poster-ağustos/pro 8/4/02 14:55 Page 1 (1,1)

Haritalama
DNA’n›n Hücre Haritalama, her kromozomun DNA parçac›klar›n›n yeniden birlefltirilmesini sa¤lar. Birlefltirme
ifllemi, k›sa DNA parçalar›n›n s›raya konmas›yla gerçeklefltirilir. Daha önceden kesilmifl olan
DNA parçac›klar›n›n yeniden birlefltirilebilmesini, DNA’n›n ayn› kifliden al›n›p farkl› uzunlukta
kesilmifl olmas› sa¤lar. Klonlama ve haritalama, en az 3000 baz elde edilene dek, her parça
tamamlan›ncaya kadar sürdürülür.

Baz Dizilifli DNA iplikçikleri birbirinden

ayr›l›r. Diziliflin kullan›labilecek
hale gelmesi için, bazlar›n
eflleflme özelliklerinden

Nas›l
yararlan›l›r. Adenin timine, guanin
DNA ise sitozine karfl›l›k gelir.
Enzimler

Kesme
46 kromozom üzerindeki

Bulunuyor?
toplam 3 milyar baz çiftini art
arda dizebilmek, uzunluklar›
aç›s›ndan olanaks›zd›r. Bunun
için öncelikle "kimyasal
makaslar" (özel enzimler)
Dizilifl
Dizilifl için befl ö¤e gerekir. Bunlar, ikiye ayr›lm›fl DNA iplikçi¤i, ayr›lm›fl nükleotitler, floresan
yard›m›yla DNA molekülünü
boyalar›yla boyanm›fl nükleotitler, polimeraz adl› enzim ve DNA iplikçi¤inin k›sa bir bölümüdür.
50 000-200 000 nükleotite
‹nsan DNA’s›
DNA diziliflinin belirlenmesi, 46 insan ay›rmak gerekir. Her
kromozom ayr› ayr› kesilir.
kromozomundaki DNA’n›n yap›s›nda bulunan Ayn› kifliye ait birçok
Çok say›da kopyalama ifllemi gerçekleflirken, rasgele kesintiler olur.
kromozom ayn› ifllemden
üç milyar baz çiftinin DNA üzerindeki Kopyalar›n uygun kesimleri al›narak ifllem sonuçland›r›l›r. Daha sonra bu
geçer; ancak, bunlar farkl›
kopyalar elektroforezden geçirilir. Elektroforeze al›nan kopyalar, gözenekli
s›ralan›fl›n› bulmak anlam›na gelir. ‹nsan uzunluklarda kesilir.
bir jelle dolu olan k›lcal bir borunun
genomunun çözümlenmesi, bunun Bu k›sa DNA iplikçi¤inden girifline yerlefltirilir. Elektrik ak›m›
Bakteri DNA’s› bafllayarak, polimeraz, ayr›lm›fl uygulanan kopyalar, boylar›yla orant›l›
baflar›lmas›na ba¤l›d›r. ‹nsan genomu nükleotitlerin yard›m›yla h›zlarla jelin bir ucundan öteki ucuna
iplikçi¤in kopyas›n› yapmaya göç ederler. Böylece, tek bir nükleotiti
çözümlendi¤inde, genlerin DNA üzerindeki bafllar. Ancak, iflin içine baz farkl› olan kopyalar birbirinden ayr›labilir.
Bakteri
yerleri de belirlenecektir. Sonuç olarak dizilifllerinin sonundaki
nükleotitler girince bu ifllem
bulunacak olan DNA haritas›, 21. yüzy›lda Klonlama kesintiye u¤rar. Bu durumda
DNA üzerinde kopyalama, floresan boyalarla
bilim adamlar›n›n insan biyolojisi alan›nda yeni
inceleme boyanm›fl bir nükleotit
araflt›rmalar yapmalar›n› sa¤layacak. yap›labilmesi için, taraf›ndan tamamlan›r.
kesilerek birbirinden
ayr›lm›fl çok say›da
DNA parçac›¤›na
gereksinim vard›r.
Bu parçac›klar›n her
biri, bir bakterinin
Kromozom
içine yerlefltirilir.
Her bakteri ayn›
DNA parçac›¤›n› Göç s›ras›nda bir
Trilyonlarca hücrenin Gen içerdi¤inden, optik sistem, floresan
her birinde
46 kromozom var bakterilerin boyalarla boyanm›fl
2 metre DNA
ço¤almas› klonlar›n olmalar› nedeniyle,
elde edilmesini dizilifl sonlar›ndaki
3 milyar baz çifti (A, T, C, G) Küçük parçalar›n
sa¤lar. nükleotitlerin her
diziliflleri, yeniden
birini tan›mlar.
birlefltirilmek amac›yla,
Hücrenin canl›l›k
Bunlar›n art arda
bilgisayarda karfl›laflt›r›l›r.
ifllevlerini yerine getirmesi s›ralan›fl› da,
için gereken proteinlerin
Böylece büyük parçalar›n
flifrelerini tafl›yan genler çözümlenmifl
ve dolay›s›yla her
parçac›klar›n
Protein kromozomun DNA’s›n›n
dizilifllerini gösterir.
dizilifli tamamlanm›fl olur.
TÜB‹TAK

