HTT NVERSTES

RAPOR
KMYA MHENDSL
TASARIMI-1
ABSORPSYON TASARIMI
Grup - 6
OR UM- 2 0 1 1

2



T.C.
HTT NVERSTES
MHENDSLK FAKLTES
KMYA MHENDSL BLM

ABSORPSYON
TASARIMI

424040302007
KMYA MHENDSL TASARIMI-1

DANIMAN:
Yrd. Do. Dr. Nihan KAYA

GRUP-6 (N..)
074240018 Erdem ZDEMR
074240022 Hseyin KKNER
074240025 Cafer GNDODU
104240001 Emre KIILCIM
094240005 M. Maruf YAMAN

KASIM-2011
3

NDEKLER
GR ..................................................................................................................................................................... 5
1. ABSORPSYON KAVRAMI .................................................................................................................... 6
1.1. GAZLARIN ABSORPSYONU .......................................................................................... 7
1.1.1. Dalma Katsays .................................................................................................. 8
1.2. ABSORPSYON KOLONLARI .......................................................................................... 9
1.2.1. Kolon Malzemeleri ............................................................................................. 11
1.2.2. Seramik Kolonlar ................................................................................................ 11
1.2.3. Astarlanm Kolonlar .......................................................................................... 12
1.3. SSTEMDEK GAZ VE SIVI FAZLAR ............................................................................... 12
1.4. KMYASAL REAKSYON LE MEYDANA GELEN ABSORPSYON .................................... 14
1.5. KOLONDAK GAZ VE SIVI KOMPONENTLER ............................................................... 15
2. GAZ VE SIVI FAZLARIN TEMAS EKLNE GRE ABSORPSYON SSTEMLER ............ 16
2.1. DOLGULU KOLON ....................................................................................................... 16
2.2. KOLON DOLGUSU ...................................................................................................... 16
2.2.1. Kolon Dolgu Tipleri ............................................................................................. 17
Dolgulu absorpsiyon kolonlarnda dolgu maddesi olarak kullanlan maddeler aadaki
zelliklere sahip olmaldr: ..................................................................................................... 20
Raschig halkalar; ................................................................................................................... 20
Berl eyerleri; .......................................................................................................................... 20
Spiral halkalar; ........................................................................................................... 21
2.2.2. Kolonda Ktle Denklii ....................................................................................... 21
2.3. ABSORPSYON KOLONU DONANIMLARI .................................................................... 22
Mekanik Donanm ...................................................................................................... 24
Elektrik Donanm ...................................................................................................... 24
Enstrman Donanm ................................................................................................. 24
2.3.1. Donanm alma lkeleri .................................................................................... 25
2.3.1.1. Sirklasyon Pompas ................................................................................... 25
2.3.1.2. Membranl teleme Pompalar .................................................................. 25
2.3.1.3. Santrifjl Pompalar ................................................................................... 26
2.3.1.4. Jetli Pompalar .............................................................................................. 26
4

2.3.1.5. Pistonlu Pompalar ....................................................................................... 27
2.3.1.6. Ak lerler (Flovmetreler) ........................................................................ 27
2.3.1.7. Manometreler ............................................................................................. 28
2.3.1.8. Cval Manometreler ................................................................................... 29
2.3.1.9. Mekanik Manometreler .............................................................................. 29
2.3.1.10. Vanalar (Valfler) .......................................................................................... 31
3. ABSORPSYON TASARIMI ................................................................................................................. 32
3.1. ABSORPSYON SSTEM TASARIMINDA GENEL AMALAR ......................................... 32
3.2. TASARIMDAN NCE BELRLENMES GEREKEN PARAMETRELER ............................... 32
Kullanlan zcnn zellikleri; .............................................................................. 32
Kullanlan Dolgu Maddesi zellikleri; ........................................................................ 33
Buhar-Sv Denge veya znrlk Verileri; .............................................................. 34
3.3. KOLON TP SEM .................................................................................................... 34
3.3.1. Dolgulu Kolonlar ................................................................................................. 34
3.3.2. Kademeli Kolonlar .............................................................................................. 35
3.4. DOLGULU KOLONLARIN TASARIMI ............................................................................ 35
Dolgulu kolon ykseklii; ........................................................................................... 35
3.5. TASARIM BASAMAKLARI ............................................................................................ 35
Malzeme: ................................................................................................................... 36
Transfer Birimleri (HTU ve NTU) ................................................................................ 39
Coulburn Yaklam .................................................................................................... 40
4. HESAPLAMALAR .................................................................................................................................. 46
5. MALYET HESABI ................................................................................................................................. 53
6. SONU ...................................................................................................................................................... 55
7. KAYNAKLAR .......................................................................................................................................... 56





5

GR
Endstride herhangi bir gaz su ile reaksiyona sokmak, saflatrmak (beraberindeki
kirleticilerden ayrmak) veya temizleyip bir gaz akntsndan uzaklatrmak iin kullanlan en
yaygn reaktr tiplerinden birisi absorpsiyon kolonlardr.
Bir gazn endstriyel lekte, bir sv ile zlmesi veya tepkimeye sokulmas, absorpsiyon
kolonu veya absorpsiyon kulesi denilen sistemlerde gerekletirilir. Bu modl, absorpsiyon
srecini ve absorpsiyon kolonlarn tanmak iin bir balang gibi dnlebilir.
Bu modl baar ile tamamladnzda; absorpsiyon kolonu, ilevleri, kolonun alma
esaslar ve iletme artlarn kavrayabileceksiniz.
Bunun iin, plnl, sabrl, titiz ve dzenli, kurallara uygun almalar yapabilmeli ve bu
modlde hedeflenen yeterlilikleri kazanmanz sonucunda, fabrika ve eitli iyeri
laboratuvarlarnda i bulmanzn kolaylaacan unutmamalsnz.














6

1. ABSORPSYON KAVRAMI
Absorpsiyon, bir akkann (sv veya gaz) kendine gre daha youn bir ortamda
znmesi, sourulmas veya hapsedilmesi anlamna gelir.
Absorpsiyonda ortamdaki gazlar (kirleticileri) uzaklatrmak iin sv solvent kullanlr.
Genellikle absorbant olarak su kullanlmakla birlikte, suda znrl az olan gazlar
(rnein, hidrokarbonlar, H
2
S vb.) iin dk buhar basncna sahip susuz (nonaqueous)
svlar (organik svlar) da kullanlabilir. Absorbant olarak kullanlan su, absorbe edilen gaz ile
reaksiyona giren kimyasal maddeler (alkali, asit, oksidantlar, indirgeyiciler) ierebilir. Bu
durumda absorpsiyon ve reaksiyon bir arada meydana gelir.
rnekler:
- Baca gazndaki SO2nin alkali zeltisi ile uzaklatrlmas
- CO2in yanma rnlerinden sulu amin zeltileri ile ayrlmas
- Doal gazdan propan ve daha ar bileenlerin hidrokarbon ya ile absorpsiyonu
Genel olarak absorpsiyon kolonlarna sv girii stten, k alttan; gaz girii alttan, k
stten olur. Kolonun kendisi de ou zaman dik konumdadr. lke olarak temel hareket
noktas, sv ile gaz olabildiince geni bir yzeyde karlatrmak ve gazn sv iinde
znmesini salamakt.
Sv girii Gaz k







Sv k Gaz girii
Ama gaz karmndaki bir bileeni svya almak
7

Absorpsiyon ilemlerinde temel basamak vardr;
1) Gaz ve svnn uygun bir dzenekte birbiriyle temasnn salanmas
2) ki fazn birbiriyle dengeye gelmesinin salanmas (gazdan svya ktle aktarm)
3) Gaz ve sv fazlarnn birbirinden ayrlmas
Basaman hz;
- stenen maddenin her iki fazdaki deriimine
- Her bir fazn ktle aktarm katsaysna
- Maddenin svdaki znrlne
- Dzenekteki gaz-sv ara yzey alanna baldr.
1.1. GAZLARIN ABSORPSYONU
Bir gaz su yzeyi ile temas edince iki temel olay meydana gelebilir:
1.Gazn suda znmesidir.
2.Gazn su ile tepkimeye girmesidir.
znme, sadece gaz molekllerinin su iine difzlenip H
2
O molekllerince sarlmas
demektir. Bir reaksiyon sz konusu ise, gaz molekl su ile etkileiyor demektir.
Havadaki N
2
ve O
2
, suda absorbe olunca sadece sv ortamda difzlenme ve H2O
moleklleri tarafndan sarlma dnlr.
N
2

(g)
+ X H
2
O
(s)
N
2

(aq)

O
2

(g)
+ X H
2
O
(s)
O
2

(aq)

(Saran su moleklleri says bilinmedii iin burada X kullanlmtr.)
Suda absorplanan CO2 ise, hem znme hem de reaksiyona girme yoluyla absorplanr:
CO
2

(g)
+ X H
2
O
(s)
CO
2

(aq)

CO
2

(g)
+ H
2
O
(s)
H
+
(aq)
+ HCO
3
+
(aq)

