1

NDEKLER:
1.GR 1
2.KURAMSAL TEMELLER.. 2-27
2.1. GR
2.2. KMYASAL KNETK VE REAKTR TASARIMI
2.2.1. MOL DENKLKLER
2.2.1.1 Tepkime Hznn r
A
Tanm
2.2.1.2 Genel Mol Denklik Eitlii
2.2.1.3 Kesikli Reaktrler
2.2.1.4 Kesiksiz Ak Reaktrleri
2.2.1.5 Endstriyel Reaktrler
2.2.1.6 Dnm Orannn Tanm
2.2.2. TASARIM ETLKLER
2.2.2.1. Kesikli Sistemler
2.2.3. HIZ YASALARI VE STOKOMETR
2.2.3.1. Temel Tanmlar
2.2.3.2 Sabit Hacimli Tepkime Sistemleri
2.2.3.3 Akm Sistemleri
2.2.3.4 Tepkime le Hacim Deiimi
2.2.4 Tek Reaksiyon in Tasarm
2.2.4.1. Rektrler in Boyutlarnn Kyaslanmas
2.3. oklu Reaktr Sistemleri
2.3.1 Eit Hacimde Seri Balanan Kartrmal Reaktrler
2.4. deal Rektr Sisteminin En yi ekilde Dzenlenmesi



2
1. GR
Kimyasal kinetik ve reaktr tasarm hemen hemen btn endstriyel kimyasal retiminin
kalbidir. Kimyasal kinetik ve reaktr tasarm bilgisi, kimya mhendislerini dier
mhendislerden ayran en nemli bilgidir. ok gvenli ve verimli olarak alan bir tepkime
sisteminin seimi kimyasal madde reten bir fabrikann ekonomik baarsnn veya
baarszlnn anahtar olabilir.
Endstriyel proseslerde en ok kullanlan reaktr tipi srekli olarak kartrlan ve alan bir
tanktr. Bu tip reaktrler tam kartrmal tank reaktr (CSTR) veya geri kartrmal reaktr
(BMR) olarak bilinir.
Kesiksiz ve geri beslemeli (CSTR) reaktrlerden baka endstride en ok kullanlan dier bir
reaktr tipi borusal reaktrdr. Bu silindir eklinde bir borudan ibarettir ve normalde CSTR
gibi karar bir halde alr.
Bize verilen tasarm devinde tepkimemiz piston akl bir reaktrde gereklemektedir.
Tepkime yksek basn altnda sv fazda 360 K scaklkta gereklemektedir ve spesifik
tepkime hz 25 h
-1
olarak verilmitir. Adyabatik olarak yryen tepkime ieriinin % 10 u
inert davran sergilemektedir. Tepkime sonrasnda 100 kmol/gn kapasite ve 0.5 dnm
istenmektedir. Bu tepkime iin gerekli olan PAR tasarmn gerekletirmemiz
beklenmektedir.














3



2. KURAMSAL TEMELLER
2.1. GR
Kimyasal kinetik ve reaktr tasarm hemen hemen btn endstriyel kimyasal retiminin
kalbidir. Kimyasal kinetik ve reaktr tasarm bilgisi, kimya mhendislerini dier
mhendislerden ayran en nemli bilgidir. ok gvenli ve verimli olarak alan bir tepkime
sisteminin seimi kimyasal madde reten bir fabrikann ekonomik baarsnn veya
baarszlnn anahtar olabilir. rnein, eer bir tepkime sistemi ok miktarda istenmeyen
rn verirse, sonradan yaplmas gereken asl rnn ayrlmas ve saflatrlmas tm prosesi
ekonomik olarak imkansz hale getirir.
Kimyasal tepkime mhendislii konular, mekanizma ile birlikte kimyasal tepkimelerin
oluma hzlarn ve tepkimenin ilerleyiini kontrol eden hz snrlayc basamaklarn
kapsamaktadr. retim amalarna ulaabilmek iin kimyasal reaktrn bykl nemli bir
konudur. Bir kimyasal proses tasarmcs iin, reaktr iindeki maddelerin hem kimyasal hem
de fiziksel olarak nasl davrand, kimyasal reaktrlerden elde edilen verilerin nasl
kaydedildii, ilendii ve yorumland kadar nemlidir.
Kimyasal tepkime hzlar ve reaktr tasarmn etkileyen koullar belirtilmeden nce, bir
tepkime sistemine giren ve kan eitli kimyasal trlerin aklanmas gerekir. Sz konusu
olan bu durum, tepkimeye giren sistem iindeki her bir tr hakkndaki btn mol
denkliklerinin kurulmasyla salanr. Tepkimeye giren, kan veya tepkime sistemi iinde
tepkimeye girmeden kalan herhangi bir tre uygulanabilecek genel bir mol denklii
gelitirilmitir. Tepkime hz, -r
A
, tanmlandktan sonra ve tepkime hzn uygun bir ekilde
tanmlarken ortaya kan zorluklar gz nne alnarak genel denklik eitlii, en ok bilinen
endstriyel reaktrler olan kesikli, srekli kartrlan tank (CSTR) ve borusal reaktrler iin
esas tasarm eitliklerinin karlmasnda nemli rol oynamaktadr.







4

2.2. KMYASAL KNETK VE REAKTR TASARIMI
2.2.1 MOL DENKLKLER
2.2.1.1 Tepkime Hznn, -r
A
, Tanm
Bir kimyasal trn yani belli bir kimlie sahip olan bir kimyasal bileik veya elementin
kimlii o trn atom eidi, says ve dizilii (konfigrasyonu) tarafndan belirlenir.
ki kimyasal bileik tam olarak ayn sayda ayn elementlerden meydana gelse bile, onlar
farkl dizililerinden dolay yine de iki farkl tr olabilir. rnein, 2-bten , drt karbon ve
sekiz hidrojen atomuna sahiptir fakat bu bileikteki atomlar Cis-2-bten ve Trans-2-bten
eklinde iki farkl molekl oluturabilir. Farkl diziliin bir sonucu olarak, bu iki izomer
farkl kimyasal ve fiziksel zellikler gsterirler. Belirlenebilir sayda bir veya birok trn
kimliini kaybettii veya bileikteki atomlarn say ve trlerinde veya bu atomlarn yapsnda
ve dzeninde bir deiiklik sonucu yeni bir yap olutuu zaman kimyasal tepkime meydana
gelmi demektir.
Bu klasik kimyasal yaklamnda, bir kimyasal tepkime olduu zaman toplam ktlenin ne
yok olduu ne de yoktan var olduu kabul edilmitir. Sz edilen ktle sistemde bulunan
btn trlerin toplam ktlesidir. Fakat, belli bir tepkimede tek tek bulunan her bir tr
dnld zaman, belli bir trn ktlesinin kaybolma hzndan sz edilir. Ksaca belirtmek
gerekirse, molekller kimyasal kimliklerini kaybettikleri zaman, belli bir trn bir veya belli
sayda molekl tepkimeye girer veya kaybolur.
Heterojen tepkime sistemlerinde, tepkime hz genellikle tepkime yzey alan veya katalizr
arl lmleri cinsinden ifade edilmektedir. Buna gre, kat-gaz katalitik tepkimesi iin
bu hzn boyutu, -r
A
(mol/g.katalizr.s), katalizrn birim ktlesi bana birim zamanda
tepkimeye giren A nn mol saysdr.
Kimyasal tepkime hznn matematiksel tanm yllardr kimya ve kimya mhendislii
literatrnde bir karkln nedeni olmutur. Bu karkln asl nedeni, kimyasal tepkime
hz verilerini elde etmek iin laboratuar lekli deneylerin yaplmasndan ileri gelir. Bu ilk
deneyler tepkime kab kapal ve sabit olan kesikli tip deneylerdir. Bunun sonucu olarak
meydana gelen tepkime de sabit hacim altnda olmaktadr. Tepkime girdileri t=0 annda hep
birlikte kartrlp girdilerden birinin deriimi, C
A
, deiik t zamanlarnda llmektedir.
Tepkime hz zamann bir fonksiyonu olarak C
A
erisinin eiminden belirlenir. Birim
hacimdeki A nn oluum hz r
A
olursa o zaman kimyasal tepkime hz;
r
A
= dC
A
/ dt
olarak tanmlanr. Fakat bu tanm sadece sabit hacimli kesikli reaktrler iin kullanlr.
Kimyasal tepkime hz bir iddet bykldr ve scaklk ile deriime baldr. Tepkime hz
eitlii aslnda deriim ieren bir cebirsel eitliktir, diferansiyel eitlik deildir. rnein,
5
rnler A
tepkimesinin r
A
hz eitliinin cebirsel ekli
-r
A
= kC
A

