NONPAREİL

ÖZELLİKLERİ
Çeşit NONPAREİL
Orijini ABD
Kab. Ağ. (gr) 2,1
İç Ağ. (gr) 1,4
Randımanı
(%) 67
Grubu El Bademi
Çift Oranı (%) 5 - 10
Tozlayıcı Texas, Drake, N.P.Ultra, Carmel

TUONO

ÖZELLİKLERİ
Çeşit TUONO
Orijini İtalya
Kab. Ağ. (gr) 3,8
İç Ağ. (gr) 1,6
Randımanı (%) 41
Grubu Sert Kabuklu Badem
Çift Oranı (%) 25 - 35
Tozlayıcı Kendine Verimli
FERRAGNES

ÖZELLİKLERİ
Çeşit FERRAGNES
Orijini Fransa
Kab. Ağ. (gr) 3,5
İç Ağ. (gr) 1,5
Randımanı (%) 41
Grubu Sert Kabuklu Badem
Çift Oranı (%) 3
Tozlayıcı Ferraduel, Nonpareil, Tuono, Texas

FERRADUEL

ÖZELLİKLERİ
Çeşit FERRADUEL
Orijini Fransa
Kab. Ağ. (gr) 4,7
İç Ağ. (gr) 1,3
Randımanı (%) 28
Grubu Taş Bademi
Çift Oranı (%) 1
Tozlayıcı Ferragnes, Tuono, Texas
TEXAS

ÖZELLİKLERİ
Çeşit TEXAS
Orijini ABD
Kab. Ağ. (gr) 3,0
İç Ağ. (gr) 1,15
Randımanı (%) 50
Grubu Diş Bademi
Çift Oranı (%) 15 - 30
Tozlayıcı Nonpareil, Tuno, N.P.Ultra, Ferragnes

DRAKE

ÖZELLİKLERİ
Çeşit DRAKE
Orijini
Kab. Ağ. (gr) 2,6
İç Ağ. (gr) 1,2
Randımanı (%) 46
Grubu Diş Bademi
Çift Oranı (%) 20 - 40
Tozlayıcı Nonpareil, Texas
 NE PLUS ULTRA

ÖZELLİKLERİ
Çeşit NE PLUS ULTRA
Orijini ABD
Kab. Ağ. (gr) -
İç Ağ. (gr) -
Randımanı (%) 48
Grubu Diş Bademi
Çift Oranı (%) 20
Tozlayıcı Nonpareil, Marcona

CARMEL

ÖZELLİKLERİ
Çeşit CARMEL
Orijini ABD
Kab. Ağ. (gr) -
İç Ağ. (gr) -
Randımanı (%) 60
Grubu El Bademi
Çift Oranı (%) -
Tozlayıcı Nonpareil

- Üretim denemeleri yapılmaktadır sonuç alındığında

bildirilecektir.
- Carmel Kaliforniya’da nonpareil’in tozlayıcısı olarak
kullanılmaktadır.
- Bu çeşitte ümit var olup ülkemizde yetiştiriciliği
yaygınlaştırılabilir.

BUDAMA VE BAKIM
Birinci Yıl

Dikimi takip eden yaz ayları başında şekil

verme işlemlerine başlanır. Sürgünler 7,5-10 cm olunca
yaz budamasına başlanır. Fidanın üst tarafına yakın dik
büyüyen bir dal lider olarak seçilir. Dar açılı çıkan
dalların açıları kürdan, mandal, kamış gibi malzemelerle
genişletilmelidir. Yaz aylarında süren sürgünlerden 4-6
tanesi ana dal olarak seçilir.

Diğer sürgünler çıkartılır. Lidere yakın olup onunla

rekabet edecekler çıkartılır. Böylece birinci oluşturacak
dallar seçilmiş olur.Durgun dönemde birinci katı
oluşturan dalların en üstündekinin 50-60 cm
yukarısından liderin tepesi vurulmalıdır. Yan dalların ucu
¼ oranında kesilir. Yan dalların ucu lider seçilen daldan
aşağıda olmalıdır.

İkinci Yıl

Birinci katın 50-60 cm üzerinden ikinci bir kat

oluşturulmalıdır. İkinci kat olarak 3-5 dal seçilir. Dalların
açıları geniş olmalı, gövde ile dal arası açı 45-600
arasında olmalıdır. Yeni oluşturulan ikinci katın dalları
birinciden daha kısa olmalıdır. Böylece alttaki dallar
gölgelenmez. Ana dalların ucu son göz aşağı bakacak
şekilde 1/3 oranında kısaltılmalıdır.

Üçüncü Yıl

Her yıl ana dalların ve liderin ucundan 1/3

oranında kesilir. Ağaç çeşidine, toprak ve iklim
durumuna göre 8-12 ana dal olgun verim çağında bir
ağaçta bulunmalıdır. İhtiyaca göre 3. bir kat da
oluşturulabilir. Ölü dallar, hastalıklı ve kırılmış dallar
budanır. Bu işlemlere ileriki yıllarda da devam edilir.
Şekil verme işlemi tamamlanan ağaçlarda
fizyolojik denge oluşturulmuştur. Kurulan bu dengenin
uzun süre muhafaza edilmesi gerekir.

ÜRÜN BUDAMASI

Ürün budamasında dikkat edilecek hususlar:

 Ana dallar tek tek ele alınmalı, bunlar üzerinde
dikine büyüyen birbiri üzerine gelen dallar var ise
çıkartılmalıdır.

Ana veya yardımcı dallardan çıplaklaşmaya

yönelenler kısa kesilerek boş yerlerde yeni dalların
oluşturulmasına çalışılır.

Meyve dallarından bir kısmı özellikle yaşlı olanları

kesilerek atılır.

Kuru, hastalıklı veya zayıflamış dallar diplerinden

kesilerek çıkarılır.