Hangi yoldan absorplanm olursa olsun, bir gazn suda absorpsiyonu sz konusu olunca,
birbiri ile temasta iki faz tanmlanr: Bunlarn biri su faz dieri de su ile temasta olan gaz
8

fazdr. Absorplanan gaz, gaz faz ile su faz arasnda belli bir dengeye gre dalr. CO2
rneini alrsak,
2 CO
2 (g)
+ (X+1) H
2
O
(s)
[CO
2
(H
2
Ox)]
(aq)
+ H
+
(aq)
+ HCO
3
-
(aq)

denklemi, hem znme hem de kimyasal reaksiyon mekanizmalarn birlikte ifade eder. Bu
tip denklemlerde kullanlan iareti; her iki fazda da CO2 bulunduunu belirtir.
Genel bir kural olarak, iki fazda dalan her gaz iin, fazlardaki deriimlerin oran sabittir.
[CO
2 (aq)
]= K[CO
2 (g)
]
Buradaki K sabitine dalma katsays denir. nk iki faz arasndaki gaz dalm
dengesi bu sabit ile karakterize edilir. Dalma eitliinde grld gibi, gaz fazdaki
*CO2+ bydke su ortamnda absorbe olan *CO2+ de byr. Gaz fazda *CO2+nin bymesi
demek, CO2 ksm basncnn artmas demektir. CO2 ksm basncnn deeri yksek iken
gazozda absorplanan CO2, gazoz kapa alnca gaz faza ynelir. nk kapan almas ile
ienin bo hacminde hapsolan CO2 havaya karr ve CO2 ksm basnc der.
1.1.1. Dalma Katsays
Bir gazn sudaki absorpsiyonu, ebeke suyu kullanlnca sadece znmeye bal iken,
suya katlan bir kimyasal ile znme yannda, kimyasal reaksiyon da salanabilir. Bu yolla,
[CO
2 (aq)
]= K[CO
2 (g)
]
ifadesindeki K sabiti bytlebilir. Bylece sudaki [CO
2
+ artrlabilir. Bu da iki nemli anlam
tar. lk anlam, gaz fazndaki CO
2
yi iyice azaltma imkndr. K bydke payda terimi olan
[CO
2 (g)
+ deerinin klecei aktr. kinci anlam ise, az su ile ok gaz tutma imkn
demektir. nk [CO
2 (aq)
+ byyor demek, zeltideki su miktar azalyor demektir.
Baca gazlarndan SO
2
ve azot oksitleri uzaklatrrken, absorpsiyon iin ham su yerine
bir baz zeltisi (ucuz bir baz olduu iin soda veya kire) kullanmak daha aklcdr. nk
SO
2
ve NO
2
gazlar, bazlarla tepkimeye girerek slfit, nitrat, nitrit gibi iyonlar oluturur.
SO
2 (g)
+ Ca(OH)
2 (aq)
CaSO
3

(aq)
+ H
2
O
(s)

4 NO
2 (g)
+ 2 Ca(OH)
2

(aq)
Ca(NO
3
)
2

(aq)
+ Ca(NO
2
)
2

(aq)
+ 2 H
2
O
(s)


9

Absorpsiyon kulelerinde gaz absorpsiyonu iin ou zaman, ham su yerine, tutulacak gaz
ile tepkimeye giren bir kimyasaln zeltisi kullanlr. Kolon ve kolon dolgusu iin malzeme
seimi konusunu ilerken, absorpsiyon svsnn nitelii, yeniden gndeme gelecektir.
1.2. ABSORPSYON KOLONLARI
Gaz absorpsiyon kolonlar, genel olarak dik konumlu ve silindir eklinde, boyutlar amaca
gre deiebilen, iine, sv akn dzenlemek ve gaz-sv temas yzeyini bytmek iin
dolgu taneleri yerletirilmi bir sistemdir.
Bu sistemde, sv ve gaz giri-klar iin musluklar (ventiller), vanalar, akkan sevki iin
borular, kolon giri-knda ve iinde gaz basnc lmek iin manometreler, akkan devir
hzn ayarlamak iin ak lerler (flov metre-flowmeter) ve ilgilenilen gaz deriimini hem gaz
faznda hem de sv fazda lmek iin sensrler bulunur.
Btn bu sistem elemanlar en gelimi absorpsiyon kolonlar iin geerlidir. Daha basit
kolonlarda rnein sensrler bulunmayabilir. Absorbe edilecek gazn her iki fazda giri-k
deriimlerini aralkl numuneler alarak lmek mmkndr ve bu analizler, sensrn
yapaca grev yerine geer.


Resim 1.Laboratuvar leinde, eitim amal bir gaz absorpsiyon kolonu
10

Endstri leinde gaz absorpsiyon kulesi dikey kesiti eklini inceleyiniz. Bu ematik
gsterimde, gaz kuleye alttan girmekte, dolgunun altndaki bir datc (distribtr) aracl
ile dolgu iine homojen olarak dalmakta ve dolgu iinden yukar doru ilerlerken dolgu
yzeyindeki sv filmi ile temas etmektedir. Gazn giri basnc kulenin tepesindeki k
basncndan daha yksektir ve basn fark nedeniyle gaz yukar doru hareket eder.
Kolona sv girii kule tepesindeki ventil ile kontrol edilir. Sv kolon giriinde
yamurlama eklinde datm salayan ve adna nozl (noozle) denilen bir pskrtc ile
dolgu taneleri yzeyine homojen ekilde datlr ve yerekimi etkisiyle aa doru ilerler.

ekil 1.Endstri leinde gaz absorpsiyon kulesi dikey
A: Temiz hava k boluu gvdesi
B: Temiz hava k
C: Sis giderim elei
D: Blmeler aras balant kua (sis giderici deiimi de salar)
11

E: Su pskrtme borusu
F: Basnl su giri borusu
G: Sirklasyon pompalar (bu pompalardan biri devrede iken dieri yedektir.)
H: Sirklasyon svs szme nitesi
I: Sirklasyon ak gstergesi (flovmetre)
J: Kolon dolgusu
K: Dolgu iin delikli alt destek tablas
L: Kolon bakm ve temizlii iin giri delii (menhole:menhol)
M: Ykanan gazn sulu zeltisi
N: Sv seviyesi kontrol iin bileik kap
O: Dolgu kontrol ve deitirme k
P: Yeni dolgu giri penceresi
Sv aa akarken dolgu taneleri yzeyinde ok ince filmler oluturarak ilerler. Kolon ii
dolgunun durumu ekilde grlmektedir.
1.2.1. Kolon Malzemeleri
Absorpsiyon kolonunun gvdesinin yapld malzeme iin temel zellik aranr:
- Kolon malzemesi, kolon iinde tepkimeye girecek gazdan ve svdan etkilenmemeli,
ilem srasnda kolonun iten korozyona uramas problemi olmamaldr.
- Kolon eperi, kolon iindeki gazn basncna kar dayankl olmaldr. lke olarak, bir
kolonun basn dayanm, iteki gazn basncnn en az 10 kat olacak ekilde malzeme
seilir.
- Kolon malzemesi ucuz olmaldr.
1.2.2. Seramik Kolonlar
Yukardaki artlarn her n birden karlayan malzemelerin en yaygn
seramiklerdir. Seramik malzemeler, zellikle inertlik bakmndan esizdir. Ancak yksek
12

mekanik dayanm gerektiren uygulamalarda seramiklerin basnca mukavemeti yetmeyebilir.
O zaman, malzeme olarak bir metal seip, inertlii iten astarlama yoluyla salamaya gidilir.
1.2.3. Astarlanm Kolonlar
Absorpsiyon kolonunun yksek basnca dayanmas gerekiyorsa akla gelen ilk malzeme
eliktir. Paslanmaz elikten yaplm kolonu inert hale getirmek iin kolon ii yzeyi inert bir
malzeme ile kaplanr ki bu kaplamaya astar denir.

Resim 2: ten astarlanm kolon
nert astar malzemesi olarak, porselen kaplarn yzeyindeki sr yani emaye
kullanlabilir. Emaye, ok yksek scaklkta eritilmi Al
2
O
3
ve TO
2
bir metal oksiti veya oksitler
karmdr. Sv oksit, pskrtlerek elik i yzeyi astarlanr. Bu ilem genelde pahal bir
teknolojidir ve ou zaman, astarlama iin teflon gibi bir plastik kullanlr. Kzartma
tavalarnn i yzeyine de kaplanan teflon, 350 Ca kadar dayanr. Daha yksek scaklkta
alan kolonlar iin teflon malzemenin ie yaramayaca aktr. Byle hallerde seramik
kaplama tercih edilir. nk seramik 1000 Cun zerinde bile zarar grmeden kalr.
1.3. SSTEMDEK GAZ VE SIVI FAZLAR
Absorpsiyon kuleleri, iinde bir gaz karm ile bir svnn tepkimesi gerekleen
sistemlerdir.
Kullanm alanlar ok genitir ve sz konusu gaz, yerine gre SO3 ve NO2 gibi ok
reaktif olabilir. Byle reaktif gazlarn absorpsiyonunda kullanlacak kolonun iten anmas
(korozyonu) ok ciddi bir problemdir ve kolon malzemesinin hem SO3 ve NO2 gazlarndan,
hem de bu gazlarn su ile oluturduu H2SO4 ve HNO3 asitlerinden etkilenmemesi gerekir.
13