deriiminin dorusal bir fonksiyonu olabilir,
-r
A
= k
1
C
A
/ (1+k
2
C
A
)
gibi dier birka deriimin cebirsel fonksiyonu olabilir.



2.2.1.2 Genel Mol Denklik Eitlii
Herhangi bir sistem iin bir mol denklii kurmak iin ilk nce sistemin snrlar
belirlenmelidir. Bu snrlar tarafndan evrilen hacim sistem hacmi olarak ifade edilmektedir.
Bir sistem hacmindeki j trne gre mol denklii kurulur.
Herhangi bir t zamannda j tr iin mol denklii aadaki denklii verir:
Sisteme giren Sistemde kimyasal j nin sistem j nin sistemde
trlerin ak + tepkime ile oluan - dna k = birikme hz
hz j nin oluma hz hz
F
jo
+ G
j
F
j
= dN
j
/ dt
Burada, N
j
, t annda sistemdeki j trnn mol saysdr. Eer, tm sistem deikenleri
(rnein scaklk, katalizr aktiflii, kimyasal trlerin deriimi) sistemin batan sona tm
hacminde ayn olursa, j trnn oluum hz, G
j
, tepkime hacmi V ile j trnn oluum hz
r
j
nin arpmdr.
G
j
= r
j
V
Tepkimeye giren madde zelliklerinin (rnein deriim, scaklk) reaktrdeki farkl
konumlarda farkl deerlere sahip olmalarndan dolay, r
j
, dorudan konumunun bir
fonksiyonudur.
Herhangi bir V sistem hacmine giren, kan, tepkimeye giren veya biriken bir j kimyasal tr
iin genel mol denklik eitliinin integral eklini elde etmek iin G
j
eitlikte yerine konursa;
F
jo
F
j
+ r
j
dV = dN
j
/ dt
6
Bu genel mol denklik eitliinden kesikli, yar kesikli, kesiksiz ak reaktrleri gibi eitli
tipteki endstriyel reaktrlerin tasarm eitlikleri gelitirilir. Bu eitlikleri deerlendirerek,
girdilerin belli miktarlarn rnlere dntrmek iin gereken zaman (kesikli reaktrlerde)
veya reaktr hacmi (kesiksiz ak reaktrlerinde) belirlenir.
2.2.1.3 Kesikli (Batch) Reaktrler
Kesikli bir reaktrde tepkime olurken girdi veya rnlerin ne ie doru ne de da doru bir
ak vardr; bu nedenle F
jo
= F
j
= 0 olur. j tr iin elde edilen genel mol denklii,
dN
j
/dt = r
j
dV
eklindedir. Eer, tepkime karm tm reaktr hacmi boyunca tepkime hznda hibir
deiiklik olmayacak ekilde tam kartrlrsa, o zaman r
j
sabit olduu iin integral dna
alnarak mol denklii aadaki gibi olur:
dN
j
/ dt = r
j
V


Gaz tepkimeleri iin kesikli reaktrler
ekilde, gaz faz tepkimeleri iin kullanlan iki tip kesikli reaktr gstermektedir. Reaktr A
sabit hacimli (deiken basnl) reaktr ve reaktr B ise sabit basnl (deiken hacimli)
reaktrdr. t=0 annda tm girdiler reaktre verilir ve tepkime balar.
2.2.1.4 Kesiksiz Ak Reaktrleri
Tam Kartrmal Tank Reaktr (CSTR)
Endstriyel proseslerde en ok kullanlan reaktr tipi srekli olarak kartrlan ve alan bir
tanktr. Bu tip reaktrler tam kartrmal tank reaktr (CSTR) veya geri kartrmal reaktr
(BMR) olarak bilinir. CSTR normalde kararl halde iler ve genellikle olduka iyi bir
Basn
ler
Hareketli
piston
A
B
7
kartrma salanr. Bu son zelliin bir sonucu olarak, CSTR genel olarak kabn her
yerindeki deriim, scaklk ve tepkime hznda herhangi bir konumsal deime olmayan
reaktrlere rnek alnr. Scaklk ve deriim tepkime kabnn her yerinde ayn olmasndan
dolay, tankn k noktasndaki scaklk ve deriim de dier yerlerle ayndr. Buna gre,
k akmndaki scaklk ve deriim ile reaktr iindeki deriim ve scakln ayn olduu
kabul edilir. Kartrmann ok ideal yani tam olmayan sistemlere tam kartrmal model
uygun deildir ve anlaml sonularn elde edilmesi iin alkonulma sresi dalm gibi baka
modelleme tekniklerine bavurulmas gerekir.


F
jo
F
j
+ r
j
dV = dN
j
/ dt
eklindeki genel mol denklik eitlii kararl halde alan bir CSTR reaktrne uyguland
zaman,
dN
j
/ dt = 0 olur.
Tepkime hznda konumsal bir deime olmaz yani, r
j
dV = Vr
j
dir. Bu CSTR iin tasarm
eitlii olarak bilinen allm;
V= (F
jo
F
j
) / -r
j
eklini alr.
CSTR tasarm eitlii, j trnn giriteki F
jo
ak hzn ktaki F
j
hzna indirmek iin
gereken hacmi verir. CSTR de k akmndaki koullar (rnein scaklk) tank iindekiler
ile ayn olarak modellenmelidir. Molar ak hz F
j
, j nin deriimi ve hacimsel ak hz V
nin arpmdr.
F
j
= C
j
.V
Borusal Reaktr

Girdiler
rnler
Tam kartrmal tank reaktr
8
Kesiksiz ve geri beslemeli (CSTR) reaktrlerden baka endstride en ok kullanlan dier bir
reaktr tipi borusal reaktrdr. Bu silindir eklinde bir borudan ibarettir ve normalde CSTR
gibi karar bir halde alr.
Borusal reaktrde girdiler reaktr boyunca akarken srekli olarak harcanr. Borusal reaktrn
modellemesinde deriimin reaktr boyunca eksen ynnde srekli olarak deitii kabul
edilir. Sonu olarak, btn sfrnc mertebeden tepkimeler hari deriimin bir fonksiyonu
olan tepkime hz da eksen boyunca deiecektir.
F
jo
F
j
+ r
j
dV = dN
j
/ dt
PFR nin tasarm eitliini gelitirmek iin kavramsal olarak reaktr her birinin iinde
konumsal olarak tepkime hz ayn olan alt hacimlere, V, ayrlr.

