3) lbid., cilt n, s. 179.
(4) Jbid., cilt II, s. 348.
73
KARL BiLiM FELSEFESi VE SIYASET KURAMI
runun kendisi trl nedenlerle Bir kere, bu
ruya Popper'in bir paradoksuna yol aar: egemenlik para'-
doksu>> paradoksa. Erk, diyelim, en bilge
olursa, bu ben ahlaka iyi
olanlar ynetmeli>> diyebilir. Erk bu kez ahlaka iyilerin olursa, on-
lar da bizim kendi istemimizi zorla-
biz ynetmeli diyebilirler. Erki
dine alan da bize dzen getirecek ve ne yapmamiz gerek-
syleyecek gl birini istiyoruz diyebilir. bir itiraz,
egemenlik kimde sorusunun, sonul erkin ille de birile-
rinde ki, bu top-
lumlarda hatta -bir lde erk merkezleri
hibiri her yapamaz. Kimi toplum-
larda erk Evet, ama sonu[ olarak
kimdedir?>> sorusu, ynetenlerin denetlenmesi daha or-
taya konmadan, bir yana oysa, gere-
ken en nemli nokta budur. Can soru, kim ynetmeli? soru-
su, kt ynetimi en aza indirebiliriz? sorusudur: ge-
rek ortaya gerek byle bir olunca da, sonu-

Bu noktaya kadar sylediklerimizden sonular
Gerek uygulama gerekse ahlaki en
iyi toplum, yelerine olabilecek en ok toplum-
dur; ama en ok zgrlk, olarak ancak bu
ama iin dzenlenen ve devlet gcne dayanan kurumlarla opti-
mwr dzeyde ve srdrlebilir; buysa, siyasal, ekono-
mik ve toplumsal gerektirir;
ok az ya da ok fazla gereksiz yere
yol aar; her iki yndeki tehlikeleri de en aza inciir-
menin en iyi yolu, ynetilenlerin devlet erkini elinde de-
ve yerlerine olan ge-
tirmelerini anayasal dzenlemeleri en nemli kurum-
lar olarak bu gibi etkisiz ynelen
her otoriter bir ynetim getirme yolunda bir ve
gerekirse, zor kullanarak nlenmelidir; zor
bile olabilir; fa-
kat zor tiranca olmayan tek yer-
lerde zgr savunmak, yerlerdeyse bun-
olabilir.
Bunun bir sosyal demokrasi felsefesi bana her zaman
14
AIK TOPLUM
besbelli - bu felsefe, bir yandan
bir yandan da (o nedenle de,
nk, ok, ve bu
detli bir devrimin tersine, ussal ve bir biimde
felsefesidir. zere, bu felsefe, Pop-
per'in bilim felsefesinin iine ek izi gibi
Fakat, Toplum'u yazan Avusturya Sosyal
Demokrat Partisi'nde 20 etkin bir yelik deneyimi
da Bir Sosyal Demokrat olarak, partisinin platfor-
nmnun temellerini retim, ve
zmeyi sorun-
hatta partisinin en ok nem
de zamanla hale
herhangi bir siyasal etkisi iin, Sosyal top-
lumsal stne Marxist zmlerneyi ve bu-
nun yerine, kendisinin fikirleri benimsediklerini grmek
istiyor, ama bunun hi
Sonunda, partsinden hayal bu hayal
nedeni, Avusturya Sosyal ka-
herhangi bir diren.me olma-
dan, yoluyla nderleri-
nin sorumluluktan ve en nemlisi de, Nazilerin erki
ele geirmelerine kesin bir gstermemektc Komnistler-
le bu konuda Komnistler gibi Machiavellici
gdlerle hareket her zamanki
den tr byle Popper o zamandan beri Sosyal
Demokrat partilere gvensizlik ok ken-
disini eski bir liberal diye herhalde.
Burada bir ilgimi istiyorum. Ben bir demok-
ratik sosyalistim; ve gen Popper'in, hi kimsenin bir bi-
imde, demokratik sosyalizmin felsefi temellerinin neler ge-
ortaya Onun gibi ben de, demok-
ratik solun siyasal diye geinen, Marxizmle liberal
yazboz yerini, bu fikir-
terin grmek isterim: 1962'de The bir
kitap bunu Partisi savundum.
Popper'in sosyalist belirtmekle
birlikte, onun fikirlerinin demokratik sosyalizm benimsenme-
sini istiyorum; bu fikirleri retmeye zaman, Popper de-
mokratik sosyalizmle itenlikle ve bu fikirleri demokratik
75
sosyalizm gereksinimlerini !in ortaya koy-
Popper'in siyasal gerek ve gelecek
bundan ileri Benim Pop-
per'le teden beri fikirlerinin siyaset uygu-
yol kktenci kabul etmeye
iddia stnde byle bir
durumun en bir tane nl neeli Marx da a-
kendisinin Marxist ileri
Toplum'da kamu iin savunulan genel
ilke, en aza indirindir. Tipik bir biimde,
bu ilke dikkati hemen sorunlara ekmektedir. Diyelim, bir
Yetkesi, ynetimi ocuklar iin en ok ama-
benimserse, bir biimde, bunu
emin olmayabilir; ya da rnek okullar kurmaya
Ama, byle yapmaktansa,
en aza indirmeyi amalarsa, bu, dikkatini hemen en
geri durumdaki okullara sorunu en kt, en
en derme atma, malzemeleri en az ya da en
kt olan okullara- yneltir ve onlar iin bir ilk
ncelik getirir. Popperci sona, gerekli
sonucu iinde topya
lerneye itecek yerde, ktlkleri aramaya ve yok etmeye y-
neltir. O bu, her stnde uygulamaya ynelik bir
ama yine de kendisini
.insanlarla ilgilenmekten yola ve yeniden
iin srekli ve etkin bir iinde
en aza indirin,>> en
ilkesinin olumsuz terimlerle ibaret
Burada bir mutlu ede-
bilmeyiz, ama
bilebiliriz. Okuyucular bununla, bilimsel nermelerin
ya da hemen farke-
deceklerdir. Ahlak ekmeyle mutlu olma ya da
elemle haz bir .
. . . ekmesi bir ahlak yani
kaynak oysa zaten iyi durumda olan bir insa-
buna benzer bir yol\:tur. (Fay-
en bir de,
bu ilkede, elem derecelerini olumsuz haz dereceleri gibi ele
76
AIK TOPLUM
srekli bir haz-elem varsayma-
Fakat ahlak elem ve hele birinin elemi
bir denemez. En byk en byk mut-
luluk yerine, daha alakgnll herkes iin kurtulunabi-
lecek ekmenin en istenmelidir; - nleneme-
yecek bir yiyecek gibi- kurtulunamaya-
cak ekmeler de, (5).
Popper byle bir yok et-
mek :ere hemen harekete geilmesi iin srekli bir istemler
yol olarak, iddia etmektedir. Bu gibi hareket-
lerse, zerlerinde bir en tr-
den olup gzle grnr dzeltimlere Popper -ve
yine olarak- uygulamada ve otoriter olan Utop-
da zen gstermektedir (gelecek blmde bu
stnde daha ok Btn bunlarla birlikte, yar-
olmak byk bir Mut-
en aza indirmenin siyasal ilkemiz diye
yetecek lde ileri gidip Bu ilke,
varolan bir erk, mlkiyet ve iindeki yolsuzluk
ve dzeltilmesiyle yetinilmesini gerektirmektedir.
Szck gzel devlete desteklenmesi,
spor alanlan ve yzme gibi belediyelerce
trnden liberal nlemlere bile izin vermez gibi grn-
mektedir. Bylesine tutucu bir konum, en b'ir bolluk
toplumunda Popper'in kktenci felsefesinin hi de olmayan
bir sonucu olurdu - nitekim, Muhafazakat Partiden profesyonel
bir bile fazla tutucu (2) - Popper'in kendisi
de burada durmak istemezdi. yleyse, metodolajik bir kural ola-
rak, her zaman, nce birinci ilkeyi ve onun
gre hareket etmeliyiz, ama ne zaman btn duruma yeni
bakma o zaman ilkini iinde ikinci ve da-
ha zengin bfr formle Bireylerin diledikleri gibi ya-
en Bu ilke gzel san::ltla-
ra, konut hizmetlerine ve tophtmsal btn
teki byk kamusal _gerektirir
- fakat etkisi, her zaman, bireylere olan seme ve
zgrlk yniinde olur.
(5} Jbid., cilt 1, s. 284-85.
(6} Sir Edward Boyle: Society, 12.9.1963.
77
7
AIK TOPLUM'UN
Benim Toplum ve bugne
kin en nemli sosyal demokratik felsefe'i
yazarken de bu felsefe Popper'in pek olmak-
la birlikte,) onu nedeni bu Popper bu ki-
tap stnde Hitler'in lke
lke hemen tmn ve ilerine ka-
dar yeni bir
iki} tehdidiyle yz yze Bu Popper'i en
ok ilgilendiren, totaliter fikirlerin anlamak ve
mak ve iin elinden gelen her yapmak,
zamanda da en ve nemini yay-
Bu program, sosyal demokrasi felsefesini -zamanca
da rnekanca da- en evrensel bir
-Popper'in orta
na bir yerinde, bir _sosyo-psiko-
lojik kavram yer - bu, kendisinin de zere,
Freud'un ve
kavramla gerekten zgr iste-
mediklerinin, nk
sorumluluktan ileri
Bunun insanlar olup bil-
mem, ama iinde nemli bir gerek eminim.
stlenmemiz, hi durmadan, g seim ve
kararlarla yz yze gelmek ve bunlarda da, sonu-
katlanmak demektir; buysa, korkutucu olmasa bile,
bir yktr. Hepimizde, yk atarak bundan ka-
isteyen bir yan, belki ocuka bir yan Bununla birlik-
79
KARL POPPER'iN BiLiM FELSEFESi VE SiYASET KURAMI
te, en gl gdmz gds iin, en gl ge-
reksinmemiz de herhalde gvenlik gereksinmesidir;
kendimizden daha ok bir kimseye ya da bir so-
aktarmaya bu nedenle, yne-
ticilerinin kendilerinden daha iyi>> isterler ve
yle gvenlerini iin olmayacak bir sr
yle ortaya da
yneten ve zor -sert,
fakat iyicil bir baba gibi- kendimizden daha gl, ama yine de,
bizim zenle kollayan biri ya da
hi hata yapmayan bir dizgesince bize verilmesini iste-
riz. nnde sonunda, korkular korkma, yaban-
. korkma, lmden korkma, eylemlerimizin
korkma, gelecekten korkma gibi en temel korkular da iinde olmak
zere- bilinmeyenden trl biimleridir. Demek ki, her
zaman, .bilinmeyenin gerekte ve bizim zaten
bir iinde yolunda gvenceler edinmeye du-
ruyoruz. Bize gveneeleyen diniere ve toplumun ge-
lecekte, belki de pek yetkin gveneeleyen siyasal
felsefelere ,
Bu gereksinimler, toplumlarda, yetkeleri,
ayin trenleri, tabular vb. gibi
kesinli klerle Fakat kabilecilikten ve
birlikte, yeni ve korkutucu istemler
de ileri srlmeye bireyin yetkeyi ve teden beri
diye bellediklerini gerek kendisi gerekse iin
sorumluluk yolunda istemler. Eski kesinliklcre tam
bu durum toplumu kmek, bireyi de ynnLi yitirmek tehli-
kesiyle yzyze Sonu olarak, beri, buna kar-
hem toplumda hem de (Freud'un bir lde buyd,u) her
bireyin iinde bir tepki gvenlik
benlik-bilincini de zihin huzu-
ru Bunlar yksek hibirimiz bun-
seve seve demeyiz, hi demek istemezler. Eski
en iyileri bu
doyuma bir domuz olmaktansa, doyumsuz bir
Sokrates - onlardan beri, toplum
ve en bykleri iin bu sz Ama,
yznden Sokrates'in lme mahkum bir tep-
ki de Ve Platon'dan toplumun
80
AIK TOPLUM'UN
gitgide daha yetenekli
hep Bu toplumu geriye ya da ileriye, daha
bir duruma gtrmek
Bylelikle, Sokrates-ncesi felsefecilerle
bu yana, olarak
(hatta belki, o iinde demek daha olur)
bir tepki de - bu tepki, ken-
disinin ya da kabileci bir toplumun yahut
bir Utopyaya ana rahminin duygusu-
nu veren felsefeler Bu gibi gerici ve
lkler, benzer gereksinimleri iin, derin
ve ze Her ikisi de varolan toplumu yad-
ve zaman iindeki bir noktada daha yetkin bir top-
lum ileri srmektedir. her ikisi de hem
hem de Toplumun gitgide daha k-
tye srelerini durdurmak ister-
siniz; yok, yetkin toplumunu kurmakta
ona bu toplumu srekli isteyeceksi
niz demektir; buysa, yine srelerini durdur
mak gelecektir; bylelikle, gericiler de da,
bir ancak
en bir toplumsal denetimle --ciddi toplumsal
kendi herhangi bir
yapmaktan alakoyarak- engellenmesi bun-
her ikisi de gtrrler. Her ne kadar byle bir
olunca, insanlar sylerse de, bu
daha beri, sz konusu iinde ya
da bu gerici en etkin hkmet biiminin bir dik-
tatrlk ya da yetkin bir gelecek (r
Komnizmin) kurarn olarak gayet iyi ama ne
ki uygulamada sylenmesi, bile. Ama
bu, tmyle Bir kurarn uygulamada bu
ca kuramda bir bozukluk gsterir. her bir ya
na, bilimsel deneyimin z budm).
Gerici ve sonulan Hitler'in ve Sta-
lin'inkiler gibi toplumlar olmakla birlikte, yetkin bir toplum
besbelli ki, tam tersinden kaynaklan
En Engizisyonu gibi) ni-
yetleri tmyle iyi olan lkdilerin itenlikli ahlak da-
tarihinin onca byk blmn
KP 6