Byle gazlar iin kurun (Pb) metali ve Al2O3 seramikleri uygun bir seim olur. CO2
absorpsiyon kolonlar, olduka inert bir gaz olan Hava + CO2 karmndan CO2 tutan bir
sistemdir ve bu sistemin kolon malzemesi iin ok fazla korozyon problemi yoktur.
Absorpsiyon iin kullanlan sv ham su ise, kolonun korozyonu problemi yok gibidir. Ancak
sv asidik veya bazik ise, veya kolondaki reaksiyon sonucu bir asit veya baz oluuyorsa, kolon
i yzeyinin korozyonu gndeme gelir. rnein CO2 tutmak iin soda zeltisi kullanlyorsa,
kolon i yzeyinin bazlardan etkilenmez bir malzeme olmas gerekir.
Bazdan etkilenmez malzeme olarak pik demiri seilebilir. Bu durumda pik demiri i
astardr ve dtan paslanmaz elik ile kaplanr. nk bir yandan pik demirinin mekanik
dayanm kt, bazla etkileimi nemsiz; te yandan da paslanmaz eliin mekanik dayanm
mkemmel ama baza direnci azdr. nk paslanmaz elikteki krom, baz ortamnda aadaki
denkleme gre reaksiyon verir.
Cr
(aq)
+ 2OH
-(aq)
+ 2 H
2
O
(s)
CrO
4

-2
(aq)
+ 3H
2

(g)


ekil 2: Absorpsiyon svsnn geri kazanmn da salayan, endstriyel lekli bir kule sistemi
emas
Fabrika veya termik santral baca gazlarndan SO2 ve azot oksitleri giderimi iin
kullanlan absorpsiyon kulelerinde buna benzer bir problem vardr. Gerek SO2, gerekse azot
14

oksitleri ham su kullanlarak yeterince uzaklatrlamaz. nk SO2nin sudaki znrl
havann bu gazdan tamamen arndrlmas iin yeterli deildir. Ayn ey azot oksitleri iin de
sylenebilir.
1.4. KMYASAL REAKSYON LE MEYDANA GELEN ABSORPSYON
Baca gazndaki SO2 ve azot oksitleri, absorpsiyon kulesi iinde, absorpsiyon svs ile
bir kimyasal reaksiyona sokularak, etkili ekilde sv faza alnabilir. Bunun iin, taze hava
kartrlarak oksijenlenmi baca gaz, azot oksitleri NO2 ve N2O4 hline ykseltgendikten
sonra, ucuz bir baz zeltisi ile absorplanr.
Azot oksitlerinin ykseltgenmesi:

2 N
2
O
(g)
+ 3 O
2

(g)
4 NO
2 (g)

2 N
2
O
(g)
+ 3 O
2

(g)
2 N
2
O
4

(g)

2 NO
(g)
+ O
2

(g)
2 NO
2

(g)

2 NO
(g)
+ O
2

(g)
N
2
O
4

(g)

Oksitlerdeki azot + 4 basamana ykseltgendikten sonra, Hava + CO
2
+ H
2
O + SO
2

+ NO
2
+ N
2
O
4
gazlarnn karm olan baca gaz, soda veya kire zeltisi ile muamele edilir.
SO
2 (g)
+ OH
-
(aq)
+ H
2
O
(s)
HSO
3
-
(aq)

2 NO
2 (g)
+ 2 OH
-
(aq)
+ H
2
O
(s)
NO
3
-
(aq)
+ NO
2

(aq)
+ H
2
O
(s)

N
2
O
4 (g)
+ 2 OH

(aq)
+ H
2
O
(s)
NO
3

(aq)
+ NO
2
-
(aq)
+ H
2
O
(s)

CO
2 (g)
+ OH

(aq)
+ H
2
O
(s)
HSO
3

(aq)

Grld gibi, absorpsiyon kulesinde su yerine bir baz zeltisi kullanlnca, baca
gazndaki SO2, azot oksitleri ve CO2 tutulabilmektedir. Burada gaz absorpsiyonunu salayan
sadece znme olay deil, onunla birlikte yryen bir dizi kimyasal reaksiyondur.
15

1.5. KOLONDAK GAZ VE SIVI KOMPONENTLER
Sistemde byle bir kimyasal reaksiyon oluyorsa, kolon i yzeyinin, hem reaktif
maddelere hem de oluan rnlere kar inert davranmas gerekir. ncelediimiz rnekte
reaktif maddelerden gaz olanlar (SO2, N2O4, NO2 ve CO2) asit karakterlidir. zellikle azot
oksitleri kuvvetli asit karakterlidir ve stelik ok gl ykseltgenlerdir. Dolaysyla bir termik
santralin baca gazlarnn artmnda kullanlan absorpsiyon kulesinin i yzeyinin hem kuvvetli
asitlere hem de ykseltgenlere kar inert olmas gerekir. Bu artlar salayan bir metal
bulmak ok zordur. Bu nedenle ya kolonun tamam ya da i astar seramik veya teflon gibi bir
malzemeden imal edilmelidir. te yandan, sz geen kimyasal reaksiyona giren
maddelerden biri bazdr (kire veya soda zeltisi). Bu bazn zeltisi kolona stten
gireceine gre kolonun en azndan st blgesinin i yzeyi bazlara kar inert olmak
zorundadr. Tabii ki seilen seramik malzemenin bazlardan etkilenmemesi esastr. rnein
Al2O3 seramii seilmemelidir. nk bu oksit, amfoter karakterlidir. Asitlerle etkileimi
yava, fakat scak bazlarla etkileimi hzldr. Kolon iinde bir kimyasal reaksiyon olduu iin
ister istemez bir snma olacan unutmamak gerekir.


Al
2
O
3 (k)
+ 2 OH

(aq)
2 AlO
2
-
(aq)
+ H
2
O
(s)

Aluminat

Byle bir kolonun i yzeyinin hangi malzemeden yaplacan doru tasarlamak iin,
eitli malzemelerin asitlere, bazlara ve ykseltgenlere kar farkl scaklklardaki davrann
(direncini) nceden bilmek gerekir.
Bu konu, daha ok imalatnn ve sistem mhendisinin sorumluluudur. Ancak belli
bir ama iin tasarlanm bir absorpsiyon kolonunu baka bir ama iin kullanmna karar
vermeden nce, bu konunun gz nne alnmas gerekir. Sistemi kullanan teknisyen, yanl
bir admn, kolonu kullanlamaz hle getirebileceini unutmamaldr.
16

2. GAZ VE SIVI FAZLARIN TEMAS EKLNE GRE ABSORPSYON
SSTEMLER
1) Kademeli temas(kademeli kolon)
2) Diferansiyel temas ( dolgulu kolon, slak duvar kolonu, sprey kolon)
2.1. DOLGULU KOLON
Dolgulu kolonlar, distilasyon, gaz absorbsiyonu ve sv-sv ekstraksiyonu ilemlerinde
kullanlrlar. Dolgulu kolonlardaki gaz-sv temas sreklidir. Genelde, sv, dolgu yzeyi
zerinden kolondan aaya doru akar; gaz (veya buhar) ise, ters ynl akmla yukar doru
kar. Ancak, baz gaz absorbsiyonu kolonlarnda e ynl aklar kullanlr. Dolgulu kolon
tepsili kolona benzerdir; ancak, dolgulu kolonda, tepsiler yerine inert, kat dolgu maddesi
kullanlr. Tepede, sv girii, sv datma boluu ve gaz k, dipte ise, gaz girii, gaz
datma boluu ve sv k bulunur.
Dolgulu absorbsiyon kolonuna sv halde giren saf zc veya znen bileenin
seyreltik zeltisi (zayf zelti), datc yardmyla, dolgunun tepesinden datlr ve ideal bir
almada, dolgu yzeyi niform bir ekilde slatllr. znen bileeni ieren gaz (zengin gaz),
dolgunun altndaki datma boluuna girer ve dolgu boluundan, sv akyla ters ynde,
yukar doru kar. Dolgu, sv ile gaz arasnda byk temas alan salar. Zengin gazdaki
znen bileen kolona giren taze sv tarafndan absorblanr ve kalan seyreltik gaz (zayf gaz)
kolonu tepeden terk eder. Sv, kolon boyunca aa aktka zenginleir ve oluan deriik
zelti (kuvvetli zelti), kolonu dipten terk eder. Dolgulu kolonun almas iyi bir sv ve gaz
dalmnn korunmasna baldr. yi temas, zellikle geni apl kolonlarda en zor salanan
arttr.
2.2. KOLON DOLGUSU
Hem sv akn dzenlemek hem de gaz-sv temas yzeyini bytmek iin kolon iine
kolon dolgusu denilen, asitten ve bazdan etkilenmez bir katnn taneleri ile doldurulur. Asit
dolgu zerinden akarken ince bir film tabakas oluturur. Bu srete kolonun grevi
reaksiyona giren gaz sv zelti ile temasa getirmek, gazn kontroll bir ekilde sv iine
difzlenmesini salamak ve bu olay olabildiince ksa zamanda gerekletirmektir.
17

Reaksiyonda aa kan s, oluan zeltiyi kaynama scaklna kadar stabilir. Bu snma,
retimin bir sonraki aamas olan kristallendirme ilemi iin yararldr.
2.2.1. Kolon Dolgu Tipleri
Kolon dolgularnn inert malzemeden yaplm olmas esastr. Bu art karlayan en
genel malzeme seramiktir. Seramii, en basit yaklamla, preslenip piirilmi toprak
eklinde tanmlayabiliriz.
Ancak burada sz geen toprak rastgele toprak olmayp, bileimi Al
2
O
3
, Fe
2
O
3
, Fe
3
O
4
,
TiO
2
, WO
3
, MoO
3
, ZrO
2
gibi metal oksitlerinden olumu, yksek scakla dayankl (refrakter)
topraklardr. Bu topraklar, ince tlp basn altnda kalplanarak piirilirler.
Pime srasnda klan 1000 -1200 C scaklkta kat tanecikleri birbirine yaparak
mekanik dayanm kazanr.
Dolgularn yn hldeyken stteki basnc tayabilmeleri iin mekanik dayanm
arttr.
Dolgu tanelerinin geometrik biimleri ok farkl olabilir. En sk karlalan geometriler.
Kre, halka, semer, prizma ve piramit ekilleridir. Sv akn dzenlemek iin dolgu
taneciklerinde delikler ve yivler de bulunabilir.
Aadaki ekillerde eitli geometrik biimlerde kolon dolgular grlmektedir.

