Professional Documents
Culture Documents
HÜCRELER
Haz›rlayan : Doç. Dr. Ferda fienel
Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi
T
AR‹H BOYUNCA insano¤lu- dar t›p biliminin itici gücü oldu. Yafla- Say›lar› yaklafl›k 35.000 civar›nda
nun en büyük hedeflerinden m›n s›rlar›n›n gizli oldu¤u genlerin flif- olan genler, hücre çekirde¤inde bulu-
biri hastal›klara çare bulmak resi her geçen gün daha fazla çözülü- nan kromozom adl› yap›lar içerisinde
ve insan ömrünü uzatmak ol- yor ve hastal›klar›n tedavisinde her yer al›yor. Bu kromozomlar, sperm
du. Çeflitli bitkilerden elde gün yeni bir aflama kaydediliyor. Ge- veya yumurta d›fl›ndaki tüm hücreler-
edilen iksirlerin binlerce y›l önce has- netik flifrenin çözülmesiyle yafllanma- de 23 çift, yani toplam 46 adet bulu-
tal›klar›n tedavisinde ilaç olarak kulla- n›n ve programlanm›fl hücre ölümü- nuyor. Bunlar›n 23 tanesi anneden,
n›ld›¤›na ait bilgiler mevcut. MÖ 1534 nün mekanizmalar› da daha iyi anlafl›- 23 tanesi de babadan geliyor. Kromo-
y›l›na ait oldu¤u düflünülen bir papi- l›yor. Genler, vücutta hayati görevleri zom say›s›n›n eksik veya fazla olmas›
rüste çeflitli hastal›klardan ve tedavile- olan "protein"lerin yap›m› için gerekli çeflitli hastal›klara yol aç›yor. Örne¤in,
rinden bahsediliyor. Eski m›s›r an›t ve bilgiyi tafl›yor. Proteinler, besinlerin normalde iki adet olmas› gereken 21.
hiyerogliflerinde insanlar›n hastal›kl› sindirilmesinden çeflitli at›k maddele- kromozom, e¤er kiflide üç tane olur-
organlar›n›n de¤ifltirilmesini gösteren rin y›k›m›na kadar birçok kimyasal sa, Down sendromu denilen bir hasta-
flekiller var. MÖ 1700’lü y›llarda görevi üstleniyor. Bunlara ek olarak l›k oluyor. Down sendromu, hem vü-
Babillilerin, b›çak kullanarak ameliyat proteinler tafl›y›c› olarak da görev ya- cut geliflimini hem de zihinsel geliflimi
yapt›klar›na ait bilgiler bulunuyor. Or- p›yorlar. Örne¤in hemoglobin kanda etkileyen bir hastal›k. Kromozomlar›n
gan nakillerinin o zamanlar gerçekte oksijeni tafl›yan bir protein. Proteinler içerisinde bulunan genler, uzun DNA
yap›l›p yap›lmad›¤› bilinmese de insa- yap› tafllar› olarak da kullan›l›yor. Kol- dizilerinden olufluyor. Genleri olufltu-
no¤lunun hastal›klar› yenme ve yafllan- lagen ad› verilen bir protein hücreler ran DNA zincirleri, adenin, timin, gu-
man›n önüne geçme çabalar› ilk za- aras›nda kuvvetli bir destek görevi gö- anin ve sitozin denilen toplam dört
manlardan günümüze dek sürdü. ‹nsa- rüyor. Ayr›ca vücutta çeflitli görevleri adet yap› tafl›n›n birbiri ard›na dizili-
no¤lunun belki de bilinç alt›ndaki olan insülin, testesteron, steroid gibi flinden meydana geliyor. DNA’y› olufl-
ölümsüzlü¤e ulaflma iste¤i bugüne ka- hormonlar da protein yap›s›nda. turan dört adet yap› tafl›n›n dizilifli,
Embriyonel
Kök Hücre
‹nsan› oluflturan ilk hücre, babadan gelen
sperm ile anneden gelen yumurtan›n birleflmesiy-
le meydana geliyor. Bu ilk hücreye yani döllen-
mifl yumurtaya "zigot" deniliyor. Daha sonra bu
hücre bölünüp 2, 4, 8 hücre oluflturarak her 36
saatte bir say›s›n› ikiye katl›yor. ‹lk dört gün içe-
risindeki hücrelerin her biri tek bafllar›na bir in-
san oluflturabilecek potansiyele sahip. Anne kar-
n›ndaki geliflimin 5’inci günlerinde oluflan hücre
toplulu¤una "blastosit" deniliyor. Bu hücreler
tek bafllar›na insan oluflturam›yor ama insan vü-
cudunda 200’den fazla say›da bulunan tüm hüc-
re türlerine dönüflebiliyorlar. Blastosit ad› veri-
len bu hücre kümesinden al›nan hücrelerin her
birine "embriyonel kök hücre" deniliyor. Daha
tüp bebek ifllemine bafllarken ilk olarak birden
sonra bu hücreler kültürlerde ço¤alt›larak bilim-
fazla sperm ve yumurta birlefltirilerek yedek
sel araflt›rmalarda kullan›l›yor.