KARL FELSEFESI VE SIYASET KURAMI
ran ideolojik ve dinsel otokratik ynetimler ve Cehen-
neme giden yol iyi niyet diyen atasznn en
belirgin rnekleridir. Bu izgi boyunca srklenenler bu-
dalalar gerekten, harekete getiren, varolan top-
lumdan zeka ve hayal gcnn yoksun-
ok, gstermek
dir - zeka ve hayal gcnden yoksun kimselerin, her
gibi kabul etmeleri ve daha Bun-
dan tr, -yani zgrlk ve
gc:rek!erine ve nceden kestirilmeyecek
ve denetlenemeyecek ve okynl gvensizlik gibi sonula-
daha nce zere,
sel nderlerinin en byklerinden kimileri
sekinciliklcrini durgun tutu-
. da, ve demokrasiden
bir biimde yanizen bir tutumu- kendileri daha da
hale bu tutumun iinde, kendilerini daha da
rahat hissetmelerini Popper toplumun
zamanda, en yksek itkilerle
yola teslim etmekte, en yksek bir
ve en soylu kimilerine, ta iimizde
gvensizliklere
Popper Platon'u, siyaset felsefesi, dnme dile
,getiren dahi filozoflar trnn en stn olarak ele almakta
ve Toplum ve ilk cildinde, bu felsefenin
ve bir ciltte ise, yet-
kin bir en stn filozof olarak Marx bu-
na bir (Popper, ileride ne-
denlerden tr, kurarnlardan
ama her ikisine de ileri srmektedir.) Bu siklet
zellikle ele biimi, kendi iinde, Popper'in
en nemli yntem derslerinden birini
turur. ve tarihi boyunca, Voltaire gibi dahi
polemikilerin bile her zaman
aramak ve onlara Fakat bunun nemli bir sa-
Her gl yanlan gibi yanlan da bu-
lunur; o besbelli, bu gl yaniara dayan-
bir o g-
izleyicilerini edebilir, ama buna ge-
lde kertmez. bir
82
AIK TOPLUM'UN
madan yenik pek ender olarak
nin nedenlerinden biri budur. Daha byle bir yenilgi, gi-
derek en bir yana ya da
dzeltmeleri sonucu, yol
zeki insan srdrrken, herbirinin git-
tike daha rastlanan bir durumdur; nk bu s-
re boyunca, durmadan, dzeltilmek-
tedir. Bunun Popperci Popper'in yap-
ve en iyi zamanlarda da
en gl onlara Hatta,
gemeden nce, daha da glendir-
meye Bu
dzeltilebilecek varsa, yap-
iyi dile ama olabilecek hr
besbelli ona elin-
den gelen en sonra, en gl ve e
kici varolabilecek bu en
ciddi yntem, heyecan vericidir; da, za-
man, nk yenik ar-
yeniden kurulabilecek herhangi bir
ne olanak halinde, her
destek ve kaynak zaten Popper'in Marxizme tam
byle - Isaiah Berlin'in bu ikinci
cmlesinde. bu dile getiriyor. ben
de bir Popper'in Marx okuyup da
Marxist Fakat, bu biraz sonra
bir
Akademik dnyada Toplum ve en ok tar
hep, Platon'a Fakat, bu konuda ileri
srlen bilisizcedir. Toplum'un ilk cildinin
Platon'u Popper'in Platon'u filo-
zof olarak ama Ronald B. Levinsan'un yetkin, kap-
ve bilgince In Defense of Plat0 (Platon'u Savunma Yo-
lunda)'nun Popper'i tmyle ya da ona pa-
varsayan (Pop-
per, Toplum'unun 1961'de -4. bir Ek'le
Levinson'u hibiri Popper,
Platon iin btn en byk filozofu demekte-
dir (s. 98) ve onun olanca kudretiyle (s.
109) gibi szleri, hi de alay etmeden, olarak
83
Hatta, Whitehead'in felsefesinin tm, Platon'a dip-
ibarettir, Platon'u
da Levinsan'un In Defense of Plato'sunun s. 17'
sindeki szleri, Popper'in konumunu olarak
<<Popper'in Platon'a btn gdleyen, devrimierin
en toplum'dan toplum'a -yani, devlete
koruma erevesi iinde, birbirlerinin
gsteren ve sorumlu, ussal kararlar alarak gitgide zgr bi-
reylerin bir yolundaki olumlu
olumsuz boyutudur. Levinson, Popper'in Platon stne
tmyle rtmek dursun,
ken, o en nemli blmnn teslim etmektedir:
ve en nemli olarak, Platon'un zorla d-
zene Popper'in toplumunu
hale getirmeyi kabul ettik (s. 571) ... Platon'un siyasal
lks, herhangi bir pek ok otoriter
hkmet Webster totaliterlik
bizim anlamda, son derece aynmh
bir tr diye buna, daha nce kabul gibi,
Sabine'in zenle ve 'zel kamu denetimi alanla-
bir hkmet diye anlam-
da 'totaliter' de diyebiliriz (s. 573). Levinson, Popper'in
pek ok bir biimde. birlikte, onun bir-
ok ve bilgi sahibi olma-
ve btn Toplum ve -savunu-
suna liberal ve demokratik lklere
(s. 19) her zaman sz etmektedir. Popper'in Platon
stnkr ya da bu biimde ortaya ko-
yolundaki sylencenin kendisi, bir bilgi-
ye dayanmadan yineleurnesi tmyle Ama,
nemli felsefeciler bu hataya Bcrtrand Russell
(Popper'in) Platon'a bir izgide olmakla bir-
likte, benim temellere
diye Kendisi ileri gelen bir Platon olan Gilbert
Ryle, Mind dergisinde Popper'in stne
Yunan tarihi ve Yunan incelemeleri de-
ve zgndr. Platon serimlernesi bir daha eskisi gibi
Bir eyrek sonra (28 Temmuz 1972
gn) BBC Radyosunun 3. Ryle bu zgl ola-
rak yeniden
84
AIK TOPLUM'UN
Platonculuk siyasal ve toplumsal
bir sorun Sokrates'ten ncekilerin felsefesi de
dir. Fakat Marxizm bir sorundur. gayet bir ba-
gnmzn durumunda
tarihinde bir yoktur. Daha yz olma-
ki, Marx Hampstead semtinde ve ailesiyle bir-
likte ellilerinde bir grilerini okuyup yazmakla
geiriyordu, evrelerde bile, kendisini pek
Oysa lmnn stnden gemeden. btn Rusya
ve in'in tm de iinde olmak zere, dnya n-
fusunun te biri, kendilerini onun anan toplum biimlerini
Bu, ne derece hala ye-
terince bir grngdr. Fakat son
en etkili filozofu ve onun siyasal ve toplumsal
bir miktar bilgi sahibi bugn iinde
anlama ok az ki-
Yirmi ncesinden olarak da, bugn btn
niversitelerimizde ve genler Marxiz-
mc duyulan ilgi azalmamakta,
Bilimsel olma Marxizmin ok nemli bir Marx
kendisini, tarihsel, siyasal. ekonomik -genel olarak, toplumsal-
bilimlerin, byle denebilirse, Newton'u ya da Darwin'i gibi
tr. Das Kapital'in ikinci cildini, onun evrim ve
bilimlerinin biimbilimine (morfolojisine), kendi-
sinin iin yapmaya
herhangi birinden daha byk bir
Darwin'e Dar-
win'se kibar ve dikkatle szlerle bir mektupta, ken-
disinin ne ki iktisat bilimi stne bsbtn bilimsiz
nu ve bu geri ama yazara, ortak ama-
lan insan bilgisini ilerietme yolunda iyi dilek-
lerini (1). Sorunun z ki, Marx insan toplum-
kendisinin bilimsel yasalarla ynetil-
Bilim ister istemez Einstein-ncesinin
bilim btn bilgili gibi, Marx
da Newton'un maddenin uzamdaki devinimlerini yneten Ya-
herhangi bir fizik sistem
ilgili veriler elde olunca, onun btn gelecek evrelerinin nceden
{l) Berlin, Karl Marx, s. 232.
85
Bylelikle, gnba-
ay ve gelgitlerin vb. nde-
yileyebiliyorduk. Byle olmakla birlikte, her ne kadar Yasa-
bize sisteminin nceden kestirrnek
veriyorsa da, onu denetlernemize olanak vermemektedir: denilebilir
ki, bunlar gibi bir zorunlulukla, bizim bilim<>el olarak nceden
ve ama
miz sonular Marx kendi
te tam buna ve Newtoncu terimler kullanarak da
Das Kapital'de kendisinin Kapitalist re-
timin syler ve bulunur:
Bir toplum kendi hareketinin iin
ru yola girdikten sonra bile toplumun Ekonomik Devinim
zaten bu sonu! normal
ardarda evrelerinde engelleri ne cretli
ne de yasama ... Bu,
gibi bir zorunlulukla sonular o ken-
dilerinin, o bir sonucudur. Endstrice daha ok
olan lke, daha az olana kendi
imgesini gsterir.
diye olarak
nutlukla bilimsel herhangi bir nemi yoktur.
Kesin gerekirse, bir nceden
tulmalar olurken seyretme-kten ol-
bekleyebilir, da sevinebilir, ama sa-
ne kadar olabilirse, n-
de
ancak o kadar olabilir. Marx, kendi bu anlam-
da <<bilimsel her zaman bir
betimlemektedir; byle yapmayan
Sosyalizm biimleriniyse diye
kurarnlar olsa olsa dpedz savunular, daha kts de hayallerdir.
Popper, bir yanda tarihin biimlendirmekte gsz
muz yolundaki inanla, te yanda yetkin bir toplum kur-
elimizde savunan bu
kabul etmektedir - ne var ki, ikinci trden bir
inan bir anlama Kom-
nistler de sanki byle Popper'in adi
Marxist, Sosyalist tre girmektedir-
ler. gerekten de, Komnizm Marxizmse de-
86
AIK TOPLUM'UN
onun iin, bu tutmak nemli
Marxizrnin bilimsel olma ok nemli bir sonucu, ya
kendisini bilimsel bir dzeyinde savunmak ya
da krnek zorunda Bu dzeyde herhan-
gi bir yenilgiye
kendisini amak ve kabul etmek du-
Popper'inse, Marxizrnin bilimsel ortaya
koyma yeniden dikilmeleri iin herhangi bir
olanak Popper bunu,
gstererek
Adi Marxizrn ama Popper Marx'a adi
Marxizrni Karl kendi
ciddiliklc ele olduka ok
ndeyiler - ki, en
nemlileri bu ku-
rama gre, ancak tam Kapitalist lHler Komnist olabi-
lecektir, onun iin de btn nce Kapitalist
gerekmektedir: fakat gerekte, ekoslo-
Komnist olan btn lkeler endstri-ncesi du-
- hibiri tam bir Kapitalist toplum
Bu kurama gre, devrimin endstri gere-
kiyordu: fakat Mao Zc-Dung, Ho Chi-Minh ve Fide! Castro bunu
v devrimlcrini, lkelerinin
kyllklerine Bu kurama gre, endstri
bir biimde daha ok yoksul, daha ok
da, daha ok ve daha ok devrimci iin inceden
ineeye bir sr sebep gerekteyse, gnnden beri,
btn endstri bu daha daha az
da, daha az ve daha az devrimci Bu kurama
gre, Komnizmi ancak kendileri, gcirecek-
lcrdir: gerekte, bughe hibir lkede, hatta bile, Ko-
mnist Partisi zgr bir seimle kazanama-
tam erke yerlerde, Kornnizmi stii-
ne bir ordu, genellikle de bir ordu, zorla Bu
kurama gre, Kapitalist retim mlkiyetinin, gitgide da-
ha az elinde zorunluydu: gerekte, anonim
ketlerin mlkiyet ylesine bir biimde
ki, denetim yeni bir profesyonel yneticileri
eline Bu ortaya kendisi de, btn teki
ister istemez ortadan ve -her sahip
87
olan ve her denetleyen, ama hi ve durmadan da-
ralan bir Kapitalist hep ama hibir sahip ol-
mayan, hibir denetlemeyen ve durmadan bir pro-
letarya iki halinde syleyen
Marxist ndeyinin bir
Sonra, bir ynden Marx'la Engels'in bi-
limler sylediklerini, daha sonra bu bilimlerde yer alan
hale madde kuram-
fizik, bireysel Freud
psikoloji geride Marxizmin kendisinin Ricar-
docu ekonomik temellerini iktisat, Hegelci
temellerini de uurumuna s-
prp Siyasal gelecek ilgili g-
de, gerekte olanlardan ok - bu-
nun nedeni, parlamenter demokrasiyi ciddiye
(bu kusur da yine, byle herhangi bir grmeyen
gelmektedir).
Btn bunlar, bilimsel olma bulunan bir te-
mel yntem ndeyilerini deneyimin geirip
grmekle demek Fa-
kat, ilk blmlerden ki, bu, bir geirmek
zorunda olmakla birlikte, tek
kurarnlar i ve tutumunun gereklerini
de retim tarihsel geli-
tek belirleyicisi syleyen Marxizmin temel ilkesinin,
byle bir olup da kalmak yerine,
olgusu tutunumsuz gs-

tarihin bilimsel yasalara gre Popper'
in tarihsicilib bir Tai-ihsicilik'le, toplum-
sal bilimlerin tarihsel ndeyi varsa-
yan ve bu tarihin evriminin yatan 'dzenlilik' ya da
'yasa' ya da
inanan bir sylemek istiyorum (2). Tarihski
kimi rnekleri: Eski Ahid Yahudilerinin kutsal
bir grevi ilk zerine kit-
le halinde Hak dinine inan-
dnyaya egemen Roma iin bir
(2) The Poverty of s. 3.
88
AIK TOPLUM'UN
liberallerinin ilerleme'"
nin ve inanmalan, Hit-
ler'in Bin Bu ina-
ne denli bir kavramak
iin, en nl rneklerden kimilerini ardarda
bile yeter. Fakat zgl kurarnlar bir yana, tarihin bir
yoksa bile bir ya da hi bir yahut en
dan bir tr yolundaki genel fikir de ok yay-
grnmektedir.
Tarihsel ciddi olarak savunulmak gerekirse,
Ya tarih bir zeka
kendi gre yneltilmektedir. Ya
tarih isel bir zeka (ikin tin, gc ya da kaderi gi-
bi bir ileriye itilmektedir. Ya da hibir tin
yoktur, bu durumda tmyle belirleyici maddi sreler ol-
iki besbelli bir anlamda metafiziktir:
namazlar ve kesinlikle ncsyse, tu-
tulamayacak bir bilim
Popper'in bu nedenleri, bu kitapta
diye belli Popper, de-
zme sonucu
zme nceden kestirilemeyecek
hayal gc, seme ve gerektirdi-
inanan bir belirlenmezcidir (endeterminist). Biz neyi seer-
sek, semeden sorumlu oluruz. iinde herhangi bir
yneltme srecinin lde, tarihi ileriye gtren, birbirle-
rimizle, tr olarak bizim fizik evremizle
ve (insan tr olarak bizim ama her bireyin
ve ancak' birazcik Dnya 3'le
miz iinde, bizizdir. O tarihin iinde amalar varsa, onlar
bizim Herhangi bir da varsa, bu bizim ona