Resim3:Paslanmaz elik dolgu tipleri

18





Resim 4: Muhtelif tip plastik dolgular

19


Resim 5: Halka (raschig halkas), kre ve bitiik stun tipi kolon dolgular

Resim 6: Kre, bo / dolu silindir ve semer tipi seramik dolgular
20

Kimi zaman seramik dolgunun mekanik dayanm yksek dolgu ynlar elde etmek
iin yeterli olmayabilir. O zaman, eitli plstik malzemelerden veya paslanmaz elikten
yaplm dolgular ie yarar. Byle malzemelerden yaplm dolgu tanelerinin geometrisi de
seramik dolgulara benzer.
Dolgulu absorpsiyon kolonlarnda dolgu maddesi olarak kullanlan maddeler
aadaki zelliklere sahip olmaldr:
Birim hacminin arl az olmaldr; bu husus sadece kule tarafndan tanacak tm
arla etki etmekle kalmaz, ayn zamanda kulenin projelendirilmesine de etki eder. Kule
ierisine geliigzel doldurulan dolgu malzemeleri kule duvarlarna basn yapar ve birim
hacminin arl daha fazla olursa, kule yapm fiyatna etki edebilir. Birim hacmin aktif yzey
alan fazla olmaldr; daha fazla temas salanabilir. Serbest kesit alan byk olmaldr; kule
ierisinde meydana gelen basn dne ve dolaysyla sirklasyonu iin gerekli pompa
gcne etki eder. Bundan baka serbest kesit alannn kk olmas, gaz akm hznn bu
serbest ksmlarda artmasna ve belirli bir limitin zerinde, sv fazn kule dna atlmasna
sebep olur. Dolgu malzemesi tarafndan tutulan sv az olmadr; bu genel olarak istenilen bir
husustur, nk kule yknn azalmasn ve sv fazn kuleden mmkn olduu kadar abuk
uzaklamasn salar. Gazn sv fazn ierisindeki znrlnn az olmas veya gaz fazla sv
faz arasnda meydana gelen reaksiyonun yava olmas halinde bu istenmeyen bir zelliktir.
Asit kulelerinde dolgu malzemesi tarafndan sv miktarnn az olmas genellikle istenir, nk
bu takdirde kulenin boaltlmas esnasnda daha az kaza riski vardr. Ayrca dolgu
maddelerinin fiyat ucuz olmal, belirli bir dayankll olmal, temasta bulunduu gaz ya da
sv faz ile reaksiyona girmemelidir.
Raschig halkalar; kule dolgu maddeleri olarak en fazla kullanlandr. Ykseklii
apna eit silindirik halkalardan ibaret olup, duvarlarn kalnl yapld malzemenin cinsine
bal olarak deiir. Seramik veya metalden yaplabilirler. Birim hacmin arl, serbest
hacim, serbest kesit alan ve birim hacmin yzeyi bakmndan en iyi kule dolgu
malzemeleridir.
Berl eyerleri; bunlar porselenden yaplm eyer seklinde malzemeler olup, kulelere
geliigzel doldurulurlar. Bunlarn dierlerinden stn taraf, gaz akmna kars olduka dk
srtnme direnci vermeleri ve yeterli gaz sv temas yzeyine sahip olmalardr.
21

Spiral halkalar; ilerinde spiral bir blme bulunan bu halkalar tamamen Raschig
halkalarna benzerler, spiral blme halka kesitini tamamen veya ksmen rter. Bu halkalar
daima muntazam sralar halinde dizilirler ve hibir zaman geliigzel kule ierisine
doldurulmaz. Spiral blme gaz-sv temasn nemli lde artrr, fakat serbest kesit alann
ve serbest hacmi pek fazla azaltmaz. Buna ramen hem kendi fiyatlar hem de yerletirme
cretleri olduka yksektir.
2.2.2. Kolonda Ktle Denklii
Gaz absorpsiyonu inert bir bilesen ile gaz karm halinde bulunan znen bir
maddenin, inert bir sv ile absorbe edildii bir ilemdir. Yatkn durumda, gaz fazdan
absorplanan gazn transferi, sv faza transfer olana eittir.
Li ve Lo: Kolana giren ve kan sv fazn hacimsel ak hzlar, Gi ve Go: kolana giren ve
kan toplam gazn molar ak hzlar, m Yi ve Yo; kolana giren ve kan gaz karm iindeki
karbondioksit mol kesri Havann zeltide znmedii (inert bilesen) durum iin, gaz
fazndan uzaklaan karbondioksit miktar; G
i
- G
0
(gmol/saniye) sv faza absorbe edilen
karbondioksit ise; L
o
C
No
L
i
C
Ni
(gmol/saniye) olarak yazlr. Hava-karbondioksit-kostik
zeltisi sisteminde sv ak hz kolon boyunca deimemekle birlikte (Lo=Li), gaz ak hz,
karbondioksit uzaklamas ve kolon boyunca basn dmesinden dolay deimektedir
(Go=Gi). Gaz faz ak hzndaki deiikliin belirlenmesinde madde denkliinden elde edilen
aadaki eitlik kullanlabilir.
Gaz faz toplam ktle transfer katsaysnn (KOG) belirlenmesi iin, dolgulu
adsorpsiyon kolonlar iin verilen eitlikten yararlanlabilir.
y* ve y: kolonun herhangi bir noktasnda sv ile dengede olan gazn mol kesri ve yn
fazn mol kesri,
A: kolonun kesit alan,
H: dolgu maddesinin ykseklii,
a: dolgu maddesinin birim hacimdeki yzey alandr. Seyreltik gaz karm iin eitlik
aadaki ekilde yazlabilir.
H=d[Gy]/(K
OG
aA(y
*
-y))
22

H=(Gdy)/(KaA(y
*
-y))
Eitliin sa tarafndaki teriminin integralini almak zor olduundan, K
OG
daha basit
fakat daha az hassasiyet ile aadaki eitlikten belirlenebilir;
N=K
OG
aAH(Pi-Po)/ln(Pi/Po)
Burada; N: absorpsiyon hz (gmol/saniye)dr.
Bu eitlik dzenlenirse;
K
OG
=[N*ln(Pi/Po)]/(aAH(Pi-Po))
elde edilir.
2.3. ABSORPSYON KOLONU DONANIMLARI


ekil 3: Laboratuvar tipi bir absorpsiyon kolonunun teknik izimi ve resmi
Teknik izimdeki numaralandrlm donanmn isimleri unlardr:
1. Basn gstergesi,
2. Hava ak ler,
3. CO2 ak ler,
23

4. Kontrol dmeleri,
5. Sv tank,
6. Sv pompalar,
7. Vakum tank,
8. Vakum manometresi,
9. Kolon ii basn deiim gstergesi,
10. Su ak kontrol iin rotametre,
11. Absorpsiyon kolonu,
12. Absorpsiyon Svs Sevk Borusu1,
13. Absorpsiyon svs besleme vanas,
14. Absorpsiyon Svs Sevk Borusu2,
15. Absorpsiyon Svs Sevk Borusu3,
16. Absorpsiyon svs k
ekil 3te grlen seyyar gaz absorpsiyon sistemi emasn daha yakndan ele alalm.
Bu sistemde 5 nolu sv tankna hangi svy dolduracamz kararlatrmalyz.
Bunun iin, sistemi ne amala kullanacamz bilmek gerekir.
Bu sistemin, havadan CO
2
gazn uzaklatrmak iin kullanldn dnnz. CO
2
gazn tutmak iin deriimi belli soda zeltisi kullandmz varsayalm. Soda ( Na
2
CO
3
), suda
znnce aadaki dengeye gre hidroliz olur.