Bir ana veya yardımcı dal üzerinde fazla miktarda

meyve dalı oluşmuş ise bunlar arasında seyreltme
yapılır.

Verim budamasında dal bükme ve eğmelerine yer

verilmemeli, dallar ancak bağ olarak kullanılmalıdır

Meyve ağırlığı nedeniyle eğilerek açıları genişlemiş

dallar diğer dallara bağlanarak eski hallerine getirilir.

GENÇLEŞTİRME BUDAMASI :

Verimden düşmüş yaşlı ağaçlarda yeniden

kuvvetli sürgünler oluşturarak yeni bir taç
oluşturulmasına gençleştirme budaması denir.
Gençleştirme budamasında önce kurumuş, sık ve birbiri
üzerine gelen dallar çıkarılır. Geri kalan dallarda da kısa
budamalar yapılarak ağacın tacı küçültülmüş ve yeniden
kuvvetli sürgün oluşumu sağlanmış olur. Gençleştirme
budaması yapılan ağaçların ana dalları ve gövdeleri
üzerinde birçok obur dallar, kuvvetli sürgünler oluşur.
Bunlardan yalnız yeni tacın oluşumu için gerekli olanlar
bırakılır, diğerleri tamamen çıkartılır.
Fritz

Monte
Carmel

Teksas
Garrigues
Garrignes

Livingston
İ
X

Garrignes
İ
X

Garrigues

İ
İ

A
X
X

Carmel

İ
İ

A
A
X

Fritz
İ
A
X
A
X

Livingston
İ

A
X
A
A

Teksas
İ
İ

X
A
A

Monte
İ
İ
İ

Z
Z

N. Plus Ultra
İ
İ
İ

A
A

Nonpareil
İ
İ

A
A
A

Padre
İ
İ
İ

Z
Z

Peerless

Ferragnes
Ferrastar

Ferraduel
Cristomorto
D. Largueta
N.Plus Ultra İ İ Z Z İ X İ Z İ
Nonpareil İ İ A A İ İ X A İ
Padre A A İ İ A Z A X Z
Peerless İ İ Z Z A İ İ Z X
Ferragnes X İ İ
Ferrastar İ X İ
Ferraduel İ İ X
Cristomorto X İ
D. Largueta X

MEYVE AĞAÇLARINDA BUDAMA

BUDAMA NEDİR ?

Meyve ağaçlarının düzgün ve kuvvetli bir taç oluşturmalarını,

uzun zaman iyi ve bol ürün vermelerini, verimden düşen
ağaçların tekrar verimli hale getirmek için ağaçların toprak
üstü organlarına uygulanan kesme, bükme, tomurcuk, sürgün
ve yaprak alma işlemlerinin tümüne budama denir.

BUDAMANIN FAYDALARI
 Gövde üzerinde ana dalların sayıları ve dağılışları
düzenlenerek meyve ağaçlarının sağlam, düzenli ve
dengeli bir taç oluşturmaları sağlanır.
 Meyve ağaçlarının en kısa sürede ürün vermesine yardımcı olunur.

 Güneş ışığından ağacın iyi bir şekilde faydalanması sağlanmış olur.

 Budama ile meyve iriliği,meyve kalitesi ve meyve kabuk renklenmesi

artar.

 Ağaç büyüklüğü ve dalların sıklığı direk kontrol altına alınabilir.

 Püskürtülerek yapılan ilaçlamanın etkinliği artırılabilir.

 Hastalıklı ve kuru dallar alınarak mücadeleye yardımcı olunur.

 Alet ve ekipmanların çalışabilmesi için gerekli boşluklar oluşturulmuş

olur.

 Verimden düşen ağaçlar budama ile gençleştirilerek yeniden verimli

ağaçlara dönüşmeleri sağlanır.

 Bazı meyve türlerinde görülen bir yıl çok bir yıl az veya hiç ürün

vermeme durumu azaltılmış olur.

 Hasat daha kolay yapılır.

BUDAMA ZAMANI
 Budama zamanı, meyve ağacının toplu büyümesini, kesime karşı göstereceği

tepkiyi, verimini, fizyolojik ve ekonomik ömrünü etkiler. Budama kış ve yaz

(yeşil) olmak üzere iki ayrı ve zıt mevsimlerde yapılır.

Kış budama zamanı, kışı ılık geçen yerlerde meyve ağaçlarının kış

dinlenmesine girmelerinden sonra ki süre, budama bakımından en uygun bir

zaman dilimidir. Ancak kışı sert geçen yerlerde şiddetli donlardan önce,

budamanın yapılması doğru olmaz. Meyve ağaçlarını budamak için en uygun

dönem, yaprak dökümünü izleyen günlerle ilkbahar gelişme periyodunun

başlaması arasında geçen dönemdir.

Yaz budaması, yaz boyunca meyve ağaçlarında sürgünlerin seyreltilmeleri, uç

alma, bükme, eğme, dalların açılarının genişletilmesi veya daraltılması
işlemlerinin tümüdür. Yaz budamasında amaç meyvelerin daha iyi
renklenmelerini sağlamak, kış aylarında yapılacak budama işlemlerini azaltmak
ve derim işleri ile kültürel işlemleri kolaylaştırmaktır. Yaz budaması özellikle
meyve ağaçlarının şekillendirme yıllarında yapılması gerekli olan önemli bir
teknik işlemdir. Meyve ağaçlarında, yaz budaması ilkbahar gelişme periyodunun
sonu ve yaz gelişme periyodu içerisinde sürgünler odunlaşmaya başladıktan
sonra yapılabilir.
 YAZ DÖNEMİNDE DALLARIN
AÇISININ AÇILMASI

AMAÇLARINA GÖRE BUDAMA ÇEŞİTLERİ

 ŞEKİL BUDAMASI (TERBİYE) :Meyve

:Meyve ağaçlarının toprak üstü organı

olan taca verilecek şekil ekolojik şartlara ve ağacın morfolojik yapısına

göre değişir. Günümüzde dünyada ve ülkemizde en yaygın olarak

verilen şekil ‘Merkezi Lider Terbiye Sistemi’ dir. Bu terbiye sistemi elma,

armut, kayısı, kiraz, vişne erik, şeftali gibi birçok meyve türü için en

uygun şekildir. Biz burada elma türüne bu şeklin verilişini kısaca

anlatacağız
"Merkezi Lider Terbiye Sistemi: Bu tip budama şeklini çöğür, MM111,
MM106 gibi kuvvetli veya yarı bodur gelişen anaçlar üzerine aşılı olan elma
çeşitlerinde uygulamak mümkündür. Genç elma ağaçları için kolay terbiye
sistemi merkezi lider sistemidir.