embriyolar elde ediliyor. Bu hücreler tüp bebek
Embriyonel kök hücreleri genellikle tüp be-
ünitelerindeki derin dondurucularda saklan›yor-
bek ünitelerinden elde ediliyor. Do¤al yollarla
lar. E¤er biriyle gebelik oluflmazsa di¤er hücre
çocuk sahibi olamayan çiftler tüp bebek yönte-
kümesi rahme yerlefltiriliyor. Ancak gebelik olun-
miyle çocuk sahibi olabiliyorlar. Bu yöntemde ilk
ca e¤er aile baflka çocuk istemiyorsa depolanm›fl
olarak erkekten al›nan sperm ile kad›n›n yumur-
olan hücreler, yani embriyolar ailenin izni al›n-
tas› laboratuvar ortam›nda birlefltiriliyor. Dört
mak kofluluyla deneysel çal›flmalarda kullan›labi-
befl gün kadar d›fl ortamda büyütülen bu hücre- Yani farkl›laflma potansiyeli eriflkin kök hücrele-
liyorlar.
ler daha sonra kad›n›n rahmine yerlefltiriliyor. re göre daha fazla. Embriyonel kök hücrelerin te-
Eriflkin kök hücrelerden farkl› olarak embri-
Bu yöntemde baflar› %100 de¤il, yani anne rah- lomerleri çok uzun. Bu nedenle çok uzun süre
yonel kök hücreler çok daha h›zl› ço¤alma gü-
mine yerlefltirilen her hücreler kümesi büyüyerek ço¤alabiliyorlar. Laboratuvar ortam›nda bu hüc-
cünde. Ço¤alma çeflitlili¤i olarak da embriyonel
normal bir gebeli¤e yol açam›yor. Bu nedenle reler iki y›ldan uzun süre yaflat›labiliyor.
kök hücreler, daha genifl bir yelpazeye sahipler.
Kanser veya organ yetmezlikleri gibi hastal›klar›n yaratt›¤› psikolojik sorun- rumlarda vücuda d›flar›dan verilen yeni
kronik hastal›klar insan kayb›na yol lar ve yol açt›¤› iflgücü kayb›, sorunun hücreleri kullanmak, hastal›¤› tedavi
açan nedenlerin bafl›nda geliyor. Bunla- di¤er yönü. edip insan hayat›n› uzatabilir. Örne¤in
r›n kiflilerde yol açt›klar› olumsuz psik- Ölüm nedenlerinin bafllar›nda gelen kan kanseri olan bir hastaya sa¤l›kl› ke-
jolojik etkiler ve ekonomik kay›plar da kronik hastal›klar, organ yetmezlikleri mik ili¤i verilmesi o kiflinin hayat›n›
eklenince kronik hastal›klar en büyük ve kanserler tam olarak tedavi edildi¤i kurtarabilir.