y
Fjo Fj


y y

V
Fj(y) Fj(y+ y)


PFR
y uzaklndaki V alt hacminin giriinde j trnn molar ak hz F
j(y)
ile (y+y)
uzaklndaki V hacminin kndaki molar ak hz da F
j(y+y)
ile gsterilirse, konumsal
olarak uniform olan V alt hacminde;
r
j
dV = r
j
V
olur. Kararl halde alan bir borusal akm reaktrnde, dN
j
/ dt =0 olduundan;
F
j(y)
F
j(y+y)
+ r
j
V = 0
olur. Bu nedenle r
j
, y nin dolaysyla bir fonksiyonudur. Daha dorusu, reaktr de
konumunun bir fonksiyonu olan girdi deriiminin bir fonksiyonudur. V hacmi kesit alan,
A, ile reaktr uzunluu, y nin arpmdr.
9
V = A.y
| | { }
j y j y y j
Ar y F F = A
A +
/
) ( ) (

elde etmek iin y ye bleriz.
| | { } dx df x f f
xy x x x
/ / lim
) ( ) ( 0
= A
A + A

y, sfra giderken limit olarak,
-dF
j
/dy = -Ar
j

Genellikle, bamsz deiken olarak reaktr uzunluu (y) den daha ok reaktr hacmine
(V) sahip olmak en uygun yoldur.
Reaktr boyunca A kesit alan deien reaktrlerde tasarm eitliinin aynen kalacana
dikkat edilmelidir. Aadaki ekilde gsterilen reaktr iin bu eitlik dorusal bir y
ekseninden daha ok V hacim eksenini kullanarak genelletirilebilir. j tr V hacmini batan
sona getikten sonra F
j
(V) molar ak hznn da V deki V hacmine girer. Alt hacim iinde
tepkime hznda konumsal deime olmad iin nceki gibi V olduka kk seilir.
V r dV r G
j j j
A = } =
Kararl alma dikkate alnarak eitlik yeniden dzenlenirse;
F
j(V)
F
j(V+V)
+ r
j
V = 0
(F
j(V+V)
F
j(V)
/ V = r
j
Tasarm eitliinin uygulamasndan karlan sonu nemlidir. Piston akl borusal reaktr
(PFR) de ulalan tepkime ilerleme derecesi onun ekline bal deil sadece toplam hacmine
baldr.
2.2.1.5 Endstriyel Reaktrler
Kesikli reaktrler, gelitirilmekte olan yeni prosesleri denemek, pahal rnleri retmek,
kesiksiz ilemler ile dnm zor olan prosesleri gerekletirmek amacyla yaplan kk
lekli almalarda kullanlr. Kesikli reaktr, girdilerin uzun zaman aralklaryla reaktr
terk etmesi nedeniyle, elde edilen yksek dnm avantajna sahiptir. Fakat, birim retim
bana yksek iilik maliyeti ve byk lekli retim zorluu gibi sakncalara da sahiptir.
Yar kesikli bir reaktr aslnda kesikli reaktr ile ayn stnlklere sahiptir. Fakat onlara ek
olarak iyi bir scaklk kontrol ve girdilerden birinin dk bir deriimde olmas sayesinde
istenmeyen yan tepkimelerin en aza indirilmesi yetenei gibi stnlkleri de vardr. Yar
kesikli reaktr genellikle sv iinden srekli olarak kabarcklar halinde geen bir gaz
tepkimesi iin olduu gibi iki fazl tepkimeler iin de kullanlabilir.
10
Srekli kartrlan tank reaktr (CSTR), youn alkalama gerektii zaman kullanlr. CSTR
ya tek bana ya da bir CSTR bataryasnn veya serisinin bir paras olarak kullanlr. CSTR
de iyi bir scaklk kontrol yapmak dierlerine gre kolaydr. Fakat reaktrn birim hacmi
bana girdi dnm bakmndan ak reaktrleri arasnda en dk olma sakncasna da
sahiptir. Sonu olarak, yksek dnm oranlar elde etmek iin ok byk reaktrler
gerekir.
Borusal reaktr (yani piston akl reaktr, PFR,) n bakm hibir paras hareket etmedii
iin nispeten kolaydr ve genellikle ak reaktrlerinin herhangi birisinin birim reaktr hacmi
bana en yksek dnm orann salar. Borusal reaktrn sakncas, reaktr iinde scaklk
kontrolnn zor olmasdr ve tepkime s veren tepkime olduu zaman scak noktalar olabilir.
Borusal reaktr ounlukla ya uzun bir tp eklinde veya tpler dizisi olarak dzenlenmi
daha ksa reaktrlerden birisi olarak bulunur. En homojen sv fazl ak reaktrleri
CSTRlerdir. Halbuki en homojen gaz fazl ak reaktr borusal ak reaktrdr.
Sabit yatakl (dolgulu yatakl) bir reaktr aslnda kat katalizr tanecikleri ile doldurulmu bir
borusal reaktrdr. Bu heterojen tepkime sistemi gaz tepkimelerini katalizlemek iin en ok
kullanlan sistemdir. Bu reaktr scaklk kontrol bakmndan dier borusal reaktrler ile ayn
zorluklara sahiptir ve buna ek olarak katalizr deitirmek de genellikle bir problemdir. Ara
sra gaz ak srasnda reaktr yatann baz ksmlarnn verimsiz kullanlmasna yol aan
bir kanallama olur. ou tepkimeler iin sabit yatakl reaktrn stnl herhangi bir
katalitik reaktrn katalizr arl bana en yksek dnm oran vermesidir.
Genel kullanmdaki katalitik reaktrlerin dier bir tipi de akkan yatakl reaktrdr. Akkan
yatakl reaktrlerin ierikleri heterojen olsa bile ok iyi karmas, yatak boyunca dzenli bir
scaklk dalmnn elde edilmesi bakmndan CSTR ye benzer. Akkan yatakl reaktr ne
CSTR gibi ne de borusal reaktr (PFR) gibi modellenebilir. Kendisinin modeli gerekir.
Scaklk hemen hemen batan sona ayndr, bylece scak noktalardan saknlr. Bu tr
reaktr ok byk miktarda besleme ile kat kullanabilir ve iyi bir scaklk kontrol salar.
Bunun sonucu olarak da ok sayda uygulamada kullanlr.
2.2.1.6 Dnm Orannn Tanm
Dnm orannn tanmnda hesaplamaya temel olarak girdilerden biri seilir ve sonra bu
temel ile tepkimede bulunan dier trlerin ilikisi kurulur. Birok hallerde hesaplamaya
temel olarak snrlayc girdinin seilmesi en iyisidir. Genel bir tepkimeyi gz nne alarak
stokiyometrik bantlar ve tasarm eitlikleri gelitirilir.
dD cC bB aA + +
byk harfler kimyasal trleri, kk harfler stokiyometrik katsaylar gstermektedir.
Hesaplama temeli olarak A tr ele alnrsa, tepkime eitliini;
D a d C a c B a b A ) / ( ) / ( ) / ( + +
11
eklinde ifade edebilmek iin tepkime eitliini A trnn stokiyometrik katsaysna blnr.
Bu temele gre her bir byklk mol A bana olur.
Tepkimedeki trlerin her birinin mol says ile dierleri arasnda bir bant kurmann en
uygun yolu, dnm oran denilen bir bykln kullanlmasdr. Dnm oran, x
A
,
balangtaki A nn bir mol bana tepkimeye girmi olan A nn mol saysdr.
x
A
= Tepkimeye giren A nn mol says / Beslenen A nn mol says
Buradan dnm oran tanm eitlii x
A
= (N
Ao
- N
A
) / N
Ao
olur.
Kolay ve ksa olmas iin, biz A alt indisi atlr. x = x
A
olur. Fakat oklu tepkimeler ve belli
baz tepkime emalar sz konusu olduu zaman alt indisler dikkate alnr.
2.2.2. TASARIM ETLKLER
2.2.2.1 Kesikli Sistemler
Birok kesikli reaktrde bir girdi dierlerine gre daha uzun sre reaktrde kalr, ounlukla
girdi ya bir dengeye ulancaya kadar ya da girdinin birisi tkeninceye kadar rne dnr.
Sonu olarak, kesikli sistemlerde dnm oran, x, girdilerin reaktrde kald zamann bir
fonksiyonudur. Eer N
Ao
balangtaki A nn mol says ise, o zaman t sresinden sonra
tepkimeye girmi olan A nn toplam mol says (N
Ao
.x) dr.
( Harcanan A mol says ) = ( Beslenen A mol says ).( Tepkimeye giren A mol
says/Beslenen A mol says )
( Tepkimeye giren A mol says ) = ( N
Ao
.x ) olur.
imdi, t sre sonra reaktrde kalan A nn mol says N
Ao
ve x cinsinden ifade edilebilir.
( t srede reaktrdeki A mol says ) = (t=0 da reaktre beslenen balang mol says)- (
Tepkime ile harcanan A mol says )
( N
A
) = ( N
Ao
) ( N
Ao
.x )
x dnm oranna ulatktan sonra reaktrdeki A nn mol says;
N
A
= N
Ao
N
Ao
.x = N
Ao
( 1-x )
Scaklk ve deriimde hibir konumsal deiiklik olmad zaman kesikli bir sistem iin A
trne gre mol denklii aadaki eitlie indirgenir.
V r dt dN
A A
. / =
Bu eitlik, tepkime hacmi sabit olsun olmasn geerlidir. Genel tepkimede,
A+(b/a)B(c/a)C+(d/a)D
A girdisi harcanp tkenmektedir. Bu nedenle,
12
-dN
A
/dt= (-r
A
)V
eklinde kesikli reaktr mol denkliini elde etmek iin steki eitliin her iki taraf -1 ile
arplr.
Ann harcanma hz olan r
A
, bu tepkimede _r
A
= kC
A
C
B
hz eitlii ile verilmelidir.
Kesikli reaktrler iin, belli bir dnm oranna ulalmas iin girdilerin reaktrde ne kadar
kaldklar ile ilgilenmeliyiz. Bu zaman belirlemek iin, N
Ao
nn balangta bulunan Ann
mol says olduu ve bu yzden de zamanla sabit kald gz nne alnarak,
N
A
= N
Ao
- N
Ao
x
Zamana gre diferansiyelini alarak dnm oran cinsinden bir mol denkliine
dntrlr.
dN
A
/dt=0- N
Ao
(dx/dt)
Bu sonucun yukardaki eitlik ile birletirilmesi ile bir kesikli reaktrn diferansiyel tasarm
eitlii elde edilir.
-N
Ao
(dx/dt)=r
A
V
Reaktr analizlerinde sk sk karlalan tasarm eitlerinin diferansiyel ekli, zellikle de
tepkime hz verilerinin yorumu da faydaldr. Sabit hacimli reaktrler endstride ok sk
kullanlr. Kk lekli retim istendii zaman veya kesikli sistemlerde alma glkleri
olduu zaman, tepkime srasndaki hacim deiimleri nemsiz olan sv fazndaki tepkimeler
ounlukla kesikli reaktrlerde gerekletirilir.
Adyabatik ya da izotermal reaktrlerde tepkime ilerlerken hacmi deien kesikli reaktr
sistemlerinde hacim genellikle ya sadece zamann bir fonksiyonu olarak ya da yalnzca
dnm orannn bir fonksiyonu olarak ifade edilebilir. Sonunda aada belirtildii gibi bir
diferansiyel denklem elde edilir.
Vdt= N
Ao
.dx / -r
A