Meyve bahçesine dikilecek fidan dallı veya kamçı şeklinde dalsız olabilir.
Eğer fidan kamçı şeklinde dalsız fidan ise dikimden sonra 75 cm’den tepesi
vurulur. Tepesi vurulurken son göz aşı noktasının ters tarafında olmalıdır.
Eğer bir veya iki yaşlı dallı fidan dikilecekse 4-5 adet geniş açılı yan dal
bırakılır, tepesi de en üstteki yan dalın 25 cm üzerinden vurulur. Toprak
seviyesinden itibaren 40-45 cm ye kadar olan dallar dipten çıkarılır.

TEPE KESİMİ
Birinci Yıl

Dikimi takip eden yaz ayları başında şekil verme

işlemlerine başlanır. Sürgünler 7,5-10 cm olunca yaz
budamasına başlanır. Fidanın üst tarafına yakın dik büyüyen bir
dal lider olarak seçilir. Dar açılı çıkan dalların açıları kürdan,
mandal, kamış gibi malzemelerle genişletilmelidir. Yaz aylarında
süren sürgünlerden 4-6 tanesi ana dal olarak seçilir.

Diğer sürgünler çıkartılır. Lidere yakın olup onunla rekabet

edecekler çıkartılır. Böylece birinci oluşturacak dallar seçilmiş

olur.Durgun dönemde birinci katı oluşturan dalların en

üstündekinin 50-60 cm yukarısından liderin tepesi vurulmalıdır.

Yan dalların ucu ¼ oranında kesilir. Yan dalların ucu lider seçilen

daldan aşağıda olmalıdır.

İkinci Yıl

Birinci katın 50-60 cm üzerinden ikinci bir kat

oluşturulmalıdır. İkinci kat olarak 3-5 dal seçilir. Dalların

açıları geniş olmalı, gövde ile dal arası açı 45-600

arasında olmalıdır. Yeni oluşturulan ikinci katın dalları

birinciden daha kısa olmalıdır. Böylece alttaki dallar

gölgelenmez. Ana dalların ucu son göz aşağı bakacak

şekilde 1/3 oranında kısaltılmalıdır.

Üçüncü Yıl

Her yıl ana dalların ve liderin ucundan 1/3

oranında kesilir. Ağaç çeşidine, toprak ve iklim

durumuna göre 8-12 ana dal olgun verim çağında bir

ağaçta bulunmalıdır. İhtiyaca göre 3. bir kat da

oluşturulabilir. Ölü dallar, hastalıklı ve kırılmış dallar

budanır. Bu işlemlere ileriki yıllarda da devam edilir.

 ÜRÜN (VERİM) BUDAMASI :

Şekil verme işlemi tamamlanan ağaçlarda

fizyolojik denge oluşturulmuştur. Kurulan bu dengenin

uzun süre muhafaza edilmesi gerekir. Ürün budamasında

dikkat edilecek hususlar:

 Ana dallar tek tek ele alınmalı, bunlar üzerinde

dikine büyüyen birbiri üzerine gelen dallar var ise

çıkartılmalıdır.

 Ana veya yardımcı dallardan çıplaklaşmaya

yönelenler kısa kesilerek boş yerlerde yeni dalların

oluşturulmasına çalışılır.

 Meyve dallarından bir kısmı özellikle yaşlı olanları

kesilerek atılır.

 Kuru, hastalıklı veya zayıflamış dallar diplerinden

kesilerek çıkarılır.

 Bir ana veya yardımcı dal üzerinde fazla miktarda

meyve dalı oluşmuş ise bunlar arasında seyreltme

yapılır.

 Verim budamasında dal bükme ve eğmelerine yer

verilmemeli, dallar ancak bağ olarak kullanılmalıdır

 Meyve ağırlığı nedeniyle eğilerek açıları

genişlemiş dallar diğer dallara bağlanarak eski hallerine
getirilir.

 GENÇLEŞTİRME BUDAMASI :
 Verimden düşmüş yaşlı ağaçlarda yeniden kuvvetli

sürgünler oluşturarak yeni bir taç oluşturulmasına gençleştirme

budaması denir. Gençleştirme budamasında önce kurumuş, sık ve

birbiri üzerine gelen dallar çıkarılır. Geri kalan dallarda da kısa

budamalar yapılarak ağacın tacı küçültülmüş ve yeniden kuvvetli

sürgün oluşumu sağlanmış olur. Gençleştirme budaması yapılan

ağaçların ana dalları ve gövdeleri üzerinde birçok obur dallar,

kuvvetli sürgünler oluşur. Bunlardan yalnız yeni tacın oluşumu için

gerekli olanlar bırakılır, diğerleri tamamen çıkartılır.

 NOT: Tüm hastalık ve zararlılarla mücadele için bakanlığımıza
bağlı en yakın tarım kuruluşuna başvurulmalı ve tavsiyeleri
doğrultusunda mücadele yapılmalıdır.