Bu fikirler Popper btn tarihsici kurarnlara
En gl kurarn da, hem dn-
yada en etkili o iin, hem de tarihin bi-
limsel yasalar ve (kendisinin ortaya
bu bilmemizin nceden kestirmemizi
savlayan, hepsinden ok o iin, Marxizmdir. Popper''
in en teknik dzeyde, ister bir bilgin ister bir bilgisayar ol-
sun, hibir bilimsel ndeyicinin, gelecekte kendisinin so--
89
KARL BiLIM FELSEFESi VE SiYASET KURAMI
bilimsel yntemlerle, hibir biimde nceden kestiremeyc-
gstermekten Daha terimieric ise, bu
biimi bilgisinin bymesinin insan tari-
hini gl bir biimde gstermek -her trl
bilgiye maddi bir yan rn diye bakanlar bile, kendile-
riyle bu kabul edebilirler. Fakat ge-
bilgisini nceden kestirmck, gelece-
bilgisini nceden kcstirebilscydik, o bilgiye sahip
olurduk, bilgisi nceden kcs-
tircbilscydik, bunlar olurdu. Bundan sonu
kar ki, gelecekte varsa, insan istek-
lerinden olarak bulunsalar bile, bilim
sel yntemlerle nceden kestirrnek Bir de
gelecek bilimsel olarak nceden kestirilebilir ne
bir kez gizli nk ilkeec her
kes olurdu. Bu da bizi
nlemleri konusunda bir para-
doksla getirirdi. bu nedenler ta-
kertmektedir; bizim de, Marxist program-
da merkezi bir nem kuramsal kuramsal bir
tarih fikrini gerekiyor.
bilimsel olarak nceden kestirilebilir fikrinin
kmesiyle birlikte, btncl olarak (toptan) toplum.
fikri de Bunun, da tu-
bir kere, kim planla-
yacak?, sorusuna bir verilcmez; ikinci olarak, yuka-
zere, herhangi bir durumda eylemlerimizin
sonular
ken da yarar ki, bu ikinci nokta
genel bir ortaya (ama Marx bu
-gerekten, Marxizmin burada Sosyal Demok-
ratlardan daha bir buna gre, toplumda 'k-
t' bir yoksulluk, gibi bir
olunca, bu kt bir niyetin, bir sonucu
herhalde birileri bunu 'kastcn' ve hi
suz, birileri bundan Bu felsefi ben top-
lumun komplocu kurami' dedim. (3) Popper'in Marxizme gi-
Popper'in Modern British Philosophy'deki szlerinden (dcr. Bryan Magee),
s. 67.
90
AIK TOPLUM'UN
teki cepheleri, bu kitapta daha nce
bulunan ve yinelenmeleri gerekmez. Bun-
en nemlisi, bilimsel Sosyalizm ileri s-
rerken, toplum bilim da
- bilim Popper'in kendisinin
bir Popper bilim konusunda o zaman,
gerekten bilimsel tek siyaset felsefesi kendisininkidir; bundan da-
ha nemlisi, her ikisi de gnmzn pek belirgin bir bi-
imde dile getirilen, bilim da, akla da
bilim ve
Popper'in, tarihte, ona verdiklerinden bir an-
lam yolundaki kendilerini bir
tr duygusuna kimi insanlarda,
yn-yitirtici iin psikolojik olarak da edici bir etki
Daha kimseler, Popper
o zaman btn ve keyfi olmak zorunda
dan Toplum'da (cilt I, s. 64-65), bu ikinci ku-
runtu pek gzel <<Hemen hemen btn anla-
malar, temel bir ileri gelmektedir; bu da, 'uy-
herhangi bir
normlar sistemini semekte zgrsek, bir sistemin herhangi bir
iyi Elbette, cia-
yahut yapma bir lde- keyfilik
yani be-
zere) bir yapmak iin pek sebep olmayan
norm sistemleri de teslim et-
mek gerekir. Fakat, hi de tam keyfilik demek
matematik hesaplar yahut senfonHer ya da tiyatro oyun-
lde ama bundan bir hesap ya da senfoni ya-
hut oyunun herhangi bir kadar iyi sonucu
Popper'in bunun niin byle ve gerek
ne tam kendisi daha sonra
halde, bizim daha nce yer alan evrim-
ci bilgi zellikle de Dnya 3
Popper'in Marxizme kimileri,
da - sprlp
ve yerlerine tmyle yenilerinin
ileri byledir. betimlene-
bilir. Akla uygun her eylemin belli bir Bu eylem,
bilinli ve olarak da g-
91
KARL FELSEFESi VE SIYASET KURAMI
re lde akla uygundur. Onun iindir ki, akla uygun
eylemde bulunmak istiyorsak, gereken ilk se-
mektir; sonu! gtren aralar ya da bu yoldaki
lar olan ara veya ereklerden kesinlikle gereken ger-
ek ya da sonu! ereklerimizi belirlemekte de dikkatli Bu
savsaklarsak, para ereklerin bizi sonul ya-
da
akla uygun eylenide oluruz. Bu ilkeler siyasal et
kinlik bizim herhangi bir eyleme
madan nce, sonu! siyasal yani Dev-
leti belirlernemizi gerektirir. Ancak bu sonu! erek hi kaba
anaizgileriyle olunca, ancak erek toplumun
projesi gibi bir elimizde olunca, ancak d-
ve eylem iin bir plan o zaman bunu
nin en iyi ve izmeye (4).
Bir idealist, ciddi olarak olmayan bir idealist ol-
istiyorsa, Popper'in, nce bir projeden ve sonra onu
koyulan btn siyaset
zorundad1r. Birinci olarak, her nereye gitmek is-
terseniz isteyin, yerden yola bir see-
Bilgi ya da bilirnde
yahut gzel sanatlarda gibi, siyasette de, her en
dan yoktur. Hayali olarak
her trl gerek ancak edimsellikle varolan bir
olabilir. genellikle, ya da bu
bilmesinden nce, bir btn olarak toplumun
sylerler; fakat bunu sylemek, herhangi bir n-
ce, her sylemektir ki, bu da kendi
iinde bir fikirdir. olarak, hangi eylemiere
projemizde
da Eylemimiz ne denli
olursa, sonular da o denli bol Bir btn
olarak toplumu iin planla-
savlamak, yle bir toplumbilim bilgisi
ki, buna dpedz sahip bulunmuyoruz. Aralar
ve erekler trnde bir ben-
zetmeyi bir biimde gerekte sz konusu
olan, zamanca bize -aralar diye bir
(4) The pen Society and Its Enemies, cilt I, s. 157.
92
AIK TOPLUM'UN
olay kmesiyle, gelecek, zamanca bize uzak
-erek diye bir olay kmesidir. Fakat,
-tarihin da ardarda olay kme-
leri izleyecektir. erek gerekten erek ve son-
suz bir dizide ikinci gelen bir kme iin
savlamak, ciddi olarak savunulamaz. stelik, ilk olay-
lar kmesinin, zamanca bize daha iin, tasarlanan bi-
imde daha uzak ve daha belirsiz olan ikinciden da-
ha kmede sz verilen dller,
ilkinde zverilerden daha az gvenlidir. Btn
bireylerin de manevi varsa, o zaman bir bir son-
raki gzden
Projenin kendisine gelince, ne tr bir toplum iste-
dikleri konusunda birbirlerinden bir
gerektir - Tutucular, Liberaller ve Sosyalistler bile,
olanak byle
kendi projesini retime sokmak gelen gru-
bun ne olursa olsun, bir hiz-
met etmeye zorlamasa bile- etkisiz
mak zorunda zgr bir toplumun ortak toplumsal ama-
zorla benimsetememesine olan bir
hkmet otoriter olmak ve yle olmaya Top-
lumun kktenci bir biimde ister istemez uzun
bir zaman alacak, ok byk bir hele,
bir devrimci dnemi olacak bu zaman sresince toplum-
sal ama ve ve lklerin nemli lde
en kk bir bile mi? Ama de,
bunun projeyi yapanlar iin bile, en ok istenilen toplum
diye grnen gitgide zellikle,
projenin hibir ilgileri olmayan istedikle-
rinden bsbtn bir Bu, bir
la kendileri, sprp atmak
istedikleri toplumun bir olmakla
zamanda, toplumsal deneyimleri ve toplumsal
ve da, rte denli olsa bile, o toplum-
ca Demek ki, gerekte o toplumu
sprp atmak, ve da sprulp ier-
mektedir. Zaten, kktenci ve kktenci iin de uzun sreli bir
toplumsal yeniden-kurma, ok byk kklerinden
skmek ve onlara ynlerini bylelikle de hem
93
psikolojik hem maddi anlamda bu
durumda en kimselerin kendilerini bu gibi etkilerle
tehdit eden nlemlere koymaya beklenmelidir.
toplumu erk bu gibi
benlik iin btnn diye
greceklerdir - ki, bu da
bunlar toplumun olarak grleceklerdir. Bu, is-
ter istemez daha sonra gelecek olaylarda kurbanlar haline getire-
cektir. nk ideal erekleri iin bunlar
ok uzun zaman
ve gereken sre gitgide daha
bylece, en iyi niyetlerle de olsa, ve
otoriterlik Niyetler ve erekler ideal diye
dkleri iin de, inatla ister istemez bi-
rilerinin tekneyi sallamakta yolunda sulamalara yol aa-
- sabotaj ya da yahut n-
derler nk devrimin yan i-
zen btn birilerinin sz konusu
olmak Bylelikle, ve yok et-
mek gerekli sulular gerekince de, sulular bu-
Bu noktaya gelindikte, devrimci rejim, ka-
dar, eylemlerinin nceden olacak-
nk, devrimin bulduktan sonra bile,
devrimci etekler inatla srdrecekler ve ynetici
grup, neeli rejimlerde en ok noktalardan biri
olan, acil sorunlara ani zmler bulup yoluna (Pop-
per'in planlama yola) gitgide daha ok srklenc-
cektir. Buysa, edimsel olarak ara-
daha da - en kinik utopya-
hkmetlerin etkenliklerine gittike daha ok benze-
yecektir.
Gerek, elbette, ki, hemen hemen hepimiz, hangi yeni-
den-kurma sz konusu olursa olsun, o toplumsal dze-
nin en nemli devam etmesini isteriz: insanla-
stlerinin giydirilmesi, ko-
srdrlmelidir: ocuklar, daya-
bir biimde edilmeyeceklerse, ve
srdrlmelidir; polis ve. itfaiye hizmetlerinin
tilmesi srdrlmelidir. bir toplumda, btn bunlar
rgdere Hepsini birden sprp atmak, sz-
94
AIK TOPLUM'UN
tam bir bylesi bir durumda,
ideal bir toplumun herhangi bir biimde ortaya inan-
mak hatta elimizdekinden biraz daha iyi bir
toplumun inanmak da yledir. Bununla birlikte, biz
kesin bile, btn yetkinlik hi-
bir zaman her sprp sonra yeniden
denizin stndeki bir geminin gibidir:
iinde geminin diledikleri kesimini istedikleri modele g-
re yeni]eyebilirler, tmn de kesim kesim istedikleri modele gre
yenileyebilirler, ama hepsini birden istedikleri modele gre yenile-
yemezler.
hibir zaman olgusu, iyi toplum iin
bir proje fikrinin kendisini nk toplum
o proje gibi bile, hemen ondan
Demek ki, ideal toplumlar ideal iin
herhangi trden bir projeye olmak iin durul-
gan ve iin de grnr-
lerde byle olabilecek hibir toplum yoktur. Hatta, her geen
toplumsal temposu
bu srecin sona de yoktur. Dola-
gerckliklere umabilmek iin, bir siyaset
durumlarla ilgili gerekmekte-
dir. Bize dev, belirli bir toplum biimini kurmak ve srdr-
mek gibi, olmayacak bir hi durmayan bir
sreci iinde gerekten olan stndeki dene-
timimizi - ve bu denetimi bilgece
Toplum hibir zaman yetkin iin, Toplumun ideal
biimi nedir? gibi sorular sormak akademik ki, :Pop-
per nedir?li genellikle uygunsuz ekim
nedir? ve nedir? bilirnde ilerlemeyle ne denli il-
gisizlerse, zgrlk nedir? ve Adalet nedir? siyasette
ilerlemeyle o denli ilgisizdirler. Bir tede nedir? so-
da, bunlar kadar uygunsuz gerekir- Bri-
tanya gerekten bir demokrasi midir? sorusu, Demok-
rasi ile ne demek istiyorsunuz?>> ya da Demokrasi nedir?e gtr-
mektedir. Bu gibi zn bir iinde ya
kalama yolundaki Popper'in,
zclk vermesine neden Siyaset-
te zc hemen hemen bir biimde ve
yol aar. nemli sorularsa, <<Bw
95
lar ne Sizin nerileriniz nelerdir? gibi soru-
Bunlara verilecek verimli bir biimde
ve sonra, bunlara da,
neri olmayan hibir uygulamaya vurulamaz. Demek ki, bilim-
de gibi siyasette de nemli olan, zmlenmesi
olarak ve deneyin

Otoriter kesinlik geleneksel bilim
fikirleri ve yntem stne ilerinde
iin, Popper'in siyasette belirli bir toplum durumunu
ve (bunu gerek-
mesi dursun) yatan ka-
onun bilirnde kesin bilgiyi ve koruyabi-
(bunu dursun),
yatan birebir Buna
onun, bilimin bilimsel yntem ve bu yn-
teme de, her dzeyde,
siyasetin siyasal yntem ve bu ynteme ge-
olarak Her iki
konuda da, Popper bizden, sonu olmayan bir geri besleme srecini
hayal gc ve istemektedir - bu sre-
cin iinde cesaretle yeni fikirlerin ortaya bir d-
zenlilikle, deneyin bir hata srecine
uyruk birlikte yrtlecektir. Popper bu
felsefede siyasette de blk prk toplum-
sal mhendislik demektedir. Bu deneyimin bir
<<blk prk zaten pek iyi olmayan bir anlamda kulla-
buradaysa bir de, stelik, nerilen yntemin
gizlemektedir; mhendislik>> de insanlara olarak
sevimsiz akla getirmektedir. Bu
duygusuz geliyor, fakat Popper'in onu daha tutku-
lu ya da onun bu yndeki kimi daha hibir
olamaz. Bu felsefenin bir gsterme-
ye ben bu kitapta daha ok ve onla-
stnde durdum; fakat daha da nemlisi, ahlaksal ka-
- ve bu kitapta ele daha pek ok
konuyu incelemek iin, okuyucuya Popper'in
veririm.
96
SONSZ
Bu kitap sonra, Popper'in ve stne, P.A. Schilpp'in
kocaman iki ciltlik bir Filozoflar Ktphanesi'nde
- La Salle, Illinois: Open Court Press, 1974. drt blmden
yor: Hemen hemen kendi bir kitap olan birincisi, Popper'in d-
, bir otobiyografisi; ikinci blmde, ileri gelen
33 tane yer almakta; nc ,blm, Popper'in
drdncsyse, en eksiksiz
Son olarak, Popper'in stne de bir sylemek
gerekir. ilk kitap, Die beiden Grundprobleme der Erkenntnistheorie (Bilgi
Temel Sorunu); Almanya'da ancak
Hi uz, bir gn evirisi de ikinci, ama
nan ilk Logik der Forschung, Almanca 25 sonra olarak
Popper aradan geen zaman boyunca hangi
dan anlatan bir Postscript {Sonsz) eklemek Bu Popper'in
elinin ylesine byd ki, bir kitap halin.i Logic of Scientific
Discovery onsuz Postscript de 1957'den beri olarak
Bence, bu, Popper'in teki kitaplan kadar nemli bir zellikle Me-
taphysical Epilogue (Metafizik Son Sz) blm, en gzel
on.un iin, Postscript ne denli erken ortaya o denli iyi olur.
Popper, henz, biraz
grecilik Popper'in Dnya 3 ve beden-zihin sorunu, evrim ve kendi
dil felsefesi stne uzun --kitap ya da kitap byk-
ve sorunlarla ilgili tek tek birok makaleleri ve ders
Bunlardan hala yeni
daha kamuoyuna ylesine oktur
ki, onun felsefesini olan bir felsefe diye
KP 7
97
KAYNAKA
Karl Popper'in
The Logic of Scientific -Discovery {Hutchinson, 1959), gzden son (3.)
1972. Bu, 1934'te Viyana'da olan (ama 1935 tarihini
Logik der yeni ve eklemelerle, evirisidir (Alman-
ca 5. Tbingen, 1973).
The Open Society and lls Enemies (Routledge and Kegan Paul, 1945, iki cilt.
Gzden son (5.) 1966. Trke evirisi: Toplum ve
cilt I - Platon'un Bys '(ev. Mete Tunay), cilt ll - Hegel ve Marx {ev. Ha-
run Siyasi Trk 1967-68'de
The Poverty of Historicism {Routledge and Kegan Paul, 1957);
1961.
Conjectures and Refutations: The Growth oj Scientific Knowlooge (Routledge
and Kegan Paul, 1963), gzden son (4.) 1972.
Objective Knowledge: an Evolutionary Approach (Oxford University Press, 1972),
1972'de dzeltmelerle birlikte yeniden son 1975.
Popper'in da Bryan Magee,
British Philosophy (Secker and War.burg, 1971) ve The Philosophy of Karl Popper
(La Salle, Illinois: Open Court Press, 1974).
99
KARL P O P P E R N
K MAKALESi
DiYALEKTiK
I. AIKLANMASI
Ne denli ya da olursa olsun,
hibir yoktur ki, ya da
bu filozofumuzca olsun.
Deseart es
Bu sz, filozoflar
ve felsefe iin btn insan ve bilim, tek-
nik, sanayi ve politika iin de Gerekten, akla
her bir kez denemek daha da bir or-
tamda -gezegenimiz zerindeki biim
ve belirimlerin derecede zengin sezilebilir.
Byle insan herhangi bir problem
iin akla gelebilen her zm denemeye
olduka genel bir dzenlilik
biliriz. Bir zme yntem hep
Deneme ve yntemi: Temel olarak, (can-
evreye uyma sresinde yntem de bu-
dur. Bu yntemin denemelerin ve
Ne kadar ok denersek, birinin
o kadar ok
ve zellikle felsefenin kulla-
(*) Bu makale, 1937'de Zelanda, Christohurch, Canterbury University College'
deki bir felsefe seminerine bildiri ilk kez 1940'ta Mind
(yeni dizi, 49)
Burada, Conjectures and Rejutations Routledge Kegan Paul, 1963),
s. 312-35'ten eviri, Hkin Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergi8i, cilt XVI
(1964), 1, s. 168-98'de
103
KARL POPPER
yntemi, deneme ve ynteminin zel bir ola-
rak bir soruna ya bir kuram ileri
srerek ve yapabildikleri srece buna kalarak (kuram
olunca onunla birlikte yok bile olabilirler (1)) ya da
ileri byle bir grnce onunla
tepki gsterirler. Deneme ve yntemiyle iyice
bu ideoloji insan dene-
bilecek her belirgin olarak grnyor. Byle bir ide-
oloji durumlar, daha ok bir kurarn ya da sis-
temin uzun bir sre fakat, de-
neme ve ile ideoloji yerine, dzelerek
ilerleyen ve kesintisiz, srekli olan rnek-
leri varsa bile ok
Deneme ve yntemi gittike daha bilinli olarak
tirilirse, bilimsel yntem>>in zelliklerini kazanmaya Bu
yntem (2) betimlencbilir: Bilgin belli bir sorunla
olarak bir zm, bir kurarn ortaya atar.
Bilim bu teoriyi benimsese bile geici olarak benimser. Bilginierin
ortadaki ve denemek iin hibir esirgeme-
meleri, bilimsel yntemin en ve deneme
el ele gider: i.irtlebilir ortaya iin ku-
ram pek ok ynlerden bu zedele-
nebilecek mmkn olan en incelemelere
ilerler. Bu, yine deneme ve ynteminin bir e-
Kurarnlar geici olarak ortaya konur ve denenir. Deneme
sonucu gsterirse, bu kurarn Dene-
me ve yntemi esas bir (eliminationt
yntemidir. Yetecek kadar ok
(ve sunulan ye-
teri kadar ve yetecek denemelerin
Bu yolla, en uygun ve daha az
uygun
Bir kurama mmkn ola!Jilecek en uzun srece kalmak .gibi dogmatik
bir tutum. olduka nemlidir. Bunsuz, bir iinde ne hibir zaman
bulamaz - kuwetini aniayacak gerek bir sonu
olarak, hibir kuram, evrene d zen getirmek, bizi gelecek olaylara ve dik-
katimizi yoksa hi olaylara evirmek 'grevlerini
{2) Bu yntem, ya da
anlammda bir yntem yani, sonulara .giden
kesin bir yol bu anlamda bir yntem yoktur (olamaz).
104
DiYALEKTiK
Genel olarak insan zel olarak da bilimsel d-
stne bu betimleme (3) az ok kabul
edilirse; bu, diyalektik ynlerde sy-
leyenleri eder.
Diyalektik (modern (4) anlamda, yani (,)zellikle Hegel'in kullan-
anlamda) bir -daha zellikle, insan di-
yalektik leme [sav (thesis),' sav (antithesis) ve
( synthesis)] denilen bir yolla savunan bir
kin, bir veya kurarn yahut hareket buna sav de-
nebilir. Byle bir sav kere nk acun-
daki gibi olacak ve gsz yanlan
veya hareket sav diye
birinciye, SaV>>a Sav ve sav a-
bir zme vanlana kadar srer; bu zm bir anlamda, her
birinin ve ikisinin de koruyup
kamarak da da tesine gider
(geer). nc olan bu zme verilir.' Bir
kere kendisi yeni bir diyalektik leme iin ilk
olabilir; bu tek yahut yn-
den tatmin edici ortaya byle olur. nk bu du-
rumda yeniden ortaya bu da yeni
bir yaratan, yeni bir sav olarak nitelenmesi demektir. Di-
yalektik leme, bylece daha yksek bir dzeye ve ikind bir
de nc bir dzeye ykselebilir (S).
(3) Daha bir Logic oj Scientific Discovery bu-
lunabilir. (1934) 1959.
(4) Yunanca He dialektike (techne) deyimi, dili kullanma
diye evrilebilir. Terimin bu Platon'a kadar gider; fakat Platon'da
bile ayn anlamlarda grlr R. Robinson'un Plato's Earlier Dialectic
(1941, s. 73 dn. ve. 94 dn.) Diyalektik'in eski hi
olmazsa biri, bilimsel yntem diye ok nk, di-
yalektik sznn bir yntemini ve
bu anlam, ampirik gzlemleri
mcyi veya eski terimlerle, da kapsar.
(5) Hegel'in hem sav hem sav, (bi-
indirgenir ve bundan tr, 2. (veya ya da
bir kenara konur yahut ve aym zamanda 3. {veya ya da koru-
nur yahut Nr kenara konur) ve 4. ykseltilir (yahut .daha yksek bir dzeye
Hegel'in ok bir tek Alman-
ca terimin [ aufgehoben (kelime drt
gstermektedir.
lOS
KARL POPPER
Diyalektik leme denilen sre iin bu yeter_
Diyalektik lemenin tarihinde zellikle ba-
ve ve bu ve kurumlar
stne sosyal hareketleri olduka iyi pek
edilemez. Byle bir diyalektik srecin tar-
deneme ve yntemine uygun olarak
gsterilerek Ama bunun, gibi
bir deneme ve ile
da kabul etmek gerekir. Deneme ve yntemini an-
bir ve ya da diyalektik-
ilerin terminolojisiyle, bir sav ve ele
almakla daha ileri bir iin bir ne srmedik, bir
savla sav syleme-
dik. Daha ok, bir ile onun ya da
bir sav ile sav
(yahut belki de ve elde denenebi-
lecek yeter kurarn varsa,
yeni ileri srdk.
deneme ve yntemi terimleriyle
diyalektik terimleriyle biraz daha ol-
sylenebilir. Deneme ve yntemi bir tek
durumlara beri birbi-
rinden olan, ama birbirine olmayan birok
durumlara uygulanabilir. Fakat, insan
belirli bir kere belki de ola-
bir tek ile da Durum
byk olunca, diyalektik uygulanabilir. nk, sav
olacak ve kendi diyalektikiterin de-
gibi,
genel deneme ve ynteminden bi-
raz bir da kapsar. ne s-
gibi, deneme ve yntemi bir
veya sylemekle yetinir. Diyalektiki ise
bundan daha ok sylenecek sz direnir: Gz nne
veya kurarn her ne kadar rtlebilirse de, yksek
bir iinde saklanmaya bir nk byle
olmasa pek ortaya konmaz veya nem verilmezdi. bu
ona yani
nnde savunanlar herhalde ortaya Bylece
tatmin edici yegane zm bir yani iinde hem sa-
106
DiYALEKTiK
hem de en. iyi bir kurarn