toplumsal sorunlardan biri oluyor. taktirde insan ömrünün uzayaca¤›, bili- Son y›llarda üzerinde çal›fl›lan kök
ABD’de halen 128 milyon insan bu tür nen bir gerçek Sinir sistemini ve beyni hücreler, hastal›kl› hücrelerin yenilen-
hastal›klardan do¤rudan veya dolayl› etkileyen Parkinson ve Alzheimer gibi mesi için sonsuz kaynak oluflturuyor-
olarak etkileniyor. Kanser veya organ hastal›klar do¤rudan ölüme yol açmasa lar. Laboratuvarlarda kök hücrelerden
yetmezlikleri ülke ekonomilerini de ol- da yaflam kalitesini düflürüyorlar. Bu üretilen özelleflmifl hücreler vücutta es-
dukça etkiliyor. Örne¤in fleker hastal›- hastal›klarda görevini yapamayan veya kilerinin yerini alabilecek. Çok say›da
¤›n›n tedavisi için ABD’de bugüne ka- ölen sinir hücreleri kendilerini yenileye- bölünebilme ve de¤iflik hücre türlerini
dar toplam 140 milyar dolar harcand›¤› miyorlar. oluflturabilme özelli¤ine sahip olan kök
tahmin ediliyor. Böbrek, karaci¤er, ak- Vücudumuz eskiyen, görevini yerine hücreler önümüzdeki y›llarda belki de
ci¤er ve kalp gibi hayati organlar›n yet- getiremeyen veya ölen hücrelerin yeri- eskiyen hücreler ve dokular için sonsuz
mezli¤i nedeniyle organ nakli için s›ra ne yenileri oluflturdu¤u, yani kendisini bir yedek parça görevini üstlenecek. ‹n-
bekleyenlerin say›s› ABD’de yaklafl›k yeniledi¤i sürece organlar çal›fl›yor ve sandan al›nan tek bir hücredeki gene-
75 bini afl›yor. Organ yetmezlikleri, or- yaflam devam ediyor. Ancak normal gö- tik bilgi, embriyodan al›nan kök hücre-
ganlardaki hücrelerin ifllevlerini yitir- revini yapamayan veya ölen hücrelerin sine verildi¤inde, kifliyle ayn› genetik
mesi veya ölmesi sonucu gelifliyor. So- yerine yenileri gelmedi¤i zaman organ- yap›y› tafl›yan, istenilen türde hücreler
nuçta organ görevini yerine getiremi- lar çal›flam›yor ve çeflitli hastal›klar elde edilebilecek. Kök hücrelerin daha
yor ve tedavi edilmedi¤inde ölümle so- meydana geliyor. Vücudun gerekti¤in- iyi anlafl›lmas› ve gen mühendisli¤inde-
nuçlan›yor. Tedavi edilmeyen kronik de hücre yenilemesi yapamad›¤› du- ki geliflmeler sayesinde belki de k›sa bir
Dendritler
Hücre gövdesi
Yan kar›nc›k
Kaudat
Akson Miyelin k›l›f
Striatum
çekirdek
oluflturan
destek hücresi Putamen
Nakil öncesi Nakil sonras›
(oligodendrosit)
Fetustan elde edilen sinir hücrelerinin bir Parkinson
Miyelin k›l›f Siyah madde-striatum
aras› sinirsel yol hastas›na nakli öncesi ve sonras›nda beynin
Sinaptik uç sintigrafik görüntüsü. K›rm›z› alanlar dopamin
Siyah madde salg›layan hücreleri gösteriyor.
Almaç (reseptör)
(Substansia nigra)
Sinaps hücrelerini kullanarak zedelenmifl omurili¤i tamir
sonras›
hücre zar› etmek, çal›flmalar›n odak noktas›.
Sinirsel iletici Sinaps
sal›m› Hücre nakli Parkinson hastal›¤› için de umut
veriyor. Parkinson hastal›¤› genellikle 50 yafl›n
üzerinde, ellerde titremeyle bafll›yor. Daha sonra
Sinir hücresi ve hücreleraras› ba¤lant› (sinaps) Parkinson hastal›¤›nda bozulmaya u¤rayan sinirsel yollar.