BADEMDE ÇEVİRME AŞISI YAPMA TEKNİĞİ

Semih ÇAĞLAR ve Mehmet Nuri NAS
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi,
Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü
Giriş
Çekirdekten yetişmiş ve meyve özellikleri iyi olmayan badem ağaçları
çevirme aşıları yoluyla kaliteli meyve yapan verimli ağaçlara
dönüştürülebilir. Başarılı bir şekilde yeni çeşitlere çevrilen ağaçlar 3.
yıldan itibaren meyveye yatar.

Çevirme aşıları için özellikleri bilinen çeşitlerden aşı kalemleri temin

edilmelidir. KSÜ Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümünde yürütülen
badem çeşit denemelerinde Ferragnes, Ferraduel ve Cristomorto
çeşitlerinin hem çok verimli olduğu hem de kaliteli meyveler yaptığı
belirlenmiştir. Bu çeşitlerin ortak özelliği geç çiçeklenmeleri ve
birbirlerini karşılıklı olarak tozlamalarıdır. Ticari bir verim almak için
badem çeşitlerinin bahçe içinde aynı oranda (tercihen birer sıra olacak
şekilde) aşılanması ve ağaçlar meyveye yatınca bahçede arı kovanları
bulundurulması gerekir.

Çevirme aşısı yapma tekniği

Çevirme aşıları genel olarak erken ilkbahar döneminde en iyi sonucu
vermektedir. Bu dönemde çevirme aşısı yapabilmek için aşı kalemleri
ağaçlar uyanmadan önce alınmalı ve aşı zamanına kadar nemini
yitirmeden soğukta (4 o C'de - ya da buzdolabının sebzeliğinde) plastik
poşet içinde saklanmalıdır. Zira, erken ilkbaharda aşı yapılırken aşı
kalemleri "uyanmamış" olmalı, buna karşın aşılanacak ağaçlar ise
"uyanmaya başlamış" (su yürümüş) olmalıdır.

Çevirme aşısı olarak kalem ya da göz aşıları uygulanabilir. Çapı 5 cm'e

kadar olan dallarda ya da gövdelerde yonga (Şekil 1) veya çift kapaklı
(Şekil 2) göz aşıları yapılabilirken, daha kalın dal ve gövdelerde kalem
aşıları (yarma aşı, Şekil 3) uygulanmalıdır.

Çevirme aşısına başlamadan önce, ağaçlar henüz durgun dönemdeyken

tek tek incelenip aşı yapılacak yerler işaretlenmeli ve buralara hangi aşı
yöntemi uygulanacağına karar verilmelidir. Daha sonra, dallarda aşıya
hazırlık için kısaltma budamaları yapılmalıdır. Gerekiyorsa, taç içinde dal
seyreltmesi yapılarak aşıdan sonra yeni çeşidin sürgünlerinin kolayca
büyümesi sağlanmalıdır. Çok büyük ağaçlarda tüm dalları bir yılda
aşılamak yerine, dalların yarısı bir yıl, kalan yarısı da izleyen yıl
aşılanmalıdır. Buna karşılık, genç ya da nispeten küçük ağaçlarda ana
gövde ya da seçilecek 4-6 adet dal kalınlıklarına göre kalem ya da göz
aşılarından biriyle kolaylıkla aşılanabilir (Şekil 4). Kalem aşılarında tek
bir aşı sürgününün geliştirilmesine dikkat edilmelidir.

Aşıdan sonraki bakım işleri

Çevirme aşılarının başarısı büyük ölçüde aşıdan sonraki bakım işlerine
bağlıdır. Aşı sürgünlerinin ilkbahar ve yaz boyunca kuvvetli bir şekilde
gelişmesini sağlamak için bahçe sık sık gezilerek, aşı sürgünlerin altında
kalan yaşlı odundan büyüyen filizler kesilerek temizlenmeli ve
gerekiyorsa, hastalık ve zararlılara karşı ilaçlamalar yapılmalıdır. Bu
bakım işlemlerine 2. ve 3. yılda da devam edilerek aşı sürgünlerinin hızlı
bir şekilde ağacın yeni tacını oluşturması sağlanmalıdır. Böylece,
çevirme aşısı yapılmış olan ağaçlar 3. yıldan itibaren yeni çeşitten
meyve vermeye başlar.

Şekil 1: Yonga göz aşısı tekniği.

Şekil 2: Çift kapaklı göz aşısı tekniği.

Şekil 3: Kalem (yarma) aşısı tekniği.

İnce bir dalda yeni süren yonga göz aşısı

Çift kapaklı göz aşısının görünümü

Yeni süren bir kalem aşısı
İnce dallarda yonga göz aşıyla çevirme
Genç bir gövdede göz aşısı ile cevirme
 Kalın bir gövdede kalem aşısı ile çevirme

Şekil 4. Yukarıdaki resimler üniversitemizden temin

edilen Ferragnes ve Cristomorto çeşidi aşı
kalemleriyle 2003 yılı nisan ayında
Kahramanmaraş'ta bir üretici bahçesinde yapılan
badem çevirme aşılarına aittir.
Badem Üretim Teknikleri

Üretim

Tohumla üretim esastır. Hasat sonunda elde

edilen meyveler toplanır, yıkanır ve

kurulanır. Kuru ve soğuk ortamda

bekletildikten sonra katlamaya alınır. Badem
tohumları 1°C

ile 5°C arasında 40-50 gün katlamaya

bırakılır. Katlama işlemi sonrasında ekilen
badem

tohumları uygun şartlarda çimlendikten sonra

çöğürler elde edilir ve bunlar üzerine aşı
yapılır.

Aşılama esnasındaki nem, sıcaklık gibi

faktörler önem taşır.

Üretim Tekniği

Çöğürlerin Yetiştirilmesi: Badem çöğürü

yetiştirilmek üzere alınacak tohumların tam

gelişmiş ve olgun olması gerekir. Çöğür elde

etmek amacıyla alınan tohumların çimlenme

güçlerini kaybetmeyeceği bir ortamdan çıkarılmaları fayda sağlayacaktır.