Na
2
CO
3

(k)
+ H
2
O
(s)
2 Na
+

(aq)
+ CO
3
2-

(aq)

CO
3
2-

(aq)
+ H
2
O
(s)
HCO
3
-

(aq)

Bu dengeye gre oluan OH

, Hava, CO
2
karmndaki CO
2
ile reaksiyona girerek CO
2
molekln HCO
3

iyonuna dntrr. Bylece gaz karmndaki CO

2
, HCO
3

iyonu hlinde
zeltiye geer. O hlde, sv tankna soda zeltisi koymak uygundur.
24

Tanktaki sv 12 nolu borudan pompaya beslenir. Pompann bast bu sv 13 nolu
besleme vanasndan 14 nolu sevk borusuna oradan da ak kontrol nitesine gelir. Burada
ak hz ayarlanan sv 15 nolu boru ile nce su ak hzn kontrol eden rotametreye ular.
(Kontrol nitesinde ak hz ayarlanrken bu rotametreye baklr.) Ak hz ayarl sv 11 nolu
kolona girer ve kolondaki dolgu zerine damlar (emada kolon dolgusu gsterilmemitir).
Resmi ve teknik donanm verilen, laboratuvar tipi bir absorpsiyon kolon sisteminin
ilevsel hle gelmesi iin gerekli donanm balk altnda toplayabiliriz:
Mekanik Donanm
Sistemde sv dolamn salayan, sv deposu, borular, sirklasyon pompas, vakum
sistemi, vanalar (ventiller) ve btn bunlarn monte edildii ana panel mekanik donanma
dhildir. Ayrca gaz giri ve k vanalar, gaz sirklasyon borular, kolon iindeki dolgu, dolgu
destek tablalar ve kolon kapaklar da mekanik donanmdan saylr.
Sistemin ad absorpsiyon kolonu olmakla beraber, yukardaki ekilde 11 numara ile
gsterilen kolonun, gerekte sistemin basit bir paras olduuna dikkat ediniz. Ancak
karmak sistemin btn, kolonda gerekleen gaz absorpsiyonu olayn etkili ve verimli bir
ekilde kontrol etmek iindir.
Elektrik Donanm
Sistemdeki sv sirklasyon pompas (ekilde 6 numara ile gsterilmi), g balant
kablosu ve ayrca sistem ii elektrik balant kablolar elektrik donanma dhildir. Pompann
motoru da bir indksiyon motoru olup elektrik donanmdan saylr.
Enstrman Donanm
Sistemdeki akkan ak hzlarn len flovmetreler, kolon iinin ve vakum odasnn
basnlarn gsteren manometreler sistemin enstrman donanmn oluturur. Gelimi baz
gaz absorpsiyon sistemlerinde, absorplanan gazn giri ve k noktalarnda, gaz
karmndaki deriimleri len gaz sensrleri ve kolon iinde ilerleyen svnn bileimindeki
deiimi izlemek iin iletkenlik len sayalar (kondktometreler) bulunur.
25

2.3.1. Donanm alma lkeleri
2.3.1.1. Sirklasyon Pompas
Kapal bir sistemde akkan devridaimi, pompalarla salanr. Sv sirklasyon
pompalar ok eitli olabilir. Aada bunlardan 4 tip pompann ana ilkeleri zetlenmitir.
2.3.1.2. Membranl teleme Pompalar


ekil 4: Membranl (zarl) pompa emi aamas

ki sbapl bir oda iinde dnen bir mil, bu milin ucundaki diske monte edilmi bir
mafsall kol ve bu kolun kumanda ettii, kauuk veya teflon gibi elastik malzemeden yaplm
bir zardan (membran) oluur. Pompann emi admnda diskin aa ektii kol zar ibkey
hle getirirken giri sbab alr ve sv pompa odacna dolar (ekil 4).Mafsall kolun yukar
hareketi srasnda ise membran dbkey hle gelirken pompa odac hacmi klr ve
basn kazanan sv k sbabndan kapal devreye baslr.
Diskin bal olduu eksen (aft) genelde bir elektrik motoru tarafndan dndrlr.
ekil zerinde gsterilmeyen giri ve k sbaplar aftn dnne gre ayarlanm bir
sistemle senkronize ekilde alp kapanr. Membranl pompalarda k basncn belirleyen,
membrann basn dayanmdr. Bu sistemler genelde orta basnlar salar.
26

2.3.1.3. Santrifjl Pompalar
Dairesel bir yuva iinde dnen kanatl bir pervaneden ibarettir. Pervanenin mili
(eksen aft) bir elektrik motoru tarafndan dndrlr (ekilde sv k dorultusunda).
Pervane hzla dnerken pervane yuvasna giren sv da dndrlr ve dn sonucu sv,
pervane d hat emberine teet bir hz kazanr.


ekil 5: Santrifjl pompa
Sv bu hzyla k borusuna girer. Borudaki hzlanm sv, pervanenin dnme hzyla
orantl bir basnca sahiptir. Santrifjl pompalar ile ok yksek basnlar elde edilebilir.
2.3.1.4. Jetli Pompalar

ekil 6: Jetli pompa
Gazlarn ve svlarn gittike daralan ok dar bir boru ucundan yksek basn altnda
ok hzl kn salayan sisteme jet denir. Jetin k ucunda gazn (veya svnn) ok hzl
olmas nedeniyle ucun birletii odacn havas da, basnl akkan ile birlikte srklenip
dar atlr ve bylece bir ksm vakum oluur.
27

Dikey borunun daldrld sv vakum boluuna hcum edecei iin k ucundan
basnl olarak kar. Byle bir pompann salayaca k basnc genelde 1 atm.in
altndadr.
2.3.1.5. Pistonlu Pompalar


ekil 7: Pistonlu pompa
ok eitli tipleri vardr. ekilde ematik gsterimi verilen pompada, bir elektrik
motorunun verdii dnme hareketi, ucu dili gsterilen aft tarafndan, silindirlerin piston
ularndaki bilye balantlarn gmld, aft ile eik a yapan (afta dik deil!.) tablay
dndrr. Tablann konumu gerei stteki silindirlerin pistonu sola doru itilirken, alttaki
pistonlar saa doru ekilir.
Alttaki silindirlere bal giri hattndan giren sv bu silindirler tabla tarafndan yukar
dndrlnce, piston sola hareket edecei iin k hattna baslr. Pistonlu pompalar da,
santrifjl pompalar gibi ok yksek k basnlar salayabilir.
2.3.1.6. Ak lerler (Flovmetreler)
Svlarn ve gazlarn bir boru iindeki ak hzn lmek iin, ou zaman flovmetre
(ak sayac, ak ler) denilen basit bir sistem kullanlr. Flovmetre, i yarap alttan ste
doru gittike genileyen bir boru paras ve i apa uygun hazrlanm, alt ucu sivri bir
koniden (veya bir kreden) ibarettir. Sv veya gaz bu sisteme alttan girerken, boru i kesiti
28

kk olduu iin, akkan moleklleri hzldr. Yukar ktka ap bydnden molekln
boru ekseni boyunca hareket hz yavalar (hareket hznn yatay bileenleri byr).
Akkan molekllerinin hzl olduu alt blgede koni veya kre biimli dalgcn yzeyi,
srtnme dolaysyla yukar doru itilirken, yerekimi de dalgc aaya doru eker.
Yerekimi ile akkan srtnme kuvvetinin eit olduu noktada dalg sabit kalr. Alttan giren
akkann kesitten bir saniyede geen miktar (ak hz) bydke dalgca etki eden
srtnme kuvveti byr ve dalgcn dengelendii nokta nispeten yksek olur. Dk ak
hzlarnda ise srtnme kuvveti daha az olaca iin, borunun ok fazla genilemesi
gerekmeksizin yani girie yakn yerlerde srtnme-yerekimi dengesi oluur. Byle bir
sisteme taksimat izgileri konulup kalibrasyon yaplarak ak hzn lmek mmkndr.

ekil 8: Ak ler
2.3.1.7. Manometreler

ekil 9: Cval manometre
29

Manometreler sv veya gaz hlde bir akkann basncn lmekte kullanlan
sistemlerdir. Birok tipi vardr. Bunlar iinde en yaygn olanlar cval manometreler ve
mekanik manometrelerdir.
2.3.1.8. Cval Manometreler
Kapal bir sistemdeki gaz basncn lmek iin,Toriellinin hava basncn lmede
kulland barometreye Benzer, iine cva doldurulmu bir U borusu kullanlabilir. Yalnz,
manometrede U borusunun bir ucu genelde kapal, dier ucun girii ise muslukludur.
Manometre sisteme monte edilirken nce iinin havas boaltlr. Musluklu u basnc
llecek kapal yere (rnein gaz absorpsiyon kolonunun st boluuna veya hava sevk
borusuna) balanr. Manometrenin kapal ucunda hava olmad iin bu koldaki cvaya stten
uygulanan basn sfra yakndr (oda scaklnda, cvann buhar basnc sfra yakn olduu
iin).
Kapal sisteme balanan kol, musluk alnca, cva yzeyine, sistemdeki gaz basnc
kadar basn uygular. Bu basncn etkisiyle sol kolda ykselen cva yzeyi ile sa koldaki cva
yzeyi arasnda H mmHg basncna eit bir fark gzlenir.
Bu fark dorudan mmHg (Torr) olarak okunabilecei gibi Pascal (Paskal) birimine
dntrlp okuma kadrann o ekilde ayarlamak da mmkndr.
1 mmHg = 101300 / 760 Pascaldr.
2.3.1.9. Mekanik Manometreler

Resim 7: Mekanik manometrede basn lme mekanizmas
30

Cva kullanmak gerekmedii iin ok daha yaygn bir sistemdir. Basn lmek iin
kullanlan ana eleman (sensr), yarm ember eklinde kvrlm bir metal borudur (ekilde
akkan giri tablasna ilitirilmi sar renkli boru). Bu borunun serbest ucu tkaldr ve ak
utan gaz girince giren gazn basncna bal olarak emberin serbest ucu daha geni bir yay
oluturmak zere alr. Basn ne kadar yksekse yaydaki genileme de o kadar byk olur.
1849da Fransz bilim adam Eugene Bourdon (jen Burdon) tarafndan icat edildii
iin Burdon geyci (gauge) adyla bilinen sensr, mekanik manometrelerin kalbidir. Sensrn
alma hareketi bir seri balant ve dililer yardmyla bir gsterge kadrannda dnen ibreye
iletilir. Basn deitike ibre dner.