tarihinin byle diyalektik yoldan ba-
zan olduka tatmin edici deneme ve terimle-
riyle bir katabile-
kabul edilmelidir.
rnek olarak Bu alanda diyalektik
uygun pek ok durum bulabiliriz - diyelim, cisimcik
(corpuscular) ilkin dalga yeri
tan sonra, her ikisinin de yerine geen yeni kuramda
olarak Daha kesinlikle, yenilerinin eski for-
milerin diye syle-
yebiliriz; yani, yksek derecede bunlar
ruya ok grndklerinden uygulanabilirler, hatta
uygulama mkemmelen formller olarak
ele bile mmkndr.
Diyalektik yana, btn bunlar sylenebilir. Fakat da-
ha kabuilenmemeye dikkat etmek
diyalektikiler ve maalesef ge-
ok ciddiye benzetmelere dikkat etmeli-
yiz (metaphor). Bir rnek, kendi
nu syleyen diyalektik Gerekte, bizim
tirici tutumumuz byle bir yerlerde
-birok kereler byle olur- hibir sav Bunun gibi,
ortaya da, sav la sav
dikkat etmeliyiz. zihinler
bu zihinler ortaya yeni insan
cesi tarihinde sonusuz kalan birok
Sonra, bir bile, onun sav ve iyi
sylemek de, hayli kaba bir
olur. Bu yerde bile
nk eski ek olarak, her durum-
da daha nceki devrelerine indirgenemeyecek yeni fi-
kirleri iinde bir deyimle, sav ve
malzemeyle (materyelle) bir kurarndan daha ok
bir Btn gz nne diyalektik
lama, yerlerde bile, sav ve
iindeki fikirlerden demekle, pek
az eder. Bu, diyalektikilerin de stnde
bir yine de onlar hemen her zaman
107
KARL POPPER
ccnin gelecekteki yarayacak veya olmazsa bu n-
ceden kestirecek bir teknik olarak varsayarlar.
Fakat, en nemli ve diyalektikiterin
konusundaki ileri gelmektedir.
Diyalcktikilcr, tarihinde en byk nemi
olarak grrler. kadar nem
li kesinlikle sylenebilir. her zaman bir-
belirtmekten ibarettir: bu ya
iinde ya bir kurarola bir nedenle
ka bir kurarn ya da kurarola olgular -veya daha ke-
sin sylemek gerekirse, kurarola olgu ncrmeleri-
olur. ya byle birka gstermek ya da dpedz
kurama durmaktan (yani ortaya koymak-
tan) bir yapamaz. Fakat ok nemli bir anlam-
da, herhangi bir fikri yrtc gcdr.
kiler
iin makul bir neden bulunmaz, fikri de
Bylelikle, -zellikle, bir savla sav
bulunan ve bir
son dcreec verimli ve gerekten herhangi bir ge-
yrtc gcn meydana olarak g-
ren diyalcktikilcr, -ileride gibi- olarak, bu
verimli sonucuna
Hatta, her yerinde olageldiklerinden,
da direnirlcr.
Byle bir direnme, geleneksel ilkcsine
(law of contradiction) demektir. Bu ilke, iki ner-
mcnin hibir zaman birlikte ve iki
meydana gelen bir ncrmenin de, salt
nedenlerinden tr gs-
terir. Diyalcktikilcr, dayanarak, bu man-
derler. bu yolla yeni bir
- diyalektik ileri srerlcr. Buraya kadar, yal-
bir tarih tarihi bir
diye ortaya diyalektik, bu yoldan ok bir
olarak beliriyor: zamanda hem bir hem de
gibi) genel bir dnya oluyor.
Bunlar pek byk ama en kk bir temelleri bile
yoktur. Gerekten, ve bir
ka bir dayanmazlar.
108
DiYALEKTiK
Diyalektikiler, verimli ya da bereketli yahut
me diyorlar; biz de bunun, bir anlamda, oldu-
kabul ediyoruz. Bu katlanmamakta, iin-
de olan bir mutlak edersek,
ka bir deyimle, hibir kabul etmemeye
takdirde sz konusudur: (yani ortaya koy-
bizi ve
bu azmimizden trdr.
bu tutumu ve katlanmaya karar ve-
rirsek, her verimliliklerini zorunlu olarak bir anda
yitirirler. Fikri olmaktan nk, biz
katlarmaya
rin ortaya bizi zorlamaz.
bir;. gstermekten ibaret olan) gc-
n kaybeder. niye ya da belki istekli bir
ben demedim mi ile verilerek, yzroze vurulan
kilere hsn kabul gsterilir.
Fakat bu, katlanmaya ve
onunla birlikte btn fikri sona ermek zorunda
demektir.
Bu yzden, diyalekiye iki birini semek zorunda oldu-
sylememiz gereklidir. Ya verimliliklerinden tr
le ilgilenir, bu takdirde gstermek
Ya da kabule olur, bu takdirde
ussal (rasyonel) ve fikri hale
gelir.
Bundan diyalektik iten biricik <<kuvvet, sav-
la sav kabul etmemek, ona katlanma-
maktaki direnmemizdir. eden ne bu iki d-
iindeki gizli bir kuvvet ne de gizli bir geri-
limdir; kabul etmemek yolundaki ve
azmimiz, bizi yeni bir
aramaya zorlar. Bu tamamen nk
kolayca gsterilebilir ki, kabul edilirse, her bilim-
sel zorunlu olur: bu da bilimin tmden
demektir. Bunun byle iki nerme kabul edi-
lirse, herhangi bir nermeyi kabul etmenin zorunlu hale gelmesi
ile nk birka nermeden ne olursa olsun her-
hangi bir olarak
109
KARL POPPER
Bu, her zaman iin (6) burada iyice
Bu temel her insan bilinip
pek de o kadar basit olmayan birka gere-
biridir. benzer sembollerin
etmeyen okuyuculara bu sern-
bollerin bile, ok de-
ve bu noktaya birka dakika kolay-
anlarlar.
(inference), belirli
uygun olarak iler!er. geerliyse,
lan geerlidir; bir da, ancak ve ancak
nclerden (premise) hibir zaman bir sonuca gtr-
mezse geerli olur; veya bir nclerdeki
(hepsi takdirde) sonuca geiren
karsama geerlidir.
Biz byle iki stnde il-
kini ve g iin nce, nerme ( compound
statement) ortaya Sokrates bilgedir ve Pe-
ter yahut Ya Sokrates bilgedir ya da Peter (fakat
ikisi birden yahut Sokrates bilgedir ve 1 yahut Peter kral-
rnekleri hep nermelerdir. Kendilerinden
nerme iki nermeye (Sokrates bilgedir>> ve Peter kral-
kurucu nerme (component statement) denir.
Burada bizi ilgilendired bir nerme bu,
ancak ve ancak kurucu nermelerinden hi biri
olacak o, irkin ve 1 yahut>>
byle bir gcndedir: Sokrates bilgedir
ve 1 yahut Peter nermesi, ancak ve ancak kurucu ner-
melerinden biri yahut her ikisi ve ancak her iki
kurucu nermc de
Ve 1 yahut>> yerine V>> semboln koy-
mak ve nermeleri gstermek zere <<p>> ve <<q>> harf-
terini kullanmak adet halde diyebiJiriz ki, <<p V q>> ya-
(6) H. Jeffreys, The Naturc of Mathematics (Phi/o-
sophy of Science, 5, 1938, 449) <<Bir herhangi bir nermeye izin
demektedir. Jeffreys'in bana cevaba (Mind, 51, 1942 s. 90) ve be-
nim notuma ila (Mind, 52, 1943, s. 47) Burada sunulacak gerek-
te. Jan Lukasiewics'in Erkenntnis 5, s. 124'te gibi, Duns Scotus'a da
( + 1308) bilinmekteydi.
110

bir nerme, onu kuran p ve q nermelerinden biri
ise olur.
ilk kuracak duruma bulu-
nuyoruz. Bu,
(1) Bir p nclnden <<Sokrates bilgedir) <<p v q
herhangi bir sonu <<Sokrates bilgedir v Peter kral-
(geerli) olarak
Bu geerli <<V nin
larsak derhal grlr. Bu sembol, kurucu 'onermelerinden hi ol-
mazsa biri olan nermeler yapar. Buna uy-
gun olarak, p ise, p v q da olmak Bu ku-
ral hibir zaman bir nciden bir sonuca gtrmez,
bu da onun geerli demektir.
birinci byle
lere olanlara tuhaf gelir. Gerekten, bu, sonuta nci-
den ok daha az bilgi iin, gndelik hayatta seyrek kulla-
bir Ama atarken kulla-
Mesela hi olmazsa bir kere tura stne bahse gi-
rerek bir iki kere havaya Bu, besbelli ki, be-
nermenin stne bahse girmem demek-
tir: tura gelir v ikinci tura gelir. Bu nermenin
hesaplamaya gre) (3/4'e yani mesela,
1/2 olan, <<ya ilk tura gelir ya da ikinci tura
gelir nermesinden herkes, ilk tura
geldiyse benim bahsi bir ilk ku-
rucu nermesi stne bahse birle-
nermenin olmak zorunda syleyecektir. Bu
da, birinci uygun olarak gs-
terir.
de gsterebiliriz:
p
pvq
Bu da, p nclnden p v q sonucunu elde ederiz diye okunabilir.
ikinci birinciden daha
daha bildiktir. p'nin non- p ile an-
bu gsterilebilir:
non- p
pvq
q
lll
KARL POPPER
Bu da okunabilir:
{2) non- p ve p v q ncllerinden q sonucunu elde ederiz.
Bu non- p'nin ancak ve ancak p oldu-
takdirde olan bir nerme gz nne an-
Buna uygun olarak, ilk ncl (non- p) ise,
ikinci ncln ilk kurucu nermesi her iki
nc! ise, ikinci ncln ikinci kurucu nermesi olma
Bu da, her iki ncl olduka q olmak zorunda-
demektir.
Non- p ise, p sonucunu denile-
bilir ki non- p ile p'nin bir arada ileri sren
ilkesini oluyoruz. Yani, benim bu
andaki grevim yana savunmak) ol-
daha dikkatli gerekirdi. Fakat, anda ben yal-
kullanarak birka neZden
giden herhangi bir sonucu gsterme-
ye
Gerekten, iki kullanarak bunu gsterebiliriz.
kili iki nclmZ var diyelim.
(a)
(b)
Bu iki nclden, herhangi bir nerme, <<Sezar hainin
biriydi>> ki:
(c) v Sezar hainin biriydi
de, (b) ve (c)'yi nc! ikinci kurala uygun olarak,
(d) Sezar hainin biriydi
nermesini
yolla, herhangi bir nermeyi, mesela <<Sezar
hainin biri nermesini Bylece
2 + 2 "" ve <<2 + 2 # 5 i, giden her nermeyi
onun tersini de
Bundan ki, bir kuramda varsa, o
kurarndan her gerekte hibir
Bize her bilgiyle birlikte o bilginin olumsuzunu da verebilen .bir
kuram, bize hibir bilgi veremez. Bundan olan bir
kuram, olarak hibir yaramaz.
durumunun nemini gz nne alarak;
112
DiYALEKTiK
sonuca gtren birka daha
Birinci tersine, incelenip
kurallar, klasik bir ilk-
nce nc kural byle
{3) p ve q gibi herhangi iki nclden, bunlardan biriyle olan
bir sonu, diyelim p, olarak,
p
q
p
ve filozoflarca (7) kabul edilmemesi-
ne bu kural nk ncller ol-
duka, bir sonuca gtrmek
Bu ve gerekten pek basittir; zaten gnlk ko-
gereksiz ve bu yzden de yapan, bu ba-
Fakat, bir sylenmeye kadar basit ol-
demek
Bu nc kuraldan dolayh indirgcme
( of reduction) diye bir kural
da gereklidir (nk bu kural, klasik mkem-
mel-olmayan terimierin ilk ya da <<mkemmel terimlcie
olarak indirgenmesinde
geerli bir
(a) Btn insanlar lmldr
(b) Btn
(c) Btn lmldcir.
(l (l
b 11011 -c
(4) --geer bir ise, --- de geerli bir
c 11011 - b