Tohumların Katlanması: Katlamada nemli kum, talaş, vermikulit, yosun, vb ile serin

bir yerde saklanabilir. Çimlenmeyi kolaylaştırmak ve embriyoda dinlenmenin kesilmesi için

katlamanın yapılmasında fayda vardır. Ayrıca, katlamayla tohum kabuğunda yumuşama da

gerçekleşmiş olmaktadır.

Tohumların Ekilmesi: Badem tohumları, ya doğrudan ya da katlamadan sonra aşı

parseline ekilirler. Sıra arası 80-100 cm olan sıralar üzerinde 5-10 cm aralıklarla ekilirler.

Ekilen tohumun üzeri tohum kalınlığının 2 katı kadar toprakla örtülür. Çimlenme için

özellikle toprak nemine dikkat edilmelidir. Toprak tavı ekim, çimlenme ve sürme süresini
kısaltan en önemli faktördür.

Aşı

Kalem ve göz aşısı uygulanabilir. Göz aşısında kalem olarak bir yaşlı dallar kullanılır.

Bu dalların dip ve uç kısmı kesilir. Yalnız ortasındaki gözler kullanılır. Dalın dibindeki gözler

sürmez. Uç gözler ise pişkin olmadıklarından dolayı kullanılmamalıdır. Yaygın olarak T göz

aşısı uygulanır. T göz aşısı, topraktan yaklaşık olarak 10-20 cm yukarıdan yapılmalıdır.

Durgun dönemde, bademde yaygın olarak kalem aşıları da uygulanabilir. Gerek göz aşılarının

gerekse kalem aşılarının yapılma nedenleri ve teknikleri, diğer meyve türlerinden farklılık

göstermez. Ancak, badem prunus cinsinden olduğu için klonal ağaçlarda kullanıldığında anacın

etkisini daha iyi sağlamak amacıyla yüksekten (35-40 cm) aşılama yapılmasında fayda vardır.

Dilcikli İngiliz aşısı ve omega kalem aşısı da uygulanabilir.

Yazan : Ziraat Mühendisi Volkan OKATAN

Kaynak : Anonim
Hit : 316
 Kültürel İşlemler

Toprak İşleme

Sonbaharda bahçenin derin sürülmesi, ilkbaharda ise yabancı otların tohuma

kalkmasından önce sürülmesinde fayda vardır. Kurak bölgelerde sulamanın yapılamadığı

badem bahçelerinde mümkün olduğunca yaz sürümlerinden kaçınılmalıdır. Genellikle

üreticiler toprak işlemesini, bilhassa yaz sürümlerini, yabancı otlarla mücadele amacıyla

yapmaktadır. Badem bahçelerinde, sonbahar ve ilkbahar haricinde, toprak sürümlerinden

kaçınılmalıdır. Sürüm sırasında toprak işleme aletlerinin bitkinin kök sistemine zarar

vermemesi için azami dikkat gerekmektedir. Kurak bölgelerde toprak işlemeden sonra

mutlaka tapan çekilerek buharlaşma ile toprak kaybı minimum düzeye indirilmelidir.

Bademliklerde mutlaka aşırı yağış ve sulamalardan sonra oluşacak birikintiyi önlemek için

drenaj konusuna dikkat edilmelidir.

Gübreleme

Ağaçların gübre ihtiyaçları; bahçe toprağının besin elementleri yönünden durumuna,

ağaçların yaşına ve sulanıp sulanmadığına, vb. göre değişir. Badem ağaçlarının azota daha

fazla ihtiyacı vardır. Tam verim döneminde yetişkin bir ağaca 700-900 gr civarında saf azot

verilmesi gerekmektedir. Badem için önemli bir diğer makro besin elementi potasyumdur.

Yapılacak analizlere göre eksiklik tespit edildiğinde yetişkin bir ağaca 5-12 kg arasında

potasyum sülfat verilebilir. Bor noksanlığı, badem için çok önemlidir. Bor’un noksan olması

durumunda, yeşil çağla üzerinde yapışkan bir sıvı oluşumu ile iç meyvede de buruşukluk

meydana gelir. Söz konusu gübrelerin ağaçlara zamanında ve ihtiyacı karşılayacak oranda

verilmesi gerekmektedir. Gübrelemeden önce mutlaka toprak ve yaprak analizlerinin

yapılmasına dikkat edilmelidir. Toprak analizleri, bahçeyi temsil edebilecek miktarda ve

tekniğine uygun şekilde toprak alınıp yaprak örneği ile beraber tahlile gönderilmelidir.
Badem alanlarına organik madde ve besin takviyesi yapılmalı ayrıca, toprak yapısının

iyileştirilmesi için de ahır gübresi verilmelidir. 3-4 yılda bir iyi yanmış ahır gübresinin

verilmesi büyük yarar sağlayacaktır.

Sulama

Badem, kurağa dayanıklı bir meyve olmasına rağmen, sulama ile verimi artmaktadır.

Su ağacın gelişimine, meyvenin iç oluşumuna ve meyve gözünün teşekkülüne olumlu etkide

bulunur. Sulama imkanı mevcutsa salma sulama, damlama sulama gibi sulama teknikleri

kullanılabilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, salma sulamalardan sonra bahçede

oluşacak olan kaymak tabakasının kırılmasıdır. Genç tesislerde sıra üzerlerine yapılan

malçlama ile hem yabancı ot kontrolü hem de sulama sayısının azaltılması amaçlanır.

Damlama sulama esnasında gübreyi damla su ile vermek mümkün olup böylece su

tüketiminden ve işgücünden tasarruf sağlanır. Ayrıca, mini spring ve diğer modern sulama

tekniklerini de seçmek mümkündür.