hareket etmek zorlafl›yor ve özellikle yürüme zor-
On y›l öncesine kadar sinir sistemini oluflturan çal›flmada felçli farelerin ço¤u bu yöntemle iyileflti- lu¤u bafll›yor. Parkinson hastal›¤›, beyinde hare-
sinir hücrelerinin kendilerini yenileyemedikleri dü- rilebildi. Sinir sistemini etkileyen bir virüs verilerek ketlerimizi kontrol eden merkezlerdeki dopamin
flünülüyordu. Yani hastalanan veya ölen sinir hüc- felç edilen farelerin omurili¤ine kök hücrelerden üreten hücrelerin ölmesi sonucu ortaya ç›k›yor.
resinin bir daha yerine gelmeyece¤i zannediliyor- elde edilen sinir hücreleri yerlefltirildi. Üç ay sonra, Bu hastal›¤›n tedavisinde halen "levadopa" deni-
du. Ancak 1990’l› y›llardan sonra yap›lan çal›flma- hareket edemeyen farelerin ço¤unun kollar›n› ve len bir ilaç kullan›l›yor. Bu ilaç hastal›¤› tam ola-
larda insan beyninde sinir kök hücreleri oldu¤u bacaklar›n› k›m›ldatabildikleri görüldü. Omurili¤e rak tedavi edemese de flikayetleri azalt›yor. Bir sü-
anlafl›ld›. Bu kök hücreler fetusun beyin ve sinir yerlefltirilen sinir hücreleri zaman içerisinde yer de- re sonra bu ilac›n etkisi azal›yor ve yan etkileri or-
sistemini oluflturan kök hücrelere benziyor. ‹nsan ¤ifltirerek hastal›kl› hücrelerin yerini al›yor. Bu yön- taya ç›k›yor. Bilim adamlar› son y›llarda Parkinson
beyninde bulunan bu kök hücreler belirli sinir hüc- tem henüz felçli insanlarda uygulanmaya bafllan- hastal›¤›n›n tedavisinde hücre nakli üzerinde çal›-
relerini üretebiliyor. Bu bulufl, sinir sistemini etki- mad›. Ancak hayvan deneylerinden al›nan baflar›l› fl›yor. Fetustan elde edilen sinir sistemi hücreleri-
leyen hastal›klar›n tedavisi için çok önemli bir sonuçlar insanlardaki sinir sistemi hastal›klar›n›n nin Parkinson hastalar›na nakledilmesiyle beyinde
ad›m say›l›yor. tedavisinde büyük bir umut ›fl›¤›. dopamin üretiminde art›fl sa¤lanabiliyor. Labora-
Halen sinir sistemi ve beyni etkileyen hastal›k- Çeflitli yaralanmalara veya hastal›klara ba¤l› tuvar koflullar›nda kök hücrelerden üretilen ve do-
lar›n tedavisi, hastan›n flikayetlerinin azalt›lmas› ve omurilik yaralanmalar› bacaklarda veya tüm vücut- pamin salg›layan sinir hücreleri Parkinson hastal›-
hastal›¤›n ilerlemesini durdurmaya yönelik. Yap›lan ta felce yol açabiliyor. Omurilik kesilmesinden ¤›n›n tedavisinde yeni umut ›fl›¤›. Fetustan elde
tedaviler hastalanm›fl veya ölmüfl hücreleri yenile- sonra iyileflme tam olarak mümkün olmuyor, k›s- edilen kök hücreler, kültürlerde istenilen sinir
meyi de¤il, daha ileri bir hasar oluflmas›n› önleme- mi düzelmelerse y›llar al›yor. Kopan sinirlerin tek- hücresine dönüfltürülebiliyorlar. Ortama verilen
yi baflarabiliyor. Kök hücre çal›flmalar› sinir siste- rar birleflmeleri için, çevrelerindeki k›l›f›n tamir uyar›ya ba¤l› olarak kök hücreler dopamin salg›la-
mindeki hasarl› hücrelerin yerine yenilerinim olufl- edilmesi gerekiyor. Bilim adamlar› hayvanlarda ya- yan sinir hücrelerine dönüflüyorlar. Parkinson has-
turmay› hedefliyor. Laboratuvar flartlar›nda kök p›lan deneylerde sinirleri çevreleyen k›l›flar› onar- tas›na nakledildi¤inde bu hücreler beyindeki ge-
hücreler kullan›larak istenilen sinir hücreleri üreti- may›, böylece sinir devaml›l›¤›n› sa¤lamay› baflar- rekli bölgelere giderek hasarl› sinirlerin yerini ala-
lebiliyor. Hücre kültürlerinde, kök hücrelerden üre- d›. Laboratuvarlarda üretilen ve omurili¤e nakledi- bilecek. Henüz deneme aflamas›nda olan bu çal›fl-
tilen özelleflmifl hücreler ço¤alt›larak sinir sistemi- len baz› özel hücreler, sinirlerin zedelenmifl k›l›f›- malar belki de önümüzdeki y›llarda sinir sistemini
nin hastal›kl› bölümüne yerlefltirilebiliyor. Johns n› tamir edebiliyor. Ancak bu geliflme henüz de- etkileyen ve bugün tedavisi tam olarak mümkün
Hopkins üniversitesinde 2001 y›l›nda yap›lan bir ney aflamas›nda. Kök hücrelerden elde edilen sinir olmayan hastal›klar›n çözümü olacak.
