4.

BETON KARIIM HESABI Betonu oluturan malzemelerin oranlanmas, daha yaygn adyla beton karm hesab, birbirine bal iki ana aamadan oluur: I. Uygun bileenlerin ( imento, agrega, su ve katklar seilmesi ve II. Uygun ilenebilirlik, dayanm ve dayankllkta ve m!mk!n olan en ekonomik betonu elde edilebilmesi iin bu bileenlerin g"re#eli oranlarnn hesa$lanmas. %"z konusu oranlarn belirlenmesi kullanlan malzemelerin niteliklerine ve betonun kullanm yeri ve koullarna baldr. Bu koullar ounlukla artnamelerde belirtilir. Beton karm oranlarnn belirlenmesi, I. &!!k maliyet, II. 'erletirilebilme koullar, III. &ayanm koullar, I(. &ayankllk koullar ve (. )stetik koullar arasnda bir denge oluturulmas hesabdr. *enel olarak bakldnda, en ekonomik beton, gerekli su+imento orannda ve istenilen ilenebilirlikte olu$ agrega+imento oran en y!ksek olan betondur. ,aze betonun yerletirilebilirlii, kvam ( "kme ve ilenebilirlii ile tanmlanabilir. Bir betonun ilenebilirliini etkileyen -akt"rler .. b"l!mde aklanmt. /olay#a anlalabile#ei gibi, bu -akt"rlerin he$si birbiri ile ilikilidir. &ayanm betonu en "nemli karakteristik "zelliidir. &ier bir ok beton "zellii, genel hatlaryla, dayanmyla ilikilendirilebilir. /ullanlan beton bileenlerinin "zellikleri ve ortam koullar sabit olduu s!re#e, su+imento oranyla dayanm arasnda birebir iliki vardr. %u+imento oran arttka dayanm azalr. Bu etkiye bir "rnek aadaki gra-ikte verilmitir.
Su Miktar ile Beton Basn Dayan Arasn!aki "li#ki
(%$ )*re +e li Beton Basn Dayan , - . ($$ '$ &$ 4$ %$ $ ($$

(%$

(4$

(&$

('$

%$$

)*re +eli Su Miktar , - .

0te yandan, sabit bir su+imento oran iin beton dayanm1 a. )n b!y!k agrega boyutundan, b. 2grega tane boyut dalm ( gran!lometri , ekil ve y!zey $!r!zl!l!!nden, #. /ullanlan imento #insinden, d. Betondaki hava miktarndan, e. /ullanlan katklarn #ins ve miktarndan etkilenir.

Beton hizmet s!resin#e donma3"z!lme, slanma3kuruma, snma3souma, zararl kimyasal etkiler, vb. etkilere maruz kalabilir. B"yle durumlar s"z konusu olduunda eitli "nlemler almak gerekir. Bu "nlemlere baz "rnekler aada verilmitir. 2lkali3agrega reaksiyonunun "nlenmesi veya etkilerinin azaltlmas iin d!!k alkalili imento, $uzzolanik katk veya reakti- olmayan agrega kullanlmaldr. &eniz sular, s!l-atl sular veya s!l-atl zeminlerin betonla temas s"z konusu olduunda, s!l-ata dayankl imento, #ur!-lu imento veya $uzzolanik katklar kullanlabilir. Betonun anma diren#ini arttrmak iin yumuak maddeler iermeyen agregalar kullanmak gereklidir. Betonun geirimliliini azaltmak iin su+imento oran azaltlmaldr. &onma3"z!lme etkisini azaltmak iin hava s!r!kleyi#i katk kullanlmaldr. 'ukardaki genel bilgilerden sonra beton karm hesabnn esaslarna geilebilir. Bir beton karm hesab ya$abilmek iin gerekli "n bilgiler1 a. 2gregann elek analizi ( gran!lometri , b. 2gregalarn, imentolarn ve kullanla#ak ise mineral katklarn "zg!l arlklar, #. 2gregalarn birim arldr. Bunlar laboratuvarda belirlendikten sonra beton karm hesabna geilebilir. *enellikle beton artnamelerinde, /abul edilebilir en y!ksek su+imento oran, /abul edilebilir en d!!k imento miktar, Betondaki hava miktar, Betonun "kme deeri, )n b!y!k agrega boyutu, 4stenilen beton dayanm, /ullanlmas istenilen katklar ve+veya "zel imento ti$leri belirtilir. Bunlarn hi birisinin belirtilmedii veya tanmlanmad durumlarda eitli standartlar veya tannm beton kurulularn#a "nerilen y"ntemler kullanlarak beton karm hesab ya$labilir. 2n#ak, hangi y"ntem ve nasl kullanlrsa kullanlsn, ya$lan bu hesa$lardan sonra istenilen "zelliklerin salan$ salanmad mutlaka d"k!mleri ile kontrol edilmelidir. Bir beton karm hesab genellikle aadaki sa-halardan oluur. a. ,aze betonun "kme deerinin seilmesi, b. )n b!y!k agrega boyutunun seilmesi, #. /arm suyu ve hava miktarnn belirlenmesi, d. %u+imento orannn belirlenmesi, e. 5imento miktarn hesa$lanmas, -. 2grega miktarnn belirlenmesi, g. 2grega rutubet durumuyla ilgili gerekli d!zeltmelerin ya$lmas, h. &eneme beton !retimi ya$arak kontrol ( ve gerekir ise hesa$larda d!zeltme Beton Kar# Hesa/ 0*nte i , TS '$% .