Budama

Badem bahçeleri kurulurken ağaçlara verilecek şekillere de dikkat edilmelidir. Badem

için en uygun terbiye sistemi “değiştirilmiş doruk dallı” sistemdir. İlk 2-3 yıl terbiye

sisteminin oluşturulması tamamlanmalıdır. İleriki yıllarda ürün budamasının yapılması büyük

önem taşır. Bademde kalın dal kesiminden kaçınmak gerekmektedir ancak, ağaç üzerindeki

0,5-3 cm kalınlığındaki dallardan çıkarma işlemi de yapılmalıdır. Gelişme döneminde bitkiler

üzerindeki ince dallardan alınabilir. Bu, kışın bitki üzerinden aşırı dal çıkarımının önüne

geçer. Kalın dal çıkarılması gerekiyorsa, mutlaka aşı macunu ile kesik yüzey kapatılmalıdır.

Budama sonucunda oluşan artıkların toplanıp uzaklaştırılması gerekir.

Yabancı Ot Kontrolü

Sulama ve gübreleme olanaklarının artması sonucu meyve bahçelerinde yabancı otlar

sorun olmaya başlamıştır. Yabancı otlar, bitkinin su ve besinine ortak olduğu gibi hasatı da

güçleştirmektedir. Badem bahçelerinde rastlanılan yabancı otlar sulama, toprak işleme,

rüzgar, hayvan otlatma ve yanmamış ahır gübresi kullanılması gibi yollarla taşınır.

Yabancı otlarla mücadelede yapılması gereken kültürel ve kimyasal işlemler şunlardır:

Kültürel İşlemler : Çapalama, biçme ve sürme yapılmalıdır. Çok yıllık yabancı otlarda ise

toprağın birkaç işlenmesi gerekmektedir.

Kimyasal Mücadele :Tek yıllık yabancı otlara karşı ilaçlama çıkış öncesi ve ilkbaharda

toprak nemliyken yapılmalıdır. Yabancı otlar çıktıktan sonra ise 4-6 yapraklı dönemde

ilaçlama yapılmalıdır. Yeni tesis edilen badem bahçelerinde ilk 2-3 yıl boyunca yabancı ot

kontrolü için ilaçlama yapılmalıdır.

Bademin İklim ve Toprak İstekleri

İklim istekleri: Sıcak ılıman

iklim meyve türüdür. Yazın
sıcak ve kurak, kışın ılık ve
yağışlı Akdeniz iklimi.

-Meyve türleri içinde en

erken çiçek açar. (Ocak -
Mart)

-Tomurcuk düşük sıcaklıkta

da sürebilir.

-Kış dinlenme devresinde gövde –28 ile –30°C’de,

-Kapalı çiçek tomurcuğu –18°C’de,

-Pembe tomurcuk döneminde –4.0 ile –6.5°C’de,

-Çiçeklenme başında –3 ile –4°C’de,

-Çiçeklenme sonunda –1.5°C’de,

-Körpe çağla döneminde –1.0 ile –0.5°C’de zararlanır.

-Kış dinlenme (soğuklama) süresi 7.2°C’nin altında 300°C ile 500°C saat
arasındadır.

-İlkbahar geç donları çok etkilidir.

-Yazın yüksek sıcaklık toplamı ister.

Badem yazları uzun, sıcak ve kışları nispeten aşırı soğuk olmayan

bölgelerde ekonomik olarak üretilebilir. Badem yetiştiriciliği için iklim
faktörlerinden en önemlisi düşük sıcaklıklardır. Badem özellikle
soğuklamasının düşük olması nedeniyle ilkbahar geç donlarına hassastır. Çiçek
tomurcukları -2, -4 °C’ye kadar dayanabildikleri halde açmış olan çiçekler
-1.5 °C' de donarlar. Bitkinin odunsu kısımları –25 0C' ye kadar dayanabilir.
Badem meyvelerini olgunlaştırabilmesi için yüksek sıcaklığa ihtiyaç duyar.
Çiçeklenme dönemindeki yağış tozlanmayı olumsuz etkiler.

Toprak İstekleri

Badem süzek , derin alüviyal topraklarda iyi sonuç verir.

Böyle yerlerde kökler 3 - 3.5 metreye kadar gidebilirler.
Ancak su ve besin maddelerinin büyük bir kısmını 1.2 - 2
metrelik alandan sağlayabilmektedir. Kurağa dayanan bir
meyve türü olması nedeniyle taşlı ve çakıllı yerlerde
yetişebilme olanağı vardır .Yani badem toprak istekleri
yönünden kanaatkardır. Kireçli topraklara dayanımı son
derecede iyidir. Badem için en tehlikeli toprak ise ağır killi
ve nem tutan topraklardır. Bu tip topraklarda bademe anaç
olarak erik kullanıldığı zaman sorunu giderebilme şansı
mevcuttur.
Badem Çeşitleri ve Dölleyicileri
Başlıca Badem Türleri ve Dölleyicileri

Başlıca badem türlerinin özelliklerine aşağıda yer

verilmektedir.

Nonpareil: Kaliforniya grubu bademlerinin en

önemlilerindendir. Ağaçlar yayvan yüksek, verimli ve
erdencidir. İnce kabuklu olup kuş zararına sıklıkla
rastlanmaktadır. Nonpareil, orta büyüklükte meyveye sahiptir.
Verim ilk yıllarda düşük olup bitki gelişimine bağlı olarak
ileriki yıllarda artış görülmektedir. Dölleyicileri olan Teksas ve
N.P. Ultra ise kendine verimsizdir. Elde edilen bademlerin ince
kabuklu olması nedeniyle muhafazası son derece güçtür.
Randıman %58-63’tür. Amerika’daki badem üretiminin
önemli bir kısmı bu çeşittendir. Çift badem oranı %5-10’dur.
Ağacı kuvvetli, verimliliği iyidir.