Resim 8: Mekanik manometrede Bourdon borusu ve balantlar

Resim 9: Mekanik manometrede basn lme mekanizmas
31

2.3.1.10. Vanalar (Valfler)
Gaz absorpsiyon kolonu sistemlerinde kullanlan vanalar, svnn bir ynde geiine
kontroll imkn tanrken ters ynde sv geiini nleyen sistemlerdir.
ek-valf (Check-valve) adyla bilinen bu dzeneklerin basit ileyii yandaki ekilden
anlalabilir.
eklin alt blmesinde gri renkli grlen Svnn (besleme svs) basnc stteki koyu
mavi renkli svnnkinden daha byk olunca yaya bal kre yukar doru hareket eder ve
yukar doru sv ak salanr.

ekil 10: Check-valve (ek-valf) emas
Svnn ak hz krmz renkli bilye zerine bastran yayn uygulad basnca baldr.
Valfin elle kumanda edilen halkas dndke bu yay gever veya skr. Yay aa doru
bastka sv ak hz azalr.
ek-valflerin bilyelerinin yerletii yatak aa doru konik kesitlidir ve bu tasarm
bilyenin, sv ak yolunu rahata kapatmasn salar. Bu bilyeler ve yerletikleri yatak, valfin
hassasiyetine gre paslanmaz elik veya yakut gibi bir sert mineral olabilir. Yakut, korundum,
safir gibi mineraller anmaya ve korozyona kar paslanmaz elikten daha dayankldr.
32

3. ABSORPSYON TASARIMI
3.1. ABSORPSYON SSTEM TASARIMINDA GENEL AMALAR
1) Sz konusu gaz karm iin en uygun zcnn belirlenmesi
2) En iyi kolon gaz hznn bulunmas; kolon apnn belirlenmesi
3) Kolon ykseklii, dolgu boyutu, tipi veya plaka saysnn belirlenmesi
4) Optimum zc hznn bulunmas
5) Kolona giren ve kan akmlarn scaklnn, znme ss ve dier s etkilerini karlamak
iin kolondan uzaklatrlmas gerekli snn bulunmas
6) Mekanik tasarm; akm datclar, dolgu destek maddesi vs. belirlenmesi
3.2. TASARIMDAN NCE BELRLENMES GEREKEN PARAMETRELER
1) Giren gazn ak hz, bileimi ve scakl (G1 (veya V1), yi1,T1)
2) Giren svnn bileimi, scakl (xi2,T2)
3) letme basnc (P)
4) Alnan ya da verilen s; adyabatik iletimde Q=0
Bu parametreler belirlendikten sonra bile aadaki parametrelerden herhangi ikisinin
bilinmesi gerekir;
1) sv ak hz veya L/G oran
2) ideal kademe says veya kolon boyu
3) bir bileenin ne kadarnn absorplanmasnn istendii
Kullanlan zcnn zellikleri;
- yi zme zellii
- Uucu olmama
- Ucuz olma
- Korozif olmama
33

- Kararl olma
- Dk viskoziteli olma
- Kpk oluturmama
- Alevlenmeme
Kullanlan Dolgu Maddesi zellikleri;
- Korozyona diren
- Mekanik dayanm
- Gerekli ak salama kapasitesi
- Ktle aktarm etkinlii yksek
- Ucuz
- nert
NOT: zc geri kazanm iin distilasyon gerekir.
kan gaz karm zcyle doymu olduundan zc kayb ok olur, bu nedenle
ucuz bir zc, zme gc yksek ve uuculuu daha yksek olanlara tercih edilir.

34

Buhar-Sv Denge veya znrlk Verileri;
1) Arlk veya mol kesri olarak znrlk verileri ya da Henry sabitleri; y=f(x), H
2) Saf bileen buhar basnlar; Pi
3) Denge dalma katsaylar; Ki
NOT: *Denge verileri, gaz-sv sistemler iin ZNRLK VERLER dir
* Bir gazn svdaki znrln belirlemek iin T, Pi, xi
(aslnda toplam basn Pde belirtilmeli fakat dk basnlarda (P<5 atm) znrlk
basntan bamsz)
1.HENRY KANUNU
Birok gaz iin PA<= 1 atm iin Henry Kanunu geerlidir.
H=f(T) lineer deil
P
A
=H.X
A
veya P
A
=H.C
A
2.RAULT KANUNU
P
A
= P
A
.X
A
3.DENGE DAILMA KATSAYILARI
K=y/x
3.3. KOLON TP SEM
3.3.1. Dolgulu Kolonlar
Korozif akkanla allrken
Kpk yapan svlar szkonusu ise
Basn dmesinin az olmas istendiinde
D<0.6 m olan kk lekli sistemler iin tercih edilir
ANCAK;
Sv hz dkken kanallama
Gaz hz yksekken tama
35

Is aktarm yapmak zor
Sv hold-up daha dk
3.3.2. Kademeli Kolonlar
Byk lekli iletimlerde
Sv ak hz dk(dolgu slanmaz) olduunda
Gaz ak hz yksek (L/G) ise
Ard arda soutma gerekiyorsa
Akkann tad katlarca kolonun tkanma ihtimali varsa tercih edilir
AYRICA;
Sv hold-up yksek
Basn dmesi yksek
Geni gaz ve sv ak hz aralklarnda kullanlabilir

3.4. DOLGULU KOLONLARIN TASARIMI
Dolgulu kolon ykseklii;
1- Termodinamik dengeye
2- Belirli bir bileenin ne kadarnn absorplanmasnn istendiine
3- Sistemin ktle aktarm etkinliine baldr.
1 ve 2: gerekli teorik kademe ya da aktarm birimleri saysn
3: kademe verimi ve kademeler aras mesafeyi ya da aktarm birimleri yksekliini belirler.
3.5. TASARIM BASAMAKLARI
1. Dolgu tr (Raschig ve Pall halkalar, Berl ve Intalox eyerleri), dolgu boyutu ve dolgu
malzemesi seimi
D, m (ft)
36

< 0.3 (1)
0.3-0.9 (1-3)
>0.9 (3)
D P, mm (in)
<25 (1)
25-38 (1-1.5)
50-75 (2-3)
Malzeme:
- Seramik
- Plastik
- elik
2. Limit ve optimum L/V orannn belirlenmesi
Dolgulu kolonlarda belirli bir dolgu boyutu ve tipi ile sv ak hzna karlk gaz ak
hznn bir st limiti vardr (Tama hz)
Alt gerek sv ak hz iin ietme izgisi
Y
1
.
Minumum sv ak hz iin iletme
izgisi
st
Y
2
denge erisi



X
2
X
1
Xmax

(V1, y1) bellidir
(y2) tasarmc tarafndan belirlenir
(x2) bellidir
L2 seilir
37


L bykse kolon ap byr, zc geri kazanm da masrafl
L kkse kolon boyu dolaysyla maliyet artar
Optimum L/V oran 1.5 (L/V)min deeridir

3.Film ve tm ktle aktarm katsaylar
- Deneysel olarak fazlar arasndaki kesit alannn (film katsaylarnn da) belirlenmesi
zor
- Hacimsel ktle aktarm katsaylar belirlenir (a=m2/m3)
dA=a.S.dz (dz hacim elemanndaki kesit alan)
kya=kg mol/s.m3dolgu. mol kesri
Kya=kg mol/s.m3dolgu. mol kesri
kxa=kg mol/s.m3dolgu. mol kesri
Kxa=kg mol/s.m3dolgu. mol kesri
kya=kGa.P
38

kxa=kLa.Cort
4-.Dolgu yksekliinin/ kolon yksekliinin bulunmas
GAZ SIVI
V
2
, Y
2
L
2,
X
2

Y Y

dz
X

V, Y L, X
X
V
1,
Y
1
L
2
, X
2

Gaz fazda absorplanmak istenen A iin KKD;

a=

ara yzey alan/kolon hacmi
r= mol A/ ara yzey alan*zaman
V= toplam inert hz
Y= inert hz
) ( y V l
z
) ( y V I
z+z
- 0 = A z A a r
0
) (
=

A a r
dz
y V d

) ( yi y a y k a r =
y
y
V Y V y V

= =
1
' '
) 1 ( '
1
'
y V V
y
V
V =

=
)
1
(
) 1 (
' )
1
( ' ) (
2
y
dy
V
y
dy
V
y
y
a V y V d

=
39

) ( ) 1 (
0
2
1
i
z y
y y
T
y y y
dy
a k
A
V
dz z
T

= =
} }
y
1
>y
2
) ( ) 1 (
0
2
1
x x x
dx
a k
A
L
dz z
i
z x
x x
T
T

= =
} }

x
2
>x
1
}

=
2
1
) (
y
y i y
T
y y
dy
a k
A
V
z
}

=
2
1
) (
*
y
y y
T
y y
dy
a K
A
V
z
Transfer Birimleri (HTU ve NTU)

}

= =
1
2
) ( ) 1 (
) 1 (
'
y
y i
im
y
G G
y y y
dy y
a k
A
V
N H z
}

= =
1
2
) ( ) 1 (
) 1 (
'
x
x i
im
x
L L
x x x
dx x
a k
A
L
N H z
}

= =
1
2
) ( ) 1 (
) 1 (
'
*
*
y
y y
OG OG
y y y
mdy y
a K
A
V
N H z
}

= =
1
2
) ( ) 1 (
) 1 (
'
*
*
x
x x
OL OL
x x x
mdx x
a K
A
L
N H z


OL OL OG OG L L G G
N H N H N H N H z = = = =
Gaz karmnn Aya gre mol kesri % 10dan kkse (seyreltik) integral iindeki
terimler kolonun alt ve st iin hesaplanan ortalama deerleri eklinde dar kar.

