aralık post/pro 8/4/02 18:39 Page 1

Samanyolu, evrendeki en görkemli gökadalardan biri. 100 000 ›fl›k y›l› çap›nda. ‹çinde en az 100 milyar y›ld›z bar›nd›r›yor. Ne yaz›k ki, görebildi¤imiz y›ld›zlar›, sarmal kollar›, bu görkemi tümüyle yans›tm›yor. Ifl›yan
madde, gökadam›z›n toplam maddesinin yaln›zca yüzde beflini oluflturuyor. Geriye kalan yüzde 95, gökaday› görünmez bir bulut gibi saran ›fl›kl› diskin 1000 kat› hacimdeki karanl›k halede bulunuyor. Göremedi¤imiz,
bilemedi¤imiz bir tür. Bilim adamlar› bu karanl›k maddenin s›rlar›n› çözmeye

Gökadam›z›n Portresi çal›fl›yorlar. Merkezindeyse, haleye oranla sonsuz küçüklükte, ama belki de daha
güçlü bir karanl›k var. Yaklafl›k üç milyon Günefl kütlesinde oldu¤u san›lan bir
karadelik aday›. ‹çine düflen hiçbir fleyin kaçamayaca¤› bir tekillik noktas›. Gökadan›n oluflum biçimi tart›flmal›. Kimi gökbilimcilere göre dev bir gaz bulutunun çökmesinin ürünü. Kimine göreyse, bir montaj.
Küçük gökadalar›n milyarlarca y›l boyunca çarp›fl›p birleflmesiyle oluflmufl. Bu süreç durmufl de¤il. Büyük gökadam›z, çevresindeki küçük kardefllerini yiyerek büyümesini sürdürüyor.

Yaz geceleri gökyüzünde Samanyolu’nun merkezinde Sagittarius

gördü¤ümüz, gökadam›z›n küçük A* ad› verilen bir karadelik aday›
bir parças›. Bu görüntüyü, bulunuyor. Çevresindeki y›ld›zlar›n ve
bulundu¤umuz yerden gökadan›n gaz›n büyük dönüfl h›zlar›n› hesaplayan
d›fl›na do¤ru bakt›¤›m›zda gökbilimciler, böylesine muazzam bir
görebiliyoruz (üstte). Gözlerimizi çekim gücüne sahip, ama çok s›n›rl› bir
Sagittarius (yay) tak›my›ld›z›na alana s›k›flm›fl cismin ancak bir karadelik
çevirip gökada merkezine olabilece¤ini düflünüyorlar.
bakt›¤›m›zda gördü¤ümüz
manzara (solda).

Kozmik yamyaml›k: Samanyolu’nu çevreleyen hale

üzerinde, yaklafl›k 170 tane küresel y›ld›z kümesi
bulunuyor. Bunlardan M80, yüzbinlerce y›ld›zdan
Samanyolu’na benzeyen bir sarmal
olufluyor (üstte). Ancak samanyolu, uydu
Samanyolumuzla, Yerel Grup’un gökadan›n y›ld›z diski. Bizim gökadam›zda
gökadalar›na yapt›¤› gibi, disk düzleminden
resimde görülen öteki devi da y›ld›zlar›n % 95’inin topland›¤› bu disk,
geçtikçe kütleçekim etkisiyle bu kümeleri de
Andromeda, saatte 500 bin km gökadan›n toplam maddesinin ancak
parçalay›p yutuyor.
h›zla birbirlerine yaklafl›yorlar. Üç % 5’ini oluflturuyor. Geri kalan madde,
milyar y›l sonra birleflip bir süper gökaday› bulut gibi saran, diskten bin kat
TÜB‹TAK

gökada oluflturacaklar. daha hacimli karanl›k halede bulunuyor.

3 8 7 . S A Y I N I N E K İ D İ R
aralık post/pro 8/4/02 18:39 Page 2

Kah Hintli
ram
an
Herk
ül

›fl›k y›l›

Evrendeki ›fl›k y›l›

Evren

Büyük bir gökadada yafl›yoruz. Yaz geceleri gördü¤ümüz küçük bir parças› bile
günlük yaflam›m›z›n boyutlar›na al›flm›fl zihnimizi zorluyor. Oysa koskoca
Samanyolu, evrene aç›lan pencereler önünde cücelefliyor. Gökadam›z, önce kardefli
Andromeda ile birlikte yönetti¤i Yerel Grup adl› gökada kümesinin bir üyesi. Ama
tüm evren gibi, bu küme
de hareketli. Samanyolu,
çevresindeki gökadalar›
Köflemiz Heykeltra
Yerel
Baflak

Av
birer birer yutuyor. Ama sahip oldu¤u muazzam kütleçekim kuvveti, kendi sonunu Köpekleri
Büyük
Ay›

da haz›rl›yor. Yaklafl›k birkaç milyar y›l içinde, 2 milyon ›fl›k y›l› uzakl›ktaki
Andromeda ile birleflecek ve ortaya bir süper gökada ç›karken, birleflmenin etkisiyle
her yanda fliddetli y›ld›z oluflumlar› bafllayacak. Yerel Grup ise, Virgo (Baflak)
Süperkümesi’nin içinde önemsiz bir noktac›k, Gökada kümelerinin oluflturdu¤u bu
süperkümeler, evrende gördü¤ümüz en büyük yap›lar. Bunlar da büyük
ölçekteki evrenin dokusunda ipliksi yap›lar›n kesiflme noktalar›nda Süperküme
küçük topakç›klar oluflturuyorlar. Evren, 15 milyar y›l önce
kendisini do¤uran Büyük Patlama’n›n verdi¤i ilk itimin,
kütleçekimine bask›n gelmesi nedeniyle sürekli olarak ›fl›k y›l›

geniflliyor. Gökadalar, uzakl›klar›yla do¤ru orant›l› ›fl›k y›l›

h›zlarla bizden uzaklafl›yorlar. En uzaklarda ›fl›k y›l›

gördü¤ümüz kuasarlar, merkezlerindeki Samanyolu

Andromeda gökadas› Küresel Küme
dev karadelikleri nedeniyle yüzlerce Andromeda’n›n
uydular›

gökadan›n enerjisiyle ›fl›yan gökadalar.

Bunlardan en uzak olanlar›, ›fl›k h›z›n›n Günefl’in
yüzde 90’›na yaklaflan h›zlarla bizden ›fl›k y›l›
komflular›
Küresel Küme
uzaklafl›yorlar.
Ejderha
Küçük Ay›
Aslan I Aslan II

Samanyolu
Küçük Macellan Bulutu ›fl›k y›l›
Heykeltrafl Bernard’›n
Büyük Macellan Bulutu
y›ld›z›

›fl›k y›l›

Ocak

Yerel Grup Karina

Venüs
Merkür Günefl
Dünya

›fl›k y›l› Günefl Sistemimiz ›fl›k y›l›

TÜB‹TAK

3 8 7 . S A Y I N I N E K İ D İ R