Teksas (Mission): 1891 yılında Teksas civarında tespit edilen bu çeşidin en önemli özelliklerinden biri
Nonpariel’e göre geç çiçeklenmesidir. Ağaçları yüksek verimlidir ve meyvelerinin ticari değeri yüksektir.
Kabuğu yumuşak olup iç badem kalitesi orta ve çift badem oranı %15-30 arasındadır. Teksas çeşidinde
ağaçların büyümesi dikine olup ağaçlarının ömrü çok uzun değildir. Ceratocystit (dal kanseri), en önemli
problemidir. NBF hastalığına bu çeşitte sıkça rastlanmamıştır. İnce kabuklu olan bu çeşidin randımanı
%55-60 civarındadır. Teksas çeşidi kendine verimli değildir ve dölleyici olarak Nonpariel ve N.Plus Ultra
kullanılmaktadır. Meyveleri küçüktür. Kaliforniya grubundaki bademlerden yetiştiricilik alanı olarak
Carmel çeşidinden sonra üçüncü sırada yer alır.

Ne Plus Ultra: Bu çeşit, uzun süren seleksiyonlar sonucunda 1879 yılında A.T.Hatch

tarafından elde edilmiştir. Özellikle meyveleri sanayiye uygun olan bir çeşittir. Olumsuz yanı,

ikiz meyve oranının %20 gibi yüksek bir oranda olmasıdır. Kaliforniya grubu bademlerdendir. NBF
hastalığına bu çeşitte rastlanmamıştır. Önemli bir diğer özelliği de su stresine çok hassas olmasıdır. Su
stresinde tomurcuk ve meyve dökümlerine sıkça rastlanmaktadır. Verimli bir çeşit olan N.P. Ultra uzun
ömürlüdür ve randımanı %45-48 civarındadır. Kabuğu yumuşak ve iç badem kalitesi ortadır, erken
çiçeklenmektedir. Tozlayıcıları Nonpareil ve Marcona’dır.

Peerles: 1900’lü yıllardan önce Kaliforniya-Davis civarlarında selekte edilen bir çeşittir.

Nonpareil için iyi bir dölleyici olarak kullanılmaktadır. Kabuğu ince ve ticari değeri yüksek

bir çeşittir. Ağaçları orta iriliktedir. Kendine verimli bir çeşit olmayıp mutlaka dölleyici bir

çeşit kullanmak gerekmektedir. Randımanı %48-53 civarındadır. İç badem kalitesi orta, çift

badem oranı %8-10’dur. Erken çiçeklenir. Tozlayıcıları Marcona ve Teksas’tır.

Yaltınskı: Yugoslavya orijinli bir çeşittir. Geç çiçek açması ve ikiz meyve verme özelliğiyle bilinir.
Meyvelerinin iç kalitesi ve randımanı iyidir. Bilinen yabancı badem çeşitleri içerisinde

en geç çiçek açan çeşitlerden biridir.

Thompson: Kaliforniya’da Davis’te Nonpareil x Teksas melezlenmesinden elde edilmiş bir çeşittir. 1957
yılından itibaren üretilmeye başlanmıştır. Geç çiçeklenen ve yüksek verimli bir çeşittir. NBF hastalığın
karşı hassas olsa da etkin bir epidemiye rastlanmamıştır. Bu çeşidin meyveleri orta irilikte olup
meyvelerin buket dalcıklarda yoğunlaştığı görülmektedir. Meyveleri parlak renktedir. Ağaçlarının verimi
iyidir.

Carmel: Le Garnd yakınlarında tespit edilen Carpel’in üretimine 1966 yılından itibaren

başlanmıştır. Nonpareil’den hemen sonra çiçeklenir. Meyvenin oluşması, Teksas ile hemen

hemen aynıdır. Ağaçlar, çoğunlukla dikine gelişme eğilimindedir. Meyvelerin soğuk zararına

karşı dayanımı iyidir. Carmel çeşidinin kanser hastalığına hassasiyeti yüksektir. NBF

hastalığına karşı da hassastır. Kahverengi kök çürüklüğü fungusid uygulamalarıyla kontrol

edilebilse de, bu hastalık zaman zaman problem olabilmektedir. Carmel, Nonpareil çeşidi için

iyi tozlayıcıdır. Genç yaştayken yüksek verimli olup ileriki dönemlerde verim gittikçe

düşmektedir. Kaliforniya grubu, bademler içerisinde pazarlama değeri yüksek olan bir çeşittir.

Carmel’in meyveleri geniş ve uzun yapıdadır ve Amerika’da Nonpareil’den sonra en fazla

yetiştiriciliği yapılan çeşittir. Amerika’da mevcut fidanlıklar haricinde yeni kurulan

bahçelerde ağırlıklı olarak Carmel kullanılmaktadır.

Drake: Bu çeşit, 1880 yılında Suisun’da bulunmuştur. Çiçeklenme, Nonpareil’den 5 gün sonra
gerçekleşmektedir. Nonpareil ve Teksas ile döllenmektedir. Hasatı eylül ayı sonunda veya daha geç
yapılmaktadır. Meyveleri sert kabuklu ve orta iriliktedir. Pazar değeri yüksek olan Drake çeşidi,
pastacılık ve şekerleme sanayinde aranılan bir çeşittir. Çok fazla ikiz meyve yapmamaktadır.

Padre: Teksas x Swanson melezi olup 1983 yılında üretime kazandırılmış bir çeşittir. Teksas çeşidinin
hemen ardından çiçeklenir. Meyve olgunluğu, Teksas ile aynı zamandadır. Verimli bir çeşittir. Teksas
gibi buketler üzerinde meyve teşekkülü yüksektir. Bu çeşitte NBF hastalığına rastlanmamıştır. Meyveleri,
Teksas’tan daha büyüktür. Teksas ile döllenir.

Le Grand 1972’de üretilmeye başlanan bu çeşit, kendine verimlidir. Teksas’tan önce çiçeklenmekte
ancak, daha sonra hasat edilmektedir. Kök hastalıklarına karşı hassastır. Ağaçları dik büyüme
eğilimindedir. Ağaç tacı, Padre’den daha küçüktür. Yüksek miktarda çiçek açar ve randımanı yüksektir.