(a) ve (b) ncllerinden (c)'yi geerli olu-
ti.irii,
(a) Btn insanlar lmldr
(7) G. E. Moore.
KP 8
13
KARL POPPER
(non -c) lml-
(non- b) insan-
da (geerli) olmak
kullanmak zere kural, biraz nce sylene-
nin hafife bir ki:
a a
non-b non-c
(S) --- geerli bir ise, --- de geerli bir
c b

Kural (S), kural (4)'ten ifte-olumsuzluk ilkesiyle elde
edilebilir (non- b'den b'yi syleyen yasa).
kural (S) herhangi 'a, b, c nermeleri iin
geerli (ve ancak bylece geerli ise), o halde a ile olan bir c
iin de geerli olmak kural da
geerli olmak
a a
non - b . non - b
(6) --- geerli bir ise, ---- de geerli bir

a b
a
non- b
Fakat, (3)'ten biliyoruz ki--- gerekten geerli bir
a
Bylece, (6) ve (3) birlikte verirler:
(7)
a
non- a
(a) ve (b) nermeleri ne ileri srerlerse srsnler,
b geerli bir (7), tam bizim gstermek iste-
yani ncllerden dilenen herhangi bir sonu-
cun gsterir.
Bu durum her sistemi iin byle midir, yahut iindeki
nermelerden her nermenin bir
sistemi kurulabilir mi sorusu akla gelebilir. Ben bu soruyu incele-
dim, byle bir sistem kurulabilir. Ama bu, son dereec gsz bir
sistem olur. pek hatta
114
DiYALEKTiK
p ise q'dur bir nermeyle p'den q'yu
syleyen modus ponens bile kalkar. Bence, byle bir sistem (8) fay-
da gzetmeksizin formal sistemler kurmakla ilgilenenler iin her
ne kadar ilgin clabilirse de, yapmak kulla-

Bazen denilir ki, birka nermeden her
yin bir gstermez: bir
kere, kuram ilgin olabilir; olarak,
kendisini hale sokacak dzeltmelere yol aabilir; son olarak,
ad hoc da olsa, kurama dahil olan sonular elde
etmemizi nleyecek (Quantum
yntemi gibi) bir .yntem Btn bunlar tamamen
fakat byle bir kuram, b-
yk tehlikelerin ortaya yol aar. Ciddi olarak buna kat-
hibir bizi daha iyi bir kurarn
aramaya zorlamaz veya tersine, daha iyi bir kurarn bu,
iindeki tr kt bir kurarn
iindir. kabul edilmesi, her
yerde gibi burada da sonu ve bylelikle bilimin
demek olur.
Burada ve benzetmeli tehlikeleri grn-
mektedir. Diyalektikilerio ve hatta ve-
rimliliklerinden tr
ki tehlikeli bir nk
ancak bunlara katianmamak
iin ilkesine uygun bir tutumun)
neticesidir. tehlikelidir de, nk
den gereksizdir ve hatta belki de bunlardan
demek, bilimin ve yani var-
mak Bu, ve herkes
iin, her ve anlamlara kamadan ortaya koyma-
(8) H urada sz konusu edile,n sistem, <<ikili-sezgici (dual-intuitionist cal-
cu/us): n the Theory of Deduction I and II>> Proc. of the Ro-
yal Dutch Academy, cilt Ll, n. 2 ve 3, 1948, s. !82'dt 3,82, s. 322'de 4.2 ile 5.32, 5.42
ve not 15. Bay Joseph Kalman Cohen bu sistemi daha olarak
Benim bu hesap stne basit bir yorumum Btn nermeler olanak gste-
ren kiplik (moda[) nermeler olarak <<P olabilir ile p ise q olabilirden,
gerekten, q olabiliri (nk, p ise, q bir nerme
olabilir). <<P olabilir>> ile <<non-p olabilin>den besbelli ki btn
Ierin (mmkn)
llS
KARL POPPER
bir zorunluluk ve hatta kendini bu yolda bir grev
- byle yapmak, benzetmenin gzelliklerini ve ze-
kice ift demek olsa bile belirtse gerektir.
Bundan tr, belirli daha iyi-
dir. sav, sav ve stne kullan-
terimler yerine, kere diyalektik le-
meyi sav yerine olumsuzluk'u>> ve yeri-
ne terimlerini kullanarak
yahut veya gibi te-
rimlerin daha az yerlerde, terimini
kullanmaktan olumsuzluk>> ve
gibi terimierin diyalektikteki man-
ve olduka belirli bu terminolojinin
pek Fakat gerekte, bu terimierin kt
diyalektikilerin o kadar grlen
bir hayli sebep Diyalektiki-
ler kere, bir blm (daha iyi olan bl-
m) veya modernize gibi bir sayar-
lar. Byle bir daha derin nedenleri, ileride
zmlememizin, herhangi
bir sonucuna sylemekle
nk iin -belki kabaca, fakat ye-
terli olarak- bir tmdengeJim den-ebilir.
tmdengelimle (deduction) herhangi bir ilgisi inanmak
iin hibir sebep yoktur.
zetle: -diyalektik lemenin bir mana
anlamdaki ne Diya
lektik veya daha pekin olarak diyalektik leme belli
melerin yahut belli tarih srelerinin belli tipik bir yoldan olagel-
savunur. Yani, ampirik olarak betimleme yapan bir kuram-
bir dev-
resinde byklklerinin sonra ve en sonun-
da da lcne kadar syleyen kuram>> veya n-
ce dogmatik olarak, sonra ve ancak ondan sonra, n-
c evrede bilimsel, yani bir iinde
nu neren kuram>> Bu gibi diyalektik de
-diyalc;ktik yorumlamalar istisnalar
uygulanamaz ve bu gibi de hibir
zel yoktur.
tehlikelerinden bir
116
DiYALEKTiK
Bu belirsizlik, diyalektik bir her trl
lere ve hatta bsbtn uyacak ok
kolay bir hale getirir. bir tanesini savla, bu tane-
den bitkiyi savla, bu bitkiden btn taneleri
de diyalektik bir By-
le bir diyalektik lemenin zaten belirsiz olan anla-
daha da tehlikeli bir
Bu suretle yle bir duruma ki, bir di-
yalektik sylemek, bu evreli bir ol-
sylemekten fazla bir anlam bu da ok bir
sylem""ek Fakat bu bitkinin filizlenmesi tohu-
mun nk bitki bymeye to-
hum var olmaktan ve bitki ok tohumUn
da olurusuzun -daha yksek bir seviyede
yeni bir diyerek besbelli ki kelimelerle
oynamaktan ibarettir. (Engels'in bu herhangi bir
sylemesinin nedeni bu mudur acaba?)
Diyalektikilerin matematik verdikleri standart r-
nekler daha bile ktdr. Engels'in bir rnek
-Hecker'in (9) ''Yksek bi-
matematikte genellikle (-a) kendisiyle ar-
a' olur, yani yeni bir fakat
bir sav ve bunun veya
nu bile, - (-a), yani a ol-
gerekir ki, bu da daha yksek>> bir ilk sa-
kendisinden ibarettir. bir neden ancak
kendi kendisiyle sonucunda elde edilsin? Ne-
den mesela, sav ve (O olur) veya
sav la (a
2
a
2
olur) elde edilmesin? ve
hangi anlamda a
2
, a'dan yahut-a'dan yksek tir? byk-
tr olll!asa gerektir, nk a = 1/2- ise, a
2
= 1/4 olur).
Bu rnek, mphem diyalektik son dereec geli-
gsterir.
gibi bfr kurama temel denebilir; bununla, kendisi her
iin, her zaman btn bilim-
ler istenir. Ussal olarak uygu-
anlamda, temel bir kurarn
{9) Hecker. Dialogues. London 1936, s. 'l9.
117
KARL POPPER
bir betimleme (tasvir) syleyebi-
liriz. Bundan tr, evrim bir bl-
m ya da kendisi saymak kadar saymak da ya-
olursa, diyalektik iin de yle uygunsuz olur. diyalek-
hem belli tipik anlatan bir kurarn hem de
gibi temel bir kurarn diye ancak yuka-
bu benzetmeli ve mphem ifadelerin kul-

Btn bunlardan, diyalektik terimi son derece
dikkatli olmak En iyisi belki de,
bu terimi hi - deneme ve ynteminin
daha seik tenninolojisi her zaman emrimizdedir. istisnalar,
hibir ve gerekten bir lemeyle
ilerleyen yerlerde

II. HEGEL
kadar,
bir yoldan belirtmeye iyi
etmemekti. Bu zette, diyalektik,
leri temel olmayan fakat bazen elve-
olan bir yolu olarak gsterildi. Buna Hegel ve okulu
ileri srlen diyalel,<.tik son derece (mba-
ve tehlikeli olarak
Hegel'in hale getirmek iin, felsefe
tarihinin bir 'blmne -bence, pek de olmayan bir bl-
mne- olabilir.
Modern felsefe tarihinde byk bir sorun, bir yandan Kartez-
yen veya okul Avrupa'da) ilc te yandan Ampirizm
Bu iin cpigraf
olarak cmlesi, okulun kurucusu
olan yazar benim anlamda
zihninin bir yani bir zme varmak iin, her
denemesi gstermek niyetiyle daha ok, by-
le deneyecek gsterenleri
rnek iin bu cmlesinin
ana fikir, gerek filozofun btn bu sama ve
dikkatle bulmak iin,
118
DiYALEKTiK
filozof ve seiklikleri ile akla yatan,
olan ender kabul edecek-
tir. Kartezyen denemeye
kullanarak bilim syler; n-
k akla uygun olan (yani, kendini gsteren) her ner-
me, bir betimlemesidir (tasviridir). Felsefe tarihi-
nin kuram, olan bu
Bu (daha sonraki bir dnemin, Hegel'in
kullanarak) szlerle zetlenebilir: Akla uygun olan, gerek ol-

Bu kurama bilimsel bir
veya stne vermenizi ancak deneyin mmkn
savunur. gre, salt (pure
reasoning) hibir zaman olgusal ortaya koyamaz: gzlem
ve deney de Gvenle denilebilir ki, bilimsel ynte-
min gnmzde ciddiye tek
-belki biraz alakgnll ve ya da bu
Kant, kendisinden nceki ve grgcler (ampi-
ristler) ve bu iki
bir diyalektikinin (ama Kant byle
bir - biraz
bir olan bir sonuca sorunu, salt
Salt Kant, bilgimizin ge-
mmkn deneyim ve bu
tesinde speklatif salt metafizik bir sis-
kurmaya hibir ileri
tr. Salt stne bu hemen btn filozofla-
korkun bir darbe oldu; zellikle
kabullenmek dursun, salt spe-
klasyon stne yeni metafizik sistemleri kurmaya kal-
Bunu yaparken de, gcnden kaabilmek
umuduyla, sistemin zelliklerini denediler.
Bylece ve Alman okulu diye
okul, Hegel'de en yksek buldu.
Hegel'in felsefesinde gereken iki nokta
idealizmi ve Her iki noktada da Hegel,
celerinin etki fakat daha ileri gitmeye
Bundan tr Hegel'i anlamak iin, onun
kini gstermeliyiz.
Kant bilimin olgusundan Bu olguyu
119
KARL POPPER
istedi, yani bilim mmkn olabilir? veya
zihinleri acunun bilgisini kazanabiliyor? yahut zihin-
lerimiz acunu kavrayabiliyor? sorusuna bulmak is-
tedi. (Bu soruya, epistemoloji sorunu diyebiliriz).
idi: zihin acunu, daha
bize acunu kavrayabilir, nk bu acun zihin-
den bsbtn zihine benzer. Bu byledir, nk zi-
hin, bilgi edinme, acunu kavrama srecinde, iine'duyumlar yoluyla
giren btn materyeli adeta (etkin olarak) fiilen sindirir. Bu ma-
teryeli stne kendi i ya da ya-
ya da basar. de-
-iinde evren, bize gibi evren-
zihinlerimiz nceden bir
evrendir. Bylelikle, zihin iin, zihin gibi
.
. ,,zihin evreni kavrayabilir, nk evren zihin gibidir
idealiste bir. nk idealizmin evrenin
zihin bir
Burada, ne epistemolojinin
ne de ele almak niyetindeyim. Fakat bunun,
gerekte, bsbtn idealiste etmek isterim.
kendisinin de gibi, bu, bir realizm ile bir
idealizmin veya - realist unsur, evrenin' bize
zihnimiz bir
materyel idealist unsur ise, bunun
dan bir matcryel
hayli soyut fakat muhakkak ki zekice olan epistemolo-
jisi stnde bu kadar durmak yeter. Hegel'e gemeden nce, felse-
feci olmayan, dayanmaya (ben
en ok bylelerinden bu iin epigraf cm-
leyi iin uyarmak isterim; nk
cekleri muhtemelen onlara -bence tamamen olarak-
sama grnecektir.
gibi, Hegel, idealizminde ileri
Hegel de Zihinlerimiz evreni kavrayabilir? epistemolojik
sorunu ile idealistlerle birlikte, nk
acun zihin gibidir oldu. Fakat, onun daha
kklyd. Hegel, Kant gibi nkzihin acunu sindirir veya
eder, demedi. nk acun zihindir dedi veya bir
nk akla uygun .olan gerektir, zira gerekle
120
DIYALEKTiK NEDIR?
Hegel'in ve felsefesi veya z-
felsefesi, budur. Geerken da edelim ki,
epistemolojik nk zihin acunu eder ile
Hegel'in felsefesi nk zihin acundur tarihi
bir kpr yani Fichte'nin nk zihin acunu ce-
(10).
Hegel'in felsefesi, akla uygun olan gerektir, gerek
olan akla uy&undur; ve gerek
ki, yeni bir temel stnde yine egemen iin bir
Bu filozofun salt uslamlarnayla bir acun
ve bunun gerek acunun sa-
imkan verdi. Bylelikle, tam dedi-
mmkn Bundan tr Hegel,
rtmeye kalkmak Bunu da kendi diyalek-

Hegel'in anlamak iin yine Kant'a dnmek zorun-
Hegel'i olmakla birlikte,
mak iin kategoriler tablosunun zl stnde
(ll). Fakat, reddetme yntemini
sz konusu etmek bilgimizin mm-
kn deneme ile ve salt bu
tesinde Criti-
que'inin (transcendental) Diyalektik bir
blmnde bunu Salt teorik bir sistem
denersek iinde acunun sonsuz ol--
kalkarsak (besbelli ki mmkn deneyin tesine
giden bir bu olur; fakat hemen zntyle farkederiz:
ki, her zaman buna bsbtn bir kurarn benzer yar-
savunulabilir. bir byle bir metafizik sav
her zaman onun tam kurup savunabiliriz
ve destekleyen her tutan tam
bir tamt kolayca kurabiliriz. Her iki tamt da benzer bir
gc - her iki da veya hemen hemen dere-
cede makul grnrler. Bylece Kant, mmkn deneyin te-
,(10) Bu cevap orijinal bile nk Kant bunu daha nce gz nne qJ-
fakat
(ll) MacTaggart bu Studies in Hegelian Dialectics ilgin eserinin.
ana
121
KARL POPPER
sine gitmeye kendine durumda ve
kendisiyle
kendi fel_sefesi bir yana
rak, bir yorumunu gerekseydi;
Kant, metafizik akla -uygunluk veya bellilik ilke-
sinin tek bir sonu veya kurama
tir, derdim. benzer bir akla-uygunlukla, hatta
birka her zaman mmkndr.
Bylece, deneyden hi grmezsek ve hi olmazsa bize belli
-yani, olduka akla uygun grndkleri halde, gzlem-
lenen olgulara syleyecek
deneyler ya da gzlemler sav-
hangilerinin anlamak hibir
umudumuz olmaz.
Hegel, rtmesine oldu da ste geldi?
Bu sorunun ok yok, diyerek.
ve olagelirler. Bunlar sadece,
yani ve onunla birlikte felsefesine gre)
bir kere sabit tersine,
gz nne almayan bir yetersizliklerini gs-
terirler. Hegel, bylelikle, Kant
tr, diyor. nk Hegel'in diyalektibe olarak metafizik>>
ancak evrimi, hareketi ve gz nne
almayan bir sistemdir; bu sistem,
mez, hareketsiz ve bir olarak kabul eder ..
Hegel, felsefesiyle, iin acunun da
zorunda ve veya diyalektik olarak iin,
evrenin de diyalektik lemelerle sonucunu