na geliyor. Bir k›sm› do¤ufltan olan bu yatlarla veya baz› ilaçlarla yap›lan teda- Organ Nakilleri
bozukluklar›n kök hücreler kullan›la- vilerin yerine hastal›¤›n temeline inip,
rak tedavisi olas›. Örne¤in karaci¤er kökteki bozuklu¤u düzeltmek günü- Böbrek, kalp, akci¤er gibi hayati or-
hücrelerindeki bozuk veya eksik bir ge- müzdeki en büyük tedavi stratejisi. ganlar›n çeflitli hastal›klar veya yafllan-
ne ba¤l› karaci¤er hastal›¤› bu geni Tüm hücrelerimizi genetik flifre kontrol malar› nedeniyle ifllevlerini yitirmesi
onararak tedavi edilebilir. Kifliden al›- ediyor ve tüm hücreler kök hücreler- insan ömrünü s›n›rlayan nedenlerin
nan bir kök hücre, genetik bozukluk den olufluyor. Bu nedenle, bizi kontrol bafl›nda geliyor. Çal›flmayan organla-
düzeltildikten sonra tekrar programla- eden genetik flifrenin çözülmesi ve ha- r›n sa¤lam olan bir organla de¤ifltiril-
narak kifliye geri verilebilir. Tamir edi- yat›n kökeni olan kök hücrelerin davra- mesine organ nakli deniliyor. Eskiyen
len kök hücreler art›k sa¤lam karaci¤er n›fllar›n›n anlafl›lmas› hastal›klar›n teda- veya hastalanan organ›n yenisiyle de-
hücreleri üretmeye bafllar. Zamanla visi için çok önemli. Genetik flifre ve ¤ifltirilmesi fikri binlerce y›l geriye gi-
sa¤lam karaci¤er hücreleri hastal›kl› kök hücreler üzerindeki bilgimiz artt›k- der. Eski M›s›r dönemlerinden kalan
hücrelerin yerini alarak organ› yeniler. ça hakimiyetimiz de artacak. Hücre flekiller bize ilk organ nakli denemele-
Bütün bu çal›flmalar henüz deney kontrolünü tam olarak ele geçirdi¤imiz- rinin bu dönemlerde yap›ld›¤› fikrini
aflamas›nda. Ancak kök hücreler üze- de ise belki de tüm hastal›klar›n mutlak veriyor. ‹lk baflar›l› organ nakli 1954
rinde yap›lan çal›flmalar›n çok büyük tedavisi ve insan ömrünün uzamas› y›l›nda Amerikal› cerrah Dr. Murray ta-
miktarlarda fonlar› mevcut. Aç›k ameli- mümkün olacak. raf›ndan yap›lan böbrek nakli. Di¤er
Embriyonik
kök hücreler
Tedavisi ‹nsülin
salg›layan
‹nsülin
pankreas
beta hücresi
Kandaki fleker düzeyini pankreas- benzeri
Farkl›laflma
Gen tedavisinde hedef, hasta hücredeki veya giren gen, hücrenin kendi genetik yap›s›na ba¤la-
Gen Tedavisi organdaki bozuklu¤u hücrelerin genetik yap›s›n›
de¤ifltirerek düzeltmek. Bozuk olan genin yerini
narak sanki hücrenin orijinal geni gibi görev yap-
maya bafll›yor.