(. En /1y1k a2re2a /oyutunun /elirlen esi 3 Betonda kullanla#ak en b!y!k agrega boyutu1 a. /iri ve kolonlarn en k!!k boyutunun 6+78inden, b. &"eme kalnlnn 6+.8!nden veya #. &onat ubuklar arasndaki temiz akln .+98!nden b!y!k olmamaldr. 5eitli beton elemanlar iin "nerilen en b!y!k agrega boyutlar aadaki tabloda verilmitir.

)leman )lemann en k!!k boyutu ( #m :369 673;< .=3>9 >7

&onatl duvar, kiri, kolonlar

'oun donatl d"emeler

&onatsz veya &onatsz az duvarlar donatl elemanlar .; :. 6== 6== 6: .; :. 6==

0nerilen en b!y!k agrega boyutu ( mm 6: .; :. :. 6: .; :. :.

%. A2re2a 2ran1lo etrisinin , tane /oyut !a4l . /elirlen esi 3 )n b!y!k agrega boyutuna g"re agrega gradasyon snrlar aada verilmitir.
Re5erans )ran1lo etri E4rileri ,D a67(& (%$ Elekten )een Mal=e e ,- . ($$ '$ &$ 4$ %$ (' ' 8 $<: 4; 84 %$ 9 ( 8% %( (% % Elek Akl4 , . 4 ' (& &% 4%
A (& B (& > (&

($$ '' 9& &$

94 :& 8&

$ $<%:

Re5erans )ran1lo etri E4rileri ,D a678(.:

(%$

Elekten )een Mal=e e ,- .

($$ '$ &$ 4$ %$

A (&

B (&

> (&

($$ 99 '; '$ &%

&: :8 4% (: ' %
$<:

&% 8'

49 %8

89 (4
% 4 '

%' (' :
(

%' '

$ $<%:

(&

8%

Elek Akl4 ,

Beton karm hazrlanrken agregalar genellikle betonyere iki veya ! deiik tane boyutu grubunda verildiinden, bu gru$lardan uygun olan aadaki tablodan seilebilir.
Beton a2re2alar tane /oyutu 2ru?lar
Beton %n- (B% ? 6: /armdaki )n B!y!k ,ane Boyutu (mm .; ,ane Boyutu *ru$lar ; 9+.; 9+6: . 3 6:+.; 9 3 3 6 =+9 =+9@ ; 9+.; 9+6: :. . .;+:. 6:+.; 9 3 .;+:. 7 3 3

6 ; . 6 ; . 6 69 6: =+9 =+9 9+? 3 =+9 9+6: 3 ;= =+9 @ ;7 .= .7 =+; 9= =+; ;+9 9+? =+; ;+? ?+6: =+;@ 97 7= @ Aarkl su emme y!zdelerinde agregalar bir -azla boyut grubuna ayrlrlar.

;+? ;+?

?+.; ?+6:

3 6:+.;

=+; =+;@

;+? ;+?

?+.; ?+6:

.;+:. 6:+.;

3 .;+:.