Bylece, Hegel buluruz:
(a) metafizik veya diye -
ynnde bir Hegel, bu,, rtmeyi,
ancak kendi dar metafizik olan sistemler iin fa-
kat gz nne alan ve bundan tr de
den korkmayan diyalektik uymaz diye Hegel
bu yolla felakete belli,
son derece tehlikeli bir servene nk bir
syler: <<Kant, gtrr diyerek
bunun kabul ediyorum. Fakat bu gcn
122

mezlik bu bu ilkeyi kabul
eden, yani olmak isteyen sistemleri riitr. Be-
nimki gibi, iinde bir sis-
tem -yani, diyalektik sistem- iin tehlikeli Bu
son derece tehlikeli bir -herhangi bir
gerekmeyen bir ortaya
nk herhangi bir bir kurarn stne herhangi bir
me, nceden de gibi, ya iindeki ya da kurarola
olgular gsterme yntemine dayanmak
Hegel'in bundan tr, etkili, fa-
kat maalesef haddinden fazla etkilidir. Bu Hegel'in siste-
mini herhangi bir veya gvenli byle-
ce ok zel bir anlamda dogmatiktir; buna
vermek isterim. (Buna benzer
dogmatik sistemlerin de destekleme<.Je kulla-
sylenebilir).
(b) diyalektik terimlerle Hegel'
felsefesinin, bir hayli gc olan bir unsurudur.
Hegel'in szn, bir zihin gstermek zere
znel (subjective) anlamda zamanda her
kuram, fikir ve benzerlerini anlatmak iin nesnel (objecti-
ve) anlamda da bu daha iyi Felse-
fenin, en yksek ifadesi savunan Hegel,
us derken,. bundan felsefi
mesini anlar. Gerekten, diyalektik lemenin felsefe
incelenmesindekinden daha ok bir yer
yoktur; bundan tr, Hegel'in diyalektik yntemini en iyi Fels!!fe
Tarihi'nde
Byle bir tehlikesini anlamak kin, Hegel'in
da -hatta ok daha bir uslamlama
yahut bir olarak buna uy-
gun olarak da temel dendi-
gerekir. Onun iin, Hegel'in uslam-
Iama ve srecinin yntemini inanarak,
en nemli bile, nemli bir b-
lm yapacak
anlamak Bu, edilmesine bir
engel olan bir yana zorunlu

bir burada-
123
KARL POPPER
Bu 4iyalektik
yine sylemek isterim, Hegel'den nce veya sonra olsun, bilimde,
matematikte veya herhangi bir gerekten bilimsel felsefede olsun,
her uslamlama her zaman ilkesine daya-
Fakat Hegel diyor ki [Logik, Blm 81, (1) ]: ni-
anlamak ve kavramak son derece nemlidir. Nerede
hareket varsa, nerede varsa, nerede herhangi bir gerek
acunda ortaya konulursa, orada diyalektik Diyalek-
tik, zamanda, gerekten bilimsel olan btn bilgilerin ruhu-
dun>.
Fakat Hegel, diyalektik uslamlama derken
bir uslamlama kastediyorsa; bilirnde byle bir uslamla-
bir rnek veremeyecektir, mutlaka. (Diyalektiki-
lerin szn ettikleri birok durum, Engels'in verilen r-
diifeyinde [tohum ve (-aY= a
2
] hatta daha beterdir). Diyalek-
tik stne oturan, bilimsel uslamlama ancak bilimsel ku-
ve tarihi, diyalektik metodun terimleriyle bir
dereceye kadar gibi, bu
gerek, temel bir diye
nk de'neme ve ynteminin bunu,
terketmeksizin
Diyalektikle byle tehlike,
oneeden de gibi, herkesin dogmatik olarak
etmesidir. nk, kere diyalektikiler, g-
lklerine son are olarak,
lerinin nk bunun diyalektik yerine man-
stne bir kullansalar diyalektikilerin
szlerinde (diyalektik tama-
men greceklerini sylerler.
(c) Hegel nc unsur, felsefesine
ile gerek ise ve (felsefi ge-
ile ok gzel zere) diyalektik olarak
o halde gerek de diyalektik olarak
Evren, diyalektik ynetiliyor olsa gerektir. (Bu
<<panlojizm>> acunda diyalekti-
izin bu, acunun
dolu bize . bir aKlan, ilkesinin
gsterir. nk bu ilke, keridi kendisiyle
olan hibir nermenin veya bulunan hi-
bir nerme iftinin yani gerekiere uyamaya-
124
DiYALEKTiK
syler. bir bu yasa, ,hibir zaman e-
yani olaylar acununda hibir zaman
birbirleriyle gelir. Fakat, gerekle z-
felsefesine birbirleriyle
gereklerin de birbirleriyle ve gerek-
lerin, gibi
mezlik terkedilmesi ileri
Fakat, felsefesinin bana son derece grnen
(bunun zerinde daha sonra birka bu
bir yana denilen bu gerekiere biraz daha yakm-
dan bakarsak, diyalektikiler verilen btn rneklerin,
iinde acunun, bazan -belki de en iyi
szyle belli bir grrz. Bu
bir rnek, pozitif ve negatif Pozitif ve
negatif birbirleriyle sylemek, benzet-
ve bir Gerek bir
iki cmle olurdu: Buradaki cisim
1 1938'de sabah saat 9 ile 10 pozitif olarak yklen-
ve cisim iin. onun anda pozitif olmayarak yklen-
syleyen benzer bir cmle.
Bu, iki cmle bir olurdu; buna uyacak
gerek de cismin bir btn olarak, anda hem pozitif hem de
pozitif olmayarak ve bylece anda negatif yk-
l hem hem de olurdu. Bu
gibi gereklerin sylemek gerekmez bile.
(Daha derin bir zmleme, byle gereklerin fizik
tipinde bir yasa yani bilim dilinin
yneten kurallara gsterebilir).
Demek, nokta (a) anti-rasyonalizmine diya-
lektik muhalefet ve sonu olarak dog-
desteklenerek yeniden ortaya (b)
ce ve benzeri deyimierin
(c) Hegel'in panlojizm ve
felsefesine <<btn evrene>>
Bana, Hegel ana bu gibime ge-
liyor. Hegel'den sonra gelenleri anlatmaya
lamadan, Hegel'in felsefesi ve zellikle felsefesi stne
kendi sylemek isterim. yle ki, bu iin
epigraf olarak cmlede etmek
btn o sama ve felsefe en ktsn, bu
125
KARL POPPER
felsefe temsil eder. felsefesi herhangi ciddi bir
sebep gsterilmeden onun uydu-
rulan sorun (zihnimiz acunu kavrayabilir? sorusu) da bana
hi sarih grnmyor. idealist filozoflar ta-
ufak tefek nerilen, ama temel olarak hep
kalan, nk acun zihin gibidir>> yollu idealist cevap da an-
cak bir Bunun gerek bir cevap ben-
zer bir -diyelim, bu ayna yzm
lir? sorusuna nk yz gibidir>> diye
Bu uslamlama son derece rk
tekrar tekrar formle
Jeans formle edilen bir bunu yine
buluruz: matematik acunu kavrayabilir? - <<nk acun
matematik gibidir>>. Jeans buradan tamamen matematik
ve acunun matematik bir (bun-
dan tr de, ideal) ileri srer. Bu besbelli ki,
daha <<dil acunu - n-
k acun dil
1
' gibidir, dilbilimseldir veya daha zellikle:
acunu anlatabilir?>> - <<nk acun iten ie
Acunun matematik betimlemesinin acunu belirli bir yo-
lundan bir ve bir aniatma
zel bir dil kabul edersek; son Jeans'in ileri sr-
gerekten kolayca grlr.
Belki bu, ok basit bir iyice gsterilebilir.
kullanmayan, fakat <<bir, ve <<ok
szleriyle anlatmaya ilkel diller Byle bir dilin,
belli nesne kmeleri >>, drt>>, gibi ifa-
deleriyle daha gstere-
Bu dil, birok
B'ninkilerden ok syleyebilir; fakat 9 koyunu, B'
den S koyun syleyemez. bir mate-
matik semboller bir dile
anlatmak iin tabii
iine alan bir dil, sembolleri olmayan bir dilden daha zen-
gindir. Acunun stne, acunu anlatmak mate-
matik dili kullanmak zorunda olgusundan btn
acunun belli bir derecede ve dola-
pek ilkel aralarla bulun-

Jeans acunumuzun, formllerini acuna uygulamak ama-
126
DiYALEKTiK
hi salt matematikilerin icat ettikleri matematik
formllere uygun Besbelli ki, Jeans, ilk-
nce benim (inductivist) tipten biri olarak
yani, deneyden az ok basit bir
ma yoluyla elde Byle bir durumda
salt matematikiler speklasyonla for-
mle edilen bir sonradan fizik acuna
grmek, tabii Fakat olmayanlar iin, bu
hi de Byleleri, ilknce salt bir speklasyon ve
sadece bir imkan olarak ortaya konan bir sonradan deney-
sel uygulamalar bilirler. Ampirik
kere, bu gibi speklatif tahminler da bilirler. T-
sorunu denilen burada idealizm so-
runuyla byle bir ilgisi Fakat bu sonra, bu
konuyu
III. HEGEL'DEN SONRA DiYALEKTiK
ya da hivbirleriyle
Iecekleri bana doruk
olarak grnyor.
David Hilbert
Hegel'in ve felsefesine bazen (mutlak)
idealizm denir; nk zihin gibi veya oldu-
syler. Fakat besbelli ki, byle bir diyalektik felse-
fesi bir materyalizm olacak kolayca tersine evrilebi-
lir. Bunu savunanlar, herhangi bir gibi
maddi veya fiziki nitelikte ileri srerler;
ya da zihinle sylenirken, zihnin de maddi veya
fiziki bir olay yahut daha az radikallikle, zihnin biraz
gerekiyorsa, bu byk bir nem sy-
lenmek istenir.
Byle bir materyalizm, -di-
yalektikle biraz olarak- bir ye-
niden Fakat idealist temeli atmak-
la diyalektik kendisini ve yapan her kaybeder;
127
KARL POPPER
ki, diyalektik yaranna en iyi
en ok da felsefi uygulanma-
fizik gerek diyalektik olarak nermesiyle
olarak bulunuyoruz - bu o kadar az bilimsel des-
olan yle dogmatik bir ki, buna inanan materyalist
diyalektikiler, daha nce ve diyalektik de-
diye reddeden tehlikeli yntemi son derece bol kullanmaya zor-
lamrlar. Diyalektiki materyalistler, bylece yukanda
(a) ve (b) kabullenir, fakat (c)'yi olduka
ama yle samyorum ki, bu onun diyalektik niteliklerine bir kazan
getirmez. Bu ileri srerken, her ne kadar kendimi mater-
yalist da, materyalizme
belirtmek isterim; ikisinden birini semek zorunda (iyi ki
muhtemelen materyalizmi idealizme Ancak di-
yalektik ile materyalizmin bana diyalektik idealizmden
de kt grnyor.
Bu szler, zellikle, diyalektik materya-
lizme Bu kurarndaki materyalist unsur, kendisine nem-
li bir gsterilerneyecek tarzda az ok yeniden
formle edilebilir. ana nokta
bilimleri bir gereki dayanarak ilerie-
yebildikleri halde, toplumsal bilimler iin
benzer idealist bir gerekli varsaymaya sebep
yoktur. Byle bir
bu da, Hegel'in devlet stne idealist sosyal bilimleri
kuvvetle etkiler, hatta ilerletirken, bilimleri savun-
-hi bilimcilerinin gznde-
son derece Ileri geliyordu (12). Bence, materya-
(12) Bu, hi olmazsa, Hegel'in rnek olarak, elimden kadar e-
elektrik'in z stne zmlemesini okuyan herkes iin ol-
{evir.irken metni Hegel'in orijinalinden belki de. biraz daha iyi

Elektrik, kendi yenmek zere olan
nk elektrik hemen birdenbire ortaya belirti veya
tam belirmek zere olan gerekiir ve hala tayin. edilmeye devam et-
mektedir, fakat henz zlmesi daha ok terkettikleri
ve hala kendi olarak muhafaza ettikleri bunlardan ve
daha sathi srelerdir. Bu para, Hegel'in Tabiat Felsefesi'ndendir.
Open Society Ses ile benzer iki paraya da
blm 12'nin not 4' ve metin.
128
DiYALEKTiK
lizm stnde sebeplerinden biri, in-
akli veya ruhi tabiatma dayanarak, sosyolojinin idealist veya
ruhi temellere yahut zmlenmesine
savunan btn bir yana atmak denmesi, Marx
ile Engels'in drst bir olur. Buna kar-
Marx'la Engels insan maddi ynnn -zellikle,
besine ve maddi gereksinmenin- sosyoloji
iin temel bir nem belirttiler.
Bu bu noktadaki
gerek nemi ve srekli etkisi d-
tarihi gibi (byle bir ele byk
faydalan olmakla birlikte) ve or-
taya durumu bilinmedike,
tamamen (bu ekono-
mik ynl olanlar ok nemlidir) herkes Marx'tan Bunun-
la beraber, ben ekonomizmini -herhangi bir
mede ekonomik temelin sonu! ilke stnde yan-
ve gerekten, tutulamaz Belli durumlarda, (bazen
propagandayla desteklenen) etkisinin ekonomik g-
leri ve toplumsal deneyin
Bundan zihni ekonomik temellerini
bilmeden kabul edilse bile, ekonomik
rin de, bilim ve din fikirlerinin bilinmeden an-

Buradaki iin, materyalizm ve ekonomizmi-
nin zml.cnmesinden ok, onun sistemi iinde ne ol-
grmek nemlidir. nokta bana nemli grnyor. Bi-
ri sosyolojide tarihi yntem stnde bu
me ben tarihsicilib (historicism) diyorum. de di-
anti-dogmatik
Birinci nokta iin, llegel'in tarihi yntemin mucitlerinden, bir
tarihini aniatmakla nedeninin inanan oku-
lun biri gerekir. Bugn ar-
tarihi yntemin toplum iin
dan ok genel olarak fakat bu ynteme
duyulan inan hi Bu yntemi, yerler-
de Poverty of Historicism a-
Burada ancak, sosyolojisinin llegel'den yn-
teminin tarihi ve sosyolojinin de tarihin de top-
lumsal fikrini almakla kalma-
KP 9
129
KARL POPPER
zamanda bu diyalektik terimlerle
icap de belirtmek istiyorum. Hegel'e
gre tarih, tarihiydi. Marx idealizmi fakat He-
gel'in tarihi dinamik glerinin diyalektik
olumsuzluklar>> ve
tisini Bu Marx ve Engels, gerekten
rneklerden gibi, Hegel'i pek takip
lerdir. Hegel I, Blm iv, s. 81)
kendini ne denli ve sayarsa nnde
hibir evrensel g olarak Engels de
Anti-Dhring'te Diyalektik: Olumsuzlu-
bunun gibi, halde nedir? Ta-
biat, tarih ve . . . son derece genel bir kanu-
nu- hayvan ve bitki jeolojide, tarihte ve felsefede ge-
erli bir kanun ... demektedir.
Marx'a gre sosyolojik bilimin ana grevi, bu diyalektik g-
lerin toplumda gstermek ve bylelikle bu
sonu! nceden kestirmek, modern toplumun ekonomik
hareket ortaya Bu diyalektik hareket
kapitalizmin sonu
nceden kestirmesini temellendirir (Kapital I, Blm
24, s. 7): Kapitalist retim ... ilk olumsuzluktur ... Fakat
kapitalizm, bir tabiat kanununun kendi z olumsuz-
Bu,
Ay ve oran-
gibi, nceden kestirmelerin mutlaka
gerekmez. Fakat ne Hegel ne de onun mater-
yalist bilimsel ngrmeler iin bir temel
<<Ama btn derler.
Birok rnekten birini sylemek gerekirse:
Kapital'de, son paradan hemen sonra, Marx, kapita-
lizmden sosyalizme sanayi devriminden ok da-
ha <<az sreli, ve zor bir srele tahmininde bulun-
bir dipnotuyla da ve burjuvaziden
tr bu tahmininin Bugn, bu nce-
den syleyebilecek az bulu-
nur.) Bylece, dayanan ndeyiler
bir bir
takdirde, nceden bir durum gelecektir
Fakat diyalektik, bu nceden grlmeyen nceden kes-
130
DiYALEKTiK
tirilip de durumlarda gibi, yorum-
lamaya ve yetecek kadar belirsiz ve Iastiklidir. Ne olur-
sa olsun, her diyalektik uyar; diyalektikinin gele-
cekteki bir rtmeden hi gerek-
mez (13). nceden gibi, olan, diyalektik tu-
tum bir tarihi sosyoloji
lde tarihi bilimsel sosyolojinin
Fakat bu, bizi burada ilgilendirmiyor.
tarihi ynteminde roln
anti-dogmatik
1
da Marx ve En-
gels, bilimin iyice sonu) bir bilgi btn veya lmsz
gerek>> olarak daha ok ve ilerleyen bir olarak
zerinde kuvvetle Bilgin, ok bilen
insan olmaktan ziyade, dnmemeyi
Bilimsel sistemler ve Marx'a gre, diya-
lektik olarak
Bu noktaya sylenecek fazla bir yoktur - ancak ben
bilimsel diyalektik yolla zorlanma-
her zaman ve bilimsel daha
az ve daha az bir yoldan, deneme ve
ynteminin terimleriyle Fakat bu
menin ok nemli da kabule Bununla beraber,
ilerici ve anti-dogmatik bilim Ortodoks
lar kendi hibir zaman uygulanma-
da bir gerektir. Marxizmin ve diyalektik materyalizmin
tirilmesine hibir vakit
Hegel, felsefe kendi sisteminin bu en son
ve en yksek evresi olarak ve hibir zaman
Marxistler, sistem iin
Bundan tr, anti-dogmatik tutumu Ortodoks Marx-
ancak grlp, grlmez; diya-
lektik de Engels'in Anti-Dhring uyarak, daha ok, ka-
-Marxist sistemi korumak iin-
(13) Logic of Scientific Discovery bir iinde ne kadar
ok olursa, ne kadar ok riski gelecekteki olaylarla rtlmeye ne
k-adar olursa bilimsel o kadar byk gstermeye
stne hic<bir risk almayan bir bilimsel
yoktur, Bu lyle, diyalekti#in bilimsel metafizik
syleyebiliriz.
131
KARL POPPER
oldu. Kural olarak diyalektikten
veya proletarya bilimini kavramaktan aciz yahut hain diye
Diyalektik sayesinde anti-dogmatik tutum kaybol-
ve Marxizm bundan sonra herhangi bir diyalektik yn-
temiyle elecek kadar bir olarak