3 9 3 . S A Y I N I N E K İ D İ R
poster-ağustos/pro 8/4/02 14:55 Page 2 (1,1)

Genden Proteine      Mitokondriler

Kopyalaman›n
bafllang›c›

DNA
Kromozom

1) Kopyalama
Proteinden Gene Bir geni oluflturan DNA
parças›, RNA’ya kopyalan›r.
DNA
RNA

‹nsan vücudunda gerçekleflen olaylar, ço¤u zaman hücreler aras›ndaki iletiflimin ve Yeni bir proteinin
sentezi
RNA
etkileflimin bir sonucudur. ‹flte kal›tsal yap›m›z›n temel ö¤esi olan genlerle, proteinler 2) Ekleme
aras›nda da bu tip bir etkileflim söz konusudur. Genlerin iflleyiflini harekete geçiren çok RNA, kodlanmam›fl,
kullan›lmayan
çeflitli durumlar vard›r. Kimi zaman hücreye d›flar›dan gelen bir protein, genin harekete parçalardan kurtulur.

geçmesini sa¤lar. Geni oluflturan baz dizilifli, özelleflmifl RNA moleküllerinin de yard›m›yla
mRNA (elçi RNA)
kal›tsal bilginin ribozomlara aktar›lmas›n› sa¤lar. Bu kal›tsal bilginin belirledi¤i s›n›rlar
içinde ribozomlarda protein sentezi gerçekleflir. Sentezlenen protein, hücre zar›na gider
ve hücreye d›flar›dan gelen proteinin giriflini sa¤lar. Bu etkileflim, hücrelerin ya da
vücudun gereksinimlerine göre, farkl› zamanlarda, farkl› biçimlerde gerçekleflebilir.
Hücre çekirde¤i
Gözenekler

Yararl› Bir Gen Nas›l Kullan›l›r?