8. Su@i ento orannn ,S@A. seil esi 3 Betonda kullanla#ak %+5, genellikle dayanm esas alnarak seilir. %+5 oran, ;? g!nl!k silindir basn dayanm arasndaki iliki aadaki tabloda verilmitir.
Su@i ento oran ile %' 21nl1k /eton /asn !ayan arasn!aki ili#ki
;? *!nl!k %ilindir Basn &ayanm ( B+mm; 97 9= .7 .= ;7 ;= 67 %+5 Cran ( 2rlka Bormal Beton =,.? =,9. =,9? =,77 =,:; =,>= =,?= Dava %!r!klenmi Beton 3 3 =,9= =,9: =,7. =,:6 =,>6

&ayankllk koullarnn "n $lana kt durumlarda ise aadaki tabloda verilen deerler kullanlmaldr. 'ukardaki tabloda, dayanm koullar iin verilen oranlardan daha y!ksek olmad takdirde kullanlr.
Dayankllk ko#ullar iin *nerilen en y1ksek S@A , B@> . oranlar
& etkiler (6 %#aklk -arklarnn ok olduu ve donma &onma etkisinin ok az olduu, lman, "z!lmenin sk olduu b"lgelerede yamurlu veya kurak b"lgelerde %u seviyesinde veya su %u seviyesinde veya su etkisinde kalan ksmlarda etkisinde kalan ksmlarda (; (; Davada Davada &eniz suyu &eniz suyu ,atl suda veya s!l-at ,atl suda veya s!l-at etkisi etkisi =,9< =,7. 3 =,99 =,9< =,99 =,9=(. =,99(. =,99 =.7= 3 =,7. 3 3 3 3 =,9< =,7. =,99 =,7= 3 =,9=(. =,99(. =,99 =,7= 3

'a$ ti$i 4n#e veya $as$ay ;,7 #m8den az olan elemanlar, betonarme kazklar, borular, g"r!n!r betonlar. 4stinat duvarlar, k"$r! ayaklar, kiriler ve kolonlar. %u altnda d"k!le#ek betonlar.

Eemin !zeri d"eme betonlar ve kanal =,7. =,7= ka$lamalar. Uzun s!re donma3"z!lme etkisi altnda kala#ak =,7. 3 veya arkas to$rakla doldurula#ak. 6 ( %ert hava koullarnda hava s!r!kleyi#i katk kullanlmas uygundur. (; ,o$rakta veya yer alt suyunda s!l-at konsantrasyonu F;8den -azla ise. (. %!l-ata dayankl imento kullanld taktirde %+5 =,=7 kadar arttrlabilir.

4. Ta=e /etonun *k e !e4erinin seil esi 3 Bu konudaki "neriler aadaki tabloda verilmitir.
De4i#ik ya? ti?leri Ce ele anlar iin *nerilen *k e !e4erleri
'a$ ti$i veya eleman Betonarme temeller &onatsz beton temeller, kesonlar, kanal ka$lamalar, altya$ duvarlar. /iriler, d"emeler, betonarme $erdeler, kolonlar, t!nel yan ve kemer betonlar. 'ol ka$lamalar, k"$r! ayaklar. ,!nel taban ka$lamalar. 5"kme deeri (mm )n ok )n az ?= .= >= ;= 6== 7= 7= 7= .= ;=

:. Kar# suyu Ce DaCa iktarnn /elirlen esi 3 2adaki tabloda deiik agrega gran!lometrileri iin taze betonun "kme deeri ile karm suyu ve hava miktar arasndaki iliki verilmektedir.
0akla#k /eton kar#
5"kme ( #m ; 9 : > 6= 6; 6. 67 6> Da$solmu hava miktar ( F 5"kme ( #m ; 9 : > 6= 6; 6. 67 6> %!r!klenmi hava miktar (F 2? 6;. 6.7 69. 69. 67= 6:. 6:7 6>= 6>> B? 67; 677 6:6 6:7 6>= 6?; 6?7 6<= 6<< ? G? 6>6 6>7 6?; 6?. 6<= ;=: ;=? ;67 ;;. 26: 66? 6;= 6;> 6;> 6.7 69: 69? 677 67< 2? 67? 6:= 6:? 6:? 6>7 6?? 6<= 6<7 ;=6