40

L G OG
H
L
V m
H H

+ =
G L OL
H
V m
L
H H

+ =
m: denge erisi eimi
L/V: iletme erisi eimi
}

= =
1
2
) _ (
]
) 1 (
) 1 (
[
y
y i
ort
im
G G G
y y
dy
y
y
H N H z
}

= =
1
2
) (
]
) 1 (
) 1 (
[
x
x i
ort
im
L L L
x x
dx
x
x
H N H z
}

= =
1
2
) (
]
) 1 (
) 1 (
[
*
*
y
y
ort OG OG OG
y y
dy
y
m y
H N H z
]
) 1 (
) 1 (
[
*
x
m x
H N H z
OL OL OL

= =
ort
}

1
2
) (
*
x
x
x x
dx

Coulburn Yaklam
Denge ve iletme erileri doru eklinde (seyreltik zelti durumu) ise ve zc
znen madde iermiyorsa Transfer birimleri says;

] ) 1 ln[(
) ( 1
1
2
1
m
m
m
m
M
m
OG
L
mG
y
y
L
mG
L
mG
N +

=


Bu eitlik grafiksel olarak da Sinnot, Fig. 11.40da verilmi
Apsis: y1/y2
Ordinat: NOG
Parametre: mGm/Lm
Coulburn yaklamna gre
Optimum mGm/Lm oran 0.7-0.8 olmal
41


Cornell ve Onda Yntemleri
Cornell; Transfer birimleri ykseklii iin korelasyonlar sunmutur ;

Dp, mm (in) HTU, m (ft)
25 (1) 0.3-0.6 (1-2)
42

38 (11/2 ) 0.5-0.75 (11/2 - 21/2 )
50 (2) 0.6-1.0 (2-3)

5 . 0
3 2 1
* 33 . 0 11 . 1 5 . 0
) /( )
05 . 3
( )
305 . 0
( ) ( 011 . 0 f f f L
Z Dc
Sc H
W V G
+ =
15 . 0
3
5 . 0
)
05 . 3
( ) ( 305 . 0
Z
K Sc H
L L
=


Burada;
HG: Gaz faz transfer nitesinin ykseklii
HL: Sv faz transfer nitesinin ykseklii
(Sc)L: Sv Schmidt says
(Sc)v: Gaz Schmidt says
Dc: kolon ap, m.
Z: kolon ykseklii, m.
K3: yzde tama dzeltme faktr, ekil 11.41
L*w: Birim alan bana ktlesel sv ak hz, kg. m2.s
f1: Sv viskozite dzeltme faktr
f2: Sv younluk dzeltme faktr
f3: Yzey gerilimi dzeltme faktr

Burada alt indis w 20oCdeki suyun zelliklerine gsterir. Dier tm fiziksel zellikler
Kolon koullarnda bulunur.
DC /0.305 ve Z/3.05 terimleri kolon apnn ve yksekliinin etkilerini gsterir.
Standart deerler olan 1 ft(0.305 m) ap iin ve 10 ft (3.05 m) ykseklik iin kullanlr.
Tasarmda; DP>0.6 m(2 ft) iin ap dzeltme terimi=2.3
Ykseklik dzeltme terimi, sv datclar arasndaki uzaklk >3 m olduunda kullanlmaldr.
Kolondaki %de tamay tahmin etmek iin kullanlr. Yzde tama = (Tasarlanan basn
dmesindeki K4/Tamadaki K4)0.5
K4 deerleri ekil 11.44den bulunabilir
43




44


Onda nn Metodu
Onda et. al. film ktle transfer katsaylar k ve kL ile etkin slak blge alan aw iin
kullanl korelasyonlar yaymlamtr. Burada aw HG ve HL yi hesaplamak iin kullanlr.
Onlarn korelasyonlar ok fazla miktarda gaz absorbsiyonu ve distilasyon verilerine
balanmtr. Etkin blge iin eitlik;
] ) ( ) ( )
1
( ) ( 45 . 1 exp[ 1
2 . 0
* 2
05 . 0
2
*
1 . 0
*
75 . 0
2
a
W W
W
L
c W
L L
L
a
L
L
L a
L
a
a
o
o o
o
=


ve ktle katsays iin:
4 . 0 2 . 1 3 . 2
*
3 . 1
) ( ) ( ) ( 0051 . 0 ) (
p
L L
L
w
W
L
L
ad
D L a
L
L
k

=

45

0 . 2 3 . 1 7 . 0
*
5
) ( ) ( ) (

=
p
v v
v
c
W G
ad
D a
V
K
Dv
RT
a
k

K5: 15 mm zerindeki dolgulu kolonlar iin 5.23 ve 15 altndaki kolonlar iin 2.00
Lw*: birim kesit alan bana ktlesel ak hz, kg/ m2s
Vw*: birim kesit alan bana ktlesel gaz ak hz, kg /m2s
aw: birim hacim bana dolgulu kolonun etkin ara yzey alan, m2/ m3
a: birim hacim bana dolgunun gerek alan, m2/ m3
dp: dolgu boyutu, m
c: aada verilen zel dolgu maddeleri iin kritik yzey gerilimi
Madde c mN/m
Seramik 61
Metal 75
Plastik 33
Karbon 56
L: sv yzey gerilimi, mN/m
kG: gaz film ktle transfer katsays, kmol/m2 s atm ya da kmol/m2 s
kL: sv film ktle transfer katsays, kmol/m2 s (kmol/m3 s) = m/s
kG nin birimi gaz sabitine baldr;
R = 0.08206 atm m3 kmol K ya da 0.08314 bar m3 kmolK
Film transfer nitesi ykseklii aadaki gibidir;
P a k
G
H
W G
m
G
=
t W L
m
L
C a k
L
H =
Burada;
P: Kolon iletme basnc, atm ya da bar
Ct: Toplam deriim, kmol/m3
Gm: birim alan bana molar gaz ak hz, kmol/m2s
Lm: birim alan bana molar sv ak hz, kmol/m2s
Kolon ap(Kapasite)
46

Bir dolgulu kolonun kapasitesi kesit alanndan belirlenebilir. Normalde geliigzel
dolgularda basn dmesi m dolgu ykseklii bana yaklak 80 mm su yu amaz. Bu
deerde gaz hz tama hznn yaklak %80i kadardr. Tavsiye edilen basn dmesinin
tasarm deerleri mm su/m dolgu;
Absorpsiyon ve desorpsiyon icin 15-50
Damtma iin 40-80
Seilen basn dmesinde kolon kesit alan ve ap,
Basn dmesi korelasyonundan belirlenebilir.
) (
) ( ) ( 9 . 42
1 . 0 2 *
4
v L v
L L p w
F V
K

=
Burada;
Vw*: gaz ktle ak hz, kg/m2s
Fv: dolgu faktr, dolgu tipi ve boyutunun karakteristii
L: sv viskozitesi, Ns m2
L.V: sv ve buhar younluklar, kg /m3
4. HESAPLAMALAR

SORU: Bir dolgulu kolon molce %30 CO
2
ve % 70 hava ieren bir gazdan CO
2
yi
absorplamak iin kullanlyor. Potasyum hidroksit (KOH) zeltisi kullanlarak gerekletirilen
absopsiyon ilemi sonucu CO
2
nin % 97si absorplanmaktadr. Kolona giren gazn ak hz 400
kg/saatdir. kan zeltinin iinde CO
2
konsantrasyonu molce %10u amamaldr. lem 1
atm basnta ve 35 Cde gerekletirilmektedir.
Proses, tama hznn % 60 eit gaz hznda altrlmakta olup, kullanlan sv ise gerekli
minimum miktarn 1,3 katdr.
Bu bilgiler nnda kullanlmas gereken absorpsiyon kolonu/kolonlarn tasarmn
yaparak, maliyetini hesaplaynz.