Araflt›rmac›lar, genlerdeki bilgilerden yararlanarak tedaviler gelifltirmeye çal›fl›yorlar. Bunun için, ya yararl› genleri
ya da kültürde özel olarak üretilmifl proteinleri do¤rudan vücuda vermeyi deniyorlar.
Gen Tedavisi
2 Vücuda verilen virüs,
hücrelerin içine girer ve
sa¤l›kl› gen normal bir
biçimde ifllevini
gerçeklefltirir.
3) Translasyon
6) Düzenleme Nükleotitler
mRNA (elçi RNA) ribozom taraf›ndan protein
1 Bilim adamlar› sa¤l›kl› ‹laç Olarak Yabanc› bir protein, aç›lan sentezi için kullan›l›r. tRNA’lar (tafl›y›c›),
bir insan genini, kendi Proteinler 1 Gereksinim kanaldan geçerek, etkinlik ribozomun RNA nükleotitlerinin dizilifline
DNA’s›n› ç›kard›klar› bir
duyulan bir geni
virüse yüklerler.
içeren DNA,
gösterece¤i yer olan çekirde¤e göre, bir araya getirdi¤i aminoasitleri tafl›r.
ço¤alabilecek olan
bakteri hücrelerinin
do¤ru yönelir ya da bir baflka Protein zincirinin yap›m›, retikulum içinde
Hücre
içine yerlefltirilir. geni harekete geçirir. Bu sistem, gerçekleflir.
hücrelerin içinde bulunduklar›
2 Böylece kal›tsal
yap›lar› de¤ifltirilmifl olan ortamla etkileflimde bulunarak
hücreler, tedavi proteinini
üretirler. harekete geçmesini sa¤lar. Ribozom Retikulum Protein zincirinin
tRNA (tafl›y›c› RNA) yap›m›
3 Protein, ilaç
Proteinler olarak kullan›labilir.

Zararl› Bir Genin Etkisi Nas›l Bast›r›l›r?

Bilim adamlar›, zararl› genlerin etkisini yok etmek için gelifltirmeye çal›flt›klar› yöntemlerin bir
k›sm›nda, genin protein üretimini ya da proteinlerin ifllevini durduruyorlar. (Promoter: Bafllat›c›: DNA
sarmal› üzerinde geni oluflturan bölgenin bafllang›c›)

PROMOTER’A TUZAK PROMOTER’A

K‹L‹TLEN‹R K‹L‹TLEN‹R

Promoter
genin
Transkripsiyon 5) ‹letiflim Protein sentezi
etkeni Reseptör gereken iflareti ald›¤›nda,
1 Normal Süreç
bafllang›c›n›
iflaret eder
Tuzak Aminoasitler
Bir gen, proteinleri üretmek
promoter’lar
hücre zar›nda bir kanal aç›l›r.
amac›yla bir transkripsiyon
(kopyalama) etkenini, kal›tsal
Kopyalama
flifresini mRNA’ya kopyalamak
Transkripsiyon etkeni, Durdurma Yöntemi
için b›rak›r. Sahte promoter’lar tuzak gibi
bir RNA izi b›rakarak
gen boyunca ilerler davranarak transkripsiyon Kanal›n aç›l›fl›
etkenlerini baflka tarafa çekerler. Yabanc›
Bu, süreci en bafl›nda durdurur. protein

DUYARSIZ
mRNA MOLEKÜLLER
DNA D‹Z‹S‹N‹N RNA’YA K‹L‹TLEN‹R
KOPYASI Aminoasitler Protein
zinciri
2 Normal Süreç Protein Durdurma Yöntemi 4) Tafl›ma
RNA molekülleri, protein Duyars›z moleküller, RNA Proteinler, bir araya
birliklerinin oluflmas›n› parçac›klar›na ba¤lanarak protein
sa¤lamak için kal›p oluflumunu durdururlar gelerek hücre zar›na
görevi yaparlar
PROTE‹N BÜYÜME
yönelirler. Bunun
ETKEN‹N‹ EMEMEZ Hücre zar› nedeni, hücre zar›nda
bir almaç oluflturmakt›r.
3 Normal Süreç Büyüme
Durdurma Yöntemi
Yapay antikorlar, proteinlere
Büyüme etkenlerini etkeni
hücrelerin emmesini kilitlenerek büyüme etkenlerinin
sa¤layan bir protein, bir hücreye giriflini engellerler TÜB‹TAK

tümörün büyümesini PROTE‹N BÜYÜME

h›zland›rabilir ETKEN‹N‹ EMEMEZ

3 9 3 . S A Y I N I N E K İ D İ R