suyu Ce DaCa

iktarlar
G:. 6:; 6:7 6>= 6>6 6>7 6<. 6<. ;== ;=<

&eiik agrega gran!lometrileri iin beton karm suyu miktar ( kg+m . beton Bormal beton B? G? 26: B6: G6: 2.; B.; G.; 2:. B:. 6>> 6<: 6.? 67? 6?; 6.; 676 6>; 6;; 6.< 6?= ;== 69= 6:= 6?7 6.7 677 6>7 6;7 69= 6?: ;=> 69> 6:: 6<= 6.? 67< 6>? 6;> 69: 6<= ;=? 69> 6:> 6<6 6.? 6:= 6>< 6;? 69> 6<7 ;67 677 6>7 ;== 697 6:7 6<= 6.7 677 ;=> ;.6 6:: 6?? ;6. 677 6>> ;=; 697 6:7 ;6= ;.. 6:? 6<= ;67 67> 6?6 ;=7 69> 6:? ;67 ;9= 6>7 6<7 ;;= 6:7 6?7 ;67 67= 6>7 ;;9 ;9? 6>< ;=. ;;< 6:< 6<9 ;;6 67> 6?= . ; 6 =,7 Dava s!r!klenmi betonlar B6: G6: 2.; B.; 6.? 6:; 66> 6.: 69= 6:7 6;= 69= 69: 6>= 6;. 699 69> 6>6 6;. 697 677 6?= 6.= 67= 6:? ;=. 69= 6:; 6>= 6<7 69; 6:: 6>7 ;== 67= 6>= 6?. ;=< 679 6>< : 9,7

G.; 67> 6:= 6:. 6:9 6>7 6?> 6<= ;== ;6:

2:. 6=> 66= 66; 66. 6;= 6.= 6.; 69= 69>

B:. 6;9 6;9 6.6 6.; 69= 67= 67. 6:= 6:7 9

G:. 69> 69> 677 67: 6:= 6>? 6:? 6?7 6<9

&. Kar# Desa/nn ya?l as 3 6m. sktrlm betonda buluna#ak beton bileenlerinin miktarlar aadaki bant ile bulunur.
A

+S +

+ H = 6m .

Burada1 : /armdaki imento miktar ( kg : 5imentonun younluu ( kg + m. S : /armdaki suyun miktar ( kg A : /armdaki agregann miktar ( kg A : 2gregann younluu ( kg + m. H : Betondaki to$lam hava miktar ( m.

Bu bantda imento miktar, 5 H0akla#k /eton kar# suyu Ce DaCa iktarlarE tablosunda belirlenen yaklak karm suyu miktarnn H Su@i ento oran ile %' 21nl1k /eton /asn !ayan arasn!aki ili#ki I adl tabloda , veyaFDayankllk ko#ullar iin *nerilen en y1ksek S@A , B@> . oranlar E adl tabloda. belirtilen %+5 oranna b"l!nmesi ile elde edilir:
= S ( kg S

5imentonun younluu, , imento deney ra$orundan alnmaldr. ,aze betondaki hava miktar H0akla#k /eton kar# suyu Ce DaCa iktarlar H tablosundan tahmin edilir.
VA = A

=6

VS H

/armdaki agrega miktar ise, ha#im olarak, kullanlarak hesa$lanr. 9. Kar# Desa/nn !eneyle 2erekle#tiril esi 3 Beton karm hesab ile belirlenen beton bileenlerinin miktarlar kesin deerler olmayabilir. Bu nedenle, hesa$lanan oranlar kullanlarak hazrlanan beton numunelerinin balangta kabul edilmi olan ilenebilme ve dayanm koullarn salay$ salamad kontrol edilmelidir. 0ng"r!len koullarla deneme d"k!m!nden elde edilenlenler arasnda "nemli -ark kt takdirde, girdiler uygun ekilde deitirilerek karm hesab tekrarlanmaldr.
JKro-.&r. D. 0zkul, Kro-.&r. L.2. ,ademir, Kro-.&r. L. ,okyay, Kro-.&r. L. Uyan 1 Der y"n!le B),CB ,!rkiye Dazr Beton Birlii, 2ralk 6<<<34stanbulM

GenBLM.Com Bu almann Size Faydal Olmasn Umar Okul ve aamnzda Baarlar !iler" Sorularnz in s#ien#e$%en#&ilim.#om 'dresine e(mail ')a&ilirsiniz "