47

L
1
,X
1
((68,2566),0)

V
1
,Y
1
((8,3166),(0,013))





L
2
,X
2
((34,1353),(0,10))




V
2
,Y
2
((11,7302),(0,30))
Kullanlan dolgu kolon ve malzemesi: Seramik, rasching halkalar.
Kolonun altnda: M
A
= (29)(0,70) + (46)(0,30) = 34,1 kg/kmol
V
2
iindeki CO
2
:

=3,5191 kmol/s
V
2
iindeki hava

:

= 8,2111 kmol/s
Toplam V
2
= 3,5191 + 8,2111 = 11,7302 kmol/s
Absoplanan CO
2
= 3,5191 A = 3,51910,97=3,4135 kmol/s
A=0,1055 kmol/s A: V
1
iindeki CO
2
V
2
iinde bulunan hava hibir deiime uramadan V
1
den kar o halde;
V
1
= 0,1055 + 8,2111 = 8,3166 kmol/s
V
1
iindeki CO
2
= 8,2111

= 0,1055 kmol/s y
1
=~0,013
kan zeltinin iinde CO
2
konsantrasyonu %10u gemeyecekse;
48

L
2
(0,10)= Absorplanan CO
2

L
2
(0,10)= (0,97)(3,5191)
L
2
=34,1353 kmol/s
V

=L
min

Denge verilerinden y
2
=0,3 ile denge halinde bulunan svnn kompozisyonu x
2*
=0,061 olarak
belirlenir.
V

=L
min

11,7302(0,70)

= L
min

L
min
=52,5051 kmol/s
L=L
min
1,3
L=52,50511,3
L=68,2566 kmol/s
Operasyon Dorusu Denklemi
Y
n+1 =
LnXn/Y
n+1
+ (V
1
Y1-LoVo)/V
n+1

Sapma = (V
1
Y
1
-

LoXo) / V
n+1 =
(9,66 x 8,481 x 10
-3
)


= 8,481 x 10
-3

Denge Verileri
Y = 1,9x
X Y
0 0
0,01 0,019
0,02 0,038
49

0,03 0,057
0,04 0,076
0,05 0,095
0,06 0,114
0,07 0,133
0,08 0,152
0,09 0,171
0,1 0,190
0,11 0,209
0,112 0,2128
0,115 0,218
0,116 0,2204
Potasyum karbonatn sudaki znrl = 1120 kg/m
3

Potasyum hidroksitin younluu = 5,74 kg/m
3
(200 C)
Balangtaki zeltinin hacmi
Giren su =23,78 kmol
Suyun ktlesi = 23,78x18 = 428 kg
Suyun zktlesi = 1000 kg/m
3

Suyun hacmi = d=m/v
= 1000 kg/m
3
=428 kg/v
v = 0,428 m
3


50

1120kg/1 m
3
x0,428 m
3
= 479 kg K
2
CO
3
zer.
zeltinin younluu = 1245 kg/m
3

zeltinin viskozitesi = 9,28x10
-4
kg/m
-3

Y
L

= 1243 kg/m
3

U
L
= 1,16 x 10
-3
kg/m
-3

Gazn M
A
s = (0,30 x 44) + (0,70 x 29) = 33,5 kg/mol
Y
G
= P
T
. M
A
/ R.T = 1 X 35,5 /0,082 X 308
=1,40 kg/m
3

Giren Gazn Debisi = 400kg/h
Giren Svnn Debisi = (2,648 x 36)+(22,44 x 18) = 499,248 kg/h
k Parametresi = (L/V) = (499,248/400) x =
0,042
Tablodan;
G
2
C
f
M
L
0,1
J / P
G
(P
L
-P
G
) x g
L
= 0,075
G
2
C
f
M
L
0,1
J / Y
G
(Y
L
-Y
G
) x g
c
= 0,0197
SI birim sisteminde J ve g
c
1 e eittir.
Dolgu parac olarak Rushing Seramik kullanlr.50mmlik
Y
w
(mm)=6
C
f
=65

a
n
=(m
2
/m
3
)=92
G
f
2
x 65 x (1,16 x 10
-3
)
0,1
/ 1,40 x (1245-1,40) = 0,075
51

G
f
= 0,04 kg/m
2
.s
Proseste kullanlacak gerek gaz hz tama hznn %70 i olacandan;
G=0,7 x G
f
G=0,04 x 0,17 = 0,03 kg/m.s
S=(400/360) / 0,03 = Dc
2
=3,70
Dc=2,17m

*Kulenin altndan giren gazn ktlesel aks
G
y =
400/3,70 x 1saat/3600 saniye = 0,03kg/m
2
.s
*Kulenin altndan kan svnn ktlesel aks
G
x =
(23,78 x 18) + ( 2,648 x 138) / 3,70 x (1/3600)
= 0,06 kg/m
2
.s
kxa=0,152 x Gx
0,82
= 0,02 kg/m
2
.s.
kya=0,028 x Gy
0,7
x Gx
0,125
= 1,69 x 10
-3
kg/m
2
.s
Eim = -kxa / kya = -11,83
tan( = -85,2
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
0.45
0 0.02 0.04 0.06 0.08
y

x
Series1
denge verisi
iletme
erisi+Sayfa1!$D$5:$D
$9
52

Y Yi Y-Yi 1/(Y-Yi)
0,022 0,011 0,011 91
0,044 0,026 0,018 56
0,066 0,040 0,026 38
0,088 0,057 0,031 32
0,0110 0,070 0,040 25
0,132 0,084 0,048 21
0,154 0,099 0,055 18
0,176 0,112 0,064 16
0,198 0,125 0,073 14
0,220 0,137 0,083 12
h=(0,220-0,022)/9 = 0,022
dy/(Y-Yi) = 3 x 0,022 / 8 [ 91 + (3 x 56) + (3 x 38) + (2 x 32) + (3 x 25) + (3 x 21) + (2 x 18) +
(3 x 16) + (3 x 14) + 12 ] = 6
Kolonun stnde
Y
1 =
8,41 x 10
-3

(Yi)
1
= 2,2 x 10
-3

(Y
B)Lm
= (1-8,41x10
-3
) - (1 - 2,2x10
-3
) / ln[( 1-8,41x10
-3
) / (1-2,2x10
-3
)]
=0,621
Kolonun Altnda
Y
2=
0,220
53

(Yi)
2
=0,137
(Y
B
)
Lm
= (1-0,220) - (1-0,137) / ln[(1-0,220)/(1-0,137)]
= 0,790
Kolon in Ortalama Deer
(Y
Bort.
)
Lm
= (0,621 + 0,790)/ 2=0,705
Kolonun stnde
V=9,66/0,78=12,4 kmol/saat
Kolonun Altnda
V=9,66/(1-8,4x10
-3
) = 9,74
V
ort =
11,1kmol/saat = 3,075 x 10
-3
kmol/s
H
G
= [ V / kya(1-Y)
Lm
]
ort

H
G
= [(3,075 x 10
-3
) / (1,69 x 10
-3
x 3,70 x 0,295)] = 1,67
Z
T
=H
G
x N
G

Z
T
= 6 x 1,67 = 10m.
5. MALYET HESABI

54

Dolgulu kolon iin tablodan okunan maliyet degeri : 22000 $* 1.8370= 40414 TL
Rasching halkas Fiyat=1000 TL

1-Direkt yatrmlar
Kolon Mal. 40414 TL Tablodan
Dolgu Mal. 1000 TL
Servis mr 12424,2 TL Yatrm*%30
Ara Toplam 53838,2TL
2-Dolayl yatrmlar
Mhendislik ve danmanlk 2691,91 TL D*0,05
naat 3230,28 TL Di*0,06
Elektrik tesisat 538,382 TL Di*0,01
Kurulum Kontrol 538,382 TL Di*0,01
Ekipman 1615,146 TL Di*0,03
AraToplam 10229,246 TL
Ara genel Toplam 64067,446 TL
3-Yllk sabit Gider
Amortisman 3203,372 TL AGT*0,05
Vergi 11532,140 TL AGT*0,18
Sigorta 320,337 TL AGT*0,005
Ara Toplam 15376,186 TL
4-Yllk Deiken Giderler
Bakm ve onarm 768,809 TL YSB*0,05
Toplam 768,809 TL
Genel toplam: 80212,441TL




55

6. SONU
Dolgulu bir absorpsiyon kolonundan potasyum hidrooksit zeltisi kullanarak bir gaz
karmndan CO
2
yi absorplamak iin hsaplamalar yaplmtr.
Bu ilemi gerekletirmek iin gerekli olan absorpsiyon kulesinin tasarmn yaptk.
Yaptmz hesaplamalarda CO
2
absorpsiyonunu gerekletirmemiz iin 1,67m apnda 10 m
uzunluunda 3mm lik Raching halkalar ieren bir absorpsiyon kulesinin gerekli olduunu
bulduk.
Absorpsiyonu gerekletirmek iin gerekli olan kulenin ebatlarn hesaplamtk.
Kaynaklardan yararlanarak byle bir kulenin maliyetini hesapladk ve yaptmz
hesaplamalar sonucu 80212,441 TL maliyetle CO
2
yi gaz karmndan ayrmak iin gerekli
olan absorpsiyon nitesinin tasarmn yaptk.
















56

7. KAYNAKLAR

1) UYSAL, B, Z, Ktle Transferi Esaslar ve Uygulamalar, Gazi niversitesi Yayn, 211, Ankara,
2003
2) PETERS, M.,S., TIMMERHAUS, K., D., WEST, R., E., Plant Desing and Economics for Chemical
Engineers, Fifth Edition, Mc Graw Hill Chemical Engineering Series, 2003
3) SNNOT, R., K., Chemical Engineering Desing, Second Edition, Department of Chemical
Engineering, University of Wales Swensea, 1993
4) SARIKAYA, Y., Fizikokimya, Ankara niversitesi Fen Fakltesi, Gazi Kitabevi Yayn, Ankara,
2003
5) KARADURMU, E., Ktle Transferi I Ders Notlar, 2007

6) KARADURMU, E,, Tasarm 1 Ders Notlar, 2007

7) MUJTABA I.M. Batch Distillation Design and Operation Series On Chemical Engineering Vol. 3
mperial Press 2004

8) ATALTA, ., Kimya Mhendisliine Giri, nklap Kitapevi Yayn, stanbul, 1986