Hastal›klar›n tedavisinde kullan›lan ilaçlar, vü- alacak olan normal genin, hücrelere bir flekilde Genetik mühendisli¤i teknolojisi fleker hastal›-
cut d›fl›nda üretilen kimyasal maddeler. ‹laçlar bel- ulaflt›r›lmas› gerekiyor. Bunu baflarman›n çeflitli ¤›n›n tedavisinde de kullan›l›yor. Pankreas bezin-
li bir süre etkilerini gösteriyor ve daha sonra vü- yollar› var. Bunlardan ilki, gerekli gen veya genle- de bulunan beta hücrelerinde insülin hormonunu
cuttan temizlenerek etkilerini kaybediyorlar. ‹laç- ri virüsler içerisine yerlefltirerek vücuda vermek. kodlayan genin normal yap›da olmamas› veya bu
lar›n, hastal›¤› tedavi edici etkilerinin yan›s›ra is- Birçok virüs hücre içerisine girdikten sonra gene- hücrelerin yok olmas› insülin hormonu üretimini
tenmeyen yan etkileri de olabiliyor. Örne¤in yük- tik flifresini hücrenin genetik flifresine entegre engelliyor. ‹nsülin hormonunun yeterince üretil-
sek tansiyon hastal›¤›nda kullan›lan baz› ilaçlar ederek etkisini gösteriyor. Örne¤in Herpes virüsü memesi de fleker hastal›¤›na yol aç›yor. ‹nsülin,
bafl a¤r›s›, ayaklarda fliflme veya iktidars›zl›k yapa- sinir hücrelerine girerek DNA’s›n› hücrenin kanda fleker düzeyini ayarlayan bir hormon. Ye-
biliyor. Allerji için kullan›lan ilaçlar uyku getirebi- DNA’s›na ekliyor. Virüs DNA’s› hücrenin DNA’s›na meklerden sonra yükselen kan flekerini hücre içi-
liyor, bu nedenle bu ilaçlar› al›rken dikkat gerek- entegre olarak sessiz kal›yor. So¤uk alg›nl›¤›, ne depolayarak kan flekerinin normal düzeye gel-
tiren iflleri yapmak sak›ncal› hale geliyor. A¤r› ke- stres, yorgunluk gibi vücut direncinin azald›¤› du- mesini sa¤l›yor. E¤er bu hormon yeteri kadar sal-
sicilerin büyük bir k›sm› uzun süre al›nd›¤›nda mi- rumlarda virüs DNA’s› aktif hale geçiyor. Bunun g›lanmazsa kan flekeri yükselerek vücut için zarar-
de flikayetlerine yol açabiliyor veya böbreklerin ça- sonucunda dudaklarda uçuk veya ciltte yaralar l› bir düzeye geliyor. Bu da zaman içerisinde böb-
l›flmas›n› bozabiliyor. oluflturabiliyor. Ancak virüslerin bu özelli¤inden rek ve kalp hastal›klar›na, görme bozuklu¤una yol
Son y›llarda üzerinde çok fazla çal›fl›lan konu faydalanmak da mümkün. Vücuda zarar vermesi aç›yor. Tedavi edilmedi¤i zaman fleker hastal›¤› in-
"gen tedavisi". Gen tedavisinde amaç, gerekli kim- engellenmifl olan virüslerin kendi genetik flifresi san hayat›n› k›salt›yor. fieker hastal›¤›n›n tedavi-
yasal maddeyi vücut d›flar›s›ndan vermektense, vü- ç›kart›larak içerisine istenilen gen yerlefltirilebili- sinde diyet veya a¤›zdan al›nan kan flekerini düflü-
cudun gereksinim duydu¤u maddeyi (proteini) sa¤- yor. Daha sonra bu virüsler kifliye damar yoluyla rücü ilaçlar yararl› olmazsa insülin hormonu enjek-
l›kl› flekilde kendisinin üretmesini sa¤lamak. Gen te- verilip belirli hücrelerin içerisine girmeleri sa¤lan›- te etmek gerekiyor. ‹laç olarak kullan›lacak mik-
davisi çal›flmalar› son 10 y›l içerisinde büyük h›z ka- yor. Hücreye girdikten sonra virüs, içerisindeki ge- tarlarda insülini insan vücudundan elde etmek ol-
zand›. Bu tedavi flekli kanserlerin, mikrobik hasta- ni hücre çekirde¤ine aktar›yor. Hücre çekirde¤ine dukça zor. Bol miktarda insülin hormonunun üre-
l›klar›n ve genetik bozukluklara ba¤l› Hücre
tilmesinde gen teknolojisi kullan›l›yor.