Bu eitlikler tepkimenin balad zaman ile herhangi bir t zaman arasnda integre edilir.
V=V
1
+V
2
sin wt eitliine gre tepkimeye giren gazn bir piston ile bastrlmas gibi baz d
etkiler ile hacim zel bir ekilde deitirildii zaman, dnm oran ile zaman birbirine
balamada kullanlabilecek eitlik,
} }
=
x
A
t
ra dx N Vdt
0
0
0
/ dir.
Bununla beraber, hacmi zamann nceden deerlendirilmi bir fonksiyonu olmayan daha
genel bir kesikli reaktr iin. X dnm oranna ulamak iin gereken zaman,
13
}
=
) (
0
) / ) / (
t x
Ao
V ra dx N t eitlii ile verilir.
2.2.3. HIZ YASALARI VE STOKOMETR
Kesikli bir reaktrde belli bir x dnm oranna ulamak iin gereken zamann
hesaplanmas veya bir ak sisteminde verilen dnm oranna ulamak iin gereken reaktr
hacminin hesaplanmas iin dnm orannn bir fonksiyonu olarak tepkime hznn
bilinmesi gerekir. Tepkime hznn tepkimeye giren trlerin deriimlerine ball ve
deriime bal hz yasasndan dnme bal hz yasasna nasl dntrlecei hakknda
bilgiler aada verilmektedir.


2.2.3.1. Temel Tanmlar
Homojen tepkime sadece bir tek faz ieren tepkimedir. Heterojen tepkime ise birden ok faz
ieren tepkimedir ve genellikle fazlar arasndaki yzeyde veya ok yaknda olur. Tersinmez
tepkime sadece bir ynde yryen ve girdiler tkeninceye kadar devam eden bir tepkimedir.
Dier taraftan tersinir tepkime belli denge deriimlerine karlk gelen girdi ve rnlerin
deriimlerine bal olarak ayn anda her iki ynde de yryen tepkimedir. Tersinmez bir
tepkime denge koullar yokmu gibi davranr. Daha kesin konuursak, tamamen tersinmez
tepkime yoktur ama birok tepkimede denge noktas tersinmez tepkime saylabilecek kadar
saa kayar.
Tepkime Hz Sabiti
Aadaki paragrafta ele alnan kimyasal tepkimelerde, tepkime sonucu kaybolan girdilerden
birisi olan A trnn hesaplama temeli olarak almaktayz. Genellikle snrlayc girdi
hesaplama temelimiz olarak seilir. Ann harcanma hz, r
A
, scaklk ve bileime baldr.
Bir ok tepkime iin, o tepkimede yer alan eitli trlerin deriimleri (aktiflikleri) ile
tepkime hz sabitinin, k arpm olarak yazlabilir. rnein,
| || | ,...) , ( ) (
B A A
C C f T k r = (3-1)
trlerin deriimlerine bal olan r
A
bu cebirsel eitlik kinetik eitlik veya hz yasas olarak
bilinir.
Tepkime hz sabiti gerekten bir sabittir deildir fakat sadece tepkimede yer alan trlerin
deriimlerinden bamszdr. k bykl spesifik tepkime hz (sabiti)olarak da bilinir. O
hemen her zaman kuvvetli bir ekilde scakla baldr. Gaz faz tepkimelerinde, o katalizre
baldr ve toplam basncn bir fonksiyonu olabilir. Sv sistemlerde, toplam basncn
fonksiyonu da olabilir ve buna ek olarak iyonik kuvvet ve zc seimi gibi dier
parametrelerde baldr. Normal olarak bu dier deikenler spesifik tepkime hzna
14
scakln etkisinden ok daha az etki gsterir. Bu nedenle burada sunulan bilgileri
amalarna uygun olarak knn sadece scakla bal olduu kabul edilecektir. Bu kabul
ou laboratuar ve endstriyel tepkimelerde geerlidir ve olduka iyi alr grnr.
Spesifik tepkime hz, knn scakla balln,
RT E
Ae T k
/
) (