Bilimsel daha ok hibir zarar
Serbest bilim-
sel olamaz - bu bir za"manlar Marx'la Engels
kuvvetle desteklenen anti-dogmatik tutumun ternelidir; genel ola-
rak, btn iin zgrlk da, bilimsel
nin serbest olamaz.
Bylelikle, diyalektik felsefenin si-
yaset de son derece talihsiz bir rol oyna-
byle bir an-
lamaya bu talihsiz roln iyice daha kolay
Jlur. Bunun iin durumu gzmzde Marx,
gen, ileri evrimci hatta devrimci bir adam olarak, Hegel'
Jen, en filozofundan etki Hegel, Prusya geri-
bir temsilcisi ile ilkesini
varolan gleri destekiernekte -nk varolan akla uygundur- ve
(bugn totalitarianism diye Mutlak Devlet
savunmakta Ona hayran kalan, fakat ok bir siya-
sal olan Marx, kendi siyaset stne oturtaca-
bir felsefe Hegel'in diyalektik felsefesinin
kendi - yani, tutucu ve edil-
gen olmaktan ok, devrimci bir siyaset yana
zamanki anlayabiliriz. Bundan diyalek-
tik onun devrimci zamanda iyimser de olan bir
kurama -her yeni ileriye bir stnde durarak
rigren bir kurama- olan da ok iyi

Bu Hegel'in bir iin, Hegel'in egemen
bir devirde her ne kadar byleyici olabilirse de, bugn Hegelci-
likle birlikte btn nemini ve parlak bir gen
rencinin, hir n speklasyon-
bir ortaya koyan zekice bir tour de force'undan
daha fazla bir Fakat bu Bilimsel Marxizm
denilen kuramsal temeli oldu. Ve Marxizmin
bilimsel engelleyerek dogmatik bir sistem haline gelme-
132
DiYALEKTiK
sine etti. Bylelikle Marxizm, boyunca
lere ilknce olan tekrar-
layarak dogmatik muhafaza etti. Bugn ortodoks Marxiz-
min, bilimsel metodoloji incelemelerine temel olarak Hegel'in
Logik'ini -bilim ncesi, hatta ncesi rnek ola-
cak kadar bir resmen grmek,
fakat Bu, modern mhendislik iin Archimedes me-
vermekten de ktdr.
btn bu felsefi sistem-kurmada
tehlikelere bir uyarma Bu bize felsefenin herhangi
bilimsel bir sistem iin temel ve
da daha alak"gnll Felsefeyle
fayda bulunabilecek bir bilim yn-
temlerini incelemektir.
133
TOPLUM VE KEHANEP
I
konusu Toplum Bilirnlerinde ndeyi ve Keha-
net. ise, toplum bilimlerinin grevinin. tarih-
sel kehanetlerde bulunmak ve siyasetin rasyonel bir
kilde yrtlebilrnesi iin de tarihsel kehanetlere gereksinme oldu-
ileri sren (1). Sz konusu <<ta-
rihsicilik (historicism) Her ne kadar inananlar
onun ok yeni, ilerici, devrimci ve bilimsel bir teori sa-
vunuyorlarsa da, ben bu eski bir ol-

-yani, toplum bilimlerinin grevinin ta-
rihsel kehanetlerde bulunmak ve rasyonel bir teori iin bu
kehanetlere gerek gncellik nk bu savlar ken-
dine Marxizrn ya da Bilimsel Sosyalizm felse-
fenin nemli bir Bu nedenle, ndeyi ve
kehanetin rol konusundaki zrnlernelerirn, Marxizrn'in tarih yn-
teminin bir olarak da betirnlenebilir. Ama bu ta-
ekonomik bir tr olan Marxizrn ile ge-
nel olarak tarihski konu Yine de ben, temel
ya da tek hedefirn gibi zira tarihsici-
(*) Bu Felsefe Kongresi'nin 1948 Amster-
dam'da dzenlenen Genel Kurul ve ilk kez kongre
P. Gardmer'in Theories of History'de
(1959). Burada, Conjectures and Refutations, s. 33646'dan
1
(!) Bu sorunun ve buna bir incelemesi Poverty
of Historicism Sefaleti] (1957)
135
KARL POPPER
lib Marxizm'e kar-
istemiyorum. Fakat Marxizrp'den sz her defa
ka tarih felsefelerini de sevinirim.
nk eski ve siyasal Marx'tan ok olan
birok filozofun belirli bir tarih yntemini

Marxizm'i bu grevi liberal bir yorumla-
Marxizm'i savunaca-
gerekirse Marxizm'in nemli lde

Marxistlere hususlardan biri, g-
nmzn toplumsal ikil felsefecilerin bu so-
runlara ve yorumlamakla
onu zorunda et-
meleridir. Bu tutuma byk bir duyuyorum. Bu kongrenin
ve Toplum konusunu da, sz konusu sorun-
bir kabul et-
mektedir. Filozoflar iinde tehlike-
ye tarihindeki en byk tehlike-
Ancak filozoflar, insanlar, olarak de,
filozof olarak acaba ne tr bir bulunabilirler?
ler uzun kadar acil
ve bir an nce taraf tutmak savunuyorlar. Ama
biz -filozof olarak- bulunacak isek, sorunlar ne ka-
dar acil olursa olsun reeteleri krkrne kabule
reddetmeliyiz. Filozof olarak en iyi sorunlarm
ve partilerin zm rasyonel bir
tirisini Daha olmak gerekirse, filozof olarak yapa-
en iyi sorunlara yntemleri yak-
Burada bunu yapmaya
II
neden bu konuyu yerinde olur.
Ben bir rasyonalistim., Bununla, ve kullanmaya
anlatmak istiyorum. bilimin toplum or-
taya sorunlara mmkn ve arzu edilir oldu-
136
TOPLUM VE KEHANET
da Ancak, toplum bilimlerine kadar
sahte toplum bilimlerine
Benim gibi rasyonalist Marxist'tir.
.
Ingiltere'de en stn nitelikli fiziki ve nemli bir b-
lmti Marxizm'in a) bir bilim
b) ilerici ve c) bilimlerinin ndeyi yntemini
onlara ekici gelmektedir. Bu iddialarm en
nemlisi sonuncusudur. Ben bu
ve Marxizm'in ortaya trden kehanetlerin nite
lik kehanetlerinden ok, Eski Ahid'in (Tev
kehanetlerine gstermeye
III
Bilim olma Marxizm'in tarih ynteminin zl bir
ve ile olarak bir lde
Ama tayin edici
nem n plana hizmet ed e
cek tir.
Tarihsici yntemin ve zellikle Marxizm'in temel
noktalarda toplanabilir:
a) konusunda yksek bir kesinlik derecesi
nmzdeki ok uzun bir dnem iin geerli olan nde
yilerde bulunmak mmkndr. O halde deviimler nde-
yide bulunmak neden mmkn Toplumbilimciler 1780'de
toplum Babilli astronomi bildik-
kadar bilgi sahibi Devrimi'nin ola-
nceden kestirebilirlerdi.
tutulmalan gibi devrimler zerine de ndeyide
mmkn temel fikri, toplum bilimlerinin gre-
vi konusunda yol
a) bilimleri gibi toplumbilimlerinin grevi de ndeyi-
de Toplumbilimlerinin grevi, tarihle, yani
toplumsal ve siyasal ilgili ndeyilerde
c) Bu ndeyiler, siyasetin grevini belirler. Siyasetin grevi,
ngrlen siyasal
le) azaltmaktan ibarettir.
137
KARL POPPER
Bu basit ve zellikle toplum bilimlerinin grevinin
tarihsel ndeyilerde, toplumsal devrimler zerine ndeyi-
lerde bulunmak iddia eden tarihsici toplum bilim
Siyasetin grevinin,
ngrlen siyasal azaltmak
ise tarihsici siyaset Her iki de
tarihsicilik verilebilecek olan daha bir felsefe
birer Tarihsici felsefeye gre tarihi nce-
den bir plan ilerlemektedir ve bu plan
elimizde
IV
Toplum bilimleri ve siyasetle ilgili iki tarihsici temel
bulunuyorum. Bu Marxist olarak
nitelendirdim. Ama bu Marxizm'e zg
Aksine, bu tarihin en eski yer
dnemde de, bu
liyle Hegel'den devralan Marx'ta ve Comte'dan devralan John
Stuart Mill'de buluruz. Eski Platon; ondan nce Herak-
leitos ve Hesiodos da bu Bu kay-
Gerekten, Yahudilerin fikri tipik
bir tarihsici Bu gre tarihin Yahve ya-
olan bir yks ve peygamberler bu yknn
ancak aralayabilirler. Bu fikirler en eski
rinden birini, kehanet gelecekte neyin bi-
ve siyasetimizi ona uydurarak bu bilgiden yararlana-
ifade etmektedir.
ok eski beri varolan bu fikirler, ve ay tutul-
malanna, uzaydaki gezegenlerin hareketlerine kehanetlerin
ile g Tarihsici ile astronomi ara-
smdaki astrolojinin ve
grlmektedir.
Bu tarihsel gereklerin, toplum bilimlerinin grevi ile
ilgili tarihsici savunulabilir olup sorunu ile
kisi yoktur. Bu sorun, toplum bilimleri metodolojisiyle ilgilidir.
138
TOPLUM VE KEHANET
V
Toplum bilimlerinin grevinin tarihsel zerine nde-
yide bulunmak syleyen tarihski savunulamaz

Btn teorik bilimler ndeyide bulunan bilimlerdir. te yan-
dan, teorik olan toplum bilimleri de Ama bu, tarihskilerin
gibi, toplum bilimlerinin grevinin tarihsel kehanette bulun-
mak gelir? Byle izlenimi
da, bilimsel ndeyi ile tarihsel kehanet ke-
sin bir aynm zaman, bu izienim ortadan kalkar.
Bilirnde ndeyiler Bunlar, belirli
leri suyun
suyun belirtir. Top-
lum. bilimlerinden bir rnek vermek gerekirse, bir fiziki belirli
fiziksel bir sylyorsa; bir
da mallarda fiyat denetlemeleri ve etkili bir ceza-
sisteminin gibi belirli toplumsal al-
syleyebilir.
Bu bilimsel ndeyilerden bazen, sz konusu
belirten tarihsel nermelerle birlikte, bilim-
sel ndeyiler tretilebilir. (Bu ncllerden kalkarak modus ponens
ile ndeyiye Bir hekim
bilimin ndeyilerinin has-
bir dknt lekeler) zerine
suz ndeyide bulunabilir. Elbette ki teorik bir bilirnde ya da
ka bir bilimsel ndeyilerde, bunu gstere-
cek hibir da kehanet ortaya atmak mm-
kndr. Bu kehanetlerin bir olabilir; hatta bir rastlan-
dahi grlebilir.
savim var.
Bunlardan biri, tarihskilerin tarihsel kehanetlerinin
bilimsel ndeyilere (Birinciye temel olan)
ise, tarihskilerin kehanetlerini bilimsel ndeyilere
mmkn nk uzun vadeli kehanet-
lerin ancak evreden iyice yerinde sayan ve durmadan
kendini yineleyen sistemlere halinde bilimsel
lu ndeyilere
Bu biraz daha izin verin. ve ay tutul-
139
ile bilinle kavrayabildikleri en eski ka-
riunlar olan) mevsimlerin zerine kehanetlerde bulun,
mak nk sistemi yerinde sayan ve durmadan
kendini yineleyen bir sistemdir. Byle nedeni de, dev
uzay mekanik sistemlerin etkisinden
ve gelen etkilerden grece durumda
gibi bir Genellikle aksine, by-
le kendini yineler nitelikte sistemlerin zmlenmesi bilimle-
rinin tipik konusu Kendini yineleyen sistemler, bilimsel n-
deyilerin insana zellikle zel durumlardan ibaret-
tir. sistemi gibi ok istisnai bir sistemin kendini yi-
neleyen ya da devresel sistemlere biyoloji
hayat devreleri, yan-yerinde sayar ya da ok
bir biyolojik olaylar zincirinin Orga
hayat devreleri zerine bilimsel ndeyiler, tedrici evrim-
sel soyutlamalar yani sz konusu biyolo-
jik sistemi yerinde sayar nitelikte kabul srece mmkn
olabilir.
bu gibi rneklerden uzun vadeli kehanet
lerde bulunma yntemini tarihine de
dayanak Toplum ve
Bu temelde, kendini yineler nitelikte
dir. Bu kendini yineler nitelikte lde ke-
hanetlerde yeni dinlerin ya
da yeni bir yinelenme sylenebilir.
Bir tarih eski rneklerle yoluyla, yani
eski rneklerin ortaya inceleyerek bu tr
ler zerine ndeyidc sonucuna varabilir. Fakat ko-
ndeyi ynteminin bu bizi ok 'ileriye gtremez.
Zira tarihsel olan ynleri yinelenir nitelikte
ve yeni bilimsel
.sonucunda) daha nce durumlara hi benzerne-
yen yepyeni durumlar ortaya ve ay
zerine ndeyide bulunabilmemiz, bu nedenlerle, devrimler zerine
de ndeyide geerli bir olamaz.
Bu evrimi kadar, genel
olarak evrimi iin de geerlidir. Evrim diye bir
yoktur; bitkilerin ve daha
su, tarihsel olgular Evrimin yn-
n ve belirleyen yasalar fikri, geleneksel olarak
140
TOPLUM VE KEHANET
atfedilen atfedilmesi ynn-
deki genel kaynaklanan tipik bir ondokuzuncu ya-