Hücre çekirde¤i Hücre çekirde¤inde bulunan DNA’daki genetik flifre mesajc› RNA
hastal›klar›n tedavisinde umut ›fl›¤›. taraf›ndan ribozomlara tafl›narak proteinler sentezleniyor.
Normal insülin geni de¤iflik yöntemler-
Hücrelerin ço¤almas› ve yaflam süresi Hücre le bakterilere aktar›larak insan insüli-
çekirdek zar› Yap›m› tamamlanm›fl
bir dizi genin kontrolü alt›nda. Örne- sitoplazma
protein
ninin bakteriler taraf›ndan üretilmesi
DNA’daki bilgiyi
¤in, hücre bölünmesini kontrol eden DNA
tafl›yan mesajc› RNA
sa¤lan›yor. Böylece kültürlerde üreti-
mRNA
p53 gibi baz› bask›lay›c› genler çal›fl- len bakterilerden bol miktarda insülin
may›nca hücreler kontrolsüz olarak ço- Ribozom elde etmek mümkün oluyor.
¤al›yor. Bunun sonucunda kanser olu- DNA Hücre Hücre Virüsleri kullanarak yap›lan gen te-
çift sarmal çekirde¤i sitoplazmas›
fluyor. Hücrelere sa¤l›kl› genler aktara- aç›l›yor davisinin baz› dezavantajlar› da var.
rak veya bozuklu¤u olan gene müda- Gerekli geni tafl›yan virüsler, genellik-
Kodon
Nükleotid
Protein yap›m›nda ribozomun rolü
hale ederek bu genlerin normal çal›fl- Aminoasitler ba¤lanarak le h›zl› bölünen hücrelere daha çabuk
proteini oluflturuyor
mas› sa¤lan›rsa hücreler normal bölün- Aminoasit girebiliyorlar. Beyin gibi çok az bölün-
Yeni oluflan
me sürecine giriyor ve programlanan protein meye u¤rayan hücrelere girmeleriyse
zinciri
süre sonunda hücre ölüyor. Bu hasta- mRNA
daha zor. Virüsleri kullanmak yerine,
Tafl›y›c› RNA
l›klara ek olarak kalp, karaci¤er ve genleri organik kürecik veya keselerin
Tamamlanm›fl Ribozom Kodon
böbrek gibi çeflitli organ yetmezlikle- protein içine yerlefltirerek vücuda vermek de
rinde de gen tedavisi uygulanabilecek. mümkün. Bu kesecikler kan damarlar›
olarak eklemlerde hareket k›s›tl›l›¤›, a¤- olarak alg›layan T hücreleri yok edile- larda genetik mühendisli¤i ve kök hüc-
r› ve flekil bozukluklar› meydana geli- rek bunlar›n yerine sa¤l›kl› normal T reler kullan›larak yap›lan bu tedaviler,
yor. Kesin bir tedavisi olmayan romatiz- hücreleri üreten kan kök hücrelerinin otoimmün kökenli eklem romatizmas›,
ma hastal›¤›nda baz› a¤r› kesiciler veya nakli üzerinde çal›fl›l›yor. Kiflinin kendi fleker hastal›¤› ve nefrit gibi birçok has-
ba¤›fl›kl›k sistemini bask›layan ilaçlar kemik ili¤inden al›nan kan kök hücrele- tal›¤›n kökten çözümü olacak.