= (3-2)
eklinde bir eitlie uygun olabildiini ilk kez neren Arrhenius byk bir sveli kimyacdr.
Burada,
A=nstel faktr veya frekans faktr
E=aktifleme enerjisi,j/mol veya cal/mol
R=gaz sabiti,=8,314J/mol.K=1,987 cal/mol.K
T=mutlak scaklk,K
Arrhenius eitlii olarak bilinen eitlik (3-2) olduka geni bir scaklk aralnda deneysel
hata snrlar iinde bir ok tepkime hz sabitinin scakla kar davran verilerek
deneylerle dorulanmtr.
Aktifleme enerjisi, E, tepkime balamadan nce tepkimeye giren molekllerin sahip olmas
gereken en az enerjiye eit saylmtr. Gazlarn kinetik kuramndan, e
-E/RT
faktr en az
enerji Eye sahip olan molekller arasndaki arpmalarn kesrini verir. Bunun kabul
edilebilir temel aklanmas olmasna ramen, bazlar Enin spesifik tepkime hzn scakla
balayan bir deneysel parametreden baka bir ey olmadn ileri srmektedirler. Dier
yazarlar bu yorumu hari tutarlar; rnein, Tolmann aktifleme enerjisi yorumu tm girdi
molekllerinin ortalama enerjileri ve bizzat tepkimeyi meydana getiren molekllerin
ortalama enerjileri arasndaki fark eklindedir. Bununla birlikte, Arrhenius eitliinin
varsaymlar kimyasal kinetiin en byk tek adm olarak deimen kalmtr ve onun
yararll bugnde ve gelecek yzylda da unutulmayacaktr.
Aktifleme enerjisi tepkimelerin birka farkl scaklkta oluturulmasyla deneysel olarak
saptanabilir. Eitlik (3-2)nin doal logaritmas alndktan sonra,
ln k=ln A-(E/R)(1/T) (3-3)
(1/T) ye kar (ln k) grafiinin eimi aktifleme enerjisi ile orantl olan bir doru olduu
grlr.
Arrhenius eitliine benzer dier ifadelerde vardr. yle bir ifade gei hal kuramndan
tretilen ve eitlik (3-2)ye benzer bir ekil alan scaklk bantsdr:
k (T)=AT
n
e
-E

/RT
(3-4)
burada 0 1 s s n dir.
15
Eer eitlik (3-2) ve (3-4) ayn tepkime iin scaklk bantsn tanmlamak iin kullanlrsa,
E ve E aktifleme enerjileri farkl bulunacaklardr.
Tepkime Derecesi
Tepkime hz r
A
nn bulunan trlerin deriimlerine ball, f(C
j
) hemen hemen istinasz
deneysel gzlemlerle belirlenir. Fonksiyonel bamlln kuramlarca nerilmesine ramen,
nerilen ekli kantlamak iin deneyler gereklidir. Bu bantnn en sk rastlanan genel
ekillerinden birisi ayr ayr girdilerin deriimlerinin sleri ile birlikte arpmdr. rnein,
-r
A
=k
B A
C C
| o
(3-5)
eitlik (3-5) deki deriimlerin sleri tepkime derecesi kavramna yol aar. Tepkime derecesi
kinetik hz yasasndaki deriimlerin sleri ile ilikilidir.Eitlik (3-5)de tepkime A girdisine
gre dereceden B girdisine gre | derecedendir. Toplam tepkime derecesi, n,
n= | o +
dir. rnein gaz faz tepkimesinde,
2NO+O
2
2NO
2

kinetik hz yle yazlr.
-r
NO
=k
2
2
O
NOC C
Bu tepkime azot okside gre, ikinci derece oksijene gre birinci dereceden ve toplam olarak
nc derecedendir. Genelde, birinci ve ikinci derece tepkimeleri sfrnc ve nc derece
tepkimeleri sfrnc ve nc derece tepkimelerinden ok daha sk gzlenir.
Ne bir tepkimenin toplam derecesi tam say olmak zorundadr ne de tek tek herhangi bir
bileene gre tepkime derecesi tam say olmak zorundadr. rnek olarak fosgen2in gaz
fazndaki sentez tepkimesini ele alalm:
CO+Cl
2
COCl
2
Kinetik hz yasas u ekildedir.
-r
CO
=kC
CO

2
2 / 3
Cl C
bu tepkime karbon monoksite gre birinci derecedendir. Klorre gre 3/2 inci dereceden ve
toplam tepkime derecesi ise 5/2 inci derecedendir.
Bazen tepkimeler sadece scaklktan bamsz ve deriimden bamsz ksmlara ayrlamayan
karmak hz ifadelerine sahiptir. Platin katalizr zerinde Nitroz oksitin paralanmas,
2N
2
O
Pt
2N
2
+O
2
dir ve kinetik hz yasas yledir.
16
2
2
2
' 1
O
O N
O N
C k
kC
r
+
=
hem k hem de k kuvvetli bir ekilde scakla baldr. Bir hz ifadesi yukarda yazld gibi
olduunda, belli snrlayc koullar altnda bir tepkimeden sz edilir.
Spesifik tepkime hz, k,nn birimleri tepkime derecesi ile deiir.
Arnler
Gibi sadece bir tek girdi bulunan bir tepkimeyi gz nne alalm. Bu tip tepkime iin, hz
sabitlerinin tipik birimleri ile birlikte sfrnc, birinci, ikinci, nc dereceden hz yasalar
aada verilmitir.
Sfrnc derece : -r
A
=k k=mol/dm
3
.s (3-6)
Birinci derece : -r
A
=k C
A