VI
Toplum bilimlerinin g-elecekteki tarih zerine keha-
in-
san umudu kesmeye ve siyasal irrasyonalizmi savunmaya
Bunlar, ndeyide bulunma gcn pratik
toplum bilimlerini Bu ir-
rasyonalistlcrden biri, tarihsel nceden kestirme olana-
zmleme demektedir: bilimlerinde
grlen belirsizlik, daha ok toplum bilimlerini Bu
niceliksel kuramsal
pratik ben izdim] da etkilemektedir (2).
Akla olan gveni yitirmeye gerek yoktur. ndeyi ilc ta-
rihsel kehaneti birbirinden bir tarih-
sicilcr tarihsiciler- ancak byle umut-
suz sonulara. varabilirler. Fiziki bilimleriri pratik
ve ay zerine ndeyide bulunabilmelerinde yatmaz. Ay-
toplumbilimlerinin pratik da tarihsel ya da
siyasal zerinde kehanette bulunabilme yeteneklerine
bir tarihsici, yani toplum bilimle-
rinin greviyle ilgili tarihsici olan biri, top-
lum bilimlerinin kehanette akla olan
umudunu yitirebilir. nefret etmeye kadar

VII
O halde, toplum bilimlerinin g'revi nedir ve ola-
bilirler?
Bu soruyu cevaplayabilmek iin nce, toplumbilimlerinin
(2) H. Morgcnthau, Scientific Mmz and Power Politics [Bilim ve Kuvvet
(Londra, 1947), s. 122. Bir sonraki paragrafta gibi, H. Mor-
genthau'nun anti-rasyonalizminin, rasyonalizmin tarihski biiminden kaY-
reyamayan bir tarihsicinin sylenebilir.
141
KARL POPPER
vinin tasfiyesi gerekli iki safdil toplum teo
risi zerinde
Bunlardan ilki, toplum bilimlerinin gruplar, uluslar,
toplumlar, gibi toplumsal btnlen>i inceleme konusu
savunan teoridir. Bu teoriye gre, biyoloji hayvan-
ve bitkileri inceliyorsa, toplum bilimleri de inceledikleri ampi
rik nesneler olarak sz konusu toplumsal btnleri ele almak

Bu safdil iin reddedilmelidir. nk bu
szde toplumsal btnlerin ampirik nesneler olmaktan ok, byk
lde popler toplum teorilerinin dikkate al-
Belirli bir yerde olan bir insan
gibi ampirik nesneler ancak gibi terimierin bu
tr ampirik temsil Bu tr terimler,
kuramsal dayanan bir nesneleri
ifade etmektedir. Bu qedenle, toplumsal ya da kolektif btnlerin
ampirik inan -ki buna safdil kolektivizm de de-
nilebilir- yerini topluluklar da dahil toplumsal bireyler
ve eylem ve temeli zerinde zmlenmesi gerek
terketmelidir.
Ancak bu bir
tasfiyesi gerekli teorilerin ikinci ve daha nemlisine gtrebilir. Bu
teoriyi toplumsal komplo teorisi olarak betimleyebiliriz. Bu teori
genellikle yoksulluk,
dahil- tm toplumsal gl birey ya da grup-
lar Bu ilkel bir
inantan bir halde, ok Tarihsicilik-
ten de eskidir komplo teorisinin bir trevi
sylenebilir) ve biimiyle dinsel
mesinin tipik bir sonucudur. Troya Homeros'un
komplolar
Ama Homeros'un Olimpos oturan yeri
ni Zion'un bilge ya da kapitalistler, tekelci kapita-
listler veya emperyalistler bulunuyor.
Toplumsal komplo teorisine hi komplo g-
elbet):e savunmuyorum. Ancak iki hususu vurgulamak isti-
yorum: ilki, ok ve
toplumsal tmy-
le son sorunlar temelde
olarak da. ok ender olarak ba-
142
TOPLUM VE KEHANET
sylemek istiyorum. Vanlan sonular, kural olarak,
daima ama''lnan sonulardan ok olur. (Nazi komplosu r

VIII
sonular neden kural olarak amalanan sonulardan
olur? nk komplo olsun veya toplum
daima byle olur. Bu fikir bize teorik toplum bilimlerinin temel
grevini belirleme da verir. Teorik toplum bilimlerinin
grevi, insan eylemlerinin amalanmayan toplumsal etkile-
ri11i ortaya Bu konuda basit bir rnek verebilirim. Bir
kimse, belirli bir semtte.tkilcn bir ev almak istemektedir. Bu
o semtteki evlerin piyasa ykselmesini arzu et-
Oysa olarak piyasaya
maz olarak fiyatlan ykselme Benzer durum
da ortaya ok bir alandan
ka bir rnek verelim: Hayat isteyen bir kimse-
nin, sigorta hisse senetlerine zen-
dirmek gibi bir olamaz. ,Ama sonu yine de bu
grlyor ki, eylemlerimizin hepsi ama-
lanan sonular Bu nedenle toplumsal komplo teorisi
ru olamaz. Komplo teorisine gre btn olaylar -ilk her-
hangi bir kimse benzemeyen olaylar bile-,
bu sonulardan olan kimselerin eylemlerinin sonucudur.
Bu belirtmek gerekir ki, Karl Marx amalanmayan
toplum bilimleri nemi ilk kez vur-
gulayan biridir. Olgun dneminde, hepimizin toplum
sisteminin bireyler Ka-
pitalist komplolar dzenleyen biri zor-
gibi davranmak zorunda olim bir kimsedir;
olaylardaki proleterin fazla de-

Propaganda ya da iin
bu ve yerini byk lde bir Kaba Marxisi:
Komplo teorisi Bu teori, Marx'tan Goebbels'e kadar
inen bir ki, yeryzn cennete evirmenin
143
KARL POPPER
yolunu bildiklerine komplo teorisini benirusernekten vaz-
geemezler. Cenneti tek da, cehen-
nemde olan kti.ilkleridir.

Teorik toplum bilimlerinin grevinin eylemlerimizin amalan-
mayan bu bilimleri deneysel
bilimlerine ok burada olarak
ancak sylenebilir ki, gerek ge-
rekse toplum bilimleri neyi belirleyen pratik tek-
nik kurallar getirir.
ikinci yzde yz etkin bir makin.e ya-
diyen bir teknik ifade edilebilir. Toplum bi-
limlerinde benzer kurallar a-
gerek gelir dzeyini ykseltmek gerek
gelirleri zamanda
vb. Toplum bilimleri genel bir kabul grmemekle bir-
likte, umut verici bir hipotez bir tam
bir problem- de Enflasyonsuz tam istihdam uy-
gulanamaz. Bu rnekler toplum bilimlerin pratikteki neminf gs-
termektedir. Toplum bilimleri tarihsel kehanetlerde
olanak vermez, ama siyasal alanda ne ve ne
konusunda fikir verebilirler.
Tarihsici savunulamaz nitelikte grdk.
Ama bu durum, bilime ya da akla olan yitirmemizi ge-
rektirmez. Aksine, bizi bilimin toplum rol zerine da-
ha saydam bir Bilimin pratik rol, ey-
lemlerin en uzak bile ve do-
eylemlerimizi daha ol
mak gibi alakgnll bir mldr.
X
Tarihsici tasfiyesi Marxizm'in bilimsellik
Fakat Marxizm'in daha teknik ya da siyasal nitelikteki iddia-
yani toplumsal bir devrimin, toplumsal sistemimi-
zin tmyle yeniden biimlendirilmesinin, bizi ko-
yetmez.
144
TOPLUM VE KEHANET
Burada Marxizm'in sorununu
Bu amalar kabul pek ok
Sefaleti ve ve umudu, Marx'a
ve izleyenlerinin esin Bu umut,
muzun esin
Ama ben bu amalara devrimci yollardan
Aksine, devrimci yntemlerin daha da ktye
gereksiz yere daha ok gide
rek ve
Bir devrimin daima toplumun kuramsal ve geleneksel ere-
vesini Devrim ger-
de tehlikeye sokar. Belirli bir
sistemi, bu ayakta tutan toplumsal gelenekler bu-
srece toplumsal nem Bu,
dan kadar devrimin da geerlidir.
Bir kez toplumu ve gelenekleri yok etmeye
bu sreci takdirde ve zamanda durdura-
Bir devrimde iyi-niyetli devrimcilerin yani dev-
rimin toplumdan kaynaklanan ve zorunlu olarak da o top-
lumun bir olan amalar da dahil olmak zere her sorgU
konusu olur.
kimseler buna bir en byk arzula-
iyice silinip. sprlmesi, bir tabula rasa
onun zerine yepyeni bir toplum sisteminin
sylyorlar. anda, onunla birlikte da
grrlerse Adem ile Havva'.
noktaya geri ya da (Kutsal Kitap dilini da-
ha az hayvaniara greceklerdir. O za-.
man btn bu devrimci ilerlemecilerin yapabilecekleri tek in-
tedrici evrim srecini yeniden olabilir (bylece
binlerce sonra, belki yeniden bir devrime gtre-
cek olan yeni bir kapitalist dneme, tekrar hayvaniara
ve bu sonsuza kadar byle srp gidecektir.)
bir geleneksel sistemi bir toplumun
daha iyi bir toplum haline gelmesi iin siyasal
mucizelere (3) ya da kapitalistlerin komplosu
(3) Bu deyimi Julius Kraft'a borluyum.
KP 10
145
KARL POPPER
toplumun iyi ve gzel umudu-
nu hibir neden yoktur.
Marxistler, elbette, bunu kabul etmezler; ama
yani toplumsal devrimin daha iyi bir dnya an-
cak Marxizm'in tarihsici temelinde Ta-
rihsel kehanet temeli zerinde, toplumsal devrimin sonucunun ne
ve bu sonucun btn demek
bilinebiliyorsa, o zaman ve ancak o zaman, devrimi grl-
bir giden yolda bir cefa olarak ka-
bul etmek mmkn olabilir. Tarihski terkedilmesi halin-
de ise, devrim teorisini savunmak tmyle
Devrimin grevinin bizi kapitalist komplodan ve bylelikle top-
lumsal reforma direnenlerden kurtarmak bir
Bir an iin byle bir komplonun kabul et-
sek bile, bu savunmak nk devrimin eski
efendilerin yerine yenilerini getirmesi ve yeni efendilerin
eskilerden daha iyi kim gvence verebilir? Devrim teori-
si toplum en nemli ykn, iyi yneticilere iyi ku-
rumlara gerek grmezlikten gelmektedir. en iyi
bile ama ynetilenlerin ynetenler zerinde
bir lde etkili bir denetim kurum-
lar, kt yneticileri bile ynetilenlerin kendi
yapmaya bir iyi yneticilerimiz
olsun isteriz; ama tarihsel tecrbeler bu arzumuzun
nin mmkn gsteriyor. Kt yneticilerin bile fazla
zarar vermelerine olanak kurumlar ne-
mi de
iki tr ynetsel kurum ynetimin kan dkl-
meden elveren ve elvermeyen kurumlar. Ynetim kan
dklmeksizin genellikle, hi Sz-
ckler ya da demokrasi ya da z gibi
sahte-problemler zerinde gerek yok. tr ynetim
biimini gibi Ben kullanma-
dan ynetim biimine demokrasi, tiran-
demeyi uygun buluyorum. Ancak, gibi, sz konusu
olan, nemli
kurum terimleriyle
lerdir. Ama yneten, ne ne de milletlerdir. Ynetenler, dai-
ma belirli bireylerdir. kkenieri ne olursa olsun bu
ynetici olmakla ynetenler
146
TOPLUM VE KEHANET
Gnmz kurumlara nem vermiyorlar. Onlar, be-
lirli ya da, ve birinci derecede nem
verdiklerinden, belirli bir zamanlar proleter olma
gveniyorlar. Marxistlerin aksine, rasyonalistler de-
netleyen kurumlara birinci derecede nem
temel fark
XI
Ynetenler ne tarihskilerin aksine, ben bu
sorunun bir soru Bu soru,
gereken bir sorudur. Bir demokraside ynetenler, kor-
kusuyla, kamuoyunun
Kamuoyu ise, tm bireylerin ve zellikle etkileyebile-
bir Demokrasilerde (nemli bir
zaman da olsa) gelecek zerinde etkili Britan-
ya'da izlenen sosyal ve John Stuart
Mill'in bu tm yksek cretle tam istihdam
zetlenebilecek (4).
son elli deneyimleri sosyal politika-
devam etmeleri
Filozoflar kendilerini ya da en byk yarann
yasa nnde gibi bir ilke
siyasal izleyerek)
mutlak zgrlk gre, hi toplumsal
olan zgrlk
lik te yandan, ve zellikle ekonomik
talebinin, her ne kadar ok arzu edilir bir ise de, zgr-
bir tehlike gibi temel ve etin ahlaksal ...Je si-
yasal nitelikteki sorunlar zerinde
en byk mutluluk ilkesinin, iyicil
bir bahane bu ilkenin daha az
ve daha gereki bir ilkeyle -n sefaletle m-
cadele kamu kabul edilirken,
{4) John Stuart Mill, Autobiography [Hayat (1873, s. 105). Bu szlere
dikkatimi eken F. A. Hayek'tir.
147
KARL POPPER
esas olarak, ilkesi- de-
nerisi (S) zerinde de
bu biiminin, toplumsal reform konusun-
da Zira mut-
yeni teorik, ve bunlar zerine
bir fikre g olabilir. Ama sefalet bugn ve burada bizim-
le beraberdir ve daha uzun sre de byle Bunu tecrbey-
le hepimiz biliyoruz. ok uzaklardaki ve belki de hibir zaman ger-
olan en byk fayda feda et-
mek yerine, en acil ve en gerek toplumsal ktlklerle tek tek,
bugn ve burada mcadele etmenin ok daha bir yol oldu-
basit fikrini kamuoyuna benimsetmek iin grev edin-
meliyiz.
XII
Tarihski devrim, btn entellektel devrimler gibi, Avrupa d-
temelde ve otoriter olan zerinde fazla bir
etki benzemiyor (6).
Tarihski devrimden daha nce gelen, natralist
devrim, yerine geirdi. Bunun hemen
her Teoloji, yani yerini Bilim'e;
yerini iradesi ve gc yeri-
ni iradesi ve gcne kuvvetlerine); nihayet, d-
zeni ve da yerini Teolojik deter-
minizmin yerini natralist determinizm yani her
ye kadir ve her yerine her
kadir ve her geti (7).
Daha sonra Hegel ve Marx, yerine Tarih tan-
{5) teriminj L. J. Russell'in teknik anlamda kullamyorum.
(Bkz. L.J. Russell, <<Propositions and Proposals, [nermeler ve nerilen>] Onun- .
cu Felsefe Kongresi Amsterdam, 1948).
(6) Bkz.Conjectures and Refutations [Tahminler ve Reddiyeleri eserim,
s. 14-18 ve 25-27.
{7) Bkz. [Ahlak], propos. xxix ve Conjectures and Refu-
tations, s. 7 ve 15.
148
TOPLUM VE KEHANET
koydular. Bylece Tarih Tarih gleri,
ve tarihi determinizmin her kadir ve her
ortaya gnah yerini Tarihin ilerie-
direnen canilen> ve nihai
Tarih'in (milletlerin ya da Tarihi'nin)
rendik.
Ben, bu tarih mcadele ediyorum.
Tarih ve buna olan
dinler burada bitmemektedir. Tarihskilerin btn
lderin tarihsel olgular
ltleri ve birdir) insan ve
varolan ya da gerek (ve
iddia edilen da) yol
bu da, Millet ve dinlerini, pozitiviz-
mi ve szsel
da Dil (8) kadar va-
Bu (ya da iddia edilen
ve ahlaksal otoritesine gnmzde fel-
sefenin en byk erdemi
(8) Bkz. Conjectures and Refutations, s. 17 ve s. 63 ve Hukukta poziti-
vizm iin bkz. Open Society and lts Enemies Toplum ve ese-
rim, cilt 1, s. 71-73 ve cilt 2, s. 392-395; F.A. Hayek, The Constitution of Li-
berty 1960, s. 326 ve ile Studies in Philosophy, Po-
litics and Economics [Felsefe, Siyaset ve Iktisat 1967.
149
{ }

Bryan Magee - K. Popper'in Bilim Felsefesi Ve Siyaset Kuramı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bryan Magee - K. Popper'in Bilim Felsefesi Ve Siyaset Kuramı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Bryan Magee - K. Popper&#39;in Bilim Felsefesi Ve Siyaset Kuramı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bryan Magee - K. Popper&#39;in Bilim Felsefesi Ve Siyaset Kuramı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bryan Magee

You might also like

Bryan Magee - K. Popper'in Bilim Felsefesi Ve Siyaset Kuramı

Bryan Magee - K. Popper'in Bilim Felsefesi Ve Siyaset Kuramı