Sonora: Nonpariel x Eureka melezidir. 1983’te üretime kazandırılmıştır. Nonpareil ve

Peerles’ten hemen sonra çiçeklenir. Hasat zamanı, Nonpareil’den hemen öncedir. Ağaç

büyüklüğü, Nonpareil ile aynıdır. NBF hastalığı görülmez. Meyveleri geniş ve uzun, Pazar

değeri yüksektir. Verimli bir çeşit olup Nonpareil ile döllenir.

Monterey: Nonpareil x Teksas melezi olup 1974’te üretilmeye başlanmıştır. Teksas ile aynı

zamanda çiçek açar. NBF hastalığı görülmemiştir. Çok verimli bir çeşittir. İkiz meyve oranı

ise %20 civarındadır. Ekonomik değeri yüksek bir çeşittir.

Fritz: Muhtemelen Teksas x Drake melezi olup 1969’da üretimine başlanmıştır. Nonpareil ile birlikte
çiçeklenir, hasadı ise Nonpareil’den sonradır. NBF (Enfeksiyonsuz Tomurcuk Zayıflığı) hastalığı bu
çeşitte görülmemiştir. Verimli bir çeşit olup Nonpareil ile döllenir.

Price: Nonpareil ve Teksas melezidir. 1965’te üretime kazandırılmıştır. Çiçek yoğunluğu düşüktür.
Nonpareil için iyi bir tozlayıcıdır. Meyve yoğunluğu, genellikle buket dallardadır. NBF hastalığı sıkça
görülür. Yüksek randımanlıdır. İkiz meyve oranı %10-20 arasındadır.

Butte: Nonpareil x Teksas melezlenmesinden edilen bu çeşit, 1963 yılında üretilmeye başlanmıştır.
Dölleyicisi Teksas’tır. Birçok yetiştiricinin tesis kurarken tercih ettikleri Butte, NBF hastalığına
toleranslıdır. Kahverengi kök çürüklüğü hastalığı, bu çeşitte önemli bir problemdir. Butte, erkenci ve
yüksek verim verme eğiliminde bir çeşit olup ağaçları orta irilikte ve meyvelerinin ticari değeri yüksektir.
Yazan : Ziraat Mühendisi Volkan OKATAN
Kaynak : Anonim
Hit : 468
BADEMDE ZARARLI VE HASTALIKLAR

Hastalık ve Zaralılar
Zararlılar
İç Kurdu : Bademin kendine özgü
zararlısı diğer meyve türlerine göre
daha azdır. Görülen

en önemli zararlısı badem iç kurdu

(Eurtoma emygdali End.) olup bu
zararlı ile mücadele

mümkündür. Badem iç kurdu ergini,

yumurtasını meyve üzerine bırakır.
Larvalar meyve

üzerinde zararlanmalara yol açarak meyvenin dökülmesine neden olur. Larvadan etkilenen

meyve diğer meyvelere farklı renkte (sarımsı) olup kolayca ayırt edilebilir. Larva, meyve ile

beslenerek iç kısımlara doğru ilerler ve beslenme sonucunda tamamını yiyip meyvenin içini

boşaltır, geriye sadece meyve kabuğu kalır. Zararlının varlığı, meyvenin üzerinde açtığı

yaklaşık 2 mm’lik delikten anlaşılabilir. Larvalar, beyaz renkli ve ayaksızdır. Badem iç kurdu,

kış ayını badem içerisinde ve olgun larva döneminde geçirir. İlkbaharda ergin larvalar

meyveyi terk eder. Kış döneminde ağaç üzerinde kalan ve yere dökülen kurtlu meyveler

toplanarak yakılmalıdır. Buna ilaveten, kimyasal mücadele de yapılabilir. Tuzaklar kurularak

ilk ergin dişi tespiti yapıldığında, ilk ilaçlama da yapılmalıdır.

Kırmızı Örümcek : Kırmızı örümcek, bitki özsuyunu emerek zarar verir. Yapraklarda önce

beyaz, sonra kahverengi lekeler meydana gelir. Daha sonra bu lekeler birleşerek yaprağın

kuruyup dökülmesine neden olur. Avrupa kırmızı örümceği, çiçeklerin çanak yapraklarını ve

buket dallardaki taze yaprakçıkları emerek beslendiği için yapraklar yanmış gibi bir görüntü

sergiler.

Yaprak Bitleri : Bitki özsuyunu emerek beslenirler. Genç sürgünler ve yapraklar büyük

zarar görürler. Bitki özsuyunu emerken kendi salgılarını gönderirler. Bu salgıların etkisiyle

yapraklar kıvrılır ve değişik renk alır. Emme esnasında bırakılan artıklar, şekerli ve balımsı
yapıdadır. Şekerli madde üzerinde fumajin mantarının çoğalması sonucunda yaprak yüzeyi

siyahımsı bir hal alır. Bu hal, yaprak faaliyetini engeller. Fumajin, başka hastalıkların

yayılmasına da neden olur. Kültürel işlem olarak yabancı otlar imha edilmelidir.

Hastalıklar

Kahverengi Çiçek Yanıklığı: Bu hastalık, badem çeşitleri arasında özellikle Nonpareil,

Price, Carmel ve Thompson çeşitlerinde görülebilmektedir. Hastalık etmeni fungus olup

belirtisi çiçek açımından sonradır. Stamen ve pistilde yanıklar ve dökülmeler görülebilir. Bu

hastalıkla mücadele için çiçek açımından sonra 2 kez fungusid uygulaması (Benomyl)

gerekmektedir.

Badem yetiştiriciliği yapılan alanlarda ortaya çıkabilecek diğer hastalıklar ise

yaprak yanıklığı, bakteriyel kanser, verticillium, phytophthora ve kahverengi kök

çürüklüğüdür.