k=s
-1
(3-7)
kinci derece : -r
A
=k A C
2
k=dm
3
/mol.s (3-8)
nc derece : -r
A
=k A C
3
k=(dm
3
/mol)
2
.s
-1
(3-9)
ok sayda gaz ve sv tepkimeleri iin aktifleme enerjisi, frekans faktr ve tepkime
derecesi National Bureau Standartn sirkler ve eklerinde bulunabilir.
Basit Tepkimeler ve Moleklerite
Her bir tre gre olan tepkime derecesi tepkimede yazld gibi, tepkimedeki her bir trn
stokiometrik katsay ile belirlenen tepkimeler basit tepkimelerdir. rnein hidrojen iyodr
veren hidrojen ile iyot arasndaki gaz faz tepkimesi:
H
2
+I
2
2HI
Bu tepkime iin hz yasas
- k r
H
=
2 2 2
I H
C C dir.
Bazen basit bir tepkimenin daha kstlayc bir tanm ile karlalr ve o tanm tepkime iin
molekler yol veya mekanizma gerektirir.
Tepkime derecesi ve kinetik mekanizmalarn incelenmesinde, bazen bir tepkimenin
molekleritesine ba vurulur. Moleklerite tepkimenin hz snrlayc basamanda bulunan
(arpan) atomlarn, iyonlarn veya molekllerin saysdr. Unimolekler, bimolekler,
trimolekler terimleri tepkimenin herhangi bir basamanda arpan veya tepkimeye giren
saysyla bir, iki, veya atom (veya molekl) bulunduunu gsterir.
Unimolekler tepkimenin en sk rastlanan rnei, toryum ve helyum vermek zere
kendiliinden olan uranyum -238in alfa paracklar yaylmas gibi radyoaktif tepkimelerdir.
17
Eer hidrojen iyodr ve azot monoksitin oksitlenme tepkimeleri gerekte tm stokiometrik
eitliklerde ad geen molekler trlerin basit bir arpmas ile meydana gelirse, onlar
srasyla bimolekler ve termolekler olacaklardr. Onlarn gerekten olup olmayaca
hakknda nemli bir phe vardr.




Tersinir Tepkimeler
Dier bir ikinci derece gaz faz tepkimesi iki benzen moleklnn bir molekl hidrojen ve bir
difenil molekl oluturmak zere birlemesidir. Bu tepkime basit ve tersinir bir tepkimedir.
2C
6
H
6
C
12
H
10
+H
2
ileri ve geriye doru tepkime hz sabitleri k
1
ve k
2
, benzene gre tanmlanacaktr.
Benzen (B) ileriye doru olan tepkime ile harcanyor.
2C
6
H
6
1
k
C
12
H
10
+H
2
Benzenin harcanma hz
B
B
C k r
2
1 ,
= (3-10)
olur. Eer, bu eitliin her iki tarafn -1 ile arparsak, biz ileriye doru olan tepkime iin
benzenin oluma hz ifadesini elde ederiz.
B
B
C k r
2
1 ,
= (3-11)
Difenil (D) ve hidrojen (H
2
) arasndaki geriye doru olan tepkime iin,
C
12
H
10
+H
2
2
k
2C
6
H
6

Benzenin oluma hz, u ekilde verilir.
2
2 , H D g B
C C k r = (3-12)
Benzenin net oluma hz ileri doru tepkime hz, eitlik (3-11) ve geriye doru olan tepkime
hz, eitlik (3-12)nin toplamdr:
r
B=
r
B,net
=r
B,i
+r
B,g
(3-13)
r
B
=-k
1
2
2
2
H D
B C C k C +
(3-14)
18
eitlik (3-14)n her iki tarafn(-1) ile arparak benzenin harcanma hz,-r
B
, iin hz yasasn
elde ederiz:
-r
B=
k
1

| |
2 2
) / (
2 1
2
1 2
2
H D
B
H D
B C C k k C k C C k C =
(3-15)
-r
B=
k
1
c H D
B K C C C / (
2
2

(3-16)
burada k
1
/k
2
=K
c
=deriime gre denge sabitidir.
Denge sabiti s veren tepkimeler iin scakln artmasyla azalr ve s alan tepkimelerde
scakln artmasyla artar.
Stokiometrik Tablo
Her hz yasas birden fazla tre bal ise, farkl trlerin her birinin deriimleri arasnda bir
iliki kurulur. Bu iliki stokiometrik tablo yardm ile kolayca kurulabilir. Bu tablo tek bir
tepkime de tepkimeye giren molekller arasndaki stokiometrik balantlar gsterir. Yani
bize bir kimyasal tepkime srasnda baka bir trn belli sayda molekl kaybolurken bir
trn ka molekl oluacan syler. Bu bantlar genel bir tepkime hz iin tretilecektir.
aA+bBcC+dD (3-17)
Yine hesaplama temeli olarak A alnrsa, tm stokiometrik katsaylar Ann stokiometrik
katsaysna blnr.
A+(b/a)B(c/a)C+(d/a)D (3-18)
Stokiometrik katsaylarn oran tepkime de bulunan eitli trlerin bal tepkime hzlarn
elde etmek iinde kullanlr. Tepkime (3-18) iin, biz harcanan her A mol iin c/a mol
Cnin ortaya ktn grebiliriz. Dier bir deyile,
Cnin oluum hz=(c/a) (Ann kaybolma hz)
r
c
=(c/a) (-r
A
)=-(c/a) r
A
Buna benzer ekilde C ve Dnin oluum hzlar arasndaki bant yle olur.
r
C
=(c/d) r
D

bu bantlar tepkimenin stokiometrisinden dorudan da yazlabilir.
aA+bBcC+dD (3-19)
d
r
c
r
b
r
a
r
D c B A
= = = (3-20)
Kesikli Sistemler
19
Bir tepkime de tepkimeye giren ve kan trlerin mol saysn belirlemek iin stokiometrik
tablo oluturulur. Bu stokiometrik tablo u ekilde oluturulur.




Belirli
trler
Balangtaki
mol says
Deiim Kalan mol says
A
0
A
N - ) . ( X N
o
A
N
A=
0
A
N - ) . ( X N
o
A

B
O
B
N
-(b/a)
) . ( X N
o
A

N
B=
0
B
N -(b/a) ) . ( X N
o
A

C
o
C
N
+(c/a)
) . ( X N
o
A

N
C
= X N a c N
o
a C
. ) / (
0
+
D
o
D
N
+(d/a)
) . ( X N
o
A

N
D
= X N a d N
o
o
A
D
. ) / ( +

2.2.3.2 Sabit Hacimli Tepkime Sistemleri
Tepkime ilerlerken tepkimeye giren sistem hibir hacim deiimine uramazsa, eitliklerin
bazlarn basitletirmemiz mmkndr. Bu sistemlere ya hacmin ya da younluun tepkime
ilerlerken sabit kalmasndan dolay sabit hacimli veya sabit younluklu sistemler denir. Gaz
fazndaki kesikli sistemlerde, reaktr genellikle iindeki basn veya scakl lmek iin
uygun aletler ile kapatlm bir kaptr. Bu kabn iindeki hacim sabittir ve deiemeyecektir
bu yzden sabit hacimli bir sistemdir. Laboratuarlardaki bomba tipli reaktr bu tip reaktrler
tipine bir rnektir.
Sabit hacimde gaz faz tepkimesi prosesin dier bir rnei rnlerin mol saylar girdilerin
mol saylarna eit olduu zaman olur. Kmrn gazlatrlmasnda ve dier birok proseste
nemli olan su-gaz deitirme tepkimesi bunlardan biridir.
CO+H
2
OCO
2
+H
2