kullan›l›yor. Ancak bu ilaçlar hastal›¤› ri kültürlerde ço¤alt›larak bunlardan
Kaynaklar
tam olarak tedavi etmeyip sadece ilerle- normal T ve B hücreleri elde edilebili- 1. http://members.aol.com/TeacherNet/Ancient.html).
mesini durduruyor ve flikayetleri hafifle- yor. Hastaya geri verildi¤inde bu hücre- 2. http://www.nih.gov/news/stemcell/primer.htm
3. James Thomson, et al: Embryonic stem cell lines derived from hu-
tiyor. Ba¤›fl›kl›k sistemi, Tip I fleker has- ler art›k vücudun kendi hücrelerine sal- man blastocysts. Science, 282: 1145-1147, Nov. 6,1998.
4. http://www.nih.gov/news/stemcell/fullrptstem.pdf
tal›¤›nda pankreastaki beta hücrelerine, d›rm›yorlar. Di¤er bir yöntem de ba¤›- 5.http://www.aaas.org/spp/dspp/sfrl/projects/stem/report.pdf
multiple skleroz hastal›¤›ndaysa sinirle- fl›kl›k sistemi hücrelerindeki genetik 6. Petersen J, Ott M, v Weizsacker F: Current status of cell-based thera-
pies in liver diseases. Z Gastroenterol. 2001 Nov;39(11):975-
rin etraf›nda bulunan k›l›fa karfl› savafl mekanizman›n kontrol edilerek bask›- 980.
7. Lebkowski JS, Gold J, Xu C, Funk W, Chiu CP, Carpenter MK: Hu-
aç›yor. Pankreastaki beta hücreleri kifli- lanmas›. Ba¤›fl›kl›k sisteminde yer alan man embryonic stem cells: culture, differentiation, and genetic
nin kendi ba¤›fl›kl›k sistemi taraf›ndan hücreler harekete geçtiklerinde çeflitli modification for regenerative medicine applications. Cancer J.
2001 Nov-Dec;7 Suppl 2:S83-93.
yok edilince insülin salg›lanm›yor ve moleküller salg›l›yorlar. Bu molekülle- 8. Papaioannou V: Stem cells and Differentiation. Differentiation. 2001
Oct;68(4-5):153-4.
kan flekeri yükseliyor. Sinir hücrelerinin rin sentezi baz› genlerin kontrolünde. 9. Bhatia V, Porter DL: Novel approaches to allogeneic stem cell the-
etraf›nda bulunan ve elektrik iletimini Kök hücrelerdeki genetik yap› de¤ifltiri- rapy. Expert Opin Biol Ther. 2001 Jan;1(1):3-15.
10. De Both NJ: Therapeutic cloning: far from application at this stage.
h›zland›ran k›l›f›n ba¤›fl›kl›k sistemi ta- lerek bu genler kontrol alt›na al›nabili- Ned Tijdschr Geneeskd. 2001 Nov 3;145(44):2111-5
11. Kohn DB: Gene therapy using hematopoietic stem cells. Curr Opin
raf›ndan yok edilmesi multiple skleroz yor. Böylece vücuda zarar veren madde- Mol Ther. 1999 Aug;1(4):437-42
hastal›¤›na yol aç›yor. Bu hastal›klar›n lerin salg›lanmas› engelleniyor. Genetik 12. Welsh N: Gene therapy in diabetes mellitus: promises and piffalls.
Curr Opin Mol Ther. 1999 Aug;1(4):464-70
halen kesin tedavisi mümkün de¤il. yap›s› düzenlenmifl bu kök hücreler ki- 13. Bianco P, Robey PG: Stem cells in tissue engineering. Nature.
2001 Nov 1;414(6859):118-21
Kök hücreler kullan›larak otoimmün fliye geri verildi¤inde art›k kendi hücre- 14. Lovell-Badge R: The future for stem cell research. Nature. 2001
hastal›klar›n kesin tedavisi yap›labile- lerine zarar vermeyen normal T ve B Nov 1;414(6859):88-91
15. Donovan PJ, Gearhart J: The end of the beginning for pluripotent
cek. Kiflinin kendi hücrelerini yabanc› hücreleri üretiyorlar. Önümüzdeki y›l- stem cells. Nature. 2001 Nov 1;414(6859):92-7.