Bu tepkimede 2 mol girdi 2 mol rn oluur. Girdi molekllerinin says ayn basn ve
scaklkta rn molekllerinin says ile eit olduu zaman, eer koullar ideal gaz yasasnn
uygulanabilecei koullar ise veya rn ve girdilerin sktrlabilme faktr yaklak olarak
eitse, tepkime karmnn hacmi deimeyecektir.
20
zeltide olan sv faz tepkimeleri iin, zc genellikle duruma hakimdir. Sonu olarak,
znenin younluundaki deime, zeltinin toplam younluunu pek etkilemez ve bu
yzden o aslnda sabit hacimli bir tepkime prosesidir. ou sv fazdaki organik tepkimeler
tepkime srasnda younluklarn pek deitirmez ve hala sabit hacim basitletirmesi
uygulanabilecek baka bir hali temsil ederler. Bu genel kuraln nemli bir ayrcal
polimerleme prosesleridir.
Yukarda tanmlanan sabit hacimli sistemler iin,deriim ve dnm birbirine balayan
ifadeler aada gsterilmitir.
V= V
0

C
A
= ) 1 (
) 1 (
0
x C
V
x N
o
A
o
A
=

| |
o
B A
B
V
x a b N
C
o
) / ( O
= = | | x a b C
B A
o
) / ( O
C
C
= | | x a c C
c A
o
) / ( O
C
D
= | | x a d C
D A
o
) / ( O

2.2.3.3 Akm Sistemleri
Kesiksiz bir ak sistemi iin stokiometrik tablonun oluturulmas gerekte Nnin F ile yer
deitirmesi hari, kesikli bir sisteminkine benzer. Temel olarak Ay alarak,
A+(b/a)B(c/a)C+(d/a)D
Elde etmek iin tm terimler Ann stokiometrik katsaysna blnr. Bir ak sistemi iin,
verilen bir noktadaki C
A
deriimi o noktadaki hacimsel ak hz,v, ve F
A
dan belirlenebilir.,
yani,
litre
mol
zaman litre
zaman mol
v
F
C
A
A
= = =
/
/
(3-21)
imdi genel bir tepkimenin A,B,C ve D deriimlerini giriteki molar ak hzlar, dnm
oran ve hacimsel ak hz cinsinden yazarsak;
21
v
x F a d F
v
F
C
v
x F a c F
v
F
C
v
x F a b F
v
F
C
x
v
F
v
F
C
o o
o o
o o
o
A D
D
D
A C
C
C
A B
B
B
A
A
A
. ) / (
. ) / (
. ) / (
) 1 (
+
= =
+
= =

= =
= =
(3-22)
2.2.3.4 Tepkime ile Hacim Deiimi
Ak hz olduka sk deien bir durum girdi ve rnlerinin mol saylar eit olmayan gaz
faz tepkimeleridir. rnein amonyak sentezi.
Az ok olan baka deiken sistemli bir hal, zamanla hacmi deien kesikli reaktrlerdeki
haldir. Bu duruma bir rnek iten yanmal motorlardaki yanma odas ve atelenirken bir
ateli silahn namlusu iinde genleen gazdr.
Aadaki hal eitlii kullanlarak, bir kesikli sistemde hacmin, V, (veya bir ak sisteminde
hacimsel ak hznn, v,) dnm orannn bir fonksiyonu olarak ifade edilmesiyle
deriimler belirlenir.
PV=ZN
T
RT (3-23)
Burada V ve N
T
srasyla hacim ve toplam mol saysdr.
T=scaklk ,K,
P= toplam basn, atm
Z=sktrlabilme faktr
R gaz sabiti=0,08216 dm
3
.atm/mol.K
Bu eitlik herhangi bir t zamannda sistemin herhangi bir noktasnda geerlidir. t=0(yani
tepkimenin balangcnda ) eitlik (3-23)
P
o
V
0
=Z
o
N
To
RT
o
(3-24)
Olur. Eitlik (3-23) eitlik (3-24) e blnerek yeniden dzenlenirse
o
T
T
o o
o
o
N
N
Z
Z
T
T
P
P
V V = (3-25)
eitliini verir. Bir V hacmini X dnm orannn bir fonksiyonu olarak ifade edersek;
X N N N
A T T
.
0 0
o + = (3-26)
22
bu eitliin tm terimlerini
0
T
N a blersek
X y X
N
N
N
N
O
o
o
o
A
T
A
T
T
. . 1 . 1 o o + =
|
|
.
|

\
|
+ = (3-27)
burada,
O
A
y balangta bulunan Ann mol kesridir. Eer genelletirilmi eitlikteki tm
trler gaz faznda ise, o zaman
1 ) / ( ) / ( ) / ( + = a b a c a d o
= c tepkime tamamland zaman toplam mol saysndaki deime/reaktre beslenen toplam
mol says
yazlarak eitlik basitletirilir. Bu semboller ile gsterilirse,
| | ) / ( ) / ( a c a d + = c olur.


2.2.4 TEK REAKSYON N TASARIM
Bir akkan ileminin pek ok yolu vardr. Tek bir kesikli ve akl reaktrde ara safhalarda
beslemenin mmkn olduu bir reaktr zincirinde veya deiik besleme oranlar ve
koullarn kullanlan bir reaktrde gerekletirilebilir. Bunlardan hangisi kullanlmaldr?
sorusuna ise birok faktr gz nnde bulundurulduunda cevap verilebilir. Reaksiyon tipi
operasyon ve cihaz maliyeti, emniyet ve kararllk, operasyondaki elastikiyet, cihaz mr,
retilmesi beklenen rn iin gerekli zaman ve cihazlarn farkl alma koullarna, yeni
veya deiik proseslere dntrebilme kolaylnn salanmas gibi faktrler buna rnek
olarak verilebilir. Birok faktrn dikkate alnmas ve sistemlerde geni bir seim ansnn
olmas nedeniyle optimum dzenei vererek iyi bir forml yoktur. Tecrbe, mhendislik
muhakemesi ve eitli reaktr sistemlerinin karakteristik bilgilerinin tm iyi bir tasarmn
seilmesinde gereklidir.
Seilen reaktr sistemi, ihtiya duyulan birimlerin boyutunun belirlenmesi ve oluan
rnlerin orannn sabitlenmesi ile prosesin ekonomisini etkileyecektir. lk faktr olan
reaktr hacmi tasarmlarn deitirilebilir ve kontrol edilebilir.
Bu konuda gerekli stokiometrik ve denge balantlar olan tek bir hz denklemi kullanan
reaksiyonlarla ilgili almalardan bahsedilmektedir. Bu reaksiyon tiplerinde rn dalm
sabittir.
Tasarmlarn kartrlmasndaki nemli faktr hacmidir.
2.2.4.1 Reaktrler in Boyutlarn Kyaslanmas
23
Kesikli reaktr
Kesikli Reaktrlerin Avantajlar
Ekipman maliyeti dktr.
Operasyona esneklik getirir ( retim kolaylkla ve abucak durdurulabilir. )
Kk miktarda malzeme retmek iin uygundur.
Bir ok deiik rn retim kullanabilir.
Kesikli Reaktrlerin Dezavantajlar
Yksek i gc ve alma maliyeti gerektirir.
Boaltma, temizleme ve yeniden doldurma iin gereken sre uzundur.
rnn kalite kontrol zordur.
ve 2 Derece Reaksiyonlarda Kartrmal ve Trbler Akl Reaktrlerin Karlatrlmas
Karlatrmay n. derece hza gre yaparsak;
n
A
A
A
kC
dt
dN
V
r = =
1

n deeri 0 ile 3 arasnda deimektedir. Kartrmal reaktr iin eitlik yazlrsa,
n
A
n
A A A
n
AO A
A AO
m
AO
AO
m
X
X X
kC r
X C
F
V C
) 1 (
) 1 ( 1
1

+
=

=
|
|
.
|

\
|
=

c
t
Trbler akl reaktr iin ise ,
} }

+
=

=
|
|
.
|

\
|
=

A A
X
n
A
A
n
A A
n
AO
X
A
A
AO
P
AO
AO
p
X
dX X
kC r
dX
C
F
V C
0
1
0
) 1 (
) 1 ( 1 c
t
eitlii yazlr.
ki eitlii oranladmzda;
P
X
A
n
A
A A
m
n
A
A A
A
p
AO
AO
m
AO
AO
P
N
AO
m
n
AO
A
dX
X
X
X
X
X
F
V C
F
V C
C
C
(
(

|
|
.
|

\
|

+
(
(

|
|
.
|

\
|

+
=
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=
}

0
1
1
1
1
1
1
) (
) (
c
c
t
t

Sabit hacimde 0 = c iin,
24

p
n
A
m
n
A
A
p
n
AO
m
n
AO
n
X
X
X
C
C
(

1
1 ) 1 (
) 1 (
) (
) (
1 1
1
t
t
n 1
Veya
p A
m
A
A
p
n
AO
m
n
AO
X
X
X
C
C
) 1 ln(
1
) (
) (
1
1

|
|
.
|

\
|

t
t
n = 1

2.3. OKLU REAKTR SSTEMLER
Seri ve paralel bal olarak trbler akl reaktrler N tane trbler akl reaktrn seri
baland ve X
1
X
2
ve X
N
nin reaktr terk eden komponent A nn dnm olduunu
varsayalm. lk reaktrdeki A nn besleme hz zerinde madde denklii temel olarak i.
reaktr iin eitlik,
}

=
1
1

X
X AO

r
dX
F
V
veya N tane seri reaktr iin;
} } } }

+ +

=
+ +
= =

=
=
N N
N
x x
x
x
x
x
x
N
N
i o
i
Ao
r
dx
r
dx
r
dx
r
dx
F
V V V
F
V
F
V
0 0 0
2 1
1
1
2
1
1
0
....
....

sonu olarak toplam hacmi V olan N tane seri bal tbler akl reaktr hacmi V olan bir
trbler akl reaktrdeki ayn dnm verir.
Paralel veya seri olarak balanan trbler akl reaktr iin, eer besleme ayn
kompozisyonu ieriyorsa, tm sistem ayr ayr birimlerin toplam hacmine eit olan tek bir
trbler akl reaktrn hacmine eit olarak dnlebilir. Paralel reaktrler iin V/p veya

2.3.1 Eit Hacimde Seri Balanan Kartrmal Reaktrler
Trbler akl reaktrlerde, reaktant konsantrasyonu sistem boyunca yava yava
azalmaktadr. Kartrmal reaktrde ise konsantrasyon hemen dk bir deere ulamaktadr.
Bu gerek nedeni ile; n. derece tersinmez reaksiyonlar (n>0). Hzlar reaktant konsantrasyonu
ile artan reaksiyonlar iin trbler akl reaktr kartrmal reaktrden daha etkindir.
N tane kartrmal reaktrn seri baland bir sistem dnelim. Her bir reaktrde
konsantrasyon ayn olmasna ramen, reaktrden reaktre akkan hareket ettike
25
konsantrasyonda bir deiim olmaktadr. Konsantrasyondaki bu dme daha fazla reaktrn
seri olarak balanmasn nerir. Bu durumda da sistemin davran fazla trbler akl
reaktr sisteminde yaklamaktadr.
N tane eit hacimli seri balanan kartrmal reaktrn davrann deerlendirelim:
olarak, kartrmal reaktrlerle dnmnden daha ok konsantrasyona bal denklemler
gelitirmek daha uygundur.
1. derece reaksiyonlar:
A
i i i i
i
r
X X C V
F
V C

= = =

) (
1 0
0
0
u
t
= 0 olduundan konsantrasyona bal olarak yazlabilir.
| |
i
i
i
i i
i
C k
Ci C
C k
C C C C C
. .
/ 1 ( ) / 1 (
1 0 1 0 0

=

=

t
veya
i
i
i
k
C
C
t . 1
1
+ =

Btn eit V
i
hacmindeki reaktrlerde proses sresi veya ortalama kalma sresi ayndr.
N
i
N
N
N N
k
C
C
C
C
C
C
X C
C
) . 1 ( ..... .
1
1
1
2
1
1
0 0
t + = =

=


btn olarak sistem iin yeniden dzenleme yapldnda;
(
(

|
|
.
|

\
|
= = 1 .
/ 1
0
,
N
N
i reaktr N
C
C
k
N
Nt t
N , bu eitlikte trbler akl denkleme dnmektedir.
(

=
C
C
k
p
0
ln
1
t
bu son iki eitlikte, N tane seri reaktrn performansn tek bir trbler akl reaktrle veya
tek bir kartrmal reaktrle karlatrlabilir.
1.derece reaksiyonlar;1. derece reaksiyona benzeyen prosedrle iki molekll 2. derece bir
reaksiyon iin de seri bal kartrmal reaktrlerin performansn deerlendirebiliriz. Seri
bal N tane reaktr iin;
i
i
N
k C
k
C t
t
0
4 1 2 ... 1 2 .... 1 2 2 (
4
1
+ + + + + =
26
ancak
p
k C
C
C
t
0
0
1+ =
olarak bulunur.
2.4. DEAL REAKTR SSTEMNN EN Y EKLDE DZENLENMES
Verilen bir saf ideal reaktrlerin en etkili kullanm iin aadaki kurallar izlenmelidir.
Hz konsantrasyon erisi artan bir reaksiyon iin(n>0) reaktrler seri
balanmaldr. Eer n>1 ise reaktrler reaktant konsantrasyununu mmkn olduu kadar
yksek, eer n<1 ise de reaktant konsantrasyonunu mmkn olduu kadar dk tutacak
ekilde sralanmaldr. n>1 iin birimlerin sralanmas tbler, kk kartrmal ve byk
kartrmal ekilde ve n<1 olduu zaman da ters sra kullanlmaldr.
Hz konsantrasyon erisi bir maksimum veya minimumdan geen reaksiyonlar iin birimlerin
dzenlenmesi erinin gerek ekline, istenen dnm seviyesine ve elde edilebilen birimlere
baldr. Basit kurallar nerilemez.
Kinetii ve reaktr sistemi her ne olursa olsun 1/-r
A
ya kar C
A
erisinin
gzden geirilmesi, birimlerin en iyi ekilde sralanmasn bulmak iin iyi bir yoldur.

HESAPLAMALAR:
Adyabatik :
=0
Cp=Cp
B
- Cp
A
Cp=141-141=0
Parametre deerlerinin bulunmas:
i*Cpi = C
PA
+

*C
P
= (141+

.161)

=158.89

T=333+

X=333+44.05X
Burada T=K derecesidir.
k=25exp(

))
-k deeri buradan bulunur.

T=333+44.05X
T=333+44.05*(0.5)
27
T=355.025 K
k= 25exp(

))=18.014 k=18.014 bulunur.

K
C
=K
C
(T
2
)

)
denkleminden;
K
C=
3.exp(

))
K
C=
2.56
X
d
=

X
d
=

=0.719
-r
A=
kc
Ao
(1-

)x)
-r
A
=(

)(10)(

)0.5)
-r
A=
54.89

=
(

=0.068 m
3













28